Ñātametaṃ kuruṅgassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
"This is known to the Kuruṅga"—the Teacher spoke this while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta.
Ñātametaṃ kuruṅgassā (Điều này đã được nai Kuruṅga biết) – câu chuyện này được Đức Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Ekasmiñhi samaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso devadatto tathāgatassa ghātanatthāya dhanuggahe payojesi, silaṃ pavijjhi, dhanapālaṃ vissajjesi, sabbathāpi dasabalassa vadhāya parisakkatī’’ti devadattassa avaṇṇaṃ kathentā nisīdiṃsu.
Indeed, at one time, monks assembled in the Dhamma hall sat disparaging Devadatta, saying, ‘‘Friends, Devadatta employed archers for the purpose of killing the Tathāgata, hurled a rock, released Dhanapāla, and in every way strives for the destruction of the Ten-Powered One.’’
Một thời, các Tỳ-khưu tụ họp tại Pháp đường, ngồi đàm luận về những lỗi lầm của Devadatta: “Này chư Hiền, Devadatta đã thuê cung thủ để sát hại Đức Như Lai, đã ném đá, đã thả voi Dhanapāla, và bằng mọi cách đều cố gắng hãm hại Đức Thập Lực.”
Satthā āgantvā paññattāsane nisinno ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came, sat on the prepared seat, and asked, ‘‘Monks, what is the topic of discussion you are now assembled for?’’
Đức Đạo Sư đến, ngồi vào chỗ đã được sắp đặt, rồi hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì vậy?”
Bhante, devadatto tumhākaṃ vadhāya parisakkatīti tassa aguṇakathāya sannisinnāmhāti.
‘‘Venerable Sir, we are assembled, speaking of Devadatta’s demerits, saying that he strives for your destruction.’’
Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang tụ họp bàn luận về những lỗi lầm của Devadatta, rằng hắn ta đang cố gắng hãm hại Ngài.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mama vadhāya parisakkati, pubbepi mama vadhāya parisakkiyeva, na ca pana maṃ vadhituṃ asakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, ‘‘Monks, Devadatta does not strive for my destruction only now; he strove for my destruction in the past too, but he was unable to kill me,’’ and then he related a past event.
Đức Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, Devadatta không chỉ bây giờ mới cố gắng hãm hại Ta, mà trước đây hắn cũng đã từng cố gắng hãm hại Ta, nhưng hắn không thể sát hại được Ta,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuruṅgamigo hutvā ekasmiṃ araññāyatane phalāni khādanto vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a roe deer and lived in a certain forest eating fruits.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát sanh làm một con nai Kuruṅga, sống trong một khu rừng, ăn trái cây.
So ekasmiṃ kāle phalasampanne sepaṇṇirukkhe sepaṇṇiphalāni khādati.
At one time, he would eat the fruits of a sepaṇṇī tree that was abundant with fruit.
Một thời, Ngài ăn trái sepaṇṇi trên cây sepaṇṇi đang mùa sai quả.
Atheko gāmavāsī aṭṭakaluddako phalarukkhamūlesu migānaṃ padāni upadhāretvā uparirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā tattha nisīditvā phalāni khādituṃ āgatāgate mige sattiyā vijjhitvā tesaṃ maṃsaṃ vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti.
Then, a certain village-dwelling hunter, after observing the footprints of deer at the base of the fruit trees, would build a platform in a tree, sit there, and shoot with a spear the deer that came to eat the fruits, making his living by selling their meat.
Bấy giờ, một người thợ săn sống ở làng, chuyên đặt bẫy, sau khi theo dõi dấu chân nai dưới gốc cây ăn trái, đã dựng một chòi trên cây, ngồi ở đó, dùng giáo đâm những con nai đến ăn trái, rồi bán thịt chúng để kiếm sống.
So ekadivasaṃ tasmiṃ rukkhamūle bodhisattassa padavaḷañjaṃ disvā tasmiṃ sepaṇṇirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā pātova bhuñjitvā sattiṃ ādāya vanaṃ pavisitvā taṃ rukkhaṃ āruhitvā aṭṭake nisīdi.
One day, seeing the Bodhisatta’s footprints at the base of that tree, he built a platform in that sepaṇṇī tree, ate early in the morning, took his spear, entered the forest, climbed that tree, and sat on the platform.
Một ngày nọ, hắn thấy dấu chân của Bồ-tát dưới gốc cây đó, liền dựng chòi trên cây sepaṇṇi ấy. Sáng sớm, sau khi ăn xong, hắn mang giáo vào rừng, leo lên cây và ngồi trong chòi.
Bodhisattopi pātova vasanaṭṭhānā nikkhamitvā ‘‘sepaṇṇiphalāni khādissāmī’’ti āgamma taṃ rukkhamūlaṃ sahasāva apavisitvā ‘‘kadāci aṭṭakaluddakā rukkhesu aṭṭakaṃ bandhanti, atthi nu kho evarūpo upaddavo’’ti pariggaṇhanto bāhiratova aṭṭhāsi.
The Bodhisatta also, having left his dwelling place early in the morning, came intending to eat sepaṇṇī fruits. He did not hastily enter the base of that tree, but stood outside, considering, ‘‘Hunters sometimes build platforms in trees. Is there such a danger?’’
Bồ-tát cũng sáng sớm rời khỏi chỗ ở, nghĩ: “Ta sẽ ăn trái sepaṇṇi,” liền đến gốc cây đó, nhưng không vội vào ngay, mà đứng bên ngoài quan sát, nghĩ: “Đôi khi thợ săn đặt chòi trên cây. Có tai họa nào như vậy không?”
Luddakopi bodhisattassa anāgamanabhāvaṃ ñatvā aṭṭake nisinnova sepaṇṇiphalāni khipitvā khipitvā tassa purato pātesi.
The hunter, knowing that the Bodhisatta had not yet come, sat on the platform and threw sepaṇṇī fruits down in front of him.
Người thợ săn biết Bồ-tát chưa đến, liền ngồi trong chòi, ném từng trái sepaṇṇi xuống trước mặt Ngài.
Bodhisatto ‘‘imāni phalāni āgantvā mayhaṃ purato patanti, atthi nu kho upari luddako’’ti punappunaṃ ullokento luddakaṃ disvā apassanto viya hutvā ‘‘ambho, rukkha-pubbe tvaṃ olambakaṃ cārento viya ujukameva phalāni pātesi, ajja pana te rukkhadhammo pariccatto, evaṃ tayā rukkhadhamme pariccatte ahampi aññaṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamitvā mayhaṃ āhāraṃ pariyesissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, repeatedly looking up, thinking, ‘‘These fruits are falling in front of me. Is there a hunter up there?’’ and pretending not to see the hunter, said, ‘‘Friend, tree, formerly you would drop fruits straight down as if offering a hanging cluster, but today your tree-duty has been abandoned. Since you have abandoned your tree-duty, I too will go to another tree and seek my food,’’ and he spoke this verse:
Bồ-tát nghĩ: “Những trái này rơi xuống trước mặt ta. Có phải có thợ săn ở trên cây không?” Ngài ngước nhìn lên nhiều lần, thấy người thợ săn, nhưng giả vờ như không thấy, rồi nói: “Này cây, trước đây ngươi thường thả trái cây thẳng xuống như thể đang cho ăn, nhưng hôm nay đạo đức của cây đã bị bỏ rơi. Khi ngươi đã bỏ rơi đạo đức của cây, ta cũng sẽ đến một gốc cây khác để tìm kiếm thức ăn của ta,” rồi Ngài nói lên bài kệ này:
Tattha ñātanti pākaṭaṃ jātaṃ.
Here, ñātaṃ means manifest, known.
Trong đó, ñātaṃ nghĩa là hiển nhiên, đã biết.
Etanti idaṃ.
Etaṃ means this.
Etaṃ nghĩa là điều này.
Kuruṅgassāti kuruṅgamigassa.
Kuruṅgassa means to the roe deer.
Kuruṅgassā nghĩa là của con nai Kuruṅga.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasīti yaṃ tvaṃ ambho sepaṇṇirukkha purato phalāni pātayamāno seyyasi viseyyasi visiṇṇaphalo hosi, taṃ sabbaṃ kuruṅgamigassa pākaṭaṃ jātaṃ.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasī means that you, O sepaṇṇī tree, by dropping fruits in front, are lying in wait, your fruits are scattered; all of this is manifest to the roe deer.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasī nghĩa là, hỡi cây sepaṇṇi, việc ngươi nằm đó, việc ngươi rải trái cây ra trước mặt, tất cả điều đó đã được nai Kuruṅga biết rõ.
Na me te ruccate phalanti evaṃ phalaṃ dadamānāya na me tava phalaṃ ruccati, tiṭṭha tvaṃ, ahaṃ aññattha gacchissāmīti agamāsi.
Na me te ruccate phalaṃ means when you give fruit in this way, your fruit does not please me. Stay here, I will go elsewhere, and he went away.
Na me te ruccate phalaṃ nghĩa là, khi ngươi cho trái cây như vậy, trái cây của ngươi không còn làm ta hài lòng nữa; ngươi hãy ở lại đó, ta sẽ đi nơi khác, rồi Ngài bỏ đi.
Athassa luddako aṭṭake nisinnova sattiṃ khipitvā ‘‘gaccha, viraddho dānimhi ta’’nti āha.
Then the hunter, still sitting on the platform, threw his spear and said, ‘‘Go, I have missed you now!’’
Bấy giờ, người thợ săn vẫn ngồi trong chòi, ném giáo xuống và nói: “Đi đi, ngươi đã thoát khỏi ta rồi!”
Bodhisatto nivattitvā ṭhito āha ‘‘ambho purisa, idānīsi kiñcāpi maṃ viraddho, aṭṭha pana mahāniraye soḷasaussadaniraye pañcavidhabandhanādīni ca kammakāraṇāni aviraddhoyevāsī’’ti.
The Bodhisatta turned back and stood, saying, ‘‘Friend, man, though you have missed me now, you have not missed the eight great hells, the sixteen Ussada hells, and the fivefold bonds and other torments of karma.’’
Bồ-tát quay lại đứng đó và nói: “Này người kia, tuy bây giờ ngươi đã để ta thoát, nhưng ngươi vẫn chưa thoát khỏi tám đại địa ngục, mười sáu địa ngục phụ, và các hình phạt nghiệp báo năm loại xiềng xích, v.v…”
Evañca pana vatvā palāyitvā yathāruciṃ gato, luddopi otaritvā yathāruciṃ gato.
Having said this, he fled and went wherever he pleased, and the hunter also climbed down and went wherever he pleased.
Nói xong như vậy, Ngài bỏ chạy theo ý muốn, và người thợ săn cũng leo xuống rồi đi theo ý muốn của mình.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tathārūpaṃ kammaṃ paṭicca kukkurayoniyaṃ nibbattitvā anekasatakukkuraparivuto mahāsusāne vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, due to a certain kamma, was reborn in the canine realm and lived in the great charnel ground, surrounded by many hundreds of dogs.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát do nghiệp báo tương ứng mà sanh vào loài chó, sống trong một khu nghĩa địa lớn, được bao quanh bởi hàng trăm con chó.
Athekadivasaṃ rājā setasindhavayuttaṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ rathaṃ āruyha uyyānaṃ gantvā tattha divasabhāgaṃ kīḷitvā atthaṅgate sūriye nagaraṃ pāvisi.
Then, one day, the king, having mounted a chariot adorned with all ornaments and yoked with white Sindh horses, went to the pleasure garden, played there for half the day, and entered the city when the sun had set.
Một ngày nọ, nhà vua ngự trên chiếc xe được kéo bởi ngựa Sindhu trắng, trang hoàng lộng lẫy, đi đến vườn thượng uyển, vui chơi ở đó suốt cả ngày, rồi khi mặt trời lặn thì trở về thành phố.
Tassa taṃ rathavarattaṃ yathānaddhameva rājaṅgaṇe ṭhapayiṃsu, so rattibhāge deve vassante tinto.
His excellent chariot harness was left in the royal courtyard just as it was, and it became wet when it rained during the night.
Chiếc dây cương xe đó được đặt ngay trong sân cung điện, và nó bị ướt khi trời mưa vào ban đêm.
Uparipāsādato koleyyakasunakhā otaritvā tassa cammañca naddhiñca khādiṃsu.
The royal dogs descended from the upper palace and ate its leather and straps.
Những con chó hoàng gia từ trên lầu xuống, ăn da và dây cương của nó.
Punadivase rañño ārocesuṃ ‘‘deva, niddhamanamukhena sunakhā pavisitvā rathassa cammañca naddhiñca khādiṃsū’’ti.
The next day, they reported to the king, "Your Majesty, dogs entered through the open doorway and ate the leather and straps of the chariot."
Ngày hôm sau, người ta báo với nhà vua: “Tâu Đại vương, những con chó đã lẻn vào qua lối thoát nước và ăn da cùng dây cương của chiếc xe.”
Rājā sunakhānaṃ kujjhitvā ‘‘diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne sunakhe ghātethā’’ti āha.
The king, angered by the dogs, said, "Kill the dogs wherever they are seen!"
Nhà vua tức giận với lũ chó, ra lệnh: “Hãy giết tất cả những con chó nào thấy được!”
Tato paṭṭhāya sunakhānaṃ mahābyasanaṃ udapādi.
From that time on, a great calamity arose for the dogs.
Từ đó trở đi, một tai họa lớn ập đến với loài chó.
Te diṭṭhidiṭṭhaṭṭhāne ghātiyamānā palāyitvā susānaṃ gantvā bodhisattassa santikaṃ agamaṃsu.
Being killed wherever they were seen, they fled to the charnel ground and went to the Bodhisatta.
Chúng bị giết ở bất cứ nơi nào bị nhìn thấy, liền bỏ chạy đến nghĩa địa và tìm đến Bồ-tát.
Bodhisatto ‘tumhe bahū sannipatitā, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchi.
The Bodhisatta asked, "You have gathered in large numbers; what is the reason?"
Bồ-tát hỏi: “Các ngươi tụ tập đông đảo thế này, có chuyện gì vậy?”
Te ‘‘antepure kira rathassa cammañca naddhi ca sunakhehi khāditā’ti kuddho rājā sunakhavadhaṃ āṇāpesi, bahū sunakhā vinassanti, mahābhayaṃ uppanna’’nti āhaṃsu.
They replied, "The king, angered that dogs supposedly ate the leather and straps of the chariot in the inner palace, ordered the killing of dogs. Many dogs are perishing; a great danger has arisen."
Chúng nói: “Tâu Ngài, nghe nói chó đã ăn da và dây cương của chiếc xe trong cung điện, nhà vua nổi giận ra lệnh giết chó, nhiều con chó đã bị giết, một tai họa lớn đã xảy ra.”
Bodhisatto cintesi ‘‘ārakkhaṭṭhāne bahi sunakhānaṃ okāso natthi, antorājanivesane koleyyakasunakhānameva taṃ kammaṃ bhavissati.
The Bodhisatta thought, "There is no opportunity for outside dogs in the guarded area; that deed must have been done by the royal dogs within the royal residence.
Bồ-tát suy nghĩ: “Ở nơi canh gác, chó bên ngoài không có cơ hội vào được, chắc chắn đó là việc làm của những con chó hoàng gia trong cung điện.
Idāni pana corānaṃ kiñci bhayaṃ natthi, acorā maraṇaṃ labhanti, yaṃnūnāhaṃ core rañño dassetvā ñātisaṅghassa jīvitadānaṃ dadeyya’’nti.
Now, there is no danger for the culprits, but the innocent are dying. Why don't I expose the culprits to the king and grant the gift of life to my kinsmen?"
Bây giờ, những kẻ trộm không gặp nguy hiểm gì, còn những kẻ không trộm lại phải chết. Chi bằng ta hãy chỉ ra những kẻ trộm cho nhà vua và ban sự sống cho dòng tộc của ta.”
So ñātake samassāsetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, ahaṃ vo abhayaṃ āharissāmi, yāva rājānaṃ passāmi, tāva idheva hothā’’ti pāramiyo āvajjetvā mettābhāvanaṃ purecārikaṃ katvā ‘‘mayhaṃ upari leḍḍuṃ vā muggaraṃ vā mā koci khipituṃ ussahī’’ti adhiṭṭhāya ekakova antonagaraṃ pāvisi.
So, comforting his kinsmen, he said, "Do not be afraid; I will bring you safety. Stay here until I see the king," and reflecting on his pāramīs, making mettā-bhāvanā his forerunner, he resolved, "May no one dare to throw a clod or a club at me," and entered the city alone.
Ngài an ủi bà con: “Các ngươi đừng sợ hãi, ta sẽ mang lại sự an toàn cho các ngươi. Hãy ở lại đây cho đến khi ta gặp nhà vua,” rồi Ngài quán tưởng các Ba-la-mật, đặt lòng từ bi làm tiên phong, và nguyện rằng: “Mong không ai dám ném đất đá hay gậy gộc vào ta,” rồi một mình đi vào thành phố.
Atha naṃ disvā ekasattopi kujjhitvā olokento nāma nāhosi.
Then, seeing him, not a single being became angry or even looked at him with anger.
Bấy giờ, không một ai dám tức giận nhìn Ngài.
Rājāpi sunakhavadhaṃ āṇāpetvā sayaṃ vinicchaye nisinno hoti.
The king, having ordered the killing of dogs, was himself seated in judgment.
Nhà vua đã ra lệnh giết chó và đang ngồi xét xử.
Bodhisatto tattheva gantvā pakkhanditvā rañño āsanassa heṭṭhā pāvisi.
The Bodhisatta went right there, rushed in, and entered beneath the king's seat.
Bồ-tát liền đi thẳng đến đó, xông vào và chui xuống dưới ngai vàng của nhà vua.
Atha naṃ rājapurisā nīharituṃ āraddhā, rājā pana vāresi.
Then the royal guards began to drag him out, but the king restrained them.
Bấy giờ, các thị vệ của nhà vua bắt đầu lôi Ngài ra, nhưng nhà vua ngăn lại.
So thokaṃ vissamitvā heṭṭhāsanā nikkhamitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘deva, tumhe kukkure mārāpethā’’ti pucchi.
He rested for a while, then came out from under the seat, saluted the king, and asked, "Your Majesty, are you having dogs killed?"
Ngài nghỉ ngơi một lát, rồi từ dưới ngai vàng đi ra, đảnh lễ nhà vua và hỏi: “Tâu Đại vương, Ngài có ra lệnh giết chó không?”
‘‘Āma, mārāpemaha’’nti.
"Yes, I am having them killed."
“Vâng, ta có ra lệnh giết.”
‘‘Ko nesaṃ aparādho narindā’’ti?
"What is their offense, O King?"
“Tâu bệ hạ, lỗi của chúng là gì?”
‘‘Rathassa me parivāracammañca naddhiñca khādiṃsū’’ti.
"They ate the harness leather and straps of my chariot."
“Chúng đã ăn da bọc xe và dây cương của xe thần.”
‘‘Ye khādiṃsu, te jānāthā’’ti?
"Do you know who ate them?"
“Các ngươi có biết ai đã ăn không?”
‘‘Na jānāmā’’ti.
"We do not know."
“Chúng thần không biết.”
‘‘‘Ime nāma cammakhādakacorā’ti tathato ajānitvā diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāneyeva mārāpanaṃ na yuttaṃ, devā’’ti.
"Your Majesty, it is not right to kill them wherever they are seen, without truly knowing 'These are the leather-eating culprits.'"
“Tâu bệ hạ, chưa biết rõ ‘chúng là những kẻ trộm ăn da’ mà đã ra lệnh giết chết chúng ngay tại nơi nhìn thấy là không hợp lý.”
‘‘Rathacammassa kukkurehi khāditattā ‘diṭṭhadiṭṭhe sabbeva mārethā’ti sunakhavadhaṃ āṇāpesi’’nti.
"Because the chariot leather was eaten by dogs, I ordered the killing of dogs, saying, 'Kill all those seen.'"
“Vì da xe bị chó ăn, nhà vua đã ra lệnh ‘hãy giết tất cả những con chó nào nhìn thấy’.”
‘‘Kiṃ pana vo manussā sabbeva kukkure mārenti, udāhu maraṇaṃ alabhantāpi atthī’’ti?
"Do all people kill dogs, or are there some who do not die?"
“Này các người, tất cả chó đều bị giết sao, hay có con nào không bị giết không?”
‘‘Atthi, amhākaṃ ghare koleyyakā maraṇaṃ na labhantī’’ti.
"Yes, the royal dogs in our palace do not die."
“Có, những con chó nhà của chúng tôi thì không bị giết.”
Mahārāja idāneva tumhe ‘‘rathacammassa kukkurehi khāditattā ‘diṭṭhadiṭṭhe sabbeva mārethā’ti sunakhavadhaṃ āṇāpesi’’nti avocuttha, idāni pana ‘‘amhākaṃ ghare koleyyakā maraṇaṃ na labhantī’’ti vadetha.
Mahārāja, just now you said, "Since the chariot-hide was eaten by dogs, you ordered the killing of all dogs, saying, 'Kill all those seen!'" But now you say, "The royal dogs in our house do not meet death."
Đại vương, vừa rồi ngài đã nói: “Vì da xe bị chó ăn, nhà vua đã ra lệnh ‘hãy giết tất cả những con chó nào nhìn thấy’”, nhưng bây giờ ngài lại nói: “Những con chó nhà của chúng tôi thì không bị giết.”
‘‘Nanu evaṃ sante tumhe chandādivasena agatigamanaṃ gacchatha, agatigamanañca nāma na yuttaṃ, na ca rājadhammo, raññā nāma kāraṇagavesakena tulāsadisena bhavituṃ vaṭṭati, idāni ca koleyyakā maraṇaṃ na labhanti, dubbalasunakhāva labhanti, evaṃ sante nāyaṃ sabbasunakhaghaccā, dubbalaghātikā nāmesā’’ti.
"If that is the case, do you not go astray due to bias and so forth? Going astray is not proper, nor is it a royal duty. A king should be like a balance, seeking the cause. But now, the royal dogs do not meet death, only the weak dogs do. If that is the case, this is not a killing of all dogs; it is called the killing of the weak."
“Há chẳng phải như vậy thì các ngươi đã đi theo con đường bất chính do thiên vị, và con đường bất chính thì không hợp lý, cũng không phải là pháp của một vị vua. Một vị vua phải là người tìm kiếm nguyên nhân, phải công bằng như cán cân. Bây giờ, những con chó nhà không bị giết, chỉ có những con chó yếu ớt mới bị giết. Như vậy, đây không phải là việc giết tất cả chó, mà là việc giết những con yếu ớt.”
Evañca pana vatvā mahāsatto madhurassaraṃ nicchāretvā ‘‘mahārāja, yaṃ tumhe karotha, nāyaṃ dhammo’’ti rañño dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having said this, the Great Being, emitting a sweet voice, said, "Mahārāja, what you are doing is not the Dhamma," and teaching the Dhamma to the king, he spoke this verse:
Nói như vậy xong, Đại Bồ-tát cất giọng ngọt ngào và nói với vua rằng: “Đại vương, những gì ngài đang làm đây không phải là Dhamma,” rồi thuyết pháp cho vua bằng câu kệ này:
Tattha ye kukkurāti ye sunakhā.
Therein, ye kukkurā means "those dogs."
Trong đó, ye kukkurā có nghĩa là những con chó.
Yathā hi dhāruṇhopi passāvo ‘‘pūtimutta’’nti, tadahujātopi siṅgālo ‘‘jarasiṅgālo’’ti, komalāpi galocilatā ‘‘pūtilatā’’ti, suvaṇṇavaṇṇopi kāyo ‘‘pūtikāyo’’ti vuccati, evamevaṃ vassasatikopi sunakho ‘‘kukkuro’’ti vuccati.
Just as even fresh urine is called "foul urine," even a jackal born today is called "old jackal," even a tender galocilatā creeper is called "foul creeper," even a golden-hued body is called "foul body," so too, a dog even a hundred years old is called a "kukkura."
Cũng như nước tiểu mới ra cũng được gọi là “pūtimutta” (nước tiểu hôi), con cáo mới sinh cũng được gọi là “jarasiṅgālo” (cáo già), cây dây leo non mềm cũng được gọi là “pūtilatā” (dây leo hôi), thân thể dù có màu vàng kim cũng được gọi là “pūtikāyo” (thân thể hôi thối), thì cũng vậy, một con chó một trăm tuổi cũng được gọi là “kukkuro” (chó).
Tasmā mahallakā kāyabalūpapannāpi te ‘‘kukkurā’’tveva vuttā.
Therefore, even if they are old and endowed with bodily strength, they are referred to as "kukkurā."
Vì vậy, những con chó lớn có sức mạnh thân thể cũng được gọi là “kukkurā” (chó).
Vaddhāti vaḍḍhitā.
Vaddhā means "reared" or "grown."
Vaddhā có nghĩa là được nuôi dưỡng.
Koleyyakāti rājakule jātā sambhūtā saṃvaḍḍhā.
Koleyyakā means "born, originated, and reared in the royal family."
Koleyyakā có nghĩa là được sinh ra, lớn lên và trưởng thành trong hoàng tộc.
Vaṇṇabalūpapannāti sarīravaṇṇena ceva kāyabalena ca sampannā.
Vaṇṇabalūpapannā means "endowed with bodily complexion and physical strength."
Vaṇṇabalūpapannā có nghĩa là đầy đủ vẻ đẹp thân thể và sức mạnh thể chất.
Teme na vajjhāti te ime sassāmikā sārakkhā na vajjhā.
Teme na vajjhā means "these dogs, having owners and protection, are not to be killed."
Teme na vajjhā có nghĩa là những con chó có chủ, được bảo vệ này không đáng bị giết.
Mayamasma vajjhāti assāmikā anārakkhā mayaṃ vajjhā nāma jātā.
Mayamasma vajjhā means "we, being without owners and protection, are destined to be killed."
Mayamasma vajjhā có nghĩa là chúng tôi, những con chó vô chủ, không được bảo vệ, thì đáng bị giết.
Nāyaṃ saghaccāti evaṃ sante ayaṃ avisesena saghaccā nāma na hoti.
Nāyaṃ saghaccā means "if this is the case, this is not a general killing without distinction."
Nāyaṃ saghaccā có nghĩa là như vậy thì đây không phải là một cuộc tàn sát không phân biệt.
Dubbalaghātikāyanti ayaṃ pana dubbalānaṃyeva ghātanato dubbalaghātikā nāma hoti.
Dubbalaghātikāya means "this is called the killing of the weak because it is only the killing of the weak."
Dubbalaghātikāya có nghĩa là đây chỉ là việc giết hại những con yếu ớt, nên được gọi là dubbalaghātikā (giết kẻ yếu).
Rājūhi nāma corā niggaṇhitabbā, no acorā.
Kings should punish thieves, not non-thieves.
Các vị vua phải trừng trị những kẻ trộm, không phải những người không phải trộm.
Idha pana corānaṃ kiñci bhayaṃ natthi, acorā maraṇaṃ labhanti.
But here, thieves have no fear, while non-thieves meet death.
Ở đây, những kẻ trộm không hề sợ hãi, còn những người không phải trộm lại bị giết chết.
Aho imasmiṃ loke ayuttaṃ vattati, aho adhammo vattatīti.
Oh, what is improper is happening in this world! Oh, unrighteousness is prevailing!
Ôi, thật bất công trong thế gian này! Ôi, thật phi pháp đang diễn ra!
Rājā bodhisattassa vacaraṃ sutvā āha – ‘‘jānāsi tvaṃ, paṇḍita, asukehi nāma rathacammaṃ khādita’’nti?
The king, having heard the Bodhisatta's words, said, "Do you know, wise one, by whom the chariot-hide was eaten?"
Nhà vua nghe lời của Bồ-tát liền nói: “Này hiền giả, ngươi có biết da xe bị những con chó nào ăn không?”
‘‘Āma, jānāmī’’ti.
"Yes, I know," he replied.
“Vâng, thần biết.”
‘‘Kehi khādita’’nti?
"By whom was it eaten?"
“Bị những con nào ăn?”
‘‘Tumhākaṃ gehe vasanakehi koleyyakasunakhehī’’ti.
"By the royal dogs living in your house."
“Bị những con chó nhà sống trong nhà của ngài.”
‘‘Kathaṃ tehi khāditabhāvo jānitabbo’’ti?
"How is it to be known that they ate it?"
“Làm sao biết được chúng đã ăn?”
‘‘Ahaṃ tehi khāditabhāvaṃ dassesāmī’’ti.
"I will show you how they ate it."
“Thần sẽ chỉ cho ngài thấy chúng đã ăn như thế nào.”
‘‘Dassehi paṇḍitā’’ti.
"Show me, wise one," he said.
“Này hiền giả, hãy chỉ cho ta thấy.”
‘‘Tumhākaṃ ghare koleyyakasunakhe āharāpetvā thokaṃ takkañca dabbatiṇāni ca āharāpethā’’ti.
"Have the royal dogs from your house brought, and have a little buttermilk and dabba grass brought."
“Hãy cho mang những con chó nhà trong cung điện của ngài đến, và mang một ít sữa đông cùng cỏ dabba đến.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua đã làm theo như vậy.
Atha naṃ mahāsatto ‘‘imāni tiṇāni takkena maddāpetvā ete sunakhe pāyethā’’ti āha.
Then the Great Being said to him, "Have these grasses pounded with buttermilk and make these dogs drink it."
Sau đó, Đại Bồ-tát nói với nhà vua: “Hãy nghiền những cọng cỏ này với sữa đông và cho những con chó đó uống.”
Rājā tathā katvā pāyāpesi, pītā pītā sunakhā saddhiṃ cammehi vamiṃsu.
The king did so and made them drink; as they drank, the dogs vomited, along with pieces of hide.
Nhà vua làm theo và cho chúng uống; khi uống xong, những con chó đó liền nôn ra cùng với những miếng da.
Rājā ‘‘sabbaññubuddhassa byākaraṇaṃ viyā’’ti tuṭṭho bodhisattassa setacchattena pūjaṃ akāsi.
The king, delighted, saying, "This is like the prophecy of an Omniscient Buddha," honored the Bodhisatta with a white parasol.
Nhà vua hoan hỷ như “lời tiên tri của một vị Phật Toàn Giác”, rồi cúng dường Bồ-tát bằng chiếc lọng trắng.
Bodhisatto ‘‘dhammaṃ cara, mahārāja, mātāpitūsu khattiyā’’tiādīhi (jā. 2.17.39) tesakuṇajātake āgatāhi dasahi dhammacariyagāthāhi rañño dhammaṃ desetvā ‘‘mahārāja, ito paṭṭhāya appamatto hohī’’ti rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā setacchattaṃ raññova paṭiadāsi.
The Bodhisatta, teaching the Dhamma to the king with the ten verses on righteous conduct, such as "Practice Dhamma, Mahārāja, towards mothers and fathers, O Khattiya," which appear in the Tesakuṇa Jātaka, established the king in the five precepts, saying, "Mahārāja, from now on, be diligent," and returned the white parasol to the king.
Bồ-tát thuyết pháp cho vua bằng mười câu kệ về hành Dhamma được đề cập trong Tesakuṇa Jātaka, bắt đầu bằng “Đại vương, hãy hành Dhamma đối với cha mẹ, các vị Khattiya” (Jā. 2.17.39), rồi nói: “Đại vương, từ nay trở đi, hãy sống không phóng dật,” và thiết lập nhà vua vào ngũ giới, sau đó trả lại chiếc lọng trắng cho vua.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhojājānīyasindhavakule nibbatto sabbālaṅkārasampanno bārāṇasirañño maṅgalasso ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a noble Sindhu horse family, a Bhojājānīya, adorned with all ornaments, and was the auspicious horse of the king of Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào dòng dõi ngựa Sindhu Bhojājānīya, trở thành con ngựa tốt lành của vua Bārāṇasī, với đầy đủ mọi trang sức.
So satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyaṃyeva nānaggarasasampannaṃ tivassikagandhasālibhojanaṃ bhuñjati, cātujjātikagandhūpalittāyameva bhūmiyaṃ tiṭṭhati, taṃ ṭhānaṃ rattakambalasāṇiparikkhittaṃ upari suvaṇṇatārakakhacitacelavitānaṃ samosaritagandhadāmamālādāmaṃ avijahitagandhatelapadīpaṃ hoti.
He would eat food of three-year-old fragrant rice, rich in various excellent flavors, from a golden bowl worth one hundred thousand, and would stand on ground smeared with perfumes of the four classes. That place was enclosed by red woolen cloths, with a canopy above inlaid with golden stars, adorned with fragrant garlands and flower garlands, and constantly lit by fragrant oil lamps.
Nó ăn thức ăn gạo thơm ba năm tuổi, đầy đủ các loại hương vị đặc biệt, trong một cái bát vàng trị giá một trăm ngàn đồng. Nó đứng trên nền đất được trát bằng hương liệu cātujjātika. Nơi ở của nó được bao quanh bởi màn đỏ thẫm, phía trên có trần vải thêu sao vàng, treo đầy vòng hoa thơm ngát, và đèn dầu thơm luôn được thắp sáng.
Bārāṇasirajjaṃ pana apatthentā rājāno nāma natthi.
There were no kings who did not covet the kingdom of Bārāṇasī.
Không có vị vua nào mà không khao khát vương quốc Bārāṇasī.
Ekaṃ samayaṃ satta rājāno bārāṇasiṃ parikkhipitvā ‘‘amhākaṃ rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti bārāṇasirañño paṇṇaṃ pesesuṃ.
One time, seven kings surrounded Bārāṇasī and sent a message to the king of Bārāṇasī, saying, "Either give us your kingdom, or let us fight."
Một thời, bảy vị vua bao vây Bārāṇasī và gửi thư cho vua Bārāṇasī, nói: “Hoặc là giao vương quốc cho chúng ta, hoặc là chiến đấu.”
Rājā amacce sannipātetvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘idāni kiṃ karoma, tātā’’ti pucchi.
The king gathered his ministers, informed them of the situation, and asked, "What shall we do now, my dear ones?"
Nhà vua triệu tập các quan đại thần, kể lại sự việc, và hỏi: “Bây giờ chúng ta phải làm gì, các con?”
‘‘Deva, tumhehi tāva āditova yuddhāya na gantabbaṃ, asukaṃ nāma assārohaṃ pesetvā yuddhaṃ kāretha, tasmiṃ asakkonte pacchā jānissāmā’’ti.
"Your Majesty, you should not go to battle first. Send a certain horseman to fight; if he fails, we will know what to do later."
“Tâu bệ hạ, trước tiên ngài không nên tự mình ra trận. Hãy cử một kỵ sĩ nào đó đi chiến đấu. Nếu người đó không thành công, chúng ta sẽ tính sau.”
Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, tāta, sattahi rājūhi saddhiṃ yuddhaṃ kātu’’nti āha.
The king summoned him and said, "My dear, will you be able to fight with the seven kings?"
Nhà vua gọi người đó đến và hỏi: “Này con, con có thể chiến đấu với bảy vị vua không?”
‘‘Deva, sace bhojājānīyasindhavaṃ labhāmi, tiṭṭhantu satta rājāno, sakalajambudīpe rājūhipi saddhiṃ yujjhituṃ sakkhissāmī’’ti.
"Your Majesty, if I get the Bhojājānīya Sindhu horse, let alone seven kings, I will be able to fight with kings throughout the entire Jambudīpa."
“Tâu bệ hạ, nếu thần có được con ngựa Sindhu Bhojājānīya, thì đừng nói là bảy vị vua, thần có thể chiến đấu với các vị vua trên toàn cõi Jambudīpa.”
‘‘Tāta, bhojājānīyasindhavo vā hotu añño vā, yaṃ icchasi, taṃ gahetvā yuddhaṃ karohī’’ti.
"My dear, whether it is the Bhojājānīya Sindhu horse or another, take what you wish and fight."
“Này con, dù là ngựa Sindhu Bhojājānīya hay con ngựa nào khác, con muốn con nào thì cứ lấy con đó mà chiến đấu.”
So ‘‘sādhu, devā’’ti rājānaṃ vanditvā pāsādā oruyha bhojājānīyasindhavaṃ āharāpetvā suvammitaṃ katvā attanāpi sabbasannāhasannaddho khaggaṃ bandhitvā sindhavapiṭṭhivaragato nagarā nikkhamma vijjulatā viya caramāno paṭhamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā ekaṃ rājānaṃ jīvaggāhameva gahetvā āgantvā nagare balassa niyyādetvā puna gantvā dutiyaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā tathā tatiyanti evaṃ pañca rājāno jīvaggāhaṃ gahetvā chaṭṭhaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā chaṭṭhassa rañño gahitakāle bhojājānīyo pahāraṃ labhati, lohitaṃ paggharati, vedanā balavatiyo vattanti.
He said, "Very well, Your Majesty," saluted the king, descended from the palace, had the Bhojājānīya Sindhu horse brought and well-armored, and he himself, fully equipped with all armor, girded his sword, mounted the excellent Sindhu horse, and left the city. Moving like a flash of lightning, he first broke through the first stronghold, captured one king alive, returned and handed him over to the forces in the city. Then he went again, broke through the second stronghold, and similarly the third, thus capturing five kings alive. As he broke through the sixth stronghold and captured the sixth king, the Bhojājānīya received a blow, blood flowed, and strong pains arose.
Người đó nói: “Tâu bệ hạ, vâng!” rồi đảnh lễ nhà vua, đi xuống khỏi cung điện, cho mang ngựa Sindhu Bhojājānīya đến, trang bị giáp trụ cẩn thận, tự mình cũng mặc giáp trụ đầy đủ, đeo kiếm, rồi cưỡi lên lưng con ngựa tốt lành đó, rời khỏi thành phố. Người đó di chuyển như tia chớp, phá vỡ đồn tiền tiêu thứ nhất, bắt sống một vị vua, rồi quay về giao cho quân lính trong thành. Sau đó, người đó lại đi, phá vỡ đồn tiền tiêu thứ hai, rồi thứ ba, cứ thế bắt sống năm vị vua. Khi phá vỡ đồn tiền tiêu thứ sáu và bắt được vị vua thứ sáu, con ngựa Bhojājānīya bị thương, máu chảy ra, và những cơn đau dữ dội ập đến.
Assāroho tassa pahaṭabhāvaṃ ñatvā bhojājānīyasindhavaṃ rājadvāre nipajjāpetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho.
The horseman, knowing that the horse was wounded, made the Bhojājānīya Sindhu horse lie down at the royal gate, loosened his armor, and began to saddle another horse.
Người kỵ sĩ biết con ngựa đã bị thương, liền cho con ngựa Sindhu Bhojājānīya nằm xuống trước cổng thành, nới lỏng giáp trụ, và bắt đầu chuẩn bị một con ngựa khác.
Bodhisatto mahāphāsukapassena nipannova akkhīni ummiletvā assārohaṃ disvā ‘‘ayaṃ aññaṃ assaṃ sannayhati, ayañca asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gaṇhituṃ na sakkhissati, mayā katakammañca nassissati, appaṭisamo assārohopi nassissati, rājāpi parahatthaṃ gamissati, ṭhapetvā maṃ añño asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho nāma natthī’’ti nipannakova assārohaṃ pakkosāpetvā ‘‘samma assāroha, sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho ṭhapetvā maṃ añño asso nāma natthi, nāhaṃ mayā katakammaṃ nāsessāmi, mamaññeva uṭṭhāpetvā sannayhāhī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, lying on his side, opened his eyes and saw the charioteer. He thought, "This one is harnessing another horse. This horse will not be able to break through the seventh stronghold and capture the seventh king. My deed will be ruined, the incomparable charioteer will also perish, and the king will fall into the hands of others. There is no other horse apart from me capable of breaking through the seventh stronghold and capturing the seventh king." So, while still lying down, he had the charioteer called and said, "Friend charioteer, there is no other horse apart from me capable of breaking through the seventh stronghold and capturing the seventh king. I will not let my deed be ruined. Lift me up and harness me." Having said this, he uttered this verse:
Bồ-tát, đang nằm nghiêng trên một bên sườn, mở mắt ra nhìn thấy người cưỡi ngựa, liền nghĩ: “Người này đang thắng một con ngựa khác. Con ngựa này sẽ không thể phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy. Công lao của ta đã làm sẽ mất đi, người cưỡi ngựa vô song cũng sẽ mất đi, và nhà vua cũng sẽ rơi vào tay kẻ khác. Ngoài ta ra, không có con ngựa nào có khả năng phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy.” Nghĩ vậy, Ngài liền gọi người cưỡi ngựa trong khi vẫn nằm, và nói: “Này người cưỡi ngựa, ngoài ta ra, không có con ngựa nào có khả năng phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy. Ta sẽ không để công lao của ta mất đi. Hãy nâng ta dậy và thắng yên cho ta!” Nói xong, Ngài đọc bài kệ này –
Tattha api passena semānoti ekena passena sayamānakopi.
Therein, api passena semāno means even while lying on one side.
Trong đó, api passena semāno có nghĩa là “dù đang nằm nghiêng một bên.”
Sallebhi sallalīkatoti sallehi viddhopi samāno.
Sallebhi sallalīkato means even while pierced by spears.
Sallebhi sallalīkato có nghĩa là “dù bị thương bởi các mũi tên.”
Seyyova vaḷavā bhojjhoti vaḷavāti sindhavakulesu ajāto khaluṅkasso.
Seyyova vaḷavā bhojjho means vaḷavā is a common horse not born of the Sindhu lineage.
Seyyova vaḷavā bhojjho: vaḷavā là con ngựa không thuộc dòng Sindhu, con ngựa tầm thường.
Bhojjhoti bhojājānīyasindhavo.
Bhojjho is a Bhojājānīya horse of the Sindhu lineage.
Bhojjho là con ngựa Sindhu thuần chủng Bhoja-ājānīya.
Iti etasmā vaḷavā sallehi viddhopi bhojājānīyasindhavova seyyo varo uttamo.
Thus, even if pierced by spears, a Bhojājānīya horse of the Sindhu lineage is superior, excellent, supreme, compared to a common mare.
Như vậy, một con ngựa Bhoja-ājānīya dù bị thương bởi các mũi tên vẫn tốt hơn, vẫn là con ngựa xuất sắc nhất so với con ngựa cái.
Yuñja maññeva sārathīti yasmā eva gatopi ahameva seyyo, tasmā mamaññeva yojehi, maṃ vammehīti vadati.
Yuñja maññeva sārathī means, "Since I am superior even in this state, harness me, bind me," he says.
Yuñja maññeva sārathī có nghĩa là: “Vì dù trong tình trạng này, ta vẫn là con ngựa tốt nhất, nên hãy thắng yên cho chính ta, hãy buộc yên cho ta,” là lời nói của Ngài.
Assāroho bodhisattaṃ uṭṭhāpetvā vaṇaṃ bandhitvā susannaddhaṃ sannayhitvā tassa piṭṭhiyaṃ nisīditvā sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ jīvaggāhaṃ gahetvā rājabalassa niyyādesi, bodhisattampi rājadvāraṃ ānayiṃsu.
The charioteer lifted the Bodhisatta, bound his wound, harnessed him securely, and sat on his back. He then broke through the seventh stronghold, captured the seventh king alive, and handed him over to the royal army. They also brought the Bodhisatta to the royal palace gate.
Người cưỡi ngựa nâng Bồ-tát dậy, băng bó vết thương, thắng yên cẩn thận, rồi ngồi lên lưng Ngài, phá vỡ đồn lũy thứ bảy, bắt sống vị vua thứ bảy và giao cho quân đội của nhà vua. Bồ-tát cũng được đưa đến cổng cung điện.
Rājā tassa dassanatthāya nikkhami.
The king came out to see him.
Nhà vua ra ngoài để gặp Ngài.
Mahāsatto rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, satta rājāno mā ghātayittha, sapathaṃ kāretvā vissajjetha, mayhañca assārohassa ca dātabbaṃ yasaṃ assārohasseva detha, satta rājāno gahetvā dinnayodhaṃ nāma nāsetuṃ na vaṭṭati.
The Great Being said to the king, "Great King, do not kill the seven kings. Make them swear an oath and release them. The honor that should be given to me and the charioteer, give it to the charioteer alone. It is not proper to destroy a warrior who has delivered seven kings after capturing them.
Đại Bồ-tát nói với nhà vua: “Thưa Đại vương, đừng giết bảy vị vua. Hãy bắt họ thề nguyện rồi thả họ ra. Vinh dự mà đáng lẽ phải trao cho ta và người cưỡi ngựa, hãy trao cho riêng người cưỡi ngựa. Không nên hủy hoại một chiến binh đã bắt được bảy vị vua và dâng lên cho ngài.
Tumhepi dānaṃ detha, sīlaṃ rakkhatha, dhammena samena rajjaṃ kārethā’’ti.
You too should give alms, observe precepts, and rule the kingdom righteously and impartially."
Ngài cũng hãy bố thí, giữ giới, và cai trị vương quốc bằng Chánh pháp và công bằng.”
Evaṃ bodhisattena rañño ovāde dinne bodhisattassa sannāhaṃ mocayiṃsu, so sannāhe muttamatteyeva nirujjhi.
When the Bodhisatta had thus advised the king, they unharnessed the Bodhisatta. As soon as he was unharnessed, he passed away.
Khi Bồ-tát đã ban lời khuyên cho nhà vua như vậy, họ liền cởi yên cho Bồ-tát. Ngay khi yên được cởi, Ngài liền viên tịch.
Rājā tassa sarīrakiccaṃ kāretvā assārohassa mahantaṃ yasaṃ datvā satta rājāno puna attanno adubbhāya sapathaṃ kāretvā sakasakaṭṭhānāni pesetvā dhammena samena rajjaṃ kāretvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The king performed his funeral rites, bestowed great honor upon the charioteer, made the seven kings swear an oath not to rebel again, sent them back to their respective places, ruled the kingdom righteously and impartially, and at the end of his life, he went according to his kamma.
Nhà vua làm lễ trà tỳ cho Ngài, ban vinh dự lớn cho người cưỡi ngựa, rồi bắt bảy vị vua thề nguyện sẽ không bao giờ phản bội mình nữa, sau đó phái họ về các xứ sở của họ. Nhà vua cai trị vương quốc bằng Chánh pháp và công bằng, và khi hết tuổi thọ, đã ra đi tùy theo nghiệp của mình.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente purimanayeneva satta rājāno nagaraṃ parivārayiṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, seven kings surrounded the city in the same manner as before.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, bảy vị vua đã vây hãm thành phố theo cách tương tự như trước.
Atheko rathikayodho dve bhātikasindhave rathe yojetvā nagarā nikkhamma cha balakoṭṭhake bhinditvā cha rājāno aggahesi.
Then a charioteer-warrior, harnessing two brother horses to a chariot, went forth from the city, broke through six strongholds, and captured six kings.
Khi ấy, một chiến binh đánh xe đã thắng hai con ngựa Sindhu anh em vào xe, rồi ra khỏi thành, phá vỡ sáu đồn lũy và bắt sáu vị vua.
Tasmiṃ khaṇe jeṭṭhakaasso pahāraṃ labhi.
At that moment, the elder horse received a blow.
Vào lúc đó, con ngựa anh bị thương.
Rathiko rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā jeṭṭhabhātikaṃ rathā mocetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā ekeneva passena nipajjāpetvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho.
The charioteer, driving the chariot, came to the king's gate, unharnessed his elder brother (the horse) from the chariot, loosened the harness, made him lie down on one side, and began to harness another horse.
Người đánh xe, khi đưa xe đến cổng cung điện, đã tháo con ngựa anh ra khỏi xe, nới lỏng yên cương, cho nó nằm nghiêng một bên, rồi bắt đầu thắng một con ngựa khác.
Bodhisatto taṃ disvā purimanayeneva cintetvā rathikaṃ pakkosāpetvā nipannakova imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, seeing that, thought in the same way as before, had the charioteer called, and while still lying down, spoke this verse –
Bồ-tát nhìn thấy điều đó, suy nghĩ theo cách tương tự như trước, rồi gọi người đánh xe đến và đọc bài kệ này trong khi vẫn nằm –
Tattha yadā yadāti pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ kāle.
Here, yadā yadā means at whatever time, such as in the forenoon and so on.
Trong đó, yadā yadā có nghĩa là “vào bất cứ thời điểm nào” như buổi sáng, v.v.
Yatthāti yasmiṃ ṭhāne magge vā saṅgāmasīse vā.
Yatthā means in whatever place, on the road, or at the forefront of battle.
Yatthā có nghĩa là “ở bất cứ nơi nào,” trên đường đi hay ở chiến trường.
Yadāti yasmiṃ khaṇe.
Yadā means at whatever moment.
Yadā có nghĩa là “vào bất cứ khoảnh khắc nào.”
Yattha yatthāti sattannaṃ balakoṭṭhakānaṃ vasena bahūsu yuddhamaṇḍalesu.
Yattha yatthā means in many battlefields, according to the seven divisions of the army.
Yattha yatthā có nghĩa là “ở nhiều chiến trường” theo bảy đồn lũy.
Yadā yadāti yasmiṃ yasmiṃ kāle pahāraṃ laddhakāle vā aladdhakāle vā.
Yadā yadā means at whatever time, whether a blow is received or not received.
Yadā yadā có nghĩa là “vào bất cứ thời điểm nào,” dù bị thương hay không bị thương.
Ājañño kurute veganti sārathissa cittarucitaṃ kāraṇaṃ ājānanasabhāvo ājañño varasindhavo vegaṃ karoti vāyamati vīriyaṃ ārabhati.
Ājañño kurute vegaṃ means the noble horse, a superior steed, whose nature is to understand the charioteer's intention, makes an effort, strives, exerts energy.
Ājañño kurute vegaṃ: con ngựa Ājañña, con ngựa Sindhu cao quý có khả năng hiểu ý người đánh xe, phát huy sức mạnh, cố gắng, bắt đầu tinh tấn.
Hāyanti tattha vāḷavāti tasmiṃ vege kariyamāne itare vaḷavasaṅkhātā khaḷuṅkassā hāyanti parihāyanti, tasmā imasmiṃ rathe maṃyeva yojehīti āha.
Hāyanti tattha vāḷavā means when that effort is made, the other mares, being ordinary horses, fall behind, are left behind. Therefore, he said, "Harness me to this chariot."
Hāyanti tattha vāḷavā có nghĩa là “khi sức mạnh đó được phát huy, những con ngựa tầm thường khác, tức là những con ngựa cái, sẽ suy yếu, sẽ bị tụt lại.” Do đó, Ngài nói: “Hãy thắng yên cho chính ta vào cỗ xe này.”
Aññamaññehi titthehīti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatissa saddhivihārikaṃ ekaṃ suvaṇṇakārapubbakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Aññamaññehi titthehīti: The Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to a bhikkhu, a former goldsmith, who was a pupil of the General of the Dhamma.
Aññamaññehi titthehī (Bởi những bến bờ khác nhau) – Câu chuyện này được Đức Phật kể tại Jetavana liên quan đến một vị Tỳ-kheo, người trước đây là thợ kim hoàn, đệ tử của Pháp tướng quân (Dhammasenāpati).
Āsayānusayañāṇañhi buddhānaṃyeva hoti, na aññesaṃ.
For the knowledge of inclinations and underlying tendencies (āsayānusayañāṇa) belongs only to the Buddhas, not to others.
Thật vậy, trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn (āsayānusayañāṇa) chỉ thuộc về chư Phật, không phải của ai khác.
Tasmā dhammasenāpati attano āsayānusayañāṇassa natthitāya saddhivihārikassa āsayānusayaṃ ajānanto asubhakammaṭṭhānameva kathesi, tassa taṃ na sappāyamahosi.
Therefore, the General of the Dhamma, lacking knowledge of inclinations and underlying tendencies, taught only the meditation on the repulsive (asubhakammaṭṭhāna) to his pupil, but it was not suitable for him.
Do đó, Pháp tướng quân, vì không có trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn của mình, đã không biết khuynh hướng tiềm ẩn của đệ tử mình, chỉ dạy cho ông ta pháp quán bất tịnh (asubhakammaṭṭhāna). Pháp quán đó không phù hợp với ông ta.
So kira paṭipāṭiyā pañca jātisatāni suvaṇṇakārageheyeva paṭisandhiṃ gaṇhi, athassa dīgharattaṃ parisuddhasuvaṇṇadassanavasena paricitattā asubhaṃ na sappāyamahosi.
It is said that for five hundred consecutive existences, he had been reborn in a goldsmith's family. Thus, having been accustomed for a long time to seeing pure gold, the meditation on the repulsive was not suitable for him.
Nghe nói, ông ta đã tái sinh liên tục năm trăm kiếp trong gia đình thợ kim hoàn. Vì đã quen nhìn vàng ròng trong một thời gian dài, pháp quán bất tịnh không phù hợp với ông ta.
So tattha nimittamattampi uppādetuṃ asakkonto cattāro māse khepesi.
He spent four months without being able to produce even a sign (nimitta) in that meditation.
Ông ta đã trải qua bốn tháng mà không thể tạo ra dù chỉ một dấu hiệu (nimitta) nào.
Dhammasenāpati attano saddhivihārikassa arahattaṃ dātuṃ asakkonto ‘‘addhā ayaṃ buddhaveneyyo bhavissati, tathāgatassa santikaṃ nessāmī’’ti cintetvā pātova taṃ ādāya satthu santikaṃ agamāsi.
The General of the Dhamma, being unable to bestow Arahantship upon his pupil, thought, "Surely, this one is to be tamed by the Buddha; I will take him to the Tathāgata." So, early in the morning, he took him and went to the Teacher.
Pháp tướng quân, vì không thể giúp đệ tử mình chứng A-la-hán, nghĩ: “Chắc chắn vị này là người có thể được Phật hóa độ. Ta sẽ đưa ông ta đến chỗ Đức Như Lai.” Nghĩ vậy, vào buổi sáng, ông ta đưa vị Tỳ-kheo đó đến chỗ Đức Phật.
Satthā ‘‘kiṃ nu kho, sāriputta, ekaṃ bhikkhuṃ ādāya āgatosī’’ti pucchi.
The Teacher asked, "Sāriputta, why have you come bringing a bhikkhu?"
Đức Phật hỏi: “Này Sāriputta, tại sao con lại đưa một vị Tỳ-kheo đến đây?”
‘‘Ahaṃ, bhante, imassa kammaṭṭhānaṃ adāsiṃ, ayaṃ pana catūhi māsehi nimittamattampi na uppādesi, svāhaṃ ‘buddhaveneyyo eso bhavissatī’ti cintetvā tumhākaṃ santikaṃ ādāya āgato’’ti.
"Bhante, I gave him a meditation subject, but he could not produce even a sign in four months. So, I thought, 'He must be one to be tamed by the Buddha,' and brought him to you."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã ban cho vị này pháp quán, nhưng ông ta đã không thể tạo ra dù chỉ một dấu hiệu nào trong bốn tháng. Con nghĩ rằng ‘vị này là người có thể được Phật hóa độ,’ nên con đã đưa ông ta đến chỗ Ngài.”
‘‘Sāriputta, kataraṃ pana te kammaṭṭhānaṃ saddhivihārikassa dinna’’nti?
"Sāriputta, what meditation subject did you give to your pupil?"
“Này Sāriputta, con đã ban pháp quán nào cho đệ tử của con?”
‘‘Asubhakammaṭṭhānaṃ bhagavā’’ti.
"The meditation on the repulsive, Blessed One."
“Bạch Đức Thế Tôn, là pháp quán bất tịnh.”
‘‘Sāriputta, natthi tava santāne āsayānusayañāṇaṃ, gaccha, tvaṃ sāyanhasamaye āgantvā tava saddhivihārikaṃ ādāya gaccheyyāsī’’ti.
"Sāriputta, you do not possess the knowledge of inclinations and underlying tendencies. Go, you may come in the evening and take your pupil with you."
“Này Sāriputta, con không có trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn. Con hãy đi đi, đến chiều con hãy đến và đưa đệ tử của con đi.”
Evaṃ satthā theraṃ uyyojetvā tassa bhikkhussa manāpaṃ cīvarañca nivāsanañca dāpetvā taṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā paṇītaṃ khādanīyabhojanīyaṃ dāpetvā mahābhikkhusaṅghaparivāro puna vihāraṃ āgantvā gandhakuṭiyaṃ divasabhāgaṃ khepetvā sāyanhasamaye taṃ bhikkhuṃ gahetvā vihāracārikaṃ caramāno ambavane ekaṃ pokkharaṇiṃ māpetvā tattha mahantaṃ paduminigacchaṃ, tatrāpi ca mahantaṃ ekaṃ padumapupphaṃ māpetvā ‘‘bhikkhu imaṃ pupphaṃ olokento nisīdā’’ti nisīdāpetvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
Thus, the Teacher, having sent off the elder, and having had a pleasing robe and undergarment given to that bhikkhu, took him and entered the village for alms. Having had excellent solid and soft food given, and accompanied by a great assembly of bhikkhus, he returned to the monastery. Having spent the day in the Perfumed Chamber, in the evening, taking that bhikkhu, and walking around the monastery, he created a pond in a mango grove, and in it a large cluster of lotus plants, and also a large lotus flower. He then made the bhikkhu sit, saying, "Bhikkhu, sit looking at this flower," and entered the Perfumed Chamber.
Như vậy, Đức Phật đã khuyến khích vị Trưởng lão, sai người dâng y và y phục mà vị Tỳ-kheo đó ưa thích. Sau đó, Ngài cùng vị Tỳ-kheo đó vào làng khất thực, nhận thức ăn và đồ uống ngon lành, rồi cùng với đại chúng Tỳ-kheo trở về tinh xá. Sau khi trải qua buổi sáng trong hương thất, vào buổi chiều, Ngài dẫn vị Tỳ-kheo đó đi dạo quanh tinh xá, tạo ra một hồ sen trong vườn xoài, rồi tạo ra một bụi sen lớn trong đó, và một bông sen lớn. Ngài bảo: "Này Tỳ-kheo, hãy ngồi nhìn bông sen này," rồi Ngài vào hương thất.
So bhikkhu taṃ pupphaṃ punappunaṃ oloketi.
That bhikkhu repeatedly looked at that flower.
Vị Tỳ-kheo đó nhìn bông sen hết lần này đến lần khác.
Bhagavā taṃ pupphaṃ jaraṃ pāpesi, taṃ tassa passantasseva jaraṃ patvā vivaṇṇaṃ ahosi.
The Blessed One caused that flower to age. It aged and became discolored even as he watched it.
Đức Thế Tôn làm cho bông sen già đi. Bông sen, trong khi vị Tỳ-kheo đó đang nhìn, đã già đi và trở nên xấu xí.
Athassa pariyantato paṭṭhāya pattāni patantāni muhuttena sabbāni patiṃsu.
Then, starting from its edges, its petals fell, and in a moment all of them fell.
Rồi từ mép ngoài, các cánh hoa bắt đầu rụng, và trong chốc lát, tất cả đều rụng hết.
Tato kiñjakkhaṃ pati, kaṇṇikāva avasissi.
After that, the filaments fell, and only the pericarp remained.
Sau đó, nhụy hoa cũng rụng, chỉ còn lại đài hoa.
So bhikkhu taṃ passanto cintesi ‘‘idaṃ padumapupphaṃ idāneva abhirūpaṃ ahosi dassanīyaṃ, athassa vaṇṇo pariṇato, pattāni ca kiñcakkhañca patitaṃ, kaṇṇikāmattameva avasiṭṭhaṃ, evarūpassa nāma padumassa jarā pattā, mayhaṃ sarīrassa kiṃ na pāpuṇissati, sabbe saṅkhārā aniccā’’ti vipassanaṃ paṭṭhapesi.
That bhikkhu, seeing this, reflected: "This lotus flower was beautiful and delightful to behold just now, but its color has faded, its petals and filaments have fallen, and only the pericarp remains. If even such a lotus can be affected by old age, what will not happen to my body? All conditioned phenomena are impermanent." Thus, he established vipassanā.
Vị Tỳ-kheo ấy thấy vậy, suy nghĩ: "Bông sen này vừa mới đây còn đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, vậy mà sắc của nó đã tàn phai, cánh hoa và một ít đã rụng, chỉ còn lại nhụy hoa. Một bông sen như thế này còn bị già yếu đến, thì thân ta sao lại không bị? Tất cả các pháp hữu vi đều vô thường." Rồi vị ấy thiết lập thiền quán Vipassanā.
Satthā ‘‘tassa cittaṃ vipassanaṃ āruḷha’’nti ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, knowing that "his mind has ascended to vipassanā," remained seated in the Perfumed Chamber and, radiating light, uttered this verse:
Đức Bổn Sư, biết rằng "tâm của vị ấy đã nhập vào thiền quán Vipassanā", liền từ trong hương thất (Gandhakuṭi) phóng quang và nói lên bài kệ này:
Ādīhi gāthāhi udānaṃ udānesi.
He uttered an udāna with these verses and others.
"Ta đã xua tan màn vô minh u tối bao trùm, loại bỏ hoàn toàn mọi cấu uế;
Udānetvā ca pana gantvā bhagavantaṃ vandi.
Having uttered the udāna, he went and paid homage to the Blessed One.
Như mặt trời rực rỡ ngàn tia sáng trên bầu trời, chiếu rọi ánh sáng rạng ngời."
Theropi āgantvā satthāraṃ vanditvā attano saddhivihārikaṃ gahetvā agamāsi.
The elder also came, paid homage to the Teacher, and took his pupil away.
Sau khi thốt lên lời cảm hứng, vị ấy đi đến đảnh lễ Đức Thế Tôn.
Ayaṃ pavatti bhikkhūnaṃ antare pākaṭā jātā.
This incident became well-known among the bhikkhus.
Vị Trưởng lão kia cũng đến đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi dẫn đệ tử của mình đi.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ dasabalassa guṇe vaṇṇayamānā nisīdiṃsu – ‘‘āvuso, sāriputtatthero āsayānusayañāṇassa abhāvena attano saddhivihārikassa āsayaṃ na jānāti, satthā pana ñatvā ekadivaseneva tassa saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, aho buddhā nāma mahānubhāvā’’ti.
The bhikkhus sat in the Dhamma hall, praising the virtues of the Ten-Powered One: "Friends, the Elder Sāriputta, due to the absence of the knowledge of inclinations and underlying tendencies, did not know the inclination of his pupil. But the Teacher, knowing it, granted him Arahantship with the four analytical knowledges in a single day. Oh, how mighty are the Buddhas!"
Câu chuyện này trở nên nổi tiếng trong các Tỳ-kheo. Các Tỳ-kheo ngồi trong Pháp đường, tán dương công đức của Đức Thập Lực: "Thưa chư Hiền, Trưởng lão Sāriputta vì không có tuệ tri về khuynh hướng và tùy miên (āsayānusayañāṇa) nên không biết khuynh hướng của đệ tử mình, còn Đức Bổn Sư thì biết, và chỉ trong một ngày đã ban cho vị ấy quả vị A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā). Ôi, chư Phật thật là có uy lực lớn lao!"
Satthā āgantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came, sat on the prepared seat, and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?"
Đức Bổn Sư đến, ngồi trên chỗ đã trải sẵn, hỏi: "Này chư Tỳ-kheo, hiện giờ các con đang tụ họp nói chuyện gì vậy?"
‘‘Na bhagavā aññāya kathāya, tumhākaññeva pana dhammasenāpatino saddhivihārikassa āsayānusayañāṇakathāyā’’ti.
"It is not, Blessed One, any other topic, but only the discussion about the knowledge of inclinations and underlying tendencies concerning the Dhamma General's pupil."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không nói chuyện gì khác, mà chỉ nói về tuệ tri khuynh hướng và tùy miên của đệ tử Đức Pháp Chủ của Ngài."
Satthā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ acchariyaṃ, svāhaṃ etarahi buddho hutvā tassa āsayaṃ jānāmi, pubbepāhaṃ tassa āsayaṃ jānāmiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, this is not surprising, that I, being a Buddha now, know his inclination. Even in the past, I knew his inclination," and then recounted a past story.
Đức Bổn Sư nói: "Này chư Tỳ-kheo, điều đó không có gì lạ. Nay Ta là Phật nên biết khuynh hướng của vị ấy, nhưng trước đây Ta cũng đã biết khuynh hướng của vị ấy rồi." Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kāresi.
In the past, Brahmadatta reigned in Bārāṇasī.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, vua Brahmadatta trị vì.
Tadā bodhisatto taṃ rājānaṃ atthe ca dhamme ca anusāsati.
At that time, the Bodhisatta instructed that king in matters of welfare and Dhamma.
Khi ấy, Bồ-tát khuyên nhà vua về các lợi ích và Pháp.
Tadā rañño maṅgalaassanhānatitthe aññataraṃ vaḷavaṃ khaḷuṅkassaṃ nhāpesuṃ.
At that time, they were bathing a certain mare, a common horse, at the auspicious horse-bathing place of the king.
Khi ấy, người ta tắm cho một con ngựa cái tầm thường tại bến tắm ngựa quý của nhà vua.
Maṅgalasso vaḷavena nhānatitthaṃ otāriyamāno jigucchitvā otarituṃ na icchi.
The auspicious horse, being led down to the bathing place with the mare, felt disgust and did not wish to descend.
Con ngựa quý, khi được dẫn xuống bến tắm có ngựa cái, đã ghê tởm và không muốn xuống.
Assagopako gantvā rañño ārocesi ‘‘deva, maṅgalasso titthaṃ otarituṃ na icchatī’’ti.
The horse-keeper went and reported to the king: "Your Majesty, the auspicious horse does not wish to descend into the bathing place."
Người giữ ngựa đi đến tâu với nhà vua: "Tâu Đại vương, ngựa quý không muốn xuống bến tắm."
Rājā bodhisattaṃ pesesi – ‘‘gaccha, paṇḍita, jānāhi kena kāraṇena asso titthaṃ otāriyamāno na otaratī’’ti.
The king sent the Bodhisatta: "Go, wise one, and find out for what reason the horse, though being led down, does not descend into the bathing place."
Nhà vua sai Bồ-tát: "Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu xem vì lý do gì mà con ngựa không chịu xuống bến tắm khi được dẫn xuống."
Bodhisatto ‘‘sādhu, devā’’ti nadītīraṃ gantvā assaṃ oloketvā nirogabhāvamassa ñatvā ‘‘kena nu kho kāraṇena ayaṃ imaṃ titthaṃ na otaratī’’ti upadhārento ‘‘paṭhamataraṃ ettha añño nhāpito bhavissati, tenesa jigucchamāno titthaṃ na otarati maññe’’ti cintetvā assagopake pucchi ‘‘ambho, imasmiṃ titthe kaṃ paṭhamaṃ nhāpayitthā’’ti?
The Bodhisatta, saying, "Very well, devas," went to the riverbank. Observing the horse, and knowing its healthy state, he pondered, "For what reason does this horse not descend into this ford?" He thought, "Perhaps someone else was bathed here first, and it is disgusted by that, so it does not wish to descend into the ford." Thinking this, he asked the groom, "Sir, whom did you bathe first in this ford?"
Bồ-tát đáp: "Vâng, tâu Đại vương." Rồi Ngài đi đến bờ sông, quan sát con ngựa và biết nó không bệnh tật gì. Ngài suy nghĩ: "Vì lý do gì mà con ngựa này không xuống bến tắm này?" Rồi Ngài nghĩ: "Chắc chắn trước đó đã có con vật khác được tắm ở đây, nên nó ghê tởm và không muốn xuống bến tắm." Ngài hỏi người giữ ngựa: "Này anh, anh đã tắm con vật nào đầu tiên ở bến này?"
‘‘Aññataraṃ vaḷavassaṃ, sāmī’’ti.
"A certain mare, master."
"Một con ngựa cái, thưa chủ nhân."
Bodhisatto ‘‘esa attano sindhavatāya jigucchanto ettha nhāyituṃ na icchati, imaṃ aññatitthe nhāpetuṃ vaṭṭatī’’ti tassa āsayaṃ ñatvā ‘‘bho assagopaka, sappimadhuphāṇitādibhisaṅkhatapāyāsampi tāva punappunaṃ bhuñjantassa titti hoti.
The Bodhisatta, understanding its intention, thought, "This horse, being a Sindhu breed, is disgusted and does not wish to bathe here. It is proper to bathe it in another ford." He said, "O groom, even one who repeatedly eats sweet rice porridge prepared with ghee, honey, and jaggery becomes satiated.
Bồ-tát biết được khuynh hướng của nó, liền nói: "Con ngựa này vì bản tính dòng dõi Sindhu của nó mà ghê tởm, không muốn tắm ở đây. Nên tắm nó ở một bến khác. Này người giữ ngựa, ngay cả món cháo sữa (pāyāsa) được chế biến với bơ, mật ong, đường phèn, v.v., nếu ăn đi ăn lại nhiều lần cũng sẽ ngán. Con ngựa này đã tắm ở bến này nhiều lần rồi, hãy dẫn nó xuống một bến khác mà tắm và cho uống nước." Rồi Ngài nói bài kệ này:
Ayaṃ asso bahū vāre idha titthe nhāto, aññampi tāva naṃ titthaṃ otāretvā nhāpetha ca pāyetha cā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
This horse has bathed in this ford many times. Take it to another ford, let it descend, bathe it, and let it drink." Having said this, he uttered this verse:
Con ngựa này đã tắm ở bến này nhiều lần rồi. Hãy đưa nó đến một bến khác để tắm và cho uống nước!” Nói vậy, ông đọc bài kệ này –
Tattha aññamaññehīti aññehi aññehi.
There, aññamaññehīti means "with other and other."
Trong đó, aññamaññehi có nghĩa là "ở những bến khác nhau".
Pāyehīti desanāsīsametaṃ, nhāpehi ca pāyehi cāti attho.
Pāyehīti is a heading for the teaching; the meaning is "bathe it and let it drink."
Pāyehī là đầu đề của lời thuyết giảng, có nghĩa là "hãy tắm và cho uống nước".
Accāsanassāti karaṇatthe sāmivacanaṃ, atiasanena atibhuttenāti attho.
Accāsanassāti is the genitive case used in the sense of the instrumental; the meaning is "by excessive eating, by having eaten too much."
Accāsanassā là cách dùng sở thuộc ngữ thay cho dụng cụ ngữ, có nghĩa là "do ăn quá nhiều".
Pāyāsassapi tappatīti sappiādīhi abhisaṅkhatena madhurapāyāsena tappati titto hoti, dhāto suhito na puna bhuñjitukāmataṃ āpajjati.
Pāyāsassapi tappatīti means "becomes satiated, satisfied with sweet rice porridge prepared with ghee and other ingredients; he is full, content, and no longer wishes to eat again."
Pāyāsassapi tappatī có nghĩa là "ngán cháo sữa ngọt được chế biến với bơ, v.v., no đủ, không còn muốn ăn nữa".
Tasmā ayampi asso imasmiṃ titthe nibaddhaṃ nhānena pariyattiṃ āpanno bhavissati, aññattha naṃ nhāpethāti.
Therefore, this horse too must have reached its limit with bathing in this ford; bathe it elsewhere.
Vì vậy, con ngựa này cũng đã ngán việc tắm liên tục ở bến này rồi, hãy tắm nó ở chỗ khác.
Te tassa vacanaṃ sutvā assaṃ aññatitthaṃ otāretvā pāyiṃsu ceva nhāpayiṃsu ca.
Hearing his words, they took the horse to another ford, let it drink, and bathed it.
Họ nghe lời Ngài, dẫn con ngựa xuống một bến khác, cho uống nước và tắm rửa.
Bodhisatto assassa pānīyaṃ pivitvā nhānakāle rañño santikaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, after the horse had drunk and bathed, went to the king.
Bồ-tát, sau khi con ngựa đã uống nước và tắm xong, liền đến chỗ nhà vua.
Rājā ‘‘kiṃ, tāta, asso nhāto ca pīto cā’’ti pucchi.
The king asked, "My dear, has the horse been bathed and watered?"
Nhà vua hỏi: "Này hiền sĩ, con ngựa đã được tắm và uống nước rồi chứ?"
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
"Vâng, tâu Đại vương."
‘‘Paṭhamaṃ kiṃ kāraṇā na icchatī’’ti?
"Why did it not wish to at first?"
"Ban đầu vì lý do gì mà nó không muốn?"
‘‘Iminā nāma kāraṇenā’’ti sabbaṃ ācikkhi.
He explained everything, saying, "For this reason."
Ngài kể lại tất cả: "Vì lý do này..."
Rājā ‘‘evarūpassa tiracchānassāpi nāma āsayaṃ jānāti, aho paṇḍito’’ti bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ datvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The king, thinking, "He knows the intention even of such an animal; how wise he is!" bestowed great honor upon the Bodhisatta, and at the end of his life, he passed away according to his kamma.
Nhà vua nói: "Ngài biết được khuynh hướng của ngay cả một con vật như vậy, ôi thật là một bậc hiền sĩ!" Rồi nhà vua ban cho Bồ-tát vinh dự lớn lao, và khi hết tuổi thọ, nhà vua đã đi theo nghiệp của mình.
Bodhisattopi yathākammameva gato.
The Bodhisatta also passed away according to his kamma.
Bồ-tát cũng đã đi theo nghiệp của mình.
Purāṇacorāna vaco nisammāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Purāṇacorāna vaco nisammāti – The Teacher related this while residing at Veḷuvana, concerning Devadatta.
Purāṇacorāna vaco nisamma (Nghe lời của bọn cướp cũ) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Devadatto ajātasattukumāraṃ pasādetvā lābhasakkāraṃ nipphādesi.
Devadatta, having gained the favor of Prince Ajātasattu, acquired gain and honor.
Devadatta đã làm cho Thái tử Ajātasattu hài lòng và đạt được nhiều lợi lộc và sự cung kính.
Ajātasattukumāro devadattassa gayāsīse vihāraṃ kāretvā nānaggarasehi tivassikagandhasālibhojanassa divase divase pañca thālipākasatāni abhihari.
Prince Ajātasattu had a monastery built for Devadatta at Gayāsīsa and daily sent five hundred bowls of fragrant rice cooked with various excellent flavors for three years.
Thái tử Ajātasattu đã xây dựng một tu viện cho Devadatta tại Gayāsīsa và mỗi ngày cúng dường năm trăm bát cơm gạo Sāli thơm ngon ba năm tuổi với nhiều loại hương vị tuyệt hảo.
Lābhasakkāraṃ nissāya devadattassa parivāro mahanto jāto, devadatto parivārena saddhiṃ vihāreyeva hoti.
Due to the gain and honor, Devadatta's retinue became large, and Devadatta remained in the monastery with his retinue.
Nhờ lợi lộc và sự cung kính, đoàn tùy tùng của Devadatta trở nên đông đảo, và Devadatta cùng đoàn tùy tùng thường trú tại tu viện.
Tena samayena rājagahavāsikā dve sahāyā.
At that time, there were two friends living in Rājagaha.
Khi ấy, có hai người bạn sống ở Rājagaha.
Tesu eko satthu santike pabbajito, eko devadattassa.
One of them had gone forth under the Teacher, and the other under Devadatta.
Một người xuất gia theo Đức Bổn Sư, một người theo Devadatta.
Te aññamaññaṃ tasmiṃ tasmiṃ ṭhānepi passanti, vihāraṃ gantvāpi passantiyeva.
They used to see each other in various places, and also visited each other at the monasteries.
Họ thường gặp nhau ở nhiều nơi, và cũng đến tu viện để gặp nhau.
Athekadivasaṃ devadattassa nissitako itaraṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ tvaṃ devasikaṃ sedehi muccamānehi piṇḍāya carasi, devadatto gayāsīsavihāre nisīditvāva nānaggarasehi subhojanaṃ bhuñjati, evarūpo upāyo natthi, kiṃ tvaṃ dukkhaṃ anubhosi, kiṃ te pātova gayāsīsaṃ āgantvā sauttaribhaṅgaṃ yāguṃ pivitvā aṭṭhārasavidhaṃ khajjakaṃ khāditvā nānaggarasehi subhojanaṃ bhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti?
Then one day, Devadatta's follower said to the other, "Friend, why do you go on alms-round daily, sweating profusely, while Devadatta sits in the Gayāsīsa monastery and eats excellent food with various exquisite flavors? Is there no such way? Why do you suffer? Why can't you come to Gayāsīsa early in the morning, drink gruel with toppings, eat eighteen kinds of snacks, and enjoy excellent food with various exquisite flavors?"
Một ngày nọ, người đệ tử của Devadatta nói với người kia: "Này hiền hữu, sao anh ngày nào cũng đi khất thực mồ hôi nhễ nhại vậy? Devadatta ngồi tại tu viện Gayāsīsa mà vẫn thọ hưởng những bữa ăn ngon với đủ loại hương vị tuyệt hảo. Chẳng lẽ không có cách nào như vậy sao? Sao anh phải chịu khổ vậy? Sao anh không đến Gayāsīsa sớm, uống cháo yāgu với nước xúp, ăn mười tám loại thức ăn nhẹ, rồi thọ hưởng bữa ăn ngon với đủ loại hương vị tuyệt hảo?"
So punappunaṃ vuccamāno gantukāmo hutvā tato paṭṭhāya gayāsīsaṃ gantvā bhuñjitvā kālasseva veḷuvanaṃ āgacchati.
Being told repeatedly, he became desirous to go, and from that point onwards, he would go to Gayāsīsa, eat, and return to Veḷuvana early.
Người ấy, bị nói đi nói lại nhiều lần, liền muốn đi, và từ đó bắt đầu đến Gayāsīsa thọ thực rồi sớm trở về Veluvana.
So sabbakālaṃ paṭicchādetuṃ nāsakkhi, ‘‘gayāsīsaṃ gantvā devadattassa paṭṭhapitaṃ bhattaṃ bhuñjatī’’ti na cirasseva pākaṭo jāto.
He could not conceal it all the time, and it was not long before it became known, "He goes to Gayāsīsa and eats the food prepared by Devadatta."
Vị ấy không thể che giấu mãi được, không lâu sau, việc “vị ấy đi đến Gayāsīsa và thọ thực thức ăn đã được sắp đặt cho Devadatta” đã trở nên rõ ràng.
Atha naṃ sahāyā pucchiṃsu ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ āvuso, devadattassa paṭṭhapitaṃ bhattaṃ bhuñjasī’’ti.
Then his companions asked him, "Is it true, friend, that you eat the food prepared by Devadatta?"
Sau đó, các bạn đồng tu hỏi vị ấy: “Này hiền giả, có thật là hiền giả thọ thực thức ăn đã được sắp đặt cho Devadatta chăng?”
‘‘Ko evamāhā’’ti?
"Who said that?"
“Ai đã nói như vậy?”
‘‘Asuko ca asuko cā’’ti.
"So-and-so and so-and-so."
“Ông này và ông kia.”
‘‘Saccaṃ ahaṃ āvuso gayāsīsaṃ gantvā bhuñjāmi, na pana me devadatto bhattaṃ deti, aññe manussā dentī’’ti.
"It is true, friends, that I go to Gayāsīsa and eat, but Devadatta does not give me food; other people give it," he said.
“Này hiền giả, thật vậy, tôi đi đến Gayāsīsa và thọ thực, nhưng Devadatta không cho tôi thức ăn, những người khác cho.”
‘‘Āvuso, devadatto buddhānaṃ paṭikaṇṭako dussīlo ajātasattuṃ pasādetvā adhammena attano lābhasakkāraṃ uppādesi, tvaṃ evarūpe niyyānike buddhasāsane pabbajitvā devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjasi, ehi taṃ satthu santikaṃ nessāmā’’ti taṃ bhikkhuṃ ādāya dhammasabhaṃ āgamiṃsu.
"Friend, Devadatta is an enemy of the Buddhas, he is immoral, he pleased Ajātasattu and obtained gain and honor unrighteously. You, having gone forth in such a liberating Buddha's dispensation, eat food obtained unrighteously by Devadatta. Come, we will take you to the Teacher." So, taking that bhikkhu, they came to the Dhamma hall.
“Này hiền giả, Devadatta là kẻ thù của các vị Phật, là người bất thiện, đã làm cho Ajātasattu hài lòng và tạo ra lợi lộc, sự cung kính cho mình bằng phương tiện phi pháp. Hiền giả đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật, một giáo pháp đưa đến sự giải thoát như vậy, lại thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp. Hãy đến, chúng ta sẽ đưa hiền giả đến chỗ của Đức Bổn Sư.” Thế rồi, họ dẫn vị tỳ khưu ấy đến giảng đường.
Satthā disvāva ‘‘kiṃ, bhikkhave, etaṃ bhikkhuṃ anicchantaññeva ādāya āgatatthā’’ti?
The Teacher, seeing them, asked, "Monks, why have you brought this bhikkhu against his will?"
Đức Bổn Sư vừa thấy đã hỏi: “Này các tỳ khưu, tại sao các ông lại dẫn vị tỳ khưu này đến đây mà vị ấy không muốn?”
‘‘Āma bhante, ayaṃ bhikkhu tumhākaṃ santike pabbajitvā devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjatī’’ti.
"Yes, Venerable Sir, this bhikkhu, having gone forth in your presence, eats food obtained unrighteously by Devadatta."
“Bạch Đức Thế Tôn, vị tỳ khưu này đã xuất gia nơi Đức Thế Tôn, lại thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you eat food obtained unrighteously by Devadatta?"
“Này tỳ khưu, có thật là ngươi thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp chăng?”
‘‘Na bhante, devadatto mayhaṃ deti, aññe manussā denti, tamahaṃ bhuñjāmī’’ti.
"No, Venerable Sir, Devadatta does not give it to me; other people give it, and I eat that," he said.
“Bạch Đức Thế Tôn, Devadatta không cho con, những người khác cho, con thọ thực thức ăn đó.”
Satthā ‘‘mā bhikkhu ettha parihāraṃ kari, devadatto anācāro dussīlo, kathañhi nāma tvaṃ idha pabbajitvā mama sāsanaṃ bhajantoyeva devadattassa bhattaṃ bhuñjasi, niccakālampi bhajanasīlakova tvaṃ diṭṭhadiṭṭheyeva bhajasī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Do not make excuses here, bhikkhu. Devadatta is ill-behaved and immoral. How can you, having gone forth here and adhering to my Dispensation, eat Devadatta's food? You are always accustomed to associating, and you associate with whomever you see," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này tỳ khưu, đừng biện hộ ở đây. Devadatta là người vô đạo đức, bất thiện. Làm sao ngươi, đã xuất gia ở đây và theo giáo pháp của Ta, lại thọ thực thức ăn của Devadatta? Ngươi luôn có thói quen theo bất cứ ai mà ngươi nhìn thấy.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của nhà vua.
Tadā rañño mahiḷāmukho nāma maṅgalahatthī ahosi sīlavā ācārasampanno, na kañci viheṭheti.
At that time, the king had a royal elephant named Mahiḷāmukha, who was virtuous and well-behaved, harming no one.
Lúc bấy giờ, nhà vua có một con voi chúa tên là Mahiḷāmukha, nó có giới hạnh, đầy đủ đạo đức, không làm hại ai.
Athekadivasaṃ tassa sālāya samīpe rattibhāgasamanantare corā āgantvā tassa avidūre nisinnā coramantaṃ mantayiṃsu ‘‘evaṃ ummaṅgo bhinditabbo, evaṃ sandhicchedakammaṃ kattabbaṃ, ummaṅgañca sandhicchedañca maggasadisaṃ titthasadisaṃ nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā bhaṇḍaṃ harituṃ vaṭṭati, harantena māretvāva haritabbaṃ, evaṃ uṭṭhātuṃ samattho nāma na bhavissati, corena ca nāma sīlācārayuttena na bhavitabbaṃ, kakkhaḷena pharusena sāhasikena bhavitabba’’nti.
Then one day, near its stable, as night fell, thieves came and sat not far from it, discussing their thieving plans: "The tunnel should be dug thus, the breaking of the wall should be done thus. Having made the tunnel and the wall-breaking like a road, like a ford, clear of obstacles and thickets, the goods should be stolen. When stealing, one must kill and then steal; then no one will be able to rise up. A thief should not be endowed with virtue and good conduct; he should be harsh, rough, and audacious."
Một hôm, vào ban đêm, bọn trộm đến gần chuồng voi, ngồi không xa con voi ấy và bàn bạc về kế hoạch trộm cắp: “Chúng ta phải đào hầm như thế này, phải thực hiện hành vi khoét vách như thế này. Sau khi đào hầm và khoét vách cho giống như đường đi, giống như bến nước, không có chướng ngại, không có bụi rậm, thì mới nên lấy trộm đồ. Khi lấy trộm thì phải giết chết rồi mới lấy. Như vậy thì sẽ không có ai có thể đứng dậy được. Kẻ trộm thì không nên có giới hạnh, mà phải hung ác, thô bạo, liều lĩnh.”
Evaṃ mantetvā aññamaññaṃ uggaṇhāpetvā agamaṃsu.
Having discussed thus, and having taught each other, they departed.
Bàn bạc như vậy, chúng dạy bảo lẫn nhau rồi bỏ đi.
Eteneva upāyena punadivasepi punadivasepīti bahū divase tattha āgantvā mantayiṃsu.
By this same method, they came there and discussed on the following day, and the day after that, for many days.
Cứ theo cách đó, ngày hôm sau, rồi ngày hôm sau nữa, chúng đến đó bàn bạc nhiều ngày.
So tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘te maṃ sikkhāpentī’’ti saññāya ‘‘idāni mayā kakkhaḷena pharusena sāhasikena bhavitabba’’nti tathārūpova ahosi.
Hearing their words, he perceived, "They are teaching me," and thought, "Now I must be harsh, rough, and audacious," and he became just like that.
Con voi nghe lời chúng nói, nghĩ rằng: “Chúng đang dạy mình,” và trở nên hung ác, thô bạo, liều lĩnh như vậy.
Pātova āgataṃ hatthigopakaṃ soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ pothetvā māresi.
Early in the morning, he seized the elephant-keeper who had come with his trunk, dashed him to the ground, and killed him.
Sáng sớm, nó dùng vòi nắm lấy người quản voi vừa đến, quật xuống đất và giết chết.
Aparampi tathā aparampi tathāti āgatāgataṃ māretiyeva.
He killed another in the same way, and yet another in the same way, killing everyone who came.
Nó cứ giết những người đến, người này rồi người kia, cứ thế.
‘‘Mahiḷāmukho ummattako jāto diṭṭhadiṭṭhe māretī’’ti rañño ārocayiṃsu.
They reported to the king, "Mahiḷāmukha has gone mad; he kills whomever he sees."
Họ tâu với nhà vua: “Voi Mahiḷāmukha đã trở nên điên cuồng, nó giết bất cứ ai nó thấy.”
Rājā bodhisattaṃ pahiṇi ‘‘gaccha paṇḍita, jānāhi kena kāraṇena so duṭṭho jāto’’ti.
The king sent the Bodhisatta, saying, "Go, wise one, and find out for what reason he has become vicious."
Nhà vua sai Bồ Tát đi: “Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu nguyên nhân tại sao nó trở nên hung ác.”
Bodhisatto gantvā tassa sarīre arogabhāvaṃ ñatvā ‘‘kena nu kho kāraṇena esa duṭṭho jāto’’ti upadhārento ‘‘addhā avidūre kesañci vacanaṃ sutvā ‘maṃ ete sikkhāpentī’ti saññāya duṭṭho jāto’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā hatthigopake pucchi ‘‘atthi nu kho hatthisālāya samīpe rattibhāge kehici kiñci kathitapubba’’nti?
The Bodhisatta went and, knowing that its body was healthy, pondered, "For what reason has this one become vicious?" He concluded, "Surely, he has become vicious after hearing the words of some people nearby, perceiving, 'They are teaching me.'" Then he asked the elephant-keepers, "Has anything been spoken by anyone near the elephant stable at night?"
Bồ Tát đi đến, biết rằng thân thể nó không có bệnh tật gì, rồi suy xét: “Chắc chắn nó trở nên hung ác là do nghe lời nói của ai đó không xa, và nghĩ rằng ‘những người này đang dạy mình’.” Sau khi kết luận như vậy, Bồ Tát hỏi những người quản voi: “Có ai từng nói chuyện gì gần chuồng voi vào ban đêm không?”
‘‘Āma, sāmi, corā āgantvā kathayiṃsū’’ti.
"Yes, master, thieves came and spoke," they replied.
“Bạch Đại Vương, bọn trộm đã đến và nói chuyện.”
Bodhisatto gantvā rañño ārocesi ‘‘deva, añño hatthissa sarīre vikāro natthi, corānaṃ kathaṃ sutvā duṭṭho jāto’’ti.
The Bodhisatta went and reported to the king, "Your Majesty, there is no other defect in the elephant's body; he has become vicious after hearing the words of thieves."
Bồ Tát trở về tâu với nhà vua: “Bạch Đại Vương, con voi không có bệnh tật gì khác, nó trở nên hung ác là do nghe lời bọn trộm.”
‘‘Idāni kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What should be done now?”
“Vậy bây giờ phải làm gì?”
‘‘Sīlavante samaṇabrāhmaṇe hatthisālāyaṃ nisīdāpetvā sīlācārakathaṃ kathāpetuṃ vaṭṭatī’’ti.
“It is fitting to have virtuous ascetics and brahmins seated in the elephant stable and to have them speak on sīla and proper conduct.”
“Nên mời các vị sa-môn, bà-la-môn có giới hạnh ngồi trong chuồng voi và thuyết giảng về giới hạnh và đạo đức.”
‘‘Evaṃ kārehi, tātā’’ti.
“Do so, my son.”
“Này con, hãy làm như vậy.”
Bodhisatto gantvā sīlavante samaṇabrāhmaṇe hatthisālāyaṃ nisīdāpetvā ‘‘sīlakathaṃ kathetha, bhante’’ti āha.
The Bodhisatta went and had virtuous ascetics and brahmins seated in the elephant stable and said, “Venerable sirs, speak on sīla.”
Bồ Tát đi đến, mời các vị sa-môn, bà-la-môn có giới hạnh ngồi trong chuồng voi và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin hãy thuyết giảng về giới hạnh.”
Te hatthissa avidūre nisinnā ‘‘na koci parāmasitabbo na māretabbo, sīlācārasampannena khantimettānuddayayuttena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sīlakathaṃ kathayiṃsu.
Seated not far from the elephant, they spoke on sīla, saying, “No one should be harmed, no one should be killed; one should be endowed with sīla and proper conduct, possessing patience, loving-kindness, and compassion.”
Các vị ấy ngồi gần con voi và thuyết giảng về giới hạnh: “Không nên làm hại ai, không nên giết hại ai. Cần phải có giới hạnh, đầy đủ đức tính nhẫn nại, từ bi và lòng trắc ẩn.”
So taṃ sutvā ‘‘maṃ ime sikkhāpenti, ito dāni paṭṭhāya sīlavantena bhavitabba’’nti sīlavā ahosi.
Hearing that, he thought, “These are instructing me; from now on, I must be virtuous,” and he became virtuous.
Con voi nghe vậy, nghĩ rằng: “Những vị này đang dạy mình, từ nay trở đi mình phải có giới hạnh,” và nó đã trở nên có giới hạnh.
Rājā bodhisattaṃ pucchi ‘‘kiṃ, tāta, sīlavā jāto’’ti?
The king asked the Bodhisatta, “My son, has he become virtuous?”
Nhà vua hỏi Bồ Tát: “Này con, nó đã trở nên có giới hạnh chưa?”
Bodhisatto ‘‘āma, devā’’ti.
The Bodhisatta replied, “Yes, Your Majesty.”
Bồ Tát đáp: “Bạch Đại Vương, rồi ạ.”
‘‘Evarūpo duṭṭhahatthī paṇḍite nissāya porāṇakadhammeyeva patiṭṭhito’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Saying, “Such a wicked elephant, relying on the wise, has indeed become established in the ancient virtues,” he spoke this verse:
Nhà vua nói: “Con voi hung ác như vậy mà nhờ có hiền sĩ, nó đã trở lại với những đức tính xưa.” Nói xong, nhà vua đọc bài kệ này:
Tattha purāṇacorānanti porāṇacorānaṃ.
There, purāṇacorānaṃ means of old rogues.
Ở đây, purāṇacorānaṃ có nghĩa là của bọn trộm cũ.
Nisammāti sutvā, paṭhamaṃ corānaṃ vacanaṃ sutvāti attho.
Nisammā means having heard; the meaning is, having first heard the words of the rogues.
Nisammā có nghĩa là nghe, tức là trước tiên nghe lời bọn trộm.
Mahiḷāmukhoti hatthinimukhena sadisamukho.
Mahiḷāmukho means having a face like that of a Mahiḷā.
Mahiḷāmukho có nghĩa là có khuôn mặt giống như khuôn mặt của một người phụ nữ.
Yathā mahiḷā purato olokiyamānā sobhati, na pacchato, tathā sopi purato olokiyamāno sobhati.
Just as a Mahiḷā looks beautiful when viewed from the front, not from behind, so too did he look beautiful when viewed from the front.
Giống như một người phụ nữ trông đẹp khi nhìn từ phía trước, chứ không phải từ phía sau, con voi này cũng vậy, trông đẹp khi nhìn từ phía trước.
Tasmā ‘‘mahiḷāmukho’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
Therefore, they gave him the name “Mahiḷāmukha.”
Vì vậy, nó được đặt tên là “Mahiḷāmukha.”
Pothayamanvacārīti pothayanto mārento anucārī.
Pothayamanvacārī means going about crushing and killing.
Pothayamanvacārī có nghĩa là đi theo trong khi quật phá và giết hại.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the reading.
Đây cũng là một cách đọc.
Susaññatānanti suṭṭhu saññatānaṃ sīlavantānaṃ.
Susaññatānaṃ means of the very well-restrained, the virtuous ones.
Susaññatānaṃ có nghĩa là của những người rất có giới hạnh, của những người có giới hạnh.
Gajuttamoti uttamagajo maṅgalahatthī.
Gajuttamo means the supreme elephant, the auspicious elephant.
Gajuttamo có nghĩa là con voi tối thượng, con voi chúa.
Sabbaguṇesu aṭṭhāti sabbesu porāṇaguṇesu patiṭṭhito.
Sabbaguṇesu aṭṭhā means established in all ancient virtues.
Sabbaguṇesu aṭṭhā có nghĩa là an trú trong tất cả các đức tính xưa.
Rājā ‘‘tiracchānagatassāpi āsayaṃ jānātī’’ti bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king, saying, “He knows the disposition even of an animal,” bestowed great honor upon the Bodhisatta.
Nhà vua ban cho Bồ Tát danh tiếng lớn, nói rằng: “Ngay cả ý định của loài súc sinh mà hiền sĩ cũng biết.”
So yāvatāyukaṃ ṭhatvā saddhiṃ bodhisattena yathākammaṃ gato.
He remained for as long as his life lasted and, together with the Bodhisatta, departed according to his kamma.
Bồ Tát sống đến hết tuổi thọ, cùng với con voi ấy, đã đi theo nghiệp của mình.
Nālaṃ kabaḷaṃ padātaveti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ upāsakañca mahallakattherañca ārabbha kathesi.
Nālaṃ kabaḷaṃ padātave—The Teacher, while residing at Jetavana, told this story concerning a certain lay follower and an elder bhikkhu.
“ Nālaṃ kabaḷaṃ padātave” (Không đủ để cho một nắm cơm) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một cư sĩ và một vị trưởng lão.
Sāvatthiyaṃ kira dve sahāyakā.
It is said that in Sāvatthī there were two friends.
Ở Sāvatthī, có hai người bạn.
Tesu eko pabbajitvā devasikaṃ itarassa gharaṃ gacchati.
One of them, having gone forth, would go to the other’s house daily.
Một người trong số họ đã xuất gia và hàng ngày đi đến nhà người bạn kia.
So tassa bhikkhaṃ datvā sayampi bhuñjitvā teneva saddhiṃ vihāraṃ gantvā yāva sūriyatthaṅgamanā ālāpasallāpena nisīditvā nagaraṃ pavisati, itaropi naṃ yāva nagaradvārā anugantvā nivattati.
The other, having given him alms and eaten himself, would go to the monastery with him and, after conversing until sunset, would enter the city, while the bhikkhu would accompany him to the city gate and then return.
Người bạn cư sĩ cho vị ấy thức ăn, rồi tự mình thọ thực, sau đó cùng vị ấy đi đến tịnh xá, ngồi nói chuyện cho đến khi mặt trời lặn, rồi mới trở về thành phố. Vị tỳ khưu cũng tiễn người bạn đến cổng thành rồi quay về.
So tesaṃ vissāso bhikkhūnaṃ antare pākaṭo jāto.
Their intimacy became well-known among the bhikkhus.
Sự thân thiết của hai người đó đã trở nên rõ ràng trong số các tỳ khưu.
Athekadivasaṃ bhikkhū tesaṃ vissāsakathaṃ kathentā dhammasabhāyaṃ nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus were seated in the Dhamma hall, speaking of their intimacy.
Một hôm, các tỳ khưu ngồi trong giảng đường, nói chuyện về sự thân thiết của hai người đó.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi, te ‘‘imāya nāma, bhante’’ti kathayiṃsu.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what topic are you gathered to discuss now?” They replied, “This topic, Venerable Sir.”
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, bây giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Họ thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, là chuyện này ạ.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva ime vissāsikā, pubbepi vissāsikāyeva ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, “Bhikkhus, it is not only now that they are intimate; they were intimate in the past too,” and he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ họ mới thân thiết, mà trong quá khứ họ cũng đã thân thiết rồi.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của nhà vua.
Tadā eko kukkuro maṅgalahatthisālaṃ gantvā maṅgalahatthissa bhuñjanaṭṭhāne patitāni bhattasitthāni khādati.
At that time, a certain dog went to the royal elephant stable and ate the rice grains that had fallen from the royal elephant’s feeding place.
Lúc bấy giờ, có một con chó đi đến chuồng voi chúa và ăn những hạt cơm rơi vãi ở nơi voi chúa thọ thực.
So teneva bhojanena saṃvaddhamāno maṅgalahatthissa vissāsiko jāto hatthisseva santike bhuñjati, ubhopi vinā vattituṃ na sakkonti.
Growing up on that food, he became intimate with the royal elephant, eating right beside the elephant; neither could exist without the other.
Nhờ thức ăn đó mà nó lớn lên, trở nên thân thiết với voi chúa, nó thọ thực ngay gần voi chúa, cả hai không thể sống thiếu nhau.
So hatthī naṃ soṇḍāya gahetvā aparāparaṃ karonto kīḷati, ukkhipitvā kumbhe patiṭṭhāpeti.
The elephant would playfully grasp him with its trunk, tossing him here and there, lifting him up and placing him on its head.
Con voi dùng vòi nắm lấy nó, chơi đùa bằng cách nâng lên hạ xuống, rồi nhấc bổng lên đặt trên đầu.
Athekadivasaṃ eko gāmikamanusso hatthigopakassa mūlaṃ datvā taṃ kukkuraṃ ādāya attano gāmaṃ agamāsi.
Then one day, a certain villager, having given money to the elephant-keeper, took that dog and went to his own village.
Một hôm, một người dân làng đã trả tiền cho người quản voi và dẫn con chó đó về làng của mình.
Tato paṭṭhāya so hatthī kukkuraṃ apassanto neva khādati na pivati na nhāyati.
From that time onwards, that elephant, not seeing the dog, neither ate nor drank nor bathed.
Từ đó trở đi, con voi không thấy con chó nên không ăn, không uống, không tắm.
Tamatthaṃ rañño ārocesuṃ.
They reported that matter to the king.
Họ tâu sự việc đó với nhà vua.
Rājā bodhisattaṃ pahiṇi ‘‘gaccha paṇḍita, jānāhi kiṃkāraṇā hatthī evaṃ karotī’’ti.
The king sent the Bodhisatta, saying, "Go, wise one, find out for what reason the elephant is acting this way."
Nhà vua sai Bồ-tát: “Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu vì lý do gì mà con voi lại làm như vậy!”
Bodhisatto hatthisālaṃ gantvā hatthissa dummanabhāvaṃ ñatvā ‘‘imassa sarīre rogo na paññāyati, kenaci panassa saddhiṃ mittasanthavena bhavitabbaṃ, taṃ apassanto esa maññe sokābhibhūto’’ti hatthigopake pucchi ‘‘atthi nu kho imassa kenaci saddhiṃ vissāso’’ti?
The Bodhisatta went to the elephant stable, and knowing the elephant's dejection, thought, "No illness is apparent in its body; it must have a friendship with someone, and not seeing that one, it is probably overcome with sorrow." So he asked the elephant-keepers, "Does it have any close relationship with anyone?"
Bồ-tát đến chuồng voi, biết được sự buồn bã của voi, liền nghĩ: “Trên thân nó không có bệnh tật gì, chắc hẳn nó có mối thân tình với ai đó, không thấy người ấy nên nó mới sầu khổ như vậy.” Ngài hỏi những người giữ voi: “Con voi này có thân thiết với ai không?”
‘‘Āma, atthi sāmi ekena sunakhena saddhiṃ balavā mettī’’ti.
"Yes, master, it has a strong friendship with a certain dog."
“Dạ có, thưa ngài, nó có mối thân tình sâu đậm với một con chó.”
‘‘Kahaṃ so etarahī’’ti?
"Where is it now?"
“Con chó đó hiện giờ ở đâu?”
‘‘Ekena manussena nīto’’ti.
"It was taken by a certain man."
“Một người đàn ông đã mang nó đi rồi.”
‘‘Jānātha panassa nivāsanaṭṭhāna’’nti?
"Do you know his dwelling place?"
“Các ngươi có biết chỗ ở của nó không?”
‘‘Na jānāma, sāmī’’ti.
"We do not know, master."
“Dạ không biết, thưa ngài.”
Bodhisatto rañño santikaṃ gantvā ‘‘natthi, deva, hatthissa koci ābādho, ekena panassa sunakhena saddhiṃ balavavissāso, taṃ apassanto na bhuñjati maññe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta went to the king and said, "There is no ailment, Your Majesty, for the elephant; but it has a strong bond of trust with a certain dog, and not seeing it, I believe it is not eating," and then he spoke this verse:
Bồ-tát đến chỗ nhà vua, thưa: “Tâu Đại vương, con voi không có bệnh tật gì. Nó có mối thân tình sâu đậm với một con chó, có lẽ nó không ăn vì không thấy con chó đó.” Nói xong, ngài đọc bài kệ này:
Tattha nālanti na samattho.
Here, nālaṃ means "is not able."
Trong đó, nālaṃ có nghĩa là không có khả năng.
Kabaḷanti bhojanakāle paṭhamameva dinnaṃ kaṭukakabaḷaṃ.
Kabaḷaṃ means the first bitter morsel given at mealtime.
Kabaḷaṃ là miếng mồi cay được cho đầu tiên vào bữa ăn.
Padātaveti paādātave, sandhivasena ākāralopo veditabbo, gahetunti attho.
Padātave is paādātave; the elision of 'ā' should be understood due to sandhi; the meaning is "to take."
Padātave là paādātave, cần hiểu là ākāralopo do sandhi, nghĩa là để lấy.
Na ca piṇḍanti vaḍḍhetvā dīyamānaṃ bhattapiṇḍampi nālaṃ gahetuṃ.
Na ca piṇḍaṃ means "nor is it able to take the lump of rice given after being formed."
Na ca piṇḍaṃ là không thể nhận cả nắm cơm được cho.
Na kuseti khādanatthāya dinnāni tiṇānipi nālaṃ gahetuṃ.
Na kuse means "nor is it able to take the grass given for eating."
Na kuse là không thể nhận cả cỏ được cho để ăn.
Na ghaṃsitunti nhāpiyamāno sarīrampi ghaṃsituṃ nālaṃ.
Na ghaṃsituṃ means "nor is it able to rub its body when being bathed."
Na ghaṃsituṃ là không thể cọ xát thân mình khi được tắm rửa.
Evaṃ yaṃ yaṃ so hatthī kātuṃ na samattho, taṃ taṃ sabbaṃ rañño ārocetvā tassa asamatthabhāve attanā sallakkhitakāraṇaṃ ārocento ‘‘maññāmī’’tiādimāha.
Thus, having reported to the king everything that the elephant was unable to do, he stated the reason he had observed for its inability, beginning with "maññāmi".
Sau khi báo cáo tất cả những điều con voi không thể làm cho nhà vua, Bồ-tát nói: “Maññāmī” (Ta nghĩ) và tiếp theo để giải thích lý do mà ngài đã nhận thấy về sự bất lực của nó.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni kiṃ kātabbaṃ paṇḍitā’’ti pucchi.
The king, hearing his words, asked, "What should be done now, wise one?"
Nhà vua nghe lời ngài, hỏi: “Bây giờ phải làm gì, hiền sĩ?”
‘‘‘Amhākaṃ kira maṅgalahatthissa sahāyaṃ sunakhaṃ eko manusso gahetvā gato, yassa ghare taṃ sunakhaṃ passanti, tassa ayaṃ nāma daṇḍo’ti bheriṃ carāpetha devā’’ti.
"Your Majesty, have a drum beaten, proclaiming: 'A certain man has taken away the companion dog of our royal elephant. Whoever sees that dog in someone's house, a certain penalty will be imposed on them.'"
“Tâu Đại vương, hãy cho loan báo trống rằng: ‘Một người đàn ông đã mang con chó, bạn của voi chúa may mắn của chúng ta đi. Kẻ nào thấy con chó đó trong nhà mình sẽ bị hình phạt này.’”
Rājā tathā kāresi.
The king did so.
Nhà vua làm theo.
Taṃ pavattiṃ sutvā so puriso sunakhaṃ vissajjesi, sunakho vegenāgantvā hatthissa santikameva agamāsi.
Hearing that news, the man released the dog, and the dog came swiftly and went directly to the elephant.
Nghe tin đó, người đàn ông liền thả con chó, con chó nhanh chóng chạy thẳng đến chỗ con voi.
Hatthī taṃ soṇḍāya gahetvā kumbhe ṭhapetvā roditvā paridevitvā kumbhā otāretvā tena bhutte pacchā attanāpi bhuñji.
The elephant took it with its trunk, placed it on its head, cried, lamented, lowered it from its head, and after the dog had eaten, the elephant itself ate.
Con voi dùng vòi ôm nó, đặt lên trán, khóc lóc, than vãn, rồi hạ nó xuống từ trán. Sau khi con chó ăn xong, voi cũng ăn.
‘‘Tiracchānagatassa āsayaṃ jānātī’’ti rājā bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king bestowed great honor upon the Bodhisatta, saying, "He knows the disposition of even an animal!"
Nhà vua ban tặng Bồ-tát vinh dự lớn, nói: “Ngài biết được ý muốn của loài súc sinh!”
Manuññameva bhāseyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ omasavādaṃ ārabbha kathesi.
Manuññameva bhāseyyā (One should speak only pleasant words) – The Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to the abusive speech of the group of six bhikkhus.
Manuññameva bhāseyyā (Chỉ nên nói lời dễ thương) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài ở tại Jetavana, liên quan đến lời nói thô lỗ của nhóm sáu Tỳ-khưu (Chabbaggiyā).
Tasmiñhi samaye chabbaggiyā kalahaṃ karontā pesale bhikkhū khuṃsenti vambhenti ovijjhanti, dasahi akkosavatthūhi akkosanti.
At that time, the group of six, engaging in quarrels, reviled, disparaged, and insulted the virtuous bhikkhus, abusing them with ten kinds of abusive speech.
Vào thời điểm đó, nhóm Chabbaggiyā thường gây gổ, phỉ báng, lăng mạ, và chê bai các Tỳ-khưu hiền lành bằng mười loại lời mắng nhiếc.
Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ.
The bhikkhus reported this to the Blessed One.
Các Tỳ-khưu đã trình báo lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā chabbaggiye pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira bhikkhavo’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte vigarahitvā ‘‘bhikkhave, pharusavācā nāma tiracchānagatānampi amanāpā, pubbepi eko tiracchānagato attānaṃ pharusena samudācarantaṃ sahassaṃ parājesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Blessed One had the group of six bhikkhus summoned and asked, "Is it true, bhikkhus?" When they admitted it was true, he rebuked them, saying, "Bhikkhus, harsh speech is displeasing even to animals. In the past, an animal defeated a thousand men who treated it harshly." Having said this, he recounted a past story.
Đức Thế Tôn cho gọi nhóm Chabbaggiyā đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, có thật như vậy không?” Khi họ xác nhận là “Thật vậy,” Ngài quở trách: “Này các Tỳ-khưu, lời nói thô lỗ ngay cả loài súc sinh cũng không ưa thích. Xưa kia, một con súc sinh đã khiến một người nói lời thô lỗ với mình phải thua ngàn đồng tiền.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ gandhārarājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the country of Gandhāra, in Takkasilā, the king of Gandhāra ruled the kingdom.
Trong quá khứ, tại Takkasilā thuộc xứ Gandhāra, vua Gandhāra trị vì.
Tadā bodhisatto goyoniyaṃ nibbatti.
At that time, the Bodhisatta was reborn in the bovine species.
Khi ấy, Bồ-tát tái sinh vào loài bò.
Atha naṃ taruṇavacchakakāleyeva eko brāhmaṇo godakkhiṇādāyakānaṃ santikā labhitvā ‘‘nandivisālo’’ti nāmaṃ katvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā sampiyāyamāno yāgubhattādīni datvā posesi.
Then, while he was still a young calf, a certain brahmin obtained him from those who gave oxen as gifts, named him "Nandivisāla," kept him in the place of a son, and affectionately nourished him by giving him gruel, rice, and other foods.
Một vị Bà-la-môn nhận được Bồ-tát từ những người cúng dường bò cái khi Ngài còn là một con bê non, đặt tên là “Nandivisāla”, nuôi dưỡng như con trai, cho ăn cháo, cơm và những thứ khác.
Bodhisatto vayappatto cintesi ‘‘ahaṃ iminā brāhmaṇena kicchena paṭijaggito, mayā ca saddhiṃ sakalajambudīpe añño samadhuro goṇo nāma natthi, yaṃnūnāhaṃ attano balaṃ dassetvā brāhmaṇassa posāvaniyaṃ dadeyya’’nti so ekadivasaṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ekaṃ govittakaseṭṭhiṃ upasaṅkamitvā ‘mayhaṃ balibaddo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetī’ti vatvā sahassena abbhutaṃ karohī’’ti.
When the Bodhisatta reached maturity, he thought, "I have been cared for with difficulty by this brahmin. There is no other ox in the entire Jambudīpa equal in strength to me. What if I were to show my strength and give the brahmin a means of support?" So, one day he said to the brahmin, "Go, brahmin, approach a wealthy cattle merchant and say, 'My bull can pull a hundred heavily loaded carts,' and make a wager for a thousand."
Khi trưởng thành, Bồ-tát nghĩ: “Ta đã được vị Bà-la-môn này chăm sóc vất vả. Không có con bò nào trên toàn cõi Jambudīpa này có sức mạnh ngang bằng với ta. Ta nên thể hiện sức mạnh của mình để đền đáp công ơn nuôi dưỡng của vị Bà-la-môn.” Một ngày nọ, Ngài nói với Bà-la-môn: “Này Bà-la-môn, hãy đến gặp một vị trưởng giả nuôi bò, nói rằng ‘Con bò của tôi có thể kéo một trăm cỗ xe chất đầy hàng hóa,’ và đặt cược một ngàn đồng.”
So brāhmaṇo seṭṭhissa santikaṃ gantvā kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘imasmiṃ nagare kassa goṇo thāmasampanno’’ti.
The brahmin went to the merchant and initiated a conversation, saying, "Whose ox in this city is strong?"
Vị Bà-la-môn đến chỗ trưởng giả, bắt đầu câu chuyện: “Trong thành phố này, con bò của ai là mạnh nhất?”
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘asukassa ca asukassa cā’’ti vatvā ‘‘sakalanagare pana amhākaṃ goṇehi sadiso nāma natthī’’ti āha.
Then the merchant said, "So-and-so's and so-and-so's," and added, "but in the entire city, there is no one equal to our oxen."
Trưởng giả đáp: “Con bò của người này và người kia,” rồi nói: “Nhưng không có con bò nào trong toàn thành phố này sánh bằng bò của chúng tôi.”
Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ eko goṇo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetuṃ samattho atthī’’ti āha.
The brahmin said, "I have an ox capable of pulling a hundred heavily loaded carts."
Bà-la-môn nói: “Tôi có một con bò có khả năng kéo một trăm cỗ xe chất đầy hàng hóa.”
Seṭṭhi gahapati ‘‘kuto evarūpo goṇo’’ti āha.
The merchant, the householder, said, "Where is such an ox?"
Trưởng giả gia chủ hỏi: “Ở đâu có con bò như vậy?”
Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ gehe atthī’’ti.
The brahmin replied, "It is at my house."
Bà-la-môn đáp: “Có ở nhà tôi.”
‘‘Tena hi abbhutaṃ karohī’’ti.
"Then make a wager!"
“Vậy thì hãy đặt cược đi.”
‘‘Sādhu karomī’’ti sahassena abbhutaṃ akāsi.
"Very well, I will," and he made a wager for a thousand.
“Được thôi, tôi sẽ đặt cược,” rồi ông đặt cược một ngàn đồng.
So sakaṭasataṃ vālukāsakkharapāsāṇānaṃyeva pūretvā paṭipāṭiyā ṭhapetvā sabbāni akkhabandhanayottena ekato bandhitvā nandivisālaṃ nhāpetvā gandhapañcaṅgulikaṃ katvā kaṇṭhe mālaṃ piḷandhitvā purimasakaṭadhure ekakameva yojetvā sayaṃ dhure nisīditvā patodaṃ ukkhipitvā ‘‘gaccha kūṭa, vahassu kūṭā’’ti āha.
He filled a hundred carts with sand, gravel, and stones, arranged them in a row, tied them all together with an axle-binding rope, bathed Nandivisāla, adorned him with a five-fingered mark of perfumed paste, placed a garland around his neck, yoked him alone to the pole of the first cart, sat on the pole himself, raised the goad, and said, "Go, rascal! Pull, rascal!"
Ông ta chất đầy một trăm cỗ xe bằng cát, sỏi, đá, xếp chúng thành hàng, buộc tất cả lại với nhau bằng dây nối trục, tắm rửa cho Nandivisāla, làm dấu năm ngón tay bằng hương thơm, đeo vòng hoa vào cổ, rồi chỉ buộc một mình Nandivisāla vào trục cỗ xe đầu tiên, tự mình ngồi lên trục, giơ roi lên và nói: “Đi đi đồ ngu, kéo đi đồ ngu!”
Bodhisatto ‘‘ayaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena samudācaratī’’ti cattāro pāde thambhe viya niccale katvā aṭṭhāsi.
The Bodhisatta thought, "This one is calling me 'rascal' when I am not a rascal," and he stood motionless, like four pillars, with his feet firmly planted.
Bồ-tát nghĩ: “Người này gọi ta là đồ ngu trong khi ta không phải là đồ ngu,” Ngài đứng yên, bốn chân vững như cột.
Seṭṭhi taṅkhaṇaññeva brāhmaṇaṃ sahassaṃ āharāpesi.
The merchant immediately made the brahmin bring the thousand.
Trưởng giả ngay lập tức bắt Bà-la-môn mang một ngàn đồng đến.
Brāhmaṇo sahassaparājito goṇaṃ muñcitvā gharaṃ gantvā sokābhibhūto nipajji.
The brahmin, having lost a thousand, unyoked the ox, went home, and lay down overwhelmed with sorrow.
Bà-la-môn thua một ngàn đồng, tháo bò ra, về nhà nằm xuống trong nỗi buồn.
Nandivisālo caritvā āgato brāhmaṇaṃ sokābhibhūtaṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, niddāyasī’’ti āha.
Nandivisāla, having grazed and returned, saw the brahmin overwhelmed with sorrow, approached him, and said, "Why, brahmin, are you sleeping?"
Nandivisāla sau khi ăn cỏ trở về, thấy Bà-la-môn đang sầu khổ, liền đến gần và nói: “Này Bà-la-môn, ngài đang ngủ sao?”
‘‘Kuto me, niddā, sahassaparājitassāti, brāhmaṇa, mayā ettakaṃ kālaṃ tava gehe vasantena atthi kiñci bhājanaṃ vā bhinditapubbaṃ, koci vā madditapubbo, aṭṭhāne vā pana uccārapassāvo katapubbo’’ti?
"How can I sleep, having lost a thousand?" The Bodhisatta then asked, "Brahmin, while I have lived in your house for so long, have I ever broken any vessel, or trampled on anyone, or passed urine or dung in an inappropriate place?"
“Làm sao ta ngủ được khi đã thua một ngàn đồng! Này Bà-la-môn, trong suốt thời gian ta ở nhà ngài, ta đã từng làm vỡ đồ vật nào, hay giẫm đạp lên ai, hay đi tiểu tiện không đúng chỗ nào chưa?”
‘‘Natthi tātā’’ti.
"No, my dear," replied the brahmin.
“Chưa từng, con trai ạ.”
Atha tvaṃ maṃ kasmā kūṭavādena samudācarasi, taveveso doso, mayhaṃ doso natthi, gaccha, tena saddhiṃ dvīhi sahassehi abbhutaṃ karohi, kevalaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena mā samudācarasīti.
"Then why did you call me 'rascal' when I am not a rascal? This fault is yours; I have no fault. Go, make a wager with him for two thousand, but simply do not call me 'rascal' when I am not a rascal."
“Vậy tại sao ngài lại gọi ta là đồ ngu? Đó là lỗi của ngài, ta không có lỗi. Hãy đi, đặt cược hai ngàn đồng với người kia, chỉ cần đừng gọi ta là đồ ngu khi ta không phải là đồ ngu.”
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā gantvā dvīhi sahassehi abbhutaṃ katvā purimanayeneva sakaṭasataṃ atibandhitvā nandivisālaṃ maṇḍetvā purimasakaṭadhure yojesi.
The brahmin, hearing his words, went and made a wager for two thousand. In the same manner as before, he heavily loaded a hundred carts, adorned Nandivisāla, and yoked him to the pole of the first cart.
Bà-la-môn nghe lời Ngài, đi đặt cược hai ngàn đồng, rồi theo cách cũ, buộc một trăm cỗ xe lại, trang điểm cho Nandivisāla và buộc Ngài vào trục cỗ xe đầu tiên.
Kathaṃ yojesīti?
How did he yoke him?
Buộc như thế nào?
Yugaṃ dhure niccalaṃ bandhitvā ekāya koṭiyā nandivisālaṃ yojetvā ekaṃ koṭiṃ dhurayottena paliveṭhetvā yugakoṭiñca akkhapādañca nissāya muṇḍarukkhadaṇḍakaṃ datvā tena yottena niccalaṃ bandhitvā ṭhapesi.
He firmly tied the yoke to the pole, yoked Nandivisāla to one end, wrapped the pole-rope around the other end, and, resting it on the end of the yoke and the axle-foot, inserted a piece of wood from a bare tree and firmly tied it with that rope.
Ông ta buộc cái ách thật chặt vào trục, buộc một đầu ách vào Nandivisāla, quấn đầu kia bằng dây trục, rồi dùng một khúc cây khô tựa vào đầu ách và chân trục, buộc chặt lại bằng dây đó.
Evañhi kate yugaṃ etto vā ito vā na gacchati, sakkā hoti ekeneva goṇena ākaḍḍhituṃ.
When this was done, the yoke would not move this way or that, and it was possible for a single ox to pull it.
Làm như vậy, cái ách sẽ không xê dịch sang bên này hay bên kia, và có thể kéo được chỉ với một con bò.
Athassa brāhmaṇo dhure nisīditvā nandivisālassa piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘gaccha bhadra, vahassu, bhandrā’’ti āha.
Then the brahmin sat on the pole, stroked Nandivisāla's back, and said, "Go, good one! Pull, good one!"
Sau đó, Bà-la-môn ngồi lên trục, xoa lưng Nandivisāla và nói: “Đi đi, hiền hữu, kéo đi, hiền hữu!”
Bodhisatto atibaddhaṃ sakaṭasataṃ ekavegeneva ākaḍḍhitvā pacchā ṭhitaṃ sakaṭaṃ purato ṭhitassa sakaṭassa ṭhāne ṭhapesi.
The Bodhisatta, having pulled the extremely heavy hundred carts with a single effort, placed the cart that was behind in the place of the cart that was in front.
Bồ-tát kéo một trăm cỗ xe đã buộc chặt chỉ bằng một lực, đặt cỗ xe phía sau vào vị trí của cỗ xe phía trước.
Govittakaseṭṭhi parājito brāhmaṇassa dve sahassāni adāsi.
The merchant Govittaka, being defeated, gave two thousand (coins) to the brahmin.
Trưởng giả nuôi bò thua cuộc, trả hai ngàn đồng cho Bà-la-môn.
Aññepi manussā bodhisattassa bahuṃ dhanaṃ adaṃsu, sabbaṃ brāhmaṇasseva ahosi.
Other people also gave much wealth to the Bodhisatta; all of it belonged to the brahmin.
Những người khác cũng cúng dường nhiều tiền cho Bồ-tát, tất cả đều thuộc về Bà-la-môn.
Evaṃ so bodhisattaṃ nissāya bahuṃ dhanaṃ labhi.
Thus, relying on the Bodhisatta, he obtained much wealth.
Như vậy, nhờ Bồ-tát, ông ta đã thu được nhiều tài sản.
Tattha manuññameva bhāseyyāti parena saddhiṃ bhāsamāno catudosavirahitaṃ madhuraṃ manāpaṃ saṇhaṃ mudukaṃ piyavacanameva bhāseyya.
Therein, one should speak only what is pleasing means that when speaking with others, one should speak only sweet, pleasing, gentle, soft, and kind words, free from the four faults.
Ở đó, chỉ nên nói lời dễ thương – nghĩa là khi nói chuyện với người khác, chỉ nên nói lời không có bốn lỗi, ngọt ngào, dễ chịu, dịu dàng, mềm mỏng và đáng yêu.
Garuṃ bhāraṃ udaddharīti nandivisālo balibaddo amanāpaṃ bhāsamānassa bhāraṃ anuddharitvā pacchā manāpaṃ piyavacanaṃ bhāsamānassa brāhmaṇassa garuṃ bhāraṃ uddhari, uddharitvā kaḍḍhitvā pavaṭṭesīti attho, da-kāro panettha byañjanasandhivasena padasandhikaro.
He lifted a heavy burden means that the bull Nandivisāla, not lifting the burden for him who spoke unpleasantly, afterwards lifted the heavy burden for the brahmin who spoke pleasing and kind words. The meaning is, having lifted, he pulled and moved it. Here, the consonant 'da' serves as a connector of words through euphonic combination.
Đã nhấc gánh nặng lên – nghĩa là con bò đực Nandivisāla đã không nhấc gánh nặng của vị Bà-la-môn khi ông ta nói lời khó nghe, nhưng sau đó, khi vị Bà-la-môn nói lời dễ chịu, đáng yêu, nó đã nhấc gánh nặng lên, kéo đi và lăn bánh; chữ “da” ở đây là một phụ âm nối từ.
Yato yato garu dhuranti idaṃ satthā jetavane viharanto yamakapāṭihāriyaṃ ārabbha kathesi.
From wherever the heavy burden is – this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the Twin Miracle.
Từ đâu có gánh nặng – Đức Đạo Sư đã thuyết pháp này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến phép lạ song đôi (yamakapāṭihāriya).
Taṃ saddhiṃ devorohaṇena terasakanipāte sarabhamigajātake (jā. 1.13.134 ādayo) āvi bhavissati.
This will appear in the Sarabhamiga Jātaka (Jā. 1.13.134 onwards) in the Terasakanipāta, together with the descent from the deva-world.
Điều đó sẽ được trình bày trong Sarabhamigajātaka (Jā. 1.13.134 trở đi) thuộc Terasakanipāta, cùng với sự giáng trần từ cõi trời.
Sammāsambuddhe pana yamakapāṭihāriyaṃ katvā devaloke temāsaṃ vasitvā mahāpavāraṇāya saṅkassanagaradvāre oruyha mahantena parivārena jetavanaṃ paviṭṭhe bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, tathāgato nāma asamadhuro, tathāgatena vuḷhadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma natthi, cha satthāro ‘mayameva pāṭihāriyaṃ karissāma, mayameva pāṭihāriyaṃ karissāmā’ti vatvā ekampi pāṭihāriyaṃ na akaṃsu, aho satthā asamadhuro’’ti satthu guṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
But when the Perfectly Self-Enlightened One, having performed the Twin Miracle, resided in the deva-world for three months, and descended at the gate of Saṅkassa city on the Mahāpavāraṇā day, and entered Jetavana with a large retinue, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing the Teacher's virtues, saying, "Friends, the Tathāgata is incomparable; there is no one else capable of bearing the burden borne by the Tathāgata. The six teachers, saying, 'We will perform a miracle, we will perform a miracle,' did not perform even one miracle. Oh, the Teacher is incomparable!"
Khi Đức Chánh Đẳng Giác đã thực hiện phép lạ song đôi, ngự tại cõi trời ba tháng, rồi vào ngày Mahāpavāraṇā (Đại Tự Tứ) giáng trần tại cổng thành Saṅkassa và vào Jetavana với đoàn tùy tùng đông đảo, các Tỳ-khưu đã tụ họp tại pháp đường và ngồi đàm luận về công đức của Đức Đạo Sư: “Này chư Hiền, Đức Như Lai thật vô song. Không ai có thể gánh vác trách nhiệm mà Đức Như Lai đã gánh vác. Sáu vị đạo sư đã nói ‘chúng ta sẽ thực hiện phép lạ, chúng ta sẽ thực hiện phép lạ’ nhưng không ai thực hiện được một phép lạ nào. Ôi, Đức Đạo Sư thật vô song!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?"
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này chư Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?”
‘‘Mayaṃ, bhante, na aññāya kathāya, evarūpāya nāma tumhākameva guṇakathāyā’’ti.
"Venerable Sir, we are not discussing any other topic, but only your virtues of this kind."
Họ đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không bàn luận chuyện gì khác, mà chỉ bàn luận về công đức của Ngài như thế này ạ.”
Satthā ‘‘bhikkhave, idāni mayā vuḷhadhuraṃ ko vahissati, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattopi ahaṃ attanā samadhuraṃ kañci nālattha’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, who will bear the burden that I have borne now? Even when I was born in an animal existence in the past, I found no one equal to me in bearing burdens," and then related a past event.
Đức Đạo Sư nói: “Này chư Tỳ-khưu, bây giờ ai sẽ gánh vác trách nhiệm mà Ta đã gánh vác? Xưa kia, khi Ta sinh vào loài súc sanh, Ta cũng không tìm thấy ai có thể gánh vác trách nhiệm ngang bằng với Ta.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto goyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta took rebirth in the bovine species.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào loài bò.
Atha naṃ sāmikā taruṇavacchakakāleyeva ekissā mahallikāya ghare vasitvā tassā nivāsavetanato paricchinditvā adaṃsu.
Then his owners, while he was still a young calf, gave him to an old woman, having cut him off from her wages for lodging.
Các chủ nhân đã giao ngài cho một bà lão khi ngài còn là bò con, sau khi đã định giá từ tiền công nuôi dưỡng của bà.
Sā taṃ yāgubhattādīhi paṭijaggamānā puttaṭṭhāne ṭhapetvā vaḍḍhesi.
She cared for him with gruel, rice, and other foods, raising him as if he were her son.
Bà đã nuôi dưỡng ngài bằng cháo, cơm và các món khác, xem ngài như con trai.
So ‘‘ayyikākāḷako’’ tveva nāmaṃ paññāyittha.
He became known by the name "Ayyikākāḷaka" (Grandmother's Blacky).
Ngài được biết đến với cái tên “Ayyikākāḷaka” (Bò Đen của Bà).
Vayappatto ca añjanavaṇṇo hutvā gāmagoṇehi saddhiṃ carati, sīlācārasampanno ahosi.
When he reached maturity, he became black like collyrium and grazed with the village cattle; he was endowed with virtue and good conduct.
Khi trưởng thành, ngài có màu đen như thuốc anjanā và thường đi chăn với những con bò khác trong làng, ngài có giới hạnh và phẩm chất tốt.
Gāmadārakā siṅgesupi kaṇṇesupi galepi gahetvā olambanti, naṅguṭṭhepi gahetvā kīḷanti, piṭṭhiyampi nisīdanti.
Village children would hang on to his horns, ears, and neck, play by holding his tail, and sit on his back.
Những đứa trẻ trong làng thường nắm sừng, tai, cổ ngài để đu đưa, nắm đuôi để chơi, và ngồi trên lưng ngài.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ mātā duggatā, maṃ puttaṭṭhāne ṭhapetvā dukkhena posesi, yaṃnūnāhaṃ bhatiṃ katvā imaṃ duggatabhāvato moceyya’’nti.
One day he thought, "My mother is poor; she raised me with difficulty, treating me as her son. What if I were to earn wages and free her from this state of poverty?"
Một ngày nọ, ngài suy nghĩ: “Mẹ ta nghèo khổ, đã nuôi ta vất vả như con trai. Ta nên làm công để giải thoát bà khỏi cảnh nghèo khó này.”
So tato paṭṭhāya bhatiṃ upadhārento carati.
From that time onwards, he went about seeking work for wages.
Từ đó, ngài đi tìm việc làm thuê.
Athekadivasaṃ eko satthavāhaputto pañcahi sakaṭasatehi visamatitthaṃ sampatto, tassa goṇā sakaṭāni uttāretuṃ na sakkonti, pañcasu sakaṭasatesu goṇā yugaparamparāya yojitā ekampi sakaṭaṃ uttāretuṃ nāsakkhiṃsu.
Then, one day, a caravan leader's son arrived at a difficult ford with five hundred carts. His oxen were unable to pull the carts out. Even when yoked in succession, the oxen of the five hundred carts could not pull out a single cart.
Một ngày nọ, con trai của một chủ đoàn buôn, với năm trăm cỗ xe, đến một bến đò khó đi. Những con bò của ông ta không thể kéo xe lên được. Những con bò được ghép nối tiếp trong năm trăm cỗ xe cũng không thể kéo nổi một cỗ xe nào.
Bodhisattopi gāmagoṇehi saddhiṃ tattha samīpe carati.
The Bodhisatta, too, was grazing nearby with the village oxen.
Bồ-tát cũng đang chăn thả gần đó cùng với những con bò trong làng.
Satthavāhaputtopi gosuttavittako, so ‘‘atthi nu kho etesaṃ gunnaṃ antare imāni sakaṭāni uttāretuṃ samattho usabhājānīyo’’ti upadhārayamāno bodhisattaṃ disvā ‘‘ayaṃ ājānīyo sakkhissati mayhaṃ sakaṭāni uttāretuṃ, ko nu kho assa sāmiko’’ti gopālake pucchi ‘‘ko nu kho bho imassa sāmiko, ahaṃ imaṃ sakaṭe yojetvā sakaṭesu uttāritesu vetanaṃ dassāmī’’ti.
The caravan leader's son, being knowledgeable about oxen, pondered, "Is there among these oxen a thoroughbred bull capable of pulling out these carts?" Seeing the Bodhisatta, he thought, "This thoroughbred will be able to pull out my carts. Who could be his owner?" He asked the cowherds, "Sirs, who is the owner of this one? I will give wages if I yoke him to the carts and he pulls them out."
Con trai của chủ đoàn buôn, một người hiểu biết về bò, đang suy nghĩ: “Trong số những con bò này, liệu có con bò đực giống tốt nào có thể kéo những cỗ xe này lên không?” Khi thấy Bồ-tát, ông ta nghĩ: “Con bò giống tốt này có thể kéo những cỗ xe của ta lên. Ai là chủ của nó nhỉ?” Ông ta hỏi những người chăn bò: “Này các ông, ai là chủ của con bò này? Tôi sẽ trả công nếu nó kéo được các cỗ xe lên.”
Te āhaṃsu ‘‘gahetvā naṃ yojetha, natthi imassa imasmiṃ ṭhāne sāmiko’’ti.
They said, "Take him and yoke him; he has no owner in this place."
Họ nói: “Cứ bắt nó mà kéo đi, nó không có chủ ở đây đâu.”
So naṃ nāsāya rajjukena bandhitvā ākaḍḍhento cāletumpi nāsakkhi.
He tied a rope through his nose and tried to pull him, but could not even move him.
Ông ta buộc dây vào mũi nó và kéo, nhưng không thể làm nó nhúc nhích được.
Bodhisatto kira ‘‘bhatiyā kathitāya gamissāmī’’ti na agamāsi.
The Bodhisatta, it is said, did not move, thinking, "I will go when the wage is declared."
Bồ-tát không đi vì nghĩ: “Ta sẽ đi khi tiền công được nói rõ.”
Satthavāhaputto tassādhippāyaṃ ñatvā ‘‘sāmi, tayā pañcasu sakaṭasatesu uttāritesu ekekassa sakaṭassa dve dve kahāpaṇe bhatiṃ katvā sahassaṃ dassāmī’’ti āha.
The caravan leader's son, understanding his intention, said, "Master, when you have pulled out five hundred carts, I will give you a thousand*, making the wage two kahāpaṇas for each cart."
Con trai của chủ đoàn buôn hiểu ý của ngài và nói: “Này chủ nhân, nếu ngài kéo được năm trăm cỗ xe này lên, tôi sẽ trả ngài hai kahāpaṇa cho mỗi cỗ xe, tổng cộng là một ngàn.”
Tadā bodhisatto sayameva agamāsi.
Then the Bodhisatta went by himself.
Khi đó, Bồ-tát tự mình đi tới.
Atha naṃ purisā purimasakaṭesu yojesuṃ.
The men then yoked him to the foremost carts.
Rồi những người đàn ông buộc ngài vào các cỗ xe phía trước.
Atha naṃ ekavegeneva ukkhipitvā thale patiṭṭhāpesi.
Then, with a single powerful pull, he lifted it and set it on dry ground.
Ngài nhấc bổng chúng lên một mạch và đặt chúng lên bờ.
Etenupāyena sabbasakaṭāni uttāresi.
By this method, he pulled out all the carts.
Bằng cách này, ngài đã kéo tất cả các cỗ xe lên.
Satthavāhaputto ekekassa sakaṭassa ekekaṃ katvā pañcasatāni bhaṇḍikaṃ katvā tassa gale bandhi.
The caravan leader's son made a bundle of five hundred kahāpaṇas, one for each cart, and tied it around his neck.
Con trai của chủ đoàn buôn đã buộc năm trăm đồng kahāpaṇa, mỗi cỗ xe một đồng, thành một gói và treo vào cổ ngài.
So ‘‘ayaṃ mayhaṃ yathāparicchinnaṃ bhatiṃ na deti, na dānissa gantuṃ dassāmī’’ti gantvā sabbapurimasakaṭassa purato maggaṃ nivāretvā aṭṭhāsi.
He thought, "This one does not give me the agreed-upon wage; I will not let him go now," and went and stood in front of the foremost cart, blocking the path.
Ngài nghĩ: “Người này không trả công cho ta theo đúng thỏa thuận, ta sẽ không cho hắn đi.” Rồi ngài đi đến chặn đường phía trước cỗ xe đầu tiên và đứng đó.
Apanetuṃ vāyamantāpi naṃ apanetuṃ nāsakkhiṃsu.
Even though they tried to remove him, they could not.
Mặc dù cố gắng đẩy ngài ra, họ cũng không thể đẩy được.
Satthavāhaputto ‘‘jānāti maññe esa attano bhatiyā ūnabhāva’’nti ekekasmiṃ sakaṭe dve dve katvā sahassabhaṇḍikaṃ bandhitvā ‘‘ayaṃ te sakaṭuttaraṇabhatī’’ti gīvāyaṃ laggesi.
The caravan leader's son thought, "He probably knows that his wage is insufficient," and tying a bundle of a thousand kahāpaṇas, two for each cart, he hung it around his neck, saying, "This is your wage for pulling out the carts."
Con trai của chủ đoàn buôn nghĩ: “Có lẽ nó biết tiền công của mình bị thiếu.” Ông ta buộc một gói một ngàn đồng kahāpaṇa, mỗi cỗ xe hai đồng, và treo vào cổ ngài, nói: “Đây là tiền công kéo xe của ngươi.”
So sahassabhaṇḍikaṃ ādāya mātu santikaṃ agamāsi.
He took the bundle of a thousand kahāpaṇas and went to his mother.
Ngài cầm gói một ngàn đồng và đi về phía mẹ mình.
Gāmadārakā ‘‘kiṃ nāmetaṃ ayyikākāḷakassa gale’’ti bodhisattassa santikaṃ āgacchanti.
The village children came to the Bodhisatta, asking, "What is that around the neck of Grandma's Blacky?"
Những đứa trẻ trong làng đến gần Bồ-tát và hỏi: “Cái gì ở cổ Ayyikākāḷaka vậy?”
So te anubandhitvā dūratova palāpento mātu santikaṃ gato.
He chased them away from a distance and went to his mother.
Ngài đuổi chúng đi từ xa và về với mẹ.
Pañcannaṃ pana sakaṭasatānaṃ uttāritattā rattehi akkhīhi kilantarūpo paññāyittha.
Because he had pulled out five hundred carts, he appeared weary with red eyes.
Vì đã kéo năm trăm cỗ xe, ngài trông có vẻ mệt mỏi với đôi mắt đỏ hoe.
Ayyikā tassa gīvāya sahassatthavikaṃ disvā ‘‘tāta, ayaṃ te kahaṃ laddhā’’ti gopālakadārake pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘tāta, kiṃ ahaṃ tayā laddhabhatiyā jīvitukāmā, kiṃkāraṇā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhosī’’ti vatvā bodhisattaṃ uṇhodakena nhāpetvā sakalasarīraṃ telena makkhetvā pānīyaṃ pāyetvā sappāyaṃ bhojanaṃ bhojetvā jīvitapariyosāne saddhiṃ bodhisattena yathākammaṃ gatā.
Seeing the thousand-kahāpaṇa bag around his neck, the grandmother asked the cowherd children, "Son, where did you get this?" Hearing the story, she said, "Son, do I wish to live on the wage you earned? Why did you endure such suffering?" Having said this, she bathed the Bodhisatta with warm water, anointed his entire body with oil, gave him water to drink, and fed him suitable food. At the end of her life, she passed away according to her karma, along with the Bodhisatta.
Bà lão nhìn thấy gói một ngàn đồng trên cổ ngài, hỏi: “Con ơi, con lấy cái này ở đâu ra?” Sau khi hỏi những đứa trẻ chăn bò và nghe kể lại câu chuyện, bà nói: “Con ơi, mẹ có muốn sống bằng tiền công con kiếm được đâu, tại sao con lại chịu khổ như vậy?” Bà tắm cho Bồ-tát bằng nước ấm, xoa dầu khắp người, cho uống nước và ăn thức ăn phù hợp. Đến cuối đời, bà và Bồ-tát đã đi theo nghiệp của mình.
Tattha yato yato garu dhuranti yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne dhuraṃ garu bhāriyaṃ hoti, aññe balibaddā ukkhipituṃ na sakkonti.
Therein, yato yato garu dhuraṃ: "wherever the burden is heavy" means in whatever place the burden is heavy and difficult, and other oxen cannot lift it.
Ở đó, từ đâu có gánh nặng – nghĩa là ở bất cứ nơi nào gánh nặng khó khăn, những con bò khác không thể nhấc lên được.
Yato gambhīravattanīti vattanti etthāti vattanī, maggassetaṃ nāmaṃ, yasmiṃ ṭhāne udakacikkhallamahantatāya vā visamacchinnataṭabhāvena vā maggo gambhīro hotīti attho.
Yato gambhīravattanī: "wherever the path is deep"—vattanī is that by which one goes; this is a name for a path. It means in whatever place the path is deep due to much water and mud or due to uneven, broken ground.
Từ đâu có đường sâu – “vattanī” là nơi người ta đi, đây là tên gọi của con đường. Nghĩa là ở bất cứ nơi nào con đường sâu do nhiều nước và bùn hoặc do bờ bị cắt xẻ không bằng phẳng.
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjantīti ettha assūti nipātamattaṃ, tadā kaṇhaṃ yuñjantīti attho.
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjantī: Here, assu is merely a particle. It means, "then they yoke the black one."
Khi ấy họ buộc Kaṇha – ở đây, assu chỉ là một tiểu từ. Nghĩa là khi ấy họ buộc Kaṇha.
Yadā dhurañca garu hoti maggo ca gambhīro, tadā aññe balibadde apanetvā kaṇhameva yojentīti vuttaṃ hoti.
It is said that when the burden is heavy and the path is deep, they remove other oxen and yoke only the black one.
Điều này có nghĩa là khi gánh nặng khó khăn và con đường sâu, họ gỡ những con bò khác ra và chỉ buộc Kaṇha.
Svāssu taṃ vahate dhuranti etthāpi assūti nipātamattameva, so taṃ dhuraṃ vahatīti attho.
In the phrase Svāssu taṃ vahate dhuraṃ, the word assu is merely a particle; the meaning is, "he carries that burden."
Nó sẽ gánh vác gánh nặng ấy – ở đây, assu cũng chỉ là một tiểu từ. Nghĩa là nó sẽ gánh vác gánh nặng ấy.
Mā munikassa pihayīti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
Mā munikassa pihayī (Do not envy Munika)—the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning the seduction of the Thullakumārikā.
Chớ ganh tỵ với Munika – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ-khưu bị một cô gái trẻ quyến rũ.
Taṃ terasakanipāte cūḷanāradakassapajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvi bhavissati.
This will become clear in the Cūḷanāradakassapa Jātaka in the Therasaka Nipāta.
Điều đó sẽ được làm rõ trong Tiểu Nārāda Kassapa Jātaka (Jā. 1.13.40 trở đi) thuộc tập mười ba.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi.
The Teacher then asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you are disheartened?"
Tuy nhiên, Đức Bổn Sư đã hỏi vị Tỳ-khưu ấy: “Này Tỳ-khưu, có thật là ông chán nản không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir," he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kiṃ nissāyā’’ti?
"Because of what?"
“Do duyên cớ gì?”
‘‘Thullakumārikāpalobhanaṃ bhante’’ti.
"Because of the seduction of the Thullakumārikā, Venerable Sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, do sự quyến rũ của cô gái thô kệch.”
Satthā ‘‘bhikkhu esā tava anatthakārikā, pubbepi tvaṃ imissā vivāhadivase jīvitakkhayaṃ patvā mahājanassa uttaribhaṅgabhāvaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhu, she is harmful to you. Even in the past, on the day of her wedding, you met with the destruction of life and became the main dish for the great assembly," and then recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, cô gái này là kẻ gây hại cho ông. Ngay cả trong quá khứ, vào ngày cưới của cô ta, ông đã mất mạng và trở thành thức ăn thừa cho đại chúng,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ gāmake ekassa kuṭumbikassa gehe goyoniyaṃ nibbatti ‘‘mahālohito’’ti nāmena, kaniṭṭhabhātāpissa cūḷalohito nāma ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the bovine species in the house of a certain householder in a village, named Mahālohita. His younger brother was named Cūḷalohita.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào loài bò trong nhà một gia chủ ở một ngôi làng, với tên là Mahālohita. Em trai của ngài tên là Cūḷalohita.
Teyeva dve bhātike nissāya tasmiṃ kule kammadhuraṃ vattati.
It was these two brothers who were responsible for the work in that family.
Chính hai anh em ấy là trụ cột lao động trong gia đình đó.
Tasmiṃ pana kule ekā kumārikā atthi, taṃ eko nagaravāsī kulaputto attano puttassa vāresi.
In that family, there was a young girl, whom a young man from the city had requested for his son.
Trong gia đình ấy có một cô gái, một người con trai của gia đình cư dân thành phố đã cầu hôn cô ta.
Tassā mātāpitaro ‘‘kumārikāya vivāhakāle āgatānaṃ pāhunakānaṃ uttaribhaṅgo bhavissatī’’ti yāgubhattaṃ datvā munikaṃ nāma sūkaraṃ posesuṃ.
Her parents, thinking, "There will be a main dish for the guests who come for the girl's wedding," fed a pig named Munika with gruel and rice.
Cha mẹ cô gái đã nuôi một con heo tên là Munika bằng cháo và cơm, nghĩ rằng: “Khi cô gái cưới, sẽ có thức ăn thừa cho các khách mời đến.”
Taṃ disvā cūḷalohito bhātaraṃ pucchi ‘‘imasmiṃ kule kammadhuraṃ vattamānaṃ amhe dve bhātike nissāya vattati, ime pana amhākaṃ tiṇapalālādīneva denti, sūkaraṃ yāgubhattena posenti, kena nu kho kāraṇena esa etaṃ labhatī’’ti.
Seeing this, Cūḷalohita asked his brother, "The work in this family depends on us two brothers, yet they give us only grass and chaff, but they feed the pig with gruel and rice. For what reason does he get this?"
Thấy vậy, Cūḷalohita hỏi anh mình: “Trong gia đình này, công việc lao động đều dựa vào hai anh em chúng ta. Họ chỉ cho chúng ta cỏ khô và rơm rạ, nhưng lại nuôi con heo bằng cháo và cơm. Vì lý do gì mà nó được như vậy?”
Athassa bhātā ‘‘tāta cūḷalohita, mā tvaṃ etassa bhojanaṃ pihayi, ayaṃ sūkaro maraṇabhattaṃ bhuñjati.
Then his brother said, "My dear Cūḷalohita, do not envy his food. This pig eats the food of death.
Rồi người anh nói với em: “Này con Cūḷalohita, con đừng ham muốn thức ăn của nó. Con heo này đang ăn bữa ăn của cái chết.
Etissā hi kumārikāya vivāhakāle āgatānaṃ pāhunakānaṃ uttaribhaṅgo bhavissatīti ime etaṃ sūkaraṃ posenti, ito katipāhaccayena te manussā āgamissanti, atha naṃ sūkaraṃ pādesu gahetvā kaḍḍhentā heṭṭhāmañcato nīharitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā pāhunakānaṃ sūpabyañjanaṃ kariyamānaṃ passissasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
These people are raising this pig because there will be a main dish for the guests who come for this girl's wedding. After a few days, those people will come, and then you will see them dragging the pig by its feet, pulling it out from under the bed, putting it to death, and preparing it as a side dish for the guests," and having said this, he spoke this verse:
Vì khi cô gái này cưới, sẽ có thức ăn thừa cho các khách mời đến, nên họ nuôi con heo này. Vài ngày nữa, những người ấy sẽ đến, rồi con sẽ thấy họ nắm chân con heo kéo ra khỏi gầm giường, giết chết nó, và làm món súp cho khách mời,” nói xong, ngài đọc bài kệ này:
Tattha mā munikassa pihayīti munikassa bhojane pihaṃ mā uppādayi, ‘‘esa muniko subhojanaṃ bhuñjatī’’ti mā munikassa pihayi, ‘‘kadā nu kho ahampi evaṃ sukhito bhaveyya’’nti mā munikabhāvaṃ patthayi.
Therein, mā munikassa pihayī means, "Do not generate desire for Munika's food," or "Do not envy Munika, thinking, 'This Munika eats excellent food,'" or "Do not wish to be like Munika, thinking, 'When will I also be so happy?'"
Ở đây, mā munikassa pihayī có nghĩa là đừng khởi lên sự ham muốn thức ăn của Munika, đừng ham muốn Munika vì nghĩ rằng “con Munika này ăn thức ăn ngon,” đừng mong muốn trở thành Munika vì nghĩ rằng “khi nào thì ta cũng được sung sướng như vậy.”
Ayañhi āturannāni bhuñjati.
For this one eats the food of the afflicted.
Bởi vì nó đang ăn những bữa ăn bệnh hoạn.
Āturannānīti maraṇabhojanāni.
Āturannāni means the food of death.
Āturannānī có nghĩa là những bữa ăn của cái chết.
Appossukko bhusaṃ khādāti tassa bhojane nirussukko hutvā attanā laddhaṃ bhusaṃ khāda.
Appossukko bhusaṃ khādā means, "Being free from worry about his food, eat the chaff you have received."
Appossukko bhusaṃ khādā có nghĩa là hãy vô tư đối với thức ăn của nó, và hãy ăn thật nhiều cám mà mình có được.
Etaṃ dīghāyulakkhaṇanti etaṃ dīghāyubhāvassa kāraṇaṃ.
Etaṃ dīghāyulakkhaṇaṃ means, "This is the cause of a long life."
Etaṃ dīghāyulakkhaṇa có nghĩa là đây là nguyên nhân của sự trường thọ.
Tato na cirasseva te manussā āgamiṃsu, munikaṃ ghātetvā nānappakārehi paciṃsu.
Not long after that, those people arrived. They killed Munika and cooked him in various ways.
Không lâu sau đó, những người ấy đã đến, họ giết Munika và nấu nướng theo nhiều cách khác nhau.
Bodhisatto cūḷalohitaṃ āha ‘‘diṭṭho te, tāta, muniko’’ti.
The Bodhisatta said to Cūḷalohita, "Have you seen Munika, my dear?"
Bồ-tát nói với Cūḷalohita: “Này con, con có thấy Munika không?”
Diṭṭhaṃ me, bhātika, munikassa bhojanaphalaṃ, etassa bhojanato sataguṇena sahassaguṇena amhākaṃ tiṇapalālabhusamattameva uttamañca anavajjañca dīghāyulakkhaṇañcāti.
"I have seen it, brother, the result of Munika's food. Our mere grass, straw, and chaff are a hundred times, a thousand times better, faultless, and a sign of long life compared to his food."
“Dạ thưa anh, con đã thấy quả báo của thức ăn của Munika rồi. So với thức ăn của nó, cỏ khô, rơm rạ, cám của chúng ta tốt hơn gấp trăm, gấp ngàn lần, không có lỗi, và là dấu hiệu của tuổi thọ dài lâu.”
Kulāvakāti idaṃ satthā jetavane viharanto aparissāvetvā pānīyaṃ pītaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this story of Kulāvaka concerning a bhikkhu who drank water without filtering it.
Kulāvakā – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu đã uống nước mà không lọc.
Sāvatthito kira dve sahāyakā daharabhikkhū janapadaṃ gantvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne yathājjhāsayaṃ vasitvā ‘‘sammāsambuddhaṃ passissāmā’’ti puna tato nikkhamitvā jetavanābhimukhā pāyiṃsu.
It is said that two young bhikkhus, friends from Sāvatthī, went to the countryside and, after dwelling as they pleased in a suitable place, set out from there again towards Jetavana, intending to see the Perfectly Awakened One.
Nghe nói, hai vị Tỳ-khưu trẻ tuổi là bạn bè từ Sāvatthī đã đi đến một vùng quê, trú tại một nơi thuận tiện theo ý muốn, rồi lại rời đi từ đó, hướng về Jetavana, với ý định “chúng tôi sẽ gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Ekassa hatthe parissāvanaṃ atthi, ekassa natthi.
One had a water filter in his hand, the other did not.
Một vị có cái lọc nước trong tay, một vị thì không.
Dvepi ekato pānīyaṃ parissāvetvā pivanti.
Both used to filter water together and drink it.
Cả hai cùng lọc nước và uống.
Te ekadivasaṃ vivādaṃ akaṃsu.
One day they had a dispute.
Một ngày nọ, họ cãi nhau.
Parissāvanasāmiko itarassa parissāvanaṃ adatvā sayameva pānīyaṃ parissāvetvā pivi, itaro pana parissāvanaṃ alabhitvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto aparissāvetvā pānīyaṃ pivi.
The owner of the water filter, without giving his filter to the other, filtered water himself and drank it; the other, however, being unable to obtain a filter and unable to endure his thirst, drank water without filtering it.
Vị có cái lọc nước không đưa cho vị kia mà tự mình lọc nước và uống. Còn vị kia, không có cái lọc nước, không thể chịu đựng cơn khát, đã uống nước mà không lọc.
Te ubhopi anupubbena jetavanaṃ patvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
Both of them gradually reached Jetavana, paid homage to the Teacher, and sat down.
Cả hai vị đều tuần tự đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi xuống.
Satthā sammodanīyaṃ kathaṃ kathetvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi.
The Teacher engaged in a friendly conversation and asked, "From where have you come?"
Đức Bổn Sư nói lời thăm hỏi rồi hỏi: “Các ông từ đâu đến?”
‘‘Bhante, mayaṃ kosalajanapade ekasmiṃ gāmake vasitvā tato nikkhamitvā tumhākaṃ dassanatthāya āgatā’’ti.
"Venerable Sir, we dwelled in a village in the Kosala country and came from there to see you."
“Bạch Đức Thế Tôn, chúng con trú tại một ngôi làng ở xứ Kosala, rồi từ đó rời đi để đến yết kiến Đức Thế Tôn.”
‘‘Kacci pana vo samaggā āgatatthā’’ti?
"Have you come in harmony?"
“Các ông có đến trong hòa hợp không?”
Aparissāvanako āha ‘‘ayaṃ, bhante, antarāmagge mayā saddhiṃ vivādaṃ katvā parissāvanaṃ nādāsī’’ti.
The one without the filter said, "Venerable Sir, this one quarreled with me on the way and did not give me his filter."
Vị không có cái lọc nước nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này trên đường đi đã cãi nhau với con và không đưa cái lọc nước cho con.”
Itaropi āha ‘‘ayaṃ, bhante, aparissāvetvāva jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti.
The other also said, "Venerable Sir, this one knowingly drank water with living creatures in it, without filtering it."
Vị kia cũng nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống nước không lọc.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you knowingly drank water with living creatures in it?"
“Này Tỳ-khưu, có thật là ông đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống không?”
‘‘Āma, bhante, aparissāvitaṃ udakaṃ pivinti.
"Yes, Venerable Sir, I drank unfiltered water."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã uống nước không lọc.”
Satthā ‘‘bhikkhu pubbe paṇḍitā devanagare rajjaṃ kārentā yuddhaparājitā samuddapiṭṭhena palāyantā ‘issariyaṃ nissāya pāṇavadhaṃ na karissāmā’ti tāva mahantaṃ yasaṃ pariccajitvā supaṇṇapotakānaṃ jīvitaṃ datvā rathaṃ nivattayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, in the past, wise beings, ruling in the city of devas, when defeated in battle and fleeing over the surface of the ocean, turned back their chariot, sacrificing such great glory and giving life to the young Supaṇṇas, saying, 'We will not commit violence because of sovereignty,'" and then related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, trong quá khứ, các bậc hiền trí khi trị vì vương quốc của chư thiên, bị đánh bại trong chiến tranh, đã chạy trốn trên mặt biển, họ đã từ bỏ vinh quang lớn lao để cứu mạng những con chim Supaṇṇa non, và quay xe lại, vì nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ không sát hại chúng sanh vì quyền lực’,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe eko māgadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Magadha kingdom, a king of Magadha reigned in Rājagaha.
Trong quá khứ, tại Rājagaha thuộc xứ Magadha, một vị vua Magadha đã trị vì.
Tadā bodhisatto yathā etarahi sakko purimattabhāve magadharaṭṭhe macalagāmake nibbatti, evaṃ tasmiṃyeva macalagāmake mahākulassa putto hutvā nibbatti.
At that time, the Bodhisatta, just as he is now Sakka, was born in his previous existence in the village of Macala in the Magadha kingdom, as the son of a great family in that very village of Macala.
Khi ấy, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình lớn ở làng Macala, xứ Magadha, giống như Sakka hiện tại, trong kiếp trước đã tái sinh ở làng Macala đó.
Nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘maghakumāro’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
On the name-giving day, they named him "Maghakumāra."
Vào ngày đặt tên, ngài được đặt tên là Maghakumāra.
So vayappatto ‘‘maghamāṇavo’’ti paññāyittha.
When he reached maturity, he was known as "Maghamāṇava."
Khi trưởng thành, ngài được biết đến với tên Maghamāṇava.
Athassa mātāpitaro samānajātikakulato dārikaṃ ānayiṃsu.
Then his parents brought a maiden from a family of equal status.
Sau đó, cha mẹ ngài đã cưới một cô gái từ một gia đình cùng đẳng cấp cho ngài.
So puttadhītāhi vaḍḍhamāno dānapati ahosi, pañca sīlāni rakkhati.
As he grew up with sons and daughters, he became a generous donor and observed the five precepts.
Ngài có con trai và con gái, trở thành một thí chủ, và giữ năm giới.
Tasmiñca gāme tettiṃseva kulāni honti, tepi tettiṃsa kulā manussā ekadivasaṃ gāmamajjhe ṭhatvā gāmakammaṃ karonti.
In that village, there were exactly thirty-three families, and these thirty-three people of the families would gather in the middle of the village to perform village work.
Trong ngôi làng đó có ba mươi ba gia đình, ba mươi ba người trong số họ một ngày nọ đã đứng giữa làng và làm công việc làng.
Bodhisatto ṭhitaṭṭhāne pādehi paṃsuṃ viyūhitvā taṃ padesaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, athañño eko āgantvā tasmiṃ ṭhāne ṭhito.
The Bodhisatta, at the place where he stood, cleared away the dust with his feet, made that area pleasant, and stood there; then another person came and stood in that place.
Bồ-tát đã dọn dẹp đất bằng chân tại nơi mình đứng, làm cho nơi đó trở nên dễ chịu rồi đứng. Sau đó, một người khác đến và đứng ở chỗ đó.
Bodhisatto aparaṃ ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, tatrāpi añño ṭhito.
The Bodhisatta made another place pleasant and stood there; another person also stood there.
Bồ-tát lại làm cho một chỗ khác trở nên dễ chịu rồi đứng, ở đó cũng có người khác đứng.
Bodhisatto aparampi aparampīti sabbesampi ṭhitaṭṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aparena samayena tasmiṃ ṭhāne maṇḍapaṃ kāresi, maṇḍapampi apanetvā sālaṃ kāresi, tattha phalakāsanāni santharitvā pānīyacāṭiṃ ṭhapesi.
The Bodhisatta made yet another place, and yet another, making every place where they stood pleasant, and at a later time, he built a pavilion in that place; he also removed the pavilion and built a hall, where he arranged wooden seats and placed a water jar.
Bồ-tát lại làm cho chỗ khác và chỗ khác nữa, làm cho tất cả các chỗ mà mọi người đứng đều dễ chịu. Sau đó, ngài dựng một cái rạp ở chỗ đó, rồi tháo rạp ra và dựng một hội trường. Ở đó, ngài trải các ghế dài và đặt một bình nước uống.
Aparena samayena tepi tettiṃsajanā bodhisattena samānacchandā ahesuṃ.
At a later time, those thirty-three people also became of the same mind as the Bodhisatta.
Sau đó, ba mươi ba người ấy đều có cùng chí hướng với Bồ-tát.
Te bodhisatto pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tato paṭṭhāya tehi saddhiṃ puññāni karonto vicarati.
The Bodhisatta established them in the five precepts, and from then on, he wandered about performing meritorious deeds with them.
Bồ-tát đã thiết lập họ vào năm giới, và từ đó trở đi, ngài cùng họ làm các việc phước thiện.
Tepi teneva saddhiṃ puññāni karontā kālasseva vuṭṭhāya vāsipharasumusalahatthā catumahāpathādīsu musalena pāsāṇe ubbattetvā pavaṭṭenti, yānānaṃ akkhapaṭighātarukkhe haranti, visamaṃ samaṃ karonti, setuṃ attharanti, pokkharaṇiyo khaṇanti, sālaṃ karonti, dānāni denti, sīlāni rakkhanti.
And they, performing meritorious deeds with him, rose early, and with axes, spades, and pestles in hand, they lifted stones with pestles on the four main roads and so forth, and rolled them away. They removed trees that obstructed carts, made uneven ground even, built bridges, dug ponds, constructed halls, gave alms, and observed the precepts.
Họ cũng cùng ngài làm các việc phước thiện, dậy sớm, cầm rìu, cuốc, chày, nhổ đá bằng chày ở các ngã tư đường lớn và lăn đi, dọn dẹp các cây cản trở bánh xe, san bằng chỗ gồ ghề, xây cầu, đào ao, dựng hội trường, bố thí, giữ giới.
Evaṃ yebhuyyena sakalagāmavāsino bodhisattassa ovāde ṭhatvā sīlāni rakkhiṃsu.
Thus, most of the villagers, abiding by the Bodhisatta's advice, observed the precepts.
Như vậy, phần lớn dân làng đã giữ giới theo lời khuyên của Bồ-tát.
Atha nesaṃ gāmabhojako cintesi ‘‘ahaṃ pubbe etesu suraṃ pivantesu pāṇātipātādīni karontesu cāṭikahāpaṇādivasena ceva daṇḍabalivasena ca dhanaṃ labhāmi, idāni pana magho māṇavo sīlaṃ rakkhāpeti, tesaṃ pāṇātipātādīni kātuṃ na deti, idāni pana te pañca sīlāni na rakkhāpessāmī’’ti kuddho rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, bahū corā gāmaghātādīni karontā vicarantī’’ti āha.
Then the village headman thought, "Formerly, when these people drank liquor and committed acts like taking life, I gained wealth through fines in the form of pots and kahāpaṇas, and by force of punishment. But now, Magha the youth makes them observe the precepts and does not allow them to commit acts like taking life. Now, I will not let them observe the five precepts." Angered, he approached the king and said, "Your Majesty, many thieves are roaming about, committing acts like destroying villages."
Rồi người cai quản làng ấy suy nghĩ: “Trước đây, khi những người này uống rượu và thực hiện các hành vi sát sanh, v.v., ta đã thu được tiền bạc dưới hình thức thuế rượu và các khoản phạt. Nhưng bây giờ, Magha māṇava khiến họ giữ giới, không cho phép họ thực hiện các hành vi sát sanh, v.v. Bây giờ ta sẽ không để họ giữ năm giới.” Tức giận, ông ta đến gặp nhà vua và tâu: “Tâu Đại vương, có nhiều kẻ cướp đang đi lại, gây ra các vụ cướp bóc làng mạc, v.v.”
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gaccha, te ānehī’’ti āha.
The king, hearing his words, said, "Go, bring them."
Nhà vua nghe lời ông ta và nói: “Hãy đi bắt chúng về đây.”
So gantvā sabbepi te bandhitvā ānetvā ‘‘ānītā, deva, corā’’ti rañño ārocesi.
He went, bound all of them, brought them, and reported to the king, "Your Majesty, the thieves have been brought."
Ông ta đi, bắt tất cả những người ấy lại, dẫn về và báo cho nhà vua: “Tâu Đại vương, những kẻ cướp đã bị bắt về.”
Rājā tesaṃ kammaṃ asodhetvāva ‘‘hatthinā ne maddāpethā’’ti āha.
The king, without investigating their actions, said, "Have them crushed by an elephant."
Nhà vua không điều tra tội trạng của họ mà phán: “Hãy sai voi giày xéo chúng.”
Tato sabbepi te rājaṅgaṇe nipajjāpetvā hatthiṃ ānayiṃsu.
Then, they made all of them lie down in the royal courtyard and brought an elephant.
Thế là, họ bắt tất cả những người ấy nằm xuống sân cung điện và dẫn voi đến.
Bodhisatto tesaṃ ovādaṃ adāsi ‘‘tumhe sīlāni āvajjetha, pesuññakārake ca raññe ca hatthimhi ca attano sarīre ca ekasadisameva mettaṃ bhāvethā’’ti.
The Bodhisatta gave them advice: "You should reflect on the precepts, and cultivate mettā equally towards the slanderer, the king, the elephant, and your own bodies."
Bồ Tát khuyên họ: “Các con hãy quán tưởng các giới, và hãy tu tập tâm từ bình đẳng đối với kẻ vu cáo, đối với nhà vua, đối với con voi và đối với chính thân thể của mình.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm theo như vậy.
Atha nesaṃ maddanatthāya hatthiṃ upanesuṃ.
Then they brought the elephant to crush them.
Rồi họ dẫn voi đến để giày xéo những người ấy.
So upanīyamānopi na upagacchati, mahāviravaṃ viravitvā palāyati.
Even when brought, it did not approach; it let out a great roar and fled.
Con voi, dù bị dẫn đến, cũng không chịu tiến lại gần mà kêu lớn tiếng rồi bỏ chạy.
Aññaṃ aññaṃ hatthiṃ ānayiṃsu, tepi tatheva palāyiṃsu.
They brought other elephants, and they too fled in the same way.
Họ dẫn những con voi khác đến, và chúng cũng bỏ chạy như vậy.
Rājā ‘‘etesaṃ hatthe kiñci osadhaṃ bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘vicinathā’’ti āha.
The king thought, "They must have some medicine in their hands," and said, "Search them."
Nhà vua nghĩ: “Chắc chắn trong tay những người này có một loại thuốc nào đó,” và ra lệnh: “Hãy khám xét chúng.”
Vicinantā adisvā ‘‘natthi, devā’’ti āhaṃsu.
Searching, they did not find anything and said, "There is none, Your Majesty."
Họ khám xét nhưng không thấy gì, bèn tâu: “Tâu Đại vương, không có gì cả.”
Tena hi kiñci mantaṃ parivattessanti, pucchatha ne ‘‘atthi vo parivattanamanto’’ti?
"In that case, they must be reciting some mantra. Ask them, 'Do you have a mantra for recitation?'"
“Vậy thì chúng chắc chắn đang niệm một loại thần chú nào đó. Hãy hỏi chúng: ‘Các ngươi có thần chú nào không?’”
Rājapurisā pucchiṃsu, bodhisatto ‘‘atthī’’ti āha.
The royal officers asked, and the Bodhisatta said, "Yes, we do."
Các quan quân hỏi, Bồ Tát đáp: “Có.”
Rājapurisā ‘‘atthi kira, devā’’ti ārocayiṃsu, rājā sabbepi te pakkosāpetvā ‘‘tumhākaṃ jānanamantaṃ kathethā’’ti āha.
The royal officers reported, "It seems they do, Your Majesty." The king summoned all of them and said, "Tell us the mantra you know."
Các quan quân tâu: “Tâu Đại vương, có vẻ như chúng có thần chú,” nhà vua bèn triệu tập tất cả họ lại và nói: “Hãy nói cho ta biết thần chú mà các ngươi biết.”
Bodhisatto avoca ‘‘deva, añño amhākaṃ manto nāma natthi, amhe pana tettiṃsamattā janā pāṇaṃ na hanāma, adinnaṃ nādiyāma, micchācāraṃ na carāma, musāvādaṃ na bhaṇāma, majjaṃ na pivāma, mettaṃ bhāvema, dānaṃ dema, maggaṃ samaṃ karoma, pokkharaṇiyo khaṇāma, sālaṃ karoma, ayaṃ amhākaṃ manto ca parittañca vuḍḍhi cā’’ti.
The Bodhisatta said, "Your Majesty, we have no other mantra. But we, thirty-three people, do not kill living beings, do not take what is not given, do not engage in sexual misconduct, do not speak falsehoods, do not drink intoxicants, we cultivate mettā, give alms, make roads even, dig ponds, build halls. This is our mantra, our protection, and our prosperity."
Bồ Tát nói: “Tâu Đại vương, chúng con không có thần chú nào khác. Chúng con, ba mươi ba người, không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu. Chúng con tu tập tâm từ, bố thí, san bằng đường sá, đào ao hồ, và xây dựng hội trường. Đây là thần chú, là sự bảo vệ, và là sự phát triển của chúng con.”
Rājā tesaṃ pasanno pesuññakārakassa sabbaṃ gehavibhavaṃ tañca tesaṃyeva dāsaṃ katvā adāsi, taṃ hatthiñca gāmañca tesaṃyeva adāsi.
The king was pleased with them and gave all the property of the slanderer, and the slanderer himself as a slave, to them. He also gave them the elephant and the village.
Nhà vua hoan hỷ với họ, ban tất cả tài sản của kẻ vu cáo cho họ, biến kẻ vu cáo thành nô lệ của họ, và ban cả con voi cùng ngôi làng ấy cho họ.
Te tato paṭṭhāya yathāruciyā puññāni karontā ‘‘catumahāpathe mahantaṃ sālaṃ kāressāmā’’ti vaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā sālaṃ paṭṭhapesuṃ.
From that time on, they performed meritorious deeds as they wished and, saying, "We will build a large hall at the four main roads," they summoned a carpenter and started building the hall.
Từ đó trở đi, họ tùy ý làm các việc phước thiện, và nói: “Chúng ta sẽ xây một hội trường lớn ở ngã tư đường,” rồi triệu tập thợ mộc và bắt đầu xây hội trường.
Mātugāmesu pana vigatacchandatāya tassā sālāya mātugāmānaṃ pattiṃ nādaṃsu.
However, due to their lack of interest in women, they did not allocate a share of that hall to women.
Vì không muốn phụ nữ can dự, họ không cho phụ nữ quyền sở hữu trong hội trường đó.
Tena ca samayena bodhisattassa gehe sudhammā, cittā, nandā, sujāti catasso itthiyo honti.
At that time, there were four women in the Bodhisatta's house: Sudhammā, Cittā, Nandā, and Sujātī.
Vào thời điểm đó, trong nhà Bồ Tát có bốn người vợ là Sudhammā, Cittā, Nandā và Sujātā.
Tāsu sudhammā vaḍḍhakinā saddhiṃ ekato hutvā ‘‘bhātika, imissā sālāya maṃ jeṭṭhikaṃ karohī’’ti vatvā lañjaṃ adāsi.
Among them, Sudhammā, together with the carpenter, said, "Brother, make me the chief of this hall," and gave him a bribe.
Trong số đó, Sudhammā đã hối lộ người thợ mộc và nói: “Này anh, hãy cho tôi làm người đứng đầu hội trường này.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā paṭhamameva kaṇṇikārukkhaṃ sukkhāpetvā tacchetvā vijjhitvā kaṇṇikaṃ niṭṭhāpetvā vatthena paliveṭhetvā ṭhapesi.
He agreed, saying "Very well," and first dried, planed, and bored the main timber for the roof, then finished the roof-finial, wrapped it in cloth, and set it aside.
Người thợ mộc chấp nhận lời đề nghị, nói: “Được thôi,” rồi trước tiên, ông ta làm khô một cây gỗ để làm cột chính (kaṇṇikārukkhā), đẽo gọt, khoan lỗ, hoàn thành cột chính, bọc bằng vải và đặt sang một bên.
Atha sālaṃ niṭṭhāpetvā kaṇṇikāropanakāle ‘‘aho, ayyā, ekaṃ na sarimhā’’ti āha.
Then, having finished the hall, at the time of installing the roof-finial, he said, "Alas, sirs, we forgot one thing."
Sau khi hoàn thành hội trường, đến lúc dựng cột chính, ông ta nói: “Ôi, các ngài, chúng ta đã quên một điều.”
‘‘Kiṃ nāma, bho’’ti.
"What is it, sir?"
“Điều gì vậy, này anh?”
‘‘Kaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"A roof-finial is needed."
“Cần có cột chính.”
‘‘Hotu āharissāmā’’ti?
"Let it be, we will bring one."
“Được thôi, chúng ta sẽ mang đến.”
‘‘Idāni chinnarukkhena kātuṃ na sakkā, pubbeyeva chinditvā tacchetvā vijjhitvā ṭhapitakaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"It cannot be made from a freshly cut tree now. A roof-finial that was cut, planed, bored, and set aside beforehand is needed."
“Bây giờ không thể làm bằng cây mới đốn được. Cần phải có cột chính đã được đốn, đẽo gọt và khoan lỗ từ trước.”
‘‘Idāni kiṃ kātabba’’nti?
"What is to be done now?"
“Bây giờ phải làm gì?”
‘‘Sace kassaci gehe niṭṭhāpetvā ṭhapitā vikkāyikakaṇṇikā atthi, sā pariyesitabbā’’ti.
“If there is a rafter for sale, finished and kept in anyone’s house, it should be sought.”
“Nếu có cột chính đã hoàn thành và cất giữ ở nhà ai đó để bán, thì phải tìm mua nó.”
Te pariyesantā sudhammāya gehe disvā mūlena na labhiṃsu.
Searching, they found it in Sudhammā’s house but could not obtain it for a price.
Họ tìm kiếm và thấy nó ở nhà Sudhammā, nhưng không thể mua được bằng tiền.
‘‘Sace maṃ sālāya pattikaṃ karotha, dassāmī’’ti vutte ‘‘na mayaṃ mātugāmānaṃ pattiṃ damhā’’ti āhaṃsu.
When she said, “If you make me a shareholder in the hall, I will give it,” they replied, “We do not give shares to women.”
Khi cô ấy nói: “Nếu các ngài cho tôi quyền sở hữu trong hội trường, tôi sẽ đưa nó,” họ đáp: “Chúng tôi không cho phụ nữ quyền sở hữu.”
Atha ne vaḍḍhakī āha ‘‘ayyā, tumhe kiṃ kathetha, ṭhapetvā brahmalokaṃ aññaṃ mātugāmarahitaṭṭhānaṃ nāma natthi, gaṇhatha kaṇṇikaṃ, evaṃ sante amhākaṃ kammaṃ niṭṭhaṃ gamissatī’’ti.
Then the carpenter said to them, “Sirs, what are you saying? Apart from the Brahma-world, there is no place devoid of women. Take the rafter; in that case, our work will be completed.”
Rồi người thợ mộc nói với họ: “Các ngài nói gì vậy? Không có nơi nào không có phụ nữ ngoại trừ cõi Phạm thiên. Hãy lấy cột chính đi, như vậy công việc của chúng ta sẽ hoàn tất.”
Te ‘‘sādhū’’ti kaṇṇikaṃ gahetvā sālaṃ niṭṭhāpetvā āsanaphalakāni santharitvā pānīyacāṭiyo ṭhapetvā yāgubhattaṃ nibandhiṃsu.
They said, “Very well,” took the rafter, finished the hall, spread out seating planks, placed water pots, and arranged for gruel and rice.
Họ nói: “Được thôi,” rồi lấy cột chính, hoàn thành hội trường, sắp đặt các tấm ván ngồi, đặt các chum nước uống, và chuẩn bị cháo cơm.
Sālaṃ pākārena parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā antopākāre vālukaṃ ākiritvā bahipākāre tālapantiyo ropesuṃ.
They enclosed the hall with a wall, fitted a door, scattered sand inside the wall, and planted rows of palm trees outside the wall.
Họ xây tường bao quanh hội trường, lắp cửa, rải cát bên trong tường bao, và trồng hàng cây cọ bên ngoài tường bao.
Cittāpi tasmiṃ ṭhāne uyyānaṃ kāresi, ‘‘pupphūpagaphalūpagarukkho asuko nāma tasmiṃ natthī’’ti nāhosi.
Cittā also made a garden in that place; there was no tree that did not bear flowers or fruit.
Cittā cũng xây một khu vườn ở đó, không thiếu bất kỳ loại cây nào có hoa hay quả.
Nandāpi tasmiṃyeva ṭhāne pokkharaṇiṃ kāresi pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ ramaṇīyaṃ.
Nandā also made a delightful pond in that very place, covered with five-colored lotuses.
Nandā cũng xây một ao hồ ở cùng nơi đó, được bao phủ bởi năm loại hoa sen, rất đẹp đẽ.
Sujā na kiñci akāsi.
Sujā did nothing.
Sujātā thì không làm gì cả.
Evaṃ pasaṃsiyabhāvaṃ āpajjitvā jīvitapariyosāne tāvatiṃsabhavane sakko devarājā hutvā nibbatti, tepissa sahāyā tattheva nibbattiṃsu.
Having thus attained a praiseworthy state, at the end of his life, he was reborn as Sakka, the king of devas, in the Tāvatiṃsa realm, and his three companions were also reborn there.
Sau khi đạt được trạng thái đáng ca ngợi như vậy, khi hết tuổi thọ, Bồ Tát tái sanh làm Sakka, Thiên chủ trong cõi Tam Thập Tam. Các bạn của Ngài cũng tái sanh ở đó.
Tasmiṃ kāle tāvatiṃsabhavane asurā paṭivasanti.
At that time, the Asuras dwelt in the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời điểm đó, các Asura đang sống trong cõi Tam Thập Tam.
Sakko devarājā ‘‘kiṃ no sādhāraṇena rajjenā’’ti asure dibbapānaṃ pāyetvā matte samāne pādesu gāhāpetvā sinerupabbatapāde khipāpesi.
Sakka, the king of devas, thinking, “What use is a shared kingdom to us?” made the Asuras drink divine liquor, and when they were intoxicated, he had them seized by their feet and thrown to the foot of Mount Sineru.
Sakka, Thiên chủ, nghĩ: “Chúng ta có cần một vương quốc chung không?” rồi cho các Asura uống rượu chư thiên. Khi chúng say mèm, Ngài sai người nắm chân chúng và ném xuống chân núi Sineru.
Te asurabhavanameva sampāpuṇiṃsu.
They reached the Asura-realm itself.
Chúng đã đến được cõi Asura.
Asurabhavanaṃ nāma sinerussa heṭṭhimatale tāvatiṃsadevalokappamāṇameva, tattha devānaṃ pāricchattako viya cittapāṭali nāma kappaṭṭhiyarukkho hoti.
The Asura-realm, at the lower level of Sineru, is the same size as the Tāvatiṃsa deva-world; there, like the Pāricchattaka tree of the devas, is a Kalpataru tree called Cittapāṭali.
Cõi Asura nằm dưới chân núi Sineru, có kích thước tương đương với cõi trời Tam Thập Tam. Ở đó có một cây đại thọ tên là Cittapāṭali, giống như cây Pāricchattaka của chư thiên.
Te cittapāṭaliyā pupphitāya jānanti ‘‘nāyaṃ amhākaṃ devaloko, devalokasmiñhi pāricchattako pupphatī’’ti.
When the Cittapāṭali bloomed, they knew, “This is not our deva-world, for in the deva-world, the Pāricchattaka blooms.”
Khi cây Cittapāṭali nở hoa, chúng biết: “Đây không phải là cõi trời của chúng ta, vì cây Pāricchattaka nở hoa trong cõi trời.”
Atha te ‘‘jarasakko amhe matte katvā mahāsamuddapiṭṭhe khipitvā amhākaṃ devanagaraṃ gaṇhi, te mayaṃ tena saddhiṃ yujjhitvā amhākaṃ devanagarameva gaṇhissāmā’’ti kipillikā viya thambhaṃ sineruṃ anusañcaramānā uṭṭhahiṃsu.
Then they thought, “The old Sakka, having intoxicated us, threw us onto the surface of the great ocean and seized our deva-city. We will fight him and take back our deva-city,” and they rose up, ascending Sineru like ants on a pillar.
Rồi chúng nghĩ: “Lão Sakka đã chuốc say chúng ta, ném chúng ta xuống mặt biển và chiếm đoạt thành phố chư thiên của chúng ta. Chúng ta sẽ chiến đấu với hắn và chiếm lại thành phố chư thiên của mình.” Chúng bèn trèo lên núi Sineru như kiến bò trên cột.
Sakko ‘‘asurā kira uṭṭhitā’’ti sutvā samuddapiṭṭheyeva abbhuggantvā yujjhamāno tehi parājito diyaḍḍhayojanasatikena vejayantarathena dakkhiṇasamuddassa matthakena palāyituṃ āraddho.
Sakka, hearing, “The Asuras have risen,” ascended above the surface of the ocean and, fighting, was defeated by them, and began to flee over the southern ocean with his Vejayanta chariot, which was one hundred and fifty yojanas in length.
Sakka nghe nói: “Các Asura đã nổi dậy,” bèn bay lên trên mặt biển, chiến đấu. Bị chúng đánh bại, Ngài bắt đầu bỏ chạy trên chiếc xe Vejayanta có chiều dài một trăm rưỡi dojana, ngang qua mặt biển phía nam.
Athassa ratho samuddapiṭṭhena vegena gacchanto simbalivanaṃ pakkhanto, tassa gamanamagge simbalivanaṃ naḷavanaṃ viya chijjitvā chijjitvā samuddapiṭṭhe patati.
Then his chariot, moving swiftly over the ocean’s surface, entered a silk-cotton forest, and the silk-cotton trees in its path were cut down like reeds and fell onto the ocean’s surface.
Rồi chiếc xe của Ngài, đang lao nhanh trên mặt biển, đi vào rừng cây simbali. Trên đường đi của nó, rừng simbali bị chặt đứt từng đoạn như rừng tre và rơi xuống mặt biển.
Supaṇṇapotakā samuddapiṭṭhe paripatantā mahāviravaṃ raviṃsu.
The young Supaṇṇas, falling onto the ocean’s surface, cried out loudly.
Những chim Supaṇṇa con, đang rơi xuống mặt biển, kêu la thảm thiết.
Sakko mātaliṃ pucchi ‘‘samma mātali, kiṃ saddo nāmesa, atikāruññaravo vattatī’’ti?
Sakka asked Mātali, “Friend Mātali, what is this sound? A very pitiful cry is occurring.”
Sakka hỏi Mātali: “Này Mātali, tiếng gì vậy? Tiếng kêu thật đáng thương.”
‘‘Deva, tumhākaṃ rathavegena vicuṇṇite simbalivane patante supaṇṇapotakā maraṇabhayatajjitā ekaviravaṃ viravantī’’ti.
“Deva, the young Supaṇṇas, terrified by the fear of death, are crying out with a single voice as the silk-cotton forest, crushed by the speed of your chariot, falls.”
“Tâu Đại vương, khi rừng simbali bị nghiền nát bởi tốc độ xe của Ngài và rơi xuống, những chim Supaṇṇa con, sợ hãi cái chết, đang kêu la thảm thiết.”
Tattha kulāvakāti supaṇṇapotakā.
Therein, kulāvakā means young garuḷas.
Trong đó, kulāvakā có nghĩa là những chim Supaṇṇa con.
Mātalīti sārathiṃ āmantesi.
Mātalī means he addressed the charioteer.
Mātalī là gọi người đánh xe.
Simbalisminti passa ete simbalirukkhe olambantā ṭhitāti dasseti.
Simbalismi means he showed, "See these silk-cotton trees, hanging down."
Simbalismiṃ chỉ ra rằng “hãy nhìn những cây simbali này đang treo lơ lửng.”
Īsāmukhena parivajjayassūti ete etassa rathassa īsāmukhena yathā na haññanti, evaṃ te parivajjayassu.
Īsāmukhena parivajjayassu means, "Avoid them so that they are not harmed by the pole-end of this chariot."
Īsāmukhena parivajjayassu có nghĩa là “hãy tránh chúng để chúng không bị tổn hại bởi mặt trước trục xe này.”
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇanti yadi amhesu asurānaṃ pāṇaṃ cajantesu etesaṃ sotthi hoti, kāmaṃ cajāma ekaṃseneva mayaṃ asuresu amhākaṃ pāṇaṃ cajāma.
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ means, "If these (garuḷas) are safe when we give up our lives to the asuras, let us gladly give up our lives; certainly, we will give up our lives to the asuras."
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ có nghĩa là “nếu chúng ta hy sinh mạng sống cho các Asura mà chúng được bình an, thì chúng ta sẵn lòng hy sinh mạng sống của mình cho các Asura.”
Māme dijā vikulāvā ahesunti ime pana dijā ime garuḷapotakā viddhastavicuṇṇitakulāvakatāya vikulāvā mā ahesuṃ, mā amhākaṃ dukkhaṃ etesaṃ upari khipa, nivattaya nivattaya rathanti.
Māme dijā vikulāvā ahesuṃ means, "Let these birds, these young garuḷas, not be without nests due to their nests being destroyed and crushed. Do not cast our suffering upon them. Turn back, turn back the chariot!"
Đừng để những con chim này không tổ. Vì những con chim này, những con chim non Garuda này có tổ đã bị phá hủy và nghiền nát, đừng để chúng không có tổ. Đừng gieo đau khổ của chúng ta lên chúng. Hãy quay xe lại, quay xe lại.
Mātalisaṅgāhako tassa vacanaṃ sutvā rathaṃ nivattetvā aññena maggena devalokābhimukhaṃ akāsi.
Mātali, the charioteer, hearing his words, turned the chariot back and took another path towards the deva world.
Người đánh xe Mātali nghe lời ngài, đã quay xe lại và đi theo một con đường khác hướng về cõi trời.
Asurā pana taṃ nivattayamānameva disvā ‘‘addhā aññehipi cakkavāḷehi sakkā āgacchanti, balaṃ labhitvā ratho nivatto bhavissatī’’ti maraṇabhayabhītā palāyitvā asurabhavanameva pavisiṃsu.
The asuras, however, seeing him turning back, thought, "Surely, Sakka is coming from other world-systems, having gained strength, so the chariot has turned back," and, terrified by the fear of death, they fled and entered the asura realm.
Các Asura thấy ngài quay xe lại, nghĩ rằng: “Chắc chắn ngài đang đến từ những vũ trụ khác, xe đã quay lại sau khi có được sức mạnh,” liền sợ hãi cái chết mà bỏ chạy, đi vào cõi Asura.
Sakkopi devanagaraṃ pavisitvā dvīsu devalokesu devagaṇena parivuto nagaramajjhe aṭṭhāsi.
Sakka also entered the city of devas and, surrounded by the host of devas in both deva worlds, stood in the middle of the city.
Đức Sakka cũng vào thành chư thiên, được đoàn chư thiên bao quanh, đứng giữa thành.
Tasmiṃ khaṇe pathaviṃ bhinditvā yojanasahassubbedho vejayantapāsādo uṭṭhahi.
At that moment, the Vejayanta Palace, a thousand yojanas high, rose up, breaking through the earth.
Vào khoảnh khắc đó, cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana đã trồi lên xuyên qua mặt đất.
Vijayante uṭṭhitattā ‘‘vejayanto’’ tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because it rose up victoriously, they named it "Vejayanta."
Vì nó trồi lên một cách chiến thắng (vijayante), nên nó được đặt tên là “Vejayanta”.
Atha sakko puna asurānaṃ anāgamanatthāya pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapesi.
Then Sakka established five guards to prevent the asuras from returning.
Sau đó, Đức Sakka đặt năm nơi canh gác để ngăn chặn các Asura trở lại.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning which it was said:
Liên quan đến điều này, đã được nói:
Dve nagarānipi yuddhena gahetuṃ asakkuṇeyyatāya ayujjhapurāni nāma jātāni devanagarañca asuranagarañca.
The two cities, the city of devas and the city of asuras, became known as "unassailable cities" because they could not be taken by war.
Hai thành phố, thành chư thiên và thành Asura, được gọi là những thành không thể chiến thắng vì không thể chiếm được bằng chiến tranh.
Yadā hi asurā balavantā honti, atha devehi palāyitvā devanagaraṃ pavisitvā dvāre pihite asurānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
For when the asuras are strong, even a hundred thousand asuras cannot do anything when the devas flee into the deva city and close its gates.
Khi các Asura mạnh mẽ, các chư thiên bỏ chạy vào thành chư thiên và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Asura cũng không thể làm gì được.
Yadā devā balavantā honti, atha asurehi palāyitvā asuranagaraṃ pavisitvā dvāre pihite sakkānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
When the devas are strong, even a hundred thousand Sakkas cannot do anything when the asuras flee into the asura city and close its gates.
Khi các chư thiên mạnh mẽ, các Asura bỏ chạy vào thành Asura và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Sakka cũng không thể làm gì được.
Iti imāni dve nagarāni ayujjhapurāni nāma.
Thus, these two cities are called "unassailable cities."
Vì vậy, hai thành phố này được gọi là những thành không thể chiến thắng.
Tesaṃ antarā etesu uragādīsu pañcasu ṭhānesu sakkena ārakkhā ṭhapitā.
Between them, in these five places of nāgas and so on, Sakka established guards.
Giữa chúng, Đức Sakka đã thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, bao gồm Uraga.
Tattha uraga-saddena nāgā gahitā.
Therein, by the word uraga, nāgas are meant.
Trong đó, từ Uraga chỉ các Nāga.
Te udake balavantā honti, tasmā sinerussa paṭhamālinde tesaṃ ārakkhā.
They are powerful in water; therefore, their guard is in the first terrace of Sineru.
Chúng mạnh mẽ dưới nước, vì vậy sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ nhất của núi Sineru.
Karoṭi-saddena supaṇṇā gahitā.
By the word karoṭi, supaṇṇas (garuḷas) are meant.
Từ Karoṭi chỉ các Supaṇṇa (Garuda).
Tesaṃ kira karoṭi nāma pānabhojanaṃ, tena taṃ nāmaṃ labhiṃsu, dutiyālinde tesaṃ ārakkhā.
Their food and drink is called karoṭi, so they obtained that name; their guard is in the second terrace.
Nghe nói, Karoṭi là thức ăn và đồ uống của chúng, vì vậy chúng có tên đó, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ hai.
Payassahāri-saddena kumbhaṇḍā gahitā.
By the word payassahāri, kumbhaṇḍas are meant.
Từ Payassahāri chỉ các Kumbhaṇḍa.
Dānavarakkhasā kirete, tatiyālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be Dānavas and Rakkhasas; their guard is in the third terrace.
Nghe nói, chúng là những Dạ Xoa khổng lồ, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ ba.
Madanayuta-saddena yakkhā gahitā.
By the word madanayuta, yakkhas are meant.
Từ Madanayuta chỉ các Yakkha.
Visamacārino kira te yuddhasoṇḍā, catutthālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be violent and fond of fighting; their guard is in the fourth terrace.
Nghe nói, chúng là những kẻ hành xử bất thường, say mê chiến tranh, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ tư.
Caturo ca mahantāti cattāro mahārājāno vuttā, pañcamālinde tesaṃ ārakkhā.
Caturo ca mahantā refers to the Four Great Kings; their guard is in the fifth terrace.
Caturo ca mahantā nghĩa là bốn vị Đại Thiên Vương, sự bảo vệ của họ ở tầng lầu thứ năm.
Tasmā yadi asurā kupitā āvilacittā devapuraṃ upayanti, pañcavidhesu yaṃ girino paṭhamaṃ paribhaṇḍaṃ, taṃ uragā paribāhiya tiṭṭhanti.
Therefore, if the asuras, enraged and agitated, approach the deva city, the nāgas stand guarding the first part of the mountain among the five types of guards.
Vì vậy, nếu các Asura nổi giận, với tâm trí hỗn loạn, tiến đến thành chư thiên, thì trong năm loại, những gì là phần đầu tiên của ngọn núi, các Uraga sẽ bao vây và đứng đó.
Evaṃ sesesu sesā.
Similarly, the others guard their respective parts.
Tương tự, những loại còn lại ở những nơi còn lại.
Imesu pana pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā sakke devānaminde dibbasampattiṃ anubhavamāne sudhammā cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, kaṇṇikāya dinnanissandena cassā pañcayojanasatikā sudhammā nāma devasabhā udapādi, yattha dibbasetacchattassa heṭṭhā yojanappamāṇe kañcanapallaṅke nisinno sakko devānamindo devamanussānaṃ kattabbakiccāni karoti.
While Sakka, the king of devas, was experiencing divine prosperity, having established guards in these five places, Sudhammā passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of the pinnacle, a deva assembly hall named Sudhammā, five hundred yojanas in extent, arose for him, where Sakka, the king of devas, seated on a golden couch one yojana long beneath a divine white umbrella, performs the duties of devas and humans.
Sau khi thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, trong khi Đế Thích Sakka đang hưởng thụ tài sản chư thiên, Sudhammā đã mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã cúng dường hoa sen, một hội trường chư thiên tên là Sudhammā, rộng năm dojana, đã xuất hiện, nơi Đế Thích Sakka ngồi trên ngai vàng bằng vàng rộng một dojana dưới chiếc lọng trắng của chư thiên, thực hiện các công việc cần thiết cho chư thiên và loài người.
Cittāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, uyyānassa karaṇanissandena cassā cittalatāvanaṃ nāma uyyānaṃ udapādi.
Cittā also passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of creating a park, a park named Cittalatāvana arose for him.
Cittā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập khu vườn, một khu vườn tên là Cittalatāvana đã xuất hiện.
Nandāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, pokkharaṇiyā nissandena cassā nandā nāma pokkharaṇī udapādi.
Nandā, too, after passing away, was reborn as his foot-attendant. From the overflow of the pond, a pond named Nandā came into existence for her.
Nandā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập hồ nước, một hồ sen tên là Nandā đã xuất hiện.
Sujā pana kusalakammassa akatattā ekasmiṃ araññe kandarāya bakasakuṇikā hutvā nibbattā.
But Sujā, having not performed wholesome kamma, was reborn as a female crane in a cave in a certain forest.
Còn Sujā, vì không tạo thiện nghiệp, đã tái sinh làm một con cò cái trong một hang động ở một khu rừng.
Sakko ‘‘sujā na paññāyati, kattha nu kho nibbattā’’ti āvajjento taṃ disvā tattha gantvā taṃ ādāya devalokaṃ āgantvā tassā ramaṇīyaṃ devanagaraṃ sudhammaṃ devasabhaṃ cittalatāvanaṃ nandāpokkharaṇiñca dassetvā ‘‘etā kusalaṃ katvā mayhaṃ pādaparicārikā hutvā nibbattā, tvaṃ pana kusalaṃ akatvā tiracchānayoniyaṃ nibbattā, ito paṭṭhāya sīlaṃ rakkhāhī’’ti taṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tattheva netvā vissajjesi.
Sakka, reflecting, "Sujā is not seen, where could she have been reborn?" saw her, went there, took her, and came to the deva-world. He showed her the delightful deva-city, the Sudhammā deva-assembly hall, the Cittalatāvana grove, and the Nandā pond, and then admonished her, saying, "These have performed wholesome deeds and were reborn as my foot-attendants, but you, having not performed wholesome deeds, were reborn in the animal realm. From now on, guard your sīla." Having established her in the five precepts, he took her back to that very place and released her.
Đức Sakka nghĩ: “Sujā không thấy đâu, không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi thấy cô ấy, ngài đến đó, mang cô ấy về cõi trời, cho cô ấy thấy thành chư thiên xinh đẹp, hội trường chư thiên Sudhammā, khu vườn Cittalatāvana và hồ sen Nandā, rồi nói: “Những người này đã làm điều thiện và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ta. Còn con, vì không làm điều thiện, đã tái sinh vào loài súc sinh. Từ nay trở đi, hãy giữ giới!” Ngài khuyên bảo cô ấy như vậy, đặt cô ấy vào năm giới, rồi đưa cô ấy về đó và thả ra.
Sāpi tato paṭṭhāya sīlaṃ rakkhati.
She, too, guarded her sīla from then on.
Cô ấy cũng giữ giới từ đó trở đi.
Sakko katipāhaccayena ‘‘sakkā nu kho sīlaṃ rakkhitu’’nti gantvā maccharūpena uttāno hutvā purato nipajji, sā ‘‘matamacchako’’ti saññāya sīse aggahesi, maccho naṅguṭṭhaṃ cālesi, atha naṃ ‘‘jīvati maññe’’ti vissajjesi.
After a few days, Sakka went to see "Is it possible to guard sīla?" and lay down on his back in the form of a fish in front of her. She, perceiving it as a dead fish, took it by the head. The fish wagged its tail. Then, thinking "Perhaps it is alive," she released it.
Vài ngày sau, Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy có giữ giới được không?” Ngài đến đó, biến thành một con cá, nằm ngửa trước mặt cô ấy. Cô ấy nghĩ: “Một con cá chết,” và nắm lấy đầu nó. Con cá vẫy đuôi. Cô ấy nghĩ: “Chắc nó còn sống,” và thả nó ra.
Sakko ‘‘sādhu sādhu, sakkhissasi sīlaṃ rakkhitu’’nti agamāsi.
Sakka, saying "Excellent, excellent! You will be able to guard your sīla," departed.
Đức Sakka nói: “Tốt lắm, tốt lắm, con sẽ giữ giới được,” rồi bỏ đi.
Sā tato cutā bārāṇasiyaṃ kumbhakāragehe nibbatti.
Having passed away from there, she was reborn in a potter's house in Bārāṇasī.
Cô ấy mạng chung từ đó và tái sinh trong một gia đình thợ gốm ở Bārāṇasī.
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho nibbattā’’ti tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā suvaṇṇaeḷālukānaṃ yānakaṃ pūretvā majjhe gāmassa mahallakavesena nisīditvā ‘‘eḷālukāni gaṇhatha, eḷālukāni gaṇhathā’’ti ugghosesi.
Sakka, thinking "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, filled a cart with golden myrobalan fruits and sat in the middle of the village in the guise of an old man, proclaiming, "Take myrobalan fruits, take myrobalan fruits!"
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài chất đầy một xe chở trái cây eḷāluka vàng, ngồi giữa làng trong lốt một ông già và rao lên: “Ai mua trái eḷāluka! Ai mua trái eḷāluka!”
Manussā āgantvā ‘‘dehi, tātā’’ti āhaṃsu.
People came and said, "Give them, sir."
Mọi người đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Ahaṃ sīlarakkhakānaṃ dammi, tumhe sīlaṃ rakkhathā’’ti?
"I give to those who guard sīla. Do you guard sīla?"
“Ta cho những người giữ giới. Các con có giữ giới không?”
‘‘Mayaṃ sīlaṃ nāma na jānāma, mūlena dehī’’ti.
"We do not know what sīla is. Give them for a price!"
“Chúng con không biết giới là gì. Bán cho chúng con bằng tiền đi!”
‘‘Na mayhaṃ mūlena attho, sīlarakkhakānaññevāhaṃ dammī’’ti.
"I have no need for money. I give only to those who guard sīla."
“Ta không cần tiền. Ta chỉ cho những người giữ giới thôi.”
Manussā ‘‘ko cāyaṃ eḷāluko’’ti pakkamiṃsu.
The people, thinking "Who is this myrobalan seller?" departed.
Mọi người nói: “Ông già này là ai mà lại bán trái eḷāluka thế này?” rồi bỏ đi.
Sujā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘mayhaṃ ānītaṃ bhavissatī’’ti cintetvā gantvā taṃ ‘‘dehi, tātā’’ti āha.
Sujā, hearing that news, thought "It must be brought for me," and went and said to him, "Give them, sir."
Sujā nghe chuyện đó, nghĩ: “Chắc là mang đến cho mình,” rồi đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Sīlaṃ rakkhasi, ammā’’ti?
"Do you guard sīla, mother?"
“Con có giữ giới không, con gái?”
‘‘Āma, rakkhāmī’’ti.
"Yes, I guard it."
“Dạ, con có giữ ạ.”
‘‘Idaṃ mayā tuyhameva atthāya ābhata’’nti saddhiṃ yānakena gehadvāre ṭhapetvā pakkāmi.
"This was brought for your sake alone," he said, and placing it with the cart at her house door, he departed.
“Cái này ta mang đến cho con đấy,” Ngài đặt nó cùng với chiếc xe trước cửa nhà cô ấy rồi bỏ đi.
Sāpi yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā tato cutā vepacittissa asurindassa dhītā hutvā nibbatti, sīlānisaṃsena abhirūpā ahosi.
She, too, guarded sīla throughout her life, and having passed away from there, was reborn as the daughter of Vepacitti, the lord of the asuras. By the advantage of sīla, she was beautiful.
Cô ấy cũng giữ giới suốt đời, mạng chung từ đó và tái sinh làm con gái của Asurinda Vepacitti. Nhờ quả phước giữ giới, cô ấy trở nên xinh đẹp.
So tassā vayappattakāle ‘‘mayhaṃ dhītā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhatū’’ti asure sannipātesi.
When she reached maturity, he assembled the asuras, saying, "My daughter shall choose a husband according to her own liking."
Khi cô ấy đến tuổi trưởng thành, Vepacitti triệu tập các Asura và nói: “Con gái ta hãy chọn người chồng mà nó yêu thích.”
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho sā nibbattā’’ti olokento tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā ‘‘sujā cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhantī maṃ gaṇhissatī’’ti asuravaṇṇaṃ māpetvā tattha agamāsi.
Sakka, looking for "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, thought, "Sujā, choosing a husband according to her liking, will choose me," and creating an asura form, went there.
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài nghĩ: “Sujā sẽ chọn ta làm chồng mà cô ấy yêu thích,” rồi biến thành hình dạng Asura và đến đó.
Sujaṃ alaṅkaritvā sannipātaṭṭhānaṃ ānetvā ‘‘cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhā’’ti āhaṃsu.
They adorned Sujā and brought her to the assembly place, saying, "Choose a husband according to your liking."
Họ trang điểm cho Sujā và đưa cô ấy đến nơi hội họp, rồi nói: “Hãy chọn người chồng mà con yêu thích.”
Sā olokentī sakkaṃ disvā pubbepi sinehavasena uppannapemena mahoghena viya ajjhotthaṭahadayā hutvā ‘‘ayaṃ me sāmiko’’ti vatvā tassa upari pupphadāmaṃ khipitvā aggahesi.
As she looked, she saw Sakka, and her heart, overwhelmed as if by a great flood of love that had arisen from affection in previous existences, said, "This is my husband," and throwing a garland of flowers over him, she chose him.
Cô ấy nhìn thấy Đức Sakka, trái tim cô ấy như bị nhấn chìm trong một dòng nước lớn của tình yêu đã nảy sinh từ tình cảm trong quá khứ, cô ấy nói: “Đây là chồng của con,” rồi ném vòng hoa lên ngài và chọn ngài.
Asurā ‘‘amhākaṃ rājā ettakaṃ kālaṃ dhītu anucchavikaṃ alabhitvā idāni labhati, ayamevassā dhītu pitāmahato mahallako anucchaviko’’ti lajjamānā pakkamiṃsu.
The asuras, ashamed, departed, thinking, "Our king, having not found a suitable match for his daughter for so long, now finds one. This one is old and suitable for his daughter's grandfather."
Các Asura xấu hổ bỏ đi, nghĩ: “Vua của chúng ta đã không tìm được người xứng đáng với con gái mình trong suốt thời gian qua, giờ lại tìm được người này, ông già này còn lớn tuổi hơn cả ông nội của con gái mình, không xứng đáng chút nào.”
So taṃ devanagaraṃ ānetvā aḍḍhateyyānaṃ nāṭikākoṭīnaṃ jeṭṭhikaṃ katvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
He brought her to the deva-city, made her the chief of two and a half crores of celestial dancers, and having remained there for as long as his life lasted, he passed away according to his kamma.
Ngài đưa cô ấy về thành chư thiên, phong làm trưởng của hai trăm rưỡi triệu vũ nữ, sống cho đến hết tuổi thọ rồi ra đi theo nghiệp của mình.
Rudaṃ manuññanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Rudaṃ manuññaṃ—This (story) the Teacher, while dwelling at Jetavana, told concerning a bhikkhu with many possessions.
Rudaṃ manuññaṃ (Tiếng kêu dễ chịu) này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo có nhiều vật dụng.
Vatthu heṭṭhā devadhammajātake (jā. 1.1.6) vuttasadisameva.
The story is similar to what was told below in the Devadhamma Jātaka.
Câu chuyện tương tự như đã kể trong Devadhamma Jātaka (Jā. 1.1.6) ở phần dưới.
Satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo’’ti pucchi.
The Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you have many possessions?"
Bậc Đạo Sư hỏi Tỳ-kheo đó: “Này Tỳ-kheo, có thật là con có nhiều vật dụng không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kiṃkāraṇā tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo jātosī’’ti?
"For what reason, bhikkhu, have you become one with many possessions?"
“Này Tỳ-kheo, vì lý do gì mà con lại có nhiều vật dụng như vậy?”
So ettakaṃ sutvāva kuddho nivāsanapārupanaṃ chaḍḍetvā ‘‘iminā dāni nīhārena vicarāmī’’ti satthu purato naggo aṭṭhāsi.
Hearing just that much, he became angry, cast off his lower and upper robes, and stood naked before the Teacher, saying, "Now I shall wander in this manner."
Nghe đến đó, Tỳ-kheo nổi giận, vứt bỏ y phục và nói: “Từ nay con sẽ đi lại như thế này,” rồi đứng trần truồng trước mặt Bậc Đạo Sư.
Manussā ‘‘dhī dhī’’ti āhaṃsu.
People exclaimed, "Fie! Fie!"
Mọi người nói: “Ôi! Ôi!”
So tato palāyitvā hīnāyāvatto.
He then fled from there and reverted to a lower state.
Tỳ-kheo đó bỏ chạy từ đó và hoàn tục.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā ‘‘satthu nāma purato evarūpaṃ karissatī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ.
The bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, spoke of his fault, saying, "He, indeed, would do such a thing in front of the Teacher!"
Các Tỳ-khưu ngồi tụ họp trong Pháp đường, nói lời chê bai vị Tỳ-khưu ấy: "Trước mặt Đức Bổn Sư mà lại làm điều như vậy!"
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti bhikkhū pucchi.
The Teacher came and asked the bhikkhus, "Bhikkhus, what is the topic of discussion you are gathered for now?"
Đức Bổn Sư đến, hỏi các Tỳ-khưu: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì vậy?"
Bhante, ‘‘so hi nāma bhikkhu tumhākaṃ purato catuparisamajjhe hirottappaṃ pahāya gāmadārako viya naggo ṭhatvā manussehi jigucchiyamāno hīnāyāvattitvā sāsanā parihīno’’ti tassa aguṇakathāya nisinnāmhāti.
"Venerable Sir, we are seated here discussing the fault of that bhikkhu, who, abandoning shame and moral dread in front of you, amidst the four assemblies, stood naked like a village boy, was despised by people, reverted to a lower state, and fell away from the Dispensation."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang ngồi bàn luận về lỗi lầm của vị Tỳ-khưu ấy: 'Vị Tỳ-khưu ấy, trước mặt Ngài, giữa bốn hội chúng, đã từ bỏ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), đứng trần truồng như một đứa trẻ làng, bị mọi người khinh ghét, sa đọa và bị tước mất khỏi Giáo Pháp.'"
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva so bhikkhu hirottappābhāvena ratanasāsanā parihīno, pubbe itthiratanapaṭilābhatopi parihīnoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that this bhikkhu has fallen away from the excellent Dispensation due to lack of shame and moral dread; in the past, he also fell away from obtaining a jewel of a woman," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ vị Tỳ-khưu ấy vì thiếu lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà bị tước mất khỏi Giáo Pháp quý báu, mà trước đây, y cũng đã bị tước mất khỏi việc có được người phụ nữ quý báu." rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte paṭhamakappe catuppadā sīhaṃ rājānaṃ akaṃsu, macchā ānandamacchaṃ, sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ.
In the past, at the beginning of the eon, the quadrupeds made the lion their king, the fish made the Ānanda fish their king, and the birds made the golden swan their king.
Thuở xưa, vào thời kiếp đầu tiên, loài bốn chân đã tôn sư tử làm vua, loài cá tôn cá ānanda, loài chim tôn thiên nga vàng.
Tassa pana suvaṇṇahaṃsarājassa dhītā haṃsapotikā abhirūpā ahosi.
Now, that golden swan king had a daughter, a young swan, who was beautiful.
Thiên nga vương vàng ấy có một cô con gái thiên nga con rất xinh đẹp.
So tassā varaṃ adāsi, sā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ vāresi.
He granted her a boon, and she chose a husband according to her own liking.
Ngài đã ban cho nàng một ân huệ, nàng được chọn người chồng theo ý mình.
Haṃsarājā tassā varaṃ datvā himavante sabbe sakuṇe sannipātāpesi, nānappakārā haṃsamorādayo sakuṇagaṇā samāgantvā ekasmiṃ mahante pāsāṇatale sannipatiṃsu.
Having granted her the boon, the swan king assembled all the birds in the Himalayas; various flocks of birds, such as swans and peacocks, gathered on a large rock surface.
Thiên nga vương ban ân huệ cho con gái xong, liền triệu tập tất cả loài chim ở Hy-mã-lạp sơn, các loài chim như thiên nga, công, v.v. tụ họp lại trên một tảng đá lớn.
Haṃsarājā ‘‘attano cittarucitaṃ sāmikaṃ āgantvā gaṇhātū’’ti dhītaraṃ pakkosāpesi.
The swan king had his daughter summoned, saying, "Let her come and choose a husband according to her own liking."
Thiên nga vương gọi con gái đến, bảo: "Hãy đến chọn người chồng theo ý con."
Sā sakuṇasaṅghaṃ olokentī maṇivaṇṇagīvaṃ citrapekhuṇaṃ moraṃ disvā ‘‘ayaṃ me sāmiko hotū’’ti ārocesi.
As she surveyed the assembly of birds, she saw a peacock with a neck the color of a gem and variegated tail feathers, and she announced, "Let this one be my husband."
Nàng nhìn khắp hội chúng chim, thấy một con công có cổ màu ngọc bích và bộ lông sặc sỡ, liền nói: "Đây sẽ là chồng con."
Sakuṇasaṅghā moraṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu ‘‘samma mora, ayaṃ rājadhītā ettakānaṃ sakuṇānaṃ majjhe sāmikaṃ rocentī tayi ruciṃ uppādesī’’ti.
The assembly of birds approached the peacock and said, "Friend Peacock, this royal daughter, choosing a husband from among so many birds, has conceived a liking for you."
Các loài chim đến gần con công và nói: "Này công, công chúa thiên nga này, giữa bao nhiêu loài chim, đã chọn ngươi làm chồng."
Moro ‘‘ajjāpi tāva me balaṃ na passatī’’ti atituṭṭhiyā hirottappaṃ bhinditvā tāva mahato sakuṇasaṅghassa majjhe pakkhe pasāretvā naccituṃ ārabhi, naccanto appaṭicchanno ahosi.
The peacock, greatly delighted, thinking, "Even now, she does not see my power," broke through all shame and moral dread, spread his tail feathers in the midst of that great assembly of birds, and began to dance, dancing without restraint.
Con công nghĩ: "Chúng vẫn chưa thấy sức mạnh của ta sao?" vì quá vui mừng, nó phá vỡ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), dang cánh múa giữa hội chúng chim đông đảo, và khi múa, nó đã để lộ thân thể.
Tattha rudaṃ manuññanti ta-kārassa da-kāro kato, rutaṃ manāpaṃ, vassitasaddo madhuroti attho.
Therein, rudaṃ manuññaṃ: the letter 't' has been changed to 'd'; the meaning is 'a pleasing sound, a sweet voice'.
Trong đó, rudaṃ manuññaṃ có nghĩa là chữ ta-kāra được đổi thành da-kāra, tức là tiếng hót dễ chịu, tiếng kêu ngọt ngào.
Rucirā ca piṭṭhīti piṭṭhipi te citrā ceva sobhanā ca.
Rucirā ca piṭṭhī: your back is variegated and beautiful.
Rucirā ca piṭṭhī có nghĩa là lưng ngươi cũng sặc sỡ và đẹp đẽ.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhāti veḷuriyamaṇivaṇṇasadisā.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā: resembling the color of a beryl gem.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā có nghĩa là giống như màu ngọc bích.
Byāmamattānīti ekabyāmappamāṇāni.
Byāmamattānī: measuring one span.
Byāmamattānī có nghĩa là dài một tầm tay.
Pekhuṇānīti piñchāni.
Pekhuṇānī: tail feathers.
Pekhuṇānī có nghĩa là lông đuôi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmīti hirottappaṃ bhinditvā naccitabhāveneva te evarūpassa nillajjassa dhītaraṃ no dadāmīti vatvā haṃsarājā tasmiṃyeva parisamajjhe attano bhāgineyyassa haṃsapotakassa dhītaraṃ adāsi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī: "Because of your dancing, because you danced having broken through shame and moral dread, I shall not give my daughter to such a shameless one." Having said this, the swan king gave his daughter to his nephew, the young swan, right there in the midst of the assembly.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī có nghĩa là vì ngươi đã phá vỡ lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà múa, ta sẽ không gả con gái cho kẻ vô liêm sỉ như ngươi. Nói vậy xong, thiên nga vương liền gả con gái cho cháu trai của mình là thiên nga con ngay giữa hội chúng đó.
Moro haṃsapotikaṃ alabhitvā lajjitvā tatova uppatitvā palāyi.
The peacock, not obtaining the young swan, was ashamed and flew away from there.
Con công không cưới được thiên nga con, hổ thẹn bay đi mất.
Haṃsarājāpi attano vasanaṭṭhānameva gato.
The swan king also returned to his dwelling place.
Thiên nga vương cũng trở về nơi ở của mình.
Sammodamānāti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto cumbaṭakakalahaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher told this story, beginning with the quarrel over the cumbaṭaka, while dwelling in the Nigrodhārāma near Kapilavatthu.
Sammodamānā (hòa hợp): Câu chuyện này Đức Bổn Sư đã kể khi Ngài trú tại Nigrodhārāma gần Kapilavatthu, liên quan đến một cuộc cãi vã về cái chumbaṭaka.
So kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati.
This will become evident in the Kuṇāla Jātaka.
Chi tiết sẽ được trình bày trong Kuṇālajātaka (Jā. 2.21.kuṇālajātaka).
Tadā pana satthā ñātake āmantetvā ‘‘mahārājā ñātakānaṃ aññamaññaṃ viggaho nāma na yutto, tiracchānagatāpi hi pubbe samaggakāle paccāmitte abhibhavitvā sotthiṃ pattā yadā vivādamāpannā, tadā mahāvināsaṃ pattā’’ti vatvā ñātirājakulehi āyācito atītaṃ āhari.
At that time, the Teacher, addressing his relatives, said, "Great kings, a quarrel among relatives is not proper. Even animals, when they were united in the past, overcame their enemies and attained well-being, but when they fell into dispute, they met with great destruction." Having said this, being requested by the royal families of his relatives, he related a past event.
Khi đó, Đức Bổn Sư triệu tập các thân tộc và nói: "Thưa đại vương, sự tranh cãi giữa các thân tộc là không nên. Ngay cả loài vật cũng vậy, khi hòa hợp, chúng đã chiến thắng kẻ thù và được an toàn; khi tranh cãi, chúng đã phải chịu sự hủy diệt lớn." Sau khi được các hoàng tộc thân tộc thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā anekavaṭṭakasahassaparivāro araññe paṭivasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a quail and dwelt in the forest, surrounded by thousands of quails.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim cút, sống trong rừng với hàng ngàn con chim cút khác.
Tadā eko vaṭṭakaluddako tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā vaṭṭakavassitaṃ katvā tesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā tesaṃ upari jālaṃ khipitvā pariyantesu maddanto sabbe ekato katvā pacchiṃ pūretvā gharaṃ gantvā te vikkiṇitvā tena mūlena jīvikaṃ kappeti.
At that time, a quail hunter went to their dwelling place, made the sound of a quail, and knowing that they had gathered, he cast a net over them, pressed down on the edges, gathered them all together, filled his basket, went home, sold them, and sustained his life with that money.
Khi đó, một người thợ săn chim cút đến nơi chúng ở, giả tiếng chim cút kêu, biết chúng đã tụ họp lại, liền ném lưới lên chúng, dồn chúng vào một chỗ, nhét đầy vào giỏ, rồi về nhà bán chúng để kiếm sống bằng số tiền đó.
Athekadivasaṃ bodhisatto te vaṭṭake āha – ‘‘ayaṃ sākuṇiko amhākaṃ ñātake vināsaṃ pāpeti, ahaṃ ekaṃ upāyaṃ jānāmi, enesa amhe gaṇhituṃ na sakkhissati, ito dāni paṭṭhāya etena tumhākaṃ upari jāle khittamatte ekeko ekekasmiṃ jālakkhike sīsaṃ ṭhapetvā jālaṃ ukkhipitvā icchitaṭṭhānaṃ haritvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe pakkhipatha, evaṃ sante heṭṭhā tena tena ṭhānena palāyissāmā’’ti.
Then one day, the Bodhisatta said to those quails, "This fowler is causing the destruction of our relatives. I know a way by which he will not be able to catch us. From now on, as soon as he casts a net over you, each of you should place your head in one of the net's meshes, lift the net, carry it to a desired place, and drop it into a thorny bush. In this way, we will escape through the spaces underneath."
Một ngày nọ, Bồ-tát nói với các con chim cút: "Người thợ săn này đang hủy diệt thân tộc của chúng ta. Ta biết một cách mà hắn sẽ không thể bắt được chúng ta. Từ bây giờ trở đi, khi hắn vừa ném lưới lên, mỗi con hãy đặt đầu vào một mắt lưới, rồi cùng nhau nhấc lưới lên và mang đến một bụi cây gai, sau đó chúng ta sẽ thoát ra bằng cách chui qua các lỗ hổng bên dưới."
Te sabbe ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇiṃsu.
They all assented, saying, "Very well."
Tất cả đều đồng ý: "Được thôi."
Dutiyadivase upari jāle khitte te bodhisattena vuttanayeneva jālaṃ ukkhipitvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe khipitvā sayaṃ heṭṭhābhāgena tato tato palāyiṃsu.
The next day, when the net was cast over them, they lifted the net exactly as the Bodhisatta had instructed, threw it into a thorny bush, and then escaped from underneath, each in their own direction.
Ngày hôm sau, khi lưới được ném lên, chúng đã nhấc lưới lên theo cách Bồ-tát đã chỉ, ném vào một bụi cây gai, rồi tự mình thoát ra từ bên dưới.
Sākuṇikassa gumbato jālaṃ mocentasseva vikālo jāto, so tucchahatthova agamāsi.
It became evening while the fowler was still disentangling the net from the bush, and he went away empty-handed.
Người thợ săn phải mất cả buổi chiều để gỡ lưới khỏi bụi cây, và anh ta về nhà tay không.
Punadivasato paṭṭhāyapi vaṭṭakā tatheva karonti.
From the next day onwards, the quails continued to do the same.
Từ ngày hôm sau trở đi, các con chim cút vẫn làm như vậy.
Sopi yāva sūriyatthaṅgamanā jālameva mocento kiñci alabhitvā tucchahatthova gehaṃ gacchati.
He too, disentangling the net until sunset, gained nothing and went home empty-handed.
Người thợ săn cũng chỉ gỡ lưới cho đến khi mặt trời lặn, không bắt được gì và về nhà tay không.
Athassa bhariyā kujjhitvā ‘‘tvaṃ divase divase tucchahattho āgacchasi, aññampi te bahi positabbaṭṭhānaṃ atthi maññe’’ti āha.
Then his wife angrily said, "You come home empty-handed day after day. I suppose you have other places outside to support."
Khi đó, vợ anh ta giận dữ nói: "Ngày nào ông cũng về nhà tay không. Chắc ông có nơi nào khác để nuôi dưỡng bên ngoài phải không?"
Sākuṇiko ‘‘bhadde, mama aññaṃ positabbaṭṭhānaṃ natthi, apica kho pana te vaṭṭakā samaggā hutvā caranti, mayā khittamatte jālaṃ ādāya kaṇṭakagumbe khipitvā gacchanti, na kho panete sabbakālameva sammodamānā viharissanti, tvaṃ mā cintayi, yadā te vivādamāpajjissanti, tadā te sabbeva ādāya tava mukhaṃ hāsayamāno āgacchissāmī’’ti vatvā bhariyāya imaṃ gāthamāha –
The fowler said, "My dear, I have no other place to support. However, those quails are living in unity. As soon as I cast the net, they take it and throw it into a thorny bush and leave. But they will not remain united all the time. Do not worry. When they quarrel, I will bring them all and come back, making your face smile," and he spoke this verse to his wife:
Người thợ săn nói: "Này em, anh không có nơi nào khác để nuôi dưỡng. Nhưng những con chim cút đó sống hòa hợp với nhau, khi anh vừa ném lưới, chúng liền nhấc lưới lên và ném vào bụi cây gai. Nhưng chúng sẽ không hòa hợp mãi mãi đâu. Em đừng lo lắng, khi nào chúng cãi nhau, anh sẽ bắt tất cả chúng và về nhà làm em vui lòng." rồi anh ta đọc bài kệ này cho vợ –
Katipāhasseva pana accayena eko vaṭṭako gocarabhūmiṃ otaranto asallakkhetvā aññassa sīsaṃ akkami, itaro ‘‘ko maṃ sīse akkamī’’ti kujjhiṃ.
However, after a few days, as one quail descended to the feeding ground, it inadvertently stepped on another's head. The other became angry, saying, "Who stepped on my head?"
Vài ngày sau, một con chim cút khi bay xuống khu vực kiếm ăn đã vô ý giẫm lên đầu con khác, con kia liền giận dữ hỏi: "Ai đã giẫm lên đầu ta?"
‘‘Ahaṃ asallakkhetvā akkamiṃ, mā kujjhī’’ti vuttepi kujjhiyeva.
Even when told, "I stepped on it inadvertently, do not be angry," it remained angry.
Dù con kia nói: "Ta vô ý giẫm lên, đừng giận." nhưng nó vẫn cứ giận.
Te punappunaṃ kathentā ‘‘tvameva maññe jālaṃ ukkhipasī’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ kariṃsu.
They, repeatedly speaking, argued with each other, saying, "I think you should lift the net!"
Chúng cứ nói đi nói lại, rồi cãi nhau: "Chắc ngươi là kẻ nhấc lưới lên."
Tesu vivadantesu bodhisatto cintesi ‘‘vivādake sotthibhāvo nāma natthi, idāneva te jālaṃ na ukkhipissanti, tato mahantaṃ vināsaṃ pāpuṇissanti, sākuṇiko okāsaṃ labhissati, mayā imasmiṃ ṭhāne na sakkā vasitu’’nti.
While they were arguing, the Bodhisatta thought, "There is no well-being for those who quarrel. Now they will not lift the net, and then they will meet with great destruction. The fowler will get an opportunity. It is not possible for me to live in this place."
Khi chúng đang cãi vã, Bồ-tát nghĩ: "Không có sự an toàn nào cho những kẻ hay cãi vã. Ngay bây giờ chúng sẽ không nhấc lưới lên, sau đó chúng sẽ phải chịu sự hủy diệt lớn. Người thợ săn sẽ có cơ hội. Ta không thể ở lại nơi này."
So attano parisaṃ ādāya aññattha gato.
So, taking his flock, he went elsewhere.
Ngài dẫn đoàn của mình đi đến nơi khác.
Sākuṇikopi kho katipāhaccayena āgantvā vaṭṭakavassitaṃ vassitvā tesaṃ sannipatitānaṃ upari jālaṃ khipi.
And after a few days, the fowler came, made a quail's call, and cast the net over them as they gathered.
Vài ngày sau, người thợ săn đến, giả tiếng chim cút kêu, rồi ném lưới lên những con chim cút đang tụ họp.
Atheko vaṭṭako ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva matthake lomāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Then one quail said, "It seems that the feathers fell on your head just as you were lifting the net; now you lift it!"
Một con chim cút nói: "Nghe nói lông trên đầu ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Aparo ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva dvīsu pakkhesu pattāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Another said, "It seems that the leaves fell on your two wings just as you were lifting the net; now you lift it!"
Con khác nói: "Nghe nói lông trên hai cánh của ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Iti tesaṃ ‘‘tvaṃ ukkhipa, tvaṃ ukkhipā’’ti vadantānaññeva sākuṇiko jālaṃ ukkhipitvā sabbeva te ekato katvā pacchiṃ pūretvā bhariyaṃ hāsayamāno gehaṃ agamāsi.
Thus, while they were saying, "You lift it, you lift it," the fowler lifted the net, gathered all of them together, filled his basket, and went home, making his wife laugh.
Cứ thế, trong khi chúng đang nói "Ngươi hãy nhấc lên, ngươi hãy nhấc lên", người bắt chim đã nhấc lưới lên, gom tất cả chúng lại một chỗ, đổ đầy giỏ, và về nhà làm vợ mình vui mừng.
Na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
"Neither cold nor heat affects me"—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the enticement of a former wife.
"Không lạnh, không nóng làm ta..." Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi trú tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ khưu bị cám dỗ bởi người vợ cũ của mình.
Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi.
At that time, the Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?"
Khi ấy, Đức Thế Tôn hỏi vị tỳ khưu đó: "Này tỳ khưu, có thật là ngươi đang chán nản phải không?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti.
"It is true, Blessed One."
"Thật vậy, bạch Thế Tôn."
‘‘Kenāsi ukkaṇṭhāpito’’ti?
"By whom were you made discontented?"
"Ngươi bị ai làm cho chán nản?"
‘‘Purāṇadutiyikā me, bhante madhurahattharasā, taṃ jahituṃ na sakkomī’’ti.
"My former wife, Venerable Sir, has a sweet touch; I cannot abandon her."
"Bạch Ngài, người vợ cũ của con có bàn tay ngọt ngào, con không thể từ bỏ cô ấy."
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu esā itthī tava anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya maraṇaṃ pāpuṇanto maṃ āgamma maraṇā mutto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, "Bhikkhu, this woman is harmful to you. Even in the past, relying on her, you were about to meet death, but by relying on me, you were saved from death," and he related a past event.
Rồi Đức Thế Tôn nói với vị ấy: "Này tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ngươi. Trước đây, ngươi cũng đã suýt chết vì cô ta, nhưng nhờ có Ta mà ngươi thoát chết", và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his chief chaplain.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đạo sĩ của vua.
Tadā kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu.
At that time, fishermen cast a net in the river.
Khi ấy, những người đánh cá đã quăng lưới xuống sông.
Atheko mahāmaccho rativasena attano macchiyā saddhiṃ kīḷamāno āgacchati.
Then a large fish, playing with his mate out of passion, came along.
Một con cá lớn, do lòng tham ái, đang bơi đến chơi đùa với cá cái của mình.
Tassa sā macchī purato gacchamānā jālagandhaṃ ghāyitvā jālaṃ pariharamānā gatā.
That female fish, going ahead, smelled the net and avoided it, then went on.
Con cá cái đi trước, ngửi thấy mùi lưới, đã tránh lưới mà đi.
So pana kāmagiddho lolamaccho jālakucchimeva paviṭṭho.
But that greedy fish, infatuated with sensual pleasure, entered right into the net's belly.
Nhưng con cá ham muốn đó, con cá tham lam đó, lại chui thẳng vào bụng lưới.
Kevaṭṭā tassa jālaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā jālaṃ ukkhipitvā macchaṃ gahetvā amāretvāva vālikāpiṭṭhe khipitvā ‘‘imaṃ aṅgāresu pacitvā khādissāmā’’ti aṅgāre karonti, sūlaṃ tacchenti.
The fishermen, knowing that it had entered the net, lifted the net, caught the fish, and without killing it, threw it onto the sand, saying, "We will roast this on coals and eat it," and they prepared coals and sharpened stakes.
Những người đánh cá biết nó đã vào lưới, liền kéo lưới lên, bắt con cá, không giết mà ném lên bãi cát, nói: "Chúng ta sẽ nướng nó trên than hồng mà ăn", rồi họ nhóm than, vót xiên.
Maccho ‘‘etaṃ aṅgāratāpanaṃ vā sūlavijjhanaṃ vā aññaṃ vā pana dukkhaṃ na maṃ kilameti, yaṃ panesā macchī ‘aññaṃ so nūna ratiyā gato’ti mayi domanassaṃ āpajjati, tameva maṃ bādhatī’’ti paridevamāno imaṃ gāthamāha –
The fish, lamenting, said this verse: "Neither this heating on coals nor the piercing with stakes, nor any other suffering, afflicts me. But that my mate thinks, 'Surely he has gone to another for pleasure,' that alone afflicts me."
Con cá than vãn rằng: "Cái nóng than, hay bị xiên, hay bất kỳ nỗi khổ nào khác cũng không làm ta mệt mỏi. Điều làm ta đau khổ chính là việc con cá cái kia sẽ nghĩ 'Chắc là nó đã đi tìm niềm vui với con cá khác' và đau buồn vì ta", rồi nó nói lên bài kệ này:
Tattha na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti macchānaṃ udakā nīhaṭakāle sītaṃ hoti, tasmiṃ vigate uṇhaṃ hoti, tadubhayampi sandhāya ‘‘na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhaṃ bādhatī’’ti paridevati.
Therein, "neither cold nor heat afflicts me": when fish are taken out of the water, it is cold; when that passes, it is hot. Referring to both, he laments, "Neither cold nor heat afflicts me."
Trong đó, "Không lạnh, không nóng làm ta" có nghĩa là khi cá bị kéo ra khỏi nước, nó sẽ bị lạnh, sau đó sẽ nóng. Nó than vãn về cả hai điều đó, nói rằng "không lạnh, không nóng làm ta đau khổ".
Yampi aṅgāresu paccanamūlakaṃ dukkhaṃ bhavissati, tampi sandhāya ‘‘na maṃ uṇha’’nti paridevateva.
And also referring to the suffering that will arise from being roasted on coals, he laments, "nor heat."
Cũng như nỗi khổ sẽ đến từ việc bị nướng trên than, nó cũng than vãn về điều đó, nói "không nóng làm ta".
Na maṃ jālasmi bādhananti yampi me jālasmiṃ bādhanaṃ ahosi, tampi maṃ na bādhetīti paridevati.
"nor being trapped in the net": He laments that the affliction of being trapped in the net also does not afflict him.
"Không lưới trói buộc làm ta" có nghĩa là sự trói buộc trong lưới cũng không làm nó đau khổ.
‘‘Yañca ma’’ntiādīsu ayaṃ piṇḍattho – sā macchī mama jāle patitassa imehi kevaṭṭehi gahitabhāvaṃ ajānantī maṃ apassamānā ‘‘so maccho idāni aññaṃ macchiṃ kāmaratiyā gato bhavissatī’’ti cinteti, taṃ tassā domanassappattāya cintanaṃ maṃ bādhatīti vālikāpiṭṭhe nipanno paridevati.
In " Yañca ma" and so on, this is the summary meaning: That female fish, not knowing that I, having fallen into my net, was caught by these fishermen, and not seeing me, thinks, "That fish must have now gone to another female fish for sensual pleasure." This thought of hers, as she is overcome with distress, afflicts me, so he laments, lying on the sand.
Trong các câu "Điều làm ta" và tiếp theo, ý chính là: Con cá cái đó, không biết rằng ta đã rơi vào lưới và bị những người đánh cá này bắt, không thấy ta, sẽ nghĩ: "Con cá đó bây giờ chắc đã đi tìm niềm vui tình ái với con cá khác." Chính cái ý nghĩ đau khổ đó của nó làm ta đau khổ, con cá nằm trên bãi cát than vãn.
Tasmiṃ samaye purohito dāsaparivuto nhānatthāya nadītīraṃ āgato.
At that time, the chaplain, surrounded by his servants, came to the riverbank to bathe.
Lúc đó, vị đạo sĩ, cùng với các người hầu, đến bờ sông để tắm.
So pana sabbarutaññū hoti.
He, moreover, was one who knew the language of all creatures.
Vị ấy là người hiểu được mọi tiếng kêu của loài vật.
Tenassa macchaparidevanaṃ sutvā etadahosi ‘‘ayaṃ maccho kilesavasena paridevati, evaṃ āturacitto kho panesa mīyamāno nirayeyeva nibbattissati, ahamassa avassayo bhavissāmī’’ti kevaṭṭānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ambho tumhe amhākaṃ ekadivasampi byañjanatthāya macchaṃ na dethā’’ti āha.
Therefore, hearing the fish's lament, he thought, "This fish is lamenting due to defilements. Being so distraught, if he dies, he will surely be reborn in hell. I will be a refuge for him." So, he went to the fishermen and said, "Friends, you don't even give us fish for a single day's meal."
Nghe tiếng than vãn của con cá, vị ấy nghĩ: "Con cá này than vãn vì phiền não. Nếu nó chết trong tình trạng tâm trí hỗn loạn như vậy, chắc chắn nó sẽ tái sinh vào địa ngục. Ta sẽ là nơi nương tựa cho nó." Rồi vị ấy đến chỗ những người đánh cá và nói: "Này các ông, các ông chưa bao giờ cho chúng tôi một con cá để làm thức ăn trong một ngày sao?"
Kevaṭṭā ‘‘kiṃ vadetha, sāmi, tumhākaṃ ruccanakamacchaṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti āhaṃsu.
The fishermen said, "What are you saying, master? Take any fish you like and go."
Những người đánh cá nói: "Ngài nói gì vậy, thưa ngài? Xin ngài cứ lấy con cá nào ngài thích mà mang đi."
‘‘Amhākaṃ aññena kammaṃ natthi, imaññeva dethā’’ti.
"We have no need for others; give us this one."
"Chúng tôi không cần con khác, chỉ cần con này thôi."
‘‘Gaṇhatha sāmī’’ti.
"Take it, master," they said.
"Xin ngài cứ lấy, thưa ngài."
Bodhisatto taṃ ubhohi hatthehi gahetvā nadītīre nisīditvā ‘‘ambho maccha, sace tāhaṃ ajja na passeyyaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyāsi, idāni ito paṭṭhāya mā kilesavasiko ahosī’’ti ovaditvā udake vissajjetvā nhatvā nagaraṃ pāvisi.
The Bodhisatta took it with both hands, sat on the riverbank, and advised the fish, "Friend fish, if I had not seen you today, you would have met the destruction of your life. From now on, do not be overcome by defilements." Having thus advised it, he released it into the water, bathed, and entered the city.
Bồ Tát cầm con cá bằng cả hai tay, ngồi xuống bờ sông, nói: "Này cá, nếu hôm nay ta không thấy ngươi, ngươi đã mất mạng rồi. Từ nay trở đi, đừng để mình bị phiền não chi phối nữa", sau khi khuyên nhủ, Ngài thả nó xuống nước, rồi tắm xong và vào thành phố.
Santi pakkhā apatanāti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno dāvagginibbānaṃ ārabbha kathesi.
Santi pakkhā apatanā (Though I have wings, I cannot fly) – The Teacher, while wandering in Magadha, related this in connection with the extinguishing of a forest fire.
"Có cánh mà không bay được" Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài du hành ở Magadha, liên quan đến việc dập tắt một đám cháy rừng.
Ekasmiñhi samaye satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ magadhagāmake piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhugaṇaparivuto maggaṃ paṭipajji.
Indeed, at one time, the Teacher, while wandering in Magadha, after collecting alms in a certain Magadhan village and returning from his alms-round after the meal, proceeded along the path surrounded by a company of bhikkhus.
Một lần nọ, khi Đức Thế Tôn du hành ở Magadha, sau khi khất thực ở một ngôi làng Magadha và dùng bữa xong, Ngài cùng với nhóm tỳ khưu đang đi trên đường.
Tasmiṃ samaye mahāḍāho uṭṭhahi, purato ca pacchato ca bahū bhikkhū dissanti, sopi kho aggi ekadhūmo ekajālo hutvā avattharamāno āgacchateva.
At that time, a great forest fire arose, and many bhikkhus were seen both in front and behind. That fire, having become a single smoke and a single flame, kept coming, spreading out.
Lúc đó, một đám cháy lớn bùng lên, nhiều tỳ khưu ở phía trước và phía sau đều nhìn thấy, và ngọn lửa đó, với một làn khói và một ngọn lửa, đang lan rộng đến.
Tattheke puthujjanabhikkhū maraṇabhayabhītā ‘‘paṭaggiṃ dassāma, tena daḍḍhaṭṭhānaṃ itaro aggi na ottharissatī’’ti araṇisahitaṃ nīharitvā aggiṃ karonti.
Thereupon, some ordinary bhikkhus, terrified by the fear of death, said, "We will set a counter-fire; the other fire will not spread over the place burned by it," and taking out a fire-stick, they made a fire.
Một số tỳ khưu phàm phu, sợ hãi cái chết, nói: "Chúng ta sẽ đốt một ngọn lửa ngược, ngọn lửa kia sẽ không lan đến chỗ đã cháy", rồi họ lấy cây cọ xát lửa và nhóm lửa.
Apare āhaṃsu ‘‘āvuso, tumhe kiṃ nāma karotha, gaganamajjhe ṭhitaṃ candamaṇḍalaṃ, pācīnalokadhātuto uggacchantaṃ sahassaraṃsipaṭimaṇḍitaṃ sūriyamaṇḍalaṃ, velāya tīre ṭhitā samuddaṃ, sineruṃ nissāya ṭhitā sineruṃ apassantā viya sadevake loke aggapuggalaṃ attanā saddhiṃ gacchantameva sammāsambuddhaṃ anoloketvā ‘paṭaggiṃ demā’ti vadatha, buddhabalaṃ nāma na jānātha, etha satthu santikaṃ gamissāmā’’ti.
Others said, "Friends, what are you doing? It is as if you do not see the moon disc in the middle of the sky, or the sun disc adorned with a thousand rays rising from the eastern world-system, or the ocean when standing on its shore, or Mount Sineru when relying on it. You speak of setting a counter-fire without looking at the Perfectly Self-Enlightened One, the foremost person in the world with its deities, who is going along with you. You do not know the Buddha's power. Come, let us go to the Teacher."
Những người khác nói: "Này chư hiền, các ông đang làm gì vậy? Giống như những người đứng giữa bầu trời mà không thấy mặt trăng, hay đứng bên bờ biển mà không thấy biển, hay đứng gần núi Sineru mà không thấy núi Sineru, các ông lại không nhìn Đức Chánh Đẳng Giác, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên, đang đi cùng chúng ta, mà lại nói 'Chúng ta sẽ đốt lửa ngược'? Các ông không biết sức mạnh của Đức Phật sao? Hãy đến gần Đức Thế Tôn đi!"
Te purato ca pacchato ca gacchantā sabbepi ekato hutvā dasabalassa santikaṃ agamaṃsu.
They, going both in front and behind, all came together to the Dasabala.
Những người đi trước và đi sau đều tập hợp lại và đến chỗ Đức Thập Lực.
Satthā mahābhikkhusaṅghaparivāro aññatarasmiṃ padese aṭṭhāsi.
The Teacher stood in a certain place, surrounded by a large assembly of bhikkhus.
Đức Thế Tôn đứng ở một nơi, được bao quanh bởi đại tăng đoàn.
Dāvaggi abhibhavanto viya viravanto āgacchati.
The forest fire came roaring as if to overwhelm.
Đám cháy rừng đến, gầm rú như muốn nuốt chửng mọi thứ.
Āgantvā tathāgatassa ṭhitaṭṭhānaṃ patvā tassa padesassa samantā soḷasakarīsamattaṭṭhānaṃ patto udake opilāpitatiṇukkā viya nibbāyi, vinibbedhato dvattiṃsakarīsamattaṭṭhānaṃ avattharituṃ nāsakkhi.
Having come and reached the place where the Tathāgata stood, it reached a sixteen-karīsa area all around that spot, and then it was extinguished like a torch dipped in water; it was unable to spread over a thirty-two-karīsa area from the point of penetration.
Đến chỗ Đức Như Lai đang đứng, ngọn lửa lan đến một khu vực rộng mười sáu karīsa xung quanh nơi đó, rồi tắt lịm như một bó cỏ bị dìm xuống nước, không thể lan rộng đến khu vực ba mươi hai karīsa.
Bhikkhū satthu guṇakathaṃ ārabhiṃsu – ‘‘aho buddhānaṃ guṇā nāma, ayañhi nāma acetano aggi buddhānaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ avattharituṃ na sakkoti, udake tiṇukkā viya nibbāyati, aho buddhānaṃ ānubhāvo nāmā’’ti.
The bhikkhus began to praise the qualities of the Teacher: "Oh, such are the qualities of the Buddhas! This inanimate fire was unable to spread over the place where the Buddhas stood; it was extinguished like a torch in water. Oh, such is the power of the Buddhas!"
Các tỳ khưu bắt đầu ca ngợi công đức của Đức Thế Tôn: "Ôi, công đức của chư Phật thật vĩ đại! Ngọn lửa vô tri này lại không thể lan đến chỗ chư Phật đang đứng, mà lại tắt lịm như một bó cỏ trong nước! Ôi, oai lực của chư Phật thật phi thường!"
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, yaṃ imaṃ bhūmippadesaṃ patvā esa aggi nibbāyati.
The Teacher, having heard their talk, said, "Monks, this is not my power now, that this fire, having reached this spot of ground, is extinguished.
Đức Thế Tôn nghe họ nói, liền bảo: "Này các tỳ khưu, đây không phải là sức mạnh của Ta hiện tại mà ngọn lửa này tắt lịm khi đến khu vực này.
Idaṃ pana mayhaṃ porāṇakasaccabalaṃ.
But this is my ancient power of truth.
Đây là sức mạnh của lời chân thật từ thời xa xưa của Ta.
Imasmiñhi padese sakalampi imaṃ kappaṃ aggi na jalissati, kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ nāmeta’’nti āha.
For in this place, fire will not burn for this entire eon. "This is called a miracle that lasts for an eon," he said.
Trong khu vực này, lửa sẽ không cháy trong suốt kiếp này. Đây là một phép lạ tồn tại suốt kiếp."
Athāyasmā ānando satthu nisīdanatthāya catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapesi, nisīdi satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā.
Then Venerable Ānanda spread out the four-folded outer robe for the Teacher to sit, and the Teacher sat down, cross-legged.
Rồi Tôn giả Ānanda trải tấm y tăng-già-lê (saṅghāṭi) gấp bốn lần cho Đức Thế Tôn ngồi, và Đức Thế Tôn ngồi kiết già.
Bhikkhusaṅghopi tathāgataṃ vanditvā parivāretvā nisīdi.
The assembly of bhikkhus also paid homage to the Tathāgata and sat surrounding him.
Tăng đoàn cũng đảnh lễ Đức Như Lai và ngồi vây quanh Ngài.
Atha satthā ‘‘idaṃ tāva, bhante, amhākaṃ pākaṭaṃ, atītaṃ paṭicchannaṃ, taṃ no pākaṭaṃ karothā’’ti bhikkhūhi āyācito atītaṃ āhari.
Then, requested by the bhikkhus, "Venerable Sir, this present event is manifest to us, but the past is concealed; please make it manifest to us," the Teacher recounted the past.
Rồi Đức Thế Tôn, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu: "Bạch Ngài, điều này thì chúng con đã rõ, nhưng điều quá khứ thì ẩn kín, xin Ngài hãy làm cho chúng con rõ", đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe tasmiṃyeva padese bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā mātukucchito jāto aṇḍakosaṃ padāletvā nikkhantakāle mahāgeṇḍukappamāṇo vaṭṭakapotako ahosi.
In the past, in the Magadha country, in that very place, the Bodhisatta was reborn as a quail. Having been born from his mother's womb, when he broke out of the eggshell, he was a quail chick the size of a large ball.
Trong quá khứ, ở xứ Magadha, tại chính nơi đó, Bồ Tát đã tái sinh vào loài chim cút. Khi mới ra đời từ vỏ trứng, Ngài là một con chim cút con lớn bằng một quả bóng lớn.
Atha naṃ mātāpitaro kulāvake nipajjāpetvā mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā posenti.
Then his mother and father would place him in the nest, bring food with their beaks, and nourish him.
Rồi cha mẹ Ngài đặt Ngài vào tổ, mang thức ăn về bằng mỏ và nuôi dưỡng Ngài.
Tassa pakkhe pasāretvā ākāse gamanabalaṃ vā pāde ukkhipitvā thale gamanabalaṃ vā natthi.
He had no power to spread his wings and fly in the sky, nor to lift his feet and walk on the ground.
Ngài không có sức mạnh để dang cánh bay trên không, cũng không có sức mạnh để nhấc chân đi trên mặt đất.
Tañca padesaṃ saṃvacchare saṃvacchare dāvaggi gaṇhāti, so tasmimpi samaye mahāravaṃ ravanto taṃ padesaṃ gaṇhi, sakuṇasaṅghā attano attano kulāvakehi nikkhamitvā maraṇabhayabhītā viravantā palāyanti, bodhisattassapi mātāpitaro maraṇabhayabhītā bodhisattaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu.
A forest fire would engulf that area year after year, and at that time too, it engulfed the area, roaring loudly. Flocks of birds, terrified by the fear of death, flew away from their respective nests, crying out. The Bodhisatta's mother and father, terrified by the fear of death, abandoned the Bodhisatta and fled.
Vùng đất ấy, hàng năm đều bị lửa rừng thiêu rụi, vào thời điểm đó, ngọn lửa hung tợn đã bùng lên và bao trùm cả vùng. Các loài chim, sợ hãi cái chết, bay ra khỏi tổ của mình, kêu la và bỏ chạy. Cha mẹ của Bồ-tát cũng sợ hãi cái chết, bỏ Bồ-tát lại một mình và bỏ chạy.
Bodhisatto kulāvake nipannakova gīvaṃ ukkhipitvā avattharitvā āgacchantaṃ aggiṃ disvā cintesi ‘‘sace mayhaṃ pakkhe pasāretvā ākāsena gamanabalaṃ bhaveyya, uppatitvā aññattha gaccheyyaṃ.
The Bodhisatta, lying in the nest, lifted his neck and, seeing the fire approaching and spreading, thought, "If I had the power to spread my wings and fly through the sky, I would fly up and go elsewhere.
Bồ-tát, đang nằm trong tổ, ngẩng cổ lên nhìn thấy ngọn lửa đang tiến đến bao trùm, liền suy nghĩ: “Nếu ta có sức mạnh dang cánh bay lên không trung, ta sẽ bay đến nơi khác.
Sace pāde ukkhipitvā gamanabalaṃ bhaveyya, padavārena aññattha gaccheyyaṃ.
If I had the power to lift my feet and walk, I would go elsewhere by walking.
Nếu ta có sức mạnh nhấc chân đi, ta sẽ đi đến nơi khác bằng cách bước đi.
Mātāpitaropi kho me maraṇabhayabhītā maṃ ekakaṃ pahāya attānaṃ parittāyantā palātā.
My mother and father, too, terrified by the fear of death, have abandoned me alone and fled to save themselves.
Cha mẹ ta cũng vì sợ hãi cái chết mà bỏ ta lại một mình để tự cứu lấy thân và đã bỏ chạy.
Idāni me aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, atāṇomhi asaraṇo, kiṃ nu kho ajja mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Now I have no other refuge; I am helpless, without protection. What should I do today?"
Bây giờ ta không còn nơi nương tựa nào khác, ta không có ai che chở, không có nơi ẩn náu. Hôm nay ta nên làm gì đây?”
Athassa etadahosi ‘‘imasmiṃ loke sīlaguṇo nāma atthi, saccaguṇo nāma atthi, atīte pāramiyo pūretvā bodhimūle nisīditvā abhisambuddhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā saccānuddayakāruññakhantisamannāgatā sabbasattesu samappavattamettābhāvanā sabbaññubuddhā nāma atthi, tehi ca paṭividdhā dhammaguṇā nāma atthi, mayi cāpi ekaṃ saccaṃ atthi, saṃvijjamāno eko sabhāvadhammo paññāyati, tasmā atīte buddhe ceva tehi paṭividdhaguṇe ca āvajjetvā mayi vijjamānaṃ saccasabhāvadhammaṃ gahetvā saccakiriyaṃ katvā aggiṃ paṭikkamāpetvā ajja mayā attano ceva sesasakuṇānañca sotthibhāvaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then it occurred to him, "In this world, there is a quality of sīla, there is a quality of truth, and there are omniscient Buddhas who, having fulfilled the Pāramīs in the past, sat at the foot of the Bodhi tree and became fully enlightened, endowed with sīla, samādhi, paññā, vimutti, and vimuttiñāṇadassana, and possessed of truth, compassion, pity, and patience, cultivating mettā equally towards all beings. And there are the Dhamma qualities realized by them. And there is one truth in me, one existing inherent nature is manifest. Therefore, by reflecting on the Buddhas of the past and the qualities realized by them, and by taking the inherent nature of truth existing in me, I should make an act of truth, cause the fire to retreat, and bring well-being to myself and the other birds today."
Rồi Bồ-tát nghĩ: “Trên thế gian này có đức hạnh của giới (sīla), có đức hạnh của chân thật (sacca). Các Đức Phật Toàn Giác đã viên mãn các Ba-la-mật trong quá khứ, ngồi dưới cội Bồ-đề và thành tựu giác ngộ, đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, đầy đủ chân thật, từ bi, hỷ xả, tu tập tâm từ bình đẳng đối với tất cả chúng sinh. Các Ngài là những vị Phật Toàn Giác. Và có những pháp đức (dhamma-guṇa) đã được các Ngài chứng ngộ. Trong ta cũng có một sự thật, một pháp tự tánh hiện hữu rõ ràng. Do đó, ta nên quán tưởng đến các Đức Phật trong quá khứ và các pháp đức mà các Ngài đã chứng ngộ, rồi dựa vào pháp tự tánh chân thật hiện hữu trong ta để thực hiện một lời thề chân thật (saccakiriya), khiến ngọn lửa phải lùi lại, và hôm nay ta phải tạo sự an lành cho chính mình và cho các loài chim khác.”
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Tattha santi pakkhā apatanāti mayhaṃ pakkhā nāma atthi upalabbhanti, no ca kho sakkā etehi uppatituṃ ākāsena gantunti apatanā.
Here, santi pakkhā apatanā means "There are wings for me, they exist, but it is not possible to fly with them, to go through the sky," thus "not for flying."
Trong đó, santi pakkhā apatanā (cánh ta có nhưng không thể bay) nghĩa là: ta có cánh, chúng hiện hữu, nhưng không thể bay lên không trung bằng chúng, nên gọi là apatanā (không thể bay).
Santi pādā avañcanāti pādāpi me atthi, tehi pana vañcituṃ padavāragamanena gantuṃ na sakkāti avañcanā.
Santi pādā avañcanā means "My feet also exist, but it is not possible to walk with them, to go by stepping," thus "not for walking."
Santi pādā avañcanā (chân ta có nhưng không thể đi) nghĩa là: ta cũng có chân, nhưng không thể đi bằng cách nhấc chân lên, nên gọi là avañcanā (không thể đi).
Mātāpitā ca nikkhantāti ye ca maṃ aññattha neyyuṃ, tepi maraṇabhayena mātāpitaro nikkhantā.
Mātāpitā ca nikkhantā means "And my mother and father, who would carry me elsewhere, they too have departed out of fear of death."
Mātāpitā ca nikkhantā (cha mẹ cũng đã bỏ đi) nghĩa là: những người có thể đưa ta đi nơi khác, tức là cha mẹ ta, cũng đã bỏ đi vì sợ chết.
Jātavedāti aggiṃ ālapati.
Jātaveda means addressing the fire.
Jātavedā là lời kêu gọi ngọn lửa.
So hi jātova vedayati paññāyati, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati.
For it is known and understood as soon as it is born; therefore, it is called "Jātaveda".
Vì nó sinh ra (jāta) và làm cho mọi thứ rõ ràng (vedayati), nên được gọi là ‘‘jātavedo’’.
Paṭikkamāti paṭigaccha nivattāti jātavedaṃ āṇāpeti.
Paṭikkamā means "go back, turn back," thus commanding the Jātaveda (fire).
Paṭikkamā (hãy lùi lại) là ra lệnh cho thần lửa hãy lùi lại, quay trở lại.
Iti mahāsatto ‘‘sace mayhaṃ pakkhānaṃ atthibhāvo, te ca pasāretvā ākāse apatanabhāvo, pādānaṃ atthibhāvo, te ca ukkhipitvā avañcanabhāvo, mātāpitūnaṃ maṃ kulāvakeyeva chaḍḍetvā palātabhāvo ca sacco sabhāvabhūtoyeva, jātaveda, etena saccena tvaṃ ito paṭikkamā’’ti kulāvake nipannakova saccakiriyaṃ akāsi.
Thus, the Great Being, while lying in the nest, performed an act of truth, saying, "If the existence of my wings, and their inability to fly in the sky when spread, and the existence of my feet, and their inability to move when lifted, and the fact that my parents abandoned me in the nest and fled, are truly real, then, Jātaveda, by this truth, you shall retreat from here."
Như vậy, Đại Bồ-tát, đang nằm trong tổ, đã thực hiện lời thề chân thật rằng: ‘‘Nếu sự hiện hữu của đôi cánh ta, và việc chúng không thể dang ra để bay lên không trung; sự hiện hữu của đôi chân ta, và việc chúng không thể nhấc lên để bước đi; và việc cha mẹ ta đã bỏ ta lại một mình trong tổ mà bỏ chạy là sự thật, là bản chất tự nhiên, thì hỡi thần lửa, bằng sự thật này, ngươi hãy lùi lại từ đây.’’
Tassa saha saccakiriyāya soḷasakarīsamatte ṭhāne jātavedo paṭikkami.
Immediately upon his act of truth, the Jātaveda retreated from a place sixteen karīsas away.
Ngay khi lời thề chân thật được thực hiện, ngọn lửa đã lùi lại một khoảng cách mười sáu karīsa (khoảng 160 mét).
Paṭikkamanto ca na jhāyamānova aññaṃ gato, udake pana opilāpitā ukkā viya tattheva nibbāyi.
As it retreated, it did not burn and go elsewhere, but rather extinguished right there, like a torch plunged into water.
Khi lùi lại, nó không phải là cháy rồi đi nơi khác, mà nó đã tắt ngay tại chỗ như một ngọn đuốc bị nhúng vào nước.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Satthā ‘‘na, bhikkhave, imassa vanassa agginā anajjhottharaṇaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, porāṇaṃ panetaṃ vaṭṭapotakakāle mayhameva saccabala’’nti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi.
The Teacher said, "Monks, this forest's not being overcome by fire is not due to my power now, but it was my own power of truth in the past, when I was the quail chick." Having brought forth this Dhamma discourse, he expounded the Noble Truths.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, việc khu rừng này không bị lửa thiêu rụi không phải là do năng lực của ta hiện tại, mà đó là năng lực chân thật của ta từ thuở xưa, khi ta còn là một con chim cút non’’, rồi Ngài thuyết pháp và tuyên bố các Chân Lý.
Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahattaṃ pattāti.
At the conclusion of the Truths, some became Sotāpannas, some Sakadāgāmins, some Anāgāmins, and some attained Arahantship.
Sau khi các Chân Lý được tuyên bố, một số người đã chứng đắc quả Dự Lưu, một số chứng đắc quả Nhất Lai, một số chứng đắc quả Bất Hoàn, và một số chứng đắc quả A-la-hán.
Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātāpitaro etarahi mātāpitarova ahesuṃ, vaṭṭakarājā pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher also connected the story and identified the characters of the Jātaka: "The parents of that time were the present parents, and the quail king was myself."
Đức Thế Tôn cũng kết nối mạch truyện và tóm tắt câu chuyện Jātaka – ‘‘Khi ấy, cha mẹ là cha mẹ hiện tại, còn vua chim cút thì chính là ta vậy’’.
Yaṃ nissitāti idaṃ satthā jetavane viharanto daḍḍhapaṇṇasālaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ nissitā (Depending on whom) – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a monk whose leaf-hut had burned down.
Nương tựa vào – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một tỳ-khưu có tịnh xá lá bị cháy.
Eko kira bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā jetavanato nikkhamma kosalesu ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya ekasmiṃ araññasenāsane vasati.
It is said that a certain monk, having received a meditation subject from the Teacher, left Jetavana and lived in a forest dwelling near a border village in Kosala.
Có một tỳ-khưu nọ, sau khi nhận đề mục thiền từ Đức Thế Tôn, đã rời Jetavana và sống trong một trú xứ rừng gần một ngôi làng biên giới ở Kosala.
Athassa paṭhamamāseyeva paṇṇasālā ḍayhittha.
Then, in the very first month, his leaf-hut burned down.
Thế rồi, ngay trong tháng đầu tiên, tịnh xá lá của vị ấy bị cháy.
So ‘‘paṇṇasālā me daḍḍhā, dukkhaṃ vasāmī’’ti manussānaṃ ācikkhi.
He told the people, "My leaf-hut has burned down; I am living in discomfort."
Vị ấy nói với dân làng: ‘‘Tịnh xá lá của tôi bị cháy rồi, tôi sống rất khổ sở.’’
Manussā ‘‘idāni no khettaṃ parisukkhaṃ, kedāre pāyetvā karissāma’’, tasmiṃ pāyite ‘‘bījaṃ vapitvā’’, bīje vutte ‘‘vatiṃ katvā’’, vatiyā katāya ‘‘niddāyitvā, lāyitvā, madditvā’’ti evaṃ taṃ taṃ kammaṃ apadisantāyeva temāsaṃ vītināmesuṃ.
The people, saying, "Now our field is dry; we will irrigate the rice fields and then do it," and after irrigating, "we will sow the seeds," and after sowing, "we will build a fence," and after building the fence, "we will weed, harvest, and thresh," thus making various excuses, passed three months.
Dân làng nói: ‘‘Bây giờ ruộng của chúng tôi khô hạn, chúng tôi sẽ tưới nước cho ruộng’’, sau khi tưới xong thì nói ‘‘sẽ gieo hạt’’, sau khi gieo hạt thì nói ‘‘sẽ làm hàng rào’’, sau khi làm hàng rào thì nói ‘‘sẽ nhổ cỏ, sẽ gặt, sẽ đập lúa’’, cứ thế viện cớ việc này việc nọ mà làm cho ba tháng trôi qua.
So bhikkhu temāsaṃ ajjhokāse dukkhaṃ vasanto kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
That monk, living in discomfort outdoors for three months, was unable to develop his meditation subject and achieve any special attainment.
Vị tỳ-khưu ấy, sống khổ sở ngoài trời suốt ba tháng, đã không thể phát triển đề mục thiền và chứng đắc được điều gì đặc biệt.
Pavāretvā pana satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
After the Pavāraṇā, he went to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Sau khi mãn hạ, vị ấy đến yết kiến Đức Thế Tôn và ngồi sang một bên.
Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ bhikkhu sukhena vassaṃvutthosi, kammaṭṭhānaṃ te matthakaṃ patta’’nti pucchi.
The Teacher exchanged pleasant greetings with him and asked, "Monk, did you spend the Rains retreat comfortably? Did your meditation subject reach its culmination?"
Đức Thế Tôn hỏi thăm vị ấy: ‘‘Này Tỳ-khưu, ông đã an ổn trải qua mùa an cư chứ? Đề mục thiền của ông đã đạt đến đỉnh cao chưa?’’
So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘senāsanasappāyassa me abhāvena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ na patta’’nti āha.
He recounted the incident and said, "My meditation subject did not reach its culmination due to the unsuitability of my dwelling place."
Vị ấy kể lại sự việc và nói: ‘‘Do không có trú xứ thích hợp, đề mục thiền của con đã không đạt đến đỉnh cao.’’
Satthā ‘‘pubbe bhikkhu tiracchānagatāpi attano sappāyāsappāyaṃ jāniṃsu, tvaṃ kasmā na aññāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Monk, even animals in the past knew what was suitable and unsuitable for them. Why did you not know?" and then related a past story.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này Tỳ-khưu, ngay cả loài súc sinh thuở trước cũng biết được sự thích hợp hay không thích hợp của mình, tại sao ông lại không biết?’’ rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā sakuṇasaṅghaparivuto araññāyatane sākhāviṭapasampannaṃ mahārukkhaṃ nissāya vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the species of a bird and lived in a forest grove, surrounded by a flock of birds, depending on a large tree full of branches and twigs.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim, sống trong một khu rừng với một đàn chim vây quanh, nương tựa vào một cây cổ thụ có nhiều cành lá sum suê.
Athekadivasaṃ tassa rukkhassa sākhāsu aññamaññaṃ ghaṃsantīsu cuṇṇaṃ patati, dhūmo uṭṭhāti.
Then, one day, as the branches of that tree rubbed against each other, dust fell and smoke arose.
Một ngày nọ, khi các cành cây ấy cọ xát vào nhau, bụi cây rơi xuống và khói bốc lên.
Taṃ disvā bodhisatto cintesi ‘‘imā dve sākhā evaṃ ghaṃsamānā aggiṃ vissajjessanti, so patitvā purāṇapaṇṇāni gaṇhissati, tato paṭṭhāya imampi rukkhaṃ jhāpessati, na sakkā idha amhehi vasituṃ, ito palāyitvā aññattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Seeing this, the Bodhisatta thought, "These two branches, rubbing in this way, will release fire. That fire will fall and catch the old leaves. From that point, it will burn this tree as well. We cannot live here. It is proper for us to flee from here and go elsewhere."
Thấy vậy, Bồ-tát suy nghĩ: ‘‘Hai cành cây này cọ xát như vậy sẽ tạo ra lửa, lửa sẽ rơi xuống và bắt vào những lá khô cũ, từ đó sẽ thiêu rụi cả cây này. Chúng ta không thể sống ở đây được, phải bỏ đi nơi khác thôi.’’
So sakuṇasaṅghassa imaṃ gāthamāha –
He spoke this verse to the flock of birds:
Rồi Bồ-tát nói với đàn chim bài kệ này:
Tattha jagatiruhanti jagati vuccati pathavī, tattha jātattā rukkho ‘‘jagatiruho’’ti vuccati.
Therein, jagatiruha means 'earth-born'; the earth is called jagati, and because a tree is born there, it is called jagatiruha.
Trong đó, jagatiruhanti: jagati được gọi là đất (pathavī), vì sinh ra trên đó nên cây được gọi là jagatiruha (sinh trưởng từ đất).
Vihaṅgamāti vihaṃ vuccati ākāsaṃ, tattha gamanato pakkhī ‘‘vihaṅgamā’’ti vuccanti.
Vihaṅgamā means 'sky-goers'; the sky is called viha, and because birds go there, they are called vihaṅgamā.
Vihaṅgamāti: vihaṃ được gọi là không gian (ākāsaṃ), vì di chuyển trong đó nên các loài chim được gọi là vihaṅgamā (đi trong không gian).
Disā bhajathāti imaṃ rukkhaṃ muñcitvā ito palāyantā catasso disā bhajatha.
Disā bhajathā means "take to the directions"; abandoning this tree, flee from here and go in the four directions.
Disā bhajathāti: disā bhajatha nghĩa là, hãy rời bỏ cái cây này và chạy trốn đến bốn phương.
Vakkaṅgāti sakuṇe ālapati.
Vakkaṅgā addresses the birds.
Vakkaṅgāti: gọi các loài chim.
Te hi uttamaṅgaṃ galaṃ kadāci kadāci vaṅkaṃ karonti, tasmā ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti.
For they sometimes make their neck, their best limb, crooked; therefore, they are called vakkaṅgā.
Chúng đôi khi uốn cong cái cổ, là phần trên cùng của cơ thể, do đó được gọi là vakkaṅgā (cổ cong).
Vaṅkā vā tesaṃ ubhosu passesu pakkhā jātāti vakkaṅgā.
Or, because their wings are crooked on both sides, they are vakkaṅgā.
Hoặc vì lông cánh mọc cong ở hai bên nên được gọi là vakkaṅgā.
Jātaṃ saraṇato bhayanti amhākaṃ avassayarukkhatoyeva bhayaṃ nibbattaṃ, etha aññattha gacchāmāti.
Jātaṃ saraṇato bhaya means "fear has arisen from our very refuge, the tree; come, let us go elsewhere."
Jātaṃ saraṇato bhayanti: jātaṃ saraṇato bhaya nghĩa là, nỗi sợ hãi đã sinh ra từ chính cái cây nương tựa của chúng ta; hãy đến, chúng ta sẽ đi nơi khác.
Bodhisattassa vacanakarā paṇḍitasakuṇā tena saddhiṃ ekappahāreneva uppatitvā aññattha gatā.
The wise birds, obedient to the Bodhisatta's words, flew up at once with him and went elsewhere.
Những con chim khôn ngoan, vâng lời Bồ Tát, cùng với Ngài bay lên và đi đến nơi khác chỉ trong một lần.
Ye pana apaṇḍitā, te ‘‘evameva esa bindumatte udake kumbhīle passatī’’ti tassa vacanaṃ aggahetvā tattheva vasiṃsu.
But those who were unwise did not heed his words, thinking, "He always sees crocodiles in a mere drop of water," and remained there.
Còn những con chim không khôn ngoan thì không nghe lời Ngài, nói rằng: “Nó cứ thế mà thấy cá sấu trong một giọt nước,” và chúng vẫn ở lại đó.
Tato na cirasseva bodhisattena cintitākāreneva aggi nibbattitvā taṃ rukkhaṃ aggahesi.
Then, not long after, just as the Bodhisatta had thought, fire arose and engulfed that tree.
Từ đó, không lâu sau, lửa đã bùng lên đúng như Bồ Tát đã suy nghĩ và bao trùm cái cây ấy.
Dhūmesu ca jālāsu ca uṭṭhitāsu dhūmandhā sakuṇā aññattha gantuṃ nāsakkhiṃsu, aggimhi patitvā patitvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
When smoke and flames rose, the smoke-blinded birds could not go elsewhere; they fell into the fire and perished.
Khi khói và lửa bốc lên, những con chim bị khói làm mờ mắt không thể bay đi nơi khác, chúng cứ rơi vào lửa và đi đến sự hủy diệt.
Ye vuḍḍhamapacāyantīti idaṃ satthā sāvatthiṃ gacchanto sāriputtattherassa senāsanapaṭibāhanaṃ ārabbha kathesi.
Ye vuḍḍhamapacāyantī (Those who do not revere the elders)—the Teacher spoke this while traveling to Sāvatthī, concerning the refusal of lodging to the Elder Sāriputta.
" Ye vuḍḍhamapacāyanti" – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trên đường đến Sāvatthī, liên quan đến việc Tôn giả Sāriputta bị cản trở chỗ ở.
Anāthapiṇḍikena hi vihāraṃ kāretvā dūte pesite satthā rājagahā nikkhamma vesāliṃ patvā tattha yathābhirantaṃ viharitvā ‘‘sāvatthiṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
After Anāthapiṇḍika had built a monastery and sent messengers, the Teacher departed from Rājagaha, reached Vesālī, dwelled there as long as he pleased, and then set out on the road, saying, "I will go to Sāvatthī."
Thật vậy, sau khi Anāthapiṇḍika xây dựng tinh xá và cử sứ giả đi, Đức Đạo Sư đã rời Rājagaha, đến Vesālī, ở đó tùy ý một thời gian rồi lên đường đến Sāvatthī.
Tena ca samayena chabbaggiyānaṃ antevāsikā purato purato gantvā therānaṃ senāsanesu aggahitesveva ‘‘idaṃ senāsanaṃ amhākaṃ upajjhāyassa, idaṃ ācariyassa, idaṃ amhākameva bhavissatī’’ti senāsanāni palibundhenti.
At that time, the pupils of the group of six bhikkhus would go ahead and, even before the elders' lodgings were taken, would reserve lodgings, saying, "This lodging is for our preceptor, this is for our teacher, and this will be for us."
Vào thời điểm đó, các đệ tử của nhóm sáu Tỳ khưu (chabbaggiyā) đi trước, chiếm lấy chỗ ở của các vị Trưởng lão, rồi nói: "Chỗ ở này là của thầy tế độ của chúng tôi, chỗ này là của thầy giáo thọ, chỗ này là của chính chúng tôi," và họ cứ thế chiếm chỗ ở.
Pacchā āgatā therā senāsanāni na labhanti.
The elders who arrived later could not find lodgings.
Các vị Trưởng lão đến sau không có chỗ ở.
Sāriputtattherassāpi antevāsikā therassa senāsanaṃ pariyesantā na labhiṃsu.
Even the pupils of the Elder Sāriputta searched for a lodging for the Elder but could not find one.
Các đệ tử của Tôn giả Sāriputta cũng tìm chỗ ở cho Tôn giả nhưng không tìm được.
Thero senāsanaṃ alabhanto satthu senāsanassa avidūre ekasmiṃ rukkhamūle nisajjāya ca caṅkamena ca rattiṃ vītināmesi.
Unable to find a lodging, the Elder spent the night near the Teacher's lodging, by sitting and walking.
Tôn giả không có chỗ ở, đã trải qua đêm dưới gốc cây gần chỗ ở của Đức Đạo Sư bằng cách ngồi thiền và đi kinh hành.
Satthā paccūsasamaye nikkhamitvā ukkāsi, theropi ukkāsi.
The Teacher, coming out in the early morning, cleared his throat; the Elder also cleared his throat.
Đức Đạo Sư vào lúc rạng đông đã ho khan, Tôn giả cũng ho khan.
‘‘Ko eso’’ti?
"Who is that?"
"Ai đó?"
‘‘Ahaṃ, bhante, sāriputto’’ti.
"It is I, venerable sir, Sāriputta."
"Bạch Đức Thế Tôn, con là Sāriputta."
‘‘Sāriputta, imāya velāya idha kiṃ karosī’’ti?
"Sāriputta, what are you doing here at this time?"
"Sāriputta, giờ này con làm gì ở đây?"
‘‘So taṃ pavattiṃ ārocesi’’.
He reported the matter.
Tôn giả đã kể lại sự việc đó.
Satthā therassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni tāva mayi jīvanteyeva bhikkhū aññamaññaṃ agāravā apatissā viharanti, parinibbute kiṃ nu kho karissantī’’ti āvajjentassa dhammasaṃvego udapādi.
Hearing the Elder's words, the Teacher, reflecting, "Even now, while I am alive, bhikkhus dwell without respect or deference for one another; what will they do after my parinibbāna?" felt a sense of urgency regarding the Dhamma.
Đức Đạo Sư nghe lời Tôn giả, suy nghĩ: "Ngay cả khi Ta còn sống, các Tỳ khưu đã sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau. Khi Ta nhập Niết Bàn, họ sẽ làm gì đây?" và Ngài khởi lên sự xúc động về Pháp.
So pabhātāya rattiyā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā bhikkhū pucchi ‘‘saccaṃ kira, bhikkhave, chabbaggiyā bhikkhū purato purato gantvā therānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanaṃ paṭibāhantī’’ti.
So, when night had passed, he assembled the Saṅgha of bhikkhus and asked, "Is it true, bhikkhus, that the bhikkhus of the group of six go ahead and refuse lodgings to the elder bhikkhus?"
Khi đêm đã rạng, Ngài triệu tập Tăng chúng và hỏi các Tỳ khưu: "Có thật không, này các Tỳ khưu, rằng các Tỳ khưu nhóm sáu đi trước và chiếm chỗ ở của các Tỳ khưu Trưởng lão?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti?
"It is true, Blessed One."
"Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy."
Tato chabbaggiye garahitvā dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi ‘‘ko nu kho, bhikkhave, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ arahatī’’ti?
Then, having censured the group of six and delivered a Dhamma talk, he addressed the bhikkhus, saying, "Who, bhikkhus, is worthy of the chief seat, the chief water, the chief almsfood?"
Sau đó, Ngài quở trách nhóm sáu Tỳ khưu, thuyết một bài pháp, rồi gọi các Tỳ khưu và hỏi: "Này các Tỳ khưu, ai xứng đáng được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu?"
Ekacce ‘‘khattiyakulā pabbajito’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘brāhmaṇakulā, gahapatikulā pabbajito’’ti, apare ‘‘vinayadharo, dhammakathiko, paṭhamassa jhānassa lābhī, dutiyassa, tatiyassa, catutthassa jhānassa lābhī’’ti.
Some said, "He is one who has gone forth from a khattiya family," some said, "He is one who has gone forth from a brahmin family, from a householder family," others said, "He is a Vinaya-holder, a Dhamma-speaker, one who has attained the first jhāna, the second, the third, the fourth jhāna."
Một số nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ (Khattiya)." Một số khác nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Bà la môn (Brāhmaṇa), từ dòng dõi gia chủ (gahapati)." Những người khác lại nói: "Người giữ giới luật (vinayadhara), người thuyết pháp (dhammakathika), người đạt được thiền thứ nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư."
Apare ‘‘sotāpanno, sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, tevijjo, chaḷabhiñño’’ti āhaṃsu.
Others said, "He is a Sotāpanna, a Sakadāgāmī, an Anāgāmī, an Arahant, one with the three knowledges (tevijja), one with the six supernormal powers (chaḷabhiñña)."
Những người khác nói: "Người nhập lưu (sotāpanna), nhất lai (sakadāgāmī), bất lai (anāgāmī), A la hán (arahā), tam minh (tevijja), lục thông (chaḷabhiñña)."
Evaṃ tehi bhikkhūhi attano attano rucivasena aggāsanādirahānaṃ kathitakāle satthā āha – ‘‘na, bhikkhave, mayhaṃ sāsane aggāsanādīni patvā khattiyakulā pabbajito pamāṇaṃ, na brāhmaṇakulā pabbajito, na gahapatikulā pabbajito, na vinayadharo, na suttantiko, na ābhidhammiko, na paṭhamajjhānādilābhino, na sotāpannādayo pamāṇaṃ, atha kho, bhikkhave, imasmiṃ sāsane yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kātabbaṃ, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍo laddhabbo.
When those bhikkhus thus spoke of those worthy of the foremost seat and so on, each according to his own preference, the Teacher said, "Bhikkhus, in my Dispensation, one who has gone forth from a khattiya family is not the criterion for obtaining the foremost seat and so on; nor is one who has gone forth from a brahmin family, nor one who has gone forth from a householder family; nor is a Vinaya-holder, nor a Suttanta-knower, nor an Abhidhamma-knower, nor one who has attained the first jhāna and so on, nor a Sotāpanna and so on, the criterion.
Khi các Tỳ khưu ấy đã nói về những người xứng đáng được chỗ ngồi đầu, v.v., theo ý thích của riêng mình, Đức Đạo Sư nói: "Này các Tỳ khưu, trong giáo pháp của Ta, người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ, hay Bà la môn, hay gia chủ, hay người giữ giới luật, hay người thông suốt kinh tạng (suttantika), hay người thông suốt vi diệu pháp (ābhidhammika), hay người đạt được các tầng thiền thứ nhất, v.v., hay người nhập lưu, v.v., không phải là tiêu chuẩn để được chỗ ngồi đầu, v.v. Mà này các Tỳ khưu, trong giáo pháp này, cần phải thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và cần phải được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác.
Idamettha pamāṇaṃ.
Rather, bhikkhus, in this Dispensation, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct should be performed according to seniority; the foremost seat, foremost water, and foremost almsfood should be received.
Đây là tiêu chuẩn ở đây.
Tasmā vuḍḍhataro bhikkhu etesaṃ anucchaviko.
This is the criterion here.
Do đó, một Tỳ khưu lớn tuổi hơn thì thích hợp với những điều này.
Idāni kho pana, bhikkhave, sāriputto mayhaṃ aggasāvako anudhammacakkappavattako mamānantaraṃ senāsanaṃ laddhuṃ arahati, so imaṃ rattiṃ senāsanaṃ alabhanto rukkhamūle vītināmesi, tumhe idāneva evaṃ agāravā apatissā, gacchante gacchante kāle kinti katvā viharissathā’’ti.
Therefore, an elder bhikkhu is worthy of these. But now, bhikkhus, Sāriputta, my chief disciple, the one who sets the Dhamma-wheel in motion after me, deserves to receive a lodging. Not having received a lodging, he spent this night at the foot of a tree. You are already so disrespectful and irreverent; how will you live as time goes on?"
Này các Tỳ khưu, hiện giờ Tôn giả Sāriputta, vị Thượng thủ đệ tử của Ta, người chuyển bánh xe Pháp theo Ta, xứng đáng được chỗ ở ngay sau Ta, vậy mà đêm nay Tôn giả không có chỗ ở, phải trải qua đêm dưới gốc cây. Các con bây giờ đã không tôn kính, không cung kính như vậy, thì về sau này, các con sẽ sống như thế nào?"
Atha nesaṃ ovādadānatthāya ‘‘pubbe, bhikkhave, tiracchānagatāpi ‘na kho panetaṃ amhākaṃ patirūpaṃ, yaṃ mayaṃ aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino vihareyyāma, amhesu mahallakataraṃ jānitvā tassa abhivādanādīni karissāmā’ti sādhukaṃ vīmaṃsitvā ‘ayaṃ no mahallako’ti ñatvā tassa abhivādanādīni katvā devapathaṃ pūrayamānā gatā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then, to give them advice, he said, "Bhikkhus, even animals in the past, thinking, 'It is not proper for us to live disrespectfully, irreverently, and with discordant conduct towards each other; we will recognize the eldest among us and pay him homage and so on,' carefully investigated and, knowing 'This one is our elder,' paid him homage and so on, and went along the path to the heavens," and he related a past event.
Sau đó, để ban lời khuyên cho họ, Ngài nói: "Này các Tỳ khưu, ngay cả loài súc sanh trong quá khứ cũng đã suy nghĩ kỹ lưỡng: 'Thật không thích hợp cho chúng ta khi sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp. Chúng ta hãy nhận biết người lớn tuổi nhất trong chúng ta và thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy.' Sau khi biết 'Người này là lớn tuổi nhất trong chúng ta,' họ đã thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy và đã đi đến cõi trời," rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte himavantappadese ekaṃ mahānigrodhaṃ upanissāya tayo sahāyā vihariṃsu – tittiro, makkaṭo, hatthīti.
In the past, in the Himavanta region, three friends lived near a large banyan tree: a partridge, a monkey, and an elephant.
Trong quá khứ, tại vùng Himavanta, ba người bạn sống nương tựa vào một cây đa lớn: một con chim đa đa (tittira), một con khỉ (makkaṭa), và một con voi (hatthī).
Te aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino ahesuṃ.
They were disrespectful, irreverent, and had discordant conduct towards each other.
Chúng sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp.
Atha nesaṃ etadahosi ‘‘na yuttaṃ amhākaṃ evaṃ viharituṃ, yaṃnūna mayaṃ yo no mahallakataro, tassa abhivādanādīni karontā vihareyyāmā’’ti.
Then it occurred to them, "It is not proper for us to live like this. What if we were to live by paying homage and so on to whichever of us is the eldest?"
Sau đó, chúng nghĩ: "Chúng ta sống như vậy là không đúng. Hay là chúng ta hãy sống bằng cách thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người lớn tuổi nhất trong chúng ta?"
‘‘Ko pana no mahallakataro’’ti cintentā ekadivasaṃ ‘‘attheso upāyo’’ti tayopi janā nigrodhamūle nisīditvā tittiro ca makkaṭo ca hatthiṃ pucchiṃsu ‘‘samma hatthi, tvaṃ imaṃ nigrodharukkhaṃ kīvappamāṇakālato paṭṭhāya jānāsī’’ti?
One day, while contemplating, "Who among us is the eldest?" they all three sat at the foot of the banyan tree and the partridge and the monkey asked the elephant, "Friend elephant, from what time do you know this banyan tree?"
Một ngày nọ, khi đang suy nghĩ: "Ai là người lớn tuổi nhất trong chúng ta?", chúng nghĩ: "Có cách này." Cả ba con vật ngồi dưới gốc cây đa, chim đa đa và khỉ hỏi voi: "Này bạn voi, bạn biết cây đa này từ khi nào?"
So āha ‘‘sammā, ahaṃ taruṇapotakakāle imaṃ nigrodhagacchaṃ antarasatthīsu katvā gacchāmi, avattharitvā ṭhitakāle ca pana me etassa aggasākhā nābhiṃ ghaṭṭeti, evāhaṃ imaṃ gacchakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti puna ubhopi janā purimanayeneva makkaṭaṃ pucchiṃsu.
He said, "Friends, when I was a young calf, I used to walk with this banyan sapling between my thighs. And when I stood still, its topmost branch did not touch my navel. Thus, I have known this tree since it was a sapling." Then both of them asked the monkey in the same way as before.
Voi nói: "Này các bạn, khi còn là voi con, tôi đi xuyên qua cây đa này bằng cách kẹp nó giữa hai đùi. Khi tôi đứng thẳng, cành cây cao nhất của nó chạm vào rốn tôi. Tôi biết cây này từ khi nó còn là cây con như vậy." Rồi cả hai con vật kia hỏi khỉ theo cách tương tự.
So āha ‘‘ahaṃ sammā makkaṭacchāpako samāno bhūmiyaṃ nisīditvā gīvaṃ anukkhipitvāva imassa nigrodhapotakassa aggaṅkure khādāmi, evāhaṃ imaṃ khuddakakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti.
He said, "Friends, when I was a monkey cub, I used to sit on the ground and, without raising my neck, I would eat the topmost shoots of this banyan sapling. Thus, I have known this tree since it was small."
Khỉ nói: "Này các bạn, khi tôi còn là khỉ con, tôi ngồi dưới đất và không cần ngẩng cổ lên đã có thể ăn chồi non trên ngọn cây đa này. Tôi biết cây này từ khi nó còn rất nhỏ như vậy."
Atha itare ubhopi purimanayeneva tittiraṃ pucchiṃsu.
Then the other two asked the partridge in the same way as before.
Sau đó, hai con vật kia hỏi chim đa đa theo cách tương tự.
So āha ‘‘sammā, pubbe asukasmiṃ nāma ṭhāne mahānigrodharukkho ahosi, ahaṃ tassa phalāni khāditvā imasmiṃ ṭhāne vaccaṃ pātesiṃ, tato esa rukkho jāto, evāhaṃ imaṃ ajātakālato paṭṭhāya jānāmi, tasmā ahaṃ tumhehi jātiyā mahallakataro’’ti.
He said, "Friends, formerly there was a large banyan tree in a certain place. I ate its fruits and dropped excrement in this spot. From that, this tree grew. Thus, I have known this tree since before it was born. Therefore, I am older than you by birth."
Chim đa đa nói: "Này các bạn, trước đây, có một cây đa lớn ở một nơi tên là A. Tôi đã ăn trái của cây đó và thải phân ở chỗ này. Từ đó, cây này đã mọc lên. Tôi biết cây này từ khi nó chưa sinh ra. Vì vậy, tôi lớn tuổi hơn các bạn về mặt sinh ra."
Evaṃ vutte makkaṭo ca hatthī ca tittirapaṇḍitaṃ āhaṃsu ‘‘samma, tvaṃ amhehi mahallakataro, ito paṭṭhāya mayaṃ tava sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni ceva abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammāni ca karissāma, ovāde ca te ṭhassāma, tvaṃ pana ito paṭṭhāya amhākaṃ ovādānusāsaniṃ dadeyyāsī’’ti.
When this was said, the monkey and the elephant said to the wise partridge, "Friend, you are older than us. From now on, we will perform acts of respect, reverence, veneration, worship, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct towards you. We will abide by your advice. And you, from now on, should give us advice and instruction."
Khi được nói như vậy, khỉ và voi nói với chim đa đa hiền trí: "Này bạn, bạn lớn tuổi hơn chúng tôi. Từ nay trở đi, chúng tôi sẽ thực hiện sự tôn kính, cung kính, kính trọng, đảnh lễ, cúng dường, cũng như sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp đối với bạn. Chúng tôi sẽ vâng lời khuyên của bạn. Còn bạn, từ nay trở đi, hãy ban lời khuyên và giáo huấn cho chúng tôi."
Tato paṭṭhāya tittiro tesaṃ ovādaṃ adāsi, sīlesu patiṭṭhāpesi, sayampi sīlāni samādiyi.
From that time onwards, the partridge gave them advice, established them in the precepts, and he himself undertook the precepts.
Từ đó trở đi, chim đa đa đã ban lời khuyên cho chúng, thiết lập chúng vào các giới hạnh, và tự mình cũng thọ trì các giới hạnh.
Te tayopi janā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya aññamaññaṃ sagāravā sappatissā sabhāgavuttino hutvā jīvitapariyosāne devalokaparāyaṇā ahesuṃ.
All three of those individuals, having established themselves in the five precepts, being respectful and deferential towards each other, and living in harmony, became destined for the deva world at the end of their lives.
Cả ba con vật ấy, sau khi an trú vào năm giới, sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, và có hành vi hòa hợp, sau khi kết thúc cuộc đời, chúng đã đi đến cõi trời.
Tesaṃ tiṇṇaṃ samādānaṃ tittiriyaṃ brahmacariyaṃ nāma ahosi.
The undertaking of those three was called the partridge's holy life (tittiriyaṃ brahmacariyaṃ).
Sự thọ trì của ba con vật ấy được gọi là Phạm hạnh của chim đa đa (Tittiriya Brahmacariya).
Te hi nāma, bhikkhave, tiracchānagatā aññamaññaṃ sagāravā sappatissā vihariṃsu, tumhe evaṃ svākhāte dhammavinaye pabbajitvā kasmā aññamaññaṃ agāravā apatissā viharatha.
“Indeed, bhikkhus, even those animals lived respectfully and deferentially towards each other. Why do you, having gone forth in such a well-proclaimed Dhamma and Vinaya, live without respect or deference towards each other?”
"Này các Tỳ khưu, ngay cả những loài súc sanh ấy còn sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, tại sao các con, sau khi xuất gia trong Pháp và Luật được tuyên thuyết tốt đẹp như vậy, lại sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau?
Anujānāmi, bhikkhave, ito paṭṭhāya tumhākaṃ yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ, yathāvuḍḍhaṃ aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ, na ito paṭṭhāya ca navakatarena vuḍḍhataro senāsanena paṭibāhitabbo, yo paṭibāheyya, āpattidukkaṭassāti evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
“Bhikkhus, from now on I permit you to pay respects, rise to greet, make añjali, and perform proper duties according to seniority; to offer the best seat, the best water, and the best alms-food according to seniority. From now on, a senior bhikkhu should not be prevented from his lodging by a junior bhikkhu. Whoever prevents him incurs an offense of dukkata.” Thus, the Teacher, having delivered this Dhamma discourse and having become fully enlightened, spoke this verse –
Này các Tỳ khưu, từ nay trở đi, Ta cho phép các con thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác. Từ nay trở đi, người lớn tuổi hơn không được bị người trẻ tuổi hơn cản trở chỗ ở. Ai cản trở, sẽ phạm tội dukkata." Sau khi Đức Đạo Sư giảng pháp thoại này, Ngài đã giác ngộ và nói bài kệ này:
Tattha ye vuḍḍhamapacāyantīti jātivuḍḍho, vayovuḍḍho, guṇavuḍḍhoti tayo vuḍḍhā.
Here, ye vuḍḍhamapacāyanti refers to three kinds of elders: those elder by birth, by age, and by virtue.
Ở đây, ye vuḍḍhamapacāyanti (những người tôn kính người lớn tuổi) là ba loại người lớn tuổi: lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), lớn tuổi về đức hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu jātisampanno jātivuḍḍho nāma, vaye ṭhito vayovuḍḍho nāma, guṇasampanno guṇavuḍḍho nāma.
Among these, one accomplished by birth is called an elder by birth; one advanced in age is called an elder by age; one accomplished in virtues is called an elder by virtue.
Trong số đó, người có đầy đủ dòng dõi được gọi là người lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), người đã đạt đến tuổi tác được gọi là người lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), người có đầy đủ phẩm hạnh được gọi là người lớn tuổi về phẩm hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu guṇasampanno vayovuḍḍho imasmiṃ ṭhāne ‘‘vuḍḍho’’ti adhippeto.
Among these, one accomplished in virtues and elder by age is intended as "elder" in this context.
Trong số đó, người lớn tuổi về phẩm hạnh và lớn tuổi về tuổi tác được hiểu là “trưởng lão” (vuḍḍho) trong trường hợp này.
Apacāyantīti jeṭṭhāpacāyikakammena pūjenti.
Apacāyanti means they honor by acts of reverence to elders.
Apacāyantīti: Kính trọng bằng hành động tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyikakamma).
Dhammassa kovidāti jeṭṭhāpacāyanadhammassa kovidā kusalā.
Dhammassa kovidā means skilled and expert in the Dhamma of revering elders.
Dhammassa kovidāti: Giỏi giang, thành thạo trong pháp tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyanadhamma).
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhamme means in this very existence.
Diṭṭheva dhammeti: Ngay trong kiếp sống này.
Pāsaṃsāti pasaṃsārahā.
Pāsaṃsā means worthy of praise.
Pāsaṃsāti: Đáng được khen ngợi (pasaṃsārahā).
Samparāye ca suggatīti samparetabbe imaṃ lokaṃ hitvā gantabbe paralokepi tesaṃ sugatiyeva hotīti.
Samparāye ca suggatī means that even in the future existence, having left this world and gone to the next, a good destination awaits them.
Samparāye ca suggatīti: Ngay cả ở đời sau (paraloka), sau khi rời bỏ thế giới này để đi đến (samparetabbe), họ cũng có sự an lạc (sugatiyeva) mà thôi.
Ayaṃ panettha piṇḍattho – bhikkhave, khattiyā vā hontu brāhmaṇā vā vessā vā suddā vā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā tiracchānagatā vā, ye keci sattā jeṭṭhāpacitikamme chekā kusalā guṇasampannānaṃ vayovuḍḍhānaṃ apacitiṃ karonti, te imasmiñca attabhāve jeṭṭhāpacitikārakāti pasaṃsaṃ vaṇṇanaṃ thomanaṃ labhanti, kāyassa ca bhedā sagge nibbattantīti.
This is the summary meaning here: Bhikkhus, whether they are khattiyas or brahmins, vessas or suddas, householders or monastics, or even animals—whatever beings are adept and skilled in acts of reverence to elders, and who show respect to those accomplished in virtues and elder by age—they receive praise, commendation, and extolment in this very existence as those who perform reverence to elders, and upon the breaking up of the body, they are reborn in the heavens.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Này các Tỳ-kheo, dù là Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, Phệ-xá, Thủ-đà, gia chủ, xuất gia hay loài bàng sanh, bất cứ chúng sanh nào khéo léo và thành thạo trong việc tôn kính người lớn tuổi, thực hành sự tôn kính đối với những người lớn tuổi về phẩm hạnh và tuổi tác, thì ngay trong kiếp sống này, họ sẽ nhận được sự khen ngợi, tán dương, ca tụng là những người thực hành sự tôn kính người lớn tuổi, và sau khi thân hoại mạng chung, họ sẽ được tái sanh ở cõi trời.
Nāccantaṃ nikatippaññoti idaṃ satthā jetavane viharanto cīvaravaḍḍhakaṃ bhikkhu ārabbha kathesi.
Nāccantaṃ nikatippañño – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who was skilled in robes.
Nāccantaṃ nikatippaññoti: Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-kheo chuyên làm y.
Eko kira jetavanavāsiko bhikkhu yaṃkiñci cīvare kattabbaṃ chedanaghaṭṭanavicāraṇasibbanādikaṃ kammaṃ, tattha sukusalo.
It is said that a certain bhikkhu residing at Jetavana was very skilled in any work to be done on robes, such as cutting, smoothing, examining, and sewing.
Nghe nói, có một vị Tỳ-kheo sống ở Jetavana rất khéo léo trong mọi công việc liên quan đến y phục, như cắt, may, sửa chữa.
So tāya kusalatāya cīvaraṃ vaḍḍheti, tasmā ‘‘cīvaravaḍḍhako’’ tveva paññāyittha.
Due to this skill, he would enhance robes, and thus he became known as “Cīvaravaḍḍhaka” (Robe-Enhancer).
Do sự khéo léo đó, ngài đã làm ra nhiều y phục, nên được biết đến với tên gọi “người làm y” (cīvaravaḍḍhako).
Kiṃ panesa karotīti?
What did he do?
Vậy ngài làm gì?
Jiṇṇapilotikāsu hatthakammaṃ dassetvā suphassikaṃ manāpaṃ cīvaraṃ katvā rajanapariyosāne piṭṭhodakena rajitvā saṅkhena ghaṃsitvā ujjalaṃ manuññaṃ katvā nikkhipati.
He would demonstrate his craftsmanship on old rags, making a soft and pleasing robe, and at the end of the dyeing process, he would dye it with the final rinse, rub it with a conch shell, and put it away, making it shiny and beautiful.
Ngài thể hiện tài năng của mình trên những mảnh vải cũ kỹ, biến chúng thành những chiếc y đẹp đẽ, dễ chịu, sau đó nhuộm màu đỏ tươi bằng nước cuối cùng của thuốc nhuộm, chà xát bằng vỏ ốc để làm cho chúng sáng bóng và đẹp mắt rồi cất đi.
Cīvarakammaṃ kātuṃ ajānantā bhikkhū ahate sāṭake gahetvā tassa santikaṃ āgantvā ‘‘mayaṃ cīvaraṃ kātuṃ na jānāma, cīvaraṃ no katvā dethā’’ti vadanti.
Bhikkhus who did not know how to make robes would bring new cloths to him and say, “Venerable sir, we do not know how to make robes; please make a robe for us.”
Các Tỳ-kheo không biết cách làm y, mang những tấm vải mới đến chỗ ngài và nói: “Thưa Tôn giả, chúng tôi không biết làm y, xin ngài làm y cho chúng tôi.”
So ‘‘cīvaraṃ āvuso kariyamānaṃ cirena niṭṭhāti, mayā katacīvarameva atthi, ime sāṭake ṭhapetvā taṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti nīharitvā dasseti.
He would say, “Friend, making a robe takes a long time. I already have a robe made. Leave these cloths and take that one and go.” He would then take it out and show it to them.
Ngài nói: “Thưa chư Hiền, y phục nếu làm thì mất nhiều thời gian, tôi đã có sẵn y phục đã làm rồi, hãy để những tấm vải này lại và mang y đó đi.” Rồi ngài lấy y ra đưa cho họ.
Te tassa vaṇṇasampattimeva disvā antaraṃ ajānantā ‘‘thira’’nti saññāya ahatasāṭake cīvaravaḍḍhakassa datvā taṃ gaṇhitvā gacchanti.
Seeing only its beautiful appearance, and not knowing the difference, they would assume it was durable and give their new cloths to the Robe-Enhancer, take the other robe, and leave.
Họ chỉ thấy vẻ đẹp của y, không biết sự khác biệt, tưởng là y mới nên giao những tấm vải mới cho vị Tỳ-kheo làm y rồi mang y đó đi.
Taṃ tehi thokaṃ kiliṭṭhakāle uṇhodakena dhoviyamānaṃ attano pakatiṃ dasseti, tattha tattha jiṇṇaṭṭhānaṃ paññāyati, te vippaṭisārino honti.
When they washed it with warm water for a short while, it revealed its true nature; worn spots appeared here and there, and they became remorseful.
Khi họ giặt y đó bằng nước ấm sau một thời gian ngắn, nó lộ ra bản chất thật, những chỗ cũ kỹ hiện rõ, khiến họ hối hận.
Evaṃ āgatāgate pilotikāhi vañcento so bhikkhu sabbattha pākaṭo jāto.
Thus, that bhikkhu, deceiving those who came and went with his patched robes, became well-known everywhere.
Như vậy, vị Tỳ-kheo đó đã lừa dối những người đến và đi bằng những mảnh vải cũ, và trở nên nổi tiếng khắp nơi.
Yathā cesa jetavane, tathā aññatarasmiṃ gāmakepi eko cīvaravaḍḍhako lokaṃ vañceti.
Just as he was in Jetavana, so too in a certain village, another robe-maker deceived people.
Cũng như ở Jetavana, tại một ngôi làng khác cũng có một vị Tỳ-kheo làm y lừa dối mọi người.
Tassa sambhattā bhikkhū ‘‘bhante, jetavane kira eko cīvaravaḍḍhako evaṃ lokaṃ vañcetī’’ti ārocesuṃ.
The bhikkhus who were devoted to him reported, "Venerable Sir, it seems a certain robe-maker in Jetavana deceives people in this way."
Các Tỳ-kheo thân cận của ngài đã báo cáo: “Thưa Tôn giả, nghe nói ở Jetavana có một vị Tỳ-kheo làm y đang lừa dối mọi người như vậy.”
Athassa etadahosi ‘‘handāhaṃ, taṃ nagaravāsikaṃ vañcemī’’ti pilotikacīvaraṃ atimanāpaṃ katvā surattaṃ rajitvā taṃ pārupitvā jetavanaṃ agamāsi.
Then it occurred to him, "Come, I shall deceive that city-dweller!" So, he made a very pleasing patched robe, dyed it a deep red, put it on, and went to Jetavana.
Khi ấy, ngài nghĩ: “Để ta lừa dối vị Tỳ-kheo ở thành phố đó thử xem.” Ngài làm một chiếc y bằng vải cũ rất đẹp, nhuộm màu đỏ tươi, rồi khoác nó lên và đi đến Jetavana.
Itaro taṃ disvāva lobhaṃ uppādetvā ‘‘bhante, imaṃ cīvaraṃ tumhehi kata’’nti pucchi.
The other, seeing him, immediately conceived a desire and asked, "Venerable Sir, was this robe made by you?"
Vị Tỳ-kheo kia vừa nhìn thấy đã khởi lòng tham, hỏi: “Thưa Tôn giả, chiếc y này là do ngài làm phải không?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friend."
“Vâng, thưa chư Hiền.”
‘‘Bhante, imaṃ cīvaraṃ mayhaṃ detha, tumhe aññaṃ labhissathā’’ti?
"Venerable Sir, give me this robe; you will receive another."
“Thưa Tôn giả, xin ngài cho tôi chiếc y này, ngài sẽ có chiếc khác.”
‘‘Āvuso, mayaṃ gāmavāsikā dullabhapaccayā, imāhaṃ tuyhaṃ datvā attanā kiṃ pārupissāmī’’ti?
"Friend, we are villagers, and our requisites are hard to obtain. If I give this to you, what shall I wear myself?"
“Thưa chư Hiền, chúng tôi là những người sống ở làng, khó kiếm vật dụng, nếu tôi cho ngài chiếc y này thì tôi sẽ khoác gì?”
‘‘Bhante, mama santike ahatasāṭakā atthi, te gahetvā tumhākaṃ cīvaraṃ karothā’’ti.
"Venerable Sir, I have new, unsewn cloths; take them and make your robe."
“Thưa Tôn giả, tôi có vải mới, xin ngài cứ lấy đó mà làm y cho mình.”
‘‘Āvuso, mayā ettha hatthakammaṃ dassitaṃ, tayi pana evaṃ vadante kiṃ sakkā kātuṃ, gaṇhāhi na’’nti tassa pilotikacīvaraṃ datvā ahatasāṭake ādāya taṃ vañcetvā pakkāmi.
"Friend, I have shown my handiwork here; but if you speak thus, what can be done? Take it!" So, giving him the patched robe, he took the new cloths, deceived him, and departed.
“Thưa chư Hiền, tôi đã thể hiện tài năng của mình trên chiếc y này, nhưng ngài đã nói như vậy thì tôi biết làm sao, xin ngài cứ lấy đi.” Nói rồi, ngài đưa chiếc y vải cũ cho vị Tỳ-kheo kia, lấy vải mới và lừa dối ngài rồi bỏ đi.
Jetavanavāsikopi taṃ cīvaraṃ pārupitvā katipāhaccayena uṇhodakena dhovanto jiṇṇapilotikabhāvaṃ disvā lajjito ‘‘gāmavāsicīvaravaḍḍhakena kira jetavanavāsiko vañcito’’ti tassa vañcitabhāvo saṅghamajjhe pākaṭo jāto.
The Jetavana-dweller also put on that robe, and after a few days, when washing it with warm water, he saw its worn, patched nature and was ashamed. His deception became known among the Saṅgha, "It seems the Jetavana-dweller was deceived by the village robe-maker."
Vị Tỳ-kheo ở Jetavana cũng khoác chiếc y đó, vài ngày sau khi giặt bằng nước ấm, ngài thấy đó là những mảnh vải cũ kỹ, liền xấu hổ. Sự việc ngài bị vị Tỳ-kheo làm y ở làng lừa dối đã lan truyền khắp Tăng chúng.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ taṃ kathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus were sitting in the Dhamma hall discussing that matter.
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo ngồi trong pháp đường bàn luận về câu chuyện đó.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit together now?"
Bậc Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi bàn luận về câu chuyện gì?”
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter to him.
Họ thuật lại sự việc.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako idāneva aññe vañceti, pubbepi vañcesiyeva.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that the Jetavana robe-maker deceives others; he deceived them in the past too.
Bậc Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana không chỉ lừa dối người khác bây giờ, mà trước kia cũng đã từng lừa dối.
Na gāmavāsikenāpi idāneva esa jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako vañcito, pubbepi vañcitoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
And it is not only now that the village robe-maker has deceived this Jetavana robe-maker; he deceived him in the past too," and having said this, he related a past story.
Vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana cũng không phải chỉ bị vị Tỳ-kheo ở làng lừa dối bây giờ, mà trước kia cũng đã từng bị lừa dối.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte ekasmiṃ araññāyatane bodhisatto aññataraṃ padumasaraṃ nissāya ṭhite varaṇarukkhe rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, in a certain forest hermitage, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a Varaṇa tree standing by a lotus pond.
Trong quá khứ, tại một khu rừng nọ, Bồ Tát đã tái sanh làm thần cây trú ngụ trên một cây varana gần một hồ sen.
Tadā aññatarasmiṃ nātimahante sare nidāghasamaye udakaṃ mandaṃ ahosi, bahū cettha macchā honti.
At that time, in a certain not-too-large pond, the water was low during the dry season, and there were many fish in it.
Khi ấy, vào mùa khô, nước trong một hồ sen không quá lớn trở nên cạn, và có rất nhiều cá trong đó.
Atheko bako te macche disvā ‘‘ekena upāyena ime macche vañcetvā khādissāmī’’ti gantvā udakapariyante cintento nisīdi.
Then a certain crane, seeing those fish, thought, "I will deceive these fish by some means and eat them," and went and sat contemplating at the edge of the water.
Một con cò thấy những con cá đó, nghĩ: “Ta sẽ dùng một mưu mẹo để lừa dối và ăn thịt những con cá này.” Nó đi đến bờ nước và ngồi suy nghĩ.
Atha naṃ macchā disvā ‘‘kiṃ, ayya, cintento nisinnosī’’ti pucchiṃsu.
Then the fish saw him and asked, "What are you contemplating, sir?"
Các con cá thấy nó, hỏi: “Thưa ngài, ngài đang ngồi nghĩ gì vậy?”
‘‘Tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am contemplating about you."
“Ta đang nghĩ về các ngươi.”
‘‘Kiṃ amhākaṃ cintesi, ayyā’’ti?
"What do you contemplate about us, sir?"
“Thưa ngài, ngài nghĩ gì về chúng tôi?”
‘‘‘Imasmiṃ sare udakaṃ parittaṃ, gocaro mando, nidāgho ca mahanto, idānime macchā kiṃ nāma karissantī’ti tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am sitting contemplating about you, thinking, 'The water in this pond is scarce, the food is meager, and the dry season is severe; what will these fish do now?'"
“Ta đang nghĩ về các ngươi rằng: ‘Nước trong hồ này cạn, thức ăn ít, mùa khô lại khắc nghiệt, bây giờ những con cá này sẽ làm gì đây?’”
‘‘Atha kiṃ karoma, ayyā’’ti?
"Then what shall we do, sir?"
“Vậy chúng tôi phải làm gì, thưa ngài?”
‘‘Tumhe sace mayhaṃ vacanaṃ kareyyātha, ahaṃ vo ekekaṃ mukhatuṇḍakena gahetvā ekaṃ pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ mahāsaraṃ netvā vissajjeyya’’nti.
"If you would do as I say, I would take each of you in my beak, carry you to a great pond covered with five-colored lotuses, and release you there."
“Nếu các ngươi nghe lời ta, ta sẽ ngậm từng con một trong mỏ, đưa đến một hồ lớn phủ đầy sen năm màu và thả các ngươi vào đó.”
‘‘Ayya, paṭhamakappikato paṭṭhāya macchānaṃ cintanakabako nāma natthi, tvaṃ amhesu ekekaṃ khāditukāmosī’’ti.
"Sir, from primordial times, there has never been a crane who cared for fish; you wish to eat each of us."
“Thưa ngài, từ thời kỳ đầu tiên cho đến nay, chưa từng có con cò nào nghĩ cho cá cả, ngài muốn ăn thịt từng con một trong chúng tôi phải không?”
‘‘Nāhaṃ tumhe mayhaṃ saddahante khādissāmi’’.
"I will not eat you if you trust me."
“Ta sẽ không ăn thịt các ngươi nếu các ngươi tin ta.”
‘‘Sace pana sarassa atthibhāvaṃ mayhaṃ na saddahatha, ekaṃ macchaṃ mayā saddhiṃ saraṃ passituṃ pesethā’’ti.
"But if you do not believe in the existence of the pond, send one fish with me to see the pond."
“Nếu các ngươi không tin rằng có hồ đó, hãy cử một con cá đi cùng ta để xem hồ.”
Macchā tassa saddahitvā ‘‘ayaṃ jalepi thalepi samattho’’ti ekaṃ kāḷamahāmacchaṃ adaṃsu ‘‘imaṃ gahetvā gacchathā’’ti.
The fish believed him, thinking, "He is capable both in water and on land," and gave him a large black fish, saying, "Take this one and go."
Các con cá tin lời nó, nghĩ: “Con cò này có thể sống cả trên cạn lẫn dưới nước,” nên chúng đưa cho nó một con cá lớn màu đen và nói: “Hãy mang con này đi.”
So taṃ gahetvā netvā sare vissajjetvā sabbaṃ saraṃ dassetvā puna ānetvā tesaṃ macchānaṃ santike vissajjesi.
He took it, carried it, released it in the pond, showed it the entire pond, then brought it back and released it among those fish.
Nó mang con cá đó đi, thả vào hồ, cho xem khắp hồ, rồi lại mang về và thả vào giữa đàn cá.
So tesaṃ macchānaṃ sarassa sampattiṃ vaṇṇesi.
That fish then described the splendor of the pond to those fish.
Con cá đó đã kể lại sự phong phú của hồ cho các con cá khác nghe.
Te tassa kathaṃ sutvā gantukāmā hutvā ‘‘sādhu, ayya, amhe gaṇhitvā gacchāhī’’ti āhaṃsu.
Hearing his words, they desired to go and said, "Good, sir, take us and go!"
Nghe lời nó kể, chúng muốn đi và nói: “Tốt lắm, thưa ngài, hãy mang chúng tôi đi.”
Bako paṭhamaṃ taṃ kāḷamahāmacchameva gahetvā saratīraṃ netvā saraṃ dassetvā saratīre jāte varaṇarukkhe nilīyitvā taṃ viṭapantare pakkhipitvā tuṇḍena vijjhanto jīvitakkhayaṃ pāpetvā maṃsaṃ khāditvā kaṇṭake rukkhamūle pātetvā puna gantvā ‘‘vissaṭṭho, me so maccho, añño āgacchatū’’ti etenupāyena ekekaṃ gahetvā sabbe macche khāditvā puna āgato ekaṃ macchampi nāddasa.
First, the heron took that large black fish, brought it to the lake's edge, showed it the lake, and then, hiding in a varaṇa tree growing by the lake, it placed the fish between the branches, pierced it with its beak, brought its life to an end, ate the flesh, dropped the bones at the foot of the tree, and then went back and said, "That fish is released for me; another one, come!" By this method, taking them one by one, he ate all the fish. When he returned again, he saw not a single fish.
Con cò đầu tiên mang con cá lớn màu đen đó đến bờ hồ, cho xem hồ, rồi ẩn mình trên cây varana mọc ở bờ hồ, kẹp con cá vào giữa cành cây, dùng mỏ mổ cho đến khi cá chết, ăn thịt, rồi ném xương xuống gốc cây. Sau đó, nó lại quay lại và nói: “Con cá đó đã được thả rồi, con khác hãy đến.” Cứ thế, nó mang từng con một và ăn thịt tất cả các con cá. Khi quay lại, nó không còn thấy một con cá nào nữa.
Eko panettha kakkaṭako avasiṭṭho.
Only one crab remained there.
Chỉ còn lại một con cua.
Bako tampi khāditukāmo hutvā ‘‘bho, kakkaṭaka, mayā sabbete macchā netvā padumasañchanne mahāsare vissajjitā, ehi tampi nessāmī’’ti.
The heron, desiring to eat it too, said, "Hey, crab, I have taken all those fish and released them into a great lake covered with lotuses. Come, I will take you too."
Con cò cũng muốn ăn thịt con cua đó, nên nói: “Này cua, ta đã mang tất cả những con cá đó đến hồ lớn phủ đầy sen và thả chúng rồi, hãy đến, ta cũng sẽ mang ngươi đi.”
‘‘Maṃ gahetvā gacchanto kathaṃ gaṇhissasī’’ti?
"How will you take me when you go, holding me?"
“Khi mang ta đi, ngươi sẽ giữ ta như thế nào?”
‘‘Ḍaṃsitvā gaṇhissāmī’’ti.
"I will hold you by biting."
“Ta sẽ kẹp ngươi bằng mỏ.”
‘‘Tvaṃ evaṃ gahetvā gacchanto maṃ pātessasi, nāhaṃ tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
"If you take me like that, you will drop me. I will not go with you."
“Nếu ngươi giữ ta như vậy, ngươi sẽ làm ta rơi xuống, ta sẽ không đi cùng ngươi.”
‘‘Mā bhāyi, ahaṃ taṃ suggahitaṃ gahetvā gamissāmī’’ti.
"Do not fear, I will take you securely."
“Đừng sợ, ta sẽ giữ ngươi thật chắc rồi đi.”
Kakkaṭako cintesi ‘‘imassa macche netvā sare vissajjanaṃ nāma natthi.
The crab thought, "There is no such thing as him taking fish and releasing them into a lake.
Con cua nghĩ: “Con cò này không hề thả cá vào hồ.
Sace pana maṃ sare vissajjessati, iccetaṃ kusalaṃ.
If he releases me into the lake, that would be good.
Nếu nó thả ta vào hồ, thì đó là điều tốt.
No ce vissajjessati, gīvamassa chinditvā jīvitaṃ harissāmī’’ti.
If he does not release me, I will cut off his neck and take his life."
Nếu không thả, ta sẽ cắt cổ nó và đoạt mạng sống của nó.”
Atha naṃ evamāha ‘‘samma baka, na kho tvaṃ suggahitaṃ gahetuṃ sakkhissasi, amhākaṃ pana gahaṇaṃ suggahaṇaṃ, sacāhaṃ aḷehi tava gīvaṃ gahetuṃ labhissāmi, tava gīvaṃ suggahitaṃ katvā tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
Then he said to him, "Friend heron, you will not be able to hold me securely. Our way of holding is secure. If I can take your neck with my pincers, I will make your neck secure and go with you."
Rồi nó nói với con cò rằng: "Này cò bạn, ngươi không thể nắm giữ ta chắc chắn được đâu. Nhưng sự nắm giữ của ta thì chắc chắn. Nếu ta có thể dùng càng của mình kẹp lấy cổ ngươi, ta sẽ kẹp chặt cổ ngươi và đi cùng ngươi."
So taṃ ‘‘vañcetukāmo esa ma’’nti ajānanto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
Not knowing that "this one wishes to deceive me," he consented, saying, "Good!"
Nó (con cò) không biết rằng "kẻ này muốn lừa gạt ta", nên đã chấp thuận, nói: "Tốt lắm!"
Kakkaṭako attano aḷehi kammārasaṇḍāsena viya tassa gīvaṃ suggahitaṃ katvā ‘‘idāni gacchā’’ti āha.
The crab, having securely grasped his neck with its pincers as if with blacksmith's tongs, said, "Now go!"
Con cua dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn, rồi nói: "Bây giờ hãy đi!"
So taṃ netvā saraṃ dassetvā varaṇarukkhābhimukho pāyāsi.
He took it and, after showing it the lake, proceeded towards the varaṇa tree.
Nó (con cò) dẫn con cua đi, chỉ cho nó thấy cái hồ, rồi hướng về phía cây varaṇa mà bay đi.
Kakkaṭako āha ‘‘mātula, ayaṃ saro etto, tvaṃ pana ito kiṃ nesī’’ti?
The crab said, "Uncle, the lake is over there, but where are you taking me?"
Con cua hỏi: "Dượng ơi, hồ ở đằng kia, sao dượng lại dẫn cháu đi đường này?"
Bako ‘‘na te mātulo ahaṃ, na bhaginiputtosi vata me tva’’nti vatvā ‘‘tvaṃ ‘esa maṃ ukkhipitvā vicaranto mayhaṃ dāso’ti saññaṃ karosi maññe, passetaṃ varaṇarukkhassa mūle kaṇṭakarāsiṃ, yathā me te sabbe macchā khāditā, tampi tatheva khādissāmī’’ti āha.
The heron said, "I am not your uncle, and you are certainly not my nephew!" Having said this, he continued, "You think, I suppose, 'This one, carrying me around, is my servant.' Look at this pile of bones at the foot of the varaṇa tree. Just as all those fish were eaten by me, so too will I eat you."
Con cò nói: "Ta không phải là dượng của ngươi, ngươi cũng không phải là cháu của ta. Ngươi tưởng rằng 'kẻ này nâng ta lên và đi lòng vòng như nô lệ của ta' ư? Hãy nhìn đống xương cá dưới gốc cây varaṇa kia, tất cả những con cá đó đã bị ta ăn thịt như thế nào, ta cũng sẽ ăn thịt ngươi như vậy."
Kakkaṭako ‘‘ete macchā attano bālatāya tayā khāditā, ahaṃ pana te maṃ khādituṃ na dassāmi, taññeva pana vināsaṃ pāpessāmi.
The crab said, "Those fish were eaten by you due to their foolishness. But I will not let you eat me; rather, I will bring about your destruction.
Con cua nói: "Những con cá đó bị ngươi ăn thịt vì sự ngu dốt của chúng, nhưng ta sẽ không để ngươi ăn thịt ta đâu, mà ta sẽ làm cho ngươi bị hủy diệt.
Tvañhi bālatāya mayā vañcitabhāvaṃ na jānāsi, marantā ubhopi marissāma, ahaṃ te sīsaṃ chinditvā bhūmiyaṃ khipissāmī’’ti vatvā kammārasaṇḍāsena viya aḷehi tassa gīvaṃ nippīḷesi.
You, due to your foolishness, do not know that you have been deceived by me. If we die, we both die. I will cut off your head and throw it to the ground!" Having said this, he squeezed his neck with his pincers as if with blacksmith's tongs.
Ngươi vì ngu dốt mà không biết rằng ta đã lừa gạt ngươi. Cả hai chúng ta sẽ chết nếu chết, ta sẽ cắt đầu ngươi và ném xuống đất," vừa nói xong, nó dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn.
So vivaṭena mukhena akkhīhi assunā paggharantena maraṇabhayatajjito ‘‘sāmi, ahaṃ taṃ na khādissāmi, jīvitaṃ me dehī’’ti āha.
Terrified by the fear of death, with his mouth open and tears flowing from his eyes, he said, "Master, I will not eat you; give me my life!"
Con cò, vì sợ chết, há miệng, nước mắt chảy dài từ mắt, nói: "Thưa chủ, tôi sẽ không ăn thịt ngài, xin hãy tha mạng cho tôi!"
‘‘Yadi evaṃ otaritvā maṃ sarasmiṃ vissajjehī’’ti.
"If so, get down and release me into the lake!"
"Nếu vậy, hãy hạ xuống và thả ta vào hồ!"
So nivattitvā sarameva otaritvā kakkaṭakaṃ sarapariyante paṅkapiṭṭhe ṭhapesi, kakkaṭako kattarikāya kumudanāḷaṃ kappento viya tassa gīvaṃ kappetvā udakaṃ pāvisi.
He turned back, descended into the lake, and placed the crab on the muddy bank at the edge of the lake. The crab, as if cutting a lotus stalk with scissors, cut off his neck and entered the water.
Nó quay lại, hạ xuống hồ, đặt con cua lên bờ bùn cạnh hồ. Con cua cắt cổ con cò như cắt cuống hoa súng bằng kéo, rồi lặn xuống nước.
Tattha nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti nikati vuccati vañcanā, nikatippañño vañcanapañño puggalo tāya nikatyā nikatiyā vañcanāya na accantaṃ sukhamedhati, niccakāle sukhasmiṃyeva patiṭṭhātuṃ na sakkoti, ekaṃsena pana vināsaṃ pāpuṇātiyevāti attho.
Therein, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti: nikati is called deception. A nikatippañño (deceitfully wise) person does not find ultimate happiness through that nikati (deceit); he cannot remain established in happiness forever, but rather certainly meets destruction—this is the meaning.
Trong đó, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti (kẻ trí xảo lừa lọc, không thể hưởng lạc mãi mãi bằng sự xảo trá) có nghĩa là: nikati được gọi là sự lừa gạt, một người có trí tuệ lừa gạt (nikatippañño), bằng sự lừa gạt (nikatyā, nikatiyā, vañcanāya) đó không hưởng lạc mãi mãi (na accantaṃ sukhamedhati), không thể luôn luôn an trú trong hạnh phúc, mà chắc chắn sẽ đi đến sự hủy diệt, đó là ý nghĩa.
Ārādhetīti paṭilabhati.
Ārādhetīti means obtains.
Ārādhetīti (đạt được) có nghĩa là đạt được.
Nikatippaññoti kerāṭikabhāvaṃ sikkhitapañño pāpapuggalo attanā katassa pāpassa phalaṃ ārādheti paṭilabhati vindatīti attho.
Nikatippañño means a wicked person who has learned the state of deceitfulness, obtains, receives, and finds the fruit of the evil deed done by himself. This is the meaning.
Nikatippaññoti (kẻ trí xảo lừa lọc) có nghĩa là: một người xấu đã học được sự gian xảo, đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati), tìm thấy (vindatīti) quả báo của tội lỗi mình đã gây ra, đó là ý nghĩa.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Bako kakkaṭakāmiva, yathā bako kakkaṭakā gīvacchedaṃ pāpuṇāti, evaṃ pāpapuggalo attanā katapāpato diṭṭhadhamme vā samparāye vā bhayaṃ ārādheti paṭilabhatīti imamatthaṃ pakāsento mahāsatto vanaṃ unnādento dhammaṃ desesi.
Like the crane and the crab, just as the crane obtains the cutting of its neck from the crab, so too a wicked person obtains and receives fear from the evil deed done by himself, either in this very life or in the next. Explaining this meaning, the Great Being, making the forest resound, taught the Dhamma.
Bako kakkaṭakāmiva (như con cò bởi con cua), như con cò bị con cua cắt cổ, kẻ xấu cũng đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati) sự sợ hãi từ tội lỗi mình đã gây ra, hoặc trong hiện tại hoặc trong tương lai. Đại Bồ tát đã thuyết pháp làm vang dội khu rừng, làm sáng tỏ ý nghĩa này.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi.
Maññe sovaṇṇayo rāsī – The Teacher, dwelling at Jetavana, spoke this with reference to a pupil of Venerable Sāriputta.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti (Ta nghĩ đây là đống vàng) câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một đệ tử của Tôn giả Sāriputta.
So kira bhikkhu subbaco ahosi vacanakkhamo, therassa mahantenussāhena upakāraṃ karoti.
It is said that this bhikkhu was amenable and obedient, and he was of great help to the Elder with much zeal.
Vị Tỳ-khưu đó được cho là hiền lành và dễ bảo, đã giúp đỡ Tôn giả với sự nhiệt tình lớn lao.
Athekaṃ samayaṃ thero satthāraṃ āpucchitvā cārikaṃ caranto dakkhiṇāgirijanapadaṃ agamāsi.
Then, one time, the Elder, having asked the Teacher, went on a tour and reached the Southern Mountain region.
Một lần nọ, Tôn giả xin phép Đức Phật và đi du hành đến vùng Dakkhiṇāgiri.
So bhikkhu tattha gatakāle mānatthaddho hutvā therassa vacanaṃ na karoti ‘‘āvuso, idaṃ nāma karohī’’ti vutte pana therassa paṭipakkho hoti.
When that bhikkhu arrived there, he became conceited and did not obey the Elder’s words; when told, “Friend, do this,” he would become an opponent of the Elder.
Khi đến đó, vị Tỳ-khưu kia trở nên kiêu ngạo và không vâng lời Tôn giả; khi được bảo "Này bạn, hãy làm điều này," thì lại trở thành đối nghịch với Tôn giả.
Thero tassa āsayaṃ na jānāti.
The Elder did not know his intention.
Tôn giả không hiểu ý định của ông ta.
So tattha cārikaṃ caritvā puna jetavanaṃ āgato.
Having toured there, he returned to Jetavana.
Sau khi du hành ở đó, Tôn giả quay trở lại Jetavana.
So bhikkhu therassa jetavanavihāraṃ āgatakālato paṭṭhāya puna tādisova jāto.
From the time the Elder arrived back at Jetavana, that bhikkhu became the same as before.
Vị Tỳ-khưu kia, từ khi Tôn giả trở về Jetavana, lại trở nên như cũ.
Thero tathāgatassa ārocesi ‘‘bhante, mayhaṃ eko saddhivihāriko ekasmiṃ ṭhāne satena kītadāso viya hoti, ekasmiṃ ṭhāne mānatthaddho hutvā ‘idaṃ nāma karohī’ti vutte paṭipakkho hotī’’ti.
The Elder reported to the Tathāgata, “Venerable Sir, I have a pupil who, in one place, is like a slave bought for a hundred, but in another place, he becomes conceited and, when told, ‘Do this,’ becomes an opponent.”
Tôn giả đã báo cáo với Đức Thế Tôn: "Bạch Đức Thế Tôn, một đệ tử của con, ở một nơi thì giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng), ở một nơi thì trở nên kiêu ngạo và đối nghịch khi được bảo 'Hãy làm điều này'."
Satthā ‘‘nāyaṃ, sāriputta, bhikkhu idāneva evaṃsīlo, pubbepesa ekaṃ ṭhānaṃ gato satena kītadāso viya hoti.
The Teacher said, “Sāriputta, this bhikkhu is not of such a nature only now; in the past too, when he went to one place, he was like a slave bought for a hundred.
Đức Phật nói: "Này Sāriputta, vị Tỳ-khưu này không phải chỉ bây giờ mới có tính cách như vậy, mà trong quá khứ, khi đến một nơi, ông ta cũng giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng).
Ekaṃ ṭhānaṃ gato paṭipakkho paṭisattu hotī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
When he went to another place, he became an opponent, an enemy,” and being requested by the Elder, he recounted a past event.
Khi đến một nơi khác, ông ta lại trở thành đối nghịch, kẻ thù." Ngài đã kể câu chuyện quá khứ khi được Tôn giả thỉnh cầu.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kuṭumbiyakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a householder’s family.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào một gia đình gia chủ.
Tasseko sahāyako kuṭumbiko sayaṃ mahallako, bhariyā panassa taruṇī.
He had a householder friend who was old himself, but his wife was young.
Một người bạn gia chủ của ngài đã già, nhưng vợ ông ta còn trẻ.
Sā taṃ nissāya puttaṃ paṭilabhi.
She bore a son through him.
Bà đã sinh một đứa con nhờ ông ta.
So cintesi ‘‘ayaṃ itthī taruṇattā mamaccayena kañcideva purisaṃ gahetvā imaṃ dhanaṃ vināseyya, puttassa me na dadeyya, yaṃnūnāhaṃ imaṃ dhanaṃ pathavigataṃ kareyya’’nti ghare nandaṃ nāma dāsaṃ gahetvā araññaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne taṃ dhanaṃ nidahitvā tassa ācikkhitvā ‘‘tāta, nanda, imaṃ dhanaṃ mamaccayena mayhaṃ puttassa ācikkheyyāsi, mā ca naṃ pariccajasī’’ti ovaditvā kālamakāsi.
He thought, “This woman, being young, might take some man after my death and squander this wealth, and not give it to my son. What if I were to bury this wealth in the ground?” So, taking a slave named Nanda from his house, he went to the forest, buried the wealth in one place, and informed Nanda about it, advising him, “My dear Nanda, after my death, you should tell my son about this wealth, and do not abandon it.” Then he passed away.
Ông ta nghĩ: "Người phụ nữ này còn trẻ, sau khi ta chết, có thể sẽ lấy một người đàn ông nào đó và tiêu tán tài sản này, không cho con ta. Hay là ta nên chôn giấu tài sản này dưới đất?" Ông ta dẫn người nô lệ tên Nanda vào rừng, chôn giấu tài sản ở một nơi, rồi chỉ cho Nanda biết, dặn dò: "Này Nanda, sau khi ta chết, hãy chỉ tài sản này cho con ta, đừng bỏ rơi nó." Sau đó, ông ta qua đời.
Puttopissa anukkamena vayappatto jāto.
His son, in due course, reached maturity.
Con trai ông ta lớn lên theo thời gian.
Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, tava pitā nandaṃ dāsaṃ gahetvā dhanaṃ nidhesi, taṃ āharāpetvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
Then his mother said to him, “My dear, your father buried wealth, taking the slave Nanda. Have it brought back and establish the household.”
Rồi mẹ nó nói: "Này con, cha con đã dẫn Nanda, người nô lệ, đi chôn giấu tài sản. Hãy sai nó mang về để lập lại gia đình."
So ekadivasaṃ nandaṃ āha – ‘‘mātula, atthi kiñci mayhaṃ pitarā dhanaṃ nidahita’’nti.
One day, he said to Nanda, “Uncle, is there any wealth buried by my father?”
Một ngày nọ, nó nói với Nanda: "Dượng ơi, cha cháu có chôn giấu tài sản gì không?"
‘‘Āma, sāmī’’ti.
“Yes, master,” he replied.
"Vâng, thưa chủ!"
‘‘Kuhiṃ taṃ nidahita’’nti.
“Where is it buried?”
"Nó được chôn giấu ở đâu?"
‘‘Araññe, sāmī’’ti.
“In the forest, master.”
"Trong rừng, thưa chủ!"
‘‘Tena hi gacchāmā’’ti kuddālapiṭakaṃ ādāya nidhiṭṭhānaṃ gantvā ‘‘kahaṃ mātula, dhana’’nti āha.
“Then let us go,” he said, and taking a spade and a basket, they went to the place where the treasure was buried, and he asked, “Where is the wealth, uncle?”
"Vậy thì chúng ta hãy đi," nó cầm cuốc và giỏ, đi đến nơi chôn giấu, rồi hỏi: "Dượng ơi, tài sản ở đâu?"
Nando āruyha dhanamatthake ṭhatvā dhanaṃ nissāya mānaṃ uppādetvā ‘‘are dāsiputta ceṭaka, kuto te imasmiṃ ṭhāne dhana’’nti kumāraṃ akkosati.
Nanda climbed and stood on top of the wealth, and out of conceit regarding the wealth, he abused the young master, saying, “Hey, son of a slave woman, where do you have wealth in this place?”
Nanda trèo lên, đứng trên đống tài sản, sinh lòng kiêu ngạo vì tài sản, mắng chửi hoàng tử: "Này thằng con của con gái nô lệ, tài sản ở nơi này thì có liên quan gì đến ngươi?"
Kumāro tassa pharusavacanaṃ sutvā asuṇanto viya ‘‘tena hi gacchāmā’’ti taṃ gahetvā paṭinivattitvā puna dve tayo divase atikkamitvā agamāsi, nando tatheva akkosati.
The young master, hearing his harsh words, pretended not to hear and said, “Then let us go,” and taking Nanda, he returned, and after two or three days, they went again, but Nanda abused him in the same way.
Hoàng tử nghe những lời thô tục của nó, giả vờ như không nghe, nói: "Vậy thì chúng ta hãy về," rồi dẫn nó quay lại. Sau hai ba ngày, lại đi đến đó, Nanda vẫn mắng chửi như cũ.
Kumāro tena saddhiṃ pharusavacanaṃ avatvāva nivattitvā ‘‘ayaṃ dāso ito paṭṭhāya ‘dhanaṃ ācikkhissāmī’ti gacchati, gantvā pana maṃ akkosati, tattha kāraṇaṃ na jānāmi, atthi kho pana me pitu sahāyo kuṭumbiko, taṃ paṭipucchitvā jānissāmī’’ti bodhisattassa santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘kiṃ nu kho, tāta, kāraṇa’’nti pucchi.
The young man, without speaking harsh words to him, returned and thought, "This slave goes saying, 'I will show you the treasure,' but then he abuses me. I do not know the reason for that. I have a householder friend of my father; I will ask him and find out." So, he went to the Bodhisatta, reported all that had happened, and asked, "What, indeed, is the reason, father?"
Hoàng tử không nói lời thô tục nào với nó, quay về và nghĩ: "Người nô lệ này từ đây trở đi, nói 'tôi sẽ chỉ tài sản', nhưng khi đi đến nơi thì lại mắng chửi ta. Ta không biết lý do tại sao. Nhưng cha ta có một người bạn gia chủ, ta sẽ hỏi ông ấy để biết." Rồi nó đến gặp Bồ tát, kể lại toàn bộ sự việc và hỏi: "Này cha, lý do là gì vậy?"
Tattha maññeti evaṃ ahaṃ jānāmi.
Therein, maññe means "thus I know."
Trong đó, maññeti (ta nghĩ) có nghĩa là ta biết như vậy.
Sovaṇṇayoti sundaro vaṇṇo etesanti sovaṇṇāni.
Sovaṇṇayo means "those with beautiful color," hence "gold."
Sovaṇṇayoti (có màu vàng đẹp) có nghĩa là những thứ có màu sắc đẹp, đó là những thứ vàng đẹp.
Kāni tāni?
What are they?
Những thứ đó là gì?
Rajatamaṇikañcanapavāḷādīni ratanāni.
Jewels such as silver, gems, gold, and coral.
Những bảo vật như bạc, ngọc, vàng, san hô, v.v.
Imasmiñhi ṭhāne sabbānetāni ‘‘suvaṇṇānī’’ti adhippetāni, tesaṃ rāsi sovaṇṇayo rāsi.
Indeed, in this context, all these are intended by "gold" (suvaṇṇāni); a heap of them is a sovaṇṇayo rāsi.
Ở đây, tất cả những thứ này được hiểu là "vàng", đống của chúng là đống vàng (sovaṇṇayo rāsi).
Sovaṇṇamālā cāti tuyhaṃ pitusantakā suvaṇṇamālā ca etthevāti maññāmi.
Sovaṇṇamālā cā means "and your father's golden garland is also here," so I think.
Sovaṇṇamālā cāti (và chuỗi vàng) có nghĩa là ta nghĩ chuỗi vàng của cha ngươi cũng ở đây.
Nandako yattha dāsoti yasmiṃ ṭhāne ṭhito nandako dāso.
Nandako yattha dāso means "the slave Nanda, standing in which place."
Nandako yattha dāsoti (nơi Nanda, người nô lệ) có nghĩa là nơi người nô lệ Nanda đứng.
Āmajātoti ‘‘āma, ahaṃ vo dāsī’’ti evaṃ dāsabyaṃ upagatāya āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā putto.
Āmajāto means "a son of a slave woman, one who has attained slavery by saying, 'Yes, I am your slave'."
Āmajātoti (sinh ra từ nô lệ) có nghĩa là con trai của một người nữ nô lệ được gọi là "nữ nô lệ thô thiển" (āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā), người đã rơi vào cảnh nô lệ, nói: "Vâng, tôi là nô lệ của quý vị."
Ṭhito thullāni gajjatīti ‘‘so yasmiṃ ṭhāne ṭhito thullāni pharusavacanāni vadati, tattheva te kulasantakaṃ dhanaṃ, evaṃ ahaṃ taṃ maññāmī’’ti bodhisatto kumārassa dhanaggahaṇūpāyaṃ ācikkhi.
Ṭhito thullāni gajjatī means "the Bodhisatta informed the young man of the method to obtain the treasure, saying, 'I believe that your family treasure is in the very place where he stands and utters coarse, harsh words'."
Ṭhito thullāni gajjatīti: Bồ Tát đã chỉ cho vị hoàng tử cách lấy tài sản, rằng: “Người đó, ở nơi nào đứng mà nói những lời thô tục, thì tài sản gia truyền của ngươi ở chính nơi đó. Ta nghĩ vậy.”
Kāmaṃ patāmi nirayanti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
" Kāmaṃ patāmi nirayaṃ" – This the Teacher related while residing in Jetavana, concerning Anāthapiṇḍika.
Kāmaṃ patāmi nirayanti: Câu này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko hi vihārameva ārabbha catupaññāsakoṭidhanaṃ buddhasāsane pariccajitvā vikiritvā ṭhapetvā tīṇi ratanāni aññattha ratanasaññameva anuppādetvā satthari jetavane viharante devasikaṃ tīṇi mahāupaṭṭhānāni gacchati.
Anāthapiṇḍika, indeed, dedicated fifty-four crores of wealth to the Buddha's dispensation, scattering it and setting it aside for the monastery itself, without developing any other perception of jewels apart from the Three Jewels. While the Teacher resided in Jetavana, he made three great offerings daily.
Anāthapiṇḍika đã hiến dâng và phân phát năm mươi bốn koṭi tài sản cho giáo pháp của Đức Phật để xây dựng tịnh xá, không hề có ý niệm về bảo vật nào khác ngoài Tam Bảo. Khi Đức Phật trú tại Jetavana, ông đến thăm ba lần mỗi ngày.
Pātova ekavāraṃ gacchati, katapātarāso ekavāraṃ, sāyanhe ekavāraṃ.
He would go once in the morning, once after breakfast, and once in the evening.
Ông đến một lần vào buổi sáng sớm, một lần sau khi ăn sáng, và một lần vào buổi tối.
Aññānipi antarantarupaṭṭhānāni hontiyeva.
Other occasional offerings would also occur.
Ngoài ra, còn có những lần thăm viếng xen kẽ.
Gacchanto ca ‘‘kiṃ nu kho ādāya āgatoti sāmaṇerā vā daharā vā hatthampi me olokeyyu’’nti tucchahattho nāma na gatapubbo.
He never went empty-handed, thinking, "Perhaps the sāmaṇeras or young monks might look at my hand, wondering what I have brought."
Khi đi, ông không bao giờ đi tay không, vì sợ các Sa-di hoặc các vị trẻ tuổi sẽ nhìn vào tay ông và nghĩ: “Ông ấy mang gì đến vậy?”
Pātova gacchanto yāguṃ gāhāpetvā gacchati, katapātarāso sappinavanītamadhuphāṇitādīnipi, sāyanhasamaye gandhamālāvatthādihatthoti.
Going in the morning, he would have gruel brought; after breakfast, ghee, fresh butter, honey, and treacle; and in the evening, perfumes, garlands, and cloths in hand.
Khi đi vào buổi sáng sớm, ông mang theo cháo; sau bữa sáng, ông mang theo bơ sữa trâu, bơ tươi, mật ong, đường thốt nốt, v.v.; vào buổi tối, ông mang theo hương, hoa, y phục, v.v.
Evaṃ divase divase pariccajantassa panassa pariccāge pamāṇaṃ natthi.
Thus, his daily donations were immeasurable.
Vì vậy, sự bố thí của ông mỗi ngày là vô hạn.
Bahū vohārūpajīvinopissa hatthato paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ iṇaṃ gaṇhiṃsu, te mahāseṭṭhi na āharāpeti.
Many who lived by trade borrowed eighteen crores of wealth from him by writing promissory notes, but the great millionaire did not demand repayment from them.
Nhiều người sống bằng nghề buôn bán đã vay ông mười tám koṭi tài sản, nhưng vị đại phú hộ này không đòi lại.
Aññā panassa kulasantakā aṭṭhārasa koṭiyo nadītīre nidahitvā ṭhapitā aciravatodakena nadīkūle bhinne mahāsamuddaṃ paviṭṭhā, tā yathāpihitalañchi tāva lohacāṭiyo aṇḍavakucchiyaṃ pavaṭṭantā vicaranti.
Another eighteen crores of his family wealth, hidden by the river bank, were carried into the great ocean when the bank of the Aciravatī river collapsed, and those sealed iron pots still float about in the belly of the ocean.
Mười tám koṭi tài sản gia truyền khác của ông được chôn giấu bên bờ sông Aciravatī, nhưng khi bờ sông bị xói mòn do nước, chúng đã trôi ra biển lớn, và những chiếc bình sắt được niêm phong đó vẫn trôi nổi như những quả trứng trong bụng biển.
Gehe panassa pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ niccabhattaṃ nibaddhameva hoti.
Furthermore, in his house, a perpetual meal was arranged for five hundred bhikkhus.
Trong nhà ông, bữa ăn thường xuyên cho năm trăm vị Tỳ Khưu luôn được chuẩn bị.
Seṭṭhino hi gehaṃ bhikkhusaṅghassa catumahāpathe khatapokkharaṇisadisaṃ, sabbabhikkhūnaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhitaṃ.
For indeed, the chief householder's house was like a well-dug pond at a crossroads for the community of bhikkhus, standing in the place of a mother and father for all bhikkhus.
Nhà của vị phú hộ giống như một cái ao được đào ở ngã tư đường lớn dành cho Tăng đoàn, là nơi nương tựa như cha mẹ cho tất cả các vị Tỳ Khưu.
Tenassa gharaṃ sammāsambuddhopi gacchati, asītimahātherāpi gacchantiyeva.
Therefore, even the Perfectly Self-Enlightened One went to his house, and the eighty great elder bhikkhus also went.
Vì vậy, chính Đức Chánh Đẳng Giác cũng đến nhà ông, và tám mươi vị Đại Trưởng Lão cũng thường xuyên đến.
Sesabhikkhūnaṃ pana gacchantānañca āgacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
But for the remaining bhikkhus, there was no measure to the number coming and going.
Còn số lượng các vị Tỳ Khưu khác đến và đi thì không thể đếm hết.
Taṃ pana gharaṃ sattabhūmakaṃ sattadvārakoṭṭhakapaṭimaṇḍitaṃ, tassa catutthe dvārakoṭṭhake ekā micchādiṭṭhikā devatā vasati, sā sammāsambuddhe gehaṃ pavisante attano vimāne ṭhātuṃ na sakkoti, dārake gahetvā otaritvā bhūmiyaṃ tiṭṭhati.
That house, however, was seven-storied and adorned with seven gatehouses. In its fourth gatehouse lived a deity with wrong view. When the Perfectly Self-Enlightened One entered the house, she could not remain in her celestial mansion; taking her children, she descended and stood on the ground.
Ngôi nhà đó có bảy tầng, được trang trí bằng bảy cổng. Ở cổng thứ tư có một vị thiên nữ tà kiến trú ngụ. Khi Đức Chánh Đẳng Giác vào nhà, bà không thể ở trong thiên cung của mình, mà phải dẫn các con xuống đứng dưới đất.
Asītimahātheresupi avasesattheresupi pavisantesu ca nikkhamantesu ca tatheva karoti.
When the eighty great elder bhikkhus and the other elder bhikkhus entered and exited, she did the same.
Khi tám mươi vị Đại Trưởng Lão và các vị Trưởng Lão còn lại vào hoặc ra, bà cũng làm như vậy.
Sā cintesi ‘‘samaṇe gotame ca sāvakesu cassa imaṃ gehaṃ pavisantesu mayhaṃ sukhaṃ nāma natthi, niccakālaṃ otaritvā otaritvā bhūmiyaṃ ṭhātuṃ na sakkhissāmi.
She thought: "When the ascetic Gotama and his disciples enter this house, I have no comfort. I will not be able to constantly descend and stand on the ground.
Bà nghĩ: “Khi Sa-môn Gotama và các đệ tử của Ngài vào nhà này, ta không có được sự an lạc. Ta không thể cứ mãi xuống đứng dưới đất như vậy.”
Yathā ime etaṃ gharaṃ na pavisanti, tathā mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
It is proper for me to act in such a way that they do not enter this house."
“Ta phải làm sao để họ không vào nhà này nữa,” bà tự nhủ.
Athekadivasaṃ sayanūpagatasseva mahākammantikassa santikaṃ gantvā obhāsaṃ pharitvā aṭṭhāsi.
Then, one day, she went to the great craftsman, who was already lying down, and stood radiating light.
Một ngày nọ, bà đến gặp người quản gia chính khi ông đang ngủ, tỏa ra ánh sáng và đứng đó.
‘‘Ko etthā’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ catutthadvārakoṭṭhake nibbattadevatā’’ti āha.
When asked, "Who is there?", she replied, "I am the deity born in the fourth gatehouse."
Khi ông hỏi: “Ai đó?”, bà nói: “Ta là thiên nữ sinh ra ở cổng thứ tư.”
‘‘Kasmā āgatāsī’’ti?
"Why have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Kiṃ tumhe seṭṭhissa kiriyaṃ na passatha, attano pacchimakālaṃ anoloketvā dhanaṃ nīharitvā samaṇaṃ gotamaṃyeva pūjeti, neva vaṇijjaṃ payojeti, na kammante paṭṭhapeti, tumhe seṭṭhiṃ tathā ovadatha, yathā attano kammantaṃ karoti.
"Do you not see the chief householder's actions? Without considering his future, he spends his wealth, worshipping only the ascetic Gotama. He neither engages in trade nor starts new businesses. You should advise the chief householder to attend to his own business.
“Các người không thấy việc làm của vị phú hộ sao? Ông ấy không nhìn đến tương lai của mình mà cứ đem tài sản ra cúng dường Sa-môn Gotama. Ông ấy không kinh doanh, không khởi sự công việc. Các người hãy khuyên vị phú hộ để ông ấy lo việc của mình.
Yathā ca samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gharaṃ na pavisati, tathā karothā’’ti.
And act in such a way that the ascetic Gotama, with his disciples, does not enter this house."
Và hãy làm sao để Sa-môn Gotama cùng các đệ tử của Ngài không vào nhà này nữa.”
Atha naṃ so āha ‘‘bāladevate, seṭṭhi dhanaṃ vissajjento niyyānike buddhasāsane vissajjeti, so sace maṃ cūḷāyaṃ gahetvā vikkiṇissati, nevāhaṃ kiñci kathessāmi, gaccha tvaṃ’’nti.
Then he said to her, "Foolish deity, the chief householder is giving wealth in the Buddha's teaching, which leads to liberation. Even if he were to seize me by my topknot and sell me, I would say nothing. Go away!"
Người quản gia nói với bà: “Hỡi thiên nữ ngu dại, vị phú hộ đang bố thí tài sản vào giáo pháp dẫn đến sự giải thoát. Nếu ông ấy có nắm tóc ta mà bán đi, ta cũng sẽ không nói gì. Ngươi hãy đi đi!”
Sā punekadivasaṃ seṭṭhino jeṭṭhaputtaṃ upasaṅkamitvā tatheva ovadi, sopi taṃ purimanayeneva tajjesi.
One day, she again approached the chief householder's eldest son and advised him in the same way, but he also rebuked her in the same manner as before.
Một ngày khác, bà lại đến gặp con trai trưởng của vị phú hộ và khuyên y như vậy, nhưng y cũng mắng bà theo cách tương tự như trước.
Seṭṭhinā pana saddhiṃ kathetuṃyeva na sakkoti.
However, she could not even speak with the chief householder himself.
Tuy nhiên, bà không thể nói chuyện với chính vị phú hộ.
Seṭṭhinopi nirantaraṃ dānaṃ dentassa vohāre akarontassa āye mandībhūte dhanaṃ parikkhayaṃ agamāsi.
As the chief householder continuously gave donations and did not engage in transactions, his income diminished, and his wealth was exhausted.
Khi vị phú hộ liên tục bố thí mà không kinh doanh, thu nhập giảm sút, tài sản của ông dần cạn kiệt.
Athassa anukkamena dāliddiyappattassa paribhogasāṭakasayanabhojanānipi purāṇasadisāni na bhaviṃsu.
Then, as he gradually became impoverished, his clothes, bedding, and food for use were no longer as they used to be.
Rồi dần dần, khi lâm vào cảnh nghèo túng, y phục, giường nằm và thức ăn của ông cũng không còn như trước.
Evaṃbhūtopi bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, paṇītaṃ pana katvā dātuṃ na sakkoti.
Even in such a state, he still gave donations to the Saṅgha of bhikkhus, but he could not make them exquisite.
Dù trong hoàn cảnh như vậy, ông vẫn bố thí cho Tăng đoàn, nhưng không thể cúng dường những món ăn tinh tế.
Atha naṃ ekadivasaṃ vanditvā nisinnaṃ satthā ‘‘dīyati pana te, gahapati, kule dāna’’nti pucchi.
Then, one day, the Teacher asked him as he sat after saluting, "Householder, is donation still being given in your household?"
Một ngày nọ, khi ông đã đảnh lễ và ngồi xuống, Đức Phật hỏi: “Này gia chủ, trong nhà ông vẫn có bố thí chứ?”
So ‘‘dīyati, bhante, tañca kho kaṇājakaṃ bilaṅgadutiya’’nti āha.
He replied, "Yes, Venerable Sir, it is given, but it is only broken rice with husks."
Ông đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, vẫn có ạ, nhưng đó là cháo cám với nước vo gạo.”
Atha naṃ satthā ‘‘gahapati, ‘lūkhaṃ dānaṃ demī’ti mā cittaṃ saṅkocayittha.
Then the Teacher said to him, "Householder, do not let your mind be distressed, thinking, 'I give coarse alms.'
Đức Phật nói với ông: “Này gia chủ, đừng thu hẹp tâm mình mà nghĩ: ‘Ta đang bố thí thô sơ.’
Cittasmiñhi paṇīte buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ dinnadānaṃ lūkhaṃ nāma na hoti.
For when the mind is refined, a donation given to the Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples of the Buddha is never coarse.
Vì khi tâm thanh tịnh, sự bố thí dâng lên chư Phật, chư Phật Độc Giác, và chư Thanh Văn của Phật không bao giờ là thô sơ.
Vipākamahantattā’’ti āha.
Because of the greatness of its result."
Vì quả báo của nó rất lớn.”
Cittañhi paṇītaṃ kātuṃ sakkontassa dānaṃ lūkhaṃ nāma natthīti cetaṃ evaṃ veditabbaṃ –
And it should be understood thus: there is no coarse donation for one who can make the mind refined –
Và điều này cần được hiểu rằng, đối với người có thể làm cho tâm thanh tịnh, không có bố thí nào là thô sơ cả:
Aparampi naṃ āha ‘‘gahapati, tvaṃ tāva lūkhaṃ dānaṃ dadamāno aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ desi, ahaṃ velāmakāle sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā satta ratanāni dadamāno pañca mahānadiyo ekoghapuṇṇaṃ katvā viya ca mahādānaṃ pavattayamāno tisaraṇagataṃ vā pañcasīlarakkhanakaṃ vā kañci nālatthaṃ, dakkhiṇeyyapuggalā nāma evaṃ dullabhā.
He spoke to him further, "Householder, while giving coarse alms, you give to eight types of noble persons. In the time of Velāma, I, having made the entire Jambudīpa like a ploughed field and giving seven kinds of jewels, and having caused great donations to flow like five great rivers full to the brim, could not find anyone who had taken refuge in the Three Jewels or who observed the five precepts. Such recipients of offerings are truly rare. Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Đức Phật lại nói với ông: “Này gia chủ, ông đang bố thí thô sơ cho tám bậc Thánh nhân. Còn Ta, vào thời Velāma, đã cày xới khắp toàn cõi Jambudīpa, bố thí bảy loại bảo vật, và làm cho năm con sông lớn đầy ắp như một dòng chảy, nhưng Ta không tìm thấy bất kỳ ai quy y Tam Bảo hay giữ năm giới, bởi vì những bậc đáng cúng dường thật khó tìm.”
Tasmā ‘lūkhaṃ me dāna’nti mā cittaṃ saṅkocayitthā’’ti evañca pana vatvā velāmasuttaṃ (a. ni. 9.20) kathesi.
Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Vì vậy, đừng để tâm co rút rằng: ‘Bố thí của ta thô thiển!’”. Nói như vậy, Ngài đã thuyết giảng Kinh Velāma.
Atha kho sā devatā issarakāle seṭṭhinā saddhiṃ kathetumpi asakkontī ‘‘idānāyaṃ duggatattā mama vacanaṃ gaṇhissatī’’ti maññamānā aḍḍharattasamaye sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
Then that deity, unable to speak with the millionaire during his prosperous time, thinking, "Now, due to his poverty, he will heed my words," entered the treasury at midnight, diffused a radiance, and stood in the air.
Bấy giờ, vị thiên nữ ấy, không thể nói chuyện với trưởng giả vào lúc ông còn giàu có, nghĩ rằng: “Bây giờ ông ta nghèo khó nên sẽ nghe lời ta”, liền vào tẩm thất vào giữa đêm, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘ko eso’’ti āha.
The millionaire, seeing her, said, "Who is that?"
Trưởng giả thấy vậy liền hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā, devatā’’ti.
"I am the deity, great millionaire, dwelling in the gatehouse of the fourth gate."
“Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ trú ngụ ở cổng thứ tư.”
‘‘Kimatthamāgatāsī’’ti?
"For what purpose have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Tuyhaṃ ovādaṃ kathetukāmā hutvā āgacchāmī’’ti.
"I have come wishing to give you advice."
“Tôi đến đây muốn khuyên bảo ngài.”
‘‘Tena hi kathehī’’ti.
"Then speak."
“Vậy thì hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhi tvaṃ pacchimakālaṃ na cintesi, puttadhītaro na olokesi, samaṇassa te gotamassa sāsane bahuṃ dhanaṃ vippakiṇṇaṃ, so tvaṃ ativelaṃ dhanavissajjanena vā vaṇijjādikammānaṃ akaraṇena vā samaṇaṃ gotamaṃ nissāya duggato jāto, evaṃbhūtopi samaṇaṃ gotamaṃ na muñcasi, ajjapi te samaṇā gharaṃ pavisantiyeva.
"Great millionaire, you do not consider the future, you do not look after your sons and daughters. Much wealth has been scattered by you in the Dispensation of the ascetic Gotama. You have become poor due to excessive spending of wealth or by not engaging in trade and other businesses, relying on the ascetic Gotama. Even being in such a state, you do not abandon the ascetic Gotama; even today, ascetics still enter your house.
“Thưa Đại trưởng giả, ngài không nghĩ đến tương lai, không chăm sóc con cái. Ngài đã phung phí nhiều tài sản vào giáo pháp của Sa-môn Gotama. Vì vậy, do chi tiêu quá mức hoặc không làm các công việc kinh doanh, ngài đã trở nên nghèo khó vì Sa-môn Gotama. Dù vậy, ngài vẫn không từ bỏ Sa-môn Gotama. Ngay cả hôm nay, các Sa-môn vẫn vào nhà ngài.
Yaṃ tāva tehi nītaṃ, taṃ na sakkā paccāharāpetuṃ, gahitaṃ gahitameva hotu, ito paṭṭhāya pana sayañca samaṇassa gotamassa santikaṃ mā gamittha, sāvakānañcassa imaṃ gharaṃ pavisituṃ mā adāsi, samaṇaṃ gotamaṃ nivattitvāpi anolokento attano vohāre ca vaṇijjañca katvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
What has been taken by them cannot be brought back; let what has been taken remain taken. But from now on, you yourself should not go to the ascetic Gotama, and do not allow his disciples to enter this house. Without even looking at the ascetic Gotama, establish your household by engaging in your business and trade."
Những gì họ đã lấy thì không thể đòi lại được, hãy để những gì đã lấy là đã lấy. Từ nay trở đi, ngài đừng tự mình đến gặp Sa-môn Gotama, cũng đừng cho phép các đệ tử của ông ấy vào nhà này. Ngài hãy từ bỏ Sa-môn Gotama, đừng nhìn đến ông ấy nữa, hãy tự mình kinh doanh buôn bán và ổn định gia đình.”
Atha naṃ so evamāha ‘‘ayaṃ tayā mayhaṃ dātabbaovādo’’ti.
Then he said to her, "Is this the advice you have to give me?"
Bấy giờ, ông hỏi lại: “Đây là lời khuyên ngươi muốn dành cho ta ư?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, sir."
“Vâng, thưa ngài.”
Tādisānaṃ devatānaṃ satenapi sahassenapi satasahassenapi akampanīyo ahaṃ dasabalena kato.
I have been made unshakeable by the Ten-Powered One, even by a hundred, a thousand, or a hundred thousand such deities.
Ta đã được Đức Thập Lực làm cho không hề lay chuyển bởi hàng trăm, hàng ngàn, hay hàng trăm ngàn vị thiên nữ như ngươi.
Mama hi saddhā sineru viya acalā suppatiṭṭhitā, mayā niyyānike ratanasāsane dhanaṃ vissajjitaṃ, ayuttaṃ te kathitaṃ, buddhasāsane pahāro dinno, evarūpāya anācārāya dussīlāya kāḷakaṇṇiyā saddhiṃ tayā mama ekagehe vasanakiccaṃ natthi, sīghaṃ mama gehā nikkhamitvā aññattha gacchāti.
My faith is unmoving and well-established like Mount Sineru. I have spent wealth in the liberating Jewel-Dispensation. You have spoken improperly; a blow has been struck against the Buddha's Dispensation. There is no need for you, an ill-behaved, immoral, inauspicious one, to dwell in the same house with me. Quickly depart from my house and go elsewhere!"
Đức tin của ta vững chắc như núi Sineru, ta đã hiến dâng tài sản vào giáo pháp quý báu dẫn đến Niết bàn. Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đức Phật. Ta không có việc gì phải sống chung một nhà với một kẻ vô đạo đức, bất thiện, bất hạnh như ngươi. Hãy nhanh chóng rời khỏi nhà ta và đi nơi khác!
Sā sotāpannassa ariyasāvakassa vacanaṃ sutvā ṭhātuṃ asakkontī attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā dārake hatthena gahetvā nikkhami.
She, hearing the words of the noble disciple, a Stream-Enterer, was unable to remain and went to her dwelling place, taking her children by the hand, and departed.
Nghe lời của vị Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả, vị thiên nữ không thể ở lại, liền trở về nơi ở của mình, nắm tay các con và rời đi.
Nikkhamitvā ca pana aññattha vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā ‘‘seṭṭhiṃ khamāpetvā tattheva vasissāmī’’ti cintetvā nagarapariggāhakadevaputtassa santikaṃ gantvā taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Having departed and being unable to find another dwelling place, she thought, "I will appease the millionaire and dwell there again," and went to the devaputta who guarded the city, bowed to him, and stood.
Sau khi rời đi và không tìm được nơi ở khác, cô nghĩ: “Mình sẽ xin lỗi trưởng giả và ở lại đó”, rồi đến gặp vị Thiên tử cai quản thành phố, đảnh lễ ông và đứng đó.
‘‘Kenaṭṭhena āgatāsī’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ sāmi, attano bālatāya anupadhāretvā anāthapiṇḍikena seṭṭhinā saddhiṃ kathesiṃ, so maṃ kujjhitvā vasanaṭṭhānā nikkaḍḍhi, maṃ seṭṭhissa santikaṃ netvā khamāpetvā vasanaṭṭhānaṃ me dethā’’ti.
When asked, "For what reason have you come?" she replied, "Lord, in my foolishness, without consideration, I spoke with Anāthapiṇḍika the millionaire. He became angry and expelled me from my dwelling place. Please take me to the millionaire, help me appease him, and restore my dwelling place."
Khi được hỏi: “Ngươi đến đây làm gì?”, cô đáp: “Thưa Chủ nhân, do sự ngu dốt của mình, tôi đã không suy xét mà nói chuyện với trưởng giả Anāthapiṇḍika. Ông ấy đã nổi giận và đuổi tôi ra khỏi nơi ở. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp trưởng giả, xin ông ấy tha thứ và cho tôi một nơi ở.”
‘‘Kiṃ pana tayā seṭṭhi vutto’’ti ‘‘ito paṭṭhāya buddhupaṭṭhānaṃ saṅghupaṭṭhānaṃ mā kari, samaṇassa gotamassa gharappavesanaṃ mā adāsī’’ti ‘‘evaṃ me vutto, sāmī’’ti.
"What did you say to the millionaire?" "From now on, do not attend to the Buddha, do not attend to the Saṅgha, do not allow the ascetic Gotama to enter your house'—that is what I said to him, Lord."
“Ngươi đã nói gì với trưởng giả vậy?” “Tôi đã nói với ông ấy rằng: ‘Từ nay trở đi, đừng cúng dường Phật, đừng cúng dường Tăng, đừng cho phép Sa-môn Gotama vào nhà này’. Thưa Chủ nhân, tôi đã nói như vậy.”
Ayuttaṃ tayā vuttaṃ, sāsane pahāro dinno, ‘‘ahaṃ taṃ ādāya seṭṭhino santikaṃ gantuṃ na ussahāmī’’ti.
"You spoke improperly; a blow has been struck against the Dispensation. I cannot bear to take you to the millionaire."
“Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp. Ta không thể đưa ngươi đến gặp trưởng giả.”
Sā tassa santikā saṅgahaṃ alabhitvā catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ agamāsi.
She, not receiving help from him, went to the Four Great Kings.
Không nhận được sự giúp đỡ từ ông, cô liền đến gặp bốn vị Đại Thiên Vương.
Tehipi tatheva paṭikkhittā sakkaṃ devarājaṃ upasaṅkamitvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘ahaṃ, deva, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā dārake hatthena gahetvā anāthā vicarāmi, tumhākaṃ siriyā mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ dāpethā’’ti suṭṭhutaraṃ yāci.
Being rejected by them as well, she approached Sakka, the king of devas, recounted the incident, and earnestly pleaded, "Deva, being unable to find a dwelling place, I wander helpless with my children in my hands. Please, by your glory, grant me a dwelling place."
Bị các vị ấy từ chối tương tự, cô đến gặp Thiên chủ Sakka, kể lại sự việc và tha thiết cầu xin: “Thưa Thiên chủ, tôi không tìm được nơi ở, đang lang thang vô gia cư cùng các con. Xin ngài hãy ban cho tôi một nơi ở nhờ quyền lực của ngài.”
Sopi naṃ āha ‘‘tayā ayuttaṃ kataṃ, jinasāsane pahāro dinno, ahampi taṃ nissāya seṭṭhinā saddhiṃ kathetuṃ na sakkomi, ekaṃ pana te seṭṭhissa khamanūpāyaṃ kathessāmī’’ti.
He also said to her, "You have acted improperly; a blow has been struck against the Dispensation of the Conqueror. I, too, cannot speak with the millionaire on your behalf. But I will tell you a way to appease the millionaire."
Ông ấy cũng nói với cô: “Ngươi đã làm điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đấng Chiến Thắng. Ta cũng không thể nói chuyện với trưởng giả vì ngươi. Tuy nhiên, ta sẽ chỉ cho ngươi một cách để trưởng giả tha thứ.”
‘‘Sādhu, deva, kathehī’’ti.
"Good, Deva, speak."
“Tốt lắm, thưa Thiên chủ, xin ngài hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhissa hatthato manussehi paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ gahitaṃ atthi, tvaṃ tassa āyuttakavesaṃ gahetvā kañci ajānāpetvā tāni paṇṇāni ādāya katipayehi yakkhataruṇehi parivāritā ekena hatthena paṇṇaṃ, ekena lekhaniṃ gahetvā tesaṃ gehaṃ gantvā gehamajjhe ṭhitā attano yakkhānubhāvena te uttāsetvā ‘‘idaṃ tumhākaṃ iṇapaṇṇaṃ, amhākaṃ seṭṭhi attano issarakāle tumhe na kiñci āha, idāni duggato jāto, tumhehi gahitakahāpaṇāni dethā’’ti attano yakkhānubhāvaṃ dassetvā sabbāpi tā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo sādhetvā seṭṭhissa tucchakoṭṭhake pūretvā aññaṃ aciravatinadītīre nidahitaṃ dhanaṃ nadīkūle bhinne samuddaṃ paviṭṭhaṃ atthi, tampi attano ānubhāvena āharitvā tucchakoṭṭhake pūretvā, aññampi asukaṭṭhāne nāma assāmikaṃ aṭṭhārasakoṭimattameva dhanaṃ atthi, tampi āharitvā tucchakoṭṭhake pūrehi, imāhi catupaññāsakoṭīhi imaṃ tucchakoṭṭhakapūrakaṃ daṇḍakammaṃ katvā mahāseṭṭhiṃ khamāpehīti.
Eighteen crores of wealth, taken by people from the hand of the great merchant by presenting promissory notes, exist. You, taking the guise of his agent, without letting anyone know, take those notes, surrounded by a few young yakkhas, holding a note in one hand and a pen in the other, go to their houses, stand in the middle of the house, and frighten them with your yakkhā power, saying, ‘These are your debt notes. Our merchant said nothing to you when he was prosperous, but now he has become poor. Give back the kahāpaṇas you took from him.’ Showing your yakkhā power, recover all those eighteen crores of gold, fill the merchant’s empty storeroom, and also bring the wealth that was deposited on the bank of the Aciravatī River, which entered the ocean when the riverbank broke, by your own power and fill the empty storeroom. Furthermore, there is eighteen crores of ownerless wealth in a certain place; bring that too and fill the empty storeroom. With these fifty-four crores, perform this act of filling the empty storeroom as a penance and make the great merchant forgive you.”
“Có một số tiền mười tám ức đã được người ta vay từ tay Đại trưởng giả bằng giấy nợ. Ngươi hãy khoác lên mình bộ dạng của một người quản gia, không cho ai biết, mang theo những giấy nợ đó, cùng với một vài Dạ-xoa trẻ tuổi bao quanh, một tay cầm giấy nợ, một tay cầm bút, đi đến nhà của những người đó, đứng giữa nhà, dùng thần lực Dạ-xoa của mình làm cho họ kinh sợ và nói: ‘Đây là giấy nợ của các ngươi. Trưởng giả của chúng ta khi còn giàu có không nói gì với các ngươi, bây giờ ông ấy đã nghèo khó, hãy trả lại những đồng tiền các ngươi đã vay’. Sau khi thể hiện thần lực Dạ-xoa của mình, hãy thu hồi tất cả mười tám ức vàng đó, đổ đầy vào kho trống của trưởng giả. Ngoài ra, có một số tài sản khác đã bị chôn giấu ở bờ sông Aciravatī, khi bờ sông bị lở, số tài sản đó đã trôi ra biển. Ngươi cũng hãy dùng thần lực của mình mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Lại có một số tài sản vô chủ khác, khoảng mười tám ức, ở một nơi nào đó. Ngươi cũng hãy mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Sau khi dùng năm mươi bốn ức này để lấp đầy kho trống như một hình phạt, hãy xin Đại trưởng giả tha thứ.”
Sā ‘‘sādhu, devā’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vuttanayeneva sabbaṃ dhanaṃ āharitvā koṭṭhake pūretvā aḍḍharattasamaye seṭṭhissa sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
She said, “Very well, lord,” accepted his words, and in the manner described, brought all the wealth, filled the storeroom, and at midnight, entered the merchant’s perfumed chamber, radiated light, and stood in the air.
Cô đáp: “Vâng, thưa Thiên chủ”, chấp nhận lời của ông, liền mang tất cả tài sản về, đổ đầy vào kho như đã được chỉ dẫn. Vào giữa đêm, cô vào tẩm thất của trưởng giả, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
‘‘Ko eso’’ti vutte ‘‘ahaṃ te mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā andhabāladevatā, mayā mahāmohamūḷhāya buddhaguṇe ajānitvā purimesu divasesu tumhehi saddhiṃ kiñci kathitaṃ atthi, taṃ me dosaṃ khamatha.
When asked, “Who is that?” she replied, “Great merchant, I am the blind, foolish deity dwelling in the fourth gatehouse. Through great delusion, not knowing the Buddha’s virtues, I said something to you in the past. Please forgive me for that fault.
Khi được hỏi: “Ai đó?”, cô đáp: “Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ ngu xuẩn trú ngụ ở cổng thứ tư. Do bị che mờ bởi sự si mê lớn lao, không hiểu được các đức tính của Đức Phật, tôi đã nói một số điều với ngài vào những ngày trước. Xin ngài hãy tha thứ lỗi lầm đó cho tôi.
Sakkassa hi me devarājassa vacanena tumhākaṃ iṇaṃ sodhetvā aṭṭhārasa koṭiyo, samuddaṃ gatā aṭṭhārasa koṭiyo, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne assāmikadhanassa aṭṭhārasa koṭiyoti catupaṇṇāsa koṭiyo āharitvā tucchakoṭṭhakapūraṇena daṇḍakammaṃ kataṃ, jetavanavihāraṃ ārabbha parikkhayaṃ gatadhanaṃ sabbaṃ sampiṇḍitaṃ, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā kilamāmi, mayā aññāṇatāya kathitaṃ manasi akatvā khamatha mahāseṭṭhī’’ti āha.
Indeed, by the word of Sakka, the king of devas, I have performed a penance by filling the empty storeroom with fifty-four crores: eighteen crores from settling your debts, eighteen crores from the ocean, and eighteen crores of ownerless wealth from various places. All the wealth that was spent for the Jetavana Vihāra has been gathered. Unable to find a dwelling place, I suffer. Great merchant, please forgive what I said out of ignorance, not taking it to heart.”
Theo lời của Thiên chủ Sakka, tôi đã bị trừng phạt bằng cách lấp đầy kho trống với năm mươi bốn ức, gồm mười tám ức tiền nợ của ngài đã được trả, mười tám ức đã trôi ra biển, và mười tám ức tài sản vô chủ ở những nơi khác nhau. Tất cả số tài sản đã bị tiêu hao vì Tịnh xá Jetavana đã được bù đắp lại. Tôi đang khổ sở vì không tìm được nơi ở. Xin Đại trưởng giả hãy tha thứ cho tôi, đừng để tâm đến những lời tôi đã nói do sự ngu dốt.”
Anāthapiṇḍiko tassā vacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ devatā ‘daṇḍakammañca me kata’nti vadati, attano ca dosaṃ paṭijānāti, satthā imaṃ vinetvā attano guṇe jānāpessati, sammāsambuddhassa naṃ dassessāmī’’ti.
Anāthapiṇḍika, hearing her words, thought, “This deity says, ‘A penance has been performed by me,’ and admits her fault. The Teacher will discipline her and make her know his virtues. I shall present her to the Perfectly Self-Enlightened One.”
Anāthapiṇḍika nghe lời cô thiên nữ, liền nghĩ: “Vị thiên nữ này nói rằng ‘ta đã bị trừng phạt’, và cũng thừa nhận lỗi lầm của mình. Đức Đạo Sư sẽ giáo hóa cô ta và làm cho cô ta hiểu được các đức tính của Ngài. Ta sẽ đưa cô ta đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Atha naṃ āha ‘‘amma, devate, sacesi maṃ khamāpetukāmā, satthu santike maṃ khamāpehī’’ti.
Then he said to her, “Mother, deity, if you wish to make me forgive you, make me forgive you in the presence of the Teacher.”
Bấy giờ, ông nói với cô: “Này thiên nữ, nếu ngươi muốn ta tha thứ, hãy xin ta tha thứ trước mặt Đức Đạo Sư.”
Sādhu evaṃ karissāmi, ‘‘satthu pana maṃ santikaṃ gahetvā gacchāhī’’ti.
She said, “Very well, I will do so. But take me to the Teacher’s presence.”
“Tốt lắm, tôi sẽ làm như vậy. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp Đức Đạo Sư.”
So ‘‘sādhū’’ti vatvā vibhātāya rattiyā pātova taṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā tāya katakammaṃ sabbaṃ tathāgatassa ārocesi.
He said, “Very well,” and when the night had dawned, he took her early in the morning to the Teacher’s presence and reported all that she had done to the Tathāgata.
Ông đáp: “Tốt lắm”, rồi vào sáng sớm hôm sau, đưa cô đến gặp Đức Đạo Sư và kể lại tất cả những việc cô đã làm cho Đức Như Lai nghe.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idha, gahapati, pāpapuggalopi yāva pāpaṃ na paccati, tāva bhadrāni passati.
The Teacher, hearing his words, said, “Here, householder, even a wicked person sees good as long as his evil karma has not ripened.
Đức Đạo Sư nghe lời ông, liền nói: “Này gia chủ, một người xấu, chừng nào ác nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều tốt lành.
Yadā panassa pāpaṃ paccati, tadā pāpameva passati.
But when his evil karma ripens, then he sees only evil.
Nhưng khi ác nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều xấu xa.
Bhadrapuggalopi yāva bhadraṃ na paccati, tāva pāpāni passati.
Even a good person sees evil as long as his good karma has not ripened.
Một người tốt, chừng nào thiện nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều xấu xa.
Yadā panassa bhadraṃ paccati, tadā bhadrameva passatī’’ti vatvā imā dhammapade dve gāthā abhāsi –
But when his good karma ripens, then he sees only good.” Having said this, he spoke these two verses from the Dhammapada—
Nhưng khi thiện nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều tốt lành.” Nói xong, Ngài đã thuyết hai bài kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Tasmiṃ samaye anāthapiṇḍiko satthu purato attano guṇaṃ kathesi ‘‘bhante, ayaṃ devatā ‘buddhupaṭṭhānādīni mā karohī’ti vārayamānāpi maṃ vāretuṃ nāsakkhi, ‘dānaṃ na dātabba’nti imāya vāriyamānopahaṃ dānaṃ adāsimeva, nūna esa, bhante, mayhaṃ guṇo’’ti.
At that time, Anāthapiṇḍika spoke of his own virtue in front of the Master, saying, "Venerable Sir, this deity, even though trying to prevent me, saying 'Do not perform services to the Buddha and so on,' could not prevent me. Even though she tried to prevent me, saying 'Alms should not be given,' I still gave alms. Surely, Venerable Sir, this is my virtue."
Vào lúc ấy, Anāthapiṇḍika đã kể về đức hạnh của mình trước Đức Bổn Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, vị thiên nữ này đã không thể ngăn cản con dù đã cố gắng ngăn cản con không làm những việc như cúng dường Đức Phật. Dù bị vị ấy ngăn cản ‘không nên bố thí’, con vẫn bố thí. Bạch Đức Thế Tôn, chắc chắn đó là đức hạnh của con.”
Satthā ‘‘tvaṃ khosi gahapati sotāpanno ariyasāvako acalasaddho visuddhadassano, tuyhaṃ imāya appesakkhadevatāya vārentiyā avāritabhāvo na acchariyo.
The Master said, "You, householder, are indeed a Sotāpanna, a noble disciple, with unshakable faith and purified vision. It is not surprising that you were not prevented by this deity of little power.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, ông là một vị Dự Lưu, một Thánh đệ tử với niềm tin bất động, với chánh kiến thanh tịnh. Việc ông không bị vị thiên nữ uy lực nhỏ bé này ngăn cản thì không có gì lạ.
Yaṃ pana pubbe paṇḍitā anuppanne buddhe aparipakkañāṇe ṭhitā kāmāvacarissarena mārena ākāse ṭhatvā ‘sace dānaṃ dassasi, imasmiṃ niraye paccissasī’ti asītihatthagambhīraṃ aṅgārakāsuṃ dassetvā ‘mā dānaṃ adāsī’ti vāritāpi padumakaṇṇikāmajjhe ṭhatvā dānaṃ adaṃsu, idaṃ acchariya’’nti vatvā anāthapiṇḍikena yācito atītaṃ āhari.
However, it is astonishing that in the past, when Buddhas had not yet arisen, and their wisdom was not fully mature, wise men, when prevented by Māra, the lord of the Kāma realm, who stood in the sky and showed them a charcoal pit eighty cubits deep, saying, 'If you give alms, you will burn in this hell,' still gave alms while standing in the middle of a lotus pericarp." Having said this, and being requested by Anāthapiṇḍika, he recounted a past event.
Nhưng điều lạ là trước đây, khi chưa có Đức Phật xuất hiện, những vị hiền trí với trí tuệ chưa chín muồi, đã bị Ma vương là chúa tể cõi dục đứng trên không trung, chỉ vào một hố than hồng sâu tám mươi tầm và nói ‘Nếu bố thí, ông sẽ phải chịu khổ trong địa ngục này’, rồi ngăn cản ‘đừng bố thí’, nhưng họ vẫn đứng giữa đài sen mà bố thí. Điều này mới là lạ.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của Anāthapiṇḍika, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiseṭṭhissa kule nibbattitvā nānappakārehi sukhūpakaraṇehi devakumāro viya saṃvaḍḍhiyamāno anukkamena viññutaṃ patvā soḷasavassakāleyeva sabbasippesu nipphattiṃ patto.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the family of the Bārāṇasī merchant. Growing up like a divine prince with various comforts, he gradually attained maturity and, at the age of sixteen, achieved mastery in all arts.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào gia đình của vị trưởng giả Bārāṇasī, được nuôi dưỡng với nhiều phương tiện hạnh phúc như một vị thiên tử, dần dần đạt đến tuổi trưởng thành và vào năm mười sáu tuổi đã thành thạo mọi nghề.
So pitu accayena seṭṭhiṭṭhāne ṭhatvā catūsu nagaradvāresu catasso dānasālāyo, majjhe nagarassa ekaṃ, attano nivesanadvāre ekanti cha dānasālāyo kāretvā mahādānaṃ deti, sīlaṃ rakkhati, uposathakammaṃ karoti.
After his father's demise, he took the position of merchant and established six alms halls: four at the four city gates, one in the middle of the city, and one at the entrance of his own residence. He gave great alms, observed precepts, and performed Uposatha duties.
Sau khi cha qua đời, Ngài kế vị chức trưởng giả, cho xây sáu nhà bố thí: bốn nhà ở bốn cổng thành, một nhà ở giữa thành và một nhà ở cổng tư gia của mình. Ngài thực hành bố thí rộng lớn, giữ giới và thực hành các giới Bố Tát (Uposatha).
Athekadivasaṃ pātarāsavelāya bodhisattassa nānaggarase manuññabhojane upanīyamāne eko paccekabuddho sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā ‘‘ajja mayā bārāṇasiseṭṭhissa gehadvāraṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhadhovanaṃ katvā manosilātale ṭhito nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā iddhimayamattikāpattaṃ ādāya ākāsenāgantvā bodhisattassa bhatte upanītamatte gehadvāre aṭṭhāsi.
Then, one day, at breakfast time, as delicious food of various flavors was being offered to the Bodhisatta, a Paccekabuddha, having emerged from Nirodha after seven days, observed the time for alms-round and thought, "Today, I should go to the gate of the Bārāṇasī merchant's house." He chewed a Nāgalatā tooth-stick, washed his mouth in Lake Anotatta, stood on a red arsenic slab, put on his robes, fastened a lightning-like waist-band, and, taking an earthen bowl created by psychic power, came through the air and stood at the gate just as the Bodhisatta's meal was being offered.
Một ngày nọ, vào buổi ăn sáng, khi Bồ Tát đang được dâng cúng các món ăn ngon với nhiều hương vị, một vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đã xuất định sau bảy ngày, nhận thấy đã đến giờ khất thực và nghĩ: “Hôm nay ta nên đến cổng nhà trưởng giả Bārāṇasī.” Ngài đã dùng cây tăm xỉa răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, đứng trên phiến đá manosilā để mặc y, thắt dây lưng giống như tia chớp, khoác y và cầm bát đất do thần thông biến hóa, bay đến và đứng ở cổng nhà Bồ Tát ngay khi thức ăn vừa được dâng cúng.
Bodhisatto taṃ disvāva āsanā vuṭṭhāya nipaccakāraṃ dassetvā parikammakārakaṃ olokesi.
Seeing him, the Bodhisatta immediately rose from his seat, showed respect, and looked at his attendant.
Bồ Tát vừa thấy Ngài đã đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tỏ lòng tôn kính và nhìn người hầu.
‘‘Kiṃ karomi, sāmī’’ti ca vutte ‘‘ayyassa pattaṃ āharathā’’ti āha.
When asked, "What shall I do, master?" he said, "Bring the Venerable One's bowl."
Khi người hầu hỏi: “Con phải làm gì, thưa chủ?”, Ngài nói: “Hãy mang bát của vị Tôn giả đến đây.”
Taṅkhaṇaññeva māro pāpimā vikampamāno uṭṭhāya ‘‘ayaṃ paccekabuddho ito sattame divase āhāraṃ labhi, ajja alabhamāno vinassissati, imañca vināsessāmi, seṭṭhino ca dānantarāyaṃ karissāmī’’ti taṅkhaṇaññeva āgantvā antaravatthumhi asītihatthamattaṃ aṅgārakāsuṃ nimmini.
At that very moment, Māra the Evil One, trembling, arose and thought, "This Paccekabuddha received food on the seventh day from now. If he does not receive it today, he will perish. I will destroy him and obstruct the merchant's giving." He immediately came and created a charcoal pit eighty cubits deep in the space between the house and the gate.
Ngay lúc đó, Ma vương ác độc run rẩy đứng dậy và nghĩ: “Vị Độc Giác Phật này đã nhận được thức ăn vào ngày thứ bảy, hôm nay nếu không nhận được sẽ bị diệt vong. Ta sẽ hủy diệt vị này và ngăn cản sự bố thí của trưởng giả.” Ngay lập tức, Ma vương đến và tạo ra một hố than hồng sâu tám mươi tầm ngay trước nhà.
Sā khadiraṅgārapuṇṇā sampajjalitā sajotibhūtā avīcimahānirayo viya khāyittha.
It was full of Khadira charcoal, blazing and glowing, appearing like the great Avīci hell.
Hố than ấy đầy than gỗ khadira, bốc cháy rực rỡ, sáng chói như địa ngục Avīci vĩ đại.
Taṃ pana māpetvā sayaṃ ākāse aṭṭhāsi.
Having created it, he himself stood in the sky.
Sau khi tạo ra nó, Ma vương đứng trên không trung.
Pattāharaṇatthāya gacchamāno puriso taṃ disvā mahābhayappatto nivatti.
The man going to fetch the bowl, seeing it, was greatly terrified and turned back.
Người hầu đang đi lấy bát, thấy vậy vô cùng sợ hãi và quay trở lại.
Bodhisatto ‘‘kiṃ, tāta, nivattosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta asked, "Why have you turned back, my boy?"
Bồ Tát hỏi: “Này con, sao con lại quay lại?”
Ayaṃ sāmi antaravatthumhi mahatī aṅgārakāsu sampajjalitā sajotibhūtāti.
"Master, there is a great charcoal pit in the space between the house and the gate, blazing and glowing."
Người hầu thưa: “Thưa chủ, trước nhà có một hố than hồng lớn đang bốc cháy rực rỡ và sáng chói.”
Athañño athaññoti evaṃ āgatāgatā sabbepi bhayappattā vegena palāyiṃsu.
Then, one after another, all who came were terrified and fled swiftly.
Rồi người này đến, người kia đến, tất cả đều sợ hãi và nhanh chóng bỏ chạy.
Bodhisatto cintesi ‘‘ajja mayhaṃ dānantarāyaṃ kātukāmo vasavattī māro uyyutto bhavissati, na kho pana jānāti mārasatena mārasahassenapi mayhaṃ akampiyabhāvaṃ, ajja dāni mayhaṃ vā mārassa vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti taṃ yathāsajjitameva bhattapātiṃ sayaṃ ādāya gehā nikkhamma aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ākāsaṃ ulloketvā māraṃ disvā ‘‘kosi tva’’nti āha.
The Bodhisatta thought, "Today, Māra, the controller, desiring to obstruct my act of giving, will be active. But he does not know my unshakeable nature, even by a hundred or a thousand Māras. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or Māra's." So, taking the prepared alms-bowl himself, he left the house, stood on the edge of the charcoal pit, looked up at the sky, saw Māra, and said, "Who are you?"
Bồ Tát suy nghĩ: “Hôm nay, Ma vương Vasavattī muốn ngăn cản sự bố thí của ta, chắc chắn nó đang cố gắng. Nhưng nó không biết rằng dù một trăm hay một ngàn Ma vương cũng không thể làm ta lay chuyển. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay Ma vương.” Ngài tự mình cầm khay thức ăn đã chuẩn bị sẵn, bước ra khỏi nhà, đứng bên bờ hố than hồng, nhìn lên không trung, thấy Ma vương và hỏi: “Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ, māro’’ti.
"* Māra."
“Ta là Ma vương.”
‘‘Ayaṃ aṅgārakāsu tayā nimmitā’’ti?
"Was this charcoal pit created by you?"
“Hố than hồng này là do ngươi tạo ra ư?”
‘‘Āma, mayā’’ti.
"Yes, by me."
“Đúng vậy, do ta.”
‘‘Kimatthāyā’’ti.
"For what purpose?"
“Để làm gì?”
‘‘Tava dānassa antarāyakaraṇatthāya ca paccekabuddhassa ca jīvitanāsanatthāyā’’ti.
"For the purpose of obstructing your act of giving and destroying the life of the Paccekabuddha."
“Để ngăn cản sự bố thí của ngươi và để hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật.”
Bodhisatto ‘‘neva te ahaṃ attano dānassa antarāyaṃ, na paccekabuddhassa jīvitantarāyaṃ kātuṃ dassāmi, ajja dāni mayhaṃ vā tuyhaṃ vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ‘‘bhante, paccekabuddha ahaṃ imissā aṅgārakāsuyā adhosīso patamānopi na nivattissāmi, kevalaṃ tumhe mayā dinnaṃ bhojanaṃ paṭiggaṇhathā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "I will not allow you to obstruct my act of giving, nor to destroy the life of the Paccekabuddha. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or yours." Standing on the edge of the charcoal pit, he said, "Venerable Paccekabuddha, even if I fall headfirst into this charcoal pit, I will not turn back. Please merely accept the food given by me," and then he uttered this verse:
Bồ Tát nói: “Ta sẽ không để ngươi ngăn cản sự bố thí của ta, cũng không để ngươi hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay ngươi.” Ngài đứng bên bờ hố than hồng và nói: “Bạch Đức Độc Giác Phật, con dù có rơi đầu xuống, chân lên trời vào hố than hồng này cũng sẽ không quay lại. Chỉ xin Ngài thọ nhận thức ăn con dâng cúng.” Nói xong, Ngài đọc câu kệ này:
Evaṃ vatvā bodhisatto daḷhasamādānena bhattapātiṃ gahetvā aṅgārakāsumatthakena pakkhanto, tāvadeva asītihatthagambhīrāya aṅgārakāsuyā talato uparūparijātaṃ satapattapupphitaṃ ekaṃ mahāpadumaṃ uggantvā bodhisattassa pāde sampaṭicchi.
Having spoken thus, the Bodhisatta, with firm resolve, took the alms-bowl and soared over the charcoal pit. Instantly, a great lotus, with a hundred petals in bloom, emerged from the bottom of the eighty-cubit-deep charcoal pit, rising higher and higher, and received the Bodhisatta's feet.
Nói xong, Bồ Tát với tâm nguyện kiên định, cầm khay thức ăn và bước qua trên hố than hồng. Ngay lập tức, một hoa sen lớn với trăm cánh nở rộ từ đáy hố than hồng sâu tám mươi tầm, vươn lên và đỡ lấy chân Bồ Tát.
Tato mahātumbamattā reṇu uggantvā mahāsattassa muddhani ṭhatvā sakalasarīraṃ suvaṇṇacuṇṇasamokiṇṇamiva akāsi.
Then, pollen the size of a large gourd rose up and settled on the great being's head, making his entire body appear as if sprinkled with golden powder.
Từ đó, một lượng phấn hoa lớn như quả bầu lớn bay lên, đậu trên đỉnh đầu của Đại sĩ và làm toàn thân Ngài như được rắc bột vàng.
So padumakaṇṇikāya ṭhatvā nānaggarasabhojanaṃ paccekabuddhassa patte patiṭṭhāpesi.
Standing on the pericarp of the lotus, he placed the varied, excellent, and delicious food into the Paccekabuddha's bowl.
Ngài đứng trên đài sen và đặt thức ăn với nhiều hương vị vào bát của vị Độc Giác Phật.
So taṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ katvā pattaṃ ākāse khipitvā passantasseva mahājanassa sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā nānappakāraṃ valāhakapantiṃ maddamāno viya himavantameva gato.
The Paccekabuddha accepted it, expressed his appreciation, threw the bowl into the sky, and while the great multitude watched, he himself ascended into the air, as if crushing rows of various clouds, and went to the Himavanta.
Vị ấy thọ nhận, tùy hỷ, rồi ném bát lên không trung, và chính Ngài cũng bay lên không trung ngay trước mắt đại chúng, như thể đang vượt qua các tầng mây khác nhau, rồi đi về dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Māropi parājito domanassaṃ patvā attano vasanaṭṭhānameva gato.
Māra, defeated and filled with dejection, returned to his own dwelling place.
Ma vương cũng thất bại, rơi vào sự buồn bã và trở về nơi ở của mình.
Bodhisatto pana padumakaṇṇikāya ṭhitakova mahājanassa dānasīlasaṃvaṇṇanena dhammaṃ desetvā mahājanena parivuto attano nivesanameva pavisitvā yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta, however, standing on the lotus pericarp, taught the Dhamma to the great multitude, extolling giving and morality, and surrounded by the great multitude, he entered his own dwelling, performed meritorious deeds such as giving throughout his life, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát, đứng trên đài sen, thuyết Pháp cho đại chúng bằng cách tán thán công đức bố thí và giữ giới, rồi cùng đại chúng trở về tư gia, thực hành các công đức như bố thí cho đến trọn đời, và tùy theo nghiệp mà tái sinh.