8. Aṭṭhame saddhāyāti iminā adhigamasaddhā dassitā.
8. In the eighth (sutta), saddhāyā refers to faith in attainment.
8. Trong kinh thứ tám, saddhāyā (bằng đức tin) ở đây chỉ đức tin chứng đắc (adhigamasaddhā).
Catubbidhā hi saddhā – āgamanīyasaddhā, adhigamasaddhā, pasādasaddhā, okappanasaddhāti.
For there are four kinds of faith: faith in what is to be attained, faith in attainment, faith born of clarity, and faith of conviction.
Có bốn loại đức tin: đức tin đến (āgamanīyasaddhā), đức tin chứng đắc (adhigamasaddhā), đức tin thanh tịnh (pasādasaddhā), và đức tin quyết định (okappanasaddhā).
Tattha āgamanīyasaddhā sabbaññubodhisattānaṃ pavattā hoti.
Among these, faith in what is to be attained arises in omniscient Bodhisattas.
Trong đó, āgamanīyasaddhā là đức tin phát sinh ở các vị Bồ tát Toàn Giác.
Āgamanīyappaṭipadāya āgatā hi saddhā sātisayā mahābodhisattānaṃ paropadesena vinā saddheyyavatthuṃ aviparītato gahetvā adhimuccanato.
For the faith that arises from the path to be attained is exceedingly strong in great Bodhisattas, as they grasp the object of faith without distortion, without instruction from others, and resolve upon it.
Vì đức tin đến từ con đường dẫn đến sự đến (chứng ngộ) là đức tin vượt trội ở các vị Đại Bồ tát, bởi vì họ chấp nhận đối tượng đáng tin một cách không sai lệch mà không cần sự chỉ dạy của người khác.
Saccappaṭivedhato āgatasaddhā adhigamasaddhā suppabuddhādīnaṃ viya.
Faith in attainment is faith that arises from the penetration of truth, like that of Suppabuddha and others.
Đức tin đến từ sự thấu hiểu chân lý được gọi là adhigamasaddhā, giống như của Suppabuddha, v.v.
‘‘Sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā buddhādīsu uppajjanakappasādo pasādasaddhā mahākappinarājādīnaṃ viya.
Faith born of clarity is the clarity that arises concerning the Buddha and others, such as "The Blessed One is perfectly enlightened," like that of King Mahākappina and others.
Sự thanh tịnh phát sinh đối với Đức Phật, v.v., như “Đức Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác”, v.v., được gọi là pasādasaddhā, giống như của Vua Mahākappina, v.v.
‘‘Evameta’’nti okkanditvā pakkhanditvā saddahanavasena kappanaṃ okappanaṃ, tadeva saddhāti okappanasaddhā.
Faith of conviction is the conviction that arises by entering into and penetrating the object of faith, as if making it manifest, saying "It is so."
Sự quyết định (kappanaṃ) bằng cách thâm nhập và đi sâu vào đối tượng đáng tin, tin tưởng rằng “chắc chắn là như vậy”, chính là đức tin, đó là okappanasaddhā.
Tattha pasādasaddhā paraneyyarūpā hoti, savanamattenapi pasīdanato.
Among these, faith born of clarity is susceptible to guidance by others, as one becomes clear merely by hearing.
Trong đó, pasādasaddhā có tính chất bị người khác dẫn dắt, vì nó thanh tịnh chỉ bằng cách lắng nghe.
Okappanasaddhā saddheyyaṃ vatthuṃ ogāhitvā anupavisitvā ‘‘evameta’’nti paccakkhaṃ karontī viya pavattati.
Faith of conviction proceeds as if directly experiencing, entering into and penetrating the object of faith, saying "It is so."
Okappanasaddhā vận hành như thể tự mình chứng kiến, thâm nhập và đi sâu vào đối tượng đáng tin, nói rằng “chắc chắn là như vậy”.
9. Navame appatissayoti appatissavo va-kārassa ya-kāraṃ katvā niddeso.
9. In the ninth*, appatissayo is a designation made by changing the 'va' sound to 'ya' in appatissavo.
9. Trong kinh thứ chín, appatissayo là cách trình bày bằng cách đổi chữ ‘va’ thành ‘ya’ trong appatissavo.
Garunā kismiñci vutto gāravavasena patissavanaṃ, patissavo, patissavabhūtaṃ, taṃsabhāvañca yaṃ kiñci gāravaṃ.
When something is said by a teacher, the respectful heeding, patissavo, that which is of the nature of heeding, and any reverence of that nature.
Patissavanaṃ (sự vâng lời) là sự vâng lời một cách tôn kính khi được bậc trưởng thượng nói điều gì đó; patissavo là sự vâng lời; patissavabhūtaṃ là điều mang tính vâng lời; và yaṃ kiñci gāravaṃ là bất cứ sự tôn kính nào có tính chất đó.
Natthi etasmiṃ patissavoti appatissavo, gāravavirahito.
There is no heeding in this*, thus appatissavo, one devoid of reverence.
Không có sự vâng lời này trong người đó, nên gọi là appatissavo, tức là không có sự tôn kính.
Tenāha ‘‘ajeṭṭhako anīcavuttī’’ti.
Therefore, it is said: "having no elder, behaving without humility."
Do đó, đã nói “không có trưởng thượng, không có hành vi thấp kém”.
10. Dasame vuddhintiādīsu sīlena vuddhiṃ, maggena viruḷhiṃ, nibbānena vepullaṃ.
10. In the tenth*, regarding vuddhi and so forth: growth through sīla, development through the path, fullness through Nibbāna.
10. Trong kinh thứ mười, trong các từ vuddhi (tăng trưởng), v.v., vuddhiṃ là bằng giới (sīla), viruḷhiṃ là bằng đạo (magga), vepullaṃ là bằng Niết Bàn.
Sīlasamādhīhi vā vuddhiṃ, vipassanāmaggehi viruḷhiṃ, phalanibbānehi vepullaṃ.
Or growth through sīla and samādhi, development through insight paths, fullness through fruition and Nibbāna.
Hoặc vuddhiṃ là bằng giới và định, viruḷhiṃ là bằng tuệ quán và đạo, vepullaṃ là bằng quả và Niết Bàn.
Ettha ca yassa catubbidhaṃ sīlaṃ akhaṇḍādibhāvappavattiyā suparisuddhaṃ visesabhāgiyattā appakasireneva maggaphalāvahaṃ saṅgharakkhitattherassa viya, so tādisena sīlena imasmiṃ dhammavinaye vuddhiṃ āpajjissati.
Here, whoever's fourfold sīla is perfectly pure through its unbroken state, etc., and being conducive to distinction, easily brings forth the path and fruition, like that of Venerable Saṅgharakkhita Thera, such a one will attain growth in this Dhamma-Vinaya through such sīla.
Ở đây, ai có giới bốn phần trong sáng hoàn toàn do không bị phá hoại, v.v., và do có tính chất đặc biệt, dễ dàng đưa đến đạo quả như Tôn giả Saṅgharakkhita, người đó sẽ đạt được sự tăng trưởng (vuddhi) trong Pháp và Luật này bằng giới như vậy.
Tena vuttaṃ – ‘‘sīlena vuddhi’’nti.
Therefore, it is said: "growth through sīla."
Do đó, đã nói – “tăng trưởng bằng giới”.
Yassa pana ariyamaggo uppanno, so virūḷhamūlo viya pādapo suppatiṭṭhitattā sāsane virūḷhiṃ āpanno nāma hoti.
But whoever has developed the Noble Path, is said to have attained development in the Dispensation, like a deeply rooted tree, due to being well-established.
Còn ai đã phát sinh Thánh đạo, người đó như cây có rễ vững chắc, do đã an trú vững vàng trong giáo pháp, được gọi là đã đạt được sự phát triển (viruḷhi).
Tena vuttaṃ – ‘‘maggena virūḷhi’’nti.
Therefore, it is said: "development through the path."
Do đó, đã nói – “phát triển bằng đạo”.
Yo sabbakilesanibbānappatto, so arahā sīlādidhammakkhandhapāripūriyā sati vepullappatto hoti.
Whoever has attained the extinguishment of all defilements, that Arahant, upon the complete fulfillment of the aggregates of sīla and other qualities, attains fullness.
Ai đã đạt đến Niết Bàn, diệt trừ mọi phiền não, vị A-la-hán đó, khi các uẩn pháp như giới, v.v., đã viên mãn, sẽ đạt được sự viên mãn (vepulla).
Tena vuttaṃ ‘‘nibbānena vepulla’’nti.
Therefore, it is said: "fullness through Nibbāna."
Do đó, đã nói “viên mãn bằng Niết Bàn”.
Dutiyavikappe attho vuttanayānusārena veditabbo.
In the second alternative, the meaning should be understood according to the method stated.
Trong cách giải thích thứ hai, ý nghĩa cần được hiểu theo phương pháp đã nói.
11. Dutiyassa paṭhame abhijānitvāti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānitvā.
11. In the first of the second*, abhijānitvā means having known with superior knowledge.
11. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ hai, abhijānitvā có nghĩa là biết bằng trí tuệ đặc biệt.
Aṭṭhahi kāraṇehi tathāgatassāti ‘‘tathā āgatoti tathāgato.
By eight reasons for the Tathāgata means by the eight reasons stated thus: "Tathāgata because he has thus come.
Aṭṭhahi kāraṇehi tathāgatassā (bằng tám nguyên nhân của Như Lai) là bằng tám nguyên nhân đã được nói như sau: “Đến như vậy nên là Như Lai. Đi như vậy nên là Như Lai.
Tathā gatoti tathāgato.
Tathāgata because he has thus gone.
Đến với đặc tính như vậy nên là Như Lai.
Tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.
Tathāgata because he has come to the true characteristic.
Đã giác ngộ các pháp như thật nên là Như Lai.
Tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.
Tathāgata because he has truly awakened to the true qualities.
Thấy như vậy nên là Như Lai.
Tathadassitāya tathāgato.
Tathāgata because of his true seeing.
Nói như vậy nên là Như Lai.
Tathāvāditāya tathāgato.
Tathāgata because of his true speaking.
Làm như vậy nên là Như Lai.
Tathākāritāya tathāgato.
Tathāgata because of his true doing.
Với ý nghĩa chinh phục nên là Như Lai”.
Abhibhavanaṭṭhena tathāgato’’ti evaṃ vuttehi aṭṭhahi kāraṇehi.
Tathāgata in the sense of overcoming."
Bằng tám nguyên nhân đã được nói như vậy.
Usabhassa idanti āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ.
This is of a bull, thus āsabhaṃ, the supreme position.
Điều này thuộc về con bò đực (usabha), nên là āsabhaṃ, vị trí tối thượng.
Tenāha ‘‘āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhāna’’nti.
Therefore, it is said: "āsabhaṃ ṭhānaṃ means the supreme position."
Do đó, đã nói “āsabhaṃ ṭhānaṃ có nghĩa là vị trí tối thượng”.
Parato dassitabalayogena ‘‘dasabaloha’’nti abhītanādaṃ nadati.
With the strength shown later, "I am endowed with the ten powers," he roars a fearless roar.
Với sự kết hợp của sức mạnh được trình bày sau đó, Ngài hét tiếng rống sư tử “Ta là bậc Thập Lực”.
Brahmacakkanti ettha seṭṭhapariyāyo.
In brahmacakka, the word brahma is a synonym for supreme.
Trong Brahmacakka, đây là từ đồng nghĩa với tối thượng.
Brahmasaddoti āha ‘‘seṭṭhacakka’’nti.
Therefore, it says "supreme wheel."
Từ Brahma có nghĩa là tối thượng, nên đã nói “bánh xe tối thượng”.
Cakkañcetaṃ dhammacakkaṃ adhippetaṃ.
And this wheel is meant to be the Dhamma-wheel.
Bánh xe này được hiểu là Pháp luân (dhammacakka).
14. Catutthe satinepakkenāti satiyā nepakkena, tikkhavisadasūrabhāvenāti attho.
14. In the fourth*, satinepakkenā means by the sagacity of mindfulness, that is, by its keen, clear, and courageous nature.
14. Trong kinh thứ tư, satinepakkenā nghĩa là do sự khéo léo của niệm (satiyā nepakkena), tức là do sự sắc bén, trong sáng và dũng mãnh.
Aṭṭhakathāyaṃ pana nepakkaṃ nāma paññāti adhippāyena ‘‘nepakkaṃ vuccati paññā’’ti vuttaṃ.
However, in the Aṭṭhakathā, with the intention that nepakka means wisdom, it is said: "nepakka is called paññā (wisdom)."
Tuy nhiên, trong Chú giải (Aṭṭhakathā), nepakka được nói là trí tuệ (paññā) với ý nghĩa: “nepakka được gọi là trí tuệ”.
Evaṃ sati añño niddiṭṭho nāma hoti.
If so, something else would have been designated.
Như vậy, niệm được xác định là một cái khác.
Satimāti ca iminā savisesā sati gahitāti paratopi ‘‘cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā’’ti satikiccameva niddiṭṭhaṃ, na paññākiccaṃ, tasmā satinepakkenāti satiyā nepakkabhāvenāti sakkā viññātuṃ labbhateva.
And by satimā (mindful), a special kind of mindfulness is taken, and therefore, later it is also designated as the function of mindfulness, "remembering, recollecting what was done long ago, what was said long ago," not the function of wisdom. Therefore, satinepakkenā can indeed be understood as by the sagacious nature of mindfulness.
Và satimā (người có niệm) được hiểu là niệm có sự đặc biệt, do đó, ở đoạn sau cũng đã xác định chính công việc của niệm là “nhớ lại và hồi tưởng điều đã làm lâu, điều đã nói lâu”, chứ không phải công việc của trí tuệ, vì vậy satinepakkenā có thể được hiểu là do sự khéo léo của niệm.
Paccayavisesavasena aññadhammanirapekkho satiyā balavabhāvo.
The strong nature of mindfulness is independent of other qualities due to specific conditions.
Đó là sức mạnh của niệm, không phụ thuộc vào các pháp khác, do sự đặc biệt của các duyên.
Tathā hi ñāṇavippayuttacittenapi sajjhāyanasammasanāni sambhavanti.
Indeed, recitation and contemplation are possible even with a mind dissociated from knowledge.
Thật vậy, việc tụng đọc và suy tư có thể xảy ra ngay cả với tâm không tương ưng với trí tuệ.
Cirakatampīti attanā vā parena vā kāyena cirakataṃ cetiyaṅgaṇavattādimahāvattappaṭipattipūraṇaṃ.
Cirakatampī means what was done long ago by oneself or by others, such as fulfilling the great observances like the Cetiyaṅgaṇa observance.
Cirakatampī (điều đã làm lâu) là việc hoàn thành các đại bổn phận như bổn phận tại sân tháp, được thực hiện lâu bởi chính mình hoặc người khác bằng thân.
Cirabhāsitampīti attanā vā parena vā vācāya cirabhāsitaṃ sakkaccaṃ uddisanauddisāpanadhammāsāraṇadhammadesanāupanisinnakaparikathāanumodanīyādivasena pavattitaṃ vacīkammaṃ.
" Cirabhāsitampi" refers to a verbal action that has been carefully performed by oneself or by others, having been spoken for a long time, in the manner of dedicating merit, causing to dedicate merit, recollecting the Dhamma, teaching the Dhamma, intimate conversation, or rejoicing, and so on.
Cirabhāsitampī (điều đã nói lâu) là lời nói được thực hiện bởi chính mình hoặc người khác bằng lời nói, như việc tụng đọc cẩn thận, cho phép tụng đọc, thuyết pháp, đàm thoại thân mật, tùy hỷ, v.v.
Saritā anussaritāti tasmiṃ kāyena cirakate kāyo nāma kāyaviññatti, cirabhāsite vācā nāma vacīviññatti, tadubhayampi rūpaṃ, taṃsamuṭṭhāpakā cittacetasikā arūpaṃ.
" Saritā anussaritā" (remembered and recollected) means that when something has been done for a long time by the body, the body is bodily intimation; when something has been spoken for a long time, speech is verbal intimation. Both of these are rūpa (material form), and the mind and mental factors that produce them are arūpa (immaterial).
Saritā anussaritā (nhớ lại và hồi tưởng): Trong điều đã làm lâu bằng thân, thân là thân biểu tri (kāyaviññatti); trong điều đã nói lâu bằng lời, lời nói là ngữ biểu tri (vacīviññatti). Cả hai đều là sắc pháp; tâm và tâm sở phát sinh chúng là vô sắc pháp.
Iti ime rūpārūpadhammā evaṃ uppajjitvā evaṃ niruddhāti sarati ceva anussarati ca, satisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetīti attho.
The meaning is that one remembers and recollects, "Thus, these rūpa and arūpa phenomena arise in this way and cease in this way," thereby arousing the mindfulness factor of awakening (satisambojjhaṅga).
Như vậy, các pháp sắc và vô sắc này đã sinh khởi như thế nào và diệt đi như thế nào, thì niệm nhớ lại và hồi tưởng, tức là phát sinh chi phần giác ngộ niệm (satisambojjhaṅga).
Bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā hi sati idha adhippetā.
Indeed, the mindfulness that arouses the factors of awakening is intended here.
Vì ở đây, niệm được đề cập là niệm phát sinh các chi phần giác ngộ.
Tāya satiyā esa sakiṃ saraṇena saritā, punappunaṃ saraṇena anussaritāti veditabbā.
It should be understood that by that mindfulness, it is "remembered" by a single act of remembering, and "recollected" by repeated acts of remembering.
Niệm ấy được hiểu là đã nhớ lại một lần do sự nhớ lại đó, và đã hồi tưởng do sự nhớ lại nhiều lần.
15-20. Pañcame savisayasmiṃyevāti attano attano visaye eva.
15-20. In the fifth (sutta), " savisayasmiṃyeva" means "each in its own sphere."
15-20. Trong kinh thứ năm, savisayasmiṃyevā nghĩa là trong phạm vi riêng của mỗi cái.
Lokiyalokuttaradhamme kathetunti lokiyadhamme lokuttaradhamme ca tena tena pavattivisesena kathetuṃ.
" Kathetuṃ lokiyalokuttaradhamme" means to explain mundane and supramundane phenomena with their respective modes of occurrence.
Lokiyalokuttaradhamme kathetuṃ (để thuyết giảng các pháp thế gian và siêu thế) nghĩa là để thuyết giảng các pháp thế gian và các pháp siêu thế theo những cách vận hành đặc biệt của chúng.
Catūsu sotāpattiyaṅgesūti sappurisasaṃsevo saddhammassavanaṃ yonisomanasikāro dhammānudhammappaṭipattīti imesu catūsu sotāpattimaggakāraṇesu.
" Catūsu sotāpattiyaṅgesu" refers to these four causes of the stream-entry path: association with good people, hearing the True Dhamma, wise attention, and practice in accordance with the Dhamma.
Catūsu sotāpattiyaṅgesu (trong bốn chi phần của quả Dự Lưu) là trong bốn nguyên nhân dẫn đến đạo Dự Lưu này: gần gũi bậc chân nhân (sappurisasaṃsevo), nghe diệu pháp (saddhammassavanaṃ), tác ý như lý (yonisomanasikāro), và thực hành tùy pháp (dhammānudhammappaṭipattī).
Kāmañca tesu satiādayopi dhammā icchitabbāva tehi vinā tesaṃ asambhavato, tathāpi cettha saddhā visesato kiccakārīti veditabbā.
Although other qualities such as mindfulness are also desirable among these, since they cannot exist without them, it should be understood that faith (saddhā) is particularly effective here.
Mặc dù trong đó, các pháp như niệm, v.v. cũng cần được mong muốn vì không có chúng thì các chi phần đó không thể thành tựu, nhưng ở đây, tín (saddhā) được hiểu là có vai trò đặc biệt.
Saddho eva hi sappurise payirupāsati, saddhammaṃ suṇāti, yoniso ca aniccādito manasi karoti, ariyamaggassa ca anudhammaṃ paṭipajjati, tasmā vuttaṃ ‘‘ettha saddhābalaṃ daṭṭhabba’’nti.
Indeed, it is one who has faith who associates with good people, hears the True Dhamma, wisely attends to impermanence and so on, and practices in accordance with the Dhamma of the Noble Path. Therefore, it is said, " Here, the power of faith should be seen."
Thật vậy, chỉ người có tín mới gần gũi bậc chân nhân, nghe diệu pháp, tác ý như lý về vô thường, v.v., và thực hành tùy pháp của Thánh đạo, vì vậy đã nói: “ở đây, cần thấy sức mạnh của tín”.
Iminā nayena sesabalesupi attho daṭṭhabbo.
In this manner, the meaning should be understood for the other powers as well.
Theo cách này, ý nghĩa cũng cần được hiểu đối với các sức mạnh còn lại.
Catūsu sammappadhānesūti catubbidhasammappadhānabhāvanāya.
" Catūsu sammappadhānesu" refers to the cultivation of the four right exertions.
Catūsu sammappadhānesu (trong bốn Chánh cần) là do sự tu tập bốn loại Chánh cần.
Catūsu satipaṭṭhānesūtiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to " catūsu satipaṭṭhānesu" (the four establishments of mindfulness) and so on.
Catūsu satipaṭṭhānesu (trong bốn Niệm xứ), v.v. cũng theo cách tương tự.
Ettha ca sotāpattiaṅgesu saddhā viya, sammappadhānabhāvanāya vīriyaṃ viya ca satipaṭṭhānabhāvanāya yasmā ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106) vacanato pubbabhāge kiccato sati adhikā icchitabbā, evaṃ samādhikammikassa samādhi, ‘‘ariyasaccabhāvanā paññābhāvanā’’ti katvā tattha paññā pubbabhāge adhikā icchitabbāti pākaṭoyamattho.
Here, just as faith is superior among the factors of stream-entry, and effort is superior in the cultivation of right exertions, so too, in the cultivation of the establishments of mindfulness, mindfulness is considered superior in the preliminary stage due to its function, as stated by "removing covetousness and displeasure in the world." Similarly, for one engaged in concentration, concentration is superior; and for the cultivation of the Noble Truths, which is the cultivation of wisdom, wisdom is considered superior in the preliminary stage. This meaning is clear.
Ở đây, cũng như tín trong các chi phần Dự Lưu, và tinh tấn trong sự tu tập Chánh cần, tương tự như vậy, trong sự tu tập Niệm xứ, vì theo câu “loại bỏ tham ưu trên đời” (Dī. Ni. 2.373; Ma. Ni. 1.106), niệm được mong muốn là quan trọng hơn trong giai đoạn ban đầu; và đối với người hành thiền định, định là quan trọng hơn; và vì “tu tập Thánh đế là tu tập trí tuệ”, nên ở đó trí tuệ được mong muốn là quan trọng hơn trong giai đoạn ban đầu – ý nghĩa này là hiển nhiên.
Adhigamakkhaṇe pana samādhipaññānaṃ viya sabbesampi balānaṃ saddhādīnaṃ samatāva icchitabbā.
However, at the moment of attainment, the equality of all powers, such as faith, is desirable, just like concentration and wisdom.
Tuy nhiên, vào thời điểm chứng đắc, sự cân bằng của tất cả các sức mạnh như tín, v.v., cũng như định và tuệ, là điều được mong muốn.
Tathā hi ‘‘ettha saddhābala’’ntiādinā tattha tattha etthaggahaṇaṃ kataṃ.
Thus, the specific mention of "here" in phrases like " Here, the power of faith" is made in various places.
Thật vậy, ở đây, việc nắm bắt “ở đây, sức mạnh của tín”, v.v. đã được thực hiện ở từng chỗ.
Idāni saddhādīnaṃ tattha tattha atirekakiccataṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ.
Now, to illustrate the superior function of faith and so on in various contexts by means of an analogy, " yathā hī" (just as) and so on is stated.
Bây giờ, để làm rõ vai trò vượt trội của tín, v.v. ở từng chỗ bằng ví dụ, đã nói “yathā hī” (như là), v.v.
Tatridaṃ upamā saṃsandanaṃ – rājapañcamasahāyā viya vimuttiparipācakāni pañca balāni.
Here is the comparison of the analogy: The five powers are like five companions, including the king, who bring about liberation.
Đây là sự so sánh ví dụ: Năm sức mạnh làm chín muồi sự giải thoát giống như năm người bạn của nhà vua.
Nesaṃ kīḷanatthaṃ ekajjhaṃ vīthiotaraṇaṃ viya balānaṃ ekajjhaṃ vipassanāvīthiotaraṇaṃ, sahāyesu paṭhamādīnaṃ yathāsakaṃ geheva vicāraṇā viya saddhādīnaṃ sotāpattiaṅgādīni patvā pubbaṅgamatā.
Their going down into a single street to play is like the powers going down into the path of insight (vipassanā) together; the initial companions' wandering in their respective homes is like the precedence of faith and so on in reaching the factors of stream-entry and so on.
Việc họ cùng nhau đi vào con đường để vui chơi giống như việc các sức mạnh cùng nhau đi vào con đường của tuệ quán; việc người thứ nhất, v.v. trong số các bạn bè đi dạo trong nhà riêng của họ giống như sự đứng đầu của tín, v.v. khi đạt đến các chi phần Dự Lưu, v.v.
Sahāyesu itaresaṃ tattha tattha tuṇhībhāvo viya sesabalānaṃ tattha tattha tadanvayatā, tassa pubbaṅgamassa balassa kiccānugatā.
The silence of the other companions in various places is like the dependence of the remaining powers in those places, following the function of the leading power.
Việc những người bạn còn lại im lặng ở từng chỗ giống như sự tùy thuộc của các sức mạnh còn lại ở từng chỗ, theo công việc của sức mạnh đứng đầu đó.
Na hi tadā tesaṃ sasambhārapathavīādīsu āpādīnaṃ viya kiccaṃ pākaṭaṃ hoti, saddhādīnaṃyeva pana kiccaṃ vibhūtaṃ hutvā tiṭṭhati puretaraṃ tathāpaccayehi cittasantānassa abhisaṅkhatattā.
For at that time, their function is not evident, like that of the earth and so on with their constituents, but only the function of faith and so on stands out, because the mind-stream has been conditioned earlier by such factors.
Thật vậy, vào lúc đó, công việc của chúng không hiển nhiên như công việc của đất, v.v. đối với nước, v.v. trong việc chuẩn bị vật liệu, nhưng chỉ công việc của tín, v.v. trở nên rõ ràng và tồn tại trước tiên, vì tâm thức đã được tạo tác bởi các duyên như vậy.
Ettha ca vipassanākammikassa bhāvanā visesato paññuttarāti dassanatthaṃ rājānaṃ nidassanaṃ katvā paññindriyaṃ vuttaṃ.
Here, to show that wisdom is particularly supreme for one engaged in insight meditation, the faculty of wisdom is mentioned by using the king as an example.
Ở đây, để chỉ ra rằng đối với người hành tuệ quán, sự tu tập đặc biệt là trí tuệ, nên đã nói về tuệ căn bằng cách ví dụ về nhà vua.
Chaṭṭhādīni suviññeyyāni.
The sixth (sutta) and subsequent ones are easily understood.
Các kinh thứ sáu, v.v. thì dễ hiểu.
23-24. Tatiye na ca pabhāvantanti na ca pabhāsampannaṃ.
23-24. In the third (sutta), "not shining" means not endowed with radiance.
23-24. Trong kinh thứ ba, na ca pabhāvantaṃ nghĩa là không có sự rực rỡ.
Pabhijjanasabhāvanti tāpetvā tāḷakajjanapabhaṅguraṃ.
"Of a breaking nature" means brittle, like a piece of palm-leaf that has been heated and struck.
Pabhijjanasabhāvaṃ nghĩa là có bản chất dễ vỡ tan khi nung nóng và đập, như kim loại bị đập.
Avasesaṃ lohanti vuttāvasesaṃ sajātilohaṃ, vijātilohaṃ, pisācalohaṃ, kittimalohanti evaṃpabhedaṃ sabbampi lohaṃ.
"Remaining metal" means all the remaining metal of the same kind, different kinds, ghost metal, and rust metal, thus categorised.
Avasesaṃ loha (kim loại còn lại) là tất cả các loại kim loại còn lại đã được nói đến, như kim loại cùng loại, kim loại khác loại, kim loại ma quỷ (pisācaloha), và kim loại bẩn (kittimaloha).
Uppajjituṃ appadānenāti ettha nanu lokiyakusalacittassapi suvisuddhassapi uppajjituṃ appadāneneva upakkilesatāti?
"By not allowing it to arise": Here, is it not the case that even a very pure mundane wholesome consciousness becomes a defilement by not being allowed to arise?
Uppajjituṃ appadānena (do không cho phép sinh khởi): Ở đây, chẳng lẽ ngay cả tâm thiện thế gian, dù rất thanh tịnh, cũng bị ô nhiễm do không cho phép sinh khởi sao?
Saccametaṃ, yasmiṃ pana santāne nīvaraṇāni laddhappatiṭṭhāni, tattha mahaggatakusalassapi asambhavo, pageva lokuttarakusalassa.
This is true. However, in a continuum where the hindrances (nīvaraṇa) have gained a foothold, even the arising of jhāna-level wholesome states is impossible, let alone supramundane wholesome states.
Điều này là đúng, nhưng trong một dòng tâm thức mà các triền cái đã được thiết lập, thì ngay cả tâm thiện đại hành cũng không thể sinh khởi, huống chi là tâm thiện siêu thế.
Parittakusalaṃ pana yathāpaccayaṃ uppajjamānaṃ nīvaraṇehi upahate santāne uppattiyā aparisuddhaṃ hontaṃ upakkiliṭṭhaṃ nāma hoti aparisuddhadīpakapallikavaṭṭitelādisannissayo padīpo viya.
But a limited wholesome state, arising according to its conditions, being impure in its arising in a continuum afflicted by hindrances, is called defiled, like a lamp whose wick and oil are impure.
Tuy nhiên, tâm thiện nhỏ nhặt, khi sinh khởi tùy duyên, thì trong một dòng tâm thức bị các triền cái làm hại, khi sinh khởi sẽ không thanh tịnh, và được gọi là bị ô nhiễm, giống như ngọn đèn với dầu và bấc không thanh tịnh, làm cho ánh sáng không trong trẻo.
Apica nippariyāyato uppajjituṃ appadāneneva tesaṃ upakkilesatāti dassento ‘‘yadaggena hī’’tiādimāha.
Moreover, showing that it is a defilement for them simply by not allowing it to arise, he says, "whereby indeed", etc.
Hơn nữa, để chỉ ra rằng chúng là ô nhiễm do không cho phép sinh khởi một cách tuyệt đối, nên đã nói “yadaggena hī” (vì nhờ đó), v.v.
Ārammaṇe vikkhittappavattivasena cuṇṇavicuṇṇatā veditabbā.
Its being shattered into pieces should be understood as the mind's scattered activity regarding the object.
Sự tan vỡ thành từng mảnh nhỏ cần được hiểu là do sự vận hành phân tán trên đối tượng.
Catutthe natthi vattabbaṃ.
There is nothing to say in the fourth (sutta).
Trong kinh thứ tư không có gì để nói.
‘‘Anuggahitā’’ti laddhūpakārā.
"Supported" means having received assistance.
‘‘Anuggahitā’’ (được hỗ trợ) nghĩa là có được sự trợ giúp.
Sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi.
"Right View" means the Right View of the Arahantship path.
Sammādiṭṭhi (chánh kiến) là chánh kiến của đạo A-la-hán.
Phalakkhaṇe nibbattā cetovimutti phalaṃ assāti cetovimuttiphalā.
The mind's liberation that arises at the moment of fruition is its fruition, hence "having mind's liberation as its fruition".
Sự giải thoát tâm (cetovimutti) sinh khởi vào khoảnh khắc quả là quả của nó, do đó gọi là cetovimuttiphalā (có quả là giải thoát tâm).
Tadeva cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso assāti cetovimuttiphalānisaṃsā.
That very fruition, called mind's liberation, is its benefit, hence "having mind's liberation as its fruition and benefit".
Chính sự giải thoát tâm (cetovimutti) đó, được gọi là quả, là lợi ích của nó, do đó gọi là cetovimuttiphalānisaṃsā (có lợi ích là quả giải thoát tâm).
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same method applies to the second term.
Trong từ thứ hai cũng theo cách tương tự.
Ettha catutthaphalapaññā paññāvimutti nāma, avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā.
Here, the knowledge of the fourth fruition is called "wisdom's liberation", while the remaining phenomena are to be understood as "mind's liberation".
Ở đây, tuệ của quả thứ tư được gọi là paññāvimutti (tuệ giải thoát), các pháp còn lại được biết là cetovimutti (tâm giải thoát).
‘‘Sīlānuggahitā’’tiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ.
In "supported by sīla", etc., sīla means the fourfold purity of sīla.
Trong các từ như ‘‘sīlānuggahitā’’ (được giới hỗ trợ) và những điều tương tự, sīla (giới) là tứ thanh tịnh giới.
Sutanti sappāyadhammassavanaṃ.
Suta means listening to suitable Dhamma.
Suta (sự nghe) là sự nghe pháp thích hợp.
Sākacchāti kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanakathā.
Sākacchā means discussions that cut through faults and errors in meditation practice.
Sākacchā (sự đàm luận) là sự nói về việc loại bỏ, gột rửa, cắt đứt những vướng mắc trong đề mục thiền quán.
Samathoti vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo.
Samatha means the eight attainments that are the basis for vipassanā.
Samatha (thiền định) là tám thiền chứng làm nền tảng cho tuệ quán.
Vipassanāti sattavidhā anupassanā.
Vipassanā means the seven kinds of contemplation.
Vipassanā (tuệ quán) là bảy loại tùy quán.
Catupārisuddhisīlañhi pūrentassa, sappāyadhammassavanaṃ suṇantassa, kammaṭṭhāne khalanapakkhalanaṃ chindantassa vipassanāpādikāsu aṭṭhasu samāpattīsu kammaṃ karontassa, sattavidhaṃ anupassanaṃ bhāventassa arahattamaggo uppajjitvā phalaṃ deti.
Indeed, for one who fulfills the fourfold purity of sīla, listens to suitable Dhamma, cuts through faults and errors in meditation practice, performs the work in the eight attainments that are the basis for vipassanā, and develops the seven kinds of contemplation, the Arahantship path arises and yields its fruition.
Khi một người hoàn thành tứ thanh tịnh giới, nghe pháp thích hợp, cắt đứt những vướng mắc trong đề mục thiền quán, thực hành công việc trong tám thiền chứng làm nền tảng cho tuệ quán, và tu tập bảy loại tùy quán, thì đạo A-la-hán sẽ sinh khởi và mang lại quả.
‘‘Yathā hi madhuraṃ ambapakkaṃ paribhuñjitukāmo ambapotakassa samantā udakakoṭṭhakaṃ thiraṃ katvā bandhati, ghaṭaṃ gahetvā kālena kālaṃ udakaṃ āsiñcati, udakassa anikkhamanatthaṃ mariyādaṃ thiraṃ karoti.
"Just as one who desires to eat a sweet mango fruit firmly binds an earthen embankment around the mango sapling, takes a pot and sprinkles water from time to time, and makes the boundary firm so that the water does not escape.
“Ví như một người muốn ăn quả xoài ngọt, anh ta làm một cái bờ nước vững chắc xung quanh cây xoài non, dùng gáo múc nước tưới đều đặn, và củng cố bờ để nước không thoát ra ngoài.
Yā hoti samīpe valli vā sukkhadaṇḍako vā kipillikapuṭo vā makkaṭakajālaṃ vā, taṃ apaneti, khaṇittiṃ gahetvā kālena kālaṃ mūlāni parikhaṇati, evamassa appamattassa imāni pañca kāraṇāni karoto so ambo vaḍḍhitvā phalaṃ deti, evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ.
Whatever creeper, dry stick, ant-hill, or spider web is nearby, he removes it, and taking a hoe, he digs around the roots from time to time. Thus, for such a diligent person doing these five things, that mango grows and yields fruit. This should be understood as a similar example.
Anh ta loại bỏ những dây leo, cành khô, tổ kiến, hoặc mạng nhện ở gần đó, dùng cuốc xới đất xung quanh rễ cây đều đặn. Cứ như vậy, khi người đó không lơ là thực hiện năm việc này, cây xoài sẽ lớn lên và cho quả. Điều này cũng nên được hiểu tương tự.
Rukkhassa samantato koṭṭhakabandhanaṃ viya hi sīlaṃ daṭṭhabbaṃ, kālena kālaṃ udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ, mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho, samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ, kālena kālaṃ khaṇittiṃ gahetvā mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā, tehi pañcahi kāraṇehi anuggahitassa ambarukkhassa madhuraphaladānakālo viya imassa bhikkhuno imehi pañcahi dhammehi anuggahitāya sammādiṭṭhiyā arahattaphaladānaṃ veditabba’’nti.
Indeed, morality (sīla) should be seen like the enclosure built around a tree; listening to the Dhamma (dhammassavana) like watering it from time to time; serenity (samatha) like making the boundary firm; the cutting off of errors and stumblings in meditation (kammaṭṭhāna) like removing creepers and the like nearby; the development of the seven contemplations (anupassanā) like digging around the roots with a spade from time to time. Just as it is the time for a mango tree, supported by these five factors, to yield sweet fruit, so too should the yielding of the fruit of Arahantship by the right view (sammādiṭṭhi) of this bhikkhu, supported by these five qualities, be understood.”
Việc làm bờ xung quanh cây giống như giới (sīla), việc tưới nước đều đặn giống như sự nghe pháp (dhammassavana), việc củng cố bờ giống như thiền định (samatha), việc loại bỏ dây leo và những thứ tương tự ở gần giống như việc cắt đứt những vướng mắc trong đề mục thiền quán, việc dùng cuốc xới rễ đều đặn giống như sự tu tập bảy loại tùy quán. Thời điểm cây xoài được năm yếu tố này hỗ trợ và cho quả ngọt cũng giống như thời điểm chánh kiến của vị tỳ khưu này, được năm pháp này hỗ trợ, mang lại quả A-la-hán.”
Ettha ca laddhūpakārāti yathārahaṃ nissayādivasena laddhapaccayā.
And here, laddhūpakārā means those who have received requisites such as support (nissaya) as appropriate.
Ở đây, laddhūpakārā (có được sự trợ giúp) nghĩa là có được các yếu tố hỗ trợ một cách thích đáng, như là nơi nương tựa.
Vipassanāsammādiṭṭhiyā anuggahitabhāvena gahitattā maggasammādiṭṭhīsu ca arahattamaggasammādiṭṭhi.
Since it is taken as supported by vipassanā sammādiṭṭhi, among the path right views, it is the Arahantship path right view.
Vì được hiểu là được tuệ quán chánh kiến hỗ trợ, nên trong các chánh kiến của đạo, đây là chánh kiến của đạo A-la-hán.
Anantarassa hi vidhi paṭisedho vā, aggaphalasamādhimhi tapparikkhāradhammesuyeva ca kevalo cetopariyāyo niruḷhoti sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi.
For prohibition or injunction applies to what is immediately preceding, and pure penetration of minds (cetopariyāya) is established only in the highest fruit concentration and its requisite qualities, therefore sammādiṭṭhi means the Arahantship path right view.
Vì đối với cái liền sau, có sự quy định hoặc phủ định, và vì sự hiểu biết về tâm (cetopariyāya) chỉ phát sinh trong các pháp hỗ trợ cho thiền định quả tối thượng, nên sammādiṭṭhi (chánh kiến) là chánh kiến của đạo A-la-hán.
Phalakkhaṇeti anantaraṃ kālantare cāti duvidhepi phalakkhaṇe.
At the moment of fruition means at both types of fruition moments: immediately and in subsequent time.
Phalakkhaṇe (vào khoảnh khắc quả) nghĩa là cả hai loại khoảnh khắc quả: liền sau và trong thời gian sau.
Paṭippassaddhivasena sabbasaṃkilesehi cetovimuccati etāyāti cetovimutti, aggaphalapaññaṃ ṭhapetvā avasesā phaladhammā.
Cetovimutti (liberation of mind) is that by which the mind is liberated from all defilements through pacification; it refers to the remaining fruition qualities, excluding the highest fruition wisdom.
Tâm được giải thoát khỏi tất cả phiền não nhờ sự lắng dịu (paṭippassaddhi), do đó gọi là cetovimutti (tâm giải thoát), tức là các pháp quả còn lại, trừ tuệ quả tối thượng.
Tenāha ‘‘cetovimutti phalaṃ assāti, cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso’’ti.
Therefore, it is said: “cetovimutti is the fruit for him, cetovimutti is the benefit that is the fruit.”
Vì thế, Ngài nói: ‘‘cetovimutti phalaṃ assāti, cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso’’ (giải thoát tâm là quả của nó, quả được gọi là giải thoát tâm là lợi ích).
Sabbakilesehi cetaso vimuccanasaṅkhātaṃ paṭippassambhanasaññitaṃ pahānaṃ phalaṃ ānisaṃso cāti yojanā.
The interpretation is that the abandonment, which is called the pacification of the mind's liberation from all defilements, is the fruit and the benefit.
Sự kết nối là: sự đoạn trừ được gọi là lắng dịu, tức là sự giải thoát tâm khỏi tất cả phiền não, là quả và là lợi ích.
Idha cetovimuttisaddena pahānamattaṃ gahitaṃ, pubbe pahāyakadhammā.
Here, the word cetovimutti refers only to abandonment, the qualities to be abandoned having been mentioned previously.
Ở đây, từ cetovimutti chỉ sự đoạn trừ, trước đó là các pháp cần đoạn trừ.
Aññathā phaladhammā eva ānisaṃsoti gayhamāne punavacanaṃ niratthakaṃ siyā.
Otherwise, if it were taken that only fruition qualities are the benefit, then the repetition of the word would be meaningless.
Nếu không, nếu chỉ các pháp quả được coi là lợi ích, thì sự lặp lại sẽ vô nghĩa.
Paññāvimuttiphalānisaṃsāti etthāpi evameva attho veditabbo.
In paññāvimuttiphalānisaṃsā (the benefit of the fruit of liberation by wisdom), the meaning should be understood in the same way.
Trong Paññāvimuttiphalānisaṃsā (có lợi ích là quả tuệ giải thoát) cũng nên hiểu ý nghĩa tương tự.
Sammāvācākammantājīvā sīlasabhāvattā visesato samādhissa upakārā, tathā sammāsaṅkappo jhānasabhāvattā.
Right speech, right action, and right livelihood, being of the nature of sīla, are especially helpful for samādhi; similarly, right intention, being of the nature of jhāna.
Chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, vì bản chất là giới, đặc biệt hữu ích cho thiền định; tương tự, chánh tư duy, vì bản chất là thiền.
Tathā hi so ‘‘appanā’’ti niddiṭṭho.
Thus, it is designated as "appanā" (absorption).
Thật vậy, nó được chỉ định là "appanā" (tâm chuyên chú).
Sammāsatisammāvāyāmā pana samādhipakkhiyā evāti āha ‘‘avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā’’ti.
Right mindfulness and right effort, however, are indeed constituents of samādhi, therefore it is said: “the remaining qualities should be understood as cetovimutti.”
Còn chánh niệm và chánh tinh tấn là thuộc về thiền định, nên Ngài nói: ‘‘avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā’’ (các pháp còn lại được biết là tâm giải thoát).
Catupārisuddhisīlanti ariyamaggādhigamassa padaṭṭhānabhūtaṃ catupārisuddhisīlaṃ.
Catupārisuddhisīla means the fourfold purity of morality, which is the foundation for the attainment of the Noble Path.
Catupārisuddhisīla (tứ thanh tịnh giới) là tứ thanh tịnh giới làm nền tảng cho sự thành tựu Thánh đạo.
Sutādīsupi eseva nayo.
The same method applies to suta (learning) and so on.
Trong suta (sự nghe) và những điều tương tự cũng theo cách tương tự.
Attano cittappavattiārocanavasena saha kathanaṃ saṃkathā, saṃkathāva sākacchā.
Saṃkathā (conversation) is speaking together by way of revealing one's own mental inclinations; sākacchā is a conversation.
Sự nói chuyện cùng nhau theo cách trình bày diễn biến tâm của mình là saṃkathā, chính saṃkathā là sākacchā.
Idha pana kammaṭṭhānappaṭibaddhāti āha ‘‘kammaṭṭhāne…pe… kathā’’ti.
But here it is related to meditation (kammaṭṭhāna), therefore it is said: “kammaṭṭhāne…pe… kathā” (conversation in meditation).
Ở đây, vì nó liên quan đến đề mục thiền quán, nên Ngài nói: ‘‘kammaṭṭhāne…pe… kathā’’ (sự nói chuyện về đề mục thiền quán).
Tassa kammaṭṭhānassa ekavāraṃ vidhiyā appaṭipajjanaṃ khalanaṃ, anekavāraṃ pakkhalanaṃ, tadubhayassa vicchedanī apanayanī kathā khalanapakkhalanacchedanakathā.
Khalanapakkhalanacchedanakathā is a conversation that cuts off and removes both the single instance of not following the method of that meditation (khalana) and the multiple instances of stumbling (pakkhalana).
Việc không thực hành phương pháp của đề mục thiền quán một lần là khalana (vướng mắc), nhiều lần là pakkhalana (gột rửa), sự nói chuyện loại bỏ và cắt đứt cả hai điều đó là khalanapakkhalanacchedanakathā (sự nói chuyện về việc cắt đứt những vướng mắc và gột rửa).
Pūrentassāti vivaṭṭasannissitaṃ katvā pālentassa brūhentassa ca.
Pūrentassā means for one who fosters and develops it by making it conducive to the cycle of liberation (vivaṭṭa).
Pūrentassā (đối với người hoàn thành) nghĩa là đối với người gìn giữ và trau dồi giới bằng cách làm cho nó hướng đến sự thoát ly.
Suṇantassāti ‘‘yathāuggahitakammaṭṭhānaṃ phātiṃ gamissatī’’ti evaṃ suṇantassa.
Suṇantassā means for one who listens in such a way that "the meditation as it has been learned will flourish."
Suṇantassā (đối với người nghe) nghĩa là đối với người nghe theo cách "đề mục thiền quán đã được nắm giữ sẽ phát triển".
Teneva hi ‘‘sappāyadhammassavana’’nti vuttaṃ.
It is for this reason that it is called sappāyadhammassavana (suitable listening to the Dhamma).
Chính vì thế mà nói ‘‘sappāyadhammassavana’’ (sự nghe pháp thích hợp).
Kammaṃ karontassāti bhāvanānuyogakammaṃ karontassa.
Kammaṃ karontassā means for one who performs the practice of development (bhāvanānuyoga).
Kammaṃ karontassā (đối với người thực hành công việc) nghĩa là đối với người thực hành công việc tu tập.
Pañcasupi ṭhānesu anta-saddo hetuatthajotano daṭṭhabbo.
In all five instances, the word "anta" should be understood as indicating the sense of cause.
Trong cả năm trường hợp, từ "anta" (khi) nên được hiểu là chỉ ý nghĩa nguyên nhân.
Evañhi ‘‘yathā hī’’tiādinā vuccamānā ambūpamā yujjeyya.
Only then would the mango simile, mentioned with "yathā hī" (just as), be appropriate.
Chỉ như vậy, ví dụ về cây xoài được đề cập bằng câu "yathā hī" (ví như) và những điều tương tự mới hợp lý.
Udakakoṭṭhakanti jalāvāṭaṃ.
Udakakoṭṭhaka means a water trench.
Udakakoṭṭhaka (bờ nước) là một cái hố chứa nước.
Thiraṃ katvā bandhatīti asithilaṃ daḷhaṃ nātimahantaṃ nātikhuddakaṃ katvā yojeti.
Thiraṃ katvā bandhatī means he joins it firmly, strongly, not too large, not too small.
Thiraṃ katvā bandhatī (làm cho vững chắc và buộc) nghĩa là làm cho nó không lỏng lẻo, vững chắc, không quá lớn, không quá nhỏ, rồi kết nối.
Thiraṃ karotīti udakasiñcanakāle tato tato pavattitvā udakassa anikkhamanatthaṃ jalāvāṭapāḷiṃ thirataraṃ karoti.
Thiraṃ karotī means he makes the embankment of the water trench very firm so that the water does not flow out from here and there during watering.
Thiraṃ karotī (làm cho vững chắc) nghĩa là làm cho bờ của cái hố nước vững chắc hơn để nước không chảy ra từ đó đây khi tưới nước.
Sukkhadaṇḍakoti tasseva ambagacchassa sukkhako sākhāsīsako.
Sukkhadaṇḍako means the dry branch tip of that very mango tree.
Sukkhadaṇḍako (cành khô) là cành khô hoặc ngọn cành của chính cây xoài đó.
Kipillikapuṭoti tambakipillikapuṭo.
Kipillikapuṭo means a nest of red ants.
Kipillikapuṭo (tổ kiến) là tổ kiến đỏ.
Khaṇittinti kudālaṃ.
Khaṇitti means a spade.
Khaṇitti (cuốc) là cái cuốc.
Koṭṭhakabandhanaṃ viya sīlaṃ sammādiṭṭhiyā vaḍḍhanūpāyassa mūlabhāvato.
Sīla like the enclosure because it is the foundation for the growth of right view.
Koṭṭhakabandhanaṃ viya sīlaṃ (việc làm bờ giống như giới) vì giới là nền tảng cho sự phát triển của chánh kiến.
Udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ bhāvanāya paribrūhanato.
Listening to the Dhamma like watering because it nourishes the development.
Udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ (việc tưới nước giống như sự nghe pháp) vì nó làm tăng trưởng sự tu tập.
Mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho yathāvuttāya bhāvanādhiṭṭhānāya sīlamariyādāya daḷhībhāvāpādanato.
Tranquility is like making a boundary firm because it strengthens the boundary of morality, which is the foundation for development as described.
Mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho (việc làm cho bờ vững chắc giống như thiền định) vì nó làm cho giới là nền tảng tu tập như đã nói trở nên kiên cố.
Samāhitassa hi sīlaṃ thirataraṃ hoti.
Indeed, for one who is concentrated, morality becomes firmer.
Vì giới của người có định sẽ vững chắc hơn.
Samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ icchitabbabhāvanāya vibandhanāpanayanato.
Cutting off stumbling and slipping in the meditation subject is like removing creepers and so forth from the vicinity because it removes hindrances to the desired development.
Samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ (việc loại bỏ dây leo và những thứ tương tự ở gần giống như việc cắt đứt những vướng mắc trong đề mục thiền quán) vì nó loại bỏ những chướng ngại cho sự tu tập mong muốn.
Mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā tassā vibandhassa mūlabhūtānaṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ palikhaṇanato.
The development of the seven contemplations is like digging up roots because it digs up craving, conceit, and wrong views, which are the roots of that hindrance.
Mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā (việc xới rễ giống như sự tu tập bảy loại tùy quán) vì nó xới bỏ tận gốc những tham ái, kiêu mạn, tà kiến, là cội rễ của những chướng ngại đó.
Ettha ca yasmā suparisuddhasīlassa kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa sappāyadhammassavanaṃ icchitabbaṃ, tato yathāsute atthe sākacchāsamāpajjanaṃ, tato kammaṭṭhānavisodhanena samathanibbatti, tato samāhitassa āraddhavipassakassa vipassanāpāripūri, paripuṇṇā vipassanā maggasammādiṭṭhiṃ brūhetīti evametesaṃ aṅgānaṃ paramparāya sammukhā anuggaṇhanato ayamānupubbī kathitāti veditabbaṃ.
Here, since listening to a suitable Dhamma teaching is desirable for one of perfectly purified morality who is engaged in a meditation subject, then engaging in discussion on the meaning as heard, then the arising of tranquility through the purification of the meditation subject, then the perfection of insight for one who is concentrated and has undertaken insight, and perfected insight strengthens right view leading to the path—it should be understood that this sequence is taught because these factors are directly supported in succession.
Và ở đây, bởi vì đối với người có giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh, đang chuyên tâm tu tập đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), việc nghe pháp thích hợp là điều mong muốn. Từ đó, việc thảo luận về ý nghĩa đã nghe. Từ đó, sự phát sinh định (samatha) nhờ việc làm thanh tịnh đề mục thiền định. Từ đó, sự viên mãn của tuệ quán (vipassanā) đối với người đã nhập định và bắt đầu tu tập tuệ quán. Tuệ quán viên mãn làm tăng trưởng Chánh kiến đạo (magga-sammādiṭṭhi). Như vậy, do việc hỗ trợ trực tiếp lẫn nhau của các chi phần này theo thứ tự, nên biết rằng đây là sự thuyết giảng theo thứ lớp.
26. Chaṭṭhe vimuttiyā vaṭṭadukkhato vimuccanassa āyatanāni kāraṇāni vimuttāyatanānīti āha – ‘‘vimuccanakāraṇānī’’ti.
26. In the sixth, the causes for liberation from the suffering of saṃsāra are called vimuttāyatanāni (bases for liberation), thus it says – “causes for liberation.”
26. Trong kinh thứ sáu, những nguyên nhân (kāraṇa) của sự giải thoát (vimutti) khỏi khổ luân hồi (vaṭṭadukkha) được gọi là những xứ giải thoát (vimuttāyatana). Do đó, kinh nói: “những nguyên nhân của sự giải thoát”.
Pāḷiatthaṃ jānantassāti ‘‘idha sīlaṃ āgataṃ, idha samādhi, idha paññā’’tiādinā taṃtaṃpāḷiatthaṃ yāthāvato jānantassa.
For one who knows the meaning of the Pāḷi means for one who truly knows the meaning of the respective Pāḷi, such as, “here morality is mentioned, here concentration, here wisdom.”
Đối với người hiểu ý nghĩa của Pāḷi: tức là đối với người hiểu rõ đúng như thật ý nghĩa của từng Pāḷi, chẳng hạn như “ở đây nói về giới (sīla), ở đây nói về định (samādhi), ở đây nói về tuệ (paññā)” và những điều tương tự.
Pāḷiṃ jānantassāti tadatthabodhiniṃ pāḷiṃ yāthāvato upadhārentassa.
For one who knows the Pāḷi means for one who truly understands the Pāḷi that reveals its meaning.
Đối với người hiểu Pāḷi: tức là đối với người quán xét đúng như thật Pāḷi giúp giác ngộ ý nghĩa đó.
Taruṇapītīti sañjātamattā mudukā pīti jāyati.
Tender joy means a soft joy arises as soon as it is generated.
Hỷ non trẻ (taruṇapīti): tức là hỷ mềm mại vừa mới phát sinh.
Kathaṃ jāyati?
How does it arise?
Làm sao nó phát sinh?
Yathādesitaṃ dhammaṃ upadhārentassa tadanucchavikameva attano kāyavācāmanosamācāraṃ pariggaṇhantassa somanassaṃ pattassa pamodalakkhaṇaṃ pāmojjaṃ jāyati.
For one who contemplates the Dhamma as taught, and who embraces their own bodily, verbal, and mental conduct in accordance with it, a gladness arises, which is delight, a characteristic of joy, upon attaining happiness.
Đối với người quán xét giáo pháp đã được thuyết giảng, và chấp nhận cách hành xử thân, khẩu, ý của mình phù hợp với giáo pháp đó, thì niềm hoan hỷ (somanassa) đã đạt được sẽ phát sinh sự hân hoan (pāmojja) có đặc tính vui mừng.
Tuṭṭhākārabhūtā balavapītīti purimuppannāya pītiyā vasena laddhāsevanattā ativiya tuṭṭhākārabhūtā kāyacittadarathassa passambhanasamatthatāya passaddhiyā paccayo bhavituṃ samatthā balappattā pīti jāyati.
Strong joy, which is a state of contentment means a joy that has become extremely content due to repeated cultivation based on the previously arisen joy, a strong joy capable of being a condition for tranquility, which is able to calm the agitation of body and mind, arises.
Hỷ mạnh mẽ (balavapīti) với trạng thái hoan hỷ: tức là do đã được thực hành dựa trên hỷ đã phát sinh trước đó, nên hỷ này có trạng thái hoan hỷ tột độ, có khả năng làm nhân cho sự khinh an (passaddhi) có thể làm lắng dịu sự mệt mỏi của thân và tâm, và đã đạt được sức mạnh.
Yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddho eva hoti, tasmā ‘‘nāmakāyo passambhati’’cceva vuttaṃ.
Since, when the mental body is tranquil, the physical body is also tranquil, it is thus stated, “the mental body becomes tranquil.”
Bởi vì khi danh thân (nāmakāya) khinh an thì sắc thân (rūpakāya) cũng khinh an, nên chỉ nói “danh thân khinh an” mà thôi.
Sukhaṃ paṭilabhatīti vakkhamānassa cittasamādhānassa paccayo bhavituṃ samatthaṃ cetasikaṃ nirāmisasukhaṃ paṭilabhati vindati.
Attains happiness means attains, finds, mental unworldly happiness capable of being a condition for the concentration of mind that will be spoken of.
Đạt được lạc (sukhaṃ paṭilabhati): tức là đạt được, tìm được lạc vô nhiễm (nirāmisa-sukha) thuộc tâm sở (cetasika) có khả năng làm nhân cho sự định tâm (cittasamādhāna) sẽ được nói đến.
Samādhiyatīti ettha pana na yo koci samādhi adhippeto, atha kho anuttarasamādhīti dassento ‘‘arahatta…pe… samādhiyatī’’ti āha.
Here, becomes concentrated does not imply just any concentration, but rather, indicating the supreme concentration, it says “arahatta…pe… becomes concentrated.”
Được định tâm (samādhiyatī): ở đây, không phải bất kỳ loại định nào cũng được đề cập, mà để chỉ định vô thượng định (anuttarasamādhi), kinh nói: “A-la-hán…pe… được định tâm”.
‘‘Ayaṃ hī’’tiādi tassaṃ desanāyaṃ tādisassa puggalassa yathāvuttasamādhipaṭilābhassa kāraṇabhāvavibhāvanaṃ, yaṃ tathā vimuttāyatanabhāvo.
“This indeed” and so forth is the elucidation of the cause for such a person to attain the aforementioned concentration in that discourse, which is its state of being a basis for liberation.
“Ayaṃ hī” (Thật vậy, đây là) và những từ tương tự là sự phân tích về việc đạt được định như đã nói đối với hạng người như vậy trong bài kinh đó, đó chính là trạng thái xứ giải thoát (vimuttāyatana).
Osakkitunti dassituṃ.
To show means to demonstrate.
Để chỉ ra (osakkituṃ).
Samādhiyeva samādhinimittanti kammaṭṭhānapāḷiyā āruḷho samādhi eva parato uppajjanakabhāvanāsamādhissa kāraṇabhāvato samādhinimittaṃ.
Concentration itself is the sign of concentration means the concentration that has entered into the Pāḷi of the meditation subject is itself the sign of concentration, because it is the cause for the subsequent arising concentration of development.
Định chính là tướng định (samādhiyeva samādhinimitta): Định đã được nêu trong Pāḷi về đề mục thiền định (kammaṭṭhāna) chính là tướng định (samādhinimitta) vì nó là nguyên nhân cho định thiền quán (bhāvanāsamādhi) sẽ phát sinh sau đó.
Tenāha ‘‘ācariyassa santike’’tiādi.
Therefore, it says “in the presence of the teacher” and so forth.
Do đó, kinh nói “tại nơi vị đạo sư” và những từ tương tự.
27. Sattame sabbaso kilesadukkhadarathapariḷāhānaṃ vigatattā sātisayamettha sukhanti vuttaṃ ‘‘appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho’’ti.
27. In the seventh, it is stated that there is extraordinary happiness here due to the complete disappearance of the agitation and fever of defilements, thus “present happiness due to happiness at each moment of application.”
27. Trong kinh thứ bảy, do sự vắng mặt hoàn toàn của sự khổ não, mệt mỏi và phiền muộn của phiền não, nên lạc ở đây là tối thượng, và được nói là “lạc hiện tại (paccuppannasukha) vì lạc trong từng khoảnh khắc của sự an trú”.
Purimassa purimassa vasena pacchimaṃ pacchimaṃ laddhāsevanatāya santapaṇītatarabhāvappattaṃ hotīti āha ‘‘purimo…pe… sukhavipāko’’ti.
It says “the former…pe… has a pleasant result” because each succeeding one, through repeated cultivation based on the preceding one, attains a more tranquil and refined state.
Do cái sau được thực hành dựa trên cái trước, nên nó đạt đến trạng thái an tịnh và vi diệu hơn, do đó kinh nói: “cái trước…pe… có quả là lạc”.
Kilesappaṭippassaddhiyāti kilesānaṃ paṭippassambhanena laddhattā.
Through the calming of defilements means attained through the calming of defilements.
Do sự lắng dịu của phiền não (kilesappaṭippassaddhiyā): tức là do đạt được nhờ sự lắng dịu của phiền não.
‘‘Kilesappaṭippassaddhibhāvanti kilesānaṃ paṭippassambhanabhāvaṃ.
“The state of calming defilements” means the state of calming defilements.
“Trạng thái lắng dịu của phiền não”: tức là trạng thái lắng dịu của phiền não.
Laddhattā pattattā tabbhāvaṃ upagatattā.
Attained means reached, having arrived at that state.
Đã đạt được (laddhattā): đã đạt đến, đã thành tựu trạng thái đó.
Lokiyasamādhissa paccanīkāni nīvaraṇapaṭhamajjhānanikantiādīni niggahetabbāni, aññe kilesā vāretabbā.
The adversaries of worldly concentration, such as the hindrances and delight in the first jhāna, should be suppressed, and other defilements should be prevented.
Đối với định thế gian (lokiyasamādhi), những chướng ngại (nīvaraṇa), sự vui thích thiền thứ nhất (paṭhamajjhānanikanti) và những thứ tương tự cần phải được chế ngự, và các phiền não khác cần phải được ngăn chặn.
Imassa pana arahattasamādhissa paṭippassaddhasabbakilesattā na niggahetabbaṃ vāretabbañca atthīti maggānantaraṃ samāpattikkhaṇe ca appayogena adhigatattā appitattā ca aparihānivasena vā appitattā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato.
However, since all defilements of this concentration of Arahantship are completely tranquilized, there is nothing to suppress or restrain. It is attained without effort at the moment immediately following the path and at the moment of attainment, and being established, it is not subject to decline, or being established, it is not subject to suppression or restraint by volitional effort.
Nhưng đối với định A-la-hán (arahattasamādhi) này, vì tất cả phiền não đã được lắng dịu, nên không có gì cần phải chế ngự hay ngăn chặn. Và do đã đạt được mà không cần nỗ lực (appayoga) vào khoảnh khắc đạo (magga) và khoảnh khắc quả (samāpatti), và do đã an trú hoặc do đã an trú mà không bị suy giảm, nên không thuộc loại cần phải chế ngự hay ngăn chặn bằng sự nỗ lực (sasaṅkhāraniggayhavāritagato).
Sativepullappattattāti etena appavattamānāyapi satiyā satibahulatāya sato eva nāmāti dasseti.
Having attained the fullness of mindfulness—by this, it shows that even when mindfulness is not actively occurring, due to the abundance of mindfulness, it is still called "mindful."
Do đã đạt đến sự rộng lớn của niệm (sativepullappattattā): Điều này cho thấy rằng ngay cả khi niệm không hoạt động, do sự dồi dào của niệm, thì vẫn được gọi là có niệm.
Yathāparicchinnakālavasenāti etena paricchinnassatiyā satoti dasseti.
According to the limited time—by this, it shows that it is mindfulness of limited mindfulness.
Theo thời gian đã được xác định (yathāparicchinnakālavasenā): Điều này cho thấy rằng người có niệm đã được xác định được gọi là có niệm.
Sesesūti ñāṇesu.
In the remaining ones—refers to knowledges.
Trong những trí còn lại (sesesū): tức là trong các trí tuệ.
28-29. Aṭṭhame karo vuccati pupphasambhavaṃ ‘‘gabbhāsaye kirīyatī’’ti katvā.
28-29. In the eighth*, kara is said to be the origin of flowers, because it is "made in the womb."
28-29. Trong kinh thứ tám, “karo” được gọi là “pupphasambhava” (sự phát sinh của hoa) vì nó được “sinh ra trong tử cung (gabbhāsaye kirīyatī)”.
Karato jāto kāyo karajakāyo, tadupanissayo catusantatirūpasamudāyo.
The body born from kara is the karajakāya (body born from kara), which is the aggregate of material form dependent on the four continuities.
Thân được sinh ra từ “kara” là karajakāya (thân do nghiệp sinh), tức là tập hợp của bốn dòng sắc pháp (rūpasamudāya) làm chỗ nương tựa cho nó.
Kāmaṃ nāmakāyopi vivekajena pītisukhena tathāladdhūpakāro, ‘‘abhisandetī’’tiādivacanato pana rūpakāyo idha adhippetoti āha ‘‘imaṃ karajakāya’’nti.
Although the mental body (nāmakāya) also receives such benefit through the joy and happiness born of seclusion, the material body (rūpakāya) is intended here, as indicated by the word "abhisandetī" (permeates) and so on. Therefore, it says: "this karajakāya."
Mặc dù danh thân (nāmakāya) cũng được lợi ích như vậy bởi hỷ lạc do viễn ly (vivekaja), nhưng do những lời như “abhisandetī” (làm thấm ướt), sắc thân (rūpakāya) được đề cập ở đây, do đó kinh nói “thân do nghiệp sinh này”.
Abhisandetīti abhisandanaṃ karoti.
Abhisandetī means it causes permeation.
Làm thấm ướt (abhisandetī): tức là làm cho thấm ướt.
Taṃ pana abhisandanaṃ jhānamayena pītisukhena karajakāyassa tintabhāvāpādanaṃ sabbatthakameva lūkhabhāvāpanayananti āha ‘‘temetī’’tiādi.
That permeation is the moistening of the karajakāya by jhānic joy and happiness, which completely removes its dryness. Therefore, it says: "moistens" and so on.
Sự thấm ướt đó là việc làm cho thân do nghiệp sinh (karajakāya) được thấm đẫm bởi hỷ lạc của thiền định, và loại bỏ hoàn toàn trạng thái khô khan, do đó kinh nói “làm ướt đẫm” và những từ tương tự.
Tayidaṃ abhisandanaṃ atthato yathāvuttapītisukhasamuṭṭhānehi paṇītarūpehi kāyassa parippharaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
This permeation should be understood in essence as the pervading of the body by refined material forms arisen from the aforementioned joy and happiness.
Sự thấm ướt này, về mặt ý nghĩa, cần được hiểu là sự lan tỏa khắp thân bởi những sắc pháp vi diệu phát sinh từ hỷ lạc như đã nói.
Parisandetītiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to parisandetī (saturates) and so on.
Trong “parisandetī” (làm thấm đẫm) và những từ tương tự, ý nghĩa cũng tương tự.
Sabbaṃ etassa atthīti sabbāvā, tassa sabbāvato.
One who possesses all of this is sabbāva, and of that sabbāva.
Tất cả đều có ở nó, nên gọi là “sabbāvā”, của sabbāvā.
Avayavāvayavisambandhe avayavini sāmivacananti avayavavisayo sabba-saddo, tasmā vuttaṃ ‘‘sabbakoṭṭhāsavato’’ti.
In the relationship between part and whole, the word for the whole is used as a possessive, so the word sabba (all) refers to the whole. Therefore, it is said: "having all parts."
Trong mối quan hệ bộ phận-toàn thể, từ “sāmivacana” (từ chỉ sở hữu) được dùng cho toàn thể, nên từ sabba (tất cả) ở đây chỉ về các bộ phận, do đó kinh nói “có tất cả các phần”.
Aphuṭaṃ nāma na hoti yattha yattha kammajarūpaṃ, tattha tattha cittajarūpassa abhibyāpanato.
There is nothing unpervaded because cittaja-rūpa (mind-born matter) pervades wherever kammaja-rūpa (kamma-born matter) exists.
Không có chỗ nào không thấm ướt (aphutaṃ nāma na hoti): vì sắc pháp do tâm sinh (cittajarūpa) lan tỏa khắp mọi nơi có sắc pháp do nghiệp sinh (kammajarūpa).
Tenāha ‘‘upādinnakasantatī’’tiādi.
Therefore, it says: "the continuity of that grasped by craving" and so on.
Do đó, kinh nói “dòng tương tục được chấp thủ” và những từ tương tự.
Chekoti kusalo.
Cheko means skillful.
Khéo léo (cheko): tức là thành thạo.
Taṃ panassa kosallaṃ nahānīyacuṇṇānaṃ karaṇe piṇḍikaraṇe ca samatthatāvasena veditabbanti āha ‘‘paṭibalo’’tiādi.
That skill should be understood as the ability to make and knead bathing powder. Therefore, it says: "capable" and so on.
Sự khéo léo đó của người ấy cần được hiểu là khả năng trong việc làm và nặn bột tắm, do đó kinh nói “có khả năng” và những từ tương tự.
Kaṃsa-saddo ‘‘mahatiyā kaṃsapātiyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.61) suvaṇṇe āgato.‘‘Kaṃso upahato yathā’’tiādīsu (dha. pa. 134) kittimalohe.
The word kaṃsa appears in the sense of gold in phrases like "in a large kaṃsa bowl" (MN 1.61), and in the sense of bell-metal in phrases like "as a kaṃsa struck" (Dhp. 134).
Từ kaṃsa (đồng) được dùng để chỉ vàng trong các trường hợp như “trong một cái bát đồng lớn” (ma. ni. 1.61). Trong các trường hợp như “như một cái chuông đồng bị hư hại” (dha. pa. 134), nó chỉ kim loại có tạp chất.
Katthaci paṇṇattimatte ‘‘upakaṃso nāma rājāsi, mahākaṃsassa atrajo’’tiādi (jā. aṭṭha. 4.10.164 ghaṭapaṇḍitajātakavaṇṇanā).
Sometimes it refers merely to a designation, as in "King Upakaṃsa, the son of Mahākaṃsa" (Jā. Aṭṭha. 4.10.164, commentary on the Ghaṭapaṇḍita Jātaka).
Đôi khi, nó chỉ một khái niệm đơn thuần, như “có một vị vua tên là Upakaṃsa, con trai của Mahākaṃsa” (jā. aṭṭha. 4.10.164 ghaṭapaṇḍitajātakavaṇṇanā).
Idha pana yattha katthaci loheti āha ‘‘yena kenaci lohena katabhājane’’ti.
Here, however, it refers to any kind of metal. Therefore, it says: "in a vessel made of any kind of metal."
Ở đây, nó chỉ bất kỳ kim loại nào, do đó kinh nói “trong một cái bình làm bằng bất kỳ kim loại nào”.
Snehānugatāti udakasinehena anuppavisanavasena gatā upagatā.
Snehānugatā means gone, entered, by permeating with the moisture of water.
Được thấm nhuần (snehānugatā): tức là đã đi vào, đã đến bằng cách thấm vào bởi sự ẩm ướt của nước.
Snehaparetāti udakasinehena parito gatā samantato phuṭā.
Snehaparetā means completely gone, pervaded all around, by the moisture of water.
Bị bao phủ bởi sự ẩm ướt (snehaparetā): tức là đã đi khắp nơi, đã lan tỏa khắp mọi phía bởi sự ẩm ướt của nước.
Tato eva santarabāhirā phuṭā snehena.
For that very reason, pervaded with moisture both inside and out.
Chính vì vậy, bên trong và bên ngoài đều thấm đẫm sự ẩm ướt.
Etena sabbaso udakena temitabhāvamāha.
By this, it means that it is completely moistened with water.
Điều này nói lên trạng thái hoàn toàn bị nước làm ướt đẫm.
Na ca pagghariṇīti etena tintassapi tassa ghanathaddhabhāvaṃ vadati.
And not overflowing—by this, it speaks of its dense and firm state even though it is moist.
Và không chảy ra (na ca pagghariṇī): Điều này nói lên trạng thái đặc và rắn chắc của nó, mặc dù đã bị làm ướt.
Tenāha ‘‘na bindubindū’’tiādi.
Therefore, it says: "not drop by drop" and so on.
Do đó, kinh nói “không từng giọt” và những từ tương tự.
Tāhi tāhi udakasirāhi ubbhijjatīti ubbhidaṃ, ubbhidaṃ udakaṃ etassāti ubbhidodako.
It bursts forth through those various water veins, so it is ubbhidā (bursting forth); one that has bursting forth water is ubbhidodaka (having bursting forth water).
Nước trào lên từ những mạch nước đó, nên gọi là “ubbhida” (trào lên), có nước trào lên nên gọi là ubbhidodako (có nước trào lên).
Ubbhinnaudakoti nadītīre khatakūpako viya ubbhijjanakaudako.
Ubbhinnaudako means water that bursts forth, like a dug well on a riverbank.
Ubbhinnaudako (có nước trào lên): tức là có nước trào lên như một cái giếng đào bên bờ sông.
Uggacchanaudakoti dhārāvasena uṭṭhahanaudako.
Uggacchanaudako means water that rises up in streams.
Uggacchanaudako (có nước dâng lên): tức là có nước dâng lên thành dòng.
Kasmā panettha ubbhidodakova rahado gahito, na itaroti āha ‘‘heṭṭhā uggacchanaudakañhī’’tiādi.
Why is only a lake with bursting forth water taken here, and not the others? It says: "because water that rises up from below" and so on.
Tại sao ở đây lại lấy ví dụ hồ nước trào lên, mà không phải hồ khác? Nên nói rằng: “Đó là nước trào lên từ bên dưới”, v.v.
Dhārānipātabubbuḷakehīti dhārānipātehi ca udakabubbuḷehi ca.
With falling streams and water bubbles means with falling streams and with water bubbles.
“Bởi những dòng nước chảy và bọt nước” có nghĩa là bởi những dòng nước chảy và bởi những bọt nước.
‘‘Pheṇapaṭalehi cā’’ti vattabbaṃ, sannisinnameva aparikkhobhatāya niccalameva, suppasannamevāti adhippāyo.
It should be said "and with layers of foam," but completely settled means perfectly still due to not being agitated, perfectly clear—this is the intention.
Nên nói rằng: “Và bởi những lớp bọt”, ý nghĩa là “hoàn toàn lắng đọng” vì không bị khuấy động, “hoàn toàn bất động”, “hoàn toàn trong sạch”.
Sesanti ‘‘abhisandetī’’tiādikaṃ.
The remaining refers to "abhisandetī" (permeates) and so on.
“Phần còn lại” là từ “abhisandeti” (thấm ướt), v.v.
Uppalānīti uppalagacchāni.
Uppalānī means lotus plants.
“Uppalāni” là những bụi sen.
Setarattanīlesūti uppalesu, setuppalarattuppalanīluppalesūti attho.
In white, red, and blue refers to lotuses, meaning white lotuses, red lotuses, and blue lotuses.
“Trong các loại sen trắng, đỏ, xanh” là trong các loại sen, nghĩa là sen trắng, sen đỏ, sen xanh.
Yaṃ kiñci uppalaṃ uppalameva sāmaññaggahaṇato.
Whatever lotus, it is just a lotus due to the general apprehension.
“Bất cứ loại sen nào cũng là sen” vì được gọi chung.
Satapattanti ettha sata-saddo bahupariyāyo ‘‘satagghī’’tiādīsu viya.
In satapatta (hundred-petaled), the word sata (hundred) is a term for many, as in "satagghī" (hundred-killer) and so on.
Trong từ “satapatta” (ngàn cánh), từ “sata” có nghĩa là nhiều, như trong “satagghī” (sát hại hàng trăm), v.v.
Tena anekasatapattassapi saṅgaho siddho hoti.
By this, the inclusion of even those with many hundreds of petals is established.
Do đó, việc bao gồm cả những loại có hàng trăm cánh cũng được thành tựu.
Loke pana rattaṃ padumaṃ, setaṃ puṇḍarīkanti vuccati.
In the world, a red lotus is called paduma, and a white lotus is called puṇḍarīka.
Tuy nhiên, trong thế gian, hoa sen đỏ được gọi là paduma, hoa sen trắng được gọi là puṇḍarīka.
Yāva aggā yāva ca mūlā udakena abhisandanādisambhavadassanatthaṃ udakānuggataggahaṇaṃ.
The phrase 'not risen above the water' is used to show the possibility of being pervaded by water from the tips to the roots.
Việc dùng từ “udakānuggata” (không bị nước thấm ướt) là để chỉ ra khả năng thấm ướt từ ngọn cho đến gốc bằng nước.
Idha uppalādīni viya karajakāyo, udakaṃ viya tatiyajjhānasukhaṃ.
Here, the physical body is like uppala and other lotuses, and the third jhāna pleasure is like water.
Ở đây, thân thể do nghiệp sinh ra (karajakāya) ví như hoa sen, v.v., và niềm vui của thiền thứ ba ví như nước.
Yasmā parisuddhena cetasāti catutthajjhānacittamāha, tañca rāgādiupakkilesamalāpagamato nirupakkilesaṃ nimmalaṃ, tasmā āha ‘‘nirupakkilesaṭṭhena parisuddha’’nti.
Because 'with a purified mind' refers to the fourth jhāna consciousness, and that is undefiled and pure due to the removal of defilements like lust, therefore it is said 'pure in the sense of being undefiled'.
Bởi vì “với tâm thanh tịnh” chỉ tâm của thiền thứ tư, và tâm ấy không có phiền não, không có vết nhơ vì đã loại bỏ các cấu uế như tham ái, v.v., nên nói rằng: “Thanh tịnh theo nghĩa không có cấu uế”.
Yasmā pana pārisuddhiyā eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodātatā sudhantasuvaṇṇassa nighaṃsanena pabhassaratā viya, tasmā āha ‘‘pabhassaraṭṭhena pariyodātaṃ veditabba’’nti.
Since, however, the special mode of being, pariyodātatā (clarity), arises from purity itself through a special condition, like the radiance of well-purified gold when rubbed, therefore it is said 'it should be understood as clear in the sense of being radiant'.
Tuy nhiên, vì sự trong sạch đặc biệt dẫn đến sự tinh khiết, sự sáng chói, giống như vàng tinh khiết sáng chói khi được mài giũa, nên nói rằng: “Nên hiểu là tinh khiết theo nghĩa sáng chói”.
Idanti odātavacanaṃ.
This is a word for 'white' or 'pure'.
“Đây” là lời nói về sự trong sạch.
Utupharaṇatthanti utuno pharaṇadassanatthaṃ.
For pervading with warmth means to show the pervasion of warmth.
“Để chỉ ra sự thấm ướt của thời tiết” là để chỉ ra sự lan tỏa của thời tiết.
Utupharaṇaṃ na hoti sesanti adhippāyo.
The intention is that the rest 'is not the pervasion of warmth'.
Ý nghĩa là phần còn lại “không phải là sự thấm ướt của thời tiết”.
Tenāha ‘‘taṅkhaṇa …pe… balavaṃ hotī’’ti.
Therefore it is said 'at that moment... it is strong'.
Vì thế, nên nói rằng: “Ngay lúc đó…v.v… trở nên mạnh mẽ”.
Vatthaṃ viya karajakāyoti yogino karajakāyo vatthaṃ viya daṭṭhabbo utupharaṇasadisena catutthajjhānasukhena pharitabbattā.
The physical body is like a cloth means the yogi's physical body should be seen as a cloth, because it is to be pervaded by the pleasure of the fourth jhāna which is similar to the pervasion of warmth.
“Thân thể do nghiệp sinh ra ví như tấm vải” – thân thể do nghiệp sinh ra của hành giả nên được xem như tấm vải, vì nó được thấm ướt bởi niềm vui của thiền thứ tư, giống như sự thấm ướt của thời tiết.
Purisassa sarīraṃ viya catutthajjhānaṃ daṭṭhabbaṃ utupharaṇaṭṭhāniyassa sukhassa nissayabhāvato.
The fourth jhāna should be seen as like a man's body, because it is the basis for pleasure, which is in the position of pervasion of warmth.
Thiền thứ tư nên được xem như thân thể của một người, vì nó là nơi nương tựa của niềm vui tương đương với sự thấm ướt của thời tiết.
Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
Therefore it is said 'thus' and so on.
Vì thế, nên nói rằng: “Do đó”, v.v.
Tattha ca ‘‘parisuddhena cetasā’’ti cetogahaṇena jhānasukhaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
And there, by the taking of 'with a purified mind', jhāna pleasure is said to be meant.
Và ở đó, nên hiểu rằng “với tâm thanh tịnh” là niềm vui thiền định được nói đến bằng cách dùng từ “tâm” (citta).
Tenāha ‘‘utupharaṇaṃ viya catutthajjhānasukha’’nti.
Therefore it is said 'the pleasure of the fourth jhāna is like the pervasion of warmth'.
Vì thế, nên nói rằng: “Niềm vui của thiền thứ tư ví như sự thấm ướt của thời tiết”.
Nanu ca catutthajjhāne sukhameva natthīti?
But is there no pleasure in the fourth jhāna?
Chẳng phải trong thiền thứ tư không có niềm vui sao?
Saccaṃ natthi, sātalakkhaṇasantasabhāvattā panettha upekkhā ‘‘sukha’’nti adhippetā.
It is true that there is none, but here equanimity, due to its characteristic of being tranquil and peaceful, is intended as "pleasure".
Đúng là không có, nhưng ở đây, xả (upekkhā) được xem là “niềm vui” vì nó có bản chất an tịnh, có đặc tính dễ chịu.
Tena vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 232) ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti.
Therefore it is said in the Sammohavinodanī (VibhA. 232): "Equanimity, being tranquil, is indeed spoken of as pleasure."
Vì thế, trong Sammohavinodanīya (Vibha. Aṭṭha. 232) có nói: “Xả thì an tịnh, nên được nói là niềm vui”.
Maṇḍabhūmīti papāvaṇṇabhūmi.
Maṇḍabhūmi means a land of abundance.
“Maṇḍabhūmī” là đất bằng phẳng.
Yattha salilasiñcanena vināva sassāni ṭhitāni sampajjanti.
Where crops grow well without being watered.
Nơi mà cây trồng phát triển mà không cần tưới nước.
Yuge yojetabbāni yoggāni, tesaṃ ācariyo yoggācariyo.
Those to be yoked to a yoke are yoggas; their trainer is a yoggācariya.
Những con vật được dùng để ghép vào ách (yuga) là “yoggāni”, người huấn luyện chúng là “yoggācariyo”.
Tesaṃ sikkhāpanato hatthiādayopi ‘‘yoggā’’ti vuccantīti āha pāḷiyaṃ ‘‘assadammasārathī’’ti.
Because of training them, elephants and others are also called "yoggas", thus the Pāḷi says "charioteer of tamable horses".
Vì huấn luyện chúng, nên voi, v.v. cũng được gọi là “yoggā”, như đã nói trong Pāḷi: “assadammasārathī” (người điều khiển ngựa đã được thuần hóa).
Yena yenāti catūsu maggesu yena yena maggena.
By whichever means by whichever path among the four paths.
“Yena yenā” là con đường nào trong bốn con đường.
Yaṃ yaṃ gatinti javasamajavādibhedāsu gatīsu yaṃ yaṃ gatiṃ.
Whichever gait means whichever gait among gaits such as swiftness and evenness.
“Yaṃ yaṃ gatiṃ” là tốc độ nào trong các tốc độ khác nhau như nhanh, vừa, v.v.
Navame natthi vattabbaṃ.
There is nothing to be said in the ninth.
Trong phẩm thứ chín không có gì cần nói.
30. Dasame uccāsaddamahāsaddāti uddhaṃ uggatattā ucco patthaṭo mahanto vinibbhijjitvā gahetuṃ asakkuṇeyyo saddo etesanti uccāsaddamahāsaddā.
30. In the tenth, 'loud and great noises' means noises that are loud because they are risen high, spread out, and great, such that they cannot be distinguished and grasped.
30. Trong phẩm thứ mười, “uccāsaddamahāsaddā” (tiếng ồn ào lớn) có nghĩa là tiếng ồn ào lớn, lan rộng, không thể phân biệt được, bởi vì nó đã nổi lên cao, lan rộng và lớn.
Vacīghosopi hi bahūhi ekajjhaṃ pavattito atthato saddato ca duravabodho kevalaṃ mahānigghoso eva hutvā sotapathamāgacchati.
Indeed, a vocal sound, when many people make it together, is difficult to understand in terms of its meaning and sound; it comes to the ear as merely a great roar.
Quả thật, tiếng nói khi nhiều người cùng nói một lúc thì khó hiểu về nghĩa và âm thanh, chỉ là một tiếng ồn lớn vọng đến tai.
Macchavilopeti macchānaṃ vilumpitvā viya gahaṇe, macchānaṃ vā vilumpane.
In the fish-snatching means in the act of seizing fish as if snatching, or in the snatching of fish.
“Macchavilope” là khi cá bị cướp giật hoặc khi cá bị cướp giật.
Kevaṭṭānañhi macchapacchiṭhapitaṭṭhāne mahājano sannipatitvā ‘‘idha aññaṃ ekaṃ macchaṃ dehi, ekaṃ macchaphālaṃ dehī’’ti, ‘‘etassa te mahā dinno, mayhaṃ khuddako’’ti evaṃ uccāsaddaṃ mahāsaddaṃ karonti.
For at the place where fishermen have piled up fish, a large crowd gathers and makes loud and great noises, saying, "Give me another fish here, give me a piece of fish," and "You gave a big one to him, a small one to me."
Quả thật, tại nơi những người đánh cá đặt giỏ cá, nhiều người tụ tập lại và nói: “Hãy cho tôi một con cá khác ở đây, hãy cho tôi một miếng cá!”, “Cái này đã cho ông lớn rồi, của tôi thì nhỏ!” – như vậy họ tạo ra tiếng ồn ào lớn.
Macchaggahaṇatthaṃ jāle pakkhittepi tasmiṃ ṭhāne kevaṭṭā ceva aññe ca ‘‘paviṭṭho gahito’’ti mahāsaddaṃ karonti.
Even when a net is cast to catch fish, the fishermen and others at that place make a great noise, saying, "It's entered, it's caught."
Ngay cả khi lưới được thả xuống để bắt cá, tại nơi đó, những người đánh cá và những người khác cũng tạo ra tiếng ồn lớn: “Đã vào rồi, đã bắt được rồi!”.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This is said with reference to that.
Điều này được nói đến trong bối cảnh đó.
Asucisukhanti kāyāsucisannissitattā kilesāsucisannissitattā ca asucisannissitasukhaṃ.
Impure pleasure means pleasure associated with impurity, due to being associated with bodily impurity and defilement impurity.
“Asucisukha” (niềm vui bất tịnh) là niềm vui liên quan đến bất tịnh, vì nó liên quan đến bất tịnh của thân và bất tịnh của phiền não.
Nekkhammasukhassāti kāmato nikkhamantassa sukhassa.
Of the pleasure of renunciation means the pleasure of renouncing sensual pleasures.
“Nekkhammasukha” (niềm vui xuất ly) là niềm vui của người xuất ly khỏi dục lạc.
Pavivekasukhassāti gaṇasaṅgaṇikato kilesasaṅgaṇikato ca vigatassa sukhassa.
Of the pleasure of seclusion means the pleasure of being free from company and from the company of defilements.
“Pavivekasukha” (niềm vui viễn ly) là niềm vui của người đã thoát khỏi sự tụ tập của nhóm và sự tụ tập của phiền não.
Upasamasukhassāti rāgādivūpasamāvahassa sukhassa.
Of the pleasure of tranquility means the pleasure that brings about the calming of lust and other defilements.
“Upasamasukha” (niềm vui tịch tịnh) là niềm vui dẫn đến sự tịch tịnh của tham ái, v.v.
Sambodhasukhanti maggasaṅkhātassa sambodhassa niṭṭhappattatthāya sukhaṃ.
Pleasure of enlightenment means the pleasure for the attainment of enlightenment, which is the path.
“Sambodhasukha” (niềm vui giác ngộ) là niềm vui để đạt đến sự giác ngộ được gọi là đạo (magga).
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
31. Catutthassa paṭhame satakkakūti satasikharo, anekakūṭoti attho.
31. In the first (sutta) of the fourth (chapter), satakkakū means having a hundred peaks; it means having many peaks.
31. Trong phẩm thứ tư, bài đầu tiên, “satakkakū” có nghĩa là có hàng trăm đỉnh, nghĩa là có nhiều đỉnh.
Idaṃ tassa mahāmeghabhāvadassanaṃ.
This shows its nature as a great cloud.
Điều này cho thấy nó là một đám mây lớn.
So hi mahāvassaṃ vassati.
For it rains a great rain.
Quả thật, nó tạo ra mưa lớn.
Tenevāha – ‘‘ito cito ca uṭṭhitena valāhakakūṭasatena samannāgatoti attho’’ti.
Therefore, it is said – "It means endowed with a hundred cloud-peaks that have arisen from here and there."
Vì thế, nên nói rằng: “Nghĩa là có hàng trăm đỉnh mây nổi lên từ khắp nơi”.
Dassanasampannoti ettha dassanaṃ nāma sotāpattimaggo.
Here, in dassanasampanno (endowed with vision), vision (dassana) is the path of stream-entry (sotāpattimagga).
Trong từ “dassanasampanno” (thành tựu kiến), “dassana” (kiến) là đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimagga).
So hi paṭhamaṃ nibbānadassanato ‘‘dassana’’nti vuccati.
For it is called "vision" because it is the first seeing of Nibbāna.
Quả thật, nó được gọi là “dassana” vì lần đầu tiên thấy Niết-bàn.
Yadipi taṃ gotrabhu paṭhamataraṃ passati, disvā pana kattabbakiccassa kilesappahānassa akaraṇato na taṃ ‘‘dassana’’nti vuccati.
Although the gotrabhu (change of lineage) first sees it, it is not called "vision" because the task to be done after seeing, namely the abandonment of defilements, is not accomplished.
Mặc dù gotrabhu (chuyển tộc) thấy điều đó sớm hơn, nhưng vì không thực hiện được việc cần làm là đoạn trừ phiền não sau khi thấy, nên nó không được gọi là “dassana”.
Āvajjanaṭṭhāniyañhi taṃ ñāṇaṃ.
For that knowledge is in the nature of advertence.
Quả thật, trí tuệ đó có tính chất chú tâm.
Maggassa nibbānārammaṇatāsāmaññena cetaṃ vuttaṃ, na nibbānappaṭivijjhanena, tasmā dhammacakkhuṃ punappunaṃ nibbattanena bhāvanaṃ appattaṃ dassanaṃ, dhammacakkhuñca pariññādikiccakaraṇena catusaccadhammadassanaṃ tadabhisamayoti natthettha gotrabhussa dassanabhāvāpatti.
This is said due to the commonality of the path having Nibbāna as its object, not due to the penetration of Nibbāna; therefore, the vision that has not reached development through the repeated arising of the Dhamma-eye, and the Dhamma-eye, which is the seeing of the Four Noble Truths through performing the tasks of full understanding and so on, is its comprehension; hence, there is no attainment of vision for the gotrabhu here.
Điều này được nói đến theo nghĩa chung về đối tượng của đạo là Niết-bàn, chứ không phải là sự thâm nhập Niết-bàn. Do đó, dhammacakkhu (pháp nhãn) là sự thấy (dassana) chưa đạt đến sự tu tập bằng cách tái sinh nhiều lần, và dhammacakkhu là sự thấy pháp Tứ đế bằng cách thực hiện các việc như liễu tri (pariññā), đó là sự chứng ngộ (tadabhisamaya). Vì vậy, ở đây không có việc gotrabhu trở thành sự thấy (dassana).
Sesamettha suviññeyyameva.
The rest here is easily understood.
Phần còn lại ở đây rất dễ hiểu.
32. Dutiye ‘‘ariyakantehi sīlehi samannāgato’’tiādīsu (a. ni. 5.179) ariyakantānīti pañcasīlāni āgatāni.
32. In the second (sutta), in phrases like "endowed with noble virtues" (A.N. 5.179), the five precepts are referred to as noble virtues.
32. Trong bài thứ hai, “ariyakantehi sīlehi samannāgato” (thành tựu các giới được bậc Thánh yêu thích), v.v. (A.N. 5.179), “ariyakantāni” là năm giới.
Ariyakantāni hi pañcasīlāni ariyānaṃ kantāni piyāni, bhavantaragatāpi ariyā tāni na vijahanti.
For the five precepts are dear and pleasing to the noble ones; even when reborn in other existences, the noble ones do not abandon them.
Quả thật, năm giới được bậc Thánh yêu thích là những điều được các bậc Thánh yêu quý, và ngay cả khi tái sinh vào các cõi khác, các bậc Thánh cũng không từ bỏ chúng.
Idha pana ‘‘yāvatā, cunda, sīlāni ariyakantāni sīlāni, tesaṃ aggamakkhāyati…pe… agge te paripūrakārino’’ti vuttattā maggaphalāni sīlāni adhippetānīti āha ‘‘ariyakantāni sīlānīti maggaphalasampayuttāni sīlānī’’ti.
However, since it is said here, "As far as, Cunda, virtues are noble virtues, among them are proclaimed the foremost...pe... you are foremost in fulfilling them," the virtues associated with the paths and fruits are intended, thus it is said "noble virtues means virtues associated with the paths and fruits."
Tuy nhiên, ở đây, vì đã nói: “Này Cunda, trong số các giới được bậc Thánh yêu thích, giới nào được tuyên bố là tối thượng…v.v… các con là những người thực hiện trọn vẹn điều tối thượng”, nên các giới liên quan đến đạo và quả được đề cập. Vì thế, nên nói rằng: “Các giới được bậc Thánh yêu thích là các giới liên quan đến đạo và quả”.
33. Tatiye sabbapaṭhamaṃ uṭṭhānasīlāti rattiyā vibhāyanavelāya sāmike parijane seyyāya avuṭṭhite sabbapaṭhamaṃ uṭṭhānasīlā.
33. In the third (sutta), sabbapaṭhamaṃ uṭṭhānasīlā means having the habit of rising first at dawn, while the master and household members are still asleep.
33. Trong phần thứ ba, sabbapaṭhamaṃ uṭṭhānasīlā (có thói quen dậy sớm nhất) nghĩa là, vào lúc rạng đông, khi chủ nhân và gia quyến chưa thức dậy khỏi giường, nàng là người có thói quen dậy sớm nhất.
Sāmikaṃ disvā nisinnāsanato aggidaḍḍhā viya paṭhamameva vuṭṭhahantīti vā pubbuṭṭhāyiniyo.
Or, pubbuṭṭhāyiniyo means rising immediately upon seeing the master, as if burnt by fire, from their seated position.
Hoặc, khi thấy chủ nhân, nàng đứng dậy ngay lập tức như thể bị lửa đốt từ chỗ ngồi, nên gọi là pubbuṭṭhāyiniyo (người dậy sớm).
Kiṃkāranti kiṃkaraṇīyaṃ, kiṃkaraṇabhāvena pucchitvā kātabbaveyyāvaccanti attho.
Kiṃkāra means what is to be done; it means service to be performed after asking what needs to be done.
Kiṃkāraṃ (việc gì phải làm) nghĩa là việc cần làm, tức là việc phục vụ cần được thực hiện sau khi hỏi.
Taṃ paṭissuṇantā vicarantīti kiṃkārappaṭissāviniyo.
They go about assenting to that, thus kiṃkārappaṭissāviniyo (those who assent to what is to be done).
Nàng đi lại mà vâng lời điều đó, nên gọi là kiṃkārappaṭissāviniyo (người vâng lời việc cần làm).
Manāpaṃyeva kiriyaṃ karonti sīlenāti manāpacāriniyo.
They perform only pleasing actions by habit, thus manāpacāriniyo (those who act pleasingly).
Nàng có thói quen chỉ làm những việc dễ chịu, nên gọi là manāpacāriniyo (người hành động dễ chịu).
Piyameva vadanti sīlenāti piyavādiniyo.
They speak only pleasing words by habit, thus piyavādiniyo (those who speak pleasingly).
Nàng có thói quen chỉ nói những lời dễ thương, nên gọi là piyavādiniyo (người nói lời dễ thương).
Tatrupāyāyāti tatra kamme sādhetabbaupāyabhūtāya vīmaṃsāya.
Tatrupāyāyā means for the investigative wisdom that is the means to accomplish that task.
Tatrupāyāyā (có phương tiện trong việc đó) nghĩa là có sự suy xét, là phương tiện để hoàn thành công việc đó.
Tenāha ‘‘tasmiṃ uṇṇākappāsasaṃvidhāne’’tiādi.
Therefore, it is said "in that arrangement of wool and cotton" and so on.
Vì vậy, đã nói “tasmiṃ uṇṇākappāsasaṃvidhāne” (trong việc sắp xếp len và bông) v.v.
Alaṃ kātunti kātuṃ samatthā.
Alaṃ kātuṃ means capable of doing.
Alaṃ kātuṃ (có khả năng làm) nghĩa là có thể làm.
Alaṃ saṃvidhātunti vicāretuṃ samatthā.
Alaṃ saṃvidhātuṃ means capable of arranging.
Alaṃ saṃvidhātuṃ (có khả năng sắp xếp) nghĩa là có thể suy xét.
Tenāha ‘‘alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātunti attanā kātumpi parehi kārāpetumpī’’tiādi.
Therefore, it is said "alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātuṃ means capable of doing oneself and capable of having others do it" and so on.
Vì vậy, đã nói “alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātunti attanā kātumpi parehi kārāpetumpī” (có khả năng làm, có khả năng sắp xếp, nghĩa là tự mình làm và khiến người khác làm) v.v.
Sesamettha suviññeyyameva.
The rest here is easily understood.
Phần còn lại ở đây rất dễ hiểu.
34-35. Catutthe sandiṭṭhikanti asamparāyikatāya sāmaṃ daṭṭhabbaṃ.
34-35. In the fourth (sutta), sandiṭṭhika means to be seen by oneself, not in the next life.
34-35. Trong phần thứ tư, sandiṭṭhikaṃ (hiện tại) nghĩa là tự mình có thể thấy được, không phải ở đời sau.
Sayaṃ anubhavitabbaṃ attapaccakkhaṃ diṭṭhadhammikanti attho.
It means to be experienced by oneself, directly perceived, pertaining to this very life.
Nghĩa là tự mình trải nghiệm, tự mình chứng kiến, thuộc về hiện tại.
Na saddhāmattakeneva tiṭṭhatīti ‘‘dānaṃ nāma sādhu sundaraṃ, buddhādīhi paṇḍitehi pasattha’’nti evaṃ saddhāmattakeneva na tiṭṭhati.
Na saddhāmattakeneva tiṭṭhati means it does not stand merely on faith, thinking "giving is good and beautiful, praised by the Buddhas and other wise ones."
Na saddhāmattakeneva tiṭṭhatī (không chỉ tồn tại bằng niềm tin) nghĩa là không chỉ tồn tại bằng niềm tin rằng “bố thí là tốt, là đẹp, được các bậc hiền trí như chư Phật tán thán” như vậy.
Yaṃ dānaṃ detīti yaṃ deyyadhammaṃ parassa deti.
Yaṃ dānaṃ deti means whatever object of giving one gives to another.
Yaṃ dānaṃ detī (bố thí vật gì) nghĩa là bố thí vật đáng cho cho người khác.
Tassa pati hutvāti tabbisayaṃ lobhaṃ suṭṭhu abhibhavanto tassa adhipati hutvā deti.
Tassa pati hutvā means becoming its master, giving by thoroughly overcoming the greed related to it.
Tassa pati hutvā (trở thành chủ nhân của nó) nghĩa là bố thí bằng cách hoàn toàn chế ngự lòng tham đối với vật đó, trở thành chủ nhân của nó.
Tena anadhibhavanīyattā na dāso na sahāyoti.
Because it cannot be overcome by it, na dāso na sahāyo (not a slave, not a companion).
Vì không bị chế ngự, nên na dāso na sahāyo (không phải là nô lệ, không phải là bạn đồng hành).
Tattha tadubhayaṃ anvayato byatirekato ca dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ.
Here, "yo hī" and so on is stated to show both of these by way of agreement and disagreement.
Ở đây, để chỉ rõ cả hai điều đó bằng cách thuận và nghịch, đã nói “yo hī” (người nào mà) v.v.
Dāso hutvā deti taṇhādāsabyassa upagatattā.
Dāso hutvā deti because one has fallen into the slavery of craving.
Dāso hutvā deti (bố thí như một nô lệ) vì đã trở thành nô lệ của tham ái.
Sahāyo hutvā deti tassa piyabhāvāvissajjanato.
Sahāyo hutvā deti because one does not relinquish its dearness.
Sahāyo hutvā deti (bố thí như một bạn đồng hành) vì không từ bỏ sự yêu thích đối với vật đó.
Sāmī hutvā deti tattha taṇhādāsabyato attānaṃ mocetvā abhibhuyya pavattanato.
Sāmī hutvā deti because one frees oneself from the slavery of craving for it and acts by overcoming it.
Sāmī hutvā deti (bố thí như một chủ nhân) vì tự giải thoát khỏi sự nô lệ của tham ái đối với vật đó và hành động bằng cách chế ngự nó.
Atha vā yo dānasīlatāya dāyako puggalo, so dāne pavattibhedena dānadāso, dānasahāyo, dānapatīti tippakāro hoti.
Or else, a person who is a donor by virtue of giving is of three kinds in the practice of giving: a slave of giving, a companion in giving, and a master of giving.
Hoặc, người bố thí có giới hạnh bố thí, thì có ba loại về cách thức bố thí: nô lệ của bố thí, bạn đồng hành của bố thí, chủ nhân của bố thí.
Tadassa tippakārataṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ.
To explain and show these three kinds of person, the phrase "who indeed" and so on was stated.
Để phân tích và chỉ rõ ba loại đó, đã nói “yo hī” (người nào mà) v.v.
Dātabbaṭṭhena dānaṃ, annapānādi.
In the sense of what is to be given, dāna means food, drink, and so on.
Dānaṃ (bố thí) nghĩa là vật đáng cho, như cơm nước v.v.
Tattha yaṃ attanā paribhuñjati, taṇhādhipannatāya tassa vasena vattanato dāso viya hoti.
Therein, what one enjoys oneself, due to being overcome by craving, one acts according to its sway, thus becoming like a slave.
Ở đây, vật mà tự mình hưởng thụ, do bị tham ái chế ngự, nên hành động theo nó như một nô lệ.
Yaṃ paresaṃ dīyati, tatthāpi annapānasāmaññena idaṃ vuttaṃ ‘‘dānasaṅkhātassa deyyadhammassa dāso hutvā’’ti.
What is given to others, even there, this is said in the general sense of food and drink: "having become a slave of the gift, the object to be given."
Vật được cho người khác, ở đây cũng nói về sự giống nhau của cơm nước: “dānasaṅkhātassa deyyadhammassa dāso hutvā” (trở thành nô lệ của vật đáng cho, tức là bố thí).
Sahāyo hutvā deti attanā paribhuñjitabbassa paresaṃ dātabbassa ca samasamaṃ ṭhapanato.
One gives as a companion by keeping what is to be enjoyed by oneself and what is to be given to others in equal measure.
Sahāyo hutvā deti (bố thí như một bạn đồng hành) vì đặt vật mình hưởng thụ và vật cho người khác ngang bằng nhau.
Pati hutvā deti sayaṃ deyyadhammassa vase avattitvā tassa attano vase vattāpanato.
One gives as a master by not acting under the sway of the object to be given, but by making it act under one's own sway.
Pati hutvā deti (bố thí như một chủ nhân) vì tự mình không hành động theo vật đáng cho, mà khiến vật đó hành động theo mình.
Aparo nayo – yo attanā paṇītaṃ paribhuñjitvā paresaṃ nihīnaṃ deti, so dānadāso nāma tannimittanihīnabhāvāpattito.
Another method: one who enjoys what is excellent oneself and gives what is inferior to others is called a slave of giving, due to falling into an inferior state because of it.
Một cách giải thích khác – người tự mình hưởng thụ vật tốt đẹp mà cho người khác vật kém chất lượng, người đó gọi là dānadāso (nô lệ của bố thí) vì rơi vào trạng thái thấp kém do điều đó.
Yo yādisaṃ attanā paribhuñjati, tādisameva paresaṃ deti, so dānasahāyo nāma tannimittahīnādhikabhāvavivajjanena sadisabhāvāpattito.
One who enjoys what is of a certain kind oneself and gives the same kind to others is called a companion in giving, due to attaining a similar state by avoiding inferiority or superiority because of it.
Người tự mình hưởng thụ vật như thế nào thì cho người khác vật y như thế, người đó gọi là dānasahāyo (bạn đồng hành của bố thí) vì tránh được trạng thái thấp kém hay cao hơn do điều đó, mà đạt đến trạng thái tương đồng.
Yo attanā nihīnaṃ paribhuñjitvā paresaṃ paṇītaṃ deti, so dānapati nāma tannimittaseṭṭhabhāvāpattito.
One who enjoys what is inferior oneself and gives what is excellent to others is called a master of giving, due to attaining a superior state because of it.
Người tự mình hưởng thụ vật kém chất lượng mà cho người khác vật tốt đẹp, người đó gọi là dānapati (chủ nhân của bố thí) vì đạt đến trạng thái cao quý do điều đó.
Nittejabhūto tejahānippattiyā.
Devoid of splendor means due to the attainment of loss of splendor.
Nittejabhūto (mất đi uy lực) do sự mất mát uy lực.
Saha byati gacchatīti sahabyo, sahapavattanako, tassa bhāvo sahabyatā, sahapavattīti āha ‘‘sahabhāvaṃ ekībhāvaṃ gatā’’ti.
That which goes along with is sahabyo, a co-participant; its state is sahabyatā, co-participation, thus it is said "having attained co-existence, oneness."
Saha byati gacchatīti sahabyo, sahapavattanako (đi cùng nhau là sahabyo, cùng hành động), trạng thái của nó là sahabyatā (sự cùng tồn tại), cùng hành động, nên đã nói “sahabhāvaṃ ekībhāvaṃ gatā” (đạt đến sự cùng tồn tại, sự hợp nhất).
Asitassāti vā abandhassa, taṇhābandhanena abandhassāti attho.
Of one unattached or unbound, meaning unbound by the fetter of craving.
Asitassā (không bị ràng buộc) hoặc không bị trói buộc, nghĩa là không bị trói buộc bởi tham ái.
Pañcamaṃ uttānameva.
The fifth is straightforward.
Phần thứ năm rất rõ ràng.
36-37. Chaṭṭhe ārāmatoti phalārāmato.
36-37. In the sixth, from the park means from the fruit park.
36-37. Trong phần thứ sáu, ārāmato (từ khu vườn) nghĩa là từ khu vườn trái cây.
Paṭhamuppannānīti sabbapaṭhamaṃ sujātāni.
First produced means that which ripened first of all.
Paṭhamuppannānī (những thứ đầu tiên xuất hiện) nghĩa là những thứ đầu tiên được sinh ra.
Bhāsitaññūti bhikkhū gharadvāre ṭhitā kiñcāpi tuṇhī honti, atthato pana ‘‘bhikkhaṃ dethā’’ti vadanti nāma ariyāya yācanāya.
Knowing what is spoken: Even though bhikkhus stand silent at the house door, in essence, they are saying "give alms" through noble asking.
Bhāsitaññū (người hiểu lời nói) nghĩa là chư Tỳ-kheo dù đứng im lặng trước cửa nhà, nhưng thực ra họ nói “hãy cho vật thực” bằng cách khất thực cao quý.
Vuttañhetaṃ ‘‘uddhissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyānaṃ yācanā’’ti.
For it is said, "The noble ones stand with a purpose; this is the asking of the noble ones."
Điều này đã được nói: “Họ đứng để nhận, đó là cách khất thực của các bậc cao quý.”
Tatra ye ‘‘mayaṃ pacāma, ime na pacanti, pacamāne patvā alabhantā kuhiṃ labhissantī’’ti deyyadhammaṃ saṃvibhajanti, te bhāsitaññū nāma ñatvā kattabbassa karaṇato.
Among these, those who distribute the gift, thinking, "We are cooking, these do not cook; if they arrive while we are cooking and do not receive, where will they receive it?", are called knowing what is spoken, because they do what is to be done with knowledge.
Trong trường hợp đó, những người phân chia vật đáng cho, nghĩ rằng “chúng ta nấu, những vị này không nấu; nếu đến lúc nấu mà không nhận được thì họ sẽ nhận ở đâu?”, những người đó gọi là bhāsitaññū vì họ làm những gì cần làm khi đã biết.
Yuttappattakāleti dātuṃ yuttappattakāle.
At the appropriate time means at the appropriate time for giving.
Yuttappattakāle (vào thời điểm thích hợp) nghĩa là vào thời điểm thích hợp để bố thí.
Appaṭivānacittoti anivattanacitto.
With an unyielding mind means with an unreturning mind.
Appaṭivānacitto (tâm không quay lại) nghĩa là tâm không thay đổi.
Sattamaṃ uttānameva.
The seventh is straightforward.
Phần thứ bảy rất rõ ràng.
38. Aṭṭhame anukampantīti ‘‘sabbe sattā sukhī hontu averā abyāpajjā’’ti evaṃ hitapharaṇena anuggaṇhanti.
38. In the eighth, compassionate means supporting with the spreading of well-being, thinking, "May all beings be happy, free from enmity, free from affliction."
38. Trong phần thứ tám, anukampantī (thương xót) nghĩa là ủng hộ bằng cách lan tỏa lòng từ ái, nghĩ rằng “mong tất cả chúng sinh được hạnh phúc, không thù hận, không bị phiền não”.
Apica upaṭṭhākānaṃ gehaṃ aññe sīlavante sabrahmacārino gahetvā pavisantāpi anuggaṇhanti nāma.
Furthermore, even by taking other virtuous celibate companions and entering the houses of supporters, they are said to support.
Hơn nữa, khi dẫn dắt các vị đồng phạm hạnh có giới hạnh khác đến nhà của các thí chủ, họ cũng gọi là anuggaṇhanti (ủng hộ).
Nīcavuttinti paṇipātasīlaṃ.
Humble conduct means the practice of prostration.
Nīcavuttiṃ (hành xử khiêm nhường) nghĩa là có thói quen cúi mình.
Kodhamānathaddhatāya rahitanti kodhamānavasena uppanno yo thaddhabhāvo cittassa uddhumātalakkhaṇo, tena virahitanti attho.
Devoid of stiffness due to anger and conceit means devoid of that stiffness, characterized by the swelling up of the mind, which arises due to anger and conceit.
Kodhamānathaddhatāya rahitaṃ (không có sự cứng nhắc do sân hận và kiêu mạn) nghĩa là không có sự cứng nhắc, sự phồng lên của tâm, phát sinh do sân hận và kiêu mạn.
Soraccenāti ‘‘tattha katamaṃ soraccaṃ?
With gentleness means, "What is gentleness there?
Soraccenā (bằng sự hiền hòa) nghĩa là “hiền hòa là gì?
Yo kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācasiko avītikkamo, idaṃ vuccati soraccaṃ.
It is bodily non-transgression, verbal non-transgression, bodily and verbal non-transgression; this is called gentleness.
Đó là sự không vi phạm thân, không vi phạm lời nói, không vi phạm thân và lời nói. Điều này gọi là hiền hòa.
Sabbopi sīlasaṃvaro soracca’’nti evamāgatena sīlasaṃvarasaṅkhātena soratabhāvena.
All moral restraint is gentleness," thus, with the state of gentleness known as moral restraint.
Tất cả sự phòng hộ giới đều là hiền hòa” – bằng sự hiền hòa được nói đến như vậy, tức là sự phòng hộ giới.
Sakhilanti ‘‘tattha katamaṃ sākhalyaṃ?
Friendly means, "What is friendliness there?
Sakhilaṃ (dễ chịu) nghĩa là “thân thiện là gì?
Yā sā vācā thaddhakā kakkasā pharusā kaṭukā abhisajjanī kodhasāmantā asamādhisaṃvattanikā, tathārūpiṃ vācaṃ pahāya yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti.
That speech which is stiff, harsh, rough, bitter, abusive, bordering on anger, not conducive to concentration — abandoning such speech, that speech which is gentle, pleasing to the ear, affectionate, heart-touching, urbane, agreeable to many, delightful to many — such speech is spoken.
Đó là từ bỏ lời nói cứng rắn, thô lỗ, ác độc, cay nghiệt, xúc phạm, gần với sân hận, không đưa đến định tâm, mà nói lời dịu dàng, dễ nghe, đáng yêu, đi vào lòng người, lịch sự, được nhiều người ưa thích, được nhiều người hài lòng.
Yā tattha saṇhavācatā sakhilavācatā apharusavācatā, idaṃ vuccati sākhalya’’nti (dha. sa. 1350) evaṃ vuttena sammodakamudubhāvena samannāgataṃ.
That gentle speech, friendly speech, non-harsh speech there, this is called friendliness" (Dhs. 1350), thus endowed with the quality of being agreeable and soft as stated.
Lời nói nhẹ nhàng, lời nói thân thiện, lời nói không thô lỗ, điều này gọi là thân thiện” (Dhs. 1350) – được nói đến như vậy, tức là có sự hòa nhã và dịu dàng.
Tenāha ‘‘sakhilanti sammodaka’’nti.
Therefore, it is said, "friendly means agreeable."
Vì vậy, đã nói “sakhilanti sammodaka” (sakhila nghĩa là hòa nhã).
39-40. Navame bhatoti posito.
39-40. In the ninth (sutta), bhato means nourished.
39-40. Trong phần thứ chín, bhato (được nuôi dưỡng) nghĩa là được nuôi nấng.
Taṃ pana bharaṇaṃ jātakālato paṭṭhāya sukhapaccayūpaharaṇena dukkhapaccayāpaharaṇena ca pavattitanti dassetuṃ ‘‘amhehī’’tiādi vuttaṃ.
And to show that this nourishment, from the time of birth onwards, is maintained by providing pleasant things and removing unpleasant things, the phrase "by us" and so on was stated.
Để chỉ rõ rằng sự nuôi dưỡng đó diễn ra từ lúc sinh ra bằng cách cung cấp các điều kiện hạnh phúc và loại bỏ các điều kiện đau khổ, đã nói “amhehī” (bởi chúng tôi) v.v.
Hatthapādavaḍḍhanādīhīti ādi-saddena mukhena siṅghānikāpanayananahāpanamaṇḍanādiñca saṅgaṇhāti.
By "by raising hands and feet, etc.", the word "etc." includes removing snot from the mouth, bathing, adorning, and so on.
Hatthapādavaḍḍhanādīhī (bằng cách nuôi dưỡng tay chân v.v.) từ ādi (v.v.) bao gồm cả việc lau mũi, tắm rửa, trang điểm v.v.
Mātāpitūnaṃ santakaṃ khettādiṃ avināsetvā rakkhitaṃ tesaṃ paramparāya ṭhitiyā kāraṇaṃ hotīti āha ‘‘amhākaṃ santakaṃ…pe… kulavaṃso ciraṃ ṭhassatī’’ti.
He says that preserving the parents' property like fields, etc., without destroying it, is a cause for the continuation of their lineage: "Our property... and the family lineage will endure for a long time."
Việc bảo vệ ruộng đất v.v. của cha mẹ mà không làm hư hại, trở thành nguyên nhân duy trì dòng dõi của họ lâu dài, nên đã nói “amhākaṃ santakaṃ…pe… kulavaṃso ciraṃ ṭhassatī” (tài sản của chúng tôi… v.v. dòng dõi sẽ tồn tại lâu dài).
Salākabhattādīni anupacchinditvāti salākabhattādīni avicchinditvā.
Without interrupting the distribution of food-tickets, etc. means without cutting off the distribution of food-tickets, etc.
Salākabhattādīni anupacchinditvā (không cắt đứt các bữa ăn theo phiếu v.v.) nghĩa là không gián đoạn các bữa ăn theo phiếu v.v.
Yasmā dāyajjappaṭilābhassa yogyabhāvena vattamānoyeva dāyassa paṭipajjissati, na itaroti āha ‘‘kulavaṃsānurūpāya paṭipattiyā’’tiādi.
Since only one who conducts himself in a manner worthy of receiving an inheritance will obtain the inheritance, and not another, it is said "by conduct appropriate to the family lineage" and so on.
Bởi vì chỉ người sống (hành xử) một cách xứng đáng với việc nhận được thừa kế thì mới nhận được phần thừa kế, không phải người khác, nên nói: “với sự hành xử phù hợp với dòng dõi gia tộc” và vân vân.
Attanā dāyajjārahaṃ karontoti attānaṃ dāyajjārahaṃ karonto.
Making oneself worthy of inheritance means making oneself worthy of inheritance.
“Làm cho mình xứng đáng với thừa kế” nghĩa là tự làm cho mình xứng đáng với thừa kế.
Mātāpitaro hi attano ovāde avattamāne micchāpaṭipanne dārake vinicchayaṃ gantvā aputte karonti, te dāyajjārahā na honti.
For parents, if their children do not follow their advice and behave wrongly, they go to court and disinherit them, and such children are not worthy of inheritance.
Cha mẹ thì, sau khi đi đến quyết định, sẽ từ bỏ những đứa con không vâng lời dạy của mình, hành xử sai trái, khiến chúng không còn là con cái, và chúng sẽ không xứng đáng với thừa kế.
Ovāde vattamāne pana kulasantakassa sāmike karonti.
But if they follow their advice, they make them owners of the family property.
Còn đối với những người vâng lời dạy, họ sẽ làm cho chúng trở thành chủ nhân của tài sản gia tộc.
Tatiyadivasato paṭṭhāyāti matadivasato tatiyadivasato paṭṭhāya.
From the third day onwards means from the third day after the day of death.
“Từ ngày thứ ba” nghĩa là từ ngày thứ ba kể từ ngày mất.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understandable.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Dasamaṃ uttānameva.
The tenth (sutta) is straightforward.
Bài kinh thứ mười rất rõ ràng.
41-42. Pañcamassa paṭhame uṭṭhānavīriyādhigatehīti vā uṭṭhānena ca vīriyena ca adhigatehi.
41-42. In the first of the fifth (sutta), uṭṭhānavīriyādhigatehi means acquired by effort and energy.
41-42. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ năm, uṭṭhānavīriyādhigatehi có nghĩa là do sự nỗ lực và tinh tấn mà đạt được.
Tattha uṭṭhānanti kāyikaṃ vīriyaṃ.
Here, uṭṭhāna is said to be physical energy.
Ở đây, uṭṭhāna (nỗ lực) là tinh tấn thân hành.
Vīriyanti cetasikanti vadanti.
Vīriya is said to be mental.
Vīriya (tinh tấn) là tinh tấn tâm hành, theo một số người.
Uṭṭhānanti vā bhoguppādane yuttappayuttatā.
Or, uṭṭhāna means being diligent and active in generating wealth.
Hoặc uṭṭhāna là sự siêng năng, cần mẫn trong việc tạo ra tài sản.
Vīriyaṃ tajjo ussāho.
Vīriya is the enthusiasm born of that.
Vīriya là sự nhiệt tâm tương ứng.
Pīṇitanti dhātaṃ sutittaṃ.
Pīṇita means nourished, well-fed.
Pīṇita là được nuôi dưỡng, được no đủ.
Tathābhūto pana yasmā thūlasarīro hoti, tasmā ‘‘thūlaṃ karotī’’ti vuttaṃ.
Since one who is such has a stout body, it is said "makes stout."
Người như vậy có thân hình to lớn, nên được nói là “làm cho to lớn”.
Dutiyaṃ uttānameva.
The second (sutta) is straightforward.
Bài kinh thứ hai rất rõ ràng.
43. Tatiye appamādaṃ pasaṃsantīti ‘‘etāni āyuādīni patthayantena appamādo kātabbo’’ti appamādameva pasaṃsanti paṇḍitā.
43. In the third (sutta), appamādaṃ pasaṃsanti means "scholars praise heedfulness, saying 'one who desires these things like long life should be heedful'."
43. Trong kinh thứ ba, appamādaṃ pasaṃsanti nghĩa là các bậc hiền trí ca ngợi sự không phóng dật, nói rằng “người mong cầu tuổi thọ và những điều khác này nên thực hành không phóng dật”.
Yasmā vā puññakiriyāsu paṇḍitā appamādaṃ pasaṃsanti, tasmā āyuādīni patthayantena appamādova kātabboti attho.
Or, since scholars praise heedfulness in meritorious deeds, the meaning is that one who desires things like long life should indeed be heedful.
Hoặc, bởi vì các bậc hiền trí ca ngợi sự không phóng dật trong các việc làm phước, nên người mong cầu tuổi thọ và những điều khác này chỉ nên thực hành không phóng dật, đó là ý nghĩa.
Purimasmiṃ atthavikappe ‘‘puññakiriyāsū’’ti padassa ‘‘appamatto’’ti iminā sambandho.
In the former interpretation, the word "in meritorious deeds" is connected with "heedful."
Trong cách giải thích nghĩa đầu tiên, từ “trong các việc làm phước” liên quan đến từ “người không phóng dật”.
Yasmā paṇḍitā appamādaṃ pasaṃsanti, yasmā ca puññakiriyāsu appamatto ubho atthe adhigato hoti, tasmā āyuādīni patthayantena appamādova kātabbo.
Since scholars praise heedfulness, and since one who is heedful in meritorious deeds attains both benefits, one who desires things like long life should indeed be heedful.
Bởi vì các bậc hiền trí ca ngợi sự không phóng dật, và bởi vì người không phóng dật trong các việc làm phước đạt được cả hai mục đích, nên người mong cầu tuổi thọ và những điều khác này chỉ nên thực hành không phóng dật.
Dutiyasmiṃ atthavikappe paṇḍitā appamādaṃ pasaṃsanti.
In the second interpretation, scholars praise heedfulness.
Trong cách giải thích nghĩa thứ hai, các bậc hiền trí ca ngợi sự không phóng dật.
Puññakiriyāsu.
In meritorious deeds.
Trong các việc làm phước.
Kasmāti ce?
Why?
Tại sao?
Yasmā appamatto ubho atthe adhiggaṇhāti paṇḍito, tasmāti attho.
Because a heedful scholar attains both benefits, that is the meaning.
Bởi vì người hiền trí không phóng dật đạt được cả hai mục đích, đó là ý nghĩa.
Atthappaṭilābhenāti diṭṭhadhammikādihitappaṭilābhena.
By the attainment of benefits means by the attainment of benefits such as those pertaining to this present life.
Atthappaṭilābhena nghĩa là do sự đạt được lợi ích trong hiện tại và các lợi ích khác.
44. Catutthe jhānamanena nibbattaṃ manomayanti āha ‘‘suddhāvāsesu ekaṃ jhānamanena nibbattaṃ devakāya’’nti.
44. In the fourth (sutta), manomaya (mind-made), which is produced by jhāna, is explained as "one mind-made divine being in the Suddhāvāsa realms."
44. Trong kinh thứ tư, manomaya (do ý tạo ra) được tạo ra bởi thiền định, nên nói “một thân thiên thần được tạo ra bởi thiền định trong các cõi Tịnh Cư”.
Satipi hi sabbasattānaṃ abhisaṅkhāramanasā nibbattabhāve bāhirapaccayehi vinā manasāva nibbattattā ‘‘manomayā’’ti vuccanti rūpāvacarasattā.
Even though all beings are produced by mental formations, the rūpāvacara beings are called "mind-made" because they are produced by the mind alone, without external causes.
Mặc dù tất cả chúng sinh đều được tạo ra bởi ý hành (abhisaṅkhāramanasā), nhưng các chúng sinh cõi Sắc giới được gọi là “manomayā” vì chúng được tạo ra chỉ bằng ý mà không cần các yếu tố bên ngoài.
Yadi evaṃ kāmabhave opapātikasattānampi manomayabhāvo āpajjatīti ce?
If so, does this imply that opapātika beings in the sense-sphere also have a mind-made nature?
Nếu vậy, các chúng sinh hóa sinh (opapātika) trong cõi Dục giới cũng sẽ có trạng thái do ý tạo ra (manomayabhāva) ư?
Na, tattha bāhirapaccayehi nibbattetabbatāsaṅkāya eva abhāvato ‘‘manasāva nibbattā’’ti avadhāraṇāsambhavato.
No, because in their case, there is no doubt about their production by external causes, hence the impossibility of asserting "produced by the mind alone."
Không, vì ở đó không có sự nghi ngờ về việc chúng được tạo ra bởi các yếu tố bên ngoài, nên không thể khẳng định “chỉ được tạo ra bằng ý”.
Niruḷho vāyaṃ loke manomayavohāro rūpāvacarasattesu.
Moreover, this term manomaya is commonly used in the world for rūpāvacara beings.
Và cách nói “manomaya” này đã trở nên phổ biến trong thế gian để chỉ các chúng sinh cõi Sắc giới.
Tathā hi ‘‘annamayo, pāṇamayo, manomayo, ānandamayo, viññāṇamayo’’ti pañcadhā attānaṃ vedavādinopi vadanti.
Thus, even the Vedavādins speak of the self as fivefold: "annamayo, pāṇamayo, manomayo, ānandamayo, viññāṇamayo."
Thật vậy, ngay cả những người theo thuyết Veda cũng nói về tự ngã theo năm cách: “annamayo, pāṇamayo, manomayo, ānandamayo, viññāṇamayo” (do thức ăn tạo ra, do hơi thở tạo ra, do ý tạo ra, do niềm vui tạo ra, do thức tạo ra).
Ucchedavādinopi vadanti ‘‘dibbo rūpī manomayo’’ti (dī. ni. 1.87).
Even the ucchedavādins speak of "divine, material, mind-made" (Dī. Ni. 1.87).
Và những người theo thuyết đoạn kiến cũng nói: “thân thiên thần, có sắc, do ý tạo ra” (Dī. Ni. 1.87).
Tīsu vā kulasampattīsūti brāhmaṇakhattiyavessasaṅkhātesu sampannakulesu.
Or in the three types of family prosperity means in prosperous families designated as brāhmaṇa, khattiya, and vessa.
Tīsu vā kulasampattīsu nghĩa là trong ba dòng dõi gia tộc cao quý: Bà-la-môn, Sát-đế-lợi và Phệ-xá.
Chasu vā kāmasaggesūti chasu kāmāvacaradevesu.
Or among the six sensual heavens means among the six devas of the sensuous realm.
Chasu vā kāmasaggesu nghĩa là trong sáu cõi trời Dục giới.
45-46. Pañcame asaṅkheyyoti āḷhakagaṇanāya asaṅkheyyo.
45-46. In the fifth, immeasurable means immeasurable by the measure of an āḷhaka.
45-46. Trong kinh thứ năm, asaṅkheyyo nghĩa là không thể đếm được theo đơn vị āḷhaka (một loại đơn vị đo lường).
Yojanavasena panassa saṅkhā atthi heṭṭhā mahāpathaviyā upari ākāsena parisamantato cakkavāḷapabbatena majjhe tattha tattha ṭhitakehi dīpapabbatapariyantehi paricchinnattā jānantena yojanato saṅkhātuṃ sakkāti katvā.
However, its measure by yojana exists, because it is delimited below by the great earth, above by the sky, all around by the Cakkavāḷa mountain, and in the middle by the island-mountain boundaries located here and there, so it is possible for one who knows to count it by yojana.
Tuy nhiên, theo đơn vị yojana, nó có thể đếm được, vì nó được bao quanh bởi đại địa bên dưới, không gian bên trên, núi Cakkavāḷa (Thiết Vi Sơn) ở khắp mọi phía, và các đảo, núi nằm rải rác ở giữa, nên người biết có thể đếm được theo yojana.
Mahāsarīramacchakumbhīlayakkharakkhasamahānāgadānavādīnaṃ saviññāṇakānaṃ balavāmukhapātālādīnaṃ aviññāṇakānaṃ bheravārammaṇānaṃ vasena bahubheravaṃ.
Very dreadful due to the many dreadful objects of consciousness, such as large-bodied fish, crocodiles, yakkhas, rākṣasas, great nāgas, dānavas, and others, and unconscious dreadful objects, such as powerful mouth-like abysses and so on.
Bahubheravaṃ nghĩa là rất đáng sợ, do có những loài có tri giác như cá lớn, cá sấu, dạ xoa, la sát, đại long, đà-na-va, và những đối tượng đáng sợ không có tri giác như những hố sâu của miệng núi lửa mạnh mẽ.
Puthūti bahū.
Many means numerous.
Puthū nghĩa là nhiều.
Savantīti sandamānā.
Flowing means streaming forth.
Savantī nghĩa là đang chảy.
Upayantīti upagacchanti.
Approaching means going towards.
Upayantī nghĩa là đang đến gần.
Chaṭṭhaṃ uttānameva.
The sixth is straightforward.
Bài kinh thứ sáu rất rõ ràng.
47-48. Sattame saddhāti maggenāgatā saddhā.
47-48. In the seventh, faith means faith that has come through the path.
47-48. Trong kinh thứ bảy, saddhā nghĩa là niềm tin phát sinh từ con đường (Đạo).
Sīlañca yassa kalyāṇanti kalyāṇasīlaṃ nāma ariyasāvakassa ariyakantaṃ sīlaṃ vuccati.
And whose virtue is wholesome; wholesome virtue is called the virtue dear to a noble disciple.
Sīlañca yassa kalyāṇaṃ (và giới của ai là tốt đẹp) nghĩa là giới tốt đẹp được gọi là giới khả ái của bậc Thánh đệ tử.
Tattha kiñcāpi ariyasāvakassa ekasīlampi akantaṃ nāma natthi, imasmiṃ panatthe bhavantarepi appahīnaṃ pañcasīlaṃ adhippetaṃ.
Although no single virtue of a noble disciple is undesirable, in this context, the five precepts, which are not abandoned even in future existences, are intended.
Mặc dù không có giới nào của bậc Thánh đệ tử là không khả ái, nhưng ở đây, giới ngũ giới không bị đoạn trừ trong các kiếp sống sau được đề cập đến.
Aṭṭhamaṃ uttānameva.
The eighth is straightforward.
Bài kinh thứ tám rất rõ ràng.
50. Dasame ajjhomucchitoti adhimattāya taṇhāmucchāya mucchito, mucchaṃ mohaṃ pamādaṃ āpanno.
50. In the tenth, overcome means overcome by excessive craving, having fallen into infatuation, delusion, and heedlessness.
50. Trong kinh thứ mười, ajjhomucchito nghĩa là bị si mê bởi tham ái quá mức, rơi vào si mê, lầm lạc, phóng dật.
Tenāha ‘‘gilitvā…pe… atirekamucchāya taṇhāya samannāgato’’ti.
Therefore, it is said, "having swallowed…pe… endowed with excessive craving."
Vì vậy, nói: “nuốt chửng… v.v… bị tham ái quá mức chi phối”.
Mahaccāti mahatiyā.
By great means by a great one.
Mahaccā nghĩa là lớn lao.
Liṅgavipallāsena cetaṃ vuttaṃ.
And this is stated with a gender inversion.
Điều này được nói với sự đảo ngược giới tính (của từ).
Tenāha ‘‘mahatā rājānubhāvenā’’ti.
Therefore, it is said, "by great royal power."
Vì vậy, nói: “với uy lực vương quyền lớn lao”.
51-52. Dutiyassa paṭhame āvarantīti āvaraṇā, nīvārayantīti nīvaraṇā.
51-52. In the first of the second, they obstruct, hence obstructions (āvaraṇā); they hinder, hence hindrances (nīvaraṇā).
51-52. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ hai, những gì che chướng được gọi là āvaraṇā, những gì ngăn che được gọi là nīvaraṇā.
Ettha ca āvarantīti kusaladhammuppattiṃ ādito parivārenti.
Here, they obstruct means they completely prevent the arising of wholesome states from the outset.
Ở đây, āvarantī nghĩa là chúng ngăn chặn sự phát sinh của các pháp lành ngay từ ban đầu.
Nīvārayantīti niravasesato vārayantīti attho, tasmā āvaraṇavasenāti ādito kusaluppattivāraṇavasena.
They hinder means they completely prevent, without remainder; therefore, in the sense of obstruction means in the sense of preventing the arising of wholesome states from the outset.
Nīvārayantī nghĩa là chúng ngăn chặn hoàn toàn, đó là ý nghĩa, do đó āvaraṇavasena nghĩa là theo cách ngăn chặn sự phát sinh của các pháp lành ngay từ ban đầu.
Nīvaraṇavasenāti niravasesato vāraṇavasenāti evamettha attho daṭṭhabbo.
In the sense of hindrance means in the sense of preventing without remainder; thus, the meaning here should be understood.
Nīvaraṇavasena nghĩa là theo cách ngăn chặn hoàn toàn, ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
Yasmā pañca nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya lokiyalokuttarāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāpi aṭṭha samāpattiyo pañca vā abhiññā upacchinditvā pātenti, tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti.
Because the five hindrances, when they arise, do not allow unarisen mundane and supramundane wisdom to arise, and even if arisen, they destroy and bring down the eight attainments or the five abhiññā, they are therefore called "weakening of wisdom."
Bởi vì khi năm triền cái phát sinh, chúng không cho phép trí tuệ thế gian và siêu thế chưa phát sinh được phát sinh, và chúng phá hoại, làm suy sụp tám thiền định hoặc năm thần thông đã phát sinh, nên chúng được gọi là “làm suy yếu trí tuệ”.
Upacchindanaṃ pātanañcettha tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva.
Here, the destruction and bringing down means the non-arising of those unarisen wisdoms.
Việc phá hoại và làm suy sụp ở đây chính là việc không cho phép những trí tuệ đó chưa phát sinh được phát sinh.
Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇadhammā itarāsaṃ samatthataṃ vihanantiyevāti paññāya dubbalīkaraṇā vuttā.
Thus, the hindrance-states, being the cause for the non-arising of exalted and unsurpassed wisdoms and some limited wisdom, certainly destroy the capability of the others, and are therefore called "weakening of wisdom."
Do đó, các pháp triền cái là nguyên nhân không phát sinh của các trí tuệ cao thượng và siêu thế, và của một số trí tuệ nhỏ, chúng hủy hoại khả năng của những trí tuệ khác, nên được nói là làm suy yếu trí tuệ.
Bhāvanāmanasikārena vinā pakatiyā manussehi nibbattetabbo dhammoti manussadhammo, manussattabhāvāvaho vā dhammo manussadhammo, anuḷāraṃ parittakusalaṃ.
A state that must be produced by humans naturally, without the arising of a Buddha, is human dharma (manussadhammo); or a state that leads to human existence is human dharma, which is a coarse, limited wholesome state.
Pháp được con người tự nhiên tạo ra mà không cần tác ý tu tập, đó là pháp của loài người (manussadhamma); hoặc pháp đưa đến trạng thái làm người, đó là pháp của loài người, tức là thiện pháp nhỏ nhặt, không cao thượng.
Yaṃ asatipi buddhuppāde vattati, yañca sandhāyāha ‘‘hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjatī’’ti (jā. 1.8.75).
This is what operates even without the arising of a Buddha, and it is with reference to this that it is said, "By an inferior holy life, one is reborn among khattiyas."
Điều này vẫn diễn ra ngay cả khi không có sự xuất hiện của chư Phật, và cũng là điều được đề cập khi nói: ‘‘Với phạm hạnh thấp kém, người ấy được tái sinh vào dòng Sát-đế-lợi.’’
Alaṃ ariyāya ariyabhāvāyāti alamariyo, ariyabhāvāya samatthoti vuttaṃ hoti.
Sufficient for nobility, for the state of being noble, means alamariyo, it is said to be capable of nobility.
Đủ để trở thành bậc Thánh, nên gọi là alamariya (đủ Thánh); có nghĩa là có khả năng đạt đến trạng thái Thánh.
Ñāṇadassanameva ñāṇadassanaviseso, alamariyo ca so ñāṇadassanaviseso cāti alamariyañāṇadassanaviseso.
Knowledge and vision itself is a specific kind of knowledge and vision; and that specific knowledge and vision is noble, hence noble knowledge-and-vision-specific.
Kiến thức và cái thấy chính là sự đặc biệt của kiến thức và cái thấy, và kiến thức và cái thấy đặc biệt ấy là đủ Thánh, nên gọi là kiến thức và cái thấy đặc biệt đủ Thánh (alamariyañāṇadassanaviseso).
Ñāṇadassananti ca dibbacakkhupi vipassanāpi maggopi phalampi paccavekkhaṇañāṇampi sabbaññutaññāṇampi vuccati.
Ñāṇadassana is also said to be the divine eye, vipassanā, the path, the fruit, the knowledge of reviewing, and omniscience.
Và kiến thức và cái thấy (ñāṇadassana) được gọi là thiên nhãn, tuệ quán, đạo, quả, tuệ quán sát, và nhất thiết trí.
‘‘Appamatto samāno ñāṇadassanaṃ ārādhetī’’ti (ma. ni. 1.311) hi ettha dibbacakkhu ñāṇadassanaṃ nāma.
Indeed, in "Being diligent, one attains ñāṇadassana," here the divine eye is called ñāṇadassana.
Quả thật, trong câu ‘‘Người không phóng dật đạt được kiến thức và cái thấy’’ (Trung Bộ 1.311), thiên nhãn được gọi là kiến thức và cái thấy.
‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.234) ettha vipassanāñāṇaṃ.
In "He directs and inclines his mind towards ñāṇadassana," here it is vipassanā-ñāṇa.
Trong câu ‘‘Hướng tâm đến kiến thức và cái thấy, nghiêng tâm về kiến thức và cái thấy’’ (Trường Bộ 1.234), đó là tuệ quán.
‘‘Abhabbā te ñāṇāya dassanāya anuttarāya sambodhāyā’’ti (a. ni. 4.196) ettha maggo.
In "They are incapable of knowledge, of vision, of supreme enlightenment," here it is the path.
Trong câu ‘‘Họ không có khả năng đối với kiến thức, đối với cái thấy, đối với giác ngộ vô thượng’’ (Tăng Chi Bộ 4.196), đó là đạo.
‘‘Ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalaṃ.
In "This is another attainment of a state superior to human, a special noble knowledge and vision, a comfortable abiding," here it is the fruit.
Trong câu ‘‘Đây là một pháp tối thượng của loài người, một sự thành tựu kiến thức và cái thấy đặc biệt đủ Thánh, một sự an trú thoải mái’’ (Trung Bộ 1.328), đó là quả.
‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi, akuppā me vimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; paṭi. ma. 2.30) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ.
In "Knowledge and vision arose in me: 'My liberation is unshakeable; this is my last birth; there is now no further becoming'," here it is the knowledge of reviewing.
Trong câu ‘‘Và đối với tôi, kiến thức và cái thấy đã khởi lên: ‘Sự giải thoát của tôi là bất động, đây là kiếp cuối cùng, không còn tái sinh nữa’’’ (Tương Ưng Bộ 5.1081; Đại Phẩm 16; Thanh Tịnh Đạo 2.30), đó là tuệ quán sát.
‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘sattāhakālakato āḷāro kālāmo’’’ti (ma. ni. 1.284; 2.340) ettha sabbaññutaññāṇaṃ.
In "Knowledge and vision arose in me: 'Āḷāra Kālāma died seven days ago'," here it is omniscience.
Trong câu ‘‘Và đối với tôi, kiến thức và cái thấy đã khởi lên: ‘Āḷāra Kālāma đã qua đời bảy ngày trước’’’ (Trung Bộ 1.284; 2.340), đó là nhất thiết trí.
Idha pana lokuttaradhammo adhippeto.
Here, however, the supramundane Dhamma is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến pháp siêu thế.
Ettha ca rūpāyatanaṃ jānāti cakkhuviññāṇaṃ viya passati cāti ñāṇadassanaṃ, dibbacakkhu.
And here, that which knows the rūpa-ayatana and sees it like eye-consciousness is ñāṇadassana, the divine eye.
Và ở đây, biết cảnh sắc và thấy như nhãn thức, nên gọi là kiến thức và cái thấy, tức thiên nhãn.
Sammasanūpacāre ca dhammalakkhaṇattayañca tathā jānāti passati cāti ñāṇadassanaṃ, vipassanā.
And in the approach of comprehending, that which knows and sees the three characteristics of phenomena in that way is ñāṇadassana, vipassanā.
Trong giai đoạn quán sát, biết và thấy ba tướng của pháp như vậy, nên gọi là kiến thức và cái thấy, tức tuệ quán.
Nibbānaṃ cattāri vā saccāni asammohappaṭivedhato jānāti passati cāti ñāṇadassanaṃ, maggo.
That which knows and sees Nibbāna or the four Noble Truths through unimpeded penetration is ñāṇadassana, the path.
Biết và thấy Nibbāna hoặc bốn sự thật do sự thấu hiểu không lầm lẫn, nên gọi là kiến thức và cái thấy, tức đạo.
Phalaṃ pana nibbānavaseneva yojetabbaṃ.
The fruit, however, should be understood in terms of Nibbāna itself.
Còn quả thì phải được phối hợp theo nghĩa Nibbāna.
Paccavekkhaṇā maggādhigatassa atthassa sabbaso jotanaṭṭhena ñāṇadassanaṃ.
Reviewing is ñāṇadassana by virtue of fully illuminating the meaning attained by the path.
Tuệ quán sát là kiến thức và cái thấy do làm hiển lộ hoàn toàn ý nghĩa đã đạt được bằng đạo.
Sabbaññutā anāvaraṇatāya samantacakkhutāya ca ñāṇadassanaṃ.
Omniscience is ñāṇadassana by virtue of being unhindered and having all-round vision.
Nhất thiết trí là kiến thức và cái thấy do không có chướng ngại và là toàn tri nhãn.
Byādiṇṇakāloti pariyādinnakālo.
Byādiṇṇakāla means the time that has been completely consumed.
Byādiṇṇakālo có nghĩa là thời gian đã cạn kiệt.
Dutiyaṃ uttānameva.
The second is straightforward.
Thứ hai thì rõ ràng.
53-54. Tatiye padahatīti padahano, bhāvanamanuyutto yogī, tassa bhāvo bhāvanānuyogo padahanabhāvo.
53-54. In the third, one who strives is a striver (padahano), a yogī devoted to development; his state of development is padahanabhāva.
53-54. Trong phần thứ ba, người nỗ lực là padahana, hành giả chuyên tâm tu tập; trạng thái của người ấy là sự chuyên tâm tu tập padahanabhāvo.
Padhānamassa atthīti padhāniko, ka-kārassa ya-kāraṃ katvā ‘‘padhāniyo’’ti vuttaṃ.
One who has striving is a striver (padhāniko); by changing the letter 'ka' to 'ya', it is said as "padhāniyo."
Người có sự tinh tấn là padhānika, sau khi biến âm k thành y, nên gọi là ‘‘padhāniyo’’.
‘‘Abhinīhārato paṭṭhāya āgatattā’’ti vuttattā paccekabodhisattasāvakabodhisattānampi paṇidhānato pabhuti āgatasaddhā āgamanasaddā eva, ukkaṭṭhaniddesena pana ‘‘sabbaññubodhisattāna’’nti vuttaṃ.
Since it is said "starting from aspiration," the faith that has arisen from the aspiration of Paccekabuddha-bodhisattas and Sāvaka-bodhisattas is also āgamanasaddhā (arisen faith); however, by way of supreme designation, it is said as "sabbaññubodhisattānaṃ" (of the Bodhisattas aspiring to Omniscience).
Vì được nói là ‘‘đã đến từ khi phát nguyện’’, nên niềm tin đã đến từ khi phát nguyện của chư Bồ-tát Độc Giác và chư Bồ-tát Thanh Văn cũng là niềm tin đến (āgamanasaddā); nhưng theo cách diễn đạt tối thượng, thì nói là ‘‘của chư Bồ-tát Toàn Giác’’.
Adhigamato samudāgatattā aggamaggaphalasampayuttā cāpi adhigamasaddhā nāma, yā sotāpannassa aṅgabhāvena vuttā.
And the faith that has arisen from attainment and is associated with the supreme path and fruit is called adhigamasaddhā (faith of attainment), which is mentioned as a factor for a Stream-enterer.
Niềm tin đã khởi lên từ sự chứng đắc, gắn liền với đạo quả tối thượng, cũng gọi là niềm tin chứng đắc (adhigamasaddhā), là điều được nói đến như một chi phần của bậc Nhập Lưu.
Acalabhāvenāti paṭipakkhena anadhibhavanīyattā niccalabhāvena.
Acalabhāvena means by unshakeable steadfastness, being unconquerable by opponents.
Acalabhāvena có nghĩa là trạng thái bất động, không thể bị đối thủ khuất phục.
Okappananti okkanditvā adhimuccanaṃ, pasāduppattiyā pasādanīyavatthusmiṃ pasīdanameva.
Okappana means firmly resolving and determining, simply being confident in an object worthy of confidence, due to the arising of confidence.
Okappana là sự thâm nhập và quyết định, tức là sự tịnh tín vào đối tượng đáng tịnh tín do sự phát sinh tịnh tín.
Suppaṭividdhanti suṭṭhu paṭividdhaṃ.
Suppaṭividdha means well-penetrated.
Suppaṭividdha có nghĩa là đã thấu hiểu một cách hoàn hảo.
Yathā tena paṭividdhena sabbaññutaññāṇaṃ hatthagataṃ ahosi, tathā paṭividdhaṃ.
It is penetrated in such a way that by that penetration, omniscience became within reach.
Đã thấu hiểu một cách mà nhờ đó nhất thiết trí đã nằm trong tầm tay.
Yassa buddhasubuddhatāya saddhā acalā asampavedhi, tassa dhammasudhammatāya saṅghasuppaṭipannatāya tena paṭivedhena saddhā na tathāti aṭṭhānametaṃ anavakāso.
It is impossible and out of place that for one whose faith in the Buddha's perfect enlightenment is unshakeable and unwavering, faith in the Dhamma's excellence and the Saṅgha's good practice, through that penetration, is not likewise.
Đối với người mà niềm tin vào sự giác ngộ hoàn toàn của Đức Phật là bất động, không lay chuyển, thì việc nói rằng niềm tin vào diệu pháp và sự thực hành đúng đắn của Tăng đoàn không như vậy đối với sự thấu hiểu đó là điều không có cơ sở, không có khả năng.
Tenāha bhagavā – ‘‘yo, bhikkhave, buddhe pasanno dhamme pasanno saṅghe pasanno’’tiādi.
Therefore, the Blessed One said, "Monks, whoever has confidence in the Buddha, has confidence in the Dhamma, has confidence in the Saṅgha," and so forth.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, ai có niềm tin vào Đức Phật, có niềm tin vào Giáo Pháp, có niềm tin vào Tăng đoàn,’’ v.v.
Padhānavīriyaṃ ijjhati ‘‘addhā imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmī’’ti sakkaccaṃ padahanato.
Padhānavīriyaṃ ijjhati (Striving effort succeeds) by diligently striving with the thought, "Surely, by this practice, I shall be freed from old age and death."
Tinh tấn nỗ lực thành tựu do sự nỗ lực chân thành: ‘‘Chắc chắn với con đường này, tôi sẽ thoát khỏi già chết.’’
Appa-saddo abhāvattho ‘‘appasaddassa…pe… kho panā’’tiādīsu viyāti āha ‘‘arogo’’ti.
The word appa signifies absence, as in "appassa saddo...pe... kho panā" and so forth, thus it means "arogo" (healthy).
Từ appa có nghĩa là không có, như trong các câu ‘‘appassavo…pe… kho panā’’ v.v., nên nói ‘‘không bệnh tật’’.
Samavepākiniyāti yathābhuttamāhāraṃ samākāreneva pacanasīlāya.
Samavepākiniyā means one that habitually digests food eaten in an even manner.
Samavepākiniyā có nghĩa là có thói quen tiêu hóa thức ăn đã ăn một cách đồng đều.
Daḷhaṃ katvā pacantī hi gahaṇī ghorabhāvena pittavikārādivasena rogaṃ janeti, sithilaṃ katvā pacantī mandabhāvena vātavikārādivasena tenāha ‘‘nātisītāya nāccuṇhāyā’’ti.
Indeed, a stomach that digests strongly generates illness due to its severe nature, such as disorders of bile; one that digests weakly generates illness due to its mild nature, such as disorders of wind; therefore, it is said "nātisītāya nāccuṇhāyā" (neither too cold nor too hot).
Thật vậy, nếu lửa tiêu hóa (gahaṇī) tiêu hóa mạnh mẽ, nó sẽ gây bệnh do bản chất dữ dội của nó, như các rối loạn về mật; nếu tiêu hóa yếu ớt, nó sẽ gây bệnh do bản chất chậm chạp của nó, như các rối loạn về gió. Do đó, nói ‘‘không quá lạnh, không quá nóng’’.
Gahaṇitejassa mandapaṭutāvasena sattānaṃ yathākkamaṃ sītuṇhasahatāti āha ‘‘atisītalaggahaṇiko’’tiādi.
Referring to the mildness or sharpness of the digestive fire, which causes beings to endure cold or heat respectively, it is said "atisītalaggahaṇiko" and so forth.
Do sự yếu kém hoặc mạnh mẽ của lửa tiêu hóa, các chúng sinh lần lượt chịu đựng lạnh hoặc nóng, nên nói ‘‘người có lửa tiêu hóa quá lạnh’’ v.v.
Yāthāvato accayadesanā attano āvikaraṇaṃ nāmāti āha ‘‘yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā’’ti.
"The confession of a fault as it truly is, is called revealing oneself," thus he said: "revealing one's own demerit as it truly is."
Sự thú nhận lỗi lầm đúng như thật là sự tự bộc lộ bản thân, nên nói ‘‘tự bộc lộ lỗi lầm của mình đúng như thật’’.
Udayatthagāminiyāti saṅkhārānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyāti ayamettha atthoti āha ‘‘udayañcā’’tiādi.
"By that which goes to rise and fall" (Udayatthagāminiyā) means "by that which penetrates the arising and passing away of conditioned phenomena (saṅkhārā)"; this is the meaning here, thus he said: "arising," and so on.
Udayatthagāminiyā có nghĩa là thấu hiểu sự sinh diệt của các pháp hữu vi; đây là ý nghĩa ở đây, nên nói ‘‘sự sinh diệt’’ v.v.
Parisuddhāyāti nirupakkilesāya.
"By that which is purified" (Parisuddhāyā) means "by that which is free from defilements."
Parisuddhāyā có nghĩa là không có phiền não.
Nibbijjhituṃ samatthāyāti tadaṅgavasena savisesaṃ pajahituṃ samatthāya.
"By that which is capable of disenchantment" (Nibbijjhituṃ samatthāyā) means "by that which is capable of abandoning (defilements) specifically, by way of their temporary suppression."
Nibbijjhituṃ samatthāyā có nghĩa là có khả năng từ bỏ đặc biệt theo từng phần.
Tassa dukkhassa khayagāminiyāti yaṃ dukkhaṃ imasmiṃ ñāṇe anadhigate pavattirahaṃ, adhigate na pavatti, taṃ sandhāya vadati.
"By that which leads to the destruction of that suffering" (Tassa dukkhassa khayagāminiyā) refers to that suffering which is prone to arise when this knowledge is not attained, but does not arise when it is attained.
Tassa dukkhassa khayagāminiyā có nghĩa là nói đến khổ mà nếu tuệ này chưa được chứng đắc thì sẽ tiếp tục tồn tại, nhưng khi đã chứng đắc thì sẽ không tồn tại.
Tathāhesa yogāvacaro ‘‘cūḷasotāpanno’’ti vuccati.
Thus, this meditator is called a "minor stream-enterer" (cūḷasotāpanna).
Quả thật, hành giả này được gọi là ‘‘Tiểu Nhập Lưu’’.
Catutthaṃ uttānameva.
The fourth (sutta) is straightforward.
Thứ tư thì rõ ràng.
Ghaṭṭeyyāti akkamanādivasena bādheyya.
"Should afflict" (ghaṭṭeyyā) means "should harm by way of attacking," and so on.
Ghaṭṭeyyā có nghĩa là làm hại bằng cách giẫm đạp v.v.
Tīhi pariññāhīti ñātatīraṇappahānasaṅkhātāhi tīhi pariññāhi.
"By the three kinds of full understanding" (tīhi pariññāhi) means "by the three kinds of full understanding, namely, understanding through knowing, understanding through scrutinizing, and understanding through abandoning."
Tīhi pariññāhi có nghĩa là bằng ba sự liễu tri: liễu tri về sự hiểu biết, liễu tri về sự thẩm định, và liễu tri về sự đoạn trừ.
Natthi etesaṃ kutoci bhayanti akutobhayā, nibbhayāti attho.
"There is no fear for them from anywhere" (natthi etesaṃ kutoci bhayanti) means "they are fearless" (akutobhayā), "they are without fear" (nibbhayā).
Không có gì đáng sợ từ bất cứ đâu đối với họ, nên gọi là akutobhayā; có nghĩa là không sợ hãi.
Catunnaṃ oghānaṃ, saṃsāramahoghasseva vā pāraṃ pariyantaṃ gatā.
They have reached the further shore, the end, of the four floods, or of the great flood of saṃsāra itself.
Đã vượt qua bốn dòng nước lũ, hoặc đã đến bờ bên kia của dòng nước lũ luân hồi.
Tenāha ‘‘pāraṃ vuccati nibbāna’’ntiādi.
Therefore, he said: "Nibbāna is called the further shore," and so on.
Do đó, nói ‘‘bờ bên kia được gọi là Nibbāna’’ v.v.
56. Chaṭṭhe madhurakabhāvo nāma sarīrassa thambhitattaṃ, taṃ pana garubhāvapubbakanti āha ‘‘sañjātagarubhāvo’’ti.
56. In the sixth (sutta), "the state of being stiff" (madhurakabhāvo) refers to the body's rigidity, which is preceded by a sense of heaviness; thus he said: "a sense of heaviness having arisen."
56. Trong phần thứ sáu, trạng thái cứng đờ (madhurakabhāvo) của thân là sự cứng đờ của cơ thể, và điều đó có trước sự nặng nề, nên nói ‘‘sự nặng nề đã phát sinh’’.
Na pakkhāyantīti nappakāsenti, nānākāraṇato na upaṭṭhahanti.
"Do not appear" (na pakkhāyantī) means "do not become manifest," "do not become evident for various reasons."
Na pakkhāyantī có nghĩa là không xuất hiện, không hiện diện do nhiều lý do.
Tenāha ‘‘catasso disā ca anudisā ca mayhaṃ na upaṭṭhahantī’’ti.
Therefore, he said: "The four cardinal directions and the four intermediate directions do not appear to me."
Do đó, nói ‘‘bốn phương và bốn phương phụ không hiện diện đối với tôi’’.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây thì rõ ràng.
57. Sattame jarādhammoti dhamma-saddo ‘‘asammosadhammo nibbāna’’ntiādīsu (su. ni. 763) viya pakatipariyāyo, tasmā jarāpakatiko jiṇṇasabhāvoti attho.
57. In the seventh (sutta), the word "nature" (dhamma) in "subject to aging" (jarādhammo) is a synonym for "nature" (pakati), as in phrases like "Nibbāna is of an unfailing nature" (asammosadhammo nibbāna). Therefore, it means "of the nature of aging, having the characteristic of decay."
Trong phần thứ bảy, jarādhammo (có bản chất là già) – từ dhamma (pháp) ở đây, giống như trong các trường hợp như "Niết-bàn là pháp không mê lầm" v.v., là một từ đồng nghĩa với bản chất. Do đó, nghĩa là có bản chất già, có tính chất lão hóa.
Tenāha ‘‘jarāsabhāvo’’tiādi.
Thus, he said: "of the nature of aging," and so on.
Vì thế, đã nói ‘‘jarāsabhāvo’’ (có bản chất là già) v.v.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Đối với các từ ngữ còn lại cũng theo cách tương tự.
Kammunā dātabbaṃ ādiyatīti kammadāyādo, attanā yathūpacitakammaphalabhāgīti attho.
"He receives what is to be given by kamma" (kammadāyādo) means "one is a partaker of the fruit of kamma accumulated by oneself."
Người nhận lấy cái được trao bởi nghiệp, nên gọi là kammadāyādo (người thừa kế nghiệp); nghĩa là người chia phần quả nghiệp đã tích lũy bởi chính mình.
Taṃ pana dāyajjaṃ kāraṇūpacārena vadanto ‘‘kammaṃ mayhaṃ dāyajjaṃ santakanti attho’’ti āha yathā ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu, evamidaṃ puññaṃ vaḍḍhatī’’ti (dī. ni. 3.80).
Referring to that inheritance by way of cause, he said: "kamma is my inheritance, my property," just as it is said: "Monks, by undertaking wholesome phenomena, this merit grows."
Tuy nhiên, khi nói về sự thừa kế đó bằng cách dùng nhân làm quả, đã nói ‘‘nghiệp là tài sản thừa kế của tôi, là của cải của tôi’’, giống như trong trường hợp "Này các Tỳ-kheo, do nhân sự thọ trì các thiện pháp, phước này tăng trưởng như vậy."
Yonīhi phalaṃ sabhāvato bhinnampi abhinnaṃ viya missitaṃ hoti.
Although the fruit is naturally distinct from its origin, it becomes mingled as if not distinct.
Quả từ các loài, dù khác biệt về bản chất, nhưng lại hòa trộn như không khác biệt.
Tenāha ‘‘kammaṃ mayhaṃ yoni kāraṇa’’nti.
Therefore, he said: "kamma is my origin, my cause."
Vì thế, đã nói ‘‘nghiệp là cội nguồn, là nguyên nhân của tôi’’.
Mamattavasena bajjhantīti bandhū, ñāti sālohito ca, kammaṃ pana ekantasambandhavāti āha ‘‘kammaṃ mayhaṃ bandhū’’ti.
"Relatives" (bandhū) are those who are bound by attachment, namely, kinsmen and blood relatives; but kamma is an absolute connection, thus he said: "kamma is my relative."
Những người bị ràng buộc theo ý muốn của mình nên gọi là bandhū (thân quyến), tức là bà con huyết thống; nhưng nghiệp là mối quan hệ tuyệt đối, nên đã nói ‘‘nghiệp là thân quyến của tôi’’.
Patiṭṭhāti avassayo.
"Support" (patiṭṭhā) means "refuge."
Patiṭṭhā (chỗ nương tựa) nghĩa là nơi nương tựa.
Kammasadiso hi sattānaṃ avassayo natthi.
Indeed, there is no refuge for beings comparable to kamma.
Thật vậy, không có chỗ nương tựa nào cho chúng sanh giống như nghiệp.
Yobbanaṃ ārabbha uppannamadoti ‘‘mahallakakāle puññaṃ karissāma, daharamha tāvā’’ti yobbanaṃ apassāya mānakaraṇaṃ.
"The intoxication that arises concerning youth" (yobbanaṃ ārabbha uppannamado) is the conceit that relies on youth, thinking: "We will perform wholesome deeds in old age; for now, we are young."
Yobbanaṃ ārabbha uppannamado (sự kiêu mạn phát sinh dựa vào tuổi trẻ) là sự kiêu mạn dựa vào tuổi trẻ, nghĩ rằng: "Chúng ta sẽ làm phước khi về già, bây giờ chúng ta còn trẻ."
‘‘Ahaṃ nirogo saṭṭhi vā sattati vā vassāni atikkantāni, na me harītakakhaṇḍampi khāditabbaṃ, ime panaññe ‘asukaṃ no ṭhānaṃ rujjati, bhesajjaṃ khādāmā’ti vicaranti, ko añño mayā sadiso nirogo nāmā’’ti evaṃ mānakaraṇaṃ ārogyamado.
"Intoxication with health" (ārogyamado) is the conceit that thinks: "I am healthy; sixty or seventy years have passed, and I don't even need to eat a piece of myrobalan. But these others wander around saying, 'Such and such a place hurts us, we must take medicine.' Who else is as healthy as I am?"
Ārogyamado (sự kiêu mạn về sức khỏe) là sự kiêu mạn như thế này: "Tôi không bệnh tật, đã hơn sáu mươi hoặc bảy mươi năm rồi, tôi không cần ăn một mảnh harītakakhaṇḍa (quả kha tử) nào, còn những người khác thì đi đây đó nói 'chỗ này của chúng tôi đau, chúng tôi phải uống thuốc', ai khác có thể khỏe mạnh như tôi?"
Sabbesampi jīvitaṃ nāma pabhaṅguraṃ dukkhānubandhañca, tadubhayaṃ anoloketvā pabandhaṭṭhitiṃ paccayasulabhatañca nissāya ‘‘ciraṃ jīviṃ, ciraṃ jīvāmi, ciraṃ jīvissāmi, sukhaṃ jīviṃ, sukhaṃ jīvāmi, sukhaṃ jīvissāmī’’ti evaṃ mānakaraṇaṃ jīvitamado.
"Intoxication with life" (jīvitamado) is the conceit that, without considering that all life is impermanent and bound to suffering, relies on its continuous existence and ease of conditions, thinking: "I have lived long, I am living long, I will live long; I have lived happily, I am living happily, I will live happily."
Jīvitamado (sự kiêu mạn về sự sống) là sự kiêu mạn như thế này: không nhìn thấy rằng sự sống của tất cả chúng sanh đều mong manh và gắn liền với khổ đau, mà dựa vào sự tồn tại liên tục và sự dễ dàng có được các điều kiện, nghĩ rằng: "Tôi đã sống lâu, tôi đang sống lâu, tôi sẽ sống lâu; tôi đã sống an lạc, tôi đang sống an lạc, tôi sẽ sống an lạc."
Upadhirahitanti kāmūpadhirahitaṃ.
"Without substratum" (upadhirahitaṃ) means "without the substratum of sensual pleasures."
Upadhirahitaṃ (không có chấp thủ) là không có kāmūpadhi (chấp thủ dục lạc).
Cattāro hi upadhī – kāmūpadhi, khandhūpadhi, kilesūpadhi, abhisaṅkhārūpadhīti.
Indeed, there are four substrata: the substratum of sensual pleasures (kāmūpadhi), the substratum of aggregates (khandhūpadhi), the substratum of defilements (kilesūpadhi), and the substratum of volitional formations (abhisaṅkhārūpadhi).
Có bốn loại chấp thủ: kāmūpadhi (chấp thủ dục lạc), khandhūpadhi (chấp thủ các uẩn), kilesūpadhi (chấp thủ các phiền não), abhisaṅkhārūpadhi (chấp thủ các hành).
Kāmāpi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhiyati ettha sukha’’nti iminā vacanatthena ‘‘upadhī’’ti vuccati, khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato.
Sensual pleasures (kāma) are also called upadhi by the meaning of the word "happiness is accumulated here," because they are the basis for the happiness that has been stated as: "Whatever happiness and joy arise dependent on the five strands of sensual pleasure, this is the gratification of sensual pleasures." The aggregates (khandhā) are also called upadhi because they are the basis for suffering rooted in the aggregates. The defilements (kilesā) are also called upadhi because they are the basis for the suffering of the lower realms (apāya). The volitional formations (abhisaṅkhārā) are also called upadhi because they are the basis for the suffering of existence (bhava).
Các dục lạc cũng được gọi là ‘‘upadhi’’ (chấp thủ) theo nghĩa là "hạnh phúc được chấp thủ ở đây", vì chúng là cơ sở của hạnh phúc và sự hoan hỷ phát sinh do năm loại dục lạc, như đã nói; các uẩn cũng vậy, vì chúng là cơ sở của khổ đau bắt nguồn từ các uẩn; các phiền não cũng vậy, vì chúng là cơ sở của khổ đau trong các cõi thấp; các hành cũng vậy, vì chúng là cơ sở của khổ đau trong các cõi hữu.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
58-60. Aṭṭhame sāpateyyanti ettha saṃ vuccati dhanaṃ, tassa patīti sapati, dhanasāmiko.
In the eighth discourse, regarding sāpateyya, saṃ means wealth, and pati means master, so sāpateyya means one who is a master of wealth.
Trong phần thứ tám, sāpateyyaṃ (của cải) – ở đây, saṃ có nghĩa là tài sản, người chủ của tài sản là sapati, tức là chủ tài sản.
Tassa hitāvahattā sāpateyyaṃ, drabyaṃ, dhananti attho.
Because it brings benefit to him, it is sāpateyya, meaning property or wealth.
Vì nó mang lại lợi ích cho người đó, nên gọi là sāpateyyaṃ, nghĩa là vật chất, tài sản.
Attano rucivasena gāmakiccaṃ netīti gāmaniyo, gāmaniyoyeva gāmaṇiko.
One who conducts village affairs according to his own wishes is a gāmaniyo, and gāmaṇiko is indeed a gāmaniyo.
Người lãnh đạo công việc làng xã theo ý muốn của mình là gāmaniyo, chính gāmaniyo là gāmaṇiko (trưởng làng).
61-65. Dutiyassa paṭhame ‘‘mahapphalā mahānisaṃsā’’ti ubhayampetaṃ atthato ekaṃ, byañjanameva nānanti āha ‘‘mahapphalā’’tiādi.
In the first discourse of the second section, regarding "mahapphalā mahānisaṃsā," both terms are one in meaning, differing only in expression, as stated by "mahapphalā" and so on.
Trong kinh đầu tiên của phần thứ hai, ‘‘mahapphalā mahānisaṃsā’’ (quả lớn, lợi ích lớn) – cả hai từ này đều có cùng ý nghĩa, chỉ khác nhau về cách diễn đạt, vì thế đã nói ‘‘mahapphalā’’ (quả lớn) v.v.
‘‘Pañcime gahapatayo ānisaṃsā’’tiādīsu (udā. 76) ānisaṃsa-saddo phalapariyāyopi hoti.
In passages like "Pañcime gahapatayo ānisaṃsā" (Householders, there are these five advantages), the word ānisaṃsa can also be a synonym for result.
Trong các trường hợp như "Này các gia chủ, có năm lợi ích này" v.v., từ ānisaṃsa (lợi ích) cũng đồng nghĩa với quả.
Mahato lokuttarassa sukhassa paccayā hontīti mahānisaṃsā.
They are mahānisaṃsā because they are causes for great supramundane happiness.
Chúng là nhân của hạnh phúc siêu thế vĩ đại nên gọi là mahānisaṃsā (có lợi ích lớn).
Amatogadhāti amatabbhantarā amataṃ anuppaviṭṭhā nibbānadiṭṭhattā, tato paraṃ na gacchanti.
Amatogadhā means having Nibbāna as their inner core, having entered Nibbāna, having seen Nibbāna, and not going beyond that.
Amatogadhā (đạt đến bất tử) nghĩa là nằm trong bất tử, đã đi vào bất tử, vì đã thấy Niết-bàn, không đi xa hơn nữa.
Tena vuttaṃ ‘‘amatapariyosānā’’ti.
Therefore, it is said "amatapariyosānā."
Vì thế đã nói "amatapariyosānā" (có kết thúc là bất tử).
Amataṃ pariyosānaṃ avasānaṃ etāsanti amatapariyosānā.
They are amatapariyosānā because Nibbāna is their end, their conclusion.
Cái mà bất tử là điểm kết thúc, là sự chấm dứt của chúng, nên gọi là amatapariyosānā (có kết thúc là bất tử).
Maraṇasaññāti maraṇānupassanāñāṇena saññā.
Maraṇasaññā refers to the perception (saññā) arising from the knowledge of contemplation on death (maraṇānupassanāñāṇa).
Maraṇasaññā (tưởng về cái chết) là tưởng bằng tuệ quán về cái chết.
Āhāre paṭikūlasaññāti āhāraṃ gamanādivasena paṭikūlato pariggaṇhantassa uppannasaññā.
Āhāre paṭikūlasaññā refers to the perception that arises in one who regards food as repulsive in terms of its going (into the body) and so on.
Āhāre paṭikūlasaññā (tưởng ghê tởm đối với thức ăn) là tưởng phát sinh khi nhận thức thức ăn là ghê tởm qua các khía cạnh như sự đi lại (tiêu hóa) v.v.
Ukkaṇṭhitassāti nibbindantassa katthacipi asajjantassa.
Ukkaṇṭhitassā means for one who is disenchanted, who is not attached to anything.
Ukkaṇṭhitassā (của người chán nản) là của người nhàm chán, không dính mắc vào bất cứ điều gì.
Dutiyādīni uttānatthāneva.
The second and subsequent discourses are straightforward in meaning.
Các kinh từ thứ hai trở đi đều có ý nghĩa rõ ràng.
71-72. Tatiyassa paṭhame avijjāpalighanti ettha avijjāti vaṭṭamūlikā avijjā, ayaṃ pacurajanehi ukkhipituṃ asakkuṇeyyabhāvato dukkhipanaṭṭhena nibbānadvārappavesavibandhanena ca ‘‘paligho viyāti paligho’’ti vuccati.
In the first discourse of the third section, regarding avijjāpaligha, avijjā refers to ignorance rooted in the cycle of existence. This is called a paligha (crossbar) because it is difficult for many people to remove, in the sense of causing difficulty, and because it hinders entry through the door to Nibbāna.
Trong kinh đầu tiên của phần thứ ba, avijjāpalighaṃ (cái chốt vô minh) – ở đây, avijjā (vô minh) là vô minh gốc rễ của luân hồi; cái này được gọi là ‘‘paligha’’ (cái chốt) vì nó không thể bị nhổ bỏ bởi nhiều người và vì nó ngăn cản sự đi vào cửa Niết-bàn.
Tenesa tassā ukkhittattā ‘‘ukkhittapaligho’’ti vutto.
Therefore, because it is removed, he is called "ukkhittapaligho" (one who has removed the crossbar).
Vì thế, do cái đó đã bị nhổ bỏ, nên được gọi là ‘‘ukkhittapaligho’’ (người đã nhổ bỏ cái chốt).
Punabbhavassa karaṇasīlo, punabbhavaṃ vā phalaṃ arahatīti ponobhavikā, punabbhavadāyikāti attho.
Ponobhavikā means having the nature of causing rebirth, or deserving rebirth; the meaning is "giving rebirth."
Người có thói quen tạo ra sự tái sanh, hoặc xứng đáng với quả là sự tái sanh nên gọi là ponobhavikā (dẫn đến tái sanh); nghĩa là cái mang lại sự tái sanh.
Jātisaṃsāroti jāyanavasena ceva saṃsaraṇavasena ca evaṃladdhanāmānaṃ punabbhavakkhandhānaṃ paccayo kammābhisaṅkhāro.
Jātisaṃsāro refers to volitional formations (kammābhisaṅkhāro) which are the cause of the aggregates of rebirth, so named because of their arising and their wandering on.
Jātisaṃsāro (luân hồi sanh tử) là hành nghiệp (kammābhisaṅkhāra) là nhân của các uẩn tái sanh được gọi tên như vậy do sự sanh khởi và sự luân hồi.
Jātisaṃsāroti hi phalūpacārena kāraṇaṃ vuttaṃ.
Indeed, jātisaṃsāro is stated as the cause by way of its result.
Thật vậy, jātisaṃsāro được nói đến như là nhân thông qua sự ví von về quả.
Tañhi punappunaṃ uppattikāraṇavasena parikkhipitvā ṭhitattā ‘‘parikhā’’ti vuccati santānassa parikkhipanato.
This is called a "parikhā" (moat) because it repeatedly surrounds and stands as the cause of arising, encircling the continuity (of existence).
Cái đó được gọi là ‘‘parikhā’’ (hào lũy) vì nó bao quanh và tồn tại như là nguyên nhân của sự tái sanh liên tục, do nó bao quanh dòng tục sinh.
Tenesa tassa saṃkiṇṇattā vikiṇṇattā sabbaso khittattā vināsitattā ‘‘saṃkiṇṇaparikho’’ti vutto.
Therefore, because it is scattered, dispersed, completely cast away, and destroyed, he is called "saṃkiṇṇaparikho" (one who has scattered the moat).
Vì thế, do cái đó đã bị làm cho lẫn lộn, bị phân tán, bị vứt bỏ hoàn toàn, bị hủy diệt, nên được gọi là ‘‘saṃkiṇṇaparikho’’ (người đã lấp đầy hào lũy).
Taṇhāsaṅkhātanti ettha taṇhāti vaṭṭamūlikā taṇhā.
Regarding taṇhāsaṅkhāta, taṇhā refers to craving rooted in the cycle of existence.
Trong taṇhāsaṅkhataṃ (cái cọc tham ái) – ở đây, taṇhā (tham ái) là tham ái gốc rễ của luân hồi.
Ayañhi gambhīrānugataṭṭhena ‘‘esikā’’ti vuccati.
This is called an "esikā" (stake) because it penetrates deeply.
Cái này được gọi là ‘‘esikā’’ (cái cọc) vì nó ăn sâu và vững chắc.
Luñcitvā uddharitvā.
Luñcitvā: having extracted.
Luñcitvā (đã nhổ bỏ) nghĩa là đã nhổ lên.
Orambhāgiyānīti orambhāgajanakāni kāmabhave upapattipaccayāni kāmarāgasaṃyojanādīni.
Orambhāgiyānī: those that generate the lower realms, the conditions for rebirth in the sense realm, such as the fetter of sensual desire.
Orambhāgiyānī (những kiết sử thuộc hạ phần) là những kiết sử tạo ra phần hạ giới, những nhân duyên tái sanh trong cõi dục giới, như kāmarāgasaṃyojana (dục ái kiết sử) v.v.
Etāni hi kavāṭaṃ viya nagaradvāraṃ cittaṃ pidahitvā ṭhitattā ‘‘aggaḷā’’ti vuccanti.
These indeed are called "bars" (aggaḷā) because they stand obstructing the mind like a door-panel at a city gate.
Những kiết sử này được gọi là ‘‘aggaḷā’’ (then cài) vì chúng đóng kín tâm như cánh cửa thành phố.
Tenesa tesaṃ niggatattā bhinnattā ‘‘niraggaḷo’’ti vuttoti.
Therefore, because they are gone and broken for him, he is called "without bars" (niraggaḷo).
Vì thế, do chúng đã bị loại bỏ, bị phá vỡ, nên được gọi là ‘‘niraggaḷo’’ (người đã tháo then cài).
Aggamaggena panno apacito mānaddhajo etassāti pannaddhajo.
For him, the banner of conceit has fallen, removed by the Noble Path, therefore he is one whose banner is lowered (pannaddhajo).
Người mà ngọn cờ kiêu mạn đã bị hạ xuống, đã bị loại bỏ bằng con đường tối thượng, nên gọi là pannaddhajo (người đã hạ cờ).
Pannabhāroti khandhabhārakilesabhāraabhisaṅkhārabhārā oropitā assāti pannabhāro.
Pannabhāro: one who has laid down the burden, because the burden of aggregates, the burden of defilements, and the burden of volitional formations have been laid down by him.
Pannabhāro (người đã trút bỏ gánh nặng) là người đã trút bỏ gánh nặng uẩn, gánh nặng phiền não, gánh nặng hành.
Visaṃyuttoti catūhi yogehi sabbakilesehi ca visaṃyutto.
Visaṃyutto: disjoined from the four yokes and from all defilements.
Visaṃyutto (người đã ly hệ) là người đã ly hệ khỏi bốn loại ách và tất cả các phiền não.
Asmimānoti rūpe asmīti māno, vedanāya, saññāya, saṅkhāresu, viññāṇe asmimāno.
Asmimāno: the conceit "I am" in form, in feeling, in perception, in volitional formations, in consciousness.
Ngã mạn (Asmimāna) là mạn "ta là" trong sắc, mạn "ta là" trong thọ, trong tưởng, trong hành, trong thức.
Ettha hi pañcapi khandhe avisesato ‘‘asmī’’ti gahetvā pavattamāno asmimānoti adhippeto.
Here, the conceit "I am" is intended as that which arises by grasping all five aggregates indiscriminately as "I am".
Ở đây, ngã mạn được hiểu là sự khởi lên của mạn "ta là" khi nắm giữ năm uẩn một cách không phân biệt.
Nagaradvārassa parissayapaṭibāhanatthañceva sodhanatthañca ubhosu passesu esikāthambhe nikhaṇitvā ṭhapetīti āha ‘‘nagaradvāre ussāpite esikāthambhe’’ti.
He says "esikā pillars erected at the city gate" because pillars are dug in and placed on both sides to ward off dangers and to purify the city gate.
Để đẩy lùi nguy hiểm và để làm sạch cổng thành, người ta cắm và đặt các cột trụ (esika) ở cả hai bên, nên nói "các cột trụ (esika) được dựng lên ở cổng thành".
Pākāraviddhaṃsaneneva parikhābhūmisamakaraṇaṃ hotīti āha ‘‘pākāraṃ bhinditvā parikhaṃ vikiritvā’’ti.
He says "having broken down the wall and filled in the moat" because the destruction of the wall makes the moat level with the ground.
Chỉ bằng việc phá hủy tường thành mà hào thành trở nên bằng phẳng với mặt đất, nên nói "phá tường thành và san lấp hào thành".
‘‘Eva’’ntiādi upamāsaṃsandanaṃ.
"Eva" and so on is the comparison.
"Như vậy" và các từ tiếp theo là sự tương đồng của ví dụ.
Santo saṃvijjamāno kāyo dhammasamūhoti sakkāyo, upādānakkhandhapañcakaṃ.
The existing, present body, the aggregate of phenomena, is sakkāya, the five aggregates of clinging.
Thân thể hiện hữu, đang tồn tại, là tập hợp các pháp, đó là sakkāya (thân kiến), tức là năm uẩn chấp thủ.
Dvattiṃsakammakāraṇā dukkhakkhandhe āgatadukkhāni.
Dvattiṃsakammakāraṇā: the sufferings mentioned in the aggregate of suffering.
Ba mươi hai loại bệnh là những khổ đau được đề cập trong uẩn khổ.
Akkhirogasīsarogādayo.
Eye diseases, head diseases, and so on.
Các bệnh về mắt, bệnh đau đầu, v.v.
Aṭṭhanavuti rogā, rājabhayādīni pañcavīsatimahābhayāni.
Aṭṭhanavuti rogā: ninety-eight diseases; pañcavīsatimahābhayāni: twenty-five great fears, such as fear of kings.
Chín mươi tám loại bệnh, hai mươi lăm nỗi sợ hãi lớn như sợ vua, v.v.
Dutiyaṃ uttānameva.
The second is obvious.
Bài thứ hai thì rất rõ ràng.
73-74. Tatiye niyakajjhatteti attano santāne.
73-74. In the third, niyakajjhatte: in one's own being.
73-74. Trong bài thứ ba, niyakajjhatte có nghĩa là trong tự thân của mình.
Mettāya upasaṃharaṇavasena hitaṃ esantena.
Hitaṃ esantena: by one seeking welfare, by applying mettā.
Với lòng từ, theo cách liên hệ, tìm kiếm lợi ích.
Karuṇāya vasena anukampamānena.
Anukampamānena: by one feeling compassion, by means of karuṇā.
Với lòng bi, thương xót.
Pariggahetvāti parito gahetvā, pharitvāti attho.
Pariggahetvā: having encompassed all around, meaning having pervaded.
Pariggahetvā có nghĩa là nắm giữ khắp nơi, tức là bao trùm.
Pariccāti parito katvā, samantato pharitvā icceva attho.
Pariccā: having made all around, meaning having pervaded completely.
Pariccā có nghĩa là làm cho khắp nơi, tức là bao trùm khắp mọi phía.
‘‘Paṭiccā’’tipi pāṭho.
"Paṭiccā" is also a reading.
Cũng có bản đọc là "Paṭiccā".
Mā pamajjitthāti ‘‘jhāyathā’’ti vuttasamathavipassanānaṃ ananuyuñjanena aññena vā kenaci pamādakāraṇena mā pamādaṃ āpajjittha.
Mā pamajjitthā: do not be heedless by not engaging in samatha and vipassanā, which were mentioned as "meditate," or by any other cause of heedlessness.
Mā pamajjitthā có nghĩa là chớ phóng dật do không thực hành thiền định và tuệ quán đã được nói là "hãy thiền định" hoặc do bất kỳ nguyên nhân phóng dật nào khác.
Niyyānikasāsane akattabbakaraṇaṃ viya kattabbākaraṇampi pamādoti.
In the liberating Dispensation, not doing what should be done is also heedlessness, just like doing what should not be done.
Trong giáo pháp đưa đến giải thoát, việc không làm điều phải làm cũng là phóng dật, giống như việc làm điều không nên làm.
Vipattikāleti sattaasappāyādivipattiyutte kāle.
Vipattikāle: in a time endowed with the seven unsuitabilities and so on.
Vipattikāle có nghĩa là trong thời điểm có những bất lợi như bảy điều bất lợi, v.v.
Sabbepi sāsane guṇā idheva saṅgahaṃ gacchantīti āha ‘‘jhāyatha mā pamādattha…pe… anusāsanī’’ti.
He says "meditate, do not be heedless...pe... instruction" because all virtues in the Dispensation are included here.
Tất cả các đức tính trong giáo pháp đều được bao gồm ở đây, nên nói "hãy thiền định, chớ phóng dật... (v.v.)... lời giáo huấn".
Catutthe natthi vattabbaṃ.
In the fourth, there is nothing to say.
Trong bài thứ tư không có gì cần nói thêm.
75. Pañcame yujjhanaṃ yodho, so ājīvo etesanti yodhājīvā.
75. In the fifth, fighting is yodha; those whose livelihood is this are yodhājīvā.
75. Trong bài thứ năm, yujjhanaṃ là yodha (chiến đấu), yodhājīvā là những người sống bằng nghề đó.
Tenāha ‘‘yuddhūpajīvino’’ti.
Therefore, he says "those who live by fighting".
Do đó nói "những người sống bằng chiến tranh".
Santhambhitvā ṭhātuṃ na sakkotīti baddho dhitisampanno ṭhātuṃ na sakkoti.
Santhambhitvā ṭhātuṃ na sakkotī: he is unable to stand firm and resolute.
Santhambhitvā ṭhātuṃ na sakkotī có nghĩa là không thể đứng vững với sự kiên định.
Samāgateti sampatte.
Samāgate: having arrived.
Samāgate có nghĩa là khi đến.
Byāpajjatīti vikāramāpajjati.
Byāpajjatī: he undergoes a change.
Byāpajjatī có nghĩa là bị biến dạng.
Tenāha ‘‘pakatibhāvaṃ jahatī’’ti.
Therefore, he says "he abandons his normal state".
Do đó nói "từ bỏ trạng thái bình thường".
76. Chaṭṭhe cammanti iminā cammamayaṃ cammamiti sibbitaṃ, aññaṃ vā keṭakaphalakādiṃ saṅgaṇhāti.
76. In the sixth, cammaṃ: by this, it includes a shield made of leather, or sewn from leather, or another shield or buckler.
76. Trong bài thứ sáu, camma bao gồm tấm da, tấm da được khâu, hoặc các tấm chắn, khiên, v.v.
Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuñceva tūṇirañca sannayhitvā sajjetvā.
Dhanukalāpaṃ sannayhitvā: having prepared both the bow and the quiver.
Dhanukalāpaṃ sannayhitvā có nghĩa là chuẩn bị cung và bao tên.
Dhanudaṇḍassa jiyāyattabhāvakaraṇādipi hi dhanuno sannayhanaṃ.
Making the bowstring dependent on the bow shaft and so on is also the preparation of the bow.
Việc làm cho dây cung gắn vào thân cung cũng là việc chuẩn bị cung.
Tenevāha ‘‘dhanuñca sarakalāpañca sannayhitvā’’ti.
Therefore, he says "having prepared the bow and the quiver of arrows".
Do đó nói "chuẩn bị cung và bao tên".
Yuddhasannivesena ṭhitanti dvinnaṃ senānaṃ byūhanasaṃvidhānanayena kato yo sanniveso, tassa vasena ṭhitaṃ, senābyūhasaṃvidhānavasena sanniviṭṭhanti vuttaṃ hoti.
Yuddhasannivesena ṭhitaṃ: standing according to the battle formation, which is the arrangement and disposition of the two armies; it means arrayed according to the disposition of the army formation.
Yuddhasannivesena ṭhitaṃ có nghĩa là đứng theo cách bố trí chiến trận, tức là được bố trí theo cách sắp xếp trận địa của hai đội quân.
Ussāhañca vāyāmañca karotīti yujjhanavasena ussāhaṃ vāyāmañca karoti.
"He makes exertion and effort" means he makes exertion and effort by way of struggling.
Ussāhañca vāyāmañca karotī có nghĩa là nỗ lực và cố gắng theo cách chiến đấu.
Pariyāpādentīti maraṇapariyantikaṃ aparaṃ pāpenti.
"They bring to an end" means they cause another to reach the point of death.
Pariyāpādentī có nghĩa là đưa đến cái chết.
Tenāha ‘‘pariyāpādayantī’’ti, jīvitaṃ pariyāpādayanti maraṇaṃ paṭipajjāpentīti vuttaṃ hoti.
Therefore it is said "they bring to an end", meaning they bring life to an end, they cause one to undertake death.
Do đó nói "pariyāpādayantī", tức là đưa đến cái chết, làm cho phải chết.
Arakkhiteneva kāyenātiādīsu hatthapāde kīḷāpento gīvaṃ viparivattento kāyaṃ na rakkhati nāma.
In phrases like "with an unguarded body", one does not guard the body by playing with hands and feet and twisting the neck.
Trong Arakkhiteneva kāyenā và các từ tiếp theo, việc không bảo vệ thân thể có nghĩa là vung tay chân, quay đầu.
Nānappakāraṃ duṭṭhullaṃ karonto vācaṃ na rakkhati nāma.
One does not guard speech by making various kinds of coarse speech.
Việc không bảo vệ lời nói có nghĩa là nói những lời thô tục khác nhau.
Kāmavitakkādayo vitakkento cittaṃ na rakkhati nāma.
One does not guard the mind by entertaining thoughts such as sensual thoughts.
Việc không bảo vệ tâm có nghĩa là suy nghĩ những tư duy dục, v.v.
Anupaṭṭhitāya satiyāti kāyagatāya satiyā anupaṭṭhitāya.
"With mindfulness not present" means with mindfulness of the body not present.
Anupaṭṭhitāya satiyā có nghĩa là khi chánh niệm về thân không hiện hữu.
Rāgena anugatoti rāgena anupahato.
"Followed by lust" means not overcome by lust.
Rāgena anugato có nghĩa là không bị tham ái làm hại.
Rāgaparetoti vā rāgena phuṭṭho phuṭṭhavisena viya sappena.
Or "overcome by lust" means afflicted by lust, like by a snake with poisonous venom.
Hoặc Rāgapareto có nghĩa là bị tham ái chạm đến, giống như bị rắn chạm đến với nọc độc.
Anudahanaṭṭhenāti anupāyappaṭipattiyā.
"In the sense of burning up" means by inappropriate conduct.
Anudahanaṭṭhenā có nghĩa là do cách thực hành không đúng đắn.
Sampati āyatiñca mahābhitāpaṭṭhena.
And now, in the future, "in the sense of great torment".
Hiện tại và tương lai do sự thiêu đốt lớn.
Anavatthitasabhāvatāya ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena.
Due to its unstable nature, "in the sense of temporary manifestation".
Do bản chất không ổn định do sự hiện hữu tạm thời.
Muhuttaramaṇīyatāya tāvakālikaṭṭhena.
Due to its momentary pleasantness, "in the sense of being temporary".
Do sự vui thích trong chốc lát do tính chất tạm bợ.
Byattehi abhibhavanīyatāya sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena.
Due to being overcome by the wise, "in the sense of shattering all limbs and minor parts".
Do bị những người thông thái chế ngự do sự phá hủy tất cả các chi phần.
Chedanabhedanādiadhikaraṇabhāvena ugghaṭṭanasadisatāya adhikuṭṭanaṭṭhena.
Due to being similar to striking, in the sense of being a cause for cutting, breaking, and so on, "in the sense of severe striking".
Do là nguyên nhân của việc cắt, xé, v.v., giống như sự đập phá do sự đập phá.
Avaṇe vaṇaṃ uppādetvā anto anupavisanasabhāvatāya vinivijjhanaṭṭhena.
Due to its nature of creating a wound in an unwounded place and entering within, "in the sense of piercing through".
Do bản chất tạo ra vết thương trên vết thương và xâm nhập vào bên trong do sự đâm xuyên.
Diṭṭhadhammikasamparāyika anatthanimittatāya sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena.
Due to being a sign of disadvantage in this life and the next, "in the sense of being fearful and alarming".
Do là dấu hiệu của sự bất lợi trong hiện tại và tương lai do sự nghi ngờ và đáng sợ.
77-78. Sattame visesassa pattiyā visesassa pāpuṇanatthaṃ.
77-78. In the seventh, "for the attainment of distinction" means for the acquisition of distinction.
77-78. Trong bài thứ bảy, visesassa pattiyā có nghĩa là để đạt được sự đặc biệt.
Vīriyanti padhānavīriyaṃ.
"Effort" means strenuous effort.
Vīriya là tinh tấn chánh đáng.
Taṃ pana caṅkamanavasena karaṇe ‘‘kāyika’’ntipi vattabbataṃ labhatīti āha – ‘‘duvidhampī’’ti.
Since that can also be called "physical" when performed by walking, he says – "both kinds".
Tinh tấn đó, khi được thực hiện dưới hình thức đi kinh hành, có thể được gọi là "thân" (kāyika), nên nói – "cả hai loại".
Satthakavātāti sandhibandhanāni kattariyā chindantā viya pavattavātā.
"Knife-like winds" means winds that blow as if cutting the joints and bonds with scissors.
Satthakavātā là những cơn gió thổi như cắt đứt các khớp xương.
Tenāha – ‘‘satthaṃ viyā’’tiādi.
Therefore he says – "like a knife" and so on.
Do đó nói – "như dao" và các từ tiếp theo.
Katakammehīti katacorakammehi.
"By those who have committed deeds" means by those who have committed acts of thievery.
Katakammehī có nghĩa là những kẻ đã thực hiện hành vi trộm cắp.
Te kira katakammā yaṃ nesaṃ devataṃ āyācitvā kammaṃ nipphannaṃ, tassa upakāratthāya manusse māretvā galalohitāni gaṇhanti.
It is said that those who have committed deeds, having prayed to a deity for the success of their deed, kill people and take their throat-blood for the benefit of that deity.
Những kẻ đã thực hiện hành vi đó, để cảm tạ vị thần mà chúng đã cầu xin và công việc đã thành công, chúng giết người và lấy máu ở cổ.
Te ‘‘aññesu manussesu māriyamānesu kolāhalaṃ uppajjissati, pabbajitaṃ pariyesanto nāma natthī’’ti maññamānā bhikkhū gahetvā mārenti.
Thinking, "If other people are killed, an uproar will arise, but no one searches for a monk," they seize and kill monks.
Chúng nghĩ rằng "nếu giết những người khác sẽ gây ra sự ồn ào, không ai tìm kiếm người xuất gia", nên chúng bắt các tỳ khưu và giết họ.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to this that it was said.
Điều này được nói đến trong bối cảnh đó.
Akatakammehīti aṭavito gāmaṃ āgamanakāle kammanipphattatthaṃ puretaraṃ balikammaṃ kātukāmehi.
"By those who have not committed deeds" means by those who wish to perform a preliminary offering for the success of their deed when coming from the wilderness to a village.
Akatakammehī có nghĩa là những kẻ muốn thực hiện lễ vật trước để công việc thành công khi đi từ rừng vào làng.
Tenevāha – ‘‘corikaṃ katvā nikkhantā katakammā nāmā’’tiādi.
Therefore he says – "those who have committed robbery and left are called 'those who have committed deeds'" and so on.
Do đó nói – "những kẻ đã trộm cắp và bỏ trốn được gọi là những kẻ đã làm việc" và các từ tiếp theo.
Aṭṭhame natthi vattabbaṃ.
In the eighth, there is nothing to be said.
Trong bài thứ tám không có gì cần nói thêm.
79. Navame pāḷigambhīrāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.229) pāḷivasena gambhīrā agādhā dukkhogāhā sallasuttasadisā.
79. In the ninth, "profound in wording" (Saṃ. Nī. Ṭī. 2.2.229) means profound in terms of its Pali, unfathomable, difficult to penetrate, like the Sallasutta.
79. Trong bài thứ chín, pāḷigambhīrā (Saṃ. Ni. Ṭī. 2.2.229) có nghĩa là sâu sắc về mặt văn bản (pāḷi), khó hiểu, khó vượt qua sự khổ đau, giống như Tương Ưng Mũi Tên (Sallasutta).
Sallasuttañhi (su. ni. 579) ‘‘animittamanaññāta’’ntiādinā pāḷivasena gambhīraṃ, na atthagambhīraṃ.
For the Sallasutta (Su. Nī. 579) is profound in terms of its Pali, beginning with "unmarked, unknown," but not profound in terms of its meaning.
Tương Ưng Mũi Tên (Su. Ni. 579) với các từ "animittamanaññāta" (không dấu hiệu, không biết) là sâu sắc về mặt văn bản, chứ không phải sâu sắc về nghĩa.
Tathā hi tattha tā tā gāthā duviññeyyarūpā tiṭṭhanti.
Indeed, in it, those verses remain difficult to understand.
Thật vậy, ở đó, những bài kệ đó rất khó hiểu.
Duviññeyyañhi ñāṇena dukkhogāhanti katvā ‘‘gambhīra’’nti vuccati.
That which is difficult to understand is called "profound" because it is difficult for knowledge to penetrate.
Khó hiểu được gọi là "sâu sắc" vì khó thấu hiểu bằng trí tuệ.
Pubbāparaṃpettha kāsañci gāthānaṃ duviññeyyatāya dukkhogāhameva, tasmā pāḷivasena gambhīraṃ.
Here too, the preceding and succeeding verses are difficult to penetrate for some due to their obscurity; therefore, it is profound in terms of its Pali.
Ở đây, một số bài kệ trước và sau cũng khó hiểu, khó thấu hiểu, do đó sâu sắc về mặt văn bản.
Atthagambhīrāti atthavasena gambhīrā mahāvedallasuttasadisā, mahāvedallasuttassa (ma. ni. 1.449 ādayo) atthavasena gambhīratā pākaṭāyeva.
"Profound in meaning" means profound in terms of meaning, like the Mahāvedallasutta; the profundity in meaning of the Mahāvedallasutta (Ma. Nī. 1.449 onwards) is evident.
Atthagambhīrā (ý nghĩa sâu xa) là sâu xa về mặt ý nghĩa, giống như kinh Đại Đại Vị Tằng Hữu Pháp. Sự sâu xa về mặt ý nghĩa của kinh Đại Đại Vị Tằng Hữu Pháp là hiển nhiên.
Lokaṃ uttaratīti lokuttaro, so atthabhūto etesaṃ atthīti lokuttarā.
That which transcends the world is lokuttara; these have that meaning, hence "lokuttara".
Vượt lên thế gian nên là siêu thế (lokuttara). Điều đó là mục đích của chúng, nên gọi là lokuttarā (siêu thế).
Tenāha – ‘‘lokuttaradhammadīpakā’’ti.
Therefore he says – "revealers of supramundane Dhamma".
Do đó, nói rằng – “làm sáng tỏ các pháp siêu thế”.
Suññatāpaṭisaṃyuttāti sattasuññadhammappakāsakā.
"Connected with emptiness" means expounding the Dhamma of the emptiness of beings.
Suññatāpaṭisaṃyuttā (liên hệ đến tánh không) là làm sáng tỏ các pháp không có chúng sanh.
Tenāha ‘‘khandhadhātuāyatanapaccayākārappaṭisaṃyuttā’’ti.
Therefore he says "connected with aggregates, elements, sense bases, and dependent origination".
Do đó, nói rằng “liên hệ đến các uẩn, giới, xứ, duyên khởi”.
Uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbanti ca liṅgavacanavipallāsena vuttanti āha ‘‘uggahetabbe ceva vaḷañjetabbe cā’’ti.
He says that "to be learned and to be mastered" is stated with a change in gender and number, meaning "to be learned and to be practiced".
Uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ (cần phải học hỏi, cần phải tinh thông) được nói bằng cách đảo ngược giống và số, nên nói rằng “cần phải học hỏi và cần phải tinh thông”.
Kavino kammaṃ kavitā.
The work of a poet is poetry.
Việc làm của nhà thơ là kavitā (thi ca).
Yassa pana yaṃ kammaṃ, taṃ tena katanti vuccatīti āha ‘‘kavitāti kavīhi katā’’ti.
He says, "kavitā (poetry) is done by poets," meaning that whatever action belongs to someone, that is done by them.
Việc làm của ai thì được gọi là do người ấy làm, nên nói rằng “kavitā là do các nhà thơ làm”.
Kāveyyanti kabyaṃ, kabyanti ca kavinā vuttanti attho.
"Kāveyya" means kabya (poetry), and "kabya" means that which is spoken by a poet.
Kāveyyaṃ là kabya (thi ca), kabya có nghĩa là do nhà thơ nói.
Tenāha ‘‘tasseva vevacana’’nti.
Therefore, he said, "It is just a synonym for that."
Do đó, nói rằng “là từ đồng nghĩa của nó”.
Cittakkharāti citrākāraakkharā.
"Cittakkharā" means letters with beautiful forms.
Cittakkharā (chữ đẹp) là những chữ có hình thức đẹp.
Itaraṃ tasseva vevacanaṃ.
The other is just a synonym for that.
Cái khác là từ đồng nghĩa của nó.
Sāsanato bahiddhā ṭhitāti na sāsanāvacarā.
"Sāsanato bahiddhā ṭhitā" means not belonging to the Sāsana.
Sāsanato bahiddhā ṭhitā (nằm ngoài giáo pháp) là không thuộc về giáo pháp.
Bāhirakasāvakehīti ‘‘buddhā’’ti appaññātānaṃ yesaṃ kesañci sāvakehi.
"Bāhirakasāvakehi" means by the disciples of anyone who are not known as "Buddhas."
Bāhirakasāvakehi (bởi các đệ tử ngoại đạo) là bởi các đệ tử của bất cứ ai không được biết đến là “Đức Phật”.
Sussūsissantīti akkharacittatāya ceva sarasampattiyā ca attamanā hutvā sāmaṇeradaharabhikkhumātugāmamahāgahapatikādayo ‘‘esa dhammakathiko’’ti sannipatitvā sotukāmā bhavissanti.
"Sussūsissanti" means that novice monks, young monks, women, great householders, and others, being pleased by the beauty of the letters and the perfection of the voice, will gather, saying, "This is a Dhamma speaker," and will desire to listen.
Sussūsissanti (sẽ muốn nghe) là do sự đẹp đẽ của chữ và sự hoàn hảo của giọng nói, các Sa-di, Tỳ-khưu trẻ, phụ nữ, đại gia chủ, v.v., sẽ hoan hỷ và tụ tập lại để muốn nghe, nghĩ rằng “vị này là bậc thuyết pháp”.
80. Dasame pañcavidhena saṃsaggenāti ‘‘savanasaṃsaggo, dassanasaṃsaggo, samullāpasaṃsaggo, sambhogasaṃsaggo, kāyasaṃsaggo’’ti evaṃ vuttena pañcavidhena saṃsaggena.
80. In the tenth (discourse), "pañcavidhena saṃsaggena" means by the five kinds of association thus stated: "association by hearing, association by seeing, association by conversing, association by sharing, and association by physical contact."
80. Trong kinh thứ mười, pañcavidhena saṃsaggena (bằng năm loại giao thiệp) là bằng năm loại giao thiệp được nói như sau: “giao thiệp nghe, giao thiệp thấy, giao thiệp đàm luận, giao thiệp thọ dụng, giao thiệp thân thể”.
Saṃsajjati etenāti saṃsaggo, rāgo.
That by which one associates is saṃsagga, which is craving.
Giao thiệp bằng điều này nên gọi là saṃsagga (giao thiệp), tức là tham ái.
Savanahetuko, savanavasena vā pavatto saṃsaggo savanasaṃsaggo.
"Savanasaṃsagga" is association caused by hearing, or association that occurs by way of hearing.
Tham ái do nghe mà có, hoặc tham ái phát sinh theo cách nghe, gọi là savanasaṃsaggo (giao thiệp nghe).
Esa nayo sesesupi.
The same method applies to the rest.
Tương tự đối với các loại còn lại.
Kāyasaṃsaggo pana kāyaparāmāso.
"Kāyasaṃsagga," however, is physical touching.
Còn kāyasaṃsaggo (giao thiệp thân thể) là sự tiếp xúc thân thể.
Tesu parehi vā kathiyamānaṃ rūpādisampattiṃ attanā vā sitalapitagītasaddaṃ suṇantassa sotaviññāṇavīthivasena uppanno rāgo savanasaṃsaggo nāma.
Among these, "savanasaṃsagga" is the craving that arises in one who hears the perfection of forms, etc., spoken of by others, or who hears a pleasant, sweet, melodious sound, by way of the ear-consciousness process.
Trong số đó, tham ái phát sinh qua lộ trình nhĩ thức khi nghe người khác nói về sự hoàn hảo của sắc, v.v., hoặc tự mình nghe tiếng hát, tiếng đàn, tiếng sáo, gọi là savanasaṃsaggo (giao thiệp nghe).
Visabhāgarūpaṃ olokentassa pana cakkhuviññāṇavīthivasena uppanno rāgo dassanasaṃsaggo nāma.
"Dassanasaṃsagga" is the craving that arises in one who looks at unsuitable forms, by way of the eye-consciousness process.
Còn tham ái phát sinh qua lộ trình nhãn thức khi nhìn thấy sắc tướng khác biệt, gọi là dassanasaṃsaggo (giao thiệp thấy).
Aññamaññaālāpasallāpavasena uppannarāgo samullāpasaṃsaggo nāma.
"Samullāpasaṃsagga" is the craving that arises by way of mutual conversation and discourse.
Tham ái phát sinh qua sự trò chuyện qua lại, gọi là samullāpasaṃsaggo (giao thiệp đàm luận).
Bhikkhuno bhikkhuniyā santakaṃ, bhikkhuniyā bhikkhussa santakaṃ gahetvā paribhogakaraṇavasena uppannarāgo sambhogasaṃsaggo nāma.
"Sambhogasaṃsagga" is the craving that arises by way of a bhikkhu taking and using something belonging to a bhikkhunī, or a bhikkhunī taking and using something belonging to a bhikkhu.
Tham ái phát sinh qua việc Tỳ-khưu lấy vật của Tỳ-khưu-ni, hoặc Tỳ-khưu-ni lấy vật của Tỳ-khưu để thọ dụng, gọi là sambhogasaṃsaggo (giao thiệp thọ dụng).
Hatthaggāhādivasena uppanno rāgo kāyasaṃsaggo nāma.
"Kāyasaṃsagga" is the craving that arises by way of taking by the hand, etc.
Tham ái phát sinh qua việc nắm tay, v.v., gọi là kāyasaṃsaggo (giao thiệp thân thể).
Anekavihitanti annasannidhipānasannidhivatthasannidhiyānasannidhisayanasannidhigandhasannidhi- āmisasannidhivasena anekappakāraṃ.
"Anekavihitaṃ" means of many kinds, by way of accumulation of food, accumulation of drinks, accumulation of robes, accumulation of conveyances, accumulation of beds, accumulation of perfumes, and accumulation of material possessions.
Anekavihitaṃ (nhiều loại) là nhiều loại theo cách tích trữ thức ăn, tích trữ đồ uống, tích trữ y phục, tích trữ xe cộ, tích trữ giường nằm, tích trữ hương liệu, tích trữ vật thực.
Sannidhikatassāti etena ‘‘sannidhikāraparibhoga’’nti (dha. sa. tikamātikā 10) ettha kāra-saddassa kammatthataṃ dasseti.
By "sannidhikatassa," he shows that the word 'kāra' in "sannidhikāraparibhoga" (consumption of accumulated things) (Dhs. Tikamātikā 10) refers to action.
Sannidhikatassā (đã tích trữ) – qua từ này, cho thấy từ kāra trong cụm từ “sannidhikāraparibhoga” có nghĩa là nghiệp.
Yathā vā ‘‘ācayaṃ gāmino’’ti vattabbe anunāsikalopena ‘‘ācayagāmino’’ti niddeso kato, evaṃ ‘‘sannidhikāraṃ paribhoga’’nti vattabbe anunāsikalopena ‘‘sannidhikāraparibhoga’’nti vuttaṃ, sannidhiṃ katvā paribhoganti attho.
Just as "ācayagāmino" is stated with the elision of the nasal sound where "ācayaṃ gāmino" should be said, so too "sannidhikāraparibhoga" is said with the elision of the nasal sound where "sannidhikāraṃ paribhoga" should be said, meaning consumption after accumulating.
Cũng như khi đáng lẽ phải nói “ācayaṃ gāmino” nhưng lại lược bỏ nguyên âm mũi mà nói “ācayagāmino”, thì cũng vậy, khi đáng lẽ phải nói “sannidhikāraṃ paribhoga” nhưng lại lược bỏ nguyên âm mũi mà nói “sannidhikāraparibhoga”, có nghĩa là thọ dụng sau khi đã tích trữ.
‘‘Sannidhikatassa paribhoga’’nti ettha (dī. ni. aṭṭha. 1.12) pana duvidhā kathā vinayavasena sallekhavasena ca.
Regarding "sannidhikatassa paribhoga" (consumption of accumulated things) (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.12), there are two kinds of discussions: according to Vinaya and according to austerity (sallekha).
Trong cụm từ “Sannidhikatassa paribhoga” thì có hai loại thuyết minh: theo giới luật và theo hạnh thiểu dục.
Vinayavasena tāva yaṃ kiñci annaṃ ajja paṭiggahitaṃ aparajju sannidhikāraṃ hoti, tassa paribhoge pācittiyaṃ.
According to Vinaya, any food received today becomes accumulated if kept until the next day, and there is an offense of pācittiya for consuming it.
Theo giới luật, bất cứ thức ăn nào đã nhận hôm nay mà tích trữ đến ngày hôm sau thì phạm pācittiya khi thọ dụng.
Attanā laddhaṃ pana sāmaṇerānaṃ datvā tehi laddhaṃ vā pāpetvā dutiyadivase bhuñjituṃ vaṭṭati, sallekho pana na hoti.
However, it is permissible to give what one has received to novices, or to cause them to receive it, and then to eat it on the second day, but this is not austerity.
Tuy nhiên, nếu tự mình nhận được rồi cho Sa-di, hoặc nhận được từ Sa-di rồi thọ dụng vào ngày thứ hai thì được phép, nhưng không phải là hạnh thiểu dục.
Pānasannidhimhipi eseva nayo.
The same method applies to the accumulation of drinks.
Đối với việc tích trữ đồ uống cũng vậy.
Vatthasannidhimhi anadhiṭṭhitāvikappitaṃ sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.
In the case of accumulating robes, if they are not determined or not given up, it constitutes accumulation and violates austerity.
Đối với việc tích trữ y phục, nếu chưa được yết ma hay chưa được phân chia thì là tích trữ và làm tổn hại hạnh thiểu dục.
Ayaṃ nippariyāyakathā.
This is the direct explanation.
Đây là thuyết minh trực tiếp.
Pariyāyato pana ticīvarasantuṭṭhena bhavitabbaṃ, catutthaṃ labhitvā aññassa dātabbaṃ.
Indirectly, however, one should be content with three robes, and if a fourth is received, it should be given to another.
Còn theo cách gián tiếp, thì phải biết đủ ba y, nếu nhận được chiếc thứ tư thì phải cho người khác.
Sace yassa kassaci dātuṃ na sakkoti, yassa pana dātukāmo hoti, so uddesatthāya vā paripucchatthāya vā gato, āgatamatte dātabbaṃ, adātuṃ na vaṭṭati.
If it is not possible to give it to anyone, but the person to whom one wishes to give it has gone away for a specific purpose or to inquire, it should be given as soon as they return; it is not permissible not to give it.
Nếu không thể cho bất cứ ai, nhưng người mà mình muốn cho lại đi vắng để học hỏi hoặc hỏi han, thì phải cho ngay khi người ấy trở về, không được không cho.
Cīvare pana appahonte, satiyā vā paccāsāya anuññātakālaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati.
However, if robes are insufficient, or if there is a reasonable expectation (of getting more), it is permissible to keep them for the allowed period.
Tuy nhiên, nếu y phục không đủ, hoặc có hy vọng sẽ có y phục mới, thì được phép giữ lại trong thời gian được cho phép.
Sūcisuttacīvarakārakānaṃ alābhe tatopi vinayakammaṃ katvā ṭhapetuṃ vaṭṭati ‘‘imasmiṃ jiṇṇe puna īdisaṃ kuto labhissāmī’’ti pana ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.
If needles, thread, or robe-makers are not available, it is permissible to keep them after performing a Vinaya act. However, it is not permissible to keep them thinking, "If this one wears out, where will I get another like it?" This constitutes accumulation and violates austerity.
Nếu không có kim, chỉ, hoặc người may y, thì cũng được phép giữ lại sau khi đã làm yết ma theo luật. Nhưng không được giữ lại với ý nghĩ “khi chiếc này cũ rồi thì lấy đâu ra chiếc khác như vậy nữa”, vì đó là tích trữ và làm tổn hại hạnh thiểu dục.
Yānasannidhimhi yānaṃ nāma vayhaṃ ratho sakaṭaṃ sandamānikā pāṭaṅkīti.
Regarding the accumulation of conveyances, "yāna" refers to a palanquin, a chariot, a cart, a sedan chair, or a stretcher.
Đối với việc tích trữ xe cộ, yānaṃ (xe cộ) là kiệu, xe ngựa, xe bò, xe kéo, cáng.
Na panetaṃ pabbajitassa yānaṃ, upāhanaṃ pana yānaṃ.
This is not a vehicle for a renunciant, but footwear is a vehicle.
Nhưng đây không phải là xe cộ cho người xuất gia, mà dép mới là xe cộ.
Ekabhikkhussa hi eko araññavāsatthāya, eko dhotapādakatthāyāti ukkaṃsato dve upāhanasaṅghāṭakā vaṭṭanti, tatiyaṃ labhitvā aññassa dātabbo.
Indeed, for one bhikkhu, at most, two pairs of sandals are permissible: one for dwelling in the wilderness and one for washing the feet. If a third is obtained, it must be given to another.
Một Tỳ-khưu chỉ được phép có tối đa hai đôi dép: một đôi để ở nơi ở rừng, một đôi để rửa chân. Nếu nhận được đôi thứ ba thì phải cho người khác.
‘‘Imasmiṃ jiṇṇe aññaṃ kuto labhissāmī’’ti ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.
It is not permissible to keep it thinking, "When this wears out, where will I get another?" for that would be accumulation and would disturb the practice of austerity (sallekha).
Không được giữ lại với ý nghĩ “khi đôi này cũ rồi thì lấy đâu ra đôi khác nữa”, vì đó là tích trữ và làm tổn hại hạnh thiểu dục.
Sayanasannidhimhi sayananti mañco.
In the context of accumulation of couches, couch means a bed.
Đối với việc tích trữ giường nằm, sayana (giường nằm) là giường.
Ekassa bhikkhuno eko sayanagabbhe, eko divāṭṭhāneti ukkaṃsato dve mañcā vaṭṭanti.
For one bhikkhu, at most, two beds are permissible: one in the sleeping chamber and one in the daytime resting place.
Một Tỳ-khưu chỉ được phép có tối đa hai giường: một giường trong phòng ngủ, một giường ở nơi nghỉ ban ngày.
Tato uttariṃ labhitvā aññassa bhikkhuno, gaṇassa vā dātabbo, adātuṃ na vaṭṭati, sannidhi ceva hoti, sallekho ca kuppati.
If more than that is obtained, it must be given to another bhikkhu or to the Sangha. Not giving it is not permissible, for it would be accumulation and would disturb the practice of austerity.
Nếu nhận được thêm thì phải cho Tỳ-khưu khác hoặc cho Tăng chúng, không được không cho, vì đó là tích trữ và làm tổn hại hạnh thiểu dục.
Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaṇḍukacchuchavidosādiābādhe sati gandhā vaṭṭanti.
In the context of accumulation of scents, if a bhikkhu has ailments such as itching, skin diseases, or other afflictions, scents are permissible.
Đối với việc tích trữ hương liệu, Tỳ-khưu được phép dùng hương liệu khi bị các bệnh như ghẻ lở, chàm, bệnh ngoài da, v.v.
Gandhatthikena gandhañca āharāpetvā tasmiṃ roge vūpasante aññesaṃ vā ābādhikānaṃ dātabbaṃ, dvāre pañcaṅguligharadhūpanādīsu vā upanetabbaṃ.
One who needs scent should have scent brought, and when the illness subsides, it should be given to other sick individuals, or it should be used for fumigating the five-fingered house at the entrance, and so on.
Người cần hương liệu phải mang hương liệu đến, và khi bệnh đã khỏi thì phải cho những người bệnh khác, hoặc dùng để xông hương nhà cửa, xông hương các ngón tay ở cửa, v.v.
‘‘Puna roge sati bhavissatī’’ti ṭhapetuṃ na vaṭṭati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.
It is not permissible to keep it thinking, "It will be useful again if there is illness," for that would be accumulation of scents and would disturb the practice of austerity.
Không được giữ lại với ý nghĩ “khi bệnh tái phát thì sẽ có dùng”, vì đó là tích trữ hương liệu và làm tổn hại hạnh thiểu dục.
Āmisanti vuttāvasesaṃ daṭṭhabbaṃ.
Provisions should be understood as what remains after the aforementioned items.
Āmisa (vật thực) là những thứ còn lại cần được xem xét.
Seyyathidaṃ – idhekacco bhikkhu ‘‘tathārūpe kāle upakārāya bhavissantī’’ti tilataṇḍulamuggamāsanāḷikeraloṇamacchasappitelakulālabhājanādīni āharāpetvā ṭhapeti.
For example, some bhikkhu has sesame, rice, mung beans, māsa beans, coconut, salt, fish, oil, and earthenware pots, etc., brought and stored, thinking, "These will be useful at such a time."
Ví dụ, có một Tỳ-khưu mang về và tích trữ mè, gạo, đậu xanh, đậu đen, dừa, muối, cá, dầu, đồ gốm, v.v., với ý nghĩ “những thứ này sẽ hữu ích vào lúc đó”.
So vassakāle kālasseva sāmaṇerehi yāguṃ pacāpetvā paribhuñjitvā ‘‘sāmaṇera udakakaddame dukkhaṃ gāmaṃ pavisituṃ, gaccha asukakulaṃ gantvā mayhaṃ vihāre nisinnabhāvaṃ ārocehi, asukakulato dadhiādīni āharā’’ti peseti.
During the rainy season, he has sāmaṇeras cook gruel early, consumes it, and then sends a sāmaṇera, saying, "Sāmaṇera, it is difficult to enter the village due to water and mud. Go to such-and-such a family and inform them that I am sitting in the monastery; bring curds, etc., from such-and-such a family."
Vào mùa mưa, vị ấy sai các Sa-di nấu cháo sớm và thọ dụng, rồi nói: “Sa-di, đi vào làng trong bùn lầy thật khó khăn. Con hãy đi đến nhà kia và báo rằng ta đang ngồi trong Tịnh xá, rồi mang sữa chua, v.v., từ nhà kia về cho ta”.
Bhikkhūhi ‘‘kiṃ, bhante, gāmaṃ pavisissāmā’’ti vuttepi ‘‘duppaveso, āvuso, idāni gāmo’’ti vadati.
Even when bhikkhus ask, "Bhante, shall we enter the village?" he says, "It is difficult to enter the village now, friends."
Khi các Tỳ-khưu hỏi: “Bạch Đại đức, chúng con có nên vào làng không?”, vị ấy nói: “Này chư Hiền, bây giờ làng khó vào lắm”.
Te ‘‘hotu, bhante, acchatha tumhe, mayaṃ bhikkhaṃ pariyesitvā āharissāmā’’ti gacchanti.
They say, "Very well, Bhante, you stay here; we will seek alms and bring them."
Các vị ấy nói: “Thôi được, bạch Đại đức, Đại đức cứ ở lại đây, chúng con sẽ đi khất thực và mang về”, rồi họ đi.
Atha sāmaṇero dadhiādīni āharitvā bhattañca byañjanañca sampādetvā upaneti, taṃ bhuñjantasseva upaṭṭhākā bhattaṃ pahiṇanti, tatopi manāpamanāpaṃ bhuñjati.
Then the sāmaṇera brings curds, etc., prepares rice and curry, and offers it. While he is eating that, his supporters send food, and he eats whatever he likes from that too.
Rồi vị sa-di mang đến sữa đông, v.v., chuẩn bị cơm và thức ăn rồi dâng lên. Trong khi vị ấy đang dùng bữa, các cư sĩ ủng hộ gửi cơm đến, và từ đó, vị ấy cũng ăn những món mình thích và không thích.
Atha bhikkhū piṇḍapātaṃ gahetvā āgacchanti, tatopi manāpamanāpaṃ bhuñjatiyeva.
Then the bhikkhus come back with their alms-food, and he still eats whatever he likes from that too.
Rồi các tỳ-khưu đi khất thực về, và từ đó, vị ấy cũng ăn những món mình thích và không thích.
Evaṃ catumāsampi vītināmeti.
In this way, he spends even four months.
Cứ như vậy, vị ấy trải qua cả bốn tháng.
Ayaṃ vuccati bhikkhu muṇḍakuṭumbikajīvikaṃ jīvati, na samaṇajīvikanti.
This bhikkhu is said to live the life of a shaven householder, not the life of a recluse.
Vị tỳ-khưu này được gọi là sống đời sống của một gia chủ cạo đầu, chứ không phải đời sống của một sa-môn.
Evarūpo āmisasannidhi nāma hoti.
Such is called accumulation of provisions.
Kiểu như vậy được gọi là tích trữ vật thực (āmisa-sannidhi).
Bhikkhuno pana vasanaṭṭhāne ekā taṇḍulanāḷi eko guḷapiṇḍo kuḍuvamattaṃ sappīti ettakaṃ nidhetuṃ vaṭṭati akāle sampattacorānaṃ atthāya.
However, for a bhikkhu in his dwelling place, it is permissible to store one nāḷi of rice, one lump of jaggery, and a kuḍuva measure of ghee for the sake of thieves who might arrive at an inappropriate time.
Tuy nhiên, tại nơi ở của tỳ-khưu, được phép cất giữ một taṇḍulanāḷi (một lượng gạo), một cục đường thốt nốt, và một kuḍuva-lượng bơ sữa (ghee) để dùng cho những tên trộm đến vào lúc không thích hợp.
Te hi ettakaṃ āmisapaṭisanthāraṃ alabhantā jīvitā voropeyyuṃ, tasmā sace hi ettakaṃ natthi, āharāpetvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati.
For if they do not receive such a provision of food, they might take lives. Therefore, if such is not present, it is permissible to even have it brought and stored.
Vì nếu chúng không nhận được sự tiếp đãi vật thực như vậy, chúng có thể cướp đi mạng sống. Do đó, nếu không có đủ số lượng đó, cũng được phép sai người mang đến và cất giữ.
Aphāsukakāle ca yadettha kappiyaṃ, taṃ attanāpi paribhuñjituṃ vaṭṭati.
And in times of illness, whatever is allowable from this, it is permissible for oneself to consume it.
Và trong lúc bệnh tật, bất cứ thứ gì trong số đó là hợp lệ, vị ấy cũng được phép tự mình dùng.
Kappiyakuṭiyaṃ pana bahuṃ ṭhapentassapi sannidhi nāma natthi.
However, for one who stores much in an allowable hut, there is no such thing as accumulation.
Nhưng trong một tịnh xá hợp lệ (kappiyakuṭi), ngay cả khi cất giữ nhiều, thì cũng không gọi là tích trữ (sannidhi).
81-82. Catutthassa paṭhamaṃ suviññeyyameva.
The first of the fourth is very easy to understand.
81-82. Thứ tư, điều đầu tiên rất dễ hiểu.
Dutiye guṇamakkhanāya pavattopi attano kārakaṃ gūthena paharantaṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkhetīti makkho, so etassa atthīti makkhī.
In the second, makkhī (slanderous) means one who slanders first, like excrement striking one who works with it, even though it is used for smearing good qualities.
Trong điều thứ hai, người có thói quen che giấu phẩm hạnh của người khác được gọi là makkhi (che giấu), vì giống như phân đánh vào người tạo ra nó, nó che giấu trước hết.
Paḷāsatīti paḷāso, parassa guṇe ḍaṃsitvā viya apanetīti attho.
Paḷāsatīti paḷāso, meaning one who disparages another's good qualities as if biting them off.
Điều làm cho phẩm hạnh của người khác bị hủy hoại như bị cắn được gọi là paḷāsa (đố kỵ, ganh ghét).
So etassa atthīti paḷāsī.
So etassa atthīti paḷāsī (contemptuous).
Người có điều đó được gọi là paḷāsī (người đố kỵ, ganh ghét).
Paḷāsī puggalo hi dutiyassa dhuraṃ na deti, sampasāretvā tiṭṭhati.
A contemptuous person (paḷāsī puggalo) does not give way to another but stands firm.
Thật vậy, một người đố kỵ (paḷāsī) không nhường gánh nặng cho người khác, mà đứng yên giữ chặt.
Tenāha ‘‘yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato’’ti.
Therefore, it is said, "endowed with contempt characterized by grasping the yoke."
Do đó, Đức Phật nói: “được trang bị sự đố kỵ (paḷāsa) với đặc tính nắm giữ ách”.
83. Tatiye tīhi kuhanavatthūhīti sāmantajappanairiyāpathasannissitapaccayappaṭisevanabhedato tippabhedehi kuhanavatthūhi.
83. In the third, by three types of deceitful practices refers to the three categories of deceitful practices: flattery, postures, and the use of requisites.
83. Trong điều thứ ba, với ba phương tiện lừa dối (kuhanavatthūhi) là với ba loại phương tiện lừa dối, được phân biệt thành: lời nói giả dối, oai nghi giả dối, và việc chấp nhận các vật dụng cần thiết một cách giả dối.
Tividhena kuhanavatthunā lokaṃ kuhayati vimhāpayati ‘‘aho acchariyapuriso’’ti attani paresaṃ vimhayaṃ uppādetīti kuhako.
Kuhako is one who deceives the world with three kinds of deceptive practices, causing others to be amazed at him, thinking, "Oh, what an amazing person!"
Người lừa dối thế gian bằng ba loại phương tiện lừa dối, làm cho người khác ngạc nhiên, tạo ra sự kinh ngạc trong người khác rằng “Ôi, người này thật kỳ diệu!” được gọi là kuhaka (người lường gạt).
Lābhasakkāratthiko hutvā lapati attānaṃ dāyakaṃ vā ukkhipitvā yathā so kiñci dadāti, evaṃ ukkācetvā kathetīti lapako.
Lapako is one who, desiring gain and honor, praises himself or a donor, speaking in such a way as to entice them to give something.
Người nói chuyện với ý muốn lợi lộc và sự tôn kính, hoặc tán dương bản thân hay người cúng dường để người đó cúng dường gì đó, được gọi là lapaka (người ba hoa).
Nimittaṃ sīlaṃ tassāti nemittiko, nimittena vā carati, nimittaṃ vā karotīti nemittiko.
Nemittiko is one whose character is marked by signs (nimitta), or one who acts by signs, or one who makes signs.
Người có dấu hiệu (nimitta) là giới hạnh của mình được gọi là nemittiko (người ra dấu hiệu), hoặc người hành xử bằng dấu hiệu, hoặc người tạo ra dấu hiệu.
Nimittanti ca paresaṃ paccayadānasaññuppādakaṃ kāyavacīkammaṃ vuccati.
And nimitta refers to bodily and verbal actions that generate the perception of giving requisites in others.
Và dấu hiệu (nimitta) được gọi là hành động thân và khẩu tạo ra ý niệm cúng dường vật dụng nơi người khác.
Nippeso sīlamassāti nippesiko.
Nippesiko is one whose character is harshness (nippesa).
Người có sự chà đạp (nippesa) là giới hạnh của mình được gọi là nippesiko (người chà đạp).
Nippisatīti vā nippeso, nippesoyeva nippesiko.
Or, nippeso means one who grinds down, and nippesiko is simply nippeso.
Hoặc điều chà đạp (nippisati) là nippesa, chính nippesa là nippesiko.
Nippesoti ca saṭhapuriso viya lābhasakkāratthaṃ akkosanuppaṇḍanaparapiṭṭhimaṃsikatādi.
And nippeso refers to abusing, criticizing, backbiting, etc., for the sake of gain and honor, like a cunning person.
Và nippesa (chà đạp) là sự mắng nhiếc, chê bai, nói xấu sau lưng, v.v., giống như một người xảo quyệt vì lợi lộc và sự tôn kính.
86-87. Chaṭṭhe paṭisambhidāsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
86-87. What needs to be said regarding the analytical knowledges (paṭisambhidā) in the sixth* has already been stated below.
86-87. Trong điều thứ sáu, những gì cần nói về các phân tích (paṭisambhidā) đã được nói ở dưới.
Uccāvacānīti uccanīcāni.
Uccāvacāni means high and low.
Uccāvacānī (cao thấp) là cao và thấp.
Tenāha ‘‘mahantakhuddakānī’’ti.
Therefore, it says "mahantakhuddakāni" (great and small).
Do đó, Đức Phật nói “lớn và nhỏ”.
Kiṃkaraṇīyānīti ‘‘kiṃ karomī’’ti evaṃ vatvā kattabbakammāni.
Kiṃkaraṇīyāni means tasks to be done, saying "What shall I do?"
Kiṃkaraṇīyānī (những việc cần làm) là những việc phải làm sau khi nói “Tôi phải làm gì?”.
Tattha uccakammāni nāma cīvarassa karaṇaṃ, rajanaṃ, cetiye sudhākammaṃ, uposathāgāracetiyagharabodhigharesu kattabbakammanti evamādi.
Among these, uccakammāni (high tasks) are things like making robes, dyeing, plastering the cetiya, and tasks to be done in the Uposatha hall, cetiya house, and Bodhi tree house, and so on.
Trong đó, uccakammāni (những việc cao cả) là việc làm y, nhuộm y, trát vôi trắng cho bảo tháp, những việc cần làm trong các nhà trai giới, nhà bảo tháp, nhà cây bồ-đề, v.v.
Avacakammaṃ nāma pādadhovanamakkhanādi khuddakakammaṃ.
Avacakammaṃ (low tasks) are minor tasks such as washing and anointing the feet.
Avacakammaṃ (những việc thấp kém) là những việc nhỏ nhặt như rửa chân, xoa dầu, v.v.
Tatrupāyāsāti tatrupagamaniyā, tatra tatra mahante khuddake ca kamme sādhanavasena upagacchantiyāti attho.
Tatrupāyāsā means those that are conducive to them, that is, those that approach by way of accomplishing great and small tasks in various places.
Tatrupāyāsā (những phương tiện trong đó) là những điều cần thiết để đạt được điều đó, nghĩa là những điều cần thiết để thực hiện các công việc lớn và nhỏ đó.
Tassa tassa kammassa nipphādane samatthāyāti vuttaṃ hoti.
It is said that one is capable of accomplishing those respective tasks.
Điều đó có nghĩa là có khả năng hoàn thành các công việc đó.
Tatrupāyāyāti vā tatra tatra kamme sādhetabbe upāyabhūtāya.
Or, tatrupāyāyā means being a means (upāya) for accomplishing those respective tasks.
Hoặc tatrupāyāyā là phương tiện để thực hiện các công việc đó.
Alaṃ kātunti kātuṃ samattho hoti.
Alaṃ kātuṃ means to be able to do.
Alaṃ kātuṃ (có khả năng làm) là có thể làm.
Alaṃ saṃvidhātunti vicāretuṃ samattho.
Alaṃ saṃvidhātuṃ means to be able to arrange.
Alaṃ saṃvidhātuṃ (có khả năng sắp xếp) là có thể sắp xếp.
Sattamaṃ uttānameva.
The seventh* is straightforward.
Điều thứ bảy rất rõ ràng.
88. Aṭṭhame thirabhāvappattoti sāsane thirabhāvaṃ anivattibhāvaṃ pattho.
88. In the eighth*, thirabhāvappatto means one who has attained stability, non-reversibility, in the Dispensation.
88. Trong điều thứ tám, thirabhāvappatto (đạt được sự kiên định) là đạt được sự kiên định, sự không thoái chuyển trong giáo pháp.
Pabbajito hutvā bahū rattiyo jānātīti rattaññū.
Rattaññū is one who, having gone forth, knows many nights.
Người đã xuất gia và biết nhiều đêm (rattiyo) được gọi là rattaññū (người có kinh nghiệm lâu năm).
Tenāha ‘‘pabbajitadivasato paṭṭhāyā’’tiādi.
Therefore, it says "pabbajitadivasato paṭṭhāyā" (from the day of going forth), and so on.
Do đó, Đức Phật nói “kể từ ngày xuất gia” v.v.
Pākaṭoti ayathābhūtaguṇehi ceva yathābhūtaguṇehi ca samuggato.
Pākaṭo means one who has emerged with both unreal and real qualities.
Pākaṭo (nổi tiếng) là nổi bật với những phẩm hạnh không đúng sự thật và những phẩm hạnh đúng sự thật.
Yaso etassa atthīti yasassī, yasaṃ sito nissito vā yasassī.
Yasassī is one who has fame, or one who is supported by fame, or relies on fame.
Người có danh tiếng được gọi là yasassī (người có danh tiếng), hoặc người nương tựa vào danh tiếng được gọi là yasassī.
Tenāha ‘‘yasanissito’’ti.
Therefore, it says "yasanissito" (supported by fame).
Do đó, Đức Phật nói “nương tựa vào danh tiếng”.
Asataṃ asādhūnaṃ dhammā asaddhammā, asantā vā asundarā gārayhā lāmakā dhammāti asaddhammā.
Asaddhammā are the qualities of the ignoble, the unwholesome; or they are non-existent, unlovely, blameworthy, base qualities.
Những pháp của người không tốt, không thiện được gọi là asaddhammā (ác pháp), hoặc những pháp không tồn tại, không tốt, đáng trách, thấp kém được gọi là asaddhammā.
Vipariyāyena saddhammā veditabbā.
Conversely, saddhammā (wholesome qualities) should be understood.
Ngược lại, saddhammā (thiện pháp) nên được hiểu.
89. Navame āramitabbaṭṭhena kammaṃ ārāmo etassāti kammārāmo, tassa bhāvo kammārāmatā.
89. In the ninth*, kammārāmatā is the state of having tasks (kamma) as one's delight (ārāma), in the sense that they are to be undertaken.
89. Trong điều thứ chín, điều cần làm được gọi là công việc (kamma), niềm vui của người đó là công việc (ārāmo), trạng thái đó là kammārāmatā (ưa thích công việc).
Tattha kammanti itikattabbaṃ kammaṃ vuccati.
Here, kamma means the work that needs to be done.
Trong đó, kamma (công việc) được gọi là những việc cần làm.
Seyyathidaṃ – cīvaravicāraṇaṃ cīvarakammakaraṇaṃ upatthambhanaṃ pattatthavikaaṃsabaddhakakāyabandhanadhammakaraṇaādhārakapādakathalikasammajjaniādīnaṃ karaṇanti.
For example: considering robes, making robes, supporting, making a bag for the bowl, a shoulder-strap, a body-band, a Dhamma-tool, a stand, a foot-mat, a broom, and so on.
Ví dụ như – việc xem xét y, việc làm y, việc chống đỡ, việc làm túi bát, dây đeo vai, dây lưng, bình lọc nước, giá đỡ, dép đi chân, chổi, v.v.
Ekacco hi etāni karonto sakaladivasaṃ etāneva karoti, taṃ sandhāyesa paṭikkhepo.
For some, doing these things means they do only these things all day long; this prohibition refers to such a person.
Thật vậy, có người làm những việc này suốt cả ngày, chỉ làm những việc này, đây là điều bị cấm đoán.
Yo pana etesaṃ karaṇavelāyameva tāni karoti, uddesavelāya uddesaṃ gaṇhāti, sajjhāyavelāya sajjhāyati, cetiyaṅgaṇavattavelāya cetiyaṅgaṇavattaṃ karoti, manasikāravelāya manasikāraṃ karoti, na so kammārāmo nāma.
But one who does these things only at the time for doing them, who undertakes study at the time for study, who recites at the time for recitation, who performs the duties of the cetiya courtyard at the time for cetiya courtyard duties, who performs mental attention at the time for mental attention—such a person is not called a kammārāma.
Còn người chỉ làm những việc này vào lúc cần làm, học bài vào lúc học bài, tụng niệm vào lúc tụng niệm, làm bổn phận sân tháp vào lúc làm bổn phận sân tháp, chú tâm vào lúc chú tâm, thì người đó không phải là người ưa thích công việc.
Bhassārāmatāti ettha yo itthivaṇṇapurisavaṇṇādivasena ālāpasallāpaṃ karontoyeva divasañca rattiñca vītināmeti, evarūpo bhasse pariyantakārī na hoti, ayaṃ bhassārāmo nāma.
In bhassārāmatā (delight in talk), one who spends day and night only engaging in conversation about women's beauty, men's beauty, and so on, such a person does not put an end to talk; this is called a bhassārāma.
Bhassārāmatā (ưa thích nói chuyện) là người chỉ nói chuyện, trò chuyện về sắc đẹp của phụ nữ, sắc đẹp của đàn ông, v.v., và trải qua ngày đêm như vậy, người này không chấm dứt lời nói, người này được gọi là người ưa thích nói chuyện.
Yo pana rattimpi divasampi dhammaṃ katheti, pañhaṃ vissajjeti, ayaṃ appabhasso bhasse pariyantakārīyeva.
However, one who teaches the Dhamma day and night, who answers questions, is one of little talk and indeed puts an end to talk.
Còn người thuyết pháp cả ngày lẫn đêm, giải đáp các câu hỏi, người này nói ít và chấm dứt lời nói.
‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ dhammī vā kathā, ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273; udā. 12, 28, 29) vuttattā.
Because it is said, "For you, bhikkhus, when gathered together, there are two things to be done: either Dhamma talk or noble silence."
Vì đã nói: “Này các tỳ-khưu, khi các ông tụ họp lại, có hai điều cần làm: hoặc là nói chuyện về pháp, hoặc là giữ im lặng thánh thiện” (Ma. Ni. 1.273; Udā. 12, 28, 29).
Niddārāmatāti ettha yo gacchantopi nisinnopi nipannopi thinamiddhābhibhūto niddāyatiyeva, ayaṃ niddārāmo nāma.
Fondness for sleep (Niddārāmatā): Here, whoever, even while walking, sitting, or lying down, being overcome by sloth and torpor, just sleeps, such a one is called "fond of sleep."
Niddārāmatā (ưa thích ngủ) là người đi, ngồi, nằm đều bị hôn trầm, lười biếng chi phối và ngủ, người này được gọi là người ưa thích ngủ.
Yassa pana karajakāye gelaññena cittaṃ bhavaṅge otarati, nāyaṃ niddārāmo.
But one whose mind sinks into the life-continuum due to illness in the kamma-born body is not considered fond of sleep.
Còn người mà tâm chìm vào trạng thái hữu phần (bhavaṅga) do bệnh tật trong thân thể, thì không phải là người ưa thích ngủ.
Tenevāha – ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387).
Therefore, it is said: "I recall, Aggivessana, that during the last month of the hot season, after my meal, having returned from my alms round, I would arrange my fourfold outer robe, lie down on my right side, mindful and clearly comprehending, and enter into sleep."
Do đó, Đức Phật nói: “Này Aggivessana, ta biết rằng vào tháng cuối mùa hè, sau khi khất thực về, ta trải bốn lớp y tăng-già-lê, nằm nghiêng về phía bên phải, tỉnh giác và chánh niệm, rồi chìm vào giấc ngủ” (Ma. Ni. 1.387).
Saṅgaṇikārāmatāti ettha yo ekassa dutiyo, dvinnaṃ tatiyo, tiṇṇaṃ catutthoti evaṃ saṃsaṭṭhova viharati, ekako assādaṃ na labhati, ayaṃ saṅgaṇikārāmo.
Fondness for company (Saṅgaṇikārāmatā): Here, whoever is a second to one, a third to two, a fourth to three, and so on, always associating with others, and does not find satisfaction alone, such a one is fond of company.
Hỷ lạc trong hội chúng (Saṅgaṇikārāmatā): Ở đây, người nào là người thứ hai của một người, người thứ ba của hai người, người thứ tư của ba người, cứ thế sống hòa nhập, không tìm thấy sự thỏa mãn khi ở một mình, người đó là người hỷ lạc trong hội chúng.
Yo pana catūsu iriyāpathesu ekakova assādaṃ labhati, nāyaṃ saṅgaṇikārāmo veditabbo.
But one who finds satisfaction alone in the four postures is not to be known as fond of company.
Người nào, ngược lại, tìm thấy sự thỏa mãn khi ở một mình trong bốn oai nghi, người đó không nên được biết đến là người hỷ lạc trong hội chúng.
Sekhānaṃ paṭiladdhaguṇassa parihānāsambhavato ‘‘upariguṇehī’’tiādi vuttaṃ.
Since the loss of attained qualities is impossible for trainees (sekha), it is said "with higher qualities" and so on.
Vì không thể có sự suy giảm các phẩm chất đã đạt được của các bậc Hữu học (sekha), nên đã nói "với các phẩm chất cao hơn" (upariguṇehī) v.v.
90. Dasame atipātovāti sabbarattiṃ niddāyitvā balavapaccūse koṭisammuñjaniyā thokaṃ sammajjitvā mukhaṃ dhovitvā yāgubhikkhatthāya pātova pavisati.
90. In the tenth, "too early" (atipātovā) means that having slept all night, one sweeps a little with a broom in the early dawn, washes one's face, and enters the village early for gruel and alms.
90. Trong kinh thứ mười, "quá sớm" (atipātova) nghĩa là sau khi ngủ suốt đêm, vào lúc rạng đông mạnh mẽ, quét dọn một chút bằng chổi, rửa mặt, rồi đi vào (làng) rất sớm để khất thực cháo.
Taṃ atikkamitvāti gihisaṃsaggavasena kālaṃ vītināmento majjhanhikasamayaṃ atikkamitvā pakkamati.
"Passing it by" (taṃ atikkamitvā) means passing the midday time by spending time associating with laypeople, and then departing.
"Vượt qua thời gian đó" (taṃ atikkamitvā) nghĩa là trải qua thời gian trong sự giao thiệp với gia chủ, vượt qua giờ ngọ rồi mới rời đi.
Pātoyeva hi gāmaṃ pavisitvā yāguṃ ādāya āsanasālaṃ gantvā pivitvā ekasmiṃ ṭhāne nipanno niddāyitvā manussānaṃ bhojanavelāya ‘‘paṇītabhikkhaṃ labhissāmī’’ti upakaṭṭhe majjhanhike uṭṭhāya dhammakaraṇena udakaṃ gahetvā akkhīni puñchitvā piṇḍāya caritvā yāvadatthaṃ bhuñjitvā gihisaṃsaṭṭho kālaṃ vītināmetvā majjhanhe vītivatte paṭikkamati.
Indeed, having entered the village early, taken gruel, gone to the assembly hall, drunk it, and then lain down in one place and slept, at the time when people eat, thinking "I will receive choice alms," one gets up near midday, takes water with a water-strainer, wipes one's eyes, goes for alms, eats one's fill, spends time associating with laypeople, and then departs after midday has passed.
Thật vậy, đi vào làng từ rất sớm, nhận cháo, đến giảng đường để uống, rồi nằm xuống một chỗ ngủ, đến giờ ăn của mọi người, với ý nghĩ "mình sẽ nhận được thức ăn ngon", thức dậy vào lúc gần giữa trưa, lấy nước bằng cái lọc nước, rửa mắt, rồi đi khất thực, ăn no đủ, sau đó giao thiệp với gia chủ, trải qua thời gian, rồi rời đi khi đã qua giữa trưa.
Appicchakathāti, ‘‘āvuso, atricchatā pāpicchatāti ime dhammā pahātabbā’’ti tesu ādīnavaṃ dassetvā ‘‘evarūpaṃ appicchataṃ samādāya vattitabba’’ntiādinayappavattā kathā.
Talk on fewness of wishes (Appicchakathā) is talk that proceeds in such a way as to show the danger in these things, saying, "Friends, excessive desire and evil desire—these qualities should be abandoned," and "Such fewness of wishes should be adopted," and so on.
Lời nói về sự ít dục (Appicchakathā) nghĩa là lời nói được trình bày theo cách như "Này các hiền giả, sự nhiều dục và sự ác dục, những pháp này cần phải từ bỏ", chỉ ra những tai hại của chúng, và "cần phải thực hành sự ít dục như vậy" v.v.
Tīhi vivekehīti kāyaviveko, cittaviveko, upadhivivekoti imehi tīhi vivekehi.
"With three kinds of seclusion" (Tīhi vivekehi) refers to these three seclusions: bodily seclusion, mental seclusion, and seclusion from the bases of existence (upadhi).
Với ba sự viễn ly (Tīhi vivekehi): viễn ly thân, viễn ly tâm, viễn ly phiền não (upadhi).
Tattha eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti ayaṃ kāyaviveko nāma.
Among these, one who walks alone, stands alone, sits alone, lies down alone, enters the village for alms alone, returns alone, undertakes walking meditation alone, moves about alone, dwells alone—this is called bodily seclusion (kāyaviveko).
Trong đó, một mình đi, một mình đứng, một mình ngồi, một mình nằm, một mình vào làng khất thực, một mình trở về, một mình đi kinh hành, một mình đi, một mình sống—đây gọi là viễn ly thân (kāyaviveko).
Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma.
The eight attainments are called mental seclusion (cittaviveko).
Tám thiền chứng (samāpatti) thì gọi là viễn ly tâm (cittaviveko).
Nibbānaṃ upadhiviveko nāma.
Nibbāna is called seclusion from the bases of existence (upadhiviveko).
Niết Bàn gọi là viễn ly phiền não (upadhiviveko).
Vuttampi hetaṃ – ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).
It is also said: "Bodily seclusion for those whose bodies are secluded and who delight in renunciation; mental seclusion for those with purified minds who have attained the highest purity; and seclusion from the bases of existence for those individuals who are without bases of existence, who have gone to the unconditioned."
Điều này cũng đã được nói: "Viễn ly thân là của những người có thân viễn ly, những người hoan hỷ trong sự xuất ly; viễn ly tâm là của những người có tâm thanh tịnh, những người đã đạt đến sự thanh tịnh tối thượng; viễn ly phiền não là của những người không còn phiền não, những người đã đạt đến sự giải thoát khỏi các cấu uế" (Mahāni. 57).
Duvidhaṃ vīriyanti kāyikaṃ, cetasikañca vīriyaṃ.
"Two kinds of energy" (Duvidhaṃ vīriyaṃ) are physical and mental energy.
Hai loại tinh tấn (Duvidhaṃ vīriyaṃ): tinh tấn thân và tinh tấn tâm.
Sīlanti catupārisuddhisīlaṃ.
"Virtue" (Sīla) is the fourfold purity of virtue.
Giới (Sīla) nghĩa là Tứ thanh tịnh giới.
Samādhinti vipassanāpādakā aṭṭha samāpattiyo.
"Concentration" (Samādhi) refers to the eight attainments that are the basis for insight (vipassanā).
Định (Samādhi) nghĩa là tám thiền chứng làm nền tảng cho thiền quán (vipassanā).
Vimuttikathāti vā ariyaphalaṃ ārabbha pavattā kathā.
Talk on liberation (Vimuttikathā) is talk that arises concerning the noble fruits.
Lời nói về sự giải thoát (Vimuttikathā) nghĩa là lời nói liên quan đến quả vị A-la-hán.
Sesaṃ uttānameva.
The rest is straightforward.
Phần còn lại là rõ ràng.
91-100. Pañcamassa paṭhame dutiye ca natthi vattabbaṃ.
91-100. In the fifth, there is nothing to be said in the first and second suttas.
91-100. Trong kinh thứ năm, kinh thứ nhất và thứ hai không có gì cần nói.
Tatiye ājānanato aññā, uparimaggapaññā heṭṭhimamaggena ñātapariññāya eva jānanato.
In the third, "knowledge" (aññā) means the knowledge of the higher path, knowing through the comprehended understanding of the lower path.
Trong kinh thứ ba, "trí tuệ" (aññā) là sự hiểu biết, trí tuệ về đạo quả cao hơn, là sự hiểu biết từ sự nhận thức đã biết bằng đạo quả thấp hơn.
Tassā pana phalabhāvato maggaphalapaññā taṃsahagatā sammāsaṅkappādayo ca idha ‘‘aññā’’ti vuttā.
And because it is the fruit of that, the path-and-fruit knowledge and the right intentions associated with it are here called "knowledge."
Tuy nhiên, vì là quả của nó, trí tuệ đạo quả cùng với chánh tư duy v.v. được gọi là "trí tuệ" (aññā) ở đây.
Aññāya byākaraṇāni aññābyākaraṇāni.
The declarations of knowledge are declarations of knowledge (aññābyākaraṇāni).
Các lời tuyên bố về trí tuệ là lời tuyên bố về trí tuệ (aññābyākaraṇāni).
Tenevāha ‘‘aññābyākaraṇānīti arahattabyākaraṇānī’’ti.
Therefore, it is said: "Declarations of knowledge are declarations of arahantship."
Do đó, đã nói "lời tuyên bố về trí tuệ nghĩa là lời tuyên bố về A-la-hán quả".
Adhigatamānenāti appatte pattasaññī, anadhigate adhigatasaññī hutvā adhigataṃ mayāti mānena.
"With the conceit of attainment" (Adhigatamānena) means with the conceit "I have attained," having the perception of attainment for what is not attained, and the perception of attainment for what is not yet attained.
Với sự kiêu mạn về những gì đã đạt được (adhigatamānena) nghĩa là với sự kiêu mạn rằng "tôi đã đạt được" khi chưa đạt mà nghĩ là đã đạt, khi chưa chứng ngộ mà nghĩ là đã chứng ngộ.
Catutthādīni uttānatthāneva.
The fourth and subsequent suttas are straightforward in meaning.
Các kinh từ thứ tư trở đi đều có nghĩa rõ ràng.
101-4. Tatiyassa paṭhame natthi vattabbaṃ.
Regarding the first (sutta) of the third (group), there is nothing to be said.
101-4. Trong kinh thứ ba, kinh thứ nhất không có gì cần nói.
Dutiye piṇḍapātādiatthāya upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānaṃ gocaro, vesiyā gocaro assāti vesiyāgocaro, mittasanthavavasena upasaṅkamitabbaṭṭhānanti attho.
In the second (sutta), gocara is a suitable place to approach for alms-round and so on. The meaning of vesiyāgocaro (resort of courtesans) is that a courtesan is a resort, a place to be approached by way of friendly association.
Trong kinh thứ hai, nơi thích hợp để đến vì mục đích khất thực v.v. là gocara (phạm vi hoạt động). Vesiyāgocaro (phạm vi hoạt động của gái mại dâm) nghĩa là nơi cần đến để giao thiệp thân mật.
Vesiyā nāma rūpūpajīviniyo, tā mittasanthavavasena na upasaṅkamitabbā samaṇabhāvassa antarāyakarattā, parisuddhāsayassapi garahāhetuto, tasmā dakkhiṇādānavasena satiṃ upaṭṭhapetvā upasaṅkamitabbaṃ.
Courtesans are those who live by their beauty; they should not be approached by way of friendly association because it is an obstacle to the state of a recluse, and because it is a cause of blame even for one with a pure intention. Therefore, one should approach them with mindfulness established, for the purpose of receiving alms.
Gái mại dâm (vesiyā) là những người sống bằng sắc đẹp. Không nên giao thiệp thân mật với họ vì điều đó gây trở ngại cho đời sống Sa-môn, và là nguyên nhân bị chỉ trích ngay cả đối với người có ý định thanh tịnh. Do đó, khi đến gần, cần phải giữ chánh niệm với ý định bố thí.
Vidhavā vuccanti matapatikā, pavutthapatikā vā.
Vidhavā are called women whose husbands have died or whose husbands are away.
Góa phụ (Vidhavā) được gọi là những người chồng đã chết hoặc chồng đi xa.
Thullakumāriyoti mahallikā anividdhā kumāriyo.
Thullakumāriyo means elderly, unmarried maidens.
Thullakumāriyo là những thiếu nữ lớn tuổi chưa kết hôn.
Paṇḍakāti napuṃsakā.
Paṇḍakā means eunuchs.
Paṇḍakā là những người ái nam ái nữ (hoạn nhân).
Te hi ussannakilesā avūpasantapariḷāhā lokāmisanissitakathābahulā, tasmā na upasaṅkamitabbā.
Indeed, they are full of defilements, with unquenched feverishness, and abound in talk dependent on worldly allurements; therefore, they should not be approached.
Những người này có nhiều phiền não, nhiệt não chưa lắng dịu, và thường nói nhiều về các thú vui thế tục. Do đó, không nên đến gần họ.
Bhikkhuniyo nāma ussannabrahmacariyā.
Bhikkhuniyo are those abounding in the holy life.
Tỳ-kheo-ni (Bhikkhuniyo) là những người có đời sống phạm hạnh dồi dào.
Tathā bhikkhūpi.
Likewise, bhikkhus.
Cũng vậy, Tỳ-kheo (bhikkhūpi).
Aññamaññaṃ visabhāgavatthubhāvato santhavavasena upasaṅkamane katipāheneva brahmacariyantarāyo siyā, tasmā na upasaṅkamitabbā, gilānapucchanādivasena upasaṅkamane satokārinā bhavitabbaṃ.
Since they are of opposing natures to one another, if they approach each other by way of association, an obstacle to the holy life could arise in a few days. Therefore, they should not approach each other. When approaching for inquiring about the sick and so on, one should be cautious.
Vì họ là những đối tượng khác biệt (về giới tính), nếu giao thiệp thân mật, chỉ trong vài ngày có thể gây trở ngại cho đời sống phạm hạnh. Do đó, không nên đến gần họ. Khi đến gần để hỏi thăm bệnh tật v.v., cần phải hành động một cách cẩn trọng.
Tatiyacatutthāni uttānatthāneva.
The third and fourth (suttas) are straightforward in meaning.
Kinh thứ ba và thứ tư có nghĩa rõ ràng.
105. Pañcame mettā etassa atthīti mettaṃ, taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ mettaṃ kāyakammaṃ.
105. In the fifth (sutta), that which has mettā (loving-kindness) is mettaṃ. Bodily action arising from that is mettaṃ kāyakammaṃ (bodily action of loving-kindness).
105. Trong kinh thứ năm, có lòng từ bi (mettā) thì gọi là từ bi (mettaṃ). Hành động thân thể phát sinh từ lòng từ bi đó là hành động thân từ bi (mettaṃ kāyakammaṃ).
Esa nayo sesadvayepi.
The same method applies to the other two.
Cũng theo cách này đối với hai điều còn lại.
Āvīti pakāsanaṃ.
Āvī means openly.
Công khai (Āvī) nghĩa là sự biểu lộ.
Pakāsabhāvo cettha yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa sammukhabhāvatoti āha ‘‘sammukhā’’ti.
Openness here means being in the presence of the one for whom that bodily action is performed, so it says "sammukhā" (in one's presence).
Sự công khai ở đây là việc hành động thân đó được thực hiện trước mặt người mà nó hướng đến, nên đã nói "trước mặt" (sammukhā).
Rahoti appakāsaṃ.
Raho means secretly.
Thầm kín (Raho) nghĩa là không công khai.
Appakāsatā ca yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa apaccakkhabhāvatoti āha ‘‘parammukhā’’ti.
Secrecy means being out of the sight of the one for whom that bodily action is performed, so it says "parammukhā" (out of one's presence).
Sự không công khai là việc hành động thân đó được thực hiện mà không có sự chứng kiến của người mà nó hướng đến, nên đã nói "sau lưng" (parammukhā).
Imāni mettakāyakammādīni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni tesaṃ seṭṭhaparisabhāvato, gihīsupi labbhantiyeva.
These bodily actions of loving-kindness, etc., are mentioned in the context of bhikkhus because of their superior assembly, but they are certainly found among laypeople as well.
Những hành động thân từ bi v.v. này được nói đến trong bối cảnh của các Tỳ-kheo vì họ là hội chúng tối thượng, nhưng chúng cũng có thể tìm thấy ở các gia chủ.
Bhikkhūnañhi mettacittena ābhisamācārikapūraṇaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For bhikkhus, fulfilling the ābhisamācārika (minor rules of conduct) with a mind of loving-kindness is called mettaṃ kāyakammaṃ.
Đối với các Tỳ-kheo, việc hoàn thành các quy tắc ứng xử bằng tâm từ bi được gọi là hành động thân từ bi.
Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya bodhivandanatthāya saṅghanimantanatthāya gamanaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhe bhikkhū disvā paccuggamanaṃ pattappaṭiggahaṇaṃ āsanapaññāpanaṃ anugamananti evamādikaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For laypeople, going to venerate a cetiya, to venerate a Bodhi tree, to invite the Saṅgha, seeing bhikkhus who have entered the village for alms and going forth to meet them, receiving their bowls, arranging seats, following them, and so on—these are called mettaṃ kāyakammaṃ.
Đối với các gia chủ, việc đi đến chiêm bái tháp, chiêm bái Bồ-đề, thỉnh Tăng, khi thấy các Tỳ-kheo vào làng khất thực thì đi ra đón, nhận bát, sắp đặt chỗ ngồi, đi theo v.v., những điều này được gọi là hành động thân từ bi.
Bhikkhūnaṃ mettacittena ācārapaññattisikkhāpanaṃ kammaṭṭhānakathanaṃ dhammadesanā tepiṭakampi buddhavacanaṃ mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For bhikkhus, teaching the rules of conduct with a mind of loving-kindness, explaining meditation subjects, and giving Dhamma talks, including the entire Tipiṭaka of the Buddha's words, are called mettaṃ vacīkammaṃ (verbal action of loving-kindness).
Đối với các Tỳ-kheo, việc giảng dạy các quy tắc ứng xử, nói về đề mục thiền định, thuyết pháp, toàn bộ Tam Tạng Phật ngôn bằng tâm từ bi được gọi là hành động khẩu từ bi.
Gihīnaṃ ‘‘cetiyavandanāya gacchāma, bodhivandanāya gacchāma, dhammassavanaṃ karissāma, dīpamālaṃ pupphapūjaṃ karissāma, tīṇi sucaritāni samādāya vattissāma, salākabhattādīni dassāma, vassāvāsikaṃ dassāma, ajja saṅghassa cattāro paccaye dassāma, saṅghaṃ nimantetvā khādanīyādīni saṃvidahatha, āsanāni paññapetha, pānīyaṃ upaṭṭhapetha, saṅghaṃ paccuggantvā ānetha, paññattāsane nisīdāpetha, chandajātā ussāhajātā veyyāvaccaṃ karothā’’tiādikathanakāle mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For laypeople, when they say, "Let's go to venerate the cetiya, let's go to venerate the Bodhi tree, we will listen to the Dhamma, we will offer lamps and flowers, we will undertake and practice the three good conducts, we will give ticket-meals and so on, we will give robes for the Rains Retreat, today we will give the four requisites to the Saṅgha, invite the Saṅgha and arrange edibles and so on, prepare seats, provide drinking water, go forth to meet the Saṅgha and bring them, seat them on the prepared seats, do service with joy and enthusiasm"—such speech is called mettaṃ vacīkammaṃ.
Đối với các gia chủ, khi nói những lời như "Chúng ta hãy đi chiêm bái tháp, đi chiêm bái Bồ-đề, chúng ta sẽ nghe pháp, chúng ta sẽ cúng dường đèn hoa, chúng ta sẽ giữ ba thiện hạnh, chúng ta sẽ cúng dường cơm phiếu v.v., chúng ta sẽ cúng dường y hạ, hôm nay chúng ta sẽ cúng dường bốn vật dụng cho Tăng, hãy thỉnh Tăng và chuẩn bị đồ ăn v.v., hãy sắp đặt chỗ ngồi, hãy chuẩn bị nước uống, hãy ra đón Tăng và đưa vào, hãy mời Tăng ngồi vào chỗ đã sắp đặt, hãy làm công việc phụng sự với lòng hoan hỷ và nhiệt tâm", những điều này được gọi là hành động khẩu từ bi.
Bhikkhūnaṃ pātova uṭṭhāya sarīrappaṭijagganaṃ katvā cetiyaṅgaṇaṃ gantvā vattādīni katvā vivittasenāsane nisīditvā ‘‘imasmiṃ vihāre bhikkhū sukhī hontu averā abyāpajjā’’ti cintanaṃ mettaṃ manokammaṃ nāma, gihīnaṃ ‘‘ayyā sukhī hontu averā abyāpajjā’’ti cintanaṃ mettaṃ manokammaṃ nāma.
For bhikkhus, rising early in the morning, attending to their bodies, going to the cetiya courtyard, performing duties and so on, sitting in a secluded dwelling, and thinking, "May the bhikkhus in this monastery be happy, free from enmity, free from ill-will"—this is called mettaṃ manokammaṃ (mental action of loving-kindness). For laypeople, thinking, "May the venerable ones be happy, free from enmity, free from ill-will"—this is called mettaṃ manokammaṃ.
Đối với các Tỳ-kheo, vừa mới thức dậy vào buổi sáng, sau khi chăm sóc thân thể, đi đến sân tháp, làm các phận sự, v.v., ngồi tại nơi ở thanh vắng, tư duy rằng “mong các Tỳ-kheo trong tu viện này được an vui, không thù hận, không não hại” gọi là tâm nghiệp từ ái. Đối với các cư sĩ, tư duy rằng “mong các Ngài được an vui, không thù hận, không não hại” gọi là tâm nghiệp từ ái.
Tattha navakānaṃ cīvarakammādīsu sahāyabhāvagamanaṃ sammukhā kāyakammaṃ nāma, therānaṃ pana pādadhovanasiñcanabījanadānādibhedampi sabbaṃ sāmīcikammaṃ sammukhā kāyakammaṃ nāma, ubhayehipi dunnikkhittānaṃ dārubhaṇḍādīnaṃ tesu avaññaṃ akatvā attanā dunnikkhittānaṃ viya paṭisāmanaṃ parammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
Among these, for novices, going to assist in robe-making and so on is sammukhā kāyakammaṃ. For elders, all proper actions such as washing their feet, watering, fanning, giving, and so on, are sammukhā kāyakammaṃ. For both, tidying up misplaced wooden articles and so on, without disrespecting them, as if they were their own misplaced items, is parammukhā mettaṃ kāyakammaṃ.
Ở đây, đối với các vị tân Tỳ-kheo, việc đi giúp đỡ trong các công việc y phục, v.v. gọi là thân nghiệp từ ái trực diện. Còn đối với các vị Trưởng lão, tất cả các hành vi đúng đắn như rửa chân, tưới cây, dâng quạt, v.v. cũng gọi là thân nghiệp từ ái trực diện. Đối với cả hai, việc thu dọn những vật dụng bằng gỗ, v.v. bị đặt sai chỗ, không khinh thường chúng, mà thu dọn như thể chính mình đã đặt sai chỗ, gọi là thân nghiệp từ ái gián tiếp.
‘‘Devatthero tissatthero’’ti vuttaṃ evaṃ paggayhavacanaṃ sammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma, vihāre asantaṃ pana paṭipucchantassa ‘‘kuhiṃ amhākaṃ devatthero, kuhiṃ amhākaṃ tissatthero, kadā nu kho āgamissatī’’ti evaṃ piyavacanaṃ parammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
Such words of praise spoken face-to-face as "Devatthera, Tissatthera" are called mettā verbal action (sammukhā mettaṃ vacīkammaṃ). But when inquiring about someone not present in the monastery, saying "Where is our Devatthera? Where is our Tissatthera? When will he come?" – such kind words are called mettā verbal action from afar (parammukhā mettaṃ vacīkammaṃ).
Việc nói những lời tôn kính như “Trưởng lão Devatta, Trưởng lão Tissa” gọi là khẩu nghiệp từ ái trực diện. Còn đối với người hỏi về vị không có mặt trong tu viện, việc nói những lời thân ái như “Trưởng lão Devatta của chúng ta ở đâu? Trưởng lão Tissa của chúng ta ở đâu? Khi nào thì Ngài sẽ trở lại?” gọi là khẩu nghiệp từ ái gián tiếp.
Mettāsinehasiniddhāni pana nayanāni ummīletvā pasannena mukhena olokanaṃ sammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma, ‘‘devatthero tissatthero arogo hotu abyāpajjo’’ti samannāharaṇaṃ parammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma.
Opening eyes moist with loving-kindness and affection, and looking with a serene face, is called mettā mental action face-to-face (sammukhā mettaṃ manokammaṃ). Thinking "May Devatthera and Tissatthera be free from illness and suffering" is called mettā mental action from afar (parammukhā mettaṃ manokammaṃ).
Việc mở to đôi mắt đẫm lệ vì từ ái và lòng thương, nhìn với gương mặt hoan hỷ, gọi là ý nghiệp từ ái trực diện. Việc suy niệm “mong Trưởng lão Devatta, Trưởng lão Tissa được vô bệnh, không não hại” gọi là ý nghiệp từ ái gián tiếp.
Kāmañcettha mettāsinehasiniddhānaṃ nayanānaṃ ummīlanaṃ, pasannena mukhena olokanañca mettaṃ kāyakammameva.
Although here, opening eyes moist with loving-kindness and affection, and looking with a serene face, is indeed mettā bodily action.
Mặc dù ở đây, việc mở to đôi mắt đẫm lệ vì từ ái và lòng thương, và việc nhìn với gương mặt hoan hỷ, chính là thân nghiệp từ ái.
Yassa pana cittassa vasena nayanānaṃ mettāsinehasiniddhatā, mukhassa ca pasannatā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mettaṃ manokammaṃ nāmā’’ti.
But it is said to be "mettā mental action" with reference to the mind, by virtue of which the eyes are moist with loving-kindness and affection, and the face is serene.
Tuy nhiên, vì đôi mắt đẫm lệ vì từ ái và lòng thương, và gương mặt hoan hỷ là do tâm, nên mới nói là “gọi là ý nghiệp từ ái”.
Samādhisaṃvattanappayojanāni samādhisaṃvattanikāni.
Things conducive to concentration are samādhisaṃvattanikāni.
Những gì có mục đích đưa đến định, thì gọi là samādhisaṃvattanikāni (hành vi đưa đến định).
Samānasīlataṃ gatoti tesu tesu disābhāgesu viharantehi bhikkhūhi saddhiṃ samānasīlataṃ gato.
Attained sameness of sīla means having attained sameness of sīla with bhikkhus dwelling in various directions.
Samānasīlataṃ gato (đạt được sự đồng giới) nghĩa là đạt được sự đồng giới với các Tỳ-kheo đang trú ở các phương hướng khác nhau.
Yāyanti yā ayaṃ mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā.
By which means this (view) which is evident to both myself and you.
Yāyaṃ (cái này) nghĩa là cái này hiển nhiên đối với tôi và quý vị.
Diṭṭhīti sammādiṭṭhi.
View means right view.
Diṭṭhī (kiến) nghĩa là chánh kiến.
Ariyāti niddosā.
Noble means faultless.
Ariyā (thánh) nghĩa là không lỗi lầm.
Niyyātīti vaṭṭadukkhato nissarati niggacchati.
Leads out means it escapes, it goes forth from the suffering of the round of existence.
Niyyāti (dẫn thoát) nghĩa là thoát ra, lìa khỏi khổ luân hồi.
Sayaṃ niyyantīyeva hi taṃsamaṅgipuggalaṃ vaṭṭadukkhato niyyāpetīti vuccati.
Indeed, by itself leading out, it is said to lead that individual endowed with it out of the suffering of the round of existence.
Chính nó tự dẫn thoát, nên được gọi là dẫn dắt người có nó thoát khỏi khổ luân hồi.
Yā satthu anusiṭṭhi, taṃ karotīti takkaro, tassa, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjakassāti attho.
One who does what the Teacher instructs is one who does that, meaning one who practices as instructed.
Người thực hành lời giáo huấn của Đức Phật, thì gọi là takkaro (người thực hành như vậy), nghĩa là người thực hành đúng như lời giáo huấn.
Dukkhakkhayāyāti sabbadukkhakkhayatthaṃ.
For the destruction of suffering means for the destruction of all suffering.
Dukkhakkhayāya (để đoạn tận khổ) nghĩa là để đoạn tận mọi khổ đau.
Diṭṭhisāmaññagatoti samānadiṭṭhibhāvaṃ upagato.
Attained sameness of view means having attained the state of having the same view.
Diṭṭhisāmaññagato (đạt được sự đồng kiến) nghĩa là đạt được sự đồng nhất về chánh kiến.
111-114. Dutiyassa paṭhame asanthavesu kulesu vissāso etassāti asanthavavissāsī.
In the first of the second (set of suttas), asanthavavissāsī means one who trusts in unfamiliar families.
111-114. Trong kinh đầu tiên của phần thứ hai, người có sự tin tưởng vào các gia đình không thân thiện, thì gọi là asanthavavissāsī (người tin tưởng vào người không thân).
Anissaro hutvā vikappeti saṃvidahati sīlenāti anissaravikappī.
Anissaravikappī means one who plans and arranges by means of sīla, without being in control.
Người không có quyền lực nhưng vẫn sắp đặt, tổ chức theo giới hạnh, thì gọi là anissaravikappī (người sắp đặt không quyền lực).
Vissaṭṭhāni visuṃ khittāni bhedena avatthitāni kulāni ghaṭanatthāya upasevati sīlenāti vissaṭṭhupasevī.
Vissaṭṭhupasevī means one who frequents families that are scattered, separated, or disunited, in order to unite them, by means of sīla.
Người tiếp cận các gia đình bị chia rẽ, bị phân tán để kết nối họ theo giới hạnh, thì gọi là vissaṭṭhupasevī (người tiếp cận người bị phân tán).
Dutiyādīni uttānatthāneva.
The second and subsequent (suttas) are clear in meaning.
Các kinh từ thứ hai trở đi thì có nghĩa rõ ràng.
115-123. Pañcame āvāsamacchariyādīni pañca idha bhikkhuniyā vasena āgatāni, bhikkhussa vasenapi tāni veditabbāni.
In the fifth (sutta), the five kinds of stinginess, such as stinginess regarding dwellings (āvāsamacchariya), are mentioned here in the context of a bhikkhunī, but they should also be understood in the context of a bhikkhu.
115-123. Trong kinh thứ năm, năm loại keo kiệt như keo kiệt chỗ ở, v.v. ở đây được đề cập theo trường hợp của Tỳ-kheo-ni, nhưng cũng nên hiểu theo trường hợp của Tỳ-kheo.
Āvāsamacchariyena hi samannāgato bhikkhu āgantukaṃ disvā ‘‘ettha cetiyassa vā saṅghassa vā parikkhāro ṭhapito’’tiādīni vatvā saṅghikaāvāsaṃ na deti.
Indeed, a bhikkhu endowed with stinginess regarding dwellings, seeing a visiting monk, says "Here are the requisites of the cetiya or the Saṅgha," and so forth, and does not give a Saṅgha dwelling.
Một Tỳ-kheo bị keo kiệt chỗ ở sẽ thấy một vị khách tăng và nói “đây là nơi cất giữ vật dụng của tháp hoặc của Tăng chúng”, v.v., và không cấp chỗ ở thuộc Tăng chúng.
Kulamacchariyena samannāgato bhikkhu tehi tehi kāraṇehi ādīnavaṃ dassetvā attano upaṭṭhāke kule aññesaṃ pavesampi nivāreti.
A bhikkhu endowed with stinginess regarding families, by various reasons, points out dangers and prevents others from entering his supporting families.
Một Tỳ-kheo bị keo kiệt gia đình sẽ chỉ ra những nguy hiểm vì những lý do này nọ, và ngăn cản người khác tiếp cận các gia đình hộ độ của mình.
Lābhamacchariyena samannāgato saṅghikampi lābhaṃ maccharāyanto yathā aññe na labhanti, evaṃ karoti attanā visamanissitatāya balavanissitatāya ca.
A bhikkhu endowed with stinginess regarding gains, being stingy even with Saṅgha gains, acts in such a way that others do not receive them, due to his own uneven attachment and strong attachment.
Một Tỳ-kheo bị keo kiệt lợi lộc sẽ keo kiệt cả lợi lộc của Tăng chúng, và hành động sao cho người khác không nhận được, do sự bám víu không đúng đắn và sự bám víu mạnh mẽ của chính mình.
Vaṇṇamacchariyena samannāgato attano vaṇṇaṃ vaṇṇeti, paresaṃ vaṇṇe ‘‘kiṃ vaṇṇo eso’’ti taṃ taṃ dosaṃ vadati.
A bhikkhu endowed with stinginess regarding praise praises his own praise, and regarding the praise of others, he speaks various faults, saying "What kind of praise is that?"
Một Tỳ-kheo bị keo kiệt danh tiếng sẽ tán dương danh tiếng của mình, và nói những lỗi lầm này nọ về danh tiếng của người khác, “danh tiếng đó là gì?”
Vaṇṇoti cettha sarīravaṇṇopi, guṇavaṇṇopi veditabbo.
Here, praise (vaṇṇa) should be understood as both physical appearance and quality/virtue.
Ở đây, vaṇṇo (danh tiếng) nên được hiểu là cả dung mạo và phẩm chất.
Dhammamacchariyena samannāgato – ‘‘imaṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā eso maṃ abhibhavissatī’’ti aññassa na deti.
A bhikkhu endowed with stinginess regarding Dhamma does not give this Dhamma to another, thinking "Having learned this Dhamma, he will surpass me."
Một Tỳ-kheo bị keo kiệt pháp sẽ không ban pháp cho người khác, nghĩ rằng “nếu người này học pháp này, họ sẽ vượt qua tôi”.
Yo pana – ‘‘ayaṃ imaṃ dhammaṃ uggahetvā aññathā atthaṃ viparivattetvā nāsessatī’’ti dhammanuggahena vā – ‘‘ayaṃ imaṃ dhammaṃ uggahetvā uddhato unnaḷo avūpasantacitto apuññaṃ pasavissatī’’ti puggalānuggahena vā na deti, na taṃ macchariyaṃ.
However, if one does not give, thinking, "This person will learn this Dhamma and pervert its meaning, thereby destroying it," out of concern for the Dhamma, or thinking, "This person will learn this Dhamma and become arrogant, conceited, and restless in mind, thereby accumulating demerit," out of concern for the individual, that is not stinginess.
Tuy nhiên, nếu một người không ban pháp vì nghĩ rằng “người này sẽ học pháp này và bóp méo ý nghĩa theo cách khác để phá hoại” (vì lợi ích của giáo pháp), hoặc vì nghĩ rằng “người này sẽ học pháp này và trở nên kiêu ngạo, ngạo mạn, tâm không an tịnh, và tạo ra điều bất thiện” (vì lợi ích của cá nhân), thì đó không phải là keo kiệt.
Dhammoti cettha pariyattidhammo adhippeto.
Here, by Dhamma, the Dhamma of learning (pariyatti) is intended.
Ở đây, dhammo (pháp) được hiểu là pháp học (Pariyatti Dhamma).
Paṭivedhadhammo hi ariyānaṃyeva hoti, te ca naṃ na maccharāyanti macchariyassa sabbaso pahīnattāti tassa asambhavo eva.
For the Dhamma of penetration (paṭivedha) belongs only to the noble ones, and they are not stingy with it, as stinginess has been completely abandoned by them, so its occurrence is impossible.
Vì pháp chứng đắc (Paṭivedha Dhamma) chỉ thuộc về các bậc Thánh, và các Ngài không keo kiệt nó vì lòng keo kiệt đã hoàn toàn đoạn trừ, nên sự keo kiệt đó không thể xảy ra.
Tattha āvāsamacchariyena lohagehe paccati, yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā carati.
Therein, due to stinginess regarding a dwelling, one is tormented in the Copper Hell, or becoming a yakkha or a peta, one wanders about carrying the refuse of that very dwelling on one's head.
Trong đó, do keo kiệt chỗ ở, người đó bị thiêu đốt trong nhà sắt, hoặc trở thành dạ-xoa hay ngạ quỷ, vác rác của chính chỗ ở đó trên đầu mà đi.
Kulamacchariyena appabhogo hoti.
Due to stinginess regarding families, one becomes poor.
Do keo kiệt gia đình, người đó trở nên ít tài sản.
Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati, saṅghassa vā gaṇassa vā lābhaṃ maccharāyitvā puggalikaparibhogena vā paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati.
Due to stinginess regarding gains, one is reborn in the excrement hell, or having been stingy with the gains of the Saṅgha or a group, or having consumed them for personal use, one is reborn as a yakkha, a peta, or a great python.
Do keo kiệt lợi lộc, người đó tái sinh vào địa ngục phân uế, hoặc do keo kiệt lợi lộc của Tăng chúng hay của một nhóm, hoặc do hưởng thụ cá nhân, người đó tái sinh thành dạ-xoa, ngạ quỷ, hoặc đại mãng xà.
Vaṇṇamacchariyena bhavesu nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti.
Due to stinginess regarding beauty, one who is reborn in future existences has no beauty.
Do keo kiệt danh tiếng, khi tái sinh trong các cõi, người đó không có dung mạo.
Dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattati.
Due to stinginess regarding the Dhamma, one is reborn in the Kukkuḷa Hell.
Do keo kiệt pháp, người đó tái sinh vào địa ngục Kukkuḷa.
Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
The sixth and subsequent meanings are straightforward.
Các kinh từ thứ sáu trở đi thì có nghĩa rõ ràng.
131. Catutthassa paṭhame atthaññūti hitaññū.
131. In the first discourse of the fourth chapter, atthaññū means one who knows what is beneficial.
131. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ tư, atthaññū (biết lợi ích) nghĩa là biết điều lợi ích.
Hitapariyāyo hettha attha-saddo ‘‘attattho parattho’’tiādīsu (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddeso 85; paṭi. ma. 3.5) viya.
Here, the word attha is a synonym for benefit, as in "one's own benefit, others' benefit," and so on.
Ở đây, từ attha có nghĩa là lợi ích, như trong các cụm từ “lợi ích cho bản thân, lợi ích cho người khác”, v.v. (Mahāni. 69; Cūḷani. Mogharājamāṇavapucchāniddeso 85; Paṭi. Ma. 3.5).
Yasmā cesa paresaṃ hitaṃ jānanto te attani rañjeti, tasmā vuttaṃ ‘‘rañjituṃ jānātī’’ti.
And because he knows what is beneficial for others and thereby delights them, it is said, "knows how to delight."
Và vì người đó biết điều lợi ích cho người khác và làm cho họ hoan hỷ, nên được nói là “rañjituṃ jānātī” (biết làm cho hoan hỷ).
Daṇḍeti aparādhānurūpe daṇḍane.
Daṇḍe means in punishment appropriate to the offense.
Daṇḍe (về hình phạt) nghĩa là về việc trừng phạt tương xứng với tội lỗi.
Balamhīti balakāye.
Balamhī means in the armed forces.
Balamhī (về quân đội) nghĩa là về lực lượng quân sự.
Pañca attheti attattho, parattho, ubhayattho, diṭṭhadhammiko attho, samparāyiko atthoti evaṃ pañcappabhede atthe.
Pañca atthe means the five kinds of benefits: one's own benefit, others' benefit, both benefits, benefit in this present life, and benefit in the future life.
Pañca atthe (năm lợi ích) nghĩa là năm loại lợi ích: lợi ích cho bản thân, lợi ích cho người khác, lợi ích cho cả hai, lợi ích hiện tại, và lợi ích tương lai.
Cattāro dhammeti catusaccadhamme, kāmarūpārūpalokuttarabhede vā cattāro dhamme.
Cattāro dhamme means the four noble truths, or the four dhammas categorized as the sensual realm, the fine-material realm, the immaterial realm, and the supramundane.
Cattāro dhamme (bốn pháp) nghĩa là bốn Thánh đế, hoặc bốn pháp thuộc cõi dục, cõi sắc, cõi vô sắc và cõi siêu thế.
Paṭiggahaṇaparibhogamattaññutāya eva pariyesanavissajjanamattaññutāpi bodhitā hontīti ‘‘paṭiggahaṇaparibhogamattaṃ jānāti’’icceva vuttaṃ.
It is said "knows the measure of receiving and consuming" because by knowing the measure of receiving and consuming, the knowledge of the measure of seeking and spending is also implied.
Chính do sự biết đủ trong việc thọ nhận và thọ dụng mà sự biết đủ trong việc tìm cầu và phân phát cũng được hiểu là đã được nói đến, nên chỉ nói là "biết đủ trong việc thọ nhận và thọ dụng".
Uttarati atikkamati, abhibhavatīti vā uttaraṃ, natthi ettha uttaranti anuttaraṃ.
That which surpasses, overcomes, or is superior is uttara; that which has no superior is anuttara.
"Uttara" nghĩa là vượt qua, vượt trội, hay chiến thắng. "Anuttara" nghĩa là không có gì vượt trội hơn ở đây.
Anatisayaṃ, appaṭibhāgaṃ vā anekāsu devamanussaparisāsu anekasatakkhattuṃ tesaṃ ariyasaccappaṭivedhasampādanavasena pavattā bhagavato dhammadesanā dhammacakkaṃ.
The Buddha's teaching of the Dhamma, which is unsurpassed and incomparable, and which has been delivered hundreds of times in various assemblies of gods and humans to bring about their penetration of the noble truths, is the Dhamma-wheel.
Pháp Luân (Dhammacakka) là giáo pháp của Đức Thế Tôn đã được thuyết giảng không gì vượt trội, không gì sánh bằng, nhiều trăm lần trong vô số hội chúng chư thiên và loài người, với mục đích giúp họ chứng ngộ Tứ Diệu Đế.
Apica sabbapaṭhamaṃ aññātakoṇḍaññappamukhāya aṭṭhārasaparisagaṇāya brahmakoṭiyā catusaccassa paṭivedhavidhāyinī yā dhammadesanā, tassā sātisayā dhammacakkasamaññā.
Moreover, the Dhamma teaching that, for the very first time, brought about the penetration of the four noble truths for the eighteen-fold assembly of brahmās, led by Aññāta Koṇḍañña, is preeminently called the Dhamma-wheel.
Hơn nữa, giáo pháp đầu tiên khiến vô số chư thiên, đứng đầu là Tôn giả Aññāta-Koṇḍañña, chứng ngộ Tứ Diệu Đế, được gọi một cách đặc biệt là Pháp Luân.
Tattha satipaṭṭhānātidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ.
Therein, it is the Dhamma of the foundations of mindfulness and the Abhidhamma that is called a wheel in the sense of 'turning' or 'setting in motion', hence Dhamma-wheel.
Ở đây, chính Vi Diệu Pháp về niệm xứ là Pháp Luân (Dhammacakka) vì nó có tính cách vận hành (pavattanaṭṭhena cakka).
Cakka nti vā āṇā dhammato anapetattā, dhammañca taṃ cakkañcāti dhammacakkaṃ.
Or, a wheel is an injunction, and it is not separate from the Dhamma; it is Dhamma and it is a wheel, hence Dhamma-wheel.
Hoặc "Cakka" là quyền uy, không rời khỏi Pháp, và đó là Pháp và cũng là quyền uy, nên gọi là Pháp Luân (Dhammacakka).
Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ.
It is also called Dhamma-wheel because it turns by means of the Dhamma, by means of justice.
Pháp Luân (Dhammacakka) cũng có nghĩa là quyền uy được vận hành bằng Pháp, bằng lẽ phải.
Yathāha ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.40-41).
As it is said, "It turns the Dhamma and it is a wheel, hence Dhamma-wheel; it turns a wheel and it is Dhamma, hence Dhamma-wheel; it turns by means of the Dhamma, hence Dhamma-wheel," and so on.
Như đã nói: "Vận hành Pháp và quyền uy nên là Pháp Luân; vận hành quyền uy và Pháp nên là Pháp Luân; vận hành bằng Pháp nên là Pháp Luân" v.v... (Paṭi. Ma. 2.40-41).
Appaṭivattiyanti dhammissarassa bhagavato sammāsambuddhassa dhammacakkassa anuttarabhāvato appaṭisedhanīyaṃ.
Appaṭivattiyaṃ means irresistible, due to the unsurpassed nature of the Dhamma-wheel of the Buddha, the Lord of Dhamma, the Perfectly Enlightened One.
"Không thể bị chuyển" (Appaṭivattiyaṃ) nghĩa là không thể bị bác bỏ, do Pháp Luân của Đức Sammāsambuddha, bậc Pháp Vương, là vô thượng.
Kehi pana appaṭivattiyanti āha – ‘‘samaṇena vā’’tiādi.
By whom, then, is it irresistible? He says: "by a recluse or" and so on.
Vậy bởi ai mà không thể bị chuyển? Lời dạy là: "bởi Sa-môn hay" v.v...
Tattha samaṇenāti pabbajjaṃ upagatena.
Therein, samaṇena means by one who has gone forth into homelessness.
Trong đó, "bởi Sa-môn" (samaṇenā) nghĩa là bởi người đã xuất gia.
Brāhmaṇenāti jātibrāhmaṇena.
Brāhmaṇenā means by a born brāhmaṇa.
"Bởi Bà-la-môn" (brāhmaṇenā) nghĩa là bởi Bà-la-môn theo dòng dõi.
Sāsanaparamatthasamaṇabrāhmaṇānañhi paṭilomacittaṃyeva natthi.
For the recluses and brāhmaṇas who have attained the ultimate goal of the Dispensation, there is no opposing thought whatsoever.
Thật vậy, đối với các Sa-môn, Bà-la-môn tối thượng của giáo pháp, tâm chống đối không hề có.
Devenāti kāmāvacaradevena.
Devenā means by a deva of the sensual realm.
"Bởi chư thiên" (devenā) nghĩa là bởi chư thiên cõi Dục giới.
Kenacīti yena kenaci avasiṭṭhapārisajjena.
Kenacī means by any remaining member of the assembly.
"Bởi bất cứ ai" (kenacī) nghĩa là bởi bất cứ thành viên hội chúng còn lại nào.
Ettāvatā aṭṭhannampi parisānaṃ anavasesapariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.
By this much, the complete inclusion of all eight assemblies should be understood.
Đến đây, cần phải hiểu rằng tất cả tám hội chúng đều được bao gồm trọn vẹn.
Lokasminti sattaloke.
Lokasmiṃ means in the world of beings.
"Trong thế gian" (lokasmiṃ) nghĩa là trong chúng sanh giới.
132. Dutiye cakkavattivattanti dasavidhaṃ, dvādasavidhaṃ vā cakkavattibhāvāvahaṃ vattaṃ.
132. In the second, the duties of a Cakkavatti are ten-fold or twelve-fold practices that lead to the state of a Cakkavatti.
132. Trong kinh thứ hai, "phép tắc Chuyển Luân Vương" (cakkavattivatta) là mười loại, hoặc mười hai loại phép tắc đưa đến địa vị Chuyển Luân Vương.
Tattha antojanasmiṃ balakāye dhammikāyeva rakkhāvaraṇaguttiyā saṃvidhānaṃ, khattiyesu, anuyantesu, brāhmaṇagahapatikesu, negamajānapadesu, samaṇabrāhmaṇesu, migapakkhīsu, adhammikapaṭikkhepo, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ, samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchananti idaṃ dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ.
Therein, the ten-fold duties of a Cakkavatti are: the arrangement for righteous protection, guarding, and security for the internal populace and the armed forces; for khattiyas, for followers, for brahmins and householders, for town and country dwellers, for ascetics and brahmins, for beasts and birds; the rejection of unrighteousness; the provision of wealth to the poor; and approaching ascetics and brahmins to ask questions.
Trong đó, việc sắp đặt sự bảo vệ, che chở, giữ gìn đúng Pháp cho người trong nội cung và quân đội; đối với các vương tộc, các chư hầu, các Bà-la-môn gia chủ, các cư dân thành thị và nông thôn, các Sa-môn Bà-la-môn, các loài chim thú; việc ngăn cấm điều phi pháp; việc ban phát tài sản cho người nghèo; việc đến gần các Sa-môn Bà-la-môn để hỏi các vấn đề – đây là mười loại phép tắc Chuyển Luân Vương.
Idameva ca gahapatike pakkhijāte ca visuṃ katvā gahaṇavasena dvādasavidhaṃ.
And these same duties become twelve-fold by specifically including householders and bird species separately.
Chính điều này, khi tách riêng các gia chủ và các loài chim, trở thành mười hai loại.
Pitarā pavattitameva anuppavattetīti dasavidhaṃ vā dvādasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ pūretvā nisinnassa puttassa aññaṃ pātubhavati, so taṃ pavatteti.
He causes to roll on that which was rolled on by his father means that for a son who sits having fulfilled the ten-fold or twelve-fold duties of a Cakkavatti, another wheel arises, and he causes it to roll on.
"Vận hành tiếp tục điều đã được cha vận hành" (pitarā pavattitameva anuppavattetī) nghĩa là khi một người con ngồi vào ngôi vị, sau khi hoàn thành mười hoặc mười hai loại phép tắc Chuyển Luân Vương, một bánh xe khác xuất hiện, và người con đó vận hành nó.
Ratanamayattā pana sadisaṭṭhena tadevetanti katvā ‘‘pitarā pavattita’’nti vuttaṃ.
However, because it is made of jewels and similar in nature, it is considered the same, and therefore it is said, "rolled on by his father."
Tuy nhiên, do nó được làm bằng ngọc báu và có tính chất tương tự, nên coi như là cùng một bánh xe và được nói là "do cha vận hành".
Yasmā vā so ‘‘appossukko, tvaṃ deva, hohi, ahamanusāsissāmī’’ti āha.
Or, because he said, "Be unconcerned, O king; I will instruct."
Hoặc vì người con nói: "Tâu Thiên vương, xin ngài hãy bớt lo âu, con sẽ cai trị".
Tasmā pitarā pavattitaṃ āṇācakkaṃ anuppavatteti nāmāti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, it should be understood that the meaning here is that he causes the wheel of command, which was rolled on by his father, to roll on.
Vì vậy, ở đây, cần hiểu ý nghĩa là người con vận hành tiếp bánh xe quyền uy đã được cha vận hành.
Yañhi attano puññānubhāvasiddhaṃ cakkaratanaṃ, taṃ nippariyāyato tena pavattitaṃ nāma, netaranti paṭhamanayo vutto.
Indeed, the wheel-treasure, which is achieved through one's own merit, is truly caused to roll on by him, not by another; thus, the first interpretation is stated.
Thật vậy, bánh xe báu thành tựu nhờ phước báu của chính mình thì mới là do người đó vận hành một cách trực tiếp, không phải bánh xe khác. Đó là cách giải thích thứ nhất.
Yasmā pavattitasseva anuvattanaṃ, paṭhamanayo ca taṃsadise tabbohāravasena vuttoti taṃ anādiyitvā dutiyanayo vutto.
Since there is only a following of what has already been rolled on, and the first interpretation is stated in terms of a similar thing by that designation, disregarding that, the second interpretation is stated.
Vì việc vận hành tiếp chỉ áp dụng cho cái đã được vận hành, và cách giải thích thứ nhất được nói theo cách gọi tên cái tương tự, nên không chấp nhận cách đó mà đưa ra cách giải thích thứ hai.
134. Catutthe ‘‘ubhato sujāto’’ti ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā paññāpeyya, sujāta-saddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553; theragā. 818) ārohasampattipariyāyoti jātivasena sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ.
134. In the fourth, when "well-born on both sides" is stated, it signifies being well-born by any two aspects, and the word sujāta (well-born) in phrases like "sujāto cārudassano" (well-born, charming to behold) refers to perfection of stature; therefore, to clarify being well-born by birth, it is said "from the mother and from the father."
134. Trong kinh thứ tư, sau khi nói "ubhato sujāto" (sinh ra tốt đẹp từ hai phía), để chỉ rõ sự sinh ra tốt đẹp từ hai phương diện nào đó, và vì từ "sujāta" (sinh ra tốt đẹp) trong các ngữ cảnh như "sujāto cārudassano" (sinh ra tốt đẹp, dung mạo khả ái) (Ma. Ni. 2.399; Su. Ni. 553; Theragā. 818) là một từ đồng nghĩa với sự hoàn hảo về vóc dáng, nên đã nói "mātito ca pitito cā" (từ mẹ và từ cha) để làm rõ sự sinh ra tốt đẹp về dòng dõi.
Anorasaputtavasenapi loke mātupitusamaññā dissati, idha pana sā orasaputtavasena icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhaggahaṇiko’’ti vuttaṃ.
In the world, the designation of mother and father is also seen in the case of adopted sons, but here it is desired to be in the case of a natural son; to show this, it is said "of purified conception."
Trong thế gian, danh xưng cha mẹ cũng được thấy áp dụng cho con nuôi, nhưng ở đây, nó được mong muốn theo nghĩa con ruột, nên đã nói "saṃsuddhaggahaṇiko" (có dòng dõi thuần khiết).
Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso.
Gahaṇī is that which receives and holds the embryo, referring to the mother's womb, the place of the embryo.
"Gahaṇī" là nơi tiếp nhận, giữ gìn bào thai, tức là phần tử cung của người mẹ.
Tenāha ‘‘saṃsuddhāya mātukucchiyā samannāgato’’ti.
Therefore, it is said, "endowed with a purified mother's womb."
Vì vậy, đã nói "saṃsuddhāya mātukucchiyā samannāgato" (sinh ra từ một tử cung thanh tịnh của người mẹ).
Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, tejodhātu.
Gahaṇī is the element of heat (tejodhātu) which receives and digests the food that has been eaten, and does not reject it.
"Gahaṇī" cũng là yếu tố lửa (tejodhātu) vì nó tiếp nhận thức ăn đã ăn và tiêu hóa, không thải bỏ.
Pitā ca mātā ca pitaro.
Father and mother are pitaro.
Cha và mẹ là "pitaro" (cha mẹ).
Pitūnaṃ pitaro pitāmahā.
The fathers of the fathers are pitāmahā (grandfathers).
Cha mẹ của cha mẹ là "pitāmahā" (ông bà nội).
Tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā yāva sattamā pitāmahayugā, pitāmahadvandāti evamettha attho daṭṭhabbo.
Their pair is the pitāmahayuga (pair of grandfathers); therefore, the meaning here should be understood as "up to the seventh pair of grandfathers," i.e., pairs of grandfathers.
Cặp ông bà nội là "pitāmahayugo" (cặp ông bà nội), vì vậy, "yāva sattamā pitāmahayugā" (cho đến bảy cặp ông bà nội) – ý nghĩa ở đây cần được hiểu như vậy.
Evañhi pitāmahaggahaṇeneva mātāmahopi gahitoti so aṭṭhakathāyaṃ visuṃ na uddhato.
In this way, by the inclusion of grandfathers, grandmothers are also included, and therefore they are not mentioned separately in the commentary.
Thật vậy, khi nói "pitāmahā" (ông bà nội) thì bà ngoại cũng được bao gồm, nên trong chú giải không đề cập riêng.
Yuga-saddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugo’’ti.
And the word yuga here should be understood by the ekasesa method, meaning "a pair and a pair and a pair."
Và từ "yuga" (cặp) ở đây cần được hiểu theo cách lược bỏ một phần (ekasesanayena): "một cặp và một cặp là một cặp".
Evañhi tattha tattha dvinnaṃ gahitameva hoti.
In this way, a pair is included in each instance.
Như vậy, ở mỗi chỗ đều bao gồm cả hai.
Tenāha ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti.
Therefore, it is said, "all ancestors beyond that are included by the term 'grandfathers'."
Vì vậy, đã nói: "từ đó trở lên, tất cả tổ tiên đều được bao gồm trong cách gọi ông bà nội".
Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ.
And the inclusion of "men" here should be understood as an indication of superiority.
Và cách gọi "purisa" (người nam) ở đây cần được hiểu là theo cách diễn đạt tối thượng.
Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti.
In this way, the Pāli word "mātito" (from the mother) is supported.
Như vậy, lời Pali "mātito" (từ mẹ) được làm rõ.
Akkhittoti appattakkhepo.
Akkhitto means not rejected.
"Akkhitto" (không bị chê trách) nghĩa là không bị chê trách trước mắt.
Anavakkhittoti sampattavivādādīsu na avakkhitto na chaḍḍito.
Anavakkhitto means not rejected or cast aside in disputes that have arisen.
"Anavakkhitto" (không bị bỏ rơi) nghĩa là không bị chê bai, không bị bỏ rơi trong các cuộc tranh cãi đã xảy ra.
Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ.
To show that "by reason of birth" is the instrumental case of cause, "by what reason" and so on is stated.
Để chỉ rõ "jātivādena" (bởi dòng dõi) là cách nói nguyên nhân (hetumhi karaṇavacana), đã nói "kena kāraṇenā" (bởi nguyên nhân nào) v.v...
Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena khattiyassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhaggahaṇikabhāvakittanato.
And here, by "well-born... up to the seventh pair of grandfathers," the absence of fault in the lineage of the khattiya is shown, by praising his state of purified conception.
Ở đây, "ubhato…pe… pitāmahayugā" (từ hai phía… cho đến bảy cặp ông bà nội) đã chỉ ra sự không có khuyết điểm về dòng dõi của vị Sát-đế-lợi, vì đã ca ngợi sự có dòng dõi thuần khiết.
‘‘Akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo.
By "akkhitto" (not rejected), the absence of fault in conduct.
"Akkhitto" (không bị chê trách) chỉ ra sự không có tội lỗi trong hành động.
Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti.
For beings fall into rejection due to faults in conduct.
Thật vậy, chúng sanh bị chê trách do tội lỗi trong hành động.
‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo.
By "anupakkuṭṭho" (not reproached), the absence of improper association.
"Anupakkuṭṭho" (không bị quở trách) chỉ ra sự không có mối quan hệ không phù hợp.
Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
For beings receive reproach due to improper association.
Thật vậy, chúng sanh bị mắng nhiếc do mối quan hệ không phù hợp.
Aḍḍhatā nāma vibhavasampannatā, sā taṃ taṃ upādāyupādāya vuccatīti āha ‘‘yo koci attano santakena vibhavena aḍḍho hotī’’ti.
Aḍḍhatā (richness) is being endowed with wealth; it is stated in relation to various things, so it is said, "whoever is rich with his own wealth."
"Aḍḍhatā" (giàu có) nghĩa là có tài sản phong phú, điều này được nói tùy theo từng trường hợp, nên đã nói "yo koci attano santakena vibhavena aḍḍho hotī" (bất cứ ai giàu có với tài sản của mình).
Tathā mahaddhanatāpīti taṃ ukkaṃsagataṃ dassetuṃ ‘‘mahatā aparimāṇasaṅkhena dhanena samannāgato’’ti vuttaṃ.
Similarly, regarding great wealth, to show its excellence, it is said, "endowed with immense, immeasurable wealth."
Tương tự, "mahaddhanatā" (đại phú) cũng vậy, để chỉ rõ sự tối thượng của nó, đã nói "mahatā aparimāṇasaṅkhena dhanena samannāgato" (có tài sản lớn, vô số).
Bhuñjitabbato paribhuñjitabbato visesato kāmā bhogā nāmāti āha ‘‘pañcakāmaguṇavasenā’’ti.
Because they are to be enjoyed and consumed, sense objects are specifically called enjoyments; thus, it is said, "by means of the five strands of sense pleasure."
Do có thể được thọ hưởng, có thể được tiêu dùng một cách đặc biệt, nên các dục lạc được gọi là "bhogā" (của cải), vì vậy đã nói "pañcakāmaguṇavasenā" (theo nghĩa năm dục lạc).
Koṭṭhaṃ vuccati dhaññassa āvasanaṭṭhānaṃ, koṭṭhabhūtaṃ agāraṃ koṭṭhāgāraṃ.
'Koṭṭha' is said to be a place for storing grain; a house that serves as a 'koṭṭha' is a "koṭṭhāgāra."
"Koṭṭhaṃ" được gọi là nơi chứa lúa, ngôi nhà chứa lúa là "koṭṭhāgāraṃ" (kho lúa).
Tenāha ‘‘dhaññena ca paripuṇṇakoṭṭhāgāro’’ti.
Therefore, it is said, "having storehouses full of grain."
Vì vậy, đã nói "dhaññena ca paripuṇṇakoṭṭhāgāro" (kho lúa đầy ắp ngũ cốc).
Evaṃ sāragabbhaṃ koso, dhaññapariṭṭhapanaṭṭhānañca koṭṭhāgāranti dassetvā idāni tato aññathā taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ.
Thus, having shown that 'kosa' (treasury) means containing essence (wealth) and 'koṭṭhāgāra' is a place for storing grain, now, to show it otherwise, the phrase "or else" and so on is stated.
Sau khi chỉ rõ "koso" là cái vỏ chứa lõi và "koṭṭhāgāraṃ" là nơi chứa ngũ cốc, bây giờ để chỉ rõ nó theo một nghĩa khác, đã nói "atha vā" (hoặc là) v.v...
Tattha yathā asino tikkhabhāvaparihārako paṭicchado ‘‘koso’’ti vuccati.
In this regard, just as the cover that protects a sword from sharpness is called a "kosa."
Trong đó, giống như cái bao che để bảo vệ lưỡi kiếm sắc bén được gọi là "koso" (vỏ kiếm).
Evaṃ rañño tikkhabhāvaparihāraṃ katvā caturaṅginī senā kosoti āha ‘‘catubbidho koso hatthī assā rathā pattī’’ti.
Similarly, having provided protection for the king's sharpness, the fourfold army is called 'kosa'; thus, it is said, "the fourfold kosa: elephants, horses, chariots, and infantry."
Như vậy, sau khi tránh khỏi sự khó chịu của nhà vua, kho tàng của quân đội bốn binh chủng là: ‘‘bốn loại kho tàng: voi, ngựa, xe, bộ binh’’.
Vatthakoṭṭhāgāraggahaṇeneva sabbassapi bhaṇḍaṭṭhapanaṭṭhānassa gahitattā ‘‘tividhaṃ koṭṭhāgāra’’nti vuttaṃ.
By the inclusion of a clothes storehouse, all places for storing goods are encompassed; thus, it is said, "the threefold koṭṭhāgāra."
Chỉ riêng việc lấy kho chứa y phục đã bao hàm tất cả các nơi cất giữ vật dụng, nên được gọi là “ba loại kho”.
Yassā paññāya vasena puriso ‘‘paṇḍito’’ti vuccati, taṃ paṇḍiccanti āha ‘‘paṇḍiccena samannāgato’’ti.
That wisdom by virtue of which a person is called "wise" is 'paṇḍicca'; thus, it is said, "endowed with wisdom."
Trí tuệ nhờ đó một người được gọi là “bậc hiền trí” (paṇḍita), trí tuệ ấy được gọi là paṇḍicca. Do đó, có câu “đầy đủ trí tuệ (paṇḍicca)”.
Taṃtaṃitikattabbatāsu chekabhāvo byattabhāvo veyyattiyaṃ.
Skillfulness and proficiency in various duties is veyyattiyaṃ.
Sự khéo léo, tinh thông trong các bổn phận khác nhau là veyyattiyaṃ (sự tinh thông).
Sammohaṃ hiṃsati vidhamatīti medhā, sā etassa atthīti medhāvī.
That which destroys and dispels delusion is 'medhā'; one who possesses it is medhāvī.
Cái gì làm hại và xua tan sự si mê thì gọi là medhā (trí tuệ). Người nào có medhā thì gọi là medhāvī (người có trí tuệ).
Ṭhāne ṭhāne uppatti etissā atthīti ṭhānuppatti, ṭhānaso uppajjanapaññā.
That which arises in various situations is ṭhānuppatti, wisdom that arises appropriately.
Sự phát sinh ở từng nơi, từng chỗ thì gọi là ṭhānuppatti, tức là trí tuệ phát sinh một cách thích đáng.
Vaḍḍhiattheti vaḍḍhisaṅkhāte atthe.
Vaḍḍhiatthe means in the sense of growth.
Vaḍḍhiatthe có nghĩa là trong ý nghĩa tăng trưởng.
135-9. Pañcame hatthisminti hatthisippe.
135-9. In the fifth, hatthismiṃ means in the elephant craft.
135-9. Trong kinh thứ năm, hatthismiṃ có nghĩa là nghề voi.
Hatthīti hi hatthivisayattā hatthisannissitattā ca hatthisippaṃ gahitaṃ.
For 'hatthī' (elephant) here, due to its connection with elephants and its reliance on elephants, the elephant craft is understood.
Vì liên quan đến voi và dựa vào voi, nên hatthī được hiểu là nghề voi.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Trong các từ ngữ còn lại cũng theo cách này.
Vayatīti vayo, sobhanesu katthaci apakkhalanto avitthāyanto tāni sandhāretuṃ sakkotīti attho.
'Vayati' means to decay; the meaning is that one is able to retain them without faltering or scattering them in any excellent matters.
Vayatīti vayo (phai mờ), nghĩa là không bị sai lạc hay không bị phân tán ở những điều tốt đẹp, có thể duy trì chúng.
Na vayo avayo, tāni atthato saddato ca sandhāretuṃ na sakkoti.
Not decaying is 'avaya'; one is unable to retain them in terms of meaning and sound.
Na vayo (không phai mờ) là avayo (không phai mờ), tức là không thể duy trì chúng về mặt ý nghĩa và âm thanh.
Avayo na hotīti anavayo.
That which is not 'avaya' is anavaya.
Không phải là không phai mờ thì là anavayo (không phai mờ).
Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti āha ‘‘anavayoti samattho’’ti.
Two negations revert to the affirmative; thus, it is said, " anavayo means capable."
Hai sự phủ định trở về trạng thái bình thường, nên có câu “anavayo có nghĩa là có khả năng”.
Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
The sixth and subsequent ones are straightforward in meaning.
Các kinh thứ sáu, v.v. có nghĩa rõ ràng.