Pāthikavagga-aṭṭhakathā

228

5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā

5. Description of the Sampasādanīya Sutta

5. Giải thích Kinh Sampasādanīya

229

Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

Description of Sāriputta's Lion's Roar

Giải thích về tiếng rống sư tử của Sāriputta

230

141. Evaṃ me sutanti sampasādanīyasuttaṃ.

141. " Thus have I heard" refers to the Sampasādanīya Sutta.

"Tôi nghe như vầy" (Evaṃ me sutaṃ): là Kinh Sampasādanīya.

Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – nāḷandāyanti nāḷandāti evaṃnāmake nagare, taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā.

Herein is the description of the difficult words: " In Nāḷandā" means in a city named Nāḷandā, making that city a place for alms-round.

Ở đây, đây là giải thích các từ khó hiểu: "Tại Nāḷandā" (Nāḷandāyaṃ): là tại thành phố tên Nāḷandā, lấy thành phố đó làm nơi khất thực.

Pāvārikambavaneti dussapāvārikaseṭṭhino ambavane.

" In Pāvārika's Mango Grove" means in the mango grove of the rich cloth merchant Pāvārika.

"Trong khu vườn xoài của Pāvārika" (Pāvārikambavane): là trong khu vườn xoài của trưởng giả Pāvārika, người buôn vải.

Taṃ kira tassa uyyānaṃ ahosi.

That, it is said, was his park.

Khu vườn đó là công viên của ông ấy.

So bhagavato dhammadesanaṃ sutvā bhagavati pasanno tasmiṃ uyyāne kuṭileṇamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bhagavato vihāraṃ katvā niyyātesi.

Having heard the Bhagavā's teaching, he became devoted to the Bhagavā and offered that park, adorned with dwellings, caves, and pavilions, as a monastery for the Bhagavā.

Khi nghe pháp của Đức Thế Tôn, ông ấy hoan hỷ với Đức Thế Tôn và đã xây dựng một trú xứ cho Đức Thế Tôn trong khu vườn đó, được trang trí bằng các túp lều, hang động, và chánh điện, rồi dâng cúng.

So vihāro jīvakambavanaṃ viya ‘‘pāvārikambavana’’ntveva saṅkhyaṃ gato, tasmiṃ pāvārikambavane viharatīti attho.

That monastery, like Jīvaka's Mango Grove, became known as "Pāvārika's Mango Grove." The meaning is that the Bhagavā was dwelling in that Pāvārika's Mango Grove.

Trú xứ đó được biết đến với tên "Pāvārikambavana" giống như Jīvakambavana, có nghĩa là Đức Thế Tôn đang trú ngụ trong khu vườn xoài của Pāvārika.

Bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti.

He said this to the Bhagavā: "Thus, Venerable Sir, am I devoted to the Bhagavā."

Ngài đã nói với Đức Thế Tôn: "Bạch Thế Tôn, con hoan hỷ với Thế Tôn như vậy".

Kasmā evaṃ avoca?

Why did he say this?

Tại sao Ngài lại nói như vậy?

Attano uppannasomanassapavedanatthaṃ.

To declare the joy that had arisen in himself.

Để bày tỏ niềm hoan hỷ đã phát sinh trong mình.

231

Tatrāyamanupubbikathā – thero kira taṃdivasaṃ kālasseva sarīrappaṭijagganaṃ katvā sunivatthanivāsano pattacīvaramādāya pāsādikehi abhikkantādīhi devamanussānaṃ pasādaṃ āvahanto nāḷandavāsīnaṃ hitasukhamanubrūhayanto piṇḍāya pavisitvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vihāraṃ gantvā satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ agamāsi.

Herein is the sequential account: It is said that on that day, the elder, having attended to his bodily needs early in the morning, dressed himself properly, took his bowl and robes, and entered Nāḷandā for alms-round, inspiring faith in gods and humans through his dignified deportment and other qualities, thereby promoting the welfare and happiness of the residents of Nāḷandā. After his meal, having returned from his alms-round, he went to the monastery, performed his duties to the Teacher, saluted the Teacher after the Teacher had entered the Perfumed Chamber, and then went to his daytime abode.

Ở đây, đây là câu chuyện tuần tự: Nghe nói rằng vào ngày đó, vị Trưởng lão đã sớm sửa soạn thân thể, mặc y phục chỉnh tề, cầm bát và y, với dáng đi oai nghi v.v. khiến chư thiên và loài người hoan hỷ, Ngài đã vào Nāḷandā để khất thực, làm lợi ích và hạnh phúc cho cư dân Nāḷandā. Sau bữa ăn, Ngài trở về từ cuộc khất thực, đi đến tịnh xá, thực hiện các bổn phận đối với Bậc Đạo Sư. Khi Bậc Đạo Sư đã vào hương thất, Ngài đã đảnh lễ Bậc Đạo Sư và đi đến chỗ ở ban ngày của mình.

Tattha saddhivihārikantevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakena hatthapāde sītale katvā tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā kālaparicchedaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajji.

There, after his co-residents and disciples had performed their duties and departed, he swept his daytime abode, spread a skin-mat, cooled his hands and feet with water from a water-pot, sat in the three-point lotus posture, determined the time for meditation, and entered the attainment of fruition (phalasamāpatti).

Ở đó, sau khi các đệ tử và môn đệ đã thực hiện bổn phận và rời đi, Ngài quét dọn chỗ ở ban ngày, trải tấm da, làm mát tay chân bằng nước từ bình nước, rồi xếp bằng kiết già ba khớp, định thời gian và nhập vào quả định.

232

So yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya attano guṇe anussaritumāraddho.

Having arisen from the attainment according to the determined time, he began to recollect his own qualities.

Ngài xuất định theo thời gian đã định và bắt đầu hồi tưởng lại các phẩm chất của mình.

Athassa guṇe anussarato sīlaṃ āpāthamāgataṃ.

Then, as he recollected his qualities, sīla (virtue) came into his awareness.

Khi Ngài hồi tưởng các phẩm chất của mình, giới hạnh hiện ra trong tâm Ngài.

Tato paṭipāṭiyāva samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ dutiyaṃ jhānaṃ tatiyaṃ jhānaṃ catutthaṃ jhānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpatti viññānañcāyatanasamāpatti ākiñcaññāyatanasamāpatti nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vipassanāñāṇaṃ manomayiddhiñāṇaṃ iddhividhañāṇaṃ dibbasotañāṇaṃ cetopariyañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ…pe… sotāpattimaggo sotāpattiphalaṃ…pe… arahattamaggo arahattaphalaṃ atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidā sāvakapāramīñāṇaṃ.

Then in sequence came samādhi (concentration), paññā (wisdom), vimutti (liberation), vimuttiñāṇadassana (knowledge and vision of liberation), the first jhāna, the second jhāna, the third jhāna, the fourth jhāna, the attainment of the base of infinite space, the attainment of the base of infinite consciousness, the attainment of the base of nothingness, the attainment of the base of neither perception nor non-perception, vipassanā-ñāṇa (insight knowledge), manomayiddhi-ñāṇa (mind-made psychic power knowledge), iddhi-vidha-ñāṇa (knowledge of various psychic powers), dibbasota-ñāṇa (divine ear knowledge), cetopariya-ñāṇa (knowledge of others' minds), pubbenivāsānussati-ñāṇa (knowledge of recollecting past lives), dibbacakkhu-ñāṇa (divine eye knowledge)... and so on... the path of stream-entry, the fruition of stream-entry... and so on... the path of Arahantship, the fruition of Arahantship, the analytical knowledge of meaning (attha-paṭisambhidā), the analytical knowledge of dhammas (dhamma-paṭisambhidā), the analytical knowledge of language (nirutti-paṭisambhidā), the analytical knowledge of clear exposition (paṭibhāna-paṭisambhidā), and the knowledge of the Sāvaka Pāramīs.

Từ đó, tuần tự, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, thiền thứ nhất, thiền thứ hai, thiền thứ ba, thiền thứ tư, nhập Không vô biên xứ, nhập Thức vô biên xứ, nhập Vô sở hữu xứ, nhập Phi tưởng phi phi tưởng xứ, tuệ quán, thần thông trí, biến hóa thần thông trí, thiên nhĩ trí, tha tâm thông trí, túc mạng thông trí, thiên nhãn trí... (và) đạo Tu-đà-hoàn, quả Tu-đà-hoàn... (và) đạo A-la-hán, quả A-la-hán, vô ngại giải (paṭisambhidā) về ý nghĩa, vô ngại giải về giáo pháp, vô ngại giải về ngôn ngữ, vô ngại giải về biện tài, và tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.

Ito paṭṭhāya kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassībuddhassa pādamūle kataṃ abhinīhāraṃ ādiṃ katvā attano guṇe anussarato yāva nisinnapallaṅkā guṇā upaṭṭhahiṃsu.

From that point onwards, recalling his qualities, starting with the aspiration made at the feet of Anomadassī Buddha over one hundred thousand aeons and an incalculable period ago, his qualities appeared to him up to the very posture in which he was sitting.

Từ đây trở đi, khi Ngài hồi tưởng các phẩm chất của mình, bắt đầu từ lời nguyện đã được thực hiện dưới chân Đức Phật Anomadassī vào một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp trước, cho đến khi Ngài ngồi kiết già, các phẩm chất đã hiện ra.

233

Evaṃ thero attano guṇe anussaramāno guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā daṭṭhuṃ nāsakkhi.

Thus, recollecting his own qualities, the elder was unable to perceive the extent or limit of these qualities.

Như vậy, khi vị Trưởng lão hồi tưởng các phẩm chất của mình, Ngài không thể thấy được giới hạn hay phạm vi của các phẩm chất đó.

So cintesi – ‘‘mayhaṃ tāva padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi.

He reflected: "The extent or limit of my qualities, a disciple standing in partial knowledge, is boundless.

Ngài suy nghĩ: "Ngay cả đối với một đệ tử như ta, người đang ở trong tri kiến giới hạn, không có giới hạn hay phạm vi cho các phẩm chất.

Ahaṃ pana yaṃ satthāraṃ uddissa pabbajito, kīdisā nu kho tassa guṇā’’ti dasabalassa guṇe anussarituṃ āraddho.

But what kind of qualities does that Teacher, for whose sake I went forth, possess?" He began to recollect the qualities of the Dasabala.

Còn Bậc Đạo Sư mà ta đã xuất gia vì Ngài, phẩm chất của Ngài như thế nào?". Rồi Ngài bắt đầu hồi tưởng các phẩm chất của Bậc Thập Lực.

So bhagavato sīlaṃ nissāya, samādhiṃ paññaṃ vimuttiṃ vimuttiñāṇadassanaṃ nissāya, cattāro satipaṭṭhāne nissāya, cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde cattāro magge cattāri phalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ cattāro ariyavaṃse nissāya dasabalassa guṇe anussaritumāraddho.

He began to recollect the qualities of the Dasabala by relying on the Bhagavā's sīla, by relying on samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassana; by relying on the four foundations of mindfulness, the four right exertions, the four bases of psychic power, the four paths, the four fruitions, the four analytical knowledges, the knowledge that discerns the four modes of generation, and the four noble lineages.

Ngài bắt đầu hồi tưởng các phẩm chất của Bậc Thập Lực, nương vào giới hạnh của Đức Thế Tôn, nương vào định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, nương vào bốn niệm xứ, bốn chánh cần, bốn thần túc, bốn đạo, bốn quả, bốn vô ngại giải, tuệ phân biệt bốn loại thai sinh, và bốn thánh chủng.

234

Tathā pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgikaṃsammāsamādhiṃ, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissaraṇiyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanāni, pañca vimuttiparipācaniyā paññā, cha sāraṇīye dhamme, cha anussatiṭṭhānāni, cha gārave, cha nissaraṇiyā dhātuyo, cha satatavihāre, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā paññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniye dhamme, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅge, satta sappurisadhamme, satta nijjaravatthūni, satta paññā, satta dakkhiṇeyyapuggale, satta khīṇāsavabalāni, aṭṭha paññāpaṭilābhahetū, aṭṭha sammattāni, aṭṭha lokadhammātikkame, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakke, aṭṭha abhibhāyatanāni, aṭṭha vimokkhe, nava yonisomanasikāramūlake dhamme, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinaye, nava paññā, nava nānattāni, nava anupubbavihāre, dasa nāthakaraṇe dhamme, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathe, dasa tathāgatabalāni, dasa sammattāni, dasa ariyavāse, dasa asekkhadhamme, ekādasa mettānisaṃse, dvādasa dhammacakkākāre, terasa dhutaṅgaguṇe, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācaniye dhamme, soḷasavidhaṃ ānāpānassatiṃ, aṭṭhārasa buddhadhamme, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paropaṇṇāsa kusaladhamme, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcaramahāvajirañāṇaṃ nissāya dasabalassa guṇe anussarituṃ ārabhi.

In the same way, based on the five factors of exertion (padhāniyaṅga), the noble eightfold path (pañcaṅgikasammāsamādhi), the five faculties (indriyāni), the five powers (balāni), the five elements of escape (nissaraṇiyā dhātuyo), the five abodes of liberation (vimuttāyatanāni), the five wisdoms conducive to the ripening of liberation (vimuttiparipācaniyā paññā), the six qualities conducive to cordiality (sāraṇīye dhamme), the six grounds for recollection (anussatiṭṭhānāni), the six kinds of reverence (gārave), the six elements of escape (nissaraṇiyā dhātuyo), the six continuous abiding (satatavihāre), the six unsurpassable things (anuttariyāni), the six wisdoms leading to penetration (nibbedhabhāgiyā paññā), the six supernormal powers (abhiññā), the six unique knowledges (asādhāraṇañāṇāni), the seven conditions for non-decline (aparihāniye dhamme), the seven noble treasures (ariyadhanāni), the seven factors of enlightenment (bojjhaṅge), the seven qualities of a good person (sappurisadhamme), the seven grounds for purification (nijjaravatthūni), the seven kinds of wisdom (paññā), the seven worthy of offerings (dakkhiṇeyyapuggale), the seven powers of an Arahant (khīṇāsavabalāni), the eight causes for the attainment of wisdom (paññāpaṭilābhahetū), the eight types of rightness (sammattāni), the eight transcendences of worldly conditions (lokadhammātikkame), the eight grounds for energetic effort (ārambhavatthūni), the eight inopportune times for teaching (akkhaṇadesanā), the eight thoughts of a Great Man (mahāpurisavitakke), the eight spheres of mastery (abhibhāyatanāni), the eight liberations (vimokkhe), the nine qualities rooted in proper attention (yonisomanasikāramūlake dhamme), the nine factors of purity and exertion (pārisuddhipadhāniyaṅgāni), the nine abodes of beings (sattāvāsadesanā), the nine ways of subduing resentment (āghātappaṭivinaye), the nine kinds of wisdom (paññā), the nine diversities (nānattāni), the nine gradual abodes (anupubbavihāre), the ten qualities that make one a protector (nāthakaraṇe dhamme), the ten kasiṇa bases (kasiṇāyatanāni), the ten courses of wholesome action (kusalakammapathe), the ten powers of a Tathāgata (tathāgatabalāni), the ten types of rightness (sammattāni), the ten noble abodes (ariyavāse), the ten qualities of one beyond training (asekkhadhamme), the eleven benefits of loving-kindness (mettānisaṃse), the twelve aspects of the Wheel of Dhamma (dhammacakkākāre), the thirteen ascetic practices (dhutaṅgaguṇe), the fourteen Buddha-knowledges (buddhañāṇāni), the fifteen qualities conducive to the ripening of liberation (vimuttiparipācaniye dhamme), the sixteen-fold mindfulness of breathing (ānāpānassatiṃ), the eighteen special qualities of the Buddha (buddhadhamme), the nineteen knowledges of reviewing (paccavekkhaṇañāṇāni), the forty-four knowledge-bases (ñāṇavatthūni), the fifty-nine wholesome qualities (kusaladhamme), the seventy-seven knowledge-bases (ñāṇavatthūni), and the great adamantine knowledge (mahāvajirañāṇa) that traverses hundreds of thousands of millions of attainments (samāpattisañcara), he began to recollect the qualities of the Dasabala (the Buddha, endowed with ten powers).

Tương tự, năm chi phần tinh cần, chánh định năm chi, năm căn, năm lực, năm giới xuất ly, năm xứ giải thoát, năm tuệ làm chín muồi sự giải thoát, sáu pháp hòa kính, sáu pháp niệm, sáu sự cung kính, sáu giới xuất ly, sáu pháp an trú thường xuyên, sáu pháp vô thượng, sáu tuệ hướng đến sự thấu triệt, sáu thắng trí, sáu trí không chung, bảy pháp bất thối, bảy thánh tài, bảy chi phần giác ngộ, bảy pháp của bậc chân nhân, bảy sự đoạn trừ, bảy tuệ, bảy bậc đáng cúng dường, bảy lực của bậc lậu tận, tám nguyên nhân thành tựu trí tuệ, tám chánh tính, tám sự vượt qua các pháp thế gian, tám sự khởi đầu, tám thời không thuyết pháp, tám tư duy của bậc đại nhân, tám thắng xứ, tám giải thoát, chín pháp căn bản của sự tác ý đúng đắn, chín chi phần tinh cần thanh tịnh, chín xứ trú của chúng sinh, chín cách hóa giải ác ý, chín tuệ, chín dị biệt, chín thiền định tuần tự, mười pháp làm chỗ nương tựa, mười xứ biến xứ, mười nghiệp thiện, mười lực của Như Lai, mười chánh tính, mười trú xứ của bậc Thánh, mười pháp vô học, mười một lợi ích của tâm từ, mười hai phương diện của bánh xe Pháp, mười ba hạnh đầu đà, mười bốn Phật trí, mười lăm pháp làm chín muồi sự giải thoát, mười sáu loại niệm hơi thở vào ra, mười tám Phật pháp, mười chín trí quán xét, bốn mươi bốn trí sở y, năm mươi chín pháp thiện, bảy mươi bảy trí sở y, nương vào trí kim cương vĩ đại có thể đi vào hai mươi bốn vạn ức thiền định để bắt đầu niệm tưởng các đức của Thập Lực.

235

Tasmiṃyeva ca divāṭṭhāne nisinnoyeva upari ‘‘aparaṃ pana, bhante, etadānuttariya’’nti āgamissanti soḷasa aparampariyadhammā, tepi nissāya anussarituṃ ārabhi.

In that very day-abode where he was seated, he began to recollect the sixteen super-excellent qualities (aparampariyadhammā) that would follow later, as mentioned above: "And further, Venerable Sir, this is unsurpassed."

Và tại chính nơi trú ngụ ban ngày ấy, khi đang ngồi, Ngài bắt đầu niệm tưởng mười sáu pháp vô thượng tiếp nối sẽ đến ở phần trên, tức là “Bạch Thế Tôn, đây là pháp vô thượng khác”.

So ‘‘kusalapaññattiyaṃ anuttaro mayhaṃ satthā, āyatanapaññattiyaṃ anuttaro, gabbhāvakkantiyaṃ anuttaro, ādesanāvidhāsu anuttaro, dassanasamāpattiyaṃ anuttaro, puggalapaññattiyaṃ anuttaro, padhāne anuttaro, paṭipadāsu anuttaro, bhassasamācāre anuttaro, purisasīlasamācāre anuttaro, anusāsanīvidhāsu anuttaro, parapuggalavimuttiñāṇe anuttaro, sassatavādesu anuttaro, pubbenivāsañāṇe anuttaro, dibbacakkhuñāṇe anuttaro, iddhividhe anuttaro, iminā ca iminā ca anuttaro’’ti evaṃ dasabalassa guṇe anussaranto bhagavato guṇānaṃ neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi.

As he recollected the qualities of the Dasabala thus – "My Teacher is unsurpassed in the designation of wholesome states; unsurpassed in the designation of sense spheres; unsurpassed in conception in the womb; unsurpassed in modes of instruction; unsurpassed in the attainment of vision; unsurpassed in the designation of individuals; unsurpassed in exertion; unsurpassed in practices; unsurpassed in modes of speech; unsurpassed in the conduct of a noble person; unsurpassed in modes of admonition; unsurpassed in the knowledge of the liberation of others; unsurpassed in eternalistic views; unsurpassed in the knowledge of past lives; unsurpassed in the divine eye; unsurpassed in psychic powers; unsurpassed in this and that" – he found no end or measure to the qualities of the Blessed One.

Ngài niệm tưởng các đức của Thập Lực như sau: “Đức Đạo Sư của ta là vô thượng trong sự chế định điều thiện, vô thượng trong sự chế định xứ, vô thượng trong sự nhập thai, vô thượng trong các phương pháp giáo hóa, vô thượng trong sự thành tựu thấy biết, vô thượng trong sự chế định nhân loại, vô thượng trong sự tinh cần, vô thượng trong các đạo lộ, vô thượng trong cách ứng xử lời nói, vô thượng trong cách ứng xử giới hạnh của bậc đại nhân, vô thượng trong các phương pháp giáo huấn, vô thượng trong trí tuệ giải thoát của người khác, vô thượng trong các thuyết thường còn, vô thượng trong trí tuệ nhớ các đời trước, vô thượng trong thiên nhãn trí, vô thượng trong các thần thông,” và cứ thế, Ngài không thấy được giới hạn hay mức độ của các đức của Đức Thế Tôn.

Thero attanopi tāva guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā nāddasa, bhagavato guṇānaṃ kiṃ passissati?

Indeed, the Elder himself did not see an end or measure to his own qualities; how could he see the qualities of the Blessed One?

Ngay cả Tôn giả cũng không thấy được giới hạn hay mức độ của các đức của chính mình, vậy thì Ngài sẽ thấy được gì về các đức của Đức Thế Tôn?

Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati.

For whoever has great wisdom and clear knowledge, that person has great faith in the Buddha's qualities.

Thật vậy, ai có tuệ lớn và trí sáng suốt, người ấy tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại.

Lokiyamahājano ukkāsitvāpi khipitvāpi ‘‘namo buddhāna’’nti attano attano upanissaye ṭhatvā buddhānaṃ guṇe anussarati.

The ordinary multitude, even after coughing and spitting, recollects the qualities of the Buddhas, saying "Homage to the Buddhas," each according to their own disposition.

Đại chúng thế gian, dù ho khan hay hắt hơi, cũng niệm tưởng các đức của Đức Phật, tùy theo căn cơ của mỗi người, bằng cách nói “Nam mô Phật”.

Sabbalokiyamahājanato eko sotāpanno buddhaguṇe mahantato saddahati.

Among all the ordinary multitude, one stream-enterer (sotāpanna) has great faith in the Buddha's qualities.

Trong tất cả đại chúng thế gian, một vị Dự Lưu tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại hơn.

Sotāpannānaṃ satatopi sahassatopi eko sakadāgāmī.

Among a hundred or a thousand stream-enterers, there is one once-returner (sakadāgāmī).

Trong một trăm hay một ngàn vị Dự Lưu, có một vị Nhất Lai.

Sakadāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko anāgāmī.

Among a hundred or a thousand once-returners, there is one non-returner (anāgāmī).

Trong một trăm hay một ngàn vị Nhất Lai, có một vị Bất Hoàn.

Anāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko arahā buddhaguṇe mahantato saddahati.

Among a hundred or a thousand non-returners, there is one Arahant who has great faith in the Buddha's qualities.

Trong một trăm hay một ngàn vị Bất Hoàn, có một vị A-la-hán tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại hơn.

Avasesaarahantehi asīti mahātherā buddhaguṇe mahantato saddahanti.

Among the remaining Arahants, the eighty great Elders have great faith in the Buddha's qualities.

Trong số các vị A-la-hán còn lại, tám mươi vị Đại Trưởng Lão tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại hơn.

Asītimahātherehi cattāro mahātherā.

Among the eighty great Elders, there are four great Elders.

Trong số tám mươi vị Đại Trưởng Lão, có bốn vị Đại Trưởng Lão.

Catūhi mahātherehi dve aggasāvakā.

Among the four great Elders, there are two chief disciples.

Trong số bốn vị Đại Trưởng Lão, có hai vị Thượng Thủ Thanh Văn.

Tesupi sāriputtatthero, sāriputtattheratopi eko paccekabuddho buddhaguṇe mahantato saddahati.

Even among them, the Elder Sāriputta, and greater than the Elder Sāriputta, one Paccekabuddha, has great faith in the Buddha's qualities.

Trong số đó, Tôn giả Sāriputta, và một vị Độc Giác Phật còn vĩ đại hơn Tôn giả Sāriputta, tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại hơn.

Sace pana sakalacakkavāḷagabbhe saṅghāṭikaṇṇena saṅghāṭikaṇṇaṃ pahariyamānā nisinnā paccekabuddhā buddhaguṇe anussareyyuṃ, tehi sabbehipi eko sabbaññubuddhova buddhaguṇe mahantato saddahati.

If, however, Paccekabuddhas, seated shoulder to shoulder throughout the entire universe, were to recollect the Buddha's qualities, then among all of them, only the Omniscient Buddha himself has great faith in the Buddha's qualities.

Nếu các vị Độc Giác Phật ngồi sát vai nhau trong toàn bộ vũ trụ và niệm tưởng các đức của Đức Phật, thì một vị Phật Toàn Giác còn tin tưởng vào các đức của Đức Phật là vĩ đại hơn tất cả các vị ấy.

236

Seyyathāpi nāma mahājano ‘‘mahāsamuddo gambhīro uttāno’’ti jānanatthaṃ yottāni vaṭṭeyya, tattha koci byāmappamāṇaṃ yottaṃ vaṭṭeyya, koci dve byāmaṃ, koci dasabyāmaṃ, koci vīsatibyāmaṃ, koci tiṃsabyāmaṃ, koci cattālīsabyāmaṃ, koci paññāsabyāmaṃ, koci satabyāmaṃ, koci sahassabyāmaṃ, koci caturāsītibyāmasahassaṃ.

Just as people might twist ropes to know if the great ocean is deep or shallow—one might twist a rope a fathom long, another two fathoms, another ten fathoms, another twenty fathoms, another thirty fathoms, another forty fathoms, another fifty fathoms, another one hundred fathoms, another a thousand fathoms, another eighty-four thousand fathoms—

Ví như đại chúng muốn biết “Đại dương sâu hay cạn” thì thả dây xuống. Trong đó, có người thả dây dài một sải, có người hai sải, có người mười sải, có người hai mươi sải, có người ba mươi sải, có người bốn mươi sải, có người năm mươi sải, có người một trăm sải, có người một ngàn sải, có người tám vạn bốn ngàn sải.

Te nāvaṃ āruyha, samuddamajjhe uggatapabbatādimhi vā ṭhatvā attano attano yottaṃ otāreyyuṃ, tesu yassa yottaṃ byāmamattaṃ, so byāmamattaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti…pe… yassa caturāsītibyāmasahassaṃ, so caturāsītibyāmasahassaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti.

They would board a boat or stand on an emergent mountain in the middle of the ocean and lower their respective ropes. Among them, the one whose rope is only a fathom long knows the water only at the depth of a fathom... and the one whose rope is eighty-four thousand fathoms long knows the water only at the depth of eighty-four thousand fathoms.

Họ lên thuyền hoặc đứng trên một ngọn núi nhô lên giữa biển mà thả dây của mình xuống. Trong số đó, người nào có dây dài một sải thì chỉ biết nước ở độ sâu một sải… (tương tự như vậy)… người nào có dây dài tám vạn bốn ngàn sải thì chỉ biết nước ở độ sâu tám vạn bốn ngàn sải.

Parato udakaṃ ettakanti na jānāti.

Beyond that, they do not know how much water there is.

Họ không biết nước ở độ sâu hơn thế.

Mahāsamudde pana na tattakaṃyeva udakaṃ, atha kho anantamaparimāṇaṃ.

However, in the great ocean, there is not only that much water, but indeed it is endless and immeasurable.

Nhưng trong đại dương, nước không chỉ có bấy nhiêu, mà là vô tận, vô lượng.

Caturāsītiyojanasahassaṃ gambhīro hi mahāsamuddo, evameva ekabyāmayottato paṭṭhāya navabyāmayottena ñātaudakaṃ viya lokiyamahājanena diṭṭhabuddhaguṇā veditabbā.

For the great ocean is eighty-four thousand yojanas deep. In the same way, the Buddha's qualities seen by the ordinary multitude should be understood as like the water known by a one-fathom rope, up to a nine-fathom rope.

Đại dương sâu tám vạn bốn ngàn dojana. Cũng vậy, các đức của Đức Phật mà đại chúng thế gian thấy được, cần phải hiểu như nước được biết bằng dây dài một sải cho đến dây dài chín sải.

Dasabyāmayottena dasabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sotāpannena diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by a stream-enterer are like the water known at the ten-fathom mark by a ten-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà vị Dự Lưu thấy được, như nước được biết ở độ sâu mười sải bằng dây dài mười sải.

Vīsatibyāmayottena vīsatibyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sakadāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by a once-returner are like the water known at the twenty-fathom mark by a twenty-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà vị Nhất Lai thấy được, như nước được biết ở độ sâu hai mươi sải bằng dây dài hai mươi sải.

Tiṃsabyāmayottena tiṃsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya anāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by a non-returner are like the water known at the thirty-fathom mark by a thirty-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà vị Bất Hoàn thấy được, như nước được biết ở độ sâu ba mươi sải bằng dây dài ba mươi sải.

Cattālīsabyāmayottena cattālīsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya arahatā diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by an Arahant are like the water known at the forty-fathom mark by a forty-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà vị A-la-hán thấy được, như nước được biết ở độ sâu bốn mươi sải bằng dây dài bốn mươi sải.

Paññāsabyāmayottena paññāsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya asītimahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by the eighty great Elders are like the water known at the fifty-fathom mark by a fifty-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà tám mươi vị Đại Trưởng Lão thấy được, như nước được biết ở độ sâu năm mươi sải bằng dây dài năm mươi sải.

Satabyāmayottena satabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya catūhi mahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by the four great Elders are like the water known at the one-hundred-fathom mark by a one-hundred-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà bốn vị Đại Trưởng Lão thấy được, như nước được biết ở độ sâu một trăm sải bằng dây dài một trăm sải.

Sahassabyāmayottena sahassabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya mahāmoggallānattherena diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by the Elder Mahāmoggallāna are like the water known at the thousand-fathom mark by a thousand-fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà Tôn giả Mahāmoggallāna thấy được, như nước được biết ở độ sâu một ngàn sải bằng dây dài một ngàn sải.

Caturāsītibyāmasahassayottena caturāsītibyāmasahassaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya dhammasenāpatinā sāriputtattherena diṭṭhabuddhaguṇā.

The Buddha's qualities seen by the Dhamma-General, the Elder Sāriputta, are like the water known at the eighty-four thousand fathom mark by an eighty-four thousand fathom rope.

Các đức của Đức Phật mà Pháp tướng quân Sāriputta thấy được, như nước được biết ở độ sâu tám vạn bốn ngàn sải bằng dây dài tám vạn bốn ngàn sải.

Tattha yathā so puriso mahāsamudde udakaṃ nāma na ettakaṃyeva, anantamaparimāṇanti gaṇhāti, evameva āyasmā sāriputto dhammanvayena anvayabuddhiyā anumānena nayaggāhena sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dasabalassa guṇe anussaranto ‘‘buddhaguṇā anantā aparimāṇā’’ti saddahi.

Therein, just as that person understands that the water in the great ocean is not just that much, but is endless and immeasurable, so too, Venerable Sāriputta, abiding in the knowledge of a disciple's perfection, recollecting the qualities of the Dasabala through analytical inference, reasoning, and grasping the method, had faith that "the Buddha's qualities are endless and immeasurable."

Trong trường hợp đó, cũng như người kia hiểu rằng nước trong đại dương không chỉ có bấy nhiêu, mà là vô tận, vô lượng, thì Tôn giả Sāriputta, khi niệm tưởng các đức của Thập Lực, đã tin tưởng rằng “các đức của Đức Phật là vô tận, vô lượng” bằng cách suy luận theo Pháp, bằng trí tuệ suy diễn, bằng cách suy đoán và nắm bắt theo phương pháp, đứng trên trí tuệ Ba-la-mật của bậc Thanh văn.

237

Therena hi diṭṭhabuddhaguṇehi dhammanvayena gahetabbabuddhaguṇāyeva bahutarā.

Indeed, the Buddha's qualities to be grasped through analytical inference were far more numerous than the Buddha's qualities seen by the Elder.

Thật vậy, các đức của Đức Phật mà Tôn giả đã thấy được, so với các đức của Đức Phật cần phải nắm bắt bằng cách suy luận theo Pháp, thì còn nhiều hơn.

Yathā kathaṃ viya?

How is that?

Như thế nào?

Yathā ito nava ito navāti aṭṭhārasa yojanāni avattharitvā gacchantiyā candabhāgāya mahānadiyā puriso sūcipāsena udakaṃ gaṇheyya, sūcipāsena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti.

Just as a person might take water with a needle-eye from the great Candabhāgā River, flowing spread over eighteen yojanas, nine from here and nine from there, the untaken water is much more than the water taken with a needle-eye.

Ví như, một người múc nước từ sông lớn Candabhāgā, chảy trải dài mười tám dojana (yojana) – chín dojana từ đây và chín dojana từ đó – bằng một lỗ kim; phần nước chưa múc vẫn nhiều hơn phần nước đã múc bằng lỗ kim.

Yathā vā pana puriso mahāpathavito aṅguliyā paṃsuṃ gaṇheyya, aṅguliyā gahitapaṃsuto avasesapaṃsuyeva bahu hoti.

Or just as a person might take some dust with a finger from the great earth, the remaining dust is much more than the dust taken with a finger.

Hoặc ví như, một người lấy một nắm đất từ trái đất rộng lớn bằng ngón tay; phần đất còn lại vẫn nhiều hơn phần đất đã lấy bằng ngón tay.

Yathā vā pana puriso mahāsamuddābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaudakato avasesaṃ udakaṃyeva bahu hoti.

Or just as a person might point a finger towards the great ocean, the remaining water is much more than the water facing the finger.

Hoặc ví như, một người hướng ngón tay về phía đại dương; phần nước còn lại vẫn nhiều hơn phần nước đối diện với ngón tay.

Yathā ca puriso ākāsābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaākāsato sesaākāsappadesova bahu hoti.

And just as a person might point a finger towards the sky, the remaining portion of the sky is much more than the sky facing the finger.

Và ví như, một người hướng ngón tay về phía bầu trời; phần không gian còn lại vẫn nhiều hơn phần không gian đối diện với ngón tay.

Evaṃ therena diṭṭhabuddhaguṇehi adiṭṭhā guṇāva bahūti veditabbā.

In the same way, it should be understood that the Buddha's qualities unseen by the elder are much more numerous than those seen.

Cũng vậy, cần phải biết rằng những đức tính của Đức Phật mà Trưởng lão đã thấy vẫn ít hơn những đức tính chưa thấy.

Vuttampi cetaṃ –

And this too was said:

Điều này cũng đã được nói đến:

238

‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

“Even a Buddha might declare the praise of a Buddha,

“Dù một vị Phật ca ngợi phẩm hạnh của một vị Phật khác,

239

Kappampi ce aññamabhāsamāno;

If he were to speak for an entire eon, not speaking of anything else;

Suốt một kiếp, không nói lời nào khác;

240

Khīyetha kappo ciradīghamantare,

The eon would wear out, though long and enduring,

Kiếp đó có thể qua đi trong khoảng thời gian rất dài,

241

Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.

But the praise of the Tathāgata would not wear out.”

Nhưng phẩm hạnh của Như Lai vẫn không cạn kiệt.”

242

Evaṃ therassa attano ca satthu ca guṇe anussarato yamakamahānadīmahogho viya abbhantare pītisomanassaṃ avattharamānaṃ vāto viya bhastaṃ, ubbhijjitvā uggataudakaṃ viya mahārahadaṃ sakalasarīraṃ pūreti.

Thus, as the elder recollected his own qualities and those of the Master, joy and gladness, like the great flood of the Yamaka River, pervaded his interior, filling his entire body like wind filling a bellows, or like water rising and filling a great lake.

Như vậy, khi Trưởng lão hồi tưởng về các đức tính của mình và của Bậc Đạo Sư, niềm hỷ lạc và hoan hỷ tràn ngập bên trong như dòng nước lũ của hai con sông lớn, làm đầy khắp toàn thân như gió làm đầy túi da, như nước trào lên làm đầy một hồ lớn.

Tato therassa ‘‘supatthitā vata me patthanā, suladdhā me pabbajjā, yvāhaṃ evaṃvidhassa satthu santike pabbajito’’ti āvajjantassa balavataraṃ pītisomanassaṃ uppajji.

Then, as the elder reflected, "How well fulfilled is my aspiration! How well gained is my ordination, that I have gone forth in the presence of such a Master!", a more powerful joy and gladness arose in him.

Từ đó, Trưởng lão suy xét: “Nguyện ước của ta thật tốt đẹp! Cuộc xuất gia của ta thật may mắn, vì ta đã xuất gia dưới sự chỉ dạy của một Bậc Đạo Sư như thế này!” – và một niềm hỷ lạc, hoan hỷ mạnh mẽ hơn đã khởi lên.

243

Atha thero ‘‘kassāhaṃ imaṃ pītisomanassaṃ āroceyya’’nti cintento añño koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā mama imaṃ pasādaṃ anucchavikaṃ katvā paṭiggahetuṃ na sakkhissati, ahaṃ imaṃ somanassaṃ satthunoyeva pavedeyyāmi, satthāva me paṭiggaṇhituṃ sakkhissati, so hi tiṭṭhatu mama pītisomanassaṃ, mādisassa samaṇasatassa vā samaṇasahassassa vā samaṇasatasahassassa vā somanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti.

Then the elder, considering "To whom should I announce this joy and gladness?", thought, "No other recluse or brahmin, god, Māra, or Brahmā will be able to receive this conviction of mine in a fitting manner. I should announce this gladness only to the Master; only the Master will be able to receive it. Indeed, let my joy and gladness be; he is capable of receiving the gladness of a hundred, a thousand, or a hundred thousand recluses like myself, captivating the minds of all of them.

Rồi Trưởng lão suy nghĩ: “Ta nên bày tỏ niềm hỷ lạc, hoan hỷ này với ai?” – và nhận thấy: “Không một sa-môn, Bà-la-môn, chư thiên, Ma vương hay Phạm thiên nào khác có thể xứng đáng tiếp nhận sự tịnh tín này của ta. Ta sẽ bày tỏ niềm hoan hỷ này chỉ với Bậc Đạo Sư. Chỉ có Bậc Đạo Sư mới có thể tiếp nhận nó. Ngài không chỉ tiếp nhận niềm hỷ lạc, hoan hỷ của ta, mà còn có thể tiếp nhận niềm hoan hỷ của một trăm, một ngàn, hay một trăm ngàn sa-môn như ta, thâu tóm tâm trí của tất cả.”

Seyyathāpi nāma aṭṭhārasa yojanāni avattharamānaṃ gacchantiṃ candabhāgamahānadiṃ kusumbhā vā kandarā vā sampaṭicchituṃ na sakkonti, mahāsamuddova taṃ sampaṭicchati.

Just as reservoirs or ravines cannot contain the great Candabhāgā River, which flows spreading over eighteen yojanas, but only the great ocean can contain it.

Ví như, các ao tù hay hẻm núi không thể tiếp nhận sông lớn Candabhāgā chảy trải dài mười tám dojana, chỉ có đại dương mới có thể tiếp nhận nó.

Mahāsamuddo hi tiṭṭhatu candabhāgā, evarūpānaṃ nadīnaṃ satampi sahassampi satasahassampi sampaṭicchati, na cassa tena ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati, evameva satthā mādisassa samaṇasatassa samaṇasahassassa samaṇasatasahassassa vā pītisomanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti.

Indeed, let the Candabhāgā be; the great ocean can contain a hundred, a thousand, or a hundred thousand such rivers, and yet no deficiency or overflow is seen in it. Even so, the Master is capable of receiving the joy and gladness of a hundred, a thousand, or a hundred thousand recluses like myself, captivating the minds of all of them.

Đại dương không chỉ tiếp nhận sông Candabhāgā, mà còn tiếp nhận hàng trăm, hàng ngàn, hàng trăm ngàn con sông như thế, mà không hề thấy thiếu hụt hay tràn đầy. Cũng vậy, Bậc Đạo Sư có thể tiếp nhận niềm hỷ lạc, hoan hỷ của một trăm, một ngàn, một trăm ngàn sa-môn như ta, thâu tóm tâm trí của tất cả.

Sesā samaṇabrāhmaṇādayo candabhāgaṃ kusumbhakandarā viya mama somanassaṃ sampaṭicchituṃ na sakkonti.

Other recluses, brahmins, and so forth, like reservoirs and ravines for the Candabhāgā, cannot contain my gladness.

Các sa-môn, Bà-la-môn khác không thể tiếp nhận niềm hoan hỷ của ta, giống như các ao tù, hẻm núi không thể tiếp nhận sông Candabhāgā.

Handāhaṃ mama pītisomanassaṃ satthunova ārocemīti pallaṅkaṃ vinibbhujitvā cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye pupphānaṃ vaṇṭato chijjitvā paggharaṇakāle satthāraṃ upasaṅkamitvā attano somanassaṃ pavedento evaṃpasanno ahaṃ, bhantetiādimāha.

Now then, I shall announce my joy and gladness only to the Master," so he rose from his cross-legged posture, shook out his leather mat, took it, and in the evening, at the time when flowers fall from their stalks, he approached the Master and, announcing his gladness, said, "I am thus convinced, venerable sir," and so on.

“Vậy thì, ta sẽ bày tỏ niềm hỷ lạc, hoan hỷ của ta chỉ với Bậc Đạo Sư!” – quyết định như vậy, Trưởng lão gỡ thế kiết già, phủi tấm da thú, cầm lấy nó và vào buổi chiều, như hoa lìa cành khi đến lúc rụng, Trưởng lão đến gặp Bậc Đạo Sư và bày tỏ niềm hoan hỷ của mình, bắt đầu bằng câu: “Bạch Thế Tôn, con tịnh tín như vậy.”

Tattha evaṃpasannoti evaṃ uppannasaddho, evaṃ saddahāmīti attho.

Here, evaṃpasanno means "thus endowed with faith," or "I thus believe."

Trong đó, “evaṃpasanno” có nghĩa là: “Con có niềm tin như vậy, con tin tưởng như vậy.”

Bhiyyobhiññataroti bhiyyataro abhiññāto, bhiyyatarābhiñño vā, uttaritarañāṇoti attho.

Bhiyyobhiññataro means "more greatly known," or "more greatly endowed with special knowledge," or "possessing more exalted knowledge."

“Bhiyyobhiññataro” có nghĩa là: “Người đã chứng ngộ cao hơn, hoặc người có trí tuệ siêu việt hơn.”

Sambodhiyanti sabbaññutaññāṇe arahattamaggañāṇe vā, arahattamaggeneva hi buddhaguṇā nippadesā gahitā honti.

Sambodhiyaṃ means "in omniscience" or "in the knowledge of Arahantship's path," for it is through the path of Arahantship that the Buddha's qualities are comprehended without remainder.

“Sambodhiyaṃ” có nghĩa là: “Đối với tuệ giác Toàn Giác (sabbaññutañāṇa) hoặc tuệ giác Đạo A-la-hán (arahattamaggañāṇa).” Bởi vì, các đức tính của Đức Phật được nắm giữ một cách trọn vẹn (nippadesā) chính là nhờ Đạo A-la-hán.

Dve hi aggasāvakā arahattamaggeneva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanti.

Indeed, the two chief disciples attain the knowledge of a disciple's perfection through the path of Arahantship.

Hai vị đại đệ tử đạt được tuệ giác Ba-la-mật của Thanh văn chính là nhờ Đạo A-la-hán.

Paccekabuddhā paccekabodhiñāṇaṃ.

Paccekabuddhas attain Paccekabodhi-knowledge.

Các vị Độc Giác Phật (Paccekabuddhā) đạt được tuệ giác Độc Giác (paccekabodhiñāṇa).

Buddhā sabbaññutaññāṇañceva sakale ca buddhaguṇe.

Buddhas attain omniscience and all the Buddha's qualities.

Các vị Phật đạt được tuệ giác Toàn Giác và tất cả các đức tính của Phật.

Sabbañhi nesaṃ arahattamaggeneva ijjhati.

For all of these are accomplished through the path of Arahantship.

Tất cả những điều đó đều thành tựu nhờ Đạo A-la-hán.

Tasmā arahattamaggañāṇaṃ sambodhi nāma hoti.

Therefore, the knowledge of the path of Arahantship is called Sambodhi.

Vì vậy, tuệ giác Đạo A-la-hán được gọi là Sambodhi.

Tena uttaritaro bhagavatā natthi.

There is none superior to the Blessed One in that.

Không có ai vượt trội hơn Đức Thế Tôn về điều đó.

Tenāha ‘‘bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ sambodhiya’’nti.

Therefore it is said, "Bhiyyobhiññataro by the Blessed One, that is, in Sambodhi."

Do đó, Trưởng lão nói: “Không ai chứng ngộ cao hơn Đức Thế Tôn về Sambodhi này.”

244

142. Uḷārāti seṭṭhā.

142. Uḷārā means "excellent" or "superior."

142. Uḷārā nghĩa là: cao quý, tối thượng.

Ayañhi uḷārasaddo ‘‘uḷārāni khādanīyāni khādantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhure āgacchati.

This word uḷāra occurs in the sense of "sweet" in phrases like "eating sweet edibles".

Từ uḷāra này được dùng trong ngữ cảnh “uḷārāni khādanīyāni khādantī” (Ma. Ni. 1.366) để chỉ sự ngọt ngào, ngon lành.

‘‘Uḷārāya khalu bhavaṃ, vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī’’tiādīsu (ma. ni. 3.280) seṭṭhe.

In the sense of "excellent" or "superior" in phrases like "Truly, Master Vaccha, you praise the recluse Gotama with excellent praise."

Và trong ngữ cảnh “Uḷārāya khalu bhavaṃ, vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī” (Ma. Ni. 3.280) để chỉ sự cao quý, tối thượng.

‘‘Appamāṇo uḷāro obhāso’’tiādīsu (dī. ni. 2.32) vipule.

In the sense of "vast" or "immense" in phrases like "immense, vast light."

Và trong ngữ cảnh “Appamāṇo uḷāro obhāso” (Dī. Ni. 2.32) để chỉ sự rộng lớn.

Svāyamidha seṭṭhe āgato.

Here, it is used in the sense of "excellent."

Ở đây, từ này được dùng với nghĩa cao quý, tối thượng.

Tena vuttaṃ – ‘‘uḷārāti seṭṭhā’’ti.

Therefore it is said – "uḷārā means excellent."

Do đó, đã nói: “uḷārā nghĩa là cao quý, tối thượng.”

Āsabhīti usabhassa vācāsadisī acalā asampavedhī.

Āsabhī means "like the roar of a bull," "unshakeable," "unwavering."

Āsabhī nghĩa là: lời nói bất động, không rung chuyển, giống như tiếng gầm của con bò đầu đàn (usabha).

Ekaṃso gahitoti anussavena vā ācariyaparamparāya vā itikirāya vā piṭakasampadānena vā ākāraparivitakkena vā diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā takkahetu vā nayahetu vā akathetvā paccakkhato ñāṇena paṭivijjhitvā viya ekaṃso gahito, sanniṭṭhānakathāva kathitāti attho.

Ekaṃso gahito means "taken as a certainty," that is, it is not spoken of through hearsay, or through a lineage of teachers, or through traditional belief, or through transmission of the scriptures, or through reasoned conjecture, or through acceptance of a view by conviction, or through logic, or through method; but it is taken as a certainty as if seen directly with knowledge, meaning it is a decisive declaration.

Ekaṃso gahito nghĩa là: không nói dựa vào lời đồn, truyền thống thầy trò, tin đồn, truyền thừa kinh điển, suy đoán hình tướng, sự chấp nhận của tà kiến, lý do suy luận, hay lý do phương pháp, mà là nắm giữ một cách chắc chắn, như thể đã thấu hiểu bằng trí tuệ trực tiếp; nghĩa là đã nói một lời khẳng định.

245

Sīhanādoti seṭṭhanādo, neva dandhāyantena na gaggarāyantena sīhena viya uttamanādo naditoti attho.

Sīhanādo means "a supreme roar," meaning he roars a supreme roar like a lion, without hesitation or stammering.

Sīhanādo nghĩa là: tiếng gầm tối thượng, tiếng gầm vang dội như sư tử, không chậm trễ, không ngập ngừng.

Kiṃ te sāriputtāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhīti?

Kiṃ te sāriputtā means "Why did he initiate this teaching?"

Kiṃ te Sāriputta (Sāriputta, điều gì với ông?) – tại sao Đức Phật lại bắt đầu bài thuyết pháp này?

Anuyogadāpanatthaṃ.

To invite scrutiny.

Để tạo cơ hội cho việc chất vấn.

Ekacco hi sīhanādaṃ naditvā attano sīhanāde anuyogaṃ dātuṃ na sakkoti, nighaṃsanaṃ nakkhamati, lepe patitamakkaṭo viya hoti.

For some, after roaring a lion's roar, cannot submit to scrutiny regarding their own lion's roar; they cannot withstand examination, becoming like a fly stuck in paste.

Thật vậy, có người sau khi gầm tiếng sư tử lại không thể chịu đựng được sự chất vấn về tiếng gầm của mình, không chịu được sự tra vấn, giống như con nhện bị dính vào keo.

Yathā dhamamānaṃ aparisuddhalohaṃ jhāyitvā jhāmaaṅgāro hoti, evaṃ jhāmaṅgāro viya hoti.

Just as impure metal, when smelted, becomes dross and charcoal, so too do they become like dross.

Như kim loại chưa tinh khiết khi được nung chảy sẽ trở thành than xỉ, người đó cũng trở thành như than xỉ.

Eko sīhanāde anuyogaṃ dāpiyamāno dātuṃ sakkoti, nighaṃsanaṃ khamati, dhamamānaṃ niddosajātarūpaṃ viya adhikataraṃ sobhati, tādiso thero.

Another, when invited to scrutiny regarding his lion's roar, can do so; he can withstand examination, shining even more brilliantly like pure gold being smelted. Such was the elder.

Có người khi bị chất vấn về tiếng gầm sư tử thì có thể chịu đựng được, chịu được sự tra vấn, và càng tỏa sáng hơn như vàng ròng không tì vết khi được nung chảy. Trưởng lão là một người như vậy.

Tena naṃ bhagavā ‘‘anuyogakkhamo aya’’nti ñatvā sīhanāde anuyogadāpanatthaṃ imampi desanaṃ ārabhi.

Therefore, the Blessed One, knowing "He is capable of scrutiny," initiated this teaching to invite scrutiny regarding his lion's roar.

Do đó, Đức Thế Tôn biết rằng: “Vị này có thể chịu đựng được sự chất vấn,” và Ngài đã bắt đầu bài thuyết pháp này để tạo cơ hội cho việc chất vấn về tiếng gầm sư tử.

246

Tattha sabbe teti sabbe te tayā.

Here, sabbe te means "all those by you."

Trong đó, sabbe te nghĩa là: tất cả những điều đó bởi ông.

Evaṃsīlātiādīsu lokiyalokuttaravasena sīlādīni pucchati.

In evaṃsīlā and so on, he asks about virtue and so forth in terms of mundane and supramundane.

Trong evaṃsīlā và các từ khác, Đức Phật hỏi về giới (sīla) và các đức tính khác theo nghĩa thế gian và siêu thế.

Tesaṃ vitthārakathā mahāpadāne kathitāva.

The detailed explanation of these is already given in the Mahāpadāna Sutta.

Phần giải thích chi tiết về những điều này đã được nói trong Mahāpadāna.

247

Kiṃ pana te, sāriputta, ye te bhavissantīti atītā ca tāva niruddhā, apaṇṇattikabhāvaṃ gatā dīpasikhā viya nibbutā, evaṃ niruddhe apaṇṇattikabhāvaṃ gate tvaṃ kathaṃ jānissasi, anāgatabuddhānaṃ pana guṇā kinti tayā attano cittena paricchinditvā viditāti pucchanto evamāha.

Kiṃ pana te, sāriputta, ye te bhavissantī means, "Sariputta, those past Buddhas are now extinct, having attained the state of no longer being designated, extinguished like a lamp flame. How will you know such extinct Buddhas who have attained the state of no longer being designated? And how have you comprehended and known the qualities of future Buddhas with your own mind?" Asking this, he spoke thus.

Kiṃ pana te, Sāriputta, ye te bhavissanti (Nhưng này Sāriputta, còn những vị sẽ xuất hiện thì sao?) – Đức Phật nói như vậy để hỏi: “Những vị Phật trong quá khứ đã diệt tận, đã trở thành vô danh, đã nhập Niết-bàn như ngọn đèn tắt. Làm sao ông có thể biết được những vị đã diệt tận và trở thành vô danh như vậy? Còn những đức tính của các vị Phật vị lai, ông đã biết được bằng cách nào, bằng cách tự mình suy xét trong tâm?”

Kiṃ pana te, sāriputta, ahaṃ etarahīti anāgatāpi buddhā ajātā anibbattā anuppannā, tepi kathaṃ tvaṃ jānissasi?

Kiṃ pana te, sāriputta, ahaṃ etarahī means, "And Sariputta, even future Buddhas are not yet born, not yet arisen, not yet manifested. How will you know them? To know them is like seeing footprints in the sky where there are none.

Kiṃ pana te, Sāriputta, ahaṃ etarahī (Nhưng này Sāriputta, còn về Ta hiện tại thì sao?) – Đức Phật hỏi như vậy: “Các vị Phật vị lai cũng chưa sinh, chưa xuất hiện, chưa phát sinh. Làm sao ông có thể biết được họ? Biết được họ giống như thấy dấu chân trên bầu trời không có dấu chân. Bây giờ, ông sống cùng ta trong một trú xứ, cùng ta đi khất thực, ngồi bên phải ta khi ta thuyết pháp. Nhưng các đức tính của ta, ông đã biết được bằng cách nào, bằng cách tự mình suy xét trong tâm?”

Tesañhi jānanaṃ apade ākāse padadassanaṃ viya hoti.

But now you dwell in the same monastery with me, you go for alms together, and you sit on my right side during dharma discourses. So, have you comprehended and known my qualities with your own mind?" Questioning thus, he spoke thus.

Thật vậy, sự hiểu biết của họ giống như nhìn thấy dấu chân trên không trung.

Idāni mayā saddhiṃ ekavihāre vasasi, ekato bhikkhāya carasi, dhammadesanākāle dakkhiṇapasse nisīdasi, kiṃ pana mayhaṃ guṇā attano cetasā paricchinditvā viditā tayāti anuyuñjanto evamāha.

Now you reside with me in the same monastery, you go for alms together, and at the time of the Dhamma discourse, you sit on my right side; but have you, by your own mind, determined and known my qualities? Questioning thus, he spoke in this way.

Giờ đây, ông sống chung tu viện với tôi, cùng nhau đi khất thực, ngồi bên phải tôi lúc thuyết pháp, vậy các đức của tôi đã được ông tự tâm nhận biết và thấu rõ chưa?” hỏi như thế rồi, vị ấy nói.

248

Thero pana pucchite pucchite ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipati.

But the Elder, when questioned repeatedly, denied, saying, ‘No, Venerable Sir.’

Trưởng lão, khi được hỏi đi hỏi lại, bác bỏ rằng: “Không phải vậy, bạch Thế Tôn.”

Therassa ca viditampi atthi aviditampi atthi, kiṃ so attano viditaṭṭhāne paṭikkhepaṃ karoti, aviditaṭṭhāneti?

Now, the Elder has both known and unknown things. Does he deny in what is known to him, or in what is unknown?

Và Trưởng lão có điều đã biết và có điều chưa biết. Vậy ông ấy bác bỏ ở chỗ mình đã biết hay ở chỗ chưa biết?

Viditaṭṭhāne na karoti, aviditaṭṭhāneyeva karotīti.

He does not deny in what is known, but only in what is unknown.

Ở chỗ đã biết thì không làm, chỉ làm ở chỗ chưa biết mà thôi.

Thero kira anuyoge āraddheyeva aññāsi.

Indeed, the Elder understood as soon as the inquiry began.

Quả thật, Trưởng lão đã biết ngay khi sự chất vấn được bắt đầu.

Na ayaṃ anuyogo sāvakapāramīñāṇe, sabbaññutaññāṇe ayaṃ anuyogoti attano sāvakapāramīñāṇe paṭikkhepaṃ akatvā aviditaṭṭhāne sabbaññutaññāṇe paṭikkhepaṃ karoti.

He understood: ‘This inquiry is not about the disciple's supreme knowledge, but about omniscience.’ Therefore, without denying his own disciple's supreme knowledge, he denied omniscience, which was an unknown realm to him.

Đây không phải là sự chất vấn về trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn, mà đây là sự chất vấn về trí tuệ Toàn giác. Vì vậy, không bác bỏ trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn của mình, mà bác bỏ trí tuệ Toàn giác ở chỗ chưa biết.

Tena idampi dīpeti ‘‘bhagavā mayhaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ sīlasamādhipaññāvimuttikāraṇajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ natthī’’ti.

By this, he also revealed, ‘Venerable Sir, I do not possess the omniscience capable of knowing the causes of the past, future, and present Buddhas’ sīla, samādhi, paññā, and vimutti.’

Do đó, điều này cũng cho thấy: “Bạch Thế Tôn, con không có trí tuệ Toàn giác có khả năng biết được các nguyên nhân của giới (sīla), định (samādhi), tuệ (paññā) và giải thoát (vimutti) của các vị Phật trong quá khứ, vị lai và hiện tại.”

249

Etthāti etesu atītādibhedesu buddhesu.

Here means among these Buddhas categorized as past, etc.

Ở đây (Ettha) có nghĩa là ở những vị Phật thuộc các loại quá khứ, v.v.

Atha kiñcarahīti atha kasmā evaṃ ñāṇe asati tayā evaṃ kathitanti vadati.

Then what is it? means, ‘If you do not have such knowledge, why did you speak thus?’

Vậy thì tại sao (Atha kiñcarahī) có nghĩa là: “Nếu không có trí tuệ như vậy, tại sao ông lại nói như vậy?”

250

143. Dhammanvayoti dhammassa paccakkhato ñāṇassa anuyogaṃ anugantvā uppannaṃ anumānañāṇaṃ nayaggāho vidito.

143. Dhammanvaya means the inferential knowledge (anumānañāṇa) that arises by following the inquiry of direct knowledge (paccakkhato ñāṇa), which is the grasp of method (nayaggāha), is known.

143. Pháp tùy thuận (Dhammanvayo) có nghĩa là trí tuệ suy luận (anumānañāṇa) phát sinh sau khi đi theo sự chất vấn về trí tuệ trực tiếp về Pháp, tức là sự nắm bắt phương pháp (nayaggāho) đã được biết.

Sāvakapāramīñāṇe ṭhatvāva imināva ākārena jānāmi bhagavāti vadati.

The Elder says, ‘Venerable Sir, it is by remaining in the disciple’s supreme knowledge that I know in this manner.’

Trưởng lão nói: “Bạch Thế Tôn, con biết theo cách này, chỉ dựa trên trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.”

Therassa hi nayaggāho appamāṇo apariyanto.

Indeed, the Elder’s grasp of method (nayaggāha) is immeasurable and endless.

Quả thật, sự nắm bắt phương pháp của Trưởng lão là vô lượng, vô biên.

Yathā sabbaññutaññāṇassa pamāṇaṃ vā pariyanto vā natthi, evaṃ dhammasenāpatino nayaggāhassa.

Just as there is no measure or end to omniscience, so too is it for the Dhamma-General’s grasp of method.

Cũng như trí tuệ Toàn giác không có giới hạn hay biên giới, thì sự nắm bắt phương pháp của Pháp tướng quân cũng vậy.

Tena so ‘‘iminā evaṃvidho, iminā anuttaro satthā’’ti jānāti.

By this, he knows, ‘Through this, the Teacher is of such a kind; through this, he is unsurpassed.’

Do đó, ông biết rằng: “Với điều này, Ngài là bậc như vậy; với điều này, Ngài là Bậc Đạo Sư vô thượng.”

Therassa hi nayaggāho sabbaññutaññāṇagatiko eva.

Indeed, the Elder’s grasp of method is akin to omniscience.

Quả thật, sự nắm bắt phương pháp của Trưởng lão cũng đạt đến trí tuệ Toàn giác.

Idāni taṃ nayaggāhaṃ pākaṭaṃ kātuṃ upamāya dassento seyyathāpi, bhantetiādimāha.

Now, to make that grasp of method clear, he speaks beginning with, “Just as, Venerable Sir…” as an analogy.

Bây giờ, để làm rõ sự nắm bắt phương pháp đó, Trưởng lão đã nói: “Bạch Thế Tôn, ví như” và tiếp theo.

Tattha yasmā majjhimapadese nagarassa uddhāpapākārādīni thirāni vā hontu, dubbalāni vā, sabbaso vā pana mā hontu, corāsaṅkā na hoti, tasmā taṃ aggahetvā paccantimanagaranti āha.

In this regard, since there is no fear of thieves in a city in the central region, whether its ramparts and walls are strong or weak, or even if they don't exist at all, he did not take that but said, ‘a frontier city.’

Trong đó, vì ở vùng trung tâm, dù thành phố có tường thành và cổng kiên cố hay yếu kém, hoặc hoàn toàn không có, thì cũng không có mối lo ngại về trộm cướp, nên Trưởng lão không lấy đó làm ví dụ mà nói về một thành phố biên giới.

Daḷhuddhāpanti thirapākārapādaṃ.

Daḷhuddhāpa means with a strong foundation for the wall.

Tường thành kiên cố (Daḷhuddhāpaṃ) có nghĩa là nền tường thành vững chắc.

Daḷhapākāratoraṇanti thirapākārañceva thirapiṭṭhasaṅghāṭañca.

Daḷhapākāratoraṇa means with a strong wall and a strong gatehouse.

Tường thành và cổng kiên cố (Daḷhapākāratoraṇaṃ) có nghĩa là tường thành vững chắc và cổng thành vững chắc.

Ekadvāranti kasmā āha?

Ekadvāraṃ (with a single gate) – why did he say that?

Tại sao lại nói “một cổng” (Ekadvāraṃ)?

Bahudvāre hi nagare bahūhi paṇḍitadovārikehi bhavitabbaṃ.

Because in a city with many gates, there would have to be many wise gatekeepers.

Vì một thành phố có nhiều cổng thì cần có nhiều người gác cổng thông thái.

Ekadvāre ekova vaṭṭati.

In a city with a single gate, only one is sufficient.

Một thành phố có một cổng thì chỉ cần một người.

Therassa ca paññāya sadiso añño natthi.

And there is no other equal to the Elder in wisdom.

Và không ai khác sánh bằng trí tuệ của Trưởng lão.

Tasmā attano paṇḍitabhāvassa opammatthaṃ ekaṃyeva dovārikaṃ dassetuṃ ekadvāra’’nti āha.

Therefore, to show a single gatekeeper as an analogy for his own wisdom, he said, ‘with a single gate.’

Vì vậy, để ví dụ cho sự thông thái của mình, Trưởng lão nói “một cổng” để chỉ một người gác cổng.

Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato.

Paṇḍito means endowed with wisdom.

Thông thái (Paṇḍito) có nghĩa là đầy đủ sự thông thái.

Byattoti veyyattiyena samannāgato visadañāṇo.

Byatto means endowed with skillfulness, having clear knowledge.

Tài trí (Byatto) có nghĩa là đầy đủ sự tài trí, có trí tuệ trong sáng.

Medhāvīti ṭhānuppattikapaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgato.

Medhāvī means endowed with medhā, which is defined as insight arising spontaneously.

Sáng suốt (Medhāvī) có nghĩa là đầy đủ sự sáng suốt, tức là trí tuệ phát sinh đúng lúc.

Anupariyāyapathanti anupariyāyanāmakaṃ pākāramaggaṃ.

Anupariyāyapatha means the path along the rampart known as Anupariyāya.

Đường tuần tra (Anupariyāyapathaṃ) có nghĩa là con đường vòng quanh tường thành mang tên Anupariyāya.

Pākārasandhinti dvinnaṃ iṭṭhakānaṃ apagataṭṭhānaṃ.

Pākārasandhiṃ means a gap between two bricks.

Khe hở tường thành (Pākārasandhiṃ) có nghĩa là chỗ hai viên gạch tách rời.

Pākāravivaranti pākārassa chinnaṭṭhānaṃ.

Pākāravivaraṃ means a breach in the wall.

Lỗ hổng tường thành (Pākāravivaraṃ) có nghĩa là chỗ tường thành bị vỡ.

251

Cetaso upakkileseti pañca nīvaraṇāni cittaṃ upakkilesenti kiliṭṭhaṃ karonti upatāpenti vibādhenti, tasmā ‘‘cetaso upakkilesā’’ti vuccanti.

Cetaso upakkilese (mental defilements): The five hindrances defile the mind, make it corrupted, oppress it, and obstruct it; therefore, they are called ‘mental defilements.’

Những cấu uế của tâm (Cetaso upakkilese) được gọi như vậy vì năm triền cái làm ô nhiễm, làm phiền não, làm chướng ngại tâm.

Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāya paññāya vaḍḍhituṃ na denti, tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti.

Paññāya dubbalīkaraṇe (weakening of wisdom): When hindrances arise, they prevent unarisen wisdom from arising, and they prevent arisen wisdom from developing; therefore, they are called ‘the weakening of wisdom.’

Làm suy yếu trí tuệ (Paññāya dubbalīkaraṇe) được gọi như vậy vì khi triền cái phát sinh, chúng không cho phép trí tuệ chưa phát sinh được phát sinh, và không cho phép trí tuệ đã phát sinh được tăng trưởng.

Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhu ṭhapitacittā hutvā.

Suppatiṭṭhitacittā means having one’s mind well-established in the four foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna).

Tâm an trú vững chắc (Suppatiṭṭhitacittā) có nghĩa là tâm được an trú vững chắc trên bốn niệm xứ.

Satta bojjhaṅge yathābhūtanti satta bojjhaṅge yathāsabhāvena bhāvetvā.

Satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ means developing the seven factors of enlightenment (bojjhaṅga) according to their true nature.

Bảy chi phần giác ngộ như thật (Satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ) có nghĩa là đã tu tập bảy chi phần giác ngộ đúng với bản chất của chúng.

Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vā paṭivijjhiṃsūti dasseti.

Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ means they penetrated Arahatta or omniscience.

Sự giác ngộ tối thượng, Chánh Đẳng Giác (Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ) cho thấy rằng họ đã giác ngộ A-la-hán quả hoặc trí tuệ Toàn giác.

252

Apicettha satipaṭṭhānāti vipassanā.

Furthermore, here, satipaṭṭhāna is vipassanā.

Hơn nữa, ở đây, niệm xứ (satipaṭṭhāna) là quán (vipassanā).

Sambojjhaṅgā maggo.

Sambojjhaṅga is the path.

Các chi phần giác ngộ (sambojjhaṅgā) là Đạo (maggo).

Anuttarāsammāsambodhi arahattaṃ.

Anuttara-sammāsambodhi is Arahatta.

Sự giác ngộ tối thượng, Chánh Đẳng Giác (Anuttarāsammāsambodhi) là A-la-hán quả.

Satipaṭṭhānāti vā maggāti vā bojjhaṅgamissakā.

Or satipaṭṭhāna and the path are mixed with the factors of enlightenment (bojjhaṅga).

Hoặc niệm xứ (satipaṭṭhāna) hoặc Đạo (maggo) đều bao gồm các chi phần giác ngộ.

Sammāsambodhi arahattameva.

Sammāsambodhi is indeed Arahatta itself.

Chánh Đẳng Giác (Sammāsambodhi) chính là A-la-hán quả.

Dīghabhāṇakamahāsīvatthero panāha ‘‘satipaṭṭhāne vipassanāti gahetvā bojjhaṅge maggo ca sabbaññutaññāṇañcāti gahite sundaro pañho bhaveyya, na panevaṃ gahita’’nti.

However, the Elder Mahāsīva, the Long Reciter, said, "If satipaṭṭhāna is taken as vipassanā and bojjhaṅga as the path and omniscience, then the question would be excellent, but it is not taken this way."

Tuy nhiên, Đại Trưởng lão Sīva, bậc thuyết giảng dài, nói rằng: “Nếu lấy niệm xứ là quán, và các chi phần giác ngộ là Đạo và trí tuệ Toàn giác, thì câu hỏi sẽ hay, nhưng không phải là cách hiểu này.”

Iti thero sabbaññubuddhānaṃ nīvaraṇappahāne satipaṭṭhānabhāvanāya sambodhiyañca majjhe bhinnasuvaṇṇarajatānaṃ viya nānattābhāvaṃ dasseti.

Thus, the Elder shows that there is no difference, like broken gold and silver, between the removal of hindrances, the cultivation of satipaṭṭhāna, and enlightenment (sambodhi) for the omniscient Buddhas.

Như vậy, Trưởng lão cho thấy không có sự khác biệt giữa việc đoạn trừ các triền cái, việc tu tập niệm xứ và sự giác ngộ của các vị Phật Toàn giác, giống như vàng và bạc đã được tinh luyện.

253

Idha ṭhatvā upamā saṃsandetabbā – āyasmā hi sāriputto paccantanagaraṃ dassesi, pākāraṃ dassesi, pariyāyapathaṃ dassesi, dvāraṃ dassesi, paṇḍitadovārikaṃ dassesi, nagaraṃ pavesanakanikkhamanake oḷārike pāṇe dassesi, paṇḍitadovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvañca dassesi.

Here, the analogy should be correlated: Venerable Sāriputta showed the frontier city, showed the rampart, showed the circumambulatory path, showed the gate, showed the wise gatekeeper, showed the gross creatures entering and exiting the city, and showed the clarity with which the wise gatekeeper perceived these creatures.

Đặt ở đây, ví dụ cần được so sánh như sau: Trưởng lão Sāriputta đã trình bày thành phố biên giới, tường thành, con đường tuần tra, cổng thành, người gác cổng thông thái, và những sinh vật lớn ra vào thành phố, cũng như sự rõ ràng của những sinh vật đó đối với người gác cổng thông thái.

Tattha kiṃ kena sadisanti ce.

Now, what corresponds to what?

Nếu hỏi cái gì giống với cái gì?

Nagaraṃ viya hi nibbānaṃ, pākāro viya sīlaṃ, pariyāyapatho viya hirī, dvāraṃ viya ariyamaggo, paṇḍitadovāriko viya dhammasenāpati, nagarappavisanakanikkhamanakaoḷārikapāṇā viya atītānāgatapaccuppannā buddhā, dovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvo viya āyasmato sāriputtassa atītānāgatapaccuppannabuddhānaṃ sīlasamathādīhi pākaṭabhāvo.

Nibbāna is like the city, sīla is like the rampart, hirī (moral shame) is like the circumambulatory path, the Noble Path is like the gate, the Dhamma-General (Sāriputta) is like the wise gatekeeper, the gross creatures entering and exiting the city are like the past, future, and present Buddhas, and the gatekeeper’s clear perception of these creatures is like Venerable Sāriputta’s clear knowledge of the past, future, and present Buddhas through their sīla, samādhi, and so on.

Niết-bàn giống như thành phố, giới giống như tường thành, sự hổ thẹn (hirī) giống như con đường tuần tra, Thánh đạo giống như cổng thành, Pháp tướng quân giống như người gác cổng thông thái, các vị Phật trong quá khứ, vị lai và hiện tại giống như những sinh vật lớn ra vào thành phố, và sự rõ ràng của những sinh vật đó đối với người gác cổng giống như sự rõ ràng của các vị Phật trong quá khứ, vị lai và hiện tại về giới, định, v.v. đối với Tôn giả Sāriputta.

Ettāvatā therena bhagavā evamahaṃ sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dhammanvayena nayaggāhena jānāmīti attano sīhanādassa anuyogo dinno hoti.

To this extent, the Elder has given a reply to the inquiry into his lion’s roar, saying, ‘Venerable Sir, I know this through the grasp of method (nayaggāha) in my disciple’s supreme knowledge.’

Đến đây, Trưởng lão đã đưa ra sự chất vấn về tiếng rống sư tử của mình, rằng: “Bạch Thế Tôn, con biết điều này bằng cách tùy thuận Pháp và sự nắm bắt phương pháp, dựa trên trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.”

254

144. Idhāhaṃ, bhante, yena bhagavāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhi?

144. Idhāhaṃ, bhante, yena bhagavā (Here, Venerable Sir, where the Blessed One is) – why did he initiate this discourse?

144. Tại sao Trưởng lão lại bắt đầu bài thuyết giảng này: “Bạch Thế Tôn, con đã đến chỗ Thế Tôn ở đây” (Idhāhaṃ, bhante, yena bhagavā)?

Sāvakapāramīñāṇassa nipphattidassanatthaṃ.

To demonstrate the perfection of the disciple’s supreme knowledge.

Để trình bày sự thành tựu của trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.

Ayañhettha adhippāyo, bhagavā ahaṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanto pañcanavutipāsaṇḍe na aññaṃ ekampi samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇampi paṭilabhiṃ, tumheyeva upasaṅkamitvā tumhe payirupāsanto paṭilabhinti.

The intention here is this: ‘Blessed One, in attaining the disciple’s supreme knowledge, I did not approach any other ascetic or brahmin among the ninety-five heretical sects and attain even the disciple’s supreme knowledge from them; it was by approaching You, by attending upon You, that I attained it.’

Ý nghĩa ở đây là: “Bạch Thế Tôn, khi con đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn, con đã không đến bất kỳ vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào khác trong số chín mươi lăm phái ngoại đạo để đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn, mà con đã đến chính Thế Tôn và phụng sự Thế Tôn để đạt được.”

Tattha idhāti nipātamattaṃ.

There, idha is merely a particle.

Trong đó, “ở đây” (idha) chỉ là một từ phụ.

Upasaṅkamiṃ dhammasavanāyāti tumhe upasaṅkamanto panāhaṃ na cīvarādihetu upasaṅkamanto, dhammasavanatthāya upasaṅkamanto.

Upasaṅkamiṃ dhammasavanāya (I approached for the sake of hearing the Dhamma) means, ‘When I approached You, I did not approach for robes or other things, but for the sake of hearing the Dhamma.’

“Con đã đến để nghe Pháp” (Upasaṅkamiṃ dhammasavanāya) có nghĩa là con đến chỗ Thế Tôn không phải vì y phục hay các vật dụng khác, mà con đến để nghe Pháp.

Evaṃ upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhiṃ.

Having approached in this way, I attained the disciple’s supreme knowledge.

Đến như vậy, con đã đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.

Kadā pana thero dhammasavanatthāya upasaṅkamantoti.

When did the Elder approach for the sake of hearing the Dhamma?

Vậy khi nào Trưởng lão đến để nghe Pháp?

Sūkarakhataleṇe bhāgineyyadīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttantakathanadivase (ma. ni. 2.205) upasaṅkamanto, tadāyeva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhīti.

He approached on the day the Suttanta on the Comprehension of Feelings was taught to Dīghanakha the wandering ascetic, the nephew, in the Sūkarakhatalena (Pig’s Gorge Cave), and it was on that very day that he attained the disciple’s supreme knowledge.

Trưởng lão đã đến vào ngày Đức Phật thuyết giảng Kinh Vedanāpariggaha cho du sĩ Dīghanakha, cháu trai của Trưởng lão, tại Hang Sūkarakhata, và ngay lúc đó đã đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.

Taṃdivasañhi thero tālavaṇṭaṃ gahetvā bhagavantaṃ bījamāno ṭhito taṃ desanaṃ sutvā tattheva sāvakapāramīñāṇaṃ hatthagataṃ akāsi.

On that day, the Elder, holding a fan, stood fanning the Blessed One, and having heard that discourse, he made the disciple’s supreme knowledge his own right there.

Vào ngày đó, Trưởng lão cầm quạt đứng quạt cho Đức Phật, nghe bài thuyết giảng đó và ngay tại đó đã đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.

Uttaruttaraṃ paṇītapaṇītanti uttaruttarañceva paṇītapaṇītañca katvā desesi.

Uttaruttaraṃ paṇītapaṇītaṃ means He taught it making it progressively more sublime and excellent.

“Càng cao càng vi diệu” (Uttaruttaraṃ paṇītapaṇītaṃ) có nghĩa là Đức Phật đã thuyết giảng làm cho Pháp càng cao càng vi diệu.

Kaṇhasukkasappaṭibhāganti kaṇhañceva sukkañca.

Kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ means both dark and bright.

“Đối lập với đen và trắng” (Kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ) có nghĩa là cả đen và trắng.

Tañca kho sappaṭibhāgaṃ savipakkhaṃ katvā.

And He taught it making it opposed and counter-balanced.

Và điều đó được trình bày với sự đối lập, với sự tương phản.

Kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkaṃ, sukkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti evaṃ sappaṭibhāgaṃ katvā kaṇhasukkaṃ desesi, kaṇhaṃ desentopi ca saussāhaṃ savipākaṃ desesi, sukkaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ desesi.

Having thus made them opposing counterparts, repelling the dark and^* the bright, and repelling the bright and^* the dark, he taught the dark and the bright. And even when teaching the dark, he taught it with zeal and with results; even when teaching the bright, he taught it with zeal and with results.

Sau khi đẩy lùi cái đen tối, (Ngài thuyết) cái trắng; sau khi đẩy lùi cái trắng, (Ngài thuyết) cái đen tối – như vậy, Ngài đã thuyết về cái đen tối và cái trắng bằng cách tạo ra sự đối lập. Và khi thuyết về cái đen tối, Ngài thuyết với sự nỗ lực và sự quả báo; khi thuyết về cái trắng, Ngài cũng thuyết với sự nỗ lực và sự quả báo.

255

Tasmiṃ dhamme abhiññā idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhamagamanti tasmiṃ desite dhamme ekaccaṃ dhammaṃ nāma sāvakapāramīñāṇaṃ sañjānitvā dhammesu niṭṭhamagamaṃ.

Having fully understood a certain Dhamma among the dhammas, I reached a conclusion in those dhammas means, in that Dhamma taught by the Buddha, having clearly known that which is called Dhamma, the knowledge of a disciple's perfections (sāvakapāramīñāṇa), I arrived at a conclusion in the dhammas.

Trong Pháp ấy, sau khi chứng ngộ một Pháp nào đó, (vị ấy) đã đạt đến sự viên mãn trong các Pháp – nghĩa là, trong Pháp đã được thuyết giảng ấy, sau khi thấu hiểu một Pháp nào đó, tức là Sāvakapāramīñāṇa (trí tuệ viên mãn của bậc Thanh văn), (vị ấy) đã đạt đến sự viên mãn trong các Pháp.

Katamesu dhammesūti?

In which dhammas?

Trong những Pháp nào?

Catusaccadhammesu.

In the dhammas of the Four Noble Truths (Catusacca-dhammas).

Trong Tứ Diệu Đế.

Etthāyaṃ therasallāpo, kāḷavallavāsī sumatthero tāva vadati ‘‘catusaccadhammesu idāni niṭṭhagamanakāraṇaṃ natthi.

Here, this is the Elder's discussion: First, the Elder Sumata, residing in Kāḷavallavā, says, "Now there is no reason to reach a conclusion in the Four Noble Truths.

Ở đây có cuộc đàm luận của các Trưởng lão. Trưởng lão Suma trú tại Kāḷavalla nói rằng: “Hiện tại không có lý do để đạt đến sự viên mãn trong Tứ Diệu Đế.

Assajimahāsāvakassa hi diṭṭhadivaseyeva so paṭhamamaggena catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, aparabhāge sūkarakhataleṇadvāre upari tīhi maggehi catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti buddhaguṇesu niṭṭhaṃ gato’’ti.

For on the very day the great disciple Assaji was seen, he reached a conclusion in the Four Noble Truths through the first path. Later, at the entrance to the Sūkarakhataleṇa cave, he reached a conclusion in the Four Noble Truths through the three higher paths. In this instance, however, 'in the dhammas' means he reached a conclusion in the Buddha's qualities."

Vì Đại Thanh văn Assaji đã đạt đến sự viên mãn trong Tứ Diệu Đế bằng Đạo quả đầu tiên ngay trong ngày Ngài được thấy, và sau đó Ngài đã đạt đến sự viên mãn trong Tứ Diệu Đế bằng ba Đạo quả cao hơn tại cửa hang Sūkarakhata. Còn ở đây, cụm từ ‘trong các Pháp’ có nghĩa là đạt đến sự viên mãn trong các đức tính của Đức Phật.”

Lokantaravāsī cūḷasīvatthero pana ‘‘sabbaṃ tatheva vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti arahatte niṭṭhaṃ gato’’ti āha.

But the Elder Cūḷasīva, residing in Lokantaravāsa, having said everything else similarly, stated, "In this instance, 'in the dhammas' means he reached a conclusion in Arahantship."

Tuy nhiên, Trưởng lão Cūḷasīva trú tại Lokantara lại nói: “Sau khi nói tất cả những điều tương tự, ở đây, cụm từ ‘trong các Pháp’ có nghĩa là đạt đến sự viên mãn trong A-la-hán quả.”

Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsīvatthero pana ‘‘tatheva purimavādaṃ vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti sāvakapāramīñāṇe niṭṭhaṃ gato’’ti vatvā ‘‘buddhaguṇā pana nayato āgatā’’ti āha.

And the Elder Mahāsīva, a Dīghabhāṇaka (reciter of the Dīgha Nikāya) and holder of the Three Baskets (Tipiṭaka), having stated the previous view similarly, said, "In this instance, 'in the dhammas' means he reached a conclusion in the knowledge of a disciple's perfections (sāvakapāramīñāṇa)," adding, "but the Buddha's qualities are included by way of principle."

Còn Trưởng lão Dīghabhāṇaka Tipiṭakamahāsīva thì nói: “Sau khi nói những điều tương tự như lời giải thích trước, ở đây, cụm từ ‘trong các Pháp’ có nghĩa là đạt đến sự viên mãn trong Sāvakapāramīñāṇa,” và Ngài nói thêm: “Còn các đức tính của Đức Phật thì đã được đề cập theo phương pháp.”

256

Satthari pasīdinti evaṃ sāvakapāramīñāṇadhammesu niṭṭhaṃ gantvā bhiyyosomattāya ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti satthari pasīdiṃ.

I gained confidence in the Teacher means, having arrived at a conclusion in these dhammas, the knowledge of a disciple's perfections, I gained even greater confidence in the Teacher, thinking, "Indeed, that Fortunate One is a Perfectly Self-Enlightened One."

Tin tưởng vào Bậc Đạo Sư – nghĩa là, sau khi đạt đến sự viên mãn trong các Pháp của Sāvakapāramīñāṇa như vậy, (vị ấy) càng thêm tin tưởng vào Bậc Đạo Sư, (nghĩ rằng): “Thật vậy, Thế Tôn là một vị Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác).”

Svākkhāto bhagavatā dhammoti suṭṭhu akkhāto sukathito niyyāniko maggo phalatthāya niyyāti rāgadosamohanimmadanasamattho.

Well-expounded is the Dhamma by the Fortunate One means, the path that has been well-explained, well-taught, and leads to liberation (niyyāniko), which is capable of suppressing and destroying greed, hatred, and delusion, leads to the fruit^*. (Thinking this, I am confident in the Blessed One.)

Pháp do Thế Tôn thuyết giảng là khéo thuyết giảng – nghĩa là, con đường đã được thuyết giảng một cách tốt đẹp, khéo léo, là con đường đưa đến sự giải thoát, có khả năng diệt trừ tham, sân, si, và làm cho quả vị được thành tựu.

257

Suppaṭipanno saṅghoti buddhassa bhagavato sāvakasaṅghopi vaṅkādidosavirahitaṃ sammāpaṭipadaṃ paṭipannattā suppaṭipannoti pasannomhi bhagavatīti dasseti.

The Saṅgha has practiced well means, the Saṅgha of the Blessed Buddha's disciples, having practiced the right path that is free from faults such as crookedness, has practiced well. Thus, it shows that I have confidence in the Blessed One.

Tăng đoàn là khéo thực hành – nghĩa là, Tăng đoàn Thanh văn của Đức Thế Tôn cũng đã thực hành đúng đắn, không có các lỗi lầm như cong vẹo, nên được gọi là khéo thực hành (Suppaṭipanna). Điều này cho thấy (vị ấy) đã tin tưởng vào Đức Thế Tôn.

258

Kusaladhammadesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Wholesome Dhammas

Lời giải thích về sự thuyết giảng thiện pháp

259

145. Idāni divāṭṭhāne nisīditvā samāpajjite soḷasa aparāpariyadhamme dassetuṃ aparaṃ pana bhante etadānuttariyanti desanaṃ ārabhi.

Now, to show the sixteen sequential dhammas attained while sitting in a daytime dwelling, the teaching "Furthermore, Venerable Sir, this is the unsurpassed" was commenced.

145. Bây giờ, để trình bày mười sáu pháp liên tiếp được nhập định khi ngồi ở nơi ban ngày, (Đức Phật) đã bắt đầu thuyết giảng: “Bạch Thế Tôn, đây là một sự tối thượng khác.”

Tattha anuttariyanti anuttarabhāvo.

Therein, anuttariya means unsurpassable state.

Ở đây, anuttariya có nghĩa là sự tối thượng.

Yathā bhagavā dhammaṃ desetīti yathā yenākārena yāya desanāya bhagavā dhammaṃ deseti, sā tumhākaṃ desanā anuttarāti vadati.

As the Fortunate One teaches the Dhamma means, "The teaching, Venerable Sir, with which mode, with which discourse, the Blessed One teaches the Dhamma, that teaching of yours is unsurpassed," thus he says.

Như Thế Tôn thuyết giảng Pháp – nghĩa là, Ngài nói rằng: “Cách mà Thế Tôn thuyết giảng Pháp, bài thuyết giảng ấy của Ngài là tối thượng.”

Kusalesu dhammesūti tāya desanāya desitesu kusalesu dhammesupi bhagavāva anuttaroti dīpeti.

In wholesome dhammas means, it reveals that the Blessed One alone is unsurpassed even among the wholesome dhammas taught through that teaching.

Trong các thiện pháp – điều này cho thấy rằng ngay cả trong các thiện pháp được thuyết giảng bằng bài thuyết giảng ấy, Thế Tôn cũng là tối thượng.

Yā vā sā desanā, tassā bhūmiṃ dassentopi ‘‘kusalesu dhammesū’’ti āha.

Or, even when showing the ground of that teaching, he said, "in wholesome dhammas."

Hoặc, để trình bày nền tảng của bài thuyết giảng ấy, Ngài cũng nói: “Trong các thiện pháp.”

Tatrime kusalā dhammāti tatra kusalesu dhammesūti vuttapade ime kusalā dhammā nāmāti veditabbā.

Herein are these wholesome dhammas means, in the expression "in wholesome dhammas," these are to be known as wholesome dhammas.

Trong đó, đây là các thiện pháp – nghĩa là, trong cụm từ “trong các thiện pháp” đã được nói đến, đây được biết là các thiện pháp.

Tattha ārogyaṭṭhena, anavajjaṭṭhena, kosallasambhūtaṭṭhena, niddarathaṭṭhena, sukhavipākaṭṭhenāti pañcadhā kusalaṃ veditabbaṃ.

Therein, the wholesome (kusala) is to be understood in five ways: as healthiness (ārogyaṭṭhena), as blamelessness (anavajjaṭṭhena), as born of skill (kosallasambhūtaṭṭhena), as freedom from distress (niddarathaṭṭhena), and as having pleasant results (sukhavipākaṭṭhena).

Ở đây, thiện (kusala) cần được hiểu theo năm cách: theo nghĩa khỏe mạnh (ārogyaṭṭhena), theo nghĩa không có lỗi (anavajjaṭṭhena), theo nghĩa phát sinh từ sự khéo léo (kosallasambhūtaṭṭhena), theo nghĩa không có phiền não (niddarathaṭṭhena), và theo nghĩa có quả báo an lạc (sukhavipākaṭṭhena).

Tesu jātakapariyāyaṃ patvā ārogyaṭṭhena kusalaṃ vaṭṭati.

Among these, in the context of Jātaka narratives, wholesome (kusala) is appropriate in the sense of healthiness.

Trong số đó, khi xét theo các câu chuyện Jātaka, thiện có nghĩa là khỏe mạnh.

Suttantapariyāyaṃ patvā anavajjaṭṭhena.

In the context of Suttanta narratives, in the sense of blamelessness.

Khi xét theo các bài kinh Suttanta, thiện có nghĩa là không có lỗi.

Abhidhammapariyāyaṃ patvā kosallasambhūtaniddarathasukhavipākaṭṭhena.

In the context of Abhidhamma narratives, in the sense of born of skill, freedom from distress, and having pleasant results.

Khi xét theo Abhidhamma, thiện có nghĩa là phát sinh từ sự khéo léo, không có phiền não và có quả báo an lạc.

Imasmiṃ pana ṭhāne bāhitikasuttantapariyāyena (ma. ni. 2.358) anavajjaṭṭhena kusalaṃ daṭṭhabbaṃ.

However, in this instance, wholesome (kusala) is to be seen in the sense of blamelessness, according to the method of the Bāhitika Suttanta.

Tuy nhiên, ở đây, thiện cần được xem là không có lỗi theo phương pháp của kinh Bāhitika Suttanta.

260

Cattāro satipaṭṭhānāti cuddasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, soḷasavidhena cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhammānupassanāsatipaṭṭhānanti evaṃ nānānayehi vibhajitvā samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakā cattāro satipaṭṭhānā desitā.

The four foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna): Thus, the four foundations of mindfulness, which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught in various ways, such as the fourteenfold contemplation of the body (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna), the ninefold contemplation of feelings (vedanānupassanāsatipaṭṭhāna), the sixteenfold contemplation of mind (cittānupassanāsatipaṭṭhāna), and the fivefold contemplation of mental objects (dhammānupassanāsatipaṭṭhāna), by means of the paths of tranquility (samatha) and insight (vipassanā).

Bốn Niệm Xứ (cattāro satipaṭṭhānā) – đó là: Niệm xứ quán thân theo mười bốn cách, Niệm xứ quán thọ theo chín cách, Niệm xứ quán tâm theo mười sáu cách, Niệm xứ quán pháp theo năm cách. Như vậy, bốn Niệm xứ đã được thuyết giảng theo nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm cả thế gian và siêu thế, theo con đường Samatha (chỉ) và Vipassanā (quán).

Phalasatipaṭṭhānaṃ pana idha anadhippetaṃ.

However, the fruit-satipaṭṭhāna is not intended here.

Tuy nhiên, Niệm xứ của quả vị không được đề cập ở đây.

Cattāro sammappadhānāti paggahaṭṭhena ekalakkhaṇā, kiccavasena nānākiccā.

The four right exertions (sammappadhāna): They have a single characteristic by way of striving, but diverse functions by way of their activities.

Bốn Chánh Cần (cattāro sammappadhānā) – có một đặc tính chung là sự tinh tấn, nhưng có nhiều chức năng khác nhau tùy theo nhiệm vụ.

‘‘Idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro sammappadhānā desitā.

The four right exertions, which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught by means of the paths of tranquility and insight, following the method beginning with "Here, monks, a bhikkhu generates desire for the non-arising of unarisen evil unwholesome states..."

“Ở đây, này các Tỳ-kheo, để các ác bất thiện pháp chưa sinh không sinh khởi…” – theo phương pháp này, bốn Chánh cần đã được thuyết giảng, bao gồm cả thế gian và siêu thế, theo con đường Samatha và Vipassanā.

Cattāro iddhipādāti ijjhanaṭṭhena ekasaṅgahā, chandādivasena nānāsabhāvā.

The four bases of psychic power (iddhipāda): They have a single category by way of accomplishment, but diverse natures by way of desire (chanda) and so forth.

Bốn Thần Túc (cattāro iddhipādā) – có một sự tổng hợp chung là sự thành tựu, nhưng có nhiều bản chất khác nhau tùy theo các yếu tố như dục (chanda).

‘‘Idha bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāvetī’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro iddhipādā desitā.

The four bases of psychic power, which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught by means of the paths of tranquility and insight, following the method beginning with "Here, monks, a bhikkhu develops the base of psychic power endowed with concentration due to desire (chanda-samādhi) and volitional formations (padhāna-saṅkhāra)."

“Ở đây, này các Tỳ-kheo, vị ấy tu tập thần túc đầy đủ dục, định, tinh tấn, tư duy” – theo phương pháp này, bốn Thần túc đã được thuyết giảng, bao gồm cả thế gian và siêu thế, theo con đường Samatha và Vipassanā.

261

Pañcindriyānīti ādhipateyyaṭṭhena ekalakkhaṇāni, adhimokkhādisabhāvavasena nānāsabhāvāni.

The five faculties (indriya): They have a single characteristic by way of dominance, but diverse natures by way of conviction (adhimokkha) and so forth.

Năm Căn (pañcindriyānī) – có một đặc tính chung là sự thống trị, nhưng có nhiều bản chất khác nhau tùy theo các yếu tố như thắng giải (adhimokkha).

Samathavipassanāmaggavaseneva ca lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañcindriyāni desitāni.

And the five faculties, such as faith (saddhā), which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught by means of the paths of tranquility and insight.

Năm căn như Tín (saddhā) v.v., bao gồm cả thế gian và siêu thế, đã được thuyết giảng theo con đường Samatha và Vipassanā.

Pañca balānīti upatthambhanaṭṭhena akampiyaṭṭhena vā ekasaṅgahāni, salakkhaṇena nānāsabhāvāni.

The five powers (bala): They have a single category by way of supporting or by way of unshakability, but diverse natures according to their individual characteristics.

Năm Lực (pañca balānī) – có một sự tổng hợp chung là sự hỗ trợ hoặc sự bất động, nhưng có nhiều bản chất khác nhau tùy theo đặc tính riêng.

Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañca balāni desitāni.

The five powers, such as faith, which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught by means of the paths of tranquility and insight.

Năm lực như Tín (saddhā) v.v., bao gồm cả thế gian và siêu thế, đã được thuyết giảng theo con đường Samatha và Vipassanā.

Satta bojjhaṅgāti niyyānaṭṭhena ekasaṅgahā, upaṭṭhānādinā salakkhaṇena nānāsabhāvā.

The seven factors of enlightenment (bojjhaṅga): They have a single category by way of leading to liberation, but diverse natures according to their individual characteristics, such as mindfulness (upaṭṭhāna).

Bảy Giác Chi (satta bojjhaṅgā) – có một sự tổng hợp chung là sự giải thoát, nhưng có nhiều bản chất khác nhau tùy theo các đặc tính riêng như sự thiết lập (upaṭṭhānā).

Samathavipassanā maggavaseneva lokiyalokuttaramissakā satta bojjhaṅgā desitā.

The seven factors of enlightenment, which are a mixture of mundane and supramundane, have been taught by means of the paths of tranquility and insight.

Bảy Giác chi, bao gồm cả thế gian và siêu thế, đã được thuyết giảng theo con đường Samatha và Vipassanā.

262

Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti hetuṭṭhena ekasaṅgaho, dassanādinā salakkhaṇena nānāsabhāvo.

The Noble Eightfold Path (ariyo aṭṭhaṅgiko maggo): It has a single category by way of being a cause, but diverse natures according to its individual characteristics, such as right view (dassanā).

Bát Chánh Đạo (ariyo aṭṭhaṅgiko maggo) – có một sự tổng hợp chung là nhân (hetu), nhưng có nhiều bản chất khác nhau tùy theo các đặc tính riêng như sự thấy (dassanā).

Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissako ariyo aṭṭhaṅgiko maggo desitoti attho.

This means that the Noble Eightfold Path, which is a mixture of mundane and supramundane, has been taught by means of the paths of tranquility and insight.

Ý nghĩa là, Bát Chánh Đạo, bao gồm cả thế gian và siêu thế, đã được thuyết giảng theo con đường Samatha và Vipassanā.

263

Idha, bhante, bhikkhu āsavānaṃ khayāti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ?

Here, Venerable Sir, a bhikkhu, with the destruction of the taints (āsava): For what purpose was this commenced?

Bạch Thế Tôn, ở đây, Tỳ-kheo nhờ sự diệt tận các lậu hoặc – điều này được bắt đầu với mục đích gì?

Sāsanassa pariyosānadassanatthaṃ.

To show the culmination of the dispensation (sāsana).

Để trình bày sự kết thúc của Giáo pháp.

Sāsanassa hi na kevalaṃ maggeneva pariyosānaṃ hoti, arahattaphalena pana hoti.

For the culmination of the dispensation is not merely with the path, but with the fruit of arahantship.

Vì Giáo pháp không chỉ kết thúc bằng Đạo quả, mà còn bằng A-la-hán quả.

Tasmā taṃ dassetuṃ idamāraddhanti veditabbaṃ.

Therefore, it should be understood that this was commenced to show that.

Do đó, cần phải hiểu rằng điều này được bắt đầu để trình bày điều đó.

Etadānuttariyaṃ, bhante, kusalesu dhammesūti bhante yā ayaṃ kusalesu dhammesu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ.

This, Venerable Sir, is the unsurpassed among wholesome dhammas means, Venerable Sir, this teaching regarding wholesome dhammas is the unsurpassed.

Bạch Thế Tôn, đây là sự tối thượng trong các thiện pháp – Bạch Thế Tôn, bài thuyết giảng như vậy về các thiện pháp, đây là sự tối thượng.

Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti.

That the Fortunate One means, the Fortunate One thoroughly knows that teaching entirely.

Thế Tôn biết điều đó – Thế Tôn biết rõ hoàn toàn, không sót điều gì về bài thuyết giảng đó.

Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato.

That of the Fortunate One means, of the Fortunate One who thoroughly knows that teaching.

Điều đó thuộc về Thế Tôn – Điều đó thuộc về Thế Tôn, Đấng biết rõ hoàn toàn, không sót điều gì về bài thuyết giảng đó.

Uttari abhiññeyyaṃ natthīti taduttari abhijānitabbaṃ natthi, ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānātīti idaṃ natthi.

There is nothing further to be comprehended means, there is nothing further to be known beyond that; there is no other dhamma or person whom the Fortunate One does not know.

Không có điều gì cần phải chứng ngộ hơn nữa – không có điều gì cần phải chứng ngộ cao hơn điều đó, không có Pháp hay cá nhân nào khác mà Thế Tôn không biết.

Yadabhijānaṃ añño samaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ, taṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya.

Whereby another ascetic or brahman means, if another ascetic or brahman were to comprehend what you have not comprehended, he would be more deeply knowledgeable than the Fortunate One, he would possess greater wisdom.

Nếu có một Sa-môn hay Bà-la-môn nào khác chứng ngộ điều đó – nghĩa là, nếu có một Sa-môn hay Bà-la-môn nào khác chứng ngộ điều mà quý vị chưa chứng ngộ, thì người đó sẽ có trí tuệ cao hơn, vượt trội hơn Thế Tôn.

Yadidaṃ kusalesu dhammesūti ettha yadidanti nipātamattaṃ, kusalesu dhammesu bhagavatā uttaritaro natthīti ayametthattho.

As to what pertains to wholesome dhammas Here, yadidaṃ is merely a particle. The meaning here is that there is no one superior to the Fortunate One regarding wholesome dhammas.

Đó chính là trong các thiện pháp – ở đây, yadidaṃ chỉ là một giới từ. Ý nghĩa ở đây là không có ai cao hơn Thế Tôn trong các thiện pháp.

Iti bhagavāva kusalesu dhammesu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti.

Thus, showing that the Blessed One is supreme among wholesome states, he reveals: “By this reason too, Venerable Sir, I am so confident in the Blessed One.”

Như vậy, khi trình bày rằng Đức Thế Tôn là vô thượng trong các pháp thiện lành, vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, chính vì lý do này mà con có niềm tin thanh tịnh như vậy nơi Đức Thế Tôn.”

Ito paresu aparaṃ panātiādīsu visesamattameva vaṇṇayissāma.

From here onwards, in passages like aparaṃ panātiādīsu (and further), we shall describe only the special characteristics.

Từ đây trở đi, trong những đoạn như aparaṃ pana (còn nữa), chúng tôi sẽ chỉ giải thích những điểm đặc biệt.

Purimavārasadisaṃ pana vuttanayeneva veditabbaṃ.

The rest should be understood in the same manner as the previous section.

Còn những phần tương tự như đoạn trước thì nên hiểu theo cách đã nói.

264

Āyatanapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Sense-sphere Designations

Giải thích về sự thuyết giảng các xứ (Āyatana)

265

146. Āyatanapaṇṇattīsūti āyatanapaññāpanāsu.

146. Āyatanapaṇṇattīsūti means in the designations of the sense-spheres.

146. Āyatanapaṇṇattīsu nghĩa là trong các sự chế định về các xứ (āyatana).

Idāni tā āyatanapaññattiyo dassento chayimāni, bhantetiādimāha.

Now, showing these designations of the sense-spheres, he says, chayimāni, bhantetiādimāha (These six, Venerable Sir, and so on).

Giờ đây, khi trình bày các sự chế định về các xứ đó, Ngài nói: chayimāni, bhante (Bạch Thế Tôn, đây là sáu xứ này), v.v.

Āyatanakathā panesā visuddhimagge vitthārena kathitā, tena na taṃ vitthārayissāma, tasmā tattha vuttanayeneva sā vitthārato veditabbā.

This discourse on sense-spheres has been extensively explained in the Visuddhimagga, therefore we will not elaborate on it; thus, it should be understood in detail according to the method stated there.

Tuy nhiên, câu chuyện về các xứ này đã được giải thích chi tiết trong Thanh Tịnh Đạo, vì vậy chúng tôi sẽ không giải thích dài dòng về nó; do đó, nên hiểu nó một cách chi tiết theo cách đã trình bày ở đó.

266

Etadānuttariyaṃ, bhante, āyatanapaṇṇattīsūti yāyaṃ āyatanapaṇṇattīsu ajjhattikabāhiravavatthānādivasena evaṃ desanā, etadānuttariyaṃ.

Etadānuttariyaṃ, bhante, āyatanapaṇṇattīsūti means that this teaching, Venerable Sir, which is given in the designations of the sense-spheres through classifications such as internal and external, is the unexcelled excellence.

Etadānuttariyaṃ, bhante, āyatanapaṇṇattīsu nghĩa là sự thuyết giảng như vậy về các xứ, chẳng hạn như sự phân định nội xứ và ngoại xứ, đây là điều vô thượng.

Sesaṃ vuttanayameva.

The rest is in the stated manner.

Phần còn lại thì giống như cách đã nói.

267

Gabbhāvakkantidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Conception in the Womb

Giải thích về sự thuyết giảng sự nhập thai

268

147. Gabbhāvakkantīsūti gabbhokkamanesu.

147. Gabbhāvakkantīsūti means in the conceptions in the womb.

147. Gabbhāvakkantīsu nghĩa là trong các sự nhập thai.

Tā gabbhāvakkantiyo dassento catasso imā, bhantetiādimāha.

Showing these conceptions in the womb, he says, catasso imā, bhantetiādimāha (These four, Venerable Sir, and so on).

Giờ đây, khi trình bày các sự nhập thai đó, Ngài nói: catasso imā, bhante (Bạch Thế Tôn, đây là bốn loại), v.v.

Tattha asampajānoti ajānanto sammūḷho hutvā.

There, asampajānoti means unknowingly, being confused.

Trong đó, asampajāno nghĩa là không biết, trở nên mê muội.

Mātukucchiṃ okkamatīti paṭisandhivasena pavisati.

Mātukucchiṃ okkamatīti means enters the mother’s womb by way of rebirth-linking.

Mātukucchiṃ okkamatī nghĩa là đi vào bụng mẹ theo cách tái tục (paṭisandhi).

Ṭhātīti vasati.

Ṭhātīti means dwells.

Ṭhātī nghĩa là ở lại.

Nikkhamatīti nikkhamantopi asampajāno sammūḷhova nikkhamati.

Nikkhamatīti means even when exiting, he exits unknowingly, being confused.

Nikkhamatī nghĩa là ngay cả khi xuất ra, vị ấy cũng xuất ra một cách không biết, mê muội.

Ayaṃ paṭhamāti ayaṃ pakatilokiyamanussānaṃ paṭhamā gabbhāvakkanti.

Ayaṃ paṭhamāti means this is the first conception for ordinary worldly people.

Ayaṃ paṭhamā nghĩa là đây là sự nhập thai đầu tiên của những người phàm tục bình thường.

269

Sampajāno mātukucchiṃ okkamatīti okkamanto sampajāno asammūḷho hutvā okkamati.

Sampajāno mātukucchiṃ okkamatīti means entering, he enters knowingly, not being confused.

Sampajāno mātukucchiṃ okkamatī nghĩa là khi nhập thai, vị ấy nhập thai một cách tỉnh giác, không mê muội.

270

Ayaṃ dutiyāti ayaṃ asītimahātherānaṃ sāvakānaṃ dutiyā gabbhāvakkanti.

Ayaṃ dutiyāti means this is the second conception for the eighty great senior disciples.

Ayaṃ dutiyā nghĩa là đây là sự nhập thai thứ hai của các đệ tử, tám mươi vị Đại Trưởng Lão.

Te hi pavisantāva jānanti, vasantā ca nikkhamantā ca na jānanti.

For they know only when entering, but they do not know while dwelling or when exiting.

Họ biết khi đi vào, nhưng không biết khi ở lại và khi xuất ra.

271

Ayaṃ tatiyāti ayaṃ dvinnañca aggasāvakānaṃ paccekabodhisattānañca tatiyā gabbhāvakkanti.

Ayaṃ tatiyāti means this is the third conception for the two chief disciples and for the Paccekabuddha aspirants.

Ayaṃ tatiyā nghĩa là đây là sự nhập thai thứ ba của hai vị Trưởng Lão đệ tử tối thắng và các vị Bồ Tát Độc Giác.

Te kira kammajehi vātehi adhosirā uddhaṃpādā anekasataporise papāte viya yonimukhe khittā tāḷacchiggaḷena hatthī viya sambādhena yonimukhena nikkhamamānā anantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti.

It is said that they, thrown head down and feet up by kamma-born winds, as if into a chasm hundreds of fathoms deep at the mouth of the womb, and exiting through the constricted mouth of the womb like an elephant through a palmyra tree hole, experience endless suffering.

Người ta nói rằng, khi bị các luồng gió do nghiệp tạo ra đẩy vào cửa tử cung, đầu quay xuống, chân giơ lên, như bị ném xuống một vực sâu hàng trăm dặm, và khi xuất ra qua cửa tử cung chật hẹp như voi chui qua lỗ móc sắt, họ phải chịu đựng vô vàn đau khổ.

Tena nesaṃ ‘‘mayaṃ nikkhamamhā’’ti sampajānatā na hoti.

Therefore, they do not have the awareness, “We are exiting.”

Vì vậy, họ không có sự tỉnh giác rằng “chúng tôi đã xuất ra.”

Evaṃ pūritapāramīnampi ca sattānaṃ evarūpe ṭhāne mahantaṃ dukkhaṃ uppajjatīti alameva gabbhāvāse nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ.

Thus, even for beings who have perfected their pāramīs, such great suffering arises in such a place, which is sufficient to cause revulsion and dispassion towards dwelling in the womb.

Ngay cả đối với những chúng sanh đã viên mãn các Ba-la-mật như vậy, sự đau khổ lớn lao vẫn phát sinh ở nơi như thế này; điều đó đủ để chán ghét sự ở trong bào thai, đủ để lìa bỏ dục vọng.

272

Ayaṃ catutthāti ayaṃ sabbaññubodhisattānaṃ vasena catutthā gabbhāvakkanti.

Ayaṃ catutthāti means this is the fourth conception in the case of the all-knowing Bodhisattas.

Ayaṃ catutthā nghĩa là đây là sự nhập thai thứ tư của các vị Bồ Tát Toàn Giác.

Sabbaññubodhisattā hi mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhantāpi jānanti, tattha vasantāpi jānanti, nikkhamantāpi jānanti, nikkhamanakālepi ca te kammajavātā uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ na sakkonti, dve hatthe pasāretvā akkhīni ummīletvā ṭhitakāva nikkhamanti.

For the all-knowing Bodhisattas know even when they establish rebirth-linking in the mother’s womb, they know even when dwelling there, they know even when exiting, and at the time of exiting, the kamma-born winds are unable to throw them head down and feet up; rather, they extend both hands, open their eyes, and exit while standing.

Các vị Bồ Tát Toàn Giác biết khi tái tục trong bụng mẹ, biết khi ở đó, và biết khi xuất ra; và vào lúc xuất ra, các luồng gió do nghiệp tạo ra không thể đẩy họ xuống với chân giơ lên và đầu quay xuống; họ xuất ra trong tư thế đứng, duỗi hai tay và mở mắt.

Bhavaggaṃ upādāya avīciantare añño tīsu kālesu sampajāno nāma natthi ṭhapetvā sabbaññubodhisatte.

Excluding the all-knowing Bodhisattas, there is no one else, from the highest existence (bhavagga) down to Avīci, who is fully conscious at these three times.

Từ cõi Hữu Đỉnh cho đến giữa cõi A-tỳ, không có ai tỉnh giác trong ba thời gian (nhập thai, ở trong thai, xuất thai), ngoại trừ các vị Bồ Tát Toàn Giác.

Teneva nesaṃ mātukucchiṃ okkamanakāle ca nikkhamanakāle ca dasasahassilokadhātu kampatīti.

Therefore, at the time of their entering the mother’s womb and at the time of their exiting, the ten-thousandfold world system trembles.

Chính vì vậy, khi họ nhập thai và khi xuất thai, mười ngàn thế giới chấn động.

Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.

The rest here should be understood in the stated manner.

Phần còn lại ở đây nên được hiểu theo cách đã nói.

273

Ādesanavidhādesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Methods of Admonition

Giải thích về sự thuyết giảng các phương pháp thần thông

274

148. Ādesanavidhāsūti ādesanakoṭṭhāsesu.

148. Ādesanavidhāsūti means in the divisions of admonition.

148. Ādesanavidhāsu nghĩa là trong các phần của sự thần thông (ādesanā).

Idāni tā ādesanavidhā dassento catasso imātiādimāha.

Now, showing these methods of admonition, he says, catasso imātiādimāha (These four, and so on).

Giờ đây, khi trình bày các phương pháp thần thông đó, Ngài nói: catasso imā (đây là bốn loại), v.v.

Nimittena ādisatīti āgatanimittena gatanimittena ṭhitanimittena vā idaṃ nāma bhavissatīti katheti.

Nimittena ādisatīti means he declares what will happen, saying, “This will be such and such,” through a sign that has come, a sign that has gone, or a sign that is standing.

Nimittena ādisatī nghĩa là vị ấy nói rằng “điều này sẽ xảy ra” bằng cách dựa vào điềm báo về sự đến, đi hoặc đứng.

275

Tatridaṃ vatthu – eko rājā tisso muttā gahetvā purohitaṃ pucchi ‘‘kiṃ me, ācariya, hatthe’’ti?

Here is the story: A certain king, holding three pearls, asked the purohita, “What do I have in my hand, teacher?”

Trong đó, đây là một câu chuyện – một vị vua cầm ba viên ngọc trai và hỏi vị đạo sĩ: “Thưa thầy, trong tay con có gì?”

So ito cito ca olokesi.

He looked around here and there.

Vị ấy nhìn quanh đây đó.

Tena ca samayena ekā sarabū ‘‘makkhikaṃ gahessāmī’’ti pakkhandi, gahaṇakāle makkhikā palātā, so makkhikāya muttattā ‘‘muttā mahārājā’’ti āha.

At that time, a lizard sprang forward, thinking, “I will catch a fly”; but as it was about to catch it, the fly escaped, so he said, “Pearls, Great King,” because the fly had mutta (escaped).

Lúc đó, một con thằn lằn bay đến định bắt một con ruồi, nhưng khi bắt, con ruồi bay đi; vì con ruồi đã bay đi (muttā), vị ấy nói: “Tâu Đại Vương, đó là ngọc trai (muttā).”

Muttā tāva hotu, kati muttāti?

“Let them be pearls, but how many pearls?”

Ngọc trai thì đúng rồi, nhưng có bao nhiêu viên ngọc trai?

So puna nimittaṃ olokesi.

He looked for a sign again.

Vị ấy lại nhìn điềm báo.

Atha avidūre kukkuṭo tikkhattuṃ saddaṃ nicchāresi.

Then, not far away, a rooster crowed three times.

Sau đó, một con gà trống gần đó cất tiếng gáy ba lần.

Brāhmaṇo ‘‘tisso mahārājā’’ti āha.

The brahmin said, “Three, Great King.”

Vị Bà-la-môn nói: “Tâu Đại Vương, có ba viên.”

Evaṃ ekacco āgatanimittena katheti.

Thus, some declare by a sign that has come.

Như vậy, có người nói bằng điềm báo về sự đến.

Etenupāyena gataṭhitani mittehipi kathanaṃ veditabbaṃ.

By this method, declaration by signs that have gone or stood should also be understood.

Theo cách này, cũng nên hiểu sự nói bằng điềm báo về sự đi và sự đứng.

276

Amanussānanti yakkhapisācādīnaṃ.

Amanussānanti means of non-humans, such as yakkhas and pisācas.

Amanussānaṃ nghĩa là của các Dạ-xoa, quỷ thần, v.v.

Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ.

Devatānanti means of devas such as those of the Cātumahārājika realm.

Devatānaṃ nghĩa là của các vị trời Tứ Đại Thiên Vương, v.v.

Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ sutvā.

Saddaṃ sutvāti means hearing the sound of those who, knowing another’s mind, speak.

Saddaṃ sutvā nghĩa là nghe tiếng của những người nói sau khi biết tâm của người khác.

Vitakkavipphārasaddanti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttapamattādīnaṃ saddaṃ.

Vitakkavipphārasaddanti means the sound of thoughts spreading, the muttering sound of those who are sleeping or negligent, arisen due to the spreading of thoughts.

Vitakkavipphārasaddaṃ nghĩa là tiếng nói của những người đang ngủ hoặc lơ đễnh, phát ra do sự chuyển động của tư duy.

Sutvāti taṃ saddaṃ sutvā.

Sutvāti means hearing that sound.

Sutvā nghĩa là nghe tiếng đó.

Yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’ti ādisati.

According to the sound that arose from his thinking, he declares, “Such is your mind.”

Vị ấy thần thông rằng “tâm của người đó là như vậy” dựa vào tiếng nói phát ra từ tư duy của người đó.

Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā suṭṭhapitā.

Manosaṅkhārā paṇihitāti means mental formations are well-directed.

Manosaṅkhārā paṇihitā nghĩa là các hành tâm đã được thiết lập tốt.

Vitakkessatīti vitakkayissati pavattessatīti pajānāti.

Vitakkessatīti means he will think, he will generate, he understands.

Vitakkessatī nghĩa là vị ấy biết rằng người đó sẽ tư duy, sẽ phát khởi.

Jānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti.

And knowing, he knows by arrival, he knows by the preparatory stage, he knows by observing the mind in jhāna.

Khi biết, vị ấy biết bằng sự đến, biết bằng phần trước, biết bằng cách quán sát tâm trong định.

Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva yenākārena esa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā…pe… catutthajjhānaṃ vā aṭṭhasamāpattiyo vā nibbattessatīti jānāti.

Āgamanena jānāti nāma (Knowing by arrival) means that even at the time of kasiṇa preliminary work, he knows the manner in which one has begun kasiṇa development and will bring about the first jhāna... or the fourth jhāna, or the eight attainments.

Āgamanena jānāti nghĩa là ngay trong lúc chuẩn bị kasiṇa, vị ấy biết rằng người này sẽ phát triển thiền kasiṇa, sẽ thành tựu sơ thiền… hoặc tứ thiền, hoặc tám loại thiền chứng.

Pubbabhāgena jānāti nāma samathavipassanāya āraddhāyeva jānāti, yenākārena esa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā nibbattessati, sakadāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, anāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, arahattamaggaṃ vā nibbattessatīti jānāti.

Pubbabhāgena jānāti nāma (Knowing by the preparatory stage) means he knows even when samatha and vipassanā have begun, the manner in which one has begun vipassanā and will bring about the stream-entry path, or the once-returner path, or the non-returner path, or the Arahant path.

Pubbabhāgena jānāti nghĩa là ngay khi thiền chỉ (samatha) và thiền quán (vipassanā) được bắt đầu, vị ấy biết rằng người này sẽ bắt đầu thiền quán và sẽ thành tựu Sơ Đạo, hoặc Nhị Đạo, hoặc Tam Đạo, hoặc Tứ Đạo (A-la-hán Đạo).

Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma yenākārena imassa manosaṅkhārā suṭṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati.

Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma (Knowing by observing the mind in jhāna) means that, in the manner in which one’s mental formations are well-directed, immediately after this mind, one will think this particular thought.

Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nghĩa là vị ấy biết rằng, với cách mà các hành tâm của người này đã được thiết lập tốt, ngay sau tâm này, người này sẽ tư duy về tư duy đó.

Ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā abhiññāyo vā nibbattessatīti jānāti.

When one emerges from this, one’s concentration will be either declining, or stable, or progressive, or penetrative, or one will bring about higher knowledges—he knows this.

Khi người này xuất ra khỏi định, định của người này sẽ là phần thoái hóa (hānabhāgiyo), hoặc phần ổn định (ṭhitibhāgiyo), hoặc phần đặc biệt (visesabhāgiyo), hoặc phần thấu triệt (nibbedhabhāgiyo), hoặc sẽ phát sinh các thắng trí (abhiññā).

277

Tattha puthujjano cetopariyañāṇalābhī puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti, na ariyānaṃ.

Among these, an ordinary person who has obtained the cetopariya-ñāṇa knows only the minds of ordinary people, not those of Noble Ones.

Trong đó, một phàm phu có được Tùy Tâm Thông (cetopariyañāṇa) chỉ biết tâm của các phàm phu, không biết tâm của các bậc Thánh.

Ariyesupi heṭṭhimo heṭṭhimo uparimassa uparimassa cittaṃ na jānāti, uparimo pana heṭṭhimassa jānāti.

Even among Noble Ones, a lower one does not know the mind of a higher one, but a higher one knows that of a lower one.

Ngay cả trong các bậc Thánh, bậc thấp hơn không biết tâm của bậc cao hơn, nhưng bậc cao hơn thì biết tâm của bậc thấp hơn.

Etesu ca sotāpanno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajjati.

Among these, a stream-enterer attains the fruition of stream-entry.

Trong số đó, một vị Nhập Lưu (Sotāpanna) nhập Sơ Quả Định (Sotāpattiphalasamāpatti).

Sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati.

A once-returner, a non-returner, and an Arahant attain the fruition of Arahantship.

Một vị Nhất Lai (Sakadāgāmī), Bất Lai (Anāgāmī), A-la-hán (Arahā) nhập A-la-hán Quả Định (Arahattaphalasamāpatti).

Uparimo heṭṭhimaṃ na samāpajjati.

A higher one does not attain the state of a lower one.

Bậc cao hơn không nhập định của bậc thấp hơn.

Tesañhi heṭṭhimā heṭṭhimā samāpatti tatrupapattiyeva hoti.

For their lower attainments are only for that particular existence.

Đối với họ, định của bậc thấp hơn chỉ là sự tái sinh ở đó.

Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti.

Tatheva taṃ hotīti means this happens exactly as it is, without exception.

Tatheva taṃ hotī nghĩa là điều này chắc chắn là như vậy.

Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi.

For what is known by the cetopariya-ñāṇa cannot be otherwise.

Vì điều được biết bằng Tùy Tâm Thông không thể khác đi.

Sesaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest should be connected in the previous manner.

Phần còn lại nên được liên kết theo cách đã nói.

278

Dassanasamāpattidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Attainment of Vision

Giải thích về sự thuyết giảng sự chứng kiến

279

149. Ātappamanvāyātiādi brahmajāle vitthāritameva.

149. Ātappamanvāyātiādi (following zealous exertion, and so on) is already elaborated in the Brahmajāla Sutta.

149. Ātappamanvāyā và các phần tiếp theo đã được giải thích chi tiết trong Kinh Phạm Võng (Brahmajāla Sutta).

Ayaṃ panettha saṅkhepo, ātappanti vīriyaṃ.

Here is a summary: ātappanti means energy.

Đây là tóm tắt ở đây: ātappaṃ nghĩa là tinh tấn (vīriya).

Tadeva padahitabbato padhānaṃ. Anuyuñjitabbato anuyogo. Appamādanti satiavippavāsaṃ.

That same (energy) is exertion (padhāna) because it is to be exerted. It is diligence (anuyoga) because it is to be repeatedly practiced. Appamāda means non-separation from mindfulness.

Vì cần phải tinh tấn nên gọi là tinh tấn (padhānaṃ). Vì cần phải thực hành thường xuyên nên gọi là thực hành (anuyogo). Không phóng dật (Appamādaṃ) là không rời bỏ chánh niệm.

Sammāmanasikāranti anicce aniccantiādivasena pavattaṃ upāyamanasikāraṃ.

Right attention (sammāmanasikāra) means proper attention, which arises by attending to impermanence as impermanent, and so forth.

Chánh tư duy (Sammāmanasikāraṃ) là sự tác ý phương tiện diễn tiến theo cách “vô thường là vô thường” v.v.

Cetosamādhinti paṭhamajjhānasamādhiṃ.

Concentration of mind (cetosamādhi) means the concentration of the first jhāna.

Tâm định (Cetosamādhiṃ) là sơ thiền định.

Ayaṃ paṭhamā dassanasamāpattīti ayaṃ dvattiṃ sākāraṃ paṭikūlato manasikatvā paṭikūladassanavasena uppāditā paṭhamajjhānasamāpatti paṭhamā dassanasamāpatti nāma, sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sotāpanno hoti, ayaṃ nippariyāyeneva paṭhamā dassanasamāpatti.

This is the first attainment of insight (paṭhamā dassanasamāpatti): This attainment of the first jhāna, developed by contemplating the thirty-two parts of the body as repulsive, through the insight into repulsiveness, is called the first attainment of insight. However, if one becomes a Stream-enterer (sotāpanna) by making that jhāna the basis, this is directly (nippariyāya) the first attainment of insight.

Đây là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất (Ayaṃ paṭhamā dassanasamāpattī): Sự chứng đắc sơ thiền này, được tạo ra bằng cách tác ý 32 thể loại là ghê tởm, theo cách thấy sự ghê tởm, được gọi là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất. Nếu vị ấy lấy thiền đó làm nền tảng mà trở thành bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), thì đây chính là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất một cách tuyệt đối.

280

Atikkamma cāti atikkamitvā ca.

And having transcended (atikkamma cā) means having transcended.

Và vượt qua (Atikkamma cā) nghĩa là và vượt qua.

Chavimaṃsalohitanti chaviñca maṃsañca lohitañca.

Skin, flesh, and blood (chavimaṃsalohitaṃ) means skin, flesh, and blood.

Da, thịt và máu (Chavimaṃsalohitaṃ) là da, thịt và máu.

Aṭṭhiṃ paccavekkhatīti aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhati.

Contemplates the bones (aṭṭhiṃ paccavekkhati) means he contemplates "bone, bone."

Quán xương (Aṭṭhiṃ paccavekkhatī) nghĩa là quán “xương là xương”.

Aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhitvā uppāditā aṭṭhiārammaṇā dibbacakkhupādakajjhānasamāpatti dutiyā dassanasamāpatti nāma.

The attainment of jhāna, with bones as its object, produced by contemplating "bone, bone," which is the basis for the divine eye, is called the second attainment of insight.

Sự chứng đắc thiền làm nền tảng cho thiên nhãn (dibbacakkhu), với đối tượng là xương, được tạo ra bằng cách quán “xương là xương”, được gọi là sự chứng đắc thấy biết thứ hai.

Sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sakadāgāmimaggaṃ nibbatteti.

However, if one generates the path of a Once-returner (sakadāgāmi-magga) by making that jhāna the basis,

Nếu vị ấy lấy thiền đó làm nền tảng mà thành tựu đạo Nhất Lai (Sakadāgāmimagga).

Ayaṃ nippariyāyena dutiyā dassanasamāpatti.

this is directly (nippariyāya) the second attainment of insight.

Thì đây chính là sự chứng đắc thấy biết thứ hai một cách tuyệt đối.

Kāḷavallavāsī sumatthero pana ‘‘yāva tatiyamaggā vaṭṭatī’’ti āha.

But the Elder Sumata, residing in Kāḷavallavā, said, "It applies up to the third path."

Tuy nhiên, Trưởng lão Sumata trú xứ Kāḷavalla lại nói rằng: “Nó phù hợp cho đến đạo thứ ba.”

281

Viññāṇasotanti viññāṇameva.

Stream of consciousness (viññāṇasotaṃ) means consciousness itself.

Dòng thức (Viññāṇasotaṃ) chính là thức.

Ubhayato abbocchinnanti dvīhipi bhāgehi acchinnaṃ.

Uninterrupted on both sides (ubhayato abbocchinnaṃ) means unbroken from both parts.

Không gián đoạn ở cả hai phía (Ubhayato abbocchinnaṃ) là không bị cắt đứt ở cả hai phần.

Idha loke patiṭṭhitañcāti chandarāgavasena imasmiñca loke patiṭṭhitaṃ.

And established in this world (idha loke patiṭṭhitañcā) means established in this present world due to desire-passion (chandarāga).

Và an trú ở đời này (Idha loke patiṭṭhitañcā) là an trú ở đời này do ái dục (chandarāga).

Dutiyapadepi eseva nayo.

The same method applies to the second term.

Đối với từ thứ hai cũng theo cách này.

Kammaṃ vā kammato upagacchantaṃ idha loke patiṭṭhitaṃ nāma.

Or, consciousness that proceeds as kamma is said to be established in this world.

Hoặc là nghiệp đi đến nghiệp được gọi là an trú ở đời này.

Kammabhavaṃ ākaḍḍhantaṃ paraloke patiṭṭhitaṃ nāma.

Consciousness that draws forth kamma-bhava is said to be established in the other world.

Nghiệp kéo theo hữu được gọi là an trú ở đời sau.

Iminā kiṃ kathitaṃ?

What is explained by this?

Với điều này, điều gì đã được nói?

Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ.

The knowledge of discerning others' minds (cetopariyañāṇa) of those in training (sekha) and ordinary individuals (puthujjana) is explained.

Đó là tâm thông của các bậc Hữu Học (Sekkhaputhujjana).

Sekkhaputhujjanānañhi cetopariyañāṇaṃ tatiyā dassanasamāpatti nāma.

For the knowledge of discerning others' minds of those in training and ordinary individuals is called the third attainment of insight.

Tâm thông của các bậc Hữu Học được gọi là sự chứng đắc thấy biết thứ ba.

282

Idha loke appatiṭṭhitañcāti nicchandarāgattā idhaloke ca appatiṭṭhitaṃ.

And not established in this world (idha loke appatiṭṭhitañcā) means not established in this world due to the absence of desire-passion.

Và không an trú ở đời này (Idha loke appatiṭṭhitañcā) là không an trú ở đời này do không có ái dục.

Dutiyapadepi eseva nayo.

The same method applies to the second term.

Đối với từ thứ hai cũng theo cách này.

Kammaṃ vā kammato na upagacchantaṃ idha loke appatiṭṭhitaṃ nāma.

Or, consciousness that does not proceed as kamma is said to be not established in this world.

Hoặc là nghiệp không đi đến nghiệp được gọi là không an trú ở đời này.

Kammabhavaṃ anākaḍḍhantaṃ paraloke appatiṭṭhitaṃ nāma.

Consciousness that does not draw forth kamma-bhava is said to be not established in the other world.

Nghiệp không kéo theo hữu được gọi là không an trú ở đời sau.

Iminā kiṃ kathitaṃ?

What is explained by this?

Với điều này, điều gì đã được nói?

Khīṇāsavassa cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ.

The knowledge of discerning others' minds of the Arahant (khīṇāsava) is explained.

Đó là tâm thông của bậc Lậu Tận (Khīṇāsava).

Khīṇāsavassa hi cetopariyañāṇaṃ catutthā dassanasamāpatti nāma.

For the knowledge of discerning others' minds of the Arahant is called the fourth attainment of insight.

Tâm thông của bậc Lậu Tận được gọi là sự chứng đắc thấy biết thứ tư.

283

Apica dvattiṃsākāre āraddhavipassanāpi paṭhamā dassanasamāpatti.

Furthermore, vipassanā commenced on the thirty-two parts of the body is also the first attainment of insight.

Hơn nữa, tuệ quán được khởi lên trên 32 thể loại cũng là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất.

Aṭṭhiārammaṇe āraddhavipassanā dutiyā dassanasamāpatti.

Vipassanā commenced on the object of bones is the second attainment of insight.

Tuệ quán được khởi lên trên đối tượng xương là sự chứng đắc thấy biết thứ hai.

Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ khīṇāsavassa cetopariyañāṇanti idaṃ padadvayaṃ niccalameva.

The pair of terms "the knowledge of discerning others' minds of those in training and ordinary individuals" and "the knowledge of discerning others' minds of the Arahant" remains unchangeable.

Hai từ này, "tâm thông của các bậc Hữu Học và Phàm phu" và "tâm thông của bậc Lậu Tận" là cố định.

Aparo nayo paṭhamajjhānaṃ paṭhamā dassanasamāpatti.

Another method: the first jhāna is the first attainment of insight.

Một cách khác, sơ thiền là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất.

Dutiyajjhānaṃ dutiyā.

The second jhāna is the second.

Nhị thiền là thứ hai.

Tatiyajjhānaṃ tatiyā.

The third jhāna is the third.

Tam thiền là thứ ba.

Catutthajjhānaṃ catutthā dassanasamāpatti.

The fourth jhāna is the fourth attainment of insight.

Tứ thiền là sự chứng đắc thấy biết thứ tư.

Tathā paṭhamamaggo paṭhamā dassanasamāpatti.

Similarly, the first path is the first attainment of insight.

Tương tự, đạo thứ nhất là sự chứng đắc thấy biết thứ nhất.

Dutiyamaggo dutiyā.

The second path is the second.

Đạo thứ hai là thứ hai.

Tatiyamaggo tatiyā.

The third path is the third.

Đạo thứ ba là thứ ba.

Catutthamaggo catutthā dassanasamāpattīti.

The fourth path is the fourth attainment of insight.

Đạo thứ tư là sự chứng đắc thấy biết thứ tư.

Sesamettha purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should be understood according to the previous method.

Phần còn lại ở đây nên được liên kết theo cách trước.

284

Puggalapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Persons (Puggalapaññatti)

Chú giải về bài thuyết pháp Puggala-paññatti

285

150. Puggalapaṇṇattīsūti lokavohāravasena ‘‘satto puggalo naro poso’’ti evaṃ paññāpetabbāsu lokapaññattīsu.

150. In the Puggalapaññattīs means in the conventional designations of the world, such as "being (satta), person (puggala), man (nara), individual (posa)," which are to be designated in worldly convention.

150. Trong các Puggala-paññatti (Puggalapaṇṇattīsu) là trong các thế tục chế định (lokapaññatti) được chế định như thế này: “chúng sinh, cá nhân, người, nam nhân” theo cách nói thông thường của thế gian.

Buddhānañhi dve kathā sammutikathā, paramatthakathāti poṭṭhapādasutte (dī. ni. aṭṭha. 1.439-443) vitthāritā.

For the Buddhas have two kinds of discourses: conventional discourse (sammutikathā) and ultimate discourse (paramatthakathā), as elaborated in the Poṭṭhapāda Sutta.

Đối với chư Phật, có hai loại pháp thoại: pháp thoại quy ước (sammutikathā) và pháp thoại chân đế (paramatthakathā), đã được trình bày chi tiết trong kinh Poṭṭhapāda.

286

Tattha puggalapaṇṇattīsūti ayaṃ sammutikathā.

Among these, this statement "in the Puggalapaññattīs" is conventional discourse.

Trong đó, “trong các Puggala-paññatti” là pháp thoại quy ước.

Idāni ye puggale paññapento puggalapaṇṇattīsu bhagavā anuttaro hoti, te dassento sattime bhante puggalā.

Now, wishing to point out the persons whom the Blessed One designated, and among whom he is supreme in the expositions of persons, he said: "Venerable Sir, these are seven persons.

Bây giờ, để chỉ ra những cá nhân mà Đức Thế Tôn là vô thượng khi chế định họ trong các Puggala-paññatti, Ngài nói: “Bạch Thế Tôn, có bảy hạng người này.

Ubhatobhāgavimuttotiādimāha.

One liberated in both ways (ubhatobhāgavimutto)" and so forth.

Giải thoát cả hai phần (Ubhatobhāgavimutto)” v.v.

Tattha ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato.

Among these, "liberated in both ways (ubhatobhāgavimutto)" means liberated from two aspects: liberated from the physical body (rūpakāya) by means of the immaterial attainments (arūpasamāpatti), and liberated from the mental body (nāmakāya) by means of the path (magga).

Trong đó, giải thoát cả hai phần (ubhatobhāgavimutto) là giải thoát khỏi hai phần: giải thoát khỏi sắc thân (rūpakāya) nhờ các thiền vô sắc (arūpasamāpatti), và giải thoát khỏi danh thân (nāmakāya) nhờ đạo (magga).

So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattappattānaṃ, catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya arahattappattaanāgāmino ca vasena pañcavidho hoti.

That person is of five kinds: those four who have attained Arahantship by emerging from each of the four immaterial attainments and contemplating the formations (saṅkhāra); and the non-returner (anāgāmi) who has attained Arahantship by emerging from the cessation attainment (nirodhasamāpatti).

Vị ấy có năm loại: bốn loại là những vị đã đạt A-la-hán (arahatta) sau khi xuất khỏi từng thiền trong bốn thiền vô sắc và quán xét các hành (saṅkhāra), và một loại là vị Bất Lai (Anāgāmī) đã đạt A-la-hán sau khi xuất khỏi diệt tận định (nirodhasamāpatti).

287

Pāḷi panettha ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto?

The Pāli text here states, "What person is liberated in both ways?

Pāḷi ở đây nói: “Thế nào là hạng người giải thoát cả hai phần?.

Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’ti (dhātu. 24) evaṃ aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā.

Here, a certain person dwells having physically experienced (phusitvā) the eight liberations (aṭṭhavimokkha), and having seen with wisdom, his taints (āsava) are destroyed," thus it is presented in terms of one who has attained the eight liberations.

Ở đây, có một số người đạt được và an trú trong tám giải thoát (aṭṭhavimokkha) bằng thân, và sau khi thấy biết bằng tuệ, các lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận” theo cách của người đạt tám giải thoát.

Paññāya vimuttoti paññāvimutto. So sukkhavipassako ca, catūhi jhānehi vuṭṭhāya arahattaṃ pattā cattāro cāti imesaṃ vasena pañcavidhova hoti.

Liberated by wisdom (paññāvimutto) means liberated by wisdom. This person is also of five kinds, according to the dry-insight meditator (sukkhavipassaka) and the four individuals who have attained Arahantship by emerging from the four jhānas.

Giải thoát bằng tuệ (paññāya vimutto) là tuệ giải thoát (paññāvimutto). Vị ấy có năm loại: người thuần quán (sukkhavipassaka) và bốn loại người đạt A-la-hán sau khi xuất khỏi bốn thiền.

288

Pāḷi panettha aṭṭhavimokkhapaṭikkhepavaseneva āgatā.

The Pāli text here is presented in terms of rejecting the eight liberations.

Pāḷi ở đây được nói theo cách bác bỏ tám giải thoát.

Yathāha ‘‘na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati.

As it is said, "He does not physically experience the eight liberations.

Như đã nói: “Vị ấy không đạt được và an trú trong tám giải thoát bằng thân.

Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti.

But having seen with wisdom, his taints are destroyed.

Nhưng sau khi thấy biết bằng tuệ, các lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận.

Ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (dhātu. 25).

This person is called one liberated by wisdom (paññāvimutto)."

Hạng người này được gọi là tuệ giải thoát.”

289

Phuṭṭhantaṃ sacchi karotīti kāyasakkhi. So jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti, so sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā chabbidho hotīti veditabbo.

Bodily witness (kāyasakkhi) means one who physically experiences. He first experiences the jhāna-experience, and afterwards realizes cessation, Nibbāna. He is to be understood as being of six kinds, starting from one who has attained the fruition of Stream-entry up to one on the path of Arahantship.

Chứng đạt bằng thân (phuṭṭhantaṃ sacchi karotīti) là thân chứng (kāyasakkhi). Vị ấy trước hết đạt được sự xúc chạm của thiền, sau đó chứng đạt Niết Bàn (Nibbāna) là diệt tận (nirodha). Vị ấy được biết là có sáu loại, bắt đầu từ bậc Nhập Lưu quả (Sotāpattiphalaṭṭha) cho đến bậc A-la-hán đạo (Arahattamaggaṭṭha).

Tenevāha ‘‘idhekacco puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti.

Thus it is said, "Here, a certain person dwells having physically experienced the eight liberations, and having seen with wisdom, some of his taints are destroyed.

Vì thế, Ngài nói: “Ở đây, có một số người đạt được và an trú trong tám giải thoát bằng thân, và sau khi thấy biết bằng tuệ, một số lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận.

Ayaṃ vuccati puggalo kāyasakkhī’’ti (dhātu. 26).

This person is called a bodily witness (kāyasakkhī)."

Hạng người này được gọi là thân chứng.”

290

Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhippatto. Tatridaṃ saṅkhepalakkhaṇaṃ, dukkhā saṅkhārā sukho nirodhoti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ passitaṃ paññāyāti diṭṭhippatto. Vitthārato panesopi kāyasakkhi viya chabbidho hoti.

Attainer of vision (diṭṭhippatto) means one who has attained vision. Here is its brief characteristic: "Suffering is formations, cessation is happiness"—this is known, seen, understood, realized, perceived by wisdom—thus, one who has attained vision (diṭṭhippatto). In detail, this person is also of six kinds, like the bodily witness.

Đạt được cái đã thấy (Diṭṭhantaṃ pattoti) là kiến chí (diṭṭhippatto). Đây là đặc điểm tóm tắt: “Các hành là khổ, sự diệt tận là lạc” được biết, được thấy, được thấu rõ, được chứng đạt, được thấy bằng tuệ, nên gọi là kiến chí. Vị này, xét về chi tiết, cũng có sáu loại như thân chứng.

Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti.

Thus it is said, "Here, a certain person thoroughly understands 'This is suffering'...pe... thoroughly understands 'This is the path leading to the cessation of suffering,' and the Dhamma proclaimed by the Tathāgata is well-seen and well-investigated by his wisdom, and having seen with wisdom, some of his taints are destroyed.

Vì thế, Ngài nói: “Ở đây, có một số người như thật biết ‘Đây là khổ’… (v.v.)… như thật biết ‘Đây là con đường đưa đến sự diệt khổ’, và các pháp được Như Lai thuyết giảng đã được vị ấy thấy rõ và quán xét bằng tuệ, và sau khi thấy biết bằng tuệ, một số lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận.

Ayaṃ vuccati puggalo diṭṭhippatto’’ti (dhātu. 27).

This person is called one who has attained vision (diṭṭhippatto)."

Hạng người này được gọi là kiến chí.”

291

Saddhāya vimuttoti saddhāvimutto. Sopi vuttanayeneva chabbidho hoti.

Liberated by faith (saddhāvimutto) means one who is liberated by faith. This person is also of six kinds, as explained previously.

Giải thoát bằng niềm tin (Saddhāya vimuttoti) là tín giải thoát (saddhāvimutto). Vị ấy cũng có sáu loại theo cách đã nói.

Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti no ca kho yathā diṭṭhippattassa.

Thus it is said, "Here, a certain person thoroughly understands 'This is suffering,' thoroughly understands 'This is the origin of suffering,' thoroughly understands 'This is the cessation of suffering,' thoroughly understands 'This is the path leading to the cessation of suffering,' and the Dhamma proclaimed by the Tathāgata is well-seen and well-investigated by his wisdom, and having seen with wisdom, some of his taints are destroyed, but not in the same way as one who has attained vision.

Vì thế, Ngài nói: “Ở đây, có một số người như thật biết ‘Đây là khổ’, như thật biết ‘Đây là nguyên nhân của khổ’, như thật biết ‘Đây là sự diệt khổ’, như thật biết ‘Đây là con đường đưa đến sự diệt khổ’, và các pháp được Như Lai thuyết giảng đã được vị ấy thấy rõ và quán xét bằng tuệ, và sau khi thấy biết bằng tuệ, một số lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận, nhưng không như bậc kiến chí.”

Ayaṃ vuccati puggalo saddhāvimutto’’ti (dhātu. 28).

This person is called one liberated by faith (saddhāvimutto)."

Người này được gọi là Tín giải thoát (Saddhāvimutta).”

Etesu hi saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya, okappentassa viya, adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti.

For in the case of these individuals, at the moment of the preliminary path of one liberated by faith, the destruction of defilements occurs as if by believing, as if by accepting, and as if by resolute conviction.

Trong những trường hợp này, sự diệt trừ các phiền não của người Tín giải thoát xảy ra như thể người ấy tin tưởng, chấp nhận và quyết định trong khoảnh khắc của đạo lộ tiền phần.

Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakaṃ ñāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati.

At the moment of the preliminary path for one who has attained right view, the knowledge that cuts defilements proceeds, having become swift, keen, and bold.

Trí tuệ đoạn trừ phiền não của người đạt Chánh kiến (Diṭṭhippatta) vận hành không chậm trễ, sắc bén và dũng mãnh vào khoảnh khắc của đạo lộ phần trước.

Tasmā yathā nāma nātitikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti, evarūpā saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā.

Therefore, just as when one cuts a banana tree with a not-too-sharp sword, the cut place is not smooth, the sword does not move swiftly, a sound is heard, and stronger effort must be made—such is the development of the preliminary path for one liberated by faith.

Do đó, ví như khi một người dùng lưỡi dao không quá bén để chặt cây chuối, chỗ bị chặt không nhẵn nhụi, lưỡi dao không đi nhanh, tiếng động được nghe thấy, và phải nỗ lực mạnh mẽ hơn; sự tu tập đạo lộ phần trước của người giải thoát nhờ Tín (Saddhāvimutta) cũng giống như vậy.

Yathā pana atinisitena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavataraṃ vāyāmakiccaṃ na hoti, evarūpā paññāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā veditabbā.

But just as when one cuts a banana tree with a very sharp sword, the cut place is smooth, the sword moves swiftly, no sound is heard, and no stronger effort is needed—such is the development of the preliminary path for one liberated by wisdom, it should be understood.

Nhưng ví như khi một người dùng lưỡi dao cực kỳ sắc bén để chặt cây chuối, chỗ bị chặt nhẵn nhụi, lưỡi dao đi nhanh, không nghe thấy tiếng động, và không cần nỗ lực mạnh mẽ hơn; sự tu tập đạo lộ phần trước của người giải thoát nhờ Tuệ (Paññāvimutta) cần được hiểu là như vậy.

292

Dhammaṃ anussaratīti dhammānusārī.

One who constantly reflects on the Dhamma is a dhammānusārī.

Người luôn quán niệm Pháp được gọi là Dhammānusārī (Tùy Pháp hành).

Dhammoti paññā, paññāpubbaṅgamaṃ maggaṃ bhāvetīti attho.

Dhamma here means wisdom; the meaning is, one develops the path with wisdom as its forerunner.

Dhamma ở đây là tuệ (paññā), nghĩa là người tu tập đạo lộ có tuệ đi trước.

Saddhānusārimhipi eseva nayo, ubhopete sotāpattimaggaṭṭhāyeva.

The same method applies to the saddhānusārī; both of these are stream-enterers on the path.

Đối với Saddhānusārī (Tùy Tín hành) cũng theo cách tương tự, cả hai đều là những người đang ở trên đạo lộ Nhập Lưu (Sotāpatti).

Vuttampi cetaṃ ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti.

This was also said: “When a person is striving for the realization of the fruit of stream-entry, if their faculty of wisdom is prominent, they develop the Noble Path that leads with wisdom, with wisdom as its forerunner.

Điều này cũng đã được nói: “Vị nào đang thực hành để chứng đắc quả Nhập Lưu, có tuệ căn vượt trội, tu tập Thánh đạo có tuệ dẫn đầu, có tuệ vận hành.

Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī’’ti.

This person is called a dhammānusārī.”

Người này được gọi là Dhammānusārī.”

293

Tathā ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti.

Likewise: “When a person is striving for the realization of the fruit of stream-entry, if their faculty of faith is prominent, they develop the Noble Path that leads with faith, with faith as its forerunner.

Tương tự, “Vị nào đang thực hành để chứng đắc quả Nhập Lưu, có tín căn vượt trội, tu tập Thánh đạo có tín dẫn đầu, có tín vận hành.

Ayaṃ vuccati puggalo saddhānusārī’’ti.

This person is called a saddhānusārī.”

Người này được gọi là Saddhānusārī.”

Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesā ubhatobhāgavimuttādikathā visuddhimagge paññābhāvanādhikāre vuttā.

This is the brief explanation here; the detailed account of the ubhatobhāgavimutta and so forth is given in the Visuddhimagga, in the section on the development of wisdom.

Đây là phần tóm tắt ở đây; còn phần giải thích chi tiết về Ubhatobhāgavimutta (Giải thoát cả hai phần) và các loại khác đã được trình bày trong Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) ở phần về sự tu tập tuệ (paññābhāvanā).

Tasmā tattha vuttanayeneva veditabbā.

Therefore, it should be understood in the manner described there.

Vì vậy, cần phải hiểu theo cách đã được trình bày ở đó.

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Các phần còn lại ở đây cũng phải được kết hợp theo cách đã nói ở trước.

294

Padhānadesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Efforts

Giải thích về Padhāna (Sự tinh cần)

295

151. Padhānesūti idha padahanavasena ‘‘satta bojjhaṅgā padhānā’’ti vuttā.

151. In efforts (padhānesu), here the seven factors of awakening are called "efforts" in the sense of exertion.

151. Padhānesū (Trong các sự tinh cần): Ở đây, bảy chi phần Giác ngộ (Bojjhaṅga) được gọi là “padhāna” (sự tinh cần) theo nghĩa tinh tấn (padahanavasena).

Tesaṃ vitthārakathā mahāsatipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbā.

Their detailed account should be understood in the manner described in the Mahāsatipaṭṭhāna Sutta.

Lời giải thích chi tiết về chúng cần được hiểu theo cách đã trình bày trong Mahāsatipaṭṭhāna (Đại Niệm Xứ).

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Các phần còn lại ở đây cũng phải được kết hợp theo cách đã nói ở trước.

296

Paṭipadādesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Practice

Giải thích về Paṭipadā (Con đường thực hành)

297

152. Dukkhapaṭipadādīsu ayaṃ vitthāranayo – ‘‘tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā?

152. Regarding arduous practice (dukkhapaṭipadā) and so forth, this is the detailed explanation: “What is the wisdom of arduous practice with slow comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration with difficulty and hardship, and comprehends that state slowly—this is called the wisdom of arduous practice with slow comprehension.

152. Dukkhapaṭipadā (Khổ hạnh) và các loại khác: Đây là cách giải thích chi tiết – “Trong đó, tuệ nào là Khổ hạnh với sự chứng ngộ chậm chạp?

Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā.

What is the wisdom of arduous practice with slow comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration with difficulty and hardship, and comprehends that state slowly—this is called the wisdom of arduous practice with slow comprehension.

Tuệ, sự hiểu biết… vô si, trạch pháp, chánh kiến, của người phải phát sinh định một cách khó khăn, vất vả, và chứng ngộ trạng thái đó một cách chậm chạp, được gọi là tuệ Khổ hạnh với sự chứng ngộ chậm chạp.

Tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā?

What is the wisdom of arduous practice with swift comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration with difficulty and hardship, and comprehends that state swiftly—this is called the wisdom of arduous practice with swift comprehension.

Trong đó, tuệ nào là Khổ hạnh với sự chứng ngộ nhanh chóng?

Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā.

What is the wisdom of arduous practice with swift comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration with difficulty and hardship, and comprehends that state swiftly—this is called the wisdom of arduous practice with swift comprehension.

Tuệ, sự hiểu biết… chánh kiến, của người phải phát sinh định một cách khó khăn, vất vả, và chứng ngộ trạng thái đó một cách nhanh chóng, được gọi là tuệ Khổ hạnh với sự chứng ngộ nhanh chóng.

Tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā?

What is the wisdom of pleasant practice with slow comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration without difficulty or hardship, and comprehends that state slowly—this is called the wisdom of pleasant practice with slow comprehension.

Trong đó, tuệ nào là Lạc hạnh với sự chứng ngộ chậm chạp?

Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā.

What is the wisdom of pleasant practice with slow comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration without difficulty or hardship, and comprehends that state slowly—this is called the wisdom of pleasant practice with slow comprehension.

Tuệ, sự hiểu biết… chánh kiến, của người phát sinh định một cách dễ dàng, không vất vả, và chứng ngộ trạng thái đó một cách chậm chạp, được gọi là tuệ Lạc hạnh với sự chứng ngộ chậm chạp.

Tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā?

What is the wisdom of pleasant practice with swift comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration without difficulty or hardship, and comprehends that state swiftly—this is called the wisdom of pleasant practice with swift comprehension.

Trong đó, tuệ nào là Lạc hạnh với sự chứng ngộ nhanh chóng?

Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’ti (vibha. 801).

What is the wisdom of pleasant practice with swift comprehension? The wisdom, understanding… and right view that arises in one who develops concentration without difficulty or hardship, and comprehends that state swiftly—this is called the wisdom of pleasant practice with swift comprehension.”

Tuệ, sự hiểu biết… chánh kiến, của người phát sinh định một cách dễ dàng, không vất vả, và chứng ngộ trạng thái đó một cách nhanh chóng, được gọi là tuệ Lạc hạnh với sự chứng ngộ nhanh chóng” (Vibha. 801).

Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vutto.

This is the brief account here; the detailed account is given in the Visuddhimagga.

Đây là phần tóm tắt ở đây, còn phần chi tiết đã được trình bày trong Visuddhimagga.

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Các phần còn lại ở đây cũng phải được kết hợp theo cách đã nói ở trước.

298

Bhassasamācārādivaṇṇanā

Explanation of Conduct in Speech, etc.

Giải thích về Bhassasamācāra (Cách ứng xử lời nói) và các loại khác

299

153. Na ceva musāvādūpasañhitanti bhassasamācāre ṭhitopi kathāmaggaṃ anupacchinditvā kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musāvādūpasañhitaṃ bhāsati.

153. And not connected with falsehood (na ceva musāvādūpasañhitaṃ): Here, some bhikkhus, even while engaging in speech conduct and speaking without interrupting the discourse, do not utter speech connected with falsehood.

153. Na ceva musāvādūpasañhitaṃ (Không liên quan đến lời nói dối): Dù đang ở trong cách ứng xử lời nói, dù đang nói chuyện không ngắt quãng, một số tỳ khưu ở đây không nói những lời liên quan đến nói dối.

Aṭṭha anariyavohāre vajjetvā aṭṭha ariyavohārayuttameva bhāsati.

They avoid the eight ignoble forms of speech and only speak in a manner connected with the eight noble forms of speech.

Vị ấy tránh tám lời nói không cao quý và chỉ nói những lời liên quan đến tám lời nói cao quý.

Na ca vebhūtiyanti bhassasamācāre ṭhitopi bhedakaravācaṃ na bhāsati.

And not divisive (na ca vebhūtiyaṃ): Even while engaging in speech conduct, they do not utter divisive words.

Na ca vebhūtiyaṃ (Không nói lời chia rẽ): Dù đang ở trong cách ứng xử lời nói, vị ấy không nói lời gây chia rẽ.

Na ca pesuṇiyanti tassāyevetaṃ vevacanaṃ.

Nor backbiting (na ca pesuṇiyaṃ): This is a synonym for that very word.

Na ca pesuṇiyaṃ (Không nói lời phỉ báng): Đây là một từ đồng nghĩa với từ trên.

Vebhūtiyavācā hi piyabhāvassa suññakaraṇato ‘‘pesuṇiya’’nti vuccati.

Indeed, divisive speech is called "backbiting" because it makes affection empty.

Lời nói chia rẽ (vebhūtiyavācā) được gọi là “pesuṇiya” (phỉ báng) vì nó làm mất đi tình cảm thân thiện.

Nāmamevassā etanti mahāsīvatthero avoca.

"This is its very name," said Mahāsīva Thera.

Trưởng lão Mahāsīva đã nói rằng đây chỉ là tên gọi của nó.

Na ca sārambhajanti sārambhajā ca yā vācā, tañca na bhāsati.

And not contentious (na ca sārambhajaṃ): And they do not utter contentious speech.

Na ca sārambhajaṃ (Không nói lời gây tranh cãi): Vị ấy cũng không nói những lời gây tranh cãi.

‘‘Tvaṃ dussīlo’’ti vutte, ‘‘tvaṃ dussīlo tavācariyo dussīlo’’ti vā, ‘‘tuyhaṃ āpattī’’ti vutte, ‘‘ahaṃ piṇḍāya caritvā pāṭaliputtaṃ gato’’tiādinā nayena bahiddhā vikkhepakathāpavattaṃ vā karaṇuttariyavācaṃ na bhāsati.

When told, "You are immoral," they do not say, "You are immoral, your teacher is immoral," or when told, "You have committed an offense," they do not utter distracting speech, such as "I went to Pāṭaliputta after going for alms," or speech implying superiority.

Khi bị nói “ông là người ác giới”, vị ấy không nói “ông là người ác giới, thầy của ông là người ác giới” hoặc khi bị nói “ông phạm tội”, vị ấy không nói những lời lạc đề như “tôi đã đi khất thực đến Pāṭaliputta” hoặc những lời vượt quá giới hạn.

Jayāpekkhoti jayapurekkhāro hutvā, yathā hatthako sakyaputto titthiyā nāma dhammenapi adhammenapi jetabbāti saccālikaṃ yaṃkiñci bhāsati, evaṃ jayāpekkho jayapurekkhāro hutvā na bhāsatīti attho.

Desiring victory (jayāpekkho): Being intent on victory. The meaning is that they do not speak desiring victory, being intent on victory, just as Hatthaka, the Sakyan, spoke whatever was true or false, saying that sectarians must be defeated by Dhamma or by adharma.

Jayāpekkho (Mong cầu chiến thắng): Nghĩa là không nói với tâm mong cầu chiến thắng, như trường hợp của hoàng tử Hatthaka Sakya, người đã nói bất cứ điều gì, dù thật hay giả, với ý nghĩ rằng các ngoại đạo phải bị đánh bại bằng Chánh pháp hoặc phi Chánh pháp; nghĩa là vị ấy không nói với tâm mong cầu chiến thắng.

Mantā mantā ca vācaṃ bhāsatīti ettha mantāti vuccati paññā, mantāya paññāya.

Speaking with reflection and consideration (mantā mantā ca vācaṃ bhāsati): Here, "mantā" means wisdom, with wisdom.

Mantā mantā ca vācaṃ bhāsatī (Nói lời có trí tuệ và suy xét kỹ lưỡng): Ở đây, “mantā” có nghĩa là tuệ (paññā), tức là bằng tuệ.

Puna mantāti upaparikkhitvā.

Again, "mantā" means having examined.

Lại nữa, “mantā” có nghĩa là sau khi đã suy xét kỹ lưỡng.

Idaṃ vuttaṃ hoti, bhassasamācāre ṭhito divasabhāgampi kathento paññāya upaparikkhitvā yuttakathameva kathetīti.

This is what is meant: a bhikkhu, while engaging in speech conduct and speaking even for a day, speaks only what is appropriate, having examined it with wisdom.

Điều này có nghĩa là, một người đang ở trong cách ứng xử lời nói, dù nói chuyện suốt cả ngày, cũng chỉ nói những lời phù hợp sau khi đã suy xét bằng tuệ.

Nidhānavatinti hadayepi nidahitabbayuttaṃ.

Worthy of being stored (nidhānavatiṃ): Worthy of being stored in the heart.

Nidhānavatiṃ (Có giá trị để ghi nhớ): Có giá trị để ghi nhớ trong tâm.

Kālenāti yuttapattakālena.

At the right time (kālena): At the opportune moment.

Kālena (Đúng lúc): Vào thời điểm thích hợp.

300

Evaṃ bhāsitā hi vācā amusā ceva hoti apisuṇā ca apharusā ca asaṭhā ca asamphappalāpā ca.

Indeed, speech spoken in this way is not false, nor divisive, nor harsh, nor deceitful, nor idle chatter.

Lời nói được nói như vậy không dối trá, không chia rẽ, không thô tục, không gian xảo, và không vô ích.

Evarūpā ca ayaṃ vācā catusaccanissitātipi sikkhattayanissitātipi dasakathāvatthunissitātipi terasadhutaṅganissitātipi sattattiṃsabodhipakkhiyadhammanissitātipi magganissitātipi vuccati.

And such speech is said to be based on the Four Noble Truths, based on the Three Trainings, based on the ten topics of discourse, based on the thirteen dhutaṅgas, based on the thirty-seven factors of enlightenment, and based on the Path.

Lời nói như vậy được gọi là dựa trên Tứ Diệu Đế, dựa trên ba sự học, dựa trên mười chủ đề đàm luận, dựa trên mười ba hạnh đầu đà, dựa trên ba mươi bảy phẩm trợ đạo, và dựa trên đạo lộ.

Tenāha etadānuttariyaṃ, bhante, bhassasamācāreti taṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

Therefore, it is said: “This is the supreme conduct in speech, venerable sir,” which should be understood in the same way as before.

Vì vậy, Đức Phật đã nói: “Bạch Thế Tôn, đây là sự tối thượng trong cách ứng xử lời nói”; điều này cần được kết hợp theo cách đã nói ở trước.

301

Sacco cassa saddho cāti sīlācāre ṭhito bhikkhu sacco ca bhaveyya saccakatho saddho ca saddhāsampanno.

Truthful and faithful (sacco cassa saddho cā): A bhikkhu established in moral conduct should be truthful, a speaker of truth, and faithful, endowed with faith.

Sacco cassa saddho cā (Thành thật và có tín tâm): Một tỳ khưu đang giữ giới hạnh cần phải thành thật (sacco) và có tín tâm (saddho).

Nanu heṭṭhā saccaṃ kathitameva, idha kasmā puna vuttanti?

Was not truth already mentioned below? Why is it mentioned again here?

Chẳng phải sự thành thật đã được nói ở dưới rồi sao, tại sao lại nói lại ở đây?

Heṭṭhā vācāsaccaṃ kathitaṃ.

Below, truthful speech was mentioned.

Ở dưới đã nói về sự thành thật trong lời nói.

Sīlācāre ṭhito pana bhikkhu antamaso hasanakathāyapi musāvādaṃ na karotīti dassetuṃ idha vuttaṃ.

Here, it is stated to show that a bhikkhu established in moral conduct does not utter falsehood even in jest.

Ở đây nói lại để chỉ ra rằng một tỳ khưu đang giữ giới hạnh không nói dối ngay cả trong những câu chuyện đùa.

Idāni so dhammena samena jīvitaṃ kappetīti dassanatthaṃ na ca kuhakotiādi vuttaṃ.

Now, to show that he lives in conformity with Dhamma and righteousness, “not a deceiver (na ca kuhako)” and so forth is stated.

Bây giờ, để chỉ ra rằng vị ấy sống một cách hợp pháp và công bằng, đã nói “na ca kuhako” (không lừa dối) và các điều khác.

Tattha ‘‘kuhako’’tiādīni brahmajāle vitthāritāni.

There, "deceiver" and so forth are explained in detail in the Brahmajäla Sutta.

Trong đó, “kuhako” (kẻ lừa dối) và các điều khác đã được giải thích chi tiết trong Brahma-jāla Sutta.

302

Indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññūti chasu indriyesu guttadvāro bhojanepi pamāṇaññū.

Guarded in the sense faculties, moderate in eating (indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññū): Guarded in the six sense faculties, and knowing the measure in eating as well.

Indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññū (Gìn giữ các căn, biết tiết độ trong ăn uống): Gìn giữ các cửa căn (indriya) và biết tiết độ trong ăn uống.

Samakārīti samacārī, kāyena vācāya manasā ca kāyavaṅkādīni pahāya samaṃ caratīti attho.

Acting equably (samakārī): Acting evenly. The meaning is that by body, speech, and mind, he abandons bodily distortions and so forth, and acts evenly.

Samakārī (Hành xử bình đẳng): Hành xử bình đẳng, nghĩa là từ bỏ những sai lệch về thân, lời, ý, và hành xử một cách bình đẳng bằng thân, lời và ý.

Jāgariyānuyogamanuyuttoti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’ti vuttanayeneva jāgariyānuyogaṃ yuttappayutto viharati.

Devoted to vigilance (jāgariyānuyogamanuyutto): Dividing the day and night into six parts, he abides devoted to vigilance, in the manner described as "by walking and sitting during the day."

Jāgariyānuyogamanuyutto (Chuyên cần thực hành tỉnh thức): Chia ngày đêm thành sáu phần và sống chuyên cần thực hành tỉnh thức theo cách đã nói: “Ngày thì đi kinh hành và ngồi”.

Atanditoti nittandī kāyālasiyavirahito.

Not indolent (atandito): Free from indolence, free from physical sluggishness.

Atandito (Không lười biếng): Không lười biếng, không có sự uể oải về thân.

Āraddhavīriyoti kāyikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekavihārī.

Aroused in energy (āraddhavīriyo): He is aroused in energy even with physical energy, dispelling sloth and torpor, abiding alone in the four postures, in terms of the eight grounds for exertion.

Āraddhavīriyo (Tinh tấn đã khởi): Tinh tấn đã khởi bằng sự tinh tấn về thân, từ bỏ sự tụ tập đông người, và sống độc cư bằng cách khởi tám đối tượng tinh tấn trong bốn oai nghi.

Cetasikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, kilesasaṅgaṇikaṃ pahāya vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekavihārī.

He is also one who has aroused energy through mental effort, having abandoned and removed the throng of defilements, living alone by means of the eight attainments.

Vị ấy tinh tấn bằng tâm sở tinh tấn (cetasikavīriya), từ bỏ và loại trừ nhóm phiền não (kilesasaṅgaṇika), sống độc cư nhờ tám thiền chứng (aṭṭhasamāpatti).

Api ca yathā tathā kilesuppattiṃ nivārento cetasikavīriyena āraddhavīriyo hoti.

Furthermore, restraining the arising of defilements in whatever way, he is one who has aroused energy through mental effort.

Hơn nữa, vị ấy tinh tấn bằng tâm sở tinh tấn (cetasikavīriya) bằng cách ngăn chặn sự phát sinh của phiền não (kilesuppatti) theo bất kỳ cách nào.

Jhāyīti ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānavasena jhāyī.

Jhāyī means one who meditates by closely observing the characteristics of the object (ārammaṇa) and the inherent marks (lakkhaṇa).

Thiền giả (Jhāyī): Là người hành thiền bằng cách quán sát đối tượng (ārammaṇa) và đặc tính (lakkhaṇa).

Satimāti cirakatādianussaraṇasamatthāya satiyā samannāgato.

Satimā means endowed with mindfulness capable of recollecting things done long ago and so forth.

Chánh niệm (Satimā): Là người đầy đủ chánh niệm, có khả năng ghi nhớ những điều đã làm từ lâu và những điều khác.

303

Kalyāṇapaṭibhānoti vākkaraṇasampanno ceva hoti paṭibhānasampanno ca.

Kalyāṇapaṭibhāno means endowed with excellent speech and endowed with ready wit.

Kalyāṇapaṭibhāno (Người có trí biện tài tốt): Là người có lời nói hoàn hảo và có trí biện tài hoàn hảo.

Yuttapaṭibhāno kho pana hoti no muttapaṭibhāno.

He has appropriate sagacity, not scattered sagacity.

Vị ấy có trí biện tài hợp lý, chứ không phải trí biện tài phóng túng.

Sīlasamācārasmiñhi ṭhitabhikkhu muttapaṭibhāno na hoti, yuttapaṭibhāno pana hoti vaṅgīsatthero viya.

Indeed, a bhikkhu established in virtuous conduct does not have scattered sagacity, but has appropriate sagacity, like Venerable Vaṅgīsa.

Một tỳ-khưu an trú trong giới hạnh (sīlasamācāra) không có trí biện tài phóng túng, mà có trí biện tài hợp lý, như Trưởng lão Vaṅgīsa.

Gatimāti gamanasamatthāya paññāya samannāgato.

Gatimā means endowed with wisdom capable of understanding.

Gatimā (Người có trí thông đạt): Là người đầy đủ trí tuệ có khả năng hiểu biết (những điều chưa từng nghe).

Dhitimāti dhāraṇasamatthāya paññāya samannāgato.

Dhitimā means endowed with wisdom capable of retaining.

Dhitimā (Người có trí nhớ): Là người đầy đủ trí tuệ có khả năng ghi nhớ (những điều đã nghe, đã học).

Matimāti ettha pana matīti paññāya nāmameva, tasmā paññavāti attho.

In this instance, Matimā—the word ‘mati’ is merely a name for wisdom, thus the meaning is ‘wise’.

Matimā (Người có trí tuệ): Ở đây, chữ matī là tên gọi của paññā (trí tuệ), do đó có nghĩa là người có trí tuệ.

Iti tīhipi imehi padehi paññāva kathitā.

Thus, wisdom is spoken of by these three terms.

Như vậy, ba từ này đều nói về trí tuệ.

Tattha heṭṭhā samaṇadhammakaraṇavīriyaṃ kathitaṃ, idha buddhavacanagaṇhanavīriyaṃ.

Here, below, the energy for practicing the ascetic's duties was stated; here, it is the energy for grasping the Buddha's teachings.

Ở dưới đã nói về tinh tấn thực hành pháp Sa-môn, ở đây nói về tinh tấn thọ trì Phật ngôn.

Tathā heṭṭhā vipassanāpaññā kathitā, idha buddhavacanagaṇhanapaññā.

Similarly, below, insight-wisdom (vipassanā-paññā) was stated; here, it is the wisdom for grasping the Buddha's teachings.

Tương tự, ở dưới đã nói về tuệ quán (vipassanā-paññā), ở đây nói về trí tuệ thọ trì Phật ngôn.

Na ca kāmesu giddhoti vatthukāmakilesakāmesu agiddho.

Na ca kāmesu giddho means not greedy for sensual objects (vatthukāma) or for defilement-sensuality (kilesakāma).

Na ca kāmesu giddho (Không tham đắm dục lạc): Tức là không tham đắm vào các dục lạc vật chất (vatthukāma) và dục lạc phiền não (kilesakāma).

Sato ca nipako cāti abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satiyā ceva ñāṇena ca samannāgato caratīti attho.

Sato ca nipako cā means that he behaves endowed with mindfulness and knowledge in the seven instances such as advancing and retreating.

Sato ca nipako cā (Có chánh niệm và thận trọng): Có nghĩa là vị ấy đi đứng, lui tới, v.v., trong bảy trường hợp (như đã nói trong kinh Satipaṭṭhāna Sutta), đầy đủ chánh niệm (sati) và trí tuệ (ñāṇa).

Nepakkanti paññā, tāya samannāgatattā nipakoti vutto.

Nepakka means wisdom, and because of being endowed with it, he is called nipaka.

Nepakka (thận trọng) là paññā (trí tuệ), vì đầy đủ trí tuệ đó nên được gọi là nipaka (thận trọng).

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Phần còn lại ở đây cũng nên được kết hợp theo cách thức trước.

304

Anusāsanavidhādivaṇṇanā

The Description of the Method of Admonition, etc.

Giải thích về phương pháp giáo huấn, v.v.

305

154. Paccattaṃ yoniso manasikārāti attano upāyamanasikārena.

154. Paccattaṃ yoniso manasikārā means through one's own appropriate attention.

154. Paccattaṃ yoniso manasikārā (Do tác ý đúng đắn của chính mình): Do sự tác ý đúng đắn của chính mình.

Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamānoti yathā mayā anusiṭṭhaṃ anusāsanī dinnā, tathā paṭipajjamāno.

Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamāno means practicing according to how I have instructed, how I have given advice.

Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamāno (Thực hành đúng như đã được giáo huấn): Như tôi đã giáo huấn, đã ban lời khuyên, vị ấy thực hành đúng như vậy.

Tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayātiādi vuttatthameva.

Tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā and so forth has the same meaning as previously stated.

Tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā (Do sự đoạn trừ ba kiết sử), v.v.: Đã được giải thích.

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Phần còn lại ở đây cũng nên được kết hợp theo cách thức trước.

306

155. Parapuggalavimuttiñāṇeti sotāpannādīnaṃ parapuggalānaṃ tena tena maggena kilesavimuttiñāṇe.

155. Parapuggalavimuttiñāṇe means in the knowledge of the liberation of other individuals, such as stream-enterers, from defilements by that particular path.

155. Parapuggalavimuttiñāṇe (Trong trí tuệ giải thoát của người khác): Trong trí tuệ giải thoát khỏi phiền não của những người khác như bậc Dự lưu (sotāpanna), v.v., bằng con đường đó.

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Phần còn lại ở đây cũng nên được kết hợp theo cách thức trước.

307

156. Amutrāsiṃ evaṃnāmoti eko pubbenivāsaṃ anussaranto nāmagottaṃ pariyādiyamāno gacchati.

156. Amutrāsiṃ evaṃnāmo means that one who recollects previous existences proceeds by taking up a name and family name.

156. Amutrāsiṃ evaṃnāmo (Tôi đã là người tên như vậy ở kiếp trước): Một người nhớ lại các tiền kiếp, khi truy tìm tên và họ, có thể đi xa hơn.

Eko suddhakhandheyeva anussarati, eko hi sakkoti, eko na sakkoti.

One recollects merely the pure aggregates; one is able, one is not able.

Một người chỉ nhớ lại các uẩn thuần túy, một người có thể, một người không thể.

Tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetvā asakkontassa vasena gahitaṃ.

Among them, it is taken by way of the one who is not able, without taking it by way of the one who is able.

Trong số đó, phần này được nói theo người không thể, không phải theo người có thể.

Asakkonto pana kiṃ karoti?

But what does the one who is not able do?

Vậy người không thể làm gì?

Suddhakhandheyeva anussaranto gantvā anekajātisatasahassamatthake ṭhatvā nāmagottaṃ pariyādiyamāno otarati.

Recollecting merely the pure aggregates, he goes and, stopping at the peak of many hundreds of thousands of existences, he descends by taking up a name and family name.

Người đó chỉ nhớ lại các uẩn thuần túy, đi đến hàng trăm ngàn kiếp sống, đứng đó rồi truy tìm tên và họ mà trở lại.

Taṃ dassento evaṃnāmotiādimāha.

Showing that, he said, evaṃnāmo (such was my name) and so forth.

Để chỉ ra điều đó, Ngài nói evaṃnāmo (tên như vậy), v.v.

So evamāhāti so diṭṭhigatiko evamāha.

So evamāhā means that this dogmatic person says thus.

So evamāhā (Người đó nói như vậy): Người có tà kiến đó nói như vậy.

Tattha kiñcāpi sassatoti vatvā ‘‘te ca sattā saṃsarantī’’ti vadantassa vacanaṃ pubbāparaviruddhaṃ hoti.

Although saying "eternal" (sassato) and then saying "and those beings wander on" (te ca sattā saṃsaranti) is contradictory, this is because of his dogmatic view.

Ở đây, mặc dù lời nói của người nói "thường hằng" rồi lại nói "những chúng sinh đó luân hồi" là mâu thuẫn trước sau.

Diṭṭhigatikattā panesa etaṃ na sallakkhesi.

Due to being dogmatic, he does not discern this.

Nhưng vì là người có tà kiến nên người đó không nhận ra điều này.

Diṭṭhigatikassa hi ṭhānaṃ vā niyamo vā natthi.

For a dogmatic person, there is no fixed position or rule.

Đối với người có tà kiến, không có chỗ đứng hay quy tắc nhất định.

Imaṃ gahetvā imaṃ vissajjeti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhātīti brahmajāle vitthāritamevetaṃ.

It is explained in the Brahmajāla Sutta how he takes this and rejects that, rejects this and takes that.

Điều này đã được giải thích chi tiết trong kinh Phạm Võng (Brahmajāla) rằng: "Người đó chấp cái này rồi bỏ cái kia, bỏ cái này rồi chấp cái kia."

Ayaṃ tatiyo sassatavādoti thero lābhisseva vasena tayo sassatavāde āha.

Ayaṃ tatiyo sassatavādo means the elder spoke of three eternalist views by way of those who gain such knowledge.

Ayaṃ tatiyo sassatavādo (Đây là thuyết thường hằng thứ ba): Trưởng lão đã nói ba thuyết thường hằng chỉ dựa trên người có được (túc mạng thông).

Bhagavatā pana takkīvādampi gahetvā brahmajāle cattāro vuttā.

But the Blessed One, including the speculative view, spoke of four in the Brahmajāla Sutta.

Nhưng Đức Thế Tôn đã nói bốn thuyết trong kinh Phạm Võng, bao gồm cả thuyết suy luận (takkīvāda).

Etesaṃ pana tiṇṇaṃ vādānaṃ vitthārakathā brahmajāle (dī. ni. aṭṭha. 1.30) vuttanayeneva veditabbā.

The detailed explanation of these three views should be understood in the way stated in the Brahmajāla (Dī. Ni. aṭṭha. 1.30).

Tuy nhiên, phần giải thích chi tiết về ba thuyết này nên được hiểu theo cách đã nói trong kinh Phạm Võng (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.30).

Sesamidhāpi purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

The rest here should also be elaborated in the same way as before.

Phần còn lại ở đây cũng nên được giải thích chi tiết theo cách thức trước.

308

157. Gaṇanāya vāti piṇḍagaṇanāya.

157. Gaṇanāya vā means by total enumeration.

157. Gaṇanāya vā (Hoặc bằng cách đếm): Bằng cách đếm tổng số.

Saṅkhānenāti acchiddakavasena manogaṇanāya.

Saṅkhānenā means by mental calculation without omission.

Saṅkhānenā (Bằng cách tính toán): Bằng cách tính toán trong tâm không bỏ sót.

Ubhayathāpi piṇḍagaṇanameva dasseti.

Both ways indicate a total enumeration.

Cả hai cách đều chỉ ra việc đếm tổng số.

Idaṃ vuttaṃ hoti, vassānaṃ satavasena sahassavasena satasahassavasena koṭivasena piṇḍaṃ katvāpi ettakāni vassasatānīti vā ettakā vassakoṭiyoti vā evaṃ saṅkhātuṃ na sakkā.

This is said: Even by summing up in hundreds, thousands, hundreds of thousands, or crores of years, it is not possible to calculate by saying "so many hundreds of years" or "so many crores of years".

Điều này có nghĩa là, dù có gộp lại thành hàng trăm, hàng ngàn, hàng trăm ngàn, hàng crore năm, cũng không thể đếm được là bao nhiêu trăm năm hay bao nhiêu crore năm.

Tumhe pana attano dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā yasmā vo anāvaraṇañāṇaṃ sūraṃ vahati.

But as for you, because you have perfected the ten pāramīs and thoroughly penetrated omniscience, your unobstructed knowledge is mighty.

Nhưng vì các Ngài đã hoàn thành mười ba-la-mật (pāramī) của mình, đã thấu hiểu trí tuệ Toàn Giác (sabbaññutaññāṇa), và vì trí tuệ vô ngại (anāvaraṇañāṇa) của các Ngài vận hành mạnh mẽ.

Tasmā desanāñāṇakusalataṃ purakkhatvā vassagaṇanāyapi pariyantikaṃ katvā kappagaṇanāyapi paricchinditvā ettakanti dassethāti dīpeti.

Therefore, taking into account your skill in the knowledge of teaching, you should calculate it to the end in terms of years, and define it in terms of kalpas, and show that it is so much, thus it is indicated.

Do đó, Ngài chỉ ra rằng: "Các Ngài, hãy đặt sự khéo léo trong trí tuệ thuyết pháp lên hàng đầu, và chỉ ra con số bằng cách giới hạn số năm, và bằng cách phân chia số kiếp là bấy nhiêu."

Pāḷiyattho panettha vuttanayoyeva.

The meaning of the Pāli here is as stated.

Ý nghĩa của bản Pāḷi ở đây là theo cách đã nói.

Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

The rest here should also be understood in the same way as before.

Phần còn lại ở đây cũng nên được kết hợp theo cách thức trước.

309

158. Etadānuttariyaṃ, bhante, sattānaṃ cutūpapātañāṇeti bhante yāpi ayaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhivasena ñāṇadesanā, sāpi tumhākaṃyeva anuttarā.

158. Etadānuttariyaṃ, bhante, sattānaṃ cutūpapātañāṇe means, venerable sir, this teaching of knowledge concerning the passing away and reappearance of beings is also supreme for you.

158. Etadānuttariyaṃ, bhante, sattānaṃ cutūpapātañāṇe (Bạch Thế Tôn, đây là điều tối thượng trong trí tuệ về sự chết và tái sinh của chúng sinh): Bạch Thế Tôn, sự thuyết giảng về trí tuệ liên quan đến sự chết và tái sinh của chúng sinh này cũng là tối thượng của Ngài.

Atītabuddhāpi evameva desesuṃ.

Past Buddhas also taught in the same way.

Các Đức Phật quá khứ cũng đã thuyết giảng như vậy.

Anāgatāpi evameva desessanti.

Future Buddhas will also teach in the same way.

Các Đức Phật vị lai cũng sẽ thuyết giảng như vậy.

Tumhe tesaṃ atītānāgatabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvāva desayittha.

You taught by comparing it with the knowledge of those past and future Buddhas.

Ngài đã thuyết giảng sau khi so sánh trí tuệ của mình với các Đức Phật quá khứ và vị lai.

‘‘Imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ bhante bhagavatī’’ti dīpeti.

He shows that, "For this reason too, venerable sir, I am thus inspired by the Blessed One."

Điều này cho thấy: "Bạch Thế Tôn, vì lý do này mà con có niềm tin sâu sắc vào Đức Thế Tôn."

Pāḷiyattho panettha vitthāritoyeva.

The meaning of the Pāli here is elaborated.

Ý nghĩa của bản Pāḷi ở đây đã được giải thích chi tiết.

310

159. Sāsavā saupadhikāti sadosā saupārambhā.

.

159. Sāsavā saupadhikā (Có lậu hoặc, có chấp thủ): Có lỗi lầm, có thể bị khiển trách.

No ariyāti vuccatīti ariyiddhīti na vuccati.

159. Sāsavā saupadhikā means with taints, with substratum (for rebirth).

No ariyāti vuccatī (Không được gọi là của bậc Thánh): Không được gọi là thần thông của bậc Thánh (ariyiddhī).

Anāsavā anupadhikāti niddosā anupārambhā.

No ariyāti vuccatī means it is not called noble psychic power.

Anāsavā anupadhikā (Không lậu hoặc, không chấp thủ): Không lỗi lầm, không thể bị khiển trách.

Ariyāti vuccatīti ariyiddhīti vuccati.

Anāsavā anupadhikā means without taints, without substratum.

Ariyāti vuccatī (Được gọi là của bậc Thánh): Được gọi là thần thông của bậc Thánh (ariyiddhī).

Appaṭikūlasaññī tattha viharatīti kathaṃ appaṭikūlasaññī tattha viharatīti?

Ariyāti vuccatī means it is called noble psychic power.

Appaṭikūlasaññī tattha viharatī (An trú với tưởng không ghê tởm ở đó): Làm thế nào để an trú với tưởng không ghê tởm ở đó?

Paṭikūle satte mettaṃ pharati, saṅkhāre dhātusaññaṃ upasaṃharati.

Appaṭikūlasaññī tattha viharatī means how does one dwell there perceiving what is not repulsive as not repulsive?

Vị ấy rải tâm từ đến chúng sinh đáng ghét, và quán tưởng các hành (saṅkhāra) như các yếu tố (dhātu).

Yathāha ‘‘kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati (paṭi. ma. 3.97)?

One pervades hostile beings with loving-kindness, and applies the perception of elements to formations.

Như đã nói: "Làm thế nào để an trú với tưởng không ghê tởm trong những điều đáng ghét?

Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharatī’’ti.

As it is said, "How does one dwell perceiving what is not repulsive as not repulsive (Paṭi. Ma. 3.97)?

Vị ấy rải tâm từ đến đối tượng không mong muốn, hoặc quán tưởng nó như các yếu tố."

Paṭikūlasaññī tattha viharatīti appaṭikūle satte asubhasaññaṃ pharati, saṅkhāre aniccasaññaṃ upasaṃharati.

One pervades disagreeable objects with loving-kindness or applies the perception of elements to them."

Paṭikūlasaññī tattha viharatī (An trú với tưởng ghê tởm ở đó): Vị ấy rải tưởng bất tịnh (asubhasaññā) đến chúng sinh không đáng ghét, và quán tưởng các hành (saṅkhāra) như vô thường (aniccasaññā).

Yathāha ‘‘kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati?

Paṭikūlasaññī tattha viharatī means one pervades attractive beings with the perception of impurity, and applies the perception of impermanence to formations.

Như đã nói: "Làm thế nào để an trú với tưởng ghê tởm trong những điều không đáng ghét?

Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharatī’’ti.

As it is said, "How does one dwell perceiving what is repulsive as repulsive in what is not repulsive?

Vị ấy rải tưởng bất tịnh đến đối tượng mong muốn, hoặc quán tưởng nó như vô thường."

Evaṃ sesapadesupi attho veditabbo.

One pervades agreeable objects with the perception of impurity or applies the perception of impermanence to them."

Tương tự, ý nghĩa của các đoạn còn lại cũng nên được hiểu như vậy.

311

Upekkhako tattha viharatīti iṭṭhe arajjanto aniṭṭhe adussanto yathā aññe asamapekkhanena mohaṃ uppādenti, evaṃ anuppādento chasu ārammaṇesu chaḷaṅgupekkhāya upekkhako viharati.

Similarly, the meaning should be understood for the other terms.

Upekkhako tattha viharatī (An trú với tâm xả ở đó): Vị ấy an trú với tâm xả trong sáu đối tượng giác quan bằng sáu tâm xả, không tham đắm vào điều mong muốn, không sân hận với điều không mong muốn, không sinh ra si mê như những người khác không quán sát đúng đắn.

Etadānuttariyaṃ, bhante, iddhividhāsūti, bhante, yā ayaṃ dvīsu iddhīsu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ.

Upekkhako tattha viharatī means not being attached to what is agreeable, not being averse to what is disagreeable, not giving rise to delusion as others do by not regarding impartially, he dwells with equanimity, observing the six objects with six-fold equanimity.

Etadānuttariyaṃ, bhante, iddhividhāsū (Bạch Thế Tôn, đây là điều tối thượng trong các loại thần thông): Bạch Thế Tôn, sự thuyết giảng như vậy về hai loại thần thông này là tối thượng.

Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti.

Etadānuttariyaṃ, bhante, iddhividhāsū means, venerable sir, this teaching concerning the two kinds of psychic power is supreme.

Taṃ bhagavā (Đức Thế Tôn đó): Đức Thế Tôn biết rõ hoàn toàn, không sót một chút nào về sự thuyết giảng đó.

Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato.

Taṃ bhagavā means the Blessed One completely and entirely knows that teaching.

Taṃ bhagavato (Của Đức Thế Tôn đó): Đối với Đức Thế Tôn biết rõ hoàn toàn về sự thuyết giảng đó.

Uttari abhiññeyyaṃ natthīti uttari abhijānitabbaṃ natthi.

Taṃ bhagavato means the Blessed One, who completely knows that teaching.

Uttari abhiññeyyaṃ natthī (Không có gì cần phải biết thêm): Không có gì cần phải biết thêm.

Ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānāti idaṃ natthi.

Uttari abhiññeyyaṃ natthī means there is nothing further to be known by higher knowledge.

Không có pháp nào khác hay người nào khác mà Đức Thế Tôn không biết.

Yadabhijānaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya.

Yadabhijānaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vāti means: that which is not directly known by you, if another ascetic or brahmin, directly knowing it, would be one who knows more than the Blessed One, he would be one of greater wisdom.

Yadabhijānaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā (Điều mà một sa-môn hay bà-la-môn khác biết rõ) có nghĩa là: điều mà quý vị chưa chứng tri, nếu một sa-môn hay bà-la-môn khác chứng tri được, thì người ấy sẽ có trí tuệ vượt trội hơn, trí tuệ cao hơn Thế Tôn.

Yadidaṃ iddhividhāsūti ettha yadidanti nipātamattaṃ.

Yadidaṃ iddhividhāsūti: here, yadidaṃ is merely a particle.

Trong câu Yadidaṃ iddhividhāsū (Điều này, trong các loại thần thông), từ yadidaṃ chỉ là một giới từ (nipāta).

Iddhividhāsu bhagavatā uttaritaro natthi.

In the kinds of psychic power, there is no one superior to the Blessed One.

Trong các loại thần thông, không có ai vượt trội hơn Thế Tôn.

Atītabuddhāpi hi imā dve iddhiyo desesuṃ, anāgatāpi imāva desessanti.

For the Buddhas of the past also taught these two psychic powers, and those of the future will teach these very same ones.

Chư Phật quá khứ cũng đã thuyết hai loại thần thông này, chư Phật vị lai cũng sẽ thuyết chính hai loại này.

Tumhepi tesaṃ ñāṇena saṃsanditvā imāva desayittha.

You too, having compared with their knowledge, have taught these very same ones.

Quý vị cũng đã thuyết chúng bằng cách so sánh với trí tuệ của các Ngài.

Iti bhagavā iddhividhāsu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti.

Thus, showing that the Blessed One is unsurpassed in the kinds of psychic power, he reveals, "For this reason too, Venerable Sir, I am so confident in the Blessed One."

Như vậy, Thế Tôn là vô thượng trong các loại thần thông. Khi trình bày điều này, ngài Sariputta nói: “Bạch Thế Tôn, con hoan hỷ với Thế Tôn vì lý do này.”

Ettāvatā ye dhammasenāpati divāṭṭhāne nisīditvā soḷasa aparampariyadhamme sammasi, teva dassitā honti.

By this much, those sixteen sequential dhammas which the General of the Dhamma contemplated while sitting in his day-abode have been shown.

Đến đây, mười sáu pháp tương tục (aparampariyadhamma) mà Pháp tướng quân đã quán xét khi ngồi ở chỗ vắng vẻ ban ngày, đã được trình bày.

312

Aññathāsatthuguṇadassanādivaṇṇanā

Description of Seeing the Teacher's Qualities in Another Way, etc.

Giải thích về việc trình bày các đức tính khác của Bậc Đạo Sư

313

160. Idāni aparenapi ākārena bhagavato guṇe dassento yaṃ taṃ bhantetiādimāha.

160. Now, showing the qualities of the Blessed One in another way, he said yaṃ taṃ bhante, etc.

160. Bây giờ, khi trình bày các đức tính của Thế Tôn bằng một cách khác, ngài Sariputta nói: Yaṃ taṃ bhante (Bạch Thế Tôn, điều đó).

Tattha saddhena kulaputtenāti saddhā kulaputtā nāma atītānāgatapaccuppannā bodhisattā.

Therein, by saddhena kulaputtenāti: faithful sons of good family refers to the Bodhisattas of the past, future, and present.

Ở đây, saddhena kulaputtena (bởi thiện nam tử có đức tin) có nghĩa là: những thiện nam tử có đức tin là các vị Bồ-tát trong quá khứ, hiện tại và vị lai.

Tasmā yaṃ sabbaññubodhisattena pattabbanti vuttaṃ hoti.

Therefore, it is said to be that which is to be attained by an Omniscient Bodhisatta.

Vì vậy, điều đó có nghĩa là những gì mà Bồ-tát Toàn Giác phải đạt được.

Kiṃ pana tena pattabbaṃ?

But what is to be attained by him?

Vậy điều gì mà Ngài phải đạt được?

Nava lokuttaradhammā.

The nine supramundane dhammas.

Chín pháp siêu thế (lokuttaradhamma).

Āraddhavīriyenātiādīsu ‘‘vīriyaṃ thāmo’’tiādīni sabbāneva vīriyavevacanāni.

In āraddhavīriyenāti, etc., all such terms as "vīriyaṃ thāmo" are synonyms for energy.

Trong Āraddhavīriyenā (với tinh tấn đã được khởi lên) và các từ khác, tất cả các từ như “vīriyaṃ thāmo” (tinh tấn là sức mạnh) đều là các từ đồng nghĩa của tinh tấn.

Tattha āraddhavīriyenāti paggahitavīriyena.

Therein, āraddhavīriyenāti means by one with aroused energy.

Ở đây, āraddhavīriyenā có nghĩa là với tinh tấn đã được khởi lên.

Thāmavatāti thāmasampannena thiravīriyena.

Thāmavatāti means by one endowed with strength, with steadfast energy.

Thāmavatā có nghĩa là với sức mạnh kiên cố, với tinh tấn vững chắc.

Purisathāmenāti tena thāmavatā yaṃ purisathāmena pattabbanti vuttaṃ hoti.

Purisathāmenāti means that which is to be attained by a man's strength, by him who is endowed with strength; so it is said.

Purisathāmenā có nghĩa là với sức mạnh của một bậc nam nhân, điều mà thiện nam tử có sức mạnh đó phải đạt được.

Anantarapadadvayepi eseva nayo.

In the next two phrases as well, this is the method.

Đối với hai từ ngữ liền kề cũng theo cách tương tự.

Purisadhorayhenāti yā asamadhurehi buddhehi vahitabbā dhurā, taṃ dhuraṃ vahanasamatthena mahāpurisena.

Purisadhorayhenāti means by a great man capable of bearing the yoke that is to be borne by Buddhas whose yoke is unequalled.

Purisadhorayhenā có nghĩa là bởi bậc đại nhân có khả năng gánh vác gánh nặng mà chư Phật, những người không có ai sánh bằng, phải gánh vác.

Anuppattaṃ taṃ bhagavatāti taṃ sabbaṃ atītānāgatabuddhehi pattabbaṃ, sabbameva anuppattaṃ, bhagavato ekaguṇopi ūno natthīti dasseti.

Anuppattaṃ taṃ bhagavatāti shows that all that is to be attained by the Buddhas of the past and future has all been attained; not a single quality of the Blessed One is deficient.

Anuppattaṃ taṃ bhagavatā có nghĩa là tất cả những gì mà chư Phật quá khứ và vị lai phải đạt được, Thế Tôn đều đã đạt được trọn vẹn, không thiếu một đức tính nào của Ngài.

Kāmesu kāmasukhallikānuyoganti vatthukāmesu kāmasukhallikānuyogaṃ.

Kāmesu kāmasukhallikānuyoganti means the indulgence in the devotion to sensual pleasures among sensual objects.

Kāmesu kāmasukhallikānuyogaṃ có nghĩa là sự đam mê hưởng thụ dục lạc trong các đối tượng dục vọng.

Yathā aññe keṇiyajaṭilādayo samaṇabrāhmaṇā ‘‘ko jānāti paralokaṃ.

Just as other ascetics and brahmins, such as the matted-hair ascetic Keṇiya, saying, "Who knows the next world?

Như các sa-môn, bà-la-môn khác như Keniya Jaṭila và những người khác, họ nói: “Ai biết được đời sau? Sự xúc chạm của cánh tay mềm mại, mịn màng của vị du sĩ này thật dễ chịu.”

Sukho imissā paribbājikāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti moḷibandhāhi paribbājikāhi paricārenti sampattaṃ sampattaṃ rūpādiārammaṇaṃ anubhavamānā kāmasukhamanuyuttā, na evamanuyuttoti dasseti.

Pleasant is the touch of the soft, downy arm of this wandering female ascetic," attend to wandering female ascetics with braided top-knots, experiencing each and every sense-object of form and so on as it is encountered, devoted to sensual pleasure, he shows that he is not devoted in such a way.

Thế Tôn trình bày rằng Ngài không đam mê dục lạc như những người ấy, những người phục vụ các nữ du sĩ búi tóc, trải nghiệm các đối tượng sắc pháp v.v. đến với họ, và đam mê dục lạc.

314

Hīnanti lāmakaṃ.

Hīnanti means base.

Hīnaṃ có nghĩa là thấp kém.

Gammanti gāmavāsīnaṃ dhammaṃ.

Gammanti means the practice of villagers.

Gammaṃ có nghĩa là pháp của cư dân làng mạc.

Pothujjanikanti puthujjanehi sevitabbaṃ.

Pothujjanikanti means that which is to be practiced by ordinary people.

Pothujjanikaṃ có nghĩa là điều được phàm phu thực hành.

Anariyanti na niddosaṃ.

Anariyanti means not blameless.

Anariyaṃ có nghĩa là không vô tội.

Na vā ariyehi sevitabbaṃ.

Or not to be practiced by the noble ones.

Hoặc không phải là điều được các bậc Thánh thực hành.

Anatthasañhitanti anatthasaṃyuttaṃ.

Anatthasañhitanti means connected with what is unbeneficial.

Anatthasañhitaṃ có nghĩa là không liên quan đến lợi ích.

Attakilamathānuyoganti attano ātāpanaparitāpanānuyogaṃ.

Attakilamathānuyoganti means the devotion to self-torment and self-mortification.

Attakilamathānuyogaṃ có nghĩa là sự khổ hạnh tự hành, tự làm khổ mình.

Dukkhanti dukkhayuttaṃ, dukkhamaṃ vā.

Dukkhanti means connected with suffering, or it is suffering.

Dukkhaṃ có nghĩa là điều liên quan đến khổ, hoặc điều khó khăn.

Yathā eke samaṇabrāhmaṇā kāmasukhallikānuyogaṃ parivajjessāmāti kāyakilamathaṃ anudhāvanti, tato muñcissāmāti kāmasukhaṃ anudhāvanti, na evaṃ bhagavā.

Just as some ascetics and brahmins, thinking, "We will avoid the indulgence in sensual pleasure," pursue bodily mortification, and thinking, "We will be free from that," pursue sensual pleasure, the Blessed One is not like that.

Như một số sa-môn, bà-la-môn, họ nghĩ: “Chúng ta sẽ từ bỏ sự đam mê dục lạc,” và họ lao vào sự khổ hạnh thân thể; hoặc họ nghĩ: “Chúng ta sẽ thoát khỏi điều đó,” và họ lao vào dục lạc. Thế Tôn thì không như vậy.

Bhagavā pana ubho ete ante vajjetvā yā sā ‘‘atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā cakkhukaraṇī’’ti evaṃ vuttā sammāpaṭipatti, tameva paṭipanno.

But the Blessed One, having avoided both these extremes, has followed that very right practice which was spoken of thus: "There is, bhikkhus, a middle path, fully awakened to by the Tathāgata, which produces vision."

Thế Tôn, sau khi từ bỏ cả hai cực đoan này, đã thực hành con đường trung đạo, tức là chánh hạnh đã được nói đến như sau: “Này các Tỳ-khưu, có một con đường trung đạo đã được Như Lai chứng ngộ, làm phát sinh nhãn quan.”

Tasmā ‘‘na ca attakilamathānuyoga’’ntiādimāha.

Therefore, he said, "na ca attakilamathānuyoga," etc.

Do đó, Ngài nói: “Và không phải là sự khổ hạnh tự hành” v.v.

315

Ābhicetasikānanti abhicetasikānaṃ, kāmāvacaracittāni atikkamitvā ṭhitānanti attho.

Ābhicetasikānanti means of those pertaining to the higher mind; the meaning is of those that stand having transcended the minds of the sense-sphere.

Ābhicetasikānaṃ có nghĩa là của các tâm siêu việt, tức là các tâm đã vượt qua các tâm dục giới.

Diṭṭhadhammasukhavihārānanti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihārānaṃ.

Diṭṭhadhammasukhavihārānanti means of pleasant abidings in this very state of existence.

Diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ có nghĩa là sự an trú hạnh phúc ngay trong đời này.

Poṭṭhapādasuttantasmiñhi sappītikadutiyajjhānaphalasamāpatti kathitā (dī. ni. 1.432).

For in the Poṭṭhapādasuttanta, the attainment of the fruit of the second jhāna, which is accompanied by joy, is spoken of.

Trong Poṭṭhapāda Suttanta, sự nhập định quả vị thiền thứ hai có hỷ lạc đã được nói đến.

Pāsādikasuttante saha maggena vipassanāpādakajjhānaṃ.

In the Pāsādikasuttanta, the jhāna that is the basis for insight, along with the path.

Trong Pāsādika Suttanta, là thiền làm nền tảng cho thiền quán cùng với đạo lộ.

Dasuttarasuttante catutthajjhānikaphalasamāpatti.

In the Dasuttarasuttante, the attainment of the fruit that is the fourth jhāna.

Trong Dasuttara Suttanta, là sự nhập định quả vị thiền thứ tư.

Imasmiṃ sampasādanīye diṭṭhadhammasukhavihārajjhānāni kathitāni.

In this Sampasādanīya Sutta, the jhānas for pleasant abiding in the present life are spoken of.

Trong Sampasādanīya này, các thiền an trú hạnh phúc ngay trong đời này đã được nói đến.

Nikāmalābhīti yathākāmalābhī.

Nikāmalābhīti means obtaining at will.

Nikāmalābhī có nghĩa là đạt được tùy ý.

Akicchalābhīti adukkhalābhī.

Akicchalābhīti means obtaining without difficulty.

Akicchalābhī có nghĩa là đạt được không khó khăn.

Akasiralābhīti vipulalābhī.

Akasiralābhīti means obtaining abundantly.

Akasiralābhī có nghĩa là đạt được dồi dào.

316

Anuyogadānappakāravaṇṇanā

Description of the Manner of Giving the Exposition

Giải thích về cách ban bố sự thực hành

317

161. Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā.

161. Ekissā lokadhātuyāti means in the ten-thousand-fold world-system.

161. Ekissā lokadhātuyā có nghĩa là trong một vạn thế giới.

Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ āṇākhettaṃ visayakhettaṃ.

There are three fields: the field of birth, the field of authority, and the field of range.

Có ba loại cõi: cõi sinh, cõi quyền uy, cõi đối tượng.

Tattha jātikhettaṃ nāma dasasahassī lokadhātu.

Therein, the jātikhettaṃ is the ten-thousand-fold world-system.

Trong đó, cõi sinh (jātikhettaṃ) là một vạn thế giới.

Sā hi tathāgatassa mātukucchiṃ okkamanakāle nikkhamanakāle sambodhikāle dhammacakkappavattane āyusaṅkhārossajjane parinibbāne ca kampati.

For it trembles at the time of the Tathāgata's descent into his mother's womb, at the time of his birth, at his enlightenment, at the turning of the Wheel of Dhamma, at the relinquishing of the life-formation, and at his Parinibbāna.

Cõi này rung chuyển khi Như Lai nhập thai mẹ, khi xuất gia, khi chứng ngộ, khi chuyển Pháp luân, khi từ bỏ thọ hành và khi nhập Niết-bàn.

Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana āṇākhettaṃ nāma.

The hundred-thousand-million world-systems, however, are called the āṇākhettaṃ.

Một trăm ngàn vạn cõi luân hồi (koṭisatasahassacakkavāḷaṃ) được gọi là cõi quyền uy (āṇākhettaṃ).

Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati.

For here the authority of the Āṭānāṭiya, Mora, Dhajagga, Ratana parittas, and others prevails.

Ở đây, quyền uy của Āṭānāṭiya, Moraparitta, Dhajaggaparitta, Ratanaparitta v.v. có hiệu lực.

Visayakhettassa pana parimāṇaṃ natthi, buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 55) vacanato avisayo nāma natthi.

But for the visayakhetta, there is no limit, for of the Buddhas, according to the statement, "As far as knowledge extends, so far extends the knowable; as far as the knowable extends, so far extends knowledge; the knowable is limited by knowledge, knowledge is limited by the knowable," there is nothing that is not their range.

Cõi đối tượng (visayakhettassa) thì không có giới hạn, vì chư Phật không có đối tượng nào không được biết, theo câu nói: “Trí tuệ bao nhiêu, đối tượng bấy nhiêu; đối tượng bao nhiêu, trí tuệ bấy nhiêu; trí tuệ có giới hạn của đối tượng, đối tượng có giới hạn của trí tuệ.”

318

Imesu pana tīsu khettesu ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppañjantīti pana atthi.

Among these three fields, however, there is no sutta stating that Buddhas arise in another world-system apart from this world-system, but there is one stating that they do not arise.

Trong ba cõi này, không có kinh nào nói rằng chư Phật xuất hiện ở một cõi luân hồi khác ngoài cõi luân hồi này, nhưng có kinh nói rằng không xuất hiện.

Tīṇi piṭakāni vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ.

The three Piṭakas are the Vinayapiṭaka, the Suttantapiṭaka, and the Abhidhammapiṭaka.

Ba Tạng kinh là: Tạng Luật (Vinayapiṭaka), Tạng Kinh (Suttantapiṭaka), Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka).

Tisso saṅgītiyo mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti.

The three councils are the council of Mahākassapa Thera, the council of Yasa Thera, and the council of Moggaliputtatissa Thera.

Ba kỳ kết tập là: kỳ kết tập của Trưởng lão Mahākassapa, kỳ kết tập của Trưởng lão Yasa, kỳ kết tập của Trưởng lão Moggaliputtatissa.

Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane ‘‘imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantī’’ti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.

In the Tepiṭaka, the word of the Buddha, established by these three councils, there is no sutta stating, "Buddhas arise elsewhere, leaving this world-system," but there is one stating that they do not arise.

Trong giáo pháp của Đức Phật được kết tập trong ba Tạng này, không có kinh nào nói rằng chư Phật xuất hiện ở nơi khác ngoài cõi luân hồi này, nhưng có kinh nói rằng không xuất hiện.

319

Apubbaṃ acarimanti apure apacchā ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti.

Apubbaṃ acarimanti means they do not arise together, not before and not after; it is said that they arise either before or after.

Apubbaṃ acarimaṃ có nghĩa là không xuất hiện cùng lúc, mà xuất hiện trước hoặc sau.

Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ apatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ, tāva pubbeti na veditabbaṃ.

Therein, from the time of sitting on the seat of awakening, thinking, "I will not rise without attaining awakening," up to the taking of conception in the mother's womb, it should not be understood as "before."

Ở đây, không nên hiểu là “trước” từ khi Bồ-tát ngồi trên bồ-đoàn và nói: “Tôi sẽ không đứng dậy cho đến khi đạt được giác ngộ,” cho đến khi Ngài nhập thai mẹ.

Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva khettapariggaho kato.

For the field is demarcated for the Bodhisatta by the trembling of the ten-thousand world-systems at his conception.

Khi Bồ-tát nhập thai, sự rung chuyển của một vạn thế giới đã xác định cõi của Ngài.

Aññassa buddhassa uppattipi nivāritā hoti.

The arising of another Buddha is also prevented.

Sự xuất hiện của một vị Phật khác cũng đã bị ngăn cản.

Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti, tāva pacchāti na veditabbaṃ.

And from the Parinibbāna, as long as relics the size of a mustard seed remain, it should not be understood as "after."

Và không nên hiểu là “sau” từ khi nhập Niết-bàn cho đến khi còn lại dù chỉ một hạt xá-lợi.

Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhāpi ṭhitāva honti.

For when the relics exist, the Buddhas are also considered to exist.

Khi xá-lợi còn tồn tại, chư Phật cũng được xem là còn tồn tại.

Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti.

Therefore, within this interval, the arising of another Buddha is prevented.

Do đó, trong khoảng thời gian này, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã bị ngăn cản.

Dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

But when the final passing away of the relics occurs, the arising of another Buddha is not prevented.

Tuy nhiên, khi xá-lợi nhập diệt (dhātuparinibbāna) đã xảy ra, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn cản.

320

Tipiṭakaantaradhānakathā

The Discussion on the Disappearance of the Tipiṭaka

Luận về sự biến mất của Tam Tạng

321

Tīṇi antaradhānāni nāma pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti.

The three disappearances are named: the disappearance of the scriptural learning, the disappearance of the penetration, and the disappearance of the practice.

Ba sự biến mất là sự biến mất của Giáo pháp (pariyattiantaradhāna), sự biến mất của sự chứng đắc (paṭivedhaantaradhāna), và sự biến mất của sự thực hành (paṭipattiantaradhāna).

Tattha pariyattīti tīṇi piṭakāni.

Therein, scriptural learning means the three Piṭakas.

Trong đó, pariyatti là ba tạng kinh.

Paṭivedhoti saccappaṭivedho.

Penetration means the penetration of the truths.

Paṭivedha là sự chứng ngộ các chân lý (saccappaṭivedha).

Paṭipattīti paṭipadā.

Practice means the path of practice.

Paṭipatti là sự thực hành.

Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.

Therein, penetration and practice may exist or may not exist.

Trong đó, sự chứng đắc và sự thực hành có thể có hoặc không có.

Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti, esa bhikkhu puthujjanoti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti.

For at one time there were many bhikkhus who attained penetration (of the Dhamma); such a bhikkhu would be pointed out by extending a finger, saying: “This bhikkhu is a puthujjana.”

Trong một thời, có nhiều Tỳ-khưu đã chứng đắc (Magga-Phala), đến nỗi người ta phải chỉ tay mà nói: “Tỳ-khưu này là phàm phu (puthujjana).”

Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ puthujjanabhikkhu nāma nāhosi.

In this very island, at one time, there was no bhikkhu called a puthujjana.

Chính trên hòn đảo này, đã từng có một thời không có vị Tỳ-khưu nào được gọi là phàm phu (puthujjana).

Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā.

Those who fulfill the practice (paṭipatti) are sometimes many, sometimes few.

Những vị Tỳ-khưu thực hành giáo pháp (paṭipatti) cũng có khi nhiều, có khi ít.

Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.

Thus, both penetration (paṭivedha) and practice (paṭipatti) may exist or may not exist.

Như vậy, sự chứng đắc (paṭivedha) và sự thực hành (paṭipatti) có khi có, có khi không.

Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyatti pamāṇaṃ.

However, for the establishment of the Sāsana, pariyatti (the teachings) is the measure.

Nhưng đối với sự tồn tại của giáo pháp (sāsana), chỉ có sự học hỏi (pariyatti) là thước đo.

Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.

For a wise person, having heard the Tipiṭaka, fulfills both.

Vì người trí tuệ, khi đã nghe Tam Tạng (Tipiṭaka), sẽ hoàn thành cả hai (sự thực hành và sự chứng đắc).

322

Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so na jānāmīti āha.

Just as our Bodhisatta, having attained the five abhiññās and seven attainments at Āḷāra’s presence, asked about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception, and he said, “I do not know.”

Giống như Bồ-tát của chúng ta, khi đã thành tựu năm thắng trí (pañcābhiññā) và bảy thiền định (samāpatti) nơi Āḷāra, Ngài đã hỏi về phương pháp chuẩn bị cho thiền định phi tưởng phi phi tưởng xứ (nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti), nhưng vị ấy nói: “Ta không biết.”

Tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsanditvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi, so ācikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ jhānaṃ sampādesi, evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti.

Then, going to Uddaka’s presence, comparing the special attainment, he asked about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception. He explained it, and immediately upon his words, the Mahāsatta attained that jhāna. In the same way, a wise bhikkhu, having heard the pariyatti, fulfills both.

Sau đó, Ngài đến gặp Udaka, so sánh những điều đã chứng đắc, rồi hỏi về phương pháp chuẩn bị cho thiền định phi tưởng phi phi tưởng xứ. Vị ấy đã chỉ dạy, và ngay sau lời dạy đó, Đại Sĩ đã thành tựu thiền định ấy. Cũng vậy, một Tỳ-khưu có trí tuệ, khi đã nghe giáo pháp (pariyatti), sẽ hoàn thành cả hai (sự thực hành và sự chứng đắc).

Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti.

Therefore, when the pariyatti stands, the Sāsana stands.

Do đó, khi giáo pháp học (pariyatti) còn tồn tại, thì giáo pháp (sāsana) còn tồn tại.

Yadā pana sā antaradhāyati, tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati.

But when that disappears, first the Abhidhamma Piṭaka perishes.

Khi giáo pháp học ấy biến mất, thì trước hết, Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka) sẽ bị hoại diệt.

Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati.

Among that, the Paṭṭhāna disappears first of all.

Trong đó, Paṭṭhāna (Vị Trí) sẽ biến mất đầu tiên.

Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho, tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesupi sāsanaṃ ṭhitameva hoti.

Gradually, later the Dhammasaṅgaṇī. When that has disappeared, even if the other two Piṭakas remain, the Sāsana is still established.

Theo thứ tự, sau đó là Dhammasaṅgaṇī. Khi Tạng Vi Diệu Pháp biến mất, dù hai Tạng còn lại vẫn tồn tại, giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.

323

Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati, tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati.

When the Suttanta Piṭaka is disappearing, first the Aṅguttaranikāya, starting from the Elevens (Ekādasaka) down to the Ones (Ekaka), disappears. Immediately after that, the Saṃyuttanikāya, starting from the Cakkapeyyāla Sutta down to the Oghataraṇa Sutta, disappears.

Trong Tạng Kinh (Suttantapiṭaka) khi biến mất, trước hết, Tăng Chi Bộ Kinh (Aṅguttaranikāya) sẽ biến mất từ phẩm Mười Một (Ekādasaka) cho đến phẩm Một (Ekaka). Sau đó, Tương Ưng Bộ Kinh (Saṃyuttanikāya) sẽ biến mất từ Cakkappeyyāla cho đến Oghataraṇa.

Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati.

Immediately after that, the Majjhimanikāya, starting from the Indriyabhāvanā Sutta down to the Mūlapariyāya Sutta, disappears.

Sau đó, Trung Bộ Kinh (Majjhimanikāya) sẽ biến mất từ Indriyabhāvanā cho đến Mūlapariyāya.

Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati.

Immediately after that, the Dīghanikāya, starting from the Dasuttara Sutta down to the Brahmajāla Sutta, disappears.

Sau đó, Trường Bộ Kinh (Dīghanikāya) sẽ biến mất từ Dasuttara cho đến Brahmajalā.

Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati, sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti, sabhiyapucchā āḷavakapucchā viya ca.

The questions of even one or two verses can extend for a long time, but cannot sustain the Sāsana, like the Sabhiya’s questions and Āḷavaka’s questions.

Chỉ một hoặc hai câu kệ được hỏi cũng có thể tồn tại lâu dài, nhưng không thể duy trì giáo pháp, như các câu hỏi của Sabhiya và Āḷavaka.

Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.

These, it is said, belonged to the time of Kassapa Buddha and could not sustain the Sāsana in between.

Người ta nói rằng những câu hỏi này, trong thời Đức Phật Kassapa, đã không thể duy trì giáo pháp.

324

Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati.

But even when the two Piṭakas have disappeared, if the Vinaya Piṭaka remains, the Sāsana stands.

Tuy nhiên, khi hai Tạng đã biến mất mà Tạng Luật (Vinayapiṭaka) vẫn còn, thì giáo pháp vẫn tồn tại.

Parivārakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti.

When the Parivāra and the Khandhakas have disappeared, if the Ubhatovibhaṅga remains, it is still established.

Khi các Khandhaka và Parivāra biến mất mà Ubhatovibhaṅga còn, thì giáo pháp vẫn tồn tại.

Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāyapi ṭhitāya ṭhitameva hoti.

When the Ubhatovibhaṅga has disappeared, if even the Mātikā remains, it is still established.

Khi Ubhatovibhaṅga biến mất mà Mātikā còn, thì giáo pháp vẫn tồn tại.

Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati.

When the Mātikā has disappeared, if the Pātimokkha, pabbajjā, and upasampadā remain, the Sāsana stands.

Khi Mātikā biến mất mà Pātimokkha, Pabbajjā và Upasampadā còn, thì giáo pháp vẫn tồn tại.

Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati.

The external form persists for a long time.

Hình tướng (của giáo pháp) sẽ tồn tại lâu dài.

Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi.

However, the lineage of monks wearing white robes, starting from the time of Kassapa Buddha, could not sustain the Sāsana.

Tuy nhiên, dòng Sa-môn mặc y trắng, kể từ thời Đức Phật Kassapa, đã không thể duy trì giáo pháp.

Paṭisambhidāpattehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi.

It stood for a thousand years by those who had attained Paṭisambhidā.

Giáo pháp tồn tại một ngàn năm với những vị chứng đắc Tứ Vô Ngại Giải (Paṭisambhidāpatta).

Chaḷabhiññehi vassasahassaṃ.

A thousand years by those with six Abhiññās.

Một ngàn năm với những vị Lục Thông (Chaḷabhiñña).

Tevijjehi vassasahassaṃ.

A thousand years by those with the three Knowledges (Tevijja).

Một ngàn năm với những vị Tam Minh (Tevijja).

Sukkhavipassakehi vassasahassaṃ.

A thousand years by those who are dry-insight practitioners (Sukkhavipassaka).

Một ngàn năm với những vị Thuần Quán (Sukkhavipassaka).

Pātimokkhehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi.

It stood for a thousand years by those who uphold the Pātimokkha.

Và một ngàn năm với những vị trì giới Pātimokkha.

Pacchimakassa pana saccappaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti.

But from the penetration of the Truth by the last person and from the breach of morality by the last monk, the Sāsana is considered to have declined.

Tuy nhiên, kể từ khi vị cuối cùng chứng đắc Tứ Diệu Đế và vị cuối cùng phạm giới, giáo pháp được gọi là suy tàn.

Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

From that point onwards, the arising of another Buddha is not prevented.

Từ đó trở đi, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn cản.

325

Sāsanaantarahitavaṇṇanā

Description of the Disappearance of the Sāsana

Mô tả về sự biến mất của giáo pháp

326

Tīṇi parinibbānāni nāma kilesaparinibbānaṃ khandhaparinibbānaṃ dhātuparinibbānanti.

There are three kinds of parinibbāna: the parinibbāna of defilements (kilesa-parinibbāna), the parinibbāna of aggregates (khandha-parinibbāna), and the parinibbāna of relics (dhātu-parinibbāna).

Có ba loại Niết-bàn (parinibbāna): Niết-bàn phiền não (kilesaparinibbāna), Niết-bàn uẩn (khandhaparinibbāna), và Niết-bàn xá-lợi (dhātuparinibbāna).

Tattha kilesaparinibbānaṃ bodhipallaṅke ahosi.

Among these, the parinibbāna of defilements occurred at the Bodhi-pallaka.

Trong đó, Niết-bàn phiền não diễn ra tại Bồ-đề đạo tràng.

Khandhaparinibbānaṃ kusinārāyaṃ.

The parinibbāna of aggregates occurred in Kusinārā.

Niết-bàn uẩn diễn ra tại Kusinārā.

Dhātuparinibbānaṃ anāgate bhavissati.

The parinibbāna of relics will occur in the future.

Niết-bàn xá-lợi sẽ xảy ra trong tương lai.

Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti.

It is said that at the time of the Sāsana’s decline, the relics will gather on this island of Tambapaṇṇī and go to the Mahācetiya.

Người ta nói rằng, khi giáo pháp suy tàn, các xá-lợi trên đảo Tambapaṇṇi này sẽ hội tụ và đi đến Đại Tháp (Mahācetiya).

Mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ.

From the Mahācetiya, they will go to the Rājāyatana Cetiya on Nāgadīpa.

Từ Đại Tháp, chúng sẽ đến tháp Rājāyatana trên đảo Nāgadīpa.

Tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti.

From there, they will go to the Mahābodhipallaṅka.

Từ đó, chúng sẽ đi đến Đại Bồ-đề đạo tràng (Mahābodhipallaṅka).

Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti.

From the abode of the Nāgas, from the deva-world, and from the Brahmā-world, the relics will all go to the Mahābodhipallaṅka.

Các xá-lợi từ cõi rồng (Nāgabhavana), cõi trời (Devaloka), và cõi Phạm thiên (Brahmaloka) cũng sẽ đi đến Đại Bồ-đề đạo tràng.

Sāsapamattāpi dhātuyo na antarā nassissanti.

Not even relics the size of a mustard seed will perish along the way.

Không một xá-lợi nào, dù nhỏ bằng hạt cải, sẽ bị hoại diệt trên đường đi.

Sabbadhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekagghanā hutvā chabbaṇṇarasmiyo vissajjessanti.

All the relics, heaped together at the Mahābodhipallaṅka, will become a solid mass, like a pillar of gold, and emit six-colored rays.

Tất cả xá-lợi sẽ tụ lại thành một khối tại Đại Bồ-đề đạo tràng, giống như một khối vàng ròng, và phóng ra sáu màu hào quang.

327

Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti, tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti.

They will pervade ten thousand world-systems. Then the devas of ten thousand Cakkavāḷas will gather and, with greater compassion than on the day of the Ten-Powered One’s parinibbāna, will lament, “Today the Teacher enters parinibbāna, today the Sāsana declines, this is now our last sight!”

Chúng sẽ chiếu sáng khắp mười ngàn thế giới (dasasahassilokadhātu). Sau đó, chư thiên từ mười ngàn cõi luân xa (cakkavāḷa) sẽ tụ hội và than khóc: “Hôm nay, Đức Đạo Sư nhập Niết-bàn! Hôm nay, giáo pháp suy tàn! Đây là lần cuối cùng chúng ta được chiêm ngưỡng!” Họ sẽ thể hiện lòng bi mẫn lớn hơn cả ngày Đức Thập Lực nhập Niết-bàn.

Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti.

Except for non-returners and Arahants, the rest will not be able to maintain themselves in their normal state.

Ngoại trừ các vị Bất Lai (Anāgāmī) và A-la-hán (Khīṇāsava), những vị còn lại sẽ không thể giữ được sự bình tĩnh của mình.

Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati.

From the relics, the element of fire will arise and ascend to the Brahmā-world.

Tejodhātu (hỏa giới) từ các xá-lợi sẽ bốc lên và bay đến tận cõi Phạm thiên.

Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālā bhavissati.

Even if there is a relic the size of a mustard seed, there will be a single flame.

Dù chỉ còn một xá-lợi nhỏ bằng hạt cải, nó cũng sẽ phát ra một ngọn lửa duy nhất.

Dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu upacchijjissati.

When the relics are exhausted, it will cease.

Khi các xá-lợi đã cạn kiệt, ngọn lửa sẽ tắt.

Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti.

Thus, after showing such great power and the relics have disappeared, the Sāsana is said to have disappeared.

Sau khi thể hiện một uy lực vĩ đại như vậy, và các xá-lợi đã biến mất, giáo pháp được gọi là đã hoại diệt.

328

Yāva na evaṃ antaradhāyati, tāva acarimaṃ nāma hoti.

As long as it does not disappear in this way, it is called not the last.

Cho đến khi giáo pháp chưa biến mất như vậy, thì nó được gọi là không phải là cuối cùng.

Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

That two Buddhas should arise at once, this is not possible.

Việc hai vị Phật xuất hiện cùng lúc, không vị nào trước, không vị nào sau, điều đó không thể xảy ra.

Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ nuppajjantīti?

Why do they not arise simultaneously?

Tại sao hai vị Phật lại không xuất hiện cùng lúc, không vị nào trước, không vị nào sau?

Anacchariyattā.

Because it would not be astonishing.

Vì điều đó không phải là kỳ diệu.

Buddhā hi acchariyamanussā.

For Buddhas are astonishing beings.

Vì chư Phật là những con người kỳ diệu.

Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso.

As it is said: “One person, bhikkhus, arising in the world, arises as an astonishing being.

Như đã nói: “Này các Tỳ-khưu, một chúng sinh duy nhất khi xuất hiện trên thế gian, xuất hiện như một con người kỳ diệu.

Katamo ekapuggalo?

Who is that one person?

Chúng sinh duy nhất đó là ai?

Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172).

The Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.”

Đó là Đức Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.”

Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ.

If two, four, eight, or sixteen were to arise at once, they would not be astonishing.

Nếu hai, bốn, tám, hay mười sáu vị Phật xuất hiện cùng lúc, thì họ sẽ không còn là kỳ diệu nữa.

Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti.

Even for two cetiyas in one monastery, the gains and respect are not abundant.

Trong một tu viện, sự cúng dường và lợi lộc cho hai bảo tháp cũng không thể lớn lao.

Bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ, tasmā nuppajjanti.

Bhikkhus too, by their multitude, are not regarded as astonishing; similarly would Buddhas be. Therefore, they do not arise.

Các Tỳ-khưu cũng không còn kỳ diệu khi có quá nhiều, chư Phật cũng sẽ như vậy, vì thế họ không xuất hiện (cùng lúc).

Desanāya ca visesābhāvato.

And because there would be no difference in the teaching.

Và vì không có sự khác biệt trong giáo pháp.

Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti.

For if one teaches the Dhamma, such as the Satipaṭṭhāna, then another, even if he were to arise, would have to teach the same, and thus would not be astonishing.

Vì một vị thuyết giảng giáo pháp phân loại như Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna), v.v.

Aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā, tato anacchariyo siyā.

Even if born by another, that very one should be taught, thus it would not be astonishing.

Nếu một vị Phật khác xuất hiện, vị ấy cũng sẽ phải thuyết giảng giáo pháp đó, do đó sẽ không còn kỳ diệu.

Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti, vivādabhāvato ca.

But when one teaches the Dhamma, the teaching itself is astonishing, and there is no dispute.

Nhưng khi chỉ có một vị thuyết giảng giáo pháp, thì giáo pháp cũng trở nên kỳ diệu, và cũng để tránh sự tranh cãi.

Bahūsu hi buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavāti vivadeyyuṃ.

For if many Buddhas were to arise, they would dispute, like disciples of many teachers, saying, “Our Buddha is amiable, our Buddha has a sweet voice, is honored and meritorious.”

Vì nếu có nhiều vị Phật xuất hiện, người ta sẽ tranh cãi như các đệ tử của nhiều vị thầy, rằng: “Đức Phật của chúng ta thật trang nghiêm, Đức Phật của chúng ta có giọng nói ngọt ngào, Ngài là người có nhiều lợi lộc và công đức.”

Tasmāpi evaṃ nuppajjanti.

Therefore also, they do not arise simultaneously.

Vì lý do đó, các vị Phật cũng không xuất hiện cùng lúc.

Api cetaṃ kāraṇaṃ milindaraññāpi puṭṭhena nāgasenattherena vitthāritameva.

Moreover, this reason has been extensively explained by Thera Nāgasena when questioned by King Milinda.

Hơn nữa, lý do này đã được Trưởng lão Nāgasena giải thích cặn kẽ khi được vua Milinda hỏi.

Vuttañhi tattha –

For it is said there:

Trong đó có nói:

329

Bhante, nāgasena, bhāsitampi hetaṃ bhagavatā ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.

“Venerable Nāgasena, this has been spoken by the Blessed One: ‘It is impossible, bhikkhus, there is no chance that two Arahants, Perfectly Self-Enlightened Ones, would arise simultaneously in one world-system. This is not possible.’

“Bạch Đại đức Nāgasena, Đức Thế Tôn đã dạy rằng: ‘Này các Tỳ-khưu, điều này không thể xảy ra, không có chỗ nào cho việc hai vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng lúc, không vị nào trước, không vị nào sau, trong cùng một thế giới. Điều này không thể xảy ra.’

Desayantā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādappaṭipattiyaṃ anusāsanti.

And, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas, when teaching, teach the thirty-seven factors of enlightenment (bodhipakkhiyā dhammā); when explaining, they explain the Four Noble Truths; when training, they train in the three trainings; and when instructing, they instruct in the practice of heedfulness (appamāda-paṭipatti).”

Bạch Đại đức Nāgasena, tất cả các Đức Như Lai khi thuyết giảng đều thuyết giảng ba mươi bảy pháp trợ đạo (bodhipakkhiyadhamma), khi nói đều nói về Tứ Diệu Đế (ariyasaccāni), khi giáo huấn đều giáo huấn về ba học pháp (sikkhā), và khi khuyên răn đều khuyên răn về sự thực hành không phóng dật (appamādappaṭipatti).”

Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekasikkhā ekānusāsanī, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti.

“If, venerable Nāgasena, for all Tathāgatas there is one teaching, one discourse, one training, one instruction, for what reason do two Tathāgatas not arise at the same moment?

Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu tất cả các Như Lai đều có một giáo pháp, một lời thuyết giảng, một giới luật, một lời giáo huấn, thì vì lý do gì mà hai vị Như Lai không xuất hiện cùng một lúc?

Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya, ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ, tattha me kāraṇaṃ desehi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.

Indeed, with even one Buddha's arising, this world becomes illuminated. If a second Buddha were to arise, with the radiance of two, this world would become excessively illuminated to a greater degree. And if two Tathāgatas were to admonish, they would admonish happily; and if they were to instruct, they would instruct happily. Explain to me the reason for this, so that I may be free from doubt.”

Chỉ với sự xuất hiện của một vị Phật thôi, thế giới này đã tràn ngập ánh sáng rồi; nếu có vị Phật thứ hai xuất hiện, thì với ánh sáng của hai vị, thế giới này sẽ càng tràn ngập ánh sáng hơn nữa. Hai vị Như Lai khi giáo huấn sẽ giáo huấn một cách an lạc, khi khuyên răn cũng sẽ khuyên răn một cách an lạc. Xin Tôn giả hãy trình bày lý do cho con về điều đó, để con không còn nghi ngờ gì nữa.”

330

Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

“This ten-thousandfold world system, O great king, can sustain only one Buddha; it upholds the virtue of only one Tathāgata. If a second Buddha were to arise, this ten-thousandfold world system would not be able to sustain him; it would shake, tremble, bend, incline, sway, scatter, be dispersed, be destroyed, and would not remain stable.

Thưa Đại vương, cõi một vạn thế giới này chỉ có thể dung chứa một vị Phật, nó chỉ có thể gánh vác công đức của một vị Như Lai mà thôi. Nếu có vị Phật thứ hai xuất hiện, thì cõi một vạn thế giới này sẽ không thể dung chứa được, nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, cúi xuống, uốn cong, tan rã, tiêu hủy, sụp đổ, và không thể đứng vững được.

331

Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekapurise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya, atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, api nu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyāti?

Just as, O great king, a boat might be capable of sustaining only one person. If one person were to embark, that boat would move evenly. But then a second person might come, one who is similar in age, appearance, youth, stature, build (thin or stout), and all limbs and parts. If he were to embark on that boat, would that boat, O great king, be able to sustain both?

Thưa Đại vương, ví như một chiếc thuyền chỉ có thể chở được một người. Khi một người bước lên, chiếc thuyền đó sẽ đi lại bình thường. Nếu một người thứ hai đến, có cùng tuổi tác, dung mạo, độ tuổi, kích thước, gầy hay mập, với tất cả các bộ phận cơ thể như người kia, và người đó cũng bước lên chiếc thuyền ấy, thì thưa Đại vương, liệu chiếc thuyền đó có thể chở được cả hai người không?

Na hi, bhante, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya osīdeyya udaketi.

No, venerable sir, it would shake, tremble, bend, incline, sway, scatter, be dispersed, be destroyed, and would not remain stable; it would sink in the water.”

Không, thưa Tôn giả, nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, cúi xuống, uốn cong, tan rã, tiêu hủy, sụp đổ, và không thể đứng vững được mà sẽ chìm xuống nước.

Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.

“Even so, O great king, this ten-thousandfold world system can sustain only one Buddha; it upholds the virtue of only one Tathāgata. If a second Buddha were to arise, this ten-thousandfold world system would not be able to sustain him… it would not remain stable.

Cũng vậy, thưa Đại vương, cõi một vạn thế giới này chỉ có thể dung chứa một vị Phật, nó chỉ gánh vác công đức của một vị Như Lai mà thôi. Nếu có vị Phật thứ hai xuất hiện, thì cõi một vạn thế giới này sẽ không thể dung chứa được…pe… không thể đứng vững được.

332

Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāva kaṇṭhamabhipūrayitvā, so dhāto pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīkato anoṇamitadaṇḍajāto punadeva tāvatakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyāti?

Or again, O great king, suppose a man were to eat as much food as he desired, filling himself up to the throat, satisfying him. He is satiated, full, replete, with no gaps, sluggish, like a staff that cannot be bent. If he were to eat that much food again, would that man, O great king, be happy?

Hoặc như, thưa Đại vương, một người ăn một bữa ăn vừa đủ, no đến tận cổ họng, người đó đã no đủ, thỏa mãn, đầy ứ, không còn chỗ trống, mệt mỏi, và cứng đơ như một cây gậy không thể cúi xuống. Nếu người đó lại ăn thêm một lượng thức ăn tương tự nữa, thì thưa Đại vương, liệu người đó có được an lạc không?

Na hi, bhante, sakiṃ bhuttova mareyyāti; evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī …pe… na ṭhānamupagaccheyyāti.

No, venerable sir, he would die after eating just once!” “Even so, O great king, this ten-thousandfold world system can sustain only one Buddha… it would not remain stable.”

Không, thưa Tôn giả, chỉ một lần ăn như vậy thôi cũng đủ chết rồi. Cũng vậy, thưa Đại vương, cõi một vạn thế giới này chỉ có thể dung chứa một vị Phật…pe… không thể đứng vững được.

333

Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatīti?

“Is it, venerable Nāgasena, that the earth moves due to an excess burden of Dhamma?”

Thưa Tôn giả Nāgasena, có phải mặt đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn không?

Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanapūritā bhaveyyuṃ yāva mukhasamā, ekasmā sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu kho taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyāti?

“Here, O great king, suppose there were two carts filled with jewels up to the brim. If one were to take jewels from one cart and pile them into the other cart, would that cart, O great king, be able to hold the jewels of both carts?”

Ở đây, thưa Đại vương, nếu có hai chiếc xe đầy ắp châu báu đến tận miệng. Người ta lấy châu báu từ một chiếc xe đổ vào chiếc xe kia. Thì thưa Đại vương, liệu chiếc xe đó có thể chứa được châu báu của cả hai chiếc xe không?

Na hi, bhante, nābhipi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyāti.

“No, venerable sir, its axle-box would split, its spokes would break, its felloe would fall off, and its axle would break.”

Không, thưa Tôn giả, trục bánh xe của nó sẽ vỡ, nan hoa của nó sẽ gãy, vành bánh xe của nó sẽ rơi ra, và trục của nó cũng sẽ gãy.

Kiṃ nu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatīti?

“Is it, O great king, that the cart breaks due to an excess burden of jewels?”

Thưa Đại vương, có phải chiếc xe bị vỡ vì gánh nặng châu báu quá lớn không?

Āma, bhante,ti.

“Yes, venerable sir.”

Vâng, thưa Tôn giả.

Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calati.

“Even so, O great king, the earth moves due to an excess burden of Dhamma.

Cũng vậy, thưa Đại vương, mặt đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn.

334

Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ aññampi tattha atirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

Furthermore, O great king, this reason has been presented to demonstrate the power of the Buddhas. Listen to another excellent reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.

Hơn nữa, thưa Đại vương, lý do này đã được trình bày để làm sáng tỏ sức mạnh của chư Phật. Xin Đại vương hãy lắng nghe một lý do khác, một lý do cao siêu hơn nữa, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.

Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ.

If, O great king, two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, a dispute would arise among their assemblies, saying, ‘Our Buddha!’ ‘Our Buddha!’, and they would become divided into two factions.

Thưa Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, thì sẽ có tranh cãi trong hội chúng của các Ngài, rằng: “Phật của quý vị” và “Phật của chúng tôi”, và sẽ có hai phe.

Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ amacco amhākaṃ amacco’’ti, ubhato pakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ, idaṃ tāva, mahārāja, ekaṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

Just as, O great king, if a dispute were to arise among the assemblies of two powerful ministers, saying, ‘Our minister!’ ‘Our minister!’, they become divided into two factions. Even so, O great king, if two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, a dispute would arise among their assemblies, saying, ‘Our Buddha!’ ‘Our Buddha!’, and they would become divided into two factions. This, O great king, is one reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.

Ví như, thưa Đại vương, nếu có tranh cãi trong hội chúng của hai vị đại thần quyền lực, rằng: “Đại thần của quý vị” và “Đại thần của chúng tôi”, thì sẽ có hai phe. Cũng vậy, thưa Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, thì sẽ có tranh cãi trong hội chúng của các Ngài, rằng: “Phật của quý vị, Phật của chúng tôi”, và sẽ có hai phe. Đây là một lý do, thưa Đại vương, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.

335

Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

Listen, O great king, to yet another higher reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.

Hơn nữa, thưa Đại vương, xin hãy lắng nghe một lý do cao siêu hơn nữa, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.

Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, ‘‘aggo buddho’’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, ‘‘jeṭṭho buddho’’ti, seṭṭho buddhoti, visiṭṭho buddhoti, uttamo buddhoti, pavaro buddhoti, asamo buddhoti, asamasamo buddhoti, appaṭimo buddhoti, appaṭibhāgo buddhoti, appaṭipuggalo buddhoti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya.

If, O great king, two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, the statement ‘the Buddha is supreme’ would be false; the statements ‘the Buddha is foremost,’ ‘the Buddha is excellent,’ ‘the Buddha is distinguished,’ ‘the Buddha is highest,’ ‘the Buddha is chief,’ ‘the Buddha is peerless,’ ‘the Buddha is unsurpassed,’ ‘the Buddha is unequalled,’ ‘the Buddha is incomparable,’ ‘the Buddha is without a counterpart’—these would all be false.

Thưa Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, thì lời nói “Phật là tối thượng” sẽ trở thành sai lầm. Lời nói “Phật là bậc trưởng thượng”, “Phật là bậc tối thắng”, “Phật là bậc đặc biệt”, “Phật là bậc tối cao”, “Phật là bậc tối tôn”, “Phật là bậc vô song”, “Phật là bậc vô song vô đẳng”, “Phật là bậc vô tỷ”, “Phật là bậc vô đẳng”, “Phật là bậc vô đối” sẽ trở thành sai lầm.

Imampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

Accept this reason too, O great king, in its true sense, why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.

Thưa Đại vương, xin hãy chấp nhận lý do này theo nghĩa chân thật, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.

336

Apica kho, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā, yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati.

Moreover, O great king, it is the inherent nature of the Buddhas, the Fortunate Ones, that only one Buddha arises in the world.

Hơn nữa, thưa Đại vương, đây là bản chất tự nhiên của chư Phật Thế Tôn, rằng chỉ có một vị Phật xuất hiện trên thế gian.

Kasmā kāraṇā?

For what reason?

Vì lý do gì?

Mahantatāya sabbaññubuddhaguṇānaṃ, yaṃ aññampi, mahārāja, mahantaṃ hoti, taṃ ekaṃyeva hoti.

Due to the immense greatness of the All-Knowing Buddha's qualities. Indeed, O great king, whatever is great, that is unique.

Vì sự vĩ đại của các đức tính Toàn Giác của chư Phật. Thưa Đại vương, bất cứ điều gì vĩ đại, thì chỉ có một.

Pathavī, mahārāja, mahantī, sā ekāyeva.

The earth, O great king, is great, and it is unique.

Mặt đất, thưa Đại vương, vĩ đại, nó chỉ có một.

Sāgaro mahanto, so ekoyeva.

The ocean is great, and it is unique.

Đại dương vĩ đại, nó chỉ có một.

Sineru girirājā mahanto, so ekoyeva.

Mount Sineru, the king of mountains, is great, and it is unique.

Vua núi Sineru vĩ đại, nó chỉ có một.

Ākāso mahanto, so ekoyeva.

Space is great, and it is unique.

Không gian vĩ đại, nó chỉ có một.

Sakko mahanto, so ekoyeva.

Sakka is great, and he is unique.

Thích Ca vĩ đại, Ngài chỉ có một.

Māro mahanto, so ekoyeva.

Māra is great, and he is unique.

Ma vương vĩ đại, nó chỉ có một.

Mahābrahmā mahanto, so ekoyeva.

Mahābrahmā is great, and he is unique.

Đại Phạm Thiên vĩ đại, Ngài chỉ có một.

Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ.

The Tathāgata, the Arahant, the Fully Enlightened Buddha, is great, and he is unique in the world.

Như Lai A-la-hán Chánh Đẳng Giác vĩ đại, Ngài chỉ có một trên thế gian.

Yattha te uppajjanti, tattha aññesaṃ okāso na hoti.

Where they arise, there is no room for others.

Nơi nào các Ngài xuất hiện, nơi đó không có chỗ cho người khác.

Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatīti.

Therefore, O great king, the Tathāgata, the Arahant, the Fully Enlightened Buddha, arises uniquely in the world.”

Vì vậy, thưa Đại vương, Như Lai A-la-hán Chánh Đẳng Giác chỉ có một trên thế gian.

Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehīti (mi. pa. 5.1.1).

“Well-explained, venerable Nāgasena, is this problem with analogies and reasons.”

Câu hỏi đã được giải thích rõ ràng, thưa Tôn giả Nāgasena, bằng các ví dụ và lý do.”

337

Dhammassa cānudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaṃ pubbabhāgappaṭipadaṃ.

Dhamma and its anudhamma (concomitant Dhamma): the preliminary practice (pubbabhāgappaṭipadā) for the ninefold supra-mundane Dhamma.

Dhammassa cānudhamma là pháp tương ứng với cửu chủng xuất thế gian pháp (navavidhassa lokuttaradhammassa), là con đường thực hành sơ khởi (pubbabhāgappaṭipada).

Sahadhammikoti sakāraṇo.

Sahadhammiko: with reason.

Sahadhammiko là có lý do (sakāraṇo).

Vādānuvādoti vādoyeva.

Vādānuvādo: dispute.

Vādānuvādo chính là vāda (lời tranh luận).

338

Acchariyaabbhutavaṇṇanā

Description of the Wondrous and Amazing

Giải thích về những điều kỳ diệu và phi thường

339

162. Āyasmā udāyīti tayo therā udāyī nāma – lāḷudāyī, kāḷudāyī, mahāudāyīti.

162. Venerable Udāyī: There were three elders named Udāyī—Lāḷudāyī, Kāḷudāyī, and Mahāudāyī.

162. Āyasmā Udāyī: Có ba vị trưởng lão tên Udāyī – Lāḷudāyī, Kāḷudāyī, Mahāudāyī.

Idha mahāudāyī adhippeto.

Here, Mahāudāyī is intended.

Ở đây, ý muốn nói đến Mahāudāyī.

Tassa kira imaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā suṇantassa abbhantare pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā pādapiṭṭhito sīsamatthakaṃ gacchati, sīsamatthakato pādapiṭṭhiṃ āgacchati, ubhato paṭṭhāya majjhaṃ otarati, majjhato paṭṭhāya ubhato gacchati.

It is said that for him, upon hearing this Sutta from beginning to end, five kinds of rapture arose within, rising from the soles of his feet to the crown of his head, descending from the crown of his head to the soles of his feet, entering the middle from both sides, and extending outwards from the middle to both sides.

Nghe bài kinh này từ đầu đến cuối, niềm hỷ lạc năm màu (pañcavaṇṇā pīti) dấy lên trong thân vị ấy, từ gót chân lên đến đỉnh đầu, rồi từ đỉnh đầu xuống gót chân, từ hai bên đi vào giữa, và từ giữa đi ra hai bên.

So nirantaraṃ pītiyā phuṭasarīro balavasomanassena dasabalassa guṇaṃ kathento acchariyaṃ bhantetiādimāha.

His body, constantly pervaded by rapture, with strong joy, spoke of the qualities of the Ten-Powered One, beginning with “ It is wonderful, venerable sir”.

Thân thể vị ấy tràn ngập niềm hỷ lạc liên tục, với tâm hoan hỷ mạnh mẽ, vị ấy ca ngợi công đức của Thập Lực (Dasabala) mà nói rằng: “Thật kỳ diệu, thưa Tôn giả!” và những lời tương tự.

Appicchatāti nittaṇhatā.

Appicchatā: freedom from craving.

Appicchatā là không có tham ái (nittaṇhatā).

Santuṭṭhitāti catūsu paccayesu tīhākārehi santoso.

Santuṭṭhitā: contentment with the four requisites in three ways.

Santuṭṭhitā là sự tri túc đối với bốn món vật dụng (catūsu paccayesu) theo ba phương diện (tīhākārehi).

Sallekhatāti sabbakilesānaṃ sallikhitabhāvo.

Sallekhatā: the state of having all defilements eradicated.

Sallekhatā là trạng thái gột rửa tất cả phiền não (sabbakilesānaṃ sallikhitabhāvo).

Yatra hi nāmāti yo nāma.

Yatra hi nāmā: whichever.

Yatra hi nāmā là người nào (yo nāma).

Na attānaṃ pātukarissatīti attano guṇe na āvi karissati.

Na attānaṃ pātukarissatī: will not reveal one's own qualities.

Na attānaṃ pātukarissatī là không biểu lộ công đức của mình (attano guṇe na āvi karissati).

Paṭākaṃ parihareyyunti ‘‘ko amhehi sadiso atthī’’ti vadantā paṭākaṃ ukkhipitvā nāḷandaṃ vicareyyuṃ.

They would raise a banner means, saying "Who is equal to us?", they would hoist a banner and wander through Nāḷandā.

Họ sẽ giương cờ nghĩa là, nói rằng: “Ai có thể sánh bằng chúng ta?”, họ sẽ giương cờ và đi khắp Nāḷanda.

340

Passa kho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatāti passa udāyi yādisī tathāgatassa appicchatāti therassa vacanaṃ sampaṭicchanto āha.

"See, Udāyi, the Tathāgata's moderation" means, "See, Udāyi, how great the Tathāgata's moderation is!" – accepting the Elder's words, he spoke.

Này Udāyi, hãy xem sự thiểu dục của Như Lai nghĩa là, Tôn giả nói lời chấp thuận: “Này Udāyi, hãy xem sự thiểu dục của Như Lai là như thế nào.”

Kiṃ pana bhagavā neva attānaṃ pātukaroti, na attano guṇaṃ kathetīti ce?

"But does the Blessed One not reveal himself, and does he not speak of his own virtues?" if it is asked.

Nếu hỏi: “Thế Tôn không tự hiển lộ mình, không nói về phẩm hạnh của mình ư?”

Na, na katheti.

No, he does not speak.

Không, Ngài không nói.

Appicchatādīhi kathetabbaṃ, cīvarādihetuṃ na katheti.

He speaks about moderation and the like, but he does not speak about robes and such things.

Nên nói về sự thiểu dục và các phẩm hạnh khác, không nói vì y phục và các vật dụng khác.

Tenevāha – ‘‘passa kho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatā’’tiādi.

That is why it is said, "See, Udāyi, the Tathāgata's moderation," and so on.

Chính vì thế mà nói: “Này Udāyi, hãy xem sự thiểu dục của Như Lai,” v.v.

Bujjhanakasattaṃ pana āgamma veneyyavasena katheti.

However, with regard to beings capable of awakening, he teaches according to their capacity for guidance.

Tuy nhiên, tùy theo chúng sanh có thể giác ngộ, Ngài thuyết giảng theo khả năng giáo hóa.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

341

‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;

"I have no teacher; none is found equal to me;

“Ta không có bậc thầy, không ai sánh bằng ta;

342

Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti.(mahāva. 11);

In the world with its deities, there is no one equal to me."

Trong thế gian cùng với chư thiên, không ai là đối thủ của ta.”

343

Evaṃ tathāgatassa guṇadīpikā bahū gāthāpi suttantāpi vitthāretabbā.

Thus, many verses and suttas that illuminate the Tathāgata's virtues should be expounded.

Tương tự, nhiều bài kệ và kinh điển làm sáng tỏ phẩm hạnh của Như Lai cũng cần được trình bày chi tiết.

344

163. Abhikkhaṇaṃ bhāseyyāsīti punappunaṃ bhāseyyāsi.

163. You should speak frequently means, you should speak again and again.

163. Ngài nên thường xuyên thuyết giảng nghĩa là, ngài nên thuyết giảng lặp đi lặp lại.

Pubbaṇhasamaye me kathitanti mā majjhanhikādīsu na kathayittha.

The meaning is: "Do not fail to speak during midday and other times, thinking 'I have spoken in the morning'."

Ý nghĩa là, đừng nghĩ rằng: “Tôi đã nói vào buổi sáng,” rồi không nói vào buổi trưa, v.v.

Ajja vā me kathitanti mā paradivasādīsu na kathayitthāti attho.

Or, "Do not fail to speak on subsequent days, thinking 'I have spoken today'."

Hoặc đừng nghĩ rằng: “Tôi đã nói hôm nay,” rồi không nói vào ngày hôm sau, v.v.

Pavedesīti kathesi.

You proclaimed means, you said.

Ngài đã tuyên bố nghĩa là, đã nói.

Imassa veyyākaraṇassāti niggāthakattā idaṃ suttaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuttaṃ.

Of this exposition – this sutta is called "exposition" because it is without verses.

Đối với bài phân tích này nghĩa là, kinh này được gọi là “veyyākaraṇa” (phân tích) vì không có các bài kệ.

Adhivacananti nāmaṃ.

Designation is a name.

Adhivacana là một danh từ.

Idaṃ pana ‘‘iti hida’’nti paṭṭhāya padaṃ saṅgītikārehi ṭhapitaṃ.

This phrase, however, starting with "iti hidaṃ," was placed by the compilers of the council.

Tuy nhiên, cụm từ này, bắt đầu từ “iti hidaṃ”, đã được các vị kết tập kinh điển đặt vào.

Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

All the rest has a clear meaning.

Tất cả những phần còn lại đều có ý nghĩa rõ ràng.

345

Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya

In the Sumaṅgalavilāsinī, the Commentary to the Dīgha Nikāya

Trong Chú Giải Dīgha Nikāya, Sumaṅgalavilāsinī

346

6. Pāsādikasuttavaṇṇanā

6. Exposition of the Pāsādika Sutta

6. Giải thích kinh Pāsādika

347

Nigaṇṭhanāṭaputtakālaṅkiriyavaṇṇanā

Exposition of the Demise of Nigaṇṭha Nāṭaputta

Giải thích về cái chết của Ni-kiền-tử Nāṭaputta

348

164. Evaṃ me sutanti pāsādikasuttaṃ.

164. Thus have I heard refers to the Pāsādika Sutta.

164. Tôi đã nghe như vầy là kinh Pāsādika.

Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – vedhaññā nāma sakyāti dhanumhi katasikkhā vedhaññanāmakā eke sakyā.

Herein, the commentary on the not-so-obvious words: Vedhaññā nāma Sakyā means, some Sakyans, skilled in archery, are called Vedhaññā.

Trong đó, đây là lời giải thích về những từ không rõ ràng: Vedhaññā nāma Sakyā nghĩa là, một số người Sakya được gọi là Vedhaññā, những người thành thạo về cung tên.

Tesaṃ ambavane pāsādeti tesaṃ ambavane sippaṃ uggaṇhatthāya kato dīghapāsādo atthi, tattha viharati.

In their mango grove, in the palace means, there is a long palace built in their mango grove for learning skills, and he dwells there.

Trong lâu đài ở rừng xoài của họ nghĩa là, có một lâu đài dài được xây dựng trong rừng xoài của họ để học nghề, và ngài trú ngụ ở đó.

Adhunā kālaṅkatoti sampati kālaṅkato.

Recently passed away means, recently deceased.

Đã qua đời nghĩa là, vừa mới qua đời.

Dvedhikajātāti dvejjhajātā, dvebhāgā jātā.

Divided into two factions means, split into two factions, becoming two parts.

Dvedhikajātā nghĩa là, bị chia làm hai phe, trở thành hai phần.

Bhaṇḍanādīsu bhaṇḍanaṃ pubbabhāgakalaho, taṃ daṇḍādānādivasena paṇṇattivītikkamavasena ca vaḍḍhitaṃ kalaho. ‘‘Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādinā nayena viruddhavacanaṃ vivādo.

Among quarrels and so on – bhaṇḍana is a preliminary quarrel, which, when intensified by means of taking up sticks and so on, and by transgressing rules, becomes kalaha (dispute). Vivādo (controversy) is conflicting speech in the manner of "You do not understand this Dhamma and Discipline," and so on.

Trong những cuộc cãi vã, v.v. Bhaṇḍana là cuộc cãi vã sơ khởi, nó phát triển thành kalaho (tranh chấp) do việc dùng gậy, v.v. và vi phạm giới luật. Vivādo (tranh luận) là những lời nói đối nghịch theo cách như: “Ngươi không hiểu giáo pháp và giới luật này.”

Vitudantāti vijjhantā.

Wounding means, piercing.

Vitudantā nghĩa là, đâm chọc.

Sahitaṃ meti mama vacanaṃ atthasañhitaṃ.

My words are well-connected means, my words are connected with meaning.

Lời tôi là chính xác nghĩa là, lời nói của tôi có ý nghĩa.

Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tava adhiciṇṇaṃ cirakālāsevanavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivattaṃ.

What you were accustomed to has turned away means, what you were accustomed to, what was well-practiced through long association, has turned away due to my argument.

Những gì ngươi đã thực hành đã bị đảo ngược nghĩa là, những gì ngươi đã thực hành, đã thành thạo do thói quen lâu ngày, đã bị đảo ngược do lập luận của tôi.

Āropito te vādoti tuyhaṃ upari mayā doso āropito.

Your argument has been imposed upon means, a fault has been imposed by me upon you.

Lời buộc tội đã được đặt lên ngươi nghĩa là, tôi đã đặt lỗi lên ngươi.

Cara vādappamokkhāyāti bhattapuṭaṃ ādāya taṃ taṃ upasaṅkamitvā vādappamokkhatthāya uttari pariyesamāno vicara.

Go forth for the release from arguments means, take your alms-bowl and go from place to place seeking further for release from arguments.

Hãy đi tìm sự giải thoát khỏi lời buộc tội nghĩa là, hãy mang theo bát cơm và đến gặp người này người kia để tìm kiếm sự giải thoát khỏi lời buộc tội.

Nibbeṭhehi vāti atha vā mayā āropitadosato attānaṃ mocehi.

Or untangle it means, or free yourself from the fault that I have imposed.

Hoặc hãy tự giải thoát nghĩa là, hoặc hãy tự giải thoát khỏi lỗi mà tôi đã đặt lên ngươi.

Sace pahosīti sace sakkosi.

If you are able means, if you can.

Nếu ngươi có thể nghĩa là, nếu ngươi có khả năng.

Vadhoyevāti maraṇameva.

It is just death means, it is just dying.

Chỉ là cái chết nghĩa là, chỉ là cái chết mà thôi.

Nāṭaputtiyesūti nāṭaputtassa antevāsikesu.

Among the Nāṭaputtas means, among the disciples of Nāṭaputta.

Trong số các đệ tử của Nāṭaputta nghĩa là, trong số các đệ tử của Nāṭaputta.

Nibbinnarūpāti ukkaṇṭhitasabhāvā abhivādanādīnipi na karonti.

Disgusted means, in a state of annoyance, not even performing greetings and so on.

Nibbinnarūpā nghĩa là, chán nản, không còn chào hỏi, v.v.

Virattarūpāti vigatapemā.

Disaffected means, devoid of affection.

Virattarūpā nghĩa là, không còn tình cảm.

Paṭivānarūpāti tesaṃ sakkaccakiriyato nivattanasabhāvā.

Turned away means, having the nature of turning away from their respectful actions.

Paṭivānarūpā nghĩa là, có thái độ từ bỏ việc tôn kính họ.

Yathā tanti yathā durakkhātādisabhāve dhammavinaye nibbinnavirattappaṭivānarūpehi bhavitabbaṃ, tatheva jātāti attho.

As it was means, just as one should be disgusted, disaffected, and turned away from a poorly proclaimed Dhamma and Discipline, so it happened, is the meaning.

Như vậy nghĩa là, như thế nào một giáo pháp và giới luật được thuyết giảng sai lầm, v.v. cần phải bị chán ghét, không còn tình cảm và từ bỏ, thì cũng đã xảy ra như vậy.

Durakkhāteti dukkathite.

Poorly proclaimed means, poorly taught.

Durakkhāte nghĩa là, được thuyết giảng sai lầm.

Duppavediteti duviññāpite.

Poorly expounded means, poorly made known.

Duppavedite nghĩa là, được giải thích khó hiểu.

Anupasamasaṃvattaniketi rāgādīnaṃ upasamaṃ kātuṃ asamatthe.

Not conducive to appeasement means, unable to appease greed and so on.

Anupasamasaṃvattanike nghĩa là, không có khả năng làm lắng dịu tham ái, v.v.

Bhinnathūpeti bhindappatiṭṭhe.

With a broken stupa means, with a shattered support.

Bhinnathūpe nghĩa là, trụ cột đã bị phá vỡ.

Ettha hi nāṭaputtova nesaṃ patiṭṭhaṭṭhena thūpo.

For here, Nāṭaputta himself was their stupa by being their support.

Ở đây, chính Nāṭaputta là trụ cột của họ, với ý nghĩa là chỗ dựa.

So pana bhinno mato.

But he was shattered, he died.

Nhưng ông ta đã bị phá vỡ, đã chết.

Tena vuttaṃ ‘‘bhinnathūpe’’ti.

Therefore it is said "with a broken stupa."

Vì thế, nói là “bhinnathūpe”.

Appaṭisaraṇeti tasseva abhāvena paṭisaraṇavirahite.

Without refuge means, lacking refuge due to his absence.

Appaṭisaraṇe nghĩa là, không có chỗ nương tựa do sự vắng mặt của chính ông ta.

349

Nanu cāyaṃ nāṭaputto nāḷandavāsiko, so kasmā pāvāyaṃ kālaṅkatoti?

Wasn't this Nāṭaputta a resident of Nāḷandā? Why did he die in Pāvā?

Ni-kiền-tử Nāṭaputta này là cư dân của Nāḷanda, vậy tại sao ông ta lại qua đời ở Pāvā?

So kira upālinā gahapatinā paṭividdhasaccena dasahi gāthāhi bhāsite buddhaguṇe sutvā uṇhaṃ lohitaṃ chaḍḍesi.

It is said that after Upāli the householder, who had penetrated the truth, praised the Buddha's virtues in ten verses, Nāṭaputta heard it and vomited hot blood.

Người ta kể rằng, khi nghe Upāli gia chủ, người đã chứng ngộ chân lý, thuyết giảng phẩm hạnh của Đức Phật bằng mười bài kệ, ông ta đã nôn ra máu nóng.

Atha naṃ aphāsukaṃ gahetvā pāvaṃ agamaṃsu.

Then, being unwell, they took him to Pāvā.

Sau đó, họ đưa ông ta đến Pāvā vì bệnh nặng.

So tattha kālamakāsi.

He died there.

Ông ta qua đời ở đó.

Kālaṃ kurumāno ca cintesi – ‘‘mama laddhi aniyyānikā sāravirahitā, mayaṃ tāva naṭṭhā, avasesajanopi mā apāyapūrako ahosi, sace panāhaṃ ‘mama sāsanaṃ aniyyānika’nti vakkhāmi, na saddahissanti, yaṃnūnāhaṃ dvepi jane na ekanīhārena uggaṇhāpeyyaṃ, te mamaccayena aññamaññaṃ vivadissanti, satthā taṃ vivādaṃ paṭicca ekaṃ dhammakathaṃ kathessati, tato te sāsanassa mahantabhāvaṃ jānissantī’’ti.

And as he was dying, he thought: "My doctrine is not leading to liberation, it is devoid of essence. We ourselves are ruined, and may not others also become filling for the lower realms. But if I say, 'My teaching does not lead to liberation,' they will not believe me. What if I do not allow both groups of people to grasp the teaching in one way? They will quarrel with each other after my passing, and the Teacher will give a Dhamma talk because of that quarrel. Then they will know the greatness of the Sāsana."

Khi sắp qua đời, ông ta suy nghĩ: “Giáo lý của ta không dẫn đến giải thoát, không có cốt lõi. Chúng ta đã bị hủy hoại, và những người còn lại cũng đừng rơi vào cõi khổ. Nếu ta nói rằng ‘giáo pháp của ta không dẫn đến giải thoát’, họ sẽ không tin. Vậy thì, ta sẽ không dạy hai người này theo cùng một cách. Sau khi ta chết, họ sẽ tranh cãi với nhau. Đức Phật sẽ thuyết một bài pháp liên quan đến cuộc tranh cãi đó, và từ đó họ sẽ nhận ra sự vĩ đại của giáo pháp.”

350

Atha naṃ eko antevāsiko upasaṅkamitvā āha – ‘‘bhante tumhe dubbalā, mayhampi imasmiṃ dhamme sāraṃ ācikkhatha, ācariyappamāṇa’’nti.

Then one of his disciples approached him and said, "Venerable sir, you are weak. Please teach me the essence of this Dhamma, as a measure of the teacher."

Sau đó, một đệ tử đến gần ông ta và nói: “Thưa thầy, thầy đang yếu, xin hãy dạy cho con điều cốt lõi trong giáo pháp này, thưa bậc thầy đáng kính.”

‘‘Āvuso, tvaṃ mamaccayena sassatanti gaṇheyyāsī’’ti.

"Friend, after my passing, you should adhere to eternalism."

Ông ta nói: “Này hiền giả, sau khi ta chết, ngươi hãy chấp thủ thuyết thường còn.”

Aparopi upasaṅkami, taṃ ucchedaṃ gaṇhāpesi.

Another approached, and he taught him annihilationism.

Một người khác cũng đến gần, và ông ta dạy người đó chấp thủ thuyết đoạn diệt.

Evaṃ dvepi jane ekaladdhike akatvā bahū nānānīhārena uggaṇhāpetvā kālamakāsi.

Thus, without making both groups of people adherents of a single doctrine, he taught many in various ways and then passed away.

Cứ như vậy, ông ta không dạy hai người này theo cùng một giáo lý, mà dạy nhiều người theo nhiều cách khác nhau, rồi qua đời.

Te tassa sarīrakiccaṃ katvā sannipatitvā aññamaññaṃ pucchiṃsu – ‘‘kassāvuso, ācariyo sāraṃ ācikkhī’’ti?

After performing his funeral rites, they gathered and asked each other, "Friend, to whom did the teacher teach the essence?"

Sau khi làm lễ hỏa táng cho ông ta, họ tụ họp lại và hỏi nhau: “Này hiền giả, bậc thầy đã dạy điều cốt lõi cho ai?”

Eko uṭṭhahitvā mayhanti āha.

One stood up and said, "To me."

Một người đứng dậy và nói: “Cho tôi.”

Kiṃ ācikkhīti?

"What did he teach?"

“Đã dạy điều gì?”

Sassatanti.

"Eternalism."

“Thuyết thường còn.”

Aparo taṃ paṭibāhitvā ‘‘mayhaṃ sāraṃ ācikkhī’’ti āha.

Another refuted him and said, "He taught the essence to me."

Người khác phản bác lại và nói: “Thầy đã dạy điều cốt lõi cho tôi.”

Evaṃ sabbe ‘‘mayhaṃ sāraṃ ācikkhi, ahaṃ jeṭṭhako’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ vaḍḍhetvā akkose ceva paribhāse ca hatthapādappahārādīni ca pavattetvā ekamaggena dve agacchantā nānādisāsu pakkamiṃsu.

Thus, all of them, saying "He taught the essence to me; I am the eldest," escalated the quarrel among themselves, abused and reviled each other, inflicted blows with hands and feet, and so on, and instead of going by one path, they went in different directions.

Cứ như vậy, tất cả đều nói: “Thầy đã dạy điều cốt lõi cho tôi, tôi là người lớn nhất,” làm tăng thêm cuộc tranh cãi giữa họ, mắng nhiếc, lăng mạ, và đánh đấm nhau bằng tay chân, v.v., rồi mỗi người đi một hướng khác nhau.

351

165. Atha kho cundo samaṇuddesoti ayaṃ thero dhammasenāpatissa kaniṭṭhabhātiko.

165. Then the novice Cunda – this Elder was the younger brother of the Dhamma Commander.

165. Sau đó, sa-di Cunda nghĩa là, vị Tôn giả này là em trai của Pháp quân (Dhammasenāpati).

Taṃ bhikkhū anupasampannakāle ‘‘cundo samaṇuddeso’’ti samudācaritvā therakālepi tatheva samudācariṃsu.

The bhikkhus addressed him as "novice Cunda" when he was not yet fully ordained, and continued to address him the same way even after he became an Elder.

Khi chưa thọ đại giới, các tỳ-khưu gọi ngài là “sa-di Cunda”, và ngay cả khi đã là trưởng lão, họ vẫn gọi như vậy.

Tena vuttaṃ – ‘‘cundo samaṇuddeso’’ti.

Therefore it is said, "novice Cunda."

Vì thế, nói là “sa-di Cunda”.

352

‘‘Pāvāyaṃ vassaṃvuṭṭho yena sāmagāmo, yenāyasmā ānando tenupasaṅkamī’’ti kasmā upasaṅkami?

"Having spent the rainy season in Pāvā, he went to Sāmagāma, to where the Venerable Ānanda was"—why did he go?

“Sau khi an cư mùa mưa tại Pāvā, ngài đến Sāmagāma, đến chỗ Tôn giả Ānanda.” Tại sao ngài lại đến đó?

Nāṭaputte kira kālaṅkate jambudīpe manussā tattha tattha kathaṃ pavattayiṃsu ‘‘nigaṇṭho nāṭaputto eko satthāti paññāyittha, tassa kālaṅkiriyāya sāvakānaṃ evarūpo vivādo jāto.

It is said that after Nigaṇṭha Nāṭaputta passed away, people everywhere in Jambudīpa began to talk, saying, "Nigaṇṭha Nāṭaputta was known as a teacher, and upon his demise, such a dispute arose among his disciples.

Người ta kể rằng, khi Ni-kiền-tử Nāṭaputta qua đời, mọi người khắp Jambudīpa bàn tán: “Ni-kiền-tử Nāṭaputta được biết đến là một bậc đạo sư, nhưng sau khi ông ta qua đời, các đệ tử của ông ta đã xảy ra cuộc tranh cãi như vậy.

Samaṇo pana gotamo jambudīpe cando viya sūriyo viya ca pākaṭo, sāvakāpissa pākaṭāyeva.

But the recluse Gotama is renowned in Jambudīpa like the moon and the sun, and his disciples are also well-known.

Còn Sa-môn Gotama thì nổi tiếng khắp Jambudīpa như mặt trăng và mặt trời, và các đệ tử của Ngài cũng nổi tiếng.

Kīdiso nu kho samaṇe gotame parinibbute sāvakānaṃ vivādo bhavissatī’’ti.

What kind of dispute will arise among the recluse Gotama's disciples after his parinibbāna?"

Vậy thì, khi Sa-môn Gotama nhập Niết-bàn, cuộc tranh cãi giữa các đệ tử của Ngài sẽ như thế nào?”

Thero taṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘imaṃ kathaṃ gahetvā dasabalassa ārocessāmi, satthā etaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā ekaṃ desanaṃ kathessatī’’ti.

The Elder, hearing that talk, thought: "I will take this talk and report it to the Ten-Powered One. The Teacher will make this incident an occasion to deliver a discourse."

Tôn giả Cunda nghe câu chuyện đó, liền suy nghĩ: “Ta sẽ mang câu chuyện này đến trình lên Đức Thập Lực. Đức Phật sẽ dựa vào sự việc này mà thuyết một bài pháp.”

So nikkhamitvā yena sāmagāmo, yenāyasmā ānando tenupasaṅkami.

He departed and approached Sāmagāma, where Venerable Ānanda was.

Vị ấy rời đi, đến làng Sāma, đến chỗ Tôn giả Ānanda.

353

Sāmagāmoti sāmākānaṃ ussannattā tassa gāmassa nāmaṃ.

Sāmagāma is the name of that village due to the abundance of sāmāka millet.

Sāmagāma là tên của ngôi làng đó do có nhiều sāmāka (một loại lúa).

Yenāyasmā ānandoti ujumeva bhagavato santikaṃ agantvā yenassa upajjhāyo āyasmā ānando tenupasaṅkami.

The meaning of "to where Venerable Ānanda was" is that, without going directly to the Blessed One's presence, he approached there where his preceptor, Venerable Ānanda, was.

Đến chỗ Tôn giả Ānanda có nghĩa là không trực tiếp đến chỗ Thế Tôn mà đến chỗ Tôn giả Ānanda, vị thầy tế độ của mình.

354

Buddhakāle kira sāriputtatthero ca ānandatthero ca aññamaññaṃ mamāyiṃsu.

It is said that in the time of the Buddha, Elder Sāriputta and Elder Ānanda had affection for each other.

Vào thời Đức Phật, Tôn giả Sāriputta và Tôn giả Ānanda đã yêu mến nhau.

Sāriputtatthero ‘‘mayā kātabbaṃ satthu upaṭṭhānaṃ karotī’’ti ānandattheraṃ mamāyi.

Elder Sāriputta felt affection for Elder Ānanda, thinking, "He performs the service to the Teacher that I ought to do."

Tôn giả Sāriputta yêu mến Tôn giả Ānanda vì nghĩ: “Vị ấy thực hiện sự hầu hạ Đức Thế Tôn mà ta nên làm.”

Ānandatthero ‘‘bhagavato sāvakānaṃ aggo’’ti sāriputtattheraṃ mamāyi.

Elder Ānanda felt affection for Elder Sāriputta, thinking, "He is the foremost of the Blessed One's disciples."

Tôn giả Ānanda yêu mến Tôn giả Sāriputta vì nghĩ: “Vị ấy là bậc tối thắng trong các đệ tử của Đức Thế Tôn.”

Kuladārake ca pabbājetvā sāriputtattherassa santike upajjhaṃ gaṇhāpesi.

And having ordained young men of good family, he made them take Elder Sāriputta as their preceptor.

Và sau khi cho các thiếu niên xuất gia, Ngài đã cho họ thọ giới upajjha (thầy tế độ) với Tôn giả Sāriputta.

Sāriputtattheropi tatheva akāsi.

Elder Sāriputta also did the same.

Tôn giả Sāriputta cũng làm tương tự như vậy.

Evaṃ ekamekena attano pattacīvaraṃ datvā pabbājetvā upajjhaṃ gaṇhāpitāni pañca pañca bhikkhusatāni ahesuṃ.

Thus, each of them, giving their own bowl and robes, ordained them and made them take a preceptor, resulting in five hundred monks each.

Cứ như thế, mỗi vị đã cho y bát của mình, cho xuất gia, và cho thọ giới upajjha với vị kia, mỗi vị có năm trăm tỳ khưu đệ tử.

Āyasmā ānando paṇītāni cīvarādīnipi labhitvā therassa adāsi.

Venerable Ānanda, having obtained excellent robes and so on, gave them to the Elder.

Tôn giả Ānanda cũng nhận được các y phục cao cấp và dâng cúng cho Trưởng lão.

355

Dhammaratanapūjā

Honoring the Jewel of Dhamma

Cúng dường Pháp Bảo

356

Eko kira brāhmaṇo cintesi – ‘‘buddharatanassa ca saṅgharatanassa ca pūjā paññāyati, kathaṃ nu kho dhammaratanaṃ pūjitaṃ hotī’’ti?

It is said that a certain brahmin reflected: "The veneration of the Buddha-gem and the Saṅgha-gem is known, but how, then, is the Dhamma-gem venerated?"

Một vị Bà-la-môn kia đã suy nghĩ: “Sự cúng dường Phật Bảo và Tăng Bảo thì đã rõ ràng, nhưng làm thế nào để cúng dường Pháp Bảo?”

So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchi.

So he approached the Blessed One and asked about this matter.

Vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi về vấn đề này.

Bhagavā āha – ‘‘sacepi brāhmaṇa dhammaratanaṃ pūjetukāmo, ekaṃ bahussutaṃ pūjehī’’ti.

The Blessed One said, "Brahmin, if you wish to venerate the Dhamma-gem, then venerate a very learned one."

Đức Thế Tôn nói: “Này Bà-la-môn, nếu ông muốn cúng dường Pháp Bảo, hãy cúng dường một vị đa văn (người có học rộng).”

Bahussutaṃ, bhante, ācikkhathāti.

"Venerable Sir, please tell me who is very learned."

“Bạch Thế Tôn, xin Ngài chỉ giáo ai là vị đa văn.”

Bhikkhusaṅghaṃ pucchāti.

"Ask the community of bhikkhus."

“Hãy hỏi Tăng đoàn.”

So bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bahussutaṃ, bhante, ācikkhathā’’ti āha.

So he approached the community of bhikkhus and said, "Venerable Sirs, please tell me who is very learned."

Vị ấy đến gặp Tăng đoàn và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin chỉ giáo ai là vị đa văn.”

Ānandatthero brāhmaṇāti.

"It is Elder Ānanda, brahmin."

“Đó là Tôn giả Ānanda, này Bà-la-môn.”

Brāhmaṇo theraṃ sahassagghanikena ticīvarena pūjesi.

The brahmin honored the Elder with a set of three robes worth a thousand.

Vị Bà-la-môn đã cúng dường Trưởng lão bằng bộ y ba món trị giá một ngàn kahāpaṇa.

Thero taṃ gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi.

The Elder took it and went to the presence of the Blessed One.

Trưởng lão nhận lấy và đến chỗ Đức Thế Tôn.

Bhagavā ‘‘kuto, ānanda, laddha’’nti āha?

The Blessed One said, "Ānanda, from where did you obtain this?"

Đức Thế Tôn hỏi: “Này Ānanda, y này do đâu mà có?”

Ekena, bhante, brāhmaṇena dinnaṃ, idaṃ panāhaṃ āyasmato sāriputtassa dātukāmoti.

"Venerable Sir, it was given by a certain brahmin, but I wish to give this to Venerable Sāriputta."

“Bạch Thế Tôn, do một vị Bà-la-môn dâng cúng, con muốn dâng y này cho Tôn giả Sāriputta.”

Dehi, ānandāti.

"Give it, Ānanda."

“Hãy dâng đi, này Ānanda.”

Cārikaṃ pakkanto bhanteti.

"Venerable Sir, he has set out on a wandering tour."

“Bạch Thế Tôn, Ngài ấy đã đi du hành rồi.”

Āgatakāle dehīti, sikkhāpadaṃ bhante, paññattanti.

"Give it when he returns," he said, "but Venerable Sir, a training rule has been laid down."

“Khi Ngài ấy trở về thì hãy dâng đi. Bạch Thế Tôn, giới luật đã được chế định rồi.”

Kadā pana sāriputto āgamissatīti?

"When will Sāriputta return?"

“Vậy khi nào Sāriputta sẽ trở về?”

Dasāhamattena bhanteti.

"In about ten days, Venerable Sir."

“Bạch Thế Tôn, trong khoảng mười ngày nữa.”

‘‘Anujānāmi, ānanda, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ nikkhipitu’’nti sikkhāpadaṃ paññāpesi.

The Blessed One then laid down a training rule, saying, "Ānanda, I allow you to keep an extra robe for a maximum of ten days."

Đức Thế Tôn đã chế định giới luật: “Này Ānanda, Ta cho phép cất giữ y dư tối đa mười ngày.”

357

Sāriputtattheropi tatheva yaṃkiñci manāpaṃ labhati, taṃ ānandattherassa deti.

Elder Sāriputta also, in the same way, whatever pleasing thing he received, he gave to Elder Ānanda.

Tôn giả Sāriputta cũng tương tự như vậy, bất cứ thứ gì tốt đẹp Ngài nhận được, Ngài đều dâng cho Tôn giả Ānanda.

So imampi attano kaniṭṭhabhātikaṃ therasseva saddhivihārikaṃ adāsi.

He also gave this younger brother of his as a co-resident disciple to the Elder (Ānanda) himself.

Vị ấy cũng đã giao người em trai của mình làm đệ tử sống chung với chính Trưởng lão (Ānanda).

Tena vuttaṃ – ‘‘yenassa upajjhāyo āyasmā ānando tenupasaṅkamī’’ti.

Therefore, it was said, "He approached there where his preceptor, Venerable Ānanda, was."

Do đó, có lời nói: “đến chỗ Tôn giả Ānanda, vị thầy tế độ của mình.”

Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘upajjhāyo me mahāpañño, so imaṃ kathaṃ satthu ārocessati, atha satthā tadanurūpaṃ dhammaṃ desessatī’’ti.

This was indeed his thought: "My preceptor is greatly wise; he will report this matter to the Teacher, and then the Teacher will teach the Dhamma suitable for it."

Thật vậy, vị ấy đã nghĩ như thế này: “Thầy tế độ của ta là bậc đại trí tuệ, Ngài sẽ trình bày câu chuyện này lên Đức Thế Tôn, rồi Đức Thế Tôn sẽ thuyết Pháp phù hợp với điều đó.”

Kathāpābhatanti kathāya mūlaṃ.

Kathāpābhatam means the origin of the discourse.

Kathāpābhata (vật mang theo để nói chuyện) là nguồn gốc của câu chuyện.

Mūlañhi ‘‘pābhata’’nti vuccati.

Indeed, an origin is called "pābhatam."

Thật vậy, nguồn gốc được gọi là “pābhata” (vật mang theo).

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

358

‘‘Appakenāpi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;

"Even with a small provision, a discerning sage

“Kẻ trí tuệ, người sáng suốt, dù với chút ít vốn liếng,

359

Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhama’’nti.(jā. 1.1.4);

Raises himself up, just as one blows a tiny flame into a great fire."

Cũng có thể tự mình gây dựng, như thổi bùng ngọn lửa nhỏ.”

360

Bhagavantaṃ dassanāyāti bhagavantaṃ dassanatthāya.

Bhagavantaṃ dassanāya means for the purpose of seeing the Blessed One.

Bhagavantaṃ dassanāya có nghĩa là để gặp Đức Thế Tôn.

Kiṃ panānena bhagavā na diṭṭhapubboti?

"Had he not seen the Blessed One before?"

Phải chăng Đức Thế Tôn chưa từng được vị ấy nhìn thấy trước đây?

No na diṭṭhapubbo.

No, he had seen him before.

Không, Ngài đã từng được nhìn thấy trước đây.

Ayañhi āyasmā divā nava vāre, rattiṃ nava vāreti ekāhaṃ aṭṭhārasa vāre upaṭṭhānameva gacchati.

This Venerable One, eighteen times a day — nine times in the daytime and nine times at night — would go to attend upon him.

Thật vậy, Tôn giả này mỗi ngày mười tám lần đến hầu hạ: chín lần vào ban ngày và chín lần vào ban đêm.

Divasassa pana satavāraṃ vā sahassavāraṃ vā gantukāmo samānopi na akāraṇā gacchati, ekaṃ pañhuddhāraṃ gahetvāva gacchati.

But even though he wished to go a hundred or a thousand times a day, he would not go without a reason; he would go only after taking a question to resolve.

Tuy nhiên, dù muốn đến một trăm lần hay một ngàn lần một ngày, Ngài cũng không đến mà không có lý do, Ngài chỉ đến khi có một câu hỏi cần giải đáp.

So taṃ divasaṃ tena kathāpābhatena gantukāmo evamāha.

So, that day, wishing to go with that "provision of discourse," he spoke thus.

Vào ngày đó, Ngài muốn đến với câu chuyện (vật mang theo để nói chuyện) đó, nên đã nói như vậy.

361

Asammāsambuddhappaveditadhammavinayavaṇṇanā

Description of the Dhamma and Vinaya Declared by a Not-Perfectly-Enlightened One

Giải thích Pháp và Luật được thuyết bởi vị Bất Toàn Giác

362

166. Evañhetaṃ, cunda, hotīti bhagavā ānandattherena ārocitepi yasmā na ānandatthero imissā kathāya sāmiko, cundatthero pana sāmiko.

166. "It is so, Cunda," said the Blessed One. Although Elder Ānanda had reported it, because Elder Ānanda was not the originator of this discourse, but Elder Cunda was the originator—

166. Này Cunda, sự việc là như vậy – Đức Thế Tôn đã nói như vậy, mặc dù Tôn giả Ānanda đã trình bày, nhưng Tôn giả Ānanda không phải là chủ nhân của câu chuyện này, mà Tôn giả Cunda mới là chủ nhân.

Sova tassā ādimajjhapariyosānaṃ jānāti.

He alone knew its beginning, middle, and end.

Chính Tôn giả ấy biết rõ khởi đầu, giữa chừng và kết thúc của câu chuyện đó.

Tasmā bhagavā tena saddhiṃ kathento ‘‘evañhetaṃ, cunda, hotī’’tiādimāha.

Therefore, the Blessed One, speaking with him, began by saying, "It is so, Cunda."

Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói với Tôn giả ấy, bắt đầu bằng: “Này Cunda, sự việc là như vậy.”

Tassattho – cunda evañhetaṃ hoti durakkhātādisabhāve dhammavinaye sāvakā dvedhikajātā bhaṇḍanādīni katvā mukhasattīhi vitudantā viharanti.

Its meaning is: Cunda, it is so that in the Dhamma and Vinaya of ill-declared nature, disciples become divided and dwell quarreling, piercing each other with verbal spears.

Ý nghĩa của lời đó là: Này Cunda, sự việc là như vậy, trong Pháp và Luật được thuyết giảng kém, các đệ tử trở nên chia rẽ, cãi vã và sống trong sự công kích lẫn nhau bằng những lời lẽ cay độc.

363

Idāni yasmā aniyyānikasāsaneneva niyyānikasāsanaṃ pākaṭaṃ hoti, tasmā ādito aniyyānikasāsanameva dassento idha cunda satthā ca hoti asammāsambuddhotiādimāha.

Now, since a liberating teaching becomes manifest only through a non-liberating teaching, therefore, showing the non-liberating teaching first, he began by saying, "Here, Cunda, there is a Teacher who is not a Perfectly Enlightened One."

Giờ đây, vì giáo pháp dẫn đến giải thoát chỉ được làm rõ bởi giáo pháp không dẫn đến giải thoát, nên ban đầu, để chỉ ra giáo pháp không dẫn đến giải thoát, Đức Thế Tôn đã nói: Này Cunda, ở đây có một vị Đạo Sư không phải là Bậc Chánh Đẳng Giác và tiếp theo.

Tattha vokkamma ca tamhā dhammā vattatīti na nirantaraṃ pūreti, okkamitvā okkamitvā antarantaraṃ katvā vattatīti attho.

There, "and he practices by deviating from that Dhamma" means he does not perfectly complete it continuously, but practices by deviating, creating gaps, creating intervals.

Trong đó, vokkamma ca tamhā dhammā vattatī có nghĩa là không hoàn toàn tuân thủ, mà thực hành cách quãng, gián đoạn.

Tassa te, āvuso, lābhāti tassa tuyhaṃ ete dhammānudhammappaṭipattiādayo lābhā.

"These gains are for you, friend" means these gains, such as practicing in accordance with the Dhamma and its anudhamma, are for you.

Này hiền giả, những lợi ích đó là của ông có nghĩa là những lợi ích như sự thực hành Pháp và tùy Pháp đó là của ông.

Suladdhanti manussattampi te suladdhaṃ.

"Well-obtained" means your human existence is well-obtained.

Được lợi tốt có nghĩa là ngay cả sự làm người của ông cũng là một lợi ích tốt.

Tathā paṭipajjatūti evaṃ paṭipajjatu.

"May he practice thus" means may he practice in this manner.

Hãy thực hành như vậy có nghĩa là hãy thực hành theo cách này.

Yathā te satthārā dhammo desitoti yena te ākārena satthārā dhammo kathito.

"As the Dhamma was taught to you by the Teacher" means in the way the Dhamma was taught to you by the Teacher.

Như Pháp đã được Đạo Sư thuyết giảng cho ông có nghĩa là theo cách mà Pháp đã được Đạo Sư thuyết giảng cho ông.

Yo ca samādapetīti yo ca ācariyo samādapeti.

"And he who admonishes" means the teacher who admonishes.

Và người khuyến khích có nghĩa là vị thầy khuyến khích.

Yañca samādapetīti yaṃ antevāsiṃ samādapeti.

"And him whom he admonishes" means the pupil whom he admonishes.

Và người được khuyến khích có nghĩa là vị học trò được khuyến khích.

Yo ca samādapitoti yo ca evaṃ samādapito antevāsiko.

"And he who is admonished" means the pupil who is thus admonished.

Và người đã được khuyến khích có nghĩa là vị học trò đã được khuyến khích như vậy.

Yathā ācariyena samādapitaṃ, tathatthāya paṭipajjati.

He practices for the purpose of the Dhamma as admonished by the teacher.

Như đã được thầy khuyến khích, vị ấy thực hành vì mục đích đó.

Sabbe teti tayopi te.

"All of them" means all three of them.

Tất cả những người đó có nghĩa là cả ba người đó.

Ettha hi ācariyo samādapitattā apuññaṃ pasavati, samādinnantevāsiko samādinnattā, paṭipannako paṭipannattā.

For in this case, the teacher generates demerit by admonishing, the pupil who is admonished by being admonished, and the one who practices by practicing.

Ở đây, vị thầy tạo ra nhiều điều bất thiện do đã khuyến khích, vị học trò đã được khuyến khích tạo ra nhiều điều bất thiện do đã được khuyến khích, và người thực hành tạo ra nhiều điều bất thiện do đã thực hành.

Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavantī’’ti.

Therefore, it was said, "All of them generate much demerit."

Do đó, có lời nói: “Tất cả những người đó đều tạo ra nhiều điều bất thiện.”

Etenupāyena sabbavāresu attho veditabbo.

By this method, the meaning in all cases should be understood.

Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các trường hợp.

364

167. Apicettha ñāyappaṭipannoti kāraṇappaṭipanno.

167. Moreover, here "practicing justly" means practicing with cause.

Hơn nữa, ở đây, ñāyappaṭipanno (thực hành theo lẽ phải) có nghĩa là thực hành theo nguyên nhân.

Ñāyamārādhessatīti kāraṇaṃ nipphādessati.

"He will attain justice" means he will achieve the cause.

Ñāyamārādhessatī (sẽ đạt được lẽ phải) có nghĩa là sẽ hoàn thành nguyên nhân.

Vīriyaṃ ārabhatīti attano dukkhanibbattakaṃ vīriyaṃ karoti.

"He exerts energy" means he performs energy that brings about suffering for himself.

Vīriyaṃ ārabhatī (khởi phát tinh tấn) có nghĩa là tạo ra sự tinh tấn gây ra khổ đau cho chính mình.

Vuttañhetaṃ ‘‘durakkhāte, bhikkhave, dhammavinaye yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharati.

For it was said, "Monks, in an ill-declared Dhamma and Vinaya, he who exerts energy dwells in suffering.

Điều này đã được nói: “Này các Tỳ khưu, trong Pháp và Luật được thuyết giảng kém, người nào khởi phát tinh tấn, người đó sống khổ sở.

Yo kusīto, so sukhaṃ viharatī’’ti (a. ni. 1.318).

He who is lazy dwells in comfort."

Người nào biếng nhác, người đó sống an lạc.”

365

Sammāsambuddhappaveditadhammavinayādivaṇṇanā

Description of the Dhamma and Vinaya Declared by a Perfectly Enlightened One, etc.

Giải thích Pháp và Luật được thuyết bởi Bậc Chánh Đẳng Giác, v.v.

366

168. Evaṃ aniyyānikasāsanaṃ dassetvā idāni niyyānikasāsanaṃ dassento idha pana, cunda, satthā ca hoti sammāsambuddhotiādimāha.

168. Having thus shown the non-liberating teaching, now showing the liberating teaching, he began by saying, "Here, Cunda, there is a Teacher who is a Perfectly Enlightened One."

Sau khi chỉ ra giáo pháp không dẫn đến giải thoát như vậy, giờ đây, để chỉ ra giáo pháp dẫn đến giải thoát, Đức Thế Tôn đã nói: Này Cunda, ở đây, một vị Đạo Sư Chánh Đẳng Giác xuất hiện và tiếp theo.

Tattha niyyānikoti maggatthāya phalatthāya ca niyyāti.

There, "liberating" means it leads to the path and to the fruit.

Trong đó, niyyāniko (dẫn đến giải thoát) có nghĩa là dẫn đến con đường và dẫn đến quả.

367

169. Vīriyaṃ ārabhatīti attano sukhanipphādakaṃ vīriyaṃ ārabhati.

169. "He exerts energy" means he exerts energy that brings about comfort for himself.

169. Vīriyaṃ ārabhatī (khởi phát tinh tấn) có nghĩa là khởi phát sự tinh tấn mang lại hạnh phúc cho chính mình.

Vuttañhetaṃ ‘‘svākkhāte, bhikkhave, dhammavinaye yo kusīto, so dukkhaṃ viharati.

For it was said, "Monks, in a well-declared Dhamma and Vinaya, he who is lazy dwells in suffering.

Điều này đã được nói: “Này các Tỳ khưu, trong Pháp và Luật được thuyết giảng tốt, người nào biếng nhác, người đó sống khổ sở.

Yo āraddhavīriyo, so sukhaṃ viharatī’’ti (a. ni. 1.319).

He who exerts energy dwells in comfort."

Người nào khởi phát tinh tấn, người đó sống an lạc.”

368

170. Iti bhagavā niyyānikasāsane sammāpaṭipannassa kulaputtassa pasaṃsaṃ dassetvā puna desanaṃ vaḍḍhento idha, cunda, satthā ca loke udapādītiādimāha.

170. Thus, the Blessed One, having shown praise for a young man of good family who practices correctly in the liberating teaching, further developed the discourse and began by saying, "Here, Cunda, a Teacher has arisen in the world," and so on.

170. Như vậy, Đức Thế Tôn đã bày tỏ sự tán thán đối với người con trai của gia đình thực hành đúng đắn trong giáo pháp dẫn đến giải thoát, rồi tiếp tục bài thuyết giảng bằng cách nói: Này Cunda, ở đây, một vị Đạo Sư đã xuất hiện trên đời và tiếp theo.

Tattha aviññāpitatthāti abodhitatthā.

There, "because it is not made known" means because it is not made understood.

Trong đó, aviññāpitatthā (vì không được hiểu) có nghĩa là vì không được làm cho hiểu.

Sabbasaṅgāhapadakatanti sabbasaṅgahapadehi kataṃ, sabbasaṅgāhikaṃ kataṃ na hotīti attho.

"Made with all encompassing terms" means made with all encompassing terms, it is not made all-encompassing.

Sabbasaṅgāhapadakataṃ (được thực hiện bằng tất cả các điểm tổng hợp) có nghĩa là không được thực hiện bằng tất cả các điểm tổng hợp, không được thực hiện một cách tổng quát.

‘‘Sabbasaṅgāhapadagata’’ntipi pāṭho, na sabbasaṅgāhapadesu gataṃ, na ekasaṅgahajātanti attho.

There is also the reading, "sabbasaṅgāhapadagataṃ"; the meaning is, it is not encompassed in all the terms of summary, it does not belong to one category of summary.

Cũng có một bản đọc là ‘‘Sabbasaṅgāhapadagata’’, nghĩa là không phải đi vào tất cả các mục thu thập, cũng không phải là một loại thu thập duy nhất.

Sappāṭihīrakatanti niyyānikaṃ.

Made miraculous means leading out^*.

Sappāṭihīrakata có nghĩa là đưa đến giải thoát (niyyānika).

Yāva devamanussehīti devalokato yāva manussalokā suppakāsitaṃ.

As far as devas and humans means well-proclaimed from the deva world to the human world.

Yāva devamanussehī nghĩa là được tuyên bố rõ ràng từ cõi trời cho đến cõi người.

Anutappo hotīti anutāpakaro hoti.

There is regret means it causes regret.

Anutappo hoti nghĩa là gây ra sự hối tiếc.

Satthā ca no loketi idaṃ tesaṃ anutāpakāradassanatthaṃ vuttaṃ.

And our Teacher in the world—this was said to show the reason for their regret.

Satthā ca no loke được nói ra để chỉ ra nguyên nhân gây ra sự hối tiếc của họ.

Nānutappo hotīti satthāraṃ āgamma sāvakehi yaṃ pattabbaṃ, tassa pattattā anutāpakaro na hoti.

There is no regret means, because what was to be attained by the disciples in reliance on the Teacher has been attained, it does not cause regret.

Nānutappo hoti nghĩa là không gây ra sự hối tiếc vì các đệ tử đã đạt được những gì cần đạt được nhờ vào bậc Đạo Sư.

369

172. Theroti thiro therakārakehi dhammehi samannāgato.

172. An elder (thera) means one who is firm (thira), endowed with the qualities that make an elder.

172. Thero nghĩa là kiên định, đầy đủ các pháp làm nên một vị Trưởng lão (thera).

‘‘Rattaññū’’tiādīni vuttatthāneva.

"Rattaññū" and so on have the meanings already stated.

Các từ ‘‘Rattaññū’’ v.v. đã được giải thích.

Etehi ce pīti etehi heṭṭhā vuttehi.

And by these means by these qualities mentioned below.

Etehi ce pī nghĩa là bởi những điều đã nói ở trên.

370

173. Pattayogakkhemāti catūhi yogehi khemattā arahattaṃ idha yogakkhemaṃ nāma, taṃ pattāti attho.

173. Those who have attained security from the yokes: Because it is safety from the four yokes, arahatship is here called yogakkhema, 'security from the yokes'; the meaning is they have attained that.

173. Pattayogakkhemā nghĩa là đã đạt đến A-la-hán quả, nơi được gọi là yogakkhema ở đây, vì đã an toàn khỏi bốn ách nạn (yoga).

Alaṃ samakkhātuṃ saddhammassāti sammukhā gahitattā assa saddhammaṃ sammā ācikkhituṃ samatthā.

Are competent to explain the good Dhamma: Because they have grasped it in his presence, they are capable of rightly teaching his good Dhamma.

Alaṃ samakkhātuṃ saddhammassā nghĩa là có khả năng giải thích Chánh pháp một cách đúng đắn vì đã tiếp nhận trực tiếp.

371

174. Brahmacārinoti brahmacariyavāsaṃ vasamānā ariyasāvakā.

174. Celibates means noble disciples who are living the celibate life.

174. Brahmacārino nghĩa là các bậc Thánh đệ tử đang sống đời phạm hạnh.

Kāmabhoginoti gihisotāpannā.

Enjoyers of sensual pleasures means lay stream-enterers.

Kāmabhogino nghĩa là các vị Dự lưu cư sĩ.

‘‘Iddhañcevā’’tiādīni mahāparinibbāne vitthāritāneva.

"Iddhañcevā" and so on are explained in detail in the Mahāparinibbāna Sutta.

Các từ ‘‘Iddhañcevā’’ v.v. đã được giải thích chi tiết trong Mahāparinibbāna Sutta.

Lābhaggayasaggapattanti lābhaggañceva yasaggañca pattaṃ.

Attained the peak of gain and the peak of glory means having attained the highest gain and the highest glory.

Lābhaggayasaggapatta nghĩa là đã đạt đến đỉnh cao của lợi lộc và đỉnh cao của danh tiếng.

372

175. Santi kho pana me, cunda, etarahi therā bhikkhū sāvakāti sāriputtamoggallānādayo therā.

175. But there are, Cunda, at present, elder bhikkhu disciples of mine means elders such as Sāriputta and Moggallāna.

175. Santi kho pana me, cunda, etarahi therā bhikkhū sāvakā nghĩa là các vị Trưởng lão Tỳ-khưu như Sāriputta, Moggallāna v.v.

Bhikkhuniyoti khemātherīuppalavaṇṇatherīādayo.

Bhikkhunīs means Khemā therī, Uppalavaṇṇā therī, and others.

Bhikkhuniyo nghĩa là các Tỳ-khưu-ni như Khemātherī, Uppalavaṇṇātherī v.v.

Upāsakā sāvakā gihī odātavatthavasanā brahmacārinoti cittagahapatihatthakaāḷavakādayo.

Lay disciples, householders wearing white clothes, celibates means Citta the householder, Hatthaka of Āḷavī, and others.

Upāsakā sāvakā gihī odātavatthavasanā brahmacārino nghĩa là các cư sĩ như Citta Gahapati, Hatthaka Āḷavaka v.v.

Kāmabhoginoti cūḷaanāthapiṇḍikamahāanāthapiṇḍikādayo.

Enjoyers of sensual pleasures means Cūḷa Anāthapiṇḍika, Mahā Anāthapiṇḍika, and others.

Kāmabhogino nghĩa là Cūḷa Anāthapiṇḍika, Mahā Anāthapiṇḍika v.v.

Brahmacāriniyoti nandamātādayo.

Female celibates means Nandamātā and others.

Brahmacāriniyo nghĩa là Nanda Mātā v.v.

Kāmabhoginiyoti khujjuttarādayo.

Female enjoyers of sensual pleasures means Khujjuttarā and others.

Kāmabhoginiyo nghĩa là Khujjuttarā v.v.

373

176. Sabbākārasampannanti sabbakāraṇasampannaṃ.

176. Complete in all aspects means complete in all reasons.

176. Sabbākārasampanna nghĩa là đầy đủ mọi phương diện.

Idameva tanti idameva brahmacariyaṃ, imameva dhammaṃ sammā hetunā nayena vadamāno vadeyya.

This very thing means one who speaks should speak about this very celibate life, this very Dhamma, with right reason and method.

Idameva taṃ nghĩa là chính đời phạm hạnh này, chính pháp này, nếu muốn nói một cách đúng đắn với lý do và phương pháp, thì nên nói.

Udakāssudanti udako sudaṃ.

Udakāssudaṃ means Udako sudaṃ.

Udakāssudaṃ là cách đọc udako sudaṃ.

Passaṃ na passatīti passanto na passati.

Seeing, one does not see means while seeing, one does not see.

Passaṃ na passatī nghĩa là nhìn mà không thấy.

So kira imaṃ pañhaṃ mahājanaṃ pucchi.

It is said he asked this question to the great assembly of people.

Ông (ẩn sĩ Udaka) đã hỏi câu hỏi này với đại chúng.

Tehi ‘‘na jānāma, ācariya, kathehi no’’ti vutto so āha – ‘‘gambhīro ayaṃ pañho āhārasappāye sati thokaṃ cintetvā sakkā kathetu’’nti.

When they said, "We do not know, teacher, tell us," he replied, "This is a profound question; when there is suitable food, it can be answered after a little thought."

Khi họ nói: ‘‘Thưa thầy, chúng tôi không biết, xin thầy hãy nói cho chúng tôi biết’’, ông ta nói: ‘‘Câu hỏi này sâu xa, nếu có thức ăn thích hợp thì có thể suy nghĩ một chút rồi nói ra’’.

Tato tehi cattāro māse mahāsakkāre kate taṃ pañhaṃ kathento kiñca passaṃ na passatītiādimāha.

Then, after they had shown him great honor for four months, while explaining the question, he said, "What is it that seeing, one does not see?" and so on.

Sau đó, khi họ đã cúng dường trọng thể trong bốn tháng, ông ta đã nói câu hỏi đó, bắt đầu bằng kiñca passaṃ na passatī v.v.

Tattha sādhunisitassāti suṭṭhunisitassa tikhiṇassa, sunisitakhurassa kira talaṃ paññāyati, dhārā na paññāyatīti ayamettha attho.

Therein, of a well-sharpened one means of a very sharpened, keen one. It is said that the surface of a well-sharpened razor is discernible, but its edge is not discernible; this is the meaning here.

Trong đó, sādhunisitassā nghĩa là được mài sắc bén, sắc sảo. Ý nghĩa ở đây là bề mặt của một con dao cạo được mài sắc bén thì có thể nhìn thấy, nhưng lưỡi dao thì không.

374

Saṅgāyitabbadhammādivaṇṇanā

Commentary on the Dhammas to be Communally Recited, etc.

Giải thích về các pháp cần được kết tập v.v.

375

177. Saṅgamma samāgammāti saṅgantvā samāgantvā.

177. Coming together and assembling means having convened and assembled.

177. Saṅgamma samāgammā nghĩa là tụ họp lại, cùng nhau đến.

Atthena atthaṃ, byañjanena byañjananti atthena saha atthaṃ, byañjanenapi saha byañjanaṃ samānentehīti attho.

Meaning with meaning, phrasing with phrasing means while making the meaning consistent with the meaning, and the phrasing consistent with the phrasing.

Atthena atthaṃ, byañjanena byañjana nghĩa là làm cho ý nghĩa này phù hợp với ý nghĩa kia, và từ ngữ này phù hợp với từ ngữ kia.

Saṅgāyitabbanti vācetabbaṃ sajjhāyitabbaṃ.

Should be communally recited means it should be taught and chanted.

Saṅgāyitabba nghĩa là cần phải tụng đọc, cần phải học thuộc lòng.

Yathayidaṃ brahmacariyanti yathā idaṃ sakalaṃ sāsanabrahmacariyaṃ.

So that this celibate life means so that this entire celibate life of the Sāsana.

Yathayidaṃ brahmacariya nghĩa là toàn bộ đời phạm hạnh trong giáo pháp này.

376

178. Tatra ceti tatra saṅghamajjhe, tassa vā bhāsite.

178. And if therein means therein in the midst of the Saṅgha, or in what has been spoken by him.

178. Tatra ce nghĩa là trong hội chúng Tăng-già đó, hoặc trong lời thuyết giảng của vị ấy.

Atthañceva micchā gaṇhāti, byañjanāni ca micchā ropetīti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti ettha ārammaṇaṃ ‘‘satipaṭṭhāna’’nti atthaṃ gaṇhāti.

He both grasps the meaning wrongly and sets down the phrasing wrongly: In "cattāro satipaṭṭhānā" (the four establishments of mindfulness), he grasps the meaning that the object is "satipaṭṭhāna".

Atthañceva micchā gaṇhāti, byañjanāni ca micchā ropetī nghĩa là ở đây, đối với ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’, vị ấy hiểu ý nghĩa là ‘‘đối tượng là satipaṭṭhāna’’.

‘‘Satipaṭṭhānānī’’ti byañjanaṃ ropeti.

He sets down the phrasing as "satipaṭṭhānāni".

Vị ấy đặt từ ngữ là ‘‘satipaṭṭhānāni’’.

Imassa nu kho, āvuso, atthassāti ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti.

Of this meaning, friend: for the meaning "mindfulness itself is the establishment of mindfulness".

Imassa nu kho, āvuso, atthassā nghĩa là ‘‘chỉ có niệm là satipaṭṭhāna’’.

Atthassa ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti kiṃ nu kho imāni byañjanāni, udāhu cattāri satipaṭṭhānānī’’ti etāni vā byañjanāni.

Is this the phrasing, "cattāro satipaṭṭhānā," for this meaning, or is it "cattāri satipaṭṭhānāni?"

Đối với ý nghĩa đó, liệu những từ ngữ này ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ có phải là đúng, hay những từ ngữ này ‘‘cattāri satipaṭṭhānāni’’ là đúng?

Katamāni opāyikatarānīti imassa atthassa katamāni byañjanāni upapannatarāni allīnatarāni.

Which is more suitable? means which phrasing is more appropriate, more fitting, for this meaning.

Katamāni opāyikatarānī nghĩa là từ ngữ nào phù hợp hơn, gần gũi hơn với ý nghĩa này.

Imesañca byañjanānanti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti byañjanānaṃ ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti kiṃ nu kho ayaṃ attho, udāhu ‘‘ārammaṇaṃ satipaṭṭhāna’’nti eso atthoti?

And of this phrasing: of the phrasing "cattāro satipaṭṭhānā," is this the meaning, "mindfulness itself is the establishment of mindfulness," or is this the meaning, "the object is the establishment of mindfulness?"

Imesañca byañjanāna nghĩa là đối với các từ ngữ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’, liệu ý nghĩa này ‘‘chỉ có niệm là satipaṭṭhāna’’ có phải là đúng, hay ý nghĩa đó ‘‘đối tượng là satipaṭṭhāna’’ là đúng?

Imassa kho, āvuso, atthassāti ‘‘ārammaṇaṃ satipaṭṭhāna’’nti imassa atthassa.

Of this meaning, friend: of this meaning, "the object is the establishment of mindfulness."

Imassa kho, āvuso, atthassā nghĩa là đối với ý nghĩa ‘‘đối tượng là satipaṭṭhāna’’.

Yā ceva etānīti yāni ceva etāni mayā vuttāni.

And these that were means and these that were spoken by me.

Yā ceva etānī nghĩa là những gì đã được tôi nói.

Yā ceva esoti yo ceva esa mayā vutto.

And this that was means and this that was spoken by me.

Yā ceva eso nghĩa là những gì đã được tôi nói.

So neva ussādetabboti tumhehi tāva sammā atthe ca sammā byañjane ca ṭhātabbaṃ.

He should not be extolled: For your part, you should stand on the correct meaning and the correct phrasing.

So neva ussādetabbo nghĩa là quý vị cần phải đứng vững trong ý nghĩa đúng đắn và từ ngữ đúng đắn.

So pana neva ussādetabbo, na apasādetabbo.

But he should not be extolled, nor should he be disparaged.

Nhưng vị ấy không nên được tán dương cũng không nên bị chê bai.

Saññāpetabboti jānāpetabbo.

He should be made to understand means he should be made to know.

Saññāpetabbo nghĩa là cần phải làm cho hiểu rõ.

Tassa ca atthassāti ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti atthassa ca.

Of that meaning: and of the meaning, "mindfulness itself is the establishment of mindfulness."

Tassa ca atthassā nghĩa là đối với ý nghĩa ‘‘chỉ có niệm là satipaṭṭhāna’’.

Tesañca byañjanānanti ‘‘satipaṭṭhānā’’ti byañjanānaṃ.

And of that phrasing: and of the phrasing, "satipaṭṭhānā."

Tesañca byañjanāna nghĩa là đối với các từ ngữ ‘‘satipaṭṭhānā’’.

Nisantiyāti nisāmanatthaṃ dhāraṇatthaṃ.

For careful examination means for the purpose of discerning, for the purpose of retaining.

Nisantiyā nghĩa là để lắng nghe, để ghi nhớ.

Iminā nayena sabbavāresu attho veditabbo.

The meaning in all clauses should be understood in this way.

Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu trong tất cả các trường hợp.

377

181. Tādisanti tumhādisaṃ.

181. Such a one means one like you.

181. Tādisaṃ nghĩa là giống như quý vị.

Atthupetanti atthena upetaṃ atthassa viññātāraṃ.

Endowed with meaning means endowed with meaning, a knower of the meaning.

Atthupetaṃ nghĩa là có ý nghĩa, là người hiểu ý nghĩa.

Byañjanupetanti byañjanehi upetaṃ byañjanānaṃ viññātāraṃ.

Endowed with phrasing means endowed with phrasing, a knower of the phrasing.

Byañjanupetaṃ nghĩa là có từ ngữ, là người hiểu từ ngữ.

Evaṃ etaṃ bhikkhuṃ pasaṃsatha.

In this way you should praise that bhikkhu.

Hãy tán thán Tỳ-khưu ấy như vậy.

Eso hi bhikkhu na tumhākaṃ sāvako nāma, buddho nāma esa cundāti.

For that bhikkhu is not called your disciple, Cunda, he is called a Buddha.

Này Cunda, Tỳ-khưu ấy không phải là đệ tử của quý vị, Tỳ-khưu ấy là một vị Phật.

Iti bhagavā bahussutaṃ bhikkhuṃ attano ṭhāne ṭhapesi.

Thus the Blessed One placed a learned bhikkhu in his own stead.

Như vậy, Thế Tôn đã đặt vị Tỳ-khưu đa văn ấy vào vị trí của chính Ngài.

378

Paccayānuññātakāraṇādivaṇṇanā

Commentary on the Reasons for Allowing Requisites, etc.

Giải thích về lý do cho phép các vật dụng v.v.

379

182. Idāni tatopi uttaritaraṃ desanaṃ vaḍḍhento na vo ahaṃ, cundātiādimāha.

182. Now, extending the teaching even further than that, he said, "Not for you, Cunda..." and so on.

182. Bây giờ, để tiếp tục bài thuyết pháp sâu sắc hơn nữa, Ngài đã nói na vo ahaṃ, cundā v.v.

Tattha diṭṭhadhammikā āsavā nāma idhaloke paccayahetu uppajjanakā āsavā.

Therein, taints relating to the present life are taints that arise in this world on account of requisites.

Trong đó, các lậu hoặc (āsava) thuộc hiện tại (diṭṭhadhammikā) là những lậu hoặc phát sinh trong đời này do các vật dụng.

Samparāyikā āsavā nāma paraloke bhaṇḍanahetu uppajjanakā āsavā.

Taints relating to the future life are taints that arise in the next world on account of contention.

Các lậu hoặc thuộc đời sau (samparāyikā) là những lậu hoặc phát sinh trong đời sau do tranh chấp.

Saṃvarāyāti yathā te na pavisanti, evaṃ pidahanāya.

For restraint means for closing off so that they do not enter.

Saṃvarāyā nghĩa là để ngăn chặn chúng không xâm nhập.

Paṭighātāyāti mūlaghātena paṭihananāya.

For dispelling means for striking down by uprooting.

Paṭighātāyā nghĩa là để diệt trừ tận gốc.

Alaṃ vo taṃ yāvadeva sītassa paṭighātāyāti taṃ tumhākaṃ sītassa paṭighātāya samatthaṃ.

That is sufficient for you just for dispelling the cold means that is adequate for you for dispelling the cold.

Alaṃ vo taṃ yāvadeva sītassa paṭighātāyā nghĩa là điều đó đủ cho quý vị để chống lại cái lạnh.

Idaṃ vuttaṃ hoti, yaṃ vo mayā cīvaraṃ anuññātaṃ, taṃ pārupitvā dappaṃ vā mānaṃ vā kurumānā viharissathāti na anuññātaṃ, taṃ pana pārupitvā sītappaṭighātādīni katvā sukhaṃ samaṇadhammaṃ yoniso manasikāraṃ karissathāti anuññātaṃ.

This is what is meant: The robe that was allowed by me was not allowed for you to wear it and live cultivating conceit or pride, but it was allowed so that by wearing it and doing things like dispelling the cold, you may practice the monk's duties with ease and wise attention.

Điều này có nghĩa là, chiếc y mà tôi đã cho phép quý vị không phải là để quý vị mặc vào rồi sống với sự kiêu ngạo hay kiêu căng, mà là để quý vị mặc vào, chống lại cái lạnh v.v., và thực hành Chánh pháp một cách đúng đắn với sự tác ý thích đáng.

Yathā ca cīvaraṃ, evaṃ piṇḍapātādayopi.

And just as with the robe, so too with the alms-food and the other requisites.

Cũng như chiếc y, các vật dụng như bình bát v.v. cũng vậy.

Anupadasaṃvaṇṇanā panettha visuddhimagge vuttanayeneva veditabbā.

The detailed explanation of the verses here should be understood in the way stated in the Visuddhimagga.

Lời giải thích chi tiết về từng từ ở đây cần được hiểu theo cách đã nói trong Visuddhimagga.

380

Sukhallikānuyogādivaṇṇanā

Commentary on the Indulgence in Comforts, etc.

Giải thích về việc tự hành hạ bản thân v.v.

381

183. Sukhallikānuyoganti sukhalliyanānuyogaṃ, sukhasevanādhimuttanti attho.

183. Indulgence in comforts means the practice of indulging in luxury; the meaning is being intent on the pursuit of pleasure.

183. Sukhallikānuyoga nghĩa là việc theo đuổi sự hưởng thụ, ý nghĩa là chuyên tâm vào việc tìm kiếm khoái lạc.

Sukhetīti sukhitaṃ karoti.

Sukhetī means makes happy.

Sukhetī nghĩa là làm cho an lạc.

Pīṇetīti pīṇitaṃ thūlaṃ karoti.

Pīṇetī means makes satisfied and robust.

Pīṇetī nghĩa là làm cho sung mãn, làm cho mập mạp.

382

186. Aṭṭhitadhammāti naṭṭhitasabhāvā.

186. Aṭṭhitadhammā means whose natures are unsteady.

186. Aṭṭhitadhammā nghĩa là những pháp không kiên cố.

Jivhā no atthīti yaṃ yaṃ icchanti, taṃ taṃ kathenti, kadāci maggaṃ kathenti, kadāci phalaṃ kadāci nibbānanti adhippāyo.

The meaning is: since they have tongues, they say whatever they wish; sometimes they speak of the path, sometimes of the fruit, sometimes of Nibbāna.

Jivhā no atthī nghĩa là họ nói bất cứ điều gì họ muốn, đôi khi họ nói về con đường, đôi khi về quả, đôi khi về Nibbāna.

Jānatāti sabbaññutaññāṇena jānantena.

Jānatā means by one knowing with the knowledge of omniscience.

Jānatā nghĩa là bởi người biết với trí tuệ toàn tri.

Passatāti pañcahi cakkhūhi passantena.

Passatā means by one seeing with the five eyes.

Passatā nghĩa là bởi người thấy với năm nhãn.

Gambhīranemoti gambhīrabhūmiṃ anupaviṭṭho.

Gambhīranemo means one who has penetrated to the profound ground.

Gambhīranemo nghĩa là đã đi sâu vào vùng đất sâu thẳm.

Sunikhātoti suṭṭhu nikhāto.

Sunikhāto means deeply planted.

Sunikhāto có nghĩa là được chôn rất sâu.

Evameva kho, āvusoti evaṃ khīṇāsavo abhabbo nava ṭhānāni ajjhācarituṃ.

Evameva kho, āvuso means, in this way, a person whose defilements are eradicated (khīṇāsava) is incapable of transgressing nine things.

Này hiền giả, cũng vậy có nghĩa là một vị A-la-hán không thể phạm chín điều.

Tasmiṃ anajjhācāro acalo asampavedhī.

For such a one, there is no transgression; it is unshakable, unwavering.

Trong vị ấy, sự không phạm là bất động, không lay chuyển.

Tattha sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropanādīsu sotāpannādayopi abhabbā.

Among those, even stream-enterers (sotāpanna) and others are incapable of intentionally taking a living being's life, and so forth.

Trong số đó, ngay cả các bậc Nhập Lưu (sotāpanna) và những vị khác cũng không thể cố ý đoạt mạng sống của một chúng sinh, v.v.

Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjitunti vatthukāme ca kilesakāme ca sannidhiṃ katvā paribhuñjituṃ.

Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjituṃ means to consume sense-objects (vatthukāma) and defilement-sense-desires (kilesakāma) by storing them up.

Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjituṃ có nghĩa là tích trữ các dục lạc vật chất và dục lạc phiền não rồi thụ hưởng.

Seyyathāpi pubbe agārikabhūtoti yathā pubbe gihibhūto paribhuñjati, evaṃ paribhuñjituṃ abhabbo.

Seyyathāpi pubbe agārikabhūto means that just as one consumed them previously as a householder, so is one incapable of consuming them now.

Seyyathāpi pubbe agārikabhūto có nghĩa là vị ấy không thể thụ hưởng như khi còn là người tại gia trước đây.

383

Pañhabyākaraṇavaṇṇanā

Explanation of the Question and Answer

Giải thích các vấn đề

384

187. Agāramajjhe vasantā hi sotāpannādayo yāvajīvaṃ gihibyañjanena tiṭṭhanti.

Indeed, stream-enterers and others residing in a household remain in the guise of a layperson throughout their lives.

Các bậc Nhập Lưu và những vị khác sống giữa gia đình, duy trì hình tướng tại gia suốt đời.

Khīṇāsavo pana arahattaṃ patvāva manussabhūto parinibbāti vā pabbajati vā.

But a person whose defilements are eradicated (khīṇāsava), having attained arahantship, either attains Parinibbāna as a human being or goes forth into homelessness.

Tuy nhiên, một vị A-la-hán sau khi đạt đến A-la-hán quả, hoặc nhập Niết-bàn khi còn là người, hoặc xuất gia.

Cātumahārājikādīsu kāmāvacaradevesu muhuttampi na tiṭṭhati.

He does not remain even for a moment among the devas of the Cātumahārājika realm and other sense-sphere heavens.

Vị ấy không ở lại dù chỉ một khoảnh khắc trong các cõi trời dục giới như Tứ Đại Thiên Vương, v.v.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Vivekaṭṭhānassa abhāvā.

Because there is no place for seclusion.

Vì không có nơi thanh tịnh.

Bhummadevattabhāve pana ṭhito arahattaṃ patvāpi tiṭṭhati.

However, being in the state of a terrestrial deva, he may remain even after attaining arahantship.

Tuy nhiên, khi ở trong trạng thái chư thiên trên mặt đất, vị ấy vẫn có thể ở lại sau khi đạt đến A-la-hán quả.

Tassa vasena ayaṃ pañho āgato.

In reference to that, this question arose.

Câu hỏi này được đặt ra dựa trên trường hợp đó.

Bhinnadosattā panassa bhikkhubhāvo veditabbo.

But his state as a bhikkhu should be understood due to his defilements being broken.

Vì các ô nhiễm đã bị đoạn trừ, trạng thái Tỳ-kheo của vị ấy cần được hiểu.

Atīrakanti atīraṃ aparicchedaṃ mahantaṃ.

Atīrakaṃ means boundless, immeasurable, vast.

Atīrakaṃ có nghĩa là không bờ bến, vô hạn, rộng lớn.

No ca kho anāgatanti anāgataṃ pana addhānaṃ ārabbha evaṃ na paññapeti, atītameva maññe samaṇo gotamo jānāti, na anāgataṃ.

No ca kho anāgataṃ means that when it comes to the future time, he does not declare thus: "I think Gotama the recluse knows only the past, not the future."

No ca kho anāgataṃ có nghĩa là họ không tuyên bố như vậy về thời gian vị lai, họ nghĩ rằng Sa-môn Gotama chỉ biết quá khứ, không biết vị lai.

Tathā hissa atīte aḍḍhachaṭṭhasatajātakānussaraṇaṃ paññāyati.

For indeed, his recollection of five hundred and fifty Jātaka stories from the past is evident.

Quả thật, sự hồi tưởng sáu trăm năm mươi câu chuyện Jātaka trong quá khứ của Ngài được biết đến.

Anāgate evaṃ bahuṃ anussaraṇaṃ na paññāyatīti imamatthaṃ maññamānā evaṃ vadeyyuṃ.

They might say this, thinking: "Such extensive recollection of the future is not evident."

Họ có thể nói như vậy, nghĩ rằng sự hồi tưởng nhiều như vậy trong vị lai không được biết đến.

Tayidaṃ kiṃ sūti anāgate apaññāpanaṃ kiṃ nu kho?

Tayidaṃ kiṃ sū means, "What is this non-declaration regarding the future?"

Tayidaṃ kiṃ sū có nghĩa là sự không tuyên bố về vị lai là gì?

Kathaṃsūti kena nu kho kāraṇena ajānantoyeva nu kho anāgataṃ nānussarati, ananussaritukāmatāya nānussaratīti.

Kathaṃ sū means, "By what reason? Is it because he does not know the future, or because he does not wish to recollect it?"

Kathaṃsū có nghĩa là do lý do gì mà Ngài không hồi tưởng vị lai, phải chăng Ngài không biết mà không hồi tưởng, hay vì Ngài không muốn hồi tưởng mà không hồi tưởng?

Aññavihitakena ñāṇadassanenāti paccakkhaṃ viya katvā dassanasamatthatāya dassanabhūtena ñāṇena aññatthavihitakena ñāṇena aññaṃ ārabbha pavattena, aññavihitakaṃ aññaṃ ārabbha pavattamānaṃ ñāṇadassanaṃ saṅgāhetabbaṃ paññāpetabbaṃ maññanti.

Aññavihitakena ñāṇadassanenā means they think that the knowledge and vision, being engaged elsewhere, that is, knowledge and vision that is directed towards other things, that which acts through knowledge like seeing with the eyes, is to be grasped and made known.

Aññavihitakena ñāṇadassanenā có nghĩa là họ nghĩ rằng tri kiến được sắp đặt cho một việc khác, tri kiến hoạt động liên quan đến một việc khác, tri kiến có khả năng nhìn thấy như trực tiếp, cần được bao gồm và tuyên bố.

Te hi carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ maññanti, tādisañca ñāṇaṃ nāma natthi.

For they believe that knowledge and vision are constantly present, whether walking, standing, sleeping, or awake, but such knowledge does not exist.

Họ nghĩ rằng tri kiến liên tục hiện diện cho vị ấy khi đi, đứng, ngủ và thức, nhưng không có tri kiến nào như vậy.

Tasmā yathariva bālā abyattā, evaṃ maññantīti veditabbo.

Therefore, it should be understood that they think like fools and ignorant people.

Do đó, cần hiểu rằng họ nghĩ như những kẻ ngu si, vô minh.

385

Satānusārīti pubbenivāsānussatisampayuttakaṃ.

Satānusārī refers to knowledge connected with the recollection of past lives (pubbenivāsānussati).

Satānusārī có nghĩa là liên quan đến Túc mạng trí (pubbenivāsānussati).

Yāvatakaṃ ākaṅkhatīti yattakaṃ ñātuṃ icchati, tattakaṃ jānissāmīti ñāṇaṃ pesesi.

Yāvatakaṃ ākaṅkhati means, "As much as he desires to know, I will know that much," and so he directs his knowledge.

Yāvatakaṃ ākaṅkhatī có nghĩa là Ngài gửi trí tuệ của mình đến mức độ nào Ngài muốn biết, Ngài sẽ biết đến mức độ đó.

Athassa dubbalapattapuṭe pakkhandanārāco viya appaṭihataṃ anivāritaṃ ñāṇaṃ gacchati, tena yāvatakaṃ ākaṅkhati tāvatakaṃ anussarati.

Then his knowledge proceeds unimpeded, like an arrow shot into a weak leaf-cup, and he recollects as much as he desires.

Sau đó, trí tuệ của Ngài đi không trở ngại, không bị cản trở, như một mũi tên xuyên qua một cái lá yếu ớt, do đó Ngài hồi tưởng đến mức độ nào Ngài muốn.

Bodhijanti bodhimūle jātaṃ.

Bodhijaṃ means born at the root of the Bodhi tree.

Bodhijaṃ có nghĩa là sinh ra dưới cội Bồ-đề.

Ñāṇaṃ uppajjatīti catumaggañāṇaṃ uppajjati.

Ñāṇaṃ uppajjati means the knowledge of the four paths (catumaggañāṇa) arises.

Ñāṇaṃ uppajjatī có nghĩa là Tứ đạo trí phát sinh.

Ayamantimā jātīti tena ñāṇena jātimūlassa pahīnattā puna ayamantimā jāti.

Ayamantimā jātī means, with that knowledge, the root of rebirth is abandoned, thus this is the final birth.

Ayamantimā jātī có nghĩa là đây là kiếp cuối cùng, vì gốc rễ của sự tái sinh đã bị đoạn trừ bởi trí tuệ đó.

Natthidāni punabbhavoti aparampi ñāṇaṃ uppajjati.

Natthidāni punabbhavo means other knowledge also arises.

Natthidāni punabbhavo có nghĩa là một trí tuệ khác phát sinh.

Anatthasaṃhitanti na idhalokatthaṃ vā paralokatthaṃ vā nissitaṃ.

Anatthasaṃhitaṃ means not associated with the welfare of this world or the next.

Anatthasaṃhitaṃ có nghĩa là không liên quan đến lợi ích ở đời này hay đời sau.

Na taṃ tathāgato byākarotīti taṃ bhāratayuddhasītāharaṇasadisaṃ aniyyānikakathaṃ tathāgato na katheti.

Na taṃ tathāgato byākaroti means the Tathāgata does not declare such unbeneficial talk, similar to the Bhāratayuddha or Sītā's abduction story.

Na taṃ tathāgato byākarotī có nghĩa là Đức Như Lai không nói những câu chuyện vô ích như trận chiến Bhārata hay sự bắt cóc Sītā.

Bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitanti rājakathāditiracchānakathaṃ.

Bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ means animal talk such as stories of kings.

Bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ có nghĩa là những câu chuyện tầm thường như chuyện vua chúa, v.v.

Kālaññū tathāgato hotīti kālaṃ jānāti.

Kālaññū tathāgato hotī means the Tathāgata knows the right time.

Kālaññū tathāgato hotī có nghĩa là Đức Như Lai biết thời điểm thích hợp.

Sahetukaṃ sakāraṇaṃ katvā yuttapattakāleyeva katheti.

He speaks at the appropriate time, with cause and reason.

Ngài nói vào đúng thời điểm thích hợp, có nguyên nhân và lý do.

386

188. Tasmā tathāgatoti vuccatīti yathā yathā gaditabbaṃ, tathā tatheva gadanato dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti vuccatīti attho.

188. Tasmā tathāgatoti vuccati means, therefore he is called Tathāgata, because he speaks exactly as it should be spoken, by changing the letter 'd' to 't'.

188. Tasmā tathāgatoti vuccatī có nghĩa là vì Ngài đi đến (gadanato) như những gì cần được đi đến (gaditabbaṃ), nên Ngài được gọi là Tathāgata, bằng cách biến âm 'd' thành 't'.

Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ.

Diṭṭhaṃ means the visible (rūpāyatana).

Diṭṭhaṃ có nghĩa là xứ sắc.

Sutanti saddāyatanaṃ.

Sutaṃ means the audible (saddāyatana).

Sutaṃ có nghĩa là xứ thanh.

Mutanti mutvā patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ.

Mutaṃ means the smelled, tasted, and touched (gandhāyatana, rasāyatana, phoṭṭhabbāyatana), because they are perceived and grasped.

Mutaṃ có nghĩa là xứ hương, xứ vị, xứ xúc, vì chúng được nắm bắt bằng cách ngửi, nếm, chạm.

Viññātanti sukhadukkhādidhammāyatanaṃ.

Viññātaṃ means the cognized, such as feelings of pleasure and pain, and other mental objects (dhammāyatana).

Viññātaṃ có nghĩa là xứ pháp như khổ, lạc, v.v.

Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ.

Pattaṃ means that which has been obtained, whether sought or unsought.

Pattaṃ có nghĩa là đã đạt được, dù đã tìm kiếm hay chưa tìm kiếm.

Pariyesitanti pattaṃ vā apattaṃ vā pariyesitaṃ.

Pariyesitaṃ means that which has been sought, whether obtained or not obtained.

Pariyesitaṃ có nghĩa là đã tìm kiếm, dù đã đạt được hay chưa đạt được.

Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ.

Anuvicaritaṃ manasā means that which has been contemplated by the mind.

Anuvicaritaṃ manasā có nghĩa là đã được tâm suy xét.

‘‘Tathāgatena abhisambuddha’’nti iminā etaṃ dasseti, yañhi aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa nīlaṃ pītakantiādi rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ taṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ.

By "abhisambuddha by the Tathāgata," this is shown: whatever visual object, such as blue or yellow, comes into the range of the eye-door of this world with its devas in countless world-systems, "this being, at this moment, having seen this particular visual object, became happy, unhappy, or neutral," all of that is thoroughly understood by the Tathāgata.

Với câu “Đức Như Lai đã giác ngộ hoàn toàn” (Tathāgatena abhisambuddhaṃ), điều này được chỉ ra rằng: tất cả các đối tượng sắc như xanh, vàng, v.v., mà thế giới cùng chư thiên này thấy qua nhãn môn trong vô số thế giới, và chúng sinh này vào khoảnh khắc này đã trở nên hoan hỷ, buồn bã hay trung tính khi thấy đối tượng sắc đó, tất cả đều đã được Đức Như Lai giác ngộ hoàn toàn như vậy.

Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa bherisaddo mudiṅgasaddotiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthamāgacchati.

Similarly, whatever sound object, such as the sound of drums or kettle-drums, comes into the range of the ear-door of this world with its devas in countless world-systems.

Cũng vậy, tất cả các đối tượng thanh như tiếng trống, tiếng kèn, v.v., mà thế giới cùng chư thiên này nghe qua nhĩ môn trong vô số thế giới.

Mūlagandho tacagandhotiādi gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthamāgacchati.

Whatever odor object, such as the odor of roots or bark, comes into the range of the nose-door.

Các đối tượng hương như hương gốc, hương vỏ cây, v.v., mà thế giới cùng chư thiên này ngửi qua tỷ môn.

Mūlaraso khandharasotiādi rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthamāgacchati.

Whatever taste object, such as the taste of roots or stems, comes into the range of the tongue-door.

Các đối tượng vị như vị gốc, vị thân cây, v.v., mà thế giới cùng chư thiên này nếm qua thiệt môn.

Kakkhaḷaṃ mudukantiādi pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthamāgacchati.

Whatever tactile object, such as hardness or softness, comprising the earth, fire, and air elements, comes into the range of the body-door.

Các đối tượng xúc như cứng, mềm, v.v., thuộc về địa đại, hỏa đại, phong đại, mà thế giới cùng chư thiên này chạm qua thân môn.

‘‘Ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbārammaṇaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ taṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ.

"This being, at this moment, having touched this particular tactile object, became happy, unhappy, or neutral," all of that is thoroughly understood by the Tathāgata.

“Chúng sinh này vào khoảnh khắc này đã trở nên hoan hỷ, buồn bã hay trung tính khi chạm đối tượng xúc đó,” tất cả đều đã được Đức Như Lai giác ngộ hoàn toàn như vậy.

Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvārassa āpāthamāgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe idaṃ nāma dhammārammaṇaṃ vijānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ taṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ.

Similarly, whatever mental object, such as pleasure or pain, comes into the range of the mind-door of this world with its devas in countless world-systems, "this being, at this moment, having cognized this particular mental object, became happy, unhappy, or neutral," all of that is thoroughly understood by the Tathāgata.

Cũng vậy, tất cả các đối tượng pháp như khổ, lạc, v.v., mà thế giới cùng chư thiên này biết qua ý môn trong vô số thế giới, “Chúng sinh này vào khoảnh khắc này đã trở nên hoan hỷ, buồn bã hay trung tính khi biết đối tượng pháp đó,” tất cả đều đã được Đức Như Lai giác ngộ hoàn toàn như vậy.

387

Yañhi, cunda, imesaṃ sattānaṃ diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ tattha tathāgatena adiṭṭhaṃ vā asutaṃ vā amutaṃ vā aviññātaṃ vā natthi.

Indeed, Cunda, among what these beings have seen, heard, sensed, and cognized, there is nothing that has not been seen, heard, sensed, or cognized by the Tathāgata.

Này Cunda, những gì chúng sinh này đã thấy, đã nghe, đã ngửi/nếm/chạm, đã biết, thì không có gì mà Đức Như Lai chưa thấy, chưa nghe, chưa ngửi/nếm/chạm, hoặc chưa biết.

Imassa mahājanassa pariyesitvā pattampi atthi, pariyesitvā appattampi atthi.

For these many people, there is that which has been sought and obtained, and that which has been sought and not obtained.

Trong số đại chúng này, có những điều đã tìm kiếm và đạt được, cũng có những điều đã tìm kiếm nhưng chưa đạt được.

Apariyesitvā pattampi atthi, apariyesitvā appattampi atthi.

There is that which has been unsought and obtained, and that which has been unsought and not obtained.

Có những điều chưa tìm kiếm mà đạt được, cũng có những điều chưa tìm kiếm mà chưa đạt được.

Sabbampi taṃ tathāgatassa appattaṃ nāma natthi, ñāṇena asacchikataṃ nāma.

But for the Tathāgata, there is nothing that has not been obtained, nothing that has not been realized by knowledge.

Tất cả những điều đó không có gì mà Đức Như Lai chưa đạt được, chưa chứng ngộ bằng trí tuệ.

‘‘Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti.

"Therefore, he is called the Tathāgata."

“Vì vậy, Ngài được gọi là Tathāgata.”

Yaṃ yathā lokena gataṃ tassa tatheva gatattā ‘‘tathāgato’’ti vuccati.

He is called "Tathāgata" because he has gone to what is just as it is gone by the world.

Vì Ngài đã đi đến (gata) đúng như cách mà thế gian đã đi đến (gata), nên Ngài được gọi là “Tathāgata”.

Pāḷiyaṃ pana abhisambuddhanti vuttaṃ, taṃ gatasaddena ekatthaṃ.

In the Pāli, it is said "abhisambuddha," which has the same meaning as "gata" (gone).

Trong Pāḷi, từ abhisambuddhaṃ được nói, nó đồng nghĩa với từ gata.

Iminā nayena sabbavāresu ‘‘tathāgato’’ti nigamanassa attho veditabbo, tassa yutti brahmajāle tathāgatasaddavitthāre vuttāyeva.

In this way, the meaning of the conclusion "Tathāgata" in all cases should be understood, and its justification is already stated in the elaborate explanation of the word Tathāgata in the Brahmajāla Sutta.

Theo cách này, ý nghĩa của kết luận “Tathāgata” trong tất cả các trường hợp cần được hiểu, lý lẽ của nó đã được trình bày chi tiết trong phần giải thích từ Tathāgata trong kinh Brahmajāla.

388

Abyākataṭṭhānavaṇṇanā

Explanation of Undeclared Points

Giải thích về các điểm không được tuyên bố

389

189. Evaṃ attano asamataṃ anuttarataṃ sabbaññutaṃ dhammarājabhāvaṃ kathetvā idāni ‘‘puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ laddhīsu mayā aññātaṃ adiṭṭhaṃ nāma natthi, sabbaṃ mama ñāṇassa antoyeva parivattatī’’ti sīhanādaṃ nadanto ṭhānaṃ kho panetaṃ, cunda, vijjatītiādimāha.

189. Thus, having declared his unequalled state, his unsurpassed state, his omniscience, and his state as King of Dhamma, now, desiring to utter a lion's roar, saying, "Among the doctrines of the many recluses and brahmins, there is nothing unknown or unseen by me; all revolves within my knowledge," he spoke the passage beginning with "This is indeed a possible situation, Cunda."

189. Sau khi thuyết giảng về sự vô thượng, vô song, toàn tri và địa vị Pháp vương của mình, nay Ngài lại tuyên bố tiếng rống sư tử rằng: “Trong các giáo lý của các Sa-môn, Bà-la-môn khác, không có điều gì mà Ta chưa biết hay chưa thấy. Tất cả đều nằm trong phạm vi tri kiến của Ta,” và Ngài nói tiếp từ đoạn Này Cunda, có một điều như vậy.

Tattha tathāgatoti satto.

In that passage, Tathāgata means a being (satta).

Trong đó, Tathāgata (Như Lai) là hữu tình.

Na hetaṃ, āvuso, atthasaṃhitanti idhalokaparalokaatthasaṃhitaṃ na hoti.

"This, friend, is not connected with benefit" means it is not connected with benefit for this world or the next world.

Này hiền giả, điều này không tương ứng với lợi ích có nghĩa là không tương ứng với lợi ích của đời này và đời sau.

Na ca dhammasaṃhitanti navalokuttaradhammanissitaṃ na hoti.

"Nor is it connected with Dhamma" means it is not based on the nine supramundane Dhammas.

Và cũng không tương ứng với Chánh pháp có nghĩa là không nương tựa vào chín loại pháp siêu thế (lokuttara dhamma).

Na ādibrahmacariyakanti sikkhattayasaṅgahitassa sakalasāsanabrahmacariyassa ādibhūtaṃ na hoti.

"Nor is it fundamental to the spiritual life" means it is not fundamental to the entire spiritual life (brahmacariya) comprised of the three trainings (sikkhā).

Không phải là khởi đầu của Phạm hạnh có nghĩa là không phải là khởi đầu của toàn bộ Phạm hạnh giáo pháp, bao gồm ba học giới (sikkhā).

390

190. Idaṃ dukkhanti khotiādīsu taṇhaṃ ṭhapetvā avasesā tebhummakā dhammā idaṃ dukkhanti byākataṃ.

190. In passages such as "This is suffering", the worldly phenomena (tebhūmaka dhammā) other than craving are declared as "this is suffering."

190. Trong các đoạn như "Đây là Khổ", trừ ái (taṇhā), các pháp thuộc ba cõi còn lại được tuyên bố là "Đây là Khổ".

Tasseva dukkhassa pabhāvikā janikā taṇhā dukkhasamudayoti byākataṃ.

Craving, the cause and producer of that very suffering, is declared as "the origin of suffering" (dukkhasamudayo).

Ái, là nguyên nhân phát sinh, tạo ra chính Khổ đó, được tuyên bố là "Khổ Tập".

Ubhinnaṃ appavatti dukkhanirodhoti byākataṃ.

The cessation of both (suffering and its origin) is declared as "the cessation of suffering" (dukkhanirodho).

Sự không tái diễn của cả hai (Khổ và Tập) được tuyên bố là "Khổ Diệt".

Dukkhaparijānano samudayapajahano nirodhasacchikaraṇo ariyamaggo dukkhanirodhagāminī paṭipadāti byākataṃ.

The noble path (ariyamagga)—which fully comprehends suffering, abandons its origin, and realizes its cessation—is declared as "the path leading to the cessation of suffering" (dukkhanirodhagāminī paṭipadā).

Bát Chánh Đạo, là con đường để thấu hiểu Khổ, từ bỏ Tập, và chứng đạt Diệt, được tuyên bố là "Con đường đưa đến Khổ Diệt".

‘‘Etañhi, āvuso, atthasaṃhita’’ntiādīsu etaṃ idhalokaparalokaatthanissitaṃ navalokuttaradhammanissitaṃ sakalasāsanabrahmacariyassa ādi padhānaṃ pubbaṅgamanti ayamattho.

In passages such as "For this, friend, is connected with benefit," the meaning is that this (the teaching of the Four Noble Truths) is connected with the benefit of this world and the next world, based on the nine supramundane Dhammas, and is the beginning, the primary, and the foremost part of the entire spiritual life.

Trong các đoạn như: “Này hiền giả, điều này tương ứng với lợi ích,” ý nghĩa là điều này nương tựa vào lợi ích của đời này và đời sau, nương tựa vào chín loại pháp siêu thế, là khởi đầu, là chính yếu, là tiên phong của toàn bộ Phạm hạnh giáo pháp.

391

Pubbantasahagatadiṭṭhinissayavaṇṇanā

Explanation of Views Pertaining to the Past

Giải thích về các tà kiến liên quan đến quá khứ (Pubbanta)

392

191. Idāni yaṃ taṃ mayā na byākataṃ, taṃ ajānantena na byākatanti mā evaṃ saññamakaṃsu.

191. Now, lest they should conceive that what I have not declared, I have not declared because of not knowing it:

191. Nay, để chúng ta không nghĩ rằng: “Điều mà Ngài chưa tuyên bố là do Ngài không biết,”

Jānantova ahaṃ evaṃ ‘‘etasmiṃ byākatepi attho natthī’’ti na byākariṃ.

I, knowing it, did not declare it thus, thinking, "Even if this were declared, there is no benefit in it."

Ta biết rõ điều đó, nhưng Ta không tuyên bố vì “dù có tuyên bố điều này cũng không có lợi ích.”

Yaṃ pana yathā byākātabbaṃ, taṃ mayā byākatamevāti sīhanādaṃ nadanto puna yepi te, cundātiādimāha.

But what ought to be declared in its proper way, that I have indeed declared—thus roaring a lion's roar, he again spoke the passage beginning "And those, Cunda...".

Còn điều gì cần được tuyên bố đúng như bản chất, thì Ta đã tuyên bố rồi. Với tiếng rống sư tử như vậy, Ngài lại nói tiếp từ đoạn "Này Cunda, những ai...".

Tattha diṭṭhiyova diṭṭhinissayā, diṭṭhinissitakā diṭṭhigatikāti attho.

In that passage, diṭṭhinissayā (view-based) means those views themselves, or those dependent on views, or those whose destination is views.

Trong đó, diṭṭhinissayā (những kẻ nương tựa vào tà kiến) chính là các tà kiến, nghĩa là những kẻ bị tà kiến chi phối, những kẻ đi theo tà kiến.

Idameva saccanti idameva dassanaṃ saccaṃ.

"This alone is true" means this view alone is true.

Idameva saccaṃ (chỉ điều này là sự thật) nghĩa là chỉ quan điểm này là sự thật.

Moghamaññanti aññesaṃ vacanaṃ moghaṃ.

"Another is deluded" means the words of others are deluded.

Moghamaññaṃ (cái khác là vô ích) nghĩa là lời nói của người khác là vô ích.

Asayaṃkāroti asayaṃ kato.

Asayaṃkāro (not self-made) means not made by oneself.

Asayaṃkāro (không tự mình làm) nghĩa là không tự mình tạo ra.

393

192. Tatrāti tesu samaṇabrāhmaṇesu.

192. Tatrā (among them) means among those recluses and brahmins.

192. Tatrā (trong đó) nghĩa là trong số các Sa-môn và Bà-la-môn đó.

Atthi nu kho idaṃ āvuso vuccatīti, āvuso, yaṃ tumhehi sassato attā ca loko cāti vuccati, idamatthi nu kho udāhu natthīti evamahaṃ te pucchāmīti attho.

"Is this indeed so, friends, as it is stated?" means, "Friends, what you state as 'the self and the world are eternal,' is this indeed so, or is it not?" This is what I ask them.

Này hiền giả, có phải điều này được nói đến không? Nghĩa là Ta hỏi họ rằng: "Này hiền giả, điều mà quý vị nói là 'tự ngã và thế giới là thường còn' – điều này có thật không hay không có thật?"

Yañca kho te evamāhaṃsūti yaṃ pana te ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti vadanti, taṃ tesaṃ nānujānāmi.

"But what they spoke thus" refers to what they said: "This alone is true; another is deluded." That I do not approve.

Và điều mà họ đã nói như vậy thì điều họ nói rằng "chỉ điều này là sự thật, cái khác là vô ích," Ta không chấp nhận điều đó.

Paññattiyāti diṭṭhipaññattiyā.

Paññattiyā (in designation) refers to designation of views (diṭṭhipaññatti).

Paññattiyā (về sự chế định) nghĩa là về sự chế định tà kiến.

Samasamanti samena ñāṇena samaṃ.

Samasamaṃ (equal to equal) means equal with equal knowledge.

Samasamaṃ (ngang bằng) nghĩa là ngang bằng với trí tuệ bình đẳng.

Yadidaṃ adhipaññattīti yā ayaṃ adhipaññatti nāma.

"What is called adhipaññatti" means that which is called adhipaññatti (superior designation).

Yadidaṃ adhipaññattī (đó là siêu chế định) nghĩa là cái gọi là siêu chế định này.

Ettha ahameva bhiyyo uttaritaro na mayā samo atthi.

In this, I am indeed superior; there is no one equal to me.

Ở đây, chính Ta là người vượt trội hơn, không ai ngang bằng Ta.

Tattha yañca vuttaṃ ‘‘paññattiyāti yañca adhipaññattī’’ti ubhayametaṃ atthato ekaṃ.

In that passage, both what is stated as "paññattiyā" and "yañca adhipaññattī" are one in meaning.

Trong đó, điều đã nói là "paññattiyā" và "adhipaññattī" — cả hai điều này về ý nghĩa là một.

Bhedato hi paññatti adhipaññattīti dvayaṃ hoti.

By distinction, paññatti and adhipaññatti are two.

Vì xét về sự phân biệt, paññatti và adhipaññatti là hai.

Tattha paññatti nāma diṭṭhipaññatti.

Therein, paññatti refers to diṭṭhipaññatti.

Trong đó, paññatti là sự chế định tà kiến (diṭṭhipaññatti).

Adhipaññatti nāma khandhapaññatti dhātupaññatti āyatanapaññatti indriyapaññatti saccapaññatti puggalapaññattīti evaṃ vuttā cha paññattiyo.

Adhipaññatti refers to the six designations thus stated: khandhapaññatti (designation of aggregates), dhātupaññatti (designation of elements), āyatanapaññatti (designation of sense-bases), indriyapaññatti (designation of faculties), saccapaññatti (designation of truths), puggalapaññatti (designation of individuals).

Adhipaññatti là sáu loại chế định được nói đến như: chế định uẩn (khandhapaññatti), chế định giới (dhātupaññatti), chế định xứ (āyatanapaññatti), chế định căn (indriyapaññatti), chế định sự thật (saccapaññatti), chế định cá nhân (puggalapaññatti).

Idha pana paññattiyāti etthāpi paññatti ceva adhipaññatti ca adhippetā, adhipaññattīti etthāpi.

Here, however, in "paññattiyā," both paññatti and adhipaññatti are intended, and also in "adhipaññattī".

Ở đây, trong từ paññattiyā cũng ngụ ý cả paññatti và adhipaññatti, và trong từ adhipaññattī cũng vậy.

Bhagavā hi paññattiyāpi anuttaro, adhipaññattiyāpi anuttaro.

For the Blessed One is unsurpassed in paññatti and unsurpassed in adhipaññatti.

Vì Đức Thế Tôn là vô thượng về cả paññatti lẫn adhipaññatti.

Tenāha – ‘‘ahameva tattha bhiyyo yadidaṃ adhipaññattī’’ti.

Therefore, it is said: "I am indeed superior in this, namely, adhipaññatti."

Do đó Ngài nói: “Chính Ta là người vượt trội hơn ở đó, đó là siêu chế định.”

394

196. Pahānāyāti pajahanatthaṃ.

196. Pahānāyā (for abandonment) means for the purpose of abandoning.

196. Pahānāya (để từ bỏ) nghĩa là để vứt bỏ.

Samatikkamāyāti tasseva vevacanaṃ.

Samatikkamāyā (for transcending) is a synonym for the same.

Samatikkamāya (để vượt qua) là từ đồng nghĩa của điều đó.

Desitāti kathitā.

Desitā (taught) means explained.

Desitā (đã được thuyết giảng) nghĩa là đã được nói đến.

Paññattāti ṭhapitā.

Paññattā (established) means laid down.

Paññattā (đã được chế định) nghĩa là đã được thiết lập.

Satipaṭṭhānabhāvanāya hi ghanavinibbhogaṃ katvā sabbadhammesu yāthāvato diṭṭhesu ‘‘suddhasaṅkhārapuñjoyaṃ nayidha sattūpalabbhatī’’ti sanniṭṭhānato sabbadiṭṭhinissayānaṃ pahānaṃ hotīti.

Indeed, by cultivating satipaṭṭhāna, distinguishing phenomena (dhammā) into their fundamental components, and seeing all phenomena as they truly are, by the decisive conclusion that "this is merely a collection of pure formations, no being is found here," the abandonment of all view-bases (diṭṭhinissayā) occurs.

Thật vậy, nhờ tu tập Tứ Niệm Xứ, sau khi phân tích rõ ràng và thấy rõ bản chất của tất cả các pháp, thì từ sự xác quyết rằng “Đây chỉ là một khối các hành thuần túy, không có hữu tình nào được tìm thấy ở đây,” sự từ bỏ tất cả các tà kiến sẽ xảy ra.

Tena vuttaṃ.

Therefore, it is stated:

Do đó đã nói:

Diṭṭhinissayānaṃ pahānāya samatikkamāya evaṃ mayā ime cattāro satipaṭṭhānā desitā paññattā’’ti.

"Thus have these four satipaṭṭhānā been taught and established by me for the abandonment and transcending of view-bases."

“Để từ bỏ và vượt qua các tà kiến, Ta đã thuyết giảng và chế định bốn niệm xứ này như vậy.”

Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

The rest is clear in all respects.

Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.

395

Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya

The Sumaṅgalavilāsinī, Commentary on the Dīgha Nikāya

Trong Sumaṅgalavilāsinī, Chú giải Trường Bộ Kinh

396

7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā

7. Explanation of the Lakkhana Sutta

7. Giải thích kinh Lakkhaṇa

397

Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā

Explanation of the Thirty-two Marks of a Great Man

Giải thích về ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân

398

199. Evaṃ me sutanti lakkhaṇasuttaṃ.

199. "Thus have I heard": this is the Lakkhana Sutta.

199. Như vầy tôi nghe là kinh Lakkhaṇa.

Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā.

Herein is the explanation of the non-obvious terms.

Đây là phần giải thích các từ ngữ không rõ ràng.

Dvattiṃsimānīti dvattiṃsa imāni.

Dvattiṃsimānī (these thirty-two) means these thirty-two.

Dvattiṃsimānī (ba mươi hai điều này) nghĩa là ba mươi hai điều này.

Mahāpurisalakkhaṇānīti mahāpurisabyañjanāni mahāpurisanimittāni ‘‘ayaṃ mahāpuriso’’ti sañjānanakāraṇāni.

Mahāpurisalakkhaṇānī (marks of a great man) means the characteristics of a great man, the signs of a great man, the indications for knowing "this is a great man."

Mahāpurisalakkhaṇānī (các tướng tốt của bậc Đại nhân) nghĩa là các dấu hiệu của bậc Đại nhân, các điềm báo của bậc Đại nhân, các nguyên nhân để nhận biết “đây là bậc Đại nhân.”

‘‘Yehi samannāgatassa mahāpurisassā’’tiādi mahāpadāne vitthāritanayeneva veditabbaṃ.

The passage beginning "Of a great man endowed with these" is to be understood in the same detailed manner as in the Mahāpadāna Sutta.

Đoạn “Bậc Đại nhân nào có đầy đủ các tướng này…” v.v. cần được hiểu theo cách đã giải thích chi tiết trong Mahāpadāna.

399

‘‘Bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho jānanti ‘imassa kammassa katattā imaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti’’ kasmā āha?

Why is it said, "Even external ascetics hold them, but they do not know, 'Because of having done this kamma, one obtains this mark'"?

Tại sao lại nói: “Ngay cả các đạo sĩ ngoại đạo cũng mang những tướng này, nhưng họ không biết ‘do đã làm nghiệp này mà có được tướng này’”?

Aṭṭhuppattiyā anurūpattā.

Because it corresponds to the origin (aṭṭhuppatti) of the Sutta.

Vì phù hợp với hoàn cảnh phát sinh (aṭṭhuppatti).

Idañhi suttaṃ saaṭṭhuppattikaṃ.

For this Sutta has an origin story.

Thật vậy, kinh này có hoàn cảnh phát sinh.

Sā panassa aṭṭhuppatti kattha samuṭṭhitā?

And where did its origin arise?

Hoàn cảnh phát sinh của nó đã khởi lên ở đâu?

Antogāme manussānaṃ antare.

Among people in the village.

Giữa những người trong làng.

Tadā kira sāvatthivāsino attano attano gehesu ca gehadvāresu ca santhāgārādīsu ca nisīditvā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘bhagavato asītianubyañjanāni byāmappabhā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yehi ca bhagavato kāyo, sabbaphāliphullo viya pāricchattako, vikasitamiva kamalavanaṃ, nānāratanavicittaṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ, tārāmaricivirocamiva gaganatalaṃ, ito cito ca vidhāvamānā vipphandamānā chabbaṇṇarasmiyo muñcanto ativiya sobhati.

At that time, it is said, the residents of Sāvatthī, sitting in their own houses, at their house doors, and in assembly halls, raised a discussion: "The Blessed One has eighty minor characteristics, a fathom-wide aura, and thirty-two marks of a great man, by which the body of the Blessed One shines exceedingly, like the Pāricchattaka tree fully laden with flowers, like a blossoming lotus pond, like a golden arch adorned with various jewels, like the sky illuminated by rays of stars, emitting six-colored rays shimmering and sparkling hither and thither.

Khi đó, những cư dân ở Sāvatthī ngồi trong nhà, trước cửa nhà, hay trong các hội trường, v.v., đã khởi lên câu chuyện rằng: “Đức Thế Tôn có tám mươi tướng phụ, hào quang một tầm, và ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân. Nhờ đó, thân của Đức Thế Tôn rạng rỡ như cây Pāricchattaka nở hoa rực rỡ, như một vườn sen đang hé nở, như một cổng chào bằng vàng được trang trí bằng đủ loại ngọc quý, như bầu trời đầy sao lấp lánh, phóng ra những tia sáng sáu màu rực rỡ từ khắp nơi, trông vô cùng trang nghiêm.

Bhagavato ca iminā nāma kammena idaṃ lakkhaṇaṃ nibbattanti kathitaṃ natthi, yāguuḷuṅkamattampi pana kaṭacchubhattamattaṃ vā pubbe dinnapaccayā evaṃ uppajjatīti bhagavatā vuttaṃ.

But it has not been stated by which kamma the Blessed One obtained these marks; it has been said by the Blessed One that even a spoonful of rice gruel or a mouthful of rice previously given results in such a state.

Tuy nhiên, chưa từng có lời nào nói rằng ‘Đức Thế Tôn đã làm nghiệp gì mà có được những tướng này.’ Dù chỉ là một chén cháo hay một muỗng cơm đã cúng dường trước đây, Đức Thế Tôn đã nói rằng những tướng này phát sinh do những điều kiện đó.

Kiṃ nu kho satthā kammaṃ akāsi, yenassa imāni lakkhaṇāni nibbattantī’’ti.

What kamma did the Teacher do, by which these marks arose for him?"

Vậy thì, bậc Đạo Sư đã làm nghiệp gì mà Ngài có được những tướng này?”

400

Athāyasmā ānando antogāme caranto imaṃ kathāsallāpaṃ sutvā katabhattakicco vihāraṃ āgantvā satthu vattaṃ katvā vanditvā ṭhito ‘‘mayā, bhante, antogāme ekā kathā sutā’’ti āha.

Then, Venerable Ānanda, walking in the village, heard this conversation, and after finishing his meal, returned to the monastery, performed his duties for the Teacher, bowed, and stood, saying, "Venerable Sir, I heard a conversation in the village."

Lúc bấy giờ, Tôn giả Ānanda, khi đi vào làng khất thực, nghe được cuộc đàm thoại này. Sau khi dùng bữa xong, Ngài trở về Tịnh xá, làm phận sự của mình đối với bậc Đạo Sư, đảnh lễ và đứng đó, nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã nghe một câu chuyện trong làng.”

Tato bhagavatā ‘‘kiṃ te, ānanda, suta’’nti vutte sabbaṃ ārocesi.

Thereupon, when the Blessed One asked, "What did you hear, Ānanda?" he related everything.

Sau đó, khi Đức Thế Tôn hỏi: “Này Ānanda, con đã nghe gì?”, Ngài đã thuật lại tất cả.

Satthā therassa vacanaṃ sutvā parivāretvā nisinne bhikkhū āmantetvā ‘‘dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇānī’’ti paṭipāṭiyā lakkhaṇāni dassetvā yena kammena yaṃ nibbattaṃ, tassa dassanatthaṃ evamāha.

The Teacher, having heard the elder's words, addressed the bhikkhus sitting around him, saying, "Bhikkhus, these are the thirty-two marks of a great man," and sequentially presented the marks, then spoke thus to show by which kamma each was produced.

Nghe lời của Tôn giả, Đức Đạo Sư đã gọi các Tỳ-khưu đang vây quanh, và nói: “Này các Tỳ-khưu, đây là ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân,” rồi lần lượt trình bày các tướng và nói như vậy để chỉ ra nghiệp nào đã tạo ra tướng nào.

401

Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇavaṇṇanā

Explanation of the Mark of Well-Established Feet

Giải thích về tướng gót chân vững chắc

402

201. Purimaṃ jātintiādīsu pubbe nivutthakkhandhā jātavasena ‘‘jātī’’ti vuttā.

201. In "in a former birth" and so forth, "jāti" (birth) is stated with reference to the previously dwelled aggregates (khandhā) as a birth.

201. Trong các đoạn như Purimaṃ jāti (đời trước), các uẩn đã trú ngụ trước đây được gọi là “jāti” (sanh) theo nghĩa sanh.

Tathā bhavanavasena ‘‘bhavo’’ti, nivutthavasena ālayaṭṭhena vā ‘‘niketo’’ti.

Similarly, "bhava" (existence) is stated as an existence, and "niketa" (abode) is stated as a dwelling, or as a dwelling place (ālayaṭṭhena).

Tương tự, “bhava” (hữu) theo nghĩa hữu, hoặc “niketa” (chỗ ở) theo nghĩa đã trú ngụ hoặc là nơi nương tựa.

Tiṇṇampi padānaṃ pubbe nivutthakkhandhasantāne ṭhitoti attho.

The meaning is that it existed in the stream of aggregates previously resided in, for all three terms.

Ý nghĩa là, ba từ này (ám chỉ) đã tồn tại trong dòng nghiệp uẩn đã được thiết lập trước đây.

Idāni yasmā taṃ khandhasantānaṃ devalokādīsupi vattati.

Now, because that stream of aggregates continues even in divine realms and so forth.

Giờ đây, vì dòng nghiệp uẩn ấy cũng vận hành trong các cõi trời, v.v.

Lakkhaṇanibbattanasamatthaṃ pana kusalakammaṃ tattha na sukaraṃ, manussabhūtasseva sukaraṃ.

However, wholesome kamma capable of bringing about the marks is not easy there, but is easy for one who has become a human.

Tuy nhiên, nghiệp thiện có khả năng tạo ra các tướng tốt thì không dễ thực hiện ở đó, mà chỉ dễ thực hiện khi là một con người.

Tasmā yathābhūtena yaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ dassento pubbe manussabhūto samānoti āha.

Therefore, showing what kamma was performed as it actually was, it says, "having previously been a human being."

Vì vậy, để chỉ ra nghiệp đã được thực hiện như thế nào, Ngài nói: ‘trước đây, khi là một con người’.

Akāraṇaṃ vā etaṃ.

Or this is without reason.

Hoặc điều này không phải là lý do.

Hatthiassamigamahiṃsavānarādibhūtopi mahāpuriso pāramiyo pūretiyeva.

Even when born as an elephant, horse, deer, buffalo, monkey, etc., the Great Being still fulfills the pāramīs.

Ngay cả khi là voi, ngựa, thú rừng, trâu, khỉ, v.v., bậc đại nhân vẫn viên mãn các ba-la-mật.

Yasmā pana evarūpe attabhāve ṭhitena katakammaṃ na sakkā sukhena dīpetuṃ, manussabhāve ṭhitena katakammaṃ pana sakkā sukhena dīpetuṃ.

But because kamma performed while existing in such an existence cannot easily be expounded, whereas kamma performed while existing in the human state can easily be expounded.

Tuy nhiên, vì nghiệp được thực hiện khi ở trong những thân thể như vậy không thể dễ dàng trình bày, nhưng nghiệp được thực hiện khi ở trong thân người thì có thể dễ dàng trình bày.

Tasmā ‘‘pubbe manussabhūto samāno’’ti āha.

Therefore, it says, "having previously been a human being."

Vì vậy, Ngài nói: ‘trước đây, khi là một con người’.

403

Daḷhasamādānoti thiragahaṇo.

"Firmly undertaken" means firmly grasped.

Daḷhasamādāno (kiên định trong sự chấp trì) có nghĩa là kiên cố trong sự chấp trì.

Kusalesu dhammesūti dasakusalakammapathesu.

"In wholesome states" means in the ten courses of wholesome kamma.

Kusalesu dhammesu (trong các pháp thiện) có nghĩa là trong mười con đường nghiệp thiện.

Avatthitasamādānoti niccalagahaṇo anivattitagahaṇo.

"Unwaveringly undertaken" means unshakeably grasped, unretreatingly grasped.

Avatthitasamādāno (kiên định không lay chuyển) có nghĩa là kiên cố không lay chuyển, không thoái chuyển.

Mahāsattassa hi akusalakammato aggiṃ patvā kukkuṭapattaṃ viya cittaṃ paṭikuṭati, kusalaṃ patvā vitānaṃ viya pasāriyati.

Indeed, the mind of the Great Being shrinks back like a crumpled leaf when encountering unwholesome kamma, but expands like a canopy when encountering wholesome kamma.

Thật vậy, đối với Bồ Tát, tâm co rút lại như cánh gà khi gặp nghiệp bất thiện, và trải rộng ra như mái che khi gặp nghiệp thiện.

Tasmā daḷhasamādāno hoti avatthitasamādāno.

Therefore, he is daḷhasamādāna and avatthitasamādāna.

Vì vậy, Ngài kiên định trong sự chấp trì, kiên định không lay chuyển.

Na sakkā kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ.

It is not possible for any ascetic or brahmin, god or Māra or Brahmā, to make him abandon his wholesome undertaking.

Không một Sa-môn nào, Bà-la-môn nào, chư thiên nào, Ma-vương nào, hay Phạm thiên nào có thể khiến Ngài từ bỏ sự chấp trì thiện pháp.

404

Tatrimāni vatthūni – pubbe kira mahāpuriso kalandakayoniyaṃ nibbatti.

Here are these stories: Once upon a time, the Great Being was reborn in the species of a bandicoot.

Trong đó có những câu chuyện sau: Trước đây, Bồ Tát đã tái sinh vào loài sóc chuột (kalandaka).

Atha deve vuṭṭhe ogho āgantvā kulāvakaṃ gahetvā samuddameva pavesesi.

Then, when the god rained, a flood came and carried away his nest, taking it into the ocean.

Sau đó, khi trời mưa lớn, một trận lụt tràn đến cuốn tổ của Ngài ra biển.

Mahāpuriso ‘‘puttake nīharissāmī’’ti naṅguṭṭhaṃ temetvā temetvā samuddato udakaṃ bahi khipi.

The Great Being, thinking "I will take out my offspring," dipped his tail repeatedly and threw water out of the ocean.

Bồ Tát nghĩ: “Ta sẽ đưa các con ra ngoài!” liền nhúng đuôi vào nước biển rồi hất nước ra ngoài.

Sattame divase sakko āvajjitvā tattha āgamma ‘‘kiṃ karosī’’ti pucchi?

On the seventh day, Sakka, reflecting, came there and asked, "What are you doing?"

Đến ngày thứ bảy, Sakka (Đế Thích) quán xét, rồi đến đó hỏi: “Ngươi đang làm gì vậy?”

So tassa ārocesi.

He informed him.

Ngài kể lại cho Sakka nghe.

Sakko mahāsamuddato udakassa dunnīharaṇīyabhāvaṃ kathesi.

Sakka spoke of the difficulty of removing water from the great ocean.

Sakka nói rằng nước biển rất khó để lấy ra.

Bodhisatto tādisena kusītena saddhiṃ kathetumpi na vaṭṭati.

The Bodhisatta thought that it was not proper to even speak with such a lazy person.

Bồ Tát nghĩ: không nên nói chuyện với kẻ lười biếng như vậy.

‘‘Mā idha tiṭṭhā’’ti apasāresi.

He drove him away, saying, "Do not stay here!"

Ngài xua Sakka đi: “Đừng ở đây nữa!”

Sakko ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti tuṭṭho tassa puttake ānetvā adāsi.

Sakka, pleased that "the resolve taken by an eminent being cannot be abandoned," brought his offspring and gave them to him.

Sakka hoan hỷ nói: “Sự chấp trì của bậc phi thường không thể bị từ bỏ,” rồi mang các con của Ngài đến trao cho Ngài.

Mahājanakakālepi mahāsamuddaṃ taramāno ‘‘kasmā mahāsamuddaṃ tarasī’’ti devatāya puṭṭho ‘‘pāraṃ gantvā kulasantake raṭṭhe rajjaṃ gahetvā dānaṃ dātuṃ tarāmī’’ti āha.

During the time of Mahājanaka, while crossing the great ocean, when asked by a deity, "Why are you crossing the great ocean?", he replied, "I am crossing to go to the other shore, take the kingship in my ancestral kingdom, and give gifts."

Vào thời Mahājanaka, khi Ngài đang vượt biển, một vị thiên nữ hỏi: “Tại sao ngươi vượt biển?” Ngài trả lời: “Ta vượt biển để đến bờ bên kia, giành lại vương quốc của tổ tiên, rồi bố thí.”

Tato devatāya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro ceva puthulo ca, kadā naṃ tarissatī’’ti vutte so āha ‘‘taveso mahāsamuddasadiso, mayhaṃ pana ajjhāsayaṃ āgamma khuddakamātikā viya khāyati.

Thereupon, when the deity said, "This great ocean is deep and wide; when will you cross it?", he replied, "This is like a great ocean to you, but to me, considering my resolve, it appears like a tiny stream.

Khi vị thiên nữ nói: “Đại dương này vừa sâu vừa rộng, khi nào ngươi mới vượt qua được?” thì Ngài trả lời: “Đối với ngươi, nó là đại dương, nhưng đối với ta, dựa vào ý chí của ta, nó chỉ như một con mương nhỏ.

Tvaṃyeva maṃ dakkhissasi samuddaṃ taritvā samuddapārato dhanaṃ āharitvā kulasantakaṃ rajjaṃ gahetvā dānaṃ dadamāna’’nti.

You yourself will see me, crossing the ocean, bringing wealth from the other side, taking my ancestral kingdom, and giving gifts."

Ngươi sẽ thấy ta vượt biển, mang của cải từ bờ bên kia về, giành lại vương quốc của tổ tiên và thực hành bố thí.”

Devatā ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti bodhisattaṃ āliṅgetvā haritvā uyyāne nipajjāpesi.

The deity, thinking "the resolve taken by an eminent being cannot be abandoned," embraced the Bodhisatta and carried him, laying him down in a park.

Vị thiên nữ nghĩ: “Sự chấp trì của bậc phi thường không thể bị từ bỏ,” liền ôm Bồ Tát bay đi và đặt Ngài xuống một khu vườn.

So chattaṃ ussāpetvā divase divase pañcasatasahassapariccāgaṃ katvā aparabhāge nikkhamma pabbajito.

He had a royal umbrella raised, gave away five hundred thousand daily, and later, having renounced, went forth as an ascetic.

Ngài dựng ô che, mỗi ngày bố thí năm trăm ngàn (đồng tiền), sau đó xuất gia.

Evaṃ mahāsatto na sakkā kenaci samaṇena vā…pe… brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ.

Thus, it is not possible for any ascetic or... or Brahmā to make the Great Being abandon his wholesome undertaking.

Như vậy, không một Sa-môn nào, Bà-la-môn nào... hay Phạm thiên nào có thể khiến Bồ Tát từ bỏ sự chấp trì thiện pháp.

Tena vuttaṃ – ‘‘daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu avatthitasamādāno’’ti.

Therefore, it is said, "He was daḷhasamādāna in wholesome states, avatthitasamādāna."

Vì vậy, đã nói: “Ngài kiên định trong sự chấp trì thiện pháp, kiên định không lay chuyển.”

405

Idāni yesu kusalesu dhammesu avatthitasamādāno ahosi, te dassetuṃ kāyasucaritetiādimāha.

Now, to show in which wholesome states he was avatthitasamādāna, it says, "in good bodily conduct," and so forth.

Giờ đây, để chỉ ra những thiện pháp mà Ngài đã kiên định không lay chuyển, Ngài nói: kāyasucarite (thiện hạnh về thân), v.v.

Dānasaṃvibhāgeti ettha ca dānameva diyyanavasena dānaṃ, saṃvibhāgakaraṇavasena saṃvibhāgo.

And here, in "giving and sharing" (dānasaṃvibhāge), giving is dāna in the sense of being given, and saṃvibhāga in the sense of being shared.

Ở đây, trong dānasaṃvibhāge (sự bố thí và phân chia), dāna là bố thí theo cách cho đi, saṃvibhāga là phân chia theo cách chia sẻ.

Sīlasamādāneti pañcasīladasasīlacatupārisuddhisīlapūraṇakāle.

"In undertaking precepts" means at the time of fulfilling the five precepts, ten precepts, and the fourfold purity of sīla.

Sīlasamādāne (trong sự chấp trì giới) là trong thời gian hoàn thành ngũ giới, thập giới, và tứ thanh tịnh giới.

Uposathūpavāseti cātuddasikādibhedassa uposathassa upavasanakāle.

"In observing Uposatha" means at the time of observing the Uposatha, which has divisions such as cātuddasika (fourteenth day).

Uposathūpavāse (trong sự giữ giới uposatha) là trong thời gian giữ giới uposatha, chẳng hạn như vào ngày 14 (âm lịch).

Matteyyatāyāti mātukātabbavatte.

"In filial piety" (Matteyyatāya) means in the duties to be performed towards one's mother.

Matteyyatāya (trong sự hiếu thảo với mẹ) là trong những việc cần làm cho mẹ.

Sesapadesupi eseva nayo.

The same method applies to the remaining terms.

Trong các từ khác cũng vậy.

Aññataraññataresu cāti aññesu ca evarūpesu.

"In various other things" means in other such things.

Aññataraññataresu cā (và trong những điều khác nữa) là trong những điều tương tự khác.

Adhikusalesūti ettha atthi kusalā, atthi adhikusalā.

Here, in "superior wholesome acts," there are wholesome acts, and there are superior wholesome acts.

Trong adhikusalesu (trong các pháp thiện cao hơn) có thiện pháp (kusalā) và thiện pháp cao hơn (adhikusalā).

Sabbepi kāmāvacarā kusalā kusalā nāma, rūpāvacarā adhikusalā.

All kāmāvacara wholesome acts are called wholesome, while rūpāvacara acts are superior wholesome.

Tất cả các thiện pháp thuộc cõi dục (kāmāvacarā) đều được gọi là thiện pháp (kusalā); các thiện pháp thuộc cõi sắc (rūpāvacarā) là thiện pháp cao hơn (adhikusalā).

Ubhopi te kusalā nāma, arūpāvacarā adhikusalā.

Both of those are called wholesome, while arūpāvacara acts are superior wholesome.

Cả hai loại đó đều được gọi là thiện pháp (kusalā); các thiện pháp thuộc cõi vô sắc (arūpāvacarā) là thiện pháp cao hơn (adhikusalā).

Sabbepi te kusalā nāma, sāvakapāramīpaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā nāma.

All of those are called wholesome, while wholesome acts conducive to the attainment of disciple-pāramī are called superior wholesome.

Tất cả những loại đó đều được gọi là thiện pháp (kusalā); các thiện pháp là nhân để chứng đắc ba-la-mật của Thanh Văn (sāvakapāramīpaṭilābhapaccayā) được gọi là thiện pháp cao hơn (adhikusalā).

Tepi kusalā nāma, paccekabodhipaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā.

Those, too, are called wholesome, while wholesome acts conducive to the attainment of Paccekabodhi are superior wholesome.

Những loại đó cũng được gọi là thiện pháp (kusalā); các thiện pháp là nhân để chứng đắc Độc Giác Bồ Đề (paccekabodhipaṭilābhapaccayā) là thiện pháp cao hơn (adhikusalā).

Tepi kusalā nāma, sabbaññutaññāṇappaṭilābhapaccayā pana kusalā idha ‘‘adhikusalā’’ti adhippetā.

Those, too, are called wholesome, but wholesome acts conducive to the attainment of Omniscience are here intended as "superior wholesome."

Những loại đó cũng được gọi là thiện pháp (kusalā); nhưng các thiện pháp là nhân để chứng đắc Nhất Thiết Trí (sabbaññutaññāṇappaṭilābhapaccayā) ở đây được hiểu là adhikusalā (thiện pháp cao hơn).

Tesu adhikusalesu dhammesu daḷhasamādāno ahosi avatthitasamādāno.

In those superior wholesome states, he was daḷhasamādāna, avatthitasamādāna.

Trong những thiện pháp cao hơn đó, Ngài đã kiên định trong sự chấp trì, kiên định không lay chuyển.

406

Kaṭattā upacitattāti ettha sakimpi kataṃ katameva, abhiṇhakaraṇena pana upacitaṃ hoti.

Here, in "performed and accumulated," something done even once is done, but by frequent repetition, it becomes accumulated.

Trong kaṭattā upacitattā (vì đã làm, vì đã tích lũy), một lần làm cũng là đã làm, nhưng do thường xuyên làm thì trở thành tích lũy.

Ussannattāti piṇḍīkataṃ rāsīkataṃ kammaṃ ussannanti vuccati.

"Abundant" means kamma that is gathered, piled up, is called abundant.

Ussannattā (vì đã chất chứa) có nghĩa là nghiệp đã được tập hợp, đã được chất đống.

Tasmā ‘‘ussannattā’’ti vadanto mayā katakammassa cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, bhavaggaṃ atinīcaṃ, evaṃ me ussannaṃ kammanti dasseti.

Therefore, by saying "abundant," he shows that the world system is too narrow for the kamma performed by me, the highest state of existence (bhavagga) is too low, so abundant is my kamma.

Vì vậy, khi nói “vì đã chất chứa”, Ngài muốn chỉ ra rằng nghiệp mà ta đã làm khiến cho thế giới (cakkavāḷa) trở nên quá chật hẹp, cõi hữu đỉnh (bhavagga) trở nên quá thấp, nghiệp của ta đã chất chứa đến mức đó.

Vipulattāti appamāṇattā.

"Extensive" means immeasurable.

Vipulattā (vì rộng lớn) có nghĩa là vô lượng.

Iminā ‘‘anantaṃ aparimāṇaṃ mayā kataṃ kamma’’nti dasseti.

By this, he shows, "I have performed infinite, immeasurable kamma."

Với điều này, Ngài muốn chỉ ra: “Nghiệp mà ta đã làm là vô tận, vô biên.”

Adhiggaṇhātīti adhibhavati, aññehi devehi atirekaṃ labhatīti attho.

"Surpasses" means overcomes; it means he obtains more than other gods.

Adhiggaṇhātī (chiếm ưu thế) có nghĩa là vượt trội, tức là đạt được nhiều hơn các vị trời khác.

Paṭilabhatīti adhigacchati.

"Attains" means reaches.

Paṭilabhatī (đạt được) có nghĩa là chứng đắc.

407

Sabbāvantehi pādatalehīti idaṃ ‘‘samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipatī’’ti etassa vitthāravacanaṃ.

"With all the soles of his feet" is an elaborate expression of "he places his foot evenly on the ground."

Sabbāvantehi pādatalehi (với tất cả lòng bàn chân) là lời giải thích chi tiết cho câu “đặt bàn chân bằng phẳng xuống đất”.

Tattha sabbāvantehīti sabbapadesavantehi, na ekena padesena paṭhamaṃ phusati, na ekena pacchā, sabbeheva pādatalehi samaṃ phusati, samaṃ uddharati.

There, "with all" means with all parts, he does not touch first with one part, nor later with one part, but touches evenly with all the soles of his feet, and lifts evenly.

Ở đây, sabbāvantehi có nghĩa là với tất cả các phần, không phải một phần chạm trước, một phần chạm sau, mà tất cả lòng bàn chân chạm xuống đồng thời, và nhấc lên đồng thời.

Sacepi hi tathāgato ‘‘anekasataporisaṃ narakaṃ akkamissāmī’’ti pādaṃ abhinīharati.

Even if the Tathāgata extends his foot, thinking, "I will step on a hell of many hundreds of men's height."

Thật vậy, ngay cả khi Đức Như Lai đặt chân xuống với ý nghĩ “Ta sẽ giẫm lên địa ngục sâu hàng trăm người,”

Tāvadeva ninnaṭṭhānaṃ vātapūritā viya kammārabhastā unnamitvā pathavisamaṃ hoti.

Immediately, a low place, like a blacksmith's bellows filled with wind, rises up and becomes level with the earth.

ngay lập tức, chỗ trũng sẽ nhô lên như ống bễ của thợ rèn được bơm đầy gió, trở nên bằng phẳng như mặt đất.

Unnataṭṭhānampi anto pavisati.

And a high place sinks down.

Chỗ nhô cao cũng sẽ lún xuống.

‘‘Dūre akkamissāmī’’ti abhinīharantassa sineruppamāṇopi pabbato suseditavettaṅkuro viya onamitvā pādasamīpaṃ āgacchati.

When he extends his foot, thinking, "I will step far," even a mountain the size of Sineru bends down like a softened bamboo shoot and comes near his foot.

Khi Ngài đặt chân xuống với ý nghĩ “Ta sẽ bước xa,” thì ngay cả ngọn núi lớn như Sineru cũng sẽ hạ thấp xuống, như một mầm tre đã được hấp chín, và đến gần bàn chân Ngài.

Tathā hissa yamakapāṭihāriyaṃ katvā ‘‘yugandharapabbataṃ akkamissāmī’’ti pāde abhinīhaṭe pabbato onamitvā pādasamīpaṃ āgato.

Thus, when he performed the Twin Miracle and extended his foot, thinking, "I will step on the Yugandhara Mountain," the mountain bent down and came near his foot.

Thật vậy, khi Ngài thực hiện song thần thông và đặt chân xuống với ý nghĩ “Ta sẽ giẫm lên núi Yugandhara,” ngọn núi đã hạ thấp xuống và đến gần bàn chân Ngài.

Sopi taṃ akkamitvā dutiyapādena tāvatiṃsabhavanaṃ akkami.

He stepped on it and with his second foot stepped into the Tāvatiṃsa realm.

Ngài giẫm lên ngọn núi đó, rồi dùng chân thứ hai bước lên cõi trời Tāvatiṃsa.

Na hi cakkalakkhaṇena patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ visamaṃ bhavituṃ sakkoti.

Indeed, a place where the wheel-marks are to be set cannot be uneven.

Thật vậy, nơi có dấu bánh xe (cakkalakkhaṇa) không thể gồ ghề.

Khāṇu vā kaṇṭako vā sakkharā vā kathalā vā uccārapassāvakheḷasiṅghāṇikādīni vā purimataraṃ vā apagacchanti, tattha tattheva vā pathaviṃ pavisanti.

Stumps, thorns, gravel, rough patches, excrement, urine, spittle, mucus, etc., either move away beforehand, or sink into the earth right there.

Cọc nhọn, gai, sỏi đá, đất gồ ghề, hoặc phân, nước tiểu, đờm, nước mũi, v.v., đều biến mất trước đó hoặc lún sâu vào lòng đất ngay tại chỗ.

Tathāgatassa hi sīlatejena puññatejena dhammatejena dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvena ayaṃ mahāpathavī sammā mudupupphābhikiṇṇā hoti.

Indeed, by the power of the Tathāgata's sīla, the power of his merit, the power of Dhamma, and the power of the ten pāramīs, this great earth becomes soft and strewn with flowers.

Thật vậy, nhờ uy lực giới đức, uy lực phước báu, uy lực chánh pháp, và uy lực của mười ba-la-mật của Đức Như Lai, đại địa này trở nên mềm mại và được rải đầy hoa.

408

202. Sāgarapariyantanti sāgarasīmaṃ.

202. "Bordered by the ocean" means with the ocean as its boundary.

202. Sāgarapariyantaṃ (biên giới biển) có nghĩa là biên giới là biển.

Na hi tassa rajjaṃ karontassa antarā rukkho vā pabbato vā nadī vā sīmā hoti mahāsamuddova sīmā.

Indeed, when he was ruling, no tree, mountain, or river was a boundary; the great ocean itself was the boundary.

Thật vậy, khi Ngài trị vì, không có cây cối, núi non, hay sông ngòi làm biên giới, mà chỉ có đại dương làm biên giới.

Tena vuttaṃ ‘‘sāgarapariyanta’’nti.

Therefore, it is said, "bordered by the ocean."

Vì vậy, đã nói “sāgarapariyantaṃ”.

Akhilamanimittamakaṇṭakanti niccoraṃ.

Akhilamanimittamakaṇṭaka means without thieves.

Akhilamanimittamakaṇṭaka có nghĩa là không có trộm cướp.

Corā hi kharasamphassaṭṭhena khilā, upaddavapaccayaṭṭhena nimittā, vijjhanaṭṭhena kaṇṭakāti vuccanti.

Indeed, thieves are called khilā in the sense of rough contact, nimittā in the sense of being a cause of trouble, and kaṇṭakā (thorns) in the sense of piercing.

Quả thật, trộm cướp được gọi là chướng ngại theo nghĩa là sự va chạm thô bạo, là dấu hiệu theo nghĩa là nguyên nhân của tai họa, và là gai nhọn theo nghĩa là sự đâm chích.

Iddhanti samiddhaṃ.

Iddha means flourishing.

Iddha có nghĩa là thịnh vượng.

Phītanti sabbasampattiphāliphullaṃ.

Phīta means abundant with all prosperity.

Phīta có nghĩa là đầy đủ mọi của cải, hoa trái.

Khemanti nibbhayaṃ.

Khema means secure.

Khema có nghĩa là không sợ hãi.

Sivanti nirupaddavaṃ.

Siva means without misfortune.

Siva có nghĩa là không tai họa.

Nirabbudanti abbudavirahitaṃ, gumbaṃ gumbaṃ hutvā carantehi corehi virahitanti attho.

Nirabbuda means free from tumors; the meaning is, free from thieves moving about in gangs.

Nirabbuda có nghĩa là không có mụn nhọt, tức là không có trộm cướp đi lại thành từng nhóm.

Akkhambhiyoti avikkhambhanīyo.

Akkhambhiyo means unassailable.

Akkhambhiyo có nghĩa là không thể bị lay chuyển.

Na naṃ koci ṭhānato cāletuṃ sakkoti.

No one is able to dislodge him from his position.

Không ai có thể làm ngài rời khỏi vị trí.

Paccatthikenāti paṭipakkhaṃ icchantena.

Paccatthikenā means by one who wishes opposition.

Paccatthikenā có nghĩa là bởi những kẻ mong muốn đối nghịch.

Paccāmittenāti paṭiviruddhena amittena.

Paccāmittenā means by an enemy who is hostile.

Paccāmittenā có nghĩa là bởi những kẻ thù đối nghịch.

Ubhayampetaṃ sapattavevacanaṃ.

Both of these are synonyms for 'opponent'.

Cả hai từ này đều là đồng nghĩa với kẻ thù.

Abbhantarehīti anto uṭṭhitehi rāgādīhi.

Abbhantarehī means by internal (enemies) such as craving, etc., that arise within.

Abbhantarehī có nghĩa là bởi những thứ phát sinh từ bên trong như tham ái, v.v.

409

Bāhirehīti samaṇādīhi.

Bāhirehī means by external (enemies) such as recluses, etc.

Bāhirehī có nghĩa là bởi các Sa-môn, v.v. từ bên ngoài.

Tathā hi naṃ bāhirā devadattakokālikādayo samaṇāpi soṇadaṇḍakūṭadaṇḍādayo brāhmaṇāpi sakkasadisā devatāpi satta vassāni anubandhamāno māropi bakādayo brahmānopi vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu.

Thus, external recluses like Devadatta and Kokālika, brahmins like Soṇadaṇḍa and Kūṭadaṇḍa, even deities similar to Sakka, and Māra, who pursued him for seven years, and Brahmas like Baka, could not assail him.

Quả thật, các Sa-môn bên ngoài như Devadatta, Kokālika, v.v., các Bà-la-môn như Soṇadaṇḍa, Kūṭadaṇḍa, v.v., các vị trời giống như Sakka, v.v., và ngay cả Ma-ra đã theo đuổi ngài bảy năm cũng không thể lay chuyển ngài, cũng như các Phạm thiên như Bakā, v.v.

410

Ettāvatā bhagavatā kammañca kammasarikkhakañca lakkhaṇañca lakkhaṇānisaṃso ca vutto hoti.

By this much, the Fortunate One has spoken of the action, the characteristic like the action, the characteristic, and the advantage of the characteristic.

Đến đây, Thế Tôn đã nói về nghiệp, dấu hiệu tương tự nghiệp, dấu hiệu và lợi ích của dấu hiệu.

Kammaṃ nāma satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni daḷhavīriyena hutvā kataṃ kammaṃ.

Action (Kamma) is the action performed with strong effort for four incalculable aeons beyond a hundred thousand kappas.

Nghiệp là nghiệp đã được thực hiện với ý chí kiên định trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.

Kammasarikkhakaṃ nāma daḷhena hutvā katabhāvaṃ sadevako loko jānātūti suppatiṭṭhitapādamahāpurisalakkhaṇaṃ.

Characteristic like the action (Kammasarikkhaka) is the distinguishing mark of the Great Man with well-planted feet, indicating that the world with its deities knows that it was done with firmness.

Dấu hiệu tương tự nghiệp là tướng đại nhân bàn chân bằng phẳng để cho thế gian cùng với chư thiên biết rằng nghiệp đã được thực hiện một cách kiên định.

Lakkhaṇaṃ nāma suppatiṭṭhitapādatā.

Characteristic (Lakkhaṇa) is having well-planted feet.

Dấu hiệu là bàn chân bằng phẳng.

Lakkhaṇānisaṃso nāma paccatthikehi avikkhambhanīyatā.

Advantage of the characteristic (Lakkhaṇānisaṃso) is being unassailable by opponents.

Lợi ích của dấu hiệu là không thể bị kẻ thù lay chuyển.

411

203. Tatthetaṃ vuccatīti tattha vutte kammādibhede aparampi idaṃ vuccati, gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ.

203. Tatthetaṃ vuccatī means further this is said regarding the aforementioned categories of action, etc., referring to the verses.

203. Tatthetaṃ vuccatī có nghĩa là trong số các loại nghiệp, v.v. đã nói ở đó, điều này cũng được nói thêm, được nói liên quan đến thể kệ.

Etā pana gāthā porāṇakattherā ‘‘ānandattherena ṭhapitā vaṇṇanāgāthā’’ti vatvā gatā.

But these verses were transmitted by the ancient elders saying, "These are the descriptive verses established by the Elder Ānanda."

Tuy nhiên, những kệ này đã được các trưởng lão thời xưa nói là “những kệ chú giải do trưởng lão Ānanda thiết lập”.

Aparabhāge therā ‘‘ekapadiko atthuddhāro’’ti āhaṃsu.

Later, the elders said, "This is a one-word summary of the meaning."

Về sau, các trưởng lão nói: “Đây là sự tóm tắt ý nghĩa bằng một từ”.

412

Tattha sacceti vacīsacce.

Therein, sacce means in truthfulness of speech.

Trong đó, sacce có nghĩa là lời nói chân thật.

Dhammeti dasakusalakammapathadhamme.

Dhamme means in the ten wholesome courses of action.

Dhamme có nghĩa là pháp mười con đường nghiệp thiện.

Dameti indriyadamane.

Dame means in sense-restraint.

Dame có nghĩa là chế ngự các căn.

Saṃyameti sīlasaṃyame.

Saṃyame means in moral restraint.

Saṃyame có nghĩa là sự phòng hộ giới.

‘‘Soceyyasīlālayuposathesu cā’’ti ettha kāyasoceyyādi tividhaṃ soceyyaṃ. Ālayabhūtaṃ sīlameva sīlālayo. Uposathakammaṃ uposatho.

In ‘‘Soceyyasīlālayuposathesu cā’’, soceyyaṃ is the threefold purity beginning with bodily purity. Sīlālayo is morality itself as a foundation. Uposatho is the Uposatha observance.

Trong câu “Soceyyasīlālayuposathesu cā”, soceyyaṃ là ba loại thanh tịnh như thân thanh tịnh, v.v. Sīlālayo là giới làm nơi nương tựa. Uposatho là hành động Bố-tát.

Ahiṃsāyāti avihiṃsāya.

Ahiṃsāya means in non-violence.

Ahiṃsāyā có nghĩa là không làm hại.

Samattamācarīti sakalaṃ acari.

Samattamācarī means he practiced completely.

Samattamācarī có nghĩa là đã thực hành tất cả.

413

Anvabhīti anubhavi.

Anvabhī means he experienced.

Anvabhī có nghĩa là đã trải nghiệm.

Veyyañjanikāti lakkhaṇapāṭhakā.

Veyyañjanikā means interpreters of marks.

Veyyañjanikā có nghĩa là những người đọc tướng.

Parābhibhūti pare abhibhavanasamattho.

Parābhibhū means one capable of overcoming others.

Parābhibhū có nghĩa là có khả năng chiến thắng người khác.

Sattubhīti sapattehi akkhambhiyo hoti.

Sattubhī means he is unassailable by opponents.

Sattubhī có nghĩa là không thể bị kẻ thù lay chuyển.

414

Na so gacchati jātu khambhananti so ekaṃseneva aggapuggalo vikkhambhetabbataṃ na gacchati.

Na so gacchati jātu khambhana means he certainly does not become an assailable supreme person.

Na so gacchati jātu khambhana có nghĩa là vị ấy chắc chắn không bị lay chuyển bởi bất cứ ai.

Esā hi tassa dhammatāti tassa hi esā dhammatā ayaṃ sabhāvo.

Esā hi tassa dhammatā means indeed, this is his nature; this is his characteristic.

Esā hi tassa dhammatā có nghĩa là đây là bản chất của vị ấy, đây là tự tánh của vị ấy.

415

Pādatalacakkalakkhaṇavaṇṇanā

Description of the Mark of the Wheels on the Soles of the Feet

Chú giải tướng bánh xe dưới bàn chân

416

204. Ubbegauttāsabhayanti ubbegabhayañceva uttāsabhayañca.

204. Ubbegauttāsabhaya means the fear of alarm and the fear of terror.

204. Ubbegauttāsabhaya có nghĩa là sợ hãi hoảng loạn và sợ hãi kinh hoàng.

Tattha corato vā rājato vā paccatthikato vā vilopanabandhanādinissayaṃ bhayaṃ ubbego nāma, taṃmuhuttikaṃ caṇḍahatthiassādīni vā ahiyakkhādayo vā paṭicca lomahaṃsanakaraṃ bhayaṃ uttāsabhayaṃ nāma.

Therein, ubbego means fear based on being robbed, bound, etc., by thieves or kings or enemies; uttāsabhayaṃ means instantaneous fear causing hair to stand on end, due to fierce elephants, horses, snakes, yakkhas, etc.

Trong đó, nỗi sợ hãi liên quan đến bị cướp bóc, bị trói buộc, v.v. do trộm cướp, vua chúa, hoặc kẻ thù được gọi là ubbego (sợ hãi hoảng loạn); nỗi sợ hãi làm dựng tóc gáy ngay lúc đó do voi điên, ngựa điên, v.v. hoặc rắn, quỷ, v.v. được gọi là uttāsabhayaṃ (sợ hãi kinh hoàng).

Taṃ sabbaṃ apanuditā vūpasametā.

He dispels and calms all that.

Vị ấy đã loại bỏ và làm lắng dịu tất cả những điều đó.

Saṃvidhātāti saṃvidahitā.

Saṃvidhātā means one who provides.

Saṃvidhātā có nghĩa là người sắp đặt.

Kathaṃ saṃvidahati?

How does he provide?

Sắp đặt như thế nào?

Aṭaviyaṃ sāsaṅkaṭṭhānesu dānasālaṃ kāretvā tattha āgate bhojetvā manusse datvā ativāheti, taṃ ṭhānaṃ pavisituṃ asakkontānaṃ manusse pesetvā paveseti.

In the forest, in dangerous places, he builds alms halls, feeds those who come there, provides people, and sees them through. For those unable to enter that place, he sends people to escort them in.

Trong rừng, ở những nơi nguy hiểm, vị ấy đã xây dựng các nhà bố thí, cho những người đến đó ăn uống, cung cấp người giúp đỡ để họ vượt qua, và phái người đến đón những ai không thể vào những nơi đó.

Nagarādīsupi tesu tesu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapeti, evaṃ saṃvidahati.

Even in cities and other places, he places guards in various locations; thus he provides.

Ở các thành phố, v.v., vị ấy cũng thiết lập bảo vệ ở những nơi khác nhau; vị ấy sắp đặt như vậy.

Saparivārañca dānaṃ adāsīti annaṃ pānanti dasavidhaṃ dānavatthuṃ.

Saparivārañca dānaṃ adāsī means he gave gifts with their retinue—the ten kinds of gift items like food and drink.

Saparivārañca dānaṃ adāsī có nghĩa là đã bố thí mười loại vật phẩm cúng dường như thức ăn, đồ uống.

417

Tattha annanti yāgubhattaṃ.

Therein, annaṃ means gruel and cooked rice.

Trong đó, anna có nghĩa là cháo và cơm.

Taṃ dadanto na dvāre ṭhapetvā adāsi, atha kho antonivesane haritupalittaṭṭhāne lājā ceva pupphāni ca vikiritvā āsanaṃ paññapetvā vitānaṃ bandhitvā gandhadhūmādīhi sakkāraṃ katvā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ adāsi.

When giving it, he did not place it at the door. Instead, within the residence, in a plastered area, he scattered parched rice and flowers, arranged seats, hung canopies, paid homage with incense and perfumes, seated the Saṅgha of bhikkhus, and gave the gruel.

Khi bố thí, vị ấy không đặt ở cửa mà mang vào trong nhà, ở nơi đã được quét dọn và trát đất, rải cốm và hoa, sắp đặt chỗ ngồi, căng màn, cúng dường bằng hương trầm, v.v., thỉnh chúng Tỳ-kheo ngồi và bố thí cháo.

Yāguṃ dento ca sabyañjanaṃ adāsi.

When giving gruel, he gave it with condiments.

Khi bố thí cháo, vị ấy đã bố thí cùng với gia vị.

Yāgupānāvasāne pāde dhovitvā telena makkhetvā nānappakārakaṃ anantaṃ khajjakaṃ datvā pariyosāne anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ paṇītabhojanaṃ adāsi.

After drinking the gruel, he washed their feet, anointed them with oil, gave various kinds of unlimited snacks, and finally gave choice food with many soups and many condiments.

Sau khi uống cháo xong, vị ấy rửa chân, xoa dầu, bố thí vô số loại thức ăn nhẹ khác nhau, và cuối cùng bố thí thức ăn ngon với nhiều loại súp và nhiều loại gia vị.

Pānaṃ dento ambapānādiaṭṭhavidhaṃ pānaṃ adāsi, tampi yāgubhattaṃ datvā.

When giving pānaṃ (drinks), he gave the eight kinds of drinks such as mango juice, and this too, after giving gruel and cooked rice.

Khi bố thí đồ uống, vị ấy đã bố thí tám loại đồ uống như nước xoài, v.v., cũng sau khi bố thí cháo và cơm.

Vatthaṃ dento na suddhavatthameva adāsi, ekapaṭṭadupaṭṭādipahonakaṃ pana datvā sucimpi adāsi, suttampi adāsi, suttaṃ vaṭṭesi, sūcikammakaraṇaṭṭhāne bhikkhūnaṃ āsanāni, yāgubhattaṃ, pādamakkhanaṃ, piṭṭhimakkhanaṃ, rajanaṃ, paṇḍupalāsaṃ, rajanadoṇikaṃ, antamaso cīvararajanakaṃ kappiyakārakampi adāsi.

When giving vatthaṃ (cloth), he did not give only plain cloth. He gave enough for one or two robes, and also clean cloth, and also thread. He spun thread, provided seats for bhikkhus in places for needlework, gruel and cooked rice, foot-oil, back-oil, dye, pale leaves, dye-vats, and even suitable dye-makers for robes.

Khi bố thí y phục, vị ấy không chỉ bố thí y phục sạch mà còn bố thí đủ loại từ một lớp đến hai lớp, và cũng bố thí chỉ, cuộn chỉ, chỗ ngồi cho các Tỳ-kheo ở nơi may vá, cháo và cơm, dầu xoa chân, dầu xoa lưng, thuốc nhuộm, lá khô, thùng nhuộm, và ngay cả người làm công việc phù hợp để nhuộm y phục.

418

Yānanti upāhanaṃ.

Yāna means sandals.

Yāna có nghĩa là dép.

Taṃ dadantopi upāhanatthavikaṃ upāhanadaṇḍakaṃ makkhanatelaṃ heṭṭhā vuttāni ca annādīni tasseva parivāraṃ katvā adāsi.

When giving these too, he gave them with a sandal-bag, a sandal-stick, anointing oil, and the food, etc., mentioned above, as their retinue.

Khi bố thí, vị ấy cũng bố thí túi đựng dép, gậy chống dép, dầu xoa, và các vật phẩm đã nói ở dưới như thức ăn, v.v. làm vật phẩm phụ thuộc vào đó.

Mālaṃ dentopi na suddhamālameva adāsi, atha kho naṃ gandhehi missetvā heṭṭhimāni cattāri tasseva parivāraṃ katvā adāsi.

When giving mālaṃ (garlands), he did not give only plain garlands. Instead, he mixed them with perfumes and gave the four items mentioned below as their retinue.

Khi bố thí mālaṃ (vòng hoa), vị ấy không chỉ bố thí vòng hoa đơn thuần mà còn trộn với hương liệu và bố thí bốn vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó.

Bodhicetiyaāsanapotthakādipūjanatthāya ceva cetiyagharadhūpanatthāya ca gandhaṃ dentopi na suddhagandhameva adāsi, gandhapisanakanisadāya ceva pakkhipanakabhājanena ca saddhiṃ heṭṭhimāni pañca tassa parivāraṃ katvā adāsi.

When giving gandhaṃ (perfumes) for worshipping the Bodhi-cetiya, seating-books, etc., and for incensing the cetiya-house, he did not give only plain perfumes. He gave them with a perfume-grinding stone and a vessel for putting them in, and the five items mentioned below as their retinue.

Khi bố thí gandhaṃ (hương liệu) để cúng dường các cây Bồ-đề, tháp, chỗ ngồi, sách, v.v. và để xông hương các ngôi tháp, vị ấy không chỉ bố thí hương liệu đơn thuần mà còn bố thí năm vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó, cùng với đá mài hương và bình đựng.

Cetiyapūjādīnaṃ atthāya haritālamanosilācīnapiṭṭhādi vilepanaṃ dentopi na suddhavilepanameva adāsi, vilepanabhājanena saddhiṃ heṭṭhimāni cha tassa parivāraṃ katvā adāsi.

When giving vilepanaṃ (unguents) like haritala, manosilā, and cinnabar for cetiya-worship, etc., he did not give only plain unguents. He gave them with an unguent-vessel and the six items mentioned below as their retinue.

Khi bố thí vilepanaṃ (thuốc xoa) như diệp lục, hùng hoàng, bột Trung Quốc, v.v. để cúng dường tháp, v.v., vị ấy không chỉ bố thí thuốc xoa đơn thuần mà còn bố thí sáu vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó, cùng với bình đựng thuốc xoa.

Seyyāti mañcapīṭhaṃ.

Seyyā means bed and chair.

Seyyā có nghĩa là giường và ghế.

Taṃ dentopi na suddhakameva adāsi, kojavakambalapaccattharaṇamañcappaṭipādakehi saddhiṃ antamaso maṅgulasodhanadaṇḍakaṃ heṭṭhimāni ca satta tassa parivāraṃ katvā adāsi.

When giving these too, he did not give only plain ones. He gave them with fine woollen rugs, blankets, and bed-supports, and even a cleaning stick for clearing debris, and the seven items mentioned below as their retinue.

Khi bố thí, vị ấy không chỉ bố thí riêng lẻ mà còn bố thí bảy vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó, cùng với thảm lông, chăn, gối, chân giường, và ngay cả gậy để dọn dẹp.

Āvasathaṃ dentopi na gehamattameva adāsi, atha kho naṃ mālākammalatākammapaṭimaṇḍitaṃ supaññattaṃ mañcapīṭhaṃ kāretvā heṭṭhimāni aṭṭha tassa parivāraṃ katvā adāsi.

When giving āvasathaṃ (dwellings), he did not give only a house. Instead, he had it adorned with garlands and creeper-work, with well-arranged beds and chairs, and gave the eight items mentioned below as its retinue.

Khi bố thí āvasathaṃ (chỗ ở), vị ấy không chỉ bố thí riêng ngôi nhà mà còn xây dựng nó được trang trí bằng các công trình hoa lá, dây leo, tượng, có giường và ghế được sắp đặt chu đáo, và bố thí tám vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó.

Padīpeyyanti padīpatelaṃ.

Padīpeyya means lamp oil.

Padīpeyyaṃ có nghĩa là dầu đèn.

Taṃ dento cetiyaṅgaṇe bodhiyaṅgaṇe dhammassavanagge vasanagehe potthakavācanaṭṭhāne iminā dīpaṃ jālāpethāti na suddhatelameva adāsi, vaṭṭi kapallakatelabhājanādīhi saddhiṃ heṭṭhimāni nava tassa parivāraṃ katvā adāsi.

When giving this, saying, "Light a lamp with this in the cetiya courtyard, in the Bodhi courtyard, in the Dharma-listening hall, in the dwelling house, in the book-reading place," he did not give only plain oil. He gave it with wicks, saucer-lamps, oil-vessels, etc., and the nine items mentioned below as its retinue.

Khi bố thí, vị ấy không chỉ bố thí dầu đơn thuần để thắp đèn ở sân tháp, sân Bồ-đề, nơi nghe pháp, phòng ở, nơi đọc sách, mà còn bố thí chín vật phẩm phía dưới làm vật phẩm phụ thuộc vào đó, cùng với bấc đèn, chén dầu, v.v.

Suvibhattantarānīti suvibhattaantarāni.

Suvibhattantarānī means with well-divided intervals.

Suvibhattantarānī có nghĩa là những khoảng cách được phân chia rõ ràng.

419

Rājānoti abhisittā.

Rājāno means anointed kings.

Rājāno có nghĩa là các vị vua đã được xức dầu.

Bhogiyāti bhojakā kumārāti rājakumārā.

Bhogiyā means lords; kumārā means princes.

Bhogiyā có nghĩa là các vị thủ lãnh, kumārā có nghĩa là các hoàng tử.

Idha kammaṃ nāma saparivāraṃ dānaṃ.

Here, kammaṃ means a gift with its retinue.

Ở đây, kammaṃ có nghĩa là sự bố thí cùng với các vật phẩm phụ thuộc.

Kammasarikkhakaṃ nāma saparivāraṃ katvā dānaṃ adāsīti iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti nibbattaṃ cakkalakkhaṇaṃ.

The mark of the wheel, which arose from the deed of having given a gift with its retinue, for the reason that the world with its devas should know by this^*, is called Kammasarikkhakaṃ.

Kammasarikkhakaṃ (phù hợp với nghiệp) là dấu hiệu bánh xe (cakkalakkhaṇa) được hình thành để thế giới cùng chư thiên biết rằng Ngài đã bố thí (dāna) cùng với quyến thuộc của mình.

Lakkhaṇaṃ nāma tadeva cakkalakkhaṇaṃ.

Lakkhaṇaṃ is that very mark of the wheel.

Lakkhaṇaṃ (dấu hiệu) là chính dấu hiệu bánh xe đó.

Ānisaṃso mahāparivāratā.

The benefit is a great retinue.

Ānisaṃso (lợi ích) là có đại quyến thuộc.

420

205. Tatthetaṃ vuccatīti imā tadatthaparidīpanā gāthā vuccanti.

205. Therein it is said means these verses that clarify that meaning are spoken.

205. Tatthetaṃ vuccatī (Ở đây được nói đến) là những câu kệ làm sáng tỏ ý nghĩa đó.

Duvidhā hi gāthā honti – tadatthaparidīpanā ca visesatthaparidīpanā ca.

Indeed, verses are of two kinds: those clarifying that meaning and those clarifying a special meaning.

Thật vậy, có hai loại kệ: những câu làm sáng tỏ ý nghĩa (tadatthaparidīpanā) và những câu làm sáng tỏ ý nghĩa đặc biệt (visesatthaparidīpanā).

Tattha pāḷiāgatameva atthaṃ paridīpanā tadatthaparidīpanā nāma.

Among these, clarifying precisely the meaning that came in the Pāli is called tadatthaparidīpanā.

Trong đó, việc làm sáng tỏ ý nghĩa có sẵn trong kinh điển Pali được gọi là tadatthaparidīpanā.

Pāḷiyaṃ anāgataṃ paridīpanā visesatthaparidīpanā nāma.

Clarifying that which did not come in the Pāli is called visesatthaparidīpanā.

Việc làm sáng tỏ điều không có trong kinh điển Pali được gọi là visesatthaparidīpanā.

Imā pana tadatthaparidīpanā.

These, however, are tadatthaparidīpanā (clarifying that meaning).

Những câu này là tadatthaparidīpanā.

Tattha pureti pubbe.

Among these, pure means formerly.

Trong đó, pure nghĩa là trước đây.

Puratthāti tasseva vevacanaṃ.

Puratthā is a synonym for the same.

Puratthā là từ đồng nghĩa của nó.

Purimāsu jātīsūti imissā jātiyā pubbekatakammapaṭikkhepadīpanaṃ.

In former births indicates the rejection of deeds done previously in this birth.

Purimāsu jātīsu (trong các kiếp trước) là để làm sáng tỏ sự bác bỏ nghiệp đã làm từ trước trong kiếp này.

Ubbegauttāsabhayāpanūdanoti ubbegabhayassa ca uttāsabhayassa ca apanūdano.

Ubbegauttāsabhayāpanūdano means dispelling the fear of agitation and the fear of terror.

Ubbegauttāsabhayāpanūdano (người loại bỏ nỗi sợ hãi kinh hoàng và sợ hãi hoảng loạn) là người loại bỏ nỗi sợ hãi kinh hoàng và nỗi sợ hãi hoảng loạn.

Ussukoti adhimutto.

Ussuko means devoted.

Ussuko (nhiệt tâm) nghĩa là quyết tâm.

421

Satapuññalakkhaṇanti satena satena puññakammena nibbattaṃ ekekaṃ lakkhaṇaṃ.

Satapuññalakkhaṇaṃ means each mark produced by a hundred deeds of merit.

Satapuññalakkhaṇaṃ (dấu hiệu trăm phước) là mỗi dấu hiệu được hình thành bởi một trăm nghiệp phước.

Evaṃ sante yo koci buddho bhaveyyāti na rocayiṃsu, anantesu pana cakkavāḷesu sabbe sattā ekekaṃ kammaṃ satakkhattuṃ kareyyuṃ, ettakehi janehi kataṃ kammaṃ bodhisatto ekova ekekaṃ sataguṇaṃ katvā nibbatto.

If it were so, "any Buddha would be born" – they did not approve of this; rather, they approved of this meaning: in countless world-systems, if all beings were to perform one deed a hundred times, the Bodhisatta alone performed each deed a hundredfold of the deeds done by such a multitude of people, and was born.

Nếu nói như vậy thì bất cứ ai cũng có thể trở thành Phật, nên họ không chấp nhận; nhưng trong vô số vũ trụ, tất cả chúng sinh đã làm mỗi nghiệp một trăm lần, và Bồ Tát đã làm mỗi nghiệp một trăm lần một mình, được hình thành bởi nghiệp đã làm của chừng đó người.

Tasmā ‘‘satapuññalakkhaṇo’’ti imamatthaṃ rocayiṃsu.

Therefore, they approved of this meaning: "having a hundred marks of merit."

Vì vậy, họ đã chấp nhận ý nghĩa này là ‘‘satapuññalakkhaṇo’’ (người có dấu hiệu trăm phước).

Manussāsurasakkarakkhasāti manussā ca asurā ca sakkā ca rakkhasā ca.

Manussāsurasakkarakkhasā means humans, asuras, sakkas, and rakkhasas.

Manussāsurasakkarakkhasā (người, A-tu-la, thần Sakkā và quỷ Rakkhasā) là người, A-tu-la, thần Sakkā và quỷ Rakkhasā.

422

Āyatapaṇhitāditilakkhaṇavaṇṇanā

Explanation of the Marks of Long Heels, etc.

Giải thích về dấu hiệu gót chân dài và các dấu hiệu khác

423

206. Antarāti paṭisandhito sarasacutiyā antare.

206. Antarā means in the interval between rebirth-linking and the cutting off of the life-span.

206. Antarā (ở giữa) là khoảng thời gian từ khi tái sinh đến khi chết.

Idha kammaṃ nāma pāṇātipātā virati.

Here, kammaṃ means abstention from taking life.

Ở đây, kammaṃ (nghiệp) là sự kiêng cữ sát sinh.

Kammasarikkhakaṃ nāma pāṇātipātaṃ karonto padasaddasavanabhayā aggaggapādehi akkamantā gantvā paraṃ pātenti.

Kammasarikkhakaṃ means that those who commit the taking of life, fearing to be heard, walk by treading on the very tips of their feet and then strike others.

Kammasarikkhakaṃ (phù hợp với nghiệp) là những người sát sinh, vì sợ nghe tiếng bước chân, họ đi bằng mũi chân, giẫm lên và giết chết người khác.

Atha te iminā kāraṇena tesaṃ taṃ kammaṃ jano jānātūti antovaṅkapādā vā bahivaṅkapādā vā ukkuṭikapādā vā aggakoṇḍā vā paṇhikoṇḍā vā bhavanti.

Then, by this reason, for people to know that deed of theirs, they become those with inwardly bent feet, or outwardly bent feet, or squatting feet, or pointed heels, or raised heels.

Sau đó, vì lý do này, để mọi người biết nghiệp đó của họ, họ có thể có bàn chân cong vào trong, bàn chân cong ra ngoài, bàn chân ngồi xổm, mũi chân nhọn hoặc gót chân nhọn.

Aggapādehi gantvā parassa amāritabhāvaṃ pana tathāgatassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti āyatapaṇhi mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati.

But for the Tathāgata, the great mark of āyatapaṇhi (long heels) arises, so that the world with its devas may know by this reason that he did not go on tiptoes and kill others.

Nhưng dấu hiệu Đại nhân āyatapaṇhi (gót chân dài) được hình thành để thế giới cùng chư thiên biết rằng Như Lai đã không giết chết người khác bằng cách đi bằng mũi chân vì lý do này.

Tathā paraṃ ghātentā unnatakāyena gacchantā aññe passissantīti onatā gantvā paraṃ ghātenti.

Similarly, those who kill others go with an uplifted body, thinking others might see them, and so they go bent over and kill others.

Tương tự, những người giết người khác, đi bằng thân hình ưỡn thẳng, nghĩ rằng người khác sẽ thấy, nên họ cúi xuống đi và giết người khác.

Atha te evamime gantvā paraṃ ghātayiṃsūti nesaṃ taṃ kammaṃ iminā kāraṇena paro jānātūti khujjā vā vāmanā vā pīṭhasappi vā bhavanti.

Then, by this reason, for others to know that deed of theirs, that "they went like this and killed others," they become hunchbacks, or dwarfs, or cripples.

Sau đó, vì lý do này, để mọi người biết rằng họ đã đi như vậy và giết người khác, họ trở thành người gù lưng, người lùn hoặc người bò bằng mông.

Tathāgatassa pana evaṃ gantvā paresaṃ aghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti brahmujugattamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati.

But for the Tathāgata, the great mark of brahmujugatta (brahma-like straight body) arises, so that the world with its devas may know by this reason that he did not go like this and kill others.

Nhưng dấu hiệu Đại nhân brahmujugatta (thân thẳng như Phạm thiên) được hình thành để thế giới cùng chư thiên biết rằng Như Lai đã không giết người khác bằng cách đi như vậy vì lý do này.

Tathā paraṃ ghātentā āvudhaṃ vā muggaraṃ vā gaṇhitvā muṭṭhikatahatthā paraṃ ghātenti.

Similarly, those who kill others take a weapon or a club and, with clenched fists, kill others.

Tương tự, những người giết người khác, cầm vũ khí hoặc chùy, nắm chặt tay lại và giết người khác.

Te evaṃ tesaṃ parassa ghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena jano jānātūti rassaṅgulī vā rassahatthā vā vaṅkaṅgulī vā phaṇahatthakā vā bhavanti.

Then, by this reason, for people to know that deed of theirs, that "they killed others like this," they become short-fingered, or short-handed, or bent-fingered, or web-handed.

Vì lý do này, để mọi người biết rằng họ đã giết người khác như vậy, họ có ngón tay ngắn, cánh tay ngắn, ngón tay cong hoặc bàn tay hình quạt.

Tathāgatassa pana evaṃ paresaṃ aghātitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti dīghaṅgulimahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati.

But for the Tathāgata, the great mark of dīghaṅguli (long fingers) arises, so that the world with its devas may know by this reason that he did not kill others in this way.

Nhưng dấu hiệu Đại nhân dīghaṅguli (ngón tay dài) được hình thành để thế giới cùng chư thiên biết rằng Như Lai đã không giết người khác như vậy vì lý do này.

Idamettha kammasarikkhakaṃ. Idameva pana lakkhaṇattayaṃ lakkhaṇaṃ nāma.

This here is kammasarikkhakaṃ. And these three marks are called lakkhaṇaṃ.

Ở đây, đây là kammasarikkhakaṃ (phù hợp với nghiệp). Chính ba dấu hiệu này được gọi là lakkhaṇaṃ (dấu hiệu).

Dīghāyukabhāvo lakkhaṇānisaṃso.

The benefit of the mark is dīghāyukabhāvo (long life).

Sự trường thọ là lakkhaṇānisaṃso (lợi ích của dấu hiệu).

424

207. Maraṇavadhabhayattanoti ettha maraṇasaṅkhāto vadho maraṇavadho, maraṇavadhato bhayaṃ maraṇavadhabhayaṃ, taṃ attano jānitvā.

207. Maraṇavadhabhayattano means the slaughter that is death, which is maraṇavadha, and the fear from maraṇavadha is maraṇavadhabhayaṃ, having known that for oneself.

207. Maraṇavadhabhayattano (biết sự sợ hãi về cái chết của chính mình) – ở đây, cái chết được gọi là sự hành quyết chết chóc (maraṇavadho), sự sợ hãi về cái chết là maraṇavadhabhayaṃ, tự mình biết điều đó.

Paṭivirato paraṃmāraṇāyāti yathā mayhaṃ maraṇato bhayaṃ mama jīvitaṃ piyaṃ, evaṃ paresampīti ñatvā paraṃ māraṇato paṭivirato ahosi.

Paṭivirato paraṃmāraṇāyā means he refrained from killing others, having known that just as there is fear of death for me and my life is dear, so too it is for others.

Paṭivirato paraṃmāraṇāyā (kiêng cữ giết người khác) – biết rằng “cũng như tôi sợ cái chết và yêu quý mạng sống của mình, người khác cũng vậy”, nên Ngài đã kiêng cữ giết người khác.

Sucaritenāti suciṇṇena.

Sucaritenā means by good conduct.

Sucaritenā (bằng thiện hạnh) nghĩa là bằng việc đã thực hành tốt.

Saggamagamāti saggaṃ gato.

Saggamagamā means went to heaven.

Saggamagamā (đã đến cõi trời) nghĩa là đã đi đến cõi trời.

425

Caviya punaridhāgatoti cavitvā puna idhāgato.

Caviya punaridhāgato means having passed away, he came here again.

Caviya punaridhāgato (chết rồi lại đến đây) nghĩa là chết rồi lại đến đây.

Dīghapāsaṇhikoti dīghapaṇhiko.

Dīghapāsaṇhiko means with long heels.

Dīghapāsaṇhiko (người có gót chân dài) nghĩa là dīghapaṇhiko (người có gót chân dài).

Brahmāva sujūti brahmā viya suṭṭhu uju.

Brahmāva sujū means very straight, like Brahmā.

Brahmāva sujū (thẳng như Phạm thiên) nghĩa là rất thẳng như Phạm thiên.

426

Subhujoti sundarabhujo.

Subhujo means with beautiful arms.

Subhujo (người có cánh tay đẹp) nghĩa là người có cánh tay đẹp.

Susūti mahallakakālepi taruṇarūpo.

Susū means having a youthful appearance even in old age.

Susū (trẻ trung) nghĩa là có vẻ ngoài trẻ trung ngay cả khi đã lớn tuổi.

Susaṇṭhitoti susaṇṭhānasampanno.

Susaṇṭhito means perfectly formed.

Susaṇṭhito (có hình dáng đẹp) nghĩa là có hình dáng hoàn hảo.

Mudutalunaṅguliyassāti mudū ca talunā ca aṅguliyo assa.

Mudutalunaṅguliyassā means his fingers are soft and tender.

Mudutalunaṅguliyassā (người có ngón tay mềm mại và non nớt) nghĩa là người có ngón tay mềm mại và non nớt.

Tībhīti tīhi.

Tībhī means by three.

Tībhī (bằng ba) nghĩa là bằng ba.

Purisavaraggalakkhaṇehīti purisavarassa aggalakkhaṇehi.

Purisavaraggalakkhaṇehī means by the foremost marks of an excellent man.

Purisavaraggalakkhaṇehī (bằng các dấu hiệu tối thượng của bậc thượng nhân) nghĩa là bằng các dấu hiệu tối thượng của bậc thượng nhân.

Cirayapanāyāti ciraṃ yāpanāya, dīghāyukabhāvāya.

Cirayapanāyā means for long endurance, for long life.

Cirayapanāyā (để sống lâu) nghĩa là để sống lâu, để trường thọ.

427

Ciraṃ yapetīti ciraṃ yāpeti.

Ciraṃ yapetī means he endures long.

Ciraṃ yapetī (sống lâu) nghĩa là sống lâu.

Cirataraṃ pabbajati yadi tatoti tato cirataraṃ yāpeti, yadi pabbajatīti attho.

Cirataraṃ pabbajati yadi tato means he endures even longer, if he goes forth, this is the meaning.

Cirataraṃ pabbajati yadi tato (nếu xuất gia thì sống lâu hơn nữa) nghĩa là nếu xuất gia thì sống lâu hơn nữa.

Yāpayati ca vasiddhibhāvanāyāti vasippatto hutvā iddhibhāvanāya yāpeti.

Yāpayati ca vasiddhibhāvanāyā means having attained mastery, he endures through the development of supernormal powers.

Yāpayati ca vasiddhibhāvanāyā (và sống bằng cách tu tập thần thông) nghĩa là đạt được quyền năng và sống bằng cách tu tập thần thông.

428

Sattussadatālakkhaṇavaṇṇanā

Explanation of the Mark of Seven Prominences

Giải thích về dấu hiệu bảy chỗ đầy đặn

429

208. Rasitānanti rasasampannānaṃ.

208. Rasitānaṃ means endowed with flavor.

208. Rasitānaṃ (có vị ngon) nghĩa là có vị ngon.

‘‘Khādanīyāna’’ntiādīsu khādanīyāni nāma piṭṭhakhajjakādīni.

In "khādanīyānaṃ" and so on, khādanīyāni means solid foods like cakes and sweets.

Trong các từ ‘‘Khādanīyānaṃ’’ (thức ăn cứng) và các từ khác, khādanīyāni là các loại bánh ngọt, v.v.

Bhojanīyānīti pañca bhojanāni.

Bhojanīyānī means the five kinds of staple foods.

Bhojanīyāni (thức ăn mềm) là năm loại thức ăn.

Sāyanīyānīti sāyitabbāni sappinavanītādīni.

Sāyanīyānī means things to be tasted, like ghee and fresh butter.

Sāyanīyāni (thức ăn có thể nếm) là các loại bơ, bơ tươi, v.v. có thể nếm.

Lehanīyānīti nillehitabbāni piṭṭhapāyāsādīni.

Lehanīyānī means things to be licked, like rice porridge.

Lehanīyāni (thức ăn có thể liếm) là các loại cháo ngọt, v.v. có thể liếm.

Pānānīti aṭṭha pānakāni.

Pānānī means the eight kinds of drinks.

Pānāni (thức uống) là tám loại thức uống.

430

Idha kammaṃ nāma kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnaṃ idaṃ paṇītabhojanadānaṃ.

Here, kammaṃ means this gift of excellent food, given for four incalculable aeons plus a hundred thousand aeons.

Ở đây, kammaṃ (nghiệp) là việc bố thí thức ăn ngon này đã được thực hiện trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.

Kammasarikkhakaṃ nāma lūkhabhojane kucchigate lohitaṃ sussati, maṃsaṃ milāyati.

Kammasarikkhakaṃ means that when coarse food enters the stomach, the blood dries up and the flesh withers.

Kammasarikkhakaṃ (phù hợp với nghiệp) là khi thức ăn thô vào bụng, máu khô đi, thịt teo lại.

Tasmā lūkhadāyakā sattā iminā kāraṇena nesaṃ lūkhabhojanassa dinnabhāvaṃ jano jānātūti appamaṃsā appalohitā manussapetā viya dullabhannapānā bhavanti.

Therefore, by this reason, for people to know that coarse food was given by those who gave coarse food, those beings become like hungry ghosts, with little flesh, little blood, and scarce food and drink.

Vì vậy, để mọi người biết rằng những chúng sinh đã bố thí thức ăn thô đã bố thí thức ăn thô vì lý do này, họ trở thành những người ít thịt, ít máu, khó tìm thức ăn nước uống như ngạ quỷ.

Paṇītabhojane pana kucchigate maṃsalohitaṃ vaḍḍhati, paripuṇṇakāyā pāsādikā abhirūpadassanā honti.

But when excellent food enters the stomach, flesh and blood increase, and bodies become complete, pleasing, and fair to behold.

Nhưng khi thức ăn ngon vào bụng, thịt và máu tăng lên, thân thể đầy đặn, dễ nhìn, có vẻ ngoài xinh đẹp.

Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ paṇītabhojanadāyakattaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti sattussadamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati.

Therefore, the great mark of sattussada (seven prominences) arises for the Tathāgata, so that the world with its devas may know by this reason that he was a giver of excellent food for a long time.

Vì vậy, dấu hiệu Đại nhân sattussada (bảy chỗ đầy đặn) được hình thành để thế giới cùng chư thiên biết rằng Như Lai đã bố thí thức ăn ngon trong một thời gian dài vì lý do này.

Lakkhaṇaṃ nāma sattussadalakkhaṇameva.

Lakkhaṇaṃ means the very mark of seven prominences.

Lakkhaṇaṃ (dấu hiệu) là chính dấu hiệu bảy chỗ đầy đặn.

Paṇītalābhitā ānisaṃso.

The benefit is the obtainment of excellent things.

Việc đạt được những thứ ngon là ānisaṃso (lợi ích).

431

209. Khajjabhojjamathaleyyasāyitanti khajjakañca bhojanañca lehanīyañca sāyanīyañca.

209. Khajjabhojjamathaleyyasāyitaṃ means solid food, staple food, lickable food, and tasteable food.

209. Khajjabhojjamathaleyyasāyitaṃ (thức ăn cứng, thức ăn mềm, thức ăn liếm và thức ăn nếm) là thức ăn cứng, thức ăn mềm, thức ăn liếm và thức ăn nếm.

Uttamaggarasadāyakoti uttamo aggarasadāyako, uttamānaṃ vā aggarasānaṃ dāyako.

Uttamaggarasadāyako means a giver of the highest and most excellent flavors, or a giver of excellent flavors to the supreme ones.

Uttamaggarasadāyako (người bố thí vị ngon tối thượng) là người bố thí vị ngon tối thượng, hoặc người bố thí các vị ngon tối thượng.

432

Satta cussadeti satta ca ussade.

Satta cussade means seven prominences.

Satta cussade (bảy chỗ đầy đặn) nghĩa là bảy chỗ đầy đặn.

Tadatthajotakanti khajjabhojjādijotakaṃ, tesaṃ lābhasaṃvattanikanti attho.

Tadatthajotakaṃ means illuminating that meaning of solid food and so on, which means conducive to their acquisition.

Tadatthajotakaṃ (làm sáng tỏ ý nghĩa đó) là làm sáng tỏ thức ăn cứng, thức ăn mềm, v.v., nghĩa là dẫn đến việc đạt được chúng.

Pabbajampi cāti pabbajamānopi ca.

Pabbajampi cā means even when gone forth.

Pabbajampi cā (và ngay cả khi xuất gia) nghĩa là và ngay cả khi xuất gia.

Tadādhigacchatīti taṃ adhigacchati.

Tadādhigacchatī means he attains that.

Tadādhigacchati (đạt được điều đó) nghĩa là đạt được điều đó.

Lābhiruttamanti lābhi uttamaṃ.

Lābhiruttamaṃ means the supreme one who obtains.

Lābhiruttamaṃ (người đạt được tối thượng) nghĩa là người đạt được tối thượng.

433

Karacaraṇādilakkhaṇavaṇṇanā

Explanation of the Marks of Hands and Feet, etc.

Giải thích về dấu hiệu tay chân, v.v.

434

210. Dānenātiādīsu ekacco dāneneva saṅgaṇhitabbo hoti, taṃ dānena saṅgahesi.

210. In dānenā and so on, some people are to be embraced only by giving, and he embraced them by giving.

210. Trong Dānenā (bằng bố thí) và các từ khác, có người cần được tập hợp bằng bố thí, Ngài đã tập hợp người đó bằng bố thí.

Pabbajitānaṃ pabbajitaparikkhāraṃ, gihīnaṃ gihiparikkhāraṃ adāsi.

He gave robes to monastics and household requisites to householders.

Ngài đã bố thí vật dụng xuất gia cho người xuất gia, vật dụng gia đình cho người tại gia.

435

Peyyavajjenāti ekacco hi ‘‘ayaṃ dātabbaṃ nāma deti, ekena pana vacanena sabbaṃ makkhetvā nāseti, kiṃ etassa dāna’’nti vattā hoti.

By pleasant speech: For some, one might say, "This person gives what is to be given, but with one word, he smears everything and destroys it; what kind of gift is this?"

Với lời ái ngữ (Peyyavajjenā): Một số người nói rằng: "Người này gọi là bố thí, nhưng với một lời nói lại bôi nhọ tất cả, làm mất đi. Bố thí của người này có ích gì?"

Ekacco ‘‘ayaṃ kiñcāpi dānaṃ na deti, kathento pana telena viya makkheti.

Another might say, "Even though this person does not give a gift, when speaking, he smears (them) as if with oil.

Một số người khác lại nói: "Người này tuy không bố thí,

Eso detu vā mā vā, vacanameva tassa sahassaṃ agghatī’’ti vattā hoti.

Whether he gives or not, his words alone are worth a thousand."

nhưng khi nói chuyện lại như bôi dầu vậy. Người ấy có bố thí hay không bố thí, chỉ riêng lời nói của người ấy đã đáng giá ngàn vàng rồi."

Evarūpo puggalo dānaṃ na paccāsīsati, piyavacanameva paccāsīsati.

Such a person does not expect a gift; he expects only pleasant speech.

Một người như vậy không mong đợi sự bố thí, mà chỉ mong đợi lời ái ngữ.

Taṃ piyavacanena saṅgahesi.

He was gathered by pleasant speech.

Vị ấy đã nhiếp phục người đó bằng lời ái ngữ.

436

Atthacariyāyāti atthasaṃvaḍḍhanakathāya.

By beneficial conduct: (This means) by speech that promotes welfare.

Với lợi hành (Atthacariyāyā): Với lời nói làm tăng trưởng lợi ích.

Ekacco hi neva dānaṃ, na piyavacanaṃ paccāsīsati.

For some, neither a gift nor pleasant speech is expected.

Một số người không mong đợi bố thí, cũng không mong đợi lời ái ngữ.

Attano hitakathaṃ vaḍḍhitakathameva paccāsīsati.

They expect only speech that is beneficial and conducive to their growth.

Họ chỉ mong đợi lời nói làm tăng trưởng lợi ích cho bản thân.

Evarūpaṃ puggalaṃ ‘‘idaṃ te kātabbaṃ, idaṃ te na kātabbaṃ.

Such a person (is conciliated by saying), "This you should do, this you should not do.

Một người như vậy, vị ấy đã nhiếp phục bằng lợi hành, nói rằng: "Điều này ông nên làm, điều này ông không nên làm.

Evarūpo puggalo sevitabbo, evarūpo puggalo na sevitabbo’’ti evaṃ atthacariyāya saṅgahesi.

Such a person should be associated with, such a person should not be associated with," thus he was gathered by beneficial conduct.

Một người như vậy nên kết giao, một người như vậy không nên kết giao."

437

Samānattatāyāti samānasukhadukkhabhāvena.

By impartiality: (This means) by being equal in happiness and suffering.

Với đồng sự (Samānattatāyā): Với sự chia sẻ niềm vui và nỗi khổ như nhau.

Ekacco hi dānādīsu ekampi na paccāsīsati, ekāsane nisajjaṃ, ekapallaṅke sayanaṃ, ekato bhojananti evaṃ samānasukhadukkhataṃ paccāsīsati.

For some, not even one of the gifts, etc., is expected; they expect equality in happiness and suffering, such as sitting on the same seat, sleeping on the same couch, and eating together.

Một số người không mong đợi bất cứ điều gì trong các pháp bố thí v.v., mà mong đợi sự chia sẻ niềm vui và nỗi khổ như nhau, như ngồi cùng một chỗ, ngủ cùng một giường, ăn cùng nhau.

Tattha jātiyā hīno bhogena adhiko dussaṅgaho hoti.

Among these, one who is inferior by birth but superior in wealth is difficult to conciliate.

Trong trường hợp này, người có địa vị thấp kém về dòng dõi nhưng giàu có về tài sản thì khó nhiếp phục.

Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca so kujjhati.

Indeed, it is not possible to share the same things with him, and if it is not done, he becomes angry.

Không thể chia sẻ mọi thứ với người đó, và nếu không làm như vậy thì người đó sẽ giận dữ.

Bhogena hīno jātiyā adhikopi dussaṅgaho hoti.

One who is inferior in wealth but superior by birth is also difficult to conciliate.

Người có địa vị thấp kém về tài sản nhưng cao quý về dòng dõi cũng khó nhiếp phục.

So hi ‘‘ahaṃ jātimā’’ti bhogasampannena saddhiṃ ekaparibhogaṃ na icchati, tasmiṃ akariyamāne kujjhati.

For he, thinking "I am of noble birth," does not desire to share the same things with one endowed with wealth, and if it is not done, he becomes angry.

Vì người ấy nghĩ: "Ta là người có dòng dõi cao quý," nên không muốn chia sẻ mọi thứ với người giàu có, và nếu không làm như vậy thì người đó sẽ giận dữ.

Ubhohipi hīno pana susaṅgaho hoti.

But one who is inferior in both is easy to conciliate.

Nhưng người thấp kém về cả hai mặt thì dễ nhiếp phục.

Na hi so itarena saddhiṃ ekaparibhogaṃ icchati, na akariyamāne ca kujjhati.

For he does not desire to share the same things with the other, nor does he become angry if it is not done.

Vì người ấy không muốn chia sẻ mọi thứ với người khác, và nếu không làm như vậy thì cũng không giận dữ.

Ubhohi sadisopi susaṅgahoyeva.

One who is equal in both is also easy to conciliate.

Người ngang bằng về cả hai mặt cũng dễ nhiếp phục.

Bhikkhūsu dussīlo dussaṅgaho hoti.

Among monks, one who is immoral is difficult to conciliate.

Trong hàng Tỳ-kheo, người ác giới thì khó nhiếp phục.

Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca kujjhati.

Indeed, it is not possible to share the same things with him, and if it is not done, he becomes angry.

Vì không thể chia sẻ mọi thứ với người đó, và nếu không làm như vậy thì người đó sẽ giận dữ.

Sīlavā susaṅgaho hoti.

One who is virtuous is easy to conciliate.

Người có giới hạnh thì dễ nhiếp phục.

Sīlavā hi adīyamānepi akariyamānepi na kujjhati.

For a virtuous person does not become angry even if things are not given or not done.

Vì người có giới hạnh, dù không được cho hay không được chia sẻ, cũng không giận dữ.

Aññaṃ attanā saddhiṃ paribhogaṃ akarontampi na pāpakena cittena passati.

He does not look with a bad mind at another who does not share things with him.

Người ấy cũng không nhìn người khác không chia sẻ mọi thứ với mình bằng tâm ác.

Paribhogopi tena saddhiṃ sukaro hoti.

And sharing with him is easy.

Việc chia sẻ mọi thứ với người đó cũng dễ dàng.

Tasmā evarūpaṃ puggalaṃ evaṃ samānattatāya saṅgahesi.

Therefore, such a person was gathered by such impartiality.

Vì vậy, vị ấy đã nhiếp phục một người như vậy bằng sự đồng sự như thế.

438

Susaṅgahitāssa hontīti susaṅgahitā assa honti.

They become well-conciliated: They become well-conciliated for him.

Họ sẽ được nhiếp phục tốt đẹp (Susaṅgahitāssa hontī): Họ sẽ được nhiếp phục tốt đẹp.

Detu vā mā vā detu, karotu vā mā vā karotu, susaṅgahitāva honti, na bhijjanti.

Whether he gives or not, whether he does or not, they remain well-conciliated; they do not break away.

Dù vị ấy có bố thí hay không bố thí, có làm hay không làm, họ vẫn được nhiếp phục tốt đẹp, không bị chia rẽ.

‘‘Yadāssa dātabbaṃ hoti, tadā deti.

"When there is something to be given to him, he gives it then.

Họ nghĩ: "Khi nào có thể cho, thì vị ấy sẽ cho.

Idāni maññe natthi, tena na deti.

Now, perhaps there is nothing, so he does not give.

Có lẽ bây giờ không có, nên vị ấy không cho.

Kiṃ mayaṃ dadamānameva upaṭṭhahāma?

Why do we attend upon him only when he gives?

Chúng ta có phải chỉ phụng sự khi vị ấy bố thí không?

Adentaṃ akarontaṃ na upaṭṭhahāmā’’ti evaṃ cintenti.

We do not attend upon him when he does not give or does not act," they think thus.

Chúng ta không phụng sự khi vị ấy không bố thí, không làm sao?"

439

Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ kataṃ dānādisaṅgahakammaṃ.

Here, action means the act of conciliation, such as giving, performed over a long period.

Ở đây, hành động (kammaṃ) là hành động nhiếp phục như bố thí đã được thực hiện trong thời gian dài.

Kammasarikkhakaṃ nāma yo evaṃ asaṅgāhako hoti, so iminā kāraṇenassa asaṅgāhakabhāvaṃ jano jānātūti thaddhahatthapādo ceva hoti, visamaṭṭhitāvayavalakkhaṇo ca.

Resembling the action means that if one is not conciliatory, for the people to know his non-conciliatory nature by this reason, he becomes stiff-handed and stiff-footed, and has the characteristic of unevenly placed limbs.

Tương xứng với hành động (Kammasarikkhakaṃ) là: Người nào không có hành động nhiếp phục như vậy, để mọi người biết được sự không nhiếp phục của người đó qua nguyên nhân này, thì người đó có tay chân thô cứng và các bộ phận cơ thể không cân đối.

Tathāgatassa pana dīgharattaṃ saṅgāhakabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni dve lakkhaṇāni nibbattanti.

But for the Tathāgata, for the world with its devas to know by this reason his long-standing conciliatory nature, these two characteristics arise.

Còn đối với Đức Như Lai, để chúng sinh cùng chư thiên biết được sự nhiếp phục trong thời gian dài của Ngài qua nguyên nhân này, thì hai tướng này xuất hiện.

Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ.

Characteristic means these two characteristics.

Tướng (Lakkhaṇaṃ) là hai tướng này.

Susaṅgahitaparijanatā ānisaṃso.

Well-conciliated retinue is the advantage.

Gia quyến được nhiếp phục tốt đẹp là lợi ích (ānisaṃso).

440

211. Kariyāti karitvā.

211. Having done: Having performed.

211. Kariyā có nghĩa là đã làm.

Cariyāti caritvā.

Having behaved: Having practiced.

Cariyā có nghĩa là đã thực hành.

Anavamatenāti anavaññātena.

Without contempt: Without disrespect.

Anavamatenā có nghĩa là không bị khinh thường.

‘‘Anapamodenā’’tipi pāṭho, na appamodena, na dīnena na gabbhitenāti attho.

"Without sorrow" is also a reading; it means not without joy, not dejected, not arrogant.

Cũng có bản đọc là "Anapamodenā", nghĩa là không thiếu niềm vui, không hèn mọn, không kiêu ngạo.

441

Caviyāti cavitvā.

Having departed: Having passed away.

Caviyā có nghĩa là đã chết, đã chuyển kiếp.

Atirucira suvaggu dassaneyyanti atirucirañca supāsādikaṃ suvaggu ca suṭṭhu chekaṃ dassaneyyañca daṭṭhabbayuttaṃ.

Exceedingly lovely, very beautiful, and pleasing to behold: Both exceedingly lovely and very beautiful, and exceedingly skillful and worthy of being seen.

Atirucira suvaggu dassaneyyaṃ có nghĩa là rất đẹp đẽ, rất khả ái, rất khéo léo và đáng được chiêm ngưỡng.

Susu kumāroti suṭṭhu sukumāro.

Very delicate: Exceedingly delicate.

Susu kumāro có nghĩa là rất trẻ trung, rất non nớt.

442

Parijanassavoti parijano assavo vacanakaro.

The retinue is obedient: The retinue is submissive and compliant.

Parijanassavo có nghĩa là gia quyến vâng lời, tuân phục.

Vidheyyoti kattabbākattabbesu yathāruci vidhātabbo.

Docile: To be managed as desired in matters to be done and not to be done.

Vidheyyo có nghĩa là có thể chỉ dạy theo ý muốn về việc nên làm và không nên làm.

Mahimanti mahiṃ imaṃ.

This earth: This great earth.

Mahimaṃ có nghĩa là trái đất này.

Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamānoti piyavado hutvā hitañca sukhañca pariyesamāno.

Speaking pleasantly, seeking welfare and happiness: Being pleasant-spoken, seeking both welfare and happiness.

Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamāno có nghĩa là nói lời ái ngữ, tìm kiếm lợi ích và hạnh phúc.

Vacanapaṭikarassā bhippasannāti vacanapaṭikarā assa abhippasannā.

Pleased with the compliance of his words: They were exceedingly pleased with his words being complied with.

Vacanapaṭikarassā bhippasannā có nghĩa là những người tuân theo lời nói của vị ấy rất hoan hỷ.

Dhammānudhammanti dhammañca anudhammañca.

The Dhamma and the sub-Dhamma: The Dhamma and that which is in accordance with the Dhamma.

Dhammānudhammaṃ có nghĩa là pháp và tùy pháp.

443

Ussaṅkhapādādilakkhaṇavaṇṇanā

Description of the Ussaṅkhapāda and other characteristics

Giải thích tướng gót chân cao v.v.

444

212. Atthūpasaṃhitanti idhalokaparalokatthanissitaṃ.

212. Connected with welfare: Pertaining to the welfare of this world and the next world.

212. Atthūpasaṃhitaṃ có nghĩa là liên quan đến lợi ích đời này và đời sau.

Dhammūpasaṃhitanti dasakusalakammapathanissitaṃ.

Connected with the Dhamma: Pertaining to the ten wholesome courses of action.

Dhammūpasaṃhitaṃ có nghĩa là liên quan đến mười nghiệp thiện đạo.

Bahujanaṃ nidaṃsesīti bahujanassa nidaṃsanakathaṃ kathesi.

He taught to the many: He spoke words of instruction to the many.

Bahujanaṃ nidaṃsesī có nghĩa là đã thuyết giảng lời nói chỉ dẫn cho số đông.

Pāṇīnanti sattānaṃ.

Of beings: Of living beings.

Pāṇīnaṃ có nghĩa là của chúng sinh.

‘‘Aggo’’tiādīni sabbāni aññamaññavevacanāni.

"Supreme," etc., are all synonyms for each other.

Các từ "Aggo" v.v. đều là các từ đồng nghĩa.

Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ bhāsitā uddhaṅgamanīyā atthūpasaṃhitā vācā.

Here, action means elevated speech connected with welfare, spoken over a long period.

Ở đây, hành động (kammaṃ) là lời nói liên quan đến lợi ích, dẫn đến sự thăng tiến, đã được thuyết giảng trong thời gian dài.

Kammasarikkhakaṃ nāma yo evarūpaṃ uggatavācaṃ na bhāsati, so iminā kāraṇena uggatavācāya abhāsanaṃ jano jānātūti adhosaṅkhapādo ca hoti adhonatalomo ca.

Resembling the action means that if one does not speak such elevated speech, for the people to know his non-speaking of elevated speech by this reason, he becomes low-arched in the feet and has downward-sloping hair.

Tương xứng với hành động (Kammasarikkhakaṃ) là: Người nào không thuyết giảng lời nói cao thượng như vậy, để mọi người biết được sự không thuyết giảng lời nói cao thượng của người đó qua nguyên nhân này, thì người đó có gót chân thấp và lông mọc xuôi.

Tathāgatassa pana dīgharattaṃ evarūpāya uggatavācāya bhāsitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ussaṅkhapādalakkhaṇañca uddhaggalomalakkhaṇañca nibbattati.

But for the Tathāgata, for the world with its devas to know by this reason his long-standing speaking of such elevated speech, the characteristic of high-arched feet and the characteristic of hair standing on end arise.

Còn đối với Đức Như Lai, để chúng sinh cùng chư thiên biết được sự thuyết giảng lời nói cao thượng như vậy trong thời gian dài của Ngài qua nguyên nhân này, thì tướng gót chân cao (ussaṅkhapādalakkhaṇaṃ) và tướng lông mọc ngược (uddhaggatalomalakkhaṇaṃ) xuất hiện.

Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ.

Characteristic means these two characteristics.

Tướng (Lakkhaṇaṃ) là hai tướng này.

Uttamabhāvo ānisaṃso.

Superiority is the advantage.

Sự tối thượng là lợi ích (ānisaṃso).

445

213. Erayanti bhaṇanto.

213. Uttering: Speaking.

213. Erayaṃ có nghĩa là đang nói.

Bahujanaṃ nidaṃsayīti bahujanassa hitaṃ dasseti.

He instructed the many: He showed what was beneficial to the many.

Bahujanaṃ nidaṃsayī có nghĩa là chỉ ra lợi ích cho số đông.

Dhammayāganti dhammadānayaññaṃ.

Dhamma-sacrifice: The sacrifice of giving the Dhamma.

Dhammayāgaṃ có nghĩa là sự cúng dường pháp, bố thí pháp.

446

Ubbhamuppatitalomavā sasoti so esa uddhaggatalomavā hoti.

He has hair standing on end: He has hair standing upright.

Ubbhamuppatitalomavā saso có nghĩa là vị ấy có lông mọc dựng ngược.

Pādagaṇṭhirahūti pādagopphakā ahesuṃ.

Without prominent ankle bones: The ankles were smooth.

Pādagaṇṭhirahū có nghĩa là mắt cá chân.

Sādhusaṇṭhitāti suṭṭhu saṇṭhitā.

Well-formed: Exceedingly well-formed.

Sādhusaṇṭhitā có nghĩa là được hình thành tốt đẹp.

Maṃsalohitācitāti maṃsena ca lohitena ca ācitā.

Covered with flesh and blood: Filled with flesh and blood.

Maṃsalohitācitā có nghĩa là được bao phủ bởi thịt và máu.

Tacotthatāti tacena pariyonaddhā niguḷhā.

Covered with skin: Covered and concealed by skin.

Tacotthatā có nghĩa là được bao phủ, che kín bởi da.

Vajatīti gacchati.

Goes: Walks.

Vajatī có nghĩa là đi.

Anomanikkamoti anomavihārī seṭṭhavihārī.

Of excellent gait: Of excellent demeanor, of noble demeanor.

Anomanikkamo có nghĩa là sống không thấp kém, sống cao thượng.

447

Table of Contents

5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā

5. Description of the Sampasādanīya Sutta

5. Giải thích Kinh Sampasādanīya

Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

Description of Sāriputta's Lion's Roar

Giải thích về tiếng rống sư tử của Sāriputta

Kusaladhammadesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Wholesome Dhammas

Lời giải thích về sự thuyết giảng thiện pháp

Āyatanapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Sense-sphere Designations

Giải thích về sự thuyết giảng các xứ (Āyatana)

Gabbhāvakkantidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Conception in the Womb

Giải thích về sự thuyết giảng sự nhập thai

Ādesanavidhādesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Methods of Admonition

Giải thích về sự thuyết giảng các phương pháp thần thông

Dassanasamāpattidesanāvaṇṇanā

Description of the Teaching of Attainment of Vision

Giải thích về sự thuyết giảng sự chứng kiến

Puggalapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Persons (Puggalapaññatti)

Chú giải về bài thuyết pháp Puggala-paññatti

Padhānadesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Efforts

Giải thích về Padhāna (Sự tinh cần)

Paṭipadādesanāvaṇṇanā

Explanation of the Exposition of Practice

Giải thích về Paṭipadā (Con đường thực hành)

Bhassasamācārādivaṇṇanā

Explanation of Conduct in Speech, etc.

Giải thích về Bhassasamācāra (Cách ứng xử lời nói) và các loại khác

Anusāsanavidhādivaṇṇanā

The Description of the Method of Admonition, etc.

Giải thích về phương pháp giáo huấn, v.v.

Aññathāsatthuguṇadassanādivaṇṇanā

Description of Seeing the Teacher's Qualities in Another Way, etc.

Giải thích về việc trình bày các đức tính khác của Bậc Đạo Sư

Anuyogadānappakāravaṇṇanā

Description of the Manner of Giving the Exposition

Giải thích về cách ban bố sự thực hành

Tipiṭakaantaradhānakathā

Luận về sự biến mất của Tam Tạng

Sāsanaantarahitavaṇṇanā

Description of the Disappearance of the Sāsana

Acchariyaabbhutavaṇṇanā

Description of the Wondrous and Amazing

Giải thích về những điều kỳ diệu và phi thường

6. Pāsādikasuttavaṇṇanā

6. Exposition of the Pāsādika Sutta

6. Giải thích kinh Pāsādika

Nigaṇṭhanāṭaputtakālaṅkiriyavaṇṇanā

Exposition of the Demise of Nigaṇṭha Nāṭaputta

Giải thích về cái chết của Ni-kiền-tử Nāṭaputta

Dhammaratanapūjā

Honoring the Jewel of Dhamma

Cúng dường Pháp Bảo

Asammāsambuddhappaveditadhammavinayavaṇṇanā

Description of the Dhamma and Vinaya Declared by a Not-Perfectly-Enlightened One

Giải thích Pháp và Luật được thuyết bởi vị Bất Toàn Giác

Sammāsambuddhappaveditadhammavinayādivaṇṇanā

Description of the Dhamma and Vinaya Declared by a Perfectly Enlightened One, etc.

Giải thích Pháp và Luật được thuyết bởi Bậc Chánh Đẳng Giác, v.v.

Saṅgāyitabbadhammādivaṇṇanā

Giải thích về các pháp cần được kết tập v.v.

Paccayānuññātakāraṇādivaṇṇanā

Giải thích về lý do cho phép các vật dụng v.v.

Sukhallikānuyogādivaṇṇanā

Giải thích về việc tự hành hạ bản thân v.v.

Pañhabyākaraṇavaṇṇanā

Explanation of the Question and Answer

Giải thích các vấn đề

Abyākataṭṭhānavaṇṇanā

Explanation of Undeclared Points

Giải thích về các điểm không được tuyên bố

Pubbantasahagatadiṭṭhinissayavaṇṇanā

Explanation of Views Pertaining to the Past