Yathāpi kītāti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Yathāpi kītā – The Teacher, while residing at Jetavana, told this story concerning Devadatta.
Yathāpi kītā (Như đôi giày đã mua) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến Devadatta.
Dhammasabhāyañhi bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto ācariyaṃ paccakkhāya tathāgatassa paṭipakkho paṭisattu hutvā mahāvināsaṃ pāpuṇī’’ti.
Indeed, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: “Friends, Devadatta renounced his teacher and became an opponent and enemy of the Tathāgata, thereby incurring great destruction.”
Quả thật, trong Pháp đường, các Tỳ khưu đã khởi lên câu chuyện: “Này các Hiền giả, Devadatta đã từ bỏ vị thầy và trở thành đối nghịch, kẻ thù của Đức Như Lai, rồi phải chịu sự hủy diệt lớn lao.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ācariyaṃ paccakkhāya mama paṭipakkho hutvā mahāvināsaṃ patto, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” When told, “It is this,” He said, “Bhikkhus, Devadatta did not only now renounce his teacher and become my opponent, incurring great destruction; he incurred it in the past as well,” and He recounted a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn về câu chuyện gì?” Khi được thưa: “Chúng con đang bàn về câu chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ khưu, Devadatta không phải chỉ bây giờ mới từ bỏ vị thầy, trở thành đối nghịch của Ta và chịu sự hủy diệt lớn lao, mà trong quá khứ cũng đã từng chịu như vậy rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto hatthācariyakule nibbattitvā vayappatto hatthisippe nipphattiṃ pāpuṇi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of elephant trainers and, having reached maturity, attained proficiency in the art of elephant training.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong gia đình một huấn luyện viên voi và khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã đạt đến sự thành thạo trong nghệ thuật huấn luyện voi.
Atheko kāsigāmako māṇavako āgantvā tassa santike sippaṃ uggaṇhi.
Then a young man from a Kāsī village came and learned the art from him.
Lúc đó, một thanh niên từ làng Kāsī đến và học nghệ thuật đó từ Ngài.
Bodhisattā nāma sippaṃ vācentā ācariyamuṭṭhiṃ na karonti, attano jānananiyāmena niravasesaṃ sikkhāpenti.
Bodhisattas, when teaching an art, do not keep a teacher’s closed fist; they teach everything without remainder according to their knowledge.
Các vị Bồ Tát khi dạy nghề không giữ lại bí quyết nào, mà dạy tất cả những gì mình biết một cách trọn vẹn.
Tasmā so māṇavo bodhisattassa jānanasippaṃ niravasesamuggaṇhitvā bodhisattaṃ āha – ‘‘ācariya, ahaṃ rājānaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti.
Therefore, that young man, having learned all of the Bodhisatta’s knowledge of the art without remainder, said to the Bodhisatta, “Teacher, I wish to serve the king.”
Vì vậy, người thanh niên đó đã học được tất cả nghệ thuật mà Bồ Tát biết, rồi nói với Bồ Tát: “Thưa thầy, con muốn hầu hạ nhà vua.”
Bodhisatto ‘‘sādhu, tātā’’ti gantvā rañño ārocesi – ‘‘mahārāja, mama antevāsiko tumhe upaṭṭhātuṃ icchatī’’ti.
The Bodhisatta, saying, “Very well, my son,” went and informed the king, “Great King, my pupil wishes to serve you.”
Bồ Tát nói: “Tốt lắm, con trai,” rồi đến báo với nhà vua: “Tâu Đại Vương, học trò của con muốn hầu hạ Đại Vương.”
‘‘Sādhu, upaṭṭhātū’’ti.
“Very well, let him serve.”
“Tốt lắm, cứ để nó hầu hạ.”
‘‘Tena hissa paribbayaṃ jānāthā’’ti?
“Then, should you know his expenses?”
“Vậy thì xin Đại Vương biết mức lương của nó.”
‘‘Tumhākaṃ antevāsiko tumhehi samakaṃ na lacchati, tumhesu sataṃ labhantesu paṇṇāsaṃ lacchati, dve labhantesu ekaṃ lacchatī’’ti.
"Your apprentice will not receive the same as you. If you receive a hundred, he will receive fifty; if you receive two, he will receive one."
“Học trò của ngài sẽ không nhận được bằng ngài. Khi ngài nhận một trăm, nó sẽ nhận năm mươi; khi ngài nhận hai, nó sẽ nhận một.”
So gehaṃ gantvā taṃ pavattiṃ antevāsikassa ārocesi.
He went home and reported that matter to his apprentice.
Ngài về nhà và báo tin đó cho người học trò.
Antevāsiko ‘‘ahaṃ, ācariya, tumhehi samaṃ sippaṃ jānāmi.
The apprentice said, "Teacher, I know the craft as well as you do.
Người học trò nói: “Thưa thầy, con biết nghề bằng thầy.
Sace samakaññeva paribbayaṃ labhissāmi, upaṭṭhahissāmi.
If I receive the same remuneration, I will serve.
Nếu con nhận được lương bằng thầy, con sẽ hầu hạ.
No ce, na upaṭṭhahissāmī’’ti āha.
If not, I will not serve."
Nếu không, con sẽ không hầu hạ.”
Bodhisatto taṃ pavattiṃ rañño ārocesi.
The Bodhisatta reported that matter to the king.
Bồ Tát báo tin đó cho nhà vua.
Rājā ‘‘sace so tumhehi samappakāro, tumhehi samakaññeva sippaṃ dassetuṃ sakkonto samakaṃ labhissatī’’ti āha.
The king said, "If he is of the same kind as you, being able to demonstrate the craft equally with you, he will receive the same."
Nhà vua nói: “Nếu nó có khả năng bằng ngài, có thể biểu diễn nghề bằng ngài, thì nó sẽ nhận được bằng ngài.”
Bodhisatto taṃ pavattiṃ tassa ārocetvā tena ‘‘sādhu dassessāmī’’ti vutte rañño ārocesi.
The Bodhisatta reported that matter to him, and when he said, "Good, I will demonstrate it," he reported it to the king.
Bồ Tát báo tin đó cho người học trò, khi người học trò nói: “Vâng, con sẽ biểu diễn,” thì Ngài báo với nhà vua.
Rājā ‘‘tena hi sve sippaṃ dassethā’’ti.
The king said, "Then, demonstrate the craft tomorrow."
Nhà vua nói: “Vậy thì ngày mai hãy biểu diễn nghề.”
‘‘Sādhu, dassessāma, nagare bheriṃ carāpethā’’ti.
"Good, we will demonstrate it. Have a drum beaten in the city."
“Vâng, chúng con sẽ biểu diễn, xin hãy cho đánh trống trong thành.”
Rājā ‘‘sve kira ācariyo ca antevāsiko ca ubho hatthisippaṃ dassessanti, rājaṅgaṇe sannipatitvā daṭṭhukāmā passantū’’ti bheriṃ carāpesi.
The king had a drum beaten, proclaiming, "Tomorrow, the teacher and the apprentice will both demonstrate elephant craft. Those who wish to see it should assemble in the royal courtyard."
Nhà vua cho đánh trống báo: “Nghe nói ngày mai cả thầy và trò sẽ biểu diễn nghệ thuật huấn luyện voi, những ai muốn xem hãy tập trung tại quảng trường hoàng gia để xem.”
Ācariyo ‘‘na me antevāsiko upāyakosallaṃ jānātī’’ti ekaṃ hatthiṃ gahetvā ekaratteneva vilomaṃ sikkhāpesi.
The teacher, thinking, "My apprentice does not know expedient skill," took an elephant and taught it reverse commands in a single night.
Vị thầy (Bồ Tát) nghĩ: “Học trò của ta không biết sự khéo léo trong phương tiện,” liền bắt một con voi và chỉ trong một đêm đã huấn luyện nó làm ngược lại.
So taṃ ‘‘gacchā’’ti vutte osakkituṃ, ‘‘osakkā’’ti vutte gantuṃ, ‘‘tiṭṭhā’’ti vutte nipajjituṃ, ‘‘nipajjā’’ti vutte ṭhātuṃ, ‘‘gaṇhā’’ti vutte ṭhapetuṃ, ‘‘ṭhapehī’’ti vutte gaṇhituṃ sikkhāpetvā punadivase taṃ hatthiṃ abhiruhitvā rājaṅgaṇaṃ agamāsi.
He trained it to retreat when told "go," to advance when told "retreat," to lie down when told "stand," to stand when told "lie down," to place when told "take," and to take when told "place." The next day, he mounted that elephant and went to the royal courtyard.
Ngài huấn luyện nó để khi nói “Đi!” thì nó lùi lại, khi nói “Lùi!” thì nó đi tới, khi nói “Đứng!” thì nó nằm xuống, khi nói “Nằm!” thì nó đứng lên, khi nói “Cầm!” thì nó đặt xuống, khi nói “Đặt xuống!” thì nó cầm lên; rồi vào ngày hôm sau, Ngài cưỡi con voi đó đến quảng trường hoàng gia.
Antevāsikopi ekaṃ manāpaṃ hatthiṃ abhiruhi.
The apprentice also mounted a pleasing elephant.
Người học trò cũng cưỡi một con voi đẹp.
Mahājano sannipati.
The great multitude assembled.
Đông đảo quần chúng tập trung.
Ubhopi samakaṃ sippaṃ dassesuṃ.
Both demonstrated their craft equally.
Cả hai cùng biểu diễn nghệ thuật.
Puna bodhisatto attano hatthiṃ vilomaṃ kāresi, so ‘‘gacchā’’ti vutte osakki, ‘‘osakkā’’ti vutte purato dhāvi, ‘‘tiṭṭhā’’ti vutte nipajji, ‘‘nipajjā’’ti vutte aṭṭhāsi, ‘‘gaṇhā’’ti vutte nikkhipi, ‘‘nikkhipā’’ti vutte gaṇhi.
Then the Bodhisatta made his elephant perform reverse commands: when told "go," it retreated; when told "retreat," it ran forward; when told "stand," it lay down; when told "lie down," it stood up; when told "take," it put down; when told "put down," it took.
Sau đó, Bồ Tát ra hiệu cho con voi của mình làm ngược lại; khi nói “Đi!” thì nó lùi lại, khi nói “Lùi!” thì nó chạy tới, khi nói “Đứng!” thì nó nằm xuống, khi nói “Nằm!” thì nó đứng lên, khi nói “Cầm!” thì nó đặt xuống, khi nói “Đặt xuống!” thì nó cầm lên.
Mahājano ‘‘are duṭṭhaantevāsika, tvaṃ ācariyena saddhiṃ sārambhaṃ karosi, attano pamāṇaṃ na jānāsi, ‘ācariyena samakaṃ jānāmī’ti evaṃsaññī hosī’’ti leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpesi.
The great multitude, saying, "Oh, you wicked apprentice, you contend with your teacher, you do not know your own measure, you think 'I know as much as the teacher'," struck him with clods and sticks and other things, and caused him to lose his life right there.
Đông đảo quần chúng nói: “Này, đồ học trò bất lương, ngươi dám cạnh tranh với thầy, không biết thân phận mình, lại còn nghĩ rằng ‘ta biết bằng thầy’!” rồi dùng gạch đá, gậy gộc đánh đập, khiến hắn chết ngay tại chỗ.
Tattha udabbaheti udabbaheyya.
There, udabbahe means 'might bring forth'.
Trong đó, udabbahe có nghĩa là udabbaheyya (sẽ mang đến).
Ghammābhitattā talasā papīḷitāti ghammena abhitattā pādatalena ca pīḷitā.
Ghammābhitattā talasā papīḷitā means 'heated by the sun and pressed by the soles of the feet'.
Ghammābhitattā talasā papīḷitā có nghĩa là bị nóng bức bởi nắng và bị giày vò bởi lòng bàn chân.
Tassevāti yena tā sukhatthāya kiṇitvā pādesu paṭimukkā dukkaṭūpāhanā, tasseva.
Tassevā means 'of that very person', by whom those ill-fitting sandals were bought for comfort and worn on the feet.
Tassevā có nghĩa là của chính người đó, người đã mua đôi giày tồi tệ đó vì hạnh phúc và mang vào chân.
Khādareti vaṇaṃ karontā pāde khādanti.
Khādare means 'they bite', causing wounds to the feet.
Khādare có nghĩa là ăn mòn bàn chân, gây ra vết thương.
Dukkulīnoti dujjātiko akulaputto.
Dukkulīno means 'of ignoble birth', a son of an ignoble family.
Dukkulīno có nghĩa là người xuất thân hèn kém, con của gia đình thấp kém.
Anariyoti hirottappavajjito asappuriso.
Anariyo means 'ignoble', one devoid of shame and moral dread, a bad person.
Anariyo có nghĩa là người bất thiện, không có hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi.
Tammāka vijjañca sutañca ādiyāti ettha taṃ taṃ manatīti ‘‘tammo’’ti vattabbe tammāko, taṃ taṃ sippaṃ āsevati parivattetīti attho, ācariyassetaṃ nāmaṃ.
Tammāka vijjañca sutañca ādiyā – here, 'tamma' means 'one who delights in this or that', so 'tammāka' is used instead of 'tamma'; it means 'one who practices and cultivates this or that craft'; this is a name for the teacher.
Tammāka vijjañca sutañca ādiyā – ở đây, vì nó yêu thích cái đó, nên gọi là “tammo,” nhưng ở đây dùng “tammāko” có nghĩa là người thực hành, luân chuyển nghệ thuật đó. Đây là tên của vị thầy.
Tasmā tammākā, gāthābandhasukhatthaṃ panassa rassabhāvo kato.
Therefore, 'tammākā'; its short vowel form was made for the sake of metrical convenience.
Vì vậy, tammākā, nhưng để thuận tiện cho vần điệu kệ, nó được rút ngắn.
Vijjanti aṭṭhārasasu vijjāṭṭhānesu yaṃkiñci.
Vijja means 'any one of the eighteen branches of knowledge'.
Vijja có nghĩa là bất kỳ điều gì trong mười tám lĩnh vực kiến thức.
Sutanti yaṃkiñci sutapariyatti.
Suta means 'any learning by hearing'.
Suta có nghĩa là bất kỳ sự học hỏi nào.
Ādiyātiādiyitvā.
Ādiyā means 'having taken up'.
Ādiyā có nghĩa là đã học được.
Tameva so tattha sutena khādatīti tamevāti attānameva.
Tameva so tattha sutena khādatī – tameva means 'himself'.
Tameva so tattha sutena khādatī – tameva có nghĩa là chính mình.
Soti yo dukkulīno anariyo ācariyamhā vijjañca sutañca ādiyati, so.
So means 'he', who is of ignoble birth, ignoble, and takes up knowledge and learning from the teacher.
So có nghĩa là kẻ hạ tiện, không cao thượng, đã học được kiến thức và sự hiểu biết từ thầy, kẻ đó.
Tattha sutena khādatīti tassa santike sutena so attānameva khādatīti attho.
Tattha sutena khādatī means 'he devours himself there with that learning in the presence of that person'.
Tattha sutena khādatī có nghĩa là hắn tự hủy hoại chính mình bằng sự hiểu biết đó.
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘teneva so tattha sutena khādatī’’tipi pāṭho.
In the Commentary, however, there is also the reading: "He eats there with that knowledge."
Trong bản Chú giải, cũng có đoạn văn ‘‘teneva so tattha sutena khādatī’’.
Tassāpi so tena tattha sutena attānameva khādatīti ayameva attho.
Even for that, the meaning is precisely this: "He eats himself there with that knowledge."
Ý nghĩa của nó cũng là hắn tự hủy hoại chính mình bằng sự hiểu biết đó.
Anariyo vuccati pānadūpamoti iti anariyo dupāhanūpamo dukkaṭūpāhanūpamo vuccati.
"An ignoble one is called like a pānadu" means an ignoble one is called like a worn-out sandal, like a badly made sandal.
Anariyo vuccati pānadūpamo có nghĩa là kẻ không cao thượng đó được gọi là giống như đôi giày tệ hại, giống như đôi giày hỏng.
Yathā hi dukkaṭūpāhanā purisaṃ khādanti, evamesa sutena khādanto attanāva attānaṃ khādati.
Just as badly made sandals wear out a person, so too, this one, eating with knowledge, eats himself by himself.
Thật vậy, như đôi giày tệ hại ăn mòn người, thì kẻ này cũng tự hủy hoại mình bằng sự hiểu biết.
Atha vā pānāya dutoti pānadu, upāhanūpatāpitassa upāhanāya khāditapādassetaṃ nāmaṃ.
Or, "pānadu" means "worn out for walking," this is the name for one whose feet are eaten by sandals, worn out by sandals.
Hoặc pānadū là kẻ làm hại cho chân (pāna), đây là tên của người có chân bị giày làm tổn thương.
Tasmā yo so attānaṃ sutena khādati, so tena sutena khāditattā ‘‘anariyo’’ti vuccati pānadūpamo, upāhanūpatāpitapādasadisoti vuccatīti ayamettha attho.
Therefore, he who eats himself with knowledge, because he is eaten by that knowledge, is called "ignoble," like a pānadu, meaning like one whose feet are worn out by sandals. This is the meaning here.
Vì vậy, kẻ tự hủy hoại mình bằng sự hiểu biết đó được gọi là “anariyo” (không cao thượng) và được ví như “pānadū” (kẻ có chân bị giày làm tổn thương), tức là giống như người có chân bị giày làm tổn thương – đó là ý nghĩa ở đây.
Rājā tuṭṭho bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king, pleased, bestowed great fame upon the Bodhisatta.
Nhà vua hoan hỷ ban cho Bồ Tát vinh dự lớn lao.
Ekacintitoyamatthoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kumārikaṃ ārabbha kathesi.
"This matter was conceived by one person" – the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a certain young woman.
Ekacintitoyamattho (Ý nghĩa này đã được suy nghĩ một mình) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một cô gái trẻ.
Sā kirekā sāvatthiyaṃ seṭṭhidhītā attano gehe usabharājassa sakkāraṃ kayiramānaṃ disvā dhātiṃ pucchi – ‘‘amma, ko nāmesa evaṃ sakkāraṃ labhatī’’ti.
It is said that a certain daughter of a rich merchant in Sāvatthī, seeing a bull king being honored in her house, asked her nurse, "Mother, who is this who receives such honor?"
Người ta kể rằng, có một con gái của một vị trưởng giả ở Sāvatthī, thấy một con bò chúa được tôn kính trong nhà mình, liền hỏi người vú nuôi: “Mẹ ơi, ai là người được tôn kính như vậy?”
‘‘Usabharājā nāma, ammā’’ti.
"It is called the bull king, dear."
“Đó là bò chúa, con ạ.”
Puna sā ekadivasaṃ pāsāde ṭhatvā antaravīthiṃ olokentī ekaṃ khujjaṃ disvā cintesi – ‘‘gunnaṃ antare jeṭṭhakassa piṭṭhiyaṃ kakudhaṃ hoti, manussajeṭṭhakassapi tena bhavitabbaṃ, ayaṃ manussesu purisūsabho bhavissati, etassa mayā pādaparicārikāya bhavituṃ vaṭṭatī’’ti.
Then one day, standing on the palace and looking down the street, she saw a hunchback and thought, "Among cattle, the leader has a hump on its back; it must be so for the leader of men too. This one must be a bull among men, a chief among men. It is proper for me to be a servant at his feet."
Rồi một ngày nọ, nàng đứng trên lầu, nhìn ra đường phố, thấy một người gù, nàng suy nghĩ: “Trong số loài bò, con đầu đàn có bướu trên lưng. Người đứng đầu loài người cũng phải có cái đó. Người này chắc chắn là bậc trượng phu ưu việt trong loài người. Ta nên làm người hầu chân cho người này.”
Sā dāsiṃ pesetvā ‘‘seṭṭhidhītā tayā saddhiṃ gantukāmā, asukaṭṭhānaṃ kira gantvā tiṭṭhā’’ti tassa ārocetvā sārabhaṇḍakaṃ ādāya aññātakavesena pāsādā otaritvā tena saddhiṃ palāyi.
She sent a maidservant to inform him, "The merchant's daughter wishes to go with you; please go and wait at such-and-such a place." Then, taking her valuables, she descended from the palace in disguise and fled with him.
Nàng sai một người hầu gái báo cho người gù biết rằng: “Con gái của trưởng giả muốn đi cùng ông, hãy đến chỗ kia mà đứng.” Rồi nàng mang theo đồ trang sức quý giá, xuống lầu với bộ dạng không ai nhận ra, rồi bỏ trốn cùng người gù đó.
Aparabhāge taṃ kammaṃ nagare ca bhikkhusaṅghe ca pākaṭaṃ jātaṃ.
Later, that deed became known in the city and among the Sangha of bhikkhus.
Sau đó, việc làm đó đã trở nên công khai trong thành phố và trong Tăng đoàn.
Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asukā kira seṭṭhidhītā khujjena saddhiṃ palātā’’ti.
In the Dhamma hall, the bhikkhus raised the topic, "Friends, it seems that such-and-such a merchant's daughter has fled with a hunchback."
Trong Pháp đường, các Tỳ-khưu đã khởi xướng câu chuyện: “Này các hiền giả, nghe nói con gái của trưởng giả kia đã bỏ trốn cùng một người gù.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte satthā ‘‘na, bhikkhave, idānevesā khujjaṃ kāmeti, pubbepi kāmesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic are you gathered now, bhikkhus?" When told, "On this topic," the Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that she desires a hunchback; she desired one in the past as well," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chuyện này đây, bạch Đức Thế Tôn,” Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải bây giờ nàng mới yêu người gù đó, mà từ kiếp trước nàng cũng đã yêu rồi,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ nigamagāme seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ vasanto puttadhītāhi vaḍḍhamāno attano puttassa bārāṇasīseṭṭhissa dhītaraṃ vāretvā divasaṃ ṭhapesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a merchant family in a certain village, and having come of age, he lived a householder's life, prospering with sons and daughters. He arranged for his son to marry the daughter of the chief merchant of Bārāṇasī and set the date.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào gia đình một trưởng giả ở một làng lớn, khi đến tuổi trưởng thành, Ngài sống đời gia đình, có con trai và con gái. Ngài đã hỏi cưới con gái của trưởng giả Bārāṇasī cho con trai mình và đã định ngày cưới.
Seṭṭhidhītā attano gehe usabhassa sakkārasammānaṃ disvā ‘‘ko nāmeso’’ti dhātiṃ pucchitvā ‘‘usabho’’ti sutvā antaravīthiyā gacchantaṃ ekaṃ khujjaṃ disvā ‘‘ayaṃ purisūsabho bhavissatī’’ti sārabhaṇḍakaṃ gahetvā tena saddhiṃ palāyi.
The merchant's daughter, seeing the honors paid to a bull in her house, asked her nurse, "Who is this?" and having heard "A bull," she saw a hunchback walking down the street and thought, "This must be a bull among men." So, taking her valuables, she fled with him.
Con gái của trưởng giả, khi thấy sự tôn kính dành cho con bò đực trong nhà, đã hỏi người vú nuôi: “Con gì vậy?” Nghe nói là “bò đực,” nàng thấy một người gù đang đi trên đường phố, nghĩ: “Người này chắc chắn là bậc trượng phu ưu việt,” rồi nàng cầm đồ trang sức bỏ trốn cùng người gù đó.
Bodhisattopi kho ‘‘seṭṭhidhītaraṃ gehaṃ ānessāmī’’ti mahantena parivārena bārāṇasiṃ gacchanto tameva maggaṃ paṭipajji.
The Bodhisatta, too, thinking, "I will bring the merchant's daughter home," set out for Bārāṇasī with a large retinue, traveling the same road.
Bồ-tát cũng đi đến Bārāṇasī với đoàn tùy tùng lớn để “đem con gái trưởng giả về nhà,” và Ngài đã đi cùng con đường đó.
Te ubhopi sabbarattiṃ maggaṃ agamaṃsu.
Both of them traveled the whole night.
Cả hai người họ đã đi suốt đêm.
Atha khujjassa sabbarattiṃ sītāsihatassa aruṇodaye sarīre vāto kuppi, mahantā vedanā vattanti.
Then, for the hunchback, who had been afflicted by the cold all night, at dawn, his bodily winds became disturbed, and great pains arose.
Rồi, người gù, vì bị lạnh suốt đêm, khi bình minh, khí huyết trong người nổi loạn, những cơn đau dữ dội hành hạ.
So maggā okkamma vedanāppatto hutvā vīṇādaṇḍako viya saṃkuṭito nipajji, seṭṭhidhītāpissa pādamūle nisīdi.
He left the road, afflicted by pain, and lay down curled up like the neck of a lute. The merchant's daughter also sat at his feet.
Ông ta rời đường, vì đau đớn nên nằm co quắp như cây đàn vīṇā bị đứt dây, còn con gái trưởng giả thì ngồi ở chân ông ta.
Bodhisatto seṭṭhidhītaraṃ khujjassa pādamūle nisinnaṃ disvā sañjānitvā upasaṅkamitvā seṭṭhidhītāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, seeing the merchant's daughter sitting at the hunchback's feet, recognized her and approached her, speaking with her, and uttered the first verse:
Bồ-tát thấy con gái trưởng giả ngồi ở chân người gù, nhận ra nàng, bèn đến gần, nói chuyện với con gái trưởng giả và đọc bài kệ thứ nhất:
Tattha ekacintitoyamatthoti amma, yaṃ tvaṃ atthaṃ cintetvā iminā khujjena saddhiṃ palātā, ayaṃ tayā ekikāya eva cintito bhavissati.
Therein, " This matter was thought of by you alone" means, "Mother, the matter that you thought of and ran away with this hunchback, this must have been thought of by you alone."
Ở đây, ekacintitoyamattho (việc này chỉ do một mình con nghĩ) có nghĩa là: Này con, việc mà con đã nghĩ rồi bỏ trốn cùng người gù này, việc này chắc chắn chỉ do một mình con nghĩ thôi.
Bālo apariṇāyakoti ayaṃ khujjo bālo, duppaññabhāvena mahallakopi bālova, aññasmiṃ gahetvā gacchante asati gantuṃ asamatthatāya apariṇāyako.
" A fool, not a leader" means, "This hunchback is a fool. Even though he is old, due to his lack of wisdom, he is indeed a fool. He is not a leader because he is incapable of going unless someone else takes him."
Bālo apariṇāyako (ngu si, không có người dẫn dắt) có nghĩa là: Người gù này ngu si, dù lớn tuổi nhưng vẫn ngu si vì thiếu trí tuệ, và không có người dẫn dắt vì không có khả năng tự mình đi khi không có ai đưa đi.
Na hi khujjena vāmena, bhoti saṅgantumarahasīti iminā hi khujjena vāmanattā vāmena bhoti tvaṃ mahākule jātā abhirūpā dassanīyā saṅgantuṃ saha gantuṃ nārahasīti.
" Indeed, with a hunchback, a dwarf, lady, you should not associate" means, "Lady, you, born in a great family, beautiful and lovely to behold, should not associate or go together with this hunchback, who is a dwarf due to his dwarfishness."
Na hi khujjena vāmena, bhoti saṅgantumarahasī (Này cô nương, con không nên đi cùng người gù lùn tịt này) có nghĩa là: Này cô nương, con sinh ra trong gia đình cao quý, xinh đẹp, đáng chiêm ngưỡng, không nên đi cùng, không nên đi chung với người gù lùn tịt này.
Tassattho – ahaṃ, ayya, ekaṃ usabhaṃ disvā ‘‘gunnaṃ jeṭṭhakassa piṭṭhiyaṃ kakudhaṃ hoti, imassapi taṃ atthi, imināpi purisūsabhena bhavitabba’’nti evamahaṃ khujjaṃ purisūsabhaṃ maññamānā akāmayiṃ.
Its meaning is: "Venerable sir, seeing a bull, I thought, 'A bull, the chief of cattle, has a hump on its back; he also has that. He must also be a bull among men.' Thus, thinking the hunchback to be a bull among men, I desired him."
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Này ngài, con thấy một con bò đực, nghĩ rằng: “Con đầu đàn trong loài bò có bướu trên lưng, người này cũng có cái đó, người này chắc chắn là bậc trượng phu ưu việt,” như vậy, con đã yêu người gù này vì nghĩ ông ta là bậc trượng phu ưu việt.
Soyaṃ yathā nāma chinnatanti sadoṇiko vīṇādaṇḍako, evaṃ saṃkuṭito setīti.
"But he lies there, shriveled, like a lute-peg with a broken string," meaning a lute-peg with its soundbox, just like that, he lies shriveled.
Giờ đây, ông ta nằm co quắp như cây đàn vīṇā bị đứt dây và bị bỏ rơi.
Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gacchāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
" Go wherever you wish" – the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who had become discontented.
Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gacchā (Muốn đi đâu thì cứ đi) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu chán nản.
So hi dhammasabhaṃ ānīto ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti satthārā puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti vutte ‘‘kāmaguṇakāraṇā’’ti āha.
When he was brought to the Dhamma hall and asked by the Teacher, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?" he replied, "It is true." When asked, "Why are you discontented?" he said, "Because of sensual pleasures."
Khi Tỳ-khưu đó được đưa đến Pháp đường, Đức Bổn Sư hỏi: “Này Tỳ-khưu, có thật là ông chán nản không?” Khi Tỳ-khưu đó trả lời: “Thật vậy, bạch Đức Thế Tôn,” và được hỏi: “Tại sao ông lại chán nản?” Tỳ-khưu đó nói: “Vì các dục lạc.”
Atha naṃ satthā ‘‘kāmaguṇā nāmete bhikkhu vikaṇṇakasallasadisā, sakiṃ hadaye patiṭṭhaṃ labhamānā vikaṇṇakaṃ viya viddhaṃ suṃsumāraṃ maraṇameva pāpentī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, "Bhikkhu, these sensual pleasures are like the vikaṇṇaka barb; once they find a footing in the heart, they lead the pierced crocodile to death, just like a vikaṇṇaka," and he related a past event.
Rồi Đức Bổn Sư nói với Tỳ-khưu đó: “Này Tỳ-khưu, các dục lạc này giống như mũi tên Vikaṇṇaka, một khi đã ghim vào tim, chúng sẽ giết chết người như cá sấu bị mũi tên Vikaṇṇaka đâm vào,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bodhisatto bārāṇasiyaṃ dhammena rajjaṃ kārento ekadivasaṃ uyyānaṃ gantvā pokkharaṇītīraṃ sampāpuṇi.
In the past, the Bodhisatta, ruling the kingdom in Bārāṇasī righteously, one day went to the pleasure garden and reached the bank of a lotus pond.
Thuở xưa, Bồ-tát trị vì công bằng tại Bārāṇasī. Một ngày nọ, Ngài đi đến khu vườn và đến bờ hồ sen.
Naccagītāsu kusalā naccagītāni payojesuṃ, pokkharaṇiyaṃ macchakacchapā gītasaddalolatāya sannipatitvā raññāva saddhiṃ gacchanti.
Those skilled in dancing and singing performed dances and songs. Fish and tortoises in the pond, attracted by the sound of the singing, gathered and followed the king.
Những người giỏi ca múa đã biểu diễn. Cá và rùa trong hồ sen, vì mê tiếng hát, đã tụ tập lại và đi theo nhà vua.
Rājā tālakkhandhappamāṇaṃ macchaghaṭaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho ime macchā mayā saddhiṃyeva carantī’’ti amacce pucchi.
The king, seeing a school of fish as large as palm trunks, asked his ministers, "Why do these fish follow me?"
Nhà vua thấy một đàn cá lớn như thân cây thốt nốt, bèn hỏi các quan đại thần: “Có phải những con cá này đi theo ta không?”
Amaccā ‘‘ete, deva, upaṭṭhahantī’’ti āhaṃsu.
The ministers replied, "Deva, they serve you."
Các quan đại thần thưa: “Bạch Đại vương, chúng đang hầu hạ Ngài.”
Rājā ‘‘ete kira maṃ upaṭṭhahantī’’ti tussitvā tesaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi.
The king, pleased that "these indeed serve me," established a regular meal for them.
Nhà vua vui mừng nói: “Chúng đang hầu hạ ta,” rồi Ngài ban bố thức ăn thường xuyên cho chúng.
Devasikaṃ taṇḍulambaṇaṃ pācesi.
Every day, rice gruel was cooked.
Hằng ngày, Ngài nấu cháo gạo.
Macchā bhattavelāya ekacce āgacchanti, ekacce nāgacchanti, bhattaṃ nassati.
Some fish came at mealtime, some did not, and the food was wasted.
Vào giờ ăn, một số cá đến, một số không đến, thức ăn bị hư hỏng.
Rañño tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter to the king.
Họ đã báo cáo sự việc đó cho nhà vua.
Rājā ‘‘ito paṭṭhāya sattavelāya bheriṃ paharitvā bherisaññāya macchesu sannipatitesu bhattaṃ dethā’’ti āha.
The king said, "From now on, at mealtime, beat the drum and give food to the fish when they gather at the drum signal."
Nhà vua nói: “Từ nay trở đi, vào giờ ăn, hãy đánh trống, và khi cá tụ tập lại theo tiếng trống, hãy cho chúng ăn.”
Tato paṭṭhāya bhattakammiko bheriṃ paharāpetvā sannipatitānaṃ macchānaṃ bhattaṃ deti.
From then on, the meal attendant had the drum beaten and gave food to the gathered fish.
Từ đó trở đi, người phụ trách thức ăn cho đánh trống, rồi cho cá đã tụ tập lại ăn.
Tepi bherisaññāya sannipatitvā bhuñjanti.
They too gathered at the drum signal and ate.
Chúng cũng tụ tập lại theo tiếng trống và ăn.
Tesu evaṃ sannipatitvā bhuñjantesu eko suṃsumāro āgantvā macche khādi.
While they were thus gathered and eating, a crocodile came and ate the fish.
Khi chúng đang tụ tập ăn như vậy, một con cá sấu đến ăn cá.
Bhattakammiko rañño ārocesi.
The meal attendant reported it to the king.
Người phụ trách thức ăn đã báo cáo cho nhà vua.
Rājā taṃ sutvā ‘‘suṃsumāraṃ macchānaṃ khādanakāle vikaṇṇakena vijjhitvā gaṇhā’’ti āha.
The king, hearing that, said, "When the crocodile comes to eat the fish, pierce it with a vikaṇṇaka and catch it."
Nhà vua nghe vậy nói: “Khi cá sấu đang ăn cá, hãy dùng mũi tên Vikaṇṇaka đâm nó và bắt nó.”
So ‘‘sādhū’’ti gantvā nāvāya ṭhatvā macche khādituṃ āgataṃ suṃsumāraṃ vikaṇṇakena pahari, taṃ tassa antopiṭṭhiṃ pāvisi.
He said, "Very well," and went, stood in a boat, and struck the crocodile that came to eat the fish with a vikaṇṇaka; it entered its back.
Người đó nói: “Vâng,” rồi đi, đứng trên thuyền, đâm con cá sấu đến ăn cá bằng mũi tên Vikaṇṇaka, mũi tên đó xuyên vào lưng nó.
So vedanāppatto hutvā taṃ gahetvāva palāyi.
Suffering pain, it fled, taking it along.
Con cá sấu đau đớn, bỏ chạy mang theo mũi tên đó.
Bhattakammiko tassa viddhabhāvaṃ ñatvā taṃ ālapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The meal attendant, knowing it had been pierced, addressed it and spoke the first verse:
Người phụ trách thức ăn biết nó đã bị đâm, bèn gọi nó và đọc bài kệ thứ nhất:
Tattha kāmanti ekaṃsena.
Therein, kāmaṃ means definitely.
Ở đây, kāmaṃ (muốn) có nghĩa là chắc chắn.
Yahiṃ icchasi tena gacchāti yasmiṃ icchasi, tasmiṃ gaccha.
Yahiṃ icchasi tena gacchā means, "Go wherever you wish."
Yahiṃ icchasi tena gacchā (Muốn đi đâu thì cứ đi) có nghĩa là: Ngươi muốn đi đâu thì cứ đi đó.
Mammamhīti mammaṭṭhāne.
Mammamhī means in a vital spot.
Mammamhī (chỗ hiểm) có nghĩa là: Ở chỗ hiểm.
Vikaṇṇakenāti vikaṇṇakasallena.
Vikaṇṇakenā means with a barbed dart.
Vikaṇṇakenā (bằng mũi tên Vikaṇṇaka) có nghĩa là: Bằng mũi tên Vikaṇṇaka.
Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamānoti tvaṃ bherivāditasaññāya bhatte dīyamāne lolo hutvā khādanatthāya macche anubandhamāno tena savāditena bhattena hato, gataṭṭhānepi te jīvitaṃ natthīti attho.
Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamāno means, "You, becoming greedy for the food given, mistaking it for the sound of a drum, pursuing the fish to eat, are struck down by that well-played food. Even in the place you go, there is no life for you." This is the meaning.
Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamāno (Ngươi đã bị tiêu diệt bởi thức ăn ngon, vì tham lam đuổi theo cá) có nghĩa là: Ngươi đã bị tiêu diệt bởi thức ăn ngon đó, vì tham lam đuổi theo cá để ăn khi thức ăn được cho theo tiếng trống; ngay cả ở nơi ngươi đến, ngươi cũng không còn sống được nữa.
So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā jīvitakkhayaṃ patto.
He went to his dwelling place and met the end of his life.
Nó đã đến nơi ở của mình và chết.
Tattha lokāmisanti pañca kāmaguṇā.
Therein, lokāmisaṃ refers to the five strands of sensual pleasure.
Ở đây, lokāmisaṃ (dục vọng thế gian) là năm dục lạc.
Te hi loko iṭṭhato kantato manāpato gaṇhāti, tasmā ‘‘lokāmisa’’nti vuccati.
Indeed, the world takes these as desirable, lovely, and agreeable; therefore, they are called "worldly bait."
Chúng được gọi là “dục vọng thế gian” vì thế gian xem chúng là đáng ưa, đáng yêu, đáng thích.
Opatantoti taṃ lokāmisaṃ anupatanto kilesavasena cittavasānuvattī puggalo vihaññati kilamati, so haññatīti so evarūpo puggalo ñātīnañca sakhānañca majjhe so vikaṇṇakena viddho macchānugo suṃsumāro viya pañca kāmaguṇe manāpāti gahetvā haññati kilamati mahāvināsaṃ pāpuṇātiyevāti.
Opatanto means, a person following the sway of the mind, pursuing that worldly bait due to defilements, is afflicted and tormented. So haññatī means, such a person, in the midst of relatives and friends, is struck down and tormented, like that porpoise pierced by a barbed dart, pursuing fish, by grasping the five agreeable strands of sensual pleasure. He certainly meets with great destruction.
Opatanto (chạy theo) có nghĩa là: Người bị chi phối bởi tâm ý, chạy theo dục vọng thế gian đó vì phiền não, sẽ bị hủy hoại, sẽ bị khổ sở. So haññatī (Người đó sẽ bị tiêu diệt) có nghĩa là: Người như vậy sẽ bị tiêu diệt, bị khổ sở, bị đại họa giữa bà con và bạn bè, như cá sấu đuổi theo cá bị mũi tên Vikaṇṇaka đâm vào, vì đã nắm giữ năm dục lạc đáng ưa.
Tvameva dānimakarāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kumārikaṃ ārabbha kathesi.
Tvameva dānimakarā – the Teacher spoke this, residing at Jetavana, concerning a certain maiden.
“Này ngươi, chính ngươi đã làm điều này” – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài ngự tại Jetavana, liên quan đến một cô gái trẻ.
Sāvatthiyaṃ kirekasmiṃ dvinnaṃ aggasāvakānaṃ upaṭṭhākakule ekā kumārikā abhirūpā sobhaggappattā, sā vayappattā samānajātikaṃ kulaṃ agamāsi.
It is said that in Sāvatthī, in the household of the two chief disciples' patrons, there was a maiden, beautiful and endowed with grace. When she reached maturity, she married into a family of equal status.
Người ta kể rằng, tại Sāvatthī, trong gia đình của một trong hai vị Thượng Thủ Đại Đệ Tử, có một cô gái trẻ xinh đẹp và duyên dáng. Khi đến tuổi, cô kết hôn với một gia đình môn đăng hộ đối.
Sāmiko taṃ kismiñci amaññamāno aññattha cittavasena carati.
Her husband, not valuing her in any way, pursued his desires elsewhere.
Người chồng không coi trọng cô, và có tình ý với người khác.
Sā tassa taṃ attani anādarataṃ agaṇetvā dve aggasāvake nimantetvā dānaṃ datvā dhammaṃ suṇantī sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Disregarding his indifference towards her, she invited the two chief disciples, offered alms, listened to the Dhamma, and was established in the fruit of stream-entry.
Cô không để ý đến sự thờ ơ của chồng, đã thỉnh hai vị Thượng Thủ Đại Đệ Tử đến cúng dường, lắng nghe Pháp và an trú vào quả vị Dự Lưu (Sotāpatti).
Sā tato paṭṭhāya maggaphalasukhena vītināmayamānā ‘‘sāmikopi maṃ na icchati, gharāvāsena me kammaṃ natthi, pabbajissāmī’’ti cintetvā mātāpitūnaṃ ācikkhitvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
From that time on, she spent her days in the bliss of the path and its fruits, thinking, "My husband does not desire me; I have no purpose in household life; I will go forth." Having informed her parents, she went forth and attained Arahantship.
Từ đó trở đi, cô sống trong niềm an lạc của đạo quả, và suy nghĩ: “Chồng ta không muốn ta, ta không có việc gì trong đời sống gia đình này, ta sẽ xuất gia.” Sau khi nói với cha mẹ, cô đã xuất gia và đạt đến quả vị A-la-hán.
Tassā sā kiriyā bhikkhūsu pākaṭā jātā.
Her deed became well-known among the bhikkhus.
Hành động của cô đã trở nên nổi tiếng trong giới chư tỳ khưu.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asukakulassa dhītā atthagavesikā sāmikassa anicchabhāvaṃ ñatvā aggasāvakānaṃ dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya puna mātāpitaro āpucchitvā pabbajitvā arahattaṃ pattā, evaṃ atthagavesikā, āvuso sā kumārikā’’ti.
Then, one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, the daughter of such-and-such a family, seeking her welfare, knowing her husband's disinterest, listened to the Dhamma from the chief disciples, was established in the fruit of stream-entry, then, having asked her parents, went forth and attained Arahantship. Such a seeker of welfare was that maiden, friends!"
Một ngày nọ, các tỳ khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong Pháp đường: “Thưa các bạn, con gái của gia đình nọ là người tìm kiếm lợi ích (attha-gavesikā). Sau khi biết được sự không mong muốn của chồng, cô đã nghe Pháp từ các vị Thượng Thủ Đại Đệ Tử và an trú vào quả vị Dự Lưu (Sotāpatti). Sau đó, cô xin phép cha mẹ xuất gia và đạt đến quả vị A-la-hán. Thưa các bạn, cô gái ấy thật sự là người tìm kiếm lợi ích!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesā kuladhītā atthagavesikā, pubbepi atthagavesikāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "With what discussion, bhikkhus, are you now seated?" When told, "With this one," he said, "Bhikkhus, it is not only now that this daughter of a good family is a seeker of welfare; she was a seeker of welfare in the past too," and he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ cô gái gia đình này mới là người tìm kiếm lợi ích, mà từ trước cô ấy cũng đã là người tìm kiếm lợi ích rồi.” Rồi ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavantapadese vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta had gone forth as a sage, developed supernormal powers and attainments, and resided in the Himālaya region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã xuất gia tu sĩ, chứng đắc các thần thông và thiền định, rồi an trú tại vùng Himalaya.
Tadā bārāṇasirājā attano puttassa brahmadattakumārassa parivārasampattiṃ disvā uppannāsaṅko puttaṃ raṭṭhā pabbājesi.
At that time, the King of Bārāṇasī, seeing the retinue and prosperity of his son, Prince Brahmadatta, became suspicious and banished his son from the kingdom.
Khi ấy, vua Bārāṇasī, thấy sự thịnh vượng của tùy tùng của con trai mình là hoàng tử Brahmadatta, đã sinh lòng nghi ngờ và trục xuất con trai khỏi vương quốc.
So asitābhuṃ nāma attano deviṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā macchamaṃsaphalāphalāni khādanto paṇṇasālāya nivāsaṃ kappesi.
He, taking his queen named Asitābhu, entered the Himālaya, subsisted on fish, meat, fruits, and roots, and made his dwelling in a leaf-hut.
Hoàng tử cùng với hoàng hậu Asitābhū đi vào Himalaya, ăn cá thịt và các loại trái cây, rồi dựng một túp lều lá để sống.
So ekaṃ kinnariṃ disvā paṭibaddhacitto ‘‘imaṃ pajāpatiṃ karissāmī’’ti asitābhuṃ agaṇetvā tassā anupadaṃ agamāsi.
He saw a Kinnarī and became infatuated, thinking, "I will make her my wife." Disregarding Asitābhu, he followed in her footsteps.
Một lần, hoàng tử thấy một nàng Kinnarī, liền say mê và muốn “lấy nàng làm vợ.” Hoàng tử không để ý đến Asitābhū mà đi theo nàng Kinnarī.
Sā taṃ kinnariṃ anubandhamānaṃ disvā ‘‘ayaṃ maṃ agaṇetvā kinnariṃ anubandhati, kiṃ me iminā’’ti virattacittā hutvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā vanditvā attano kasiṇaparikammaṃ kathāpetvā kasiṇaṃ olokentī abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā bodhisattaṃ vanditvā āgantvā attano paṇṇasālāya dvāre aṭṭhāsi.
She, seeing him pursuing the kinnarī, thought, "He pursues the kinnarī, disregarding me; what is he to me?" Her mind became dispassionate. She approached the Bodhisatta, paid homage, had him explain her kasiṇa practice, and contemplating the kasiṇa, she generated the supernormal powers (abhiññā) and attainments (samāpattiyo). Paying homage to the Bodhisatta, she returned and stood at the door of her leaf-hut.
Khi Asitābhū thấy hoàng tử đi theo nàng Kinnarī, cô nghĩ: “Người này không coi trọng ta mà lại theo nàng Kinnarī, ta cần gì người này?” Cô cảm thấy chán ghét, liền đến gặp Bồ Tát, đảnh lễ, và nhờ Bồ Tát chỉ dạy về thiền chỉ (kasiṇa). Sau khi quán tưởng kasiṇa, cô chứng đắc các thần thông và thiền định. Cô đảnh lễ Bồ Tát, rồi trở về và đứng trước cửa túp lều lá của mình.
Brahmadattopi kinnariṃ anubandhanto vicaritvā tassā gatamaggampi adisvā chinnāso hutvā paṇṇasālābhimukhova āgato.
Brahmadatta, too, having wandered in pursuit of the kinnarī and not even seeing the path she had taken, became disheartened and came directly towards the leaf-hut.
Hoàng tử Brahmadatta, sau khi đi theo nàng Kinnarī mà không tìm thấy dấu vết của nàng, đã thất vọng và trở về túp lều lá.
Asitābhū taṃ āgacchantaṃ disvā vehāsaṃ abbhuggantvā maṇivaṇṇe gaganatale ṭhitā ‘‘ayyaputta, taṃ nissāya mayā idaṃ jhānasukhaṃ laddha’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Asitābhū, seeing him approaching, rose into the air and, standing in the jewel-colored sky, said, "My dear, it is by relying on you that I have attained this joy of jhāna," and then spoke this verse:
Asitābhū thấy hoàng tử đến, liền bay lên không trung, đứng trên bầu trời sáng như ngọc báu, nói: “Thưa hoàng tử, nhờ có ngài mà thiền lạc này đã được tôi chứng đắc,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha tvameva dānimakarāti, ayyaputta, maṃ pahāya kinnariṃ anubandhanto tvaññeva idāni idaṃ akara.
Therein, tvameva dānimakarā means: "My dear, abandoning me and pursuing the kinnarī, it is you yourself who have now done this."
Trong đó, tvameva dānimakarā có nghĩa là: Thưa hoàng tử, ngươi đã bỏ ta mà đi theo nàng Kinnarī, chính ngươi đã làm điều này.
Yaṃ kāmo byagamā tayīti yaṃ mama tayi kāmo vigato vikkhambhanappahānena pahīno, yassa pahīnattā ahaṃ imaṃ visesaṃ pattāti dīpeti.
Yaṃ kāmo byagamā tayī means: "That desire which has departed from me concerning you, that has been abandoned by the suppression-abandonment (vikkhambhanappahāna), and due to its abandonment, I have attained this distinction"—this is what is revealed.
Yaṃ kāmo byagamā tayī có nghĩa là: Sự say mê của ta đối với ngươi đã biến mất, đã bị đoạn trừ bằng cách trấn áp (vikkhambhanappahānena), nhờ sự đoạn trừ đó mà ta đã đạt được sự đặc biệt này, tức là sự chứng đắc này.
Soyaṃ appaṭisandhikoti so pana kāmo idāni appaṭisandhiko jāto, na sakkā paṭisandhituṃ.
Soyaṃ appaṭisandhiko means: "That desire is now without re-connection; it cannot be re-connected."
Soyaṃ appaṭisandhiko có nghĩa là: Sự say mê đó bây giờ đã không thể nối lại được, không thể kết nối lại được.
Kharachinnaṃva renukanti kharo vuccati kakaco, renukaṃ vuccati hatthidanto.
Kharachinnaṃva renuka means: "Khara is called a saw; renuka is called an elephant's tusk."
Kharachinnaṃva renukaṃ có nghĩa là: Khara là cưa, renukaṃ là ngà voi.
Yathā kakacena chinno hatthidanto appaṭisandhiko hoti, na puna purimanayena allīyati, evaṃ puna mayhaṃ tayā saddhiṃ cittassa ghaṭanaṃ nāma natthīti vatvā tassa passantasseva uppatitvā aññattha agamāsi.
Just as an elephant's tusk cut by a saw is without re-connection and does not adhere again in the former manner, so too, there is no re-joining of my mind with you"—having said this, she flew up and went elsewhere, even as he watched.
Như ngà voi bị cưa đứt thì không thể nối lại được, không thể gắn liền lại như trước, cũng vậy, tâm ta không thể gắn kết với ngươi nữa. Nói xong, cô bay đi nơi khác ngay trước mắt hoàng tử.
Tattha atricchaṃ atilobhenāti atricchā vuccati atra atra icchāsaṅkhātā apariyantataṇhā, atilobho vuccati atikkamitvā pavattalobho.
Therein, atricchaṃ atilobhenā means: "Atricchā is called endless craving, which is craving for this and that; atilobha is called greed that has gone beyond bounds."
Trong đó, atricchaṃ atilobhenā có nghĩa là: Atricchā là sự tham muốn không giới hạn, tức là khát ái vô cùng; atilobha là lòng tham lam vượt quá giới hạn.
Atilobhamadena cāti purisamadaṃ uppādanato atilobhamado nāma jāyati.
Atilobhamadena cā means: "The intoxication of excessive greed arises from generating pride in oneself."
Atilobhamadena cā có nghĩa là: Sự kiêu ngạo do lòng tham lam quá mức sinh ra, vì nó tạo ra sự kiêu ngạo của người.
Idaṃ vuttaṃ hoti – atricchāvasena atricchamāno puggalo atilobhena ca atilobhamadena ca yathā ahaṃ asitābhuyā rājadhītāya parihīno, evaṃ atthā hāyatīti.
This is what is meant: "A person with excessive craving, being excessively desirous, by excessive greed and by the intoxication of excessive greed, loses welfare, just as I have been deprived of the princess Asitābhū."
Điều này có nghĩa là: Một người tham muốn quá mức do sự tham muốn không giới hạn, và do lòng tham lam quá mức cùng với sự kiêu ngạo của lòng tham lam, sẽ mất đi lợi ích, như ta đã mất Asitābhū, con gái của vua.
Sukhā gharā vacchanakhāti idaṃ satthā jetavane viharanto rojamallaṃ ārabbha kathesi.
Sukhā gharā vacchanakhā—This the Teacher spoke while residing at Jetavana, concerning Roja Malla.
“Này Vacchanakha, đời sống gia đình thật an lạc” – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài ngự tại Jetavana, liên quan đến Rojamalla.
So kirāyasmato ānandassa gihisahāyo.
He was, it is said, a lay friend of Venerable Ānanda.
Người ta kể rằng, ông là bạn thân của Trưởng lão Ānanda khi còn tại gia.
So ekadivasaṃ āgamanatthāya therassa sāsanaṃ pāhesi, thero satthāraṃ āpucchitvā agamāsi.
One day, he sent a message to the Elder for him to come; the Elder, having asked the Teacher, went.
Một ngày nọ, ông gửi lời thỉnh Trưởng lão đến thăm. Trưởng lão xin phép Đức Bổn Sư rồi đi.
So theraṃ nānaggarasabhojanaṃ bhojetvā ekamantaṃ nisinno therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā theraṃ gihibhogehi pañcahi kāmaguṇehi nimantento ‘‘bhante ānanda, mama gehe pahūtaṃ saviññāṇakaaviññāṇakaratanaṃ, idaṃ majjhe bhinditvā tuyhaṃ dammi, ehi ubho agāraṃ ajjhāvasāmā’’ti.
He fed the Elder various delicious foods, and sitting to one side, he exchanged pleasantries with the Elder and invited him to lay life with the five strands of sensual pleasure, saying, "Venerable Ānanda, I have abundant animate and inanimate treasures in my house; I will divide this in half and give it to you. Come, let us both dwell in a household life."
Ông cúng dường Trưởng lão những món ăn ngon với nhiều hương vị, rồi ngồi sang một bên, trò chuyện thân mật với Trưởng lão và mời Trưởng lão sống đời gia đình với năm dục lạc: “Bạch Trưởng lão Ānanda, trong nhà con có rất nhiều tài sản quý giá, cả hữu tri lẫn vô tri. Con sẽ chia đôi và dâng cho ngài. Xin ngài hãy đến, chúng ta cùng sống đời gia đình.”
Thero tassa kāmaguṇesu ādīnavaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gantvā ‘‘diṭṭho te, ānanda, rojo’’ti satthārā pucchito ‘‘āma, bhante’’ti vatvā ‘‘kimassa kathesī’’ti vutte ‘‘bhante, maṃ rojo gharāvāsena nimantesi, athassāhaṃ gharāvāse ceva kāmaguṇesu ca ādīnavaṃ kathesi’’nti.
The Elder, having explained the drawbacks of sensual pleasures to him, rose from his seat and went to the monastery. When asked by the Teacher, "Have you seen Roja, Ānanda?" he replied, "Yes, Venerable Sir." When asked, "What did you say to him?" he said, "Venerable Sir, Roja invited me to household life, so I explained to him the drawbacks of household life and sensual pleasures."
Trưởng lão đã nói về những tai hại của dục lạc trong đời sống gia đình, rồi đứng dậy rời chỗ ngồi, trở về tu viện. Khi Đức Bổn Sư hỏi: “Này Ānanda, con có gặp Roja không?” Trưởng lão đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, có ạ.” Khi được hỏi: “Con đã nói gì với ông ấy?” Trưởng lão nói: “Bạch Đức Thế Tôn, Roja đã mời con sống đời gia đình. Con đã nói với ông ấy về những tai hại của đời sống gia đình và dục lạc.”
Satthā ‘‘na kho, ānanda, rojo mallo idāneva pabbajite gharāvāsena nimantesi, pubbepi nimantesiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Ānanda, Roja Malla did not invite renunciants to household life only now; he invited them in the past as well," and being requested by him, the Teacher related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Ānanda, không phải chỉ bây giờ Roja Malla mới mời những người xuất gia sống đời gia đình, mà từ trước ông ấy cũng đã từng mời như vậy.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của Trưởng lão, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ nigamagāme brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantapadese ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase bārāṇasiṃ pāvisi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in a certain market town. Having come of age, he embraced the ascetic life of a sage. After dwelling for a long time in the Himalayan region, he came to Bārāṇasī for salt and sour provisions. He stayed in the royal park and entered Bārāṇasī the next day.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở một ngôi làng nhỏ. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài xuất gia tu sĩ và sống lâu năm tại vùng Himalaya. Để tìm kiếm muối và vị chua, ngài đến Bārāṇasī, ngụ tại vườn thượng uyển của vua, rồi hôm sau đi vào Bārāṇasī.
Athassa bārāṇasiseṭṭhi ācāravihāre pasīditvā gehaṃ netvā bhojetvā uyyāne vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā taṃ paṭijagganto uyyāne vasāpesi.
Then, the chief merchant of Bārāṇasī, being pleased with his conduct and demeanor, took him to his house, fed him, and having obtained a promise from him to stay in the park, he looked after him, letting him reside there.
Khi ấy, trưởng giả Bārāṇasī, hoan hỷ với oai nghi và lối sống của Bồ Tát, đã đưa ngài về nhà cúng dường thức ăn, rồi xin ngài hứa sẽ ở lại vườn thượng uyển và chăm sóc ngài.
Te aññamaññaṃ uppannasinehā ahesuṃ.
They developed mutual affection for each other.
Họ đã có tình cảm thân thiết với nhau.
Athekadivasaṃ bārāṇasiseṭṭhi bodhisatte pemavissāsavasena evaṃ cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkhā, mama sahāyaṃ vacchanakhaparibbājakaṃ uppabbājetvā sabbaṃ vibhavaṃ majjhe bhinditvā tassa datvā dvepi samaggavāsaṃ vasissāmā’’ti.
Then one day, the Bārāṇasī merchant, out of affection and trust for the Bodhisatta, thought thus: "Renunciation is indeed difficult. I will make my friend, the ascetic Vacchanakha, disrobe, divide all my wealth and give it to him, and we both will live together harmoniously."
Một ngày nọ, trưởng giả Bārāṇasī, vì tình cảm thân thiết với Bồ Tát, đã suy nghĩ: “Đời sống xuất gia thật khổ sở. Ta sẽ thuyết phục bạn ta là du sĩ Vacchanakha hoàn tục, chia đôi tất cả tài sản và dâng cho ông ấy, rồi cả hai chúng ta sẽ cùng sống hòa thuận.”
So ekadivasaṃ bhattakiccapariyosāne tena saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘bhante vacchanakha, pabbajjā nāma dukkhā, sukho gharāvāso, ehi ubho samaggā kāme paribhuñjantā vasāmā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
One day, at the end of the meal, he had a pleasant conversation with him and said, "Venerable Vacchanakha, renunciation is suffering, household life is pleasant. Come, let us both live together enjoying sensual pleasures," and then spoke the first verse:
Một ngày nọ, sau khi dùng bữa xong, ông trò chuyện thân mật với Bồ Tát và nói: “Bạch Trưởng lão Vacchanakha, đời sống xuất gia thật khổ sở, đời sống gia đình thật an lạc. Xin ngài hãy đến, chúng ta cùng sống hòa thuận, hưởng thụ dục lạc.” Rồi ông đọc bài kệ đầu tiên:
Tattha sahiraññāti sattaratanasampannā.
Therein, sahiraññā means endowed with the seven treasures.
Trong đó, sahiraññā có nghĩa là: Giàu có bảy loại báu vật.
Sabhojanāti bahukhādanīyabhojanīyā.
Sabhojanā means with much food, both hard and soft.
Sabhojanā có nghĩa là: Có nhiều thức ăn và đồ uống.
Yattha bhutvā pivitvā cāti yesu sahiraññabhojanesu gharesu nānaggarasāni bhojanāni paribhuñjitvā nānāpānāni ca pivitvā.
Yattha bhutvā pivitvā cā means in those homes with gold and food, having partaken of various delicious meals and drunk various beverages.
Yattha bhutvā pivitvā cāti: ở những ngôi nhà có nhiều loại thức ăn và đồ uống ngon, nơi ngươi đã ăn và uống.
Sayeyyātha anussukoti yesu alaṅkatasirisayanapiṭṭhe anussuko hutvā sayeyyāsi, te gharā nāma ativiya sukhāti.
Sayeyyātha anussuko means where you may lie down on an adorned, splendid couch without worry; such homes are exceedingly pleasant.
Sayeyyātha anussukoti: nơi ngươi đã nằm nghỉ không lo âu trên chiếc giường hoặc ghế trang trí lộng lẫy, những ngôi nhà đó là vô cùng hạnh phúc.
Tattha gharā nānīhamānassāti niccakālaṃ kasigorakkhādikaraṇena anīhamānassa avāyamantassa gharā nāma natthi, gharāvāso na patiṭṭhātīti attho.
Therein, gharā nānīhamānassā means there are no homes for one who does not constantly strive or exert effort in farming, cattle-rearing, and so forth; that is, household life does not become established.
Trong đó, gharā nānīhamānassāti: không có nhà cho người không nỗ lực liên tục trong việc cày cấy, chăn nuôi gia súc, v.v., tức là đời sống gia đình không thể tồn tại.
Gharā nābhaṇato musāti khettavatthuhiraññasuvaṇṇādīnaṃ atthāya amusābhaṇatopi gharā nāma natthi.
Gharā nābhaṇato musā means there are no homes for one who does not speak lies for the sake of fields, lands, gold, silver, and so forth.
Gharā nābhaṇato musāti: không có nhà cho người không nói dối vì lợi ích của đất đai, nhà cửa, vàng bạc, v.v.
Gharā nādinnadaṇḍassa, paresaṃ anikubbatoti nādinnadaṇḍassāti aggahitadaṇḍassa, nikkhittadaṇḍassa paresaṃ anikubbato gharā nāma natthi.
Gharā nādinnadaṇḍassa, paresaṃ anikubbato means nādinnadaṇḍassā means for one who does not inflict punishment, who has laid down the rod, who does not harm others, there are no homes.
Gharā nādinnadaṇḍassa, paresaṃ anikubbatoti: nādinnadaṇḍassāti: không có nhà cho người không cầm gậy, cho người buông bỏ gậy, không làm hại người khác.
Yo pana ādinnadaṇḍo hutvā paresaṃ dāsakammakarādīnaṃ tasmiṃ tasmiṃ aparādhe aparādhānurūpaṃ vadhabandhanachedanatāḷanādivasena karoti, tasseva gharāvāso saṇṭhahatīti attho.
But for one who, having taken up the rod, acts towards others—such as servants and laborers—by way of killing, binding, cutting, or beating, according to their respective offenses, for him alone household life is established; this is the meaning.
Nghĩa là, chỉ người nào cầm gậy và trừng phạt nô lệ, người làm công, v.v., theo mức độ sai phạm của họ bằng cách đánh đập, trói buộc, chặt chém, v.v., thì đời sống gia đình của người đó mới ổn định.
Evaṃ chiddaṃ durabhisambhavaṃ, ko gharaṃ paṭipajjatīti taṃ dāni evaṃ etesaṃ īhanādīnaṃ akaraṇe sati tāya tāya parihāniyā chiddaṃ karaṇepi sati niccameva kātabbato durabhisambhavaṃ durārādhanīyaṃ, niccaṃ karontassapi vā durabhisambhavameva duppūraṃ gharāvāsaṃ ‘‘ahaṃ nipparitasso hutvā ajjhāvasissāmī’’ti ko paṭipajjatīti.
Evaṃ chiddaṃ durabhisambhavaṃ, ko gharaṃ paṭipajjatī means such a household life, which is flawed by various losses when these strivings are not undertaken, and which is difficult to maintain because it must always be done, or difficult to satisfy even for one who constantly performs it—who would undertake such a household life, thinking, "I will dwell in it without anxiety?"
Evaṃ chiddaṃ durabhisambhavaṃ, ko gharaṃ paṭipajjatīti: vậy thì, khi không thực hiện những nỗ lực đó, và khi có những khiếm khuyết do sự thiếu sót đó, ai sẽ chấp nhận đời sống gia đình khó khăn, khó làm hài lòng, luôn phải thực hiện, hoặc khó hoàn thành, một đời sống gia đình “ta sẽ sống không lo âu”?
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese ekasmiṃ sare maccho hutvā mahāparivāro vasi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having become a fish in a certain lake in the Himālaya region, lived with a large retinue.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con cá trong một hồ nước ở vùng Himavanta và sống với một đoàn tùy tùng lớn.
Atheko bako ‘‘macche khādissāmī’’ti sarassa āsannaṭṭhāne sīsaṃ pātetvā pakkhe pasāretvā mandamando macche olokento aṭṭhāsi tesaṃ pamādaṃ āgamayamāno.
Then a certain crane, thinking, "I will eat fish," stood near the lake, lowering its head, spreading its wings, and slowly looking at the fish, waiting for their heedlessness.
Sau đó, một con cò, với ý định “ta sẽ ăn cá,” đã cúi đầu xuống gần hồ, xò cánh ra và đứng yên lặng, chậm rãi quan sát lũ cá, chờ đợi sự lơ là của chúng.
Tasmiṃ khaṇe bodhisatto macchagaṇaparivuto gocaraṃ gaṇhanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi.
At that moment, the Bodhisatta, surrounded by a multitude of fish, arrived at that place while seeking food.
Vào lúc đó, Bồ-tát, được bao quanh bởi đàn cá, đang kiếm ăn và đến chỗ đó.
Macchagaṇo taṃ bakaṃ passitvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The multitude of fish, seeing that crane, spoke the first verse:
Đàn cá nhìn thấy con cò đó và nói lên kệ đầu tiên –
Tattha anaññāyāti ajānitvā.
Here, anaññāyā means "without knowing."
Trong đó, anaññāyāti: không biết.
Amhe dijo na pāletīti esa dijo amhe na rakkhati na gopāyati, ‘‘kataraṃ nu kho etesu kabaḷaṃ karissāmī’’ti upadhāreti.
Amhe dijo na pāletī means "this bird does not guard or protect us; it considers 'which morsel among these shall I make my food?'"
Amhe dijo na pāletīti: con chim này không bảo vệ, không che chở chúng ta, mà nó đang suy tính “ta sẽ biến con nào trong số này thành miếng mồi.”
Tena pakkhī na phandatīti tenāyaṃ sakuṇo na phandati na calatīti.
Tena pakkhī na phandatī means "therefore this bird does not stir, does not move."
Tena pakkhī na phandatīti: vì vậy con chim này không động đậy, không di chuyển.
Evaṃ vutte macchagaṇo udakaṃ khobhetvā bakaṃ palāpesi.
When this was said, the multitude of fish agitated the water and chased the crane away.
Khi được nói như vậy, đàn cá đã khuấy động nước và đuổi con cò đi.
Ko nu kho bhagavā hetūti idaṃ satthā sāketaṃ upanissāya viharanto sāketaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
Ko nu kho bhagavā hetū – This the Teacher spoke concerning a brahmin from Sāketa, while residing near Sāketa.
Bạch Thế Tôn, nguyên nhân nào – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài ngụ gần Sāketa, liên quan đến một Bà-la-môn ở Sāketa.
Vatthu panettha atītampi paccuppannampi heṭṭhā ekakanipāte (jā. aṭṭha. 1.1.sāketajātakavaṇṇanā) kathitameva.
The story, both past and present, has already been recounted below in the Ekakanipāta (Jā. Aṭṭha. 1.1. Sāketajātakavaṇṇanā).
Câu chuyện về sự việc này, cả quá khứ lẫn hiện tại, đã được kể ở phần đầu trong tập Một (jā. aṭṭha. 1.1.sāketajātakavaṇṇanā).
Tathāgatassa pana vihāraṃ gatakāle bhikkhū ‘‘sineho nāmesa, bhante, kathaṃ patiṭṭhātī’’ti pucchantā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –
However, when the Tathāgata went to the monastery, the bhikkhus, asking "Venerable Sir, how does affection become established?" spoke the first verse:
Khi Đức Như Lai đến trú xứ, các tỳ khưu hỏi: “Bạch Thế Tôn, tình cảm (sineha) này được thiết lập như thế nào?” rồi họ đã nói bài kệ đầu tiên:
Tassattho – ko nu kho hetu, yena idhekacce puggale diṭṭhamatteyeva hadayaṃ ativiya nibbāti, suvāsitassa sītassa udakassa ghaṭasahassena parisittaṃ viya sītalaṃ hoti, ekacce na nibbāti.
Its meaning is: What indeed is the reason by which, upon seeing certain individuals here, the heart is exceedingly cooled, becoming cool as if sprinkled with a thousand pots of well-perfumed, cool water, while in others it is not cooled?
Ý nghĩa của câu đó là: Nguyên nhân nào khiến cho khi nhìn thấy một số người ở đời này, tâm hồn trở nên vô cùng thanh tịnh, trở nên mát mẻ như được tưới hàng ngàn gáo nước mát có hương thơm, còn đối với một số người thì không thanh tịnh. Khi nhìn thấy một số người, tâm trở nên hoan hỷ, mềm mại, gắn bó bằng tình yêu thương, còn đối với một số người thì không gắn bó.
Ekacce diṭṭhamatteyeva cittaṃ pasīdati, mudu hoti, pemavasena allīyati, ekacce na allīyatīti.
Upon seeing certain individuals, the mind becomes serene, soft, and adheres through affection, while in others it does not adhere.
Khi nhìn thấy một số người, tâm trở nên hoan hỷ, mềm mại, gắn bó bằng tình yêu thương, còn đối với một số người thì không gắn bó.
Tassattho – bhikkhave, pemaṃ nāmetaṃ dvīhi kāraṇehi jāyati, purimabhave mātā vā pitā vā putto vā dhītā vā bhātā vā bhaginī vā pati vā bhariyā vā sahāyo vā mitto vā hutvā yo yena saddhiṃ ekaṭṭhāne vutthapubbo, tassa iminā pubbeva sannivāsena bhavantarepi anubandhanto so sineho na vijahati.
Its meaning is: Bhikkhus, this affection arises from two causes: in a previous existence, having been a mother or father, son or daughter, brother or sister, husband or wife, friend or companion, whoever has previously lived in the same place with someone, that affection, following through existences, does not abandon them by that previous association.
Ý nghĩa của câu đó là: Này các tỳ khưu, tình yêu thương này phát sinh do hai nguyên nhân. Trong kiếp trước, nếu ai đó đã từng sống chung một nơi với người khác, làm mẹ, cha, con trai, con gái, anh em, chị em, chồng, vợ, bạn bè, hoặc người thân, thì tình cảm ấy sẽ tiếp nối trong các kiếp sau, không bao giờ mất đi do sự chung sống từ kiếp trước.
Imasmiṃ attabhāve katena paccuppannahitena vā evaṃ taṃ jāyate pemaṃ, imehi dvīhi kāraṇehi pemaṃ nāma jāyati.
Or by present benefit done in this present existence, thus that affection arises; affection arises from these two causes.
Hoặc do lợi ích hiện tại được tạo ra trong kiếp này, tình yêu thương ấy phát sinh như vậy, tình yêu thương phát sinh do hai nguyên nhân này.
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Uppalaṃva yathodaketi.
Just as a lotus in water.
Như hoa sen trong nước.
Vā-kārassa rassattaṃ kataṃ.
The vā vowel has been shortened.
Chữ ‘vā’ đã được rút ngắn.
Samuccayatthe cesa vutto, tasmā uppalañca sesaṃ jalajapupphañca yathā udake jāyamānaṃ dve kāraṇāni nissāya jāyati udakañceva kalalañca, tathā etehi dvīhi kāraṇehi pemaṃ jāyatīti evamettha attho daṭṭhabbo.
And it is stated in the sense of conjunction, therefore, just as a lotus and other aquatic flowers arise in water, depending on two causes—water and mud—so too affection arises from these two causes. This is how the meaning should be understood here.
Và nó được nói theo nghĩa tập hợp, vì vậy, như hoa sen và các loài hoa thủy sinh khác phát sinh trong nước nhờ hai nguyên nhân là nước và bùn, thì tình yêu thương cũng phát sinh nhờ hai nguyên nhân này. Ý nghĩa ở đây phải được hiểu như vậy.
Iṅgha ekapadaṃ, tātāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this, "Come, dear son, a single word," concerning a householder.
“Này cha, xin hãy nói một lời” – Câu chuyện này, Đức Bổn Sư đã kể khi ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến một gia chủ.
Sāvatthivāsī kiresa kuṭumbiko, athassa ekadivasaṃ aṅke nisinno putto atthassa dvāraṃ nāma pañhaṃ pucchi.
This householder, it is said, was a resident of Sāvatthī. Then, one day, his son, sitting on his lap, asked a question called "the door to welfare."
Nghe nói, gia chủ ấy sống ở Sāvatthī. Một ngày nọ, con trai ông đang ngồi trong lòng ông đã hỏi một câu hỏi tên là “cánh cửa của lợi ích”.
So ‘‘buddhavisayo esa pañho, na taṃ añño kathetuṃ sakkhissatī’’ti puttaṃ gahetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, ayaṃ me dārako ūrumhi nisinno atthassa dvāraṃ nāma pañhaṃ pucchi, ahaṃ taṃ ajānanto idhāgato, kathetha, bhante, imaṃ pañha’’nti.
He, thinking, "This question belongs to the Buddha's domain; no one else will be able to explain it," took his son, went to Jetavana, and having paid homage to the Teacher, said, "Venerable Sir, this child of mine, sitting on my lap, asked a question called 'the door to welfare.' Not knowing it, I have come here. Please explain this question, Venerable Sir."
Ông nghĩ: “Câu hỏi này thuộc về phạm vi của Đức Phật, không ai khác có thể giải đáp được,” liền dẫn con trai đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, đứa bé này ngồi trong lòng con đã hỏi con một câu hỏi tên là ‘cánh cửa của lợi ích’. Con không biết nên đã đến đây. Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy giải đáp câu hỏi này.”
Satthā ‘‘na kho, upāsaka, ayaṃ dārako idāneva atthagavesako, pubbepi atthagavesakova hutvā imaṃ pañhaṃ paṇḍite pucchi, porāṇakapaṇḍitāpissa kathesuṃ, bhavasaṅkhepagatattā pana na sallakkhesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Indeed, Upāsaka, this child is not only now a seeker of welfare; in the past, too, he was a seeker of welfare and asked this question of the wise. The ancient wise ones also explained it to him, but he does not recall it because of the brevity of existence," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này cận sự nam, đứa bé này không chỉ bây giờ mới tìm kiếm lợi ích, mà trước đây cũng đã từng tìm kiếm lợi ích và hỏi câu hỏi này với các bậc hiền trí. Các bậc hiền trí thời xưa cũng đã giải đáp cho nó, nhưng vì sự rút gọn của kiếp sống nên nó không ghi nhớ.” Sau khi nói vậy, được ông thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a merchant's family and, having come of age, attained the position of merchant upon his father's passing.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình trưởng giả, khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã kế thừa chức vị trưởng giả sau khi cha Ngài qua đời.
Athassa putto daharo kumāro ūrumhi nisīditvā ‘‘tāta, mayhaṃ ekapadaṃ anekatthanissitaṃ ekaṃ kāraṇaṃ kathethā’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
Then his young son, sitting on his lap, asked, "Father, tell me one thing, a single word that encompasses many meanings," thus speaking the first verse –
Sau đó, con trai Ngài, một cậu bé còn nhỏ, đã ngồi trong lòng Ngài và hỏi: “Cha ơi, xin cha hãy kể cho con nghe một điều, một lời dạy (ekapadaṃ) có nhiều ý nghĩa (anekatthanissitaṃ),” và nói lên bài kệ đầu tiên –
Tattha iṅghāti yācanatthe codanatthe vā nipāto.
Therein, iṅgha is a particle used in the sense of requesting or urging.
Trong đó, iṅgha là một từ bất biến được dùng với nghĩa thỉnh cầu hoặc thúc giục.
Ekapadanti ekaṃ kāraṇapadaṃ, ekaṃ kāraṇūpasañhitaṃ vā byañjanapadaṃ.
Ekapadaṃ means one causal word, or one word endowed with a cause.
Ekapada có nghĩa là một từ ngữ chỉ nguyên nhân, hoặc một từ ngữ biểu thị nguyên nhân.
Anekatthapadassitanti anekāni atthapadāni kāraṇapadāni nissitaṃ.
Anekatthapadassitaṃ means supported by many meaningful words, or causal words.
Anekatthapadassita có nghĩa là nương tựa vào nhiều từ ngữ ý nghĩa, những từ ngữ chỉ nguyên nhân.
Kiñci saṅgāhikaṃ brūsīti kiñci ekapadaṃ bahūnaṃ padānaṃ saṅgāhikaṃ brūhi, ayameva vā pāṭho.
Kiñci saṅgāhikaṃ brūsīti means "tell me some single word that comprehends many words," or this is the reading.
Kiñci saṅgāhikaṃ brūsī có nghĩa là hãy nói một từ ngữ nào đó bao hàm nhiều từ ngữ; đây cũng là một cách đọc.
Yenatthe sādhayemaseti yena ekena padena anekatthanissitena mayaṃ attano vuḍḍhiṃ sādheyyāma, taṃ me kathehīti pucchi.
Yenatthe sādhayemaseti means "by which single word, encompassing many meanings, we may achieve our own prosperity," he asked, "tell me that."
Yenatthe sādhayemase có nghĩa là: “Bằng một từ ngữ duy nhất nương tựa vào nhiều ý nghĩa ấy, chúng con có thể thành tựu sự tăng trưởng của mình; xin Ngài hãy kể cho con nghe điều đó,” người con hỏi.
Tattha dakkheyyekapadanti dakkheyyaṃ ekapadaṃ.
Therein, dakkheyyekapadaṃ means "diligence is the single word."
Trong đó, dakkheyyekapada có nghĩa là một từ ngữ khéo léo.
Dakkheyyaṃ nāma lābhuppādakassa chekassa kusalassa ñāṇasampayuttaṃ vīriyaṃ.
Diligence (dakkheyyaṃ) is energy accompanied by knowledge, skillful, and capable of producing gain.
Khéo léo (dakkheyya) là sự tinh tấn được kết hợp với trí tuệ, khéo léo và thiện xảo, tạo ra lợi lộc.
Anekatthapadassitanti evaṃ vuttappakāraṃ vīriyaṃ anekehi atthapadehi nissitaṃ.
Anekatthapadassitaṃ means that the energy described in this manner is supported by many meaningful words.
Anekatthapadassita có nghĩa là sự tinh tấn được nói đến như vậy, nương tựa vào nhiều từ ngữ ý nghĩa.
Katarehīti?
By which ones?
Những từ ngữ nào?
Sīlādīhi.
By virtue and so on.
Giới (sīla) v.v…
Teneva ‘‘tañca sīlena saññutta’’ntiādimāha.
Therefore, it is said, "tañca sīlena saññutta" and so on.
Vì lẽ đó, Ngài nói “tañca sīlena saññutta” v.v…
Tassattho – tañca panetaṃ vīriyaṃ ācārasīlasampayuttaṃ adhivāsanakhantiyā upetaṃ mitte sukhāpetuṃ amittānañca dukkhāya alaṃ samatthaṃ.
Its meaning is: And this energy, endowed with good conduct and virtue, accompanied by patience and endurance, is sufficient and capable of bringing happiness to friends and suffering to enemies.
Ý nghĩa của câu đó là: Sự tinh tấn ấy được kết hợp với giới hạnh, được trang bị bằng sự nhẫn nại, đủ sức làm cho bạn bè hạnh phúc và làm cho kẻ thù đau khổ.
Ko hi nāma lābhuppādakañāṇasampayuttakusalavīriyasamannāgato ācārakhantisampanno mitte sukhāpetuṃ, amitte vā dukkhāpetuṃ na sakkotīti.
For who, endowed with skillful energy accompanied by knowledge that produces gain, and possessed of good conduct and patience, would not be able to bring happiness to friends or suffering to enemies?
Ai mà có sự tinh tấn thiện xảo được kết hợp với trí tuệ tạo ra lợi lộc, và có giới hạnh cùng nhẫn nại, lại không thể làm cho bạn bè hạnh phúc, hoặc làm cho kẻ thù đau khổ?
Āsīvisampi maṃ santanti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ajātasattuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, spoke this, "Even though I am a venomous snake," concerning Ajātasattu.
Āsīvisampi maṃ santanti (Dù ta là rắn độc) – Câu này Đức Thế Tôn đã kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Ajātasattu.
Kosalarājassa hi pitā mahākosalo bimbisārarañño dhītaraṃ dadamāno dhītu nhānamūlaṃ kāsigāmakaṃ nāma adāsi.
King Mahākosala, the father of King Kosala, when giving his daughter in marriage to King Bimbisāra, gave her a village called Kāsīgāmaka as her bathing allowance.
Vua Kosala, tức Đại Kosala, khi gả con gái cho vua Bimbisāra, đã ban cho con gái một ngôi làng tên là Kāsigāmaka làm tiền tắm gội.
Sā ajātasattunā pitughātakakamme kate rañño sinehena nacirasseva kālamakāsi.
She, due to her love for the king, passed away soon after Ajātasattu committed the patricide.
Sau khi Ajātasattu phạm tội giết cha, vì tình thương vua cha, bà đã qua đời không lâu sau đó.
Ajātasattu mātari kālakatāyapi taṃ gāmaṃ bhuñjateva.
Even after his mother's death, Ajātasattu continued to enjoy that village.
Dù mẹ đã qua đời, Ajātasattu vẫn tiếp tục hưởng ngôi làng đó.
Kosalarājā ‘‘pitughātakassa corassa mama kulasantakaṃ gāmaṃ na dassāmī’’ti tena saddhiṃ yujjhati.
King Kosala, saying, "I will not give this village belonging to my family to a patricidal thief," fought with him.
Vua Kosala nói: “Ta sẽ không trao ngôi làng thuộc dòng dõi ta cho tên cướp giết cha này,” rồi giao chiến với y.
Kadāci mātulassa jayo hoti, kadāci bhāgineyyassa.
Sometimes the uncle is victorious, sometimes the nephew.
Đôi khi chú thắng, đôi khi cháu thắng.
Yadā pana ajātasattu jināti, tadā somanassappatto rathe dhajaṃ ussāpetvā mahantena yasena nagaraṃ pavisati.
But when Ajātasattu conquers, he, filled with joy, raises a banner on his chariot and enters the city with great glory.
Khi Ajātasattu thắng, y vui mừng, cắm cờ trên xe và tiến vào thành với vinh quang lớn.
Yadā pana parājayati, tadā domanassappatto kañci ajānāpetvāva pavisati.
But when he is defeated, he, filled with sorrow, enters without letting anyone know.
Khi y thua, y buồn bã, tiến vào thành mà không cho ai biết.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, ajātasattu mātulaṃ jinitvā tussati, parājito domanassappatto hotī’’ti.
Then one day, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: 'Friends, Ajātasattu rejoices when he defeats his uncle, and is filled with sorrow when defeated.'
Rồi một ngày nọ, các Tỳ Khưu khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Thưa các bạn, Ajātasattu vui mừng khi thắng chú mình, và buồn bã khi thua.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa jinitvā tussati, parājito domanassappatto hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, asking, 'Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?' and being told, 'This is it, venerable sir,' said, 'Not only now, bhikkhus, but in the past too, he rejoiced when victorious and was filled with sorrow when defeated,' and then recounted a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ Khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ Khưu, không phải chỉ bây giờ mà cả trong quá khứ, y cũng vui mừng khi thắng và buồn bã khi thua,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto nīlamaṇḍūkayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a blue frog.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh làm một con ếch xanh (nīlamaṇḍūka).
Tadā manussā nadīkandarādīsu tattha tattha macche gahaṇatthāya kumīnāni oḍḍesuṃ.
At that time, people set up fish traps in river gorges and other places to catch fish.
Khi ấy, người ta đặt bẫy cá (kumīna) ở các khe suối, sông ngòi để bắt cá.
Ekasmiṃ kumīne bahū macchā pavisiṃsu.
Many fish entered one trap.
Nhiều con cá đã chui vào một cái bẫy.
Atheko udakāsīviso macche khādanto taṃ kumīnaṃ pāvisi, bahū macchā ekato hutvā taṃ khādantā ekalohitaṃ akaṃsu.
Then a venomous water snake entered that trap, eating the fish; many fish gathered together and, eating it, made it bleed profusely.
Rồi một con rắn độc nước (udakāsīvisa) đang ăn cá, cũng chui vào cái bẫy đó. Nhiều con cá hợp sức lại ăn thịt nó, khiến nó chảy máu khắp mình.
So paṭisaraṇaṃ apassanto maraṇabhayatajjito kumīnamukhena nikkhamitvā vedanāppatto udakapariyante nipajji.
Finding no refuge and terrified by the fear of death, it exited through the mouth of the trap and, in pain, lay down on the edge of the water.
Không tìm được nơi nương tựa, bị nỗi sợ chết đe dọa, nó thoát ra khỏi miệng bẫy và nằm vật vã bên bờ nước.
Nīlamaṇḍūkopi tasmiṃ khaṇe uppatitvā kumīnasūlamatthake nipanno hoti.
At that moment, the blue frog also jumped up and sat on the spike of the fish trap.
Con ếch xanh cũng vừa nhảy lên, đậu trên đỉnh cây cọc của cái bẫy.
Āsīviso vinicchayaṭṭhānaṃ alabhanto tattha nipannaṃ taṃ disvā ‘‘samma nīlamaṇḍūka, imesaṃ macchānaṃ kiriyā ruccati tuyha’’nti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The venomous snake, unable to find a clear decision, saw it sitting there and, asking, 'Friend blue frog, do you approve of the actions of these fish?' spoke the first stanza:
Con rắn độc không tìm được chỗ trú ẩn, thấy con ếch nằm đó, hỏi: “Này bạn ếch xanh, bạn có thích hành động của những con cá này không?” Rồi nó nói lên bài kệ đầu tiên –
Atha naṃ haritamaṇḍūko ‘‘āma, samma, ruccatī’’ti.
Then the green frog said to it, "Yes, friend, I do approve."
Rồi con ếch xanh nói với nó: “Vâng, thưa bạn, tôi thích.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Sace tvampi tava padesaṃ āgate macche khādasi, macchāpi attano padesaṃ āgataṃ taṃ khādanti, attano visaye padese gocarabhūmiyaṃ abalavā nāma natthī’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
"If you also eat the fish that come into your territory, then the fish also eat you who have come into their territory; there is no one weak in their own domain, territory, or feeding ground," and having said this, spoke the second stanza:
“Nếu bạn ăn cá đến vùng của bạn, thì cá cũng ăn thịt bạn khi bạn đến vùng của chúng. Trong lãnh địa của mình, trên vùng đất kiếm ăn của mình, không có ai là yếu cả,” nói vậy, nó đọc bài kệ thứ hai –
Tattha vilumpateva puriso, yāvassa upakappatīti yāva assa purisassa issariyaṃ upakappati ijjhati pavattati, tāva so aññaṃ vilumpatiyeva.
Here, vilumpateva puriso, yāvassa upakappati means "as long as that man's authority is effective, successful, and prevails, so long he plunders others."
Trong đó, vilumpateva puriso, yāvassa upakappatī có nghĩa là: Chừng nào quyền lực của người đó còn có lợi, còn thành công, còn tồn tại, thì người đó vẫn cướp bóc người khác.
‘‘Yāva so upakappatī’’tipi pāṭho, yattakaṃ kālaṃ so puriso sakkoti vilumpitunti attho.
There is also the reading yāva so upakappatī; the meaning is "as long as that man is able to plunder."
“Yāva so upakappatī” cũng là một cách đọc, có nghĩa là chừng nào người đó còn có thể cướp bóc.
Yadā caññe vilumpantīti yadā ca aññe issarā hutvā vilumpanti.
Yadā caññe vilumpantī means "and when others become powerful and plunder."
Yadā caññe vilumpantī có nghĩa là: Khi những người khác trở thành kẻ có quyền lực và cướp bóc.
So vilutto vilumpatīti atha so vilumpako aññehi vilumpati.
So vilutto vilumpatī means "then that plunderer is plundered by others."
So vilutto vilumpatī có nghĩa là: Khi đó, kẻ cướp bóc lại bị người khác cướp bóc.
‘‘Vilumpate’’tipi pāṭho, ayamevattho.
There is also the reading vilumpate; the meaning is the same.
“Vilumpate” cũng là một cách đọc, ý nghĩa tương tự.
‘‘Vilumpana’’ntipi paṭhanti, tassattho na sameti.
Some read vilumpanaṃ, but that meaning does not fit.
Một số người đọc “vilumpana”, nhưng ý nghĩa không phù hợp.
Evaṃ ‘‘vilumpako puna vilumpaṃ pāpuṇātī’’ti bodhisattena aḍḍe vinicchite udakāsīvisassa dubbalabhāvaṃ ñatvā ‘‘paccāmittaṃ gaṇhissāmā’’ti macchagaṇā kumīnamukhā nikkhamitvā tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā pakkamuṃ.
Thus, when the Bodhisatta had decided the matter, saying, "The plunderer will again experience being plundered," the schools of fish, knowing the water snake's weakness and thinking, "We will seize our enemy," came out of the mouth of the trap, put an end to its life right there, and departed.
Như vậy, khi Bồ Tát đã phân xử rằng “kẻ cướp bóc sẽ lại bị cướp bóc,” bầy cá biết được sự yếu đuối của con rắn độc nước, nghĩ: “Chúng ta sẽ bắt kẻ thù,” rồi chúng thoát ra khỏi miệng bẫy, giết chết nó ngay tại đó và bỏ đi.
Sabbo janoti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Sabbo jano – The Teacher told this story while residing at Jetavana, concerning Devadatta.
Sabbo jano (Tất cả mọi người) – Câu này Đức Thế Tôn đã kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Devadatta.
Devadatte satthari āghātaṃ bandhitvā navamāsaccayena jetavanadvārakoṭṭhake pathaviyaṃ nimugge jetavanavāsino ca sakalaraṭṭhavāsino ca ‘‘buddhapaṭikaṇṭako devadatto pathaviyā gilito, nihatapaccāmitto dāni sammāsambuddho jāto’’ti tuṭṭhahaṭṭhā ahesuṃ.
When Devadatta, having harbored resentment against the Teacher, sank into the earth at the gatehouse of Jetavana nine months later, the residents of Jetavana and all the inhabitants of the country rejoiced and were delighted, saying, "Devadatta, the Buddha's adversary, has been swallowed by the earth; now the Perfectly Enlightened One has become one whose enemies are vanquished."
Khi Devadatta nuôi lòng thù hận Đức Thế Tôn, và chín tháng sau bị đất nuốt chửng tại cổng Jetavana, những người dân ở Jetavana và toàn thể quốc gia đều vui mừng hớn hở, nói: “Devadatta, kẻ thù của Đức Phật, đã bị đất nuốt chửng. Giờ đây, Đức Chánh Đẳng Giác đã đánh bại kẻ thù.”
Tesaṃ kathaṃ sutvā paramparaghosena sakalajambudīpavāsino yakkhabhūtadevagaṇā ca tuṭṭhahaṭṭhā eva ahesuṃ.
Hearing their words, the yakkhā, bhūtā, and devas residing throughout the entire Jambudīpa became delighted and joyful due to the continuous report.
Nghe câu chuyện của họ, tiếng đồn lan truyền khắp Jambudīpa, và các loài dạ xoa, chư thiên cũng đều vui mừng hớn hở.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatte pathaviyaṃ nimugge ‘buddhapaṭikaṇṭako devadatto pathaviyā gilito’ti mahājano attamano jāto’’ti.
Then one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall, saying, "Friends, when Devadatta was swallowed by the earth, the great multitude rejoiced, saying, 'Devadatta, the Buddha's adversary, has been swallowed by the earth!'"
Rồi một ngày nọ, các Tỳ Khưu khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Thưa các bạn, khi Devadatta bị đất nuốt chửng, đại chúng đã vui mừng, nói: ‘Devadatta, kẻ thù của Đức Phật, đã bị đất nuốt chửng’.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatte mate mahājano tussati ceva hasati ca, pubbepi tussi ceva hasi cā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?" When they replied, "This one, venerable sir," he said, "Bhikkhus, it is not only now that the great multitude is pleased and laughs at Devadatta's death; in the past too, they were pleased and laughed," and he related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ Khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ Khưu, không phải chỉ bây giờ mà cả trong quá khứ, khi Devadatta chết, đại chúng cũng đã vui mừng và cười,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ mahāpiṅgalo nāma rājā adhammena visamena rajjaṃ kāresi, chandādivasena pāpakammāni karonto daṇḍabalijaṅghakahāpaṇādiggahaṇena ucchuyante ucchuṃ viya mahājanaṃ pīḷesi kakkhaḷo pharuso sāhasiko, paresu anuddayāmattampi nāmassa natthi, gehe itthīnampi puttadhītānampi amaccabrāhmaṇagahapatikādīnampi appiyo amanāpo, akkhimhi patitarajaṃ viya, bhattapiṇḍe sakkharā viya, paṇhiṃ vijjhitvā paviṭṭhakaṇṭako viya ca ahosi.
In the past, in Bārāṇasī, a king named Mahāpiṅgala ruled the kingdom unrighteously and unjustly. Committing evil deeds out of desire and other defilements, he oppressed the great multitude by collecting taxes, levies, and kahāpaṇas, like a sugarcane press oppressing sugarcane. He was harsh, rough, and violent; he had not even a trace of compassion for others. He was disliked and displeasing to the women, sons, and daughters in his own household, as well as to ministers, brahmins, householders, and others. He was like dust fallen into the eye, like a stone in a lump of rice, and like a thorn that had pierced and entered the heel.
Trong quá khứ, ở Bārāṇasī, có một vị vua tên Mahāpiṅgala trị vì một cách bất công và sai trái. Y phạm các hành động bất thiện do thiên vị, v.v., áp bức dân chúng bằng cách thu thuế, cướp bóc, và nhận hối lộ, giống như một cỗ máy ép mía ép mía vậy. Y thô bạo, tàn nhẫn, hung hăng, không có chút lòng từ bi nào đối với người khác. Y bị ghét bỏ và không được yêu mến bởi cả vợ con trong nhà, các vị quan, Bà La Môn, gia chủ, v.v., giống như bụi rơi vào mắt, như sạn trong cơm, như gai đâm vào gót chân.
Tadā bodhisatto mahāpiṅgalassa putto hutvā nibbatti.
At that time, the Bodhisatta was reborn as Mahāpiṅgala's son.
Khi ấy, Bồ Tát đã tái sinh làm con trai của Mahāpiṅgala.
Mahāpiṅgalo dīgharattaṃ rajjaṃ kāretvā kālamakāsi.
Mahāpiṅgala ruled for a long time and then passed away.
Mahāpiṅgala trị vì lâu năm rồi qua đời.
Tasmiṃ kālakate sakalabārāṇasivāsino haṭṭhatuṭṭhā mahāhasitaṃ hasitvā dārūnaṃ sakaṭasahassena mahāpiṅgalaṃ jhāpetvā anekehi ghaṭasahassehi āḷāhanaṃ nibbāpetvā bodhisattaṃ rajje abhisiñcitvā ‘‘dhammiko no rājā laddho’’ti haṭṭhatuṭṭhā nagare ussavabheriṃ carāpetvā samussitadhajapaṭākaṃ nagaraṃ alaṅkaritvā dvāre dvāre maṇḍapaṃ kāretvā vippakiṇṇalājakusumamaṇḍitatalesu alaṅkatamaṇḍapesu nisīditvā khādiṃsu ceva piviṃsu ca.
When he passed away, all the residents of Bārāṇasī, delighted and joyful, laughed a great laugh. They cremated Mahāpiṅgala with a thousand cartloads of wood, extinguished the pyre with many thousands of pots of water, and then anointed the Bodhisatta as king. Delighted and joyful, saying, "We have found a righteous king," they had the festival drum beaten throughout the city, adorned the city with raised flags and banners, constructed pavilions at every gate, and sat in the adorned pavilions with their grounds strewn with parched rice and flowers, eating and drinking.
Khi ông ta qua đời, toàn thể cư dân Bārāṇasī, vui mừng hớn hở, cười phá lên, dùng hàng ngàn xe củi thiêu đốt Mahāpiṅgala, dùng hàng ngàn bình nước dập tắt giàn thiêu, rồi làm lễ quán đảnh cho Bồ Tát lên ngôi vua. Họ vui mừng hớn hở, loan báo trống hội trong thành, trang hoàng thành phố với cờ phướn giương cao, dựng các lều bạt ở mỗi cổng, ngồi trong các lều bạt được trang trí với nền rải hoa gạo và hoa, rồi ăn uống linh đình.
Bodhisattopi alaṅkate mahātale samussitasetacchattassa pallaṅkavarassa majjhe mahāyasaṃ anubhavanto nisīdi.
The Bodhisatta also sat amidst the adorned great platform and the excellent royal couch, enjoying great glory, with a white parasol raised above him.
Bồ Tát cũng ngồi giữa ngai vàng cao quý, dưới chiếc lọng trắng giương cao, trên nền đất lớn được trang hoàng lộng lẫy, hưởng thụ vinh quang tột bậc.
Amaccā ca brāhmaṇagahapatiraṭṭhikadovārikādayo ca rājānaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu.
Ministers, brahmins, householders, provincial officers, doorkeepers, and others stood surrounding the king.
Các đại thần, Bà-la-môn, gia chủ, quan chức địa phương, thị vệ và những người khác vây quanh nhà vua.
Atheko dovāriko nātidūre ṭhatvā assasanto passasanto parodi.
Then a doorkeeper, standing not too far away, sighed and wept.
Bấy giờ, một người thị vệ đứng không xa lắm, thở dài thườn thượt, khóc lóc.
Bodhisatto taṃ disvā ‘‘samma dovārika, mama pitari kālakate sabbe tuṭṭhapahaṭṭhā ussavaṃ kīḷantā vicaranti, tvaṃ pana rodamāno ṭhito, kiṃ nu kho mama pitā taveva piyo ahosi manāpo’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
Seeing him, the Bodhisatta asked, "Good doorkeeper, when my father passed away, everyone is delighted and joyful, celebrating a festival, but you stand weeping. Was my father dear and pleasing only to you?" Asking this, he spoke the first verse:
Bồ Tát thấy vậy, hỏi rằng: “Này thị vệ, khi cha ta qua đời, tất cả mọi người đều vui mừng hớn hở, đi lại ăn mừng lễ hội, còn ngươi thì đứng khóc. Chẳng lẽ cha ta chỉ là người thân yêu và dễ chịu đối với riêng ngươi thôi sao?” – rồi nói lên bài kệ đầu tiên:
Tattha hiṃsitoti nānappakārehi daṇḍabaliādīhi pīḷito.
Therein, hiṃsito means oppressed by various kinds of punishments and taxes.
Trong đó, hiṃsito có nghĩa là bị áp bức bằng nhiều cách như hình phạt, thuế khóa, v.v.
Piṅgalenāti piṅgalakkhena.
Piṅgalenāti means by the one with yellowish eyes.
Piṅgalenā có nghĩa là bởi kẻ mắt vàng.
Tassa kira dvepi akkhīni nibbiddhapiṅgalāni biḷārakkhivaṇṇāni ahesuṃ, tenevassa ‘‘piṅgalo’’ti nāmaṃ akaṃsu.
It is said that both of his eyes were yellowish and piercing, like cat's eyes, and for that reason, they named him "Piṅgala."
Nghe nói, cả hai mắt của ông ta đều có màu vàng đục như mắt mèo, vì thế họ gọi ông ta là “Piṅgala”.
Paccayā vedayantīti pītiyo pavedayanti.
Paccayā vedayantīti means they express joy.
Paccayā vedayantī có nghĩa là biểu lộ niềm vui.
Akaṇhanettoti piṅgalanetto.
Akaṇhanettoti means with yellowish eyes.
Akaṇhanetto có nghĩa là kẻ mắt vàng.
Kasmā nu tvanti kena nu kāraṇena tvaṃ rodasi.
Kasmā nu tvanti means for what reason do you weep?
Kasmā nu tvaṃ có nghĩa là vì lý do gì mà ngươi khóc.
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kasmā tuva’’nti pāṭho.
In the Commentary, however, the reading is "kasmā tuvaṃ."
Trong Chú Giải thì có câu “kasmā tuvaṃ”.
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ, mahārāja, ‘mahāpiṅgalo mato’ti sokena rodāmi, sīsassa me sukhaṃ jātaṃ.
Hearing his words, he said, "No, great king, I do not weep out of sorrow that Mahāpiṅgala has died. Relief has come to my head.
Nghe lời ấy, người thị vệ nói: “Đại vương, tôi không khóc vì đau buồn rằng ‘Đại Piṅgala đã chết’, mà vì đầu tôi đã được an lành.
Piṅgalarājā hi pāsādā otaranto ca ārohanto ca kammāramuṭṭhikāya paharanto viya mayhaṃ sīse aṭṭhaṭṭha khaṭake deti, so paralokaṃ gantvāpi mama sīse dadamāno viya nirayapālānampi yamassapi sīle khaṭake dassati, atha naṃ te ‘ativiya ayaṃ amhe bādhatī’ti puna idheva ānetvā vissajjeyyuṃ, atha me so punapi sīse khaṭake dadeyyāti bhayenāhaṃ rodāmī’’ti imamatthaṃ pakāsento dutiyaṃ gāthamāha –
For King Piṅgala, when descending and ascending the palace, would strike my head eight times with his fist, as if with a blacksmith's hammer. Even after going to the other world, he would strike the heads of the guardians of hell and even Yama, as if striking my head. Then they would say, 'This one troubles us excessively,' and bring him back here and release him. Then he would again strike my head with his fists. It is out of this fear that I weep," proclaiming this meaning, he spoke the second verse:
Vua Piṅgala, mỗi khi lên xuống cung điện, thường dùng nắm tay như thợ rèn mà đấm vào đầu tôi tám cái. Nếu ông ta đi đến thế giới bên kia mà vẫn tiếp tục đấm vào đầu tôi như vậy, thì ngay cả những người canh ngục địa ngục và Diêm Vương cũng sẽ bị ông ta đấm vào đầu. Rồi họ sẽ nói ‘kẻ này quá quấy rầy chúng ta’ và đưa ông ta trở lại đây. Khi đó, ông ta lại sẽ đấm vào đầu tôi. Tôi khóc vì sợ hãi điều đó.” – nói lên ý này, ông ta đọc bài kệ thứ hai: