Ettha hi ‘‘sammāsambuddha…pe… abhivādiyā’’ti iminā ratanattayapaṇāmo vutto, abhidhammatthasaṅgaha’’nti etena abhidheyyakaraṇappakārapakaraṇābhidhānāni abhidhammatthānaṃ idha saṅgahetabbabhāvadassanena tesaṃ iminā samuditena paṭipādetabbabhāvadīpanato, ekattha saṅgayha kathanākāradīpanato, atthānugatasamaññāparidīpanato ca.
Here, indeed, by the phrase “sammāsambuddha…pe… abhivādiyā,” the homage to the Triple Gem is expressed. By the phrase “abhidhammatthasaṅgaha,” the subject matter, mode of composition, and name of the treatise are expressed, because it shows that the meanings of Abhidhamma are to be collected here, thereby indicating that these are to be accomplished by this collection, revealing the manner of stating them by collecting them in one place, and clarifying the appropriate designation for the meaning. The purpose, moreover, is already indicated by the term Saṅgaha due to its inherent power, because when the Abhidhamma meanings are collected in one treatise, their understanding, and the achievement of benefits in this life and the next that are rooted in that understanding, are accomplished effortlessly.
Ở đây, với câu "Sammāsambuddha...pe... abhivādiyā", sự đảnh lễ Tam Bảo đã được nói đến. Với câu "Abhidhammatthasaṅgaha", đối tượng, phương pháp biên soạn và tên của tác phẩm đã được nói đến, do việc trình bày rằng các ý nghĩa của Abhidhamma cần được tổng hợp ở đây, do việc chỉ ra rằng chúng cần được trình bày bởi toàn bộ tác phẩm này, do việc chỉ ra cách trình bày bằng cách tổng hợp trong một nơi, và do việc chỉ ra tên gọi phù hợp với ý nghĩa.
Payojanaṃ pana saṅgahapadena sāmatthiyato dassitameva abhidhammatthānaṃ ekattha saṅgahe sati taduggahaparipucchādivasena tesaṃ sarūpāvabodhassa, tammūlikāya ca diṭṭhadhammikasamparāyikatthasiddhiyā anāyāsena saṃsijjhanato.
As for the purpose, it has already been indicated by the term "saṅgaha" through its inherent capacity, because when the Abhidhamma topics are collected in one place, the penetration into their true nature through learning, asking questions, and so on, and the attainment of worldly and otherworldly benefits rooted in that knowledge, can be achieved without difficulty.
Tuy nhiên, lợi ích (payojana) đã được chỉ ra rõ ràng qua từ "Saṅgaha" (tổng hợp) bằng khả năng của nó, vì khi các ý nghĩa Abhidhamma được tổng hợp ở một nơi, sự thấu hiểu bản chất của chúng thông qua việc học hỏi, tra vấn, v.v., và sự thành tựu các lợi ích hiện tại (diṭṭhadhammika) và vị lai (samparāyika) dựa trên sự thấu hiểu đó sẽ đạt được một cách dễ dàng.
Tattha ratanattayapaṇāmappayojanaṃ tāva bahudhā papañcenti ācariyā, visesato pana antarāyanivāraṇaṃ paccāsīsanti.
In this regard, the teachers elaborate on the purpose of the salutation to the Triple Gem in many ways; but especially, they anticipate the prevention of obstacles.
Trong đó, các vị Luận sư (ācariya) đã giải thích nhiều cách về lợi ích của việc đảnh lễ Tam Bảo (ratanattayapaṇāma), nhưng đặc biệt hơn, họ mong đợi sự ngăn chặn các chướng ngại (antarāyanivāraṇa).
Tathā hi vuttaṃ saṅgahakārehi ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā).
For thus it has been said by the summarizers of the texts: “By its power, obstacles are overcome.”
Như các vị biên soạn (Saṅgahakāra) đã nói: "Nhờ uy lực của điều đó, các chướng ngại được diệt trừ."
Ratanattayapaṇāmo hi atthato paṇāmakiriyābhinipphādikā kusalacetanā, sā ca vandaneyyavandakānaṃ khettajjhāsayasampadāhi diṭṭhadhammavedanīyabhūtā yathāladdhasampattinimittakassa kammassa anubalappadānavasena tannibbattitavipākasantatiyā antarāyakarāni upapīḷakaupacchedakakammāni paṭibāhitvā tannidānānaṃ yathādhippetasiddhivibandhakānaṃ rogādiantarāyānamappavattiṃ sādheti.
Indeed, the salutation to the Triple Gem, in terms of essential meaning, is wholesome volition that brings about the act of salutation. And that volition, being a kamma producing immediately effective results (diṭṭhadhammavedanīya) due to the perfection of the field (khettasampadā) and disposition (ajjhāsaya-sampadā) of those to be venerated and the venerator, by providing supporting strength to the kamma that is the cause of whatever acquired fortunate rebirth, prevents the oppressive and destructive kamma that causes obstacles to the continuum of results produced by that kamma, and thereby achieves the non-arising of hindrances such as sickness, which are dependent on those kamma and obstruct the achievement of desired success.
Thật vậy, việc đảnh lễ Tam Bảo, về mặt ý nghĩa tối hậu (atthato), là một thiện tâm (kusalacetanā) tạo ra hành động đảnh lễ. Do sự viên mãn về cảnh giới (khetta) và ý định (ajjhāsaya) của người được đảnh lễ và người đảnh lễ, thiện tâm này trở thành một nghiệp được cảm thọ ngay trong đời này (diṭṭhadhammavedanīya). Nó hỗ trợ cho nghiệp tạo ra các thành tựu đã đạt được, bằng cách ngăn chặn các nghiệp gây chướng ngại (antarāyakamma) như nghiệp áp bức (upapīḷakakamma) và nghiệp cắt đứt (upacchedakakamma) trong chuỗi quả báo do nghiệp đó tạo ra. Nhờ vậy, nó làm cho các chướng ngại như bệnh tật, v.v., vốn là nguyên nhân của những nghiệp đó và cản trở sự thành tựu như mong muốn, không phát sinh.
Tasmā pakaraṇārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāraddhapakaraṇassa anantarāyena parisamāpanatthañceva sotūnañca vandanāpubbaṅgamāya paṭipattiyā anantarāyena uggahaṇadhāraṇādisaṃsijjhanatthañca.
Therefore, the salutation to the Triple Gem at the commencement of a treatise is for the sake of completing the undertaken treatise without obstacles, and for the listeners to achieve learning, retention, and so forth, without obstacles through a practice preceded by veneration.
Vì vậy, việc đảnh lễ Tam Bảo khi bắt đầu tác phẩm là để tác phẩm đã khởi sự được hoàn thành không chướng ngại, và cũng để thính giả (sotu) có thể học hỏi, ghi nhớ, v.v., không chướng ngại nhờ sự thực hành có sự đảnh lễ đi trước.
Abhidheyyakathanaṃ pana viditābhidheyyasseva ganthassa viññūhi uggahaṇādivasena paṭipajjitabbabhāvato.
And the statement of the subject matter is due to the fact that a text with a known subject matter is to be pursued by the wise through learning and so forth.
Việc trình bày nội dung (abhidheyyakathana) là vì tác phẩm chỉ nên được người trí (viññū) học hỏi, v.v., khi nội dung đã được biết rõ.
Karaṇappakārappayojanasandassanāni ca sotujanasamussāhajananatthaṃ.
And the presentation of the method and purpose of composition is for the sake of generating enthusiasm in the listeners.
Việc trình bày phương pháp thực hiện (karaṇappakāra) và lợi ích (payojana) là để khơi dậy sự hăng hái cho thính giả.
Abhidhānakathanaṃ pana vohārasukhatthanti ayamettha samudāyattho.
The statement of the title, however, is for the convenience of reference—this is the collective meaning here.
Và việc trình bày tên (abhidhānakathana) là để dễ dàng trong việc gọi tên. Đây là ý nghĩa tổng thể (samudāyattho) trong trường hợp này.
Ayaṃ pana avayavattho – sasaddhammagaṇuttamaṃ atulaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādiya abhidhammatthasaṅgahaṃ bhāsissanti sambandho.
This, however, is the individual meaning: the connection is, “Having saluted the Peerless Perfectly Self-Enlightened One, together with the Saddhamma and the Supreme Assembly, I shall expound the Abhidhammatthasaṅgaha.”
Đây là ý nghĩa từng phần (avayavattho): "Sau khi đảnh lễ Đức Chánh Đẳng Giác (Sammāsambuddha) vô song (atula), cùng với Chánh Pháp (Saddhamma) và Tăng chúng tối thượng (Gaṇuttama), tôi sẽ thuyết giảng Abhidhammatthasaṅgaha." Đây là sự liên kết.
Tattha sammā sāmañca sabbadhamme abhisambuddhoti sammā sambuddho, bhagavā.
Therein, because he has fully and by himself comprehended all phenomena, he is called Sammāsambuddha, the Blessed One.
Trong đó, Ngài là Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác) vì Ngài đã tự mình giác ngộ một cách đúng đắn tất cả các pháp. Ngài là Bhagavā (Thế Tôn).
So hi saṅkhatāsaṅkhatabhedaṃ sakalampi dhammajātaṃ yāthāvasarasalakkhaṇapaṭivedhavasena sammā sayaṃ vicitopacitapāramitāsambhūtena sayambhūñāṇena sāmaṃ bujjhi aññāsi.
For He, by his self-originated knowledge, born of perfections cultivated and accumulated by Himself, knew and comprehended all phenomena, whether conditioned or unconditioned, by penetrating their true nature and characteristics.
Thật vậy, Ngài đã tự mình giác ngộ, thấu hiểu tất cả các loại pháp, dù là hữu vi (saṅkhata) hay vô vi (asaṅkhata), một cách đúng đắn, bằng trí tuệ tự sinh (sayambhūñāṇa) phát sinh từ sự tích lũy các ba-la-mật (pāramitā) đã được tự mình vun bồi và tích lũy, thông qua sự thâm nhập vào bản chất và đặc tính chân thật của chúng.
Yathāha ‘‘sayaṃ abhiññāya kamuddiseyya’’nti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285; 2.341; dha. pa. 353), atha vā budhadhātussa jāgaraṇavikasanatthesupi pavattanato sammā sāmañca paṭibuddho anaññapaṭibodhito hutvā sayameva savāsanasammohaniddāya accantaṃ vigato, dinakarakiraṇasamāgamena paramarucirasirisobhaggappattiyā vikasitamiva padumaṃ aggamaggañāṇasamāgamena aparimitaguṇagaṇālaṅkatasabbaññutaññāṇappattiyā sammā sayameva vikasito vikāsamanuppattotyattho.
As it is said: "Having realized it by myself, whom should I point to (as my teacher)?" Or, since the root 'budh' is also used in the sense of awakening and blossoming, He is Sammā Sambuddha (well-awakened) by Himself, not awakened by another, having completely risen from the deep sleep of delusion together with its latent tendencies. It is as if a lotus blossoms beautifully and splendidly by the coming of the sun's rays; similarly, through the attainment of the highest path-knowledge, He blossomed perfectly by Himself, reaching the state of blossoming through the attainment of omniscient knowledge adorned with countless virtues.
Như đã nói: "Sau khi tự mình thắng tri, ta sẽ chỉ định ai là thầy?" Hoặc, vì căn Budh (giác ngộ) cũng được dùng với nghĩa thức tỉnh và nở rộ, nên Ngài là người đã tự mình thức tỉnh một cách đúng đắn, không do ai khác đánh thức, hoàn toàn thoát khỏi giấc ngủ si mê cùng với tập khí (savāsanasammohaniddā). Ngài đã tự mình nở rộ một cách đúng đắn, đạt đến trạng thái rực rỡ tuyệt vời như hoa sen nở rộ khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, nhờ sự kết hợp với trí tuệ đạo tối thượng (aggamaggañāṇa), đạt đến trí tuệ Toàn Giác (sabbaññutaññāṇa) được trang hoàng bởi vô lượng công đức. Đó là ý nghĩa.
Yathāvuttavacanatthayogepi sammāsambuddhasaddassa bhagavati samaññāvasena pavattattā ‘‘atula’’nti iminā viseseti.
Even though the word Sammāsambuddha applies according to these aforementioned etymological meanings, it is distinguished by the word "atula" (peerless) because it is used as a proper name for the Blessed One.
Mặc dù từ Sammāsambuddha có thể được giải thích theo các ý nghĩa ngữ nguyên đã nêu, nhưng vì nó được dùng như một danh hiệu của Đức Thế Tôn, nên tác giả dùng từ "atula" để làm rõ thêm.
Tulāya sammito tulyo, soyeva tulo yakāralopavasena.
"Tulya" (comparable) is one measured by a scale; that very "tulya" becomes "tula" by the elision of the 'ya' syllable.
Người được cân bằng (sammito) bằng cái cân (tulā) là tulyo (tương xứng). Chính tulyo đó, do sự lược bỏ âm "y", trở thành tulo.
Atha vā sammitatthe akārapaccayavasena tulāya sammito tulo, na tulo atulo, sīlādīhi guṇehi kenaci asadiso, natthi etassa vā tulo sadisoti atulo sadevake loke aggapuggalabhāvato.
Alternatively, "tula" is one measured by a scale by the suffix 'a' in the sense of 'measured'. Not 'tula' is atula (peerless) — incomparable with anyone in terms of virtues such as sīla, or because there is no one equal to him, hence atula, due to his being the foremost person in the world with its devas.
Hoặc, tulo là người được cân bằng bằng cái cân, do sự thêm hậu tố "a" với nghĩa "được cân bằng". Na tulo (không tulo) là atulo (vô song), không ai sánh bằng về các đức tính như giới (sīla), v.v. Hoặc, không có ai sánh bằng Ngài, nên Ngài là atulo vì Ngài là bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên.
Yathāha ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā catuppadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90).
As it is said: "Monks, as far as there are beings, whether footless or two-footed or four-footed… the Tathāgata is declared to be the foremost among them," and so on.
Như đã nói: "Này các Tỳ-khưu, trong số tất cả chúng sinh, dù không chân, hai chân, bốn chân... (v.v.)... Như Lai được gọi là tối thượng trong số họ."
Ettāvatā ca hetuphalasattūpakārasampadāvasena tīhākārehi bhagavato thomanā katā hoti.
By this much, the Blessed One has been praised in three ways, namely, by the perfections of cause (hetusampadā), result (phalasampadā), and benefiting beings (sattūpakārasampadā).
Cho đến đây, Đức Thế Tôn đã được tán thán theo ba phương diện: sự viên mãn về nhân (hetusampadā), sự viên mãn về quả (phalasampadā) và sự viên mãn về lợi ích cho chúng sinh (sattūpakārasampadā).
Tattha hetusampadā nāma mahākaruṇāsamāyogo bodhisambhārasambharaṇañca.
Among these, perfection of cause refers to the union with great compassion and the accumulation of requisites for enlightenment.
Trong đó, sự viên mãn về nhân là sự kết hợp với đại bi (mahākaruṇā) và sự tích lũy các tư lương giác ngộ (bodhisambhāra).
Phalasampadā pana ñāṇapahānaānubhāvarūpakāyasampadāvasena catubbidhā.
Perfection of result, however, is fourfold, according to the perfections of knowledge, abandonment, power, and physical body.
Còn sự viên mãn về quả có bốn loại: sự viên mãn về trí tuệ (ñāṇasampadā), sự viên mãn về sự đoạn trừ (pahānasampadā), sự viên mãn về uy lực (ānubhāvasampadā) và sự viên mãn về sắc thân (rūpakāyasampadā).
Tattha sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, tammūlakāni ca dasabalādiñāṇāni ñāṇasampadā.
Among these, the path-knowledge which is the proximate cause of omniscience, and the knowledges such as the ten powers that have it as their root, constitute the perfection of knowledge.
Trong đó, trí tuệ đạo (maggañāṇa) là cận nhân (padaṭṭhāna) của trí tuệ Toàn Giác (sabbaññutañāṇa), và các trí tuệ như mười lực (dasabala) v.v. vốn bắt nguồn từ đó, là sự viên mãn về trí tuệ.
Savāsanasakalasaṃkilesānamaccantamanuppādadhammatāpādanaṃ pahānasampadā.
The absolute non-arising of all defilements with their latent tendencies is the perfection of abandonment.
Việc làm cho tất cả các phiền não (saṃkilesa) cùng với tập khí (vāsana) hoàn toàn không phát sinh là sự viên mãn về sự đoạn trừ.
Yathicchitanipphādane ādhipaccaṃ ānubhāvasampadā.
Supreme authority in accomplishing whatever is desired is the perfection of power.
Quyền năng tối thượng trong việc thành tựu mọi điều mong muốn là sự viên mãn về uy lực.
Sakalalokanayanābhisekabhūtā pana lakkhaṇānubyañjanappaṭimaṇḍitā attabhāvasampatti rūpakāyasampadā nāma.
And the attainment of an admirable physical form, adorned with the major and minor marks of a great man, which is like the anointing water for the eyes of the entire world, is called the perfection of the physical body.
Còn sự viên mãn về thân thể (attabhāvasampatti) được trang hoàng bằng các tướng tốt (lakkhaṇa) và tùy hình hảo (anubyañjana), vốn là lễ quán đảnh cho đôi mắt của tất cả thế gian, được gọi là sự viên mãn về sắc thân.
Sattūpakāro pana āsayapayogavasena duvidho.
Benefiting beings, however, is twofold: according to disposition (āsaya) and exertion (payoga).
Còn sự lợi ích cho chúng sinh có hai loại: theo ý định (āsaya) và theo sự thực hành (payoga).
Tattha devadattādīsu virodhisattesupi niccaṃ hitajjhāsayatā, aparipākagatindriyānaṃ indriyaparipākakālāgamanañca āsayo nāma.
Among these, constant benevolent disposition even towards opposing beings like Devadatta, and awaiting the ripening period for those whose faculties are not yet mature, is called disposition.
Trong đó, luôn có ý định lợi ích (hitajjhāsayatā) ngay cả đối với các chúng sinh đối nghịch như Devadatta, v.v., và việc chờ đợi thời điểm các căn (indriya) của những người có căn chưa chín muồi đạt đến độ chín muồi, được gọi là ý định (āsaya).
Tadaññasattānaṃ pana lābhasakkārādinirapekkhacittassa yānattayamukhena sabbadukkhaniyyānikadhammadesanā payogo nāma.
And for other beings, the teaching of the Dhamma leading to the cessation of all suffering, through the three vehicles, by a mind unconcerned with gains, honor, etc., is called exertion.
Còn việc thuyết giảng giáo pháp dẫn đến thoát khỏi mọi khổ đau (sabbadukkhaniyyānikadhamma) cho các chúng sinh khác (tadaññasatta) thông qua ba loại phương tiện (yāna), với tâm không bận tâm đến lợi lộc, sự tôn kính, v.v., được gọi là sự thực hành (payoga).
Tattha attānaṃ dhārente catūsu apāyesu, vaṭṭadukkhesu ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo, catumaggaphalanibbānavasena navavidho, pariyattiyā saha dasavidho vā dhammo.
Among these, the Dhamma is that which upholds oneself, preventing those who uphold it from falling into the four lower realms and the sufferings of saṃsāra. It is ninefold, comprising the four paths, four fruits, and Nibbāna, or tenfold when including the Pariyatti (the scriptural teachings).
Trong đó, Pháp (Dhamma) là điều giữ gìn những ai thực hành nó không rơi vào bốn đường khổ (apāya) và các khổ đau trong vòng luân hồi (vaṭṭadukkha). Pháp có chín loại theo bốn đạo (magga), bốn quả (phala) và Nibbāna, hoặc mười loại nếu tính cả Pariyatti (giáo pháp).
Dhāraṇañca panetassa apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanaṃ, taṃ ariyamaggassa kilesasamucchedakabhāvato, nibbānassa ca ārammaṇabhāvena tassa tadatthasiddhihetutāya nippariyāyato labbhati, phalassa pana kilesānaṃ paṭippassambhanavasena maggānukūlappavattito, pariyattiyā ca tadadhigamahetutāyāti ubhinnampi pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.
And this upholding (dhāraṇa) means the destruction of defilements that produce the lower realms and so forth. This is directly (nippariyāya) attained by the Noble Path because it completely eradicates defilements, and by Nibbāna because as its object, it is the cause for the accomplishment of that purpose. For the fruit and the Pariyatti, however, it is indirectly (pariyāya) understood: for the fruit, because it proceeds in conformity with the path by appeasing defilements; and for the Pariyatti, because it is the cause for the attainment of that (path and fruit).
Và sự giữ gìn của Pháp là sự tiêu diệt các phiền não (kilesa) tạo ra các đường khổ, v.v. Điều này được hiểu một cách trực tiếp (nippariyāya) đối với Thánh đạo (ariyamagga) vì nó đoạn trừ hoàn toàn các phiền não, và đối với Nibbāna vì nó là đối tượng (ārammaṇa) và là nguyên nhân thành tựu mục đích đó cho Thánh đạo. Còn đối với quả và Pariyatti, điều này được hiểu một cách gián tiếp (pariyāya) vì quả làm lắng dịu các phiền não theo cách thuận lợi cho đạo, và Pariyatti là nguyên nhân để đạt được đạo.
Sataṃ sappurisānaṃ ariyapuggalānaṃ, santo vā saṃvijjamāno na titthiyaparikappito attā viya paramatthato avijjamāno santo vā pasattho svākkhātatādiguṇayogato na bāhirakadhammo viya ekantanindito dhammoti saddhammo, gaṇo ca so aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ samūhabhāvato uttamo ca suppaṭipannatādiguṇavisesayogato, gaṇānaṃ, gaṇesu vā devamanussādi samūhesu uttamo yathāvuttaguṇavasenāti gaṇuttamo, saha saddhammena, gaṇuttamena cāti sasaddhammagaṇuttamo, taṃ sasaddhammagaṇuttamaṃ.
The Dhamma of the virtuous (sattaṃ sappurisānaṃ), the Noble Ones (ariyapuggalānaṃ), or the Dhamma that is existent, not non-existent in ultimate truth like the self imagined by sectarians; or the Dhamma that is praised due to its qualities such as being well-expounded, not absolutely blameworthy like external doctrines—this is Saddhamma. And that (Saṅgha) is an assembly (gaṇa) because it is a collection of eight Noble individuals (ariyapuggala), and it is supreme (uttama) due to its special qualities such as being well-practiced. Or it is the most excellent (gaṇuttama) among assemblies such as devas and humans due to the aforementioned qualities. Together with the Saddhamma and the Supreme Assembly is sasaddhammagaṇuttamaṃ, which means that one salutes the Buddha who is endowed with the Saddhamma and the Supreme Assembly.
Pháp của các bậc Chân nhân (sappurisa), các Thánh nhân (ariyapuggala) là Saddhamma (Chánh Pháp). Hoặc, Saddhamma là Pháp hiện hữu (santo saṃvijjamāno), không phải là không hiện hữu về mặt tối hậu (paramattha) như cái ngã (attā) mà các ngoại đạo (titthiya) tưởng tượng. Hoặc, Saddhamma là Pháp đáng tán thán (pasattho) vì nó có các đức tính như được thuyết giảng khéo léo (svākkhātā), v.v., không bị chỉ trích hoàn toàn như các pháp ngoại đạo. Và Tăng chúng là một tập hợp (gaṇa) vì là nhóm của tám bậc Thánh nhân (ariyapuggala). Tăng chúng là tối thượng (uttama) vì có các đức tính đặc biệt như thực hành đúng đắn (suppaṭipanna), v.v. Hoặc, Tăng chúng là tối thượng trong các tập hợp như chư thiên và loài người, v.v., theo các đức tính đã nêu, nên gọi là Gaṇuttama. Cùng với Saddhamma và Gaṇuttama là Sasaddhammagaṇuttama (cùng với Chánh Pháp và Tăng chúng tối thượng). Đó là sasaddhammagaṇuttamaṃ.
Abhivādiyāti visesato vanditvā, bhayalābhakulācārādivirahena sakkaccaṃ ādarena kāyavacīmanodvārehi vanditvātyattho.
Abhivādiyā means having paid homage especially, that is, having respectfully paid homage with reverence through the doors of body, speech, and mind, being free from fear, gain, family customs, and so on.
Abhivādiyā có nghĩa là sau khi đảnh lễ một cách đặc biệt, tức là sau khi đảnh lễ một cách cung kính và tôn trọng bằng thân, khẩu, ý, không có sự sợ hãi, không vì lợi lộc, không vì thông lệ gia đình, v.v.
Bhāsissanti kathessāmi.
Bhāsissaṃ means I shall teach.
Bhāsissa có nghĩa là tôi sẽ thuyết giảng.
Nibbattitaparamatthabhāvena abhi visiṭṭhā dhammā etthātiādinā abhidhammo, dhammasaṅgaṇīādisattapakaraṇaṃ abhidhammapiṭakaṃ, tattha vuttā atthā abhidhammatthā, te saṅgayhanti ettha, etenāti vā abhidhammatthasaṅgahaṃ.
The Abhidhamma is that wherein phenomena are especially distinguished by their nature as ultimate realities, or because ultimate meanings are extracted and revealed from concepts. This refers to the Abhidhamma Piṭaka, which comprises the seven treatises such as the Dhammasaṅgaṇī. The meanings taught therein are the Abhidhammatthā (Abhidhamma meanings), and they are collected in this treatise, or this treatise is that by which they are collected; hence, it is called Abhidhammatthasaṅgaha.
Abhidhammatthasaṅgahaṃ (Tập Yếu A-tì-đàm Pháp) có nghĩa là A-tì-đàm (Abhidhamma) là nơi mà các pháp (dhamma) được thuyết giảng một cách siêu việt (abhi visiṭṭhā) theo bản chất tối hậu (paramattha), như đã được trình bày trong bảy bộ kinh như Dhammasaṅgaṇī, tạo thành Abhidhamma Piṭaka. Hoặc, đó là nơi tập hợp các ý nghĩa của Abhidhamma đã được thuyết giảng ở đó, hoặc là phương tiện để tập hợp các ý nghĩa đó.
2. Evaṃ tāva yathādhippetappayojananimittaṃ ratanattayapaṇāmādikaṃ vidhāya idāni yesaṃ abhidhammatthānaṃ saṅgahaṇavasena idaṃ pakaraṇaṃ paṭṭhapīyati, te tāva saṅkhepato uddisanto āha ‘‘tattha vuttā’’tyādi.
Thus, having performed the preliminary duties such as homage to the Triple Gem, which serve as the cause for the intended purpose, now, desiring to briefly outline those Abhidhamma meanings for the collection of which this treatise is commenced, he (the author) says, "Therein are stated" and so on.
2. Như vậy, sau khi đã thực hiện các nghi thức sơ khởi như đảnh lễ Tam Bảo vì mục đích và ý nghĩa đã định, bây giờ, để tóm tắt các ý nghĩa của Abhidhamma mà bộ luận này được biên soạn, trước hết, vị tác giả đã nói “tattha vuttā” (đã được thuyết giảng ở đó) v.v.
Tattha tasmiṃ abhidhamme sabbathā kusalādivasena, khandhādivasena ca vuttā abhidhammatthā paramatthato sammutiṃ ṭhapetvā nibbattitaparamatthavasena cittaṃ viññāṇakkhandho, cetasikaṃ vedanādikkhandhattayaṃ, rūpaṃ bhūtupādāyabhedabhinno rūpakkhandho, nibbānaṃ maggaphalānamārammaṇabhūto asaṅkhatadhammoti evaṃ catudhā catūhākārehi ṭhitāti yojanā.
Therein, in that Abhidhamma, the Abhidhamma meanings stated in every way, such as according to wholesome states and so on, and according to aggregates and so on, exist ultimately, meaning by their nature as ultimate realities apart from conventional truths, as consciousness (citta), which is the aggregate of consciousness (viññāṇakkhandha); mental factors (cetasika), which are the three aggregates beginning with feeling (vedanādikkhandhattaya); matter (rūpa), which is the aggregate of matter (rūpakkhandha), differentiated into fundamental and derived matter; and Nibbāna, which is the unconditioned phenomenon (asaṅkhatadhamma) serving as the object of paths and fruits. This is the fourfold (catudhā) way they exist. This is the synthesis.
Trong đó, tattha (ở đó), tức là trong Abhidhamma, các ý nghĩa của Abhidhamma vuttā (được thuyết giảng) sabbathā (bằng mọi cách), tức là theo các loại thiện (kusala) v.v. và theo các uẩn (khandha) v.v., paramatthato (theo bản chất tối hậu), tức là theo bản chất tối hậu đã được xác lập, không kể đến ước định, thì cittaṃ (tâm) là uẩn thức (viññāṇakkhandha), cetasikaṃ (tâm sở) là ba uẩn còn lại như thọ (vedanā) v.v., rūpaṃ (sắc) là uẩn sắc (rūpakkhandha) được phân biệt thành các loại vật chất chính (bhūta) và vật chất phụ thuộc (upādāya), và nibbānaṃ (Nibbāna) là pháp vô vi (asaṅkhata-dhamma) là đối tượng của Đạo (magga) và Quả (phala). Như vậy, là sự kết hợp của các từ, nghĩa là chúng tồn tại catudhā (bốn loại), tức là theo bốn phương diện.
Tattha paramo uttamo aviparīto attho, paramassa vā uttamassa ñāṇassa attho gocaroti paramattho.
Here, paramattha means the supreme, excellent, and non-perverted meaning, or it is the object of supreme, excellent knowledge.
Trong đó, paramattho (bản chất tối hậu) là ý nghĩa tối thượng (paramo uttamo), không sai lệch (aviparīto attho), hoặc là đối tượng (gocara) của trí tuệ tối thượng (paramassa ñāṇassa attho).
Cintetīti cittaṃ, ārammaṇaṃ vijānātīti attho.
It thinks, hence it is citta (consciousness); meaning, it cognizes the object.
Cittaṃ (tâm) là thứ tư duy (cinteti), tức là nhận biết đối tượng (ārammaṇaṃ vijānāti).
Yathāha ‘‘visayavijānanalakkhaṇaṃ citta’’nti (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammudesavāraphassapañcamakarāsivaṇṇanā).
As it is said: "Consciousness has the characteristic of cognizing an object."
Như đã nói: “Tâm có đặc tính nhận biết đối tượng” (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 1, Dhammudesavāra Phassapañcamakarāsivaṇṇanā).
Satipi hi nissayasamanantarādipaccayena vinā ārammaṇena cittamuppajjatīti tassa taṃlakkhaṇatā vuttā, etena nirārammaṇavādimataṃ paṭikkhittaṃ hoti.
Indeed, even though the necessary conditions such as the base and the immediately preceding consciousness exist, consciousness does not arise without an object. Thus, that characteristic is stated for it. By this, the view of those who assert a consciousness without an object is refuted.
Thật vậy, mặc dù có các duyên như duyên nương tựa (nissaya) và duyên cận y (samanantara), nhưng tâm không thể sinh khởi nếu không có đối tượng. Vì vậy, đặc tính đó của tâm đã được thuyết giảng. Điều này bác bỏ quan điểm của những người cho rằng tâm có thể không có đối tượng.
Cintenti vā etena karaṇabhūtena sampayuttadhammāti cittaṃ.
Or, the associated phenomena think by means of this as an instrument; hence, it is citta.
Hoặc, cittaṃ (tâm) là thứ mà các pháp đồng sinh (sampayutta-dhamma) dùng làm phương tiện (karaṇa) để tư duy (cintenti).
Atha vā cintanamattaṃ cittaṃ.
Alternatively, mere thinking is citta.
Hoặc, chỉ riêng sự tư duy (cintanamattaṃ) là cittaṃ (tâm).
Yathāpaccayaṃ hi pavattimattameva yadidaṃ sabhāvadhammo nāma.
For, what is called a phenomenal reality (sabhāva-dhamma) is merely a process of arising in dependence on conditions.
Thật vậy, cái gọi là pháp tự tánh (sabhāva-dhamma) chỉ là sự vận hành tùy theo duyên.
Evañca katvā sabbesampi paramatthadhammānaṃ bhāvasādhanameva nippariyāyato labbhati, kattukaraṇavasena pana nibbacanaṃ pariyāyakathāti daṭṭhabbaṃ.
And thus, only the bhavasādhana (derivation from 'being') is obtained unequivocally for all ultimate realities, whereas the derivation in terms of agent and instrument is to be understood as a conventional explanation.
Và khi đã làm như vậy, chỉ có sự thành lập theo bản thể (bhāvasādhana) mới được chấp nhận một cách trực tiếp (nippariyāyato) cho tất cả các pháp tối hậu (paramattha-dhamma). Tuy nhiên, sự giải thích theo ý nghĩa chủ thể (kattu) và phương tiện (karaṇa) phải được xem là một cách nói gián tiếp (pariyāyakathā).
Sakasakakiccesu hi dhammānaṃ attappadhānatāsamāropanena kattubhāvo ca, tadanukūlabhāvena sahajātadhammasamūhe kattubhāvasamāropanena paṭipādetabbadhammassa karaṇattañca pariyāyatova labbhati, tathānidassanaṃ pana dhammasabhāvavinimuttassa kattādino abhāvaparidīpanatthanti veditabbaṃ.
For, the agent-state of phenomena is obtained conventionally by imputing self-predominance to phenomena in their respective functions, and the instrument-state of a phenomenon to be accomplished is obtained by imputing the agent-state to the group of co-arising phenomena in conformity with it. And it should be understood that such illustration is for the purpose of clarifying the absence of an agent, etc., separate from the nature of phenomena.
Thật vậy, ý nghĩa chủ thể (kattubhāvo) của các pháp trong các chức năng riêng của chúng được chấp nhận một cách gián tiếp (pariyāyatova) bằng cách gán cho chúng sự tự chủ (attappadhānatāsamāropanena), và ý nghĩa phương tiện (karaṇattañca) của pháp cần được thực hiện trong nhóm các pháp đồng sinh (sahajātadhammasamūhe) theo bản chất tương ứng (tadanukūlabhāvena) cũng được chấp nhận bằng cách gán cho chúng ý nghĩa chủ thể. Tuy nhiên, sự minh họa như vậy (tathānidassanaṃ) phải được hiểu là để chỉ ra sự không tồn tại của chủ thể (kattādino) v.v. thoát ly khỏi bản chất của pháp (dhammasabhāvavinimuttassa abhāvaparidīpanatthaṃ).
Vicittakaraṇāditopi cittasaddatthaṃ papañcenti.
They also elaborate on the meaning of the word 'citta' from its meaning as 'variegated making' and so on.
Hơn nữa, các vị luận sư còn giải thích ý nghĩa của từ citta từ các khía cạnh như sự tạo tác đa dạng (vicittakaraṇa) v.v.
Ayaṃ panettha saṅgaho –
This is the compilation here:
Đây là phần tóm tắt ở đây –
Cetasi bhavaṃ tadāyattavuttitāyāti cetasikaṃ.
Existing in the mind, due to its dependent occurrence, it is cetasika (mental factor).
Cetasikaṃ (tâm sở) là thứ sinh khởi trong tâm (cetasi bhavaṃ) vì sự tồn tại phụ thuộc vào tâm (tadāyattavuttitāya).
Na hi taṃ cittena vinā ārammaṇaggahaṇasamatthaṃ asati citte sabbena sabbaṃ anuppajjanato, cittaṃ pana kenaci cetasikena vināpi ārammaṇe pavattatīti taṃ cetasikameva cittāyattavuttikaṃ nāma.
Indeed, it is not capable of apprehending an object without consciousness, since it does not arise at all if there is no consciousness. However, consciousness can occur with an object even without some mental factors; hence, only the mental factor is said to have a dependent occurrence on consciousness.
Thật vậy, tâm sở không có khả năng nắm bắt đối tượng nếu không có tâm, vì nếu không có tâm thì tâm sở hoàn toàn không thể sinh khởi. Tuy nhiên, tâm có thể vận hành trên đối tượng ngay cả khi không có một số tâm sở nhất định, do đó, chỉ có tâm sở mới được gọi là có sự tồn tại phụ thuộc vào tâm.
Tenāha bhagavā ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2), etena sukhādīnaṃ acetanattaniccattādayo vippaṭipattiyopi paṭikkhittā honti.
Therefore, the Blessed One said, "Mind is the forerunner of all phenomena." By this, the erroneous views such as the non-consciousness or permanence of feelings and so on are refuted.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã dạy: “Các pháp lấy ý làm tiền đạo” (Dhammapada 1-2). Điều này cũng bác bỏ các quan điểm sai lầm (vippaṭipattiyo) về sự vô tri (acetanatta), vô thường (aniccatta) v.v. của các pháp như lạc (sukha) v.v.
Cetasi niyuttaṃ vā cetasikaṃ.
Or, that which is engaged in the mind is cetasika.
Hoặc, cetasikaṃ (tâm sở) là thứ được gắn liền (niyuttaṃ) với tâm (cetasi).
Ruppatīti rūpaṃ, sītuṇhādivirodhipaccayehi vikāramāpajjati, āpādīyatīti vā attho.
It is afflicted, hence it is rūpa (matter); meaning, it undergoes change by opposing conditions such as cold and heat, or it is made to undergo change.
Rūpaṃ (sắc) là thứ bị hoại diệt (ruppati), tức là nó trải qua sự biến đổi (vikāraṃ āpajjati) do các duyên đối nghịch như lạnh, nóng v.v., hoặc nó bị làm cho biến đổi. Đó là ý nghĩa.
Tenāha bhagavā ‘‘sītenapi ruppati, uṇhenapi ruppatī’’tyādi (saṃ. ni. 3.79), ruppanañcettha sītādivirodhipaccayasamavāye visadisuppattiyeva.
Therefore, the Blessed One said, "It is afflicted by cold, it is afflicted by heat," and so on. Here, affliction is merely the dissimilar arising in the presence of opposing conditions such as cold.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã dạy: “Nó bị hoại diệt bởi lạnh, nó bị hoại diệt bởi nóng” v.v. (Saṃyutta Nikāya 3.79). Và ở đây, sự hoại diệt (ruppanaṃ) chỉ là sự sinh khởi khác biệt (visadisuppatti) khi các duyên đối nghịch như lạnh v.v. cùng tồn tại.
Yadi evaṃ arūpadhammānampi rūpavohāro āpajjatīti?
If so, would the term 'rūpa' also apply to formless phenomena?
Nếu vậy, thì các pháp vô sắc (arūpadhamma) cũng sẽ bị gọi là sắc sao?
Nāpajjati sītādiggahaṇasāmatthiyato vibhūtatarasseva ruppanassādhippetattā.
No, it would not, because the term 'affliction' is intended only for what is more distinct, by virtue of its capability to be affected by cold and so on.
Không phải vậy, vì ở đây, sự hoại diệt được đề cập là sự hoại diệt rất rõ ràng (vibhūtatarassa ruppanassa), có khả năng nắm bắt được bởi lạnh v.v.
Itarathā hi ‘‘ruppatī’’ti avisesavacaneneva pariyattanti kiṃ sītādiggahaṇena, taṃ pana sītādinā phuṭṭhassa ruppanaṃ vibhūtataraṃ, tasmā tadevetthādhippetanti ñāpanatthaṃ sītādiggahaṇaṃ kataṃ.
Otherwise, the general statement "it is afflicted" would suffice; what need is there for mentioning cold and so on? But that affliction, when affected by cold and so on, is more distinct. Therefore, to make known that only that is intended here, the mention of cold and so on is made.
Nếu không, thì chỉ cần dùng từ “ruppati” (bị hoại diệt) là đủ, vậy thì cần gì phải dùng từ “lạnh” v.v.? Nhưng sự hoại diệt của thứ bị lạnh v.v. chạm vào thì rất rõ ràng, do đó, để cho biết rằng chỉ điều đó được đề cập ở đây, nên đã dùng từ “lạnh” v.v.
Yadi evaṃ kathaṃ brahmaloke rūpavohāro, na hi tattha upaghātakā sītādayo atthīti?
If so, how can the term 'rūpa' apply in the Brahma realms, as there are no harmful conditions like cold and so on there?
Nếu vậy, làm sao có thể gọi là sắc ở cõi Phạm thiên (brahmaloka), vì ở đó không có các yếu tố gây hại như lạnh v.v. sao?
Kiñcāpi upaghātakā natthi, anuggāhakā pana atthi, tasmā taṃvasenettha ruppanaṃ sambhavatīti, atha vā taṃsabhāvānativattanato tattha rūpavohāroti alamatippapañcena.
Although there are no harmful conditions, there are supporting conditions. Therefore, affliction can occur there by their influence. Alternatively, the term 'rūpa' applies there because it does not transcend its nature. Enough of this over-elaboration.
Mặc dù không có các yếu tố gây hại, nhưng có các yếu tố hỗ trợ, do đó, sự hoại diệt có thể xảy ra ở đó theo cách đó. Hoặc, sự gọi là sắc ở đó là do bản chất của chúng không thay đổi. Thế là đủ với sự giải thích quá chi tiết.
3. Idāni yasmā vibhāgavantānaṃ dhammānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgena vinā na hoti, tasmā yathāuddiṭṭhānaṃ abhidhammatthānaṃ uddesakkamena vibhāgaṃ dassetuṃ cittaṃ tāva bhūmijātisampayogādivasena vibhajitvā niddisitumārabhanto āha ‘‘tattha cittaṃ tāvā’’tyādi.
Now, since the elucidation of the nature of phenomena with distinctions cannot occur without distinction, the author, desiring to present the distinctions of Abhidhamma meanings in the order of their enumeration, first begins to describe consciousness (citta) by dividing it according to planes, classes, association, and so on, and thus says, "Therein, consciousness first" and so on.
3. Bây giờ, vì việc làm rõ bản chất của các pháp có sự phân biệt không thể xảy ra nếu không có sự phân biệt, nên để trình bày sự phân biệt của các ý nghĩa Abhidhamma đã được nêu ra theo thứ tự đã nêu, trước hết, vị tác giả bắt đầu trình bày về tâm bằng cách phân loại nó theo cõi (bhūmi), loại (jāti), sự tương ưng (sampayoga) v.v., và nói “tattha cittaṃ tāvā” (trong đó, trước hết là tâm) v.v.
Tāva-saddo paṭhamanti etassatthe.
The word tāva is used in the sense of 'first'.
Từ tāva có nghĩa là “trước hết” (paṭhamaṃ).
Yathāuddiṭṭhesu catūsu abhidhammatthesu paṭhamaṃ cittaṃ niddisīyatīti ayañhetthattho.
The meaning here is that among the four Abhidhamma meanings thus enumerated, consciousness is described first.
Ý nghĩa ở đây là trong bốn ý nghĩa Abhidhamma đã được nêu ra, tâm được trình bày trước tiên.
Cattāro vidhā pakārā assāti catubbidhaṃ.
It has four kinds or types; hence, it is fourfold (catubbidhaṃ).
Catubbidhaṃ (bốn loại) có nghĩa là có bốn loại (cattāro vidhā pakārā) tâm.
Yasmā panete catubhummakā dhammā anupubbapaṇītā, tasmā hīnukkaṭṭhukkaṭṭhataratamānukkamena tesaṃ niddeso kato.
Since these four-plane phenomena are progressively superior, their description is made in the order of inferior, superior, more superior, and most superior.
Vì những pháp thuộc bốn cõi (catubhummaka dhammā) này được xem là cao thượng dần theo thứ tự, nên sự trình bày của chúng được thực hiện theo thứ tự từ thấp kém (hīna) đến cao thượng (ukkaṭṭha), cao thượng hơn (ukkaṭṭhatara) và cao thượng nhất (ukkaṭṭhatama).
Tattha kāmetīti kāmo, kāmataṇhā, sā ettha avacarati ārammaṇakaraṇavasenāti kāmāvacaraṃ.
Among these, 'kāma' is that which desires, meaning craving for sensual pleasures. That (craving) operates (avacarati) in this (plane) by way of taking objects; hence, it is kāmāvacara (sensual sphere).
Trong đó, kāmāvacaraṃ (tâm Dục giới) là nơi mà dục ái (kāmataṇhā) được gọi là kāma (kāmetīti kāmo), tức là sự khao khát (kāmataṇhā), vận hành (avacarati) theo cách làm đối tượng (ārammaṇakaraṇa).
Kāmīyatīti vā kāmo, ekādasavidho kāmabhavo, tasmiṃ yebhuyyena avacaratīti kāmāvacaraṃ.
Or, 'kāma' is that which is desired, meaning the eleven kinds of sensual existence. It (consciousness) mostly operates (avacarati) in that; hence, it is kāmāvacara.
Hoặc, kāmāvacaraṃ (tâm Dục giới) là thứ thường vận hành (yebhuyyena avacaratīti) trong cõi dục (kāmabhavo), tức là mười một loại cõi dục (ekādasavidho kāmabhavo), mà cõi dục đó được gọi là kāma (kāmīyatīti vā kāmo).
Yebhuyyena caraṇassa hi adhippetattā rūpārūpabhavesu pavattassāpi imassa kāmāvacarabhāvo upapanno hoti.
For, since its predominant operation is intended, its kāmāvacara nature is applicable even if it occurs in rūpa and arūpa planes.
Vì sự vận hành chủ yếu được đề cập ở đây, nên sự tồn tại của tâm Dục giới (kāmāvacarabhāvo) này là hợp lý ngay cả khi nó vận hành trong các cõi Sắc giới (rūpabhava) và Vô sắc giới (arūpabhava).
Kāmabhavoyeva vā kāmo ettha avacaratīti kāmāvacaro, tattha pavattampi cittaṃ nissite nissayavohārena kāmāvacaraṃ ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’tyādīsu viyāti alamativisāraṇiyā kathāya.
Or, the sensual plane itself is Kāma, where both material and defiling Kāma operate. Hence, it is kāmāvacara. And consciousness occurring there is also called kāmāvacara by transference of the base (nissaya) to the supported (nissita), as in the examples like "the couches are shouting." Enough of this excessive elaboration.
Hoặc, kāmāvacaro (tâm Dục giới) là cõi Dục (kāmabhavoyeva) mà trong đó kāma (dục) vận hành (avacarati). Tâm vận hành trong đó cũng được gọi là kāmāvacaraṃ (tâm Dục giới) theo cách gọi tên của chỗ nương tựa (nissayavohārena) cho pháp nương tựa (nissite), giống như trong câu “Những chiếc giường đang la hét” (mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī) v.v. Thế là đủ với sự nói quá chi tiết.
Hoti cettha –
And here it is said:
Và ở đây có câu:
Rūpārūpāvacaresupi eseva nayo yathārahaṃ daṭṭhabbo.
The same method should be applied, as appropriate, for the rūpāvacara and arūpāvacara.
Cũng cùng một nguyên tắc này phải được hiểu một cách thích hợp đối với Rūpārūpāvacare (Sắc giới và Vô sắc giới).
Upādānakkhandhasaṅkhātalokato uttarati anāsavabhāvenāti lokuttaraṃ, maggacittaṃ.
It transcends the world, which consists of the aggregates of clinging, by its un-tainted nature; hence, it is lokuttara (supramundane). This refers to Path-consciousness.
Lokuttaraṃ (Siêu thế) là Đạo tâm (maggacittaṃ), vì nó vượt lên (uttarati) khỏi thế gian (loka) được gọi là các uẩn chấp thủ (upādānakkhandhasaṅkhāta), do bản chất không có lậu hoặc (anāsavabhāvena).
Phalacittaṃ pana tato uttiṇṇanti lokuttaraṃ.
Fruit-consciousness, however, has transcended that; hence, it is lokuttara.
Còn Quả tâm (phalacittaṃ) thì lokuttaraṃ (Siêu thế) vì nó đã vượt qua (uttiṇṇaṃ) khỏi đó (tato).
Ubhayampi vā saha nibbānena lokato uttaraṃ adhikaṃ yathāvuttaguṇavasenevāti lokuttaraṃ.
Or, both (Path and Fruit consciousness), together with Nibbāna, are superior, i.e., greater than the world (loka) by virtue of the qualities already stated; hence, they are lokuttara.
Hoặc, cả hai (ubhayampi), tức là Đạo tâm và Quả tâm, cùng với Nibbāna (saha nibbānena), đều lokuttaraṃ (Siêu thế) vì chúng vượt trội (uttaraṃ adhikaṃ) hơn thế gian (lokato) theo các phẩm chất đã nêu (yathāvuttaguṇavaseneva).
4. Imesu pana catūsu cittesu kāmāvacaracittassa kusalākusalavipākakiriyabhedena catubbidhabhāvepi pāpāhetukavajjānaṃ ekūnasaṭṭhiyā, ekanavutiyā vā cittānaṃ sobhananāmena vohārakaraṇatthaṃ ‘‘pāpāhetukamuttāni ‘sobhanānī’ti vuccare’’ti evaṃ vakkhamānanayassa anurūpato pāpāhetukeyeva paṭhamaṃ dassento, tesu ca bhavesu gahitapaṭisandhikassa sattassa ādito vīthicittavasena lobhasahagatacittuppādānameva sambhavato teyeva paṭhamaṃ dassetvā tadanantaraṃ dvihetukabhāvasāmaññena domanassasahagate, tadanantaraṃ ekahetuke ca dassetuṃ ‘‘somanassasahagata’’ntyādinā lobhamūlaṃ tāva vedanādiṭṭhisaṅkhārabhedena aṭṭhadhā vibhajitvā dasseti.
4. Furthermore, among these four types of consciousness, although Kāmaloka-consciousness is of four kinds—wholesome, unwholesome, resultant, and functional—for the purpose of designating fifty-nine, or ninety-one, types of consciousness, excluding the unwholesome and rootless, by the name sobhana, and in accordance with the method to be stated as “freed from unwholesome and rootless, they are called ‘sobhana’”, the author first wishes to show only the unwholesome and rootless (cittas). And because, in those planes of existence, for a being who has taken rebirth-linking, consciousnesses rooted in greed naturally arise first through the path-process, it is those very consciousnesses that are shown first. Thereafter, due to the commonality of being dvihetuka, consciousnesses accompanied by displeasure (domanassa) are shown, and thereafter, the ekahetuka consciousnesses are shown. With “somanassasahagataṃ” and so on, greed-rooted consciousness is divided and shown in eight ways, according to the distinctions of feeling (vedanā), wrong view (diṭṭhi), and volition (saṅkhāra).
4. Trong bốn loại tâm này, mặc dù tâm Dục giới có bốn loại theo sự phân biệt thiện, bất thiện, quả và duy tác, nhưng để gọi năm mươi chín hoặc chín mươi mốt tâm (trừ các tâm bất thiện và tâm vô nhân) là "tâm Tịnh hảo" (sobhana), phù hợp với cách sẽ được nói rằng "các tâm trừ bất thiện và vô nhân được gọi là sobhana", trước hết, (Tôn giả Anuruddha) trình bày các tâm bất thiện và tâm vô nhân. Trong các cõi đó, đối với chúng sinh đã thọ sanh, ban đầu chỉ có thể khởi lên các tâm tham tương ưng theo đường tâm lộ. Do đó, sau khi trình bày các tâm đó trước, tiếp theo Ngài trình bày các tâm sân tương ưng do tính chất chung là nhị nhân, và sau đó là các tâm si tương ưng là đơn nhân. Ngài trình bày tám loại tâm Tham căn, bắt đầu bằng “somanassasahagata” (hỷ câu hữu), phân biệt theo thọ, tà kiến, và hành.
Tattha sundaraṃ mano, taṃ vā etassa atthīti sumano, cittaṃ, taṃsamaṅgipuggalo vā, tassa bhāvo tasmiṃ abhidhānabuddhīnaṃ pavattihetutāyāti somanassaṃ, mānasikasukhavedanāyetaṃ adhivacanaṃ, tena sahagataṃ ekuppādādivasena saṃsaṭṭhaṃ, tena saha ekuppādādibhāvaṃ gatanti vā somanassasahagataṃ.
Therein, a beautiful mind, or one that has a beautiful mind, is called sumana, which means citta or a person endowed with such. The state of that (sumana), or the condition that causes the designation and understanding of it, is somanassa. This is a term for mental pleasant feeling (sukhavedanā). Somanassasahagataṃ means accompanied by that (somanassa), or mixed and conjoined with it, due to co-arising and so on; or it means having reached the state of co-arising with it.
Trong đó, tâm an lạc là mano (ý), hoặc người có tâm an lạc được gọi là sumano (ý lạc). Trạng thái của tâm đó, hoặc trạng thái của người có tâm an lạc, là nguyên nhân của sự khởi lên của các danh từ và nhận thức về nó, nên gọi là somanassa (hỷ). Đây là tên gọi của thọ lạc về mặt tinh thần. Tâm tương ưng với thọ lạc, hòa hợp với thọ lạc theo cách đồng khởi, v.v., hoặc tâm đã đạt đến trạng thái đồng khởi, v.v., với thọ lạc, được gọi là somanassasahagataṃ (hỷ câu hữu).
Micchā passatīti diṭṭhi.
One who sees wrongly is diṭṭhi (wrong view).
Thấy sai lầm được gọi là diṭṭhi (tà kiến).
Sāmaññavacanassapi hi atthappakaraṇādinā visesavisayatā hotīti idha micchādassanameva ‘‘diṭṭhī’’ti vuccati.
Indeed, even a general term can have a specific scope due to its meaning and context; hence, here, wrong seeing (micchādassana) is called “diṭṭhi.”
Thật vậy, ngay cả một từ chung cũng có thể có một ý nghĩa đặc biệt tùy theo ngữ cảnh, v.v. Do đó, ở đây, chỉ có sự thấy sai lầm được gọi là “diṭṭhi”.
Diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ ‘‘saṅkhāragataṃ thāmagata’’ntyādīsu viya gata-saddassa tabbhāvavuttittā.
Diṭṭhigata is nothing but diṭṭhi itself, just as in phrases like “saṅkhāragataṃ thāmagataṃ” (state of formations, state of strength), the word gata signifies the state of being that thing.
Diṭṭhi chính là diṭṭhigataṃ (tà kiến), giống như trong các trường hợp “saṅkhāragataṃ thāmagataṃ” (hành đã đi, sức mạnh đã đi), từ gata chỉ trạng thái của nó.
Dvāsaṭṭhiyā vā diṭṭhīsu gataṃ antogataṃ, diṭṭhiyā vā gamanamattaṃ na ettha gantabbo attādiko koci atthīti diṭṭhigataṃ, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti pavatto attattaniyādiabhiniveso, tena samaṃ ekuppādādīhi pakārehi yuttanti diṭṭhigatasampayuttaṃ.
Alternatively, gata means that which is included among the sixty-two wrong views, i.e., antogata (contained within). Or, it is merely the occurrence of wrong view, meaning there is no ego or other entity to be understood as going here, hence diṭṭhigata. The conviction that arises as “this alone is true, all else is delusive,” referring to the erroneous attachment to self and what belongs to self, and so on. Diṭṭhigatasampayuttaṃ means conjoined with that (wrong view) in ways such as co-arising.
Hoặc, diṭṭhigataṃ là cái đã đi vào, đã bao gồm trong sáu mươi hai tà kiến. Hoặc, diṭṭhigataṃ là chỉ sự đi của tà kiến, không có tự ngã, v.v., nào để đi vào ở đây. Đó là sự chấp thủ vào tự ngã, cái của tự ngã, v.v., khởi lên với ý nghĩ “chỉ cái này là thật, cái khác là hư vô”. Tâm tương ưng với tà kiến đó theo cách đồng khởi, v.v., được gọi là diṭṭhigatasampayuttaṃ (tà kiến câu hữu).
Saṅkharoti cittaṃ tikkhabhāvasaṅkhātamaṇḍanavisesena sajjeti, saṅkharīyati vā taṃ etena yathāvuttanayena sajjīyatīti saṅkhāro, tattha tattha kicce saṃsīdamānassa cittassa anubalappadānavasena attano vā paresaṃ vā pavattapubbappayogo, so pana attano pubbabhāgappavatte cittasantāne ceva parasantāne ca pavattatīti tannibbattito cittassa tikkhabhāvasaṅkhāto visesovidha saṅkhāro, so yassa natthi taṃ asaṅkhāraṃ, tadeva asaṅkhārikaṃ.
That which adorns and sharpens the mind with a special ornamentation called sharpness (tikkhabhāva), or that by which the mind is adorned in the aforementioned manner, is saṅkhāra (volition). This is the effort made by oneself or by others to give strength to a mind that is sluggish in its various tasks. This preliminary effort occurs in one’s own mental continuum in the anterior stage and in the continuum of others. Therefore, the special quality of sharpness that arises in the mind due to that (saṅkhāra) is meant by saṅkhāra here. That which lacks this is asaṅkhāra; that very (mind) is asaṅkhārikaṃ.
Saṅkharoti (tạo tác) là trang điểm tâm bằng một sự trang sức đặc biệt gọi là sự sắc bén. Hoặc, saṅkharīyati (được tạo tác) là tâm được trang điểm bằng cách đã nói. Đó là sự nỗ lực trước đó của chính mình hoặc của người khác, dưới hình thức cung cấp sức mạnh hỗ trợ cho tâm đang chìm đắm trong từng công việc. Sự nỗ lực trước đó đó khởi lên trong dòng tâm của chính mình và của người khác. Do đó, sự đặc biệt của tâm, gọi là sự sắc bén, được tạo ra bởi sự nỗ lực đó, ở đây cũng được gọi là saṅkhāro (hành). Tâm không có saṅkhāra đó được gọi là asaṅkhāraṃ. Chính tâm đó là asaṅkhārikaṃ (không cần thúc đẩy).
Saṅkhārena sahitaṃ sasaṅkhārikaṃ.
That which is with saṅkhāra is sasaṅkhārikaṃ.
Tâm có saṅkhāra được gọi là sasaṅkhārikaṃ (cần thúc đẩy).
Tathā ca vadanti –
And thus they say:
Và họ nói rằng:
Atha vā ‘‘sasaṅkhārikaṃ asaṅkhārika’’nti cetaṃ kevalaṃ saṅkhārassa bhāvābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na tassa sahappavattisabbhāvābhāvatoti bhinnasantānappavattinopi saṅkhārassa idamatthitāya taṃvasena nibbattaṃ cittaṃ saṅkhāro assa atthīti sasaṅkhārikaṃ ‘‘salomako sapakkhako’’tyādīsu viya saha-saddassa vijjamānatthaparidīpanato.
Alternatively, the terms “sasaṅkhārikaṃ” and “asaṅkhārikaṃ” are stated simply with reference to the presence or absence of saṅkhāra (volition), and not to its co-existence. Thus, a consciousness that arises by means of that (saṅkhāra), even if the saṅkhāra operates in a different continuum, is called sasaṅkhārikaṃ because it has saṅkhāra, similar to examples like “salomako” (hairy person) or “sapakkhako” (winged bird), where the prefix sa- indicates existence.
Hoặc, “sasaṅkhārikaṃ asaṅkhārikaṃ” (cần thúc đẩy, không cần thúc đẩy) chỉ được nói đến dựa trên sự có mặt hay không có mặt của hành (saṅkhāra), không phải dựa trên sự có mặt hay không có mặt của sự đồng khởi với nó. Do đó, ngay cả hành khởi lên trong dòng tâm khác, vì sự có mặt của hành đó trong tâm này, tâm được tạo ra bởi hành đó được gọi là sasaṅkhārikaṃ (cần thúc đẩy), giống như trong các trường hợp “salomako sapakkhako” (người có lông, chim có cánh), từ saha (với) chỉ sự hiện hữu.
Tabbiparītaṃ pana tadabhāvato vuttanayena asaṅkhārikaṃ.
The opposite of that, due to its absence, is, in the manner stated, asaṅkhārikaṃ.
Ngược lại, do không có hành đó, tâm được gọi là asaṅkhārikaṃ (không cần thúc đẩy) theo cách đã nói.
Diṭṭhigatena vippayuttaṃ visaṃsaṭṭhanti diṭṭhigatavippayuttaṃ.
Diṭṭhigatavippayuttaṃ means dissociated from wrong view, unconjoined (with it).
Tâm không tương ưng, không hòa hợp với tà kiến được gọi là diṭṭhigatavippayuttaṃ (không tương ưng với tà kiến).
Upapattito yuttito ikkhati anubhavati vedayamānāpi majjhattākārasaṇṭhitiyāti upekkhā.
Upekkhā is the experience of objects appropriately and justly, or it is equanimity due to its abiding in a neutral state, even while feeling.
Upekkhā (xả) là trạng thái kinh nghiệm, cảm nhận một cách thích hợp, đúng đắn, ngay cả khi cảm thọ, bởi vì nó duy trì ở trạng thái trung tính.
Sukhadukkhānaṃ vā upetā yuttā aviruddhā ikkhā anubhavananti upekkhā.
Alternatively, upekkhā is the experience that is appropriate to (upetā yuttā) and not opposed (aviruddhā) to pleasure and pain.
Hoặc, upekkhā là sự kinh nghiệm, cảm nhận phù hợp và không mâu thuẫn với khổ và lạc.
Sukhadukkhāvirodhitāya hesā tesaṃ anantarampi pavattati.
Indeed, because it is not opposed to pleasure and pain, it can arise immediately after them.
Vì không mâu thuẫn với khổ và lạc, nên upekkhā khởi lên ngay sau chúng.
Upekkhāsahagatanti idaṃ vuttanayameva.
The phrase upekkhāsahagataṃ is to be understood in the manner already stated.
Cụm từ upekkhāsahagataṃ (xả câu hữu) có nghĩa tương tự như đã nói.
Kasmā panettha aññesupi phassādīsu sampayuttadhammesu vijjamānesu somanassasahagatādibhāvova vuttoti?
Why, among the other conjoined factors such as contact (phassa) that are present here, is only the state of being accompanied by joy (somanassasahagatabhāva) and so on mentioned?
Tại sao, trong khi có các pháp tương ưng khác như xúc (phassa), v.v., ở đây chỉ nói đến trạng thái hỷ câu hữu, v.v.?
Somanassādīnameva asādhāraṇabhāvato.
Because only joy (somanassa) and so on have a distinguishing quality.
Vì chỉ có hỷ, v.v., là không phổ biến.
Phassādayo hi keci sabbacittasādhāraṇā, keci kusalādisādhāraṇā, mohādayo ca sabbākusalasādhāraṇāti na tehi sakkā cittaṃ visesetuṃ, somanassādayo pana katthaci citte honti, katthaci na hontīti pākaṭova taṃvasena cittassa viseso.
For contact and other factors, some are common to all consciousnesses, some are common to wholesome and other consciousnesses, and delusion (moha) and other factors are common to all unwholesome consciousnesses. Therefore, consciousness cannot be distinguished by them. However, joy (somanassa) and so on are present in some consciousnesses but not in others, so the distinction of consciousness by means of them is evident.
Thật vậy, một số pháp như xúc, v.v., là phổ biến cho tất cả các tâm; một số là phổ biến cho các tâm thiện, v.v.; và si, v.v., là phổ biến cho tất cả các tâm bất thiện. Do đó, không thể phân biệt tâm bằng chúng. Nhưng hỷ, v.v., có mặt trong một số tâm và không có mặt trong một số tâm khác. Vì vậy, sự phân biệt của tâm dựa trên chúng là rõ ràng.
Kasmā panete katthaci honti, katthaci na hontīti?
Why are these present in some cases and not in others?
Tại sao chúng lại có mặt trong một số tâm và không có mặt trong một số tâm khác?
Kāraṇassa sannihitāsannihitabhāvato.
Due to the presence or absence of the cause.
Vì sự có mặt hay không có mặt của nguyên nhân.
Kiṃ pana nesaṃ kāraṇanti?
What, then, is their cause?
Vậy nguyên nhân của chúng là gì?
Vuccatesabhāvato, parikappato vā hi iṭṭhārammaṇaṃ, somanassapaṭisandhikatā, agambhīrasabhāvatā ca idha somanassassa kāraṇaṃ, iṭṭhamajjhattārammaṇaṃ, upekkhāpaṭisandhikatā, gambhīrasabhāvatā ca upekkhāya, diṭṭhivipannapuggalasevanā, sassatucchedāsayatā ca diṭṭhiyā, balavautubhojanādayo pana paccayā asaṅkhārikabhāvassāti.
It is said: here, the cause of joy (somanassa) is a desirable object, either inherently or through mental construction, rebirth-linking with joy, and a non-profound nature. The cause of equanimity (upekkhā) is a neutral object, rebirth-linking with equanimity, and a profound nature. The cause of wrong view (diṭṭhi) is associating with persons holding wrong views and the disposition towards eternalism (sassata) or annihilationism (uccheda). And the causes of the unprompted state (asaṅkhārika) are strong season, food, and so on.
Được nói rằng: Đối tượng khả ái, do bản chất hoặc do ý định, trạng thái tái sinh với hỷ, và trạng thái không sâu sắc là nguyên nhân của hỷ ở đây. Đối tượng trung tính khả ái, trạng thái tái sinh với xả, và trạng thái sâu sắc là nguyên nhân của xả. Giao du với người có tà kiến, và khuynh hướng thường kiến hoặc đoạn kiến là nguyên nhân của tà kiến. Còn các điều kiện như thời tiết, thức ăn mạnh mẽ, v.v., là nguyên nhân của trạng thái không cần thúc đẩy.
Tasmā attano anurūpakāraṇavasena nesaṃ uppajjanato katthaci citteyeva sambhavoti sakkā etehi cittassa viseso paññāpetunti.
Therefore, because these arise according to their respective causes, they occur only in certain types of consciousness, and thus, consciousness can be distinguished by them.
Do đó, vì chúng khởi lên tùy theo nguyên nhân phù hợp của chúng, nên chúng chỉ có thể có mặt trong một số tâm nhất định. Vì vậy, có thể phân biệt tâm bằng chúng.
Evañca katvā nesaṃ satipi mohahetukabhāve lobhasahagatabhāvova nigamane vutto.
And having done so, even though they (greed-rooted consciousnesses) are rooted in delusion (mohahetuka), in the conclusion, their state of being accompanied by greed (lobhasahagatabhāva) is mentioned.
Và vì lý do này, mặc dù chúng có nguyên nhân là si, nhưng trong phần kết luận, chỉ trạng thái tham câu hữu được nói đến.
Imesaṃ pana aṭṭhannampi ayamuppattikkamo veditabbo.
The order of arising for all these eight (consciousnesses) should be understood thus:
Trình tự khởi lên của cả tám tâm này cần được biết.
Yadā hi ‘‘natthi kāmesu ādīnavo’’tyādinā nayena micchādiṭṭhiṃ purakkhatvā haṭṭhatuṭṭho kāme vā paribhuñjati, diṭṭhamaṅgalādīni vā sārato pacceti sabhāvatikkheneva anussāhitena cittena, tadā paṭhamaṃ akusalacittamuppajjati.
When, for instance, one embraces wrong view by reasoning, “there is no danger in sense pleasures,” and is delighted and joyful while enjoying sense pleasures, or one holds firmly to auspicious signs seen, and so on, with a naturally sharp mind that is unprompted by oneself or others, then the first unwholesome consciousness arises.
Thật vậy, khi một người vui mừng hớn hở, chấp giữ tà kiến theo cách “không có sự nguy hiểm trong các dục”, v.v., và thụ hưởng các dục, hoặc tin tưởng vào các điềm lành, v.v., một cách sâu sắc với một tâm tự nhiên sắc bén và không bị thúc đẩy, thì tâm bất thiện đầu tiên khởi lên.
Yadā pana mandena samussāhitena cittena, tadā dutiyaṃ.
But when it is with a weak mind, prompted by oneself or others, then the second (consciousness arises).
Nhưng khi một người làm điều đó với một tâm yếu ớt và có sự thúc đẩy, thì tâm thứ hai khởi lên.
Yadā pana micchādiṭṭhiṃ apurakkhatvā kevalaṃ haṭṭhatuṭṭho methunaṃ vā sevati, parasampattiṃ vā abhijjhāyati, parabhaṇḍaṃ vā harati sabhāvatikkheneva anussāhitena cittena, tadā tatiyaṃ.
But when, without embracing wrong view, one is simply delighted and joyful, and engages in sexual intercourse, or covets another's prosperity, or steals another's possessions, with a naturally sharp mind that is unprompted by oneself or others, then the third (consciousness arises).
Nhưng khi một người vui mừng hớn hở thuần túy, không chấp giữ tà kiến, chỉ giao cấu, hoặc tham lam tài sản của người khác, hoặc trộm cắp tài sản của người khác với một tâm tự nhiên sắc bén và không bị thúc đẩy, thì tâm thứ ba khởi lên.
Yadā pana mandena samussāhitena cittena, tadā catutthaṃ.
But when it is with a weak mind, prompted by oneself or others, then the fourth (consciousness arises).
Nhưng khi một người làm điều đó với một tâm yếu ớt và có sự thúc đẩy, thì tâm thứ tư khởi lên.
Yadā pana kāmānaṃ vā asampattiṃ āgamma, aññesaṃ vā somanassahetūnaṃ abhāvena catūsupi vikappesu somanassarahitā honti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni uppajjantīti.
But when, due to the non-fulfillment of sense pleasures or the absence of other causes for joy, they (the consciousnesses) are devoid of joy in all four alternatives, then the remaining four consciousnesses accompanied by equanimity arise.
Nhưng khi, do không đạt được các dục, hoặc do không có các nguyên nhân khác của hỷ, trong cả bốn trường hợp, các tâm không có hỷ, thì bốn tâm xả câu hữu còn lại khởi lên.
Aṭṭhapīti pi-saddo sampiṇḍanattho, tena vakkhamānanayena akusalakammapathesu nesaṃ labbhamānakammapathānurūpato pavattibhedaṃ kāladesasantānārammaṇādibhedena anekavidhatampi saṅgaṇhāti.
The particle “pi” in “aṭṭhapi” (all eight) has the meaning of inclusion. By this, it also encompasses the various modes of operation of these greed-rooted consciousnesses in the unwholesome courses of action, corresponding to the types of actions attainable, and their manifold nature according to distinctions of time, place, continuum, object, and so on, in the manner to be explained.
Từ “ aṭṭhapi” (cũng tám) có nghĩa là bao gồm, và với từ đó, nó bao gồm cả sự khác biệt trong cách khởi lên của các tâm đó trong các đường nghiệp bất thiện, phù hợp với các đường nghiệp có thể có được, và sự đa dạng của chúng theo các phân loại như thời gian, nơi chốn, dòng tâm, đối tượng, v.v., theo cách sẽ được nói.
5. Duṭṭhu mano, taṃ vā etassāti dummano, tassa bhāvo domanassaṃ, mānasikadukkhavedanāyetaṃ adhivacanaṃ, tena sahagatanti domanassasahagataṃ.
5. A bad mind, or one who has such a mind, is dummana. The state of that (dummana) is domanassa. This is a term for mental painful feeling (dukkhavedanā). Domanassasahagataṃ means accompanied by that (domanassa).
5. Tâm xấu là dummano (ưu ý), hoặc người có tâm xấu được gọi là dummano. Trạng thái của tâm đó, hoặc trạng thái của người có tâm xấu, là domanassa (ưu). Đây là tên gọi của thọ khổ về mặt tinh thần. Tâm tương ưng với thọ khổ đó được gọi là domanassasahagataṃ (ưu câu hữu).
Ārammaṇe paṭihaññatīti paṭigho, doso.
That which strikes (paṭihaññati) the object is paṭigha (aversion), which is ill-will (dosa).
Cái gì va chạm vào đối tượng được gọi là paṭigho (sân hận), đó là doso (sân).
Caṇḍikkasabhāvatāya hesa ārammaṇaṃ paṭihananto viya pavattati.
Indeed, this (dosa) operates as if striking the object due to its fierce nature.
Thật vậy, do bản chất hung hăng, sân hận khởi lên như thể nó đang va chạm vào đối tượng.
Domanassasahagatassa vedanāvasena abhedepi asādhāraṇadhammavasena cittassa upalakkhaṇatthaṃ domanassaggahaṇaṃ, paṭighasampayuttabhāvo pana ubhinnaṃ ekantasahacāritā dassanatthaṃ vuttoti daṭṭhabbaṃ.
The inclusion of 'domanassa' is to characterize this mind by an uncommon phenomenon, even though there is no distinction in terms of feeling for the mind accompanied by domanassa. It should be understood that the mention of 'paṭighasampayutta' (associated with ill-will) is to show their constant co-existence.
Mặc dù không có sự phân biệt theo phương diện thọ của tâm domanassa-sahagata (tâm đồng sanh với khổ tâm), nhưng sự nắm giữ domanassa (khổ tâm) được nói đến là để nhận biết tâm theo phương diện pháp không chung. Còn trạng thái tương ưng với paṭigha (sân hận) được nói ra là để chỉ ra sự đồng hành tuyệt đối của cả hai. Nên hiểu như vậy.
Domanassañcettha aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇo vedanākkhandhapariyāpanno eko dhammo, paṭigho caṇḍikkasabhāvo saṅkhārakkhandhapariyāpanno eko dhammoti ayametesaṃ viseso.
Herein, domanassa is one phenomenon characterized by the experience of disagreeable objects, included in the feeling aggregate (vedanākkhandha); and paṭigha is one phenomenon of a fierce nature, included in the formations aggregate (saṅkhārakkhandha). This is the distinction between them.
Ở đây, domanassa là một pháp thuộc về uẩn thọ (vedanākkhandha), có đặc tính kinh nghiệm đối với cảnh không mong muốn. Paṭigha là một pháp thuộc về uẩn hành (saṅkhārakkhandha), có bản chất hung hăng, thô bạo. Đó là sự khác biệt giữa chúng.
Ettha ca yaṃ kiñci aniṭṭhārammaṇaṃ, navavidhaāghātavatthūni ca domanassassa kāraṇaṃ, paṭighassa kāraṇañcāti daṭṭhabbaṃ.
And here, whatever disagreeable object there may be, and the nine kinds of bases for resentment (āghātavatthūni), should be understood as the cause for domanassa and the cause for paṭigha.
Ở đây, bất cứ cảnh không mong muốn nào và chín loại đối tượng của sự sân hận (āghātavatthu) đều là nguyên nhân của domanassa và cũng là nguyên nhân của paṭigha. Nên hiểu như vậy.
Dvinnaṃ pana nesaṃ cittānaṃ pāṇātipātādīsu tikkhamandappavattikāle uppatti veditabbā.
The arising of these two types of consciousness should be understood in the context of their intense or mild occurrence in actions like pāṇātipāta (taking life).
Sự phát sinh của hai tâm này nên được hiểu là xảy ra trong những lúc hành vi sát sinh (pāṇātipāta) và các hành vi khác diễn ra mạnh mẽ hoặc yếu ớt.
Etthāpi nigamane pi-saddassa attho vuttanayānusārena daṭṭhabbo.
Here also, the meaning of the word ‘pi’ (also) in the conclusion should be understood in accordance with the aforementioned method.
Ở đây, ý nghĩa của từ pi trong phần kết luận cũng nên được hiểu theo cách đã nói.
6. Sabhāvaṃ vicinanto tāya kicchati kilamatīti vicikicchā.
6. Vicikicchā (doubt) means that one suffers or is distressed while examining the nature (of phenomena).
6. Khi suy xét bản chất, người ta gặp khó khăn và mệt mỏi, đó là vicikicchā (hoài nghi).
Atha vā cikicchituṃ dukkaratāya vigatā cikicchā ñāṇappaṭikāro imissāti vicikicchā, tāya sampayuttaṃ vicikicchāsampayuttaṃ.
Alternatively, vicikicchā (doubt) is so called because it is difficult to cure, and because it is devoid of any remedy by wisdom (ñāṇappaṭikāra). Vicikicchāsampayuttaṃ (associated with doubt) means associated with that (doubt).
Hoặc, do khó chữa trị, sự chữa trị (ñāṇappaṭikāro) này đã biến mất, nên gọi là vicikicchā. Tâm tương ưng với nó là vicikicchāsampayuttaṃ.
Uddhatassa bhāvo uddhaccaṃ.
Uddhaccaṃ (restlessness) is the state of one who is agitated.
Trạng thái của tâm phóng dật là uddhacca (phóng dật).
Uddhaccassa sabbākusalasādhāraṇabhāvepi idha sampayuttadhammesu padhānaṃ hutvā pavattatīti idameva tena visesetvā vuttaṃ.
Although uddhacca is common to all unwholesome states, here it occurs as predominant among the associated phenomena, and thus it is mentioned by specializing this (state).
Mặc dù uddhacca là pháp chung cho tất cả các tâm bất thiện, nhưng ở đây nó được nói đến để phân biệt tâm này, vì nó hoạt động như một pháp chủ yếu trong số các pháp tương ưng.
Evañca katvā dhammuddesapāḷiyaṃ sesākusalesu uddhaccaṃ yevāpanakavasena vuttaṃ, idha pana ‘‘uddhaccaṃ uppajjatī’’ti sarūpeneva desitaṃ.
And having done so, in the Dhamma-Uddesa Pāli, uddhacca is mentioned in other unwholesome states by way of supplementation, but here, it is taught in its own form, "uddhacca arises."
Do đó, trong Pāḷi của Dhammuddesa, uddhacca được nói đến như một pháp phụ thuộc trong các tâm bất thiện còn lại, nhưng ở đây nó được trình bày trực tiếp là "uddhacca phát sinh".
Honti cettha –
And here are found:
Và có những câu kệ sau:
7. Iccevantyādi yathāvuttānaṃ dvādasākusalacittānaṃ nigamanaṃ.
7. “Icchevantyādi” (thus, etc.) is the conclusion of the twelve unwholesome types of consciousness mentioned above.
7. “Iccevantyādi” (Như vậy, v.v.) là phần kết luận của mười hai tâm bất thiện đã được nói đến.
Tattha iti-saddo vacanavacanīyasamudāyanidassanattho.
Therein, the word iti signifies the collection of words and their meanings.
Ở đây, từ iti có ý nghĩa chỉ ra tập hợp của lời nói và ý nghĩa.
Evaṃ-saddo vacanavacanīyapaṭipāṭisandassanattho.
The word evaṃ signifies the sequence of words and their meanings.
Từ evaṃ có ý nghĩa chỉ ra sự tuần tự của lời nói và ý nghĩa.
Nipātasamudāyo vā esa vacanavacanīyanigamanārambhe.
Or, this is a collection of particles at the beginning of the conclusion of words and their meanings.
Hoặc đó là một tập hợp các giới từ được dùng khi bắt đầu kết luận về lời nói và ý nghĩa.
Iccevaṃ yathāvuttanayena sabbathāpi somanassupekkhādiṭṭhisampayogādinā paṭighasampayogādinā vicikicchuddhaccayogenāti sabbenāpi sampayogādiākārena dvādasa akusalacittāni samattāni pariniṭṭhitāni, saṅgahetvā vā attāni gahitāni, vuttānītyattho.
Icchevaṃ (thus) means, in the manner stated, sabbathāpi (in every way) — by association with joy and equanimity and wrong view, etc., by association with aversion, etc., and by combination with doubt and restlessness — in all aspects of association, etc., the twelve akusalacittāni (unwholesome types of consciousness) are samattāni (completed) or finished; or they are collected and comprehended, meaning they have been explained.
Iccevaṃ (như vậy), theo cách đã nói, sabbathāpi (bằng mọi cách) – theo các phương diện như đồng sanh với hoan hỷ, xả, tà kiến, đồng sanh với sân hận, hoặc kết hợp với hoài nghi và phóng dật – tức là theo tất cả các phương diện tương ưng, mười hai tâm bất thiện samattāni (đã hoàn tất), đã được trình bày đầy đủ, hay đã được thâu tóm. Đó là ý nghĩa.
Tattha kusalapaṭipakkhāni akusalāni mittappaṭipakkho amitto viya, paṭipakkhabhāvo ca kusalākusalānaṃ yathākkamaṃ pahāyakapahātabbabhāvena veditabbo.
Therein, unwholesome states (akusalāni) are the opposite of wholesome states (kusalāni), just as an enemy is the opposite of a friend. And the opposition between wholesome and unwholesome states should be understood as, respectively, that which abandons and that which is to be abandoned.
Ở đây, các tâm đối nghịch với thiện là bất thiện, giống như kẻ thù là đối nghịch với bạn bè. Trạng thái đối nghịch giữa thiện và bất thiện nên được hiểu theo thứ tự là pháp cần đoạn trừ và pháp đoạn trừ.
8. Aṭṭhadhātyādi saṅgahagāthā.
8. Aṭṭhadhātyādi is a verse of collection.
8. Aṭṭhadhā (tám loại), v.v. là câu kệ tóm tắt.
Lobho ca so suppatiṭṭhitabhāvasādhanena mūlasadisattā mūlañca, kaṃ etesanti lobhamūlāni cittāni vedanādibhedato aṭṭhadhā siyuṃ.
Greed (lobha) is a root because it is similar to a root in establishing the state of firm grounding, and it is a root. Since it is the root for these (cittas), the lobhamūlāni (consciousness rooted in greed) would be aṭṭhadhā (eightfold) due to the distinctions of feeling, etc.
Tham (lobha) là căn, vì nó giống như một cái rễ trong việc thiết lập vững chắc các pháp tương ưng. Các tâm lobhamūlāni (có tham làm căn) có thể là aṭṭhadhā (tám loại) theo sự phân biệt về thọ, v.v.
Tathā dosamūlāni saṅkhārabhedato dvidhā.
Similarly, the dosamūlāni (consciousness rooted in hatred) are dvidhā (twofold) due to the distinctions of saṅkhāra.
Tương tự, các tâm dosamūlāni (có sân làm căn) là dvidhā (hai loại) theo sự phân biệt về hành.
Mohamūlāni suddho mohoyeva mūlametesanti mohamūlasaṅkhātāni sampayogabhedato dve cāti akusalā dvādasa siyuntyattho.
And the mohamūlāni (consciousness rooted in delusion), where pure delusion itself is their root, are called consciousness rooted in delusion and are dve ca (two) due to the distinctions of association. Thus, the unwholesome states would be twelve (dvādasa).
Các tâm mohamūlāni (có si làm căn), tức là những tâm mà chỉ có si thuần túy làm căn, là dve cā (hai loại) theo sự phân biệt về tương ưng. Như vậy, có mười hai tâm bất thiện. Đó là ý nghĩa.
9. Evaṃ mūlabhedato tividhampi akusalaṃ sampayogādibhedato dvādasadhā vibhajitvā idāni ahetukacittāni niddisanto tesaṃ akusalavipākādivasena tividhabhāvepi akusalānantaraṃ akusalavipākeyeva cakkhādinissayasampaṭicchanādikiccabhedena sattadhā vibhajituṃ ‘‘upekkhāsahagataṃ cakkhuviññāṇa’’ntyādimāha.
9. Having thus divided the unwholesome states, which are threefold according to the distinction of roots, into twelve types according to distinctions such as association, the author now, intending to describe the ahetuka (rootless) types of consciousness, states “upekkhāsahagataṃ cakkhuviññāṇa” (eye-consciousness accompanied by equanimity), etc., to classify them into seven types based on functions like receiving (sampaṭicchana) with the eye, etc., immediately after the unwholesome states, even though they are threefold as unwholesome resultant, etc.
9. Sau khi phân chia tâm bất thiện thành mười hai loại theo ba căn và theo sự phân biệt về tương ưng, v.v., bây giờ, khi trình bày các tâm vô nhân (ahetukacitta), mặc dù chúng có ba loại theo tâm quả bất thiện, v.v., nhưng để phân chia thành bảy loại theo sự khác biệt về chức năng như nương tựa vào mắt (cakkhu), tiếp nhận (sampaṭicchana), v.v., ngay sau tâm bất thiện, chỉ trong tâm quả bất thiện, nên Ngài đã nói “upekkhāsahagataṃ cakkhuviññāṇaṃ” (nhãn thức đồng sanh với xả), v.v.
Tattha cakkhati viññāṇādhiṭṭhitaṃ hutvā samavisamaṃ ācikkhantaṃ viya hotīti cakkhu.
Therein, cakkhu (eye) is so called because, being supported by consciousness (viññāṇa), it is like something that reveals objects, whether uniform or diverse.
Ở đây, “cakkhu” (mắt) là cái gì đó hoạt động như một nơi nương tựa cho thức (viññāṇa), dường như chỉ ra cảnh vật cân đối hay không cân đối.
Atha vā cakkhati rūpaṃ assādentaṃ viya hotīti cakkhu.
Alternatively, cakkhu (eye) is so called because it is like something that savors forms.
Hoặc, cakkhu là cái gì đó hoạt động như đang thưởng thức sắc (rūpa).
Cakkhatīti hi ayaṃ saddo ‘‘madhuṃ cakkhati, byañjanaṃ cakkhatī’’tyādīsu viya assādanattho hoti.
Indeed, the word “cakkhati” (savors) has the meaning of savoring, as in phrases like “madhuṃ cakkhati” (savors honey) and “byañjanaṃ cakkhati” (savors curry).
Thật vậy, từ “cakkhati” có nghĩa là thưởng thức, như trong các câu “madhuṃ cakkhati” (thưởng thức mật), “byañjanaṃ cakkhati” (thưởng thức món ăn), v.v.
Tenāha bhagavā – ‘‘cakkhuṃ kho pana, māgaṇḍiya, rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammudita’’ntyādi.
Therefore, the Blessed One said: “The eye, Māgaṇḍiya, delights in forms, is fond of forms, is gladdened by forms,” and so on.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói: “Này Māgaṇḍiya, con mắt (cakkhu) thật sự ưa thích sắc, vui thích sắc, hoan hỷ với sắc,” v.v.
Yadi evaṃ ‘‘sotaṃ kho, māgaṇḍiya, saddārāmaṃ saddarataṃ saddasammudita’’ntyādivacanato (ma. ni. 2.209) sotādīnampi saddādiassādanaṃ atthīti tesampi cakkhusaddābhidheyyatā āpajjeyyāti?
If this is so, then from the statement “The ear, Māgaṇḍiya, delights in sounds, is fond of sounds, is gladdened by sounds,” etc., it would follow that the ear, etc., also savor sounds, etc., and thus they too would be called by the word “cakkhu,” would they not?
Nếu vậy, từ lời dạy “Này Māgaṇḍiya, tai (sota) thật sự ưa thích âm thanh, vui thích âm thanh, hoan hỷ với âm thanh,” v.v., thì tai, v.v. cũng có sự thưởng thức âm thanh, v.v. Vậy chúng cũng sẽ được gọi bằng từ “cakkhu” (mắt) sao?
Nāpajjati niruḷhattā, niruḷho hesa cakkhu-saddo daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtappasādalakkhaṇe cakkhuppasādeyeva mayūrādisaddā viya sakuṇavisesādīsu, cakkhunā sahavuttiyā pana bhamukaṭṭhiparicchinno maṃsapiṇḍopi ‘‘cakkhū’’ti vuccati.
No, it does not follow, because it is an established usage. This word “cakkhu” is exclusively established in the cakkhuppasāda (sensitive eye-organ), which is characterized by the pure element of matter (bhūtappasāda) born of kamma, whose origin is the desire to see, just as words like “mayūra” (peacock) are established for specific birds. However, the fleshy lump bounded by the eyebrow bone is also called “cakkhu” due to its coexistence with the eye-sensitivity.
Không phải vậy, vì nó đã được quy định (niruḷha). Thật vậy, từ “cakkhu” này chỉ được quy định cho cakkhuppasāda (tịnh sắc mắt), có đặc tính làm trong sạch các sắc vật chất do nghiệp sinh, có nguyên nhân từ lòng mong muốn thấy, giống như các từ mayūra (công) và các từ khác chỉ các loài chim đặc biệt. Tuy nhiên, khối thịt được giới hạn bởi xương lông mày, do đồng hành với mắt, cũng được gọi là “cakkhu”.
Aṭṭhakathāyaṃ pana anekatthattā dhātūnaṃ cakkhati-saddassa vibhāvanatthatāpi sambhavatīti ‘‘cakkhati rūpaṃ vibhāvetīti cakkhū’’ti (visuddhi. 2.510) vuttaṃ.
But in the Commentary (Aṭṭhakathā), since roots have many meanings, the meaning of "vibhāvana" (distinguishing, manifesting) is also possible for the word "cakkhati," thus it is stated: “Cakkhati rūpaṃ vibhāvetīti cakkhū” (That which clearly manifests form is cakkhu).
Tuy nhiên, trong Aṭṭhakathā (Chú giải), do các căn (dhātu) có nhiều nghĩa, nên từ “cakkhati” cũng có thể có nghĩa là “làm rõ”. Vì vậy, đã nói “cakkhati rūpaṃ vibhāvetīti cakkhu” (cái gì làm rõ sắc thì gọi là cakkhu).
Cakkhusmiṃ viññāṇaṃ tannissitatthāti cakkhuviññāṇaṃ.
Cakkhuviññāṇaṃ (eye-consciousness) is consciousness in the eye (cakkhu), because it is dependent on it.
Viññāṇa (thức) nương tựa vào cakkhu (mắt), nên gọi là cakkhuviññāṇaṃ (nhãn thức).
Tathā hetaṃ ‘‘cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇa’’nti (dha. sa. aṭṭha. 431; visuddhi. 2.454) vuttaṃ.
Indeed, it is said: “It is characterized by knowing form, dependent on the eye (cakkhusannissita-rūpavijānana).”
Thật vậy, nó đã được nói là “cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇa” (có đặc tính nhận biết sắc nương tựa vào mắt).
Evaṃ sotaviññāṇādīsupi yathārahaṃ daṭṭhabbaṃ.
Similarly, in the case of sotaviññāṇādīsu (ear-consciousness, etc.), it should be understood accordingly.
Tương tự, đối với sotaviññāṇā (nhĩ thức), v.v., cũng nên hiểu một cách thích hợp.
‘‘Tathā’’ti iminā upekkhāsahagatabhāvaṃ atidisati.
By “Tathā” (likewise), the state of being accompanied by equanimity is extended.
Từ “tathā” (như vậy) ở đây chỉ sự đồng sanh với xả (upekkhāsahagata).
Viññāṇādhiṭṭhitaṃ hutvā suṇātīti sotaṃ.
Sotaṃ (ear) is so called because, supported by consciousness, it hears.
Cái gì nương tựa vào thức mà nghe được, đó là sotaṃ (tai).
Ghāyati gandhopādānaṃ karotīti ghānaṃ.
Ghānaṃ (nose) is so called because it smells or takes hold of odors (gandhopādānaṃ karoti).
Cái gì ngửi, tức là lấy mùi, đó là ghānaṃ (mũi).
Jīvitanimittaṃ raso jīvitaṃ, taṃ avhāyati tasmiṃ ninnatāyāti jivhā niruttinayena.
According to etymology (niruttinayena), jivhā (tongue) is so called because taste (rasa), which is the cause of life (jīvitanimittaṃ), is life (jīvitaṃ), and the tongue inclines towards it, as if calling it.
Vị (rasa) là sự sống, cái gì kêu gọi sự sống (jīvita) vì nó nghiêng về đó, đó là jivhā (lưỡi) theo cách giải thích từ nguyên.
Kucchitānaṃ pāpadhammānaṃ āyo pavattiṭṭhānanti kāyo.
Kāyo (body) is the dwelling place (āyo) for evil (kucchita) unwholesome phenomena (pāpadhammānaṃ).
Cái gì là nơi phát sinh của các pháp ác (pāpadhamma) đáng ghét, đó là kāyo (thân).
Kāyindriyañhi phoṭṭhabbaggahaṇasabhāvattā tadassādavasappavattānaṃ, tammūlakānañca pāpadhammānaṃ visesakāraṇanti tesaṃ pavattiṭṭhānaṃ viya gayhati.
Indeed, the faculty of body (kāyindriya) is taken as the dwelling place for evil phenomena which arise through savoring tangible objects (phoṭṭhabbaggahaṇa), and for those that have their root therein, because it is the special cause for them.
Thật vậy, kāyindriya (thân căn), do có bản chất tiếp nhận xúc chạm (phoṭṭhabba), nên được coi là nguyên nhân đặc biệt của các pháp ác phát sinh do sự thưởng thức xúc chạm và có nguồn gốc từ đó, giống như nơi phát sinh của chúng.
Sasambhārakāyo vā kucchitānaṃ kesādīnaṃ āyoti kāyo.
Alternatively, kāyo (body) is the dwelling place (āyo) for repulsive (kucchita) things like hair, etc., in a body with its constituent parts.
Hoặc, thân thể cấu tạo (sasambhārakāyo) là nơi phát sinh của những thứ đáng ghét như tóc, v.v., nên gọi là kāyo.
Taṃsahacaritattā pana pasādakāyopi tathā vuccati.
However, the sensitive body (pasādakāya) is also called such due to its being associated with that (physical body).
Tuy nhiên, do đồng hành với thân thể cấu tạo, kāyapasāda (tịnh sắc thân) cũng được gọi như vậy.
Du kucchitaṃ hutvā khanati kāyikasukhaṃ, dukkhamanti vā dukkhaṃ.
Dukkhaṃ (suffering) is so called because it is evil (kucchita) and destroys bodily pleasure (kāyikasukhaṃ), or because it is difficult to bear.
Cái gì hủy hoại (khanati) sự an lạc thân (kāyikasukha) một cách đáng ghét (kucchitaṃ), hoặc cái gì khó chịu (dukkhamanti), đó là dukkhaṃ (khổ).
Dukkaramokāsadānaṃ etassāti dukkha’’ntipi apare.
Others say that dukkhaṃ means that it is difficult to give opportunity (okāsadānaṃ) to it.
Một số người khác nói rằng dukkhaṃ là cái gì khó khăn trong việc tạo cơ hội cho nó.
Pañcaviññāṇaggahitaṃ rūpādiārammaṇaṃ sampaṭicchati tadākārappavattiyāti sampaṭicchanaṃ.
Sampaṭicchana (receiving) is when the rūpādi-ārammaṇa (sense-objects beginning with sight), which has been apprehended by the pañcaviññāṇa (five sense-consciousnesses), is received due to its occurrence in that manner.
Do đó,* sampaṭicchana (tiếp thọ) tiếp nhận đối tượng sắc (rūpa) và các đối tượng khác đã được ngũ thức (pañcaviññāṇa) nắm giữ, bởi vì nó vận hành theo cách thức tiếp nhận đó.
Sammā tīreti yathāsampaṭicchitaṃ rūpādiārammaṇaṃ vīmaṃsatīti santīraṇaṃ.
Santīraṇa (investigating) is when the rūpādi-ārammaṇa (sense-objects beginning with sight), which has been received, is thoroughly investigated.
* santīraṇa (quan sát) là tâm thẩm sát kỹ lưỡng đối tượng sắc (rūpa) và các đối tượng khác đã được tiếp thọ.
Aññamaññaviruddhānaṃ kusalākusalānaṃ pākāti vipākā, vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacanaṃ.
Vipāka (results) are the fruits of wholesome and unwholesome kamma, which are mutually contradictory. This is a designation for non-material phenomena that have attained the state of fruition.
Vipākā (quả) là quả của các thiện (kusala) và bất thiện (akusala) đối nghịch nhau; đây là từ để chỉ các pháp vô sắc (arūpadhamma) đã đạt đến trạng thái chín muồi.
Evañca katvā kusalākusalakammasamuṭṭhānānampi kaṭattārūpānaṃ natthi vipākavohāro.
And thus, even for the resultant rūpas (material qualities) arisen from wholesome and unwholesome kamma, there is no designation of vipāka.
Và vì lý do này, các sắc do nghiệp (kaṭattārūpa) phát sinh từ nghiệp thiện và bất thiện cũng không có danh xưng là vipāka.
Akusalassa vipākacittāni akusalavipākacittāni.
The resultant cittas of unwholesome kamma are akusalavipākacittas (unwholesome resultant consciousnesses).
Các tâm quả của bất thiện là akusalavipākacittāni (tâm quả bất thiện).
10. Sukhayati kāyacittaṃ, suṭṭhu vā khanati kāyacittābādhaṃ, sukhena khamitabbanti vā sukhaṃ.
10. Sukha (pleasure/happiness) is that which makes the body and mind happy, or that which thoroughly destroys bodily and mental afflictions, or that which is to be endured pleasantly.
10. Sukhaṃ (lạc) là cái làm cho thân và tâm được an lạc, hoặc cái loại bỏ hoàn toàn các chướng ngại của thân và tâm, hoặc cái có thể chịu đựng được một cách an lạc.
‘‘Sukaramokāsadānaṃ etassāti sukha’’nti apare.
Others say, "That which easily gives opportunity is sukha."
Những người khác nói: ‘‘ Sukhaṃ là cái dễ dàng tạo điều kiện thuận lợi cho nó.’’
Kasmā pana yathā akusalavipākasantīraṇaṃ ekameva vuttaṃ, evamavatvā kusalavipākasantīraṇaṃ dvidhā vuttanti?
Why, then, is the wholesome resultant investigating-consciousness mentioned as twofold, whereas the unwholesome resultant investigating-consciousness is mentioned as only one?
Tại sao, trong khi tâm quan sát quả bất thiện (akusalavipākasantīraṇa) chỉ được nói là một, thì tâm quan sát quả thiện (kusalavipākasantīraṇa) lại được nói là hai?
Iṭṭhaiṭṭhamajjhattārammaṇavasena vedanābhedasambhavato.
Because of the possibility of different types of feeling based on agreeable, extremely agreeable, and neutral objects.
Do sự khác biệt về cảm thọ (vedanā) có thể xảy ra tùy theo đối tượng dễ chịu (iṭṭha) và đối tượng trung tính dễ chịu (iṭṭhamajjhatta).
Yadi evaṃ tatthāpi aniṭṭhaaniṭṭhamajjhattārammaṇavasena vedanābhedena bhavitabbanti?
If that is so, then there too, there should be a distinction in feeling based on disagreeable, extremely disagreeable, and neutral objects, should there not?
Nếu vậy, thì ở đó (trong trường hợp quả bất thiện) cũng phải có sự khác biệt về cảm thọ tùy theo đối tượng khó chịu (aniṭṭha) và đối tượng trung tính khó chịu (aniṭṭhamajjhatta) chăng?
Nayidamevaṃ aniṭṭhārammaṇe uppajjitabbassapi domanassassa paṭighena vinā anuppajjanato, paṭighassa ca ekantākusalasabhāvassa abyākatesu asambhavato.
No, this is not so, because domanassa (displeasure) that should arise regarding a disagreeable object does not arise without paṭigha (aversion), and paṭigha, being inherently unwholesome, cannot exist in indeterminate phenomena.
Không phải vậy, vì sự ưu phiền (domanassa) đáng lẽ phải phát sinh trong đối tượng khó chịu không thể phát sinh nếu không có sự sân hận (paṭigha), và sự sân hận, vốn có bản chất hoàn toàn bất thiện, không thể có mặt trong các pháp vô ký (abyākata).
Na hi bhinnajātiko dhammo bhinnajātikesu upalabbhati, tasmā attanā samānayogakkhamassa asambhavato akusalavipākesu domanassaṃ na sambhavatīti tassa taṃsahagatatā na vuttā.
Indeed, a phenomenon of a different class is not found in phenomena of a different class; therefore, due to the impossibility of an aversion that is compatible with itself (domanassa), domanassa cannot exist in unwholesome results, and so its concomitance is not mentioned.
Quả thật, một pháp thuộc chủng loại khác không thể được tìm thấy trong các pháp thuộc chủng loại khác; do đó, vì không thể có sự sân hận có cùng tính chất tương hợp với nó, nên sự ưu phiền không thể xảy ra trong các quả bất thiện, và vì vậy, sự đồng sinh với nó không được đề cập.
Atha vā yathā koci balavatā pothiyamāno dubbalapuriso tassa paṭippaharituṃ asakkonto tasmiṃ upekkhakova hoti, evameva akusalavipākānaṃ paridubbalabhāvato aniṭṭhārammaṇepi domanassuppādo natthīti santīraṇaṃ upekkhāsahagatameva.
Alternatively, just as a weak person, being beaten by a strong person, is unable to retaliate and merely remains equanimous towards him, even so, due to the extreme weakness of the unwholesome results, domanassa (displeasure) does not arise even with disagreeable objects; hence, the investigating-consciousness is solely accompanied by upekkhā (equanimity).
Hoặc, giống như một người yếu đuối bị một người mạnh mẽ đánh đập, không thể đánh trả, chỉ có thể giữ thái độ xả (upekkhā) đối với người đó, tương tự như vậy, do tính chất cực kỳ yếu kém của các quả bất thiện, không có sự phát sinh của ưu phiền ngay cả trong đối tượng khó chịu; do đó, tâm quan sát (santīraṇa) chỉ đồng sinh với xả (upekkhāsahagata) mà thôi.
Cakkhuviññāṇādīni pana cattāri ubhayavipākānipi vatthārammaṇaghaṭṭanāya dubbalabhāvato aniṭṭhe iṭṭhepi ca ārammaṇe upekkhāsahagatāneva.
The four double resultant consciousnesses, such as eye-consciousness, are, however, always accompanied by upekkhā (equanimity), even with agreeable and disagreeable objects, due to the weakness of the impact between their bases and objects.
Bốn tâm quả (vipāka) thuộc cả hai loại (thiện và bất thiện) như nhãn thức (cakkhuviññāṇa) v.v., đều đồng sinh với xả (upekkhāsahagata) đối với đối tượng khó chịu và dễ chịu, vì sự va chạm giữa căn (vatthu) và cảnh (ārammaṇa) là yếu.
Tesañhi catunnampi vatthubhūtāni cakkhādīni upādārūpāneva, tathā ārammaṇabhūtānipi rūpādīni, upādārūpakena ca upādārūpakassa saṅghaṭṭanaṃ atidubbalaṃ picupiṇḍakena picupiṇḍakassa phusanaṃ viya, tasmā tāni sabbathāpi upekkhāsahagatāneva.
For these four, their bases (cakkhu, etc.) are merely derived rūpas (upādārūpas), and likewise their objects (rūpa, etc.) are also derived rūpas. The impact of a derived rūpa with another derived rūpa is extremely weak, like the touching of one cotton ball with another cotton ball. Therefore, they are always accompanied by upekkhā.
Thật vậy, đối với cả bốn tâm này, các căn như mắt (cakkhu) v.v. là sắc y cứ (upādārūpa), và các đối tượng như sắc (rūpa) v.v. cũng là sắc y cứ; và sự va chạm của sắc y cứ với sắc y cứ là cực kỳ yếu, giống như sự chạm nhẹ của một khối bông gòn với một khối bông gòn. Do đó, chúng luôn luôn đồng sinh với xả.
Kāyaviññāṇassa pana phoṭṭhabbasaṅkhātabhūtattayameva ārammaṇanti taṃ kāyappasāde saṅghaṭṭitampi taṃ atikkamitvā tannissayesu mahābhūtesu paṭihaññati.
However, for kāyaviññāṇa (body-consciousness), the object is precisely the three primary elements (bhūtas) designated as phoṭṭhabba (tangible). When this (tangible object) impacts the sensitive body (kāyappasāda), it penetrates beyond it and strikes against the great primary elements (mahābhūtas) upon which the sensitive body relies.
Tuy nhiên, đối với thân thức (kāyaviññāṇa), đối tượng chỉ là ba sắc đại hiển hiện (bhūta) được gọi là xúc (phoṭṭhabba); và khi nó va chạm với thân tịnh sắc (kāyappasāda), nó vượt qua thân tịnh sắc và va chạm với các đại hiển hiện (mahābhūta) làm chỗ nương của thân tịnh sắc.
Bhūtarūpehi ca bhūtarūpānaṃ saṅghaṭṭanaṃ balavataraṃ adhikaraṇimatthake picupiṇḍakaṃ ṭhapetvā kūṭena pahaṭakāle kūṭassa picupiṇḍakaṃ atikkamitvā adhikaraṇiggahaṇaṃ viya, tasmā vatthārammaṇaghaṭṭanāya balavabhāvato kāyaviññāṇaṃ aniṭṭhe dukkhasahagataṃ, iṭṭhe sukhasahagatanti.
The impact of primary elements with primary elements is much stronger, like when a cotton ball is placed on an anvil and struck with a hammer, the hammer penetrates the cotton ball and strikes the anvil. Therefore, due to the strong impact between the base and object, kāyaviññāṇa (body-consciousness) is accompanied by dukkha (pain) with disagreeable objects, and by sukha (pleasure) with agreeable objects.
Và sự va chạm của các sắc đại hiển hiện với các sắc đại hiển hiện là mạnh hơn, giống như khi đặt một khối bông gòn lên đe và dùng búa đập, búa xuyên qua khối bông gòn và chạm vào đe. Do đó, vì sự va chạm của căn và cảnh là mạnh, nên thân thức đồng sinh với khổ (dukkhasahagata) đối với đối tượng khó chịu, và đồng sinh với lạc (sukhasahagata) đối với đối tượng dễ chịu.
Sampaṭicchanayugaḷhaṃ pana attanā asamānanissayānaṃ cakkhuviññāṇādīnamanantaraṃ uppajjatīti samānanissayato aladdhānantarapaccayatāya sabhāgūpatthambharahito viya puriso nātibalavaṃ sabbathāpi visayarasamanubhavituṃ na sakkotīti sabbathāpi upekkhāsahagatameva.
However, the pair of receiving-consciousnesses (sampaṭicchana) arises immediately after eye-consciousness, etc., which do not share the same base as themselves. Therefore, being without the immediate condition of a similar base, they are like a person deprived of a congenial support, unable to experience the flavor of the object with full strength in any way, and are thus always accompanied by upekkhā.
Tuy nhiên, cặp tâm tiếp thọ (sampaṭicchana yugaḷa) phát sinh ngay sau nhãn thức (cakkhuviññāṇa) v.v., vốn có căn không giống với chính nó; do đó, vì không nhận được duyên vô gián từ một căn giống nhau, nó giống như một người không có sự hỗ trợ của những người cùng loại, không thể trải nghiệm hương vị của đối tượng một cách mạnh mẽ ở mọi khía cạnh; vì vậy, nó luôn luôn đồng sinh với xả.
Vuttavipariyāyato kusalavipākasantīraṇaṃ iṭṭhaiṭṭhamajjhattārammaṇesu sukhopekkhāsahagatanti.
Conversely, the wholesome resultant investigating-consciousness (kusalavipākasantīraṇa) is accompanied by pleasure or equanimity with agreeable or neutral objects, respectively.
Ngược lại với những gì đã nói, tâm quan sát quả thiện (kusalavipākasantīraṇa) đồng sinh với lạc và xả (sukhopekkhāsahagata) đối với các đối tượng dễ chịu và trung tính dễ chịu.
Yadi evaṃ āvajjanadvayassa upekkhāsampayogaṃ kasmā vakkhati, nanu tampi samānanissayānantaraṃ pavattatīti?
If this is so, why will it be said that the two advertising-consciousnesses (āvajjanadvaya) are associated with upekkhā? Do they not also occur immediately after a consciousness with a similar base?
Nếu vậy, tại sao lại nói rằng hai tâm khai môn (āvajjana) đồng sinh với xả? Chẳng phải chúng cũng phát sinh ngay sau một căn giống nhau sao?
Saccaṃ, tattha pana purimaṃ pubbe kenaci aggahiteyeva ārammaṇe ekavārameva pavattati, pacchimampi visadisacittasantānaparāvattanavasena byāpārantarasāpekkhanti na sabbathāpi visayarasamanubhavituṃ sakkoti, tasmā majjhattavedanāsampayuttamevāti.
That is true. But the first of these (the five-door advertising-consciousness) arises only once with an object not previously apprehended by any other consciousness. The latter (the mind-door advertising-consciousness) also depends on another function by turning the dissimilar consciousness-continuum, and thus cannot fully experience the flavor of the object. Therefore, it is always associated with a neutral feeling.
Đúng vậy, nhưng trong trường hợp đó, tâm khai môn đầu tiên (pañcadvārāvajjana) chỉ phát sinh một lần đối với đối tượng chưa từng được tâm nào khác nắm giữ trước đó; và tâm khai môn sau (manodvārāvajjana) cũng cần một hành động khác (byāpāra) để chuyển đổi dòng tâm thức không đồng nhất, nên nó không thể trải nghiệm hương vị của đối tượng một cách hoàn toàn. Do đó, nó chỉ đồng sinh với cảm thọ trung tính (majjhattavedanā).
Honti cettha –
Here are these verses:
Và ở đây có những câu:
Kusalassa vipākāni, sampayuttahetuvirahato ahetukacittāni cāti kusalavipākāhetukacittāni.
The results of wholesome kamma are resultant; and due to being devoid of concomitant roots, they are rootless consciousnesses. Hence, they are called kusalavipākāhetukacittas (wholesome resultant rootless consciousnesses).
Các tâm quả của thiện, vì không có các căn đồng sinh (sampayuttahetu), nên được gọi là kusalavipākāhetukacittāni (tâm quả thiện vô nhân).
Nibbattakahetuvasena nipphannānipi hetāni sampayuttahetuvaseneva ahetukavohāraṃ labhanti, itarathā mahāvipākehi imesaṃ nānattāsambhavato.
Although these arise through generating roots, they acquire the designation of "rootless" (ahetuka) solely through the aspect of concomitant roots, for otherwise, there would be no distinction between them and the mahāvipāka (great resultant consciousnesses).
Mặc dù chúng phát sinh do các căn tạo nghiệp (nibbattakahetu), nhưng chúng nhận được danh xưng vô nhân (ahetuka) chỉ dựa vào các căn đồng sinh; nếu không, sẽ không có sự khác biệt giữa chúng và các tâm đại quả (mahāvipāka).
Kiṃ panettha kāraṇaṃ yathā idhevaṃ akusalavipākanigamane ahetukaggahaṇaṃ na katanti?
What is the reason here why the term ahetuka was not used in the conclusion for unwholesome resultant consciousnesses?
Vậy lý do ở đây là gì, mà trong phần kết luận về các tâm quả bất thiện (akusalavipāka) lại không dùng từ “vô nhân” (ahetuka) như ở đây?
Byabhicārābhāvato.
Because there is no deviation.
Vì không có sự sai khác (byabhicāra).
Sati hi sambhave, byabhicāre ca visesanaṃ sātthakaṃ siyā.
Indeed, if there were possibility and deviation, the epithet would be meaningful.
Nếu có thể có nhiều khả năng và sự sai khác, thì từ ngữ đặc biệt sẽ có ý nghĩa.
Akusalavipākānaṃ pana lobhādisāvajjadhammavipākabhāvena tabbidhurehi, alobhādīhi sampayogāyogato, sayaṃ abyākataniravajjasabhāvānaṃ lobhādiakusaladhammasampayogavirodhato ca natthi kadācipi sahetukatāya sambhavoti ahetukabhāvābyabhicārato na tāni ahetukasaddena visesitabbāni.
However, for unwholesome resultant consciousnesses, being the results of blameworthy phenomena such as greed, it is impossible for them to be associated with non-greed, etc., which are opposed to such blameworthy phenomena. And since these resultant consciousnesses are themselves indeterminate and blameless by nature, their association with unwholesome phenomena such as greed is contradictory. Therefore, there is never a possibility of their being root-conditioned (sahetuka). Due to the non-deviation of their rootless nature, they are not to be distinguished by the term ahetuka.
Tuy nhiên, đối với các tâm quả bất thiện, vì chúng là quả của các pháp hữu tội (sāvajjadhamma) như tham (lobha) v.v., nên không thể đồng sinh với các pháp đối nghịch như vô tham (alobha) v.v.; và vì bản chất của chính chúng là vô ký (abyākata) và vô tội (niravajja), nên không có sự đồng sinh với các pháp bất thiện như tham v.v. Do đó, không bao giờ có khả năng chúng là hữu nhân (sahetuka). Vì tính chất vô nhân của chúng là không sai khác, nên không cần phải đặc biệt hóa chúng bằng từ “vô nhân” (ahetuka).
11. Idāni ahetukādhikāre ahetukakiriyacittānipi kiccabhedena tidhā dassetuṃ ‘‘upekkhāsahagata’’ntyādi vuttaṃ.
11. Now, in the section on rootless consciousnesses (ahetuka), in order to show the rootless functional consciousnesses (ahetukakiriyacitta) also as threefold according to their functions, the phrase upekkhāsahagataṃ (accompanied by equanimity) and so on, is stated.
11. Bây giờ, trong phần về các tâm vô nhân (ahetuka), để chỉ ra ba loại tâm hành vô nhân (ahetukakiriyacitta) theo sự khác biệt về chức năng, đã nói ‘‘upekkhāsahagata’’ (đồng sinh với xả) v.v.
Cakkhādipañcadvāre ghaṭṭitamārammaṇaṃ āvajjeti tattha ābhogaṃ karoti, cittasantānaṃ vā bhavaṅgavasena pavattituṃ adatvā vīthicittabhāvāya pariṇāmetīti pañcadvārāvajjanaṃ, kiriyāhetukamanodhātucittaṃ.
Pañcadvārāvajjana (five-door advertising-consciousness) is that which adverts to an object that has impacted the five doors (eye, etc.), or makes an advertence towards it, or, without allowing the mind-continuum to proceed in the way of bhavanga, causes it to turn towards the state of process-consciousness (vīthicitta). It is a rootless functional mind-element consciousness.
Pañcadvārāvajjanaṃ (khai môn ngũ môn) là tâm khai môn ngũ môn, một tâm ý giới hành vô nhân (kiriyāhetukamanodhātu), nó chú ý đến đối tượng đã va chạm ở năm môn như mắt v.v., tạo sự lưu tâm ở đó, hoặc không cho dòng tâm thức tiếp tục vận hành theo trạng thái hữu phần (bhavaṅga), mà chuyển nó sang trạng thái tâm lộ (vīthicitta).
Āvajjanassa anantarapaccayabhūtaṃ bhavaṅgacittaṃ manodvāraṃ vīthicittānaṃ pavattimukhabhāvato.
The bhavanga-citta (life-continuum consciousness) that is an immediate condition for advertising-consciousness is the manodvāra (mind-door), because it is the opening for the arising of process-consciousnesses.
Tâm hữu phần (bhavaṅgacitta) là duyên vô gián của tâm khai môn (āvajjana) và là ý môn (manodvāra) vì nó là cửa ngõ cho sự phát sinh của các tâm lộ (vīthicitta).
Tasmiṃ diṭṭhasutamutādivasena āpāthamāgatamārammaṇaṃ āvajjeti, vuttanayena vā cittasantānaṃ pariṇāmetīti manodvārāvajjanaṃ, kiriyāhetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatacittaṃ.
Manodvārāvajjana (mind-door advertising-consciousness) is that which adverts to an object that has come into range through seeing, hearing, smelling, etc., at that mind-door, or, in the manner stated, causes the mind-continuum to turn. It is a rootless functional mind-consciousness-element consciousness accompanied by equanimity.
Manodvārāvajjanaṃ (khai môn ý môn) là tâm ý thức giới hành vô nhân (kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu) đồng sinh với xả (upekkhāsahagata), nó chú ý đến đối tượng đã hiện ra ở ý môn (manodvāra) theo cách đã thấy, đã nghe, đã cảm nhận v.v., hoặc theo cách đã nói, nó chuyển đổi dòng tâm thức.
Idameva ca pañcadvāre yathāsantīritaṃ ārammaṇaṃ vavatthapetīti voṭṭhabbananti ca vuccati.
This very consciousness, which determines the object that has been investigated in the five doors, is also called voṭṭhabbana (determining consciousness).
Chính tâm này cũng được gọi là voṭṭhabbana (quyết định) vì nó quyết định đối tượng đã được tâm quan sát (santīraṇa) thẩm sát ở ngũ môn.
Hasitaṃ uppādetīti hasituppādaṃ, khīṇāsavānaṃ anoḷārikārammaṇesu pahaṭṭhākāramattahetukaṃ kiriyāhetukamanoviññāṇadhātusomanassasahagatacittaṃ.
Hasituppāda (generating smile) is that which produces a smile. It is a rootless functional mind-consciousness-element consciousness accompanied by joy, which for Arahants is merely the cause of a joyful demeanor towards subtle objects.
Hasituppādaṃ (tâm sinh cười) là tâm ý thức giới hành vô nhân (kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu) đồng sinh với hỷ (somanassasahagata), là nguyên nhân duy nhất của trạng thái hoan hỷ (pahaṭṭhākāra) đối với các đối tượng vi tế (anoḷārikārammaṇa) của các bậc A-la-hán (khīṇāsava).
15. Idāni sobhanesu kāmāvacarānameva paṭhamaṃ uddiṭṭhattā tesupi abyākatānaṃ kusalapubbakattā paṭhamaṃ kāmāvacarakusalaṃ, tato tabbipākaṃ, tadanantaraṃ tadekabhūmipariyāpannaṃ kiriyacittañca paccekaṃ vedanāñāṇasaṅkhārabhedena aṭṭhadhā dassetuṃ ‘‘somanassasahagata’’ntyādi vuttaṃ.
Now, among the sobhana cittas, because the sense-sphere cittas were mentioned first, and among these, because the abyākata (resultant and functional) cittas are preceded by wholesome cittas, the sense-sphere wholesome cittas are mentioned first, then their resultant cittas, and after that, the functional cittas that belong to the same realm, are each described as eightfold according to the distinctions of feeling, knowledge, and volition. For this purpose, the phrase "accompanied by joy" and so on, has been stated.
15. Bây giờ, trong số các tâm tịnh hảo (sobhanāni), vì các tâm Dục giới (kāmāvacarāni) được trình bày trước, và trong số đó, các tâm Vô ký (abyākatāni) có tâm thiện (kusala) làm tiền đề, nên trước tiên sẽ trình bày các tâm thiện Dục giới (kāmāvacara kusala), sau đó là quả của chúng (tabbipākaṃ), và tiếp theo là các tâm Duy tác (kiriya citta) thuộc cùng một cõi Dục giới, mỗi loại được chia thành tám theo sự khác biệt về thọ (vedanā), tuệ (ñāṇa) và hành (saṅkhāra). Do đó, câu “somanassasahagata” v.v. đã được nói đến.
Tattha jānāti yathāsabhāvaṃ paṭivijjhatīti ñāṇaṃ.
Therein, that which knows and penetrates reality as it is, is ñāṇa (knowledge).
Trong đó, tuệ (ñāṇaṃ) là sự hiểu biết đúng bản chất, thấu triệt sự vật như chúng là.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in accordance with the method already stated.
Phần còn lại là theo cách đã nói.
Ettha ca balavasaddhāya dassanasampattiyā paccayapaṭiggāhakādisampattiyāti evamādīhi kāraṇehi somanassasahagatatā, paññāsaṃvattanikakammato, abyāpajjalokūpapattito, indriyaparipākato, kilesadūrībhāvato ca ñāṇasampayuttatā, tabbipariyāyena upekkhāsahagatatā ceva ñāṇavippayuttatā ca, āvāsasappāyādivasena kāyacittānaṃ kallabhāvato, pubbe dānādīsu kataparicayatādīhi ca asaṅkhārikatā, tabbipariyāyena sasaṅkhārikatā ca veditabbā.
And here, the state of being accompanied by joy should be understood as due to strong faith, attainment of insight, attainment of a suitable recipient for offerings, and other such reasons; the state of being associated with knowledge should be understood as due to kamma conducive to wisdom, rebirth in a realm free from affliction, the maturity of faculties, and the remoteness of defilements. Conversely, the state of being accompanied by equanimity and the state of being dissociated from knowledge should also be understood. Furthermore, the state of being unprompted (asaṅkhārika) is due to the wellbeing of body and mind through suitable dwellings, etc., and previous practice in generosity, etc., while the state of being prompted (sasaṅkhārika) is due to the reverse of these conditions.
Ở đây, cần hiểu rằng trạng thái câu hữu với hỷ (somanassasahagatatā) là do các nguyên nhân như tín tâm mạnh mẽ, sự thành tựu về cái thấy, sự thành tựu về người thọ nhận vật cúng dường, v.v. Trạng thái câu hữu với tuệ (ñāṇasampayuttatā) là do nghiệp dẫn đến sự phát triển trí tuệ, sự tái sinh vào các cõi Phạm thiên không có sân hận, sự trưởng thành của các căn, và sự xa lìa các phiền não. Ngược lại, trạng thái câu hữu với xả (upekkhāsahagatatā) và trạng thái không câu hữu với tuệ (ñāṇavippayuttatā) cũng tương tự. Trạng thái không cần tác động (asaṅkhārikatā) là do sự khỏe mạnh của thân và tâm nhờ các điều kiện thích hợp như trú xứ, v.v., và do sự quen thuộc đã được tạo ra từ trước qua các việc bố thí, v.v. Ngược lại, trạng thái cần tác động (sasaṅkhārikatā) cũng tương tự.
Tattha yadā pana yo deyyadhammapaṭiggāhakādisampattiṃ, aññaṃ vā somanassahetuṃ āgamma haṭṭhapahaṭṭho ‘‘atthi dinna’’ntyādinayappavattaṃ sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā muttacāgatādivasena asaṃsīdanto anussāhito parehi dānādīni puññāni karoti, tadāssa cittaṃ somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ hoti.
When a person, relying on the attainment of suitable recipients for offerings or other causes for joy, being overjoyed and delighted, performs meritorious deeds such as generosity without holding back and without being prompted by others, while prioritizing right view, for instance, "there is what is given," then that person's citta is accompanied by joy, associated with knowledge, and unprompted.
Trong đó, khi một người vui mừng hớn hở, dựa vào sự thành tựu của vật cúng dường, người thọ nhận, hoặc một nguyên nhân nào khác của hỷ, và lấy chánh kiến (sammādiṭṭhi) làm tiền đề, như "có vật đã cho", v.v., không do dự và không bị người khác thúc giục, thực hành các việc phước thiện như bố thí với tâm xả ly tự do, thì tâm của người ấy là câu hữu với hỷ, câu hữu với tuệ, và không cần tác động (asaṅkhārika).
Yadā pana vuttanayeneva haṭṭhatuṭṭho sammādiṭṭhiṃ purakkhatvāpi amuttacāgatādivasena saṃsīdamāno parehi vā ussāhito karoti, tadāssa tadeva cittaṃ sasaṅkhārikaṃ hoti.
However, when, in the same manner, being delighted and joyous, and while prioritizing right view, he performs good deeds, but hesitates due to not giving generously, or is prompted by others, then that same citta is prompted.
Nhưng khi người ấy, dù vui mừng hớn hở theo cách đã nói và lấy chánh kiến làm tiền đề, nhưng lại do dự vì không xả ly tự do, v.v., hoặc bị người khác thúc giục mà thực hành, thì chính tâm ấy trở thành cần tác động (sasaṅkhārika).
Yadā pana ñātijanassa paṭipattidassanena jātaparicayā bāladārakā bhikkhū disvā somanassajātā sahasā kiñcideva hatthagataṃ dadanti vā vandanti vā, tadā tesaṃ tatiyaṃ cittaṃ uppajjati.
When young children, who have become familiar through seeing the conduct of their relatives, see bhikkhus and, filled with joy, spontaneously give whatever is in their hands or pay homage, then their third citta arises.
Khi những đứa trẻ, đã quen thuộc với việc thấy người thân thực hành, vui mừng khi thấy các Tỳ-kheo và vội vàng bố thí hoặc đảnh lễ bất cứ thứ gì chúng có trong tay, thì tâm thứ ba của chúng phát sinh.
Yadā pana ‘‘detha, vandathā’’ti ñātīhi ussāhitā evaṃ paṭipajjanti, tadā catutthaṃ cittaṃ uppajjati.
When they act in this way, being prompted by relatives with "give, pay homage," then the fourth citta arises.
Khi chúng được người thân thúc giục "hãy bố thí, hãy đảnh lễ" và thực hành như vậy, thì tâm thứ tư phát sinh.
Yadā pana deyyadhammapaṭiggāhakādīnaṃ asampattiṃ, aññesaṃ vā somanassahetūnaṃ abhāvaṃ āgamma catūsupi vikappesu somanassarahitā honti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni uppajjantīti.
When, however, due to the non-attainment of suitable recipients for offerings or other causes for joy, they are devoid of joy in all four aforementioned modes, then the remaining four cittas, accompanied by equanimity, arise.
Khi, dựa vào sự không thành tựu của vật cúng dường, người thọ nhận, v.v., hoặc sự thiếu vắng các nguyên nhân khác của hỷ, chúng không có hỷ trong cả bốn trường hợp, thì bốn tâm còn lại câu hữu với xả phát sinh.
Aṭṭhapīti pi-saddena dasapuññakiriyādivasena anekavidhataṃ sampiṇḍeti.
By the word "pi" in "aṭṭhapi" (all eight), it encompasses the many varieties by way of the ten bases of meritorious action, etc.
Chữ pi trong aṭṭhapīti (cũng tám) bao gồm sự đa dạng vô số theo mười căn bản phước nghiệp (dasapuññakiriyā), v.v.
Tathā hi vadanti –
Thus, it is said:
Quả thật, họ nói:
Imāni hi aṭṭha cittāni dasapuññakiriyavatthuvasena pavattanato paccekaṃ dasa dasāti katvā asīti cittāni honti, tāni ca chasu ārammaṇesu pavattanato paccekaṃ chagguṇitāni sāsītikāni cattāri satāni honti, adhipatibhedena pana ñāṇavippayuttānaṃ cattālīsādhikadvisataparimāṇānaṃ vīmaṃsādhipatisampayogābhāvato tāni tiṇṇaṃ adhipatīnaṃ vasena tiguṇitāni vīsādhikāni sattasatāni, tathā ñāṇasampayuttāni ca catunnaṃ adhipatīnaṃ vasena catugguṇitāni sasaṭṭhikāni nava satānīti evaṃ adhipativasena sahassaṃ sāsītikāni ca cha satāni honti, tāni kāyavacīmanokammasaṅkhātakammattikavasena tiguṇitāni cattālīsādhikāni pañca sahassāni honti, tāni ca hīnamajjhimapaṇītabhedato tiguṇitāni vīsasatādhikapannarasasahassāni honti.
and by way of kamma and low-grade kamma, etc.” Indeed, these eight cittas, by operating in terms of the ten bases of meritorious action, become eighty cittas, reckoning each as ten. And these, by operating in six objects, become four hundred and eighty cittas, multiplied by six each. However, by way of the divisions of dominants, the two hundred and forty cittas dissociated from knowledge, due to the absence of association with the dominant of investigation, become seven hundred and twenty when multiplied by three, by way of the three dominants. Similarly, the cittas associated with knowledge, multiplied by four by way of the four dominants, become nine hundred and sixty. Thus, by way of dominants, there are one thousand six hundred and eighty. These, multiplied by three by way of the three actions (kamma) – body, speech, and mind – become five thousand and forty. And these, multiplied by three by way of inferior, mediocre, and superior, become fifteen thousand one hundred and twenty.
Tám tâm này, do hoạt động theo mười căn bản phước nghiệp, mỗi tâm được nhân mười, trở thành tám mươi tâm. Những tâm này, do hoạt động trên sáu đối tượng, mỗi tâm được nhân sáu, trở thành bốn trăm tám mươi tâm. Về sự khác biệt của các chủ tể (adhipati), vì hai trăm bốn mươi tâm không câu hữu với tuệ không liên hệ với chủ tể thẩm sát (vīmaṃsādhipati), nên chúng được nhân ba theo ba chủ tể, trở thành bảy trăm hai mươi tâm. Tương tự, các tâm câu hữu với tuệ, được nhân bốn theo bốn chủ tể, trở thành chín trăm sáu mươi tâm. Như vậy, theo các chủ tể, có một ngàn sáu trăm tám mươi tâm. Những tâm này, được nhân ba theo ba loại nghiệp là thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp, trở thành năm ngàn không trăm bốn mươi tâm. Những tâm này, được nhân ba theo sự khác biệt thấp, trung, cao, trở thành mười lăm ngàn một trăm hai mươi tâm.
Yaṃ pana vuttaṃ ācariyabuddhadattattherena –
What Acariya Buddhadatta Thera stated—
Điều đã được Trưởng lão Acariya Buddhadatta nói:
Kucchite (dha. sa. aṭṭha. 1) pāpadhamme salayanti kampenti viddhaṃsenti apagamentīti vā kusalāni.
Kusala (wholesome) means they make wretched (pāpa) dhammas (mental qualities) tremble, destroy them, or remove them.
Các pháp thiện (kusalāni) là những pháp làm rung động, phá hủy, hoặc loại bỏ các pháp bất thiện (pāpadhamma) đáng ghê tởm.
Atha vā kucchitākārena santāne sayanato pavattanato kusasaṅkhāte pāpadhamme lunanti chindantīti kusalāni.
Alternatively, kusala means they cut off (lunanti) or sever (chindanti) the kusā (defilements) that are called evil dhammas, because these (defilements) dwell in the mental continuum in a despicable manner and arise from it.
Hoặc, các pháp thiện là những pháp cắt đứt các pháp bất thiện được gọi là "kusa" (ác) do chúng nằm trong dòng tâm thức theo cách đáng ghê tởm.
Atha vā kucchite pāpadhamme sānato tanukaraṇato osānakaraṇato vā kusasaṅkhātena ñāṇena, saddhādidhammajātena vā lātabbāni sahajātaupanissayabhāvena yathārahaṃ pavattetabbānīti kusalāni, tāneva yathāvuttatthena kāmāvacarāni kusalacittāni cāti kāmāvacarakusalacittāni.
Alternatively, kusala means they thin out (tanukaraṇato) or bring to an end (osānakaraṇato) the wretched evil dhammas, or they are to be attained (lātabbāni) through wisdom called kusa, or by the group of dhammas such as faith, and are to be appropriately brought forth through the nature of concomitant or decisive support. These very cittas, by the meaning stated, are also called sense-sphere cittas and wholesome cittas. Thus, they are sense-sphere wholesome cittas.
Hoặc, các pháp thiện là những pháp đáng được thủ đắc bởi tuệ được gọi là "kusa", hoặc bởi tập hợp các pháp như tín tâm, v.v., do chúng làm giảm bớt hoặc kết thúc các pháp bất thiện đáng ghê tởm, và chúng đáng được phát triển một cách thích hợp theo bản chất đồng sinh và cận y duyên. Chính những tâm này, theo ý nghĩa đã nói, là các tâm Dục giới (kāmāvacarāni) và các tâm thiện (kusalacittāni), do đó là các tâm thiện Dục giới (kāmāvacarakusalacittāni).
16. Yathā panetāni puññakiriyavasena, kammadvāravasena, kammavasena, adhipativasena ca pavattanti, nevaṃ vipākāni dānādivasena appavattanato, viññattisamuṭṭhāpanābhāvato, avipākasabhāvato, chandādīni purakkhatvā appavattito ca, tasmā taṃvasena parihāpetvā yathārahaṃ gaṇanabhedo yojetabbo.
However, just as these wholesome cittas operate by way of bases of merit, doors of action, kamma, and dominants, resultant cittas do not operate in the same way by way of generosity, etc., because they do not give rise to bodily or verbal expressions, because they are not volitional in nature, and because they do not arise with volition, etc., as their dominant. Therefore, by omitting these (modes of operation), the distinction in their enumeration should be appropriately applied.
16. Nhưng như các tâm thiện này hoạt động theo căn bản phước nghiệp, theo môn nghiệp, theo nghiệp, và theo chủ tể, thì các tâm quả (vipāka) không hoạt động theo bố thí, v.v., do không phát sinh các thân biểu, khẩu biểu, do bản chất không phải là quả, và do không hoạt động với tham, v.v. Vì vậy, cần áp dụng sự phân loại số lượng thích hợp bằng cách loại bỏ những yếu tố đó.
Imānipi iṭṭhaiṭṭhamajjhattārammaṇavasena yathākkamaṃ somanassupekkhāsahitāni.
These (resultant cittas) too are accompanied by joy or equanimity respectively, according to whether the object is desirable, undesirable, or neutral.
Những tâm này cũng câu hữu với hỷ và xả theo thứ tự tương ứng với các đối tượng dễ chịu, rất dễ chịu và trung tính.
Paṭisandhādivasappavattiyaṃ kammassa balavābalavabhāvato, tadārammaṇappavattiyaṃ yebhuyyena javanānurūpato, kadāci tatthāpi kammānurūpato ca ñāṇasampayuttāni, ñāṇavippayuttāni ca honti.
They are associated with knowledge or dissociated from knowledge due to the strength or weakness of kamma at the time of their operation in connection with rebirth, etc.; mostly in accordance with the javana (impulsive) citta during the operation of tadārammaṇa (registering consciousness), and sometimes also in accordance with kamma in that context.
Chúng có thể câu hữu với tuệ hoặc không câu hữu với tuệ, tùy thuộc vào sức mạnh của nghiệp khi hoạt động trong các việc như tái sinh, và thường là theo tốc hành tâm (javana) khi hoạt động trong tadārammaṇa, đôi khi cũng theo nghiệp trong trường hợp đó.
Yathāpayogaṃ vinā sappayogañca yathāupaṭṭhitehi kammādipaccayehi utubhojanādisappāyāsappāyavasena asaṅkhārikasasaṅkhārikāni.
They are unprompted or prompted according to the circumstances without effort or with effort, and according to the kamma and other causes that are present, and according to the suitability or unsuitability of climate, food, etc.
Chúng là không cần tác động (asaṅkhārika) hoặc cần tác động (sasaṅkhārika) tùy theo sự thích hợp hoặc không thích hợp của thời tiết, thức ăn, v.v., và các duyên như nghiệp, v.v., đã hiện khởi một cách tự nhiên hoặc có tác động.
19. Sahetukāmāvacarapuññapākakiriyā vedanāñāṇasaṅkhārabhedena paccekaṃ vedanābhedato duvidhattā, ñāṇabhedato catubbidhattā, saṅkhārabhedato aṭṭhavidhattā ca sampiṇḍetvā catuvīsati matāti yojanā.
19. Wholesome consciousnesses with roots in the kāma-sphere, resultant kāma-sphere consciousnesses, and functional kāma-sphere consciousnesses are, by the distinction of feeling, knowledge, and volitional formations, each two-fold by distinction of feeling, four-fold by distinction of knowledge, and eight-fold by distinction of volitional formations. Thus, when combined, they are known as twenty-four. This is the explanation.
19. Các tâm thiện dục giới hữu nhân, tâm quả dục giới, tâm duy tác dục giới hữu nhân được biết là hai mươi bốn khi được gom lại theo sự phân loại riêng lẻ của thọ, trí và hành, tức là hai loại theo thọ, bốn loại theo trí, và tám loại theo hành. Đây là cách giải thích.
Nanu ca vedanābhedo tāva yutto tāsaṃ bhinnasabhāvattā.
But isn't the distinction by feeling appropriate, since feelings inherently differ (as joy and equanimity)?
Có thể hỏi rằng, sự phân loại theo thọ là hợp lý vì bản chất của chúng là khác biệt.
Ñāṇasaṅkhārabhedo pana kathanti?
But how is the distinction by knowledge and volitional formations appropriate?
Nhưng sự phân loại theo trí và hành thì như thế nào?
Ñāṇasaṅkhārānaṃ bhāvābhāvakatopi bhedo ñāṇasaṅkhārakatova yathā vassakato subhikkho dubbhikkhoti, tasmā ñāṇasaṅkhārakato bhedo ñāṇasaṅkhārabhedoti na ettha koci virodhoti.
The distinction of consciousnesses based on the presence or absence of knowledge and volitional formations is indeed made by knowledge and volitional formations themselves, just as a time of plenty or famine is attributed to the rain. Therefore, the distinction made by knowledge and volitional formations is called the distinction of knowledge and volitional formations, and there is no contradiction here.
Sự phân loại theo sự hiện diện hay không hiện diện của trí và hành cũng được tạo ra bởi trí và hành, giống như việc nói "mưa tạo ra mùa màng tốt hoặc mùa màng xấu". Do đó, sự phân loại được tạo ra bởi trí và hành chính là sự phân loại theo trí và hành. Ở đây không có sự mâu thuẫn nào.
20. Idāni sabbānipi kāmāvacaracittāni sampiṇḍetvā dassetuṃ ‘‘kāme tevīsā’’tyādi vuttaṃ.
20. Now, to show all kāma-sphere consciousnesses combined, the passage beginning with "twenty-three in the kāma-sphere" was stated.
20. Bây giờ, để tổng hợp tất cả các tâm dục giới, đã nói “kāme tevīsā” (hai mươi ba trong cõi dục) v.v.
Kāme bhave satta akusalavipākāni, sahetukāhetukāni soḷasa kusalavipākānīti evaṃ tevīsati vipākāni dvādasa akusalāni, aṭṭha kusalānīti puññāpuññāni vīsati ahetukā tisso sahetukā aṭṭhāti ekādasa kiriyā cāti sabbathāpi kusalākusalavipākakiriyānaṃ antogadhabhedena catupaññāseva kāladesasantānādibhedena anekavidhabhāvepītyattho.
In the kāma-sphere, there are seven unwholesome resultant consciousnesses and sixteen wholesome resultant consciousnesses (with or without roots); thus, twenty-three resultant consciousnesses. There are twelve unwholesome consciousnesses and eight wholesome consciousnesses, making twenty wholesome and unwholesome consciousnesses. There are three rootless functional consciousnesses and eight functional consciousnesses with roots, making eleven functional consciousnesses. Thus, in all, fifty-four types are subsumed under the distinctions of wholesome, unwholesome, resultant, and functional consciousnesses, even though they may be of many kinds due to distinctions of time, place, and continuum.
Trong cõi dục (kāme), có bảy tâm quả bất thiện, mười sáu tâm quả thiện hữu nhân và vô nhân, như vậy là hai mươi ba tâm quả. Mười hai tâm bất thiện và tám tâm thiện, như vậy là hai mươi tâm thiện và bất thiện. Ba tâm duy tác vô nhân và tám tâm duy tác hữu nhân, như vậy là mười một tâm duy tác. Bằng mọi cách (sabbathāpi), mặc dù có nhiều loại khác nhau theo thời gian, nơi chốn, dòng tộc, v.v., nhưng theo sự phân loại bao gồm các tâm thiện, bất thiện, quả và duy tác, chỉ có năm mươi bốn tâm (catupaññāseva) mà thôi.
21. Idāni tadanantaruddiṭṭhassa rūpāvacarassa niddesakkamo anuppattoti tassa jhānaṅgayogabhedena pañcadhā vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘vitakka…pe… sahita’’ntyādimāha.
21. Now, the turn has come for the detailed explanation of the rūpa-sphere consciousness, which was briefly mentioned next. Therefore, to show its five-fold division based on the combination of jhāna factors, the passage beginning with "vitakka…etc…sahitaṃ" is stated.
21. Bây giờ, đến lượt trình bày về các tâm Sắc giới đã được đề cập ngay sau đó. Để trình bày sự phân chia năm loại của chúng theo sự kết hợp của các chi thiền, đã nói “vitakka…pe… sahita” (tầm…v.v… cùng với).
Vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca ekaggatā cāti imehi sahitaṃ vitakkavicārapītisukhekaggatāsahitaṃ.
Associated with these: initial application (vitakka), sustained application (vicāra), rapture (pīti), happiness (sukha), and one-pointedness (ekaggatā) – is vitakkavicārapītisukhekaggatāsahitaṃ (associated with initial application, sustained application, rapture, happiness, and one-pointedness).
Cùng với tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha) và nhất tâm (ekaggatā) là vitakkavicārapītisukhekaggatāsahitaṃ (cùng với tầm, tứ, hỷ, lạc và nhất tâm).
Tattha ārammaṇaṃ vitakketi sampayuttadhamme abhiniropetīti vitakko, so sahajātānaṃ ārammaṇābhiniropanalakkhaṇo, yathā hi koci gāmavāsī puriso rājavallabhaṃ sambandhinaṃ mittaṃ vā nissāya rājagehaṃ anupavisati, evaṃ vitakkaṃ nissāya cittaṃ ārammaṇaṃ ārohati.
Among these, vitakka is that which applies to the object, that which directs the conascent mental states to the object. It has the characteristic of directing conascent mental states to the object. Just as a villager enters the royal palace relying on a relative or friend who is favored by the king, so too, consciousness ascends to the object relying on vitakka.
Trong đó, tâm suy nghĩ về đối tượng, đưa các pháp tương ưng vào đối tượng, đó là tầm (vitakka). Nó có đặc tính là đưa các pháp đồng sinh vào đối tượng. Ví như một người dân làng nương tựa vào một người thân hay bạn bè thân cận với vua mà vào cung vua, cũng vậy, tâm nương tựa vào tầm mà đi vào đối tượng.
Yadi evaṃ kathaṃ avitakkaṃ cittaṃ ārammaṇaṃ ārohatīti?
If that is so, how does consciousness without vitakka ascend to the object?
Nếu vậy, làm thế nào mà tâm không có tầm (avitakkaṃ cittaṃ) lại đi vào đối tượng được?
Tampi vitakkabaleneva abhinirohati.
It also directs itself by the power of vitakka itself.
Tâm đó cũng đi vào đối tượng chỉ nhờ sức mạnh của tầm.
Yathā hi so puriso paricayena tena vināpi nirāsaṅko rājagehaṃ pavisati, evaṃ paricayena vitakkena vināpi avitakkaṃ cittaṃ ārammaṇaṃ abhinirohati.
Just as that person, through familiarity, can enter the royal palace without fear even without the friend, so too, consciousness without vitakka, through familiarity, directs itself to the object.
Ví như người kia, do quen thuộc, có thể vào cung vua mà không cần người thân hay bạn bè, cũng vậy, tâm không có tầm, do quen thuộc, có thể đi vào đối tượng mà không cần tầm.
Paricayoti cettha savitakkacittassa santāne abhiṇhappavattivasena nibbattā cittabhāvanā.
Here, familiarity (paricaya) means the development of mind (cittabhāvanā) that arises through frequent occurrence in the continuum of consciousness accompanied by vitakka.
Ở đây, sự quen thuộc (paricayo) là sự tu tập tâm (cittabhāvanā) phát sinh do sự diễn tiến liên tục trong dòng tâm của tâm có tầm (savitakkacitta).
Api cettha pañcaviññāṇaṃ avitakkampi vatthārammaṇasaṅghaṭṭanabalena, dutiyajjhānādīni ca heṭṭhimabhāvanābalena abhirohanti.
Furthermore, among these, the five sense-consciousnesses, though without vitakka, ascend due to the impact of the physical basis and the object, and the second jhāna and so forth ascend due to the power of the preceding meditation.
Hơn nữa, trong các tâm không tầm (avitakkaṃ) này, năm thức (pañcaviññāṇa) đi vào đối tượng nhờ sức mạnh của sự tiếp xúc giữa căn và trần, và các thiền từ nhị thiền trở đi đi vào đối tượng nhờ sức mạnh của sự tu tập thiền thấp hơn.
Ārammaṇe tena cittaṃ vicaratīti vicāro.
That by which the mind wanders in the object is vicāra (sustained application).
Tâm đi lại trên đối tượng, đó là tứ (vicāro).
So āraṇanumajjanalakkhaṇo.
It has the characteristic of repeatedly rubbing against the object.
Nó có đặc tính là xoa dịu và chà xát đối tượng.
Tathā hesa ‘‘anusandhānatā’’ti (dha. sa. 8) niddiṭṭho.
Thus, it is described as "sustained thought" (anusandhānatā).
Vì vậy, nó được gọi là “sự tiếp nối” (anusandhānatā).
Ettha ca vicārato oḷārikaṭṭhena, tasseva pubbaṅgamaṭṭhena ca paṭhamaghaṇṭābhighāto viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, anuravo viya anusañcaraṇaṃ vicāro.
Here, vitakka is the mind's initial engagement with the object, like the first striking of a bell, due to its grossness compared to vicāra, and its being a forerunner of vicāra; vicāra is its continuous moving about, like the lingering echo.
Ở đây, tầm là sự chú tâm ban đầu của tâm vào đối tượng, giống như tiếng chuông đầu tiên khi đánh, vì nó thô hơn tứ và là tiền thân của tứ. Tứ là sự tiếp tục di chuyển, giống như âm vang sau tiếng chuông.
Vipphāravācettha vitakko cittassa paripphandanabhūto, ākāse uppatitukāmassa sakuṇassa pakkhavikkhepo viya, padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetasā bhamarassa, santavutti vicāro cittassa nātiparipphandanabhūto, ākāse uppatitassa sakuṇassa pakkhappasāraṇaṃ viya, padumassa uparibhāge paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa.
Here, vitakka is the expansive, agitated state of mind, like a bird flapping its wings desirous of flying in the sky, or like a bee with its mind following the scent, falling towards a lotus; vicāra is the calm state, not excessively agitated, like a bird that has flown into the sky extending its wings, or like a bee that has fallen towards a lotus, hovering over it.
Ở đây, tầm là sự dao động của tâm trong việc nắm bắt đối tượng, giống như việc chim vỗ cánh khi muốn bay lên không trung, hoặc ong bay thẳng đến hoa sen với tâm theo dõi mùi hương. Tứ là sự hoạt động bình lặng của tâm, không quá dao động, giống như chim đã bay lên không trung thì sải cánh, hoặc ong đã bay đến hoa sen thì lượn vòng phía trên hoa sen.
Pinayati kāyacittaṃ tappeti, vaḍḍhetīti vā pīti, sā sampiyāyanalakkhaṇā, ārammaṇaṃ kallato gahaṇalakkhaṇāti vuttaṃ hoti, sampayuttadhamme sukhayatīti sukhaṃ, taṃ iṭṭhānubhavanalakkhaṇaṃ subhojanarasassādako rājā viya.
It delights and satisfies the body and mind, or it makes them grow, hence pīti (rapture). It has the characteristic of intense fondness, meaning it has the characteristic of taking the object as suitable. It makes conascent mental states happy, hence sukha (happiness). It has the characteristic of experiencing a desirable object, like a king savoring the taste of good food.
Nó làm cho thân và tâm vui thích, làm thỏa mãn, hoặc làm tăng trưởng, đó là hỷ (pīti). Nó có đặc tính là sự yêu thích, tức là có đặc tính là nắm bắt đối tượng một cách thích hợp. Nó làm cho các pháp tương ưng được an lạc, đó là lạc (sukhaṃ). Nó có đặc tính là trải nghiệm điều mong muốn, giống như một vị vua thưởng thức hương vị của món ăn ngon.
Tattha ārammaṇappaṭilābhe pītiyā viseso pākaṭo kantārakhinnassa vanantodakadassane viya, yathāladdhassa anubhavane sukhassa viseso pākaṭo yathādiṭṭhaudakassa pānādīsu viyāti.
Here, the distinctiveness of rapture is evident in obtaining the object, like a person exhausted in a desert seeing water in a forest. The distinctiveness of happiness is evident in experiencing what has been obtained, like drinking the seen water, and so forth.
Trong đó, sự khác biệt của hỷ rõ ràng khi đạt được đối tượng, giống như người mệt mỏi trên đường xa thấy nước trong rừng. Sự khác biệt của lạc rõ ràng khi trải nghiệm những gì đã đạt được, giống như việc uống nước đã thấy, v.v.
Nānārammaṇavikkhepābhāvena ekaṃ ārammaṇaṃ aggaṃ imassāti ekaggaṃ, cittaṃ, tassa bhāvo ekaggatā, samādhi.
Due to the absence of distraction by various objects, it is a single object, supreme, hence ekagga (one-pointed). This refers to the mind. Its state is ekaggatā (one-pointedness), which is samādhi.
Do không có sự phân tán bởi nhiều đối tượng, tâm có một đối tượng duy nhất là tối thượng, đó là nhất tâm (ekaggaṃ cittaṃ). Trạng thái của tâm đó là nhất tâm (ekaggatā), tức là định (samādhi).
So avikkhepalakkhaṇo.
It has the characteristic of non-distraction.
Nó có đặc tính là không phân tán.
Tassa hi vasena sasampayuttaṃ cittaṃ avikkhittaṃ hoti.
Indeed, by its power, the consciousness conascent with it becomes undistracted.
Nhờ nó mà tâm cùng với các pháp tương ưng không bị phân tán.
Paṭhamañca desanākkamato ceva uppattikkamato ca ādibhūtattā taṃ jhānañca ārammaṇūpanijjhānato, paccanīkajhāpanato cāti paṭhamajjhānaṃ, vitakkādipañcakaṃ.
And because it is the first in terms of the order of discourse and the order of arising, it is the first (paṭhama). And that jhāna is called the first jhāna (paṭhamajjhāna) because it closely observes the object (like a kasiṇa) and burns up the opposing factors. It is the group of five factors: vitakka and so forth.
Thiền đó là sơ thiền (paṭhamajjhānaṃ), tức là nhóm năm chi thiền (vitakkādipañcakaṃ), vì nó là cái đầu tiên theo thứ tự thuyết giảng và thứ tự phát sinh, và vì nó quán sát sâu sắc đối tượng (ārammaṇūpanijjhānato) và đốt cháy các chướng ngại (paccanīkajhāpanato).
Jhānaṅgasamudāye yeva hi jhānavohāro nemiādiaṅgasamudāye rathavohāro viya, tathā hi vuttaṃ vibhaṅge ‘‘jhānanti vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti (vibha. 569).
Indeed, the term "jhāna" is used only for the aggregate of jhāna factors, just as the term "chariot" is used for the aggregate of parts like the wheel-rim. Thus, it is said in the Vibhaṅga: "Jhāna means vitakka, vicāra, pīti, sukha, and one-pointedness of mind."
Thật vậy, danh từ "thiền" chỉ được dùng cho tập hợp các chi thiền, giống như danh từ "xe" chỉ được dùng cho tập hợp các bộ phận như vành xe, v.v. Như đã nói trong Tập Giải (Vibhaṅga): "Thiền là tầm, tứ, hỷ, lạc và nhất tâm của tâm."
Paṭhamajjhānena sampayuttaṃ kusalacittaṃ paṭhamajjhānakusalacittaṃ.
The wholesome consciousness associated with the first jhāna is the first jhāna wholesome consciousness.
Tâm thiện tương ưng với sơ thiền là tâm thiện sơ thiền (paṭhamajjhānakusalacittaṃ).
Kasmā pana aññesu phassādīsu sampayuttadhammesu vijjamānesu imeyeva pañca jhānaṅgavasena vuttāti?
Why are only these five mentioned as jhāna factors, when other conascent mental states such as contact (phassa) exist?
Tại sao, khi có các pháp tương ưng khác như xúc (phassa), v.v., chỉ có năm pháp này được nói là các chi thiền?
Vuccate – upanijjhānakiccavantatāya, kāmacchandādīnaṃ ujupaṭipakkhabhāvato ca.
It is said: due to having the function of close observation and being direct antidotes to sensual desire (kāmacchanda) and so forth.
Xin giải thích: Bởi vì chúng có chức năng quán sát sâu sắc và là đối nghịch trực tiếp với dục tham (kāmacchanda), v.v.
Vitakko hi ārammaṇe cittaṃ abhiniropeti.
Indeed, vitakka directs the mind to the object.
Tầm (vitakka) đưa tâm vào đối tượng.
Vicāro anuppabandheti, pīti cassa pīnanaṃ, sukhañca upabrūhanaṃ karoti, atha naṃ sasampayuttadhammaṃ etehi abhiniropanānuppabandhanapīnanaupabrūhanehi anuggahitā ekaggatā samādhānakiccena attānaṃ anuvattāpentī ekattārammaṇe samaṃ, sammā ca ādhiyati.
Vicāra sustains it, pīti causes it to swell with joy, and sukha causes it to expand. Then, ekaggatā, supported by these (directing, sustaining, gladdening, and expanding), fulfills its function of unification, bringing itself into play and establishing the mind, together with its conascent mental states, evenly and rightly on a single object.
Tứ (vicāra) tiếp tục gắn bó, hỷ (pīti) làm cho tâm vui thích, và lạc (sukha) làm cho tâm tăng trưởng. Sau đó, nhất tâm (ekaggatā), được tầm, tứ, hỷ, lạc hỗ trợ trong việc đưa vào, gắn bó, làm vui thích và tăng trưởng các pháp đồng sinh, tự mình thực hiện chức năng định tâm, đặt tâm một cách bình đẳng và đúng đắn trên một đối tượng duy nhất.
Indriyasamatāvasena samaṃ paṭipakkhadhammānaṃ dūrībhāvena līnuddhaccābhāvena sammā ca ṭhapetīti evamete sameva upanijjhānakiccaṃ āveṇikaṃ.
It establishes it evenly by means of the balance of faculties (indriya-samatā) and rightly by the remoteness of opposing factors, meaning the absence of sluggishness and agitation. Thus, these alone have the special function of close observation.
Nó đặt tâm một cách bình đẳng nhờ sự quân bình của các căn, và một cách đúng đắn nhờ sự vắng mặt của sự thụ động và phóng dật do các pháp đối nghịch đã bị xua tan. Như vậy, đây là chức năng quán sát sâu sắc đặc biệt của chúng.
Kāmacchandādipaṭipakkhabhāve pana samādhi kāmacchandassa paṭipakkho rāgappaṇidhiyā ujupaccanīkabhāvato.
As for being antidotes to sensual desire and so forth, samādhi is the antidote to sensual desire because it is a direct opposite to attachment and longing for sense objects.
Về việc là đối nghịch với dục tham, v.v., định (samādhi) là đối nghịch với dục tham (kāmacchanda) vì nó là đối nghịch trực tiếp với sự khao khát dục lạc.
Kāmacchandavasena hi nānārammaṇehi palobhitassa paribbhamantassa cittassa samādhānaṃ ekaggatāya hoti.
Indeed, the stabilization of the mind, which is enticed and wanders among various objects due to sensual desire, occurs through one-pointedness.
Thật vậy, sự định tâm của tâm bị lôi cuốn và dao động bởi nhiều đối tượng do dục tham xảy ra nhờ nhất tâm.
Pīti byāpādassa pāmojjasabhāvattā.
Pīti is the antidote to ill-will (byāpāda) due to its nature of joy.
Hỷ (pīti) là đối nghịch với sân hận (byāpāda) vì nó có bản chất là sự vui mừng.
Vitakko thinamiddhassa yoniso saṅkappanavasena savipphārappavattito sukhaṃ avūpasamānutāpasabhāvassa uddhaccakukkuccassa vūpasantasītalasabhāvattā.
Vitakka is the antidote to sloth and torpor (thīnamiddha) because it arises with vigorous activity through appropriate thought. Sukha is the antidote to restlessness and remorse (uddhaccakukkucca), which are of the nature of disquietude and agitation, because it is of the nature of tranquil coolness.
Tầm (vitakka) là đối nghịch với hôn trầm thụy miên (thinamiddha) vì nó phát sinh với sự dao động do tư duy đúng đắn. Lạc (sukha) là đối nghịch với trạo cử hối hận (uddhaccakukkucca) có bản chất là không an tĩnh và hối tiếc, vì nó có bản chất là an tĩnh và mát mẻ.
Vicāro vicikicchāya ārammaṇe anumajjanavasena paññāpatirūpasabhāvattā.
Vicāra is the antidote to doubt (vicikicchā) because it is of the nature resembling wisdom, through repeatedly pondering the object.
Tứ (vicāra) là đối nghịch với hoài nghi (vicikicchā) vì nó có bản chất giống như trí tuệ do sự suy xét kỹ lưỡng đối tượng.
Evaṃ upanijjhānakiccavantatāya, kāmacchandādīnaṃ ujupaṭipakkhabhāvato ca imeyeva pañca jhānaṅgabhāvena vavatthitāti.
Thus, due to their function of close observation and their being direct antidotes to sensual desire and so forth, only these five are established as jhāna factors.
Như vậy, chỉ có năm pháp này được xác định là các chi thiền vì chúng có chức năng quán sát sâu sắc và là đối nghịch trực tiếp với dục tham, v.v.
Yathāhu –
As they said:
Như đã nói:
Pahānaṅgādivasena panassa viseso upari āvi bhavissati, tathā arūpāvacaralokuttaresupi labbhamānakaviseso.
Its specific distinctions regarding factors of abandonment (pahānaṅga), etc., will become evident later, as will the distinctions that are attainable in the arūpāvacara and lokuttara states.
Tuy nhiên, sự đặc biệt của nó theo cách đoạn trừ các chi phần, v.v., sẽ được làm rõ ở phần trên; cũng như sự đặc biệt có thể đạt được trong các tâm vô sắc giới (arūpāvacara) và siêu thế (lokuttara).
Athettha kāmāvacarakusalesu viya saṅkhārabhedo kasmā na gahito.
Now, why is the distinction of saṅkhāra not taken here in the rūpāvacara wholesome states, as it is in the kāmāvacara wholesome states?
Vậy tại sao ở đây, sự phân loại saṅkhāra không được chấp nhận như trong các tâm thiện dục giới (kāmāvacara)?
Idampi hi kevalaṃ samathānuyogavasena paṭiladdhaṃ sasaṅkhārikaṃ, maggādhigamavasena paṭiladdhaṃ asaṅkhārikanti sakkā vattunti?
Is it not possible to say that this (jhāna), obtained solely through persistent practice of samatha, is sasaṅkhārika, and that obtained through the attainment of the path is asaṅkhārika?
Chẳng phải có thể nói rằng, nếu điều này được đạt đến chỉ bằng cách thực hành samatha, thì đó là sasaṅkhārika; và nếu được đạt đến bằng cách thành tựu đạo (magga), thì đó là asaṅkhārika sao?
Nayidamevaṃ maggādhigamavasenasattito paṭiladdhassāpi aparabhāge parikammavaseneva uppajjanato, tasmā sabbassapi jhānassa parikammasaṅkhātapubbābhisaṅkhārena vinā kevalaṃ adhikāravasena anuppajjanato ‘‘asaṅkhārika’’ntipi, adhikārena ca vinā kevalaṃ parikammābhisaṅkhāreneva anuppajjanato ‘‘sasaṅkhārika’’ntipi na sakkā vattunti.
This (view regarding the distinction of saṅkhāra) should not be understood in that way, for even that (jhāna) which is attained through the power of the path, after a time, arises solely through preparation (parikamma). Therefore, since all jhāna, without the prior volitional formation (pubbābhisaṅkhāra) called preparation (parikamma), cannot arise merely through a prior good deed (adhikāra), it cannot be called "asaṅkhārika"; nor, without a prior good deed, can it arise merely through volitional formation of preparation (parikammābhisaṅkhāra), hence it cannot be called "sasaṅkhārika."
Không nên hiểu như vậy, vì ngay cả thiền đã đạt được bằng cách thành tựu đạo (magga), sau đó cũng chỉ phát sinh nhờ sự chuẩn bị (parikamma). Do đó, không thể nói rằng tất cả các thiền là “asaṅkhārika” vì chúng không thể phát sinh chỉ do năng lực của thiện nghiệp quá khứ vượt trội mà không có sự chuẩn bị ban đầu (pubbābhisaṅkhāra) được gọi là parikamma; và cũng không thể nói là “sasaṅkhārika” vì chúng không thể phát sinh chỉ do sự chuẩn bị ban đầu mà không có năng lực vượt trội.
Atha vā pubbābhisaṅkhāravaseneva uppajjamānassa na kadāci asaṅkhārikabhāvo sambhavatīti ‘‘asaṅkhārika’’nti ca byabhicārābhāvato ‘‘sasaṅkhārika’’nti ca na vuttanti.
Alternatively, since a jhāna that arises solely through prior volitional formation can never be asaṅkhārika, it is not described as "asaṅkhārika"; and since there is no deviation (byabhicāra)—meaning the state of being sasaṅkhārika is certain, not conditional—it is not described as "sasaṅkhārika."
Hoặc, vì trạng thái asaṅkhārika không bao giờ có thể xảy ra đối với thiền phát sinh chỉ do năng lực của sự chuẩn bị ban đầu (pubbābhisaṅkhāra), nên không nói là “asaṅkhārika”; và vì không có sự sai lệch (byabhicāra), nên cũng không nói là “sasaṅkhārika”.
Pi-saddena cettha catukkapañcakanayavasena suddhikanavako, tañca dukkhappaṭipadādandhābhiññādukkhappaṭipadākhippābhiññāsukhappaṭipadādandhābhiññāsukhappaṭipadākhippābhiññāvasena paṭipadācatukkena yojetvā desitattā cattāro navakā, parittaṃ parittārammaṇaṃ, parittaṃ appamāṇārammaṇaṃ, appamāṇaṃ parittārammaṇaṃ, appamāṇaṃ appamāṇārammaṇanti ārammaṇacatukkena yojitattā cattāro navakā, ‘‘dukkhappaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ parittaṃ parittārammaṇaṃ, dukkhappaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ parittaṃ appamāṇārammaṇa’’ntyādinā ārammaṇappaṭipadāmissakanayavasena soḷasa navakāti pañcavīsati navakāti evamādibhedaṃ saṅgaṇhāti.
And here, by the word 'pi' (also), the ninefold classification (navaka) is included, which is the suddhika-navaka according to the fourfold and fivefold methods. And because it is taught by combining with the fourfold classification of practice (paṭipadācatukka) as: painful practice with slow insight, painful practice with quick insight, pleasant practice with slow insight, and pleasant practice with quick insight, there are four ninefold classifications. Also, because it is combined with the fourfold classification of objects (ārammaṇacatukka) as: limited with limited object, limited with immeasurable object, immeasurable with limited object, and immeasurable with immeasurable object, there are four ninefold classifications. Furthermore, by the method of mixing object and practice, such as "painful practice with slow insight, limited with limited object; painful practice with slow insight, limited with immeasurable object," and so on, there are sixteen ninefold classifications, making twenty-five ninefold classifications. This (word 'pi') thus includes distinctions such as these.
Và ở đây, từ "pi" bao gồm chín loại thuần túy theo cách tứ chi và ngũ chi; và vì chín loại đó được kết hợp với bốn loại hành trì (paṭipadā) – tức là khổ hành trì tri kiến chậm, khổ hành trì tri kiến nhanh, lạc hành trì tri kiến chậm, lạc hành trì tri kiến nhanh – nên có bốn loại chín; và vì được kết hợp với bốn loại đối tượng (ārammaṇa) – tức là đối tượng hữu hạn, đối tượng hữu hạn; hữu hạn, đối tượng vô lượng; vô lượng, đối tượng hữu hạn; vô lượng, đối tượng vô lượng – nên có bốn loại chín; và vì được thuyết giảng mười sáu lần theo cách kết hợp đối tượng và hành trì, bắt đầu với “khổ hành trì tri kiến chậm, đối tượng hữu hạn, đối tượng hữu hạn; khổ hành trì tri kiến chậm, đối tượng hữu hạn, đối tượng vô lượng”, nên có hai mươi lăm loại chín; và bao gồm các phân loại khác tương tự như vậy.
26. Idāni arūpāvacaraṃ ārammaṇabhedena catudhā vibhajitvā dassento āha ‘‘ākāsānañcāyatanā’’tiādi.
26. Now, intending to show the fourfold division of arūpāvacara based on the distinction of objects, it is said: "ākāsānañcāyatana" and so on.
26. Giờ đây, để trình bày tâm vô sắc giới (arūpāvacara) được phân loại thành bốn theo sự phân loại của đối tượng, (Đức Phật) đã nói: “ākāsānañcāyatana” (Không Vô Biên Xứ), v.v.
Tattha uppādādiantarahitatāya nāssa antoti anantaṃ, ākāsañca taṃ anantañcāti ākāsānantaṃ, kasiṇugghāṭimākāso.
Here, that which has no end due to being free from the beginning, middle, and end of arising, is ananta (infinite). And that infinite space (ākāsa) is ākāsānanta. This is the space obtained by removing the kasiṇa.
Trong đó, vì không có giới hạn (anta) về sự sinh khởi, v.v., nên nó là vô hạn (ananta); và không gian (ākāsa) đó là vô hạn, nên là ākāsānanta (không gian vô biên), tức là không gian được giải phóng khỏi kasiṇa.
‘‘Anantākāsa’’nti ca vattabbe ‘‘agyāhito’’tyādīsu viya visesanassa paranipātavasena ‘‘ākāsānanta’’nti vuttaṃ.
It should be called "anantākāsa," but as in "agyāhito" and other examples, the qualifier (ananta) is placed after the qualified (ākāsa), thus it is said "ākāsānanta."
Đáng lẽ phải nói “Anantākāsa”, nhưng đã nói “ākāsānanta” bằng cách đặt tính từ ở sau, như trong các trường hợp như “agyāhito” (lửa được thắp).
Ākāsānantameva ākāsānañcaṃ sakatthe bhāvapaccayavasena.
That very infinite space (ākāsānanta) is ākāsānañca, in the sense of its own state, by means of the bhāva suffix.
Chính ākāsānanta đó là ākāsānañca (vô biên không gian) theo nghĩa riêng của nó, bằng cách sử dụng hậu tố bhāva.
Ākāsānañcameva āyatanaṃ sasampayuttadhammassa jhānassa adhiṭṭhānaṭṭhena devānaṃ devāyatanaṃ viyāti ākāsānañcāyatanaṃ.
And that very ākāsānañca is an āyatana, because it is the foundation for the jhāna with its associated phenomena, just as a temple is the dwelling for deities. Thus, ākāsānañcāyatana.
Chính ākāsānañca đó là āyatana (căn cứ) theo nghĩa là nơi nương tựa của thiền cùng với các pháp tương ưng, giống như devāyatana (nơi trú ngụ của chư thiên) là nơi nương tựa của chư thiên; vì vậy, đó là ākāsānañcāyatana (Không Vô Biên Xứ).
Tasmiṃ appanāppattaṃ paṭhamāruppajjhānampi idha ‘‘ākāsānañcāyatana’’nti vuttaṃ yathā pathavīkasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ ‘‘pathavīkasiṇa’’nti.
Here, the first arūpajjhāna, which has attained appanā in that (ākāsānañca) object, is also called "ākāsānañcāyatana," just as a jhāna whose object is the earth-kasiṇa is called "pathavīkasiṇa."
Thiền vô sắc giới thứ nhất (paṭhamāruppajjhāna) đã đạt đến appanā trong đối tượng đó cũng được gọi là “ākāsānañcāyatana” ở đây, giống như thiền có đối tượng là địa đại kasiṇa được gọi là “pathavīkasiṇa”.
Atha vā ākāsānañcaṃ āyatanaṃ assāti ākāsānañcāyatanaṃ, jhānaṃ, tena sampayuttaṃ kusalacittaṃ ākāsānañcāyatanakusalacittaṃ.
Or alternatively, that which has ākāsānañca as its āyatana is ākāsānañcāyatana, which is a jhāna. The wholesome thought associated with that is ākāsānañcāyatanakusalacittaṃ (wholesome thought of the sphere of infinite space).
Hoặc, Ākāsānañcāyatana là thiền mà ākāsānañca là āyatana của nó; và tâm thiện tương ưng với thiền đó là ākāsānañcāyatanakusalacitta (tâm thiện Không Vô Biên Xứ).
Viññāṇameva anantaṃ viññāṇānantaṃ, paṭhamāruppaviññāṇaṃ.
Consciousness itself is infinite, hence viññāṇānanta. This is the consciousness of the first arūpa jhāna.
Chính thức (viññāṇa) là vô hạn, tức là viññāṇānanta (thức vô biên), đó là thức vô sắc giới thứ nhất (paṭhamāruppaviññāṇa).
Tañhi uppādādiantavantampi anantākāse pavattanato attānaṃ ārabbha pavattāya bhāvanāya uppādādiantaṃ aggahetvā anantato pharaṇavasena pavattanato ca ‘‘ananta’’nti vuccati.
Although this (consciousness of the first arūpa jhāna) has a beginning and an end, it is called "infinite" (ananta) because it proceeds by taking infinite space as its object, and because the meditation that arises by taking itself (the first arūpa consciousness) as an object proceeds by pervading infinitely, without taking the beginning and end of its arising.
Thật vậy, mặc dù nó có giới hạn về sự sinh khởi, v.v., nhưng nó được gọi là “vô hạn” vì nó phát sinh bằng cách lấy không gian vô hạn làm đối tượng, và vì nó phát sinh bằng cách quán chiếu chính nó là vô hạn, không lấy giới hạn về sự sinh khởi, v.v., trong thiền định phát sinh liên quan đến chính nó.
Viññāṇānantameva viññāṇañcaṃ ākārassa rassattaṃ, na-kārassa lopañca katvā.
That very infinite consciousness (viññāṇānanta), by shortening the 'ā' vowel and eliding the 'na' consonant, becomes viññāṇañca.
Chính viññāṇānanta đó trở thành viññāṇañca bằng cách rút ngắn chữ “ā” và lược bỏ chữ “na”.
Dutiyāruppaviññāṇena vā añcitabbaṃ pāpuṇitabbanti viññāṇañcaṃ, tadeva āyatanaṃ dutiyāruppassa adhiṭṭhānattāti viññāṇañcāyatanaṃ.
Or alternatively, that which should be known or attained by the second arūpa consciousness is viññāṇañca. That very (viññāṇañca) is an āyatana because it is the foundation for the second arūpa jhāna; thus, viññāṇañcāyatanaṃ.
Hoặc, viññāṇañca là cái đáng được tiếp cận (añcitabbaṃ pāpuṇitabbaṃ) bởi thức vô sắc giới thứ hai; chính nó là āyatana vì là nơi nương tựa của thiền vô sắc giới thứ hai; vì vậy, đó là viññāṇañcāyatana (Thức Vô Biên Xứ).
Sesaṃ purimasamaṃ.
The rest is similar to the preceding explanation.
Phần còn lại tương tự như trước.
Oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca saññāya atthitāya nevassa sasampayuttadhammassa saññā atthi, nāpi asaññaṃ avijjamānasaññanti nevasaññānāsaññaṃ, catutthāruppajjhānaṃ.
Due to the absence of gross perception (saññā) and the presence of subtle perception, there is neither perception for the jhāna with its associated phenomena, nor is it non-perceptive (asañña), meaning having no perception. This is the fourth arūpajjhāna.
Vì không có tưởng thô (oḷārika saññā) và có tưởng vi tế (sukhumā saññā), nên thiền cùng với các pháp tương ưng của nó không có tưởng thô, cũng không phải là vô tưởng (asañña), tức là không có tưởng; vì vậy, đó là nevasaññānāsañña (phi tưởng phi phi tưởng), tức là thiền vô sắc giới thứ tư.
Dīghaṃ katvā pana ‘‘nevasaññānāsañña’’nti vuttaṃ.
However, it is stated as "nevasaññānāsañña" by making it long.
Tuy nhiên, nó được gọi là “nevasaññānāsañña” bằng cách kéo dài âm.
Nevasaññānāsaññameva āyatanaṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
That very nevasaññānāsañña is an āyatana because it is included in the mind-base and dhamma-base. Thus, nevasaññānāsaññāyatana.
Chính nevasaññānāsañña đó là āyatana vì nó thuộc về ý căn (manāyatana) và pháp căn (dhammāyatana); vì vậy, đó là nevasaññānāsaññāyatana (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ).
Atha vā saññāva vipassanāya gocarabhāvaṃ gantvā nibbedajananasaṅkhātassa paṭusaññākiccassa abhāvato nevasaññā ca uṇhodake tejodhātu viya saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā na asaññāti nevasaññānāsaññā, sā eva āyatanaṃ imassa sasampayuttadhammassa jhānassa nissayādibhāvatoti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
Or alternatively, perception (saññā) itself, having become an object for vipassanā, and due to the absence of the task of gross perception, which is called giving rise to disenchantment, is "nevasaññā" (neither perception). And because it exists in a subtle state, remaining from volitional formations, like the fire element in hot water, it is not "asaññā" (non-perception). Thus, nevasaññānāsaññā. That very (nevasaññānāsaññā) is an āyatana, because it serves as the basis and so on for this jhāna with its associated phenomena. Thus, nevasaññānāsaññāyatana.
Hoặc, chính tưởng đó, sau khi trở thành đối tượng của tuệ quán (vipassanā), không có chức năng của tưởng thô (paṭusaññā) được gọi là sự sinh khởi của sự chán ghét, nên là nevasaññā (phi tưởng); và vì nó tồn tại dưới dạng vi tế còn sót lại của các hành (saṅkhāra), giống như hỏa đại (tejodhātu) tồn tại vi tế trong nước nóng, nên không phải là asaññā (phi phi tưởng); vì vậy, đó là nevasaññānāsaññā. Chính nó là āyatana vì là nơi nương tựa, v.v., của thiền cùng với các pháp tương ưng này; vì vậy, đó là nevasaññānāsaññāyatana.
Saññāvasena cettha jhānūpalakkhaṇaṃ nidassanamattaṃ.
Here, the characterization of jhāna by means of perception (saññā) is merely an example (nidassana).
Và ở đây, sự nhận biết thiền theo cách tưởng chỉ là một ví dụ.
Vedanādayopi hi tasmiṃ jhāne nevavedanānāvedanādikāyevāti.
For indeed, feelings (vedanā) and other phenomena in that jhāna are also of the nature "neither feeling nor non-feeling" (nevavedanānāvedanādikā).
Bởi vì ngay cả thọ (vedanā) và các pháp khác tương tự cũng chỉ là phi thọ phi phi thọ, v.v., trong thiền đó.
Nevasaññānāsaññāyatanena sampayuttaṃ kusalacittaṃ nevasaññānāsaññāyatanakusalacittaṃ.
The wholesome thought associated with the nevasaññānāsaññāyatana is nevasaññānāsaññāyatanakusalacittaṃ.
Tâm thiện tương ưng với nevasaññānāsaññāyatana là nevasaññānāsaññāyatanakusalacitta (tâm thiện Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ).
Pi-saddena cettha ārammaṇappaṭipadāmissakanayavasena soḷasakkhattukadesanaṃ (dha. sa. 265-268), aññampi ca pāḷiyaṃ āgatanayabhedaṃ saṅgaṇhāti.
And here, the word 'pi' also includes the sixteenfold teaching by way of the mixed method of object and practice, and other distinctions of methods found in the Pāḷi text.
Và ở đây, từ “pi” bao gồm sự thuyết giảng mười sáu lần theo cách kết hợp đối tượng và hành trì, cùng với các phân loại khác được đề cập trong Pāḷi.
30. Ārammaṇānaṃ atikkamitabbānaṃ, kasiṇākāsaviññāṇatadabhāvasaṅkhātānaṃ ālambitabbānañca ākāsādicatunnaṃ gocarānaṃ pabhedena āruppamānasaṃ catubbidhaṃ hoti.
30. The arūpa mind is fourfold by distinction of the objects to be transcended (kasiṇa, space, consciousness, and its non-existence) and the four objects to be apprehended, namely, space and so on.
30. Tâm vô sắc giới (āruppamānasa) có bốn loại theo sự phân loại của các đối tượng đáng được vượt qua – tức là kasiṇa, không gian, thức và sự không tồn tại của thức – và các đối tượng đáng được lấy làm đối tượng là bốn loại bắt đầu bằng không gian.
Tañhi yathākkamaṃ pañcamajjhānārammaṇaṃ kasiṇanimittaṃ atikkamma tadugghāṭena laddhaṃ ākāsamālambitvā tampi atikkamma tattha pavattaṃ viññāṇamālambitvā tampi atikkamma tadabhāvabhūtaṃ akiñcanabhāvamālambitvā tampi atikkamma tattha pavattaṃ tatiyāruppaviññāṇamālambitvā pavattati, na pana rūpāvacarakusalaṃ viya purimapurimaaṅgātikkamavasena purimapurimassāpi ārammaṇaṃ gahetvā.
This (arūpa mind), in sequence, transcends the kasiṇa sign, which is the object of the fifth jhāna; then, taking space obtained by its removal as object, it transcends that; then, taking the consciousness that arises there as object, it transcends that; then, taking the state of nothingness, which is the non-existence of that (consciousness), as object, it transcends that; then, taking the third arūpa consciousness that arises there as object, it arises. It does not arise by taking the objects of previous jhāna factors through transcending previous jhāna factors, like rūpāvacara wholesome (citta).
Thật vậy, nó (tâm vô sắc giới) lần lượt phát sinh bằng cách vượt qua đối tượng kasiṇa là đối tượng của thiền thứ năm (rūpāvacara), rồi lấy không gian đạt được do sự giải phóng khỏi kasiṇa đó làm đối tượng; rồi vượt qua cả không gian đó, lấy thức phát sinh trong đó làm đối tượng; rồi vượt qua cả thức đó, lấy sự không tồn tại của thức đó, tức là trạng thái vô sở hữu, làm đối tượng; rồi vượt qua cả trạng thái vô sở hữu đó, lấy thức vô sắc giới thứ ba phát sinh trong đó làm đối tượng. Nó không phát sinh bằng cách lấy đối tượng của thiền trước đó làm đối tượng, như tâm thiện sắc giới phát sinh bằng cách vượt qua các chi thiền trước đó.
Tenāhu ācariyā –
Therefore, the teachers have said:
Do đó, các vị thầy đã nói:
31. Idāni lokuttarakusalaṃ catumaggayogato, phalañca tadanurūpappavattiyā catudhā vibhajitvā dassetuṃ ‘‘sotāpattimaggacitta’’ntyādi vuttaṃ.
31. Now, to show that supramundane wholesome consciousness (lokuttarakusala) is fourfold due to its association with the four paths, and that fruition (phala) is also fourfold due to its corresponding occurrence, the passage beginning with "sotāpattimaggacittaṃ" was stated.
31. Giờ đây, để trình bày các tâm lokuttarakusala (siêu thế thiện) được phân chia thành bốn loại do sự liên kết với bốn magga (đạo), và các tâm phala (quả) cũng được phân chia thành bốn loại tương ứng với sự vận hành của chúng, nên đoạn văn bắt đầu bằng “tâm Đạo Tu-đà-hoàn” (Sotāpattimaggacitta) đã được nói đến.
Nibbānaṃ patisavanato upagamanato, nibbānamahāsamuddaninnatāya sotasadisattā vā ‘‘soto’’ti vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tassa āpatti ādito pajjanaṃ pāpuṇanaṃ paṭhamasamannāgamo sotāpatti ā-upasaggassa ādikammani pavattanato.
Nibbāna is called "sota" (stream) because it is approached or attained, or because it resembles a stream due to its inclination towards the great ocean of Nibbāna; this is the noble eightfold path. The initial entry, the first attainment of that stream, reaching and apprehending it, is called sotāpatti, as the prefix ā- indicates the initial action.
Con đường cao quý có tám chi phần được gọi là “Dòng” (sota) vì nó tiếp cận và dẫn đến Nibbāna, hoặc vì nó giống như dòng chảy hướng về đại dương Nibbāna. Sự đạt đến Dòng đó, sự khởi đầu, sự đạt được, sự chứng đắc đầu tiên được gọi là sotāpatti (Tu-đà-hoàn), vì tiền tố ā- ở đây mang nghĩa “khởi đầu”.
Nibbānaṃ maggeti, nibbānatthikehi vā maggīyati, kilese mārento gacchatīti vā maggo, tena sampayuttaṃ cittaṃ maggacittaṃ, sotāpattiyā laddhaṃ maggacittaṃ sotāpattimaggacittaṃ.
It is called magga because it seeks Nibbāna, or is sought by those who desire Nibbāna, or because it proceeds by destroying defilements. The consciousness associated with that path is maggacitta. The maggacitta obtained through sotāpatti is sotāpattimaggacittaṃ.
Con đường dẫn đến Nibbāna, hoặc được những người khao khát Nibbāna tìm kiếm, hoặc là con đường đi diệt trừ các kilesa, đó là magga (Đạo). Tâm liên hợp với magga là maggacitta (tâm Đạo). Tâm Đạo đạt được bởi sotāpatti là tâm Đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimaggacitta).
Atha vā ariyamaggasotassa ādito pajjanaṃ etassāti sotāpatti, puggalo, tassa maggo sotāpattimaggo, tena sampayuttaṃ cittaṃ sotāpattimaggacittaṃ.
Alternatively, it is called sotāpatti because for this person there is an initial entry into the stream of the noble path; this is the individual (puggalo). The path of that sotāpatti (person) is sotāpattimagga. The consciousness associated with that is sotāpattimaggacittaṃ.
Hoặc, người mà dòng Thánh Đạo khởi đầu nơi vị ấy được gọi là sotāpatti (Tu-đà-hoàn). Đạo của vị sotāpatti đó là sotāpattimagga (Đạo Tu-đà-hoàn). Tâm liên hợp với Đạo đó là tâm Đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimaggacitta).
Sakiṃ ekavāraṃ paṭisandhivasena imaṃ manussalokaṃ āgacchatīti sakadāgāmī, idha patvā idha parinibbāyī, tattha patvā tattha parinibbāyī, idha patvā tattha parinibbāyī, tattha patvā idha parinibbāyī, idha patvā tattha nibbattitvā idha parinibbāyīti pañcasu sakadāgāmīsu pañcamako idhādhippeto.
A Sakadāgāmī is one who returns to this human realm once through rebirth. Among the five types of Sakadāgāmī (who having reached (the state) here, attains final Nibbāna here; having reached there, attains final Nibbāna there; having reached here, attains final Nibbāna there; having reached there, attains final Nibbāna here; and having reached here, is reborn there and attains final Nibbāna here), the fifth one is intended here.
Người chỉ trở lại cõi người này một lần nữa theo cách tái sinh được gọi là sakadāgāmī (Tư-đà-hàm). Trong số năm loại sakadāgāmī – (1) đạt được quả vị ở đây và nhập Nibbāna ở đây, (2) đạt được quả vị ở đó và nhập Nibbāna ở đó, (3) đạt được quả vị ở đây và nhập Nibbāna ở đó, (4) đạt được quả vị ở đó và nhập Nibbāna ở đây, (5) đạt được quả vị ở đây, tái sinh ở đó và nhập Nibbāna ở đây – loại thứ năm được đề cập ở đây.
So hi ito gantvā puna sakiṃ idha āgacchatīti.
For indeed, that Sakadāgāmī goes from here and then returns here once.
Vì vị ấy đi từ đây và chỉ trở lại đây một lần nữa.
Tassa maggo sakadāgāmimaggo.
The path of that Sakadāgāmī is the sakadāgāmimagga.
Đạo của vị ấy là sakadāgāmimagga (Đạo Tư-đà-hàm).
Kiñcāpi maggasamaṅgino tathāgamanāsambhavato phalaṭṭhoyeva sakadāgāmī nāma, tassa pana kāraṇabhūto purimuppanno maggo maggantarāvacchedanatthaṃ phalaṭṭhena visesetvā vuccati ‘‘sakadāgāmimaggo’’ti.
Although it is truly the person established in fruition who is called Sakadāgāmī because it is impossible for one endowed with the path to return in that way, the path, which is the cause for that person and arose previously, is spoken of as "Sakadāgāmimagga" by distinguishing it with the fruition-dweller, in order to differentiate it from other paths.
Mặc dù một người chứng đắc Đạo không thể trở lại như vậy, và chỉ người ở quả vị mới là sakadāgāmī, nhưng Đạo đã sanh khởi trước đó, là nguyên nhân của quả vị ấy, được gọi là “Đạo Tư-đà-hàm” để phân biệt với các Đạo khác bằng cách đặc trưng hóa bởi người ở quả vị.
Evaṃ anāgāmimaggoti.
Similarly for Anāgāmimagga.
Tương tự như vậy đối với Đạo Bất hoàn (anāgāmimagga).
Sakadāgāmimaggena sampayuttaṃ cittaṃ sakadāgāmimaggacittaṃ.
The consciousness associated with the Sakadāgāmimagga is sakadāgāmimaggacittaṃ.
Tâm liên hợp với Đạo Tư-đà-hàm là tâm Đạo Tư-đà-hàm (sakadāgāmimaggacitta).
Paṭisandhivasena imaṃ kāmadhātuṃ na āgacchatīti anāgāmī, tassa maggo anāgāmimaggo, tena sampayuttaṃ cittaṃ anāgāmimaggacittaṃ.
An Anāgāmī is one who does not return to this Kāmadhātu by way of rebirth. The path of such a one is anāgāmimagga, and the consciousness associated with it is anāgāmimaggacittaṃ.
Người không trở lại cõi Dục giới này theo cách tái sinh được gọi là anāgāmī (A-na-hàm). Đạo của vị ấy là anāgāmimagga (Đạo A-na-hàm). Tâm liên hợp với Đạo đó là tâm Đạo A-na-hàm (anāgāmimaggacitta).
Aggadakkhiṇeyyabhāvena pūjāvisesaṃ arahatīti arahā, atha vā kilesasaṅkhātā arayo, saṃsāracakkassa vā arā kilesā hatā anenāti arahā, pāpakaraṇe rahābhāvato vā arahā, aṭṭhamako ariyapuggalo, tassa bhāvo arahattaṃ, catutthaphalassetaṃ adhivacanaṃ, tassa āgamanabhūto maggo arahattamaggo, tena sampayuttaṃ cittaṃ arahattamaggacittaṃ.
One who is worthy of special veneration because of being the foremost recipient of offerings is an Arahant. Alternatively, an Arahant is one by whom the enemies, i.e., the defilements, are destroyed, or by whom the spokes (arā), i.e., the defilements, of the wheel of saṃsāra are destroyed. Or an Arahant is one for whom there is no hidden place for doing evil. This is the eighth noble individual. The state of that Arahant is arahattaṃ, which is a designation for the fourth fruition. The path leading to that fruition is arahattamagga, and the consciousness associated with it is arahattamaggacittaṃ.
Người xứng đáng nhận sự cúng dường đặc biệt vì là đối tượng cúng dường tối thượng được gọi là arahā (A-la-hán). Hoặc, vị ấy đã diệt trừ kẻ thù là các kilesa, hoặc đã diệt trừ các nan hoa của bánh xe luân hồi là các kilesa, nên gọi là arahā. Hoặc, vị ấy không có nơi ẩn náu khi làm điều ác, nên gọi là arahā. Vị Thánh nhân thứ tám, trạng thái của vị ấy là arahatta (A-la-hán quả), đây là tên gọi của quả vị thứ tư. Đạo là con đường dẫn đến quả vị đó là arahattamagga (Đạo A-la-hán). Tâm liên hợp với Đạo đó là tâm Đạo A-la-hán (arahattamaggacitta).
Pi-saddena ekekassa maggassa nayasahassavasena catunnaṃ catusahassabhedaṃ saccavibhaṅge (vibha. 206; vibha. aṭṭha. 206-214) āgataṃ saṭṭhisahassabhedaṃ nayaṃ heṭṭhā vuttanayena anekavidhattampi saṅgaṇhāti.
By the word pi, it also includes the method of a thousand ways for each path, making four thousand divisions for the four paths, as well as the sixty thousand divisions mentioned in the Saccavibhaṅga, and also various other kinds as described below.
Từ “pi” bao gồm cả một ngàn phương pháp cho mỗi Đạo, tức là bốn ngàn loại cho bốn Đạo, và sáu mươi ngàn loại được đề cập trong Saccavibhaṅga, cũng như vô số loại theo phương pháp đã nói ở trên.
Tatthāyaṃ nayasahassamattaparidīpanā, kathaṃ?
Among these divisions, here is a description of a thousand methods. How so?
Đây là sự trình bày một ngàn phương pháp trong số đó, như thế nào?
Sotāpattimaggo tāva jhānanāmena paṭipadābhedaṃ anāmasitvā kevalaṃ suññato appaṇihitoti dvidhā vibhatto, puna paṭipadācatukkena yojetvā paccekaṃ catudhā vibhattoti evaṃ jhānanāmena dasadhā vibhatto.
First, the Sotāpatti path, without considering the divisions of practice by the name of jhāna, is divided into two as suññata (empty) and appaṇihita (desireless). Then, by combining each with the four practices, it is divided into four for each, thus making ten divisions by the name of jhāna.
Đạo Tu-đà-hoàn, không đề cập đến sự phân loại của các paṭipadā (pháp hành) theo tên jhāna, được chia thành hai loại: suññata (không) và appaṇihita (vô nguyện). Sau đó, mỗi loại lại được kết hợp với bốn paṭipadā và được chia thành bốn loại, như vậy được chia thành mười loại theo tên jhāna.
Tathā maggasatipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādaindriyabalabojjhaṅgasaccasamathadhammakhandhaāyatanadhātuāhāraphassavedanāsaññācetanācittanāmehipi paccekaṃ dasadasākārehi vibhatto tathā tathā bujjhanakānaṃ puggalānaṃ vasena.
Similarly, it is divided into ten types for each according to the names of magga, satipaṭṭhāna, sammappadhāna, iddhipāda, indriya, bala, bojjhaṅga, sacca, samatha, dhamma-kkhandha, āyatana, dhātu, āhāra, phassa, vedanā, saññā, cetanā, and citta, depending on the individuals who understand in those various ways.
Tương tự, nó được chia thành mười cách cho mỗi loại theo tên magga, satipaṭṭhāna, sammappadhāna, iddhipāda, indriya, bala, bojjhaṅga, sacca, samatha, dhammakhandha, āyatana, dhātu, āhāra, phassa, vedanā, saññā, cetanā, citta, tùy theo các cá nhân nhận thức theo những cách khác nhau.
Tasmā jhānavasena dasamaggādīnaṃ ekūnavīsatiyā vasena dasa dasāti vīsatiyā ṭhānesu dve nayasatāni honti.
Therefore, there are two hundred methods in twenty places: ten by way of jhāna, and ten each by way of magga, etc., for the nineteen categories.
Do đó, có hai trăm phương pháp theo mười loại magga và mười chín loại khác (từ magga đến citta), tức là hai trăm phương pháp ở hai mươi chỗ.
Puna tāni catūhi adhipatīhi yojetvā paccekaṃ catudhā vibhattānīti evaṃ adhipatīhi amissetvā dve satāni, missetvā aṭṭha satānīti sotāpattimagge nayasahassaṃ hoti, tathā sakadāgāmimaggādīsupi.
Again, those (two hundred methods) are combined with the four dominants (adhipatī) and divided into four for each, so without combining with the dominants there are two hundred, and combined there are eight hundred. Thus, there are a thousand methods in the Sotāpatti path, and similarly in the Sakadāgāmimagga and others.
Sau đó, mỗi loại trong số đó được kết hợp với bốn adhipati (quyền tối thượng) và được chia thành bốn loại. Như vậy, có hai trăm phương pháp không kết hợp với adhipati, và tám trăm phương pháp khi kết hợp, tổng cộng là một ngàn phương pháp trong Đạo Tu-đà-hoàn. Tương tự như vậy đối với Đạo Tư-đà-hàm và các Đạo khác.
Kiriyānuttarassa pana asambhavato dvādasavidhatā na vuttā.
However, the twelvefold nature was not stated due to the impossibility of supramundane functional consciousness (kiriyānuttarassa).
Tuy nhiên, vì không có tâm kiriya (duy tác) siêu thế, nên không nói đến mười hai loại.
Kasmā pana tassa asambhavoti?
But why is it impossible?
Tại sao tâm đó không thể có?
Maggassa ekacittakkhaṇikattā.
Because the path (magga) lasts for only one mind-moment.
Vì Đạo chỉ tồn tại trong một sát-na tâm.
Yadi hi maggacittaṃ punappunaṃ uppajjeyya, taduppattiyā kiriyabhāvo sakkā vattuṃ.
If the path-consciousness (maggacittaṃ) were to arise repeatedly, then its functional nature could be asserted due to its repeated arising.
Nếu tâm Đạo sanh khởi lặp đi lặp lại, thì có thể nói nó là tâm kiriya.
Taṃ pana kilesasamucchedakavaseneva upalabhitabbato ekavārappavatteneva ca tena asanisampātena viya taruādīnaṃ samūlaviddhaṃsanassa taṃtaṃkilesānaṃ accantaṃ appavattiyā sādhitattā puna uppajjamānepi kātabbābhāvato diṭṭhadhammasukhavihāratthañca phalasamāpattiyā eva nibbānārammaṇavasena pavattanato na kadāci sekkhānaṃ asekkhānaṃ vā uppajjati.
However, since it is to be obtained solely for the complete eradication of defilements, and since with its single occurrence, like a bolt of lightning, the complete destruction of defilements is accomplished and their non-arising is permanently established, there is no further task to be done even if it were to arise again. And for the sake of a happy abiding in this very life, it occurs solely as fruition-attainment (phalasamāpatti) with Nibbāna as its object. Therefore, it never arises in either the sekkha or asekha individuals.
Tuy nhiên, tâm đó chỉ có thể được chứng đắc như một phương tiện để đoạn trừ hoàn toàn các kilesa. Và vì việc đoạn trừ tận gốc rễ các kilesa đã được hoàn thành bằng một lần sanh khởi duy nhất, giống như sét đánh phá hủy cây cối tận gốc, khiến các kilesa tương ứng không bao giờ sanh khởi nữa, nên dù có sanh khởi lại cũng không có gì để làm. Hơn nữa, vì sự nhập quả (phalasamāpatti) chỉ vận hành với Nibbāna làm đối tượng để đạt được sự an lạc trong hiện tại, nên nó không bao giờ sanh khởi ở các vị sekha (Hữu học) hay asekha (Vô học).
Tasmā natthi sabbathāpi lokuttarakiriyacittanti.
Thus, there is no supramundane functional consciousness (lokuttarakiriyacittaṃ) in any way whatsoever.
Do đó, hoàn toàn không có tâm kiriya siêu thế.
36. Evaṃ jātivasena saṅgahaṃ dassetvā puna bhūmivasena dassetuṃ ‘‘catupaññāsadhā kāme’’tyādi vuttaṃ.
36. Having thus shown the summary by way of jāti (class), the passage beginning with "catupaññāsadhā kāme" was stated to show it again by way of bhūmi (plane).
36. Sau khi trình bày sự tổng hợp theo loại (jāti), để trình bày lại theo cõi (bhūmi), đoạn văn “Năm mươi bốn trong cõi Dục” (catupaññāsadhā kāme) v.v. đã được nói đến.
Kāme bhave cittāni catupaññāsadhā īraye, rūpe bhave pannarasa īraye, āruppe bhave dvādasa īraye, anuttare pana navavidhe dhammasamudāye cittāni aṭṭhadhā īraye, katheyyātyattho.
It states that the cittas in the kāma realm are fifty-fourfold; in the rūpa realm, they are fifteenfold; in the āruppa realm, they are twelvefold; and in the anuttara (unexcelled) ninefold aggregate of phenomena, the cittas are eightfold. "Īraye" means "one should declare."
Nên nói rằng các tâm trong cõi Dục (kāma) có năm mươi bốn loại, trong cõi Sắc (rūpa) có mười lăm loại, trong cõi Vô sắc (āruppa) có mười hai loại. Còn trong tập hợp chín loại Pháp vô thượng (anuttara), nên nói rằng các tâm có tám loại. Đó là ý nghĩa.
Ettha ca kāmataṇhādivisayabhāvena kāmabhavādipariyāpannāni cittāni sakasakabhūmito aññattha pavattamānānipi kāmabhavādīsu cittānīti vuttāni, yathā manussitthiyā kucchismiṃ nibbattopi tiracchānagato tiracchānayonipariyāpannattā tiracchānesveva saṅgayhati.
Here, the cittas that fall under the Kāma realm, etc., due to their being objects of kāma-taṇhā, etc., are said to be cittas in the Kāma realm, etc., even if they occur elsewhere than in their own respective realms. For example, an animal born in a human woman's womb is still classified among animals because it belongs to the animal realm.
Ở đây, các tâm thuộc cõi Dục v.v. được gọi là các tâm trong cõi Dục v.v. vì chúng là đối tượng của kāmataṇhā (dục ái) v.v., ngay cả khi chúng vận hành ở cõi khác ngoài cõi của chúng. Giống như một con vật được sinh ra trong bụng người phụ nữ, nhưng vì nó thuộc về loài súc sinh, nên nó chỉ được xếp vào loài súc sinh.
Katthaci apariyāpannāni navavidhalokuttaradhammasamūhekadesabhūtāni ‘‘rukkhe sākhā’’tyādīsu viya anuttare cittānīti vuttāni.
Elsewhere, the nine kinds of supramundane states, which are not included in any realm, are referred to as "supramundane thoughts," just as "branches on a tree" and so on.
Các tâm không thuộc về bất cứ cõi nào, là một phần của tổng thể chín loại pháp siêu thế (lokuttara-dhamma), được gọi là "tâm siêu thế" (anuttara cittāni), giống như trong các trường hợp "cành cây" (rukkhe sākhā) v.v.
Atha vā ‘‘kāme, rūpe’’ti ca uttarapadalopaniddeso.
Or alternatively, "kāme" and "rūpe" are indicative of the elision of a subsequent word.
Hoặc, các từ "kāme" (trong cõi dục) và "rūpe" (trong cõi sắc) là cách diễn đạt rút gọn một từ phía sau.
Arūpe bhavāni āruppāni.
Those that exist in the formless realm (arūpa) are arūpa states.
Các tâm sinh khởi trong cõi vô sắc (arūpa) được gọi là āruppāni (vô sắc giới).
Natthi etesaṃ uttaraṃ cittanti anuttarānīti upayogabahuvacanavasena kāme kāmāvacarāni cittāni catupaññāsadhā īraye, rūpe rūpāvacarāni cittāni pannarasa īraye, āruppe āruppāni cittāni dvādasa īraye.
There are no cittas higher than these, hence they are anuttarāni. Thus, by means of the accusative plural case, one should declare the fifty-four kāma-sphere cittas in kāme, the fifteen rūpa-sphere cittas in rūpe, and the twelve arūpa-sphere cittas in āruppe.
Không có tâm nào cao hơn các tâm này, nên chúng được gọi là anuttarāni (vô thượng). Theo cách dùng số nhiều ở vị cách, người ta có thể nói rằng: trong cõi dục (kāme), có năm mươi bốn tâm dục giới (kāmāvacara cittāni); trong cõi sắc (rūpe), có mười lăm tâm sắc giới (rūpāvacara cittāni); trong cõi vô sắc (āruppe), có mười hai tâm vô sắc giới (āruppa cittāni).
Anuttare lokuttarāni cittāni aṭṭhadhā īrayeti evamettha sambandho daṭṭhabbo.
In anuttare, the eight supramundane cittas should be declared as eightfold. This is how the connection here should be understood.
Trong cõi vô thượng (anuttare), có tám tâm siêu thế (lokuttara cittāni). Mối liên hệ ở đây nên được hiểu theo cách này.
38. Jhānaṅgavasena paṭhamajjhānasadisattā paṭhamajjhānañca taṃ sotāpattimaggacittañceti paṭhamajjhānasotāpattimaggacittaṃ.
38. The first Jhāna sotāpatti-magga-citta is so called because it is similar to the first Jhāna by way of its Jhāna factors, and it is the first Jhāna and also the Stream-Entry path citta.
38. Do tương tự với thiền thứ nhất về phương diện thiền chi, nên thiền thứ nhất và tâm Đạo Tu-đà-hoàn được gọi là tâm Đạo Tu-đà-hoàn của thiền thứ nhất (paṭhamajjhāna-sotāpatti-magga-cittaṃ).
Pādakajjhānasammasitajjhānapuggalajjhāsayesupi, hi aññataravasena taṃtaṃjhānasadisattā vitakkādiaṅgapātubhāvena cattāropi maggā paṭhamajjhānādivohāraṃ labhantā paccekaṃ pañcadhā vibhajanti.
For indeed, even regarding foundational jhāna, jhāna for comprehension, and the aspiration of individuals, all four paths are divided into five kinds each, receiving the designation of first jhāna and so on, due to their similarity to those respective jhānas through the manifestation of factors such as vitakka.
Thật vậy, bốn Đạo, do tương tự với các thiền tương ứng theo một trong các phương diện như thiền cơ sở (pādaka-jhāna), thiền được quán sát (sammasita-jhāna), hoặc ý hướng của hành giả (puggalajjhāsaya), và do sự xuất hiện của các chi như tầm (vitakka) v.v., nên được gọi là thiền thứ nhất v.v., và mỗi loại được phân thành năm.
Tenāha ‘‘jhānaṅgayogabhedenā’’tyādi, tattha paṭhamajjhānādīsu yaṃ yaṃ jhānaṃ samāpajjitvā tato tato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasantassa vuṭṭhānagāminivipassanā pavattā, taṃ pādakajjhānaṃ vuṭṭhānagāminivipassanāya padaṭṭhānabhāvato.
Therefore, it is said, "by the distinction of the association of jhāna factors," etc. Among these, the first jhāna and so on, whichever jhāna one attains, then rises from it, contemplates the saṅkhāras, and thereby the insight leading to emergence (from jhāna) arises for that person; that jhāna is the foundational jhāna (pādakajjhāna) because it is the proximate cause (padaṭṭhāna) for the insight leading to emergence.
Vì vậy, có câu nói "jhānaṅga-yoga-bhedenā" (do sự khác biệt trong sự kết hợp các thiền chi) v.v. Trong đó, thiền mà hành giả đã nhập, rồi xuất ra khỏi đó, và quán sát các hành (saṅkhāra), khiến tuệ quán xuất thế (vuṭṭhāna-gāminī-vipassanā) khởi lên, thì thiền đó được gọi là thiền cơ sở (pādaka-jhāna), vì nó là nền tảng cho tuệ quán xuất thế.
Yaṃ yaṃ jhānaṃ sammasantassa sā pavattā, taṃ sammasitajjhānaṃ.
Whichever jhāna one contemplates for that insight to arise, that is the jhāna for comprehension (sammasitajjhāna).
Thiền mà hành giả quán sát, khiến tuệ quán đó khởi lên, thì thiền đó được gọi là thiền được quán sát (sammasita-jhāna).
‘‘Aho vata me paṭhamajjhānasadiso maggo pañcaṅgiko, dutiyajjhānādīsu vā aññatarasadiso caturaṅgādibhedo maggo bhaveyyā’’ti evaṃ yogāvacarassa uppannajjhāsayo puggalajjhāsayo nāma.
The aspiration that arises in the meditator, saying, "Oh, may my path be five-factored, like the first jhāna, or four-factored, like any of the second jhānas and so on," is called the aspiration of the individual (puggalajjhāsaya).
Ý muốn phát sinh trong hành giả, chẳng hạn như: "Ôi, ước gì Đạo của tôi giống như thiền thứ nhất, có năm chi; hoặc giống như một trong các thiền thứ hai v.v., có bốn chi v.v.", thì được gọi là ý hướng của hành giả (puggalajjhāsayo).
Tattha yena paṭhamajjhānādīsu aññataraṃ jhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya pakiṇṇakasaṅkhāre sammasitvā maggo uppādito hoti, tassa so maggo paṭhamajjhānādīsu taṃtaṃpādakajjhānasadiso hoti.
Among these, if an individual has attained any jhāna among the first jhānas and so on, then emerged from it, contemplated the various saṅkhāras, and thereby generated the path, that path is similar to that respective foundational jhāna among the first jhānas and so on.
Trong đó, nếu một người đã nhập một thiền nào đó trong các thiền thứ nhất v.v., rồi xuất ra khỏi đó, quán sát các hành tạp (pakiṇṇaka-saṅkhāra) và phát sinh Đạo, thì Đạo của người đó tương tự với thiền cơ sở tương ứng trong các thiền thứ nhất v.v.
Sace pana vipassanāpādakaṃ kiñci jhānaṃ natthi, kevalaṃ paṭhamajjhānādīsu aññataraṃ jhānaṃ sammasitvā maggo uppādito hoti, tassa so sammasitajjhānasadiso hoti.
However, if there is no jhāna as a foundation for insight, but merely by contemplating any jhāna among the first jhānas and so on, the path has been generated, then that path is similar to the jhāna for comprehension.
Tuy nhiên, nếu không có thiền nào làm cơ sở cho tuệ quán, mà Đạo được phát sinh chỉ bằng cách quán sát một thiền nào đó trong các thiền thứ nhất v.v., thì Đạo đó tương tự với thiền được quán sát.
Yadā pana yaṃ kiñci jhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya aññataraṃ sammasitvā maggo uppādito hoti, tadā puggalajjhāsayavasena dvīsu aññatarasadiso hoti.
But when, having attained any jhāna, then emerged from it and contemplated another jhāna, the path has been generated, then by way of the individual's aspiration, it is similar to either of the two (foundational or for comprehension).
Khi một thiền nào đó đã được nhập, rồi xuất ra khỏi đó, và một thiền khác được quán sát, khiến Đạo phát sinh, thì Đạo đó tương tự với một trong hai loại (thiền cơ sở hoặc thiền được quán sát) tùy theo ý hướng của hành giả.
Sace pana puggalassa tathāvidho ajjhāsayo natthi, heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato vuṭṭhāya uparūparijhānadhamme sammasitvā uppāditamaggo pādakajjhānaṃ anapekkhitvā sammasitajjhānasadiso hoti.
However, if the individual has no such aspiration, then the path generated by emerging from a lower jhāna and contemplating the higher jhāna states becomes similar to the jhāna for comprehension, without regard to the foundational jhāna.
Tuy nhiên, nếu hành giả không có ý hướng như vậy, thì Đạo được phát sinh bằng cách xuất ra khỏi thiền thấp hơn và quán sát các pháp thiền cao hơn, sẽ tương tự với thiền được quán sát mà không cần đến thiền cơ sở.
Uparūparijhānato pana vuṭṭhāya heṭṭhimaheṭṭhimajjhānadhamme sammasitvā uppāditamaggo sammasitajjhānaṃ anapekkhitvā pādakajjhānasadiso hoti.
But the path generated by emerging from a higher jhāna and contemplating the lower jhāna states becomes similar to the foundational jhāna, without regard to the jhāna for comprehension.
Còn Đạo được phát sinh bằng cách xuất ra khỏi thiền cao hơn và quán sát các pháp thiền thấp hơn, sẽ tương tự với thiền cơ sở mà không cần đến thiền được quán sát.
Heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato hi uparūparijhānaṃ balavataranti.
For indeed, a higher jhāna is more powerful than a lower jhāna.
Thật vậy, thiền cao hơn thì mạnh mẽ hơn thiền thấp hơn.
Vedanāniyamo pana sabbatthāpi vuṭṭhānagāminivipassanāniyamena hoti.
However, the determination of feeling occurs in all cases according to the determination of insight leading to emergence.
Tuy nhiên, sự quy định về thọ (vedanā) ở mọi nơi đều tùy thuộc vào sự quy định của tuệ quán xuất thế.
Tathā sukkhavipassakassa sakalajjhānaṅganiyamo.
Similarly, for the dry-visioned (sukkhavipassaka) one, there is the determination of all jhāna factors.
Tương tự, đối với hành giả tu tuệ thuần túy (sukkhavipassaka), sự quy định về tất cả các thiền chi cũng vậy.
Tassa hi pādakajjhānādīnaṃ abhāvena tesaṃ vasena niyamābhāvato vipassanāniyamena pañcaṅgikova maggo hotīti.
For in their case, due to the absence of foundational jhānas and so on, and thus the absence of determination based on them, the path is simply five-factored by the determination of insight.
Vì đối với người đó, do không có thiền cơ sở v.v., nên không có sự quy định theo các thiền đó, mà Đạo chỉ có năm chi theo sự quy định của tuệ quán.
Apica samāpattilābhinopi jhānaṃ pādakaṃ akatvā pakiṇṇakasaṅkhāre sammasitvā uppāditamaggopi vipassanāniyameneva pañcaṅgikova hotīti ayamettha aṭṭhakathādito uddhaṭo vinicchayasāro.
Furthermore, even for one who has attained samāpatti, if they generate the path by contemplating various saṅkhāras without making jhāna foundational, that path is also simply five-factored by the determination of insight. This is the essence of the decision extracted from the Commentaries here.
Hơn nữa, ngay cả đối với người đã đắc thiền định (samāpatti-lābhin), Đạo được phát sinh bằng cách quán sát các hành tạp mà không lấy thiền làm cơ sở, cũng chỉ có năm chi theo sự quy định của tuệ quán. Đây là tinh túy của sự phân định được trích dẫn từ các Chú giải (Aṭṭhakathā) về vấn đề này.
Theravādadassanādivasappavatto pana papañco aṭṭhakathādīsu vuttanayena veditabbo.
However, the extensive discourse arising from the perspective of the Theravāda tradition, etc., should be understood in the manner stated in the Commentaries and other texts.
Tuy nhiên, sự mở rộng (papañca) theo quan điểm của Theravāda v.v., cần được hiểu theo cách đã nói trong các Chú giải v.v.
Yathā cettha, evaṃ sabbatthāpi vitthāranayo tattha tattha vuttanayena gahetabbo.
Just as it is here, so too in all places, the detailed method should be adopted in the manner stated in each respective place.
Cũng như ở đây, phương pháp mở rộng ở mọi nơi cũng cần được tiếp thu theo cách đã nói ở từng nơi.
Ganthabhīrukajanānuggahatthaṃ panettha saṅkhepakathā adhippetā.
Here, the concise discourse is intended for the benefit of those who fear lengthy treatises.
Trong trường hợp này, lời giải thích ngắn gọn được đưa ra nhằm giúp đỡ những người ngại sách vở.
42. Yathā rūpāvacaraṃ cittaṃ paṭhamādipañcavidhajhānabhedena gayhati ‘‘paṭhamajjhāna’’ntyādinā vuccati, tathā anuttarampi cittaṃ ‘‘paṭhamajjhānasotāpattimaggacitta’’ntyādinā gayhati.
42. Just as a rūpa-sphere citta is designated (gayhati) by names like "first jhāna" based on the five types of jhānas beginning with the first, so too an anuttara citta is designated by names like "first jhāna Stream-Entry path citta".
42. Như tâm sắc giới (rūpāvacaraṃ cittaṃ) được gọi là "thiền thứ nhất" v.v., theo sự khác biệt của năm loại thiền từ thiền thứ nhất, thì tâm siêu thế (anuttaraṃ) cũng được gọi là "tâm Đạo Tu-đà-hoàn của thiền thứ nhất" v.v.
Āruppañcāpi upekkhekaggatāyogena aṅgasamatāya pañcamajjhāne gayhati, pañcamajjhānavohāraṃ labhatītyattho.
And also, an āruppa (formless) citta is included in the fifth jhāna or obtains the designation of the fifth jhāna due to its equivalence of factors through its association with equanimity (upekkhā) and one-pointedness (ekaggatā).
Tâm vô sắc giới (āruppa) cũng được bao gồm trong thiền thứ năm do sự tương đồng về chi (aṅga-samatāya) với thiền thứ năm, về phương diện kết hợp với xả (upekkhā) và nhất tâm (ekaggatā). Nghĩa là, nó đạt được danh xưng thiền thứ năm.
Atha vā rūpāvacaraṃ cittaṃ anuttarañca paṭhamādijhānabhede ‘‘paṭhamajjhānakusalacittaṃ, paṭhamajjhānasotāpattimaggacittantyādinā yathā gayhati, tathā āruppañcāpi pañcame jhāne gayhatīti yojanā.
Alternatively, the rūpa-sphere citta and the supramundane citta are designated by distinctions of first and other jhāna, such as "first jhāna wholesome citta", "first jhāna Stream-Entry path citta", and so on, just as the āruppa (formless) citta is designated in the fifth jhāna. This is the grammatical connection.
Hoặc, cách kết hợp từ là: Như tâm sắc giới (rūpāvacaraṃ cittaṃ) và tâm siêu thế (anuttaraṃ) được gọi là "tâm thiện thiền thứ nhất", "tâm Đạo Tu-đà-hoàn của thiền thứ nhất" v.v., theo sự khác biệt của các loại thiền từ thiền thứ nhất, thì tâm vô sắc giới (āruppa) cũng được bao gồm trong thiền thứ năm.
Ācariyassāpi hi ayameva yojanā adhippetāti dissati nāmarūpaparicchede ujukameva tathā vuttattā.
Indeed, it appears that this very grammatical connection is also intended by the teacher, as it is stated directly in the Nāmarūpapariccheda.
Thật vậy, rõ ràng là chính cách kết hợp từ này cũng là ý định của vị Đạo sư (Ācariya), vì nó đã được nói thẳng như vậy trong Nāmarūpa-pariccheda.
Vuttañhi tattha –
For it is said there:
Ở đó đã nói:
Tasmāti yasmā rūpāvacaraṃ viya anuttarampi paṭhamādijhānabhede gayhati, āruppañcāpi pañcame gayhati, yasmā vā jhānaṅgayogabhedena ekekaṃ pañcadhā katvā anuttaraṃ cittaṃ cattālīsavidhanti vuccati, rūpāvacaralokuttarāni viya ca paṭhamādijhānabhede, tathā āruppañcāpi pañcame gayhati, tasmā paṭhamādikamekekaṃ jhānaṃ lokiyaṃ tividhaṃ, lokuttaraṃ aṭṭhavidhanti ekādasavidhaṃ.
Therefore, because the supramundane citta is designated in the distinctions of the first and other jhānas, just like the rūpa-sphere, and the āruppa (formless) citta is also designated in the fifth jhāna; or, because each supramundane citta is said to be forty-fold by making each into five kinds based on the distinctions of the association of jhāna factors, and just as rūpa-sphere and supramundane cittas are designated in the distinctions of the first and other jhānas, so too the āruppa (formless) citta is designated in the fifth; therefore, each jhāna, starting with the first, is threefold mundane and eightfold supramundane, making it elevenfold.
Do đó (Tasmā), vì tâm siêu thế cũng được bao gồm trong các loại thiền từ thiền thứ nhất như tâm sắc giới, và tâm vô sắc giới cũng được bao gồm trong thiền thứ năm; hoặc vì tâm siêu thế được nói là có bốn mươi loại khi mỗi loại được chia thành năm theo sự khác biệt trong sự kết hợp các thiền chi, và như tâm sắc giới và tâm siêu thế được bao gồm trong các loại thiền từ thiền thứ nhất, thì tâm vô sắc giới cũng được bao gồm trong thiền thứ năm; do đó, mỗi thiền từ thiền thứ nhất, loại thế gian (lokiya) có ba loại, loại siêu thế (lokuttara) có tám loại, tổng cộng là mười một loại.
Ante tu jhānaṃ tevīsatividhaṃ tividharūpāvacaradvādasavidhaarūpāvacaraaṭṭhalokuttaravasenātyattho.
But in the end, the jhāna is twenty-threefold; that is to say, by way of the three rūpa-sphere jhānas, the twelve arūpa-sphere jhānas, and the eight supramundane jhānas.
Cuối cùng, thiền có hai mươi ba loại (tevīsatividhaṃ), nghĩa là theo ba loại tâm sắc giới, mười hai loại tâm vô sắc giới và tám loại tâm siêu thế.
1. Evaṃ tāva cittaṃ bhūmijātisampayogasaṅkhārajhānārammaṇamaggabhedena yathārahaṃ vibhajitvā idāni cetasikavibhāgassa anuppattattā paṭhamaṃ tāva catubbidhasampayogalakkhaṇasandassanavasena cetasikalakkhaṇaṃ ṭhapetvā, tadanantaraṃ aññasamānaakusalasobhanavasena tīhi rāsīhi cetasikadhamme uddisitvā, tesaṃ soḷasahākārehi sampayogaṃ, tettiṃsavidhena saṅgahañca dassetuṃ ‘‘ekuppādanirodhā cā’’tyādi āraddhaṃ.
1. Thus, having first analyzed consciousness according to its divisions of planes, classes, association, formations, jhāna, object, and path as appropriate, and now that the division of cetasikas has arrived, first, in order to set forth the characteristics of cetasikas by displaying the four kinds of characteristics of association, and then, by enumerating the cetasika-dharmas into three groups—aññasamāna, akusala, and sobhana—and to show their association in sixteen ways and their compilation in thirty-three ways, the section beginning with ‘ekuppādanirodhā ca’ has been commenced.
1. Như vậy, sau khi đã phân chia tâm một cách thích đáng theo các loại cõi, chủng loại, tương ưng, hành, thiền, đối tượng và đạo; bây giờ, vì đã đến lượt phân loại các tâm sở, trước tiên, sau khi đã nêu ra đặc tính của các tâm sở bằng cách trình bày bốn đặc tính của sự tương ưng, và sau đó, đã nêu ra các pháp tâm sở theo ba nhóm: aññasamāna (tâm sở biến hành), akusala (tâm sở bất thiện) và sobhana (tâm sở tịnh hảo), để trình bày sự tương ưng của chúng theo mười sáu phương diện và sự thâu nhiếp theo ba mươi ba cách, nên đoạn “ekuppādanirodhā cā” (đồng sinh, đồng diệt, v.v.) đã được bắt đầu.
Cittena saha ekato uppādo ca nirodho ca yesaṃ te ekuppādanirodhā.
Those whose arising and cessation are simultaneous with consciousness are ekuppādanirodhā.
Những pháp nào có sự sinh khởi và sự diệt cùng với tâm thì được gọi là ekuppādanirodhā (đồng sinh, đồng diệt).
Ekaṃ ālambaṇañca vatthu ca yesaṃ te ekālambaṇavatthukā.
Those whose object and basis are one are ekālambaṇavatthukā.
Những pháp nào có cùng một đối tượng và cùng một căn cứ thì được gọi là ekālambaṇavatthukā (đồng đối tượng, đồng căn cứ).
Evaṃ catūhi lakkhaṇehi cetoyuttā cittena sampayuttā dvipaññāsa lakkhaṇā dhāraṇato dhammā niyatayogino, aniyatayogino ca cetasikā matā.
Thus, the fifty-two cetasikas, characterized by these four characteristics, are known as cetoyuttā, associated with consciousness, and are dharmas by virtue of possessing their own inherent characteristics, being those that are invariably associated and those that are not invariably associated.
Như vậy, với bốn đặc tính này, các pháp tâm sở (cetasika) là những pháp cetoyuttā (tương ưng với tâm), tức là tương ưng với tâm, và do mang đặc tính riêng của chúng, năm mươi hai pháp này được xem là các tâm sở có sự tương ưng nhất định và không nhất định.
Tattha yadi ekuppādamatteneva cetoyuttāti adhippetā, tadā cittena saha uppajjamānānaṃ rūpadhammānampi cetoyuttatā āpajjeyyāti ekanirodhaggahaṇaṃ.
Among these, if it were intended that things are cetoyuttā merely by simultaneous arising, then even material phenomena that arise with consciousness would become cetoyuttā. Therefore, the phrase 'simultaneous cessation' is included.
Trong đó, nếu chỉ có ý nghĩa là “tương ưng với tâm” chỉ riêng bởi sự đồng sinh, thì các pháp sắc (rūpadhamma) sinh khởi cùng với tâm cũng sẽ trở thành tương ưng với tâm, do đó có sự nắm giữ “đồng diệt”.
Evampi cittānuparivattino viññattidvayassa pasaṅgo nasakkā nivāretuṃ, tathā ‘‘ekato uppādo vā nirodho vā etesanti ekuppādanirodhā’’ti parikappentassa puretaramuppajjitvā cittassa bhaṅgakkhaṇe nirujjhamānānampi rūpadhammānanti ekālambaṇaggahaṇaṃ.
Even so, it would be impossible to prevent the two types of bodily intimation and verbal intimation, which follow consciousness, from being included. Similarly, for one who posits that things are ekuppādanirodhā because their arising or cessation is simultaneous, material phenomena that arise earlier and cease at the moment of the consciousness's dissolution would also be included. Therefore, the phrase 'with one object' is included.
Dù vậy, cũng không thể ngăn chặn sự liên quan của hai loại viññatti (biểu tri) vốn tùy thuộc vào tâm. Tương tự, đối với người suy luận rằng “ekuppādanirodhā” là những pháp có sự sinh khởi hoặc sự diệt cùng nhau, thì các pháp sắc sinh khởi trước đó và diệt vào khoảnh khắc hoại của tâm cũng có thể bị liên quan, do đó có sự nắm giữ “đồng đối tượng”.
Ye evaṃ tividhalakkhaṇā, te niyamato ekavatthuyevātidassanatthaṃ ekavatthukaggahaṇanti alamatippapañcena.
And to show that those which possess these three characteristics invariably have one basis, the phrase 'with one basis' is included. Enough of excessive elaboration.
Đối với những pháp có ba đặc tính như vậy, sự nắm giữ “đồng căn cứ” là để chỉ ra rằng chúng nhất định chỉ có một căn cứ duy nhất. Vậy thì không cần phải giải thích quá nhiều.
2. Kathanti sarūpasampayogākārānaṃ kathetukamyatāpucchā.
2. How? This question is asked out of a desire to explain the inherent nature and modes of association.
2. Kathaṃ (Thế nào?) là câu hỏi mong muốn trình bày về bản chất và cách tương ưng.
Phusatīti phasso (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammudesavāraphassapañcamakarāsivaṇṇanā), svāyaṃ phusanalakkhaṇo.
It touches; hence, phassa. This touch has the characteristic of touching.
Phusati (chạm) nên gọi là phassa (xúc). Xúc có đặc tính là chạm.
Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattati, sā cassa phusanākārappavatti ambilakhādakādīnaṃ passantassa parassa kheḷuppādādi viya daṭṭhabbā.
Indeed, although this is an immaterial phenomenon, it operates solely in the manner of touching the object. And its operation in the manner of touching is to be understood like the salivation of another person upon seeing one who eats sour food, and so on.
Mặc dù là pháp vô sắc, nó vẫn hoạt động theo cách chạm vào đối tượng. Sự hoạt động theo cách chạm này có thể được xem như việc người khác nhìn thấy người ăn đồ chua, v.v., thì nước bọt tiết ra, v.v.
Vedayati ārammaṇarasaṃ anubhavatīti vedanā, sā vedayitalakkhaṇā.
It experiences, it savors the taste of the object; hence, vedanā. This vedanā has the characteristic of experiencing.
Vedayati (thọ hưởng hương vị của đối tượng) nên gọi là vedanā (thọ). Thọ có đặc tính là thọ hưởng.
Ārammaṇarasānubhavanañhi patvā sesasampayuttadhammā ekadesamatteneva rasaṃ anubhavanti, ekaṃsato pana issaravatāya vedanāva anubhavati.
Indeed, upon reaching the function of savoring the taste of an object, the other associated phenomena experience the taste only partially, but vedanā alone experiences it completely, as if it were the master.
Khi đến việc thọ hưởng hương vị của đối tượng, các pháp tương ưng còn lại chỉ thọ hưởng hương vị một phần nhỏ, nhưng thọ thì thọ hưởng một cách toàn diện như một bậc chủ tể.
Tathā hesā ‘‘subhojanarasānubhavanakarājā viyā’’ti vuttā.
Thus, it is said, "It is like a king experiencing the taste of delicious food."
Vì vậy, thọ được nói là “giống như một vị vua thọ hưởng hương vị món ăn ngon”.
Sukhādivasena panassā bhedaṃ sayameva vakkhati.
And its division into pleasure, and so on, will be stated by the author himself.
Còn về sự phân loại của nó theo khổ, lạc, v.v., chính nó sẽ tự nói sau.
Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānāti saññaṃ katvā jānātīti saññā, sā sañjānanalakkhaṇā.
It recognizes an object, divided into blue, and so on; it knows by making a sign; hence, saññā. This saññā has the characteristic of recognizing.
Sañjānāti (nhận biết, ghi nhận) đối tượng với các loại khác nhau như xanh, v.v., saññaṃ katvā jānāti (biết bằng cách tạo ra dấu hiệu) nên gọi là saññā (tưởng). Tưởng có đặc tính là nhận biết.
Sā hi uppajjamānā dāruādīsu vaḍḍhakiādīnaṃ saññāṇakaraṇaṃ viya pacchā sañjānanassa kāraṇabhūtaṃ ākāraṃ gahetvā uppajjati.
Indeed, arising, it arises taking on a mode that serves as a cause for later recognition, like carpenters making marks on wood, and so on.
Khi sinh khởi, tưởng nắm giữ một hình thái trở thành nguyên nhân của sự nhận biết sau này, giống như việc thợ mộc, v.v., tạo dấu hiệu trên gỗ, v.v.
Nimittakārikāya tāvetaṃ yujjati, nimittena sañjānantiyā pana kathanti?
This is suitable for the saññā that makes a mark, but how for the saññā that recognizes by means of a mark?
Điều này phù hợp với tưởng tạo dấu hiệu, nhưng đối với tưởng nhận biết bằng dấu hiệu thì sao?
Sāpi puna aparāya saññāya sañjānanassa nimittaṃ ākāraṃ gahetvā uppajjatīti na ettha koci asambhavo.
That also, again, arises taking on a mode that is a mark for recognition by another saññā, so there is no impossibility here.
Tưởng đó cũng lại sinh khởi bằng cách nắm giữ hình thái là dấu hiệu cho sự nhận biết của một tưởng khác, nên không có gì là không thể xảy ra ở đây.
Ceteti attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahati, saṅkhatābhisaṅkharaṇe vā byāpāramāpajjatīti cetanā.
It impels, it unites its associated phenomena with the object, or it engages in the activity of forming formations; hence, cetanā.
Ceteti (thúc đẩy, sắp đặt) các pháp tương ưng với chính mình vào đối tượng, hoặc cetanā (tư) là pháp dấn thân vào việc sắp đặt các pháp hữu vi (saṅkhata).
Tathā hi ayameva abhisaṅkharaṇe padhānattā vibhaṅge suttantabhājaniye saṅkhārakkhandhaṃ vibhajantena ‘‘saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā’’ti (saṃ. ni. 3.79) vatvā ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tyādinā (vibha. 21) niddiṭṭhā.
Thus, being primary in the formation of formations, it was indicated by the Blessed One in the Vibhaṅga, in the Suttanta Bhājanīya, when dividing the saṅkhārakkhandha, saying “saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā” and then “cakkhusamphassajā cetanā”, and so on.
Thật vậy, chính cetanā này là chủ yếu trong việc sắp đặt các pháp hữu vi, nên trong Vibhaṅga, ở phần Suttantabhājanīya, khi phân tích uẩn hành (saṅkhārakkhandha), sau khi nói “Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā” (Các pháp sắp đặt các pháp hữu vi nên gọi là hành), nó được chỉ ra bằng “cakkhusamphassajā cetanā” (tư sinh từ nhãn xúc), v.v.
Sā cetayitalakkhaṇā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakiādayo viya sakiccaparakiccasādhikāti daṭṭhabbaṃ.
This cetanā has the characteristic of impelling, and it is to be understood as accomplishing its own function and the functions of others, like a chief disciple or a master carpenter, and so on.
Tư có đặc tính là thúc đẩy, và nên được hiểu là có khả năng hoàn thành cả nhiệm vụ của mình và nhiệm vụ của người khác, giống như học trò lớn, thợ cả, v.v.
Ekaggatāvitakkavicārapītīnaṃ sarūpavibhāvanaṃ heṭṭhā āgatameva.
The elucidation of the inherent nature of ekaggatā, vitakka, vicāra, and pīti has already appeared below.
Phần trình bày rõ ràng về bản chất của ekaggatā (nhất tâm), vitakka (tầm), vicāra (tứ) và pīti (hỷ) đã được đề cập ở trên.
Jīvanti tena sampayuttadhammāti jīvitaṃ, tadeva sahajātānupālane ādhipaccayogena indriyanti jīvitindriyaṃ, taṃ anupālanalakkhaṇaṃ uppalādianupālakaṃ udakaṃ viya.
Associated phenomena live by it; hence, jīvita. That very jīvita, by its principal role in sustaining co-arisen phenomena, is an indriya; hence, jīvitindriya. It has the characteristic of sustaining, like water sustaining lotuses, and so on.
Các pháp tương ưng sống nhờ nó nên gọi là jīvita (sinh mạng), chính jīvita đó, do có vai trò chủ đạo trong việc duy trì các pháp đồng sinh, nên gọi là jīvitindriya (sinh mạng quyền). Nó có đặc tính là duy trì, giống như nước duy trì hoa sen, v.v.
Karaṇaṃ kāro, manasmiṃ kāro manasikāro, so cetaso ārammaṇe samannāhāralakkhaṇo.
Doing is kāra; doing in the mind is manasikāra. It has the characteristic of the mind's attention to the object.
Karaṇa là sự tác ý, kāra là sự tác ý, sự tác ý trong tâm là manasikāra (tác ý). Nó có đặc tính là hướng tâm đến đối tượng.
Vitakko hi sahajātadhammānaṃ ārammaṇe abhiniropanasabhāvattā te tattha pakkhipanto viya hoti, cetanā attanā ārammaṇaggahaṇena yathāruḷhe dhammepi tattha tattha niyojentī balanāyako viya hoti, manasikāro te ārammaṇābhimukhaṃ payojanato ājānīyānaṃ payojanakasārathi viyāti ayametesaṃ viseso.
Indeed, vitakka, by its nature of applying co-arisen phenomena to the object, is like putting them there. Cetanā, by its grasping of the object, directing even the phenomena already placed there to various points, is like a military leader. Manasikāra, by directing them towards the object, is like a charioteer directing noble steeds. This is the distinction among them.
Vitakka có bản chất là đặt các pháp đồng sinh vào đối tượng, nên nó giống như việc đặt chúng vào đó. Cetanā, bằng cách nắm giữ đối tượng, giống như một vị tướng quân, điều động các pháp đã được đặt vào đó đến từng nơi. Manasikāra, do hướng chúng đến đối tượng, giống như một người điều khiển xe ngựa tài giỏi điều khiển những con ngựa tốt. Đây là sự khác biệt giữa chúng.
Dhammānañhi taṃ taṃ yāthāvasarasalakkhaṇaṃ sabhāvato paṭivijjhitvā bhagavatā te te dhammā vibhattāti bhagavati saddhāya ‘‘evaṃ visesā ime dhammā’’ti okappetvā uggahaṇaparipucchādivasena tesaṃ sabhāvasamadhigamāya yogo karaṇīyo, na pana tattha tattha vippaṭipajjantehi sammoho āpajjitabboti ayamettha ācariyānaṃ anusāsanī.
Having thoroughly penetrated the specific, true characteristic and function of phenomena by their inherent nature, the Blessed One divided these phenomena. Therefore, with faith in the Blessed One, one should engage in practice for the comprehension of their inherent nature through learning, repeated questioning, and so on, believing that "these phenomena have such distinctions." One should not fall into confusion by disagreeing with them here and there. This is the instruction of the teachers here.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã phân chia các pháp đó sau khi thấu hiểu bản chất thực sự của đặc tính và nhiệm vụ của từng pháp. Do đó, với niềm tin vào Đức Thế Tôn, người ta nên thực hành để thấu hiểu bản chất của chúng thông qua việc học hỏi, hỏi han, v.v., bằng cách chấp nhận rằng “các pháp này có những đặc điểm khác biệt như vậy”, chứ không nên rơi vào sự mê lầm do hiểu sai ở từng nơi. Đây là lời khuyên của các bậc thầy ở đây.
Sabbesampi ekūnanavuticittānaṃ sādhāraṇā niyamato tesu uppajjanatoti sabbacittasādhāraṇā nāma.
They are called sabbacittasādhāraṇā because they are common to all eighty-nine consciousnesses, invariably arising in them.
Những pháp này được gọi là sabbacittasādhāraṇā (biến hành với tất cả các tâm) vì chúng nhất định sinh khởi trong tất cả tám mươi chín tâm.
3. Adhimuccanaṃ adhimokkho, so sanniṭṭhānalakkhaṇo, ārammaṇe niccalabhāvena indakhīlo viya daṭṭhabbo.
Deciding is adhimokkha. It has the characteristic of resolution, and it is to be understood as being immovable with respect to the object, like a door-post.
Sự quyết đoán là adhimokkha (thắng giải). Nó có đặc tính là quyết định, nên được xem như một cột trụ không lay chuyển đối với đối tượng.
Vīrānaṃ bhāvo, kammaṃ, vidhinā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, ussāho, so sahajātānaṃ upatthambhanalakkhaṇo.
The state or action of heroes, or that which is to be aroused or set in motion by proper method, is vīriya, or exertion. It has the characteristic of supporting its co-arisen phenomena.
Trạng thái của người dũng mãnh, hành động của người dũng mãnh, hoặc pháp cần được thúc đẩy, cần được vận hành một cách đúng đắn, nên gọi là vīriya (tinh tấn), tức là sự hăng hái. Nó có đặc tính là hỗ trợ các pháp đồng sinh.
Vīriyavasena hi tesaṃ olīnavuttitā na hoti.
Indeed, by means of vīriya, there is no sluggishness in their operation.
Thật vậy, nhờ tinh tấn mà các pháp đó không bị trì trệ.
Evañca katvā imassa vitakkādīhi viseso supākaṭo hoti.
And having done so, the distinction of this from vitakka, and so on, becomes very clear.
Và do đó, sự khác biệt của nó với vitakka, v.v., trở nên rất rõ ràng.
Chandanaṃ chando, ārammaṇena atthikatā, so kattukāmatālakkhaṇo.
Wishing is chanda, desiring the object. It has the characteristic of wishing to act.
Sự mong muốn là chanda (dục), tức là sự mong muốn đối tượng. Nó có đặc tính là muốn làm.
Tathā hesa ‘‘ārammaṇaggahaṇe cetaso hatthappasāraṇaṃ viyā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1 yevāpanakavaṇṇanā) vuccati.
Thus, it is said, "It is like the mind stretching out its hand to grasp an object."
Thật vậy, nó được nói là “giống như tâm vươn tay ra để nắm lấy đối tượng”.
Dānavatthuvissajjanavasena pavattakālepi cesa vissajjitabbena tena atthikova khipitabbausūnaṃ gahaṇe atthiko issāso viya.
Even when operating by way of giving up a gift, it is still desirous of that which is to be given up, like an archer desirous of grasping arrows to be shot.
Ngay cả khi hoạt động dưới hình thức bố thí vật phẩm, nó vẫn mong muốn vật phẩm cần được bố thí, giống như một cung thủ mong muốn nắm lấy những mũi tên cần được bắn.
Sobhanesu taditaresu ca pakārena kiṇṇā vippakiṇṇāti pakiṇṇakā.
Those that are mixed, scattered among wholesome and unwholesome states, are pakiṇṇakā.
Những pháp được trộn lẫn, phân tán theo cách khác nhau trong các tâm tịnh hảo và các tâm khác, nên gọi là pakiṇṇakā (tâm sở biệt cảnh).
5. Evaṃ tāva sabbacittasādhāraṇavasena, pakiṇṇakavasena ca sobhanetarasabhāve terasa dhamme uddisitvā idāni heṭṭhā cittavibhāge niddiṭṭhānukkamena akusaladhammapariyāpanne paṭhamaṃ, tato sobhanadhammapariyāpanne ca dassetuṃ ‘‘moho’’tyādi vuttaṃ.
5. Thus, having enumerated the thirteen phenomena with wholesome and other natures, by way of being common to all consciousnesses and by way of being miscellaneous, now, in order to show first those included in unwholesome phenomena, and then those included in wholesome phenomena, following the order indicated in the division of consciousness below, the section beginning with ‘‘moho’’ has been stated.
5. Như vậy, sau khi đã nêu ra mười ba pháp có bản chất tịnh hảo và không tịnh hảo theo cách biến hành với tất cả các tâm và theo cách biệt cảnh, bây giờ, để trình bày các pháp thuộc về bất thiện trước, và sau đó là các pháp thuộc về tịnh hảo, theo thứ tự đã được chỉ ra trong phần phân loại tâm ở trên, đoạn “moho” (si) đã được nói đến.
Ahetukā pana āveṇikadhammā natthīti na te visuṃ vuttā.
However, since there are no unique ahetuka phenomena, they are not mentioned separately.
Tuy nhiên, không có các pháp đặc biệt (āveṇikadhamma) vô nhân (ahetuka), nên chúng không được nói riêng.
Ārammaṇe muyhatīti moho, aññāṇaṃ, so ārammaṇasabhāvacchādanalakkhaṇo.
It deludes with respect to the object; hence, moha, or ignorance. It has the characteristic of veiling the inherent nature of the object.
Muyhati (mê muội) đối với đối tượng nên gọi là moha (si), tức là sự vô minh. Nó có đặc tính là che lấp bản chất của đối tượng.
Ārammaṇaggahaṇavasappavattopi hesa tassa yathāsabhāvappaṭicchādanākaāreneva pavattati.
Indeed, even though it arises through the apprehension of an object, it operates precisely by concealing the true nature of that object.
Thật vậy, dù vận hành theo cách nắm giữ đối tượng, nhưng nó chỉ vận hành bằng cách che giấu bản chất thật sự của đối tượng đó.
Na hirīyati na lajjatīti ahiriko, puggalo, dhammasamūho vā.
"Is not ashamed, is not embarrassed"—this is ahiriko, a person or a collection of phenomena.
“Không biết hổ thẹn, không biết xấu hổ” nên gọi là ahiriko (vô tàm), có thể là một cá nhân, hoặc một tập hợp pháp.
Ahirikassa bhāvo ahirikkaṃ, tadeva ahirikaṃ.
The state of being ahiriko is ahirikkaṃ; that very ahirikkaṃ is ahirikaṃ.
Trạng thái của ahiriko là ahirikkaṃ, chính nó là ahirikaṃ (vô tàm).
Na ottappatīti anottappaṃ.
"Does not dread"—this is anottappaṃ.
“Không biết ghê sợ” nên gọi là anottappaṃ (vô quý).
Tattha gūthato gāmasūkaro viya kāyaduccaritādito ajigucchanalakkhaṇaṃ ahirikaṃ, aggito salabho viya tato anuttāsalakkhaṇaṃ anottappaṃ.
Among these, ahirikaṃ is characterized by not being disgusted by evil actions of body, etc., like a village pig is not disgusted by filth. Anottappaṃ is characterized by not being afraid of such actions, like a moth is not afraid of fire.
Trong đó, ahirikaṃ có đặc tính không ghê tởm các ác hạnh thân v.v... giống như lợn làng không ghê tởm phân; anottappaṃ có đặc tính không ghê sợ các ác hạnh đó, giống như thiêu thân không ghê sợ lửa.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ đức đã nói:
Uddhatassa bhāvo uddhaccaṃ, taṃ cittassa avūpasamalakkhaṇaṃ pāsāṇābhighātasamuddhatabhasmaṃ viya.
The state of being restless is uddhaccaṃ, which is characterized by the unsettledness of the mind, like ash stirred up by striking a rock.
Trạng thái của sự phóng dật là uddhaccaṃ (phóng dật), nó có đặc tính là tâm không được an tịnh, giống như tro bị tung lên do va đập vào đá.
Lubbhatīti lobho, so ārammaṇe abhisaṅgalakkhaṇo makkaṭālepo viya.
"Craves" is lobho (greed); it is characterized by clinging to the object, like monkey glue.
“Tham đắm” nên gọi là lobho (tham), nó có đặc tính là bám chặt vào đối tượng, giống như nhựa cây mít.
Cittassa ālambitukāmatāmattaṃ chando, lobho tattha abhigijjhananti ayametesaṃ viseso.
The mere desire of the mind to apprehend an object is chando (desire); lobho is intense craving for that object. This is the distinction between them.
Chando (dục) chỉ là ý muốn bám víu vào tâm, còn lobho là sự tham lam mãnh liệt vào đó – đây là điểm khác biệt giữa chúng.
‘‘Idameva saccaṃ, moghamañña’’nti micchābhinivesalakkhaṇā diṭṭhi.
"This alone is true, all else is futile"—this is diṭṭhi (wrong view), characterized by false conviction.
Diṭṭhi (tà kiến) có đặc tính là sự chấp thủ sai lầm rằng: “Chỉ có điều này là thật, những điều khác là hư vọng.”
Ñāṇañhi ārammaṇaṃ yathāsabhāvato jānāti, diṭṭhi yathāsabhāvaṃ vijahitvā ayāthāvato gaṇhātīti ayametesaṃ viseso.
For insight (ñāṇaṃ) understands an object as it truly is, while wrong view (diṭṭhi) abandons its true nature and grasps it falsely. This is the distinction between them.
Thật vậy, ñāṇa (trí tuệ) biết đối tượng theo đúng bản chất của nó, còn diṭṭhi thì từ bỏ bản chất thật sự mà nắm giữ theo cách không đúng bản chất – đây là điểm khác biệt giữa chúng.
‘‘Seyyohamasmī’’tyādinā maññatīti māno, so uṇṇatilakkhaṇo.
"I am superior," and so on, is māno (conceit); it is characterized by haughtiness.
“Tôi là người tốt hơn” v.v... nên gọi là māno (mạn), nó có đặc tính là sự ngạo mạn.
Tathā hesa ‘‘ketukamyatāpaccupaṭṭhāno’’ti (dha. sa. aṭṭha. 400) vutto.
Indeed, it is described as "having the manifestation of desiring a banner" (ketukamyatāpaccupaṭṭhāno).
Thật vậy, nó được nói là “có sự hiện hữu của ý muốn làm cờ hiệu” (Dhs.A. 400).
Dussatīti doso, so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsīviso viya, issatīti issā, sā parasampattiusūyanalakkhaṇā.
"Becomes corrupted" is doso (aversion); it is characterized by fierceness, like a provoked venomous snake. "Envies" is issā (envy); it is characterized by begrudging others' prosperity.
“Làm hại” nên gọi là doso (sân), nó có đặc tính là sự hung bạo, giống như rắn độc bị đánh; “đố kỵ” nên gọi là issā (tật), nó có đặc tính là sự ganh ghét tài sản của người khác.
Maccharassa bhāvo macchariyaṃ, ‘‘mā idaṃ acchariyaṃ aññesaṃ hotu, mayhameva hotū’’ti pavattaṃ vā macchariyaṃ, taṃ attasampattinigūhanalakkhaṇaṃ.
The state of being stingy is macchariyaṃ (miserliness), or macchariyaṃ that arises with the thought, "May this wonderful thing not belong to others, but only to me"; it is characterized by concealing one's own possessions.
Trạng thái của sự keo kiệt là macchariyaṃ (xan tham), hoặc macchariyaṃ là sự vận hành với ý nghĩ: “Mong rằng sự kỳ diệu này đừng thuộc về người khác, mà chỉ thuộc về tôi.” Nó có đặc tính là sự che giấu tài sản của mình.
Kucchitaṃ katanti kukataṃ.
That which has been done badly is kukataṃ (misdeed).
“Đã làm điều xấu” nên gọi là kukataṃ (việc ác).
Katākataduccaritasucaritaṃ.
Misdeeds and good deeds, done and not done.
Dù đã làm hay chưa làm, việc ác hay việc thiện.
Akatampi hi kukata’’nti voharanti ‘‘yaṃ mayā akataṃ.
They also refer to what is not done as a kukataṃ, saying, "That which I did not do,
Thật vậy, người ta cũng gọi điều chưa làm là kukataṃ, và nói rằng: “Điều tôi chưa làm,
Taṃ kukata’’nti.
That is a kukataṃ."
Đó là việc ác.”
Idha pana katākataṃ ārabbha uppanno vippaṭisāracittuppādo kukataṃ, tassa bhāvo kukkuccaṃ, taṃ katākataduccaritasucaritānusocanalakkhaṇaṃ.
Here, however, the arising of remorseful thought with regard to misdeeds done and good deeds not done is kukataṃ; the state of that is kukkuccaṃ (remorse). It is characterized by lamenting misdeeds done and good deeds not done.
Tuy nhiên, ở đây, tâm sinh khởi sự hối hận về các ác hạnh đã làm hoặc các thiện hạnh chưa làm là kukataṃ. Trạng thái của nó là kukkuccaṃ (hối hận), nó có đặc tính là sự than vãn về các ác hạnh đã làm và các thiện hạnh chưa làm.
Thinanaṃ thinaṃ, anussāhanāvasaṃsīdanavasena saṃhatabhāvo.
The state of being sluggish is thinaṃ (sloth), a state of being oppressed by lack of enthusiasm and sinking down.
Sự co rút là thinaṃ (hôn trầm), là trạng thái bị dồn nén do không có sự hăng hái và sự chùng xuống.
Middhanaṃ middhaṃ, vigatasāmatthiyatā, asattivighāto vā, tattha thinaṃ cittassa akammaññatālakkhaṇaṃ, middhaṃ vedanādikkhandhattayassāti ayametesaṃ viseso.
The state of being dull is middhaṃ (torpor), a lack of capability, or an obstruction of faculty. Of these, thinaṃ is characterized by the unsuitability of the mind for work, and middhaṃ by the unsuitability of the three aggregates of feeling, etc. This is the distinction between them.
Sự mệt mỏi là middhaṃ (thụy miên), là sự mất đi năng lực, hoặc sự cản trở năng lực. Trong đó, thinaṃ có đặc tính là tâm không thích hợp cho công việc, còn middhaṃ là sự không thích hợp của ba uẩn còn lại như thọ uẩn v.v... – đây là điểm khác biệt giữa chúng.
Tathā hi pāḷiyaṃ (dha. sa. 1162-1163) ‘‘tattha katamaṃ thinaṃ?
Thus, in the Pāli it is stated: "What is sloth?
Thật vậy, trong Pāḷi (Dhs. 1162-1163) có nói: “Trong đó, thinaṃ là gì?
Yā cittassa akallatā akammaññatā.
It is the mind's infirmity, unsuitability for work.
Là sự không thích hợp, sự không sẵn sàng của tâm.
Tattha katamaṃ middhaṃ?
What is torpor?
Trong đó, middhaṃ là gì?
Yā kāyassa akallatā akammaññatā’’tyādinā imesaṃ niddeso pavatto.
It is the body's infirmity, unsuitability for work," and so on, is how their definition proceeds.
Là sự không thích hợp, sự không sẵn sàng của thân” v.v... theo cách này, sự trình bày về chúng đã được diễn ra.
Nanu ca ‘‘kāyassā’’ti vacanato rūpakāyassapi akammaññatā middhanti tassa rūpabhāvopi āpajjatīti?
Now, since it is said "of the body," does it not follow that the unsuitability for work of the material body (rūpakāya) is also middhaṃ, and that middhaṃ therefore takes on a material nature?
Chẳng phải vì lời dạy “của thân” mà sự không thích hợp của sắc thân cũng là middhaṃ, và như vậy, trạng thái sắc của nó cũng được chấp nhận sao?
Nāpajjati, tattha tattha ācariyehi ānītakāraṇavasenevassa paṭikkhittattā.
No, it does not. This is refuted because of the reasons provided by the teachers in various places.
Không chấp nhận, vì nó đã bị bác bỏ ở nhiều nơi bởi các bậc thầy dựa trên các lý do được đưa ra.
Tathā hi middhavādimatappaṭikkhepanatthaṃ tesaṃ vādanikkhepapubbakaṃ aṭṭhakathādīsu bahudhā vitthārenti ācariyā.
Thus, to refute the view of those who assert middhaṃ as material, the teachers elaborately explain it in the commentaries, etc., preceded by setting forth their view.
Thật vậy, để bác bỏ quan điểm của những người cho rằng middhaṃ là sắc, các bậc thầy đã giải thích rộng rãi trong các bản chú giải v.v... sau khi trình bày quan điểm của họ.
Ayaṃ panettha saṅgaho –
This is the summary here:
Đây là phần tóm tắt ở đây:
6. Saddahatīti saddhā, buddhādīsu pasādo, sā sampayuttadhammānaṃ pasādanalakkhaṇā udakappasādakamaṇi viya.
6. "Trusts" is saddhā (faith), clear confidence in the Buddha and so on; it is characterized by clarifying the co-arisen phenomena, like a water-clarifying gem.
6. “Tin tưởng” nên gọi là saddhā (tín), là sự trong sạch đối với Đức Phật v.v... Nó có đặc tính là làm trong sạch các pháp tương ưng, giống như viên ngọc làm trong sạch nước.
Saraṇaṃ sati, asammoso, sā sampayuttadhammānaṃ sāraṇalakkhaṇā.
"Remembering" is sati (mindfulness), non-forgetfulness; it is characterized by causing co-arisen phenomena to be remembered.
“Ghi nhớ” nên gọi là sati (niệm), là sự không quên lãng. Nó có đặc tính là làm cho các pháp tương ưng được ghi nhớ.
Hirīyati kāyaduccaritādīhi jigucchatīti hirī, sā pāpato jigucchanalakkhaṇā.
"Is ashamed of" or "is disgusted by evil actions of body, etc.," is hirī (moral shame); it is characterized by disgust for evil.
“Biết hổ thẹn” với các ác hạnh thân v.v... “biết ghê tởm” nên gọi là hirī (tàm). Nó có đặc tính là sự ghê tởm ác nghiệp.
Ottappatīti ottappaṃ, taṃ pāpato uttāsalakkhaṇaṃ.
"Dreads" is ottappaṃ (moral dread); it is characterized by dread of evil.
“Biết ghê sợ” nên gọi là ottappaṃ (quý). Nó có đặc tính là sự ghê sợ ác nghiệp.
Attagāravavasena pāpato jigucchanato kulavadhū viya hirī, paragāravavasena pāpato uttāsanato vesiyā viya ottappaṃ.
Hirī is like a virtuous lady, being disgusted by evil out of respect for oneself; ottappaṃ is like a courtesan, dreading evil out of respect for others.
Hirī giống như người con gái nhà lành, ghê tởm ác nghiệp do tự trọng; ottappaṃ giống như kỹ nữ, ghê sợ ác nghiệp do trọng người khác.
Lobhappaṭipakkho alobho, so ārammaṇe cittassa alaggatālakkhaṇo muttabhikkhu viya.
The opposite of lobho (greed) is alobho (non-greed); it is characterized by the mind's non-clinging to an object, like a liberated monk.
Đối nghịch với lobho là alobho (vô tham), nó có đặc tính là tâm không bám víu vào đối tượng, giống như vị Tỳ-khưu đã giải thoát.
Dosappaṭipakkho adoso, so acaṇḍikkalakkhaṇo anukūlamitto viya.
The opposite of doso (aversion) is adoso (non-aversion); it is characterized by non-fierceness, like a congenial friend.
Đối nghịch với doso là adoso (vô sân), nó có đặc tính là sự không hung bạo, giống như người bạn hòa nhã.
Tesu dhammesu majjhattatā tatramajjhattatā, sā cittacetasikānaṃ ajjhupekkhanalakkhaṇā samappavattānaṃ assānaṃ ajjhupekkhako sārathi viya.
Impartiality towards those phenomena is tatramajjhattatā (equanimity of mind); it is characterized by looking on with indifference at mind and mental factors, like a charioteer observing well-matched horses.
Sự trung lập trong các pháp đó là tatramajjhattatā (tâm sở xả), nó có đặc tính là sự thờ ơ đối với tâm và các tâm sở, giống như người đánh xe thờ ơ với những con ngựa đang chạy đều.
Kāyassa passambhanaṃ kāyappassaddhi.
The tranquility of the aggregates (kāya) is kāyapassaddhi.
Sự an tịnh của thân là kāyappassaddhi (thân khinh an).
Cittassa passambhanaṃ cittappassaddhi.
The tranquility of the mind (citta) is cittappassaddhi.
Sự an tịnh của tâm là cittappassaddhi (tâm khinh an).
Ubhopi cetā kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā.
Both of these are characterized by the calming of the agitation of the aggregates and the mind.
Cả hai đều có đặc tính là sự dứt trừ sự mệt mỏi của thân và tâm.
Kāyassa lahubhāvo kāyalahutā.
The lightness of the aggregates is kāyalahutā.
Sự nhẹ nhàng của thân là kāyalahutā (thân khinh khoái).
Tathā cittalahutā.
Similarly, cittalahutā.
Cũng vậy, cittalahutā (tâm khinh khoái).
Tā kāyacittagarubhāvavūpasamalakkhaṇā.
They are characterized by the calming of the heaviness of the aggregates and the mind.
Chúng có đặc tính là sự dứt trừ sự nặng nề của thân và tâm.
Kāyassa mudubhāvo kāyamudutā.
The pliancy of the aggregates is kāyamudutā.
Sự mềm mại của thân là kāyamudutā (thân nhu nhuyến).
Tathā cittamudutā.
Similarly, cittamudutā.
Cũng vậy, cittamudutā (tâm nhu nhuyến).
Tā kāyacittathaddhabhāvavūpasamalakkhaṇā.
They are characterized by the calming of the rigidity of the aggregates and the mind.
Chúng có đặc tính là sự dứt trừ sự cứng nhắc của thân và tâm.
Kammani sādhu kammaññaṃ, tassa bhāvo kammaññatā, kāyassa kammaññatā kāyakammaññatā.
That which is suitable for work (kamma) is kammañña; the state of that is kammaññatā. The suitability for work of the aggregates is kāyakammaññatā.
Kammaññaṃ là tốt trong công việc, trạng thái của nó là kammaññatā. Kammaññatā của thân là kāyakammaññatā (thân thích nghiệp).
Tathā cittakammaññatā.
Similarly, cittakammaññatā.
Cũng vậy, cittakammaññatā (tâm thích nghiệp).
Tā kāyacittaakammaññabhāvavūpasamalakkhaṇā.
They are characterized by the calming of the unsuitability for work of the aggregates and the mind.
Chúng có đặc tính là sự dứt trừ trạng thái không thích hợp của thân và tâm.
Paguṇassa bhāvo pāguññaṃ, tadeva pāguññatā, kāyassa pāguññatā kāyapāguññatā.
The state of being proficient is pāguñña; that itself is pāguññatā. The proficiency of the aggregates is kāyapāguññatā.
Trạng thái của sự thuần thục là pāguññaṃ, chính nó là pāguññatā. Pāguññatā của thân là kāyapāguññatā (thân thuần thục).
Tathā cittapāguññatā.
Similarly, cittapāguññatā.
Cũng vậy, cittapāguññatā (tâm thuần thục).
Tā kāyacittānaṃ gelaññavūpasamalakkhaṇā.
They are characterized by the calming of the infirmity of the aggregates and the mind.
Chúng có đặc tính là sự dứt trừ bệnh tật của thân và tâm.
Kāyassa ujukabhāvo kāyujukatā.
The uprightness of the aggregates is kāyujukatā.
Trạng thái ngay thẳng của thân là kāyujukatā (thân chánh trực).
Tathā cittujukatā.
Similarly, cittujukatā.
Cũng vậy, cittujukatā (tâm chánh trực).
Tā kāyacittānaṃ ajjavalakkhaṇā.
They are characterized by the straightforwardness of the aggregates and the mind.
Chúng có đặc tính là sự ngay thẳng của thân và tâm.
Yathākkamaṃ panetā kāyacittānaṃ sārambhādikaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhānā, kāyoti cettha vedanādikkhandhattayassa gahaṇaṃ.
These, in their respective order, arise from counteracting the disturbance of the elements that cause distress, etc., in the aggregates and the mind. Here, kāya refers to the three aggregates of feeling, etc.
Theo thứ tự, chúng là những yếu tố đối nghịch với sự quấy nhiễu các yếu tố gây ra sự quấy rầy v.v... của thân và tâm. Ở đây, kāyo (thân) được hiểu là ba uẩn như thọ uẩn v.v...
Yasmā cete dve dve dhammāva ekato hutvā yathāsakaṃ paṭipakkhadhamme hananti, tasmā idheva duvidhatā vuttā, na samādhiādīsu.
And because these two phenomena, only by being together, destroy their respective opposing phenomena, their twofold nature is stated only here, and not in concentration (samādhi) and so on.
Và bởi vì hai pháp này, khi hợp lại, có thể tiêu diệt các pháp đối nghịch của riêng chúng, nên sự phân loại thành hai loại được nói ở đây, chứ không phải trong samādhi (định) v.v...
Apica cittappassaddhiādīhi cittasseva passaddhādibhāvo hoti, kāyappassaddhiādīhi pana rūpakāyassapi taṃsamuṭṭhānapaṇītarūpapharaṇavasenāti tadatthasandassanatthañcettha duvidhatā vuttā.
Furthermore, through tranquility of mind, etc. (cittappassaddhiādīhi), only the mind experiences tranquility, etc. But through tranquility of aggregates, etc. (kāyapassaddhiādīhi), the material body also experiences tranquility, etc., by way of pervading with sublime matter arising therefrom. This twofold classification is stated here to clarify that meaning.
Hơn nữa, nhờ cittappassaddhi v.v... mà chỉ có tâm mới có trạng thái an tịnh v.v..., còn nhờ kāyappassaddhi v.v... mà sắc thân cũng có trạng thái đó thông qua sự lan tỏa của sắc pháp vi tế sinh khởi từ chúng – và để trình bày ý nghĩa đó, sự phân loại thành hai loại đã được nói ở đây.
Sobhanānaṃ sabbesampi sādhāraṇā niyamena tesu uppajjanatoti sobhanasādhāraṇā.
Because they are common to all beautiful (sobhanā) states, necessarily arising in them, they are called sobhanasādhāraṇā.
Vì chúng sinh khởi một cách cố định trong tất cả các tâm tịnh hảo, nên chúng được gọi là sobhanasādhāraṇā (tâm sở tịnh hảo phổ biến).
7. Sammā vadanti etāyāti sammāvācā, vacīduccaritavirati.
7. By this one speaks rightly, thus it is right speech (sammāvācā), the abstention from verbal misconduct.
7. Vì nhờ đó mà người ta nói năng chân chánh, nên gọi là chánh ngữ (sammāvācā), tức sự kiêng cữ khỏi ác hạnh của lời nói.
Sā catubbidhā musāvādā veramaṇi, pisuṇavācā veramaṇi, pharusavācā veramaṇi, samphappalāpā veramaṇīti.
It is fourfold: abstention from false speech, abstention from slanderous speech, abstention from harsh speech, and abstention from frivolous talk.
Nó có bốn loại: tránh nói dối (musāvādā veramaṇi), tránh nói lời chia rẽ (pisuṇavācā veramaṇi), tránh nói lời thô tục (pharusavācā veramaṇi), tránh nói lời vô ích (samphappalāpā veramaṇi).
Kammameva kammanto suttantavanantādayo viya.
Action itself is kammanta, just as suttanta, vananta, and so forth.
Hành động tự nó là kammanta (hành vi), giống như suttanta, vananta, v.v.
Sammā pavatto kammanto sammākammanto, kāyaduccaritavirati.
The rightly performed action is right action (sammākammanto), the abstention from bodily misconduct.
Hành động được thực hiện chân chánh là chánh nghiệp (sammākammanta), tức sự kiêng cữ khỏi ác hạnh của thân.
Sā tividhā pāṇātipātā veramaṇi, adinnādānā veramaṇi, kāmesumicchācārā veramaṇīti.
It is threefold: abstention from taking life, abstention from taking what is not given, and abstention from sexual misconduct.
Nó có ba loại: tránh sát sinh (pāṇātipātā veramaṇi), tránh trộm cắp (adinnādānā veramaṇi), tránh tà dâm (kāmesumicchācārā veramaṇi).
Sammā ājīvanti etenāti sammāājīvo, micchājīvavirati.
By this one makes a right living, thus it is right livelihood (sammāājīvo), the abstention from wrong livelihood.
Vì nhờ đó mà người ta sống chân chánh, nên gọi là chánh mạng (sammāājīvo), tức sự kiêng cữ khỏi tà mạng.
So pana ājīvahetukakāyavacīduccaritato viramaṇavasena sattavidho, kuhanalapanādimicchājīvaviramaṇavasena bahuvidho vā.
This right livelihood is sevenfold through abstaining from bodily and verbal misconduct caused by livelihood, or it is manifold through abstaining from wrong livelihood such as flattery and insinuating talk.
Chánh mạng này có bảy loại do sự kiêng cữ khỏi ác hạnh của thân và khẩu do tà mạng gây ra, hoặc có nhiều loại do sự kiêng cữ khỏi tà mạng như lừa dối, xu nịnh, v.v.
Tividhāpi panetā paccekaṃ sampattasamādānasamucchedavirativasena tividhā viratiyo nāma yathāvuttaduccaritehi viramaṇato.
These three types of abstentions (virati) are each threefold, namely, sampatta-virati, samādāna-virati, and samuccheda-virati, because they entail abstaining from the aforementioned misconducts.
Ba loại kiêng cữ này, mỗi loại có ba loại là virati (kiêng cữ), tùy theo sự kiêng cữ khỏi các ác hạnh đã nói trên, đó là kiêng cữ tức thời (sampatta-virati), kiêng cữ do thọ trì (samādāna-virati) và kiêng cữ diệt tận (samuccheda-virati).
8. Karoti paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakhedaṃ janeti, kirati vā vikkhipati paradukkhaṃ, kiṇāti vā taṃ hiṃsati, kiriyati vā dukkhitesu pasāriyatīti karuṇā, sā paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā.
8. It causes a noble person's heart to ache when others suffer; or it scatters (dispel) others' suffering; or it afflicts (harms) them; or it is extended to the suffering. Thus it is compassion (karuṇā), characterized by the wish to remove others' suffering.
8. Khi có khổ đau của người khác, nó làm cho trái tim của các bậc thiện nhân đau khổ, hoặc nó loại bỏ (kirati) hay xua tan (vikkhipati) nỗi khổ của người khác, hoặc nó làm hại (kiṇāti) nỗi khổ đó, hoặc nó được lan tỏa (kiriyati) đến những người đau khổ, nên gọi là bi (karuṇā); đặc tính của nó là mong muốn loại bỏ nỗi khổ của người khác.
Tāya hi paradukkhaṃ apanīyatu vā, mā vā, tadākāreneva sā pavattati.
Whether others' suffering is removed or not, it proceeds only with that intention.
Dù nỗi khổ của người khác có được loại bỏ hay không, nó vẫn khởi lên với hình thức mong muốn loại bỏ nỗi khổ đó.
Modanti etāyāti muditā, sā parasampattianumodanalakkhaṇā, appamāṇasattārammaṇattā appamāṇā, tā eva appamaññā.
By this one rejoices, thus it is sympathetic joy (muditā), characterized by rejoicing in others' prosperity. They are called immeasurables (appamaññā) because they have immeasurable beings as their object.
Vì nhờ đó mà người ta hoan hỷ, nên gọi là hỷ (muditā); đặc tính của nó là hoan hỷ với sự thành công của người khác. Vì đối tượng của nó là vô lượng chúng sinh, nên nó là vô lượng (appamāṇā), và chính chúng được gọi là vô lượng tâm (appamaññā).
Nanu ca ‘‘catasso appamaññā’’ti vakkhati, kasmā panettha dveyeva vuttāti?
"But", one might ask, "it will be said 'four immeasurables', so why are only two mentioned here?"
Há chẳng phải sẽ nói "bốn vô lượng tâm" sao? Tại sao ở đây chỉ nói hai?
Adosatatramajjhattatāhi mettupekkhānaṃ gahitattā.
Because loving-kindness (mettā) and equanimity (upekkhā) are included within freedom from hatred (adosa) and even-mindedness (tatramajjhattatā).
Vì từ bi và xả đã được bao gồm trong vô sân và tánh xả.
Adosoyeva hi sattesu hitajjhāsayavasappavatto mettā nāma.
Indeed, the absence of hatred (adosa) itself, proceeding through the aspiration for welfare towards beings, is called loving-kindness (mettā).
Vô sân (adosa) chính là tâm từ (mettā) khởi lên do ý muốn lợi ích cho chúng sinh.
Tatramajjhattatāyeva tesu paṭighānunayavūpasamappavattā upekkhā nāma.
Even-mindedness (tatramajjhattatā) itself, proceeding as the calming of aversion and attachment towards those beings, is called equanimity (upekkhā).
Tánh xả (tatramajjhattatā) chính là tâm xả (upekkhā) khởi lên do sự lắng dịu của sân hận và tham ái đối với chúng sinh.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ đức đã nói:
Pakārena jānāti aniccādivasena avabujjhatīti paññā, sā eva yathāsabhāvāvabodhane ādhipaccayogato indriyanti paññindriyaṃ.
It knows by way of aspects, it understands in terms of impermanence and so forth; thus it is wisdom (paññā). That same wisdom, due to its predominant role in comprehending reality as it is, is an faculty (indriya); thus it is the faculty of wisdom (paññindriyaṃ).
Biết rõ theo nhiều cách, thấu hiểu theo các phương diện vô thường, v.v., nên gọi là tuệ (paññā). Chính tuệ này, do có vai trò chủ đạo trong việc thấu hiểu bản chất đúng đắn, nên là căn (indriya), tức tuệ căn (paññindriya).
Atha saññāviññāṇapaññānaṃ kiṃ nānākaraṇanti?
Now, what is the distinction between perception (saññā), consciousness (viññāṇa), and wisdom (paññā)?
Vậy thì, sự khác biệt giữa tưởng (saññā), thức (viññāṇa) và tuệ (paññā) là gì?
Saññā tāva nīlādivasena sañjānanamattaṃ karoti, lakkhaṇappaṭivedhaṃ kātuṃ na sakkoti.
Perception (saññā) only recognizes by way of blue and so forth; it cannot penetrate the characteristics.
Tưởng chỉ làm nhiệm vụ nhận biết các sắc thái như xanh, v.v., không thể thấu triệt các đặc tính.
Viññāṇaṃ lakkhaṇappaṭivedhampi sādheti, ussakkitvā pana maggaṃ pāpetuṃ na sakkoti.
Consciousness (viññāṇa) also accomplishes the penetration of characteristics, but it cannot exert itself to lead to the path.
Thức có thể thấu triệt các đặc tính, nhưng không thể thúc đẩy đến đạo.
Paññā pana tividhampi karoti, bālagāmikaheraññikānaṃ kahāpaṇāvabodhanamettha nidassananti.
Wisdom (paññā), however, performs all three types. The recognition of coins by a child, a villager, and a treasurer is an example here.
Còn tuệ thì có thể làm cả ba việc. Việc một đứa trẻ, một người dân làng, và một người giữ kho tiền nhận biết đồng tiền là một ví dụ ở đây.
Ñāṇavippayuttasaññāya cettha ākāraggahaṇavasena uppajjanakāle viññāṇaṃ abbohārikaṃ, sesakāle balavaṃ.
Here, at the moment of arising of perception (saññā) disconnected from knowledge, due to merely grasping the aspect, consciousness (viññāṇa) is not significant; at other times, it is strong.
Ở đây, đối với tưởng không tương ưng với trí, thức trong lúc khởi lên theo cách nắm bắt hình tướng thì không đáng kể, nhưng trong các trường hợp khác thì mạnh mẽ.
Ñāṇasampayuttā pana ubhopi tadanugatikā honti.
But when connected with knowledge, both perception and consciousness are subservient to it.
Tuy nhiên, cả hai (tưởng và thức) khi tương ưng với trí thì đều đi theo trí.
Sabbathāpi pañcavīsatīti sambandho.
In any case, the connection is with "twenty-five".
Dù sao đi nữa, có hai mươi lăm (tâm sở) là sự liên kết.
10. Cittena saha aviyuttā cittāviyuttā, cetasikāti vuttaṃ hoti.
10. Those inseparable from consciousness are cittāviyuttā, which means mental factors (cetasikā).
10. Không tách rời khỏi tâm là cittāviyuttā, tức là các tâm sở.
Uppajjatīti uppādo, cittameva uppādo cittuppādo.
It arises, thus it is an arising; consciousness itself is an arising, cittuppāda (arising of consciousness).
Khởi lên là uppāda, chính tâm là uppāda, cittuppāda (tâm sinh).
Aññattha pana sasampayuttaṃ cittaṃ cittuppādoti vuccati ‘‘uppajjati cittaṃ etenāti uppādo, dhammasamūho, cittañca taṃ uppādo cāti cittuppādo’’ti katvā.
Elsewhere, however, consciousness together with its concomitant mental factors is called cittuppāda, by analyzing it as "that by which consciousness arises is uppāda (arising), a group of phenomena (dhamma); and that consciousness, along with its arising, is cittuppāda."
Ở nơi khác, tâm cùng với các tâm sở tương ưng được gọi là cittuppāda, bằng cách giải thích rằng "cái mà nhờ đó tâm khởi lên là uppāda, là một tập hợp các pháp, và đó là tâm và là uppāda, nên là cittuppāda."
Samāhāradvandepi hi pulliṅgaṃ katthaci saddavidū icchanti.
Indeed, in a samāhāra-dvanda compound too, some grammarians desire the masculine gender in certain places.
Ngay cả trong trường hợp samāhāra-dvanda (ghép đôi tổng hợp), một số nhà ngữ pháp cũng chấp nhận giống đực.
Tesaṃ cittāviyuttānaṃ cittuppādesu paccekaṃ sampayogo ito paraṃ yathāyogaṃ pavuccatīti sambandho.
The connection is that the concomitance of those inseparable mental factors with the various consciousnesses (cittuppāda) will be described appropriately from this point onwards.
Sự liên kết là: Từ đây trở đi, sự tương ưng của các tâm sở không tách rời khỏi tâm trong các tâm sinh sẽ được nói đến một cách thích hợp.
21. Lobhasahagatacittesvevāti eva-kāro adhikāratthāyapi hotīti ‘‘diṭṭhisahagatacittesū’’tiādīsupi avadhāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
21. "Only in consciousnesses accompanied by greed (lobha)": The particle eva (only) here can also signify "in addition to", and thus the restrictive sense should be understood in phrases like "in consciousnesses accompanied by wrong view (diṭṭhi)" as well. For wrong view (diṭṭhi) is found only in consciousnesses accompanied by greed, because for one who clings to the aggregates (sakkāya) and so forth, a sense of "mine" can arise there.
21. Trong câu "lobhasahagatacittesvevā" (chỉ trong các tâm tương ưng với tham), từ eva cũng có nghĩa là "chủ yếu", nên sự xác định cũng nên được hiểu trong các câu như "diṭṭhisahagatacittesū" (trong các tâm tương ưng với tà kiến) v.v.
Sakkāyādīsu hi abhinivisantassa tattha mamāyanasambhavato diṭṭhi lobhasahagatacittesveva labbhati.
Conceit (māna) also, by arising as the conceit of 'I', proceeds similarly to wrong view. Therefore, it does not arise in the same moment of consciousness with wrong view, just as a lion with a mane does not coexist in the same cave with another lion of the same kind. Nor does it arise in consciousnesses rooted in hatred and so forth, because it is essentially based on self-love and attachment, thus it is solely dependent on greed. Thus, it is found only in consciousnesses disjoined from wrong view.
Thật vậy, tà kiến (diṭṭhi) chỉ được tìm thấy trong các tâm tương ưng với tham, vì sự chấp thủ "của tôi" có thể phát sinh trong các sắc thân (sakkāya) v.v., khi một người bám víu vào chúng.
Mānopi ahaṃmānavasena pavattanato diṭṭhisadisova pavattatīti diṭṭhiyā saha ekacittuppādena pavattati kesarasīho viya aparena tathāvidhena saha ekaguhāyaṃ, na cāpi dosamūlādīsu uppajjati attasinehasannissayabhāvena ekantalobhapadaṭṭhānattāti so diṭṭhivippayuttesveva labbhati.
Conceit (māna) also, by arising as the conceit of 'I', proceeds similarly to wrong view. Therefore, it does not arise in the same moment of consciousness with wrong view, just as a lion with a mane does not coexist in the same cave with another lion of the same kind. Nor does it arise in consciousnesses rooted in hatred and so forth, because it is essentially based on self-love and attachment, thus it is solely dependent on greed. Thus, it is found only in consciousnesses disjoined from wrong view.
Ngã mạn (māna) cũng khởi lên giống như tà kiến, do nó khởi lên dưới dạng "tôi là" (ahaṃmāna), nhưng nó không thể khởi lên cùng một tâm sinh với tà kiến, giống như sư tử có bờm không thể ở chung một hang với một sư tử có bờm khác. Và nó cũng không khởi lên trong các tâm gốc sân, v.v., vì nó có sự bám víu vào bản thân như là chỗ nương tựa của tình yêu bản thân, và là chỗ đứng hoàn toàn của tham ái.
29. Lokuttaracittesu pādakajjhānādivasena kadāci sammāsaṅkappaviraho siyā, na pana viratīnaṃ abhāvo maggassa kāyaduccaritādīnaṃ samucchedavasena, phalassa ca tadanukūlavasena pavattanatoti vuttaṃ ‘‘viratiyo panā’’tyādi.
29. In supramundane states of consciousness, by way of supporting jhāna, etc., there might sometimes be an absence of sammāsaṅkappa. However, there is no absence of the viratī (abstentions) because the path operates by cutting off bodily misconduct, etc., and the fruition operates in accordance with that. Therefore, it is said, " But the abstentions," etc.
29. Trong các tâm siêu thế, đôi khi có thể thiếu chánh tư duy (sammāsaṅkappa) do liên quan đến thiền cơ sở (pādakajjhāna), v.v. Nhưng sự vắng mặt của các viratī (giới) thì không thể có, bởi vì con đường Đạo (magga) hoạt động để đoạn trừ hoàn toàn các ác hạnh về thân, v.v., và quả (phala) hoạt động tương ứng với điều đó. Vì vậy, đã nói ‘‘viratiyo panā’’ (nhưng các viratī) và tiếp theo.
Sabbathāpīti sabbehipi taṃtaṃduccaritadurājīvānaṃ vidhamanavasappavattehi ākārehi.
In all ways means in all ways that dispel their respective misconduct and wrong livelihood.
Sabbathāpī (bằng mọi cách) nghĩa là bằng tất cả các phương thức đoạn trừ các ác hạnh và tà mạng tương ứng.
Na hi etāsaṃ lokiyesu viya lokuttaresupi musāvādādīnaṃ visuṃ visuṃ pahānavasena pavatti hoti sabbesameva duccaritadurājīvānaṃ tena tena maggena kesañci sabbaso, kesañci apāyagamanīyādiavatthāya pahānavasena ekakkhaṇe samucchindanato.
For these abstentions do not operate in the supramundane states by way of abandoning each specific evil such as false speech, etc., as they do in the mundane states, but rather by completely cutting off all misconduct and wrong livelihood in a single moment, for some completely and for some as regards the state conducive to lower realms.
Quả thật, sự phát sinh của chúng trong các tâm siêu thế không phải là sự đoạn trừ riêng biệt từng điều như nói dối, v.v., như trong các tâm thế gian. Mà tất cả các ác hạnh và tà mạng đều bị đoạn trừ hoàn toàn trong một khoảnh khắc bởi con đường Đạo tương ứng, đối với một số thì đoạn trừ hoàn toàn, đối với một số thì đoạn trừ khỏi trạng thái dẫn đến khổ cảnh, v.v.
Nanu cāyamattho ‘‘ekatovā’’ti imināva siddhoti?
Now, is this meaning not established by the term " as one" alone?
Chẳng phải ý nghĩa này đã được chứng minh bởi từ ‘‘ekatovā’’ (cùng một lúc) sao?
Taṃ na, tissannaṃ ekatovuttiparidīpanamattena catubbidhavacīduccaritādīnaṃ paṭipakkhākārappavattiyā adīpitattā.
That is not so, because by merely indicating the co-arising of the three together, the operation in opposition to the four kinds of verbal misconduct, etc., is not revealed.
Điều đó không đúng, vì chỉ việc trình bày sự phát sinh đồng thời của ba tâm sở này không đủ để chỉ ra sự hoạt động đối nghịch với bốn loại ác hạnh về lời nói, v.v.
Keci pana imamatthaṃ asallakkhetvāva ‘‘‘sabbathāpī’ti idaṃ atiritta’’nti vadanti, tattha tesaṃ aññāṇameva kāraṇaṃ.
But some teachers, not having properly understood this meaning, say, "Sabbathāpi is redundant." There, their ignorance is the cause.
Tuy nhiên, một số vị thầy, không nhận ra ý nghĩa này, lại nói rằng ‘‘‘sabbathāpī’ là thừa’’. Trong trường hợp đó, sự vô minh của họ là nguyên nhân.
‘‘Niyatā’’ti imināpi lokiyesu viya kadāci sambhavaṃ nivāreti.
By "Niyatā" also, it precludes the possibility of their occasional arising as in mundane states.
Từ ‘‘Niyatā’’ (nhất định) cũng loại trừ khả năng phát sinh đôi khi, như trong các tâm thế gian.
Tathā hetā lokiyesu yevāpanakavasena desitā, idha pana sarūpeneva.
Indeed, these are taught in the mundane states as optional, but here, they are taught as inherent properties.
Thật vậy, những tâm sở này được giảng trong các tâm thế gian theo cách tùy duyên (yevāpanaka), nhưng ở đây (trong các tâm siêu thế) là theo bản chất của chúng.
Kāmāvacarakusalesvevāti avadhāraṇena kāmāvacaravipākakiriyesu mahaggatesu ca sambhavaṃ nivāreti.
Only in kāmāvacara kusala states – by this emphasis, it precludes their possibility in kāmāvacara vipāka and kiriya states, and in mahaggata states.
Kāmāvacarakusalesvevā (chỉ trong các tâm thiện dục giới) bằng cách xác định, loại trừ khả năng phát sinh trong các tâm quả và tâm duy tác dục giới (kāmāvacaravipāka-kiriya) và trong các tâm đại hành (mahaggata).
Tathā ceva upari vakkhati.
And it will be stated in the same way later on.
Và điều đó sẽ được nói ở phần trên.
Kadācīti musāvādādiekekaduccaritehi paṭiviramaṇakāle.
Sometimes means at the time of abstaining from individual misconducts such as false speech, etc.
Kadācī (đôi khi) nghĩa là vào thời điểm tránh từng ác hạnh như nói dối, v.v.
Kadāci uppajjantāpi na ekato uppajjanti vītikkamitabbavatthusaṅkhātānaṃ attano ārammaṇānaṃ sambhavāpekkhattāti vuttaṃ ‘‘visuṃ visu’’nti.
Even when they arise sometimes, they do not arise together, because they depend on the existence of their respective objects, which are the actions to be refrained from. Therefore, it is said, " separately."
Mặc dù đôi khi chúng phát sinh, chúng không phát sinh cùng một lúc, vì chúng phụ thuộc vào sự hiện diện của các đối tượng của chính chúng, được gọi là những điều cần phải vượt qua. Vì vậy, đã nói ‘‘visuṃ visu’’ (từng cái riêng biệt).
30. Appanāppattānaṃ appamaññānaṃ na kadāci somanassarahitā pavatti atthīti ‘‘pañcama…pe… cittesu cā’’ti vuttaṃ.
30. The appamaññā mental factors that have reached absorption (appanā) never arise without joy (somanassa). Therefore, it is said, " in the fifth... and minds," etc.
30. Đã nói ‘‘pañcama…pe… cittesu cā’’ (trong tâm thứ năm, v.v.) vì không bao giờ có sự phát sinh của các appamaññā đạt đến appanā mà không có somanassa (hỷ).
Vinīvaraṇāditāya mahattaṃ gatāni, mahantehi vā jhāyīhi gatāni pattānīti mahaggatāni.
They are mahaggata (exalted) because they have attained greatness due to being free from hindrances, etc., or because they have been attained by great meditators.
Mahaggatāni (đại hành) là những tâm đã đạt đến sự vĩ đại do thoát khỏi các triền cái (nīvaraṇa), v.v., hoặc là những tâm đã được các thiền giả vĩ đại đạt đến.
Nānā hutvāti bhinnārammaṇattā attano ārammaṇabhūtānaṃ dukkhitasukhitasattānaṃ āpāthagamanāpekkhatāya visuṃ visuṃ hutvā.
Being distinct means being separate due to having different objects, and due to their dependence on suffering and happy beings, which are their objects, appearing before them one by one.
Nānā hutvā (trở nên khác biệt) nghĩa là trở nên riêng biệt từng cái một, do có đối tượng khác nhau, và do mong đợi sự xuất hiện của chúng sinh đau khổ và hạnh phúc, là đối tượng của chúng.
Etthāti imesu kāmāvacarakusalacittesu, karuṇāmuditābhāvanākāle appanāvīthito pubbe paricayavasena upekkhāsahagatacittehipi parikammaṃ hoti, yathā taṃ paguṇaganthaṃ sajjhāyantassa kadāci aññavihitassapi sajjhāyanaṃ, yathā ca paguṇavipassanāya saṅkhāre sammasantassa kadāci paricayabalena ñāṇavippayuttacittehipi sammasananti upekkhāsahagatakāmāvacaresu karuṇāmuditānaṃ asambhavavādo kecivādo kato.
Here refers to these kāmāvacara kusala states of consciousness. At the time of developing mettā and muditā, before the absorption path, preparatory meditation can occur even in states of consciousness accompanied by equanimity (upekkhā) due to familiarity. This is like someone who recites a well-learned text, sometimes reciting even when their mind is distracted, or like a yogi who examines formations with well-practiced insight, sometimes examining them even with states of consciousness dissociated from knowledge, due to the power of familiarity. Therefore, the view of some teachers is that karuṇā and muditā are impossible in kāmāvacara states accompanied by equanimity.
Etthā (ở đây) nghĩa là trong các tâm thiện dục giới này, vào thời điểm tu tập bi và hỷ, trước khi đạt đến lộ trình appanā, có sự chuẩn bị (parikamma) ngay cả trong các tâm xả-câu-hữu do thói quen. Giống như việc một người tụng kinh đã thuộc lòng đôi khi vẫn có thể tụng kinh ngay cả khi tâm đang bận rộn với việc khác; và giống như việc một thiền giả quán sát các hành (saṅkhāra) với tuệ quán đã thuần thục đôi khi vẫn có thể quán sát bằng các tâm không tương ưng với tuệ (ñāṇavippayutta) do sức mạnh của thói quen. Do đó, một số người đã đưa ra quan điểm rằng bi và hỷ không thể có mặt trong các tâm dục giới xả-câu-hữu.
Appanāvīthiyaṃ pana tāsaṃ ekantato somanassasahagatesveva sambhavo daṭṭhabbo bhinnajātikassa viya bhinnavedanassapi āsevanapaccayābhāvato.
However, in the absorption path, their occurrence must be understood as exclusively accompanied by joy, because there is no contiguity condition for states of consciousness with different feelings, just as there is none for states of consciousness of different types.
Tuy nhiên, trong lộ trình appanā, sự phát sinh của chúng nhất thiết phải là trong các tâm hỷ-câu-hữu, vì không có duyên Asevana (lặp lại) đối với tâm có cảm thọ khác biệt, giống như đối với tâm có chủng loại khác biệt.
33. Evaṃ niyatāniyatasampayogavasena vuttesu aniyatadhamme ekato dassetvā sesānaṃ niyatabhāvaṃ dīpetuṃ ‘‘issāmaccherā’’tyādi vuttaṃ.
33. Thus, having explained the indeterminate mental factors together among those taught by way of constant and inconstant association, the statement " Envy, avarice," etc., is made to reveal the constant nature of the remaining mental factors.
33. Sau khi trình bày các pháp bất định (aniyata dhamma) cùng nhau trong số các pháp đã được nói đến theo cách kết hợp nhất định và bất định, đoạn ‘‘issāmaccherā’’ (đố kỵ và keo kiệt) và tiếp theo được nói ra để chỉ rõ tính nhất định của các pháp còn lại.
Issāmaccherakukkuccaviratikaruṇādayo nānā kadāci jāyanti, māno ca kadāci ‘‘seyyohamasmī’’tyādivasappavattiyaṃ jāyati.
Envy, avarice, remorse, the abstentions, compassion, etc., arise separately and sometimes. Conceit (māna) also arises sometimes when it operates in the manner of "I am superior," etc.
Issā (đố kỵ), macchariya (keo kiệt), kukkucca (hối hận), virati (giới), karuṇā (bi), v.v., đôi khi phát sinh riêng rẽ. Māna (ngã mạn) cũng đôi khi phát sinh theo cách ‘‘ta là hơn’’, v.v.
Thinamiddhaṃ tathā kadāci akammaññatāvasappavattiyaṃ saha aññamaññaṃ avippayogivasena jāyatīti yojanā.
Sloth and torpor (thīna-middha) likewise arise sometimes together (saha) by way of inseparability from each other, when they operate by way of unsuitability for action – this is the connection.
Thīna-middha (hôn trầm-thụy miên) tương tự đôi khi phát sinh cùng với nhau, không tách rời nhau, theo cách không thích hợp cho công việc – đây là sự kết hợp các từ.
Atha vā māno cāti ettha ca-saddaṃ ‘‘sahā’’ti etthāpi yojetvā thinamiddhaṃ tathā kadāci saha ca sasaṅkhārikapaṭighe, diṭṭhigatavippayuttasasaṅkhārikesu ca issāmacchariyakukkuccehi, mānena ca saddhiṃ, kadāci taditarasasaṅkhārikacittasampayogakāle, taṃsampayogakālepi vā nānā ca jāyatīti yojanā daṭṭhabbā.
Alternatively, in "māno ca," the word ca should be connected here as well as in "saha," making the connection: thīna and middha likewise sometimes arise together with sasaṅkhārika paṭigha (impelled aversion-rooted mind), and with issā (envy), macchariya (avarice), kukkucca (remorse) in diṭṭhigatavippayutta sasaṅkhārika states, and with māna (conceit), and sometimes in association with other sasaṅkhārika minds, or even when associated with them, they arise separately.
Hoặc, trong cụm māno cā (và ngã mạn), từ ca cũng có thể được kết hợp với sahā (cùng với), để hiểu rằng thīna-middha tương tự đôi khi phát sinh cùng với sân hữu trợ (sasaṅkhārika-paṭigha), với issā, macchariya, kukkucca trong các tâm hữu trợ không tương ưng với tà kiến (diṭṭhigatavippayutta sasaṅkhārika), và với māna. Đôi khi chúng cũng phát sinh riêng rẽ vào thời điểm tương ưng với các tâm hữu trợ khác (không phải diṭṭhigatavippayutta sasaṅkhārika), hoặc ngay cả vào thời điểm tương ưng với các tâm đó.
Apare pana ācariyā ‘‘māno ca thinamiddhañca tathā kadāci nānā kadāci saha ca jāyatī’’ti ettakameva yojesuṃ.
Other teachers, however, connect only this much: "Conceit and sloth and torpor sometimes arise separately and sometimes together."
Tuy nhiên, các vị thầy khác chỉ kết hợp ý nghĩa này: ‘‘māna và thīna-middha đôi khi phát sinh riêng rẽ và đôi khi cùng với nhau’’.
36. Paṭhamajjhāne niyuttāni cittāni, taṃ vā etesaṃ atthīti paṭhamajjhānikacittāni.
36. The states of consciousness associated with the first jhāna, or those that have it, are called first jhāna states of consciousness.
36. Paṭhamajjhānikacittāni (các tâm thuộc sơ thiền) là những tâm được sử dụng trong sơ thiền, hoặc là những tâm có sơ thiền.
Appamaññānaṃ sattārammaṇattā, lokuttarānañca nibbānārammaṇattā vuttaṃ ‘‘appamaññāvajjitā’’ti.
It is said, " excluding the appamaññā, " because the appamaññā have beings as their object, and the supramundane states have Nibbāna as their object.
Đã nói ‘‘appamaññāvajjitā’’ (trừ các appamaññā) vì các appamaññā có chúng sinh làm đối tượng, và các tâm siêu thế có Nibbāna làm đối tượng.
‘‘Tathā’’ti iminā aññasamānā, appamaññāvajjitā sobhanacetasikā ca saṅgahaṃ gacchantīti ākaḍḍhati.
By " likewise," it implies that the other common mental factors, the beautiful mental factors excluding the appamaññā, are also included.
Từ ‘‘Tathā’’ (tương tự) này kéo theo rằng các tâm sở phổ biến (aññasamānā) và các tâm sở tịnh hảo trừ appamaññā cũng được tổng hợp.
Upekkhāsahagatāti vitakkavicārapītisukhavajjā sukhaṭṭhānaṃ paviṭṭhaupekkhāya sahagatā.
Accompanied by equanimity means accompanied by equanimity that has entered the stage of happiness, excluding vitakka, vicāra, pīti, and sukha.
Upekkhāsahagatā (xả-câu-hữu) là những tâm đi kèm với xả đã nhập vào vị trí của lạc, trừ tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti) và lạc (sukha).
Pañcakajjhānavasenāti vitakkavicāre visuṃ visuṃ atikkamitvā bhāventassa nātitikkhañāṇassa vasena desitassa jhānapañcakassa vasena.
By way of the five-fold jhāna system means by way of the five-fold jhāna system taught for a meditator whose wisdom is not excessively keen, who progresses by surmounting vitakka and vicāra one by one.
Pañcakajjhānavasenā (theo cách thiền năm chi) là theo cách thiền năm chi đã được giảng cho những người có tuệ không quá sắc bén, tu tập bằng cách vượt qua tầm và tứ riêng biệt.
Te pana ekato atikkamitvā bhāventassa tikkhañāṇassa vasena desitacatukkajjhānavasena dutiyajjhānikesu vitakkavicāravajjitānaṃ sambhavato catudhā eva saṅgaho hotīti adhippāyo.
However, the intention is that for a meditator whose wisdom is keen, who progresses by surmounting vitakka and vicāra together, by way of the four-fold jhāna system taught, there are only four kinds of compilation for the second jhāna states, due to the presence of thirty-four mental factors, excluding vitakka and vicāra.
Ý nghĩa là, đối với người có tuệ sắc bén tu tập bằng cách vượt qua cả hai cùng một lúc, theo cách thiền bốn chi đã được giảng, thì trong các tâm thuộc nhị thiền, do sự hiện diện của các tâm sở trừ tầm và tứ, sự tổng hợp chỉ có bốn loại.
38. Tīsūti kusalavipākakiriyavasena tividhesu sīlavisuddhivasena suvisodhitakāyavacīpayogassa kevalaṃ cittasamādhānamattena mahaggatajjhānāni pavattanti, na pana kāyavacīkammānaṃ visodhanavasena, nāpi duccaritadurājīvānaṃ samucchindanapaṭippassambhanavasenāti vuttaṃ ‘‘virativajjitā’’ti.
38. Tīsu (in the three) means that for a yogi whose bodily and verbal actions are well-purified through sīlavisuddhi (purity of conduct) in the three types (of cittas) — wholesome, resultant, and functional — the mahaggata-jhānas (supramundane meditations) arise merely through sustained concentration of mind, not through the purification of bodily and verbal actions as in kāmāvacara kusala, nor through the eradication or subsidence of bad conduct and wrong livelihood as in the Paths and Fruits. Therefore, it is said, " virativajjitā (devoid of abstinences)."
38. Trong ba (loại tâm) là thiện, quả dị thục và duy tác, các thiền siêu thế (mahaggatajjhāna) phát sinh chỉ với sự định tâm thuần túy của hành giả có thân nghiệp và khẩu nghiệp đã được thanh lọc hoàn toàn nhờ sự thanh tịnh của giới luật, chứ không phải do sự thanh lọc thân nghiệp và khẩu nghiệp (như các tâm thiện dục giới), cũng không phải do sự diệt trừ hoàn toàn hay sự lắng dịu các ác hạnh và tà mạng. Vì lẽ đó, đã nói là "không có các virati".
Paccekamevāti visuṃ visuṃyeva.
Paccekameva means separately, individually.
Từng cái riêng biệt có nghĩa là mỗi cái riêng rẽ.
Pannarasasūti rūpāvacaravasena tīsu, āruppavasena dvādasasūti pannarasasu.
Pannarasasu (in the fifteen) means in the three rūpāvacara (fine-material sphere) cittas and the twelve āruppa (immaterial sphere) cittas, totaling fifteen.
Trong mười lăm (tâm) là ba tâm thuộc sắc giới và mười hai tâm thuộc vô sắc giới, tổng cộng là mười lăm.
Appamaññāyo na labbhantīti ettha kāraṇaṃ vuttameva.
The reason for " appamaññāyo na labbhantī (boundless states are not found)" here has already been stated.
Lý do các appamaññā không có được đã được nêu rõ ở đây.
40. Paccekamevāti ekekāyeva.
40. Paccekameva means individually, one by one.
40. Từng cái riêng biệt có nghĩa là từng cái một.
Appamaññānaṃ hi sattārammaṇattā, viratīnañca vītakkamitabbavatthuvisayattā natthi tāsaṃ ekacittuppāde sambhavoti lokiyaviratīnaṃ ekantakusalasabhāvattā natthi abyākatesu sambhavoti vuttaṃ ‘‘virativajjitā’’ti.
Indeed, because the appamaññā (boundless states) have beings as their object, and the viratī (abstinence factors) have objects that are to be avoided, their co-arising in a single cittuppāda is not possible. And because mundane viratī are exclusively wholesome in nature, their co-arising with undeterminable (resultant and functional) cittas is not possible. Therefore, it is said, " virativajjitā (devoid of abstinences)."
Thật vậy, do các appamaññā có đối tượng là chúng sinh, và các virati có đối tượng là những điều cần phải tránh xa, nên chúng không thể đồng phát sinh trong một tâm sở duy nhất. Và do các virati thế gian có bản chất hoàn toàn là thiện, nên chúng không thể phát sinh trong các tâm bất định (abyākata). Vì lẽ đó, đã nói là "không có các virati".
Tenāha ‘‘pañca sikkhāpadā kusalāyevā’’ti (vibha. 715).
Hence, it is said, "The five training rules are only wholesome."
Do đó, (Vibha. 715) nói rằng: "Năm giới là các thiện pháp."
Itarathā saddhāsatiādayo viya ‘‘siyā kusalā, siyā abyākatā’’ti vadeyya.
Otherwise, it would be said, "They are sometimes wholesome, sometimes undeterminable," like saddhā, sati, and so on.
Nếu không như vậy, sẽ nói rằng "có thể là thiện, có thể là bất định" như các tâm sở tín (saddhā), niệm (sati), v.v.
Phalassa pana maggapaṭibimbabhūtattā, duccaritadurājīvānaṃ paṭippassambhanato ca na lokuttaraviratīnaṃ ekantakusalatā yuttāti tāsaṃ tattha aggahaṇaṃ.
However, because the Fruit is a reflection of the Path, and because it causes the subsidence of bad conduct and wrong livelihood, the exclusive wholesomeness of supramundane viratī is not appropriate, and thus they are not included there.
Tuy nhiên, do quả (phala) là sự phản chiếu của đạo (magga), và do sự lắng dịu các ác hạnh và tà mạng, nên tính chất hoàn toàn thiện của các virati siêu thế là không hợp lý, vì vậy chúng không được bao gồm ở đó.
Kāmāvacaravipākānampi ekantaparittārammaṇattā, appamaññānañca sattārammaṇattā, viratīnampi ekantakusalattā vuttaṃ ‘‘appamaññāvirativajjitā’’ti.
And because kāmāvacara resultant cittas are exclusively limited in their object, and appamaññā have beings as their object, and viratī are exclusively wholesome, it is said, " appamaññāvirativajjitā (devoid of boundless states and abstinences)."
Do các tâm quả dị thục dục giới có đối tượng hoàn toàn là dục giới, các appamaññā có đối tượng là chúng sinh, và các virati hoàn toàn là thiện, nên đã nói là "không có các appamaññā và virati".
Nanu ca paññattādiārammaṇampi kāmāvacarakusalaṃ hotīti tassa vipākenapi kusalasadisārammaṇena bhavitabbaṃ yathā taṃ mahaggatalokuttaravipākehīti?
Now, is not kāmāvacara kusala also a state that has concepts and so on as its object, and thus its resultant citta should also have an object similar to kusala, just as mahaggata and lokuttara resultant cittas do?
Há chẳng phải tâm thiện dục giới cũng có đối tượng là các khái niệm (paññatti) và các pháp khác, vậy thì tâm quả dị thục của nó cũng phải có đối tượng tương tự như tâm thiện, giống như các tâm quả dị thục siêu thế và siêu xuất thế sao?
Nayidamevaṃ, kāmataṇhādhīnassa phalabhūtattā.
This is not so, because it is the result of kāmataṇhā (craving for sensual pleasures).
Không phải vậy, vì nó là quả của tâm dục ái (kāmataṇhā).
Yathā hi dāsiyā putto mātarā icchitaṃ kātuṃ asakkonto sāmikeneva icchiticchitaṃ karoti, evaṃ kāmataṇhāyattatāya dāsisadisassa kāmāvacarakammassa vipākabhūtaṃ cittaṃ tena gahitārammaṇaṃ aggahetvā kāmataṇhārammaṇameva gaṇhātīti.
Just as the son of a female slave, being unable to do what his mother wishes, does only what the master wishes, so too, the resultant citta of kāmāvacara kamma, which is like a female slave due to its dependence on kāmataṇhā, does not take the object that the kamma took, but takes only the object of kāmataṇhā.
Như con của người hầu gái không thể làm theo ý muốn của mẹ mình, mà chỉ làm theo ý muốn của chủ, tương tự như vậy, tâm quả dị thục của nghiệp dục giới, giống như người hầu gái, do bị dục ái chi phối, không chấp giữ đối tượng mà nghiệp đó đã chấp giữ, mà chỉ chấp giữ đối tượng của dục ái.
Dvādasadhāti kusalavipākakiriyabhedesu paccekaṃ cattāro cattāro dukāti katvā tīsu dvādasadhā.
Dvādasadhā (in twelve ways) means that in the divisions of wholesome, resultant, and functional, there are four pairs (dukas) in each, making twelve ways in the three.
Mười hai loại có nghĩa là mười hai loại trong ba phần thiện, quả dị thục và duy tác, mỗi phần có bốn cặp.
42. Idāni imesu paṭhamajjhānikādīhi dutiyajjhānikādīnaṃ bhedakaradhamme dassetuṃ ‘‘anuttare jhānadhammā’’tyādi vuttaṃ.
42. Now, to show the distinguishing factors between the first jhāna and the second jhāna, and so on, ‘‘anuttare jhānadhammā’’ and so forth are stated.
42. Bây giờ, để chỉ ra các pháp phân biệt giữa các tâm nhị thiền và các tâm sơ thiền, v.v., đã nói "các pháp thiền trong tâm siêu xuất thế" v.v.
Anuttare citte vitakkavicārapītisukhavasena jhānadhammā visesakā bhedakā.
In the anuttara (supramundane) cittas, the jhānadhammā (factors of jhāna) are visesakā (distinguishing factors) in terms of vitakka, vicāra, pīti, and sukha.
Trong tâm siêu xuất thế, các pháp thiền là những yếu tố phân biệt (visesakā) theo vitakka, vicāra, pīti và sukha.
Majjhime mahaggate appamaññā, jhānadhammā ca.
In the majjhima (middle) mahaggata (sublime) cittas, the appamaññā (boundless states) and the jhānadhammā are distinguishing factors.
Trong tâm trung gian (majjhima) là mahaggata, có các appamaññā và các pháp thiền.
Parittesu kāmāvacaresu viratī, ñāṇapītī ca appamaññā ca visesakā, tattha viratī kusalehi vipākakiriyānaṃ visesakā, appamaññā kusalakiriyehi vipākānaṃ, ñāṇapītī pana tīsu paṭhamayugaḷādīhi dutiyayugaḷādīnanti daṭṭhabbaṃ.
In the paritta (limited) kāmāvacara (sensual sphere) cittas, the viratī (abstinence factors), ñāṇa (wisdom), pīti (joy), and appamaññā (boundless states) are distinguishing factors. Among these, the viratī distinguish the resultant and functional cittas from the wholesome cittas; the appamaññā distinguish the resultant cittas from the wholesome and functional cittas; and ñāṇa and pīti, it should be understood, distinguish the second pair and so on from the first pair and so on in all three types.
Trong các tâm dục giới hạ liệt (paritta), các virati, ñāṇa và pīti, và các appamaññā là những yếu tố phân biệt. Trong đó, virati là yếu tố phân biệt giữa các tâm thiện và các tâm quả dị thục, duy tác; appamaññā là yếu tố phân biệt giữa các tâm thiện, duy tác và các tâm quả dị thục; còn ñāṇa và pīti là yếu tố phân biệt giữa các cặp đầu tiên và các cặp thứ hai trong ba loại (thiện, quả dị thục, duy tác).