Tattha siyā ‘‘katamaṃ buddhānaṃ purebhattakiccaṃ, katamaṃ pacchābhattakicca’’nti?
In this regard, one might ask: "What is the pre-meal activity of the Buddhas, and what is the post-meal activity?"
Ở đây có thể có câu hỏi: “Phật sự buổi sáng của các Đức Phật là gì, và Phật sự buổi chiều là gì?”
Vuccate – buddho bhagavā pāto eva uṭṭhāya upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañca mukhadhovanādisarīraparikammaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivittāsane vītināmetvā, bhikkhācāravelāya nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, cīvaraṃ pārupitvā, pattamādāya kadāci ekakova kadāci bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati, kadāci pakatiyā, kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehi.
It is said: The Blessed Buddha, having risen early in the morning, performs bodily ablutions such as washing his face for the benefit of his attendants and for the comfort of his body. He then spends time in a secluded sitting posture until the alms-round time. At the time of the alms-round, he puts on his lower robe, ties his waist-band, puts on his outer robe, and takes his bowl. Sometimes he enters a village or town alone for alms, and sometimes accompanied by the Sangha of bhikkhus, sometimes normally, sometimes with various miracles occurring.
Được nói rằng: Đức Phật, Thế Tôn, thức dậy sớm vào buổi sáng, thực hiện các nghi thức vệ sinh thân thể như rửa mặt, v.v., vì lợi ích của các thị giả và vì sự thoải mái của thân thể. Sau đó, Ngài an trú trong một chỗ ở thanh vắng cho đến giờ khất thực. Đến giờ khất thực, Ngài đắp y, thắt đai lưng, khoác áo ngoài, cầm bát và đôi khi một mình, đôi khi được Tăng đoàn vây quanh, đi vào làng hoặc thị trấn để khất thực. Đôi khi Ngài đi một cách bình thường, đôi khi với nhiều phép lạ xảy ra.
Seyyathidaṃ – piṇḍāya pavisato lokanāthassa purato purato gantvā mudugatiyo vātā pathaviṃ sodhenti; valāhakā udakaphusitāni muñcantā magge reṇuṃ vūpasametvā upari vitānaṃ hutvā tiṭṭhanti.
For example, when the Lord of the World enters for alms, gentle breezes go before him, purifying the earth; clouds release drops of water, settling the dust on the path, and remain above as a canopy.
Chẳng hạn, khi Đức Thế Tôn, Đấng Bảo Hộ Thế Gian, vào khất thực, những làn gió nhẹ nhàng thổi trước Ngài, làm sạch mặt đất; những đám mây phun những giọt nước, làm lắng bụi trên đường, rồi đứng lại như một tán lọng phía trên.
Apare vātā pupphāni upasaṃharitvā magge okiranti, unnatā bhūmippadesā onamanti, onatā unnamanti, pādanikkhepasamaye samāva bhūmi hoti, sukhasamphassāni rathacakkamattāni padumapupphāni vā pāde sampaṭicchanti, indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde sarīrā chabbaṇṇarasmiyo niccharitvā suvaṇṇarasapiñjarāni viya citrapaṭaparikkhittāni viya ca pāsādakūṭāgārādīni karontiyo ito cito ca vidhāvanti, hatthiassavihaṅgādayo sakasakaṭṭhānesu ṭhitāyeva madhurenākārena saddaṃ karonti, tathā bherivīṇādīni tūriyāni manussānaṃ kāyūpagāni ca ābharaṇāni, tena saññāṇena manussā jānanti ‘‘ajja bhagavā idha piṇḍāya paviṭṭho’’ti.
Other winds gather flowers and scatter them on the path; elevated ground sinks, depressed ground rises, the ground becomes level at the moment of his footfall, and lotus flowers, soft to the touch and the size of chariot wheels, receive his feet. When his right foot is placed within the threshold-pillar, six-colored rays of light emanate from his body, coloring palaces, pinnacled houses, and other buildings as if they were gilded with golden liquid or adorned with painted screens, darting here and there. Elephants, horses, birds, and other creatures, remaining in their respective places, make sweet sounds. Similarly, drums, lutes, and other musical instruments, as well as ornaments worn by people, make sounds. By this sign, people know, "Today the Blessed One has entered this place for alms."
Những làn gió khác mang hoa đến rải trên đường; những chỗ đất cao thì hạ xuống, những chỗ đất thấp thì nâng lên, mặt đất trở nên bằng phẳng khi Ngài đặt chân xuống; những bông sen mềm mại như bánh xe xe ngựa, có cảm giác dễ chịu, đón lấy chân Ngài. Khi chân phải của Ngài vừa đặt vào trong cổng thành, sáu tia sáng màu sắc từ thân Ngài phóng ra, chiếu sáng các cung điện, lầu các, v.v., như thể được đúc bằng vàng lỏng hoặc được bao phủ bởi những bức tranh rực rỡ, rồi chạy khắp nơi. Voi, ngựa, chim, v.v., đứng ở vị trí của chúng, phát ra âm thanh ngọt ngào. Tương tự, các nhạc cụ như trống, đàn, v.v., và các đồ trang sức trên thân người cũng phát ra âm thanh. Nhờ dấu hiệu đó, mọi người biết rằng: “Hôm nay, Đức Thế Tôn đã vào đây để khất thực.”
Te sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya gharā nikkhamitvā antaravīthiṃ paṭipajjitvā bhagavantaṃ gandhapupphādīhi sakkaccaṃ pūjetvā vanditvā – ‘‘amhākaṃ, bhante, dasa bhikkhū, amhākaṃ vīsati, amhākaṃ bhikkhusataṃ dethā’’ti yācitvā bhagavatopi pattaṃ gahetvā, āsanaṃ paññāpetvā sakkaccaṃ piṇḍapātena paṭimānenti.
These people, well-dressed and well-robed, take perfumes, flowers, and other offerings, leave their homes, enter the middle of the street, respectfully honor the Blessed One with perfumes and flowers, prostrate themselves, and request, "Venerable Sir, give us ten bhikkhus; give us twenty; give us a hundred bhikkhus!" Having requested thus, they take the Blessed One's bowl, arrange a seat, and respectfully await him with almsfood.
Họ, mặc y phục chỉnh tề, khoác áo cẩn thận, mang theo hương hoa, v.v., rời nhà, đi ra giữa đường, cung kính cúng dường Đức Thế Tôn bằng hương hoa, v.v., đảnh lễ Ngài, rồi thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài ban cho chúng con mười vị Tỳ-khưu, hai mươi vị Tỳ-khưu, một trăm vị Tỳ-khưu.” Sau đó, họ nhận bát của Đức Thế Tôn, sắp đặt chỗ ngồi, và cung kính cúng dường thức ăn.
Bhagavā katabhattakicco tesaṃ santānāni oloketvā tathā dhammaṃ deseti, yathā keci saraṇagamane patiṭṭhahanti, keci pañcasu sīlesu, keci sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalānaṃ aññatarasmiṃ, keci pabbajitvā aggaphale arahatteti.
The Blessed One, having completed his meal, surveys their dispositions and teaches the Dhamma in such a way that some establish themselves in going for refuge, some in the five precepts, some in one of the fruits of Stream-entry, Once-returning, or Non-returning, and some go forth and attain Arahantship, the highest fruit.
Đức Thế Tôn, sau khi dùng bữa xong, quán sát tâm thức của họ và thuyết pháp sao cho một số người quy y Tam Bảo, một số giữ năm giới, một số chứng đắc một trong các quả vị Dự Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn, và một số xuất gia đạt đến quả vị tối thượng là A-la-hán.
Evaṃ tathā tathā janaṃ anuggahetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchati.
Having thus favored the people in various ways, he rises from his seat and goes to the monastery.
Như vậy, Ngài đã giúp đỡ chúng sinh theo nhiều cách khác nhau, rồi đứng dậy từ chỗ ngồi và đi về tịnh xá.
Tattha maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdati bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamayamāno.
There, he sits on the supreme Buddha-seat prepared in the Maṇḍalamāḷa, awaiting the completion of the bhikkhus' meal.
Ở đó, Ngài ngồi trên Phật tọa cao quý đã được sắp đặt trong sảnh đường tròn, chờ đợi Tăng đoàn dùng bữa xong.
Tato bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosāne upaṭṭhāko bhagavato nivedeti.
Then, when the bhikkhus have finished their meal, the attendant informs the Blessed One.
Sau đó, khi Tăng đoàn dùng bữa xong, thị giả báo cáo với Đức Thế Tôn.
Atha bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati.
Then the Blessed One enters the Gandhakuti.
Rồi Đức Thế Tôn đi vào Gandhakuti (Hương thất).
Idaṃ tāva purebhattakiccaṃ.
This is the pre-meal activity.
Đây là Phật sự buổi sáng.
Yañcettha na vuttaṃ, taṃ brahmāyusutte vuttanayeneva gahetabbaṃ.
Whatever is not mentioned here should be understood according to the method stated in the Brahmāyu Sutta.
Những gì chưa được nói ở đây nên được hiểu theo cách đã nói trong Brahmāyusutta.
Atha bhagavā evaṃ katapurebhattakicco gandhakuṭiyā upaṭṭhāne nisīditvā, pāde pakkhāletvā, pādapīṭhe ṭhatvā, bhikkhusaṅghaṃ ovadati – ‘‘bhikkhave, appamādena sampādetha, buddhuppādo dullabho lokasmiṃ, manussapaṭilābho dullabho, saddhāsampatti dullabhā, pabbajjā dullabhā, saddhammassavanaṃ dullabhaṃ lokasmi’’nti.
Then the Blessed One, having completed his pre-meal activity in this way, sits at the Gandhakuti, washes his feet, stands on the footstool, and admonishes the Sangha of bhikkhus: "Bhikkhus, strive with diligence! The arising of a Buddha is rare in the world, the attainment of human existence is rare, the attainment of faith is rare, going forth is rare, and the hearing of the Saddhamma is rare in the world."
Sau đó, Đức Thế Tôn, đã hoàn tất Phật sự buổi sáng như vậy, ngồi ở nơi tập trung trong Gandhakuti, rửa chân, đứng trên bệ rửa chân, và khuyên răn Tăng đoàn: “Này các Tỳ-khưu, hãy nỗ lực với sự không phóng dật! Sự xuất hiện của Đức Phật là khó có được trên thế gian, sự thành tựu thân người là khó có được, sự thành tựu đức tin là khó có được, sự xuất gia là khó có được, sự nghe Chánh pháp là khó có được trên thế gian.”
Tato bhikkhū bhagavantaṃ vanditvā kammaṭṭhānaṃ pucchanti.
Then the bhikkhus salute the Blessed One and ask for a meditation subject (kammaṭṭhāna).
Sau đó, các Tỳ-khưu đảnh lễ Đức Thế Tôn và hỏi về đề mục thiền (kammaṭṭhāna).
Atha bhagavā bhikkhūnaṃ cariyavasena kammaṭṭhānaṃ deti.
Then the Blessed One gives a meditation subject to the bhikkhus according to their dispositions.
Rồi Đức Thế Tôn ban đề mục thiền cho các Tỳ-khưu tùy theo căn tánh của họ.
Te kammaṭṭhānaṃ uggahetvā, bhagavantaṃ abhivādetvā, attano attano vasanaṭṭhānaṃ gacchanti; keci araññaṃ, keci rukkhamūlaṃ, keci pabbatādīnaṃ aññataraṃ, keci cātumahārājikabhavanaṃ…pe… keci vasavattibhavananti.
Having received the meditation subject, they bow to the Blessed One and go to their respective dwelling places; some to the forest, some to a tree's root, some to a mountain or other place, some to the realm of the Cātumahārājika devas... and some to the realm of the Vasavattī devas.
Sau khi học thuộc đề mục thiền, họ đảnh lễ Đức Thế Tôn và đi đến chỗ ở riêng của mình; một số đi vào rừng, một số đến gốc cây, một số đến một trong các ngọn núi, v.v., một số đến cõi Tứ Đại Thiên Vương... một số đến cõi Vasavatti.
Tato bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sato sampajāno muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappeti.
Then the Blessed One enters the Gandhakuti and, if he wishes, takes a lion's posture on his right side, mindful and clearly comprehending, for a moment.
Sau đó, Đức Thế Tôn đi vào Gandhakuti. Nếu Ngài muốn, Ngài sẽ nằm nghỉ một lát trong tư thế sư tử nằm nghiêng bên phải, với tâm tỉnh giác và chánh niệm.
Atha samassāsitakāyo uṭṭhahitvā dutiyabhāge lokaṃ voloketi.
Then, with his body refreshed, he rises and surveys the world during the second watch of the day.
Rồi, sau khi thân thể đã được nghỉ ngơi, Ngài thức dậy và quán sát thế gian trong phần thứ hai của ngày.
Tatiyabhāge yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati, tattha jano purebhattaṃ dānaṃ datvā pacchābhattaṃ sunivattho supāruto gandhapupphādīni ādāya vihāre sannipatati.
During the third watch, the people in the village or town where he resides, having offered alms in the morning, gather in the monastery in the afternoon, well-dressed and well-robed, bringing perfumes and flowers.
Vào phần thứ ba (của buổi chiều), tại làng hay thị trấn nào mà Đức Thế Tôn trú ngụ, dân chúng ở đó, sau khi dâng cúng dường vào buổi sáng, đến buổi chiều, họ mặc y phục chỉnh tề, khoác y cẩn thận, mang theo hương hoa và các thứ khác, rồi tập trung tại tịnh xá.
Tato bhagavā sampattaparisāya anurūpena pāṭihāriyena gantvā dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisajja dhammaṃ deseti kālayuttaṃ pamāṇayuttaṃ.
Then the Blessed One, arriving at the Dhamma hall with a miracle suitable for the assembled audience, sits on the supreme Buddha-seat prepared there and teaches the Dhamma, appropriate in time and measure.
Sau đó, Đức Thế Tôn, với thần thông thích hợp cho hội chúng đã đến, ngự đến giảng đường, an tọa trên Phật tòa cao quý đã được sắp đặt, và thuyết pháp đúng thời, đúng mức.
Atha kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti.
Then, knowing the time, he dismisses the assembly.
Rồi, khi biết đã đến lúc, Ngài cho phép hội chúng ra về.
Tato sace gattāni osiñcitukāmo hoti.
Then, if he wishes to bathe his body,
Sau đó, nếu Ngài muốn tắm rửa thân thể.
Atha buddhāsanā uṭṭhāya upaṭṭhākena udakapaṭiyāditokāsaṃ gantvā, upaṭṭhākahatthato udakasāṭikaṃ gahetvā, nhānakoṭṭhakaṃ pavisati.
he rises from the Buddha-seat, goes with the attendant to the place prepared for bathing, takes his bathing robe from the attendant's hand, and enters the bathing chamber.
Thì Ngài đứng dậy khỏi Phật tòa, cùng với thị giả đến nơi đã chuẩn bị nước, nhận khăn tắm từ tay thị giả, rồi đi vào phòng tắm.
Upaṭṭhākopi buddhāsanaṃ ānetvā gandhakuṭipariveṇe paññāpeti.
The attendant also brings the Buddha-seat and arranges it in the Gandhakuti enclosure.
Vị thị giả cũng mang Phật tòa đến và trải ra trong khu vực Gandhakuti.
Bhagavā gattāni osiñcitvā, surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, uttarāsaṅgaṃ katvā, tattha āgantvā, nisīdati ekakova muhuttaṃ paṭisallīno.
The Blessed One, having bathed his body, puts on a dyed double-robe, ties his waist-band, arranges his upper robe, and comes to sit there, alone and in seclusion for a moment.
Đức Thế Tôn tắm rửa thân thể, mặc y phục màu đỏ sẫm, thắt đai lưng, khoác y tăng-già-lê, rồi đến đó, an tọa một mình và nhập thiền tịnh trong một lát.
Atha bhikkhū tato tato āgamma bhagavato upaṭṭhānaṃ gacchanti.
Then bhikkhus come from various places to attend upon the Blessed One.
Rồi các Tỳ-khưu từ khắp nơi đến hầu hạ Đức Thế Tôn.
Tattha ekacce pañhaṃ pucchanti, ekacce kammaṭṭhānaṃ, ekacce dhammassavanaṃ yācanti.
There, some ask questions, some request meditation subjects, and some request to hear the Dhamma.
Ở đó, một số hỏi Pháp, một số xin đề mục thiền định, một số xin nghe Pháp.
Bhagavā tesaṃ adhippāyaṃ sampādento paṭhamaṃ yāmaṃ vītināmeti.
The Blessed One, fulfilling their wishes, passes the first watch of the night.
Đức Thế Tôn đáp ứng nguyện vọng của họ, và trôi qua canh đầu.
Majjhimayāme sakaladasasahassilokadhātudevatāyo okāsaṃ labhamānā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti yathābhisaṅkhataṃ antamaso caturakkharampi.
In the middle watch, the devas residing in the ten-thousand-world-system, having obtained the opportunity, approach the Blessed One and ask questions as they wish, even if it is a question of merely four syllables.
Vào canh giữa, các chư thiên từ khắp mười ngàn thế giới, khi có cơ hội, đến gần Đức Thế Tôn và hỏi những câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn, dù chỉ là bốn chữ.
Bhagavā tāsaṃ devatānaṃ pañhaṃ vissajjento majjhimayāmaṃ vītināmeti.
The Blessed One, answering the questions of those devas, passes the middle watch of the night.
Đức Thế Tôn giải đáp các câu hỏi của chư thiên đó, và trôi qua canh giữa.
Tato pacchimayāmaṃ cattāro bhāge katvā ekaṃ bhāgaṃ caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, dutiyabhāgaṃ gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ kappeti, tatiyabhāgaṃ phalasamāpattiyā vītināmeti, catutthabhāgaṃ mahākaruṇāsamāpattiṃ pavisitvā buddhacakkhunā lokaṃ voloketi apparajakkhamahārajakkhādisattadassanatthaṃ.
Thereafter, having divided the last watch of the night into four parts, he dedicates one part to walking meditation. During the second part, he enters the perfumed chamber and lies down in the lion's posture, mindful and clearly comprehending, on his right side. He passes the third part in fruition attainment. During the fourth part, he enters the attainment of great compassion and surveys the world with the Buddha-eye to discern beings with little dust of defilements, great dust of defilements, and so on.
Sau đó, Ngài chia canh cuối thành bốn phần, một phần Ngài đi kinh hành, phần thứ hai Ngài vào Gandhakuti, nằm nghỉ theo thế sư tử bên hông phải, tỉnh giác và chánh niệm; phần thứ ba Ngài trải qua trong quả thiền định (phalasamāpatti); phần thứ tư Ngài nhập đại bi thiền định (mahākaruṇāsamāpatti) và dùng Phật nhãn quán sát thế gian để thấy các chúng sanh có ít bụi trần, nhiều bụi trần, v.v.
Idaṃ pacchābhattakiccaṃ.
This is the post-noon duty.
Đây là việc làm sau bữa ăn.
Tattha evanti ayaṃ ākāranidassanāvadhāraṇattho evaṃ-saddo.
Here, the word "Evaṃ" is an adverb denoting manner, illustration, and affirmation.
Trong đó, từ “ Evaṃ” (Như vầy) này là từ “evaṃ” có nghĩa là chỉ cách thức, trình bày và xác định.
Ākāratthena hi etena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattehi sakasakabhāsānurūpamupalakkhaṇiyasabhāvaṃ tassa bhagavato vacanaṃ, taṃ sabbākārena ko samattho viññātuṃ; atha, kho, ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena suta’’nti.
By virtue of its meaning of "manner," it indicates this: who is capable of knowing the Blessed One's words in all their aspects—words that are profound in their meaning, expression, teaching, and penetration of the Dhamma, that arise from various inclinations and numerous approaches, are complete in meaning and expression, and possess diverse miracles, and whose nature is to be understood by all beings according to their respective languages? Rather, it implies, "Thus have I heard; I too have heard it in one aspect."
Thật vậy, với nghĩa chỉ cách thức, từ này làm sáng tỏ ý nghĩa rằng: lời dạy của Đức Thế Tôn là vi diệu với nhiều phương cách, phát sinh từ nhiều ý định, đầy đủ ý nghĩa và văn từ, có nhiều thần thông, sâu xa về nghĩa lý, giáo lý, và sự chứng ngộ, có bản chất được tất cả chúng sanh nhận biết phù hợp với ngôn ngữ của riêng họ. Ai có thể hiểu được tất cả các phương diện của lời dạy đó? Do đó, (Tôn giả Ānanda nói): “ Evam me sutaṃ (Như vầy tôi nghe), tôi cũng đã nghe theo một phương diện.”
Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayā evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.
By virtue of its meaning of "illustration," proclaiming himself not to be a self-enlightened one, nor one who has realized this by himself, he illustrates the entire Sutta to be spoken now with "Thus have I heard; I have heard it thus."
Với nghĩa trình bày, tự giải thoát mình bằng cách nói: “Tôi không phải là bậc Tự Sanh, tôi không tự mình chứng đắc điều này,” Tôn giả Ānanda trình bày toàn bộ bài kinh sắp được nói ra bằng cách nói: “ Evam me sutaṃ, tôi đã nghe như vầy.”
Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ tañca atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.
By virtue of its meaning of "affirmation," demonstrating his own power of retention in accordance with the Blessed One's praise—"Among my bhikkhu disciples who are widely learned, foremost, O bhikkhus, is Ananda; among those who are swift, among those who are mindful, among those who are resolute, among those who are attendants, foremost, O bhikkhus, is Ananda"—he arouses the desire to listen in beings, implying, "Thus have I heard it, and it should be regarded as such, neither less nor more, in terms of meaning or expression, exactly so, and not otherwise."
Với nghĩa xác định, bằng cách thể hiện sức mạnh ghi nhớ của mình phù hợp với lời tán thán của Đức Thế Tôn: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, bậc đa văn nhất là Ānanda, bậc có trí tuệ nhất là Ānanda, bậc có chánh niệm nhất là Ānanda, bậc có quyết tâm nhất là Ānanda, bậc thị giả nhất là Ānanda,” (A.N. 1.219-223) Tôn giả Ānanda khơi dậy lòng muốn nghe của chúng sanh, (ngụ ý rằng): “ Evam me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) – điều đó không thiếu không thừa về nghĩa lý hay văn từ, hoàn toàn như vậy, không được xem là khác.”
Me sutanti ettha mayāsaddattho me-saddo, sotadvāraviññāṇattho sutasaddo.
In "me sutaṃ," the word "me" has the meaning of "mayā" (by me), and the word "sutaṃ" has the meaning of cognition through the ear-door.
Trong cụm từ “ Me sutaṃ”, từ “me” có nghĩa là “do tôi”, và từ “sutaṃ” có nghĩa là “được biết qua thức giác của tai”.
Tasmā evaṃ me sutanti evaṃ mayā sotaviññāṇapubbaṅgamāya viññāṇavīthiyā upadhāritanti vuttaṃ hoti.
Therefore, "Evaṃ me sutaṃ" means "Thus it was retained by me through a cognitive process preceded by ear-consciousness."
Do đó, “Evam me sutaṃ” có nghĩa là “do tôi đã ghi nhớ như vậy qua tiến trình nhận thức có thức giác của tai làm tiền đề.”
Ekaṃ samayanti ekaṃ kālaṃ.
Ekaṃ samayaṃ means at one time.
Ekaṃ samayaṃ (Một thời) có nghĩa là một lúc.
Bhagavāti bhāgyavā, bhaggavā, bhattavāti vuttaṃ hoti.
Bhagavā means one who has destroyed defilements (bhāgyavā) and one who possesses glorious qualities (bhaggavā), or one who expounds (vibhattavā).
Bhagavā (Đức Thế Tôn) có nghĩa là bậc có phước (bhāgyavā), bậc đã phá hủy (bhaggavā), bậc đã phân tích (bhattavā).
Magadhesu viharatīti magadhā nāma janapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘magadhā’’ti vuccati.
Viharati Magadhesu: Magadhā refers to the royal princes who governed the region. By common usage, even a single region where they resided is called "Magadhā."
Magadhesu viharati (trú tại xứ Magadha): Magadha là tên của các hoàng tử cai trị xứ đó. Một vùng đất cư trú của họ cũng được gọi là “Magadha” theo cách dùng thông thường.
Tasmiṃ magadhesu janapade.
In that region of Magadhā.
Tại xứ Magadha đó.
Keci pana ‘‘yasmā cetiyarājā musāvādaṃ bhaṇitvā bhūmiṃ pavisanto ‘mā gadhaṃ pavisā’ti vutto, yasmā vā taṃ rājānaṃ maggantā bhūmiṃ khanantā purisā ‘mā gadhaṃ karothā’ti vuttā, tasmā magadhā’’ti evamādīhi nayehi bahudhā papañcenti.
However, some teachers expand on it in various ways, saying, "Because King Cetīya, having spoken a falsehood, was told 'Mā gadhaṃ pavisa' (Do not enter the earth) as he entered the earth; or because the men who were digging the earth, searching for that king, were told 'Mā gadhaṃ karothā' (Do not make a foothold), therefore it is called Magadhā."
Tuy nhiên, một số người giải thích rộng rãi theo nhiều cách, chẳng hạn như: “Vì vua Cetiya, sau khi nói dối và chìm xuống đất, đã được bảo là ‘Đừng chìm xuống đất (mā gadhaṃ pavisā),’ hoặc vì những người đàn ông đào đất để tìm vị vua đó đã được bảo là ‘Đừng tạo hố (mā gadhaṃ karothā),’ nên xứ đó gọi là Magadha.”
Yaṃ ruccati, taṃ gahetabbanti.
One should adopt whichever explanation is preferred.
Hãy chấp nhận điều nào mình thích.
Viharatīti ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aparena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati, pavattetīti vuttaṃ hoti.
Viharati means he maintains and carries on his body by alternating one posture that causes discomfort with another posture, so as not to fall.
Viharati (trú ngụ) có nghĩa là duy trì thân thể không bị đổ vỡ bằng cách cắt đứt sự mỏi mệt của một oai nghi bằng một oai nghi khác, tức là duy trì sự sống.
Dibbabrahmaariyavihārehi vā sattānaṃ vividhaṃ hitaṃ haratīti viharati.
Or, he brings varied welfare to beings through the divine, Brahma, and noble abidings (vihāras), hence viharati.
Hoặc “viharati” có nghĩa là mang lại nhiều lợi ích khác nhau cho chúng sanh bằng các trú xứ thiên thượng (dibba-vihāra), trú xứ Phạm thiên (brahma-vihāra) và trú xứ Thánh (ariya-vihāra).
Haratīti upasaṃharati, upaneti, janeti, uppādetīti vuttaṃ hoti.
Harati means he brings, leads to, produces, or generates.
“Harati” có nghĩa là mang đến, dẫn đến, tạo ra, phát sinh.
Tathā hi yadā sattā kāmesu vippaṭipajjanti, tadā kira bhagavā dibbena vihārena viharati tesaṃ alobhakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā kāmesu virajjeyyu’’nti.
Indeed, when beings transgress in sensual pleasures, the Blessed One abides in a divine abiding to generate the root of wholesome non-greed in them, thinking, "May they, seeing this practice, develop a liking for it and become dispassionate towards sensual pleasures."
Thật vậy, khi chúng sanh hành động sai trái trong các dục, Đức Thế Tôn trú ngụ trong trú xứ thiên thượng để phát sinh căn lành vô tham cho họ, (nghĩ rằng): “Mong sao họ thấy hành vi này, phát sinh sự ưa thích ở đây, và thoát ly khỏi các dục.”
Yadā pana issariyatthaṃ sattesu vippaṭipajjanti, tadā brahmavihārena viharati tesaṃ adosakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā adosena dosaṃ vūpasameyyu’’nti.
But when beings transgress against others for the sake of power, he abides in a Brahma-abiding to generate the root of wholesome non-hatred in them, thinking, "May they, seeing this practice, develop a liking for it and overcome hatred with non-hatred."
Nhưng khi chúng sanh hành động sai trái với ý muốn thống trị người khác, Ngài trú ngụ trong trú xứ Phạm thiên để phát sinh căn lành vô sân cho họ, (nghĩ rằng): “Mong sao họ thấy hành vi này, phát sinh sự ưa thích ở đây, và dùng vô sân để dập tắt sân hận.”
Yadā pana pabbajitā dhammādhikaraṇaṃ vivadanti, tadā ariyavihārena viharati tesaṃ amohakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā amohena mohaṃ vūpasameyyu’’nti.
And when monastics dispute over Dhamma matters, he abides in a noble abiding to generate the root of wholesome non-delusion in them, thinking, "May they, seeing this practice, develop a liking for it and overcome delusion with non-delusion."
Và khi các Tỳ-khưu xuất gia tranh cãi về Pháp, Ngài trú ngụ trong trú xứ Thánh để phát sinh căn lành vô si cho họ, (nghĩ rằng): “Mong sao họ thấy hành vi này, phát sinh sự ưa thích ở đây, và dùng vô si để dập tắt si mê.”
Iriyāpathavihārena pana na kadāci na viharati taṃ vinā attabhāvapariharaṇābhāvatoti.
However, he never fails to abide in the posture-abiding, because without it, the body cannot be maintained.
Còn về trú xứ oai nghi, Ngài không bao giờ không trú, vì không có nó thì không thể duy trì thân thể.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma.
This is the brief explanation here; the detailed exposition will be given in the commentary on the Maṅgala Sutta.
Đây là phần tóm tắt; phần giải thích chi tiết sẽ được trình bày trong chú giải kinh Maṅgala.
Tena kho pana samayenāti yaṃ samayaṃ bhagavā aparājitapallaṅkaṃ ābhujitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā pavattitavaradhammacakko magadharaṭṭhe ekanāḷaṃ brāhmaṇagāmaṃ upanissāya dakkhiṇāgirimahāvihāre brāhmaṇassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno viharati, tena samayena karaṇabhūtenāti vuttaṃ hoti.
Tena kho pana samayena: This means at that time when the Blessed One, having attained the unsurpassed Perfect Self-Enlightenment by taking the unvanquished seat, and having set the excellent Wheel of Dhamma in motion, was residing in the great monastery of Dakkhiṇāgiri, near the brahmin village of Ekanāḷā in the Magadha kingdom, awaiting the ripening of the brahmin's faculties, thereby serving as a cause.
"Vào thời điểm đó" (Tena kho pana samayena) nghĩa là vào thời điểm mà Đức Thế Tôn, sau khi an tọa trên Bồ-đoàn Bất Bại (aparājitapallaṅka), đã chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác (anuttaraṃ sammāsambodhiṃ) và chuyển bánh xe Pháp thù thắng, Ngài đang an trú tại Đại Tịnh Xá Dakkhināgiri, gần làng Bà-la-môn Ekanāḷa trong xứ Magadha, chờ đợi sự chín muồi của căn tánh vị Bà-la-môn. Đó là thời điểm đã được nói đến như là một nguyên nhân.
Kho panāti idaṃ panettha nipātadvayaṃ padapūraṇamattaṃ, adhikārantaradassanatthaṃ vāti daṭṭhabbaṃ.
Here, the two particles "kho pana" are merely expletive to complete the sentence, or they should be understood as indicating a different or new topic.
Ở đây, hai tiểu từ "kho pana" chỉ là để bổ túc câu, hoặc để chỉ ra một sự khác biệt quan trọng, nên được hiểu như vậy.
Kasibhāradvājassa brāhmaṇassāti so brāhmaṇo kasiyā jīvati, bhāradvājoti cassa gottaṃ, tasmā evaṃ vuccati.
Kasibhāradvāja the brahmin means that brahmin lives by farming, and Bhāradvāja is his clan, therefore he is called thus.
"Của Bà-la-môn Kasibhāradvāja" nghĩa là vị Bà-la-môn đó sống bằng nghề nông, và Bhāradvāja là dòng họ của ông ta, do đó ông ta được gọi như vậy.
Pañcamattānīti yathā – ‘‘bhojane mattaññū’’ti ettha mattasaddo pamāṇe vattati, evamidhāpi, tasmā pañcapamāṇāni anūnāni anadhikāni, pañcanaṅgalasatānīti vuttaṃ hoti.
Five hundred (pañcamattāni) means that just as in "moderation in food" (bhojane mattaññū) the word 'matta' refers to measure, so too here, therefore it means five measures, neither less nor more, i.e., five hundred ploughs.
"Khoảng năm trăm" (Pañcamattāni) giống như từ "matta" trong "bhojane mattaññū" (biết đủ trong thức ăn) có nghĩa là số lượng, ở đây cũng vậy. Do đó, nó có nghĩa là năm trăm cái cày, không ít hơn không nhiều hơn.
Payuttānīti payojitāni, balibaddānaṃ khandhesu ṭhapetvā yuge yottehi yojitāni hontīti attho.
Yoked (payuttāni) means harnessed, that is, placed on the shoulders of the oxen and fastened to the yokes with ropes.
"Đã được sử dụng" (Payuttāni) nghĩa là đã được dùng, đã được buộc vào ách bằng dây trên vai của những con bò đực.
Vappakāleti vapanakāle, bījanikkhipakāleti vuttaṃ hoti.
At the sowing season means at the time of planting, that is, at the time of depositing seeds.
"Vào mùa gieo hạt" (Vappakāle) nghĩa là vào thời điểm gieo hạt, thời điểm đặt hạt giống vào đất.
Tattha dve vappāni kalalavappañca, paṃsuvappañca.
There are two kinds of sowing: wet sowing (kalalavappa) and dry sowing (paṃsuvappa).
Có hai loại mùa gieo hạt: mùa gieo hạt trên đất bùn và mùa gieo hạt trên đất khô.
Paṃsuvappaṃ idha adhippetaṃ.
Dry sowing is intended here.
Ở đây, mùa gieo hạt trên đất khô được đề cập.
Tañca kho paṭhamadivase maṅgalavappaṃ.
And that too is the auspicious sowing on the first day.
Đó là ngày đầu tiên của mùa gieo hạt mang tính chất cát tường.
Tatthāyaṃ upakaraṇasampadā – tīṇi balibaddasahassāni upaṭṭhāpitāni honti, sabbesaṃ suvaṇṇamayāni siṅgāni paṭimukkāni, rajatamayā khurā, sabbe setamālāhi sabbagandhasugandhehi pañcaṅgulikehi ca alaṅkatā paripuṇṇaṅgapaccaṅgā sabbalakkhaṇasampannā, ekacce kāḷā añjanavaṇṇāyeva, ekacce setā phalikavaṇṇā, ekacce rattā pavāḷavaṇṇā, ekacce kammāsā masāragallavaṇṇā.
In this context, this is the arrangement of equipment: three thousand oxen are set up, all having golden horns attached and silver hooves; all are adorned with white garlands, fragrant with all kinds of perfumes, and with five-fingered marks; they are complete in all major and minor parts, endowed with all auspicious marks; some are black, like the colour of collyrium; some are white, like the colour of crystal; some are red, like the colour of coral; some are variegated, like the colour of jasper.
Vào dịp đó, sự chuẩn bị các dụng cụ như sau: ba ngàn con bò đực được chuẩn bị, tất cả đều có sừng bằng vàng được gắn vào, móng bằng bạc, tất cả đều được trang trí bằng vòng hoa trắng và năm loại hương thơm ngát, có đầy đủ các bộ phận lớn nhỏ, mang tất cả các tướng tốt. Một số con màu đen như thuốc kẻ mắt, một số con màu trắng như pha lê, một số con màu đỏ như san hô, một số con có đốm như đá quý masāragalla.
Pañcasatā kassakapurisā sabbe ahatasetavatthanivatthā mālālaṅkatā dakkhiṇaaṃsakūṭesu ṭhapitapupphacumbaṭakā haritālamanosilālañchanujjalitagattabhāgā dasa dasa naṅgalā ekekagumbā hutvā gacchanti.
Five hundred farmer men, all clad in new, white garments, adorned with garlands, with bunches of flowers placed on their right shoulders, and with their bodies shining from markings made with orpiment and realgar, proceed in groups of ten ploughs each.
Năm trăm người nông dân, tất cả đều mặc quần áo trắng mới giặt, được trang trí bằng vòng hoa, có những chùm hoa đặt trên vai phải, thân thể được tô điểm bằng haritāla (chất màu vàng) và manosilā (chất màu đỏ), đi thành từng nhóm mười người, mỗi nhóm kéo mười cái cày.
Naṅgalānaṃ sīsañca yugañca patodā ca suvaṇṇavinaddhā.
The head of the ploughs, the yoke, and the goads are adorned with gold.
Mũi cày, ách và roi thúc đều được bọc vàng.
Paṭhamanaṅgale aṭṭha balibaddā yuttā, sesesu cattāro cattāro, avasesā kilantaparivattanatthaṃ ānītā.
Eight oxen are yoked to the first plough, and four each to the rest; the remaining ones are brought to replace the tired ones.
Tám con bò được buộc vào cái cày đầu tiên, bốn con vào mỗi cái cày còn lại, số còn lại được mang đến để thay thế khi những con khác mệt mỏi.
Ekekagumbe ekamekaṃ bījasakaṭaṃ ekeko kasati, ekeko vapati.
In each group, one person pulls one seed-cart, and one person sows the seeds.
Trong mỗi nhóm, một người kéo một xe hạt giống, và một người gieo hạt.
Brāhmaṇo pana pageva massukammaṃ kārāpetvā nhatvā sugandhagandhehi vilitto pañcasatagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā sahassagghanakaṃ ekaṃsaṃ karitvā ekamekissā aṅguliyā dve dve katvā vīsati aṅgulimuddikāyo, kaṇṇesu sīhakuṇḍalāni, sīse ca brahmaveṭhanaṃ paṭimuñcitvā suvaṇṇamālaṃ kaṇṭhe katvā brāhmaṇagaṇaparivuto kammantaṃ vosāsati.
The brahmin, having had his beard trimmed earlier, bathed, anointed himself with fragrant perfumes, put on a garment worth five hundred (kahāpaṇas), draped a thousand-worth garment over one shoulder, wore twenty finger-rings (two on each finger), lion-faced earrings in his ears, and a brahminical turban on his head, placed a golden garland around his neck, and surrounded by a group of brahmins, oversaw the work.
Vị Bà-la-môn thì đã cạo râu từ sớm, tắm rửa, thoa hương thơm ngát, mặc một chiếc y phục trị giá năm trăm (đồng), vắt một chiếc y phục trị giá một ngàn (đồng) qua một bên vai, đeo hai mươi chiếc nhẫn (mỗi ngón hai chiếc), đeo hoa tai sư tử (sīhakuṇḍala) ở tai, đội khăn Bà-la-môn trên đầu, đeo vòng hoa vàng trên cổ, rồi cùng với đoàn Bà-la-môn, ông ta bắt đầu công việc.
Athassa brāhmaṇī anekasatabhājanesu pāyāsaṃ pacāpetvā mahāsakaṭesu āropetvā gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā brāhmaṇīgaṇaparivutā kammantaṃ agamāsi.
Then, his brahmin wife, having had rice-milk cooked in many hundreds of vessels, loaded it onto large carts, bathed with perfumed water, adorned herself with all ornaments, and surrounded by a group of brahmin women, went to the workplace.
Sau đó, Bà-la-môn nữ đã nấu cháo sữa (pāyāsa) trong hàng trăm bát, chất lên những chiếc xe lớn, tắm bằng nước thơm, trang sức đầy đủ, rồi cùng với đoàn Bà-la-môn nữ, bà ta đi đến nơi làm việc.
Gehampissa sabbattha gandhehi suvilittaṃ pupphehi sukatabalikammaṃ, khettañca tesu tesu ṭhānesu samussitapaṭākaṃ ahosi.
His house was well-anointed with perfumes everywhere, and offerings were well-arranged with flowers, and the field had banners raised in various places.
Ngôi nhà của ông ta cũng được thoa hương thơm ngát khắp nơi, và các lễ vật cúng dường bằng hoa đã được thực hiện chu đáo. Cánh đồng cũng được dựng cờ phướn ở nhiều nơi.
Parijanakammakārehi saha kammantaṃ osaṭaparisā aḍḍhateyyasahassā ahosi.
The assembly that descended to the work with the servants and labourers numbered two thousand five hundred.
Đoàn người làm việc cùng với người hầu cận có hai ngàn năm trăm người.
Sabbe ahatavatthanivatthā, sabbesañca pāyāsabhojanaṃ paṭiyattaṃ ahosi.
All were clad in new garments, and rice-milk food was prepared for all.
Tất cả đều mặc quần áo mới giặt, và thức ăn cháo sữa đã được chuẩn bị cho tất cả.
Atha brāhmaṇo yattha sāmaṃ bhuñjati, taṃ suvaṇṇapātiṃ dhovāpetvā pāyāsassa pūretvā sappimadhuphāṇitādīni abhisaṅkharitvā naṅgalabalikammaṃ kārāpesi.
Then the brahmin, after having the golden bowl from which he himself ate washed, filled it with rice-milk, prepared butter, honey, molasses, etc., and performed the plough-offering ceremony.
Sau đó, vị Bà-la-môn rửa sạch chiếc bát vàng mà ông ta tự dùng để ăn, đổ đầy cháo sữa vào, chuẩn bị bơ sữa, mật ong, đường phèn và các thứ khác, rồi thực hiện nghi lễ cúng dường cho cái cày.
Brāhmaṇī pañca kassakasatāni suvaṇṇarajatakaṃsatambamayāni bhājanāni gahetvā nisinnāni suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchati.
The brahmin woman went, holding a golden ladle, serving rice-milk to the five hundred farmers seated with vessels made of gold, silver, bronze, and copper.
Bà-la-môn nữ thì ngồi xuống cùng với năm trăm người nông dân đang cầm những chiếc bát bằng vàng, bạc, đồng và thiếc, rồi cầm muỗng vàng đi phân phát cháo sữa.
Brāhmaṇo pana balikammaṃ kārāpetvā rattasuvaṇṇabandhūpāhanāyo ārohitvā rattasuvaṇṇadaṇḍaṃ gahetvā ‘‘idha pāyāsaṃ detha, idha sappiṃ, idha sakkharaṃ dethā’’ti vosāsamāno vicarati.
The brahmin, having performed the offering ceremony, put on his red-gold-bound sandals, took his red-gold staff, and wandered around overseeing, saying: "Give rice-milk here, give butter here, give sugar here."
Vị Bà-la-môn sau khi thực hiện nghi lễ cúng dường, đi dép vàng đỏ, cầm gậy vàng đỏ, đi lại chỉ huy: "Hãy cho cháo sữa ở đây, hãy cho bơ sữa ở đây, hãy cho đường ở đây."
Atha bhagavā gandhakuṭiyaṃ nisinnova brāhmaṇassa parivesanaṃ vattamānaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ kālo brāhmaṇaṃ dametu’’nti nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, saṅghāṭiṃ pārupitvā, pattaṃ gahetvā, gandhakuṭito nikkhami yathā taṃ anuttaro purisadammasārathi.
Then the Blessed One, sitting in the Perfumed Chamber, knowing that the brahmin's serving was taking place, thought: "This is the time to tame the brahmin," and having adjusted his lower robe, fastened his waist-band, draped his outer robe, and taken his bowl, departed from the Perfumed Chamber, just as he, the unsurpassed charioteer of men to be tamed, would do.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn, đang an tọa trong Hương Thất (Gandhakuṭi), biết được việc phân phát thức ăn của vị Bà-la-môn đang diễn ra, liền nghĩ: "Đây là lúc để giáo hóa vị Bà-la-môn này." Ngài liền mặc y, buộc đai lưng, đắp y Saṅghāṭi, cầm bát, rồi rời Hương Thất, như một vị Xà-thi (Sārathi) vô thượng điều ngự những người đáng được điều phục.
Tenāha āyasmā ānando ‘‘atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā’’ti.
Therefore, Venerable Ānanda said: "Then the Blessed One, in the forenoon, having adjusted his lower robe..."
Do đó, Tôn giả Ānanda đã nói: "Rồi Đức Thế Tôn, vào buổi sáng, mặc y."
Tattha atha iti nipāto aññādhikāravacanārambhe khoti padapūraṇe.
In that statement, "atha" is a particle indicating the commencement of a new topic, and "kho" is merely a filler word.
Trong đó, "atha" là một tiểu từ dùng để bắt đầu một đoạn văn mới, và "kho" là để bổ túc câu.
Bhagavāti vuttanayameva.
"Bhagavā" is to be understood in the manner already explained.
"Bhagavā" (Đức Thế Tôn) thì theo cách đã nói.
Pubbaṇhasamayanti divasassa pubbabhāgasamayaṃ, pubbaṇhasamayeti attho, pubbaṇhe vā samayaṃ pubbaṇhasamayaṃ, pubbaṇhe ekaṃ khaṇanti vuttaṃ hoti.
"In the forenoon" (pubbaṇhasamayan) means the early part of the day, that is, the morning; or it means during the forenoon, or for one moment in the forenoon.
"Pubbaṇhasamayaṃ" nghĩa là vào buổi sáng sớm, phần đầu của ngày. Hoặc "samayaṃ" vào "pubbaṇhe" là "pubbaṇhasamayaṃ", nghĩa là một khoảnh khắc vào buổi sáng.
Evaṃ accantasaṃyoge upayogavacanaṃ labbhati.
Thus, the accusative case (upayogavacanaṃ) is used in the sense of continuous connection.
Cách dùng này được chấp nhận trong trường hợp liên hệ tuyệt đối (accantasaṃyoge).
Nivāsetvāti paridahitvā, vihāranivāsanaparivattanavasenetaṃ veditabbaṃ.
"Having adjusted his lower robe" (nivāsetvā) means having put on his lower robe. This should be understood as changing the monastic lower robe of the monastery.
"Nivāsetvā" nghĩa là mặc y. Điều này nên được hiểu là việc thay đổi y phục tu viện.
Na hi bhagavā tato pubbe anivattho āsi.
For the Blessed One was not unclothed before that.
Vì Đức Thế Tôn không phải là không mặc y trước đó.
Pattacīvaramādāyāti pattaṃ hatthehi, cīvaraṃ kāyena ādiyitvā, sampaṭicchitvā dhāretvāti attho.
"Having taken his bowl and robes" means having taken the bowl with his hands and the robes on his body, that is, having accepted and worn them.
"Pattacīvaramādāya" nghĩa là cầm bát bằng tay và mang y trên thân, tức là nhận và giữ y phục.
Bhagavato kira piṇḍāya pavisitukāmassa bhamaro viya vikasitapadumadvayamajjhaṃ, indanīlamaṇivaṇṇaṃ selamayaṃ pattaṃ hatthadvayamajjhaṃ āgacchati.
It is said that when the Blessed One desired to go for alms, a stone bowl, the color of an indanīla gem, would appear in the middle of his two hands, like a bee coming to the middle of two blooming lotus flowers.
Người ta nói rằng khi Đức Thế Tôn muốn đi khất thực, chiếc bát bằng đá quý màu xanh ngọc bích, giống như con ong bay đến giữa hai bông sen nở rộ, tự động đến giữa hai tay Ngài.
Tasmā evamāgataṃ pattaṃ hatthehi sampaṭicchitvā cīvarañca parimaṇḍalaṃ pārutaṃ kāyena dhāretvāti evamassa attho veditabbo.
Therefore, the meaning should be understood as: having accepted the bowl that came in this way with his hands, and having worn the robes perfectly draped on his body.
Do đó, ý nghĩa của câu này nên được hiểu là: Ngài nhận chiếc bát đã đến như vậy bằng hai tay, và mang y đã đắp chỉnh tề trên thân.
Yena vā tena vā hi pakārena gaṇhanto ādāya icceva vuccati yathā ‘‘samādāyeva pakkamatī’’ti.
For in whatever manner one takes, it is simply called 'ādāya', as in "He departs having taken it."
Dù bằng cách nào đi nữa, việc cầm nắm đều được gọi là "ādāya" (cầm lấy), như trong câu "samādāyeva pakkamatī" (chỉ sau khi cầm lấy thì rời đi).
Yenāti yena maggena.
"Yenā" means by which path.
"Yena" nghĩa là bằng con đường nào.
Kammantoti kammakaraṇokāso.
"Kammanto" means the place of work.
"Kammanto" nghĩa là nơi làm việc.
Tenāti tena maggena.
"Tenā" means by that path.
"Tena" nghĩa là bằng con đường đó.
Upasaṅkamīti gato, yena maggena kasibhāradvājassa brāhmaṇassa kammanto gammati, tena maggena gatoti vuttaṃ hoti.
"Upasaṅkamī" means went. It means he went by the path by which the brahmin Kasibhāradvāja's workplace was reached.
"Upasaṅkamī" nghĩa là đã đi đến. Có nghĩa là Ngài đã đi bằng con đường mà nơi làm việc của Bà-la-môn Kasibhāradvāja có thể đến được.
Atha kasmā, bhikkhū, bhagavantaṃ nānubandhiṃsūti?
Then why did the bhikkhus not follow the Blessed One?
Vậy tại sao các Tỳ-kheo không đi theo Đức Thế Tôn?
Vuccate – yadā bhagavā ekakova katthaci upasaṅkamitukāmo hoti, bhikkhācāravelāyaṃ dvāraṃ pidahitvā antogandhakuṭiṃ pavisati.
It is said: Whenever the Blessed One wished to go somewhere alone, at the time of alms-round, he would close the door and enter the Perfumed Chamber.
Xin được giải thích: Khi Đức Thế Tôn muốn đi đến một nơi nào đó một mình, vào giờ khất thực, Ngài đóng cửa Hương Thất và vào bên trong.
Tato bhikkhū tāya saññāya jānanti – ‘‘ajja bhagavā ekakova gāmaṃ pavisitukāmo, addhā kañci eva vinetabbapuggalaṃ addasā’’ti.
Then the bhikkhus understood by that sign: "Today the Blessed One desires to enter the village alone; surely he has seen some person to be tamed."
Từ dấu hiệu đó, các Tỳ-kheo biết rằng: "Hôm nay Đức Thế Tôn muốn vào làng một mình, chắc chắn Ngài đã thấy một người nào đó cần được giáo hóa."
Te attano pattacīvaraṃ gahetvā, gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā, bhikkhācāraṃ gacchanti.
They would take their bowls and robes, circumambulate the Perfumed Chamber clockwise, and go for alms.
Họ liền cầm bát và y của mình, đi nhiễu quanh Hương Thất, rồi đi khất thực.
Tadā ca bhagavā evamakāsi.
And on that occasion, the Blessed One did likewise.
Vào lúc đó, Đức Thế Tôn cũng đã làm như vậy.
Tasmā bhikkhū bhagavantaṃ nānubandhiṃsūti.
Therefore, the bhikkhus did not follow the Blessed One.
Vì vậy, các Tỳ-kheo đã không đi theo Đức Thế Tôn.
Tena kho pana samayenāti yena samayena bhagavā kammantaṃ upasaṅkami, tena samayena tassa brāhmaṇassa parivesanā vattati, bhattavissaggo vattatīti attho.
"At that time" (tena kho pana samayena) means at the time when the Blessed One approached the workplace, at that time the brahmin's serving was taking place, the distribution of food was occurring.
"Tena kho pana samayena" nghĩa là vào thời điểm Đức Thế Tôn đến nơi làm việc, vào thời điểm đó, việc phân phát thức ăn cho vị Bà-la-môn đang diễn ra, việc chia thức ăn đang được thực hiện.
Yaṃ pubbe avocumha – ‘‘brāhmaṇī pañca kassakasatāni suvaṇṇarajatakaṃsatambamayāni bhājanāni gahetvā nisinnāni suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchatī’’ti.
Which we said before: "The brahmin woman goes, holding a golden ladle, serving rice-milk to the five hundred farmers seated with vessels made of gold, silver, bronze, and copper."
Như chúng tôi đã nói trước đó: "Bà-la-môn nữ cầm những chiếc bát bằng vàng, bạc, đồng và thiếc, ngồi xuống cùng với năm trăm người nông dân, rồi cầm muỗng vàng đi phân phát cháo sữa."
Atha kho bhagavā yena parivesanā tenupasaṅkami.
Then the Blessed One approached where the serving was taking place.
Rồi Đức Thế Tôn đến nơi đang phân phát thức ăn.
Kiṃ kāraṇāti?
For what reason?
Vì lý do gì?
Brāhmaṇassa anuggahakaraṇatthaṃ.
To favour the brahmin.
Để ban ân huệ cho vị Bà-la-môn.
Na hi bhagavā kapaṇapuriso viya bhottukāmatāya parivesanaṃ upasaṅkamati.
Indeed, the Blessed One does not approach the serving out of desire to eat, like a poor person.
Đức Thế Tôn không đến nơi phân phát thức ăn vì muốn ăn như một người nghèo khổ.
Bhagavato hi dve asītisahassasaṅkhyā sakyakoliyarājāno ñātayo, te attano sampattiyā nibaddhabhattaṃ dātuṃ ussahanti.
For the Sakya and Koliyan kings, his relatives, numbering eighty-two thousand, were capable of giving him continuous meals with their own wealth.
Đức Thế Tôn có tám mươi hai ngàn vị vua Sakya và Koliya là bà con, họ đều sẵn lòng cúng dường thức ăn thường xuyên để Ngài thọ dụng.
Na pana bhagavā bhattatthāya pabbajito, apica kho pana ‘‘anekāni asaṅkhyeyyāni pañca mahāpariccāge pariccajanto pāramiyo pūretvā mutto mocessāmi, danto damessāmi; santo samessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmī’’ti pabbajito.
The Blessed One, however, did not go forth for the sake of food. But indeed, having completed the perfections by making the five great renunciations for countless eons, He went forth, reflecting: "Having been freed, I shall free others; having been tamed, I shall tame others; having been calmed, I shall calm others; having attained Nibbāna, I shall lead others to Nibbāna."
Đức Thế Tôn không phải xuất gia vì bữa ăn, mà chính là vì Ngài đã từ bỏ năm sự bố thí lớn trong vô số a-tăng-kỳ kiếp, đã viên mãn các Ba-la-mật, rồi tự mình giải thoát và sẽ giải thoát cho chúng sinh; tự mình điều phục và sẽ điều phục chúng sinh; tự mình an tịnh và sẽ an tịnh chúng sinh; tự mình Niết-bàn và sẽ khiến chúng sinh Niết-bàn.
Tasmā attano muttattā…pe… parinibbutattā ca paraṃ mocento…pe… parinibbāpento ca loke vicaranto brāhmaṇassa anuggahakaraṇatthaṃ yena parivesanā tenupasaṅkamīti veditabbaṃ.
Therefore, it should be understood that having been freed, tamed, calmed, and having attained Nibbāna Himself, He wandered in the world, freeing, taming, calming, and leading others to Nibbāna, and He approached the place of the meal service to bestow favor upon the brahmin.
Do đó, vì tự mình đã được giải thoát… (v.v.)… và tự mình đã Niết-bàn, Ngài đã đến nơi bữa ăn để ban ân cho vị Bà-la-môn, khi đang du hành trong thế gian để giải thoát… (v.v.)… và khiến chúng sinh Niết-bàn; điều này cần được hiểu như vậy.
Upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsīti evaṃ upasaṅkamitvā ca ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Having approached, he stood to one side; thus, having approached, he stood to one side.
Sau khi đến và đứng một bên có nghĩa là sau khi đến, Ngài đã đứng một bên.
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso, ekokāsaṃ ekapassanti vuttaṃ hoti.
Ekamantaṃ is an adverbial neuter designation; it means "in one place, on one side."
Ekamantaṃ là một từ chỉ trạng thái trung tính, có nghĩa là một nơi, một bên.
Bhummatthe vā upayogavacanaṃ, tassa dassanūpacāre kathāsavanaṭṭhāne, yattha ṭhitaṃ brāhmaṇo passati, tattha uccaṭṭhāne aṭṭhāsi.
Or it is a locative case in the sense of a means of approach. He stood at an elevated place where the brahmin could see him, at a place suitable for seeing and for hearing discourse.
Hoặc đó là một từ chỉ cách dùng ở vị trí (locative case), Ngài đứng ở một nơi cao, tại một vị trí có thể nhìn thấy và nghe nói chuyện, nơi mà vị Bà-la-môn có thể nhìn thấy.
Ṭhatvā ca suvaṇṇarasapiñjaraṃ sahassacandasūriyobhāsātibhāsayamānaṃ sarīrābhaṃ muñci samantato asītihatthaparimāṇaṃ, yāya ajjhottharitattā brāhmaṇassa kammantasālābhittirukkhakasitamattikāpiṇḍādayo suvaṇṇamayā viya ahesuṃ.
Having stood, he emitted a bodily radiance, gleaming like molten gold, outshining a thousand moons and suns, spreading for eighty cubits all around, by which the brahmin’s workshop walls, trees, clods of earth from the ploughed field, and so forth, appeared as if made of gold.
Sau khi đứng đó, Ngài phóng ra ánh sáng thân vàng ròng như nước vàng, rực rỡ hơn ánh sáng của ngàn mặt trăng và mặt trời, tỏa khắp tám mươi cánh tay xung quanh, đến nỗi tường, cây cối, đất đá trong xưởng làm việc của vị Bà-la-môn đều trở nên như vàng.
Atha manussā pāyāsaṃ bhuttā asītianubyañjanaparivāradvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitasarīraṃ byāmappabhāparikkhepavibhūsitabāhuyugaḷaṃ ketumālāsamujjalitasassirikadassanaṃ jaṅgamamiva padumassaraṃ, raṃsijālujjalitatārāgaṇamiva gaganatalaṃ, ādittamiva ca kanakagirisikharaṃ siriyā jalamānaṃ sammāsambuddhaṃ ekamantaṃ ṭhitaṃ disvā hatthapāde dhovitvā añjaliṃ paggayha samparivāretvā aṭṭhaṃsu.
Then the people, having eaten the milk-rice, saw the Perfectly Self-Awakened One standing to one side, adorned with the thirty-two marks of a great man and surrounded by eighty minor characteristics, with his pair of arms embellished by an aura extending a fathom, whose glorious appearance shone brightly with garlands of rays, like a moving lotus pond, like the sky studded with dazzling constellations, and like the flaming peak of a golden mountain, shining with glory. They washed their hands and feet, raised their clasped hands, and stood surrounding him.
Sau đó, những người đã ăn cháo sữa, thấy Đức Chánh Đẳng Giác đứng một bên, thân Ngài được trang hoàng bằng ba mươi hai tướng tốt của bậc đại nhân, được bao quanh bởi tám mươi tướng phụ, đôi tay Ngài được tô điểm bởi vầng hào quang một tầm tay, vẻ ngoài rạng rỡ như vòng hoa cờ chiến thắng, như một hồ sen di động, như bầu trời đầy sao lấp lánh bởi ánh sáng rực rỡ, và như đỉnh núi vàng đang cháy sáng rực rỡ, họ rửa tay chân, chắp tay và đứng vây quanh Ngài.
Evaṃ tehi samparivāritaṃ addasa kho kasibhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ piṇḍāya ṭhitaṃ.
Kasi Bhāradvāja the brahmin saw the Blessed One thus surrounded by them, standing for alms.
Vị Bà-la-môn Kasibhāradvāja đã thấy Đức Thế Tôn đang đứng khất thực, được những người ấy vây quanh như vậy.
Disvāna bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi cā’’ti.
Having seen the Blessed One, he said this: " I, ascetic, plough and sow."
Sau khi thấy Đức Thế Tôn, ông nói: “Này Sa-môn, tôi cày và tôi gieo.”
Kasmā panāyaṃ evamāha?
Why, then, did he say this?
Tại sao ông ta lại nói như vậy?
Kiṃ samantapāsādike pasādanīye uttamadamathasamathamanuppattepi bhagavati appasādena, udāhu aḍḍhateyyānaṃ janasahassānaṃ pāyāsaṃ paṭiyādetvāpi kaṭacchubhikkhāya maccherenāti?
Was it because of disrespect for the Blessed One, who was all-charming, inspiring, and had attained the highest taming and calming? Or was it due to stinginess with a single ladleful of food, even after having prepared milk-rice for two thousand five hundred people?
Có phải vì ông ta không có niềm tin vào Đức Thế Tôn, bậc đáng kính trọng, đáng tin cậy, đã đạt đến sự điều phục và an tịnh tối thượng, hay vì ông ta keo kiệt một muỗng cơm dù đã chuẩn bị cháo sữa cho hai ngàn rưỡi người?
Ubhayathāpi no, apica khvāssa bhagavato dassanena atittaṃ nikkhittakammantaṃ janaṃ disvā ‘‘kammabhaṅgaṃ me kātuṃ āgato’’ti anattamanatā ahosi.
It was neither of these. But rather, having seen the people, who were insatiate with the sight of the Blessed One and had abandoned their work, he felt displeased, thinking, "He has come to disrupt my work."
Không phải cả hai lý do đó. Mà chính là vì ông ta thấy những người đã bỏ dở công việc của mình do nhìn thấy Đức Thế Tôn, nên ông ta không hài lòng, nghĩ rằng: “Ông ta đến để phá hoại công việc của ta.”
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Do đó ông ta nói như vậy.
Bhagavato ca lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sacāyaṃ kammante payojayissa, sakalajambudīpe manussānaṃ sīse cūḷāmaṇi viya abhavissa, ko nāmassa attho na sampajjissa, evamevaṃ alasatāya kammante appayojetvā vappamaṅgalādīsu piṇḍāya caritvā bhuñjanto kāyadaḷhībahulo vicaratī’’tipissa ahosi.
And seeing the Blessed One's perfection of physical marks, he thought: "If this ascetic were to apply himself to worldly affairs, he would be like a crest-jewel on the heads of all people in Jambudīpa. What success would he not achieve? It is merely out of idleness that he does not apply himself to worldly affairs, but rather wanders about, going for alms at sowing festivals and other occasions, eating, and becoming stout of body."
Và khi thấy các tướng tốt của Đức Thế Tôn, ông ta cũng nghĩ: “Nếu vị Sa-môn này tham gia vào công việc thế gian, ông ta sẽ trở thành như viên ngọc quý trên đầu của tất cả mọi người ở khắp Jambudīpa. Có việc gì mà ông ta không thể thành tựu? Thế mà ông ta lại lười biếng, không làm việc, chỉ đi khất thực trong các dịp lễ cày cấy (vappamaṅgala) và các dịp khác, ăn uống và sống một cuộc đời nặng nề.”
Tenāha – ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi ca, kasitvā ca vapitvā ca bhuñjāmī’’ti.
Therefore, he said: "I, ascetic, plough and sow; having ploughed and sown, I eat."
Vì thế ông ta nói: “Này Sa-môn, tôi cày và tôi gieo, tôi cày và gieo rồi tôi ăn.”
Na me kammantā byāpajjanti, na camhi yathā tvaṃ evaṃ lakkhaṇasampannoti adhippāyo.
My works do not fail me, and I am not as perfectly endowed with auspicious marks as you are—this is the intention.
Ý của ông ta là: “Công việc của tôi không bị gián đoạn, và tôi không có các tướng tốt như ông.”
Tvampi samaṇa…pe… bhuñjassu, ko te attho na sampajjeyya evaṃ lakkhaṇasampannassāti adhippāyo.
"You too, ascetic, ...eat," meaning, "What benefit would not accrue to you, being so endowed with such auspicious marks?"
Này Sa-môn, ông cũng… (v.v.)… hãy ăn đi, ý của ông ta là: “Một người có các tướng tốt như ông thì có việc gì mà không thành tựu được?”
Apicāyaṃ assosi – ‘‘sakyarājakule kira kumāro uppanno, so cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito’’ti.
Furthermore, he had heard: "A prince has been born in the Sakya royal family, and he has renounced kingship and gone forth."
Hơn nữa, ông ta đã nghe nói: “Có một hoàng tử sinh ra trong dòng tộc Sakya, người đã từ bỏ vương quốc Chuyển Luân Thánh Vương để xuất gia.”
Tasmā ‘‘idāni ayaṃ so’’ti ñatvā ‘‘cakkavattirajjaṃ kira pahāya kilantosī’’ti upārambhaṃ karonto āha ‘‘ahaṃ kho samaṇā’’ti.
Therefore, recognizing, "This is he," he spoke with a tone of mild reproach, saying, " I, ascetic," implying, "You who renounced the kingship of a cakkavatti, are you now suffering?"
Do đó, khi biết “Đây chính là vị đó,” ông ta đã trách móc rằng “Ngài đã từ bỏ vương quốc Chuyển Luân Thánh Vương và dường như đang gặp khó khăn,” rồi nói: “Này Sa-môn, tôi đây…”
Apicāyaṃ tikkhapañño brāhmaṇo, na bhagavantaṃ avakkhipanto bhaṇati, bhagavato pana rūpasampattiṃ disvā paññāsampattiṃ sambhāvayamāno kathāpavattanatthampi evamāha – ‘‘ahaṃ kho samaṇā’’ti.
Moreover, this brahmin was sharp-witted. He did not speak disparagingly of the Blessed One; rather, seeing the Blessed One's perfection of form and appreciating his perfection of wisdom, he spoke thus, " I, ascetic," also to initiate a conversation.
Hơn nữa, vị Bà-la-môn này có trí tuệ sắc bén, không phải ông ta nói lời khinh thường Đức Thế Tôn, mà khi thấy vẻ đẹp hình thể của Đức Thế Tôn, ông ta đã tán thán trí tuệ của Ngài và nói như vậy để bắt đầu câu chuyện: “Này Sa-môn, tôi đây…”
Tato bhagavā veneyyavasena sadevake loke aggakassakavappakabhāvaṃ attano dassento āha ‘‘ahampi kho brāhmaṇā’’ti.
Then the Blessed One, in order to show his own status as the foremost farmer and sower in the world with its devas, spoke in accordance with what was appropriate for one to be tamed, saying, " I too, brahmin."
Sau đó, Đức Thế Tôn, tùy theo căn cơ của người đáng được giáo hóa, đã nói để chỉ ra rằng Ngài là người nông dân và người gieo hạt vĩ đại nhất trong thế gian cùng với chư thiên: “Này Bà-la-môn, tôi cũng vậy…”
76-77. Tattha brāhmaṇo ‘‘kasi’’nti yuganaṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ vadati.
Therein, the brahmin refers to "cultivation" as the combination of farming implements such as yokes and ploughs.
Trong đó, vị Bà-la-môn nói “kasi” (cày cấy) để chỉ sự kết hợp của các dụng cụ cày cấy như ách, cày, v.v.
Bhagavā pana yasmā pubbadhammasabhāgena ropetvā kathanaṃ nāma buddhānaṃ ānubhāvo, tasmā buddhānubhāvaṃ dīpento pubbadhammasabhāgena ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti.
The Blessed One, however, since it is the power of Buddhas to speak by establishing a prior corresponding Dhamma, displaying the power of a Buddha, establishing a prior corresponding Dhamma, said, "Faith is the seed."
Đức Thế Tôn, vì việc trình bày bằng cách so sánh với các pháp lành trước đây là uy lực của chư Phật, nên để hiển lộ uy lực của chư Phật, Ngài đã trình bày bằng cách so sánh với các pháp lành trước đây, nói: “Đức tin là hạt giống.”
Ko panettha pubbadhammasabhāgo, nanu brāhmaṇena bhagavā yuganaṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ pucchito atha ca pana apucchitassa bījassa sabhāgena ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti, evañca sati ananusandhikāva ayaṃ kathā hotīti?
What, then, is this prior corresponding Dhamma? Was not the Blessed One questioned by the brahmin regarding the combination of farming implements such as yokes and ploughs? Yet, he spoke by establishing a prior corresponding Dhamma, saying, "Faith is the seed," regarding a seed that was not asked about. If so, this discourse would be unconnected, would it not?
Vậy pháp lành trước đây ở đây là gì? Chẳng phải vị Bà-la-môn đã hỏi Đức Thế Tôn về sự kết hợp của các dụng cụ cày cấy như ách, cày, v.v. mà Ngài lại nói bằng cách so sánh với hạt giống chưa được hỏi: “Đức tin là hạt giống” sao? Nếu vậy, câu chuyện này sẽ không có sự liên kết sao?
Vuccate – na buddhānaṃ ananusandhikā nāma kathā atthi, nāpi buddhā pubbadhammasabhāgaṃ anāropetvā kathenti.
It is said: There is no discourse of the Buddhas that is unconnected, nor do the Buddhas speak without establishing a prior corresponding Dhamma.
Được nói rằng: Chư Phật không có lời nói nào không có sự liên kết, và chư Phật không thuyết giảng mà không so sánh với các pháp lành trước đây.
Evañcettha anusandhi veditabbā – anena hi brāhmaṇena bhagavā yuganaṅgalādikasisambhāravasena kasiṃ pucchito.
And here, the connection should be understood thus: The brahmin questioned the Blessed One about cultivation in terms of farming implements such as yokes and ploughs.
Và ở đây, sự liên kết cần được hiểu như sau: Vị Bà-la-môn này đã hỏi Đức Thế Tôn về sự cày cấy theo nghĩa các dụng cụ cày cấy như ách, cày, v.v.
So tassa anukampāya ‘‘idaṃ apucchita’’nti aparihāpetvā samūlaṃ saupakāraṃ sasambhāraṃ saphalaṃ kasiṃ ñāpetuṃ mūlato paṭṭhāya kasiṃ dassento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti.
Out of compassion for him, the Blessed One, without omitting what was not asked, desiring to make him understand cultivation in its entirety—its root, its aids, its implements, and its fruit—presented cultivation from its very root, saying, "Faith is the seed."
Vì lòng từ bi đối với ông ta, Đức Thế Tôn đã không bỏ qua điều chưa được hỏi này, mà để cho ông ta hiểu về sự cày cấy có gốc rễ, có sự hỗ trợ, có dụng cụ và có thành quả, Ngài đã trình bày sự cày cấy từ gốc rễ, nói: “Đức tin là hạt giống.”
Bījañhi kasiyā mūlaṃ tasmiṃ sati kattabbato, asati akattabbato, tappamāṇena ca kattabbato.
For the seed is the root of cultivation; when it is present, it is to be done; when it is absent, it is not to be done; and it is to be done in accordance with its measure.
Hạt giống là gốc rễ của sự cày cấy, vì khi có hạt giống thì công việc được thực hiện, khi không có thì không thực hiện, và công việc được thực hiện theo lượng hạt giống.
Bīje hi sati kasiṃ karonti, asati na karonti.
For when there is a seed, they cultivate; when there is no seed, they do not cultivate.
Thật vậy, khi có hạt giống thì người ta cày cấy, khi không có thì không cày cấy.
Bījappamāṇena ca kusalā kassakā khettaṃ kasanti, na ūnaṃ ‘‘mā no sassaṃ parihāyī’’ti, na adhikaṃ ‘‘mā no mogho vāyāmo ahosī’’ti.
And skilled farmers cultivate the field according to the measure of the seed, not less, thinking, "May our crop not be diminished," nor more, thinking, "May our effort not be in vain."
Và những người nông dân khéo léo cày ruộng theo lượng hạt giống, không ít hơn để “lúa của chúng ta không bị giảm sút,” và không nhiều hơn để “công sức của chúng ta không uổng phí.”
Yasmā ca bījameva mūlaṃ, tasmā bhagavā mūlato paṭṭhāya kasiṃ dassento tassa brāhmaṇassa kasiyā pubbadhammassa bījassa sabhāgena attano kasiyā pubbadhammaṃ ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti.
And because the seed itself is the root, the Blessed One, demonstrating cultivation from its root, established the prior Dhamma of his own cultivation in a manner analogous to the seed, which is the prior Dhamma of that brahmin's cultivation, saying, "Faith is the seed."
Và vì hạt giống là gốc rễ, nên Đức Thế Tôn, khi trình bày sự cày cấy từ gốc rễ, đã so sánh pháp lành trước đây của sự cày cấy của Ngài với hạt giống, là pháp lành trước đây của sự cày cấy của vị Bà-la-môn đó, nói: “Đức tin là hạt giống.”
Evamettha pubbadhammasabhāgo veditabbo.
Thus, in this case, the prior principle of the Dhamma should be understood.
Như vậy, pháp lành trước đây ở đây cần được hiểu.
Pucchitaṃyeva vatvā apucchitaṃ pacchā kiṃ na vuttanti ce?
If it is asked: "Why, having spoken only what was asked, was what was not asked not spoken afterwards?"
Nếu nói rằng: “Tại sao không nói điều đã được hỏi trước, rồi điều chưa được hỏi sau?”
Tassa upakārabhāvato dhammasambandhasamatthabhāvato ca.
(It was spoken) due to its helpfulness to him and its suitability for connecting with the Dhamma.
Là vì điều đó có lợi ích và có khả năng liên kết với Pháp.
Ayañhi brāhmaṇo paññavā, micchādiṭṭhikule pana jātattā saddhāvirahito.
This brahmin, indeed, was wise, but having been born into a family with wrong views, he lacked saddhā.
Vị Bà-la-môn này có trí tuệ, nhưng vì sinh ra trong gia đình tà kiến nên thiếu đức tin.
Saddhāvirahito ca paññavā paresaṃ saddhāya attano visaye apaṭipajjamāno visesaṃ nādhigacchati, kilesakālussiyabhāvāpagamappasādamattalakkhaṇāpi cassa dubbalā saddhā balavatiyā paññāya saha vattamānā atthasiddhiṃ na karoti, hatthinā saha ekadhure yuttagoṇo viya.
A wise person devoid of saddhā, when not practicing in the domain of others' saddhā, does not attain distinction; and his weak saddhā, characterized by the mere clarity (of mind) which is the absence of mental defilements, when present together with strong wisdom, does not bring about the accomplishment of purpose, like an ox yoked to a single shaft with an elephant.
Một người có trí tuệ nhưng thiếu đức tin, khi không thực hành theo đức tin của người khác trong lĩnh vực của mình, sẽ không đạt được sự đặc biệt, và đức tin yếu ớt của người đó, dù chỉ có đặc tính là sự thanh tịnh do loại bỏ sự uế tạp của phiền não và sự hoan hỷ, khi đi kèm với trí tuệ mạnh mẽ, cũng không thể thành tựu mục đích, giống như con bò được buộc chung một ách với con voi.
Tasmā tassa saddhā upakārikā.
Therefore, saddhā was helpful to him.
Do đó, niềm tin (saddhā) là hữu ích cho vị Bà-la-môn ấy.
Evaṃ tassa brāhmaṇassa saupakārabhāvato taṃ brāhmaṇaṃ saddhāya patiṭṭhāpentena pacchāpi vattabbo ayamattho pubbe vutto desanākusalatāya yathā aññatrāpi ‘‘saddhā bandhati pātheyya’’nti (saṃ. ni. 1.79) ca, ‘‘saddhā dutiyā purisassa hotī’’ti (saṃ. ni. 1.59) ca, ‘‘saddhīdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.73, 246; su. ni. 184) ca, ‘‘saddhāya tarati ogha’’nti (saṃ. ni. 1.246) ca, ‘‘saddhāhattho mahānāgo’’ti (a. ni. 6.43; theragā. 694) ca, ‘‘saddhesiko kho, bhikkhave, ariyasāvakoti cā’’ti (a. ni. 7.67).
Thus, because it was helpful to that brahmin, this matter was mentioned previously by the Buddha, who wished to establish that brahmin in saddhā, due to his skill in teaching, just as in other places it is said: "Saddhā binds the provision for the journey" and "Saddhā is the second companion for a man" and "Here, saddhā is the best wealth for a man" and "By saddhā one crosses the flood" and "The great elephant has saddhā as its hand" and "Monks, an āryasāvaka is one who has saddhā as his stake."
Như vậy, vì vị Bà-la-môn ấy có lòng tin (saddhā) là hữu ích, nên để thiết lập vị Bà-la-môn ấy vào niềm tin (saddhā), sau này cũng nên nói ý nghĩa này đã được đề cập trước đó, do sự khéo léo trong thuyết pháp, như đã nói ở nơi khác: “Niềm tin (saddhā) trói buộc hành trang” và “Niềm tin (saddhā) là người bạn thứ hai của con người”, và “Niềm tin (saddhā) là tài sản tối thượng của con người ở đời này”, và “Nhờ niềm tin (saddhā) vượt qua dòng nước lũ”, và “Con voi lớn có tay là niềm tin (saddhā)”, và “Này các tỳ khưu, đệ tử của bậc Thánh có niềm tin (saddhā)”.
Bījassa ca upakārikā vuṭṭhi, sā tadanantaraññeva vuccamānā samatthā hoti.
And rain is helpful to the seed; when spoken immediately after, it is effective.
Mưa (vuṭṭhi) cũng là yếu tố hữu ích cho hạt giống (bīja), khi được đề cập ngay sau đó thì có hiệu quả.
Evaṃ dhammasambandhasamatthabhāvato pacchāpi vattabbo ayamattho pubbe vutto, añño ca evaṃvidho īsāyottādi.
Thus, because of its suitability for connecting with the Dhamma, this matter was mentioned previously, and other things such as the plow-shaft and yoke, should also be arranged and spoken of later.
Như vậy, vì có khả năng liên kết với Pháp (dhamma), ý nghĩa này đã được đề cập trước đó, và những điều tương tự như ách (īsā) và dây buộc (yotta) cũng nên được nói sau này.
Tattha sampasādanalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā, pakkhandanarasā, adhimuttipaccupaṭṭhānā, akālussiyapaccupaṭṭhānā vā, sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānā, saddahitabbadhammapadaṭṭhānā vā, ādāsajalatalādīnaṃ pasādo viya cetaso pasādabhūtā, udakappasādakamaṇi viya udakassa, sampayuttadhammānaṃ pasādikā.
Therein, saddhā is characterized by purification, or by resolution; its function is to leap forward, its manifestation is adhimutti, or the absence of mental defilement; its proximate cause is the constituent of stream-entry, or the Dhamma to be believed. It is the purity of the mind, like the clarity of mirrors or clear water, and like a water-purifying gem for water, it purifies the co-arising mental states.
Trong đó, niềm tin (saddhā) có đặc tính là sự thanh tịnh (sampasādana), hoặc có đặc tính là sự tin tưởng (okappana), có chức năng là sự dấn thân (pakkhandana), có biểu hiện là sự quyết định (adhimutti) hoặc có biểu hiện là sự không uế tạp (akālussiya), có nguyên nhân gần là chi phần của dòng nhập lưu (sotāpattiyaṅga) hoặc có nguyên nhân gần là pháp đáng tin (saddahitabbadhamma), là sự thanh tịnh của tâm (cetas), giống như sự trong sạch của gương, mặt nước, v.v., làm cho các pháp tương ưng trở nên trong sạch, giống như viên ngọc làm trong sạch nước đục.
Bījanti pañcavidhaṃ – mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phalubījaṃ, aggabījaṃ, bījabījameva pañcamanti.
Seed is fivefold: root-seed, stem-seed, joint-seed, shoot-seed, and fifthly, grain-seed itself.
Hạt giống (Bīja) có năm loại – hạt giống gốc (mūlabīja), hạt giống thân (khandhabīja), hạt giống mắt (phalubīja), hạt giống ngọn (aggabīja), và hạt giống hạt (bījabīja) là thứ năm.
Taṃ sabbampi viruhanaṭṭhena bījaṃtveva saṅkhaṃ gacchati.
All of these are included under the term "seed" in the sense of growing.
Tất cả những thứ đó đều được gọi là hạt giống (bīja) theo nghĩa là chúng có thể nảy mầm (virūhana).
Yathāha – ‘‘bījañcetaṃ viruhanaṭṭhenā’’ti.
As it is said: "This is a seed in the sense of growing."
Như đã nói: “Hạt giống (bīja) này có khả năng nảy mầm (virūhana).”
Tattha yathā brāhmaṇassa kasiyā mūlabhūtaṃ bījaṃ dve kiccāni karoti, heṭṭhā mūlena patiṭṭhāti, upari aṅkuraṃ uṭṭhāpeti; evaṃ bhagavato kasiyā mūlabhūtā saddhā heṭṭhā sīlamūlena patiṭṭhāti, upari samathavipassanaṅkuraṃ uṭṭhāpeti.
Therein, just as the seed that is the basis of the brahmin's cultivation performs two functions: it establishes itself below with its roots, and it raises a sprout above; so too, saddhā, which is the basis of the Buddha's cultivation, establishes itself below with the root of sīla, and raises the sprout of samatha-vipassanā above.
Trong đó, giống như hạt giống là nền tảng cho việc cày cấy của Bà-la-môn thực hiện hai chức năng: ở dưới nó bám rễ, ở trên nó làm nảy mầm; cũng vậy, niềm tin (saddhā) là nền tảng cho việc cày cấy của Đức Phật, ở dưới nó bám vào gốc giới (sīla), ở trên nó làm nảy mầm thiền định (samatha) và tuệ quán (vipassanā).
Yathā ca taṃ mūlena pathavirasaṃ āporasaṃ gahetvā nāḷena dhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati; evamayaṃ sīlamūlena samathavipassanārasaṃ gahetvā ariyamagganāḷena ariyaphaladhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati.
And just as that (seed), taking the essence of earth and water through its root, grows through its stalk to obtain the ripened grain; so too, this (saddhā), taking the essence of samatha-vipassanā through the root of sīla, grows through the stalk of the Noble Path to obtain the ripened grain of the Noble Fruition.
Và giống như hạt giống đó, nhờ rễ hút chất dinh dưỡng từ đất và nước, phát triển qua thân cây để thu hoạch hạt lúa chín; cũng vậy, niềm tin (saddhā) này, nhờ gốc giới (sīla), hút chất dinh dưỡng của thiền định (samatha) và tuệ quán (vipassanā), phát triển qua thân Thánh đạo (ariyamagga) để thu hoạch quả Thánh (ariyaphala) chín muồi.
Yathā ca taṃ subhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā mūlaṅkurapaṇṇanāḷakaṇḍappasavehi vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā, khīraṃ janetvā, anekasāliphalabharitaṃ sālisīsaṃ nipphādeti; evamayaṃ cittasantāne patiṭṭhahitvā sīlacittadiṭṭhikaṅkhāvitaraṇamaggāmaggañāṇadassanapaṭipadāñāṇadassanavisuddhīhi vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā ñāṇadassanavisuddhikhīraṃ janetvā anekapaṭisambhidābhiññābharitaṃ arahattaphalaṃ nipphādeti.
And just as that (seed), having established itself in fertile soil, by developing roots, sprouts, leaves, stalks, and shoots, attains growth, development, and fullness, and then produces milk, and brings forth a rice ear laden with many rice grains; so too, this (saddhā), having established itself in the mind-stream, by means of the purifications of sīla, citta, diṭṭhi, overcoming doubt, knowledge and vision of the path and not-path, and knowledge and vision of the practice, attains growth, development, and fullness, and then produces the milk of knowledge and vision purification, and brings forth the fruition of Arahantship laden with many paṭisambhidā and abhiññā.
Và giống như hạt giống đó, khi đã bám rễ vào đất tốt, phát triển, nảy mầm, ra lá, thân cây, đốt cây, đạt đến sự tăng trưởng, nảy nở, sung mãn, tạo ra sữa, và cho ra bông lúa trĩu nặng vô số hạt lúa; cũng vậy, niềm tin (saddhā) này, khi đã bám rễ trong dòng tâm thức (cittasantāna), đạt đến sự tăng trưởng, nảy nở, sung mãn nhờ Giới thanh tịnh (sīla-visuddhi), Tâm thanh tịnh (citta-visuddhi), Kiến thanh tịnh (diṭṭhi-visuddhi), Đoạn nghi thanh tịnh (kaṅkhāvitaraṇa-visuddhi), Đạo phi đạo tri kiến thanh tịnh (maggāmaggañāṇadassana-visuddhi), Đạo tri kiến thanh tịnh (paṭipadāñāṇadassana-visuddhi), tạo ra sữa tri kiến thanh tịnh (ñāṇadassana-visuddhi), và cho ra quả A-la-hán (arahattaphala) trĩu nặng vô số Tứ Tuệ Phân Tích (paṭisambhidā) và Lục Thông (abhiññā).
Tenāha bhagavā – ‘‘saddhā bīja’’nti.
Therefore, the Blessed One said: "Saddhā is the seed."
Vì thế, Đức Thế Tôn đã nói: “Niềm tin (saddhā) là hạt giống (bīja).”
Tapati akusale dhamme kāyañcāti tapo; indriyasaṃvaravīriyadhutaṅgadukkarakārikānaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
Tapo is that which burns unwholesome states and disciplines the body; this is a designation for sense-restraint, effort, dhutaṅga practices, and difficult ascetic practices.
Tapo là sự nung đốt các pháp bất thiện và thân; đây là tên gọi của sự phòng hộ căn (indriyasaṃvara), tinh tấn (vīriya), hạnh đầu đà (dhutaṅga) và các hành động khó thực hiện (dukkarakārikā).
Idha pana indriyasaṃvaro adhippeto.
Here, however, sense-restraint is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến sự phòng hộ căn (indriyasaṃvara).
Vuṭṭhīti vassavuṭṭhivātavuṭṭhītiādinā anekavidhā.
Vuṭṭhi (rain) is of many kinds, such as rainfall and wind-fall.
Vuṭṭhi có nhiều loại, như mưa (vassavuṭṭhi) và gió (vātavuṭṭhi).
Idha vassavuṭṭhi adhippetā.
Here, rainfall is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến mưa (vassavuṭṭhi).
Yathā hi brāhmaṇassa vassavuṭṭhisamanuggahitaṃ bījaṃ bījamūlakañca sassaṃ viruhati na milāyati nipphattiṃ gacchati, evaṃ bhagavato indriyasaṃvarasamanuggahitā saddhā saddhāmūlā ca sīlādayo dhammā viruhanti na milāyanti nipphattiṃ gacchanti.
Just as the brahmin's seed and the crops originating from the seed, aided by rainfall, grow, do not wither, and reach completion; so too, the Buddha's saddhā and the states beginning with sīla, originating from saddhā, aided by sense-restraint, grow, do not wither, and reach completion.
Giống như hạt giống và cây trồng có gốc từ hạt giống của Bà-la-môn, được mưa tưới tẩm, sẽ nảy mầm, không héo úa và đạt đến thành quả; cũng vậy, niềm tin (saddhā) của Đức Thế Tôn, được sự phòng hộ căn (indriyasaṃvara) hỗ trợ, và các pháp như giới (sīla) có gốc từ niềm tin (saddhā) sẽ nảy mầm, không héo úa và đạt đến thành quả.
Tenāha – ‘‘tapo vuṭṭhī’’ti.
Therefore, it is said: "Tapo is the rain."
Vì thế, Ngài nói: “ Tapo là mưa (vuṭṭhi).”
‘‘Paññā me’’ti ettha ca vutto me-saddo imesupi padesu yojetabbo ‘‘saddhā me bījaṃ, tapo me vuṭṭhī’’ti.
And in "Paññā me" (wisdom is mine), this word "me" should be applied to these other clauses as well: "Saddhā is my seed, tapo is my rain."
Ở đây, từ “me” (của tôi) trong “paññā me” (trí tuệ của tôi) cũng nên được áp dụng vào các từ ngữ này: “saddhā me bījaṃ” (niềm tin của tôi là hạt giống), “tapo me vuṭṭhī” (sự khổ hạnh của tôi là mưa).
Tena kiṃ dīpeti?
What does this reveal?
Điều đó biểu thị điều gì?
Yathā, brāhmaṇa, tayā vapite bīje sace vuṭṭhi atthi, sādhu, no ce atthi, udakampi dātabbaṃ hoti, tathā mayā hiri-īse paññāyuganaṅgale manoyottena ekābaddhe kate vīriyabalibadde yojetvā satipācanena vijjhitvā attano cittasantānakhette saddhābīje vapite vuṭṭhi-abhāvo nāma natthi.
"Brahmin, if there is rain for the seed you sow, that is good; if not, water must be given. Similarly, for me, when modesty (hiri) and conscience (ottappa) are made into a plow-shaft and beam respectively, and wisdom is made into the yoke and plow, and they are bound together by the mind-yoke, and yoked with the oxen of effort, and pierced with the goad of mindfulness, and the seed of saddhā is sown in the field of my mind-stream, there is never an absence of rain (tapo).
Này Bà-la-môn, giống như khi ông gieo hạt, nếu có mưa thì tốt, nếu không có thì cũng phải tưới nước; cũng vậy, khi tôi đã đặt sự hổ thẹn (hiri) làm ách (īsā), trí tuệ (paññā) làm cày (yuganaṅgala), buộc chặt bằng dây buộc tâm (manoyotta), rồi dùng hai con bò tinh tấn (vīriya) kéo cày, dùng roi chăn bò chánh niệm (satipācana) thúc đẩy, gieo hạt giống niềm tin (saddhā) vào ruộng tâm thức của mình, thì không bao giờ thiếu mưa.
Ayaṃ pana me satataṃ samitaṃ tapo vuṭṭhīti.
This practice of austerity (tapo) is my constant and continuous rain."
Mà sự khổ hạnh (tapo) này của tôi là cơn mưa liên tục và không ngừng.
Pajānāti etāya puggalo, sayaṃ vā pajānātīti paññā, sā kāmāvacarādibhedato anekavidhā.
Paññā (wisdom) is that by which a person knows, or that by which one knows for oneself; it is of many kinds according to divisions such as the kāma-bhūmi.
Trí tuệ (paññā) là cái mà nhờ đó người ta hiểu biết, hoặc tự mình hiểu biết; nó có nhiều loại khác nhau như trí tuệ thuộc cõi dục (kāmāvacara), v.v.
Idha pana saha vipassanāya maggapaññā adhippetā.
Here, however, the path-wisdom together with vipassanā is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến trí tuệ đạo (maggapaññā) cùng với tuệ quán (vipassanā).
Yuganaṅgalanti yugañca naṅgalañca.
Yuganaṅgalaṃ means both yoke and plow.
Yuganaṅgala là ách (yuga) và cày (naṅgala).
Yathā hi brāhmaṇassa yuganaṅgalaṃ, evaṃ bhagavato duvidhāpi paññā.
Just as the brahmin has a yoke and plow, so the Buddha has both kinds of wisdom.
Giống như Bà-la-môn có ách và cày, thì Đức Thế Tôn cũng có hai loại trí tuệ (paññā).
Tattha yathā yugaṃ īsāya upanissayaṃ hoti, purato hoti, īsābaddhaṃ hoti, yottānaṃ nissayaṃ hoti, balibaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, evaṃ paññā hiripamukhānaṃ dhammānaṃ upanissayā hoti.
Therein, just as the yoke is dependent on the plow-shaft, is in front, is bound to the plow-shaft, is the support for the ropes, and maintains the oxen's unified movement, so too, wisdom is the support for virtues such as modesty (hiri).
Trong đó, giống như ách (yuga) là chỗ dựa cho cán cày (īsā), ở phía trước, được buộc vào cán cày (īsā), là chỗ dựa cho dây buộc (yotta), giữ cho hai con bò cùng đi; cũng vậy, trí tuệ (paññā) là chỗ dựa cho các pháp như hổ thẹn (hiri) đứng đầu.
Yathāha – ‘‘paññuttarā sabbe kusalā dhammā’’ti (a. ni. 8.83) ca, ‘‘paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakāna’’nti (jā. 2.17.81) ca.
As it is said: "All wholesome states are supreme in wisdom" and "The virtuous say that wisdom is supreme, like the moon, the king of stars, among the constellations."
Như đã nói: “Tất cả các pháp thiện (kusala dhamma) đều có trí tuệ (paññā) là tối thượng” và “Những bậc thiện trí nói rằng trí tuệ (paññā) là tối thượng, giống như vua các vì sao (mặt trăng) giữa các vì sao.”
Kusalānaṃ dhammānaṃ pubbaṅgamaṭṭhena purato ca hoti.
And it is foremost in the sense of being the precursor of wholesome states.
Và nó đi trước các pháp thiện (kusala dhamma) theo nghĩa là đi đầu.
Yathāha – ‘‘sīlaṃ hirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavantī’’ti.
As it is said: "Sīla, hiri, and the Dhamma of the good, these accompany the wise."
Như đã nói: “Giới (sīla), hổ thẹn (hirī) và pháp của bậc thiện trí (sataṃ dhamma) là những gì luôn đi kèm với người có trí tuệ (paññāvato).”
Hirivippayogena anuppattito īsābaddhā hoti, manosaṅkhātassa samādhiyottassa nissayapaccayato yottānaṃ nissayo hoti, accāraddhātilīnabhāvapaṭisedhanato vīriyabalibaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti.
Because it cannot be attained without the absence of moral shame, the yoke-pole (moral shame) is connected. Due to being a supporting condition for the concentration, which is called "mind" (mano), it is the support for the ropes. Because it prevents excessive exertion and sluggishness, it maintains the going together of the oxen of energy.
Nó được buộc vào cán cày (īsā) vì không thể phát sinh nếu thiếu hổ thẹn (hiri), là chỗ dựa cho dây buộc (yotta) vì là nhân duyên hỗ trợ cho dây buộc định (samādhiyotta) được gọi là tâm (mano), giữ cho hai con bò tinh tấn (vīriya) cùng đi vì ngăn chặn trạng thái quá hăng hái hoặc quá chùng xuống.
Yathā ca naṅgalaṃ phālayuttaṃ kasanakāle pathavighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni padāleti, evaṃ satiyuttā paññā vipassanākāle dhammānaṃ santatisamūhakiccārammaṇaghanaṃ bhindati, sabbakilesamūlasantānakāni padāleti.
Just as a plough, equipped with a ploughshare, at the time of ploughing, breaks up the dense mass of earth and cuts through root-systems, so too, wisdom accompanied by mindfulness, at the time of insight meditation, breaks up the dense mass of phenomena, which is a collection of continuous functions and objects, and cuts through all root-systems of defilements.
Và giống như cái cày (naṅgala) có lưỡi cày, khi cày sẽ phá vỡ khối đất cứng, cắt đứt các rễ cây; cũng vậy, trí tuệ (paññā) có chánh niệm (sati) tương ưng, khi thực hành tuệ quán (vipassanā) sẽ phá vỡ khối tập hợp, công việc, đối tượng của các pháp, cắt đứt tất cả các gốc rễ phiền não (kilesa).
Sā ca kho lokuttarāva itarā pana lokiyāpi siyā.
And that (wisdom) is supramundane (lokuttarā), whereas the other (wisdom) may be mundane (lokiyā).
Và trí tuệ đó chính là siêu thế (lokuttara), còn các loại khác có thể là thế gian (lokiya).
Tenāha – ‘‘paññā me yuganaṅgala’’nti.
Therefore, it is said: ‘‘Wisdom is my yoke and plough.’’
Vì thế, Ngài nói: “Trí tuệ (paññā) của tôi là ách và cày (yuganaṅgala).”
Hirīyati etāya puggalo, sayaṃ vā hirīyati akusalappavattiṃ jigucchatīti hirī.
A person feels ashamed through it, or one feels ashamed oneself, abhorring the arising of unwholesome deeds—thus it is moral shame (hirī).
Hổ thẹn (Hirī) là cái mà nhờ đó người ta cảm thấy hổ thẹn, hoặc tự mình hổ thẹn, ghê tởm hành vi bất thiện (akusalappavatti).
Taggahaṇena sahacaraṇabhāvato ottappaṃ gahitaṃyeva hoti.
By its apprehension, moral dread (ottappa) is also understood as it is found in association.
Bằng cách bao gồm nó, sự sợ hãi tội lỗi (ottappa) cũng được bao gồm vì tính chất đồng hành.
Īsāti yuganaṅgalasandhārikā dāruyaṭṭhi.
Īsā refers to the wooden shaft that holds the yoke and plough together.
Īsā là cán gỗ nối ách và cày.
Yathā hi brāhmaṇassa īsā yuganaṅgalaṃ sandhāreti, evaṃ bhagavatopi hirī lokiyalokuttarapaññāsaṅkhātaṃ yuganaṅgalaṃ sandhāreti hiriyā asati paññāya abhāvato.
Just as the brahmin's īsā holds the yoke and plough together, so too, the Blessed One's moral shame holds together the yoke and plough, which are called mundane and supramundane wisdom, because without moral shame, there is no wisdom.
Giống như cán cày (īsā) của Bà-la-môn nối ách và cày, thì hổ thẹn (hiri) của Đức Thế Tôn cũng nối ách và cày là trí tuệ (paññā) thế gian và siêu thế, vì nếu không có hổ thẹn (hiri) thì không có trí tuệ (paññā).
Yathā ca īsāpaṭibaddhaṃ yuganaṅgalaṃ kiccakaraṃ hoti acalaṃ asithilaṃ, evaṃ hiripaṭibaddhā ca paññā kiccakārī hoti acalā asithilā abbokiṇṇā ahirikena.
And just as the yoke and plough attached to the īsā are functional, steady, and firm, so too, wisdom attached to moral shame is functional, steady, firm, and unmixed with shamelessness.
Và giống như ách và cày được gắn với cán cày (īsā) thì có thể thực hiện công việc, vững chắc và không lỏng lẻo; cũng vậy, trí tuệ (paññā) được gắn với hổ thẹn (hiri) thì có thể thực hiện công việc, vững chắc, không lỏng lẻo, không bị gián đoạn bởi sự vô hổ thẹn.
Tenāha ‘‘hirī īsā’’ti.
Therefore, it is said: ‘‘Moral shame is the īsā.’’
Vì thế, Ngài nói: “Hổ thẹn (hirī) là cán cày (īsā).”
Munātīti mano, cittassetaṃ adhivacanaṃ.
It thinks, therefore it is mind (mano); this is a designation for consciousness.
Mano là cái biết; đây là tên gọi của tâm (citta).
Idha pana manosīsena taṃsampayutto samādhi adhippeto.
Here, however, concentration associated with that (mind) is intended under the heading of mind.
Ở đây, ý muốn nói đến định (samādhi) tương ưng với tâm (mano) làm chủ.
Yottanti rajjubandhanaṃ.
Yottam refers to the rope-binding.
Yotta có nghĩa là dây buộc.
Taṃ tividhaṃ īsāya saha yugassa bandhanaṃ, yugena saha balibaddānaṃ bandhanaṃ, sārathinā saha balibaddānaṃ bandhananti.
This is threefold: the binding of the yoke with the īsā, the binding of the oxen with the yoke, and the binding of the oxen with the ploughman.
Nó có ba loại: dây buộc ách với cán cày, dây buộc bò với ách, và dây buộc bò với người cày.
Tattha yathā brāhmaṇassa yottaṃ īsāyugabalibadde ekābaddhe katvā sakakicce paṭipādeti, evaṃ bhagavato samādhi sabbeva te hiripaññāvīriyadhamme ekārammaṇe avikkhepabhāvena bandhitvā sakakicce paṭipādeti.
Therein, just as the brahmin's rope binds the īsā, yoke, and oxen together and makes them perform their respective tasks, so too, the Blessed One's concentration binds all those qualities of moral shame, wisdom, and energy to a single object (Nibbana) through non-distraction and makes them perform their respective tasks.
Ở đây, như dây buộc của người Bà-la-môn, sau khi buộc cán cày, ách và bò thành một thể thống nhất, thực hiện công việc của mình; cũng vậy, chánh định của Thế Tôn, sau khi buộc tất cả các pháp hổ thẹn (hiri), trí tuệ (paññā) và tinh tấn (vīriya) đó vào một đối tượng duy nhất bằng trạng thái không phân tán, thực hiện công việc của mình.
Tenāha – ‘‘mano yotta’’nti.
Therefore, it is said: ‘‘Mind is the yottam.’’
Vì vậy Ngài nói: “ý là dây buộc.”
Sarati etāya cirakatādimatthaṃ puggalo, sayaṃ vā saratīti sati, sā asammussanalakkhaṇā.
A person remembers a long-past matter by it, or remembers it oneself—thus it is mindfulness (sati); its characteristic is non-forgetfulness.
Người ta nhớ những điều đã làm từ lâu bằng nó, hoặc tự nó nhớ, nên gọi là sati (niệm); đặc tính của nó là không quên.
Phāletīti phālo.
It splits, therefore it is the ploughshare (phālo).
Nó xé toạc, nên gọi là phālo (lưỡi cày).
Pājeti etenāti pājanaṃ.
One drives with it, therefore it is the goad (pājanaṃ).
Người ta dùng nó để thúc đẩy, nên gọi là pājanaṃ (roi thúc).
Taṃ idha ‘‘pācana’’nti vuccati, patodassetaṃ adhivacanaṃ.
Here, it is called ‘‘pācana’’; this is a designation for the goad.
Ở đây, nó được gọi là “pācana”, đây là tên gọi khác của roi thúc.
Phālo ca pācanañca phālapācanaṃ.
The ploughshare and the goad are phālapācanaṃ.
Lưỡi cày và roi thúc là phālapācanaṃ.
Yathā hi brāhmaṇassa phālapācanaṃ, evaṃ bhagavato vipassanāyuttā maggayuttā ca sati.
Just as the brahmin has a ploughshare and goad, so too, the Blessed One has mindfulness associated with insight and mindfulness associated with the path.
Như lưỡi cày và roi thúc của người Bà-la-môn, cũng vậy, niệm của Thế Tôn là niệm gắn liền với tuệ quán (vipassanā) và niệm gắn liền với đạo (magga).
Tattha yathā phālo naṅgalamanurakkhati, purato cassa gacchati, evaṃ sati kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamānā ārammaṇe vā upaṭṭhāpayamānā paññānaṅgalaṃ rakkhati, tathā hi ‘‘satārakkhena cetasā viharatī’’tiādīsu (a. ni. 10.20) ‘‘ārakkhā’’ti vuttā.
Therein, just as the ploughshare protects the plough and goes before it, so too, mindfulness protects the plough of wisdom by searching for the movements of wholesome qualities or by establishing them in the object. Thus, in phrases like ‘‘one dwells with a mind protected by mindfulness,’’ mindfulness is spoken of as ‘‘protection.’’
Ở đây, như lưỡi cày bảo vệ cái cày và đi trước nó, cũng vậy, niệm bảo vệ cái cày trí tuệ (paññā-naṅgalaṃ) bằng cách tìm kiếm sự vận hành của các pháp thiện (kusala-dhammā) hoặc thiết lập chúng trên đối tượng, như đã nói trong các đoạn như “với tâm được bảo vệ bởi niệm” (a. ni. 10.20), niệm được gọi là “sự bảo vệ” (ārakkhā).
Asammussanavasena cassa purato hoti.
And by way of non-forgetfulness, it is before it.
Và nó đi trước trí tuệ bằng cách không quên.
Satiparicite hi dhamme paññā pajānāti, no sammuṭṭhe.
For wisdom comprehends phenomena that are familiar through mindfulness, not those that are forgotten.
Thật vậy, trí tuệ nhận biết các pháp đã được niệm làm quen, chứ không phải các pháp đã bị quên lãng.
Yathā ca pācanaṃ balibaddānaṃ vijjhanabhayaṃ dassentaṃ saṃsīdanaṃ na deti, uppathagamanañca vāreti, evaṃ sati vīriyabalibaddānaṃ apāyabhayaṃ dassentī kosajjasaṃsīdanaṃ na deti, kāmaguṇasaṅkhāte agocare cāraṃ nivāretvā kammaṭṭhāne niyojentī uppathagamanañca vāreti.
And just as the goad, by showing the fear of being pierced, prevents the oxen from slacking and stops them from going off the path, so too, mindfulness, by showing the fear of the lower realms to the oxen of energy, prevents the slackness of idleness. By restraining them from wandering in improper pastures, which are the sense-pleasures, and by engaging them in meditation, it prevents them from going off the path.
Và như roi thúc, bằng cách cho thấy nỗi sợ bị đâm vào bò, không cho chúng chùn bước, và ngăn cản chúng đi lạc đường; cũng vậy, niệm, bằng cách cho thấy nỗi sợ khổ cảnh (apāya) đối với những con bò tinh tấn (vīriya-balibadda), không cho chúng chùn bước vì lười biếng, và ngăn cản chúng đi lạc đường bằng cách ngăn chúng lang thang trong những đối tượng không thích hợp được gọi là dục lạc (kāmaguṇa) và đặt chúng vào đề mục thiền định (kammaṭṭhāna).
Tenāha – ‘‘sati me phālapācana’’nti.
Therefore, it is said: ‘‘Mindfulness is my ploughshare and goad.’’
Vì vậy Ngài nói: “Niệm là lưỡi cày và roi thúc của Ta.”
78. Kāyaguttoti tividhena kāyasucaritena gutto.
Kāyagutto means protected by the threefold good conduct of body.
78. Kāyagutto có nghĩa là được bảo vệ bởi ba loại thân thiện hạnh (kāya-sucarita).
Vacīguttoti catubbidhena vacīsucaritena gutto.
Vacīgutto means protected by the fourfold good conduct of speech.
Vacīgutto có nghĩa là được bảo vệ bởi bốn loại khẩu thiện hạnh (vacī-sucarita).
Ettāvatā pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttaṃ.
By this much, the moral precept of restraint according to the Pātimokkha is taught.
Đến đây, giới luật phòng hộ Ba-la-đề-mộc-xoa (pātimokkha-saṃvara-sīla) đã được nói đến.
Āhāre udare yatoti ettha āhāramukhena sabbapaccayānaṃ saṅgahitattā catubbidhepi paccaye yato saṃyato nirupakkilesoti attho.
In āhāre udare yato, since all requisites are included through the medium of food, the meaning is that one is restrained and free from defilements with respect to all four kinds of requisites.
Trong cụm từ āhāre udare yato, do tất cả các vật dụng đều được bao gồm thông qua thức ăn, nên ý nghĩa là người đó đã tự chế ngự, không còn phiền não, đối với cả bốn loại vật dụng.
Iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ vuttaṃ.
By this, the moral precept of purity of livelihood is taught.
Qua điều này, giới luật thanh tịnh về phương tiện sinh sống (ājīva-pārisuddhi-sīla) đã được nói đến.
Udare yatoti udare yato saṃyato mitabhojī, āhāre mattaññūti vuttaṃ hoti.
Udare yato means that one is restrained in the stomach, eating moderately; it means that one knows the measure in food.
Udare yato có nghĩa là người đó tự chế ngự dạ dày, ăn uống có chừng mực, tức là biết đủ về thức ăn.
Iminā bhojane mattaññutāmukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ vuttaṃ.
By this, through the medium of moderation in eating, the moral precept of using requisites wisely is taught.
Qua điều này, giới luật thọ dụng vật dụng (paccaya-paṭisevana-sīla) đã được nói đến thông qua việc biết đủ trong bữa ăn.
Tena kiṃ dīpeti?
What does this illustrate?
Vậy điều này ám chỉ điều gì?
Yathā tvaṃ, brāhmaṇa, bījaṃ vapitvā sassaparipālanatthaṃ kaṇṭakavatiṃ vā rukkhavatiṃ vā pākāraparikkhepaṃ vā karosi, tena te gomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā sassaṃ na vilumpanti, evamahampi saddhābījaṃ vapitvā nānappakārakusalasassaparipālanatthaṃ kāyavacīāhāraguttimayaṃ tividhaparikkhepaṃ karomi.
‘‘Just as you, brahmin, having sown seeds, create a fence of thorns or trees, or a wall enclosure, to protect your crops, and because of this, herds of cattle, buffalo, and deer, being unable to enter, do not destroy your crops. In the same way, I too, having sown the seed of faith, create a threefold enclosure of bodily, verbal, and alimentary restraint to protect the various kinds of wholesome crops.
Này Bà-la-môn, như ông gieo hạt giống và làm hàng rào gai, hàng rào cây, hoặc hàng rào tường để bảo vệ mùa màng, nhờ đó đàn bò, trâu, hươu không thể vào và không phá hoại mùa màng; cũng vậy, Ta gieo hạt giống niềm tin (saddhā-bīja) và làm ba loại hàng rào bảo vệ thân, khẩu, và thức ăn để bảo vệ mùa màng thiện pháp đa dạng.
Tena me rāgādiakusaladhammagomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā nānappakārakusalasassaṃ na vilumpantīti.
Because of this, herds of unwholesome qualities like lust, which are like cattle, buffalo, and deer, being unable to enter, do not destroy my various wholesome crops.’’
Nhờ đó, đàn bò, trâu, hươu là các pháp bất thiện như tham ái (rāga) không thể vào và không phá hoại mùa màng thiện pháp đa dạng của Ta.
Saccaṃ karomi niddānanti ettha dvīhi dvārehi avisaṃvādanaṃ saccaṃ.
In saccaṃ karomi niddānaṃ, saccaṃ means non-deception through two gates (of body and speech).
Trong cụm từ Saccaṃ karomi niddānaṃ, saccaṃ là sự không sai lệch qua hai cửa.
Niddānanti chedanaṃ lunanaṃ uppāṭanaṃ, karaṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ veditabbaṃ.
Niddānaṃ means cutting, reaping, uprooting; and this should be understood as a word used in the sense of an instrument.
Niddānaṃ là sự cắt, gặt, nhổ; và nên hiểu đây là một từ ngữ chỉ sự sử dụng trong ý nghĩa của việc làm.
Ayañhi ettha attho ‘‘saccena karomi niddāna’’nti.
The meaning here is, ‘‘I perform the cutting by truth.’’
Thật vậy, ý nghĩa ở đây là “Ta làm sự cắt nhổ bằng sự thật” (saccena karomi niddānaṃ).
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Điều gì được nói đến?
Yathā tvaṃ bāhiraṃ kasiṃ kasitvā sassadūsakānaṃ tiṇānaṃ hatthena vā asitena vā niddānaṃ karosi; evamahampi ajjhattikaṃ kasiṃ kasitvā kusalasassadūsakānaṃ visaṃvādanatiṇānaṃ saccena niddānaṃ karomi.
‘‘Just as you cultivate external farming and, with your hand or a sickle, cut the weeds that spoil the crops, so too, I cultivate internal farming and, by truth, cut the weeds of deceit that spoil the wholesome crops.’’
Như ông cày ruộng bên ngoài và cắt nhổ cỏ dại phá hoại mùa màng bằng tay hoặc bằng liềm; cũng vậy, Ta cày ruộng bên trong và cắt nhổ cỏ dại của sự sai lệch phá hoại mùa màng thiện pháp bằng sự thật.
Ñāṇasaccaṃ vā ettha saccanti veditabbaṃ, yaṃ taṃ yathābhūtañāṇanti vuccati.
Or here, knowledge-truth should be understood as truth, which is called knowledge of things as they are.
Hoặc, ở đây, saccaṃ nên được hiểu là trí tuệ chân thật (ñāṇa-saccaṃ), tức là trí tuệ như thật (yathābhūta-ñāṇa).
Tena attasaññādīnaṃ tiṇānaṃ niddānaṃ karomīti evaṃ yojetabbaṃ.
By this, it should be connected thus: ‘‘I perform the cutting of the weeds of self-perception and so on.’’
Khi đó, nên kết hợp ý nghĩa là “Ta cắt nhổ cỏ dại của ngã tưởng (atta-saññā) và các phiền não khác.”
Atha vā niddānanti chedakaṃ lāvakaṃ, uppāṭakanti attho.
Alternatively, niddānaṃ means a cutter, a reaper, an uprooter.
Hoặc, niddānaṃ có nghĩa là người cắt, người gặt, người nhổ.
Evaṃ sante yathā tvaṃ dāsaṃ vā kammakaraṃ vā niddānaṃ karosi, ‘‘niddehi tiṇānī’’ti tiṇānaṃ chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakaṃ karosi; evamahaṃ saccaṃ karomīti upayogavacaneneva vattuṃ yujjati.
In this case, just as you make a slave or a worker a cutter, a reaper, an uprooter of weeds by saying, ‘‘Cut the weeds!’’ so too, it is appropriate to say, ‘‘I make truth,’’ using the instrumental case.
Trong trường hợp này, như ông sai một người nô lệ hoặc một người làm công cắt nhổ cỏ dại, tức là ông sai họ cắt, gặt, nhổ cỏ dại; cũng vậy, việc nói “Ta làm sự thật” (saccaṃ karomi) bằng cách sử dụng từ ngữ chỉ sự sử dụng là hợp lý.
Atha vā saccanti diṭṭhisaccaṃ.
Alternatively, sacca means conventional truth.
Hoặc, saccaṃ là sự thật được thấy (diṭṭhi-saccaṃ).
Tamahaṃ niddānaṃ karomi, chinditabbaṃ lunitabbaṃ uppāṭetabbaṃ karomīti evampi upayogavacaneneva vattuṃ yujjati.
‘‘I make that to be cut, to be reaped, to be uprooted,’’ thus it is appropriate to say, using the instrumental case.
Ta làm cho sự thật đó bị cắt, bị gặt, bị nhổ; việc nói như vậy bằng cách sử dụng từ ngữ chỉ sự sử dụng cũng là hợp lý.
Soraccaṃ me pamocananti ettha yaṃ taṃ ‘‘kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo’’ti, evaṃ sīlameva ‘‘soracca’’nti vuttaṃ, na taṃ idha adhippetaṃ, vuttameva etaṃ ‘‘kāyagutto’’tiādinā nayena, arahattaphalaṃ pana adhippetaṃ.
In Soraccaṃ me pamocanaṃ, the moral conduct which is called ‘‘soracca’’ as ‘‘non-transgression by body, non-transgression by speech’’ is not intended here, for this has already been stated by the method beginning with ‘‘protected in body.’’ Instead, the fruit of arahantship is intended.
Trong cụm từ Soraccaṃ me pamocanaṃ, cái được gọi là “sự không vi phạm về thân, sự không vi phạm về lời nói” – tức là giới luật được gọi là soraccaṃ (hiền lành) – không phải là điều được ám chỉ ở đây, vì điều đó đã được nói đến theo cách “kāyagutto” (thân được bảo vệ) và các cách khác. Thay vào đó, quả A-la-hán (arahatta-phala) mới là điều được ám chỉ.
Tampi hi sundare nibbāne ratabhāvato ‘‘soracca’’nti vuccati.
For that too is called ‘‘soracca’’ because of its delight in the beautiful Nibbana.
Quả vị đó cũng được gọi là soraccaṃ vì nó là sự an lạc trong Niết-bàn cao quý.
Pamocananti yoggavissajjanaṃ.
Pamocanaṃ means release from the yoke.
Pamocanaṃ là sự giải thoát khỏi gông ách.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Điều gì được nói đến?
Yathā tava pamocanaṃ punapi sāyanhe vā dutiyadivase vā anāgatasaṃvacchare vā yojetabbato appamocanameva hoti, na mama evaṃ.
‘‘Just as your release (from work) is not a true release, as you will have to yoke again in the evening, or on the next day, or in the coming year, it is not so for me.
Như sự giải thoát của ông thực ra không phải là giải thoát, vì nó sẽ phải được buộc lại vào buổi chiều, hoặc ngày hôm sau, hoặc năm tới, Ta không như vậy.
Na hi mama antarā mocanaṃ nāma atthi.
Indeed, there is no such thing as an interim release for me.
Thật vậy, không có sự giải thoát tạm thời nào cho Ta.
Ahañhi dīpaṅkaradasabalakālato pabhuti paññānaṅgale vīriyabalibadde yojetvā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca mahākasiṃ kasanto tāva na muñciṃ, yāva na sammāsambodhiṃ abhisambujjhi.
For I, having yoked the oxen of energy to the plough of wisdom since the time of Dīpaṅkara, the Ten-Powered One, cultivated this great farming for four incalculable aeons and one hundred thousand kappas, and did not release until I attained perfect Enlightenment.
Ta đã không giải thoát kể từ thời Đức Phật Nhiên Đăng (Dīpaṅkara Dasabala), khi Ta đã buộc những con bò tinh tấn (vīriya-balibadda) vào cái cày trí tuệ (paññā-naṅgala), và đã cày một cánh đồng lớn trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, cho đến khi Ta đạt được Chánh Đẳng Giác.
Yadā ca me sabbaṃ taṃ kālaṃ khepetvā bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinnassa sabbaguṇaparivāraṃ arahattaphalaṃ udapādi, tadā mayā taṃ sabbussukkapaṭippassaddhippattiyā pamuttaṃ, na dāni puna yojetabbaṃ bhavissatīti.
And when I, having completed all that period, and seated on the invincible seat at the root of the Bodhi tree, attained the fruit of Arahantship, surrounded by all good qualities, then by me, having attained the cessation of all striving, it was released, and would not need to be harnessed again.
Và khi Ta đã hoàn thành tất cả thời gian đó, và khi Ta ngồi trên Bồ-đoàn bất bại dưới gốc cây Bồ-đề, quả A-la-hán, được bao quanh bởi tất cả các đức tính, đã phát sinh trong Ta, khi đó Ta đã giải thoát khỏi tất cả mọi nỗ lực và đạt đến sự an tịnh, và sẽ không bao giờ phải buộc lại nữa.
Etamatthaṃ sandhāyāha bhagavā – ‘‘soraccaṃ me pamocana’’nti.
Referring to this meaning, the Bhagavā said: "Restraint (soraccaṃ) is my release."
Với ý nghĩa đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Sự hiền lành là sự giải thoát của Ta.”
79. Vīriyaṃ me dhuradhorayhanti ettha vīriyanti ‘‘kāyiko vā, cetasiko vā vīriyārambho’’tiādinā nayena vuttapadhānaṃ.
79. In "Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ" (Energy is my draught animal), "vīriyaṃ" (energy) is the main effort, described as "either physical or mental exertion," and so on.
79. Trong cụm từ Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, vīriyaṃ là sự tinh tấn (padhāna) đã được nói đến theo cách “sự nỗ lực tinh tấn về thân hoặc về tâm” và các cách khác.
Dhurāyaṃ dhorayhaṃ dhuradhorayhaṃ, dhuraṃ vahatīti attho.
"Dhurāyaṃ dhorayhaṃ" means "a burden-bearer for the pole," meaning it carries the burden.
Dhuradhorayhaṃ là sự gánh vác gánh nặng, có nghĩa là gánh vác gánh nặng.
Yathā hi brāhmaṇassa dhurāyaṃ dhorayhākaḍḍhitaṃ naṅgalaṃ bhūmighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni ca padāleti, evaṃ bhagavato vīriyākaḍḍhitaṃ paññānaṅgalaṃ yathāvuttaṃ ghanaṃ bhindati, kilesasantānakāni ca padāleti.
Just as a plough drawn by the Brahmin’s draught animals breaks through the hard soil and tears up the roots, so too, the plough of wisdom, drawn by the Bhagavā's energy, breaks through the aforementioned hardness (of defilements) and tears up the roots of defilements.
Thật vậy, như cái cày được kéo bởi con bò gánh nặng của người Bà-la-môn phá vỡ khối đất cứng và cắt đứt rễ cây, cũng vậy, cái cày trí tuệ được kéo bởi tinh tấn của Thế Tôn phá vỡ khối phiền não đã nói và cắt đứt rễ phiền não.
Tenāha – ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti.
Therefore, it is said: "Energy is my draught animal."
Vì vậy Ngài nói: “Tinh tấn là con bò gánh nặng của Ta.”
Atha vā purimadhuraṃ vahantā dhurā, mūladhuraṃ vahantā dhorayhā; dhurā ca dhorayhā ca dhuradhorayhā.
Alternatively, "dhurā" are the front-yoked oxen, and "dhorayhā" are the root-yoked oxen; "dhurā ca dhorayhā ca" refers to both the front-yoked and root-yoked oxen.
Hoặc, những con bò kéo ách trước là dhurā, những con bò kéo ách gốc là dhorayhā; dhurā và dhorayhā là dhuradhorayhā.
Tattha yathā brāhmaṇassa ekamekasmiṃ naṅgale catubalibaddappabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannānuppannatiṇamūlaghātaṃ sassasampattiñca sādheti, evaṃ bhagavato catusammappadhānavīriyappabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannānuppannākusalamūlaghātaṃ kusalasampattiñca sādheti.
Just as the Brahmin's four oxen, serving as both front and root draught animals for each plough, by carrying the burden, destroy the roots of both existing and non-existing weeds and bring about a good harvest, so too, the Bhagavā's fourfold right efforts (sammappadhāna), serving as both front and root draught animals, by carrying the burden, destroy the roots of both existing and non-existing unwholesome states and bring about a good harvest of wholesome states.
Ở đây, như con bò gánh nặng của người Bà-la-môn, gồm bốn con bò đực trong mỗi cái cày, gánh vác gánh nặng và tiêu diệt tận gốc cỏ dại đã mọc và chưa mọc, đồng thời mang lại sự thịnh vượng cho mùa màng; cũng vậy, con bò gánh nặng của Thế Tôn, gồm bốn loại tinh tấn chánh cần (catusammappadhāna-vīriya), gánh vác gánh nặng và tiêu diệt tận gốc các pháp bất thiện đã phát sinh và chưa phát sinh, đồng thời mang lại sự thịnh vượng cho các pháp thiện.
Tenāha – ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti.
Therefore, it is said: "Energy is my draught animal."
Vì vậy Ngài nói: “Tinh tấn là con bò gánh nặng của Ta.”
Evaṃ vāhiyamānañca gacchati anivattantaṃ.
And being carried thus, it goes without turning back.
Và khi được kéo như vậy, nó gacchati anivattantaṃ (đi mà không quay trở lại).
Yathā tava naṅgalaṃ vahantaṃ dhuradhorayhaṃ khettakoṭiṃ patvā puna nivattati, evaṃ anivattantaṃ dīpaṅkarakālato pabhuti gacchateva.
Just as your draught animal, carrying the plough, reaches the edge of the field and then turns back, my (spiritual journey) does not turn back; it has been going forth since the time of Dīpaṅkara Buddha.
Như con bò gánh nặng của ông kéo cái cày đến cuối ruộng rồi quay trở lại, thì con bò của Ta không quay trở lại như vậy, nó cứ đi mãi kể từ thời Đức Phật Nhiên Đăng.
Yasmā vā tena tena maggena pahīnā kilesā punappunaṃ pahātabbā na honti, yathā tava naṅgalena chinnāni tiṇāni punapi aparasmiṃ samaye chinditabbāni honti, tasmāpi etaṃ paṭhamamaggavasena diṭṭhekaṭṭhe kilese, dutiyavasena oḷārike, tatiyavasena anusahagate kilese, catutthavasena sabbakilese pajahantaṃ gacchati anivattantaṃ.
And because the defilements abandoned by this path or that path do not have to be abandoned again and again, unlike the weeds cut by your plough which have to be cut again at another time, therefore, this (path), abandoning defilements in their visible gross form by the first path, gross defilements by the second path, defilements accompanied by latent tendencies by the third path, and all defilements by the fourth path, goes without turning back.
Hoặc, bởi vì những phiền não đã được đoạn trừ bằng con đường này, con đường kia, sẽ không cần phải đoạn trừ lại lần nữa, như cỏ đã bị cắt bằng cái cày của ông sẽ phải cắt lại vào một thời điểm khác, do đó, bằng Sơ đạo (Sotāpatti-magga) đoạn trừ những phiền não liên quan đến tà kiến, bằng Nhị đạo (Sakadāgāmi-magga) đoạn trừ những phiền não thô thiển, bằng Tam đạo (Anāgāmi-magga) đoạn trừ những phiền não vi tế, và bằng Tứ đạo (Arahatta-magga) đoạn trừ tất cả phiền não, nó đi mà không quay trở lại.
Atha vā gacchati anivattanti nivattanarahitaṃ hutvā gacchatīti attho.
Alternatively, "gacchati anivattaṃ" means it goes without ever turning back.
Hoặc, đi mà không quay trở lại có nghĩa là đi mà không còn sự quay trở lại.
Nti taṃ dhuradhorayhaṃ.
That refers to that draught animal (of energy).
Nti là con bò kéo ách đó.
Evampettha padacchedo veditabbo.
Thus, the word division here should be understood.
Sự phân tách từ ngữ cần được hiểu như vậy.
Evaṃ gacchantañca yathā tava dhuradhorayhaṃ na taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā kassako asoko nissoko virajo hutvā na socati, etaṃ pana taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā na socati.
And as it goes in this way, just as your draught animal does not reach that place where, having gone, the farmer becomes sorrowless, fearless, and dustless, and does not grieve, this (my draught animal) does reach that place where, having gone, one does not grieve.
Và khi đi như vậy, con bò kéo ách của ông không đi đến nơi mà người nông dân không còn sầu muộn, không còn lo âu, không còn ô nhiễm, không còn than khóc; nhưng con bò này đi đến nơi mà khi đến đó sẽ không còn sầu muộn.
Yattha satipācanena etaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ codento gantvā mādiso kassako asoko nissoko virajo hutvā na socati, taṃ sabbasokasallasamugghātabhūtaṃ nibbānāmatasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ gacchatīti.
That place is Nibbāna, called the deathless, which is the uprooting of all darts of sorrow, where, having gone, the farmer like me, impelling this draught animal of energy with the goad of mindfulness, becomes sorrowless, free from lamentation, dustless, and does not grieve.
Nghĩa là, khi đến nơi mà người nông dân như tôi, được thúc đẩy bởi cái roi chăn bò là chánh niệm (sati-pācana) với con bò kéo ách là tinh tấn (vīriya), sẽ không còn sầu muộn, không còn lo âu, không còn ô nhiễm, không còn than khóc, đó là Niết-bàn (Nibbāna) bất tử, nơi mà tất cả mũi tên sầu muộn được nhổ bỏ.
Tassāyaṃ saṅkhepattho – mayā brāhmaṇa esā saddhābījā tapovuṭṭhiyā anuggahitā kasi, paññāmayaṃ yuganaṅgalaṃ, hirimayañca īsaṃ, manomayena yottena, ekābaddhaṃ katvā, paññānaṅgale satiphālaṃ ākoṭetvā, satipācanaṃ gahetvā, kāyavacīāhāraguttiyā gopetvā, saccaṃ niddānaṃ katvā, soraccaṃ pamocanaṃ vīriyaṃ dhuradhorayhaṃ yogakkhemābhimukhaṃ anivattantaṃ vāhentena kaṭṭhā, kasikammapariyosānaṃ catubbidhaṃ sāmaññaphalaṃ pāpitā, sā hoti amatapphalā, sā esā kasi amatapphalā hoti.
The summary meaning of this is: "Brāhmaṇa, this cultivation of mine, supported by the seed of faith and the rain of ascetic practice, having made the yoke-and-plough of wisdom and the ploughshare of shame (hiri) into one unit with the rope of concentration, having fixed the share of mindfulness to the plough of wisdom, taking the goad of mindfulness, protected by the restraint of body, speech, and food, having made truth the foundation for cutting defilements, with the fruit of Arahantship (soraccaṃ) as the release from the four bonds (yoga) and energy (vīriyaṃ) as the draught animal carrying towards security from bonds (yogakkhema), without turning back, has been cultivated; it has brought about the four kinds of fruits of recluseship (sāmaññaphala) which are the culmination of the work of cultivation. That is the fruit of the Deathless (amatapphalā), that is, this cultivation has the fruit of the Deathless.
Đây là ý nghĩa tóm tắt của bài kệ đó: "Này Bà-la-môn, sự cày cấy này của tôi, được hỗ trợ bởi hạt giống là đức tin (saddhā-bīja) và mưa là sự khổ hạnh (tapo-vuṭṭhi), đã được cày cấy xong, nghĩa là đã đạt đến Tứ quả Sa-môn (sāmaññaphala) – kết quả cuối cùng của việc cày cấy – bằng cách kết hợp ách và cày là trí tuệ (paññāmayaṃ yuganaṅgala), lưỡi cày là sự hổ thẹn (hirimayaṃ īsaṃ) với dây kéo là ý chí (manomayena yottena), đóng lưỡi cày chánh niệm (sati-phāla) vào cày trí tuệ (paññā-naṅgala), cầm roi chăn bò là chánh niệm (sati-pācana), bảo vệ bằng sự phòng hộ thân, khẩu và thực phẩm (kāya-vacī-āhāra-gutti), lấy sự thật (sacca) làm nền tảng, sự nhu hòa (soracca) làm sự giải thoát (pamocana), và kéo con bò ách là tinh tấn (vīriya-dhuradhorayha) hướng về sự an ổn khỏi các ách buộc (yogakkhema), không quay trở lại. Nó có quả vị bất tử; sự cày cấy này có quả vị bất tử.
Amataṃ vuccati nibbānaṃ, nibbānānisaṃsā hotīti attho.
The Deathless is called Nibbāna; it means it has Nibbāna as its benefit.
Bất tử được gọi là Niết-bàn (Nibbāna), có nghĩa là nó mang lại lợi ích của Niết-bàn.
Sā kho panesā kasi na mamevekassa amatapphalā hoti, apica, kho, pana yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā etaṃ kasiṃ kasati, so sabbopi etaṃ kasiṃ kasitvāna, sabbadukkhā pamuccati, sabbasmā vaṭṭadukkhadukkhadukkhasaṅkhāradukkhavipariṇāmadukkhā pamuccatīti.
And this cultivation does not bear the fruit of the Deathless for me alone, but whoever, be it a khattiya, brāhmaṇa, vessa, sudda, householder, or renunciant, cultivates this cultivation—all of them, having cultivated this cultivation, are released from all suffering, that is, they are released from all suffering of saṃsāra, suffering as suffering, suffering of conditioned formations, and suffering of change.
Và sự cày cấy này không chỉ mang lại quả vị bất tử cho riêng tôi, mà bất cứ ai, dù là vua chúa, Bà-la-môn, thương gia, tiện dân, cư sĩ hay xuất gia, cày cấy sự cày cấy này, tất cả họ khi cày cấy sự cày cấy này, sẽ thoát khỏi mọi khổ đau, nghĩa là thoát khỏi mọi khổ đau của vòng luân hồi (vaṭṭa-dukkha), khổ đau của sự đau khổ (dukkha-dukkha), khổ đau của các hành (saṅkhāra-dukkha), và khổ đau của sự biến hoại (vipariṇāma-dukkha).
Evaṃ bhagavā brāhmaṇassa arahattanikūṭena nibbānapariyosānaṃ katvā desanaṃ niṭṭhāpesi.
Thus, the Bhagavā concluded the discourse to the Brāhmaṇa by making Nibbāna, crowned by Arahantship, its ultimate goal.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã kết thúc bài thuyết pháp cho Bà-la-môn, với Niết-bàn là mục đích cuối cùng, đạt đến đỉnh cao là quả vị A-la-hán (arahatta-nikūṭa).
Tato brāhmaṇo gambhīratthaṃ desanaṃ sutvā ‘‘mama kasiphalaṃ bhuñjitvā aparajju eva chāto hoti, imassa pana kasi amatapphalā, tassā phalaṃ bhuñjitvā sabbadukkhā pamuccatī’’ti ca viditvā pasanno pasannākāraṃ kātuṃ pāyāsaṃ dātumāraddho.
Thereupon, the Brāhmaṇa, having heard the profound discourse and having understood that "my harvest, having been consumed, leaves me hungry again the next day, but this cultivation (of the Bhagavā) bears the fruit of the Deathless, and having consumed its fruit, one is released from all suffering," became pleased and began to offer milk-rice to show his reverence.
Sau đó, Bà-la-môn nghe bài thuyết pháp có ý nghĩa sâu xa, hiểu rằng "quả cày cấy của tôi, sau khi ăn xong, ngày hôm sau lại đói; còn quả cày cấy của vị này là bất tử, sau khi ăn quả đó sẽ thoát khỏi mọi khổ đau," và với lòng hoan hỷ, ông bắt đầu dâng món cháo sữa (pāyāsa) để thể hiện sự hoan hỷ của mình.
Tenāha ‘‘atha kho kasibhāradvājo’’ti.
Therefore, it is said: "Then the Brahmin Kasibhāradvāja..."
Vì thế, kinh nói: "Rồi Bà-la-môn Kasibhāradvāja".
Tattha mahatiyāti mahatiyanti attho.
Therein, "mahatiyā" means "with a large one."
Trong đó, mahatiyā có nghĩa là lớn.
Kaṃsapātiyāti suvaṇṇapātiyaṃ, satasahassagghanake attano suvaṇṇathāle.
"Kaṃsapātiyā" means "in a golden bowl," in his own golden plate worth a hundred thousand.
Kaṃsapātiyā có nghĩa là trong bát vàng, trong chiếc đĩa vàng trị giá một trăm ngàn của chính mình.
Vaḍḍhetvāti chupitvā, ākiritvāti vuttaṃ hoti.
"Vaḍḍhetvā" means "having touched," or "having filled up," as it is said.
Vaḍḍhetvā có nghĩa là múc ra, đổ vào, như đã nói.
Bhagavato upanāmesīti sappimadhuphāṇitādīhi vicitraṃ katvā, dukūlavitānena paṭicchādetvā, ukkhipitvā, sakkaccaṃ tathāgatassa abhihari.
"Bhagavato upanāmesī" means, having made it ornate with ghee, honey, molasses, and so forth, having covered it with a silk canopy, having lifted it, he respectfully offered it to the Tathāgata.
Bhagavato upanāmesī có nghĩa là đã chuẩn bị món ăn một cách tinh xảo với bơ sữa, mật ong, đường phèn, v.v., đậy bằng lụa quý, nâng lên và cung kính dâng lên Đức Như Lai.
Kinti?
Saying what?
Nói gì?
‘‘Bhuñjatu bhavaṃ gotamo pāyāsaṃ, kassako bhava’’nti.
"May the good Gotama partake of the milk-rice, for the good sir is a farmer."
"Xin Đức Gotama thọ dụng món cháo sữa này, ngài là một nông dân."
Tato kassakabhāvasādhakaṃ kāraṇamāha ‘‘yañhi…pe… kasatī’’ti, yasmā bhavaṃ…pe… kasatīti vuttaṃ hoti.
Then he stated the reason for being a farmer, "For indeed... he cultivates," meaning, "Because the good sir... cultivates," as it is said.
Sau đó, ông nói lý do chứng minh Ngài là nông dân: "Yañhi…pe… kasatī", có nghĩa là "Bởi vì Ngài…pe… cày cấy."
Atha bhagavā ‘‘gāthābhigītaṃ me’’ti āha.
Then the Bhagavā said: "What is recited in verse to me..."
Rồi Đức Thế Tôn nói: "Gāthābhigītaṃ me".
81. Tattha gāthābhigītanti gāthāhi abhigītaṃ, gāthāyo bhāsitvā laddhanti vuttaṃ hoti.
81. Therein, "gāthābhigītaṃ" means "recited in verse," or "obtained by reciting verses," as it is said.
81. Trong đó, gāthābhigītaṃ có nghĩa là được xưng tụng bằng kệ, nghĩa là được nhận bằng cách thuyết kệ.
Meti mayā.
"Me" means "by me."
Me có nghĩa là do tôi.
Abhojaneyyanti bhuñjanārahaṃ na hoti.
"Abhojaneyyaṃ" means "not fit to be eaten."
Abhojaneyyaṃ có nghĩa là không thích hợp để thọ dụng.
Sampassatanti sammā ājīvasuddhiṃ passataṃ, samantā vā passataṃ sampassataṃ, buddhānanti vuttaṃ hoti.
"Sampassataṃ" means "those who see the purity of livelihood rightly," or "those who see completely," meaning the Buddhas.
Sampassataṃ có nghĩa là nhìn thấy sự thanh tịnh của đời sống một cách đúng đắn, hoặc nhìn thấy mọi thứ một cách toàn diện, ý nói của các vị Phật.
Nesa dhammoti ‘‘gāthābhigītaṃ bhuñjitabba’’nti esa dhammo etaṃ cārittaṃ na hoti, tasmā gāthābhigītaṃ panudanti buddhā paṭikkhipanti na bhuñjantīti.
"Nesa dhammo" means "This is not the practice, this is not the custom, that 'what is recited in verse should be eaten.' Therefore, the Buddhas reject what is recited in verse (gāthābhigītaṃ panudanti buddhā); they do not eat it."
Nesa dhammo có nghĩa là "Không phải pháp này, không phải hạnh này là thọ dụng vật thực được xưng tụng bằng kệ," do đó chư Phật từ chối vật thực được xưng tụng bằng kệ, không thọ dụng.
Kiṃ pana bhagavatā pāyāsatthaṃ gāthā abhigītā, yena evamāhāti?
But did the Bhagavā recite verses for the sake of the milk-rice, that he spoke thus?
Vậy Đức Thế Tôn có xưng tụng kệ vì món cháo sữa không, mà Ngài lại nói như vậy?
Na etadatthaṃ abhigītā, apica, kho, pana pāto paṭṭhāya khettasamīpe ṭhatvā kaṭacchubhikkhampi alabhitvā puna sakalabuddhaguṇe pakāsetvā laddhaṃ tadetaṃ naṭanaccakādīhi naccitvā gāyitvā ca laddhasadisaṃ hoti, tena ‘‘gāthābhigīta’’nti vuttaṃ.
It was not for this purpose that it was sung. But rather, having stood near the field from morning onwards and not having received even a single spoonful of alms, then having proclaimed all the Buddha's virtues, what was received is like what is received by dancers and acrobats who have danced and sung. Therefore, it is called "sung with verses" (gāthābhigīta).
Không phải Ngài xưng tụng vì mục đích đó, mà bởi vì từ sáng sớm, sau khi đứng gần ruộng mà không nhận được dù chỉ một muỗng cơm, rồi sau đó lại tuyên bố tất cả các đức tính của chư Phật mà nhận được vật thực, thì vật thực đó giống như vật thực mà các diễn viên, vũ công, v.v., nhận được sau khi ca hát và nhảy múa, vì thế mới nói "gāthābhigītaṃ".
Tādisañca yasmā buddhānaṃ na kappati, tasmā ‘‘abhojaneyya’’nti vuttaṃ.
And because such a thing is not allowable for Buddhas, it is said to be "not fit for consumption" (abhojaneyya).
Và bởi vì vật thực như vậy không phù hợp với chư Phật, nên mới nói "abhojaneyyaṃ" (không thích hợp để thọ dụng).
Appicchatānurūpañcetaṃ na hoti, tasmāpi pacchimaṃ janataṃ anukampamānena ca evaṃ vuttaṃ.
This is also not in accordance with having few wishes; therefore, it was said thus out of compassion for future generations.
Điều này cũng không phù hợp với sự ít dục (appicchatā), vì vậy Ngài cũng nói như vậy để thương xót những thế hệ sau.
Yatra ca nāma parappakāsitenāpi attano guṇena uppannaṃ lābhaṃ paṭikkhipanti seyyathāpi appiccho ghaṭikāro kumbhakāro, tatra kathaṃ koṭippattāya appicchatāya samannāgato bhagavā attanāva attano guṇappakāsanena uppannaṃ lābhaṃ sādiyissati, yato yuttameva etaṃ bhagavato vattunti.
If even those who are content, like the potter Ghaṭikāra, reject gains that arise from the proclamation of their own virtues by others, then how could the Blessed One, endowed with the highest contentment, accept gains that arise from proclaiming his own virtues by himself? This conduct is indeed proper for the Blessed One.
Khi mà ngay cả những lợi lộc phát sinh từ việc người khác tuyên bố đức hạnh của mình cũng bị từ chối, giống như người thợ gốm Ghaṭikāra ít dục, thì làm sao Đức Thế Tôn, người đã đạt đến đỉnh cao của sự ít dục, lại có thể chấp nhận những lợi lộc phát sinh từ việc chính Ngài tuyên bố đức hạnh của mình? Do đó, điều này là hoàn toàn hợp lý đối với hành vi của Đức Thế Tôn.
82. Evaṃ vutte brāhmaṇo ‘‘pāyāsaṃ me paṭikkhipati, akappiyaṃ kiretaṃ bhojanaṃ, adhañño vatasmiṃ, dānaṃ dātuṃ na labhāmī’’ti domanassaṃ uppādetvā ‘‘appeva nāma aññaṃ paṭiggaṇheyyā’’ti ca cintesi.
82. When this was said, the brahmin became disheartened, thinking, "He rejects my milk-rice. This food must be unallowable. Alas, I am unfortunate; I cannot offer a gift." He also thought, "Perhaps he might accept something else."
82. Khi được nói như vậy, Bà-la-môn nghĩ: "Ngài từ chối món cháo sữa của ta, chắc là món ăn này không phù hợp. Ta thật là không may mắn, không thể dâng cúng dường," và với tâm phiền muộn, ông lại nghĩ: "Có lẽ Ngài sẽ nhận một thứ khác."
Taṃ ñatvā bhagavā ‘‘ahaṃ bhikkhācāravelaṃ paricchinditvā āgato – ‘ettakena kālena imaṃ brāhmaṇaṃ pasādessāmī’ti, brāhmaṇo ca domanassaṃ akāsi.
Knowing this, the Blessed One thought, "I came having set a time for alms-round, thinking, 'By this time, I will make this brahmin pleased,' but the brahmin became disheartened.
Biết được điều đó, Đức Thế Tôn nghĩ: "Ta đã đến đây sau khi xác định thời gian khất thực – 'Ta sẽ làm cho Bà-la-môn này hoan hỷ trong khoảng thời gian này.' Nhưng Bà-la-môn lại phiền muộn.
Idāni tena domanassena mayi cittaṃ pakopetvā amatavaradhammaṃ paṭivijjhituṃ na sakkhissatī’’ti brāhmaṇassa pasādajananatthaṃ tena patthitamanorathaṃ pūrento āha ‘‘aññena ca kevalina’’nti.
Now, with that dejection, he will not be able to penetrate the supreme deathless Dhamma, having corrupted his mind towards me." Thus, to generate faith in the brahmin, fulfilling his cherished wish, he said, "But to another perfect one."
Bây giờ, với sự phiền muộn đó, tâm ông ấy sẽ trở nên bất tịnh đối với ta và ông ấy sẽ không thể chứng ngộ Pháp tối thượng bất tử." Vì vậy, để làm cho Bà-la-môn hoan hỷ và để hoàn thành ước nguyện của ông, Ngài nói: "Aññena ca kevalinaṃ".
Tattha kevalinanti sabbaguṇaparipuṇṇaṃ, sabbayogavisaṃyuttaṃ vāti attho.
Here, kevalinaṃ means one complete in all virtues, or one completely disjoined from all defilements.
Trong đó, kevalinaṃ có nghĩa là người hoàn toàn đầy đủ mọi đức tính, hoặc người đã thoát khỏi mọi ách buộc (yoga).
Mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ guṇānaṃ esanato mahesiṃ.
Mahesiṃ (Great Seeker) because he seeks great virtues such as the aggregates of morality.
Là mahesiṃ (đại hiền) vì đã tìm kiếm những đức tính vĩ đại như giới uẩn (sīlakkhandha).
Parikkhīṇasabbāsavattā khīṇāsavaṃ.
Khīṇāsavaṃ (Destroyed of defilements) because all defilements are destroyed.
Là khīṇāsavaṃ (lậu tận) vì đã diệt trừ tất cả các lậu hoặc (āsava).
Hatthapādakukkuccamādiṃ katvā vūpasantasabbakukkuccattā kukkuccavūpasantaṃ.
Kukkuccavūpasantaṃ (Calmed of remorse) because all remorse, beginning with the remorse of hand and foot, is calmed.
Là kukkuccavūpasantaṃ (đã dứt mọi hối hận) vì đã làm lắng dịu mọi hối hận, bắt đầu từ sự hối hận về tay chân.
Upaṭṭhahassūti parivisassu paṭimānayassu.
Upaṭṭhahassū means "serve, honor."
Upaṭṭhahassū có nghĩa là hãy phục vụ, hãy tôn kính.
Evaṃ brāhmaṇena citte uppāditepi pariyāyameva bhaṇati, na tu bhaṇati ‘‘dehi, āharāhī’’ti.
Even though the brahmin had such a thought, he spoke only indirectly, not saying, "Give it, bring it."
Ngay cả khi Bà-la-môn đã có ý nghĩ như vậy, Ngài vẫn nói một cách gián tiếp, không nói "hãy cho, hãy mang đến."
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Những phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
Atha brāhmaṇo ‘‘ayaṃ pāyāso bhagavato ānīto nāhaṃ arahāmi taṃ attano chandena kassaci dātu’’nti cintetvā āha ‘‘atha kassa cāha’’nti.
Then the brahmin thought, "This milk-rice was brought for the Blessed One; I am not worthy to give it to anyone by my own will," and he said, "Then to whom shall I give it?"
Sau đó, Bà-la-môn nghĩ: "Món cháo sữa này được mang đến cho Đức Thế Tôn, ta không có quyền tùy ý dâng cho bất cứ ai," và nói: "Atha kassa cāhaṃ".
Tato bhagavā ‘‘taṃ pāyāsaṃ ṭhapetvā tathāgataṃ tathāgatasāvakañca aññassa ajīraṇadhammo’’ti ñatvā āha – ‘‘na khvāhaṃ ta’’nti.
Thereupon, the Blessed One, knowing that "this milk-rice, apart from the Tathāgata and a disciple of the Tathāgata, is of a nature not to be digested by anyone else," said, "Not I."
Sau đó, Đức Thế Tôn biết rằng: “Món cháo sữa ấy, trừ Như Lai và đệ tử của Như Lai ra, thì không ai khác có thể tiêu hóa được”, Ngài liền nói: “Ta không phải là người như vậy”.
Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena rūpāvacarabrahmaggahaṇaṃ arūpāvacarā pana bhuñjeyyunti asambhāvaneyyā.
Here, by the word sadevaka (with devas) is meant the devas of the five sense-sphere heavens; by the word samāraka (with Māra) is meant the devas of the sixth sense-sphere heaven; by the word sabrahmaka (with Brahmā) is meant the rūpāvacara Brahmās. As for the arūpāvacara devas, it is inconceivable that they would consume it.
Trong đó, bằng từ sadevaka (với chư thiên) là chỉ cho chư thiên thuộc năm cõi Dục giới; bằng từ samāraka (với Ma vương) là chỉ cho chư thiên thuộc cõi Dục giới thứ sáu; bằng từ sabrahmaka (với Phạm thiên) là chỉ cho chư Phạm thiên thuộc cõi Sắc giới, còn chư thiên thuộc cõi Vô Sắc giới thì không thể thọ dụng, điều đó không thể xảy ra.
Sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanapaccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca.
By the word sassamaṇabrāhmaṇi (with recluses and brahmins) is meant recluses and brahmins who are enemies and adversaries of the Dispensation, as well as recluses and brahmins whose evil deeds are calmed and expelled.
Bằng từ sassamaṇabrāhmaṇi (với Sa-môn, Bà-la-môn) là chỉ cho các Sa-môn, Bà-la-môn là kẻ thù, đối nghịch với giáo pháp, và cũng chỉ cho các Sa-môn, Bà-la-môn đã dứt trừ tội lỗi, đã loại bỏ tội lỗi.
Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ.
By the word pajā (beings), the world of sentient beings (sattaloka) is understood; by the word sadevamanussa (with devas and humans), conventional devas and the remaining humans are understood.
Bằng từ pajā (chúng sanh) là chỉ cho bảy loại chúng sanh; bằng từ sadevamanussa (với chư thiên và loài người) là chỉ cho chư thiên theo quy ước và những loài người còn lại.
Evamettha tīhi vacanehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
Thus, in this context, the world of space (okāsaloka) is understood by three terms, and the world of sentient beings (sattaloka) is understood by two terms, by way of pajā.
Vậy thì, trong đây, ba từ được hiểu là thế giới không gian (okāsaloka), hai từ theo nghĩa chúng sanh được hiểu là thế giới chúng sanh (sattaloka).
Esa saṅkhepo, vitthāraṃ pana āḷavakasutte vaṇṇayissāma.
This is a summary; the detailed explanation will be given in the Āḷavaka Sutta.
Đây là phần tóm tắt, còn phần giải thích chi tiết chúng ta sẽ trình bày trong kinh Āḷavaka.
Kasmā pana sadevakādīsu kassaci na sammā pariṇāmaṃ gaccheyyāti?
Why, then, would it not properly digest for anyone among devas and so forth?
Tại sao món cháo sữa ấy không thể tiêu hóa tốt cho bất cứ ai trong số chư thiên và những loài khác?
Oḷārike sukhumojāpakkhipanato.
Because subtle essence was added to the coarse food.
Là do việc thêm vào những tinh chất vi tế vào món ăn thô.
Imasmiñhi pāyāse bhagavantaṃ uddissa gahitamatteyeva devatāhi ojā pakkhittā yathā sujātāya pāyāse, cundassa ca sūkaramaddave paccamāne, verañjāyañca bhagavatā gahitagahitālope, bhesajjakkhandhake ca kaccānassa guḷhakumbhasmiṃ avasiṭṭhaguḷhe.
For in this milk-rice, as soon as it was taken with the Buddha in mind, devas added their essence, just as in Sujātā’s milk-rice, in Cunda’s pork stew while it was being cooked, in the portions taken by the Buddha in Verañjā, and in the remaining molasses in Kaccāna’s hidden pot in the chapter on medicines.
Thật vậy, trong món cháo sữa này, ngay khi được nhận dâng cúng cho Đức Thế Tôn, chư thiên đã thêm tinh chất vào, giống như trong món cháo sữa của Sujātā, trong món sūkaramaddava của Cunda khi đang được nấu, trong mỗi miếng ăn mà Đức Thế Tôn thọ nhận ở Verañjā, và trong phần mật còn lại trong bình mật của Kaccāna trong phẩm Dược liệu (Bhesajjakkhandhaka).
So oḷārike sukhumojāpakkhipanato devānaṃ na pariṇamati.
That food, because of the addition of subtle essence to the coarse, does not digest for devas.
Món ăn ấy không thể tiêu hóa đối với chư thiên vì việc thêm vào tinh chất vi tế vào món ăn thô.
Devā hi sukhumasarīrā, tesaṃ oḷāriko manussāhāro na sammā pariṇamati.
For devas have subtle bodies, and coarse human food does not properly digest for them.
Chư thiên có thân thể vi tế, món ăn thô của loài người không thể tiêu hóa tốt cho họ.
Manussānampi na pariṇamati.
Nor does it digest for humans.
Đối với loài người cũng không thể tiêu hóa được.
Manussā hi oḷārikasarīrā, tesaṃ sukhumā dibbojā na sammā pariṇamati.
For humans have coarse bodies, and subtle divine essence does not properly digest for them.
Loài người có thân thể thô, tinh chất vi tế của chư thiên không thể tiêu hóa tốt cho họ.
Tathāgatassa pana pakatiaggināva pariṇamati, sammā jīrati.
But for the Tathāgata, it digests by means of the natural digestive fire; it is properly assimilated.
Còn đối với Đức Như Lai, món ăn ấy tiêu hóa được chỉ bằng lửa tự nhiên (nhiệt độ cơ thể), tiêu hóa tốt.
Kāyabalañāṇabalappabhāvenāti eke tathāgatasāvakassa khīṇāsavassetaṃ samādhibalena mattaññutāya ca pariṇamati, itaresaṃ iddhimantānampi na pariṇamati.
Some say, "By the power of bodily strength and wisdom-strength." For a Tathāgata's disciple, an Arahant, it digests by the power of samādhi and by knowing the measure (mattaññutā); for others, even those with psychic powers, it does not digest.
Một số vị nói rằng: “Đó là nhờ năng lực thân thể và năng lực trí tuệ của Đức Như Lai.” Đối với đệ tử A-la-hán của Đức Như Lai, món ăn ấy tiêu hóa được nhờ năng lực định và sự biết đủ (mattaññutā), còn đối với những vị có thần thông khác thì không tiêu hóa được.
Acintanīyaṃ vā ettha kāraṇaṃ, buddhavisayo esoti.
Or the reason here is inconceivable; this is a Buddha-domain.
Hoặc nguyên nhân ở đây là điều không thể nghĩ bàn, đây là cảnh giới của chư Phật.
Tena hi tvanti yasmā aññaṃ na passāmi, mama na kappati, mama akappantaṃ sāvakassāpi me na kappati, tasmā tvaṃ brāhmaṇāti vuttaṃ hoti.
Therefore, you, means: "Since I see no one else, and it is not proper for me, and what is not proper for me is not proper for my disciples either, therefore, you, brahmin," thus it is said.
Vậy thì, ngươi hãy… có nghĩa là: “Vì ta không thấy ai khác, và món cháo này không phù hợp với ta, điều không phù hợp với ta cũng không phù hợp với các đệ tử của ta, do đó, này Bà-la-môn, ngươi hãy…”
Appahariteti parittaharitatiṇe, apparuḷharitatiṇe vā pāsāṇapiṭṭhisadise.
In a place with little grass means in a place with sparse green grass, or with no green grass grown, like a rock slab.
Appaharite (trên chỗ ít cỏ) là trên chỗ có ít cỏ xanh, hoặc trên chỗ không có cỏ xanh mọc, giống như mặt đá.
Appāṇaketi nippāṇake, pāyāsajjhottharaṇakāraṇena maritabbapāṇarahite vā mahāudakakkhandhe.
Without living beings means without creatures, or in a large body of water free from creatures that might be killed due to the spreading of the milk-rice.
Appāṇake (không có côn trùng) là không có côn trùng, hoặc trên một khối nước lớn không có côn trùng nào có thể bị chết do việc đổ cháo sữa xuống.
Saha tiṇanissitehi pāṇehi tiṇānaṃ pāṇakānañca anurakkhaṇatthāya etaṃ vuttaṃ.
This was said for the protection of the grass and the creatures dependent on the grass, together with the creatures.
Lời này được nói ra để bảo vệ cỏ và côn trùng, cùng với những côn trùng sống nương tựa vào cỏ.
Cicciṭāyati ciṭiciṭāyatīti evaṃ saddaṃ karoti.
Cicciṭāyati ciṭiciṭāyati means it makes such a sound.
Cicciṭāyati ciṭiciṭāyatī (rít lên xì xì) là phát ra âm thanh như vậy.
Saṃdhūpāyatīti samantā dhūpāyati.
Saṃdhūpāyati means it smokes all around.
Saṃdhūpāyatī (bốc khói lên) là bốc khói khắp nơi.
Sampadhūpāyatīti tatheva adhimattaṃ dhūpāyati.
Sampadhūpāyati means it smokes excessively in the same way.
Sampadhūpāyatī (bốc khói nghi ngút) cũng tương tự như vậy, nhưng bốc khói rất nhiều.
Kasmā evaṃ ahosīti?
Why did this happen?
Tại sao lại xảy ra như vậy?
Bhagavato ānubhāvena, na udakassa, na pāyāsassa, na brāhmaṇassa, na aññesaṃ devayakkhādīnaṃ.
By the power of the Buddha, not of the water, not of the milk-rice, not of the brahmin, nor of other devas, yakkhas, and so forth.
Là do uy lực của Đức Thế Tôn, không phải của nước, không phải của cháo sữa, không phải của Bà-la-môn, cũng không phải của các vị thiên, dạ-xoa hay các vị khác.
Bhagavā hi brāhmaṇassa dhammasaṃvegatthaṃ tathā adhiṭṭhāsi.
For the Buddha thus resolved it for the brahmin's spiritual urgency (saṃvega).
Đức Thế Tôn đã quyết định như vậy để Bà-la-môn cảm động về giáo pháp.
Seyyathāpi nāmāti opammanidassanamattametaṃ, yathā phāloti ettakameva vuttaṃ hoti.
Just as is merely an illustrative simile; it means only "like a ploughshare."
Seyyathāpi nāmā (ví như) đây chỉ là một sự biểu thị ví dụ, có nghĩa là “như một cái cày” mà thôi.
Saṃviggo cittena, lomahaṭṭhajāto sarīrena.
Stirred in mind, with hair standing on end in body.
Saṃviggo (kinh hãi) trong tâm, lomahaṭṭhajāto (lông dựng đứng) trên thân.
Sarīre kirassa navanavutilomakūpasahassāni suvaṇṇabhittiyā āhatamaṇināgadantā viya uddhaggā ahesuṃ.
It is said that ninety-nine thousand hair-pores on his body stood erect, like jewels and tusks struck into a golden wall.
Thật vậy, chín mươi chín ngàn lỗ chân lông trên thân ông ta đã dựng đứng lên như những chiếc ngà voi bằng ngọc được đính trên bức tường vàng.
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is clear.
Phần còn lại là hiển nhiên.
Pādesu pana nipatitvā bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamā’’ti.
Then, prostrating at the Buddha's feet and expressing his deep appreciation for the Buddha's teaching, he said to the Buddha, "Excellent, Venerable Gotama! Excellent, Venerable Gotama!"
Sau đó, vị Bà-la-môn phủ phục dưới chân Đức Thế Tôn và tán thán bài pháp của Ngài, rồi bạch rằng: “Tuyệt diệu thay, bạch Tôn giả Gotama! Tuyệt diệu thay, bạch Tôn giả Gotama!”
Abbhanumodane hi ayamidha abhikkanta saddo.
Here, this word abhikkanta is used in the sense of deep appreciation.
Thật vậy, ở đây, từ abhikkanta này được dùng trong ý nghĩa tán thán.
Vitthārato panassa maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ atthavaṇṇanā āvi bhavissati.
However, its detailed explanation of meaning will become evident in the commentary on the Maṅgala Sutta.
Tuy nhiên, phần giải thích ý nghĩa chi tiết của từ này sẽ được trình bày rõ ràng trong phần chú giải kinh Maṅgala.
Yasmā ca abbhanumodanatthe, tasmā sādhu sādhu bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
And because it is for the meaning of extreme delight, it should be understood that ‘Excellent, excellent, good Gotama!’ is said.
Và vì nó có nghĩa là tán thán, nên phải hiểu rằng nó có nghĩa là: “Lành thay, lành thay, bạch Tôn giả Gotama!”
Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ.
Among these, with one word ‘abhikkantaṃ,’ he praises the teaching, and with the other, his own devotion.
Trong đó, bằng một từ abhikkanta, ông ta tán thán bài pháp, bằng một từ khác, ông ta tán thán sự thanh tịnh của chính mình.
Ayañhi ettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti.
Indeed, this is the intention here: “Excellent, good Gotama, is this teaching of the good Gotama; excellent is this devotion of mine, which arose owing to the good Gotama’s teaching.”
Ý nghĩa ở đây là: “Tuyệt diệu thay, bạch Tôn giả Gotama, đó là bài pháp của Tôn giả Gotama; tuyệt diệu thay, đó là sự thanh tịnh của con nhờ bài pháp của Tôn giả Gotama.”
Bhagavato eva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.
Or the Buddha’s own words are praised by referring to two meanings for each: The good Gotama’s word is excellent because it destroys defilements, excellent because it leads to the attainment of virtues, and likewise because it generates faith, generates wisdom, is meaningful, is well-worded, has clear expressions, has profound meaning, is pleasant to hear, is heart-touching, does not boast oneself, does not disparage others, is cool with compassion, is pure with wisdom, is delightful at first glance, endures scrutiny, is pleasant to hear again, and is beneficial when investigated—it should be connected with these and other similar reasons.
Hoặc ông ta tán thán lời của Đức Thế Tôn bằng cách đề cập đến hai ý nghĩa: “Lời của Tôn giả Gotama thật tuyệt diệu vì loại trừ lỗi lầm, tuyệt diệu vì đạt được công đức, cũng như vì phát sinh đức tin, phát sinh trí tuệ, vì có ý nghĩa, có văn chương, vì lời lẽ dễ hiểu, vì ý nghĩa sâu sắc, vì êm tai, vì thấm vào lòng, vì không tự tán thán, không chê bai người khác, vì mát mẻ từ bi, vì thanh tịnh trí tuệ, vì dễ chịu ngay từ đầu, vì chịu đựng được sự khảo sát, vì hoan hỷ khi nghe, vì lợi ích khi suy xét,” và cứ thế mà liên kết.
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi.
Beyond that, with four similes, he praises only the teaching.
Từ đó trở đi, ông ta cũng tán thán bài pháp bằng bốn ví dụ.
Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ, heṭṭhā mukhajātaṃ vā.
There, nikkujjitaṃ means placed face down, or with its opening downwards.
Trong đó, nikkujjitaṃ (cái bị lật úp) là cái được đặt úp xuống, hoặc cái có miệng quay xuống dưới.
Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya.
Ukkujjeyyā means to turn it upwards.
Ukkujjeyyā (lật ngửa lên) là làm cho miệng quay lên trên.
Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ.
Paṭicchannaṃ means covered with grass, leaves, etc.
Paṭicchannaṃ (cái bị che đậy) là cái bị che phủ bởi cỏ, lá cây, v.v.
Vivareyyāti ugghāṭeyya.
Vivareyyā means to uncover.
Vivareyyā (mở ra) là mở ra.
Mūḷhassāti disāmūḷhassa.
Mūḷhassa means for one who has lost his way.
Mūḷhassa (cho người lạc đường) là cho người bị lạc mất phương hướng.
Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya.
Maggaṃ ācikkheyyā means to take by the hand and say, “This is the way.”
Maggaṃ ācikkheyyā (chỉ đường) là nắm tay và nói: “Đây là con đường.”
Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tamasi.
Andhakāre means in fourfold darkness, caused by the dark fortnight, midnight, dense forest thickets, and cloud layers.
Andhakāre (trong bóng tối) là trong bóng tối bốn phần, do đêm mười bốn âm lịch, giữa đêm khuya, rừng rậm và mây đen.
Ayaṃ tāva padattho.
This is the word-meaning in the first instance.
Đây là ý nghĩa từng từ.
Yasmā panettha saddhātapakāyaguttatādīhi sīlakkhandho pakāsito hoti, paññāya paññākkhandho, hirimanādīhi samādhikkhandho, yogakkhemena nirodhoti evaṃ tikkhandho ariyamaggo nirodho cāti sarūpeneva dve ariyasaccāni pakāsitāni.
Herein, the morality aggregate is revealed by faith, austerity, bodily restraint, etc.; the wisdom aggregate by wisdom; the concentration aggregate by conscientiousness, self-respect, etc.; and Nibbāna (cessation) by release from bondage (yogakkhema) – thus, the noble path with its three aggregates and Nibbāna (cessation), that is, the two Noble Truths, are revealed in their true nature.
Và vì ở đây, giới uẩn được công bố qua đức tin, sự tinh tấn, sự phòng hộ thân thể, v.v.; tuệ uẩn được công bố qua trí tuệ; định uẩn được công bố qua sự hổ thẹn, sự định tâm, v.v.; và sự diệt khổ được công bố qua sự an ổn khỏi ách buộc. Như vậy, con đường Thánh đạo ba uẩn và sự diệt khổ, tức là hai Thánh đế, đã được công bố một cách chân thực.
Tattha maggo paṭipakkho samudayassa, nirodho dukkhassāti paṭipakkhena dve.
Among these, the Path is the opposite of the Origin, and Cessation is the opposite of Suffering – thus, two are revealed by their opposition.
Trong đó, Đạo là đối nghịch với Tập, Diệt là đối nghịch với Khổ – đó là hai (Chân lý) qua sự đối nghịch.
Iti iminā pariyāyena cattāri saccāni pakāsitāni.
In this way, the Four Truths are revealed by this method.
Như vậy, bằng phương pháp này, bốn chân lý đã được tuyên bố.
Tasmā anekapariyāyena pakāsito hotīti veditabbo.
Therefore, it should be understood that it has been revealed in many ways.
Do đó, nên biết rằng (Dhamma) đã được tuyên bố bằng nhiều phương pháp.
Esāhantiādīsu eso ahanti esāhaṃ.
In Esāhaṃ and so on, it is esāhaṃ, meaning ‘this I’.
Trong các từ như “Esāhaṃ”, thì “Esāhaṃ” là eso ahaṃ (tôi đây).
Saraṇaṃ gacchāmīti pādesu nipatitvā paṇipātena saraṇagamanena gatopi idāni vācāya samādiyanto āha.
Saraṇaṃ gacchāmī means that having already taken refuge by prostrating at the feet, he now states it verbally as he undertakes it.
Về “Saraṇaṃ gacchāmi” (con xin quy y), vị ấy đã quy y bằng cách phủ phục dưới chân, bằng sự đảnh lễ, nhưng giờ đây lại nói ra để thọ trì bằng lời nói.
Atha vā paṇipātena buddhaṃyeva saraṇaṃ gatoti idāni taṃ ādiṃ katvā sese dhammasaṅghepi gantuṃ āha.
Alternatively, having already taken refuge in the Buddha by prostrating, he now states his intention to take refuge in the Dhamma and Saṅgha as well, taking the Buddha as the primary.
Hoặc giả, vị ấy đã quy y chỉ với Đức Phật bằng sự đảnh lễ, giờ đây, lấy Ngài làm khởi điểm, vị ấy nói ra để quy y với Pháp và Tăng còn lại.
Ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā, ajjadaggeti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti vuttaṃ hoti.
Ajjatagge means 'starting from today', or it may be read as 'ajjadagge', where the letter 'da' serves to connect the words, meaning 'making today the foremost'.
“Ajjatagge” có nghĩa là bắt đầu từ hôm nay, hoặc cũng có thể là ajjadagge, chữ “da” là âm nối giữa các từ, có nghĩa là lấy hôm nay làm khởi điểm.
Pāṇehi upetaṃ pāṇupetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ, anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātūti vuttaṃ hoti.
Pāṇupetaṃ means endowed with life, or 'as long as my life continues, so long am I endowed (with the refuges), having no other teacher, having gone for refuge in the three refuges, may the good Gotama acknowledge me (or remember me).' This is what is meant.
“Pāṇupetaṃ” là có chúng sinh, có nghĩa là: “Ngài Gotama hãy ghi nhận tôi là người đã quy y với ba Tam Bảo, không có bậc Đạo sư nào khác, chừng nào mạng sống của tôi còn tiếp diễn.”
Ettāvatā anena sutānurūpā paṭipatti dassitā hoti.
By this much, the practice in accordance with what was heard is shown by him.
Đến đây, vị ấy đã thể hiện sự thực hành phù hợp với điều đã nghe.
Nikkujjitādīhi vā satthusampattiṃ dassetvā iminā ‘‘esāha’’ntiādinā sissasampatti dassitā.
Or, having shown the Teacher's accomplishment through 'overturned' and so on, by this 'Esāhaṃ' and so on, the disciple's accomplishment is shown.
Hoặc giả, sau khi thể hiện sự viên mãn của bậc Đạo sư qua các từ như nikkujjita (lật úp), thì sự viên mãn của đệ tử được thể hiện qua các từ như “Esāhaṃ” này.
Tena vā paññāpaṭilābhaṃ dassetvā iminā saddhāpaṭilābho dassito.
Or, having shown the attainment of wisdom through that (expression), the attainment of faith is shown through this (expression).
Hoặc giả, sau khi thể hiện sự thành tựu trí tuệ qua từ đó, thì sự thành tựu đức tin được thể hiện qua từ này.
Idāni evaṃ paṭiladdhasaddhena paññavatā yaṃ kattabbaṃ, taṃ kattukāmo bhagavantaṃ yācati ‘‘labheyyāha’’nti.
Now, wishing to do what should be done by one who has thus attained faith and wisdom, he implores the Blessed One, saying ‘‘labheyyāhaṃ’’ (May I obtain).
Giờ đây, vị ấy, với đức tin và trí tuệ đã thành tựu như vậy, muốn làm điều cần phải làm, nên thỉnh cầu Đức Thế Tôn “Labheyyāhaṃ” (con xin được).
Tattha bhagavato iddhiyādīhi abhippasāditacitto ‘‘bhagavāpi cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito, kimaṅgaṃ panāha’’nti saddhāya pabbajjaṃ yācati, tattha paripūrakāritaṃ patthento paññāya upasampadaṃ.
Therein, his mind greatly pleased by the Blessed One's psychic powers and so on, he reflects, "Even the Blessed One, abandoning the sovereignty of a Cakkavatti king, went forth; what then of me?" and implores for ordination out of faith; desiring to complete the practice, he requests higher ordination out of wisdom.
Trong đó, với tâm ý vô cùng hoan hỷ trước thần thông và các phẩm chất khác của Đức Thế Tôn, vị ấy thỉnh cầu xuất gia với đức tin rằng: “Đức Thế Tôn còn từ bỏ vương quốc Chuyển Luân Thánh Vương để xuất gia, huống chi là tôi!” và thỉnh cầu thọ cụ túc giới với trí tuệ, mong muốn sự hoàn thiện.
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is clear.
Phần còn lại là rõ ràng.
Eko vūpakaṭṭhotiādīsu pana eko kāyavivekena, vūpakaṭṭho cittavivekena, appamatto kammaṭṭhāne satiavijahanena, ātāpī kāyikacetasikavīriyasaṅkhātena ātāpena, pahitatto kāye ca jīvite ca anapekkhatāya viharanto aññatarairiyāpathavihārena.
In Eko vūpakaṭṭho and so on, eko means by bodily seclusion; vūpakaṭṭho means by mental seclusion; appamatto means by not abandoning mindfulness in the meditation subject; ātāpī means with zeal, which is physical and mental effort; pahitatto means with a mind directed (towards Nibbāna) by not being attached to body and life; viharanto means dwelling in any one of the postures.
Trong các từ như “Eko vūpakaṭṭho” (một mình viễn ly), “eko” (một mình) là sự viễn ly thân, “vūpakaṭṭho” (viễn ly) là sự viễn ly tâm, “appamatto” (không phóng dật) là không từ bỏ chánh niệm trong đề mục thiền, “ātāpī” (nhiệt tâm) là sự nhiệt tâm được gọi là tinh tấn về thân và tâm, “pahitatto” (kiên quyết) là tâm không bám víu vào thân và mạng sống, “viharanto” (an trú) là an trú trong một trong các oai nghi.
Na cirassevāti pabbajjaṃ upādāya vuccati.
Na cirassevā refers to (what happens) after going forth.
“Na cirasseva” (không bao lâu) được nói đến kể từ khi xuất gia.
Kulaputtāti duvidhā kulaputtā, jātikulaputtā, ācārakulaputtā ca.
Kulaputtā (sons of good families) are of two kinds: by birth and by conduct.
“Kulaputtā” (thiện nam tử) có hai loại thiện nam tử: thiện nam tử về dòng dõi và thiện nam tử về hành vi.
Ayaṃ pana ubhayathāpi kulaputto.
This one (the Brahmin) is a son of good family in both ways.
Vị này là thiện nam tử cả hai phương diện.
Agārasmāti gharā.
Agārasmā means from home.
“Agārasmā” (từ gia đình) là từ nhà.
Agārānaṃ hitaṃ agāriyaṃ kasigorakkhādikuṭumbaposanakammaṃ vuccati.
That which is beneficial for householders is called agāriyaṃ, which refers to household duties such as farming, cattle-rearing, and family maintenance.
Agāriyaṃ là việc làm lợi ích cho gia đình, tức là các công việc nuôi dưỡng gia đình như cày cấy, chăn nuôi bò, v.v.
Natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ, pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti.
Where there is no household life, that is anagāriyaṃ; this is a term for going forth ( pabbajantī means they enter, they approach).
Không có agāriyaṃ (việc gia đình) ở đây, nên gọi là “anagāriyaṃ” (vô gia cư), đây là tên gọi của sự xuất gia. “Pabbajantī” (xuất gia) là đi đến, đến gần.
Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ.
Tadanuttaraṃ means that supreme.
“Tadanuttaraṃ” (vô thượng đó) là sự xuất gia đó là vô thượng.
Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti.
Brahmacariyapariyosānaṃ means the culmination of the holy life of the path, which is the fruit of Arahantship.
“Brahmacariyapariyosānaṃ” (sự chấm dứt đời sống Phạm hạnh) là sự chấm dứt đời sống Phạm hạnh của Đạo, tức là quả vị A-la-hán.
Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti.
Indeed, it is for the sake of this that sons of good families go forth.
Vì mục đích đó mà các thiện nam tử xuất gia.
Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhamme means in this very existence.
“Diṭṭheva dhamme” (ngay trong đời này) là ngay trong kiếp sống này.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ ñatvāti attho.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā means having realized it directly by one’s own wisdom, or having known it independently of others, is the meaning.
“Sayaṃ abhiññā sacchikatvā” (tự mình chứng ngộ) có nghĩa là tự mình dùng trí tuệ để chứng kiến, biết được không do người khác.
Upasampajja vihāsīti pāpuṇitvā sampādetvā vā vihāsi.
Upasampajja vihāsī means having attained or having accomplished, he dwelt.
“Upasampajja vihāsī” (đạt được và an trú) là đạt được hoặc hoàn thành và an trú.
Evaṃ viharanto ca khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi.
Dwelling thus, khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi (birth is destroyed… he understood).
Và khi an trú như vậy, vị ấy “khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi” (biết rằng sự tái sinh đã tận diệt).
Etenassa paccavekkhaṇabhūmiṃ dasseti.
By this, he shows his stage of retrospection.
Qua điều này, vị ấy thể hiện giai đoạn quán xét.
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti?
Which birth of his was destroyed, and how did he understand it?
Vậy sự tái sinh nào đã tận diệt đối với vị ấy, và làm sao vị ấy biết được điều đó?
Vuccate – na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā.
It is said: His past birth was not destroyed, having been destroyed previously; his future birth was not destroyed, due to the absence of effort for it; his present birth was not destroyed, due to its existence.
Được nói rằng: Sự tái sinh trong quá khứ của vị ấy không tận diệt vì nó đã tận diệt từ trước; sự tái sinh trong tương lai không tận diệt vì chưa có sự nỗ lực trong tương lai; sự tái sinh hiện tại không tận diệt vì nó đang tồn tại.
Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā.
But the birth, comprising one, four, or five aggregates, that would arise in the one-, four-, or five-constituent existences due to the non-cultivation of the Path—that birth is destroyed by attaining the state of non-arising due to the cultivation of the Path.
Tuy nhiên, sự tái sinh, tức là các uẩn đơn độc, bốn uẩn hoặc năm uẩn, có thể phát sinh trong các cõi đơn uẩn, tứ uẩn hoặc ngũ uẩn do chưa tu tập Đạo, thì nay đã tận diệt do việc tu tập Đạo đã khiến nó không còn khả năng phát sinh nữa.
Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ apaṭisandhikaṃ hotīti jānanto jānāti.
Knowing this, he understands that having reflected on the defilements abandoned through the cultivation of the Path, even existing kamma, in the absence of defilements, does not lead to rebirth in the future.
Vị ấy biết điều đó bằng cách quán xét các phiền não đã được đoạn trừ nhờ sự tu tập Đạo, và biết rằng khi phiền não không còn, nghiệp hiện hữu cũng không còn khả năng tái sinh trong tương lai.
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhāpitanti attho.
Vusitaṃ means lived, completed, performed, accomplished; that is the meaning.
“Vusitaṃ” (đã sống) là đã sống, đã thực hiện, đã hoàn thành.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Brahmacariyaṃ means the noble practice of the Path.
“Brahmacariyaṃ” (Phạm hạnh) là Phạm hạnh của Đạo.
Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
Kataṃ karaṇīyaṃ means that the sixteen kinds of duties, namely, comprehension, abandonment, realization, and cultivation with respect to the four Noble Truths by means of the four Paths, have been accomplished; that is the meaning.
“Kataṃ karaṇīyaṃ” (việc cần làm đã làm xong) có nghĩa là mười sáu công việc đã hoàn thành qua sự liễu tri, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập đối với bốn chân lý bằng bốn Đạo.
Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanā natthīti.
Nāparaṃ itthattāyāti: now there is no further development of the path for rebirth in this existence, or for the sixteen duties, or for the destruction of defilements.
“Nāparaṃ itthattāyā” (không còn gì hơn cho trạng thái này) có nghĩa là giờ đây không còn sự tu tập Đạo nào nữa cho sự tái sinh, cho việc thực hiện mười sáu công việc như vậy, hoặc cho sự đoạn tận phiền não.
Atha vā itthattāyāti itthabhāvato, imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ natthi.
Alternatively, itthattāyā means 'from this existence'; there is no other continuum of aggregates, an existence of this kind, from the present continuum of aggregates.
Hoặc giả, “itthattāyā” (cho trạng thái này) là từ trạng thái này, từ chuỗi uẩn hiện tại như vậy, không còn chuỗi uẩn nào khác sẽ phát sinh nữa.
Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlako rukkho viyāti abbhaññāsi.
He fully understood that these five aggregates stand fully comprehended, like a tree with its roots cut off.
Vị ấy biết rằng năm uẩn này đã được liễu tri và tồn tại như một cái cây bị chặt gốc.
Aññataroti eko.
Aññataro means 'one'.
“Aññataro” (một trong số) là một người.
Arahatanti arahantānaṃ.
Arahataṃ means 'among the Arahants'.
“Arahataṃ” (của các vị A-la-hán) là của các vị A-la-hán.
Mahāsāvakānaṃ abbhantaro āyasmā bhāradvājo ahosīti ayaṃ kirettha adhippāyoti.
The meaning here is that Venerable Bhāradvāja was one of the great disciples.
Đây là ý nghĩa rằng Tôn giả Bhāradvāja là một trong số các Đại đệ tử.
83. Pucchāmi muniṃ pahūtapaññanti cundasuttaṃ.
83. Pucchāmi muniṃ pahūtapaññaṃ is the Cunda Sutta.
83. Kinh “Pucchāmi muniṃ pahūtapaññaṃ” (Tôi xin hỏi bậc Thánh có trí tuệ rộng lớn) là kinh Cunda.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Saṅkhepato tāva attajjhāsayaparajjhāsayaaṭṭhuppattipucchāvasikabhedato catūsu uppattīsu imassa suttassa pucchāvasikā uppatti.
Briefly, among the four origins — those based on one's own inclination, on another's inclination, on a particular event, and on a question — the origin of this Sutta is based on a question.
Tóm lại, trong bốn loại khởi nguyên được phân loại theo tự ý, tha ý, sự kiện và câu hỏi, sự khởi nguyên của kinh này là loại câu hỏi.
Vitthārato pana ekaṃ samayaṃ bhagavā mallesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāvā tadavasari.
In detail, however, on one occasion the Blessed One, while wandering through the Mallā country with a large Saṅgha of bhikkhus, arrived at Pāvā.
Tuy nhiên, chi tiết hơn, một thời Đức Thế Tôn du hành trong xứ Mallā cùng với một đại chúng Tỳ-khưu, Ngài đã đến Pāvā.
Tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane.
There, the Blessed One was staying in Pāvā, in the mango grove of Cunda, the smith's son.
Tại đó, Đức Thế Tôn an trú tại Pāvā, trong vườn xoài của thợ rèn Cunda.
Ito pabhuti yāva ‘‘atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena cundassa kammāraputtassa nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdī’’ti (dī. ni. 2.189), tāva sutte āgatanayeneva vitthāretabbaṃ.
From this point, up to "Then the Blessed One, having dressed in the morning, taking his bowl and robe, together with the Saṅgha of bhikkhus, approached the dwelling of Cunda, the smith's son; having approached, he sat down on the seat prepared for him," it should be elaborated in the manner presented in the Sutta itself.
Từ đây cho đến đoạn “Rồi Đức Thế Tôn, vào buổi sáng, đắp y, mang bát và y, cùng với chúng Tỳ-khưu, đi đến nhà của thợ rèn Cunda; sau khi đến, Ngài ngồi xuống trên chỗ đã trải sẵn” (Dī. Ni. 2.189), thì phải trình bày chi tiết theo cách đã nêu trong kinh.
Evaṃ bhikkhusaṅghena saddhiṃ nisinne bhagavati cundo kammāraputto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisanto byañjanasūpādigahaṇatthaṃ bhikkhūnaṃ suvaṇṇabhājanāni upanāmesi.
When the Blessed One was thus seated with the Saṅgha of bhikkhus, Cunda, the smith's son, serving the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha, presented golden vessels to the bhikkhus for receiving curries, soups, and other dishes.
Khi Đức Thế Tôn đã an tọa cùng với chúng Tỳ-khưu, thợ rèn Cunda đang dâng thức ăn cho chúng Tỳ-khưu, mà Đức Phật là vị đứng đầu, đã mang các bình vàng để các Tỳ-khưu nhận thức ăn và canh.
Apaññatte sikkhāpade keci bhikkhū suvaṇṇabhājanāni paṭicchiṃsu keci na paṭicchiṃsu.
Before the training rule was laid down, some bhikkhus accepted the golden vessels, while others did not.
Trước khi giới luật được chế định, một số Tỳ-khưu đã nhận các bình vàng, một số thì không.
Bhagavato pana ekameva bhājanaṃ attano selamayaṃ pattaṃ, dutiyabhājanaṃ buddhā na gaṇhanti.
However, the Blessed One had only one vessel, his stone bowl; Buddhas do not accept a second vessel.
Đức Thế Tôn chỉ có một cái bát của riêng Ngài, là bát bằng đá; các vị Phật không nhận bát thứ hai.
Tattha aññataro pāpabhikkhu sahassagghanakaṃ suvaṇṇabhājanaṃ attano bhojanatthāya sampattaṃ theyyacittena kuñcikatthavikāya pakkhipi.
Among them, a certain wicked bhikkhu, with a thieving mind, put a golden vessel worth a thousand into his key-bag for his own food.
Trong số đó, một Tỳ-khưu xấu đã bỏ một cái bình vàng trị giá ngàn đồng, được mang đến để dùng bữa, vào túi khóa của mình với ý định trộm cắp.
Cundo parivisitvā hatthapādaṃ dhovitvā bhagavantaṃ namassamāno bhikkhusaṅghaṃ olokento taṃ bhikkhuṃ addasa, disvā ca pana apassamāno viya hutvā na naṃ kiñci abhaṇi bhagavati theresu ca gāravena, apica ‘‘micchādiṭṭhikānaṃ vacanapatho mā ahosī’’ti.
Cunda, having served, washed his hands and feet, and while paying homage to the Blessed One and looking at the Saṅgha of bhikkhus, saw that bhikkhu, but acted as if he did not see him, and said nothing to him out of reverence for the Blessed One and the elder bhikkhus, and also so that "there might be no occasion for wrong-view holders to speak ill."
Sau khi dâng thức ăn xong, Cunda rửa tay chân, đảnh lễ Đức Thế Tôn, và khi nhìn chúng Tỳ-khưu, ông đã thấy vị Tỳ-khưu đó, nhưng giả vờ như không thấy, ông không nói gì với vị ấy vì lòng tôn kính Đức Thế Tôn và các vị Trưởng lão, và cũng để tránh việc “những người tà kiến không có cớ để chỉ trích.”
So ‘‘kiṃ nu kho saṃvarayuttāyeva samaṇā, udāhu bhinnasaṃvarā īdisāpi samaṇā’’ti ñātukāmo sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘pucchāmi muni’’nti.
Wishing to know, "Are recluses only those who are restrained, or are there also such recluses who are unrestrained?", he approached the Blessed One in the evening and said, "I ask the Sage."
Ông muốn biết “Liệu các Sa-môn có phải là những người giữ giới hoàn toàn, hay cũng có những Sa-môn vi phạm giới luật như thế này?”, nên vào buổi tối, ông đến gần Đức Thế Tôn và thưa “Pucchāmi muniṃ” (con xin hỏi bậc Thánh).
Tattha pucchāmīti idaṃ ‘‘tisso pucchā adiṭṭhajotanā pucchā’’tiādinā (cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12) nayena niddese vuttanayameva.
Here, the word pucchāmi is just as explained in the Niddesa, in the manner of "the three questions: the question for illuminating the unseen," and so on.
Trong đó, từ “Pucchāmi” (tôi hỏi) này cũng giống như cách đã được nêu trong Niddesa (Chú giải) theo phương pháp “tisso pucchā adiṭṭhajotanā pucchā” (ba loại câu hỏi: câu hỏi làm sáng tỏ điều chưa thấy), v.v. (Cūḷani. Puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12).
Muninti etampi ‘‘monaṃ vuccati ñāṇaṃ.
As for muniṃ, this too is just as explained there, in the manner of "wisdom is called mona.
Và từ “Muniṃ” (bậc Thánh) này cũng giống như cách đã được nêu trong cùng tác phẩm đó theo phương pháp “monaṃ vuccati ñāṇaṃ” (trí tuệ được gọi là mona), v.v.
Yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni, monappattoti, tīṇi moneyyāni kāyamoneyya’’ntiādinā (mahāni. 14) nayena tattheva vuttanayameva.
The wisdom that discerns... right view; one endowed with that wisdom is a muni, one who has attained mona, the three kinds of sagacity: bodily sagacity," and so on.
“Yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni, monappatto” (Trí tuệ nào là sự hiểu biết… cho đến chánh kiến, vị nào thành tựu trí tuệ đó là bậc Thánh, đã đạt được sự tĩnh lặng), “tīṇi moneyyāni kāyamoneyya” (ba sự tĩnh lặng: sự tĩnh lặng của thân), v.v. (Mahāni. 14).
Ayampanettha saṅkhepo.
This is the brief explanation here.
Đây là tóm tắt về điều đó.
Pucchāmīti okāsaṃ kārento muninti munimuniṃ bhagavantaṃ ālapati.
By saying pucchāmi, Cunda asks for permission, and by saying muniṃ, he addresses the Buddha, the Sage of sages.
“Pucchāmi” (tôi hỏi) là việc tạo cơ hội, và “muniṃ” (bậc Thánh) là xưng hô với Đức Thế Tôn, bậc Thánh của các bậc Thánh.
Pahūtapaññantiādīni thutivacanāni, tehi taṃ muniṃ thunāti.
Pahūtapaññaṃ and so on are words of praise; with these, he praises that Sage.
Pahūtapaññantiādīni (v.v.): là những lời tán thán. Với những lời đó, ngài tán thán vị ẩn sĩ ấy.
Tattha pahūtapaññanti vipulapaññaṃ.
There, pahūtapaññaṃ means 'of abundant wisdom'.
Trong đó, pahūtapañña (trí tuệ dồi dào) có nghĩa là trí tuệ rộng lớn.
Ñeyyapariyantikattā cassa vipulatā veditabbā.
His abundance should be understood from the fact that he comprehends all knowable things.
Và sự rộng lớn của trí tuệ ấy cần phải được hiểu là do nó bao trùm tất cả những gì cần được biết.
Iti cundo kammāraputtoti idaṃ dvayaṃ dhaniyasutte vuttanayameva.
The phrase iti Cundo kammāraputto is just as explained in the Dhaniya Sutta.
Iti Cundo Kammāraputto (Như vậy, Cunda con của người thợ rèn) – hai từ này cũng đã được giải thích trong kinh Dhaniya.
Ito paraṃ pana ettakampi avatvā sabbaṃ vuttanayaṃ chaḍḍetvā avuttanayameva vaṇṇayissāma.
From now on, without even saying this much, we shall abandon all previously explained methods and explain only the methods not yet explained.
Từ đây trở đi, chúng tôi sẽ không lặp lại những gì đã được nói, mà sẽ bỏ qua tất cả những cách giải thích đã được đề cập và chỉ giải thích những gì chưa được nói đến.
Vītataṇhanti vigatakāmabhavavibhavataṇhaṃ.
Vītataṇha means one whose craving for sensual pleasures, existence, and non-existence has vanished.
Vītataṇha (đã đoạn trừ ái): có nghĩa là đã đoạn trừ dục ái, hữu ái, phi hữu ái.
Dvipaduttamanti dvipadānaṃ uttamaṃ.
Dvipaduttama means the supreme among bipeds.
Dvipaduttama (bậc tối thượng trong loài hai chân): là bậc tối thượng trong loài hai chân.
Tattha kiñcāpi bhagavā na kevalaṃ dvipaduttamo eva, atha kho yāvatā sattā apadā vā dvipadā vā…pe… nevasaññīnāsaññino vā, tesaṃ sabbesaṃ uttamo.
Although the Blessed One is not merely supreme among bipeds, but rather supreme among all beings, whether footless, bipeds… or neither percipient nor non-percipient,
Trong đó, mặc dù Thế Tôn không chỉ là bậc tối thượng trong loài hai chân, mà Ngài còn là bậc tối thượng của tất cả chúng sinh, dù không chân hay hai chân… (v.v.) … hay không tưởng cũng không phi tưởng.
Atha kho ukkaṭṭhaparicchedavasena dvipaduttamotveva vuccati.
yet he is called "supreme among bipeds" by way of distinguishing the most excellent.
Tuy nhiên, Ngài được gọi là bậc tối thượng trong loài hai chân theo cách phân loại cao nhất.
Dvipadā hi sabbasattānaṃ ukkaṭṭhā cakkavattimahāsāvakapaccekabuddhānaṃ tattha uppattito, tesañca uttamoti vutte sabbasattuttamoti vuttoyeva hoti.
For bipeds are the most excellent of all beings, because universal monarchs, great disciples, and Paccekabuddhas arise among them; and when it is said that he is supreme among them, it is as good as saying that he is supreme among all beings.
Thật vậy, loài hai chân là tối thượng trong tất cả chúng sinh vì các bậc Chuyển Luân Vương, Đại Thanh Văn và Độc Giác Phật đều sinh ra trong loài đó; và khi nói Ngài là tối thượng của các bậc đó, thì Ngài cũng đã được nói là tối thượng của tất cả chúng sinh.
Sārathīnaṃ pavaranti sāretīti sārathi, hatthidamakādīnametaṃ adhivacanaṃ.
Sārathīnaṃ pavara means "sārathi" because he guides; this is a designation for elephant trainers and the like.
Sārathīnaṃ pavara (bậc tối thượng trong những người điều khiển): Sārathi (người điều khiển) là người điều khiển (sāreti), đây là danh từ chung cho những người điều khiển voi, v.v.
Tesañca bhagavā pavaro anuttarena damanena purisadamme dametuṃ samatthabhāvato.
And the Blessed One is pavara (foremost) among them because he is capable of taming those to be tamed among men with an unsurpassed taming.
Và Thế Tôn là pavara (bậc tối thượng) trong số họ, vì Ngài có khả năng điều phục những người cần được điều phục bằng sự điều phục vô thượng.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃ eva disaṃ dhāvati puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā.
“Bhikkhus, an elephant to be tamed, when guided by an elephant trainer, runs in only one direction, east or west or north or south.
“Này các Tỳ-khưu, con voi được người điều khiển voi điều khiển, nó chỉ chạy về một hướng, hoặc hướng đông, hoặc hướng tây, hoặc hướng bắc, hoặc hướng nam.
Assadamakena, bhikkhave, assadammo…pe… godamakena, bhikkhave, godammo…pe… dakkhiṇaṃ vā.
Bhikkhus, a horse to be tamed by a horse trainer… bhikkhus, an ox to be tamed by an ox trainer… or south.”
Này các Tỳ-khưu, con ngựa được người điều khiển ngựa điều khiển… (v.v.) … Này các Tỳ-khưu, con bò được người điều khiển bò điều khiển… (v.v.) … hoặc hướng nam.
Tathāgatena hi, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena purisadammo sārito aṭṭha disā vidhāvati, rūpī rūpāni passati, ayamekā disā…pe… saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ayaṃ aṭṭhamī disā’’ti (ma. ni. 3.312).
“Monks, when a man to be tamed is guided by the Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, he ranges in eight directions: being with form, he sees forms—this is one direction…pe… he abides having attained the cessation of perception and feeling—this is the eighth direction.”
Này các Tỳ-khưu, một người cần được điều phục được Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác điều phục, người ấy chạy về tám hướng: người có sắc thấy các sắc, đây là một hướng… (v.v.) … chứng và trú vào Diệt Thọ Tưởng Định, đây là hướng thứ tám.”
84. Evaṃ vutte bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) nayena gihipañhaṃ apucchitvā samaṇapañhaṃ pucchantaṃ disvā āvajjento ‘‘taṃ pāpabhikkhuṃ sandhāya ayaṃ pucchatī’’ti ñatvā tassa aññatra vohāramattā assamaṇabhāvaṃ dīpento āha ‘‘caturo samaṇā’’ti.
84. When this was said, the Blessed One, seeing Cunda the smith’s son asking a question about ascetics, without asking a householder’s question such as, “Bhante, what is wholesome, what is unwholesome?” and so on, reflected and understood, “He is asking this with reference to that evil bhikkhu.” Desiring to show his non-ascetic state apart from merely being called an ascetic, he said: “There are four ascetics.”
84. Khi được nói như vậy, Thế Tôn thấy Cunda con của người thợ rèn không hỏi những câu hỏi của cư sĩ như “Bạch Thế Tôn, điều gì là thiện, điều gì là bất thiện?” mà hỏi những câu hỏi của Sa-môn, Ngài quán xét và biết rằng: “Người này đang hỏi về vị Tỳ-khưu ác hạnh kia,” và để chỉ rõ rằng vị Tỳ-khưu đó không phải là Sa-môn thật sự, mà chỉ là Sa-môn trên danh nghĩa, Ngài nói: “Có bốn Sa-môn.”
Tattha caturoti saṅkhyāparicchedo.
There, ‘caturo’ (four) is a numerical delimitation.
Trong đó, caturo (bốn) là số lượng được phân định.
Samaṇāti kadāci bhagavā titthiye samaṇavādena vadati; yathāha – ‘‘yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ vatakotūhalamaṅgalānī’’ti (ma. ni. 1.407).
‘Samaṇā’ (ascetics): sometimes the Blessed One refers to sectarians by the term ‘samaṇa’; as it is said: “Those various observances, curiosities, and superstitions of ordinary ascetics and brahmins.”
Samaṇā (Sa-môn): Đôi khi Thế Tôn dùng từ Sa-môn để chỉ các ngoại đạo; như Ngài đã nói: “Những lời thề nguyện, những điều tò mò, những điều may mắn của các Sa-môn và Bà-la-môn khác nhau.”
Kadāci puthujjane; yathāha – ‘‘samaṇā samaṇāti kho, bhikkhave, jano sañjānātī’’ti (ma. ni. 1.435).
Sometimes to ordinary people; as it is said: “Monks, people recognise ascetics as ‘ascetics’.”
Đôi khi Ngài dùng để chỉ phàm nhân; như Ngài đã nói: “Này các Tỳ-khưu, mọi người đều nhận biết là Sa-môn, Sa-môn.”
Kadāci sekkhe; yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; dī. ni. 2.214; a. ni. 4.241).
Sometimes to trainees (sekkha); as it is said: “Here, monks, is an ascetic; here is a second ascetic.”
Đôi khi Ngài dùng để chỉ các bậc Hữu Học; như Ngài đã nói: “Này các Tỳ-khưu, ở đây có một Sa-môn, ở đây có Sa-môn thứ hai.”
Kadāci khīṇāsave; yathāha – ‘‘āsavānaṃ khayā samaṇo hotī’’ti (ma. ni. 1.438).
Sometimes to Arahants (khīṇāsava); as it is said: “By the destruction of the taints (āsava), one becomes an ascetic.”
Đôi khi Ngài dùng để chỉ các bậc A-la-hán; như Ngài đã nói: “Do sự đoạn tận các lậu hoặc, người ấy trở thành Sa-môn.”
Kadāci attānaṃyeva; yathāha – ‘‘samaṇoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti (a. ni. 8.85).
Sometimes to himself; as it is said: “‘Ascetic’, monks, is a designation for the Tathāgata.”
Đôi khi Ngài dùng để chỉ chính mình; như Ngài đã nói: “Này các Tỳ-khưu, Sa-môn là một danh xưng của Như Lai.”
Idha pana tīhi padehi sabbepi ariye sīlavantaṃ puthujjanañca, catutthena itaraṃ assamaṇampi bhaṇḍuṃ kāsāvakaṇṭhaṃ kevalaṃ vohāramattakena samaṇoti saṅgaṇhitvā ‘‘caturo samaṇā’’ti āha.
Here, however, he said “four ascetics,” encompassing all noble ones and virtuous ordinary people with the first three terms, and with the fourth, including the other person, who, though not an ascetic, was merely bald-headed and robed in yellow, as an ascetic by mere conventional designation.
Ở đây, Ngài nói “Có bốn Sa-môn” bằng cách bao gồm tất cả các bậc Thánh và phàm nhân có giới hạnh trong ba hạng mục đầu tiên, và trong hạng mục thứ tư, Ngài bao gồm cả những người không phải Sa-môn, những người cạo đầu, mặc y vàng, chỉ là Sa-môn trên danh nghĩa.
Na pañcamatthīti imasmiṃ dhammavinaye vohāramattakena paṭiññāmattakenāpi pañcamo samaṇo nāma natthi.
‘Na pañcamatthī’ (there is no fifth) means there is no fifth ascetic by mere conventional designation or by mere declaration in this Dhamma and Vinaya.
Na pañcamatthī (Không có người thứ năm): có nghĩa là trong Pháp và Luật này, không có Sa-môn thứ năm, dù chỉ là trên danh nghĩa hay sự tuyên bố.
Te te āvikaromīti te caturo samaṇe tava pākaṭe karomi.
‘Te te āvikaromī’ (I will reveal them to you) means, “I will make those four ascetics clear to you.”
Te te āvikaromī (Ta sẽ làm cho họ hiển lộ cho ông): có nghĩa là ta sẽ làm cho bốn Sa-môn đó rõ ràng cho ông.
Sakkhipuṭṭhoti sammukhā pucchito.
‘Sakkhipuṭṭho’ means, “questioned in my presence.”
Sakkhipuṭṭho (được hỏi trực tiếp): là được hỏi đối mặt.
Maggajinoti maggena sabbakilese vijitāvīti attho.
‘Maggajino’ means, “one who has conquered all defilements through the path.” This is the meaning.
Maggajino (người chiến thắng con đường): có nghĩa là người đã chiến thắng tất cả các phiền não bằng con đường.
Maggadesakoti paresaṃ maggaṃ desetā.
‘Maggadesako’ is one who teaches the path to others.
Maggadesako (người chỉ đường): là người chỉ đường cho người khác.
Magge jīvatīti sattasu sekkhesu yo koci sekkho apariyositamaggavāsattā lokuttare, sīlavantaputhujjano ca lokiye magge jīvati nāma, sīlavantaputhujjano vā lokuttaramagganimittaṃ jīvanatopi magge jīvatīti veditabbo.
‘Magge jīvatī’ (lives on the path) means that any trainee (sekkha) among the seven trainees, by virtue of not having completed the path, lives on the supramundane path; and a virtuous ordinary person lives on the mundane path. Or a virtuous ordinary person is to be understood as living on the path by virtue of living for the sake of the supramundane path.
Magge jīvatī (người sống trên con đường): có nghĩa là bất kỳ bậc Hữu Học nào trong bảy bậc Hữu Học, do còn sống trên con đường chưa hoàn tất, thì sống trên con đường siêu thế; và phàm nhân có giới hạnh thì sống trên con đường thế gian, hoặc được hiểu là sống trên con đường vì mục đích con đường siêu thế.
Yo ca maggadūsīti yo ca dussīlo micchādiṭṭhi maggapaṭilomāya paṭipattiyā maggadūsakoti attho.
‘Yo ca maggadūsī’ (and one who corrupts the path) means, “one who, being immoral and of wrong view, corrupts the path by practicing in opposition to the path.” This is the meaning.
Yo ca maggadūsī (và người làm ô uế con đường): có nghĩa là người có giới hạnh xấu, tà kiến, làm ô uế con đường bằng cách thực hành ngược lại con đường.
86. Idānissa bhagavā caturopi samaṇe catūhi gāthāhi niddisanto āha ‘‘yo tiṇṇakathaṃkatho visallo’’ti.
86. Now, the Blessed One, indicating all four ascetics with four verses, said: “‘Yo tiṇṇakathaṃkatho visallo’ (He who has crossed doubt, without arrows).”
86. Bây giờ, Thế Tôn chỉ rõ cả bốn Sa-môn bằng bốn bài kệ, Ngài nói: “Yo tiṇṇakathaṃkatho visallo” (Người đã vượt qua mọi nghi ngờ, không còn mũi tên phiền não).
Tattha tiṇṇakathaṃkatho visalloti etaṃ uragasutte vuttanayameva.
There, the phrase ‘tiṇṇakathaṃkatho visallo’ is just as stated in the Uragasutta.
Trong đó, tiṇṇakathaṃkatho visallo (đã vượt qua mọi nghi ngờ, không còn mũi tên phiền não) cũng đã được giải thích trong kinh Uraga.
Ayaṃ pana viseso.
However, there is this distinction.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt.
Yasmā imāya gāthāya maggajinoti buddhasamaṇo adhippeto, tasmā sabbaññutaññāṇena kathaṃkathāpatirūpakassa sabbadhammesu aññāṇassa tiṇṇattāpi ‘‘tiṇṇakathaṃkatho’’ti veditabbo.
Since in this verse the Buddha-samaṇa is intended as the ‘Maggajina’, he is to be understood as ‘tiṇṇakathaṃkatho’ (one who has crossed doubt) because, with his omniscience, he has overcome ignorance regarding all phenomena, which is akin to doubt.
Vì trong bài kệ này, Sa-môn là Phật được đề cập là người chiến thắng con đường (maggajina), nên Ngài cũng được hiểu là tiṇṇakathaṃkatho (đã vượt qua mọi nghi ngờ) do đã vượt qua sự vô minh (aññāṇa) giống như nghi ngờ trong tất cả các pháp bằng trí tuệ Toàn Giác.
Pubbe vuttanayena hi tiṇṇakathaṃkathāpi sotāpannādayo paccekabuddhapariyosānā sakadāgāmivisayādīsu buddhavisayapariyosānesu paṭihatañāṇappabhāvattā pariyāyena atiṇṇakathaṃkathāva honti.
For, by the method mentioned before, even those who have crossed doubt, such as Stream-Enterers up to Paccekabuddhas, are, by implication, still considered as not having crossed doubt, due to their knowledge being obstructed concerning matters like the realm of Sakadāgāmīs and so on, up to the realm of the Buddhas.
Thật vậy, theo cách giải thích trước đây, các bậc đã vượt qua nghi ngờ như Sơ Quả (Sotāpanna) cho đến Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đều là những người chưa vượt qua nghi ngờ theo một cách nào đó, vì năng lực trí tuệ của họ bị hạn chế trong các lĩnh vực như Nhất Lai (Sakadāgāmi) cho đến lĩnh vực của Phật.
Bhagavā pana sabbappakārena tiṇṇakathaṃkathoti.
But the Blessed One is one who has crossed doubt in every way.
Nhưng Thế Tôn thì đã vượt qua mọi nghi ngờ bằng mọi cách.
Nibbānābhiratoti nibbāne abhirato, phalasamāpattivasena sadā nibbānaninnacittoti attho.
‘Nibbānābhirato’ (delighting in Nibbāna) means delighting greatly in Nibbāna; that is to say, his mind is constantly inclined towards Nibbāna by way of fruition attainment.
Nibbānābhirato (hoan hỷ trong Nibbāna): có nghĩa là hoan hỷ trong Nibbāna, tâm luôn hướng về Nibbāna bằng cách nhập quả định.
Tādiso ca bhagavā.
And such is the Blessed One.
Thế Tôn là như vậy.
Yathāha –
As it is said:
Như Ngài đã nói:
87. Evaṃ bhagavā imāya gāthāya ‘‘maggajina’’nti buddhasamaṇaṃ niddisitvā idāni khīṇāsavasamaṇaṃ niddisanto āha ‘‘paramaṃ paramantī’’ti.
87. Having thus indicated the Buddha-samaṇa as the ‘Maggajina’ with this verse, the Blessed One now indicated the Arahant (khīṇāsava-samaṇa), saying, “‘Paramaṃ paramantī’ (the supreme, the highest).”
87. Như vậy, Thế Tôn đã chỉ rõ Sa-môn là Phật là “người chiến thắng con đường” bằng bài kệ này, bây giờ Ngài chỉ rõ Sa-môn A-la-hán bằng cách nói: “Paramaṃ paramaṃ” (Tối thượng, tối thượng).
Tattha paramaṃ nāma nibbānaṃ, sabbadhammānaṃ aggaṃ uttamanti attho.
There, ‘paramaṃ’ refers to Nibbāna, meaning it is the highest and supreme of all phenomena.
Trong đó, paramaṃ (tối thượng) là Nibbāna, có nghĩa là tối cao, tối thượng trong tất cả các pháp.
Paramanti yodha ñatvāti taṃ paramaṃ paramamicceva yo idha sāsane ñatvā paccavekkhaṇañāṇena.
‘Paramanti yodha ñatvā’ (knowing this as supreme here) means, “which samaṇa, having known that supreme state as supreme here in this Dispensation, by means of retrospective knowledge (paccavekkhaṇañāṇa).”
“Paramanti yodha ñatvā” (Biết được điều tối thượng ở đây) nghĩa là vị Sa-môn nào ở trong giáo pháp này đã biết rõ điều tối thượng ấy, chỉ là tối thượng mà thôi, bằng tuệ quán sát (paccavekkhaṇañāṇa).
Akkhāti vibhajate idheva dhammanti nibbānadhammaṃ akkhāti, attanā paṭividdhattā paresaṃ pākaṭaṃ karoti ‘‘idaṃ nibbāna’’nti, maggadhammaṃ vibhajati ‘‘ime cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti.
‘Akkhāti vibhajate idheva dhammaṃ’ (declares and analyses the Dhamma right here) means, he declares the Nibbāna-Dhamma, makes it clear to others as “this is Nibbāna” because he has realized it himself, and analyses the path-Dhamma as “these are the four foundations of mindfulness…pe… this is the noble eightfold path.”
“Akkhāti vibhajate idheva dhamma” (giảng dạy và phân tích Pháp ngay tại đây) nghĩa là vị ấy giảng dạy pháp Niết-bàn, vì đã tự mình thâm nhập nên làm cho người khác biết rõ “đây là Niết-bàn”; vị ấy phân tích pháp Đạo (magga-dhamma): “Bốn Tứ Niệm Xứ này… (v.v.)… đây là Bát Chánh Đạo cao quý”.
Ubhayampi vā ugghaṭitaññūnaṃ saṅkhepadesanāya ācikkhati, vipañcitaññūnaṃ vitthāradesanāya vibhajati.
Or, he both declares to those of swift understanding with a concise teaching, and analyses for those of developed understanding with an elaborate teaching.
Hoặc cả hai, vị ấy giảng dạy tóm tắt cho những người có trí tuệ nhanh nhạy (ugghaṭitaññū), và phân tích rộng rãi cho những người có trí tuệ cần giải thích (vipañcitaññū).
Evaṃ ācikkhanto vibhajanto ca ‘‘idheva sāsane ayaṃ dhammo, na ito bahiddhā’’ti sīhanādaṃ nadanto akkhāti ca vibhajati ca.
Thus, while declaring and analysing, he roars a lion’s roar, proclaiming, “This Dhamma is only in this Dispensation, not outside of it.” Thus he declares and analyses.
Vừa giảng dạy vừa phân tích như vậy, vị ấy tuyên bố như tiếng rống của sư tử: “Pháp này chỉ có trong giáo pháp này, không có ở bên ngoài giáo pháp này”.
Tena vuttaṃ ‘‘akkhāti vibhajate idheva dhamma’’nti.
Therefore, it is said: ‘akkhāti vibhajate idheva dhammaṃ’.
Vì thế đã nói: “Akkhāti vibhajate idheva dhamma” (giảng dạy và phân tích Pháp ngay tại đây).
Taṃ kaṅkhachidaṃ muniṃ anejanti taṃ evarūpaṃ catusaccapaṭivedhena attano, desanāya ca paresaṃ kaṅkhacchedanena kaṅkhacchidaṃ, moneyyasamannāgamena muniṃ, ejāsaṅkhātāya taṇhāya abhāvato anejaṃ dutiyaṃ bhikkhunamāhu maggadesinti.
‘Taṃ kaṅkhachidaṃ muniṃ anejaṃ’ (that doubt-cutter, sage, tranquil one): such a one, who is a cutter of doubt (kaṅkhacchida) by his own penetration of the Four Noble Truths and by his teaching, and by cutting the doubts of others; a sage (muni) by being endowed with sagacity (moneyya); and tranquil (aneja) due to the absence of craving, which is called agitation—this one they call the second bhikkhu, the teacher of the path (maggadesī).
“Taṃ kaṅkhachidaṃ muniṃ anejaṃ” (Vị ẩn sĩ đoạn trừ nghi ngờ, không còn phiền não ấy) nghĩa là vị ấy đoạn trừ nghi ngờ (kaṅkhacchidaṃ) cho chính mình bằng cách thâm nhập Tứ Thánh Đế, và cho người khác bằng cách giảng dạy; vị ấy là ẩn sĩ (muni) vì thành tựu sự tĩnh lặng (moneyya); vị ấy không còn phiền não (anejaṃ) vì không có ái dục được gọi là rung động (ejāsaṅkhātāya taṇhāya). Vị ấy được gọi là “dutiyaṃ bhikkhunamāhu maggadesi” (người chỉ đường thứ hai cho các Tỳ-khưu).
88. Evaṃ imāya gāthāya sayaṃ anuttaraṃ maggaṃ uppādetvā desanāya anuttaro maggadesī samānopi dūtamiva lekhavācakamiva ca rañño attano sāsanaharaṃ sāsanajotakañca ‘‘maggadesi’’nti khīṇāsavasamaṇaṃ niddisitvā idāni sekkhasamaṇañca sīlavantaputhujjanasamaṇañca niddisanto āha ‘‘yo dhammapade’’ti.
88. Thus, having brought forth the unsurpassed Path Himself, and being an unsurpassed teacher of the Path by His teaching, yet, having pointed out the Arahant monk as a "teacher of the Path" (maggadesī), like a king's messenger or a scribe who reads letters, who bears and illuminates His Dispensation, now, desiring to point out the Sekkha monk and the virtuous ordinary monk, He said "yo dhammapade" (who in the Dhamma-path).
88. Như vậy, qua bài kệ này, Đức Thế Tôn đã tự mình tạo ra con đường vô thượng và là người chỉ đường vô thượng bằng cách giảng dạy. Sau khi chỉ ra vị Sa-môn đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsava-samaṇa) là “người chỉ đường” (maggadesi) – giống như người đưa tin hay người đọc thư của vua, người mang thông điệp và làm sáng tỏ thông điệp của Ngài – bây giờ, Ngài muốn chỉ ra vị Sa-môn hữu học (sekha-samaṇa) và vị Sa-môn phàm phu giữ giới (sīlavanta-puthujjana-samaṇa), nên Ngài nói: “Yo dhammapade” (Ai trong các pháp).
Tattha padavaṇṇanā pākaṭāyeva.
The word-by-word explanation there is indeed evident.
Trong đó, phần giải thích từ ngữ đã rõ ràng.
Ayaṃ panettha atthavaṇṇanā – yo nibbānadhammassa padattā dhammapade, ubho ante anupagamma desitattā āsayānurūpato vā satipaṭṭhānādinānappakārehi desitattā sudesite, maggasamaṅgīpi anavasitamaggakiccattā magge jīvati, sīlasaṃyamena saññato, kāyādīsu sūpaṭṭhitāya cirakatādisaraṇāya vā satiyā satimā, aṇumattassāpi vajjassa abhāvato anavajjattā, koṭṭhāsabhāvena ca padattā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātāni anavajjapadāni bhaṅgañāṇato pabhuti bhāvanāsevanāya sevamāno, taṃ bhikkhunaṃ tatiyaṃ maggajīvinti āhūti.
This is the explanation of its meaning: He who, because it is the cause for the state of Nibbāna-Dhamma, in the Dhamma-path (dhammapade); because it is taught without resorting to either extreme, or because it is taught in various ways such as by mindfulness-foundation according to one's disposition, in the well-taught (sudesite); even one endowed with the Path, because the Path's task is not yet completed, lives in the Path (magge jīvati); restrained (saññato) by morality and self-control; mindful (satimā) through well-established mindfulness in body, etc., or through memory of long-past deeds, etc.; because there is no offense, not even a speck, and because they are sections, serving (sevamāno) the thirty-seven factors of enlightenment, which are called faultless sections (anavajjapadāni), starting from dissolution-knowledge through cultivation and practice; they (taṃ) have declared (āhu) such a monk to be the third one who lives in the Path among monks (bhikkhūnaṃ tatiyaṃ maggajīvī).
Đây là phần giải thích ý nghĩa: Vị ấy sống trong Đạo (magge jīvati) – là “dhammapade” (trong các pháp) vì là nền tảng của pháp Niết-bàn, và là “sudesite” (được thuyết giảng khéo léo) vì được thuyết giảng mà không rơi vào hai cực đoan, hoặc được thuyết giảng bằng nhiều cách khác nhau như Tứ Niệm Xứ tùy theo khuynh hướng của chúng sinh. Dù đã thành tựu Đạo, vị ấy vẫn sống trong Đạo vì công việc của Đạo chưa hoàn tất. Vị ấy “saññato” (biết kiềm chế) bằng sự giữ giới và tự chế. Vị ấy “satimā” (có niệm) nhờ sự an trú chánh niệm vững chắc trong thân, v.v., hoặc nhờ khả năng nhớ lại những điều đã làm từ lâu. Vị ấy “sevamāno” (thực hành) “anavajjapadāni” (những bước không lỗi lầm) – tức là ba mươi bảy pháp giác chi (bodhipakkhiya-dhamma) – bằng cách tu tập từ Bhaṅga-ñāṇa trở đi, vì không có lỗi lầm dù nhỏ nhất, và vì chúng là những phần dẫn đến Niết-bàn. Các bậc giác ngộ “āhū” (nói rằng) vị ấy là “bhikkhūnaṃ tatiyaṃ maggajīvi” (người sống theo Đạo thứ ba trong số các Tỳ-khưu).
89. Evaṃ bhagavā imāya gāthāya ‘‘maggajīvi’’nti sekkhasamaṇaṃ sīlavantaputhujjanasamaṇañca niddisitvā idāni taṃ bhaṇḍuṃ kāsāvakaṇṭhaṃ kevalaṃ vohāramattasamaṇaṃ niddisanto āha ‘‘chadanaṃ katvānā’’ti.
89. Thus, the Blessed One, having pointed out the Sekkha monk and the virtuous ordinary monk as "one who lives in the Path" (maggajīvī) with this verse, now, desiring to point out that bald-headed, saffron-robed monk who is merely a monk in name, said "chadanaṃ katvānā" (having made a covering).
89. Như vậy, qua bài kệ này, Đức Thế Tôn đã chỉ ra vị Sa-môn hữu học và vị Sa-môn phàm phu giữ giới là “người sống theo Đạo” (maggajīvi). Bây giờ, Ngài muốn chỉ ra vị Sa-môn chỉ mang hình thức, đầu trọc, mặc y vàng, nên Ngài nói: “Chadanaṃ katvānā” (Sau khi che đậy).
Tattha chadanaṃ katvānāti patirūpaṃ karitvā, vesaṃ gahetvā, liṅgaṃ dhāretvāti attho.
There, chadanaṃ katvānā means having adopted a suitable appearance, having assumed the guise, having worn the mark (of a monk).
Trong đó, “chadanaṃ katvānā” (sau khi che đậy) có nghĩa là làm ra vẻ tương tự, khoác lên mình hình tướng, mang dấu hiệu của một Sa-môn.
Subbatānanti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ.
Of the well-behaved ones (subbatānaṃ) refers to the Buddhas, Paccekabuddhas, and their disciples.
“Subbatānaṃ” (của những người có giới hạnh tốt đẹp) là của chư Phật, chư Độc Giác Phật và các đệ tử.
Tesañhi sundarāni vatāni, tasmā te subbatāti vuccanti.
Indeed, their observances (vatāni) are excellent; therefore, they are called subbata.
Thật vậy, giới hạnh của các vị ấy là tốt đẹp, do đó các vị ấy được gọi là subbata.
Pakkhandīti pakkhandako, anto pavisakoti attho.
He who intrudes (pakkhandī) means an intruder, one who enters inside.
“Pakkhandī” (xâm nhập) có nghĩa là người xâm nhập, người đi vào bên trong.
Dussīlo hi gūthapaṭicchādanatthaṃ tiṇapaṇṇādicchadanaṃ viya attano dussīlabhāvaṃ paṭicchādanatthaṃ subbatānaṃ chadanaṃ katvā ‘‘ahampi bhikkhū’’ti bhikkhumajjhe pakkhandati, ‘‘ettakavassena bhikkhunā gahetabbaṃ eta’’nti lābhe dīyamāne ‘‘ahaṃ ettakavasso’’ti gaṇhituṃ pakkhandati, tena vuccati ‘‘chadanaṃ katvāna subbatānaṃ pakkhandī’’ti.
Indeed, a corrupt monk, just as one covers excrement with grass, leaves, etc., similarly, to conceal his own corrupt nature, puts on the covering of the well-behaved ones and intrudes among monks, saying, "I too am a monk." When alms are given, saying, "This should be taken by a monk of so many years," he intrudes to take the alms, saying, "I am of so many years." Therefore, it is said, "having made a covering, he intrudes among the well-behaved ones."
Thật vậy, một người ác giới, để che giấu sự ác giới của mình, giống như dùng cỏ cây che đậy phân, khoác lên mình hình tướng của những người có giới hạnh tốt đẹp và xâm nhập vào giữa các Tỳ-khưu, nói: “Tôi cũng là Tỳ-khưu”. Khi có vật cúng dường được trao, người ấy xâm nhập để nhận, nói: “Tôi đã thọ giới được bấy nhiêu năm”. Vì thế nói: “Chadanaṃ katvāna subbatānaṃ pakkhandī” (sau khi che đậy, xâm nhập vào hàng ngũ những người có giới hạnh tốt đẹp).
Catunnampi khattiyādikulānaṃ uppannaṃ pasādaṃ ananurūpapaṭipattiyā dūsetīti kuladūsako.
He who corrupts the faith that has arisen in all four classes of Khattiyas and others through an unsuitable conduct is called a corrupter of families (kuladūsako).
Vị ấy làm hư hoại niềm tin phát sinh từ bốn dòng dõi hoàng tộc, v.v., bằng hành vi không phù hợp, nên được gọi là “kuladūsako” (kẻ làm ô uế gia đình).
Pagabbhoti aṭṭhaṭṭhānena kāyapāgabbhiyena, catuṭṭhānena vacīpāgabbhiyena, anekaṭṭhānena manopāgabbhiyena ca samannāgatoti attho.
Impudent (pagabbho) means endowed with eight kinds of bodily impudence, four kinds of verbal impudence, and various kinds of mental impudence.
“Pagabbho” (ngang ngược) nghĩa là người có sự ngang ngược về thân ở tám phương diện, ngang ngược về lời nói ở bốn phương diện, và ngang ngược về ý ở nhiều phương diện.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana mettasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma.
This is a summary here; the detailed explanation we shall provide in the commentary to the Mettasutta.
Đây là phần tóm tắt, phần mở rộng sẽ được giải thích trong chú giải kinh Mettasutta.
Katapaṭicchādanalakkhaṇāya māyāya samannāgatattā māyāvī.
Endowed with deceit, which has the characteristic of covering up deeds, hence deceitful (māyāvī).
Vị ấy “māyāvī” (gian xảo) vì thành tựu sự gian xảo có đặc tính che đậy những điều đã làm.
Sīlasaṃyamābhāvena asaññato.
Due to the absence of morality and self-restraint, unrestrained (asaññato).
Vị ấy “asaññato” (không kiềm chế) vì không có sự giữ giới và tự chế.
Palāpasadisattā palāpo.
Being like chaff, hence chaff (palāpo).
Vị ấy “palāpo” (rỗng tuếch) vì giống như vỏ trấu.
Yathā hi palāpo anto taṇḍularahitopi bahi thusena vīhi viya dissati, evamidhekacco anto sīlādiguṇasāravirahitopi bahi subbatacchadanena samaṇavesena samaṇo viya dissati.
Just as chaff, though devoid of grain inside, appears like paddy with husk outside, so too, here, some individual, though devoid of the essence of virtues like morality inside, appears like a monk outside with the covering of the well-behaved ones, with the appearance of a monk.
Quả thật, giống như hạt lúa, dù bên trong không có gạo nhưng bên ngoài vẫn trông như hạt lúa có vỏ trấu, thì cũng vậy, một số người ở đây, dù bên trong không có tinh túy của các đức tính như giới hạnh, nhưng bên ngoài vẫn trông như một Sa-môn trong hình tướng Sa-môn, khoác lên mình vẻ của người có giới hạnh tốt đẹp.
So evaṃ palāpasadisattā ‘‘palāpo’’ti vuccati.
Such a person is called "chaff" (palāpo) because he is like chaff.
Vì giống như vỏ trấu như vậy, vị ấy được gọi là “palāpo”.
Ānāpānassatisutte pana ‘‘apalāpāyaṃ, bhikkhave, parisā, nippalāpāyaṃ, bhikkhave, parisā, suddhā sāre patiṭṭhitā’’ti (ma. ni. 3.146) evaṃ puthujjanakalyāṇopi ‘‘palāpo’’ti vutto.
However, in the Ānāpānassati Sutta, even the ordinary virtuous person is called "chaff" (palāpo) in this way: "This assembly, O bhikkhus, is not chaff; this assembly, O bhikkhus, is not empty chaff; it is pure, established in the essence."
Tuy nhiên, trong kinh Ānāpānassatisutta, ngay cả một phàm phu thiện lành cũng được gọi là “palāpo” (rỗng tuếch), như đã nói: “Này các Tỳ-khưu, hội chúng này không rỗng tuếch; này các Tỳ-khưu, hội chúng này không phải là vỏ trấu; nó thanh tịnh, an trú trong cốt lõi.”
Idha pana kapilasutte ca ‘‘tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine’’ti (su. ni. 284) evaṃ parājitako ‘‘palāpo’’ti vutto.
But here and in the Kapila Sutta, one who has been defeated is called "chaff" (palāpo) in this way: "Then drive out the chaff, those who are not samaṇas but pretend to be samaṇas."
Ở đây, trong kinh Cundasutta và kinh Kapilasutta, một người đã thất bại (pārājita) được gọi là “palāpo” (rỗng tuếch), như đã nói: “Do đó, hãy tống khứ những kẻ rỗng tuếch, những kẻ không phải Sa-môn mà tự cho mình là Sa-môn.”
Patirūpena caraṃ samaggadūsīti taṃ subbatānaṃ chadanaṃ katvā yathā carantaṃ ‘‘āraññiko ayaṃ rukkhamūliko, paṃsukūliko, piṇḍapātiko, appiccho, santuṭṭho’’ti jano jānāti, evaṃ patirūpena yuttarūpena bāhiramaṭṭhena ācārena caranto puggalo attano lokuttaramaggassa, paresaṃ sugatimaggassa ca dūsanato ‘‘maggadūsī’’ti veditabbo.
Patirūpena caraṃ samaggadūsī means that a person, having made that covering of the well-behaved ones, acts in a suitable, proper, outwardly smooth manner, so that people know him as, "This one is a forest-dweller, a root-of-tree dweller, a rag-robe wearer, an alms-eater, of few wishes, content." Such a person is to be known as a corrupter of the Path (maggadūsī) because he corrupts his own supramundane Path and others' Path to a good destination.
“Patirūpena caraṃ samaggadūsī” (người hành xử một cách giả tạo, làm ô uế con đường) nghĩa là một người hành xử với vẻ bên ngoài phù hợp, đúng đắn, để người ta biết rằng “vị ấy là người sống trong rừng, người sống dưới gốc cây, người mặc y phấn tảo, người khất thực, ít dục, biết đủ”, thì người ấy được biết là “maggadūsī” (kẻ làm ô uế con đường) vì làm hư hoại con đường siêu thế của chính mình và con đường đến cảnh giới an lành của người khác.
90. Evaṃ imāya gāthāya ‘‘maggadūsī’’ti dussīlaṃ vohāramattakasamaṇaṃ niddisitvā idāni tesaṃ aññamaññaṃ abyāmissībhāvaṃ dīpento āha ‘‘ete ca paṭivijjhī’’ti.
90. Thus, having pointed out the immoral monk, who is merely a monk by designation, as a "corrupter of the Path" (maggadūsī) with this verse, now, displaying their unmixed nature from each other, He said "ete ca paṭivijjhī" (and he discerned these).
90. Như vậy, qua bài kệ này, Đức Thế Tôn đã chỉ ra vị Sa-môn ác giới chỉ mang hình thức là “kẻ làm ô uế con đường” (maggadūsī). Bây giờ, Ngài muốn làm rõ sự không pha trộn giữa các vị ấy, nên Ngài nói: “Ete ca paṭivijjhī” (Người ấy đã thâm nhập được những điều này).
Tassattho – ete caturo samaṇe yathāvuttena lakkhaṇena paṭivijjhi aññāsi sacchākāsi yo gahaṭṭho khattiyo vā brāhmaṇo vā añño vā koci, imesaṃ catunnaṃ samaṇānaṃ lakkhaṇassavanamattena sutavā, tasseva lakkhaṇassa ariyānaṃ santike sutattā ariyasāvako, teyeva samaṇe ‘‘ayañca ayañca evaṃlakkhaṇo’’ti pajānanamattena sappañño, yādiso ayaṃ pacchā vutto maggadūsī, itarepi sabbe netādisāti ñatvā iti disvā evaṃ pāpaṃ karontampi etaṃ pāpabhikkhuṃ disvā.
The meaning is: he discerned (paṭivijjhi), knew, realized, these four kinds of monks by their aforementioned characteristics; that householder (yo gahaṭṭho), be he a Khattiya or a Brahmana or any other, has heard (sutavā) merely by hearing the characteristics of these four kinds of monks; an Aryan disciple (ariyasāvako) because he has heard those very characteristics from the Noble Ones; wise (sappañño) merely by knowing those very monks, "This one is of such characteristics, and this one is of such characteristics"; having seen (disvā) and having known (ñatvā) that all others are not like this (sabbe netādisā), just as this corrupter of the Path spoken of later, thus, having seen this wicked monk even doing evil.
Ý nghĩa của câu này là: Người cư sĩ nào, dù là Sát-đế-lỵ, Bà-la-môn hay bất kỳ ai khác, đã nghe (sutavā) về đặc điểm của bốn vị Sa-môn này, và vì đã nghe về đặc điểm ấy từ các bậc Thánh nên là đệ tử của các bậc Thánh (ariyasāvako), và vì chỉ biết rõ “vị này và vị này có đặc điểm như thế” về các vị Sa-môn ấy nên là người có trí tuệ (sappañño), người ấy đã thâm nhập (paṭivijjhi), đã biết, đã chứng ngộ những vị Sa-môn này với những đặc điểm đã nêu. Khi người ấy sống với sự hiểu biết rằng “tất cả những vị khác không giống như kẻ làm ô uế con đường này, người đã được nói đến sau”, và khi thấy vị Tỳ-khưu ác này đang làm điều ác như vậy.
Tatthāyaṃ yojanā – ete ca paṭivijjhi yo gahaṭṭho sutavā ariyasāvako sappañño, tassa tāya paññāya sabbe ‘‘netādisā’’ti ñatvā viharato iti disvā na hāpeti saddhā, evaṃ pāpakammaṃ karontaṃ pāpabhikkhuṃ disvāpi na hāpeti, na hāyati, na nassati saddhāti.
Here is the syntactical connection: And he discerned these, that householder who is learned, an Aryan disciple, wise. For one dwelling, having known by that wisdom that all are "not like this," faith does not decline even upon seeing this wicked monk committing evil deeds; it does not diminish, it does not perish, his faith.
Đây là cách kết nối ý nghĩa: Người cư sĩ nào là đệ tử của các bậc Thánh, có trí tuệ, đã thâm nhập được những điều này, thì nhờ trí tuệ ấy, khi sống với sự hiểu biết rằng “tất cả các vị không giống như vậy”, và khi thấy vị Tỳ-khưu ác đang làm điều ác như vậy, niềm tin của người ấy không suy giảm, không mất đi.
Evaṃ imāya gāthāya tesaṃ abyāmissībhāvaṃ dīpetvā idāni iti disvāpi ‘‘sabbe netādisā’’ti jānantaṃ ariyasāvakaṃ pasaṃsanto āha ‘‘kathañhi duṭṭhenā’’ti.
Thus, having displayed their unmixed nature with this verse, now, praising the Aryan disciple who knows, even upon seeing, that "all are not like this," He said "kathañhi duṭṭhenā" (how indeed by the corrupted).
Như vậy, qua bài kệ này, sau khi làm rõ sự không pha trộn của các vị ấy, bây giờ, Ngài tán thán đệ tử của các bậc Thánh, người dù thấy điều ác nhưng vẫn biết “tất cả không giống như vậy”, nên Ngài nói: “Kathañhi duṭṭhenā” (Làm sao kẻ xấu…?).
Tassa sambandho – etadeva ca yuttaṃ sutavato ariyasāvakassa, yadidaṃ ekaccaṃ pāpaṃ karontaṃ iti disvāpi sabbe ‘‘netādisā’’ti jānanaṃ.
Its connection is: And this is indeed proper for a learned Aryan disciple, that is, knowing that "all are not like this" even upon seeing some individual doing evil.
Sự liên kết của câu này là: Điều này thật sự phù hợp với một đệ tử của các bậc Thánh đã nghe pháp, đó là việc biết rằng “tất cả không giống như vậy” dù thấy một số người làm điều ác.
Kiṃ kāraṇā?
What is the reason?
Vì lý do gì?
Kathañhi duṭṭhena asampaduṭṭhaṃ, suddhaṃ asuddhena samaṃ kareyyāti?
How indeed can the corrupted equate the uncorrupted, the pure with the impure?
Làm sao kẻ xấu lại có thể làm cho người không xấu, người thanh tịnh, ngang bằng với kẻ không thanh tịnh?
Tassattho – kathañhi sutavā ariyasāvako sappañño, sīlavipattiyā duṭṭhena maggadūsinā aduṭṭhaṃ itaraṃ samaṇattayaṃ, suddhaṃ samaṇattayamevaṃ aparisuddhakāyasamācāratādīhi asuddhena pacchimena vohāramattakasamaṇena samaṃ kareyya sadisanti jāneyyāti.
Its meaning is: How indeed would a learned Aryan disciple, a wise person, equate the other three kinds of uncorrupted monks with the corrupted corrupter of the Path, who is spoiled in matters of morality? How would he regard the pure monastic group as similar to the impure one, that last one who is merely a monk by designation, due to his impure bodily conduct and so on?
Ý nghĩa của câu này là: Làm sao một đệ tử của các bậc Thánh đã nghe pháp, có trí tuệ, lại có thể làm cho ba vị Sa-môn còn lại – những người không bị ô uế bởi kẻ làm ô uế con đường, kẻ xấu xa vì sự suy đồi giới hạnh – ngang bằng với vị Sa-môn chỉ mang hình thức, kẻ không thanh tịnh vì những hành vi thân không thanh tịnh, v.v.? Làm sao vị ấy có thể nghĩ rằng họ giống nhau?
Suttapariyosāne upāsakassa maggo vā phalaṃ vā na kathitaṃ.
At the conclusion of the Sutta, neither Path nor Fruition was spoken of for the Upāsaka.
Ở cuối kinh, con đường hay quả vị của người cận sự nam không được đề cập.
Kaṅkhāmattameva hi tassa pahīnanti.
Indeed, only his doubt was abandoned.
Thật vậy, chỉ có sự nghi ngờ của người ấy đã được đoạn trừ.
Evaṃ me sutanti parābhavasuttaṃ.
Thus have I heard (Evaṃ me sutaṃ) is the Parābhavasutta.
“Evaṃ me sutaṃ” (Như vầy tôi nghe) là kinh Parābhavasutta.
Kā uppatti?
What was its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Maṅgalasuttaṃ kira sutvā devānaṃ etadahosi – ‘‘bhagavatā maṅgalasutte sattānaṃ vuḍḍhiñca sotthiñca kathayamānena ekaṃsena bhavo eva kathito, no parābhavo.
It is said that after hearing the Maṅgalasutta, it occurred to the devas, "In the Maṅgalasutta, the Blessed One, in speaking of the growth and welfare of beings, spoke exclusively of prosperity (bhava), but not of decline (parābhava).
Nghe kinh Maṅgala, các vị devatā đã có ý nghĩ này: “Đức Thế Tôn trong kinh Maṅgala, khi thuyết về sự tăng trưởng và an lành của chúng sanh, chỉ thuyết một cách dứt khoát về sự tăng trưởng, chứ không thuyết về sự suy vong.
Handa dāni yena sattā parihāyanti vinassanti, taṃ nesaṃ parābhavampi pucchāmā’’ti.
Now, let us ask about that decline (parābhava) by which beings deteriorate and perish."
Vậy bây giờ, chúng ta hãy hỏi về sự suy vong của chúng sanh, tức là những gì khiến chúng sanh suy giảm và diệt vong.”
Atha maṅgalasuttaṃ kathitadivasato dutiyadivase dasasahassacakkavāḷesu devatāyo parābhavasuttaṃ sotukāmā imasmiṃ ekacakkavāḷe sannipatitvā ekavālaggakoṭiokāsamatte dasapi vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi saṭṭhipi sattatipi asītipi sukhumattabhāve nimminitvā sabbadevamārabrahmāno siriyā ca tejena ca adhigayha virocamānaṃ paññattavarabuddhāsane nisinnaṃ bhagavantaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu.
Then, on the second day after the Maṅgala Sutta was preached, devas from ten thousand world-systems, desirous of hearing the Parābhava Sutta, assembled in this one world-system. Having created subtle forms, ten, twenty, thirty, forty, fifty, sixty, seventy, or eighty each in an area the size of a hair-tip, all devas, Māras, and Brahmās stood surrounding the Blessed One, who was seated on the noble Buddha-seat that had been prepared, outshining all with His glory and splendor.
Thế rồi, vào ngày thứ hai sau ngày kinh Maṅgala được thuyết, các vị devatā từ mười ngàn cõi giới, mong muốn được nghe kinh Parābhava, đã tề tựu về một cõi giới này, tự hóa thân thành những hình tướng vi tế, mười, hai mươi, ba mươi, bốn mươi, năm mươi, sáu mươi, bảy mươi, tám mươi vị cùng tụ tập trong một không gian chỉ bằng đầu sợi lông, bao quanh Đức Thế Tôn đang ngự trên tòa Phật vàng cao quý đã được thiết lập, Ngài đang tỏa sáng với vẻ uy nghi và oai lực, vượt trội hơn tất cả các vị devatā, Māra và Brahmā.
Tato sakkena devānamindena āṇatto aññataro devaputto bhagavantaṃ parābhavapañhaṃ pucchi.
Thereupon, a certain deva, commanded by Sakka, the lord of devas, questioned the Blessed One regarding the downfall.
Sau đó, một vị devaputta, được Sakka, vua của các devatā, sai bảo, đã hỏi Đức Thế Tôn về vấn đề suy vong.
Atha bhagavā pucchāvasena imaṃ suttamabhāsi.
Then the Blessed One delivered this Sutta in response to the question.
Thế rồi, Đức Thế Tôn đã thuyết bài kinh này dựa trên câu hỏi đó.
91. Parābhavantaṃ purisantiādīsu pana parābhavantanti parihāyantaṃ vinassantaṃ.
91. As for the words beginning with parābhavantaṃ purisaṃ (the man who is falling into ruin): Parābhavantaṃ means one who is decaying, one who is perishing.
Trong các từ như Parābhavantaṃ purisaṃ, thì parābhavantaṃ có nghĩa là suy giảm, diệt vong.
Purisanti yaṃkiñci sattaṃ jantuṃ.
Purisaṃ means any living being, any individual.
Purisaṃ có nghĩa là bất kỳ chúng sanh, sinh vật nào.
Mayaṃ pucchāma gotamāti sesadevehi saddhiṃ attānaṃ nidassetvā okāsaṃ kārento so devaputto gottena bhagavantaṃ ālapati.
In Mayaṃ pucchāma Gotamā (We ask, Gotama), that deva, indicating himself along with the other devas and seeking permission, addresses the Blessed One by His clan name.
Mayaṃ pucchāma Gotamā (Chúng con hỏi Ngài Gotama): Vị devaputta đó, tự xưng mình cùng với các vị devatā khác, đang tạo cơ hội để xưng hô với Đức Thế Tôn bằng họ Gotama.
Bhavantaṃ puṭṭhumāgammāti mayañhi bhavantaṃ pucchissāmāti tato tato cakkavāḷā āgatāti attho.
Bhavantaṃ puṭṭhumāgammā means, "Indeed, we have come from various world-systems to question the Exalted One."
Bhavantaṃ puṭṭhumāgammā (Đến để hỏi Ngài): Nghĩa là chúng con đã đến từ các cõi giới khác nhau để hỏi Ngài.
Etena ādaraṃ dasseti.
This expresses deference.
Điều này thể hiện sự tôn kính.
Kiṃ parābhavato mukhanti evaṃ āgatānaṃ amhākaṃ brūhi parābhavato purisassa kiṃ mukhaṃ, kiṃ dvāraṃ, kā yoni, kiṃ kāraṇaṃ, yena mayaṃ parābhavantaṃ purisaṃ jāneyyāmāti attho.
Kiṃ parābhavato mukhaṃ (What is the cause of ruin?) means, "Tell us, for us who have come thus, what is the 'mukhaṃ' (face/cause) for a man's downfall? What is the door? What is the origin? What is the reason by which we may recognize a man who is falling into ruin?"
Kiṃ parābhavato mukhaṃ (Đâu là cửa ngõ của sự suy vong?): Nghĩa là, xin Ngài hãy nói cho chúng con, những người đã đến đây, đâu là cửa ngõ, đâu là nguyên nhân, đâu là lý do của sự suy vong của một người, để chúng con có thể nhận biết được người suy vong.
Etena ‘‘parābhavantaṃ purisa’’nti ettha vuttassa parābhavato purisassa parābhavakāraṇaṃ pucchati.
By this, he asks about the cause of downfall for the man of downfall mentioned in "parābhavantaṃ purisaṃ."
Qua đó, câu hỏi này là về nguyên nhân của sự suy vong của một người suy vong được đề cập trong “Parābhavantaṃ purisaṃ”.
Parābhavakāraṇe hi ñāte tena kāraṇasāmaññena sakkā yo koci parābhavapuriso jānitunti.
For, when the cause of downfall is known, any person of downfall can be recognized by the commonality of that cause.
Thật vậy, khi nguyên nhân của sự suy vong được biết, bất kỳ người suy vong nào cũng có thể được nhận biết thông qua sự tương đồng của nguyên nhân đó.
92. Athassa bhagavā suṭṭhu pākaṭīkaraṇatthaṃ paṭipakkhaṃ dassetvā puggalādhiṭṭhānāya desanāya parābhavamukhaṃ dīpento āha ‘‘suvijāno bhava’’nti.
92. Then, to make it perfectly clear, the Blessed One, by showing the opposite and by preaching based on the individual, revealed the cause of downfall, saying, "Suvijāno bhavaṃ."
Sau đó, để làm rõ hơn, Đức Thế Tôn đã chỉ ra đối lập và thuyết giảng về cửa ngõ của sự suy vong theo cách dựa trên cá nhân, Ngài nói: “Suvijāno bhavaṃ” (Người thịnh vượng dễ nhận biết).
Tassattho – yvāyaṃ bhavaṃ vaḍḍhanto aparihāyanto puriso, so suvijāno hoti, sukhena akasirena akicchena sakkā vijānituṃ.
The meaning of this is: This bhavaṃ (prosperous person), the man who is prospering and not decaying, suvijāno hoti (is easy to discern); he can be known easily, effortlessly, without difficulty.
Ý nghĩa của câu đó là: Người thịnh vượng (bhavaṃ) này, tức là người đang tăng trưởng và không suy giảm, thì dễ nhận biết (suvijāno hoti), có thể nhận biết một cách dễ dàng, không khó khăn, không phiền phức.
Yopāyaṃ parābhavatīti parābhavo, parihāyati vinassati, yassa tumhe parābhavato purisassa mukhaṃ maṃ pucchatha, sopi suvijāno.
And this person who falls into ruin, parābhavo (ruin), decays and perishes. You ask me what is the cause of downfall for such a man of downfall, and he too suvijāno (is easy to discern).
Và người nào suy vong, tức là parābhavo, suy giảm, diệt vong, người mà các ngươi hỏi ta về cửa ngõ của sự suy vong của họ, thì người đó cũng dễ nhận biết.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Ayañhi dhammakāmo bhavaṃ hoti dasakusalakammapathadhammaṃ kāmeti, piheti, pattheti, suṇāti, paṭipajjati, so taṃ paṭipattiṃ disvā sutvā ca jānitabbato suvijāno hoti.
Because this dhammakāmo bhavaṃ hoti (one who loves Dhamma prospers); he desires, yearns for, seeks, hears, and practices the ten wholesome courses of action (dasakusalakammapatha). By seeing and hearing his practice, he is easy to discern.
Người này dhammakāmo bhavaṃ hoti (người yêu thích Pháp là người thịnh vượng): người đó khao khát, mong muốn, cầu mong, lắng nghe và thực hành Pháp là mười con đường thiện nghiệp. Người đó dễ nhận biết vì có thể được nhận biết khi thấy và nghe về sự thực hành đó.
Itaropi dhammadessī parābhavo, tameva dhammaṃ dessati, na kāmeti, na piheti, na pattheti, na suṇāti, na paṭipajjati, so taṃ vippaṭipattiṃ disvā sutvā ca jānitabbato suvijāno hotīti.
The other, dhammadessī parābhavo (one who despises Dhamma falls into ruin); he despises that Dhamma, does not desire it, does not yearn for it, does not seek it, does not hear it, does not practice it. By seeing and hearing his wrong practice, he is easy to discern.
Còn người kia dhammadessī parābhavo (người ghét Pháp là người suy vong): người đó ghét bỏ Pháp đó, không khao khát, không mong muốn, không cầu mong, không lắng nghe, không thực hành. Người đó dễ nhận biết vì có thể được nhận biết khi thấy và nghe về sự thực hành sai lầm đó.
Evamettha bhagavā paṭipakkhaṃ dassento atthato dhammakāmataṃ bhavato mukhaṃ dassetvā dhammadessitaṃ parābhavato mukhaṃ dassetīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that here the Blessed One, by showing the opposite, conceptually reveals love for Dhamma as the cause of prosperity, and despising Dhamma as the cause of downfall.
Như vậy, ở đây, Đức Thế Tôn, khi chỉ ra điều đối lập, đã trình bày sự yêu thích Pháp là cửa ngõ của sự thịnh vượng, và sự ghét bỏ Pháp là cửa ngõ của sự suy vong.
93. Atha sā devatā bhagavato bhāsitaṃ abhinandamānā āha ‘‘iti heta’’nti.
93. Then that deva, delighting in the Blessed One's words, said, "Iti hetaṃ."
Thế rồi, vị devatā đó, hoan hỷ với lời thuyết của Đức Thế Tôn, nói: “Iti hetaṃ” (Đúng vậy, điều này).
Tassattho – iti hi yathā vutto bhagavatā, tatheva etaṃ vijānāma, gaṇhāma, dhārema, paṭhamo so parābhavo so dhammadessitālakkhaṇo paṭhamo parābhavo.
Its meaning is: "Indeed, as spoken by the Blessed One, so we know, grasp, and uphold it. Paṭhamo so parābhavo (That is the first cause of downfall); that characteristic of despising Dhamma is the first cause of downfall."
Ý nghĩa của câu đó là: Đúng vậy, điều này, như Đức Thế Tôn đã nói, chúng con biết, chấp nhận, và ghi nhớ. Paṭhamo so parābhavo (Đó là sự suy vong đầu tiên): sự ghét bỏ Pháp đó là sự suy vong đầu tiên.
Yāni mayaṃ parābhavamukhāni vijānituṃ āgatamhā, tesu idaṃ tāva ekaṃ parābhavamukhanti vuttaṃ hoti.
This means that "among the causes of downfall we came to know, this is one cause of downfall."
Nghĩa là, trong số những cửa ngõ của sự suy vong mà chúng con đến để tìm hiểu, đây là một cửa ngõ của sự suy vong.
Tattha viggaho, parābhavanti etenāti parābhavo.
In this, the derivation is: "That by which one falls into ruin is parābhavo."
Ở đây, phân tích từ: parābhava là cái mà nhờ đó người ta suy vong.
Kena ca parābhavanti?
And by what does one fall into ruin?
Và nhờ cái gì mà người ta suy vong?
Yaṃ parābhavato mukhaṃ, kāraṇaṃ, tena.
By that which is the 'mukhaṃ' (cause) of downfall, the reason.
Nhờ cửa ngõ, nguyên nhân của sự suy vong.
Byañjanamattena eva hi ettha nānākaraṇaṃ, atthato pana parābhavoti vā parābhavato mukhanti vā nānākaraṇaṃ natthi.
Indeed, there is a difference only in the expression, but in meaning, there is no difference between 'parābhavo' or 'parābhavato mukhaṃ'.
Thật vậy, ở đây chỉ có sự khác biệt về mặt từ ngữ, nhưng về mặt ý nghĩa thì không có sự khác biệt giữa “parābhavo” (suy vong) hay “parābhavato mukhaṃ” (cửa ngõ của sự suy vong).
Evamekaṃ parābhavato mukhaṃ vijānāmāti abhinanditvā tato paraṃ ñātukāmatāyāha ‘‘dutiyaṃ bhagavā brūhi, kiṃ parābhavato mukha’’nti.
Having thus rejoiced, saying, "We understand one cause of downfall," he then, desirous of knowing further, said, "Dutiyaṃ Bhagavā brūhi, kiṃ parābhavato mukhaṃ" (Tell us the second, Blessed One, what is the cause of downfall?).
Sau khi hoan hỷ vì đã biết một cửa ngõ của sự suy vong như vậy, vị devatā đó, vì muốn biết thêm, liền nói: “Dutiyaṃ Bhagavā brūhi, kiṃ parābhavato mukhaṃ” (Bạch Thế Tôn, xin Ngài nói điều thứ hai, đâu là cửa ngõ của sự suy vong?).
Ito parañca tatiyaṃ catutthantiādīsupi imināva nayenattho veditabbo.
From here onwards, the meaning in tatiyaṃ catutthaṃ (the third, the fourth) and so on should be understood in the same way.
Từ đây trở đi, ý nghĩa của các câu như tatiyaṃ catutthaṃ (thứ ba, thứ tư) cũng phải được hiểu theo cách tương tự.
Tatrāyaṃ saṅkhepato atthavaṇṇanā – asanto nāma cha satthāro, ye vā panaññepi avūpasantena kāyavacīmanokammena samannāgatā, te asanto assapiyā honti sunakkhattādīnaṃ acelakakorakhattiyādayo viya.
Here is a brief explanation of the meaning: Asanto refers to the six teachers, or any others who are endowed with unpacified bodily, verbal, and mental actions; they are the ignoble ones. They are dear to the ignoble, just as Aṅgulimāla, Korakhattiya, and others were dear to Sunakkhatta and others.
Đây là lời giải thích tóm tắt ý nghĩa: Asanto (kẻ bất thiện) là sáu vị đạo sư tà kiến, hoặc bất kỳ ai khác có hành động thân, khẩu, ý chưa được an tịnh. Những kẻ bất thiện này trở nên thân thiết với người đó, giống như Sunakkhatta và những người khác thân thiết với Aṅgulimāla, Korakhattiya, v.v.
Santo nāma buddhapaccekabuddhasāvakā.
Santo refers to the Buddhas, Paccekabuddhas, and their disciples.
Santo (bậc thiện) là chư Phật, chư Phật Độc Giác và các đệ tử của chư Phật.
Ye vā panaññepi vūpasantena kāyavacīmanokammena samannāgatā, te sante na kurute piyaṃ, attano piye iṭṭhe kante manāpe na kuruteti attho.
Or any others who are endowed with pacified bodily, verbal, and mental actions, sante na kurute piyaṃ, meaning, "he does not make them dear, pleasing, agreeable, or delightful to himself."
Hoặc bất kỳ ai khác có hành động thân, khẩu, ý đã được an tịnh. Người đó sante na kurute piyaṃ (không làm cho bậc thiện trở nên thân thiết), nghĩa là không làm cho các bậc thiện trở thành người thân yêu, đáng kính, đáng mến của mình.
Veneyyavasena hettha vacanabhedo katoti veditabbo.
It should be understood that the difference in wording here is due to the nature of the audience to be trained.
Ở đây, cần phải hiểu rằng sự khác biệt về từ ngữ được tạo ra tùy theo đối tượng cần được giáo hóa.
Atha vā sante na kuruteti sante na sevatīti attho, yathā ‘‘rājānaṃ sevatī’’ti etasmiñhi atthe rājānaṃ piyaṃ kuruteti saddavidū mantenti.
Alternatively, sante na kurute means "he does not associate with the noble ones," just as grammarians interpret "he associates with the king" to mean "he makes the king dear."
Hoặc sante na kurute (không làm cho bậc thiện) có nghĩa là không thân cận các bậc thiện, giống như các nhà ngữ pháp học giải thích rằng “rājānaṃ sevatī” (phục vụ vua) có nghĩa là “làm cho vua trở nên thân thiết”.
Piyanti piyamāno, tussamāno, modamānoti attho.
Piyaṃ means being loving, being pleased, being joyful.
Piyaṃ có nghĩa là yêu thích, hoan hỷ, vui vẻ.
Asataṃ dhammo nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, dasākusalakammapathā vā.
Asataṃ dhammo means the sixty-two wrong views, or the ten unwholesome courses of action.
Asataṃ dhammo (Pháp của kẻ bất thiện) là sáu mươi hai tà kiến, hoặc mười ác nghiệp đạo.
Taṃ asataṃ dhammaṃ roceti, piheti, pattheti, sevati.
He roceti (delights in), yearns for, seeks, and practices that ignoble Dhamma.
Người đó roceti (thích thú), khao khát, mong muốn, thực hành Pháp của kẻ bất thiện đó.
Evametāya gāthāya asantapiyatā, santaappiyatā, asaddhammarocanañcāti tividhaṃ parābhavato mukhaṃ vuttaṃ.
Thus, by this stanza, three kinds of causes of downfall are mentioned: loving the ignoble, not loving the noble, and delighting in the ignoble Dhamma.
Như vậy, trong bài kệ này, ba cửa ngõ của sự suy vong được nói đến là: thân cận kẻ bất thiện, không thân cận bậc thiện, và yêu thích Pháp của kẻ bất thiện.
Etena hi samannāgato puriso parābhavati parihāyati, neva idha na huraṃ vuḍḍhiṃ pāpuṇāti, tasmā ‘‘parābhavato mukha’’nti vuccati.
For a person endowed with this falls into ruin and decays; he attains no progress, neither here nor hereafter. Therefore, it is called "the cause of downfall."
Thật vậy, người nào có những điều này thì sẽ suy vong, suy giảm, không đạt được sự tăng trưởng ở đời này cũng như đời sau, do đó được gọi là “cửa ngõ của sự suy vong”.
Vitthāraṃ panettha ‘‘asevanā ca bālānaṃ, paṇḍitānañca sevanā’’ti gāthāvaṇṇanāyaṃ vakkhāma.
The detailed explanation for this will be given in the commentary on the stanza, "Not to associate with fools, but to associate with the wise."
Chúng tôi sẽ trình bày chi tiết về điều này trong phần chú giải bài kệ “Asevanā ca bālānaṃ, paṇḍitānañca sevanā” (Không thân cận kẻ ngu, thân cận người trí).
96. Niddāsīlī nāma yo gacchantopi, nisīdantopi, tiṭṭhantopi, sayānopi niddāyatiyeva.
96. Niddāsīlī (one who is habitually sleepy) refers to a person who falls asleep whether walking, sitting, standing, or lying down.
Niddāsīlī (Người ham ngủ) là người luôn ngủ gật dù đang đi, đang ngồi, đang đứng hay đang nằm.
Sabhāsīlī nāma saṅgaṇikārāmataṃ, bhassārāmatamanuyutto.
Sabhāsīlī (one who is habitually fond of company) refers to one devoted to delighting in gatherings and delighting in chatter.
Sabhāsīlī (Người ham nói) là người ham mê tụ tập và ham mê nói chuyện phiếm.
Anuṭṭhātāti vīriyatejavirahito uṭṭhānasīlo na hoti, aññehi codiyamāno gahaṭṭho vā samāno gahaṭṭhakammaṃ, pabbajito vā pabbajitakammaṃ ārabhati.
Anuṭṭhātā (one who is not energetic) means one who is devoid of energy and vigor, and is not habitually diligent. When urged by others, whether a layperson, he undertakes lay duties, or whether a renunciant, he undertakes renunciant duties.
Anuṭṭhātā (Người không phấn đấu) là người thiếu tinh tấn, thiếu nhiệt huyết, không có thói quen phấn đấu; dù là gia chủ hay xuất gia, khi được người khác thúc giục mới bắt đầu công việc của gia chủ hoặc công việc của người xuất gia.
Alasoti jātialaso, accantābhibhūto thinena ṭhitaṭṭhāne ṭhito eva hoti, nisinnaṭṭhāne nisinno eva hoti, attano ussāhena aññaṃ iriyāpathaṃ na kappeti.
Alaso (lazy) means one who is naturally lazy, utterly overcome by sloth, remains standing where he stands, remains sitting where he sits, and does not adopt another posture through his own exertion.
Alaso (Người lười biếng) là người bản chất lười biếng, hoàn toàn bị sự uể oải chế ngự, chỉ đứng yên tại chỗ, chỉ ngồi yên tại chỗ, không thay đổi oai nghi bằng nỗ lực của bản thân.
Atīte araññe aggimhi uṭṭhite apalāyanaalasā cettha nidassanaṃ.
Here, as an example, should be understood the lazy people who did not flee when a fire broke out in the forest in the past.
Ví dụ ở đây là những người lười biếng không chạy trốn khi lửa bùng cháy trong rừng thời xưa.
Ayamettha ukkaṭṭhaparicchedo, tato lāmakaparicchedenāpi pana alaso alasotveva veditabbo.
This is the highest category here; therefore, even by the lowest category, the lazy person should be known as lazy.
Đây là sự phân loại tối thượng trong trường hợp này; tuy nhiên, ngay cả với sự phân loại thấp hơn, một người lười biếng vẫn nên được hiểu là lười biếng.
Dhajova rathassa, dhūmova aggino, kodho paññāṇamassāti kodhapaññāṇo.
As a banner is the sign of a chariot, as smoke is the sign of fire, so anger is his sign; hence, kodhapaññāṇo (one whose sign is anger).
Như cờ hiệu là dấu hiệu của xe, như khói là dấu hiệu của lửa, sự tức giận là dấu hiệu nhận biết của người ấy, nên gọi là kodhapaññāṇo (người có sự tức giận làm dấu hiệu).
Dosacarito khippakopī arukūpamacitto puggalo evarūpo hoti.
A person whose disposition is hatred, who is quickly angered, and whose mind is like an open wound, is such a person.
Một người có bản chất sân hận, dễ nổi giận, với tâm ý giống như vết thương mưng mủ, là người như vậy.
Imāya gāthāya niddāsīlatā, sabhāsīlatā, anuṭṭhānatā, alasatā, kodhapaññāṇatāti pañcavidhaṃ parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
By this stanza, five types of causes of decline are stated: being given to sleep, being given to assembly, being unenergetic, being lazy, and having anger as one's distinguishing mark.
Với bài kệ này, năm loại nguyên nhân dẫn đến sự suy vong đã được nói đến: thói quen ngủ nhiều (niddāsīlatā), thói quen giao du (sabhāsīlatā), không siêng năng (anuṭṭhānatā), lười biếng (alasatā), và có sự tức giận làm dấu hiệu (kodhapaññāṇatā).
Etena hi samannāgato neva gahaṭṭho gahaṭṭhavuḍḍhiṃ, na pabbajito pabbajitavuḍḍhiṃ pāpuṇāti, aññadatthu parihāyatiyeva parābhavatiyeva, tasmā ‘‘parābhavato mukha’’nti vuccati.
Indeed, one who is endowed with these qualities, whether a householder or a recluse, does not attain the prosperity of a householder or the prosperity of a recluse; rather, he only declines and perishes. Therefore, it is called "a gateway to decline".
Thật vậy, một người có đủ những điều này thì dù là cư sĩ cũng không đạt được sự thịnh vượng của cư sĩ, dù là người xuất gia cũng không đạt được sự thịnh vượng của người xuất gia; trái lại, người ấy chỉ suy giảm và suy vong mà thôi. Do đó, nó được gọi là “cánh cửa dẫn đến sự suy vong”.
98. Mātāti janikā veditabbā.
98. Mātā (mother) should be understood as the one who gives birth.
98. Mātā (mẹ) nên được hiểu là người sinh ra.
Pitāti janakoyeva.
Pitā (father) is simply the one who gives birth.
Pitā (cha) là người sinh ra.
Jiṇṇakaṃ sarīrasithilatāya.
Jiṇṇakaṃ (aged) means due to physical weakness.
Jiṇṇakaṃ (già yếu) là do thân thể suy yếu.
Gatayobbanaṃ yobbanātikkamena āsītikaṃ vā nāvutikaṃ vā sayaṃ kammāni kātumasamatthaṃ.
Gatayobbanaṃ (past youth) means one who has passed youth, being eighty or ninety years old, unable to perform tasks by oneself.
Gatayobbanaṃ (tuổi trẻ đã qua) là do tuổi trẻ đã qua, đã tám mươi hoặc chín mươi tuổi, không còn khả năng tự mình làm việc.
Pahu santoti samattho samāno sukhaṃ jīvamāno.
Pahu santo (though able) means being capable, living comfortably.
Pahu santo (có khả năng) là có khả năng, sống an lạc.
Na bharatīti na poseti.
Na bharatī (does not support) means does not maintain.
Na bharatī (không nuôi dưỡng) là không nuôi dưỡng.
Imāya gāthāya mātāpitūnaṃ abharaṇaṃ, aposanaṃ, anupaṭṭhānaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
By this stanza, the failure to support, maintain, or attend to one's mother and father is stated as one cause of decline.
Với bài kệ này, việc không nuôi dưỡng, không chu cấp, không chăm sóc cha mẹ đã được nói đến như là một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong.
Etena hi samannāgato yaṃ taṃ –
Indeed, one who is endowed with this does not attain that —
Thật vậy, một người có đủ điều này thì không đạt được lợi ích đã được nói đến trong bài kệ:
100. Pāpānaṃ bāhitattā brāhmaṇaṃ, samitattā samaṇaṃ.
100. Brāhmaṇaṃ (a brahmin) because evils are dispelled; samaṇaṃ (a recluse) because evils are calmed.
100. Brāhmaṇaṃ (Bà-la-môn) là do đã loại bỏ những điều ác; samaṇaṃ (Sa-môn) là do đã làm lắng dịu những điều ác.
Brāhmaṇakulappabhavampi vā brāhmaṇaṃ, pabbajjupagataṃ samaṇaṃ, tato aññaṃ vāpi yaṃkiñci yācanakaṃ.
Or, a brāhmaṇaṃ (brahmin) is one born into a brahmin family; a samaṇaṃ (recluse) is one who has gone forth; aññaṃ vāpi (or anyone else) means any beggar whatsoever.
Hoặc một Bà-la-môn sinh ra trong gia đình Bà-la-môn, một Sa-môn đã xuất gia, và aññaṃ vāpi (bất kỳ) người ăn xin nào khác.
Musāvādena vañcetīti ‘‘vada, bhante, paccayenā’’ti pavāretvā yācito vā paṭijānitvā pacchā appadānena tassa taṃ āsaṃ visaṃvādeti.
Musāvādena vañcetī (deceives with false speech) means after inviting them, saying, "Venerable sir, speak of your need for requisites," or after promising when asked, he later disappoints their hope by not giving.
Musāvādena vañcetī (lừa dối bằng lời nói dối) là sau khi đã mời gọi “Bạch Thế Tôn, xin hãy nói về các vật dụng cần thiết” và được thỉnh cầu hoặc đã hứa, sau đó không cấp phát, khiến hy vọng của người ấy bị thất vọng.
Imāya gāthāya brāhmaṇādīnaṃ musāvādena vañcanaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
By this stanza, deceiving brahmins and others with false speech is stated as one cause of decline.
Với bài kệ này, việc lừa dối Bà-la-môn và những người khác bằng lời nói dối đã được nói đến như là một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong.
Etena hi samannāgato idha nindaṃ, samparāye duggatiṃ sugatiyampi adhippāyavipattiñca pāpuṇāti.
Indeed, one who is endowed with this attains blame in this life, a bad destination in the next life, and a disappointment of aspirations even in a good destination.
Thật vậy, một người có đủ điều này thì bị chỉ trích ở đời này, và ở đời sau thì rơi vào khổ cảnh, hoặc ngay cả ở thiện cảnh cũng gặp phải sự thất bại ý nguyện.
Vuttañhetaṃ –
For it has been said:
Điều này đã được nói đến:
‘‘Idha, sāriputta, ekacco samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā pavāreti, ‘vada, bhante, paccayenā’ti, so yena pavāreti, taṃ na deti.
“Here, Sāriputta, a certain person approaches a recluse or a brahmin and invites them, saying, ‘Venerable sir, speak of your need for requisites,’ but he does not give what he offered.
“Này Sāriputta, ở đây, một số người đến gặp một Sa-môn hay Bà-la-môn và mời: ‘Bạch Thế Tôn, xin hãy nói về các vật dụng cần thiết,’ nhưng người ấy không cấp phát những gì đã mời.
So ce tato cuto itthattaṃ āgacchati.
If, after passing away from there, he comes to this state of being,
Nếu người ấy sau khi chết từ cõi đó mà đến đời này,
So yaṃ yadeva vaṇijjaṃ payojeti, sāssa hoti chedagāminī.
Whatever trade he engages in, that becomes ruinous for him.
thì bất kỳ việc kinh doanh nào người ấy thực hiện cũng sẽ bị thua lỗ.
Idha pana sāriputta…pe… so yena pavāreti, na taṃ yathādhippāyaṃ deti.
Here, Sāriputta… (the rest of the passage)… he does not give what he offered according to the intention.
Ở đây, này Sāriputta… (v.v.)… người ấy không cấp phát những gì đã mời theo ý nguyện.
So ce tato cuto itthattaṃ āgacchati.
If, after passing away from there, he comes to this state of being,
Nếu người ấy sau khi chết từ cõi đó mà đến đời này,
So yaṃ yadeva vaṇijjaṃ payojeti, sāssa na hoti yathādhippāyā’’ti (a. ni. 4.79).
Whatever trade he engages in, that does not become according to his intention.”
thì bất kỳ việc kinh doanh nào người ấy thực hiện cũng sẽ không được như ý nguyện.”
102. Pahūtavittoti pahūtajātarūparajatamaṇiratano.
102. Pahūtavitto (one with abundant wealth) means one with abundant gold, silver, gems, and jewels.
102. Pahūtavitto (có nhiều của cải) là người có nhiều vàng, bạc, ngọc báu.
Sahiraññoti sakahāpaṇo.
Sahirañño (with gold) means endowed with kahāpaṇas.
Sahirañño (có vàng) là người có tiền vàng.
Sabhojanoti anekasūpabyañjanabhojanasampanno.
Sabhojano (with food) means endowed with food of many curries and dishes.
Sabhojano (có nhiều thức ăn) là người có nhiều món ăn với đủ loại súp và gia vị.
Eko bhuñjati sādūnīti sādūni bhojanāni attano puttānampi adatvā paṭicchannokāse bhuñjatīti eko bhuñjati sādūni.
Eko bhuñjati sādūnī (eats delicious food alone) means he eats delicious food in a secluded place without giving it even to his own children.
Eko bhuñjati sādūnī (một mình ăn những món ngon) có nghĩa là người ấy ăn những món ngon ở nơi kín đáo mà không cho ngay cả con cái của mình.
Imāya gāthāya bhojanagiddhatāya bhojanamacchariyaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
By this stanza, stinginess in food due to greed for food is stated as one cause of decline.
Với bài kệ này, sự keo kiệt về thức ăn do tham lam thức ăn đã được nói đến như là một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong.
Etena hi samannāgato nindaṃ vajjanīyaṃ duggatinti evamādīni pāpuṇanto parābhavatiyeva, tasmā ‘‘parābhavato mukha’’nti vuttaṃ.
Indeed, one who is endowed with this attains blame, censure, a bad destination, and so forth, and thus perishes. Therefore, it is called "a gateway to decline."
Thật vậy, một người có đủ điều này thì bị chỉ trích, bị xa lánh, rơi vào khổ cảnh và những điều tương tự, suy vong. Do đó, nó được gọi là “cánh cửa dẫn đến sự suy vong”.
Vuttanayeneva sabbaṃ suttānusārena yojetabbaṃ, ativitthārabhayena pana idāni yojanānayaṃ adassetvā atthamattameva bhaṇāma.
Everything should be construed according to the suttas in the manner stated; however, for fear of excessive elaboration, we will now only state the meaning without presenting the method of construction.
Tất cả nên được liên kết theo kinh điển theo cách đã nói. Tuy nhiên, vì sợ quá dài dòng, bây giờ chúng tôi chỉ trình bày ý nghĩa mà không giải thích cách liên kết.
104. Jātitthaddho nāma yo ‘‘ahaṃ jātisampanno’’ti mānaṃ janetvā tena thaddho vātapūritabhastā viya uddhumāto hutvā na kassaci onamati.
104. Jātitthaddho (one puffed up by birth) is one who generates conceit, thinking, "I am endowed with noble birth," and being puffed up by it, like a leather bag filled with air, does not bow down to anyone.
104. Jātitthaddho (người kiêu ngạo về dòng dõi) là người sinh ra kiêu mạn rằng “ta có dòng dõi cao quý”, rồi trở nên cứng nhắc như một cái túi da căng phồng hơi, không cúi mình trước bất cứ ai.
Esa nayo dhanagottatthaddhesu.
This method applies to those puffed up by wealth and lineage.
Cũng vậy đối với những người kiêu ngạo về tài sản và gia tộc.
Saññātiṃ atimaññetīti attano ñātimpi jātiyā atimaññati sakyā viya viṭaṭūbhaṃ.
Saññātiṃ atimaññetī (looks down on his own relatives) means he looks down on his own relatives due to birth, just as the Sākyans looked down on Viṭaṭūbha.
Saññātiṃ atimaññetī (khinh thường bà con) là khinh thường ngay cả bà con của mình vì dòng dõi, như các vương tử Sakya đã khinh thường Viṭaṭūbha.
Dhanenāpi ca ‘‘kapaṇo ayaṃ daliddo’’ti atimaññati, sāmīcimattampi na karoti, tassa te ñātayo parābhavameva icchanti.
And he also looks down on them due to wealth, thinking, "This one is wretched and poor," and does not show even a modicum of respect. His relatives, therefore, desire his downfall.
Người ấy cũng khinh thường vì tài sản, nói rằng “kẻ này nghèo khổ,” và không đối xử đúng mực. Những người bà con đó mong muốn sự suy vong cho người ấy.
Imāya gāthāya vatthuto catubbidhaṃ, lakkhaṇato ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
By this stanza, four kinds of causes of decline in essence, but only one in characteristic, are stated.
Với bài kệ này, bốn loại nguyên nhân dẫn đến sự suy vong về bản chất, nhưng chỉ một loại về đặc điểm, đã được nói đến.
106. Itthidhuttoti itthīsu sāratto, yaṃkiñci atthi, taṃ sabbampi datvā aparāparaṃ itthiṃ saṅgaṇhāti.
106. Itthidhutto (a womanizer) is one who is attached to women, and giving away all his possessions, takes one woman after another.
106. Itthidhutto (người mê đắm phụ nữ) là người say mê phụ nữ, cho tất cả những gì mình có để tiếp tục bao bọc phụ nữ.
Tathā sabbampi attano santakaṃ nikkhipitvā surāpānapayutto surādhutto.
Likewise, surādhutto (a drunkard) is one who puts aside all his possessions and is devoted to drinking alcohol.
Cũng vậy, surādhutto (người mê đắm rượu) là người bỏ tất cả tài sản của mình để uống rượu.
Nivatthasāṭakampi nikkhipitvā jūtakīḷanamanuyutto akkhadhutto.
Akkhadhutto (a gambler) is one who puts aside even his outer garment and is devoted to gambling.
Akkhadhutto (người mê đắm cờ bạc) là người bỏ ngay cả chiếc áo đang mặc để chơi cờ bạc.
Etehi tīhi ṭhānehi yaṃkiñcipi laddhaṃ hoti, tassa vināsanato laddhaṃ laddhaṃ vināsetīti veditabbo.
It should be understood that whatever wealth is obtained through these three means is wasted because of their destructive nature.
Cần hiểu rằng bất cứ thứ gì kiếm được từ ba hành vi này đều bị hủy hoại, vì chúng có tính chất hủy hoại những gì đã kiếm được.
Evaṃvidho parābhavatiyeva, tenassetaṃ imāya gāthāya tividhaṃ parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
Such a person certainly perishes; therefore, these three kinds of causes of decline are stated by this stanza.
Một người như vậy chắc chắn sẽ suy vong. Do đó, với bài kệ này, ba loại nguyên nhân dẫn đến sự suy vong đã được nói đến.
110. Atītayobbanoti yobbanamaticca āsītiko vā nāvutiko vā hutvā āneti pariggaṇhāti.
110. Atītayobbano (one who has passed his youth) means having passed youth, being eighty or ninety years old, āneti (brings) means takes.
110. Atītayobbano (người đã qua tuổi trẻ) là người đã qua tuổi trẻ, đã tám mươi hoặc chín mươi tuổi, āneti (lấy) một cô gái trẻ timbarutthaniṃ (có ngực như quả timbaru).
Timbarutthaninti timbaruphalasadisatthaniṃ taruṇadārikaṃ.
Timbarutthaniṃ (a young girl with breasts like Timbaru fruit) means a young girl with breasts like Timbaru fruit.
Timbarutthaniṃ là một cô gái trẻ có bộ ngực giống như quả timbaru.
Tassā issā na supatīti ‘‘daharāya mahallakena saddhiṃ rati ca saṃvāso ca amanāpo, mā heva kho taruṇaṃ pattheyyā’’ti issāya taṃ rakkhanto na supati.
Tassā issā na supatī (does not sleep out of jealousy for her) means he does not sleep while guarding her out of jealousy, thinking, "Pleasure and cohabitation with an old man are displeasing to a young girl; may she not long for a young man."
Tassā issā na supatī (không ngủ được vì ghen tuông với cô ấy) là người ấy không ngủ được vì ghen tuông, canh chừng cô gái trẻ đó, nghĩ rằng “việc yêu đương và chung sống với một người già không vui vẻ gì, đừng để cô ấy tơ tưởng đến một người trẻ tuổi nào khác.”
So yasmā kāmarāgena ca issāya ca ḍayhanto bahiddhā kammante ca appayojento parābhavatiyeva, tenassetaṃ imāya gāthāya imaṃ issāya asupanaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
Since he, burning with sensual passion and jealousy, and not engaging in external business, only perishes, therefore, by this stanza, this not sleeping out of jealousy is stated as one cause of decline.
Vì người ấy bị thiêu đốt bởi dục vọng và ghen tuông, không chú tâm vào công việc bên ngoài, nên chắc chắn sẽ suy vong. Do đó, với bài kệ này, việc không ngủ được vì ghen tuông này đã được nói đến như là một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong.
112. Soṇḍinti macchamaṃsādīsu lolaṃ gedhajātikaṃ.
112. Soṇḍiṃ (a woman addicted to drink) means one who is frivolous and greedy for fish, meat, and so forth.
112. Soṇḍiṃ (người ham ăn) là người tham lam, ham mê cá thịt và các món tương tự.
Vikiraṇinti tesaṃ atthāya dhanaṃ paṃsukaṃ viya vikiritvā nāsanasīlaṃ.
Vikiraṇiṃ (a spendthrift) means one whose habit is to squander wealth like dust for their sake and destroy it.
Vikiraṇiṃ (người phung phí) là người có thói quen phung phí tiền bạc như ném bụi bẩn để mua những thứ đó.
Purisaṃ vāpi tādisanti puriso vāpi yo evarūpo hoti, taṃ yo issariyasmiṃ ṭhapeti, lañchanamuddikādīni datvā gharāvāse kammante vā vaṇijjādivohāresu vā tadeva vāvaṭaṃ kāreti.
And such a man (purisaṃ vāpi tādisa) means a man who is of such a nature; whoever places him in authority, having given him seals, tokens, etc., and makes him engaged in household affairs, or occupations, or trade transactions.
Purisaṃ vāpi tādisaṃ (hoặc một người như vậy) là người nào ṭhapeti (đặt) một người như vậy vào vị trí quyền lực, giao phó cho người ấy các công việc trong gia đình hoặc các giao dịch thương mại, v.v., bằng cách trao cho người ấy các dấu hiệu, con dấu, v.v.
So yasmā tassa dosena dhanakkhayaṃ pāpuṇanto parābhavatiyeva, tenassetaṃ imāya gāthāya tathāvidhassa issariyasmiṃ ṭhapanaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
Since such a man, by reason of his fault, inevitably suffers loss of wealth and is ruined, therefore, this placing of such a person in authority has been declared by this verse as one cause of downfall.
Vì người ấy sẽ suy vong do mất mát tài sản vì lỗi lầm của người đó, nên với bài kệ này, việc đặt một người như vậy vào vị trí quyền lực đã được nói đến như là một nguyên nhân dẫn đến sự suy vong.
114. Appabhogo nāma sannicitānañca bhogānaṃ āyamukhassa ca abhāvato.
114. Appabhogo (one with little wealth) means due to the absence of accumulated wealth and sources of income.
114. Appabhogo (người có ít tài sản) là do không có tài sản tích lũy và không có nguồn thu nhập.
Mahātaṇhoti mahatiyā bhogataṇhāya samannāgato, yaṃ laddhaṃ, tena asantuṭṭho.
Mahātaṇho (one with great craving) means endowed with great craving for wealth, not content with what is gained.
Mahātaṇho (người có đại tham ái) là người có đại tham ái về tài sản, không thỏa mãn với những gì đã có.
Khattiye jāyate kuleti khattiyānaṃ kule jāyati.
Khattiye jāyate kule means is born into a Khattiya family.
Khattiye jāyate kule (sinh ra trong gia đình Sát-đế-lợi) là sinh ra trong gia đình của các vị vua.
So ca rajjaṃ patthayatīti so etāya mahātaṇhatāya anupāyena uppaṭipāṭiyā attano dāyajjabhūtaṃ alabbhaneyyaṃ vā parasantakaṃ rajjaṃ pattheti, so evaṃ patthento yasmā tampi appakaṃ bhogaṃ yodhājīvādīnaṃ datvā rajjaṃ apāpuṇanto parābhavatiyeva, tenassetaṃ imāya gāthāya rajjapatthanaṃ ekaṃyeva parābhavamukhaṃ vuttaṃ.
So ca rajjaṃ patthayatī (And he desires kingship) means such a person, due to this great craving, improperly and unrighteously desires a kingship that is not his inheritance, or one belonging to another, which cannot be obtained. If he desires thus, he will inevitably be ruined, for he will lose even his little wealth by giving it to soldiers and the like, without attaining kingship. Therefore, this desire for kingship has been declared by this verse as one cause of downfall.
So ca rajjaṃ patthayatīti (Kẻ ấy mong cầu vương quyền) nghĩa là người ấy, với lòng tham ái lớn lao như vậy, một cách phi pháp, phi truyền thống, mong cầu vương quyền vốn là di sản của mình nhưng không thể đạt được, hoặc vương quyền của người khác. Khi mong cầu như vậy, vì dù có ban chút tài sản ít ỏi cho binh lính và những người khác, kẻ ấy cũng không thể đạt được vương quyền mà chỉ chuốc lấy sự suy vong. Do đó, sự mong cầu vương quyền này được nói đến trong bài kệ này như là một cánh cửa dẫn đến sự suy vong.
Tattha paṇḍitoti parivīmaṃsāya samannāgato.
Therein, paṇḍito means one endowed with careful investigation.
Trong đó, paṇḍito (người trí) là người có đầy đủ sự thẩm sát.
Samavekkhiyāti paññācakkhunā upaparikkhitvā.
Samavekkhiyā means having thoroughly examined with the eye of wisdom.
Samavekkhiyā (sau khi quán xét) là sau khi xem xét kỹ lưỡng bằng tuệ nhãn.
Ariyoti na maggena, na phalena, apica kho, pana etasmiṃ parābhavasaṅkhāte anaye na iriyatīti ariyo.
Ariyo means not by the path, not by the fruit; but rather, one who does not move in this misfortune called downfall is ariyā.
Ariyo (bậc Thánh) không phải do Đạo, không phải do Quả, mà là bậc Thánh vì không hành xử theo con đường bất thiện (anaya) được gọi là sự suy vong này.
Yena dassanena yāya paññāya parābhave disvā vivajjeti, tena sampannattā dassanasampanno.
One is dassanasampanno (endowed with right view) because, being endowed with the insight and wisdom by which one sees and avoids the causes of downfall.
Vì đã thành tựu điều đó, tức là nhờ sự thấy biết (dassana) và trí tuệ (paññā) mà thấy được những điều suy vong và tránh xa chúng, nên gọi là dassanasampanno (người thành tựu sự thấy biết).
Sa lokaṃ bhajate sivanti so evarūpo sivaṃ khemamuttamamanupaddavaṃ devalokaṃ bhajati, allīyati, upagacchatīti vuttaṃ hoti.
Sa lokaṃ bhajate sivaṃ means such a person attains, associates with, and approaches the safe, peaceful, supreme, and undisturbed world of devas; so it is said.
Sa lokaṃ bhajate sivaṃ (người ấy đạt đến thế giới an lành) có nghĩa là một người như vậy đạt đến, nương tựa, và đi đến thế giới chư thiên an lành, vô sự, tối thượng, không tai họa.
Desanāpariyosāne parābhavamukhāni sutvā uppannasaṃvegānurūpaṃ yoniso padahitvā sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalāni pattā devatā gaṇanaṃ vītivattā.
At the conclusion of the discourse, many deities, moved by emotion according to what they heard of the causes of downfall, applied themselves properly and attained the fruits of Sotāpatti, Sakadāgāmi, and Anāgāmi, surpassing all enumeration.
Vào cuối bài thuyết pháp, các vị thiên nhân, sau khi nghe về những cánh cửa dẫn đến sự suy vong, đã phát khởi tâm xúc động phù hợp, nỗ lực đúng đắn, và đạt được các quả vị Nhập Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn, vượt quá số lượng có thể đếm được.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Evaṃ me sutanti aggikabhāradvājasuttaṃ, ‘‘vasalasutta’’ntipi vuccati.
Evaṃ me sutaṃ (Thus have I heard) — the Aggikabhāradvājasutta is also called the "Vasaḷasutta."
Evaṃ me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) – Kinh Aggikabhāradvāja, còn được gọi là “Kinh Vasala”.
Kā uppatti?
What was its origin?
Sự phát sinh như thế nào?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme.
The Blessed One was residing in Sāvatthī, at Jetavana, in Anāthapiṇḍika’s monastery.
Thế Tôn trú tại Sāvatthī, trong khu vườn Jetavana của Anāthapiṇḍika.
Kasibhāradvājasutte vuttanayena pacchābhattakiccāvasāne buddhacakkhunā lokaṃ volokento aggikabhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ saraṇasikkhāpadānaṃ upanissayasampannaṃ disvā ‘‘tattha mayi gate kathā pavattissati, tato kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā esa brāhmaṇo saraṇaṃ gantvā sikkhāpadāni samādiyissatī’’ti ñatvā, tattha gantvā, pavattāya kathāya brāhmaṇena dhammadesanaṃ yācito imaṃ suttaṃ abhāsi.
In the manner described in the Kasibhāradvājasutta, at the end of the post-meal duties, looking upon the world with his Buddha-eye, the Blessed One saw that the brahmin Aggikabhāradvāja was endowed with the potential for the refuges and precepts. He knew, “When I go there, a conversation will arise, and at the end of that conversation, after hearing the Dhamma discourse, this brahmin will go for refuge and undertake the precepts.” Having known this, he went there, and after the conversation had arisen, when requested by the brahmin for a Dhamma discourse, he delivered this Sutta.
Sau khi hoàn tất bữa ăn, theo cách đã nói trong Kinh Kasibhāradvāja, Thế Tôn dùng Phật nhãn quán sát thế gian, thấy Bà-la-môn Aggikabhāradvāja có đầy đủ nhân duyên để nương tựa Tam Bảo và thọ trì các giới luật. Ngài biết rằng: “Khi Ta đến đó, sẽ có cuộc đàm luận, sau cuộc đàm luận ấy, sau khi nghe pháp, Bà-la-môn này sẽ quy y Tam Bảo và thọ trì các giới luật.” Biết vậy, Ngài đến đó. Do cuộc đàm luận đã diễn ra, Bà-la-môn thỉnh cầu thuyết pháp, và Ngài đã thuyết giảng kinh này.
Tattha ‘‘evaṃ me suta’’ntiādiṃ maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ vaṇṇayissāma, ‘‘atha kho bhagavā pubbaṇhasamaya’’ntiādi kasibhāradvājasutte vuttanayeneva veditabbaṃ.
Therein, the explanation of "Evaṃ me sutaṃ" (Thus have I heard) and so forth will be given in the commentary on the Maṅgalasutta. "Atha kho bhagavā pubbaṇhasamaya" (Then the Blessed One, in the morning) and so forth should be understood in the manner described in the Kasibhāradvājasutta.
Trong đó, phần “Evaṃ me sutaṃ” (Như vầy tôi nghe) và tiếp theo sẽ được chúng tôi chú giải trong phần chú giải Kinh Maṅgala. Còn phần “Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamaya” (Rồi Thế Tôn vào buổi sáng) và tiếp theo nên được hiểu theo cách đã nói trong Kinh Kasibhāradvāja.
Tena kho pana samayena aggikabhāradvājassāti yaṃ yaṃ avuttapubbaṃ, taṃ tadeva vaṇṇayissāma.
Tena kho pana samayena aggikabhāradvājassā (Now at that time, Aggikabhāradvāja’s) — whatever has not been explained before, only that will we explain.
Tena kho pana samayena aggikabhāradvājassā (Vào lúc đó, của Aggikabhāradvāja) – Chúng tôi sẽ chỉ chú giải những gì chưa được nói đến trước đây.
Seyyathidaṃ – so hi brāhmaṇo aggiṃ juhati paricaratīti katvā aggikoti nāmena pākaṭo ahosi, bhāradvājoti gottena.
That is to say, this brahmin was known by the name Aggika because he made offerings to and attended upon fire, and by Gotra as Bhāradvāja.
Đó là: Bà-la-môn ấy được biết đến với tên Aggika vì ông ta dâng cúng và thờ phụng lửa; còn Bhāradvāja là họ của ông ta.
Tasmā vuttaṃ ‘‘aggikabhāradvājassā’’ti.
Therefore, it is said "Aggikabhāradvājassā."
Do đó, đã nói “aggikabhāradvājassā” (của Aggikabhāradvāja).
Nivesaneti ghare.
Nivesane means in his house.
Nivesane (trong nhà) là tại gia.
Tassa kira brāhmaṇassa nivesanadvāre antaravīthiyaṃ aggihutasālā ahosi.
It is said that at the entrance of this brahmin’s house, in the middle of the street, there was a fire-offering hall.
Nghe nói, trước cửa nhà của Bà-la-môn ấy, giữa con đường, có một ngôi nhà thờ lửa.
Tato ‘‘nivesanadvāre’’ti vattabbe tassapi padesassa nivesaneyeva pariyāpannattā ‘‘nivesane’’ti vuttaṃ.
Therefore, instead of saying "nivesanadvāre" (at the house-door), it is said "nivesane" (in the house) because that area is included within the house premises.
Vì vậy, thay vì nói “nivesanadvāre” (trước cửa nhà), đã nói “nivesane” (trong nhà) vì nơi đó cũng thuộc về ngôi nhà.
Samīpatthe vā bhummavacanaṃ, nivesanasamīpeti attho.
Or, the locative case (-e) is used in the sense of proximity, meaning "near the house."
Hoặc là cách dùng số vị trí (bhummavacana) theo nghĩa gần, tức là gần ngôi nhà.
Aggi pajjalito hotīti aggiyādhāne ṭhito aggi katabbhuddharaṇo samidhāpakkhepaṃ bījanavātañca labhitvā jalito uddhaṃ samuggataccisamākulo hoti.
Aggi pajjalito hotī means the fire, placed in the fire-receptacle, having received the rising flames and fanning wind, was burning, full of upward-streaming flames.
Aggi pajjalito hotī (lửa đang cháy) có nghĩa là ngọn lửa đặt trong lò lửa, sau khi nhận được củi thêm vào và gió quạt, đã bùng cháy, với những ngọn lửa bốc cao.
Āhuti paggahitāti sasīsaṃ nhāyitvā mahatā sakkārena pāyāsasappimadhuphāṇitādīni abhisaṅkhatāni hontīti attho.
Āhuti paggahitā means having bathed with his head, with great respect, rice porridge, ghee, honey, treacle, etc., were prepared; this is the meaning.
Āhuti paggahitā (lễ vật đã được chuẩn bị) có nghĩa là sau khi tắm gội sạch sẽ, với sự cung kính lớn, các món như cháo sữa, bơ, mật ong, đường phèn, v.v., đã được chuẩn bị sẵn.
Yañhi kiñci aggimhi juhitabbaṃ, taṃ sabbaṃ ‘‘āhutī’’ti vuccati.
Indeed, whatever is to be offered into the fire, all that is called "āhuti" (oblation).
Quả thật, bất cứ thứ gì được dâng cúng vào lửa đều được gọi là “āhutī” (lễ vật).
Sapadānanti anugharaṃ.
Sapadānaṃ means from house to house.
Sapadānaṃ (từng nhà) là đi qua từng nhà.
Bhagavā hi sabbajanānuggahatthāya āhārasantuṭṭhiyā ca uccanīcakulaṃ avokkamma piṇḍāya carati.
Indeed, the Blessed One walks for alms impartially among high and low families, for the benefit of all beings and out of contentment with food.
Thế Tôn, vì lợi ích của tất cả mọi người và vì sự vừa lòng với thức ăn, đã đi khất thực mà không phân biệt gia đình sang hèn.
Tena vuttaṃ ‘‘sapadānaṃ piṇḍāya caramāno’’ti.
Therefore, it is said "sapadānaṃ piṇḍāya caramāno" (walking for alms from house to house).
Do đó, đã nói “sapadānaṃ piṇḍāya caramāno” (đi khất thực từng nhà).
Atha kimatthaṃ sabbākārasampannaṃ samantapāsādikaṃ bhagavantaṃ disvā brāhmaṇassa cittaṃ nappasīdati?
Then, why did the brahmin’s mind not become clear when he saw the Blessed One, who was perfect in all respects and beautiful from all sides?
Vậy tại sao khi thấy Thế Tôn đầy đủ mọi vẻ đẹp, trang nghiêm mọi mặt, tâm của Bà-la-môn lại không hoan hỷ?
Kasmā ca evaṃ pharusena vacanena bhagavantaṃ samudācaratīti?
And why did he address the Blessed One with such harsh words?
Và tại sao ông ta lại dùng những lời lẽ thô tục như vậy để nói với Thế Tôn?
Vuccate – ayaṃ kira brāhmaṇo ‘‘maṅgalakiccesu samaṇadassanaṃ avamaṅgala’’nti evaṃdiṭṭhiko, tato ‘‘mahābrahmuno bhuñjanavelāya kāḷakaṇṇī muṇḍakasamaṇako mama nivesanaṃ upasaṅkamatī’’ti mantvā cittaṃ nappasādesi, aññadatthu dosavasaṃyeva agamāsi.
It is said: This brahmin was of the view that "seeing a samaṇa (recluse) is inauspicious for auspicious ceremonies." Therefore, thinking, "At the time of Mahābrahmā's meal, a dark-faced, shaven-headed samaṇa approaches my house," his mind did not become clear; instead, he was overcome by anger.
Được nói rằng: Bà-la-môn này có quan điểm rằng “việc nhìn thấy một vị Sa-môn trong các nghi lễ may mắn là một điều xui xẻo”. Do đó, ông ta nghĩ: “Vào lúc Đại Phạm Thiên đang dùng bữa, một Sa-môn đầu trọc, xui xẻo, đáng ghê tởm lại đến nhà ta”, và tâm ông ta không hoan hỷ, mà chỉ chìm đắm trong sự sân hận.
Atha kuddho anattamano anattamanavācaṃ nicchāresi ‘‘tatreva muṇḍakā’’tiādi.
Then, being angry and displeased, he uttered displeasing words like "There indeed are shaven-headed ones" and so on.
Rồi, tức giận và không hài lòng, ông ta thốt ra những lời lẽ không vui: “Tatreva muṇḍakā” (Đó là những kẻ đầu trọc) và tiếp theo.
Tatrāpi ca yasmā ‘‘muṇḍo asuddho hotī’’ti brāhmaṇānaṃ diṭṭhi, tasmā ‘‘ayaṃ asuddho, tena devabrāhmaṇapūjako na hotī’’ti jigucchanto ‘‘muṇḍakā’’ti āha.
And there too, since it is the view of brahmins that "a shaven-headed person is impure," he scornfully said "muṇḍakā" (shaven-headed ones), thinking, "This one is impure, therefore he is not worthy of being honored by devas and brahmins."
Trong đó, vì quan điểm của Bà-la-môn là “kẻ đầu trọc là kẻ không thanh tịnh”, nên ông ta ghê tởm mà nói “muṇḍakā” (những kẻ đầu trọc), nghĩ rằng: “Kẻ này không thanh tịnh, do đó không phải là người thờ cúng chư thiên và Bà-la-môn.”
Muṇḍakattā vā ucchiṭṭho esa, na imaṃ padesaṃ arahati āgacchitunti samaṇo hutvāpi īdisaṃ kāyakilesaṃ na vaṇṇetīti ca samaṇabhāvaṃ jigucchanto ‘‘samaṇakā’’ti āha.
Or, he said "samaṇakā" (contemptible recluses) scornfully, thinking, "This shaven-headed one is an outcast; he is not fit to come to this place," or "Even though he is a samaṇa, he does not praise such self-mortification."
Hoặc vì là kẻ đầu trọc nên là kẻ ô uế, không xứng đáng đến nơi này; hoặc vì dù là Sa-môn nhưng không ca ngợi sự khổ hạnh thân thể như thế này, nên ông ta ghê tởm trạng thái Sa-môn mà nói “samaṇakā” (những Sa-môn ghê tởm).
Na kevalaṃ dosavaseneva, vasale vā pabbājetvā tehi saddhiṃ ekato sambhogaparibhogakaraṇena patito ayaṃ vasalatopi pāpataroti jigucchanto ‘‘vasalakā’’ti āha – ‘‘vasalajātikānaṃ vā āhutidassanamattasavanena pāpaṃ hotī’’ti maññamānopi evamāha.
Not only out of anger, but also scornfully, he said "vasalakā" (outcasts), thinking, "This person, having gone forth and associating and partaking with those outcasts, is worse than an outcast." He also said this, thinking, "Simply seeing the fire-offering of those of outcast birth brings demerit."
Không chỉ vì sân hận, mà còn vì ông ta ghê tởm mà nói “vasalakā” (những kẻ hạ tiện), nghĩ rằng: “Kẻ này đã xuất gia và sống chung, hưởng thụ chung với những kẻ hạ tiện, nên còn tệ hơn cả kẻ hạ tiện.” Hoặc ông ta nói vậy vì nghĩ rằng “chỉ cần nhìn thấy lễ vật của những kẻ hạ tiện đã là điều bất thiện”.
Bhagavā tathā vuttopi vippasanneneva mukhavaṇṇena madhurena sarena brāhmaṇassa upari anukampāsītalena cittena attano sabbasattehi asādhāraṇatādibhāvaṃ pakāsento āha ‘‘jānāsi pana, tvaṃ brāhmaṇā’’ti.
Even though the Blessed One was addressed in such a way, with a countenance serene and clear, and a sweet voice, with a heart cool with compassion for the brahmin, wishing to make known His unique quality that is not common to all beings, He said: “But do you know, brahmin?”
Dù bị nói như vậy, Thế Tôn vẫn với vẻ mặt tươi sáng, giọng nói ngọt ngào, và tâm từ bi mát mẻ đối với Bà-la-môn, tuyên bố trạng thái đặc biệt của mình vượt trên tất cả chúng sinh, mà nói: “Jānāsi pana, tvaṃ brāhmaṇā” (Này Bà-la-môn, ông có biết không?).
Atha brāhmaṇo bhagavato mukhappasādasūcitaṃ tādibhāvaṃ ñatvā anukampāsītalena cittena nicchāritaṃ madhurassaraṃ sutvā amateneva abhisittahadayo attamano vippasannindriyo nihatamāno hutvā taṃ jātisabhāvaṃ visauggirasadisaṃ samudācāravacanaṃ pahāya ‘‘nūna yamahaṃ hīnajaccaṃ vasalanti paccemi, na so paramatthato vasalo, na ca hīnajaccatā eva vasalakaraṇo dhammo’’ti maññamāno ‘‘na khvāhaṃ, bho gotamā’’ti āha.
Then, the brahmin, knowing the unique quality of the Blessed One, indicated by His serene facial expression, and hearing the sweet voice uttered with a heart cool with compassion, felt as if his heart was sprinkled with ambrosia. Delighted, with his faculties purified and his conceit subdued, he abandoned those words of common speech which were of the nature of his birth and like a serpent's poison, thinking: “Indeed, if I consider him to be of low birth, a vasala, he is not truly a vasala in the ultimate sense, nor is low birth itself the characteristic of a vasala.” With this thought, he said: “No, Venerable Gotama.”
Khi đó, Bà-la-môn, nhận ra trạng thái đặc biệt của Thế Tôn được biểu lộ qua vẻ mặt hoan hỷ, và nghe giọng nói ngọt ngào được thốt ra từ tâm từ bi mát mẻ, đã cảm thấy trái tim mình như được tưới bằng cam lồ, hoan hỷ, các căn trở nên thanh tịnh, và lòng kiêu mạn bị dẹp bỏ. Ông ta từ bỏ những lời lẽ thô tục như nọc độc của rắn mang tính chất chủng tộc ấy, và nghĩ: “Chắc chắn ta đã nhầm khi cho rằng kẻ hạ tiện là vasala, nhưng trên thực tế, không phải ai hạ tiện cũng là vasala, và cũng không phải chỉ vì hạ tiện mà trở thành vasala.” Nghĩ vậy, ông ta nói: “Na khvāhaṃ, bho Gotamā” (Thưa Tôn giả Gotama, tôi không biết).
Dhammatā hesā, yaṃ hetusampanno paccayālābhena pharusopi samāno laddhamatte paccaye muduko hotīti.
This is indeed the nature of things: one who is endowed with good causes, though rough and harsh due to a lack of support, becomes gentle once that support is obtained.
Đây là bản chất tự nhiên, rằng một người có đầy đủ nhân duyên, dù thô lỗ khi chưa có điều kiện thuận lợi, nhưng khi có được điều kiện thuận lợi thì trở nên dịu dàng.
Tattha sādhūti ayaṃ saddo āyācanasampaṭicchanasampahaṃsanasundaradaḷhīkammādīsu dissati.
Here, the word sādhu is seen in contexts such as requesting, assenting, commending, denoting excellence, and strengthening.
Trong đó, từ sādhu (lành thay) được thấy dùng trong các trường hợp như thỉnh cầu, chấp thuận, tán thán, tốt đẹp, kiên cố, v.v.
‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.95; a. ni. 7.83) hi āyācane.
For instance, in phrases like "It would be good, venerable sir, if the Blessed One would teach me the Dhamma in brief," it indicates a request.
Trong các câu như “Sādhu me, bhante, Bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū” (Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy thuyết pháp tóm tắt cho con, lành thay!) là thỉnh cầu.
‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane.
In phrases like "‘It is good, venerable sir,’ that monk, delighted and pleased with the Blessed One’s words," it indicates assent.
Trong các câu như “Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu Bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā” (Lành thay, bạch Thế Tôn! Vị Tỳ-khưu ấy hoan hỷ và tùy hỷ với lời Thế Tôn đã nói) là chấp thuận.
‘‘Sādhu, sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.
In phrases like "Good, good, Sāriputta," it indicates commendation.
Trong các câu như “Sādhu, sādhu, Sāriputtā” (Lành thay, lành thay, Sāriputta!) là tán thán.
Tena hīti tassādhippāyanidassanaṃ, sace ñātukāmosīti vuttaṃ hoti.
Tena hi (Therefore) indicates his intent, meaning, “If you wish to know.”
Tena hi (Vậy thì) là sự biểu thị ý định của vị Bà-la-môn, có nghĩa là “nếu ông muốn biết”.
Kāraṇavacanaṃ vā, tassa yasmā ñātukāmosi, tasmā, brāhmaṇa, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi, tathā te bhāsissāmi, yathā tvaṃ jānissasīti evaṃ parapadehi saddhiṃ sambandho veditabbo.
Alternatively, it is a causal expression, meaning: “Because you wish to know, brahmin, listen carefully, pay close attention; I will teach you in such a way that you will understand.” This connection should be understood in relation to the subsequent words.
Hoặc đó là từ chỉ nguyên nhân, có nghĩa là “Vì ông muốn biết, hỡi Bà-la-môn, hãy lắng nghe, hãy chú ý kỹ, Ta sẽ giảng cho ông nghe để ông có thể hiểu,” và mối liên hệ với các từ tiếp theo cần được hiểu như vậy.
Tatra ca suṇāhīti sotindriyavikkhepavāraṇaṃ, sādhukaṃ manasi karohīti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepavāraṇaṃ.
There, suṇāhi (listen) is for preventing the distraction of the ear-faculty, and sādhukaṃ manasi karohi (pay careful attention) is for preventing the distraction of the mind-faculty by enjoining diligent attention.
Trong đó, suṇāhi (hãy lắng nghe) là để ngăn chặn sự xao nhãng của thính giác, sādhukaṃ manasi karohi (hãy chú ý kỹ) là để ngăn chặn sự xao nhãng của ý thức bằng cách thúc giục sự chú ý kiên cố.
Purimañcettha byañjanavipallāsaggāhavāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsaggāhavāraṇaṃ.
The former (listen) here prevents the misapprehension of words, the latter (pay careful attention) prevents the misapprehension of meaning.
Ở đây, từ đầu tiên là để ngăn chặn sự hiểu sai về văn tự, từ sau là để ngăn chặn sự hiểu sai về ý nghĩa.
Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇatthūpaparikkhādīsu.
With the former, he enjoins listening to the Dhamma; with the latter, he enjoins the retention, examination, etc., of the Dhamma that has been heard.
Từ đầu tiên thúc giục lắng nghe Pháp, từ sau thúc giục ghi nhớ và suy xét những Pháp đã nghe.
Purimena ca ‘‘sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyo’’ti dīpeti, pacchimena ‘‘sāttho, tasmā manasi kātabbo’’ti.
And with the former, he shows that "this Dhamma is well-expressed, therefore it should be listened to"; with the latter, that "it is meaningful, therefore it should be paid attention to."
Từ đầu tiên cho thấy rằng “Pháp này có văn tự, do đó đáng được lắng nghe,” từ sau cho thấy rằng “Pháp này có ý nghĩa, do đó đáng được chú ý.”
Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā ‘‘yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro ca desanāgambhīro ca, tasmā suṇāhi sādhukaṃ.
Alternatively, connecting the word sādhukaṃ (carefully) with both verbs, he speaks, illustrating this meaning: “Because this Dhamma is profound in doctrine and profound in exposition, therefore listen carefully.
Hoặc kết hợp từ sādhukaṃ với cả hai từ, Ngài nói – ‘‘suṇāhi sādhukaṃ manasi karohi’’ (hãy lắng nghe kỹ, hãy chú ý kỹ) – để chỉ rõ ý nghĩa này: ‘‘Vì Pháp này sâu sắc về giáo lý và sâu sắc về cách giảng dạy, do đó hãy lắng nghe kỹ.
Yasmā atthagambhīro paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karohī’’ti etamatthaṃ dīpento āha – ‘‘suṇāhi sādhukaṃ manasi karohī’’ti.
Because it is profound in meaning and profound in penetration, therefore pay careful attention.”
Vì Pháp này sâu sắc về ý nghĩa và sâu sắc về sự thâm nhập, do đó hãy chú ý kỹ.’’
Tato ‘‘evaṃ gambhīre kathamahaṃ patiṭṭhaṃ labhissāmī’’ti visīdantamiva taṃ brāhmaṇaṃ samussāhento āha – ‘‘bhāsissāmī’’ti.
Then, encouraging the brahmin, who seemed to be disheartened, thinking, "How shall I find a footing in such a profound matter?", the Blessed One said, "bhāsissāmi" (I will speak).
Sau đó, để động viên vị Bà-la-môn đang chán nản như thể nói ‘‘Làm sao tôi có thể đạt được sự vững chắc trong một điều sâu sắc như vậy?’’, Ngài nói – ‘‘bhāsissāmi’’ (Ta sẽ giảng).
Tattha ‘‘yathā tvaṃ ñassasi, tathā parimaṇḍalehi padabyañjanehi uttānena nayena bhāsissāmī’’ti evamadhippāyo veditabbo.
Here, the intention should be understood as: "I will speak to you with well-rounded words and syllables, in a clear manner, so that you may understand."
Ở đây, ý nghĩa cần được hiểu là ‘‘Ta sẽ giảng cho ông nghe bằng những từ ngữ và văn tự tròn đầy, theo cách dễ hiểu, để ông có thể hiểu.’’
Tato ussāhajāto hutvā ‘‘evaṃ bho’’ti kho aggikabhāradvājo brāhmaṇo bhagavato paccassosi, sampaṭicchi paṭiggahesīti vuttaṃ hoti, yathānusiṭṭhaṃ vā paṭipajjanena abhimukho assosīti.
Then, becoming inspired, “So be it, Venerable Sir,” replied the brahmin Aggikabhāradvāja, which means he assented and accepted, or he listened attentively, ready to practice as instructed.
Sau đó, vị Bà-la-môn Aggikabhāradvāja, với sự phấn khởi, ‘‘Thưa Ngài, vâng,’’ đã đáp lời Thế Tôn, có nghĩa là ông ấy đã chấp nhận, đã lãnh hội, hoặc đã lắng nghe một cách chăm chú bằng cách thực hành theo lời dạy.
Athassa ‘‘bhagavā etadavocā’’ti idāni vattabbaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kodhano upanāhī’’ti evamādikaṃ.
Then, referring to what was about to be said, “The Blessed One spoke this,” the passage “He who is angry, resentful,” and so forth, was stated.
Sau đó, để nói về điều sẽ được nói, đó là ‘‘Thế Tôn đã nói điều này,’’ Ngài đã nói những lời như ‘‘kẻ nóng giận, ôm hận,’’ v.v.
116. Tattha kodhanoti kujjhanasīlo.
116. There, kodhano means prone to anger.
116. Trong đó, kodhano (kẻ nóng giận) có nghĩa là người có thói quen nổi giận.
Upanāhīti tasseva kodhassa daḷhīkammena upanāhena samannāgato.
Upanāhī means endowed with resentment, which is the strengthening of that very anger.
Upanāhī (kẻ ôm hận) có nghĩa là người mang lòng hận thù do sự củng cố của chính sự nóng giận đó.
Paresaṃ guṇe makkheti puñchatīti makkhī, pāpo ca so makkhī cāti pāpamakkhī.
One who reviles and wipes away the virtues of others is a reviler (makkhī); and that reviler is evil, hence pāpamakkhī (evil reviler).
Người che giấu, phủ nhận phẩm chất của người khác là makkhi (kẻ che giấu); người đó vừa xấu xa vừa che giấu, nên là pāpamakkhī (kẻ xấu xa che giấu).
Vipannadiṭṭhīti vinaṭṭhasammādiṭṭhi, vipannāya vā virūpaṃ gatāya dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato.
Vipannadiṭṭhī means one whose right view is ruined, or one who is endowed with wrong view, which has gone awry, based on ten objects.
Vipannadiṭṭhī (người có tà kiến) có nghĩa là người đã mất chánh kiến, hoặc người có tà kiến mười điều đã bị biến dạng, sai lệch.
Māyāvīti attani vijjamānadosapaṭicchādanalakkhaṇāya māyāya samannāgato.
Māyāvī means one who is endowed with deceit, which is characterized by concealing one's existing faults.
Māyāvī (kẻ lừa dối) có nghĩa là người có máya (sự lừa dối), đặc trưng bởi việc che giấu những lỗi lầm hiện có trong bản thân.
Taṃ jaññā vasalo itīti taṃ evarūpaṃ puggalaṃ etesaṃ hīnadhammānaṃ vassanato siñcanato anvāssavanato ‘‘vasalo’’ti jāneyyāti, etehi sabbehi brāhmaṇamatthake jāto.
Taṃ jaññā vasalo itīti (One should know him as a vasala): one should know such a person as a "vasala" on account of the prevalence of these ignoble qualities, or because he pours out or continually indulges in them; these are all born in the brahmin caste.
Taṃ jaññā vasalo itī (Hãy biết người đó là vasala) có nghĩa là hãy biết người như vậy là ‘‘vasala’’ (kẻ hạ tiện) do bản chất của những pháp thấp kém này, do sự tuôn chảy, do sự thấm nhuần; tất cả những điều này đều sinh ra trong một Bà-la-môn.
Ayañhi paramatthato vasalo eva, attano hadayatuṭṭhimattaṃ, na paranti.
Indeed, such a one is a vasala in the ultimate sense; it is merely a personal satisfaction, not otherwise.
Thật vậy, người này thực chất là một vasala, chỉ là sự hài lòng của bản thân, chứ không phải người khác.
Evamettha bhagavā ādipadeneva tassa brāhmaṇassa kodhaniggahaṃ katvā ‘‘kodhādidhammo hīnapuggalo’’ti puggalādhiṭṭhānāya ca desanāya kodhādidhamme desento ekena tāva pariyāyena vasalañca vasalakaraṇe ca dhamme desesi.
In this way, the Blessed One, right from the first word, subdued the brahmin's anger, and by teaching the Dhamma concerning anger and other defilements through a personal address—that "one with anger and other defilements is an ignoble person"—He first taught the vasala and the qualities that make one a vasala.
Như vậy, ở đây, Thế Tôn đã chế ngự cơn giận của vị Bà-la-môn đó ngay từ những lời đầu tiên, và bằng cách giảng về những pháp như sân hận, v.v., thông qua giáo lý dựa trên cá nhân rằng ‘‘người có những pháp như sân hận là người thấp kém,’’ Ngài đã giảng về vasala và những pháp làm nên vasala theo một cách.
Evaṃ desento ca ‘‘tvaṃ aha’’nti paravambhanaṃ attukkaṃsanañca akatvā dhammeneva samena ñāyena taṃ brāhmaṇaṃ vasalabhāve, attānañca brāhmaṇabhāve ṭhapesi.
By teaching thus, without disparaging others (saying "you") or exalting Himself (saying "I"), He established the brahmin in the state of a vasala and Himself in the state of a brahmin through Dhamma, with impartiality and justice.
Khi giảng như vậy, Ngài không hề khinh miệt người khác bằng cách nói ‘‘ông’’ hay đề cao bản thân bằng cách nói ‘‘tôi,’’ mà bằng Pháp, bằng lẽ phải công bằng, Ngài đã đặt vị Bà-la-môn đó vào địa vị của một vasala và đặt chính Ngài vào địa vị của một Bà-la-môn.
Tattha ekajoti ṭhapetvā aṇḍajaṃ avasesayonijo.
There, ekajo (once-born) refers to beings born from any womb other than egg-born.
Trong đó, ekajo (sinh một lần) là những loài sinh từ thai, trừ loài sinh từ trứng.
So hi ekadā eva jāyati.
For such a one is born only once.
Vì chúng chỉ sinh ra một lần.
Dvijoti aṇḍajo.
Dvijo (twice-born) refers to egg-born beings.
Dvijo (sinh hai lần) là loài sinh từ trứng.
So hi mātukucchito aṇḍakosato cāti dvikkhattuṃ jāyati.
For such a one is born twice: from the mother's womb and from the egg-shell.
Vì chúng sinh ra hai lần: một lần từ bụng mẹ và một lần từ vỏ trứng.
Taṃ ekajaṃ vā dvijaṃ vāpi.
Whether once-born or twice-born.
Đó là loài sinh một lần hoặc sinh hai lần.
Yodha pāṇanti yo idha sattaṃ.
Yodha pāṇaṃ means "who here (in this world) a being."
Yodha pāṇaṃ (người nào ở đây làm hại chúng sanh) có nghĩa là người nào ở đây làm hại một chúng sanh.
Vihiṃsatīti kāyadvārikacetanāsamuṭṭhitena vā vacīdvārikacetanāsamuṭṭhitena vā payogena jīvitā voropeti.
Vihiṃsatīti (harms) means deprives of life by an effort arising from volition through the body-door or volition through the speech-door.
Vihiṃsatī (làm hại) có nghĩa là tước đoạt mạng sống bằng hành động phát sinh từ ý muốn qua thân môn hoặc ý muốn qua ngữ môn.
‘‘Pāṇāni hiṃsatī’’tipi pāṭho.
"Pāṇāni hiṃsatī"ti is also a reading (harms living beings).
Cũng có bản đọc là ‘‘Pāṇāni hiṃsatī’’ (làm hại chúng sanh).
Tattha ekajaṃ vā dvijaṃ vāti evaṃpabhedāni yodha pāṇāni hiṃsatīti evaṃ sambandho veditabbo.
There, the connection should be understood as: "who here harms living beings of such divisions as once-born or twice-born."
Trong đó, mối liên hệ cần được hiểu là ‘‘người nào ở đây làm hại những chúng sanh được phân loại như sinh một lần hoặc sinh hai lần.’’
Yassa pāṇe dayā natthīti etena manasā anukampāya abhāvaṃ āha.
Yassa pāṇe dayā natthīti (who has no compassion for beings) states the absence of mental compassion.
Yassa pāṇe dayā natthī (người không có lòng từ bi với chúng sanh) nói lên sự thiếu vắng lòng trắc ẩn trong tâm.
Sesamettha vuttanayameva.
The rest here is as already explained.
Phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói.
Ito parāsu ca gāthāsu, yato ettakampi avatvā ito paraṃ uttānatthāni padāni pariharantā avaṇṇitapadavaṇṇanāmattameva karissāma.
And in the subsequent verses, from this point forward, without saying so much, we will merely describe the terms that have not been explained, avoiding words with obvious meanings.
Và trong những câu kệ tiếp theo, vì chúng tôi sẽ không nói nhiều mà chỉ giải thích những từ chưa được giải thích, nên chúng tôi sẽ bỏ qua những từ có ý nghĩa rõ ràng.
131. Asataṃ yodha pabrūtīti yo idha yathā nimittāni dissanti ‘‘asukadivase idañcidañca te bhavissatī’’ti evaṃ asajjanānaṃ vacanaṃ pabrūti.
131. Asataṃ yodha pabrūtī (who here speaks what is false to the dishonest) means whoever here speaks the words of dishonest people, like "on such-and-such day, this and that will happen to you," as signs are seen.
131. Asataṃ yodha pabrūtīti (người nói điều không thật ở đây) nghĩa là người ở đây nói những lời của kẻ bất thiện, như khi các điềm báo xuất hiện: “Vào ngày đó, điều này và điều kia sẽ xảy ra cho ngươi”.
‘‘Asanta’’ntipi pāṭho, abhūtanti attho.
The reading asantaṃ is also found, meaning he speaks what is not true.
Cũng có bản đọc là “Asantaṃ”, nghĩa là điều không thật.
Pabrūtīti bhaṇati ‘‘amukasmiṃ nāma gāme mayhaṃ īdiso gharavibhavo, ehi tattha gacchāma, gharaṇī me bhavissasi, idañcidañca te dassāmī’’ti parabhariyaṃ paradāsiṃ vā vañcento dhutto viya.
Pabrūtī (he says) means he says, like a rogue deceiving another's wife or maidservant: "In such-and-such village, I have such household wealth; come, let us go there, you shall be my wife, I will give you this and that."
Pabrūtīti (nói) nghĩa là nói dối như một kẻ lừa đảo lừa gạt vợ người khác hoặc tớ gái người khác, nói: “Ở làng kia ta có tài sản như thế này, hãy đến đó với ta, nàng sẽ là chủ nhà của ta, ta sẽ cho nàng điều này và điều kia”.
Nijigīsānoti nijigīsamāno maggamāno, taṃ vañcetvā yaṃkiñci gahetvā palāyitukāmoti adhippāyo.
Nijigīsāno (desiring to take for himself) means he is eager to achieve, seeking; the meaning is that he wishes to deceive that person, take something, and then flee.
Nijigīsānoti (kẻ muốn chiếm đoạt) nghĩa là kẻ muốn chiếm đoạt, muốn tìm kiếm, muốn lừa gạt người đó để lấy bất cứ thứ gì rồi bỏ trốn; đó là ý nghĩa.
133. Rosakoti kāyavācāhi paresaṃ rosajanako.
133. Rosako (one who provokes anger) means one who causes anger in others through bodily or verbal actions.
133. Rosakoti (kẻ hay gây tức giận) nghĩa là kẻ gây tức giận cho người khác bằng thân và khẩu.
Kadariyoti thaddhamaccharī, yo pare paresaṃ dente aññaṃ vā puññaṃ karonte vāreti, tassetaṃ adhivacanaṃ.
Kadariyo (miserly) means one who is stubbornly stingy, who restrains others from giving to others or performing other meritorious deeds; this is a designation for such a person.
Kadariyoti (kẻ keo kiệt) nghĩa là kẻ ích kỷ cứng nhắc, kẻ ngăn cản người khác bố thí hoặc làm phước; đó là tên gọi của kẻ ấy.
Pāpicchoti asantaguṇasambhāvanicchāya samannāgato.
Pāpiccho (of evil desires) means endowed with the desire to be regarded as having qualities that he does not possess.
Pāpicchoti (kẻ có dục vọng xấu xa) nghĩa là kẻ có dục vọng muốn được coi là có những phẩm chất không có thật.
Maccharīti āvāsādimacchariyayutto.
Maccharī (envious) means possessed of envy regarding dwelling places and so on.
Maccharīti (kẻ bỏn xẻn) nghĩa là kẻ có sự bỏn xẻn về chỗ ở, v.v.
Saṭhoti asantaguṇappakāsanalakkhaṇena sāṭheyyena samannāgato, asammābhāsī vā akātukāmopi ‘‘karomī’’tiādivacanena.
Saṭho (deceitful) means endowed with deceit, characterized by manifesting qualities he does not possess; or one who speaks improperly, or says "I will do it" even when he does not wish to do so.
Saṭhoti (kẻ xảo quyệt) nghĩa là kẻ có sự xảo quyệt, được đặc trưng bởi việc phô bày những phẩm chất không có thật, hoặc kẻ nói dối, hoặc kẻ không muốn làm nhưng nói “tôi sẽ làm” và những lời tương tự.
Nāssa pāpajigucchanalakkhaṇā hirī, nāssa uttāsanato ubbegalakkhaṇaṃ ottappanti ahiriko anottappī.
There is no sense of shame (hirī) characterized by abhorrence of evil deeds in him, nor is there moral dread (ottappa) characterized by trepidation due to dread, hence ahiriko anottappī (shameless and without moral dread).
Không có sự hổ thẹn (hirī) được đặc trưng bởi sự ghê tởm tội lỗi, không có sự ghê sợ (ottappa) được đặc trưng bởi sự sợ hãi khi bị đe dọa; đó là ahiriko anottappī (kẻ không hổ thẹn, không ghê sợ).
135. Anarahaṃ santoti akhīṇāsavo samāno.
Being not an Arahant means being one whose āsavas are not destroyed.
135. Anarahaṃ santoti (không phải A-la-hán) nghĩa là không phải một vị A-la-hán.
Arahaṃ paṭijānātīti ‘‘ahaṃ arahā’’ti paṭijānāti, yathā naṃ ‘‘arahā aya’’nti jānanti, tathā vācaṃ nicchāreti, kāyena parakkamati, cittena icchati adhivāseti.
Declares himself an Arahant means, "I am an Arahant" he declares, or he utters words in such a way that people know him as "This one is an Arahant", he strives with his body, and he wishes and acquiesces with his mind.
Arahaṃ paṭijānātīti (tự xưng là A-la-hán) nghĩa là tự xưng “tôi là A-la-hán”, hoặc nói lời, nỗ lực bằng thân, mong muốn bằng tâm, chấp nhận sao cho người khác biết “người này là A-la-hán”.
Coroti theno.
A thief means a robber.
Coroti (kẻ trộm) nghĩa là kẻ cắp.
Sabrahmake loketi ukkaṭṭhavasena āha – sabbaloketi vuttaṃ hoti.
In the world with Brahmās is stated in the sense of the highest; it means in the entire world.
Sabrahmake loketi (trong thế giới có Phạm Thiên) được nói theo nghĩa tối thượng – tức là trong toàn bộ thế giới.
Loke hi sandhicchedananillopaharaṇaekāgārikakaraṇaparipanthatiṭṭhanādīhi paresaṃ dhanaṃ vilumpantā corāti vuccanti.
Indeed, in the world, those who plunder others' wealth by housebreaking, seizing loot, breaking into houses, setting up ambushes on roads, and so forth, are called thieves.
Trong thế gian, những kẻ cướp bóc tài sản của người khác bằng cách phá tường, cướp bóc, đột nhập nhà, chặn đường, v.v., được gọi là kẻ trộm.
Sāsane pana parisasampattiādīhi paccayādīni vilumpantā.
But in the Dispensation, those who plunder requisites, etc., through the attainment of assemblies and so forth.
Còn trong Giáo pháp, là những kẻ cướp bóc các vật phẩm cúng dường, v.v., bằng cách có được sự ủng hộ của hội chúng, v.v.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
‘‘Pañcime, bhikkhave, mahācorā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
"Monks, these five great thieves exist, are found in the world.
“Này các Tỳ-khưu, có năm kẻ đại trộm hiện hữu trong thế gian.
Katame pañca?
Which five?
Năm kẻ nào?
Idha, bhikkhave, ekaccassa mahācorassa evaṃ hoti ‘kudāssu nāmāhaṃ satena vā sahassena vā parivuto gāmanigamarājadhānīsu āhiṇḍissāmi hananto, ghātento, chindanto, chedāpento, pacanto pācentoti, so aparena samayena satena vā sahassena vā parivuto gāmanigamarājadhānīsu āhiṇḍati hananto…pe… pācento.
Here, monks, a certain great thief thinks: 'When shall I, surrounded by a hundred or a thousand, wander through villages, towns, and royal capitals, striking, killing, cutting, causing to cut, cooking, causing to cook?' Then, after some time, surrounded by a hundred or a thousand, he wanders through villages, towns, and royal capitals, striking... causing to cook.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một kẻ đại trộm nào đó nghĩ rằng: ‘Khi nào ta sẽ được vây quanh bởi một trăm hoặc một ngàn người, đi khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô, giết hại, khiến người khác giết hại, chặt chém, khiến người khác chặt chém, nấu nướng, khiến người khác nấu nướng?’ Rồi một thời gian sau, người ấy được vây quanh bởi một trăm hoặc một ngàn người, đi khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô, giết hại… khiến người khác nấu nướng.
Evameva kho, bhikkhave, idhekaccassa pāpabhikkhuno evaṃ hoti ‘kudāssu nāmāhaṃ satena vā…pe… rājadhānīsu cārikaṃ carissāmi sakkato, garukato, mānito, pūjito, apacito, gahaṭṭhānañceva pabbajitānañca lābhī cīvara…pe… parikkhārāna’nti.
Just so, monks, here a certain wicked bhikkhu thinks: 'When shall I, surrounded by a hundred or a thousand, wander through villages, towns, and royal capitals, honored, respected, esteemed, revered, venerated by householders and renunciants alike, and receiving robes... and requisites?'
Cũng vậy, này các Tỳ-khưu, ở đây, một Tỳ-khưu xấu xa nào đó nghĩ rằng: ‘Khi nào ta sẽ được vây quanh bởi một trăm hoặc một ngàn người… đi khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô, được kính trọng, được tôn kính, được trọng vọng, được cúng dường, được phục vụ, và được lợi dưỡng y phục… và các vật dụng cần thiết của cả cư sĩ và xuất gia?’
So aparena samayena satena vā sahassena vā parivuto gāmanigamarājadhānīsu cārikaṃ carati sakkato…pe… parikkhārānaṃ.
Then, after some time, surrounded by a hundred or a thousand, he wanders through villages, towns, and royal capitals, honored... and receiving requisites.
Rồi một thời gian sau, người ấy được vây quanh bởi một trăm hoặc một ngàn người, đi khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô, được kính trọng… và các vật dụng cần thiết.
Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo mahācoro santo saṃvijjamāno lokasmiṃ.
This, monks, is the first great thief existing, found in the world.
Đây, này các Tỳ-khưu, là kẻ đại trộm thứ nhất hiện hữu trong thế gian.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, idhekacco, pāpabhikkhu yāni tāni saṅghassa garubhaṇḍāni garuparikkhārāni, seyyathidaṃ – ārāmo, ārāmavatthu, vihāro, vihāravatthu, mañco, pīṭhaṃ, bhisi, bimbohanaṃ, lohakumbhī, lohabhāṇakaṃ, lohavārako, lohakaṭāhaṃ, vāsi, pharasu, kuṭhārī, kudālo, nikhādanaṃ, valli, veḷu, muñjaṃ, pabbajaṃ, tiṇaṃ, mattikā, dārubhaṇḍaṃ, mattikābhaṇḍaṃ, tehi gihiṃ saṅgaṇhāti upalāpeti.
"Furthermore, monks, here a certain wicked bhikkhu wins over and flatters householders with the heavy property and heavy requisites of the Saṅgha, namely: a park, park-land, a monastery, monastery-land, a couch, a chair, a mattress, a pillow, a copper pot, a copper bowl, a copper mug, a copper pan, an adze, an axe, a hatchet, a spade, a pickaxe, creepers, bamboos, muñja grass, pabbaja grass, ordinary grass, clay, wooden articles, earthen articles.
“Lại nữa, này các Tỳ-khưu, ở đây, một Tỳ-khưu xấu xa nào đó dùng những vật phẩm quý giá của Tăng-già, những vật dụng quý giá, tức là: vườn, đất vườn, tịnh xá, đất tịnh xá, giường, ghế, nệm, gối, nồi đồng, bát đồng, bình đồng, chảo đồng, rìu nhỏ, rìu lớn, búa, cuốc, xẻng, dây leo, tre, cỏ munjā, cỏ pabbaja, cỏ, đất sét, vật dụng bằng gỗ, vật dụng bằng đất sét, để kết giao và dụ dỗ cư sĩ.
Ayaṃ, bhikkhave, catuttho…pe… lokasmiṃ.
This, monks, is the fourth... in the world.
Đây, này các Tỳ-khưu, là kẻ thứ tư… trong thế gian.
Tattha lokiyacorā lokiyameva dhanadhaññādiṃ thenenti.
Among these, worldly thieves steal merely worldly wealth, grain, and so forth.
Trong đó, những kẻ trộm thế gian chỉ trộm cắp tài sản thế gian như tiền bạc, lúa gạo, v.v.
Sāsane vuttacoresu paṭhamo tathārūpameva cīvarādipaccayamattaṃ, dutiyo pariyattidhammaṃ, tatiyo parassa brahmacariyaṃ, catuttho saṅghikagarubhaṇḍaṃ, pañcamo jhānasamādhisamāpattimaggaphalappabhedaṃ lokiyalokuttaraguṇadhanaṃ, lokiyañca cīvarādipaccayajātaṃ.
Among the thieves mentioned in the Dispensation, the first steals merely requisites such as robes of that kind; the second, the Dhamma of pariyatti; the third, another's holy life; the fourth, heavy Saṅgha property; the fifth, the wealth of worldly and supramundane qualities, such as jhāna, samādhi, attainments, and the various paths and fruits, and also requisites like robes.
Trong số những kẻ trộm được nói đến trong Giáo Pháp, kẻ thứ nhất là kẻ trộm cắp những vật dụng như y phục, v.v.; kẻ thứ hai là kẻ trộm Pháp học (pariyatti); kẻ thứ ba là kẻ trộm phạm hạnh của người khác; kẻ thứ tư là kẻ trộm tài sản nặng của Tăng-già (saṅghika-garubhaṇḍa); kẻ thứ năm là kẻ trộm tài sản công đức thế gian và siêu thế, bao gồm các loại thiền định, thiền chứng, Đạo và Quả, cùng với các vật dụng thế gian như y phục, v.v.
Yathāha – ‘‘theyyāya vo, bhikkhave, raṭṭhapiṇḍo bhutto’’ti.
As it is said: "Monks, your country's alms-food is eaten by theft."
Như lời đã dạy: ‘‘Này các Tỳ-khưu, món ăn khất thực của quốc độ đã được thọ dụng một cách trộm cắp.’’
Tattha yvāyaṃ pañcamo mahācoro, taṃ sandhāyāha bhagavā ‘‘coro sabrahmake loke’’ti.
In this context, the Buddha, referring to this fifth great thief, said: "a thief in the world with Brahmās."
Trong đó, Đức Thế Tôn đã nói về kẻ trộm lớn thứ năm này: ‘‘Kẻ trộm trong thế gian cùng với Phạm Thiên.’’
So hi ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya ayaṃ aggo mahācoro, yo asantaṃ abhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ ullapatī’’ti (pārā. 195) evaṃ lokiyalokuttaradhanathenanato aggo mahācoroti vutto, tasmā taṃ idhāpi ‘‘sabrahmake loke’’ti iminā ukkaṭṭhaparicchedena pakāsesi.
Indeed, as it is said, "Monks, in the world with devas... among devas and humans, this is the foremost great thief: one who boasts of a non-existent, untrue superhuman Dhamma," and since he is called the foremost great thief due to stealing worldly and supramundane wealth, therefore here too, He revealed him by this highest designation "in the world with Brahmās."
Quả thật, kẻ ấy được gọi là kẻ trộm lớn nhất vì đã trộm cắp tài sản thế gian và siêu thế, như đã nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, trong thế gian cùng với chư Thiên… cho đến… trong thế gian cùng với chư Thiên và loài người, đây là kẻ trộm lớn nhất, kẻ nào tự xưng đã đạt được pháp thượng nhân (uttarimanussadhamma) không có thật, không đúng sự thật.’’ Vì vậy, ở đây Ngài cũng đã tuyên bố kẻ ấy là kẻ trộm lớn nhất bằng cách nói ‘‘trong thế gian cùng với Phạm Thiên.’’
Ete kho vasalāti.
These indeed are outcasts.
Những kẻ này thật là những kẻ hạ tiện (vasala).
Idāni ye te paṭhamagāthāya āsayavipattivasena kodhanādayo pañca, pāpamakkhiṃ vā dvidhā katvā cha, dutiyagāthāya payogavipattivasena pāṇahiṃsako eko, tatiyāya payogavipattivaseneva gāmanigamaniggāhako eko, catutthāya theyyāvahāravasena eko, pañcamāya iṇavañcanavasena eko, chaṭṭhāya pasayhāvahāravasena panthadūsako eko, sattamāya kūṭasakkhivasena eko, aṭṭhamāya mittadubbhivasena eko, navamāya akataññuvasena eko, dasamāya katanāsanavihesanavasena eko, ekādasamāya hadayavañcanavasena eko, dvādasamāya paṭicchannakammantavasena dve, terasamāya akataññuvasena eko, cuddasamāya vañcanavasena eko, pannarasamāya vihesanavasena eko, soḷasamāya vañcanavasena eko, sattarasamāya attukkaṃsanaparavambhanavasena dve, aṭṭhārasamāya payogāsayavipattivasena rosakādayo satta, ekūnavīsatimāya paribhāsanavasena dve, vīsatimāya aggamahācoravasena ekoti evaṃ tettiṃsa catuttiṃsa vā vasalā vuttā.
Now, those who were mentioned as outcasts in the first verse due to perversion of intention, such as the angry ones, are five, or six if "pāpamakkhi" is divided into two; in the second verse, one, the killer of beings, due to perversion of application; in the third, one, the oppressor of villages and towns, due to perversion of application; in the fourth, one due to theft; in the fifth, one due to deceit concerning debt; in the sixth, one, the highway robber, due to forcible seizure; in the seventh, one due to false witness; in the eighth, one due to betrayal of friends; in the ninth, one due to ungratefulness; in the tenth, one due to destroying what has been done and harassing; in the eleventh, one due to deceiving the heart; in the twelfth, two due to concealed actions; in the thirteenth, one due to ungratefulness; in the fourteenth, one due to deceit; in the fifteenth, one due to harassment; in the sixteenth, one due to deceit; in the seventeenth, two due to self-exaltation and disparagement of others; in the eighteenth, seven, such as the wrathful, due to perversion of application and intention; in the nineteenth, two due to reviling; in the twentieth, one due to being the foremost great thief—thus thirty-three or thirty-four outcasts have been mentioned.
Giờ đây, những kẻ hạ tiện (vasala) đã được nói đến là: năm kẻ như kẻ hay giận, v.v., do sự bại hoại về ý định trong kệ ngôn thứ nhất, hoặc sáu kẻ nếu chia kẻ che giấu lỗi lầm (pāpamakkhī) thành hai; một kẻ sát hại sinh vật do sự bại hoại về hành động trong kệ ngôn thứ hai; một kẻ đàn áp làng mạc, thị trấn do sự bại hoại về hành động trong kệ ngôn thứ ba; một kẻ trộm cắp do hành vi trộm cắp trong kệ ngôn thứ tư; một kẻ lừa gạt nợ nần trong kệ ngôn thứ năm; một kẻ cướp đường do hành vi cướp bóc trong kệ ngôn thứ sáu; một kẻ làm chứng gian trong kệ ngôn thứ bảy; một kẻ phản bội bạn bè trong kệ ngôn thứ tám; một kẻ vô ơn trong kệ ngôn thứ chín; một kẻ hủy hoại và làm hại những việc đã làm trong kệ ngôn thứ mười; một kẻ lừa dối tấm lòng trong kệ ngôn thứ mười một; hai kẻ có hành vi che giấu trong kệ ngôn thứ mười hai; một kẻ vô ơn trong kệ ngôn thứ mười ba; một kẻ lừa đảo trong kệ ngôn thứ mười bốn; một kẻ gây hại trong kệ ngôn thứ mười lăm; một kẻ lừa dối trong kệ ngôn thứ mười sáu; hai kẻ tự đề cao và chê bai người khác trong kệ ngôn thứ mười bảy; bảy kẻ như kẻ hay giận, v.v., do sự bại hoại về hành động và ý định trong kệ ngôn thứ mười tám; hai kẻ phỉ báng trong kệ ngôn thứ mười chín; và một kẻ trộm cắp lớn nhất trong kệ ngôn thứ hai mươi, tổng cộng là ba mươi ba hoặc ba mươi bốn kẻ hạ tiện (vasala).
Te niddisanto āha ‘‘ete kho vasalā vuttā, mayā ye te pakāsitā’’ti.
Indicating these, he said: "These indeed are the outcasts, whom I have proclaimed."
Khi chỉ ra những kẻ đó, Ngài nói: ‘‘Những kẻ hạ tiện (vasala) này đã được ta tuyên bố, những kẻ mà ta đã công bố.’’
Tassattho – ye te mayā pubbe ‘‘jānāsi pana tvaṃ, brāhmaṇa, vasala’’nti evaṃ saṅkhepato vasalā vuttā, te vitthārato ete kho pakāsitāti.
The meaning of that is: "Those outcasts whom I previously mentioned in brief, saying 'Do you know, Brahmin, an outcast?', those indeed have been proclaimed in detail."
Ý nghĩa của điều đó là: những kẻ hạ tiện (vasala) mà ta đã nói vắn tắt trước đây như ‘‘Này Bà-la-môn, ông có biết kẻ hạ tiện (vasala) không?’’ thì nay những kẻ đó đã được công bố một cách chi tiết.
Atha vā ye te mayā puggalavasena vuttā, te dhammavasenāpi ete kho pakāsitā.
Or, those whom I mentioned by way of individuals, those indeed have also been proclaimed by way of phenomena.
Hoặc, những kẻ mà ta đã nói về theo phương diện cá nhân, thì những kẻ đó cũng đã được công bố theo phương diện pháp (dhamma).
Atha vā ete kho vasalā vuttā ariyehi kammavasena, na jātivasena, mayā ye te pakāsitā ‘‘kodhano upanāhī’’tiādinā nayena.
Or, these indeed are outcasts as stated by the noble ones according to action, not according to birth, whom I have proclaimed by the method beginning with "one who is angry and resentful."
Hoặc, những kẻ hạ tiện (vasala) này đã được các bậc Thánh nói đến theo phương diện nghiệp (kamma), không phải theo phương diện chủng tộc (jāti), những kẻ mà ta đã công bố theo cách như ‘‘kẻ hay giận, kẻ ôm hận,’’ v.v.
136. Evaṃ bhagavā vasalaṃ dassetvā idāni yasmā brāhmaṇo sakāya diṭṭhiyā atīva abhiniviṭṭho hoti, tasmā taṃ diṭṭhiṃ paṭisedhento āha ‘‘na jaccā vasalo hotī’’ti.
136. Having thus shown an outcast, the Blessed One then, since the Brahmin was exceedingly attached to his own view, refuted that view, saying: "Not by birth is one an outcast."
136. Như vậy, sau khi chỉ ra kẻ hạ tiện (vasala), giờ đây vì Bà-la-môn quá cố chấp vào tà kiến của mình, nên Đức Thế Tôn đã bác bỏ tà kiến đó bằng cách nói: ‘‘Không phải do chủng tộc mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala).’’
Tassattho – paramatthato hi na jaccā vasalo hoti, na jaccā hoti brāhmaṇo, apica kho kammunā vasalo hoti, kammunā hoti brāhmaṇo, aparisuddhakammavassanato vasalo hoti, parisuddhena kammunā aparisuddhavāhanato brāhmaṇo hoti.
The meaning of that is: in the ultimate sense, one is not an outcast by birth, nor is one a Brahmin by birth; but rather, one is an outcast by action, one is a Brahmin by action. One is an outcast due to impure actions; one is a Brahmin due to pure actions bringing forth purity.
Ý nghĩa của điều đó là: theo nghĩa tối hậu, không phải do chủng tộc mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala), cũng không phải do chủng tộc mà trở thành Bà-la-môn; mà chính là do nghiệp (kamma) mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala), do nghiệp mà trở thành Bà-la-môn. Do nghiệp bất tịnh mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala); do nghiệp thanh tịnh mà trở thành Bà-la-môn, vì không mang theo sự bất tịnh.
Yasmā vā tumhe hīnaṃ vasalaṃ ukkaṭṭhaṃ brāhmaṇaṃ maññittha, tasmā hīnena kammunā vasalo hoti, ukkaṭṭhena kammunā brāhmaṇo hotīti evampi atthaṃ ñāpento evamāha.
Or, because you regarded one of low birth as a vasala and one of noble birth as a brāhmaṇa, he spoke thus, making known this meaning: "One becomes a vasala by low kamma, and one becomes a brāhmaṇa by excellent kamma."
Hoặc, vì các ông cho rằng kẻ hạ tiện (vasala) là kẻ thấp hèn, Bà-la-môn là kẻ cao quý, nên Ngài đã nói như vậy để cho biết rằng do nghiệp thấp hèn mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala), do nghiệp cao quý mà trở thành Bà-la-môn.
137-139. Idāni tamevatthaṃ nidassanena sādhetuṃ ‘‘tadamināpi jānāthā’’tiādikā tisso gāthāyo āha.
137-139. Now, to establish that same meaning with an example, he spoke the three verses beginning with ‘‘tadamināpi jānāthā’’.
137-139. Giờ đây, để chứng minh ý nghĩa đó bằng một ví dụ, Ngài đã nói ba kệ ngôn bắt đầu bằng ‘‘Hãy biết điều này qua ví dụ này.’’
Tāsu dve catuppādā, ekā chappādā, tāsaṃ attho – yaṃ mayā vuttaṃ ‘‘na jaccā vasalo hotī’’tiādi, tadamināpi jānātha, yathā medaṃ nidassanaṃ, taṃ imināpi pakārena jānātha, yena me pakārena yena sāmaññena idaṃ nidassananti vuttaṃ hoti.
Of these, two have four lines, and one has six lines. Their meaning is: "That which I said, 'One is not a vasala by birth' and so on, know this also by this means, as this is my example," meaning, "Know this also by this manner, by which general characteristic this is an example."
Trong số đó, hai kệ ngôn có bốn câu, một kệ ngôn có sáu câu. Ý nghĩa của chúng là: điều ta đã nói ‘‘Không phải do chủng tộc mà trở thành kẻ hạ tiện (vasala),’’ v.v., ‘‘Hãy biết điều đó qua ví dụ này, như ví dụ này của ta,’’ điều đó có nghĩa là hãy biết theo cách này, theo sự tương đồng này mà ví dụ này đã được nói đến.
Katamaṃ nidassananti ce?
If it be asked, "What is the example?"
Nếu hỏi ví dụ đó là gì?
Caṇḍālaputto sopāko…pe… brahmalokūpapattiyāti.
It is, "Sopāka, the Caṇḍāla's son... up to... attainment of the Brahma-world."
Đó là: ‘‘Sopāka, con trai của Caṇḍāla… cho đến… sự tái sinh vào cõi Phạm Thiên.’’
Soti purimapadena sambandhitvā so mātaṅgo yasaṃ paramaṃ patto, abbhutaṃ uttamaṃ ativisiṭṭhaṃ yasaṃ kittiṃ pasaṃsaṃ patto.
So, connecting with the preceding word, means "That Mātaṅga attained supreme fame," meaning he attained wondrous, excellent, and extremely distinguished fame, renown, and praise.
Kẻ ấy (so), liên kết với từ trước, kẻ Mātaṅga ấy đã đạt được danh tiếng tột bậc, đạt được danh tiếng, sự nổi tiếng, sự ca ngợi phi thường, tối thượng, rất đặc biệt.
Yaṃ sudullabhanti yaṃ uḷārakulūpapannenāpi dullabhaṃ, hīnakulūpapannena sudullabhaṃ.
"Yaṃ sudullabhaṃ" means that which is difficult to attain even by one born in a noble family, and very difficult for one born in a low family.
Điều rất khó đạt được (yaṃ sudullabhaṃ) là điều khó đạt được ngay cả đối với người sinh ra trong gia đình cao quý, và rất khó đạt được đối với người sinh ra trong gia đình thấp hèn.
Evaṃ yasappattassa ca āgacchuṃ tassupaṭṭhānaṃ, khattiyā brāhmaṇā bahū, tassa mātaṅgassa pāricariyatthaṃ khattiyā ca brāhmaṇā ca aññe ca bahū vessasuddādayo jambudīpamanussā yebhuyyena upaṭṭhānaṃ āgamiṃsūti attho.
For such a one who had attained fame, "many khattiyas and brāhmaṇas came to attend him"; the meaning is that many Khattiyas and Brāhmaṇas, as well as many other Vessas, Suddas, and other people of Jambudīpa, mostly came to serve that Mātaṅga.
Đối với kẻ đã đạt được danh tiếng như vậy, nhiều vua chúa và Bà-la-môn đã đến phục vụ kẻ ấy, có nghĩa là nhiều Khattiya, Bà-la-môn và những người khác như Vessa, Sudda, v.v., phần lớn cư dân Jambudīpa đã đến để phục vụ Mātaṅga ấy.
Ayaṃ panattho evaṃ veditabbo – atīte kira mahāpuriso tena tenupāyena sattahitaṃ karonto sopākajīvike caṇḍālakule uppajji.
This meaning should be understood thus: In the past, the Great Being, while doing good for beings by various means, was born in a Caṇḍāla family living a Sopāka livelihood, it is said.
Ý nghĩa này cần được hiểu như sau: Trong quá khứ, Đại nhân (Bồ-tát), vì lợi ích chúng sinh bằng nhiều phương cách, đã tái sinh vào một gia đình Caṇḍāla sống bằng nghề Sopāka.
So nāmena mātaṅgo, rūpena duddasiko hutvā bahinagare cammakuṭikāya vasati, antonagare bhikkhaṃ caritvā jīvikaṃ kappeti.
He was named Mātaṅga, had an unpleasant appearance, and lived in a leather hut outside the city, sustaining himself by begging for alms inside the city.
Người ấy tên là Mātaṅga, có hình dáng xấu xí, sống trong một túp lều da bên ngoài thành phố, và kiếm sống bằng cách khất thực trong thành phố.
Athekadivasaṃ tasmiṃ nagare surānakkhatte ghosite dhuttā yathāsakena parivārena kīḷanti.
Then one day, when a festival of liquor was announced in that city, rogues were enjoying themselves with their respective retinues.
Một ngày nọ, khi lễ hội rượu được công bố trong thành phố đó, những kẻ du đãng đã vui chơi với đoàn tùy tùng của mình.
Aññatarāpi brāhmaṇamahāsāladhītā pannarasasoḷasavassuddesikā devakaññā viya rūpena dassanīyā pāsādikā ‘‘attano kulavaṃsānurūpaṃ kīḷissāmī’’ti pahūtaṃ khajjabhojjādikīḷanasambhāraṃ sakaṭesu āropetvā sabbasetavaḷavayuttaṃ yānamāruyha mahāparivārena uyyānabhūmiṃ gacchati diṭṭhamaṅgalikāti nāmena.
A certain brāhmaṇa's daughter, from a wealthy family, about fifteen or sixteen years old, beautiful and charming like a celestial maiden, wishing to enjoy herself in a manner befitting her family lineage, loaded abundant food, drinks, and other festive provisions onto carts. She then mounted a carriage drawn by pure white bullocks and went to the pleasure garden with a large retinue. Her name was Diṭṭhamaṅgalikā.
Một cô con gái của một Bà-la-môn đại gia, khoảng mười lăm, mười sáu tuổi, xinh đẹp và duyên dáng như một tiên nữ, tên là Diṭṭhamaṅgalikā, đã chất đầy xe thức ăn, đồ uống và các vật dụng vui chơi khác, rồi ngồi lên một cỗ xe kéo bởi những con ngựa trắng tinh, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đi đến khu vườn.
Sā kira ‘‘dussaṇṭhitaṃ rūpaṃ avamaṅgala’’nti daṭṭhuṃ na icchati, tenassā diṭṭhamaṅgalikātveva saṅkhā udapādi.
It is said that she did not wish to see any ugly form, considering it inauspicious. Therefore, the name Diṭṭhamaṅgalikā (one who sees auspiciousness) arose for her.
Cô ấy không muốn nhìn thấy những hình dáng xấu xí vì cho rằng đó là điềm gở, nên cô ấy được gọi là Diṭṭhamaṅgalikā (người thấy điềm lành).
Tadā so mātaṅgo kālasseva vuṭṭhāya paṭapilotikaṃ nivāsetvā, kaṃsatāḷaṃ hatthe bandhitvā, bhājanahattho nagaraṃ pavisati, manusse disvā dūrato eva kaṃsatāḷaṃ ākoṭento.
At that time, Mātaṅga, having risen early, dressed in dirty rags, with a metal plate tied to his hand, and holding an alms-bowl, entered the city, striking the metal plate from afar whenever he saw people.
Lúc đó, Mātaṅga dậy sớm, mặc một chiếc áo rách, buộc một cái chiêng đồng vào tay, cầm bát đi vào thành phố, đánh chiêng đồng từ xa khi thấy mọi người.
Atha diṭṭhamaṅgalikā ‘‘ussaratha, ussarathā’’ti purato purato hīnajanaṃ apanentehi purisehi nīyamānā nagaradvāramajjhe mātaṅgaṃ disvā ‘‘ko eso’’ti āha.
Then, Diṭṭhamaṅgalikā, being led by men who were clearing the low-class people from her path, saying, "Move aside, move aside!" saw Mātaṅga in the middle of the city gate and asked, "Who is that?"
Khi Diṭṭhamaṅgalikā đang được những người đàn ông đi trước dẹp đường, hô to ‘‘Tránh ra, tránh ra!’’ để dẹp những người thấp kém, cô ấy nhìn thấy Mātaṅga ở giữa cổng thành và hỏi: ‘‘Kẻ đó là ai?’’
Ahaṃ mātaṅgacaṇḍāloti.
"I am Mātaṅga, the Caṇḍāla."
‘‘Ta là Mātaṅga Caṇḍāla.’’
Sā ‘‘īdisaṃ disvā gatānaṃ kuto vuḍḍhī’’ti yānaṃ nivattāpesi.
She thought, "Where is prosperity for those who proceed after seeing such a person?" and had her carriage turned back.
Cô ấy nói: ‘‘Thấy kẻ như vậy rồi đi thì làm sao có sự phát triển?’’ và ra lệnh quay xe lại.
Manussā ‘‘yaṃ mayaṃ uyyānaṃ gantvā khajjabhojjādiṃ labheyyāma, tassa no mātaṅgena antarāyo kato’’ti kupitā ‘‘gaṇhatha caṇḍāla’’nti leḍḍūhi paharitvā ‘‘mato’’ti pāde gahetvā ekamante chaḍḍetvā kacavarena paṭicchādetvā agamaṃsu.
The people, angered that Mātaṅga had prevented them from going to the garden to obtain food and drink, shouted, "Seize the Caṇḍāla!" and struck him with stones. Then, saying, "He's dead!" they grabbed him by the feet, threw him aside, covered him with rubbish, and went on their way.
Mọi người tức giận, nói: “Chúng ta đi đến công viên để lấy thức ăn, đồ uống, và những thứ khác, nhưng tên Mātaṅga này đã gây trở ngại cho chúng ta.” Họ đánh Mātaṅga bằng gạch đá, nói: “Bắt lấy tên tiện dân này!” Rồi họ nắm chân ông, nói: “Hắn đã chết,” và vứt ông sang một bên, phủ rác lên rồi bỏ đi.
So satiṃ paṭilabhitvā uṭṭhāya manusse pucchi – ‘‘kiṃ, ayyā, dvāraṃ nāma sabbasādhāraṇaṃ, udāhu brāhmaṇānaṃyeva kata’’nti?
He regained consciousness, got up, and asked the people, "Sirs, is the city gate public for everyone, or is it only for brāhmaṇas?"
Ông tỉnh lại, đứng dậy và hỏi mọi người: “Thưa các ngài, cổng thành là của chung cho tất cả, hay chỉ dành riêng cho các Bà-la-môn?”
Manussā āhaṃsu – ‘‘sabbesaṃ sādhāraṇa’’nti.
The people replied, "It is public for everyone."
Mọi người đáp: “Là của chung cho tất cả.”
‘‘Evaṃ sabbasādhāraṇadvārena pavisitvā bhikkhāhārena yāpentaṃ maṃ diṭṭhamaṅgalikāya manussā imaṃ anayabyasanaṃ pāpesu’’nti rathikāya rathikaṃ āhiṇḍanto manussānaṃ ārocetvā brāhmaṇassa gharadvāre nipajji – ‘‘diṭṭhamaṅgalikaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmī’’ti.
"Thus, after entering through a public gate and sustaining myself with alms food, Diṭṭhamaṅgalikā's attendants caused me this misfortune!" Having said this, he went from street to street, informing the people, and then lay down at the brāhmaṇa's doorstep, saying, "I will not get up until I obtain Diṭṭhamaṅgalikā."
“Vậy mà những người của Diṭṭhamaṅgalikā đã gây ra tai họa này cho tôi, người đã vào bằng cổng chung và sống nhờ thức ăn khất thực.” Vừa nói vậy, ông vừa đi khắp các con phố, kể cho mọi người nghe, rồi nằm xuống trước cửa nhà vị Bà-la-môn, nói: “Nếu không có Diṭṭhamaṅgalikā, tôi sẽ không đứng dậy.”
Brāhmaṇo ‘‘gharadvāre mātaṅgo nipanno’’ti sutvā ‘‘tassa kākaṇikaṃ detha, telena aṅgaṃ makkhetvā gacchatū’’ti āha.
The brāhmaṇa, hearing that "Mātaṅga is lying at the doorstep," said, "Give him a kākaṇika, let him anoint his body with oil, and leave."
Vị Bà-la-môn nghe nói: “Tên Mātaṅga đang nằm trước cửa nhà,” liền nói: “Hãy cho hắn một đồng kākaṇika, bôi dầu lên người hắn rồi bảo hắn đi đi.”
So taṃ na icchati, ‘‘diṭṭhamaṅgalikaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmi’’cceva āha.
He did not want it, saying only, "I will not get up until I obtain Diṭṭhamaṅgalikā."
Ông ta không muốn, chỉ nói: “Nếu không có Diṭṭhamaṅgalikā, tôi sẽ không đứng dậy.”
Tato brāhmaṇo ‘‘dve kākaṇikāyo detha, kākaṇikāya pūvaṃ khādatu, kākaṇikāya telena aṅgaṃ makkhetvā gacchatū’’ti āha.
Thereupon the brāhmaṇa said, "Give him two kākaṇikas; let him eat a cake for one kākaṇika and anoint his body with oil for the other, and leave."
Rồi vị Bà-la-môn nói: “Hãy cho hắn hai đồng kākaṇika, một đồng để ăn bánh, một đồng để bôi dầu lên người rồi bảo hắn đi đi.”
So taṃ na icchati, tatheva vadati.
He did not want it, and spoke the same words.
Ông ta không muốn, vẫn nói như vậy.
Brāhmaṇo sutvā ‘‘māsakaṃ detha, pādaṃ, upaḍḍhakahāpaṇaṃ, kahāpaṇaṃ dve tīṇī’’ti yāva sataṃ āṇāpesi.
The brāhmaṇa, hearing this, ordered them to give a māsaka, a quarter-kahāpaṇa, half a kahāpaṇa, one kahāpaṇa, two, three, and so on, up to a hundred.
Vị Bà-la-môn nghe vậy, ra lệnh: “Hãy cho hắn một māsaka, một pāda, nửa kahāpaṇa, một kahāpaṇa, hai ba đồng,” cho đến một trăm đồng.
So na icchati, tatheva vadati.
He did not want it, and spoke the same words.
Ông ta không muốn, vẫn nói như vậy.
Evaṃ yācantānaṃyeva sūriyo atthaṅgato.
While they were thus pleading, the sun set.
Cứ thế, trong lúc họ đang năn nỉ, mặt trời đã lặn.
Atha brāhmaṇī pāsādā oruyha sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā taṃ upasaṅkamitvā yāci – ‘‘tāta mātaṅga, diṭṭhamaṅgalikāya aparādhaṃ khama, sahassaṃ gaṇhāhi, dve tīṇī’’ti yāva ‘‘satasahassaṃ gaṇhāhī’’ti āha.
Then the brāhmaṇa's wife descended from the palace, had a curtain wall erected around him, approached him, and pleaded, "Son Mātaṅga, forgive Diṭṭhamaṅgalikā's offense. Take a thousand, take two, three," and so on, up to "take a hundred thousand."
Bấy giờ, nữ Bà-la-môn từ lầu gác đi xuống, cho dựng màn che xung quanh, rồi đến gần Mātaṅga và năn nỉ: “Này Mātaṅga, hãy tha thứ lỗi lầm của Diṭṭhamaṅgalikā, hãy nhận một ngàn, hai ngàn, ba ngàn,” cho đến “hãy nhận một trăm ngàn.”
So tuṇhībhūto nipajjiyeva.
He remained silent and kept lying down.
Ông ta vẫn nằm im lặng.
Evaṃ catūhapañcāhe vītivatte bahumpi paṇṇākāraṃ datvā diṭṭhamaṅgalikaṃ alabhantā khattiyakumārādayo mātaṅgassa upakaṇṇake ārocāpesuṃ – ‘‘purisā nāma anekānipi saṃvaccharāni vīriyaṃ katvā icchitatthaṃ pāpuṇanti, mā kho tvaṃ nibbijji, addhā dvīhatīhaccayena diṭṭhamaṅgalikaṃ lacchasī’’ti.
When four or five days had passed in this manner, the Khattiya princes and others, who had offered many gifts but could not obtain Diṭṭhamaṅgalikā, had a message conveyed to Mātaṅga's ear: "Men, by striving for many years, attain their desired objectives. Do not despair; surely, after two or three days, you will obtain Diṭṭhamaṅgalikā."
Cứ thế, bốn năm ngày trôi qua, các vương tử và những người khác, không thể có được Diṭṭhamaṅgalikā dù đã cúng dường nhiều lễ vật, liền báo vào tai Mātaṅga: “Những người đàn ông, dù nỗ lực nhiều năm, cũng đạt được điều mình mong muốn. Ngươi đừng nản lòng, chắc chắn trong hai ba ngày nữa ngươi sẽ có được Diṭṭhamaṅgalikā.”
So tuṇhībhūto nipajjiyeva.
He remained silent and kept lying down.
Ông ta vẫn nằm im lặng.
Atha sattame divase samantā paṭivissakā uṭṭhahitvā ‘‘tumhe mātaṅgaṃ vā uṭṭhāpetha, dārikaṃ vā detha, mā amhe sabbe nāsayitthā’’ti āhaṃsu.
Then, on the seventh day, the neighbors all around rose up and said, "Either you make Mātaṅga get up, or you give the girl, lest you destroy all of us."
Rồi vào ngày thứ bảy, những người hàng xóm xung quanh đứng dậy và nói: “Các ông hãy đánh thức Mātaṅga dậy, hoặc gả con gái cho hắn, đừng để tất cả chúng tôi bị hủy diệt.”
Tesaṃ kira ayaṃ diṭṭhi ‘‘yassa gharadvāre evaṃ nipanno caṇḍālo marati, tassa gharena saha samantā sattasattagharavāsino caṇḍālā hontī’’ti.
For they had a belief that "if a Caṇḍāla dies lying at someone's doorstep in this manner, then the residents of seven houses all around that house become Caṇḍālas along with the house."
Quan điểm của họ là: “Nếu một tên tiện dân nằm chết trước cửa nhà ai, thì cả nhà đó và bảy nhà xung quanh sẽ trở thành tiện dân.”
Tato diṭṭhamaṅgalikaṃ nīlapaṭapilotikaṃ nivāsāpetvā uḷuṅkakaḷopikādīni datvā paridevamānaṃ tassa santikaṃ netvā ‘‘gaṇha dārikaṃ, uṭṭhāya gacchāhī’’ti adaṃsu.
Thereupon, they made Diṭṭhamaṅgalikā put on blue rags, gave her a ladle, a basket, and so on, and while she was weeping, brought her to him and gave her, saying, "Take the girl and go away!"
Thế là họ cho Diṭṭhamaṅgalikā mặc một chiếc váy bằng vải xanh, tặng cho cô những vật dụng như muỗng, nồi, v.v., rồi đưa cô đến chỗ Mātaṅga trong lúc cô đang khóc than, và nói: “Hãy nhận lấy cô gái này, đứng dậy và đi đi.”
Sā passe ṭhatvā ‘‘uṭṭhāhī’’ti āha, so ‘‘hatthena maṃ gahetvā uṭṭhāpehī’’ti āha.
She stood by his side and said, "Get up!" He replied, "Take me by the hand and make me get up."
Cô đứng bên cạnh và nói: “Hãy đứng dậy.” Ông ta nói: “Hãy nắm tay tôi và đỡ tôi dậy.”
Sā naṃ uṭṭhāpesi.
She made him get up.
Cô đỡ ông ta dậy.
So nisīditvā āha – ‘‘mayaṃ antonagare vasituṃ na labhāma, ehi maṃ bahinagare cammakuṭiṃ nehī’’ti.
He sat down and said, "We cannot live inside the city. Come, take me to a leather hut outside the city."
Ông ta ngồi xuống và nói: “Chúng ta không thể sống trong thành phố. Hãy đưa tôi đến túp lều da ở ngoại ô.”
Sā naṃ hatthe gahetvā tattha nesi.
She took him by the hand and led him there.
Cô nắm tay ông ta và đưa đến đó.
‘‘Piṭṭhiyaṃ āropetvā’’ti jātakabhāṇakā.
"Having carried him on her back," so say the Jātaka reciters.
Những người kể chuyện Jātaka nói: “Đã cõng ông ta trên lưng.”
Netvā cassa sarīraṃ telena makkhetvā, uṇhodakena nhāpetvā, yāguṃ pacitvā adāsi.
After taking him there, she massaged his body with oil, bathed him with warm water, cooked gruel, and gave it to him.
Đến nơi, cô bôi dầu lên người ông ta, tắm nước nóng cho ông ta, rồi nấu cháo và dâng lên.
So ‘‘brāhmaṇakaññā ayaṃ mā vinassī’’ti jātisambhedaṃ akatvāva aḍḍhamāsamattaṃ balaṃ gahetvā ‘‘ahaṃ vanaṃ gacchāmi, ‘aticirāyatī’ti mā tvaṃ ukkaṇṭhī’’ti vatvā gharamānusakāni ca ‘‘imaṃ mā pamajjitthā’’ti āṇāpetvā gharā nikkhamma tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā, kasiṇaparikammaṃ katvā, katipāheneva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattetvā ‘‘idānāhaṃ diṭṭhamaṅgalikāya manāpo bhavissāmī’’ti ākāsenāgantvā nagaradvāre orohitvā diṭṭhamaṅgalikāya santikaṃ pesesi.
He, thinking "Let not this Brahmin maiden be ruined," and without mixing their castes, regained his strength in about half a month. Then he said, "I am going to the forest. Do not worry, thinking 'He is taking too long'," and he also instructed the household people, "Do not neglect her." Having left the house, he embraced the ascetic's life (tāpasapabbajjaṃ), performed kasiṇa meditation, and within a few days attained the eight attainments (samāpattiyo) and the five supernormal powers (abhiññāyo). Then, thinking "Now I shall be pleasing to Diṭṭhamaṅgalikā," he came through the air, descended at the city gate, and sent a messenger to Diṭṭhamaṅgalikā.
Vị Đại nhân, nghĩ: “Đây là con gái Bà-la-môn, đừng để cô ấy bị hủy hoại,” nên không làm ô uế chủng tộc, mà tích lũy sức mạnh trong khoảng nửa tháng, rồi nói: “Tôi sẽ vào rừng. Cô đừng buồn nếu tôi ở lại quá lâu,” và dặn dò những người trong nhà: “Đừng lơ là cô ấy,” rồi rời nhà, xuất gia làm đạo sĩ, thực hành kasiṇa. Chỉ trong vài ngày, ông đã thành tựu tám thiền định và năm thần thông. Ông nghĩ: “Bây giờ ta sẽ trở nên đáng yêu đối với Diṭṭhamaṅgalikā,” rồi bay trên không trung, hạ xuống cổng thành và sai người đến báo cho Diṭṭhamaṅgalikā.
Sā sutvā ‘‘koci maññe mama ñātako pabbajito maṃ dukkhitaṃ ñatvā daṭṭhuṃ āgato bhavissatī’’ti cintayamānā gantvā, taṃ ñatvā, pādesu nipatitvā ‘‘kissa maṃ anāthaṃ tumhe akatthā’’ti āha.
Hearing this, she thought, "Perhaps some relative of mine has become an ascetic and, knowing my distress, has come to see me." She went and, recognizing him, fell at his feet and said, "Why did you leave me helpless?"
Cô nghe vậy, nghĩ: “Chắc có lẽ một người thân của ta đã xuất gia, biết ta đang đau khổ nên đến thăm ta,” rồi đi đến, nhận ra ông ta, liền phủ phục dưới chân và nói: “Tại sao các ngài lại bỏ rơi con như một người không nơi nương tựa?”
Mahāpuriso ‘‘mā tvaṃ diṭṭhamaṅgalike dukkhinī ahosi, sakalajambudīpavāsīhi te sakkāraṃ kāressāmī’’ti vatvā etadavoca – ‘‘gaccha tvaṃ ghosanaṃ karohi – ‘mahābrahmā mama sāmiko na mātaṅgo, so candavimānaṃ bhinditvā sattame divase mama santikaṃ āgamissatī’’’ti.
The Great Being said, "Diṭṭhamaṅgalikā, do not be distressed. I will arrange for you to receive honor from all the inhabitants of Jambudīpa." Having said this, he then spoke as follows: "Go and proclaim, 'My husband is Mahābrahmā, not Mātaṅga. He will break through the moon-mansion (candavimāna) and come to me on the seventh day'."
Vị Đại nhân nói: “Này Diṭṭhamaṅgalikā, cô đừng đau khổ. Ta sẽ khiến toàn bộ cư dân Jambudīpa cúng dường cô,” rồi nói thêm: “Cô hãy đi loan báo rằng: ‘Chồng của ta là Đại Phạm Thiên, không phải Mātaṅga. Ngài ấy sẽ phá vỡ cung điện mặt trăng và đến với ta vào ngày thứ bảy.’”
Sā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, brāhmaṇamahāsāladhītā hutvā attano pāpakammena imaṃ caṇḍālabhāvaṃ pattā, na sakkomi evaṃ vattu’’nti.
She said, "Venerable Sir, I, being the daughter of a prominent Brahmin family, have fallen into this Cāṇḍāla state due to my own evil kamma. I cannot speak like that."
Cô nói: “Bạch ngài, con là con gái của một Bà-la-môn đại gia, nhưng vì ác nghiệp của mình mà con đã rơi vào thân phận tiện dân này, con không thể nói như vậy được.”
Mahāpuriso ‘‘na tvaṃ mātaṅgassa ānubhāvaṃ jānāsī’’ti vatvā yathā sā saddahati, tathā anekāni pāṭihāriyāni dassetvā tatheva taṃ āṇāpetvā attano vasatiṃ agamāsi.
The Great Being, saying "You do not know the power of Mātaṅga," showed many miracles so that she would believe, and then instructed her as before, and went to his abode.
Vị Đại nhân nói: “Cô không biết uy lực của Mātaṅga đâu,” rồi thị hiện nhiều phép lạ để cô tin tưởng, sau đó ra lệnh cho cô làm như vậy và trở về nơi ở của mình.
Sā tathā akāsi.
She did as he instructed.
Cô đã làm theo.
Manussā ujjhāyanti hasanti – ‘‘kathañhi nāmāyaṃ attano pāpakammena caṇḍālabhāvaṃ patvā puna taṃ mahābrahmānaṃ karissatī’’ti.
People grumbled and laughed, "How can she, having fallen into the state of a Cāṇḍāla through her own evil kamma, make him a Mahābrahmā again?"
Mọi người xì xào, cười nhạo: “Làm sao cô ta, vì ác nghiệp của mình mà trở thành tiện dân, lại có thể biến vị Đại Phạm Thiên thành của mình được?”
Sā adhimānā eva hutvā divase divase ghosantī nagaraṃ āhiṇḍati ‘‘ito chaṭṭhe divase, pañcame, catutthe, tatiye, suve, ajja āgamissatī’’ti.
Yet, filled with confidence, she went around the city day by day, proclaiming, "He will come on the sixth day from now, on the fifth, on the fourth, on the third, tomorrow, today."
Cô ta, với sự tự tin tuyệt đối, ngày ngày đi khắp thành phố loan báo: “Sáu ngày nữa, năm ngày nữa, bốn ngày nữa, ba ngày nữa, ngày mai, hôm nay Ngài ấy sẽ đến.”
Manussā tassā vissatthavācaṃ sutvā ‘‘kadāci evampi siyā’’ti attano attano gharadvāresu maṇḍapaṃ kārāpetvā, sāṇipākāraṃ sajjetvā, vayappattā dārikāyo alaṅkaritvā ‘‘mahābrahmani āgate kaññādānaṃ dassāmā’’ti ākāsaṃ ullokentā nisīdiṃsu.
Hearing her confident words, people thought, "Perhaps it could really be so," and so they erected pavilions at their own house-gates, prepared screens and enclosures, adorned their grown-up daughters, and sat looking up at the sky, saying, "When Mahābrahmā comes, we will give away our daughters."
Mọi người nghe lời nói tự tin của cô, nghĩ: “Có thể điều đó sẽ xảy ra,” liền cho dựng rạp trước cửa nhà mình, trang hoàng màn che, và các cô gái đến tuổi cập kê được trang điểm lộng lẫy, rồi ngồi ngước nhìn lên bầu trời, nói: “Khi Đại Phạm Thiên đến, chúng ta sẽ gả con gái cho Ngài.”
Atha mahāpuriso puṇṇamadivase gaganatalaṃ upārūḷhe cande candavimānaṃ phāletvā passato mahājanassa mahābrahmarūpena niggacchi.
Then, on the full moon day, with the moon ascended to the sky, the Great Being split the moon-mansion and emerged in the form of Mahābrahmā, as the great crowd watched.
Rồi vào ngày trăng tròn, khi mặt trăng đã lên cao trên bầu trời, vị Đại nhân đã phá vỡ cung điện mặt trăng và xuất hiện dưới hình dạng Đại Phạm Thiên trước sự chứng kiến của đông đảo mọi người.
Mahājano ‘‘dve candā jātā’’ti atimaññi.
The great crowd thought, "Two moons have appeared!"
Đông đảo mọi người nghĩ: “Có hai mặt trăng xuất hiện.”
Tato anukkamena āgataṃ disvā ‘‘saccaṃ diṭṭhamaṅgalikā āha, mahābrahmāva ayaṃ diṭṭhamaṅgalikaṃ dametuṃ pubbe mātaṅgavesenāgacchī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi.
Then, seeing him approach gradually, they concluded, "Diṭṭhamaṅgalikā spoke the truth; this is indeed Mahābrahmā, who came in the guise of Mātaṅga earlier to subdue Diṭṭhamaṅgalikā."
Sau đó, khi thấy Ngài đến một cách tuần tự, họ kết luận: “Diṭṭhamaṅgalikā nói đúng. Đây chính là Đại Phạm Thiên, trước đây Ngài đã đến dưới lốt Mātaṅga để thuần hóa Diṭṭhamaṅgalikā.”
Evaṃ so mahājanena dissamāno diṭṭhamaṅgalikāya vasanaṭṭhāne eva otari.
Thus, as he was seen by the great crowd, he descended right at Diṭṭhamaṅgalikā's dwelling place.
Cứ thế, Ngài được đông đảo mọi người nhìn thấy, và hạ xuống ngay tại nơi Diṭṭhamaṅgalikā đang ở.
Sā ca tadā utunī ahosi.
And she was then in her menstrual period.
Lúc đó, cô đang trong kỳ kinh nguyệt.
So tassā nābhiṃ aṅguṭṭhakena parāmasi.
He touched her navel with his thumb.
Ngài chạm ngón cái vào rốn cô.
Tena phassena gabbho patiṭṭhāsi.
By that touch, a conception occurred.
Nhờ sự tiếp xúc đó, cô thụ thai.
Tato naṃ ‘‘gabbho te saṇṭhito, puttamhi jāte taṃ nissāya jīvāhī’’ti vatvā passato mahājanassa puna candavimānaṃ pāvisi.
Then, he said to her, "Your womb is established, and when a son is born, you shall live depending on him." Having said this, he re-entered the moon-mansion while the great crowd watched.
Rồi Ngài nói với cô: “Con đã thụ thai rồi, khi con trai ra đời, hãy nương tựa vào nó mà sống,” và trước sự chứng kiến của đông đảo mọi người, Ngài lại đi vào cung điện mặt trăng.
Brāhmaṇā ‘‘diṭṭhamaṅgalikā mahābrahmuno pajāpati amhākaṃ mātā jātā’’ti vatvā tato tato āgacchanti.
Brahmins came from everywhere, saying, "Diṭṭhamaṅgalikā, Mahābrahmā's consort, has become our mother!"
Các Bà-la-môn nói: “Diṭṭhamaṅgalikā, vợ của Đại Phạm Thiên, đã trở thành mẹ của chúng ta,” rồi từ khắp nơi kéo đến.
Taṃ sakkāraṃ kātukāmānaṃ manussānaṃ sampīḷanena nagaradvārāni anokāsāni ahesuṃ.
Due to the crowding of people who wished to show their respects, the city gates became impassable.
Cổng thành trở nên tắc nghẽn vì sự chen chúc của những người muốn cúng dường cô.
Te diṭṭhamaṅgalikaṃ hiraññarāsimhi ṭhapetvā, nhāpetvā, maṇḍetvā, rathaṃ āropetvā, mahāsakkārena nagaraṃ padakkhiṇaṃ kārāpetvā, nagaramajjhe maṇḍapaṃ kārāpetvā, tatra naṃ ‘‘mahābrahmuno pajāpatī’’ti diṭṭhaṭṭhāne ṭhapetvā vasāpenti ‘‘yāvassā patirūpaṃ vasanokāsaṃ karoma, tāva idheva vasatū’’ti.
They placed Diṭṭhamaṅgalikā on a pile of gold and silver, bathed her, adorned her, placed her in a chariot, made her circumambulate the city with great honors, and erected a pavilion in the middle of the city. There they settled her, placing her in a prominent position as "Mahābrahmā's consort," saying, "Let her stay here until we prepare a suitable dwelling place for her."
Họ đặt Diṭṭhamaṅgalikā lên một đống vàng bạc, tắm rửa, trang điểm cho cô, rồi đặt cô lên xe ngựa, tổ chức lễ rước quanh thành phố với sự cúng dường trọng thể, sau đó cho dựng một rạp ở giữa thành phố, đặt cô ở đó tại nơi được nhìn thấy là “vợ của Đại Phạm Thiên,” và cho cô ở lại đó, nói: “Cho đến khi chúng ta tạo ra một nơi ở phù hợp cho cô ấy, hãy để cô ấy ở đây.”
Sā maṇḍape eva puttaṃ vijāyi.
She gave birth to a son right in the pavilion.
Cô đã sinh con trai ngay trong rạp.
Taṃ visuddhadivase saddhiṃ puttena sasīsaṃ nhāpetvā maṇḍape jātoti dārakassa ‘‘maṇḍabyakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of purification, they bathed her and her son completely, and because the child was born in the pavilion, they named him Maṇḍabyakumāra.
Vào ngày thanh tẩy, họ tắm rửa cho cô và con trai, rồi đặt tên cho đứa bé là “Maṇḍabyakumāra” (Vương tử Maṇḍabya) vì nó được sinh ra trong rạp (maṇḍapa).
Tato pabhuti ca naṃ brāhmaṇā ‘‘mahābrahmuno putto’’ti parivāretvā caranti.
From then on, the Brahmins surrounded him, saying, "He is Mahābrahmā's son," and followed him everywhere.
Từ đó trở đi, các Bà-la-môn vây quanh và đi theo đứa bé, nói: “Đây là con trai của Đại Phạm Thiên.”
Tato anekasatasahassappakārā paṇṇākārā āgacchanti, te brāhmaṇā kumārassārakkhaṃ ṭhapesuṃ, āgatā lahuṃ kumāraṃ daṭṭhuṃ na labhanti.
From then, hundreds of thousands of various gifts arrived, and the Brahmins appointed guards for the prince. Those who arrived could not quickly see the prince.
Từ đó, hàng trăm ngàn loại lễ vật cống nạp đến, các Bà-la-môn đặt người bảo vệ cho hoàng tử, những người đến không thể nhanh chóng gặp được hoàng tử.
Brāhmaṇā ‘‘gaṇhatha gaṇhathā’’ti taṃ gahetvā ākoṭetvā anayabyasanaṃ pāpesuṃ.
The Brahmins, shouting "Seize him! Seize him!" caught him, beat him, and caused him utter ruin and disaster.
Các Bà-la-môn nói: “Bắt lấy! Bắt lấy!” rồi bắt Người, đánh đập và gây ra tai họa cho Người.
So ākāsena gantvā bahinagare paccaṭṭhāsi.
He went through the air and stood outside the city.
Người bay trên không trung và dừng lại ở bên ngoài thành phố.
Devatā kupitā kumāraṃ gale gahetvā uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ ṭhapesuṃ.
The deities, enraged, seized the prince by the neck and held him upside down, head first.
Các thiên nhân nổi giận, nắm cổ hoàng tử, đặt nằm đầu chúi xuống đất, chân chổng lên trời.
So akkhīhi niggatehi mukhena kheḷaṃ paggharantena gharugharupassāsī dukkhaṃ vedayati.
He suffered greatly, his eyes bulging, saliva drooling from his mouth, and breathing heavily with a guttural sound.
Hoàng tử ấy cảm thấy đau đớn, mắt lồi ra, nước bọt chảy ra từ miệng, thở khò khè.
Diṭṭhamaṅgalikā sutvā ‘‘koci āgato atthī’’ti pucchi.
Diṭṭhamaṅgalikā heard this and asked, "Has anyone arrived?"
Diṭṭhamaṅgalikā nghe thấy, hỏi: “Có ai đến không?”
‘‘Āma, pabbajito āgacchī’’ti.
"Yes, an ascetic came," they replied.
“Vâng, một vị ẩn sĩ đã đến.”
‘‘Kuhiṃ gato’’ti?
"Where has he gone?"
“Người ấy đi đâu rồi?”
‘‘Evaṃ gato’’ti.
"He has gone there," they said.
“Đã đi như thế.”
Sā tattha gantvā ‘‘khamatha, bhante, attano dāsassā’’ti yācantī tassa pādamūle bhūmiyā nipajji.
She went there and, begging, "Venerable Sir, forgive your servant," she prostrated herself on the ground at his feet.
Bà ấy đến đó, quỳ xuống đất dưới chân Người, cầu xin: “Bạch Đại đức, xin hãy tha thứ cho người hầu của mình.”
Tena ca samayena mahāpuriso piṇḍāya caritvā, yāguṃ labhitvā, taṃ pivanto tattha nisinno hoti, so avasiṭṭhaṃ thokaṃ yāguṃ diṭṭhamaṅgalikāya adāsi.
At that time, the Great Being, having gone on alms-round, received some gruel, and was sitting there drinking it. He gave the remaining little gruel to Diṭṭhamaṅgalikā.
Lúc ấy, Vị Đại Nhân đã đi khất thực, nhận được cháo, đang ngồi uống cháo ở đó, Người cho Diṭṭhamaṅgalikā một ít cháo còn lại.
‘‘Gaccha imaṃ yāguṃ udakakumbhiyā āloletvā yesaṃ bhūtavikāro atthi, tesaṃ akkhimukhakaṇṇanāsābilesu āsiñca, sarīrañca paripphosehi, evaṃ nibbikārā bhavissantī’’ti.
"Go, mix this gruel in a water-pot, and pour it into the eyes, mouth, ears, and nostrils of those who are afflicted by spirits, and sprinkle it on their bodies. They will become free from affliction."
Người nói: “Hãy đi, khuấy cháo này vào bình nước, rồi rưới vào mắt, miệng, tai, lỗ mũi của những ai bị quỷ ám, và rưới lên toàn thân họ, như vậy họ sẽ khỏi bệnh.”
Sā tathā akāsi.
She did as he instructed.
Bà ấy đã làm như vậy.
Tato kumāre pakatisarīre jāte ‘‘ehi, tāta maṇḍabya, taṃ khamāpessāmā’’ti puttañca sabbe brāhmaṇe ca tassa pādamūle nikkujjitvā nipajjāpetvā khamāpesi.
Then, when the prince's body returned to normal, she said, "Come, my dear Maṇḍabya, we shall ask for his forgiveness," and she made her son and all the Brahmins prostrate themselves at his feet and apologize.
Sau đó, khi hoàng tử trở lại trạng thái bình thường, Diṭṭhamaṅgalikā nói: “Hỡi con trai Maṇḍabya, hãy đến đây, chúng ta sẽ xin Người tha thứ,” rồi bà ấy cùng con trai và tất cả các Bà-la-môn quỳ lạy dưới chân Người để xin tha thứ.
So ‘‘sabbajanassa dānaṃ dātabba’’nti ovaditvā, dhammakathaṃ katvā, attano vasanaṭṭhānaṃyeva gantvā, cintesi ‘‘itthīsu pākaṭā diṭṭhamaṅgalikā damitā, purisesu pākaṭo maṇḍabyakumāro, idāni ko dametabbo’’ti.
So, having exhorted them saying, ‘‘Alms should be given to all people,’’ and having delivered a Dhamma talk, he went back to his dwelling place and thought, ‘‘Diṭṭhamaṅgalikā, who was well-known among women, has been tamed. Maṇḍabyakumāra, who was well-known among men, has been tamed. Now, who should be tamed?’’
Người khuyên dạy: “Nên bố thí cho tất cả mọi người,” rồi thuyết pháp, trở về nơi ở của mình, và suy nghĩ: “Diṭṭhamaṅgalikā, người nổi tiếng trong số phụ nữ, đã được thuần hóa; hoàng tử Maṇḍabya, người nổi tiếng trong số đàn ông, cũng đã được thuần hóa. Bây giờ, ai cần được thuần hóa?”
Tato jātimantatāpasaṃ addasa bandhumatīnagaraṃ nissāya kumbhavatīnadītīre viharantaṃ.
Then he saw the Jātimanta ascetic dwelling on the bank of the Kumbhavatī River, near Bandhumatī city.
Sau đó, Người thấy một ẩn sĩ tên Jātimanta sống bên bờ sông Kumbhavatī, gần thành phố Bandhumatī.
So ‘‘ahaṃ jātiyā visiṭṭho, aññehi paribhuttodakaṃ na paribhuñjāmī’’ti uparinadiyā vasati.
He lived upstream, thinking, ‘‘I am superior by birth; I do not use water that others have used.’’
Ẩn sĩ ấy sống ở thượng nguồn sông, nói: “Ta là người cao quý về dòng dõi, ta không dùng nước mà người khác đã dùng.”
Mahāpuriso tassa uparibhāge vāsaṃ kappetvā tassa udakaparibhogavelāyaṃ dantakaṭṭhaṃ khāditvā udake pakkhipi.
The Great Being made his dwelling upstream from him, and at the time when the ascetic would use the water, he chewed a tooth-stick and dropped it into the water.
Vị Đại Nhân thiết lập nơi ở ở thượng nguồn của ẩn sĩ ấy, và vào lúc ẩn sĩ ấy dùng nước, Người nhai tăm rồi ném xuống nước.
Tāpaso taṃ udakena vuyhamānaṃ disvā ‘‘kenidaṃ khitta’’nti paṭisotaṃ gantvā mahāpurisaṃ disvā ‘‘ko etthā’’ti āha.
The ascetic, seeing it carried by the water, went upstream and, seeing the Great Being, said, ‘‘Who is here?’’
Ẩn sĩ thấy tăm trôi xuống theo dòng nước, liền đi ngược dòng và thấy Vị Đại Nhân, bèn nói: “Ai ở đây?”
‘‘Mātaṅgacaṇḍālo, ācariyā’’ti.
‘‘I am Mātaṅga the Caṇḍāla, master.’’
“Là một người Mātaṅga caṇḍāla, thưa Đại đức.”
‘‘Apehi, caṇḍāla, mā uparinadiyā vasī’’ti.
‘‘Go away, Caṇḍāla! Do not dwell upstream.’’
“Hãy đi đi, caṇḍāla, đừng sống ở thượng nguồn sông!”
Mahāpuriso ‘‘sādhu, ācariyā’’ti heṭṭhānadiyā vasati, paṭisotampi dantakaṭṭhaṃ tāpasassa santikaṃ āgacchati.
The Great Being said, ‘‘Very well, master,’’ and dwelled downstream, but the tooth-stick still floated upstream to the ascetic.
Vị Đại Nhân nói: “Vâng, thưa Đại đức,” rồi sống ở hạ nguồn sông, nhưng tăm vẫn trôi ngược dòng đến chỗ ẩn sĩ.
Tāpaso puna gantvā ‘‘apehi, caṇḍāla, mā heṭṭhānadiyaṃ vasa, uparinadiyāyeva vasā’’ti āha.
The ascetic went again and said, ‘‘Go away, Caṇḍāla! Do not dwell downstream. Dwell only upstream.’’
Ẩn sĩ lại đến và nói: “Hãy đi đi, caṇḍāla, đừng sống ở hạ nguồn sông, hãy sống ở thượng nguồn sông!”
Mahāpuriso ‘‘sādhu, ācariyā’’ti tathā akāsi, punapi tatheva ahosi.
The Great Being said, ‘‘Very well, master,’’ and did so, but it happened again in the same way.
Vị Đại Nhân nói: “Vâng, thưa Đại đức,” rồi làm theo, nhưng sự việc lại diễn ra như cũ.
Tāpaso punapi ‘‘tathā karotī’’ti duṭṭho mahāpurisaṃ sapi ‘‘sūriyassa te uggamanavelāya sattadhā muddhā phalatū’’ti.
The ascetic, angered that he was doing the same again, cursed the Great Being, saying, ‘‘May your head split into seven pieces at the time of the sun’s rising!’’
Ẩn sĩ lại tức giận vì Người vẫn làm như vậy, bèn nguyền rủa Vị Đại Nhân: “Vào lúc mặt trời mọc, đầu ngươi sẽ vỡ thành bảy mảnh!”
Mahāpurisopi ‘‘sādhu, ācariya, ahaṃ pana sūriyuṭṭhānaṃ na demī’’ti vatvā sūriyuṭṭhānaṃ nivāresi.
The Great Being also said, ‘‘Very well, master, but I will not allow the sun to rise,’’ and he stopped the sunrise.
Vị Đại Nhân nói: “Vâng, thưa Đại đức, nhưng con sẽ không cho mặt trời mọc,” rồi ngăn cản mặt trời mọc.
Tato ratti na vibhāyati, andhakāro jāto, bhītā bandhumatīvāsino tāpasassa santikaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho, ācariya, amhākaṃ sotthibhāvo’’ti pucchiṃsu.
Then the night did not dawn; darkness prevailed. The frightened residents of Bandhumatī went to the ascetic and asked, ‘‘Master, will there be well-being for us?’’
Từ đó, đêm không sáng, bóng tối bao trùm, những cư dân thành Bandhumatī sợ hãi đến gặp ẩn sĩ và hỏi: “Thưa Đại đức, chúng con có được bình an không?”
Te hi taṃ ‘‘arahā’’ti maññanti.
Indeed, they considered him an Arahant.
Họ nghĩ rằng ẩn sĩ ấy là một vị A-la-hán.
So tesaṃ sabbamācikkhi.
He told them everything.
Ẩn sĩ kể lại tất cả cho họ nghe.
Te mahāpurisaṃ upasaṅkamitvā ‘‘sūriyaṃ, bhante, muñcathā’’ti yāciṃsu.
They approached the Great Being and begged, ‘‘Venerable sir, release the sun!’’
Họ đến gặp Vị Đại Nhân và cầu xin: “Bạch Đại đức, xin hãy thả mặt trời ra.”
Mahāpuriso ‘‘yadi tumhākaṃ arahā āgantvā maṃ khamāpeti, muñcāmī’’ti āha.
The Great Being said, ‘‘If your Arahant comes and apologizes to me, I will release it.’’
Vị Đại Nhân nói: “Nếu vị A-la-hán của các ông đến xin lỗi ta, ta sẽ thả mặt trời.”
Manussā gantvā tāpasaṃ āhaṃsu – ‘‘ehi, bhante, mātaṅgapaṇḍitaṃ khamāpehi, mā tumhākaṃ kalahakāraṇā mayaṃ nassimhā’’ti.
The people went and told the ascetic, ‘‘Come, venerable sir, apologize to the wise Mātaṅga, so that we may not be ruined because of your quarrel.’’
Mọi người đi đến và nói với ẩn sĩ: “Thưa Đại đức, hãy đến xin lỗi Mātaṅga Paṇḍita, đừng vì sự tranh cãi của Đại đức mà chúng con bị hủy hoại.”
So ‘‘nāhaṃ caṇḍālaṃ khamāpemī’’ti āha.
He said, ‘‘I will not prostrate to a Caṇḍāla.’’
Ẩn sĩ nói: “Ta không xin lỗi một caṇḍāla.”
Manussā ‘‘amhe tvaṃ nāsesī’’ti taṃ hatthapādesu gahetvā mahāpurisassa santikaṃ nesuṃ.
The people, saying, ‘‘You are ruining us,’’ seized him by his hands and feet and brought him to the Great Being.
Mọi người nói: “Đại đức đang hủy hoại chúng con,” rồi nắm tay chân ẩn sĩ, đưa đến chỗ Vị Đại Nhân.
Mahāpuriso ‘‘mama pādamūle kucchiyā nipajjitvā khamāpente khamāmī’’ti āha.
The Great Being said, ‘‘I will forgive him if he lies prostrate on his stomach at my feet and apologizes.’’
Vị Đại Nhân nói: “Ta sẽ tha thứ nếu ông ấy quỳ lạy dưới chân ta bằng bụng.”
Manussā ‘‘evaṃ karohī’’ti āhaṃsu.
The people said, ‘‘Do so!’’
Mọi người nói: “Hãy làm như vậy.”
Tāpaso ‘‘nāhaṃ caṇḍālaṃ vandāmī’’ti.
The ascetic said, ‘‘I will not prostrate to a Caṇḍāla.’’
Ẩn sĩ nói: “Ta không lạy một caṇḍāla.”
Manussā ‘‘tava chandena na vandissasī’’ti hatthapādamassugīvādīsu gahetvā mahāpurisassa pādamūle sayāpesuṃ.
The people, saying, ‘‘You will not prostrate by your own will,’’ seized him by his hands, feet, beard, neck, and other parts, and made him lie down at the Great Being’s feet.
Mọi người nói: “Ông sẽ không lạy theo ý muốn của mình,” rồi nắm tay, chân, râu, cổ của ẩn sĩ, buộc ông ấy nằm dưới chân Vị Đại Nhân.
So ‘‘khamāmahaṃ imassa, apicāhaṃ tassevānukampāya sūriyaṃ na muñcāmi, sūriye hi uggatamatte muddhā assa sattadhā phalissatī’’ti āha.
He said, ‘‘I forgive him. However, out of compassion for him, I am not releasing the sun, for as soon as the sun rises, his head will split into seven pieces.’’
Vị Đại Nhân nói: “Ta tha thứ cho ông ấy, nhưng vì lòng thương xót ông ấy, ta không thả mặt trời, vì ngay khi mặt trời mọc, đầu ông ấy sẽ vỡ thành bảy mảnh.”
Manussā ‘‘idāni, bhante, kiṃ kātabba’’nti āhaṃsu.
The people asked, ‘‘Now, venerable sir, what should be done?’’
Mọi người hỏi: “Bạch Đại đức, bây giờ phải làm gì?”
Mahāpuriso ‘‘tena hi imaṃ galappamāṇe udake ṭhapetvā mattikāpiṇḍenassa sīsaṃ paṭicchādetha, sūriyarasmīhi phuṭṭho mattikāpiṇḍo sattadhā phalissati.
The Great Being said, ‘‘Then, place him in water up to his neck, and cover his head with a ball of clay. The ball of clay, when touched by the sun’s rays, will split into seven pieces.
Vị Đại Nhân nói: “Vậy thì, hãy đặt ông ấy vào nước ngang cổ, và che đầu ông ấy bằng một cục đất sét; khi tia nắng mặt trời chạm vào, cục đất sét sẽ vỡ thành bảy mảnh.
Tasmiṃ phalite esa aññatra gacchatū’’ti āha.
When that splits, let him go elsewhere.’’
Khi nó vỡ, ông ấy hãy đi nơi khác.”
Te tāpasaṃ hatthapādādīsu gahetvā tathā akaṃsu.
They took the ascetic by his hands and feet and did as instructed.
Họ nắm tay chân ẩn sĩ và làm như vậy.
Sūriye muñcitamatte mattikāpiṇḍo sattadhā phalitvā pati, tāpaso bhīto palāyi.
As soon as the sun was released, the ball of clay split into seven pieces and fell, and the ascetic, terrified, fled.
Ngay khi mặt trời được thả ra, cục đất sét vỡ thành bảy mảnh và rơi xuống, ẩn sĩ sợ hãi bỏ chạy.
Manussā disvā ‘‘passatha, bho, samaṇassa ānubhāva’’nti dantakaṭṭhapakkhipanamādiṃ katvā sabbaṃ vitthāretvā ‘‘natthi īdiso samaṇo’’ti tasmiṃ pasīdiṃsu.
The people, seeing this, exclaimed, ‘‘Behold, friends, the power of the ascetic!’’ and recounted everything, beginning with the throwing of the tooth-stick, saying, ‘‘There is no ascetic like him,’’ and they were delighted with him.
Mọi người thấy vậy, nói: “Này các bạn, hãy xem thần thông của vị sa-môn!” rồi kể lại mọi chuyện từ việc ném tăm, và nói: “Không có vị sa-môn nào như vậy,” và họ có niềm tin vào Người.
Tato pabhuti sakalajambudīpe khattiyabrāhmaṇādayo gahaṭṭhapabbajitā mātaṅgapaṇḍitassa upaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
From that time forth, kings, brahmins, and others, both householders and renunciants, throughout the entire Jambudīpa, came to attend upon the wise Mātaṅga.
Từ đó trở đi, khắp toàn cõi Jambudīpa, các vua chúa, Bà-la-môn, v.v., cả cư sĩ và những người xuất gia đều đến hầu hạ Mātaṅga Paṇḍita.
So yāvatāyukaṃ ṭhatvā kāyassa bhedā brahmaloke uppajji.
He lived for the extent of his life and, at the breaking up of the body, was reborn in the Brahma world.
Người sống trọn tuổi thọ, sau khi thân hoại mạng chung, tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tenāha bhagavā ‘‘tadamināpi jānātha…pe… brahmalokūpapattiyā’’ti.
Therefore, the Blessed One said, ‘‘Understand this also by this…pe… to rebirth in the Brahma world.’’
Vì thế, Thế Tôn nói: “Do đó, hãy biết điều này… (v.v.)… sự tái sinh vào cõi Phạm thiên.”
140-141. Evaṃ ‘‘na jaccā vasalo hoti, kammunā vasalo hotī’’ti sādhetvā idāni ‘‘na jaccā hoti brāhmaṇo, kammunā hoti brāhmaṇo’’ti etaṃ sādhetuṃ āha ‘‘ajjhāyakakule jātā …pe… duggatyā garahāya vā’’ti.
140-141. Having thus established, ‘‘One is not a vasala by birth; one is a vasala by action,’’ now, to establish, ‘‘One is not a brahmin by birth; one is a brahmin by action,’’ he said: ‘‘Born in a family of reciters…pe… or by reproof in an evil state.’’
140-141. Như vậy, sau khi chứng minh rằng “Không phải do dòng dõi mà trở thành kẻ tiện dân, mà do nghiệp mà trở thành kẻ tiện dân,” bây giờ để chứng minh rằng “Không phải do dòng dõi mà trở thành Bà-la-môn, mà do nghiệp mà trở thành Bà-la-môn,” Thế Tôn nói: “Sinh trong gia đình học giả … (v.v.) … hoặc bị chê trách do ác nghiệp.”
Tattha ajjhāyakakule jātāti mantajjhāyake brāhmaṇakule jātā.
There, ajjhāyakakule jātā means born in a brahmin family accustomed to reciting mantras.
Trong đó, ajjhāyakakule jātā nghĩa là sinh trong gia đình Bà-la-môn chuyên tụng niệm thần chú.
‘‘Ajjhāyakākuḷe jātā’’tipi pāṭho.
The reading ‘‘Ajjhāyakākuḷe jātā’’ also exists.
Cũng có bản đọc là “Ajjhāyakākuḷe jātā”.
Mantānaṃ ajjhāyake anupakuṭṭhe ca brāhmaṇakule jātāti attho.
The meaning is: born in a brahmin family that recites mantras and is faultless.
Ý nghĩa là sinh trong gia đình Bà-la-môn chuyên tụng niệm thần chú và không bị chỉ trích.
Mantā bandhavā etesanti mantabandhavā.
Those for whom mantras are kinsmen are mantabandhavā.
Những thần chú là quyến thuộc của họ, nên gọi là mantabandhavā.
Vedabandhū vedapaṭissaraṇāti vuttaṃ hoti.
It is said that they have the Vedas as kinsmen, with the Vedas as their refuge.
Có nghĩa là những người có kinh Veda làm quyến thuộc, có kinh Veda làm nơi nương tựa.
Te ca pāpesu kammesu abhiṇhamupadissareti te evaṃ kule jātā mantabandhavā ca samānāpi yadi pāṇātipātādīsu pāpakammesu punappunaṃ upadissanti, atha diṭṭheva dhamme gārayhā samparāye ca duggati te evamupadissamānā imasmiṃyeva attabhāve mātāpitūhipi ‘‘nayime amhākaṃ puttā, dujjātā ete kulassa aṅgārabhūtā, nikkaḍḍhatha ne’’ti, brāhmaṇehipi ‘‘gahapatikā ete, na ete brāhmaṇā, mā nesaṃ saddhayaññathālipākādīsu pavesaṃ detha, mā nehi saddhiṃ sallapathā’’ti, aññehipi manussehi ‘‘pāpakammantā ete, na ete brāhmaṇā’’ti evaṃ gārayhā honti.
Te ca pāpesu kammesu abhiṇhamupadissare means that even though they are born in such a family and have mantras as kinsmen, if they repeatedly engage in evil deeds such as killing living beings, then diṭṭheva dhamme gārayhā samparāye ca duggati means that such individuals, even in this very existence, are censured by their parents, saying, ‘‘These are not our children; these are ill-born, like embers to the family; cast them out!’’ and by other brahmins, saying, ‘‘These are householders; they are not brahmins; do not allow them entry into sacrificial rice-cooking ceremonies or similar rituals; do not speak with them!’’ and by other people, saying, ‘‘These are doers of evil deeds; they are not brahmins.’’ Thus, they are censured. And in the next world, their destination is an evil state (duggati), such as hell and so forth. The meaning is that an evil destination awaits them in the next world.
Te ca pāpesu kammesu abhiṇhamupadissare nghĩa là những người sinh trong gia đình như vậy và có thần chú làm quyến thuộc, nếu họ liên tục thực hiện các ác nghiệp như sát sinh, v.v., thì diṭṭheva dhamme gārayhā samparāye ca duggati – những người như vậy, khi thực hiện ác nghiệp, ngay trong kiếp này sẽ bị cha mẹ nói: “Chúng không phải con của chúng ta, chúng là những kẻ sinh ra xấu xa, là than hồng của dòng họ, hãy đuổi chúng đi!”; các Bà-la-môn khác cũng nói: “Chúng là những kẻ chủ nhà, không phải Bà-la-môn, đừng tin chúng, đừng cho chúng tham gia vào các lễ cúng dường cơm cháo, v.v., đừng nói chuyện với chúng!”; và những người khác cũng nói: “Chúng là những kẻ làm ác, không phải Bà-la-môn.” Như vậy, họ bị chỉ trích. Trong kiếp sau, họ sẽ đi vào ác đạo (duggati).
Samparāye ca nesaṃ duggati nirayādibhedā, duggati etesaṃ paraloke hotīti attho.
And in the next world, for them, there are evil destinations, such as hell. The meaning is that an evil destination, a bad realm, awaits them in the next world.
Và ở đời sau, họ sẽ chịu khổ cảnh như địa ngục, v.v. Nghĩa là, ở đời sau, họ sẽ rơi vào khổ cảnh.
Samparāye vātipi pāṭho.
‘‘Samparāye vā’’ is also a reading.
Cũng có bản đọc là samparāye vāpi pāṭho (hoặc cũng có bản đọc là samparāye).
Paraloke etesaṃ dukkhassa gati duggati, dukkhappattiyeva hotīti attho.
In the next world, for these, the destination of suffering is duggati, meaning only the attainment of suffering. This is the meaning.
Nghĩa là, ở đời sau, con đường dẫn đến đau khổ của họ là duggati (khổ cảnh), chỉ là sự đau khổ mà thôi.
Na ne jāti nivāreti, duggatyā garahāya vāti sā tathā ukkaṭṭhāpi yaṃ tvaṃ sārato paccesi, jāti ete pāpakammesu padissante brāhmaṇe ‘‘samparāye ca duggatī’’ti ettha vuttappakārāya duggatiyā vā, ‘‘diṭṭheva dhamme gārayhā’’ti ettha vuttappakārāya garahāya vā na nivāreti.
Na ne jāti nivāreti, duggatyā garahāya vā means that such a noble birth, which you regard as essential, does not prevent these brahmins who engage in evil deeds from an evil destination of the kind mentioned in ‘‘samparāye ca duggatī’’ or from censure of the kind mentioned in ‘‘diṭṭheva dhamme gārayhā.’’
Chủng tánh không ngăn được họ khỏi khổ cảnh hay bị chê trách — Dù chủng tánh ấy cao quý đến đâu, chủng tánh mà ngươi tin là tối thượng, cũng không thể ngăn cản những Bà-la-môn hiển hiện trong các ác nghiệp ấy khỏi khổ cảnh như đã nói trong câu “và đọa vào khổ cảnh ở đời sau”, hay khỏi sự chê trách như đã nói trong câu “bị chê trách ngay trong hiện đời này”.
Sesaṃ kasibhāradvājasutte vuttanayameva.
The rest is in the same manner as stated in the Kasibhāradvāja Sutta.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói trong Kinh Kasibhāradvāja.
Visesato vā ettha nikkujjitaṃ vātiādīnaṃ evaṃ yojanā veditabbā – yathā koci nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, evaṃ maṃ kammavimukhaṃ jātivāde patitaṃ ‘‘jātiyā brāhmaṇavasalabhāvo hotī’’ti diṭṭhito vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ jātivādapaṭicchannaṃ kammavādaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ brāhmaṇavasalabhāvassa asambhinnaujumaggaṃ ācikkhantena, yathā andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mātaṅgādinidassanapajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.
Or, specifically, here, the meaning of nikkujjitaṃ vā and so on should be understood thus: just as someone would right what is overturned, so, for me, who had turned away from kamma and fallen into the caste doctrine, thinking brāhmaṇa or outcaste status comes from birth, you, Reverend Gotama, lifted me from that view. Just as one would reveal what is hidden, so you revealed the doctrine of kamma, which was concealed by the caste doctrine. Just as one would show the path to someone who is lost, so you pointed out the undivided, straight path regarding the status of brāhmaṇa or outcaste. Just as one would hold an oil lamp in the darkness, so, by holding the lamp of examples like that of Mātaṅga, you, Reverend Gotama, illuminated the Dhamma for me in many ways through these methods.
Hoặc, ở đây, cách kết nối các từ như “Nikkujjitaṃ vā” (vật bị úp) v.v… cần được hiểu như sau: “Như có người lật ngửa vật bị úp, như vậy, Ngài Gotama tôn kính đã khiến tôi, người quay lưng lại với nghiệp, sa vào thuyết chủng tánh (‘Bà-la-môn hay tiện dân là do chủng tánh’), đứng dậy khỏi tà kiến đó. Như có người mở ra vật bị che giấu, như vậy, Ngài đã mở ra thuyết nghiệp bị che giấu bởi thuyết chủng tánh. Như có người chỉ đường cho kẻ lạc lối, như vậy, Ngài đã chỉ ra con đường thẳng không lẫn lộn giữa Bà-la-môn và tiện dân. Như có người cầm đèn dầu trong bóng tối, như vậy, Ngài Gotama tôn kính đã chiếu sáng cho tôi bằng ngọn đèn ví dụ về Mātanga v.v… Do Ngài đã thuyết giảng Pháp bằng nhiều phương cách như vậy, nên Pháp đã được tuyên thuyết bằng vô số phương cách.”
Ayaṃ pana vitthāro – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya.
However, this is the extensive account: On one occasion, the Blessed One was dwelling in Sāvatthī, as the Rains Retreat was approaching.
Đây là phần mở rộng: Một thời, Đức Thế Tôn trú tại Sāvatthī, khi mùa an cư sắp đến.
Tena kho pana samayena sambahulā nānāverajjakā bhikkhū bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā tattha tattha vassaṃ upagantukāmā bhagavantaṃ upasaṅkamanti.
At that time, many bhikkhus from various regions, having received a kammaṭṭhāna from the Blessed One, approached the Blessed One, wishing to enter the Rains Retreat here and there.
Vào thời điểm đó, nhiều Tỳ-khưu từ các vùng khác nhau, sau khi nhận đề mục thiền định từ Đức Thế Tôn, đã đến gặp Ngài với ý định an cư mùa mưa ở nhiều nơi.
Tatra sudaṃ bhagavā rāgacaritānaṃ saviññāṇakāviññāṇakavasena ekādasavidhaṃ asubhakammaṭṭhānaṃ, dosacaritānaṃ catubbidhaṃ mettādikammaṭṭhānaṃ, mohacaritānaṃ maraṇassatikammaṭṭhānādīni, vitakkacaritānaṃ ānāpānassatipathavīkasiṇādīni, saddhācaritānaṃ buddhānussatikammaṭṭhānādīni, buddhicaritānaṃ catudhātuvavatthanādīnīti iminā nayena caturāsītisahassappabhedacaritānukūlāni kammaṭṭhānāni katheti.
There, the Blessed One taught kammaṭṭhānas suitable for 84,000 types of temperaments in this manner: the eleven types of impurity meditation (asubha kammaṭṭhāna) based on whether they have consciousness or not, for those with a greedy temperament; the four types of mettā-kammaṭṭhāna and so on for those with an angry temperament; meditation on death (maraṇassatikammaṭṭhāna) and so on for those with a deluded temperament; mindfulness of breathing (ānāpānassati), earth kasiṇa and so on for those with a speculative temperament; recollection of the Buddha (buddhānussati kammaṭṭhāna) and so on for those with a faithful temperament; and the discernment of the four elements (catudhātuvavatthāna) and so on for those with an intelligent temperament.
Tại đó, Đức Thế Tôn đã giảng các đề mục thiền định phù hợp với 84.000 loại tánh hạnh khác nhau: mười một loại đề mục bất tịnh (asubha kammaṭṭhāna) cho những người có tánh tham (rāgacarita), bao gồm cả hữu tri và vô tri; bốn loại đề mục từ bi (mettādi kammaṭṭhāna) cho những người có tánh sân (dosacarita); các đề mục niệm sự chết (maraṇassati kammaṭṭhāna) v.v… cho những người có tánh si (mohacarita); các đề mục niệm hơi thở vào ra (ānāpānassati), địa biến xứ (pathavī kasiṇa) v.v… cho những người có tánh tầm (vitakkacarita); các đề mục niệm Phật (buddhānussati kammaṭṭhāna) v.v… cho những người có tánh tín (saddhācarita); và các đề mục quán tứ đại (catudhātuvavatthāna) v.v… cho những người có tánh tuệ (buddhicarita).
Atha kho pañcamattāni bhikkhusatāni bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ uggahetvā sappāyasenāsanañca gocaragāmañca pariyesamānāni anupubbena gantvā paccante himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ nīlakācamaṇisannibhasilātalaṃ sītalaghanacchāyanīlavanasaṇḍamaṇḍitaṃ muttātalarajatapaṭṭasadisavālukākiṇṇabhūmibhāgaṃ sucisātasītalajalāsayaparivāritaṃ pabbatamaddasaṃsu.
Then, five hundred bhikkhus, having learned a kammaṭṭhāna from the Blessed One and searching for suitable lodging and an alms-round village, gradually traveled to a frontier region and saw a mountain range that was connected to the Himalayas, with a rock surface resembling a blue sapphire gem, adorned with dense, cool, shady, dark blue forest groves, with ground strewn with sand like a pearl surface or a silver plate, and surrounded by pure, pleasant, cool bodies of water.
Sau đó, khoảng năm trăm Tỳ-khưu, sau khi học đề mục thiền định từ Đức Thế Tôn, đã tìm kiếm nơi ở thích hợp và làng khất thực. Dần dần, họ đi đến một ngọn núi ở vùng biên giới, liền kề với Hy-mã-lạp Sơn, có mặt đá phẳng như ngọc bích xanh, được tô điểm bằng những khu rừng xanh biếc có bóng mát dày đặc và mát mẻ, nền đất rải đầy cát trắng như mặt ngọc trai hay tấm bạc, và được bao quanh bởi những hồ nước trong sạch, dễ chịu và mát lạnh.
Atha kho te bhikkhū tatthekarattiṃ vasitvā pabhātāya rattiyā sarīraparikammaṃ katvā tassa avidūre aññataraṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu.
Then, those bhikkhus stayed there for one night, and when the night brightened, they performed their bodily ablutions and entered a certain village not far from there for alms.
Sau khi ở đó một đêm, vào sáng hôm sau, các Tỳ-khưu đã vệ sinh thân thể rồi đi vào một ngôi làng gần đó để khất thực.
Gāmo ghananivesasanniviṭṭhakulasahassayutto, manussā cettha saddhā pasannā, te paccante pabbajitadassanassa dullabhatāya bhikkhū disvā eva pītisomanassajātā hutvā te bhikkhū bhojetvā ‘‘idheva, bhante, temāsaṃ vasathā’’ti yācitvā pañcapadhānakuṭisatāni kārāpetvā tattha mañcapīṭhapānīyaparibhojanīyaghaṭādīni sabbūpakaraṇāni paṭiyādesuṃ.
The village was densely settled with a thousand households, and the people there were full of faith and devotion. Seeing the bhikkhus, who were a rare sight in that frontier region, they were filled with joy and delight. They fed the bhikkhus and requested, “Venerables, please reside here for the three months of the Rains.” Having made this request, they built five hundred meditation huts and provided all necessary requisites such as couches, chairs, drinking water, and water pots there.
Ngôi làng có hàng ngàn gia đình định cư dày đặc, và những người dân ở đó có đức tin và lòng tin tưởng. Khi thấy các Tỳ-khưu, họ vô cùng vui mừng vì hiếm khi thấy các vị xuất gia ở vùng biên giới. Sau khi cúng dường bữa ăn cho các Tỳ-khưu, họ thỉnh cầu: “Bạch chư Tôn giả, xin hãy an cư ba tháng ở đây.” Rồi họ xây dựng năm trăm tịnh xá thiền định và chuẩn bị tất cả các vật dụng cần thiết như giường, ghế, bình nước uống và nước dùng.
Bhikkhū dutiyadivase aññaṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu.
On the second day, the bhikkhus entered another village for alms.
Ngày thứ hai, các Tỳ-khưu đi vào một ngôi làng khác để khất thực.
Tatthāpi manussā tatheva upaṭṭhahitvā vassāvāsaṃ yāciṃsu.
There too, the people attended to them similarly and requested them to stay for the Rains Retreat.
Ở đó, người dân cũng cúng dường và thỉnh cầu các vị an cư mùa mưa như vậy.
Bhikkhū ‘‘asati antarāye’’ti adhivāsetvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā sabbarattindivaṃ āraddhavīriyā hutvā yāmagaṇḍikaṃ koṭṭetvā yonisomanasikārabahulā viharantā rukkhamūlāni upagantvā nisīdiṃsu.
The bhikkhus assented, thinking, "If there is no obstacle." They then entered that forest grove and, having diligently exerted themselves day and night, striking the watch-drum and cultivating careful attention, they went and sat at the foot of trees.
Các Tỳ-khưu đã chấp thuận với điều kiện “nếu không có chướng ngại”. Họ vào khu rừng đó, ngày đêm tinh tấn, gõ chuông canh, và sống với sự chú tâm đúng đắn. Họ đến ngồi dưới gốc cây.
Sīlavantānaṃ bhikkhūnaṃ tejena vihatatejā rukkhadevatā attano attano vimānā oruyha dārake gahetvā ito cito ca vicaranti.
The tree deities, whose power was diminished by the spiritual power of the virtuous bhikkhus, descended from their respective mansions, took their children, and wandered here and there.
Do uy lực của các Tỳ-khưu giữ giới, các cây thần đã mất đi uy lực của mình, họ rời khỏi cung điện của mình, bồng con cái đi lang thang khắp nơi.
Seyyathāpi nāma rājūhi vā rājamahāmattehi vā gāmakāvāsaṃ gatehi gāmavāsīnaṃ gharesu okāse gahite gharamānusakā gharā nikkhamitvā aññatra vasantā ‘‘kadā nu kho gamissantī’’ti dūrato olokenti; evameva devatā attano attano vimānāni chaḍḍetvā ito cito ca vicarantiyo dūratova olokenti – ‘‘kadā nu kho bhadantā gamissantī’’ti.
Just as, when kings or royal ministers occupy residences in a village, the village dwellers, leaving their homes, dwell elsewhere and watch from afar, wondering, "When will they leave?", exactly so, the devatās, abandoning their respective mansions, wandered here and there, watching from afar, "When will the Venerables depart?"
Giống như khi các vị vua hay đại thần của vua đến một ngôi làng và chiếm chỗ trong nhà của dân làng, những người chủ nhà phải rời khỏi nhà mình và sống ở nơi khác, từ xa họ trông ngóng: “Khi nào các vị ấy sẽ đi?” Cũng vậy, các vị thần cây đã bỏ cung điện của mình, đi lang thang khắp nơi, và từ xa họ trông ngóng: “Khi nào các vị Tôn giả sẽ đi?”
Tato evaṃ samacintesuṃ ‘‘paṭhamavassūpagatā bhikkhū avassaṃ temāsaṃ vasissanti.
Thereupon they all thought: "The bhikkhus who have entered their first Rains will surely stay for three months.
Từ đó, họ cùng nhau suy nghĩ: “Các Tỳ-khưu an cư đầu tiên chắc chắn sẽ ở lại ba tháng.
Mayaṃ pana tāva ciraṃ dārake gahetvā okkamma vasituṃ na sakkhissāma.
But we will not be able to carry our children and retreat to dwell for so long.
Nhưng chúng ta không thể bồng con cái đi xa và ở lâu như vậy được.
Handa mayaṃ bhikkhūnaṃ bhayānakaṃ ārammaṇaṃ dassemā’’ti.
Let us show the bhikkhus a frightening object."
Thôi, chúng ta hãy thể hiện một cảnh tượng đáng sợ cho các Tỳ-khưu.”
Tā rattiṃ bhikkhūnaṃ samaṇadhammakaraṇavelāya bhiṃsanakāni yakkharūpāni nimminitvā purato purato tiṭṭhanti, bheravasaddañca karonti.
At night, at the time the bhikkhus were practicing their monastic duties, they created terrifying yakkha forms and stood before them, making dreadful sounds.
Vào ban đêm, khi các Tỳ-khưu đang thực hành pháp Sa-môn, các vị thần ấy đã biến hóa thành hình dạng yêu quái đáng sợ, đứng ngay trước mặt các Tỳ-khưu và tạo ra những âm thanh kinh hoàng.
Bhikkhūnaṃ tāni rūpāni passantānaṃ tañca saddaṃ suṇantānaṃ hadayaṃ phandi, dubbaṇṇā ca ahesuṃ uppaṇḍupaṇḍukajātā.
As the bhikkhus saw those forms and heard those sounds, their hearts trembled; they became discolored and pale yellow.
Khi các Tỳ-khưu nhìn thấy những hình dạng đó và nghe những âm thanh đó, trái tim họ run rẩy, sắc diện họ trở nên xấu xí và vàng vọt.
Tena te cittaṃ ekaggaṃ kātuṃ nāsakkhiṃsu.
Because of this, they were unable to make their minds one-pointed.
Do đó, họ không thể tập trung tâm ý.
Tesaṃ anekaggacittānaṃ bhayena ca punappunaṃ saṃviggānaṃ sati sammussi.
Their minds, being unfocused, and their repeated agitation due to fear caused them to lose their mindfulness.
Do tâm ý không định tĩnh, do sợ hãi và liên tục hoảng loạn, chánh niệm của họ bị mất đi.
Tato nesaṃ muṭṭhassatīnaṃ duggandhāni ārammaṇāni payojesuṃ.
Then, for those who had lost mindfulness, the devatās caused foul-smelling objects to appear.
Sau đó, các vị thần ấy đã tạo ra những mùi hôi thối cho những Tỳ-khưu đã mất chánh niệm.
Tesaṃ tena duggandhena nimmathiyamānamiva matthaluṅgaṃ ahosi, bāḷhā sīsavedanā uppajjiṃsu, na ca taṃ pavattiṃ aññamaññassa ārocesuṃ.
Because of that foul smell, their brains felt as if they were being crushed, and severe headaches arose, but they did not inform each other of this condition.
Do mùi hôi thối đó, não của họ như bị nghiền nát, những cơn đau đầu dữ dội phát sinh, nhưng họ không báo cho nhau biết về sự việc đó.
Athekadivasaṃ saṅghattherassa upaṭṭhānakāle sabbesu sannipatitesu saṅghatthero pucchi – ‘‘tumhākaṃ, āvuso, imaṃ vanasaṇḍaṃ paviṭṭhānaṃ katipāhaṃ ativiya parisuddho chavivaṇṇo ahosi pariyodāto, vippasannāni ca indriyāni etarahi panattha kisā dubbaṇṇā uppaṇḍupaṇḍukajātā, kiṃ vo idha asappāya’’nti?
Then, one day, at the time of attending to the Elder of the Saṅgha, when all were assembled, the Elder of the Saṅgha asked, "Friends, for a few days after you entered this forest grove, your skin complexion was exceptionally pure and bright, and your faculties were clear. But now you are emaciated, discolored, and pale yellow. What is unsuitable for you here?"
Rồi một ngày nọ, khi tất cả các Tỳ-khưu đã tập hợp lại để hầu hạ vị Trưởng lão Tăng, vị Trưởng lão Tăng hỏi: “Này chư Hiền giả, khi các vị mới vào khu rừng này, trong vài ngày đầu, sắc diện của các vị rất trong sáng và thanh tịnh, các căn của các vị cũng rất hoan hỷ. Nhưng bây giờ, các vị lại gầy gò, xấu xí, và vàng vọt. Điều gì ở đây không thích hợp với các vị vậy?”
Tato eko bhikkhu āha – ‘‘ahaṃ, bhante, rattiṃ īdisañca īdisañca bheravārammaṇaṃ passāmi ca suṇāmi ca, īdisañca gandhaṃ ghāyāmi, tena me cittaṃ na samādhiyatī’’ti.
Then one bhikkhu said, "Venerable sir, at night I see and hear such and such terrifying sights and sounds, and I smell such and such an unpleasant odor. Because of this, my mind does not achieve concentration."
Khi đó, một Tỳ-khưu thưa: “Bạch Tôn giả, vào ban đêm, con thấy và nghe những cảnh tượng và âm thanh kinh hoàng như vậy, và con ngửi thấy những mùi hôi thối như vậy, nên tâm con không thể định tĩnh được.”
Eteneva upāyena sabbe taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
By the same method, all reported that same condition.
Bằng cách tương tự, tất cả các Tỳ-khưu đều kể lại sự việc đó.
Saṅghatthero āha – ‘‘bhagavatā āvuso dve vassūpanāyikā paññattā, amhākañca idaṃ senāsanaṃ asappāyaṃ, āyāmāvuso bhagavato santikaṃ, gantvā aññaṃ sappāyaṃ senāsanaṃ pucchāmā’’ti.
The Elder of the Saṅgha said, "Friends, the Blessed One has laid down two Rains Retreat observances, and this lodging is unsuitable for us. Come, friends, let us go to the Blessed One and ask for other suitable lodging."
Vị Trưởng lão Tăng nói: “Này chư Hiền giả, Đức Thế Tôn đã quy định hai loại an cư mùa mưa, và nơi ở này không thích hợp với chúng ta. Này chư Hiền giả, chúng ta hãy đến gặp Đức Thế Tôn, sau khi đến đó, chúng ta sẽ hỏi Ngài về một nơi ở thích hợp khác.”
‘‘Sādhu bhante’’ti te bhikkhū therassa paṭissuṇitvā sabbe senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya anupalittattā kulesu kañci anāmantetvā eva yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkamiṃsu.
"Very well, Venerable sir," those bhikkhus assented to the Elder, arranged all their lodging, took their bowls and robes, and without inviting anyone from the households due to their detachment, they set out on their journey towards Sāvatthī.
“Lành thay, thưa Tôn giả!” các Tỳ-kheo đó vâng lời vị Trưởng lão, tất cả thu xếp chỗ ở, mang y bát, vì không dính mắc nên không từ biệt bất cứ gia đình nào, họ lên đường du hành đến Sāvatthī.
Anupubbena sāvatthiṃ gantvā bhagavato santikaṃ agamiṃsu.
They gradually arrived at Sāvatthī and went to the Blessed One.
Dần dần, họ đến Sāvatthī và đi đến chỗ Thế Tôn.
Bhagavā te bhikkhū disvā etadavoca – ‘‘na, bhikkhave, antovassaṃ cārikā caritabbāti mayā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, kissa tumhe cārikaṃ carathā’’ti.
The Blessed One, seeing those bhikkhus, said this: "Bhikkhus, I have laid down a rule that one should not wander during the Rains Retreat. Why are you wandering?"
Thế Tôn thấy các Tỳ-kheo đó liền nói: “Này các Tỳ-kheo, Ta đã chế định học giới rằng không được du hành trong mùa an cư. Tại sao các con lại du hành?”
Te bhagavato sabbaṃ ārocesuṃ.
They reported everything to the Blessed One.
Các vị đó đã trình bày tất cả sự việc lên Thế Tôn.
Bhagavā āvajjento sakalajambudīpe antamaso catuppādapīṭhakaṭṭhānamattampi tesaṃ sappāyaṃ senāsanaṃ nāddasa.
The Blessed One, contemplating, did not see a suitable lodging place for them in the entire Jambudīpa, not even a space enough to place a four-legged stool.
Thế Tôn quán xét khắp toàn cõi Jambudīpa, ngay cả một chỗ nhỏ bằng cái ghế bốn chân cũng không tìm thấy chỗ ở nào thích hợp cho các vị ấy.
Atha te bhikkhū āha – ‘‘na, bhikkhave, tumhākaṃ aññaṃ sappāyaṃ senāsanaṃ atthi, tattheva tumhe viharantā āsavakkhayaṃ pāpuṇeyyātha.
Then the Blessed One said to those bhikkhus: "Bhikkhus, there is no other suitable lodging place for you; dwelling there, you might attain the destruction of the asavas."
Rồi Ngài nói với các Tỳ-kheo đó: “Này các Tỳ-kheo, các con không có chỗ ở nào khác thích hợp hơn. Chính ở đó, các con an trú và sẽ đạt đến sự đoạn tận các lậu hoặc.
Gacchatha, bhikkhave, tameva senāsanaṃ upanissāya viharatha.
"Go, bhikkhus, and dwell relying on that very lodging place.
Này các Tỳ-kheo, hãy đi và an trú tại chính chỗ ở đó.
Sace pana devatāhi abhayaṃ icchatha, imaṃ parittaṃ uggaṇhatha, etañhi vo parittañca kammaṭṭhānañca bhavissatī’’ti imaṃ suttamabhāsi.
If you desire freedom from danger from the devas, learn this protective chant; for this will be both a protection and a meditation object for you." Saying this, he recited this Sutta.
Nếu các con muốn được an toàn khỏi chư thiên, hãy học bài kinh hộ trì này. Bài kinh này sẽ là sự hộ trì và cũng là đề mục thiền định cho các con.” Rồi Ngài thuyết bài kinh này.
Apare panāhu – ‘‘gacchatha, bhikkhave, tameva senāsanaṃ upanissāya viharathā’’ti idañca vatvā bhagavā āha – ‘‘apica kho āraññakena pariharaṇaṃ ñātabbaṃ.
Others said: "Go, bhikkhus, and dwell relying on that very lodging place." Saying this, the Blessed One said: "However, a forest-dweller should know the practice to be maintained.
Tuy nhiên, những vị khác lại nói: “Này các Tỳ-kheo, hãy đi và an trú tại chính chỗ ở đó.” Sau khi nói như vậy, Thế Tôn lại nói: “Hơn nữa, một vị Tỳ-kheo sống trong rừng cần phải biết cách thực hành.
Seyyathidaṃ – sāyaṃpātaṃ karaṇavasena dve mettā, dve parittā, dve asubhā, dve maraṇassatī aṭṭha mahāsaṃvegavatthusamāvajjanañca.
That is: two mettā, two parittā, two asubhā, two maraṇassati, to be practiced morning and evening, and reflection on the eight great causes for spiritual urgency.
Đó là, vào buổi sáng và buổi tối, cần thực hành hai lần tâm từ (mettā), hai lần kinh hộ trì (paritta), hai lần quán bất tịnh (asubhā), hai lần niệm chết (maraṇassati), và quán xét tám điều đáng kinh sợ lớn.
Aṭṭha mahāsaṃvegavatthūni nāma jāti jarā byādhi maraṇaṃ cattāri apāyadukkhānīti.
The eight great causes for spiritual urgency are: birth, aging, sickness, death, and the four miseries of the lower realms.
Tám điều đáng kinh sợ lớn đó là: sinh, già, bệnh, chết, và bốn khổ cảnh (apāya dukkha).
Atha vā jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkha’’nti.
Or, the four are birth, aging, sickness, death; the fifth is the suffering of the lower realms; the suffering rooted in the cycle of existence in the past; the suffering rooted in the cycle of existence in the future; and the suffering rooted in the search for food in the present."
Hoặc là, sinh, già, bệnh, chết là bốn, khổ cảnh là thứ năm, khổ do luân hồi trong quá khứ, khổ do luân hồi trong tương lai, khổ do việc tìm kiếm thức ăn trong hiện tại.”
Evaṃ bhagavā pariharaṇaṃ ācikkhitvā tesaṃ bhikkhūnaṃ mettatthañca parittatthañca vipassanāpādakajhānatthañca imaṃ suttaṃ abhāsīti.
Thus, having taught the practice to be maintained, the Blessed One recited this Sutta for the sake of loving-kindness, for the sake of protection, and for the sake of jhāna as a basis for insight for those bhikkhus.
Như vậy, Thế Tôn đã chỉ dạy cách thực hành và thuyết bài kinh này cho các Tỳ-kheo đó vì lợi ích của tâm từ, sự hộ trì, và thiền định làm nền tảng cho thiền quán (vipassanāpādaka jhāna).
143. Tattha karaṇīyamatthakusalenāti imissā paṭhamagāthāya tāva ayaṃ padavaṇṇanā – karaṇīyanti kātabbaṃ, karaṇārahanti attho.
143. There, regarding the first stanza, Karaṇīyamatthakusalena ('What should be done by one skilled in good'): this is the analysis of the words – Karaṇīyaṃ means to be done, it means what is fit to be done.
143. Ở đây, trong câu kệ đầu tiên karaṇīyamatthakusalenā (Người thiện xảo trong mục đích cần làm), giải thích từng từ là: karaṇīyaṃ có nghĩa là điều phải làm, tức là điều đáng làm.
Atthoti paṭipadā, yaṃ vā kiñci attano hitaṃ, taṃ sabbaṃ araṇīyato atthoti vuccati, araṇīyato nāma upagantabbato.
Attho means practice; or whatever is beneficial to oneself, all that is called attha because it is to be done, or because it is to be attained.
Attho (mục đích) là con đường thực hành (paṭipadā), hoặc bất cứ điều gì có lợi cho bản thân, tất cả những điều đó được gọi là attha vì nó là điều đáng làm (araṇīyato), tức là điều cần đạt đến (upagantabbato).
Atthe kusalena atthakusalena, atthachekenāti vuttaṃ hoti.
Atthakusalena means by one skilled in good, it means by one clever in good.
Atthakusalena (người thiện xảo trong mục đích) có nghĩa là người khéo léo trong mục đích.
Yanti aniyamitapaccattaṃ.
Yaṃ is an indeterminate nominative singular.
Yaṃ là đại từ nhân xưng không xác định.
Nti niyamitaupayogaṃ.
Taṃ is a determinate accusative singular.
Taṃ là đại từ nhân xưng xác định.
Ubhayampi vā yaṃ tanti paccattavacanaṃ.
Or, both yaṃ taṃ are nominative singular.
Cả hai yaṃ taṃ đều là đại từ nhân xưng.
Santaṃ padanti upayogavacanaṃ.
Santaṃ padaṃ is an accusative expression.
Santaṃ padaṃ là cụm từ chỉ đối tượng.
Tattha lakkhaṇato santaṃ, pattabbato padaṃ, nibbānassetaṃ adhivacanaṃ.
There, it is santaṃ by characteristic, and padaṃ by being attainable; this is a designation for Nibbāna.
Ở đây, santaṃ (tịch tịnh) theo đặc tính, padaṃ (trạng thái) theo nghĩa là điều cần đạt đến; đây là tên gọi khác của Nibbāna.
Abhisameccāti abhisamāgantvā.
Abhisameccā means having fully comprehended.
Abhisameccā có nghĩa là đạt đến một cách hoàn toàn.
Sakkotīti sakko, samattho paṭibaloti vuttaṃ hoti.
Sakko means capable, able, and powerful.
Sakkoti (có khả năng) có nghĩa là có thể, có năng lực, có sức mạnh.
Ujūti ajjavayutto.
Ujū means endowed with rectitude.
Ujū (thẳng thắn) là người có sự ngay thẳng.
Suṭṭhu ujūti suhuju.
Very straight is Suhuju.
Suhuju là người rất ngay thẳng.
Sukhaṃ vaco asminti suvaco.
Easy to speak to, thus Suvaco.
Suvaco là người dễ nói chuyện.
Assāti bhaveyya.
Assā means may there be.
Assā có nghĩa là nên có.
Mudūti maddavayutto.
Mudū means endowed with gentleness.
Mudū (hiền hòa) là người có sự nhu hòa.
Na atimānīti anatimānī.
Not conceited is Anatimānī.
Anatimānī có nghĩa là không quá kiêu mạn.
Ayaṃ panettha atthavaṇṇanā – karaṇīyamatthakusalena yanta santaṃ padaṃ abhisameccāti.
This is the explanation of the meaning here: Karaṇīyamatthakusalena yaṃ taṃ santaṃ padaṃ abhisameccā ('What should be done by one skilled in good, having fully comprehended that peaceful state').
Đây là phần giải thích ý nghĩa: karaṇīyamatthakusalena yanta santaṃ padaṃ abhisameccā (Người thiện xảo trong mục đích cần làm, sau khi đạt đến trạng thái tịch tịnh).
Ettha tāva atthi karaṇīyaṃ, atthi akaraṇīyaṃ.
Here, there is what should be done, and there is what should not be done.
Ở đây, có điều cần làm và có điều không nên làm.
Tattha saṅkhepato sikkhattayaṃ karaṇīyaṃ, sīlavipatti, diṭṭhivipatti, ācāravipatti, ājīvavipattīti evamādi akaraṇīyaṃ.
Among these, in brief, the three trainings are what should be done; transgression of sīla, wrong view, transgression of conduct, transgression of livelihood, and so on, are what should not be done.
Tóm lại, ba học pháp (sikkhāttaya) là điều cần làm, còn sự vi phạm giới (sīlavipatti), sự sai lầm về quan điểm (diṭṭhivipatti), sự sai lầm về hành vi (ācāravipatti), sự sai lầm về sinh kế (ājīvavipatti) v.v... là điều không nên làm.
Tathā atthi atthakusalo, atthi anatthakusalo.
Likewise, there is one skilled in good, and there is one skilled in what is not good.
Tương tự, có người thiện xảo trong mục đích (atthakusalo) và có người không thiện xảo trong mục đích (anatthakusalo).
Tattha yo imasmiṃ sāsane pabbajitvā na attānaṃ sammā payojeti, khaṇḍasīlo hoti, ekavīsatividhaṃ anesanaṃ nissāya jīvikaṃ kappeti.
Among these two bhikkhus, the bhikkhu who, having gone forth in this Dispensation, does not rightly apply himself, whose sīla is broken, and who sustains his life by resorting to the twenty-one kinds of improper search for requisites.
Trong số đó, vị nào xuất gia trong giáo pháp này mà không tự mình nỗ lực đúng đắn, giới bị sứt mẻ, và sống bằng 21 loại sinh kế không chân chính.
Seyyathidaṃ – veḷudānaṃ, pattadānaṃ, pupphadānaṃ, phaladānaṃ, dantakaṭṭhadānaṃ, mukhodakadānaṃ, sinānadānaṃ, cuṇṇadānaṃ, mattikādānaṃ, cāṭukamyataṃ, muggasūpyataṃ, pāribhaṭutaṃ, jaṅghapesaniyaṃ, vejjakammaṃ, dūtakammaṃ, pahiṇagamanaṃ, piṇḍapaṭipiṇḍadānānuppadānaṃ, vatthuvijjaṃ, nakkhattavijjaṃ, aṅgavijjanti.
Namely: giving bamboo, giving leaves, giving flowers, giving fruits, giving tooth-sticks, giving water for washing the face, giving bath powder, giving cleansing powder, giving clay; flattery, speaking ambiguously (like a mung bean curry, some cooked, some not), acting as a nursemaid, acting as a messenger, medical practice, being a go-between, going on errands, giving food and re-giving food (for a return), knowledge of omens (for fields), knowledge of astrology, knowledge of bodily marks.
Chẳng hạn như: cúng dường tre, cúng dường lá, cúng dường hoa, cúng dường quả, cúng dường tăm xỉa răng, cúng dường nước rửa mặt, cúng dường nước tắm, cúng dường bột, cúng dường đất sét, nịnh hót, nói lời ngọt ngào như đậu xanh, làm việc như người hầu, làm chân chạy việc, làm thầy thuốc, làm sứ giả, đi đưa tin, cúng dường và nhận cúng dường thức ăn, địa lý học, chiêm tinh học, và tướng số học.
Chabbidhe ca agocare carati.
And who frequents the six kinds of unsuitable resorts.
Và đi đến sáu nơi không thích hợp.
Seyyathidaṃ – vesiyagocare vidhavāthullakumārikapaṇḍakabhikkhunipānāgāragocareti.
Namely: frequenting prostitutes, widows, mature virgins, eunuchs, and bhikkhunīs, and taverns.
Đó là: nơi của gái mại dâm, nơi của góa phụ, thiếu nữ chưa chồng, hoạn quan, Tỳ-kheo-ni, và quán rượu.
Saṃsaṭṭho ca viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena gihisaṃsaggena.
And who dwells associated with kings, royal ministers, sectarians, and disciples of sectarians, in an improper lay association.
Và sống chung đụng với các vua chúa, các đại thần, các ngoại đạo, các đệ tử ngoại đạo bằng sự giao du không phù hợp với người tại gia.
Yāni vā pana tāni kulāni asaddhāni appasannāni anopānabhūtāni akkosakaparibhāsakāni anatthakāmāni ahitaaphāsukaayogakkhemakāmāni bhikkhūnaṃ…pe… upāsikānaṃ, tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati.
Or, those families that are faithless, not inspired, abusive, reviling, desiring no benefit, desiring no welfare, no comfort, no security from bondage for bhikkhus... and for upāsikās, he associates with, frequents, and attends upon such families.
Hoặc những gia đình nào không có đức tin, không có lòng tịnh tín, không có sự hỗ trợ, hay mắng chửi, phỉ báng, không mong muốn lợi ích, không mong muốn điều tốt đẹp, không mong muốn sự an ổn khỏi các ràng buộc cho các Tỳ-kheo... (v.v.) ... cho các nữ cư sĩ, thì vị ấy giao du, kết bạn và thường xuyên lui tới những gia đình như vậy.
Ayaṃ anatthakusalo.
This one is unskilled in good.
Vị này là người không thiện xảo trong mục đích (anatthakusalo).
Yo vā yathā ūsodakaṃ paṭicca saṃkiliṭṭhaṃ vatthaṃ pariyodāyati, chārikaṃ paṭicca ādāso, ukkāmukhaṃ paṭicca jātarūpaṃ, tathā ñāṇaṃ paṭicca sīlaṃ vodāyatīti ñatvā ñāṇodakena dhovanto sīlaṃ pariyodāpeti.
Or, just as soiled cloth is cleansed by soapy water, a mirror by ash, gold by a blowpipe's flame, so too sīla is purified by wisdom; knowing this, he cleanses his sīla with the water of wisdom, purifying it.
Hoặc vị nào, biết rằng giới được thanh tịnh nhờ trí tuệ, giống như vải bẩn được giặt sạch nhờ nước xà phòng, gương được làm sạch nhờ tro, vàng được làm sạch nhờ lò luyện, thì vị ấy dùng nước trí tuệ để gột rửa giới, làm cho giới trở nên thanh tịnh.
Yathā ca kikī sakuṇikā aṇḍaṃ, camarīmigo vāladhiṃ, ekaputtikā nārī piyaṃ ekaputtakaṃ, ekanayano puriso taṃ ekanayanaṃ rakkhati, tathā ativiya appamatto attano sīlakkhandhaṃ rakkhati, sāyaṃpātaṃ paccavekkhamāno aṇumattampi vajjaṃ na passati, ayampi atthakusalo.
And just as a kikī bird protects its egg, a cāmarī deer protects its tail, a woman with one son protects her dear only son, and a one-eyed man protects that one eye, so too, being exceedingly diligent, he protects his sīla-khandha; reflecting morning and evening, he does not see even a minute fault, this one too is skilled in good.
Và giống như chim mái Kikī bảo vệ trứng của mình, hươu Chamari bảo vệ đuôi của mình, người phụ nữ chỉ có một con trai yêu quý bảo vệ đứa con trai duy nhất của mình, người đàn ông một mắt bảo vệ con mắt duy nhất đó, thì vị ấy cũng rất cẩn trọng bảo vệ giới của mình, quán xét ngày đêm mà không thấy một lỗi nhỏ nào, vị này cũng là người thiện xảo trong mục đích.
Tato ‘‘kiṃ karaṇīya’’nti tesaṃ sañjātakaṅkhānaṃ āha ‘‘yanta santaṃ padaṃ abhisameccā’’ti.
Then, for those whose doubt had arisen, "What should be done?", he said, "Yaṃ taṃ santaṃ padaṃ abhisameccā".
Sau đó, để giải đáp thắc mắc của các vị ấy về “điều gì cần làm?”, Ngài nói “yanta santaṃ padaṃ abhisameccā” (sau khi đạt đến trạng thái tịch tịnh).
Ayamettha adhippāyo – taṃ buddhānubuddhehi vaṇṇitaṃ santaṃ nibbānapadaṃ paṭivedhavasena abhisamecca viharitukāmena yaṃ karaṇīyanti.
The intention here is: What should be done by one skilled in good who desires to dwell having comprehended that peaceful state of Nibbāna, which is praised by the Buddhas and their disciples, by way of penetration.
Ý nghĩa ở đây là: “Điều cần làm” đối với người thiện xảo trong mục đích, muốn an trú sau khi đã thấu hiểu trạng thái Nibbāna tịch tịnh được chư Phật và chư vị A-la-hán ca ngợi.
Ettha ca yanti imassa gāthāpādassa ādito vuttameva karaṇīyanti.
And here, the word yanti refers to the 'what should be done' mentioned at the beginning of this stanza.
Ở đây, từ yaṃ trong câu kệ này ám chỉ điều karaṇīyaṃ (cần làm) đã được nói ở đầu câu.
Adhikārato anuvattati taṃ santaṃ padaṃ abhisameccāti.
The phrase "having realized that tranquil state" follows by way of context.
Và nó tiếp tục được áp dụng trong ngữ cảnh “sau khi thấu hiểu trạng thái tịch tịnh đó”.
Ayaṃ pana yasmā sāvasesapāṭho attho, tasmā ‘‘viharitukāmenā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
However, since this explanation is incomplete, it should be understood that "by one wishing to dwell" is stated.
Vì ý nghĩa của đoạn văn này là còn sót lại, nên cần hiểu rằng đã nói “người mong muốn an trú” (viharitukāmena).
Atha vā santaṃ padaṃ abhisameccāti anussavādivasena lokiyapaññāya nibbānapadaṃ santanti ñatvā taṃ adhigantukāmena yantaṃ karaṇīyanti adhikārato anuvattati, taṃ karaṇīyamatthakusalenāti evampettha adhippāyo veditabbo.
Alternatively, "having realized that tranquil state" means, knowing Nibbāna to be tranquil through worldly wisdom acquired by hearing and so forth, "what should be done by one wishing to attain it" follows by way of context. Thus, the intention here should be understood as: "that should be done by one skilled in benefit".
Hoặc, “ sau khi thấu hiểu trạng thái an tịnh” (santaṃ padaṃ abhisameccā) nghĩa là, sau khi biết Niết Bàn là an tịnh bằng trí tuệ thế gian thông qua truyền thống và các nguồn khác, thì điều gì cần làm cho người mong muốn đạt được Niết Bàn đó, điều đó tiếp tục theo quyền hạn, và điều cần làm đó là của người thiện xảo trong mục đích (atthakusalena) – đây là ý nghĩa cần hiểu ở đây.
Atha vā ‘‘karaṇīyamatthakusalenā’’ti vutte ‘‘ki’’nti cintentānaṃ āha ‘‘yanta santaṃ padaṃ abhisameccā’’ti.
Or alternatively, when "what should be done by one skilled in benefit" is stated, to those who ponder "what?", it is said: "that which, having realized the tranquil state".
Hoặc, khi đã nói “điều cần làm là của người thiện xảo trong mục đích”, thì để trả lời những người đang suy nghĩ “điều gì?”, Đức Phật đã nói “ điều mà sau khi thấu hiểu trạng thái an tịnh”.
Tassevaṃ adhippāyo veditabbo – lokiyapaññāya santaṃ padaṃ abhisamecca yaṃ karaṇīyaṃ, tanti.
Its meaning should be understood thus: that which should be done, having realized the tranquil state through worldly wisdom.
Ý nghĩa của điều đó cần được hiểu như sau: điều cần làm sau khi thấu hiểu trạng thái an tịnh bằng trí tuệ thế gian, chính là điều đó.
Yaṃ kātabbaṃ, taṃ karaṇīyaṃ, karaṇārahameva tanti vuttaṃ hoti.
What is to be done is what should be done; it is said that it is worthy of being done.
Nghĩa là, điều cần làm, điều nên làm, chính là điều xứng đáng được làm.
Kiṃ pana tanti?
What then is that?
Vậy điều đó là gì?
Kimaññaṃ siyā aññatra tadadhigamūpāyato.
What else could it be but the means to its attainment?
Còn gì khác ngoài phương tiện để đạt được điều đó.
Kāmañcetaṃ karaṇārahatthena sikkhattayadīpakena ādipadeneva vuttaṃ.
Although this has been stated by the opening word, meaning 'worthy of action' and indicating the three trainings.
Mặc dù điều này đã được nói bằng từ đầu tiên, chỉ rõ ba học pháp với ý nghĩa xứng đáng được làm.
Tathā hi tassa atthavaṇṇanāyaṃ avocumhā ‘‘atthi karaṇīyaṃ atthi akaraṇīyaṃ.
Indeed, in the explanation of its meaning, we said, "There is what should be done, there is what should not be done.
Thật vậy, trong phần giải thích ý nghĩa của nó, chúng tôi đã nói: “Có điều cần làm, có điều không cần làm.
Tattha saṅkhepato sikkhattayaṃ karaṇīya’’nti.
Briefly, the three trainings are what should be done."
Trong đó, tóm lại, ba học pháp là điều cần làm”.
Atisaṅkhepadesitattā pana tesaṃ bhikkhūnaṃ kehici viññātaṃ, kehici na viññātaṃ.
However, because it was taught very briefly, it was understood by some bhikkhus, but not by others.
Tuy nhiên, vì được giảng dạy quá vắn tắt, nên một số Tỳ-kheo đã hiểu, một số thì chưa hiểu.
Tato yehi na viññātaṃ, tesaṃ viññāpanatthaṃ yaṃ visesato āraññakena bhikkhunā kātabbaṃ, taṃ vitthārento ‘‘sakko ujū ca suhujū ca, suvaco cassa mudu anatimānī’’ti imaṃ tāva upaḍḍhagāthaṃ āha.
Therefore, in order to make it understood by those who had not understood, the Buddha, elaborating on what a forest-dwelling bhikkhu should particularly do, first spoke this half-stanza: "He should be capable, upright, and perfectly upright, easy to admonish, gentle, and not conceited."
Vì vậy, để những người chưa hiểu có thể hiểu, Đức Phật đã nói nửa bài kệ này trước: “ Phải có năng lực, ngay thẳng và rất ngay thẳng, dễ dạy, nhu hòa và không kiêu mạn”, khi Ngài giải thích chi tiết những gì một Tỳ-kheo sống trong rừng đặc biệt cần làm.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Ý nghĩa là gì?
Santaṃ padaṃ abhisamecca viharitukāmo lokiyapaññāya vā taṃ abhisamecca tadadhigamāya paṭipajjamāno āraññako bhikkhu dutiyacatutthapadhāniyaṅgasamannāgamena kāye ca jīvite ca anapekkho hutvā saccapaṭivedhāya paṭipajjituṃ sakko assa, tathā kasiṇaparikammavattasamādānādīsu, attano pattacīvarapaṭisaṅkharaṇādīsu ca yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃ karaṇīyāni, tesu aññesu ca evarūpesu sakko assa dakkho analaso samattho.
A forest-dwelling bhikkhu, wishing to dwell having realized the tranquil state, or realizing it through worldly wisdom and proceeding towards its attainment, being endowed with the second and fourth factors of exertion, should be capable of proceeding towards the penetration of the Truth, disregarding body and life; likewise, in matters like Kasiṇa preparatory work, taking on vows, and so forth, or in repairing his bowl and robes, and in various other duties for his fellow celibates, and in other such matters, he should be capable, skillful, diligent, and able.
Một Tỳ-kheo sống trong rừng, mong muốn an trú sau khi thấu hiểu trạng thái an tịnh, hoặc đang thực hành để đạt được điều đó sau khi thấu hiểu bằng trí tuệ thế gian, nên có năng lực để thực hành thấu hiểu chân lý, không bận tâm đến thân và mạng sống, với sự đầy đủ của các chi phần tinh tấn thứ hai và thứ tư; và cũng có năng lực, khéo léo, không lười biếng, có khả năng trong các việc như thực hành sơ bộ kasiṇa, giữ gìn giới luật, và các công việc lớn nhỏ khác của các vị đồng Phạm hạnh, cũng như việc sửa soạn y bát của mình, và các việc tương tự.
Sakko hontopi ca tatiyapadhāniyaṅgasamannāgamena uju assa.
Even if he is capable, he should also be upright, being endowed with the third factor of exertion.
Dù có năng lực, vị ấy cũng phải ngay thẳng với sự đầy đủ của chi phần tinh tấn thứ ba.
Uju hontopi ca sakiṃ ujubhāvena santosaṃ anāpajjitvā yāvajīvaṃ punappunaṃ asithilakaraṇena suṭṭhutaraṃ uju assa.
Even if he is upright, he should not be content with being upright once, but should be perfectly upright by repeatedly making an effort throughout his life, without slackening.
Dù ngay thẳng, vị ấy cũng không tự mãn với sự ngay thẳng một lần, mà phải rất ngay thẳng bằng cách không buông lơi lặp đi lặp lại suốt đời.
Asaṭhatāya vā uju, amāyāvitāya suhuju.
Alternatively, uju (upright) by not being deceitful, suhuju (perfectly upright) by not being hypocritical.
Hoặc, ngay thẳng vì không gian xảo, rất ngay thẳng vì không lừa dối.
Kāyavacīvaṅkappahānena vā uju, manovaṅkappahānena suhuju.
Or, uju by abandoning crookedness of body and speech, suhuju by abandoning crookedness of mind.
Hoặc, ngay thẳng vì đã đoạn trừ sự quanh co của thân và khẩu, rất ngay thẳng vì đã đoạn trừ sự quanh co của ý.
Asantaguṇassa vā anāvikaraṇena uju, asantaguṇena uppannassa lābhassa anadhivāsanena suhuju.
Or, uju by not making manifest non-existent qualities, suhuju by not accepting gain that arises from non-existent qualities.
Hoặc, ngay thẳng vì không biểu lộ phẩm hạnh không có, rất ngay thẳng vì không chấp nhận lợi lộc có được từ phẩm hạnh không có.
Evaṃ ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānehi purimadvayatatiyasikkhāhi payogāsayasuddhīhi ca uju ca suhuju ca assa.
Thus, he should be upright and perfectly upright through objective and characteristic contemplation, through the first two and third trainings, and through purity of effort and intention.
Như vậy, vị ấy phải ngay thẳng và rất ngay thẳng bằng cách quán sát đối tượng và đặc tính, bằng hai học pháp đầu tiên và học pháp thứ ba, và bằng sự thanh tịnh của nỗ lực và ý định.
Na kevalañca uju ca suhuju ca, apica pana subbaco ca assa.
Not only should he be upright and perfectly upright, but he should also be easy to admonish.
Không chỉ ngay thẳng và rất ngay thẳng, mà còn phải dễ dạy.
Yo hi puggalo ‘‘idaṃ na kātabba’’nti vutto ‘‘kiṃ te diṭṭhaṃ, kiṃ te sutaṃ, ko me hutvā vadasi, kiṃ upajjhāyo ācariyo sandiṭṭho sambhatto vā’’ti vadati, tuṇhībhāvena vā taṃ viheṭheti, sampaṭicchitvā vā na tathā karoti, so visesādhigamassa dūre hoti.
For the person who, when told "this should not be done," replies, "What have you seen? What have you heard? Who are you to speak to me? Are you my preceptor, my teacher, a familiar friend, or a close associate?" or troubles the other by remaining silent, or, though agreeing, does not act accordingly—such a person is far from attaining special distinctions.
Thật vậy, người nào khi được bảo “điều này không nên làm” lại nói “ông đã thấy gì, ông đã nghe gì, ông là ai mà nói với tôi, ông là thầy tế độ hay thầy dạy, hay bạn thân thiết của tôi mà nói?”, hoặc làm phiền người khác bằng cách im lặng, hoặc chấp nhận nhưng không làm theo, người đó còn xa sự chứng đắc đặc biệt.
Yo pana ovadiyamāno ‘‘sādhu, bhante, suṭṭhu vuttaṃ, attano vajjaṃ nāma duddasaṃ hoti, punapi maṃ evarūpaṃ disvā vadeyyātha anukampaṃ upādāya, cirassaṃ me tumhākaṃ santikā ovādo laddho’’ti vadati, yathānusiṭṭhañca paṭipajjati, so visesādhigamassa avidūre hoti.
But the one who, when admonished, says, "It is good, venerable sir, well said. One's own fault is indeed difficult to see. Please, if you see anything like this again, tell me out of compassion. It has been a long time since I received admonition from you," and acts according to the instruction—such a person is not far from attaining special distinctions.
Còn người nào khi được khuyên bảo lại nói “Lành thay, thưa Tôn giả, lời nói thật hay, lỗi lầm của mình thật khó thấy, xin ngài vì lòng từ bi mà nói cho tôi biết lần nữa nếu thấy điều tương tự, đã lâu lắm rồi tôi mới nhận được lời khuyên từ ngài”, và thực hành theo lời đã dạy, người đó không xa sự chứng đắc đặc biệt.
Tasmā evaṃ parassa vacanaṃ sampaṭicchitvā karonto subbaco ca assa.
Therefore, one who thus accepts and acts upon another's words should be easy to admonish.
Vì vậy, người thực hành bằng cách chấp nhận lời người khác như vậy thì phải dễ dạy.
Yathā ca suvaco, evaṃ mudu assa.
And just as he is easy to admonish, so too should he be gentle.
Và như dễ dạy, vị ấy cũng phải nhu hòa.
Mudūti gahaṭṭhehi dūtagamanappahiṇagamanādīsu niyuñjiyamāno tattha mudubhāvaṃ akatvā thaddho hutvā vattapaṭipattiyaṃ sakalabrahmacariye ca mudu assa suparikammakatasuvaṇṇaṃ viya tattha tattha viniyogakkhamo.
By gentle is meant that he should not be rigid when assigned by laypeople to errands, such as acting as a messenger or envoy, but rather be gentle in his observance of duties and in the whole of the holy life, capable of adaptation here and there, like well-worked gold.
“Nhu hòa” (Mudū) nghĩa là, khi bị gia chủ sai đi làm các việc như đưa tin, sai vặt, vị ấy không nên tỏ ra nhu nhược trong những việc đó mà phải kiên định, và phải nhu hòa trong việc thực hành các bổn phận và toàn bộ đời sống Phạm hạnh, giống như vàng được gia công kỹ lưỡng, có thể được sử dụng vào bất cứ việc gì.
Atha vā mudūti abhākuṭiko uttānamukho sukhasambhāso paṭisanthāravutti sutitthaṃ viya sukhāvagāho assa.
Alternatively, gentle means he should not frown, but have a cheerful countenance, be pleasant in speech, and gracious in his behavior, like a good ford that is easy to enter.
Hoặc, “ nhu hòa” nghĩa là không cau mày, mặt tươi tỉnh, dễ nói chuyện, có thái độ hòa nhã, dễ tiếp cận như một bến nước tốt.
Na kevalañca mudu, apica pana anatimānī assa, jātigottādīhi atimānavatthūhi pare nātimaññeyya, sāriputtatthero viya caṇḍālakumārakasamena cetasā vihareyyāti.
Not only gentle, but he should also be not conceited, he should not look down upon others on account of birth, lineage, and so forth, but should dwell with a mind like that of the Venerable Sāriputta towards a Cāṇḍāla child.
Không chỉ nhu hòa, mà còn phải không kiêu mạn, không nên khinh thường người khác vì những điều kiêu mạn như dòng dõi, gia tộc, v.v., mà nên sống với tâm bình đẳng như Trưởng lão Sāriputta đối với một đứa bé thuộc dòng Caṇḍāla.
Tattha ‘‘santuṭṭhī ca kataññutā’’ti ettha vuttappabhedena dvādasavidhena santosena santussatīti santussako.
There, santussako (content) means one who is content with the twelve kinds of contentment, as described in "contentment and gratitude" (santuṭṭhī ca kataññutā).
Trong đó, “ biết đủ” (santussako) là người biết đủ với sự thỏa mãn mười hai loại được nói đến trong câu “thỏa mãn và biết ơn”.
Atha vā tussatīti tussako, sakena tussako, santena tussako, samena tussakoti santussako.
Alternatively, one who is pleased is tussako; one who is pleased with what is one's own is sakena tussako; one who is pleased with what is available is santena tussako; one who is pleased equitably is samena tussako—thus santussako.
Hoặc, người biết đủ (tussati) là tussako, biết đủ với cái của mình (sakena tussako), biết đủ với cái hiện có (santena tussako), biết đủ với sự bình đẳng (samena tussako) – nên gọi là santussako.
Tattha sakaṃ nāma ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāyā’’ti (mahāva. 73) evaṃ upasampadamāḷake uddiṭṭhaṃ attanā ca sampaṭicchitaṃ catupaccayajātaṃ.
There, sakaṃ (one's own) refers to the four requisites, such as 'alms-food', as designated in the ordination hall and accepted by oneself.
Trong đó, cái của mình (sakaṃ) là bốn loại vật dụng đã được chỉ định trong khu vực thọ giới như “nương vào thức ăn khất thực” và đã được chính mình chấp nhận.
Tena sundarena vā asundarena vā sakkaccaṃ vā asakkaccaṃ vā dinnena paṭiggahaṇakāle paribhogakāle ca vikāramadassetvā yāpento ‘‘sakena tussako’’ti vuccati.
One who sustains oneself with these, whether beautiful or unbeautiful, whether given respectfully or disrespectfully, without showing any change of mind during acceptance or consumption, is called "one content with what is one's own".
Người sống bằng cách không tỏ ra bất mãn khi nhận hay sử dụng vật dụng đó, dù là tốt hay không tốt, dù được dâng cúng với lòng tôn kính hay không tôn kính, được gọi là “biết đủ với cái của mình”.
Santaṃ nāma yaṃ laddhaṃ hoti attano vijjamānaṃ, tena santeneva tussanto tato paraṃ na patthento atricchataṃ pajahanto ‘‘santena tussako’’ti vuccati.
Santaṃ (available) refers to what one has received, what is present for oneself; being content with just that which is available, not longing for anything beyond it, abandoning excessive craving, one is called "one content with what is available".
Cái hiện có (santaṃ) là vật dụng đã nhận được, cái đang có của mình. Người biết đủ với cái hiện có đó, không mong cầu thêm nữa, từ bỏ lòng tham lam quá mức, được gọi là “biết đủ với cái hiện có”.
Samaṃ nāma iṭṭhāniṭṭhesu anunayapaṭighappahānaṃ.
Samaṃ (equitable) means the abandonment of attachment and aversion towards desirable and undesirable objects.
Bình đẳng (samaṃ) là sự đoạn trừ tham ái và sân hận đối với các đối tượng dễ chịu và không dễ chịu.
Tena samena sabbārammaṇesu tussanto ‘‘samena tussako’’ti vuccati.
Being content with this equanimity regarding all objects, one is called "one content equitably".
Người biết đủ với sự bình đẳng đó đối với tất cả các đối tượng, được gọi là “biết đủ với sự bình đẳng”.
Sukhena bharīyatīti subharo, suposoti vuttaṃ hoti.
He is easily supported (fed), hence subharo, meaning easy to maintain.
Dễ nuôi dưỡng (sukhena bharīyati) nên gọi là subharo, nghĩa là dễ nuôi.
Yo hi bhikkhu sālimaṃsodanādīnaṃ patte pūretvā dinnepi dummukhabhāvaṃ anattamanabhāvameva ca dasseti, tesaṃ vā sammukhāva taṃ piṇḍapātaṃ ‘‘kiṃ tumhehi dinna’’nti apasādento sāmaṇeragahaṭṭhādīnaṃ deti, esa dubbharo.
For the bhikkhu who, even when his bowl is filled with choice rice and meat, still shows displeasure and discontent, or in front of the donors disparagingly gives that alms-food to novices or laypeople, saying, "What have you given?"—such a one is difficult to support.
Thật vậy, Tỳ-kheo nào dù được dâng đầy bát cơm gạo lứt trộn thịt, vẫn tỏ vẻ cau có, không vui, hoặc trước mặt người dâng cúng lại chê bai bát cơm đó “các người dâng cái gì vậy?” rồi đem cho các Sa-di, gia chủ, v.v., thì vị đó khó nuôi.
Etaṃ disvā manussā dūratova parivajjenti ‘‘dubbharo bhikkhu na sakkā positu’’nti.
Seeing such a one, people avoid him from afar, saying, "This bhikkhu is difficult to support; he cannot be maintained."
Thấy vậy, mọi người tránh xa “Tỳ-kheo đó khó nuôi, không thể nuôi dưỡng được”.
Yo pana yaṃkiñci lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā appaṃ vā bahuṃ vā labhitvā attamano vippasannamukho hutvā yāpeti, esa subharo.
But the one who, having received anything, be it coarse or fine, little or much, sustains himself with a happy and serene face—such a one is easy to support.
Còn Tỳ-kheo nào nhận được bất cứ thứ gì, dù thô sơ hay tinh tế, ít hay nhiều, đều vui vẻ, mặt tươi tỉnh mà sống, thì vị đó dễ nuôi.
Etaṃ disvā manussā ativiya vissatthā honti – ‘‘amhākaṃ bhadanto subharo thokathokenapi tussati, mayameva naṃ posessāmā’’ti paṭiññaṃ katvā posenti.
Seeing such a one, people become extremely confident and, vowing, "Our venerable master is easy to support; he is content even with a little; we ourselves will maintain him," they do so.
Thấy vậy, mọi người trở nên rất tin tưởng – “Đại đức của chúng ta dễ nuôi, chỉ một chút cũng đủ, chúng ta sẽ tự mình nuôi dưỡng ngài” – và sau khi hứa hẹn, họ nuôi dưỡng vị ấy.
Evarūpo idha subharoti adhippeto.
Such a bhikkhu is here intended as easy to support.
Một người như vậy được hiểu là dễ nuôi ở đây.
Sallahukā vutti assāti sallahukavutti.
He has a light mode of living, therefore he is called sallahukavutti (one with a light mode of living).
Có lối sống thanh đạm nên gọi là sallahukavutti.
Yathā ekacco bahubhaṇḍo bhikkhu disāpakkamanakāle bahuṃ pattacīvarapaccattharaṇatelaguḷādiṃ mahājanena sīsabhārakaṭibhārādīhi uccārāpetvā pakkamati, evaṃ ahutvā yo appaparikkhāro hoti, pattacīvarādiaṭṭhasamaṇaparikkhāramattameva pariharati, disāpakkamanakāle pakkhī sakuṇo viya samādāyeva pakkamati, evarūpo idha sallahukavuttīti adhippeto.
Just as some bhikkhu with many belongings, when departing for another region, makes many people carry numerous bowls, robes, coverings, oil, jaggery, etc., on their heads or hips, and then departs, not being like that, but rather one who has few requisites, carrying only the eight requisites of a recluse such as bowl and robes, and when departing for another region, departs carrying them all by himself, like a bird, such a one is here intended as sallahukavutti (one with a light mode of living).
Chẳng hạn, một số Tỳ-kheo có nhiều vật dụng, khi đi đến nơi khác, họ bắt người khác gánh vác nhiều y bát, chăn mền, dầu, đường thốt nốt, v.v., trên đầu, trên lưng mà đi. Không như vậy, người nào có ít vật dụng, chỉ mang theo tám vật dụng của một Sa-môn như y bát, v.v., khi đi đến nơi khác, họ đi nhẹ nhàng như chim bay, một người như vậy được hiểu là có lối sống thanh đạm ở đây.
Santāni indriyāni assāti santindriyo, iṭṭhārammaṇādīsu rāgādivasena anuddhatindriyoti vuttaṃ hoti.
His faculties are calm, therefore he is called santindriyo (one with calm faculties); this means his faculties are not agitated by desire, etc., towards agreeable objects, etc.
Các căn của vị ấy đã an tịnh, nên gọi là santindriya (người có các căn an tịnh). Điều này có nghĩa là các căn của vị ấy không bị xao động bởi tham ái, v.v., đối với các đối tượng khả ái, v.v.
Nipakoti viññū vibhāvī paññavā, sīlānurakkhaṇapaññāya cīvarādivicāraṇapaññāya āvāsādisattasappāyaparijānanapaññāya ca samannāgatoti adhippāyo.
Nipako (sagacious) means discerning, intelligent, endowed with wisdom for safeguarding sīla, wisdom for scrutinizing robes and other requisites, and wisdom for understanding the seven suitable things such as dwellings—this is the intention.
Nipako (người khôn ngoan) có nghĩa là người có trí tuệ, có khả năng phân biệt, có trí tuệ, được phú bẩm trí tuệ để giữ gìn giới (sīla), trí tuệ để xem xét y phục, v.v., và trí tuệ để nhận biết bảy điều thích hợp như chỗ ở, v.v. Đó là ý nghĩa.
Aṭṭhaṭṭhānaṃ kāyapāgabbhiyaṃ (mahāni. 87) nāma saṅghagaṇapuggalabhojanasālājantāgharanhānatitthabhikkhācāramaggaantaragharapavesanesu kāyena appatirūpakaraṇaṃ.
Impudence of body in eight ways refers to inappropriate bodily actions when among the Saṅgha, a group, individuals, in a refectory, a hot-bath house, a bathing place, on an alms-round route, or entering a village.
Sự xấc xược về thân ở tám trường hợp có nghĩa là hành động không phù hợp về thân khi ở trong Tăng đoàn, nhóm, với cá nhân, trong phòng ăn, trong nhà tắm hơi, ở chỗ tắm, trên đường khất thực, và khi vào nhà dân.
Seyyathidaṃ – idhekacco saṅghamajjhe pallatthikāya vā nisīdati, pāde pādamodahitvā vāti evamādi, tathā gaṇamajjhe, gaṇamajjheti catuparisasannipāte, tathā vuḍḍhatare puggale.
For instance, here, some individual sits cross-legged in the midst of the Saṅgha, or sits with one foot placed over the other, and so on; similarly, in the midst of a group, and in a gathering of the four assemblies; and similarly, towards an elder individual.
Chẳng hạn, có người ngồi khoanh chân hoặc gác chân này lên chân kia giữa Tăng đoàn, v.v., cũng như giữa nhóm, tức là giữa bốn hội chúng, và với các cá nhân lớn tuổi hơn.
Bhojanasālāyaṃ pana vuḍḍhānaṃ āsanaṃ na deti, navānaṃ āsanaṃ paṭibāhati, tathā jantāghare.
In the refectory, he does not offer a seat to the elders, or obstructs the younger ones from taking a seat; similarly, in the hot-bath house.
Trong phòng ăn, vị ấy không nhường chỗ cho người lớn tuổi, lại cấm cản chỗ ngồi của người trẻ tuổi, cũng như trong nhà tắm hơi.
Vuḍḍhe cettha anāpucchā aggijālanādīni karoti.
There, he kindles fire and performs other acts without asking the elders.
Ở đây, vị ấy đốt lửa, v.v., mà không hỏi ý người lớn tuổi.
Nhānatitthe ca yadidaṃ ‘‘daharo vuḍḍhoti pamāṇaṃ akatvā āgatapaṭipāṭiyā nhāyitabba’’nti vuttaṃ, tampi anādiyanto pacchā āgantvā udakaṃ otaritvā vuḍḍhe ca nave ca bādheti.
At the bathing place, it is said that "one should bathe in the order of arrival, without regard for whether one is young or old," but disregarding this, he arrives later, enters the water, and inconveniences both elders and younger ones.
Ở chỗ tắm, mặc dù đã được dạy rằng “không phân biệt trẻ hay già, nên tắm theo thứ tự đến trước”, vị ấy vẫn không tuân theo, đến sau rồi xuống nước, làm phiền người lớn tuổi và người trẻ tuổi.
Bhikkhācāramagge pana aggāsanaaggodakaaggapiṇḍatthaṃ vuḍḍhānaṃ purato purato yāti bāhāya bāhaṃ paharanto, antaragharappavesane vuḍḍhānaṃ paṭhamataraṃ pavisati, daharehi kāyakīḷanaṃ karotīti evamādi.
On the alms-round route, he walks ahead of the elders, striking arm against arm, for the sake of the foremost seat, foremost water, or foremost alms-food; when entering a village, he enters before the elders; he engages in bodily play with younger ones—and so on.
Trên đường khất thực, vị ấy đi trước người lớn tuổi để giành chỗ ngồi, nước, và thức ăn đầu tiên, xô đẩy cánh tay người khác; khi vào nhà dân, vị ấy vào trước người lớn tuổi, và vui đùa thân thể với người trẻ tuổi, v.v.
Catuṭṭhānaṃ vacīpāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalaantaragharesu appatirūpavācānicchāraṇaṃ.
Impudence of speech in four ways refers to uttering inappropriate speech in the presence of the Saṅgha, a group, individuals, or within a village.
Sự xấc xược về lời nói ở bốn trường hợp có nghĩa là nói những lời không phù hợp trong Tăng đoàn, nhóm, với cá nhân, và trong nhà dân.
Seyyathidaṃ – idhekacco saṅghamajjhe anāpucchā dhammaṃ bhāsati, tathā pubbe vuttappakāre gaṇe vuḍḍhatare puggale ca.
For instance, here, some individual teaches Dhamma in the midst of the Saṅgha without asking permission; similarly, in a group or to an elder individual as previously mentioned.
Chẳng hạn, có người giữa Tăng đoàn nói Pháp mà không hỏi ý, cũng như với nhóm và cá nhân lớn tuổi hơn đã được đề cập ở trên.
Tattha manussehi pañhaṃ puṭṭho vuḍḍhataraṃ anāpucchā vissajjeti.
In such cases, when asked a question by people, he answers without asking the elder.
Ở đó, khi được người hỏi một câu hỏi, vị ấy trả lời mà không hỏi ý người lớn tuổi hơn.
Antaraghare pana ‘‘itthannāme kiṃ atthi, kiṃ yāgu udāhu khādanīyaṃ bhojanīyaṃ, kiṃ me dassasi, kimajja khādissāmi, kiṃ bhuñjissāmi, kiṃ pivissāmī’’ti edamādiṃ bhāsati.
And within a village, he speaks thus: “What is there, O so-and-so? Is it gruel or solid food, or soft food? What will you give me? What will I eat today? What will I partake of? What will I drink?”
Trong nhà dân, vị ấy nói những lời như “có gì ở nhà này? Có cháo hay đồ ăn nhẹ, đồ ăn chính? Ông sẽ cho tôi gì? Hôm nay tôi sẽ ăn gì, dùng gì, uống gì?”
145. Evaṃ bhagavā santaṃ padaṃ abhisamecca viharitukāmassa tadadhigamāya vā paṭipajjitukāmassa visesato āraññakassa bhikkhuno tatuttaripi karaṇīyaṃ ācikkhitvā idāni akaraṇīyampi ācikkhitukāmo ‘‘na ca khuddamācare kiñci, yena viññū pare upavadeyyu’’nti imaṃ upaḍḍhagāthamāha.
Thus, the Blessed One, having taught the duties to be performed by one who wishes to dwell, having comprehended the peaceful state (Nibbāna), or one who wishes to practice for its attainment, especially a forest-dwelling bhikkhu, now, wishing to teach what should not be done, speaks this half-verse: "And one should not do any slight wrong, by which other wise ones might criticize him."
Như vậy, sau khi đã giảng về những điều nên làm cho một Tỳ-kheo muốn an trú trong trạng thái tịch tịnh (santa pada) hoặc muốn thực hành để đạt được trạng thái đó, đặc biệt là một Tỳ-kheo sống trong rừng, Đức Thế Tôn muốn giảng thêm về những điều không nên làm, nên Ngài đã nói nửa bài kệ này: “Na ca khuddaṃ ācare kiñci, yena viññū pare upavadeyyu” (Không làm điều nhỏ nhặt nào, mà người trí có thể chê bai).
Tassattho – evamimaṃ karaṇīyaṃ karonto yaṃ taṃ kāyavacīmanoduccaritaṃ khuddaṃ lāmakanti vuccati, taṃ na ca khuddaṃ samācare.
Its meaning is this: a bhikkhu performing these duties should not engage in any minor, inferior bodily, verbal, or mental misconduct.
Ý nghĩa của câu này là: Vị Tỳ-kheo thực hành những điều nên làm như vậy thì không nên làm bất cứ điều gì gọi là xấu xa, tức là ác hạnh về thân, lời và ý.
Asamācaranto ca na kevalaṃ oḷārikaṃ, kiṃ pana kiñci na samācare, appamattakaṃ aṇumattampi na samācareti vuttaṃ hoti.
And not engaging in such, he should not merely avoid gross misconduct, but rather should not engage in anything, not even a little, not even a particle—this is what is meant.
Và khi không làm như vậy, không chỉ những điều thô thiển, mà bất cứ điều gì, dù là nhỏ nhặt, dù là một chút bụi, cũng không nên làm. Đó là điều được nói đến.
Tato tassa samācāre sandiṭṭhikamevādīnavaṃ dasseti ‘‘yena viññū pare upavadeyyu’’nti.
Then, he points out the immediate danger if he were to engage in such conduct, saying: "by which other wise ones might criticize him."
Từ đó, Ngài chỉ ra tai họa hiện tiền của việc làm đó bằng câu: “yena viññū pare upavadeyyu” (mà người trí có thể chê bai).
Ettha ca yasmā aviññū pare appamāṇaṃ.
Here, unwise individuals are not a standard.
Ở đây, những người không có trí tuệ thì không phải là tiêu chuẩn.
Te hi anavajjaṃ vā sāvajjaṃ karonti, appasāvajjaṃ vā mahāsāvajjaṃ.
For they declare the blameless to be blameworthy, or minor faults to be major faults.
Vì họ có thể biến điều không có lỗi thành có lỗi, hoặc điều có ít lỗi thành có lỗi lớn.
Viññū eva pana pamāṇaṃ.
But only the wise are the standard.
Chỉ có người trí tuệ mới là tiêu chuẩn.
Te hi anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṃ bhāsanti, vaṇṇārahassa ca vaṇṇaṃ bhāsanti, tasmā ‘‘viññū pare’’ti vuttaṃ.
For they, having thoroughly investigated and examined, speak dispraise for one deserving dispraise, and praise for one deserving praise; therefore, it is said, "wise ones."
Vì họ sẽ xem xét kỹ lưỡng, suy xét thấu đáo rồi mới nói lời chê bai người đáng chê, và nói lời tán dương người đáng tán dương. Do đó, mới nói “viññū pare” (người trí).
Tattha sukhinoti sukhasamaṅgino.
Therein, sukhino means endowed with happiness.
Trong đó, sukhino (an vui) có nghĩa là đầy đủ sự an vui.
Kheminoti khemavanto, abhayā nirupaddavāti vuttaṃ hoti.
Khemino means secure, free from danger and misfortune—this is what is meant.
Khemino (an toàn) có nghĩa là không có hiểm nguy, không có sợ hãi, không có tai họa. Đó là điều được nói đến.
Sabbeti anavasesā.
Sabbe means all without exception.
Sabbe (tất cả) có nghĩa là không còn sót lại.
Sattāti pāṇino.
Sattā means living beings.
Sattā (chúng sinh) có nghĩa là những sinh vật có sự sống.
Sukhitattāti sukhitacittā.
Sukhitattā means with happy minds.
Sukhitattā (có tâm an vui) có nghĩa là có tâm an vui.
Ettha ca kāyikena sukhena sukhino, mānasena sukhitattā, tadubhayenāpi sabbabhayūpaddavavigamena vā kheminoti veditabbā.
Here, "sukhino" should be understood as happy with bodily happiness, and "sukhitattā" as with happy minds due to mental happiness, or "khemino" as secure from all fear and misfortune through both (bodily and mental happiness).
Ở đây, cần hiểu rằng “sukhino” là an vui về thân, “sukhitattā” là có tâm an vui, và “khemino” là không có mọi sợ hãi và tai họa, hoặc cả hai điều trên.
Kasmā pana evaṃ vuttaṃ?
Why, then, was this said?
Tại sao lại nói như vậy?
Mettābhāvanākāradassanatthaṃ.
For the purpose of showing the method of developing mettā.
Để chỉ ra cách tu tập lòng từ.
Evañhi mettā bhāvetabbā ‘‘sabbe sattā sukhino hontū’’ti vā, ‘‘khemino hontū’’ti vā, ‘‘sukhitattā hontū’’ti vā.
For mettā should be developed thus: "May all beings be happy," or "May they be secure," or "May they have happy minds."
Lòng từ nên được tu tập như thế này: “Mong cho tất cả chúng sinh được an vui”, hoặc “được an toàn”, hoặc “có tâm an vui”.
146. Evaṃ yāva upacārato appanākoṭi, tāva saṅkhepena mettābhāvanaṃ dassetvā idāni vitthāratopi taṃ dassetuṃ ‘‘ye kecī’’ti gāthādvayamāha.
Thus, having briefly shown the development of mettā from the access concentration (upacāra) up to the ultimate stage of absorption (appanā), the Lord now speaks the two verses "ye kecī" (whatever beings there are) to show it in detail as well.
Như vậy, sau khi đã chỉ ra sự tu tập lòng từ một cách tóm tắt từ giai đoạn cận định (upacāra) cho đến đỉnh điểm của nhập định (appanā), giờ đây Ngài muốn chỉ ra điều đó một cách chi tiết hơn, nên đã nói hai bài kệ “ye kecī” (bất cứ ai).
Atha vā yasmā puthuttārammaṇe paricitaṃ cittaṃ na ādikeneva ekatte saṇṭhāti, ārammaṇappabhedaṃ pana anugantvā kamena saṇṭhāti, tasmā tassa tasathāvarādidukatikappabhede ārammaṇe anugantvā anugantvā saṇṭhānatthampi ‘‘ye kecī’’ti gāthādvayamāha.
Alternatively, since a mind accustomed to diverse objects does not immediately settle on a single object, but gradually settles after pursuing various distinctions of objects, these two verses, "ye kecī," are spoken for the purpose of the mind gradually settling, having pursued the distinctions of objects into two- and three-fold categories such as "trembling or firm."
Hoặc, bởi vì tâm đã quen với nhiều đối tượng khác nhau thì không thể ngay lập tức an trú vào một đối tượng duy nhất, mà phải theo dõi từng loại đối tượng rồi dần dần an trú. Do đó, để tâm có thể dần dần an trú vào các đối tượng được phân loại thành hai hoặc ba nhóm như tasā và thāvarā, v.v., Ngài đã nói hai bài kệ “ye kecī”.
Atha vā yasmā yassa yaṃ ārammaṇaṃ vibhūtaṃ hoti, tassa tattha cittaṃ sukhaṃ tiṭṭhati.
Alternatively, because for whichever person an object is clear, his mind happily remains there.
Hoặc, bởi vì đối tượng nào rõ ràng với ai thì tâm của người đó sẽ an trú một cách dễ dàng ở đối tượng đó.
Tasmā tesaṃ bhikkhūnaṃ yassa yaṃ vibhūtaṃ ārammaṇaṃ, tassa tattha cittaṃ saṇṭhāpetukāmo tasathāvarādidukattikaārammaṇappabhedadīpakaṃ ‘‘ye kecī’’ti imaṃ gāthādvayamāha.
Therefore, wishing to establish the minds of those bhikkhus for whom a certain object is clear, in that clear object, he spoke these two stanzas beginning with “Ye keci,” which reveal the divisions of objects into duals and triplets, such as the trembling and the steadfast.
Do đó, để tâm của những Tỳ-kheo đó, đối với người mà đối tượng nào rõ ràng, có thể an trú ở đối tượng đó, Ngài đã nói hai bài kệ “ye kecī” này, để chỉ ra sự phân loại đối tượng thành hai hoặc ba nhóm như tasā và thāvarā, v.v.
Ettha hi tasathāvaradukaṃ diṭṭhādiṭṭhadukaṃ dūrasantikadukaṃ bhūtasambhavesidukanti cattāri dukāni, dīghādīhi ca chahi padehi majjhimapadassa tīsu, aṇukapadassa ca dvīsu tikesu atthasambhavato dīgharassamajjhimattikaṃ mahantāṇukamajjhimattikaṃ thūlāṇukamajjhimattikanti tayo tike dīpeti.
Here, there are four duals: the dual of the trembling and the steadfast, the dual of the seen and the unseen, the dual of the far and the near, and the dual of the existing and the seeking existence. And with the six terms, such as long, the text describes three triplets: long, short, and medium, great, subtle, and medium, and coarse, subtle, and medium, as meaning is possible when connected to the middle term in three instances and to the subtle term in two instances within triplets.
Ở đây, có bốn cặp đôi (duka): cặp đôi tasā-thāvarā (run rẩy-vững chắc), cặp đôi diṭṭha-adiṭṭha (đã thấy-chưa thấy), cặp đôi dūra-santika (xa-gần), và cặp đôi bhūta-sambhavesī (đã sinh-sắp sinh). Và với sáu từ như dīgha (dài), v.v., Ngài chỉ ra ba bộ ba (tika): dīgha-rassa-majjhima (dài-ngắn-trung bình), mahanta-aṇuka-majjhima (lớn-nhỏ-trung bình), thūla-aṇuka-majjhima (thô-nhỏ-trung bình), vì ý nghĩa có thể được kết hợp với từ majjhima ở ba trường hợp, và với từ aṇuka ở hai trường hợp.
Tattha ye kecīti anavasesavacanaṃ.
Among these, "ye keci" is a term signifying completeness, leaving nothing out.
Trong đó, ye kecī là từ chỉ sự không còn sót lại.
Pāṇā eva bhūtā pāṇabhūtā.
Beings that have life are indeed "pāṇabhūtā."
Những sinh vật có sự sống chính là pāṇabhūtā (chúng sinh hữu tình).
Atha vā pāṇantīti pāṇā.
Alternatively, they breathe, hence they are "pāṇā."
Hoặc, những sinh vật thở, nên gọi là pāṇā (chúng sinh).
Etena assāsapassāsapaṭibaddhe pañcavokārasatte gaṇhāti.
By this, he refers to sentient beings in the Pañcavokāra (five aggregates) states, connected with in-breathing and out-breathing.
Với từ này, Ngài bao gồm các chúng sinh ngũ uẩn (pañcavokāra) có liên quan đến hơi thở vào và hơi thở ra.
Bhavantīti bhūtā.
They exist, hence they are "bhūtā" (existing beings).
Những gì tồn tại, nên gọi là bhūtā (những gì đã sinh).
Etena ekavokāracatuvokārasatte gaṇhāti.
By this, he refers to sentient beings in the Ekavokāra (one aggregate) and Catuvokāra (four aggregates) states.
Với từ này, Ngài bao gồm các chúng sinh nhất uẩn (ekavokāra) và tứ uẩn (catuvokāra).
Atthīti santi, saṃvijjanti.
"Atthī" means they exist, they are found.
Atthī (có) có nghĩa là tồn tại, hiện hữu.
Tattha tasantīti tasā, sataṇhānaṃ sabhayānañcetaṃ adhivacanaṃ.
Among these, they tremble, hence "tasā" (trembling); this is an appellation for those with craving and fear.
Trong đó, những gì run rẩy, nên gọi là tasā (run rẩy). Đây là tên gọi của những chúng sinh có tham ái và có sợ hãi.
Tiṭṭhantīti thāvarā, pahīnataṇhābhayānaṃ arahataṃ etaṃ adhivacanaṃ.
They stand firm, hence "thāvarā" (steadfast); this is an appellation for Arahants, who have abandoned craving and fear.
Những gì đứng vững, nên gọi là thāvarā (vững chắc). Đây là tên gọi của những vị A-la-hán đã đoạn trừ tham ái và sợ hãi.
Natthi tesaṃ avasesanti anavasesā, sabbepīti vuttaṃ hoti.
There is no remainder for them, hence "anavasesā" (without exception); it means all of them.
Không có sự còn lại của chúng, nên gọi là anavasesā (không còn sót lại), nghĩa là tất cả.
Yañca dutiyagāthāya ante vuttaṃ, taṃ sabbadukatikehi sambandhitabbaṃ – ye keci pāṇabhūtatthi tasā vā thāvarā vā anavasesā, imepi sabbe sattā bhavantu sukhitattā.
And what is stated at the end of the second stanza should be connected with all duals and triplets—"Whatever living beings exist, trembling or steadfast, without exception, may all these beings be happy in themselves."
Và điều đã được nói ở cuối bài kệ thứ hai, điều đó nên được liên kết với tất cả các cặp nhị phân (dukatika): "Bất cứ chúng sinh nào có hơi thở, dù run sợ hay kiên cố, không còn sót lại, tất cả những chúng sinh này nguyện được an lạc trong tự ngã."
Evaṃ yāva bhūtā vā sambhavesī vā imepi sabbe sattā bhavantu sukhitattāti.
Thus, up to "existing or seeking existence, may all these beings be happy in themselves."
Tương tự, cho đến "dù đã sinh hay đang tìm nơi sinh, tất cả những chúng sinh này nguyện được an lạc trong tự ngã."
Idāni dīgharassamajjhimāditikattayadīpakesu dīghā vātiādīsu chasu padesu dīghāti dīghattabhāvā nāgamacchagodhādayo.
Now, regarding the six terms “dīghā vā” and so on, which elucidate the three triplets of long, short, and medium, “dīghā” (long) refers to beings with long forms, such as nāgas (serpent deities), fish, and iguanas.
Bây giờ, trong sáu từ "dīghā vā" (dài) và các từ tương tự, biểu thị ba nhóm dài, ngắn, trung bình, v.v., dīghā (dài) là những chúng sinh có thân hình dài như rắn thần (nāga), cá, kỳ đà, v.v.
Anekabyāmasatappamāṇāpi hi mahāsamudde nāgānaṃ attabhāvā anekayojanappamāṇāpi macchagodhādīnaṃ attabhāvā honti.
Indeed, the forms of nāgas in the great ocean can be hundreds of measures in cubits, and the forms of fish, iguanas, and others can be many leagues in size.
Thật vậy, trong đại dương, thân hình của các loài rắn thần có thể dài hàng trăm tầm tay, và thân hình của cá, kỳ đà, v.v. có thể dài hàng nhiều dojana.
Mahantāti mahantattabhāvā jale macchakacchapādayo, thale hatthināgādayo, amanussesu dānavādayo.
"Mahantā" (great) refers to beings with great forms: in water, fish, tortoises, and so on; on land, elephants, nāgas, and so on; among non-humans, dānavas, and so on.
Mahantā (lớn) là những chúng sinh có thân hình to lớn như cá, rùa, v.v. dưới nước; voi, rắn thần, v.v. trên cạn; và các loài phi nhân như dānavā, v.v.
Āha ca – ‘‘rāhuggaṃ attabhāvīna’’nti (a. ni. 4.15).
And it is said: "Rāhu is foremost among beings."
Và đã nói: "Trong số các chúng sinh có thân hình, Rāhu là lớn nhất".
Tassa hi attabhāvo ubbedhena cattāri yojanasahassāni aṭṭha ca yojanasatāni, bāhū dvādasayojanasataparimāṇā, paññāsayojanaṃ bhamukantaraṃ, tathā aṅgulantarikā, hatthatalāni dve yojanasatānīti.
His body is four thousand eight hundred yojanas in height, his arms are twelve hundred yojanas in length, the space between his eyebrows is fifty yojanas, likewise the spaces between his fingers, and his palms are two hundred yojanas.
Thân hình của Rāhu có chiều cao bốn ngàn tám trăm dojana, cánh tay dài mười hai trăm dojana, khoảng cách giữa hai lông mày là năm mươi dojana, tương tự khoảng cách giữa các ngón tay, và lòng bàn tay dài hai trăm dojana.
Majjhimāti assagoṇamahiṃsasūkarādīnaṃ attabhāvā.
"Majjhimā" (medium) refers to the forms of horses, oxen, buffaloes, pigs, and so on.
Majjhimā (trung bình) là thân hình của ngựa, bò, trâu, heo, v.v.
Rassakāti tāsu tāsu jātīsu vāmanādayo dīghamajjhimehi omakappamāṇā sattā.
"Rassakā" (short) refers to short-statured beings like dwarfs in their respective species, beings of lesser size than the long and medium ones.
Rassakā (ngắn) là những chúng sinh có kích thước nhỏ hơn so với các loài dài và trung bình trong các chủng loại khác nhau, như người lùn, v.v.
Aṇukāti maṃsacakkhussa agocarā, dibbacakkhuvisayā udakādīsu nibbattā sukhumattabhāvā sattā, ūkādayo vā.
"Aṇukā" (subtle) refers to beings with subtle forms, invisible to the fleshy eye but perceptible by the divine eye, born in water and so on, or else lice and so on.
Aṇukā (rất nhỏ) là những chúng sinh có thân hình vi tế, không thể nhìn thấy bằng mắt thịt, mà chỉ có thể nhìn thấy bằng mắt thần, sinh ra trong nước, v.v., hoặc các loài như rận, v.v.
Apica ye tāsu tāsu jātīsu mahantamajjhimehi thūlamajjhimehi ca omakappamāṇā sattā, te aṇukāti veditabbā.
Furthermore, it should be understood that those beings in their respective species who are of lesser size than the great and medium ones, and the coarse and medium ones, are called aṇukā.
Hơn nữa, những chúng sinh có kích thước nhỏ hơn so với các loài lớn, trung bình và thô, trung bình trong các chủng loại khác nhau, nên được hiểu là aṇukā.
Thūlāti parimaṇḍalattabhāvā macchakummasippikasambukādayo sattā.
"Thūlā" (coarse) refers to beings with round forms, such as fish, tortoises, mussels, conches, and so on.
Thūlā (thô) là những chúng sinh có thân hình tròn trịa như cá, rùa, sò, ốc, v.v.
Tattha diṭṭhāti ye attano cakkhussa āpāthamāgatavasena diṭṭhapubbā.
Among these, "diṭṭhā" (seen) refers to those who have been seen before, having come within the range of one's own eye.
Trong đó, diṭṭhā (đã thấy) là những chúng sinh đã từng được thấy do xuất hiện trong tầm mắt của mình.
Adiṭṭhāti ye parasamuddaparaselaparacakkavāḷādīsu ṭhitā.
"Adiṭṭhā" (unseen) refers to those who dwell beyond oceans, beyond mountains, beyond other world-systems, and so on.
Adiṭṭhā (chưa thấy) là những chúng sinh đang ở các đại dương khác, núi khác, thế giới khác, v.v.
‘‘Yeva dūre vasanti avidūre’’ti iminā pana dukena attano attabhāvassa dūre ca avidūre ca vasante satte dasseti.
However, by the dual “yeva dūre vasanti avidūre” (who dwell far away or not far away), he refers to beings residing far and near from one's own existence.
Còn với cặp nhị phân "yeva dūre vasanti avidūre" (ở xa hay không xa), Ngài chỉ ra những chúng sinh đang ở xa hay không xa so với tự thân của mình.
Te upādāyupādāvasena veditabbā.
These should be understood in terms of relative proximity.
Chúng nên được hiểu theo cách tùy thuộc vào sự chấp thủ.
Attano hi kāye vasantā sattā avidūre, bahikāye vasantā dūre.
For beings residing within one's own body are near; those residing outside the body are far.
Thật vậy, những chúng sinh sống trong thân mình là không xa (avidūre), những chúng sinh sống bên ngoài thân là xa (dūre).
Tathā antoupacāre vasantā avidūre, bahiupacāre vasantā dūre.
Likewise, those residing within the precincts are near; those residing outside the precincts are far.
Tương tự, những chúng sinh sống trong phạm vi gần là không xa, những chúng sinh sống ngoài phạm vi gần là xa.
Attano vihāre gāme janapade dīpe cakkavāḷe vasantā avidūre, paracakkavāḷe vasantā dūre vasantīti vuccanti.
Beings residing within one's own monastery, village, district, island, or world-system are called near; those residing in other world-systems are called far away.
Những chúng sinh sống trong tu viện của mình, làng, quận, đảo, thế giới được gọi là không xa; những chúng sinh sống ở thế giới khác được gọi là ở xa.
Bhūtāti jātā, abhinibbattā.
"Bhūtā" (existing beings) means born, specially arisen.
Bhūtā (đã sinh) là những chúng sinh đã được sinh ra, đã xuất hiện.
Ye bhūtā eva, na puna bhavissantīti saṅkhyaṃ gacchanti, tesaṃ khīṇāsavānametaṃ adhivacanaṃ.
This is an appellation for those whose taints are destroyed, who are simply existing and will not be reborn again.
Đây là từ đồng nghĩa với A-la-hán (khīṇāsava), những người đã sinh ra và sẽ không còn tái sinh nữa.
Sambhavamesantīti sambhavesī.
They seek existence, hence "sambhavesī" (seeking existence).
Sambhavesī (đang tìm nơi sinh) là những người đang tìm kiếm sự tái sinh.
Appahīnabhavasaṃyojanattā āyatimpi sambhavaṃ esantānaṃ sekkhaputhujjanānametaṃ adhivacanaṃ.
This is an appellation for trainees (sekkhā) and ordinary people (puthujjanā) who still seek existence in the future because they have not abandoned the fetters of existence.
Đây là từ đồng nghĩa với các bậc Hữu học (sekkhaputhujjana) và phàm phu (puthujjana), những người chưa đoạn trừ các kiết sử tái sinh (bhavasaṃyojana) nên vẫn còn tìm kiếm sự tái sinh trong tương lai.
Atha vā catūsu yonīsu aṇḍajajalābujā sattā yāva aṇḍakosaṃ vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesī nāma.
Alternatively, among the four modes of generation, oviparous and viviparous beings are called sambhavesī as long as they have not yet broken out of the eggshell or the womb.
Hoặc, trong bốn loại thai sinh (yoni), các chúng sinh sinh từ trứng (aṇḍaja) và sinh từ thai (jalābuja) được gọi là sambhavesī cho đến khi chúng chưa phá vỡ vỏ trứng hay túi thai.
Aṇḍakosaṃ vatthikosañca bhinditvā bahi nikkhantā bhūtā nāma.
Those who have broken out of the eggshell or the womb and emerged are called bhūtā.
Khi đã phá vỡ vỏ trứng hay túi thai và ra ngoài, chúng được gọi là bhūtā.
Saṃsedajā opapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesī nāma.
Spontaneously born (saṃsedajā) and apparitional (opapātikā) beings are called sambhavesī at the first moment of consciousness.
Các chúng sinh sinh từ ẩm ướt (saṃsedaja) và hóa sinh (opapātika) được gọi là sambhavesī ở khoảnh khắc tâm đầu tiên.
Dutiyacittakkhaṇato pabhuti bhūtā nāma.
From the second moment of consciousness onwards, they are called bhūtā.
Từ khoảnh khắc tâm thứ hai trở đi, chúng được gọi là bhūtā.
Yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesī nāma.
Or, as long as they are born in a certain posture and have not yet attained another posture, they are called sambhavesī.
Hoặc, chúng được gọi là sambhavesī cho đến khi chúng chưa đạt được một tư thế (iriyāpatha) khác so với tư thế mà chúng sinh ra.
Tato paraṃ bhūtāti.
Thereafter, they are bhūtā.
Sau đó, chúng được gọi là bhūtā.
Tattha paroti parajano.
Among these, "paro" means another person.
Trong đó, paro (người khác) là người khác.
Paranti parajanaṃ.
"Paraṃ" means another person.
Paraṃ (người khác) là người khác.
Na nikubbethāti na vañceyya.
"Na nikubbethā" means should not deceive.
Na nikubbethā (không nên lừa dối) là không nên lừa gạt.
Nātimaññethāti na atikkamitvā maññeyya.
"Nātimaññethā" means should not despise or disrespect.
Nātimaññethā (không nên khinh thường) là không nên khinh thường.
Katthacīti katthaci okāse, gāme vā nigame vā khette vā ñātimajjhe vā pūgamajjhe vātiādi.
"Katthacī" means in any place whatsoever, in a village or town, in a field, or among relatives or an assembly, and so on.
Katthacī (ở bất cứ nơi nào) là ở bất cứ nơi nào, như trong làng, thị trấn, cánh đồng, giữa bà con, giữa hội chúng, v.v.
Nanti etaṃ.
"Naṃ" refers to this one.
Naṃ (người ấy) là người ấy.
Kañcīti yaṃ kañci khattiyaṃ vā brāhmaṇaṃ vā gahaṭṭhaṃ vā pabbajitaṃ vā sugataṃ vā duggataṃ vātiādi.
"Kañcī" means any whatsoever, whether a noble, a brahmin, a householder, a renunciant, a fortunate one, or an unfortunate one, and so on.
Kañcī (bất cứ ai) là bất cứ ai, như một chiến sĩ (khattiya), một Bà-la-môn, một gia chủ, một người xuất gia, một người may mắn, một người bất hạnh, v.v.
Byārosanā paṭighasaññāti kāyavacīvikārehi byārosanāya ca, manovikārena paṭighasaññāya ca.
"Byārosanā paṭighasaññā" refers to wishing for harm through bodily and verbal actions, and through mental agitation and perception of aversion.
Byārosanā paṭighasaññā (sự ác ý và tưởng sân hận) là sự ác ý qua các hành vi thân và khẩu, và tưởng sân hận qua các hành vi ý.
‘‘Byārosanāya paṭighasaññāyā’’ti hi vattabbe ‘‘byārosanā paṭighasaññā’’ti vuccati yathā ‘‘samma daññāya vimuttā’’ti vattabbe ‘‘samma daññā vimuttā’’ti, yathā ca ‘‘anupubbasikkhāya anupubbakiriyāya anupubbapaṭipadāyā’’ti vattabbe ‘‘anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā’’ti (a. ni. 8.19; udā. 45; cūḷava. 385).
It should have been said "byārosanāya paṭighasaññāya" but is said "byārosanā paṭighasaññā," just as "samma daññāya vimuttā" is said as "samma daññā vimuttā," and as "anupubbasikkhāya anupubbakiriyāya anupubbapaṭipadāyā" is said as "anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā."
Thật vậy, đáng lẽ phải nói "byārosanāya paṭighasaññāya" (bằng sự ác ý và tưởng sân hận) thì lại nói "byārosanā paṭighasaññā" (ác ý, tưởng sân hận), giống như đáng lẽ phải nói "samma daññāya vimuttā" (được giải thoát bằng sự hiểu biết đúng đắn) thì lại nói "samma daññā vimuttā" (sự hiểu biết đúng đắn, được giải thoát), và giống như đáng lẽ phải nói "anupubbasikkhāya anupubbakiriyāya anupubbapaṭipadāyā" (bằng sự học tập tuần tự, bằng sự thực hành tuần tự, bằng con đường tuần tự) thì lại nói "anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā" (sự học tập tuần tự, sự thực hành tuần tự, con đường tuần tự).
Nāññamaññassa dukkhamiccheyyāti aññamaññassa dukkhaṃ na iccheyya.
"Nāññamaññassa dukkhamiccheyyā" means one should not wish suffering upon one another.
Nāññamaññassa dukkhamiccheyyā (không nên mong muốn khổ đau cho nhau) là không nên mong muốn khổ đau cho nhau.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Điều muốn nói là gì?
Na kevalaṃ ‘‘sukhino vā khemino vā hontū’’tiādi manasikāravaseneva mettaṃ bhāveyya.
One should not merely develop loving-kindness by contemplating, "May they be happy, may they be safe," and so on.
Không chỉ nên tu tập tâm từ bằng cách quán niệm "nguyện chúng sinh được an lạc, được an toàn", v.v.
Kiṃ pana ‘‘aho vata yo koci parapuggalo yaṃ kañci parapuggalaṃ vañcanādīhi nikatīhi na nikubbetha, jātiādīhi ca navahi mānavatthūhi katthaci padese yaṃ kañci parapuggalaṃ nātimaññeyya, aññamaññassa ca byārosanāya vā paṭighasaññāya vā dukkhaṃ na iccheyyā’’ti evampi manasi karonto bhāveyyāti.
But is it that, reflecting thus: "Oh, may no individual deceive any other individual by means of trickery, etc., and may no individual in any place look down upon any other individual by means of the nine grounds of conceit such as birth, etc., and may no one desire suffering for another through ill-will or thoughts of aversion"—reflecting in this way, one should develop (mettā)?
Mà còn nên quán niệm như thế này: "Ôi, ước gì bất cứ người nào không lừa dối bất cứ người nào khác bằng những hành vi gian xảo như lừa gạt, v.v., và không khinh thường bất cứ người nào khác ở bất cứ nơi nào bằng chín đối tượng kiêu mạn như chủng tộc, v.v., và không mong muốn khổ đau cho nhau bằng ác ý hay tưởng sân hận!"
Tattha mijjati tāyati cāti mitto, hitajjhāsayatāya siniyhati, ahitāgamato rakkhati cāti attho.
Therein, 'metti' means one who is congenial and protects; the meaning is: one who is affectionate due to a disposition of welfare, and protects from the arrival of harm.
Trong đó, người được yêu thương và bảo vệ được gọi là mitto (bạn bè), nghĩa là người có ý định tốt nên yêu mến, và bảo vệ khỏi những điều bất lợi.
Mittassa bhāvo mettaṃ.
The state of a friend is mettā.
Trạng thái của người bạn là mettaṃ (tâm từ).
Sabbasminti anavasese.
"Throughout all" means without remainder.
Sabbasmiṃ (trong tất cả) là không sót lại.
Lokasminti sattaloke.
"The world" refers to the world of beings.
Lokasmiṃ (trong thế gian) là trong thế giới chúng sinh.
Manasi bhavanti mānasaṃ.
That which arises in the mind is mānasa (mind).
Điều tồn tại trong tâm là mānasaṃ (tâm ý).
Tañhi cittasampayuttattā evaṃ vuttaṃ.
Indeed, this is said to be so because it is connected with consciousness.
Vì nó liên quan đến tâm (citta), nên nó được nói như vậy.
Bhāvayeti vaḍḍhaye.
"Should develop" means should increase.
Bhāvaye (nên tu tập) là nên phát triển.
Nāssa parimāṇanti aparimāṇaṃ, appamāṇasattārammaṇatāya evaṃ vuttaṃ.
There is no measure for it, hence "boundless"; it is so called because it has immeasurable beings as its object.
Không có giới hạn cho nó, nên gọi là aparimāṇaṃ (vô lượng), được nói như vậy vì nó có vô số chúng sinh làm đối tượng.
Uddhanti upari.
"Upwards" means above.
Uddhaṃ (phía trên) là phía trên.
Tena arūpabhavaṃ gaṇhāti.
Thereby, it encompasses the immaterial realms (arūpa-bhava).
Với từ đó, nó bao gồm cõi vô sắc (arūpabhava).
Adhoti heṭṭhā.
"Downwards" means below.
Adho (phía dưới) là phía dưới.
Tena kāmabhavaṃ gaṇhāti.
Thereby, it encompasses the sensual realm (kāma-bhava).
Với từ đó, nó bao gồm cõi dục (kāmabhava).
Tiriyanti vemajjhaṃ.
"And across" means in the middle.
Tiriyaṃ (phía ngang) là ở giữa.
Tena rūpabhavaṃ gaṇhāti.
Thereby, it encompasses the fine-material realms (rūpa-bhava).
Với từ đó, nó bao gồm cõi sắc (rūpabhava).
Asambādhanti sambādhavirahitaṃ, bhinnasīmanti vuttaṃ hoti.
"Unrestricted" means free from obstruction; it is said to be without boundaries.
Asambādhaṃ (không chật hẹp) là không có sự chật hẹp, nghĩa là không có giới hạn.
Sīmā nāma paccatthiko vuccati, tasmimpi pavattanti attho.
A boundary is called an enemy; it means that mettā extends even to enemies.
Giới hạn được gọi là kẻ thù, nghĩa là nó cũng lan tỏa đến kẻ thù.
Averanti veravirahitaṃ, antarantarāpi veracetanāpātubhāvavirahitanti vuttaṃ hoti.
"Without enmity" means free from enmity; it is said to be free from the emergence of hostile intentions, even intermittently.
Averaṃ (không oán thù) là không có oán thù, nghĩa là không có sự xuất hiện của ý muốn oán thù dù chỉ trong chốc lát.
Asapattanti vigatapaccatthikaṃ.
"Without ill-will" means free from adversaries.
Asapattaṃ (không kẻ địch) là không có kẻ thù.
Mettāvihārī hi puggalo manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, nāssa koci paccatthiko hoti, tenassa taṃ mānasaṃ vigatapaccatthikattā ‘‘asapatta’’nti vuccati.
Indeed, a person dwelling in mettā is dear to humans, dear to non-humans; no one is an adversary to him. Therefore, his mind is called "without ill-will" because it is free from adversaries.
Thật vậy, người thường trú trong tâm từ (mettāvihārī) được loài người yêu mến, được loài phi nhân yêu mến, không có ai là kẻ thù của người ấy. Do đó, tâm của người ấy được gọi là “không có đối thủ” (asapatta) vì không có kẻ thù.
Pariyāyavacanañhi etaṃ, yadidaṃ paccatthiko sapattoti.
For this is a synonymous term, namely, "adversary" is "sapatta".
Thật vậy, từ “kẻ thù” (paccatthiko) là một từ đồng nghĩa với “đối thủ” (sapatta).
Ayaṃ anupadato atthavaṇṇanā.
This is the explanation of the meaning word by word.
Đây là sự giải thích ý nghĩa theo từng từ.
Ayaṃ panettha adhippetatthavaṇṇanā – yadetaṃ ‘‘evampi sabbabhūtesu mānasaṃ bhāvaye aparimāṇa’’nti vuttaṃ.
This is the intended meaning explained here: that which was said, "so too towards all beings one should develop this mind of mettā boundlessly".
Đây là sự giải thích ý nghĩa được đề cập ở đây: Điều đã nói là “cũng vậy, hãy phát triển tâm vô lượng (aparimāṇa) đối với tất cả chúng sinh”.
Tañcetaṃ aparimāṇaṃ mettaṃ mānasaṃ sabbalokasmiṃ bhāvaye vaḍḍhaye, vuḍḍhiṃ, virūḷhiṃ, vepullaṃ gamaye.
That boundless mind of mettā should be developed, cultivated, brought to growth, maturation, and fullness throughout the entire world.
Tâm từ vô lượng (aparimāṇaṃ mettaṃ mānasaṃ) ấy, hãy phát triển, làm tăng trưởng, làm cho lớn mạnh, làm cho lan rộng khắp tất cả thế gian.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Uddhaṃ adho ca tiriyañca, uddhaṃ yāva bhavaggā, adho yāva avīcito, tiriyaṃ yāva avasesadisā.
Upwards, downwards, and across, upwards as far as the highest existence, downwards as far as Avīci, and across as far as the remaining directions.
Hướng lên, hướng xuống và hướng ngang, hướng lên đến tận cõi Hữu Đỉnh (Bhavagga), hướng xuống đến tận địa ngục Avīci, hướng ngang đến tận các phương còn lại.
Uddhaṃ vā āruppaṃ, adho kāmadhātuṃ, tiriyaṃ rūpadhātuṃ anavasesaṃ pharanto.
Or, pervading without remainder the immaterial realms (āruppa) upwards, the sensual realm (kāmadhātu) downwards, and the fine-material realms (rūpadhātu) across.
Hoặc hướng lên cõi Vô Sắc (Āruppa), hướng xuống cõi Dục (Kāmadhātu), hướng ngang cõi Sắc (Rūpadhātu), lan tỏa không bỏ sót.
Evaṃ bhāventopi ca taṃ yathā asambādhaṃ, averaṃ, asapattañca, hoti tathā sambādhaverasapattābhāvaṃ karonto bhāvaye.
Even while developing it in this way, one should develop it such that it is unrestricted, without enmity, and without ill-will, thereby making it free from obstruction, enmity, and ill-will.
Ngay cả khi phát triển như vậy, người ấy nên phát triển tâm từ ấy sao cho không bị chướng ngại (asambādhaṃ), không có oán thù (averaṃ) và không có đối thủ (asapattaṃ), tức là làm cho không có chướng ngại, oán thù và đối thủ.
Yaṃ vā taṃ bhāvanāsampadaṃ pattaṃ sabbattha okāsalābhavasena asambādhaṃ.
Or, that mettā which has attained perfection in development is unrestricted everywhere by virtue of finding scope.
Hoặc tâm từ ấy, khi đã đạt đến sự thành tựu của sự phát triển, thì không bị chướng ngại khắp mọi nơi theo nghĩa được chỗ trú (okāsalābha).
Attano paresu āghātapaṭivinayena averaṃ, attani ca paresaṃ āghātapaṭivinayena asapattaṃ hoti, taṃ asambādhaṃ averaṃ asapattaṃ aparimāṇaṃ mettaṃ mānasaṃ uddhaṃ adho tiriyañcāti tividhaparicchede sabbalokasmiṃ bhāvaye vaḍḍhayeti.
It is without enmity by the removal of one's own hatred towards others, and it is without ill-will by the removal of others' hatred towards oneself. That unrestricted, without enmity, without ill-will, boundless mind of mettā should be developed and increased throughout the entire world, in three divisions: upwards, downwards, and across.
Không có oán thù (averaṃ) do sự đoạn trừ ác ý của mình đối với người khác, và không có đối thủ (asapattaṃ) do sự đoạn trừ ác ý của người khác đối với mình. Tâm từ vô lượng (aparimāṇaṃ mettaṃ mānasaṃ) ấy, không chướng ngại (asambādhaṃ), không oán thù (averaṃ), không đối thủ (asapattaṃ), hãy phát triển, làm tăng trưởng khắp tất cả thế gian theo ba cách phân định: hướng lên, hướng xuống và hướng ngang.
Atha vā evaṃ mettābhāvanāya vaḍḍhanaṃ dassetvā idāni vasībhāvaṃ dassento āha ‘‘tiṭṭhaṃ cara’’nti.
Alternatively, having shown the growth of mettā development in this way, now, wishing to show mastery, (the Buddha) said: "Standing, walking..."
Hoặc, sau khi chỉ ra sự phát triển của thiền tâm từ như vậy, bây giờ để chỉ ra sự thông thạo (vasībhāvaṃ), Đức Phật nói “Đứng, đi”.
Vasippatto hi tiṭṭhaṃ vā caraṃ vā nisinno vā sayāno vā yāvatā iriyāpathena etaṃ mettājhānassatiṃ adhiṭṭhātukāmo hoti.
Indeed, one who has attained mastery desires to resolve upon this mettā-jhāna-sati in whatever posture—standing, walking, sitting, or lying down—for as long as he wishes.
Thật vậy, người đã đạt đến sự thông thạo, dù đang đứng, đang đi, đang ngồi hay đang nằm, muốn an trú niệm thiền tâm từ ấy bằng bất kỳ oai nghi nào, thì người ấy có thể làm được.
Atha vā tiṭṭhaṃ vā caraṃ vāti na tassa ṭhānādīni antarāyakarāni honti, apica kho so yāvatā etaṃ mettājhānassatiṃ adhiṭṭhātukāmo hoti, tāvatā vitamiddho hutvā adhiṭṭhāti, natthi tassa tattha dandhāyitattaṃ.
Alternatively, by "standing or walking," it is meant that standing, etc., do not become obstacles for him. Rather, as long as he desires to resolve upon this mettā-jhāna-sati, he does so, being free from sloth and torpor. There is no procrastination for him in that matter.
Hoặc, dù đang đứng hay đang đi, các oai nghi đứng, v.v. không phải là chướng ngại đối với người ấy. Hơn nữa, người ấy, muốn an trú niệm thiền tâm từ ấy bao lâu thì người ấy sẽ an trú bấy lâu mà không còn hôn trầm thụy miên, không có sự chậm trễ nào đối với người ấy trong việc đó.
Tenāha ‘‘tiṭṭhaṃ caraṃ nisinno va sayāno, yāvatāssa vitamiddho.
Therefore, it is said: "Standing, walking, sitting or lying down, as long as he is free from sloth and torpor.
Vì thế, Đức Phật nói: “Đứng, đi, ngồi hay nằm, miễn là không còn hôn trầm thụy miên.
Etaṃ satiṃ adhiṭṭheyyā’’ti.
He should resolve upon this mindfulness."
Hãy an trú niệm ấy.”
Tassattho – yvāyaṃ ‘‘sukhinova khemino hontū’’tiādiṃ katvā yāva ‘‘etaṃ satiṃ adhiṭṭheyyā’’ti saṃvaṇṇito mettāvihāro, etaṃ catūsu dibbabrahmaariyairiyāpathavihāresu niddosattā attanopi paresampi atthakarattā ca idha ariyassa dhammavinaye brahmavihāramāhu, seṭṭhavihāramāhūti.
Its meaning is: this dwelling in mettā, which has been explained, starting from "May all beings be happy and safe," up to "should resolve upon this mindfulness"— this dwelling, among the four divine, Brahma-like, noble, and postural dwellings, is called a divine abiding here in the Dhamma-Vinaya of the Noble Ones, because it is faultless and brings benefit to oneself and others; it is called an excellent abiding.
Ý nghĩa của câu đó là: Trạng thái trú trong tâm từ này, đã được giải thích từ “mong cho chúng sinh được an vui, không sợ hãi” cho đến “hãy an trú niệm ấy”, trạng thái này được gọi là Phạm trú (brahmavihāra), là trạng thái trú tối thượng, trong đạo này (idha) trong Pháp và Luật của bậc Thánh (ariya), vì không có lỗi lầm và vì mang lại lợi ích cho cả bản thân và người khác trong bốn trạng thái trú của chư thiên (dibba), Phạm thiên (brahma), bậc Thánh (ariya) và oai nghi (iriyāpatha).
Yato satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ tiṭṭhaṃ caraṃ nisinno vā sayāno vā yāvatāssa vitamiddho, etaṃ satiṃ adhiṭṭheyyāti.
From that, constantly, continually, uninterruptedly, whether standing, walking, sitting, or lying down, as long as he is free from sloth and torpor, he should resolve upon this mindfulness.
Vì vậy, người ấy nên an trú niệm này liên tục, không gián đoạn, dù đang đứng, đang đi, đang ngồi hay đang nằm, miễn là không còn hôn trầm thụy miên.
Tassattho – yvāyaṃ ‘‘brahmametaṃ vihāramidhamāhū’’ti saṃvaṇṇito mettājhānavihāro, tato vuṭṭhāya ye tattha vitakkavicārādayo dhammā, te, tesañca vatthādianusārena rūpadhamme pariggahetvā iminā nāmarūpaparicchedena ‘‘suddhasaṅkhārapuñjoyaṃ, na idha sattūpalabbhatī’’ti (saṃ. ni. 1.171) evaṃ diṭṭhiñca anupaggamma anupubbena lokuttarasīlena sīlavā hutvā lokuttarasīlasampayutteneva sotāpattimaggasammādiṭṭhisaṅkhātena dassanena sampanno.
The meaning of that* is: having arisen from the mettā-jhāna abiding, which is described as “This is called the divine abiding,” and having taken up the rūpa-dhammas according to the elements of the vitakka and vicāra, and so on, there, and by this analysis of mind and matter, not adhering to any view such as “This is merely a heap of formations, no being is found here,” and having become virtuous through the gradual supramundane morality, he is endowed with vision, which is the right view of the stream-entry path, associated with supramundane morality.
Ý nghĩa của câu đó là: Trạng thái trú trong thiền tâm từ đã được giải thích là “Đây được gọi là Phạm trú trong đạo này”, sau khi xuất khỏi thiền ấy, các pháp như tầm (vitakka), tứ (vicāra), v.v. trong thiền ấy, và các pháp sắc (rūpadhamma) tương ứng với đối tượng của chúng, sau khi phân biệt được danh sắc (nāmarūpa) này, người ấy sẽ không chấp thủ tà kiến (diṭṭhiñca anupaggamma) bằng cách nhận thức rằng “đây chỉ là một khối các hành (saṅkhāra) thuần túy, không có chúng sinh nào được tìm thấy ở đây” (Saṃ. Ni. 1.171), và dần dần trở thành người có giới hạnh (sīlavā) với giới siêu thế (lokuttarasīla), và đầy đủ tri kiến (dassanena sampanno) qua chánh kiến của đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimaggasammādiṭṭhi) tương ưng với giới siêu thế.
Tato paraṃ yopāyaṃ vatthukāmesu gedho kilesakāmo appahīno hoti, tampi sakadāgāmianāgāmimaggehi tanubhāvena anavasesappahānena ca kāmesu gedhaṃ vineyya vinayitvā vūpasametvā na hi jātu gabbhaseyya puna reti ekaṃseneva puna gabbhaseyyaṃ na eti, suddhāvāsesu nibbattitvā tattheva arahattaṃ pāpuṇitvā parinibbātīti.
After that, having removed attachment to sense pleasures — the defilement of lust for material objects which had not yet been abandoned — by making it attenuated through the once-returner and non-returner paths, and by completely abandoning it, he will never again return to a womb-lying state; he will certainly not return to a womb-lying state, but will be reborn in the Suddhāvāsa realms, attain Arahantship there, and pass into parinibbāna.
Sau đó, người ấy hãy đoạn trừ sự tham đắm (gedhaṃ vineyya) đối với các dục vật (vatthukāma) và dục phiền não (kilesakāma) chưa được đoạn trừ, bằng cách làm cho chúng mỏng đi qua đạo Nhất Lai (sakadāgāmimagga) và đạo Bất Hoàn (anāgāmimagga), và đoạn trừ hoàn toàn chúng, thì người ấy chắc chắn sẽ không bao giờ trở lại thai xứ nữa (na hi jātu gabbhaseyya puna reti), mà sẽ tái sinh vào các cõi Tịnh Cư Thiên (suddhāvāsa), chứng đắc A-la-hán (arahattaṃ) tại đó và nhập Niết-bàn (parinibbāti).
Evaṃ bhagavā desanaṃ samāpetvā te bhikkhū āha – ‘‘gacchatha, bhikkhave, tasmiṃyeva vanasaṇḍe viharatha.
Having thus concluded the discourse, the Blessed One said to those bhikkhus, “Go, bhikkhus, and dwell in that very forest grove.
Sau khi kết thúc bài pháp như vậy, Đức Thế Tôn nói với các tỳ khưu ấy: “Này các tỳ khưu, các con hãy đi và trú lại trong khu rừng ấy.
Imañca suttaṃ māsassa aṭṭhasu dhammassavanadivasesu gaṇḍiṃ ākoṭetvā ussāretha, dhammakathaṃ karotha, sākacchatha, anumodatha, idameva kammaṭṭhānaṃ āsevatha, bhāvetha, bahulīkarotha.
And on the eight Dhamma-listening days of the month, beat the drum, proclaim this Sutta, hold Dhamma discussions, rejoice, and practice, develop, and cultivate this meditation subject.
Và bài kinh này, vào tám ngày nghe pháp trong tháng, hãy đánh chuông (gaṇḍiṃ ākoṭetvā) và tụ tập, hãy thuyết pháp (dhammakathaṃ karotha), hãy đàm luận (sākacchatha), hãy tùy hỷ (anumodatha), hãy thực hành và phát triển đề mục thiền này, hãy làm cho nó trở nên thâm sâu.
Tepi vo amanussā taṃ bheravārammaṇaṃ na dassessanti, aññadatthu atthakāmā hitakāmā bhavissantī’’ti.
Those non-human beings will not show you terrifying sights; rather, they will be desirous of your welfare and benefit.”
Khi đó, các loài phi nhân ấy sẽ không hiển lộ những cảnh đáng sợ cho các con, mà ngược lại, chúng sẽ mong muốn lợi ích và hạnh phúc cho các con.”
Te ‘‘sādhū’’ti bhagavato paṭissuṇitvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā, padakkhiṇaṃ katvā, tattha gantvā, tathā akaṃsu.
Having assented with “Yes, Venerable Sir,” they rose from their seats, saluted the Blessed One, circumambulated him clockwise, went there, and acted accordingly.
Các tỳ khưu ấy đáp “Lành thay!” với Đức Thế Tôn, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Thế Tôn, đi nhiễu hữu, sau đó đi đến khu rừng ấy và thực hành y như lời dạy.
Devatāyo ca ‘‘bhadantā amhākaṃ atthakāmā hitakāmā’’ti pītisomanassajātā hutvā sayameva senāsanaṃ sammajjanti, uṇhodakaṃ paṭiyādenti, piṭṭhiparikammapādaparikammaṃ karonti, ārakkhaṃ saṃvidahanti.
The devatās, delighted and overjoyed, thinking, “The venerable ones desire our welfare and benefit,” themselves swept the sleeping places and lodging, prepared warm water, performed back massages and foot massages, and arranged protection.
Các vị thiên nhân cũng, với niềm hoan hỷ và hân hoan, nghĩ rằng “Các Tôn giả mong muốn lợi ích và hạnh phúc cho chúng ta”, tự mình quét dọn chỗ ở, chuẩn bị nước nóng, xoa bóp lưng và chân, và sắp xếp việc bảo vệ.
Te bhikkhū tatheva mettaṃ bhāvetvā tameva ca pādakaṃ katvā vipassanaṃ ārabhitvā sabbeva tasmiṃyeva antotemāse aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇitvā mahāpavāraṇāya visuddhipavāraṇaṃ pavāresunti.
Those bhikkhus, having likewise developed mettā and made it their foundation, began Vipassanā, and all of them attained the supreme fruit of Arahantship within that very three-month Rains Retreat, and observed the purification Pavāraṇā on the Mahāpavāraṇā day.
Các tỳ khưu ấy, sau khi phát triển tâm từ như vậy và lấy tâm từ làm nền tảng, bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā), tất cả đều chứng đắc quả A-la-hán (arahattaṃ), quả vị tối thượng, ngay trong ba tháng mùa mưa ấy, và đã thực hiện lễ Pavāraṇā thanh tịnh vào ngày Đại Pavāraṇā.
Ajja pannarasoti hemavatasuttaṃ.
“ Today is the fifteenth”—this is the Hemavata Sutta.
Hôm nay là ngày rằm (Ajja pannaraso) là kinh Hemavatasutta.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Pucchāvasikā uppatti.
Its origin is based on questions.
Sự khởi nguyên là do câu hỏi.
Hemavatena hi puṭṭho bhagavā ‘‘chasu loko samuppanno’’tiādīni abhāsi.
Indeed, being questioned by Hemavata, the Blessed One spoke of “the world arising in six,” and so on.
Thật vậy, Đức Thế Tôn, khi được Hemavata hỏi, đã thuyết giảng các điều như “Thế gian khởi lên từ sáu” và những điều khác.
Tattha ‘‘ajja pannaraso’’tiādi sātāgirena vuttaṃ, ‘‘iti sātāgiro’’tiādi saṅgītikārehi, ‘‘kaccimano’’tiādi hemavatena, ‘‘chasu loko’’tiādi bhagavatā, taṃ sabbampi samodhānetvā ‘‘hemavatasutta’’nti vuccati.
Therein, “Today is the fifteenth,” and so on, was spoken by Sātāgira; “Thus said Sātāgira,” and so on, by the reciters of the Saṅgīti; “Is this so?” and so on, by Hemavata; “The world in six,” and so on, by the Blessed One; all of these, when combined, are called the “Hemavata Sutta.”
Trong đó, câu kệ ‘‘Hôm nay là ngày rằm’’ v.v… do Sātāgira nói, ‘‘Như vậy Sātāgira’’ v.v… do các vị kết tập kinh điển nói, ‘‘Phải chăng tâm này’’ v.v… do Hemavata nói, ‘‘Trong sáu cõi’’ v.v… do Đức Thế Tôn nói. Tất cả những điều đó được tập hợp lại và gọi là ‘‘Hemavatasutta’’.
‘‘Sātāgirisutta’’nti ekaccehi.
By some, it is called the “Sātāgiri Sutta.”
Một số vị gọi là ‘‘Sātāgirisutta’’.
Tattha yāyaṃ ‘‘ajja pannaraso’’tiādi gāthā.
Therein, the verse that begins “Today is the fifteenth,” and so on—
Trong đó, câu kệ ‘‘Hôm nay là ngày rằm’’ v.v….
Tassā uppatti – imasmiṃyeva bhaddakappe vīsativassasahassāyukesu purisesu uppajjitvā soḷasavassasahassāyukāni ṭhatvā parinibbutassa bhagavato kassapasammāsambuddhassa mahatiyā pūjāya sarīrakiccaṃ akaṃsu.
Its origin is to be understood thus: In this very auspicious aeon, when human beings had a lifespan of twenty thousand years, the Blessed Kassapa Sammāsambuddha, who appeared and lived for sixteen thousand years before passing into parinibbāna, received great veneration, and his bodily relics were enshrined.
Sự phát sinh của câu kệ đó là: Trong kiếp hiền này, khi con người có tuổi thọ hai mươi ngàn năm, Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa đã xuất hiện, trụ thế mười sáu ngàn năm rồi nhập Niết Bàn. Người ta đã cử hành lễ trà tỳ kim thân Ngài với sự cúng dường trọng thể.
Tassa dhātuyo avikiritvā suvaṇṇakkhandho viya ekagghanā hutvā aṭṭhaṃsu.
His relics remained undivided, solid like a mass of gold.
Các Xá-lợi của Ngài không bị phân tán, mà kết thành một khối vững chắc như một khối vàng.
Dīghāyukabuddhānañhi esā dhammatā.
Indeed, this is the nature of Buddhas with long lifespans.
Thật vậy, đây là bản chất của các vị Phật có tuổi thọ dài.
Appāyukabuddhā pana yasmā bahutarena janena adiṭṭhā eva parinibbāyanti, tasmā dhātupūjampi katvā ‘‘tattha tattha janā puññaṃ pasavissantī’’ti anukampāya ‘‘dhātuyo vikirantū’’ti adhiṭṭhahanti.
However, Buddhas with short lifespans, since they pass into parinibbāna without being seen by many people, compassionately resolve that “the relics should scatter,” so that people everywhere may accumulate merit through relic veneration.
Tuy nhiên, các vị Phật có tuổi thọ ngắn, vì nhập Niết Bàn mà không được nhiều người thấy, nên với lòng bi mẫn, các Ngài quán nguyện rằng ‘‘Để chúng sinh ở khắp nơi tạo công đức’’, và ‘‘Hãy để các Xá-lợi phân tán’’.
Tena tesaṃ suvaṇṇacuṇṇāni viya dhātuyo vikiranti, seyyathāpi amhākaṃ bhagavato.
Therefore, their relics scatter like gold dust, just as with our Blessed One.
Vì thế, Xá-lợi của các Ngài phân tán như bột vàng, giống như của Đức Thế Tôn của chúng ta.
Evaṃ patiṭṭhite cetiye dve kulaputtā sahāyakā nikkhamitvā sammukhasāvakānaṃ therānaṃ santike pabbajiṃsu.
When the cetiya was thus established, two young men, who were friends, left home and ordained under the senior disciples who were directly enlightened by the Buddha.
Khi bảo tháp được xây dựng như vậy, hai thiện nam tử là bạn bè đã xuất gia và thọ giới tại chỗ các vị Trưởng lão là đệ tử trực tiếp của Đức Phật.
Dīghāyukabuddhānañhi sammukhasāvakāyeva pabbājenti, upasampādenti, nissayaṃ denti, itare na labhanti.
Indeed, only the direct disciples of Buddhas with long lifespans perform ordinations, give higher ordinations, and grant reliance; others do not receive them.
Thật vậy, chỉ những đệ tử trực tiếp của các vị Phật có tuổi thọ dài mới cho xuất gia, thọ giới và ban y chỉ; những vị khác thì không được.
Tato te kulaputtā ‘‘sāsane, bhante, kati dhurānī’’ti pucchiṃsu.
Then those young men asked, “Venerable sirs, how many duties are there in the Dispensation?”
Sau đó, hai thiện nam tử đó hỏi: ‘‘Bạch Ngài, trong Giáo pháp có mấy trọng trách (dhura) ạ?’’
Therā ‘‘dve dhurānī’’ti kathesuṃ – ‘‘vāsadhuraṃ, pariyattidhurañcā’’ti.
The elders said, “There are two duties: the duty of dwelling and the duty of learning.”
Các vị Trưởng lão trả lời: ‘‘Có hai trọng trách: vāsadhura (trọng trách cư trú) và pariyattidhura (trọng trách học hỏi Giáo pháp).’’
Tattha pabbajitena kulaputtena ācariyupajjhāyānaṃ santike pañca vassāni vasitvā, vattapaṭivattaṃ pūretvā, pātimokkhaṃ dve tīṇi bhāṇavārasuttantāni ca paguṇaṃ katvā, kammaṭṭhānaṃ uggahetvā, kule vā gaṇe vā nirālayena araññaṃ pavisitvā, arahattasacchikiriyāya ghaṭitabbaṃ vāyamitabbaṃ, etaṃ vāsadhuraṃ.
Therein, a young man who has ordained, having dwelt for five years with his teachers and preceptors, having fulfilled his duties, having mastered the Pātimokkha and two or three bhāṇavāras of Suttas, having learned a meditation subject, should, without attachment to family or group, enter a forest and strive and exert himself for the realization of Arahantship. This is the duty of dwelling.
Trong đó, một thiện nam tử đã xuất gia, sau khi sống năm năm với thầy tế độ và thầy y chỉ, hoàn thành các phận sự lớn nhỏ, học thuộc lòng hai bộ Pātimokkha và ba phần suttanta, học hỏi đề mục thiền định, rồi không dính mắc vào gia đình hay nhóm bạn, đi vào rừng, nỗ lực và cố gắng để chứng đắc A-la-hán quả. Đây là vāsadhura.
Attano thāmena pana ekaṃ vā nikāyaṃ pariyāpuṇitvā dve vā pañca vā nikāye pariyattito ca atthato ca suvisadaṃ sāsanaṃ anuyuñjitabbaṃ, etaṃ pariyattidhuranti.
However, by one’s own strength, one should learn one or two or five Nikāyas, and diligently apply oneself to the Dispensation, thoroughly understanding both its textual meaning and its profound meaning. This is the duty of learning.”
Còn với sức lực của mình, học thuộc lòng một hoặc hai, hoặc năm bộ Nikāya, chuyên tâm vào Giáo pháp một cách rõ ràng cả về văn tự và ý nghĩa. Đây là pariyattidhura.
Atha te kulaputtā ‘‘dvinnaṃ dhurānaṃ vāsadhurameva seṭṭha’’nti vatvā ‘‘mayaṃ panamhā daharā, vuḍḍhakāle vāsadhuraṃ paripūressāma, pariyattidhuraṃ tāva pūremā’’ti pariyattiṃ ārabhiṃsu.
Then those young men, saying, “Among the two duties, the duty of dwelling is superior,” said, “But we are still young; we will fulfill the duty of dwelling in our old age. For now, let us fulfill the duty of learning,” and they began to study.
Sau đó, hai thiện nam tử đó nói: ‘‘Trong hai trọng trách, vāsadhura là tối thượng’’, và ‘‘Chúng con còn trẻ, sẽ hoàn thành vāsadhura khi già, bây giờ hãy hoàn thành pariyattidhura trước’’, rồi họ bắt đầu học hỏi Giáo pháp.
Te pakatiyāva paññavanto nacirasseva sakale buddhavacane pakataññano vinaye ca ativiya vinicchayakusalā ahesuṃ.
They were naturally intelligent and, before long, became skilled in discerning the entire Buddha-word and exceedingly adept in Vinaya judgments.
Vốn dĩ họ là những người có trí tuệ, nên chẳng bao lâu sau đã thông hiểu toàn bộ lời dạy của Đức Phật và rất thành thạo trong việc phân định giới luật.
Tesaṃ pariyattiṃ nissāya parivāro uppajji, parivāraṃ nissāya lābho, ekamekassa pañcasatapañcasatā bhikkhū parivārā ahesuṃ.
Relying on their learning, a retinue arose for them; relying on the retinue, gains arose. Each of them had a retinue of five hundred bhikkhus.
Nhờ sự học hỏi Giáo pháp của họ, đồ chúng phát sinh, nhờ đồ chúng mà lợi lộc phát sinh; mỗi vị có năm trăm, năm trăm Tỳ-khưu làm đồ chúng.
Te satthusāsanaṃ dīpentā vihariṃsu, puna buddhakālo viya ahosi.
They dwelt illuminating the Teacher’s Dispensation; it was as if the time of the Buddha had returned.
Các vị đó sống hoằng dương Giáo pháp của Đức Bổn Sư, và thời đó lại giống như thời Đức Phật còn tại thế.
Tadā dve bhikkhū gāmakāvāse viharanti dhammavādī ca adhammavādī ca.
At that time, two bhikkhus were dwelling in a village monastery: one who spoke Dhamma and one who spoke against Dhamma.
Khi đó, có hai Tỳ-khưu đang trú tại một trú xứ làng quê: một vị là Dhammavādī (người nói pháp) và một vị là Adhammavādī (người nói phi pháp).
Adhammavādī caṇḍo hoti pharuso, mukharo, tassa ajjhācāro itarassa pākaṭo hoti.
The one who spoke against Dhamma was fierce, harsh, and loud-mouthed; his misconduct was apparent to the other.
Vị Adhammavādī thì hung dữ, thô lỗ, nói năng cộc cằn, và hành vi sai trái của ông ta thì hiển nhiên đối với vị kia.
Tato naṃ ‘‘idaṃ te, āvuso, kammaṃ sāsanassa appatirūpa’’nti codesi.
Then he admonished him, saying, “Friend, this action of yours is unseemly for the Dispensation.”
Vì thế, vị kia đã khiển trách ông ta: ‘‘Này Hiền giả, hành vi này của Hiền giả không phù hợp với Giáo pháp.’’
So ‘‘kiṃ te diṭṭhaṃ, kiṃ suta’’nti vikkhipati.
He evaded, saying, “What have you seen? What have you heard?”
Ông ta liền gạt đi: ‘‘Ông thấy gì, ông nghe gì?’’
Itaro ‘‘vinayadharā jānissantī’’ti āha.
The other said, “The Vinaya-holders will know.”
Vị kia nói: ‘‘Các vị trì luật sẽ biết.’’
Tato adhammavādī ‘‘sace imaṃ vatthuṃ vinayadharā vinicchinissanti, addhā me sāsane patiṭṭhā na bhavissatī’’ti ñatvā attano pakkhaṃ kātukāmo tāvadeva parikkhāre ādāya te dve there upasaṅkamitvā samaṇaparikkhāre datvā tesaṃ nissayena viharitumāraddho.
Then the unrighteous speaker, knowing, “If the Vinaya-holders decide this matter, surely I will have no standing in the Dispensation,” immediately took his requisites, approached those two elders, gave them the monastic requisites, and began to live under their patronage.
Sau đó, vị Adhammavādī biết rằng: ‘‘Nếu các vị trì luật phân xử việc này, chắc chắn ta sẽ không còn chỗ đứng trong Giáo pháp’’, nên muốn tạo phe cánh cho mình, liền mang theo các vật dụng của Sa-môn, đến gặp hai vị Trưởng lão đó, dâng cúng các vật dụng của Sa-môn và bắt đầu sống nương tựa vào các Ngài.
Sabbañca nesaṃ upaṭṭhānaṃ karonto sakkaccaṃ vattapaṭivattaṃ pūretukāmo viya akāsi.
He performed all their services, diligently acting as if he wished to fulfill all duties and observances.
Ông ta làm tất cả các phận sự của các Ngài một cách kính cẩn, như thể muốn hoàn thành các phận sự lớn nhỏ.
Tato ekadivasaṃ upaṭṭhānaṃ gantvā vanditvā tehi vissajjiyamānopi aṭṭhāsiyeva.
Then one day, after going to serve and bowing, even though they dismissed him, he remained standing.
Rồi một ngày nọ, sau khi đến hầu hạ và đảnh lễ, dù được các vị Trưởng lão cho phép ra về, ông ta vẫn đứng yên đó.
Therā ‘‘kiñci vattabbamatthī’’ti taṃ pucchiṃsu.
The elders asked him, “Is there anything to be said?”
Các vị Trưởng lão hỏi ông ta: ‘‘Có điều gì muốn nói không?’’
So ‘‘āma, bhante, ekena me bhikkhunā saha ajjhācāraṃ paṭicca vivādo atthi.
He replied, “Yes, Venerable Sirs, I have a dispute with a certain bhikkhu concerning a transgression.
Ông ta nói: ‘‘Bạch Ngài, con có một tranh chấp với một Tỳ-khưu khác liên quan đến một hành vi sai trái.
So yadi taṃ vatthuṃ idhāgantvā āroceti, yathāvinicchayaṃ na vinicchinitabba’’nti.
If he comes here and reports that matter, it should not be decided according to the Vinaya.”
Nếu vị ấy đến đây trình bày sự việc, xin các Ngài đừng phân xử theo đúng luật.’’
Therā ‘‘osaṭaṃ vatthuṃ yathāvinicchayaṃ na vinicchinituṃ na vaṭṭatī’’ti āhaṃsu.
The elders said, “It is not proper not to decide a matter that has been brought forth according to the Vinaya.”
Các vị Trưởng lão nói: ‘‘Không được không phân xử một sự việc đã được trình bày theo đúng luật.’’
So ‘‘evaṃ kariyamāne, bhante, mama sāsane patiṭṭhā natthi, mayhetaṃ pāpaṃ hotu, mā tumhe vinicchinathā’’ti.
He said, “Venerable Sirs, if this is done, I will have no standing in the Dispensation. Let this fault be mine; may you not decide it.”
Ông ta nói: ‘‘Bạch Ngài, nếu làm như vậy, con sẽ không còn chỗ đứng trong Giáo pháp. Xin để lỗi đó thuộc về con, xin các Ngài đừng phân xử.’’
Te tena nippīḷiyamānā sampaṭicchiṃsu.
Being pressed by him, they consented.
Bị ông ta thúc ép, các Ngài đã chấp thuận.
So tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā puna taṃ āvāsaṃ gantvā ‘‘sabbaṃ vinayadharānaṃ santike niṭṭhita’’nti taṃ dhammavādiṃ suṭṭhutaraṃ avamaññanto pharusena samudācarati.
Having received their promise, he went back to that monastery and, saying, “Everything has been settled with the Vinaya-holders,” he treated that righteous speaker with even greater contempt, speaking harshly.
Sau khi nhận được lời hứa của các Ngài, ông ta trở về trú xứ đó và nói: ‘‘Mọi việc đã được giải quyết xong với các vị trì luật’’, rồi ông ta càng khinh miệt vị Dhammavādī đó hơn và đối xử thô lỗ với vị ấy.
Dhammavādī ‘‘nissaṅko ayaṃ jāto’’ti tāvadeva nikkhamitvā therānaṃ parivāraṃ bhikkhusahassaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘nanu, āvuso, osaṭaṃ vatthu yathādhammaṃ vinicchinitabbaṃ, anosarāpetvā eva vā aññamaññaṃ accayaṃ desāpetvā sāmaggī kātabbā.
The righteous speaker, thinking, “This one has become fearless,” immediately left and approached the thousand bhikkhus who were the elders’ retinue, and said, “Friends, should not a matter that has been brought forth be decided according to the Dhamma, or, without dismissing it, should not reconciliation be made by having them confess their offenses to each other?
Vị Dhammavādī nghĩ: ‘‘Vị này đã trở nên không còn nghi ngại gì nữa’’, liền lập tức rời đi, đến gặp một ngàn Tỳ-khưu thuộc đồ chúng của các vị Trưởng lão và nói: ‘‘Này các Hiền giả, chẳng phải một sự việc đã được trình bày phải được phân xử theo đúng Pháp, hoặc nếu không giải quyết được, thì phải làm hòa với nhau bằng cách sám hối lỗi lầm sao?
Ime pana therā neva vatthuṃ vinicchiniṃsu, na sāmaggiṃ akaṃsu.
But these elders neither decided the matter nor made reconciliation.
Nhưng các vị Trưởng lão này không phân xử sự việc, cũng không làm hòa.’’
Kiṃ nāmeta’’nti?
What is this called?”
‘‘Đây là cái gì vậy?’’
Tepi sutvā tuṇhī ahesuṃ – ‘‘nūna kiñci ācariyehi ñāta’’nti.
Hearing this, they too remained silent, thinking, “Surely the teachers know something.”
Các vị Tỳ-khưu đó nghe xong cũng im lặng – ‘‘Chắc chắn các vị Thầy đã biết điều gì đó.’’
Tato adhammavādī okāsaṃ labhitvā ‘‘tvaṃ pubbe ‘vinayadharā jānissantī’ti bhaṇasi.
Then the unrighteous speaker, having found an opportunity, came back and said to the righteous speaker, “You previously said, ‘The Vinaya-holders will know.’
Sau đó, vị Adhammavādī có cơ hội, quay lại và nói: ‘‘Trước đây ông nói ‘các vị trì luật sẽ biết’.
Idāni tesaṃ vinayadharānaṃ ārocehi taṃ vatthu’’nti dhammavādiṃ pīḷetvā ‘‘ajjatagge parājito tvaṃ, mā taṃ āvāsaṃ āgacchī’’ti vatvā pakkāmi.
Now, report that matter to these Vinaya-holders!” Thus, having oppressed the righteous speaker, he said, “From today onwards, you are defeated; do not come to this monastery!” and departed.
Bây giờ ông hãy trình bày sự việc đó cho các vị trì luật này nghe’’, rồi ông ta áp bức vị Dhammavādī và nói: ‘‘Từ hôm nay, ông đã thua cuộc, đừng đến trú xứ này nữa’’, rồi bỏ đi.
Tato dhammavādī there upasaṅkamitvā ‘‘tumhe sāsanaṃ anapekkhitvā ‘amhe upaṭṭhesi paritosesī’ti puggalameva apekkhittha, sāsanaṃ arakkhitvā puggalaṃ rakkhittha, ajjatagge dāni tumhākaṃ vinicchayaṃ vinicchinituṃ na vaṭṭati, ajja parinibbuto kassapo bhagavā’’ti mahāsaddena kanditvā ‘‘naṭṭhaṃ satthu sāsana’’nti paridevamāno pakkāmi.
Then the Dhamma-speaker approached the elders and said, ‘‘You disregarded the Dispensation and regarded only the individual, thinking ‘he served us, he pleased us.’ You protected the individual without protecting the Dispensation. From this day forward, it is not proper for you to make any decisions. Today, the Blessed One Kassapa has attained Parinibbāna!’’ Having cried out with a loud voice, he departed, lamenting, ‘‘The Teacher’s Dispensation is lost!’’
Sau đó, vị Dhammavādī đến gặp các vị Trưởng lão và nói: ‘‘Các Ngài đã không quan tâm đến Giáo pháp mà chỉ quan tâm đến cá nhân vì ‘ông ta đã hầu hạ chúng ta, làm chúng ta hài lòng’, các Ngài đã không bảo vệ Giáo pháp mà bảo vệ cá nhân. Từ hôm nay, các Ngài không được phân xử nữa, hôm nay Đức Thế Tôn Kassapa đã nhập Niết Bàn!’’ Vị ấy kêu lớn tiếng và than khóc: ‘‘Giáo pháp của Đức Bổn Sư đã bị hủy hoại!’’, rồi bỏ đi.
Atha kho te bhikkhū saṃviggamānasā ‘‘mayaṃ puggalamanurakkhantā sāsanaratanaṃ sobbhe pakkhipimhā’’ti kukkuccaṃ uppādesuṃ.
Then those bhikkhus, with agitated minds, generated remorse, thinking: ‘‘By protecting an individual, we have cast the jewel of the Dispensation into a pit.’’
Sau đó, các Tỳ-khưu đó, với tâm hối hận, đã khởi lên sự hối tiếc rằng: ‘‘Chúng ta đã bảo vệ cá nhân mà ném viên ngọc Giáo pháp xuống vực thẳm.’’
Te teneva kukkuccena upahatāsayattā kālaṃ katvā sagge nibbattitumasakkontā ekācariyo himavati hemavate pabbate nibbatti hemavato yakkhoti nāmena.
Due to being corrupted by that very remorse, they were unable to be reborn in the heavens after passing away. One teacher was reborn on Mount Hemavata in the Himalayas, by the name of Hemavata Yakka.
Vì bị sự hối tiếc đó làm tổn hại tâm trí, họ không thể tái sinh vào cõi trời sau khi chết. Một vị thầy tái sinh trên núi Hemavata ở Himavanta, với tên gọi là Hemavata Yakṣa (Dạ-xoa Hemavata).
Dutiyācariyo majjhimadese sātapabbate sātāgiroti nāmena.
The second teacher was reborn in the Middle Country on Mount Sāta, by the name of Sātāgira.
Vị thầy thứ hai tái sinh trên núi Sāta ở vùng Trung Ấn, với tên gọi là Sātāgira.
Tepi nesaṃ parivārā bhikkhū tesaṃyeva anuvattitvā sagge nibbattitumasakkontā tesaṃ parivārā yakkhāva hutvā nibbattiṃsu.
Their attendant bhikkhus, following them, were also unable to be reborn in the heavens and were reborn as their attendant yakkhas.
Các Tỳ-khưu đồ chúng của họ cũng noi theo họ, không thể tái sinh vào cõi trời mà tái sinh thành các Dạ-xoa đồ chúng của hai vị đó.
Tesaṃ pana paccayadāyakā gahaṭṭhā devaloke nibbatiṃsu.
However, their lay supporters (paccayadāyakā) were reborn in the deva realm.
Còn các gia chủ đã cúng dường vật thực cho họ thì tái sinh vào cõi trời.
Hemavatasātāgirā aṭṭhavīsatiyakkhasenāpatīnamabbhantarā mahānubhāvā yakkharājāno ahesuṃ.
Hemavata and Sātāgira were powerful yakka kings among the twenty-eight yakka generals.
Hemavata và Sātāgira là những Dạ-xoa vương có đại thần lực, thuộc nhóm hai mươi tám vị tổng tư lệnh Dạ-xoa.
Yakkhasenāpatīnañca ayaṃ dhammatā – māse māse aṭṭha divasāni dhammavinicchayatthaṃ himavati manosilātale nāgavatimaṇḍape devatānaṃ sannipāto hoti, tattha sannipatitabbanti.
This is the custom of the yakka generals: eight days each month, there is an assembly of devas at the Nāgavati maṇḍapa on the Manosilātala in the Himalayas for the purpose of deciding matters of Dhamma, and they must assemble there.
Đây là thông lệ của các tướng dạ xoa – mỗi tháng, tám ngày, để phán quyết Pháp, có một cuộc hội họp của các vị thiên nhân tại đỉnh núi Himavanta, trên phiến đá Manosilā, trong điện Nāgavatī, và họ phải tập hợp ở đó.
Atha sātāgirahemavatā tasmiṃ samāgame aññamaññaṃ disvā sañjāniṃsu – ‘‘tvaṃ, samma, kuhiṃ uppanno, tvaṃ kuhi’’nti attano attano uppattiṭṭhānañca pucchitvā vippaṭisārino ahesuṃ.
Then, Sātāgira and Hemavata, seeing each other at that assembly, recognized each other and asked, ‘‘Friend, where were you reborn? And you, where?’’ After inquiring about each other’s places of rebirth, they became regretful.
Rồi Sātāgira và Hemavata, khi thấy nhau tại cuộc hội họp đó, đã nhận ra nhau – “Này bạn, bạn sinh ra ở đâu? Bạn sinh ra ở đâu?” – và sau khi hỏi về nơi sinh của mỗi người, họ đã hối tiếc.
‘‘Naṭṭhā mayaṃ, samma, pubbe vīsati vassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ pāpasahāyaṃ nissāya yakkhayoniyaṃ uppannā, amhākaṃ pana paccayadāyakā kāmāvacaradevesu nibbattā’’ti.
‘‘Friend, we are ruined! Formerly, for twenty thousand years, we practiced the ascetic life, but relying on a bad companion, we were reborn in the yakka realm. Our lay supporters, however, were reborn among the devas of the sensuous sphere.’’
“Này bạn, chúng ta đã hư mất! Xưa kia, chúng ta đã thực hành pháp Sa-môn trong hai mươi ngàn năm, nhưng vì nương tựa vào một người bạn ác mà chúng ta đã sinh vào cõi dạ xoa. Còn những người đã cúng dường vật dụng cho chúng ta thì lại sinh vào cõi chư thiên dục giới.”
Atha sātāgiro āha – ‘‘mārisa, himavā nāma acchariyabbhutasammato, kiñci acchariyaṃ disvā vā sutvā vā mamāpi āroceyyāsī’’ti.
Then Sātāgira said, ‘‘My friend, the Himalayas are renowned for their wonders. If you see or hear anything wondrous, please inform me.’’
Rồi Sātāgira nói: “Này bạn hiền, Himavanta được xem là nơi kỳ diệu và phi thường. Nếu bạn thấy hay nghe điều gì kỳ diệu, xin hãy báo cho tôi biết.”
Hemavatopi āha – ‘‘mārisa, majjhimadeso nāma acchariyabbhutasammato, kiñci acchariyaṃ disvā vā sutvā vā mamāpi āroceyyāsī’’ti.
Hemavata also said, ‘‘My friend, the Middle Country is renowned for its wonders. If you see or hear anything wondrous, please inform me.’’
Hemavata cũng nói: “Này bạn hiền, Trung Ấn Độ (Majjhimadesa) được xem là nơi kỳ diệu và phi thường. Nếu bạn thấy hay nghe điều gì kỳ diệu, xin hãy báo cho tôi biết.”
Evaṃ tesu dvīsu sahāyesu aññamaññaṃ katikaṃ katvā, tameva uppattiṃ avivajjetvā vasamānesu ekaṃ buddhantaraṃ vītivattaṃ, mahāpathavī ekayojanatigāvutamattaṃ ussadā.
Thus, these two friends made a mutual agreement, and while they continued to live without avoiding that rebirth, one Buddha-interval passed, and the great earth rose by a measure of one yojana and three gāvutas.
Khi hai người bạn ấy đã lập lời ước với nhau như vậy, và đang sống mà không từ bỏ kiếp tái sinh ấy, một thời kỳ giữa hai vị Phật đã trôi qua, và đại địa đã nhô cao thêm một dặm và ba gāvuta.
Athamhākaṃ bodhisatto dīpaṅkarapādamūle katapaṇidhāno yāva vessantarajātakaṃ, tāva pāramiyo pūretvā, tusitabhavane uppajjitvā, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā, dhammapadanidāne vuttanayena devatāhi āyācito pañca mahāvilokanāni viloketvā, devatānaṃ ārocetvā, dvattiṃsāya pubbanimittesu vattamānesu idha paṭisandhiṃ aggahesi dasasahassilokadhātuṃ kampetvā.
Then our Bodhisatta, having made his aspiration at the feet of Dīpaṅkara Buddha, and having fulfilled the Pāramīs up to the Vessantara Jātaka, was reborn in the Tusita heaven. Having remained there for his full lifespan, he was implored by the devas, as described in the Dhammapada Nidāna. He made the five great observations, announced it to the devas, and while the thirty-two preliminary signs appeared, he took rebirth here, shaking the ten-thousand-fold world system.
Rồi Bồ Tát của chúng ta, sau khi lập lời nguyện dưới chân Đức Phật Dīpaṅkara và hoàn thành các Ba-la-mật cho đến khi tái sinh thành Vessantara, đã tái sinh vào cõi Tusita, ở đó cho đến hết tuổi thọ, rồi theo cách đã kể trong phần Duyên khởi của Pháp cú, được chư thiên thỉnh cầu, Ngài đã thực hiện năm đại quán sát, báo cho chư thiên biết, và khi ba mươi hai điềm báo trước xuất hiện, Ngài đã thọ sinh ở đây, làm chấn động mười ngàn thế giới.
Tāni disvāpi ime rājayakkhā ‘‘iminā kāraṇena nibbattānī’’ti na jāniṃsu.
Even seeing these signs, these yakka kings did not know that they had occurred for this reason.
Dù thấy những điềm đó, các vị dạ xoa vương này vẫn không biết rằng “chúng xuất hiện vì lý do này”.
‘‘Khiḍḍāpasutattā nevāddasaṃsū’’ti eke.
Some say, ‘‘They did not see them because they were absorbed in play.’’
Một số người nói: “Vì mải mê vui chơi nên họ không thấy.”
Esa nayo jātiyaṃ abhinikkhamane bodhiyañca.
The same applies to his birth, his great renunciation, and his enlightenment.
Tương tự như vậy đối với sự đản sinh, xuất gia và giác ngộ.
Dhammacakkappavattane pana pañcavaggiye āmantetvā bhagavati tiparivaṭṭaṃ dvādasākāraṃ varadhammacakkaṃ pavattente mahābhūmicālaṃ pubbanimittaṃ pāṭihāriyāni ca etesaṃ eko sātāgiroyeva paṭhamaṃ addasa.
However, at the turning of the Wheel of Dhamma, when the Blessed One, having addressed the group of five bhikkhus, set in motion the supreme Wheel of Dhamma with its three revolutions and twelve aspects, with a great earthquake as a preliminary sign and other miracles, Sātāgira alone among them was the first to see it.
Tuy nhiên, khi Đức Thế Tôn chuyển Pháp luân cao quý với mười hai phương diện trong ba chuyển, sau khi gọi năm vị tỳ khưu, với sự chấn động lớn của trái đất và các điềm báo trước kỳ diệu, trong số các vị dạ xoa, chỉ có Sātāgira là người đầu tiên thấy.
Nibbattikāraṇañca tesaṃ ñatvā sapariso bhagavantaṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ assosi, na ca kiñci visesaṃ adhigacchi.
And knowing the reason for their rebirth, Sātāgira, with his retinue, approached the Blessed One and listened to the Dhamma discourse, but did not attain any special distinction.
Sau khi biết được lý do tái sinh của họ, ông cùng đoàn tùy tùng đến gần Đức Thế Tôn và nghe bài Pháp, nhưng không đạt được bất kỳ sự đặc biệt nào.
So hi dhammaṃ suṇanto hemavataṃ anussaritvā ‘‘āgato nu kho me sahāyako, no’’ti parisaṃ oloketvā taṃ apassanto ‘‘vañcito me sahāyo, yo evaṃ vicitrapaṭibhānaṃ bhagavato dhammadesanaṃ na suṇātī’’ti vikkhittacitto ahosi.
Because while listening to the Dhamma, he remembered Hemavata and looked at the assembly, wondering, ‘‘Has my friend arrived or not?’’ Not seeing him, he thought, ‘‘My friend is deprived, for he does not hear the Blessed One’s Dhamma discourse, which is so wondrous in its brilliance,’’ and thus his mind became distracted.
Vì khi nghe Pháp, ông nhớ đến Hemavata và tự hỏi: “Bạn của mình đã đến chưa?” Ông nhìn khắp hội chúng, không thấy bạn, liền nghĩ: “Bạn mình đã bị lừa dối, vì không được nghe bài Pháp vi diệu của Đức Thế Tôn như vậy,” và tâm ông trở nên xao nhãng.
Bhagavā ca atthaṅgatepi ca sūriye desanaṃ na niṭṭhāpesi.
And the Blessed One did not conclude the discourse even after the sun had set.
Đức Thế Tôn không kết thúc bài Pháp cho đến khi mặt trời lặn.
Atha sātāgiro ‘‘sahāyaṃ gahetvā tena sahāgamma dhammadesanaṃ sossāmī’’ti hatthiyānaassayānagaruḷayānādīni māpetvā pañcahi yakkhasatehi parivuto himavantābhimukho pāyāsi, tadā hemavatopi.
Then Sātāgiri, thinking, ‘‘I will take my friend, and having come with him, I will listen to the Dhamma discourse,’’ created elephant-vehicles, horse-vehicles, garuḷa-vehicles, and so on, and surrounded by five hundred yakkhas, he set out towards the Himavanta. At that time, Hemavata also.
Rồi Sātāgira nghĩ: “Mình sẽ dẫn bạn đến và cùng nghe Pháp,” nên đã tạo ra các loại xe như xe voi, xe ngựa, xe garuḷa, v.v., và cùng với năm trăm dạ xoa, ông hướng về Himavanta. Lúc đó, Hemavata cũng vậy.
Yasmā paṭisandhijāti-abhinikkhamana-bodhiparinibbānesveva dvattiṃsa pubbanimittāni hutvāva pativigacchanti, na ciraṭṭhitikāni honti, dhammacakkapavattane pana tāni savisesāni hutvā, cirataraṃ ṭhatvā nirujjhanti, tasmā himavati taṃ acchariyapātubhāvaṃ disvā ‘‘yato ahaṃ jāto, na kadāci ayaṃ pabbato evaṃ abhirāmo bhūtapubbo, handa dāni mama sahāyaṃ gahetvā āgamma tena saha imaṃ pupphasiriṃ anubhavissāmī’’ti tatheva majjhimadesābhimukho āgacchati.
Because the thirty-two preliminary signs appear only at conception, birth, renunciation, enlightenment, and parinibbāna, and do not last long; but at the turning of the Wheel of Dhamma, they appear with special distinction, last longer, and then cease. Therefore, seeing that wondrous manifestation in the Himavanta, and thinking, ‘‘Since I was born, this mountain has never before been so delightful with out-of-season blossoming trees. Come now, I will take my friend, and having come with him, I will enjoy this splendor of flowers,’’ he likewise came towards the Middle Country.
Vì ba mươi hai điềm báo trước chỉ xuất hiện và biến mất trong các sự kiện thọ sinh, đản sinh, xuất gia, giác ngộ và nhập Niết Bàn, chúng không tồn tại lâu dài; nhưng khi chuyển Pháp luân, chúng xuất hiện một cách đặc biệt, tồn tại lâu hơn rồi mới biến mất. Do đó, khi thấy sự xuất hiện kỳ diệu ấy ở Himavanta, Hemavata nghĩ: “Từ khi ta sinh ra, ngọn núi này chưa bao giờ đẹp đẽ như vậy. Nào, bây giờ ta sẽ đi đón bạn ta, rồi cùng nhau đến đây để tận hưởng vẻ đẹp hoa lá này,” và ông cũng hướng về Trung Ấn Độ.
Te ubhopi rājagahassa upari samāgantvā aññamaññassa āgamanakāraṇaṃ pucchiṃsu.
Both of them met above Rājagaha and asked each other the reason for their coming.
Cả hai vị đều gặp nhau trên không trung thành Rājagaha và hỏi nhau về lý do đến.
Hemavato āha – ‘‘yato ahaṃ, mārisa, jāto, nāyaṃ pabbato evaṃ akālakusumitehi rukkhehi abhirāmo bhūtapubbo, tasmā etaṃ pupphasiriṃ tayā saddhiṃ anubhavissāmīti āgatomhī’’ti.
Hemavata said, ‘‘Dear sir, since I was born, this mountain has never before been so delightful with out-of-season blossoming trees. Therefore, I have come to enjoy this splendor of flowers with you.’’
Hemavata nói: “Này bạn hiền, từ khi tôi sinh ra, ngọn núi này chưa bao giờ đẹp đẽ với những cây nở hoa trái mùa như vậy. Vì thế, tôi đến đây để cùng bạn tận hưởng vẻ đẹp hoa lá này.”
Sātāgiro āha – ‘‘jānāsi, pana, tvaṃ mārisa, yena kāraṇena imaṃ akālapupphapāṭihāriyaṃ jāta’’nti?
Sātāgiri said, ‘‘Do you know, dear sir, the reason why this miracle of out-of-season blossoming has occurred?’’
Sātāgira nói: “Này bạn hiền, bạn có biết lý do tại sao phép lạ hoa trái mùa này lại xuất hiện không?”
‘‘Na jānāmi, mārisā’’ti.
‘‘I do not know, dear sir,’’ he replied.
“Tôi không biết, này bạn hiền,” Hemavata đáp.
‘‘Imaṃ, mārisa, pāṭihāriyaṃ na kevala himavanteyeva, apica kho pana dasasahassilokadhātūsu nibbattaṃ, sammāsambuddho loke uppanno, ajja dhammacakkaṃ pavattesi, tena kāraṇenā’’ti.
‘‘Dear sir, this miracle has occurred not only in the Himavanta, but indeed in ten thousand world-systems. A Perfectly Self-Enlightened One has arisen in the world, and today he turned the Wheel of Dhamma. That is the reason.’’
“Này bạn hiền, phép lạ này không chỉ xuất hiện ở Himavanta mà còn ở mười ngàn thế giới. Một vị Chánh Đẳng Giác đã xuất hiện trên thế gian, và hôm nay Ngài đã chuyển Pháp luân. Đó là lý do.”
Evaṃ sātāgiro hemavatassa buddhuppādaṃ kathetvā, taṃ bhagavato santikaṃ ānetukāmo imaṃ gāthamāha.
Having thus explained the Buddha's arising to Hemavata, Sātāgiri, wishing to bring him to the Blessed One, spoke this verse.
Sau khi Sātāgira kể cho Hemavata về sự xuất hiện của Đức Phật, ông muốn dẫn bạn đến với Đức Thế Tôn nên đã nói bài kệ này.
Keci pana gotamake cetiye viharante bhagavati ayamevamāhāti bhaṇanti ‘‘ajja pannaraso’’ti.
However, some teachers say that the Blessed One spoke this verse while residing at the Gotamaka cetiya: ‘‘Today is the fifteenth day’’.
Tuy nhiên, một số người nói rằng Đức Thế Tôn đã nói bài kệ này khi Ngài đang trú ngụ tại Gotamaka Cetiya: “Hôm nay là ngày rằm.”
153. Tattha ajjāti ayaṃ rattindivo pakkhagaṇanato pannaraso, upavasitabbato uposatho.
Therein, ajja (today) means this day and night, counting by the fortnight, is the pannaraso (fifteenth day), and by being observed, it is the uposatho (Uposatha day).
Ở đây, ajjā (hôm nay) là ngày rằm (pannaraso) theo cách tính của nửa tháng, và là ngày uposatha (Bố-tát) vì là ngày phải giữ giới.
Tīsu vā uposathesu ajja pannaraso uposatho, na cātuddasī uposatho, na sāmaggīuposatho.
Or, among the three Uposatha days, today is the fifteenth Uposatha day, not the fourteenth Uposatha day, nor the concordant Uposatha day.
Hoặc trong ba ngày uposatha, hôm nay là ngày rằm uposatha, không phải ngày mười bốn uposatha, cũng không phải ngày sāmaggī uposatha.
Yasmā vā pātimokkhuddesaaṭṭhaṅgaupavāsapaññattidivasādīsu sambahulesu atthesu uposathasaddo vattati.
Also, the word Uposatha is used in many contexts, such as the recitation of the Pātimokkha, the eight-constituent observance, and the designated day.
Hoặc từ uposatha được dùng trong nhiều ngữ cảnh như tụng đọc Pātimokkha, tám giới upavāsa, ngày chế định, v.v.
‘‘Āyāmāvuso, kappina, uposathaṃ gamissāmā’’tiādīsu hi pātimokkhuddese uposathasaddo.
Indeed, in phrases like ‘‘Come, friend Kappina, we shall go to the Uposatha,’’ the word Uposatha refers to the recitation of the Pātimokkha.
Trong các câu như “Này hiền giả Kappina, chúng ta hãy đến ngày uposatha (tụng đọc Pātimokkha),” từ uposatha có nghĩa là tụng đọc Pātimokkha.
‘‘Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato kho visākhe uposatho upavuttho’’tiādīsu (a. ni. 8.43) pāṇātipātā veramaṇiādikesu aṭṭhaṅgesu.
In phrases like ‘‘Thus, Visākhā, the Uposatha with eight constituents has been observed,’’ it refers to the eight constituents such as abstention from killing living beings.
Trong các câu như “Này Visākhā, uposatha với tám chi phần như vậy đã được giữ,” (A.N. 8.43) nó có nghĩa là tám giới như tránh sát sinh, v.v.
‘‘Suddhassa ve sadā phaggu, suddhassuposatho sadā’’tiādīsu (ma. ni. 1.79) upavāse.
In phrases like ‘‘Indeed, for the pure, the Phaggu is always pure, for the pure, the Uposatha is always pure,’’ it refers to the observance.
Trong các câu như “Đối với người thanh tịnh, ngày Phaggu luôn thanh tịnh, uposatha của người thanh tịnh luôn thanh tịnh,” (M.N. 1.79) nó có nghĩa là sự giữ giới (upavāsa).
‘‘Uposatho nāma nāgarājā’’tiādīsu (dī. ni. 2.246; ma. ni. 3.258) paññattiyaṃ.
In phrases like ‘‘A nāga king named Uposatha,’’ it refers to a designation.
Trong các câu như “Vua Nāga tên là Uposatha,” (D.N. 2.246; M.N. 3.258) nó có nghĩa là sự chế định.
‘‘Tadahuposathe pannarase sīsaṃnhātassā’’tiādīsu (dī. ni. 3.85; ma. ni. 3.256) divase.
In phrases like ‘‘On that Uposatha day, the fifteenth, having bathed head and all,’’ it refers to the day.
Trong các câu như “Vào ngày uposatha rằm đó, sau khi gội đầu,” (D.N. 3.85; M.N. 3.256) nó có nghĩa là ngày.
Tasmā avasesatthaṃ paṭikkhipitvā āsāḷhīpuṇṇamadivasaṃyeva niyāmento āha – ‘‘ajja pannaraso uposatho’’ti.
Therefore, rejecting other meanings, Sātāgiri, specifying only the full moon day of Āsāḷha, said, ‘‘Today is the fifteenth Uposatha day.’’
Do đó, để xác định rõ ràng, loại bỏ các nghĩa khác, ông nói: “Hôm nay là ngày rằm uposatha,” chỉ định đó là ngày trăng tròn Āsāḷhī.
Pāṭipado dutiyoti evaṃ gaṇiyamāne ajja pannaraso divasoti attho.
This means that, counting from the first day, the second day, and so on, today is the fifteenth day.
Có nghĩa là, khi đếm từ ngày đầu tiên, ngày thứ hai, v.v., thì hôm nay là ngày thứ mười lăm.
Evaṃ rattiguṇavaṇṇanāpadesenāpi sahāyassa cittappasādaṃ janento buddhuppādaṃ kathetvā āha ‘‘anomanāmaṃ satthāraṃ, handa passāma gotama’’nti.
Thus, describing the qualities of the night, and generating mental clarity in his friend, he spoke of the Buddha’s arising and said, ‘‘Come, let us see the Teacher of excellent name, Gotama.’’
Như vậy, bằng cách mô tả phẩm chất của đêm, và để tạo sự hoan hỷ trong tâm bạn mình, Sātāgira đã kể về sự xuất hiện của Đức Phật và nói: “Nào, chúng ta hãy đến chiêm ngưỡng vị Đạo Sư Gotama, người có danh hiệu vô thượng.”
Tattha anomehi alāmakehi sabbākāraparipūrehi guṇehi nāmaṃ assāti anomanāmo.
Therein, anomanāmo means that his name is endowed with excellent (anoma), not inferior, qualities that are perfect in every respect.
Ở đây, anomanāmo có nghĩa là người có danh hiệu không thấp kém, đầy đủ mọi phương diện, với những phẩm chất cao quý.
Tathā hissa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162) nayena buddhoti anomehi guṇehi nāmaṃ, ‘‘bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā’’tiādinā (mahāni. 84) nayena ca anomehi guṇehi nāmaṃ.
Thus, indeed, His name is 'Buddha' due to His excellent qualities, in the manner of 'Buddha because the Truths are known by Him, Buddha because He makes beings know' and so on. And His name is 'Bhagavā' due to His excellent qualities, in the manner of 'Bhagavā because He has broken lust, Bhagavā because He has broken hatred' and so on.
Thật vậy, danh hiệu Phật của Ngài có những phẩm chất cao quý theo cách như “người đã giác ngộ các sự thật nên là Phật, người làm cho chúng sinh giác ngộ nên là Phật,” v.v. (Mahāni. 192; Cūḷani. Pārāyanatthutigāthāniddesa 97; Paṭi. Ma. 1.162), và danh hiệu Bhagavā của Ngài cũng có những phẩm chất cao quý theo cách như “người đã phá tan tham ái nên là Bhagavā, người đã phá tan sân hận nên là Bhagavā,” v.v. (Mahāni. 84).
Esa nayo ‘‘arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno’’tiādīsu.
This method applies to terms like "Arahant, Perfectly Self-Enlightened, endowed with knowledge and conduct," and so on.
Tương tự như vậy đối với các từ như “A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đầy đủ minh hạnh.”
Diṭṭhadhammikādīsu atthesu devamanusse anusāsati ‘‘imaṃ pajahatha, imaṃ samādāya vattathā’’ti satthā.
The Teacher instructs devas and humans regarding matters such as those pertaining to this present life, saying: "Abandon this, undertake and practice this."
Satthā (Đạo Sư) là người giáo hóa chư thiên và loài người về các lợi ích hiện tại và tương lai, nói rằng: “Hãy từ bỏ điều này, hãy thực hành điều này.”
Apica ‘‘satthā bhagavā satthavāho, yathā satthavāho satte kantāraṃ tāretī’’tiādinā (mahāni. 190) niddese vuttanayenāpi satthā.
Furthermore, the Teacher is also so called in the manner stated in the explanation, "The Teacher, the Bhagavā, is a caravan leader, just as a caravan leader helps beings cross the wilderness."
Hơn nữa, Ngài là Satthā theo cách đã nói trong giải thích (Mahāni. 190): “Đức Thế Tôn là Satthavāha (người dẫn đường), giống như một Satthavāha dẫn dắt chúng sinh vượt qua sa mạc.”
Taṃ anomanāmaṃ satthāraṃ.
That Teacher, whose name is excellent.
Vị Đạo Sư có danh hiệu vô thượng đó.
Handāti byavasānatthe nipāto.
Handā is a particle signifying determination.
Handā là một giới từ có nghĩa là quyết định.
Passāmāti tena attānaṃ saha saṅgahetvā paccuppannavacanaṃ.
Passāmā is a present tense verb spoken including oneself with him.
Passāmā là động từ ở thì hiện tại, bao gồm cả chính mình cùng với vị thần đó.
Gotamanti gotamagottaṃ.
Gotama means of the Gotama clan.
Gotama là dòng dõi Gotama.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Ý muốn nói gì?
‘‘Satthā, na satthā’’ti mā vimatiṃ akāsi, ekantabyavasito hutvāva ehi passāma gotamanti.
"Do not doubt whether he is the Teacher or not the Teacher; be absolutely resolute and come, let us see Gotama."
‘‘Bậc Đạo Sư, không phải bậc Đạo Sư’’—chớ có nghi ngờ như vậy, hãy đến và chúng ta sẽ thấy Gotama với một quyết định dứt khoát.
Tattha kaccīti pucchā.
Therein, kaccī is an interrogative particle.
Trong đó, kaccī là câu hỏi.
Manoti cittaṃ.
Mano means mind.
Mano là tâm.
Supaṇihitoti suṭṭhu ṭhapito, acalo asampavedhī.
Supaṇihito means well-established, unmoving, unshaken.
Supaṇihito là được an lập vững chắc, bất động, không lay chuyển.
Sabbesu bhūtesu sabbabhūtesu.
Sabbabhūtesu means among all beings.
Trong tất cả chúng sinh, sabbabhūtesu.
Tādinoti tādilakkhaṇappattasseva sato.
Tādino means being one who has attained the characteristic of tādi.
Tādino là của bậc Tādī, người đã đạt được đặc tính Tādī.
Pucchā eva vā ayaṃ ‘‘so te satthā sabbabhūtesu tādī, udāhu no’’ti.
Or this is a question: "Is that Teacher of yours a tādi among all beings, or not?"
Hoặc đây là một câu hỏi: ‘‘Bậc Đạo Sư đó của bạn có phải là Tādī trong tất cả chúng sinh, hay không?’’
Iṭṭhe aniṭṭhe cāti evarūpe ārammaṇe.
Iṭṭhe aniṭṭhe cā means regarding such desirable and undesirable objects.
Iṭṭhe aniṭṭhe cā là trong các đối tượng như vậy.
Saṅkappāti vitakkā.
Saṅkappā means thoughts.
Saṅkappā là các tư duy.
Vasīkatāti vasaṃ gamitā.
Vasīkatā means brought under control.
Vasīkatā là đã được chế ngự.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Ý muốn nói gì?
Yaṃ tvaṃ satthāraṃ vadasi, tassa te satthuno kacci tādilakkhaṇappattassa sato sabbabhūtesu mano supaṇihito, udāhu yāva calanapaccayaṃ na labhati, tāva supaṇihito viya khāyati.
Is the mind of that Teacher whom you speak of, who has attained the characteristic of tādi, well-established among all beings, or does it only appear well-established until it encounters a condition for agitation?
Bậc Đạo Sư mà bạn nói, tâm của bậc Đạo Sư đó, người đã đạt được đặc tính Tādī, có được an lập vững chắc trong tất cả chúng sinh không, hay chỉ có vẻ an lập vững chắc cho đến khi không gặp điều kiện lay động?
So vā te satthā kacci sabbabhūtesu samacittena tādī, udāhu no, ye ca kho iṭṭhāniṭṭhesu ārammaṇesu rāgadosavasena saṅkappā uppajjeyyuṃ, tyāssa kacci vasīkatā, udāhu kadāci tesampi vasena vattatīti.
Or is that Teacher of yours a tādi with an equanimous mind towards all beings, or not? And are the thoughts that might arise due to lust and hatred regarding desirable and undesirable objects brought under his control, or does he sometimes act under their influence?
Hay bậc Đạo Sư đó của bạn có phải là Tādī với tâm bình đẳng trong tất cả chúng sinh, hay không? Và những tư duy có thể khởi lên trong các đối tượng khả ái và bất khả ái do tham và sân, những tư duy đó có được Ngài chế ngự không, hay đôi khi Ngài cũng hành động theo chúng?
155. Tato sātāgiro bhagavato sabbaññubhāve byavasitattā sabbe sabbaññuguṇe anujānanto āha ‘‘mano cassa supaṇihito’’tiādi.
155. Thereupon, Sātāgira, being resolute in the Bhagavā's omniscience, affirming all omniscient qualities, said: "His mind is well-established," and so on.
155. Sau đó, Sātāgira, vì đã quyết định về sự Toàn Giác của Đức Thế Tôn, đã công nhận tất cả các phẩm chất của bậc Toàn Giác và nói: ‘‘Mano cassa supaṇihito’’ (Tâm của Ngài được an lập vững chắc) và vân vân.
Tattha supaṇihitoti suṭṭhu ṭhapito, pathavīsamo avirujjhanaṭṭhena, sinerusamo suppatiṭṭhitācalanaṭṭhena, indakhīlasamo catubbidhamāraparavādigaṇehi akampiyaṭṭhena.
Therein, supaṇihito means well-established, like the earth in its unyielding nature, like Mount Sineru in its firm and unmoving nature, like an indakhīla in its unshakeable nature by the four kinds of Māras and opposing debaters.
Trong đó, supaṇihito là được an lập vững chắc, giống như đất không chống đối, giống như núi Sineru kiên cố không lay chuyển, giống như cột trụ Indakhīla không bị lung lay bởi bốn loại Ma vương và các nhóm luận sư ngoại đạo.
Anacchariyañcetaṃ, bhagavato idāni sabbākārasampannattā sabbaññubhāve ṭhitassa mano supaṇihito acalo bhaveyya.
And this is not surprising, that the Bhagavā's mind, now perfected in all aspects and established in omniscience, should be well-established and unmoving.
Và điều này không có gì lạ, vì tâm của Đức Thế Tôn, người hiện đã thành tựu mọi phương diện và đạt đến trạng thái Toàn Giác, phải được an lập vững chắc và bất động.
Yassa tiracchānabhūtassāpi sarāgādikāle chaddantanāgakule uppannassa savisena sallena viddhassa acalo ahosi, vadhakepi tasmiṃ nappadussi, aññadatthu tasseva attano dante chetvā adāsi; tathā mahākapibhūtassa mahatiyā silāya sīse pahaṭassāpi tasseva ca maggaṃ dassesi; tathā vidhurapaṇḍitabhūtassa pādesu gahetvā saṭṭhiyojane kāḷapabbatapapāte pakkhittassāpi aññadatthu tasseva yakkhassatthāya dhammaṃ desesi.
Even when he was an animal, born in the lineage of the Chaddanta elephant king during a time of attachment, his mind remained unmoving even when struck by a poisoned arrow; he did not become angry at the hunter, but rather, he himself cut off his tusks and gave them. Similarly, when he was the great monkey king, even when struck on the head with a large rock, he still showed the way to that very hunter. Likewise, when he was the wise Vidhura, even when seized by the feet and thrown down a sixty-yojana-deep precipice of the Kāḷa mountain, he still taught the Dhamma for the benefit of that very yakkha.
Ngay cả khi còn là một loài vật, sinh ra trong dòng voi chaddanta vào thời kỳ còn tham ái, bị trúng mũi tên tẩm độc, tâm của Ngài vẫn bất động; Ngài không oán giận kẻ sát hại, mà còn tự bẻ ngà của mình để ban cho kẻ đó; tương tự, khi là vua khỉ, bị đập vào đầu bằng một tảng đá lớn, Ngài vẫn chỉ đường cho kẻ đó; tương tự, khi là hiền giả Vidhura, bị nắm chân ném xuống vực núi Kāḷapabbata sâu sáu mươi dojana, Ngài vẫn thuyết pháp vì lợi ích của chính vị Dạ Xoa đó.
Tasmā sammadeva āha sātāgiro – ‘‘mano cassa supaṇihito’’ti.
Therefore, Sātāgira spoke perfectly well: "His mind is well-established."
Vì vậy, Sātāgira đã nói rất đúng: ‘‘Tâm của Ngài được an lập vững chắc.’’
Evamādi sabbaṃ niddese vuttanayeneva gahetabbaṃ.
All such instances should be understood in the manner stated in the Niddesa.
Tất cả những điều này và tương tự phải được hiểu theo cách đã nói trong bộ Niddesa.
Lābhādayo ca tassa mahāaṭṭhakathāyaṃ vitthāritanayena veditabbā.
And his gains and so forth should be understood in the detailed manner explained in the Mahāaṭṭhakathā.
Và các điều như lợi lộc của Ngài phải được hiểu theo cách đã giải thích chi tiết trong Mahāaṭṭhakathā.
‘‘Pucchā eva vā ayaṃ.
“Or this is a question.
‘‘Hoặc đây là một câu hỏi.
So te satthā sabbabhūtesu tādī, udāhu no’’ti imasmimpi vikappe sabbabhūtesu samacittatāya tādī amhākaṃ satthāti attho.
‘Is that Teacher of yours Tādī towards all beings, or not?’ In this alternative, the meaning is that our Teacher is Tādī due to having an impartial mind towards all beings.
Bậc Đạo Sư đó của bạn có phải là Tādī trong tất cả chúng sinh, hay không?’’ Trong trường hợp này, ý nghĩa là bậc Đạo Sư của chúng ta là Tādī vì có tâm bình đẳng đối với tất cả chúng sinh.
Ayañhi bhagavā sukhūpasaṃhārakāmatāya dukkhāpanayanakāmatāya ca sabbasattesu samacitto, yādiso attani, tādiso paresu, yādiso mātari mahāmāyāya, tādiso ciñcamāṇavikāya, yādiso pitari suddhodane, tādiso suppabuddhe, yādiso putte rāhule, tādiso vadhakesu devadattadhanapālakaaṅgulimālādīsu.
For this Blessed One has an impartial mind towards all beings, desiring to bring happiness and to remove suffering; as he is towards himself, so he is towards others; as he is towards his mother Mahāmāyā, so he is towards Ciñcamāṇavikā; as he is towards his father Suddhodana, so he is towards Suppabuddha; as he is towards his son Rāhula, so he is towards his tormentors Devadatta, Dhanapālaka, Aṅgulimāla, and others.
Thật vậy, Đức Thế Tôn này có tâm bình đẳng đối với tất cả chúng sinh, vì Ngài mong muốn mang lại hạnh phúc và loại bỏ khổ đau; Ngài đối xử với người khác như đối với chính mình, như đối với Thánh mẫu Mahāmāyā, như đối với Ciñcamāṇavikā, như đối với phụ vương Suddhodana, như đối với Suppabuddha, như đối với con trai Rāhula, như đối với những kẻ sát hại như Devadatta, Dhanapālaka, Aṅgulimāla và những người khác.
Sadevake lokepi tādī.
He is Tādī even in the world with its deities.
Ngài cũng là Tādī trong thế gian cùng với chư thiên.
Tasmā sammadevāha sātāgiro – ‘‘sabbabhūtesu tādino’’ti.
Therefore, Sātāgira rightly said: “He is Tādī towards all beings.”
Vì vậy, Sātāgira đã nói rất đúng: ‘‘Sabbabhūtesu tādino’’ (Tādī trong tất cả chúng sinh).
Atho iṭṭhe aniṭṭhe cāti.
Moreover, in desirable and undesirable things.
Atho iṭṭhe aniṭṭhe cā (Và trong điều khả ái và bất khả ái).
Ettha pana evaṃ attho daṭṭhabbo – yaṃ kiñci iṭṭhaṃ vā aniṭṭhaṃ vā ārammaṇaṃ, sabbappakārehi tattha ye rāgadosavasena saṅkappā uppajjeyyuṃ, tyāssa anuttarena maggena rāgādīnaṃ pahīnattā vasīkatā, na kadāci tesaṃ vase vattati.
Here, however, the meaning should be understood thus: whatever is a desirable or undesirable object, all the thoughts that might arise there due to lust and hatred are brought under his control because lust and other defilements have been abandoned by him through the unsurpassed path; he never acts under their sway.
Ở đây, ý nghĩa cần được hiểu như sau: bất kỳ đối tượng nào là khả ái hay bất khả ái, tất cả các tư duy có thể khởi lên trong đó do tham và sân, những tư duy đó đã được Ngài chế ngự vì tham ái và các phiền não khác đã được đoạn trừ bằng con đường vô thượng, và Ngài không bao giờ hành động theo chúng.
So hi bhagavā anāvilasaṅkappo suvimuttacitto suvimuttapaññoti.
For that Blessed One has unblemished thoughts, a mind well-liberated, and wisdom well-liberated.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đó có tư duy thanh tịnh, tâm giải thoát hoàn toàn, tuệ giải thoát hoàn toàn.
Ettha ca supaṇihitamanatāya ayonisomanasikārābhāvo vutto.
And here, due to his well-established mind, the absence of improper attention is stated.
Ở đây, việc tâm được an lập vững chắc được nói đến là không có sự tác ý phi như lý.
Sabbabhūtesu iṭṭhāniṭṭhehi so yattha bhaveyya, taṃ sattasaṅkhārabhedato duvidhamārammaṇaṃ vuttaṃ.
That he is Tādī towards all beings, in desirable and undesirable things, means that the object where he might be is described as twofold, based on the distinction of sentient beings and formations.
Đối tượng được nói đến là hai loại: chúng sinh và hành uẩn, nơi mà bậc Đạo Sư đó có thể hiện hữu trong điều khả ái và bất khả ái đối với tất cả chúng sinh.
Saṅkappavasībhāvena tasmiṃ ārammaṇe tassa manasikārābhāvato kilesappahānaṃ vuttaṃ.
The abandonment of defilements is stated due to his mastery over thoughts and the absence of improper attention regarding that object.
Việc các tư duy được chế ngự được nói đến là sự đoạn trừ phiền não do không có sự tác ý (phi như lý) của Ngài đối với đối tượng đó.
Supaṇihitamanatāya ca manosamācārasuddhi, sabbabhūtesu tāditāya kāyasamācārasuddhi, saṅkappavasībhāvena vitakkamūlakattā vācāya vacīsamācārasuddhi.
And due to his well-established mind, there is purity of mental conduct; due to his being Tādī towards all beings, there is purity of bodily conduct; and due to his mastery over thoughts, or because speech has thought as its root, there is purity of verbal conduct.
Và nhờ tâm được an lập vững chắc, có sự thanh tịnh trong hành vi ý; nhờ là Tādī trong tất cả chúng sinh, có sự thanh tịnh trong hành vi thân; nhờ các tư duy được chế ngự, có sự thanh tịnh trong hành vi khẩu, vì lời nói có gốc rễ từ tư duy.
Tathā supaṇihitamanatāya lobhādisabbadosābhāvo, sabbabhūtesu tāditāya mettādiguṇasabbhāvo, saṅkappavasībhāvena paṭikūle appaṭikūlasaññitādibhedā ariyiddhi, tāya cassa sabbaññubhāvo vutto hotīti veditabbo.
Similarly, due to his well-established mind, there is the absence of all faults such as greed; due to his being Tādī towards all beings, there is the presence of qualities such as loving-kindness; and due to his mastery over thoughts, there is the noble psychic power, distinguished by perceiving what is repulsive as non-repulsive, and by that, his omniscience is stated to be understood.
Tương tự, nhờ tâm được an lập vững chắc, không có tất cả các lỗi lầm như tham ái; nhờ là Tādī trong tất cả chúng sinh, có sự hiện hữu của các phẩm chất như từ ái; nhờ các tư duy được chế ngự, có thần thông của bậc Thánh, được phân biệt bởi nhận thức không ghê tởm đối với điều ghê tởm, và nhờ đó, sự Toàn Giác của Ngài được nói đến. Điều này cần được hiểu như vậy.
156. Evaṃ hemavato pubbe manodvāravaseneva tādibhāvaṃ pucchitvā tañca paṭijānantamimaṃ sutvā daḷhīkammatthaṃ idāni dvārattayavasenāpi, pubbe vā saṅkhepena kāyavacīmanodvārasuddhiṃ pucchitvā tañca paṭijānantamimaṃ sutvā daḷhīkammatthameva vitthārenāpi pucchanto āha ‘‘kacci adinna’’nti.
156. Thus, Hemavata, having first questioned about the state of being Tādī solely through the mind-door, and having heard him acknowledge it, now, to strengthen that understanding, questions again, even through the three doors, or having first briefly questioned about the purity of body, speech, and mind doors, and having heard him acknowledge it, now, to strengthen that understanding, questions in detail, saying: “Is it that you do not take what is not given?”
156. Như vậy, Hemavata trước đây đã hỏi về đặc tính Tādī chỉ qua cửa ý, và sau khi nghe sự xác nhận đó, để củng cố niềm tin, bây giờ vị ấy hỏi thêm qua ba cửa (thân, khẩu, ý), hoặc trước đây đã hỏi tóm tắt về sự thanh tịnh của ba cửa thân, khẩu, ý, và sau khi nghe sự xác nhận đó, để củng cố niềm tin, vị ấy hỏi thêm chi tiết: ‘‘Kacci adinna’’ (Có phải không lấy của không cho?).
Tattha gāthābandhasukhatthāya paṭhamaṃ adinnādānaviratiṃ pucchati.
Here, for the ease of versification, he first asks about abstention from taking what is not given.
Trong đó, để dễ dàng làm thơ, trước tiên vị ấy hỏi về sự từ bỏ việc lấy của không cho.
Ārā pamādamhāti pañcasu kāmaguṇesu cittavossaggato dūrībhāvena abrahmacariyaviratiṃ pucchati.
“Far from heedlessness” means he asks about abstention from unchastity, being far removed from abandoning the mind to the five strands of sensual pleasure.
Ārā pamādamhā là hỏi về sự từ bỏ hành vi phi phạm hạnh, bằng cách tránh xa sự phóng túng tâm trong năm dục lạc.
‘‘Ārā pamadamhā’’tipi paṭhanti, ārā mātugāmāti vuttaṃ hoti.
Some also read “ārā pamadamhā,” meaning “far from women.”
Cũng có bản đọc là ‘‘Ārā pamadamhā’’, ý muốn nói là ‘‘xa lìa phụ nữ.’’
Jhānaṃ na riñcatīti iminā pana tassāyeva tividhāya kāyaduccaritaviratiyā balavabhāvaṃ pucchati.
By “does not abandon jhāna,” he asks about the strength of that very threefold abstention from bodily misconduct.
Với câu Jhānaṃ na riñcatī, vị ấy hỏi về sức mạnh của ba loại ác hạnh thân đó.
Jhānayuttassa hi virati balavatī hotīti.
For the abstention of one endowed with jhāna is strong.
Thật vậy, sự từ bỏ của người có thiền định là mạnh mẽ.
157. Atha sātāgiro yasmā bhagavā na kevalaṃ etarahi, atītepi addhāne dīgharattaṃ adinnādānādīhi paṭivirato, tassā tassāyeva ca viratiyā ānubhāvena taṃ taṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhi, sadevako cassa loko ‘‘adinnādānā paṭivirato samaṇo gotamo’’tiādinā nayena vaṇṇaṃ bhāsati.
157. Then Sātāgira, knowing that the Blessed One not only in this present life but also in past times had long abstained from taking what is not given and so forth, and by the power of that very abstention had attained those various marks of a Great Man, and that the world with its deities praises him, saying, “The recluse Gotama abstains from taking what is not given,” and so on,
157. Sau đó, Sātāgira, vì Đức Thế Tôn không chỉ trong hiện tại mà cả trong quá khứ đã từ bỏ việc lấy của không cho và các ác hạnh khác trong một thời gian dài, và nhờ năng lực của sự từ bỏ đó, Ngài đã đạt được các tướng tốt của Đại nhân, và thế gian cùng với chư thiên đều ca ngợi Ngài bằng cách nói: ‘‘Sa-môn Gotama đã từ bỏ việc lấy của không cho,’’ v.v.
Tasmā vissaṭṭhāya vācāya sīhanādaṃ nadanto āha ‘‘na so adinnaṃ ādiyatī’’ti.
therefore, with a clear voice, roaring a lion’s roar, he said: “He does not take what is not given.”
Vì vậy, với lời nói dứt khoát, vị ấy rống tiếng sư tử và nói: ‘‘Na so adinnaṃ ādiyatī’’ (Ngài không lấy của không cho).
Taṃ atthato pākaṭameva.
Its meaning is obvious.
Ý nghĩa của điều đó đã rõ ràng.
Imissāpi gāthāya tatiyapāde ‘‘pamādamhā pamadamhā’’ti dvidhā pāṭho.
In the third line of this verse, there are two readings: “pamādamhā pamadamhā.”
Trong câu kệ này cũng có hai cách đọc cho vế thứ ba: ‘‘pamādamhā pamadamhā’’.
Catutthapāde ca jhānaṃ na riñcatīti jhānaṃ rittakaṃ suññakaṃ na karoti, na pariccajatīti attho veditabbo.
And in the fourth line, “does not abandon jhāna” should be understood to mean that he does not make jhāna empty or void, he does not forsake it.
Và trong vế thứ tư, jhānaṃ na riñcatī cần được hiểu là không làm cho thiền định trống rỗng, không từ bỏ thiền định.
158. Evaṃ kāyadvāre suddhiṃ sutvā idāni vacīdvāre suddhiṃ pucchanto āha – ‘‘kacci musā na bhaṇatī’’ti.
Having heard of purity in the bodily door, now, wishing to ask about purity in the verbal door, he said: “Does he not speak falsehood?”
158. Sau khi nghe về sự thanh tịnh của cửa thân, bây giờ vị ấy hỏi về sự thanh tịnh của cửa khẩu và nói: ‘‘Kacci musā na bhaṇatī’’ (Có phải Ngài không nói dối?).
Ettha khīṇātīti khīṇo, vihiṃsati badhatīti attho.
Here, khīṇa means harsh speech, speech that harms and oppresses others. This is the meaning.
Ở đây, khīṇa có nghĩa là sắc bén, vihiṃsati có nghĩa là làm tổn hại, làm đau khổ.
Vācāya patho byappatho, khīṇo byappatho assāti khīṇabyappatho.
The way of speech is byappatha. When one's byappatha is harsh, it is called khīṇabyappatho.
Patho là con đường của lời nói, byappatho là con đường của sự biểu đạt, khīṇabyappatho là người mà con đường biểu đạt của mình đã được đoạn trừ (tức là không còn lời nói thô ác).
Taṃ na-kārena paṭisedhetvā pucchati ‘‘na khīṇabyappatho’’ti, na pharusavācoti vuttaṃ hoti.
Negating it with the particle na, he asks, “na khīṇabyappatho?” It means, is there no harsh speech?
Ngăn cản bằng chữ "na" (không), rồi hỏi rằng "không có lời nói thô ác" nghĩa là không nói lời thô tục.
‘‘Nākhīṇabyappatho’’tipi pāṭho, na akhīṇavacanoti attho.
There is also the reading “nākhīṇabyappatho,” meaning, is there no speech that does not fade from others' hearts?
Cũng có bản đọc là “Nākhīṇabyappatho”, nghĩa là không có lời nói không bao giờ phai mờ (trong lòng người khác).
Pharusavacanañhi paresaṃ hadaye akhīyamānaṃ tiṭṭhati.
Indeed, harsh speech remains unfading in the hearts of others.
Thật vậy, lời nói thô tục thường tồn tại mãi không dứt trong lòng người khác.
Tādisavacano kacci na soti vuttaṃ hoti.
It means, is he not one who speaks such words?
Nghĩa là, người ấy không nói lời như vậy, phải không?
Vibhūtīti vināso, vibhūtiṃ kāsati karoti vāti vibhūtikaṃ, vibhūtikameva vebhūtikaṃ, vebhūtiyantipi vuccati, pesuññassetaṃ adhivacanaṃ.
Vibhūti means destruction. That which causes or creates destruction is vibhūtikaṃ. Vibhūtikaṃ itself is called vebhūtikaṃ or vebhūtiyaṃ. This is a term for slander.
Vibhūti nghĩa là sự hủy hoại (tình cảm người khác); cái gì làm ra sự hủy hoại (tình cảm người khác) thì gọi là vibhūtikaṃ. Vibhūtikaṃ cũng được gọi là vebhūtikaṃ và vebhūtiyaṃ. Đây là tên gọi khác của lời nói chia rẽ.
Tañhi sattānaṃ aññamaññato bhedanena vināsaṃ karoti.
For it causes the destruction of beings by dividing them from one another.
Vì lời nói chia rẽ làm cho chúng sinh chia rẽ lẫn nhau, dẫn đến sự hủy hoại.
Sesaṃ uttānatthameva.
The rest has a clear meaning.
Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.
159. Atha sātāgiro yasmā bhagavā na kevalaṃ etarahi, atītepi addhāne dīgharattaṃ musāvādādīhi paṭivirato, tassā tassāyeva ca viratiyā ānubhāvena taṃ taṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhi, sadevako cassa loko ‘‘musāvādā paṭivirato samaṇo gotamo’’ti vaṇṇaṃ bhāsati.
159. Then Sātāgira, knowing that the Blessed One was not only now, but also in past existences, for a long time refrained from falsehood and the like, and by the power of that very abstention attained those various marks of a Great Man, and that the world with its devas praises him, saying, “The ascetic Gotama refrains from falsehood,”
159. Kế đó, vì Đức Thế Tôn không chỉ trong kiếp này mà cả trong những kiếp quá khứ cũng đã từ bỏ lời nói dối và các điều ác khác trong thời gian dài, và nhờ oai lực của sự từ bỏ ấy mà Ngài đã đạt được những tướng đại nhân đó, và toàn thể thế gian cùng với chư thiên đều tán thán Ngài rằng: "Sa-môn Gotama đã từ bỏ lời nói dối."
Tasmā vissaṭṭhāya vācāya sīhanādaṃ nadanto āha, ‘‘musā ca so na bhaṇatī’’ti.
Therefore, proclaiming a lion's roar with unhesitating speech, he said, “And he speaks no falsehood.”
Vì vậy, Ngài Sātāgira đã cất tiếng sư tử hống với lời nói không chút do dự mà rằng: "Và Ngài không nói lời dối trá."
Tattha musāti vinidhāya diṭṭhādīni paravisaṃvādanavacanaṃ.
Here, musā refers to speech that deceives others by misrepresenting what has been seen, etc.
Ở đây, musā (dối trá) là lời nói lừa dối người khác bằng cách che giấu những gì đã thấy, v.v.
Taṃ so na bhaṇati.
He does not speak such falsehood.
Ngài không nói lời ấy.
Dutiyapāde pana paṭhamatthavasena na khīṇabyappathoti, dutiyatthavasena nākhīṇabyappathoti pāṭho.
In the second line, the reading is na khīṇabyappatho according to the first meaning, and nākhīṇabyappatho according to the second meaning.
Trong câu thứ hai, có bản đọc là na khīṇabyappatho theo nghĩa thứ nhất, và nākhīṇabyappatho theo nghĩa thứ hai.
Catutthapāde mantāti paññā vuccati.
In the fourth line, mantā means wisdom.
Trong câu thứ tư, mantā được gọi là trí tuệ (paññā).
Bhagavā yasmā tāya mantāya paricchinditvā atthameva bhāsati atthato anapetavacanaṃ, na samphaṃ.
Since the Blessed One, having discerned by that wisdom, speaks only what is beneficial, words that do not deviate from the truth, not idle talk.
Vì Đức Thế Tôn, nhờ trí tuệ ấy, đã phân định và chỉ nói những lời có lợi ích, những lời không xa rời ý nghĩa, chứ không phải lời nói vô ích.
Aññāṇapurekkhārañhi niratthakavacanaṃ buddhānaṃ natthi.
Indeed, there is no meaningless speech for the Buddhas that is preceded by ignorance.
Thật vậy, đối với chư Phật, không có lời nói vô ích nào xuất phát từ sự vô minh.
Tasmā āha – ‘‘mantā atthaṃ so bhāsatī’’ti.
Therefore, he said: “He speaks the truth with wisdom.”
Vì vậy, Ngài nói: "Ngài nói lời có lợi ích bằng trí tuệ."
Sesamettha pākaṭameva.
In this stanza, the rest is quite clear.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
160. Evaṃ vacīdvārasuddhimpi sutvā idāni manodvārasuddhiṃ pucchanto āha ‘‘kacci na rajjati kāmesū’’ti.
160. Having thus heard of the purity of the door of speech, now wishing to ask about the purity of the door of mind, he said: “Does he not delight in sensual pleasures?”
160. Sau khi nghe về sự thanh tịnh của ý môn như vậy, giờ đây, muốn hỏi về sự thanh tịnh của ý môn, vị ấy nói: "Có phải Ngài không tham đắm dục lạc?"
Tattha kāmāti vatthukāmā.
Therein, kāmā (sensual pleasures) are object-sensual pleasures (vatthukāmā).
Ở đây, kāmā là những dục lạc thuộc đối tượng.
Tesu kilesakāmena na rajjatīti pucchanto anabhijjhālutaṃ pucchati.
By asking if he does not delight in defilement-sensual pleasures (kilesakāma), he asks about his non-covetousness.
Khi hỏi rằng "Ngài có tham đắm những dục lạc ấy bằng phiền não dục lạc không?", vị ấy muốn hỏi về sự không tham lam.
Anāvilanti pucchanto byāpādena āvilabhāvaṃ sandhāya abyāpādataṃ pucchati.
By asking anāvilaṃ (unclouded), he asks about his non-ill-will, referring to the state of being unclouded by ill-will.
Khi hỏi "Anāvilaṃ" (không bị khuấy động), vị ấy muốn hỏi về sự không có sân hận, ám chỉ trạng thái không bị khuấy động bởi sân hận.
Mohaṃ atikkantoti pucchanto yena mohena mūḷho micchādiṭṭhiṃ gaṇhāti, tassātikkamena sammādiṭṭhitaṃ pucchati.
By asking mohaṃ atikkanto (one who has overcome delusion), he asks about his right view, referring to the overcoming of the delusion by which a deluded person holds wrong views.
Khi hỏi "Mohaṃ atikkanto" (đã vượt qua si mê), vị ấy muốn hỏi về sự có chánh kiến bằng cách vượt qua sự si mê mà một người ngu muội chấp giữ tà kiến.
Dhammesu cakkhumāti pucchanto sabbadhammesu appaṭihatassa ñāṇacakkhuno, pañcacakkhuvisayesu vā dhammesu pañcannampi cakkhūnaṃ vasena sabbaññutaṃ pucchati ‘‘dvārattayapārisuddhiyāpi sabbaññū na hotī’’ti cintetvā.
By asking dhammesu cakkhumā (one with vision in the Dhamma), he asks about his omniscience, referring to the unobstructed eye of knowledge in all phenomena, or to the possession of all five eyes in regard to phenomena within the scope of the five eyes, having considered, “Even with the purity of the three doors, he is not omniscient.”
Khi hỏi "Dhammesu cakkhumā" (có mắt trong các pháp), vị ấy muốn hỏi về sự toàn tri của Đức Phật, hoặc là về nhãn trí không bị chướng ngại đối với tất cả các pháp, hoặc là về sự toàn tri nhờ năm loại nhãn đối với các pháp thuộc phạm vi của năm loại nhãn, sau khi suy nghĩ rằng "Ngài vẫn chưa là bậc Toàn tri chỉ với sự thanh tịnh của ba môn."
162. Evaṃ hemavato bhagavato dvārattayapārisuddhiṃ sabbaññutañca sutvā haṭṭho udaggo atītajātiyaṃ bāhusaccavisadāya paññāya asajjamānavacanappatho hutvā acchariyabbhutarūpe sabbaññuguṇe sotukāmo āha ‘‘kacci vijjāya sampanno’’ti.
162. Having thus heard of the Fortunate One’s purity of the three doors and omniscience, Hemavata, delighted and overjoyed, speaking with a path of speech unhindered by the clarity of his profound knowledge from previous existences, and wishing to hear the wondrous and extraordinary qualities of omniscience, said: “Is he perfected in knowledge (vijjā)?”
162. Nghe Hemavata tán thán sự thanh tịnh của ba môn và sự toàn tri của Đức Thế Tôn như vậy, Hemavata hoan hỷ, phấn khởi, với trí tuệ sáng suốt nhờ sự học rộng từ kiếp quá khứ, không vướng mắc trong lời nói, muốn nghe những phẩm chất toàn tri kỳ diệu và phi thường, nên nói: "Có phải Ngài đã thành tựu minh?"
Tattha vijjāya sampannoti iminā dassanasampattiṃ pucchati, saṃsuddhacāraṇoti iminā gamanasampattiṃ.
Therein, with vijjāya sampanno (perfected in knowledge), he asks about the perfection of insight; with saṃsuddhacāraṇo (purified in conduct), he asks about the perfection of conduct.
Ở đây, với câu "Vijjāya sampanno" (thành tựu minh), vị ấy hỏi về sự thành tựu của kiến giải (dassanasampatti); với câu "Saṃsuddhacāraṇo" (hạnh thanh tịnh), vị ấy hỏi về sự thành tựu của hành (gamanasampatti).
Chandavasena cettha dīghaṃ katvā cākāramāha, saṃsuddhacaraṇoti attho.
Here, the long vowel is made out of metrical necessity, and the ca particle is spoken. The meaning is “one whose conduct is purified.”
Ở đây, chữ "ca" được kéo dài thành "cā" theo quy tắc ngữ âm, nghĩa là saṃsuddhacaraṇo (hạnh thanh tịnh).
Āsavā khīṇāti iminā etāya dassanagamanasampattiyā pattabbāya āsavakkhayasaññitāya paṭhamanibbānadhātuyā pattiṃ pucchati, natthi punabbhavoti iminā dutiyanibbānadhātupattisamatthataṃ, paccavekkhaṇañāṇena vā paramassāsappattiṃ ñatvā ṭhitabhāvaṃ.
With āsavā khīṇā (his defilements are destroyed), he asks about the attainment of the first nibbāna-element, which is to be attained through this perfection of insight and conduct and is called the destruction of defilements; with natthi punabbhavo (there is no more rebirth), he asks about the capacity to attain the second nibbāna-element, or the state of having realized the highest calm through reflective knowledge.
Với câu "Āsavā khīṇā" (các lậu hoặc đã diệt), vị ấy hỏi về sự đạt được Niết-bàn giới thứ nhất, tức là sự diệt trừ các lậu hoặc, vốn được đạt đến nhờ sự thành tựu của kiến giải và hành; với câu "Natthi punabbhavo" (không còn tái sinh), vị ấy hỏi về khả năng đạt được Niết-bàn giới thứ hai, hoặc trạng thái an trú sau khi biết được sự an lạc tối thượng bằng trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa).
163. Tato yā esā ‘‘so anekavihitaṃ pubbenivāsa’’ntiādinā (ma. ni. 1.52) nayena bhayabheravādīsu tividhā, ‘‘so evaṃ samāhite citte…pe… āneñjappatte ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharatī’’tiādinā (dī. ni. 1.279) nayena ambaṭṭhādīsu aṭṭhavidhā vijjā vuttā, tāya yasmā sabbāyapi sabbākārasampannāya bhagavā upeto.
163. Thereafter, because the Fortunate One is endowed with all this knowledge (vijjā)—which is described as threefold in the Bhayabherava Sutta and others with phrases like “He remembers his manifold past existences...” (MN 1.52), and as eightfold in the Ambaṭṭha Sutta and others with phrases like “Thus, with his mind composed... having attained imperturbability, he directs his mind to the knowledge and vision of things as they are...” (DN 1.279)—being fully perfected in all aspects.
163. Kế đó, vì Đức Thế Tôn đã thành tựu tất cả các loại minh đã được nói đến, đó là ba loại minh trong kinh Bhayabherava, v.v., như "vị ấy nhớ lại nhiều đời sống quá khứ..." và tám loại minh trong kinh Ambaṭṭha, v.v., như "vị ấy hướng tâm đến trí tuệ và sự thấy biết khi tâm đã định, đã đạt đến trạng thái bất động..."
Yañcetaṃ ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlasampanno hoti, indriyesu guttadvāro hoti, bhojane mattaññū hoti, jāgariyaṃ anuyutto hoti, sattahi saddhammehi samannāgato hoti, catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī hotī’’ti evaṃ uddisitvā ‘‘kathañca, mahānāma, ariyasāvako sīlasampanno hotī’’tiādinā (ma. ni. 2.24) nayena sekhasutte niddiṭṭhaṃ pannarasappabhedaṃ caraṇaṃ.
And that conduct (caraṇa), which is fifteenfold, as expounded in the Sekha Sutta with phrases like “Here, Mahānāma, a noble disciple is endowed with sīla, with guarded doors in the sense faculties, moderate in eating, devoted to wakefulness, endowed with the seven good qualities (saddhamma), and gains at will, without difficulty, without hardship, the four jhānas which are of the higher mind and are pleasant abiding in this very life” and then by asking “And how, Mahānāma, is a noble disciple endowed with sīla?” (MN 2.24).
Và vì hành (caraṇa) gồm mười lăm loại đã được chỉ rõ trong kinh Sekha, như "Ở đây, này Mahānāma, một vị Thánh đệ tử có giới hạnh thanh tịnh, giữ gìn các căn, biết tiết độ trong ăn uống, tinh cần thức tỉnh, thành tựu bảy thiện pháp, dễ dàng đạt được bốn thiền thuộc về tâm cao thượng, là những pháp an lạc trong hiện tại," rồi sau đó giải thích chi tiết "Và này Mahānāma, một vị Thánh đệ tử có giới hạnh thanh tịnh như thế nào?"
Tañca yasmā sabbūpakkilesappahānena bhagavato ativiya saṃsuddhaṃ.
And because that conduct of the Fortunate One is supremely purified by the abandonment of all defilements.
Và vì hành ấy của Đức Thế Tôn đã hoàn toàn thanh tịnh nhờ đoạn trừ tất cả các cấu uế.
Yepime kāmāsavādayo cattāro āsavā, tepi yasmā sabbe saparivārā savāsanā bhagavato khīṇā.
And because these four defilements (āsava) such as the defilement of sensual desire (kāmāsava) are all destroyed for the Fortunate One, along with their retinue and latent tendencies (vāsanā).
Và vì bốn loại lậu hoặc này, như lậu hoặc dục, v.v., tất cả đều đã được Đức Thế Tôn đoạn trừ cùng với quyến thuộc và tập khí.
Yasmā ca imāya vijjācaraṇasampadāya khīṇāsavo hutvā tadā bhagavā ‘‘natthi dāni punabbhavo’’ti paccavekkhitvā ṭhito, tasmā sātāgiro bhagavato sabbaññubhāve byavasāyena samussāhitahadayo sabbepi guṇe anujānanto āha ‘‘vijjāya ceva sampanno’’ti.
And because the Fortunate One, having become one whose defilements are destroyed through this accomplishment of knowledge and conduct, then reflected “there is now no more rebirth” and thus stood firm, therefore Sātāgira, his heart encouraged by the conviction in the Fortunate One’s omniscience, affirming all these qualities, said: “Perfected indeed in knowledge.”
Và vì Đức Thế Tôn, khi ấy, đã là bậc A-la-hán nhờ sự thành tựu minh và hạnh này, đã quán xét rằng "giờ đây không còn tái sinh nữa," và an trú trong trạng thái ấy. Vì vậy, Ngài Sātāgira, với trái tim được khích lệ bởi sự tin chắc vào phẩm chất toàn tri của Đức Thế Tôn, đã tán đồng tất cả các phẩm chất ấy mà rằng: "Ngài đã thành tựu minh."
164. Tato hemavato ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’ti bhagavati nikkaṅkho hutvā ākāse ṭhitoyeva bhagavantaṃ pasaṃsanto sātāgirañca ārādhento āha ‘‘sampannaṃ munino citta’’nti.
164. Then Hemavata, having become free from doubt concerning the Fortunate One as "the Perfectly Self-Enlightened One," and while still standing in the sky, praised the Fortunate One and pleased Sātāgira, saying: “The mind of the sage is perfected.”
164. Sau đó, Hemavata, không còn nghi ngờ gì về Đức Thế Tôn là "Sammāsambuddha" (Bậc Chánh Đẳng Giác), vẫn đứng trên không trung, tán thán Đức Thế Tôn và làm hài lòng Ngài Sātāgira, nói: "Tâm của bậc Mâu-ni đã viên mãn."
Tassattho – sampannaṃ munino cittaṃ, ‘‘mano cassa supaṇihito’’ti ettha vuttatādibhāvena puṇṇaṃ sampuṇṇaṃ, ‘‘na so adinnaṃ ādiyatī’’ti ettha vuttakāyakammunā, ‘‘na so rajjati kāmesū’’ti ettha vuttamanokammunā ca puṇṇaṃ sampuṇṇaṃ, ‘‘musā ca so na bhaṇatī’’ti ettha vuttabyappathena ca vacīkammunāti vuttaṃ hoti.
Its meaning is: the mind of the sage is perfected, full, complete with the quality of patience mentioned in “And his mind is well-directed”; full, complete with the bodily action mentioned in “He does not take what is not given”; full, complete with the mental action mentioned in “He does not delight in sensual pleasures”; and full, complete with the verbal action through the path of speech mentioned in “He does not speak falsehood.” This is what is meant.
Ý nghĩa của câu ấy là: Tâm của bậc Mâu-ni đã viên mãn, đã đầy đủ, đã hoàn toàn viên mãn với trạng thái như đã nói ở câu "tâm của Ngài đã được an định tốt đẹp"; đã đầy đủ, đã hoàn toàn viên mãn với nghiệp thân như đã nói ở câu "Ngài không lấy của không cho"; đã đầy đủ, đã hoàn toàn viên mãn với nghiệp ý như đã nói ở câu "Ngài không tham đắm dục lạc"; và đã đầy đủ, đã hoàn toàn viên mãn với nghiệp ngữ bằng lời nói như đã nói ở câu "Ngài không nói lời dối trá."
Evaṃ sampannacittañca anuttarāya vijjācaraṇasampadāya sampannattā vijjācaraṇasampannañca imehi guṇehi ‘‘mano cassa supaṇihito’’tiādinā nayena dhammato naṃ pasaṃsasi, sabhāvato tacchato bhūtato eva naṃ pasaṃsasi, na kevalaṃ saddhāmattakenāti dasseti.
He thus shows that you praise him according to the Dhamma, truly, precisely, and essentially, by these qualities, as mentioned in “His mind is well-directed” and so on, for having a perfected mind and being perfected in knowledge and conduct through the unsurpassed perfection of knowledge and conduct; not merely out of faith.
Như vậy, vị ấy cho thấy rằng bạn tán thán Ngài một cách chân thật, đúng với bản chất, đúng với sự thật, không chỉ bằng niềm tin đơn thuần, về tâm đã viên mãn và đã thành tựu minh và hạnh nhờ sự thành tựu minh và hạnh vô thượng, với những phẩm chất như đã nói ở câu "tâm của Ngài đã được an định tốt đẹp," v.v.
167. Atha hemavato attano abhirucitaguṇehi purimajātibāhusaccabalena bhagavantaṃ abhitthunanto sātāgiraṃ āha – ‘‘eṇijaṅghaṃ…pe… ehi passāma gotama’’nti.
167. Then Hemavata, praising the Fortunate One with the qualities he admired, by the power of his profound learning from previous existences, said to Sātāgira: “One with shanks like an antelope... Come, let us see Gotama.”
167. Kế đó, Ngài Hemavata, với những phẩm chất mà mình ưa thích và với sức mạnh của sự học rộng từ kiếp quá khứ, tán thán Đức Thế Tôn và nói với Ngài Sātāgira: "Người có bắp chân như nai... Nào, chúng ta hãy đến chiêm ngưỡng Gotama."
Tassattho – eṇimigasseva jaṅghā assāti eṇijaṅgho.
Its meaning is: eṇijaṅgha (one with shanks like an antelope) means he has shanks like those of an antelope.
Ý nghĩa của câu ấy là: Người có bắp chân như nai (eṇijaṅgho) là người có bắp chân giống như bắp chân của một con nai.
Buddhānañhi eṇimigasseva anupubbavaṭṭā jaṅghā honti, na purato nimmaṃsā pacchato susumārakucchi viya uddhumātā.
Indeed, the Buddhas have shanks that are gradually tapering like those of an antelope, not fleshless in front or swollen at the back like a crocodile’s belly.
Bởi vì bắp chân của chư Phật tròn trịa dần đều như bắp chân của nai, không phải phía trước không có thịt và phía sau phình to như bụng cá sấu.
Kisā ca buddhā honti dīgharassasamavaṭṭitayuttaṭṭhānesu tathārūpāya aṅgapaccaṅgasampattiyā, na vaṭharapurisā viya thūlā.
The Buddhas are also kisā (lean) in the places where it is appropriate for them to be long, short, or evenly rounded, due to such perfection of major and minor limbs, not stout like ordinary men.
Chư Phật cũng thon gọn ở những chỗ cần thon gọn, nhờ sự hoàn hảo của các đại tiểu chi phần như vậy, không thô kệch như những người đàn ông vạm vỡ.
Paññāya vilikhitakilesattā vā kisā.
Or kisā (lean) because defilements are scraped away by wisdom.
Hoặc gầy yếu vì các phiền não đã được tiêu trừ bằng trí tuệ.
Ajjhattikabāhirasapattaviddhaṃsanato vīrā.
Vīrā (heroes) because of the destruction of internal and external adversaries.
Dũng mãnh vì đã tiêu diệt kẻ thù là các phiền não nội tại và ngoại tại.
Ekāsanabhojitāya parimitabhojitāya ca appāhārā, na dvattimattālopabhojitāya.
And appāhārā (frugal in food) because they eat only one meal* and are moderate in eating, not because they are greedy for two or three mouthfuls.
Ăn ít vì chỉ ăn một bữa và ăn có chừng mực, không phải vì tham ăn hai ba miếng.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
‘‘Ahaṃ kho pana, udāyi, appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmi.
“Indeed, Udāyi, I sometimes eat a bowlful, and sometimes more than that.
“Này Udāyi, đôi khi Ta dùng bữa đầy bát này, thậm chí còn dùng nhiều hơn.
‘Appāhāro samaṇo gotamo appāhāratāya ca vaṇṇavādī’ti iti ce maṃ, udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garuṃ kareyyuṃ, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā, garuṃ katvā, upanissāya vihareyyuṃ.
If, Udāyi, my disciples were to revere me, respect me, honor me, worship me, and abide in reliance on me, saying, ‘The ascetic Gotama is frugal in food, and praises frugality in food.’
Nếu các đệ tử của Ta, này Udāyi, tôn kính, trọng thị, quý mến, cúng dường Ta, sống nương tựa Ta, vì nghĩ rằng: ‘Sa-môn Gotama ăn ít, và Ngài tán thán việc ăn ít’,
Ye te, udāyi, mama sāvakā kosakāhārāpi aḍḍhakosakāhārāpi beluvāhārāpi aḍḍhabeluvāhārāpi, na maṃ te iminā dhammena sakkareyyuṃ…pe… upanissāya vihareyyu’’nti (ma. ni. 2.242).
But those disciples of mine, Udāyi, who eat a košaka or half a košaka, or a beluva or half a beluva, would not revere me by this Dhamma… nor abide in reliance on me.”
thì những đệ tử của Ta, này Udāyi, dù chỉ ăn một đấu, hay nửa đấu, hay một trái mộc qua, hay nửa trái mộc qua, cũng sẽ không tôn kính Ta… (v.v.)… sống nương tựa Ta.”
168. Evañca vatvā puna tassa bhagavato santike dhammaṃ sotukāmatāya ‘‘sīhaṃvekacara’’nti imaṃ gāthamāha.
168. Having spoken thus, he then uttered this verse, “sīhaṃvekacaraṃ” (the solitary lion), out of a desire to hear the Dhamma from the Blessed One.
168. Sau khi nói như vậy, vì muốn nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, vị ấy đã nói bài kệ này: “Sīhaṃvekacara” (như sư tử độc hành).
Tassattho – sīhaṃvāti durāsadaṭṭhena khamanaṭṭhena nibbhayaṭṭhena ca kesarasīhasadisaṃ.
Its meaning is: sīhaṃvā (like a lion) refers to one who is like a maned lion in being unassailable, enduring, and fearless.
Ý nghĩa của nó là: Sīhaṃvā (như sư tử) là giống như sư tử có bờm, về phương diện khó tiếp cận, về phương diện nhẫn nại và về phương diện vô úy.
Yāya taṇhāya ‘‘taṇhādutiyo puriso’’ti vuccati, tassā abhāvena ekacaraṃ, ekissā lokadhātuyā dvinnaṃ buddhānaṃ anuppattitopi ekacaraṃ.
Ekacaraṃ (solitary) due to the absence of craving, by which a person is called “accompanied by craving”; also ekacaraṃ because two Buddhas do not arise in one world-system.
Độc hành vì không có ái dục mà người ta gọi là “người có ái dục làm bạn đồng hành”; độc hành vì không có sự xuất hiện của hai vị Phật trong cùng một thế giới.
Khaggavisāṇasutte vuttanayenāpi cettha taṃ taṃ attho daṭṭhabbo.
The various meanings here should also be understood according to the method stated in the Khaggavisāṇa Sutta.
Ở đây, ý nghĩa đó cũng nên được hiểu theo cách đã nói trong kinh Khaggavisāṇa.
Nāganti punabbhavaṃ neva gantāraṃ nāgantāraṃ.
Nāgaṃ (elephant or serpent) means one who will neither go nor come to rebirth again.
Nāga (Voi chúa) là không đi đến tái sinh nữa.
Atha vā āguṃ na karotītipi nāgo.
Alternatively, nāgo is one who does no evil.
Hoặc Nāga cũng có nghĩa là không làm điều ác.
Balavātipi nāgo.
Also, nāgo is one who is mighty.
Nāga cũng có nghĩa là người có sức mạnh.
Taṃ nāgaṃ.
That Nāga.
Vị Nāga đó.
Kāmesu anapekkhinanti dvīsupi kāmesu chandarāgābhāvena anapekkhinaṃ.
Kāmesu anapekkhinaṃ (unconcerned with sensual pleasures) means one unconcerned with both types of sensual pleasures (object-sensual pleasures and defilement-sensual pleasures) due to the absence of desire and passion.
Kāmesu anapekkhinaṃ (không bám víu vào dục lạc) là không bám víu vì không có dục ái đối với cả hai loại dục lạc.
Upasaṅkamma pucchāma, maccupāsappamocananti taṃ evarūpaṃ mahesiṃ upasaṅkamitvā tebhūmakavaṭṭassa maccupāsassa pamocanaṃ vivaṭṭaṃ nibbānaṃ pucchāma.
Upasaṅkamma pucchāma, maccupāsappamocanaṃ (Having approached, we ask about liberation from the snare of death) means, having approached such a Great Sage, we ask about Nibbāna, which is liberation from the snare of death, the three-realm cycle of existence.
Upasaṅkamma pucchāma, maccupāsappamocanaṃ (Chúng tôi đến hỏi về sự giải thoát khỏi lưới tử thần) là chúng tôi đến gần vị Đại Hiền này và hỏi về Nibbāna, sự giải thoát khỏi lưới tử thần của ba cõi luân hồi.
Yena vā upāyena dukkhasamudayasaṅkhātā maccupāsā pamuccati, taṃ maccupāsappamocanaṃ pucchāmāti.
Or, we ask about the liberation from the snare of death, which is the origin of suffering, by which means one is liberated from the snare of death.
Hoặc chúng tôi hỏi về phương tiện để giải thoát khỏi lưới tử thần, tức là tập khởi của khổ đau.
Imaṃ gāthaṃ hemavato sātāgirañca sātāgiraparisañca attano parisañca sandhāya āha.
Hemavata spoke this verse referring to Sātāgira, Sātāgira's retinue, and his own retinue.
Dạ-xoa Hemavata đã nói bài kệ này, ám chỉ Sātāgira và hội chúng của Sātāgira, cũng như hội chúng của chính mình.
Tena kho pana samayena āsāḷhīnakkhattaṃ ghositaṃ ahosi.
At that time, the Āsāḷhī festival was announced.
Vào lúc đó, lễ hội Āsāḷhī đã được công bố.
Atha samantato alaṅkatapaṭiyatte devanagare siriṃ paccanubhontī viya rājagahe kāḷī nāma kuraragharikā upāsikā pāsādamāruyha sīhapañjaraṃ vivaritvā gabbhaparissamaṃ vinodentī savātappadese utuggahaṇatthaṃ ṭhitā tesaṃ yakkhasenāpatīnaṃ taṃ buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ ādimajjhapariyosānato assosi.
Then, in Rājagaha, Kāḷī, a householder's wife, a female lay follower, as if experiencing the splendor of a divine city adorned and prepared all around, ascended her palace, opened the lion's window, and stood in a windy place to relieve her fatigue from being indoors and to enjoy the season. She heard that talk connected with the Buddha's virtues from beginning to end, spoken by those Yakkha commanders.
Bấy giờ, tại Rājagaha, nữ cư sĩ tên Kāḷī, một người phụ nữ thuộc gia đình Kurara, đang hưởng thụ vẻ đẹp của thành phố trang hoàng lộng lẫy như một thành phố chư thiên, đã leo lên lầu, mở cửa sổ sư tử, và đứng ở nơi có gió để xua tan sự mệt mỏi trong phòng và đón gió, đã nghe toàn bộ câu chuyện liên quan đến phẩm hạnh của Đức Phật từ đầu đến cuối của các vị tướng dạ-xoa đó.
Sutvā ca ‘‘evaṃ vividhaguṇasamannāgatā buddhā’’ti buddhārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tāya nīvaraṇāni vikkhambhetvā tattheva ṭhitā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Having heard, and thinking, "Buddhas are thus endowed with various virtues," she aroused rapture with the Buddha as its object. With that rapture, she suppressed the hindrances, and remaining right there, she became established in the fruit of stream-entry (sotāpattiphala).
Sau khi nghe, bà phát khởi niềm hoan hỷ đối với Đức Phật, nghĩ rằng “Đức Phật đầy đủ những phẩm hạnh đa dạng như vậy”, và nhờ niềm hoan hỷ đó, bà đã chế ngự các triền cái và ngay tại đó, bà đã an trú vào quả vị Dự Lưu.
Tato eva bhagavatā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ upāsikānaṃ anussavappasannānaṃ, yadidaṃ kāḷī upāsikā kuraragharikā’’ti (a. ni. 1.267) etadagge ṭhapitā.
For that very reason, the Blessed One placed her in the foremost position, saying, "Monks, among my female disciples, lay followers, who have faith through hearsay, Kāḷī the householder is foremost."
Vì lý do đó, Đức Thế Tôn đã đặt bà vào hàng tối thượng, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các nữ cư sĩ đệ tử của Ta, những người có niềm tin do nghe truyền lại, thì Kāḷī nữ cư sĩ, người thuộc gia đình Kurara, là bậc tối thượng.”
169. Tepi yakkhasenāpatayo sahassayakkhaparivārā majjhimayāmasamaye isipatanaṃ patvā, dhammacakkappavattitapallaṅkeneva nisinnaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamma vanditvā, imāya gāthāya bhagavantaṃ abhitthavitvā okāsamakārayiṃsu ‘‘akkhātāraṃ pavattāra’’nti.
169. Then those yakkhaseṇāpatis, surrounded by a thousand yakkhas, arrived at Isipatana in the middle watch of the night. Approaching the Blessed One, who was seated on the same seat where he had set the Wheel of Dhamma in motion, they paid homage and, praising the Blessed One with this verse, made their request: "The expounder, the promoter."
169. Các vị tướng dạ-xoa đó, cùng với một ngàn dạ-xoa tùy tùng, vào giữa canh khuya đã đến Isipatana, đảnh lễ Đức Thế Tôn đang ngồi trên tòa sen nơi Pháp luân được chuyển vận, và sau khi tán thán Đức Thế Tôn bằng bài kệ này, họ đã xin phép nói “Người thuyết giảng, người vận chuyển”.
Tassattho – ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmake dhamme ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādinā (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14) nayena saccānaṃ vavatthānakathāya akkhātāraṃ, ‘‘‘taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’nti me bhikkhave’’tiādinā nayena tesu kiccañāṇakatañāṇappavattanena pavattāraṃ.
Its meaning is: leaving aside craving, for the dhammas of the three planes, he is the expounder through the discourse on the definition of the Noble Truths in the manner of "This, monks, is the Noble Truth of Suffering," and the promoter by causing the knowledge of function and the knowledge of accomplishment to arise in them in the manner of "'This Noble Truth of Suffering is to be fully understood,' so, monks, I declared."
Ý nghĩa của nó là: Người thuyết giảng (akkhātāraṃ) về các pháp trong ba cõi, ngoại trừ ái dục, bằng cách trình bày các sự thật theo cách “Này các Tỳ-khưu, đây là Khổ Thánh đế” và tương tự; người vận chuyển (pavattāraṃ) bằng cách phát khởi trí tuệ về bổn phận và trí tuệ về việc đã hoàn thành trong các sự thật đó, theo cách “Này các Tỳ-khưu, Khổ Thánh đế này cần phải được hiểu biết” và tương tự.
Ye vā dhammā yathā voharitabbā, tesu tathā vohārakathanena akkhātāraṃ, tesaṃyeva dhammānaṃ sattānurūpato pavattāraṃ.
Or, he is the expounder by expounding the terms for those dhammas as they should be expressed, and the promoter by causing those very dhammas to arise in accordance with beings.
Hoặc là người thuyết giảng bằng cách trình bày cách gọi tên các pháp như chúng nên được gọi, và người vận chuyển các pháp đó tùy theo chúng sinh.
Ugghaṭitaññuvipañcitaññūnaṃ vā desanāya akkhātāraṃ, neyyānaṃ paṭipādanena pavattāraṃ.
Or, he is the expounder through teaching for those of quick understanding and those of developed understanding, and the promoter by guiding those who are trainable.
Hoặc là người thuyết giảng bằng cách giảng dạy cho những người có trí tuệ nhanh nhạy và những người có trí tuệ cần được giải thích, và người vận chuyển bằng cách hướng dẫn những người cần được giáo hóa.
Uddesena vā akkhātāraṃ, vibhaṅgena tehi tehi pakārehi vacanato pavattāraṃ.
Or, he is the expounder by way of summary, and the promoter by way of exposition in various ways.
Hoặc là người thuyết giảng bằng cách tóm tắt, và người vận chuyển bằng cách giải thích chi tiết theo nhiều cách khác nhau.
Bodhipakkhiyānaṃ vā salakkhaṇakathanena akkhātāraṃ, sattānaṃ cittasantāne pavattanena pavattāraṃ.
Or, he is the expounder by describing the characteristics of the Bodhipakkhiya-dhammas, and the promoter by causing them to arise in the mental continuum of beings.
Hoặc là người thuyết giảng bằng cách trình bày các pháp trợ đạo với đặc tính của chúng, và người vận chuyển bằng cách làm cho chúng phát sinh trong dòng tâm thức của chúng sinh.
Saṅkhepato vā tīhi parivaṭṭehi saccānaṃ kathanena akkhātāraṃ, vitthārato pavattāraṃ.
Or, he is the expounder by expounding the Truths in brief, with the three revolutions, and the promoter by expounding them in detail.
Hoặc là người thuyết giảng bằng cách tóm tắt các sự thật với ba vòng xoay, và người vận chuyển bằng cách giải thích chi tiết.
‘‘Saddhindriyaṃ dhammo, taṃ dhammaṃ pavattetīti dhammacakka’’nti (paṭi. ma. 2.40) evamādinā paṭisambhidānayena vitthāritassa dhammacakkassa pavattanato pavattāraṃ.
He is the promoter by setting in motion the Dhammacakka, which is elaborated in the manner of the Paṭisambhidāmagga, for example, "The faculty of faith is a dhamma; it causes that dhamma to proceed, hence 'Dhammacakka'."
Người vận chuyển Pháp luân đã được giải thích chi tiết theo phương pháp Phân Tích (Paṭisambhidā) như “Pháp là tín căn, Pháp đó vận chuyển Pháp luân, do đó gọi là Pháp luân” và tương tự.
Sabbadhammānanti catubhūmakadhammānaṃ.
Of all dhammas means of the dhammas of the four planes.
Sabbadhammānaṃ (của tất cả các pháp) là của các pháp thuộc bốn cõi.
Pāragunti chahākārehi pāraṃ gataṃ abhiññāya, pariññāya, pahānena, bhāvanāya, sacchikiriyāya, samāpattiyā.
Gone to the other shore means gone to the other shore in six ways: by direct knowledge, by full understanding, by abandonment, by development, by realization, and by attainment.
Pāraguṃ (đã đến bờ bên kia) là đã đến bờ bên kia bằng sáu cách: bằng thắng tri, bằng biến tri, bằng đoạn trừ, bằng tu tập, bằng chứng ngộ, và bằng nhập định.
So hi bhagavā sabbadhamme abhijānanto gatoti abhiññāpāragū, pañcupādānakkhandhe parijānanto gatoti pariññāpāragū, sabbakilese pajahanto gatoti pahānapāragū, cattāro magge bhāvento gatoti bhāvanāpāragū, nirodhaṃ sacchikaronto gatoti sacchikiriyāpāragū, sabbā samāpattiyo samāpajjanto gatoti samāpattipāragū.
That Blessed One, knowing all dhammas, went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through direct knowledge (abhiññāpāragū); fully understanding the five aggregates of clinging, he went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through full understanding (pariññāpāragū); abandoning all defilements, he went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through abandonment (pahānapāragū); developing the four paths, he went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through development (bhāvanāpāragū); realizing cessation, he went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through realization (sacchikiriyāpāragū); attaining all attainments, he went to the other shore, thus he is one who has gone to the other shore through attainment (samāpattipāragū).
Đức Thế Tôn ấy đã đến bờ bên kia bằng thắng tri vì Ngài đã thắng tri tất cả các pháp; đã đến bờ bên kia bằng biến tri vì Ngài đã biến tri năm uẩn chấp thủ; đã đến bờ bên kia bằng đoạn trừ vì Ngài đã đoạn trừ tất cả các phiền não; đã đến bờ bên kia bằng tu tập vì Ngài đã tu tập bốn đạo; đã đến bờ bên kia bằng chứng ngộ vì Ngài đã chứng ngộ Niết Bàn; đã đến bờ bên kia bằng nhập định vì Ngài đã nhập tất cả các thiền định.
Evaṃ sabbadhammānaṃ pāraguṃ.
Thus, he is one who has gone to the other shore of all dhammas.
Như vậy, Ngài đã đến bờ bên kia của tất cả các pháp.
Buddhaṃ verabhayātītanti aññāṇasayanato paṭibuddhattā buddhaṃ, sabbena vā saraṇavaṇṇanāyaṃ vuttenatthena buddhaṃ, pañcaverabhayānaṃ atītattā verabhayātītaṃ.
The Buddha, transcending enmity and fear means Buddha because he awoke from the slumber of ignorance, or Buddha in the sense stated in the description of refuge in all ways; transcending enmity and fear because he has transcended the five fears of enmity.
Buddhaṃ verabhayātītaṃ (Đức Phật đã vượt qua mọi sợ hãi và thù hận) là Đức Phật vì đã giác ngộ khỏi giấc ngủ vô minh; hoặc Đức Phật theo mọi ý nghĩa đã được nói trong phần tán thán về nơi nương tựa; đã vượt qua mọi sợ hãi và thù hận vì đã vượt qua năm nỗi sợ hãi và thù hận.
Evaṃ bhagavantaṃ atitthavantā ‘‘mayaṃ pucchāma gotama’’nti okāsamakārayiṃsu.
Thus, praising the Blessed One, they made their request, saying, "We ask, Gotama."
Sau khi tán thán Đức Thế Tôn như vậy, họ đã xin phép nói: “Chúng tôi xin hỏi, Gotama.”
170. Atha nesaṃ yakkhānaṃ tejena ca paññāya ca aggo hemavato yathādhippetaṃ pucchitabbaṃ pucchanto ‘‘kismiṃ loko’’ti imaṃ gāthamāha.
170. Then Hemavata, foremost among those yakkhas in power and wisdom, wishing to ask what he intended, uttered this verse: "On what is the world?"
170. Bấy giờ, Hemavata, vị đứng đầu trong số các dạ-xoa về oai lực và trí tuệ, đã nói bài kệ này “Kismiṃ loko” (Thế gian ở trong cái gì?), hỏi về điều mà ông muốn hỏi.
Tassādipāde kisminti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummavacanaṃ, kismiṃ uppanne loko samuppanno hotīti ayañhettha adhippāyo.
In the first line of that verse, the word kismiṃ is in the locative case indicating the characteristic of one action being conditioned by another; the intention here is: "When what arises, does the world arise?"
Trong câu đầu của bài kệ đó, từ kismiṃ là một từ ở thể cách sở thuộc (bhummavacana) chỉ đặc điểm của sự việc (bhāvenabhāvalakkhaṇa), ý nghĩa ở đây là: “Khi cái gì phát sinh, thì thế gian phát sinh?”
Sattalokasaṅkhāraloke sandhāya pucchati.
He asks, referring to the world of beings and the world of formations.
Vị ấy hỏi về thế gian chúng sinh và thế gian hữu vi.
Kismiṃ kubbati santhavanti ahanti vā mamanti vā taṇhādiṭṭhisanthavaṃ kismiṃ kubbati, adhikaraṇatthe bhummavacanaṃ.
On what does it form attachment? means on what does one form the attachment of craving and wrong view, thinking "I" or "mine"? The locative case here is in the sense of a basis.
Kismiṃ kubbati santhavaṃ (Thế gian kết giao với cái gì?) là thế gian kết giao với cái gì bằng sự thân thiện của ái và kiến, nói “Ta” hoặc “của ta”; đây là một từ ở thể cách sở thuộc (bhummavacana) chỉ nơi chốn (adhikaraṇa).
Kissa lokoti upayogatthe sāmivacanaṃ, kiṃ upādāya lokoti saṅkhyaṃ gacchatīti ayañhettha adhippāyo.
To what does the world belong? The genitive case here is in the sense of appropriation; the intention here is: "Dependent on what is the world reckoned?"
Kissa loko (Thế gian của cái gì?) là một từ ở thể cách sở hữu (sāmivacana) chỉ sự sử dụng (upayoga), ý nghĩa ở đây là: “Thế gian được gọi là gì dựa trên cái gì?”
Kismiṃ lokoti bhāvenabhāvalakkhaṇakāraṇatthesu bhummavacanaṃ.
On what is the world? The locative case here is in the sense of the characteristic of one action being conditioned by another, and in the sense of cause.
Kismiṃ loko (Thế gian ở trong cái gì?) là một từ ở thể cách sở thuộc (bhummavacana) chỉ đặc điểm của sự việc (bhāvenabhāvalakkhaṇa) và nguyên nhân (kāraṇa).
Kismiṃ sati kena kāraṇena loko vihaññati pīḷīyati bādhīyatīti ayañhettha adhippāyo.
The intention here is: "When what exists, by what cause is the world afflicted, oppressed, and tormented?"
Ý nghĩa ở đây là: “Khi cái gì hiện hữu, do nguyên nhân nào mà thế gian bị tổn hại, bị áp bức, bị quấy rối?”
171. Atha bhagavā yasmā chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu uppannesu sattaloko ca dhanadhaññādivasena saṅkhāraloko ca uppanno hoti, yasmā cettha sattaloko tesveva chasu duvidhampi santhavaṃ karoti.
Then, because the world of beings and the world of formations, by way of wealth, grain, etc., arise when the six internal and external āyatanas arise, and because the world of beings here makes both kinds of attachment (craving and views) only in those six.
171. Bấy giờ, Đức Thế Tôn đã trả lời, vì khi sáu xứ nội và ngoại phát sinh, thì thế gian chúng sinh và thế gian hữu vi (như tài sản, ngũ cốc, v.v.) cũng phát sinh; và trong đó, thế gian chúng sinh kết giao cả hai loại thân thiện (ái và kiến) với sáu xứ đó.
Cakkhāyatanaṃ vā hi ‘‘ahaṃ mama’’nti gaṇhāti avasesesu vā aññataraṃ.
Indeed, one takes the eye-ayatana as 'I' and 'mine,' or any other remaining one.
Thật vậy, người ta chấp thủ nhãn xứ hoặc một trong các xứ còn lại, nói “Ta” hay “của ta”.
Yathāha – ‘‘cakkhu attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjatī’’tiādi (ma. ni. 3.422).
As it is said: "If anyone should say the eye is the self, that does not apply," and so on.
Như đã nói: “Nếu ai nói rằng mắt là tự ngã, điều đó không hợp lý.”
Yasmā ca etāniyeva cha upādāya duvidhopi lokoti saṅkhyaṃ gacchati, yasmā ca tesveva chasu sati sattaloko dukkhapātubhāvena vihaññati.
And because these six alone are taken as the two kinds of world, and because when these six exist, the world of beings is afflicted by the manifestation of suffering.
Và vì dựa vào sáu xứ này mà cả hai loại thế gian (thế gian chúng sinh và thế gian hữu vi) được gọi tên; và vì khi sáu xứ đó hiện hữu, thế gian chúng sinh bị tổn hại bởi sự xuất hiện của khổ đau.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
172. Atha so yakkho attanā vaṭṭavasena puṭṭhapañhaṃ bhagavatā dvādasāyatanavasena saṅkhipitvā vissajjitaṃ na suṭṭhu upalakkhetvā tañca atthaṃ tappaṭipakkhañca ñātukāmo saṅkhepeneva vaṭṭavivaṭṭaṃ pucchanto āha ‘‘katamaṃ ta’’nti.
Then that yakkha, not fully comprehending the meaning of the question he had asked, concerning saṃsāra, which the Fortunate One had answered concisely in terms of the twelve sense bases, and wishing to know that meaning and its opposite, asked concisely about saṃsāra and release from saṃsāra, saying: “which is that?”
172. Bấy giờ, vị Dạ-xoa ấy, vì không hiểu rõ ý nghĩa của câu hỏi mà mình đã hỏi về luân hồi được Thế Tôn giải thích tóm tắt theo mười hai xứ, và vì muốn biết ý nghĩa đó cùng với đối nghịch của nó, đã hỏi về luân hồi và sự thoát ly luân hồi một cách tóm tắt, nói rằng: “Đó là gì?”
Tattha upādātabbaṭṭhena upādānaṃ, dukkhasaccassetaṃ adhivacanaṃ.
Here, upādānaṃ (clinging) means that which is to be clung to; this is a designation for the Noble Truth of Suffering.
Ở đây, upādānaṃ (sự chấp thủ) là theo nghĩa là cái cần được chấp thủ. Đây là tên gọi của khổ đế.
Yattha loko vihaññatīti ‘‘chasu loko vihaññatī’’ti evaṃ bhagavatā yattha chabbidhe upādāne loko vihaññatīti vutto, taṃ katamaṃ upādānanti?
Yattha loko vihaññatīti (where the world is afflicted) – when the Fortunate One stated, “the world is afflicted in six ways,” referring to the sixfold clinging where the world is afflicted, the yakkha asks: “Which is that clinging?”
Yattha loko vihaññatī (nơi thế gian bị hủy hoại) có nghĩa là: Thế Tôn đã nói rằng thế gian bị hủy hoại bởi sáu loại chấp thủ, vậy sự chấp thủ đó là gì?
Evaṃ upaḍḍhagāthāya sarūpeneva dukkhasaccaṃ pucchi.
Thus, by half a verse, he asked about the Noble Truth of Suffering in its own essence.
Như vậy, với nửa bài kệ này, Ngài đã hỏi về khổ đế theo đúng bản chất của nó.
Samudayasaccaṃ pana tassa kāraṇabhāvena gahitameva hoti.
The Noble Truth of the Origin, however, is implied as its cause.
Còn tập đế thì đã được bao hàm như là nguyên nhân của nó.
Niyyānaṃ pucchitoti imāya pana upaḍḍhagāthāya maggasaccaṃ pucchi.
By the other half verse, Niyyānaṃ pucchitoti (being asked about egress), he asked about the Noble Truth of the Path.
Với nửa bài kệ Niyyānaṃ pucchito (được hỏi về sự giải thoát) này, Ngài đã hỏi về đạo đế.
Maggasaccena hi ariyasāvako dukkhaṃ parijānanto, samudayaṃ pajahanto, nirodhaṃ sacchikaronto, maggaṃ bhāvento lokamhā niyyāti, tasmā niyyānanti vuccati.
Indeed, by the Noble Truth of the Path, an ariya-sāvaka, discerning suffering, abandoning its origin, realizing its cessation, and developing the path, emerges from the world; therefore, it is called niyyāna (egress).
Vì nhờ đạo đế mà vị Thánh đệ tử nhận biết khổ, đoạn trừ tập, chứng ngộ diệt, tu tập đạo mà thoát ly thế gian, do đó gọi là Niyyānaṃ (sự giải thoát).
Kathanti kena pakārena.
Kathanti (how) means: by what means?
Kathaṃ (bằng cách nào) có nghĩa là bằng cách thức nào.
Dukkhā pamuccatīti ‘‘upādāna’’nti vuttā vaṭṭadukkhā pamokkhaṃ pāpuṇāti.
Dukkhā pamuccatīti (is released from suffering) means: attains release from the suffering of saṃsāra which is called 'clinging'.
Dukkhā pamuccatī (thoát khỏi khổ) có nghĩa là đạt được sự giải thoát khỏi khổ luân hồi được gọi là “upādānaṃ” (chấp thủ).
Evamettha sarūpeneva maggasaccaṃ pucchi, nirodhasaccaṃ pana tassa visayabhāvena gahitameva hoti.
Thus, here he asked about the Noble Truth of the Path in its own essence, and the Noble Truth of Cessation is implied as its object.
Như vậy, ở đây Ngài đã hỏi về đạo đế theo đúng bản chất của nó, còn diệt đế thì đã được bao hàm như là đối tượng của nó.
173. Evaṃ yakkhena sarūpena dassetvā ca adassetvā ca catusaccavasena pañhaṃ puṭṭho bhagavā teneva nayena vissajjento āha ‘‘pañca kāmaguṇā’’ti.
Thus, the Fortunate One, having been asked a question by the yakkha, which was expressed sometimes literally and sometimes not, and was rooted in the four Noble Truths, answered in the same manner, saying: “the five cords of sensual pleasure.”
173. Như vậy, được Dạ-xoa hỏi câu hỏi về Tứ Thánh Đế, vừa hiển lộ vừa không hiển lộ bản chất, Thế Tôn đã giải đáp theo cùng một phương pháp, nói rằng: “Năm dục lạc”.
Tattha pañcakāmaguṇasaṅkhātagocaraggahaṇena taggocarāni pañcāyatanāni gahitāneva honti.
Here, by the grasping of the objects designated as the five cords of sensual pleasure, the five sense bases that have those as objects are implicitly included.
Ở đây, khi thọ nhận các đối tượng được gọi là năm dục lạc, năm xứ đã được bao hàm.
Mano chaṭṭho etesanti manochaṭṭhā.
Manochaṭṭhā means that mind is the sixth of these.
Manochaṭṭhā (ý là thứ sáu) có nghĩa là ý là thứ sáu trong số đó.
Paveditāti pakāsitā.
Paveditā means made manifest.
Paveditā (được tuyên bố) có nghĩa là được công bố.
Ettha ajjhattikesu chaṭṭhassa manāyatanassa gahaṇena tassa visayabhūtaṃ dhammāyatanaṃ gahitameva hoti.
Here, by the inclusion of the mind sense base, which is the sixth among the internal sense bases, the dhamma sense base, which is its object, is implicitly included.
Ở đây, khi thọ nhận ý xứ thứ sáu trong các nội xứ, pháp xứ là đối tượng của nó đã được bao hàm.
Evaṃ ‘‘katamaṃ taṃ upādāna’’nti imaṃ pañhaṃ vissajjento punapi dvādasāyatanānaṃ vaseneva dukkhasaccaṃ pakāsesi.
Thus, in answering the question, “Which is that clinging?”, he again expounded the Noble Truth of Suffering in terms of the twelve sense bases.
Như vậy, để giải đáp câu hỏi “Sự chấp thủ đó là gì?”, Ngài lại tuyên bố khổ đế theo cách mười hai xứ.
Manogahaṇena vā sattannaṃ viññāṇadhātūnaṃ gahitattā tāsu purimapañcaviññāṇadhātuggahaṇena tāsaṃ vatthūni pañca cakkhādīni āyatanāni, manodhātumanoviññāṇadhātuggahaṇena tāsaṃ vatthugocarabhedaṃ dhammāyatanaṃ gahitamevāti evampi dvādasāyatanavasena dukkhasaccaṃ pakāsesi.
Or, by the inclusion of mind, the seven consciousness-elements are included, and among them, by the inclusion of the first five consciousness-elements, their bases, the five sense bases like the eye, are included; and by the inclusion of the mind-element and mind-consciousness-element, the dhamma sense base, which is their object and has no distinction, is included. Thus, he expounded the Noble Truth of Suffering in terms of the twelve sense bases in this way as well.
Hoặc, do sự thọ nhận ý mà bảy thức giới được bao hàm, và trong số đó, do sự thọ nhận năm thức giới đầu tiên mà năm xứ như mắt, v.v., là đối tượng của chúng được bao hàm; do sự thọ nhận ý giới và ý thức giới mà pháp xứ, là đối tượng và sự khác biệt của chúng, được bao hàm. Như vậy, Ngài đã tuyên bố khổ đế theo cách mười hai xứ.
Lokuttaramanāyatanadhammāyatanekadeso panettha yattha loko vihaññati, taṃ sandhāya niddiṭṭhattā na saṅgayhati.
However, a portion of the supramundane mind-sense-base and dhamma-sense-base is not included here, as it is specified with reference to “where the world is afflicted.”
Tuy nhiên, một phần của ý xứ và pháp xứ siêu thế ở đây không được bao gồm, vì nó được chỉ định liên quan đến nơi thế gian bị hủy hoại.
Ettha chandaṃ virājetvāti ettha dvādasāyatanabhede dukkhasacce tānevāyatanāni khandhato dhātuto nāmarūpatoti tathā tathā vavatthapetvā, tilakkhaṇaṃ āropetvā, vipassanto arahattamaggapariyosānāya vipassanāya taṇhāsaṅkhātaṃ chandaṃ sabbaso virājetvā vinetvā viddhaṃsetvāti attho.
Ettha chandaṃ virājetvā (here, having dispelled lust) means that having ascertained these very sense bases in the Noble Truth of Suffering, which is distinguished into twelve sense bases, in terms of aggregates, elements, and mind-and-matter in various ways, and having applied the three characteristics, one develops insight (vipassanā). By means of this insight, culminating in the Arahant Path, one completely dispels and destroys lust, which is craving.
Ettha chandaṃ virājetvā (ở đây, đoạn trừ tham ái) có nghĩa là: trong khổ đế gồm mười hai xứ này, sau khi phân biệt các xứ đó theo khanda, dhātu, nāmarūpa, v.v., và áp dụng ba tướng (tilakkhaṇa), khi hành giả quán chiếu bằng tuệ quán kết thúc bằng đạo quả A-la-hán, thì chandaṃ (tham ái) được gọi là taṇhā (khát ái) sẽ hoàn toàn virājetvā (đoạn trừ), tức là loại bỏ và tiêu diệt.
Evaṃ dukkhā pamuccatīti iminā pakārena etasmā vaṭṭadukkhā pamuccatīti.
Evaṃ dukkhā pamuccatīti (thus is released from suffering) means: in this way one is released from this suffering of saṃsāra.
Evaṃ dukkhā pamuccatī (như vậy sẽ thoát khỏi khổ) có nghĩa là bằng cách này, người đó sẽ thoát khỏi khổ luân hồi.
Evamimāya upaḍḍhagāthāya ‘‘niyyānaṃ pucchito brūhi, kathaṃ dukkhā pamuccatī’’ti ayaṃ pañho vissajjito hoti, maggasaccañca pakāsitaṃ samudayanirodhasaccāni panettha purimanayeneva saṅgahitattā pakāsitāneva hontīti veditabbāni.
Thus, by this half verse, the question “Tell me about egress, how is one released from suffering?” is answered, and the Noble Truth of the Path is expounded. The Noble Truths of Origin and Cessation are to be understood as being implicitly included here by the former method.
Như vậy, với nửa bài kệ này, câu hỏi “Niyyānaṃ pucchito brūhi, kathaṃ dukkhā pamuccatī” (được hỏi về sự giải thoát, xin hãy nói, làm thế nào để thoát khỏi khổ?) đã được giải đáp, và đạo đế đã được tuyên bố. Tập đế và diệt đế cũng được tuyên bố ở đây vì chúng đã được bao hàm theo phương pháp trước đó, nên cần phải biết.
Upaḍḍhagāthāya vā dukkhasaccaṃ, chandena samudayasaccaṃ, ‘‘virājetvā’’ti ettha virāgena nirodhasaccaṃ, ‘‘virāgāvimuccatī’’ti vacanato vā maggasaccaṃ.
Alternatively, the Noble Truth of Suffering by the half verse, the Noble Truth of Origin by the term chanda (lust), the Noble Truth of Cessation by virāga (dispassion) in “virājetvā” (having dispelled), or the Noble Truth of the Path by the saying “virāgā vimuccatī” (released through dispassion).
Hoặc, khổ đế được tuyên bố bằng nửa bài kệ, tập đế bằng từ chanda (tham ái), diệt đế bằng virāga (ly tham) trong “virājetvā” (đoạn trừ), hoặc đạo đế bằng lời dạy “virāgā vimuccatī” (do ly tham mà giải thoát).
‘‘Eva’’nti upāyanidassanena maggasaccaṃ, dukkhanirodhanti vacanato vā.
The Noble Truth of the Path by the demonstration of means in “evaṃ” (thus), or by the saying “cessation of suffering.”
Đạo đế được tuyên bố bằng cách chỉ ra phương tiện “Evaṃ” (như vậy), hoặc bằng lời dạy về sự diệt khổ.
‘‘Dukkhā pamuccatī’’ti dukkhapamokkhena nirodhasaccanti evamettha cattāri saccāni pakāsitāni hontīti veditabbāni.
The Noble Truth of Cessation by release from suffering in “dukkhā pamuccatī” (released from suffering). Thus, it should be understood that the four Noble Truths are expounded here.
Diệt đế được tuyên bố bằng sự giải thoát khỏi khổ trong “Dukkhā pamuccatī” (thoát khỏi khổ). Như vậy, ở đây Tứ Thánh Đế đã được tuyên bố, nên cần phải biết.
174. Evaṃ catusaccagabbhāya gāthāya lakkhaṇato niyyānaṃ pakāsetvā puna tadeva sakena niruttābhilāpena nigamento āha ‘‘etaṃ lokassa niyyāna’’nti.
Thus, having expounded egress by its characteristic in a verse imbued with the four Noble Truths, he then concluded the same with his own definitive utterance, saying: “This is the world’s egress.”
174. Như vậy, sau khi tuyên bố sự giải thoát theo đặc tính bằng bài kệ chứa đựng Tứ Thánh Đế, Ngài lại kết thúc bằng cách nói lại điều đó bằng ngôn ngữ riêng của mình: “Đây là sự giải thoát của thế gian”.
Ettha etanti pubbe vuttassa niddeso, lokassāti tedhātukalokassa.
Here, etaṃ refers to what was said previously, and lokassāti (of the world) means of the world of sentient beings existing in the three realms.
Ở đây, etaṃ (đây) là chỉ sự việc đã nói trước đó, lokassa (của thế gian) là của thế gian ba cõi.
Yathātathanti aviparītaṃ.
Yathātathanti (as it really is) means: unfalteringly true.
Yathātathaṃ (như thật) là không sai lệch.
Etaṃ vo ahamakkhāmīti sacepi maṃ sahassakkhattuṃ puccheyyātha, etaṃ vo ahamakkhāmi, na aññaṃ.
Etaṃ vo ahamakkhāmīti (this I declare to you) means: even if you were to ask me a thousand times, this I declare to you, nothing else.
Etaṃ vo ahamakkhāmī (Ta sẽ nói điều này cho các ông) có nghĩa là dù các ông có hỏi Ta một ngàn lần, Ta cũng sẽ nói điều này cho các ông, không phải điều khác.
Yasmā evaṃ dukkhā pamuccati, na aññathāti adhippāyo.
Because this is how one is released from suffering, and not otherwise – this is the intention.
Ý nghĩa là: vì thoát khỏi khổ bằng cách này, không phải cách khác.
Atha vā etena niyyānena ekadvattikkhatuṃ niggatānampi etaṃ vo ahamakkhāmi, uparivisesādhigamāyapi etadeva ahamakkhāmīti attho.
Or, by this egress, even for those who have emerged once, twice, or thrice, this I declare to you; for attaining further distinction also, this very thing I declare to you—this is the meaning.
Hoặc, ý nghĩa là: dù đã thoát ly một, hai, ba lần bằng sự giải thoát này, Ta vẫn sẽ nói điều này cho các ông, và Ta cũng sẽ nói điều này để đạt được những thành tựu cao hơn.
Yasmā evaṃ dukkhā pamuccati asesanissesāti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
Because this path leads to ultimate, complete release from suffering—thus he concluded the discourse with the summit of Arahantship.
Vì bằng cách này, người ta thoát khỏi khổ hoàn toàn không còn sót lại, nên Ngài đã kết thúc bài thuyết pháp bằng đỉnh điểm A-la-hán.
Desanāpariyosāne dvepi yakkhasenāpatayo sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu saddhiṃ yakkhasahassena.
At the end of the discourse, both yakkha commanders, together with a thousand yakkhas, became established in the fruit of stream-entry.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, cả hai vị Dạ-xoa tướng quân cùng với một ngàn Dạ-xoa đã an trú vào quả Dự lưu.
175. Atha hemavato pakatiyāpi dhammagaru idāni ariyabhūmiyaṃ patiṭṭhāya suṭṭhutaraṃ atitto bhagavato vicitrapaṭibhānāya desanāya bhagavantaṃ sekkhāsekkhabhūmiṃ pucchanto ‘‘ko sūdha taratī’’ti gāthamabhāsi.
Then Hemavata, who was naturally respectful of the Dhamma, having now become established in the noble stage and being utterly unquenched by the Fortunate One’s varied and brilliant discourse, wishing to ask the Fortunate One about the stages of trainee (sekha) and adept (asekkhā), recited the verse: “Who here crosses?”
175. Bấy giờ, Dạ-xoa Hemavata, vốn đã tôn kính Pháp, nay lại càng không thỏa mãn hơn sau khi an trú vào Thánh địa và nghe bài thuyết pháp đầy trí tuệ của Thế Tôn, đã hỏi Thế Tôn về địa vị hữu học và vô học bằng cách nói bài kệ: “Ai ở đây vượt qua?”
Tattha ko sūdha tarati oghanti iminā caturoghaṃ ko taratīti sekkhabhūmiṃ pucchati avisesena.
Here, by the phrase ko sūdha tarati oghaṃ (who here crosses the flood), he asks about the trainee stage without distinction, concerning who crosses the four floods.
Ở đây, với câu “Ko sūdha tarati oghaṃ” (ai ở đây vượt qua dòng nước lũ?), Ngài hỏi về địa vị hữu học một cách tổng quát, ai vượt qua bốn dòng nước lũ?
Yasmā aṇṇavanti na vitthatamattaṃ nāpi gambhīramattaṃ apica pana yaṃ vitthatatarañca gambhīratarañca, taṃ vuccati.
As aṇṇavaṃ (ocean) does not mean merely wide or merely deep, but that which is very wide and very deep—that is what is meant.
Vì aṇṇavaṃ (đại dương) không chỉ có nghĩa là rộng lớn hay sâu thẳm, mà còn có nghĩa là cái gì vừa rộng lớn vừa sâu thẳm.
Tādiso ca saṃsāraṇṇavo.
And the ocean of saṃsāra is such.
Và đại dương luân hồi cũng vậy.
Ayañhi samantato pariyantābhāvena vitthato, heṭṭhā patiṭṭhābhāvena upari ālambanābhāvena ca gambhīro, tasmā ‘‘ko idha tarati aṇṇavaṃ, tasmiñca appatiṭṭhe anālambe gambhīre aṇṇave ko na sīdatī’’ti asekkhabhūmiṃ pucchati.
Indeed, this ocean of saṃsāra is said to be wide due to having no end in any direction, and deep due to having no support below and no foothold above. Therefore, he asks about the stage of the adept (asekha) with: “Who here crosses the ocean? And in that ocean, which is without support, without foothold, and deep, who does not sink?”
Thật vậy, đại dương luân hồi này rộng lớn vì không có giới hạn ở mọi phía, và sâu thẳm vì không có chỗ nương tựa ở dưới và không có chỗ dựa ở trên. Do đó, Ngài hỏi về địa vị vô học: “Ai ở đây vượt qua đại dương? Trong đại dương sâu thẳm, không có chỗ nương tựa, không có chỗ dựa đó, ai không chìm đắm?”
176. Atha bhagavā yo bhikkhu jīvitahetupi vītikkamaṃ akaronto sabbadā sīlasampanno lokiyalokuttarāya ca paññāya paññavā, upacārappanāsamādhinā iriyāpathaheṭṭhimamaggaphalehi ca susamāhito, tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāya niyakajjhattacintanasīlo, sātaccakiriyāvahāya appamādasatiyā ca samannāgato.
176. Then the Blessed One, for the bhikkhu who, even for the sake of life, does not commit transgressions, is always endowed with sīla, and is wise with both mundane and supramundane wisdom, is well-established in upacāra-samādhi and appanā-samādhi and in the lower paths and fruits of the postures, who is accustomed to reflecting on his own interior through vipassanā by applying the three characteristics, and who is endowed with continuous diligence and heedfulness—
176. Bấy giờ, Thế Tôn nói rằng vị Tỳ-kheo nào không phạm giới dù vì mạng sống, luôn luôn đầy đủ giới hạnh, có trí tuệ thế gian và siêu thế, an định tốt đẹp với định cận hành và định an chỉ, với các đạo quả thấp hơn trong các oai nghi, quán chiếu nội tâm của mình bằng tuệ quán áp dụng ba tướng, và đầy đủ chánh niệm không phóng dật, luôn luôn tinh tấn.
Yasmā so catutthena maggena imaṃ suduttaraṃ oghaṃ anavasesaṃ tarati, tasmā sekkhabhūmiṃ vissajjento ‘‘sabbadā sīlasampanno’’ti imaṃ tisikkhāgabbhaṃ gāthamāha.
Because that Sekha individual crosses this difficult-to-cross flood completely with the fourth path, therefore, revealing the stage of a Sekha, he spoke this verse containing the three trainings, beginning with ‘‘sabbadā sīlasampanno’’.
Vì vị ấy vượt qua dòng nước lũ khó vượt này một cách hoàn toàn bằng đạo thứ tư, nên để giải đáp về địa vị hữu học, Ngài đã nói bài kệ chứa đựng ba học “luôn luôn đầy đủ giới hạnh” này.
Ettha hi sīlasampadāya adhisīlasikkhā, satisamādhīhi adhicittasikkhā, ajjhattacintitāpaññāhi adhipaññāsikkhāti tisso sikkhā saupakārā sānisaṃsā ca vuttā.
Indeed, here, the training in higher morality (adhisīlasikkhā) is spoken of through the endowment of sīla, the training in higher consciousness (adhicittasikkhā) through mindfulness and samādhi, and the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā) through wisdom contemplating one's own interior. Thus, the three trainings are mentioned with their benefits and advantages.
Ở đây, do sự thành tựu giới (sīlasampadā) mà có giới học (adhisīlasikkhā); do niệm (sati) và định (samādhi) mà có tâm học (adhicittasikkhā); do sự tư duy nội tại (ajjhattacintitā) và trí tuệ (paññā) mà có tuệ học (adhipaññāsikkhā) – ba học pháp này được nói đến cùng với sự hỗ trợ và lợi ích của chúng.
Upakāro hi sikkhānaṃ lokiyapaññā sati ca, anisaṃso sāmaññaphalānīti.
Indeed, mundane wisdom and mindfulness are the aids to the trainings, and the fruits of recluseship are the advantages.
Quả thật, sự hỗ trợ cho các học pháp là trí tuệ thế gian (lokiyapaññā) và niệm (sati); còn lợi ích là các quả Sa-môn (sāmaññaphala).
177. Evaṃ paṭhamagāthāya sekkhabhūmiṃ dassetvā idāni asekkhabhūmiṃ dassento dutiyagāthamāha.
177. Having thus shown the stage of a Sekha with the first verse, now, desiring to show the stage of an Asekha, he spoke the second verse.
177. Sau khi trình bày về cảnh giới Hữu Học (sekkhabhūmi) bằng bài kệ thứ nhất, giờ đây, để trình bày về cảnh giới Vô Học (asekkhabhūmi), Đức Phật nói bài kệ thứ hai.
Tassattho virato kāmasaññāyāti yā kāci kāmasaññā, tato sabbato catutthamaggasampayuttāya samucchedaviratiyā virato.
Its meaning is: ‘virato kāmasaññāyā’ means abstaining completely from any sense-perception (kāmasaññā) by means of the eradicating abstinence associated with the fourth path.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: virato kāmasaññāyāti (đã dứt bỏ dục tưởng) có nghĩa là đã dứt bỏ hoàn toàn mọi dục tưởng (kāmasaññā) bằng sự đoạn trừ (samucchedavirati) tương ưng với đạo A-la-hán (catutthamagga).
‘‘Viratto’’tipi pāṭho.
The reading ‘‘viratto’’ also exists.
Cũng có bản đọc là ‘‘Viratto’’ti.
Tadā ‘‘kāmasaññāyā’’ti bhummavacanaṃ hoti, sagāthāvagge pana ‘‘kāmasaññāsū’’tipi (saṃ. ni. 1.96) pāṭho.
In that case, ‘‘kāmasaññāyā’’ is in the locative case. In the Sagāthāvagga, the reading is also ‘‘kāmasaññāsu’’.
Khi đó, ‘‘kāmasaññāyā’’ti là cách dùng từ ở vị trí sở y (bhummavacana), nhưng trong Sagāthāvagga thì cũng có bản đọc là ‘‘kāmasaññāsū’’ti.
Catūhipi maggehi dasannaṃ saṃyojanānaṃ atītattā sabbasaṃyojanātigo, catuttheneva vā uddhambhāgiyasabbasaṃyojanātigo, tatratatrābhinandinītaṇhāsaṅkhātāya nandiyā tiṇṇañca bhavānaṃ parikkhīṇattā nandībhavaparikkhīṇo so tādiso khīṇāsavo bhikkhu gambhīre saṃsāraṇṇave na sīdati nandīparikkhayena saupādisesaṃ, bhavaparikkhayena ca anupādisesaṃ nibbānathalaṃ samāpajja paramassāsappattiyāti.
Having transcended all ten fetters through all four paths, or having transcended all the higher fetters with just the fourth path, such a noble one whose defilements are destroyed, and who is ‘nandībhavaparikkhīṇo’, meaning one whose delight in becoming and craving, which delights in each state of existence, has been utterly eliminated, and who has exhausted the three existences – that khīṇāsava bhikkhu does not sink in the deep ocean of saṃsāra, but attains the supreme reassurance of Nibbāna, which is either with or without residual aggregates, by the exhaustion of delight and the exhaustion of becoming, respectively.
Do đã vượt qua mười kiết sử bằng cả bốn đạo, nên vị ấy là sabbasaṃyojanātigo (vượt qua mọi kiết sử); hoặc chỉ bằng đạo thứ tư mà vượt qua mọi kiết sử thuộc thượng phần kiết sử (uddhambhāgiyasabbasaṃyojanātigo); và do ái (taṇhā) được gọi là sự hoan hỷ (nandī) thích thú ở từng nơi từng chốn và ba cõi đã được đoạn tận, nên vị tỳ-khưu A-la-hán (khīṇāsavo bhikkhu) như vậy là nandībhavaparikkhīṇo so (người đã đoạn tận hoan hỷ và hữu), vị ấy na sīdati (không chìm đắm) trong biển luân hồi (saṃsāraṇṇave) sâu thẳm, nhờ đoạn tận hoan hỷ mà đạt được Niết-bàn hữu dư y (saupādisesaṃ nibbānathalaṃ), và nhờ đoạn tận hữu mà đạt được Niết-bàn vô dư y (anupādisesaṃ nibbānathalaṃ), đạt đến sự an lạc tối thượng.
Tāsaṃ pana gāthānaṃ ayaṃ atthavaṇṇanā – gambhīrapaññanti gambhīrāya paññāya samannāgataṃ.
The meaning of those verses is as follows: ‘gambhīrapañña’ means endowed with profound wisdom.
Đây là phần chú giải ý nghĩa của những bài kệ đó – gambhīrapaññanti (người có trí tuệ sâu sắc) là người có trí tuệ sâu sắc.
Tattha paṭisambhidāyaṃ vuttanayena gambhīrapaññā veditabbā.
Therein, profound wisdom should be understood in the manner stated in the Paṭisambhidā.
Ở đây, trí tuệ sâu sắc cần được hiểu theo cách đã nói trong Paṭisambhidāmagga.
Vuttañhi tattha ‘‘gambhīresu khandhesu ñāṇaṃ pavattatīti gambhīrapaññā’’tiādi (paṭi. ma. 3.4).
For it is said there: ‘‘Profound wisdom is when knowledge operates in the profound aggregates’’ and so on.
Trong đó đã nói: ‘‘Trí tuệ vận hành trong các uẩn sâu sắc nên gọi là trí tuệ sâu sắc’’ v.v.
Nipuṇatthadassinti nipuṇehi khattiyapaṇḍitādīhi abhisaṅkhatānaṃ pañhānaṃ atthadassiṃ atthānaṃ vā yāni nipuṇāni kāraṇāni duppaṭivijjhāni aññehi tesaṃ dassanena nipuṇatthadassiṃ.
‘Nipuṇatthadassi’ means one who sees the subtle meanings of problems devised by refined khattiyas, scholars, and others; or one who sees the subtle and difficult-to-penetrate reasons in meanings.
Nipuṇatthadassinti (người thấy các ý nghĩa vi tế) là người thấy các ý nghĩa của những câu hỏi được các bậc trí giả vương tộc v.v. đặt ra một cách tinh vi; hoặc là người thấy các điều tinh vi của các ý nghĩa mà người khác khó thấu hiểu, do đó là người thấy các ý nghĩa vi tế.
Rāgādikiñcanābhāvena akiñcanaṃ.
‘Akiñcanaṃ’ because of the absence of defilements such as greed.
Do không có các cấu uế như tham v.v. nên vị ấy là akiñcanaṃ (không có sở hữu).
Duvidhe kāme tividhe ce bhave alagganena kāmabhave asattaṃ.
‘Kāmabhave asattaṃ’ means unattached to the two kinds of sensual pleasures and the three kinds of existence.
Do không bám víu vào hai loại dục và ba loại hữu, nên vị ấy là kāmabhave asattaṃ (không chấp trước vào dục và hữu).
Khandhādibhedesu sabbārammaṇesu chandarāgabandhanābhāvena sabbadhi vippamuttaṃ.
‘Sabbadhi vippamuttaṃ’ means completely liberated due to the absence of the fetter of desire and lust in all objects, distinguished by aggregates and so forth.
Do không có sự trói buộc của tham ái vào tất cả các đối tượng như các uẩn v.v. nên vị ấy là sabbadhi vippamuttaṃ (giải thoát hoàn toàn).
Dibbe pathe kamamānanti aṭṭhasamāpattibhede dibbe pathe samāpajjanavasena caṅkamantaṃ.
‘Dibbe pathe kamamāna’ means walking, in the sense of entering upon, the divine path of the eight attainments.
Dibbe pathe kamamānanti (đi trên con đường thiêng liêng) là người đi kinh hành bằng cách nhập vào con đường thiêng liêng gồm tám loại thiền định.
Tattha kiñcāpi na tāya velāya bhagavā dibbe pathe kamati, apica kho pubbe kamanaṃ upādāya kamanasattisabbhāvena tattha laddhavasībhāvatāya evaṃ vuccati.
Although the Blessed One was not walking on the divine path at that time, it is said thus due to his past walking and the existence of his ability to walk, having attained mastery therein.
Mặc dù lúc đó Đức Thế Tôn không đi trên con đường thiêng liêng, nhưng do đã đi trước đó, và do có khả năng đi (nhập thiền) nên được nói như vậy, vì Ngài đã thành tựu sự thuần thục (vasībhāva) trong đó.
Atha vā ye te visuddhidevā arahanto, tesaṃ pathe santavihāre kamanenāpetaṃ vuttaṃ.
Alternatively, it is said in reference to walking in the path and peaceful abodes of the Visuddhi-devā, the Arahants.
Hoặc, điều này được nói là do Ngài đi trên con đường của các vị thánh A-la-hán, những vị trời thanh tịnh, tức là ở trong các trú xứ an tịnh của họ.
Mahantānaṃ guṇānaṃ esanena mahesiṃ.
‘Mahesiṃ’ means a great sage, one who seeks great qualities.
Do tìm kiếm các đức tính vĩ đại, nên vị ấy là mahesiṃ (đại sĩ).
179. Dutiyagāthāya aparena pariyāyena thuti āraddhāti katvā puna nipuṇatthadassiggahaṇaṃ nidasseti.
179. Having stated that the second verse was begun with another way of praise, it again exemplifies the taking of ‘‘nipuṇatthadassi’’.
179. Sau khi nói rằng lời tán thán được bắt đầu bằng một phương cách khác trong bài kệ thứ hai, lại trình bày sự tiếp nhận ý nghĩa vi tế.
Atha vā nipuṇatthe dassetāranti attho.
Alternatively, the meaning is ‘‘one who shows subtle meanings’’.
Hoặc, ý nghĩa là người trình bày các ý nghĩa vi tế.
Paññādadanti paññāpaṭilābhasaṃvattanikāya paṭipattiyā kathanena paññādāyakaṃ.
‘Paññādada’ means a giver of wisdom, by teaching the practice conducive to the acquisition of wisdom.
Paññādadanti (người ban trí tuệ) là người ban trí tuệ bằng cách giảng dạy con đường thực hành dẫn đến sự thành tựu trí tuệ.
Kāmālaye asattanti yvāyaṃ kāmesu taṇhādiṭṭhivasena duvidho ālayo, tattha asattaṃ. Sabbavidunti sabbadhammaviduṃ, sabbaññunti vuttaṃ hoti.
‘Kāmālaye asattaṃ’ means unattached to the two kinds of attachment in sensual pleasures, namely craving and wrong view. ‘Sabbavidu’ means one who knows all phenomena, which implies being omniscient.
Kāmālaye asattanti (không chấp trước vào nơi nương tựa của dục) là người không chấp trước vào hai loại nương tựa của dục, đó là ái và tà kiến đối với các dục. Sabbavidunti (người biết tất cả) là người biết tất cả các pháp, tức là bậc Toàn Tri.
Sumedhanti tassa sabbaññubhāvassa maggabhūtāya pāramīpaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgataṃ.
‘Sumedhaṃ’ means endowed with wisdom, consisting of the wisdom of perfections, which is the path to that omniscience.
Sumedhanti (người có trí tuệ tốt) là người có trí tuệ (medhā) được gọi là trí tuệ Ba-la-mật (pāramīpaññā) làm con đường dẫn đến sự Toàn Tri của Ngài.
Ariye patheti aṭṭhaṅgike magge, phalasamāpattiyaṃ vā.
‘Ariye pathe’ means on the eightfold path, or in the attainment of fruition.
Ariye patheti (trên con đường thánh) là trên Bát Chánh Đạo, hoặc trong quả thiền định (phalasamāpatti).
Kamamānanti paññāya ajjhogāhamānaṃ maggalakkhaṇaṃ ñatvā desanato, pavisamānaṃ vā khaṇe khaṇe phalasamāpattisamāpajjanato, catubbidhamaggabhāvanāsaṅkhātāya kamanasattiyā kamitapubbaṃ vā.
‘Kamamāna’ means delving into it with wisdom, by knowing and teaching the characteristic of the path; or entering moment by moment into the attainment of fruition; or one who has previously traversed it with the power of traversing, which consists of cultivating the four kinds of paths.
Kamamānanti (người đi) là người thấu hiểu bằng trí tuệ, sau khi biết đặc tính của đạo, do giảng dạy; hoặc là người nhập vào từng khoảnh khắc do nhập quả thiền định; hoặc là người đã từng đi bằng khả năng đi (kamanasatti) được gọi là sự tu tập bốn loại đạo.
180. Sudiṭṭhaṃ vata no ajjāti.
180. ‘‘Sudiṭṭhaṃ vata no ajjā’’—
180. Sudiṭṭhaṃ vata no ajjāti (Thật tốt đẹp thay hôm nay chúng ta đã thấy).
Ajja amhehi sundaraṃ diṭṭhaṃ, ajja vā amhākaṃ sundaraṃ diṭṭhaṃ, dassananti attho.
Today, by us, good has been seen, or today, for us, a good seeing, a good sight, has occurred. This is the meaning.
Hôm nay chúng ta đã thấy điều tốt đẹp, hoặc hôm nay chúng ta đã thấy điều tốt đẹp, tức là sự thấy.
Suppabhātaṃ suhuṭṭhitanti ajja amhākaṃ suṭṭhu pabhātaṃ sobhanaṃ vā pabhātaṃ ahosi.
‘‘Suppabhātaṃ suhuṭṭhita’’—Today, for us, a good dawn, or a beautiful dawn, has occurred.
Suppabhātaṃ suhuṭṭhitanti (Một buổi sáng tốt lành, một sự thức dậy tốt đẹp) là hôm nay chúng ta đã có một buổi sáng tốt đẹp, hoặc một buổi sáng tươi sáng.
Ajja ca no sundaraṃ uṭṭhitaṃ ahosi, anuparodhena sayanato uṭṭhitaṃ.
And today, for us, a good rising has occurred, rising from sleep without hindrance.
Và hôm nay chúng ta đã thức dậy một cách tốt đẹp, thức dậy từ giấc ngủ không bị cản trở.
Kiṃ kāraṇaṃ?
What is the reason?
Vì lý do gì?
Yaṃ addasāma sambuddhaṃ, yasmā sambuddhaṃ addasāmāti attano lābhasampattiṃ ārabbha pāmojjaṃ pavedeti.
‘‘Yaṃ addasāma sambuddhaṃ’’, since we have seen the Perfectly Enlightened One—thus he declares his joy regarding his good fortune.
Yaṃ addasāma sambuddhaṃ, (Vì chúng ta đã thấy Đức Chánh Đẳng Giác), do chúng ta đã thấy Đức Chánh Đẳng Giác, nên vị ấy bày tỏ niềm hoan hỷ về sự thành tựu lợi ích của mình.
182. Gāmā gāmanti devagāmā devagāmaṃ.
182. ‘‘Gāmā gāma’’ means from one deva-village to another deva-village.
182. Gāmā gāmanti (từ làng này đến làng khác) là từ làng chư thiên này đến làng chư thiên khác.
Nagā naganti devapabbatā devapabbataṃ.
‘‘Nagā naga’’ means from one deva-mountain to another deva-mountain.
Nagā naganti (từ núi này đến núi khác) là từ núi chư thiên này đến núi chư thiên khác.
Namassamānā sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammatanti ‘‘sammāsambuddho vata bhagavā, svākkhāto vata bhagavato dhammo’’tiādinā nayena buddhasubodhitañca dhammasudhammatañca.
‘‘Namassamānā sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammata’’—meaning, praising and proclaiming the Buddha’s excellent enlightenment and the Dhamma’s excellent quality by such means as ‘‘Indeed, the Blessed One is perfectly enlightened; indeed, the Blessed One’s Dhamma is well-expounded’’.
Namassamānā sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammatanti (đảnh lễ Đức Chánh Đẳng Giác và sự thiện pháp của Giáo Pháp) là bằng cách tán thán sự giác ngộ tối thượng của Đức Phật và sự thiện pháp của Giáo Pháp theo cách như ‘‘Thật vậy, Đức Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác, thật vậy, Giáo Pháp của Đức Thế Tôn đã được giảng dạy khéo léo’’ v.v.
‘‘Suppaṭipanno vata bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā saṅgha-suppaṭipattiñca abhitthavitvā abhitthavitvā namassamānā dhammaghosakā hutvā vicarissāmāti vuttaṃ hoti.
It means, ‘‘Indeed, the Blessed One’s Sangha of disciples practices well’’—thus, praising the Sangha’s good practice, we shall wander proclaiming the Dhamma.
Và bằng cách tán thán sự thực hành tốt đẹp của Tăng chúng như ‘‘Thật vậy, Tăng chúng đệ tử của Đức Thế Tôn là những bậc thực hành tốt đẹp’’ v.v., họ sẽ đi khắp nơi như những người tuyên bố Giáo Pháp, trong khi đảnh lễ.
Sesamettha uttānatthamevāti.
The rest here is clear in meaning.
Những điều còn lại ở đây đều có ý nghĩa rõ ràng.
Evaṃ me sutanti āḷavakasuttaṃ.
‘‘Evaṃ me sutaṃ’’—this is the Āḷavakasutta.
Evaṃ me sutanti (Như vầy tôi nghe) là kinh Āḷavaka.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Atthavaṇṇanānayenevassa uppatti āvibhavissati.
Its origin will become manifest through the method of meaning exposition.
Sự khởi nguyên của kinh này sẽ được làm rõ theo cách chú giải ý nghĩa.
Atthavaṇṇanāya ca ‘‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’’ti etaṃ vuttatthameva.
And in the meaning exposition, ‘‘Evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ Bhagavā’’—this has already been explained.
Và trong phần chú giải ý nghĩa, câu ‘‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’’ (Như vầy tôi nghe, một thời Đức Thế Tôn) đã được giải thích rồi.
Āḷaviyaṃ viharati āḷavakassa yakkhassa bhavaneti ettha pana kā āḷavī, kasmā ca bhagavā tassa yakkhassa bhavane viharatīti?
But here, in ‘‘Āḷaviyaṃ viharati Āḷavakassa yakkhassa bhavane’’—what is Āḷavī, and why did the Blessed One reside in the abode of that yakkha?
Còn ở đây, câu Āḷaviyaṃ viharati āḷavakassa yakkhassa bhavaneti (trú tại Āḷavī, trong dinh thự của dạ-xoa Āḷavaka), Āḷavī là gì, và tại sao Đức Thế Tôn lại trú trong dinh thự của dạ-xoa đó?
Vuccate – āḷavīti raṭṭhampi nagarampi vuccati, tadubhayampi idha vaṭṭati.
It is said: Āḷavī refers to both a country and a city; both are applicable here.
Được nói rằng – Āḷavīti (Āḷavī) được gọi là cả xứ và thành phố, cả hai đều phù hợp ở đây.
Āḷavīnagarassa hi samīpe viharantopi ‘‘āḷaviyaṃ viharatī’’ti vuccati.
For even one residing near the city of Āḷavī is said to be ‘‘residing in Āḷavī’’.
Vì ngay cả khi trú gần thành Āḷavī, Đức Phật cũng được gọi là ‘‘trú tại Āḷavī’’.
Tassa ca nagarassa samīpe avidūre gāvutamatte taṃ bhavanaṃ, āḷavīraṭṭhe viharantopi ‘‘āḷaviyaṃ viharatī’’ti vuccati, āḷavīraṭṭhe cetaṃ bhavanaṃ.
That dwelling was at a distance of one gāvuta, not far from that city. Even when one resides in the Āḷavī region, it is said that one "resides in Āḷavī," and that dwelling was in the Āḷavī region.
Và dinh thự đó cách thành phố không xa, khoảng một gāvuta (khoảng 1/4 yojana), và ngay cả khi trú trong xứ Āḷavī, Đức Phật cũng được gọi là ‘‘trú tại Āḷavī’’, và dinh thự này nằm trong xứ Āḷavī.
Yasmā pana āḷavako rājā vividhanāṭakūpabhogaṃ chaḍḍetvā corapaṭibāhanatthaṃ paṭirājanisedhanatthaṃ byāyāmakaraṇatthañca sattame sattame divase migavaṃ gacchanto ekadivasaṃ balakāyena saddhiṃ katikaṃ akāsi – ‘‘yassa passena migo palāyati, tasseva so bhāro’’ti.
Now, because King Āḷavaka, abandoning various dramatic enjoyments, went hunting on the seventh day for the purpose of repelling thieves, checking rival kings, and exerting himself, he made an agreement with his army one day, saying: "Whoever's flank the deer flees from, that deer is his responsibility."
Vì vua Āḷavaka, sau khi từ bỏ các thú vui ca múa kịch nghệ đa dạng, để ngăn chặn trộm cướp, để ngăn cản các vua đối địch và để tập luyện, cứ bảy ngày một lần đi săn. Một ngày nọ, vua đã thỏa thuận với quân lính rằng: ‘‘Con nai nào chạy qua phía ai, thì người đó chịu trách nhiệm về nó.’’
Atha tasseva passena migo palāyi, javasampanno rājā dhanuṃ gahetvā pattikova tiyojanaṃ taṃ migaṃ anubandhi.
Then, a deer fled from his very flank. The swift king, taking his bow, pursued that deer on foot for three yojanas.
Rồi một con nai chạy qua phía vua. Vua, với tốc độ nhanh nhẹn, cầm cung và đi bộ ba yojana để đuổi theo con nai đó.
Eṇimigā ca tiyojanavegā eva honti.
Indeed, antelope deer are capable of running three yojanas.
Và nai cái (eṇimiga) có tốc độ chạy ba yojana.
Atha parikkhīṇajavaṃ taṃ migaṃ udakaṃ pavisitvā, ṭhitaṃ vadhitvā, dvidhā chetvā, anatthikopi maṃsena ‘‘nāsakkhi migaṃ gahetu’’nti apavādamocanatthaṃ kājenādāya āgacchanto nagarassāvidūre bahalapattapalāsaṃ mahānigrodhaṃ disvā parissamavinodanatthaṃ tassa mūlamupagato.
Then, the king, seeing the deer, exhausted from running, enter the water and stand there, killed it. Even though he had no use for its flesh, he cut that deer into two halves and, in order to avoid the reproach of "he could not catch a deer," carried it on a shoulder-pole. As he was returning, not far from the city, he saw a large banyan tree with thick leaves and branches. To relieve his fatigue, he went to its root.
Sau đó, con nai đã kiệt sức chạy vào nước và đứng lại. Vua giết nó, xẻ làm đôi, và mặc dù không cần thịt, nhưng để tránh tiếng chê bai rằng ‘‘không bắt được nai’’, vua đã mang nó về trên một cái đòn gánh. Khi đến gần thành phố, vua thấy một cây đa lớn có nhiều lá rậm rạp, liền đến gốc cây đó để giải tỏa mệt mỏi.
Tasmiñca nigrodhe āḷavako yakkho mahārājasantikā varaṃ labhitvā majjhanhikasamaye tassa rukkhassa chāyāya phuṭṭhokāsaṃ paviṭṭhe pāṇino khādanto paṭivasati.
In that banyan tree resided the yakkha Āḷavaka, who had received a boon from the Great Kings and devoured living beings that entered the area covered by the shadow of that tree at midday.
Trong cây đa đó, dạ-xoa Āḷavaka, sau khi nhận được một dinh thự từ Đại Thiên Vương, trú ngụ ở đó, ăn thịt các chúng sinh đi vào khu vực có bóng cây vào giữa trưa.
So taṃ disvā khādituṃ upagato.
Seeing the king, he approached him to devour him.
Yakkha đó thấy vua, liền tiến đến để ăn thịt.
Atha rājā tena saddhiṃ katikaṃ akāsi – ‘‘muñca maṃ, ahaṃ te divase divase manussañca thālipākañca pesessāmī’’ti.
Then, the king made an agreement with him: "Release me, and I will send you a human and a pot of rice every day."
Bấy giờ, nhà vua lập giao ước với yakkha đó: “Hãy tha cho ta, ta sẽ gửi cho ngươi mỗi ngày một người và một nồi cơm.”
Yakkho ‘‘tvaṃ rājūpabhogena pamatto sammussasi, ahaṃ pana bhavanaṃ anupagatañca ananuññātañca khādituṃ na labhāmi, svāhaṃ bhavantampi jīyeyya’’nti na muñci.
The yakkha did not release him, thinking, "You, intoxicated by royal enjoyments, will forget. But I am not permitted to devour one who has not entered my dwelling or who has not been granted permission. Shall I then overcome even Your Majesty?"
Yakkha không tha, nghĩ rằng: “Ngươi sẽ lãng quên vì say mê hưởng thụ vương giả. Còn ta, ta không được ăn những ai chưa vào dinh thự và chưa được phép. Làm sao ta có thể để ngươi sống sót?”
Rājā ‘‘yaṃ divasaṃ na pesemi, taṃ divasaṃ maṃ gahetvā khādāhī’’ti attānaṃ anujānitvā tena mutto nagarābhimukho agamāsi.
The king, authorizing himself by saying, "The day I do not send someone, that day you may seize and devour me," was released by the yakkha and departed towards the city.
Nhà vua tự cho phép mình, nói: “Ngày nào ta không gửi người đến, ngày đó ngươi hãy bắt ta mà ăn.” Được yakkha tha, vua quay về thành.
Balakāyo magge khandhāvāraṃ bandhitvā ṭhito rājānaṃ disvā – ‘‘kiṃ, mahārāja, ayasamattabhayā evaṃ kilantosī’’ti vadanto paccuggantvā paṭiggahesi.
The army, having set up camp on the road, seeing the king, advanced to meet him and received him, saying, "Why, O Great King, are you so exhausted, as if in fear of disgrace?"
Đoàn quân đang đóng trại trên đường, thấy nhà vua thì nói: “Tâu Đại vương, sao Đại vương lại mệt mỏi thế này, có phải vì sợ mất danh dự chăng?” rồi họ tiến đến đón vua.
Rājā taṃ pavattiṃ anārocetvā nagaraṃ gantvā, katapātarāso nagaraguttikaṃ āmantetvā etamatthaṃ ārocesi.
The king, without relating that event, went to the city, had his morning meal, and then summoned the city guard and reported the matter.
Nhà vua không kể lại sự việc đó, về đến thành, dùng bữa sáng xong, triệu tập quan thành vệ và kể lại sự việc.
Nagaraguttiko – ‘‘kiṃ, deva, kālaparicchedo kato’’ti āha.
The city guard asked, "O King, has a time limit been set?"
Quan thành vệ hỏi: “Tâu Thiên tử, đã định thời hạn chưa?”
Rājā ‘‘na kato, bhaṇe’’ti āha.
The king said, "No, friend, it has not."
Nhà vua đáp: “Chưa định, này khanh.”
‘‘Duṭṭhu kataṃ, deva, amanussā hi paricchinnamattameva labhanti, aparicchinne pana janapadassa ābādho bhavissati.
"That was ill-done, O King! For non-humans only accept what is delimited; if it is not delimited, there will be trouble for the populace.
“Tâu Thiên tử, việc đó đã làm sai rồi. Vì phi nhân (yakkha) chỉ nhận những gì đã được định rõ. Nếu không định rõ, dân chúng sẽ gặp tai ương.
Hotu, deva, kiñcāpi evamakāsi, appossukko tvaṃ rajjasukhaṃ anubhohi, ahamettha kātabbaṃ karissāmī’’ti.
Nevertheless, O King, even though you did that, remain free from worry and enjoy the pleasures of kingship. I will do what needs to be done in this matter."
Thôi được, Thiên tử, dù ngài đã làm như vậy, xin ngài hãy an hưởng vương quốc mà không lo lắng; tôi sẽ làm những gì cần làm trong việc này.”
So kālasseva vuṭṭhāya bandhanāgāraṃ gantvā ye ye vajjhā honti, te te sandhāya – ‘‘yo jīvitatthiko hoti, so nikkhamatū’’ti bhaṇati.
So, he rose early and went to the prison. Referring to those who were condemned to death, he said, "Whoever wishes to live, let him come forth."
Vị quan đó dậy sớm, đến nhà tù, chọn những kẻ tử tội và nói: “Ai muốn sống sót, hãy bước ra!”
Yo paṭhamaṃ nikkhamati taṃ gehaṃ netvā, nhāpetvā, bhojetvā ca, ‘‘imaṃ thālipākaṃ yakkhassa dehī’’ti peseti.
Whoever came forth first, he took to his home, had him bathed and fed, and then sent him, saying, "Give this pot of rice to the yakkha."
Người đầu tiên bước ra được đưa về nhà, tắm rửa, cho ăn, rồi được sai đi với lời dặn: “Hãy mang nồi cơm này cho yakkha.”
Taṃ rukkhamūlaṃ paviṭṭhamattaṃyeva yakkho bheravaṃ attabhāvaṃ nimminitvā mūlakandaṃ viya khādati.
As soon as that man entered the root of the tree, the yakkha created a terrifying form and devoured him like a lotus root.
Ngay khi người đó vừa bước vào gốc cây, yakkha liền hiện ra thân hình ghê rợn và ăn thịt người đó như ăn củ sen.
Yakkhānubhāvena kira manussānaṃ kesādīni upādāya sakalasarīraṃ navanītapiṇḍo viya hoti.
It is said that by the power of the yakkha, a human being's entire body, including hair, becomes like a lump of fresh butter.
Nhờ oai lực của yakkha, toàn bộ thân thể con người, từ tóc trở đi, trở nên mềm mại như một cục bơ.
Yakkhassa bhattaṃ gāhāpettuṃ gatapurisā taṃ disvā bhītā yathāmittaṃ ārocesuṃ.
The men who went to take food to the yakkha, seeing this, were terrified and reported it to their friends.
Những người đi mang thức ăn cho yakkha, thấy cảnh đó, sợ hãi kể lại cho bạn bè.
Tato pabhuti ‘‘rājā core gahetvā yakkhassa detī’’ti manussā corakammato paṭiviratā.
From then on, people abstained from thievery, saying, "The king catches thieves and gives them to the yakkha."
Từ đó, dân chúng ngừng việc trộm cắp, vì nghe nói: “Nhà vua bắt trộm giao cho yakkha.”
Tato aparena samayena navacorānaṃ abhāvena purāṇacorānañca parikkhayena bandhanāgārāni suññāni ahesuṃ.
After some time, due to the absence of new thieves and the exhaustion of old thieves, the prisons became empty.
Sau đó một thời gian, vì không có trộm mới và trộm cũ đã bị tiêu diệt, các nhà tù trở nên trống rỗng.
Atha nagaraguttiko rañño ārocesi.
Then the city guard reported to the king.
Bấy giờ, quan thành vệ báo cáo với nhà vua.
Rājā attano dhanaṃ nagararacchāsu chaḍḍāpesi – ‘‘appeva nāma koci lobhena gaṇheyyā’’ti.
The king had his wealth scattered in the city streets, thinking, "Perhaps someone might take it out of greed."
Nhà vua sai vứt tiền của mình ra các đường phố trong thành, nghĩ: “Biết đâu có người nào đó vì lòng tham mà lấy.”
Taṃ pādenapi na koci chupi.
But no one touched it even with their foot.
Nhưng không ai chạm vào nó dù chỉ bằng chân.
So core alabhanto amaccānaṃ ārocesi.
Unable to find thieves, he reported to his ministers.
Không tìm được trộm, vua báo cáo với các vị đại thần.
Amaccā ‘‘kulapaṭipāṭiyā ekamekaṃ jiṇṇakaṃ pesema, so pakatiyāpi maccumukhe vattatī’’ti āhaṃsu.
The ministers said, "Let us send an old person, one by one, according to family succession. Such a person is naturally at the mouth of death anyway."
Các vị đại thần tâu: “Chúng ta hãy gửi từng người già theo thứ tự gia tộc. Người già vốn dĩ đã ở ngưỡng cửa cái chết rồi.”
Rājā ‘‘‘amhākaṃ pitaraṃ, amhākaṃ pitāmahaṃ pesetī’ti manussā khobhaṃ karissanti, mā vo etaṃ ruccī’’ti nivāresi.
The king restrained them, saying, "People will be agitated, saying, 'He is sending our fathers, our grandfathers!' Do not let this please you."
Nhà vua ngăn lại: “Dân chúng sẽ nổi loạn, nói: ‘Vua gửi cha ta, ông nội ta đi!’ Các khanh đừng nghĩ đến điều đó.”
‘‘Tena hi, deva, dārakaṃ pesema uttānaseyyakaṃ, tathāvidhassa hi ‘mātā me pitā me’ti sineho natthī’’ti āhaṃsu.
Then they said, "In that case, O King, let us send an infant lying on its back. Such a one has no affection like 'my mother' or 'my father'."
Các vị đại thần tâu: “Nếu vậy, Thiên tử, chúng ta hãy gửi một đứa trẻ sơ sinh đang nằm ngửa. Một đứa trẻ như vậy không có tình cảm ‘mẹ ta, cha ta’.”
Rājā anujāni.
The king gave his consent.
Nhà vua chấp thuận.
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm như vậy.
Nagare dārakamātaro ca dārake gahetvā gabbhiniyo ca palāyitvā parajanapade dārake saṃvaḍḍhetvā ānenti.
In the city, mothers of infants and pregnant women fled, taking their children, and raised the children in other regions before bringing them back.
Trong thành, các bà mẹ có con và các phụ nữ mang thai đều bỏ trốn sang các nước láng giềng, nuôi con lớn rồi mới quay về.
Evaṃ sabbānipi dvādasa vassāni gatāni.
Thus, twelve years passed altogether.
Cứ thế, mười hai năm đã trôi qua.
Tato ekadivasaṃ sakalanagaraṃ vicinitvā ekampi dārakaṃ alabhitvā rañño ārocesuṃ – ‘‘natthi, deva, nagare dārako ṭhapetvā antepure tava puttaṃ āḷavakakumāra’’nti.
Then, one day, after searching the entire city, they could not find a single child and reported to the king: "There is no child in the city, O King, except your son, Prince Āḷavaka, in the inner palace."
Sau đó, một ngày nọ, sau khi tìm kiếm khắp thành mà không tìm thấy một đứa trẻ nào, họ báo cáo với nhà vua: “Tâu Thiên tử, trong thành không còn đứa trẻ nào, ngoại trừ Thái tử Āḷavaka trong nội cung của ngài.”
Rājā ‘‘yathā mama putto piyo, evaṃ sabbalokassa, attanā pana piyataraṃ natthi, gacchatha, tampi datvā mama jīvitaṃ rakkhathā’’ti āha.
The king said, "Just as my son is dear to me, so is he to all the world. But there is nothing dearer than oneself. Go, give him also, and protect my life."
Nhà vua nói: “Con ta quý giá thế nào thì con của mọi người cũng quý giá như vậy. Nhưng không có gì quý hơn chính mình. Hãy đi, giao cả đứa trẻ đó để cứu mạng ta.”
Tena ca samayena āḷavakakumārassa mātā puttaṃ nhāpetvā, maṇḍetvā, dukūlacumbaṭake katvā, aṅke sayāpetvā, nisinnā hoti.
At that time, Prince Āḷavaka’s mother had bathed and adorned her son, placed him on her lap in a white silk wrap, and was sitting there.
Vào lúc đó, mẹ của Thái tử Āḷavaka đang ngồi, đã tắm rửa, trang điểm cho con, đặt con nằm trên lòng mình trong tấm khăn lụa.
Rājapurisā rañño āṇāya tattha gantvā vippalapantiyā tassā soḷasannañca itthisahassānaṃ saddhiṃ dhātiyā taṃ ādāya pakkamiṃsu ‘‘sve yakkhabhakkho bhavissatī’’ti.
The king's men, by the king's command, went there and took the prince, amidst the lamentations of his mother and sixteen thousand women, along with his nurse, thinking, "Tomorrow he will be devoured by the yakkha."
Các quan quân theo lệnh vua đến đó, mang đứa trẻ đi cùng với mười sáu ngàn cung nữ và nhũ mẫu đang than khóc, nghĩ rằng: “Ngày mai nó sẽ là thức ăn của yakkha.”
Taṃ divasañca bhagavā paccūsasamaye paccuṭṭhāya jetavanamahāvihāre gandhakuṭiyaṃ mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā puna buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa āḷavakassa kumārassa anāgāmiphaluppattiyā upanissayaṃ, yakkhassa ca sotāpattiphaluppattiyā upanissayaṃ desanāpariyosāne ca caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammacakkhupaṭilābhassāti.
On that day, the Blessed One, having risen at dawn in the Mahāgandhakuṭī at Jetavana Monastery, entered the attainment of great compassion. Again, surveying the world with his Buddha-eye, he saw the supporting condition for Prince Āḷavaka's attainment of the fruit of non-returning, and for the yakkha's attainment of the fruit of stream-entry, and that at the conclusion of the discourse, eighty-four thousand living beings would gain the Dhamma-eye.
Vào ngày đó, Đức Thế Tôn, vào lúc bình minh, thức dậy tại hương thất trong Đại Tịnh Xá Jetavana, nhập Đại Bi Tam Muội, rồi dùng Phật nhãn quán sát thế gian. Ngài thấy duyên lành để Thái tử Āḷavaka chứng quả Bất Hoàn, duyên lành để yakkha chứng quả Nhập Lưu, và duyên lành để tám mươi bốn ngàn chúng sinh chứng Pháp nhãn khi bài thuyết pháp kết thúc.
Tasmā vibhātāya rattiyā purebhattakiccaṃ katvā aniṭṭhitapacchābhattakiccova kāḷapakkhauposathadivase vattamāne oggate sūriye ekakova adutiyo pattacīvaramādāya pādagamaneneva sāvatthito tiṃsa yojanāni gantvā tassa yakkhassa bhavanaṃ pāvisi.
Therefore, when the night had given way to dawn, having completed his pre-meal duties, and without having finished his post-meal duties, on the Uposatha day of the dark fortnight, when the sun had risen, he departed alone, without a second companion, taking his bowl and robes, and walked thirty yojanas from Sāvatthī to enter the dwelling of that yakkha.
Vì vậy, khi đêm đã tàn, sau khi hoàn thành bữa sáng, và trước khi hoàn thành bữa trưa, vào ngày Uposatha của kỳ trăng khuyết, khi mặt trời đã mọc, Ngài đơn độc, không có người thứ hai, mang bát và y, đi bộ ba mươi do tuần từ Sāvatthī và bước vào dinh thự của yakkha đó.
Tena vuttaṃ ‘‘āḷavakassa yakkhassa bhavane’’ti.
Thus, it is said, "in the dwelling of the yakkha Āḷavaka."
Vì thế, có câu nói: “Trong dinh thự của yakkha Āḷavaka.”
Kiṃ pana bhagavā yasmiṃ nigrodhe āḷavakassa bhavanaṃ, tassa mūle vihāsi, udāhu bhavaneyevāti?
Did the Blessed One, then, reside at the root of the banyan tree where Āḷavaka's dwelling was, or in the dwelling itself?
Vậy, Đức Thế Tôn đã trú ở gốc cây đa nơi có dinh thự của Āḷavaka, hay ở ngay trong dinh thự đó?
Vuccate – bhavaneyeva.
It is said: in the dwelling itself.
Thưa rằng: Ngay trong dinh thự đó.
Yatheva hi yakkhā attano bhavanaṃ passanti, tathā bhagavāpi.
For just as yakkhas see their own dwelling, so too did the Blessed One.
Quả thật, yakkha thấy dinh thự của mình thế nào, Đức Thế Tôn cũng thấy như vậy.
So tattha gantvā bhavanadvāre aṭṭhāsi.
He went there and stood at the entrance to the dwelling.
Ngài đến đó và đứng ở cửa dinh thự.
Tadā āḷavako himavante yakkhasamāgamaṃ gato hoti.
At that time, Āḷavaka had gone to a gathering of yakkhas in the Himalayas.
Lúc đó, Āḷavaka đang dự cuộc họp của các yakkha ở Himavanta.
Tato āḷavakassa dvārapālo gadrabho nāma yakkho bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā – ‘‘kiṃ, bhante, bhagavā vikāle āgato’’ti āha.
Then, Āḷavaka's doorkeeper, a yakkha named Gadrabha, approached the Blessed One, paid homage, and asked, "Venerable Sir, why has the Blessed One come at an improper time?"
Sau đó, yakkha tên Gadrabha, người gác cổng của Āḷavaka, đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và hỏi: “Bạch Thế Tôn, sao Ngài lại đến vào giờ không thích hợp này?”
‘‘Āma, gadrabha, āgatomhi.
"Yes, Gadrabha, I have come.
“Đúng vậy, Gadrabha, Ta đã đến.
Sace te agaru, vihareyyāmekarattiṃ āḷavakassa bhavane’’ti.
If it is not a burden to you, I would like to stay for one night in Āḷavaka's dwelling."
Nếu ngươi không ngại, Ta muốn ở lại một đêm trong dinh thự của Āḷavaka.”
‘‘Na me, bhante, garu, apica kho so yakkho kakkhaḷo pharuso, mātāpitūnampi abhivādanādīni na karoti, mā rucci bhagavato idha vāso’’ti.
"Venerable Sir, it is no burden to me; but indeed, that yakkha is harsh and violent. He does not even offer salutations to his mother and father. May the Blessed One's dwelling here not be pleasing to him."
“Bạch Thế Tôn, tôi không ngại, nhưng yakkha đó rất thô lỗ và hung bạo, không chào hỏi cha mẹ mình, e rằng Ngài sẽ không thích ở đây.”
‘‘Jānāmi, gadrabha, tassa kakkhaḷattaṃ, na koci mamantarāyo bhavissati, sace te agaru, vihareyyāmekaratti’’nti.
"I know, Gadrabha, his harshness. No danger will befall me. If it is no burden to you, I would dwell for one night," the Blessed One said.
“Ta biết, Gadrabha, sự thô lỗ của hắn, sẽ không có chướng ngại nào cho Ta. Nếu ngươi không ngại, Ta muốn ở lại một đêm.”
Dutiyampi gadrabho yakkho bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘aggitattakapālasadiso, bhante, āḷavako, ‘mātāpitaro’ti vā ‘samaṇabrāhmaṇā’ti vā ‘dhammo’ti vā na jānāti, idhāgatānaṃ cittakkhepampi karoti, hadayampi phāleti, pādepi gahetvā parasamudde vā paracakkavāḷe vā khipatī’’ti.
For a second time, the yakkha Gadrabha said to the Blessed One: "Venerable Sir, Āḷavaka is like a blazing hot skull; he does not recognize 'mother and father,' or 'recluses and brahmins,' or 'Dhamma.' He causes mental agitation to those who come here, even cleaves their hearts, and, seizing them by the feet, throws them to the other side of the ocean or to another world-system."
Lần thứ hai, yakkha Gadrabha thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, Āḷavaka giống như một cái chảo nung lửa, hắn không biết cha mẹ, không biết Sa-môn, Bà-la-môn, không biết Pháp. Hắn gây rối loạn tâm trí, xé nát trái tim, và có thể nắm chân ném những người đến đây sang biển bên kia hoặc sang thế giới khác.”
Dutiyampi bhagavā āha – ‘‘jānāmi, gadrabha, sace te agaru, vihareyyāmekaratti’’nti.
For a second time, the Blessed One said: "I know, Gadrabha. If it is no burden to you, I would dwell for one night."
Lần thứ hai, Đức Thế Tôn nói: “Ta biết, Gadrabha. Nếu ngươi không ngại, Ta muốn ở lại một đêm.”
Tatiyampi gadrabho yakkho bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘aggitattakapālasadiso, bhante, āḷavako, ‘mātāpitaro’ti vā ‘samaṇabrāhmaṇā’ti vā ‘dhammo’ti vā na jānāti, idhāgatānaṃ cittakkhepampi karoti, hadayampi phāleti, pādepi gahetvā parasamudde vā paracakkavāḷe vā khipatī’’ti.
For a third time, the yakkha Gadrabha said to the Blessed One: "Venerable Sir, Āḷavaka is like a blazing hot skull; he does not recognize 'mother and father,' or 'recluses and brahmins,' or 'Dhamma.' He causes mental agitation to those who come here, even cleaves their hearts, and, seizing them by the feet, throws them to the other side of the ocean or to another world-system."
Lần thứ ba, yakkha Gadrabha thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, Āḷavaka giống như một cái chảo nung lửa, hắn không biết cha mẹ, không biết Sa-môn, Bà-la-môn, không biết Pháp. Hắn gây rối loạn tâm trí, xé nát trái tim, và có thể nắm chân ném những người đến đây sang biển bên kia hoặc sang thế giới khác.”
Tatiyampi bhagavā āha – ‘‘jānāmi, gadrabha, sace te agaru, vihareyyāmekaratti’’nti.
For a third time, the Blessed One said: "I know, Gadrabha. If it is no burden to you, I would dwell for one night."
Lần thứ ba, Đức Thế Tôn nói: “Ta biết, Gadrabha. Nếu ngươi không ngại, Ta muốn ở lại một đêm.”
‘‘Na me, bhante, garu, apica kho so yakkho attano anārocetvā anujānantaṃ maṃ jīvitā voropeyya, ārocemi, bhante, tassā’’ti.
"Venerable Sir, it is no burden to me; but indeed, that yakkha might take my life if I permit this without informing him. Venerable Sir, I shall inform him."
“Bạch Thế Tôn, tôi không ngại, nhưng yakkha đó có thể tước đoạt mạng sống của tôi nếu tôi cho phép mà không báo trước cho hắn. Bạch Thế Tôn, tôi sẽ báo cho hắn.”
‘‘Yathāsukhaṃ, gadrabha, ārocehī’’ti.
"As you wish, Gadrabha, inform him," the Blessed One said.
“Tùy ý ngươi, Gadrabha, hãy báo cho hắn.”
‘‘Tena hi, bhante, tvameva jānāhī’’ti bhagavantaṃ abhivādetvā himavantābhimukho pakkāmi.
"In that case, Venerable Sir, may you know it yourself," said Gadrabha, and having saluted the Blessed One, he departed towards the Himalayas.
“Nếu vậy, bạch Thế Tôn, chính Ngài hãy tự liệu.” Rồi đảnh lễ Đức Thế Tôn, yakkha quay về phía Himavanta.
Bhavanadvārampi sayameva bhagavato vivaramadāsi.
The dwelling's door itself opened for the Blessed One.
Cửa dinh thự cũng tự động mở ra cho Đức Thế Tôn.
Bhagavā antobhavanaṃ pavisitvā yattha abhilakkhitesu maṅgaladivasādīsu nisīditvā āḷavako siriṃ anubhoti, tasmiṃyeva dibbaratanapallaṅke nisīditvā suvaṇṇābhaṃ muñci.
The Blessed One entered the dwelling and, sitting on the divine jeweled couch where Āḷavaka would sit on auspicious days and so forth and experience glory, radiated a golden glow.
Đức Thế Tôn bước vào bên trong dinh thự, ngồi trên chính chiếc ghế ngai vàng bằng ngọc báu nơi Āḷavaka thường ngồi hưởng sự vinh hoa vào những ngày lễ hội đã định, và tỏa ra ánh sáng vàng rực rỡ.
Taṃ disvā yakkhassa itthiyo āgantvā, bhagavantaṃ vanditvā, samparivāretvā nisīdiṃsu.
Seeing this, Āḷavaka's female companions came, saluted the Blessed One, and sat surrounding him.
Thấy vậy, các nữ yakkha đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi vây quanh Ngài mà ngồi.
Bhagavā ‘‘pubbe tumhe dānaṃ datvā, sīlaṃ samādiyitvā, pūjaneyyaṃ pūjetvā, imaṃ sampattiṃ pattā, idānipi tatheva karotha, mā aññamaññaṃ issāmacchariyābhibhūtā viharathā’’tiādinā nayena tāsaṃ pakiṇṇakadhammakathaṃ kathesi.
The Blessed One delivered a discourse on various Dhamma topics to them, in such a manner as: "In the past, you attained this prosperity by giving gifts, observing sīla, and honoring those worthy of honor. Now also, do likewise. Do not dwell overcome by jealousy and stinginess towards each other."
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng cho các nữ Dạ Xoa ấy một bài pháp hỗn hợp, với ý nghĩa như sau: "Trước đây, các con đã bố thí, thọ trì giới, cúng dường bậc đáng cúng dường, nên đã đạt được sự thịnh vượng này. Nay, các con cũng hãy làm như vậy, đừng sống với lòng ganh tỵ và xan tham."
Tā ca bhagavato madhuranigghosaṃ sutvā, sādhukārasahassāni datvā, bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsuyeva.
Having heard the Blessed One's sweet voice, they uttered thousands of acclamations of approval (sādhukāra) and continued to sit, surrounding the Blessed One.
Các nữ Dạ Xoa ấy, sau khi nghe giọng nói ngọt ngào của Đức Thế Tôn, đã tán thán hàng ngàn lời "Sādhu!" và vây quanh Đức Thế Tôn mà ngồi.
Gadrabhopi himavantaṃ gantvā āḷavakassa ārocesi – ‘‘yagghe, mārisa, jāneyyāsi, vimāne te bhagavā nisinno’’ti.
Gadrabha also went to the Himalayas and informed Āḷavaka: "May you know, sir, that the Blessed One is seated in your mansion!"
Gadrabha cũng đi đến Himavanta và báo cho Āḷavaka biết: "Này hiền hữu, xin hãy biết rằng Đức Thế Tôn đang ngự trong cung điện của ngươi."
So gadrabhassa saññamakāsi ‘‘tuṇhī hohi, gantvā kattabbaṃ karissāmī’’ti.
He made a sign to Gadrabha, saying, "Be silent; I shall go and do what needs to be done."
Yakkha ấy ra hiệu cho Gadrabha: "Hãy im lặng, ta sẽ đi và làm những gì cần làm."
Purisamānena kira lajjito ahosi, tasmā ‘‘mā koci parisamajjhe suṇeyyā’’ti vāresi.
It is said that he was ashamed of his manliness, and therefore he forbade him, thinking, "May no one hear this in the assembly."
Nghe nói, yakkha ấy cảm thấy xấu hổ vì lòng kiêu hãnh của đàn ông, nên đã ngăn cấm (Gadrabha) rằng: "Đừng để ai nghe thấy giữa hội chúng."
Tadā sātāgirahemavatā bhagavantaṃ jetavaneyeva vanditvā ‘‘yakkhasamāgamaṃ gamissāmā’’ti saparivārā nānāyānehi ākāsena gacchanti.
At that time, Sātāgira and Hemavata, having saluted the Blessed One in Jetavana itself, were traveling through the sky with their retinues in various vehicles, saying, "We will go to the yakkha assembly."
Khi ấy, Sātāgira và Hemavata, cùng với tùy tùng, sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn tại Jetavana, đã nói: "Chúng tôi sẽ đi dự hội Dạ Xoa," và bay đi trên không trung bằng nhiều loại phương tiện khác nhau.
Ākāse ca yakkhānaṃ na sabbattha maggo atthi, ākāsaṭṭhāni vimānāni pariharitvā maggaṭṭhāneneva maggo hoti.
And in the sky, there is not a path everywhere for yakkhas; the path exists only where celestial mansions are avoided.
Trên không trung, không phải ở đâu cũng có đường cho các Dạ Xoa; chỉ có đường ở những nơi tránh các cung điện trên không.
Āḷavakassa pana vimānaṃ bhūmaṭṭhaṃ suguttaṃ pākāraparikkhittaṃ susaṃvihitadvāraṭṭālakagopuraṃ, upari kaṃsajālasañchannaṃ mañjūsasadisaṃ tiyojanaṃ ubbedhena.
Āḷavaka's mansion, however, stood on the ground, well-guarded, surrounded by a wall, with well-arranged gates, watchtowers, and arched gateways, covered overhead with a brass net, resembling a casket, three yojanas in height.
Tuy nhiên, cung điện của Āḷavaka nằm trên mặt đất, được bảo vệ nghiêm ngặt, bao quanh bởi tường thành, có cổng chính, tháp canh và cửa ngõ được bố trí cẩn thận, phía trên được che phủ bằng lưới đồng, giống như một cái hộp, cao ba dojana.
Tassa upari maggo hoti.
The path lay over its top.
Đường đi nằm phía trên cung điện đó.
Te taṃ padesamāgamma gantuṃ asamatthā ahesuṃ.
When they reached that area, they were unable to proceed.
Họ không thể đi qua khu vực đó.
Buddhānañhi nisinnokāsassa uparibhāgena yāva bhavaggā, tāva koci gantuṃ asamattho.
Indeed, no one is able to pass over the space above where the Buddhas are seated, up to the highest heaven (bhavagga).
Thật vậy, không ai có thể đi qua phía trên nơi Đức Phật đang ngự, cho đến tận Bhavagga.
Te ‘‘kimida’’nti āvajjetvā bhagavantaṃ disvā ākāse khittaleḍḍu viya oruyha vanditvā, dhammaṃ sutvā, padakkhiṇaṃ katvā ‘‘yakkhasamāgamaṃ gacchāma bhagavā’’ti tīṇi vatthūni pasaṃsantā yakkhasamāgamaṃ agamaṃsu.
They, wondering "What is this?", and seeing the Blessed One, descended like stones thrown into the sky. Having saluted him, heard the Dhamma, and circumambulated him clockwise, they said, "Blessed One, we are going to the yakkha assembly," and praising the Three Jewels (vatthūni), they went to the yakkha assembly.
Họ suy nghĩ: "Chuyện gì thế này?" rồi nhìn thấy Đức Thế Tôn, họ hạ xuống như một cục đất sét bị ném lên không trung, đảnh lễ, nghe pháp, đi nhiễu hữu và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đi dự hội Dạ Xoa," rồi ca ngợi Ba Ngôi Tam Bảo và đi đến hội Dạ Xoa.
Āḷavako te disvā ‘‘idha nisīdathā’’ti paṭikkamma okāsamadāsi.
Āḷavaka, seeing them, moved back and made space, saying, "Sit here."
Āḷavaka thấy họ, liền lùi lại và nhường chỗ, nói: "Hãy ngồi đây."
Te āḷavakassa nivedesuṃ ‘‘lābhā te, āḷavaka, yassa te bhavane bhagavā viharati, gacchāvuso bhagavantaṃ payirupāsassū’’ti.
They then informed Āḷavaka: "It is indeed a gain for you, Āḷavaka, that the Blessed One dwells in your mansion. Go, friend, attend upon the Blessed One."
Họ báo cho Āḷavaka: "Này Āḷavaka, ngươi thật may mắn khi Đức Thế Tôn đang ngự trong cung điện của ngươi. Này hiền hữu, hãy đi đến hầu cận Đức Thế Tôn!"
Evaṃ bhagavā bhavaneyeva vihāsi, na yasmiṃ nigrodhe āḷavakassa bhavanaṃ, tassa mūleti.
Thus, the Blessed One dwelt in the mansion itself, not at the foot of the Banyan tree where Āḷavaka's mansion was located.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã ngự trong chính cung điện, chứ không phải dưới gốc cây đa nơi cung điện của Āḷavaka tọa lạc.
Tena vuttaṃ ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā āḷaviyaṃ viharati āḷavakassa yakkhassa bhavane’’ti.
Therefore it is said: "At one time the Blessed One was dwelling in Āḷavī, in the mansion of the yakkha Āḷavaka."
Do đó, có lời dạy: "Một thời, Đức Thế Tôn ngự tại Āḷavī, trong cung điện của Dạ Xoa Āḷavaka."
Atha kho āḷavako…pe… bhagavantaṃ etadavoca ‘‘nikkhama samaṇā’’ti.
Then Āḷavaka... and so on... said to the Blessed One: " Leave, ascetic!"
Khi ấy, Āḷavaka... vân vân... đã nói với Đức Thế Tôn: "Này Sa Môn, hãy ra ngoài!"
‘‘Kasmā panāyaṃ etadavocā’’ti?
"But why did he say that?"
"Tại sao yakkha này lại nói như vậy?"
Vuccate – rosetukāmatāya.
It is said: out of a desire to show anger.
Được giải thích là: Vì muốn gây hấn.
Tatrevaṃ ādito pabhuti sambandho veditabbo – ayañhi yasmā assaddhassa saddhākathā dukkathā hoti dussīlādīnaṃ sīlādikathā viya, tasmā tesaṃ yakkhānaṃ santikā bhagavato pasaṃsaṃ sutvā eva aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya abbhantarakopena taṭataṭāyamānahadayo hutvā ‘‘ko so bhagavā nāma, yo mama bhavanaṃ paviṭṭho’’ti āha.
In this context, the connection should be understood from the beginning: because for one without faith, a discourse on faith is an unpleasant discourse, just as a discourse on sīla is unpleasant for those without sīla and so on; therefore, having heard the praise of the Blessed One from those yakkhas, Āḷavaka's heart became agitated with inner anger, like salt or sugar crystals thrown into fire, and he exclaimed, "Who is this so-called Blessed One, who has entered my mansion?"
Ở đây, cần hiểu sự liên kết từ ban đầu như sau: Vì lời nói về đức tin đối với người không có đức tin cũng khó nghe như lời nói về giới hạnh đối với người phá giới, v.v., nên khi nghe các Dạ Xoa kia ca ngợi Đức Thế Tôn, lòng yakkha này sôi sục giận dữ như muối và đường bị ném vào lửa, và yakkha nói: "Sa Môn nào dám vào cung điện của ta?"
Te āhaṃsu – ‘‘na tvaṃ, āvuso, jānāsi bhagavantaṃ amhākaṃ satthāraṃ, yo tusitabhavane ṭhito pañca mahāvilokanāni viloketvā’’tiādinā nayena yāva dhammacakkappavattanaṃ kathentā paṭisandhiādinā dvattiṃsa pubbanimittāni vatvā ‘‘imānipi tvaṃ, āvuso, acchariyāni nāddasā’’ti codesuṃ.
They replied, "Friend, do you not know the Blessed One, our Teacher, who, having stood in the Tusita heaven, performed the five great observations..." and so on, recounting up to the turning of the Wheel of Dhamma, mentioning the thirty-two pre-natal signs beginning with conception, and reproached him, saying, "Friend, did you not see these wonders?"
Các Dạ Xoa ấy nói: "Này hiền hữu, ngươi không biết Đức Thế Tôn, Bậc Đạo Sư của chúng ta sao? Ngài đã ngự ở cõi trời Tusita, quán xét năm điều đại quán xét," v.v., rồi kể về ba mươi hai điềm báo trước từ khi Ngài thọ thai cho đến khi chuyển pháp luân, và trách: "Này hiền hữu, ngươi không thấy những điều kỳ diệu này sao?"
So disvāpi kodhavasena ‘‘nāddasa’’nti āha.
Although he had seen them, he said, "I did not see them," due to anger.
Dù đã thấy, nhưng vì giận dữ, yakkha ấy nói: "Ta không thấy."
Āvuso āḷavaka passeyyāsi vā tvaṃ, na vā, ko tayā attho passatā vā apassatā vā, kiṃ tvaṃ karissasi amhākaṃ satthuno, yo tvaṃ taṃ upanidhāya calakkakudhamahāusabhasamīpe tadahujātavacchako viya, tidhāpabhinnamattavāraṇasamīpe bhiṅkapotako viya, bhāsuravilambakesaraupasobhitakkhandhassa migarañño samīpe jarasiṅgālo viya, diyaḍḍhayojanasatappavaḍḍhakāyasupaṇṇarājasamīpe chinnapakkhakākapotako viya khāyasi, gaccha yaṃ te karaṇīyaṃ, taṃ karohīti.
"Friend Āḷavaka, whether you saw it or not, what good is it to you, seeing or not seeing? What will you do to our Teacher? You appear to be like a calf born today next to a great bull with a prominent hump that moves, or like a tiny elephant calf next to a mighty elephant in rut with three streams of ichor, or like an old jackal next to a lion, the king of beasts, with a mane that shines and hangs down, or like a crow chick with broken wings next to the Supaṇṇa king, whose body has grown to one hundred and fifty yojanas. Go and do what you need to do."
"Này hiền hữu Āḷavaka, ngươi có thấy hay không thấy thì có ích gì cho ngươi? Ngươi sẽ làm gì được Bậc Đạo Sư của chúng ta? So với Ngài, ngươi giống như một con bê mới sinh bên cạnh một con bò đực vĩ đại có bướu rung rinh, giống như một con voi con bên cạnh một con voi chúa đang say sưa, giống như một con chó rừng già bên cạnh chúa tể loài thú với bờm rực rỡ và bờ vai oai vệ, giống như một con quạ con cụt cánh bên cạnh vua chim Garuda có thân hình dài một trăm rưỡi dojana. Hãy đi đi, làm điều ngươi cần làm!"
Evaṃ vutte kuddho āḷavako uṭṭhahitvā manosilātale vāmapādena ṭhatvā ‘‘passatha dāni tumhākaṃ vā satthā mahānubhāvo, ahaṃ vā’’ti dakkhiṇapādena saṭṭhiyojanamattaṃ kelāsapabbatakūṭaṃ akkami, taṃ ayokūṭapahaṭo niddhantaayopiṇḍo viya papaṭikāyo muñci.
When this was said, Āḷavaka, filled with rage, stood up, placed his left foot on a slab of red arsenic, and said, "Now see whether your Teacher is powerful or I am!" With his right foot, he stepped on the summit of Mount Kelāsa, which was sixty yojanas high, and it crumbled like a molten iron ball struck by an iron hammer.
Khi được nói như vậy, Āḷavaka nổi giận, đứng dậy, đặt chân trái lên phiến đá màu diêm sinh, và nói: "Bây giờ các ngươi hãy xem, Đạo Sư của các ngươi có uy lực lớn hơn, hay ta có uy lực lớn hơn!" rồi yakkha ấy dùng chân phải đạp lên đỉnh núi Kelāsa cao sáu mươi dojana, và đỉnh núi ấy vỡ ra từng mảnh như một khối sắt nung đỏ bị đập bằng búa sắt.
So tatra ṭhatvā ‘‘ahaṃ āḷavako’’ti ghosesi, sakalajambudīpaṃ saddo phari.
Standing there, he roared, "I am Āḷavaka!" His voice spread throughout the entire Jambudīpa.
Yakkha ấy đứng trên đó và hô to: "Ta là Āḷavaka!" Tiếng hô vang khắp toàn cõi Jambudīpa.
Cattāro kira saddā sakalajambudīpe suyyiṃsu – yañca puṇṇako yakkhasenāpati dhanañcayakorabyarājānaṃ jūte jinitvā apphoṭetvā ‘‘ahaṃ jini’’nti ugghosesi, yañca sakko devānamindo kassapassa bhagavato sāsane parihāyamāne vissakammaṃ devaputtaṃ sunakhaṃ kāretvā ‘‘ahaṃ pāpabhikkhū ca pāpabhikkhuniyo ca upāsake ca upāsikāyo ca sabbeva adhammavādino khādāmī’’ti ugghosāpesi, yañca kusajātake pabhāvatihetu sattahi rājūhi nagare uparuddhe pabhāvatiṃ attanā saha hatthikkhandhaṃ āropetvā nagarā nikkhamma ‘‘ahaṃ sīhassarakusamahārājā’’ti mahāpuriso ugghosesi, yañca āḷavako kelāsamuddhani ṭhatvā ‘‘ahaṃ āḷavako’’ti.
It is said that four sounds were heard throughout the entire Jambudīpa—that which Puṇṇaka, the yakkha general, having defeated King Dhanañcaya Korabya in dice and clapped his hands, proclaimed, "I have won!"; that which Sakka, king of devas, when the Dispensation of the Blessed One Kassapa was declining, had the devaputta Vissakamma take the form of a dog and proclaim, "I will devour all evil bhikkhus, evil bhikkhunīs, male lay followers, and female lay followers who advocate unrighteousness!"; that which the Great Man, King Kusa with the voice of a lion, in the Kusa Jātaka, due to Princess Prabhāvatī, when the city was besieged by seven kings, placed Prabhāvatī on the elephant's back with himself, left the city, and proclaimed, "I am Kusa, the great king with a lion's roar!"; and that which Āḷavaka, standing on the peak of Mount Kailāsa, proclaimed, "I am Āḷavaka!"
Người ta nói rằng có bốn tiếng hô đã vang khắp toàn cõi Jambudīpa: Một là tiếng hô của tướng quân Dạ Xoa Puṇṇaka khi ông thắng vua Dhanañcayakorabya trong trò chơi xúc xắc và vỗ tay nói: "Ta đã thắng!"; hai là tiếng hô của Sakka, vua của chư thiên, khi ông biến thiên tử Visukamma thành một con chó để nói: "Ta sẽ ăn thịt tất cả các tỳ kheo, tỳ kheo ni, cư sĩ nam và cư sĩ nữ xấu xa, những kẻ nói lời phi pháp," khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa đang suy tàn; ba là tiếng hô của vị đại nhân, vua Kusa có giọng sư tử, khi ông đưa công chúa Prabhāvatī lên lưng voi và rời khỏi thành phố bị bảy vị vua bao vây vì công chúa Prabhāvatī, nói: "Ta là đại vương Kusa có giọng sư tử!"; và bốn là tiếng hô của Āḷavaka khi ông đứng trên đỉnh Kelāsa và nói: "Ta là Āḷavaka!"
Tadā hi sakalajambudīpe dvāre dvāre ṭhatvā ugghositasadisaṃ ahosi, tiyojanasahassavitthato ca himavāpi saṅkampi yakkhassa ānubhāvena.
Indeed, at that time, it was as if a proclamation was made standing at every door throughout the entire Jambudīpa, and the Himavā, three thousand yojanas wide, also trembled by the power of the yakkha.
Khi ấy, tiếng hô vang vọng khắp Jambudīpa như thể được hô lớn ở từng cánh cửa, và cả Himavanta rộng ba ngàn dojana cũng rung chuyển bởi uy lực của Dạ Xoa.
So vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpesi – ‘‘eteneva samaṇaṃ palāpessāmī’’ti.
He created a wind-storm, thinking, "With this, I shall make the recluse flee."
Yakkha ấy đã tạo ra một cơn lốc xoáy với ý nghĩ: "Ta sẽ dùng nó để xua đuổi Sa Môn!"
Te puratthimādibhedā vātā samuṭṭhahitvā aḍḍhayojanayojanadviyojanatiyojanappamāṇāni pabbatakūṭāni padāletvā vanagaccharukkhādīni ummūletvā āḷavīnagaraṃ pakkhantā jiṇṇahatthisālādīni cuṇṇentā chadaniṭṭhakā ākāse bhamentā.
Those winds, arising from the east and other directions, shattered mountain peaks half a yojana, one yojana, two yojanas, and three yojanas in size; uprooted trees, bushes, and other vegetation; entered the city of Āḷavī, crushing old elephant stables and other structures, and making roof tiles and bricks whirl in the sky.
Những cơn gió từ phương Đông và các phương khác nổi lên, phá vỡ các đỉnh núi cao nửa dojana, một dojana, hai dojana, ba dojana, nhổ bật cây cối, bụi rậm, v.v., rồi tràn vào thành phố Āḷavī, nghiền nát các chuồng voi cũ nát, v.v., và làm cho gạch mái bay lượn trên không trung.
Bhagavā ‘‘mā kassaci uparodho hotū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Blessed One made an aspiration, "Let no harm befall anyone."
Đức Thế Tôn đã quyết định: "Đừng để ai bị tổn hại!"
Te vātā dasabalaṃ patvā cīvarakaṇṇamattampi cāletuṃ nāsakkhiṃsu.
Those winds, upon reaching the Ten-Powered One, were unable to move even a corner of his robe.
Những cơn gió ấy, khi đến chỗ Bậc Thập Lực, không thể làm lay động dù chỉ một góc y của Ngài.
Tato mahāvassaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘udakena ajjhottharitvā samaṇaṃ māressāmī’’ti.
Then he created a great rain, thinking, "I shall drown the recluse with water and kill him."
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa lớn với ý nghĩ: "Ta sẽ nhấn chìm và giết Sa Môn bằng nước!"
Tassānubhāvena uparūpari satapaṭalasahassapaṭalādibhedā valāhakā uṭṭhahitvā vassiṃsu, vuṭṭhidhārāvegena pathavī chiddā ahosi, vanarukkhādīnaṃ upari mahogho āgantvā dasabalassa cīvare ussāvabindumattampi temetuṃ nāsakkhi.
By his power, clouds in hundreds and thousands of layers arose one above the other and rained; the earth became riddled by the force of the falling rain-showers, and a great flood came over the forest trees and other vegetation, but it could not wet even a dewdrop's worth of the Ten-Powered One's robe.
Do uy lực của yakkha ấy, những đám mây dày đặc, hàng trăm, hàng ngàn lớp, v.v., nổi lên và đổ mưa. Với sức mạnh của dòng nước mưa, mặt đất bị xé toạc, một dòng nước lũ lớn ập đến trên cây cối, v.v., nhưng không thể làm ướt dù chỉ một giọt sương trên y của Bậc Thập Lực.
Tato pāsāṇavassaṃ samuṭṭhāpesi, mahantāni mahantāni pabbatakūṭāni dhūmāyantāni pajjalantāni ākāsenāgantvā dasabalaṃ patvā dibbamālāguḷāni sampajjiṃsu.
Then he created a hail of stones; enormous mountain peaks, smoking and blazing, came through the sky, and upon reaching the Ten-Powered One, they transformed into divine garlands.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa đá. Những tảng đá lớn bốc khói và bùng cháy, bay trên không trung, khi đến chỗ Bậc Thập Lực, chúng biến thành những vòng hoa thiên giới.
Tato paharaṇavassaṃ samuṭṭhāpesi, ekatodhārāubhatodhārā asisattikhurappādayo dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalaṃ patvā dibbapupphāni ahesuṃ.
Then he created a hail of weapons; swords, knives, razors, and other weapons, sharp on one side or both sides, smoking and blazing, came through the sky, and upon reaching the Ten-Powered One, they became divine flowers.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa vũ khí. Những thanh kiếm, dao găm, dao cạo, v.v., có một hoặc hai lưỡi, bốc khói và bùng cháy, bay trên không trung, khi đến chỗ Bậc Thập Lực, chúng biến thành những bông hoa thiên giới.
Tato aṅgāravassaṃ samuṭṭhāpesi, kiṃsukavaṇṇā aṅgārā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā vikiriṃsu.
Then he created a hail of embers; embers the color of a kiṃsuka flower came through the sky and, turning into divine flowers, scattered at the feet of the Ten-Powered One.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa than hồng. Những cục than hồng màu đỏ tươi như hoa kim túc, bay trên không trung, khi đến chân Bậc Thập Lực, chúng biến thành những bông hoa thiên giới và rơi rải rác.
Tato kukkulavassaṃ samuṭṭhāpesi, accuṇho kukkulo ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle candanacuṇṇaṃ hutvā nipati.
Then he created a hail of hot ashes; exceedingly hot ashes came through the sky and, turning into sandalwood powder, fell at the feet of the Ten-Powered One.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa tro nóng. Những cục tro nóng cực kỳ nóng, bay trên không trung, khi đến chân Bậc Thập Lực, chúng biến thành bột gỗ đàn hương và rơi xuống.
Tato vālukāvassaṃ samuṭṭhāpesi, atisukhumā vālukā dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā nipatiṃsu.
Then he created a hail of sand; extremely fine sand, smoking and blazing, came through the sky and, turning into divine flowers, fell at the feet of the Ten-Powered One.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa cát. Những hạt cát cực kỳ mịn, bốc khói và bùng cháy, bay trên không trung, khi đến chân Bậc Thập Lực, chúng biến thành những bông hoa thiên giới và rơi xuống.
Tato kalalavassaṃ samuṭṭhāpesi, taṃ kalalavassaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbagandhaṃ hutvā nipati.
Then he created a hail of mud; that hail of mud, smoking and blazing, came through the sky and, turning into divine fragrance, fell at the feet of the Ten-Powered One.
Sau đó, yakkha ấy đã tạo ra một trận mưa bùn. Trận mưa bùn ấy bốc khói và bùng cháy, bay trên không trung, khi đến chân Bậc Thập Lực, nó biến thành hương thơm thiên giới và rơi xuống.
Tato andhakāraṃ samuṭṭhāpesi ‘‘bhiṃsetvā samaṇaṃ palāpessāmī’’ti.
Then he created darkness, thinking, "I shall frighten the recluse and make him flee."
Sau đó, (yakkha) tạo ra một bóng tối dày đặc, nghĩ rằng: "Ta sẽ làm cho Sa-môn này sợ hãi và bỏ chạy."
Taṃ caturaṅgasamannāgatandhakārasadisaṃ hutvā dasabalaṃ patvā sūriyappabhāvihatamivandhakāraṃ antaradhāyi.
That darkness, which was like a darkness endowed with four qualities, upon reaching the Ten-Powered One, vanished like darkness dispelled by the radiance of the sun.
Bóng tối đó, vốn như một màn đêm bốn phương, khi đến gần Đức Thập Lực (Dasabala), liền biến mất như bóng tối bị ánh sáng mặt trời xua tan.
Evaṃ yakkho imāhi navahi vātavassapāsāṇapaharaṇaṅgārakukkulavālukakalalandhakāravuṭṭhīhi bhagavantaṃ palāpetuṃ asakkonto nānāvidhapaharaṇahatthāya anekappakārarūpabhūtagaṇasamākulāya caturaṅginiyā senāya sayameva bhagavantaṃ abhigato.
Thus, the yakkha, unable to make the Blessed One flee with these nine showers of wind, rain, stones, weapons, embers, hot ashes, sand, mud, and darkness, himself approached the Blessed One with his fourfold army, which was filled with various kinds of terrifying beings, holding diverse weapons in their hands.
Như vậy, quỷ yakkha không thể xua đuổi Thế Tôn bằng chín loại mưa gió, mưa đá, mưa vũ khí, mưa than hồng, mưa tro nóng, mưa cát, mưa bùn và mưa bóng tối này, bèn tự mình đến gần Thế Tôn với đạo quân bốn binh chủng đầy rẫy các loại quỷ thần hình thù ghê rợn, tay cầm đủ loại vũ khí.
Te bhūtagaṇā anekappakāre vikāre katvā ‘‘gaṇhatha hanathā’’ti bhagavato upari āgacchantā viya honti, apica te niddhantalohapiṇḍaṃ viya makkhikā, bhagavantaṃ allīyituṃ asamatthā evaṃ ahesuṃ.
Those host of beings made various distortions and seemed to come upon the Blessed One, shouting, "Seize him! Strike him!" But they were unable to approach the Blessed One, like flies unable to stick to a molten iron ball.
Những quỷ thần đó tạo ra đủ loại biến hóa, như thể chúng đang lao tới Thế Tôn mà nói: "Bắt lấy! Giết đi!" nhưng chúng không thể bám vào Thế Tôn, giống như ruồi không thể bám vào một khối sắt nung đỏ.
Evaṃ santepi yathā bodhimaṇḍe māro āgatavelāyameva nivatto, tathā anivattitvā upaḍḍharattimattaṃ byākulamakaṃsu.
Even so, they did not retreat immediately, as Māra did at the Bodhimaṇḍa, but caused disturbance for half the night.
Dù vậy, chúng không rút lui ngay lập tức như Māra đã rút lui khi đến Bồ-đề đạo tràng, mà chúng quấy nhiễu suốt nửa đêm.
Evaṃ upaḍḍharattimattaṃ anekappakāravibhiṃsanadassanenapi bhagavantaṃ cāletumasakkonto āḷavako cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kenaci ajeyyaṃ dussāvudhaṃ muñceyya’’nti.
Thus, Āḷavaka, being unable to disturb the Blessed One even by showing various terrifying sights for half the night, thought: "What if I were to discharge some weapon that cannot be defeated by anyone?"
Như vậy, sau khi không thể lay chuyển Thế Tôn dù đã trình diễn đủ loại cảnh hù dọa trong suốt nửa đêm, Āḷavaka nghĩ: "Hay là ta nên phóng một vũ khí bất khả chiến bại nào đó?"
Cattāri kira āvudhāni loke seṭṭhāni – sakkassa vajirāvudhaṃ, vessavaṇassa gadāvudhaṃ, yamassa nayanāvudhaṃ, āḷavakassa dussāvudhanti.
It is said that there are four supreme weapons in the world: Sakka's thunderbolt weapon, Vessavaṇa's mace weapon, Yama's eye-weapon, and Āḷavaka's cloth weapon.
Có bốn loại vũ khí được cho là tối thượng trên đời này: Vajirāvudha của Sakka, Gadāvudha của Vessavaṇa, Nayanāvudha của Yama, và Dussāvudha của Āḷavaka.
Yadi hi sakko kuddho vajirāvudhaṃ sinerumatthake pahareyya aṭṭhasaṭṭhisahassādhikayojanasatasahassaṃ sineruṃ vinivijjhitvā heṭṭhato gaccheyya.
For if Sakka, when enraged, were to strike Mount Sineru with his thunderbolt weapon, it would pierce through Sineru, which is one hundred thousand and sixty-eight thousand yojanas high, and go beneath it.
Nếu Sakka nổi giận và phóng Vajirāvudha vào đỉnh núi Sineru, nó sẽ xuyên thủng Sineru cao một trăm lẻ tám ngàn dojana và đi xuống phía dưới.
Vessavaṇassa puthujjanakāle vissajjitagadā bahūnaṃ yakkhasahassānaṃ sīsaṃ pātetvā puna hatthapāsaṃ āgantvā tiṭṭhati.
Vessavaṇa's mace, unleashed when he was an ordinary human, would strike down the heads of many thousands of yakkhas and then return to his hand.
Gadā được Vessavaṇa phóng ra khi còn là phàm nhân đã làm rơi đầu hàng ngàn quỷ yakkha, rồi lại quay về tay ông ta và đứng yên.
Yamena kuddhena nayanāvudhena olokitamatte anekāni kumbhaṇḍasahassāni tattakapāle tilā viya vipphurantāni vinassanti.
When Yama, enraged, merely looks with his eye-weapon, many thousands of kumbhaṇḍas perish, scattering like sesame seeds on a hot pan.
Khi Yama nổi giận và chỉ cần nhìn bằng Nayanāvudha, hàng ngàn quỷ kumbhaṇḍa liền bị hủy diệt, vỡ vụn như hạt mè trong chảo nóng.
Āḷavako kuddho sace ākāse dussāvudhaṃ muñceyya, dvādasa vassāni devo na vasseyya.
If Āḷavaka, enraged, were to throw his cloth weapon into the sky, the devas would not rain for twelve years.
Nếu Āḷavaka nổi giận và phóng Dussāvudha lên trời, trời sẽ không mưa trong mười hai năm.
Sace pathaviyaṃ muñceyya, sabbarukkhatiṇādīni sussitvā dvādasavassantaraṃ na puna ruheyyuṃ.
If he were to throw it on the earth, all trees, grass, and other vegetation would dry up and not grow again for twelve years.
Nếu phóng xuống đất, tất cả cây cối, cỏ cây sẽ khô héo và không mọc lại trong mười hai năm.
Sace samudde muñceyya, tattakapāle udakabindu viya sabbamudakaṃ susseyya.
If he were to throw it into the ocean, all the water would dry up like a drop of water on a hot pan.
Nếu phóng xuống biển, tất cả nước sẽ cạn khô như giọt nước trên chảo nóng.
Sace sinerusadisepi pabbate muñceyya, khaṇḍākhaṇḍaṃ hutvā vikireyya.
If he were to throw it at a mountain as great as Sineru, it would scatter into fragments.
Nếu phóng vào một ngọn núi như Sineru, nó sẽ vỡ thành từng mảnh và tan tác.
So evaṃ mahānubhāvaṃ dussāvudhaṃ uttarīyakataṃ muñcitvā aggahesi.
So he took off that cloth weapon, his upper garment, which had such great power, and held it.
Yakkha đó đã cởi chiếc áo choàng trên người, vốn là Dussāvudha có uy lực lớn như vậy, rồi cầm lấy.
Yebhuyyena dasasahassilokadhātudevatā vegena sannipatiṃsu – ‘‘ajja bhagavā āḷavakaṃ damessati, tattha dhammaṃ sossāmā’’ti.
Most of the devas from ten thousand world-systems swiftly gathered, thinking, "Today the Blessed One will subdue Āḷavaka; there we shall hear the Dhamma."
Hầu hết chư thiên trong mười ngàn thế giới đã nhanh chóng tề tựu: "Hôm nay Thế Tôn sẽ chế ngự Āḷavaka, chúng ta sẽ nghe Pháp ở đó."
Yuddhadassanakāmāpi devatā sannipatiṃsu.
Devas eager to witness the battle also gathered.
Chư thiên muốn xem trận chiến cũng đã tề tựu.
Evaṃ sakalampi ākāsaṃ devatāhi puripuṇṇamahosi.
Thus, the entire sky was completely filled with devas.
Như vậy, toàn bộ không gian đều chật kín chư thiên.
Atha āḷavako bhagavato samīpe uparūpari vicaritvā vatthāvudhaṃ muñci.
Then Āḷavaka, after moving back and forth above the Blessed One, discharged his cloth weapon.
Sau đó, Āḷavaka đi đi lại lại trên đầu Thế Tôn gần Ngài, rồi phóng vũ khí vải.
Taṃ asanivicakkaṃ viya ākāse bheravasaddaṃ karontaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ bhagavantaṃ patvā yakkhassa mānamaddanatthaṃ pādamuñchanacoḷakaṃ hutvā pādamūle nipati.
That weapon, making a terrifying sound in the sky like a thunderbolt disc, smoking and blazing, upon reaching the Blessed One, fell at his feet, becoming a foot-wiping cloth, as if to crush the yakkha's pride.
Vũ khí đó, tạo ra tiếng động kinh hoàng trên không trung như bánh xe sấm sét, bốc khói và bùng cháy, khi đến gần Thế Tôn, liền biến thành một mảnh vải lau chân và rơi xuống dưới chân Ngài để dập tắt kiêu mạn của yakkha.
Āḷavako taṃ disvā chinnavisāṇo viya usabho, uddhaṭadāṭho viya sappo, nittejo nimmado nipatitamānaddhajo hutvā cintesi – ‘‘dussāvudhampi samaṇaṃ nabhibhosi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
Āḷavaka, seeing that, became like a bull with broken horns, like a snake with extracted fangs, devoid of splendor and arrogance, with his banner of pride fallen, and thought, "Even the cloth weapon could not overcome the recluse. What, then, could be the reason?"
Āḷavaka thấy vậy, liền nghĩ: "Ngay cả Dussāvudha cũng không thể đánh bại Sa-môn này, nguyên nhân là gì vậy?" rồi như một con bò đực bị gãy sừng, như một con rắn bị nhổ răng nanh, mất hết uy lực, mất hết kiêu mạn, cờ kiêu mạn bị hạ xuống.
Idaṃ kāraṇaṃ, mettāvihārayutto samaṇo, handa naṃ rosetvā mettāya viyojemīti.
This was the reason: The recluse is endowed with a dwelling of loving-kindness. "Come now, I shall provoke him and separate him from loving-kindness."
Nguyên nhân là đây: Sa-môn này đang an trú trong tâm từ. Hãy để ta chọc giận Ngài và tách Ngài ra khỏi tâm từ.
Iminā sambandhenetaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āḷavako yakkho yena bhagavā…pe… nikkhama samaṇā’’ti.
It is in this connection that it was said: "Then the yakkha Āḷavaka approached the Blessed One… and said, 'Go forth, recluse!'"
Chính vì mối liên hệ này mà câu nói sau đã được nói: "Rồi quỷ yakkha Āḷavaka, nơi Thế Tôn… (văn tắt)… 'Sa-môn, hãy đi ra!'"
Tatrāyamadhippāyo – kasmā mayā ananuññāto mama bhavanaṃ pavisitvā gharasāmiko viya itthāgārassa majjhe nisinnosi, nanu ayuttametaṃ samaṇassa yadidaṃ adinnapaṭibhogo itthisaṃsaggo ca, tasmā yadi tvaṃ samaṇadhamme ṭhito, nikkhama samaṇāti.
Herein, this is the meaning: "Ascetic, why, without my permission, have you entered my mansion and sat in the middle of the women's quarters as if you were the master of the house? Is it not indeed improper for an ascetic to partake of what is not given, and to associate with women? Therefore, Ascetic, if you are established in the ascetic's practice, depart, Ascetic!"
Ý nghĩa ở đây là: "Tại sao ngươi lại vào cung điện của ta mà không được phép của ta, rồi ngồi giữa hậu cung như chủ nhà vậy? Điều này không thích hợp cho một Sa-môn, đó là việc hưởng thụ những thứ không được cho và giao du với phụ nữ. Vậy nên, nếu ngươi là một Sa-môn giữ giới, thì Sa-môn, hãy đi ra!"
Eke pana ‘‘etāni aññāni ca pharusavacanāni vatvā evāyaṃ etadavocā’’ti bhaṇanti.
Some, however, say, "Having spoken these and other harsh words, this Yakkha said this."
Tuy nhiên, một số người nói rằng: "Yakkha này đã nói những lời thô tục này và những lời khác rồi mới nói điều đó."
Tato āḷavako ‘‘suvaco vatāyaṃ samaṇo ekavacaneneva nikkhanto, evaṃ nāma nikkhametuṃ sukhaṃ samaṇaṃ akāraṇenevāhaṃ sakalarattiṃ yuddhena abbhuyyāsi’’nti muducitto hutvā puna cintesi ‘‘idānipi na sakkā jānituṃ, kiṃ nu kho suvacatāya nikkhanto, udāhu kodhena, handa naṃ vīmaṃsāmī’’ti.
Then Āḷavaka, becoming soft-hearted, thought, "This ascetic is certainly easy to speak to; he departed at just one word. I have indeed harassed such an easy-to-depart ascetic with fighting the whole night for no reason." Then he thought again, "Even now, it's not possible to know if he departed due to his easy-to-speak nature or due to anger. Come, let me test him."
Sau đó, Āḷavaka nghĩ: "Sa-môn này thật dễ bảo, chỉ một lời nói là Ngài đã đi ra. Thật dễ dàng để khiến một Sa-môn đi ra như vậy, vậy mà ta đã vô cớ chiến đấu với Ngài suốt cả đêm," rồi với tâm ý dịu lại, hắn lại nghĩ: "Bây giờ vẫn chưa thể biết được, liệu Ngài đi ra là vì dễ bảo hay vì tức giận? Hay là ta hãy thử thách Ngài?"
Tato ‘‘pavisa samaṇā’’ti āha.
Thereupon he said, "Enter, Ascetic!"
Thế rồi hắn nói: "Sa-môn, hãy vào!"
Atha ‘‘suvaco’’ti mudubhūtacittavavatthānakaraṇatthaṃ punapi piyavacanaṃ vadanto sādhāvusoti bhagavā pāvisi.
Then, to establish his soft-heartedness (by seeing if he was) "easy to speak to," the Blessed One, speaking pleasant words again, entered, saying, "Very well, friend."
Khi đó, để xác định tâm ý đã trở nên dịu dàng vì "dễ bảo," Thế Tôn lại nói lời dễ chịu: "Được thôi, hiền giả," rồi đi vào.
Āḷavako punappunaṃ tameva suvacabhāvaṃ vīmaṃsanto dutiyampi tatiyampi ‘‘nikkhama pavisā’’ti āha.
Āḷavaka, testing that same easy-to-speak nature again and again, for a second and a third time, said, "Depart! Enter!"
Āḷavaka, muốn thử thách sự dễ bảo đó hết lần này đến lần khác, đã nói lần thứ hai và thứ ba: "Hãy đi ra! Hãy vào!"
Bhagavāpi tathā akāsi.
The Blessed One also did likewise.
Thế Tôn cũng làm như vậy.
Yadi na kareyya, pakatiyāpi thaddhayakkhassa cittaṃ thaddhataraṃ hutvā dhammakathāya bhājanaṃ na bhaveyya.
If he had not done so, the naturally stubborn Yakkha's mind would have become even more stubborn and would not have been receptive to the Dhamma talk.
Nếu Ngài không làm như vậy, tâm của quỷ yakkha vốn đã cứng đầu sẽ càng trở nên cứng đầu hơn và không thể trở thành một bình chứa Pháp thoại.
Tasmā yathā nāma mātā rodantaṃ puttakaṃ yaṃ so icchati, taṃ datvā vā katvā vā saññāpeti, tathā bhagavā kilesarodanena rodantaṃ yakkhaṃ saññāpetuṃ yaṃ so bhaṇati, taṃ akāsi.
Therefore, just as a mother pacifies a weeping child by giving or doing whatever it desires, so too the Blessed One, to pacify the Yakkha weeping with the weeping of defilements, did whatever he said.
Vì vậy, giống như một người mẹ dỗ dành đứa con đang khóc bằng cách cho nó thứ nó muốn hoặc làm điều nó thích, Thế Tôn cũng làm theo lời của yakkha để dỗ dành yakkha đang khóc vì phiền não.
Yathā ca dhātī thaññaṃ apivantaṃ dārakaṃ kiñci datvā upalāḷetvā pāyeti, tathā bhagavā yakkhaṃ lokuttaradhammakhīraṃ pāyetuṃ tassa patthitavacanakaraṇena upalāḷento evamakāsi.
And just as a wet-nurse entices and makes a child who refuses to drink milk drink it by giving something, so too the Blessed One, enticing the Yakkha by fulfilling his desired words, did thus in order to make him drink the milk of supramundane Dhamma.
Và giống như một người vú nuôi dỗ dành đứa trẻ không chịu bú sữa bằng cách cho nó thứ gì đó rồi cho bú, Thế Tôn cũng dỗ dành yakkha bằng cách làm theo lời yêu cầu của hắn để cho hắn bú sữa Pháp siêu thế.
Yathā ca puriso lābumhi catumadhuraṃ pūretukāmo tassabbhantaraṃ sodheti, evaṃ bhagavā yakkhassa citte lokuttaracatumadhuraṃ pūretukāmo tassa abbhantare kodhamalaṃ sodhetuṃ yāva tatiyaṃ nikkhamanapavesanaṃ akāsi.
And just as a person who wishes to fill a gourd with the four sweet things cleanses its interior, so too the Blessed One, wishing to fill the Yakkha's mind with the four sweet things of the supramundane, performed the acts of departing and entering up to the third time to cleanse the impurity of anger from its interior.
Và giống như một người muốn đổ bốn vị ngọt vào một quả bầu thì phải làm sạch bên trong nó, Thế Tôn cũng đã thực hiện việc ra vào ba lần để làm sạch uế tạp sân hận bên trong tâm của yakkha, vì Ngài muốn đổ bốn vị ngọt siêu thế vào đó.
Atha āḷavako ‘‘suvaco ayaṃ samaṇo, ‘nikkhamā’ti vutto nikkhamati, ‘pavisā’ti vutto pavisati, yaṃnūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ evamevaṃ sakalarattiṃ kilametvā, pāde gahetvā, pāragaṅgāya khipeyya’’nti pāpakaṃ citaṃ uppādetvā catutthavāraṃ āha – ‘‘nikkhama samaṇā’’ti.
Then Āḷavaka, generating the wicked thought, "This ascetic is easy to speak to; when told 'Depart,' he departs; when told 'Enter,' he enters. How good it would be if I were to tire this ascetic out the whole night like this, grab his feet, and throw him across the Gaṅgā," said for the fourth time, "Depart, Ascetic!"
Sau đó, Āḷavaka nghĩ: "Sa-môn này thật dễ bảo, bảo đi ra thì đi ra, bảo đi vào thì đi vào. Hay là ta cứ hành hạ Sa-môn này suốt đêm như vậy, rồi nắm chân Ngài mà ném qua sông Gaṅgā?" rồi khởi lên ý niệm ác độc, hắn nói lần thứ tư: "Sa-môn, hãy đi ra!"
Taṃ ñatvā bhagavā ‘‘na khvāhaṃ ta’’nti āha.
Knowing this, the Blessed One said, "I shall not."
Biết được điều đó, Thế Tôn nói: "Ta sẽ không làm vậy."
‘‘Evaṃ vutte taduttariṃ karaṇīyaṃ pariyesamāno pañhaṃ pucchitabbaṃ maññissati, taṃ dhammakathāya mukhaṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘na khvāhaṃ ta’’nti āha.
Knowing, "When this is said, he will look for something further to do and will think of asking a question, and that will be an opening for a Dhamma talk," he said, "I shall not."
Ngài nói: "Ta sẽ không làm vậy" vì Ngài biết rằng: "Khi nói như vậy, hắn sẽ tìm kiếm điều gì đó để làm tiếp theo và sẽ nghĩ đến việc hỏi một câu hỏi, điều đó sẽ là khởi đầu cho một bài Pháp thoại."
Tattha naiti paṭikkhepe, khoiti avadhāraṇe.
Herein, "na" is for negation, "kho" is for emphasis.
Trong đó, na có nghĩa là phủ định, kho có nghĩa là nhấn mạnh.
Ahanti attanidassanaṃ, nti hetuvacanaṃ.
"Ahaṃ" is self-reference, and "taṃ" (in "na khvāhaṃ taṃ") is a causal word.
Ahaṃ là đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất, taṃ là từ chỉ nguyên nhân.
Tenettha ‘‘yasmā tvaṃ evaṃ cintesi, tasmā ahaṃ āvuso neva nikkhamissāmi, yaṃ te karaṇīyaṃ, taṃ karohī’’ti evamattho daṭṭhabbo.
Therefore, the meaning here should be understood as, "Since you thought thus, friend, I will not depart; do whatever you have to do."
Do đó, ở đây, ý nghĩa nên được hiểu là: "Vì ngươi đã nghĩ như vậy, nên này hiền giả, ta sẽ không đi ra nữa. Ngươi muốn làm gì thì làm đi."
Tato āḷavako yasmā pubbepi ākāsenāgamanavelāyaṃ ‘‘kiṃ nu kho, etaṃ suvaṇṇavimānaṃ, udāhu rajatamaṇivimānānaṃ aññataraṃ, handa naṃ passāmā’’ti evaṃ attano vimānaṃ āgate iddhimante tāpasaparibbājake pañhaṃ pucchitvā vissajjetumasakkonte cittakkhepādīhi viheṭheti.
Then Āḷavaka, remembering those questions, because even previously, when hermits and wanderers endowed with psychic powers came flying through the air to his mansion, thinking, "What is this? Is it a golden mansion, or one of the silver and gem mansions? Come, let us see it," he would torment them with mental agitation and so forth when they were unable to answer the questions he asked.
Sau đó, Āḷavaka, vì trước đây, khi những vị đạo sĩ và du sĩ có thần thông đến cung điện của hắn từ trên không trung, hắn đã hỏi họ những câu hỏi và khi họ không thể trả lời, hắn đã quấy nhiễu họ bằng cách làm cho tâm trí họ hỗn loạn và những điều khác.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Amanussā hi bhiṃsanakarūpadassanena vā hadayavatthuparimaddanena vāti dvīhākārehi cittakkhepaṃ karonti.
For non-human beings cause mental agitation in two ways: by showing frightening forms or by kneading the heart-base.
Quả thật, các phi nhân gây ra sự xao động tâm trí bằng hai cách: hoặc bằng cách hiện hình đáng sợ, hoặc bằng cách xoa bóp vật tim.
Ayaṃ pana yasmā ‘‘iddhimanto bhiṃsanakarūpadassanena na tasantī’’ti ñatvā attano iddhippabhāvena sukhumattabhāvaṃ nimminitvā, tesaṃ anto pavisitvā hadayavatthuṃ parimaddati, tato cittasantati na saṇṭhāti, tassā asaṇṭhamānāya ummattakā honti khittacittā.
This (Yakkha), however, knowing that "those with psychic power are not terrified by the sight of frightening forms," would manifest a subtle body with his psychic power, enter into them, and knead their heart-base. Thereupon, their mental continuum would not settle, and with it unsettled, they would become insane, agitated in mind.
Còn Dạ Xoa này, vì biết rằng “những vị có thần thông sẽ không khiếp sợ khi thấy hình tướng đáng sợ”, nên đã dùng thần lực của mình hóa thành thân vi tế, rồi đi vào bên trong họ để xoa bóp vật tim. Từ đó, dòng tâm thức của họ không ổn định, và khi tâm thức không ổn định, họ trở nên điên loạn, tâm trí xao động.
Evaṃ khittacittānaṃ etesaṃ urampi phāleti, pādepi ne gahetvā pāragaṅgāya khipati ‘‘māssu me puna evarūpā bhavanamāgamiṃsū’’ti, tasmā te pañhe saritvā ‘‘yaṃnūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ idāni evaṃ viheṭheyya’’nti cintetvā āha ‘‘pañhaṃ taṃ samaṇā’’tiādi.
Having thus agitated their minds, he would even tear open their chests, and grab their feet and throw them across the Gaṅgā, thinking, "May such ascetics never come to my mansion again." Therefore, remembering those questions, he thought, "How good it would be if I were to torment this ascetic in the same way now," and said, "I will ask you a question, Ascetic," etc.
Khi những người có tâm trí xao động như vậy, nó còn xé toạc ngực của họ, và nắm chân họ ném qua sông Gaṅgā, nghĩ rằng: “Đừng bao giờ những người như thế này đến trú xứ của ta nữa!” Do đó, nó nhớ lại những câu hỏi đó và nghĩ: “Tại sao ta không quấy rối vị Sa-môn này ngay bây giờ?”, rồi nói: “Này Sa-môn, đó là câu hỏi!” v.v.
Kuto panassa te pañhāti?
Whence, then, were these questions of his?
Vậy những câu hỏi đó từ đâu mà có?
Tassa kira mātāpitaro kassapaṃ bhagavantaṃ payirupāsitvā aṭṭha pañhe savissajjane uggahesuṃ.
His parents, it is said, having attended upon Kassapa the Blessed One, learned eight questions with their answers.
Cha mẹ của Dạ Xoa đó đã hầu cận Đức Phật Kassapa và học tám câu hỏi cùng với lời giải đáp.
Te daharakāle āḷavakaṃ pariyāpuṇāpesuṃ.
They taught Āḷavaka when he was young.
Họ đã dạy Āḷavaka khi còn nhỏ.
So kālaccayena vissajjanaṃ sammussi.
He, with the passage of time, forgot the answers.
Sau một thời gian dài, nó đã quên mất lời giải đáp.
Tato ‘‘ime pañhāpi mā vinassantū’’ti suvaṇṇapaṭṭe jātihiṅgulakena likhāpetvā vimāne nikkhipi.
Then, thinking, "May these questions not perish," he had them inscribed on a golden plate with cinnabar and placed in the mansion.
Vì vậy, để những câu hỏi này không bị mất đi, nó đã viết chúng lên một tấm vàng bằng sơn son và cất giữ trong lâu đài.
Evamete buddhapañhā buddhavisayā eva honti.
Thus, these Buddha-questions are indeed within the scope of the Buddhas.
Như vậy, tám câu hỏi này là những câu hỏi thuộc phạm vi của chư Phật.
Bhagavā taṃ sutvā yasmā buddhānaṃ pariccattalābhantarāyo vā jīvitantarāyo vā sabbaññutaññāṇabyāmappabhānaṃ paṭighāto vā na sakkā kenaci kātuṃ, tasmā taṃ loke asādhāraṇaṃ buddhānubhāvaṃ dassento āha ‘‘na khvāhaṃ taṃ, āvuso, passāmi sadevake loke’’ti.
Hearing that, the Blessed One, knowing that no one can cause an obstacle to a Buddha's gain, or an obstacle to their life, or an obstruction to the radiant light of their omniscience, revealing that unique Buddha-power in the world, said, "I see none, friend, in the world with its devas," etc.
Đức Thế Tôn nghe vậy, vì không ai có thể gây trở ngại cho sự lợi lộc đã được từ bỏ, hay trở ngại cho mạng sống, hay cản trở ánh sáng trí tuệ Toàn Giác của chư Phật, nên Ngài đã nói “Này hiền giả, Ta không thấy ai trong thế giới chư thiên” v.v. để thể hiện uy lực độc nhất vô nhị của chư Phật trong thế gian.
Tattha ‘‘sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇa’’ntiādinā nayena etesaṃ padānaṃ atthamattadassanena saṅkhepo vutto, na anusandhiyojanākkamena vitthāro.
Here, in the phrase "sadevaka," the summary has been given by showing only the meaning of these words, such as "the inclusion of devas of the five sense-sphere heavens," not the detailed explanation in the sequence of contextual connection.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt của các từ này được trình bày bằng cách chỉ ra ý nghĩa của chúng, như “từ ‘sadevaka’ (có chư thiên) chỉ sự nắm giữ các vị trời thuộc năm cõi dục”, chứ không phải là sự giải thích chi tiết theo cách kết nối các ý nghĩa.
Svāyaṃ vuccati – sadevakavacanena hi ukkaṭṭhaparicchedato sabbadevesu gahitesupi yesaṃ tattha sannipatite devagaṇe vimati ahosi ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī paccanīkasāto dhammadessī kururakammanto, kiṃ nu kho, sopissa cittakkhepādīni na kareyyā’’ti, tesaṃ vimatipaṭibāhanatthaṃ ‘‘samārake’’ti āha.
This contextual connection is explained: By the word "sadevaka", even though all devas are included by way of highest enumeration, for those among the assembled devas who had a doubt, "Māra is mighty, the lord of the six sense-sphere heavens, a controller, hostile and hateful, an enemy of the Dhamma, one whose actions are cruel; would he not also cause mental agitation and so forth to this one?", to dispel their doubt, he said "samārake" (including Māra).
Điều này được nói như sau: Mặc dù tất cả chư thiên đều được bao gồm trong từ sadevaka (có chư thiên) theo cách phân loại cao nhất, nhưng để loại bỏ sự nghi ngờ của những ai trong hội chúng chư thiên đó có sự phân vân rằng: “Ma vương có uy lực lớn, là chúa tể của sáu cõi dục, có quyền năng chi phối, là kẻ thù nghịch, ghét bỏ Pháp, có hành động tàn ác; liệu nó có thể gây ra sự xao động tâm trí v.v. cho Ngài không?”, thì Đức Phật đã nói “samārake” (có Ma vương).
Tato yesaṃ ahosi – ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekacakkavāḷasahasse ālokaṃ karoti, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi na kareyyā’’ti, tesaṃ vimatipaṭibāhanatthaṃ ‘‘sabrahmake’’ti āha.
Then, for those who had a doubt, "Brahmā is mighty, with one finger he illuminates a thousand world-systems, with two... (pa)... with ten fingers, ten thousand world-systems, and he experiences the unsurpassed bliss of jhānic attainment; would he not also be able to do something?", to dispel their doubt, he said "sabrahmake" (including Brahmā).
Sau đó, để loại bỏ sự nghi ngờ của những ai có ý nghĩ: “Phạm Thiên có uy lực lớn, có thể chiếu sáng một ngàn thế giới bằng một ngón tay, mười ngàn thế giới bằng mười ngón tay, và cảm nhận được sự an lạc của thiền định vô thượng; liệu ông ta có thể gây ra điều đó không?”, thì Đức Phật đã nói “sabrahmake” (có Phạm Thiên).
Atha yesaṃ ahosi ‘‘puthu samaṇabrāhmaṇā sāsanassa paccatthikā paccāmittā mantādibalasamannāgatā, kiṃ tepi na kareyyu’’nti, tesaṃ vimatipaṭibāhanatthaṃ ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā’’ti āha.
Then, for those who had a doubt, "Many ascetics and brahmins, adversaries and enemies of the teaching, are endowed with the power of spells and so forth; would they not also be able to do something?", to dispel their doubt, he said "sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā" (including the populace with its ascetics and brahmins).
Rồi để loại bỏ sự nghi ngờ của những ai có ý nghĩ: “Có nhiều Sa-môn, Bà-la-môn là kẻ thù, là địch thủ của giáo pháp, có sức mạnh chú thuật v.v.; liệu họ có thể gây ra điều đó không?”, thì Đức Phật đã nói “sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā” (có chúng Sa-môn và Bà-la-môn).
Evaṃ ukkaṭṭhaṭṭhānesu kassaci abhāvaṃ dassetvā idāni sadevamanussāyāti vacanena sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavaseneva sesasattalokepi kassaci abhāvaṃ dassesīti evamettha anusandhiyojanākkamo veditabbo.
Having thus shown the absence of anyone in the highest positions, now, by the phrase "with devas and humans," he showed the absence of anyone in the rest of the world of beings, taking into account the conventional devas and the remaining humans, in terms of the highest distinction. Thus, the method of connecting the context should be understood here.
Như vậy, sau khi chỉ ra rằng không có ai ở những vị trí cao nhất có thể làm được điều đó, bây giờ, bằng cách nói sadevamanussāyā (có chư thiên và loài người), Ngài đã chỉ ra rằng không có ai trong các cõi chúng sinh còn lại, bao gồm cả các vị trời quy ước và những người phàm tục, có thể làm được điều đó, theo cách phân loại cao nhất. Như vậy, cách kết nối các ý nghĩa ở đây cần được hiểu.
Evaṃ bhagavā tassa bādhanacittaṃ paṭisedhetvā pañhapucchane ussāhaṃ janento āha ‘‘apica tvaṃ, āvuso, puccha yadākaṅkhasī’’ti.
Having thus rejected the intention to harass Āḷavaka, the Blessed One, wishing to encourage him to ask questions, said: "Moreover, friend, ask whatever you wish."
Như vậy, Đức Thế Tôn đã ngăn chặn ý định quấy rối của Dạ Xoa đó và khuyến khích nó đặt câu hỏi, Ngài nói: “Này hiền giả, nếu ông muốn, hãy hỏi!”
Tassattho – puccha, yadi ākaṅkhasi, na me pañhavissajjane bhāro atthi.
Its meaning is: Ask, if you wish; I have no burden in answering questions.
Ý nghĩa của lời đó là: hãy hỏi, nếu ông muốn, Ta không có gánh nặng nào trong việc giải đáp câu hỏi.
Atha vā ‘‘puccha yaṃ ākaṅkhasi, te sabbaṃ vissajjessāmī’’ti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi asādhāraṇaṃ paccekabuddhaaggasāvakamahāsāvakehi.
Alternatively, "Ask what you wish; I will answer all of it for you," thus he offered the invitation of omniscience, which is not shared by Paccekabuddhas, chief disciples, or great disciples.
Hoặc Ngài đã tuyên bố lời mời Toàn Giác độc nhất vô nhị, không chung với các vị Độc Giác Phật, Thượng Thủ Thanh Văn và Đại Thanh Văn, rằng: “Hãy hỏi điều ông muốn, Ta sẽ giải đáp tất cả cho ông.”
Te hi ‘‘pucchāvuso sutvā vedissāmā’’ti vadanti.
For they say: "Ask, friend, we will know after hearing."
Vì họ nói: “Này hiền giả, hãy hỏi, sau khi nghe chúng tôi sẽ biết.”
Buddhā pana ‘‘pucchāvuso yadākaṅkhasī’’ti (saṃ. ni. 1.237, 246) vā,
But the Buddhas say: "Ask, friend, whatever you wish," or
Còn chư Phật thì nói: “Này hiền giả, hãy hỏi điều ông muốn” (Saṃ. Ni. 1.237, 246) hoặc,
183. Tattha kinti pucchāvacanaṃ.
183. Therein, "kiṃ" is an interrogative word.
183. Trong đó, kiṃ là từ hỏi.
Sūti padapūraṇamatte nipāto.
"Sū" is a particle merely for filling out the verse.
Sū là một giới từ chỉ để làm đầy câu.
Idhāti imasmiṃ loke.
"Idha" means "in this world."
Idhā là trong thế giới này.
Vittanti vidati, pītiṃ karotīti vittaṃ, dhanassetaṃ adhivacanaṃ.
"Vittaṃ" means "it finds, it causes delight," hence "vittaṃ." This is a designation for wealth.
Vittaṃ là cái làm cho người ta vui thích, làm cho người ta hoan hỷ, nên gọi là vittaṃ, đây là tên gọi khác của tài sản.
Suciṇṇanti sukataṃ.
"Suciṇṇaṃ" means "well-practiced."
Suciṇṇaṃ là đã được thực hành tốt.
Sukhanti kāyikacetasikaṃ sātaṃ.
"Sukhaṃ" means "bodily and mental ease."
Sukhaṃ là sự an lạc về thân và tâm.
Āvahātīti āvahati, āneti, deti, appetīti vuttaṃ hoti haveti daḷhatthe nipāto.
"Āvahāti" means "it brings, it leads, it gives, it causes to reach." "Have" is a particle for emphasis.
Āvahāti có nghĩa là mang lại, dẫn đến, ban cho, đạt được; have là một giới từ chỉ sự chắc chắn.
Sādutaranti atisayena sāduṃ.
"Sādutaraṃ" means "exceedingly sweet."
Sādutaraṃ là cực kỳ ngon ngọt.
‘‘Sādhutara’’ntipi pāṭho.
"Sādhutaraṃ" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “sādhutaraṃ”.
Rasānanti rasasaññitānaṃ dhammānaṃ.
"Rasānaṃ" means "among the things designated as tastes."
Rasānaṃ là trong số các pháp được gọi là hương vị.
Kathanti kena pakārena, kathaṃjīvino jīvitaṃ kathaṃjīvijīvitaṃ, gāthābandhasukhatthaṃ pana sānunāsikaṃ vuccati.
"Kathaṃ" means "in what manner, how is the life of one who lives?" The nasalization is for the sake of the verse meter.
Kathaṃ là bằng cách nào, cuộc sống của người sống như thế nào kathaṃjīvijīvitaṃ, nhưng để dễ đọc trong câu kệ, nó được nói có âm mũi.
‘‘Kathaṃjīviṃ jīvata’’nti vā pāṭho.
Alternatively, the reading is "Kathaṃjīviṃ jīvataṃ."
Hoặc cũng có bản đọc là “kathaṃjīviṃ jīvataṃ”.
Tassa jīvantānaṃ kathaṃjīvinti attho.
Its meaning is: "how is the life of those who live?"
Ý nghĩa của nó là cuộc sống của những người đang sống như thế nào.
Sesamettha pākaṭameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
Evamimāya gāthāya ‘‘kiṃ su idha loke purisassa vittaṃ seṭṭhaṃ, kiṃ su suciṇṇaṃ sukhamāvahāti, kiṃ rasānaṃ sādutaraṃ, kathaṃjīvino jīvitaṃ seṭṭhamāhū’’ti ime cattāro pañhe pucchi.
Thus, with this verse, he asked these four questions: “What indeed is the best wealth for a person in this world? What well-practiced thing brings happiness? What is the most delicious of tastes? How do those who live in what way say their life is best?”
Như vậy, bằng câu kệ này, Dạ Xoa đã hỏi bốn câu hỏi: “Tài sản nào là tối thượng của con người ở đời này? Điều gì được thực hành tốt mang lại hạnh phúc? Hương vị nào là ngon ngọt nhất trong các hương vị? Và cuộc sống của người sống như thế nào được gọi là tối thượng?”
184. Athassa bhagavā kassapadasabalena vissajjitanayeneva vissajjento imaṃ gāthamāha ‘‘saddhīdha vitta’’nti.
184. Then, the Bhagavā, answering him in the same manner as Kassapa the Ten-Powered One had answered, spoke this verse: “Faith indeed is wealth.”
184. Sau đó, Đức Thế Tôn, giải đáp cho Dạ Xoa theo cách mà Đức Phật Kassapa đã giải đáp, đã nói câu kệ này: “Đức tin là tài sản ở đây.”
Tattha yathā hiraññasuvaṇṇādi vittaṃ upabhogaparibhogasukhaṃ āvahati, khuppipāsādidukkhaṃ paṭibāhati, dāliddiyaṃ vūpasameti, muttādiratanapaṭilābhahetu hoti, lokasanthutiñca āvahati, evaṃ lokiyalokuttarā saddhāpi yathāsambhavaṃ lokiyalokuttaravipākasukhamāvahati, saddhādhurena paṭipannānaṃ jātijarādidukkhaṃ paṭibāhati, guṇadāliddiyaṃ vūpasameti, satisambojjhaṅgādiratanapaṭilābhahetu hoti.
Just as gold, silver, and other wealth brings the happiness of enjoyment and consumption, wards off suffering like hunger and thirst, alleviates poverty, becomes a cause for obtaining jewels like pearls, and brings worldly renown, so too, mundane and supramundane faith, as appropriate, brings the happiness of mundane and supramundane results, wards off suffering like birth and old age for those who practice with faith as their guide, alleviates the poverty of virtues, and becomes a cause for obtaining jewels like the mindfulness enlightenment factor.
Trong đó, giống như tài sản vàng bạc v.v. mang lại hạnh phúc tiêu dùng và hưởng thụ, ngăn chặn khổ đau do đói khát v.v., làm dịu đi sự nghèo đói, là nguyên nhân để có được các loại châu báu như ngọc trai, và mang lại danh tiếng thế gian; thì đức tin (saddhā), dù là thế gian hay siêu thế, cũng mang lại hạnh phúc quả báo thế gian và siêu thế tùy theo khả năng, ngăn chặn khổ đau sinh lão bệnh tử v.v. cho những người thực hành với đức tin làm chủ đạo, làm dịu đi sự nghèo đói về phẩm hạnh, là nguyên nhân để có được các loại châu báu như chi phần giác ngộ niệm v.v.
Vacanato lokasanthutiñca āvahatīti katvā ‘‘vitta’’nti vuttā.
Because it brings worldly renown, it is called “wealth.”
Vì lời dạy này cho thấy đức tin cũng mang lại danh tiếng thế gian, nên nó được gọi là “tài sản” (vittaṃ).
Yasmā panetaṃ saddhāvittaṃ anugāmikaṃ anaññasādhāraṇaṃ sabbasampattihetu, lokiyassa hiraññasuvaṇṇādivittassāpi nidānaṃ.
And because this wealth of faith is always accompanying, not common to others, and the cause of all prosperity, it is also the origin of mundane wealth like gold and silver.
Vì tài sản là đức tin này là tài sản luôn theo sau, không chung với người khác, là nguyên nhân của mọi thành tựu; nó cũng là cội nguồn của tài sản thế gian như vàng bạc.
Saddhoyeva hi dānādīni puññāni katvā vittaṃ adhigacchati, assaddhassa pana vittaṃ yāvadeva anatthāya hoti, tasmā ‘‘seṭṭha’’nti vuttaṃ.
For it is indeed the faithful person who, having performed merits like giving, obtains wealth; but for the faithless, wealth only leads to harm. Therefore, it is called “best.”
Thật vậy, chỉ người có đức tin mới thực hành các công đức như bố thí mà đạt được tài sản; còn đối với người không có đức tin, tài sản chỉ dẫn đến vô ích. Do đó, nó được gọi là “tối thượng”.
Purisassāti ukkaṭṭhaparicchedadesanā; tasmā na kevalaṃ purisassa, itthiādīnampi saddhāvittameva seṭṭhanti veditabbaṃ.
The word “for a person” is a teaching of excellent specification; therefore, it should be understood that not only for a man, but also for women and others, the wealth of faith is best.
Từ Purisassa (của người đàn ông) là một lời dạy phân biệt điều tối thượng; do đó, cần phải hiểu rằng không chỉ đối với người đàn ông mà đối với phụ nữ và những người khác, tài sản là đức tin này cũng là tối thượng.
Saccanti ayaṃ saccasaddo anekesu atthesu dissati.
The word sacca (truth) is seen in many meanings here.
Sacca (Chân lý) – từ “sacca” này được thấy trong nhiều nghĩa.
Seyyathidaṃ – ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’tiādīsu (dha. pa. 224) vācāsacce.
For example, in phrases like “Speak truth, do not get angry,” it refers to truthfulness in speech.
Ví dụ: trong các câu như ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’ (dhp. 224), nó là lời nói chân thật (vācāsacca).
‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā cā’’tiādīsu (jā. 2.21.433) viratisacce.
In phrases like “Ascetics and brahmins established in truth,” it refers to truthfulness in abstention.
Trong các câu như ‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā cā’’ (jā. 2.21.433), nó là chân lý từ bỏ (viratisacca).
‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’tiādīsu (su. ni. 891) diṭṭhisacce.
In phrases like “Why do various disputants, skilled in speech, declare their truths?” it refers to truthfulness of views.
Trong các câu như ‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’ (su. ni. 891), nó là chân lý quan điểm (diṭṭhisacca).
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, brāhmaṇasaccānī’’tiādīsu (a. ni. 4.185) brāhmaṇasacce.
In phrases like “Monks, these are the four truths of brahmins,” it refers to brahminical truth.
Trong các câu như ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, brāhmaṇasaccānī’’ (a. ni. 4.185), nó là chân lý Bà-la-môn (brāhmaṇasacca).
‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī’’tiādīsu (su. ni. 890) paramatthasacce.
In phrases like “There is indeed one truth, there is no second,” it refers to ultimate truth (paramattha sacca).
Trong các câu như ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī’’ (su. ni. 890), nó là chân lý tối hậu (paramatthasacca).
‘‘Catunnaṃ saccānaṃ kati kusalā’’tiādīsu (vibha. 216) ariyasacce.
In phrases like “Of the four truths, how many are wholesome?” it refers to noble truth (ariya sacca).
Trong các câu như ‘‘Catunnaṃ saccānaṃ kati kusalā’’ (vibha. 216), nó là Thánh đế (ariyasacca).
Idha pana paramatthasaccaṃ nibbānaṃ, viratisaccaṃ vā abbhantaraṃ katvā vācāsaccaṃ adhippetaṃ, yassānubhāvena udakādīni vase vattenti jātijarāmaraṇapāraṃ taranti.
Here, however, by considering Nibbāna as the ultimate truth (paramattha sacca) or truth in abstention (virati sacca) as internal, truthfulness in speech (vācā sacca) is intended, by the power of which one can control water and other elements, and cross the shore of birth, old age, and death.
Ở đây, chân lý tối hậu là Niết Bàn, hoặc chân lý từ bỏ được xem là nội tại, lời nói chân thật được đề cập, nhờ năng lực của nó mà nước và các thứ khác phục tùng, và người ta vượt qua bờ sinh, già, chết.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Sādutaranti madhurataraṃ, paṇītataraṃ.
Sādutara means sweeter, more exquisite.
Sādutara (ngọt ngào hơn) là ngọt hơn, tinh túy hơn.
Rasānanti ye ime ‘‘mūlaraso, khandharaso’’tiādinā (dha. sa. 628-630) nayena sāyanīyadhammā, ye cime ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ phalarasaṃ (mahāva. 300) arasarūpo bhavaṃ gotamo, ye te, brāhmaṇa, rūparasā, saddarasā (a. ni. 8.11; pārā. 3), anāpatti rasarase (pāci. 607-609), ayaṃ dhammavinayo ekaraso vimuttiraso (a. ni. 8.19; cūḷava. 385), bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassā’’tiādinā (mahāni. 149; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 2) nayena vācārasūpavajjā avasesabyañjanādayo dhammā ‘‘rasā’’ti vuccanti, tesaṃ rasānaṃ saccaṃ have sādutaraṃ saccameva sādutaraṃ, sādhutaraṃ vā seṭṭhataraṃ, uttamataraṃ.
Regarding tastes: those phenomena to be savored, called "tastes," which are defined by phrases such as "root-taste, aggregate-taste" and so on, and those phenomena, apart from the taste of speech, such as "Monks, I allow all fruit-juice," "the Venerable Gotama is without taste," "Brahmin, those are visual tastes, auditory tastes," "no offense regarding taste-taste," "this Dhamma-Vinaya has one taste, the taste of liberation," and "the Blessed One is a partaker of the taste of meaning, the taste of Dhamma"—of these tastes, truth is verily more delicious, truth itself is more delicious, or rather, more excellent, supreme.
Rasānaṃ (trong các hương vị) – những hương vị này, tức là các pháp đáng thụ hưởng theo cách ‘‘hương vị gốc, hương vị thân cây’’, v.v., và những pháp khác không phải là hương vị lời nói, như các món ăn, v.v., được gọi là ‘‘hương vị’’. Trong các hương vị đó, saccaṃ have sādutaraṃ (chân thật quả thật là ngọt ngào hơn cả), chân thật quả thật là ngọt ngào hơn, hoặc tốt hơn, tối thượng hơn.
Mūlarasādayo hi sarīraṃ upabrūhenti, saṃkilesikañca sukhamāvahanti.
Indeed, root-tastes and so on nourish the body and bring forth defiled happiness.
Các hương vị gốc, v.v., nuôi dưỡng thân thể và mang lại hạnh phúc ô nhiễm.
Saccarase viratisaccavācāsaccarasā samathavipassanādīhi cittamupabrūhenti, asaṃkilesikañca sukhamāvahanti, vimuttiraso paramatthasaccarasaparibhāvitattā sādu, attharasadhammarasā ca tadadhigamūpāyabhūtaṃ atthañca dhammañca nissāya pavattitoti.
In the taste that is truth, the taste of abstention (virati-sacca) and the taste of truthful speech (vacā-sacca) nourish the mind through tranquility (samatha) and insight (vipassanā) and so on, and bring forth undefiled happiness. The taste of liberation (vimutti-rasa) is delicious because it is cultivated by the ultimate truth (paramattha-sacca); and the taste of meaning (attha-rasa) and the taste of Dhamma (dhamma-rasa) arise by relying on meaning and Dhamma, which are the means to its attainment.
Trong hương vị chân thật, hương vị chân thật từ bỏ và hương vị chân thật lời nói nuôi dưỡng tâm bằng samatha và vipassanā, v.v., và mang lại hạnh phúc không ô nhiễm. Hương vị giải thoát là ngọt ngào vì được thấm nhuần bởi hương vị chân lý tối hậu, và hương vị lợi ích (attha-rasa) cùng hương vị pháp (dhamma-rasa) phát sinh dựa trên lợi ích và pháp là phương tiện để đạt được chân lý đó.
185-6. Evaṃ bhagavatā vissajjite cattāropi pañhe sutvā attamano yakkho avasesepi cattāro pañhe pucchanto ‘‘kathaṃ su tarati ogha’’nti gāthamāha.
185-6. When the Fortunate One had thus answered the four questions, the yakkha, pleased in mind, spoke the verse "How, pray, does one cross the flood?" as he asked the remaining four questions.
185-6. Sau khi Đức Thế Tôn giải đáp bốn câu hỏi như vậy, Dạ-xoa hoan hỷ, hỏi thêm bốn câu hỏi còn lại và nói kệ: “Làm sao vượt qua dòng nước lũ?”
Athassa bhagavā purimanayeneva vissajjento ‘‘saddhāya taratī’’ti gāthamāha.
Then, the Fortunate One, answering him in the same manner as before, spoke the verse "By faith one crosses the flood."
Rồi Đức Thế Tôn, theo cách tương tự như trước, đã giải đáp và nói kệ: “Vượt qua bằng đức tin.”
Tattha kiñcāpi yo catubbidhaṃ oghaṃ tarati, so saṃsāraṇṇavampi tarati, vaṭṭadukkhampi acceti, kilesamalāpi parisujjhati, evaṃ santepi pana yasmā assaddho oghataraṇaṃ asaddahanto na pakkhandati, pañcasu kāmaguṇesu cittavossaggena pamatto tattheva sattavisattatāya saṃsāraṇṇavaṃ na tarati, kusīto dukkhaṃ viharati vokiṇṇo akusalehi dhammehi, appañño suddhimaggaṃ ajānanto na parisujjhati, tasmā tappaṭipakkhaṃ dassentena bhagavatā ayaṃ gāthā vuttā.
Although one who crosses the four kinds of floods also crosses the ocean of saṃsāra, overcomes the suffering of cycles of existence, and purifies the defilements, nevertheless, because an unfaithful person does not believe in crossing the flood and therefore does not embark, one who is heedless, letting go of the mind among the five strands of sensual pleasure, does not cross the ocean of saṃsāra due to attachment and strong attachment there. A lazy person lives in suffering, mixed with unwholesome states. An unwise person, not knowing the path to purity, does not become pure. Therefore, to show the opposite of such a person, the Fortunate One spoke this verse.
Mặc dù người nào vượt qua bốn dòng nước lũ (ogha) thì người đó cũng vượt qua biển luân hồi (saṃsāraṇṇava), vượt qua khổ của vòng luân hồi (vaṭṭadukkha), và các cấu uế (kilesamala) cũng được thanh tịnh. Tuy nhiên, vì người không có đức tin không tin vào việc vượt qua dòng nước lũ nên không dấn thân; người phóng dật với tâm buông thả vào năm dục lạc, do sự tham đắm mãnh liệt ở đó, không vượt qua biển luân hồi; người biếng nhác sống trong đau khổ vì bị pha trộn với các pháp bất thiện; người vô trí không biết con đường thanh tịnh nên không thể thanh tịnh. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ này để chỉ ra điều đối nghịch.
Evaṃ vuttāya cetāya yasmā sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānaṃ saddhindriyaṃ, tasmā ‘‘saddhāya tarati ogha’’nti iminā padena diṭṭhoghataraṇaṃ sotāpattimaggaṃ sotāpannañca pakāseti.
Since the faculty of faith (saddhindriya) is the proximate cause for the stream-entry factors, with this phrase "By faith one crosses the flood," the stream-entry path (sotāpattimagga), which is the crossing of the flood of wrong view (diṭṭh-ogha), and the stream-entrant (sotāpanna) are revealed.
Trong bài kệ được nói như vậy, vì tín căn (saddhindriya) là nhân cận của Tứ Dự Lưu Chi, nên bằng câu “Saddhāya tarati oghaṃ” (Vượt qua dòng nước lũ bằng đức tin), Ngài chỉ rõ Dự Lưu Đạo (sotāpattimagga) và bậc Dự Lưu (sotāpanna) là những người vượt qua dòng kiến chấp (diṭṭhogha).
Yasmā pana sotāpanno kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya sātaccakiriyāsaṅkhātena appamādena samannāgato dutiyamaggaṃ ārādhetvā ṭhapetvā sakideva imaṃ lokaṃ āgamanamattaṃ avasesaṃ sotāpattimaggena atiṇṇaṃ bhavoghavatthuṃ saṃsāraṇṇavaṃ tarati, tasmā ‘‘appamādena aṇṇava’’nti iminā padena bhavoghataraṇaṃ sakadāgāmimaggaṃ sakadāgāmiñca pakāseti.
Furthermore, since a stream-entrant, endowed with diligence (appamāda)—which is continuous practice in developing wholesome states—having achieved the second path (sakadāgāmimagga), crosses the ocean of saṃsāra, which is the flood of existence (bhava-ogha), a remnant that was not crossed by the stream-entry path, apart from coming to this world just once, with this phrase "By diligence the ocean," the path of once-returning (sakadāgāmimagga), which is the crossing of the flood of existence (bhava-ogha), and the once-returner (sakadāgāmī) are revealed.
Vì bậc Dự Lưu (sotāpanna), do tu tập các pháp thiện và đầy đủ sự không phóng dật (appamāda) được gọi là hành động liên tục (sātaccakiriyā), đã đạt được đạo thứ hai (Sakadāgāmimagga) và vượt qua biển luân hồi (saṃsāraṇṇava) là đối tượng của dòng hữu (bhavogha) chưa được Dự Lưu Đạo vượt qua, ngoại trừ việc tái sinh một lần vào cõi này; do đó, bằng câu “Appamādena aṇṇavaṃ” (Vượt qua biển bằng sự không phóng dật), Ngài chỉ rõ Sakadāgāmimagga và bậc Sakadāgāmī là những người vượt qua dòng hữu (bhavogha).
Yasmā sakadāgāmī vīriyena tatiyamaggaṃ ārādhetvā sakadāgāmimaggena anatītaṃ kāmoghavatthuṃ; kāmoghasaññitañca kāmadukkhamacceti, tasmā ‘‘vīriyena dukkhamaccetī’’ti iminā padena kāmoghataraṇaṃ anāgāmimaggaṃ anāgāmiñca pakāseti.
Since a once-returner, by effort (vīriya), having achieved the third path (anāgāmimagga), overcomes the objects of the sensual flood (kāma-ogha-vatthu) that were not transcended by the once-returning path, and the suffering of sensuality (kāma-dukkha) associated with the sensual flood, with this phrase "By energy one overcomes suffering," the path of non-returning (anāgāmimagga), which is the crossing of the sensual flood (kāma-ogha), and the non-returner (anāgāmī) are revealed.
Vì bậc Sakadāgāmī, do tinh tấn (vīriya) đã đạt được đạo thứ ba (Anāgāmimagga) và vượt qua đối tượng của dòng dục (kāmogha) chưa được Sakadāgāmimagga vượt qua; và vượt qua khổ dục (kāmadukkha) được gọi là dòng dục (kāmogha); do đó, bằng câu “Vīriyena dukkhamaccetī” (Vượt qua đau khổ bằng tinh tấn), Ngài chỉ rõ Anāgāmimagga và bậc Anāgāmī là những người vượt qua dòng dục (kāmogha).
Yasmā pana anāgāmī vigatakāmapaṅkatāya parisuddhāya paññāya ekantaparisuddhaṃ catutthamaggapaññaṃ ārādhetvā anāgāmimaggena appahīnaṃ avijjāsaṅkhātaṃ paramamalaṃ pajahati, tasmā ‘‘paññāya parisujjhatī’’ti iminā padena avijjoghataraṇaṃ arahattamaggaṃ arahantañca pakāseti.
Furthermore, since a non-returner, having abandoned the mire of sensuality, achieves the utterly pure wisdom of the fourth path (arahattamagga-paññā) with pure wisdom, and eliminates the supreme defilement of ignorance (avijjā) that was not abandoned by the non-returning path, with this phrase "By wisdom one is purified," the path of Arahantship (arahattamagga), which is the crossing of the flood of ignorance (avijjā-ogha), and the Arahant are revealed.
Vì bậc Anāgāmī, do đã loại bỏ bùn lầy dục lạc và bằng trí tuệ thanh tịnh, đã đạt được trí tuệ của đạo thứ tư (Arahantamagga) hoàn toàn thanh tịnh, và từ bỏ cấu uế tối thượng gọi là vô minh (avijjā) chưa được Anāgāmimagga đoạn trừ; do đó, bằng câu “Paññāya parisujjhatī” (Thanh tịnh bằng trí tuệ), Ngài chỉ rõ Arahantamagga và bậc Arahant là những người vượt qua dòng vô minh (avijjogha).
Imāya ca arahattanikūṭena kathitāya gāthāya pariyosāne yakkho sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
And at the conclusion of this verse, which culminates in Arahantship, the yakkha became established in the fruit of stream-entry.
Và khi bài kệ này, với đỉnh cao là quả A-la-hán, kết thúc, Dạ-xoa đã an trú trong quả Dự Lưu.
188. Athassa bhagavā catūhi kāraṇehi paññālābhaṃ dassento ‘‘saddahāno’’tiādimāha.
188. Then, the Fortunate One, showing the obtaining of wisdom through four causes, spoke "Believing..." and so on.
188. Rồi Đức Thế Tôn, để chỉ ra sự đạt được trí tuệ bằng bốn nguyên nhân, đã nói câu “Saddahāno” (tin tưởng), v.v.
Tassattho – yena pubbabhāge kāyasucaritādibhedena, aparabhāge ca sattatiṃsabodhipakkhiyabhedena dhammena arahanto buddhapaccekabuddhasāvakā nibbānaṃ pattā, taṃ saddahāno arahataṃ dhammaṃ nibbānappattiyā lokiyalokuttaraṃ paññaṃ labhati.
Its meaning is: a person who believes in the Dhamma of the Arahants, for the attainment of Nibbāna—that Dhamma by which, in the initial stage, Arahants, Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples attained Nibbāna through wholesome bodily conduct and so on, and in the later stage, through the thirty-seven factors of enlightenment (bodhipakkhiyadhammā)— obtains mundane and supramundane wisdom.
Ý nghĩa của nó là: Người nào tin tưởng vào pháp của các bậc A-la-hán để đạt được Niết Bàn, tức là pháp mà các bậc A-la-hán, Phật Độc Giác và Thanh Văn đã đạt được Niết Bàn bằng pháp đó, ở giai đoạn đầu là các loại thiện hạnh thân, v.v., và ở giai đoạn sau là các loại ba mươi bảy Bồ-đề phần, thì đạt được trí tuệ thế gian và xuất thế gian.
Tañca kho na saddhāmattakeneva, yasmā pana saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, ohitasoto dhammaṃ suṇāti, tasmā upasaṅkamanato pabhuti yāva dhammassavanena sussūsaṃ labhati.
However, this is not obtained by faith alone. Since a person born of faith approaches, by approaching, he serves respectfully, by serving respectfully, he lends an ear, and having lent an ear, he hears the Dhamma; therefore, from the time of approaching up to hearing the Dhamma, he obtains willingness to hear.
Việc đạt được trí tuệ đó không chỉ do tín tâm mà thôi. Vì một người có tín tâm sẽ đến gần (upasaṅkamati), khi đến gần thì phụng sự (payirupāsati), khi phụng sự thì lắng tai nghe (sotaṃ odahati), người lắng tai nghe thì nghe pháp (dhammaṃ suṇāti); do đó, từ lúc đến gần cho đến khi nghe pháp thì đạt được sự lắng nghe chăm chú (sussūsaṃ labhati).
Ki vuttaṃ hoti – taṃ dhammaṃ saddahitvāpi ācariyupajjhāye kālena upasaṅkamitvā vattakaraṇena payirupāsitvā yadā payirupāsanāya ārādhitacittā kiñci vattukāmā honti.
What is meant? Having believed in that Dhamma, approaching teachers and preceptors at the right time, serving them respectfully by performing duties, when they are pleased and wish to say something,
Nghĩa là gì – Dù đã tin pháp ấy, sau khi đến gần các bậc thầy và vị bổn sư đúng lúc, phụng sự bằng cách thực hành các bổn phận, khi tâm đã được làm cho hoan hỷ nhờ sự phụng sự, họ mong muốn nói điều gì đó.
Atha adhigatāya sotukāmatāya sotaṃ odahitvā suṇanto labhatīti.
then, having obtained the desire to listen, by lending an ear and listening, one obtains (wisdom).
Bấy giờ, do đã đạt được lòng mong muốn lắng nghe, một người lắng tai nghe và tiếp thu.
Evaṃ susūsampi ca satiavippavāsena appamatto subhāsitadubbhāsitaññutāya vicakkhaṇo eva labhati, na itaro.
And even when there is such willingness to hear, it is only one who is diligent by not being separated from mindfulness, and discerning by knowing what is well-spoken and ill-spoken, who obtains it, not the other.
Như vậy, dù có sự lắng nghe chăm chú, chỉ người không phóng dật (appamatto), khéo léo (vicakkhaṇo) trong việc phân biệt lời hay lẽ dở, mới đạt được, chứ không phải người khác.
Tenāha ‘‘appamatto vicakkhaṇo’’ti.
Therefore, it is said: "diligent and discerning."
Vì thế, Ngài nói “không phóng dật, khéo léo”.
Evaṃ yasmā saddhāya paññālābhasaṃvattanikaṃ paṭipadaṃ paṭipajjati, sussūsāya sakkaccaṃ paññādhigamūpāyaṃ suṇāti, appamādena gahitaṃ na sammussati, vicakkhaṇatāya anūnādhikaṃ aviparītañca gahetvā vitthārikaṃ karoti.
Thus, because one practices the path conducive to obtaining wisdom through faith, respectfully hears the means to attain wisdom through willingness to hear, does not forget what was grasped through diligence, and having grasped what is neither deficient nor excessive and not distorted, expands it through discerning wisdom;
Như vậy, vì nhờ tín tâm mà hành trì con đường đưa đến trí tuệ; nhờ sự lắng nghe chăm chú mà lắng nghe phương pháp đạt được trí tuệ một cách cẩn trọng; nhờ không phóng dật mà không quên những gì đã tiếp thu; nhờ sự khéo léo mà tiếp thu một cách không thiếu không thừa, không sai lệch, và phát triển rộng rãi.
Sussūsāya vā ohitasoto paññāpaṭilābhahetuṃ dhammaṃ suṇāti, appamādena sutvā dhammaṃ dhāreti, vicakkhaṇatāya dhatānaṃ dhammānaṃ atthamupaparikkhati, athānupubbena paramatthasaccaṃ sacchikaroti, tasmāssa bhagavā ‘‘kathaṃ su labhate pañña’’nti puṭṭho imāni cattāri kāraṇāni dassento imaṃ gāthamāha – ‘‘saddahāno…pe… vicakkhaṇo’’ti.
or, by listening attentively with willingness to hear, one hears the Dhamma that is the cause for obtaining wisdom; having heard it, one retains the Dhamma through diligence; through discerning wisdom, one examines the meaning of the retained Dhammas, and then, gradually, realizes the ultimate truth. Therefore, when asked "How, pray, does one obtain wisdom?", the Fortunate One, showing these four causes, spoke this verse: "Believing... (etc.) ...discerning."
Hoặc, nhờ lắng nghe chăm chú, người lắng tai nghe pháp là nguyên nhân đưa đến sự đạt được trí tuệ; nhờ không phóng dật, sau khi nghe pháp thì ghi nhớ pháp; nhờ sự khéo léo mà xem xét ý nghĩa của những pháp đã ghi nhớ; rồi dần dần chứng ngộ chân lý tối thượng (paramatthasaccaṃ). Do đó, khi được hỏi “Làm sao để đạt được trí tuệ?”, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ này – “Người có tín tâm... cho đến... khéo léo” – để chỉ ra bốn nguyên nhân này.
189. Idāni tato pare tayo pañhe vissajjento ‘‘patirūpakārī’’ti imaṃ gāthamāha.
189. Now, answering the next three questions, he spoke this verse: “Patirūpakārī.”
189. Bây giờ, để giải đáp ba câu hỏi tiếp theo, Ngài nói bài kệ này: “ Patirūpakārī (Người hành động thích hợp)”.
Tattha desakālādīni ahāpetvā lokiyassa lokuttarassa vā dhanassa patirūpaṃ adhigamūpāyaṃ karotīti patirūpakārī.
Here, patirūpakārī means one who, without neglecting place, time, etc., creates a suitable means for obtaining mundane or supramundane wealth.
Trong đó, patirūpakārī có nghĩa là người hành động thích hợp để đạt được tài sản thế gian hoặc siêu thế, không bỏ qua các yếu tố như thời gian, địa điểm, v.v.
Dhuravāti cetasikavīriyavasena anikkhittadhuro.
Dhuravā means one who has not abandoned the burden, by way of mental energy.
Dhuravā có nghĩa là người không bỏ gánh nặng, nhờ sự tinh tấn về tâm.
Uṭṭhātāti ‘‘yo ca sītañca uṇhañca, tiṇā bhiyyo na maññatī’’tiādinā (theragā. 232; dī. ni. 3.253) nayena kāyikavīriyavasena uṭṭhānasampanno asithilaparakkamo.
Uṭṭhātā means one who is endowed with effort by way of physical energy, with unslackening exertion, in the manner of “who considers cold and heat no more than a blade of grass,” and so on.
Uṭṭhātā có nghĩa là người có sự tinh tấn về thân, không lười biếng, như đã nói trong câu “Ai không xem lạnh nóng, cỏ rác hơn” v.v.
Vindate dhananti ekamūsikāya na cirasseva dvesatasahassasaṅkhaṃ cūḷantevāsī viya lokiyadhanañca, mahallakamahātissatthero viya lokuttaradhanañca labhati.
Vindate dhanaṃ (obtains wealth) means one obtains worldly wealth, like the young disciple (of a merchant) who, by means of one dead mouse, not long after, obtained two hundred thousand coins; and one obtains supramundane wealth, like the Elder Mallamahātissa.
Vindate dhanaṃ có nghĩa là đạt được tài sản thế gian, như người học trò nhỏ đã kiếm được hai trăm ngàn lượng vàng chỉ trong thời gian ngắn từ một con chuột chết; và tài sản siêu thế, như Trưởng lão Mahātissa vĩ đại.
So hi ‘‘tīhi iriyāpathehi viharissāmī’’ti vattaṃ katvā thinamiddhāgamanavelāya palālacumbaṭakaṃ temetvā, sīse katvā, galappamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā, thinamiddhaṃ paṭibāhento dvādasahi vassehi arahattaṃ pāpuṇi.
Indeed, that Elder, having made a vow, "I will dwell in three postures," at the time of the onset of sloth and torpor, having soaked a bundle of straw, placed it on his head, entered water up to his neck, and thus repelling sloth and torpor, attained Arahantship in twelve years.
Vị ấy đã lập lời nguyện “Ta sẽ sống với ba oai nghi”, và khi sự hôn trầm, thụy miên đến, Ngài nhúng một bó rơm vào nước, đội lên đầu, rồi bước vào chỗ nước sâu đến cổ, đẩy lùi hôn trầm, thụy miên, và đạt được A-la-hán quả trong mười hai năm.
Saccenāti vacīsaccenāpi ‘‘saccavādī bhūtavādī’’ti, paramatthasaccenāpi ‘‘buddho paccekabuddho ariyasāvako’’ti evaṃ kittiṃ pappoti.
Saccena (by truth) means by truthful speech, one attains fame as "a speaker of truth, a speaker of reality"; and by ultimate truth, one attains fame as "a Buddha, a Paccekabuddha, a noble disciple."
Saccena có nghĩa là đạt được danh tiếng nhờ lời nói chân thật (vacīsaccena), như “người nói lời chân thật, nói lời đúng sự thật”; và nhờ chân lý tối thượng (paramatthasaccena), như “Phật, Độc Giác Phật, Thánh Thanh Văn”.
Dadanti yaṃkiñci icchitapatthitaṃ dadanto mittāni ganthati, sampādeti karotīti attho.
Dadaṃ (giving) means one who gives whatever is desired and wished for, ganthati mittāni (binds friends), which means one accomplishes or makes friends.
Dadaṃ có nghĩa là người bố thí bất cứ thứ gì được mong muốn, được cầu nguyện, thì kết bạn (mittāni ganthati), tức là tạo ra bạn bè.
Duddadaṃ vā dadaṃ ganthati, dānamukhena vā cattāripi saṅgahavatthūni gahitānīti veditabbāni.
Alternatively, one binds friends by giving what is difficult to give, or it should be understood that all four bases of sympathy are included through the door of giving.
Hoặc, bố thí những gì khó bố thí thì kết bạn, hoặc có thể hiểu rằng nhờ phương tiện bố thí mà bốn pháp nhiếp sự đều được bao gồm.
Tehi mittāni karotīti vuttaṃ hoti.
It is said that one makes friends by these (qualities).
Nghĩa là nhờ những điều đó mà tạo ra bạn bè.
190. Evaṃ gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇena lokiyalokuttaramissakena nayena cattāro pañhe vissajjetvā idāni ‘‘kathaṃ pecca na socatī’’ti imaṃ pañcamaṃ pañhaṃ gahaṭṭhavasena vissajjento āha ‘‘yassete’’ti.
190. Having thus answered the four questions in a mixed worldly and supramundane manner, common to both householders and renunciants, the Blessed One now, intending to answer the fifth question, "How does one not grieve after death?" from the perspective of a householder, said: "Yassete" (He who has these).
190. Như vậy, sau khi giải đáp bốn câu hỏi bằng cách thức chung cho cả người tại gia và xuất gia, pha trộn giữa thế gian và siêu thế, bây giờ Đức Thế Tôn giải đáp câu hỏi thứ năm “Làm sao sau khi chết không sầu muộn?” dưới góc độ người tại gia, Ngài nói “Yassete”.
Tassattho – yassa ‘‘saddahāno arahata’’nti ettha vuttāya sabbakalyāṇadhammuppādikāya saddhāya samannāgatattā saddhassa gharamesino gharāvāsaṃ pañca vā kāmaguṇe esantassa gavesantassa kāmabhogino gahaṭṭhassa ‘‘saccena kittiṃ pappotī’’ti ettha vuttappakāraṃ saccaṃ, ‘‘sussūsaṃ labhate pañña’’nti ettha sussūsapaññānāmena vutto dhammo, ‘‘dhuravā uṭṭhātā’’ti ettha dhuranāmena uṭṭhānanāmena ca vuttā dhīti, ‘‘dadaṃ mittāni ganthatī’’ti ettha vuttappakāro cāgo cāti ete caturo dhammā santi.
Its meaning is: For the householder who is saddhā (faithful), endowed with the faith that produces all wholesome qualities as stated in "saddahāno arahataṃ" (having faith in the Arahant), and gharamesino (seeking a home), that is, seeking to dwell in household life or seeking the five strands of sensual pleasure, enjoying sensual pleasures—for such a householder, these four qualities exist: saccaṃ (truth), as described in "saccena kittiṃ pappoti" (by truth one attains fame); dhammo (Dhamma), referred to by the name of listening and wisdom in "sussūsaṃ labhate paññaṃ" (one obtains wisdom by listening); dhīti (resolve), referred to by the name of burden and effort in "dhuravā uṭṭhātā" (one who is diligent and energetic); and cāgo (generosity), as described in "dadaṃ mittāni ganthati" (giving, one binds friends).
Ý nghĩa của câu đó là: Đối với người tại gia có tín tâm (saddhassa gharamesino), tức là người tìm kiếm cuộc sống gia đình hoặc năm dục lạc, người hưởng thụ dục lạc, vì có đầy đủ tín tâm sinh ra tất cả các pháp thiện lành như đã nói trong câu “người có tín tâm đối với bậc A-la-hán”; và đối với người đó, có bốn pháp này: chân thật (saccaṃ) như đã nói trong câu “nhờ chân thật mà đạt được danh tiếng”; pháp (dhammo), được nói đến dưới tên lắng nghe chăm chú và trí tuệ trong câu “đạt được trí tuệ nhờ lắng nghe chăm chú”; nghị lực (dhīti), được nói đến dưới tên gánh nặng và sự tinh tấn trong câu “người không bỏ gánh nặng, tinh tấn”; và bố thí (cāgo) như đã nói trong câu “người bố thí kết bạn”.
Sa ve pecca na socatīti idhalokā paralokaṃ gantvā sa ve na socatīti.
Sa ve pecca na socati (He truly does not grieve after death) means he, having gone from this world to the next, truly does not grieve.
Sa ve pecca na socatī có nghĩa là người đó, sau khi từ thế giới này đi đến thế giới khác, sẽ không sầu muộn.
191. Evaṃ bhagavā pañcamampi pañhaṃ vissajjetvā taṃ yakkhaṃ codento āha – ‘‘iṅgha aññepī’’ti.
191. Having thus answered the fifth question, the Blessed One urged the yakkha, saying: "Go, aññepi (ask others as well)."
191. Như vậy, sau khi giải đáp câu hỏi thứ năm, Đức Thế Tôn khuyến khích Dạ-xoa đó, nói: “Này, hãy hỏi những người khác nữa (aññepī)”.
Tattha iṅghāti codanatthe nipāto.
Here, iṅgha is a particle indicating urging.
Trong đó, iṅghā là một từ phụ trong ngữ cảnh khuyến khích.
Aññepīti aññepi dhamme puthū samaṇabrāhmaṇe pucchassu, aññepi vā pūraṇādayo sabbaññupaṭiññe puthū samaṇabrāhmaṇe pucchassu.
Aññepi means "ask other samaṇas and brahmins, or ask other samaṇas and brahmins who claim omniscience, such as Pūraṇa, etc."
Aññepī có nghĩa là hãy hỏi những Sa-môn, Bà-la-môn khác về các pháp khác, hoặc hãy hỏi những Sa-môn, Bà-la-môn khác tự xưng là toàn trí như Pūraṇa v.v.
Yadi amhehi ‘‘saccena kittiṃ pappotī’’ti ettha vuttappakārā saccā bhiyyo kittippattikāraṇaṃ vā, ‘‘sussūsaṃ labhate pañña’’nti ettha sussūsanapaññāpadesena vuttā damā bhiyyo lokiyalokuttarapaññāpaṭilābhakāraṇaṃ vā.
If there is here a cause for attaining greater fame than the truth (sacca) as described by us in "by truth one attains fame," or a cause for attaining greater worldly and supramundane wisdom than the self-control (dama) spoken of by the term 'listening' and 'wisdom' in "one obtains wisdom by listening,"
Nếu có điều gì hơn chân thật (saccā) như đã nói trong câu “nhờ chân thật mà đạt được danh tiếng”, là nguyên nhân đạt được danh tiếng; hoặc điều gì hơn sự tự chế (damā), được nói đến dưới tên lắng nghe chăm chú và trí tuệ trong câu “đạt được trí tuệ nhờ lắng nghe chăm chú”, là nguyên nhân đạt được trí tuệ thế gian và siêu thế.
‘‘Dadaṃ mittāni ganthatī’’ti ettha vuttappakārā cāgā bhiyyo mittaganthanakāraṇaṃ vā, ‘‘dhuravā uṭṭhātā’’ti ettha taṃ taṃ atthavasaṃ paṭicca dhuranāmena uṭṭhānanāmena ca vuttāya mahābhārasahanaṭṭhena ussoḷhībhāvappattāya vīriyasaṅkhātāya khantyā bhiyyo lokiyalokuttaradhanavindanakāraṇaṃ vā, ‘‘saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evaṃ vuttehi imeheva catūhi dhammehi bhiyyo asmā lokā paraṃ lokaṃ pecca asocanakāraṇaṃ vā idha vijjatīti ayamettha saddhiṃ saṅkhepayojanāya atthavaṇṇanā.
or a cause for binding more friends than the generosity (cāga) described in "giving, one binds friends," or a cause for obtaining greater worldly and supramundane wealth than the patience (khanti) which is called viriya, having attained the state of great exertion by bearing heavy burdens, as spoken of by the name 'burden' and 'effort' in "dhuravā uṭṭhātā" (one who is diligent and energetic) according to the respective beneficial purpose; or if there is here a cause for not grieving after going from this world to the next, greater than these four qualities—truth, Dhamma, resolve, and generosity—as thus stated, this is the explanation of the meaning with a brief exposition.
Hoặc điều gì hơn bố thí (cāgā) như đã nói trong câu “người bố thí kết bạn”, là nguyên nhân kết bạn; hoặc điều gì hơn nhẫn nại (khantyā), tức là sự tinh tấn đạt đến trạng thái kiên trì, có khả năng chịu đựng gánh nặng lớn, được nói đến dưới tên gánh nặng và sự tinh tấn tùy theo mục đích trong câu “người không bỏ gánh nặng, tinh tấn”, là nguyên nhân đạt được tài sản thế gian và siêu thế; hoặc điều gì hơn bốn pháp này – “chân thật, pháp, nghị lực, bố thí” – là nguyên nhân không sầu muộn sau khi chết từ thế giới này sang thế giới khác, thì điều đó có ở đây. Đây là phần giải thích ý nghĩa tóm tắt kèm theo sự kết nối.
Vitthārato pana ekamekaṃ padaṃ atthuddhārapaduddhāravaṇṇanānayehi vibhajitvā veditabbā.
In detail, however, each word should be understood by dividing it according to the methods of explaining the meaning and the derivation of words.
Tuy nhiên, về chi tiết, mỗi từ cần được hiểu bằng cách phân tích theo phương pháp giải thích ý nghĩa và phân tích từ.
192. Evaṃ vutte yakkho yena saṃsayena aññe puccheyya, tassa pahīnattā ‘‘kathaṃ nu dāni puccheyyaṃ, puthū samaṇabrāhmaṇeti vatvā yepissa apucchanakāraṇaṃ na jānanti, tepi jānāpento ‘‘yohaṃ ajja pajānāmi, yo attho samparāyiko’’ti āha.
192. When this was said, the yakkha, because the doubt by which he might ask others had been abandoned, said: "How then could I now ask other samaṇas and brahmins?" And wishing to make known to those who did not know the reason for his not asking, he said: "For I today know what is beneficial for the future."
192. Khi được nói như vậy, Dạ-xoa, vì sự nghi ngờ mà nó có thể hỏi người khác đã được loại bỏ, nên nói: “Làm sao bây giờ ta có thể hỏi các Sa-môn, Bà-la-môn khác?” và để những người không biết lý do tại sao nó không hỏi cũng biết, nó nói: “Hôm nay ta đã hiểu, điều lợi ích cho đời sau”.
Tattha ajjāti ajjādiṃ katvāti adhippāyo.
Here, ajjā means "starting from today," is the intention.
Trong đó, ajjā có ý nghĩa là bắt đầu từ ngày hôm nay.
Pajānāmīti yathāvuttena pakārena jānāmi.
Pajānāmi means "I know in the manner that has been stated."
Pajānāmī có nghĩa là ta hiểu theo cách đã nói.
Yo atthoti ettāvatā ‘‘sussūsaṃ labhate pañña’’ntiādinā nayena vuttaṃ diṭṭhadhammikaṃ dasseti samparāyikoti iminā ‘‘yassete caturo dhammā’’ti vuttaṃ pecca sokābhāvakaraṃ samparāyikaṃ.
By the phrase “ Yo attho” (what is the benefit/meaning), it shows the immediate benefit (diṭṭhadhammika) spoken of in the manner of “one who listens gains wisdom,” and so on. By the phrase “ samparāyiko” (pertaining to the future existence), it shows the benefit pertaining to the future existence (samparāyika) that causes the absence of sorrow in the next world, as stated in “for whom these four qualities exist.”
Yo attho (điều lợi ích) cho thấy điều liên quan đến đời hiện tại (diṭṭhadhammikaṃ) đã được nói đến trong câu “đạt được trí tuệ nhờ lắng nghe chăm chú” v.v. Còn samparāyiko (cho đời sau) chỉ điều liên quan đến đời sau, là nguyên nhân không sầu muộn sau khi chết, như đã nói trong câu “Người nào có bốn pháp này”.
Atthoti ca kāraṇassetaṃ adhivacanaṃ.
And the word “ attho” is a designation for a cause.
Và attho là tên gọi của nguyên nhân.
Ayañhi atthasaddo ‘‘sātthaṃ sabyañjana’’nti evamādīsu (pārā. 1; dī. ni. 1.255) pāṭhatthe vattati.
Indeed, this word attha is used in the sense of meaning, as in “with meaning, with phrasing,” and so on.
Từ attha này được dùng với nghĩa là văn bản trong các trường hợp như “sātthaṃ sabyañjanaṃ” (có ý nghĩa, có văn tự) v.v.
‘‘Attho me, gahapati, hiraññasuvaṇṇenā’’tiādīsu (dī. ni. 2.250; ma. ni. 3.258) kiccatthe ‘‘hoti sīlavataṃ attho’’tiādīsu (jā. 1.1.11) vuḍḍhimhi.
In the sense of need, as in “I have need, householder, of gold and silver,” and so on. In the sense of prosperity, as in “there is benefit for those with virtue,” and so on.
Với nghĩa là cần thiết trong các trường hợp như “Này gia chủ, tôi cần vàng bạc” v.v., và với nghĩa là sự tăng trưởng trong các trường hợp như “có lợi ích cho người giữ giới” v.v.
‘‘Bahujano bhajate atthahetū’’tiādīsu (jā. 1.15.89) dhane.
In the sense of wealth, as in “the multitude serves for the sake of wealth,” and so on.
Với nghĩa là tài sản trong các trường hợp như “Đa số người phụng sự vì tài sản” v.v.
‘‘Ubhinnamatthaṃ caratī’’tiādīsu (jā. 1.7.66; saṃ. ni. 1.250; theragā. 443) hite.
In the sense of welfare, as in “he acts for the welfare of both,” and so on.
Với nghĩa là lợi ích trong các trường hợp như “hành động vì lợi ích của cả hai” v.v.
‘‘Atthe jāte ca paṇḍita’’ntiādīsu (jā. 1.1.92) kāraṇe.
In the sense of cause, as in “when a matter arises, the wise,” and so on.
Với nghĩa là nguyên nhân trong các trường hợp như “khi có nguyên nhân, người trí” v.v.
Idha pana kāraṇe.
Here, however, it is in the sense of cause.
Ở đây, nó có nghĩa là nguyên nhân.
Tasmā yaṃ paññādilābhādīnaṃ kāraṇaṃ diṭṭhadhammikaṃ, yañca pecca sokābhāvassa kāraṇaṃ samparāyikaṃ, taṃ yohaṃ ajja bhagavatā vuttanayena sāmaṃyeva pajānāmi, so kathaṃ nu dāni puccheyyaṃ puthū samaṇabrāhmaṇeti evamettha saṅkhepato attho veditabbo.
Therefore, the meaning here should be understood concisely as: “Whatever is the cause of gaining wisdom and so on, which is an immediate benefit, and whatever is the cause of the absence of sorrow in the next world, which is a benefit pertaining to the future existence—that which I myself now understand according to the method taught by the Blessed One, how could I now question many ascetics and brahmins?”
Do đó, điều cần hiểu ý nghĩa tóm tắt ở đây là: “Ta, người mà hôm nay đã tự mình hiểu rõ nguyên nhân liên quan đến đời hiện tại, là sự đạt được trí tuệ v.v., và nguyên nhân liên quan đến đời sau, là sự không sầu muộn sau khi chết, theo cách Đức Thế Tôn đã nói, thì làm sao bây giờ ta có thể hỏi các Sa-môn, Bà-la-môn khác nữa?”
193. Evaṃ yakkho ‘‘pajānāmi yo attho samparāyiko’’ti vatvā tassa ñāṇassa bhagavaṃmūlakattaṃ dassento ‘‘atthāya vata me buddho’’ti āha.
193. Having thus said, “I understand what is beneficial for the future existence,” the yakkha, showing that his knowledge originated from the Blessed One, said, “ Truly, the Buddha is for my benefit.”
193. Như vậy, vị dạ-xoa nói rằng: “Ta đã biết rõ điều lợi ích cho đời sau,” và để chỉ ra rằng trí tuệ ấy có căn nguyên từ Đức Phật, y đã thưa: “Thật là lợi ích cho tôi, Đức Phật!”
Tattha atthāyāti hitāya, vuḍḍhiyā vā.
Therein, “ atthāyā” means for welfare, or for growth.
Trong đó, atthāyā nghĩa là vì lợi ích, hoặc vì sự tăng trưởng.
Yattha dinnaṃ mahapphalanti ‘‘yassete caturo dhammā’’ti (jā. 1.1.97) ettha vuttacāgena yattha dinnaṃ mahapphalaṃ hoti, taṃ aggadakkhiṇeyyaṃ buddhaṃ pajānāmīti attho.
“ Yattha dinnaṃ mahapphalaṃ” means, “I know that Buddha, the foremost worthy of offerings, to whom a gift given through the relinquishment mentioned in ‘for whom these four qualities exist’ yields great fruit.”
Yattha dinnaṃ mahapphalaṃ có nghĩa là: “Ta biết Đức Phật là bậc tối thượng đáng cúng dường, nơi Ngài mà sự bố thí được ban tặng với sự xả ly như đã nói trong câu ‘yassete caturo dhammā’ (Jā. 1.1.97) sẽ mang lại quả báo lớn.”
Keci pana ‘‘saṅghaṃ sandhāya evamāhā’’ti bhaṇanti.
Some, however, say, “He spoke thus referring to the Saṅgha.”
Tuy nhiên, một số vị nói rằng: “Lời này được nói để chỉ Tăng đoàn.”
Evamimāya gāthāya pariyosānañca rattivibhāyanañca sādhukārasadduṭṭhānañca āḷavakakumārassa yakkhassa bhavanaṃ ānayanañca ekakkhaṇeyeva ahosi.
Thus, with this verse, the conclusion, the breaking of dawn, the rising of the sound of applause, and the bringing of the young Āḷavaka to the yakkha’s abode all occurred in a single moment.
Như vậy, sự kết thúc của bài kệ này, sự rạng đông của đêm, tiếng hoan hô vang dậy, và việc đưa hoàng tử Āḷavaka đến chỗ ở của vị dạ-xoa Āḷavaka, tất cả đều xảy ra trong cùng một khoảnh khắc.
Rājapurisā sādhukārasaddaṃ sutvā ‘‘evarūpo sādhukārasaddo ṭhapetvā buddhe na aññesaṃ abbhuggacchati, āgato nu kho bhagavā’’ti āvajjentā bhagavato sarīrappabhaṃ disvā, pubbe viya bahi aṭṭhatvā, nibbisaṅkā antoyeva pavisitvā, addasaṃsu bhagavantaṃ yakkhassa bhavane nisinnaṃ, yakkhañca añjaliṃ paggahetvā ṭhitaṃ.
The king's men, hearing the sound of applause, reflected, "Such a sound of applause does not arise for others, excluding the Buddhas; has the Fortunate One arrived?" Reflecting thus, they saw the Buddha's bodily radiance, and without standing outside as before, they entered the interior without hesitation and saw the Fortunate One seated in the yakkha's dwelling, and the yakkha standing with clasped hands.
Các quan quân nghe tiếng hoan hô, suy nghĩ: “Tiếng hoan hô như thế này, trừ chư Phật ra, không ai khác có thể nhận được. Chẳng lẽ Đức Thế Tôn đã đến?” Họ nhìn thấy ánh hào quang từ thân Đức Thế Tôn, không còn đứng bên ngoài như trước, mà không chút nghi ngờ đi vào bên trong, và thấy Đức Thế Tôn đang ngự tại chỗ ở của vị dạ-xoa, còn vị dạ-xoa thì chắp tay đứng đó.
Disvāna yakkhaṃ āhaṃsu – ‘‘ayaṃ te, mahāyakkha, rājakumāro balikammāya ānīto, handa naṃ khāda vā bhuñja vā, yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti.
Having seen him, they said to the yakkha: "Great yakkha, this prince has been brought for your offering. Now, eat him, or consume him, or do with him as you please."
Sau khi thấy, họ nói với vị dạ-xoa: “Này đại dạ-xoa, hoàng tử này đã được mang đến để làm vật cúng tế cho ngươi. Nào, ngươi muốn ăn hay dùng, hoặc làm gì tùy ý.”
So sotāpannattā lajjito visesato ca bhagavato purato evaṃ vuccamāno, atha taṃ kumāraṃ ubhohi hatthehi paṭiggahetvā bhagavato upanāmesi – ‘‘ayaṃ bhante kumāro mayhaṃ pesito, imāhaṃ bhagavato dammi, hitānukampakā buddhā, paṭiggaṇhātu, bhante, bhagavā imaṃ dārakaṃ imassa hitatthāya sukhatthāyā’’ti.
Being a stream-enterer, he was ashamed, and especially so, being addressed thus in the presence of the Fortunate One. Then, taking the child with both hands, he presented him to the Fortunate One, saying: "Venerable Sir, this child was sent for me. I offer him to the Fortunate One. The Buddhas are compassionate for welfare. May the Fortunate One, Venerable Sir, accept this child for his benefit and happiness."
Vì đã chứng Sơ quả, y cảm thấy hổ thẹn, đặc biệt khi bị nói như vậy trước mặt Đức Thế Tôn. Thế là, y dùng hai tay đỡ lấy hoàng tử và dâng lên Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, hoàng tử này được sai đến cho con, con xin dâng Ngài. Chư Phật là bậc thương xót vì lợi ích. Kính xin Đức Thế Tôn thọ nhận đứa bé này vì lợi ích và hạnh phúc của nó.”
Imañca gāthamāha –
And he spoke this verse:
Và y đã nói bài kệ này:
Bhagavā kumāraṃ rājapurisānaṃ adāsi – ‘‘imaṃ vaḍḍhetvā puna mameva dethā’’ti.
The Fortunate One gave the youth to the king's men, saying: "Raise him and then give him back to me."
Đức Thế Tôn trao hoàng tử cho các quan quân và nói: “Hãy nuôi dưỡng đứa bé này, rồi sau đó hãy giao lại cho Ta.”
Evaṃ so kumāro rājapurisānaṃ hatthato yakkhassa hatthaṃ yakkhassa hatthato bhagavato hatthaṃ, bhagavato hatthato puna rājapurisānaṃ hatthaṃ gatattā nāmato ‘‘hatthako āḷavako’’ti jāto.
Thus, because that youth passed from the hands of the king's men to the hands of the yakkha, from the hands of the yakkha to the hands of the Fortunate One, and from the hands of the Fortunate One back to the hands of the king's men, he became known by the name "Hatthaka Āḷavaka."
Như vậy, hoàng tử đó, vì đã qua tay các quan quân, rồi tay vị dạ-xoa, rồi tay Đức Thế Tôn, rồi lại trở về tay các quan quân, nên được đặt tên là “Hatthaka Āḷavaka.”
Taṃ ādāya paṭinivatte rājapurise disvā kassakavanakammikādayo ‘‘kiṃ yakkho kumāraṃ atidaharattā na icchatī’’ti bhītā pucchiṃsu.
Seeing the king's men returning with him, farmers, foresters, and others, fearful, asked: "Does the yakkha not want the child because he is too young?"
Thấy các quan quân quay trở lại mang theo hoàng tử, những người nông dân, thợ rừng, v.v., sợ hãi hỏi: “Chẳng lẽ vị dạ-xoa không muốn hoàng tử vì còn quá nhỏ?”
Rājapurisā ‘‘mā bhāyatha, khemaṃ kataṃ bhagavatā’’ti sabbamārocesuṃ.
The king's men reported everything, saying: "Do not be afraid, the Fortunate One has made it safe."
Các quan quân nói: “Đừng sợ, Đức Thế Tôn đã làm cho mọi việc được an toàn,” rồi kể lại toàn bộ câu chuyện.
Tato ‘‘sādhu sādhū’’ti sakalaṃ āḷavīnagaraṃ ekakolāhalena yakkhābhimukhaṃ ahosi.
Thereupon, with cries of "Sādhu! Sādhu!" the entire city of Āḷavī became a single uproar facing the yakkha.
Từ đó, toàn bộ thành Āḷavī vang lên tiếng “lành thay, lành thay” và hướng về phía vị dạ-xoa.
Yakkhopi bhagavato bhikkhācārakāle anuppatte pattacīvaraṃ gahetvā upaḍḍhamaggaṃ āgantvā nivatti.
When it was time for the Fortunate One to go for alms, the yakkha also took his bowl and robe, went halfway along the path, and returned.
Vị dạ-xoa cũng, khi đến giờ Đức Thế Tôn đi khất thực, đã cầm bát và y của Ngài, đi nửa đường rồi quay trở lại.
Atha bhagavā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakicco nagaradvāre aññatarasmiṃ vivitte rukkhamūle paññattavarabuddhāsane nisīdi.
Then the Fortunate One, having gone for alms in the city and finished his meal, sat at the city gate under a secluded tree, on the excellent Buddha-seat that had been prepared.
Sau đó, Đức Thế Tôn, sau khi khất thực trong thành và hoàn tất bữa ăn, Ngài ngự trên bảo tọa tối thượng của chư Phật đã được trải sẵn dưới gốc cây vắng vẻ gần cổng thành.
Tato mahājanakāyena saddhiṃ rājā ca nāgarā ca ekato sampiṇḍitvā bhagavantaṃ upasaṅkamma vanditvā parivāretvā nisinnā ‘‘kathaṃ, bhante, evaṃ dāruṇaṃ yakkhaṃ damayitthā’’ti pucchiṃsu.
Then the king and the citizens, together with a large crowd, assembled, approached the Fortunate One, paid homage, and sat surrounding him. They asked: "Venerable Sir, how did you subdue such a fierce yakkha?"
Từ đó, vua và dân chúng, cùng với đại chúng, tụ tập lại, đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và vây quanh Ngài, rồi hỏi: “Bạch Thế Tôn, làm sao Ngài có thể chế ngự được vị dạ-xoa hung dữ như vậy?”
Tesaṃ bhagavā yuddhamādiṃ katvā ‘‘evaṃ navavidhavassaṃ vassi, evaṃ vibhiṃsanakaṃ akāsi, evaṃ pañhaṃ pucchi, tassāhaṃ evaṃ vissajjesi’’nti tamevāḷavakasuttaṃ kathesi.
To them, the Fortunate One recounted the Āḷavaka Sutta itself, beginning with the battle, saying: "He rained nine kinds of rain in this manner, he created terror in this manner, he asked questions in this manner, and I answered them in this manner."
Đức Thế Tôn đã kể lại kinh Āḷavaka đó, bắt đầu từ trận chiến, rằng: “Y đã làm mưa chín loại như thế này, đã làm những điều kinh khủng như thế này, đã hỏi những câu hỏi như thế này, và Ta đã trả lời như thế này.”
Kathāpariyosāne caturāsītipāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the conclusion of the discourse, eighty-four thousand beings attained comprehension of the Dhamma.
Khi câu chuyện kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Tato rājā ca nāgarā ca vessavaṇamahārājassa bhavanasamīpe yakkhassa bhavanaṃ katvā pupphagandhādisakkārūpetaṃ niccaṃ baliṃ pavattesuṃ.
Then the king and the citizens built a dwelling for the yakkha near the palace of King Vessavaṇa and continually made offerings of flowers, perfumes, and other respects.
Sau đó, vua và dân chúng đã xây một chỗ ở cho vị dạ-xoa gần cung điện của Đại vương Vessavaṇa, và thường xuyên cúng dường với hoa, hương, v.v.
Tañca kumāraṃ viññutaṃ pattaṃ ‘‘tvaṃ bhagavantaṃ nissāya jīvitaṃ labhi, gaccha, bhagavantaṃyeva payirupāsassu bhikkhusaṅghañcā’’ti vissajjesuṃ.
And when that youth had reached maturity, they released him, saying: "You received life by relying on the Fortunate One; go and attend upon the Fortunate One and the Saṅgha of bhikkhus."
Họ cũng đã cho phép hoàng tử đó, khi đã trưởng thành, đi theo Đức Thế Tôn, nói: “Ngươi đã có được sự sống nhờ Đức Thế Tôn, hãy đi và phụng sự Đức Thế Tôn và Tăng đoàn.”
So bhagavantañca bhikkhusaṅghañca payirupāsamāno na cirasseva anāgāmiphale patiṭṭhāya sabbaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā pañcasataupāsakaparivāro ahosi.
Attending upon the Fortunate One and the Saṅgha of bhikkhus, he soon attained the fruit of Anāgāmi, mastered all the words of the Buddha, and became surrounded by five hundred upāsakas.
Khi phụng sự Đức Thế Tôn và Tăng đoàn, chẳng bao lâu sau, hoàng tử đã an trú trong quả Anāgāmi, học thuộc lòng toàn bộ lời Phật dạy, và trở thành người được năm trăm cư sĩ vây quanh.
Bhagavā ca naṃ etadagge niddisi ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ catūhi saṅgahavatthūhi parisaṃ saṅgaṇhantānaṃ yadidaṃ hatthako āḷavako’’ti (a ni. 1.251).
And the Fortunate One declared him to be foremost, saying: "Foremost among my lay disciples who lead the assembly by the four bases of sympathy is Hatthaka Āḷavaka."
Đức Thế Tôn đã tuyên bố Ngài là bậc tối thượng trong số các đệ tử cư sĩ của Ngài, những người tập hợp chúng hội bằng bốn pháp nhiếp sự, đó là Hatthaka Āḷavaka.
Caraṃ vā yadi vā tiṭṭhanti nandasuttaṃ.
The Sutta beginning with "Caraṃ vā yadi vā tiṭṭha" is the Nanda Sutta.
Kinh Caraṃ vā yadi vā tiṭṭha là kinh Nanda.
‘‘Vijayasuttaṃ kāyavicchandanikasutta’’ntipi vuccati.
The Vijaya Sutta is also called the Kāyavicchandanika Sutta.
Kinh Vijaya còn được gọi là “Kinh Kāyavicchandanika.”
Kā uppatti?
What is its origin?
Khởi nguyên là gì?
Idaṃ kira suttaṃ dvīsu ṭhānesu vuttaṃ, tasmā assa duvidhā uppatti.
This Sutta, it is said, was spoken in two places, and therefore it has two kinds of origins.
Kinh này được thuyết ở hai nơi, do đó có hai loại khởi nguyên.
Tattha bhagavatā anupubbena kapilavatthuṃ anuppatvā, sākiye vinetvā nandādayo pabbājetvā, anuññātāya mātugāmassa pabbajjāya ānandattherassa bhaginī nandā, khemakasakkarañño dhītā abhirūpanandā, janapadakalyāṇī nandāti tisso nandāyo pabbajiṃsu.
Among these, when the Fortunate One had gradually reached Kapilavatthu, disciplined the Sakyas, and ordained Nanda and others, and the ordination of women had been granted, three women named Nanda became bhikkhunīs: Nandā, the sister of Ven. Nanda; Abhirūpanandā, the daughter of King Khemaka Sakka; and Janapadakalyāṇī Nandā.
Trong đó, sau khi Đức Thế Tôn tuần tự đến Kapilavatthu, giáo hóa các vương tử Sākiya, xuất gia cho Nanda và các vị khác, và sau khi sự xuất gia của nữ giới được cho phép, ba nàng Nanda đã xuất gia: Nanda, em gái của Trưởng lão Ānanda; Abhirūpanandā, con gái của vua Sākya Khemaka; và Janapadakalyāṇī Nandā.
Tena ca samayena bhagavā sāvatthiyaṃ viharati.
At that time, the Fortunate One was dwelling in Sāvatthī.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī.
Abhirūpanandā abhirūpā eva ahosi dassanīyā pāsādikā, tenevassā abhirūpanandāti nāmamakaṃsu.
Abhirūpanandā was indeed beautiful, delightful, and charming, which is why they named her Abhirūpanandā.
Abhirūpanandā là người rất xinh đẹp, đáng chiêm ngưỡng và duyên dáng, vì thế nàng được đặt tên là Abhirūpanandā.
Janapadakalyāṇī nandāpi rūpena attanā sadisaṃ na passati.
Janapadakalyāṇī Nandā also saw no woman equal to herself in beauty.
Janapadakalyāṇī Nandā cũng không thấy ai sánh bằng mình về sắc đẹp.
Tā ubhopi rūpamadamattā ‘‘bhagavā rūpaṃ vivaṇṇeti, garahati, anekapariyāyena rūpe ādīnavaṃ dassetī’’ti bhagavato upaṭṭhānaṃ na gacchanti, daṭṭhumpi na icchanti.
Both of them, intoxicated by the pride of beauty, did not go to attend upon the Fortunate One, nor did they wish to see him, thinking: "The Fortunate One disparages beauty, censures it, and in many ways shows the danger in beauty."
Cả hai nàng, vì say đắm sắc đẹp, không đến hầu Đức Thế Tôn, thậm chí không muốn gặp Ngài, vì “Đức Thế Tôn chê bai, quở trách sắc đẹp, và bằng nhiều cách đã chỉ ra những hiểm nguy trong sắc đẹp.”
Evaṃ appasannā kasmā pabbajitāti ce?
If it is asked, why did they go forth if they were thus displeased?
Nếu hỏi: “Tại sao các nàng xuất gia khi không có niềm tin như vậy?”
Agatiyā.
Due to circumstances.
Là do hoàn cảnh khó khăn.
Abhirūpanandāya hi vāreyyadivaseyeva sāmiko sakyakumāro kālamakāsi.
For Abhirūpanandā, her husband, a Sakyan prince, died on the very day of their wedding.
Vào ngày kết hôn của Abhirūpanandā, vị hôn phu là một hoàng tử Sākya đã qua đời.
Atha naṃ mātāpitaro akāmakaṃ pabbājesuṃ.
Then her parents, against her will, ordained her.
Sau đó, cha mẹ nàng đã bắt nàng xuất gia dù nàng không muốn.
Janapadakalyāṇī nandāpi āyasmante nande arahattaṃ patte nirāsā hutvā ‘‘mayhaṃ sāmiko ca mātā ca mahāpajāpati aññe ca ñātakā pabbajitā, ñātīhi vinā dukkho gharāvāso’’ti gharāvāse assādamalabhantī pabbajitā, na saddhāya.
Janapadakalyāṇī Nandā, too, having lost hope when Ven. Nanda attained Arahantship, thought: "My husband, Nanda, my mother Mahāpajāpatī, and other relatives have gone forth. Dwelling in a household without relatives is suffering." Not finding delight in household life, she went forth, not out of faith.
Janapadakalyāṇī Nandā cũng vậy, sau khi Tôn giả Nanda đạt A-la-hán quả, nàng mất hết hy vọng và nghĩ: “Chồng ta và mẹ ta là Mahāpajāpatī cùng các thân quyến khác đều đã xuất gia. Cuộc sống gia đình không có thân quyến thật khổ sở.” Nàng đã xuất gia vì không tìm thấy niềm vui trong đời sống gia đình, chứ không phải vì niềm tin.
Atha bhagavā tāsaṃ ñāṇaparipākaṃ viditvā mahāpajāpatiṃ āṇāpesi ‘‘sabbāpi bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ovādaṃ āgacchantū’’ti.
Then the Fortunate One, knowing the maturity of their wisdom, commanded Mahāpajāpatī: "Let all bhikkhunīs come for instruction in due order."
Sau đó, Đức Thế Tôn, biết được sự trưởng thành của trí tuệ các nàng, đã ra lệnh cho Mahāpajāpatī: “Tất cả các tỳ-khưu-ni hãy đến thọ giáo theo thứ tự.”
Tā attano vāre sampatte aññaṃ pesenti.
When their turn came, they sent another.
Khi đến lượt mình, các nàng lại sai người khác đi thay.
Tato bhagavā ‘‘sampatte vāre attanāva āgantabbaṃ, na aññā pesetabbā’’ti āha.
Then the Fortunate One said: "When it is one's turn, one must come oneself; another should not be sent."
Thế là, Đức Thế Tôn nói: “Khi đến lượt, chính mình phải đến, không được sai người khác.”
Athekadivasaṃ abhirūpanandā agamāsi.
Then one day, Abhirūpanandā came.
Vào một ngày nọ, Abhirūpanandā đã đến.
Taṃ bhagavā nimmitarūpena saṃvejetvā ‘‘aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kata’’nti imāya dhammapadagāthāya –
The Fortunate One, having aroused her sense of urgency with a created form, established her in Arahantship gradually with this Dhammapada verse "aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kataṃ" and with these Therīgāthā verses:
Đức Thế Tôn đã làm cho nàng cảm thấy kinh hãi bằng một hình ảnh do Ngài hóa hiện, và bằng bài kệ Dhammapada này, “Aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kata”:
Imāhi therīgāthāhi ca anupubbena arahatte patiṭṭhāpesi.
And with these Therīgāthā verses, he gradually established her in Arahantship.
Và với những bài kệ Therīgāthā này, dần dần Ngài đã khiến nàng an trú vào quả vị Arahant.
Athekadivasaṃ sāvatthivāsino purebhattaṃ dānaṃ datvā samādinnuposathā sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya dhammassavanatthāya jetavanaṃ gantvā dhammassavanapariyosāne bhagavantaṃ vanditvā nagaraṃ pavisanti.
Then, one day, the residents of Sāvatthī, having offered alms in the forenoon, and having duly observed the Uposatha, well-clothed and well-robed, took perfumes, flowers, and the like, and went to Jetavana to hear the Dhamma. At the end of the Dhamma talk, having paid homage to the Blessed One, they entered the city.
Rồi một ngày nọ, những người dân cư trú tại Sāvatthī, sau khi dâng cúng dāna vào buổi sáng và đã thọ trì giới Uposatha, ăn mặc chỉnh tề, khoác y cẩn thận, mang theo hương hoa và các vật phẩm khác, đi đến Jetavana để nghe Pháp. Sau khi nghe Pháp xong, họ đảnh lễ Đức Thế Tôn và trở về thành phố.
Bhikkhunisaṅghopi dhammakathaṃ sutvā bhikkhuniupassayaṃ gacchati.
The Bhikkhunī Saṅgha, having heard the Dhamma talk, also went to the bhikkhunī monastery.
Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni cũng nghe Pháp thoại xong và trở về trú xứ Tỳ-khưu-ni.
Tattha manussā ca bhikkhuniyo ca bhagavato vaṇṇaṃ bhāsanti.
There, both people and bhikkhunīs spoke in praise of the Blessed One.
Ở đó, cả nhân loại và các Tỳ-khưu-ni đều tán thán Đức Thế Tôn.
Catuppamāṇike hi lokasannivāse sammāsambuddhaṃ disvā appasīdanto nāma natthi.
Indeed, no one fails to be inspired upon seeing the Sammāsambuddha in the fourfold gathering of people.
Thật vậy, trong cộng đồng thế gian gồm bốn loại người, không ai không hoan hỷ khi thấy Đức Chánh Đẳng Giác.
Rūpappamāṇikā hi puggalā bhagavato lakkhaṇakhacitamanubyañjanavicitraṃ samujjalitaketumālābyāmappabhāvinaddhamalaṅkāratthamiva lokassa samuppannaṃ rūpaṃ disvā pasīdanti, ghosappamāṇikā anekasatesu jātakesu kittighosaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ karavīkamadhuranigghosaṃ brahmassarañca sutvā, lūkhappamāṇikā pattacīvarādilūkhataṃ dukkarakārikalūkhataṃ vā disvā, dhammappamāṇikā sīlakkhandhādīsu yaṃkiñci dhammakkhandhaṃ upaparikkhitvā.
Persons who appreciate physical form are inspired upon seeing the Blessed One's physical form, which is adorned with the thirty-two major marks and eighty minor characteristics, radiant with a halo of light as if for adornment, manifested for the world. Persons who appreciate voice are inspired upon hearing his voice, renowned in countless Jātaka stories, endowed with eight qualities, sweet as the call of a karavīka bird, and a Brahmā-like voice. Persons who appreciate austerity are inspired upon seeing his austere practice regarding robes and other requisites, or his difficult ascetic practices. Persons who appreciate the Dhamma examine any Dhamma-constituent among the aggregates of morality, and are then inspired.
Những người thiên về hình sắc thì hoan hỷ khi thấy hình tướng của Đức Thế Tôn, được điểm xuyết bằng các tướng tốt và các tướng phụ, rực rỡ như một chuỗi hào quang chói sáng, như thể được tạo ra để trang hoàng cho thế gian. Những người thiên về âm thanh thì hoan hỷ khi nghe tiếng tăm lừng lẫy của Ngài trong hàng trăm câu chuyện Jātaka, tiếng nói ngọt ngào như chim Karavīka, đầy đủ tám chi phần, và giọng Phạm âm của Ngài. Những người thiên về lối sống khắc khổ thì hoan hỷ khi thấy sự khắc khổ trong y bát và các vật dụng khác, hoặc sự khắc khổ trong các hạnh khổ hạnh khó thực hiện của Ngài. Những người thiên về Pháp thì hoan hỷ sau khi xem xét bất kỳ phần nào của Pháp, như giới uẩn.
Tasmā sabbaṭṭhānesu bhagavato vaṇṇaṃ bhāsanti.
Therefore, they speak in praise of the Blessed One in all situations.
Vì vậy, ở khắp mọi nơi, họ đều tán thán Đức Thế Tôn.
Janapadakalyāṇī nandā bhikkhunipassayaṃ patvāpi anekapariyāyena bhagavato vaṇṇaṃ bhāsantānaṃ tesaṃ sutvā bhagavantaṃ upagantukāmā hutvā bhikkhunīnaṃ ārocesi.
Janapadakalyāṇī Nandā, upon arriving at the bhikkhunī monastery, heard them speaking in praise of the Blessed One in many ways, and wishing to approach the Blessed One, she informed the bhikkhunīs.
Tỳ-khưu-ni Nandā, người đẹp nhất vùng, sau khi đến trú xứ Tỳ-khưu-ni và nghe những lời tán thán Đức Thế Tôn bằng nhiều cách khác nhau, đã muốn đến gặp Đức Thế Tôn và báo cho các Tỳ-khưu-ni biết.
Bhikkhuniyo taṃ gahetvā bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu.
The bhikkhunīs took her and approached the Blessed One.
Các Tỳ-khưu-ni đã dẫn nàng đến gặp Đức Thế Tôn.
Bhagavā paṭikacceva tassāgamanaṃ viditvā kaṇṭakena kaṇṭakaṃ, āṇiyā ca āṇiṃ nīharitukāmo puriso viya rūpeneva rūpamadaṃ vinetuṃ attano iddhibalena pannarasasoḷasavassuddesikaṃ atidassanīyaṃ itthiṃ passe ṭhatvā bījamānaṃ abhinimmini.
The Blessed One, knowing of her coming beforehand, just as a man wishing to remove a thorn with a thorn, or a peg with a peg, desired to remove her intoxication with beauty through beauty itself. By his psychic power, he created a woman of fifteen or sixteen years, exceedingly beautiful, standing by his side and fanning him.
Đức Thế Tôn, biết trước sự đến của nàng, như một người muốn rút gai bằng gai, hoặc rút đinh bằng đinh, đã dùng thần thông của mình để tạo ra một người phụ nữ cực kỳ xinh đẹp, khoảng mười lăm, mười sáu tuổi, đứng bên cạnh Ngài và quạt, để loại bỏ sự kiêu mạn về sắc đẹp của Nandā bằng chính sắc đẹp.
Nandā bhikkhunīhi saddhiṃ upasaṅkamitvā, bhagavantaṃ vanditvā, bhikkhunisaṅghassa antare nisīditvā, pādatalā pabhuti yāva kesaggā bhagavato rūpasampattiṃ disvā puna taṃ bhagavato passe ṭhitaṃ nimmatarūpañca disvā ‘‘aho ayaṃ itthī rūpavatī’’ti attano rūpamadaṃ jahitvā tassā rūpe abhirattabhāvā ahosi.
Nandā, having approached with the bhikkhunīs, paid homage to the Blessed One, and sat amidst the Bhikkhunī Saṅgha. Upon seeing the Blessed One's perfect physical form from the soles of his feet to the tips of his hair, and then seeing that created form standing by the Blessed One's side, she thought, "Oh, this woman is so beautiful!" She abandoned her own intoxication with beauty, and became greatly infatuated with that woman's form.
Nandā, cùng với các Tỳ-khưu-ni, đến gần, đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi ngồi giữa tăng đoàn Tỳ-khưu-ni. Nàng thấy vẻ đẹp hoàn hảo của Đức Thế Tôn từ gót chân đến ngọn tóc, rồi lại thấy hình ảnh người phụ nữ được hóa hiện đứng bên cạnh Đức Thế Tôn. Nàng nghĩ: “Ôi, người phụ nữ này thật xinh đẹp!” và từ bỏ sự kiêu mạn về sắc đẹp của mình, nàng trở nên say mê sắc đẹp của người phụ nữ đó.
Tato bhagavā taṃ itthiṃ vīsativassappamāṇaṃ katvā dassesi.
Then, the Blessed One made that woman appear to be twenty years old.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã biến người phụ nữ đó thành khoảng hai mươi tuổi và cho nàng thấy.
Mātugāmo hi soḷasavassuddesikoyeva sobhati, na tato uddhaṃ.
Indeed, a woman is beautiful only at the age of sixteen, not beyond that.
Thật vậy, một người phụ nữ chỉ đẹp nhất ở tuổi mười sáu, không hơn.
Atha tassā rūpaparihāniṃ disvā nandāya tasmiṃ rūpe chandarāgo tanuko ahosi.
Then, seeing the deterioration of that woman's beauty, Nandā's desire-passion for that form became diminished.
Khi thấy sắc đẹp của người phụ nữ đó suy giảm, lòng ham muốn của Nandā đối với sắc đẹp đó trở nên yếu ớt.
Tato bhagavā avijātavaṇṇaṃ, sakiṃvijātavaṇṇaṃ, majjhimitthivaṇṇaṃ, mahitthivaṇṇanti evaṃ yāva vassasatikaṃ obhaggaṃ daṇḍaparāyaṇaṃ tilakāhatagattaṃ katvā, dassetvā passamānāyeva nandāya tassā maraṇaṃ uddhumātakādibhedaṃ kākādīhi samparivāretvā khajjamānaṃ duggandhaṃ jegucchapaṭikūlabhāvañca dassesi.
Then, the Blessed One, making that woman appear as an unbearing woman, a woman who has borne once, a middle-aged woman, an old woman—thus up to a hundred years old, broken, relying on a staff, and with a body covered in spots—showed her death, which involved her corpse being bloated, etc., surrounded and eaten by crows and other creatures, and becoming putrid, disgusting, and repulsive, all while Nandā was watching.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã biến người phụ nữ đó thành một người chưa sinh con, một người đã sinh con một lần, một người phụ nữ trung niên, một người phụ nữ già, cứ thế cho đến một người phụ nữ trăm tuổi, gù lưng, phải chống gậy, toàn thân đầy tàn nhang. Rồi Ngài cho Nandā thấy cái chết của người phụ nữ đó, thân thể trương phềnh, bị quạ và các loài khác rỉa thịt, hôi thối và ghê tởm, ngay trước mắt nàng.
Nandāya taṃ kamaṃ disvā ‘‘evamevaṃ mamapi aññesampi sabbasādhāraṇo ayaṃ kamo’’ti aniccasaññā saṇṭhāsi, tadanusārena ca dukkhanattasaññāpi, tayo bhavā ādittamiva agāraṃ appaṭisaraṇā hutvā upaṭṭhahiṃsu.
Upon seeing that sequence of change in that woman, the perception of impermanence became established in Nandā, thinking, "This same sequence of change is common to me and all others." In accordance with that, the perceptions of suffering and non-self also arose, and the three existences appeared to her like a burning house, without refuge.
Khi thấy quá trình này, Nandā đã an trú vào nhận thức về vô thường (anicca-saññā) rằng: “Chắc chắn ta và những người khác cũng sẽ trải qua quá trình này.” Theo đó, nhận thức về khổ (dukkha-saññā) và vô ngã (anattā-saññā) cũng được thiết lập, ba cõi hiện ra như một ngôi nhà đang bốc cháy, không có nơi nương tựa.
Atha bhagavā ‘‘kammaṭṭhāne pakkhantaṃ nandāya citta’’nti ñatvā tassā sappāyavasena imā gāthāyo abhāsi –
Then, the Blessed One, knowing that "Nandā's mind has entered the meditation subject," spoke these verses suitable for her:
Sau đó, Đức Thế Tôn, biết rằng tâm của Nandā đã nhập vào đề mục thiền (kammaṭṭhāna), đã thuyết những bài kệ này phù hợp với nàng:
Bhagavati pana rājagahe viharante yā sā cīvarakkhandhake (mahāva. 326) vitthārato vuttasamuṭṭhānāya sālavatiyā gaṇikāya dhītā jīvakassa kaniṭṭhā sirimā nāma mātu accayena taṃ ṭhānaṃ labhitvā ‘‘akkodhena jine kodha’’nti (dha. pa. 223; jā. 1.2.1) imissā gāthāya vatthumhi puṇṇakaseṭṭhidhītaraṃ avamaññitvā, bhagavantaṃ khamāpentī dhammadesanaṃ sutvā, sotāpannā hutvā aṭṭha niccabhattāni pavattesi.
When the Blessed One was dwelling in Rājagaha, there was a daughter of the courtesan Sālavatī, named Sirimā, whose origin is extensively recounted in the Cīvarakkhandhaka. After her mother's demise, she took over that position. In the story where she insulted the daughter of Puṇṇaka, the millionaire, and then, while seeking forgiveness from the Blessed One, she heard a Dhamma discourse, she became a stream-enterer and established eight perpetual meal offerings.
Khi Đức Thế Tôn đang trú tại Rājagaha, có một cô gái tên là Sirimā, con gái của kỹ nữ Sālavatī (người mà câu chuyện phát sinh được kể chi tiết trong Khandhaka về y phục). Sau khi mẹ qua đời, cô thừa kế vị trí kỹ nữ. Trong câu chuyện về bài kệ “Hãy chiến thắng sự giận dữ bằng sự không giận dữ” (Dhammapada 223), cô đã khinh thường con gái của trưởng giả Puṇṇaka. Sau đó, cô đến xin Đức Thế Tôn tha thứ, nghe Pháp và trở thành một vị Nhập Lưu, rồi cô đã thiết lập tám bữa ăn thường xuyên (niccabhatta) cho chư Tăng.
Taṃ ārabbha aññataro niccabhattiko bhikkhu rāgaṃ uppādesi.
Regarding that, a certain bhikkhu who relied on these perpetual meals developed lust.
Một Tỳ-khưu, người thường xuyên nhận bữa ăn đó, đã phát sinh ái dục đối với cô.
Āhārakiccampi ca kātuṃ asakkonto nirāhāro nipajjīti dhammapadagāthāvatthumhi vuttaṃ.
It is said in the Dhammapada Gāthā story that he could not even partake of food and lay down without eating.
Người ta kể trong câu chuyện về bài kệ Dhammapada rằng vị Tỳ-khưu đó không thể ăn uống và nằm xuống mà không ăn gì.
Tasmiṃ tathānipanneyeva sirimā kālaṃ katvā yāmabhavane suyāmassa devī ahosi.
While he was thus lying down, Sirimā passed away and became the queen of Suyāma in the Yāma heaven.
Khi vị Tỳ-khưu đó đang nằm như vậy, Sirimā đã qua đời và trở thành nữ thần của thần Suyāma trong cõi trời Yāmā.
Atha tassā sarīrassa aggikiccaṃ nivāretvā āmakasusāne raññā nikkhipāpitaṃ sarīraṃ dassanāya bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto agamāsi, tampi bhikkhuṃ ādāya, tathā nāgarā ca rājā ca.
Then, the king, having prevented the cremation of her body, had it laid in the charnel ground. The Blessed One, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, went to see that body, taking that bhikkhu with him, as did the citizens and the king.
Sau đó, Đức Thế Tôn, cùng với tăng đoàn Tỳ-khưu, đã đến để xem thi thể của cô Sirimā, mà vua đã ngăn cản việc hỏa táng và cho đặt ở nghĩa địa hoang dã. Vị Tỳ-khưu kia cũng đi theo, cùng với dân chúng và nhà vua.
Tattha manussā bhaṇanti ‘‘pubbe sirimāya aṭṭhuttarasahassenāpi dassanaṃ dullabhaṃ, taṃ dānajja kākaṇikāyāpi daṭṭhukāmo natthī’’ti.
There, people said, "Before, it was difficult to see Sirimā even for a thousand coins and eight, but today, no one wants to see her even for a farthing."
Ở đó, người ta nói: “Trước đây, dù phải trả một ngàn tám trăm đồng tiền vàng cũng khó mà gặp được Sirimā. Bây giờ, không ai muốn nhìn cô ấy dù chỉ một xu.”
Sirimāpi devakaññā pañcahi rathasatehi parivutā tatrāgamāsi.
Sirimā, as a celestial maiden, also came there, surrounded by five hundred chariots.
Sirimā, nay là một nữ thần, cũng đến đó với năm trăm cỗ xe bao quanh.
Tatrāpi bhagavā sannipatitānaṃ dhammadesanatthaṃ imaṃ suttaṃ tassa bhikkhuno ovādatthaṃ ‘‘passa cittakataṃ bimba’’nti (dha. pa. 147) imañca dhammapadagāthaṃ abhāsi.
There too, for the purpose of teaching Dhamma to those assembled, the Blessed One spoke this Sutta and this Dhammapada verse, "Behold this painted image," for the admonition of that bhikkhu.
Tại đó, Đức Thế Tôn đã thuyết bài kinh này để giảng Pháp cho những người đang tụ tập, và bài kệ Dhammapada này để khuyên nhủ vị Tỳ-khưu đó: “Hãy quán sát hình hài được tạo tác này.”
Ayamassa dutiyā uppatti.
This is the second occasion of its arising.
Đây là trường hợp phát sinh thứ hai của bài kinh này.
Esā kāyassa iñjanāti sabbāpesā imasseva saviññāṇakassa kāyassa iñjanā calanā phandanā, natthettha añño koci caranto vā pasārento vā, apica kho pana ‘‘carāmī’’ti citte uppajjante taṃsamuṭṭhānā vāyodhātu kāyaṃ pharati, tenassa gantabbadisābhimukho abhinīhāro hoti, desantare rūpantarapātubhāvoti attho.
Esā kāyassa iñjanā means all of this is the movement, motion, and vibration of this very conscious body. There is no other person here walking or extending. Rather, when the thought "I walk" arises in the mind, the wind element (vāyodhātu) born of that thought pervades the body, and thereby there is a forward propulsion towards the direction to be reached, meaning the appearance of a different form in a different place.
Đây là sự rung động của thân thể (esā kāyassa iñjanā): Tất cả những điều này là sự rung động, sự chuyển động, sự dao động của chính thân thể có thức này. Không có ai khác đang đi hay duỗi ra ở đây. Hơn nữa, khi ý nghĩ “tôi đi” phát sinh trong tâm, yếu tố gió (vāyodhātu) phát sinh từ đó sẽ lan khắp cơ thể, và do đó, cơ thể sẽ di chuyển về phía cần đến, nghĩa là một hình thái khác xuất hiện ở một nơi khác.
Tena ‘‘cara’’nti vuccati.
Therefore, it is called "walking."
Vì vậy, nó được gọi là “đi”.
Tathā ‘‘tiṭṭhāmī’’ti citte uppajjante taṃsamuṭṭhānā vāyodhātu kāyaṃ pharati, tenassa samussāpanaṃ hoti, uparūpariṭṭhānena rūpapātubhāvoti attho.
Similarly, when the thought "I stand" arises in the mind, the wind element born of that thought pervades the body, and thereby there is an uplifting, meaning the appearance of a form by standing upright.
Tương tự, khi ý nghĩ “tôi đứng” phát sinh trong tâm, yếu tố gió phát sinh từ đó sẽ lan khắp cơ thể, và do đó, cơ thể sẽ đứng thẳng, nghĩa là một hình thái khác xuất hiện ở một vị trí cao hơn.
Tena ‘‘tiṭṭha’’nti vuccati.
Therefore, it is called "standing."
Vì vậy, nó được gọi là “đứng”.
Tathā ‘‘nisīdāmī’’ti citte uppajjante taṃsamuṭṭhānā vāyodhātu kāyaṃ pharati, tenassa heṭṭhimabhāgasamiñjanañca uparimabhāgasamussāpanañca hoti, tathābhāvena rūpapātubhāvoti attho.
Similarly, when the thought "I will sit" arises, the element of wind (vāyodhātu) arising from that thought pervades the body, and due to it, there is the bending of the lower part of the body and the raising of the upper part. The meaning is that through such a state, form (rūpa) manifests.
Tương tự, khi ý nghĩ “tôi ngồi” phát sinh trong tâm, yếu tố gió phát sinh từ đó sẽ lan khắp cơ thể, và do đó, cơ thể sẽ co phần dưới và nâng phần trên, nghĩa là một hình thái khác xuất hiện trong trạng thái đó.
Tena ‘‘nisinno’’ti vuccati.
Therefore, it is called "sitting".
Vì vậy, nó được gọi là “ngồi”.
Tathā ‘‘sayāmī’’ti citte uppajjante taṃsamuṭṭhānā vāyodhātu kāyaṃ pharati, tenassa tiriyaṃ pasāraṇaṃ hoti, tathābhāvena rūpapātubhāvoti attho.
Likewise, when the thought "I will lie down" arises, the element of wind (vāyodhātu) arising from that thought pervades the body, and due to it, there is the stretching out crosswise. The meaning is that through such a state, form (rūpa) manifests.
Tương tự, khi ý nghĩ “tôi nằm” phát sinh trong tâm, yếu tố gió phát sinh từ đó sẽ lan khắp cơ thể, và do đó, cơ thể sẽ duỗi thẳng ra, nghĩa là một hình thái khác xuất hiện trong trạng thái đó.
Tena ‘‘saya’’nti vuccati.
Therefore, it is called "lying down".
Vì vậy, nó được gọi là “nằm”.
196. Evaṃ lakkhaṇattayadīpanena suññatakammaṭṭhānaṃ kathetvā puna saviññāṇakāviññāṇakaasubhadassanatthaṃ ‘‘aṭṭhinahārusaṃyutto’’ti ārabhi.
196. Having thus taught the meditation subject of emptiness (suññatā kammaṭṭhāna) by revealing the three characteristics, the Blessed One then began with "aṭṭhinahārusaṃyutto" (joined by bones and sinews) to show the impurities of both animate and inanimate things.
196. Như vậy, sau khi thuyết giảng đề mục thiền quán suññatā (tánh Không) bằng cách chỉ rõ ba đặc tính, Đức Thế Tôn lại bắt đầu với “aṭṭhinahārusaṃyutto” (gồm xương và gân) để chỉ ra sự bất tịnh của thân có thức và không thức.
Tassattho – yassa cesā kāyassa iñjanā, svāyaṃ kāyo visuddhimagge dvattiṃsākāravaṇṇanāyaṃ vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedabhedena abyāpāranayena ca pakāsitehi saṭṭhādhikehi tīhi aṭṭhisatehi navahi nhārusatehi ca saṃyuttattā aṭṭhinahārusaṃyutto.
Its meaning is this: The body, whose movement this is, is joined by bones and sinews (aṭṭhinahārusaṃyutto) because it is connected with more than three hundred bones and nine hundred sinews, as explained in the Visuddhimagga's description of the thirty-two parts, through differences in color, shape, direction, space, and delimitation, and through the manner of non-engagement.
Ý nghĩa của câu đó là: cái thân này, mà sự chuyển động của nó đang diễn ra, là aṭṭhinahārusaṃyutto (gồm xương và gân) vì nó được kết nối bởi hơn ba trăm xương và chín trăm gân, như đã được giải thích trong phần mô tả ba mươi hai phần thân trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga) theo cách không có sự can thiệp, phân biệt bởi màu sắc, hình dạng, phương hướng, không gian và giới hạn.
Tattheva pakāsitena aggapādaṅgulitacādinā tacena ca navapesisatappabhedena ca maṃsena avalittattā tacamaṃsāvalepano paramaduggandhajegucchapaṭikūloti veditabbo.
It should be understood that it is covered with skin and flesh (tacamaṃsāvalepano) due to being smeared with skin, from the tips of the toes and fingers, and with nine hundred sections of flesh as explained there. It is extremely foul-smelling, loathsome, and disgusting.
Và nó được biết là tacamaṃsāvalepano (được bọc bởi da thịt), được trát bằng da như đã giải thích ở đó, bắt đầu từ đầu ngón chân, và bằng chín trăm mảnh thịt, là cực kỳ hôi thối, ghê tởm và đáng chán ghét.
Kiñcettha veditabbaṃ siyā, yadi esa yā sā majjhimassa purisassa sakalasarīrato saṃkaḍḍhitā badaraṭṭhippamāṇā bhaveyya, tāya makkhikāpattasukhumacchaviyā nīlādiraṅgajātena gehabhitti viya paṭicchanno na bhaveyya, ayaṃ pana evaṃ sukhumāyapi chaviyā kāyo paṭicchanno paññācakkhuvirahitehi bālaputhujjanehi yathābhūtaṃ na dissati.
What should be understood here? If this body, if the collection of impurities drawn from the entire body of an average person were to be the size of a jujube seed, it would not be covered by such a fine skin, like a fly's wing, or by various colors like blue, similar to a house wall. However, this body, covered with even such a fine skin, is not seen as it truly is by foolish ordinary people who lack the eye of wisdom.
Có điều gì cần biết ở đây không? Nếu cái thân này, khi được rút ra toàn bộ từ một người đàn ông trung bình, có kích thước bằng hạt táo tàu, thì nó sẽ không được che phủ bởi một lớp da mỏng như cánh ruồi, với các màu xanh lam v.v., giống như một bức tường nhà. Nhưng cái thân này, dù được che phủ bởi một lớp da mỏng như vậy, thì không được những kẻ phàm phu ngu si thiếu tuệ nhãn nhìn thấy đúng như bản chất.
Chavirāgarañjito hissa paramajegucchapaṭikūladhammasaṅkhāto tacopi tacapaliveṭhitaṃ yaṃ taṃ pabhedato –
For even the skin, which is designated as an extremely loathsome and disgusting phenomenon, dyed with the dye of skin-attachment, and the nine hundred sections of flesh mentioned as—
Thật vậy, ngay cả lớp da, được tô điểm bởi màu sắc của da và được cấu thành từ những yếu tố cực kỳ ghê tởm, đáng chán ghét, cũng như chín trăm mảnh thịt được bọc trong da, như đã nói là –
197. Tattha antassa pūro antapūro.
197. Therein, antapūro means "full of intestines".
197. Trong đó, đầy ruột là antapūro.
Udarassa pūro udarapūro.
Udarapūro means "full of stomach".
Đầy bụng là udarapūro.
Udaranti ca udariyassetaṃ adhivacanaṃ.
And the word "udara" is a term for the large intestine.
Và từ “udara” là một tên gọi khác của ruột già.
Tañhi ṭhānanāmena ‘‘udara’’nti vuttaṃ.
That is called "udara" by the name of its location.
Nó được gọi là “udara” theo tên của vị trí.
Yakanapeḷassāti yakanapiṇḍassa.
Yakanapeḷassā means "of the liver-mass".
Yakanapeḷassā có nghĩa là đầy khối gan.
Vatthinoti muttassa.
Vatthino means "of urine".
Vatthino có nghĩa là đầy nước tiểu.
Ṭhānūpacārena panetaṃ ‘‘vatthī’’ti vuttaṃ.
But this is called "vatthī" by way of figurative use for its location.
Tuy nhiên, nó được gọi là “vatthī” theo cách gọi của vị trí.
Pūroti adhikāro, tasmā yakanapeḷassa pūro vatthino pūroti evaṃ yojetabbaṃ.
Pūro is a supplementary word, therefore it should be construed as "full of liver-mass" and "full of bladder".
Pūro là một từ được bổ sung, do đó phải kết nối như “đầy khối gan, đầy bàng quang”.
Esa nayo hadayassātiādīsu.
This method applies to hadayassa (of the heart) and so on.
Tương tự đối với hadayassā v.v.
Sabbāneva cetāni antādīni vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedabhedena abyāpāranayena ca visuddhimagge vuttanayavaseneva veditabbāni.
All these, intestines and so forth, are to be understood in terms of color, shape, direction, space, and delimitation, as well as by the method of non-involvement, just as explained in the Visuddhimagga.
Tất cả những thứ này, bắt đầu từ ruột, phải được hiểu theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo về màu sắc, hình dạng, phương hướng, không gian và giới hạn, và theo cách không có sự can thiệp.
Tattha athāti pariyāyantaranidassanaṃ, aparenāpi pariyāyena asucibhāvaṃ passāti vuttaṃ hoti.
Therein, athā indicates another aspect, meaning "see the impurity also in another way".
Trong đó, atha là sự chỉ ra một cách thức khác, có nghĩa là hãy nhìn thấy sự bất tịnh bằng một cách thức khác nữa.
Assāti imassa kāyassa.
Assā means "of this body".
Assā có nghĩa là của cái thân này.
Navahi sotehīti ubhoakkhicchiddakaṇṇacchiddanāsāchiddamukhavaccamaggapassāvamaggehi.
Navahi sotehī means "from the two eye-holes, two ear-holes, two nostril-holes, mouth, anus, and urethra".
Navahi sotehī có nghĩa là từ hai lỗ mắt, hai lỗ tai, hai lỗ mũi, miệng, hậu môn và đường tiểu.
Asuci savatīti sabbalokapākaṭanānappakāraparamaduggandhajegucchaasuciyeva savati, sandati, paggharati, na aññaṃ kiñci agarucandanādigandhajātaṃ vā maṇimuttādiratanajātaṃ vā.
Asuci savatī means that only impurity, which is manifest to all the world, of various kinds, extremely foul-smelling, loathsome, and disgusting, flows, oozes, and drips; not anything else like fragrant substances such as agarwood and sandalwood, or precious stones like gems and pearls.
Asuci savatī có nghĩa là chỉ có những thứ bất tịnh, cực kỳ hôi thối, ghê tởm, đủ loại, hiển lộ với tất cả mọi người, chảy ra, tuôn ra, rỉ ra, chứ không phải bất kỳ loại hương thơm nào như trầm hương, đàn hương, hay bất kỳ loại đá quý nào như ngọc trai, đá quý v.v.
Sabbadāti tañca kho sabbadā rattimpi divāpi pubbaṇhepi sāyanhepi tiṭṭhatopi gacchatopīti.
Sabbadā means always, night and day, morning and evening, whether standing or walking.
Sabbadā có nghĩa là điều đó luôn luôn, cả ngày lẫn đêm, cả buổi sáng lẫn buổi tối, dù đang đứng hay đang đi.
Kiṃ taṃ asucīti ce?
If it is asked, "What is that impurity?"
Nếu hỏi đó là những thứ bất tịnh gì?
‘‘Akkhimhā akkhigūthako’’tiādi.
"Akkhimhā akkhigūthako" (from the eyes, eye-excretion), etc.
Thì đó là “Akkhimhā akkhigūthako” (Từ mắt chảy ra ghèn mắt) v.v.
Etassa hi dvīhi akkhicchiddehi apanītatacamaṃsasadiso akkhigūthako, kaṇṇacchiddehi rajojallasadiso kaṇṇagūthako, nāsāchiddehi pubbasadisā siṅghāṇikā ca savati, mukhena ca vamati.
From its two eye-holes, eye-excretion like removed skin and flesh flows; from its ear-holes, ear-wax like dust and dirt flows; from its nostril-holes, snot like pus flows; and from its mouth, it vomits.
Thật vậy, từ hai lỗ mắt của nó chảy ra ghèn mắt giống như da thịt bị loại bỏ, từ lỗ tai chảy ra ráy tai giống như bụi bẩn, từ lỗ mũi chảy ra đờm dãi giống như mủ, và từ miệng thì nôn mửa.
Kiṃ vamatīti ce?
If it is asked, "What does it vomit?"
Nếu hỏi nôn mửa cái gì?
Ekadā pittaṃ, yadā abaddhapittaṃ kuppitaṃ hoti, tadā taṃ vamatīti adhippāyo.
Ekadā pittaṃ means "sometimes bile". The intention is that when unbound bile is disturbed, it vomits that.
Đôi khi là mật, ý nghĩa là khi mật không ổn định trở nên rối loạn, thì nó nôn mửa mật đó.
Semhañcāti na kevalañca pittaṃ, yampi udarapaṭale ekapatthapūrappamāṇaṃ semhaṃ tiṭṭhati, tampi ekadā vamati.
Semhañcā means "and phlegm". Not only bile, but also phlegm, which remains in the abdominal membrane in the measure of a full cup, is sometimes vomited.
Và đờm cũng vậy, không chỉ mật, mà cả đờm khoảng một chén đầy nằm trong màng bụng, đôi khi cũng nôn mửa ra.
Taṃ panetaṃ vaṇṇādito visuddhimagge (visuddhi. 1.203-204, 210-211) vuttanayeneva veditabbaṃ.
That phlegm is to be understood in terms of its color and other aspects, just as described in the Visuddhimagga.
Đờm đó phải được hiểu theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo về màu sắc v.v. (Visuddhi. 1.203-204, 210-211).
‘‘Semhañcā’’ti ca-saddena semhañca aññañca evarūpaṃ udariyalohitādiasuciṃ vamatīti dasseti.
By the word "ca" in "semhañcā", it is indicated that it vomits phlegm and other such impurities as intestinal blood.
Và bằng từ “ca” (và) trong “Semhañcā” (và đờm), Ngài chỉ ra rằng đờm và các chất bất tịnh khác như máu trong ruột v.v. cũng được nôn mửa ra.
Evaṃ sattahi dvārehi asucivamanaṃ dassetvā kālaññū puggalaññū parisaññū ca bhagavā taduttari dve dvārāni visesavacanena anāmasitvā aparena pariyāyena sabbasmāpi kāyā asucisavanaṃ dassento āha ‘‘kāyamhā sedajallikā’’ti.
Thus, having shown the emission of impurity through seven doors, the Blessed One, knowing the right time, knowing the individual, and knowing the assembly, without touching upon two further doors with a specific statement, instead, by another method, desiring to show the oozing of impurity from the entire body, said: ‘‘From the body, sweat and grime’’.
Như vậy, sau khi chỉ ra sự nôn mửa các chất bất tịnh qua bảy cửa, Đức Thế Tôn, người biết thời gian, biết người và biết hội chúng, không đề cập đến hai cửa còn lại bằng một lời đặc biệt, mà nói “kāyamhā sedajallikā” (từ thân chảy ra mồ hôi và chất bẩn) để chỉ ra sự chảy ra các chất bất tịnh từ toàn bộ thân theo một cách thức khác.
Tattha sedajallikāti sedo ca loṇapaṭalamalabhedā jallikā ca, tassa ‘‘savati sabbadā’’ti iminā saddhiṃ sambandho.
Herein, sedajallikā means sweat (sedo) and grime (jallikā), which are like layers of salt and filth; it is connected with the phrase ‘‘always oozes’’.
Trong đó, sedajallikā có nghĩa là mồ hôi và chất bẩn dưới dạng lớp muối và cặn bẩn, từ này liên quan đến “savati sabbadā” (chảy ra luôn luôn).
Tattha susiranti chiddaṃ.
Herein, susira means a hole.
Trong đó, susiraṃ có nghĩa là lỗ hổng.
Matthaluṅgassa pūritanti dadhibharitaalābukaṃ viya matthaluṅgabharitaṃ.
Pūritaṃ matthaluṅgassa means filled with brain, like a gourd filled with curd.
Matthaluṅgassa pūrita là đầy não, như một quả bầu đầy sữa đông.
Tañca panetaṃ matthaluṅgaṃ visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaṃ.
And this brain should be understood in the manner described in the Visuddhimagga.
Và bộ não ấy phải được hiểu theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Subhato naṃ maññati bāloti tamenaṃ evaṃ nānāvidhakuṇapabharitampi kāyaṃ duccintitacintī bālo subhato maññati, subhaṃ suciṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpanti tīhipi taṇhādiṭṭhimānamaññanāhi maññati.
Subhato naṃ maññati bālo means that the fool, whose thoughts are ill-conceived, perceives this body, even though it is filled with various kinds of corpses, as beautiful. He perceives it as beautiful, pure, desirable, pleasing, and agreeable with the three perceptions of craving, wrong view, and conceit.
Subhato naṃ maññati bālo (Kẻ ngu cho là đẹp đẽ) nghĩa là: Kẻ ngu, kẻ có những ý nghĩ sai lầm, cho rằng thân thể này, dù đầy rẫy đủ loại xác chết ghê tởm như vậy, là đẹp đẽ, là trong sạch, là đáng mong muốn, là đáng yêu, là vừa ý; hắn cho là như vậy với ba loại nhận thức (maññanā) là tham ái (taṇhā), tà kiến (diṭṭhi) và kiêu mạn (māna).
Yasmā avijjāya purakkhato catusaccapaṭicchādakena mohena purakkhato, codito, pavattito, ‘‘evaṃ ādiya, evaṃ abhinivisa evaṃ maññāhī’’ti gāhitoti adhippāyo.
Because avijjāya purakkhato, he is led by delusion (moha) that covers the four Noble Truths, urged on, driven, as if compelled to take up, cling to, and perceive in this way. This is the intention.
Vì avijjāya purakkhato (bị vô minh dẫn dắt) nghĩa là bị si mê che lấp Tứ Thánh Đế dẫn dắt, thúc đẩy, khiến cho hắn chấp thủ, bám víu và cho rằng: “Hãy chấp thủ như vậy, hãy bám víu như vậy, hãy cho là như vậy”.
Passa yāva anatthakarā cāyaṃ avijjāti.
See how harmful this ignorance is!
Hãy xem vô minh này thật là tai hại biết bao!
Tassattho – svāyamevaṃvidho kāyo yadā āyuusmāviññāṇāpagamena mato vātabharitabhastā viya uddhumātako vaṇṇaparibhedena vinīlako susānasmiṃ niratthaṃva kaliṅgaraṃ chaḍḍitattā apaviddho seti, atha ‘‘na dānissa puna uṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti ekaṃsatoyeva anapekkhā honti ñātayo.
Its meaning is: When this very body, due to the departure of life-force and consciousness, dies and lies bloated like a leather bag filled with air, discolored due to the alteration of its complexion, discarded in the charnel ground like a useless log, then, undoubtedly, relatives become indifferent, thinking, "There will be no rising up for it again."
Ý nghĩa của bài kệ ấy là: Khi thân thể như vậy mato (chết) do sự rời bỏ của thọ mạng (āyu) và thức (viññāṇa), thì nó uddhumātako (sưng phồng) như một cái túi da đầy hơi, vinīlako (biến sắc) do màu sắc bị thay đổi, susānasmiṃ (trong nghĩa địa) apaviddho seti (bị vứt bỏ nằm đó) như một khúc củi vô dụng bị vứt bỏ. Lúc đó, ñātayo (thân quyến) anapekkhā honti (không còn quan tâm) một cách chắc chắn, vì “người này sẽ không bao giờ sống dậy nữa”.
Tattha matoti aniccataṃ dasseti, setīti nirīhakattaṃ.
Herein, mato (dead) shows impermanence; setī (lies down) shows inertness.
Trong đó, từ mato (chết) chỉ sự vô thường (aniccatā), từ setī (nằm xuống) chỉ sự bất động (nirīhakatā).
Tadubhayena ca jīvitabalamadappahāne niyojeti.
By both of these, he enjoins the abandonment of the intoxication of vitality and strength.
Cả hai điều này thúc đẩy loại bỏ sự kiêu mạn về sức sống và tuổi trẻ.
Uddhumātoti saṇṭhānavipattiṃ dasseti, vinīlakoti chavirāgavipattiṃ.
Uddhumāto (bloated) shows the degradation of form; vinīlako (discolored) shows the degradation of skin tone.
Từ uddhumāto (sưng phồng) chỉ sự biến dạng về hình thể, từ vinīlako (biến sắc) chỉ sự biến đổi về màu da.
Tadubhayena ca rūpamadappahāne vaṇṇapokkharataṃ paṭicca mānappahāne ca niyojeti.
By both of these, he enjoins the abandonment of the intoxication of beauty and the abandonment of pride concerning complexion and bodily charm.
Cả hai điều này thúc đẩy loại bỏ sự kiêu mạn về sắc đẹp và sự kiêu mạn dựa trên vẻ ngoài rạng rỡ.
Apaviddhoti gahetabbābhāvaṃ dasseti, susānasminti anto adhivāsetumanarahaṃ jigucchanīyabhāvaṃ.
Apaviddho (discarded) shows the absence of anything to be taken; susānasmiṃ (in the charnel ground) shows its abominable nature, unfit to be kept indoors.
Từ apaviddho (bị vứt bỏ) chỉ sự không thể nắm giữ, từ susānasmiṃ (trong nghĩa địa) chỉ sự ghê tởm, không thích hợp để cư ngụ bên trong.
Tadubhayenapi ‘‘mama’’nti gāhassa subhasaññāya ca pahāne niyojeti.
By both of these, he enjoins the abandonment of the perception of "mine" and the perception of beauty.
Cả hai điều này thúc đẩy loại bỏ sự chấp thủ “của tôi” và sự nhận thức về sự đẹp đẽ (subhasaññā).
Anapekkhā honti ñātayoti paṭikiriyābhāvaṃ dasseti, tena ca parivāramadappahāne niyojeti.
Anapekkhā honti ñātayo (relatives become indifferent) shows the absence of any further action; by this, he enjoins the abandonment of the intoxication of retinue.
Từ anapekkhā honti ñātayo (thân quyến không còn quan tâm) chỉ sự không thể làm gì được, và điều này thúc đẩy loại bỏ sự kiêu mạn về quyến thuộc.
Tattha sutvānāti yoniso nisāmetvā.
Herein, sutvānā means having listened carefully.
Trong đó, sutvāna (sau khi nghe) nghĩa là lắng nghe một cách như lý (yoniso).
Buddhavacananti kāyavicchandanakaraṃ buddhavacanaṃ.
Buddhavacana means the Buddha's word that brings about the dissociation from the body.
Buddhavacana (lời Phật dạy) là lời Phật dạy về sự ghê tởm thân thể.
Bhikkhūti sekkho vā puthujjano vā.
Bhikkhū means either a trainee (sekha) or a worldling (puthujjana).
Bhikkhū (Tỳ-kheo) là bậc Hữu học (sekha) hoặc phàm phu (puthujjana).
Paññāṇavāti paññāṇaṃ vuccati vipassanā aniccādippakāresu pavattattā, tāya samannāgatoti attho.
Paññāṇavā means endowed with wisdom (paññāṇa), which is Vipassanā insight, as it arises concerning impermanence and other aspects.
Paññāṇavā (có trí tuệ) nghĩa là có trí tuệ quán chiếu (vipassanā), vì trí tuệ ấy vận hành trong các phương diện vô thường (anicca) v.v., người ấy đầy đủ trí tuệ ấy.
Idhāti sāsane.
Idhā means in this Teaching (sāsana).
Idhā (ở đây) nghĩa là trong giáo pháp (sāsana).
So kho naṃ parijānātīti so imaṃ kāyaṃ tīhi pariññāhi parijānāti.
So kho naṃ parijānātī means he comprehends this body with three kinds of full comprehension (pariññā).
So kho naṃ parijānātī (người ấy liễu tri nó) nghĩa là người ấy liễu tri thân thể này bằng ba loại liễu tri (pariññā).
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Yathā nāma kusalo vāṇijo idañcidañcāti bhaṇḍaṃ oloketvā ‘‘ettakena gahite ettako nāma udayo bhavissatī’’ti tulayitvā tathā katvā puna saudayaṃ mūlaṃ gaṇhanto taṃ bhaṇḍaṃ chaḍḍeti, evamevaṃ ‘‘aṭṭhinhāruādayo ime kesalomādayo cā’’ti ñāṇacakkhunā olokento ñātapariññāya parijānāti, ‘‘aniccā ete dhammā dukkhā anattā’’ti tulayanto tīraṇapariññāya parijānāti, evaṃ tīrayitvā ariyamaggaṃ pāpuṇanto tattha chandarāgappahānena pahānapariññāya parijānāti.
Just as a skilled merchant, examining goods and weighing them, calculates that "if bought at this price, such and such a profit will be made," and after doing so, takes the principal with profit and discards the goods; even so, one who examines with the eye of wisdom, thinking "these are bones, sinews, etc., and these are hair, body-hair, etc.," fully comprehends by the comprehension of knowledge (ñāta-pariññā). One who weighs them, thinking "these phenomena are impermanent, unsatisfactory, and without self," fully comprehends by the comprehension of investigation (tīraṇa-pariññā). Having thus investigated and attained the Noble Path, one fully comprehends by the comprehension of abandonment (pahāna-pariññā) through the relinquishing of desire and lust therein.
Như một thương gia lành nghề, sau khi xem xét hàng hóa này và hàng hóa kia, cân nhắc rằng “nếu mua với giá này thì sẽ có lợi nhuận chừng ấy”, rồi làm như vậy, sau đó lấy lại vốn cùng lợi nhuận và vứt bỏ hàng hóa ấy; cũng vậy, vị ấy dùng nhãn tuệ (ñāṇacakkhu) quán sát “đây là xương, gân, v.v., và đây là tóc, lông, v.v.”, thì vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri hiểu biết (ñātapariññā); vị ấy cân nhắc rằng “những pháp này là vô thường, khổ, vô ngã”, thì vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri thẩm định (tīraṇapariññā); sau khi thẩm định như vậy, vị ấy đạt đến Thánh đạo (ariyamagga), và tại đó, vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri đoạn trừ (pahānapariññā) thông qua việc đoạn trừ tham ái (chanda-rāga).
Saviññāṇakāviññāṇakaasubhavasena vā passanto ñātapariññāya parijānāti, aniccādivasena passanto tīraṇapariññāya, arahattamaggena tato chandarāgaṃ apakaḍḍhitvā taṃ pajahanto pahānapariññāya parijānāti.
Or, one who perceives the impurity in terms of a sentient and an insentient being fully comprehends by the comprehension of knowledge; one who perceives in terms of impermanence and so forth fully comprehends by the comprehension of investigation; and one who, by the path of Arahantship, removes desire and lust from it and abandons it, fully comprehends by the comprehension of abandonment.
Hoặc, khi quán sát sự bất tịnh có thức và không thức, vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri hiểu biết (ñātapariññā); khi quán sát theo phương diện vô thường, v.v., vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri thẩm định (tīraṇapariññā); khi đoạn trừ tham ái ra khỏi đó bằng A-la-hán đạo (arahattamagga) và từ bỏ nó, vị ấy liễu tri bằng sự liễu tri đoạn trừ (pahānapariññā).
Kasmā so evaṃ parijānātīti ce?
If it is asked, why does he thus fully comprehend?
Nếu hỏi vì sao người ấy liễu tri như vậy?
Yathābhūtañhi passati, yasmā yathābhūtaṃ passatīti attho.
Yathābhūtañhi passati, because he sees things as they truly are; this is the meaning.
Vì yathābhūtañhi passati (người ấy thấy đúng như thật), đó là ý nghĩa.
‘‘Paññāṇavā’’tiādinā eva ca etasmiṃ atthe siddhe yasmā buddhavacanaṃ sutvā tassa paññāṇavattaṃ hoti, yasmā ca sabbajanassa pākaṭopāyaṃ kāyo asutvā buddhavacanaṃ na sakkā parijānituṃ, tasmā tassa ñāṇahetuṃ ito bāhirānaṃ evaṃ daṭṭhuṃ asamatthatañca dassetuṃ ‘‘sutvāna buddhavacana’’nti āha.
Although this meaning is already established by "Paññāṇavā" and so forth, because one's wisdom is attained by hearing the Buddha's word, and because it is not possible for anyone to fully comprehend the body, which is a universally evident means, without hearing the Buddha's word, therefore, to show the cause of his knowledge and the inability of those outside this Teaching to see in this way, it is said, "having heard the Buddha’s word."
Mặc dù ý nghĩa này đã được thiết lập qua câu “Paññāṇavā” (có trí tuệ) và các câu tương tự, nhưng vì trí tuệ của người ấy có được là do nghe lời Phật dạy, và vì không thể liễu tri thân thể (là một đối tượng hiển nhiên cho mọi người) nếu không nghe lời Phật dạy, nên để chỉ ra nguyên nhân của trí tuệ ấy và sự bất lực của những người bên ngoài giáo pháp trong việc thấy như vậy, Ngài đã nói “sutvāna buddhavacana” (sau khi nghe lời Phật dạy).
Nandābhikkhuniṃ tañca vipallatthacittaṃ bhikkhuṃ ārabbha desanāpavattito aggaparisato tappaṭipattippattānaṃ bhikkhubhāvadassanato ca ‘‘bhikkhū’’ti āha.
The term ‘‘bhikkhū’’ is used because the discourse was occasioned by Bhikkhunī Nandā and that bhikkhu with a distorted mind, and because it was given to a supreme assembly and those who had achieved that practice were seen as bhikkhus.
Ngài đã nói “bhikkhū” (Tỳ-kheo) vì giáo pháp được thuyết giảng liên quan đến Tỳ-kheo-ni Nandā và vị Tỳ-kheo có tâm bị đảo điên ấy, và vì trong hội chúng cao quý, các vị Tỳ-kheo đã đạt được sự thực hành ấy.
205. Idāni ‘‘yathābhūtañhi passatī’’ti ettha yathā passanto yathābhūtaṃ passati, taṃ dassetuṃ āha ‘‘yathā idaṃ tathā etaṃ, yathā etaṃ tathā ida’’nti.
205. Now, to show how one sees things as they truly are in the phrase ‘‘yathābhūtañhi passati,’’ it is said: ‘‘As this is, so is that; as that is, so is this’’.
Bây giờ, để chỉ ra cách quán sát đúng như thật trong câu “yathābhūtañhi passatī” (người ấy thấy đúng như thật), Ngài nói: “yathā idaṃ tathā etaṃ, yathā etaṃ tathā idaṃ” (như cái này, cái kia cũng vậy; như cái kia, cái này cũng vậy).
Tassattho – yathā idaṃ saviññāṇakāsubhaṃ āyuusmāviññāṇānaṃ anapagamā carati, tiṭṭhati, nisīdati, sayati; tathā etaṃ etarahi susāne sayitaṃ aviññāṇakampi pubbe tesaṃ dhammānaṃ anapagamā ahosi.
Its meaning is this: just as this conscious, impure body moves, stands, sits, and lies down due to the non-departure of life, breath, and consciousness; so too this unconscious body, now lying in the charnel ground, was formerly in the state of non-departure of those phenomena.
Ý nghĩa của câu ấy là: Như thân thể bất tịnh có thức này đang đi, đứng, ngồi, nằm do thọ mạng và thức chưa rời bỏ; thì thân thể bất tịnh không thức đang nằm trong nghĩa địa kia cũng đã từng như vậy trước đây do những pháp ấy chưa rời bỏ.
Yathā ca etaṃ etarahi matasarīraṃ tesaṃ dhammānaṃ apagamā na carati, na tiṭṭhati, na nisīdati, na seyyaṃ kappeti, tathā idaṃ saviññāṇakampi tesaṃ dhammānaṃ apagamā bhavissati.
And just as this dead body now neither moves, stands, sits, nor takes rest due to the departure of those phenomena, so too will this conscious body become so due to the departure of those phenomena.
Và như thân thể chết này hiện nay không đi, không đứng, không ngồi, không nằm do những pháp ấy đã rời bỏ; thì thân thể có thức này cũng sẽ như vậy khi những pháp ấy rời bỏ.
Yathā ca idaṃ saviññāṇakaṃ etarahi na susāne mataṃ seti, na uddhumātakādibhāvamupagataṃ, tathā etaṃ etarahi matasarīrampi pubbe ahosi.
And just as this conscious body now does not lie dead in the charnel ground and has not attained the state of being bloated and so on, so too was this dead body formerly.
Và như thân thể có thức này hiện nay không chết nằm trong nghĩa địa, không ở trạng thái sưng phồng, v.v.; thì thân thể chết kia cũng đã từng như vậy trước đây.
Yathā panetaṃ etarahi aviññāṇakāsubhaṃ mataṃ susāne seti, uddhumātakādibhāvañca upagataṃ, tathā idaṃ saviññāṇakampi bhavissatīti.
But just as this unconscious, impure dead body now lies in the charnel ground and has attained the state of being bloated and so on, so too will this conscious body become so.
Và như thân thể bất tịnh không thức này hiện nay chết nằm trong nghĩa địa, và đã ở trạng thái sưng phồng, v.v.; thì thân thể có thức này cũng sẽ như vậy.
Tattha yathā idaṃ tathā etanti attanā matassa sarīrassa samānabhāvaṃ karonto bāhire dosaṃ pajahati.
Therein, by "just as this, so too that," comparing one's own body to a dead body, one abandons external fault.
Trong đó, yathā idaṃ tathā etaṃ (như cái này, cái kia cũng vậy) là khi vị ấy làm cho thân thể của mình và thân thể đã chết trở nên giống nhau, vị ấy từ bỏ lỗi lầm bên ngoài.
Yathā etaṃ tathā idanti matasarīrena attano samānabhāvaṃ karonto ajjhattike rāgaṃ pajahati.
By "just as that, so too this," comparing a dead body to one's own, one abandons internal passion.
Yathā etaṃ tathā idaṃ (như cái kia, cái này cũng vậy) là khi vị ấy làm cho thân thể đã chết và thân thể của mình trở nên giống nhau, vị ấy từ bỏ tham ái bên trong.
Yenākārena ubhayaṃ sabhaṃ karoti, taṃ pajānanto ubhayattha mohaṃ pajahati.
Knowing the manner in which both are equal, one abandons delusion in both cases.
Khi vị ấy biết cách làm cho cả hai trở nên giống nhau, vị ấy từ bỏ si mê ở cả hai.
Evaṃ yathābhūtadassanena pubbabhāgeyeva akusalamūlappahānaṃ sādhetvā, yasmā evaṃ paṭipanno bhikkhu anupubbena arahattamaggaṃ patvā sabbaṃ chandarāgaṃ virājetuṃ samattho hoti, tasmā āha ‘‘ajjhattañca bahiddhā ca, kāye chandaṃ virājaye’’ti.
Thus, by seeing things as they are, having accomplished the abandonment of unwholesome roots in the preliminary stage, since a monk practicing in this way gradually attains the path of Arahantship and is capable of dispassion for all desire and passion, it was said: "He should abandon desire and passion for the body, both internal and external."
Sau khi đã thành tựu việc đoạn trừ các căn bất thiện (akusalamūla) ngay từ giai đoạn ban đầu bằng cách thấy đúng như thật như vậy, và vì một Tỳ-kheo thực hành như vậy dần dần có thể đạt đến A-la-hán đạo và hoàn toàn đoạn trừ mọi tham ái, nên Ngài nói: “ajjhattañca bahiddhā ca, kāye chandaṃ virājaye” (hãy đoạn trừ tham ái đối với thân thể bên trong và bên ngoài).
Evaṃ paṭipanno bhikkhu anupubbenāti pāṭhaseso.
"A monk practicing in this way gradually" is the remainder of the text.
“Một Tỳ-kheo thực hành như vậy dần dần” là phần còn lại của văn bản.
206. Evaṃ sekkhabhūmiṃ dassetvā idāni asekkhabhūmiṃ dassento āha ‘‘chandarāgaviratto so’’ti.
Having thus shown the stage of the Sekha, now, wishing to show the stage of the Asekha, he said, "Such a one, dispassionate from desire and passion."
Sau khi chỉ ra giai đoạn Hữu học (sekkhabhūmi) như vậy, bây giờ, để chỉ ra giai đoạn Vô học (asekkhabhūmi), Ngài nói: “chandarāgaviratto so” (người ấy đã đoạn trừ tham ái).
Tassattho – so bhikkhu arahattamaggañāṇena paññāṇavā maggānantaraṃ phalaṃ pāpuṇāti, atha sabbaso chandarāgassa pahīnattā ‘‘chandarāgaviratto’’ti ca, maraṇābhāvena paṇītaṭṭhena vā amataṃ sabbasaṅkhāravūpasamanato santiṃ taṇhāsaṅkhātavānābhāvato nibbānaṃ, cavanābhāvato accutanti saṃvaṇṇitaṃ padamajjhagāti ca vuccati.
Its meaning is: that monk, being wise with the knowledge of the Arahantship path, attains the fruit immediately after the path. Then, due to the complete abandonment of desire and passion, he is called "dispassionate from desire and passion." He is also said to have attained the state described as deathless due to the absence of death or by its sublime nature, peace due to the cessation of all saṅkhāras, Nibbāna due to the absence of craving (vaṇa), and immutable due to the absence of passing away.
Ý nghĩa của điều đó là: Vị Tỳ-khưu ấy, với tuệ giác đạo A-la-hán, có trí tuệ (paññāṇavā), đạt đến quả ngay sau đạo. Rồi, vì đã đoạn trừ hoàn toàn dục ái, nên được gọi là “đã ly dục ái” (chandarāgaviratto). Do không có sự chết hoặc vì là trạng thái tối thượng, nên được gọi là bất tử (amata); vì làm cho tất cả các hành lắng dịu, nên được gọi là tịch tịnh (santi); vì không có cái gọi là tham ái, nên được gọi là Nibbāna; vì không có sự hoại diệt, nên được gọi là bất biến (accuta). Và cũng được nói là đã đạt đến trạng thái được giải thích như vậy.
Atha vā so bhikkhu arahattamaggañāṇena paññāṇavā maggānantaraphale ṭhito chandarāgaviratto nāma hoti, vuttappakārañca padamajjhagāti veditabbo.
Or, that monk, being wise with the knowledge of the Arahantship path, abiding in the fruit immediately after the path, is called "dispassionate from desire and passion," and is to be understood as having attained the state as described.
Hoặc, vị Tỳ-khưu ấy, với tuệ giác đạo A-la-hán, có trí tuệ, an trú trong quả ngay sau đạo, được gọi là đã ly dục ái (chandarāgaviratto). Và trạng thái đã được nói đến như vậy cần phải được biết là đã đạt đến.
Tena ‘‘idamassa pahīnaṃ, idañcānena laddha’’nti dīpeti.
By this, it is indicated, "This has been abandoned by him, and this has been attained by him."
Do đó, điều này cho thấy: “điều này đã được vị ấy đoạn trừ, và điều này đã được vị ấy thành tựu”.
207-208. Evaṃ saviññāṇakāviññāṇakavasena asubhakammaṭṭhānaṃ saha nipphattiyā kathetvā puna saṅkhepadesanāya evaṃ mahato ānisaṃsassa antarāyakaraṃ pamādavihāraṃ garahanto ‘‘dvipādakoya’’nti gāthādvayamāha.
Having thus taught the meditation on impurity (asubha kammaṭṭhāna) with both the conscious and unconscious body, along with its fulfillment, the Buddha then, in a concise teaching, censured heedlessness, which causes an obstacle to such great benefit, by speaking the two verses beginning with "this two-footed one."
207-208. Sau khi nói về pháp quán bất tịnh, có sinh mạng và không sinh mạng, cùng với sự thành tựu của nó, Đức Phật lại muốn quở trách sự trú ngụ phóng dật, điều gây trở ngại cho lợi ích to lớn như vậy, bằng cách nói hai câu kệ “dvipādakoyaṃ” (thân hai chân này).
Tattha kiñcāpi apādakādayopi kāyā asucīyeva, idhādhikāravasena pana ukkaṭṭhaparicchedavasena vā, yasmā vā aññe asucibhūtāpi kāyā loṇambilādīhi abhisaṅkharitvā manussānaṃ bhojanepi upanīyanti, na tveva manussakāyo, tasmā asucitarabhāvamassa dassentopi ‘‘dvipādako’’ti āha.
Although even limbless bodies and others are impure, here, either by way of context or by way of supreme distinction, or because other impure bodies can be prepared with salt, sour substances, etc., and served as food to humans, but the human body cannot be, therefore, to show its exceedingly impure nature, he said "this two-footed one."
Trong đó, mặc dù các thân không chân v.v. cũng là bất tịnh, nhưng ở đây, hoặc theo quyền hạn đặc biệt, hoặc theo sự phân định tối thượng, hoặc vì các thân bất tịnh khác có thể được chế biến với muối, me v.v. và được dùng làm thức ăn cho con người, nhưng thân người thì không. Vì vậy, để chỉ ra sự bất tịnh hơn của nó, Đức Phật đã nói “dvipādako” (hai chân).
Ayanti manussakāyaṃ dasseti.
"This one" indicates the human body.
Ayaṃ (này) chỉ thân người.
Duggandho parihīratīti duggandho samāno pupphagandhādīhi abhisaṅkharitvā parihīrati.
"It is foul-smelling, it is carried about" means that being foul-smelling, it is made agreeable with flower perfumes and so on and carried about.
Duggandho parihīratī (mùi hôi thối được che đậy) nghĩa là, tuy hôi thối nhưng được che đậy bằng hương hoa v.v.
Nānākuṇapaparipūroti kesādianekappakārakuṇapabharito.
"Full of various putrid things" means filled with many kinds of putrid things like hair and so on.
Nānākuṇapaparipūro (đầy dẫy đủ thứ tử thi) nghĩa là, đầy ắp các loại tử thi như tóc v.v.
Vissavanto tato tatoti pupphagandhādīhi paṭicchādetuṃ ghaṭentānampi taṃ vāyāmaṃ nipphalaṃ katvā navahi dvārehi kheḷasiṅghāṇikādīni, lomakūpehi ca sedajallikaṃ vissavantoyeva.
"Exuding from here and there" means that even though people strive to cover it with flower perfumes and so on, making their effort fruitless, it still exudes saliva, mucus, etc., from its nine openings, and sweat and grime from its pores.
Vissavanto tato tato (chảy ra từ khắp nơi) nghĩa là, ngay cả khi người ta cố gắng che đậy bằng hương hoa v.v., thì nỗ lực đó cũng vô ích, vì nước bọt, đờm dãi v.v. chảy ra từ chín lỗ, và mồ hôi, ghét bẩn chảy ra từ lỗ chân lông.
Tattha dāni passatha – etādisena kāyena yo puriso vā itthī vā koci bālo maññe uṇṇametave taṇhādiṭṭhimānamaññanāhi ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā ‘‘nicco’’ti vātiādinā nayena yo uṇṇamituṃ maññeyya, paraṃ vā jātiādīhi avajāneyya attānaṃ ucce ṭhāne ṭhapento, kimaññatra adassanā ṭhapetvā ariyamaggena ariyasaccadassanābhāvaṃ kimaññaṃ tassa evaṃ uṇṇamāvajānanakāraṇaṃ siyāti.
Now, behold in that context: "If any foolish person, male or female, deems himself fit to be exalted with such a body," if anyone thinks to exalt himself with the imaginings of craving, views, and conceit, such as "I" or "mine" or "permanent," and so on, "or disparages another" by birth and so on, placing himself in a high position, "what else but non-seeing" can be the cause of such exaltation or disparagement for that person, apart from not seeing the Noble Truths through the Noble Path?
Vậy thì, hãy xem: etādisena kāyena yo (với thân như vậy, kẻ nào) – người nam hay nữ nào, kẻ ngu si nào, maññe uṇṇametave (tưởng mình cao ngạo) – kẻ nào tưởng mình có thể kiêu ngạo bằng các sự tưởng lầm về tham ái, tà kiến, ngã mạn như “ta”, “của ta”, “thường còn” v.v., hoặc paraṃ vā avajāneyya (hoặc khinh thường người khác) – đặt mình ở vị trí cao mà khinh thường người khác về dòng dõi v.v., kimaññatra adassanā (còn gì khác ngoài việc không thấy) – ngoài việc không thấy Tứ Diệu Đế bằng Thánh Đạo, còn nguyên nhân nào khác khiến kẻ ấy kiêu ngạo và khinh thường như vậy chăng?