149. Tatiye mandiyā nūti mandabhāvena momūhabhāvena.
149. In the third, out of dullness (mandiyā nū) means out of slowness and great delusion.
149. Trong kinh thứ ba, mandiyā nū (phải chăng do ngu si?) có nghĩa là: do sự ngu si, do sự mê muội.
Udāhu kāveyyamattoti udāhu yathā kavi kabbaṃ cintento tena kabbakaraṇena matto sayati, evaṃ sayasi.
Or intoxicated with poetry (udāhu kāveyyamatto) means or do you sleep as a poet intoxicated by composing poetry sleeps?
Udāhu kāveyyamatto (hay say sưa với thơ ca?) có nghĩa là: Hay ông ngủ như một nhà thơ say sưa với việc sáng tác thơ?
Sampacurāti bahavo.
Many (sampacurā) means numerous.
Sampacurā (nhiều) có nghĩa là: rất nhiều.
Kimidaṃ soppase vāti kasmā idaṃ soppaṃ soppasiyeva?
Why do you keep on sleeping like this (kimidaṃ soppase vā) means why do you keep on sleeping this sleep?
Kimidaṃ soppase vā (Tại sao ông lại ngủ vậy?) có nghĩa là: Tại sao ông lại cứ ngủ như vậy?
Atthaṃ sameccāti atthaṃ samāgantvā pāpuṇitvā.
Having attained the goal (atthaṃ sameccā) means having come to and reached the goal.
Atthaṃ sameccā (đã đạt được mục đích) có nghĩa là: đã đến và đạt được mục đích.
Mayhaṃ hi asaṅgaho nāma saṅgahavipanno vā attho natthi.
Indeed, for me, there is no uncollected or lost goal.
Thật vậy, đối với tôi, không có mục đích nào bị bỏ lỡ hoặc không được đạt đến.
Sallanti tikhiṇaṃ sattisallaṃ.
Dart (sallaṃ) means a sharp spear.
Sallaṃ (mũi giáo) có nghĩa là: mũi giáo sắc bén.
Jaggaṃ na saṅketi yathā ekacco sīhapathādīsu jagganto saṅkati, tathā ahaṃ jaggantopi na saṅkāmi.
I do not fear while vigilant (jaggaṃ na saṅke) means just as some person fears while being vigilant in lion paths, etc., so I, even while vigilant, do not fear.
Jaggaṃ na saṅke (không lo sợ khi thức) có nghĩa là: Như một số người lo sợ khi thức ở những nơi có sư tử, v.v., tôi cũng không lo sợ khi thức.
Napi bhemi sottunti yathā ekacco sīhapathādīsuyeva supituṃ bhāyati, evaṃ ahaṃ supitumpi na bhāyāmi.
Nor do I fear to sleep (napi bhemi sottuṃ) means just as some person fears to sleep in lion paths, etc., so I do not even fear to sleep.
Napi bhemi sottuṃ (cũng không sợ ngủ) có nghĩa là: Như một số người sợ ngủ ở những nơi có sư tử, v.v., tôi cũng không sợ ngủ.
Nānutapanti māmanti yathā ācariyassa vā antevāsikassa vā aphāsuke jāte uddesaparipucchāya ṭhitattā antevāsiṃ rattindivā atikkamantā anutapanti, evaṃ maṃ nānutapanti.
They do not grieve me (nānutapanti māmaṃ) means just as, when a teacher or a disciple falls ill, the disciples, being engaged in recitation and inquiry, grieve when days and nights pass, so they do not grieve me.
Nānutapanti māma (Họ không hối tiếc về tôi), như khi thầy hoặc đệ tử không được khỏe, vì bận việc học hỏi và vấn đáp, các đệ tử cận sự lo lắng ngày đêm, thì tôi không bị họ lo lắng như vậy.
Na hi mayhaṃ kiñci apariniṭṭhitakammaṃ nāma atthi.
For there is no unfinished task for me.
Thật vậy, không có việc nào chưa hoàn thành đối với tôi.
Tenevāha hāniṃ na passāmi kuhiñci loketi.
That is why he said, “I see no loss anywhere in the world (hāniṃ na passāmi kuhiñci loke)”.
Vì thế, Ngài nói: “Tôi không thấy sự suy giảm ở bất cứ nơi nào trên thế gian.”
Tatiyaṃ.
The Third.
Thứ ba.
150. Catutthe anurodhavirodhesūti rāgapaṭighesu.
150. In the fourth, in attachments and aversion (anurodhavirodhesū) means in lust and ill-will.
150. Trong thứ tư, anurodhavirodhesu (trong sự ưa thích và ghét bỏ) là trong tham ái và sân hận.
Mā sajjittho tadācaranti evaṃ dhammakathaṃ ācaranto mā laggi.
Do not get attached, practice that (mā sajjittho tadācaraṃ) means do not get attached while practicing such a Dhamma talk.
Mā sajjittho tadācara (Chớ dính mắc vào đó, hãy hành trì) nghĩa là khi hành trì pháp thoại như vậy, chớ dính mắc.
Dhammakathaṃ kathentassa hi ekacce sādhukāraṃ dadanti, tesu rāgo uppajjati.
For when one is delivering a Dhamma talk, some people applaud, and lust arises in relation to them.
Khi một người thuyết pháp, một số người tán thán, và tham ái khởi lên trong người ấy.
Ekacce asakkaccaṃ suṇanti, tesu paṭigho uppajjati.
Some listen carelessly, and aversion arises in relation to them.
Một số người nghe một cách hờ hững, và sân hận khởi lên trong người ấy.
Iti dhammakathiko anurodhavirodhesu sajjati nāma.
Thus, a Dhamma speaker becomes attached to attachments and aversions.
Như vậy, người thuyết pháp bị dính mắc vào sự ưa thích và ghét bỏ.
Tvaṃ evaṃ mā sajjitthoti vadati.
“You should not get attached in this way,” he says.
Ngài nói: “Ngươi chớ dính mắc như vậy.”
Yadaññamanusāsatīti yaṃ aññaṃ anusāsati, taṃ.
That which he advises others (yadaññamanusāsatī) means that which he advises others.
Yadaññamanusāsatī (điều mà người khác giáo huấn) là điều Ngài giáo huấn người khác.
Sambuddho hitānukampī hitena anupakampati.
The Sambuddha is benevolent and compassionate, compassionate with beneficence.
Đức Sambuddha là người thương xót vì lợi ích, Ngài thương xót bằng lợi ích.
Yasmā ca hitānukampī, tasmā anurodhavirodhehi vippamutto tathāgatoti.
And because he is benevolent and compassionate, the Tathāgata is free from attachments and aversions.
Và vì Ngài là người thương xót vì lợi ích, nên Đức Tathāgata đã thoát ly khỏi sự ưa thích và ghét bỏ.
Catutthaṃ.
The Fourth.
Thứ tư.
152. Chaṭṭhe pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ upādāyāti pañca upādānakkhandhe ādiyitvā, sabhāvasāmaññalakkhaṇavasena nānappakārato vibhajitvā dassento.
152. In the sixth*, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ upādāyā means taking the five aggregates of clinging, wishing to show them by dividing them in various ways according to their specific and common characteristics.
Ở bài kinh thứ sáu, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ upādāyā nghĩa là nắm giữ năm uẩn thủ, phân chia và trình bày chúng theo nhiều cách khác nhau dựa trên đặc tính riêng và đặc tính chung.
Sandassetīti khandhānaṃ sabhāvalakkhaṇādīni dasseti.
Sandassetī means he clearly shows the intrinsic characteristics and other qualities of the aggregates.
Sandassetī nghĩa là trình bày các đặc tính tự thân của các uẩn.
Samādapetīti gaṇhāpeti.
Samādapetī means he makes one learn.
Samādapetī nghĩa là khiến cho nắm giữ.
Samuttejetīti samādānamhi ussāhaṃ janeti.
Samuttejetī means he generates effort in the well-grasped Dhamma.
Samuttejetī nghĩa là tạo ra sự tinh tấn trong việc nắm giữ.
Sampahaṃsetīti paṭividdhaguṇena vodāpeti jotāpeti.
Sampahaṃsetī means he purifies and illuminates with the penetrated quality.
Sampahaṃsetī nghĩa là làm cho thanh tịnh, làm cho sáng tỏ bằng phẩm chất đã được thấu hiểu.
Aṭṭhiṃ katvāti atthikaṃ katvā, ‘‘ayaṃ no adhigantabbo attho’’ti evaṃ sallakkhetvā tāya desanāya atthikā hutvā.
Aṭṭhiṃ katvā means having made it purposeful, having reflected, "This is the meaning we must attain," and thus having become purposeful through that teaching.
Aṭṭhiṃ katvā nghĩa là xem xét kỹ lưỡng, ghi nhớ rằng: “Đây là ý nghĩa mà chúng ta phải đạt được”, và trở nên tha thiết với lời dạy đó.
Manasi katvāti citte ṭhapetvā.
Manasi katvā means having kept it in mind.
Manasi katvā nghĩa là ghi vào tâm.
Sabbacetaso samannāharitvāti sabbena tena kammakārakacittena samannāharitvā.
Sabbacetaso samannāharitvā means having fully attended with all that action-performing consciousness.
Sabbacetaso samannāharitvā nghĩa là hoàn toàn tập trung với tâm ý hành động đó.
Ohitasotāti ṭhapitāsotā.
Ohitasotā means having ears placed down*.
Ohitasotā nghĩa là lắng tai nghe.
Abbhokāse nikkhittāti otāpanatthāya ṭhapitā.
Abbhokāse nikkhittā means placed in the open air for drying.
Abbhokāse nikkhittā nghĩa là được đặt ra để phơi nắng.
Rūpaṃ vedayitaṃ saññānti, ete rūpādayo tayo khandhā.
Rūpaṃ vedayitaṃ saññā means these three aggregates, form, feeling, and perception.
Rūpaṃ vedayitaṃ saññā – ba uẩn này là sắc, thọ, tưởng.
Yañca saṅkhatanti iminā saṅkhārakkhandho gahito.
By yañca saṅkhataṃ (and what is conditioned), the aggregate of formations is taken.
Với câu yañca saṅkhataṃ, uẩn hành được bao gồm.
Evaṃ tattha virajjatīti ‘‘eso ahaṃ na homi, etaṃ mayhaṃ na hotī’’ti passanto evaṃ tesu khandhesu virajjati.
Evaṃ tattha virajjati means seeing, "This I am not, this is not mine," he thus becomes dispassionate towards those aggregates.
Evaṃ tattha virajjati nghĩa là khi thấy rằng “đây không phải là tôi, đây không phải của tôi”, thì trở nên ly tham đối với các uẩn đó.
Khemattanti khemībhūtaṃ attabhāvaṃ.
Khemattaṃ means a self that has become secure.
Khemattaṃ nghĩa là một tự thân đã trở nên an ổn.
Iminā phalakkhaṇaṃ dasseti.
By this, he shows the characteristic of the fruit.
Với điều này, đặc tính của quả được trình bày.
Anvesanti bhavayonigatiṭhitisattāvāsasaṅkhātesu sabbaṭṭhānesu pariyesamānā.
Anvesaṃ means searching in all places, namely, existences, origins, destinations, abodes, and sentient beings' dwellings.
Anvesaṃ nghĩa là tìm kiếm ở tất cả các nơi được gọi là các cõi (bhava), các loại sinh (yoni), các cảnh giới (gati), các trú xứ (ṭhiti), và các nơi ở của chúng sinh (sattāvāsa).
Nājjhagāti na passīti.
Nājjhagā means did not see.
Nājjhagā nghĩa là không thấy.
Chaṭṭhaṃ.
The Sixth.
Thứ sáu.
153. Sattame phassāyatanānanti sañjātisamosaraṇaṭṭhena chadvārikassa phassassa āyatanānaṃ.
153. In the seventh*, phassāyatanānaṃ refers to the bases of contact (phassa), which arise and gather at the six doors.
Ở bài kinh thứ bảy, phassāyatanānaṃ nghĩa là sáu xứ xúc, là nơi phát sinh và hội tụ của xúc.
Bhayabheravaṃ saddanti meghadundubhiasanipātasaddasadisaṃ bhayajanakaṃ saddaṃ.
Bhayabheravaṃ saddaṃ means a terrifying sound like that of thunderclaps from clouds or lightning strikes.
Bhayabheravaṃ saddaṃ nghĩa là âm thanh đáng sợ như tiếng trống mây, tiếng sấm sét.
Pathavī maññe undrīyatīti ayaṃ mahāpathavī paṭapaṭasaddaṃ kurumānā viya ahosi.
Pathavī maññe undrīyatī means it was as if this great earth was making a crackling sound.
Pathavī maññe undrīyatī nghĩa là đại địa này như đang tạo ra tiếng lách tách.
Ettha loko vimucchitoti etesu chasu ārammaṇesu loko adhimucchito.
Ettha loko vimucchito means in these six objects, the world is excessively infatuated.
Ettha loko vimucchito nghĩa là thế gian bị mê đắm vào sáu đối tượng này.
Māradheyyanti mārassa ṭhānabhūtaṃ tebhūmakavaṭṭaṃ.
Māradheyyaṃ means the three realms of saṃsāra, which are the domain of Māra.
Māradheyyaṃ nghĩa là ba cõi luân hồi, là nơi của Māra.
Sattamaṃ.
The Seventh.
Thứ bảy.
154. Aṭṭhame pāhunakāni bhavantīti tathārūpe nakkhatte tattha tattha pesetabbāni pāhunakāni bhavanti, āgantukapaṇṇākāradānāni vā.
154. In the eighth*, pāhunakāni bhavanti means on such an auspicious day, gifts are to be sent here and there, or offerings for guests.
Ở bài kinh thứ tám, pāhunakāni bhavantī nghĩa là vào những ngày lễ hội như vậy, có những món quà được gửi đi khắp nơi, hoặc những món quà được tặng cho khách đến.
Sayaṃcaraṇadivase samavayajātigottā kumārakā tato tato sannipatanti.
On the day of self-wandering, youths of similar age, birth, and clan gather from various places.
Vào ngày lễ hội, các chàng trai cùng tuổi, cùng dòng dõi, cùng gia tộc tụ tập từ khắp nơi.
Kumārikāyopi attano attano vibhavānurūpena alaṅkatā tahaṃ tahaṃ vicaranti.
Young women, adorned according to their own wealth, also wander here and there.
Các cô gái cũng trang điểm theo khả năng của mình và đi lại khắp nơi.
Tatra kumārikāyopi yathārucikānaṃ kumārakānaṃ paṇṇākāraṃ pesenti, kumārakāpi kumārikānaṃ aññasmiṃ asati antamaso mālāguḷenapi parikkhipanti.
There, young women send presents to youths they fancy, and youths also embrace young women, if there is nothing else, even with a garland.
Ở đó, các cô gái cũng gửi quà cho các chàng trai mà họ thích, và các chàng trai cũng tặng quà cho các cô gái, nếu không có gì khác thì ít nhất cũng là một vòng hoa.
Anvāviṭṭhāti anu āviṭṭhā.
Anvāviṭṭhā means entered along with.
Anvāviṭṭhā nghĩa là bị nhập vào.
Taṃdivasaṃ kira pañcasatā kumārikāyo uyyānakīḷaṃ gacchantiyo paṭipathe satthāraṃ disvā chaṇapūvaṃ dadeyyuṃ.
It is said that on that day, five hundred young women, going to play in the park, saw the Teacher on the road and would have offered him festival cakes.
Vào ngày đó, năm trăm cô gái đang đi chơi vườn, nhìn thấy Đức Phật trên đường, đã dâng bánh lễ hội.
Satthā tāsaṃ dānānumodanatthaṃ pakiṇṇakadhammadesanaṃ deseyya, desanāpariyosāne sabbāpi sotāpattiphale patiṭṭhaheyyuṃ.
The Teacher would have taught a general discourse to express appreciation for their offering, and at the end of the discourse, all of them would have become established in the fruit of stream-entry.
Đức Phật đã thuyết một bài pháp tùy duyên để tùy hỷ công đức của họ, và khi bài pháp kết thúc, tất cả đều an trú vào quả vị Dự Lưu.
Māro tāsaṃ sampattiyā antarāyaṃ karissāmīti anvāvisi.
Māra, thinking, "I will create an obstacle to their attainment," possessed them.
Māra đã nhập vào để gây trở ngại cho sự thành tựu của họ.
Pāḷiyaṃ pana mā samaṇo gotamo piṇḍamalatthāti ettakaṃyeva vuttanti.
But in the Pali, it is only stated, mā samaṇo gotamo piṇḍamalatthā.
Tuy nhiên, trong Pāli, chỉ nói mā samaṇo gotamo piṇḍamalatthā (Sa-môn Gotama chớ nhận được vật thực khất thực).
Kiṃ pana satthā mārāvaṭṭanaṃ ajānitvā paviṭṭhoti?
Did the Teacher enter without knowing Māra's trick?
Vậy Đức Phật đã vào mà không biết sự quấy phá của Māra sao?
Āma ajānitvā.
Yes, without knowing.
Vâng, Ngài đã vào mà không biết.
Anāvajjanatāya.
Because of not adverting.
Vì không có sự quán xét.
Buddhānañhi – ‘‘asukaṭṭhāne bhattaṃ labhissāma, na labhissāmā’’ti āvajjanaṃ na ananucchavikaṃ.
For Buddhas, adverting, "I will get alms food in such a place, or I will not get it," is inappropriate.
Đối với các vị Phật, việc quán xét: “Chúng ta sẽ nhận được thức ăn ở nơi nào đó, hay không nhận được” là không phù hợp.
Paviṭṭho pana manussānaṃ upacārabhedaṃ disvā, ‘‘kiṃ ida’’nti?
However, after entering, seeing the change in people's behavior, he thought, "What is this?"
Tuy nhiên, sau khi vào, thấy sự thay đổi trong cách cư xử của mọi người, Ngài nghĩ: “Cái gì đây?”
Āvajjento ñatvā, ‘‘āmisatthaṃ mārāvaṭṭanaṃ bhindituṃ ananucchavika’’nti abhinditvāva nikkhanto.
Adverting, he understood, "It is inappropriate to break Māra's trick for the sake of material gain," and so he left without breaking it.
Khi quán xét, Ngài biết và nghĩ: “Việc phá vỡ sự quấy phá của Māra vì lợi ích vật chất là không phù hợp”, nên Ngài đã ra đi mà không phá vỡ nó.
Upasaṅkamīti amittavijayena viya tuṭṭho sakalagāme kaṭacchumattampi bhattaṃ alabhitvā gāmato nikkhamantaṃ bhagavantaṃ gāmiyamanussavesena upasaṅkami.
Upasaṅkamī means, delighted as if by victory over an enemy, he approached the Blessed One, who was leaving the village without having received even a spoon of food in the entire village, disguised as a villager.
Upasaṅkamī nghĩa là Māra, hoan hỷ như đã chiến thắng kẻ thù, đã đến gần Đức Thế Tôn đang rời làng mà không nhận được dù chỉ một muỗng cơm khất thực trong cả làng, với vẻ ngoài của một người dân làng.
Tathāhaṃ karissāmīti idaṃ so musā bhāsati.
Tathāhaṃ karissāmī (I will do so) – this he spoke falsely.
Câu tathāhaṃ karissāmī này là lời nói dối của hắn.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘mayā evaṃ vutte puna pavisissati, atha naṃ gāmadārakā ‘sakalagāme caritvā kaṭacchubhikkhampi alabhitvā gāmato nikkhamma puna paviṭṭhosī’tiādīni vatvā uppaṇḍessantī’’ti.
It was as if he thought, "If I say this, he will enter again, and then the village boys will ridicule him, saying, 'You went around the whole village, didn't get even a spoonful of alms food, left the village, and then entered again,' and so on."
Hắn đã nghĩ rằng: “Nếu ta nói như vậy, Ngài sẽ vào lại, rồi những đứa trẻ trong làng sẽ chế giễu Ngài bằng cách nói: ‘Ngài đã đi khắp làng mà không nhận được dù chỉ một muỗng cơm khất thực, rồi lại ra khỏi làng và vào lại’”.
Bhagavā pana – ‘‘sacāyaṃ maṃ evaṃ viheṭhessati muddhamasseva sattadhā phalissatī’’ti tasmiṃ anukampāya apavisitvā gāthādvayamāha.
But the Blessed One, thinking, "If he troubles me thus, his head will split into seven pieces," out of compassion for him, did not enter again and spoke two verses.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn nghĩ: “Nếu kẻ này quấy rầy ta như vậy, đầu hắn sẽ vỡ thành bảy mảnh”, và vì lòng từ bi đối với hắn, Ngài đã không vào lại mà nói hai câu kệ.
Tattha pasavīti janesi nipphādesi.
Therein, pasavī means produced, brought forth.
Trong đó, pasavī nghĩa là sinh ra, tạo ra.
Āsajjāti āsādetvā ghaṭṭetvā.
Āsajjā means having afflicted, having struck.
Āsajjā nghĩa là xúc phạm, va chạm.
Na me pāpaṃ vipaccatīti mama pāpaṃ na paccati.
Na me pāpaṃ vipaccatī means my evil does not ripen.
Na me pāpaṃ vipaccatī nghĩa là ác nghiệp của tôi không chín.
Nipphalaṃ etanti kiṃ nu tvaṃ evaṃ maññasi?
Nipphalaṃ etaṃ means, "Do you think this is fruitless?"
Nipphalaṃ etaṃ – ngươi nghĩ như vậy sao?
Mā evaṃ maññi, atthi tayā katassa pāpassa phalanti dīpeti.
It indicates, "Do not think so, there is a fruit for the evil you have done."
Đừng nghĩ như vậy, có quả báo cho ác nghiệp mà ngươi đã làm, ý nói như vậy.
Kiñcananti maddituṃ samatthaṃ rāgakiñcanādi kilesajātaṃ.
Kiñcanaṃ means the mass of defilements capable of crushing, such as the kiñcana of lust, etc.
Kiñcanaṃ nghĩa là tập hợp các phiền não như kiñcana của tham ái, có khả năng nghiền nát.
Ābhassarā yathāti yathā ābhassarā devā sappītikajjhānena yāpentā pītibhakkhā nāma honti, evaṃ bhavissāmāti.
Ābhassarā yathā means just as the Ābhassara deities, living by means of absorption accompanied by joy, are called 'joy-eaters,' so shall we be.
Ābhassarā yathā nghĩa là như các vị Phạm Thiên Ābhassara sống bằng thiền định hoan hỷ, họ được gọi là những người ăn hỷ lạc; chúng ta sẽ như vậy.
Aṭṭhamaṃ.
The Eighth.
Thứ tám.
155. Navame nibbānapaṭisaṃyuttāyāti nibbānaṃ apadisitvā pavattāya.
155. In the ninth*, nibbānapaṭisaṃyuttāyā means connected with Nibbāna, that is, occurring by referring to Nibbāna.
Ở bài kinh thứ chín, nibbānapaṭisaṃyuttāyā nghĩa là liên quan đến Nibbāna, được nói dựa trên Nibbāna.
Haṭahaṭakesoti purimakese pacchato, pacchimakese purato vāmapassakese dakkhiṇato, dakkhiṇapassakese vāmato pharitvā pharitvā vippakiṇṇakeso.
Haṭahaṭakeso means having disheveled hair, scattered with front hairs thrown back, back hairs forward, left-side hairs to the right, and right-side hairs to the left.
Haṭahaṭakeso nghĩa là tóc rối bù, tóc phía trước rẽ ra sau, tóc phía sau rẽ ra trước, tóc bên trái rẽ ra phải, tóc bên phải rẽ ra trái.
Mama cakkhusamphassaviññāṇāyatananti cakkhuviññāṇena sampayutto cakkhusamphassopi viññāṇāyatanampi mamevāti.
Mama cakkhusamphassaviññāṇāyatanaṃ means the eye-contact associated with eye-consciousness, and the eye-consciousness base are all mine.
Mama cakkhusamphassaviññāṇāyatanaṃ nghĩa là xúc chạm nhãn thức và nhãn thức xứ đều là của tôi.
Ettha ca cakkhusamphassena viññāṇasampayuttakā dhammā gahitā, viññāṇāyatanena sabbānipi cakkhudvāre uppannāni āvajjanādiviññāṇāni.
Here, by eye-contact, the phenomena associated with consciousness are taken; by the consciousness base, all consciousnesses such as adverting, which arise at the eye-door, are taken.
Ở đây, với nhãn xúc, các pháp tương ưng với thức được bao gồm; với nhãn thức xứ, tất cả các thức phát sinh ở nhãn môn như thức hướng tâm (āvajjana) đều được bao gồm.
Sotadvārādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the ear-door and so on.
Tương tự đối với nhĩ môn, v.v.
Manodvāre pana manoti sāvajjanakaṃ bhavaṅgacittaṃ.
In the mind-door, mano means the bhavaṅga consciousness accompanied by adverting.
Tuy nhiên, ở ý môn, mano là tâm hữu phần (bhavaṅgacitta) có sự hướng tâm.
Dhammāti ārammaṇadhammā.
Dhammā means the phenomena as objects.
Dhammā là các pháp đối tượng.
Manosamphassoti sāvajjanena bhavaṅgena sampayuttaphasso.
Manosamphasso means contact associated with the bhavaṅga consciousness accompanied by adverting.
Manosamphasso là xúc tương ưng với tâm hữu phần có sự hướng tâm.
Viññāṇāyatananti javanacittaṃ tadārammaṇampi vaṭṭati.
Viññāṇāyatanaṃ means the javana consciousness; tadārammaṇa is also suitable.
Viññāṇāyatanaṃ là tâm tốc hành (javanacitta), tâm tái tục (tadārammaṇa) cũng có thể chấp nhận được.
Yaṃ vadantīti yaṃ bhaṇḍakaṃ ‘‘mama ida’’nti vadanti.
Yaṃ vadantī means the object which they say, "This is mine."
Yaṃ vadanti nghĩa là món đồ mà họ nói là “của tôi”.
Ye vadanti mamanti cāti ye ca puggalā ‘‘mama’’nti vadanti.
Ye vadanti mamanti cā means and the individuals who say, "Mine."
Ye vadanti mamanti cā nghĩa là những người nói “của tôi”.
Ettha ce te mano atthīti etesu ca ṭhānesu yadi cittaṃ atthi.
Ettha ce te mano atthī means if your mind is in these places.
Ettha ce te mano atthī nghĩa là nếu tâm của ngươi ở những nơi này.
Na me samaṇa mokkhasīti samaṇa mayhaṃ visayato na muccissasi.
Na me samaṇa mokkhasī means, "Ascetic, you will not escape my domain."
Na me samaṇa mokkhasī nghĩa là Sa-môn, ngươi sẽ không thoát khỏi phạm vi của ta.
Yaṃ vadantīti yaṃ bhaṇḍakaṃ vadanti, na taṃ mayhaṃ.
Yaṃ vadantī means the object they speak of, that is not mine.
Yaṃ vadanti nghĩa là món đồ mà họ nói, nó không phải của tôi.
Ye vadantīti yepi puggalā evaṃ vadanti, na te ahaṃ.
Ye vadantī means the individuals who speak thus, they are not me.
Ye vadanti nghĩa là những người nói như vậy, họ không phải là tôi.
Na me maggampi dakkhasīti bhavayonigatiādīsu mayhaṃ gatamaggampi na passasi.
Na me maggampi dakkhasī means you will not even see my path, in existences, origins, and so on.
Na me maggampi dakkhasī nghĩa là ngươi sẽ không thấy con đường ta đã đi trong các cõi sinh, v.v.
Navamaṃ.
The Ninth.
Thứ chín.
156. Dasame ahanaṃ aghātayanti ahanantena aghātayantena.
156. In the tenth*, ahanaṃ aghātaya means not harming with non-harming.
Ở bài kinh thứ mười, ahanaṃ aghātaya nghĩa là không đánh, không giết.
Ajinaṃ ajāpayanti parassa dhanajāniṃ akarontena akārāpentena.
Without causing defeat and without having it caused means: not causing another’s loss of wealth and not having it caused.
Không làm hại ai, không khiến ai làm hại (Ajinaṃ ajāpaya) nghĩa là tự mình không làm tổn thất tài sản của người khác, cũng không khiến người khác làm tổn thất.
Asocaṃ asocāpayanti asocantena asocāpayantena.
Without sorrowing and without causing sorrow means: not sorrowing oneself and not causing others to sorrow.
Không buồn rầu, không khiến ai buồn rầu (Asocaṃ asocāpaya) nghĩa là tự mình không buồn rầu, cũng không khiến người khác buồn rầu.
Iti bhagavā adhammikarājūnaṃ rajje vijite daṇḍakarapīḷite manusse disvā kāruññavasena evaṃ cintesi.
Thus, the Blessed One, seeing people in the conquered territory of an unrighteous king’s kingdom being oppressed by punishments and taxes, thought thus out of compassion.
Như vậy, Thế Tôn, khi thấy những người bị áp bức bởi hình phạt và thuế má trong vương quốc của những vị vua phi pháp, đã suy nghĩ như thế này với lòng bi mẫn.
Upasaṅkamīti ‘‘samaṇo gotamo ‘sakkā nu kho rajjaṃ kāretu’nti cintesi, rajjaṃ kāretukāmo bhavissati, rajjañca nāmetaṃ pamādaṭṭhānaṃ, rajjaṃ kārente sakkā otāraṃ labhituṃ, gacchāmi ussāhamassa janessāmī’’ti cintetvā upasaṅkami.
Approached means: thinking, “The ascetic Gotama thought, ‘Is it possible to rule a kingdom?’ He must be desirous of ruling a kingdom. And this thing called a kingdom is a basis for heedlessness. When one is ruling a kingdom, it is possible to find an opportunity. I shall go and generate enthusiasm in him,” he approached.
Đến gần (Upasaṅkamī) nghĩa là suy nghĩ: "Sa-môn Gotama đã nghĩ rằng 'Liệu có thể cai trị một vương quốc không?', chắc hẳn ngài muốn cai trị một vương quốc. Vương quốc này là nơi của sự phóng dật, khi cai trị một vương quốc thì có thể tìm được sơ hở. Ta sẽ đi và khơi dậy sự nhiệt tình cho ngài", rồi đến gần.
Iddhipādāti ijjhanakakoṭṭhāsā.
Bases of spiritual power means: constituents of accomplishment.
Thần túc (Iddhipādā) là những phần của sự thành tựu.
Bhāvitāti vaḍḍhitā.
Developed means: cultivated.
Đã tu tập (Bhāvitā) là đã phát triển.
Bahulīkatāti punappunaṃ katā.
Made much of means: done again and again.
Đã làm cho sung mãn (Bahulīkatā) là đã làm đi làm lại nhiều lần.
Yānīkatāti yuttayānaṃ viya katā.
Made a vehicle means: made like a yoked vehicle.
Đã biến thành cỗ xe (Yānīkatā) là đã biến thành như một cỗ xe được trang bị tốt.
Vatthukatāti patiṭṭhaṭṭhenavatthukatā.
Made a foundation means: made a foundation in the sense of a firm standing.
Đã biến thành nền tảng (Vatthukatā) là đã biến thành nền tảng theo nghĩa là chỗ dựa.
Anuṭṭhitāti avijahitā niccānubaddhā.
Established means: not abandoned, constantly pursued.
Đã kiên trì thực hành (Anuṭṭhitā) là không từ bỏ, luôn gắn liền.
Paricitāti sātaccakiriyāya suparicitā katā issāsassa avirādhitavedhihattho viya.
Well-practiced means: made very familiar through constant application, like the unerringly piercing hand of an archer.
Đã quen thuộc (Paricitā) là đã quen thuộc tốt đẹp thông qua sự thực hành liên tục, như cánh tay của một cung thủ bắn không trật mục tiêu.
Susamāraddhāti suṭṭhu samāraddhā paripuṇṇabhāvanā.
Well-undertaken means: perfectly undertaken, with development fulfilled.
Đã khởi xướng một cách tốt đẹp (Susamāraddhā) là đã khởi xướng rất tốt đẹp, sự tu tập đã hoàn mãn.
Adhimucceyyāti cinteyya.
Should resolve means: should think.
Nên nghĩ đến (Adhimucceyyā) là nên suy nghĩ.
Pabbatassāti pabbato bhaveyya.
Of a mountain means: it would become a mountain.
Của núi (Pabbatassā) nghĩa là một ngọn núi.
Dvittāvāti tiṭṭhatu eko pabbato, dvikkhattumpi tāva mahanto suvaṇṇapabbato ekassa nālaṃ, na pariyattoti attho.
Twice as much means: let alone one mountain, even a mountain of gold twice as large would not be enough for one person, would not be sufficient, is the meaning.
Hai lần (Dvittāvā) nghĩa là, hãy để một ngọn núi đứng đó, thậm chí hai lần một ngọn núi vàng lớn cũng không đủ cho một người, không hoàn mãn, đó là ý nghĩa.
Iti vidvā samañcareti evaṃ jānanto samaṃ careyya.
Knowing this, a wise person should fare evenly means: knowing this, one should fare evenly.
Biết vậy nên sống bình đẳng (Iti vidvā samañcare) nghĩa là biết như vậy thì nên sống một cách bình đẳng.
Yatonidānanti dukkhaṃ nāma pañcakāmaguṇanidānaṃ, taṃ yatonidānaṃ hoti, evaṃ yo adakkhi.
From what it arises means: suffering has the five strands of sensual pleasure as its cause. He who saw that from which it arises—that is, its cause.
Từ đâu sinh khởi (Yatonidānaṃ) nghĩa là khổ sinh khởi từ năm dục lạc, từ đâu mà nó sinh khởi, người nào đã thấy như vậy.
Kathaṃ nameyyāti so jantu tesu dukkhassa nidānabhūtesu kāmesu kena kāraṇena nameyya.
How would he incline means: for what reason would that being incline toward those sensual pleasures that are the cause of suffering?
Làm sao có thể nghiêng về (Kathaṃ nameyyā) nghĩa là chúng sinh ấy vì lý do gì mà có thể nghiêng về những dục lạc là nguyên nhân của khổ ấy?
Upadhiṃ viditvāti kāmaguṇaupadhiṃ ‘‘saṅgo eso, lagganameta’’nti evaṃ viditvā.
Having understood the acquisitions means: having understood the acquisition of sensual pleasures thus: “This is a fetter, this is an attachment.”
Biết được sự chấp thủ (Upadhiṃ viditvā) nghĩa là biết được sự chấp thủ của dục lạc là "đây là sự ràng buộc, đây là sự bám víu" như vậy.
Tasseva jantu vinayāya sikkheti tasseva upadhissa vinayāya sikkheyya.
That very being should train for its removal means: he should train for the removal of that very acquisition.
Chúng sinh ấy nên học cách loại bỏ nó (Tasseva jantu vinayāya sikkhe) nghĩa là chúng sinh ấy nên học cách loại bỏ chính sự chấp thủ đó.
Dasamaṃ.
Tenth.
Thứ mười.
157. Tatiyavaggassa paṭhame jaṭaṇḍuvenāti jaṭācumbaṭakena.
157. In the first sutta of the Third Chapter, with a coil of matted hair means: with a topknot of matted hair.
157. Trong kinh thứ nhất của phẩm thứ ba, với búi tóc tết (jaṭaṇḍuvenā) nghĩa là với búi tóc tết trên đầu.
Ajinakkhipanivatthoti sakhuraṃ ajinacammaṃ ekaṃ nivattho ekaṃ pāruto.
Clad in a deer-hide garment means: wearing one antelope hide, complete with hooves, and draped in another.
Mặc da thú (Ajinakkhipanivattho) nghĩa là mặc một tấm da thú có móng và khoác một tấm khác.
Udumbaradaṇḍanti appicchabhāvappakāsanatthaṃ īsakaṃ vaṅkaṃ udumbaradaṇḍaṃ gahetvā.
A staff of udumbara wood means: holding a slightly bent staff of udumbara wood to show that he had few wishes.
Gậy cây vả (Udumbaradaṇḍaṃ) nghĩa là cầm một cây gậy vả hơi cong để thể hiện sự ít dục.
Etadavocāti loke brāhmaṇassa vacanaṃ nāma sussūsanti, brāhmaṇesupi pabbajitassa, pabbajitesupi mahallakassāti mahallakabrāhmaṇassa pabbajitavesaṃ gahetvā padhānabhūmiyaṃ kammaṃ karonte te bhikkhū upasaṅkamitvā hatthaṃ ukkhipitvā etaṃ ‘‘daharā bhavanto’’tiādivacanaṃ avoca.
Said this means: thinking, “In the world, they listen to the words of a brahmin; among brahmins, to one who has gone forth; and among those who have gone forth, to an elder,” he assumed the guise of an elder brahmin who had gone forth. Approaching those bhikkhus who were engaged in their practice in a place of striving, he raised his hand and spoke these words beginning with “You are young, sirs.”
Đã nói điều này (Etadavocā) nghĩa là trên thế gian, lời nói của một Bà-la-môn thì được lắng nghe, trong số các Bà-la-môn thì lời nói của người xuất gia, trong số những người xuất gia thì lời nói của người lớn tuổi. Với ý nghĩ như vậy, vị Bà-la-môn lớn tuổi này, mặc trang phục của người xuất gia, đến gần các Tỳ-khưu đang thực hành thiền định trên đất thiền, giơ tay lên và nói những lời như "Thưa các vị trẻ tuổi" v.v.
Okampetvāti hanukena uraṃ paharanto adhonataṃ katvā.
Nodding his head means: making his head bow down, striking his chest with his chin.
Cúi đầu (Okampetvā) nghĩa là cúi đầu xuống, để cằm chạm ngực.
Jivhaṃ nillāletvāti kabaramahājivhaṃ nīharitvā uddhamadho ubhayapassesu ca lāletvā.
Sticking out his tongue means: putting out his large, multicolored tongue and licking it upwards, downwards, and on both sides.
Thè lưỡi (Jivhaṃ nillāletvā) nghĩa là thè cái lưỡi lớn, loang lổ ra khỏi miệng, rồi liếm lên trên, xuống dưới, và sang hai bên.
Tivisākhanti tisākhaṃ.
Triple-forked means: having three branches.
Ba nhánh (Tivisākhaṃ) nghĩa là ba nhánh.
Nalāṭikanti bhakuṭiṃ, nalāṭe uṭṭhitaṃ valittayanti attho.
Frown means: a furrowed brow; the meaning is, three wrinkles that had appeared on his forehead.
Vết nhăn trên trán (Nalāṭikaṃ) nghĩa là nhíu mày, ba nếp nhăn nổi lên trên trán, đó là ý nghĩa.
Pakkāmīti tumhe jānantānaṃ vacanaṃ akatvā attanova tele paccissathāti vatvā ekaṃ maggaṃ gahetvā gato.
Departed means: saying, “Since you have not followed the words of those who know, you will roast in your own oil,” he took a certain path and went away.
Đã ra đi (Pakkāmī) nghĩa là nói: "Các vị không nghe lời của những người hiểu biết mà tự mình sẽ bị thiêu đốt trong dầu", rồi đi theo một con đường.
Paṭhamaṃ.
First.
Thứ nhất.
158. Dutiye lābhā vata me, suladdhaṃ vata meti evarūpassa satthu ceva dhammassa ca sabrahmacārīnañca laddhattā mayhaṃ lābhā mayhaṃ suladdhanti.
158. In the second sutta, A gain for me indeed, a great gain for me indeed means: a gain for me, a great gain for me, because I have obtained such a Teacher, such a Dhamma, and such companions in the holy life.
158. Trong kinh thứ hai, Thật là lợi lộc cho tôi, thật là may mắn cho tôi (Lābhā vata me, suladdhaṃ vata me) nghĩa là, vì đã có được một Bậc Đạo Sư như vậy, một Pháp như vậy, và các bạn đồng Phạm hạnh như vậy, nên tôi có lợi lộc, tôi có may mắn.
So kirāyasmā pacchā mūlakammaṭṭhānaṃ sammasitvā ‘‘arahattaṃ gahessāmī’’ti pāsādikaṃ tāva kammaṭṭhānaṃ gahetvā buddhadhammasaṅghaguṇe āvajjetvā cittakallataṃ uppādetvā cittaṃ hāsetvā tosetvā nisinno.
It seems that venerable one, after first contemplating his root meditation subject, thought, “I will attain arahatship.” He took up a meditation subject that inspires confidence, adverted to the qualities of the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, aroused serenity of mind, and sat down, making his mind joyful and content.
Vị Tôn giả ấy, sau khi quán xét đề mục căn bản, nghĩ rằng "Ta sẽ đạt được A-la-hán quả", rồi trước tiên thọ nhận một đề mục thiền định trang nghiêm, quán tưởng các phẩm chất của Phật, Pháp, Tăng, làm cho tâm thanh tịnh, hoan hỷ và an lạc, rồi ngồi xuống.
Tenassa evamahosi.
For this reason, it occurred to him thus.
Do đó, vị ấy đã có ý nghĩ như vậy.
Upasaṅkamīti ‘‘ayaṃ samiddhi bhikkhu pāsādikaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnasadiso, yāva mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ na gaṇhāti, tāvassa antarāyaṃ karissāmī’’ti upasaṅkami.
Approached means: thinking, “This bhikkhu Samiddhi seems to be sitting after having taken up a meditation subject that inspires confidence. Before he attains arahatship by taking up his root meditation subject, I will create an obstacle for him,” he approached.
Đến gần (Upasaṅkamī) nghĩa là, Ma-vương nghĩ: "Vị Tỳ-khưu Samiddhi này dường như đang ngồi với một đề mục thiền định trang nghiêm. Chừng nào vị ấy chưa đạt A-la-hán quả bằng cách quán xét đề mục căn bản, ta sẽ gây chướng ngại cho vị ấy", rồi đến gần.
Gaccha tvanti satthā sakalajambudīpaṃ olokento ‘‘tasmiṃyeva ṭhāne tassa kammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ bhavissatī’’ti addasa, tasmā evamāha.
Go, you means: the Teacher, surveying the whole of Jambudīpa, saw, “In that very place, his meditation subject will be suitable for him.” Therefore, he said this.
Ngươi hãy đi (Gaccha tvaṃ) nghĩa là, Đức Đạo Sư, khi nhìn khắp cõi Jambudīpa, đã thấy rằng "Ở chính nơi đó, đề mục thiền định của vị ấy sẽ thích hợp", vì vậy Ngài đã nói như vậy.
Satipaññā ca me buddhāti mayā sati ca paññā ca ñātā.
Mindfulness and wisdom have been understood by me means: mindfulness and wisdom have been known by me.
Niệm và Tuệ của tôi đã được biết (Satipaññā ca me buddhā) nghĩa là tôi đã biết niệm và tuệ.
Karassu rūpānīti bahūnipi vibhiṃsakārahāni rūpāni karassu.
Create forms means: create even many forms that cause terror.
Ngươi hãy tạo ra những hình tướng (Karassu rūpānī) nghĩa là ngươi hãy tạo ra nhiều hình tướng đáng sợ.
Neva maṃ byādhayissasīti maṃ neva vedhayissasi na kampassesi.
You will not make me tremble means: you will not make me waver, you will not make me shake.
Ngươi sẽ không làm ta hoảng sợ (Neva maṃ byādhayissasī) nghĩa là ngươi sẽ không làm ta rung động hay run sợ.
Dutiyaṃ.
Second.
Thứ hai.
159. Tatiye isigilipasseti isigilissa nāma pabbatassa passe.
159. In the third sutta, on the slope of Isigili means: on the slope of the mountain named Isigili.
159. Trong kinh thứ ba, bên sườn núi Isigili (Isigilipasse) nghĩa là bên sườn núi tên Isigili.
Kāḷasilāyanti kāḷavaṇṇāya silāyaṃ.
On the Black Rock means: on the black-colored rock.
Trên tảng đá đen (Kāḷasilāyaṃ) nghĩa là trên tảng đá màu đen.
Sāmayikaṃ cetovimuttinti appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccati, ārammaṇe ca adhimuccatīti lokiyasamāpatti sāmayikā cetovimutti nāma.
Temporary liberation of mind means: a worldly attainment of samādhi is called temporary liberation of mind because at the very moment of absorption, one is liberated from opposing states, and the mind is fully committed to its object.
Tâm giải thoát tạm thời (Sāmayikaṃ cetovimuttiṃ) nghĩa là sự nhập định thế gian được gọi là tâm giải thoát tạm thời, vì nó giải thoát khỏi các pháp đối nghịch tại mỗi thời điểm nhập định và hướng đến đối tượng.
Phusīti paṭilabhi.
Attained means: achieved.
Đã đạt được (Phusī) nghĩa là đã thọ nhận.
Parihāyīti kasmā yāva chaṭṭhaṃ parihāyi?
Fell away means: why did he fall away from it six times?
Đã suy thoái (Parihāyī) nghĩa là tại sao lại suy thoái đến lần thứ sáu?
Sābādhattā.
Because of illness.
Vì có bệnh.
Therassa kira vātapittasemhavasena anusāyiko ābādho atthi, tena samādhissa sappāye upakārakadhamme pūretuṃ na sakkoti, appitappitāya samāpattiyā parihāyati.
It seems the elder had a persistent illness arising from wind, bile, and phlegm. Due to this, he was unable to fulfill the supportive conditions conducive to samādhi and would fall away from the attainment he had reached through absorption.
Nghe nói vị Trưởng lão có bệnh mãn tính do gió, mật và đàm, nên không thể hoàn thành các pháp hỗ trợ thích hợp cho thiền định, và đã suy thoái khỏi sự nhập định mỗi khi nhập định.
Yaṃnūnāhaṃ satthaṃ āhareyyanti so kira cintesi, yasmā parihīnajjhānassa kālaṅkaroto anibaddhā gati hoti, aparihīnajjhānassa nibaddhā gati hoti, brahmaloke nibbattati, tasmā satthaṃ āharitukāmo ahosi.
What if I were to use the knife? means: he thought, “Since the destination of one who passes away having fallen away from jhāna is not fixed, while the destination of one who passes away without having fallen away from jhāna is fixed—one is reborn in the Brahma world—therefore, I desire to use the knife.”
Hay là ta nên tự sát (Yaṃnūnāhaṃ satthaṃ āhareyya) nghĩa là vị ấy đã nghĩ: "Vì người chết khi thiền định suy thoái thì có một con đường không chắc chắn, còn người chết khi thiền định không suy thoái thì có một con đường chắc chắn, được tái sinh vào cõi Phạm thiên, nên ta muốn tự sát."
Upasaṅkamīti – ‘‘ayaṃ samaṇo satthaṃ āharitukāmo, satthāharaṇañca nāmetaṃ kāye ca jīvite ca anapekkhassa hoti.
Approached means: thinking, “This ascetic desires to use the knife. And this act of using the knife is for one who is unconcerned about body and life.
Đến gần (Upasaṅkamī) nghĩa là Ma-vương nghĩ: "Vị Sa-môn này muốn tự sát, và việc tự sát này là của người không còn bám víu vào thân thể và sự sống.
Yo evaṃ kāye ca jīvite ca anapekkho hoti, so mūlakammaṭṭhānaṃ sammasitvā arahattampi gahetuṃ samattho hoti, mayā pana paṭibāhitopi esa na oramissati, satthārā paṭibāhito oramissatī’’ti therassa atthakāmo viya hutvā yena bhagavā tenupasaṅkami.
One who is so unconcerned about body and life is capable of attaining arahatship by contemplating the root meditation subject. Even if opposed by me, he will not desist. If opposed by the Teacher, he will desist.” Like one wishing for the elder’s welfare, he approached the Blessed One.
Người nào không còn bám víu vào thân thể và sự sống như vậy thì có khả năng quán xét đề mục căn bản và đạt được A-la-hán quả. Mặc dù ta đã ngăn cản, vị ấy sẽ không từ bỏ. Nếu Đức Đạo Sư ngăn cản, vị ấy sẽ từ bỏ", rồi Ma-vương giả vờ muốn giúp vị Trưởng lão và đến gần Đức Thế Tôn.
Jalāti jalamānā.
Blazing means: shining.
Đang cháy (Jalā) nghĩa là đang bốc cháy.
Pāde vandāmi cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhumā tava pāde vandāmi.
I venerate your feet, O One with vision means: O One with the five kinds of eyes, I venerate your feet.
Con đảnh lễ chân Ngài, Bậc có mắt (Pāde vandāmi cakkhumā) nghĩa là con đảnh lễ chân Ngài, Bậc có mắt (nghĩa là năm loại mắt).
Jutindharāti ānubhāvadharā.
Holder of radiance means: bearer of spiritual power.
Người nắm giữ hào quang (Jutindharā) nghĩa là người nắm giữ uy lực.
Appattamānasoti appattaarahatto.
Whose goal is not yet reached means: who has not attained arahatship.
Tâm chưa đạt được (Appattamānaso) nghĩa là A-la-hán quả chưa đạt được.
Sekhoti sīlādīni sikkhamāno sakaraṇīyo.
A trainee means: one who is still training in ethics and so on, who still has something to do.
Hữu học (Sekho) nghĩa là người đang học các giới v.v., còn việc phải làm.
Jane sutāti jane vissutā.
Famed among people means: renowned among people.
Nổi tiếng trong chúng sinh (Jane sutā) nghĩa là nổi tiếng trong chúng sinh.
Satthaṃ āharitaṃ hotīti thero kira ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā jīvitenā’’ti?
Has used the knife means: it is said the elder thought, “What use is this life to me?”
Đã tự sát (Satthaṃ āharitaṃ hotī) nghĩa là vị Trưởng lão đã nghĩ: "Sự sống này có ích gì cho ta?", rồi nằm ngửa và cắt cổ họng bằng một con dao, những cảm thọ đau đớn đã khởi lên.
Uttāno nipajjitvā satthena galanāḷiṃ chindi, dukkhā vedanā uppajjiṃsu.
Lying on his back, he cut his windpipe with the knife. Painful feelings arose.
Vị Trưởng lão đã chế ngự cảm thọ, quán xét chính cảm thọ đó, thiết lập chánh niệm, quán xét đề mục căn bản, đạt được A-la-hán quả, rồi nhập Niết-bàn với tâm bình đẳng.
Thero vedanaṃ vikkhambhetvā taṃyeva vedanaṃ pariggahetvā satiṃ upaṭṭhapetvā mūlakammaṭṭhānaṃ sammasanto arahattaṃ patvā samasīsī hutvā parinibbāyi.
The elder, suppressing the pain and taking that very feeling as his object, established mindfulness and, while contemplating the root meditation subject, attained arahatship and passed into final Nibbāna as a samasīsī.
Tâm bình đẳng (Samasīsī) có ba loại: tâm bình đẳng về oai nghi, tâm bình đẳng về bệnh tật, tâm bình đẳng về sự sống.
Samasīsī nāma tividho hoti iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti.
Samasīsī is of three kinds: samasīsī in posture, samasīsī in illness, and samasīsī in life.
Samasīsī (ngang đầu) có ba loại: iriyāpathasamasīsī (ngang đầu về oai nghi), rogasamasīsī (ngang đầu về bệnh tật), jīvitasamasīsī (ngang đầu về tuổi thọ).
Tattha yo ṭhānādīsu iriyāpathesu aññataraṃ adhiṭṭhāya – ‘‘imaṃ akopetvāva arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapeti, athassa arahattappatti ca iriyāpathakopanañca ekappahāreneva hoti.
Among these three types of samasīsī individuals, the one who resolves upon one of the postures such as standing – "I will attain arahantship without disturbing this posture" – and establishes vipassanā, then for him, the attainment of arahantship and the disturbance of the posture occur simultaneously.
Trong đó, người nào quyết định một trong các oai nghi như đứng, v.v., và bắt đầu quán chiếu với ý nghĩ: “Tôi sẽ đạt được A-la-hán quả mà không làm xáo trộn oai nghi này”, thì sự chứng đắc A-la-hán quả và sự xáo trộn oai nghi của người ấy xảy ra cùng một lúc.
Ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma.
This one is called iriyāpathasamasīsī.
Đây được gọi là iriyāpathasamasīsī.
Yo pana cakkhurogādīsu aññatarasmiṃ sati – ‘‘ito anuṭṭhitova arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapeti, athassa arahattappatti ca rogato vuṭṭhānañca ekappahāreneva hoti.
But the one who, when suffering from a disease such as an eye ailment, establishes vipassanā with the thought, "I will attain arahantship before recovering from this illness," then for him, the attainment of arahantship and recovery from the disease occur simultaneously.
Còn người nào, khi mắc một trong các bệnh như bệnh mắt, v.v., và bắt đầu quán chiếu với ý nghĩ: “Tôi sẽ đạt được A-la-hán quả mà không khỏi bệnh này”, thì sự chứng đắc A-la-hán quả và sự khỏi bệnh của người ấy xảy ra cùng một lúc.
Ayaṃ rogasamasīsī nāma.
This one is called rogasamasīsī.
Đây được gọi là rogasamasīsī.
Keci pana tasmiṃyeva iriyāpathe tasmiñca roge parinibbānavasenettha samasīsitaṃ paññāpenti.
Some teachers, however, define the samasīsī state in this context as attaining parinibbāna while in that very posture or while suffering from that very disease.
Một số người lại giảng sự ngang đầu ở đây là về sự nhập Niết-bàn trong cùng oai nghi và cùng bệnh tật đó.
Yassa pana āsavakkhayo ca jīvitakkhayo ca ekappahāreneva hoti.
But the one for whom the destruction of the āsavas and the exhaustion of life occur simultaneously,
Còn người nào có sự đoạn tận các lậu hoặc và sự đoạn tận tuổi thọ xảy ra cùng một lúc.
Ayaṃ jīvitasamasīsī nāma.
This one is called jīvitasamasīsī.
Đây được gọi là jīvitasamasīsī.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘yassa puggalassa apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañca, ayaṃ vuccati puggalo samasīsī’’ti (pu. pa. 16).
This has also been stated: "That individual for whom the complete eradication of the āsavas and the exhaustion of life occur neither before nor after each other is called a samasīsī individual."
Điều này cũng đã được nói: “Người nào có sự đoạn tận các lậu hoặc và sự đoạn tận tuổi thọ không trước không sau, người ấy được gọi là người samasīsī” (Pu. Pa. 16).
Ettha ca pavattisīsaṃ kilesasīsanti dve sīsāni.
Here, there are two "heads": the head of continuity (pavattisīsa) and the head of defilements (kilesasīsa).
Ở đây có hai loại đầu: đầu tiến triển (pavattisīsa) và đầu phiền não (kilesasīsa).
Tattha pavattisīsaṃ nāma jīvitindriyaṃ, kilesasīsaṃ nāma avijjā.
Of these, the head of continuity is the life-faculty (jīvitindriya), and the head of defilements is ignorance (avijjā).
Trong đó, đầu tiến triển là sinh mạng căn (jīvitindriya), đầu phiền não là vô minh (avijjā).
Tesu jīvitindriyaṃ cuticittaṃ khepeti, avijjā maggacittaṃ.
Among these, the life-faculty is exhausted by the death-consciousness, and ignorance by the path-consciousness.
Trong hai thứ đó, sinh mạng căn bị tâm tử diệt trừ, vô minh bị tâm đạo diệt trừ.
Dvinnaṃ cittānaṃ ekato uppādo natthi.
There is no simultaneous arising of these two consciousnesses (death-consciousness and path-consciousness).
Không có sự đồng thời khởi lên của hai tâm này.
Maggānantaraṃ pana phalaṃ, phalānantaraṃ bhavaṅgaṃ, bhavaṅgato vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ, taṃ paripuṇṇaṃ vā hoti aparipuṇṇaṃ vā.
However, the fruit-consciousness follows the path-consciousness, and after the fruit-consciousness, there is the bhavaṅga (life-continuum), and emerging from the bhavaṅga, there is reviewing-consciousness, which may be complete or incomplete.
Tuy nhiên, sau đạo là quả, sau quả là hữu phần, từ hữu phần khởi lên sự quán xét lại, điều đó có thể hoàn toàn hoặc không hoàn toàn.
Tikhiṇena asinā sīse chijjantepi hi eko vā dve vā paccavekkhaṇavārā avassaṃ uppajjantiyeva, cittānaṃ pana lahuparivattitāya āsavakkhayo ca jīvitapariyādānañca ekakkhaṇe viya paññāyati.
Even when one's head is severed by a sharp sword, one or two moments of reviewing-consciousness inevitably arise; however, due to the rapid change of consciousness, the destruction of the āsavas and the exhaustion of life appear as if occurring at a single moment.
Thật vậy, ngay cả khi đầu bị chém bằng một thanh kiếm sắc bén, một hoặc hai vòng quán xét lại chắc chắn sẽ khởi lên, nhưng do sự chuyển biến nhanh chóng của các tâm, sự đoạn tận các lậu hoặc và sự đoạn tận tuổi thọ dường như xảy ra trong cùng một khoảnh khắc.
Vivattakkhandhanti parivattakkhandhaṃ.
With his body reversed means with his neck turned back.
Vivattakkhandhaṃ (thân thể quay lại) nghĩa là thân thể quay đầu.
Semānanti uttānaṃ hutvā sayitaṃ hoti.
Lying means lying supine.
Semānaṃ (đang nằm) nghĩa là nằm ngửa.
Thero pana kiñcāpi uttānako sayito, tathāpissa dakkhiṇena passena paricitasayanattā sīsaṃ dakkhiṇatova parivattitvā ṭhitaṃ.
Although the Elder was lying supine, due to his habitual sleeping on his right side, his head had turned to the right.
Nhưng mặc dù Trưởng lão nằm ngửa, do thói quen nằm nghiêng bên phải, đầu của Ngài vẫn quay sang bên phải.
Dhūmāyitattanti dhūmāyitabhāvaṃ.
Smoking condition means the state of smoking.
Dhūmāyitattaṃ (trạng thái bốc khói) nghĩa là trạng thái bốc khói.
Tasmiṃ hi khaṇe dhūmavalāhakā viya timiravalāhakā viya ca uṭṭhahiṃsu.
Indeed, at that moment, smoke-like clouds and darkness-like clouds arose.
Thật vậy, vào khoảnh khắc đó, những đám khói như mây khói và những đám mây đen tối đã nổi lên.
Viññāṇaṃ samanvesatīti paṭisandhicittaṃ pariyesati.
Searching for consciousness means searching for rebirth-linking consciousness (paṭisandhicitta).
Viññāṇaṃ samanvesatī (tìm kiếm thức) nghĩa là tìm kiếm tâm tái tục.
Appatiṭṭhitenāti paṭisandhiviññāṇena appatiṭṭhitena, appatiṭṭhitakāraṇāti attho.
Without support means by rebirth-linking consciousness without support, meaning because it had no support.
Appatiṭṭhitenā (không có chỗ nương tựa) nghĩa là do tâm tái tục không có chỗ nương tựa, tức là do không có nguyên nhân để nương tựa.
Beluvapaṇḍuvīṇanti beluvapakkaṃ viya paṇḍuvaṇṇaṃ suvaṇṇamahāvīṇaṃ.
Beluva-colored lute means a great golden lute, pale in color like a ripe beluva fruit.
Beluvapaṇḍuvīṇaṃ (đàn tỳ bà màu vàng như quả beluva) nghĩa là cây đàn tỳ bà lớn bằng vàng có màu vàng nhạt như quả beluva chín.
Ādāyāti kacche ṭhapetvā.
Taking means placing it under his armpit.
Ādāyā (cầm lấy) nghĩa là đặt vào nách.
Upasaṅkamīti ‘‘godhikattherassa nibbattaṭṭhānaṃ na jānāmi, samaṇaṃ gotamaṃ pucchitvā nikkaṅkho bhavissāmī’’ti khuddakadārakavaṇṇī hutvā upasaṅkami.
Approached means he approached in the guise of a small boy, thinking, "I do not know the place of Elder Godhika's rebirth; I will ask the ascetic Gotama and resolve my doubt."
Upasaṅkamī (đến gần) nghĩa là đến gần dưới hình dạng một chú bé, nghĩ rằng: “Tôi không biết nơi tái sinh của Trưởng lão Godhika, tôi sẽ hỏi Sa-môn Gotama để hết nghi ngờ.”
Nādhigacchāmīti na passāmi.
I cannot find means I do not see.
Nādhigacchāmī (tôi không tìm thấy) nghĩa là tôi không thấy.
Sokaparetassāti sokena phuṭṭhassa.
To the sorrow-stricken means to him who was touched by sorrow.
Sokaparetassā (bị sầu muộn bao trùm) nghĩa là bị sầu muộn chạm đến.
Abhassathāti pādapiṭṭhiyaṃ patitā.
It fell means it fell onto the top of the foot.
Abhassathā (rơi xuống) nghĩa là rơi xuống mu bàn chân.
160. Catutthe satta vassānīti pure bodhiyā chabbassāni, bodhito pacchā ekaṃ vassaṃ.
In the fourth discourse, seven years refers to six years before the Bodhi, and one year after the Bodhi.
160. Trong thứ tư, satta vassānī (bảy năm) là sáu năm trước khi thành đạo và một năm sau khi thành đạo.
Otārāpekkhoti ‘‘sace samaṇassa gotamassa kāyadvārādīsu kiñcideva ananucchavikaṃ passāmi, codessāmi na’’nti evaṃ vivaraṃ apekkhamāno.
Looking for a vulnerable point means looking for an opening, thinking, "If I see anything improper in the ascetic Gotama's bodily actions, etc., I will accuse him."
Otārāpekkho (tìm kiếm sơ hở) nghĩa là tìm kiếm sơ hở với ý nghĩ: “Nếu ta thấy bất cứ điều gì không phù hợp trong các cửa thân, v.v., của Sa-môn Gotama, ta sẽ quở trách Ngài.”
Alabhamānoti rathareṇumattampi avakkhalitaṃ apassanto.
Not finding means not seeing even a speck of dust of fault.
Alabhamāno (không tìm thấy) nghĩa là không thấy dù chỉ một hạt bụi nhỏ sai sót.
Tenāha –
Therefore, it is said:
Vì thế, Ngài nói:
Jhāyasīti jhāyanto avajjhāyanto nisinnosīti vadati.
You meditate means he says, "You are sitting meditating, contemplating."
Jhāyasī (ngươi đang thiền định) nghĩa là Ngài nói: “Ngươi đang ngồi thiền định, không lo lắng.”
Vittaṃ nu jīnoti sataṃ vā sahassaṃ vā jitosi nu.
Or are you defeated in wealth? means "Have you lost a hundred or a thousand?"
Vittaṃ nu jīno (ngươi có bị mất của cải không) nghĩa là ngươi có bị thua một trăm hay một ngàn không?
Āguṃ nu gāmasminti, kiṃ nu antogāme pamāṇātikkantaṃ pāpakammaṃ akāsi, yena aññesaṃ mukhaṃ oloketuṃ avisahanto araññe vicarasi?
Or have you committed a transgression in the village? means, "Have you committed some excessive evil deed within the village, due to which you are wandering in the forest, unable to look others in the face?"
Āguṃ nu gāmasmi (ngươi có phạm tội trong làng không) nghĩa là ngươi có phạm tội ác quá mức trong làng không, mà ngươi không dám nhìn mặt người khác và lang thang trong rừng?
Sakkhinti mittabhāvaṃ.
Friendship means the state of being a friend.
Sakkhi (bằng hữu) nghĩa là tình bạn.
Palikhāyāti khaṇitvā.
Having dug up means having dug up the root of all defilements.
Palikhāyā (đào lên) nghĩa là đào bới.
Bhavalobhajappanti bhavalobhasaṅkhātaṃ taṇhaṃ.
The craving for existence means craving, which is called craving for existence.
Bhavalobhajappaṃ (sự tham đắm vào hữu) nghĩa là tham ái được gọi là sự tham đắm vào hữu.
Anāsavo jhāyāmīti nittaṇho hutvā dvīhi jhānehi jhāyāmi.
I meditate without āsavas means, being free from craving, I meditate with two types of jhāna (appanā-jhāna and lakkhaṇa-jhāna).
Anāsavo jhāyāmī (tôi thiền định không lậu hoặc) nghĩa là tôi thiền định với hai thiền mà không có tham ái.
Pamattabandhūti māraṃ ālapati.
Kinsman of the heedless means he addresses Māra.
Pamattabandhū (người thân của kẻ phóng dật) là xưng hô với Māra.
So hi yekeci loke pamattā, tesaṃ bandhu.
For he is the kinsman of all heedless people in the world.
Vì hắn là người thân của tất cả những kẻ phóng dật trên thế gian.
Sace maggaṃ anubuddhanti yadi tayā maggo anubuddho.
If you have understood the path means if the path has been understood by you.
Sace maggaṃ anubuddhaṃ (nếu con đường đã được ngươi giác ngộ) nghĩa là nếu con đường đã được ngươi giác ngộ.
Apehīti apayāhi.
Go away! means "Depart, go away by yourself!"
Apehī (hãy đi đi) nghĩa là hãy rời đi.
Amaccudheyyanti maccuno anokāsabhūtaṃ nibbānaṃ.
Beyond the realm of death means Nibbāna, which is not a place under the sway of death.
Amaccudheyyaṃ (vùng đất không có tử thần) là Niết-bàn, nơi không có cơ hội cho tử thần.
Pāragāminoti yepi pāraṃ gatā, tepi pāragāmino.
Having gone to the other shore means those who have gone to the other shore are also considered as having gone to the other shore.
Pāragāmino (những người đã vượt bờ bên kia) là những người đã vượt bờ bên kia.
Yepi pāraṃ gacchissanti, yepi pāraṃ gantukāmā, tepi pāragāmino.
Those who will go to the other shore, and those who wish to go to the other shore, are also considered as having gone to the other shore.
Những người sẽ vượt bờ bên kia, và những người muốn vượt bờ bên kia, cũng là những người đã vượt bờ bên kia.
Visūkāyikānīti māravisūkāni.
Māra's snares means Māra's thorns.
Visūkāyikānī (những trò lừa bịp của Māra) nghĩa là những trò lừa bịp của Māra.
Visevitānīti viruddhasevitāni, ‘‘appamāyu manussānaṃ, accayanti ahorattā’’ti vutte.
Contradictory means served in opposition. When it is said, "The lifespan of humans is short, days and nights pass quickly,"
Visevitānī (được thực hành trái ngược) nghĩa là được thực hành trái ngược, như khi nói: “Tuổi thọ của loài người ngắn ngủi, ngày đêm trôi qua nhanh chóng.”
‘‘Dīghamāyu manussānaṃ, nāccayanti ahorattā’’tiādīni paṭilomakāraṇāni.
contradictory statements such as "The lifespan of humans is long, days and nights do not pass quickly" were given.
Những điều trái ngược như: “Tuổi thọ của loài người dài, ngày đêm không trôi qua nhanh chóng.”
Vipphanditānīti, tamhi tamhi kāle hatthirājavaṇṇasappavaṇṇādidassanāni.
Manifestations means, at various times, the appearances of elephant kings, serpent kings, and so forth.
Vipphanditānī (những sự biến hóa) nghĩa là sự hiện hình của vua voi, rắn, v.v., vào từng thời điểm.
Nibbejanīyāti ukkaṇṭhanīyā.
Causes for weariness means causes for disgust.
Nibbejanīyā (đáng chán ghét) nghĩa là đáng ghê tởm.
Anupariyagātiādīsu kiñcāpi atītavacanaṃ kataṃ, attho pana vikappavasena veditabbo.
Although he circled around and so forth use past tense, the meaning should be understood in a hypothetical sense.
Mặc dù trong Anupariyagā (đã đi khắp), v.v., đã dùng thì quá khứ, nhưng ý nghĩa phải được hiểu theo cách tùy chọn.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā medavaṇṇaṃ pāsāṇaṃ vāyaso disvā – ‘‘api nāmettha muduṃ vindeyyāma, api assādo siyā’’ti anuparigaccheyya, atha so tattha assādaṃ alabhitvāva vāyaso etto apakkameyya, tato pāsāṇā apagaccheyya, evaṃ mayampi so kāko viya selaṃ gotamaṃ āsajja assādaṃ vā santhavaṃ vā alabhantā gotamā nibbinditvā apagacchāma.
This is what is meant: Just as a crow, seeing a rock that resembles a lump of fat, might circle around it, thinking, "Perhaps we might find something soft here, perhaps there might be some taste," and then, not finding any taste there, the crow would fly away from it, depart from that rock; in the same way, we, like that crow, assailing the ascetic Gotama who is like a rock, and not finding any taste or familiarity, become weary of Gotama and depart.
Điều này có nghĩa là: Ví như một con quạ nhìn thấy một tảng đá có màu sắc giống như mỡ, rồi nghĩ: "Có lẽ chúng ta sẽ tìm thấy thứ gì đó mềm mại ở đây, có lẽ sẽ có một hương vị ngon lành", và nó bay quanh quẩn. Sau đó, vì không tìm thấy hương vị nào ở đó, con quạ sẽ rời đi, bỏ lại tảng đá đó. Tương tự như vậy, chúng ta cũng như con quạ đó, đã đến gần Gotama, người vững như đá, và vì không tìm thấy hương vị hay sự thân thiện nào, chúng ta hãy chán nản Gotama và rời đi.
Catutthaṃ.
Fourth.
Thứ tư.
161. Pañcame abhāsitvāti ettha a-kāro nipātamattaṃ, bhāsitvāti attho.
In the fifth discourse, the 'a' in abhāsitvā is merely a particle; the meaning is bhāsitvā (having spoken).
161. Trong kinh thứ năm, từ abhāsitvā (không nói) ở đây, tiền tố a- chỉ là một tiểu từ, nghĩa là bhāsitvā (đã nói).
Abhāsayitvātipi pāṭho.
Abhāsāyitvā is also a variant reading.
Cũng có bản đọc là Abhāsayitvā.
Upasaṅkamiṃsūti ‘‘gopālakadārakaṃ viya daṇḍakena bhūmiṃ lekhaṃ datvā ativiya dummano hutvā nisinno.
Approached means, "He is sitting very dejected, having drawn a line on the ground with a stick like a cowherd boy.
Upasaṅkamiṃsū (họ đã đến gần) có nghĩa là: "Ông ta đang ngồi rất buồn bã, như một đứa trẻ chăn bò, dùng gậy vẽ lên đất. 'Nguyên nhân là gì?'
‘Kinnu kho kāraṇa’nti?
'What is the reason?'
Chúng ta hãy hỏi và tìm hiểu." — Nghĩ vậy, họ đã đến gần.
Pucchitvā, jānissāmā’’ti upasaṅkamiṃsu.
We will know after asking him," so they approached.
Hỏi, chúng ta sẽ biết,” rồi họ đến gần.
Upasaṅkamiṃsūti – ‘‘tumhe thokaṃ adhivāsetha, mayaṃ taṃ ānessāmā’’ti pitaraṃ samassāsetvā upasaṅkamiṃsu.
Approached means they reassured their father, saying, "You wait a little; we will bring him," and then approached.
Upasaṅkamiṃsū (họ đã đến gần) có nghĩa là: "Cha hãy chịu đựng một chút, chúng con sẽ đưa ông ấy đến đây." — An ủi cha xong, họ đã đến gần.
Uccāvacāti nānāvidhā.
Of various kinds means diverse.
Uccāvacā (nhiều loại) có nghĩa là đa dạng.
Ekasataṃ ekasatanti ekekaṃ sataṃ sataṃ katvā.
One hundred each means making them into hundreds, one by one.
Ekasataṃ ekasata (một trăm một trăm) có nghĩa là mỗi một trăm.
Kumārivaṇṇasatanti iminā nayena kumāriattabhāvānaṃ sataṃ.
One hundred maiden forms means in this manner, one hundred maiden forms.
Kumārivaṇṇasata (một trăm hình tướng thiếu nữ) có nghĩa là một trăm thân thể thiếu nữ theo cách này.
Atthassa pattiṃ hadayassa santinti, dvīhipi padehi arahattameva kathesi.
The phrases Atthassa pattiṃ hadayassa santi (the attainment of benefit, the peace of mind) refer to Arahantship alone.
Với hai từ "Atthassa pattiṃ hadayassa santiṃ", chỉ nói đến quả vị A-la-hán.
Senanti kilesasenaṃ.
Sena refers to the army of defilements (kilesa-sena).
"Senaṃ" (đạo quân) là đạo quân phiền não.
Sā hi piyarūpasātarūpā nāma.
Indeed, that* is of the nature of being lovely and delightful.
Quả thật, đó là thứ có hình tướng đáng yêu, đáng ưa thích.
Ekāhaṃ jhāyanti eko ahaṃ jhāyanto.
Ekāhaṃ jhāya means 'I, meditating alone,' being without a group or companions, or without the companionship of defilements, burning away evil with characteristic insight (lakkhānupanijjhāna).
"Ekāhaṃ jhāyaṃ" (một mình tôi thiền định) nghĩa là tôi một mình thiền định.
Sukhamanubodhinti arahattasukhaṃ anubujjhiṃ.
Sukhamanubodhi means 'I fully comprehended the bliss of Arahantship' through the path.
"Sukhamanubodhiṃ" (tôi đã giác ngộ an lạc) nghĩa là tôi đã giác ngộ an lạc A-la-hán.
Idaṃ vuttaṃ hoti – piyarūpaṃ sātarūpaṃ senaṃ jinitvā ahaṃ eko jhāyanto ‘‘atthassa pattiṃ hadayassa santi’’nti saṅkhaṃ gataṃ arahattasukhaṃ anubujjhiṃ.
This means: Having conquered the army of defilements, which is of a lovely and delightful nature, I, meditating alone and contemplating with characteristic insight, fully comprehended the bliss of Arahantship, which has come to be known as "the attainment of benefit, the peace of mind."
Điều này có nghĩa là: sau khi chiến thắng đạo quân phiền não có hình tướng đáng yêu, đáng ưa thích, tôi một mình thiền định và giác ngộ an lạc A-la-hán, được gọi là "đạt đến mục đích, sự an tịnh của tâm".
Tasmā janena mittasanthavaṃ na karomi, teneva ca me kāraṇena kenaci saddhiṃ sakkhī na sampajjatīti.
Therefore, I do not make friends with people, and for that very reason, I have no companion whatsoever.
Vì vậy, tôi không kết giao bạn bè với người đời, và cũng vì lý do đó mà tôi không có bạn bè với bất kỳ ai.
Passaddhakāyoti catutthajjhānena assāsapassāsakāyassa passaddhattā passaddhakāyo.
Passaddhakāyo (with a tranquil body) means one whose body (i.e., the body of in-breaths and out-breaths) is tranquil due to the fourth jhāna, thereby having a tranquil body.
"Passaddhakāyo" (thân đã an tịnh) là thân đã an tịnh do hơi thở vào và hơi thở ra đã an tịnh nhờ đệ tứ thiền.
Suvimuttacittoti arahattaphalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto.
Suvimuttacitto (with a well-liberated mind) means one whose mind is thoroughly liberated by the liberation of Arahantship.
"Suvimuttacitto" (tâm đã giải thoát hoàn toàn) là tâm đã giải thoát hoàn toàn nhờ sự giải thoát của quả vị A-la-hán.
Asaṅkharānoti tayo kammābhisaṅkhāre anabhisaṅkharonto.
Asaṅkharāno (not generating formations) means not generating the three kamma-formations, such as meritorious formations (puññābhi-saṅkhāra).
"Asaṅkharāno" (không tạo tác) là không tạo tác ba nghiệp hành.
Anokoti anālayo.
Anoko means "without attachment" (anālayo) to sensual pleasures.
"Anoko" (không nơi nương tựa) là không còn chấp thủ.
Aññāya dhammanti catusaccadhammaṃ jānitvā.
Aññāya dhammaṃ (having understood the Dhamma) means having understood the Four Noble Truths (catusacca dhamma) with the knowledge of the Path.
"Aññāya dhammaṃ" (sau khi biết pháp) là sau khi biết Tứ Thánh Đế.
Avitakkajhāyīti avitakkena catutthajjhānena jhāyanto.
Avitakkajhāyī (meditating without initial application) means meditating with the fourth jhāna, which is devoid of initial application (vitakka).
"Avitakkajhāyī" (thiền định không tầm) là thiền định bằng đệ tứ thiền không tầm.
Na kuppatītiādīsu dosena na kuppati, rāgena na sarati, mohena na thīno.
In phrases like Na kuppati (does not get angry), it means: does not get angry out of hatred (dosa), does not recall out of lust (rāga), is not sluggish (thīna) out of delusion (moha).
Trong "Na kuppati" (không dao động) và các từ tiếp theo, không dao động vì sân, không nhớ vì tham, không lười biếng vì si.
Imesu tīsu mūlakilesesu gahitesu diyaḍḍhakilesasahassaṃ gahitameva hoti.
When these three root defilements are taken, the fifteen hundred defilements are considered taken.
Khi ba phiền não gốc này được nắm giữ, một ngàn rưỡi phiền não cũng được nắm giữ.
Paṭhamapadena vā byāpādanīvaraṇaṃ gahitaṃ, dutiyena kāmacchandanīvaraṇaṃ, tatiyena thinaṃ ādiṃ katvā sesanīvaraṇāni.
Alternatively, by the first phrase, the hindrance of ill-will (byāpādanīvaraṇa) is taken; by the second, the hindrance of sensual desire (kāmacchandanīvaraṇa) is taken; by the third, the remaining hindrances, starting with sloth and torpor (thina), are taken.
Hoặc, với từ đầu tiên, chướng ngại sân hận được nắm giữ; với từ thứ hai, chướng ngại tham dục được nắm giữ; với từ thứ ba, chướng ngại hôn trầm và các chướng ngại còn lại được nắm giữ.
Iti iminā nīvaraṇappahānena khīṇāsavaṃ dasseti.
Thus, by the abandoning of these hindrances, the Arahant (khīṇāsava) is shown.
Như vậy, với sự đoạn trừ các chướng ngại này, vị A-la-hán được chỉ ra.
Pañcoghatiṇṇoti pañcadvārikaṃ kilesoghaṃ tiṇṇo.
Pañcoghatiṇṇo means one who has crossed the flood of defilements (kilesogha) arising at the five sense doors.
"Pañcoghatiṇṇo" (đã vượt qua năm dòng lũ) là đã vượt qua dòng lũ phiền não ở năm cửa giác quan.
Chaṭṭhanti manodvārikampi chaṭṭhaṃ kilesoghaṃ atari.
Chaṭṭhaṃ (the sixth) means that he has also crossed the sixth flood of defilements arising at the mind door.
Và "chaṭṭhaṃ" (thứ sáu) là đã vượt qua dòng lũ phiền não thứ sáu ở cửa ý.
Pañcoghaggahaṇena vā pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni, chaṭṭhaggahaṇena pañcuddhambhāgiyāni veditabbāni.
Alternatively, by the mention of the five floods (pañcoghaggaṇena), the five lower fetters (pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni) are to be understood, and by the mention of the sixth (chaṭṭhaggahaṇena), the five higher fetters (pañcuddhambhāgiyāni) are to be understood.
Hoặc, với việc nắm giữ năm dòng lũ, năm hạ phần kiết sử được hiểu; với việc nắm giữ thứ sáu, năm thượng phần kiết sử được hiểu.
Gaṇasaṅghacārīti gaṇe ca saṅghe ca caratīti satthā gaṇasaṅghacārī nāma.
Gaṇasaṅghacārī (one who moves among groups and communities) refers to the Teacher (Satthā), because he moves among groups and communities of monks.
"Gaṇasaṅghacārī" (đi lại trong đoàn thể và Tăng đoàn) nghĩa là Đức Thế Tôn đi lại trong đoàn thể và Tăng đoàn, nên Ngài được gọi là Gaṇasaṅghacārī.
Addhā carissantīti aññepi saddhā bahujanā ekaṃsena carissanti.
Addhā carissanti means "other faithful many people will surely practice."
"Addhā carissanti" (chắc chắn sẽ thực hành) nghĩa là nhiều người khác có đức tin cũng chắc chắn sẽ thực hành.
Ayanti ayaṃ satthā.
Ayaṃ refers to "this Teacher."
"Ayaṃ" (vị này) là Đức Thế Tôn này.
Anokoti anālayo.
Anoko means "without attachment" to sensual pleasures.
"Anoko" (không nơi nương tựa) là không còn chấp thủ.
Selaṃva sirasūhacca, pātāle gādhamesathāti mahantaṃ kūṭāgārappamāṇaṃ silaṃ sīse ṭhapetvā pātāle patiṭṭhagavesanaṃ viya.
Selaṃva sirasūhacca, pātāle gādhamesathā means "like placing a great rock the size of a gabled house on one's head and searching for a footing in the abyss."
"Selaṃva sirasūhacca, pātāle gādhamesathā" (như mang đá trên đầu, tìm chỗ đứng dưới đáy vực sâu) ví như đặt một tảng đá lớn bằng một ngôi nhà mái nhọn lên đầu và tìm chỗ đứng dưới đáy vực sâu.
Khāṇuṃva urasāsajjāti urasi khāṇuṃ paharitvā viya.
Khāṇuṃva urasāsajjā means "like striking a tree-stump with one's chest."
"Khāṇuṃva urasāsajjā" (như đâm cọc vào ngực) ví như đâm cọc vào ngực.
Apethāti apagacchatha.
Apethā means "go away."
"Apethā" (hãy đi đi) nghĩa là hãy tránh xa.
Imasmiṃ ṭhāne saṅgītikārā ‘‘idamavocā’’ti desanaṃ niṭṭhapetvā daddallamānāti gāthaṃ āhaṃsu.
At this point, the compilers of the Council, having concluded the teaching with "Idamavocā" (This the Blessed One said), recited the verse Daddallamānā.
Tại điểm này, các vị kết tập kinh điển đã kết thúc bài thuyết pháp với "idamavocā" (Đức Thế Tôn đã nói điều này) và nói lên bài kệ "daddallamānā" (rực rỡ).
Tattha daddallamānāti ativiya jalamānā sobhamānā.
In that, daddallamānā means "shining forth brilliantly, gleaming greatly."
Trong đó, "daddallamānā" (rực rỡ) nghĩa là rất sáng chói, rực rỡ.
Āgañchunti āgatā.
Āgañchuṃ means "they came."
"Āgañchuṃ" (đã đến) nghĩa là đã đến.
Panudīti nīhari.
Panudī means "he drove away."
"Panudī" (đã xua tan) nghĩa là đã xua đuổi.
Tūlaṃ bhaṭṭhaṃva mālutoti yathā phalato bhaṭṭhaṃ simbalitūlaṃ vā poṭakitūlaṃ vā vāto panudati nīharati, evaṃ panudīti.
Tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto means "just as the wind drives away cotton-silk floss fallen from a kapok tree or cotton from a grass species, so did he drive them away."
"Tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto" (như gió thổi bông rụng) nghĩa là như gió thổi bay bông gòn simbali hoặc bông gòn poṭaki đã rụng từ quả, như vậy đã xua tan.
Pañcamaṃ.
Fifth (Sutta).
Thứ năm.
162. Bhikkhunīsaṃyuttassa paṭhame āḷavikāti āḷaviyaṃ jātā āḷavinagaratoyeva ca nikkhamma pabbajitā.
In the first (sutta) of the Bhikkhunīsaṃyutta, Āḷavikā refers to one born in Āḷavī and who went forth into homelessness from the city of Āḷavī itself.
162. Trong kinh đầu tiên của Tương Ưng Tỳ Khưu Ni, "Āḷavikā" là người sinh ra ở Āḷavī và xuất gia từ thành phố Āḷavī.
Andhavananti kassapasammāsambuddhassa cetiye navakammatthāya dhanaṃ samādapetvā āgacchantassa yasodharassa nāma dhammabhāṇakassa ariyapuggalassa akkhīni uppāṭetvā tattheva akkhibhedappattehi pañcahi corasatehi nivutthattā tato paṭṭhāya ‘‘andhavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ vanaṃ.
Andhavanaṃ refers to the forest that became known as "Andhavana" (Blind Man's Forest) from the time when five hundred robbers, having plucked out the eyes of an Arahant named Yasodhara, a Dhamma reciter who was coming after raising funds for new construction work at the stupa of Kassapa Sammāsambuddha, dwelt there at the very place of the eye-plucking incident.
"Andhavana" (Rừng Mù) là khu rừng được gọi là "Andhavana" kể từ khi năm trăm tên cướp đã móc mắt của một vị Thánh nhân thuyết pháp tên là Yasodhara, người đang đến để quyên góp tiền cho công trình xây dựng mới tại bảo tháp của Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, và chính tại đó chúng đã bị phá mắt.
Taṃ kira sāvatthito dakkhiṇapasse gāvutamatte hoti rājārakkhāya guttaṃ.
That forest, they say, is located about a gavuta to the south of Sāvatthī, protected by royal guards.
Khu rừng đó cách Sāvatthī khoảng một gāvuta về phía nam và được bảo vệ bởi nhà vua.
Tattha pavivekakāmā bhikkhū ca bhikkhuniyo ca gacchanti.
Bhikkhus and bhikkhunīs seeking seclusion go there.
Các tỳ khưu và tỳ khưu ni muốn độc cư thường đến đó.
Tasmā ayampi kāyavivekatthinī yena taṃ vanaṃ, tenupasaṅkami.
Therefore, she too, desiring physical seclusion, went towards that forest.
Vì vậy, vị này, mong muốn sự độc cư thân, đã đến khu rừng đó.
Nissaraṇanti nibbānaṃ.
Nissaraṇaṃ means Nibbāna.
"Nissaraṇaṃ" (sự thoát ly) là Niết-bàn.
Paññāyāti paccavekkhaṇañāṇena.
Paññāyā means "by the knowledge of review" (paccavekkhaṇañāṇa).
"Paññāyā" (bằng trí tuệ) là bằng trí tuệ quán xét.
Na tvaṃ jānāsi taṃ padanti tvaṃ etaṃ nibbānapadaṃ vā nibbānagāmimaggapadaṃ vā na jānāsi.
Na tvaṃ jānāsi taṃ padaṃ means "you do not know that state of Nibbāna or the path leading to Nibbāna."
"Na tvaṃ jānāsi taṃ padaṃ" (cô không biết con đường đó) nghĩa là cô không biết con đường Niết-bàn hoặc con đường dẫn đến Niết-bàn.
Sattisūlūpamāti vinivijjhanatthena sattisūlasadisā.
Sattisūlūpamā means "like a spear or stake due to their piercing nature."
"Sattisūlūpamā" (giống như giáo mác) là giống như giáo mác về mặt đâm xuyên.
Khandhāsaṃ adhikuṭṭanāti khandhā tesaṃ adhikuṭṭanabhaṇḍikā.
Khandhāsaṃ adhikuṭṭanā means "the aggregates are a burden that crushes them."
"Khandhāsaṃ adhikuṭṭanā" (những cái cối xay cho các uẩn) là các uẩn là cái cối xay cho chúng.
Paṭhamaṃ.
First (Sutta).
Thứ nhất.
163. Dutiye ṭhānanti arahattaṃ.
In the second (sutta), ṭhānaṃ means Arahantship.
163. Trong kinh thứ hai, "ṭhānaṃ" (vị trí) là A-la-hán.
Durabhisambhavanti duppasahaṃ.
Durabhisambhavaṃ means "difficult to achieve."
"Durabhisambhavaṃ" (khó đạt được) là khó vượt qua.
Dvaṅgulapaññāyāti parittapaññāya.
Dvaṅgulapaññāyā means "with meager wisdom."
"Dvaṅgulapaññāyā" (bằng trí tuệ hai ngón tay) là bằng trí tuệ nhỏ bé.
Yasmā vā dvīhi aṅgulehi kappāsavaṭṭiṃ gahetvā suttaṃ kantanti, tasmā itthī ‘‘dvaṅgulapaññā’’ti vuccati.
Or, because women hold a cotton wick with two fingers and spin thread, a woman is called "dvaṅgulapaññā" (two-finger wisdom).
Hoặc, vì phụ nữ dùng hai ngón tay để cầm sợi bông và xe sợi, nên phụ nữ được gọi là "dvaṅgulapaññā".
Ñāṇamhi vattamānamhīti phalasamāpattiñāṇe pavattamāne.
Ñāṇamhi vattamānamhī means "while abiding in the knowledge of fruition attainment" (phalasamāpatti-ñāṇa).
"Ñāṇamhi vattamānamhi" (khi trí tuệ đang hoạt động) là khi trí tuệ nhập quả đang hoạt động.
Dhammaṃ vipassatoti catusaccadhammaṃ vipassantassa, pubbabhāge vā vipassanāya ārammaṇabhūtaṃ khandhapañcakameva.
Dhammaṃ vipassato means "to one discerning the Four Noble Truths (catusaccadhamma)," or, in the preliminary stage, merely the five aggregates (khandhapañcaka) which are the object of insight (vipassanā).
"Dhammaṃ vipassato" (quán chiếu pháp) là quán chiếu Tứ Thánh Đế, hoặc trong giai đoạn ban đầu, chỉ quán chiếu năm uẩn là đối tượng của thiền quán.
Kiñci vā pana aññasmīti aññaṃ vā kiñci ‘‘ahaṃ asmī’’ti taṇhāmānadiṭṭhivasena yassa siyā.
Kiñci vā pana aññasmī means "or if for anyone there would be 'I am' with regard to anything else, due to craving, conceit, and wrong view."
"Kiñci vā pana aññasmī" (hoặc bất cứ điều gì khác) nghĩa là bất cứ điều gì khác mà người đó có thể có dưới dạng tham ái, kiêu mạn, tà kiến, "tôi là".
Dutiyaṃ.
Second (Sutta).
Thứ hai.
164. Tatiye kisāgotamīti appamaṃsalohitatāya kisā, gotamīti panassā nāmaṃ.
In the third (sutta), Kisāgotamī means "Kisā" because of her thinness (appamaṃsalohitatāya), having little flesh and blood, and "Gotamī" is her name.
164. Trong kinh thứ ba, "Kisāgotamī" là gầy gò vì ít thịt và máu, còn Gotamī là tên của cô ấy.
Pubbe kira sāvatthiyaṃ ekasmiṃ kule asītikoṭidhanaṃ sabbaṃ aṅgārāva jātaṃ.
Formerly, in a certain family in Sāvatthī, all eighty crores of wealth turned into charcoal.
Trước đây, tại Sāvatthī, tất cả tài sản tám mươi triệu của một gia đình đã biến thành than.
Kuṭumbiko aṅgārajātāni anīharitvā – ‘‘avassaṃ koci puññavā bhavissati, tassa puññena puna pākatikaṃ bhavissatī’’ti suvaṇṇahiraññassa cāṭiyo pūretvā āpaṇe ṭhapetvā samīpe nisīdi.
The householder, without removing the charcoal, sat nearby, filling pots with gold and silver and placing them in his shop, thinking: "Surely there will be some meritorious person; by their merit, it will return to its original state."
Người chủ gia đình không dọn than đi mà ngồi gần cửa hàng, đặt các hũ vàng bạc vào đó và nói: "Chắc chắn sẽ có một người có phước, nhờ phước của người đó mà mọi thứ sẽ trở lại bình thường."
Athekā duggatakulassa dhītā – ‘‘aḍḍhamāsakaṃ gahetvā dārusākaṃ āharissāmī’’ti vīthiṃ gatā taṃ disvā kuṭumbikaṃ āha – ‘‘āpaṇe tāva dhanaṃ ettakaṃ, gehe kittakaṃ bhavissatī’’ti.
Then a daughter of a poor family, who had gone out to the street saying, "I will take half a māsa and bring firewood and vegetables," saw him and said to the householder, "If there is so much wealth in the shop, how much must there be in the house!"
Sau đó, một cô gái từ một gia đình nghèo khó, đang đi trên đường để mua rau củi với nửa đồng tiền, nhìn thấy điều đó và nói với người chủ gia đình: "Nếu ở cửa hàng đã có nhiều tiền như vậy, thì ở nhà sẽ có bao nhiêu?"
Kiṃ disvā amma evaṃ kathesīti?
"What did you see, mother, that makes you say this?"
Thưa cô, cô nói vậy vì thấy gì?
Imaṃ hiraññasuvaṇṇanti.
"This gold and silver."
Thấy vàng bạc này.
So ‘‘puññavatī esā bhavissatī’’ti tassā vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā āpaṇe bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā tassā mātāpitaro upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘amhākaṃ gehe vayappatto dārako atthi, tassetaṃ dārikaṃ dethā’’ti.
He, thinking "she must be meritorious," asked about her dwelling place, put away the goods in his shop, approached her parents, and said, "We have a son who has reached maturity; give this girl to him."
Ông ta nghĩ: "Cô gái này chắc chắn có phước", bèn hỏi chỗ ở của cô, sau đó cất hàng hóa ở cửa hàng, đến gặp cha mẹ cô và nói: "Chúng tôi có một đứa con trai đã đến tuổi trưởng thành, xin hãy gả con gái này cho nó."
Kiṃ sāmi duggatehi saddhiṃ keḷiṃ karosīti?
"Sir, are you jesting with the poor?"
Thưa ông, ông đùa với người nghèo sao?
Mittasanthavo nāma duggatehipi saddhiṃ hoti, detha naṃ, kuṭumbasāminī bhavissatīti naṃ gahetvā gharaṃ ānesi.
"Friendship (mittasanthavo) is made even with the poor; give her, she will be the mistress of the household." So, he took her home.
Tình bạn có thể có với cả người nghèo, hãy gả cô ấy đi, cô ấy sẽ là chủ gia đình, rồi ông ta đưa cô ấy về nhà.
Sā saṃvāsamanvāya puttaṃ vijātā.
She, after living together, gave birth to a son.
Sau khi sống chung, cô ấy sinh một đứa con trai.
Putto padasā āhiṇḍanakāle kālamakāsi.
When the son was just beginning to walk, he passed away.
Khi đứa con trai biết đi, nó đã qua đời.
Sā duggatakule uppajjitvā mahākulaṃ gantvāpi ‘‘puttavināsaṃ pattāmhī’’ti uppannabalavasokā puttassa sarīrakiccaṃ vāretvā taṃ matakaḷevaraṃ ādāya nagare vippalapantī carati.
Having been born in a poor family and having gone to a great family, she, having intense grief that had arisen, thinking, "I have met with the destruction of my son," prevented the funeral rites for her son, took his dead body, and wandered through the city lamenting.
Nàng sinh ra trong gia đình nghèo khó, dù đã đến gia đình quyền quý nhưng vẫn nói: “Tôi đã gặp phải sự mất mát con cái”, với nỗi buồn sâu sắc, nàng từ chối việc tang lễ cho con, ôm xác chết của con đi lang thang khắp thành phố than khóc.
Ekadivasaṃ mahatiyā buddhavīthiyā dasabalassa santikaṃ gantvā – ‘‘puttassa me arogabhāvatthāya bhesajjaṃ detha bhagavā’’ti āha.
One day, she went along the great Buddha-road to the presence of the Ten-Powered One (Buddha) and said, "Lord, give me medicine for the health of my son."
Một ngày nọ, nàng đi trên con đường lớn đến chỗ Đức Thế Tôn, vị có mười năng lực, và nói: “Bạch Thế Tôn, xin hãy ban cho con thuốc để con của con được khỏe mạnh.”
Gaccha sāvatthiṃ āhiṇḍitvā yasmiṃ gehe matapubbo natthi, tato siddhatthakaṃ āhara, puttassa te bhesajjaṃ bhavissatīti.
"Go, wander through Sāvatthī, and from a house where no one has ever died, bring mustard seeds. They will be medicine for your son."
“Này con, hãy đi khắp Sāvatthī, và từ ngôi nhà nào chưa từng có người chết, hãy mang về hạt cải trắng (siddhatthaka). Đó sẽ là thuốc cho con của con.”
Sā nagaraṃ pavisitvā dhuragehato paṭṭhāya bhagavatā vuttanayena gantvā siddhatthakaṃ yācantī ghare ghare, ‘‘kuto tvaṃ evarūpaṃ gharaṃ passissasī’’ti vuttā katipayāni gehāni āhiṇḍitvā – ‘‘sabbesampi kirāyaṃ dhammatā, na mayhaṃ puttassevā’’ti sālāyaṃ chavaṃ chaḍḍetvā pabbajjaṃ yāci.
She entered the city and, going from the first house according to the method taught by the Blessed One, asked for mustard seeds. Having been told in house after house, "Where will you find such a house?", and having wandered through a few houses, she reflected, "Indeed, this is the nature of all beings, not just my son." She then abandoned her son's corpse in the assembly hall and requested ordination.
Nàng vào thành phố, đi từ ngôi nhà đầu tiên theo cách Đức Thế Tôn đã chỉ dẫn, và khi nàng xin hạt cải trắng từ nhà này sang nhà khác, bị người ta nói: “Làm sao cô có thể tìm thấy một ngôi nhà như vậy?”, sau khi đi qua vài ngôi nhà, nàng nhận ra: “Đây là quy luật tự nhiên cho tất cả mọi người, không chỉ riêng con của ta.” Nàng bèn bỏ xác chết ở một sảnh đường và cầu xin xuất gia.
Satthā ‘‘imaṃ pabbājetū’’ti bhikkhuniupassayaṃ pesesi.
The Teacher said, "Let her be ordained," and sent her to the bhikkhunī monastery.
Đức Đạo Sư nói: “Hãy cho nàng xuất gia!” và sai người đến tu viện tỳ-khưu-ni.
Sā khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi.
She attained Arahantship as soon as her hair was shaved.
Nàng đã đạt được A-la-hán ngay khi cạo đầu.
Imaṃ theriṃ sandhāya ‘‘atha kho kisāgotamī’’ti vuttaṃ.
It is with reference to this Therī that "Now, Kisāgotamī" was said.
Chính vị Trưởng lão ni này được nhắc đến khi nói: “Rồi Kisāgotamī…”
Ekamāsīti ekā āsi.
Ekamāsī means she was one.
Ekamāsī có nghĩa là: đã là một.
Rudammukhīti rudamānamukhī viya.
Rudammukhī means as if having a weeping face.
Rudammukhī có nghĩa là: như một khuôn mặt đang khóc.
Accantaṃ mataputtāmhīti ettha antaṃ atītaṃ accantaṃ, bhāvanapuṃsakametaṃ.
In Accantaṃ mataputtāmhī (I am utterly one whose child has died), antaṃ atītaṃ is accantaṃ, and this is a neuter noun of state.
Trong câu Accantaṃ mataputtāmhī, từ antaṃ đã vượt qua accantaṃ, đây là một từ trung tính chỉ trạng thái.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā puttamaraṇaṃ antaṃ atītaṃ hoti, evaṃ mataputtā ahaṃ, idāni mama puna puttamaraṇaṃ nāma natthi.
This means: just as the death of a child is beyond measure, so am I one whose child has died. Now, there is no longer such a thing as the death of a child for me.
Điều này có nghĩa là: Cũng như cái chết của con trai đã vượt qua giới hạn, ta cũng là người có con đã chết như vậy, bây giờ không còn cái chết của con trai nữa.
Purisā etadantikāti purisāpi me etadantikāva.
Purisā etadantikā means: men are also limited for me in this respect.
Purisā etadantikā có nghĩa là: những người đàn ông cũng là giới hạn đối với ta.
Yo me puttamaraṇassa anto, purisānampi me esevanto, abhabbā ahaṃ idāni purisaṃ gavesitunti.
That end of my child's death, that same is the end for men concerning me. I am now unable to seek a man.
Giới hạn của việc con ta chết, đó cũng là giới hạn cho những người đàn ông đối với ta, ta không còn khả năng tìm kiếm đàn ông nữa.
Sabbattha vihatā nandīti sabbesu khandhāyatanadhātubhavayonigatiṭhitinivāsesu mama taṇhānandī vihatā.
Sabbattha vihatā nandī means: my delight of craving has been destroyed in all aggregates, sense bases, elements, existences, wombs, destinies, states, and abodes.
Sabbattha vihatā nandī có nghĩa là: niềm vui tham ái của ta đã bị tiêu diệt trong tất cả các uẩn, xứ, giới, hữu, chủng loại, đường tái sinh, trú xứ và chỗ ở.
Tamokkhandhoti avijjākkhandho.
Tamokkhandho means the aggregate of ignorance.
Tamokkhandho có nghĩa là: khối vô minh.
Padālitoti ñāṇena bhinno.
Padālito means shattered by wisdom.
Padālito có nghĩa là: bị phá vỡ bởi trí tuệ.
Tatiyaṃ.
The third (Sutta).
Thứ ba.
165. Catutthe pañcaṅgikenāti ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susiranti evaṃ pañcaṅgasamannāgatena.
165. In the fourth, pañcaṅgikenā means endowed with five parts, thus: ātata (drum beaten on one side), vitata (drum beaten on both sides), ātata-vitata (drum beaten on both sides with strings), ghana (solid musical instrument), and susira (hollow musical instrument).
Trong kinh thứ tư, pañcaṅgikenā có nghĩa là: có năm yếu tố như căng, trải, căng và trải, đặc, rỗng.
Niyyātayāmi tuyhevāti sabbe tuyhaṃyeva demi.
Niyyātayāmi tuyhevā means I give all to you alone.
Niyyātayāmi tuyhevā có nghĩa là: ta dâng tất cả cho ngươi.
Nāhaṃ tenatthikāti nāhaṃ tena atthikā.
Nāhaṃ tenatthikā means I have no need of it.
Nāhaṃ tenatthikā có nghĩa là: ta không cần điều đó.
Pūtikāyenāti suvaṇṇavaṇṇopi kāyo niccaṃ uggharitapaggharitaṭṭhena pūtikāyova, tasmā evamāha.
Pūtikāyenā means even a body with the color of gold is indeed a decaying body due to its constant oozing and flowing. Therefore, she said so.
Pūtikāyenā có nghĩa là: dù thân thể có màu vàng kim cũng là thân thể thối rữa vì luôn chảy ra và rỉ ra, do đó nói như vậy.
Bhindanenāti bhijjanasabhāvena.
Bhindanenā means by its nature of breaking up.
Bhindanenā có nghĩa là: do bản chất dễ vỡ.
Pabhaṅgunāti cuṇṇavicuṇṇaṃ āpajjanadhammena.
Pabhaṅgunā means by its nature of crumbling into fragments.
Pabhaṅgunā có nghĩa là: do bản chất dễ tan thành bụi.
Aṭṭīyāmīti aṭṭā pīḷitā homi.
Aṭṭīyāmī means I am distressed, tormented.
Aṭṭīyāmī có nghĩa là: ta bị áp bức, bị hành hạ.
Harāyāmīti lajjāmi.
Harāyāmī means I am ashamed.
Harāyāmī có nghĩa là: ta hổ thẹn.
Santā samāpattīti aṭṭhavidhā lokiyasamāpatti ārammaṇasantatāya aṅgasantatāya ca santāti vuttā.
Santā samāpattī means the eight worldly attainments are called "peaceful" because of the peacefulness of their object and the peacefulness of their factors.
Santā samāpattī có nghĩa là: tám loại thiền định thế gian được gọi là 'tịnh' (santā) vì sự liên tục của đối tượng và sự tịnh hóa các chi phần.
Sabbatthāti sabbesu rūpārūpabhavesu, tesaṃ dvinnaṃ bhavānaṃ gahitattā gahite kāmabhave aṭṭhasu ca samāpattīsūti etesu sabbesu ṭhānesu mayhaṃ avijjātamo vihatoti vadati.
Sabbatthā means in all rūpa and arūpa existences. Having grasped these two existences, and having grasped the kāma existence, and in the eight attainments—in all these instances, the darkness of my ignorance has been dispelled, she says.
Sabbatthā có nghĩa là: Trong tất cả các cõi sắc và vô sắc, vì đã bao hàm hai cõi này, và trong cõi dục đã bao hàm, và trong tám thiền định, trong tất cả những nơi này, vô minh đen tối của ta đã bị tiêu diệt.
Catutthaṃ.
The fourth (Sutta).
Thứ tư.
166. Pañcame supupphitagganti aggato paṭṭhāya suṭṭhu pupphitaṃ sālarukkhaṃ.
166. In the fifth, supupphitaggaṃ means a Sāla tree well-blossomed from its top downwards.
Trong kinh thứ năm, supupphitaggaṃ có nghĩa là: cây sāla nở hoa rực rỡ từ ngọn trở xuống.
Na catthi te dutiyā vaṇṇadhātūti tava vaṇṇadhātusadisā dutiyā vaṇṇadhātu natthi, tayā sadisā aññā bhikkhunī natthīti vadati.
Na catthi te dutiyā vaṇṇadhātū means there is no second element of beauty like your element of beauty; there is no other bhikkhunī like you, she says.
Na catthi te dutiyā vaṇṇadhātū có nghĩa là: không có sắc giới thứ hai tương tự sắc giới của cô, không có tỳ-khưu-ni nào khác giống như cô.
Idhāgatā tādisikā bhaveyyunti yathā tvaṃ idhāgatā kiñci santhavaṃ vā sinehaṃ vā na labhasi, evamevaṃ tepi tayāva sadisā bhaveyyuṃ.
Idhāgatā tādisikā bhaveyyuṃ means just as you, having come here, do not receive any familiarity or affection, so too should they be like you.
Idhāgatā tādisikā bhaveyyuṃ có nghĩa là: cũng như cô đến đây không tìm được sự quen biết hay tình cảm nào, thì những người khác cũng sẽ giống như cô.
Pakhumantarikāyanti dvinnaṃ akkhīnaṃ majjhe nāsavaṃsepi tiṭṭhantiṃ maṃ na passasi.
Pakhumantarikāya means you do not see me standing between the two eyes, even on the ridge of the nose.
Pakhumantarikāyaṃ có nghĩa là: ngươi không thấy ta đang đứng giữa hai mắt, ngay cả trên sống mũi.
Vasībhūtamhīti vasībhūtā asmi.
Vasībhūtamhī means I am master.
Vasībhūtamhī có nghĩa là: ta đã làm chủ.
Pañcamaṃ.
The fifth (Sutta).
Thứ năm.
167. Chaṭṭhe ko nu taṃ idamādapayīti ko nu mandabuddhi bālo taṃ evaṃ gāhāpesi?
167. In the sixth, ko nu taṃ idamādapayī means who, then, this foolish one, caused you to conceive this?
Trong kinh thứ sáu, ko nu taṃ idamādapayī có nghĩa là: kẻ ngu si, kém trí nào đã khiến ngươi chấp nhận điều này?
Pariklesanti aññampi nānappakāraṃ upaddavaṃ.
Pariklesaṃ means other various kinds of affliction.
Pariklesaṃ có nghĩa là: những tai họa khác nhau.
Idāni yaṃ māro āha – ‘‘ko nu taṃ idamādapayī’’ti, taṃ maddantī – ‘‘na maṃ andhabālo ādapesi, loke pana aggapuggalo satthā dhammaṃ desesī’’ti dassetuṃ, buddhotiādimāha.
Now, to refute what Māra said, "Who, then, caused you to conceive this?", by showing, "Not a blind fool caused me to conceive it, but the Teacher, the foremost person in the world, taught the Dhamma," she says buddho and so on.
Bây giờ, để phủ nhận lời Māra nói: “Kẻ nào đã khiến ngươi chấp nhận điều này?”, nàng nói: “Không phải kẻ ngu si mù quáng nào đã khiến ta chấp nhận, mà là Đức Đạo Sư, bậc tối thượng trong thế gian, đã thuyết giảng Dhamma”, và bắt đầu bằng buddho.
Tattha sacce nivesayīti paramatthasacce nibbāne nivesesi.
In that, sacce nivesayī means he established her in the ultimate truth, Nibbāna.
Trong đó, sacce nivesayī có nghĩa là: đã an trú vào Nibbāna, chân lý tối thượng.
Nirodhaṃ appajānantāti nirodhasaccaṃ ajānantā.
Nirodhaṃ appajānantā means not knowing the truth of cessation.
Nirodhaṃ appajānantā có nghĩa là: không biết Diệt đế.
Chaṭṭhaṃ.
The sixth (Sutta).
Thứ sáu.
169. Aṭṭhame samaṇī viya dissasīti samaṇisadisā dissasi.
169. In the eighth, samaṇī viya dissasī means you appear like an ascetic woman.
Trong kinh thứ tám, samaṇī viya dissasī có nghĩa là: trông giống như một nữ sa-môn.
Kimiva carasi momūhāti kiṃ kāraṇā momūhā viya carasi?
Kimiva carasi momūhā means for what reason do you wander as if deluded?
Kimiva carasi momūhā có nghĩa là: vì lý do gì mà ngươi đi lang thang như kẻ ngu dại?
Ito bahiddhāti imamhā sāsanā bahi.
Ito bahiddhā means outside of this Dispensation.
Ito bahiddhā có nghĩa là: bên ngoài giáo pháp này.
Pāsaṃ ḍentīti pāsaṇḍā, sattānaṃ cittesu diṭṭhipāsaṃ khipantīti attho.
Those who cast nets are pāsaṇḍā; the meaning is that they cast the net of wrong view into the minds of beings.
Những kẻ ném bẫy được gọi là pāsaṇḍā, nghĩa là những kẻ ném bẫy tà kiến vào tâm chúng sinh.
Sāsanaṃ pana pāse moceti, tasmā pāsaṇḍoti na vuccati, ito bahiddhāyeva pāsaṇḍā honti.
But the Dispensation frees from nets; therefore, it is not called pāsaṇḍa. Heretics are only outside of this (Dispensation).
Giáo pháp thì giải thoát khỏi bẫy, do đó không gọi là pāsaṇḍa. Chỉ những kẻ bên ngoài giáo pháp mới là pāsaṇḍa.
Pasīdantīti saṃsīdanti lagganti.
Pasīdantī means they cling, they attach.
Pasīdantī có nghĩa là: bị chìm đắm, bị mắc kẹt.
Idāni ‘‘kaṃ nu uddissa muṇḍāsī’’ti pañhaṃ kathentī atthi sakyakule jātotiādimāha.
Now, answering the question "Whom do you honor by being shaven-headed?", she says atthi sakyakule jāto and so on.
Bây giờ, để trả lời câu hỏi: “Ngươi cạo đầu vì ai?”, nàng nói: atthi sakyakule jāto (có một người sinh ra trong dòng dõi Sakya).
Tattha sabbābhibhūti sabbāni khandhāyatanadhātubhavayonigatiādīni abhibhavitvā ṭhito.
In that, sabbābhibhū means one who stands having overcome all aggregates, sense bases, elements, existences, wombs, destinies, and so forth.
Trong đó, sabbābhibhū có nghĩa là: đã vượt qua tất cả các uẩn, xứ, giới, hữu, chủng loại, đường tái sinh, v.v.
Maraṇamārādayo nudi nīharīti māranudo.
He dispelled, cast out Māra of death and others, therefore he is māranudo.
Māranudo có nghĩa là: đã xua đuổi, loại bỏ Māra về cái chết, v.v.
Sabbatthamaparājitoti sabbesu rāgādīsu vā mārayuddhe vā ajito.
Sabbatthamaparājito means unconquered in all defilements like lust or in the battle with Māra.
Sabbatthamaparājito có nghĩa là: không bị đánh bại trong tất cả các tham ái, v.v., hoặc trong cuộc chiến với Māra.
Sabbattha muttoti sabbesu khandhādīsu mutto.
Sabbattha mutto means freed from all aggregates and so forth.
Sabbattha mutto có nghĩa là: đã giải thoát khỏi tất cả các uẩn, v.v.
Asitoti taṇhādiṭṭhinissayena anissito.
Asito means unattached due to the absence of clinging to craving and wrong views.
Asito có nghĩa là: không bị ràng buộc bởi tham ái và tà kiến.
Sabbakammakkhayaṃ pattoti sabbakammakkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ patto.
Sabbakammakkhayaṃ patto means attained to Arahantship, which is the destruction of all kamma.
Sabbakammakkhayaṃ patto có nghĩa là: đã đạt đến A-la-hán, tức là sự diệt tận của tất cả nghiệp.
Upadhisaṅkhayeti upadhisaṅkhayasaṅkhāte nibbāne ārammaṇato vimutto.
Upadhisaṅkhaye means liberated with Nibbāna as the object, which is the destruction of all defilements.
Upadhisaṅkhaye có nghĩa là: đã giải thoát khỏi đối tượng là Nibbāna, tức là sự diệt tận của các upadhi.
Aṭṭhamaṃ.
The eighth (Sutta).
Thứ tám.
171. Dasame nayidha sattupalabbhatīti imasmiṃ suddhasaṅkhārapuñje paramatthato satto nāma na upalabbhati.
171. In the tenth, nayidha sattupalabbhatī means here, in this mere aggregate of conditioned phenomena, no being is found in a ultimate sense.
Trong kinh thứ mười, nayidha sattupalabbhatī có nghĩa là: trong tập hợp các hành thuần túy này, không có chúng sinh nào được tìm thấy theo nghĩa tối thượng.
Khandhesu santesūti pañcasu khandhesu vijjamānesu tena tenākārena vavatthitesu.
Khandhesu santesū means when the five aggregates exist, defined in this and that manner.
Khandhesu santesū có nghĩa là: khi năm uẩn hiện hữu, được phân biệt theo cách này hay cách khác.
Sammutīti sattoti samaññāmattameva hoti.
Sammutī means it is merely a designation as "being."
Sammutī có nghĩa là: chỉ là một danh xưng, một quy ước là ‘chúng sinh’.
Dukkhanti pañcakkhandhadukkhaṃ.
Dukkhaṃ means the suffering of the five aggregates.
Dukkhaṃ có nghĩa là: khổ của năm uẩn.
Nāññatra dukkhāti ṭhapetvā dukkhaṃ añño neva sambhoti na nirujjhatīti.
Nāññatra dukkhā means apart from suffering, nothing else arises or ceases.
Nāññatra dukkhā có nghĩa là: ngoài khổ ra, không có gì khác sinh khởi hay diệt đi.
Dasamaṃ.
The tenth (Sutta).
Thứ mười.
172. Brahmasaṃyuttassa paṭhame parivitakko udapādīti sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo ayaṃ cetaso vitakko udapādi.
In the first discourse of the Brahmasaṃyutta, the phrase ‘a thought arose’ refers to this mental reflection, which is customary for all Buddhas.
172. Trong kinh đầu tiên của Brahmasaṃyutta, parivitakko udapādī (một tư duy đã khởi lên) có nghĩa là tư duy này đã khởi lên trong tâm, là thói quen của tất cả chư Phật.
Kadā udapādīti?
When did it arise?
Khi nào thì tư duy này khởi lên?
Buddhabhūtassa aṭṭhame sattāhe rājāyatanamūle sakkena devānamindena ābhataṃ dantakaṭṭhañca osadhaharītakañca khāditvā mukhaṃ dhovitvā catūhi lokapālehi upanīte paccagghe selamayapatte tapussabhallikānaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā puna paccāgantvā ajapālanigrodhe nisinnamattassa.
When, having attained Buddhahood, in the eighth week, at the foot of the Rājāyatana tree, after chewing the tooth-stick and medicinal herbs brought by Sakka, the king of devas, and cleansing his mouth, and having partaken of the alms-food of Tapussa and Bhallika in a precious stone bowl presented by the four Guardians of the World, he returned and sat down at the Ajapāla Banyan tree, this thought arose in his mind.
Vào tuần thứ tám sau khi thành Phật, dưới gốc cây Rājāyatana, sau khi dùng que xỉa răng và thảo dược do Sakka, vua chư thiên, mang đến, rửa miệng, và thọ dụng bữa ăn khất thực của Tapussa và Bhallika trong một bát đá tươi mới do bốn vị Hộ Thế dâng lên, rồi trở lại và ngồi dưới gốc cây Ajapāla Nigrodha, ngay lúc đó tư duy này khởi lên.
Adhigatoti paṭividdho.
Adhigata means ‘penetrated’.
Adhigato (đã chứng đạt) có nghĩa là đã thấu hiểu.
Dhammoti catusaccadhammo.
Dhamma means the Four Noble Truths.
Dhammo (Pháp) là Tứ Diệu Đế.
Gambhīroti uttānapaṭikkhepavacanametaṃ.
Gambhīra is a word that negates superficiality.
Gambhīro (sâu xa) là lời bác bỏ sự nông cạn.
Duddasoti gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ.
Duddasa means difficult to see precisely because of its profundity; it is difficult to perceive, impossible to perceive with ease.
Duddaso (khó thấy) có nghĩa là vì sâu xa nên khó thấy, khó mà thấy được dễ dàng.
Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ.
Because it is difficult to see, it is duranubodha, difficult to comprehend; it is impossible to comprehend with ease.
Vì khó thấy nên duranubodho (khó thấu hiểu), khó mà thấu hiểu được dễ dàng.
Santoti nibbuto.
Santa means ‘calm’ or ‘extinguished’.
Santo (tịch tịnh) là Niết Bàn.
Paṇītoti atappako.
Paṇīta means ‘unexcitable’ or ‘unsatisfying’ (in the sense of not satiating the craving for more).
Paṇīto (vi diệu) là không bị thiêu đốt.
Idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ.
These two terms refer exclusively to the supramundane.
Hai điều này được nói đến chỉ liên quan đến siêu thế.
Atakkāvacaroti takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo.
Atakkāvacara means it is not to be penetrated or comprehended by reasoning, but rather by wisdom.
Atakkāvacaro (không thể đạt tới bằng suy luận) có nghĩa là không thể đạt tới hay thâm nhập bằng suy luận, mà chỉ có thể đạt tới bằng trí tuệ.
Nipuṇoti saṇho.
Nipuṇa means ‘subtle’.
Nipuṇo (tinh tế) là vi tế.
Paṇḍitavedanīyoti sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi veditabbo.
Paṇḍitavedanīya means ‘to be understood by the wise who practice the right path’.
Paṇḍitavedanīyo (chỉ người trí mới thấu hiểu) có nghĩa là chỉ những người trí tuệ đã thực hành đúng đắn mới có thể thấu hiểu.
Ālayarāmāti sattā pañcasu kāmaguṇesu allīyanti, tasmā te ālayāti vuccanti.
Ālayarāmā: beings cling to the five sense pleasures, hence these are called ālayā (attachments).
Ālayarāmā (ưa thích sự chấp thủ) có nghĩa là chúng sinh bám víu vào năm dục lạc, do đó chúng được gọi là ālayā (sự chấp thủ).
Aṭṭhasatataṇhāvicaritāni vā allīyanti, tasmāpi ālayāti vuccanti.
Or, beings cling to the 108 modes of craving; for this reason too, they are called ālayā.
Hoặc 108 loại tham ái (taṇhāvicāritāni) bám víu, do đó chúng cũng được gọi là ālayā.
Tehi ālayehi ramantīti ālayarāmā.
Because they delight in these attachments, they are ālayarāmā.
Những ai vui thích với những sự chấp thủ đó được gọi là ālayarāmā.
Ālayesu ratāti ālayaratā.
Those who are pleased by attachments are ālayaratā.
Những ai hoan hỷ trong sự chấp thủ được gọi là ālayaratā.
Ālayesu suṭṭhu muditāti ālayasammuditā.
Those who rejoice greatly in attachments are ālayasammuditā.
Những ai rất vui thích trong sự chấp thủ được gọi là ālayasammuditā.
Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehipi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammuditā anukkaṇṭhitā vasanti.
Just as a king, entering a well-arranged garden abundant with trees laden with flowers and fruits, delights in those various perfections, becomes greatly pleased, joyous, and exhilarated, and does not grow weary, nor does he wish to depart even in the evening; in the same way, beings delight in these attachments of sense pleasures and craving, residing in the cycle of existence, joyful and unwearied.
Giống như một vị vua bước vào một khu vườn được trang hoàng lộng lẫy, đầy hoa trái, cây cối, v.v., ông ta vui thích với mọi sự phong phú đó, hoan hỷ, vui sướng và không chán nản, không muốn rời đi ngay cả vào buổi tối. Tương tự như vậy, chúng sinh vui thích với những sự chấp thủ dục lạc và chấp thủ tham ái này, hoan hỷ trong vòng luân hồi (saṃsāravaṭṭa), sống mà không chán nản.
Tena tesaṃ bhagavā duvidhaṃ ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha.
Therefore, the Blessed One spoke of "ālayarāmā" and so forth, showing these two kinds of attachments to beings as if they were a pleasure garden.
Vì vậy, để chỉ ra hai loại chấp thủ này như một khu vườn cho chúng sinh, Đức Thế Tôn đã nói "ālayarāmā", v.v.
Tattha yadidanti nipāto, tassa ṭhānaṃ sandhāya ‘‘yaṃ ida’’nti, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya ‘‘yo aya’’nti evamattho daṭṭhabbo.
Here, yadidaṃ is a particle; its meaning should be understood as "yaṃ idaṃ" (this which), referring to the (cause) when it pertains to ṭhāna (condition), and "yo ayaṃ" (this which), referring to the (effect) when it pertains to paṭiccasamuppāda (dependent origination).
Ở đây, yadidaṃ là một tiểu từ, nghĩa là "cái này" (yaṃ idaṃ) khi liên quan đến vị trí, và "cái này" (yo ayaṃ) khi liên quan đến duyên khởi (paṭiccasamuppāda).
Idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti imesaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayā eva idappaccayatā, idappaccayatā ca sā paṭiccasamuppādo cāti idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
Idappaccayatāpaṭiccasamuppāda: 'Idappaccayā' refers to the conditions for these (resultants); 'idappaccayatā' is precisely these conditions. And because it is idappaccayatā and it is paṭiccasamuppāda (dependently arisen), it is called idappaccayatāpaṭiccasamuppāda.
Idappaccayatāpaṭiccasamuppādo (duyên khởi do điều kiện này) có nghĩa là: những điều kiện này là idappaccayā (do điều kiện này), chính idappaccayā là idappaccayatā (tính chất do điều kiện này), và idappaccayatā đó chính là duyên khởi (paṭiccasamuppādo), do đó là idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
Saṅkhārādipaccayānaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for conditions such as saṅkhārā and so forth.
Đây là tên gọi của các điều kiện như hành (saṅkhārā), v.v.
Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ nibbānameva.
Sabbasaṅkhārasamatho and so forth all refer to Nibbāna.
Sabbasaṅkhārasamatho (sự an tịnh của mọi hành) và các điều khác đều là Niết Bàn.
Yasmā hi taṃ āgamma sabbasaṅkhāravipphanditāni samanti, vūpasammanti, tasmā sabbasaṅkhārasamathoti vuccati.
Indeed, because all agitations of saṅkhārā cease and subside by relying on it, it is called sabbasaṅkhārasamatho (the calming of all saṅkhārā).
Vì khi đạt được Niết Bàn, mọi sự xao động của các hành đều lắng xuống, an tịnh, nên nó được gọi là sabbasaṅkhārasamatho.
Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā honti, sabbā taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati, tasmā sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodhoti vuccati.
And because, by relying on it, all upādhi (bases for clinging) are relinquished, all craving ceases, all defilements and passions fade away, and all suffering ceases, it is called sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho (the relinquishing of all bases for clinging, the destruction of craving, dispassion, cessation).
Và vì khi đạt được Niết Bàn, mọi chấp thủ đều được từ bỏ, mọi tham ái đều chấm dứt, mọi phiền não tham dục đều tiêu tan, mọi khổ đau đều diệt trừ, nên nó được gọi là sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho (sự từ bỏ mọi chấp thủ, sự diệt trừ tham ái, sự ly tham, sự diệt trừ).
Yā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ.
Moreover, the craving which binds and stitches one existence to another with its fruits is called vāna; and that which has departed from this vāna is Nibbāna.
Còn tham ái này, vì nó dệt nên (vinati) và kết nối (saṃsibbatīti) sự tồn tại này với sự tồn tại khác, hoặc nghiệp với quả, nên nó được gọi là vāna (sợi dệt). Nibbānaṃ (Niết Bàn) là sự thoát khỏi (nīkkhantaṃ) cái vāna đó.
So mamassa kilamathoti yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assa, sā mama vihesā assāti attho.
So mamassa kilamatho: this means, "that teaching to those who do not understand would be an exertion for me; it would be a vexation for me."
So mamassa kilamatho (đó sẽ là sự mệt mỏi của ta) có nghĩa là sự thuyết pháp cho những người không hiểu sẽ là sự mệt mỏi của ta, sẽ là sự phiền toái của ta.
Kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca assāti vuttaṃ hoti.
It means that it would be both bodily fatigue and bodily vexation.
Điều này có nghĩa là sẽ có sự mệt mỏi về thân và sự phiền toái về thân.
Citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi.
However, in the minds of the Buddhas, neither of these two exist.
Tuy nhiên, trong tâm của chư Phật, cả hai điều này đều không tồn tại.
Apissūti anubrūhanatthe nipāto.
Apissu is a particle of emphasis.
Apissū là một tiểu từ dùng để nhấn mạnh.
So ‘‘na kevalaṃ ayaṃ parivitakko udapādi, imāpi gāthā paṭibhaṃsū’’ti dīpeti.
It indicates that "not only did this thought arise, but these verses also occurred to him."
Nó chỉ ra rằng: "Không chỉ tư duy này khởi lên, mà những bài kệ này cũng xuất hiện trong tâm."
Anacchariyāti anuacchariyā.
Anacchariyā means 'unwondrous' (or not wondrous).
Anacchariyā (không phi thường) có nghĩa là không phi thường.
Paṭibhaṃsūti paṭibhānasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesuṃ, parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsu.
Paṭibhaṃsu means they became objects of the knowledge known as spontaneous insight; they attained the state of being contemplated.
Paṭibhaṃsū (xuất hiện trong tâm) có nghĩa là chúng trở thành đối tượng của trí tuệ được gọi là paṭibhāna (sự ứng biến), chúng đạt đến mức độ có thể được suy tư.
Kicchenāti dukkhena, na dukkhāya paṭipadāya.
Kicchena means ‘with difficulty’, not by a path of hardship.
Kicchenā (khó khăn) có nghĩa là bằng khổ hạnh, không phải bằng con đường dễ dàng.
Buddhānaṃ hi cattāropi maggā sukhapaṭipadāva honti.
For the Buddhas, all four paths are paths of ease.
Đối với chư Phật, cả bốn con đường đều là con đường dễ dàng.
Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
However, this statement refers to the path leading to Buddhahood during the time of fulfilling the perfections, when, still being afflicted with lust, hatred, and delusion, the Bodhisatta would cut off his adorned and prepared head, extract blood from his throat, pluck out his well-anointed eyes, give away his son who was the light of his family lineage, his pleasing wife, and other such things to beggars who came, and endured various mutilations and dismemberments in existences similar to that of the ascetic Khantivādi.
Tuy nhiên, điều này được nói đến khi đề cập đến con đường dẫn đến giác ngộ trong thời kỳ viên mãn Ba-la-mật, khi Đức Phật vẫn còn tham ái, sân hận và si mê, Ngài đã cắt đầu đã được trang trí và chuẩn bị kỹ lưỡng của mình, lấy máu từ cổ, nhổ bỏ đôi mắt đã được tô điểm đẹp đẽ, dâng tặng con trai là ngọn đèn của dòng tộc, và người vợ hiền lành, v.v., cho những người khất thực đến xin, và phải chịu đựng những sự cắt xẻ, phá hủy, v.v., trong những kiếp sống khác tương tự như sự nhẫn nại.
Halanti ettha ha-kāro nipātamatto, alanti attho.
In halaṃ, the syllable ha is merely a particle, the meaning is ‘enough’ (or useless).
Halaṃ ở đây, âm ha chỉ là một tiểu từ, nghĩa là alaṃ (đủ).
Pakāsitunti desituṃ, evaṃ kicchena adhigatassa alaṃ desituṃ pariyattaṃ desituṃ.
Pakāsituṃ means ‘to teach’. It means, "is it enough to teach (this Dhamma) that was realized with such difficulty? Is it suitable to teach?"
Pakāsituṃ (để giảng dạy) có nghĩa là để thuyết giảng, đủ để giảng dạy, đủ để thuyết giảng về những gì đã chứng đạt được một cách khó khăn như vậy.
Ko attho desitenāti vuttaṃ hoti?
What is the purpose of teaching it? — is what is implied.
Nghĩa là, thuyết giảng thì có ích gì?
Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi rāgadosānugatehi vā.
Rāgadosaparetehi means ‘those afflicted by lust and hatred’ or ‘those overcome by lust and hatred’.
Rāgadosaparetehī (bị tham ái và sân hận chi phối) có nghĩa là bị tham ái và sân hận ảnh hưởng, hoặc bị tham ái và sân hận theo đuổi.
Paṭisotagāminti niccādīnaṃ paṭisotaṃ, ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā asubha’’nti evaṃ gataṃ catusaccadhammaṃ.
Paṭisotagāmiṃ refers to the Dhamma of the Four Noble Truths, which goes against the current of permanence and so forth, proclaiming "impermanent, suffering, non-self, impure."
Paṭisotagāmiṃ (đi ngược dòng) là Pháp Tứ Diệu Đế, đi ngược dòng của thường, lạc, ngã, tịnh, tức là "vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh".
Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā.
Rāgarattā means ‘ensnared by sensual lust, lust for existence, and lust for views’.
Rāgarattā (bị tham ái nhuộm đỏ) có nghĩa là bị nhuộm đỏ bởi dục ái, hữu ái và kiến ái.
Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evaṃ gāhāpetuṃ.
Na dakkhanti: they will not see it in its true nature as impermanent, suffering, non-self, and impure. Since they do not see it, who will be able to make them grasp it?
Na dakkhantī (họ sẽ không thấy) có nghĩa là họ sẽ không thấy bản chất vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh. Ai có thể khiến những người không thấy đó chấp nhận điều này?
Tamokhandhena āvuṭāti avijjārāsinā ajjhotthaṭā.
Tamokhandhena āvuṭā means ‘overwhelmed by the mass of ignorance’.
Tamokhandhena āvuṭā (bị khối tối tăm bao phủ) có nghĩa là bị khối vô minh che lấp.
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti?
— having made this aspiration and fulfilled the perfections?
Chẳng phải Ngài đã phát nguyện và hoàn thành các Ba-la-mật để đạt được Nhất thiết trí sao?
Saccametaṃ, tadevaṃ paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami.
This is true, but his mind inclined thus due to the power of reflection.
Điều đó là đúng, nhưng do năng lực của sự quán xét đó, tâm Ngài đã nghiêng về như vậy.
Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ, dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā.
Indeed, having attained omniscience, as he reflected upon the dense defilements of beings and the profundity of the Dhamma, both the density of beings' defilements and the profundity of the Dhamma became manifest in every way.
Khi Ngài đạt được Nhất thiết trí, quán xét sự dày đặc của phiền não nơi chúng sanh và sự sâu xa của Pháp, thì sự dày đặc của phiền não nơi chúng sanh và sự sâu xa của Pháp đã trở nên rõ ràng dưới mọi khía cạnh.
Athassa – ‘‘ime sattā kañjiyapuṇṇā lābu viya, takkabharitā cāṭi viya, vasātelapītapilotikā viya, añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamūḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti?
Then, as he thought, "These beings are extremely defiled, filled with defilements like a calabash full of filth, like a jar filled with sour gruel, like a cloth absorbed in oil and fat, like a hand smeared with collyrium; they are ensnared by lust, corrupted by hatred, deluded by ignorance. What indeed will they penetrate?"
Bấy giờ, Ngài suy nghĩ: “Những chúng sanh này đầy phiền não, cực kỳ ô nhiễm, như quả bầu chứa đầy cặn, như cái nồi chứa đầy cám, như miếng vải thấm dầu mỡ, như bàn tay dính đầy thuốc nhuộm. Họ bị tham ái ràng buộc, sân hận làm ô uế, si mê che mờ. Làm sao họ có thể thấu hiểu được?”
Cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ nami.
His mind thus inclined due to the power of reflecting on the dense defilements.
Khi suy nghĩ như vậy, do năng lực của sự quán xét về sự dày đặc của phiền não, tâm Ngài cũng đã nghiêng về như vậy.
‘‘Ayañca dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭipaṭipādanaṃ viya duranubodho.
"And this Dhamma is profound like a mass of water supporting the earth, difficult to see like a mustard seed hidden by a mountain, difficult to comprehend like aligning the tip of a hair split a hundred times."
“Và Pháp này sâu xa như khối nước nâng đỡ trái đất, khó thấy như hạt cải được che giấu bởi ngọn núi, khó thấu hiểu như việc đặt đầu sợi lông đã chẻ làm trăm lần vào một đầu sợi lông khác.
Nanu mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassāpi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassāpi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassāpi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha.
Indeed, when I strove to penetrate this Dhamma, there was no giving I had not given, no morality (sīla) I had not guarded, no pāramī I had not fulfilled. For me, even when I dispelled the forces of Māra as if effortlessly, the earth did not quake. Even when I recollected past lives in the first watch, it did not quake. Even when I purified the divine eye (dibbacakkhu) in the middle watch, it did not quake. But it was only when I penetrated dependent origination (paṭiccasamuppāda) in the last watch that the ten-thousandfold world-system quaked.
Há chẳng phải khi ta nỗ lực thấu triệt Pháp này, không có bố thí nào mà ta chưa từng cho, không có giới nào mà ta chưa từng giữ, không có ba-la-mật nào mà ta chưa từng viên mãn. Khi ta tiêu diệt quân Ma vương như thể không cần nỗ lực, trái đất không rung chuyển; khi ta nhớ lại các đời sống quá khứ trong canh đầu, trái đất cũng không rung chuyển; khi ta thanh lọc Thiên nhãn trong canh giữa, trái đất cũng không rung chuyển; nhưng khi ta thấu triệt Duyên khởi trong canh cuối, thì mười ngàn thế giới đã rung chuyển.
Iti mādisenāpi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho.
Thus, by one like me, with sharp wisdom, this Dhamma was penetrated only with difficulty.
Như vậy, Pháp này đã được ta, người có trí tuệ sắc bén như vậy, thấu triệt một cách khó khăn.
Taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti?
How will the ordinary people of the world penetrate it?”
Thế thì, đại chúng thế gian sẽ thấu triệt nó bằng cách nào?”
Dhammagambhīrapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
It should be understood that his mind inclined thus due to the power of reflecting on the profound Dhamma.
Cần phải hiểu rằng tâm Ngài đã nghiêng về hướng này cũng là do uy lực của sự quán xét Pháp sâu xa.
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami.
Moreover, his mind inclined thus also due to his desire to teach when requested by Brahmā.
Hơn nữa, tâm Ngài đã nghiêng về hướng này cũng là do ý muốn thuyết Pháp khi Phạm Thiên thỉnh cầu.
Jānāti hi bhagavā – ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne maṃ mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā.
For the Blessed One knew: “When my mind inclines to inaction, Mahābrahmā will request the teaching of the Dhamma, and these beings revere Brahmā.
Vì Đức Thế Tôn biết rằng: “Khi tâm ta nghiêng về sự ít bận tâm, Đại Phạm Thiên sẽ thỉnh cầu thuyết Pháp, và những chúng sanh này tôn kính Phạm Thiên.
Te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi.
They will think: ‘Indeed, the Teacher was not willing to teach the Dhamma.
Họ sẽ nghĩ rằng: ‘Đức Bổn Sư đã không muốn thuyết Pháp.
Atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpesi.
Then Mahābrahmā requested and made him teach.
Sau đó, Đại Phạm Thiên đã thỉnh cầu và khiến Ngài thuyết Pháp.
Santo vata bho dhammo, paṇīto vata bho dhammo’ti maññamānā sussūsissantī’’ti.
Oh, how truly peaceful is the Dhamma! Oh, how truly sublime is the Dhamma!’ and thus believing, they will listen attentively.”
Ôi, Pháp thật an tịnh! Ôi, Pháp thật thù thắng!’ và họ sẽ lắng nghe một cách cung kính.”
Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
It should be understood that his mind inclined to inaction due to this reason, not due to a lack of desire to teach the Dhamma.
Cần phải hiểu rằng tâm Ngài đã nghiêng về sự ít bận tâm do nguyên nhân này, chứ không phải do việc thuyết Pháp.
Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto.
Sahampatissā: It is said that in the dispensation of Kassapa, the Buddha, there was a thera named Sahaka. He developed the first jhāna and was reborn as a Brahmā with a lifespan of a kalpa in the first jhāna realm.
Sahampati là vị Trưởng lão tên Sahaka trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa. Ngài đã chứng đắc sơ thiền, rồi tái sanh làm Phạm thiên có tuổi thọ một kiếp trong cõi sơ thiền.
Tatra naṃ ‘‘sahampatibrahmā’’ti paṭisañjānanti.
There, they know him as “Sahampati Brahmā.”
Ở đó, Ngài được biết đến là “Phạm thiên Sahampati”.
Taṃ sandhāyāha ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti.
Referring to him, it is said: “Brahmā Sahampati.”
Do đó, câu “Phạm thiên Sahampati” được nói đến là để chỉ vị ấy.
Nassati vata bhoti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāresi, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu.
Nassati vata bho: It is said that he uttered this sound in such a way that the Brahmās of the ten-thousandfold world-system, hearing it, all gathered.
Ôi, thế gian tiêu vong! Vị ấy đã thốt ra lời này theo cách mà mười ngàn Phạm thiên trong các thế giới đã nghe và tất cả đều tụ họp.
Yatra hi nāmāti yasmiṃ nāma loke.
Yatra hi nāmā: In which world, indeed.
Yatra hi nāma có nghĩa là “trong thế gian nào”.
Purato pāturahosīti tehi dasahi brahmasahassehi saddhiṃ pāturahosi.
Purato pāturahosī: He appeared in front with those ten thousand Brahmās.
Hiện ra trước mặt có nghĩa là hiện ra cùng với mười ngàn Phạm thiên ấy.
Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā.
Apparajakkhajātikā: Those whose defilements of lust, hatred, and delusion (rāga-dosa-moha-raja) are slight and little in the eye of wisdom, thus apparajakkhajātikā (of little defilement).
Apparajakkhajātikā có nghĩa là “những người có ít bụi phiền não”. Đó là những người mà trong con mắt trí tuệ của họ, bụi phiền não như tham, sân, si là ít, là nhỏ.
Assavanatāti assavanatāya.
Assavanatā: Due to not hearing.
Assavanatā có nghĩa là “do không được nghe”.
Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatā padumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ, dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
Bhavissantī: This shows that those beings, who in the presence of former Buddhas had established their aspirations by means of the ten meritorious deeds, and whose faculties were mature, like lotus buds awaiting the touch of the sun's rays, longing only for the Dhamma teaching, would become knowers of the Dhamma, not one, not two, but many hundreds of thousands worthy of entering the noble stages at the end of a four-lined stanza.
Sẽ có có nghĩa là: những chúng sanh đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ thông qua mười pháp tạo phước, đã đạt đến sự chín muồi như những đóa sen chờ đợi ánh nắng mặt trời, chỉ mong mỏi được nghe Pháp. Sẽ có không phải một, không phải hai, mà hàng trăm ngàn người xứng đáng bước vào Thánh địa khi kết thúc bài kệ bốn câu, sẽ thấu hiểu Pháp.
Pāturahosīti pātubhavi.
Pāturahosī: Appeared.
Pāturahosī có nghĩa là “đã hiện ra”.
Samalehi cintitoti samalehi chahi satthārehi cintito.
Samalehi cintito: Contemplated by the six defiled teachers.
Được các kẻ ô nhiễm suy nghĩ có nghĩa là được sáu vị đạo sư ô nhiễm suy nghĩ.
Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya, visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu.
For they, having arisen earlier, taught the defiled wrong views, as if spreading thorns throughout Jambudīpa or as if sprinkling poison.
Vì những vị ấy đã xuất hiện trước đó và thuyết giảng tà kiến ô nhiễm như thể rải gai khắp toàn bộ Jambudīpa, như thể rắc chất độc.
Apāpuretanti vivaraṃ etaṃ.
Apāpuretaṃ: This means open.
Apāpuretaṃ là “hãy mở ra”.
Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ.
Amatassa dvāraṃ: The door to the deathless Nibbāna, which is the Noble Path.
Cánh cửa bất tử là Thánh đạo, cánh cửa dẫn đến Niết Bàn, sự bất tử.
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ: "May these beings listen to the Dhamma understood by the stainless, by the Perfectly Enlightened One (sammāsambuddha), which is the Four Noble Truths, due to the absence of defilements like lust." Thus he requests, "May they listen, O Blessed One."
Hãy lắng nghe Pháp được bậc Vô cấu giác ngộ có nghĩa là: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy thuyết Pháp Tứ Diệu Đế, được Đức Chánh Đẳng Giác giác ngộ, là bậc vô cấu do không có các cấu uế như tham ái, để những chúng sanh này được lắng nghe.”
Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova.
Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito: Just as one standing on the summit of a solid rock mountain.
Như người đứng trên đỉnh núi đá có nghĩa là như người đứng trên đỉnh núi đá nguyên khối.
Na hi tassa ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi.
For there is no need for him to raise his neck or stretch it out to see while standing.
Vì khi người ấy đứng đó, không cần phải ngẩng cổ hay vươn mình để nhìn.
Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ.
Tathūpamaṃ: A simile like that, a simile of a rock mountain.
Tương tự như vậy có nghĩa là tương tự như núi đá ấy.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani ṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha sundarapañña sabbaññutañāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkha.
This is the brief meaning here: Just as a discerning man, standing on the summit of a rock mountain, would see people all around, so too, you, O Sumedha, O beautiful in wisdom, O Blessed One with the all-seeing eye (sabbaññutañāṇa), having ascended the Dhamma palace, being sorrowless yourself, observe, contemplate, and examine the populace afflicted by sorrow, birth, and old age.
Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: “Ví như một người có mắt đứng trên đỉnh núi đá có thể nhìn thấy mọi người xung quanh, thì Ngài, bậc có trí tuệ tuyệt vời, bậc Toàn Giác, bậc có mắt thấy khắp mọi nơi, sau khi lên cung điện Pháp, tự mình không còn sầu muộn, hãy nhìn xuống, hãy quán sát, hãy xem xét những chúng sanh đang chìm đắm trong sầu muộn, bị sanh lão chi phối.”
Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā, tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ na kedārapāḷiyo na kuṭiyo na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ.
The intention here is this: Just as if one were to make a large field all around the base of a mountain, build huts in the irrigation channels, light fires at night, and there was complete darkness, then if a discerning man stood on the top of that mountain and looked down, he would not see the field, nor the irrigation channels, nor the huts, nor the people sleeping there.
Ý nghĩa ở đây là: “Ví như người ta làm một cánh đồng lớn xung quanh chân núi, rồi dựng những túp lều trên bờ ruộng và đốt lửa vào ban đêm, khi trời tối đen như mực, nếu một người có mắt đứng trên đỉnh núi nhìn xuống đất, thì sẽ không thấy cánh đồng, không thấy bờ ruộng, không thấy những túp lều, cũng không thấy những người đang ngủ trong đó.
Kuṭikāsu pana aggijālāmattakameva paññāyeyya, evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittā sarā viya honti.
Only the flames of the fires in the huts would be visible. Likewise, for the Tathāgata, looking at the multitude of beings from atop the Dhamma palace, those beings who have not done good deeds, even if they are seated in the same monastery on his right knee, do not come within the range of the Buddha-eye; they are like arrows shot at night.
Chỉ thấy ánh lửa trong các túp lều. Tương tự như vậy, khi Đức Như Lai lên cung điện Pháp và nhìn xuống chúng sanh, những chúng sanh chưa từng làm điều thiện, dù ngồi bên cạnh đầu gối phải trong cùng một trú xứ, cũng không lọt vào tầm mắt của Phật nhãn, họ như những mũi tên bắn trong đêm tối.
Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ āgacchanti so aggi viya himavantapabbato viya ca.
But those who have done good deeds, the fortunate individuals (veneyyapuggalā), even if they are far away, come within his range, like that fire or like the Himālaya mountain.
Nhưng những người có khả năng được giáo hóa, đã làm điều thiện, dù đứng xa, cũng lọt vào tầm mắt của Ngài, như ánh lửa hay như dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Vuttampi cetaṃ –
It has also been said:
Điều này cũng đã được nói:
Ajjhesananti yācanaṃ.
Ajjhesana: Request.
Ajjhesana là sự thỉnh cầu.
Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca.
Buddhacakkhunā: By the knowledge of the faculties of beings and their latent tendencies (indriyaparopariyattañāṇa and āsayānusayañāṇa).
Buddhacakkhunā là bằng trí tuệ biết rõ căn tánh và khuynh hướng của chúng sanh.
Imesaṃ hi dvinnaṃ ñāṇānaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa ‘‘samantacakkhū’’ti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti.
These two knowledges are called the "Buddha-eye." The Omniscient Knowledge (sabbaññutaññāṇa) is called the "All-seeing eye" (samantacakkhu), and the three path-knowledges (maggañāṇa) are called the "Dhamma-eye" (dhammacakkhu).
Hai trí tuệ này được gọi là “Phật nhãn” (buddhacakkhu), trí tuệ Toàn Giác được gọi là “Toàn nhãn” (samantacakkhu), và ba trí tuệ Đạo được gọi là “Pháp nhãn” (dhammacakkhu).
Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā.
Apparajakkhe and so forth: Those in whose eye of wisdom the defilements (raja) of lust and so on are few, as explained, are apparajakkhā (of little defilement).
Trong các từ apparajakkhe v.v., những người có ít bụi phiền não như tham ái v.v. trong mắt trí tuệ theo cách đã nói, được gọi là apparajakkhā (người ít bụi phiền não).
Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā.
Those in whom they are great are mahārajakkhā (of great defilement).
Những người có nhiều bụi phiền não đó được gọi là mahārajakkhā (người nhiều bụi phiền não).
Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā.
Those whose faculties of faith (saddhā) and so on are keen are tikkhindriyā (of keen faculties).
Những người có các căn như tín v.v. sắc bén được gọi là tikkhindriyā (người có căn sắc bén).
Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā.
Those whose faculties are dull are mudindriyā (of dull faculties).
Những người có các căn đó mềm yếu được gọi là mudindriyā (người có căn mềm yếu).
Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā.
Those whose aspects of faith and so on are excellent are svākārā (of excellent aspects).
Những người có các trạng thái như tín v.v. tốt đẹp được gọi là svākārā (người có trạng thái tốt đẹp).
Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā.
Those who grasp the stated reason and can be easily instructed are suviññāpayā (easily instructed).
Những người nhận thức được nguyên nhân đã được nói, dễ dàng được giáo hóa, được gọi là suviññāpayā (người dễ giáo hóa).
Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
Those who see the other world and faults as fearful are called paralokavajjabhayadassāvino (those who see danger in the next world and in faults).
Những người thấy thế giới khác và tội lỗi là đáng sợ được gọi là paralokavajjabhayadassāvino (người thấy thế giới khác và tội lỗi là đáng sợ).
Ayaṃ panettha pāḷi – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho.
This is the Pali text here: “The faithful person is of little defilement; the faithless person is of great defilement.
Đây là đoạn kinh văn liên quan: “Người có đức tin là người ít bụi phiền não, người không có đức tin là người nhiều bụi phiền não.
Āraddhavīriyo, kusīto.
The energetic, the lazy.
Người có tinh tấn là người siêng năng, người lười biếng là người giải đãi.
Upaṭṭhitassati, muṭṭhassati.
One with established mindfulness, one with lost mindfulness.
Người có niệm hiện tại là người có chánh niệm, người mất niệm là người thất niệm.
Samāhito, asamāhito.
The concentrated, the unconcentrated.
Người có định là người định tâm, người không có định là người tán loạn.
Paññavā, duppañño puggalo mahārajakkho.
The wise, the foolish person is of great defilement.
Người có trí tuệ là người ít bụi phiền não, người ngu si là người nhiều bụi phiền não.
Tathā saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo na paralokavajjabhayadassāvī.
Likewise, the faithful person is of keen faculties... (and so on)... the wise person sees danger in the next world and in faults; the foolish person does not see danger in the next world and in faults.
Tương tự, người có đức tin là người có căn sắc bén...v.v... người có trí tuệ là người thấy thế giới khác và tội lỗi là đáng sợ, người ngu si là người không thấy thế giới khác và tội lỗi là đáng sợ.
Lokoti khandhaloko, āyatanaloko, dhātuloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko.
Loka (world) means the world of aggregates, the world of sense bases, the world of elements, the world of successful existence, the world of the origin of success, the world of unfortunate existence, the world of the origin of misfortune.
Thế giới (loka) là thế giới uẩn, thế giới xứ, thế giới giới, thế giới hữu sanh, thế giới sanh khởi, thế giới hữu diệt, thế giới diệt tận.
Eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā.
One world: all beings are sustained by food.
Một thế giới là tất cả chúng sanh được duy trì bởi thức ăn.
Dve lokā nāmañca rūpañca.
Two worlds: name and form.
Hai thế giới là danh và sắc.
Tayo lokā tisso vedanā.
Three worlds: three feelings.
Ba thế giới là ba thọ.
Cattāro lokā cattāro āhārā.
Four worlds: four kinds of food.
Bốn thế giới là bốn món ăn.
Pañca lokā pañcupādānakkhandhā.
Five worlds: five clinging-aggregates.
Năm thế giới là năm thủ uẩn.
Cha lokā cha ajjhattikāni āyatanāni.
Six worlds: six internal sense bases.
Sáu thế giới là sáu nội xứ.
Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo.
Seven worlds are the seven stations of consciousness.
Bảy thế giới là bảy trú xứ của thức (viññāṇaṭṭhiti).
Aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā.
Eight worlds are the eight worldly conditions.
Tám thế giới là tám pháp thế gian (lokadhammā).
Nava lokā nava sattāvāsā.
Nine worlds are the nine abodes of beings.
Chín thế giới là chín trú xứ của chúng sinh (sattāvāsā).
Dasa lokā dasāyatanāni.
Ten worlds are the ten sense bases.
Mười thế giới là mười xứ (āyatana).
Dvādasa lokā dvādasāyatanāni.
Twelve worlds are the twelve sense bases.
Mười hai thế giới là mười hai xứ (āyatana).
Aṭṭhārasa lokā aṭṭhārasa dhātuyo.
Eighteen worlds are the eighteen elements.
Mười tám thế giới là mười tám giới (dhātu).
Vajjanti sabbe kilesā vajjā, sabbe duccaritā vajjā, sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā, iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake.
All defilements are faults, all wrongdoings are faults, all volitional formations are faults, all kamma leading to rebirth are faults. Thus, in this world and in these faults, a strong perception of fear arises, just as in the case of a murderer with a drawn sword.
Vajjanti (vật đáng khiển trách): tất cả phiền não (kilesā) là vật đáng khiển trách, tất cả ác hạnh (duccaritā) là vật đáng khiển trách, tất cả các hành hữu vi (abhisaṅkhārā) là vật đáng khiển trách, tất cả nghiệp dẫn đến tái sinh (bhavagāmikammā) là vật đáng khiển trách; do đó, trong thế giới này và trong vật đáng khiển trách này, một cảm giác sợ hãi mãnh liệt hiện hữu, như đối với kẻ sát nhân cầm kiếm giơ lên.
Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāsi paṭivijjhi.
Through these fifty aspects, he knows, sees, discerns, and penetrates these five faculties.
Với năm mươi phương diện này, Ngài đã biết, đã thấy, đã thấu hiểu, đã xuyên suốt năm căn (indriya) này.
Idaṃ tathāgatassa indriyaparopariyatte ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.112).
This is the Tathāgata's knowledge of the faculties of beings.
Đây là tuệ về sự sai biệt của các căn (indriyaparopariyatte ñāṇa) của Như Lai (Tathāgata).”
Uppaliniyanti uppalavane.
“ Uppaliniyaṃ”: in a lotus pond.
Uppaliniya có nghĩa là trong rừng sen xanh.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Đối với các từ khác cũng vậy.
Antonimuggaposīnīti yāni anto nimuggāneva posiyanti.
“ Antonimuggaposīnī”: those that grow while submerged within the water.
Antonimuggaposīnī có nghĩa là những cây được nuôi dưỡng khi vẫn còn chìm sâu bên trong.
Udakaṃ accuggamma ṭhitānī ti udakaṃ atikkamitvā ṭhitāni.
“ Udakaṃ accuggamma ṭhitāni”: standing having risen above the water.
Udakaṃ accuggamma ṭhitānī có nghĩa là những cây vượt lên khỏi mặt nước và đứng vững.
Tattha yāni accuggamma ṭhitāni, tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni.
Among these, those that stand having risen above the water, waiting for the touch of the sun's rays, are those that will bloom today.
Trong số đó, những cây vượt lên khỏi mặt nước và đứng vững là những cây sẽ nở hoa hôm nay, đang chờ đợi sự tiếp xúc của tia nắng mặt trời.
Yāni pana samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni.
But those that stand level with the water are those that will bloom tomorrow.
Còn những cây đứng ngang mặt nước thì sẽ nở hoa vào ngày mai.
Yāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni.
Those that have not risen above the water, that grow while submerged within, are those that will bloom on the third day.
Những cây chưa nổi lên khỏi mặt nước, được nuôi dưỡng khi vẫn còn chìm sâu bên trong, thì sẽ nở hoa vào ngày thứ ba.
Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nāruḷhāni.
Furthermore, there are other lotus plants, etc., not risen above the water, that are diseased and will never bloom, but will become food for fish and turtles; these are not included in the Pāli text.
Ngoài ra, còn có những cây sen bị bệnh, v.v., chưa nổi lên khỏi mặt nước, chúng sẽ không bao giờ nở hoa mà chỉ trở thành thức ăn cho cá và rùa. Những cây này không được đưa vào kinh điển (Pāḷi).
Āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni.
However, they should be brought in and explained, so they are explained.
Tuy nhiên, chúng cần được giải thích nên đã được giải thích.
Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evamevaṃ ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.
Just as there are these four kinds of flowers, so too there are four types of individuals: the ugghaṭitaññū, the vipañcitaññū, the neyya, and the padaparama.
Cũng như có bốn loại hoa đó, thì cũng có bốn hạng người: ugghaṭitaññū, vipañcitaññū, neyyo và padaparamo.
Tattha ‘‘yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū.
Among these, the person whose comprehension of the Dhamma occurs simultaneously with the utterance* is called the ugghaṭitaññū individual.
Trong số đó, “người nào chứng ngộ Pháp ngay khi được nói ra, người đó được gọi là ugghaṭitaññū (người có trí tuệ phát triển nhanh).
Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū.
The person whose comprehension of the Dhamma occurs when the meaning of a briefly spoken statement is explained in detail is called the vipañcitaññū individual.
Người nào chứng ngộ Pháp khi ý nghĩa của lời nói vắn tắt được giải thích rộng rãi, người đó được gọi là vipañcitaññū (người có trí tuệ cần được giải thích).
Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo.
The person whose comprehension of the Dhamma occurs gradually through instruction, inquiry, proper attention, and associating with, cultivating, and attending upon good friends is called the neyya individual.
Người nào chứng ngộ Pháp dần dần bằng cách học hỏi, bằng cách đặt câu hỏi, bằng cách tác ý đúng đắn (yoniso manasikaroto), bằng cách thân cận, gần gũi và phục vụ bạn lành (kalyāṇamitta), người đó được gọi là neyyo (người có khả năng học hỏi).
Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo (pu. pa. 148-151).
The person whose comprehension of the Dhamma does not occur in that lifetime, even after hearing much, speaking much, remembering much, and reciting much, is called the padaparama individual.
Người nào dù nghe nhiều, nói nhiều, ghi nhớ nhiều, và đọc tụng nhiều nhưng không chứng ngộ Pháp trong kiếp sống đó, người đó được gọi là padaparamo (người chỉ hiểu lời mà không thấu nghĩa).”
Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento – ‘‘ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyyo, macchakacchapabhakkhāni pupphāni viya padaparamo’’ti addassa.
Therein, the Blessed One, looking upon the ten-thousandfold world-system as a lotus pond, saw them as: the ugghaṭitaññū like the lotuses blooming today, the vipañcitaññū like those blooming tomorrow, the neyya like those blooming on the third day, and the padaparama like the lotuses eaten by fish and turtles.
Trong số đó, Đức Thế Tôn, khi nhìn khắp mười ngàn thế giới (dasasahassilokadhātu) như nhìn một rừng sen, Ngài thấy: “Những người ugghaṭitaññū như những bông sen sẽ nở hôm nay; những người vipañcitaññū như những bông sen sẽ nở ngày mai; những người neyyo như những bông sen sẽ nở ngày thứ ba; và những người padaparamo như những bông sen bị cá và rùa ăn.”
Passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
And as he saw, he perceived, "So many have little dust, so many have much dust, and among them, so many are ugghaṭitaññū," thus he saw them in all their aspects.
Khi nhìn thấy như vậy, Ngài thấy: “Có bấy nhiêu người ít bụi trần, có bấy nhiêu người nhiều bụi trần, và trong số đó, có bấy nhiêu người là ugghaṭitaññū,” như vậy Ngài thấy rõ mọi phương diện.
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti.
Therein, the Dhamma discourse of the Blessed One is beneficial for the three types of individuals in this very existence.
Trong số đó, đối với ba hạng người, lời dạy Pháp của Đức Thế Tôn có ích lợi ngay trong kiếp sống này.
Padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti.
For the padaparama individuals, it serves as an accumulated disposition for the future.
Đối với hạng padaparamo, đó là sự tích lũy thiện nghiệp (vāsanā) cho tương lai.
Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi.
Then the Blessed One, realizing the Dhamma discourse beneficial for these four types of individuals, generated the desire to teach and then divided all beings in the three existences into two categories based on their capability and incapability.
Sau đó, Đức Thế Tôn, sau khi biết lời dạy Pháp sẽ mang lại lợi ích cho bốn hạng người này, đã phát khởi ý muốn thuyết Pháp, rồi Ngài lại chia tất cả chúng sinh trong ba cõi thành hai loại theo khả năng (bhabbā) và bất khả năng (abhabbā).
Ye sandhāya vuttaṃ – ‘‘katame sattā abhabbā?
Concerning whom it was said: "Which beings are incapable?
Về điều này, có nói rằng: “Những chúng sinh nào là bất khả năng?
Ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā.
Those beings who are endowed with a kamma-hindrance, endowed with a defilement-hindrance, endowed with a result-hindrance, who are faithless, lacking desire, and unwise, are incapable of entering the fixed path to righteousness in wholesome states. These are the incapable beings.
Những chúng sinh bị nghiệp chướng (kammāvaraṇa), phiền não chướng (kilesāvaraṇa), và quả báo chướng (vipākāvaraṇa) chi phối, những người không có đức tin (assaddhā), không có ý muốn (acchandikā), thiếu trí tuệ (duppaññā), họ là những người bất khả năng để bước vào con đường chánh pháp (sammattaṃ) trong các pháp lành (kusalesu dhammesu). Đó là những chúng sinh bất khả năng.
Katame sattā bhabbā?
Which beings are capable?
Những chúng sinh nào là khả năng?
Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 827; paṭi. ma. 1.115).
Those beings who are not endowed with a kamma-hindrance... etc.... These are the capable beings."
Những chúng sinh không bị nghiệp chướng… (v.v.)… đó là những chúng sinh khả năng.”
Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā, ‘‘ettakā rāgacaritā ettakā dosa-mohacaritā vitakka-saddhā-buddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi.
Therein, excluding all incapable individuals, he grasped only the capable individuals with his knowledge, and divided them into six categories: "So many are of a lustful temperament, so many are of a hateful or deluded temperament, or of a thoughtful, faithful, or wise temperament."
Trong số đó, Ngài loại bỏ tất cả những người bất khả năng và chỉ nhận thức bằng tuệ (ñāṇa) những người khả năng, rồi chia họ thành sáu loại: “bấy nhiêu người có tánh tham (rāgacaritā), bấy nhiêu người có tánh sân (dosacaritā), bấy nhiêu người có tánh si (mohacaritā), bấy nhiêu người có tánh tư duy (vitakkacaritā), bấy nhiêu người có tánh tín (saddhācaritā), bấy nhiêu người có tánh trí tuệ (buddhacaritā).”
Evaṃ katvā dhammaṃ desessāmīti cintesi.
Having done this, he thought, "I will teach the Dhamma."
Sau khi phân loại như vậy, Ngài suy nghĩ: “Ta sẽ thuyết Pháp.”
Paccabhāsīti patiabhāsi.
“ Paccabhāsī”: he replied.
Paccabhāsī có nghĩa là đáp lại.
Apārutāti vivaṭā.
“ Apārutā”: opened.
Apārutā có nghĩa là đã mở ra.
Amatassa dvārāti ariyamaggo.
“ Amatassa dvārā”: the noble path.
Amatassa dvārā có nghĩa là con đường Thánh (ariyamagga).
So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapitoti dasseti.
It shows that it is the door to Nibbāna, which is called the Deathless, and that it has been opened by me and established.
Vì con đường đó là cánh cửa dẫn đến Niết Bàn (Nibbāna) được gọi là Bất Tử (Amata), Ngài chỉ ra rằng: “Ta đã mở cánh cửa đó và đặt nó ở đó.”
Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ pamuñcantu vissajjentu.
“ Pamuñcantu saddhaṃ”: let all release their faith, let them express it.
Pamuñcantu saddhaṃ có nghĩa là tất cả hãy phát huy đức tin (saddhā) của mình, hãy buông xả.
Pacchimapadadvaye ayamattho – ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ.
The meaning of the last two phrases is: "Indeed, I did not speak this exalted, supreme Dhamma, which is well-mastered and well-practiced by me, thinking it would cause bodily and verbal fatigue.
Ý nghĩa của hai câu cuối là: “Ta đã không thuyết giảng giáo pháp cao quý và tối thượng này, vốn đã được ta thuần thục và thực hành tốt, vì nghĩ rằng nó sẽ gây mệt mỏi cho thân và khẩu.”
Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi tesaṃ saṅkappanti.
But now, let all people bring forth their receptacle of faith; I will fulfill their aspirations."
Bây giờ, tất cả mọi người hãy mang bình đức tin của mình đến, Ta sẽ làm đầy những ước nguyện của họ.
Antaradhāyīti satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā antarahito, sakaṭṭhānameva gatoti attho.
“ Antaradhāyī”: having honored the Teacher with fragrances and garlands, he disappeared, meaning he returned to his own abode.
Antaradhāyī có nghĩa là sau khi cúng dường Đức Bổn Sư bằng hương hoa, v.v., thì biến mất, trở về chỗ của mình.
Gate ca pana tasmiṃ bhagavā ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti?
And when he had gone, the Blessed One wondered, "To whom should I first teach the Dhamma?"
Khi vị ấy đã đi, Đức Thế Tôn suy nghĩ: “Ta nên thuyết Pháp cho ai trước tiên?”
Āḷārudakānaṃ kālaṅkatabhāvaṃ, pañcavaggiyānañca bahūpakārabhāvaṃ ñatvā tesaṃ dhammaṃ desetukāmo bārāṇasiyaṃ isipatanaṃ gantvā dhammacakkaṃ pavattesīti.
Knowing that Āḷāra and Udaka had passed away, and realizing the great helpfulness of the group of five ascetics, he desired to teach them the Dhamma, and going to Isipatana in Bārāṇasī, he set in motion the Wheel of Dhamma.
Biết rằng Āḷāra và Udaka đã qua đời, và năm vị tỳ khưu có nhiều lợi ích, Ngài muốn thuyết Pháp cho họ, nên đã đến Isipatana ở Bārāṇasī và chuyển Pháp luân (dhammacakka).
Paṭhamaṃ.
The First*.
Thứ nhất.
Sadevaketiādīsu saddhiṃ devehi sadevake.
In "with devas, etc.": "with devas" means sadevake.
Trong sadevake và các từ tương tự, sadevake có nghĩa là cùng với chư thiên.
Devaggahaṇena cettha mārabrahmesu gahitesupi māro nāma vasavattī sabbesaṃ upari vasaṃ vatteti, brahmā nāma mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati.
Although Māra and Brahmā are included in the term 'devas' here, Māra, the Tempter, exercises power over all, and Brahmā, the Great One, has great power, illuminating a thousand world-systems with one finger.
Ở đây, dù Ma vương (Māra) và Phạm thiên (Brahmā) đã được bao gồm trong từ “chư thiên”, nhưng Ma vương là kẻ thống trị, cai trị tất cả; Phạm thiên là người có oai lực lớn, có thể chiếu sáng một ngàn thế giới (cakkavāḷa) chỉ với một ngón tay.
Dvīhi dvīsu…pe… dasahi aṅgulīhi dasasupi cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, so iminā sīlasampannataroti vattuṃ mā labhatūti samārake sabrahmaketi visuṃ vuttaṃ.
He illuminates ten thousand world-systems with two to ten fingers, so that it may not be said that he is more perfect in sīla than this*, therefore it is stated separately as samārake sabrahmake (with Māra and Brahmā).
Với hai ngón tay, Ngài có thể chiếu sáng hai ngàn thế giới… với mười ngón tay, Ngài có thể chiếu sáng mười ngàn thế giới. Để tránh việc cho rằng họ có giới hạnh (sīla) cao hơn, nên đã nói riêng samārake sabrahmake (cùng với Ma vương và Phạm thiên).
Tathā samaṇā nāma ekanikāyādivasena bahussutā sīlavanto paṇḍitā, brāhmaṇāpi vatthuvijjādivasena bahussutā paṇḍitā, te iminā sīlasampannatarāti vattuṃ mā labhantūti sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyāti vuttaṃ.
Similarly, ascetics (samaṇā) are learned and virtuous and wise due to belonging to a particular school, etc.; brahmins (brāhmaṇā) are also learned and wise due to their knowledge of geomancy, etc., so that it may not be said that they are more perfect in sīla than this*, therefore it is stated as sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā (with ascetics and brahmins).
Tương tự, các sa môn (samaṇa) là những người học rộng, có giới hạnh và trí tuệ theo các bộ phái, v.v.; các bà la môn (brāhmaṇa) cũng là những người học rộng và trí tuệ về các môn như chiêm tinh, v.v. Để tránh việc cho rằng họ có giới hạnh cao hơn, nên đã nói sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā (trong quần chúng sa môn và bà la môn).
Sadevamanussāyāti idaṃ pana nippadesato dassanatthaṃ gahitameva gahetvā vuttaṃ.
“ Sadevamanussāyā”: this is said by including what has already been taken, in order to show it exhaustively.
Còn sadevamanussāyā (cùng với chư thiên và loài người) thì được nói để chỉ sự bao quát hoàn toàn, bao gồm cả những gì đã được nói.
Apicettha purimāni tīṇi padāni lokavasena vuttāni, pacchimāni dve pajāvasena.
Moreover, here the first three terms are stated according to the world, and the latter two according to beings.
Hơn nữa, ba từ đầu được nói theo nghĩa thế giới (loka), hai từ cuối theo nghĩa quần chúng (pajā).
Sīlasampannataranti sīlena sampannataraṃ, adhikataranti attho.
“ Sīlasampannataraṃ”: more accomplished in virtue, meaning more excellent.
Sīlasampannataraṃ có nghĩa là người có giới hạnh viên mãn hơn, tức là xuất sắc hơn.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining*.
Đối với những điều còn lại cũng vậy.
Ettha ca sīlādayo cattāro dhammā lokiyalokuttarā kathitā, vimuttiñāṇadassanaṃ lokiyameva.
And here, the four qualities of sīla, etc., are described as mundane and supramundane, but knowledge and vision of liberation is only mundane.
Ở đây, bốn pháp như giới (sīla) được nói đến là thuộc thế gian (lokiya) và siêu thế (lokuttara), còn giải thoát (vimutti) và tri kiến (ñāṇadassana) chỉ thuộc thế gian.
Paccavekkhaṇañāṇaṃ hetaṃ.
For this is the knowledge of reviewing.
Vì đây là tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa).
Ādīhi cassa suttehi aññesaṃ buddhānaṃ abhāvo dīpetabbo.
With these and other suttas, the non-existence of other Buddhas should be shown to him.
Và bằng các kinh điển khác, cần phải chỉ ra rằng không có các vị Phật khác.
Tasmāti yasmā sabbepi buddhā saddhammagaruno, tasmā.
Tasmāti – because all Buddhas respect the Dhamma, therefore.
Tasmā (do đó) nghĩa là, bởi vì tất cả các vị Phật đều tôn kính Chánh pháp (saddhamma), nên do đó.
Mahattamabhikaṅkhatāti mahantabhāvaṃ patthayamānena.
Mahattamabhikaṅkhatāti – by one wishing for greatness.
Mahattamabhikaṅkhatā (mong cầu sự vĩ đại) nghĩa là bởi người mong cầu trạng thái vĩ đại.
Saraṃ buddhāna-sāsananti buddhānaṃ sāsanaṃ sarantena.
Saraṃ buddhāna-sāsananti – remembering the teaching of the Buddhas.
Saraṃ buddhāna-sāsana (ghi nhớ lời giáo huấn của chư Phật) nghĩa là bởi người ghi nhớ lời giáo huấn của chư Phật.
Dutiyaṃ.
The second.
Kinh thứ hai.
174. Tatiye ekoti ṭhānādīsu iriyāpathesu ekako, ekavihārīti attho.
174. In the third, ekoti – solitary in postures like standing, meaning dwelling alone.
174. Trong kinh thứ ba, eko (một mình) nghĩa là một mình trong các oai nghi như đứng, tức là sống độc cư.
Vūpakaṭṭhoti kāyena vūpakaṭṭho nissaṭo.
Vūpakaṭṭhoti – separated in body, withdrawn.
Vūpakaṭṭho (độc cư) nghĩa là thân độc cư, thoát ly.
Appamattoti satiyā avippavāse ṭhito.
Appamattoti – established in unremitting mindfulness.
Appamatto (không phóng dật) nghĩa là an trú trong trạng thái không rời xa chánh niệm (sati).
Ātāpīti vīriyātāpena samannāgato.
Ātāpīti – endowed with fervent energy.
Ātāpī (nhiệt tâm) nghĩa là đầy đủ sự tinh tấn đốt cháy (phiền não).
Pahitattoti pesitatto.
Pahitattoti – with mind directed (towards the goal).
Pahitatto (tự mình nỗ lực) nghĩa là tâm đã được hướng đến (Niết Bàn).
Kulaputtāti ācārakulaputtā.
Kulaputtāti – sons of good families in conduct.
Kulaputtā (thiện nam tử) nghĩa là thiện nam tử có giới hạnh (ācāra).
Sammadevāti na iṇaṭṭā na bhayaṭṭā na jīvitapakatā hutvā, yathā vā tathā vā pabbajitāpi ye anulomapaṭipadaṃ pūrenti, te sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti nāma.
Sammadevāti – not being oppressed by debt, not by fear, not by lack of livelihood, but those who, having gone forth in any way, fulfill the progressive practice (anulomapaṭipada), are said to have rightly gone forth from home to homelessness.
Sammadevā (chánh đáng) nghĩa là không phải vì nợ nần, không phải vì sợ hãi, không phải vì muốn kiếm sống, mà những ai xuất gia dù bằng cách nào đi nữa, nếu họ hoàn thành con đường thuận theo (Chánh pháp), thì họ được gọi là xuất gia từ bỏ gia đình một cách chánh đáng.
Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānabhūtaṃ ariyaphalaṃ.
Brahmacariyapariyosānanti – the noble fruit (ariyaphala) that is the culmination of the noble practice (magga-brahmacariya).
Brahmacariyapariyosāna (sự hoàn thành Phạm hạnh) nghĩa là quả thánh (ariyaphala), là sự hoàn thành Phạm hạnh (maggabrahmacariya) của đạo lộ.
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhammeti – in this very existence.
Diṭṭheva dhamme (ngay trong đời này) nghĩa là ngay trong kiếp sống này.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti sāmaṃ jānitvā paccakkhaṃ katvā.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti – having known it oneself and realized it directly.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā (tự mình chứng ngộ với thắng trí) nghĩa là tự mình biết và chứng đạt trực tiếp.
Upasampajjāti paṭilabhitvā sampādetvā vihāsi.
Upasampajjāti – having attained and accomplished, he dwelt.
Upasampajjā (đạt được) nghĩa là đạt được và hoàn thành, rồi an trú.
Evaṃ viharanto ca khīṇā jāti…pe… abbhaññāsīti.
Dwelling thus, khīṇā jāti…pe… abbhaññāsīti – “Birth is destroyed… and so on… he knew.”
Khi an trú như vậy, khīṇā jāti…pe… abbhaññāsī (sự tái sinh đã tận diệt…v.v… Ngài đã chứng ngộ).
Etenassa paccavekkhaṇabhūmi dassitā.
By this, his plane of retrospection (paccavekkhaṇabhūmi) is indicated.
Bằng điều này, cảnh giới quán xét của Ngài đã được chỉ ra.
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti?
But which birth of his was destroyed, and how did he know it?
Tuy nhiên, sự tái sinh nào của Ngài đã tận diệt, và Ngài đã chứng ngộ điều đó như thế nào?
Vuccate, na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā tattha vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā.
It is said: his past birth was not destroyed, as it was already destroyed; nor his future, as there was no effort for it; nor his present, as it was existing.
Được nói rằng, sự tái sinh trong quá khứ của Ngài chưa tận diệt vì nó đã tận diệt từ trước, sự tái sinh trong tương lai chưa tận diệt vì không có sự nỗ lực ở đó, sự tái sinh trong hiện tại chưa tận diệt vì nó đang hiện hữu.
Maggassa pana abhāvitattā yā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti.
But the birth, consisting of one, four, or five aggregates in one, four, or five-constituent existences, which would have arisen due to the undeveloped path (magga).
Tuy nhiên, sự tái sinh bao gồm một, bốn, hoặc năm uẩn trong một, bốn, hoặc năm cõi hữu, mà đáng lẽ sẽ phát sinh do đạo lộ chưa được tu tập.
Sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā.
That (birth) was destroyed by attaining the state of non-arising through the development of the path.
Sự tái sinh đó đã tận diệt do việc tu tập đạo lộ, khiến nó không còn khả năng phát sinh.
Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā – ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto jānāti.
He, having reviewed the defilements abandoned by the development of the path, knew this, understanding: "Even existing kamma, in the absence of defilements, does not lead to rebirth in the future."
Ngài biết điều đó bằng cách quán xét các phiền não đã được đoạn trừ nhờ tu tập đạo lộ – “Khi phiền não không còn, nghiệp dù hiện hữu cũng không còn khả năng tái sinh trong tương lai,” Ngài đã biết như vậy.
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhāpitanti attho.
Vusitanti – lived, completed, performed, accomplished—this is the meaning.
Vusita (đã sống) nghĩa là đã sống, đã hoàn thành, đã thực hành, đã kết thúc.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Brahmacariyanti – the noble practice (magga-brahmacariya).
Brahmacariya (Phạm hạnh) nghĩa là Phạm hạnh của đạo lộ.
Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
Kataṃ karaṇīyanti – the sixteenfold task, in terms of full understanding, abandoning, direct realization, and development concerning the Four Noble Truths with the four paths, has been accomplished—this is the meaning.
Kataṃ karaṇīya (việc cần làm đã làm) nghĩa là mười sáu loại công việc liên quan đến Tứ Thánh Đế đã được hoàn thành thông qua sự liễu tri, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập bằng Tứ Thánh Đạo, đó là ý nghĩa.
Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya, evaṃ soḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā katamaggabhāvanā natthīti.
Nāparaṃ itthattāyāti – now there is no further path-development for this existence, for the sake of such sixteenfold tasks, or for the destruction of defilements.
Nāparaṃ itthattāyā (không còn gì hơn cho trạng thái này) nghĩa là bây giờ không còn sự tu tập đạo lộ nào nữa cho trạng thái hiện hữu này, cho mười sáu công việc này, hoặc cho sự diệt tận phiền não.
Atha vā itthattāyāti itthattabhāvato, imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlako rukkho viyāti abbhaññāsi.
Alternatively, itthattāyāti means from this very state of existence. There is no other continuum of aggregates beyond this present continuum of aggregates. But these five aggregates remain fully understood, like a tree with its roots cut—he thus knew.
Hoặc itthattāyā nghĩa là từ trạng thái hiện hữu này, không còn sự tiếp nối uẩn nào khác ngoài dòng uẩn hiện tại như thế này; mà năm uẩn này đã được liễu tri và tồn tại như một cái cây đã bị chặt gốc, Ngài đã chứng ngộ điều đó.
Aññataroti eko.
Aññataroti – one.
Aññataro (một trong số) nghĩa là một.
Arahatanti arahantānaṃ, bhagavato sāvakānaṃ arahataṃ abbhantaro ahosi.
Arahatanti – of the Arahants; he became one of the Arahant disciples of the Blessed One.
Arahataṃ (trong số các bậc A-la-hán) nghĩa là trong số các bậc A-la-hán, Ngài đã trở thành một trong số các bậc A-la-hán, đệ tử của Đức Thế Tôn.
Sapadānanti sapadānacāraṃ, sampattagharaṃ anukkamma paṭipāṭiyā caranto.
Sapadānanti – by going for alms from house to house in succession.
Sapadāna (từng nhà một) nghĩa là đi khất thực từng nhà một, đi theo thứ tự, không bỏ sót nhà nào.
Upasaṅkamīti upasaṅkamanto.
Upasaṅkamīti – approaching.
Upasaṅkamī (đến gần) nghĩa là khi đến gần.
Mātā panassa puttaṃ disvāva gharā nikkhamma pattaṃ gahetvā antonivesanaṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpesi.
His mother, upon seeing her son, left the house, took his bowl, led him inside the dwelling, and seated him on the prepared seat.
Bà mẹ của Ngài, vừa nhìn thấy con trai, liền ra khỏi nhà, cầm bát, dẫn Ngài vào trong nhà và mời Ngài ngồi lên chỗ đã sắp sẵn.
Āhutiṃ niccaṃ paggaṇhātīti niccakāle āhutipiṇḍaṃ paggaṇhāti.
Āhutiṃ niccaṃ paggaṇhātīti – she always offers sacrificial food.
Āhutiṃ niccaṃ paggaṇhātī (thường xuyên dâng cúng lễ vật) nghĩa là thường xuyên dâng cúng lễ vật.
Taṃ divasaṃ pana tasmiṃ ghare bhūtabalikammaṃ hoti.
On that day, however, there was a ceremony for spirits in that house.
Vào ngày hôm đó, trong nhà đó có một buổi lễ cúng dường chư thần (bhūtabali).
Sabbagehaṃ haritupalittaṃ vippakiṇṇalājaṃ vanamālaparikkhittaṃ ussitaddhajapaṭākaṃ tattha tattha puṇṇaghare ṭhapetvā daṇḍadīpikā jāletvā gandhacuṇṇamālādīhi alaṅkataṃ, samantato sañchādiyamānā dhūmakaṭacchu ahosi.
The entire house was smeared with green paint, sprinkled with parched grain, encircled with flower garlands, adorned with raised flags and banners, with full water jars placed here and there, oil lamps lit, and decorated with fragrant powders and garlands, with incense wafting all around.
Cả ngôi nhà được quét vôi xanh, rải bỏng, trang trí vòng hoa rừng, dựng cờ phướn, đặt các bình đầy nước ở khắp nơi, thắp đèn dầu, trang hoàng bằng bột hương và vòng hoa, khói hương nghi ngút khắp nơi.
Sāpi brāhmaṇī kālasseva vuṭṭhāya soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāyitvā sabbālaṅkārena attabhāvaṃ alaṅkari.
And that brahmin woman, having risen early, bathed with sixteen pots of perfumed water, and adorned her body with all ornaments.
Bà Bà-la-môn đó cũng đã dậy sớm, tắm rửa bằng mười sáu bình nước thơm, và trang điểm toàn thân bằng mọi đồ trang sức.
Sā tasmiṃ samaye mahākhīṇāsavaṃ nisīdāpetvā, yāguuḷuṅkamattampi adatvā, ‘‘mahābrahmaṃ bhojessāmī’’ti suvaṇṇapātiyaṃ pāyāsaṃ pūretvā sappimadhusakkharādīhi yojetvā nivesanassa pacchābhāge haritupalittabhāvādīhi alaṅkatā bhūtapīṭhikā atthi.
At that time, she, having seated the great Arahant (one whose defilements are destroyed) and not given him even a ladleful of gruel, filled a golden bowl with milk-rice, mixed it with ghee, honey, sugar, etc., intending, "I will feed the Great Brahmā"; there was an altar for spirits, adorned with green paint and so on, in the back part of the dwelling.
Vào lúc đó, bà đã mời vị Đại A-la-hán ngồi xuống, nhưng không dâng cúng dù chỉ một bát cháo, mà với ý nghĩ “Ta sẽ cúng dường Đại Phạm Thiên,” bà đã đổ đầy cháo sữa (pāyāsa) vào một cái bát vàng, trộn với bơ sữa (sappi), mật ong, đường, v.v., và có một cái bàn cúng thần (bhūtapīṭhikā) được trang trí bằng cách quét vôi xanh, v.v., ở phía sau ngôi nhà.
Sā taṃ pātiṃ ādāya, tattha gantvā, catūsu koṇesu majjhe ca ekekaṃ pāyāsapiṇḍaṃ ṭhapetvā, ekaṃ piṇḍaṃ hatthena gahetvā, yāva kapparā sappinā paggharantena pathaviyaṃ jāṇumaṇḍalaṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘bhuñjatu bhavaṃ mahābrahmā, sāyatu bhavaṃ mahābrahmā, tappetu bhavaṃ mahābrahmā’’ti vadamānā brahmānaṃ bhojeti.
Taking that bowl, she went there, placed one lump of milk-rice at each of the four corners and in the middle, took one lump with her hand, and with ghee dripping down to her elbow, she placed her knee on the ground and said, "May the Venerable Great Brahmā partake, may the Venerable Great Brahmā taste, may the Venerable Great Brahmā be satisfied," thus feeding the Brahmās.
Bà cầm cái bát đó, đi đến đó, đặt mỗi viên cháo sữa vào bốn góc và một viên ở giữa, rồi cầm một viên bằng tay, quỳ gối trên đất với bơ sữa chảy dài đến khuỷu tay, và nói: “Xin Đại Phạm Thiên thọ dụng, xin Đại Phạm Thiên thưởng thức, xin Đại Phạm Thiên no đủ,” bà đã cúng dường chư Phạm Thiên.
Etadahosīti mahākhīṇāsavassa sīlagandhaṃ chadevaloke ajjhottharitvā brahmalokaṃ upagataṃ ghāyamānassa etaṃ ahosi.
Etadahosīti – This thought occurred to the great Arahant as he perceived the fragrance of his virtue, which had covered the deva-world and reached the Brahmā-world.
Etadahosī (điều này đã xảy ra) nghĩa là điều này đã xảy ra với vị Đại A-la-hán khi Ngài ngửi thấy hương giới đức (sīlagandha) của mình đã lan tỏa khắp sáu cõi trời và lên đến cõi Phạm Thiên.
Saṃvejeyyanti codeyyaṃ, sammāpaṭipattiyaṃ yojeyyaṃ.
Saṃvejeyyanti – I should stir her, I should guide her to the right practice.
Saṃvejeyya (khiến xúc động) nghĩa là cần phải thúc giục, cần phải hướng dẫn vào chánh hạnh (sammāpaṭipatti).
‘Ayaṃ hi evarūpaṃ aggadakkhiṇeyyaṃ mahākhīṇāsavaṃ nisīdāpetvā yāguuḷuṅkamattampi adatvā, ‘‘mahābrahmaṃ bhojessāmī’’ti tulaṃ pahāya hatthena tulayantī viya, bheriṃ pahāya kucchiṃ vādentī viya, aggiṃ pahāya khajjopanakaṃ dhamamānā viya bhūtabaliṃ kurumānā āhiṇḍati.
Indeed, this woman, having seated this foremost recipient of offerings, the great Arahant, and not given him even a ladleful of gruel, says, "I will feed the Great Brahmā," and goes about making an offering to spirits, as if weighing with her hand, abandoning the scales; as if beating her belly, abandoning the drum; as if blowing on a firefly, abandoning fire.
“Người phụ nữ này, đã mời vị Đại A-la-hán, bậc đáng cúng dường tối thượng như vậy, nhưng không dâng cúng dù chỉ một bát cháo, mà lại đi cúng dường chư thần (bhūtabali) với ý nghĩ ‘Ta sẽ cúng dường Đại Phạm Thiên,’ giống như bỏ qua cái cân mà dùng tay để cân, giống như bỏ qua cái trống mà gõ vào bụng, giống như bỏ qua ngọn lửa mà thổi vào đom đóm.
Gacchāmissā micchādassanaṃ bhinditvā apāyamaggato uddharitvā yathā asītikoṭidhanaṃ buddhasāsane vippakiritvā saggamaggaṃ ārohati, tathā karomīti vuttaṃ hoti.
It is said that he intended: "I will go and break her wrong view, lift her from the path to the lower realms, so that she scatters eighty crores of wealth in the Buddha's dispensation and ascends the path to heaven."
Nghĩa là, ta sẽ đi phá bỏ tà kiến của bà ta, giải thoát bà ta khỏi con đường đọa xứ, và khiến bà ta rải tám mươi triệu tài sản vào Phật giáo để lên con đường thiên giới.”
Dūre itoti imamhā ṭhānā dūre brahmaloko.
Dūre itoti – The Brahmā-world is far from this place.
Dūre ito (xa chỗ này) nghĩa là cõi Phạm Thiên rất xa chỗ này.
Tato hi kūṭāgāramattā silā pātitā ekena ahorattena aṭṭhacattālīsayojanasahassāni khepayamānā catūhi māsehi pathaviyaṃ patiṭṭhaheyya, sabbaheṭṭhimopi brahmaloko evaṃ dūre.
For if a rock the size of a peaked house were dropped from there, falling at forty-eight thousand leagues per day, it would reach the earth in four months; even the lowest Brahmā-world is that far.
Từ đó, một tảng đá lớn bằng một ngôi nhà mái nhọn, nếu được thả xuống, sẽ mất bốn tháng để rơi xuống đất, di chuyển bốn mươi tám nghìn dojana mỗi ngày đêm; ngay cả cõi Phạm Thiên thấp nhất cũng xa như vậy.
Yassāhutinti yassa brahmuno āhutiṃ paggaṇhāsi, tassa brahmaloko dūreti attho.
Yassāhutinti – The Brahmā-world of the Brahmā to whom you offer is far—this is the meaning.
Yassāhuti (lễ vật của vị nào) nghĩa là cõi Phạm Thiên của vị Phạm Thiên mà bà dâng cúng lễ vật, thì cõi đó rất xa, đó là ý nghĩa.
Brahmapathanti ettha brahmapatho nāma cattāri kusalajjhānāni, vipākajjhānāni pana nesaṃ jīvitapatho nāma, taṃ brahmapathaṃ ajānantī tvaṃ kiṃ jappasi vippalapasi?
Here, Brahmapatha refers to the four wholesome jhānas. The resultant jhānas, however, are called their way of life. Not knowing that Brahmapatha, why do you mutter and prattle?
Ở đây, brahmapatha (con đường Phạm thiên) là bốn thiền định thiện, còn các thiền định dị thục là con đường sinh sống của họ. Ngươi không biết con đường Phạm thiên đó, thì ngươi cầu nguyện, nói lung tung làm gì?
Brahmāno hi sappītikajjhānena yāpenti, na etaṃ tiṇabījāni pakkhipitvā randhaṃ goyūsaṃ khādanti, mā akāraṇā kilamasīti.
For Brahmas sustain themselves with jhānas accompanied by rapture; they do not eat this cow's milk cooked by adding grass seeds. Do not weary yourself needlessly.
Vì các Phạm thiên sống bằng thiền định có hỷ, họ không ăn phân bò nấu với hạt cỏ. Đừng phí công vô ích như vậy.”
Evaṃ vatvā puna so mahābrahmā añjaliṃ paggayha avakujjo hutvā theraṃ upadisanto eso hi te brāhmaṇi brahmadevotiādimāha.
Having said this, that Great Brahmā, raising his joined hands and bowing down, instructed the Elder, saying, " This, O brahmin woman, is your Brahmadeva," and so forth.
Sau khi nói như vậy, vị Đại Phạm thiên đó lại chắp tay, cúi đầu, và chỉ dạy vị Trưởng lão rằng: “Này bà Bà-la-môn, đây chính là Phạm thiên của bà” và tiếp tục nói.
Tattha nirūpadhikoti kilesābhisaṅkhārakāmaguṇopadhīhi virahito.
Here, nirūpadhiko means free from the upadhis of defilements, mental formations, and sense pleasures.
Trong đó, nirūpadhiko có nghĩa là không có các u-pà-dhì (chấp thủ) như phiền não, các hành (saṅkhāra) và năm dục lạc.
Atidevapattoti devānaṃ atidevabhāvaṃ brahmānaṃ atibrahmabhāvaṃ patto.
Atidevapatto means having attained a state superior to devas, and superior to Brahmas.
Atidevapatto có nghĩa là đã đạt đến trạng thái siêu việt hơn cả chư thiên, siêu việt hơn cả các Phạm thiên.
Anaññaposīti ṭhapetvā imaṃ attabhāvaṃ aññassa attabhāvassa vā puttadārassa vā aposanatāya anaññaposī.
Anaññaposī means not supporting any other existence or children and wife apart from this present existence, hence one who supports no other.
Anaññaposī có nghĩa là không nuôi dưỡng bất kỳ thân thể nào khác ngoài thân thể này, cũng không nuôi dưỡng con cái hay vợ con.
Āhuneyyoti āhunapiṇḍaṃ paṭiggahetuṃ yutto.
Āhuneyyo means worthy of receiving offerings (āhuna-piṇḍa).
Āhuneyyo có nghĩa là xứng đáng nhận các vật cúng dường.
Vedagūti catumaggasaṅkhātehi vedehi dukkhassantaṃ gato.
Vedagū means one who has reached the end of suffering through the 'Vedas,' meaning the four paths.
Vedagū có nghĩa là đã đạt đến sự chấm dứt khổ đau bằng các trí tuệ được gọi là bốn đạo.
Bhāvitattoti attānaṃ bhāvetvā vaḍḍhetvā ṭhito.
Bhāvitatto means one who has developed and cultivated oneself.
Bhāvitatto có nghĩa là đã tu tập và phát triển tự thân.
Anūpalittoti taṇhādīhi lepehi ālitto.
Anūpalitto means unstained by defilements such as craving.
Anūpalitto có nghĩa là không bị ô nhiễm bởi các vết nhơ như tham ái.
Ghāsesanaṃ iriyatīti āhārapariyesanaṃ carati.
Ghāsesanaṃ iriyatī means seeks for food.
Ghāsesanaṃ iriyatī có nghĩa là đi tìm thức ăn.
Na tassa pacchā na puratthamatthīti pacchā vuccati atītaṃ, puratthaṃ vuccati anāgataṃ, atītānāgatesu khandhesu chandarāgavirahitassa pacchā vā puratthaṃ vā natthīti vadati.
Na tassa pacchā na puratthamatthī means 'pacchā' refers to the past, 'puratthaṃ' refers to the future. It states that for one free from desire and lust for past and future aggregates, there is no past or future.
Na tassa pacchā na puratthamatthī có nghĩa là: pacchā (sau) là quá khứ, puratthaṃ (trước) là vị lai. Điều này có nghĩa là đối với người đã thoát ly tham ái đối với các uẩn trong quá khứ và vị lai, thì không có quá khứ hay vị lai.
Santotiādīsu rāgādisantatāya santo.
In " Santo" and so forth, "santo" means peaceful due to the appeasement of lust and so forth.
Trong các từ Santo và tiếp theo, santo có nghĩa là đã an tịnh do sự chấm dứt tham ái, v.v.
Kodhadhūmavigamā vidhūmo, dukkhābhāvā anīgho, kattaradaṇḍādīni gahetvā vicarantopi vadhakacetanāya abhāvā nikkhittadaṇḍo.
Vidhūmo because the smoke of anger has ceased; anīgho because there is no suffering; nikkhittadaṇḍo means having laid down the rod, due to the absence of the intention to harm, even when carrying staffs or other implements.
Vidhūmo (không khói) do sự chấm dứt khói sân hận. Anīgho (không đau khổ) do không có khổ đau. Nikkhittadaṇḍo (đã đặt gậy xuống) dù có cầm gậy hay các vật khác mà đi lại, nhưng không có ý định sát hại.
Tasathāvaresūti ettha pana puthujjanā tasā nāma, khīṇāsavā thāvarā nāma.
Here, in Tasathāvaresu, ordinary people are called the "trembling" (tasā), while Arahants are called the "steadfast" (thāvarā).
Ở đây, trong tasathāvaresu, người phàm là tasā (run sợ), còn các vị A-la-hán là thāvarā (kiên cố).
Satta pana sekhā tasāti vattuṃ na sakkā, thāvarā na honti, bhajamānā pana thāvarapakkhameva bhajanti.
However, the seven trainees cannot be called "trembling," nor are they "steadfast"; yet, if included, they belong to the steadfast group.
Tuy nhiên, bảy vị Hữu học (sekha) không thể nói là tasā, cũng không phải là thāvarā, nhưng khi được xếp vào, họ thuộc về phe thāvarā.
So tyāhutinti so te āhutiṃ.
So tyāhutiṃ means "he, your offering."
So tyāhutiṃ có nghĩa là "Ngài ấy nhận lễ vật của bà".
Visenibhūtoti kilesasenāya viseno jāto.
Visenibhūto means one who has become without an army, referring to the army of defilements.
Visenibhūto có nghĩa là đã không còn quân đội phiền não.
Anejoti nittaṇho.
Anejo means without craving.
Anejo có nghĩa là không có tham ái.
Susīloti khīṇāsavasīlena susīlo.
Susīlo means possessing excellent virtue, by the virtue of an Arahant.
Susīlo có nghĩa là có giới hạnh tốt đẹp với giới của A-la-hán.
Suvimuttacittoti phalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto.
Suvimuttacitto means one whose mind is thoroughly liberated by the liberation of fruition.
Suvimuttacitto có nghĩa là tâm đã được giải thoát hoàn toàn bằng sự giải thoát quả (Phala-vimutti).
Oghatiṇṇanti cattāro oghe tiṇṇaṃ.
Oghatiṇṇaṃ means one who has crossed the four floods.
Oghatiṇṇaṃ có nghĩa là đã vượt qua bốn dòng nước lũ (Ogha).
Ettakena kathāmaggena brahmā therassa vaṇṇaṃ kathento āyatane brāhmaṇiṃ niyojesi.
Through this discourse, the Brahmā praised the Elder and urged the brahmin woman to be diligent.
Bằng cách tường thuật này, Phạm thiên đã ca ngợi vị Trưởng lão và hướng dẫn bà Bà-la-môn đến chỗ nương tựa.
Avasānagāthā pana saṅgītikārehi ṭhapitā.
The concluding stanza, however, was added by the reciters of the Saṅgīti.
Tuy nhiên, bài kệ cuối cùng là do các vị kết tập kinh điển thêm vào.
Patiṭṭhapesi dakkhiṇanti catupaccayadakkhiṇaṃ patiṭṭhapesi.
Patiṭṭhapesi dakkhiṇaṃ means established the offering of the four requisites.
Patiṭṭhapesi dakkhiṇaṃ có nghĩa là đã thiết lập sự cúng dường bốn vật dụng.
Sukhamāyatikanti sukhāyatikaṃ āyatiṃ sukhavipākaṃ, sukhāvahanti attho.
Sukhamāyatikaṃ means leading to happiness in the future, having a happy result in the future, meaning bringing happiness.
Sukhamāyatikaṃ có nghĩa là mang lại hạnh phúc trong tương lai, quả dị thục an lạc, tức là mang lại an lạc.
Tatiyaṃ.
The Third.
Bài thứ ba.
175. Catutthe pāpakaṃ diṭṭhigatanti lāmikā sassatadiṭṭhi.
In the Fourth, pāpakaṃ diṭṭhigataṃ means the wretched eternalist view.
175. Trong bài thứ tư, pāpakaṃ diṭṭhigataṃ là tà kiến thường còn thấp kém.
Idaṃ niccanti idaṃ saha kāyena brahmaṭṭhānaṃ aniccaṃ ‘‘nicca’’nti vadati.
Idaṃ niccaṃ means this Brahma realm, together with the body, which is impermanent, he calls "permanent."
Idaṃ niccaṃ có nghĩa là nói rằng cảnh giới Phạm thiên này cùng với thân thể là vô thường, nhưng lại nói là “thường còn”.
Dhuvādīni tasseva vevacanāni.
"Dhuvā" (constant) and others are synonyms for the same.
Các từ dhuvādīni là những từ đồng nghĩa của nó.
Tattha dhuvanti thiraṃ.
Here, dhuvaṃ means firm.
Trong đó, dhuvaṃ có nghĩa là kiên cố.
Sassatanti sadā vijjamānaṃ.
Sassataṃ means always existing.
Sassataṃ có nghĩa là thường hằng tồn tại.
Kevalanti akhaṇḍaṃ sakalaṃ.
Kevalaṃ means undivided, entire.
Kevalaṃ có nghĩa là toàn vẹn, trọn vẹn.
Acavanadhammanti acavanasabhāvaṃ.
Acavanadhammaṃ means of an unchangeable nature.
Acavanadhammaṃ có nghĩa là bản chất không biến chuyển.
Idaṃ hi na jāyatītiādīsu imasmiṃ ṭhāne koci jāyanako vā jīyanako vā mīyanako vā cavanako vā upapajjanako vā natthi, taṃ sandhāya vadati.
In idaṃ hi na jāyatī and so forth, it means there is no one who is born, grows old, dies, passes away, or reappears in this realm; it speaks with reference to that.
Trong các từ Idaṃ hi na jāyatī và tiếp theo, điều này nói về việc ở cảnh giới này không có ai sinh ra, già đi, chết đi, biến chuyển hay tái sinh.
Ito ca panaññanti ito sahakāyā brahmaṭṭhānā uttari aññaṃ nissaraṇaṃ nāma natthīti.
Ito ca panaññaṃ means that there is no other escape beyond this Brahma realm with its body.
Ito ca panaññaṃ có nghĩa là không có sự giải thoát nào khác ngoài cảnh giới Phạm thiên này cùng với thân thể.
Evamassa thāmagatā sassatadiṭṭhi uppannā hoti.
Thus, his strong eternalist view had arisen.
Như vậy, tà kiến thường còn đã phát sinh mạnh mẽ nơi vị ấy.
Evaṃvādī ca pana so upari tisso jhānabhūmiyo cattāro magge cattāri phalāni nibbānanti sabbaṃ paṭibāhati.
Speaking thus, he rejects all three higher jhānas, the four paths, the four fruitions, and Nibbāna.
Vị ấy, khi nói như vậy, đã phủ nhận tất cả: ba cõi thiền định phía trên, bốn đạo, bốn quả và Nibbāna.
Kadā panassa sā diṭṭhi uppannāti?
When, then, did that view arise in him?
Vậy tà kiến đó đã phát sinh nơi vị ấy khi nào?
Paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbattakāle.
At the time of his rebirth in the first jhāna realm.
Khi vị ấy tái sinh vào cảnh giới thiền định thứ nhất.
Dutiyajjhānabhūmiyanti eke.
Some say, in the second jhāna realm.
Một số người nói là cảnh giới thiền định thứ hai.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – heṭṭhupapattiko kiresa brahmā anuppanne buddhuppāde isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhāno kālaṃ katvā catutthajjhānabhūmiyaṃ vehapphalabrahmaloke pañcakappasatikaṃ āyuṃ gahetvā nibbatti.
The sequential story regarding this is as follows: This Brahmā, having been born in a lower realm, when no Buddha had arisen, embraced the ascetic life, performed kasiṇa meditation, developed attainments, and, without losing his jhānas, passed away and was reborn in the fourth jhāna realm, the Vehapphala Brahma realm, with a lifespan of five hundred kappas.
Đây là câu chuyện tuần tự: Vị Phạm thiên này, ban đầu tái sinh ở cõi thấp hơn, khi chưa có Phật xuất hiện, đã xuất gia làm ẩn sĩ, thực hành kasiṇa, chứng đắc các định, và sau khi chết mà không mất thiền định, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên Vehapphala trong cảnh giới thiền thứ tư, thọ hưởng tuổi thọ năm trăm đại kiếp.
Tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā heṭṭhupapattikaṃ katvā tatiyajjhānaṃ paṇītaṃ bhāvetvā subhakiṇhabrahmaloke catusaṭṭhikappaṃ āyuṃ gahetvā nibbatti.
Having stayed there for his full lifespan, he practiced a lower rebirth by cultivating the excellent third jhāna, and was reborn in the Subhakiṇha Brahma realm with a lifespan of sixty-four kappas.
Ở đó, sau khi sống hết tuổi thọ, vị ấy tái sinh xuống cõi thấp hơn, tu tập thiền định thứ ba một cách vi diệu, và tái sinh vào cõi Phạm thiên Subhakiṇha, thọ hưởng tuổi thọ sáu mươi bốn đại kiếp.
Tattha dutiyajjhānaṃ bhāvetvā ābhassare aṭṭha kappe āyuṃ gahetvā nibbatti.
There, he cultivated the second jhāna and was reborn in the Ābhassara realm with a lifespan of eight kappas.
Ở đó, tu tập thiền định thứ hai, và tái sinh vào cõi Ābhassara, thọ hưởng tuổi thọ tám đại kiếp.
Tattha paṭhamajjhānaṃ bhāvetvā, paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyuko hutvā nibbatti.
There, he cultivated the first jhāna, and was reborn in the first jhāna realm with a lifespan of one kappa.
Ở đó, tu tập thiền định thứ nhất, và tái sinh vào cảnh giới thiền thứ nhất, thọ hưởng tuổi thọ một đại kiếp.
So paṭhamakāle attanā katakammañca nibbattaṭṭhānañca aññāsi, kāle pana gacchante gacchante ubhayaṃ pamussitvā sassatadiṭṭhiṃ uppādesi.
In the beginning, he knew the kamma he had performed and the realm he was reborn in, but as time passed, he forgot both and developed the eternalist view.
Ban đầu, vị ấy biết rõ nghiệp mình đã tạo và nơi mình tái sinh, nhưng theo thời gian trôi qua, vị ấy đã quên cả hai và phát sinh tà kiến thường còn.
Evaṃ vutte so brahmā yathā nāma maggacoro dve tayo pahāre adhivāsento sahāye anācikkhitvāpi uttariṃ pahāraṃ pahariyamāno ‘‘asuko ca asuko ca mayhaṃ sahāyo’’ti ācikkhati, evameva bhagavatā santajjiyamāno satiṃ labhitvā, ‘‘bhagavā mayhaṃ padānupadaṃ pekkhanto maṃ nippīḷitukāmo’’ti bhīto attano sahāye ācikkhanto dvāsattatītiādimāha.
When this was said, that Brahmā, just as a road thief enduring two or three blows without naming his accomplices, but when struck further, reveals "so-and-so and so-and-so are my accomplices," so too, being intimidated by the Blessed One, regained his mindfulness, and, fearing that "the Blessed One, observing my every step, wishes to crush me," revealing his companions, he said, " dvāsattatī" (seventy-two) and so forth.
Khi được nói như vậy, vị Phạm thiên đó, giống như một tên trộm đường, ban đầu chịu đựng hai ba cú đánh mà không tố cáo đồng bọn, nhưng khi bị đánh thêm, thì tố cáo: “Kẻ này và kẻ này là đồng bọn của tôi”. Cũng vậy, khi bị Đức Thế Tôn quở trách, vị ấy đã tỉnh trí lại. Vị ấy sợ hãi, nghĩ rằng “Đức Thế Tôn đang theo dõi từng bước của tôi và muốn ép buộc tôi”, nên đã tố cáo đồng bọn của mình, nói rằng dvāsattatī và tiếp theo.
Tassattho – bho gotama, mayaṃ dvāsattati janā puññakammā tena puññakammena idha nibbattā.
Its meaning is: O Gotama, we are seventy-two individuals of meritorious deeds, reborn here by those meritorious deeds.
Ý nghĩa của câu đó là: “Này Gotama, chúng tôi là bảy mươi hai người do nghiệp thiện mà tái sinh ở đây.”
Vasavattino sayaṃ aññesaṃ vase avattitvā pare attano vase vattema, jātiñca jarañca atītā, ayaṃ no vedehi gatattā ‘‘vedagū’’ti saṅkhaṃ gatā bhagavā antimā brahmupapatti.
Vasavattino means we do not fall under the sway of others ourselves, but make others fall under our sway. We have transcended birth and aging. This, O Blessed One, is our last Brahma rebirth, having gone with the Vedas, thus called "Vedagū."
Vasavattino (Bậc Tự Tại): Tự mình không bị người khác điều khiển, lại khiến người khác bị mình điều khiển; đã vượt qua sinh và già; do đã đạt được các tri kiến nên được gọi là ‘‘Vedagū’’ (Bậc Thông Suốt); sự tái sinh cuối cùng trong cõi Phạm thiên này là của Đức Thế Tôn.
Asmābhijappanti janā anekāti anekajanā amhe abhijappanti.
Asmābhijappanti janā anekā means many people yearn for us.
Asmābhijappanti janā anekā (Nhiều người ước nguyện chúng ta): Nhiều người ước nguyện chúng ta.
‘‘Ayaṃ kho bhavaṃ brahmā, mahābrahmā, abhibhū, anabhibhūto, aññadatthudaso, vasavattī, issaro, kattā, nimmātā, seṭṭho, sajitā, vasī, pitā bhūtabhabyāna’’nti evaṃ patthenti pihentīti.
They wish and long, "This Lord Brahmā is the Great Brahmā, the all-conquering, unconquered, all-seeing, all-powerful, sovereign, creator, fashioner, best, bestower, controller, father of all beings past and future."
Họ cầu nguyện và ước ao rằng: ‘‘Vị tôn giả này là Brahmā, Đại Phạm thiên, bậc vượt trội, không bị ai vượt qua, bậc thấy rõ mọi thứ, bậc tự tại, bậc làm chủ, bậc tạo hóa, bậc sáng tạo, bậc tối thượng, bậc tự sinh, bậc điều ngự, cha của mọi loài đã sinh và sẽ sinh.’’
Atha naṃ bhagavā appaṃ hi etantiādimāha.
Then the Blessed One said to him, " Appaṃ hi etaṃ" (This is indeed little) and so forth.
Sau đó, Đức Thế Tôn nói câu appaṃ hi etaṃ (điều này thật ít ỏi) và những câu tiếp theo.
Tattha etanti yaṃ tvaṃ idha tava āyuṃ ‘‘dīgha’’nti maññasi, etaṃ appaṃ parittakaṃ.
Here, etaṃ means "this" — that which you consider "long" about your lifespan here is little, insignificant.
Trong đó, etaṃ (điều này) có nghĩa là: cái mà ngươi cho rằng tuổi thọ của ngươi ở đây là ‘‘dài lâu’’, điều đó thật ít ỏi, nhỏ bé.
Sataṃ sahassānaṃ nirabbudānanti nirabbudagaṇanāya satasahassanirabbudānaṃ.
Sataṃ sahassānaṃ nirabbudānaṃ means a hundred thousand nirabbudas in number.
Sataṃ sahassānaṃ nirabbudānaṃ (một trăm ngàn nirabbuda): một trăm ngàn nirabbuda theo cách tính nirabbuda.
Āyuṃ pajānāmīti, ‘‘idāni tava avasiṭṭhaṃ ettakaṃ āyū’’ti ahaṃ jānāmi.
Āyuṃ pajānāmī means "I know that this is how much of your lifespan now remains."
Āyuṃ pajānāmī (Ta biết tuổi thọ): Ta biết rằng ‘‘hiện giờ tuổi thọ còn lại của ngươi là bấy nhiêu.’’
Anantadassī bhagavā hamasmīti, bhagavā, tumhe ‘‘ahaṃ anantadassī jātiādīni upātivatto’’ti vadatha.
Anantadassī bhagavā hamasmī means, "Blessed One, you say, 'I am the infinite seer, having transcended birth and so forth.'"
Anantadassī bhagavā hamasmī (Đức Thế Tôn là bậc thấy vô biên): Đức Thế Tôn, Ngài nói ‘‘Ta là bậc thấy vô biên, đã vượt qua sinh tử và các thứ khác.’’
Kiṃ me purāṇanti, yadi tvaṃ anantadassī, evaṃ sante idaṃ me ācikkha, kiṃ mayhaṃ purāṇaṃ?
Kiṃ me purāṇaṃ means, "If you are the infinite seer, then tell me, what is my past?"
Kiṃ me purāṇaṃ (Cái gì là cũ của tôi?): Nếu Ngài là bậc thấy vô biên, vậy thì xin hãy nói cho tôi biết, cái gì là cũ của tôi?
Vatasīlavattanti sīlameva vuccati.
Vatasīlavattaṃ refers to sīla (virtue) itself.
Vatasīlavattaṃ (Giới hạnh và lễ nghi): Chỉ nói về giới.
Yamahaṃ vijaññāti yaṃ ahaṃ tayā kathitaṃ jāneyyaṃ, taṃ me ācikkhāti vadati.
Yamahaṃ vijaññā means "tell me what I should know from you," he says.
Yamahaṃ vijaññā (Điều mà tôi sẽ biết): Điều mà tôi sẽ biết do Ngài nói, xin hãy nói cho tôi biết điều đó.
Idānissa ācikkhanto bhagavā yaṃ tvaṃ apāyesītiādimāha.
Now, the Blessed One, explaining this, said, starting with " you caused to drink".
Bây giờ, Thế Tôn kể cho* nghe, Ngài nói bắt đầu bằng câu "ngươi đã cho uống nước".
Tatrāyaṃ adhippāyo – pubbe kiresa kulaghare nibbattitvā kāmesu ādīnavaṃ disvā – ‘‘jātijarāmaraṇassa antaṃ karissāmī’’ti nikkhamma isipabbajjaṃ pabbajitvā samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānassa lābhī hutvā gaṅgātīre paṇṇasālaṃ kāretvā jhānaratiyā vītināmeti.
The meaning here is: Once upon a time, it is said, this one was reborn in a good family, and seeing the danger in sensual pleasures, thinking, "I will make an end to birth, aging, and death," he went forth and embraced the ascetic life, developing attainments and becoming a recipient of the abhiññāpādakajjhāna (meditation leading to supernormal powers). He built a leaf-hut on the bank of the Ganges and spent his time delighting in jhāna.
Ở đây, ý nghĩa là: Xưa kia, vị này (Brahma) được sinh ra trong một gia đình quý tộc, sau khi thấy sự nguy hiểm của các dục, đã xuất gia tu khổ hạnh với ý nghĩ ‘ta sẽ chấm dứt sinh, già, chết’, rồi thành tựu các thiền định, đạt được các thiền định làm nền tảng cho thần thông (abhiññāpādakajjhāna). Vị ấy xây một tịnh xá lá bên bờ sông Gaṅgā và sống an lạc trong thiền định.
Tadā ca kālenakālaṃ satthavāhā pañcahi sakaṭasatehi marukantāraṃ paṭipajjanti.
At that time, from time to time, caravan leaders with five hundred carts would traverse the desert wilderness.
Và vào thời ấy, thỉnh thoảng các đoàn thương nhân với năm trăm cỗ xe đi vào sa mạc hoang vắng.
Marukantāre pana divā na sakkā gantuṃ, rattiṃ gamanaṃ hoti.
In the desert wilderness, it was not possible to travel during the day; travel was done at night.
Nhưng ở sa mạc hoang vắng, không thể đi vào ban ngày, việc đi lại chỉ diễn ra vào ban đêm.
Atha purimasakaṭassa aggayuge yuttabalibaddā gacchantā gacchantā nivattitvā āgatamaggābhimukhā ahesuṃ, sabbasakaṭāni tatheva nivattitvā aruṇe uggate nivattitabhāvaṃ jāniṃsu.
Then, the bullocks yoked to the front yoke of the leading cart, as they went along, turned back and faced the path from which they had come. All the carts likewise turned back, and when dawn broke, they realized they had turned back.
Rồi, những con bò được buộc vào ách của cỗ xe đầu tiên, khi đang đi, đã quay đầu lại và hướng về con đường đã đi qua. Tất cả các cỗ xe khác cũng quay đầu lại như vậy, và khi bình minh lên, họ nhận ra rằng mình đã quay lại.
Tesañca tadā kantāraṃ atikkamanadivaso ahosi.
And for them, that day was the day to cross the wilderness.
Và đó là ngày họ phải vượt qua sa mạc.
Sabbaṃ dārudakaṃ parikkhīṇaṃ – tasmā ‘‘natthi dāni amhākaṃ jīvita’’nti cintetvā, goṇe cakkesu bandhitvā, manussā sakaṭacchāyaṃ pavisitvā nipajjiṃsu.
All their wood and water were exhausted. Therefore, thinking, "Now there is no life for us," they tied the oxen to the wheels and the people lay down in the shade of the carts.
Tất cả củi và nước đã cạn kiệt – vì vậy, họ nghĩ: 'Bây giờ chúng ta không còn sống được nữa', rồi buộc bò vào bánh xe, mọi người vào trú dưới bóng xe và nằm xuống.
Tāpasopi kālasseva paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre nisinno gaṅgaṃ olokayamāno addasa gaṅgaṃ mahatā udakoghena pūriyamānaṃ pavattitamaṇikkhandhaṃ viya āgacchantaṃ, disvā cintesi – ‘‘atthi nu kho imasmiṃ loke evarūpassa madhurodakassa alābhena kilissamānā sattā’’ti?
The ascetic, too, rose early from his leaf-hut and, sitting at the entrance, gazed at the Ganges. He saw the Ganges swelling with a great surge of water, coming like a rolling mass of jewels. Seeing this, he thought: "Are there, in this world, beings suffering from not obtaining such sweet water?"
Vị ẩn sĩ cũng sớm rời khỏi tịnh xá lá, ngồi ở cửa tịnh xá lá nhìn sông Gaṅgā thì thấy sông Gaṅgā đang dâng đầy nước với một dòng chảy lớn, như một khối ngọc báu đang lăn tới. Thấy vậy, vị ấy suy nghĩ: "Liệu có chúng sinh nào trên thế gian này đang khổ sở vì không có được thứ nước ngọt ngào như thế này chăng?"
So evaṃ āvajjento marukantāre taṃ satthaṃ disvā ‘ime sattā mā nassantū’ti ‘‘ito cito ca mahāudakakkhandho chijjitvā marukantāre satthābhimukho gacchatū’’ti abhiññācittena adhiṭṭhāsi.
As he thus reflected, he saw that caravan in the desert wilderness and, wishing "May these beings not perish!", he entered the abhiññāpādakajjhāna, rose from it, and with his psychic power, he resolved: "Let a great mass of water break away from here and go towards the caravan in the desert wilderness!"
Khi đang suy tư như vậy, vị ấy thấy đoàn thương nhân đó ở sa mạc hoang vắng, và để những chúng sinh này không bị diệt vong, vị ấy đã quyết định với tâm thần thông rằng: "Hãy để khối nước lớn này từ đây và từ đó chảy đứt đoạn và hướng về đoàn thương nhân ở sa mạc hoang vắng!"
Saha cittuppādena mātikāruḷhaṃ viya udakaṃ tattha agamāsi.
Immediately upon the arising of the thought, the water flowed there as if guided by a channel.
Ngay khi tâm khởi lên, nước đã chảy đến đó như thể được dẫn vào một con mương.
Manussā udakasaddena vuṭṭhāya udakaṃ disvā haṭṭhatuṭṭhā nhāyitvā pivitvā goṇepi pāyetvā sotthinā icchitaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
The people, awakened by the sound of water, rose and, seeing the water, were overjoyed. They bathed, drank, watered their oxen, and safely reached their desired destination.
Mọi người thức dậy vì tiếng nước, thấy nước thì vui mừng khôn xiết, tắm rửa, uống nước, cho bò uống nước rồi bình an đi đến nơi mình muốn.
Satthā taṃ brahmuno pubbakammaṃ dassento paṭhamaṃ gāthamāha.
The Teacher, showing that ancient deed of the Brahmā, uttered the first verse.
Thế Tôn, khi trình bày nghiệp quá khứ đó của vị Phạm thiên, đã nói kệ ngôn đầu tiên.
Tattha apāyesīti pāyesi.
Therein, apāyesī means 'caused to drink'.
Ở đây, apāyesī có nghĩa là đã cho uống.
A-kāro nipātamattaṃ.
The 'a' syllable is merely an particle.
Âm ‘a’ chỉ là một tiểu từ.
Gammanīti gimhe.
Gammanī means 'in summer'.
Gammanī có nghĩa là vào mùa hè.
Sampareteti gimhātapena phuṭṭhe anugate.
Samparete means 'struck and overwhelmed by the summer heat'.
Samparete có nghĩa là bị nóng bức mùa hè hành hạ, bị theo đuổi.
Aparasmimpi samaye tāpaso gaṅgātīre paṇṇasālaṃ māpetvā araññagāmakaṃ nissāya vasati.
At another time, the ascetic built a leaf-hut on the bank of the Ganges and dwelt near a forest village.
Vào một thời khác, vị ẩn sĩ xây một tịnh xá lá bên bờ sông Gaṅgā và sống gần một làng nhỏ trong rừng.
Tena ca samayena corā taṃ gāmaṃ paharitvā hatthasāraṃ gahetvā gāviyo ca karamare ca gahetvā gacchanti.
At that time, thieves attacked that village, took much loot, and carried away cows and other domestic animals.
Vào thời ấy, bọn cướp đã tấn công ngôi làng đó, cướp lấy tài sản, bắt bò và nô lệ rồi bỏ đi.
Gāvopi sunakhāpi manussāpi mahāviravaṃ viravanti.
Cows, dogs, and people all cried out loudly.
Bò, chó và người đều kêu la thảm thiết.
Tāpaso taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kinnu kho eta’’nti?
The ascetic heard that sound and thought, "What could this be?"
Vị ẩn sĩ nghe tiếng động đó và tự hỏi: "Chuyện gì vậy?"
Āvajjento ‘‘manussānaṃ bhayaṃ uppanna’’nti ñatvā ‘‘mayi passante ime sattā mā nassantū’’ti abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya abhiññācittena corānaṃ paṭipathe caturaṅginiṃ senaṃ māpesi.
Reflecting, he understood, "Danger has arisen for the people." Knowing this, he thought, "May these beings not perish while I watch!" He entered the abhiññāpādakajjhāna, rose from it, and with his psychic power, created a four-fold army in the path of the thieves.
Khi suy tư, vị ấy biết rằng "người dân đang gặp nguy hiểm", và nghĩ: "Khi ta còn sống, những chúng sinh này không được diệt vong", rồi nhập vào thiền định làm nền tảng cho thần thông, xuất định và dùng tâm thần thông tạo ra một đội quân bốn binh chủng trên đường đi của bọn cướp.
Kammasajjā āgacchantā corā disvā, ‘‘rājā maññe āgato’’ti vilopaṃ chaḍḍetvā pakkamiṃsu.
The thieves, coming along laden with their loot, saw it and, thinking, "The king must have come!", dropped their plunder and fled.
Bọn cướp đang đến, khi thấy đội quân, nghĩ: "Chắc là vua đã đến rồi", liền vứt bỏ của cướp và bỏ chạy.
Tāpaso ‘‘yaṃ yassa santakaṃ, taṃ tasseva hotū’’ti adhiṭṭhāsi, taṃ tatheva ahosi.
The ascetic resolved, "May what belongs to whom, remain with them!" And it happened just so.
Vị ẩn sĩ đã quyết định: "Cái gì thuộc về ai, hãy để nó thuộc về người đó", và mọi việc đã diễn ra như vậy.
Mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇi.
The great multitude achieved safety.
Đại chúng được bình an.
Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento dutiyaṃ gāthamāha.
The Teacher, showing this ancient deed of his, uttered the second verse.
Thế Tôn, khi trình bày nghiệp quá khứ này của vị ấy, đã nói kệ ngôn thứ hai.
Tattha eṇikūlasminti gaṅgātīre.
Therein, eṇikūlasmiṃ means 'on the bank of the Ganges'.
Ở đây, eṇikūlasmi có nghĩa là bên bờ sông Gaṅgā.
Gayhakaṃ nīyamānanti gahetvā nīyamānaṃ, karamaraṃ nīyamānantipi attho.
Gayhakaṃ nīyamānaṃ means 'being led away, being taken away'; it also means 'being led away, the domestic animals'.
Gayhakaṃ nīyamānaṃ có nghĩa là bị bắt và mang đi, hay bị nô lệ mang đi.
Puna ekasmiṃ samaye uparigaṅgāvāsikaṃ ekaṃ kulaṃ heṭṭhāgaṅgāvāsikena kulena saddhiṃ mittasanthavaṃ katvā, nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvā, bahuṃ khādanīyañceva bhojanīyañca gandhamālādīni ca āropetvā gaṅgāsotena āgacchati.
Again, at one time, a family dwelling upstream on the Ganges made friends with a family dwelling downstream. They fastened their boats together, loaded them with much food, edibles, perfumes, garlands, and so forth, and came down the Ganges current.
Lại một thời khác, một gia đình sống ở thượng nguồn sông Gaṅgā đã kết giao thân hữu với một gia đình sống ở hạ nguồn sông Gaṅgā, rồi buộc các thuyền lại với nhau, chất lên nhiều thức ăn, đồ uống, hương hoa và các thứ khác, rồi xuôi dòng sông Gaṅgā.
Manussā khādamānā bhuñjamānā naccantā gāyantā devavimānena gacchantā viya balavasomanassā ahesuṃ.
The people, eating, drinking, dancing, and singing, were exceedingly joyful, as if traveling in a celestial mansion.
Mọi người vừa ăn uống, vừa nhảy múa, ca hát, vui sướng tột độ như thể đang đi trên cỗ xe của chư thiên.
Gaṅgeyyako nāgo disvā kupito ‘‘ime mayi saññampi na karonti.
The Nāga of the Ganges saw them and became angry, thinking, "These people show me no respect.
Vị Long vương Gaṅgeyyaka thấy vậy thì nổi giận: "Những kẻ này thậm chí còn không để ý đến ta.
Idāni ne samuddameva pāpessāmī’’ti mahantaṃ attabhāvaṃ māpetvā udakaṃ dvidhā bhinditvā uṭṭhāya phaṇaṃ katvā, susukāraṃ karonto aṭṭhāsi.
Now I will send them all to the ocean!" He created a huge body for himself, split the water in two, rose up, spread his hood, and stood hissing fiercely.
Bây giờ ta sẽ đẩy chúng xuống biển!" Vị ấy biến ra một thân hình khổng lồ, rẽ nước làm đôi, trồi lên, phùng mang và đứng đó, rít lên những tiếng "susukāra".
Mahājano disvā bhīto vissaramakāsi.
The great multitude, seeing him, were terrified and cried out.
Đại chúng thấy vậy thì sợ hãi và kêu la thảm thiết.
Tāpaso paṇṇasālāyaṃ nisinno sutvā, ‘‘ime gāyantā naccantā somanassajātā āgacchanti.
The ascetic, sitting in his leaf-hut, heard the sound and thought, "These people were coming, singing, dancing, and joyful.
Vị ẩn sĩ đang ngồi trong tịnh xá lá, nghe thấy tiếng kêu, tự hỏi: "Những người này đang ca hát, nhảy múa, vui vẻ mà đến.
Idāni pana bhayaravaṃ raviṃsu, kinnu kho’’ti?
But now they have cried out in fear. What could it be?"
Bây giờ thì họ lại kêu la sợ hãi, chuyện gì vậy?"
Āvajjento nāgarājaṃ disvā, ‘‘mayi passante sattā mā nassantū’’ti abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā attabhāvaṃ pajahitvā supaṇṇavaṇṇaṃ māpetvā nāgarājassa dassesi.
Reflecting, he saw the Nāga king and thought, "May these beings not perish while I watch!" He entered the abhiññāpādakajjhāna, gave up his own form, created the appearance of a Supaṇṇa (Garuda), and showed it to the Nāga king.
Khi suy tư, vị ấy thấy Long vương, và nghĩ: "Khi ta còn sống, chúng sinh không được diệt vong", rồi nhập vào thiền định làm nền tảng cho thần thông, từ bỏ thân hình của mình, biến ra hình dạng của một con chim thần Supaṇṇa và hiện ra trước Long vương.
Nāgarājā bhīto phaṇaṃ saṃharitvā udakaṃ paviṭṭho, mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇi.
The Nāga king, terrified, retracted his hood and plunged into the water, and the great multitude achieved safety.
Long vương sợ hãi, thu mang lại và lặn xuống nước, đại chúng được bình an.
Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento tatiyaṃ gāthamāha.
The Teacher, showing this ancient deed of his, uttered the third verse.
Thế Tôn, khi trình bày nghiệp quá khứ này của vị ấy, đã nói kệ ngôn thứ ba.
Tattha luddenāti dāruṇena.
Therein, luddenā means 'by the cruel one'.
Ở đây, luddenā có nghĩa là tàn ác.
Manussakamyāti manussakāmatāya, manusse viheṭhetukāmatāyāti attho.
Manussakamyā means 'out of desire for humans', or rather, 'out of desire to harass humans'.
Manussakamyā có nghĩa là vì muốn con người, ý là vì muốn làm hại con người.
Aparasmimpi samaye esa isipabbajjaṃ pabbajitvā kesavo nāma tāpaso ahosi.
At another time, this ascetic, having embraced the ascetic life, was named Kesava.
Vào một thời khác, vị ấy xuất gia tu khổ hạnh và trở thành ẩn sĩ tên là Kesava.
Tena samayena amhākaṃ bodhisatto kappo nāma māṇavo kesavassa baddhacaro antevāsiko hutvā ācariyassa kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī buddhisampanno atthacaro ahosi.
At that time, our Bodhisatta, named Kappa, was a bound pupil and disciple of Kesava, always ready to do his teacher's bidding, pleasing in his conduct, endowed with wisdom, and helpful in his affairs.
Vào thời ấy, Bồ tát của chúng ta là một thanh niên tên Kappa, là đệ tử trung thành của Kesava, luôn vâng lời thầy, hành xử đẹp lòng thầy, có trí tuệ và biết làm lợi ích.
Kesavo tena vinā vasituṃ na sakkoti, taṃ nissāyeva jīvikaṃ kappesi.
Kesava could not live without him; he sustained his life solely through him.
Kesava không thể sống thiếu cậu, và sống dựa vào cậu.
Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha.
The Teacher, showing this ancient deed of his, uttered the fourth verse.
Thế Tôn, khi trình bày nghiệp quá khứ này của vị ấy, đã nói kệ ngôn thứ tư.
Tattha baddhacaroti antevāsiko, so pana jeṭṭhantevāsiko ahosi.
Therein, baddhacaro means 'a disciple'; indeed, he was the chief disciple.
Ở đây, baddhacaro có nghĩa là đệ tử, và là đệ tử trưởng.
Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññīti, ‘‘sammā buddhimā vatasampanno aya’’nti evaṃ maññamāno kappo tava antevāsiko ahosiṃ ahaṃ so tena samayenāti dasseti.
Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññī means, "He thought, 'This one is truly wise and endowed with vows'," thus indicating, "I was your disciple Kappa at that time."
Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññī có nghĩa là: "Người này có trí tuệ và đầy đủ giới hạnh", ta, Kappa, đã là đệ tử của ngươi vào thời đó, như vậy là trình bày.
Aññepi jānāsīti na kevalaṃ mayhaṃ āyumeva, aññepi tvaṃ jānāsiyeva.
Aññepi jānāsī means, "Not only my lifespan, but you also know others."
Aññepi jānāsī có nghĩa là không chỉ tuổi thọ của ta, mà ngươi còn biết cả những thứ khác nữa.
Tathā hi buddhoti tathā hi tvaṃ buddho, yasmā buddho, tasmā jānāsīti attho.
Tathā hi buddho means, "Indeed, you are a Buddha. Because you are a Buddha, therefore you know."
Tathā hi buddho có nghĩa là: "Quả thật ngươi là bậc Giác ngộ", vì ngươi là bậc Giác ngộ, nên ngươi biết, đó là ý nghĩa.
Tathā hi tyāyaṃ jalitānubhāvoti yasmā ca tvaṃ buddho, tasmā te ayaṃ jalito ānubhāvo.
Tathā hi tyāyaṃ jalitānubhāvo means, "And indeed, because you are a Buddha, therefore this brilliant power of yours"
Tathā hi tyāyaṃ jalitānubhāvo có nghĩa là: "Và vì ngươi là bậc Giác ngộ, nên uy lực rực rỡ này của ngươi".
Obhāsayaṃ tiṭṭhatīti sabbaṃ brahmalokaṃ obhāsayanto tiṭṭhati.
Obhāsayaṃ tiṭṭhatī means, "stands illuminating the entire Brahmaloka."
Obhāsayaṃ tiṭṭhatī có nghĩa là chiếu sáng khắp cõi Phạm thiên.
Catutthaṃ.
Fourth.
Thứ tư.
176. Pañcame tejodhātuṃ samāpajjitvāti tejokasiṇaparikammaṃ katvā pādakajjhānato vuṭṭhāya, ‘‘sarīrato jālā nikkhamantū’’ti adhiṭṭhahanto adhiṭṭhānacittānubhāvena sakalasarīrato jālā nikkhamanti, evaṃ tejodhātuṃ samāpanno nāma hoti, tathā samāpajjitvā.
In the fifth, tejodhātuṃ samāpajjitvā means, having performed the preliminary work of the fire element kasiṇa and risen from the foundation jhāna, resolving "May flames issue from my body!", by the power of his resolve, flames issued from his entire body. Thus, one is said to have attained the fire element, having attained it in this way.
Trong kệ ngôn thứ năm, tejodhātuṃ samāpajjitvā có nghĩa là sau khi thực hành kasina lửa, xuất khỏi thiền định nền tảng, và ‘‘sarīrato jālā nikkhamantū’’ti có nghĩa là khi quyết định với tâm quyết định rằng "hãy để ngọn lửa thoát ra từ thân", thì ngọn lửa thoát ra từ toàn bộ thân thể nhờ uy lực của tâm quyết định. Như vậy, gọi là nhập vào tejodhātu (hỏa giới), và đã nhập như vậy.
Tasmiṃ brahmaloketi kasmā thero tattha agamāsi?
Tasmiṃ brahmaloke means, "Why did the Elder go there?"
Tasmiṃ brahmaloke có nghĩa là tại sao Trưởng lão lại đến đó?
Therassa kira tejodhātuṃ samāpajjitvā tassa brahmuno upari nisinnaṃ tathāgataṃ disvā ‘‘aṭṭhivedhī ayaṃ puggalo, mayāpettha gantabba’’nti ahosi, tasmā agamāsi.
It is said that the Elder, having attained the fire element, saw the Tathāgata sitting above that Brahmā and thought, "This person is one who pierces to the core; I, too, should go there." Therefore, he went.
Nghe nói, Trưởng lão, sau khi nhập tejodhātu, thấy Đức Như Lai đang ngồi trên vị Phạm thiên đó, đã nghĩ: "Người này là một chúng sinh có tám khả năng thấu suốt, ta cũng phải đến đó", vì vậy Trưởng lão đã đến.
Sesānaṃ gamanepi eseva nayo.
The same method applies to the going of the other beings.
Cách thức đi của những vị khác cũng tương tự.
So hi brahmā tathāgatassa ceva tathāgatasāvakānañca ānubhāvaṃ adisvā abhabbo vinayaṃ upagantuṃ, tena so sannipāto ahosi.
Indeed, that Brahma, not having seen the power and might of the Tathāgata and the Tathāgata's disciples, would have been incapable of approaching the discipline. Therefore, that assembly took place.
Thật vậy, vị Phạm thiên ấy, nếu không thấy được oai lực của Đức Như Lai và các đệ tử của Đức Như Lai, thì không thể đi đến sự quy phục giáo pháp. Vì lý do đó, cuộc hội họp ấy đã diễn ra.
Tattha tathāgatassa sarīrato uggatajālā sakalabrahmalokaṃ atikkamitvā ajaṭākāse pakkhandā, tā ca pana chabbaṇṇā ahesuṃ, tathāgatassa sāvakānaṃ ābhā pakativaṇṇāva.
There, the flames rising from the Tathāgata's body, having surpassed the entire Brahma-world, shot forth into the unentangled sky; and those flames were of six colors, whereas the radiance of the Tathāgata's disciples was of their natural color.
Ở đó, những ngọn lửa bùng lên từ thân của Đức Như Lai đã vượt qua toàn bộ cõi Phạm thiên và lan tỏa vào không gian không giới hạn (ajaṭākāse), và những ngọn lửa ấy có sáu màu sắc. Còn ánh sáng của các đệ tử Đức Như Lai thì vẫn giữ màu sắc tự nhiên.
Passasi vītivattantanti imasmiṃ brahmaloke aññabrahmasarīravimānālaṅkārādīnaṃ pabhā atikkamamānaṃ buddhassa bhagavato pabhassaraṃ pabhaṃ passasīti pucchati.
" Do you see (radiance) surpassing (others)?" – He asks: "Do you see in this Brahma-world the brilliant light of the Buddha, the Blessed One, surpassing the radiance of other Brahmas' bodies, celestial mansions, ornaments, and so forth?"
Passasi vītivattanta (Ngươi có thấy vượt qua không?) là câu hỏi: "Ngươi có thấy ánh sáng rực rỡ của Đức Phật, bậc Thế Tôn, vượt trội hơn ánh sáng của thân thể, cung điện và trang sức của các Phạm thiên khác trong cõi Phạm thiên này không?"
Na me, mārisa, sā diṭṭhīti yā mesā, ‘‘idhāgantuṃ samattho añño samaṇo vā brāhmaṇo vā natthī’’ti pure diṭṭhi, natthi me sā.
" Master, that view is not mine" means: "That former view of mine, 'There is no other ascetic or brahmin capable of coming here,' is not mine now."
Na me, mārisa, sā diṭṭhī (Thưa Tôn giả, quan điểm ấy không còn nơi tôi) có nghĩa là: "Thưa Tôn giả, quan điểm trước đây của tôi là 'không có Sa-môn hay Bà-la-môn nào khác có khả năng đến được đây' thì nay không còn nữa."
Kathaṃ vajjanti kena kāraṇena vadeyyaṃ.
" How should one speak?" – For what reason should one speak?
Kathaṃ vajja (Làm sao có thể nói?) có nghĩa là: "Vì lý do gì mà có thể nói như vậy?"
Niccomhi sassatoti imassa kira brahmuno laddhidiṭṭhi sassatadiṭṭhi cāti dve diṭṭhiyo.
" I am permanent, eternal" – For this Brahma, there were two views: the view of (his own) attainment and the eternalist view (sassatadiṭṭhi).
Niccomhi sassato (Tôi là thường còn, vĩnh cửu) – vị Phạm thiên này có hai tà kiến: kiến chấp về ngã (laddhidiṭṭhi) và kiến chấp thường còn (sassatadiṭṭhi).
Tatrāssa tathāgatañceva tathāgatasāvake ca passato laddhidiṭṭhi pahīnā.
When he saw the Tathāgata and the Tathāgata's disciples, his view of attainment was abandoned.
Khi nhìn thấy Đức Như Lai và các đệ tử của Đức Như Lai, kiến chấp về ngã của vị ấy đã được đoạn trừ.
Bhagavā panettha mahantaṃ dhammadesanaṃ desesi.
Thereupon, the Blessed One delivered a great discourse on the Dhamma.
Và Đức Thế Tôn đã thuyết một bài pháp vĩ đại ở đây.
Brahmā desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the end of the discourse, Brahma was established in the fruit of stream-entry (sotāpatti).
Khi bài pháp kết thúc, vị Phạm thiên đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Itissa maggena sassatadiṭṭhi pahīnā, tasmā evamāha.
Thus, his eternalist view was abandoned through the path; therefore, he spoke thus.
Như vậy, kiến chấp thường còn của vị ấy đã được đoạn trừ nhờ đạo lộ. Vì thế, vị ấy nói như vậy.
Brahmapārisajjanti brahmapāricārikaṃ.
" Brahma's retinue" means Brahma's attendants.
Brahmapārisajja (Thị giả Phạm thiên) có nghĩa là Phạm thiên hầu cận.
Therānañhi bhaṇḍagāhakadaharā viya brahmānampi pārisajjā brahmāno nāma honti.
Just as there are junior monks who carry the bowls for the Elders, so too there are Brahmas named "Brahma's retinue" who are attendants to the Brahmas.
Giống như các Sa-di nhỏ tuổi giữ bát cho các Trưởng lão, các Phạm thiên hầu cận cũng được gọi là Phạm thiên.
Tenupasaṅkamāti kasmā therasseva santikaṃ pesesi?
" Go to him" – Why did he send (the Brahma) only to the Elder?
Tenupasaṅkamā (Hãy đến gần vị ấy) – Tại sao lại sai đến gần chỉ một vị Trưởng lão?
There kirassa tattakeneva kathāsallāpena vissāso udapādi, tasmā tasseva santikaṃ pesesi aññepīti yathā tumhe cattāro janā, kinnu kho evarūpā aññepi atthi, udāhu tumhe cattāro eva mahiddhikāti?
It is said that familiarity arose in that Brahma with the Elder through that very conversation; therefore, he sent (the Brahma) to that Elder asking: " Are there others as well?" – "Are there others like you four, or are you four the only ones with great psychic power?"
Có lẽ, nhờ cuộc trò chuyện ngắn ngủi đó, vị Phạm thiên đã có lòng tin với vị Trưởng lão. Vì thế, vị ấy đã sai đến gần chỉ vị ấy. Aññepī (Những người khác nữa) có nghĩa là: "Nếu các ngài là bốn vị như vậy, thì còn có những vị khác như thế nữa không, hay chỉ có bốn vị là có đại thần thông?"
Tevijjāti pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayasaṅkhātāhi tīhi vijjāhi samannāgatā.
" Possessing the three knowledges (tevijjā)" means endowed with the three knowledges, namely, knowledge of past lives (pubbenivāsā), the divine eye (dibbacakkhu), and the destruction of defilements (āsavakkhaya).
Tevijjā (Tam Minh) có nghĩa là đầy đủ ba minh: Túc Mạng Minh (pubbenivāsadibbacakkhu), Thiên Nhãn Minh (dibbacakkhu) và Lậu Tận Minh (āsavakkhayasaṅkhātā).
Iddhipattāti iddhividhañāṇaṃ pattā.
" Attained to psychic powers (iddhipattā)" means attained to the knowledge of psychic powers (iddhividhañāṇa).
Iddhipattā (Đắc thần thông) có nghĩa là đã đạt được trí tuệ về các loại thần thông (iddhividhañāṇa).
Cetopariyāyakovidāti paresaṃ cittācāre kusalā.
" Skilled in penetrating the minds of others (cetopariyāyakovidā)" means skilled in (knowing) the mental conduct of others.
Cetopariyāyakovidā (Thiện xảo về Tâm thông) có nghĩa là khéo léo trong việc thấu hiểu tâm hành của người khác.
Evamettha pañca abhiññāpi sarūpena vuttā.
Thus, five abhiññās (supernormal powers) are directly stated here.
Như vậy, năm thắng trí (abhiññā) cũng đã được nói đến ở đây theo bản chất của chúng.
Dibbasotaṃ pana tāsaṃ vasena āgatameva hoti.
The divine ear (dibbasota) is implicitly included among them.
Còn Thiên Nhĩ thông (dibbasota) thì tự nhiên có được nhờ vào các thắng trí đó.
Bahūti evarūpā chaḷabhiññā buddhasāvakā bahū gaṇanapathaṃ atikkantā, sakalaṃ jambudīpaṃ kāsāvapajjotaṃ katvā vicarantīti.
" Many" means that such disciples of the Buddha, possessing the six abhiññās, are numerous, beyond calculation, and wander throughout the entire Jambudīpa, making it resplendent with the light of their robes.
Bahū (Nhiều) có nghĩa là: "Các đệ tử của Đức Phật, những bậc có sáu thắng trí như vậy, rất nhiều, vượt quá số lượng có thể đếm được, họ đang du hành khắp toàn bộ Jambudīpa (Diêm Phù Đề), làm cho nơi đây rực sáng với y cà-sa."
Pañcamaṃ.
The Fifth.
Thứ năm.
177. Chaṭṭhe paccekaṃ dvārabāhanti ekeko ekekaṃ dvārabāhaṃ nissāya dvārapālā viya aṭṭhaṃsu.
In the Sixth (sutta), "paccekaṃ dvārabāhaṃ" means each one, leaning against a door-post, stood like a doorkeeper.
177. Trong kinh thứ sáu, paccekaṃ dvārabāha (mỗi người một trụ cổng) có nghĩa là mỗi vị đứng tựa vào một trụ cổng như những người gác cổng.
Iddhoti jhānasukhena samiddho.
"Iddho" means prosperous with the bliss of jhāna.
Iddho (Thành tựu) có nghĩa là thành tựu với sự an lạc của thiền định.
Phītoti abhiññāpupphehi supupphito.
"Phīto" means well-blossomed with the flowers of abhiññā.
Phīto (Nở rộ) có nghĩa là nở rộ với những bông hoa thắng trí.
Anadhivāsentoti asahanto.
"Anadhivāsento" means not enduring, unable to bear.
Anadhivāsento (Không chịu đựng) có nghĩa là không thể chịu đựng được.
Etadavocāti etesaṃ nimmitabrahmānaṃ majjhe nisinno etaṃ ‘‘passasi me’’tiādivacanaṃ avoca.
"Etadavocā" means, sitting among those created Brahmas, he spoke this statement, "Do you see me?" and so on.
Etadavocā (Đã nói điều này) có nghĩa là ngồi giữa các Phạm thiên hóa hiện đó, vị ấy đã nói lời "Ngươi có thấy ta không?" và những lời tương tự.
Tayo supaṇṇāti gāthāya pañcasatāti satapadaṃ rūpavasena vā pantivasena vā yojetabbaṃ.
" Three supaṇṇā" – In this verse, the word sata (hundred) in pañcasatā should be combined either in terms of "forms" or "rows".
Tayo supaṇṇā (Ba Supaṇṇa) trong bài kệ, từ "pañcasatā" (năm trăm) với phần "sata" (trăm) nên được kết hợp theo nghĩa hình tướng hoặc theo nghĩa hàng ngũ.
Rūpavasena tāva tayo supaṇṇāti tīṇi supaṇṇarūpasatāni.
First, in terms of "forms," " three supaṇṇā" means three hundred supaṇṇa forms.
Trước hết, theo nghĩa hình tướng, tayo supaṇṇā có nghĩa là ba trăm hình tướng chim Supaṇṇa.
Caturo ca haṃsāti cattārihaṃsarūpasatāni.
" And four haṃsā" means four hundred haṃsa forms.
Caturo ca haṃsā có nghĩa là bốn trăm hình tướng chim Hamsa.
Bugghīnisā pañcasatāti byagghasadisā ekacce migā byagghīnisā nāma, tesaṃ byagghīnisārūpakānaṃ pañcasatāni, pantivasena tayo supaṇṇāti tīṇi supaṇṇapantisatāni, caturo haṃsāti cattāri haṃsapantisatāni.
" Five hundred bugghīnisā" means certain deer resembling tigers are called bugghīnisā; five hundred forms of those bugghīnisā. In terms of "rows," " three supaṇṇā" means three hundred rows of supaṇṇā, " four haṃsā" means four hundred rows of haṃsā.
Bugghīnisā pañcasatā – một số loài thú giống như hổ được gọi là byagghīnisā, năm trăm hình tướng byagghīnisā đó. Theo nghĩa hàng ngũ, tayo supaṇṇā có nghĩa là ba trăm hàng chim Supaṇṇa, caturo haṃsā có nghĩa là bốn trăm hàng chim Hamsa.
Byagghīnisā pañcasatāti pañca byagghīnisā pantisatāni.
" Five hundred byagghīnisā" means five hundred rows of byagghīnisā.
Byagghīnisā pañcasatā có nghĩa là năm trăm hàng byagghīnisā.
Jhāyinoti jhāyissa mayhaṃ vimāne ayaṃ vibhūtīti dasseti.
" The meditator" – He shows that "this splendor is in my celestial mansion, I who am a meditator."
Jhāyino (Thiền giả) có nghĩa là cho thấy rằng sự huy hoàng này có trong cung điện của tôi, người đang thiền định.
Obhāsayanti obhāsayamānaṃ.
" Illuminating" means shining forth.
Obhāsaya (Chiếu sáng) có nghĩa là đang chiếu sáng.
Uttarassaṃ disāyanti taṃ kira kanakavimānaṃ tesaṃ mahābrahmānaṃ ṭhitaṭṭhānato uttaradisāyaṃ hoti.
" In the northern direction" – It is said that golden celestial mansion is in the northern direction from the place where those great Brahmas reside.
Uttarassaṃ disāya (Ở phương bắc) – cung điện vàng đó nằm ở phương bắc so với nơi các Đại Phạm thiên đứng.
Tasmā evamāha.
Therefore, he spoke thus.
Vì vậy, vị ấy nói như vậy.
Ayaṃ panassa adhippāyo – evarūpe kanakavimāne vasanto ahaṃ kassa aññassa upaṭṭhānaṃ gamissāmīti.
His intention here is: "Residing in such a golden celestial mansion, to which other (being) shall I go to attend?"
Ý định của vị ấy là: "Sống trong cung điện vàng như thế này, tôi sẽ đến hầu hạ ai khác?"
Rūpe raṇaṃ disvāti rūpamhi jātijarābhaṅgasaṅkhātaṃ dosaṃ disvā.
" Seeing the blemish in form" means seeing the fault in form, consisting of birth, aging, and dissolution.
Rūpe raṇaṃ disvā (Thấy sự bất an trong sắc) có nghĩa là thấy lỗi lầm trong sắc, tức là sinh, già, hoại.
Sadā pavedhitanti sītādīhi ca niccaṃ pavedhitaṃ calitaṃ ghaṭṭitaṃ rūpaṃ disvā.
" Always trembling" means seeing form as always trembling, shaking, and afflicted by cold and other (adversities).
Sadā pavedhita (Luôn luôn rung động) có nghĩa là thấy sắc luôn luôn rung động, lay chuyển, bị va chạm bởi lạnh lẽo và các yếu tố khác.
Tasmā na rūpe ramati sumedhoti yasmā rūpe raṇaṃ passati, sadā pavedhitañca rūpaṃ passati, tasmā sumedho sundarapañño so satthā rūpe na ramatīti.
" Therefore, the wise one does not delight in form" means: Because he sees the blemish in form, and he sees form as always trembling, therefore, that Teacher, the wise one, does not delight in form.
Tasmā na rūpe ramati sumedho (Vì vậy, bậc trí tuệ không vui thích trong sắc) có nghĩa là: "Vì thấy sự bất an trong sắc, và thấy sắc luôn luôn rung động, nên bậc trí tuệ, tức là bậc Đạo Sư có trí tuệ tuyệt vời đó, không vui thích trong sắc."
Chaṭṭhaṃ.
The Sixth.
Thứ sáu.
178. Sattame appameyyaṃ paminantoti appameyyaṃ khīṇāsavapuggalaṃ ‘‘ettakaṃ sīlaṃ, ettako samādhi, ettakā paññā’’ti evaṃ minanto.
In the Seventh (sutta), " measuring the immeasurable" means measuring an Arahant (khīṇāsava-puggala) thus: "So much virtue, so much concentration, so much wisdom."
178. Trong kinh thứ bảy, appameyyaṃ paminanto (đo lường một người vô lượng) có nghĩa là đo lường một người đã diệt trừ các lậu hoặc (khīṇāsavapuggala) theo cách "giới hạnh như thế này, định như thế này, tuệ như thế này."
Kodhavidvā vikappayeti ko idha vidvā medhāvī vikappeyya, khīṇāsavova khīṇāsavaṃ minanto kappeyyāti dīpeti.
" What wise person would deliberate with anger?" – He means to show that what wise person, what intelligent person, would deliberate? Only an Arahant would measure an Arahant.
Kodhavidvā vikappaye (Ai là bậc trí tuệ ở đây có thể suy xét?) có nghĩa là: "Ai là bậc trí tuệ ở đây có thể suy xét? Chỉ có một bậc đã diệt trừ lậu hoặc mới có thể đo lường một bậc đã diệt trừ lậu hoặc."
Nivutaṃ taṃ maññeti yo pana puthujjano taṃ pametuṃ ārabhati, taṃ nivutaṃ avakujjapaññaṃ maññāmīti.
" I consider him veiled" means: Whoever, being a worldling, begins to measure him, I consider that person to be veiled, with inverted wisdom.
Nivutaṃ taṃ maññe (Tôi cho rằng người đó bị che lấp) có nghĩa là: "Tôi cho rằng một phàm phu nào đó bắt đầu đo lường bậc ấy là người có trí tuệ bị che lấp."
Sattamaṃ.
The Seventh.
Thứ bảy.
180. Navame ābādhikoti ‘‘sāsapamattīhi pīḷakāhī’’tiādinā nayena anantarasutte āgatena ābādhena ābādhiko.
In the Ninth (sutta), "ābādhiko" means afflicted by the illness mentioned in the immediately preceding sutta, such as "with afflictions the size of mustard seeds."
180. Trong kinh thứ chín, ābādhiko (bị bệnh) có nghĩa là bị bệnh với những vết loét nhỏ như hạt cải, như đã nói trong kinh liền trước.
Bāḷhagilānoti adhimattagilāno.
"Bāḷhagilāno" means severely ill.
Bāḷhagilāno (Bệnh rất nặng) có nghĩa là bệnh quá nặng.
Turūti kokālikassa upajjhāyo turutthero nāma anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbatto.
"Turū" refers to the Elder Turū, Kokālika's preceptor, who, having attained the Anāgāmi fruit, was reborn in the Brahma-world.
Turū (Turū) – Đại đức Turū, vị thầy của Kokālika, đã chứng đắc quả Bất Hoàn (Anāgāmiphala) và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
So bhūmaṭṭhakadevatā ādiṃ katvā, ‘‘ayuttaṃ kokālikena kataṃ aggasāvake antimavatthunā abbhācikkhantenā’’ti paramparāya brahmalokasampattaṃ kokālikassa pāpakammaṃ sutvā – ‘‘mā mayhaṃ passantasseva varāko nassi, ovadissāmi naṃ theresu cittapasādatthāyā’’ti āgantvā tassa purato aṭṭhāsi.
Hearing about Kokālika's evil deed, which had reached the Brahma-world through a succession of deities, starting from the earth-dwelling deities, that "it was improper for Kokālika to slander the chief disciples with the gravest offense," he thought, "May this wretch not perish while I watch; I shall admonish him to gain confidence in the Elders." So he came and stood before him.
Vị ấy, bắt đầu từ các vị thiên sống trên đất, nghe về ác nghiệp của Kokālika đã lan truyền đến cõi Phạm thiên, rằng "Kokālika đã làm điều không đúng khi vu khống các vị Thượng thủ đệ tử bằng một tội ác tột cùng." Vị ấy nghĩ: "Đừng để kẻ đáng thương này bị hủy diệt ngay trước mắt ta. Ta sẽ khuyên bảo y để y có lòng tin vào các vị Trưởng lão." Rồi vị ấy đến và đứng trước mặt Kokālika.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘turū paccekabrahmā’’ti.
It is with reference to him that it is said, "Turū, a pacceka-brahma."
Để chỉ điều đó, đã nói: "Turū, một Phạm thiên độc giác."
Pesalāti piyasīlā.
"Pesalā" means of amiable character.
Pesalā (Dễ thương) có nghĩa là có giới hạnh đáng yêu.
Kosi tvaṃ, āvusoti nipannakova kabarakkhīni ummīletvā evamāha.
" Who are you, friend?" – Lying down, he opened his mottled eyes and spoke thus.
Kosi tvaṃ, āvuso (Này Hiền giả, ông là ai?) – Kokālika nằm đó, mở mắt lờ đờ và nói như vậy.
Passa yāvañca teti passa yattakaṃ tayā aparaddhaṃ, attano nalāṭe mahāgaṇḍaṃ apassanto sāsapamattāya pīḷakāya maṃ codetabbaṃ maññasīti āha.
" See how much (evil) you have (done)" – He said, "See how much you have erred; not seeing the large boil on your own forehead, you think I should be rebuked for a mustard-seed-sized affliction."
Passa yāvañca te (Hãy xem lỗi lầm của ngươi) có nghĩa là: "Hãy xem lỗi lầm mà ngươi đã phạm. Ngươi không thấy vết sưng lớn trên trán mình mà lại nghĩ rằng ta đáng bị khiển trách vì một vết loét nhỏ như hạt cải sao?"
Atha naṃ ‘‘adiṭṭhippatto ayaṃ varāko, gilaviso viya kassaci vacanaṃ na karissatī’’ti ñatvā purisassa hītiādimāha.
Then, realizing, "This wretch has not attained insight and will not listen to anyone, like a diseased serpent," he spoke the verse beginning " A man's axe."
Rồi, biết rằng "kẻ đáng thương này chưa đạt được chánh kiến, sẽ không nghe lời ai như người bị ngộ độc," vị ấy nói purisassa hī (Thật vậy, của người) và những lời tiếp theo.
Tattha kuṭhārīti kuṭhārisadisā pharusā vācā.
There, " axe" means harsh words like an axe.
Trong đó, kuṭhārī (lưỡi rìu) có nghĩa là lời nói thô bạo như lưỡi rìu.
Chindatīti kusalamūlasaṅkhāte mūleyeva nikantati.
" Cuts down" means it severs at the very root, which consists of wholesome roots (kusalamūla).
Chindatī (Cắt đứt) có nghĩa là cắt đứt ngay từ gốc rễ, tức là các căn lành.
Nindiyanti ninditabbaṃ dussīlapuggalaṃ.
" One who is to be blamed" means a blameworthy, immoral person.
Nindiya (Đáng chê trách) có nghĩa là người đáng bị chê trách, người có giới hạnh xấu.
Pasaṃsatīti uttamatthe sambhāvetvā khīṇāsavoti vadati.
" Praises" means he esteems him as supreme and calls him an Arahant.
Pasaṃsatī (Khen ngợi) có nghĩa là tôn kính ở mức độ cao nhất và nói rằng đó là một bậc đã diệt trừ lậu hoặc.
Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti, yo vā pasaṃsitabbo khīṇāsavo, taṃ antimavatthunā codento ‘‘dussīlo aya’’nti vadati.
" Or blames one who is to be praised" means: Or one who is to be praised, an Arahant, by accusing him with the gravest offense, says, "This one is immoral."
Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyo (Hoặc chê trách người đáng được khen ngợi) có nghĩa là: "Hoặc người đáng được khen ngợi, bậc đã diệt trừ lậu hoặc, thì lại bị vu khống bằng một tội ác tột cùng, nói rằng 'người này có giới hạnh xấu'."
Vacināti mukhena so kalinti, so taṃ aparādhaṃ mukhena vicināti nāma.
" He gathers that fault with his mouth" means he truly gathers that offense with his mouth.
Vacināti mukhena so kali (Người đó tích lũy tội lỗi bằng miệng) có nghĩa là người đó tích lũy tội lỗi bằng miệng.
Kalinā tenāti tena aparādhena sukhaṃ na vindati.
" By that fault" means he does not find happiness by that fault.
Kalinā tenā (Do tội lỗi đó) có nghĩa là do tội lỗi đó, người ấy không tìm thấy hạnh phúc.
Nindiyapasaṃsāya hi pasaṃsiyanindāya ca samakova vipāko.
Indeed, the result of praising the blameworthy and blaming the praiseworthy is the same.
Quả báo của việc tán dương người đáng chê và chê bai người đáng tán dương là như nhau.
Idāni tassa mahantatarabhāvaṃ dassento sataṃ sahassānantiādimāha.
Now, showing the greatness of that, he said, “A hundred thousand” and so on.
Bây giờ, để chỉ ra sự vĩ đại hơn của điều đó, (Đức Phật) đã nói câu ‘sataṃ sahassāna’ và những câu tiếp theo.
Tattha sataṃ sahassānanti nirabbudagaṇanāya satasahassaṃ.
In that, “a hundred thousand” means a hundred thousand by the calculation of nirabbuda.
Trong đó, sataṃ sahassāna là một trăm ngàn theo số Nirabbuda.
Chattiṃsatīti aparāni chattiṃsati nirabbudāni.
“Thirty-six” means another thirty-six nirabbudas.
Chattiṃsatī là ba mươi sáu Nirabbuda khác.
Pañca cāti abbudagaṇanāya pañca abbudāni.
“And five” means five abbudas by the calculation of abbuda.
Pañca cā là năm Abbudā theo số Abbudā.
Yamariyagarahīti yaṃ ariye garahanto nirayaṃ upapajjati, tattha ettakaṃ āyuppamāṇanti.
“Whoever blames the Noble Ones” means that the lifespan in the niraya one is reborn into after blaming the Noble Ones is that much.
Yamariyagarahī là khi chê bai các bậc Thánh, người đó tái sinh vào địa ngục, ở đó tuổi thọ là bấy nhiêu.
Navamaṃ.
The Ninth.
Thứ chín.
181. Dasame kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamīti, ko ayaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkami?
In the tenth sutta, “The bhikkhu Kokālika approached the Bhagavā,” who was this Kokālika, and why did he approach?
Ở kinh thứ mười, “Tỳ khưu Kokālika đi đến chỗ Đức Thế Tôn”, tỳ khưu Kokālika này là ai, và vì sao ông ta lại đến?
Ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārāpite vihāre paṭivasati cūḷakokālikoti nāmena, na devadattassa sisso.
This Kokālika, it is said, was the son of a rich man in the Kokālika country, in the city of Kokālika. He went forth and dwelt in a monastery built by his father, named Cūḷakokālika. He was not a disciple of Devadatta.
Nghe nói, ông Kokālika này là con trai của trưởng giả Kokālika ở thành phố Kokālika thuộc xứ Kokālika, sau khi xuất gia, ông ta cư ngụ trong tu viện do cha mình xây dựng, với tên gọi Cūḷakokālika, không phải là đệ tử của Devadatta.
So hi brāhmaṇaputto mahākokāliko nāma.
That (Devadatta's disciple) was a Brahmin's son named Mahākokālika.
Người kia là con trai Bà-la-môn tên Mahākokālika.
Bhagavati pana sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekāvāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā taṃ vihāraṃ agamaṃsu.
While the Bhagavā was staying in Sāvatthī, the two chief disciples, accompanied by about five hundred bhikkhus, were wandering through the countryside. As the Rains Retreat approached, wishing to dwell in solitude, they dismissed those bhikkhus, took their own bowls and robes, went to that city in that region, and entered that monastery.
Khi Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Sāvatthī, hai vị Trưởng lão hàng đầu cùng với khoảng năm trăm vị tỳ khưu đang du hành trong các vùng quê, khi mùa an cư sắp đến, họ muốn tìm một nơi vắng vẻ để an cư. Sau khi cho các tỳ khưu khác đi trước, hai vị Trưởng lão tự mình mang y bát đến thành phố đó trong vùng quê đó và đi đến tu viện đó.
Tattha nesaṃ kokāliko vattaṃ dassesi.
There, Kokālika showed them hospitality.
Ở đó, Kokālika đã làm bổn phận tiếp đón họ.
Te tena saddhiṃ sammoditvā, ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā kassaci ārocehī’’ti paṭiññaṃ gahetvā vasiṃsu.
They greeted him, took his promise, “Friend, we will stay here for three months, do not tell anyone,” and stayed.
Hai vị Trưởng lão đã nói chuyện thân mật với ông ta, rồi nói: “Thưa hiền giả, chúng tôi sẽ an cư ba tháng ở đây, xin đừng nói cho ai biết.” Sau khi nhận lời hứa, họ đã an cư.
Vasitvā pavāraṇādivase pavāretvā, ‘‘gacchāma mayaṃ, āvuso’’ti kokālikaṃ āpucchiṃsu.
After staying and concluding the Pavāraṇā and so on, they took leave of Kokālika, saying, “Friend, we are leaving.”
Sau khi an cư xong và đã làm lễ Pavāraṇā, họ chào Kokālika và nói: “Thưa hiền giả, chúng tôi đi đây.”
Kokāliko ‘‘ajjekadivasaṃ, āvuso, vasitvā sve gamissathā’’ti vatvā dutiyadivase nagaraṃ pavisitvā manusse āmantesi – ‘‘āvuso, tumhe aggasāvake idhāgantvā vasamānepi na jānātha, na ne koci paccayenāpi nimantetī’’ti.
Kokālika said, “Friends, stay one more day, and you can leave tomorrow.” The next day, he entered the city and addressed the people, “Friends, you do not even know that the chief disciples have come and stayed here, and no one has even invited them for requisites!”
Kokālika nói: “Thưa hiền giả, xin hãy ở lại một ngày hôm nay, ngày mai hãy đi.” Sau đó, ngày hôm sau, ông ta vào thành phố và mời gọi mọi người: “Thưa quý vị, quý vị không biết rằng hai vị Trưởng lão hàng đầu đã đến và an cư ở đây sao? Không ai mời họ cúng dường cả.”
Nagaravāsino, ‘‘kahaṃ, bhante, therā, kasmā no na ārocayitthā’’ti?
The townspeople said, “Where are the Theras, Venerable Sir? Why did you not inform us?”
Cư dân thành phố hỏi: “Bạch Đại đức, các vị Trưởng lão ở đâu? Sao Đại đức không báo cho chúng tôi biết?”
Kiṃ āvuso ārocitena, kiṃ na passatha dve bhikkhū therāsane nisīdante, ete aggasāvakāti.
“What is there to inform about, friends? Do you not see the two bhikkhus seated on the Thera's seat? These are the chief disciples!”
“Thưa quý vị, báo làm gì? Quý vị không thấy hai vị tỳ khưu đang ngồi trên ghế Trưởng lão sao? Đó là hai vị Trưởng lão hàng đầu đấy.”
Te khippaṃ sannipatitvā sappiphāṇitādīni ceva cīvaradussāni ca saṃhariṃsu.
They quickly gathered together ghee, treacle, and other things, as well as cloth for robes.
Họ nhanh chóng tập hợp lại và quyên góp bơ sữa, mật ong, và các tấm vải y.
Kokāliko cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā payuttavācāya uppannaṃ lābhaṃ na sādiyissanti, asādiyantā ‘āvāsikassa dethā’ti vakkhantī’’ti.
Kokālika thought, “The chief disciples, being extremely content with little, will not accept the requisites offered with these words, and not accepting them, they will say, ‘Give them to the resident bhikkhu’.”
Kokālika suy nghĩ: “Hai vị Trưởng lão hàng đầu là những người rất ít dục, họ sẽ không chấp nhận những vật cúng dường có được do lời nói khuyến khích. Khi không chấp nhận, họ sẽ nói: ‘Hãy cúng dường cho vị tỳ khưu thường trú ở đây.’”
Taṃ taṃ lābhaṃ gāhāpetvā therānaṃ santikaṃ agamāsi.
He had them accept those requisites and then went to the Theras.
Sau khi khiến họ nhận những vật cúng dường đó, ông ta đi đến chỗ các vị Trưởng lão.
Therā disvāva ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ, na kokālikassa kappantī’’ti paṭikkhipitvā pakkamiṃsu.
The Theras, seeing them, immediately rejected them, saying, “These requisites are neither suitable for us nor for Kokālika,” and departed.
Các vị Trưởng lão vừa thấy liền từ chối và bỏ đi, nói: “Những vật cúng dường này không phù hợp cho chúng tôi, cũng không phù hợp cho Kokālika.”
Kokāliko ‘‘kathaṃ hi nāma attanā agaṇhantā mayhampi adāpetvā pakkamissantī’’ti?
Kokālika thought, “How is it that they, not accepting them themselves, departed without letting me accept them either?”
Kokālika nghĩ: “Sao họ lại bỏ đi mà không cho mình nhận, trong khi tự họ không nhận?”
Āghātaṃ uppādesi.
He conceived resentment.
Ông ta khởi lên lòng oán hận.
Tepi bhagavato santikaṃ gantvā bhagavantaṃ vanditvā puna attano parisaṃ ādāya janapadacārikaṃ carantā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ paccāgamiṃsu.
Those (Theras) went to the Bhagavā, paid homage to him, and then, taking their assembly, wandered through the countryside, gradually returning to that same city in that region.
Sau đó, các vị Trưởng lão đi đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi lại cùng với chúng tỳ khưu của mình du hành trong các vùng quê, tuần tự trở lại thành phố đó trong xứ đó.
Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjitvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ.
The townspeople, recognizing the Theras, prepared alms together with requisites, built a pavilion in the middle of the city, gave alms, and offered requisites to the Theras.
Dân chúng thành phố nhận ra các vị Trưởng lão, chuẩn bị bữa cúng dường cùng với các vật dụng, dựng một gian nhà giữa thành phố và cúng dường, rồi dâng các vật dụng cho các vị Trưởng lão.
Therā bhikkhusaṅghassa niyyādayiṃsu.
The Theras distributed them to the Saṅgha of bhikkhus.
Các vị Trưởng lão đã bố thí cho Tăng đoàn tỳ khưu.
Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisā maññe’’ti there upasaṅkamitvā, ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā viya, idāni pana pāpabhikkhū jātā’’ti vatvā ‘‘mūlaṭṭhāneyeva nesaṃ patiṭṭhaṃ bhindissāmī’’ti taramānarūpo nikkhamitvā sāvatthiṃ gantvā yena bhagavā tenupasaṅkami.
Seeing that, Kokālika thought, “These were formerly content with little, but now they have become bhikkhus of evil desires. I suppose they were only outwardly content, simple, and secluded before.” Then, approaching the Theras, he said, “Friends, you were like those content with little before, but now you have become bhikkhus of evil desires.” Thinking, “I will destroy their foundation at its very root,” he hastily departed, went to Sāvatthī, and approached the Bhagavā.
Thấy vậy, Kokālika nghĩ: “Trước đây họ ít dục, bây giờ thì họ đã trở thành những tỳ khưu có nhiều dục vọng. Có lẽ trước đây họ chỉ giả vờ là ít dục, tri túc và viễn ly.” Rồi ông ta đến gặp các vị Trưởng lão, nói: “Thưa hiền giả, trước đây quý vị có vẻ ít dục, nhưng bây giờ quý vị đã trở thành những tỳ khưu xấu xa.” Ông ta vội vã rời đi, nghĩ: “Mình sẽ phá hoại nền tảng của họ ngay từ gốc rễ.” Rồi ông ta đến Sāvatthī, đi đến chỗ Đức Thế Tôn.
Ayameva kokāliko iminā ca kāraṇena upasaṅkamīti veditabbo.
This is who Kokālika was, and for this reason he approached (the Bhagavā).
Cần phải biết rằng đây chính là Kokālika và ông ta đã đến vì lý do này.
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjento aññāsi – ‘‘ayaṃ aggasāvake akkositukāmo āgato’’ti.
As soon as the Bhagavā saw him approaching in such haste, he realized, upon reflection, “This one has come to revile the chief disciples.”
Đức Thế Tôn vừa thấy ông ta vội vã đến liền quán xét và biết: “Người này đến để phỉ báng hai vị Trưởng lão hàng đầu.”
‘‘Sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti ca āvajjento, ‘‘na sakkā paṭisedhetuṃ, theresu aparajjhitvā kālaṅkato ekaṃsena padumaniraye nibbattissatī’’ti disvā, ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti vādamocanatthaṃ ariyūpavādassa ca mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ mā hevanti tikkhattuṃ paṭisedhesi.
Reflecting further, “Can he be restrained?” he saw, “He cannot be restrained; having committed an offense against the Theras, he will certainly be reborn in the Paduma-niraya upon dying.” To prevent the accusation that “the Buddha did not restrain him upon hearing him revile Sāriputta and Moggallāna,” and to show the great blameworthiness of slandering the Noble Ones, he restrained him three times, saying, “Do not (do so).”
Khi quán xét xem “có thể ngăn cản được không,” Ngài thấy: “Không thể ngăn cản được. Sau khi phạm lỗi với các vị Trưởng lão, người này chắc chắn sẽ tái sinh vào địa ngục Paduma.” Để tránh bị chỉ trích rằng “Ngài nghe người ta phỉ báng Sāriputta và Moggallāna mà không ngăn cản,” và để chỉ ra tội lỗi lớn của việc phỉ báng các bậc Thánh, Ngài đã ba lần ngăn cản bằng lời “mā hevaṃ.”
Tattha mā hevanti mā evaṃ abhaṇi.
In that, “do not (do so)” means, “do not speak thus.”
Trong đó, mā hevaṃ có nghĩa là chớ nói như vậy.
Saddhāyikoti saddhāya ākaro pasādāvaho saddhātabbavacano vā.
“Trustworthy” means a source of faith, inspiring confidence, or one whose words are to be trusted.
Saddhāyiko có nghĩa là người có đức tin, đáng tin cậy, hoặc lời nói đáng tin cậy.
Paccayikoti pattiyāyitabbavacano.
“Reliable” means one whose words are to be believed.
Paccayiko có nghĩa là lời nói đáng tin cậy.
Pakkāmīti kammānubhāvena codiyamāno pakkāmi.
“He departed” means he departed, driven by the power of his kamma.
Pakkāmī có nghĩa là bị nghiệp thúc đẩy nên bỏ đi.
Okāsakataṃ hi kammaṃ na sakkā paṭibāhituṃ, taṃ tassa tattha ṭhātuṃ na adāsi.
For kamma that has found an opportunity cannot be obstructed; it did not allow him to remain there.
Nghiệp đã tạo ra cơ hội không thể ngăn cản, nó không cho phép ông ta ở lại đó.
Acirapakkantassāti pakkantassa sato na cireneva.
“Not long after he departed” means not long after he had departed.
Acirapakkantassā có nghĩa là không lâu sau khi ông ta bỏ đi.
Sabbo kāyo phuṭo ahosīti kesaggamattampi okāsaṃ āvajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi.
“His whole body became covered” means his entire body, even to the tip of a hair, became covered with boils that broke through the bones.
Sabbo kāyo phuṭo ahosī có nghĩa là toàn thân ông ta bị bao phủ bởi những mụn nhọt nổi lên, phá vỡ xương, không còn một kẽ hở nào dù chỉ bằng sợi tóc.
Yasmā pana buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ na deti, dassanūpacāre vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu.
However, because such kamma, by the power of the Buddha, does not bear fruit in the Buddha’s presence, but bears fruit immediately after one has left his sight, boils erupted on him not long after he departed.
Tuy nhiên, vì nghiệp ác như vậy không thể cho quả ngay trước mặt chư Phật do uy lực của chư Phật, mà chỉ cho quả khi đã rời khỏi tầm nhìn của các Ngài, nên những mụn nhọt đã nổi lên trên người ông ta không lâu sau khi ông ta rời đi.
Kalāyamattiyoti caṇakamattiyo.
“The size of peas” means the size of chickpeas.
Kalāyamattiyo có nghĩa là to bằng hạt đậu.
Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo.( Billamattiyoti mahābeluvamattiyo.) Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu.
“The size of young bael fruit” means the size of young bael fruit. ( “The size of bael fruit” means the size of large bael fruit.) “They burst open” means they broke open.
Beluvasalāṭukamattiyo có nghĩa là to bằng quả mộc qua non. (Billamattiyo có nghĩa là to bằng quả mộc qua lớn.) Pabhijjiṃsū có nghĩa là vỡ ra.
Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi.
When they burst open, his whole body became like a ripe jackfruit.
Khi chúng vỡ ra, toàn thân ông ta trông như một quả mít chín.
So pakkena gattena jetavanadvārakoṭṭhake visagilito maccho viya kadalipattesu sayi.
With his body thus ripened, he lay on banana leaves in the Jetavana gatehouse, like a fish that had swallowed poison.
Với thân thể chín rữa đó, ông ta nằm trên lá chuối ở cổng Jetavana, như một con cá nuốt phải thuốc độc.
Atha dhammasavanatthaṃ āgatāgatā manussā – ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ patto’’ti āhaṃsu.
Then, the people who came to listen to the Dhamma said, “Fie on Kokālika, fie on Kokālika! You did what was improper; relying on your own mouth, you have fallen into ruin and misfortune!”
Sau đó, những người đến nghe Pháp đều nói: “Than ôi Kokālika! Than ôi Kokālika! Ngươi đã làm điều không đúng, tự mình đã rơi vào cảnh tai họa và khổ sở vì cái miệng của mình.”
Tesaṃ sutvā ārakkhadevatā dhi-kāraṃ akaṃsu.
Hearing them, the guardian deities also cried, “Fie!”
Nghe vậy, các vị thiên thần hộ mệnh cũng than ôi.
Ārakkhakadevatānaṃ ākāsadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikāro udapādi.
Through this means, from the guardian deities up to the Akanittha realm, a single cry of “Fie!” arose.
Từ các vị thiên thần hộ mệnh cho đến các vị thiên thần trên không, theo cách này, một tiếng than vang lên đến tận cõi Akanittha.
Athassa upajjhāyo āgantvā ovādaṃ agaṇhantaṃ ñatvā garahitvā pakkāmi.
Then his preceptor came, and knowing that he would not accept advice, reproached him and departed.
Sau đó, vị Upajjhāya của ông ta đến, nhận thấy ông ta không chịu nghe lời khuyên, đã quở trách rồi bỏ đi.
Vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe ekapattho hoti, tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko.
Twenty khārī means that four patthas of the Magadhan measure is one pattha in the Kosala country. By that pattha, four patthas make an āḷhaka, four āḷhakas make a doṇa, four doṇas make a mānikā, and four mānikās make a khārī. Twenty khārī is by that khārī.
Vīsatikhāriko có nghĩa là: Bốn bát (pattha) theo đơn vị đo lường của Magadha là một bát (pattha) ở xứ Kosala. Bốn bát (pattha) theo đơn vị đo lường đó là một āḷhaka. Bốn āḷhaka là một doṇa. Bốn doṇa là một mānikā. Bốn mānikā là một khārī. Theo đơn vị khārī đó, "vīsatikhāriko" là hai mươi khārī.
Tilavāhoti māgadhakānaṃ sukhumatilānaṃ tilasakaṭaṃ.
A cartload of sesame means a cartload of fine Magadhan sesame.
Tilavāho có nghĩa là: Một xe mè (tilasakaṭa) của loại mè hạt nhỏ ở Magadha.
Abbudo nirayoti abbudo nāma pāṭiyekko nirayo natthi.
Abbuda hell: There is no separate hell named Abbuda.
Abbudo nirayo có nghĩa là: Không có một địa ngục riêng biệt nào tên là Abbuda.
Avīcimhiyeva pana abbudagaṇanāya paccitabbaṭṭhānassetaṃ nāmaṃ.
Rather, it is the name of a place in Avīci itself where one must ripen for a number of abbudas.
Mà đây là tên của một nơi phải chịu quả báo trong địa ngục Avīci theo cách tính Abbuda.
Nirabbudādīsupi eseva nayo.
The same method applies to Nirabbuda and others.
Tương tự như vậy đối với Nirabbudā và các loại khác.
Vassagaṇanāpi panettha evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭipakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭipakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ.
Here, the counting of years should be understood as follows: just as a hundred times a hundred thousand is a koṭi, so too a hundred times a hundred thousand koṭis is called a pakoṭi, a hundred times a hundred thousand pakoṭis is called a koṭipakoṭi, a hundred times a hundred thousand koṭipakoṭis is a nahuta, a hundred times a hundred thousand nahutas is a ninnahuta, a hundred times a hundred thousand ninnahutas is one abbuda, and twenty times that is a nirabbuda.
Cách tính năm ở đây cũng nên được hiểu như sau: Cũng như một trăm lần một trăm ngàn là một koṭi, tương tự, một trăm lần một trăm ngàn koṭi được gọi là pakoṭi, một trăm lần một trăm ngàn pakoṭi được gọi là koṭipakoṭi, một trăm lần một trăm ngàn koṭipakoṭi là một nahuta, một trăm lần một trăm ngàn nahuta là một ninnahuta, một trăm lần một trăm ngàn ninnahuta là một abbuda, hai mươi lần số đó là nirabbuda.
Eseva nayo sabbatthāti.
This is the method everywhere.
Tương tự như vậy ở tất cả mọi nơi.
Dasamaṃ.
The Tenth.
Thứ Mười.
182. Dutiyavaggassa paṭhame sappinītīreti sappinīnāmikāya nadiyā tīre.
182. In the first (sutta) of the second chapter, on the bank of the Sappinī means on the bank of the river named Sappinī.
182. Trong kinh thứ nhất của phẩm thứ hai, sappinītīre có nghĩa là trên bờ sông tên là Sappinī.
Sanaṅkumāroti so kira pañcasikhakumārakakāle jhānaṃ bhāvetvā brahmaloke nibbatto kumārakavaṇṇeneva vicarati.
Sanaṅkumāra: It is said that in his youth, when he was Pañcasikha Kumāra, he developed jhāna and was reborn in the Brahma world, where he appeared in the form of a young boy.
Sanaṅkumāro có nghĩa là: Vị ấy, trong thời còn là tiểu đồng Pañcasikha, đã tu tập thiền định và tái sinh vào cõi Phạm thiên, sống với hình dáng của một tiểu đồng.
Tena naṃ ‘‘kumāro’’ti sañjānanti, porāṇakattā pana ‘‘sanaṅkumāro’’ti vuccati.
Therefore, people recognize him as "Kumāra," but because of his ancientness, he is called "Sanaṅkumāra."
Vì vậy, người ta nhận ra ngài là "kumāra" (tiểu đồng), nhưng vì ngài là một vị cổ xưa, nên được gọi là "Sanaṅkumāra".
Janetasminti janitasmiṃ, pajāyāti attho.
Among beings means among those born, among creatures.
Janetasmiṃ có nghĩa là trong chúng sinh, tức là trong loài người.
Ye gottapaṭisārinoti ye janetasmiṃ gottaṃ paṭisaranti tesu loke gottapaṭisārīsu khattiyo seṭṭho.
Those who recall their lineage refers to those who recall their lineage among beings. Among such people in the world who recall their lineage, the Khattiya is the best.
Ye gottapaṭisārino có nghĩa là trong số những người trong thế gian này mà truy nguyên dòng dõi, thì người Sát-đế-lợi là cao quý nhất.
Vijjācaraṇasampannoti bhayabheravasuttapariyāyena (ma. ni. 1.34 ādayo) pubbenivāsādīhi vā tīhi, ambaṭṭhasuttapariyāyena (dī. ni. 1.278 ādayo) vipassanāñāṇaṃ manomayiddhi cha abhiññāyoti imāhi vā aṭṭhahi vijjāhi, sīlesu paripūrakāritā indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satta saddhammā cattāri rūpāvacarajjhānānīti evaṃ pannarasadhammabhedena caraṇena ca samannāgato.
Endowed with knowledge and conduct (vijjācaraṇasampanno) means endowed with the three knowledges, such as recollection of past lives, as described in the Bhayabherava Sutta, or with the eight knowledges (vijjā) mentioned in the Ambaṭṭha Sutta, namely insight-knowledge, mind-made body, and the six higher knowledges (abhiññā). He is also endowed with conduct (caraṇa) comprising fifteen qualities: perfecting the precepts (sīla), guarding the sense-doors, moderation in eating, devotion to wakefulness, the seven good qualities (saddhammā), and the four rūpāvacara jhānas.
Vijjācaraṇasampanno có nghĩa là vị ấy đầy đủ cả ba minh (vijjā) như tiền kiếp minh (pubbenivāsañāṇa) v.v. theo cách trình bày trong kinh Bhayabherava (Ma. Ni. 1.34 v.v.), hoặc tám minh như tuệ quán (vipassanāñāṇa), thần thông do ý tạo (manomayiddhi), sáu thắng trí (cha abhiññā) theo cách trình bày trong kinh Ambaṭṭha (Dī. Ni. 1.278 v.v.), và cũng đầy đủ mười lăm pháp hạnh (caraṇa) bao gồm sự hoàn thiện giới (sīlesu paripūrakāritā), sự phòng hộ các căn (indriyesu guttadvāratā), sự tiết độ trong ăn uống (bhojane mattaññutā), sự tinh tấn tỉnh thức (jāgariyānuyogo), bảy thiện pháp (satta saddhammā), và bốn thiền sắc giới (cattāri rūpāvacarajjhānāni).
So seṭṭho devamānuseti so khīṇāsavabrāhmaṇo devesu ca manussesu ca seṭṭho uttamoti.
He is the best among gods and humans: That Arahant brahmin is the best, the supreme, among gods and humans.
So seṭṭho devamānuse có nghĩa là vị Bà-la-môn đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsava) ấy là bậc cao quý nhất trong chư thiên và loài người.
Paṭhamaṃ.
The First.
Thứ nhất.
Pantānīti janataṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāre ṭhitāni.
Secluded means situated beyond people, where people do not frequent.
Pantāni có nghĩa là những nơi vắng vẻ, xa rời quần chúng, nơi con người không qua lại.
Saṃyojanavippamokkhāti tāni ca senāsanāni sevamāno na cīvarādīnaṃ atthāya seveyya, atha kho dasasaṃyojanavippamokkhatthāya careyya.
Release from fetters: And by resorting to such dwellings, one should not do so for the sake of robes and so forth, but rather for the sake of release from the ten fetters.
Saṃyojanavippamokkhā có nghĩa là khi hành giả sống ở những trú xứ đó, không nên vì y phục hay các vật dụng khác mà sống, mà phải sống vì mục đích giải thoát khỏi mười kiết sử.
Saṅghe vaseti tesu senāsanesu ratiṃ alabhanto upaṭṭhākādīnaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ gadrabhapiṭṭhe rajaṃ viya uppatanto araññe acaritvā saṅghamajjhe vaseyya.
Reside in the Sangha: If one does not find delight in those secluded dwellings, then, for the sake of safeguarding the minds of attendants and others, one should not wander in the wilderness, but reside among the Sangha, like dust rising on the back of a donkey.
Saṅghe vase có nghĩa là nếu không tìm thấy niềm vui trong những trú xứ đó, để bảo vệ tâm của các vị thị giả v.v., vị ấy không nên đi lang thang trong rừng như bụi bay trên lưng con lừa, mà nên sống giữa Tăng đoàn.
Rakkhitatto satīmāti tattha ca vasanto sagavacaṇḍo goṇo viya sabrahmacārino avijjhanto aghaṭṭento rakkhitatto satipaṭṭhānaparāyaṇo hutvā vaseyya.
Self-guarded and mindful: And residing there, a bhikkhu should dwell with a guarded self, devoted to the foundations of mindfulness, without jostling or annoying his fellow celibates, like a wild bull with his herd.
Rakkhitatto satīmā có nghĩa là khi sống ở đó, vị ấy nên sống với tâm được bảo vệ, chuyên tâm vào các pháp Tứ Niệm Xứ, không gây phiền nhiễu hay va chạm với các vị đồng phạm hạnh, như một con bò đực hung hãn có thể gây nguy hiểm cho những con bò khác.
Idāni saṅghe vasamānassa bhikkhuno bhikkhācāravattaṃ ācikkhanto kulākulantiādimāha.
Now, in teaching the bhikkhu's alms-round practice while dwelling in the Sangha, he said, from house to house, and so on.
Bây giờ, để chỉ dạy hạnh khất thực của một tỳ khưu sống trong Tăng đoàn, Đức Phật đã nói câu kulākulaṃ v.v.
Tattha piṇḍikāya carantoti piṇḍatthāya caramāno.
There, wandering for alms means wandering for food.
Trong đó, piṇḍikāya caranto có nghĩa là đi khất thực.
Sevetha pantāni senāsanānīti saṅghamajjhaṃ otaritvā vasamānopi dhurapariveṇe tālanāḷikeraādīni ropetvā upaṭṭhākādisaṃsaṭṭho na vaseyya, cittakallataṃ pana janetvā cittaṃ hāsetvā tosetvā puna pantasenāsane vaseyyāti araññasseva vaṇṇaṃ katheti.
He should resort to secluded dwellings: Even while dwelling within the Sangha, one should not plant palm trees, coconut trees, etc., in the main courtyard and live in association with attendants, etc. Rather, one should cultivate mental well-being, gladden the mind, satisfy it, and then dwell again in secluded dwellings, thus praising the forest itself.
Sevetha pantāni senāsanānī có nghĩa là dù sống giữa Tăng đoàn, vị ấy không nên trồng cây cọ, dừa v.v. ở các khu vực chính của tu viện và sống hòa mình với các vị thị giả v.v. Thay vào đó, vị ấy nên tạo ra một tâm trạng thanh tịnh, vui vẻ, mãn nguyện, rồi trở lại sống ở những trú xứ vắng vẻ; do đó, Đức Phật đã tán thán rừng núi.
Bhayāti vaṭṭabhayato.
From fear means from the fear of saṃsāra.
Bhayā có nghĩa là từ nỗi sợ hãi của vòng luân hồi (vaṭṭa).
Abhayeti nibbāne.
In the fearless means in Nibbāna.
Abhaye có nghĩa là trong Nibbāna.
Vimuttoti adhimutto hutvā vaseyya.
Liberated means one should dwell having resolved.
Vimutto có nghĩa là sống với tâm quyết định giải thoát.
Yattha bheravāti yasmiṃ ṭhāne bhayajanakā saviññāṇakā sīhabyagghādayo, aviññāṇakā rattibhāge khāṇuvalliādayo bahū atthi.
Where there are dangers means in a place where there are many conscious beings that cause fear, such as lions and tigers, and unconscious things at night, such as tree stumps and creepers.
Yattha bheravā có nghĩa là nơi có nhiều loài đáng sợ, cả hữu tình như sư tử, hổ v.v., và vô tình như gốc cây, dây leo v.v. vào ban đêm.
Sarīsapāti dīghajātikādisarīsapā.
Creeping things means long-bodied creeping creatures and so on.
Sarīsapā có nghĩa là các loài bò sát thân dài v.v.
Nisīdi tattha bhikkhūti tādise ṭhāne bhikkhu nisinno.
A bhikkhu sat there: A bhikkhu sat in such a place.
Nisīdi tattha bhikkhū có nghĩa là một tỳ khưu ngồi ở một nơi như vậy.
Iminā idaṃ dīpeti – bhagavā yathā tumhe etarahi tatraṭṭhakabheravārammaṇāni ceva sarīsape ca vijjunicchāraṇādīni ca amanasikatvā nisinnā, evamevaṃ padhānamanuyuttā bhikkhū nisīdantīti.
By this, it is shown that the Blessed One said: "Just as you now sit, not paying attention to the terrifying objects and creeping things in that place, nor to lightning flashes and so forth, even so do bhikkhus devoted to exertion sit."
Qua đó, điều này được chỉ ra rằng: "Chư tỳ khưu tinh tấn ngồi xuống, không chú ý đến những đối tượng đáng sợ ở đó, cũng như các loài bò sát, sự phóng điện của sét v.v., giống như các ông bây giờ."
Jātu me diṭṭhanti ekaṃsena mayā diṭṭhaṃ.
Indeed seen by me means certainly seen by me.
Jātu me diṭṭhaṃ có nghĩa là tôi đã đích thân thấy điều đó.
Na yidaṃ itihītihanti idaṃ itiha itihāti na takkahetu vā nayahetu vā piṭakasampadānena vā ahaṃ vadāmi.
Not hearsay means I do not say this based on speculation, or on reason, or on tradition.
Na yidaṃ itihītihā có nghĩa là tôi không nói điều này dựa trên suy đoán, lý luận, hay truyền thống kinh điển.
Ekasmiṃ brahmacariyasminti ekāya dhammadesanāya.
In one holy life means by one discourse on the Dhamma.
Ekasmiṃ brahmacariyasmiṃ có nghĩa là trong một lần thuyết pháp.
Dhammadesanā hi idha brahmacariyanti adhippetā.
For here, a discourse on the Dhamma is intended as the holy life.
Thật vậy, việc thuyết pháp ở đây được hiểu là phạm hạnh.
Maccuhāyinanti maraṇapariccāginaṃ khīṇāsavānaṃ.
Transcending death means for Arahants who have abandoned death.
Maccuhāyinaṃ có nghĩa là những vị đã đoạn tận lậu hoặc, những người đã từ bỏ cái chết.
Dasā ca dasadhā dasāti ettha dasāti daseva, dasadhā dasāti sataṃ, aññe ca dasuttaraṃ sekhasataṃ passāmīti vadati.
In ten, and tens of tens, ten means ten (sekhas), and tens of tens means one hundred. He says he sees another hundred sekhas, plus ten.
Dasā ca dasadhā dasā có nghĩa là ở đây, dasā là mười, dasadhā dasā là một trăm, và tôi thấy một trăm vị hữu học (sekha) khác nữa nhiều hơn mười vị.
Sotasamāpannāti maggasotaṃ samāpannā.
Entered the stream means entered the stream of the path.
Sotasamāpannā có nghĩa là những người đã nhập dòng Thánh.
Atiracchānagāminoti desanāmattametaṃ, avinipātadhammāti attho.
Not going to a lower realm is merely a designation; the meaning is "incapable of falling into a woeful state."
Atiracchānagāmino có nghĩa là đây chỉ là một cách diễn đạt, ý nghĩa là những người không rơi vào khổ cảnh.
Saṅkhātuṃ nopi sakkomīti musāvādabhayena ettakā nāma puññabhāgino sattāti gaṇetuṃ na sakkomīti bahuṃ brahmadhammadesanaṃ sandhāya evamāha.
Nor can I count means, out of fear of false speech, "I cannot count how many meritorious beings there are," he said this with reference to the extensive discourse on the Brahmā-Dhamma.
Saṅkhātuṃ nopi sakkomī có nghĩa là tôi không thể đếm được có bao nhiêu chúng sinh có phước báu như vậy vì sợ nói dối; điều này được nói liên quan đến nhiều bài thuyết pháp của Đức Phạm Thiên.
Tatiyaṃ.
The Third.
Thứ ba.
185. Catutthe abhibhūsambhavanti abhibhū ca sambhavo ca.
185. In the fourth (sutta), Abhibhū and Sambhava refers to Abhibhū and Sambhava.
185. Trong kinh thứ tư, abhibhūsambhavaṃ có nghĩa là Abhibhū và Sambhava.
Tesu abhibhūthero sāriputtatthero viya paññāya aggo, sambhavatthero mahāmoggallāno viya samādhinā aggo.
Among them, Ven. Abhibhū was foremost in wisdom, like Ven. Sāriputta, and Ven. Sambhava was foremost in concentration, like Mahāmoggallāna.
Trong số đó, Trưởng lão Abhibhū là bậc tối thượng về trí tuệ, giống như Trưởng lão Sāriputta; Trưởng lão Sambhava là bậc tối thượng về định, giống như Mahāmoggallāna.
Ujjhāyantīti avajjhāyanti, lāmakato vā cintenti.
They find fault means they do not disregard, or they think little of (it).
Ujjhāyantī có nghĩa là không phàn nàn, hoặc nghĩ rằng đó là điều thấp kém.
Khiyyantīti, kinnāmetaṃ kinnāmetanti?
They complain means, "What is this? What is this?"
Khiyyantī có nghĩa là: "Cái này là gì? Cái này là gì?"
Aññamaññaṃ kathenti.
They talk among themselves.
Họ nói chuyện với nhau.
Vipācentīti vitthārayantā punappunaṃ kathenti.
They elaborate means they explain repeatedly at length.
Vipācentī có nghĩa là họ nói đi nói lại, mở rộng câu chuyện.
Heṭṭhimena upaḍḍhakāyenāti nābhito paṭṭhāya heṭṭhimakāyena.
With the lower half of his body means with the lower body starting from the navel.
Heṭṭhimena upaḍḍhakāyenā có nghĩa là với nửa thân dưới, từ rốn trở xuống.
Pāḷiyaṃ ettakameva āgataṃ.
Only this much is found in the Pāḷi.
Trong Pāḷi chỉ ghi chừng đó.
Thero pana ‘‘pakativaṇṇaṃ vijahitvā nāgavaṇṇaṃ gahetvā dasseti, supaṇṇavaṇṇaṃ gahetvā vā dassetī’’tiādinā (paṭi. ma. 3.13) nayena āgataṃ anekappakāraṃ iddhivikubbanaṃ dassesi.
However, the Elder showed various kinds of psychic distortions, as mentioned in the Paṭisambhidāmagga (Paṭi. Ma. 3.13) and so on, saying, "Forsaking his natural form, he assumes the form of a nāga, or assumes the form of a supaṇṇa."
Nhưng Trưởng lão đã thể hiện nhiều loại thần thông biến hóa khác nhau được đề cập trong các kinh điển khác (Paṭi. Ma. 3.13), chẳng hạn như: "Từ bỏ hình dáng tự nhiên, hiện ra hình dáng rắn, hoặc hiện ra hình dáng chim đại bàng" v.v.
Imā gāthāyo abhāsīti thero kira cintesi – ‘‘kathaṃ desitā nu kho dhammadesanā sabbesaṃ piyā assa manāpā’’ti.
He spoke these verses: The Elder, it is said, pondered, "How should the Dhamma discourse be taught so that it would be dear and pleasing to all?"
Imā gāthāyo abhāsī có nghĩa là Trưởng lão đã suy nghĩ: "Làm thế nào để bài pháp được thuyết giảng có thể được tất cả mọi người yêu thích và hoan hỷ?"
Tato āvajjento – ‘‘sabbepi pāsaṇḍā sabbe devamanussā attano attano samaye purisakāraṃ vaṇṇayanti, vīriyassa avaṇṇavādī nāma natthi, vīriyapaṭisaṃyuttaṃ katvā desessāmi, evaṃ ayaṃ dhammadesanā sabbesaṃ piyā bhavissati manāpā’’ti ñatvā tīsu piṭakesu vicinitvā imā gāthā abhāsi.
Then, reflecting, he thought, “All sectarians, all devas and humans, praise their own efforts at their respective times; there is no one who speaks ill of energy (vīriya). I will teach (the Dhamma) connected with energy, in this way, this Dhamma teaching will be dear and pleasing to all.” Having known this, and having sought through the three Piṭakas, he spoke these verses.
Sau đó, khi quán xét, (Trưởng lão) biết rằng: ‘‘Tất cả các ngoại đạo, tất cả chư thiên và loài người đều ca ngợi sự nỗ lực của chính mình trong thời đại của họ; không có ai chê bai tinh tấn. Ta sẽ thuyết pháp liên quan đến tinh tấn. Như vậy, bài thuyết pháp này sẽ được tất cả mọi người yêu thích và hoan hỷ’’, rồi tìm kiếm trong ba tạng Pīṭaka và đã nói những bài kệ này.
Tattha ārambhathāti ārambhavīriyaṃ karotha.
Therein, ārambhathā means: "Engage in energetic effort."
Trong đó, ārambhathā có nghĩa là hãy thực hành tinh tấn khởi đầu (ārambhavīriya).
Nikkamathāti nikkamavīriyaṃ karotha.
Nikkamathā means: "Exert energy for going forth (from sloth)."
Nikkamathā có nghĩa là hãy thực hành tinh tấn xuất ly (nikkamavīriya).
Yuñjathāti payogaṃ karotha parakkamatha.
Yuñjathā means: "Exert effort; strive."
Yuñjathā có nghĩa là hãy thực hành nỗ lực, hãy tinh tấn.
Maccuno senanti maccuno senā nāma kilesasenā, taṃ dhunātha.
Maccuno senā means: "The army of Māra is the army of defilements; overcome that."
Maccuno senan có nghĩa là quân đội của tử thần (maccuno senā) là quân đội của các phiền não (kilesasenā); hãy đánh tan chúng.
Jātisaṃsāranti jātiñca saṃsārañca, jātisaṅkhātaṃ vā saṃsāraṃ.
Jātisaṃsāraṃ means: "Both birth and saṃsāra, or saṃsāra characterized by birth."
Jātisaṃsāran có nghĩa là sự sinh và luân hồi, hoặc luân hồi được gọi là sự sinh.
Dukkhassantaṃ karissatīti vaṭṭadukkhassa paricchedaṃ karissati.
Dukkhassantaṃ karissatī means: "It will make an end to the suffering of saṃsāra."
Dukkhassantaṃ karissatī có nghĩa là sẽ chấm dứt khổ luân hồi (vaṭṭadukkha).
Kiṃ pana katvā thero sahassilokadhātuṃ viññāpesīti?
What did the Elder do to make the thousandfold world system aware (of his presence)?
Vậy, vị Trưởng lão đã làm gì để thông báo cho một ngàn thế giới?
Nīlakasiṇaṃ tāva samāpajjitvā sabbattha ālokaṭṭhāne andhakāraṃ phari, odātakasiṇaṃ samāpajjitvā andhakāraṭṭhāne obhāsaṃ.
First, having entered the blue kasiṇa, he spread darkness everywhere there was light. Then, having entered the white kasiṇa, he spread light everywhere there was darkness.
Trước hết, sau khi nhập vào sắc thiền xanh (nīlakasiṇa), ngài đã làm cho mọi nơi có ánh sáng trở nên tối tăm; sau khi nhập vào sắc thiền trắng (odātakasiṇa), ngài đã làm cho những nơi tối tăm trở nên sáng chói.
Tato ‘‘kimidaṃ andhakāra’’nti?
Then, when beings wondered, “What is this darkness?”
Sau đó, khi chúng sinh nghĩ: ‘‘Cái bóng tối này là gì?’’,
Sattānaṃ ābhoge uppanne ālokaṃ dassesi.
he showed light.
ngài đã hiển lộ ánh sáng.
Ālokaṭṭhāne ālokakiccaṃ natthi, ‘‘kiṃ āloko aya’’nti?
Where there was light, there was no need for light. When they wondered, “What is this light?”
Tại những nơi có ánh sáng, không có việc gì để làm với ánh sáng, khi chúng sinh tự hỏi: ‘‘Ánh sáng này là gì?’’,
Vicinantānaṃ attānaṃ dassesi.
he showed himself to those who were searching.
ngài đã hiển lộ chính mình.
Atha tesaṃ theroti vadantānaṃ imā gāthāyo abhāsi, sabbe osaṭāya parisāya majjhe nisīditvā dhammaṃ desentassa viya saddaṃ suṇiṃsu.
Then, as they exclaimed, “It is the Elder!”, he spoke these verses. All heard his voice as if he were sitting in the midst of an assembly that had gathered, teaching the Dhamma.
Khi họ nói: ‘‘Đó là vị Trưởng lão’’, ngài đã nói những bài kệ này. Tất cả họ đều nghe tiếng ngài như thể ngài đang ngồi giữa một hội chúng đã tập hợp và thuyết pháp.
Atthopi nesaṃ pākaṭo ahosi.
The meaning was also clear to them.
Ý nghĩa cũng trở nên rõ ràng đối với họ.
Catutthaṃ.
Fourth (sutta).
Thứ tư.