134. Tena kho pana samayena āyasmā ānando bhagavato piṭṭhito ṭhito hoti bhagavantaṃ bījayamāno* .
134. Now at that time, Venerable Ānanda was standing behind the Bhagavā, fanning him.
134. Lúc bấy giờ, Tôn giả Ānanda đang đứng sau lưng Thế Tôn, quạt cho Ngài.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘kinti te, ānanda, sutaṃ, ‘vajjī abhiṇhaṃ sannipātā sannipātabahulā’ti?
Then the Bhagavā addressed Venerable Ānanda: “Ānanda, have you heard that the Vajjians hold frequent assemblies, that their gatherings are numerous?”
Rồi Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và hỏi: ‘‘Này Ānanda, ông có nghe nói rằng người Vajjī thường xuyên hội họp, thường xuyên tụ tập không?
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante – ‘vajjī abhiṇhaṃ sannipātā sannipātabahulā’’ti.
“Venerable Sir, I have heard that the Vajjians hold frequent assemblies, that their gatherings are numerous.”
‘‘Bạch Thế Tôn, con có nghe nói rằng người Vajjī thường xuyên hội họp, thường xuyên tụ tập.’’
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, vajjī abhiṇhaṃ sannipātā sannipātabahulā bhavissanti, vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
“As long, Ānanda, as the Vajjians hold frequent assemblies, as long as their gatherings are numerous, their growth can be expected, not their decline.
‘‘Này Ānanda, chừng nào người Vajjī còn thường xuyên hội họp, thường xuyên tụ tập, thì sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho người Vajjī, chứ không phải sự suy tàn.
‘‘Kinti te, ānanda, sutaṃ, ‘vajjī samaggā sannipatanti, samaggā vuṭṭhahanti, samaggā vajjikaraṇīyāni karontī’ti?
“Ānanda, have you heard that the Vajjians assemble in unity, rise in unity, and carry out their Vajjian affairs in unity?”
‘‘Này Ānanda, ông có nghe nói rằng người Vajjī hội họp hòa hợp, giải tán hòa hợp, và cùng nhau thực hiện các công việc của người Vajjī không?
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante – ‘vajjī samaggā sannipatanti, samaggā vuṭṭhahanti, samaggā vajjikaraṇīyāni karontī’’ti.
“Venerable Sir, I have heard that the Vajjians assemble in unity, rise in unity, and carry out their Vajjian affairs in unity.”
‘‘Bạch Thế Tôn, con có nghe nói rằng người Vajjī hội họp hòa hợp, giải tán hòa hợp, và cùng nhau thực hiện các công việc của người Vajjī.’’
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, vajjī samaggā sannipatissanti, samaggā vuṭṭhahissanti, samaggā vajjikaraṇīyāni karissanti, vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
“As long, Ānanda, as the Vajjians assemble in unity, rise in unity, and carry out their Vajjian affairs in unity, their growth can be expected, not their decline.
‘‘Này Ānanda, chừng nào người Vajjī còn hội họp hòa hợp, giải tán hòa hợp, và cùng nhau thực hiện các công việc của người Vajjī, thì sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho người Vajjī, chứ không phải sự suy tàn.
‘‘Kinti te, ānanda, sutaṃ, ‘vajjī apaññattaṃ na paññapenti, paññattaṃ na samucchindanti, yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattantī’’’ti?
“Ānanda, have you heard that the Vajjians do not enact what has not been enacted, do not abolish what has been enacted, and live in accordance with the ancient Vajjian traditions as they have been enacted?”
‘‘Này Ānanda, ông có nghe nói rằng người Vajjī không ban hành những gì chưa được ban hành, không hủy bỏ những gì đã được ban hành, và sống theo những pháp Vajjī truyền thống đã được ban hành không?’’
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante – ‘vajjī apaññattaṃ na paññapenti, paññattaṃ na samucchindanti, yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattantī’’’ti.
“Venerable Sir, I have heard that the Vajjians do not enact what has not been enacted, do not abolish what has been enacted, and live in accordance with the ancient Vajjian traditions as they have been enacted.”
‘‘Bạch Thế Tôn, con có nghe nói rằng người Vajjī không ban hành những gì chưa được ban hành, không hủy bỏ những gì đã được ban hành, và sống theo những pháp Vajjī truyền thống đã được ban hành.’’
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, ‘‘vajjī apaññattaṃ na paññapessanti, paññattaṃ na samucchindissanti, yathāpaññatte porāṇe vajjidhamme samādāya vattissanti, vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
“And as long as, Ānanda, the Vajjians will not enact what has not been enacted, will not abolish what has been enacted, and will continue to practice according to the ancient Vajjian traditions as enacted, growth alone, Ānanda, may be expected for the Vajjians, not decline.
“Này Ānanda, chừng nào các người Vajjī không ban hành những điều chưa được ban hành, không hủy bỏ những điều đã được ban hành, và sẽ sống đúng theo những pháp Vajjī cổ xưa đã được ban hành, thì sự tăng trưởng của Vajjī có thể được mong đợi, không phải sự suy tàn.
‘‘Kinti te, ānanda, sutaṃ, ‘vajjī ye te vajjīnaṃ vajjimahallakā, te sakkaronti garuṃ karonti* mānenti pūjenti, tesañca sotabbaṃ maññantī’’’ti?
“How have you heard, Ānanda, that the Vajjians honor, respect, esteem, and revere those who are their Vajjian elders, and consider their counsel worth listening to?”
“Này Ānanda, ngươi có nghe rằng, ‘các người Vajjī tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường các bậc trưởng lão Vajjī của họ, và họ nghĩ rằng lời nói của các vị ấy đáng được lắng nghe’ không?”
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante – ‘vajjī ye te vajjīnaṃ vajjimahallakā, te sakkaronti garuṃ karonti mānenti pūjenti, tesañca sotabbaṃ maññantī’’’ti.
“I have heard, venerable sir, that the Vajjians honor, respect, esteem, and revere those who are their Vajjian elders, and consider their counsel worth listening to.”
“Bạch Thế Tôn, con đã nghe rằng, ‘các người Vajjī tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường các bậc trưởng lão Vajjī của họ, và họ nghĩ rằng lời nói của các vị ấy đáng được lắng nghe’.”
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, vajjī ye te vajjīnaṃ vajjimahallakā, te sakkarissanti garuṃ karissanti mānessanti pūjessanti, tesañca sotabbaṃ maññissanti, vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
“And as long as, Ānanda, the Vajjians will honor, respect, esteem, and revere those who are their Vajjian elders, and will consider their counsel worth listening to, growth alone, Ānanda, may be expected for the Vajjians, not decline.
“Này Ānanda, chừng nào các người Vajjī còn tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường các bậc trưởng lão Vajjī của họ, và còn nghĩ rằng lời nói của các vị ấy đáng được lắng nghe, thì sự tăng trưởng của Vajjī có thể được mong đợi, không phải sự suy tàn.
Vajjīnaṃ vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca, tāni sakkaronti garuṃ karonti mānenti pūjenti, tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpentī’’’ti?
honor, respect, esteem, and revere their Vajjian shrines, both internal and external, and do not neglect the righteous offerings and rituals previously given and performed for them?”
các bảo tháp Vajjī, cả bên trong lẫn bên ngoài, họ tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường, và họ không làm suy giảm các lễ vật cúng dường hợp pháp đã từng được dâng, đã từng được thực hiện’ không?”
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante – ‘vajjī yāni tāni vajjīnaṃ vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca, tāni sakkaronti garuṃ karonti mānenti pūjenti tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpentī’’’ti.
“I have heard, venerable sir, that the Vajjians honor, respect, esteem, and revere their Vajjian shrines, both internal and external, and do not neglect the righteous offerings and rituals previously given and performed for them.”
“Bạch Thế Tôn, con đã nghe rằng, ‘các người Vajjī những gì đó các bảo tháp Vajjī, cả bên trong lẫn bên ngoài, họ tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường, và họ không làm suy giảm các lễ vật cúng dường hợp pháp đã từng được dâng, đã từng được thực hiện’.”
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, vajjī yāni tāni vajjīnaṃ vajjicetiyāni abbhantarāni ceva bāhirāni ca, tāni sakkarissanti garuṃ karissanti mānessanti pūjessanti, tesañca dinnapubbaṃ katapubbaṃ dhammikaṃ baliṃ no parihāpessanti, vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
“And as long as, Ānanda, the Vajjians will honor, respect, esteem, and revere their Vajjian shrines, both internal and external, and will not neglect the righteous offerings and rituals previously given and performed for them, growth alone, Ānanda, may be expected for the Vajjians, not decline.
“Này Ānanda, chừng nào các người Vajjī còn tôn trọng, kính nể, cung kính, cúng dường các bảo tháp Vajjī, cả bên trong lẫn bên ngoài, và không làm suy giảm các lễ vật cúng dường hợp pháp đã từng được dâng, đã từng được thực hiện, thì sự tăng trưởng của Vajjī có thể được mong đợi, không phải sự suy tàn.
‘‘Kinti te, ānanda, sutaṃ, ‘vajjīnaṃ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā, kinti anāgatā ca arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ, āgatā ca arahanto vijite phāsu vihareyyu’’’nti?
“How have you heard, Ānanda, that the Vajjians have a righteous protection, safeguard, and defense well-arranged for the Arahants, so that Arahants who have not yet come may come to their realm, and Arahants who have come may dwell there at ease?”
“Này Ānanda, ngươi có nghe rằng, ‘các người Vajjī thiết lập sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp đối với các vị A-la-hán, để các vị A-la-hán chưa đến sẽ đến xứ sở, và các vị A-la-hán đã đến sẽ sống an lạc trong xứ sở’ không?”
‘‘Sutaṃ metaṃ, bhante ‘vajjīnaṃ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā kinti anāgatā ca arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ, āgatā ca arahanto vijite phāsu vihareyyu’’’nti.
“I have heard, venerable sir, that the Vajjians have a righteous protection, safeguard, and defense well-arranged for the Arahants, so that Arahants who have not yet come may come to their realm, and Arahants who have come may dwell there at ease.”
“Bạch Thế Tôn, con đã nghe rằng, ‘các người Vajjī thiết lập sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp đối với các vị A-la-hán, để các vị A-la-hán chưa đến sẽ đến xứ sở, và các vị A-la-hán đã đến sẽ sống an lạc trong xứ sở’.”
‘‘Yāvakīvañca, ānanda, vajjīnaṃ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṃvihitā bhavissati, kinti anāgatā ca arahanto vijitaṃ āgaccheyyuṃ, āgatā ca arahanto vijite phāsu vihareyyunti.
“And as long as, Ānanda, the Vajjians will have a righteous protection, safeguard, and defense well-arranged for the Arahants, so that Arahants who have not yet come may come to their realm, and Arahants who have come may dwell there at ease,
“Này Ānanda, chừng nào các người Vajjī còn thiết lập sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp đối với các vị A-la-hán, để các vị A-la-hán chưa đến sẽ đến xứ sở, và các vị A-la-hán đã đến sẽ sống an lạc trong xứ sở.
Vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.
growth alone, Ānanda, may be expected for the Vajjians, not decline.”
Thì sự tăng trưởng của Vajjī có thể được mong đợi, không phải sự suy tàn.”
Evaṃ vutte, vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ekamekenapi, bho gotama, aparihāniyena dhammena samannāgatānaṃ vajjīnaṃ vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihāni.
When this was said, the Brahman Vassakāra, the chief minister of Magadha, said to the Blessed One: “Even if the Vajjians are endowed with just one condition of welfare, growth alone may be expected for them, not decline.
Khi được nói như vậy, đại thần Magadha là Bà-la-môn Vassakāra bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn Gotama, ngay cả khi chỉ có một pháp không suy tàn, thì sự tăng trưởng của Vajjī cũng có thể được mong đợi, không phải sự suy tàn.
Ko pana vādo sattahi aparihāniyehi dhammehi.
What then of seven conditions of welfare?
Huống chi là bảy pháp không suy tàn.
Akaraṇīyāva* , bho gotama, vajjī* raññā māgadhena ajātasattunā vedehiputtena yadidaṃ yuddhassa, aññatra upalāpanāya aññatra mithubhedā.
Indeed, venerable Gotama, the Vajjians are invincible to King Ajātasattu, son of Queen Vedehī, the ruler of Magadha, except by cajolery and sowing discord among them.
Bạch Thế Tôn Gotama, các người Vajjī không thể bị vua Ajātasattu con của Videhī, vua Magadha, đánh bại trong chiến tranh, trừ khi dùng mưu mẹo hoặc gây chia rẽ.
Handa ca dāni mayaṃ, bho gotama, gacchāma, bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyā’’ti.
So now, venerable Gotama, we depart; we have many duties, many tasks to attend to.”
Bạch Thế Tôn Gotama, bây giờ chúng con xin cáo từ, chúng con có nhiều việc phải làm, nhiều việc cần giải quyết.”
‘‘Yassadāni tvaṃ, brāhmaṇa, kālaṃ maññasī’’ti.
“Do as you now think fit, Brahman.”
“Này Bà-la-môn, ngươi hãy làm những gì ngươi thấy là thích hợp.”
Atha kho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Then the Brahman Vassakāra, the chief minister of Magadha, having rejoiced in and approved the Blessed One’s words, rose from his seat and departed.
Bấy giờ, đại thần Magadha là Bà-la-môn Vassakāra hoan hỷ và tùy hỷ với lời Thế Tôn đã nói, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và ra đi.
136. Atha kho bhagavā acirapakkante vassakāre brāhmaṇe magadhamahāmatte āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘gaccha tvaṃ, ānanda, yāvatikā bhikkhū rājagahaṃ upanissāya viharanti, te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātehī’’ti.
136. Then, not long after the Brahman Vassakāra, the chief minister of Magadha, had departed, the Blessed One addressed Venerable Ānanda: “Go, Ānanda, gather all the bhikkhus dwelling in the vicinity of Rājagaha in the assembly hall.”
136. Bấy giờ, Thế Tôn, không lâu sau khi đại thần Magadha là Bà-la-môn Vassakāra ra đi, gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, ngươi hãy đi tập hợp tất cả các Tỷ-kheo đang trú gần Rājagaha vào trong sảnh đường hội họp.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā yāvatikā bhikkhū rājagahaṃ upanissāya viharanti, te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
“Yes, venerable sir,” replied Venerable Ānanda to the Blessed One, and having gathered all the bhikkhus dwelling in the vicinity of Rājagaha in the assembly hall, he approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he stood to one side.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Thế Tôn, tập hợp tất cả các Tỷ-kheo đang trú gần Rājagaha vào trong sảnh đường hội họp, rồi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn và đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sannipatito, bhante, bhikkhusaṅgho, yassadāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti.
Standing to one side, Venerable Ānanda said to the Blessed One: “The community of bhikkhus is assembled, venerable sir. Let the Blessed One now do as he deems fit.”
Đứng sang một bên, Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, Tăng chúng đã tập hợp, bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn thấy thời điểm nào thích hợp thì xin làm.”
138. ‘‘Aparepi vo, bhikkhave, satta aparihāniye dhamme desessāmi…pe… ‘‘yāvakīvañca, bhikkhave, bhikkhū saddhā bhavissanti…pe… hirimanā bhavissanti… ottappī bhavissanti… bahussutā bhavissanti… āraddhavīriyā bhavissanti… upaṭṭhitassatī bhavissanti… paññavanto bhavissanti, vuddhiyeva, bhikkhave, bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
138. “Bhikkhus, I shall teach you another seven conditions for no decline… As long as, bhikkhus, the bhikkhus are endowed with faith… are endowed with moral shame… are endowed with moral dread… are learned… are energetic… have mindfulness established… are endowed with wisdom, only growth, bhikkhus, is to be expected for the bhikkhus, not decline.
138. “Này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết giảng cho các ông bảy pháp bất thối chuyển khác nữa… (vân vân)… Này các Tỳ-khưu, chừng nào các Tỳ-khưu còn có đức tin… (vân vân)… còn biết hổ thẹn… còn biết ghê sợ tội lỗi… còn đa văn… còn tinh tấn… còn thiết lập chánh niệm… còn có trí tuệ, thì này các Tỳ-khưu, sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho các Tỳ-khưu, chứ không phải sự suy giảm.
Yāvakīvañca, bhikkhave, ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti, imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti, vuddhiyeva, bhikkhave, bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihāni.
As long as, bhikkhus, these seven conditions for no decline remain among the bhikkhus, and the bhikkhus are seen to embody these seven conditions for no decline, only growth, bhikkhus, is to be expected for the bhikkhus, not decline.
Này các Tỳ-khưu, chừng nào bảy pháp bất thối chuyển này còn tồn tại trong các Tỳ-khưu, và các Tỳ-khưu còn được thấy thực hành bảy pháp bất thối chuyển này, thì này các Tỳ-khưu, sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho các Tỳ-khưu, chứ không phải sự suy giảm.
142. Tatra sudaṃ bhagavā rājagahe viharanto gijjhakūṭe pabbate etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā.
There, the Blessed One, while dwelling in Rājagaha, on Gijjhakūṭa mountain, frequently gave such a discourse to the bhikkhus:
142. Tại đó, Thế Tôn đang trú tại Rājagaha, trên núi Gijjhakūṭa, thường thuyết pháp cho các Tỳ-khưu về điều này: “Đây là Giới, đây là Định, đây là Tuệ.
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
“This is sīla, this is samādhi, this is paññā.
Định được Giới vun bồi sẽ có quả lớn, có lợi ích lớn.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Samādhi, imbued with sīla, is of great fruit, of great benefit.
Tuệ được Định vun bồi sẽ có quả lớn, có lợi ích lớn.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
Paññā, imbued with samādhi, is of great fruit, of great benefit. The mind, imbued with paññā, is completely freed from the āsavas, namely, the kāmāsava, the bhavāsava, the avijjāsava.”
Tâm được Tuệ vun bồi sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc, tức là: lậu hoặc dục, lậu hoặc hữu, lậu hoặc vô minh.”
143. Atha kho bhagavā rājagahe yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena ambalaṭṭhikā tenupasaṅkamissāmā’’ti.
Then the Blessed One, having stayed in Rājagaha for as long as he wished, addressed Venerable Ānanda: “Come, Ānanda, let us go to Ambalaṭṭhikā.”
143. Rồi Thế Tôn, sau khi trú tại Rājagaha tùy ý, gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Ambalaṭṭhikā.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, Venerable Sir,” replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đáp lời Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena ambalaṭṭhikā tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large assembly of bhikkhus, arrived at Ambalaṭṭhikā.
Rồi Thế Tôn cùng với đại chúng Tỳ-khưu đi đến Ambalaṭṭhikā.
Tatra sudaṃ bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ viharati rājāgārake.
There, the Blessed One dwelled in Ambalaṭṭhikā, at the royal rest house.
Tại đó, Thế Tôn trú tại Ambalaṭṭhikā, trong Cung điện của Vua.
Tatrāpi sudaṃ bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ viharanto rājāgārake etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ iti samādhi iti paññā.
There too, while dwelling in Ambalaṭṭhikā, at the royal rest house, the Blessed One frequently gave such a discourse to the bhikkhus:
Tại đó, Thế Tôn đang trú tại Ambalaṭṭhikā, trong Cung điện của Vua, cũng thường thuyết pháp cho các Tỳ-khưu về điều này: “Đây là Giới, đây là Định, đây là Tuệ.
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
“This is sīla, this is samādhi, this is paññā.
Định được Giới vun bồi sẽ có quả lớn, có lợi ích lớn.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Samādhi, imbued with sīla, is of great fruit, of great benefit.
Tuệ được Định vun bồi sẽ có quả lớn, có lợi ích lớn.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
Paññā, imbued with samādhi, is of great fruit, of great benefit. The mind, imbued with paññā, is completely freed from the āsavas, namely, the kāmāsava, the bhavāsava, the avijjāsava.”
Tâm được Tuệ vun bồi sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc, tức là: lậu hoặc dục, lậu hoặc hữu, lậu hoặc vô minh.”
145. Atha kho āyasmā sāriputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Venerable Sāriputta approached the Blessed One; having approached and saluted the Blessed One, he sat down to one side.
145. Rồi Tôn giả Sāriputta đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā sāriputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘evaṃ pasanno ahaṃ, bhante, bhagavati; na cāhu na ca bhavissati na cetarahi vijjati añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ sambodhiya’’nti.
Seated to one side, Venerable Sāriputta said to the Blessed One: “So confident am I, Venerable Sir, in the Blessed One, that there has not been, there will not be, nor is there now any other recluse or brahmin who is more profoundly enlightened than the Blessed One as regards sambodhi.”
Ngồi xuống một bên, Tôn giả Sāriputta bạch Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, con tin tưởng vào Thế Tôn như thế này: Chưa từng có, sẽ không có, và hiện tại cũng không có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có sự chứng ngộ cao hơn Thế Tôn về Chánh Đẳng Giác.”
‘‘Uḷārā kho te ayaṃ, sāriputta, āsabhī vācā* bhāsitā, ekaṃso gahito, sīhanādo nadito – ‘evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavati; na cāhu na ca bhavissati na cetarahi vijjati añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ sambodhiya’nti.
“Noble indeed, Sāriputta, is this utterance of yours, a bull-like declaration, a decisive statement, a lion’s roar: ‘So confident am I, Venerable Sir, in the Blessed One, that there has not been, there will not be, nor is there now any other recluse or brahmin who is more profoundly enlightened than the Blessed One as regards sambodhi.’
“Này Sāriputta, lời nói dõng mãnh này của con thật cao thượng, con đã đưa ra một khẳng định tuyệt đối, một tiếng rống sư tử: ‘Bạch Thế Tôn, con tin tưởng vào Thế Tôn như thế này: Chưa từng có, sẽ không có, và hiện tại cũng không có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có sự chứng ngộ cao hơn Thế Tôn về Chánh Đẳng Giác.’”
146. ‘‘Na kho me, bhante, atītānāgatapaccuppannesu arahantesu sammāsambuddhesu cetopariyañāṇaṃ atthi, api ca me dhammanvayo vidito.
“Venerable Sir, I do not have the knowledge of discerning minds regarding the Arahants, Perfectly Self-Enlightened Ones of the past, future, and present, but I do know the sequence of the Dhamma.
146. “Bạch Thế Tôn, con không có Túc Mạng Trí về tâm của các vị A-la-hán Chánh Đẳng Giác trong quá khứ, tương lai và hiện tại, nhưng con đã biết được quy luật của Pháp.
Seyyathāpi, bhante, rañño paccantimaṃ nagaraṃ daḷhuddhāpaṃ daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ, tatrassa dovāriko paṇḍito viyatto medhāvī aññātānaṃ nivāretā ñātānaṃ pavesetā.
Just as, Venerable Sir, a king’s frontier city, with strong ramparts, strong gate-towers and gates, has a single gatekeeper who is wise, experienced, intelligent, keeping out strangers and letting in acquaintances.
Ví như, bạch Thế Tôn, một thành phố biên giới của nhà vua có tường thành vững chắc, cổng thành kiên cố, chỉ có một cửa ra vào, và có một người gác cổng thông minh, khéo léo, sáng suốt, ngăn cản người lạ và cho phép người quen vào.
So tassa nagarassa samantā anupariyāyapathaṃ* anukkamamāno na passeyya pākārasandhiṃ vā pākāravivaraṃ vā, antamaso biḷāranikkhamanamattampi.
As he walks around and along the path encircling that city, he would not see any crack in the wall or hole in the wall, not even a cat-hole.
Người ấy đi vòng quanh thành phố, kiểm tra khắp nơi, không thấy bất kỳ khe hở hay lỗ hổng nào trên tường thành, dù chỉ là một lỗ nhỏ đủ cho một con mèo chui qua.
Tassa evamassa* – ‘ye kho keci oḷārikā pāṇā imaṃ nagaraṃ pavisanti vā nikkhamanti vā, sabbe te imināva dvārena pavisanti vā nikkhamanti vā’ti.
He would think: ‘Whatever large creatures enter or leave this city, all of them enter or leave by this very gate.’
Người ấy sẽ nghĩ: ‘Tất cả những chúng sinh lớn nào vào hoặc ra khỏi thành phố này, tất cả đều phải qua cánh cửa này mà thôi.’”
Evameva kho me, bhante, dhammanvayo vidito – ‘ye te, bhante, ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā, sabbe te bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacittā sattabojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhiṃsu.
“In the same way, venerable sir, the causal sequence of the Dhamma has become known to me: ‘All those Buddhas, arahants, Perfectly Self-Awakened Ones, venerable sir, who appeared in the past, having abandoned the five hindrances, the defilements of the mind that weaken wisdom, with their minds well-established in the four foundations of mindfulness, having developed the seven factors of enlightenment as they really are, fully awakened to unsurpassed perfect self-awakening.
Bạch Thế Tôn, chính vì vậy mà con đã biết được sự tương ứng của Pháp rằng: ‘Bạch Thế Tôn, chư vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác trong quá khứ, tất cả chư Thế Tôn ấy đã đoạn trừ năm triền cái, những phiền não làm yếu kém trí tuệ trong tâm, đã an trú tâm vững chắc trên bốn pháp quán niệm xứ, đã tu tập bảy chi phần giác ngộ một cách chân thật, và đã chứng đắc đạo quả Chánh Đẳng Giác Vô Thượng.
Yepi te, bhante, bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā, sabbe te bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhissanti.
And all those Buddhas, arahants, Perfectly Self-Awakened Ones, venerable sir, who will appear in the future, having abandoned the five hindrances, the defilements of the mind that weaken wisdom, with their minds well-established in the four foundations of mindfulness, having developed the seven factors of enlightenment as they really are, will fully awaken to unsurpassed perfect self-awakening.
Và bạch Thế Tôn, chư vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác trong tương lai, tất cả chư Thế Tôn ấy sẽ đoạn trừ năm triền cái, những phiền não làm yếu kém trí tuệ trong tâm, sẽ an trú tâm vững chắc trên bốn pháp quán niệm xứ, sẽ tu tập bảy chi phần giác ngộ một cách chân thật, và sẽ chứng đắc đạo quả Chánh Đẳng Giác Vô Thượng.
Bhagavāpi, bhante, etarahi arahaṃ sammāsambuddho pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacitto satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’’’ti.
And the Blessed One, venerable sir, being an Arahant, a Perfectly Self-Awakened One, now, having abandoned the five hindrances, the defilements of the mind that weaken wisdom, with his mind well-established in the four foundations of mindfulness, having developed the seven factors of enlightenment as they really are, has fully awakened to unsurpassed perfect self-awakening.’”
Bạch Thế Tôn, chính Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác hiện tại, cũng đã đoạn trừ năm triền cái, những phiền não làm yếu kém trí tuệ trong tâm, đã an trú tâm vững chắc trên bốn pháp quán niệm xứ, đã tu tập bảy chi phần giác ngộ một cách chân thật, và đã chứng đắc đạo quả Chánh Đẳng Giác Vô Thượng.’
147. Tatrapi sudaṃ bhagavā nāḷandāyaṃ viharanto pāvārikambavane etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā.
147. While the Blessed One was staying in Nāḷandā, in Pāvārika’s Mango Grove, he often gave this Dhamma talk to the bhikkhus: “This is sīla, this is samādhi, this is paññā.
147. Tại Na-l烂-đà, trong rừng xoài Pāvārika, Thế Tôn thường thuyết pháp cho các Tỳ-khưu về điều này: “Đây là giới, đây là định, đây là tuệ.
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
Samādhi, developed by sīla, is of great fruit and great benefit.
Định được giới thanh tịnh sẽ có đại quả, đại lợi ích.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Paññā, developed by samādhi, is of great fruit and great benefit.
Tuệ được định thanh tịnh sẽ có đại quả, đại lợi ích.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
The mind, developed by paññā, is completely liberated from the āṣavas, namely, the āṣava of sensual desire, the āṣava of existence, the āṣava of ignorance.”
Tâm được tuệ thanh tịnh sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc, tức là dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu.”
148. Atha kho bhagavā nāḷandāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena pāṭaligāmo tenupasaṅkamissāmā’’ti.
148. Then the Blessed One, having stayed in Nāḷandā as long as he wished, addressed Venerable Ānanda: “Come, Ānanda, let us go to Pāṭaligāma.”
148. Sau đó, Thế Tôn trú tại Na-l烂-đà tùy theo ý muốn, rồi gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến làng Pāṭali.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, venerable sir,” Venerable Ānanda replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đáp lời Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāṭaligāmo tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large community of bhikkhus, arrived at Pāṭaligāma.
Thế rồi, Thế Tôn cùng với đại chúng Tỳ-khưu đi đến làng Pāṭali.
Assosuṃ kho pāṭaligāmikā upāsakā – ‘‘bhagavā kira pāṭaligāmaṃ anuppatto’’ti.
The lay followers of Pāṭaligāma heard: “They say the Blessed One has arrived at Pāṭaligāma.”
Các cư sĩ làng Pāṭali nghe nói: “Chắc là Thế Tôn đã đến làng Pāṭali.”
Atha kho pāṭaligāmikā upāsakā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then the lay followers of Pāṭaligāma approached the Blessed One; having approached, they saluted the Blessed One and sat down to one side.
Thế rồi, các cư sĩ làng Pāṭali đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, họ đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnā kho pāṭaligāmikā upāsakā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘adhivāsetu no, bhante, bhagavā āvasathāgāra’’nti.
Seated to one side, the lay followers of Pāṭaligāma said to the Blessed One: “Venerable sir, may the Blessed One accept our guest house.”
Sau khi ngồi xuống một bên, các cư sĩ làng Pāṭali bạch Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn chấp thuận trú tại nhà khách của chúng con.”
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One accepted by remaining silent.
Thế Tôn chấp thuận bằng sự im lặng.
Atha kho pāṭaligāmikā upāsakā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena āvasathāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā sabbasanthariṃ* āvasathāgāraṃ santharitvā āsanāni paññapetvā udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpetvā telapadīpaṃ āropetvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Then the lay followers of Pāṭaligāma, knowing the Blessed One’s acceptance, rose from their seats, saluted the Blessed One, circumambulated him respectfully, and went to the guest house; having gone, they spread mats over the entire guest house, arranged seats, set up a water pot, lit an oil lamp, and then approached the Blessed One, saluted him, and stood to one side.
Thế rồi, các cư sĩ làng Pāṭali biết được sự chấp thuận của Thế Tôn, liền đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu hữu rồi đi đến nhà khách; sau khi đến, họ trải khắp nhà khách, sắp đặt chỗ ngồi, đặt bình nước, thắp đèn dầu, rồi đi đến chỗ Thế Tôn, sau khi đến, họ đảnh lễ Thế Tôn rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhitā kho pāṭaligāmikā upāsakā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘sabbasantharisanthataṃ* , bhante, āvasathāgāraṃ, āsanāni paññattāni, udakamaṇiko patiṭṭhāpito, telapadīpo āropito; yassadāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti.
Standing to one side, the lay followers of Pāṭaligāma said to the Blessed One: “Venerable sir, the guest house has been spread with mats throughout, seats have been arranged, a water pot has been set up, and an oil lamp has been lit. Now, venerable sir, may the Blessed One do what he thinks is the right time.”
Sau khi đứng sang một bên, các cư sĩ làng Pāṭali bạch Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nhà khách đã được trải khắp, chỗ ngồi đã được sắp đặt, bình nước đã được đặt, đèn dầu đã được thắp; bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn thấy lúc nào thích hợp thì xin hãy làm.”
Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ* .
Then the Blessed One, in the evening time,
Thế rồi, Thế Tôn vào buổi chiều.
Nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena āvasathāgāraṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā majjhimaṃ thambhaṃ nissāya puratthābhimukho* nisīdi.
having put on his lower robe, and taking his bowl and robe, went with the community of bhikkhus to the guest house; having gone, he washed his feet, entered the guest house, and sat down facing the east, leaning against the central pillar.
Sau khi mặc y, cầm bát và y, cùng với chúng Tỳ-khưu đi đến nhà khách; sau khi đến, rửa chân, vào nhà khách, rồi ngồi tựa vào cột giữa, mặt hướng về phía Đông.
Bhikkhusaṅghopi kho pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā pacchimaṃ bhittiṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi bhagavantameva purakkhatvā.
The community of bhikkhus also washed their feet, entered the guest house, and sat down facing the east, leaning against the western wall, with the Blessed One in front of them.
Chúng Tỳ-khưu cũng rửa chân, vào nhà khách, rồi ngồi tựa vào bức tường phía Tây, mặt hướng về phía Đông, lấy Thế Tôn làm trung tâm.
Pāṭaligāmikāpi kho upāsakā pāde pakkhāletvā āvasathāgāraṃ pavisitvā puratthimaṃ bhittiṃ nissāya pacchimābhimukhā nisīdiṃsu bhagavantameva purakkhatvā.
The lay followers of Pāṭaligāma also washed their feet, entered the guest house, and sat down facing the west, leaning against the eastern wall, with the Blessed One in front of them.
Các cư sĩ làng Pāṭali cũng rửa chân, vào nhà khách, rồi ngồi tựa vào bức tường phía Đông, mặt hướng về phía Tây, lấy Thế Tôn làm trung tâm.
151. Atha kho bhagavā pāṭaligāmike upāsake bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uyyojesi – ‘‘abhikkantā kho, gahapatayo, ratti, yassadāni tumhe kālaṃ maññathā’’ti.
Then, having instructed, inspired, roused, and gladdened the Pāṭaligāma lay followers with a talk on Dhamma far into the night, the Blessed One dismissed them, saying, “The night is far advanced, householders; you may now do as you deem fit.”
151. Rồi, Thế Tôn đã khích lệ, khuyến khích, làm phấn khởi và làm hoan hỷ các cư sĩ Pāṭaligāma bằng một bài pháp thoại suốt đêm dài, rồi tiễn họ đi: “Này các gia chủ, đêm đã khuya rồi, giờ đây các vị hãy làm điều gì mà các vị cho là phải làm.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho pāṭaligāmikā upāsakā bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
“Yes, Venerable Sir,” replied the Pāṭaligāma lay followers, and having assented to the Blessed One, they rose from their seats, saluted the Blessed One, circumambulated him keeping him to their right, and departed.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” các cư sĩ Pāṭaligāma đã đáp lời Thế Tôn, rồi đứng dậy từ chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu bên phải, rồi rời đi.
Atha kho bhagavā acirapakkantesu pāṭaligāmikesu upāsakesu suññāgāraṃ pāvisi.
Then, not long after the Pāṭaligāma lay followers had departed, the Blessed One entered an empty dwelling.
Rồi, không lâu sau khi các cư sĩ Pāṭaligāma rời đi, Thế Tôn đi vào một chỗ vắng.
152. Tena kho pana samayena sunidhavassakārā* magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāya.
Now at that time, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, were building a city at Pāṭaligāma to ward off the Vajjians.
152. Lúc bấy giờ, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đang xây dựng một thành phố tại làng Pāṭali để chống lại người Vajjī.
Tena samayena sambahulā devatāyo sahasseva* pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhanti.
At that time, many thousands of devas were taking possession of sites at Pāṭaligāma.
Lúc bấy giờ, hàng ngàn vị thiên nhân đang chiếm giữ các khu đất tại làng Pāṭali.
Yasmiṃ padese mahesakkhā devatā vatthūni pariggaṇhanti, mahesakkhānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place powerful devas took possession of sites, the minds of powerful kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Ở nơi nào các vị thiên nhân có đại oai lực chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần có đại oai lực hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Yasmiṃ padese majjhimā devatā vatthūni pariggaṇhanti, majjhimānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place devas of middling power took possession of sites, the minds of middling kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Ở nơi nào các vị thiên nhân bậc trung chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần bậc trung hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Yasmiṃ padese nīcā devatā vatthūni pariggaṇhanti, nīcānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place devas of low power took possession of sites, the minds of low kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Ở nơi nào các vị thiên nhân bậc thấp chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần bậc thấp hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Addasā kho bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tā devatāyo sahasseva pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo.
The Blessed One saw, with his divine eye, purified and surpassing that of humans, those devas taking possession of sites, by the thousands, at Pāṭaligāma.
Thế Tôn đã nhìn thấy những vị thiên nhân ấy đang chiếm giữ hàng ngàn khu đất tại làng Pāṭali bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt loài người.
Atha kho bhagavā rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ke nu kho* , ānanda, pāṭaligāme nagaraṃ māpentī’’ti* ?
Then, early in the morning, having risen, the Blessed One addressed Venerable Ānanda, saying, “Who, Ānanda, are building a city at Pāṭaligāma?”
Rồi, Thế Tôn thức dậy vào lúc rạng đông, sáng sớm, và hỏi Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, ai đang xây dựng thành phố ở làng Pāṭali?”
‘‘Sunidhavassakārā, bhante, magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāyā’’ti.
“Venerable Sir, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, are building a city at Pāṭaligāma to ward off the Vajjians.”
“Bạch Thế Tôn, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đang xây dựng thành phố ở làng Pāṭali để chống lại người Vajjī.”
‘‘Seyyathāpi, ānanda, devehi tāvatiṃsehi saddhiṃ mantetvā, evameva kho, ānanda, sunidhavassakārā magadhamahāmattā pāṭaligāme nagaraṃ māpenti vajjīnaṃ paṭibāhāya.
“Just as if, Ānanda, the devas of Tāvatiṃsa had consulted with them, so too, Ānanda, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, are building a city at Pāṭaligāma to ward off the Vajjians.
“Này Ānanda, giống như họ đã bàn bạc với các vị thiên nhân ở cõi Tam Thập Tam Thiên, cũng vậy, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đang xây dựng thành phố ở làng Pāṭali để chống lại người Vajjī.
Idhāhaṃ, ānanda, addasaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sambahulā devatāyo sahasseva pāṭaligāme vatthūni pariggaṇhantiyo.
Here, Ānanda, I saw with my divine eye, purified and surpassing that of humans, many thousands of devas taking possession of sites at Pāṭaligāma.
Ở đây, này Ānanda, Ta đã nhìn thấy hàng ngàn vị thiên nhân đang chiếm giữ các khu đất tại làng Pāṭali bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt loài người.
Yasmiṃ, ānanda, padese mahesakkhā devatā vatthūni pariggaṇhanti, mahesakkhānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place, Ānanda, powerful devas took possession of sites, the minds of powerful kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Này Ānanda, ở nơi nào các vị thiên nhân có đại oai lực chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần có đại oai lực hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Yasmiṃ padese majjhimā devatā vatthūni pariggaṇhanti, majjhimānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place devas of middling power took possession of sites, the minds of middling kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Ở nơi nào các vị thiên nhân bậc trung chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần bậc trung hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Yasmiṃ padese nīcā devatā vatthūni pariggaṇhanti, nīcānaṃ tattha raññaṃ rājamahāmattānaṃ cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ.
In whatever place devas of low power took possession of sites, the minds of low kings and chief royal ministers inclined to building residences there.
Ở nơi nào các vị thiên nhân bậc thấp chiếm giữ khu đất, tâm của các vị vua và đại thần bậc thấp hướng về đó để xây dựng nhà cửa.
Yāvatā, ānanda, ariyaṃ āyatanaṃ yāvatā vaṇippatho idaṃ agganagaraṃ bhavissati pāṭaliputtaṃ puṭabhedanaṃ.
As far as there is noble realm, as far as there is trade route, this Pāṭaliputta will be the foremost city, a centre for commerce.
Này Ānanda, thành Pāṭaliputta này sẽ là thành phố tối thượng, là trung tâm thương mại, trong phạm vi lãnh thổ của các bậc Thánh, trong phạm vi các tuyến đường thương mại.
Pāṭaliputtassa kho, ānanda, tayo antarāyā bhavissanti – aggito vā udakato vā mithubhedā vā’’ti.
Pāṭaliputta, Ānanda, will face three dangers: from fire, from water, or from internal dissension.”
Này Ānanda, Pāṭaliputta sẽ có ba mối nguy hiểm: do lửa, do nước, hoặc do sự chia rẽ nội bộ.”
153. Atha kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu, ekamantaṃ ṭhitā kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘adhivāsetu no bhavaṃ gotamo ajjatanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.
Then Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, approached the Blessed One; having approached and exchanged greetings with the Blessed One, and concluded their courteous and memorable talk, they stood to one side, and standing thus, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, said to the Blessed One, “May Master Gotama accept our meal for today, together with the Saṅgha of bhikkhus.”
153. Rồi, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, họ chào hỏi Thế Tôn, nói những lời chào hỏi và thân mật, rồi đứng sang một bên. Đứng sang một bên, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra thưa với Thế Tôn: “Mong Tôn giả Gotama chấp thuận thọ thực bữa ăn hôm nay cùng với Tăng đoàn.”
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One accepted by his silence.
Thế Tôn đã chấp thuận bằng sự im lặng.
Atha kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā yena sako āvasatho tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā sake āvasathe paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesuṃ – ‘‘kālo, bho gotama, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti.
Then Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, understanding the Blessed One’s acceptance, went to their own dwelling; having gone there, they had excellent hard and soft food prepared at their dwelling, and then announced the time to the Blessed One, saying, “It is time, Master Gotama, the meal is ready.”
Rồi, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra biết Thế Tôn đã chấp thuận, liền đi đến chỗ ở của mình; sau khi đến, họ đã chuẩn bị sẵn các món ăn và thức uống thượng vị tại chỗ ở của mình, rồi báo giờ cho Thế Tôn: “Bạch Tôn giả Gotama, đã đến giờ rồi, bữa ăn đã sẵn sàng.”
Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena sunidhavassakārānaṃ magadhamahāmattānaṃ āvasatho tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Then, in the forenoon, the Blessed One dressed, took his bowl and robe, and together with the Saṅgha of bhikkhus, went to the dwelling of Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha; having arrived, he sat down on the prepared seat.
Rồi, Thế Tôn vào buổi sáng sớm, đắp y, mang bát và y, cùng với Tăng đoàn đi đến chỗ ở của các đại thần Magadha là Sunidha và Vassakāra; sau khi đến, Ngài ngồi xuống chỗ đã được sắp đặt.
Atha kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesuṃ sampavāresuṃ.
Then Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, personally satisfied and fully served the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, with excellent hard and soft food.
Rồi, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đã tự tay dâng cúng các món ăn và thức uống thượng vị để làm thỏa mãn và no đủ Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Atha kho sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then, when the Blessed One had finished eating and had removed his hand from his bowl, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, took a low seat and sat down to one side.
Rồi, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra, sau khi Thế Tôn đã dùng bữa và rửa tay, liền lấy một chỗ ngồi thấp hơn rồi ngồi sang một bên.
Ekamantaṃ nisinne kho sunidhavassakāre magadhamahāmatte bhagavā imāhi gāthāhi anumodi –
As Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, sat to one side, the Blessed One expressed his appreciation with these verses:
Khi các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đã ngồi sang một bên, Thế Tôn đã tùy hỷ với họ bằng những câu kệ này:
154. Tena kho pana samayena sunidhavassakārā magadhamahāmattā bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhā honti – ‘‘yenajja samaṇo gotamo dvārena nikkhamissati, taṃ gotamadvāraṃ nāma bhavissati.
Now at that time, Sunidha and Vassakāra, the chief ministers of Magadha, followed closely behind the Blessed One, saying, “Whatever gate the ascetic Gotama passes through today, that will be named Gotama’s Gate.
154. Lúc bấy giờ, các đại thần của vua Magadha là Sunidha và Vassakāra đi theo sau Thế Tôn và nói: “Cửa nào mà Sa-môn Gotama đi ra hôm nay, cửa đó sẽ được gọi là Gotama-dvāra (cửa Gotama).
Yena titthena gaṅgaṃ nadiṃ tarissati, taṃ gotamatitthaṃ nāma bhavissatī’’ti.
Whatever ford he crosses the Gaṅgā River at, that will be named Gotama’s Ford.”
Bến nào mà Ngài sẽ vượt sông Gaṅgā, bến đó sẽ được gọi là Gotama-tittha (bến Gotama).”
Atha kho bhagavā yena dvārena nikkhami, taṃ gotamadvāraṃ nāma ahosi.
Then, the gate through which the Blessed One departed was named Gotama’s Gate.
Rồi, cửa nào mà Thế Tôn đi ra, cửa đó được gọi là Gotama-dvāra.
Atha kho bhagavā yena gaṅgā nadī tenupasaṅkami.
Then the Blessed One went to the Gaṅgā River.
Rồi, Thế Tôn đi đến sông Gaṅgā.
Tena kho pana samayena gaṅgā nadī pūrā hoti samatittikā kākapeyyā.
Now at that time, the Gaṅgā River was full, level to the brim, a drinking place for crows.
Lúc bấy giờ, sông Gaṅgā đầy nước, ngập đến bờ, chim quạ có thể uống được.
Appekacce manussā nāvaṃ pariyesanti, appekacce uḷumpaṃ pariyesanti, appekacce kullaṃ bandhanti apārā* , pāraṃ gantukāmā.
Some people were searching for a boat, some were searching for a raft, and some were binding together a raft, desiring to cross from this shore to the other.
Một số người tìm thuyền, một số người tìm bè, một số người đóng cầu phao để vượt sang bờ bên kia.
Atha kho bhagavā – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva – gaṅgāya nadiyā orimatīre antarahito pārimatīre paccuṭṭhāsi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
Then the Blessed One—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—vanished from this bank of the Gaṅgā River and reappeared on the far bank, together with the Saṅgha of bhikkhus.
Rồi, Thế Tôn – giống như một người lực sĩ co cánh tay đang duỗi ra, hoặc duỗi cánh tay đang co lại – biến mất ở bờ bên này sông Gaṅgā và xuất hiện ở bờ bên kia cùng với Tăng đoàn.
Addasā kho bhagavā te manusse appekacce nāvaṃ pariyesante appekacce uḷumpaṃ pariyesante appekacce kullaṃ bandhante apārā pāraṃ gantukāme.
The Blessed One saw those people, some searching for a boat, some searching for a raft, some tying a float, wishing to cross from this shore to the other.
Đức Thế Tôn đã thấy những người ấy, một số đang tìm thuyền, một số đang tìm bè, một số đang buộc phao, mong muốn đi từ bờ bên này sang bờ bên kia.
Atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi –
Then, the Blessed One, understanding this matter, at that time uttered this inspired utterance:
Rồi Đức Thế Tôn, khi biết được ý nghĩa này, vào lúc ấy đã thốt lên lời cảm hứng này –
‘‘Catunnaṃ, bhikkhave, ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
“Bhikkhus, it is through not comprehending, not penetrating four Noble Truths that I have wandered and transmigrated for such a long time, and so have you.
“Này các Tỳ-khưu, do không thấu hiểu, không thể nhập Tứ Thánh Đế, nên Ta và các con đã lưu chuyển, luân hồi trong một thời gian dài như thế này.
Katamesaṃ catunnaṃ?
Which four?
Thế nào là bốn?
Dukkhassa, bhikkhave, ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
It is through not comprehending, not penetrating the Noble Truth of Suffering, bhikkhus, that I have wandered and transmigrated for such a long time, and so have you.
Này các Tỳ-khưu, do không thấu hiểu, không thể nhập Thánh Đế về Khổ, nên Ta và các con đã lưu chuyển, luân hồi trong một thời gian dài như thế này.
Dukkhasamudayassa, bhikkhave, ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
It is through not comprehending, not penetrating the Noble Truth of the Origin of Suffering, bhikkhus, that I have wandered and transmigrated for such a long time, and so have you.
Này các Tỳ-khưu, do không thấu hiểu, không thể nhập Thánh Đế về Khổ Tập, nên Ta và các con đã lưu chuyển, luân hồi trong một thời gian dài như thế này.
Dukkhanirodhassa, bhikkhave, ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
It is through not comprehending, not penetrating the Noble Truth of the Cessation of Suffering, bhikkhus, that I have wandered and transmigrated for such a long time, and so have you.
Này các Tỳ-khưu, do không thấu hiểu, không thể nhập Thánh Đế về Khổ Diệt, nên Ta và các con đã lưu chuyển, luân hồi trong một thời gian dài như thế này.
Dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya, bhikkhave, ariyasaccassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
It is through not comprehending, not penetrating the Noble Truth of the Path Leading to the Cessation of Suffering, bhikkhus, that I have wandered and transmigrated for such a long time, and so have you.
Này các Tỳ-khưu, do không thấu hiểu, không thể nhập Thánh Đế về Con Đường Dẫn Đến Khổ Diệt, nên Ta và các con đã lưu chuyển, luân hồi trong một thời gian dài như thế này.
Tayidaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhasamudayaṃ* ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhanirodhaṃ* ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, ucchinnā bhavataṇhā, khīṇā bhavanetti, natthidāni punabbhavo’’ti.
But now, bhikkhus, the Noble Truth of Suffering has been comprehended and penetrated; the Noble Truth of the Origin of Suffering has been comprehended and penetrated; the Noble Truth of the Cessation of Suffering has been comprehended and penetrated; the Noble Truth of the Path Leading to the Cessation of Suffering has been comprehended and penetrated. The craving for existence has been cut off, the thread of existence is exhausted, there is no more renewed existence.”
Nhưng này các Tỳ-khưu, Thánh Đế về Khổ đã được thấu hiểu, đã được thể nhập; Thánh Đế về Khổ Tập đã được thấu hiểu, đã được thể nhập; Thánh Đế về Khổ Diệt đã được thấu hiểu, đã được thể nhập; Con Đường Dẫn Đến Khổ Diệt là Thánh Đế đã được thấu hiểu, đã được thể nhập; ái dục đối với sự tồn tại đã bị đoạn tận, sợi dây dẫn đến sự tồn tại đã bị tiêu diệt, không còn tái sinh nữa.”
Idamavoca bhagavā.
This is what the Blessed One said.
Đức Thế Tôn đã nói điều này.
Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
Having said this, the Sugata, the Teacher, further spoke this:
Sau khi nói điều này, Bậc Thiện Thệ, vị Đạo Sư, lại nói thêm điều này:
Tatrapi sudaṃ bhagavā koṭigāme viharanto etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā.
There too, while residing in Koṭigāma, the Blessed One frequently gave a Dhamma talk to the bhikkhus concerning this: “Such is virtue, such is concentration, such is wisdom.
Tại Koṭigāma đó, Đức Thế Tôn cũng thường thuyết pháp cho các Tỳ-khưu về điều này: “Đây là Giới, đây là Định, đây là Tuệ.
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
Concentration, imbued with virtue, is of great fruit and great benefit.
Định được Giới nuôi dưỡng sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Wisdom, imbued with concentration, is of great fruit and great benefit.
Tuệ được Định nuôi dưỡng sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
The mind, imbued with wisdom, is utterly liberated from the cankers, namely—the canker of sensual desire, the canker of existence, the canker of ignorance.”
Tâm được Tuệ nuôi dưỡng sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc, cụ thể là: lậu hoặc dục, lậu hoặc hữu, lậu hoặc vô minh.”
156. Atha kho bhagavā koṭigāme yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena nātikā* tenupaṅkamissāmā’’ti.
Then the Blessed One, having resided in Koṭigāma for as long as he wished, addressed Venerable Ānanda: “Come, Ānanda, let us go to Nātikā.”
156. Rồi Đức Thế Tôn, sau khi trú tại Koṭigāma tùy ý muốn, đã gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Nātikā.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, venerable sir,” replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đã đáp lời Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena nātikā tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large community of bhikkhus, went to Nātikā.
Rồi Đức Thế Tôn cùng với đại Tăng đoàn đã đến Nātikā.
Tatrapi sudaṃ bhagavā nātike viharati giñjakāvasathe.
There too, the Blessed One resided in Nātikā, in the Ginjakāvasatha.
Tại đó, Đức Thế Tôn đã trú tại Nātikā, trong Giñjakāvasatha.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Venerable Ānanda approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he sat down to one side.
Rồi Tôn giả Ānanda đã đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sāḷho nāma, bhante, bhikkhu nātike kālaṅkato, tassa kā gati, ko abhisamparāyo?
Seated to one side, Venerable Ānanda said to the Blessed One: “Bhante, the bhikkhu named Sāḷha has passed away in Nātikā; what is his destination, what is his future state?
Khi ngồi xuống một bên, Tôn giả Ānanda đã nói với Đức Thế Tôn điều này: “Bạch Thế Tôn, Tỳ-khưu Sāḷha đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?
Nandā nāma, bhante, bhikkhunī nātike kālaṅkatā, tassā kā gati, ko abhisamparāyo?
Bhante, the bhikkhunī named Nandā has passed away in Nātikā; what is her destination, what is her future state?
Bạch Thế Tôn, Tỳ-khưu-ni Nandā đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?
Sudatto nāma, bhante, upāsako nātike kālaṅkato, tassa kā gati, ko abhisamparāyo?
Bhante, the lay follower named Sudatta has passed away in Nātikā; what is his destination, what is his future state?
Bạch Thế Tôn, cư sĩ Sudatta đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?
Sujātā nāma, bhante, upāsikā nātike kālaṅkatā, tassā kā gati, ko abhisamparāyo?
Bhante, the lay follower named Sujātā has passed away in Nātikā; what is her destination, what is her future state?
Bạch Thế Tôn, cư sĩ-nữ Sujātā đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?
Kukkuṭo* nāma, bhante, upāsako nātike kālaṅkato, tassa kā gati, ko abhisamparāyo?
Bhante, the lay follower named Kukkuṭa has passed away in Nātikā; what is his destination, what is his future state?
Bạch Thế Tôn, cư sĩ Kukkuṭa đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?
Kāḷimbo* nāma, bhante, upāsako…pe… nikaṭo nāma, bhante, upāsako… kaṭissaho* nāma, bhante, upāsako… tuṭṭho nāma, bhante, upāsako… santuṭṭho nāma, bhante, upāsako… bhaddo* nāma, bhante, upāsako… subhaddo* nāma, bhante, upāsako nātike kālaṅkato, tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti?
Bhante, the lay follower named Kāḷimba… Bhante, the lay follower named Nikaṭa… Bhante, the lay follower named Kaṭissaha… Bhante, the lay follower named Tuṭṭha… Bhante, the lay follower named Santuṭṭha… Bhante, the lay follower named Bhadda… Bhante, the lay follower named Subhadda has passed away in Nātikā; what is his destination, what is his future state?”
Bạch Thế Tôn, cư sĩ Kāḷimba… (tương tự)… cư sĩ Nikaṭa… cư sĩ Kaṭissaha… cư sĩ Tuṭṭha… cư sĩ Santuṭṭha… cư sĩ Bhadda… cư sĩ Subhadda đã qua đời tại Nātikā, sự tái sinh của vị ấy là gì, cảnh giới sau khi chết của vị ấy là gì?”
157. ‘‘Sāḷho, ānanda, bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi.
“Sāḷha, Ānanda, the bhikkhu, through the destruction of the cankers, by his own direct knowledge, in this very life, realized and entered upon the anāsava cetovimutti and paññāvimutti.
157. “Này Ānanda, Tỳ-khưu Sāḷha, do sự đoạn tận các lậu hoặc, đã chứng ngộ và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát không lậu hoặc ngay trong hiện tại, sau khi tự mình chứng đạt bằng thắng trí.
Nandā, ānanda, bhikkhunī pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyinī anāvattidhammā tasmā lokā.
Nandā, Ānanda, the bhikkhunī, through the destruction of the five lower fetters, is an opapātikā, one who will attain parinibbāna there, never to return from that world.
Này Ānanda, Tỳ-khưu-ni Nandā, do sự đoạn tận năm hạ phần kiết sử, là bậc hóa sinh, sẽ nhập Niết-bàn tại đó và không còn thối chuyển khỏi thế giới ấy.
Sudatto, ānanda, upāsako tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissati.
Sudatta, Ānanda, the lay follower, through the destruction of three fetters and the attenuation of lust, hatred, and delusion, is a sakadāgāmī; having come back to this world just once, he will make an end of suffering.
Này Ānanda, cư sĩ Sudatta, do sự đoạn tận ba kiết sử, và sự làm mỏng tham, sân, si, là bậc Nhất Lai, sẽ chỉ một lần trở lại thế giới này và chấm dứt khổ đau.
Sujātā, ānanda, upāsikā tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyaṇā* .
Sujātā, Ānanda, the lay follower, through the destruction of three fetters, is a sotāpannā, one who is no longer subject to downfall, certain of liberation, bound for complete awakening.
Này Ānanda, cư sĩ-nữ Sujātā, do sự đoạn tận ba kiết sử, là bậc Nhập Lưu, không còn rơi vào ác đạo, chắc chắn sẽ hướng đến Giác Ngộ.
Kukkuṭo, ānanda, upāsako pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.
Kukkuṭa, Ānanda, the lay follower, through the destruction of the five lower fetters, is an opapātika, one who will attain parinibbāna there, never to return from that world.
Này Ānanda, cư sĩ Kukkuṭa, do sự đoạn tận năm hạ phần kiết sử, là bậc hóa sinh, sẽ nhập Niết-bàn tại đó và không còn thối chuyển khỏi thế giới ấy.
Kāḷimbo, ānanda, upāsako…pe… nikaṭo, ānanda, upāsako… kaṭissaho, ānanda, upāsako… tuṭṭho, ānanda, upāsako … santuṭṭho, ānanda, upāsako… bhaddo, ānanda, upāsako… subhaddo, ānanda, upāsako pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.
Kāḷimba, Ānanda, the lay follower… Nikaṭa, Ānanda, the lay follower… Kaṭissaha, Ānanda, the lay follower… Tuṭṭha, Ānanda, the lay follower… Santuṭṭha, Ānanda, the lay follower… Bhadda, Ānanda, the lay follower… Subhadda, Ānanda, the lay follower, through the destruction of the five lower fetters, is an opapātika, one who will attain parinibbāna there, never to return from that world.
Này Ānanda, cư sĩ Kāḷimba… (tương tự)… cư sĩ Nikaṭa… cư sĩ Kaṭissaha… cư sĩ Tuṭṭha… cư sĩ Santuṭṭha… cư sĩ Bhadda… cư sĩ Subhadda, do sự đoạn tận năm hạ phần kiết sử, là bậc hóa sinh, sẽ nhập Niết-bàn tại đó và không còn thối chuyển khỏi thế giới ấy.
Paropaññāsaṃ, ānanda, nātike upāsakā kālaṅkatā, pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā.
More than fifty lay followers, Ānanda, have passed away in Nātikā; through the destruction of the five lower fetters, they are opapātikā, ones who will attain parinibbāna there, never to return from that world.
Này Ānanda, hơn năm mươi cư sĩ tại Nātikā đã qua đời, do sự đoạn tận năm hạ phần kiết sử, là bậc hóa sinh, sẽ nhập Niết-bàn tại đó và không còn thối chuyển khỏi thế giới ấy.
Sādhikā navuti* , ānanda, nātike upāsakā kālaṅkatā tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissanti.
Over ninety, Ānanda, lay followers in Nātika have passed away, and with the eradication of the three fetters and the diminishing of lust, hatred, and delusion, they are Sakadāgāmīs, who, having come back to this world only once, will make an end to suffering.
Này Ananda, hơn chín mươi cận sự nam ở Nātika đã qua đời, do sự diệt trừ ba kiết sử, và sự làm mỏng đi tham, sân, si, họ là những bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī), sẽ chỉ trở lại thế giới này một lần nữa rồi chấm dứt khổ đau.
Sātirekāni* , ānanda, pañcasatāni nātike upāsakā kālaṅkatā, tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyaṇā.
Over five hundred, Ānanda, lay followers in Nātika have passed away, and with the eradication of the three fetters, they are Sotāpannas, not subject to downfall, certain of liberation, and destined for sambodhi.
Này Ananda, hơn năm trăm cận sự nam ở Nātika đã qua đời, do sự diệt trừ ba kiết sử, họ là những bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), không còn đọa lạc, nhất định hướng đến giác ngộ hoàn toàn.
158. ‘‘Anacchariyaṃ kho panetaṃ, ānanda, yaṃ manussabhūto kālaṅkareyya.
158. “It is no wonder, Ānanda, that a human being should pass away.
158. “Này Ananda, việc một người sinh làm người lại qua đời, điều đó không có gì là lạ lùng.
Tasmiṃyeva* kālaṅkate tathāgataṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchissatha, vihesā hesā, ānanda, tathāgatassa.
For you to approach the Tathāgata and ask about this matter concerning one who has passed away, Ānanda, would be a vexation for the Tathāgata.
Khi người ấy qua đời, các ông đến hỏi Như Lai về vấn đề này, đó là sự phiền toái cho Như Lai, này Ananda.
Tasmātihānanda, dhammādāsaṃ nāma dhammapariyāyaṃ desessāmi, yena samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanāva attānaṃ byākareyya – ‘khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’ti.
Therefore, Ānanda, I shall teach you the discourse on the Dhamma called the ‘Mirror of Dhamma,’ with which an Ariya disciple, if they wish, may declare about themselves: ‘I am one whose hellish existence is destroyed, whose animal birth is destroyed, whose realm of hungry ghosts is destroyed, whose states of woe, bad destinations, and lower realms are destroyed; I am a Sotāpanna, not subject to downfall, certain of liberation, and destined for sambodhi.’
Do đó, này Ananda, Ta sẽ thuyết giảng một pháp môn gọi là Chiếc Gương Pháp (Dhammādāsa), nhờ đó một vị Thánh đệ tử, nếu muốn, có thể tự mình tuyên bố: ‘Ta đã diệt trừ địa ngục, diệt trừ loài súc sinh, diệt trừ cảnh giới ngạ quỷ, diệt trừ các cõi khổ, ác thú, đọa lạc; ta là bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), không còn đọa lạc, nhất định hướng đến giác ngộ hoàn toàn’.
160. Atha kho bhagavā nātike yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena vesālī tenupasaṅkamissāmā’’ti.
160. Then, having stayed in Nātika for as long as he wished, the Blessed One addressed Venerable Ānanda: “Come, Ānanda, let us go to Vesālī.”
160. Sau đó, Đức Thế Tôn trú tại Nātika bao lâu tùy thích, rồi gọi Tôn giả Ananda và nói: “Này Ananda, chúng ta hãy đi đến Vesālī.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, venerable sir,” replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ananda vâng lời Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena vesālī tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large community of bhikkhus, arrived at Vesālī.
Sau đó, Đức Thế Tôn cùng với đại chúng Tỳ-khưu đi đến Vesālī.
Tatra sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati ambapālivane.
There, the Blessed One dwelled in Vesālī, in Ambapālī’s mango grove.
Tại đó, Đức Thế Tôn trú tại Vesālī, trong rừng xoài của Ambapālī.
Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi –
There, the Blessed One addressed the bhikkhus:
Tại đó, Đức Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu và nói:
‘‘Sato, bhikkhave, bhikkhu vihareyya sampajāno, ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī.
“Mindful, bhikkhus, a bhikkhu should dwell, fully aware; this is our instruction to you.
“Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu hãy sống có chánh niệm và tỉnh giác, đây là lời giáo huấn của Ta dành cho các ông.
Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sato hoti?
And how, bhikkhus, is a bhikkhu mindful?
Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sống có chánh niệm như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
Here, bhikkhus, a bhikkhu dwells contemplating the body in the body, ardent, fully aware, and mindful, removing covetousness and distress concerning the world.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, nhiếp phục tham ưu ở đời.
Vedanāsu vedanānupassī…pe… citte cittānupassī…pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
He dwells contemplating feelings in feelings... He dwells contemplating mind in mind... He dwells contemplating phenomena in phenomena, ardent, fully aware, and mindful, removing covetousness and distress concerning the world.
Quán thọ trên các thọ… Quán tâm trên tâm… Quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, nhiếp phục tham ưu ở đời.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sato hoti.
This is how, bhikkhus, a bhikkhu is mindful.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sống có chánh niệm là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sampajāno hoti?
“And how, bhikkhus, is a bhikkhu fully aware?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sống tỉnh giác như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti.
Here, bhikkhus, a bhikkhu is fully aware when going forward and returning, fully aware when looking ahead and looking around, fully aware when bending and stretching his limbs, fully aware when wearing his robes and carrying his bowl, fully aware when eating, drinking, chewing, and tasting, fully aware when defecating and urinating, fully aware when walking, standing, sitting, sleeping, waking, speaking, and remaining silent.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu khi đi tới, khi đi lui, đều tỉnh giác; khi nhìn thẳng, khi nhìn quanh, đều tỉnh giác; khi co tay, khi duỗi tay, đều tỉnh giác; khi mang y Sanghāṭī, bát, y, đều tỉnh giác; khi ăn, khi uống, khi nhai, khi nếm, đều tỉnh giác; khi đại tiện, khi tiểu tiện, đều tỉnh giác; khi đi, khi đứng, khi ngồi, khi ngủ, khi thức, khi nói, khi im lặng, đều tỉnh giác.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sampajāno hoti.
This is how, bhikkhus, a bhikkhu is fully aware.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sống tỉnh giác là như vậy.
Sato, bhikkhave, bhikkhu vihareyya sampajāno, ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
Mindful, bhikkhus, a bhikkhu should dwell, fully aware; this is our instruction to you.”
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu hãy sống có chánh niệm và tỉnh giác, đây là lời giáo huấn của Ta dành cho các ông.”
161. Assosi kho ambapālī gaṇikā – ‘‘bhagavā kira vesāliṃ anuppatto vesāliyaṃ viharati mayhaṃ ambavane’’ti.
161. Ambapālī the courtesan heard: “Indeed, the Blessed One has arrived in Vesālī and is dwelling in my mango grove in Vesālī.”
Ambapālī, cô gái điếm, nghe tin: “Đức Thế Tôn đã đến Vesālī và đang trú trong rừng xoài của ta ở Vesālī.”
Atha kho ambapālī gaṇikā bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi vesāliyā niyyāsi.
Then Ambapālī the courtesan had fine carriages prepared, mounted a fine carriage, and set out from Vesālī with fine carriages.
Sau đó, Ambapālī, cô gái điếm, cho thắng những cỗ xe tốt nhất, rồi lên một cỗ xe tốt, và rời Vesālī bằng những cỗ xe tốt nhất.
Yena sako ārāmo tena pāyāsi.
She proceeded to her own park.
Nàng đi đến khu vườn của mình.
Yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā, yānā paccorohitvā pattikāva yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Having gone as far as the carriage could go, she dismounted from the carriage and, on foot, approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, she sat down to one side.
Đi bằng xe đến chỗ có thể đi được, nàng xuống xe, đi bộ đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, nàng đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnaṃ kho ambapāliṃ gaṇikaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
As Ambapālī the courtesan sat to one side, the Blessed One instructed, incited, inspired, and gladdened her with a Dhamma talk.
Khi Ambapālī, cô gái điếm, ngồi xuống một bên, Đức Thế Tôn đã thuyết pháp, khích lệ, làm cho nàng phấn khởi, và làm cho nàng hoan hỷ.
Atha kho ambapālī gaṇikā bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘adhivāsetu me, bhante, bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.
Then Ambapālī the courtesan, having been instructed, incited, inspired, and gladdened by the Blessed One with a Dhamma talk, said to the Blessed One: “May the Blessed One, venerable sir, accept tomorrow’s meal from me, together with the community of bhikkhus.”
Sau đó, Ambapālī, cô gái điếm, được Đức Thế Tôn thuyết pháp, khích lệ, làm cho nàng phấn khởi, và làm cho nàng hoan hỷ, đã thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, xin Đức Thế Tôn cùng với chúng Tỳ-khưu hoan hỷ thọ trai của con vào ngày mai.”
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One accepted by remaining silent.
Đức Thế Tôn im lặng chấp thuận.
Atha kho ambapālī gaṇikā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Then Ambapālī the courtesan, understanding the Blessed One’s acceptance, rose from her seat, paid homage to the Blessed One, circumambulated him, and departed.
Sau đó, Ambapālī, cô gái điếm, biết Đức Thế Tôn đã chấp thuận, liền đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Thế Tôn, đi nhiễu hữu nhiễu rồi rời đi.
Assosuṃ kho vesālikā licchavī – ‘‘bhagavā kira vesāliṃ anuppatto vesāliyaṃ viharati ambapālivane’’ti.
The Licchavīs of Vesālī heard: “Indeed, the Blessed One has arrived in Vesālī and is dwelling in Ambapālī’s mango grove.”
Các Licchavī ở Vesālī nghe tin: “Đức Thế Tôn đã đến Vesālī và đang trú trong rừng xoài của Ambapālī ở Vesālī.”
Atha kho te licchavī bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi vesāliyā niyyiṃsu.
Then those Licchavis had fine, fine carriages yoked, mounted a fine, fine carriage, and departed from Vesālī in their fine, fine carriages.
Rồi các vị Licchavī đó cho thắng những cỗ xe tốt đẹp, tự mình lên những cỗ xe tốt đẹp, rồi từ Vesālī ra đi bằng những cỗ xe tốt đẹp.
Tatra ekacce licchavī nīlā honti nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā, ekacce licchavī pītā honti pītavaṇṇā pītavatthā pītālaṅkārā, ekacce licchavī lohitā honti lohitavaṇṇā lohitavatthā lohitālaṅkārā, ekacce licchavī odātā honti odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā.
There, some Licchavis were blue, blue in color, blue robed, blue adorned; some Licchavis were yellow, yellow in color, yellow robed, yellow adorned; some Licchavis were red, red in color, red robed, red adorned; some Licchavis were white, white in color, white robed, white adorned.
Trong số đó, một số vị Licchavī có màu xanh, y phục xanh, trang sức xanh; một số vị Licchavī có màu vàng, y phục vàng, trang sức vàng; một số vị Licchavī có màu đỏ, y phục đỏ, trang sức đỏ; một số vị Licchavī có màu trắng, y phục trắng, trang sức trắng.
Atha kho ambapālī gaṇikā daharānaṃ daharānaṃ licchavīnaṃ akkhena akkhaṃ cakkena cakkaṃ yugena yugaṃ paṭivaṭṭesi* .
Then Ambapālī the courtesan caused her axle to clash with the axles of the young Licchavis, her wheel with their wheels, her yoke with their yokes.
Rồi kỹ nữ Ambapālī đã cho trục xe của mình va vào trục xe, bánh xe va vào bánh xe, ách xe va vào ách xe của các vị Licchavī trẻ tuổi.
Atha kho te licchavī ambapāliṃ gaṇikaṃ etadavocuṃ – ‘‘kiṃ, je ambapāli, daharānaṃ daharānaṃ licchavīnaṃ akkhena akkhaṃ cakkena cakkaṃ yugena yugaṃ paṭivaṭṭesī’’ti?
Then those Licchavis said to Ambapālī the courtesan, 'Why, my dear Ambapālī, do you cause your axle to clash with the axles of the young Licchavis, your wheel with their wheels, your yoke with their yokes?'
Rồi các vị Licchavī đó nói với kỹ nữ Ambapālī rằng: “Này Ambapālī, sao cô lại cho trục xe của mình va vào trục xe, bánh xe va vào bánh xe, ách xe va vào ách xe của các vị Licchavī trẻ tuổi vậy?”
‘‘Tathā hi pana me, ayyaputtā, bhagavā nimantito svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.
* my lords, the Blessed One has been invited by me for a meal tomorrow, together with the Saṅgha of bhikkhus.'
“Thưa các thái tử, vì tôi đã thỉnh Thế Tôn cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo thọ trai vào ngày mai.”
‘‘Dehi, je ambapāli, etaṃ* bhattaṃ satasahassenā’’ti.
'Give us this meal, my dear Ambapālī, for a hundred thousand.'
“Này Ambapālī, hãy trao bữa thọ trai đó cho chúng tôi với giá một trăm ngàn (đồng tiền)!”
‘‘Sacepi me, ayyaputtā, vesāliṃ sāhāraṃ dassatha* , evamahaṃ taṃ* bhattaṃ na dassāmī’’ti* .
'Even if you were to give me Vesālī with its revenues, my lords, I would not give you that meal.'
“Thưa các thái tử, cho dù các thái tử có ban cho tôi toàn bộ Vesālī kèm theo thuế má, tôi cũng sẽ không trao bữa thọ trai đó.”
Atha kho te licchavī aṅguliṃ phoṭesuṃ – ‘‘jitamha* vata bho ambakāya, jitamha vata bho ambakāyā’’ti* .
Then those Licchavis snapped their fingers, saying, 'Alas, sirs, we are outdone by the Ambaka girl! Alas, sirs, we are outdone by the Ambaka girl!'
Rồi các vị Licchavī đó búng ngón tay và nói: “Ôi chao, chúng ta đã bị cô Ambapālikā chiến thắng! Ôi chao, chúng ta đã bị cô Ambapālikā chiến thắng!”
Atha kho te licchavī yena ambapālivanaṃ tena pāyiṃsu.
Then those Licchavis proceeded to Ambapāli's mango grove.
Rồi các vị Licchavī đó đi đến khu rừng xoài của Ambapālī.
Addasā kho bhagavā te licchavī dūratova āgacchante.
The Blessed One saw those Licchavis approaching from afar.
Thế Tôn thấy các vị Licchavī đang đi đến từ đằng xa.
Disvāna bhikkhū āmantesi – ‘‘yesaṃ* , bhikkhave, bhikkhūnaṃ devā tāvatiṃsā adiṭṭhapubbā, oloketha, bhikkhave, licchaviparisaṃ; apaloketha, bhikkhave, licchaviparisaṃ; upasaṃharatha, bhikkhave, licchaviparisaṃ – tāvatiṃsasadisa’’nti.
Having seen them, he addressed the bhikkhus, saying, "Bhikkhus, for those bhikkhus who have never seen the Tāvatiṃsa devas, look at the assembly of Licchavis; observe the assembly of Licchavis; compare the assembly of Licchavis — it is similar to the Tāvatiṃsa (assembly).''
Thấy vậy, Ngài gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, những Tỳ-kheo nào chưa từng thấy chư thiên ở cõi Ba mươi ba, hãy nhìn xem hội chúng Licchavī này! Này các Tỳ-kheo, hãy nhìn kỹ hội chúng Licchavī! Này các Tỳ-kheo, hãy so sánh hội chúng Licchavī này với hội chúng chư thiên ở cõi Ba mươi ba!”
Atha kho te licchavī yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā, yānā paccorohitvā pattikāva yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then those Licchavis, having gone as far as the ground was suitable for carriages, descended from their carriages and approached the Blessed One on foot; having approached, they respectfully saluted the Blessed One and sat down to one side.
Rồi các vị Licchavī đó đi xe đến chỗ đất có thể đi xe được, rồi xuống xe, đi bộ đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, họ đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinne kho te licchavī bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
As they sat to one side, the Blessed One instructed, urged, inspired, and gladdened those Licchavis with a Dhamma talk.
Khi các vị Licchavī đã ngồi xuống một bên, Thế Tôn đã dùng pháp thoại để chỉ dẫn, khuyến khích, khích lệ và làm cho họ hoan hỷ.
Atha kho te licchavī bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘adhivāsetu no, bhante, bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.
Then those Licchavis, having been instructed, urged, inspired, and gladdened by the Blessed One with a Dhamma talk, said to the Blessed One, 'May the Blessed One, venerable sir, consent to take a meal with us tomorrow, together with the Saṅgha of bhikkhus.'
Rồi các vị Licchavī đó, sau khi được Thế Tôn chỉ dẫn, khuyến khích, khích lệ và làm cho hoan hỷ bằng pháp thoại, đã bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo hoan hỷ thọ trai của chúng con vào ngày mai.”
Atha kho bhagavā te licchavī etadavoca – ‘‘adhivutthaṃ* kho me, licchavī, svātanāya ambapāliyā gaṇikāya bhatta’’nti.
Then the Blessed One said to those Licchavis, 'Licchavis, I have already consented to Ambapālī the courtesan for a meal tomorrow.'
Rồi Thế Tôn nói với các vị Licchavī đó: “Này các Licchavī, bữa thọ trai của ta vào ngày mai đã được kỹ nữ Ambapālī chấp thuận rồi.”
Atha kho te licchavī aṅguliṃ phoṭesuṃ – ‘‘jitamha vata bho ambakāya, jitamha vata bho ambakāyā’’ti.
Then those Licchavis snapped their fingers, saying, 'Alas, sirs, we are outdone by the Ambaka girl! Alas, sirs, we are outdone by the Ambaka girl!'
Rồi các vị Licchavī đó búng ngón tay và nói: “Ôi chao, chúng ta đã bị cô Ambapālikā chiến thắng! Ôi chao, chúng ta đã bị cô Ambapālikā chiến thắng!”
Atha kho te licchavī bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
Then those Licchavis, having rejoiced in and approved the Blessed One's words, rose from their seats, saluted the Blessed One, circumambulated him keeping their right side towards him, and departed.
Rồi các vị Licchavī đó, sau khi hoan hỷ và tán thán lời Thế Tôn dạy, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu hữu rồi ra đi.
162. Atha kho ambapālī gaṇikā tassā rattiyā accayena sake ārāme paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi – ‘‘kālo, bhante, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti.
162. Then Ambapālī the courtesan, having prepared choice hard and soft food in her own mango grove after the passing of that night, announced the time to the Blessed One: "It is time, venerable sir, the meal is ready."
162. Rồi kỹ nữ Ambapālī, sau khi đêm đó đã trôi qua, đã chuẩn bị các món ăn thức uống thượng vị tại khu vườn của mình, rồi cho người báo giờ đến Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, đã đến giờ rồi, bữa thọ trai đã sẵn sàng.”
Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena ambapāliyā gaṇikāya nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Then the Blessed One, having dressed in the forenoon, took his bowl and robe and, together with the Saṅgha of bhikkhus, went to the dwelling of Ambapālī the courtesan; having approached, he sat down on the appointed seat.
Rồi Thế Tôn, vào buổi sáng, đắp y, cầm bát và y, cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo đi đến tư gia của kỹ nữ Ambapālī; sau khi đến, Ngài ngồi xuống chỗ đã được sắp đặt.
Atha kho ambapālī gaṇikā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi.
Then Ambapālī the courtesan personally served and satisfied the Saṅgha of bhikkhus, with the Buddha at its head, with choice hard and soft food.
Rồi kỹ nữ Ambapālī đã tự tay phục vụ và làm cho Tăng đoàn Tỳ-kheo do Đức Phật dẫn đầu được no đủ với các món ăn thức uống thượng vị.
Atha kho ambapālī gaṇikā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Ambapālī the courtesan, when the Blessed One had eaten and had withdrawn his hand from the bowl, took a low seat and sat down to one side.
Rồi kỹ nữ Ambapālī, sau khi Thế Tôn đã thọ trai xong và đã rửa tay, cầm một chỗ ngồi thấp rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnā kho ambapālī gaṇikā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘imāhaṃ, bhante, ārāmaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dammī’’ti.
Seated to one side, Ambapālī the courtesan said to the Blessed One, 'Venerable sir, I donate this mango grove to the Saṅgha of bhikkhus, with the Buddha at its head.'
Khi đã ngồi xuống một bên, kỹ nữ Ambapālī bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, con xin dâng khu vườn này cho Tăng đoàn Tỳ-kheo do Đức Phật dẫn đầu.”
Paṭiggahesi bhagavā ārāmaṃ.
The Blessed One accepted the mango grove.
Thế Tôn đã chấp nhận khu vườn.
Atha kho bhagavā ambapāliṃ gaṇikaṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Then the Blessed One, having instructed, urged, inspired, and gladdened Ambapālī the courtesan with a Dhamma talk, rose from his seat and departed.
Rồi Thế Tôn, sau khi đã dùng pháp thoại để chỉ dẫn, khuyến khích, khích lệ và làm cho kỹ nữ Ambapālī hoan hỷ, đứng dậy khỏi chỗ ngồi rồi ra đi.
Tatrapi sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharanto ambapālivane etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā.
Even there, the Blessed One, while dwelling in Ambapāli's mango grove in Vesālī, often gave this Dhamma talk to the bhikkhus: "'Such is virtue, such is concentration, such is wisdom.
Tại đó, Thế Tôn, khi đang trú tại Vesālī, thường xuyên thuyết pháp cho các Tỳ-kheo trong khu rừng xoài của Ambapālī về điều này: “Như vậy là giới, như vậy là định, như vậy là tuệ.
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
Concentration imbued with virtue brings great fruit and great benefit.
Định được giới thanh lọc sẽ có đại quả, đại lợi ích.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Wisdom imbued with concentration brings great fruit and great benefit.
Tuệ được định thanh lọc sẽ có đại quả, đại lợi ích.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
The mind imbued with wisdom is utterly liberated from the defilements, namely, the defilement of sensual desire, the defilement of existence, the defilement of ignorance."
Tâm được tuệ thanh lọc sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc, tức là: lậu hoặc dục, lậu hoặc hữu, lậu hoặc vô minh.”
163. Atha kho bhagavā ambapālivane yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena veḷuvagāmako* tenupasaṅkamissāmā’’ti.
163. Then the Blessed One, having dwelt in Ambapāli's mango grove as long as he wished, addressed Venerable Ānanda, saying, "Come, Ānanda, let us go to Veḷuvagāma."
163. Rồi Thế Tôn, sau khi đã trú tại khu rừng xoài của Ambapālī tùy thích, đã gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến làng Veḷuva.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, venerable sir," replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đã vâng lời Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena veḷuvagāmako tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large Saṅgha of bhikkhus, arrived at Veḷuvagāma.
Rồi Thế Tôn, cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo lớn, đã đến làng Veḷuva.
Tatra sudaṃ bhagavā veḷuvagāmake viharati.
There the Blessed One dwelt in Veḷuvagāma.
Tại đó, Thế Tôn trú tại làng Veḷuva.
Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘etha tumhe, bhikkhave, samantā vesāliṃ yathāmittaṃ yathāsandiṭṭhaṃ yathāsambhattaṃ vassaṃ upetha* .
There the Blessed One addressed the bhikkhus, saying, "Go, bhikkhus, and observe the Rains around Vesālī, each with his friends, acquaintances, and supporters.
Tại đó, Thế Tôn gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, các con hãy đi an cư mùa mưa quanh Vesālī, tại những nơi có bạn bè, người thân quen, và những người đã từng cúng dường.
Ahaṃ pana idheva veḷuvagāmake vassaṃ upagacchāmī’’ti.
But I shall observe the Rains right here in Veḷuvagāma."
Còn ta, ta sẽ an cư mùa mưa ngay tại làng Veḷuva này.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paṭissutvā samantā vesāliṃ yathāmittaṃ yathāsandiṭṭhaṃ yathāsambhattaṃ vassaṃ upagacchiṃsu.
"Yes, venerable sir," those bhikkhus replied to the Blessed One, and they went to observe the Rains around Vesālī, each with his friends, acquaintances, and supporters.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” các Tỳ-kheo đó đã vâng lời Thế Tôn và đi an cư mùa mưa quanh Vesālī, tại những nơi có bạn bè, người thân quen, và những người đã từng cúng dường.
Bhagavā pana tattheva veḷuvagāmake vassaṃ upagacchi.
But the Blessed One observed the Rains right there in Veḷuvagāma.
Còn Thế Tôn, Ngài đã an cư mùa mưa ngay tại làng Veḷuva đó.
164. Atha kho bhagavato vassūpagatassa kharo ābādho uppajji, bāḷhā vedanā vattanti māraṇantikā.
164. Then, when the Blessed One had observed the Rains, a severe illness arose in him; sharp pains, leading to death, assailed him.
164. Rồi khi Thế Tôn đang an cư mùa mưa, một căn bệnh hiểm nghèo đã phát sinh, những cơn đau dữ dội hành hạ, gần như dẫn đến cái chết.
Tā sudaṃ bhagavā sato sampajāno adhivāsesi avihaññamāno.
The Blessed One endured them mindfully and clearly comprehending, without being overwhelmed.
Thế Tôn đã chịu đựng những cơn đau đó một cách có niệm, có tỉnh giác, không chút nao núng.
Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘na kho metaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ anāmantetvā upaṭṭhāke anapaloketvā bhikkhusaṅghaṃ parinibbāyeyyaṃ.
Then it occurred to the Blessed One: "It would not be proper for me to attain final Nibbāna without addressing my attendants and without taking leave of the Saṅgha of bhikkhus.
Rồi Thế Tôn nghĩ: “Không phải là điều thích hợp nếu ta nhập Niết-bàn mà không báo cho các thị giả và không từ biệt Tăng đoàn Tỳ-kheo.
Yaṃnūnāhaṃ imaṃ ābādhaṃ vīriyena paṭipaṇāmetvā jīvitasaṅkhāraṃ adhiṭṭhāya vihareyya’’nti.
Let me, therefore, suppress this illness by an effort of will and maintain the life-force."
Vậy ta hãy dùng nghị lực đẩy lùi căn bệnh này và an trú vào thọ mạng đã được định trước.”
Atha kho bhagavā taṃ ābādhaṃ vīriyena paṭipaṇāmetvā jīvitasaṅkhāraṃ adhiṭṭhāya vihāsi.
Then the Blessed One suppressed that illness by an effort of will and maintained the life-force.
Rồi Thế Tôn đã dùng nghị lực đẩy lùi căn bệnh đó và an trú vào thọ mạng đã được định trước.
Atha kho bhagavato so ābādho paṭipassambhi.
Then that illness of the Blessed One subsided.
Rồi thì, cơn bệnh ấy của Đức Thế Tôn đã thuyên giảm.
Atha kho bhagavā gilānā vuṭṭhito* aciravuṭṭhito gelaññā vihārā nikkhamma vihārapacchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdi.
Then, having recovered from his illness, having recently risen from his sickness, the Blessed One came out from the monastery and sat down on a seat prepared in the shade behind the monastery.
Rồi thì, Đức Thế Tôn, sau khi khỏi bệnh, vừa mới dứt cơn bệnh, rời khỏi tịnh xá, ngồi xuống trên chỗ ngồi đã được sửa soạn tại bóng mát phía sau tịnh xá.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Venerable Ānanda approached the Blessed One; having approached and saluted the Blessed One, he sat down to one side.
Rồi thì, Tôn giả Ānanda đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘diṭṭho me, bhante, bhagavato phāsu; diṭṭhaṃ me, bhante, bhagavato khamanīyaṃ, api ca me, bhante, madhurakajāto viya kāyo.
Seated to one side, Venerable Ānanda said to the Blessed One: ‘‘I have seen, Bhante, the Blessed One's ease; I have seen, Bhante, the Blessed One's comfort. But, Bhante, my body feels as if it has become heavy.
Ngồi xuống một bên, Tôn giả Ānanda bạch Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, con đã thấy Đức Thế Tôn khỏe mạnh; bạch Thế Tôn, con đã thấy Đức Thế Tôn an ổn. Tuy nhiên, bạch Thế Tôn, thân con dường như nặng trĩu.
Disāpi me na pakkhāyanti; dhammāpi maṃ na paṭibhanti bhagavato gelaññena, api ca me, bhante, ahosi kācideva assāsamattā – ‘na tāva bhagavā parinibbāyissati, na yāva bhagavā bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāharatī’’’ti.
The directions do not appear clear to me; the Dhamma does not become clear to me due to the Blessed One's sickness. But, Bhante, I had a certain measure of relief – ‘The Blessed One will not attain parinibbāna yet, not until the Blessed One has said something regarding the Saṅgha of bhikkhus.’’’
Các phương hướng đối với con cũng không rõ ràng; các pháp cũng không hiện rõ đối với con vì bệnh của Đức Thế Tôn. Tuy nhiên, bạch Thế Tôn, con đã có một chút an ủi rằng: ‘Đức Thế Tôn sẽ chưa nhập Niết Bàn, chừng nào Đức Thế Tôn chưa nói điều gì đó về Tăng đoàn Tỳ khưu.’”
165. ‘‘Kiṃ panānanda, bhikkhusaṅgho mayi paccāsīsati* ?
165. ‘‘But what, Ānanda, does the Saṅgha of bhikkhus expect from me?
165. “Này Ānanda, Tăng đoàn Tỳ khưu còn mong đợi điều gì từ Như Lai?
Desito, ānanda, mayā dhammo anantaraṃ abāhiraṃ karitvā.
Ānanda, the Dhamma has been taught by me without making an inner or an outer part.
Này Ānanda, Giáo Pháp đã được Như Lai thuyết giảng mà không có sự phân biệt nội hay ngoại.
Natthānanda, tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi.
Ānanda, a Tathāgata has no teacher's closed fist with regard to the teachings.
Này Ānanda, Như Lai không có nắm giữ pháp bí mật của bậc Đạo Sư.
Yassa nūna, ānanda, evamassa – ‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’ti vā ‘mamuddesiko bhikkhusaṅgho’ti vā, so nūna, ānanda, bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāhareyya.
Indeed, Ānanda, if it were to occur to anyone, ‘I shall lead the Saṅgha of bhikkhus’ or ‘The Saṅgha of bhikkhus is dependent on me’, such a person would speak something regarding the Saṅgha of bhikkhus.
Này Ānanda, nếu có ai nghĩ rằng: ‘Ta sẽ dẫn dắt Tăng đoàn Tỳ khưu,’ hoặc ‘Tăng đoàn Tỳ khưu là của ta,’ thì người ấy có lẽ sẽ nói điều gì đó về Tăng đoàn Tỳ khưu.
Tathāgatassa kho, ānanda, na evaṃ hoti – ‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’ti vā ‘mamuddesiko bhikkhusaṅgho’ti vā.
But Ānanda, this does not occur to the Tathāgata: ‘I shall lead the Saṅgha of bhikkhus’ or ‘The Saṅgha of bhikkhus is dependent on me.’
Nhưng này Ānanda, Như Lai không nghĩ rằng: ‘Ta sẽ dẫn dắt Tăng đoàn Tỳ khưu,’ hoặc ‘Tăng đoàn Tỳ khưu là của ta.’
Sakiṃ* , ānanda, tathāgato bhikkhusaṅghaṃ ārabbha kiñcideva udāharissati.
So why, Ānanda, should the Tathāgata speak anything regarding the Saṅgha of bhikkhus?
Này Ānanda, Như Lai sẽ nói điều gì đó về Tăng đoàn Tỳ khưu ư?
Ahaṃ kho panānanda, etarahi jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayoanuppatto.
I am now, Ānanda, old, aged, advanced in years, having reached the end of my life's journey.
Này Ānanda, hiện nay Như Lai đã già yếu, tuổi đã cao, đã đi hết chặng đường đời, đã đến tuổi xế chiều.
Āsītiko me vayo vattati.
My age is eighty years.
Tuổi của Như Lai đã tám mươi.
Seyyathāpi, ānanda, jajjarasakaṭaṃ veṭhamissakena* yāpeti, evameva kho, ānanda, veṭhamissakena maññe tathāgatassa kāyo yāpeti.
Just as a dilapidated cart is made to function by being held together with straps and bindings, even so, Ānanda, I think the Tathāgata's body is made to function by being held together with supports.
Cũng như, này Ānanda, một cỗ xe cũ nát được duy trì bằng cách buộc chằng chịt, cũng vậy, này Ānanda, ta nghĩ rằng thân của Như Lai được duy trì bằng cách buộc chằng chịt.
Yasmiṃ, ānanda, samaye tathāgato sabbanimittānaṃ amanasikārā ekaccānaṃ vedanānaṃ nirodhā animittaṃ cetosamādhiṃ upasampajja viharati, phāsutaro, ānanda, tasmiṃ samaye tathāgatassa kāyo hoti.
At such a time, Ānanda, when the Tathāgata dwells having entered and abided in the signless concentration of mind, through not attending to any signs and through the cessation of certain feelings, at that time, Ānanda, the Tathāgata's body becomes more comfortable.
Này Ānanda, vào thời điểm Như Lai an trú trong vô tướng tâm định, do không tác ý đến tất cả các tướng và do sự đoạn diệt của một số thọ, thì vào thời điểm ấy, thân của Như Lai được an lạc hơn.
Tasmātihānanda, attadīpā viharatha attasaraṇā anaññasaraṇā, dhammadīpā dhammasaraṇā anaññasaraṇā.
Therefore, Ānanda, dwell with yourselves as islands, with yourselves as refuges, having no other refuge; with the Dhamma as an island, with the Dhamma as a refuge, having no other refuge.
Do đó, này Ānanda, hãy sống tự mình là hòn đảo, tự mình là nơi nương tựa, không nương tựa ai khác; lấy Pháp làm hòn đảo, lấy Pháp làm nơi nương tựa, không nương tựa ai khác.
Kathañcānanda, bhikkhu attadīpo viharati attasaraṇo anaññasaraṇo, dhammadīpo dhammasaraṇo anaññasaraṇo?
And how, Ānanda, does a bhikkhu dwell with himself as an island, with himself as a refuge, having no other refuge, with the Dhamma as an island, with the Dhamma as a refuge, having no other refuge?
Và này Ānanda, Tỳ khưu sống tự mình là hòn đảo, tự mình là nơi nương tựa, không nương tựa ai khác; lấy Pháp làm hòn đảo, lấy Pháp làm nơi nương tựa, không nương tựa ai khác như thế nào?
Idhānanda, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati atāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
Here, Ānanda, a bhikkhu dwells contemplating the body in the body, ardent, clearly comprehending, mindful, removing covetousness and distress in the world.
Ở đây, này Ānanda, Tỳ khưu sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, nhiếp phục tham ưu ở đời.
Vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
He dwells contemplating feelings in feelings... mind in mind... phenomena in phenomena, ardent, clearly comprehending, mindful, removing covetousness and distress in the world.
Trên các thọ… (tương tự)… trên tâm… (tương tự)… trên các pháp, Tỳ khưu sống quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, nhiếp phục tham ưu ở đời.
Evaṃ kho, ānanda, bhikkhu attadīpo viharati attasaraṇo anaññasaraṇo, dhammadīpo dhammasaraṇo anaññasaraṇo.
It is in this way, Ānanda, that a bhikkhu dwells with himself as an island, with himself as a refuge, having no other refuge; with the Dhamma as an island, with the Dhamma as a refuge, having no other refuge.
Như vậy đó, này Ānanda, Tỳ khưu sống tự mình là hòn đảo, tự mình là nơi nương tựa, không nương tựa ai khác; lấy Pháp làm hòn đảo, lấy Pháp làm nơi nương tựa, không nương tựa ai khác.
Ye hi keci, ānanda, etarahi vā mama vā accayena attadīpā viharissanti attasaraṇā anaññasaraṇā, dhammadīpā dhammasaraṇā anaññasaraṇā, tamatagge me te, ānanda, bhikkhū bhavissanti ye keci sikkhākāmā’’ti.
Indeed, Ānanda, whatever bhikkhus now or after my passing will dwell with themselves as islands, with themselves as refuges, having no other refuge; with the Dhamma as an island, with the Dhamma as a refuge, having no other refuge – these, Ānanda, are the bhikkhus who will be at the forefront, those who are eager to train.’’
Này Ānanda, bất cứ Tỳ khưu nào, dù hiện tại hay sau khi Như Lai diệt độ, sống tự mình là hòn đảo, tự mình là nơi nương tựa, không nương tựa ai khác; lấy Pháp làm hòn đảo, lấy Pháp làm nơi nương tựa, không nương tựa ai khác, thì những Tỳ khưu ấy, này Ānanda, là những người tối thượng trong số những ai muốn học hỏi.”
166. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisi.
166. Then, in the morning, having donned his under-robe and taken his bowl and outer robe, the Blessed One entered Vesālī for alms.
166. Rồi thì, Đức Thế Tôn vào buổi sáng đắp y, cầm bát và y đi vào Vesālī để khất thực.
Vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘gaṇhāhi, ānanda, nisīdanaṃ, yena cāpālaṃ cetiyaṃ* tenupasaṅkamissāma divā vihārāyā’’ti.
Having walked for alms in Vesālī and returned from his alms-round after his meal, the Blessed One addressed Venerable Ānanda: ‘‘Take the sitting cloth, Ānanda, we shall go to the Cāpāla Shrine for the day's abiding.’’
Sau khi khất thực ở Vesālī và thọ thực xong, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy cầm chỗ ngồi, chúng ta sẽ đi đến tháp Cāpāla để nghỉ trưa.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā nisīdanaṃ ādāya bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
‘‘Yes, Bhante,’’ replied Venerable Ānanda to the Blessed One, and taking the sitting cloth, he followed close behind the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn, cầm chỗ ngồi và đi theo sau Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā yena cāpālaṃ cetiyaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Then the Blessed One approached the Cāpāla Shrine; having approached, he sat down on the prepared seat.
Rồi thì, Đức Thế Tôn đi đến tháp Cāpāla; sau khi đến, Ngài ngồi xuống trên chỗ ngồi đã được sửa soạn.
Āyasmāpi kho ānando bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Venerable Ānanda also saluted the Blessed One and sat down to one side.
Tôn giả Ānanda cũng đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
167. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ ānandaṃ bhagavā etadavoca – ‘‘ramaṇīyā, ānanda, vesālī, ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sattambaṃ* cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ bahuputtaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ cāpālaṃ cetiyaṃ.
167. Seated to one side, the Blessed One said to Venerable Ānanda: ‘‘Delightful, Ānanda, is Vesālī, delightful is the Udena Shrine, delightful is the Gotamaka Shrine, delightful is the Sattamba Shrine, delightful is the Bahuputta Shrine, delightful is the Sārandada Shrine, delightful is the Cāpāla Shrine.
167. Khi Tôn giả Ānanda đang ngồi một bên, Đức Thế Tôn nói với Tôn giả Ānanda rằng: “Này Ānanda, Vesālī thật đáng yêu, tháp Udena thật đáng yêu, tháp Gotamaka thật đáng yêu, tháp Sattamba thật đáng yêu, tháp Bahuputta thật đáng yêu, tháp Sārandada thật đáng yêu, tháp Cāpāla thật đáng yêu.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
Whoever, Ānanda, has cultivated, developed, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly mastered the four bases of psychic power, he, if he wishes, may abide for a kappa or for the remainder of a kappa.
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, lấy làm cỗ xe, lấy làm căn cứ, kiên trì thực hành, thành thạo, và tinh tấn viên mãn bốn thần túc, thì người ấy nếu muốn, có thể sống trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno* , ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’ti.
The Tathāgata, Ānanda, has cultivated, developed, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly mastered the four bases of psychic power. If he wishes, Ānanda, the Tathāgata may abide for a kappa or for the remainder of a kappa.’’
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, lấy làm cỗ xe, lấy làm căn cứ, kiên trì thực hành, thành thạo, và tinh tấn viên mãn bốn thần túc. Này Ānanda, Như Lai nếu muốn, có thể sống trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.”
Evampi kho āyasmā ānando bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ; na bhagavantaṃ yāci – ‘‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti, yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto.
Even though the Blessed One was giving such a gross sign, making such a gross intimation, Venerable Ānanda was unable to comprehend it; he did not entreat the Blessed One: ‘‘May the Blessed One remain for a kappa, may the Sugata remain for a kappa, for the welfare of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, benefit, and happiness of devas and humans’’—for his mind was possessed by Māra.
Mặc dù Đức Thế Tôn đã đưa ra dấu hiệu rõ ràng, đã gợi ý rõ ràng như vậy, Tôn giả Ānanda vẫn không thể nhận ra; Tôn giả đã không thỉnh cầu Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy an trú trọn một kiếp, xin Thiện Thệ hãy an trú trọn một kiếp, vì lợi ích của nhiều người, vì an lạc của nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc, vì an lạc của chư thiên và loài người,” vì tâm của Tôn giả đã bị Māra chi phối.
Dutiyampi kho bhagavā…pe… tatiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ramaṇīyā, ānanda, vesālī, ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sattambaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ bahuputtaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ cāpālaṃ cetiyaṃ.
A second time the Blessed One… and a third time the Blessed One addressed Venerable Ānanda: ‘‘Delightful, Ānanda, is Vesālī, delightful is the Udena Shrine, delightful is the Gotamaka Shrine, delightful is the Sattamba Shrine, delightful is the Bahuputta Shrine, delightful is the Sārandada Shrine, delightful is the Cāpāla Shrine.
Lần thứ hai, Đức Thế Tôn… (tương tự)… Lần thứ ba, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, Vesālī thật đáng yêu, tháp Udena thật đáng yêu, tháp Gotamaka thật đáng yêu, tháp Sattamba thật đáng yêu, tháp Bahuputta thật đáng yêu, tháp Sārandada thật đáng yêu, tháp Cāpāla thật đáng yêu.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
Whoever, Ānanda, has cultivated, developed, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly mastered the four bases of psychic power, he, if he wishes, may abide for a kappa or for the remainder of a kappa.
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, lấy làm cỗ xe, lấy làm căn cứ, kiên trì thực hành, thành thạo, và tinh tấn viên mãn bốn thần túc, thì người ấy nếu muốn, có thể sống trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’ti.
The Tathāgata, Ānanda, has cultivated, developed, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly mastered the four bases of psychic power. If he wishes, Ānanda, the Tathāgata may abide for a kappa or for the remainder of a kappa.’’
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, lấy làm cỗ xe, lấy làm căn cứ, kiên trì thực hành, thành thạo, và tinh tấn viên mãn bốn thần túc. Này Ānanda, Như Lai nếu muốn, có thể sống trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.”
Evampi kho āyasmā ānando bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ; na bhagavantaṃ yāci – ‘‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti, yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto.
Even so, indeed, Venerable Ananda, when the Blessed One was making a great sign, making a great suggestion, he was unable to penetrate it; he did not implore the Blessed One: ‘May the Blessed One remain for a kappa, may the Sugata remain for a kappa, for the good of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the welfare, for the good, for the happiness of devas and humans,’ just as one whose mind was overwhelmed by Māra.
Như vậy, Tôn giả Ānanda đã không thể thấu hiểu khi Thế Tôn thực hiện các dấu hiệu thô thiển, khi ánh sáng thô thiển được thực hiện; Tôn giả đã không thỉnh cầu Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn an trú trọn kiếp, xin Thiện Thệ an trú trọn kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì mục đích, vì lợi ích, vì an lạc của chư thiên và loài người,” bởi tâm bị Māra xâm chiếm.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘gaccha tvaṃ, ānanda, yassadāni kālaṃ maññasī’’ti.
Then indeed the Blessed One addressed Venerable Ananda: ‘Go, Ananda, when you think it is time now.’
Sau đó, Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, con hãy đi đi, bây giờ con thấy lúc nào thích hợp thì làm.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
‘Yes, venerable sir,’ Venerable Ananda replied to the Blessed One, rose from his seat, bowed to the Blessed One, circumambulated him respectfully, and sat down at the foot of a certain tree not far away.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đáp lời Thế Tôn, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu bên phải, rồi ngồi xuống dưới gốc cây nào đó không xa.
168. Atha kho māro pāpimā acirapakkante āyasmante ānande yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
168. Then, indeed, Māra the Evil One, not long after Venerable Ananda had departed, approached the Blessed One; having approached, he stood to one side.
168. Sau đó, Māra, kẻ ác, không lâu sau khi Tôn giả Ānanda rời đi, đã đến chỗ Thế Tôn; đến rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho māro pāpimā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālo dāni, bhante, bhagavato.
Standing to one side, Māra the Evil One said to the Blessed One: ‘May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Đứng sang một bên, Māra, kẻ ác, bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacārino, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānī* karissanti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantī’ti.
‘This word, venerable sir, was spoken by the Blessed One: “I shall not, Evil One, attain Parinibbāna until my bhikkhus become disciples who are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, will explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, will teach the Dhamma with a marvel.”’
“Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn nói ra: ‘Này kẻ ác, Ta sẽ không nhập Niết Bàn chừng nào các Tỳ-kheo đệ tử của Ta chưa trở thành những người tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.’”
Etarahi kho pana, bhante, bhikkhū bhagavato sāvakā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacārino, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
‘But now, venerable sir, the bhikkhus, disciples of the Blessed One, are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, they explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, they teach the Dhamma with a marvel.
“Bạch Thế Tôn, bây giờ các Tỳ-kheo đệ tử của Thế Tôn đã tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato.
May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
‘‘Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacāriniyo, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantī’ti.
‘This word, venerable sir, was spoken by the Blessed One: “I shall not, Evil One, attain Parinibbāna until my bhikkhunīs become disciples who are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, will explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, will teach the Dhamma with a marvel.”’
“Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn nói ra: ‘Này kẻ ác, Ta sẽ không nhập Niết Bàn chừng nào các Tỳ-kheo-ni đệ tử của Ta chưa trở thành những người tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.’”
Etarahi kho pana, bhante, bhikkhuniyo bhagavato sāvikā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacāriniyo, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
‘But now, venerable sir, the bhikkhunīs, disciples of the Blessed One, are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, they explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, they teach the Dhamma with a marvel.
“Bạch Thế Tôn, bây giờ các Tỳ-kheo-ni đệ tử của Thế Tôn đã tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato.
May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
‘‘Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacārino, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantī’ti.
‘This word, venerable sir, was spoken by the Blessed One: “I shall not, Evil One, attain Parinibbāna until my male lay followers become disciples who are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, will explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, will teach the Dhamma with a marvel.”’
“Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn nói ra: ‘Này kẻ ác, Ta sẽ không nhập Niết Bàn chừng nào các nam Cư sĩ đệ tử của Ta chưa trở thành những người tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.’”
Etarahi kho pana, bhante, upāsakā bhagavato sāvakā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacārino, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
‘But now, venerable sir, the male lay followers, disciples of the Blessed One, are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, they explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, they teach the Dhamma with a marvel.
“Bạch Thế Tôn, bây giờ các nam Cư sĩ đệ tử của Thế Tôn đã tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato.
May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
‘‘Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘na tāvāhaṃ, pāpima parinibbāyissāmi, yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacāriniyo, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhissanti desessanti paññapessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessantī’ti.
‘This word, venerable sir, was spoken by the Blessed One: “I shall not, Evil One, attain Parinibbāna until my female lay followers become disciples who are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, will explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, will teach the Dhamma with a marvel.”’
“Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn nói ra: ‘Này kẻ ác, Ta sẽ không nhập Niết Bàn chừng nào các nữ Cư sĩ đệ tử của Ta chưa trở thành những người tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.’”
Etarahi kho pana, bhante, upāsikā bhagavato sāvikā viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā dhammānudhammappaṭipannā sāmīcippaṭipannā anudhammacāriniyo, sakaṃ ācariyakaṃ uggahetvā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṃ parappavādaṃ sahadhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desenti.
‘But now, venerable sir, the female lay followers, disciples of the Blessed One, are accomplished, disciplined, confident, learned, upholders of the Dhamma, practitioners according to the Dhamma, proper practitioners, living in conformity with the Dhamma, having learned their own master’s teaching, they explain, teach, proclaim, establish, reveal, analyze, make clear, and having thoroughly refuted any arisen opposing doctrine with the Dhamma, they teach the Dhamma with a marvel.
“Bạch Thế Tôn, bây giờ các nữ Cư sĩ đệ tử của Thế Tôn đã tinh thông, được huấn luyện, tự tin, đa văn, giữ gìn Pháp, thực hành đúng Pháp, thực hành phù hợp, sống đúng Pháp, tự mình nắm giữ giáo lý của bậc Đạo Sư, thuyết giảng, giảng dạy, trình bày, thiết lập, khai mở, phân tích, làm cho rõ ràng, và sau khi đánh bại luận thuyết của người khác một cách đúng Pháp, sẽ thuyết giảng Pháp với thần thông.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato.
May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
‘‘Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhaṃ ceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsita’nti.
‘This word, venerable sir, was spoken by the Blessed One: “I shall not, Evil One, attain Parinibbāna until this holy life of mine becomes prosperous, flourishing, widespread, popular, and thoroughly proclaimed among devas and humans.”’
“Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn nói ra: ‘Này kẻ ác, Ta sẽ không nhập Niết Bàn chừng nào Phạm hạnh này của Ta chưa trở nên thịnh vượng, sung mãn, quảng đại, được nhiều người biết đến, phổ biến rộng rãi, cho đến khi được chư thiên và loài người tuyên bố rộng khắp.’”
Etarahi kho pana, bhante, bhagavato brahmacariyaṃ iddhaṃ ceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ, yāva devamanussehi suppakāsitaṃ.
‘But now, venerable sir, the Blessed One’s holy life is prosperous, flourishing, widespread, popular, and thoroughly proclaimed among devas and humans.
“Bạch Thế Tôn, bây giờ Phạm hạnh của Thế Tôn đã thịnh vượng, sung mãn, quảng đại, được nhiều người biết đến, phổ biến rộng rãi, cho đến khi được chư thiên và loài người tuyên bố rộng khắp.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato’’ti.
May the Blessed One now attain Parinibbāna, may the Sugata attain Parinibbāna, it is now time, venerable sir, for the Blessed One to attain Parinibbāna.’
Bạch Thế Tôn, bây giờ Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết Bàn, bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn.”
171. ‘‘Aṭṭha kho ime, ānanda, hetū, aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.
171. ‘‘There are these eight causes, Ānanda, eight reasons for the manifestation of a great earthquake.
171. ‘‘Này Ānanda, có tám nguyên nhân, tám duyên cớ khiến trận động đất lớn xuất hiện.
Katame aṭṭha?
What are the eight?
Tám điều nào?
Ayaṃ, ānanda, mahāpathavī udake patiṭṭhitā, udakaṃ vāte patiṭṭhitaṃ, vāto ākāsaṭṭho.
This great earth, Ānanda, is established on water, the water is established on wind, and the wind is established in space.
Này Ānanda, đại địa này an trú trên nước, nước an trú trên gió, gió an trú trong hư không.
Hoti kho so, ānanda, samayo, yaṃ mahāvātā vāyanti.
There comes a time, Ānanda, when mighty winds blow.
Này Ānanda, có lúc những trận gió lớn thổi lên.
Mahāvātā vāyantā udakaṃ kampenti.
Mighty winds, blowing, stir the water.
Những trận gió lớn thổi lên làm nước rung động.
Udakaṃ kampitaṃ pathaviṃ kampeti.
The stirred water shakes the earth.
Nước rung động làm đất rung động.
Ayaṃ paṭhamo hetu paṭhamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.
This is the first cause, the first reason for the manifestation of a great earthquake.
Đây là nguyên nhân thứ nhất, duyên cớ thứ nhất khiến trận động đất lớn xuất hiện.
172. ‘‘Aṭṭha kho imā, ānanda, parisā.
172. ‘‘There are these eight assemblies, Ānanda.
172. ‘‘Này Ānanda, có tám hội chúng này.
Katamā aṭṭha?
What are the eight?
Tám điều nào?
Khattiyaparisā, brāhmaṇaparisā, gahapatiparisā, samaṇaparisā, cātumahārājikaparisā* , tāvatiṃsaparisā, māraparisā, brahmaparisā.
The assembly of khattiyas, the assembly of brahmins, the assembly of householders, the assembly of recluses, the assembly of the Cātummahārājika devas, the assembly of the Tāvatiṃsa devas, the assembly of Māra, the assembly of Brahmā.
Hội chúng Sát-đế-lợi, hội chúng Bà-la-môn, hội chúng gia chủ, hội chúng Sa-môn, hội chúng Tứ Đại Thiên Vương, hội chúng chư thiên Ba mươi ba, hội chúng Ma vương, hội chúng Phạm thiên.
Abhijānāmi kho panāhaṃ, ānanda, anekasataṃ khattiyaparisaṃ upasaṅkamitā.
I know well, Ānanda, that I have approached hundreds of assemblies of khattiyas.
Này Ānanda, Ta biết rõ Ta đã từng đến hàng trăm hội chúng Sát-đế-lợi.
Tatrapi mayā sannisinnapubbaṃ ceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā.
There, too, I have sat down with them, conversed with them, and engaged in discourse with them.
Tại đó, Ta đã từng ngồi xuống, đã từng nói chuyện, và đã từng tham gia đàm đạo.
Tattha yādisako tesaṃ vaṇṇo hoti, tādisako mayhaṃ vaṇṇo hoti.
There, whatever their complexion, such was my complexion.
Tại đó, hình tướng của Ta giống như hình tướng của họ.
Yādisako tesaṃ saro hoti, tādisako mayhaṃ saro hoti.
Whatever their voice, such was my voice.
Giọng nói của Ta giống như giọng nói của họ.
Dhammiyā kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṃsemi.
I would instruct, rouse, encourage, and gladden them with a Dhamma talk.
Ta đã thuyết giảng, khuyến khích, khích lệ và làm cho họ hoan hỷ bằng Pháp thoại.
Bhāsamānañca maṃ na jānanti – ‘ko nu kho ayaṃ bhāsati devo vā manusso vā’ti?
And while I was speaking, they did not know me, thinking: ‘Who is this speaking? A deva or a human being?’
Khi Ta đang thuyết giảng, họ không biết: ‘Ai đang thuyết giảng đây, là trời hay người?’
Dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā antaradhāyāmi.
Having instructed, roused, encouraged, and gladdened them with a Dhamma talk, I would vanish.
Sau khi thuyết giảng, khuyến khích, khích lệ và làm cho họ hoan hỷ bằng Pháp thoại, Ta biến mất.
Antarahitañca maṃ na jānanti – ‘ko nu kho ayaṃ antarahito devo vā manusso vā’ti?
And when I had vanished, they did not know me, thinking: ‘Who is this that vanished? A deva or a human being?’
Khi Ta đã biến mất, họ không biết: ‘Ai đã biến mất đây, là trời hay người?’
Abhijānāmi kho panāhaṃ, ānanda, anekasataṃ brāhmaṇaparisaṃ…pe… gahapatiparisaṃ… samaṇaparisaṃ… cātumahārājikaparisaṃ… tāvatiṃsaparisaṃ… māraparisaṃ… brahmaparisaṃ upasaṅkamitā.
I know well, Ānanda, that I have approached hundreds of assemblies of brahmins… of householders… of recluses… of the Cātummahārājika devas… of the Tāvatiṃsa devas… of Māra… of Brahmā.
Này Ānanda, Ta biết rõ Ta đã từng đến hàng trăm hội chúng Bà-la-môn… hội chúng gia chủ… hội chúng Sa-môn… hội chúng Tứ Đại Thiên Vương… hội chúng chư thiên Ba mươi ba… hội chúng Ma vương… hội chúng Phạm thiên.
Tatrapi mayā sannisinnapubbaṃ ceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā.
There, too, I have sat down with them, conversed with them, and engaged in discourse with them.
Tại đó, Ta đã từng ngồi xuống, đã từng nói chuyện, và đã từng tham gia đàm đạo.
Tattha yādisako tesaṃ vaṇṇo hoti, tādisako mayhaṃ vaṇṇo hoti.
There, whatever their complexion, such was my complexion.
Tại đó, hình tướng của Ta giống như hình tướng của họ.
Yādisako tesaṃ saro hoti, tādisako mayhaṃ saro hoti.
Whatever their voice, such was my voice.
Giọng nói của Ta giống như giọng nói của họ.
Dhammiyā kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṃsemi.
I would instruct, rouse, encourage, and gladden them with a Dhamma talk.
Ta đã thuyết giảng, khuyến khích, khích lệ và làm cho họ hoan hỷ bằng Pháp thoại.
Bhāsamānañca maṃ na jānanti – ‘ko nu kho ayaṃ bhāsati devo vā manusso vā’ti?
And while I was speaking, they did not know me, thinking: ‘Who is this speaking? A deva or a human being?’
Khi Ta đang thuyết giảng, họ không biết: ‘Ai đang thuyết giảng đây, là trời hay người?’
Dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā antaradhāyāmi.
Having instructed, roused, encouraged, and gladdened them with a Dhamma talk, I would vanish.
Sau khi thuyết giảng, khuyến khích, khích lệ và làm cho họ hoan hỷ bằng Pháp thoại, Ta biến mất.
Antarahitañca maṃ na jānanti – ‘ko nu kho ayaṃ antarahito devo vā manusso vā’ti?
And when I had vanished, they did not know me, thinking: ‘Who is this that vanished? A deva or a human being?’
Khi Ta đã biến mất, họ không biết: ‘Ai đã biến mất đây, là trời hay người?’
Imā kho, ānanda, aṭṭha parisā.
These, Ānanda, are the eight assemblies.
Này Ānanda, đây là tám hội chúng này.
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni.
‘‘Internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are blue, of blue colour, with a blue appearance, with a blue radiance.
“Một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu xanh, có sắc xanh, hiện ra màu xanh, có ánh xanh.
Seyyathāpi nāma umāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ.
Just as a flax flower is blue, of blue colour, with a blue appearance, with a blue radiance.
Ví như hoa cây lanh màu xanh, có sắc xanh, hiện ra màu xanh, có ánh xanh.
Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ.
Or just as a Bārāṇasī cloth, well-polished on both sides, is blue, of blue colour, with a blue appearance, with a blue radiance.
Hoặc ví như tấm vải Ba-la-nại được dệt mịn hai mặt, màu xanh, có sắc xanh, hiện ra màu xanh, có ánh xanh.
Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni.
Even so, internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are blue, of blue colour, with a blue appearance, with a blue radiance.
Cũng vậy, một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu xanh, có sắc xanh, hiện ra màu xanh, có ánh xanh.
‘Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti.
‘Having overcome them, I know and see’—such is his perception.
Vị ấy có ý nghĩ rằng: ‘Ta đã vượt qua những điều ấy, ta biết, ta thấy.’
Idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ.
This is the fifth abhibhāyatana.
Đây là thắng xứ thứ năm.
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni.
‘‘Internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are yellow, of yellow colour, with a yellow appearance, with a yellow radiance.
“Một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu vàng, có sắc vàng, hiện ra màu vàng, có ánh vàng.
Seyyathāpi nāma kaṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ.
Just as a kaṇikāra flower is yellow, of yellow colour, with a yellow appearance, with a yellow radiance.
Ví như hoa kanikāra màu vàng, có sắc vàng, hiện ra màu vàng, có ánh vàng.
Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ.
Or just as a Bārāṇasī cloth, well-polished on both sides, is yellow, of yellow colour, with a yellow appearance, with a yellow radiance.
Hoặc ví như tấm vải Ba-la-nại được dệt mịn hai mặt, màu vàng, có sắc vàng, hiện ra màu vàng, có ánh vàng.
Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni.
Even so, internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are yellow, of yellow colour, with a yellow appearance, with a yellow radiance.
Cũng vậy, một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu vàng, có sắc vàng, hiện ra màu vàng, có ánh vàng.
‘Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti.
‘Having overcome them, I know and see’—such is his perception.
Vị ấy có ý nghĩ rằng: ‘Ta đã vượt qua những điều ấy, ta biết, ta thấy.’
Idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ.
This is the sixth abhibhāyatana.
Đây là thắng xứ thứ sáu.
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni.
‘‘Internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are red, of red colour, with a red appearance, with a red radiance.
“Một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu đỏ, có sắc đỏ, hiện ra màu đỏ, có ánh đỏ.
Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ.
Just as a bandhujīvaka flower is red, of red colour, with a red appearance, with a red radiance.
Ví như hoa bandhujīvaka màu đỏ, có sắc đỏ, hiện ra màu đỏ, có ánh đỏ.
Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ.
Or just as a Bārāṇasī cloth, well-polished on both sides, is red, of red colour, with a red appearance, with a red radiance.
Hoặc ví như tấm vải Ba-la-nại được dệt mịn hai mặt, màu đỏ, có sắc đỏ, hiện ra màu đỏ, có ánh đỏ.
Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni.
Even so, internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are red, of red colour, with a red appearance, with a red radiance.
Cũng vậy, một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu đỏ, có sắc đỏ, hiện ra màu đỏ, có ánh đỏ.
‘Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti.
‘Having overcome them, I know and see’—such is his perception.
Vị ấy có ý nghĩ rằng: ‘Ta đã vượt qua những điều ấy, ta biết, ta thấy.’
Idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.
This is the seventh abhibhāyatana.
Đây là thắng xứ thứ bảy.
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni.
‘‘Internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are white, of white colour, with a white appearance, with a white radiance.
“Một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu trắng, có sắc trắng, hiện ra màu trắng, có ánh trắng.
Seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā.
Just as the morning star is white, of white colour, with a white appearance, with a white radiance.
Ví như sao Thần Nông màu trắng, có sắc trắng, hiện ra màu trắng, có ánh trắng.
Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ.
Or just as a Bārāṇasī cloth, well-polished on both sides, is white, of white colour, with a white appearance, with a white radiance.
Hoặc ví như tấm vải Ba-la-nại được dệt mịn hai mặt, màu trắng, có sắc trắng, hiện ra màu trắng, có ánh trắng.
Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni.
Even so, internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas that are white, of white colour, with a white appearance, with a white radiance.
Cũng vậy, một người, với tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài là màu trắng, có sắc trắng, hiện ra màu trắng, có ánh trắng.
‘Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti.
‘Having overcome them, I know and see’—such is his perception.
Vị ấy có ý nghĩ rằng: ‘Ta đã vượt qua những điều ấy, ta biết, ta thấy.’
Idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.
This is the eighth abhibhāyatana.
Đây là thắng xứ thứ tám.
Imāni kho, ānanda, aṭṭha abhibhāyatanāni.
These, Ānanda, are the eight abhibhāyatanas.
Này Ānanda, đây là tám thắng xứ.
174. ‘‘Aṭṭha kho ime, ānanda, vimokkhā.
174. ‘‘These, Ānanda, are the eight vimokkhas.
174. “Này Ānanda, có tám giải thoát này.
Katame aṭṭha?
Which eight?
Thế nào là tám?
Rūpī rūpāni passati, ayaṃ paṭhamo vimokkho.
Being material, one sees rūpas—this is the first vimokkha.
Người có sắc thấy các sắc, đây là giải thoát thứ nhất.
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati, ayaṃ dutiyo vimokkho.
Internally not perceiving rūpa, one sees external rūpas—this is the second vimokkha.
Người có tưởng về vô sắc bên trong, thấy các sắc bên ngoài, đây là giải thoát thứ hai.
Subhanteva adhimutto hoti, ayaṃ tatiyo vimokkho.
One is devoted to the beautiful—this is the third vimokkha.
Vị ấy chuyên chú vào cái tịnh, đây là giải thoát thứ ba.
Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ catuttho vimokkho.
By utterly transcending perceptions of rūpa, by the disappearance of perceptions of impingement, by not attending to perceptions of diversity, one enters and dwells in the sphere of infinite space, thinking, ‘Space is infinite’—this is the fourth vimokkha.
Hoàn toàn vượt qua các tưởng về sắc, các tưởng về đối ngại diệt mất, không tác ý các tưởng về sai biệt, vị ấy chứng đạt và an trú vào Không Vô Biên Xứ với ý nghĩ ‘không gian là vô biên’, đây là giải thoát thứ tư.
Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ pañcamo vimokkho.
By utterly transcending the sphere of infinite space, one enters and dwells in the sphere of infinite consciousness, thinking, ‘Consciousness is infinite’—this is the fifth vimokkha.
Hoàn toàn vượt qua Không Vô Biên Xứ, vị ấy chứng đạt và an trú vào Thức Vô Biên Xứ với ý nghĩ ‘thức là vô biên’, đây là giải thoát thứ năm.
Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ chaṭṭho vimokkho.
By utterly transcending the sphere of infinite consciousness, one enters and dwells in the sphere of nothingness, thinking, ‘There is nothing’—this is the sixth vimokkha.
Hoàn toàn vượt qua Thức Vô Biên Xứ, vị ấy chứng đạt và an trú vào Vô Sở Hữu Xứ với ý nghĩ ‘không có gì cả’, đây là giải thoát thứ sáu.
Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati.
By utterly transcending the sphere of nothingness, one enters and dwells in the sphere of neither perception nor non-perception.
Hoàn toàn vượt qua Vô Sở Hữu Xứ, vị ấy chứng đạt và an trú vào Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Ayaṃ sattamo vimokkho.
This is the seventh vimokkha.
Đây là giải thoát thứ bảy.
Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ayaṃ aṭṭhamo vimokkho.
By utterly transcending the sphere of neither perception nor non-perception, one enters and dwells in the cessation of perception and feeling—this is the eighth vimokkha.
Hoàn toàn vượt qua Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, vị ấy chứng đạt và an trú vào Diệt Thọ Tưởng Định, đây là giải thoát thứ tám.
Ime kho, ānanda, aṭṭha vimokkhā.
These, Ānanda, are the eight vimokkhas.
Này Ānanda, đây là tám giải thoát.
175. ‘‘Ekamidāhaṃ, ānanda, samayaṃ uruvelāyaṃ viharāmi najjā nerañjarāya tīre ajapālanigrodhe paṭhamābhisambuddho.
175. ‘‘On one occasion, Ānanda, I was dwelling in Uruvelā, on the bank of the Nerañjarā River, at the Ajapāla Banyan Tree, having just attained full enlightenment.
175. “Này Ānanda, một thời Ta trú ở Uruvelā, trên bờ sông Nerañjarā, dưới cây Ajapāla Nigrodha, vừa mới giác ngộ.
Atha kho, ānanda, māro pāpimā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then, Ānanda, Māra the Evil One approached me; having approached, he stood to one side.
Bấy giờ, này Ānanda, Māra Ác ma đi đến chỗ Ta, đến rồi đứng một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho, ānanda, māro pāpimā maṃ etadavoca – ‘parinibbātudāni, bhante, bhagavā; parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato’ti.
Standing to one side, Ānanda, Māra the Evil One said to me, ‘Let the Blessed One now attain final Nibbāna, O Bhante; let the Sugata attain final Nibbāna; it is now time for the Blessed One to attain final Nibbāna.’
Đứng một bên, này Ānanda, Māra Ác ma nói với Ta lời này: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn nhập Niết Bàn! Bạch Thiện Thệ, xin Thiện Thệ nhập Niết Bàn! Bạch Thế Tôn, đã đến lúc Thế Tôn nhập Niết Bàn rồi!’
Evaṃ vutte ahaṃ, ānanda, māraṃ pāpimantaṃ etadavocaṃ –
When this was said, Ānanda, I said to Māra the Evil One:
Khi được nói vậy, này Ānanda, Ta nói với Māra Ác ma rằng:
176. ‘‘Idāneva kho, ānanda, ajja cāpāle cetiye māro pāpimā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
176. “Just now, Ānanda, today at Cāpāla Cetiya, Māra the Evil One approached me. Having approached, he stood to one side.
176. “Này Ānanda, chính hôm nay, tại tháp Cāpāla, Ác ma Māra đã đến chỗ Ta; sau khi đến, nó đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho, ānanda, māro pāpimā maṃ etadavoca – ‘parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato.
Standing to one side, Ānanda, Māra the Evil One said to me: ‘Let the Blessed One now attain final Nibbāna, let the Sugata attain final Nibbāna; it is now time for the Blessed One to attain final Nibbāna.
Này Ānanda, Ác ma Māra đứng sang một bên và nói với Ta rằng: ‘Bạch Thế Tôn, giờ đây Thế Tôn hãy nhập Niết-bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết-bàn, giờ đây đã đến lúc Thế Tôn nhập Niết-bàn.
Bhāsitā kho panesā, bhante, bhagavatā vācā – ‘‘na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti…pe… yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti…pe… yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti…pe… yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti…pe… yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhañceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ, yāva devamanussehi suppakāsita’’nti.
For this statement, Bhante, was spoken by the Blessed One: ‘‘I will not, Evil One, attain final Nibbāna until my bhikkhus are disciples… until my bhikkhunīs are disciples… until my male lay followers are disciples… until my female lay followers are disciples… until this holy life of mine is prosperous, flourishing, widespread, populous, and widely proclaimed among devas and humans.’’
Bạch Thế Tôn, lời này đã được Thế Tôn tuyên bố: “Này Ác ma, Ta sẽ chưa nhập Niết-bàn chừng nào các Tỳ-kheo của Ta chưa trở thành những đệ tử…pe… chừng nào các Tỳ-kheo-ni của Ta chưa trở thành những đệ tử…pe… chừng nào các nam cư sĩ của Ta chưa trở thành những đệ tử…pe… chừng nào các nữ cư sĩ của Ta chưa trở thành những đệ tử…pe… chừng nào Phạm hạnh của Ta chưa trở nên thịnh vượng, phát triển, rộng lớn, đại chúng, phổ biến, cho đến khi được chư thiên và loài người tuyên bố rộng rãi.”
Etarahi kho pana, bhante, bhagavato brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ, yāva devamanussehi suppakāsitaṃ.
Now, Bhante, the Blessed One’s holy life is prosperous, flourishing, widespread, populous, and widely proclaimed among devas and humans.
Bạch Thế Tôn, giờ đây Phạm hạnh của Thế Tôn đã thịnh vượng, phát triển, rộng lớn, đại chúng, phổ biến, cho đến khi được chư thiên và loài người tuyên bố rộng rãi.
Parinibbātudāni, bhante, bhagavā, parinibbātu sugato, parinibbānakālodāni, bhante, bhagavato’ti.
So let the Blessed One now attain final Nibbāna, let the Sugata attain final Nibbāna; it is now time for the Blessed One to attain final Nibbāna.’
Bạch Thế Tôn, giờ đây Thế Tôn hãy nhập Niết-bàn, Thiện Thệ hãy nhập Niết-bàn, giờ đây đã đến lúc Thế Tôn nhập Niết-bàn’.
‘‘Saddahasi tvaṃ, ānanda, tathāgatassa bodhi’’nti?
“Do you have faith, Ānanda, in the Tathāgata’s enlightenment?”
“Này Ānanda, ông có tin vào sự giác ngộ của Như Lai không?”
‘‘Evaṃ, bhante’’.
“Yes, Bhante.”
“Bạch Thế Tôn, vâng.”
‘‘Atha kiñcarahi tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāvatatiyakaṃ abhinippīḷesī’’ti?
“Then why, Ānanda, do you press the Tathāgata up to the third time?”
“Vậy thì tại sao, Ānanda, ông lại ba lần ép buộc Như Lai như vậy?”
‘‘Sammukhā metaṃ, bhante, bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – ‘yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
“I heard this directly from the Blessed One, I received it directly: ‘Whoever, Ānanda, has developed the four bases of power, made them habitual, taken them as his vehicle, made them his foundation, firmly established them, become proficient in them, and thoroughly mastered them—he, if he wishes, may remain for a kappa or for the remainder of a kappa.
“Bạch Thế Tôn, con đã được nghe trực tiếp từ Thế Tôn, đã được tiếp nhận trực tiếp rằng: ‘Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, tích lũy, khéo léo khởi sự bốn căn bản thần thông, người đó nếu muốn có thể trú thế trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.
The Tathāgata, Ānanda, has developed the four bases of power, made them habitual, taken them as his vehicle, made them his foundation, firmly established them, become proficient in them, and thoroughly mastered them.
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, tích lũy, khéo léo khởi sự bốn căn bản thần thông.
So ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’’ti.
He, Ānanda, if he wishes, may remain for a kappa or for the remainder of a kappa.’ ”
Này Ānanda, Như Lai nếu muốn có thể trú thế trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp’.
‘‘Saddahasi tvaṃ, ānandā’’ti?
“Do you have faith, Ānanda?”
Này Ānanda, ông có tin không?”
‘‘Evaṃ, bhante’’.
“Yes, Bhante.”
“Bạch Thế Tôn, vâng.”
‘‘Tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ, yaṃ tvaṃ tathāgatena evaṃ oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ, na tathāgataṃ yāci – ‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti.
“Therefore, Ānanda, this is your fault, this is your transgression, that when such a clear sign was given by the Tathāgata, when such a clear intimation was made, you were unable to comprehend it, and you did not entreat the Tathāgata: ‘May the Blessed One remain for a kappa, Bhante, may the Sugata remain for a kappa, for the benefit of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans.’
“Vậy nên, Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông, khi Như Lai đã đưa ra những dấu hiệu rõ ràng như vậy, đã đưa ra những lời gợi ý rõ ràng như vậy, mà ông không thể nhận ra, không thỉnh cầu Như Lai rằng: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy trú thế trọn một kiếp, xin Thiện Thệ hãy trú thế trọn một kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn cho thế gian, vì sự lợi ích, vì sự an lạc, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người’.
Sace tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāceyyāsi, dveva te vācā tathāgato paṭikkhipeyya, atha tatiyakaṃ adhivāseyya.
If you, Ānanda, had entreated the Tathāgata, the Tathāgata would have refused your plea twice, and then for the third time he would have assented.
Nếu ông, Ānanda, thỉnh cầu Như Lai, Như Lai sẽ từ chối hai lần, nhưng lần thứ ba sẽ chấp thuận.
Tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ.
Therefore, Ānanda, this is your fault, this is your transgression.”
Vậy nên, Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông.
179. ‘‘Ekamidāhaṃ, ānanda, samayaṃ rājagahe viharāmi gijjhakūṭe pabbate.
179. “Once, Ānanda, I was staying at Rājagaha, on Gijjhakūṭa mountain.
179. “Này Ānanda, một thời Ta trú tại Rājagaha, trên núi Gijjhakūṭa.
Tatrāpi kho tāhaṃ, ānanda, āmantesiṃ – ‘ramaṇīyaṃ, ānanda, rājagahaṃ, ramaṇīyo, ānanda, gijjhakūṭo pabbato.
There too, Ānanda, I addressed you: ‘Delightful, Ānanda, is Rājagaha; delightful, Ānanda, is Gijjhakūṭa mountain.
Ở đó, Ta cũng đã gọi ông, Ānanda, và nói: ‘Này Ānanda, Rājagaha thật khả ái, Ānanda, núi Gijjhakūṭa thật khả ái.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
Whoever, Ānanda, has developed the four bases of power, made them habitual, taken them as his vehicle, made them his foundation, firmly established them, become proficient in them, and thoroughly mastered them—he, if he wishes, may remain for a kappa or for the remainder of a kappa.
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, tích lũy, khéo léo khởi sự bốn căn bản thần thông, người đó nếu muốn có thể trú thế trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’ti.
The Tathāgata, Ānanda, has developed the four bases of power, made them habitual, taken them as his vehicle, made them his foundation, firmly established them, become proficient in them, and thoroughly mastered them; he, Ānanda, if he wishes, may remain for a kappa or for the remainder of a kappa.’
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, tích lũy, khéo léo khởi sự bốn căn bản thần thông, người đó nếu muốn, Ānanda, Như Lai có thể trú thế trọn một kiếp hoặc phần còn lại của một kiếp’.
Evampi kho tvaṃ, ānanda, tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ, na tathāgataṃ yāci – ‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti.
Even then, Ānanda, when such a clear sign was given by the Tathāgata, when such a clear intimation was made, you were unable to comprehend it, and you did not entreat the Tathāgata: ‘May the Blessed One remain for a kappa, Bhante, may the Sugata remain for a kappa, for the benefit of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans.’
Ngay cả như vậy, Ānanda, khi Như Lai đã đưa ra những dấu hiệu rõ ràng như vậy, đã đưa ra những lời gợi ý rõ ràng như vậy, mà ông không thể nhận ra, không thỉnh cầu Như Lai rằng: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy trú thế trọn một kiếp, xin Thiện Thệ hãy trú thế trọn một kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn cho thế gian, vì sự lợi ích, vì sự an lạc, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người’.
Sace tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāceyyāsi, dve te vācā tathāgato paṭikkhipeyya, atha tatiyakaṃ adhivāseyya.
If you, Ānanda, had entreated the Tathāgata, the Tathāgata would have refused your plea twice, and then for the third time he would have assented.
Nếu ông, Ānanda, thỉnh cầu Như Lai, Như Lai sẽ từ chối hai lần, nhưng lần thứ ba sẽ chấp thuận.
Tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ.
Therefore, Ānanda, this is your fault, this is your transgression.”
Vậy nên, Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông.
180. ‘‘Ekamidāhaṃ, ānanda, samayaṃ tattheva rājagahe viharāmi gotamanigrodhe…pe… tattheva rājagahe viharāmi corapapāte… tattheva rājagahe viharāmi vebhārapasse sattapaṇṇiguhāyaṃ… tattheva rājagahe viharāmi isigilipasse kāḷasilāyaṃ… tattheva rājagahe viharāmi sītavane sappasoṇḍikapabbhāre… tattheva rājagahe viharāmi tapodārāme… tattheva rājagahe viharāmi veḷuvane kalandakanivāpe… tattheva rājagahe viharāmi jīvakambavane… tattheva rājagahe viharāmi maddakucchismiṃ migadāye tatrāpi kho tāhaṃ, ānanda, āmantesiṃ – ‘ramaṇīyaṃ, ānanda, rājagahaṃ, ramaṇīyo gijjhakūṭo pabbato, ramaṇīyo gotamanigrodho, ramaṇīyo corapapāto, ramaṇīyā vebhārapasse sattapaṇṇiguhā, ramaṇīyā isigilipasse kāḷasilā, ramaṇīyo sītavane sappasoṇḍikapabbhāro, ramaṇīyo tapodārāmo, ramaṇīyo veḷuvane kalandakanivāpo, ramaṇīyaṃ jīvakambavanaṃ, ramaṇīyo maddakucchismiṃ migadāyo.
180. “Once, Ānanda, I was staying right here in Rājagaha, at Gotama’s Banyan Tree…pe… right here in Rājagaha, at Corapapāta… right here in Rājagaha, on the slopes of Vebhāra Mountain, in the Sattapaṇṇi Cave… right here in Rājagaha, on the slopes of Isigili Mountain, at Kāḷasilā… right here in Rājagaha, in the Sītavana forest, in the Sappasoṇḍika-pabbhāra… right here in Rājagaha, in Tapodārāma… right here in Rājagaha, in Veḷuvana, at Kalandakanivāpa… right here in Rājagaha, in Jīvaka’s Mango Grove… right here in Rājagaha, in Maddakucchi, in the Deer Park. There, too, Ānanda, I addressed you, saying: ‘Delightful, Ānanda, is Rājagaha; delightful is Gijjhakūṭa Mountain; delightful is Gotama’s Banyan Tree; delightful is Corapapāta; delightful is the Sattapaṇṇi Cave on the slopes of Vebhāra; delightful is Kāḷasilā on the slopes of Isigili; delightful is the Sappasoṇḍika-pabbhāra in Sītavana; delightful is Tapodārāma; delightful is Veḷuvana, Kalandakanivāpa; delightful is Jīvaka’s Mango Grove; delightful is the Deer Park in Maddakucchi.
180. ‘‘Này Ānanda, một thời Ta trú tại Rājagaha, ở cây Gotamanigrodha…pe… tại Rājagaha, ở Corapapāta… tại Rājagaha, ở hang Sattapaṇṇi bên sườn núi Vebhāra… tại Rājagaha, ở Kāḷasilā bên sườn núi Isigili… tại Rājagaha, ở Sappasoṇḍikapabbhāra trong Sītavana… tại Rājagaha, ở Tapodārāma… tại Rājagaha, ở Kalandakanivāpa trong Veḷuvana… tại Rājagaha, ở Jīvakambavana… tại Rājagaha, ở Maddakucchi trong Migadāya. Tại những nơi đó, này Ānanda, Ta đã gọi ông và nói: ‘Này Ānanda, Rājagaha thật khả ái, núi Gijjhakūṭa thật khả ái, cây Gotamanigrodha thật khả ái, Corapapāta thật khả ái, hang Sattapaṇṇi bên sườn núi Vebhāra thật khả ái, Kāḷasilā bên sườn núi Isigili thật khả ái, Sappasoṇḍikapabbhāra trong Sītavana thật khả ái, Tapodārāma thật khả ái, Kalandakanivāpa trong Veḷuvana thật khả ái, Jīvakambavana thật khả ái, Maddakucchi trong Migadāya thật khả ái.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā…pe… ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’ti.
Whoever, Ānanda, has developed, cultivated, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly undertaken the four iddhipādas…pe… desiring, Ānanda, the Tathāgata could remain for an eon, or for the remainder of an eon.’
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, thuần thục, và khéo léo khởi lên bốn căn bản thần thông (iddhipāda)…pe… này Ānanda, Như Lai có thể an trụ một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp.’
Evampi kho tvaṃ, ānanda, tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ, na tathāgataṃ yāci – ‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti.
Yet, Ānanda, when the Tathāgata gave such a broad hint, such a clear indication, you were unable to comprehend it, and you did not entreat the Tathāgata, saying: ‘May the Blessed One remain, Venerable Sir, for an eon! May the Sugata remain for an eon, for the benefit of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans!’
Dù Như Lai đã đưa ra những dấu hiệu rõ ràng, những ánh sáng rõ ràng như vậy, này Ānanda, ông đã không thể hiểu thấu, đã không thỉnh cầu Như Lai: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn an trụ một kiếp! Xin Thiện Thệ an trụ một kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người!’
Sace tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāceyyāsi, dveva te vācā tathāgato paṭikkhipeyya, atha tatiyakaṃ adhivāseyya.
If you, Ānanda, had entreated the Tathāgata, the Tathāgata would have rejected your plea twice, but the third time he would have assented.
Nếu này Ānanda, ông đã thỉnh cầu Như Lai, Như Lai đã từ chối ông hai lần, rồi đến lần thứ ba sẽ chấp thuận.
Tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ.
Therefore, Ānanda, this is your wrongdoing; this is your fault.
Thế nên, này Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông.
181. ‘‘Ekamidāhaṃ, ānanda, samayaṃ idheva vesāliyaṃ viharāmi udene cetiye.
181. “Once, Ānanda, I was staying right here in Vesālī, at the Udena shrine.
181. ‘‘Này Ānanda, một thời Ta trú tại Vesālī, ở tháp Udana.
Tatrāpi kho tāhaṃ, ānanda, āmantesiṃ – ‘ramaṇīyā, ānanda, vesālī, ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ.
There, too, Ānanda, I addressed you, saying: ‘Delightful, Ānanda, is Vesālī; delightful is the Udena shrine.
Tại đó, này Ānanda, Ta đã gọi ông và nói: ‘Này Ānanda, Vesālī thật khả ái, tháp Udana thật khả ái.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
Whoever, Ānanda, has developed, cultivated, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly undertaken the four iddhipādas, desiring, he could remain for an eon, or for the remainder of an eon.
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, thuần thục, và khéo léo khởi lên bốn căn bản thần thông, người ấy có thể an trụ một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’ti.
The Tathāgata, Ānanda, has developed, cultivated, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly undertaken the four iddhipādas; desiring, Ānanda, the Tathāgata could remain for an eon, or for the remainder of an eon.’
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, thuần thục, và khéo léo khởi lên bốn căn bản thần thông, nên Như Lai có thể an trụ một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp.’
Evampi kho tvaṃ, ānanda, tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ, na tathāgataṃ yāci – ‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti.
Yet, Ānanda, when the Tathāgata gave such a broad hint, such a clear indication, you were unable to comprehend it, and you did not entreat the Tathāgata, saying: ‘May the Blessed One remain, Venerable Sir, for an eon! May the Sugata remain for an eon, for the benefit of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans!’
Dù Như Lai đã đưa ra những dấu hiệu rõ ràng, những ánh sáng rõ ràng như vậy, này Ānanda, ông đã không thể hiểu thấu, đã không thỉnh cầu Như Lai: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn an trụ một kiếp! Xin Thiện Thệ an trụ một kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người!’
Sace tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāceyyāsi, dveva te vācā tathāgato paṭikkhipeyya, atha tatiyakaṃ adhivāseyya, tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ.
If you, Ānanda, had entreated the Tathāgata, the Tathāgata would have rejected your plea twice, but the third time he would have assented. Therefore, Ānanda, this is your wrongdoing; this is your fault.
Nếu này Ānanda, ông đã thỉnh cầu Như Lai, Như Lai đã từ chối ông hai lần, rồi đến lần thứ ba sẽ chấp thuận. Thế nên, này Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông.
182. ‘‘Ekamidāhaṃ, ānanda, samayaṃ idheva vesāliyaṃ viharāmi gotamake cetiye …pe… idheva vesāliyaṃ viharāmi sattambe cetiye… idheva vesāliyaṃ viharāmi bahuputte cetiye… idheva vesāliyaṃ viharāmi sārandade cetiye… idāneva kho tāhaṃ, ānanda, ajja cāpāle cetiye āmantesiṃ – ‘ramaṇīyā, ānanda, vesālī, ramaṇīyaṃ udenaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ gotamakaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sattambaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ bahuputtaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ sārandadaṃ cetiyaṃ, ramaṇīyaṃ cāpālaṃ cetiyaṃ.
182. “Once, Ānanda, I was staying right here in Vesālī, at the Gotamaka shrine…pe… right here in Vesālī, at the Sattamba shrine… right here in Vesālī, at the Bahuputta shrine… right here in Vesālī, at the Sārandada shrine… And just now, Ānanda, today, at the Cāpāla shrine, I addressed you, saying: ‘Delightful, Ānanda, is Vesālī; delightful is the Udena shrine; delightful is the Gotamaka shrine; delightful is the Sattamba shrine; delightful is the Bahuputta shrine; delightful is the Sārandada shrine; delightful is the Cāpāla shrine.
182. ‘‘Này Ānanda, một thời Ta trú tại Vesālī, ở tháp Gotamaka…pe… tại Vesālī, ở tháp Sattamba… tại Vesālī, ở tháp Bahuputta… tại Vesālī, ở tháp Sārandada… Ngay bây giờ, này Ānanda, hôm nay tại tháp Cāpāla, Ta đã gọi ông và nói: ‘Này Ānanda, Vesālī thật khả ái, tháp Udana thật khả ái, tháp Gotamaka thật khả ái, tháp Sattamba thật khả ái, tháp Bahuputta thật khả ái, tháp Sārandada thật khả ái, tháp Cāpāla thật khả ái.
Yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā.
Whoever, Ānanda, has developed, cultivated, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly undertaken the four iddhipādas, desiring, he could remain for an eon, or for the remainder of an eon.
Này Ānanda, bất cứ ai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, thuần thục, và khéo léo khởi lên bốn căn bản thần thông, người ấy có thể an trụ một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp.
Tathāgatassa kho, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, so ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’ti.
The Tathāgata, Ānanda, has developed, cultivated, made a vehicle of, made a basis of, consistently practiced, accumulated, and thoroughly undertaken the four iddhipādas; desiring, Ānanda, the Tathāgata could remain for an eon, or for the remainder of an eon.’
Này Ānanda, Như Lai đã tu tập, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành căn cứ, kiên trì thực hành, thuần thục, và khéo léo khởi lên bốn căn bản thần thông, nên Như Lai có thể an trụ một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp.’
Evampi kho tvaṃ, ānanda, tathāgatena oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṃ, na tathāgataṃ yāci – ‘tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti.
Yet, Ānanda, when the Tathāgata gave such a broad hint, such a clear indication, you were unable to comprehend it, and you did not entreat the Tathāgata, saying: ‘May the Blessed One remain, Venerable Sir, for an eon! May the Sugata remain for an eon, for the benefit of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans!’
Dù Như Lai đã đưa ra những dấu hiệu rõ ràng, những ánh sáng rõ ràng như vậy, này Ānanda, ông đã không thể hiểu thấu, đã không thỉnh cầu Như Lai: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn an trụ một kiếp! Xin Thiện Thệ an trụ một kiếp, vì lợi ích cho số đông, vì an lạc cho số đông, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người!’
Sace tvaṃ, ānanda, tathāgataṃ yāceyyāsi, dveva te vācā tathāgato paṭikkhipeyya, atha tatiyakaṃ adhivāseyya.
If you, Ānanda, had entreated the Tathāgata, the Tathāgata would have rejected your plea twice, but the third time he would have assented.
Nếu này Ānanda, ông đã thỉnh cầu Như Lai, Như Lai đã từ chối ông hai lần, rồi đến lần thứ ba sẽ chấp thuận.
Tasmātihānanda, tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddhaṃ.
Therefore, Ānanda, this is your wrongdoing; this is your fault.
Thế nên, này Ānanda, đó là lỗi của ông, đó là sai lầm của ông.
183. ‘‘Nanu etaṃ* , ānanda, mayā paṭikacceva* akkhātaṃ – ‘sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo.
183. “Was it not, Ānanda, declared by me from the very beginning: ‘Of all that is dear and pleasing, there is separation, disunion, alteration.
183. ‘‘Này Ānanda, chẳng phải Ta đã nói trước rằng: ‘Tất cả những gì thân ái và khả ái đều phải xa lìa, phải chia ly, phải thay đổi.
Taṃ kutettha, ānanda, labbhā, yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ vata mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati’.
How, then, Ānanda, could it be possible that what is born, come to be, conditioned, and subject to disintegration, should not disintegrate? Such a state is impossible.’
Này Ānanda, làm sao có thể được, rằng cái gì đã sinh, đã hiện hữu, đã được tạo tác, có bản chất hoại diệt, lại không hoại diệt? Điều đó không thể xảy ra.’
Yaṃ kho panetaṃ, ānanda, tathāgatena cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ ossaṭṭho āyusaṅkhāro, ekaṃsena vācā bhāsitā – ‘na ciraṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati.
And Ānanda, that life-principle which has been abandoned, renounced, released, given up, and relinquished by the Tathāgata—the word was spoken decisively: ‘Not long from now will the Tathāgata attain parinibbāna.
Này Ānanda, Như Lai đã từ bỏ, đã nhả ra, đã xả bỏ, đã buông bỏ, đã từ khước thọ mạng của mình, và đã nói lời dứt khoát rằng: ‘Chẳng bao lâu nữa Như Lai sẽ nhập Niết Bàn.
Ito tiṇṇaṃ māsānaṃ accayena tathāgato parinibbāyissatī’ti.
In three months from now, the Tathāgata will attain parinibbāna.’
Sau ba tháng nữa, Như Lai sẽ nhập Niết Bàn.’
Tañca* tathāgato jīvitahetu puna paccāvamissatīti* netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
It is not possible for the Tathāgata to retract that statement for the sake of living.
Việc Như Lai vì mạng sống mà quay lại lời nói đó, điều đó không thể xảy ra. Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Đại Lâm, đến giảng đường có mái nhọn.’’
Āyāmānanda, yena mahāvanaṃ kūṭāgārasālā tenupasaṅkamissāmā’’ti.
Come, Ānanda, let us go to the Great Forest, to the Kūṭāgārasālā.”
‘‘Vâng, bạch Thế Tôn,’’ Tôn giả Ānanda đã đáp lời Thế Tôn.
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, Venerable Sir,” Ānanda replied to the Blessed One.
"“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn."
Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena mahāvanaṃ kūṭāgārasālā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘gaccha tvaṃ, ānanda, yāvatikā bhikkhū vesāliṃ upanissāya viharanti, te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātehī’’ti.
Then the Blessed One, together with Ānanda, went to the Great Forest, to the Kūṭāgārasālā. Having arrived, he addressed Ānanda, saying: “Go, Ānanda, assemble all the bhikkhus who are staying dependent on Vesālī, in the assembly hall.”
Rồi Thế Tôn cùng Tôn giả Ānanda đi đến Đại Lâm, đến giảng đường có mái nhọn; sau khi đến, Ngài gọi Tôn giả Ānanda và nói: ‘‘Này Ānanda, ông hãy đi tập hợp tất cả các Tỳ khưu đang trú gần Vesālī lại giảng đường.’’
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā yāvatikā bhikkhū vesāliṃ upanissāya viharanti, te sabbe upaṭṭhānasālāyaṃ sannipātetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
“Yes, Venerable Sir,” Ānanda replied to the Blessed One. Having assembled all the bhikkhus who were staying dependent on Vesālī, in the assembly hall, he approached the Blessed One. Having approached and paid homage to the Blessed One, he stood to one side.
‘‘Vâng, bạch Thế Tôn,’’ Tôn giả Ānanda đã vâng lời Thế Tôn, tập hợp tất cả các Tỳ khưu đang trú gần Vesālī lại giảng đường, sau đó đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sannipatito, bhante, bhikkhusaṅgho, yassadāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti.
Standing to one side, Venerable Ānanda said to the Blessed One: "The Saṅgha of bhikkhus has assembled, Venerable sir. Now, Venerable sir, let the Blessed One do as he deems fit."
Tôn giả Ānanda đứng sang một bên, bạch Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, Tăng đoàn Tỳ-kheo đã hội họp, giờ đây, bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn xét thấy thời điểm thích hợp.”
184. Atha kho bhagavā yenupaṭṭhānasālā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
184. Then the Blessed One approached the service hall; having approached, he sat down on the seat prepared for him.
184. Rồi Đức Thế Tôn đi đến giảng đường; sau khi đến, Ngài ngồi xuống chỗ đã được sắp đặt.
Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘tasmātiha, bhikkhave, ye te mayā dhammā abhiññā desitā, te vo sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Having sat down, the Blessed One addressed the bhikkhus, saying: "Therefore, bhikkhus, those Dhamma teachings that I have taught after direct knowledge, these you should learn well, practice, develop, and make much of, so that this holy life may be enduring and long-lasting. This will be for the welfare of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans."
Sau khi ngồi, Đức Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, do đó, những pháp nào Ta đã thuyết giảng với thắng trí, các con hãy học thuộc lòng một cách cẩn thận, hãy tu tập, hãy làm cho sung mãn, để phạm hạnh này được trường tồn, lâu dài, vì lợi ích cho nhiều người, vì an lạc cho nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người.
Katame ca te, bhikkhave, dhammā mayā abhiññā desitā, ye vo sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
"And what, bhikkhus, are those Dhamma teachings that I have taught after direct knowledge, which you should learn well, practice, develop, and make much of, so that this holy life may be enduring and long-lasting, for the welfare of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans?"
Này các Tỳ-kheo, những pháp nào Ta đã thuyết giảng với thắng trí, mà các con cần phải học thuộc lòng một cách cẩn thận, tu tập, làm cho sung mãn, để phạm hạnh này được trường tồn, lâu dài, vì lợi ích cho nhiều người, vì an lạc cho nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người?
Seyyathidaṃ – cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
"They are: the four foundations of mindfulness (cattāro satipaṭṭhānā), the four right strivings (cattāro sammappadhānā), the four bases of psychic power (cattāro iddhipādā), the five faculties (pañcindriyāni), the five powers (pañca balāni), the seven factors of enlightenment (satta bojjhaṅgā), the Noble Eightfold Path (ariyo aṭṭhaṅgiko maggo)."
Đó là: Bốn niệm xứ, bốn chánh cần, bốn thần túc, năm căn, năm lực, bảy giác chi, Bát chánh đạo.
Ime kho te, bhikkhave, dhammā mayā abhiññā desitā, ye vo sādhukaṃ uggahetvā āsevitabbā bhāvetabbā bahulīkātabbā, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti.
"These, bhikkhus, are those Dhamma teachings that I have taught after direct knowledge, which you should learn well, practice, develop, and make much of, so that this holy life may be enduring and long-lasting, for the welfare of many, for the happiness of many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans."
Này các Tỳ-kheo, đây là những pháp Ta đã thuyết giảng với thắng trí, mà các con cần phải học thuộc lòng một cách cẩn thận, tu tập, làm cho sung mãn, để phạm hạnh này được trường tồn, lâu dài, vì lợi ích cho nhiều người, vì an lạc cho nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người.”
186. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisi.
186. Then, in the morning, the Blessed One dressed, and taking his bowl and robe, entered Vesālī for alms.
186. Rồi Đức Thế Tôn vào buổi sáng, đắp y, cầm bát và y, đi vào Vesālī để khất thực.
Vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto nāgāpalokitaṃ vesāliṃ apaloketvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘idaṃ pacchimakaṃ, ānanda, tathāgatassa vesāliyā dassanaṃ bhavissati.
Having walked for alms in Vesālī and returned from his alms round after the meal, the Blessed One, casting a nāga-glance at Vesālī, addressed Venerable Ānanda, saying: "This will be the Tathāgata's last sight of Vesālī, Ānanda.
Sau khi khất thực ở Vesālī, và sau bữa ăn, Ngài nhìn lại Vesālī với cái nhìn của voi chúa (nāgāpalokitaṃ), rồi nói với Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, đây sẽ là lần cuối cùng Như Lai nhìn thấy Vesālī.
Āyāmānanda, yena bhaṇḍagāmo* tenupasaṅkamissāmā’’ti.
Come, Ānanda, let us go to Bhaṇḍagāma."
Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Bhaṇḍagāma.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, Venerable sir," Venerable Ānanda replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena bhaṇḍagāmo tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large Saṅgha of bhikkhus, arrived at Bhaṇḍagāma.
Rồi Đức Thế Tôn cùng với đoàn Tỳ-kheo lớn đến Bhaṇḍagāma.
Tatra sudaṃ bhagavā bhaṇḍagāme viharati.
There the Blessed One stayed in Bhaṇḍagāma.
Tại đó, Đức Thế Tôn trú ngụ ở Bhaṇḍagāma.
Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘catunnaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca.
There, the Blessed One addressed the bhikkhus: "It is through not understanding, bhikkhus, through not penetrating four phenomena, that this long course has been traversed and wandered through by me and by you.
Tại đó, Đức Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, do không thấu hiểu, không giác ngộ bốn pháp này, nên Ta và các con đã luân chuyển, lang thang trong một thời gian dài.
Katamesaṃ catunnaṃ?
Which four?
Bốn pháp đó là gì?
Ariyassa, bhikkhave, sīlassa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamaṃ ceva tumhākañca.
It is through not understanding, bhikkhus, through not penetrating noble virtue (ariya sīla), that this long course has been traversed and wandered through by me and by you.
Này các Tỳ-kheo, do không thấu hiểu, không giác ngộ giới luật của bậc Thánh, nên Ta và các con đã luân chuyển, lang thang trong một thời gian dài.
Ariyassa, bhikkhave, samādhissa ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamaṃ ceva tumhākañca.
It is through not understanding, bhikkhus, through not penetrating noble concentration (ariya samādhi), that this long course has been traversed and wandered through by me and by you.
Này các Tỳ-kheo, do không thấu hiểu, không giác ngộ định của bậc Thánh, nên Ta và các con đã luân chuyển, lang thang trong một thời gian dài.
Ariyāya, bhikkhave, paññāya ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamaṃ ceva tumhākañca.
It is through not understanding, bhikkhus, through not penetrating noble wisdom (ariya paññā), that this long course has been traversed and wandered through by me and by you.
Này các Tỳ-kheo, do không thấu hiểu, không giác ngộ tuệ của bậc Thánh, nên Ta và các con đã luân chuyển, lang thang trong một thời gian dài.
Ariyāya, bhikkhave, vimuttiyā ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamaṃ ceva tumhākañca.
It is through not understanding, bhikkhus, through not penetrating noble liberation (ariya vimutti), that this long course has been traversed and wandered through by me and by you.
Này các Tỳ-kheo, do không thấu hiểu, không giác ngộ giải thoát của bậc Thánh, nên Ta và các con đã luân chuyển, lang thang trong một thời gian dài.
Tayidaṃ, bhikkhave, ariyaṃ sīlaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, ariyo samādhi anubuddho paṭividdho, ariyā paññā anubuddhā paṭividdhā, ariyā vimutti anubuddhā paṭividdhā, ucchinnā bhavataṇhā, khīṇā bhavanetti, natthi dāni punabbhavo’’ti.
But now, bhikkhus, noble virtue has been understood and penetrated, noble concentration has been understood and penetrated, noble wisdom has been understood and penetrated, noble liberation has been understood and penetrated. Craving for existence has been cut off, the guide to existence has been destroyed, there is no more rebirth."
Này các Tỳ-kheo, giới luật của bậc Thánh đã được thấu hiểu, đã được giác ngộ; định của bậc Thánh đã được thấu hiểu, đã được giác ngộ; tuệ của bậc Thánh đã được thấu hiểu, đã được giác ngộ; giải thoát của bậc Thánh đã được thấu hiểu, đã được giác ngộ; khát ái hữu đã bị đoạn trừ, sự tái sinh đã bị hủy diệt, giờ đây không còn tái sinh nữa.”
Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
This is what the Blessed One said, and having said this, the Sugata, the Teacher, further spoke thus:
Đức Thế Tôn đã nói điều này, sau khi nói điều này, Đức Thiện Thệ, bậc Đạo Sư lại nói thêm điều này:
187. Atha kho bhagavā bhaṇḍagāme yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena hatthigāmo, yena ambagāmo, yena jambugāmo, yena bhoganagaraṃ tenupasaṅkamissāmā’’ti.
187. Then, having stayed in Bhaṇḍagāma for as long as he wished, the Blessed One addressed Venerable Ānanda: "Come, Ānanda, let us go to Hatthigāma, to Ambagāma, to Jambugāma, to Bhoganagara."
187. Rồi Đức Thế Tôn, sau khi trú ngụ ở Bhaṇḍagāma tùy thích, nói với Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Hatthigāma, đến Ambagāma, đến Jambugāma, đến Bhoganagara.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, Venerable sir," Venerable Ānanda replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena bhoganagaraṃ tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large Saṅgha of bhikkhus, arrived at Bhoganagara.
Rồi Đức Thế Tôn cùng với đoàn Tỳ-kheo lớn đến Bhoganagara.
Tatra sudaṃ bhagavā bhoganagare viharati ānande* cetiye.
There the Blessed One stayed in Bhoganagara, at the Ānanda Shrine.
Tại đó, Đức Thế Tôn trú ngụ ở Bhoganagara, tại Anandacetiya.
Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘cattārome, bhikkhave, mahāpadese desessāmi, taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha, bhāsissāmī’’ti.
There, the Blessed One addressed the bhikkhus: "Bhikkhus, I will teach you these four great authorities (mahāpadese); listen to that, pay close attention, I will speak."
Tại đó, Đức Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, Ta sẽ thuyết giảng cho các con bốn đại giáo pháp (mahāpadese), hãy lắng nghe, hãy chú ý cẩn thận, Ta sẽ nói.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ.
"Yes, Venerable sir," those bhikkhus replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” các Tỳ-kheo đó vâng lời Đức Thế Tôn.
Bhagavā etadavoca –
The Blessed One said this:
Đức Thế Tôn nói điều này:
188. ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vadeyya – ‘sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ, ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthusāsana’nti.
188. "Here, bhikkhus, a bhikkhu might say: 'Friend, this I have heard and received directly from the Blessed One: this is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher's Dispensation.'"
188. “Này các Tỳ-kheo, ở đây, một Tỳ-kheo có thể nói: ‘Này chư hiền, điều này tôi đã nghe trực tiếp từ Đức Thế Tôn, đã trực tiếp thọ nhận, đây là Pháp, đây là Giới luật, đây là lời dạy của bậc Đạo Sư.’”
Tassa, bhikkhave, bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ.
Monks, the statement of that bhikkhu should neither be approved nor rejected.
Này các Tỳ-khưu, lời nói của Tỳ-khưu ấy không nên hoan hỷ cũng không nên bác bỏ.
Anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāretabbāni* , vinaye sandassetabbāni.
Without approving or rejecting, having thoroughly grasped those phrases and syllables, they should be applied to the Suttas and compared with the Vinaya.
Không hoan hỷ, không bác bỏ, hãy khéo ghi nhớ những từ ngữ và câu chữ ấy, rồi đối chiếu với kinh (Sutta), so sánh với luật (Vinaya).
Tāni ce sutte osāriyamānāni* vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti* , na ca vinaye sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ; imassa ca bhikkhuno duggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do not agree with the Suttas and are not found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is not the word of the Blessed One, and this bhikkhu has misunderstood it.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng không phù hợp với kinh, không tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây không phải là lời của Thế Tôn, và Tỳ-khưu ấy đã nắm giữ sai lầm.’
Itihetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyātha.
Therefore, monks, you should reject this.
Này các Tỳ-khưu, vì vậy, các ngươi hãy từ bỏ điều ấy.
Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni sutte ceva osaranti, vinaye ca sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ; imassa ca bhikkhuno suggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do agree with the Suttas and are found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is the word of the Blessed One, and this bhikkhu has understood it correctly.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng phù hợp với kinh, tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây là lời của Thế Tôn, và Tỳ-khưu ấy đã nắm giữ đúng đắn.’
Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha.
Monks, you should bear in mind this first Great Reference.
Này các Tỳ-khưu, các ngươi hãy ghi nhớ Đại Giáo Giới thứ nhất này.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vadeyya – ‘amukasmiṃ nāma āvāse saṅgho viharati sathero sapāmokkho.
‘‘Here, monks, a bhikkhu might say: ‘In a certain dwelling, the Saṅgha, together with its Elders and its chief, resides.
‘‘Lại nữa, này các Tỳ-khưu, có Tỳ-khưu nói như vầy: ‘Trong trú xứ tên là X, có Tăng đoàn đang an trú cùng với trưởng lão và vị đứng đầu.
Tassa me saṅghassa sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ, ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthusāsana’nti.
I heard this directly from that Saṅgha, I received this directly from that Saṅgha: “This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher’s Dispensation.”’
Trước mặt Tăng đoàn ấy, tôi đã nghe, đã thọ nhận rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là Giáo huấn của Bậc Đạo Sư’.
Tassa, bhikkhave, bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ.
Monks, the statement of that bhikkhu should neither be approved nor rejected.
Này các Tỳ-khưu, lời nói của Tỳ-khưu ấy không nên hoan hỷ cũng không nên bác bỏ.
Anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāretabbāni, vinaye sandassetabbāni.
Without approving or rejecting, having thoroughly grasped those phrases and syllables, they should be applied to the Suttas and compared with the Vinaya.
Không hoan hỷ, không bác bỏ, hãy khéo ghi nhớ những từ ngữ và câu chữ ấy, rồi đối chiếu với kinh, so sánh với luật.
Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti, na ca vinaye sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ; tassa ca saṅghassa duggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do not agree with the Suttas and are not found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is not the word of the Blessed One, and that Saṅgha has misunderstood it.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng không phù hợp với kinh, không tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây không phải là lời của Thế Tôn, và Tăng đoàn ấy đã nắm giữ sai lầm.’
Itihetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyātha.
Therefore, monks, you should reject this.
Này các Tỳ-khưu, vì vậy, các ngươi hãy từ bỏ điều ấy.
Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni sutte ceva osaranti vinaye ca sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ; tassa ca saṅghassa suggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do agree with the Suttas and are found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is the word of the Blessed One, and that Saṅgha has understood it correctly.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng phù hợp với kinh, tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây là lời của Thế Tôn, và Tăng đoàn ấy đã nắm giữ đúng đắn.’
Idaṃ, bhikkhave, dutiyaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha.
Monks, you should bear in mind this second Great Reference.
Này các Tỳ-khưu, các ngươi hãy ghi nhớ Đại Giáo Giới thứ hai này.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vadeyya – ‘amukasmiṃ nāma āvāse sambahulā therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā.
‘‘Here again, monks, a bhikkhu might say: ‘In a certain dwelling, many elder bhikkhus reside, who are learned, who have mastered the āgamas, who are Dhamma-holders, Vinaya-holders, and Mātikā-holders.
‘‘Lại nữa, này các Tỳ-khưu, có Tỳ-khưu nói như vầy: ‘Trong trú xứ tên là X, có nhiều vị Tỳ-khưu Trưởng lão đang an trú, là bậc đa văn, đã thọ nhận giáo điển, thông hiểu Pháp, thông hiểu Luật, thông hiểu Mātika (phép tắc, cương yếu).’
Tesaṃ me therānaṃ sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthusāsana’nti.
I heard this directly from those elders, I received this directly from those elders: “This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher’s Dispensation.”’
Trước mặt các vị Trưởng lão ấy, tôi đã nghe, đã thọ nhận rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là Giáo huấn của Bậc Đạo Sư’.
Tassa, bhikkhave, bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ…pe… na ca vinaye sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ; tesañca therānaṃ duggahita’nti.
Monks, the statement of that bhikkhu should neither be approved… and are not found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is not the word of the Blessed One, and those elders have misunderstood it.’
Này các Tỳ-khưu, lời nói của Tỳ-khưu ấy không nên hoan hỷ… (như trên)… không tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây không phải là lời của Thế Tôn, và các vị Trưởng lão ấy đã nắm giữ sai lầm.’
Itihetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyātha.
Therefore, monks, you should reject this.
Này các Tỳ-khưu, vì vậy, các ngươi hãy từ bỏ điều ấy.
Tāni ce sutte osāriyamānāni…pe… vinaye ca sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ; tesañca therānaṃ suggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas… and are found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is the word of the Blessed One, and those elders have understood it correctly.’
Nếu khi đối chiếu với kinh… (như trên)… tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây là lời của Thế Tôn, và các vị Trưởng lão ấy đã nắm giữ đúng đắn.’
Idaṃ, bhikkhave, tatiyaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha.
Monks, you should bear in mind this third Great Reference.
Này các Tỳ-khưu, các ngươi hãy ghi nhớ Đại Giáo Giới thứ ba này.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vadeyya – ‘amukasmiṃ nāma āvāse eko thero bhikkhu viharati bahussuto āgatāgamo dhammadharo vinayadharo mātikādharo.
‘‘Here again, monks, a bhikkhu might say: ‘In a certain dwelling, one elder bhikkhu resides, who is learned, who has mastered the āgamas, who is a Dhamma-holder, a Vinaya-holder, and a Mātikā-holder.
‘‘Lại nữa, này các Tỳ-khưu, có Tỳ-khưu nói như vầy: ‘Trong trú xứ tên là X, có một vị Tỳ-khưu Trưởng lão đang an trú, là bậc đa văn, đã thọ nhận giáo điển, thông hiểu Pháp, thông hiểu Luật, thông hiểu Mātika (phép tắc, cương yếu).
Tassa me therassa sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthusāsana’nti.
I heard this directly from that elder, I received this directly from that elder: “This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher’s Dispensation.”’
Trước mặt vị Trưởng lão ấy, tôi đã nghe, đã thọ nhận rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là Giáo huấn của Bậc Đạo Sư’.
Tassa, bhikkhave, bhikkhuno bhāsitaṃ neva abhinanditabbaṃ nappaṭikkositabbaṃ.
Monks, the statement of that bhikkhu should neither be approved nor rejected.
Này các Tỳ-khưu, lời nói của Tỳ-khưu ấy không nên hoan hỷ cũng không nên bác bỏ.
Anabhinanditvā appaṭikkositvā tāni padabyañjanāni sādhukaṃ uggahetvā sutte osāritabbāni, vinaye sandassetabbāni.
Without approving or rejecting, having thoroughly grasped those phrases and syllables, they should be applied to the Suttas and compared with the Vinaya.
Không hoan hỷ, không bác bỏ, hãy khéo ghi nhớ những từ ngữ và câu chữ ấy, rồi đối chiếu với kinh, so sánh với luật.
Tāni ce sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni na ceva sutte osaranti, na ca vinaye sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ na ceva tassa bhagavato vacanaṃ; tassa ca therassa duggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do not agree with the Suttas and are not found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is not the word of the Blessed One, and that elder has misunderstood it.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng không phù hợp với kinh, không tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây không phải là lời của Thế Tôn, và vị Trưởng lão ấy đã nắm giữ sai lầm.’
Itihetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyātha.
Therefore, monks, you should reject this.
Này các Tỳ-khưu, vì vậy, các ngươi hãy từ bỏ điều ấy.
Tāni ca sutte osāriyamānāni vinaye sandassiyamānāni sutte ceva osaranti, vinaye ca sandissanti, niṭṭhamettha gantabbaṃ – ‘addhā, idaṃ tassa bhagavato vacanaṃ; tassa ca therassa suggahita’nti.
If, when being applied to the Suttas and compared with the Vinaya, they do agree with the Suttas and are found in the Vinaya, then this conclusion should be reached: ‘Certainly, this is the word of the Blessed One, and that elder has understood it correctly.’
Nếu khi đối chiếu với kinh, so sánh với luật, mà chúng phù hợp với kinh, tương ứng với luật, thì nên kết luận rằng: ‘Chắc chắn đây là lời của Thế Tôn, và vị Trưởng lão ấy đã nắm giữ đúng đắn.’
Idaṃ, bhikkhave, catutthaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyātha.
Monks, you should bear in mind this fourth Great Reference.
Này các Tỳ-khưu, các ngươi hãy ghi nhớ Đại Giáo Giới thứ tư này.
Ime kho, bhikkhave, cattāro mahāpadese dhāreyyāthā’’ti.
Monks, these are the four Great References you should bear in mind.”
Này các Tỳ-khưu, các ngươi hãy ghi nhớ bốn Đại Giáo Giới này.’’
Tatrapi sudaṃ bhagavā bhoganagare viharanto ānande cetiye etadeva bahulaṃ bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathaṃ karoti – ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā.
There too, while the Blessed One was residing at Bhoganagara, at the Ānanda Shrine, he frequently delivered this Dhamma talk to the bhikkhus: “Such is sīla, such is samādhi, such is paññā.
Tại Bhoganagara, Thế Tôn đang an trú tại Ananda Cetiya, thường xuyên thuyết Pháp cho các Tỳ-khưu về điều này: ‘‘Như vậy là Giới (Sīla), như vậy là Định (Samādhi), như vậy là Tuệ (Paññā).
Sīlaparibhāvito samādhi mahapphalo hoti mahānisaṃso.
Samādhi, developed by sīla, is of great fruit and great benefit.
Định được tu tập bởi Giới sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Samādhiparibhāvitā paññā mahapphalā hoti mahānisaṃsā.
Paññā, developed by samādhi, is of great fruit and great benefit.
Tuệ được tu tập bởi Định sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Paññāparibhāvitaṃ cittaṃ sammadeva āsavehi vimuccati, seyyathidaṃ – kāmāsavā, bhavāsavā, avijjāsavā’’ti.
The mind, developed by paññā, is completely liberated from the āvasas, namely, the āvasa of sensual desire, the āvasa of becoming, the āvasa of ignorance.”
Tâm được tu tập bởi Tuệ sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava), đó là: lậu hoặc dục (kāmāsava), lậu hoặc hữu (bhavāsava), lậu hoặc vô minh (avijjāsava).’’
189. Atha kho bhagavā bhoganagare yathābhirantaṃ viharitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena pāvā tenupasaṅkamissāmā’’ti.
189. Then the Blessed One, having stayed at Bhoganagara for as long as he wished, addressed Venerable Ānanda: “Come, Ānanda, let us go to Pāvā.”
189. Rồi Thế Tôn, sau khi an trú tại Bhoganagara tùy ý, gọi Tôn giả Ānanda và nói: ‘‘Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến Pāvā.’’
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
“Yes, venerable sir,” replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
‘‘Vâng, bạch Thế Tôn,’’ Tôn giả Ānanda đáp lời Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāvā tadavasari.
Then the Blessed One, together with a large community of bhikkhus, arrived at Pāvā.
Rồi Thế Tôn cùng với đại Tăng đoàn đến Pāvā.
Tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane.
There, the Blessed One resided at Pāvā, in the mango grove of Cunda the smith’s son.
Tại Pāvā, Thế Tôn an trú trong vườn xoài của Cunda, con trai của người thợ rèn.
Assosi kho cundo kammāraputto – ‘‘bhagavā kira pāvaṃ anuppatto, pāvāyaṃ viharati mayhaṃ ambavane’’ti.
Cunda the smith’s son heard: “The Blessed One, it is said, has arrived at Pāvā and is residing in my mango grove at Pāvā.”
Cunda, con trai của người thợ rèn, nghe nói: ‘‘Thế Tôn đã đến Pāvā, đang an trú tại Pāvā trong vườn xoài của tôi.’’
Atha kho cundo kammāraputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Cunda the smith’s son approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he sat down to one side.
Rồi Cunda, con trai của người thợ rèn, đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnaṃ kho cundaṃ kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
The Blessed One then instructed, encouraged, inspired, and gladdened Cunda the smith’s son, as he sat to one side, with a Dhamma talk.
Thế Tôn đã dùng Pháp thoại để khích lệ, khuyến tấn, làm phấn khởi, làm hoan hỷ Cunda, con trai của người thợ rèn, đang ngồi một bên.
Atha kho cundo kammāraputto bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘adhivāsetu me, bhante, bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.
Then Cunda the smith’s son, instructed, encouraged, inspired, and gladdened by the Blessed One with a Dhamma talk, said to the Blessed One: “Venerable sir, may the Blessed One consent to accept tomorrow’s meal from me, together with the Saṅgha of bhikkhus.”
Rồi Cunda, con trai của người thợ rèn, sau khi được Thế Tôn khích lệ, khuyến tấn, làm phấn khởi, làm hoan hỷ bằng Pháp thoại, đã bạch Thế Tôn rằng: ‘‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hoan hỷ thọ thực bữa ăn ngày mai cùng với Tăng đoàn.’’
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One consented by remaining silent.
Thế Tôn đã hoan hỷ bằng sự im lặng.
Atha kho cundo kammāraputto bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Then Cunda the smith’s son, understanding the Blessed One’s consent, rose from his seat, paid homage to the Blessed One, circumambulated him keeping him on his right, and departed.
Rồi Cunda, con trai của người thợ rèn, sau khi biết Thế Tôn đã hoan hỷ, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu hữu rồi rời đi.
Atha kho cundo kammāraputto tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā pahūtañca sūkaramaddavaṃ bhagavato kālaṃ ārocāpesi – ‘‘kālo, bhante, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti.
Then, when that night had passed, Cunda the smith’s son, having prepared an excellent assortment of hard and soft foods in his own residence, and much sūkaramaddava, announced the time to the Blessed One: “It is time, venerable sir, the meal is ready.”
Rồi Cunda, con trai của người thợ rèn, sau đêm ấy, đã chuẩn bị các món ăn thức uống thượng vị tại nhà mình và rất nhiều sūkaramaddava (thịt heo mềm hoặc nấm), rồi báo thời gian cho Thế Tôn: ‘‘Bạch Thế Tôn, đã đến giờ, bữa ăn đã sẵn sàng.’’
Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena cundassa kammāraputtassa nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Then, in the forenoon, the Blessed One dressed, and taking his bowl and robes, together with the Saṅgha of bhikkhus, went to the dwelling of Cunda the goldsmith's son. Having approached, he sat down on the prepared seat.
Sau đó, Đức Thế Tôn, vào buổi sáng, đắp y, cầm y bát, cùng với Tăng đoàn Tỳ-khưu đi đến nhà của Cunda, con trai người thợ rèn; sau khi đến, Ngài ngồi xuống chỗ ngồi đã được sửa soạn.
Nisajja kho bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ āmantesi – ‘‘yaṃ te, cunda, sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ, tena maṃ parivisa.
Having sat down, the Blessed One addressed Cunda the goldsmith's son, saying, "Whatever sūkaramaddava has been prepared by you, Cunda, serve me with that.
Sau khi ngồi xuống, Đức Thế Tôn gọi Cunda, con trai người thợ rèn, và nói: “Này Cunda, món sūkaramaddava mà ngươi đã chuẩn bị, hãy dâng cúng cho Ta.
Yaṃ panaññaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyattaṃ, tena bhikkhusaṅghaṃ parivisā’’ti.
And whatever other hard food and soft food has been prepared, serve the Saṅgha of bhikkhus with that."
Còn những món ăn thức uống khác mà ngươi đã chuẩn bị, hãy dâng cúng cho Tăng đoàn Tỳ-khưu.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho cundo kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ paṭiyattaṃ, tena bhagavantaṃ parivisi.
"Yes, venerable sir," Cunda the goldsmith's son replied to the Blessed One, and with the sūkaramaddava that had been prepared, he served the Blessed One.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Cunda, con trai người thợ rèn, vâng lời Đức Thế Tôn, đã dâng cúng món sūkaramaddava đã được chuẩn bị cho Đức Thế Tôn.
Yaṃ panaññaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyattaṃ, tena bhikkhusaṅghaṃ parivisi.
And with whatever other hard food and soft food had been prepared, he served the Saṅgha of bhikkhus.
Còn những món ăn thức uống khác đã được chuẩn bị, y đã dâng cúng cho Tăng đoàn Tỳ-khưu.
Atha kho bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ āmantesi – ‘‘yaṃ te, cunda, sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ sobbhe nikhaṇāhi.
Then the Blessed One addressed Cunda the goldsmith's son, saying, "Whatever sūkaramaddava remains for you, Cunda, bury it in a pit.
Sau đó, Đức Thế Tôn gọi Cunda, con trai người thợ rèn, và nói: “Này Cunda, món sūkaramaddava còn lại, ngươi hãy chôn xuống hố.
Nāhaṃ taṃ, cunda, passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya, yassa taṃ paribhuttaṃ sammā pariṇāmaṃ gaccheyya aññatra tathāgatassā’’ti.
For I do not see, Cunda, in the world with its devas, Māras, and Brahmās, among the generation with its recluses and brahmins, its devas and humans, anyone other than the Tathāgata by whom that, when eaten, would be properly digested."
Này Cunda, Ta không thấy ai trong thế giới này cùng với chư thiên, Ma-vương, Phạm thiên, cùng với chúng Sa-môn, Bà-la-môn, cùng với chư thiên và loài người, mà sau khi ăn món ấy có thể tiêu hóa đúng cách, ngoại trừ Như Lai.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho cundo kammāraputto bhagavato paṭissutvā yaṃ ahosi sūkaramaddavaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ sobbhe nikhaṇitvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
"Yes, venerable sir," Cunda the goldsmith's son replied to the Blessed One. And with the sūkaramaddava that remained, he buried it in a pit, and then went to the Blessed One. Having approached, he bowed to the Blessed One and sat down to one side.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Cunda, con trai người thợ rèn, vâng lời Đức Thế Tôn, đã chôn món sūkaramaddava còn lại xuống hố, rồi đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnaṃ kho cundaṃ kammāraputtaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The Blessed One then instructed, aroused, exhorted, and gladdened Cunda the goldsmith's son with a Dhamma talk, and rising from his seat, departed.
Đức Thế Tôn đã dùng pháp thoại để chỉ dạy, khích lệ, làm phấn khởi và hoan hỷ Cunda, con trai người thợ rèn, đang ngồi một bên, rồi đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
191. Atha kho bhagavā maggā okkamma yena aññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, ānanda, catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapehi, kilantosmi, ānanda, nisīdissāmī’’ti.
191. Then the Blessed One stepped off the road and went to a certain tree root. Having approached, he addressed Venerable Ānanda, saying, "Ānanda, spread out my outer robe, folded in four. I am tired, Ānanda, I will sit down."
191. Sau đó, Đức Thế Tôn rời khỏi con đường, đi đến gốc cây nào đó; sau khi đến, Ngài gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy trải tấm Saṅghāṭi gấp bốn cho Ta, Ta mệt mỏi rồi, Ānanda, Ta sẽ ngồi xuống.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapesi.
"Yes, venerable sir," Venerable Ānanda replied to the Blessed One and spread out the outer robe, folded in four.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn, đã trải tấm Saṅghāṭi gấp bốn.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The Blessed One sat down on the prepared seat.
Đức Thế Tôn ngồi xuống chỗ ngồi đã được sửa soạn.
Nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, ānanda, pānīyaṃ āhara, pipāsitosmi, ānanda, pivissāmī’’ti.
Having sat down, the Blessed One addressed Venerable Ānanda, saying, "Ānanda, please bring me some water. I am thirsty, Ānanda, I wish to drink."
Sau khi ngồi xuống, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy mang nước uống cho Ta, Ta khát rồi, Ānanda, Ta sẽ uống.”
Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idāni, bhante, pañcamattāni sakaṭasatāni atikkantāni, taṃ cakkacchinnaṃ udakaṃ parittaṃ luḷitaṃ āvilaṃ sandati.
When this was said, Venerable Ānanda said to the Blessed One, "Venerable sir, just now about five hundred carts have passed by, and that water, cut up by the wheels, is little, agitated, and turbid as it flows.
Khi được nói như vậy, Tôn giả Ānanda thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, vừa rồi có khoảng năm trăm cỗ xe đã đi qua, dòng nước ấy bị bánh xe nghiền nát, ít ỏi, bị khuấy đục và chảy vẩn đục.
Ayaṃ, bhante, kakudhā* nadī avidūre acchodakā sātodakā sītodakā setodakā* suppatitthā ramaṇīyā.
Venerable sir, this Kakudhā River is not far away; it has clear, pleasant, cool, and pure water, with good fords and is delightful.
Bạch Thế Tôn, con sông Kakudhā này không xa, nước trong, nước ngon, nước mát, nước trắng, bến tốt và đẹp đẽ.
Ettha bhagavā pānīyañca pivissati, gattāni ca sītī* karissatī’’ti.
There the Blessed One can drink water and cool his limbs."
Ở đó, Đức Thế Tôn sẽ uống nước và làm mát thân thể.”
Dutiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, ānanda, pānīyaṃ āhara, pipāsitosmi, ānanda, pivissāmī’’ti.
A second time the Blessed One addressed Venerable Ānanda, saying, "Ānanda, please bring me some water. I am thirsty, Ānanda, I wish to drink."
Lần thứ hai, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy mang nước uống cho Ta, Ta khát rồi, Ānanda, Ta sẽ uống.”
Dutiyampi kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idāni, bhante, pañcamattāni sakaṭasatāni atikkantāni, taṃ cakkacchinnaṃ udakaṃ parittaṃ luḷitaṃ āvilaṃ sandati.
A second time Venerable Ānanda said to the Blessed One, "Venerable sir, just now about five hundred carts have passed by, and that water, cut up by the wheels, is little, agitated, and turbid as it flows.
Lần thứ hai, Tôn giả Ānanda thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, vừa rồi có khoảng năm trăm cỗ xe đã đi qua, dòng nước ấy bị bánh xe nghiền nát, ít ỏi, bị khuấy đục và chảy vẩn đục.
Ayaṃ, bhante, kakudhā nadī avidūre acchodakā sātodakā sītodakā setodakā suppatitthā ramaṇīyā.
Venerable sir, this Kakudhā River is not far away; it has clear, pleasant, cool, and pure water, with good fords and is delightful.
Bạch Thế Tôn, con sông Kakudhā này không xa, nước trong, nước ngon, nước mát, nước trắng, bến tốt và đẹp đẽ.
Ettha bhagavā pānīyañca pivissati, gattāni ca sītīkarissatī’’ti.
There the Blessed One can drink water and cool his limbs."
Ở đó, Đức Thế Tôn sẽ uống nước và làm mát thân thể.”
Tatiyampi kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, ānanda, pānīyaṃ āhara, pipāsitosmi, ānanda, pivissāmī’’ti.
A third time the Blessed One addressed Venerable Ānanda, saying, "Ānanda, please bring me some water. I am thirsty, Ānanda, I wish to drink."
Lần thứ ba, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy mang nước uống cho Ta, Ta khát rồi, Ānanda, Ta sẽ uống.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā pattaṃ gahetvā yena sā nadikā tenupasaṅkami.
"Yes, venerable sir," Venerable Ānanda replied to the Blessed One, and taking his bowl, he went to that small river.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Đức Thế Tôn, cầm bát đi đến con sông nhỏ ấy.
Atha kho sā nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā, āyasmante ānande upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandittha* .
Then that small river, though cut up by wheels, little, agitated, and flowing turbidly, became clear, pristine, and unturbid as Venerable Ānanda approached.
Sau đó, con sông nhỏ ấy, vốn bị bánh xe nghiền nát, ít ỏi, bị khuấy đục và đang chảy vẩn đục, khi Tôn giả Ānanda đến gần, đã trở nên trong trẻo, rất trong và không vẩn đục.
Atha kho āyasmato ānandassa etadahosi – ‘‘acchariyaṃ vata, bho, abbhutaṃ vata, bho, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā.
Then it occurred to Venerable Ānanda, "It is truly amazing, sirs! It is truly wonderful, sirs! The great power and majesty of the Tathāgata!
Sau đó, Tôn giả Ānanda đã có ý nghĩ này: “Thật kỳ diệu thay, thưa chư hiền, thật phi thường thay, thưa chư hiền, thần thông và uy lực vĩ đại của Như Lai!
Ayañhi sā nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā mayi upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandatī’’ti.
For this small river, though cut up by wheels, little, agitated, and flowing turbidly, became clear, pristine, and unturbid as I approached."
Con sông nhỏ này, vốn bị bánh xe nghiền nát, ít ỏi, bị khuấy đục và đang chảy vẩn đục, khi ta đến gần, đã trở nên trong trẻo, rất trong và không vẩn đục.”
Pattena pānīyaṃ ādāya yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā.
Taking water in his bowl, he went to the Blessed One. Having approached, he said to the Blessed One, "It is amazing, venerable sir! It is wonderful, venerable sir! The great power and majesty of the Tathāgata!
Cầm bát lấy nước uống, y đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, y thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, thật kỳ diệu thay! Bạch Thế Tôn, thật phi thường thay, thần thông và uy lực vĩ đại của Như Lai!
Idāni sā bhante nadikā cakkacchinnā parittā luḷitā āvilā sandamānā mayi upasaṅkamante acchā vippasannā anāvilā sandittha.
Just now, venerable sir, that small river, though cut up by wheels, little, agitated, and flowing turbidly, became clear, pristine, and unturbid as I approached.
Bạch Thế Tôn, vừa rồi con sông nhỏ ấy, vốn bị bánh xe nghiền nát, ít ỏi, bị khuấy đục và đang chảy vẩn đục, khi con đến gần, đã trở nên trong trẻo, rất trong và không vẩn đục.
Pivatu bhagavā pānīyaṃ pivatu sugato pānīya’’nti.
Let the Blessed One drink water! Let the Sugata drink water!"
Xin Đức Thế Tôn hãy uống nước, xin Đức Thiện Thệ hãy uống nước!”
Atha kho bhagavā pānīyaṃ apāyi.
Then the Blessed One drank the water.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã uống nước.
192. Tena rokho pana samayena pukkuso mallaputto āḷārassa kālāmassa sāvako kusinārāya pāvaṃ addhānamaggappaṭippanno hoti.
192. Now at that time, Pukkusa the Mallian, a disciple of Āḷāra Kālāma, was traveling on the high road from Kusinārā to Pāvā.
192. Vào lúc ấy, Pukkusa, con trai của dòng Malla, đệ tử của Āḷāra Kālāma, đang trên đường từ Kusinārā đến Pāvā.
Addasā kho pukkuso mallaputto bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ.
Pukkusa the Mallian saw the Blessed One sitting at the root of a certain tree.
Pukkusa, con trai của dòng Malla, đã thấy Đức Thế Tôn đang ngồi dưới gốc cây nào đó.
Disvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Having seen him, he went to the Blessed One. Having approached, he bowed to the Blessed One and sat down to one side.
Sau khi thấy, y đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, y đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho pukkuso mallaputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante, santena vata, bhante, pabbajitā vihārena viharanti.
As he sat to one side, Pukkusa the Mallian said to the Blessed One, "It is amazing, venerable sir! It is wonderful, venerable sir! Recluses truly dwell with peaceful dwellings.
Pukkusa, con trai của dòng Malla, đang ngồi một bên, thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, thật kỳ diệu thay! Bạch Thế Tôn, thật phi thường thay! Bạch Thế Tôn, các vị xuất gia sống với trú xứ an tịnh.
Bhūtapubbaṃ, bhante, āḷāro kālāmo addhānamaggappaṭippanno maggā okkamma avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
Formerly, venerable sir, Āḷāra Kālāma, while traveling on the high road, stepped off the road and sat down for a day-abiding under a certain tree not far away.
Bạch Thế Tôn, thuở xưa, Āḷāra Kālāma, trên đường đi, đã rời khỏi con đường và ngồi thiền định vào ban ngày dưới gốc cây nào đó không xa.
Atha kho, bhante, pañcamattāni sakaṭasatāni āḷāraṃ kālāmaṃ nissāya nissāya atikkamiṃsu.
Then, venerable sir, about five hundred carts passed by Āḷāra Kālāma, one after another.
Sau đó, bạch Thế Tôn, khoảng năm trăm cỗ xe đã đi qua gần Āḷāra Kālāma.
Atha kho, bhante, aññataro puriso tassa sakaṭasatthassa* piṭṭhito piṭṭhito āgacchanto yena āḷāro kālāmo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āḷāraṃ kālāmaṃ etadavoca – ‘api, bhante, pañcamattāni sakaṭasatāni atikkantāni addasā’ti?
Then, venerable sir, a certain man, coming behind that caravan of carts, approached Āḷāra Kālāma; having approached, he said this to Āḷāra Kālāma: ‘Venerable sir, did you see five hundred carts pass by?’
Thưa Tôn giả, rồi một người đàn ông nào đó đang đi theo sau đoàn xe bò đó đến gần Āḷāra Kālāma; sau khi đến gần, người ấy nói với Āḷāra Kālāma rằng: ‘Thưa Tôn giả, ngài có thấy năm trăm cỗ xe bò đã đi ngang qua không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, addasa’nti.
‘No, friend, I did not see them.’
‘Này Hiền giả, tôi không thấy.’
‘Kiṃ pana, bhante, saddaṃ assosī’ti?
‘But, venerable sir, did you hear a sound?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có nghe thấy tiếng động nào không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, saddaṃ assosi’nti.
‘No, friend, I did not hear a sound.’
‘Này Hiền giả, tôi không nghe thấy tiếng động nào.’
‘Kiṃ pana, bhante, sutto ahosī’ti?
‘But, venerable sir, were you asleep?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có đang ngủ không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, sutto ahosi’nti.
‘No, friend, I was not asleep.’
‘Này Hiền giả, tôi không ngủ.’
‘Kiṃ pana, bhante, saññī ahosī’ti?
‘But, venerable sir, were you conscious?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có đang có ý thức không?’
‘Evamāvuso’ti.
‘Yes, friend.’
‘Thưa Hiền giả, đúng vậy.’
‘So tvaṃ, bhante, saññī samāno jāgaro pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva addasa, na pana saddaṃ assosi; apisu* te, bhante, saṅghāṭi rajena okiṇṇā’ti?
‘So, venerable sir, being conscious and awake, you neither saw nor heard five hundred carts passing close by you; and yet, venerable sir, is your outer robe covered with dust?’
‘Thưa Tôn giả, ngài đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động của năm trăm cỗ xe bò đã đi ngang qua, dựa vào ngài sao? Và thưa Tôn giả, tấm Tăng-già-lê của ngài có bị bụi bám không?’
‘Evamāvuso’ti.
‘Yes, friend.’
‘Thưa Hiền giả, đúng vậy.’
Atha kho, bhante, tassa purisassa etadahosi – ‘acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, santena vata bho pabbajitā vihārena viharanti.
Then, venerable sir, this thought occurred to that man: ‘Wonderful, indeed! Amazing, indeed! Peaceful, indeed, is the dwelling wherein these recluses dwell.
Thưa Tôn giả, rồi người đàn ông đó nghĩ: ‘Thật kỳ diệu thay, thật hy hữu thay! Chắc chắn các bậc xuất gia sống với một sự an tịnh.
Yatra hi nāma saññī samāno jāgaro pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva dakkhati, na pana saddaṃ sossatī’ti!
For being conscious and awake, he neither saw nor heard five hundred carts passing close by!’
Thật vậy, đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động của năm trăm cỗ xe bò đã đi ngang qua, dựa vào ngài!’
Āḷāre kālāme uḷāraṃ pasādaṃ pavedetvā pakkāmī’’ti.
Having expressed his great admiration for Āḷāra Kālāma, he departed.”
Sau khi bày tỏ lòng tịnh tín lớn lao đối với Āḷāra Kālāma, người ấy bỏ đi.”
193. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, pukkusa, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā – yo vā saññī samāno jāgaro pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva passeyya, na pana saddaṃ suṇeyya; yo vā saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjullatāsu* niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva passeyya, na pana saddaṃ suṇeyyā’’ti?
193. “What do you think, Pukkusa, which is more difficult or more arduous: that one, being conscious and awake, should neither see nor hear five hundred carts passing close by; or that one, being conscious and awake, should neither see nor hear when it rains, when the sky rumbles, when lightning flashes, and thunderbolts strike?”
193. “Này Pukkusa, ông nghĩ sao, điều nào khó làm hơn, khó đạt được hơn: một người đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động của năm trăm cỗ xe bò đã đi ngang qua, hay một người đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động khi trời đang mưa, trời đang sấm sét, những tia sét đang lóe lên, và sấm sét đang đánh xuống?”
‘‘Kiñhi, bhante, karissanti pañca vā sakaṭasatāni cha vā sakaṭasatāni satta vā sakaṭasatāni aṭṭha vā sakaṭasatāni nava vā sakaṭasatāni* , sakaṭasahassaṃ vā sakaṭasatasahassaṃ vā.
“Venerable sir, what are five hundred carts, or six hundred carts, or seven hundred carts, or eight hundred carts, or nine hundred carts, or a thousand carts, or a hundred thousand carts?
“Thưa Tôn giả, năm trăm cỗ xe bò, hay sáu trăm cỗ xe bò, hay bảy trăm cỗ xe bò, hay tám trăm cỗ xe bò, hay chín trăm cỗ xe bò, hay một ngàn cỗ xe bò, hay một trăm ngàn cỗ xe bò thì có ý nghĩa gì?
Atha kho etadeva dukkarataraṃ ceva durabhisambhavatarañca yo saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjullatāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva passeyya, na pana saddaṃ suṇeyyā’’ti.
Indeed, this is more difficult and more arduous: that one, being conscious and awake, should neither see nor hear when it rains, when the sky rumbles, when lightning flashes, and thunderbolts strike.”
Mà chính điều này khó làm hơn và khó đạt được hơn, đó là một người đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động khi trời đang mưa, trời đang sấm sét, những tia sét đang lóe lên, và sấm sét đang đánh xuống.”
‘‘Ekamidāhaṃ, pukkusa, samayaṃ ātumāyaṃ viharāmi bhusāgāre.
“Once, Pukkusa, I was dwelling in Ātumā, in a barn.
“Này Pukkusa, một thời Ta trú tại Ātumā, trong một túp lều rơm.
Tena kho pana samayena deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjullatāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā avidūre bhusāgārassa dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā* .
At that time, when it rained, when the sky rumbled, when lightning flashed, and thunderbolts struck, two farmer brothers and four oxen were killed not far from the barn.
Vào thời ấy, khi trời đang mưa, trời đang sấm sét, những tia sét đang lóe lên, và sấm sét đang đánh xuống, không xa túp lều rơm, hai anh em nông dân và bốn con bò đã bị sét đánh chết.
Atha kho, pukkusa, ātumāya mahājanakāyo nikkhamitvā yena te dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā tenupasaṅkami.
Then, Pukkusa, a large crowd from Ātumā came out and went to where those two farmer brothers and four oxen had been killed.
Rồi, này Pukkusa, một đám đông lớn từ Ātumā đi ra, đến nơi hai anh em nông dân và bốn con bò đã bị sét đánh chết.
Tena kho panāhaṃ, pukkusa, samayena bhusāgārā nikkhamitvā bhusāgāradvāre abbhokāse caṅkamāmi.
At that time, Pukkusa, I had come out of the barn and was walking in the open air near the barn door.
Vào thời ấy, này Pukkusa, Ta đi ra khỏi túp lều rơm và đang kinh hành ngoài trời, gần cửa túp lều rơm.
Atha kho, pukkusa, aññataro puriso tamhā mahājanakāyā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then, Pukkusa, a certain man from that large crowd approached me; having approached, he saluted me and stood to one side.
Rồi, này Pukkusa, một người đàn ông nào đó từ đám đông lớn đó đến gần Ta; sau khi đến gần, đảnh lễ Ta rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho ahaṃ, pukkusa, taṃ purisaṃ etadavocaṃ – ‘kiṃ nu kho eso, āvuso, mahājanakāyo sannipatito’ti?
To that man, Pukkusa, who was standing to one side, I said: ‘Friend, why is this large crowd gathered here?’
Khi người ấy đứng sang một bên, này Pukkusa, Ta nói với người ấy: ‘Này Hiền giả, đám đông lớn này tụ tập vì lý do gì vậy?’
‘Idāni, bhante, deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjullatāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā dve kassakā bhātaro hatā cattāro ca balibaddā.
‘Just now, venerable sir, when it rained, when the sky rumbled, when lightning flashed, and thunderbolts struck, two farmer brothers and four oxen were killed.
‘Thưa Tôn giả, vừa rồi, khi trời đang mưa, trời đang sấm sét, những tia sét đang lóe lên, và sấm sét đang đánh xuống, hai anh em nông dân và bốn con bò đã bị sét đánh chết.
Ettheso mahājanakāyo sannipatito.
That is why this large crowd is gathered here.
Vì vậy, đám đông lớn này đã tụ tập ở đây.
Tvaṃ pana, bhante, kva ahosī’ti?
But where were you, venerable sir?’
Thưa Tôn giả, vậy ngài ở đâu?’
‘Idheva kho ahaṃ, āvuso, ahosi’nti.
‘I was right here, friend.’
‘Này Hiền giả, tôi ở ngay đây.’
‘Kiṃ pana, bhante, addasā’ti?
‘But, venerable sir, did you see?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có thấy không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, addasa’nti.
‘No, friend, I did not see.’
‘Này Hiền giả, tôi không thấy.’
‘Kiṃ pana, bhante, saddaṃ assosī’ti?
‘But, venerable sir, did you hear a sound?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có nghe thấy tiếng động nào không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, saddaṃ assosi’nti.
‘No, friend, I did not hear a sound.’
‘Này Hiền giả, tôi không nghe thấy tiếng động nào.’
‘Kiṃ pana, bhante, sutto ahosī’ti?
‘But, venerable sir, were you asleep?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có đang ngủ không?’
‘Na kho ahaṃ, āvuso, sutto ahosi’nti.
‘No, friend, I was not asleep.’
‘Này Hiền giả, tôi không ngủ.’
‘Kiṃ pana, bhante, saññī ahosī’ti?
‘But, venerable sir, were you conscious?’
‘Thưa Tôn giả, vậy ngài có đang có ý thức không?’
‘Evamāvuso’ti.
‘Yes, friend.’
‘Thưa Hiền giả, đúng vậy.’
‘So tvaṃ, bhante, saññī samāno jāgaro deve vassante deve gaḷagaḷāyante vijjullatāsu niccharantīsu asaniyā phalantiyā neva addasa, na pana saddaṃ assosī’ti?
‘So, venerable sir, being conscious and awake, you neither saw nor heard when it rained, when the sky rumbled, when lightning flashed, and thunderbolts struck?’
‘Thưa Tôn giả, ngài đang có ý thức, đang thức mà không thấy cũng không nghe tiếng động khi trời đang mưa, trời đang sấm sét, những tia sét đang lóe lên, và sấm sét đang đánh xuống sao?’
‘‘Evamāvuso’’ti?
“‘Yes, friend.’”
“Thưa Hiền giả, đúng vậy.”
Evaṃ vutte pukkuso mallaputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘esāhaṃ, bhante, yo me āḷāre kālāme pasādo taṃ mahāvāte vā ophuṇāmi sīghasotāya* vā nadiyā pavāhemi.
When this was said, Pukkusa the Mallian said to the Blessed One: “Venerable sir, this faith I had in Āḷāra Kālāma, I now scatter it to the great wind or float it down a swift-flowing river.
Khi được nói vậy, Pukkusa, con trai của người Mallā, bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, con xin thổi bay lòng tịnh tín của con đối với Āḷāra Kālāma vào cơn gió lớn, hay cuốn trôi nó đi theo dòng nước xiết của con sông.
Abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante!
Excellent, venerable sir! Excellent, venerable sir!
Thật tuyệt diệu thay, bạch Thế Tôn! Thật tuyệt diệu thay, bạch Thế Tôn!
Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya ‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’ti; evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Just as one would set upright what was overturned, or reveal what was hidden, or point out the way to one who was lost, or carry an oil lamp into the darkness so that those with eyes may see forms; in the same way has the Dhamma been made clear by the Blessed One in many ways.
Ví như, bạch Thế Tôn, người ta dựng đứng vật bị lật úp, mở ra vật bị che khuất, chỉ đường cho người bị lạc, hay mang đèn vào chỗ tối để những người có mắt có thể thấy các sắc tướng; cũng vậy, Chánh pháp đã được Thế Tôn thuyết giảng bằng nhiều phương cách.
Esāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañca.
Venerable sir, I go for refuge to the Blessed One, to the Dhamma, and to the Saṅgha of bhikkhus.
Bạch Thế Tôn, con xin quy y Thế Tôn, quy y Pháp, và quy y Tăng.
Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gata’’nti.
May the Blessed One remember me as a lay follower who has gone for refuge from this day forth as long as life lasts.”
Xin Thế Tôn nhận con làm cận sự nam, từ nay cho đến trọn đời, con xin quy y.”
194. Atha kho pukkuso mallaputto aññataraṃ purisaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, bhaṇe, siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ āharā’’ti.
194. Then Pukkusa the Mallian addressed a certain man: “Come, my good man, fetch me a set of two shining golden robes.”
194. Rồi Pukkusa, con trai của người Mallā, gọi một người đàn ông khác và nói: “Này bạn, hãy mang đến cho tôi một cặp y vàng óng, đã được đánh bóng, để mặc.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho so puriso pukkusassa mallaputtassa paṭissutvā taṃ siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ āhari* .
“Yes, venerable sir,” replied that man to Pukkusa the Mallian, and he fetched the set of two shining golden robes.
“Vâng, thưa Tôn giả,” người đàn ông đó vâng lời Pukkusa, con trai của người Mallā, và mang đến cặp y vàng óng, đã được đánh bóng, đó.
Atha kho pukkuso mallaputto taṃ siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato upanāmesi – ‘‘idaṃ, bhante, siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ, taṃ me bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṃ upādāyā’’ti.
Then Pukkusa the Mallian presented that set of two shining golden robes to the Blessed One: “Venerable sir, this is a set of two shining golden robes. May the Blessed One accept it out of compassion for me.”
Rồi Pukkusa, con trai của người Mallā, dâng cặp y vàng óng, đã được đánh bóng, đó cho Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, đây là cặp y vàng óng, đã được đánh bóng, xin Thế Tôn từ bi nhận cho con.”
‘‘Tena hi, pukkusa, ekena maṃ acchādehi, ekena ānanda’’nti.
“Then, Pukkusa, clothe me with one, and Ānanda with the other,” said the Blessed One.
“Vậy thì, này Pukkusa, hãy đắp một chiếc cho Ta, và một chiếc cho Ānanda.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho pukkuso mallaputto bhagavato paṭissutvā ekena bhagavantaṃ acchādeti, ekena āyasmantaṃ ānandaṃ.
“Yes, venerable sir,” replied Pukkusa the Mallian to the Blessed One, and he clothed the Blessed One with one, and Venerable Ānanda with the other.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Pukkusa, con trai của người Mallā, vâng lời Thế Tôn, đắp một chiếc cho Thế Tôn và một chiếc cho Tôn giả Ānanda.
Atha kho bhagavā pukkusaṃ mallaputtaṃ dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
Then the Blessed One instructed, encouraged, inspired, and gladdened Pukkusa the Mallian with a talk on the Dhamma.
Rồi Thế Tôn thuyết pháp để Pukkusa, con trai của người Mallā, được khai thị, khích lệ, phấn khởi, và hoan hỷ.
Atha kho pukkuso mallaputto bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Then Pukkusa the Mallan, having been instructed, exhorted, inspired, and gladdened by the Blessed One with a Dhamma talk, rose from his seat, paid homage to the Blessed One, circumambulated him clockwise, and departed.
Sau đó, Pukkusa, con trai của người Mallā, đã được Thế Tôn khai thị, khích lệ, phấn khởi và làm cho hoan hỷ bằng một bài pháp thoại. Ông ta liền đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Thế Tôn, đi nhiễu hữu rồi rời đi.
195. Atha kho āyasmā ānando acirapakkante pukkuse mallaputte taṃ siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato kāyaṃ upanāmesi.
195. Then, not long after Pukkusa the Mallan had departed, Venerable Ānanda presented the pair of gold-coloured, finely polished robes to the body of the Blessed One.
195. Sau đó, không lâu sau khi Pukkusa, con trai của người Mallā, rời đi, Tôn giả Ānanda đã khoác bộ y phục vàng óng (siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ) đó lên thân của Thế Tôn.
Taṃ bhagavato kāyaṃ upanāmitaṃ hataccikaṃ viya* khāyati.
That pair of robes, when presented to the Blessed One’s body, appeared as if it had lost its luster.
Bộ y phục đó, khi khoác lên thân Thế Tôn, dường như mất hết ánh sáng (hataccikaṃ viya) của nó.
Atha kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante, yāva parisuddho, bhante, tathāgatassa chavivaṇṇo pariyodāto.
Then Venerable Ānanda said to the Blessed One, "It is wonderful, venerable sir, it is amazing, venerable sir, how pure and radiant is the skin complexion of the Tathāgata!
Sau đó, Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, thật kỳ diệu thay! Bạch Thế Tôn, thật phi thường thay! Bạch Thế Tôn, sắc da của Như Lai thật trong sạch và rạng rỡ biết bao!
Idaṃ, bhante, siṅgīvaṇṇaṃ yugamaṭṭhaṃ dhāraṇīyaṃ bhagavato kāyaṃ upanāmitaṃ hataccikaṃ viya khāyatī’’ti.
Venerable sir, this pair of gold-coloured, finely polished robes, when presented to the Blessed One’s body, appears as if it has lost its luster."
Bạch Thế Tôn, bộ y phục vàng óng này, khi khoác lên thân Thế Tôn, dường như mất hết ánh sáng của nó.”
‘‘Evametaṃ, ānanda, evametaṃ, ānanda dvīsu kālesu ativiya tathāgatassa kāyo parisuddho hoti chavivaṇṇo pariyodāto.
"So it is, Ānanda, so it is, Ānanda! On two occasions, the Tathāgata's body becomes exceedingly pure and radiant in complexion.
“Này Ānanda, đúng là như vậy! Này Ānanda, đúng là như vậy! Có hai thời điểm mà thân của Như Lai trở nên vô cùng trong sạch và sắc da vô cùng rạng rỡ.
Katamesu dvīsu?
Which two?
Hai thời điểm nào?
Yañca, ānanda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati.
That night, Ānanda, when the Tathāgata awakens to unsurpassed perfect self-awakening, and that night when he utterly passes away into the Nibbāna element with no residue of clinging remaining.
Đó là đêm mà Như Lai chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, và đêm mà Như Lai nhập Vô Dư Y Niết Bàn (anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati).
Imesu kho, ānanda, dvīsu kālesu ativiya tathāgatassa kāyo parisuddho hoti chavivaṇṇo pariyodāto.
On these two occasions, Ānanda, the Tathāgata's body becomes exceedingly pure and radiant in complexion.
Này Ānanda, chính trong hai thời điểm này mà thân của Như Lai trở nên vô cùng trong sạch và sắc da vô cùng rạng rỡ.
‘‘Ajja kho, panānanda, rattiyā pacchime yāme kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane antarena* yamakasālānaṃ tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati* .
Today, Ānanda, in the last watch of the night, in the Sāla Grove of the Mallas, in Upavattana near Kusinārā, between the twin Sāla trees, the Tathāgata's Parinibbāna will occur.
“Này Ānanda, hôm nay, vào canh cuối của đêm, Như Lai sẽ nhập Niết Bàn tại rừng sāla của dòng họ Mallā ở Upavattana, Kusinārā, giữa hai cây sāla đôi (yamakasālānaṃ).
Āyāmānanda, yena kakudhā nadī tenupasaṅkamissāmā’’ti.
Come, Ānanda, let us approach the Kakudhā River."
Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến sông Kakudhā.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, venerable sir," replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Thế Tôn.
197. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘siyā kho* , panānanda, cundassa kammāraputtassa koci vippaṭisāraṃ uppādeyya – ‘tassa te, āvuso cunda, alābhā tassa te dulladdhaṃ, yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbuto’ti.
197. Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: "It might happen, Ānanda, that someone might cause remorse to Cunda the smith's son, saying: 'It is a loss for you, friend Cunda, it is ill-gained for you, that the Tathāgata, having partaken of your last meal, attained Parinibbāna.'
197. Sau đó, Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, có thể có ai đó sẽ gây ra sự hối tiếc cho Cundaka, con trai của người thợ rèn, rằng: ‘Này hiền giả Cundaka, đó là sự bất lợi cho ngươi, đó là sự kém may mắn cho ngươi, khi Như Lai đã thọ dụng bữa ăn cúng dường cuối cùng của ngươi rồi nhập Niết Bàn.’
Cundassa, ānanda, kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinetabbo – ‘tassa te, āvuso cunda, lābhā tassa te suladdhaṃ, yassa te tathāgato pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā parinibbuto.
Ānanda, the remorse of Cunda the smith's son should be allayed thus: 'It is a gain for you, friend Cunda, it is well-gained for you, that the Tathāgata, having partaken of your last meal, attained Parinibbāna.
Này Ānanda, sự hối tiếc của Cundaka, con trai của người thợ rèn, cần phải được xua tan như sau: ‘Này hiền giả Cundaka, đó là sự lợi lạc cho ngươi, đó là sự may mắn cho ngươi, khi Như Lai đã thọ dụng bữa ăn cúng dường cuối cùng của ngươi rồi nhập Niết Bàn.
Sammukhā metaṃ, āvuso cunda, bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – dve me piṇḍapātā samasamaphalā* samavipākā* , ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca.
This, friend Cunda, I have heard directly from the Blessed One, I have received directly from him: there are two alms-offerings that are equally fruitful, equally beneficial, more greatly fruitful and more greatly beneficial than other alms-offerings.
Này hiền giả Cundaka, chính từ miệng Thế Tôn mà ta đã nghe, chính từ miệng Ngài mà ta đã tiếp nhận rằng: có hai bữa ăn cúng dường có kết quả như nhau, có quả báo như nhau, vượt trội hơn hẳn các bữa ăn cúng dường khác về công đức lớn và lợi ích lớn.
Katame dve?
Which two?
Hai bữa ăn cúng dường nào?
Yañca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati.
That alms-offering, having partaken of which the Tathāgata awakens to unsurpassed perfect self-awakening, and that alms-offering, having partaken of which the Tathāgata attains Parinibbāna into the Nibbāna element with no residue of clinging remaining.
Đó là bữa ăn cúng dường mà sau khi thọ dụng, Như Lai chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác; và bữa ăn cúng dường mà sau khi thọ dụng, Như Lai nhập Vô Dư Y Niết Bàn.
Ime dve piṇḍapātā samasamaphalā samavipākā, ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca.
These two alms-offerings are equally fruitful, equally beneficial, more greatly fruitful and more greatly beneficial than other alms-offerings.
Hai bữa ăn cúng dường này có kết quả như nhau, có quả báo như nhau, vượt trội hơn hẳn các bữa ăn cúng dường khác về công đức lớn và lợi ích lớn.
Āyusaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ, vaṇṇasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ, sukhasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ, yasasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ, saggasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacitaṃ, ādhipateyyasaṃvattanikaṃ āyasmatā cundena kammāraputtena kammaṃ upacita’nti.
A deed conducive to long life was accumulated by Venerable Cunda the smith's son; a deed conducive to good complexion was accumulated by Venerable Cunda the smith's son; a deed conducive to happiness was accumulated by Venerable Cunda the smith's son; a deed conducive to renown was accumulated by Venerable Cunda the smith's son; a deed conducive to heaven was accumulated by Venerable Cunda the smith's son; a deed conducive to sovereignty was accumulated by Venerable Cunda the smith's son.'
Tôn giả Cundaka, con trai của người thợ rèn, đã tích lũy nghiệp mang lại tuổi thọ, nghiệp mang lại sắc đẹp, nghiệp mang lại hạnh phúc, nghiệp mang lại danh tiếng, nghiệp mang lại cảnh giới trời, nghiệp mang lại quyền lực tối thượng.’
Cundassa, ānanda, kammāraputtassa evaṃ vippaṭisāro paṭivinetabbo’’ti.
In this way, Ānanda, should the remorse of Cunda the smith's son be allayed."
Này Ānanda, sự hối tiếc của Cundaka, con trai của người thợ rèn, cần phải được xua tan như vậy.”
Atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi –
Then the Blessed One, having understood this matter, on that occasion uttered this inspired utterance:
Sau đó, Thế Tôn biết rõ ý nghĩa này, và vào lúc đó, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng (udāna) này:
198. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena hiraññavatiyā nadiyā pārimaṃ tīraṃ, yena kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ tenupasaṅkamissāmā’’ti.
198. Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: "Come, Ānanda, let us go to the other bank of the Hiraññavatī River, to Upavattana, the Sāla grove of the Mallas near Kusinārā."
198. Sau đó, Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta hãy đi đến bờ bên kia sông Hiraññavatī, đến rừng sāla của dòng họ Mallā ở Upavattana, Kusinārā.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, venerable sir," replied Venerable Ānanda to the Blessed One.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Thế Tôn.
Atha kho bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena hiraññavatiyā nadiyā pārimaṃ tīraṃ, yena kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ tenupasaṅkami.
Then the Blessed One, together with a large community of bhikkhus, went to the other bank of the Hiraññavatī River, to Upavattana, the Sāla grove of the Mallas near Kusinārā.
Sau đó, Thế Tôn cùng với đại chúng Tỳ-khưu đi đến bờ bên kia sông Hiraññavatī, đến rừng sāla của dòng họ Mallā ở Upavattana, Kusinārā.
Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘iṅgha me tvaṃ, ānanda, antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapehi, kilantosmi, ānanda, nipajjissāmī’’ti.
Having arrived, he addressed Venerable Ānanda: "Please, Ānanda, lay out a couch for me with its head to the north, between the twin Sāla trees; I am weary, Ānanda, I will lie down."
Đến nơi, Ngài gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy trải cho Ta một chiếc giường (mañcakaṃ) với đầu quay về phía bắc giữa hai cây sāla đôi (yamakasālānaṃ); Ta mệt mỏi rồi, Ānanda, Ta sẽ nằm nghỉ.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapesi.
"Yes, venerable sir," replied Venerable Ānanda to the Blessed One, and laid out a couch between the twin Sāla trees with its head to the north.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda vâng lời Thế Tôn và trải một chiếc giường với đầu quay về phía bắc giữa hai cây sāla đôi.
Atha kho bhagavā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno.
Then the Blessed One lay down on his right side in the lion's posture, placing one foot on the other, mindful and clearly comprehending.
Sau đó, Thế Tôn nằm theo thế sư tử, nghiêng mình về bên phải, chân này gác lên chân kia, chánh niệm và tỉnh giác.
Tena kho pana samayena yamakasālā sabbaphāliphullā honti akālapupphehi.
At that very time, the twin Sāla trees were in full bloom with unseasonal flowers.
Vào lúc bấy giờ, hai cây sālā (song thọ) nở rộ khắp nơi với những bông hoa trái mùa.
Te tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
They scattered, showered over, and scattered repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi mandāravapupphāni antalikkhā papatanti, tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
Even divine Mandārava flowers fell from the sky, scattering, showering over, and scattering repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Cả những bông hoa thiên Mandārava cũng từ hư không rơi xuống, chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi candanacuṇṇāni antalikkhā papatanti, tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
Even divine sandalwood powder fell from the sky, scattering, showering over, and scattering repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Cả những bột gỗ chiên đàn thiên cũng từ hư không rơi xuống, chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi tūriyāni antalikkhe vajjanti tathāgatassa pūjāya.
Even divine musical instruments played in the sky, in homage to the Tathāgata.
Cả những nhạc khí thiên cũng tự động vang lên trong hư không để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāya.
Even divine songs resonated in the sky, in homage to the Tathāgata.
Cả những ca khúc thiên cũng vang vọng trong hư không để cúng dường Như Lai.
199. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘sabbaphāliphullā kho, ānanda, yamakasālā akālapupphehi.
199. Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: “Indeed, Ānanda, the twin Sāla trees are in full bloom with unseasonal flowers.
199. Bấy giờ, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và bảo: “Này Ānanda, hai cây sālā nở rộ khắp nơi với những bông hoa trái mùa.
Te tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
They scatter, shower over, and scatter repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi mandāravapupphāni antalikkhā papatanti, tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
Even divine Mandārava flowers fall from the sky, scattering, showering over, and scattering repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Cả những bông hoa thiên Mandārava cũng từ hư không rơi xuống, chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi candanacuṇṇāni antalikkhā papatanti, tāni tathāgatassa sarīraṃ okiranti ajjhokiranti abhippakiranti tathāgatassa pūjāya.
Even divine sandalwood powder falls from the sky, scattering, showering over, and scattering repeatedly all around the body of the Tathāgata, in homage to the Tathāgata.
Cả những bột gỗ chiên đàn thiên cũng từ hư không rơi xuống, chúng rắc xuống, phủ lên, rải khắp thân của Như Lai để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi tūriyāni antalikkhe vajjanti tathāgatassa pūjāya.
Even divine musical instruments play in the sky, in homage to the Tathāgata.
Cả những nhạc khí thiên cũng tự động vang lên trong hư không để cúng dường Như Lai.
Dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāya.
Even divine songs resonate in the sky, in homage to the Tathāgata.
Cả những ca khúc thiên cũng vang vọng trong hư không để cúng dường Như Lai.
Na kho, ānanda, ettāvatā tathāgato sakkato vā hoti garukato vā mānito vā pūjito vā apacito vā.
Yet, Ānanda, by this much is the Tathāgata not honored, respected, esteemed, venerated, or revered.
Này Ānanda, Như Lai không được tôn kính, không được trọng vọng, không được tôn trọng, không được cúng dường, không được cung kính chỉ với chừng ấy.
Yo kho, ānanda, bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā dhammānudhammappaṭipanno viharati sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tathāgataṃ sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti apaciyati* , paramāya pūjāya.
But whoever, Ānanda, be it a bhikkhu or bhikkhunī, a male lay follower or female lay follower, dwells practicing according to the Dhamma, practicing properly, living in conformity with the Dhamma, he honors, respects, esteems, venerates, and reveres the Tathāgata with the highest homage.
Này Ānanda, bất cứ Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, cư sĩ nam hay cư sĩ nữ nào sống đúng Pháp, sống đúng đắn, hành trì theo Pháp, người ấy tôn kính Như Lai, trọng vọng Như Lai, tôn trọng Như Lai, cúng dường Như Lai, cung kính Như Lai bằng sự cúng dường tối thượng.
Tasmātihānanda, dhammānudhammappaṭipannā viharissāma sāmīcippaṭipannā anudhammacārinoti.
Therefore, Ānanda, we shall dwell practicing according to the Dhamma, practicing properly, living in conformity with the Dhamma.
Do đó, này Ānanda, chúng ta sẽ sống đúng Pháp, sống đúng đắn, hành trì theo Pháp.
Evañhi vo, ānanda, sikkhitabba’’nti.
Thus, Ānanda, should you train yourselves.”
Này Ānanda, các con phải học tập như vậy.”
200. Tena kho pana samayena āyasmā upavāṇo bhagavato purato ṭhito hoti bhagavantaṃ bījayamāno.
200. At that very time, Venerable Upavāṇa was standing in front of the Blessed One, fanning the Blessed One.
200. Vào lúc bấy giờ, Tôn giả Upavāṇa đang đứng trước Đức Thế Tôn, quạt cho Ngài.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasāresi – ‘‘apehi, bhikkhu, mā me purato aṭṭhāsī’’ti.
Then the Blessed One dismissed Venerable Upavāṇa: “Move away, bhikkhu, do not stand in front of me.”
Bấy giờ, Đức Thế Tôn bảo Tôn giả Upavāṇa tránh ra: “Này Tỳ-khưu, hãy tránh ra, đừng đứng trước mặt Ta.”
Atha kho āyasmato ānandassa etadahosi – ‘‘ayaṃ kho āyasmā upavāṇo dīgharattaṃ bhagavato upaṭṭhāko santikāvacaro samīpacārī.
Then it occurred to Venerable Ānanda: “Indeed, Venerable Upavāṇa has been a long-time attendant of the Blessed One, close by, moving nearby.
Bấy giờ, Tôn giả Ānanda suy nghĩ: “Tôn giả Upavāṇa đã hầu hạ Đức Thế Tôn lâu ngày, là người thân cận, luôn ở gần Ngài.
Atha ca pana bhagavā pacchime kāle āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasāreti – ‘apehi bhikkhu, mā me purato aṭṭhāsī’ti.
And yet, the Blessed One, at this final time, dismisses Venerable Upavāṇa, saying: ‘Move away, bhikkhu, do not stand in front of me.’
Thế mà Đức Thế Tôn vào lúc cuối cùng lại bảo Tôn giả Upavāṇa tránh ra: ‘Này Tỳ-khưu, hãy tránh ra, đừng đứng trước mặt Ta.’
Ko nu kho hetu, ko paccayo, yaṃ bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasāreti – ‘apehi, bhikkhu, mā me purato aṭṭhāsī’ti?
What, then, is the reason, what is the cause, that the Blessed One dismisses Venerable Upavāṇa, saying: ‘Move away, bhikkhu, do not stand in front of me’?”
Nguyên nhân nào, lý do nào mà Đức Thế Tôn lại bảo Tôn giả Upavāṇa tránh ra: ‘Này Tỳ-khưu, hãy tránh ra, đừng đứng trước mặt Ta’?”
Atha kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā upavāṇo dīgharattaṃ bhagavato upaṭṭhāko santikāvacaro samīpacārī.
Then Venerable Ānanda said to the Blessed One: “Bhante, this Venerable Upavāṇa has been a long-time attendant of the Blessed One, close by, moving nearby.
Bấy giờ, Tôn giả Ānanda bạch Đức Thế Tôn: “Bạch Ngài, Tôn giả Upavāṇa đã hầu hạ Đức Thế Tôn lâu ngày, là người thân cận, luôn ở gần Ngài.
Atha ca pana bhagavā pacchime kāle āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasāreti – ‘‘apehi, bhikkhu, mā me purato aṭṭhāsī’’ti.
And yet, the Blessed One, at this final time, dismisses Venerable Upavāṇa, saying: ‘Move away, bhikkhu, do not stand in front of me.’
Thế mà Đức Thế Tôn vào lúc cuối cùng lại bảo Tôn giả Upavāṇa tránh ra: ‘Này Tỳ-khưu, hãy tránh ra, đừng đứng trước mặt Ta.’
Ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo, yaṃ bhagavā āyasmantaṃ upavāṇaṃ apasāreti – ‘‘apehi, bhikkhu, mā me purato aṭṭhāsī’’ti?
What, Bhante, is the reason, what is the cause, that the Blessed One dismisses Venerable Upavāṇa, saying: ‘Move away, bhikkhu, do not stand in front of me’?”
Bạch Ngài, nguyên nhân nào, lý do nào mà Đức Thế Tôn lại bảo Tôn giả Upavāṇa tránh ra: ‘Này Tỳ-khưu, hãy tránh ra, đừng đứng trước mặt Ta’?”
‘‘Yebhuyyena, ānanda, dasasu lokadhātūsu devatā sannipatitā tathāgataṃ dassanāya.
“Mostly, Ānanda, devas from ten thousand world-systems are assembled to see the Tathāgata.
“Này Ānanda, hầu hết chư thiên trong mười thế giới đã tụ họp để chiêm ngưỡng Như Lai.
Yāvatā, ānanda, kusinārā upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ samantato dvādasa yojanāni, natthi so padeso vālaggakoṭinitudanamattopi mahesakkhāhi devatāhi apphuṭo.
As far as Kusinārā, the Upavattana Sāla grove of the Mallas, for twelve yojanas all around, there is no space, not even the tip of a hair, that is not pervaded by powerful devas.
Này Ānanda, trong phạm vi mười hai dojana xung quanh rừng sālā Upavattana của dòng Malla tại Kusinārā, không có một chỗ nào dù chỉ bằng đầu sợi lông mà không bị chư thiên có đại oai lực che kín.
Devatā, ānanda, ujjhāyanti – ‘dūrā ca vatamha āgatā tathāgataṃ dassanāya.
The devas, Ānanda, are complaining: ‘Indeed, we have come from afar to see the Tathāgata.
Này Ānanda, chư thiên đang than phiền: ‘Chúng tôi đã từ xa đến để chiêm ngưỡng Như Lai.
Kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā.
Rarely, at some time or other, do Tathāgatas, Arahants, Perfectly Self-Enlightened Ones, arise in the world.
Thỉnh thoảng, hiếm hoi lắm chư Như Lai, các bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác mới xuất hiện trên thế gian.
Ajjeva rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati.
Tonight, in the last watch of the night, the Tathāgata will attain Parinibbāna.
Ngay trong đêm nay, vào canh cuối, Như Lai sẽ nhập Niết-bàn vô dư y.
Ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento, na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti.
And this powerful bhikkhu is standing in front of the Blessed One, obstructing, so we cannot see the Tathāgata at this final time.’”
Thế mà vị Tỳ-khưu có đại oai lực này lại đứng trước Đức Thế Tôn che khuất, khiến chúng tôi không thể chiêm ngưỡng Như Lai vào lúc cuối cùng’.”
‘‘Cattārimāni, ānanda, saddhassa kulaputtassa dassanīyāni saṃvejanīyāni ṭhānāni.
“There are, Ānanda, these four places that a devout householder should see and that stir emotion.
“Này Ānanda, có bốn Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.
Katamāni cattāri?
Which four?
Bốn Thánh địa đó là gì?
‘Idha tathāgato jāto’ti, ānanda, saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ.
‘Here the Tathāgata was born’—this, Ānanda, is a place that a devout householder should see and that stirs emotion.
Này Ānanda, ‘Đây là nơi Như Lai đản sinh’ là Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.
‘Idha tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti, ānanda, saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ.
‘Here the Tathāgata attained unsurpassed perfect self-enlightenment’—this, Ānanda, is a place that a devout householder should see and that stirs emotion.
Này Ānanda, ‘Đây là nơi Như Lai thành tựu Vô Thượng Chánh Đẳng Giác’ là Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.
‘Idha tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattita’nti, ānanda, saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ.
‘Here the Tathāgata set in motion the unsurpassed Wheel of Dhamma’—this, Ānanda, is a place that a devout householder should see and that stirs emotion.
Này Ānanda, ‘Đây là nơi Như Lai chuyển Pháp luân vô thượng’ là Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.
‘Idha tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto’ti, ānanda, saddhassa kulaputtassa dassanīyaṃ saṃvejanīyaṃ ṭhānaṃ.
‘Here the Tathāgata attained Parinibbāna in the nibbāna element with no residue of clinging’—this, Ānanda, is a place that a devout householder should see and that stirs emotion.
Này Ānanda, ‘Đây là nơi Như Lai nhập Niết-bàn vô dư y’ là Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.
Imāni kho, ānanda, cattāri saddhassa kulaputtassa dassanīyāni saṃvejanīyāni ṭhānāni.
These, Ānanda, are the four places that a devout householder should see and that stir emotion.
Này Ānanda, đây là bốn Thánh địa đáng chiêm ngưỡng và đáng xúc động cho người con trai của gia đình có đức tin.”
‘‘Āgamissanti kho, ānanda, saddhā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo – ‘idha tathāgato jāto’tipi, ‘idha tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’tipi, ‘idha tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattita’ntipi, ‘idha tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto’tipi.
“Ānanda, faithful monks, nuns, male lay followers, and female lay followers will come, thinking: ‘Here the Tathāgata was born,’ ‘Here the Tathāgata attained unsurpassed perfect self-awakening,’ ‘Here the unsurpassed Wheel of Dhamma was set in motion by the Tathāgata,’ and ‘Here the Tathāgata attained final Nibbāna without any fuel remaining.’
“Này Ānanda, các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, cư sĩ nam, cư sĩ nữ có đức tin sẽ đến và nghĩ rằng: ‘Đây là nơi Như Lai đản sinh’, ‘Đây là nơi Như Lai chứng đắc Chánh Đẳng Giác vô thượng’, ‘Đây là nơi Như Lai chuyển Pháp luân vô thượng’, ‘Đây là nơi Như Lai nhập Niết-bàn vô dư y’.
Ye hi keci, ānanda, cetiyacārikaṃ āhiṇḍantā pasannacittā kālaṅkarissanti, sabbe te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissantī’’ti.
And whoever, Ānanda, while circumambulating these shrines, pass away with a serene mind, all of them, with the breakup of the body, after death, will reappear in a good destination, in the heavenly world.”
Này Ānanda, bất cứ ai khi hành hương chiêm bái các tháp thờ, với tâm thanh tịnh mà qua đời, tất cả những người ấy, sau khi thân hoại mạng chung, sẽ sanh vào cõi lành, cõi trời.”
203. ‘‘Kathaṃ mayaṃ, bhante, mātugāme paṭipajjāmā’’ti?
203. “How, Venerable Sir, should we conduct ourselves regarding women?”
“Bạch Thế Tôn, chúng con nên đối xử với nữ giới như thế nào?”
‘‘Adassanaṃ, ānandā’’ti.
“Not seeing them, Ānanda,” (capana: The Buddha said: “Not seeing women is the best practice.”)
“Này Ānanda, đừng nhìn thấy.”
‘‘Dassane, bhagavā, sati kathaṃ paṭipajjitabba’’nti?
“If, Blessed One, seeing them, how should one conduct oneself?” (capana: Ānanda asked: “Blessed One, if there is seeing, how should one conduct oneself?”)
“Bạch Thế Tôn, nếu đã nhìn thấy thì nên đối xử như thế nào?”
‘‘Anālāpo, ānandā’’ti.
“Not speaking to them, Ānanda,” (capana: The Buddha said: “Not speaking.”)
“Này Ānanda, đừng nói chuyện.”
‘‘Ālapantena pana, bhante, kathaṃ paṭipajjitabba’’nti?
“If, Venerable Sir, one has to speak, how then should one conduct oneself?” (capana: Ānanda asked: “Venerable Sir, if one has to speak, how should one conduct oneself?”)
“Bạch Thế Tôn, nếu đã nói chuyện thì nên đối xử như thế nào?”
‘‘Sati, ānanda, upaṭṭhāpetabbā’’ti.
“Mindfulness, Ānanda, should be established,” (capana: The Buddha said: “Mindfulness, like that towards one’s mother, aunt, or sister, or mindfulness of the body, should be established.”)
“Này Ānanda, cần phải thiết lập chánh niệm.”
204. ‘‘Kathaṃ mayaṃ, bhante, tathāgatassa sarīre paṭipajjāmā’’ti?
204. “How, Venerable Sir, should we conduct ourselves regarding the Tathāgata’s remains?”
“Bạch Thế Tôn, chúng con nên đối xử với nhục thể của Như Lai như thế nào?”
‘‘Abyāvaṭā tumhe, ānanda, hotha tathāgatassa sarīrapūjāya.
“Ānanda, you should not concern yourselves with the veneration of the Tathāgata’s remains.
“Này Ānanda, các con đừng bận tâm đến việc cúng dường nhục thể của Như Lai.
Iṅgha tumhe, ānanda, sāratthe ghaṭatha anuyuñjatha* , sāratthe appamattā ātāpino pahitattā viharatha.
Come, Ānanda, you should strive for the supreme goal, be diligent in the supreme goal, live heedfully, ardent, and resolute for the supreme goal.
Này Ānanda, các con hãy nỗ lực, tinh tấn, không phóng dật, nhiệt tâm, chuyên cần trong việc tìm cầu lợi ích tối thượng (Niết-bàn) và an trú trong đó.
Santānanda, khattiyapaṇḍitāpi brāhmaṇapaṇḍitāpi gahapatipaṇḍitāpi tathāgate abhippasannā, te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantī’’ti.
There are, Ānanda, wise khattiyas, wise brahmins, and wise householders who are greatly devoted to the Tathāgata; they will attend to the veneration of the Tathāgata’s remains.”
Này Ānanda, có những bậc trí thức thuộc dòng Sát-đế-lợi, những bậc trí thức Bà-la-môn, những bậc trí thức gia chủ đã có niềm tin sâu sắc vào Như Lai, họ sẽ lo việc cúng dường nhục thể của Như Lai.”
205. ‘‘Kathaṃ pana, bhante, tathāgatassa sarīre paṭipajjitabba’’nti?
205. “But how, Venerable Sir, should one conduct oneself regarding the Tathāgata’s remains?”
“Nhưng bạch Thế Tôn, nhục thể của Như Lai nên được đối xử như thế nào?”
‘‘Yathā kho, ānanda, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti, evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabba’’nti.
“Just as, Ānanda, one conducts oneself regarding the remains of a wheel-turning monarch, even so should one conduct oneself regarding the Tathāgata’s remains.”
“Này Ānanda, nhục thể của Như Lai nên được đối xử như cách người ta đối xử với nhục thể của một vị Chuyển Luân Vương.”
‘‘Kathaṃ pana, bhante, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjantī’’ti?
“But how, Venerable Sir, do they conduct themselves regarding the remains of a wheel-turning monarch?”
“Nhưng bạch Thế Tôn, nhục thể của một vị Chuyển Luân Vương được đối xử như thế nào?”
‘‘Rañño, ānanda, cakkavattissa sarīraṃ ahatena vatthena veṭhenti, ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhenti, vihatena kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhenti.
“Ānanda, they wrap the remains of a wheel-turning monarch in a new cloth; having wrapped them in a new cloth, they wrap them in carded cotton; having wrapped them in carded cotton, they wrap them in a new cloth.
“Này Ānanda, nhục thể của một vị Chuyển Luân Vương được quấn bằng một tấm vải mới, sau khi quấn bằng vải mới thì quấn bằng bông gòn đã được đánh tơi, sau khi quấn bằng bông gòn đã được đánh tơi thì lại quấn bằng một tấm vải mới.
Etenupāyena pañcahi yugasatehi rañño cakkavattissa sarīraṃ* veṭhetvā āyasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā āyasāya doṇiyā paṭikujjitvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā rañño cakkavattissa sarīraṃ jhāpenti.
By this method, having wrapped the remains of a wheel-turning monarch in five hundred pairs of cloths, they place them in an iron oil-casket, and covering it with another iron casket, they build a pyre of all kinds of perfumes and cremate the remains of the wheel-turning monarch.
Theo cách này, nhục thể của vị Chuyển Luân Vương được quấn bằng năm trăm cặp vải, sau đó đặt vào một cái quách dầu bằng sắt, đậy lại bằng một cái quách sắt khác, rồi xây một giàn hỏa thiêu bằng tất cả các loại hương liệu và hỏa thiêu nhục thể của vị Chuyển Luân Vương.
Cātumahāpathe* rañño cakkavattissa thūpaṃ karonti.
They erect a stupa for the wheel-turning monarch at a crossroads.
Tại ngã tư đường lớn, người ta xây tháp thờ vị Chuyển Luân Vương.
Evaṃ kho, ānanda, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti.
That is how, Ānanda, they conduct themselves regarding the remains of a wheel-turning monarch.
Này Ānanda, đó là cách người ta đối xử với nhục thể của một vị Chuyển Luân Vương.
Yathā kho, ānanda, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti, evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbaṃ.
Just as, Ānanda, they conduct themselves regarding the remains of a wheel-turning monarch, even so should one conduct oneself regarding the Tathāgata’s remains.
Này Ānanda, nhục thể của Như Lai cũng nên được đối xử như cách người ta đối xử với nhục thể của một vị Chuyển Luân Vương.
Cātumahāpathe tathāgatassa thūpo kātabbo.
A stupa for the Tathāgata should be erected at a crossroads.
Tại ngã tư đường lớn, một tháp thờ Như Lai nên được xây dựng.
Tattha ye mālaṃ vā gandhaṃ vā cuṇṇakaṃ* vā āropessanti vā abhivādessanti vā cittaṃ vā pasādessanti tesaṃ taṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāya.
There, those who offer garlands, or perfumes, or scented powder, or pay homage, or clear their minds, for them that will lead to long-lasting welfare and happiness.”
Những ai ở đó dâng hoa, hương liệu, hoặc bột hương, hoặc đảnh lễ, hoặc làm cho tâm thanh tịnh, thì điều đó sẽ đem lại lợi ích và an lạc lâu dài cho họ.”
‘‘Kiñcānanda, atthavasaṃ paṭicca tathāgato arahaṃ sammāsambuddho thūpāraho?
“For what reason, Ānanda, is a Tathāgata, an Arahant, a Fully Self-Awakened One worthy of a stupa?
“Này Ānanda, dựa vào lợi ích nào mà Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xứng đáng được xây tháp thờ?
‘Ayaṃ tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa thūpo’ti, ānanda, bahujanā cittaṃ pasādenti.
‘This is the stupa of that Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One’ – thereby, Ānanda, many people gladden their minds.
Này Ānanda, nhiều người sẽ làm cho tâm thanh tịnh khi nghĩ rằng: ‘Đây là tháp thờ của Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác ấy’.
Te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti.
Having gladdened their minds there, with the breakup of the body, after death, they reappear in a good destination, in the heavenly world.
Những người ấy, sau khi làm cho tâm thanh tịnh ở đó, sau khi thân hoại mạng chung, sẽ sanh vào cõi lành, cõi trời.
Idaṃ kho, ānanda, atthavasaṃ paṭicca tathāgato arahaṃ sammāsambuddho thūpāraho.
This, Ānanda, is the reason why a Tathāgata, an Arahant, a Fully Self-Awakened One is worthy of a stupa.”
Này Ānanda, dựa vào lợi ích này mà Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xứng đáng được xây tháp thờ.
‘‘Kiñcānanda, atthavasaṃ paṭicca rājā cakkavattī thūpāraho?
“For what reason, Ānanda, is a wheel-turning monarch worthy of a stupa?
“Này Ānanda, dựa vào lợi ích nào mà vị Chuyển Luân Vương xứng đáng được xây tháp thờ?
‘Ayaṃ tassa dhammikassa dhammarañño thūpo’ti, ānanda, bahujanā cittaṃ pasādenti.
‘This is the stupa of that righteous Dhamma-King’ – thereby, Ānanda, many people gladden their minds.
Này Ānanda, nhiều người sẽ làm cho tâm thanh tịnh khi nghĩ rằng: ‘Đây là tháp thờ của vị Pháp Vương, vị vua theo Pháp ấy’.
Te tattha cittaṃ pasādetvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti.
Having gladdened their minds there, with the breakup of the body, after death, they reappear in a good destination, in the heavenly world.
Những người ấy, sau khi làm cho tâm thanh tịnh ở đó, sau khi thân hoại mạng chung, sẽ sanh vào cõi lành, cõi trời.
Idaṃ kho, ānanda, atthavasaṃ paṭicca rājā cakkavattī thūpāraho.
This, Ānanda, is the reason why a wheel-turning monarch is worthy of a stupa.
Này Ānanda, dựa vào lợi ích này mà vị Chuyển Luân Vương xứng đáng được xây tháp thờ.
Ime kho, ānanda cattāro thūpārahā’’ti.
These, Ānanda, are the four persons worthy of a stupa.”
Này Ānanda, đây là bốn hạng người xứng đáng được xây tháp thờ.”
207. Atha kho āyasmā ānando vihāraṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā rodamāno aṭṭhāsi – ‘‘ahañca vatamhi sekho sakaraṇīyo, satthu ca me parinibbānaṃ bhavissati, yo mama anukampako’’ti.
207. Then the venerable Ānanda entered the monastery, leant against the door-post, and stood weeping, thinking: “Alas, I am still a learner with much to do, and my Teacher, who was so compassionate to me, is about to attain parinibbāna.”
Bấy giờ, Tôn giả Ānanda đi vào tịnh xá, vịn vào khung cửa mà đứng khóc, nghĩ rằng: “Than ôi, ta vẫn còn là một bậc hữu học, còn nhiều điều phải làm, mà Đức Đạo Sư, bậc đã từ mẫn với ta, sắp nhập Niết-bàn rồi!”
Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘kahaṃ nu kho, bhikkhave, ānando’’ti?
Then the Blessed One addressed the monks: “Where, O monks, is Ānanda?”
Bấy giờ, Đức Thế Tôn gọi các Tỳ-kheo và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, Ānanda đang ở đâu vậy?”
‘‘Eso, bhante, āyasmā ānando vihāraṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā rodamāno ṭhito – ‘ahañca vatamhi sekho sakaraṇīyo, satthu ca me parinibbānaṃ bhavissati, yo mama anukampako’’’ti.
“Venerable Sir, the venerable Ānanda has entered the monastery, leant against the door-post, and stands weeping, thinking: ‘Alas, I am still a learner with much to do, and my Teacher, who was so compassionate to me, is about to attain parinibbāna.’”
“Bạch Thế Tôn, Tôn giả Ānanda đã đi vào tịnh xá, vịn vào khung cửa mà đứng khóc, nghĩ rằng: ‘Than ôi, ta vẫn còn là một bậc hữu học, còn nhiều điều phải làm, mà Đức Đạo Sư, bậc đã từ mẫn với ta, sắp nhập Niết-bàn rồi!’”
Atha kho bhagavā aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena ānandaṃ āmantehi – ‘satthā taṃ, āvuso ānanda, āmantetī’’’ti.
Then the Blessed One addressed a certain monk: “Come, monk, address Ānanda in my name, saying: ‘Friend Ānanda, the Teacher calls you.’”
Bấy giờ, Đức Thế Tôn gọi một Tỳ-kheo khác và nói: “Này Tỳ-kheo, con hãy đi và thay lời Ta gọi Ānanda: ‘Này Hiền giả Ānanda, Đức Đạo Sư gọi con’.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho so bhikkhu bhagavato paṭissutvā yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘satthā taṃ, āvuso ānanda, āmantetī’’ti.
“Yes, Venerable Sir,” replied that monk to the Blessed One, and he approached the venerable Ānanda; having approached, he said to the venerable Ānanda: “Friend Ānanda, the Teacher calls you.”
“Vâng, bạch Thế Tôn,” Tỳ-kheo ấy vâng lời Đức Thế Tôn, đi đến chỗ Tôn giả Ānanda; sau khi đến, Tỳ-kheo ấy nói với Tôn giả Ānanda: “Này Hiền giả Ānanda, Đức Đạo Sư gọi con.”
‘‘Evamāvuso’’ti kho āyasmā ānando tassa bhikkhuno paṭissutvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
“Yes, friend,” replied the venerable Ānanda to that monk, and he approached the Blessed One; having approached, he respectfully saluted the Blessed One and sat down to one side.
“Vâng, Hiền giả,” Tôn giả Ānanda vâng lời Tỳ-kheo ấy, đi đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ ānandaṃ bhagavā etadavoca – ‘‘alaṃ, ānanda, mā soci mā paridevi, nanu etaṃ, ānanda, mayā paṭikacceva akkhātaṃ – ‘sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo’; taṃ kutettha, ānanda, labbhā.
As the venerable Ānanda sat to one side, the Blessed One said to him: “Enough, Ānanda, do not grieve, do not lament! Was it not declared by me beforehand, Ānanda: ‘From all things beloved and agreeable there is separation, disassociation, change’? How, then, Ānanda, can it be obtained here
Khi Tôn giả Ānanda đã ngồi xuống một bên, Đức Thế Tôn nói với Tôn giả Ānanda: “Thôi đủ rồi, Ānanda, đừng buồn rầu, đừng than khóc! Này Ānanda, chẳng phải Ta đã nói trước rằng: ‘Tất cả những gì thân yêu, khả ái đều phải xa lìa, chia ly, biến đổi’ sao? Này Ānanda, làm sao có thể được điều đó?
Yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ vata tathāgatassāpi sarīraṃ mā palujjī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
That which is born, originated, conditioned, and subject to decay, for the Tathāgata's body also not to decay, this is not possible.
Cái gì đã sinh, đã thành, đã được tạo tác (saṅkhata), có bản chất hoại diệt, thì việc thân thể của Như Lai cũng không hoại diệt là điều không thể có.
Dīgharattaṃ kho te, ānanda, tathāgato paccupaṭṭhito mettena kāyakammena hitena sukhena advayena appamāṇena, mettena vacīkammena hitena sukhena advayena appamāṇena, mettena manokammena hitena sukhena advayena appamāṇena.
For a long time, Ānanda, you have attended the Tathāgata with bodily action of loving-kindness, beneficial, pleasant, undivided, immeasurable; with verbal action of loving-kindness, beneficial, pleasant, undivided, immeasurable; with mental action of loving-kindness, beneficial, pleasant, undivided, immeasurable.
Này Ānanda, Như Lai đã được con hầu hạ trong một thời gian dài với thân nghiệp từ ái, lợi ích, an lạc, không hai, vô lượng; với khẩu nghiệp từ ái, lợi ích, an lạc, không hai, vô lượng; với ý nghiệp từ ái, lợi ích, an lạc, không hai, vô lượng.
Katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti.
You, Ānanda, have done much merit. Apply yourself to exertion; quickly you will be free from defilements.
Này Ānanda, con đã tạo nhiều phước báu. Hãy tinh cần tu tập, con sẽ sớm trở thành bậc vô lậu.”
208. Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘yepi te, bhikkhave, ahesuṃ atītamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā, tesampi bhagavantānaṃ etapparamāyeva upaṭṭhākā ahesuṃ, seyyathāpi mayhaṃ ānando.
208. Then the Blessed One addressed the bhikkhus: “Bhikkhus, those Arahants, Perfectly Self-Awakened Ones, who were in the past, their attendants were also only of the measure of Ānanda to me.
208. Rồi Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, những vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã xuất hiện trong quá khứ, những người thị giả của các vị Thế Tôn ấy cũng chỉ đến mức như Ānanda đối với Ta mà thôi.
Yepi te, bhikkhave, bhavissanti anāgatamaddhānaṃ arahanto sammāsambuddhā, tesampi bhagavantānaṃ etapparamāyeva upaṭṭhākā bhavissanti, seyyathāpi mayhaṃ ānando.
Bhikkhus, those Arahants, Perfectly Self-Awakened Ones, who will be in the future, their attendants will also be only of the measure of Ānanda to me.
Này các Tỳ-khưu, những vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác sẽ xuất hiện trong tương lai, những người thị giả của các vị Thế Tôn ấy cũng sẽ chỉ đến mức như Ānanda đối với Ta mà thôi.
Paṇḍito, bhikkhave, ānando; medhāvī, bhikkhave, ānando.
Ānanda, bhikkhus, is wise; Ānanda, bhikkhus, is intelligent.
Này các Tỳ-khưu, Ānanda là người trí tuệ; này các Tỳ-khưu, Ānanda là người có trí thông minh.
Jānāti ‘ayaṃ kālo tathāgataṃ dassanāya upasaṅkamituṃ bhikkhūnaṃ, ayaṃ kālo bhikkhunīnaṃ, ayaṃ kālo upāsakānaṃ, ayaṃ kālo upāsikānaṃ, ayaṃ kālo rañño rājamahāmattānaṃ titthiyānaṃ titthiyasāvakāna’nti.
He knows, ‘This is the time to approach the Tathāgata for bhikkhus to see, this is the time for bhikkhunīs, this is the time for male lay followers, this is the time for female lay followers, this is the time for kings, royal ministers, sectarians, and disciples of sectarians.’
Vị ấy biết: ‘Đây là lúc các Tỳ-khưu nên đến yết kiến Như Lai, đây là lúc các Tỳ-khưu-ni, đây là lúc các Ưu-bà-tắc, đây là lúc các Ưu-bà-di, đây là lúc vua, các đại thần của vua, các ngoại đạo, các đệ tử ngoại đạo (nên đến yết kiến Như Lai)’.”
209. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā* ānande.
209. “Bhikkhus, there are these four wonderful and astonishing qualities in Ānanda.
209. “Này các Tỳ-khưu, có bốn điều kỳ diệu và phi thường nơi Ānanda.
Katame cattāro?
Which four?
Bốn điều ấy là gì?
Sace, bhikkhave, bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of bhikkhus approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Tỳ-khưu đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, bhikkhuparisā hoti, atha kho ānando tuṇhī hoti.
Bhikkhus, the company of bhikkhus is not yet satisfied, when Ānanda becomes silent.
Này các Tỳ-khưu, hội chúng Tỳ-khưu vẫn chưa thỏa mãn thì Ānanda đã im lặng.
Sace, bhikkhave, bhikkhunīparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of bhikkhunīs approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Tỳ-khưu-ni đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, bhikkhunīparisā hoti, atha kho ānando tuṇhī hoti.
Bhikkhus, the company of bhikkhunīs is not yet satisfied, when Ānanda becomes silent.
Này các Tỳ-khưu, hội chúng Tỳ-khưu-ni vẫn chưa thỏa mãn thì Ānanda đã im lặng.
Sace, bhikkhave, upāsakaparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of male lay followers approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Ưu-bà-tắc đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, upāsakaparisā hoti, atha kho ānando tuṇhī hoti.
Bhikkhus, the company of male lay followers is not yet satisfied, when Ānanda becomes silent.
Này các Tỳ-khưu, hội chúng Ưu-bà-tắc vẫn chưa thỏa mãn thì Ānanda đã im lặng.
Sace, bhikkhave, upāsikāparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of female lay followers approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Ưu-bà-di đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce, ānando, dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, upāsikāparisā hoti, atha kho ānando tuṇhī hoti.
Bhikkhus, the company of female lay followers is not yet satisfied, when Ānanda becomes silent.
Này các Tỳ-khưu, hội chúng Ưu-bà-di vẫn chưa thỏa mãn thì Ānanda đã im lặng.
Ime kho, bhikkhave, cattāro acchariyā abbhutā dhammā ānande.
These, bhikkhus, are the four wonderful and astonishing qualities in Ānanda.
Này các Tỳ-khưu, đây là bốn điều kỳ diệu và phi thường nơi Ānanda.
‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā raññe cakkavattimhi.
“Bhikkhus, there are these four wonderful and astonishing qualities in a wheel-turning monarch.
Này các Tỳ-khưu, có bốn điều kỳ diệu và phi thường nơi một vị Chuyển Luân Vương.
Katame cattāro?
Which four?
Bốn điều ấy là gì?
Sace, bhikkhave, khattiyaparisā rājānaṃ cakkavattiṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, an assembly of khattiyas approaches a wheel-turning monarch for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Sát-đế-lợi đến yết kiến một vị Chuyển Luân Vương, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce rājā cakkavattī bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If the wheel-turning monarch speaks there, they become delighted even by his speaking.
Nếu vị Chuyển Luân Vương ấy nói chuyện, họ cũng hoan hỷ với lời nói chuyện.
Atittāva, bhikkhave, khattiyaparisā hoti.
Bhikkhus, the assembly of khattiyas is not yet satisfied.
Này các Tỳ-khưu, hội chúng Sát-đế-lợi vẫn chưa thỏa mãn.
Atha kho rājā cakkavattī tuṇhī hoti.
Then the wheel-turning monarch becomes silent.
Thì vị Chuyển Luân Vương ấy đã im lặng.
Sace bhikkhave, brāhmaṇaparisā…pe… gahapatiparisā…pe… samaṇaparisā rājānaṃ cakkavattiṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, an assembly of brahmins… an assembly of householders… an assembly of recluses approaches a wheel-turning monarch for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Bà-la-môn… một hội chúng gia chủ… một hội chúng Sa-môn đến yết kiến một vị Chuyển Luân Vương, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce rājā cakkavattī bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If the wheel-turning monarch speaks there, they become delighted even by his speaking.
Nếu vị Chuyển Luân Vương ấy nói chuyện, họ cũng hoan hỷ với lời nói chuyện.
Atittāva, bhikkhave, samaṇaparisā hoti, atha kho rājā cakkavattī tuṇhī hoti.
Bhikkhus, the assembly of recluses is not yet satisfied, when the wheel-turning monarch becomes silent.
Hội chúng Sa-môn vẫn chưa thỏa mãn thì vị Chuyển Luân Vương ấy đã im lặng.
Evameva kho, bhikkhave, cattārome acchariyā abbhutā dhammā ānande.
In the same way, bhikkhus, there are these four wonderful and astonishing qualities in Ānanda.
Cũng vậy, này các Tỳ-khưu, có bốn điều kỳ diệu và phi thường nơi Ānanda.
Sace, bhikkhave, bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of bhikkhus approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Tỳ-khưu đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, bhikkhuparisā hoti.
Bhikkhus, the company of bhikkhus is not yet satisfied.
Hội chúng Tỳ-khưu vẫn chưa thỏa mãn.
Atha kho ānando tuṇhī hoti.
Then Ānanda becomes silent.
Thì Ānanda đã im lặng.
Sace, bhikkhave bhikkhunīparisā…pe… upāsakaparisā…pe… upāsikāparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamati, dassanena sā attamanā hoti.
If, bhikkhus, a company of bhikkhunīs… a company of male lay followers… a company of female lay followers approaches Ānanda for a visit, they become delighted by seeing him.
Này các Tỳ-khưu, nếu một hội chúng Tỳ-khưu-ni… một hội chúng Ưu-bà-tắc… một hội chúng Ưu-bà-di đến yết kiến Ānanda, họ hoan hỷ khi được thấy.
Tatra ce ānando dhammaṃ bhāsati, bhāsitenapi sā attamanā hoti.
If Ānanda teaches Dhamma there, they become delighted even by his teaching.
Nếu Ānanda thuyết Pháp cho họ, họ cũng hoan hỷ với lời thuyết giảng.
Atittāva, bhikkhave, upāsikāparisā hoti.
Bhikkhus, the company of female lay followers is not yet satisfied.
Hội chúng Ưu-bà-di vẫn chưa thỏa mãn.
Atha kho ānando tuṇhī hoti.
Then Ānanda becomes silent.
Thì Ānanda đã im lặng.
Ime kho, bhikkhave, cattāro acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti.
These, bhikkhus, are the four wonderful and astonishing qualities in Ānanda.”
Này các Tỳ-khưu, đây là bốn điều kỳ diệu và phi thường nơi Ānanda.”
210. Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake ujjaṅgalanagarake sākhānagarake parinibbāyi.
210. When this was said, Venerable Ānanda said to the Blessed One: “Venerable Sir, may the Blessed One not pass into parinibbāna in this small town, this rough, out-of-the-way town, this branch town.
210. Khi được nói như vậy, Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết-bàn trong cái thị trấn nhỏ bé, thị trấn hoang tàn, thị trấn chi nhánh này.
Santi, bhante, aññāni mahānagarāni, seyyathidaṃ – campā rājagahaṃ sāvatthī sāketaṃ kosambī bārāṇasī; ettha bhagavā parinibbāyatu.
There are, Venerable Sir, other great cities, such as Campā, Rājagaha, Sāvatthī, Sāketa, Kosambī, Bārāṇasī; may the Blessed One pass into parinibbāna there.
Bạch Thế Tôn, có những đại thành khác, như: Campā, Rājagaha, Sāvatthī, Sāketa, Kosambī, Bārāṇasī; xin Thế Tôn nhập Niết-bàn tại đó.
Ettha bahū khattiyamahāsālā, brāhmaṇamahāsālā gahapatimahāsālā tathāgate abhippasannā.
There are many wealthy khattiyas, wealthy brahmins, wealthy householders who are greatly devoted to the Tathāgata.
Ở đó có nhiều vị Sát-đế-lợi đại gia, Bà-la-môn đại gia, gia chủ đại gia rất có lòng tin đối với Như Lai.
Te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantī’’ti ‘‘māhevaṃ, ānanda, avaca; māhevaṃ, ānanda, avaca – ‘khuddakanagarakaṃ ujjaṅgalanagarakaṃ sākhānagaraka’nti.
They will perform the veneration of the Tathāgata’s remains.” “Do not speak thus, Ānanda; do not speak thus, Ānanda, ‘a small town, a rough, out-of-the-way town, a branch town.’
Họ sẽ làm lễ cúng dường nhục thân của Như Lai.” (Thế Tôn đáp:) “Này Ānanda, đừng nói như vậy; này Ānanda, đừng nói như vậy – ‘thị trấn nhỏ bé, thị trấn hoang tàn, thị trấn chi nhánh’.
‘‘Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano nāma ahosi cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janappadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato.
“In the past, Ānanda, there was a king named Mahāsudassana, a wheel-turning monarch, righteous, a king of Dhamma, conqueror of the four quarters, established in his realm, endowed with the seven treasures.
“Này Ānanda, thuở xưa có một vị vua tên là Đại Thiện Kiến (Mahāsudassana), là một Chuyển Luân Vương, một vị vua Pháp, trị vì chính Pháp, chinh phục bốn phương, đạt được sự ổn định trong các xứ sở, và có đủ bảy báu.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa ayaṃ kusinārā kusāvatī nāma rājadhānī ahosi, puratthimena ca pacchimena ca dvādasayojanāni āyāmena; uttarena ca dakkhiṇena ca sattayojanāni vitthārena.
Ānanda, this Kusinārā was the royal capital named Kusāvatī for King Mahāsudassana, twelve yojanas in length from east to west; seven yojanas in width from north to south.
Này Ānanda, kinh đô của vua Đại Thiện Kiến là Kusāvatī, chính là Kusinārā này, có chiều dài mười hai dojana từ đông sang tây; và chiều rộng bảy dojana từ bắc xuống nam.
Kusāvatī, ānanda, rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca.
The royal capital Kusāvatī, Ānanda, was prosperous, thriving, populous, crowded with people, and well-provided with food.
Này Ānanda, kinh đô Kusāvatī thịnh vượng, đông đúc, dân cư tấp nập, và sung túc về lương thực.
Seyyathāpi, ānanda, devānaṃ āḷakamandā nāma rājadhānī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā ca ākiṇṇayakkhā ca subhikkhā ca; evameva kho, ānanda, kusāvatī rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca.
Just as, Ānanda, the royal capital of the devas, named Āḷakamandā, is prosperous, thriving, populous, crowded with yakkhas, and well-provided with food; even so, Ānanda, the royal capital Kusāvatī was prosperous, thriving, populous, crowded with people, and well-provided with food.
Cũng như, này Ānanda, kinh đô Āḷakamandā của các chư thiên thịnh vượng, đông đúc, đầy rẫy Dạ-xoa, và sung túc về lương thực; cũng vậy, này Ānanda, kinh đô Kusāvatī thịnh vượng, đông đúc, dân cư tấp nập, và sung túc về lương thực.
Kusāvatī, ānanda, rājadhānī dasahi saddehi avivittā ahosi divā ceva rattiñca, seyyathidaṃ – hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena gītasaddena saṅkhasaddena sammasaddena pāṇitāḷasaddena ‘asnātha pivatha khādathā’ti dasamena saddena.
The royal capital Kusāvatī, Ānanda, was never without ten sounds, day and night; namely, the sound of elephants, the sound of horses, the sound of chariots, the sound of drums, the sound of tabors, the sound of lutes, the sound of singing, the sound of conches, the sound of cymbals, the sound of hand-clapping, and the tenth sound, ‘Eat, drink, consume!’
Này Ānanda, kinh đô Kusāvatī không bao giờ vắng lặng ngày đêm với mười loại âm thanh, đó là: tiếng voi, tiếng ngựa, tiếng xe, tiếng trống lớn, tiếng trống nhỏ, tiếng đàn vīṇā, tiếng ca hát, tiếng tù và, tiếng vỗ tay, và tiếng thứ mười là ‘Hãy ăn, hãy uống, hãy nhai’.
‘‘Gaccha tvaṃ, ānanda, kusināraṃ pavisitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocehi – ‘ajja kho, vāseṭṭhā, rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati.
“Go now, Ānanda, enter Kusinārā and announce to the Mallas of Kusinārā: ‘Vāseṭṭhas, in the last watch of this night, the Tathāgata will pass into parinibbāna.
“Này Ānanda, con hãy đi vào Kusinārā và báo cho các vị Malla xứ Kusinārā biết: ‘Này các Vāseṭṭha, vào canh cuối đêm nay, Như Lai sẽ nhập Đại Niết-bàn.
Abhikkamatha vāseṭṭhā, abhikkamatha vāseṭṭhā.
Come, Vāseṭṭhas! Come, Vāseṭṭhas!’
Này các Vāseṭṭha, hãy đến! Này các Vāseṭṭha, hãy đến!
Mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha – amhākañca no gāmakkhette tathāgatassa parinibbānaṃ ahosi, na mayaṃ labhimhā pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti.
Do not regret later, thinking: ‘The Tathāgata’s Parinibbāna occurred in our village territory, but we could not see the Tathāgata in his final hour.’
Đừng để sau này các vị phải hối tiếc rằng: ‘Trong lãnh thổ làng của chúng ta, Đức Như Lai đã nhập Niết Bàn, mà chúng ta không được thấy Đức Như Lai vào thời điểm cuối cùng.’
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā nivāsetvā pattacīvaramādāya attadutiyo kusināraṃ pāvisi.
“Yes, Venerable Sir,” Venerable Ānanda replied to the Blessed One, and having robed himself and taken his bowl and outer robe, he entered Kusinārā with himself as the second.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Tôn giả Ānanda đã vâng lời Thế Tôn, rồi đắp y, cầm bát và y, đi vào Kusinārā cùng với một vị tùy tùng.
211. Tena kho pana samayena kosinārakā mallā sandhāgāre* sannipatitā honti kenacideva karaṇīyena.
211. At that time, the Mallas of Kusinārā were assembled in their assembly hall for some business.
211. Lúc bấy giờ, các vị Mallā ở Kusinārā đang tụ họp tại hội trường vì một việc gì đó.
Atha kho āyasmā ānando yena kosinārakānaṃ mallānaṃ sandhāgāraṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocesi – ‘‘ajja kho, vāseṭṭhā, rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati.
Then Venerable Ānanda went to the Mallas of Kusinārā’s assembly hall; having approached, he informed the Mallas of Kusinārā: “Today, Vāseṭṭhas, in the last watch of the night, the Tathāgata will attain Parinibbāna.
Rồi Tôn giả Ānanda đi đến hội trường của các vị Mallā ở Kusinārā; sau khi đến, ngài báo cho các vị Mallā ở Kusinārā biết: “Hỡi các vị Vāseṭṭha, vào canh cuối đêm nay, Đức Như Lai sẽ nhập Niết Bàn.
Abhikkamatha vāseṭṭhā abhikkamatha vāseṭṭhā.
Come forth, Vāseṭṭhas, come forth, Vāseṭṭhas.
Hỡi các vị Vāseṭṭha, hãy đến, hãy đến!
Mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha – ‘amhākañca no gāmakkhette tathāgatassa parinibbānaṃ ahosi, na mayaṃ labhimhā pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti.
Do not regret later, thinking: ‘The Tathāgata’s Parinibbāna occurred in our village territory, but we could not see the Tathāgata in his final hour.’ ”
Đừng để sau này các vị phải hối tiếc rằng: ‘Trong lãnh thổ làng của chúng ta, Đức Như Lai đã nhập Niết Bàn, mà chúng ta không được thấy Đức Như Lai vào thời điểm cuối cùng.’”
Idamāyasmato ānandassa vacanaṃ sutvā mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā appekacce kese pakiriya kandanti, bāhā paggayha kandanti, chinnapātaṃ papatanti, āvaṭṭanti vivaṭṭanti – ‘atikhippaṃ bhagavā parinibbāyissati, atikhippaṃ sugato parinibbāyissati, atikhippaṃ cakkhuṃ loke antaradhāyissatī’ti.
Having heard these words of Venerable Ānanda, the Mallas and Mallian sons, Mallian daughters-in-law, and Mallian wives were aggrieved, disheartened, overcome with mental anguish; some tore their hair and wept, some raised their arms and wept, some fell down headlong, some rolled this way and that, thinking: ‘Too soon will the Blessed One attain Parinibbāna, too soon will the Sugata attain Parinibbāna, too soon will the Eye of the world vanish.’
Nghe lời của Tôn giả Ānanda, các vị Mallā, các con trai của Mallā, các con dâu của Mallā, và các phu nhân của Mallā đều đau buồn, u sầu, lòng tràn đầy khổ não, một số người giật tóc mà khóc, giơ tay mà khóc, ngã vật xuống đất, lăn qua lăn lại mà than rằng: “Thế Tôn sẽ nhập Niết Bàn quá nhanh, Thiện Thệ sẽ nhập Niết Bàn quá nhanh, con mắt của thế gian sẽ biến mất quá nhanh!”
Atha kho mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā yena upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu.
Then the Mallas and Mallian sons, Mallian daughters-in-law, and Mallian wives, aggrieved, disheartened, overcome with mental anguish, went to the Upavattana Sāla-grove of the Mallas, where Venerable Ānanda was.
Rồi các vị Mallā, các con trai của Mallā, các con dâu của Mallā, và các phu nhân của Mallā, đều đau buồn, u sầu, lòng tràn đầy khổ não, đi đến rừng Sāla của các vị Mallā ở Upavattana, nơi Tôn giả Ānanda đang ở.
Atha kho āyasmato ānandassa etadahosi – ‘‘sace kho ahaṃ kosinārake malle ekamekaṃ bhagavantaṃ vandāpessāmi, avandito bhagavā kosinārakehi mallehi bhavissati, athāyaṃ ratti vibhāyissati.
Then it occurred to Venerable Ānanda: “If I make the Mallas of Kusinārā pay homage to the Blessed One one by one, the Blessed One will remain unhomaged by the Mallas of Kusinārā, and this night will break.
Rồi Tôn giả Ānanda nghĩ: “Nếu ta để từng vị Mallā ở Kusinārā đảnh lễ Thế Tôn, thì Thế Tôn sẽ chưa được các vị Mallā ở Kusinārā đảnh lễ xong, mà đêm này sẽ rạng sáng mất.
Yaṃnūnāhaṃ kosinārake malle kulaparivattaso kulaparivattaso ṭhapetvā bhagavantaṃ vandāpeyyaṃ – ‘itthannāmo, bhante, mallo saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhagavato pāde sirasā vandatī’ti.
Why don't I arrange the Mallas of Kusinārā clan by clan, and have them pay homage to the Blessed One, saying: ‘Venerable Sir, the Mallian named so-and-so, with his children, his wife, his retinue, and his ministers, bows his head at the Blessed One’s feet.’ ”
Vậy thì, ta nên sắp xếp các vị Mallā ở Kusinārā theo từng gia tộc, từng gia tộc, rồi cho họ đảnh lễ Thế Tôn, bằng cách nói rằng: ‘Bạch Thế Tôn, vị Mallā tên là X, cùng với con cái, vợ, quyến thuộc, và các quan chức của mình, xin đảnh lễ dưới chân Thế Tôn bằng đầu.’”
Atha kho āyasmā ānando kosinārake malle kulaparivattaso kulaparivattaso ṭhapetvā bhagavantaṃ vandāpesi – ‘itthannāmo, bhante, mallo saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhagavato pāde sirasā vandatī’’’ti.
Then Venerable Ānanda, arranging the Mallas of Kusinārā clan by clan, made them pay homage to the Blessed One, saying: ‘Venerable Sir, the Mallian named so-and-so, with his children, his wife, his retinue, and his ministers, bows his head at the Blessed One’s feet.’ ”
Rồi Tôn giả Ānanda sắp xếp các vị Mallā ở Kusinārā theo từng gia tộc, từng gia tộc, rồi cho họ đảnh lễ Thế Tôn, bằng cách nói rằng: “Bạch Thế Tôn, vị Mallā tên là X, cùng với con cái, vợ, quyến thuộc, và các quan chức của mình, xin đảnh lễ dưới chân Thế Tôn bằng đầu.”
Atha kho āyasmā ānando etena upāyena paṭhameneva yāmena kosinārake malle bhagavantaṃ vandāpesi.
Thus, by this means, Venerable Ānanda made the Mallas of Kusinārā pay homage to the Blessed One during the very first watch of the night.
Rồi Tôn giả Ānanda bằng cách này, đã cho các vị Mallā ở Kusinārā đảnh lễ Thế Tôn ngay trong canh đầu tiên.
212. Tena kho pana samayena subhaddo nāma paribbājako kusinārāyaṃ paṭivasati.
212. At that time, a wanderer named Subhadda was residing in Kusinārā.
212. Lúc bấy giờ, có một du sĩ tên là Subhadda đang sống ở Kusinārā.
Assosi kho subhaddo paribbājako – ‘‘ajja kira rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissatī’’ti.
The wanderer Subhadda heard: “Indeed, today, in the last watch of the night, the ascetic Gotama will attain Parinibbāna.”
Du sĩ Subhadda nghe nói: “Hôm nay, vào canh cuối đêm, Sa-môn Gotama sẽ nhập Niết Bàn.”
Atha kho subhaddassa paribbājakassa etadahosi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ – ‘kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā’ti.
Then it occurred to the wanderer Subhadda: “I have heard indeed the old and elderly wanderers, my teachers and teachers of teachers, saying: ‘Rarely, at times, Tathāgatas, Arahants, Perfectly Enlightened Ones, arise in the world.’
Rồi du sĩ Subhadda nghĩ: “Ta đã nghe các du sĩ trưởng lão, các vị thầy và thầy của thầy nói rằng: ‘Thỉnh thoảng, đôi khi, các vị Như Lai, các bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện trên thế gian.’
Ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati.
Today, in the last watch of the night, the ascetic Gotama will attain Parinibbāna.
Hôm nay, vào canh cuối đêm, Sa-môn Gotama sẽ nhập Niết Bàn.
Atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno, evaṃ pasanno ahaṃ samaṇe gotame, ‘pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ, yathāhaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyya’’’nti.
And this doubt has arisen in me; I am so confident in the ascetic Gotama that ‘the ascetic Gotama is capable of teaching me the Dhamma in such a way that I may abandon this doubt.’ ”
Ta có một điều nghi ngờ này khởi lên, và ta tin tưởng Sa-môn Gotama rằng: ‘Sa-môn Gotama có thể thuyết pháp cho ta để ta có thể từ bỏ điều nghi ngờ này.’”
Atha kho subhaddo paribbājako yena upavattanaṃ mallānaṃ sālavanaṃ, yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘sutaṃ metaṃ, bho ānanda, paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ – ‘kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā’ti.
Then the wanderer Subhadda went to the Upavattana Sāla-grove of the Mallas, where Venerable Ānanda was; having approached, he said to Venerable Ānanda: “I have heard, friend Ānanda, the old and elderly wanderers, my teachers and teachers of teachers, saying: ‘Rarely, at times, Tathāgatas, Arahants, Perfectly Enlightened Ones, arise in the world.’
Rồi du sĩ Subhadda đi đến rừng Sāla của các vị Mallā ở Upavattana, nơi Tôn giả Ānanda đang ở; sau khi đến, ông nói với Tôn giả Ānanda rằng: “Này Ānanda, ta đã nghe các du sĩ trưởng lão, các vị thầy và thầy của thầy nói rằng: ‘Thỉnh thoảng, đôi khi, các vị Như Lai, các bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện trên thế gian.’
Ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati.
Today, in the last watch of the night, the ascetic Gotama will attain Parinibbāna.
Hôm nay, vào canh cuối đêm, Sa-môn Gotama sẽ nhập Niết Bàn.
Atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno – evaṃ pasanno ahaṃ samaṇe gotame ‘pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ, yathāhaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyya’nti.
And this doubt has arisen in me; I am so confident in the ascetic Gotama that ‘the ascetic Gotama is capable of teaching me the Dhamma in such a way that I may abandon this doubt.’ ”
Ta có một điều nghi ngờ này khởi lên, và ta tin tưởng Sa-môn Gotama rằng: ‘Sa-môn Gotama có thể thuyết pháp cho ta để ta có thể từ bỏ điều nghi ngờ này.’
Sādhāhaṃ, bho ānanda, labheyyaṃ samaṇaṃ gotamaṃ dassanāyā’’ti.
“It would be good, friend Ānanda, if I could see the ascetic Gotama.”
Này Ānanda, mong sao ta được gặp Sa-môn Gotama.”
Evaṃ vutte āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca – ‘‘alaṃ, āvuso subhadda, mā tathāgataṃ viheṭhesi, kilanto bhagavā’’ti.
When this was said, Venerable Ānanda said to the wanderer Subhadda: “Enough, friend Subhadda, do not trouble the Tathāgata, the Blessed One is weary.”
Khi được nói như vậy, Tôn giả Ānanda nói với du sĩ Subhadda: “Thôi đi, này đạo hữu Subhadda, đừng làm phiền Đức Như Lai, Thế Tôn đã mệt mỏi rồi.”
Dutiyampi kho subhaddo paribbājako…pe… tatiyampi kho subhaddo paribbājako āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘sutaṃ metaṃ, bho ānanda, paribbājakānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ – ‘kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā’ti.
A second time too, the wanderer Subhadda… A third time too, the wanderer Subhadda said to Venerable Ānanda: “I have heard, friend Ānanda, the old and elderly wanderers, my teachers and teachers of teachers, saying: ‘Rarely, at times, Tathāgatas, Arahants, Perfectly Enlightened Ones, arise in the world.’
Lần thứ hai, du sĩ Subhadda… (như trên)… Lần thứ ba, du sĩ Subhadda nói với Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, ta đã nghe các du sĩ trưởng lão, các vị thầy và thầy của thầy nói rằng: ‘Thỉnh thoảng, đôi khi, các vị Như Lai, các bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện trên thế gian.’
Ajjeva rattiyā pacchime yāme samaṇassa gotamassa parinibbānaṃ bhavissati.
Today, in the last watch of the night, the ascetic Gotama will attain Parinibbāna.
Hôm nay, vào canh cuối đêm, Sa-môn Gotama sẽ nhập Niết Bàn.
Atthi ca me ayaṃ kaṅkhādhammo uppanno – evaṃ pasanno ahaṃ samaṇe gotame, ‘pahoti me samaṇo gotamo tathā dhammaṃ desetuṃ, yathāhaṃ imaṃ kaṅkhādhammaṃ pajaheyya’nti.
And this doubt has arisen in me; I am so confident in the ascetic Gotama that ‘the ascetic Gotama is capable of teaching me the Dhamma in such a way that I may abandon this doubt.’ ”
Ta có một điều nghi ngờ này khởi lên, và ta tin tưởng Sa-môn Gotama rằng: ‘Sa-môn Gotama có thể thuyết pháp cho ta để ta có thể từ bỏ điều nghi ngờ này.’
Sādhāhaṃ, bho ānanda, labheyyaṃ samaṇaṃ gotamaṃ dassanāyā’’ti.
“It would be good, friend Ānanda, if I could see the ascetic Gotama.”
Này Ānanda, mong sao ta được gặp Sa-môn Gotama.”
Tatiyampi kho āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca – ‘‘alaṃ, āvuso subhadda, mā tathāgataṃ viheṭhesi, kilanto bhagavā’’ti.
A third time too, Venerable Ānanda said to the wanderer Subhadda: “Enough, friend Subhadda, do not trouble the Tathāgata, the Blessed One is weary.”
Lần thứ ba, Tôn giả Ānanda nói với du sĩ Subhadda: “Thôi đi, này đạo hữu Subhadda, đừng làm phiền Đức Như Lai, Thế Tôn đã mệt mỏi rồi.”
213. Assosi kho bhagavā āyasmato ānandassa subhaddena paribbājakena saddhiṃ imaṃ kathāsallāpaṃ.
213. The Blessed One heard this conversation of Venerable Ānanda with the wanderer Subhadda.
213. Thế Tôn nghe được cuộc trò chuyện này giữa Tôn giả Ānanda và du sĩ Subhadda.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘alaṃ, ānanda, mā subhaddaṃ vāresi, labhataṃ, ānanda, subhaddo tathāgataṃ dassanāya.
Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: “Enough, Ānanda, do not keep Subhadda away, let Subhadda, Ānanda, see the Tathāgata.
Rồi Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Thôi đi, Ānanda, đừng ngăn cản Subhadda, hãy để Subhadda được gặp Đức Như Lai, Ānanda.
Yaṃ kiñci maṃ subhaddo pucchissati, sabbaṃ taṃ aññāpekkhova pucchissati, no vihesāpekkho.
Whatever Subhadda will ask me, he will ask it solely out of a desire for knowledge, not out of a desire to trouble.
Bất cứ điều gì Subhadda hỏi ta, tất cả đều là để tìm hiểu, không phải để làm phiền.
Yaṃ cassāhaṃ puṭṭho byākarissāmi, taṃ khippameva ājānissatī’’ti.
And what I shall declare when questioned, he will understand quickly.”
Và điều gì ta trả lời khi được hỏi, ông ấy sẽ nhanh chóng hiểu được.”
Atha kho āyasmā ānando subhaddaṃ paribbājakaṃ etadavoca – ‘‘gacchāvuso subhadda, karoti te bhagavā okāsa’’nti.
Then Venerable Ānanda said to the wanderer Subhadda: “Go, friend Subhadda, the Blessed One grants you an audience.”
Rồi Tôn giả Ānanda nói với du sĩ Subhadda: “Này đạo hữu Subhadda, hãy đi đi, Thế Tôn cho phép ông.”
Atha kho subhaddo paribbājako yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
Then the wanderer Subhadda went to the Blessed One; having approached, he exchanged greetings with the Blessed One, and having concluded the cordial and memorable talk, he sat down to one side.
Rồi du sĩ Subhadda đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, ông chào hỏi Thế Tôn, trao đổi những lời chào hỏi thân mật và đáng nhớ, rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho subhaddo paribbājako bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘yeme, bho gotama, samaṇabrāhmaṇā saṅghino gaṇino gaṇācariyā ñātā yasassino titthakarā sādhusammatā bahujanassa, seyyathidaṃ – pūraṇo kassapo, makkhali gosālo, ajito kesakambalo, pakudho kaccāyano, sañcayo belaṭṭhaputto, nigaṇṭho nāṭaputto, sabbete sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu, sabbeva na abbhaññiṃsu, udāhu ekacce abbhaññiṃsu, ekacce na abbhaññiṃsū’’ti?
Subhadda the wanderer, sitting to one side, said to the Blessed One: "These ascetics and brahmins, Venerable Gotama, who are heads of groups, leaders of assemblies, teachers of groups, well-known, famous, founders of sects, considered holy by many people—namely, Pūraṇa Kassapa, Makkhali Gosāla, Ajita Kesakambala, Pakudha Kaccāyana, Sañcaya Belaṭṭhaputta, Nigaṇṭha Nāṭaputta—did all of them understand according to their own assertion, or did none of them understand, or did some of them understand and some not understand?"
Sa-môn du sĩ Subhadda ngồi sang một bên, bạch Thế Tôn rằng: “Này Đại đức Gotama, những vị Sa-môn, Bà-la-môn này, là những vị có chúng đệ tử, có đoàn thể, là những bậc thầy của đoàn thể, được nhiều người biết đến, có danh tiếng, là những bậc khai sáng giáo phái, được số đông kính trọng là những bậc thiện trí, tức là Pūraṇa Kassapa, Makkhali Gosāla, Ajita Kesakambala, Pakudha Kaccāyana, Sañcaya Belaṭṭhaputta, Nigaṇṭha Nāṭaputta, — tất cả những vị ấy có tự mình chứng ngộ theo lời tuyên bố của mình không, hay tất cả đều không chứng ngộ, hay một số chứng ngộ và một số không chứng ngộ?”
‘‘Alaṃ, subhadda, tiṭṭhatetaṃ – ‘sabbete sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu, sabbeva na abbhaññiṃsu, udāhu ekacce abbhaññiṃsu, ekacce na abbhaññiṃsū’ti.
"Enough, Subhadda, let that be—'did all of them understand according to their own assertion, or did none of them understand, or did some of them understand and some not understand.'"
“Thôi đủ rồi, Subhadda, hãy gác lại câu hỏi đó – ‘tất cả những vị ấy có tự mình chứng ngộ theo lời tuyên bố của mình không, hay tất cả đều không chứng ngộ, hay một số chứng ngộ và một số không chứng ngộ’.
Dhammaṃ te, subhadda, desessāmi; taṃ suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi, bhāsissāmī’’ti.
"Subhadda, I will teach you the Dhamma; listen to it, attend carefully, I will speak."
Này Subhadda, Ta sẽ thuyết Pháp cho ông; hãy lắng nghe và chú tâm kỹ lưỡng, Ta sẽ nói.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho subhaddo paribbājako bhagavato paccassosi.
"Yes, Venerable Sir," Subhadda the wanderer replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Ngài,” Sa-môn du sĩ Subhadda đáp lời Thế Tôn.
Bhagavā etadavoca –
The Blessed One said this:
Thế Tôn nói:
214. ‘‘Yasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo na upalabbhati, samaṇopi tattha na upalabbhati.
214. "Subhadda, in whatsoever Dhamma and Vinaya the Noble Eightfold Path is not found, there no samaṇa is found.
214. “Này Subhadda, trong giáo pháp và giới luật nào không tìm thấy Bát Chánh Đạo cao thượng, thì ở đó cũng không tìm thấy vị Sa-môn thứ nhất.
Dutiyopi tattha samaṇo na upalabbhati.
A second samaṇa is not found there.
Ở đó cũng không tìm thấy vị Sa-môn thứ hai.
Tatiyopi tattha samaṇo na upalabbhati.
A third samaṇa is not found there.
Ở đó cũng không tìm thấy vị Sa-môn thứ ba.
Catutthopi tattha samaṇo na upalabbhati.
A fourth samaṇa is not found there.
Ở đó cũng không tìm thấy vị Sa-môn thứ tư.
Yasmiñca kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati, samaṇopi tattha upalabbhati, dutiyopi tattha samaṇo upalabbhati, tatiyopi tattha samaṇo upalabbhati, catutthopi tattha samaṇo upalabbhati.
But, Subhadda, in whatsoever Dhamma and Vinaya the Noble Eightfold Path is found, there a samaṇa is found, a second samaṇa is found, a third samaṇa is found, a fourth samaṇa is found.
Còn trong giáo pháp và giới luật nào tìm thấy Bát Chánh Đạo cao thượng, thì ở đó tìm thấy vị Sa-môn thứ nhất, ở đó tìm thấy vị Sa-môn thứ hai, ở đó tìm thấy vị Sa-môn thứ ba, ở đó tìm thấy vị Sa-môn thứ tư.
Imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati, idheva, subhadda, samaṇo, idha dutiyo samaṇo, idha tatiyo samaṇo, idha catuttho samaṇo, suññā parappavādā samaṇebhi aññehi* .
Subhadda, in this Dhamma and Vinaya the Noble Eightfold Path is found; here alone, Subhadda, is a samaṇa, here a second samaṇa, here a third samaṇa, here a fourth samaṇa. Other teachings are empty of samaṇas.
Này Subhadda, trong giáo pháp và giới luật này tìm thấy Bát Chánh Đạo cao thượng. Chính ở đây, này Subhadda, có vị Sa-môn thứ nhất, ở đây có vị Sa-môn thứ hai, ở đây có vị Sa-môn thứ ba, ở đây có vị Sa-môn thứ tư. Các giáo phái khác đều trống rỗng không có các Sa-môn.
Ime ca* , subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assāti.
If these bhikkhus, Subhadda, were to dwell rightly, the world would not be empty of arahants."
Và nếu, này Subhadda, các Tỳ-khưu này sống đúng đắn, thì thế gian sẽ không trống rỗng các bậc A-la-hán.”
215. Evaṃ vutte subhaddo paribbājako bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante.
215. When this was said, Subhadda the wanderer said to the Blessed One: "Excellent, Venerable Sir! Excellent, Venerable Sir!
215. Khi được nói như vậy, Sa-môn du sĩ Subhadda bạch Thế Tôn rằng: “Thật tuyệt vời thay, bạch Ngài! Thật tuyệt vời thay, bạch Ngài!
Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, ‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’ti, evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Just as, Venerable Sir, one would set upright what was overturned, or reveal what was hidden, or show the way to one who was lost, or hold up a lamp in the darkness so that those with eyes might see forms—even so has the Dhamma been made clear by the Blessed One in many ways.
Ví như, bạch Ngài, người ta dựng đứng vật bị lật úp, mở ra vật bị che đậy, chỉ đường cho người lạc lối, hoặc cầm đèn trong bóng tối để những người có mắt có thể thấy các sắc tướng; cũng vậy, Thế Tôn đã thuyết giảng Pháp bằng nhiều phương cách khác nhau.
Esāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañca.
I go for refuge, Venerable Sir, to the Blessed One, to the Dhamma, and to the Bhikkhu Saṅgha.
Bạch Ngài, con xin quy y Thế Tôn, quy y Pháp, và quy y Tăng.
Labheyyāhaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyaṃ upasampada’’nti.
May I receive the going forth in the Blessed One's presence, may I receive the full ordination."
Bạch Ngài, con xin được xuất gia dưới sự hướng dẫn của Thế Tôn, xin được thọ Cụ túc giới.”
‘‘Yo kho, subhadda, aññatitthiyapubbo imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhati pabbajjaṃ, ākaṅkhati upasampadaṃ, so cattāro māse parivasati.
"Subhadda, one who was formerly a member of another sect and desires the going forth and the full ordination in this Dhamma and Vinaya, must reside for four months.
“Này Subhadda, người nào trước đây thuộc giáo phái khác, muốn xuất gia, muốn thọ Cụ túc giới trong giáo pháp và giới luật này, thì phải ở lại bốn tháng.
Catunnaṃ māsānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhubhāvāya.
After four months, if bhikkhus are pleased with him, they give him the going forth and the full ordination for bhikkhu status.
Sau bốn tháng, các Tỳ-khưu sẽ hoan hỷ cho xuất gia và thọ Cụ túc giới để trở thành Tỳ-khưu.
Api ca mettha puggalavemattatā viditā’’ti.
However, I know the difference in individuals here."
Tuy nhiên, Ta cũng biết có sự khác biệt giữa các cá nhân.”
‘‘Sace, bhante, aññatitthiyapubbā imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhantā pabbajjaṃ ākaṅkhantā upasampadaṃ cattāro māse parivasanti, catunnaṃ māsānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhubhāvāya.
"If, Venerable Sir, those who were formerly members of other sects, desiring the going forth and full ordination in this Dhamma and Vinaya, must reside for four months, and after four months, if bhikkhus are pleased with them, they give them the going forth and full ordination for bhikkhu status,
“Bạch Ngài, nếu những người trước đây thuộc giáo phái khác, muốn xuất gia, muốn thọ Cụ túc giới trong giáo pháp và giới luật này phải ở lại bốn tháng, sau bốn tháng các Tỳ-khưu mới hoan hỷ cho xuất gia và thọ Cụ túc giới để trở thành Tỳ-khưu.
Ahaṃ cattāri vassāni parivasissāmi, catunnaṃ vassānaṃ accayena āraddhacittā bhikkhū pabbājentu upasampādentu bhikkhubhāvāyā’’ti.
I will reside for four years. After four years, may the bhikkhus, being pleased, give me the going forth and full ordination for bhikkhu status."
Con sẽ ở lại bốn năm. Sau bốn năm, xin các Tỳ-khưu hoan hỷ cho con xuất gia và thọ Cụ túc giới để trở thành Tỳ-khưu.”
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘tenahānanda, subhaddaṃ pabbājehī’’ti.
Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: "In that case, Ānanda, give Subhadda the going forth."
Bấy giờ, Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Vậy thì, Ānanda, hãy cho Subhadda xuất gia.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
"Yes, Venerable Sir," Venerable Ānanda replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Ngài,” Tôn giả Ānanda đáp lời Thế Tôn.
Atha kho subhaddo paribbājako āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘lābhā vo, āvuso ānanda; suladdhaṃ vo, āvuso ānanda, ye ettha satthu* sammukhā antevāsikābhisekena abhisittā’’ti.
Then Subhadda the wanderer said to Venerable Ānanda: "It is a gain for you, friend Ānanda; it is well-obtained for you, friend Ānanda, that you have been consecrated with the anointing of a disciple in the presence of the Teacher."
Bấy giờ, Sa-môn du sĩ Subhadda nói với Tôn giả Ānanda: “Lợi lộc thay cho quý vị, Hiền giả Ānanda! Quý vị đã được lợi ích lớn lao, Hiền giả Ānanda, khi được Đức Bổn Sư đích thân truyền trao lễ quán đảnh cho đệ tử.”
Alattha kho subhaddo paribbājako bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasampadaṃ.
Subhadda the wanderer received the going forth in the Blessed One's presence; he received the full ordination.
Sa-môn du sĩ Subhadda đã được xuất gia dưới sự hướng dẫn của Thế Tôn, đã được thọ Cụ túc giới.
Acirūpasampanno kho panāyasmā subhaddo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva – ‘yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti’ tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi.
Not long after his full ordination, Venerable Subhadda, dwelling alone, withdrawn, diligent, ardent, with resolute mind, not long after, by himself, with direct knowledge, realized and entered upon and abode in that unsurpassed culmination of the holy life, for the sake of which clansmen rightly go forth from home to homelessness.
Không lâu sau khi thọ Cụ túc giới, Tôn giả Subhadda sống một mình, ẩn dật, không phóng dật, tinh cần, chuyên tâm, và không bao lâu sau, Ngài đã tự mình chứng ngộ, thực chứng và an trú ngay trong hiện tại mục đích tối thượng của đời sống Phạm hạnh mà các thiện gia nam tử đã từ bỏ gia đình để xuất gia không gia đình.
‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsi.
He directly knew: 'Destroyed is birth, the holy life has been lived, what was to be done has been done, there is no more for this state of being.'
Ngài đã biết rõ: ‘Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm, không còn tái sanh nữa.’
Aññataro kho panāyasmā subhaddo arahataṃ ahosi.
And Venerable Subhadda was one of the arahants.
Và Tôn giả Subhadda đã trở thành một trong các bậc A-la-hán.
So bhagavato pacchimo sakkhisāvako ahosīti.
He was the Blessed One's last direct disciple.
Ngài là vị đệ tử trực tiếp cuối cùng của Thế Tôn.
216. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘siyā kho panānanda, tumhākaṃ evamassa – ‘atītasatthukaṃ pāvacanaṃ, natthi no satthā’ti.
216. Then the Blessed One addressed Venerable Ānanda: "It might be, Ānanda, that you would think, 'The Teacher's instruction has passed away; we have no Teacher.'
216. Bấy giờ, Thế Tôn gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, có thể quý vị sẽ nghĩ rằng: ‘Giáo pháp của chúng ta đã mất Bổn Sư, chúng ta không còn Bổn Sư nữa.’
Na kho panetaṃ, ānanda, evaṃ daṭṭhabbaṃ.
But, Ānanda, this should not be seen in that way.
Nhưng, này Ānanda, điều đó không nên được xem xét như vậy.
Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā.
The Dhamma and the Vinaya that I have taught and laid down for you, Ānanda, will be your Teacher after my passing.
Này Ānanda, Pháp và Luật mà Ta đã thuyết giảng và chế định cho quý vị, đó sẽ là Bổn Sư của quý vị sau khi Ta diệt độ.
Yathā kho panānanda, etarahi bhikkhū aññamaññaṃ āvusovādena samudācaranti, na kho mamaccayena evaṃ samudācaritabbaṃ.
And, Ānanda, just as bhikkhus address each other with the term 'āvuso' (friend) now, they should not address each other in that way after my passing.
Và này Ānanda, như hiện nay các Tỳ-khưu xưng hô với nhau bằng ‘āvuso’ (Hiền giả), thì sau khi Ta diệt độ, không nên xưng hô như vậy nữa.
Theratarena, ānanda, bhikkhunā navakataro bhikkhu nāmena vā gottena vā āvusovādena vā samudācaritabbo.
A senior bhikkhu, Ānanda, should address a junior bhikkhu by name, by clan, or by the term 'āvuso'.
Này Ānanda, một Tỳ-khưu lớn tuổi hơn nên xưng hô với Tỳ-khưu nhỏ tuổi hơn bằng tên, họ, hoặc ‘āvuso’.
Navakatarena bhikkhunā therataro bhikkhu ‘bhante’ti vā ‘āyasmā’ti vā samudācaritabbo.
A junior bhikkhu should address a senior bhikkhu as 'bhante' (Venerable Sir) or 'āyasmā' (Venerable).
Một Tỳ-khưu nhỏ tuổi hơn nên xưng hô với Tỳ-khưu lớn tuổi hơn bằng ‘bhante’ (Bạch Ngài) hoặc ‘āyasmā’ (Tôn giả).
Ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatu.
If the Saṅgha wishes, Ānanda, after my passing, it may revoke the minor and lesser training rules.
Này Ānanda, nếu Tăng chúng muốn, sau khi Ta diệt độ, có thể bãi bỏ các giới luật nhỏ nhặt và phụ thuộc.
Channassa, ānanda, bhikkhuno mamaccayena brahmadaṇḍo dātabbo’’ti.
The brahmadaṇḍa (divine punishment) should be inflicted upon the bhikkhu Channa after my passing."
Này Ānanda, đối với Tỳ-khưu Channa, sau khi Ta diệt độ, hãy áp dụng Phạm trừng.”
‘‘Katamo pana, bhante, brahmadaṇḍo’’ti?
"But what, Venerable Sir, is the brahmadaṇḍa?"
“Bạch Ngài, Phạm trừng là gì?”
‘‘Channo, ānanda, bhikkhu yaṃ iccheyya, taṃ vadeyya.
"Ānanda, the bhikkhu Channa may say whatever he wishes.
“Này Ānanda, Tỳ-khưu Channa muốn nói gì thì cứ nói.
So bhikkhūhi neva vattabbo, na ovaditabbo, na anusāsitabbo’’ti.
He is not to be spoken to by bhikkhus, nor advised, nor instructed."
Các Tỳ-khưu không được nói chuyện với y, không được khuyên răn y, không được giáo huấn y.”
217. Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘siyā kho pana, bhikkhave, ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā, pucchatha, bhikkhave, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha – ‘sammukhībhūto no satthā ahosi, na mayaṃ sakkhimhā bhagavantaṃ sammukhā paṭipucchitu’’’ nti.
Then the Blessed One addressed the bhikkhus, saying: "It may be, bhikkhus, that there is doubt or perplexity in even one bhikkhu concerning the Buddha, the Dhamma, the Saṅgha, the path, or the practice. Ask, bhikkhus! Do not later regret, 'Our Teacher was present before us, but we were not able to question the Blessed One in person.'"
217. Rồi Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, nếu có bất kỳ một Tỳ-khưu nào có nghi ngờ hay phân vân về Đức Phật, về Giáo Pháp, về Tăng đoàn, về Đạo lộ, hay về pháp hành, thì này các Tỳ-khưu, hãy hỏi đi, chớ để sau này phải hối tiếc rằng: ‘Bậc Đạo Sư đã ở trước mặt chúng ta, nhưng chúng ta đã không thể trực tiếp hỏi Thế Tôn’.”
Evaṃ vutte te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ.
When this was said, those bhikkhus remained silent.
Khi được nói như vậy, các Tỳ-khưu giữ im lặng.
Dutiyampi kho bhagavā…pe… tatiyampi kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘siyā kho pana, bhikkhave, ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā, pucchatha, bhikkhave, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha – ‘sammukhībhūto no satthā ahosi, na mayaṃ sakkhimhā bhagavantaṃ sammukhā paṭipucchitu’’’ nti.
A second time the Blessed One… (as before) … a third time the Blessed One addressed the bhikkhus, saying: "It may be, bhikkhus, that there is doubt or perplexity in even one bhikkhu concerning the Buddha, the Dhamma, the Saṅgha, the path, or the practice. Ask, bhikkhus! Do not later regret, 'Our Teacher was present before us, but we were not able to question the Blessed One in person.'"
Lần thứ hai, Thế Tôn… (như trên)… Lần thứ ba, Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, nếu có bất kỳ một Tỳ-khưu nào có nghi ngờ hay phân vân về Đức Phật, về Giáo Pháp, về Tăng đoàn, về Đạo lộ, hay về pháp hành, thì này các Tỳ-khưu, hãy hỏi đi, chớ để sau này phải hối tiếc rằng: ‘Bậc Đạo Sư đã ở trước mặt chúng ta, nhưng chúng ta đã không thể trực tiếp hỏi Thế Tôn’.”
Tatiyampi kho te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ.
A third time, those bhikkhus remained silent.
Lần thứ ba, các Tỳ-khưu ấy cũng giữ im lặng.
Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘siyā kho pana, bhikkhave, satthugāravenapi na puccheyyātha.
Then the Blessed One addressed the bhikkhus, saying: "It may be, bhikkhus, that out of reverence for the Teacher you do not ask.
Rồi Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, có thể các con không hỏi vì tôn kính Bậc Đạo Sư.
Sahāyakopi, bhikkhave, sahāyakassa ārocetū’’ti.
A companion, bhikkhus, should inform a companion."
Này các Tỳ-khưu, một người bạn hãy nói cho người bạn khác biết.”
Evaṃ vutte te bhikkhū tuṇhī ahesuṃ.
When this was said, those bhikkhus remained silent.
Khi được nói như vậy, các Tỳ-khưu giữ im lặng.
Atha kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante, evaṃ pasanno ahaṃ, bhante, imasmiṃ bhikkhusaṅghe, ‘natthi ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā’’’ti.
Then Venerable Ānanda said to the Blessed One: "It is wonderful, venerable sir! It is amazing, venerable sir! So confident am I, venerable sir, in this assembly of bhikkhus, that there is no doubt or perplexity in even one bhikkhu concerning the Buddha, the Dhamma, the Saṅgha, the path, or the practice."
Rồi Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn rằng: “Thật kỳ diệu thay, bạch Thế Tôn! Thật hy hữu thay, bạch Thế Tôn! Bạch Thế Tôn, con tin tưởng vào Tăng đoàn này rằng ‘không có một Tỳ-khưu nào có nghi ngờ hay phân vân về Đức Phật, về Giáo Pháp, về Tăng đoàn, về Đạo lộ, hay về pháp hành’.”
‘‘Pasādā kho tvaṃ, ānanda, vadesi, ñāṇameva hettha, ānanda, tathāgatassa.
"You speak from confidence, Ānanda; but the Tathāgata's knowledge is truly here, Ānanda.
“Này Ānanda, con nói điều đó do lòng tin, nhưng đây là trí tuệ của Như Lai, này Ānanda.
Natthi imasmiṃ bhikkhusaṅghe ekabhikkhussāpi kaṅkhā vā vimati vā buddhe vā dhamme vā saṅghe vā magge vā paṭipadāya vā.
There is no doubt or perplexity in even one bhikkhu in this assembly of bhikkhus concerning the Buddha, the Dhamma, the Saṅgha, the path, or the practice.
Trong Tăng đoàn này, không có một Tỳ-khưu nào có nghi ngờ hay phân vân về Đức Phật, về Giáo Pháp, về Tăng đoàn, về Đạo lộ, hay về pháp hành.
Imesañhi, ānanda, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo pacchimako bhikkhu, so sotāpanno avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’’ti.
For among these five hundred bhikkhus, Ānanda, the last bhikkhu is a Sotāpanna, not subject to downfall, assured, with enlightenment as his destination."
Này Ānanda, trong số năm trăm Tỳ-khưu này, vị Tỳ-khưu cuối cùng cũng đã là bậc Nhập Lưu, không còn đọa lạc, chắc chắn sẽ đạt đến Giác Ngộ.”
225. Atha kho āyasmā anuruddho bhikkhū āmantesi – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha mā paridevittha.
Then Venerable Anuruddha addressed the bhikkhus, saying: "Enough, friends! Do not grieve, do not lament.
225. Rồi Tôn giả Anuruddha gọi các Tỳ-khưu và nói: “Thôi đi, này các Hiền giả, đừng buồn rầu, đừng than khóc.
Nanu etaṃ, āvuso, bhagavatā paṭikacceva akkhātaṃ – ‘sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo’.
Has this not already been declared by the Blessed One, friends: 'Separation, dissociation, and change from all that is dear and agreeable'?
Này các Hiền giả, chẳng phải Thế Tôn đã nói trước rồi sao: ‘Với tất cả những gì thân yêu, khả ái, đều có sự chia lìa, phân tán, biến đổi’.
Taṃ kutettha, āvuso, labbhā.
How, friends, could it be otherwise?
Này các Hiền giả, làm sao có thể khác được?
‘Yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ vata mā palujjī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
'That which is born, arisen, conditioned, subject to disintegration—may it not disintegrate!' This is not possible.
‘Cái gì đã sinh, đã hiện hữu, đã được tạo tác, có bản chất hoại diệt, thì cái đó chớ hoại diệt’, điều đó là không thể có.
Devatā, āvuso, ujjhāyantī’’ti.
The devas, friends, are displeased."
Này các Hiền giả, các vị thiên nhân đang phàn nàn.”
‘‘Kathaṃbhūtā pana, bhante, āyasmā anuruddho devatā manasi karotī’’ti* ?
"What kind of devas, venerable Anuruddha, does the Venerable One have in mind?"
“Bạch Đại đức Anuruddha, các vị thiên nhân đang nghĩ gì?”
‘‘Santāvuso ānanda, devatā ākāse pathavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti, bāhā paggayha kandanti, chinnapātaṃ papatanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti – ‘atikhippaṃ bhagavā parinibbuto, atikhippaṃ sugato parinibbuto, atikhippaṃ cakkhuṃ loke antarahito’ti.
“Friends Ānanda, there are devas in the sky, who perceive the earth, scattering their hair they cry, raising their arms they cry, they fall headlong, they roll over, they writhe, (saying) ‘Too swiftly has the Blessed One attained Parinibbāna, too swiftly has the Sugata attained Parinibbāna, too swiftly has the Eye in the world disappeared.’
“Thưa Tôn giả Ānanda, có những vị thiên nhân trên không trung, nhận thức rằng đó là mặt đất, rứt tóc mà khóc, giơ tay mà khóc, ngã lăn ra, quay cuồng, lăn lộn – ‘Thế Tôn đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Thiện Thệ đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Con mắt của thế gian đã biến mất quá nhanh!’.”
Santāvuso ānanda, devatā pathaviyā pathavīsaññiniyo kese pakiriya kandanti, bāhā paggayha kandanti, chinnapātaṃ papatanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti – ‘atikhippaṃ bhagavā parinibbuto, atikhippaṃ sugato parinibbuto, atikhippaṃ cakkhuṃ loke antarahito’ti.
Friends Ānanda, there are devas on the earth, who perceive the earth, scattering their hair they cry, raising their arms they cry, they fall headlong, they roll over, they writhe, (saying) ‘Too swiftly has the Blessed One attained Parinibbāna, too swiftly has the Sugata attained Parinibbāna, too swiftly has the Eye in the world disappeared.’
“Thưa Tôn giả Ānanda, có những vị thiên nhân trên mặt đất, nhận thức rằng đó là mặt đất, rứt tóc mà khóc, giơ tay mà khóc, ngã lăn ra, quay cuồng, lăn lộn – ‘Thế Tôn đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Thiện Thệ đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Con mắt của thế gian đã biến mất quá nhanh!’.”
Yā pana tā devatā vītarāgā, tā satā sampajānā adhivāsenti – ‘aniccā saṅkhārā, taṃ kutettha labbhā’ti.
But those devas who are free from craving, they endure, mindful and clearly comprehending, (thinking) ‘All conditioned phenomena are impermanent, how can it be otherwise here?’
Nhưng những vị thiên nhân đã ly tham, thì với chánh niệm và tỉnh giác, họ chấp nhận – ‘Các hành là vô thường, làm sao có thể đạt được điều đó ở đây?’.”
Atha kho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca ānando taṃ rattāvasesaṃ dhammiyā kathāya vītināmesuṃ.
Then indeed, Venerable Anuruddha and Venerable Ānanda spent the remainder of that night in a talk on Dhamma.
Rồi Tôn giả Anuruddha và Tôn giả Ānanda đã trải qua phần đêm còn lại bằng pháp thoại.
226. Atha kho āyasmā anuruddho āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘gacchāvuso ānanda, kusināraṃ pavisitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocehi – ‘parinibbuto, vāseṭṭhā, bhagavā, yassadāni kālaṃ maññathā’’’ti.
226. Then Venerable Anuruddha addressed Venerable Ānanda: “Go, friend Ānanda, enter Kusinārā and inform the Mallas of Kusinārā: ‘The Blessed One, Vāseṭṭhas, has attained Parinibbāna; do now what you deem fit.’”
226. Rồi Tôn giả Anuruddha bảo Tôn giả Ānanda: “Này Tôn giả Ānanda, hãy đi vào Kusinārā và báo cho các vị Mallā ở Kosinārā biết – ‘Này các Vāseṭṭhā, Thế Tôn đã nhập Niết Bàn rồi, bây giờ quý vị thấy thời điểm thích hợp thì hãy làm’.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando āyasmato anuruddhassa paṭissutvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya attadutiyo kusināraṃ pāvisi.
“Yes, venerable sir,” Venerable Ānanda replied to Venerable Anuruddha, and having dressed in the morning, taking his bowl and robe, he entered Kusinārā with a second companion.
“Vâng, bạch Đại đức,” Tôn giả Ānanda đáp lời Tôn giả Anuruddha, rồi vào buổi sáng, đắp y, mang bát và y, cùng với một người bạn đồng hành, đi vào Kusinārā.
Tena kho pana samayena kosinārakā mallā sandhāgāre sannipatitā honti teneva karaṇīyena.
At that time, the Mallas of Kusinārā were assembled in the assembly hall for that very purpose.
Vào lúc ấy, các vị Mallā ở Kosinārā đang tụ họp tại hội trường vì cùng một việc cần làm.
Atha kho āyasmā ānando yena kosinārakānaṃ mallānaṃ sandhāgāraṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā kosinārakānaṃ mallānaṃ ārocesi – ‘parinibbuto, vāseṭṭhā, bhagavā, yassadāni kālaṃ maññathā’ti.
Then Venerable Ānanda approached the assembly hall of the Mallas of Kusinārā; having approached, he informed the Mallas of Kusinārā: ‘The Blessed One, Vāseṭṭhas, has attained Parinibbāna; do now what you deem fit.’
Rồi Tôn giả Ānanda đi đến hội trường của các vị Mallā ở Kosinārā; sau khi đến, ngài báo cho các vị Mallā ở Kosinārā biết – ‘Này các Vāseṭṭhā, Thế Tôn đã nhập Niết Bàn rồi, bây giờ quý vị thấy thời điểm thích hợp thì hãy làm’.
Idamāyasmato ānandassa vacanaṃ sutvā mallā ca mallaputtā ca mallasuṇisā ca mallapajāpatiyo ca aghāvino dummanā cetodukkhasamappitā appekacce kese pakiriya kandanti, bāhā paggayha kandanti, chinnapātaṃ papatanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti – ‘‘atikhippaṃ bhagavā parinibbuto, atikhippaṃ sugato parinibbuto, atikhippaṃ cakkhuṃ loke antarahito’’ti.
Having heard these words of Venerable Ānanda, the Mallas, Mallaputtas, Mallasuṇisās, and Mallapajāpatis, distressed, dejected, overcome with mental anguish, some scattering their hair they cry, raising their arms they cry, they fall headlong, they roll over, they writhe, (saying) “Too swiftly has the Blessed One attained Parinibbāna, too swiftly has the Sugata attained Parinibbāna, too swiftly has the Eye in the world disappeared.”
Nghe lời của Tôn giả Ānanda, các vị Mallā, con trai của Mallā, con dâu của Mallā, vợ của Mallā, đều đau khổ, buồn bã, tràn đầy đau đớn trong tâm, một số rứt tóc mà khóc, giơ tay mà khóc, ngã lăn ra, quay cuồng, lăn lộn – “Thế Tôn đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Thiện Thệ đã nhập Niết Bàn quá nhanh, Con mắt của thế gian đã biến mất quá nhanh!”
228. Tena kho pana samayena aṭṭha mallapāmokkhā sīsaṃnhātā ahatāni vatthāni nivatthā ‘‘mayaṃ bhagavato sarīraṃ uccāressāmā’’ti na sakkonti uccāretuṃ.
228. At that time, eight chief Mallas, having bathed their heads and donned new cloths, saying “We shall lift the Blessed One’s body,” were unable to lift it.
228. Vào lúc ấy, tám vị thủ lĩnh Mallā, sau khi gội đầu và mặc y phục mới, nói: “Chúng ta sẽ khiêng nhục thân của Thế Tôn,” nhưng họ không thể khiêng được.
Atha kho kosinārakā mallā āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ – ‘‘ko nu kho, bhante anuruddha, hetu ko paccayo, yenime aṭṭha mallapāmokkhā sīsaṃnhātā ahatāni vatthāni nivatthā ‘mayaṃ bhagavato sarīraṃ uccāressāmā’ti na sakkonti uccāretu’’nti?
Then the Mallas of Kusinārā said to Venerable Anuruddha: “What, venerable Anuruddha, is the cause, what is the reason, that these eight chief Mallas, having bathed their heads and donned new cloths, saying ‘We shall lift the Blessed One’s body,’ are unable to lift it?”
Rồi các vị Mallā ở Kosinārā hỏi Tôn giả Anuruddha: “Bạch Đại đức Anuruddha, nguyên nhân nào, lý do nào mà tám vị thủ lĩnh Mallā này, sau khi gội đầu và mặc y phục mới, nói ‘Chúng ta sẽ khiêng nhục thân của Thế Tôn,’ nhưng lại không thể khiêng được?”
‘‘Aññathā kho, vāseṭṭhā, tumhākaṃ adhippāyo, aññathā devatānaṃ adhippāyo’’ti.
“Your intention, Vāseṭṭhas, is one thing; the devas’ intention is another,” (said Venerable Anuruddha).
“Này các Vāseṭṭhā, ý định của quý vị khác, ý định của các vị thiên nhân khác.”
‘‘Kathaṃ pana, bhante, devatānaṃ adhippāyo’’ti?
“But what, venerable sir, is the devas’ intention?”
“Bạch Đại đức, vậy ý định của các vị thiên nhân là gì?”
‘‘Tumhākaṃ kho, vāseṭṭhā, adhippāyo – ‘mayaṃ bhagavato sarīraṃ naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkarontā garuṃ karontā mānentā pūjentā dakkhiṇena dakkhiṇaṃ nagarassa haritvā bāhirena bāhiraṃ dakkhiṇato nagarassa bhagavato sarīraṃ jhāpessāmā’ti; devatānaṃ kho, vāseṭṭhā, adhippāyo – ‘mayaṃ bhagavato sarīraṃ dibbehi naccehi gītehi vāditehi gandhehi sakkarontā garuṃ karontā mānentā pūjentā uttarena uttaraṃ nagarassa haritvā uttarena dvārena nagaraṃ pavesetvā majjhena majjhaṃ nagarassa haritvā puratthimena dvārena nikkhamitvā puratthimato nagarassa makuṭabandhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyaṃ ettha bhagavato sarīraṃ jhāpessāmā’ti.
“Your intention, Vāseṭṭhas, is: ‘We, paying homage, showing respect, honoring, and revering the Blessed One’s body with dances, songs, music, garlands, and perfumes, carrying it from south to south of the city, and from outside to outside on the south of the city, shall cremate the Blessed One’s body.’ The devas’ intention, Vāseṭṭhas, is: ‘We, paying homage, showing respect, honoring, and revering the Blessed One’s body with divine dances, songs, music, and perfumes, carrying it from north to north of the city, entering the city through the northern gate, carrying it through the middle to the middle of the city, exiting through the eastern gate, shall cremate the Blessed One’s body at the Mallas’ shrine called Makuṭabandhana, to the east of the city.’”
“Này các Vāseṭṭhā, ý định của quý vị là – ‘Chúng ta sẽ cúng dường, tôn kính, kính trọng, lễ bái nhục thân của Thế Tôn bằng vũ điệu, ca hát, âm nhạc, hoa và hương, rồi mang nhục thân của Thế Tôn đi về phía nam thành phố, ra bên ngoài phía nam thành phố, và hỏa táng nhục thân của Thế Tôn ở đó’; còn ý định của các vị thiên nhân, này các Vāseṭṭhā, là – ‘Chúng ta sẽ cúng dường, tôn kính, kính trọng, lễ bái nhục thân của Thế Tôn bằng vũ điệu, ca hát, âm nhạc, hoa và hương của chư thiên, rồi mang nhục thân của Thế Tôn đi về phía bắc thành phố, vào thành phố qua cổng phía bắc, đi qua giữa thành phố, ra khỏi thành phố qua cổng phía đông, và hỏa táng nhục thân của Thế Tôn tại bảo tháp của các vị Mallā gọi là Makuṭabandhana, ở phía đông thành phố’.”
‘‘Yathā, bhante, devatānaṃ adhippāyo, tathā hotū’’ti.
“As is the devas’ intention, venerable sir, so let it be,” (they said).
“Bạch Đại đức, nguyện ý định của các vị thiên nhân được thành tựu.”
230. Atha kho kosinārakā mallā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ – ‘‘kathaṃ mayaṃ, bhante ānanda, tathāgatassa sarīre paṭipajjāmā’’ti?
230. Then the Mallas of Kusinārā said to Venerable Ānanda: “How, venerable Ānanda, should we proceed with the Tathāgata’s body?”
230. Rồi các vị Mallā ở Kosinārā hỏi Tôn giả Ānanda: “Bạch Đại đức Ānanda, chúng con nên xử lý nhục thân của Đức Như Lai như thế nào?”
‘‘Yathā kho, vāseṭṭhā, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti, evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabba’’nti.
“As, Vāseṭṭhas, they proceed with the body of a Wheel-turning Monarch, so should one proceed with the Tathāgata’s body.”
“Này các Vāseṭṭhā, nên xử lý nhục thân của Đức Như Lai như cách người ta xử lý nhục thân của một vị Chuyển Luân Vương.”
‘‘Kathaṃ pana, bhante ānanda, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjantī’’ti?
“But how, venerable Ānanda, do they proceed with the body of a Wheel-turning Monarch?”
“Bạch Đại đức Ānanda, vậy người ta xử lý nhục thân của một vị Chuyển Luân Vương như thế nào?”
‘‘Rañño, vāseṭṭhā, cakkavattissa sarīraṃ ahatena vatthena veṭhenti, ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhenti, vihatena kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhenti.
“Vāseṭṭhā, they wrap the body of a Cakkavatti king with new cloths. Having wrapped it with new cloths, they wrap it with beaten cotton. Having wrapped it with beaten cotton, they wrap it with new cloths.
“Này Vāseṭṭha, thân của vị Chuyển Luân Vương được quấn bằng vải mới chưa dùng; sau khi quấn bằng vải mới chưa dùng, họ quấn bằng bông gòn đã được xe; sau khi quấn bằng bông gòn đã được xe, họ lại quấn bằng vải mới chưa dùng.
Etena upāyena pañcahi yugasatehi rañño cakkavattissa sarīraṃ veṭhetvā āyasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā āyasāya doṇiyā paṭikujjitvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā rañño cakkavattissa sarīraṃ jhāpenti.
By this method, having wrapped the Cakkavatti king’s body with five hundred pairs of cloths, they place it in an iron oil vat, covering it with another iron vat, then construct a pyre of all fragrant woods and cremate the Cakkavatti king’s body.
Bằng phương cách này, họ quấn thân của vị Chuyển Luân Vương với năm trăm cặp vải, rồi đặt vào một thùng dầu bằng sắt, úp một thùng sắt khác lên trên, sau đó làm giàn hỏa táng bằng các loại hương liệu, rồi hỏa thiêu thân của vị Chuyển Luân Vương.
Cātumahāpathe rañño cakkavattissa thūpaṃ karonti.
They erect a stūpa for the Cakkavatti king at the cross-roads.
Tại ngã tư đường, họ xây một tháp cho vị Chuyển Luân Vương.
Evaṃ kho, vāseṭṭhā, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti.
Indeed, Vāseṭṭhā, this is how they deal with the body of a Cakkavatti king.
Này Vāseṭṭha, đó là cách họ xử lý thân của vị Chuyển Luân Vương.
Yathā kho, vāseṭṭhā, rañño cakkavattissa sarīre paṭipajjanti, evaṃ tathāgatassa sarīre paṭipajjitabbaṃ.
Just as, Vāseṭṭhā, they deal with the body of a Cakkavatti king, so too should they deal with the body of the Tathāgata.
Này Vāseṭṭha, như cách họ xử lý thân của vị Chuyển Luân Vương, thân của Như Lai cũng nên được xử lý như vậy.
Cātumahāpathe tathāgatassa thūpo kātabbo.
A stūpa for the Tathāgata should be erected at the cross-roads.
Một tháp cho Như Lai nên được xây tại ngã tư đường.
Tattha ye mālaṃ vā gandhaṃ vā cuṇṇakaṃ vā āropessanti vā abhivādessanti vā cittaṃ vā pasādessanti, tesaṃ taṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti.
There, those who offer garlands, fragrances, or powders, or who pay homage, or who gladden their minds, for them it will be for their long-term welfare and happiness.”
Tại đó, những ai dâng hoa, hương, bột, hoặc đảnh lễ, hoặc làm cho tâm hoan hỷ, điều đó sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho họ.”
Atha kho kosinārakā mallā purise āṇāpesuṃ – ‘‘tena hi, bhaṇe, mallānaṃ vihataṃ kappāsaṃ sannipātethā’’ti.
Then the Mallas of Kusinārā commanded their men: “Then, friends, gather the beaten cotton of the Mallas.”
Bấy giờ, các vị Mallā ở Kusinārā ra lệnh cho người của mình: “Này các bạn, vậy thì hãy tập hợp bông gòn đã xe của các vị Mallā lại.”
231. Tena kho pana samayena āyasmā mahākassapo pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭippanno hoti mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi.
At that time, Venerable Mahākassapa was traveling on the road from Pāvā to Kusinārā, accompanied by a large community of bhikkhus, about five hundred bhikkhus.
231. Lúc bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đang trên đường từ Pāvā đến Kusinārā cùng với một đại Tăng đoàn gồm khoảng năm trăm Tỳ-khưu.
Atha kho āyasmā mahākassapo maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
Then Venerable Mahākassapa stepped off the road and sat down at the root of a certain tree.
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa rời khỏi con đường và ngồi dưới gốc một cây nọ.
Tena kho pana samayena aññataro ājīvako kusinārāya mandāravapupphaṃ gahetvā pāvaṃ addhānamaggappaṭippanno hoti.
At that time, a certain Ajīvaka was traveling on the road from Kusinārā to Pāvā, carrying a mandarava flower.
Lúc bấy giờ, một vị Ājīvaka nọ đang trên đường từ Kusinārā đến Pāvā, mang theo một bông hoa mandārava.
Addasā kho āyasmā mahākassapo taṃ ājīvakaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvā taṃ ājīvakaṃ etadavoca – ‘‘apāvuso, amhākaṃ satthāraṃ jānāsī’’ti?
Venerable Mahākassapa saw that Ajīvaka approaching from afar, and seeing him, said to that Ajīvaka, “Friend, do you know our Teacher?”
Tôn giả Mahākassapa thấy vị Ājīvaka đó từ xa đang đến, thấy vậy liền hỏi vị Ājīvaka đó: “Này hiền giả, ông có biết bậc Đạo Sư của chúng tôi không?”
‘‘Āmāvuso, jānāmi, ajja sattāhaparinibbuto samaṇo gotamo.
“Yes, friend, I know. The ascetic Gotama attained final Nibbāna seven days ago today.
“Thưa hiền giả, tôi biết. Sa-môn Gotama đã nhập Niết Bàn cách đây bảy ngày rồi.
Tato me idaṃ mandāravapupphaṃ gahita’’nti.
It is from there that I took this mandarava flower.”
Tôi đã hái bông hoa mandārava này từ đó.”
Tattha ye te bhikkhū avītarāgā appekacce bāhā paggayha kandanti, chinnapātaṃ papatanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti – ‘‘atikhippaṃ bhagavā parinibbuto, atikhippaṃ sugato parinibbuto, atikhippaṃ cakkhuṃ loke antarahito’’ti.
Among those bhikkhus who were not yet free from passion, some wept, raising their arms, falling down headlong, rolling over and over, exclaiming: “Too swiftly has the Blessed One attained final Nibbāna! Too swiftly has the Sugata attained final Nibbāna! Too swiftly has the Eye vanished from the world!”
Trong số các Tỳ-khưu đó, những vị chưa đoạn trừ tham ái, một số thì giơ tay lên khóc, ngã vật xuống, lăn qua lăn lại: “Đức Thế Tôn đã nhập Niết Bàn quá sớm, Đức Thiện Thệ đã nhập Niết Bàn quá sớm, con mắt của thế gian đã biến mất quá sớm!”
Ye pana te bhikkhū vītarāgā, te satā sampajānā adhivāsenti – ‘‘aniccā saṅkhārā, taṃ kutettha labbhā’’ti.
But those bhikkhus who were free from passion endured it mindfully and with full awareness, thinking: “Impermanent are all conditioned phenomena. How could it be otherwise here?”
Còn những Tỳ-khưu đã đoạn trừ tham ái, họ an nhiên tự tại, biết rõ: “Các hành là vô thường, làm sao có thể khác được?”
232. Tena kho pana samayena subhaddo nāma vuddhapabbajito tassaṃ parisāyaṃ nisinno hoti.
At that time, a senior renunciant named Subhadda was seated in that assembly.
232. Lúc bấy giờ, có một vị Tỳ-khưu lớn tuổi tên Subhadda đang ngồi trong hội chúng đó.
Atha kho subhaddo vuddhapabbajito te bhikkhū etadavoca – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena.
Then the senior renunciant Subhadda said to those bhikkhus: “Enough, friends, do not grieve, do not lament! We are well rid of that great ascetic.
Bấy giờ, Tỳ-khưu lớn tuổi Subhadda nói với các Tỳ-khưu đó: “Thôi đi, này chư hiền, đừng buồn rầu, đừng than khóc nữa! Chúng ta đã hoàn toàn thoát khỏi vị Đại Sa-môn đó rồi.
Upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti.
We were troubled by his saying: ‘This is allowable for you, this is not allowable for you.’
Chúng ta đã bị quấy rầy bởi những lời như: ‘Điều này hợp với các ông, điều kia không hợp với các ông.’
Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma, taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti.
Now we shall do what we wish, and what we do not wish, we shall not do.”
Bây giờ thì chúng ta muốn làm gì thì làm, không muốn làm gì thì không làm.”
Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha.
Then Venerable Mahākassapa addressed the bhikkhus: “Enough, friends, do not grieve, do not lament.
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa kêu gọi các Tỳ-khưu: “Thôi đi, này chư hiền, đừng buồn rầu, đừng than khóc nữa.
Nanu etaṃ, āvuso, bhagavatā paṭikacceva akkhātaṃ – ‘sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo aññathābhāvo’.
Friends, was this not already declared by the Blessed One: ‘Separation, dissociation, and change must occur with all that is dear and pleasing’?
Há Đức Thế Tôn đã không nói trước điều này sao, này chư hiền: ‘Tất cả những gì thân yêu, khả ái đều phải xa lìa, biệt ly, biến đổi.’
Taṃ kutettha, āvuso, labbhā.
How, friends, could it be otherwise?
Này chư hiền, làm sao có thể khác được?
‘Yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ tathāgatassāpi sarīraṃ mā palujjī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.
‘That which is born, arisen, compounded, and subject to decay — may even the Tathāgata’s body not decay’ — such a thing is impossible.”
‘Cái gì đã sinh, đã hiện hữu, đã được tạo tác, có bản chất hoại diệt, thân của Như Lai cũng đừng hoại diệt,’ điều đó không thể có được.”
233. Tena kho pana samayena cattāro mallapāmokkhā sīsaṃnhātā ahatāni vatthāni nivatthā – ‘‘mayaṃ bhagavato citakaṃ āḷimpessāmā’’ti na sakkonti āḷimpetuṃ.
At that time, the four chief Mallas, having washed their heads and donned new clothes, were unable to ignite the Blessed One’s pyre, thinking, “We shall ignite the Blessed One’s pyre.”
233. Lúc bấy giờ, bốn vị thủ lĩnh Mallā, sau khi gội đầu và mặc y phục mới chưa dùng, nói: “Chúng ta sẽ châm lửa giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn,” nhưng họ không thể châm lửa được.
Atha kho kosinārakā mallā āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ – ‘‘ko nu kho, bhante anuruddha, hetu ko paccayo, yenime cattāro mallapāmokkhā sīsaṃnhātā ahatāni vatthāni nivatthā – ‘mayaṃ bhagavato citakaṃ āḷimpessāmā’ti na sakkonti āḷimpetu’’nti?
Then the Mallas of Kusinārā said to Venerable Anuruddha: “What, venerable Anuruddha, is the reason, what is the cause, that these four chief Mallas, having washed their heads and donned new clothes, are unable to ignite the Blessed One’s pyre, thinking, ‘We shall ignite the Blessed One’s pyre’?”
Bấy giờ, các vị Mallā ở Kusinārā hỏi Tôn giả Anuruddha: “Thưa Tôn giả Anuruddha, nguyên nhân và lý do nào khiến bốn vị thủ lĩnh Mallā này, sau khi gội đầu và mặc y phục mới chưa dùng, nói: ‘Chúng ta sẽ châm lửa giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn,’ nhưng họ không thể châm lửa được?”
‘‘Aññathā kho, vāseṭṭhā, devatānaṃ adhippāyo’’ti.
“Vāseṭṭhā, the intention of the devas is otherwise.”
“Này Vāseṭṭha, ý định của các vị thiên nhân khác.”
‘‘Kathaṃ pana, bhante, devatānaṃ adhippāyo’’ti?
“How, venerable sir, is the intention of the devas?”
“Thưa Tôn giả, ý định của các vị thiên nhân là gì?”
‘‘Devatānaṃ kho, vāseṭṭhā, adhippāyo – ‘ayaṃ āyasmā mahākassapo pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭippanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi.
“Vāseṭṭhā, the intention of the devas is this: ‘Venerable Mahākassapa is traveling on the road from Pāvā to Kusinārā, accompanied by a large community of bhikkhus, about five hundred bhikkhus.
“Này Vāseṭṭha, ý định của các vị thiên nhân là: ‘Tôn giả Mahākassapa đang trên đường từ Pāvā đến Kusinārā cùng với một đại Tăng đoàn gồm khoảng năm trăm Tỳ-khưu.
Na tāva bhagavato citako pajjalissati, yāvāyasmā mahākassapo bhagavato pāde sirasā na vandissatī’’’ti.
The Blessed One’s pyre will not ignite until Venerable Mahākassapa has paid homage to the Blessed One’s feet with his head.’”
Giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn sẽ chưa bùng cháy cho đến khi Tôn giả Mahākassapa đảnh lễ chân của Đức Thế Tôn bằng đầu mình.’”
‘‘Yathā, bhante, devatānaṃ adhippāyo, tathā hotū’’ti.
“Venerable sir, let it be as the devas intend.”
“Thưa Tôn giả, ý định của các vị thiên nhân như thế nào, xin hãy để nó xảy ra như vậy.”
235. Jhāyamānassa kho pana bhagavato sarīrassa yaṃ ahosi chavīti vā cammanti vā maṃsanti vā nhārūti vā lasikāti vā, tassa neva chārikā paññāyittha, na masi; sarīrāneva avasissiṃsu.
When the Blessed One’s body was being consumed by fire, no ash or soot was discernible from what was skin or hide or flesh or sinews or lymph; only the relics remained.
235. Khi thân của Đức Thế Tôn đang cháy, không có tro hay bồ hóng nào của da, thịt, gân, hay chất lỏng; chỉ còn lại xá-lợi.
Seyyathāpi nāma sappissa vā telassa vā jhāyamānassa neva chārikā paññāyati, na masi; evameva bhagavato sarīrassa jhāyamānassa yaṃ ahosi chavīti vā cammanti vā maṃsanti vā nhārūti vā lasikāti vā, tassa neva chārikā paññāyittha, na masi; sarīrāneva avasissiṃsu.
Just as when ghee or oil is consumed by fire, no ash or soot is discernible; even so, when the Blessed One’s body was being consumed by fire, no ash or soot was discernible from what was skin or hide or flesh or sinews or lymph; only the relics remained.
Giống như khi bơ hoặc dầu đang cháy, không có tro hay bồ hóng nào; cũng vậy, khi thân của Đức Thế Tôn đang cháy, không có tro hay bồ hóng nào của da, thịt, gân, hay chất lỏng; chỉ còn lại xá-lợi.
Tesañca pañcannaṃ dussayugasatānaṃ dveva dussāni na ḍayhiṃsu yañca sabbaabbhantarimaṃ yañca bāhiraṃ.
Of those five hundred pairs of cloths, only two cloths were not burnt: the innermost and the outermost.
Trong năm trăm cặp vải đó, chỉ có hai tấm vải không bị cháy, đó là tấm trong cùng và tấm ngoài cùng.
Daḍḍhe ca kho pana bhagavato sarīre antalikkhā udakadhārā pātubhavitvā bhagavato citakaṃ nibbāpesi.
And when the Blessed One’s body had been consumed, a stream of water appeared from the sky and extinguished the Blessed One’s pyre.
Và khi thân của Đức Thế Tôn đã cháy xong, một dòng nước từ trên không trung xuất hiện và dập tắt giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn.
Udakasālatopi* abbhunnamitvā bhagavato citakaṃ nibbāpesi.
Water also welled up from the sāl-tree grove and extinguished the Blessed One’s pyre.
Nước từ cây sāla cũng trào lên và dập tắt giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn.
Kosinārakāpi mallā sabbagandhodakena bhagavato citakaṃ nibbāpesuṃ.
The Mallas of Kusinārā also extinguished the Blessed One’s pyre with scented water.
Các vị Mallā ở Kusinārā cũng dùng nước hương liệu để dập tắt giàn hỏa táng của Đức Thế Tôn.
Atha kho kosinārakā mallā bhagavato sarīrāni sattāhaṃ sandhāgāre sattipañjaraṃ karitvā dhanupākāraṃ parikkhipāpetvā* naccehi gītehi vāditehi mālehi gandhehi sakkariṃsu garuṃ kariṃsu mānesuṃ pūjesuṃ.
Then indeed, the Mallā of Kusinārā, having constructed a palisade of spears and a barricade of bows around the Blessed One's remains in the council hall for seven days, honored them, held them in high esteem, respected them, and worshipped them with dances, songs, musical instruments, garlands, and perfumes.
Sau đó, các vị Mallā ở Kusinārā đã dựng một hàng rào giáo mác như lồng và cho bao quanh bằng một hàng rào cung tên tại hội trường trong bảy ngày, rồi họ cung kính, trọng thị, tôn trọng, cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn bằng các điệu múa, ca hát, âm nhạc, vòng hoa và hương liệu.
239. Atha kho rājā māgadho ajātasattu vedehiputto rājagahe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akāsi.
239. Then King Ajātasattu, son of Queen Videhā, ruler of Magadha, erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Rājagaha and held a festival of homage.
239. Sau đó, vua Ajātasattu, con trai của Vedehī, vua xứ Māgadha, đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Rājagaha.
Vesālikāpi licchavī vesāliyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Licchavī of Vesālī also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Vesālī and held a festival of homage.
Các vị Licchavī ở Vesālī cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Vesālī.
Kapilavatthuvāsīpi sakyā kapilavatthusmiṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Sakya of Kapilavatthu also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Kapilavatthu and held a festival of homage.
Các vị Sakyā cư ngụ tại Kapilavatthu cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Kapilavatthu.
Allakappakāpi bulayo allakappe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Bulī of Allakappa also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Allakappa and held a festival of homage.
Các vị Bulī ở Allakappa cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Allakappa.
Rāmagāmakāpi koḷiyā rāmagāme bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Koḷiya of Rāmagāma also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Rāmagāma and held a festival of homage.
Các vị Koḷiyā ở Rāmagāma cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Rāmagāma.
Veṭṭhadīpakopi brāhmaṇo veṭṭhadīpe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akāsi.
The brahmin of Veṭṭhadīpa also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Veṭṭhadīpa and held a festival of homage.
Bà-la-môn Veṭṭhadīpaka cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Veṭṭhadīpa.
Pāveyyakāpi mallā pāvāyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Mallā of Pāvā also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Pāvā and held a festival of homage.
Các vị Mallā ở Pāvā cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Pāvā.
Kosinārakāpi mallā kusinārāyaṃ bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Mallā of Kusinārā also erected a Thūpa for the Blessed One’s remains in Kusinārā and held a festival of homage.
Các vị Mallā ở Kusinārā cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường Xá-lợi của Đức Thế Tôn tại Kusinārā.
Doṇopi brāhmaṇo tumbassa thūpañca mahañca akāsi.
Doṇa the brahmin also erected a Thūpa for the measuring vessel and held a festival of homage.
Bà-la-môn Doṇa cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường cho cái bình.
Pippalivaniyāpi moriyā pippalivane aṅgārānaṃ thūpañca mahañca akaṃsu.
The Moriya of Pipphalivana also erected a Thūpa for the embers in Pipphalivana and held a festival of homage.
Các vị Moriyā ở Pippalivana cũng đã xây tháp và làm lễ cúng dường cho tro than tại Pippalivana.
Iti aṭṭha sarīrathūpā navamo tumbathūpo dasamo aṅgārathūpo.
Thus there were eight Thūpas for the remains, the ninth was the Thūpa for the measuring vessel, and the tenth was the Thūpa for the embers.
Như vậy có tám tháp Xá-lợi, tháp thứ chín là tháp bình, tháp thứ mười là tháp tro than.
Evametaṃ bhūtapubbanti.
This is how it happened in the past.
Việc này đã xảy ra như thế.
241. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kusinārāyaṃ viharati upavattane mallānaṃ sālavane antarena yamakasālānaṃ parinibbānasamaye.
241. Thus have I heard – At one time the Blessed One was dwelling in Kusinārā, in the Mallas' Sāla grove in Upavattana, between the twin Sāla trees, at the time of his Parinibbāna.
241. Tôi nghe như vầy: Một thời Thế Tôn trú tại Kusinārā, trong rừng Sāla của bộ tộc Mallā, ở Upavattana, giữa hai cây sāla đôi, vào thời điểm Ngài sắp nhập Niết Bàn.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then Venerable Ānanda approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he sat down to one side.
Rồi Tôn giả Ānanda đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake ujjaṅgalanagarake sākhānagarake parinibbāyi.
Seated to one side, Venerable Ānanda said this to the Blessed One: "Do not, Venerable Sir, may the Blessed One not attain Parinibbāna in this small, wretched, branch town.
Ngồi xuống một bên, Tôn giả Ānanda thưa với Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết Bàn tại thành phố nhỏ bé, thành phố hoang tàn, thành phố chi nhánh này.
Santi, bhante, aññāni mahānagarāni.
There are, Venerable Sir, other great cities.
Bạch Thế Tôn, có những thành phố lớn khác.
Seyyathidaṃ – campā, rājagahaṃ, sāvatthi, sāketaṃ, kosambī, bārāṇasī; ettha bhagavā parinibbāyatu.
Such as Campā, Rājagaha, Sāvatthī, Sāketa, Kosambī, Bārāṇasī; may the Blessed One attain Parinibbāna there.
Ví dụ như: Campā, Rājagaha, Sāvatthi, Sāketa, Kosambī, Bārāṇasī; xin Thế Tôn nhập Niết Bàn tại đó.
Ettha bahū khattiyamahāsālā brāhmaṇamahāsālā gahapatimahāsālā tathāgate abhippasannā, te tathāgatassa sarīrapūjaṃ karissantī’’ti.
There, many Khattiya great wealthy ones, brahmin great wealthy ones, and householder great wealthy ones are devoted to the Tathāgata; they will perform the Tathāgata's veneration of the remains."
Tại đó có nhiều vị Sát-đế-lợi đại gia, Bà-la-môn đại gia, gia chủ đại gia có niềm tin kiên cố nơi Như Lai, họ sẽ cúng dường xá-lợi Như Lai.”
‘‘Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano nāma ahosi khattiyo muddhāvasitto* cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto.
"Formerly, Ānanda, there was a king named Mahāsudassana, a Khattiya, anointed, a Cakkavattī, a righteous monarch, who conquered the four quarters, secured in his realm.
“Này Ānanda, trong thời quá khứ, có một vị vua tên là Mahāsudassana, một Sát-đế-lợi đã được quán đảnh, một vị Chuyển Luân Vương chinh phục bốn phương, đã đạt được sự ổn định trong các quốc độ.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa ayaṃ kusinārā kusāvatī nāma rājadhānī ahosi.
To King Mahāsudassana, Ānanda, this Kusinārā was formerly named Kusāvatī, the royal capital.
Này Ānanda, thủ đô Kusinārā này của vua Mahāsudassana có tên là Kusāvatī.
Puratthimena ca pacchimena ca dvādasayojanāni āyāmena, uttarena ca dakkhiṇena ca sattayojanāni vitthārena.
From east to west it was twelve yojanas in length, and from north to south seven yojanas in breadth.
Từ phía đông đến phía tây dài mười hai dojana, từ phía bắc đến phía nam rộng bảy dojana.
Kusāvatī, ānanda, rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca.
Kusāvatī, Ānanda, the royal capital, was prosperous and thriving, densely populated with many people, and well-provided with food.
Này Ānanda, thủ đô Kusāvatī thịnh vượng, phồn vinh, đông dân, người dân đông đúc, và sung túc.
Seyyathāpi, ānanda, devānaṃ āḷakamandā nāma rājadhānī iddhā ceva hoti phītā ca* bahujanā ca ākiṇṇayakkhā ca subhikkhā ca; evameva kho, ānanda, kusāvatī rājadhānī iddhā ceva ahosi phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca.
Just as, Ānanda, the royal capital of the devas, named Āḷakamandā, is prosperous and thriving, densely populated with many Yakkhas, and well-provided with food; even so, Ānanda, Kusāvatī, the royal capital, was prosperous and thriving, densely populated with many people, and well-provided with food.
Cũng như, này Ānanda, thủ đô Āḷakamandā của chư thiên thịnh vượng, phồn vinh, đông dân, Dạ-xoa đông đúc, và sung túc; cũng vậy, này Ānanda, thủ đô Kusāvatī thịnh vượng, phồn vinh, đông dân, người dân đông đúc, và sung túc.
Kusāvatī, ānanda, rājadhānī dasahi saddehi avivittā ahosi divā ceva rattiñca, seyyathidaṃ – hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena gītasaddena saṅkhasaddena sammasaddena pāṇitāḷasaddena ‘asnātha pivatha khādathā’ti dasamena saddena.
Kusāvatī, Ānanda, the royal capital, was never devoid of ten sounds by day and night, namely – the sound of elephants, the sound of horses, the sound of chariots, the sound of drums, the sound of mudiṅgas, the sound of lutes, the sound of singing, the sound of conches, the sound of gongs, the sound of hand-clapping, and the tenth sound: 'Eat! Drink! Consume!'
Này Ānanda, thủ đô Kusāvatī không thiếu mười loại âm thanh cả ngày lẫn đêm, đó là: tiếng voi, tiếng ngựa, tiếng xe, tiếng trống lớn, tiếng trống nhỏ, tiếng đàn vīṇā, tiếng hát, tiếng ốc tù và, tiếng vỗ tay, và tiếng thứ mười là ‘Hãy ăn, hãy uống, hãy nhai’.
‘‘Kusāvatī, ānanda, rājadhānī sattahi pākārehi parikkhittā ahosi.
"Kusāvatī, Ānanda, the royal capital, was surrounded by seven walls.
“Này Ānanda, thủ đô Kusāvatī được bao quanh bởi bảy bức tường thành.
Eko pākāro sovaṇṇamayo, eko rūpiyamayo, eko veḷuriyamayo, eko phalikamayo, eko lohitaṅkamayo* , eko masāragallamayo, eko sabbaratanamayo.
One wall was made of gold, one of silver, one of beryl, one of crystal, one of ruby, one of red coral, one of all jewels.
Một bức tường bằng vàng, một bằng bạc, một bằng ngọc bích, một bằng pha lê, một bằng hồng ngọc, một bằng mã não, một bằng tất cả các loại ngọc quý.
Kusāvatiyā, ānanda, rājadhāniyā catunnaṃ vaṇṇānaṃ dvārāni ahesuṃ.
Kusāvatī, Ānanda, the royal capital, had gates of four colors.
Này Ānanda, thủ đô Kusāvatī có bốn cánh cổng cho bốn giai cấp.
Ekaṃ dvāraṃ sovaṇṇamayaṃ, ekaṃ rūpiyamayaṃ, ekaṃ veḷuriyamayaṃ, ekaṃ phalikamayaṃ.
One gate was made of gold, one of silver, one of beryl, one of crystal.
Một cánh cổng bằng vàng, một bằng bạc, một bằng ngọc bích, một bằng pha lê.
Ekekasmiṃ dvāre satta satta esikā nikhātā ahesuṃ tiporisaṅgā tiporisanikhātā dvādasaporisā ubbedhena.
At each gate, seven pillars were dug in, three men's height dug in, twelve men's height in elevation.
Tại mỗi cánh cổng, có bảy cây cột lớn được chôn sâu ba tầm người, cao mười hai tầm người.
Ekā esikā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā, ekā lohitaṅkamayā, ekā masāragallamayā, ekā sabbaratanamayā.
One pillar was made of gold, one of silver, one of beryl, one of crystal, one of ruby, one of red coral, one of all jewels.
Một cây cột bằng vàng, một bằng bạc, một bằng ngọc bích, một bằng pha lê, một bằng hồng ngọc, một bằng mã não, một bằng tất cả các loại ngọc quý.
Kusāvatī, ānanda, rājadhānī sattahi tālapantīhi parikkhittā ahosi.
Kusāvatī, Ānanda, the royal capital, was surrounded by seven rows of palm trees.
Này Ānanda, thủ đô Kusāvatī được bao quanh bởi bảy hàng cây cọ.
Ekā tālapanti sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā, ekā lohitaṅkamayā, ekā masāragallamayā, ekā sabbaratanamayā.
One row of palm trees was made of gold, one of silver, one of beryl, one of crystal, one of ruby, one of red coral, one of all jewels.
Một hàng cây cọ bằng vàng, một bằng bạc, một bằng ngọc bích, một bằng pha lê, một bằng hồng ngọc, một bằng mã não, một bằng tất cả các loại ngọc quý.
Sovaṇṇamayassa tālassa sovaṇṇamayo khandho ahosi, rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca.
A golden palm tree had a golden trunk, with silver leaves and fruits.
Thân cây cọ vàng thì bằng vàng, lá và quả thì bằng bạc.
Rūpiyamayassa tālassa rūpiyamayo khandho ahosi, sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca.
A silver palm tree had a silver trunk, with golden leaves and fruits.
Thân cây cọ bạc thì bằng bạc, lá và quả thì bằng vàng.
Veḷuriyamayassa tālassa veḷuriyamayo khandho ahosi, phalikamayāni pattāni ca phalāni ca.
A beryl palm tree had a beryl trunk, with crystal leaves and fruits.
Thân cây cọ ngọc bích thì bằng ngọc bích, lá và quả thì bằng pha lê.
Phalikamayassa tālassa phalikamayo khandho ahosi, veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca.
A crystal palm tree had a crystal trunk, with beryl leaves and fruits.
Thân cây cọ pha lê thì bằng pha lê, lá và quả thì bằng ngọc bích.
Lohitaṅkamayassa tālassa lohitaṅkamayo khandho ahosi, masāragallamayāni pattāni ca phalāni ca.
A ruby palm tree had a ruby trunk, with red coral leaves and fruits.
Thân cây cọ hồng ngọc thì bằng hồng ngọc, lá và quả thì bằng mã não.
Masāragallamayassa tālassa masāragallamayo khandho ahosi, lohitaṅkamayāni pattāni ca phalāni ca.
A red coral palm tree had a red coral trunk, with ruby leaves and fruits.
Thân cây cọ mã não thì bằng mã não, lá và quả thì bằng hồng ngọc.
Sabbaratanamayassa tālassa sabbaratanamayo khandho ahosi, sabbaratanamayāni pattāni ca phalāni ca.
A palm tree of all jewels had a trunk of all jewels, with leaves and fruits of all jewels.
Thân cây cọ tất cả các loại ngọc quý thì bằng tất cả các loại ngọc quý, lá và quả thì cũng bằng tất cả các loại ngọc quý.
Tāsaṃ kho panānanda, tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo* ca madanīyo ca.
And, Ānanda, the sound of those palm rows, when stirred by the wind, was charming and delightful, pleasant and intoxicating.
Này Ānanda, khi những hàng cây cọ ấy bị gió thổi, âm thanh phát ra thật du dương, quyến rũ, dễ chịu và say đắm.
Seyyathāpi, ānanda, pañcaṅgikassa tūriyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa sukusalehi samannāhatassa saddo hoti vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca, evameva kho, ānanda, tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca.
Just as, Ānanda, the sound of a five-part orchestra, well-trained, well-played, skillfully performed, is charming and delightful, pleasant and intoxicating, even so, Ānanda, the sound of those palm rows, when stirred by the wind, was charming and delightful, pleasant and intoxicating.
Cũng như, này Ānanda, âm thanh của một dàn nhạc ngũ âm được luyện tập kỹ lưỡng, được đánh nhịp nhàng bởi những người có kỹ năng cao, thì du dương, quyến rũ, dễ chịu và say đắm, cũng vậy, này Ānanda, khi những hàng cây cọ ấy bị gió thổi, âm thanh phát ra thật du dương, quyến rũ, dễ chịu và say đắm.
Ye kho panānanda, tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā, te tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddena paricāresuṃ.
And, Ānanda, those who were debauched, drunkards, and thirsty in Kusāvatī, the royal capital, at that time, would make merry by the sound of those palm rows stirred by the wind.
Này Ānanda, những kẻ say sưa, nghiện ngập, khát khao trong thủ đô Kusāvatī vào thời đó đã giải trí bằng âm thanh của những hàng cây cọ bị gió thổi ấy.
243. ‘‘Rājā, ānanda, mahāsudassano sattahi ratanehi samannāgato ahosi catūhi ca iddhīhi.
243. "King Mahāsudassana, Ānanda, was endowed with seven jewels and four powers.
243. “Này Ānanda, vua Mahāsudassana có bảy loại báu vật và bốn thần thông.
Katamehi sattahi?
With which seven?
Bảy loại nào?
Idhānanda, rañño mahāsudassanassa tadahuposathe pannarase sīsaṃnhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosi sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ.
Here, Ānanda, on the Uposatha day, the fifteenth day, when King Mahāsudassana had bathed his head and was observing the Uposatha, having ascended to the uppermost palace chamber, the divine wheel jewel appeared, with a thousand spokes, with rim and nave, complete in all its aspects.
Này Ānanda, ở đây, vào ngày Rằm Bố-tát, khi vua Mahāsudassana đã gội đầu, giữ giới Bố-tát, và đang ở trên lầu cao nhất của cung điện, một bánh xe báu thiêng liêng xuất hiện, có ngàn căm, có vành, có trục, hoàn hảo về mọi phương diện.
Disvā rañño mahāsudassanassa etadahosi – ‘sutaṃ kho panetaṃ – ‘‘yassa rañño khattiyassa muddhāvasittassa tadahuposathe pannarase sīsaṃnhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ, so hoti rājā cakkavattī’’ti.
Seeing this, the thought occurred to King Mahāsudassana: 'It is heard, indeed, that for whichever Khattiya king, anointed, on the Uposatha day, the fifteenth day, having bathed his head and observing the Uposatha, having ascended to the uppermost palace chamber, a divine wheel jewel appears with a thousand spokes, with rim and nave, complete in all its aspects, he is a Cakkavattī king.'
Thấy vậy, vua Mahāsudassana nghĩ: ‘Ta đã nghe nói rằng: “Vị vua Sát-đế-lợi nào đã được quán đảnh, vào ngày Rằm Bố-tát, đã gội đầu, giữ giới Bố-tát, và đang ở trên lầu cao nhất của cung điện, một bánh xe báu thiêng liêng xuất hiện, có ngàn căm, có vành, có trục, hoàn hảo về mọi phương diện, thì vị ấy là một vị Chuyển Luân Vương.”
Assaṃ nu kho ahaṃ rājā cakkavattī’ti.
'Am I indeed a Cakkavattī king?'
Có lẽ ta là một vị Chuyển Luân Vương chăng?’
244. ‘‘Atha kho, ānanda, rājā mahāsudassano uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkiri – ‘pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’nti.
244. "Then, Ānanda, King Mahāsudassana rose from his seat, adjusted his upper robe over one shoulder, took a golden water pitcher in his left hand, and sprinkled the wheel jewel with his right hand – 'May the Venerable Wheel Jewel roll forth, may the Venerable Wheel Jewel conquer!'"
244. “Rồi, này Ānanda, vua Mahāsudassana đứng dậy khỏi chỗ ngồi, vắt y vai trái, cầm bình vàng bằng tay trái, và rưới nước lên bánh xe báu bằng tay phải – ‘Xin bánh xe báu hãy chuyển động, xin bánh xe báu hãy chinh phục.’”
Atha kho taṃ, ānanda, cakkaratanaṃ puratthimaṃ disaṃ pavatti* , anvadeva* rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāya, yasmiṃ kho panānanda, padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāsi, tattha rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
Then, Ānanda, that wheel-gem rolled towards the eastern direction, and King Mahāsudassana followed with his four-fold army. And wherever, Ānanda, the wheel-gem stood still, there King Mahāsudassana took up residence with his four-fold army.
Rồi này Ananda, bảo châu bánh xe lăn về hướng đông, vua Mahāsudassana cùng với đạo quân bốn binh chủng đi theo. Này Ananda, tại nơi nào bảo châu bánh xe dừng lại, tại đó vua Mahāsudassana cùng với đạo quân bốn binh chủng an trú.
Ye kho panānanda, puratthimāya disāya paṭirājāno, te rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘ehi kho mahārāja, svāgataṃ te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’ti.
And, Ānanda, the rival kings in the eastern direction approached King Mahāsudassana and said: ‘Come, great king! Welcome, great king! Your own it is, great king! Instruct us, great king!’
Này Ananda, những vị tiểu vương ở hướng đông, họ đến gặp vua Mahāsudassana và nói rằng: ‘Xin mời Đại vương, Đại vương đã đến thật tốt lành, Đại vương đây là đất của ngài, xin Đại vương hãy cai trị.’
Rājā mahāsudassano evamāha – ‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ na ādātabbaṃ, kāmesu micchā na caritabbā, musā na bhaṇitabbā, majjaṃ na pātabbaṃ, yathābhuttañca bhuñjathā’ti.
King Mahāsudassana replied: ‘No living being should be harmed, what is not given should not be taken, there should be no wrong conduct in sensual pleasures, no false speech should be uttered, no intoxicants should be drunk, and enjoy what you have partaken of.’
Vua Mahāsudassana nói rằng: ‘Không được sát sinh, không được lấy của không cho, không được tà hạnh trong các dục, không được nói dối, không được uống rượu, và hãy thọ hưởng những gì đã thọ hưởng.’
Ye kho panānanda, puratthimāya disāya paṭirājāno, te rañño mahāsudassanassa anuyantā ahesuṃ.
And, Ānanda, the rival kings in the eastern direction became followers of King Mahāsudassana.
Này Ananda, những vị tiểu vương ở hướng đông, họ đã trở thành những người tuân phục vua Mahāsudassana.
Atha kho taṃ, ānanda, cakkaratanaṃ puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā dakkhiṇaṃ disaṃ pavatti…pe… dakkhiṇaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā pacchimaṃ disaṃ pavatti…pe… pacchimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā uttaraṃ disaṃ pavatti, anvadeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
Then, Ānanda, that wheel-gem plunged into the eastern ocean, emerged, and rolled towards the southern direction… plunged into the southern ocean, emerged, and rolled towards the western direction… plunged into the western ocean, emerged, and rolled towards the northern direction, and King Mahāsudassana followed with his four-fold army.
Rồi này Ananda, bảo châu bánh xe đi vào biển phía đông rồi quay trở lại, lăn về hướng nam… (cũng vậy)… đi vào biển phía nam rồi quay trở lại, lăn về hướng tây… (cũng vậy)… đi vào biển phía tây rồi quay trở lại, lăn về hướng bắc, vua Mahāsudassana cùng với đạo quân bốn binh chủng đi theo.
Yasmiṃ kho panānanda, padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāsi, tattha rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
And wherever, Ānanda, the wheel-gem stood still, there King Mahāsudassana took up residence with his four-fold army.
Này Ananda, tại nơi nào bảo châu bánh xe dừng lại, tại đó vua Mahāsudassana cùng với đạo quân bốn binh chủng an trú.
Ye kho panānanda, uttarāya disāya paṭirājāno, te rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘ehi kho mahārāja, svāgataṃ te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’ti.
And, Ānanda, the rival kings in the northern direction approached King Mahāsudassana and said: ‘Come, great king! Welcome, great king! Your own it is, great king! Instruct us, great king!’
Này Ananda, những vị tiểu vương ở hướng bắc, họ đến gặp vua Mahāsudassana và nói rằng: ‘Xin mời Đại vương, Đại vương đã đến thật tốt lành, Đại vương đây là đất của ngài, xin Đại vương hãy cai trị.’
Rājā mahāsudassano evamāha – ‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ na ādātabbaṃ, kāmesu micchā na caritabbā, musā na bhaṇitabbā, majjaṃ na pātabbaṃ, yathābhuttañca bhuñjathā’ti.
King Mahāsudassana replied: ‘No living being should be harmed, what is not given should not be taken, there should be no wrong conduct in sensual pleasures, no false speech should be uttered, no intoxicants should be drunk, and enjoy what you have partaken of.’
Vua Mahāsudassana nói rằng: ‘Không được sát sinh, không được lấy của không cho, không được tà hạnh trong các dục, không được nói dối, không được uống rượu, và hãy thọ hưởng những gì đã thọ hưởng.’
Ye kho panānanda, uttarāya disāya paṭirājāno, te rañño mahāsudassanassa anuyantā ahesuṃ.
And, Ānanda, the rival kings in the northern direction became followers of King Mahāsudassana.
Này Ananda, những vị tiểu vương ở hướng bắc, họ đã trở thành những người tuân phục vua Mahāsudassana.
246. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa hatthiratanaṃ pāturahosi sabbaseto sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposatho nāma nāgarājā.
246. Furthermore, Ānanda, an elephant-gem appeared to King Mahāsudassana: a pure white, seven-footed, powerful, sky-faring elephant-king named Uposatha.
246. Hơn nữa này Ananda, bảo châu voi đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana, là một con voi chúa tên là Uposatha, toàn thân trắng muốt, có bảy chỗ đứng vững, có thần thông, có khả năng đi trên không trung.
Taṃ disvā rañño mahāsudassanassa cittaṃ pasīdi – ‘bhaddakaṃ vata bho hatthiyānaṃ, sace damathaṃ upeyyā’ti.
Seeing it, King Mahāsudassana’s mind was delighted: ‘Indeed, what a fine elephant-mount, if only it would attain tameness!’
Khi nhìn thấy nó, tâm của vua Mahāsudassana hoan hỷ: ‘Thật tốt lành thay cỗ xe voi này, nếu nó được thuần hóa.’
Atha kho taṃ, ānanda, hatthiratanaṃ – seyyathāpi nāma gandhahatthājāniyo dīgharattaṃ suparidanto, evameva damathaṃ upagacchi.
Then, Ānanda, that elephant-gem attained tameness, just as a noble elephant of the Gandha breed, well-trained for a long time.
Rồi này Ananda, bảo châu voi ấy đã được thuần hóa, giống như một con voi chúa dòng Gandha đã được huấn luyện kỹ lưỡng trong một thời gian dài.
Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano tameva hatthiratanaṃ vīmaṃsamāno pubbaṇhasamayaṃ abhiruhitvā samuddapariyantaṃ pathaviṃ anuyāyitvā kusāvatiṃ rājadhāniṃ paccāgantvā pātarāsamakāsi.
Formerly, Ānanda, King Mahāsudassana, testing that very elephant-gem, mounted it in the morning, traveled over the earth to the ocean’s bounds, returned to the royal capital of Kusāvatī, and ate his breakfast.
Này Ananda, thuở xưa, vua Mahāsudassana, để thử nghiệm bảo châu voi ấy, đã cưỡi nó vào buổi sáng sớm, đi khắp cõi đất ven biển, quay trở về kinh đô Kusāvatī và dùng bữa sáng.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa evarūpaṃ hatthiratanaṃ pāturahosi.
Such an elephant-gem, Ānanda, appeared to King Mahāsudassana.
Này Ananda, bảo châu voi như vậy đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
247. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa assaratanaṃ pāturahosi sabbaseto kāḷasīso muñjakeso iddhimā vehāsaṅgamo valāhako nāma assarājā.
247. Furthermore, Ānanda, a horse-gem appeared to King Mahāsudassana: a pure white, black-headed, muñja-maned, powerful, sky-faring horse-king named Valāhaka.
247. Hơn nữa này Ananda, bảo châu ngựa đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana, là một con ngựa chúa tên là Valāhaka, toàn thân trắng muốt, đầu đen, bờm như cỏ muñja, có thần thông, có khả năng đi trên không trung.
Taṃ disvā rañño mahāsudassanassa cittaṃ pasīdi – ‘bhaddakaṃ vata bho assayānaṃ sace damathaṃ upeyyā’ti.
Seeing it, King Mahāsudassana’s mind was delighted: ‘Indeed, what a fine horse-mount, if only it would attain tameness!’
Khi nhìn thấy nó, tâm của vua Mahāsudassana hoan hỷ: ‘Thật tốt lành thay cỗ xe ngựa này, nếu nó được thuần hóa.’
Atha kho taṃ, ānanda, assaratanaṃ seyyathāpi nāma bhaddo assājāniyo dīgharattaṃ suparidanto, evameva damathaṃ upagacchi.
Then, Ānanda, that horse-gem attained tameness, just as a noble horse, well-trained for a long time.
Rồi này Ananda, bảo châu ngựa ấy đã được thuần hóa, giống như một con ngựa chúa dòng Bhadda đã được huấn luyện kỹ lưỡng trong một thời gian dài.
Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano tameva assaratanaṃ vīmaṃsamāno pubbaṇhasamayaṃ abhiruhitvā samuddapariyantaṃ pathaviṃ anuyāyitvā kusāvatiṃ rājadhāniṃ paccāgantvā pātarāsamakāsi.
Formerly, Ānanda, King Mahāsudassana, testing that very horse-gem, mounted it in the morning, traveled over the earth to the ocean’s bounds, returned to the royal capital of Kusāvatī, and ate his breakfast.
Này Ananda, thuở xưa, vua Mahāsudassana, để thử nghiệm bảo châu ngựa ấy, đã cưỡi nó vào buổi sáng sớm, đi khắp cõi đất ven biển, quay trở về kinh đô Kusāvatī và dùng bữa sáng.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa evarūpaṃ assaratanaṃ pāturahosi.
Such a horse-gem, Ānanda, appeared to King Mahāsudassana.
Này Ananda, bảo châu ngựa như vậy đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
248. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa maṇiratanaṃ pāturahosi.
248. Furthermore, Ānanda, a jewel-gem appeared to King Mahāsudassana.
248. Hơn nữa này Ananda, bảo châu ngọc đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
So ahosi maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno anāvilo sabbākārasampanno.
It was a pure beryl jewel, beautiful, of noble origin, eight-sided, well-cut, clear, lucid, spotless, endowed with all excellent qualities.
Đó là một viên ngọc bích (veḷuriya), trong suốt, quý giá, có tám mặt, được chế tác hoàn hảo, tinh khiết, trong trẻo, không tì vết, đầy đủ mọi đặc tính.
Tassa kho panānanda, maṇiratanassa ābhā samantā yojanaṃ phuṭā ahosi.
And the radiance of that jewel-gem, Ānanda, spread for a league all around.
Này Ananda, ánh sáng của viên bảo châu ngọc ấy chiếu tỏa khắp một dojana xung quanh.
Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano tameva maṇiratanaṃ vīmaṃsamāno caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā maṇiṃ dhajaggaṃ āropetvā rattandhakāratimisāya pāyāsi.
Formerly, Ānanda, King Mahāsudassana, testing that very jewel-gem, arrayed his four-fold army, hoisted the jewel to the top of his banner, and set out in the pitch-dark night.
Này Ananda, thuở xưa, vua Mahāsudassana, để thử nghiệm viên bảo châu ngọc ấy, đã tập hợp đạo quân bốn binh chủng, đặt viên ngọc lên ngọn cờ và đi ra ngoài trong đêm tối mịt mùng.
Ye kho panānanda, samantā gāmā ahesuṃ, te tenobhāsena kammante payojesuṃ divāti maññamānā.
And the villages all around, Ānanda, carried out their tasks by that light, thinking it was day.
Này Ananda, những làng mạc xung quanh, nhờ ánh sáng đó, đã làm công việc của họ như thể là ban ngày.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa evarūpaṃ maṇiratanaṃ pāturahosi.
Such a jewel-gem, Ānanda, appeared to King Mahāsudassana.
Này Ananda, bảo châu ngọc như vậy đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
249. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa itthiratanaṃ pāturahosi abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷikā nāccodātā atikkantā mānusivaṇṇaṃ* appattā dibbavaṇṇaṃ.
249. Furthermore, Ānanda, a woman-gem appeared to King Mahāsudassana: beautiful, charming, delightful, endowed with supreme comeliness of complexion; neither too tall nor too short, neither too thin nor too stout, neither too dark nor too pale; surpassing human beauty, yet not having attained divine beauty.
249. Hơn nữa này Ananda, bảo châu nữ đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana, nàng có dung mạo xinh đẹp, đáng yêu, dễ mến, được phú cho vẻ đẹp tuyệt vời, không quá cao, không quá thấp, không quá gầy, không quá mập, không quá đen, không quá trắng, vượt trên vẻ đẹp của con người nhưng chưa đạt đến vẻ đẹp của chư thiên.
Tassa kho panānanda, itthiratanassa evarūpo kāyasamphasso hoti, seyyathāpi nāma tūlapicuno vā kappāsapicuno vā.
And the bodily touch of that woman-gem, Ānanda, was like that of cotton-wool or silk-cotton wool.
Này Ananda, xúc chạm thân thể của bảo châu nữ ấy giống như xúc chạm một nhúm bông gòn hay một nhúm bông vải.
Tassa kho panānanda, itthiratanassa sīte uṇhāni gattāni honti, uṇhe sītāni.
And the limbs of that woman-gem, Ānanda, were warm in the cold and cool in the heat.
Này Ananda, thân thể của bảo châu nữ ấy ấm áp khi trời lạnh, và mát mẻ khi trời nóng.
Tassa kho panānanda, itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho.
And from the body of that woman-gem, Ānanda, emanated the scent of sandalwood, and from her mouth, the scent of a blue water-lily.
Này Ananda, từ thân thể của bảo châu nữ ấy tỏa ra mùi hương chiên đàn, từ miệng tỏa ra mùi hương hoa sen xanh.
Taṃ kho panānanda, itthiratanaṃ rañño mahāsudassanassa pubbuṭṭhāyinī ahosi pacchānipātinī kiṅkārapaṭissāvinī manāpacārinī piyavādinī.
And that woman-gem, Ānanda, rose early for King Mahāsudassana, lay down late, was attentive to his wishes, acted pleasantly, and spoke kindly.
Này Ananda, bảo châu nữ ấy thức dậy trước vua Mahāsudassana, đi ngủ sau vua, vâng lời, hành xử đẹp lòng và nói lời dễ thương.
Taṃ kho panānanda, itthiratanaṃ rājānaṃ mahāsudassanaṃ manasāpi no aticari* , kuto pana kāyena.
And that woman-gem, Ānanda, did not transgress King Mahāsudassana even in thought, how much less by body.
Này Ananda, bảo châu nữ ấy ngay cả trong tâm cũng không hề phản bội vua Mahāsudassana, huống chi là bằng thân thể.
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa evarūpaṃ itthiratanaṃ pāturahosi.
Such a woman-gem, Ānanda, appeared to King Mahāsudassana.
Này Ananda, bảo châu nữ như vậy đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
250. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa gahapatiratanaṃ pāturahosi.
250. Furthermore, Ānanda, a householder-gem appeared to King Mahāsudassana.
250. Hơn nữa này Ananda, bảo châu gia chủ đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
Tassa kammavipākajaṃ dibbacakkhu pāturahosi yena nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi.
To him appeared a divine eye, born of karma-result, by which he saw treasures, both owned and unowned.
Vị ấy có thiên nhãn do quả nghiệp, nhờ đó có thể nhìn thấy kho báu, dù có chủ hay không có chủ.
So rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī’ti.
He approached King Mahāsudassana and said this: ‘Be free from worry, O divine one; I will perform your monetary tasks with wealth.’
Vị ấy đến gần vua Mahāsudassana và nói như sau: ‘Tâu Đại vương, xin ngài đừng bận tâm, thần sẽ lo liệu việc tiền bạc cho ngài.’
Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano tameva gahapatiratanaṃ vīmaṃsamāno nāvaṃ abhiruhitvā majjhe gaṅgāya nadiyā sotaṃ ogāhitvā gahapatiratanaṃ etadavoca – ‘attho me, gahapati, hiraññasuvaṇṇenā’ti.
Once upon a time, Ānanda, King Mahāsudassana, testing that very householder-gem, boarded a boat and entered the current of the river Ganges. He then said to the householder-gem: ‘I have need, O householder, of gold and silver.’
Này Ānanda, thuở xưa, vua Mahāsudassana muốn thử viên gia chủ bảo vật ấy, đã lên thuyền, đi vào giữa dòng sông Gaṅgā, và nói với viên gia chủ bảo vật rằng: ‘Này gia chủ, ta cần vàng bạc.’
‘Tena hi, mahārāja, ekaṃ tīraṃ nāvā upetū’ti.
‘In that case, O great king, let the boat go to one bank.’
‘Vậy thì, tâu Đại vương, xin thuyền hãy ghé vào một bờ.’
‘Idheva me, gahapati, attho hiraññasuvaṇṇenā’ti.
‘I have need, O householder, of gold and silver right here.’
‘Này gia chủ, ta cần vàng bạc ngay tại đây.’
Atha kho taṃ, ānanda, gahapatiratanaṃ ubhohi hatthehi udakaṃ omasitvā pūraṃ hiraññasuvaṇṇassa kumbhiṃ uddharitvā rājānaṃ mahāsudassanaṃ etadavoca – ‘alamettāvatā mahārāja, katamettāvatā mahārāja, pūjitamettāvatā mahārājā’ti?
Then, Ānanda, that householder-gem, striking the water with both hands, brought forth a full jar of gold and silver and said to King Mahāsudassana: ‘Is this enough, O great king? Is this sufficient, O great king? Is this honoured enough, O great king?’
Rồi này Ānanda, viên gia chủ bảo vật ấy dùng cả hai tay vục nước, nhấc lên một chum đầy vàng bạc, và nói với vua Mahāsudassana: ‘Tâu Đại vương, chừng ấy là đủ chưa? Tâu Đại vương, chừng ấy đã hoàn tất chưa? Tâu Đại vương, chừng ấy đã được cúng dường chưa?’
Rājā mahāsudassano evamāha – ‘alamettāvatā gahapati, katamettāvatā gahapati, pūjitamettāvatā gahapatī’ti.
King Mahāsudassana said this: ‘This is enough, O householder; this is sufficient, O householder; this is honoured enough, O householder.’
Vua Mahāsudassana nói: ‘Này gia chủ, chừng ấy là đủ rồi. Này gia chủ, chừng ấy đã hoàn tất rồi. Này gia chủ, chừng ấy đã được cúng dường rồi.’
Rañño, ānanda, mahāsudassanassa evarūpaṃ gahapatiratanaṃ pāturahosi.
Such a householder-gem, Ānanda, appeared to King Mahāsudassana.
Này Ānanda, một viên gia chủ bảo vật như vậy đã xuất hiện cho vua Mahāsudassana.
‘‘Puna caparaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano brāhmaṇagahapatikānaṃ piyo ahosi manāpo.
‘‘Furthermore, Ānanda, King Mahāsudassana was dear and pleasing to brahmins and householders.
‘‘Hơn nữa, này Ānanda, vua Mahāsudassana được các Bà-la-môn và gia chủ yêu mến, vừa lòng.
Seyyathāpi, ānanda, pitā puttānaṃ piyo hoti manāpo, evameva kho, ānanda, rājā mahāsudassano brāhmaṇagahapatikānaṃ piyo ahosi manāpo.
Just as, Ānanda, a father is dear and pleasing to his children, even so, Ānanda, King Mahāsudassana was dear and pleasing to brahmins and householders.
Ví như, này Ānanda, cha được các con yêu mến, vừa lòng, cũng vậy, này Ānanda, vua Mahāsudassana được các Bà-la-môn và gia chủ yêu mến, vừa lòng.
Raññopi, ānanda, mahāsudassanassa brāhmaṇagahapatikā piyā ahesuṃ manāpā.
And to King Mahāsudassana, Ānanda, brahmins and householders were dear and pleasing.
Các Bà-la-môn và gia chủ cũng được vua Mahāsudassana yêu mến, vừa lòng.
Seyyathāpi, ānanda, pitu puttā piyā honti manāpā, evameva kho, ānanda, raññopi mahāsudassanassa brāhmaṇagahapatikā piyā ahesuṃ manāpā.
Just as, Ānanda, children are dear and pleasing to their father, even so, Ānanda, brahmins and householders were dear and pleasing to King Mahāsudassana.
Ví như, này Ānanda, các con được cha yêu mến, vừa lòng, cũng vậy, này Ānanda, các Bà-la-môn và gia chủ cũng được vua Mahāsudassana yêu mến, vừa lòng.
‘‘Bhūtapubbaṃ, ānanda, rājā mahāsudassano caturaṅginiyā senāya uyyānabhūmiṃ niyyāsi.
‘‘Once upon a time, Ānanda, King Mahāsudassana set out with his four-fold army for the pleasure garden.
‘‘Này Ānanda, thuở xưa, vua Mahāsudassana với bốn binh chủng đã đi đến khu vườn thượng uyển.
Atha kho, ānanda, brāhmaṇagahapatikā rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘ataramāno, deva, yāhi, yathā taṃ mayaṃ cirataraṃ passeyyāmā’ti.
Then, Ānanda, brahmins and householders approached King Mahāsudassana and said this: ‘Go slowly, O divine one, so that we may see you longer.’
Rồi này Ānanda, các Bà-la-môn và gia chủ đến gần vua Mahāsudassana và nói: ‘Tâu Đại vương, xin ngài hãy đi chậm rãi, để chúng thần có thể nhìn thấy ngài lâu hơn.’
Rājāpi, ānanda, mahāsudassano sārathiṃ āmantesi – ‘ataramāno, sārathi, rathaṃ pesehi, yathā ahaṃ brāhmaṇagahapatike cirataraṃ passeyya’nti.
King Mahāsudassana, Ānanda, also addressed his charioteer: ‘Drive the chariot slowly, charioteer, so that I may see the brahmins and householders longer.’
Vua Mahāsudassana cũng gọi người đánh xe và nói: ‘Này người đánh xe, hãy điều khiển xe chậm rãi, để ta có thể nhìn thấy các Bà-la-môn và gia chủ lâu hơn.’
Rājā, ānanda, mahāsudassano imāya catutthiyā* iddhiyā samannāgato ahosi.
King Mahāsudassana, Ānanda, was endowed with this fourth excellence.
Này Ānanda, vua Mahāsudassana đã thành tựu thần thông thứ tư này.
Rājā, ānanda, mahāsudassano imāhi catūhi iddhīhi samannāgato ahosi.
King Mahāsudassana, Ānanda, was endowed with these four excellences.
Này Ānanda, vua Mahāsudassana đã thành tựu bốn thần thông này.
‘‘Tāsu kho panānanda, pokkharaṇīsu cattāri cattāri sopānāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ, ekaṃ sopānaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ ekaṃ veḷuriyamayaṃ ekaṃ phalikamayaṃ.
‘‘And in those ponds, Ānanda, there were four staircases of four colours: one staircase of gold, one of silver, one of lapis lazuli, one of crystal.
‘‘Này Ānanda, trong những hồ bơi ấy có bốn bậc thang, làm bằng bốn loại vật liệu, một bậc thang bằng vàng, một bằng bạc, một bằng ngọc bích, một bằng pha lê.
Sovaṇṇamayassa sopānassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ, rūpiyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the golden staircase there were golden pillars, and silver railings and cross-bars.
Bậc thang bằng vàng có các cột bằng vàng, các thanh ngang và đỉnh cột bằng bạc.
Rūpiyamayassa sopānassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ, sovaṇṇamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the silver staircase there were silver pillars, and golden railings and cross-bars.
Bậc thang bằng bạc có các cột bằng bạc, các thanh ngang và đỉnh cột bằng vàng.
Veḷuriyamayassa sopānassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ, phalikamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the lapis lazuli staircase there were lapis lazuli pillars, and crystal railings and cross-bars.
Bậc thang bằng ngọc bích có các cột bằng ngọc bích, các thanh ngang và đỉnh cột bằng pha lê.
Phalikamayassa sopānassa phalikamayā thambhā ahesuṃ, veḷuriyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the crystal staircase there were crystal pillars, and lapis lazuli railings and cross-bars.
Bậc thang bằng pha lê có các cột bằng pha lê, các thanh ngang và đỉnh cột bằng ngọc bích.
Tā kho panānanda, pokkharaṇiyo dvīhi vedikāhi parikkhittā ahesuṃ ekā vedikā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā.
And those ponds, Ānanda, were surrounded by two railings: one railing of gold, one of silver.
Này Ānanda, những hồ bơi ấy được bao quanh bởi hai hàng rào, một hàng rào bằng vàng, một hàng rào bằng bạc.
Sovaṇṇamayāya vedikāya sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ, rūpiyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the golden railing there were golden pillars, and silver railings and cross-bars.
Hàng rào bằng vàng có các cột bằng vàng, các thanh ngang và đỉnh cột bằng bạc.
Rūpiyamayāya vedikāya rūpiyamayā thambhā ahesuṃ, sovaṇṇamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
For the silver railing there were silver pillars, and golden railings and cross-bars.
Hàng rào bằng bạc có các cột bằng bạc, các thanh ngang và đỉnh cột bằng vàng.
Atha kho, ānanda, rañño mahāsudassanassa etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ imāsu pokkharaṇīsu evarūpaṃ mālaṃ ropāpeyyaṃ uppalaṃ padumaṃ kumudaṃ puṇḍarīkaṃ sabbotukaṃ sabbajanassa anāvaṭa’nti.
Then, Ānanda, it occurred to King Mahāsudassana: ‘What if I were to have such flowers planted in these ponds—blue water lilies, lotuses, white water lilies, white lotuses—of every season, open to all people?’
Rồi này Ānanda, vua Mahāsudassana đã nghĩ: ‘Ta hãy trồng trong những hồ bơi này các loại hoa sen như hoa súng xanh (uppala), hoa sen hồng (paduma), hoa súng trắng (kumuda), hoa sen trắng (puṇḍarīka), nở suốt bốn mùa, không che giấu đối với tất cả mọi người.’
Ropāpesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano tāsu pokkharaṇīsu evarūpaṃ mālaṃ uppalaṃ padumaṃ kumudaṃ puṇḍarīkaṃ sabbotukaṃ sabbajanassa anāvaṭaṃ.
King Mahāsudassana, Ānanda, indeed had such flowers planted in those ponds—blue water lilies, lotuses, white water lilies, white lotuses—of every season, open to all people.
Này Ānanda, vua Mahāsudassana đã trồng trong những hồ bơi ấy các loại hoa sen như hoa súng xanh, hoa sen hồng, hoa súng trắng, hoa sen trắng, nở suốt bốn mùa, không che giấu đối với tất cả mọi người.
‘‘Atha kho, ānanda, rañño mahāsudassanassa etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ imāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre evarūpaṃ dānaṃ paṭṭhapeyyaṃ – annaṃ annaṭṭhikassa* , pānaṃ pānaṭṭhikassa, vatthaṃ vatthaṭṭhikassa, yānaṃ yānaṭṭhikassa, sayanaṃ sayanaṭṭhikassa, itthiṃ itthiṭṭhikassa, hiraññaṃ hiraññaṭṭhikassa, suvaṇṇaṃ suvaṇṇaṭṭhikassā’ti.
‘‘Then, Ananda, it occurred to King Mahāsudassana: ‘Why don’t I establish such a donation at the banks of these ponds—food for those who need food, drink for those who need drink, clothes for those who need clothes, conveyances for those who need conveyances, beds for those who need beds, wives for those who need wives, money for those who need money, and gold for those who need gold?’
“Này Ānanda, rồi Đại Thiện Kiến vương nghĩ rằng: ‘Ta hãy thiết lập một sự bố thí như thế này bên bờ các ao hồ ấy: thức ăn cho người cần thức ăn, đồ uống cho người cần đồ uống, y phục cho người cần y phục, xe cộ cho người cần xe cộ, giường nằm cho người cần giường nằm, phụ nữ cho người cần phụ nữ, vàng bạc cho người cần vàng bạc, vàng ròng cho người cần vàng ròng.’
Paṭṭhapesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano tāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre evarūpaṃ dānaṃ – annaṃ annaṭṭhikassa, pānaṃ pānaṭṭhikassa, vatthaṃ vatthaṭṭhikassa, yānaṃ yānaṭṭhikassa, sayanaṃ sayanaṭṭhikassa, itthiṃ itthiṭṭhikassa, hiraññaṃ hiraññaṭṭhikassa, suvaṇṇaṃ suvaṇṇaṭṭhikassa.
Indeed, Ananda, King Mahāsudassana established such a donation at the banks of those ponds—food for those who need food, drink for those who need drink, clothes for those who need clothes, conveyances for those who need conveyances, beds for those who need beds, wives for those who need wives, money for those who need money, and gold for those who need gold.
Này Ānanda, Đại Thiện Kiến vương đã thiết lập một sự bố thí như thế này bên bờ các ao hồ ấy: thức ăn cho người cần thức ăn, đồ uống cho người cần đồ uống, y phục cho người cần y phục, xe cộ cho người cần xe cộ, giường nằm cho người cần giường nằm, phụ nữ cho người cần phụ nữ, vàng bạc cho người cần vàng bạc, vàng ròng cho người cần vàng ròng.
255. ‘‘Atha kho, ānanda, brāhmaṇagahapatikā pahūtaṃ sāpateyyaṃ ādāya rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘idaṃ, deva, pahūtaṃ sāpateyyaṃ devaññeva uddissa ābhataṃ, taṃ devo paṭiggaṇhatū’ti.
255. ‘‘Then, Ananda, the brahmins and householders, having brought abundant wealth, approached King Mahāsudassana and said: ‘This abundant wealth, Your Majesty, has been brought specifically for you; may Your Majesty accept it.’
255. “Này Ānanda, rồi các Bà-la-môn và gia chủ mang theo nhiều tài sản đến gặp Đại Thiện Kiến vương và nói như sau: ‘Thưa Đại vương, đây là nhiều tài sản đã được mang đến chỉ để dâng lên Đại vương, xin Đại vương hãy thọ nhận.’
‘Alaṃ bho, mamapidaṃ pahūtaṃ sāpateyyaṃ dhammikena balinā abhisaṅkhataṃ, tañca vo hotu, ito ca bhiyyo harathā’ti.
‘Enough, good sirs! This abundant wealth of mine has been obtained through righteous effort. May that be yours, and bring even more from here.’
‘Thôi đủ rồi, này quý vị, ta cũng có nhiều tài sản đã được tích lũy bằng sức mạnh hợp pháp, hãy để tài sản ấy là của quý vị, và hãy mang thêm từ đó nữa.’
Te raññā paṭikkhittā ekamantaṃ apakkamma evaṃ samacintesuṃ – ‘na kho etaṃ amhākaṃ patirūpaṃ, yaṃ mayaṃ imāni sāpateyyāni punadeva sakāni gharāni paṭihareyyāma.
Being rejected by the king, they withdrew to one side and deliberated thus: ‘It is not proper for us to take this wealth back to our own homes.
Bị nhà vua từ chối, họ đi sang một bên và suy nghĩ như sau: ‘Thật không phù hợp cho chúng ta khi mang những tài sản này trở về nhà mình.
Yaṃnūna mayaṃ rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ māpeyyāmā’ti.
Why don’t we build a residence for King Mahāsudassana?’
Chi bằng chúng ta hãy xây dựng một cung điện cho Đại Thiện Kiến vương.’
Te rājānaṃ mahāsudassanaṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘nivesanaṃ te deva, māpessāmā’ti.
They approached King Mahāsudassana and said: ‘We will build a residence for you, Your Majesty.’
Họ đến gặp Đại Thiện Kiến vương và nói như sau: ‘Thưa Đại vương, chúng con sẽ xây dựng một cung điện cho Đại vương.’
Adhivāsesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano tuṇhībhāvena.
Indeed, Ananda, King Mahāsudassana assented by remaining silent.
Này Ānanda, Đại Thiện Kiến vương đã im lặng chấp thuận.
256. ‘‘Atha kho, ānanda, sakko devānamindo rañño mahāsudassanassa cetasā cetoparivitakkamaññāya vissakammaṃ* devaputtaṃ āmantesi – ‘ehi tvaṃ, samma vissakamma, rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ māpehi dhammaṃ nāma pāsāda’nti.
256. ‘‘Then, Ananda, Sakka, the lord of devas, knowing King Mahāsudassana’s thoughts by his own mind, addressed the divine architect Vissakamma: ‘Come, friend Vissakamma, build a residence for King Mahāsudassana, a palace named Dhamma.’
256. “Này Ānanda, rồi Sakka, vua của chư thiên, biết được ý nghĩ trong tâm của Đại Thiện Kiến vương, đã gọi thiên tử Vissakamma và nói: ‘Này bạn Vissakamma, hãy đến xây dựng một cung điện cho Đại Thiện Kiến vương, tên là Pháp Cung (Dhamma Pāsāda).’
‘Evaṃ bhaddantavā’ti kho, ānanda, vissakammo devaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva devesu tāvatiṃsesu antarahito rañño mahāsudassanassa purato pāturahosi.
‘Yes, venerable sir,’ Ananda, the divine architect Vissakamma replied to Sakka, the lord of devas, and just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, so too did he vanish from among the Tāvatiṃsa devas and reappear before King Mahāsudassana.
‘Thưa vâng, thưa Ngài!’ Này Ānanda, thiên tử Vissakamma đã vâng lời Sakka, vua của chư thiên, rồi như một người lực sĩ co duỗi cánh tay đã duỗi ra hoặc duỗi cánh tay đã co lại, ngay lập tức biến mất khỏi cõi trời Ba Mươi Ba và hiện ra trước Đại Thiện Kiến vương.
Atha kho, ānanda, vissakammo devaputto rājānaṃ mahāsudassanaṃ etadavoca – ‘nivesanaṃ te deva, māpessāmi dhammaṃ nāma pāsāda’nti.
Then, Ananda, the divine architect Vissakamma said to King Mahāsudassana: ‘Your Majesty, I will build a residence for you, a palace named Dhamma.’
Này Ānanda, rồi thiên tử Vissakamma nói với Đại Thiện Kiến vương rằng: ‘Thưa Đại vương, tôi sẽ xây dựng một cung điện cho Đại vương, tên là Pháp Cung.’
Adhivāsesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano tuṇhībhāvena.
Indeed, Ananda, King Mahāsudassana assented by remaining silent.
Này Ānanda, Đại Thiện Kiến vương đã im lặng chấp thuận.
‘‘Māpesi kho, ānanda, vissakammo devaputto rañño mahāsudassanassa nivesanaṃ dhammaṃ nāma pāsādaṃ.
‘‘Indeed, Ananda, the divine architect Vissakamma built the residence for King Mahāsudassana, a palace named Dhamma.
“Này Ānanda, thiên tử Vissakamma đã xây dựng cung điện cho Đại Thiện Kiến vương, tên là Pháp Cung.
Dhammo, ānanda, pāsādo puratthimena pacchimena ca yojanaṃ āyāmena ahosi.
The Dhamma Palace, Ananda, was a league in length from east to west.
Này Ānanda, Pháp Cung có chiều dài một dojana từ đông sang tây.
Uttarena dakkhiṇena ca aḍḍhayojanaṃ vitthārena.
And half a league in width from north to south.
Và chiều rộng nửa dojana từ bắc sang nam.
Dhammassa, ānanda, pāsādassa tiporisaṃ uccatarena vatthu citaṃ ahosi catunnaṃ vaṇṇānaṃ iṭṭhakāhi – ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā.
The foundation of the Dhamma Palace, Ananda, was built three men’s heights high with bricks of four colours—one brick of gold, one of silver, one of cat’s eye gem, and one of crystal.
Này Ānanda, nền của Pháp Cung được xây cao ba tầm người bằng gạch của bốn loại: một viên gạch bằng vàng, một viên bằng bạc, một viên bằng ngọc bích (veḷuriya), một viên bằng pha lê.
‘‘Dhammassa, ānanda, pāsādassa catuvīsati sopānāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ – ekaṃ sopānaṃ sovaṇṇamayaṃ, ekaṃ rūpiyamayaṃ, ekaṃ veḷuriyamayaṃ, ekaṃ phalikamayaṃ.
‘‘The Dhamma Palace, Ananda, had twenty-four staircases of four colours—one staircase of gold, one of silver, one of cat’s eye gem, and one of crystal.
“Này Ānanda, Pháp Cung có hai mươi bốn bậc thang của bốn loại: một bậc thang bằng vàng, một bậc bằng bạc, một bậc bằng ngọc bích, một bậc bằng pha lê.
Sovaṇṇamayassa sopānassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The golden staircase had golden pillars, and silver cross-bars and capitals.
Bậc thang bằng vàng có các cột bằng vàng, các thanh ngang và thanh trên bằng bạc.
Rūpiyamayassa sopānassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The silver staircase had silver pillars, and golden cross-bars and capitals.
Bậc thang bằng bạc có các cột bằng bạc, các thanh ngang và thanh trên bằng vàng.
Veḷuriyamayassa sopānassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ phalikamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The cat’s eye gem staircase had cat’s eye gem pillars, and crystal cross-bars and capitals.
Bậc thang bằng ngọc bích có các cột bằng ngọc bích, các thanh ngang và thanh trên bằng pha lê.
Phalikamayassa sopānassa phalikamayā thambhā ahesuṃ veḷuriyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The crystal staircase had crystal pillars, and cat’s eye gem cross-bars and capitals.
Bậc thang bằng pha lê có các cột bằng pha lê, các thanh ngang và thanh trên bằng ngọc bích.
‘‘Dhamme, ānanda, pāsāde caturāsīti kūṭāgārasahassāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ – ekaṃ kūṭāgāraṃ sovaṇṇamayaṃ, ekaṃ rūpiyamayaṃ, ekaṃ veḷuriyamayaṃ, ekaṃ phalikamayaṃ.
‘‘In the Dhamma Palace, Ananda, there were eighty-four thousand storied mansions of four colours—one storied mansion of gold, one of silver, one of cat’s eye gem, and one of crystal.
“Này Ānanda, trong Pháp Cung có tám mươi bốn ngàn tháp nhọn (kūṭāgāra) của bốn loại: một tháp nhọn bằng vàng, một tháp bằng bạc, một tháp bằng ngọc bích, một tháp bằng pha lê.
Sovaṇṇamaye kūṭāgāre rūpiyamayo pallaṅko paññatto ahosi, rūpiyamaye kūṭāgāre sovaṇṇamayo pallaṅko paññatto ahosi, veḷuriyamaye kūṭāgāre dantamayo pallaṅko paññatto ahosi, phalikamaye kūṭāgāre sāramayo pallaṅko paññatto ahosi.
In the golden storied mansion, a silver couch was arranged; in the silver storied mansion, a golden couch was arranged; in the cat’s eye gem storied mansion, an ivory couch was arranged; in the crystal storied mansion, a couch of heartwood was arranged.
Trong tháp nhọn bằng vàng có một chiếc ghế dài bằng bạc được đặt, trong tháp nhọn bằng bạc có một chiếc ghế dài bằng vàng được đặt, trong tháp nhọn bằng ngọc bích có một chiếc ghế dài bằng ngà voi được đặt, trong tháp nhọn bằng pha lê có một chiếc ghế dài bằng gỗ cứng được đặt.
Sovaṇṇamayassa kūṭāgārassa dvāre rūpiyamayo tālo ṭhito ahosi, tassa rūpiyamayo khandho sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca.
At the door of the golden storied mansion stood a silver palmyra tree; its trunk was silver, and its leaves and fruits were golden.
Trước cửa tháp nhọn bằng vàng có một cây cọ bằng bạc đứng, thân cây cọ ấy bằng bạc, lá và quả cây cọ ấy bằng vàng.
Rūpiyamayassa kūṭāgārassa dvāre sovaṇṇamayo tālo ṭhito ahosi, tassa sovaṇṇamayo khandho, rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca.
At the door of the silver storied mansion stood a golden palmyra tree; its trunk was golden, and its leaves and fruits were silver.
Trước cửa tháp nhọn bằng bạc có một cây cọ bằng vàng đứng, thân cây cọ ấy bằng vàng, lá và quả cây cọ ấy bằng bạc.
Veḷuriyamayassa kūṭāgārassa dvāre phalikamayo tālo ṭhito ahosi, tassa phalikamayo khandho, veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca.
At the door of the cat’s eye gem storied mansion stood a crystal palmyra tree; its trunk was crystal, and its leaves and fruits were of cat’s eye gem.
Trước cửa tháp nhọn bằng ngọc bích có một cây cọ bằng pha lê đứng, thân cây cọ ấy bằng pha lê, lá và quả cây cọ ấy bằng ngọc bích.
Phalikamayassa kūṭāgārassa dvāre veḷuriyamayo tālo ṭhito ahosi, tassa veḷuriyamayo khandho, phalikamayāni pattāni ca phalāni ca.
At the door of the crystal storied mansion stood a palmyra tree of cat’s eye gem; its trunk was of cat’s eye gem, and its leaves and fruits were crystal.
Trước cửa tháp nhọn bằng pha lê có một cây cọ bằng ngọc bích đứng, thân cây cọ ấy bằng ngọc bích, lá và quả cây cọ ấy bằng pha lê.
257. ‘‘Atha kho, ānanda, rañño mahāsudassanassa etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvāre sabbasovaṇṇamayaṃ tālavanaṃ māpeyyaṃ, yattha divāvihāraṃ nisīdissāmī’ti.
257. ‘‘Then, Ananda, it occurred to King Mahāsudassana: ‘Why don’t I construct an all-golden palmyra grove at the door of the grand storied mansion, where I might sit for my daytime rest?’
257. “Này Ānanda, rồi Đại Thiện Kiến vương nghĩ rằng: ‘Chi bằng ta hãy xây dựng một khu rừng cọ hoàn toàn bằng vàng trước cửa tháp nhọn Mahāviyūha, nơi ta sẽ ngồi nghỉ vào ban ngày.’
Māpesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano mahāviyūhassa kūṭāgārassa dvāre sabbasovaṇṇamayaṃ tālavanaṃ, yattha divāvihāraṃ nisīdi.
Indeed, Ananda, King Mahāsudassana constructed an all-golden palmyra grove at the door of the grand storied mansion, where he sat for his daytime rest.
Này Ānanda, Đại Thiện Kiến vương đã xây dựng một khu rừng cọ hoàn toàn bằng vàng trước cửa tháp nhọn Mahāviyūha, nơi ngài ngồi nghỉ vào ban ngày.
Dhammo, ānanda, pāsādo dvīhi vedikāhi parikkhitto ahosi, ekā vedikā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā.
The Dhamma Palace, Ananda, was surrounded by two railings; one railing of gold, and one of silver.
Này Ānanda, Pháp Cung được bao quanh bởi hai hàng rào, một hàng rào bằng vàng, một hàng rào bằng bạc.
Sovaṇṇamayāya vedikāya sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ, rūpiyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The golden railing had golden pillars, and silver cross-bars and capitals.
Hàng rào bằng vàng có các cột bằng vàng, các thanh ngang và thanh trên bằng bạc.
Rūpiyamayāya vedikāya rūpiyamayā thambhā ahesuṃ, sovaṇṇamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The silver railing had silver pillars, and golden cross-bars and capitals.
Hàng rào bằng bạc có các cột bằng bạc, các thanh ngang và thanh trên bằng vàng.
258. ‘‘Dhammo, ānanda, pāsādo dvīhi kiṅkiṇikajālehi* parikkhitto ahosi – ekaṃ jālaṃ sovaṇṇamayaṃ ekaṃ rūpiyamayaṃ.
258. ‘‘The Dhamma Palace, Ananda, was surrounded by two networks of small bells—one network of gold, and one of silver.
258. “Này Ānanda, Pháp Cung được bao quanh bởi hai mạng lưới chuông nhỏ (kiṅkiṇikajāla): một mạng lưới bằng vàng, một mạng lưới bằng bạc.
Sovaṇṇamayassa jālassa rūpiyamayā kiṅkiṇikā ahesuṃ, rūpiyamayassa jālassa sovaṇṇamayā kiṅkiṇikā ahesuṃ.
The golden network had silver bells, and the silver network had golden bells.
Mạng lưới bằng vàng có các chuông nhỏ bằng bạc, mạng lưới bằng bạc có các chuông nhỏ bằng vàng.
Tesaṃ kho panānanda, kiṅkiṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca.
Indeed, Ananda, the sound of those nets of little bells, stirred by the wind, was charming, captivating, pleasant, and intoxicating.
Này Ānanda, âm thanh của những mạng lưới chuông nhỏ đó khi gió thổi qua thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê.
Seyyathāpi, ānanda, pañcaṅgikassa tūriyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa sukusalehi* samannāhatassa saddo hoti, vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca, evameva kho, ānanda, tesaṃ kiṅkiṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca.
Just as, Ananda, the sound of a well-trained, well-struck five-instrument orchestra, played by skilled musicians, is charming, captivating, pleasant, and intoxicating; even so, Ananda, the sound of those nets of little bells, stirred by the wind, was charming, captivating, pleasant, and intoxicating.
Này Ānanda, ví như âm thanh của một nhạc cụ năm bộ phận được điều chỉnh tốt, được đánh đúng cách bởi những người khéo léo thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê; cũng vậy, này Ānanda, âm thanh của những mạng lưới chuông nhỏ đó khi gió thổi qua thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê.
Ye kho panānanda, tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā, te tesaṃ kiṅkiṇikajālānaṃ vāteritānaṃ saddena paricāresuṃ.
Indeed, Ananda, those rogues, drunkards, and thirst-ridden people in the royal capital of Kusāvatī at that time, enjoyed themselves with the sound of those nets of little bells, stirred by the wind.
Này Ānanda, vào thời đó, những kẻ chơi bời, nghiện rượu, khát khao ở kinh đô Kusāvatī đã vui hưởng với âm thanh của những mạng lưới chuông nhỏ do gió thổi qua đó.
Niṭṭhito kho panānanda, dhammo pāsādo duddikkho ahosi musati cakkhūni.
Indeed, Ananda, the Dhamma Palace was difficult to look at, it assailed the eyes.
Này Ānanda, khi lâu đài Pháp đã hoàn thành, nó khó nhìn đến nỗi làm mờ mắt.
Seyyathāpi, ānanda, vassānaṃ pacchime māse saradasamaye viddhe vigatavalāhake deve ādicco nabhaṃ abbhussakkamāno* duddikkho* hoti musati cakkhūni; evameva kho, ānanda, dhammo pāsādo duddikkho ahosi musati cakkhūni.
Just as, Ananda, in the last month of the rainy season, at autumn time, when the sky is clear and cloudless, the sun ascending in the sky is difficult to look at and assails the eyes; even so, Ananda, the Dhamma Palace was difficult to look at and assailed the eyes.
Này Ānanda, ví như vào tháng cuối mùa mưa, vào mùa thu, khi bầu trời quang đãng, không có mây, mặt trời chiếu sáng trên bầu trời thì khó nhìn đến nỗi làm mờ mắt; cũng vậy, này Ānanda, lâu đài Pháp khó nhìn đến nỗi làm mờ mắt.
259. ‘‘Atha kho, ānanda, rañño mahāsudassanassa etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ dhammassa pāsādassa purato dhammaṃ nāma pokkharaṇiṃ māpeyya’nti.
259. “Then, Ananda, it occurred to King Mahāsudassana: ‘What if I were to construct a lotus pond named Dhamma in front of the Dhamma Palace?’
259. “Rồi này Ānanda, Đại vương Mahāsudassana nghĩ: ‘Hay là ta nên xây một hồ sen tên là Pháp (Dhamma) trước lâu đài Pháp.’
Māpesi kho, ānanda, rājā mahāsudassano dhammassa pāsādassa purato dhammaṃ nāma pokkharaṇiṃ.
And so, Ananda, King Mahāsudassana constructed a lotus pond named Dhamma in front of the Dhamma Palace.
Này Ānanda, Đại vương Mahāsudassana đã xây một hồ sen tên là Pháp trước lâu đài Pháp.
Dhammā, ānanda, pokkharaṇī puratthimena pacchimena ca yojanaṃ āyāmena ahosi, uttarena dakkhiṇena ca aḍḍhayojanaṃ vitthārena.
The Dhamma lotus pond, Ananda, was a yojana in length from east to west, and half a yojana in width from north to south.
Này Ānanda, hồ sen Pháp có chiều dài một dojana từ đông sang tây, và chiều rộng nửa dojana từ bắc sang nam.
Dhammā, ānanda, pokkharaṇī catunnaṃ vaṇṇānaṃ iṭṭhakāhi citā ahosi – ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā.
The Dhamma lotus pond, Ananda, was built with bricks of four colours—one brick of gold, one of silver, one of beryl, and one of crystal.
Này Ānanda, hồ sen Pháp được xây bằng gạch của bốn loại màu sắc: một viên gạch bằng vàng, một viên bằng bạc, một viên bằng ngọc bích, một viên bằng pha lê.
‘‘Dhammāya, ānanda, pokkharaṇiyā catuvīsati sopānāni ahesuṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ – ekaṃ sopānaṃ sovaṇṇamayaṃ, ekaṃ rūpiyamayaṃ, ekaṃ veḷuriyamayaṃ, ekaṃ phalikamayaṃ.
“The Dhamma lotus pond, Ananda, had twenty-four flights of steps of four colours—one flight of steps of gold, one of silver, one of beryl, and one of crystal.
“Này Ānanda, hồ sen Pháp có hai mươi bốn bậc thang của bốn loại màu sắc: một bậc thang bằng vàng, một bậc bằng bạc, một bậc bằng ngọc bích, một bậc bằng pha lê.
Sovaṇṇamayassa sopānassa sovaṇṇamayā thambhā ahesuṃ rūpiyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The golden flight of steps had golden pillars and cross-bars and capitals of silver.
Bậc thang bằng vàng có các cột bằng vàng, các thanh ngang và đỉnh cột bằng bạc.
Rūpiyamayassa sopānassa rūpiyamayā thambhā ahesuṃ sovaṇṇamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The silver flight of steps had silver pillars and cross-bars and capitals of gold.
Bậc thang bằng bạc có các cột bằng bạc, các thanh ngang và đỉnh cột bằng vàng.
Veḷuriyamayassa sopānassa veḷuriyamayā thambhā ahesuṃ phalikamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The beryl flight of steps had beryl pillars and cross-bars and capitals of crystal.
Bậc thang bằng ngọc bích có các cột bằng ngọc bích, các thanh ngang và đỉnh cột bằng pha lê.
Phalikamayassa sopānassa phalikamayā thambhā ahesuṃ veḷuriyamayā sūciyo ca uṇhīsañca.
The crystal flight of steps had crystal pillars and cross-bars and capitals of beryl.
Bậc thang bằng pha lê có các cột bằng pha lê, các thanh ngang và đỉnh cột bằng ngọc bích.
‘‘Dhammā, ānanda, pokkharaṇī sattahi tālapantīhi parikkhittā ahosi – ekā tālapanti sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā, ekā lohitaṅkamayā, ekā masāragallamayā, ekā sabbaratanamayā.
“The Dhamma lotus pond, Ananda, was surrounded by seven rows of palm trees—one row of golden palms, one of silver, one of beryl, one of crystal, one of red coral, one of sapphire, and one of all jewels.
“Này Ānanda, hồ sen Pháp được bao quanh bởi bảy hàng cây cọ: một hàng cây cọ bằng vàng, một hàng bằng bạc, một hàng bằng ngọc bích, một hàng bằng pha lê, một hàng bằng hồng ngọc, một hàng bằng mã não, một hàng bằng tất cả các loại đá quý.
Sovaṇṇamayassa tālassa sovaṇṇamayo khandho ahosi rūpiyamayāni pattāni ca phalāni ca.
The golden palm tree had a golden trunk and silver leaves and fruits.
Cây cọ bằng vàng có thân bằng vàng, lá và quả bằng bạc.
Rūpiyamayassa tālassa rūpiyamayo khandho ahosi sovaṇṇamayāni pattāni ca phalāni ca.
The silver palm tree had a silver trunk and golden leaves and fruits.
Cây cọ bằng bạc có thân bằng bạc, lá và quả bằng vàng.
Veḷuriyamayassa tālassa veḷuriyamayo khandho ahosi phalikamayāni pattāni ca phalāni ca.
The beryl palm tree had a beryl trunk and crystal leaves and fruits.
Cây cọ bằng ngọc bích có thân bằng ngọc bích, lá và quả bằng pha lê.
Phalikamayassa tālassa phalikamayo khandho ahosi veḷuriyamayāni pattāni ca phalāni ca.
The crystal palm tree had a crystal trunk and beryl leaves and fruits.
Cây cọ bằng pha lê có thân bằng pha lê, lá và quả bằng ngọc bích.
Lohitaṅkamayassa tālassa lohitaṅkamayo khandho ahosi masāragallamayāni pattāni ca phalāni ca.
The red coral palm tree had a red coral trunk and sapphire leaves and fruits.
Cây cọ bằng hồng ngọc có thân bằng hồng ngọc, lá và quả bằng mã não.
Masāragallamayassa tālassa masāragallamayo khandho ahosi lohitaṅkamayāni pattāni ca phalāni ca.
The sapphire palm tree had a sapphire trunk and red coral leaves and fruits.
Cây cọ bằng mã não có thân bằng mã não, lá và quả bằng hồng ngọc.
Sabbaratanamayassa tālassa sabbaratanamayo khandho ahosi, sabbaratanamayāni pattāni ca phalāni ca.
The all-jewel palm tree had an all-jewel trunk, and all-jewel leaves and fruits.
Cây cọ bằng tất cả các loại đá quý có thân bằng tất cả các loại đá quý, lá và quả bằng tất cả các loại đá quý.
Tāsaṃ kho panānanda, tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi, vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca.
Indeed, Ananda, the sound of those rows of palm trees, stirred by the wind, was charming, captivating, pleasant, and intoxicating.
Này Ānanda, âm thanh của những hàng cây cọ đó khi gió thổi qua thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê.
Seyyathāpi, ānanda, pañcaṅgikassa tūriyassa suvinītassa suppaṭitāḷitassa sukusalehi samannāhatassa saddo hoti vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca, evameva kho, ānanda, tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddo ahosi vaggu ca rajanīyo ca khamanīyo ca madanīyo ca.
Just as, Ananda, the sound of a well-trained, well-struck five-instrument orchestra, played by skilled musicians, is charming, captivating, pleasant, and intoxicating; even so, Ananda, the sound of those rows of palm trees, stirred by the wind, was charming, captivating, pleasant, and intoxicating.
Này Ānanda, ví như âm thanh của một nhạc cụ năm bộ phận được điều chỉnh tốt, được đánh đúng cách bởi những người khéo léo thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê; cũng vậy, này Ānanda, âm thanh của những hàng cây cọ đó khi gió thổi qua thì êm tai, quyến rũ, làm vừa lòng và gây say mê.
Ye kho panānanda, tena samayena kusāvatiyā rājadhāniyā dhuttā ahesuṃ soṇḍā pipāsā, te tāsaṃ tālapantīnaṃ vāteritānaṃ saddena paricāresuṃ.
Indeed, Ananda, those rogues, drunkards, and thirst-ridden people in the royal capital of Kusāvatī at that time, enjoyed themselves with the sound of those rows of palm trees, stirred by the wind.
Này Ānanda, vào thời đó, những kẻ chơi bời, nghiện rượu, khát khao ở kinh đô Kusāvatī đã vui hưởng với âm thanh của những hàng cây cọ do gió thổi qua đó.
261. ‘‘Atha kho, ānanda, rājā mahāsudassano mahāviyūhaṃ kūṭāgāraṃ pavisitvā sovaṇṇamaye pallaṅke nisinno vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi.
261. “Then, Ananda, King Mahāsudassana entered the Great Arrayed Mansion, and sitting on the golden couch, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unwholesome states, he entered and remained in the first jhāna, which is accompanied by initial application and sustained application, born of seclusion, and filled with rapture and happiness.
261. “Rồi này Ānanda, Đại vương Mahāsudassana đi vào căn nhà mái nhọn Mahāviyūha, ngồi trên chiếc ghế dài bằng vàng, ly dục, ly bất thiện pháp, chứng và trú Thiền thứ nhất, có tầm, có tứ, có hỷ lạc do ly dục sinh.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi.
With the subsiding of initial application and sustained application, by gaining inner tranquillity and unification of mind, he entered and remained in the second jhāna, which is without initial application and sustained application, born of concentration, and filled with rapture and happiness.
Diệt tầm và tứ, nội tĩnh nhất tâm, chứng và trú Thiền thứ hai, không tầm, không tứ, có hỷ lạc do định sinh.
Pītiyā ca virāgā upekkhako ca vihāsi, sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedesi, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi.
And with the fading away of rapture, he remained equanimous, mindful and clearly comprehending, and he experienced happiness with the body, of which the Noble Ones declare: ‘He dwells happily with equanimity and mindfulness.’ Thus he entered and dwelled in the third jhāna.
Và do ly hỷ, vị ấy an trú trong xả, có chánh niệm và tỉnh giác, cảm nhận lạc thọ bằng thân, điều mà các bậc Thánh gọi là ‘người an trú trong xả, có niệm, sống an lạc’; vị ấy chứng và an trú Thiền thứ ba.
Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi.
And with the abandoning of pleasure and pain, and with the disappearance of former joy and sorrow, he entered and dwelled in the fourth jhāna, which is neither painful nor pleasant, and is purified by equanimity and mindfulness.
Do xả lạc, do xả khổ, và do sự diệt trừ hỷ và ưu từ trước, vị ấy chứng và an trú Thiền thứ tư, không khổ không lạc, sự thanh tịnh của niệm nhờ xả.
262. ‘‘Atha kho, ānanda, rājā mahāsudassano mahāviyūhā kūṭāgārā nikkhamitvā sovaṇṇamayaṃ kūṭāgāraṃ pavisitvā rūpiyamaye pallaṅke nisinno mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi.
262. “Then, Ānanda, King Mahāsudassana, having emerged from the Great Arrayed Pavilion, entered a golden pavilion and, seated on a silver couch, he dwelled pervading one direction with a mind imbued with loving-kindness.
262. “Rồi, này Ānanda, Đại vương Mahāsudassana rời khỏi các lầu các Mahāviyūha, đi vào lầu các bằng vàng, ngồi trên ngai bằng bạc, an trú trải khắp một phương với tâm câu hữu với từ.
Tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ.
Likewise the second, likewise the third, likewise the fourth.
Cũng vậy phương thứ hai, cũng vậy phương thứ ba, cũng vậy phương thứ tư.
Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā vihāsi.
Thus, upwards, downwards, across, everywhere, in all circumstances, he dwelled pervading the entire world with a mind imbued with loving-kindness, vast, exalted, immeasurable, without hostility and without ill-will.
Cứ như vậy, hướng lên trên, xuống dưới, ngang qua, khắp mọi nơi, với tất cả mọi phương diện, vị ấy an trú trải khắp toàn bộ thế giới với tâm câu hữu với từ, rộng lớn, quảng đại, vô lượng, không hận thù, không ác ý.
Karuṇāsahagatena cetasā…pe… muditāsahagatena cetasā…pe… upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ.
With a mind imbued with compassion… (as before) …with a mind imbued with appreciative joy… (as before) …with a mind imbued with equanimity, he dwelled pervading one direction; likewise the second, likewise the third, likewise the fourth.
Với tâm câu hữu với bi…pe… với tâm câu hữu với hỷ…pe… với tâm câu hữu với xả, vị ấy an trú trải khắp một phương.
Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā vihāsi.
Thus, upwards, downwards, across, everywhere, in all circumstances, he dwelled pervading the entire world with a mind imbued with equanimity, vast, exalted, immeasurable, without hostility and without ill-will.
Cũng vậy phương thứ hai, cũng vậy phương thứ ba, cũng vậy phương thứ tư. Cứ như vậy, hướng lên trên, xuống dưới, ngang qua, khắp mọi nơi, với tất cả mọi phương diện, vị ấy an trú trải khắp toàn bộ thế giới với tâm câu hữu với xả, rộng lớn, quảng đại, vô lượng, không hận thù, không ác ý.