234. Evaṃ me sutanti alagaddūpamasuttaṃ.
234. Thus have I heard—the Alagaddūpama Sutta.
234. Evaṃ me sutaṃ là Kinh Alagaddūpama.
Tattha gaddhe bādhayiṃsūti gaddhabādhino, gaddhabādhino pubbapurisā assāti gaddhabādhipubbo, tassa gaddhabādhipubbassa, gijjhaghātakakulappasutassāti attho.
Therein, 'they tormented vultures' means vulture-tormentors. 'One whose forefathers were vulture-tormentors' means of one whose forefathers were vulture-tormentors; the meaning is, born into a family of vulture-killers.
Ở đây, gaddhe bādhayiṃsu là gaddhabādhino, gaddhabādhino pubbapurisā assa là gaddhabādhipubbo, của gaddhabādhipubbassa, nghĩa là của người xuất thân từ dòng dõi sát hại kền kền.
Saggamokkhānaṃ antarāyaṃ karontīti antarāyikā.
They create an obstruction to heaven and liberation, thus they are obstructive.
Những gì gây trở ngại cho thiên giới và giải thoát được gọi là antarāyikā (những điều chướng ngại).
Te kammakilesavipākaupavādaāṇāvītikkamavasena pañcavidhā.
They are of five kinds, by way of kamma, defilements, result, reproach, and transgression of command.
Chúng có năm loại theo nghiệp, phiền não, quả báo, phỉ báng và vi phạm giới luật.
Tattha pañcānantariyadhammā kammantarāyikā nāma.
Therein, the five acts with immediate result are called obstructions by kamma.
Trong đó, năm pháp vô gián nghiệp được gọi là nghiệp chướng ngại (kammantarāyikā).
Tathā bhikkhunīdūsakakammaṃ, taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa.
Likewise, the act of violating a nun, but that creates an obstruction only to liberation, not to heaven.
Cũng vậy, nghiệp làm ô uế tỳ khưu ni, nhưng điều đó chỉ gây trở ngại cho sự giải thoát, không phải cho thiên giới.
Niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarāyikā nāma.
The states of fixed wrong view are called obstructions by defilements.
Những pháp tà kiến cố định được gọi là phiền não chướng ngại (kilesantarāyikā).
Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma.
The rebirth-linking states of a paṇḍaka, an animal, and a person with both sexes are called obstructions by result.
Những pháp tái sinh của người ái nam ái nữ, súc sinh và người lưỡng tính được gọi là quả báo chướng ngại (vipākantarāyikā).
Ariyūpavādadhammā upavādantarāyikā nāma, te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ.
The states of reproaching noble ones are called obstructions by reproach, but they are so only until they ask for forgiveness from the noble ones, not thereafter.
Những pháp phỉ báng bậc Thánh được gọi là phỉ báng chướng ngại (upavādantarāyikā), nhưng chúng chỉ gây chướng ngại cho đến khi nào chưa xin lỗi bậc Thánh, chứ không sau đó.
Sañcicca vītikkantā satta āpattikkhandhā āṇāvītikkamantarāyikā nāma.
The seven classes of offenses intentionally transgressed are called obstructions by transgression of command.
Bảy uẩn tội lỗi đã cố ý vi phạm được gọi là vi phạm giới luật chướng ngại (āṇāvītikkamantarāyikā).
Tepi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā, na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
These too are obstructions only as long as one acknowledges the state of a monk, or does not undergo rehabilitation, or does not confess; not thereafter.
Chúng cũng chỉ gây chướng ngại cho đến khi nào vị tỳ khưu thú nhận hoặc không xuất tội, hoặc không sám hối, chứ không sau đó.
Tatrāyaṃ bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarāyike jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi – ime āgārikā pañca kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi honti.
Therein, this monk was very learned and a Dhamma-teacher. He knew the other obstructions, but due to not being skilled in the Vinaya, he did not know the obstructions by transgression of the regulations. Therefore, when in seclusion, he thought thus: "These householders, while enjoying the five cords of sensual pleasure, become stream-enterers, once-returners, and non-returners.
Trong số đó, vị tỳ khưu này là người đa văn, thuyết pháp, biết các chướng ngại khác, nhưng do không thông thạo Tỳ-luật tạng nên không biết các chướng ngại do vi phạm giới luật. Vì vậy, khi ở một mình, ông suy nghĩ như sau: “Những người cư sĩ này, khi thọ hưởng năm dục lạc, cũng có thể là bậc Nhập Lưu, Nhất Lai, hoặc Bất Hoàn.
Bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni rūpāni passanti…pe… kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti, mudukāni attharaṇapāvuraṇādīni paribhuñjanti, etaṃ sabbaṃ vaṭṭati.
Monks too see agreeable forms cognizable by the eye... and so on... they touch tangibles cognizable by the body, they use soft beddings, coverings, and so on. All this is permissible.
Các vị tỳ khưu cũng thấy các sắc khả ý được nhận biết bằng mắt… (vân vân)… xúc chạm các xúc khả ý được nhận biết bằng thân, thọ hưởng các vật trải, đắp mềm mại, tất cả những điều này đều được phép.
Kasmā itthīnaṃyeva rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā na vaṭṭanti?
Why then are the forms, sounds, smells, tastes, and tangibles of women not permissible?
Tại sao các sắc, thinh, hương, vị, xúc của phụ nữ lại không được phép?
Etepi vaṭṭantīti.
These too are permissible."
Những điều này cũng được phép!”
Evaṃ rasena rasaṃ saṃsandetvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhumasuttaṃ upanento viya, sāsapena saddhiṃ sineruṃ upasaṃharanto viya, pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā, ‘‘kiṃ bhagavatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, natthi ettha doso’’ti sabbaññutaññāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto vesārajjañāṇaṃ paṭibāhanto ariyamagge khāṇukaṇṭakādīni pakkhipanto methunadhamme doso natthīti jinassa āṇācakke pahāraṃ adāsi.
Thus, comparing one flavor with another, equating the enjoyment of sensual pleasures with attachment and the enjoyment of them without attachment, like one who braids a very fine thread with coarse cords, or like one who compares Mount Sineru with a mustard seed, he gave rise to a wicked view, and thinking, "Why did the Blessed One, with great effort, like one binding the great ocean, lay down the first pārājika? There is no fault in it," he contradicted the knowledge of omniscience, obstructed the knowledge of confidence, threw stumps and thorns onto the noble path, and, thinking there is no fault in sexual intercourse, he struck a blow against the Victor's wheel of authority.
Như vậy, ông đã so sánh dục lạc với dục lạc, coi việc thọ hưởng với tham ái và việc thọ hưởng không tham ái là một, như thể đang nối sợi chỉ cực kỳ mảnh với những sợi dây thô, như thể đang so sánh núi Tu Di với hạt cải, rồi khởi lên tà kiến ác độc, nói rằng: “Tại sao Thế Tôn lại chế định giới Pārājika thứ nhất với sự nỗ lực lớn lao như thể đang đắp đê ngăn biển lớn? Không có lỗi lầm nào ở đây cả.” Ông đã chống đối với Tuệ Giác Toàn Tri, cản trở Tuệ Giác Vô Úy, đặt chông gai trên Thánh Đạo, và giáng một đòn vào bánh xe pháp của Đức Phật bằng cách nói rằng: “Không có lỗi lầm nào trong pháp dâm dục cả.”
Tenāha – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādi.
Therefore, he said: "As I understand the Dhamma taught by the Blessed One," and so on.
Vì thế, Ngài đã nói: “Như vậy, tôi hiểu pháp được Thế Tôn thuyết giảng,” v.v.
Evaṃ byā khoti evaṃ viya kho.
So indeed means so it is indeed.
Evaṃ byā kho nghĩa là đúng như vậy.
Samanuyuñjantītiādīsu kiṃ laddhiko tvaṃ, laddhiṃ vadehīti pucchamānā samanuyuñjanti nāma.
In the passage beginning with they question, when they ask, "What is your belief? State your belief," they are said to be questioning.
Trong samanuyuñjantī v.v., những người hỏi: “Ông có quan điểm gì? Hãy nói ra quan điểm của ông,” được gọi là samanuyuñjanti (thẩm vấn).
Diṭṭhiṃ patiṭṭhāpentā samanuggāhanti nāma.
When establishing a view, they are said to be cross-examining.
Những người thiết lập quan điểm được gọi là samanuggāhanti (củng cố).
Kena kāraṇena evaṃ vadasīti kāraṇaṃ pucchantā samanubhāsanti nāma.
When they ask for the reason, saying "For what reason do you say so?" they are said to be interrogating.
Những người hỏi: “Vì lý do gì mà ông nói như vậy?” được gọi là samanubhāsanti (thảo luận).
Aṭṭhikaṅkalūpamātiādīsu (ma. ni. 2.42-48) aṭṭhikaṅkalūpamā appassādaṭṭhena.
In the passage beginning with like a skeleton, like a skeleton is in the sense of having little gratification.
Trong aṭṭhikaṅkalūpamā v.v. (Ma. Ni. 2.42-48), aṭṭhikaṅkalūpamā (ví như bộ xương) là theo nghĩa ít vị ngọt.
Maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena.
Like a piece of meat is in the sense of being common to many.
Maṃsapesūpamā (ví như miếng thịt) là theo nghĩa được nhiều người chia sẻ.
Tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena.
Like a grass-torch is in the sense of continuous burning.
Tiṇukkūpamā (ví như bó đuốc cỏ) là theo nghĩa thiêu đốt liên tục.
Aṅgārakāsūpamā mahābhitāpanaṭṭhena.
Like a pit of embers is in the sense of great scorching.
Aṅgārakāsūpamā (ví như hố than) là theo nghĩa gây bỏng rát lớn.
Supinakūpamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena.
Like a dream is in the sense of appearing for a short time.
Supinakūpamā (ví như giấc mơ) là theo nghĩa chỉ xuất hiện thoáng qua.
Yācitakūpamā tāvakālikaṭṭhena.
Like something borrowed is in the sense of being temporary.
Yācitakūpamā (ví như của đi mượn) là theo nghĩa tạm thời.
Rukkhaphalūpamā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena.
Like the fruit of a tree is in the sense of the breaking of all major and minor limbs.
Rukkhaphalūpamā (ví như cây có quả) là theo nghĩa làm tổn hại tất cả các bộ phận.
Asisūnūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena.
Like a butcher's block is in the sense of being repeatedly chopped.
Asisūnūpamā (ví như lò mổ) là theo nghĩa bị chặt chém.
Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena.
Like a spear and stake is in the sense of being pierced through.
Sattisūlūpamā (ví như cây giáo) là theo nghĩa đâm xuyên qua.
Sappasirūpamā sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena.
Like a snake's head is in the sense of being associated with anxiety and fear.
Sappasirūpamā (ví như đầu rắn) là theo nghĩa đáng sợ và nguy hiểm.
Thāmasāti diṭṭhithāmena.
Forcefully means with the force of wrong view.
Thāmasā nghĩa là bằng sức mạnh của tà kiến.
Parāmāsāti diṭṭhiparāmāsena.
By misapprehension means through the misapprehension of wrong view.
Parāmāsā nghĩa là bằng sự chấp thủ tà kiến.
Abhinivissa voharatīti adhiṭṭhahitvā voharati dīpeti vā.
He holds and asserts means he maintains and declares, or explains.
Abhinivissa voharatī nghĩa là kiên quyết nói ra hoặc tuyên bố.
236. Kassa kho nāma tvaṃ moghapurisāti tvaṃ moghapurisa kassa khattiyassa vā brāhmaṇassa vā vessassa vā suddassa vā gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā devassa vā manussassa vā mayā evaṃ dhammaṃ desitaṃ ājānāsi.
You worthless man, from whom means: You worthless man, from which khattiya, or brahmin, or vessa, or sudda, or householder, or one gone forth, or deva, or human do you understand the Dhamma to have been taught by me in this way?
236. Này người si mê, ngươi biết giáo pháp này do Ta thuyết giảng là của ai – Này người si mê, ngươi biết giáo pháp này do Ta thuyết giảng là của vị vua nào, của Bà-la-môn nào, của thương gia nào, của tiện dân nào, của gia chủ nào, của người xuất gia nào, của chư thiên nào, hay của loài người nào?
Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesīti ayaṃ pāṭiyekko anusandhi.
Then the Blessed One addressed the bhikkhus—this is a separate connection.
Rồi Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu – đây là một đoạn nối riêng biệt.
Ariṭṭho kira cintesi – ‘‘bhagavā maṃ moghapurisoti vadati, na kho pana moghapurisāti vuttamattakena maggaphalānaṃ upanissayo na hoti.
It is said that Ariṭṭha thought: "The Blessed One calls me a 'worthless man,' but just by being called a 'worthless man,' the supporting condition for the paths and fruits does not cease to be.
Tôn giả Ariṭṭha đã nghĩ rằng: “Thế Tôn gọi ta là ‘người si mê’, nhưng không phải chỉ vì bị gọi là ‘người si mê’ mà không có duyên lành để chứng đắc đạo quả.
Upasenampi hi vaṅgantaputtaṃ, ‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’ti (mahāva. 75) bhagavā moghapurisavādena ovadi.
Indeed, the Blessed One also admonished Upasena Vaṅgantaputta with the words 'worthless man,' saying, 'You have reverted to abundance too quickly, worthless man.'
Thật vậy, Thế Tôn đã khiển trách Tôn giả Upasena, con của Vanganta, bằng lời ‘người si mê’: ‘Này người si mê, ngươi quá vội vàng, đã trở nên quá bận rộn’.
Thero aparabhāge ghaṭento vāyamanto cha abhiññā sacchākāsi.
Later on, the elder, striving and making an effort, realized the six supernormal knowledges.
Vị Trưởng lão ấy về sau đã tinh tấn và nỗ lực, chứng đắc sáu thắng trí.
Ahampi tathārūpaṃ vīriyaṃ paggaṇhitvā maggaphalāni nibbattessāmī’’ti.
I too, having roused such energy, will bring forth the paths and fruits."
Ta cũng sẽ nỗ lực như vậy để chứng đắc đạo quả”.
Athassa bhagavā bandhanā pavuttassa paṇḍupalāsassa viya aviruḷhibhāvaṃ dassento imaṃ desanaṃ ārabhi.
Then the Blessed One, showing him that, like a withered leaf fallen from its stalk, he was incapable of growth, began this discourse.
Rồi Thế Tôn, muốn cho thấy rằng vị ấy không thể phát triển, giống như một chiếc lá vàng đã lìa cành, đã bắt đầu bài thuyết pháp này.
Usmīkatopīti, bhikkhave, tumhe kinti maññatha, ayaṃ ariṭṭho evaṃladdhiko sabbaññutaññāṇena paṭivirujjhitvā vesārajjañāṇaṃ paṭibāhitvā tathāgatassa āṇācakke pahāraṃ dadamāno api nu imasmiṃ dhammavinaye usmīkatopi?
Even warmed up? means: Bhikkhus, what do you think? This Ariṭṭha, with such a view, opposing the knowledge of the All-Knowing One, obstructing the knowledge of fearlessness, and striking a blow against the Tathāgata's wheel of authority—is he even warmed up in this Dhamma-Vinaya?
Usmīkatopī – Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao, Ariṭṭha này với tà kiến như vậy, chống đối với trí tuệ Toàn Giác, cản trở trí tuệ vô úy, giáng đòn vào bánh xe giáo pháp của Như Lai, liệu có còn chút hơi ấm trí tuệ nào trong giáo pháp và Luật này không?
Yathā nibbutepi mahante aggikkhandhe khajjupanakamattāpi aggipapaṭikā hotiyeva, yaṃ nissāya puna mahāaggikkhandho bhaveyya.
Just as when a great mass of fire has been extinguished, there still remains a spark the size of a firefly, from which a great mass of fire could arise again.
Ví như khi một đống lửa lớn đã tắt, vẫn còn sót lại một chút tàn lửa nhỏ như con đom đóm, nhờ đó mà một đống lửa lớn có thể bùng cháy trở lại.
Kiṃ nu kho evaṃ imassa appamattikāpi ñāṇusmā atthi, yaṃ nissāya vāyamanto maggaphalāni nibbatteyyāti?
Could it be that this one has even a slight warmth of knowledge, by which, if he were to strive, he could bring forth the paths and fruits?
Liệu người này có còn chút hơi ấm trí tuệ nào, nhờ đó mà nỗ lực và chứng đắc đạo quả chăng?
No hetaṃ, bhanteti, bhante, evaṃladdhikassa kuto evarūpā ñāṇusmāti?
This is not so, venerable sir, means: Venerable sir, for one with such a view, how could there be such a warmth of knowledge?
Bạch Thế Tôn, không phải vậy – Bạch Thế Tôn, một người có tà kiến như vậy thì làm sao có được hơi ấm trí tuệ như thế?
Maggaphalānaṃ paccayasamatthāya ñāṇusmāya usmīkatabhāvaṃ paṭikkhipantā vadanti.
They say this while rejecting the state of being warmed up by a warmth of knowledge capable of being a condition for the paths and fruits.
Họ nói rằng không có hơi ấm trí tuệ nào có thể là điều kiện cho đạo quả.
Maṅkubhūtoti nittejabhūto.
Disconcerted means having become devoid of splendor.
Maṅkubhūto – trở nên mất uy tín, mất thể diện.
Pattakkhandhoti patitakkhandho.
With drooping shoulders means with head bowed down.
Pattakkhandho – vai rũ xuống.
Appaṭibhānoti kiñci paṭibhānaṃ apassanto bhinnapaṭibhāno evarūpampi nāma niyyānikasāsanaṃ labhitvā aviruḷhidhammo kiramhi samugghātitapaccayo jātoti attano abhabbataṃ paccavekkhanto pādaṅguṭṭhakena bhūmiṃ khaṇamāno nisīdi.
At a loss means not seeing any way to respond, at a loss for words, he sat scratching the ground with his big toe, reflecting on his own incapacity: "Having obtained such a liberating teaching, it seems I am one whose nature is not to grow, one whose supporting conditions have been uprooted."
Appaṭibhāno – không thấy chút trí tuệ nào, trí tuệ bị phá vỡ, suy xét về sự bất khả của mình rằng: “Thật vậy, ta đã nhận được giáo pháp dẫn đến sự giải thoát như vậy, nhưng ta là người không phát triển, duyên lành đã bị cắt đứt”, rồi ngồi xuống cào đất bằng ngón chân cái.
Paññāyissasi khoti ayampi pāṭiyekko anusandhi.
You will be known—this too is a separate connection.
Paññāyissasi kho – đây cũng là một đoạn nối riêng biệt.
Ariṭṭho kira cintesi – ‘‘bhagavā mayhaṃ maggaphalānaṃ upanissayo pacchinnoti vadati, na kho pana buddhā saupanissayānaṃyeva dhammaṃ desenti, anupanissayānampi desenti, ahaṃ satthu santikā sugatovādaṃ labhitvā attano sampattūpagaṃ kusalaṃ karissāmī’’ti.
It is said that Ariṭṭha thought: "The Blessed One says that my supporting condition for the paths and fruits has been cut off. However, Buddhas do not teach the Dhamma only to those who have supporting conditions; they also teach those who do not. Having received the Sugata's advice from the Teacher, I will perform wholesome deeds that lead to my own well-being."
Tôn giả Ariṭṭha đã nghĩ rằng: “Thế Tôn nói rằng duyên lành của ta đối với đạo quả đã bị cắt đứt, nhưng chư Phật không chỉ thuyết pháp cho những người có duyên lành, mà còn thuyết pháp cho những người không có duyên lành. Ta sẽ nhận lời khuyên tốt lành từ Đức Đạo Sư và thực hành thiện pháp để đạt được thành tựu của mình”.
Athassa bhagavā ovādaṃ paṭipassambhento ‘‘paññāyissasī’’tiādimāha.
Then the Blessed One, dismissing his thought, said, "You will be known," and so on.
Rồi Thế Tôn, muốn bác bỏ ý nghĩ đó của Ariṭṭha, đã nói lời: “Ngươi sẽ được biết đến” và tiếp theo.
Tassattho, tvaṃyeva, moghapurisa, iminā pāpakena diṭṭhigatena nirayādīsu paññāyissasi, mama santikā tuyhaṃ sugatovādo nāma natthi, na me tayā attho, idhāhaṃ bhikkhū paṭipucchissāmīti.
The meaning is this: You, worthless man, will yourself be known in the hells and other such places because of this evil wrong view. From me, there is no such thing as a Sugata's advice for you. I have no use for you; here, I will question the bhikkhus.
Ý nghĩa của lời ấy là: “Này người si mê, chính ngươi sẽ được biết đến trong các cảnh giới địa ngục do tà kiến xấu xa này; không có lời khuyên tốt lành nào dành cho ngươi từ Ta; Ta không cần ngươi; bây giờ Ta sẽ hỏi các Tỳ-khưu”.
237. Atha kho bhagavāti ayampi pāṭiyekko anusandhi.
Then the Blessed One—this too is a separate connection.
237. Rồi Thế Tôn – đây cũng là một đoạn nối riêng biệt.
Imasmiñhi ṭhāne bhagavā parisaṃ sodheti, ariṭṭhaṃ gaṇato nissāreti.
At this point, the Blessed One purifies the assembly; he expels Ariṭṭha from the group.
Ở đây, Thế Tôn thanh lọc hội chúng, loại bỏ Ariṭṭha khỏi cộng đồng.
Sace hi parisagatānaṃ kassaci evaṃ bhaveyya – ‘‘ayaṃ ariṭṭho bhagavatā akathitaṃ kathetuṃ kiṃ sakkhissati, kacci nu kho parisamajjhe bhagavatā kathāya samāraddhāya sahasā kathita’’nti.
For if it should occur to anyone in the assembly: "How could this Ariṭṭha be able to say what has not been said by the Blessed One? Could it be that he spoke hastily in the midst of the assembly while the Blessed One was giving a talk?"
Thật vậy, nếu có ai đó trong hội chúng nghĩ rằng: “Làm sao Ariṭṭha này có thể nói điều mà Thế Tôn chưa nói? Chẳng lẽ điều đó đã được nói vội vàng khi Thế Tôn bắt đầu thuyết pháp giữa hội chúng ư?”
Evaṃ kathitaṃ pana na ariṭṭhova suṇāti, aññenapi sutaṃ bhavissati.
And what was said thus was not heard by Ariṭṭha alone; it must have been heard by another as well.
Nhưng lời nói như vậy không chỉ Ariṭṭha nghe, mà những người khác cũng sẽ nghe.
Athāpissa siyā ‘‘yathā satthā ariṭṭhaṃ niggaṇhāti, mampi evaṃ niggaṇheyyāti sutvāpi tuṇhībhāvaṃ āpajjeyyā’’ti.
Then it might occur to him, "Just as the Teacher rebukes Ariṭṭha, he might rebuke me too," and so, even having heard, he might remain silent.
Và nếu có ai đó nghĩ: “Như Đức Đạo Sư khiển trách Ariṭṭha, Ngài cũng sẽ khiển trách ta như vậy”, thì khi nghe, người ấy cũng sẽ im lặng.
‘‘Taṃ sabbaṃ na karissantī’’ti.
"They will not do all that."
“Họ sẽ không làm tất cả những điều đó”.
Mayāpi na kathitaṃ, aññena sutampi natthīti ‘‘tumhepime, bhikkhave’’tiādinā parisāya laddhiṃ sodheti.
Thinking, "It was not spoken by me, nor has it been heard by another," with the words "Do you too, bhikkhus," and so on, he purifies the view of the assembly.
“Ta cũng không nói điều đó, và những người khác cũng không nghe”, Thế Tôn đã thanh lọc tà kiến của hội chúng bằng lời: “Này các Tỳ-khưu, các ông cũng vậy” và tiếp theo.
Parisāya pana laddhisodhaneneva ariṭṭho gaṇato nissārito nāma hoti.
And by the very purification of the assembly's view, Ariṭṭha is considered expelled from the group.
Và chỉ bằng việc thanh lọc tà kiến của hội chúng, Ariṭṭha đã bị loại bỏ khỏi cộng đồng.
Idāni ariṭṭhassa laddhiṃ pakāsento so vata, bhikkhavetiādimāha.
Now, explaining Ariṭṭha's view, he said, "That he, bhikkhus," and so on.
Bây giờ, để làm rõ tà kiến của Ariṭṭha, Thế Tôn đã nói lời: Này các Tỳ-khưu, một người như vậy và tiếp theo.
Tattha aññatreva kāmehītiādīsu yo so, bhikkhave, bhikkhu ‘‘te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti evaṃladdhiko, so vata kilesakāmehi ceva kilesakāmasampayuttehi saññāvitakkehi ca aññatra, ete dhamme pahāya, vinā etehi dhammehi, vatthukāme paṭisevissati, methunasamācāraṃ samācarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
Therein, in "Apart from sensual pleasures," and so on, it means: Bhikkhus, that bhikkhu who holds the view, "Engaging in them is no obstruction,"—that he, apart from defilement-pleasures and from perceptions and thoughts associated with defilement-pleasures, having abandoned these things, without these things, would indulge in objective sensual pleasures, would engage in sexual conduct—this is not a possible state of affairs.
Trong đó, ở các đoạn như ngoài các dục lạc ra và tiếp theo, này các Tỳ-khưu, không có chỗ nào để một Tỳ-khưu có tà kiến rằng “việc thụ hưởng chúng không gây trở ngại” lại thụ hưởng các dục lạc vật chất, thực hành tà hạnh tình dục, nếu không có các dục lạc phiền não và các tưởng, tư duy liên quan đến dục lạc phiền não, tức là từ bỏ các pháp ấy, không có các pháp ấy.
Idaṃ kāraṇaṃ nāma natthi, aṭṭhānametaṃ anavakāsoti.
This is no reason; it is impossible, it is not a viable case.
Đây không phải là một lý do, đây là điều bất khả thi, không có cơ hội.
238. Evaṃ bhagavā ayaṃ ariṭṭho yathā nāma rajako sugandhānipi duggandhānipi jiṇṇānipi navānipi suddhānipi asuddhānipi vatthāni ekato bhaṇḍikaṃ karoti, evameva bhikkhūnaṃ nicchandarāgapaṇītacīvarādiparibhogañca anibaddhasīlānaṃ gahaṭṭhānaṃ antarāyakaraṃ sacchandarāgaparibhogañca nibaddhasīlānaṃ bhikkhūnaṃ āvaraṇakaraṃ sacchandarāgaparibhogañca sabbaṃ ekasadisaṃ karotīti ariṭṭhassa laddhiṃ pakāsetvā idāni duggahitāya pariyattiyā dosaṃ dassento idha, bhikkhave, ekaccetiādimāha.
Thus the Blessed One, after explaining Ariṭṭha's view—that just as a dyer bundles together fragrant and foul-smelling, old and new, clean and unclean cloths, so too this Ariṭṭha makes everything alike: the use of fine robes and so on by bhikkhus without desire and passion; the use with desire and passion which is an obstruction for householders of unrestrained virtue; and the use with desire and passion which is a barrier for bhikkhus of restrained virtue—now, showing the fault in wrongly grasping the scriptures, said, "Here, bhikkhus, some," and so on.
238. Như vậy, Thế Tôn đã làm rõ tà kiến của Ariṭṭha rằng: “Ariṭṭha này, giống như một người thợ giặt gom chung các loại vải thơm, hôi, cũ, mới, sạch, dơ vào một bó, cũng vậy, y gom chung việc thụ hưởng y phục cao quý không có tham ái của các Tỳ-khưu, việc thụ hưởng có tham ái gây trở ngại cho các gia chủ không giữ giới luật cố định, và việc thụ hưởng có tham ái gây chướng ngại cho các Tỳ-khưu giữ giới luật cố định, tất cả đều như nhau”. Rồi Ngài đã nói lời: Ở đây, này các Tỳ-khưu, một số người và tiếp theo, để chỉ ra lỗi lầm của việc nắm giữ giáo pháp sai lầm.
Tattha pariyāpuṇantīti uggaṇhanti.
Therein, learn means they master.
Trong đó, pariyāpuṇantī – học thuộc lòng.
Suttantiādīsu ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā, suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuātuvaṭṭakasuttāni, aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ.
In Sutta, and so on: the Ubhatovibhaṅga, Niddesa, Khandhaka, and Parivāra; in the Suttanipāta, the Maṅgala Sutta, Ratana Sutta, Nālaka Sutta, and Tuvaṭṭaka Sutta; and any other teaching of the Tathāgata named 'sutta' should be known as Sutta.
Trong các đoạn như Sutta và tiếp theo, Ubhatovibhaṅga, Niddesa, Khandhaka, Parivāra, các Sutta như Maṅgalasutta, Ratanasutta, Nālakasutta, Tuvaṭṭakasutta trong Suttanipāta, và các lời dạy khác của Như Lai có tên là Sutta, tất cả đều được hiểu là Sutta.
Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ, visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo.
All discourses containing verses should be known as Geyya; especially in the Saṃyutta Nikāya, the entire Sagāthāvagga.
Tất cả các Sutta có kệ đều được hiểu là Geyya, đặc biệt là toàn bộ phẩm có kệ trong Saṃyutta Nikāya.
Sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ.
The entire Abhidhamma Piṭaka, suttas without verses, and any other word of the Buddha not included in the eight other categories, should be known as Veyyākaraṇa.
Toàn bộ Abhidhammapiṭaka, các Sutta không có kệ, và bất kỳ lời Phật dạy nào khác không được bao gồm trong tám chi phần, đều được hiểu là Veyyākaraṇa.
Dhammapadaṃ, theragāthā, therigāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā.
The Dhammapada, Theragāthā, Therīgāthā, and the verses in the Suttanipāta not designated as 'suttas' but as pure verses, should be known as Gāthā.
Dhammapada, Theragāthā, Therīgāthā, và các kệ thuần túy không có tên Sutta trong Suttanipāta đều được hiểu là Gāthā.
Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dveasītisuttantā udānanti veditabbā.
The eighty-two suttantas connected with verses expressing joy and knowledge should be known as Udāna.
Tám mươi hai Suttanta liên quan đến các kệ đầy hỷ lạc và trí tuệ đều được hiểu là Udāna.
‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā (itivu. 1,2) dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbā.
The one hundred and twelve suttantas proceeding in the manner of "This was said by the Blessed One," and so on, should be known as Itivuttaka.
Hơn một trăm Suttanta bắt đầu bằng lời: “Điều này đã được Thế Tôn nói” và tiếp theo đều được hiểu là Itivuttaka.
Apaṇṇakajātakādīni paṇṇāsādhikāni pañcajātakasatāni jātakanti veditabbāni.
The five hundred and fifty Jātakas, beginning with the Apaṇṇaka Jātaka, should be known as Jātaka.
Năm trăm năm mươi Jātaka, bắt đầu từ Apaṇṇakajātaka, đều được hiểu là Jātaka.
‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayappavattā (a. ni. 4.129) sabbepi acchariyaabbhutadhammappaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbā.
All suttantas connected with marvelous and wonderful phenomena, proceeding in the manner of "Bhikkhus, there are these four marvelous and wonderful qualities in Ānanda," and so on, should be known as Abbhutadhamma.
Tất cả các Suttanta liên quan đến các pháp kỳ diệu và phi thường, bắt đầu bằng lời: “Này các Tỳ-khưu, có bốn pháp kỳ diệu và phi thường này, này Ānanda” và tiếp theo, đều được hiểu là Abbhutadhamma.
Cūḷavedallamahāvedallasammādiṭṭhisakkapañhasaṅkhārabhājaniyamahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbā.
All suttantas in which questions were asked after attaining insight and satisfaction, such as the Cūḷavedalla, Mahāvedalla, Sammādiṭṭhi, Sakkapañha, Saṅkhārabhājaniya, and Mahāpuṇṇama Suttas, should be known as Vedalla.
Cūḷavedalla, Mahāvedalla, Sammādiṭṭhi, Sakkapañha, Saṅkhārabhājaniya, Mahāpuṇṇamasutta, và tất cả các Suttanta được hỏi sau khi đã đạt được trí tuệ và sự hài lòng, đều được hiểu là Vedalla.
Atthaṃ na upaparikkhantīti atthatthaṃ kāraṇatthaṃ na passanti na pariggaṇhanti.
They do not examine the meaning means they do not see, do not grasp, the purpose, the reason.
“Atthaṃ na upaparikkhantī” nghĩa là họ không thấy, không nắm bắt được ý nghĩa thực sự, ý nghĩa nguyên nhân.
Anupaparikkhatanti anupaparikkhantānaṃ.
Of those not examining means of those who do not examine.
“Anupaparikkhataṃ” nghĩa là của những người không suy xét.
Na nijjhānaṃ khamantīti na upaṭṭhahanti na āpāthaṃ āgacchanti, imasmiṃ ṭhāne sīlaṃ samādhi vipassanā maggo phalaṃ vaṭṭaṃ vivaṭṭaṃ kathitanti evaṃ jānituṃ na sakkā hontīti attho.
They do not stand up to scrutiny means they do not become apparent, they do not come into range. The meaning is that it is not possible for them to know: "In this place, virtue, concentration, insight, path, fruition, the round of existence, and the end of the round of existence are taught."
“Na nijjhānaṃ khamantī” nghĩa là không hiện rõ, không đến được tầm nhìn của trí tuệ; nghĩa là không thể biết được rằng trong chỗ này đã được nói về giới (sīla), định (samādhi), tuệ (vipassanā), đạo (magga), quả (phala), luân hồi (vaṭṭa) và thoát ly luân hồi (vivaṭṭa).
Te upārambhānisaṃsā cevāti te paresaṃ vāde dosāropanānisaṃsā hutvā pariyāpuṇantīti attho.
They have the benefit of finding fault means they master the teachings for the benefit of imputing faults in the doctrines of others.
“Te upārambhānisaṃsā cevā” nghĩa là những người đó học để có lợi ích là có thể chỉ trích lỗi lầm trong lời nói của người khác.
Itivādappamokkhānisaṃsā cāti evaṃ vādapamokkhānisaṃsā, parehi sakavāde dose āropite taṃ dosaṃ evaṃ mocessāmāti imināva kāraṇena pariyāpuṇantīti attho.
And have the benefit of extricating their own doctrine means they master the teachings for the benefit of extricating their own doctrine, with the thought, "When others impute a fault in our own doctrine, we will thus release it from that fault." This is the reason they master the teachings.
“Itivādappamokkhānisaṃsā cā” nghĩa là có lợi ích là thoát khỏi sự chỉ trích, nghĩa là họ học với lý do là: “Nếu người khác chỉ trích lỗi lầm trong lời nói của mình, mình sẽ giải thoát lỗi lầm đó như thế này”.
Tañcassa atthaṃ nānubhontīti yassa ca maggassa vā phalassa vā atthāya kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa dhammassa atthaṃ ete duggahitaggāhino nānubhonti.
And they do not experience its purpose means these individuals who have grasped wrongly do not experience the purpose of that Dhamma, for the sake of which noble sons master the Dhamma, that is, for the path or for its fruition.
“Tañcassa atthaṃ nānubhontī” nghĩa là những người nắm giữ sai lầm đó không thể chứng nghiệm được ý nghĩa của Dhamma (Pháp) mà các thiện gia tử (kulaputta) đã học, tức là ý nghĩa của đạo và quả.
Apica parassa vāde upārambhaṃ āropetuṃ attano vādaṃ mocetuṃ asakkontāpi tañca atthaṃ nānubhontiyeva.
Moreover, even when they are unable to find fault in another's doctrine or to extricate their own doctrine, they still do not experience that purpose.
Hơn nữa, ngay cả khi không thể chỉ trích lời nói của người khác hay giải thoát lỗi lầm trong lời nói của mình, họ cũng không chứng nghiệm được ý nghĩa đó.
239. Alagaddatthikoti āsivisaatthiko.
One who wants a water snake means one who wants a venomous snake.
“Alagaddatthiko” nghĩa là người muốn bắt rắn độc.
Gadoti hi visassa nāmaṃ, taṃ tassa alaṃ paripuṇṇaṃ atthīti alagaddo.
For gada is a name for venom; because that is complete and full in it, it is called an alagadda.
“Gado” là tên của chất độc, chất độc đó đầy đủ trong con rắn nên gọi là “alagaddo” (rắn độc).
Bhogeti sarīre.
By the coils means by the body.
“Bhoge” nghĩa là trên thân.
Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇantīti nittharaṇapariyattivasena uggaṇhanti.
Here, monks, some noble sons master the Dhamma means they learn it for the purpose of crossing over.
“Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇantī” nghĩa là học để thoát ly.
Tisso hi pariyattiyo alagaddapariyatti nittharaṇapariyatti bhaṇḍāgārikapariyattīti.
For there are three kinds of scriptural learning: learning like a water snake, learning for crossing over, and learning like a treasurer.
Có ba loại học (pariyatti): học như bắt rắn độc (alagaddapariyatti), học để thoát ly (nittharaṇapariyatti), và học như người giữ kho (bhaṇḍāgārikapariyatti).
Khīṇāsavassa pana pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti nāma.
The learning of one whose cankers are destroyed is called learning like a treasurer.
Tuy nhiên, việc học của một vị A-la-hán được gọi là “bhaṇḍāgārikapariyatti”.
Tassa hi apariññātaṃ appahīnaṃ abhāvitaṃ asacchikataṃ vā natthi.
For him, there is nothing that is not fully understood, not abandoned, not developed, or not realized.
Đối với vị ấy, không có gì chưa được hiểu biết, chưa được đoạn trừ, chưa được tu tập, hay chưa được chứng đắc.
So hi pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo sacchikataphalo, tasmā buddhavacanaṃ pariyāpuṇanto tantidhārako paveṇipālako vaṃsānurakkhakova hutvā uggaṇhāti.
He has fully understood the aggregates, abandoned the defilements, developed the path, and realized the fruition. Therefore, when he masters the Buddha's word, he learns it as one who upholds the textual tradition, guards the lineage, and protects the heritage.
Vị ấy đã hiểu biết các uẩn, đã đoạn trừ phiền não, đã tu tập đạo, đã chứng đắc quả. Do đó, khi học lời Phật dạy, vị ấy học như một người giữ gìn giáo điển, người bảo tồn truyền thống, người duy trì dòng dõi.
Itissa sā pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti nāma hoti.
Thus, his learning is called learning like a treasurer.
Vì vậy, việc học của vị ấy được gọi là bhaṇḍāgārikapariyatti.
Yo pana puthujjano chātabhayādīsu ganthadharesu ekasmiṃ ṭhāne vasituṃ asakkontesu sayaṃ bhikkhācārena akilamamāno atimadhuraṃ buddhavacanaṃ mā nassatu, tantiṃ dhāressāmi, vaṃsaṃ ṭhapessāmi, paveṇiṃ pālessāmīti pariyāpuṇāti, tassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti hoti, na hotīti?
What about a worldling who, when those dedicated to the scriptural duty are unable to reside in one place due to the fear of starvation and so on, masters the teachings himself, without tiring of the alms round, thinking, "May this exceedingly sweet word of the Buddha not be lost; I will uphold the textual tradition, establish the heritage, and guard the lineage"? Is his learning considered learning like a treasurer, or not?
Vậy, một phàm nhân, khi không thể sống ở một nơi vì sợ đói khát và các chướng ngại khác, không mệt mỏi với việc khất thực, học lời Phật dạy vô cùng ngọt ngào với ý nghĩ: “Mong lời Phật dạy này đừng bị mất đi, tôi sẽ gìn giữ giáo điển, tôi sẽ thiết lập dòng dõi, tôi sẽ bảo tồn truyền thống”, thì việc học của người ấy có phải là bhaṇḍāgārikapariyatti hay không?
Na hoti.
It is not.
Không phải.
Na attano ṭhāne ṭhatvā pariyāputattā.
Because he has not mastered it while standing in his own position.
Vì người ấy không học với tư cách là người giữ kho.
Puthujjanassa hi pariyatti nāma alagaddā vā hoti nittharaṇā vā, sattannaṃ sekkhānaṃ nittharaṇāva, khīṇāsavassa bhaṇḍāgārikapariyattiyeva.
For the learning of a worldling is either like a water snake or for crossing over. For the seven kinds of learners, it is only for crossing over. For one whose cankers are destroyed, it is only learning like a treasurer.
Việc học của phàm nhân chỉ có thể là học như bắt rắn độc (alagaddapariyatti) hoặc học để thoát ly (nittharaṇapariyatti); việc học của bảy bậc hữu học (sekkhā) chỉ là học để thoát ly; việc học của một vị A-la-hán chỉ là bhaṇḍāgārikapariyatti.
Imasmiṃ pana ṭhāne nittharaṇapariyatti adhippetā.
However, in this context, learning for crossing over is intended.
Trong trường hợp này, nittharaṇapariyatti là điều được đề cập.
Nijjhānaṃ khamantīti sīlādīnaṃ āgataṭṭhānesu idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha vipassanā, idha maggo, idha phalaṃ, idha vaṭṭaṃ, idha vivaṭṭanti āpāthaṃ āgacchanti.
They stand up to scrutiny means that in the places where virtue and so on are mentioned, they come into range of understanding, thinking, "Here virtue is taught, here concentration, here insight, here the path, here the fruition, here the round of existence, here the end of the round of existence."
“Nijjhānaṃ khamantī” nghĩa là ở những chỗ nói về giới (sīla) và các pháp khác, họ thấy rõ rằng: “Đây là giới được nói đến, đây là định, đây là tuệ, đây là đạo, đây là quả, đây là luân hồi, đây là thoát ly luân hồi”.
Tañcassa atthaṃ anubhontīti yesaṃ maggaphalānaṃ atthāya pariyāpuṇanti.
And they experience its purpose means for the purpose of which path and fruition they master the teachings.
“Tañcassa atthaṃ anubhontī” nghĩa là vì lợi ích của đạo và quả mà họ học.
Suggahitapariyattiṃ nissāya maggaṃ bhāvetvā phalaṃ sacchikarontā tañcassa dhammassa atthaṃ anubhavanti.
By relying on well-grasped learning, developing the path, and realizing the fruition, they experience the purpose of that Dhamma.
Dựa vào việc học đã được nắm giữ đúng đắn, họ tu tập đạo và chứng đắc quả, nhờ đó họ chứng nghiệm được ý nghĩa của Dhamma đó.
Paravāde upārambhaṃ āropetuṃ sakkontāpi sakavāde āropitaṃ dosaṃ icchiticchitaṭṭhānaṃ gahetvā mocetuṃ sakkontāpi anubhontiyeva.
Even when they are able to find fault in the doctrines of others, and even when they are able, by taking up whatever passage they wish, to clear away a fault imputed in their own doctrine, they still experience it.
Ngay cả khi có thể chỉ trích lời nói của người khác, và có thể giải thoát lỗi lầm bị chỉ trích trong lời nói của mình bằng cách nắm lấy các điểm cần thiết, họ vẫn chứng nghiệm được.
Dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattantīti sīlādīnaṃ āgataṭṭhāne sīlādīni pūrentānampi, paresaṃ vāde sahadhammena upārambhaṃ āropentānampi, sakavādato dosaṃ harantānampi, arahattaṃ patvā parisamajjhe dhammaṃ desetvā dhammadesanāya pasannehi upanīte cattāro paccaye paribhuñjantānampi dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti.
It leads to their welfare and happiness for a long time means it leads to welfare and happiness for a long time for those who fulfill virtue and so on where virtue and so on are mentioned; for those who rightfully find fault in the doctrines of others; for those who remove faults from their own doctrine; and also for those who, having attained arahantship and taught the Dhamma in the midst of the assembly, enjoy the four requisites offered by those pleased with the Dhamma teaching.
“Dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattantī” nghĩa là đối với những người hoàn thiện giới và các pháp khác ở những chỗ thích hợp, đối với những người chỉ trích lời nói của người khác một cách hợp pháp, đối với những người gạt bỏ lỗi lầm khỏi lời nói của mình, và đối với những người đã đạt A-la-hán quả, thuyết pháp giữa chúng hội, và thọ dụng bốn vật dụng do những người hoan hỷ với giáo pháp cúng dường, thì những điều đó mang lại lợi ích và an lạc lâu dài.
Evaṃ suggahite buddhavacane ānisaṃsaṃ dassetvā idāni tattheva niyojento tasmā tiha, bhikkhavetiādimāha.
Having thus shown the benefits of the well-grasped word of the Buddha, now, urging them towards that very thing, he said, "Therefore, monks..." and so on.
Sau khi trình bày lợi ích của lời Phật dạy được nắm giữ đúng đắn như vậy, bây giờ Ngài nói “Tasmā tiha, bhikkhave” (Do đó, này các Tỳ-kheo) và những điều tiếp theo để khuyến khích việc nắm giữ đúng đắn đó.
Tattha tasmāti yasmā duggahitapariyatti duggahitaalagaddo viya dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati, suggahitapariyatti suggahitaalagaddo viya dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattati, tasmāti attho.
Therein, therefore means: because wrongly grasped learning, like a wrongly grasped water snake, leads to what is not for one's welfare and to suffering for a long time, and well-grasped learning, like a well-grasped water snake, leads to one's welfare and happiness for a long time, therefore...
Trong đó, “tasmā” nghĩa là vì việc học sai lầm, giống như bắt rắn độc sai lầm, mang lại bất lợi và khổ đau lâu dài; việc học đúng đắn, giống như bắt rắn độc đúng đắn, mang lại lợi ích và an lạc lâu dài; do đó là ý nghĩa.
Tathā naṃ dhāreyyāthāti tatheva naṃ dhāreyyātha, teneva atthena gaṇheyyātha.
You should bear it in mind in that way means you should bear it in mind in that very way; you should grasp it with that very purpose.
“Tathā naṃ dhāreyyāthā” nghĩa là các ông hãy ghi nhớ nó như vậy, hãy nắm giữ nó với ý nghĩa đó.
Ye vā panāssu viyattā bhikkhūti ye vā pana aññe sāriputtamoggallānamahākassapamahākaccānādikā byattā paṇḍitā bhikkhū assu, te pucchitabbā.
Whatever accomplished monks there may be means whatever other accomplished, wise monks there may be, such as Sāriputta, Moggallāna, Mahākassapa, Mahākaccāna, and others, they should be asked.
“Ye vā panāssu viyattā bhikkhū” nghĩa là nếu có các Tỳ-kheo uyên bác, thông thái khác như Sāriputta, Moggallāna, Mahākassapa, Mahākaccāna, v.v., thì nên hỏi các vị ấy.
Ariṭṭhena viya pana mama sāsane na kalalaṃ vā kacavaraṃ vā pakkhipitabbaṃ.
But one should not throw mud or rubbish into my teaching, as Ariṭṭha has done.
Tuy nhiên, không nên ném bùn hay rác vào giáo pháp của Ta, như Ariṭṭha đã làm.
240. Kullūpamanti kullasadisaṃ.
Like a raft means similar to a raft.
“Kullūpamaṃ” nghĩa là giống như chiếc bè.
Nittharaṇatthāyāti caturoghanittharaṇatthāya.
For the purpose of crossing over means for the purpose of crossing over the four floods.
“Nittharaṇatthāyā” nghĩa là để vượt qua bốn dòng nước lũ (ogha).
Udakaṇṇavanti yañhi udakaṃ gambhīraṃ na puthulaṃ.
Expanse of water refers to water that is deep but not wide.
“Udakaṇṇavaṃ” nghĩa là nước sâu nhưng không rộng.
Puthulaṃ vā pana na gambhīraṃ, na taṃ aṇṇavoti vuccati.
But if it is wide but not deep, it is not called an ocean.
Hoặc rộng nhưng không sâu, thì không được gọi là biển (aṇṇava).
Yaṃ pana gambhīrañceva puthulañca, taṃ aṇṇavoti vuccati.
That which is both deep and wide is called an ocean.
Cái nào vừa sâu vừa rộng thì được gọi là biển.
Tasmā mahantaṃ udakaṇṇavanti mahantaṃ puthulaṃ gambhīraṃ udakanti ayamettha attho.
Therefore, a great expanse of water here means a great, wide, and deep body of water.
Vì vậy, “mahantaṃ udakaṇṇavaṃ” ở đây có nghĩa là một vùng nước rộng lớn và sâu.
Sāsaṅkaṃ nāma yattha corānaṃ nivutthokāso dissati.
Fraught with danger is a place where signs of robbers' presence are seen.
“Sāsaṅkaṃ” là nơi có thể thấy chỗ trú ẩn của bọn cướp.
Ṭhitokāso, nisinnokāso, nipannokāso dissati.
Places where they have stood, sat, or lain down are seen.
Chỗ đứng, chỗ ngồi, chỗ nằm của chúng có thể được nhìn thấy.
Sappaṭibhayaṃ nāma yattha corehi manussā hatā dissanti, viluttā dissanti, ākoṭitā dissanti.
Fraught with fear is a place where people are seen killed, plundered, or beaten by robbers.
“Sappaṭibhayaṃ” là nơi người ta thấy những người bị cướp giết, bị cướp bóc, bị đánh đập.
Uttarasetūti udakaṇṇavassa upari baddho setu.
A causeway to the further shore means a bridge built over the expanse of water.
“Uttarasetū” nghĩa là cây cầu bắc qua biển nước.
Kullaṃ bandhitvāti kullo nāma taraṇatthāya kalāpaṃ katvā baddho.
Having bound a raft means a kulla is something bound together in a bundle for the purpose of crossing.
“Kullaṃ bandhitvā” nghĩa là “kullo” là một bó được buộc lại để vượt qua.
Pattharitvā baddhā pana padaracāṭiādayo uḷumpoti vuccanti.
However, planks, jars, and so on, spread out and bound together, are called an uḷumpa.
Các tấm ván được trải ra và buộc lại như padaracāṭi, v.v., được gọi là uḷumpa (thuyền nhỏ).
Uccāretvāti ṭhapetvā.
Hauling it up means placing it.
“Uccāretvā” nghĩa là đặt xuống.
Kiccakārīti pattakārī yuttakārī, patirūpakārīti attho.
Doing what should be done means doing what is attained, doing what is fitting; the meaning is doing what is proper.
“Kiccakārī” nghĩa là người làm việc cần thiết, người làm việc đúng đắn, người làm việc phù hợp.
Dhammāpi vo pahātabbāti ettha dhammāti samathavipassanā.
Even dhammas are to be abandoned by you—here, dhammas refers to serenity and insight.
Trong “Dhammāpi vo pahātabbā”, “dhammā” ở đây là samatha và vipassanā.
Bhagavā hi samathepi chandarāgaṃ pajahāpesi, vipassanāyapi.
For the Blessed One caused the abandonment of sensual desire in serenity, and also in insight.
Đức Phật đã khiến người ta từ bỏ tham ái (chandarāga) trong cả samatha và vipassanā.
Samathe chandarāgaṃ kattha pajahāpesi?
Where did he cause the abandonment of sensual desire in serenity?
Ngài đã khiến từ bỏ tham ái trong samatha ở đâu?
‘‘Iti kho, udāyi, nevasaññānāsaññāyatanassapi pahānaṃ vadāmi, passasi no tvaṃ, udāyi, taṃ saṃyojanaṃ aṇuṃ vā thūlaṃ vā, yassāhaṃ no pahānaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 2.156) ettha samathe chandarāgaṃ pajahāpesi.
"Thus, Udāyi, I speak of the abandoning of even the base of neither-perception-nor-non-perception. Do you see, Udāyi, any fetter, subtle or gross, of which I do not speak of abandoning?' Here, he caused the abandoning of desire and lust in regard to calm.
“Này Udāyi, Như Lai nói về sự đoạn trừ xứ phi tưởng phi phi tưởng. Này Udāyi, ngươi có thấy một kiết sử nào, dù vi tế hay thô tháo, mà Như Lai không nói về sự đoạn trừ nó không?” Ở đây, Ngài đã khiến người ta từ bỏ dục ái (chandarāga) đối với samatha.
‘‘Imaṃ ce tumhe, bhikkhave, diṭṭhiṃ evaṃ parisuddhaṃ evaṃ pariyodātaṃ na allīyetha na kelāyetha na dhanāyethā’’ti (ma. ni. 1.401) ettha vipassanāya chandarāgaṃ pajahāpesi.
'Bhikkhus, if you would not cling to this view so purified, so bright, would not delight in it, would not treasure it...' Here, he caused the abandoning of desire and lust in regard to insight.
“Này các Tỳ-khưu, nếu các ông không bám víu, không ưa thích, không chấp thủ cái kiến này, vốn thanh tịnh và trong sáng như vậy…” Ở đây, Ngài đã khiến người ta từ bỏ dục ái (chandarāga) đối với vipassanā.
Idha pana ubhayattha pajahāpento ‘‘dhammāpi vo pahātabbā, pageva adhammā’’ti āha.
But here, causing the abandoning of both, he said, 'You should abandon even dhammas, how much more so non-dhammas.'
Ở đây, khi khiến người ta từ bỏ dục ái đối với cả hai, Ngài nói: “Ngay cả các pháp (dhamma) các ông cũng phải đoạn trừ, huống chi là các phi pháp (adhamma).”
Tatrāyaṃ adhippāyo – bhikkhave, ahaṃ evarūpesu santappaṇītesu dhammesu chandarāgappahānaṃ vadāmi, kiṃ pana imasmiṃ asaddhamme gāmadhamme vasaladhamme duṭṭhulle odakantike, yattha ayaṃ ariṭṭho moghapuriso niddosasaññī pañcasu kāmaguṇesu chandarāgaṃ nālaṃ antarāyāyāti vadati.
Therein, this is the intention: Bhikkhus, I speak of abandoning desire and lust for such tranquil and sublime dhammas; what then is to be said of this wrong Dhamma, this village-dhamma, this base person's Dhamma, this coarse Dhamma ending in washing with water, wherein this foolish person Ariṭṭha, perceiving it as blameless, says that desire and lust for the five cords of sensual pleasure are not an obstruction?
Ý nghĩa ở đây là: “Này các Tỳ-khưu, Như Lai nói về sự đoạn trừ dục ái (chandarāga) đối với những pháp như vậy, những pháp thanh tịnh và cao thượng. Huống chi là đối với những phi pháp này, những pháp hạ liệt, pháp của làng mạc, pháp của kẻ tiện dân, những pháp thô tục, những pháp chỉ đến mức rửa bằng nước, mà kẻ vô dụng Ariṭṭha này lại cho rằng dục ái đối với năm dục trần không phải là chướng ngại.”
Ariṭṭhena viya na tumhehi mayhaṃ sāsane kalalaṃ vā kacavaraṃ vā pakkhipitabbanti evaṃ bhagavā imināpi ovādena ariṭṭhaṃyeva niggaṇhāti.
Just as Ariṭṭha has done, you should not throw mud or rubbish into my Dispensation. Thus, the Blessed One, with this admonition as well, rebukes Ariṭṭha himself.
Như Ariṭṭha đã làm, các ông không nên vứt bùn hay rác vào giáo pháp của Như Lai. Bằng lời khuyên này, Đức Thế Tôn cũng quở trách Ariṭṭha.
241. Idāni yo pañcasu khandhesu tividhaggāhavasena ahaṃ mamanti gaṇhāti, so mayhaṃ sāsane ayaṃ ariṭṭho viya kalalaṃ kacavaraṃ pakkhipatīti dassento chayimāni, bhikkhavetiādimāha.
Now, showing that whoever grasps the five aggregates as 'I' and 'mine' through the threefold grasping, throws mud and rubbish into my Dispensation like this Ariṭṭha, he said, "These six, bhikkhus, etc.
241. Giờ đây, để chỉ ra rằng người nào chấp thủ “ta” và “của ta” đối với năm uẩn (khandha) theo ba loại chấp thủ (taṇhā, māna, diṭṭhi), thì người đó cũng vứt bùn và rác vào giáo pháp của Như Lai giống như Ariṭṭha, Ngài đã nói câu “Này các Tỳ-khưu, có sáu cơ sở của tà kiến (diṭṭhiṭṭhāna)” v.v.
Tattha diṭṭhiṭṭhānānīti diṭṭhipi diṭṭhiṭṭhānaṃ, diṭṭhiyā ārammaṇampi diṭṭhiṭṭhānaṃ, diṭṭhiyā paccayopi.
Therein, bases for views: a view is a basis for a view; the object of a view is also a basis for a view; and so is the condition for a view.
Trong đó, diṭṭhiṭṭhānāni (cơ sở của tà kiến) có nghĩa là tà kiến (diṭṭhi) cũng là cơ sở của tà kiến, đối tượng của tà kiến cũng là cơ sở của tà kiến, và duyên của tà kiến cũng là cơ sở của tà kiến.
Rūpaṃ etaṃ mamātiādīsu etaṃ mamāti taṇhāggāho.
In 'Material form is mine,' etc., 'this is mine' is the grasping of craving.
Trong câu “Sắc này là của ta” v.v., “của ta” là chấp thủ do tham ái (taṇhāggāha).
Esohamasmīti mānaggāho.
'This I am' is the grasping of conceit.
“Ta là cái đó” là chấp thủ do kiêu mạn (mānaggāha).
Eso me attāti diṭṭhiggāho.
'This is my self' is the grasping of views.
“Cái đó là tự ngã của ta” là chấp thủ do tà kiến (diṭṭhiggāha).
Evaṃ rūpārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā honti.
Thus, craving, conceit, and views that have material form as their object are spoken of.
Như vậy, tham ái, kiêu mạn và tà kiến có đối tượng là sắc đã được nói đến.
Rūpaṃ pana attāti na vattabbaṃ.
But it should not be said that material form is a self.
Tuy nhiên, sắc không nên được nói là tự ngã.
Vedanādīsupi eseva nayo.
This same method applies to feeling and the others.
Đối với thọ (vedanā) v.v. cũng theo cách tương tự.
Diṭṭhaṃ rūpāyatanaṃ, sutaṃ saddāyatanaṃ, mutaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ, tañhi patvā gahetabbato mutanti vuttaṃ.
The seen is the eye-base; the heard is the ear-base; the sensed is the nose-base, the tongue-base, and the body-base, for since it must be grasped by touching it, it is called 'sensed'.
Diṭṭhaṃ là sắc xứ (rūpāyatana), sutaṃ là thanh xứ (saddāyatana), mutaṃ là hương xứ (gandhāyatana), vị xứ (rasāyatana), xúc xứ (phoṭṭhabbāyatana), vì những thứ đó được nắm bắt sau khi tiếp xúc nên được gọi là mutaṃ.
Avasesāni sattāyatanāni viññātaṃ nāma.
The remaining seven bases are called the cognized.
Bảy xứ còn lại được gọi là viññātaṃ (được biết).
Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ.
Attained means attained either having sought for it or not having sought for it.
Pattaṃ (đã đạt được) là đã đạt được dù có tìm kiếm hay không tìm kiếm.
Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ.
Sought for means sought for, whether attained or not attained.
Pariyesitaṃ (đã tìm kiếm) là đã tìm kiếm dù đã đạt được hay chưa đạt được.
Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ.
Mentally traversed means traversed by the mind.
Anuvicaritaṃ manasā (đã được tâm suy tư) là đã được tâm đi lại nhiều lần.
Lokasmiñhi pariyesitvā pattampi atthi, pariyesitvā nopattampi.
In the world, there is that which is attained after being sought for, and that which is not attained after being sought for.
Thật vậy, trên đời có những thứ đã tìm kiếm và đạt được, cũng có những thứ đã tìm kiếm nhưng không đạt được.
Apariyesitvā pattampi atthi, apariyesitvā nopattampi.
There is that which is attained without being sought for, and that which is not attained without being sought for.
Cũng có những thứ không tìm kiếm mà đạt được, và những thứ không tìm kiếm mà không đạt được.
Tattha pariyesitvā pattaṃ pattaṃ nāma.
Therein, what is attained after being sought for is called 'attained'.
Trong đó, cái đã tìm kiếm và đạt được thì gọi là pattaṃ.
Pariyesitvā nopattaṃ pariyesitaṃ nāma.
What is not attained after being sought for is called 'sought for'.
Cái đã tìm kiếm nhưng không đạt được thì gọi là pariyesitaṃ.
Apariyesitvā pattañca, apariyesitvā nopattañca manasānuvicaritaṃ nāma.
What is attained without being sought for and what is not attained without being sought for are called 'mentally traversed'.
Cái không tìm kiếm mà đạt được, và cái không tìm kiếm mà không đạt được, thì gọi là manasānuvicaritaṃ.
Atha vā pariyesitvā pattampi apariyesitvā pattampi pattaṭṭhena pattaṃ nāma.
Alternatively, both what is attained after being sought for and what is attained without being sought for are called 'attained' in the sense of having been attained.
Hoặc giả, cái đã tìm kiếm và đạt được, và cái không tìm kiếm mà đạt được, đều được gọi là pattaṃ theo nghĩa đã đạt được.
Pariyesitvā nopattaṃ pariyesitaṃ nāma.
What is not attained after being sought for is called 'sought for'.
Cái đã tìm kiếm nhưng không đạt được thì gọi là pariyesitaṃ.
Apariyesitvā nopattaṃ manasānuvicaritaṃ nāma.
What is not attained without being sought for is called 'mentally traversed'.
Cái không tìm kiếm mà không đạt được thì gọi là manasānuvicaritaṃ.
Sabbaṃ vā etaṃ manasā anuvicaritattā manasānuvicaritaṃ nāma.
Or, all of this is called 'mentally traversed' because it has been traversed by the mind.
Hoặc tất cả những thứ này đều được gọi là manasānuvicaritaṃ vì đã được tâm suy tư.
Iminā viññāṇārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā, desanāvilāsena heṭṭhā diṭṭhādiārammaṇavasena viññāṇaṃ dassitaṃ.
By this, craving, conceit, and views that have consciousness as their object are stated; with stylistic eloquence in the teaching, consciousness was shown below by way of the objects seen, etc.
Bằng cách này, tham ái, kiêu mạn và tà kiến có đối tượng là thức (viññāṇa) đã được nói đến, và thức đã được trình bày theo đối tượng của thấy v.v. ở phần dưới, theo sự tinh tế của bài giảng.
Yampi taṃ diṭṭhiṭṭhānanti yampi etaṃ so lokotiādinā nayena pavattaṃ diṭṭhiṭṭhānaṃ.
And that which is a basis for views: that basis for views which occurs in the manner of 'that is the world,' etc.
Yampi taṃ diṭṭhiṭṭhānaṃ (cái gì cũng là cơ sở của tà kiến) là cơ sở của tà kiến đó, phát sinh theo cách “Thế giới đó, tự ngã đó” v.v.
So loko so attāti yā esā ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā nayena pavattā diṭṭhi loko ca attā cāti gaṇhāti, taṃ sandhāya vuttaṃ.
That is the world, that is the self: this is said in reference to the view which occurs in the manner of 'one regards material form as self,' etc., which one grasps as 'this is the world and this is the self'.
So loko so attā (Thế giới đó, tự ngã đó) được nói đến để chỉ tà kiến phát sinh theo cách “quan sát sắc là tự ngã” v.v., chấp thủ thế giới và tự ngã.
So pecca bhavissāmīti so ahaṃ paralokaṃ gantvā nicco bhavissāmi, dhuvo sassato avipariṇāmadhammo bhavissāmi, sinerumahāpathavīmahāsamuddādīhi sassatīhi samaṃ tatheva ṭhassāmi.
After death I shall be: after going to the next world, that I shall be permanent, I shall be stable, lasting, of an unchanging nature; I shall stand just so, like the eternal Mount Sineru, the great earth, the great ocean, and so on.
So pecca bhavissāmī (Sau khi chết ta sẽ là) có nghĩa là: “Sau khi đi đến thế giới bên kia, ta sẽ là thường còn, là vững bền, là vĩnh cửu, là pháp không biến đổi, ta sẽ tồn tại như vậy, ngang bằng với những thứ thường còn như núi Sineru, đại địa, đại dương v.v.”
Tampi etaṃ mamāti tampi dassanaṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attāti samanupassati.
That too is mine: that seeing too one regards as 'this is mine, this I am, this is my self'.
Tampi etaṃ mamā (Cái đó cũng là của ta) có nghĩa là: “Cái thấy đó cũng là của ta, ta là cái đó, cái đó là tự ngã của ta,” người ta quan sát như vậy.
Iminā diṭṭhārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā.
By this, craving, conceit, and views that have a view as their object are stated.
Bằng cách này, tham ái, kiêu mạn và tà kiến có đối tượng là kiến (diṭṭhi) đã được nói đến.
Vipassanāya paṭivipassanākāle viya pacchimadiṭṭhiyā purimadiṭṭhiggahaṇakāle evaṃ hoti.
This occurs at the time of grasping a prior view with a subsequent view, just as at the time of reviewing insight with insight.
Điều này xảy ra như khi quán chiếu lại (paṭivipassanā) trong thiền vipassanā, tức là khi tà kiến sau chấp thủ tà kiến trước.
Sukkapakkhe rūpaṃ netaṃ mamāti rūpe taṇhāmānadiṭṭhiggāhā paṭikkhittā.
In the bright section, 'Material form is not mine': the graspings of craving, conceit, and views in regard to material form are rejected.
Trong phần trắng (sukkapakkha), rūpaṃ netaṃ mamā (sắc này không phải của ta) bác bỏ sự chấp thủ tham ái, kiêu mạn, tà kiến đối với sắc.
Vedanādīsupi eseva nayo.
This same method applies to feeling and the others.
Đối với thọ (vedanā) v.v. cũng theo cách tương tự.
Samanupassatīti imassa pana padassa taṇhāsamanupassanā mānasamanupassanā diṭṭhisamanupassanā ñāṇasamanupassanāti catasso samanupassanāti attho.
As for this word 'regards', the meaning is that there are four kinds of regarding: regarding through craving, regarding through conceit, regarding through views, and regarding through knowledge.
Tuy nhiên, ý nghĩa của từ samanupassatī (quan sát) là có bốn loại quan sát: quan sát bằng tham ái (taṇhāsamanupassanā), quan sát bằng kiêu mạn (mānasamanupassanā), quan sát bằng tà kiến (diṭṭhisamanupassanā), và quan sát bằng tuệ (ñāṇasamanupassanā).
Tā kaṇhapakkhe tissannaṃ samanupassanānaṃ, sukkapakkhe ñāṇasamanupassanāya vasena veditabbā.
They are to be understood by way of the three kinds of regarding in the dark section, and by way of regarding through knowledge in the bright section.
Những loại quan sát đó nên được hiểu theo ba loại quan sát trong phần đen (kaṇhapakkha) và theo quan sát bằng tuệ trong phần trắng (sukkapakkha).
Asati na paritassatīti avijjamāne bhayaparitassanāya taṇhāparitassanāya vā na paritassati.
When it is non-existent, one is not distressed: when it is non-existent, one is not distressed by the distress of fear or the distress of craving.
Asati na paritassatī (khi không có thì không lo sợ) có nghĩa là không lo sợ khi không có sự lo sợ do hiểm nguy, hoặc không lo sợ khi không có sự lo sợ do tham ái.
Iminā bhagavā ajjhattakkhandhavināse aparitassamānaṃ khīṇāsavaṃ dassento desanaṃ matthakaṃ pāpesi.
By this, the Blessed One, showing the one whose cankers are destroyed who is not distressed at the destruction of the internal aggregates, brought the discourse to its climax.
Bằng cách này, Đức Thế Tôn đã kết thúc bài giảng bằng cách chỉ ra một vị A-la-hán không lo sợ khi các uẩn nội tại hoại diệt.
242. Evaṃ vutte aññataro bhikkhūti evaṃ bhagavatā vutte aññataro anusandhikusalo bhikkhu – ‘‘bhagavatā ajjhattakkhandhavināse aparitassantaṃ khīṇāsavaṃ dassetvā desanā niṭṭhāpitā, ajjhattaṃ aparitassante kho pana sati ajjhattaṃ paritassakena bahiddhā parikkhāravināse paritassakena aparitassakena cāpi bhavitabbaṃ.
When this was said, a certain bhikkhu skilled in making connections thought: "The Blessed One concluded the discourse by showing the one whose cankers are destroyed who is not distressed at the destruction of the internal aggregates. But when there is one who is not distressed internally, there must also be one who is distressed internally, one who is distressed at the destruction of external requisites, and one who is not distressed.
242. Evaṃ vutte aññataro bhikkhū (Khi được nói như vậy, một Tỳ-khưu khác) có nghĩa là khi Đức Thế Tôn nói như vậy, một Tỳ-khưu khác, người khéo léo trong việc liên kết các đoạn, đã suy nghĩ: “Đức Thế Tôn đã kết thúc bài giảng bằng cách chỉ ra một vị A-la-hán không lo sợ khi các uẩn nội tại hoại diệt. Tuy nhiên, khi có sự lo sợ về các uẩn nội tại, thì cũng có thể có một Tỳ-khưu lo sợ về sự hoại diệt của các vật dụng bên ngoài, hoặc một Tỳ-khưu không lo sợ. Do đó, câu hỏi này nên được hỏi dựa trên bốn lý do này.” Sau khi suy nghĩ như vậy, vị ấy khoác y một bên vai, chắp tay và bạch với Đức Thế Tôn.
Iti imehi catūhi kāraṇehi ayaṃ pañho pucchitabbo’’ti cintetvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā añjaliṃ paggayha bhagavantaṃ etadavoca.
Thus, this question should be asked for these four reasons." Having thought thus, he arranged his robe over one shoulder, raised his hands in añjali, and said this to the Blessed One.
Do đó, sau khi suy nghĩ rằng “vấn đề này phải được hỏi bằng bốn lý do này”, vị ấy đắp y một bên vai, chắp tay và bạch Thế Tôn rằng:
Bahiddhā asatīti bahiddhā parikkhāravināse.
When it is non-existent externally: at the destruction of external requisites.
Bahiddhā asatī (khi không có ở bên ngoài) có nghĩa là khi các vật dụng bên ngoài hoại diệt.
Ahu vata meti ahosi vata me bhaddakaṃ yānaṃ vāhanaṃ hiraññaṃ suvaṇṇanti attho.
'I once had it': the meaning is, 'I once had a fine vehicle, a mount, silver, gold.'
Ahu vata me (Ôi, ta đã có) có nghĩa là: “Ôi, ta đã từng có xe cộ tốt, phương tiện đi lại, bạc, vàng.”
Taṃ vata me natthīti taṃ vata idāni mayhaṃ natthi, rājūhi vā corehi vā haṭaṃ, agginā vā daḍḍhaṃ, udakena vā vuḷhaṃ, paribhogena vā jiṇṇaṃ.
'That I now do not have': 'That, indeed, I do not have now; it was taken by kings or thieves, or burned by fire, or washed away by water, or worn out through use.'
Taṃ vata me natthī (Ôi, cái đó bây giờ ta không có) có nghĩa là: “Ôi, cái đó bây giờ ta không có nữa, đã bị vua chúa hoặc kẻ trộm cướp lấy đi, hoặc bị lửa thiêu cháy, hoặc bị nước cuốn trôi, hoặc đã cũ nát do sử dụng.”
Siyā vata meti bhaveyya vata mayhaṃ yānaṃ vāhanaṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ sāli vīhi yavo godhumo.
'May I have it': 'May I have a vehicle, a mount, silver, gold, rice, paddy, barley, wheat.'
Siyā vata me (Ôi, ước gì ta có) có nghĩa là: “Ôi, ước gì ta có xe cộ, phương tiện đi lại, bạc, vàng, lúa, gạo, lúa mạch, lúa mì.”
Taṃ vatāhaṃ na labhāmīti tamahaṃ alabhamāno tadanucchavikaṃ kammaṃ akatvā nisinnattā idāni na labhāmīti socati, ayaṃ agāriyasocanā, anagāriyassa pattacīvarādīnaṃ vasena veditabbā.
'That I do not get': He grieves, 'Not getting that, because I am sitting here having not done the work appropriate for it, I do not get it now.' This is the grief of a householder; it should be understood for one who has gone forth in terms of bowl, robes, and so on.
Taṃ vatāhaṃ na labhāmī (Ôi, ta không đạt được điều đó) có nghĩa là: “Vì ta không đạt được điều đó, và vì ta đã ngồi yên mà không làm công việc phù hợp để đạt được nó, nên bây giờ ta không đạt được.” Đây là sự than thở của người tại gia; đối với người xuất gia, nên hiểu là sự than thở về bát, y v.v.
Aparitassanāvāre na evaṃ hotīti yehi kilesehi evaṃ bhaveyya, tesaṃ pahīnattā na evaṃ hoti.
In the section on not being distressed, 'it is not so for him': because the defilements by which it would be so have been abandoned, it is not so for him.
Trong phần không lo sợ (aparitassanāvāra), na evaṃ hotī (không xảy ra như vậy) có nghĩa là không xảy ra như vậy vì những phiền não mà lẽ ra sẽ khiến điều đó xảy ra đã được đoạn trừ.
Diṭṭhiṭṭhānādhiṭṭhānapariyuṭṭhānābhinivesānusayānanti diṭṭhīnañca diṭṭhiṭṭhānānañca diṭṭhādhiṭṭhānānañca diṭṭhipariyuṭṭhānānañca abhinivesānusayānañca.
Of the establishments, adherences, obsessions, attachments, and underlying tendencies related to the basis of views: of views and of bases for views and of adherences to views and of obsessions with views and of attachments and underlying tendencies.
Diṭṭhiṭṭhānādhiṭṭhānapariyuṭṭhānābhinivesānusayānaṃ có nghĩa là của các tà kiến (diṭṭhi), của các cơ sở của tà kiến (diṭṭhiṭṭhāna), của các sự chấp trước tà kiến (diṭṭhādhiṭṭhāna), của các sự bao vây của tà kiến (diṭṭhipariyuṭṭhāna), của các sự bám chấp (abhinivesa), và của các tùy miên (anusaya).
Sabbasaṅkhārasamathāyāti nibbānatthāya.
For the stilling of all formations: for the purpose of Nibbāna.
Sabbasaṅkhārasamathāyā (vì sự an tịnh của tất cả các hành) có nghĩa là vì Nibbāna.
Nibbānañhi āgamma sabbasaṅkhārāiñjitāni, sabbasaṅkhāracalanāni sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā taṃ, ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati.
Indeed, relying on Nibbāna, all agitations of formations, all movements of formations, all stirrings of formations are stilled, are pacified; therefore, it is called 'the stilling of all formations'.
Thật vậy, nương vào Nibbāna, tất cả các sự rung động của hành, tất cả các sự lay chuyển của hành, tất cả các sự dao động của hành đều được an tịnh, được lắng dịu. Do đó, nó được gọi là “sabbasaṅkhārasamatho” (sự an tịnh của tất cả các hành).
Tadeva ca āgamma khandhūpadhi kilesūpadhi abhisaṅkhārūpadhi, pañcakāmaguṇūpadhīti ime upadhayo paṭinissajjiyanti, taṇhā khīyati virajjati nirujjhati, tasmā taṃ, ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati.
And based on that very thing, the substrates—the substrate of the aggregates, the substrate of the defilements, the substrate of formations, the substrate of the five strands of sensual pleasure—are relinquished, craving is destroyed, fades away, and ceases. Therefore, it is called, “the relinquishing of all substrates, the destruction of craving, dispassion, cessation.”
Và chỉ dựa vào điều đó, các chấp thủ (upadhi) như chấp thủ vào các uẩn (khandhūpadhi), chấp thủ vào các phiền não (kilesūpadhi), chấp thủ vào các hành (abhisaṅkhārūpadhi), chấp thủ vào năm dục lạc (pañcakāmaguṇūpadhi) này được từ bỏ; tham ái (taṇhā) bị diệt trừ, trở nên ly tham, chấm dứt. Do đó, điều đó được gọi là "sự từ bỏ mọi chấp thủ, sự diệt trừ tham ái, sự ly tham, sự chấm dứt".
Nibbānāyāti ayaṃ panassa sarūpaniddeso, iti sabbeheva imehi padehi nibbānassa sacchikiriyatthāya dhammaṃ desentassāti ayamattho dīpito.
For Nibbāna: This is a description of its nature. Thus, by all these terms, this meaning is clarified for one who teaches the Dhamma for the purpose of realizing Nibbāna.
Từ Nibbānāya (đến Niết Bàn) này là sự mô tả bản chất của nó. Như vậy, ý nghĩa được giải thích là: Đức Phật thuyết pháp để chứng ngộ Niết Bàn bằng tất cả những từ ngữ này.
Tassevaṃ hotīti tassa diṭṭhigatikassa ucchijjissāmi nāmassu, vinassissāmi nāmassu, nāssu nāma bhavissāmīti evaṃ hoti.
It occurs to him thus: It occurs to that person of wrong view thus: “I will be annihilated, indeed! I will be destroyed, indeed! I will not exist, indeed!”
Tassevaṃ hotīti (người ấy nghĩ như vầy): Người có tà kiến ấy nghĩ như vầy: "Ta sẽ bị cắt đứt, ta sẽ bị hủy diệt, ta sẽ không còn tồn tại nữa".
Diṭṭhigatikassa hi tilakkhaṇaṃ āropetvā suññatāpaṭisaṃyuttaṃ katvā desiyamānaṃ dhammaṃ suṇantassa tāso uppajjati.
For a person of wrong view, when listening to the Dhamma being taught in connection with emptiness by applying the three characteristics, terror arises.
Thật vậy, khi người có tà kiến nghe pháp được thuyết giảng bằng cách áp dụng ba đặc tướng (tilakkhaṇa) và liên kết với tánh không (suññatā), thì sự sợ hãi phát sinh.
Vuttañhetaṃ – ‘‘tāso heso, bhikkhave, asutavato puthujjanassa no cassaṃ, no ca me siyā’’ti (saṃ. ni. 3.55).
And this has been said: “This, monks, is terror for the uninstructed worldling: ‘I would not be! It would not be for me!’”
Điều này đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, đây là sự sợ hãi của phàm phu vô văn, rằng 'ta sẽ không là, ta sẽ không có'".
243. Ettāvatā bahiddhāparikkhāravināse tassanakassa ca notassanakassa ca ajjhattakkhandhavināse tassanakassa ca notassanakassa cāti imesaṃ vasena catukkoṭikā suññatā kathitā.
243. Thus far, emptiness with four alternatives has been explained by way of one who is terrified and one who is not terrified at the destruction of external requisites, and one who is terrified and one who is not terrified at the destruction of the internal aggregates.
243. Cho đến đây, tánh không bốn mặt đã được thuyết giảng theo cách: sự sợ hãi và không sợ hãi khi tài sản bên ngoài bị hủy hoại, và sự sợ hãi và không sợ hãi khi các uẩn bên trong bị hủy hoại.
Idāni bahiddhā parikkhāraṃ pariggahaṃ nāma katvā, vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ attavādupādānaṃ nāma katvā, sakkāyadiṭṭhipamukhā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhinissayaṃ nāma katvā tikoṭikaṃ suññataṃ dassetuṃ taṃ, bhikkhave, pariggahantiādimāha.
Now, to show emptiness with three alternatives, by treating external requisites as possessions, the twenty-based identity view as the clinging to the doctrine of self, and the sixty-two views headed by identity view as the basis of views, he said, “That possession, monks,” and so on.
Bây giờ, để chỉ ra tánh không ba mặt bằng cách gọi tài sản bên ngoài là "pariggaha" (sự nắm giữ), tà kiến thân kiến (sakkāyadiṭṭhi) gồm hai mươi điều là "attavādupādāna" (sự chấp thủ vào ngã), và sáu mươi hai tà kiến đứng đầu bởi thân kiến là "diṭṭhinissaya" (nương tựa vào tà kiến), Đức Phật nói: "Này các Tỳ-khưu, sự nắm giữ đó", v.v.
Tattha pariggahanti bahiddhā parikkhāraṃ.
Therein, possession means the external requisites.
Trong đó, "pariggaha" (sự nắm giữ) là tài sản bên ngoài.
Pariggaṇheyyāthāti yathā viññū manusso pariggaṇheyya.
You should possess means as a wise person would possess.
"Pariggaṇheyyāthā" (các ông có thể nắm giữ) là như một người trí tuệ có thể nắm giữ.
Ahampi kho taṃ, bhikkhaveti, bhikkhave, tumhepi na passatha, ahampi na passāmi, iti evarūpo pariggaho natthīti dasseti.
I too, monks: this shows that such a possession does not exist, saying, “Monks, you do not see it, and I too do not see it.”
"Ahampi kho taṃ, bhikkhave" (Này các Tỳ-khưu, ta cũng vậy) cho thấy rằng: Này các Tỳ-khưu, các ông cũng không thấy, ta cũng không thấy, nghĩa là không có sự nắm giữ như vậy.
Evaṃ sabbattha attho veditabbo.
The meaning should be understood in this way everywhere.
Ý nghĩa này cần được hiểu ở mọi nơi.
244. Evaṃ tikoṭikaṃ suññataṃ dassetvā idāni ajjhattakkhandhe attāti bahiddhā parikkhāre attaniyanti katvā dvikoṭikaṃ dassento attani vā, bhikkhave, satītiādimāha.
244. Having thus shown emptiness with three alternatives, now, showing it with two alternatives by taking the internal aggregates as self and the external requisites as belonging to self, he said, “Or when there is a self, monks,” and so on.
244. Sau khi chỉ ra tánh không ba mặt như vậy, bây giờ để chỉ ra tánh không hai mặt bằng cách xem các uẩn bên trong là "ta" (atta) và tài sản bên ngoài là "của ta" (attaniya), Đức Phật nói: "Này các Tỳ-khưu, khi có một tự ngã", v.v.
Tattha ayaṃ saṅkhepattho, bhikkhave, attani vā sati idaṃ me parikkhārajātaṃ attaniyanti assa, attaniyeva vā parikkhāre sati ayaṃ me attā imassa parikkhārassa sāmīti, evaṃ ahanti.
Therein, this is the brief meaning: Monks, when there is a self, it would occur that this collection of requisites is mine. Or, when there are my requisites, it would occur that this is my self, the owner of these requisites. Thus, ‘I am’.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: Này các Tỳ-khưu, nếu có một tự ngã (atta), thì tài sản này sẽ là "của ta" (attaniya); hoặc nếu có tài sản "của ta", thì "ta" này là chủ của tài sản đó, như vậy là "ta".
Sati mamāti, mamāti sati ahanti yuttaṃ bhaveyya.
When there is, ‘I am’, there would be ‘mine’; when there is ‘mine’, it would be fitting for there to be ‘I am’.
Nếu có "ta", thì có "của ta"; nếu có "của ta", thì có "ta" sẽ là hợp lý.
Saccatoti bhūtato, thetatoti tathato thirato vā.
Truly means actually; genuinely means reliably or firmly.
"Saccato" (một cách chân thật) là một cách thực tế; "thetato" (một cách vững chắc) là một cách đúng đắn hoặc một cách kiên cố.
Idāni ime pañcakkhandhe aniccaṃ dukkhaṃ anattāti evaṃ tiparivaṭṭavasena aggaṇhanto ayaṃ ariṭṭho viya mayhaṃ sāsane kalalaṃ kacavaraṃ pakkhipatīti dassento taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vātiādimāha.
Now, showing that one who does not grasp these five aggregates as impermanent, suffering, and not-self by way of the three-fold revolution is, like Ariṭṭha, adding mud and rubbish to my Dispensation, he said, “What do you think, monks? Is form permanent or...” and so on.
Bây giờ, để chỉ ra rằng người không nắm giữ năm uẩn này theo ba phương diện: vô thường, khổ, vô ngã, thì người ấy giống như Ariṭṭha đang ném bùn nhơ vào giáo pháp của ta, Đức Phật nói: "Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao, sắc là thường hay vô thường?", v.v.
Tattha aniccaṃ, bhanteti, bhante, yasmā hutvā na hoti, tasmā aniccaṃ.
Therein, “Impermanent, venerable sir,” means: Venerable sir, because after having been, it is not, it is therefore impermanent.
Trong đó, "Aniccaṃ, bhante" (Bạch Thế Tôn, vô thường) có nghĩa là: Bạch Thế Tôn, vì nó đã có rồi không còn nữa, nên nó là vô thường.
Uppādavayavattito vipariṇāmatāvakālikaniccapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi aniccaṃ.
It is impermanent for four reasons: due to being subject to arising and passing away, or in the sense of change, temporariness, and the negation of permanence.
Nó là vô thường vì bốn lý do: vì có sự sinh và diệt, vì bản chất biến đổi, và vì nó phủ nhận tính thường còn tạm thời.
Dukkhaṃ, bhanteti, bhante, paṭipīḷanākārena dukkhaṃ, santāpadukkhamadukkhavatthukasukhapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi dukkhaṃ.
“Suffering, venerable sir,” means: Venerable sir, it is suffering in the manner of oppression; or it is suffering for four reasons: in the sense of affliction, what is hard to bear, being a basis for suffering, and the negation of pleasure.
"Dukkhaṃ, bhante" (Bạch Thế Tôn, khổ) có nghĩa là: Bạch Thế Tôn, nó là khổ theo cách áp bức, và nó là khổ vì bốn lý do: vì bản chất thiêu đốt, vì khó chịu đựng, vì là đối tượng của khổ, và vì phủ nhận hạnh phúc.
Vipariṇāmadhammanti bhavasaṅkantiupagamanasabhāvaṃ pakatibhāvavijahanasabhāvaṃ.
Subject to change means having the nature of moving to another existence and abandoning its natural state.
"Vipariṇāmadhammaṃ" (bản chất biến đổi) là bản chất chuyển đổi trạng thái tồn tại, bản chất từ bỏ trạng thái tự nhiên.
Kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attāti yuttaṃ nu kho taṃ imesaṃ tiṇṇaṃ taṇhāmānadiṭṭhiggāhānaṃ vasena ahaṃ mamāti evaṃ gahetuṃ.
Is it proper to regard it thus: ‘This is mine, this I am, this is my self’?” Is it indeed proper to grasp it thus as ‘I’ and ‘mine’ by way of these three graspings of craving, conceit, and views?
"Kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā" (có hợp lý không khi xem xét điều đó là của ta, đây là ta, đây là tự ngã của ta) có nghĩa là: có hợp lý không khi nắm giữ như vậy, "ta" và "của ta", theo ba loại chấp thủ là tham ái, kiêu mạn và tà kiến?
No hetaṃ, bhanteti iminā te bhikkhū avasavattanākārena rūpaṃ, bhante, anattāti paṭijānanti.
“No, venerable sir.” By this, those monks acknowledge, “Venerable sir, form is not-self,” in the sense of being uncontrollable.
Với câu "No hetaṃ, bhante" (Bạch Thế Tôn, không phải vậy), các Tỳ-khưu ấy thừa nhận rằng sắc là vô ngã, theo cách không chịu sự kiểm soát.
Suññaassāmikaanissaraattapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi anattā.
It is not-self for four reasons: in the sense of being empty, ownerless, not sovereign, and the negation of self.
Nó là vô ngã vì bốn lý do: vì trống rỗng, không có chủ, không có quyền lực, và vì phủ nhận tự ngã.
Bhagavā hi katthaci aniccavasena anattattaṃ dasseti, katthaci dukkhavasena, katthaci ubhayavasena.
For the Blessed One sometimes demonstrates not-self by way of impermanence, sometimes by way of suffering, and sometimes by way of both.
Đức Thế Tôn đôi khi chỉ ra tính vô ngã theo phương diện vô thường, đôi khi theo phương diện khổ, đôi khi theo cả hai phương diện.
‘‘Cakkhu attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati, cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati.
“If someone were to say, ‘The eye is self,’ that would not be plausible; for the arising and passing away of the eye are evident.
"Nếu ai nói nhãn là tự ngã, điều đó không hợp lý, vì sự sinh và diệt của nhãn được biết rõ.
Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati, attā me uppajjati ca veti cāti iccassa evamāgataṃ hoti, tasmā taṃ na upapajjati cakkhu attāti yo vadeyya, iti cakkhu anattā’’ti (ma. ni. 3.422) imasmiñhi chachakkasutte aniccavasena anattataṃ dasseti.
And for whatever the arising and passing away are evident, it would follow for him that ‘my self arises and passes away.’ Therefore, it would not be plausible if someone were to say, ‘The eye is self.’ Thus, the eye is not-self.” In this Chachakka Sutta, he demonstrates not-self by way of impermanence.
Nếu cái gì có sự sinh và diệt được biết rõ, thì người ấy sẽ nghĩ rằng 'tự ngã của ta sinh và diệt', do đó, điều đó không hợp lý khi ai nói nhãn là tự ngã, vậy nhãn là vô ngã." Trong Kinh Sáu Sáu (Chachakkasutta) này, Đức Phật chỉ ra tính vô ngã theo phương diện vô thường.
‘‘Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya, labbhetha ca rūpe ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti.
“And if, monks, this form were self, this form would not lead to affliction, and one could have it of form: ‘Let my form be thus; let my form not be thus.’
"Này các Tỳ-khưu, nếu sắc này là tự ngã, thì sắc này sẽ không dẫn đến bệnh tật, và người ta có thể nói về sắc rằng 'mong sắc của ta được như thế này, mong sắc của ta không được như thế kia'.
Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati rūpe ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’’ti (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) imasmiṃ anattalakkhaṇasutte dukkhavasena anattataṃ dasseti.
But because, monks, form is not-self, therefore form leads to affliction, and one cannot have it of form: ‘Let my form be thus; let my form not be thus.’” In this Anattalakkhaṇa Sutta, he demonstrates not-self by way of suffering.
Nhưng này các Tỳ-khưu, vì sắc là vô ngã, nên sắc dẫn đến bệnh tật, và người ta không thể nói về sắc rằng 'mong sắc của ta được như thế này, mong sắc của ta không được như thế kia'." Trong Kinh Vô Ngã Tướng (Anattalakkhaṇasutta) này, Đức Phật chỉ ra tính vô ngã theo phương diện khổ.
‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabba’’nti (saṃ. ni. 3.76) imasmiṃ arahattasutte ubhayavasena anattataṃ dasseti.
“Form, monks, is impermanent. What is impermanent is suffering. What is suffering is not-self. What is not-self should be seen as it really is with right wisdom thus: ‘This is not mine, this I am not, this is not my self.’” In this Arahatta Sutta, he demonstrates not-self by way of both.
"Này các Tỳ-khưu, sắc là vô thường; cái gì vô thường là khổ; cái gì khổ là vô ngã; cái gì vô ngã thì 'cái này không phải của ta, ta không phải là cái này, đây không phải tự ngã của ta' – phải quán thấy điều này bằng chánh trí tuệ như thực." Trong Kinh A-la-hán (Arahattasutta) này, Đức Phật chỉ ra tính vô ngã theo cả hai phương diện.
Aniccaṃ dukkhañca pākaṭaṃ.
Because impermanence and suffering are evident.
Vô thường và khổ thì rõ ràng.
Anattāti na pākaṭaṃ.
Not-self is not evident.
Vô ngã thì không rõ ràng.
Paribhogabhājanādīsu hi bhinnesu aho aniccanti vadanti, aho anattāti vattā nāma natthi.
For when utensils for use and so on are broken, people say, “Oh, how impermanent!” but there is no one who says, “Oh, how not-self!”
Khi các vật dụng như bát đĩa bị vỡ, người ta nói "Ôi, vô thường!", nhưng không có ai nói "Ôi, vô ngã!".
Sarīre gaṇḍapiḷakādīsu vā uṭṭhitāsu kaṇṭakena vā viddhā aho dukkhanti vadanti, aho anattāti pana vattā nāma natthi.
Or when boils, pimples, and so on arise on the body, or when pierced by a thorn, they say, “Oh, how painful!” but there is no one who says, “Oh, how not-self!”
Hoặc khi mụn nhọt, ghẻ lở nổi lên trên thân thể, hoặc bị gai đâm, người ta nói "Ôi, khổ!", nhưng không có ai nói "Ôi, vô ngã!".
Idañhi anattalakkhaṇaṃ nāma avibhūtaṃ duddasaṃ duppaññāpanaṃ.
Because this characteristic of not-self is obscure, difficult to see, and difficult to make known.
Vì đặc tướng vô ngã này không hiển lộ, khó thấy, khó nhận biết.
Tena taṃ bhagavā aniccavasena vā dukkhavasena vā ubhayavasena vā dasseti.
Therefore, the Blessed One demonstrates it by way of impermanence, or by way of suffering, or by way of both.
Do đó, Đức Thế Tôn chỉ ra đặc tướng ấy theo phương diện vô thường, hoặc theo phương diện khổ, hoặc theo cả hai phương diện.
Tayidaṃ imasmimpi teparivaṭṭe aniccadukkhavaseneva dassitaṃ.
And this was demonstrated in this three-fold revolution by way of impermanence and suffering.
Và điều này cũng được chỉ ra theo phương diện vô thường và khổ trong ba phương diện này.
Vedanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling and the rest.
Đối với thọ (vedanā) và các uẩn khác cũng theo cách tương tự.
245. Nibbindatīti ukkaṇṭhati.
245. Becomes disenchanted means becomes disgusted.
245. "Nibbindatī" (nhàm chán) là cảm thấy chán ghét.
Ettha ca nibbidāti vuṭṭhānagāminīvipassanā adhippetā.
And here, by disenchantment, insight leading to emergence is intended.
Ở đây, "nibbidā" (sự nhàm chán) được hiểu là tuệ quán hướng đến sự xuất ly (vuṭṭhānagāminīvipassanā).
Vuṭṭhānagāminīvipassanāya hi bahūni nāmāni.
For there are many names for insight leading to emergence.
Thật vậy, tuệ quán hướng đến sự xuất ly có nhiều tên gọi.
Esā hi katthaci saññagganti vuttā.
Indeed, in some places it is called the peak of perception.
Nó đôi khi được gọi là "saññagga" (đỉnh của tưởng).
Katthaci dhammaṭṭhitiñāṇanti.
In some places, knowledge of the stability of the Dhamma.
Đôi khi là "dhammaṭṭhitiñāṇa" (trí tuệ về sự an trú của pháp).
Katthaci pārisuddhipadhāniyaṅganti.
In some places, the factor of striving for purity.
Đôi khi là "pārisuddhipadhāniyaṅga" (chi phần của sự tinh tấn thanh tịnh).
Katthaci paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti.
In some places, the purity of knowledge and vision of the way.
Đôi khi là "paṭipadāñāṇadassanavisuddhi" (sự thanh tịnh của tri kiến về đạo lộ).
Katthaci tammayatāpariyādānanti.
In some places, the taking over of that state.
Đôi khi là "tammayatāpariyādāna" (sự thấu triệt bản chất đó).
Katthaci tīhi nāmehi.
In some places, by three names.
Đôi khi bằng ba tên.
Katthaci dvīhīti.
And in some places, by two.
Đôi khi bằng hai tên.
Tattha poṭṭhapādasutte tāva ‘‘saññā kho, poṭṭhapāda, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā ñāṇa’’nti (dī. ni. 1.416) evaṃ saññagganti vuttā.
Therein, in the Poṭṭhapāda Sutta, for instance, it is called the peak of perception thus: “Perception, Poṭṭhapāda, arises first, then knowledge.”
Trong Kinh Poṭṭhapāda, nó được gọi là "saññagga" như sau: "Này Poṭṭhapāda, tưởng sinh khởi trước, sau đó là trí tuệ".
Susimasutte ‘‘pubbe kho, susima, dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, pacchā nibbāne ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.70) evaṃ dhammaṭṭhitiñāṇanti vuttā.
In the Susima Sutta, it is called dhammaṭṭhitiñāṇa, as in: “First, Susima, there is the knowledge of the stability of things, and afterwards, knowledge in Nibbāna.”
Trong kinh Susima, đã được nói đến như là Dhammaṭṭhitiñāṇa (Trí tuệ về sự an trú của Pháp) qua câu: ‘‘Này Susima, trước hết là trí tuệ về sự an trú của Pháp, sau đó là trí tuệ về Nibbāna’’.
Dasuttarasutte ‘‘paṭipadāñāṇadassanavisuddhipadhāniyaṅga’’nti (dī. ni. 3.359) evaṃ pārisuddhipadāniyaṅganti vuttā.
In the Dasuttara Sutta, it is called pārisuddhipadāniyaṅga, as in: “The limb of striving for the purity of the knowledge and vision of the path.”
Trong kinh Dasuttara, đã được nói đến như là pārisuddhipadāniyaṅga qua câu: ‘‘paṭipadāñāṇadassanavisuddhipadhāniyaṅga’’.
Rathavinīte ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, paṭipadāñāṇadassanavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.257) evaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti vuttā.
In the Rathavinīta Sutta, it is called paṭipadāñāṇadassanavisuddhi, as in: “Friend, is the holy life lived under the Blessed One for the sake of the purity of the knowledge and vision of the path?”
Trong kinh Rathavinīta, đã được nói đến như là paṭipadāñāṇadassanavisuddhi qua câu: ‘‘Này các hiền giả, đời sống Phạm hạnh được thực hành trong Thế Tôn có phải vì sự thanh tịnh của trí tuệ và kiến giải về con đường không?’’
Saḷāyatanavibhaṅge ‘‘atammayataṃ, bhikkhave, nissāya atammayataṃ āgamma yāyaṃ upekkhā nānattā nānattasitā, taṃ abhinivajjetvā yāyaṃ upekkhā ekattā ekattasitā, taṃ nissāya taṃ āgamma evametissā pahānaṃ hoti, evametissā samatikkamo hotī’’ti (dī. ni. 3.310) evaṃ tammayatāpariyādānanti vuttā.
In the Saḷāyatanavibhaṅga Sutta, it is called tammayatāpariyādāna, as in: “Bhikkhus, by depending on and resorting to that which is not made of that, having avoided the equanimity which is based on diversity and resorts to diversity, and by depending on and resorting to the equanimity which is based on unity and resorts to unity, there is its abandoning, there is its transcending.”
Trong Saḷāyatanavibhaṅga, đã được nói đến như là tammayatāpariyādāna qua câu: ‘‘Này các Tỳ-khưu, nương tựa vào sự không bị đồng hóa, dựa vào sự không bị đồng hóa, có một sự xả khác biệt, bị chi phối bởi sự khác biệt; sau khi loại bỏ nó, nương tựa vào sự xả đồng nhất, dựa vào sự đồng nhất, sự từ bỏ nó xảy ra như vậy, sự vượt qua nó xảy ra như vậy’’.
Paṭisambhidāmagge ‘‘yā ca muñcitukamyatā, yā ca paṭisaṅkhānupassanā, yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.54) evaṃ tīhi nāmehi vuttā.
In the Paṭisambhidāmagga, it is called by three names, as in: “The desire to be delivered, the insight of reviewing, and the equanimity about formations—these things have one meaning, only the phrasing is different.”
Trong Paṭisambhidāmagga, đã được nói đến bằng ba tên gọi qua câu: ‘‘Sự mong muốn giải thoát, sự quán chiếu phân tích, và sự xả đối với các hành (saṅkhārupekkhā), những pháp này có cùng ý nghĩa, chỉ khác nhau về từ ngữ’’.
Paṭṭhāne ‘‘anulomaṃ gotrabhussa anantarapaccayena paccayo, anulomaṃ vodānassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) evaṃ dvīhi nāmehi vuttā.
In the Paṭṭhāna, it is called by two names, as in: “Conformity is a condition for gotrabhū by way of contiguity condition; conformity is a condition for vodāna by way of contiguity condition.”
Trong Paṭṭhāna, đã được nói đến bằng hai tên gọi qua câu: ‘‘Anuloma là duyên theo vô gián duyên cho gotrabhū, anuloma là duyên theo vô gián duyên cho vodāna’’.
Imasmiṃ pana alagaddasutte nibbindatīti nibbidānāmena āgatā.
But in this Alagaddasutta, it comes with the name nibbidā, as in nibbindati.
Tuy nhiên, trong kinh Alagaddūpama này, nó được gọi là nibbidā (sự nhàm chán) theo nghĩa nibbindati (nhàm chán).
Evaṃ vimuttacittaṃ mahākhīṇāsavaṃ dassetvā idāni tassa yathābhūtehi pañcahi kāraṇehi nāmaṃ gaṇhanto ayaṃ vuccati, bhikkhavetiādimāha.
Having thus shown the great one whose taints are destroyed, with a liberated mind, he now said, This, bhikkhus, is called, and so on, taking up his name based on five actual reasons.
Sau khi trình bày vị A-la-hán vĩ đại với tâm giải thoát như vậy, bây giờ, Đức Phật nói đoạn ayaṃ vuccati, bhikkhave (này các Tỳ-khưu, đây được gọi là...) và tiếp theo, để nêu tên vị ấy bằng năm lý do chân thật.
Avijjāti vaṭṭamūlikā avijjā.
Ignorance is the ignorance that is the root of the round of existence.
Avijjā (vô minh) là vô minh gốc rễ của luân hồi.
Ayañhi durukkhipanaṭṭhena palighoti vuccati.
This is called the crossbar in the sense that it is difficult to lift.
Vô minh này được gọi là paligha (chốt cửa) vì khó bị nhổ bỏ.
Tenesa tassa ukkhittattā ukkhittapalighoti vutto.
Therefore, because he has lifted it, he is called one who has lifted the crossbar.
Do đó, vị ấy được gọi là ukkhittapaligho (người đã nhổ chốt cửa) vì đã nhổ bỏ nó.
Tālāvatthukatāti sīsacchinnatālo viya katā, samūlaṃ vā tālaṃ uddharitvā tālassa vatthu viya katā, yathā tasmiṃ vatthusmiṃ puna so tālo na paññāyati, evaṃ puna apaññattibhāvaṃ nītāti attho.
Made into a palm-tree stump means made like a palm tree with its top cut off, or, having uprooted the palm tree with its root, it is made like the site of that palm tree. Just as that palm tree is no longer found on that site, so too, the meaning is that it has been brought to a state of no longer being designated.
Tālāvatthukatā (bị làm như gốc cây thốt nốt) có nghĩa là bị làm như cây thốt nốt đã bị chặt ngọn, hoặc bị làm như gốc cây thốt nốt sau khi đã nhổ cây thốt nốt tận gốc, để cây thốt nốt đó không thể mọc lại ở chỗ đó nữa; nghĩa là đã bị đưa đến trạng thái không còn xuất hiện trở lại.
Ponobbhavikoti punabbhavadāyako.
Leading to renewed existence means giving rise to a new existence.
Ponobbhaviko (dẫn đến tái sinh) là cái mang lại sự tái sinh.
Jātisaṃsārotiādīsu jāyanavasena ceva saṃsaraṇavasena ca evaṃ laddhanāmānaṃ punabbhavakhandhānaṃ paccayo kammābhisaṅkhāro.
In the phrase the saṃsāra of birth, and so on, the volitional formation of kamma is the cause of the aggregates in a renewed existence, which get their name through being born and wandering on.
Trong các đoạn như jātisaṃsāro (luân hồi sinh tử), nghiệp hành (kammābhisaṅkhāro) là nhân duyên cho các uẩn tái sinh, được gọi tên như vậy theo nghĩa phát sinh và luân chuyển.
So hi punappunaṃ uppattikaraṇavasena parikkhipitvā ṭhitattā parikkhāti vuccati, tenesa tassā saṃkiṇṇattā vikiṇṇattā saṃkiṇṇaparikkhoti vutto.
Indeed, it is called a moat because it stands enclosing by way of causing repeated arising. Therefore, because he has scattered and dispersed it, he is called one who has scattered the moat.
Nó được gọi là parikkhā (hào lũy) vì bao quanh và tồn tại theo cách tạo ra sự tái sinh lặp đi lặp lại; do đó, vị ấy được gọi là saṃkiṇṇaparikkho (người đã lấp hào lũy) vì đã làm cho nó bị lấp đầy, bị phá hủy.
Taṇhāti vaṭṭamūlikā taṇhā.
Craving is the craving that is the root of the round of existence.
Taṇhā (ái dục) là ái dục gốc rễ của luân hồi.
Ayañhi gambhīrānugataṭṭhena esikāti vuccati.
This is called an esikā post in the sense that it is deeply embedded.
Nó được gọi là esikā (cột trụ) vì ăn sâu vào một cách sâu sắc.
Tenesa tassā abbūḷhattā luñcitvā chaḍḍitattā abbūḷhesikoti vutto.
Therefore, because he has uprooted and discarded it, he is called one who has uprooted the esikā post.
Do đó, vị ấy được gọi là abbūḷhesiko (người đã nhổ cột trụ) vì đã nhổ bỏ nó, đã vứt bỏ nó.
Orambhāgiyānīti oraṃ bhajanakāni kāmabhave upapattipaccayāni.
Lower means those that belong to the lower part, which are the cause of arising in the sense-sphere existence.
Orambhāgiyāni (hạ phần kiết sử) là những thứ dẫn đến cõi dục, là nhân duyên cho sự tái sinh trong cõi dục.
Etāni hi kavāṭaṃ viya nagaradvāraṃ cittaṃ pidahitvā ṭhitattā aggaḷāti vuccanti.
These are called aggaḷā bolts because they stand blocking the mind like a door leaf blocking a city gate.
Những thứ này được gọi là aggaḷā (then cửa) vì chúng che chắn tâm như cánh cửa thành phố.
Tenesa tesaṃ nirākatattā bhinnattā niraggaḷoti vutto.
Therefore, because he has removed and broken them, he is called one without bolts.
Do đó, vị ấy được gọi là niraggaḷo (người không then cửa) vì đã loại bỏ, đã phá vỡ chúng.
Ariyoti nikkileso parisuddho.
Noble means without defilements, pure.
Ariyo (bậc Thánh) là người không còn phiền não, hoàn toàn thanh tịnh.
Pannaddhajoti patitamānaddhajo.
With banner lowered means he whose banner of conceit has been made to fall.
Pannaddhajo (người đã hạ cờ) là người đã hạ lá cờ kiêu mạn.
Pannabhāroti khandhabhārakilesabhāraabhisaṅkhārabhārapañcakāmaguṇabhārā pannā orohitā assāti pannabhāro.
With burden laid down means he for whom the burden of aggregates, the burden of defilements, the burden of volitional formations, and the burden of the five cords of sensual pleasure have been laid down and put down, so he is one with burden laid down.
Pannabhāro (người đã trút bỏ gánh nặng) là người mà các gánh nặng như gánh nặng uẩn, gánh nặng phiền não, gánh nặng hành, gánh nặng năm dục lạc đã được trút bỏ, đã được đặt xuống.
Apica idha mānabhārasseva oropitattā pannabhāroti adhippeto.
Moreover, here, one with burden laid down is intended specifically because the burden of conceit has been put down.
Hơn nữa, ở đây, pannabhāro được hiểu là chỉ gánh nặng kiêu mạn đã được trút bỏ.
Visaṃyuttoti catūhi yogehi sabbakilesehi ca visaṃyutto.
Disjoined means disjoined from the four yokes and from all defilements.
Visaṃyutto (người đã thoát ly) là người đã thoát ly khỏi bốn loại trói buộc (yoga) và tất cả các phiền não.
Idha pana mānasaṃyogeneva visaṃyuttattā visaṃyuttoti adhippeto.
But here, it is intended as disjoined specifically because of being disjoined from the yoke of conceit.
Tuy nhiên, ở đây, visaṃyutto được hiểu là chỉ thoát ly khỏi sự trói buộc của kiêu mạn (māna).
Asmimānoti rūpe asmīti māno, vedanāya… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe asmīti māno.
The conceit 'I am' is the conceit 'I am' in form, 'I am' in feeling... in perception... in formations... in consciousness.
Asmimāno (kiêu mạn về cái "ta") là kiêu mạn rằng "ta là" trong sắc, trong thọ, trong tưởng, trong hành, trong thức.
Ettāvatā bhagavatā maggena kilese khepetvā nirodhasayanavaragatassa nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā viharato khīṇāsavassa kālo dassito.
Thus far, the Blessed One has shown the state of one whose taints are destroyed, who, having eliminated the defilements by means of the path, abides having entered the attainment of fruition which has Nibbāna as its object, having reached the excellent bed of cessation.
Đến đây, Đức Thế Tôn đã chỉ ra thời điểm của vị A-la-hán, người đã diệt trừ phiền não bằng con đường (magga), đã đạt đến trạng thái an nghỉ tối thượng của Nibbāna, đã nhập vào quả định với Nibbāna làm đối tượng, và đang an trú.
Yathā hi dve nagarāni ekaṃ coranagaraṃ, ekaṃ khemanagaraṃ.
It is as if there were two cities, one a city of thieves, the other a city of safety.
Ví như có hai thành phố: một thành phố của kẻ cướp và một thành phố an toàn.
Atha ekassa mahāyodhassa evaṃ bhaveyya – ‘‘yāvimaṃ coranagaraṃ tiṭṭhati, tāva khemanagaraṃ bhayato na muccati, coranagaraṃ anagaraṃ karissāmī’’ti sannāhaṃ katvā khaggaṃ gahetvā coranagaraṃ upasaṅkamitvā nagaradvāre ussāpite esikatthambhe khaggena chinditvā sadvārabāhakaṃ kavāṭaṃ chinditvā palighaṃ ukkhipitvā pākāraṃ bhindanto parikkhaṃ saṃkiritvā nagarasobhanatthāya ussite dhaje pātetvā nagaraṃ agginā jhāpetvā khemanagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha ñātigaṇaparivuto surasabhojanaṃ bhuñjeyya, evaṃ coranagaraṃ viya sakkāyo, khemanagaraṃ viya nibbānaṃ, mahāyodho viya yogāvacaro.
Then it might occur to a great warrior: “As long as this city of thieves stands, the city of safety is not free from danger. I will make the city of thieves no longer a city.” Having put on his armour and taken up his sword, he would approach the city of thieves, cut down the esikā posts erected at the city gate with his sword, break the gate-leaf together with its doorposts, lift the crossbar, and while breaking down the city wall, he would fill in the moat, cause the banners erected for the city’s adornment to fall, burn the city with fire, enter the city of safety, ascend to a palace, and, surrounded by his kinsmen, eat a delicious meal. In the same way, the personal-existence is like the city of thieves, Nibbāna is like the city of safety, and the yogāvacara is like the great warrior.
Khi đó, một vị đại dũng sĩ nghĩ rằng: ‘‘Chừng nào thành phố của kẻ cướp này còn tồn tại, thì thành phố an toàn sẽ không thoát khỏi nguy hiểm; ta sẽ biến thành phố của kẻ cướp thành phi thành phố’’. Sau khi trang bị giáp trụ, cầm gươm, vị ấy đến thành phố của kẻ cướp, dùng gươm chặt các cột trụ chốt cửa được dựng ở cổng thành, phá vỡ cánh cửa cùng với khung cửa, nhổ chốt cửa, phá hủy tường thành, lấp hào lũy, hạ các lá cờ được dựng lên để trang trí thành phố, đốt cháy thành phố bằng lửa, rồi vào thành phố an toàn, lên lầu cao, cùng với thân quyến thưởng thức món ăn ngon. Cũng vậy, thân kiến (sakkāya) ví như thành phố của kẻ cướp, Nibbāna ví như thành phố an toàn, và hành giả ví như vị đại dũng sĩ.
Tassevaṃ hoti, ‘‘yāva sakkāyavaṭṭaṃ vattati, tāva dvattiṃsakammakāraṇaaṭṭhanavutirogapañcavīsatimahābhayehi parimuccanaṃ natthī’’ti.
It occurs to him: “As long as the round of personal-existence turns, there is no release from the thirty-two kinds of penal kamma, the ninety-eight diseases, and the twenty-five great dangers.”
Vị ấy nghĩ rằng: ‘‘Chừng nào luân hồi thân kiến còn tiếp diễn, thì không thể thoát khỏi ba mươi hai loại hành hạ, chín mươi tám loại bệnh tật, và hai mươi lăm nỗi sợ hãi lớn lao’’.
So mahāyodho viya sannāhaṃ sīlasannāhaṃ katvā, paññākhaggaṃ gahetvā khaggena esikatthambhe viya arahattamaggena taṇhesikaṃ luñcitvā, so yodho sadvārabāhakaṃ nagarakavāṭaṃ viya pañcorambhāgiyasaṃyojanaggaḷaṃ ugghāṭetvā, so yodho palighaṃ viya, avijjāpalighaṃ ukkhipitvā, so yodho pākāraṃ bhindanto parikkhaṃ viya kammābhisaṅkhāraṃ bhindanto jātisaṃsāraparikkhaṃ saṃkiritvā, so yodho nagarasobhanatthāya ussāpite dhaje viya mānaddhaje pātetvā sakkāyanagaraṃ jhāpetvā, so yodho khemanagare uparipāsāde surasabhojanaṃ viya kilesanibbānaṃ nagaraṃ pavisitvā amatanirodhārammaṇaṃ phalasamāpattisukhaṃ anubhavamāno kālaṃ vītināmeti.
Like the great warrior putting on his armour, he puts on the armour of virtue; taking up the sword of wisdom, like the warrior cutting the esikā posts with his sword, he cuts away the esikā post of craving with the path of arahantship; like that warrior unbolting the city gate-leaf with its doorposts, he unbolts the five lower fetters; like that warrior lifting the crossbar, he lifts the crossbar of ignorance; like that warrior filling in the moat while breaking down the city wall, he fills in the moat of the saṃsāra of birth while breaking down the volitional formations of kamma; like that warrior making the banners erected for the city’s adornment fall, he makes the banner of conceit fall, burns the city of personal-existence, and like that warrior eating a delicious meal in a palace in the city of safety, he enters the city which is the Nibbāna of defilements and passes his time experiencing the bliss of the attainment of fruition, which has the deathless cessation as its object.
Vị hành giả đó, như vị đại dũng sĩ đã trang bị giáp trụ, đã trang bị giáp trụ giới (sīlasannāha), cầm gươm trí tuệ (paññākhagga), như vị dũng sĩ chặt các cột trụ chốt cửa bằng gươm, vị ấy nhổ cột trụ ái dục (taṇhesikā) bằng con đường A-la-hán (arahattamagga); như vị dũng sĩ mở cánh cửa thành phố cùng với khung cửa, vị ấy mở then cửa năm hạ phần kiết sử (pañcorambhāgiyasaṃyojanaggaḷa); như vị dũng sĩ nhổ chốt cửa, vị ấy nhổ chốt cửa vô minh (avijjāpaligha); như vị dũng sĩ phá tường thành và lấp hào lũy, vị ấy phá hủy nghiệp hành (kammābhisaṅkhāra) và lấp hào lũy luân hồi sinh tử (jātisaṃsāraparikkhā); như vị dũng sĩ hạ các lá cờ được dựng lên để trang trí thành phố, vị ấy hạ lá cờ kiêu mạn (mānaddhaja) bằng trí tuệ A-la-hán đạo; sau khi đốt cháy thành phố thân kiến bằng ngọn lửa Thánh đạo, như vị dũng sĩ vào thành phố an toàn, lên lầu cao và thưởng thức món ăn ngon, vị ấy vào thành phố Nibbāna của phiền não, trải nghiệm an lạc của quả định với Nibbāna bất tử làm đối tượng, và trải qua thời gian.
246. Idāni evaṃ vimuttacittassa khīṇāsavassa parehi anadhigamanīyaviññāṇataṃ dassento evaṃ vimuttacittaṃ khotiādimāha.
246. Now, wishing to show that the consciousness of one whose taints are destroyed and whose mind is thus liberated is untraceable by others, he said, Such a one with a liberated mind, and so on.
Bây giờ, để chỉ ra rằng thức của vị A-la-hán với tâm giải thoát như vậy không thể bị người khác tìm thấy, Đức Phật nói đoạn evaṃ vimuttacittaṃ kho (tâm giải thoát như vậy, này...) và tiếp theo.
Tattha anvesanti anvesantā gavesantā.
Therein, investigating means searching and seeking.
Trong đó, anvesanti (tìm kiếm) có nghĩa là tìm kiếm, truy tìm.
Idaṃ nissitanti idaṃ nāma nissitaṃ.
Is supported by this means is supported by this particular thing.
Idaṃ nissita (nương tựa vào cái này) có nghĩa là nương tựa vào một cái tên cụ thể này.
Tathāgatassāti ettha sattopi tathāgatoti adhippeto, uttamapuggalo khīṇāsavopi.
Here, in of the Tathāgata, a being is also intended as Tathāgata, as is the supreme person, the one whose taints are destroyed.
Trong từ Tathāgatassa (của Như Lai), cả chúng sinh (satta) và bậc tối thượng là vị A-la-hán (khīṇāsava) đều được hiểu là Tathāgata.
Ananuvijjoti asaṃvijjamāno vā avindeyyo vā.
Untraceable means either not existing or undiscoverable.
Ananuvijjo (không thể tìm thấy) có nghĩa là không tồn tại hoặc không thể tìm thấy.
Tathāgatoti hi satte gahite asaṃvijjamānoti attho vaṭṭati, khīṇāsave gahite avindeyyoti attho vaṭṭati.
Indeed, if ‘Tathāgata’ is taken to mean a being, the meaning ‘not existing’ is fitting; if it is taken to mean one whose taints are destroyed, the meaning ‘undiscoverable’ is fitting.
Thật vậy, khi hiểu Tathāgata là chúng sinh, ý nghĩa là không tồn tại; khi hiểu là vị A-la-hán, ý nghĩa là không thể tìm thấy.
Tattha purimanaye ayamadhippāyo – bhikkhave, ahaṃ diṭṭheva dhamme dharamānakaṃyeva khīṇāsavaṃ tathāgato satto puggaloti na paññapemi.
Therein, according to the former interpretation, this is the intention: Bhikkhus, I do not declare one whose taints are destroyed who is still existing in this very life to be a Tathāgata, a being, or a person.
Theo cách giải thích trước, ý nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, Ta không tuyên bố rằng vị A-la-hán, vị Tathāgata, vị hữu tình, vị cá nhân là tồn tại trong đời này, trong hiện tại.
Appaṭisandhikaṃ pana parinibbutaṃ khīṇāsavaṃ sattoti vā puggaloti vā kiṃ paññapessāmi?
But how shall I designate a taint-destroyed one who is fully extinguished and without relinking-consciousness, as a ‘being’ or a ‘person’?
Nhưng một vị A-la-hán đã nhập Niết-bàn, không còn tái sinh, thì ta sẽ tuyên bố là chúng sinh hay là người như thế nào?
Ananuvijjo tathāgato.
The Tathāgata is untraceable.
Như Lai là bậc không thể tìm thấy được.
Na hi paramatthato satto nāma koci atthi, tassa avijjamānassa idaṃ nissitaṃ viññāṇanti anvesantāpi kiṃ adhigacchissanti?
Indeed, in the ultimate sense, there is no such thing as a 'being'. Since he is non-existent, what will they discover even when searching, 'This consciousness is dependent on this'?
Thật vậy, về mặt tối hậu, không có chúng sinh nào tồn tại, thì những người tìm kiếm thức này nương tựa vào điều gì của một chúng sinh không tồn tại, họ sẽ đạt được gì?
Kathaṃ paṭilabhissantīti attho.
The meaning is: How will they obtain it?
Ý nghĩa là: Làm sao họ có thể đạt được?
Dutiyanaye ayamadhippāyo – bhikkhave, ahaṃ diṭṭheva dhamme dharamānakaṃyeva khīṇāsavaṃ viññāṇavasena indādīhi avindiyaṃ vadāmi.
In the second method, this is the intention: Bhikkhus, I say that a taint-destroyed one, even while existing in this very life, is untraceable by Indra and others by way of consciousness.
Theo cách thứ hai, ý nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, ta tuyên bố rằng vị A-la-hán đang sống trong hiện tại là không thể tìm thấy được bởi chư Thiên do thức của vị ấy.
Na hi saindā devā sabrahmakā sapajāpatikā anvesantāpi khīṇāsavassa vipassanācittaṃ vā maggacittaṃ vā phalacittaṃ vā, idaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya vattatīti jānituṃ sakkonti.
Indeed, the devas including Indra, along with Brahmā and Pajāpati, even when searching, are not able to know of a taint-destroyed one’s insight-consciousness, path-consciousness, or fruition-consciousness that 'it occurs depending on this particular object'.
Thật vậy, chư Thiên cùng với chư Thiên chúa, chư Phạm Thiên và chư Ma vương, dù tìm kiếm cũng không thể biết được rằng tâm tuệ quán, tâm Đạo hay tâm Quả của vị A-la-hán nương tựa vào đối tượng nào.
Te appaṭisandhikassa parinibbutassa kiṃ jānissantīti?
What will they know of one who is fully extinguished and without relinking-consciousness?
Vậy thì họ sẽ biết được gì về một vị đã nhập Niết-bàn, không còn tái sinh?
Asatāti asantena.
By what is untrue means by what is non-existent.
Asatā có nghĩa là bằng điều không có thật.
Tucchāti tucchakena.
By what is void means by what is empty.
Tucchā có nghĩa là bằng điều trống rỗng.
Musāti musāvādena.
By what is false means by false speech.
Musā có nghĩa là bằng lời nói dối.
Abhūtenāti yaṃ natthi, tena.
By what is unreal means by that which is not.
Abhūtena có nghĩa là bằng điều không tồn tại.
Abbhācikkhantīti abhiācikkhanti, abhibhavitvā vadanti.
Misrepresent means they speak against, they speak having overwhelmed.
Abbhācikkhantī có nghĩa là phỉ báng, nói lấn át.
Venayikoti vinayati vināsetīti vinayo, so eva venayiko, sattavināsakoti adhippāyo.
Annihilationist means: because he terminates, he destroys, he is a terminator (vinayo); that itself is annihilationist (venayiko). The intention is: a destroyer of beings.
Venayiko có nghĩa là người diệt trừ, làm cho tiêu diệt, đó chính là vinayo, người diệt trừ chúng sinh, đó là ý nghĩa.
Yathā cāhaṃ na, bhikkhaveti, bhikkhave, yena vākārena ahaṃ na sattavināsako.
In the way that I am not, Bhikkhus means: Bhikkhus, in the manner that I am not a destroyer of beings.
Yathā cāhaṃ na, bhikkhave có nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, theo cách mà ta không phải là người diệt trừ chúng sinh.
Yathā cāhaṃ na vadāmīti yena vā kāraṇena ahaṃ sattavināsaṃ na paññapemi.
And in the way that I do not proclaim means or for the reason that I do not declare the destruction of a being.
Yathā cāhaṃ na vadāmī có nghĩa là: Theo lý do mà ta không tuyên bố sự diệt trừ chúng sinh.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathāhaṃ na sattavināsako, yathā ca na sattavināsaṃ paññapemi, tathā maṃ te bhonto samaṇabrāhmaṇā ‘‘venayiko samaṇo gotamo’’ti vadantā sattavināsako samaṇo gotamoti ca, ‘‘sato sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññapetī’’ti vadantā sattavināsaṃ paññapetīti ca asatā tucchā musā abhūtena abbhācikkhantīti.
This is what is said: In the way that I am not a destroyer of beings, and in the way that I do not declare the destruction of a being, so those venerable ascetics and brahmins, in saying “the ascetic Gotama is an annihilationist,” misrepresent me with what is untrue, void, false, and unreal, saying that the ascetic Gotama is a destroyer of beings; and in saying “he declares the cutting off, the destruction, the annihilation of an existing being,” they say that I declare the destruction of a being.
Điều này có nghĩa là: Theo cách mà ta không phải là người diệt trừ chúng sinh, và theo cách mà ta không tuyên bố sự diệt trừ chúng sinh, thì những Sa-môn, Bà-la-môn kia nói ta là “Sa-môn Gotama là người diệt trừ chúng sinh”, và nói “Sa-môn Gotama tuyên bố sự đoạn diệt, sự diệt vong, sự tiêu tan của chúng sinh hiện hữu”, như vậy họ phỉ báng ta bằng điều không có thật, trống rỗng, dối trá, không tồn tại.
Pubbe cāti pubbe mahābodhimaṇḍamhiyeva ca.
Both formerly means both formerly, at the site of the great Bodhi tree.
Pubbe cā có nghĩa là: Trước đây, ngay tại Bồ-đề đạo tràng.
Etarahi cāti etarahi dhammadesanāyañca.
And now means and now, during the teaching of the Dhamma.
Etarahi cā có nghĩa là: Bây giờ, trong việc thuyết Pháp.
Dukkhañceva paññapemi, dukkhassa ca nirodhanti dhammacakkaṃ appavattetvā bodhimaṇḍe viharantopi dhammacakkappavattanato paṭṭhāya dhammaṃ desentopi catusaccameva paññapemīti attho.
I declare only suffering and the cessation of suffering means: whether dwelling at the site of the Bodhi tree before setting the Wheel of Dhamma in motion, or teaching the Dhamma starting from the setting in motion of the Wheel of Dhamma, I declare only the Four Truths. This is the meaning.
Dukkhañceva paññapemi, dukkhassa ca nirodhanti có nghĩa là: Dù ta ở tại Bồ-đề đạo tràng mà chưa chuyển Pháp luân, hay từ khi chuyển Pháp luân trở đi ta thuyết Pháp, ta chỉ tuyên bố Tứ Diệu Đế mà thôi.
Ettha hi dukkhaggahaṇena tassa mūlabhūto samudayo, nirodhaggahaṇena taṃsampāpako maggo gahitova hotīti veditabbo.
Here it should be understood that by the inclusion of suffering, its root, the origin, is included; and by the inclusion of cessation, the path that leads to it is also included.
Ở đây, cần hiểu rằng khi nói về Khổ, thì nguyên nhân của nó là Tập đế, và khi nói về Diệt, thì con đường dẫn đến Diệt là Đạo đế đã được bao hàm.
Tatra ceti tasmiṃ catusaccappakāsane.
And in that means in that declaration of the Four Truths.
Tatra ce có nghĩa là: Trong sự tuyên bố Tứ Diệu Đế đó.
Pareti saccāni ājānituṃ paṭivijjhituṃ asamatthapuggalā.
Others means persons who are incapable of knowing and penetrating the Truths.
Pare có nghĩa là những người không có khả năng hiểu biết và thấu triệt các sự thật.
Akkosantīti dasahi akkosavatthūhi akkosanti.
Revile means they revile with the ten bases for reviling.
Akkosantī có nghĩa là mắng nhiếc bằng mười điều mắng nhiếc.
Paribhāsantīti vācāya paribhāsanti.
Scorn means they scorn with their speech.
Paribhāsantī có nghĩa là phỉ báng bằng lời nói.
Rosenti vihesentīti rosessāma vihesessāmāti adhippāyena ghaṭṭenti dukkhāpenti.
Anger and vex means they provoke and cause suffering with the intention: ‘We will make him angry, we will vex him.’
Rosenti vihesentī có nghĩa là quấy rầy, làm khổ với ý định: "Chúng ta sẽ quấy rầy, chúng ta sẽ làm khổ".
Tatrāti tesu akkosādīsu, tesu vā parapuggalesu.
Towards that means towards those revilings, etc., or towards those other persons.
Tatrā có nghĩa là: Đối với những lời mắng nhiếc v.v. đó, hoặc đối với những người khác đó.
Āghātoti kopo.
Resentment means anger.
Āghāto có nghĩa là sự giận dữ.
Appaccayoti domanassaṃ.
Displeasure means sadness.
Appaccayo có nghĩa là sự bất mãn.
Anabhiraddhīti atuṭṭhi.
Dissatisfaction means discontent.
Anabhiraddhī có nghĩa là sự không hài lòng.
Tatra ceti catusaccappakāsaneyeva.
And in that means in that same declaration of the Four Truths.
Tatra ce có nghĩa là: Ngay trong sự tuyên bố Tứ Diệu Đế.
Pareti catusaccappakāsanaṃ ājānituṃ paṭivijjhituṃ samatthapuggalā.
Others means persons who are capable of knowing and penetrating the declaration of the Four Truths.
Pare có nghĩa là những người có khả năng hiểu biết và thấu triệt sự tuyên bố Tứ Diệu Đế.
Ānandoti ānandapīti.
Joy means joyful piti.
Ānando có nghĩa là sự hoan hỷ.
Uppilāvitattanti uppilāpanapīti.
Elation means uplifting piti.
Uppilāvitattanti có nghĩa là sự hoan hỷ dâng trào.
Tatra ceti catusaccappakāsanamhiyeva.
And in that means in that declaration of the Four Truths.
Tatra ce có nghĩa là: Ngay trong sự tuyên bố Tứ Diệu Đế.
Tatrāti sakkārādīsu.
Towards that means towards those honours, etc.
Tatrā có nghĩa là: Trong các sự cúng dường v.v.
Yaṃ kho idaṃ pubbe pariññātanti idaṃ khandhapañcakaṃ pubbe bodhimaṇḍe tīhi pariññāhi pariññātaṃ.
That which was formerly fully understood means this pentad of aggregates was formerly fully understood with the three kinds of full understanding at the site of the Bodhi tree.
Yaṃ kho idaṃ pubbe pariññātanti có nghĩa là: Năm uẩn này đã được Như Lai thấu triệt bằng ba loại tuệ tri (pariññā) trước đây tại Bồ-đề đạo tràng.
Tatthameti tasmiṃ khandhapañcake ime.
Therein these means in that pentad of aggregates, these...
Tatthame có nghĩa là: Trong năm uẩn này, những điều này.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is being said?
Điều gì đã được nói?
Tatrāpi tathāgatassa ime sakkārā mayi karīyantīti vā ahaṃ ete anubhavāmīti vā na hoti.
Even there, it does not occur to the Tathāgata, 'These honours are being done to me,' or 'I am experiencing them.'
Ngay cả trong trường hợp đó, Như Lai cũng không nghĩ rằng: "Những sự cúng dường này được thực hiện cho ta" hay "Ta đang thụ hưởng những điều này".
Pubbe pariññātakkhandhapañcakaṃyeva ete sakkāre anubhotīti ettakameva hotīti.
It is only this much: 'The pentad of aggregates, formerly fully understood, experiences these honours.'
Chỉ có điều là năm uẩn đã được thấu triệt trước đây đang thụ hưởng những sự cúng dường này, chỉ có thế thôi.
Tasmāti yasmā saccāni paṭivijjhituṃ asamatthā tathāgatampi akkosanti, tasmā.
Therefore means because those who are unable to penetrate the Truths also revile the Tathāgata, therefore...
Tasmā có nghĩa là: Vì những người không có khả năng thấu triệt các sự thật đã mắng nhiếc cả Như Lai, nên.
Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
The remainder should be understood in the way already explained.
Phần còn lại cần được hiểu theo cách đã nói.
247. Tasmā tiha, bhikkhave, yaṃ na tumhākanti yasmā attaniyepi chandarāgappahānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattati, tasmā yaṃ na tumhākaṃ, taṃ pajahathāti attho.
247. Therefore, Bhikkhus, what is not yours: because even in what is not one's own, the abandoning of sensual desire and lust leads to welfare and happiness for a long time, therefore, abandon what is not yours. This is the meaning.
247. Tasmā tiha, bhikkhave, yaṃ na tumhākanti có nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, vì sự từ bỏ tham ái ngay cả đối với những gì không phải của mình cũng mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài, nên các con hãy từ bỏ những gì không phải của các con.
Yathāpaccayaṃ vā kareyyāti yathā yathā iccheyya tathā tathā kareyya.
Or would do according to circumstance means: one would do whatever one wished to do.
Yathāpaccayaṃ vā kareyyāti có nghĩa là: Nó sẽ làm theo ý muốn của mình.
Na hi no etaṃ, bhante, attā vāti, bhante, etaṃ tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ amhākaṃ neva attā na amhākaṃ rūpaṃ na viññāṇanti vadanti.
Venerable sir, this is not our self means: Venerable sir, this grass, wood, branches, and leaves is not our self, not our form, not our consciousness, they say.
Na hi no etaṃ, bhante, attā vāti có nghĩa là: Bạch Thế Tôn, những cỏ, cây, cành, lá này không phải là tự ngã của chúng con, không phải là sắc của chúng con, không phải là thức của chúng con, họ nói vậy.
Attaniyaṃ vāti amhākaṃ cīvarādiparikkhāropi na hotīti attho.
Or what belongs to self means: it is not even our requisites such as robes, etc. This is the meaning.
Attaniyaṃ vāti có nghĩa là: Ngay cả những vật dụng như y phục của chúng con cũng không phải là của chúng con.
Evameva kho, bhikkhave, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajahathāti bhagavā, khandhapañcakaṃyeva na tumhākanti dassetvā pajahāpeti, tañca kho na uppāṭetvā, luñcitvā vā.
So too, Bhikkhus, abandon what is not yours: the Blessed One, having shown that the pentad of aggregates is not yours, has them abandon it; but not by tearing it out or pulling it up.
Evameva kho, bhikkhave, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajahathāti có nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, Thế Tôn đã chỉ ra rằng năm uẩn không phải là của các con, và Ngài đã khiến các con từ bỏ chúng, nhưng không phải bằng cách nhổ bỏ hay vứt bỏ.
Chandarāgavinayena panetaṃ pajahāpeti.
Rather, he has them abandon it by the removal of sensual desire and lust.
Mà Ngài khiến các con từ bỏ chúng bằng cách diệt trừ tham ái.
248. Evaṃ svākkhātoti ettha tiparivaṭṭato paṭṭhāya yāva imaṃ ṭhānaṃ āharitumpi vaṭṭati, paṭilomena pemamattakena saggaparāyaṇato paṭṭhāya yāva imaṃ ṭhānaṃ āharitumpi vaṭṭati.
248. So well-proclaimed: Here, it is appropriate to bring this up starting from the threefold turning, and it is also appropriate to bring it up in reverse order starting from the destination of heaven through mere affection.
248. Evaṃ svākkhātoti ở đây, từ ba vòng quay trở đi cho đến chỗ này cũng có thể được dẫn chứng; và ngược lại, từ sự hướng đến cõi trời chỉ với một chút tình yêu thương cho đến chỗ này cũng có thể được dẫn chứng.
Svākkhātoti sukathito.
Well-proclaimed means well-spoken.
Svākkhātoti có nghĩa là được thuyết giảng tốt đẹp.
Sukathitattā eva uttāno vivaṭo pakāsito.
Because it is well-spoken, it is plain, open, and manifest.
Vì được thuyết giảng tốt đẹp nên nó rõ ràng, hiển lộ, được công bố.
Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitaṃ gaṇṭhikataṃ jiṇṇaṃ vatthaṃ, taṃ yassa natthi, aṭṭhahatthaṃ vā navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma.
Without rags: a rag is called a worn-out cloth that is cut, torn, stitched here and there, and knotted. One for whom this is not the case, who wears a new eight or nine-cubit long cloth, is called one without rags.
Chinnapilotikoti pilotikā được gọi là một tấm vải cũ rách, vá víu, thắt nút ở khắp nơi; người nào không có tấm vải như vậy, mà mặc một tấm vải mới, dài tám hay chín khuỷu tay, thì người đó được gọi là chinnapilotiko.
Ayampi dhammo tādiso, na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhikatabhāvo atthi.
This Dhamma is also like that; there is no state of being torn, ripped, stitched, or knotted by way of deceitfulness, etc.
Pháp này cũng giống như vậy, không có sự rách nát, vá víu, thắt nút do gian lận v.v. ở đây.
Apica kacavaro pilotikoti vuccati.
Moreover, rubbish is called a rag.
Hơn nữa, rác rưởi được gọi là pilotika.
Imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati.
And in this dispensation, so-called ascetic-rubbish cannot find a footing.
Trong giáo pháp này, rác rưởi của Sa-môn không thể tồn tại.
Tenevāha –
Thus he said:
Vì thế, Ngài đã nói:
Tattha dhammānusārino saddhānusārinoti ime dve sotāpattimaggaṭṭhā honti.
Therein, Dhamma-followers and faith-followers: these two are established in the path of stream-entry.
Trong đó, dhammānusārino (người tùy thuận Pháp) và saddhānusārino (người tùy thuận Tín) là hai bậc đang ở trên đạo Tu-đà-hoàn.
Yathāha – ‘‘katamo ca puggalo dhammānusārī?
As it is said: “And which person is a Dhamma-follower?
Như đã nói: “Thế nào là người tùy thuận Pháp?
Yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti.
A person practicing for the realization of the fruit of stream-entry, for whom the faculty of wisdom is predominant; he develops the noble path with wisdom as the vehicle, with wisdom as the forerunner.
Người nào khi đang thực hành để chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, có tuệ căn vượt trội, tu tập Thánh đạo với tuệ dẫn đầu, tuệ đi trước.
Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī.
This person is called a Dhamma-follower.
Người này được gọi là người tùy thuận Pháp.
Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno puggalo dhammānusārī, phale ṭhito diṭṭhippatto.
A person practicing for the realization of the fruit of stream-entry is a Dhamma-follower; established in the fruit, he is one who has attained the vision.
Người đang thực hành để chứng đắc quả Tu-đà-hoàn là người tùy thuận Pháp, khi đã an trú trong quả vị thì là bậc Kiến đáo.
Katamo ca puggalo saddhānusārī?
And which person is a faith-follower?
Thế nào là người tùy thuận Tín?
Yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti.
For whichever person practicing for the realization of the fruit of stream-entry the faith faculty is predominant, he develops the noble path led by faith, with faith as the forerunner.
Vị nào đang thực hành để chứng đắc quả Nhập Lưu (Sotāpatti), có tín căn (saddhindriya) vượt trội, vị ấy tu tập Thánh đạo (ariyamagga) với niềm tin là động lực, niềm tin là tiên phong.
Ayaṃ vuccati puggalo saddhānusārī.
This person is called a faith-follower (saddhānusārī).
Vị nhân này được gọi là Tùy Tín Hành (Saddhānusārī).
Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno puggalo saddhānusārī, phale ṭhito saddhāvimutto’’ti (pu. pa. 30).
A person practicing for the realization of the fruit of stream-entry is a faith-follower; one established in the fruit is liberated by faith (saddhāvimutta).
Vị nhân đang thực hành để chứng đắc quả Nhập Lưu là Tùy Tín Hành, vị đã an trú trong quả là Tín Giải Thoát (Saddhāvimutto).
Yesaṃ mayi saddhāmattaṃ pemamattanti iminā yesaṃ añño ariyadhammo natthi, tathāgate pana saddhāmattaṃ pemamattameva hoti.
By the words for whom there is mere faith, mere affection for me, it is meant those who have no other noble dhamma, but for whom there is just mere faith, mere affection for the Tathāgata.
Với câu “ Những ai có niềm tin và tình yêu đối với Ta”, ý muốn nói những ai không có Thánh pháp (ariyadhamma) nào khác, mà chỉ có niềm tin và tình yêu đối với Như Lai.
Te vipassakapuggalā adhippetā.
Those persons practicing insight (vipassanā) are intended.
Những vị đó được xem là các hành giả tu tập thiền quán (vipassanā).
Vipassakabhikkhūnañhi evaṃ vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnānaṃ dasabale ekā saddhā ekaṃ pemaṃ uppajjati.
For indeed, for insight-practicing monks who are seated having established insight in this way, a singular faith, a singular affection arises for the one with the Ten Powers.
Khi các Tỳ khưu tu tập thiền quán đã an tọa và bắt đầu thiền quán như vậy, thì một niềm tin và một tình yêu sẽ khởi lên đối với Đấng Thập Lực.
Tāya saddhāya tena pemena hatthe gahetvā sagge ṭhapitā viya honti, niyatagatikā kira ete.
By that faith, by that affection, they are as if taken by the hand and established in heaven; it is said their destination is certain.
Với niềm tin và tình yêu đó, họ như được nắm tay đặt lên trời, quả thật những vị này có đường đi đã định.
Porāṇakattherā pana evarūpaṃ bhikkhuṃ cūḷasotāpannoti vadanti.
The ancient elder monks, however, call such a monk a "lesser stream-enterer" (cūḷasotāpanna).
Tuy nhiên, các trưởng lão thời xưa gọi vị Tỳ khưu như vậy là Tiểu Nhập Lưu (Cūḷasotāpanna).
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The meaning of the remainder everywhere is clear.
Phần còn lại đều có nghĩa rõ ràng ở khắp mọi nơi.
249. Evaṃ me sutanti vammikasuttaṃ.
249. Thus have I heard is the Vammika Sutta.
249. Như vầy tôi nghe là Kinh Vammika.
Tattha āyasmāti piyavacanametaṃ.
Therein, venerable is a term of affection.
Trong đó, Tôn giả là lời nói thân ái.
Kumārakassapoti tassa nāmaṃ.
Kumārakassapa is his name.
Kumārakassapa là tên của vị ấy.
Kumārakāle pabbajitattā pana bhagavatā, ‘‘kassapaṃ pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte, katarassa kassapassāti kumārakassapassāti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi ‘‘kumārakassapo’’ tveva vuccati.
Because he had gone forth in his youth, when the Blessed One said, "Call Kassapa, give this fruit or this edible to Kassapa," and it was asked, "To which Kassapa?" he was referred to as "to Kumārakassapa." Due to being named in this way, from that time onwards, even in his old age, he was called just "Kumārakassapa."
Vì xuất gia từ khi còn nhỏ, khi Đức Thế Tôn phán: “Hãy gọi Kassapa đến, hãy dâng trái cây hay đồ ăn này cho Kassapa”, và khi được hỏi: “Dâng cho Kassapa nào?”, thì được trả lời: “Dâng cho Kumārakassapa”. Vì được đặt tên như vậy, nên từ đó về sau, ngay cả khi đã lớn tuổi, vị ấy vẫn được gọi là “Kumārakassapa”.
Apica raññā posāvanikaputtattāpi taṃ ‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsu.
Moreover, because he was the king's foster-son, they recognized him as "Kumārakassapa."
Hơn nữa, vì là con nuôi của nhà vua, nên họ cũng gọi vị ấy là “Kumārakassapa”.
Ayaṃ panassa pubbayogato paṭṭhāya āvibhāvakathā –
And this is the account of his appearance, beginning from his past connection—
Đây là câu chuyện về sự xuất hiện của vị ấy từ các duyên nghiệp quá khứ –
Tadā kira parinibbutassa bhagavato sāsane osakkante pañca bhikkhū nisseṇiṃ bandhitvā pabbataṃ abhiruyha samaṇadhammaṃ akaṃsu.
It is said that at that time, as the Dispensation of the Blessed One who had attained final Nibbāna was declining, five monks tied a ladder, climbed a mountain, and practiced the ascetic's duties.
Nghe nói, khi giáo pháp của Đức Phật đã nhập Niết Bàn suy tàn, năm vị Tỳ khưu đã buộc thang leo lên núi để thực hành đời sống Sa môn.
Saṅghatthero tatiyadivase arahattaṃ patto.
The Elder of the community attained Arahantship on the third day.
Vị Trưởng lão Tăng (Saṅghatthera) đã chứng A La Hán vào ngày thứ ba.
Anuthero catutthadivase anāgāmī ahosi.
The next senior Elder became a non-returner on the fourth day.
Vị Thứ Tăng (Anutthera) đã trở thành Bất Hoàn (Anāgāmī) vào ngày thứ tư.
Itare tayo visesaṃ nibbattetuṃ asakkontā devaloke nibbattiṃsu.
The other three, unable to bring about any special attainment, were reborn in the devaloka.
Ba vị còn lại, vì không thể chứng đắc được pháp đặc biệt, đã tái sinh vào cõi trời.
Tesaṃ ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhontānaṃ eko takkasilāyaṃ rājakule nibbattitvā pukkusāti nāma rājā hutvā bhagavantaṃ uddissa pabbajitvā rājagahaṃ gacchanto kumbhakārasālāyaṃ bhagavato dhammadesanaṃ sutvā anāgāmiphalaṃ patto.
Among them, while they were enjoying prosperity among devas and humans for one Buddha-interval, one was reborn in a royal family in Takkasilā and became a king named Pukkusāti. He went forth with the Blessed One in mind, and while going to Rājagaha, he heard the Blessed One's Dhamma discourse in a potter's hall and attained the fruit of non-returning.
Trong khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, khi đang hưởng thụ sự giàu sang ở cõi trời và cõi người, một trong số họ đã tái sinh vào hoàng tộc ở Takkasilā, trở thành vua tên là Pukkusāti, rồi xuất gia vì Đức Thế Tôn, trên đường đến Rājagaha, đã nghe pháp thoại của Đức Thế Tôn tại nhà của người thợ gốm và chứng đắc quả Bất Hoàn.
Eko ekasmiṃ samuddapaṭṭane kulaghare nibbattitvā nāvaṃ āruyha bhinnanāvo dārucīrāni nivāsetvā lābhasampattiṃ patto, ‘‘ahaṃ arahā’’ti cittaṃ uppādetvā, ‘‘na tvaṃ arahā, gaccha satthāraṃ pañhaṃ pucchā’’ti atthakāmāya devatāya codito tathā katvā arahattaphalaṃ patto.
One was reborn in a family household in a certain seaport town, boarded a ship, and when the ship was wrecked, he dressed in wood-bark cloth and attained a wealth of gains. Having conceived the thought, "I am an Arahant," he was prompted by a well-wishing devatā who said, "You are not an Arahant. Go and ask the Teacher a question." Having done so, he attained the fruit of Arahantship.
Một vị khác tái sinh vào một gia đình quý tộc ở một thành phố cảng biển, lên thuyền, thuyền bị vỡ, mặc áo làm từ vỏ cây, đạt được sự giàu sang về lợi lộc, rồi khởi tâm nghĩ: “Ta là A La Hán”, nhưng được một vị trời muốn lợi ích nhắc nhở: “Ngươi không phải A La Hán, hãy đi hỏi Đức Đạo Sư một câu hỏi”, vị ấy đã làm theo và chứng đắc quả A La Hán.
Eko rājagahe ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno.
One arose in the womb of a young lady of a good family in Rājagaha.
Một vị khác sinh ra trong bụng một cô gái quý tộc ở Rājagaha.
Sā ca paṭhamaṃ mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gatā gabbhasaṇṭhitampi ajānantī sāmikaṃ ārādhetvā tena anuññātā bhikkhunīsu pabbajitā.
She, having first requested her parents for permission to go forth and not receiving it, went to her husband's family home. Unaware that she had conceived, she pleased her husband, and having been given his permission, she went forth among the bhikkhunīs.
Ban đầu, cô ấy xin cha mẹ xuất gia nhưng không được phép, nên cô ấy đã về nhà chồng, không biết mình đã mang thai, cô ấy đã làm hài lòng chồng và được chồng cho phép xuất gia làm Tỳ khưu ni.
Tassā gabbhininimittaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu, so ‘‘assamaṇī’’ti āha.
Seeing the signs of her pregnancy, the bhikkhunīs asked Devadatta, who said, "She is no ascetic woman."
Thấy dấu hiệu mang thai của cô ấy, các Tỳ khưu ni đã hỏi Devadatta, ông ta nói: “Cô ta không phải là Sa môn ni.”
Dasabalaṃ pucchiṃsu, satthā upālittheraṃ paṭicchāpesi.
They asked the one of Ten Powers. The Teacher assigned the Elder Upāli.
Họ hỏi Đức Thập Lực, Đức Đạo Sư đã giao cho Trưởng lão Upāli giải quyết.
Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ pakkosāpetvā sodhento, – ‘‘pure laddho gabbho, pabbajjā arogā’’ti āha.
The Elder summoned the families residing in the city of Sāvatthī and the female lay disciple Visākhā, and upon investigating, he declared, "The conception occurred before, the going forth is faultless."
Trưởng lão đã cho gọi các gia đình cư trú tại thành Sāvatthi và nữ cư sĩ Visākhā đến để điều tra, rồi phán: “Thai đã có trước khi xuất gia, sự xuất gia là vô tỳ vết.”
Satthā ‘‘suvinicchitaṃ adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāraṃ adāsi.
The Teacher gave his approval to the Elder, saying, "The legal issue has been well-decided."
Đức Đạo Sư đã tán thán Trưởng lão: “Vụ việc đã được phán quyết rất tốt.”
Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi, taṃ gahetvā rājā pasenadi kosalo posāpesi.
That bhikkhunī gave birth to a son who resembled a golden image. King Pasenadi of Kosala took him and had him raised.
Vị Tỳ khưu ni ấy đã sinh một đứa con trai giống như tượng vàng, vua Pasenadi Kosala đã nhận nuôi đứa bé ấy.
‘‘Kassapo’’ti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ netvā pabbājesi.
Having named him "Kassapa," he later had him adorned, brought him to the Teacher's presence, and had him go forth.
Đặt tên cho đứa bé là Kassapa, sau đó vua đã trang điểm cho đứa bé và đưa đến Đức Đạo Sư để xuất gia.
Iti rañño posāvanikaputtattāpi taṃ ‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsūti.
Thus, because he was the king's foster-son, they recognized him as "Kumārakassapa."
Vì vậy, do là con nuôi của nhà vua, nên họ cũng gọi vị ấy là “Kumārakassapa”.
Andhavaneti evaṃnāmake vane.
In Andhavana: in the forest with this name.
Trong rừng Andhavana là trong khu rừng có tên như vậy.
Taṃ kira vanaṃ dvinnaṃ buddhānaṃ kāle avijahitanāmaṃ andhavanaṃtveva paññāyati.
It is said that this forest, with its name unchanged during the time of two Buddhas, was known simply as Andhavana.
Nghe nói, khu rừng đó vẫn giữ tên Andhavana trong thời của hai Đức Phật.
Tatrāyaṃ paññattivibhāvanā – appāyukabuddhānañhi sarīradhātu na ekagghanā hoti.
Herein is the explanation of the designation: For Buddhas with short lifespans, the bodily relics are not in a single solid mass.
Đây là sự giải thích về danh xưng đó – Xá lợi thân của các Đức Phật có tuổi thọ ngắn không phải là một khối đặc.
Adhiṭṭhānānubhāvena vippakiriyati.
Through the power of their resolution, they are scattered.
Do năng lực của sự quyết định, xá lợi được phân tán.
Teneva amhākampi bhagavā, – ‘‘ahaṃ na ciraṭṭhitiko, appakehi sattehi ahaṃ diṭṭho, yehi na diṭṭho, teva bahutarā, te me dhātuyo ādāya tattha tattha pūjentā saggaparāyaṇā bhavissantī’’ti parinibbānakāle, ‘‘attano sarīraṃ vippakiriyatū’’ti adhiṭṭhāsi.
For this very reason, our Blessed One also, at the time of his final Nibbāna, resolved, "Let my body be scattered," thinking: "I will not endure for long. I have been seen by only a few beings; those who have not seen me are far more numerous. Taking my relics, they will worship them in various places and will be destined for heaven."
Chính vì vậy, Đức Thế Tôn của chúng ta, vào lúc nhập Niết Bàn, đã quyết định: “Ta sẽ không trụ thế lâu dài, Ta đã được ít chúng sinh thấy, những ai chưa thấy Ta thì nhiều hơn, họ sẽ thỉnh xá lợi của Ta và cúng dường ở khắp nơi, rồi sẽ được sinh về cõi trời”, và Ngài đã quyết định: “Hãy để thân xá lợi của Ta được phân tán.”
Dīghāyukabuddhānaṃ pana suvaṇṇakkhandho viya ekagghanaṃ dhātusarīraṃ tiṭṭhati.
For Buddhas with long lifespans, however, the relic-body remains in a single solid mass, like a block of gold.
Còn xá lợi thân của các Đức Phật có tuổi thọ dài thì là một khối đặc như khối vàng.
Kassapassāpi bhagavato tatheva aṭṭhāsi.
The relics of the Blessed One Kassapa also remained in just that way.
Xá lợi của Đức Phật Kassapa cũng vậy, là một khối đặc.
Tato mahājanā sannipatitvā, ‘‘dhātuyo ekagghanā na sakkā viyojetuṃ, kiṃ karissāmā’’ti sammantayitvā ekagghanameva cetiyaṃ karissāma, kittakaṃ pana hotu tanti āhaṃsu.
Then a great crowd of people gathered and conferred, saying, "The relics are in a single solid mass and cannot be divided. What shall we do?" They said, "Let us build a single solid cetiya. But how large should it be?"
Sau đó, đại chúng tụ họp lại, bàn bạc: “Xá lợi là một khối đặc, không thể phân chia được, chúng ta sẽ làm gì đây?” và nói: “Chúng ta sẽ xây một bảo tháp từ một khối đặc, nhưng nó sẽ cao bao nhiêu?”
Eke sattayojaniyanti āhaṃsu.
Some said, "Seven yojanas."
Một số người nói là bảy dojana.
Etaṃ atimahantaṃ, anāgate jaggituṃ na sakkā, chayojanaṃ hotu, pañcayojanaṃ… catuyojanaṃ… tiyojanaṃ… dviyojanaṃ… ekayojanaṃ hotūti sanniṭṭhānaṃ katvā iṭṭhakā kīdisā hontūti bāhirante iṭṭhakā rattasuvaṇṇamayā ekagghanā satasahassagghanikā hontu, abbhantarimante paññāsasahassagghanikā.
"That is too large; in the future, it cannot be maintained. Let it be six yojanas, five yojanas... four yojanas... three yojanas... two yojanas... let it be one yojana." Having reached this conclusion, they considered, "What sort of bricks should there be?" "Let the bricks on the outer edge be made of solid red gold, each worth a hundred thousand. Let those on the inner edge be worth fifty thousand."
“Cái đó quá lớn, sau này không thể bảo trì được, hãy làm sáu dojana, năm dojana… bốn dojana… ba dojana… hai dojana… một dojana đi”, sau khi quyết định như vậy, họ hỏi: “Gạch sẽ như thế nào?” Họ quyết định: “Ở bên ngoài, gạch sẽ làm bằng vàng đỏ nguyên khối, trị giá một trăm ngàn, ở bên trong, trị giá năm mươi ngàn.
Haritālamanosilāhi mattikākiccaṃ kayiratu, telena udakakiccanti niṭṭhaṃ gantvā cattāri mukhāni catudhā vibhajiṃsu.
"Let the work of mortar be done with orpiment and realgar, and the work of water with oil." Having decided this, they divided the four faces into four parts.
Hãy dùng hoàng thạch và hùng hoàng để làm vữa, dùng dầu để làm nước”, sau khi đi đến quyết định này, họ chia bốn mặt thành bốn phần.
Rājā ekaṃ mukhaṃ gaṇhi, rājaputto pathavindarakumāro ekaṃ, amaccānaṃ jeṭṭhako hutvā senāpati ekaṃ, janapadānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhi ekaṃ.
The king took one face, the crown prince Pathavindara took one, the commander-in-chief, being the chief of the ministers, took one, and the wealthy merchant, being the chief of the country folk, took one.
Vua nhận một mặt, hoàng tử Paṭhavindara nhận một mặt, vị tổng tư lệnh là trưởng của các quan đại thần nhận một mặt, và vị trưởng giả là trưởng của các cư dân trong nước nhận một mặt.
Tattha dhanasampannatāya rājāpi suvaṇṇaṃ nīharāpetvā attanā gahitamukhe kammaṃ ārabhi, uparājāpi, senāpatipi.
There, due to his wealth, the king had gold brought out and began the work on the face he had taken, as did the crown prince and the commander-in-chief.
Trong đó, vì giàu có, nhà vua cũng cho khai thác vàng và bắt đầu công việc ở mặt mà mình đã nhận, thái tử cũng vậy, tổng tư lệnh cũng vậy.
Seṭṭhinā gahitamukhe pana kammaṃ olīyati.
But on the face taken by the wealthy merchant, the work was delayed.
Nhưng công việc ở mặt mà trưởng giả đã nhận thì bị đình trệ.
Tato yasorato nāma eko upāsako tepiṭako bhāṇako anāgāmī ariyasāvako, so kammaṃ olīyatīti ñatvā pañca sakaṭasatāni yojāpetvā janapadaṃ gantvā ‘‘kassapasammāsambuddho vīsativassasahassāni ṭhatvā parinibbuto.
Then a certain lay follower named Yasoraṭa, a non-returner and noble disciple who recited the Tipiṭaka, knowing that the work was delayed, had five hundred carts yoked and went to the countryside, saying, "The Fully Enlightened Kassapa, having lived for twenty thousand years, has attained final Nibbāna.
Sau đó, một nam cư sĩ tên là Yasoratta, là một người thuyết pháp thông thạo Tam Tạng (Tepiṭaka), là một Thánh đệ tử Bất Hoàn, khi biết công việc bị đình trệ, đã cho chuẩn bị năm trăm cỗ xe và đi đến các vùng quê để nói: “Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa đã nhập Niết Bàn sau khi trụ thế hai mươi ngàn năm.
Tassa yojanikaṃ ratanacetiyaṃ kayirati, yo yaṃ dātuṃ ussahati suvaṇṇaṃ vā hiraññaṃ vā sattaratanaṃ vā haritālaṃ vā manosilaṃ vā, so taṃ detū’’ti samādapesi.
"A jewel cetiya one yojana in size is being made for him. Whoever is able to give anything—gold, silver, the seven kinds of jewels, orpiment, or realgar—let him give it," thus he encouraged them.
Một bảo tháp bằng ngọc cao một do-tuần đang được xây dựng cho Ngài. Ai có thể cúng dường vàng, bạc, bảy loại ngọc quý, hùng hoàng, hay thư hoàng, thì hãy cúng dường vật đó!” Ông đã khuyến khích như vậy.
Manussā attano attano thāmena hiraññasuvaṇṇādīni adaṃsu.
The people gave gold, silver, and so forth, each according to their own ability.
Mọi người đã cúng dường vàng bạc, v.v., tùy theo khả năng của mình.
Asakkontā telataṇḍulādīni dentiyeva.
Those who were unable gave just oil, rice, and so forth.
Những người không có khả năng thì cúng dường dầu, gạo, v.v.
Upāsako telataṇḍulādīni kammakārānaṃ bhattavetanatthaṃ pahiṇāti, avasesehi suvaṇṇaṃ cetāpetvā pahiṇāti, evaṃ sakalajambudīpaṃ acari.
The lay devotee sent the oil, rice, and so forth for the food and wages of the workers, and with the remaining items, he had gold bought and sent it. In this way, he traveled throughout all of Jambudīpa.
Vị cận sự nam gửi dầu, gạo, v.v. để làm lương thực cho những người thợ, và từ những thứ còn lại, ông mua vàng rồi gửi đi. Cứ như vậy, ông đã đi khắp toàn cõi Jambudīpa.
Cetiye kammaṃ niṭṭhitanti cetiyaṭṭhānato paṇṇaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘niṭṭhitaṃ kammaṃ ācariyo āgantvā cetiyaṃ vandatū’’ti.
From the site of the cetiya, they sent a letter: “The work is finished. Let the teacher come and pay homage to the cetiya.”
Họ gửi thư từ nơi xây tháp rằng: “Công việc xây tháp đã hoàn tất, thưa thầy. Xin thầy hãy đến chiêm bái bảo tháp.”
Sopi paṇṇaṃ pahiṇi – ‘‘mayā sakalajambudīpo samādapito, yaṃ atthi, taṃ gahetvā kammaṃ niṭṭhāpentū’’ti.
He too sent a letter: “I have encouraged all of Jambudīpa. Whatever there is, take it and finish the work.”
Ông cũng gửi thư lại rằng: “Tôi đã khuyến khích khắp toàn cõi Jambudīpa. Hãy lấy những gì có được và hoàn tất công việc.”
Dvepi paṇṇāni antarāmagge samāgamiṃsu.
Both letters met on the road.
Cả hai bức thư gặp nhau trên đường.
Ācariyassa paṇṇato pana cetiyaṭṭhānato paṇṇaṃ paṭhamataraṃ ācariyassa hatthaṃ agamāsi.
However, the letter from the cetiya site reached the teacher’s hand before the teacher's letter.
Tuy nhiên, bức thư từ nơi xây tháp đến tay vị thầy trước bức thư của vị thầy.
So paṇṇaṃ vācetvā cetiyaṃ vandissāmīti ekakova nikkhami.
After reading the letter, he set out all by himself, thinking, “I will pay homage to the cetiya.”
Ông đọc thư và một mình lên đường, nghĩ rằng: “Ta sẽ đi chiêm bái bảo tháp.”
Antarāmagge aṭaviyaṃ pañca corasatāni uṭṭhahiṃsu.
On the way, in a forest, five hundred thieves arose.
Trên đường đi, trong rừng, năm trăm tên cướp đã nổi dậy.
Tatrekacce taṃ disvā iminā sakalajambudīpato hiraññasuvaṇṇaṃ sampiṇḍitaṃ, nidhikumbhī no pavaṭṭamānā āgatāti avasesānaṃ ārocetvā taṃ aggahesuṃ.
Among them, some, upon seeing him, informed the rest, saying, “This man has collected gold and silver from all of Jambudīpa. A flowing pot of treasure has come to us,” and they seized him.
Một số trong bọn chúng thấy ông và nói: “Người này đã thu gom vàng bạc từ khắp Jambudīpa. Một bình kho báu đang đến với chúng ta!” Rồi chúng báo cho những tên còn lại và bắt ông.
Kasmā tātā, maṃ gaṇhathāti?
“My good sirs, why do you seize me?”
“Này các con, tại sao các con lại bắt ta?”
Tayā sakalajambudīpato sabbaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ sampiṇḍitaṃ, amhākampi thokaṃ thokaṃ dehīti.
“You have collected all the gold and silver from all of Jambudīpa. Give us a little bit too.”
“Ông đã thu gom tất cả vàng bạc từ khắp Jambudīpa. Hãy cho chúng tôi một ít.”
Kiṃ tumhe na jānātha, kassapo bhagavā parinibbuto, tassa yojanikaṃ ratanacetiyaṃ kayirati, tadatthāya mayā samādapitaṃ, no attano atthāya.
“Don't you know? The Blessed One Kassapa has attained parinibbāna. A jewel cetiya one yojana in size is being made for him. It was for that purpose that I encouraged donations, not for my own sake.
“Các con không biết sao? Đức Kassapa Thế Tôn đã nhập Niết-bàn. Một bảo tháp bằng ngọc cao một do-tuần đang được xây dựng cho Ngài. Ta đã khuyến khích vì mục đích đó, không phải vì lợi ích của riêng ta.
Taṃ taṃ laddhaladdhaṭṭhānato tattheva pesitaṃ, mayhaṃ pana nivatthasāṭakamattaṃ ṭhapetvā aññaṃ vittaṃ kākaṇikampi natthīti.
Whatever was received, from wherever it was received, was sent right there. As for me, apart from the single cloth I am wearing, I do not have even a kākaṇika of wealth.”
Tất cả những gì nhận được từ mọi nơi đều đã được gửi đến đó. Còn ta, ngoài tấm y đang mặc, không có một đồng kākaṇika nào cả.”
Eke, ‘‘evametaṃ vissajetha ācariya’’nti āhaṃsu.
Some said, “This is true. Release the teacher.”
Một số tên nói: “Phải rồi, hãy thả vị thầy này ra!”
Eke, ‘‘ayaṃ rājapūjito amaccapūjito, amhesu kañcideva nagaravīthiyaṃ disvā rājarājamahāmattādīnaṃ ārocetvā anayavyasanaṃ pāpuṇāpeyyā’’ti āhaṃsu.
Others said, “This man is honored by the king and honored by the ministers. If he sees any one of us in a city street, he could inform the king, the king’s great ministers, and others, and bring us to ruin and disaster.”
Một số tên khác nói: “Người này được vua và các đại thần tôn kính. Nếu ông ta nhìn thấy bất kỳ ai trong chúng ta ở đường phố thành phố, ông ta sẽ báo cho vua và các đại thần, và chúng ta sẽ gặp tai họa.”
Upāsako, ‘‘tātā, nāhaṃ evaṃ karissāmī’’ti āha.
The lay devotee said, “My good sirs, I would not do such a thing.”
Vị cận sự nam nói: “Này các con, ta sẽ không làm như vậy.”
Tañca kho tesu kāruññena, na attano jīvitanikantiyā.
And this he said out of compassion for them, not out of any attachment to his own life.
Lời đó của ông là do lòng từ bi đối với chúng, không phải vì muốn níu kéo mạng sống của mình.
Atha tesu gahetabbo vissajjetabboti vivadantesu gahetabboti laddhikā eva bahutarā hutvā jīvitā voropayiṃsu.
Then, while they were arguing whether he should be seized or released, those who held the view that he should be seized became the majority and deprived him of his life.
Sau đó, khi chúng đang tranh cãi rằng nên bắt hay thả, thì những tên có quan điểm “phải bắt” chiếm đa số và đã đoạt mạng ông.
Tesaṃ balavaguṇe ariyasāvake aparādhena nibbutadīpasikhā viya akkhīni antaradhāyiṃsu.
Because of their offense against the noble disciple of powerful virtue, their eyes vanished like the flame of an extinguished lamp.
Do tội lỗi đối với vị Thánh đệ tử có nhiều đức tính cao quý đó, mắt của chúng đã biến mất, như ngọn đèn đã tắt.
Te, ‘‘kahaṃ bho cakkhu, kahaṃ bho cakkhū’’ti vippalapantā ekacce ñātakehi gehaṃ nītā.
Wailing, “Where are our eyes, sirs? Where are our eyes, sirs?” some were led home by their relatives.
Chúng kêu la: “Này các bạn, mắt đâu rồi? Này các bạn, mắt đâu rồi?” Một số tên được người thân đưa về nhà.
Ekacce noñātakā anāthāti tattheva aṭaviyaṃ rukkhamūle paṇṇasālāyaṃ vasiṃsu.
Some, who were without relatives and helpless, lived right there in the forest in a leaf-hut at the foot of a tree.
Một số tên không có người thân, không nơi nương tựa, đã ở lại đó trong rừng, dưới gốc cây, trong túp lều lá.
Aṭaviṃ āgatamanussā kāruññena tesaṃ taṇḍulaṃ vā puṭabhattaṃ vā paribbayaṃ vā denti.
People who came to the forest, out of compassion, gave them rice, or a parcel of food, or provisions.
Những người đi vào rừng vì lòng từ bi đã cho chúng gạo, cơm nắm, hoặc chi phí sinh hoạt.
Dārupaṇṇādīnaṃ atthāya gantvā āgatā manussā kuhiṃ gatatthāti vutte andhavanaṃ gatamhāti vadanti.
When people who had gone for firewood, leaves, and so on, were asked on their return, “Where have you been?” they would reply, “We have been to the Blind Forest.”
Khi được hỏi: “Các người đã đi đâu?”, những người đi lấy củi, lá, v.v., khi trở về, nói: “Chúng tôi đã đi đến khu rừng mù (Andhavana).”
Evaṃ dvinnampi buddhānaṃ kāle taṃ vanaṃ andhavanaṃtveva paññāyati.
Thus, during the time of both Buddhas, that forest was known as the Blind Forest.
Như vậy, khu rừng đó được biết đến với tên Andhavana (Rừng Mù) trong thời của cả hai Đức Phật.
Kassapabuddhakāle panetaṃ chaḍḍitajanapade aṭavi ahosi.
However, in the time of the Buddha Kassapa, it was a wilderness in an abandoned country.
Vào thời Đức Phật Kassapa, đây là một khu rừng hoang vắng trong một vùng đất bị bỏ hoang.
Amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyā avidūre jetavanassa piṭṭhibhāge pavivekakāmānaṃ kulaputtānaṃ vasanaṭṭhānaṃ padhānagharaṃ ahosi, tattha āyasmā kumārakassapo tena samayena sekhapaṭipadaṃ pūrayamāno viharati.
In the time of our Blessed One, not far from Sāvatthī, behind the Jeta's Grove, there was a meditation hall, a dwelling place for clansmen who desired seclusion. At that time, the Venerable Kumārakassapa was dwelling there, fulfilling the practice of a trainee.
Vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, nó là một thiền thất, nơi ở của các thiện nam tử muốn sống độc cư, nằm phía sau Tịnh xá Jetavana, không xa Sāvatthī. Tại đó, Tôn giả Kumārakassapa đang trú ngụ vào thời điểm đó, hoàn thành con đường tu tập của một vị Hữu Học.
Tena vuttaṃ ‘‘andhavane viharatī’’ti.
Therefore it was said, “while dwelling in the Blind Forest.”
Vì vậy, đã có lời nói: “Ngài trú ngụ ở Andhavana.”
Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho.
A certain devatā means a certain devatā who was not well-known by name or clan.
Aññatarā devatā có nghĩa là một vị nữ thần không được biết đến theo tên và dòng dõi.
‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahuñātaññatarassa mahesakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti (ma. ni. 1.365) ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā aññataroti vutto.
However, in the passage, “Venerable sir, does the Blessed One recall having taught, in brief, the liberation through the destruction of craving to a certain yakkha of great power?” even Sakka, the king of the devas, who is well-known, is called “a certain one.”
Tuy nhiên, trong đoạn “Thưa Thế Tôn, Thế Tôn có biết rằng Ngài đã thuyết tóm tắt sự giải thoát diệt trừ tham ái cho một vị Dạ-xoa có đại oai lực không được biết đến không?” ở đây, chính Sakka, vua của các vị trời, cũng được gọi là aññatara (một người nào đó).
Devatāti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ.
And this word devatā is a common term for both male devas and female devas (devadhītā).
Và từ devatā là một từ chung cho cả các vị trời nam và các vị trời nữ.
Imasmiṃ panatthe devo adhippeto.
But in this context, a male deva is intended.
Trong ngữ cảnh này, một vị trời nam được ám chỉ.
Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanādīsu dissati.
Here in when the night had advanced, the word abhikkanta is seen in the senses of passing, beautiful, lovely, approval, and so on.
Trong cụm từ abhikkantāya rattiyā, từ abhikkanta được thấy trong các ý nghĩa như chấm dứt, đẹp đẽ, khả ái, hoan hỷ, v.v.
Tattha – ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20) khaye dissati.
Therein, in passages such as, “Venerable sir, the night has advanced, the first watch has passed, the Saṅgha of bhikkhus has been seated for a long time. Venerable sir, may the Blessed One recite the Pātimokkha to the bhikkhus,” it is seen in the sense of passing.
Trong các đoạn như: “Thưa Thế Tôn, đêm đã chấm dứt, canh đầu đã qua, Tăng chúng đã ngồi lâu rồi. Thưa Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy đọc Pātimokkha cho các Tỳ-khưu,” ở đây nó được thấy với nghĩa chấm dứt.
‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti (a. ni. 4.100) evamādīsu sundare.
In passages such as, “This one, of these four individuals, is more advanced and more sublime,” it is in the sense of beautiful.
Trong các đoạn như: “Trong bốn hạng người này, người này là người tốt đẹp hơn và cao quý hơn,” ở đây nó được thấy với nghĩa đẹp đẽ.
Evamādīsu abhirūpe.
In such passages, it is in the sense of lovely.
Trong các đoạn như vậy, nó được thấy với nghĩa khả ái.
‘‘Abhikkantaṃ, bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhanumodane.
In passages such as, “Excellent, Master Gotama,” it is in the sense of approval.
Trong các đoạn như: “Thật tuyệt vời, thưa Gotama!” ở đây nó được thấy với nghĩa hoan hỷ.
Idha pana khaye.
Here, however, it is in the sense of passing.
Tuy nhiên, ở đây nó có nghĩa là chấm dứt.
Tena abhikkantāya rattiyāti parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti.
Therefore, when the night had advanced means when the night had passed.
Do đó, abhikkantāya rattiyā có nghĩa là khi đêm đã tàn.
Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo.
Therein, it should be understood that this devaputta came immediately after the middle watch.
Vị thiên tử này được biết là đã đến ngay sau canh giữa.
Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkantasaddo abhirūpe.
Here, in of a lovely complexion, the word abhikkanta is in the sense of lovely.
Trong abhikkantavaṇṇā, từ abhikkanta ở đây có nghĩa là khả ái.
Vaṇṇasaddo pana chavi-thuti-kulavaggakāraṇa-saṇṭhānapamāṇarūpāyatanādīsu dissati.
The word vaṇṇa, however, is seen in the senses of skin, praise, caste-group, reason, form, measure, visible object, and so on.
Còn từ vaṇṇa được thấy trong các ý nghĩa như màu da, lời khen, nhóm gia tộc, nguyên nhân, hình dạng, kích thước, sắc xứ, v.v.
Tattha, ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu chaviyā.
Therein, in passages such as, “The Blessed One is of golden complexion,” it is in the sense of skin.
Trong các đoạn như: “Thế Tôn có màu da vàng ròng,” ở đây nó được thấy với nghĩa màu da.
‘‘Kadā saññūḷhā pana te gahapati samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’ti (ma. ni. 2.77) evamādīsu thutiyaṃ.
In passages such as, “Householder, when were the praises of the ascetic Gotama instilled in you?” it is in the sense of praise.
Trong các đoạn như: “Này gia chủ, khi nào ông mới biết đến những lời khen ngợi về Sa-môn Gotama?” ở đây nó được thấy với nghĩa lời khen.
‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge.
In passages such as, “Master Gotama, there are these four castes,” it is in the sense of caste-group.
Trong các đoạn như: “Này Gotama, có bốn loại giai cấp này,” ở đây nó được thấy với nghĩa nhóm gia tộc.
‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe.
In passages such as, “For what reason, then, am I called a ‘perfume-thief’?” it is in the sense of reason.
Trong các đoạn như: “Vậy thì do nguyên nhân nào mà người ta gọi là kẻ trộm hương?” ở đây nó được thấy với nghĩa nguyên nhân.
‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne.
In passages such as, “Having created the form of a great royal elephant,” it is in the sense of form.
Trong các đoạn như: “Sau khi hóa hiện một hình dạng voi chúa vĩ đại,” ở đây nó được thấy với nghĩa hình dạng.
‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe.
In passages such as, “There are three sizes of bowl,” it is in the sense of measure.
Trong các đoạn như: “Có ba kích thước của bát,” ở đây nó được thấy với nghĩa kích thước.
‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane.
In passages such as, “Visible form, smell, taste, nutritive essence,” it is in the sense of the visible object sphere.
Trong các đoạn như: “Sắc, hương, vị, oja,” ở đây nó được thấy với nghĩa sắc xứ.
So idha chaviyaṃ daṭṭhabbo.
Here, it should be understood in the sense of skin.
Ở đây, nó nên được hiểu là màu da.
Tena abhikkantavaṇṇāti abhirūpachaviiṭṭhavaṇṇā, manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti.
Therefore, of a lovely complexion means having lovely skin, a pleasing complexion, a delightful complexion.
Do đó, abhikkantavaṇṇā có nghĩa là có màu da khả ái, màu da mong muốn, màu da dễ chịu.
Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ pajahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti.
Indeed, when devatās come to the human world, they abandon their natural complexion and natural power, assume a gross physical form, create a superior complexion and superior power, and arrive with an adorned body, like humans going to see theatrical performances and so on.
Thật vậy, khi các vị trời đến cõi người, họ bỏ đi sắc tướng và thần thông tự nhiên của mình, tạo ra một thân tướng thô kệch, rồi hóa hiện một sắc tướng và thần thông vượt trội, đến như những người đi xem các buổi biểu diễn, v.v., với một thân thể được tạo tác.
Ayampi devaputto tatheva āgato.
This devaputta also came in the same way.
Vị thiên tử này cũng đến như vậy.
Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.
Therefore, it was said, “of a lovely complexion.”
Do đó, đã có lời nói: “abhikkantavaṇṇā.”
Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesa-yebhūyya-abyāmissānatirekadaḷhattha-visaṃyogādianekattho.
Here in the whole of, the word kevala has many meanings, such as complete, for the most part, unmixed, supreme, firm, and disjoined.
Trong kevalakappaṃ, từ kevala có nhiều nghĩa như không còn sót lại, phần lớn, không pha trộn, không vượt quá, vững chắc, không liên kết, v.v.
Tathā hissa, ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti (pārā. 1) evamādīsu anavasesattamattho.
Thus, in passages such as, “the holy life, utterly complete and purified,” its meaning is completeness.
Ví dụ, trong các đoạn như: “Phạm hạnh hoàn toàn trọn vẹn và thanh tịnh,” ở đây nó có nghĩa là không còn sót lại.
‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu yebhuyyatā.
In passages such as, “And almost all of Aṅga and Magadha will approach with abundant food, both hard and soft,” it is in the sense of for the most part.
Trong các đoạn như: “Toàn bộ xứ Aṅga và Magadha sẽ đến với nhiều đồ ăn thức uống,” ở đây nó có nghĩa là phần lớn.
‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti (vibha. 225) evamādīsu abyāmissatā.
In passages such as, “there is the arising of this whole mass of suffering,” it is in the sense of unmixed.
Trong các đoạn như: “Toàn bộ khối khổ đau phát sinh,” ở đây nó có nghĩa là không pha trộn.
‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti (mahāva. 244) evamādīsu anatirekatā.
In passages such as, “Surely this venerable one is merely a matter of faith,” the meaning is not exceeding.
Trong các trường hợp như: “Vị Tôn giả này chắc hẳn chỉ có đức tin mà thôi” thì có nghĩa là không vượt quá.
‘‘Āyasmato anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti (a. ni. 4.243) evamādīsu daḷhatthatā.
In passages such as, “The venerable Anuruddha’s co-resident named Bāhika stood firm to create a schism in the Saṅgha,” the meaning is firmness.
Trong các trường hợp như: “Tôn giả Bāhiya, đệ tử của Tôn giả Anuruddha, đã kiên quyết làm rạn nứt Tăng đoàn” thì có nghĩa là kiên cố.
‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 3.57) evamādīsu visaṃyogo.
In passages such as, “He who has lived the life is called the supreme person of Kevalī,” the meaning is dissociation.
Trong các trường hợp như: “Người đã hoàn tất phạm hạnh, bậc nam tử tối thượng, được gọi là Kevalī” thì có nghĩa là ly hệ.
Idha panassa anavasesattamatthoti adhippeto.
But here, the meaning intended is that of being without remainder.
Ở đây, ý nghĩa được hiểu là không còn sót lại.
Kappasaddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti- chedana-vikappa-lesa-samantabhāvādi-anekattho.
Now, this word kappa has many meanings, such as belief, convention, time, concept, cutting, consideration, pretext, and pervasiveness.
Từ kappa này có nhiều nghĩa: sự tin tưởng mãnh liệt, cách gọi, thời gian, sự đặt tên, sự cắt, sự phân loại, sự giả vờ, sự bao trùm toàn bộ, v.v.
Tathā hissa, ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (ma. ni. 1.387) evamādīsu abhisaddahanamattho.
For instance, in passages such as, “This is to be believed of the worthy Gotama, just as it is of an Arahant, a Perfectly Enlightened One,” its meaning is belief.
Quả thật, trong các trường hợp như: “Điều này đáng được tin tưởng nơi Tôn giả Gotama, như một vị A-la-hán, một bậc Chánh Đẳng Giác” thì có nghĩa là sự tin tưởng mãnh liệt.
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti (cūḷava. 250) evamādīsu vohāro.
In passages such as, “I allow, monks, to partake of fruit according to the five conventions of ascetics,” the meaning is convention.
Trong các trường hợp như: “Này các Tỳ-khưu, Ta cho phép dùng trái cây theo năm cách của Sa-môn” thì có nghĩa là cách gọi.
‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo.
In passages such as, “By which I dwell perpetually,” the meaning is time.
Trong các trường hợp như: “Ta thường an trú trong đó” thì có nghĩa là thời gian.
‘‘Iccāyasmā kappo’’ti (saṃ. ni. 3.124) evamādīsu paññatti.
In passages such as, “Thus the venerable Kappa,” the meaning is concept.
Trong các trường hợp như: “Đây là Tôn giả Kappa” thì có nghĩa là sự đặt tên.
‘‘Alaṅkatā kappitakesamassū’’ti (saṃ. ni. 4.365) evamādīsu chedanaṃ.
In passages such as, “Adorned, with hair and beard trimmed,” the meaning is cutting.
Trong các trường hợp như: “Được trang điểm, tóc và râu được cắt tỉa” thì có nghĩa là sự cắt.
‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti (cūḷava. 446) evamādīsu vikappo.
In passages such as, “A dvaṅgulakappa is allowable,” the meaning is consideration.
Trong các trường hợp như: “Hai đốt ngón tay được phép” thì có nghĩa là sự phân loại.
‘‘Atthi kappo nipajjitu’’nti (a. ni. 8.80) evamādīsu leso.
In passages such as, “Is there a pretext to lie down?” the meaning is pretext.
Trong các trường hợp như: “Có cách để nằm” thì có nghĩa là sự giả vờ.
‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti (saṃ. ni. 1.94) evamādīsu samantabhāvo.
In passages such as, “Having illuminated the entire Veḷuvana,” the meaning is pervasiveness.
Trong các trường hợp như: “Chiếu sáng toàn bộ rừng Tre” thì có nghĩa là sự bao trùm toàn bộ.
Idha panassa samantabhāvo attho adhippeto.
But here, its intended meaning is pervasiveness.
Ở đây, ý nghĩa được hiểu là sự bao trùm toàn bộ.
Tasmā kevalakappaṃ andhavananti ettha anavasesaṃ samantato andhavananti evamattho daṭṭhabbo.
Therefore, in the phrase the entire Andhavana, the meaning should be understood as the entire Andhavana, without remainder, all around.
Do đó, trong cụm từ kevalakappaṃ andhavanaṃ, ý nghĩa cần được hiểu là “rừng mù mịt hoàn toàn không còn sót lại” (anavasesaṃ samantato andhavanaṃ).
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya ca sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.
Having illuminated means having suffused it with the radiance emanating from his attire, ornaments, and body; the meaning is making it one single brilliance, one single glow, like the moon and the sun.
Obhāsetvā có nghĩa là chiếu sáng khắp nơi bằng ánh sáng phát ra từ y phục, trang sức và thân thể, như mặt trăng và mặt trời, tạo ra một ánh sáng duy nhất, một sự rực rỡ duy nhất.
Ekamantaṃ aṭṭhāsīti ekasmiṃ ante, ekasmiṃ okāse aṭṭhāsi.
Stood to one side means he stood at one end, in one spot.
Ekamantaṃ aṭṭhāsī có nghĩa là đứng ở một phía, ở một chỗ.
Etadavocāti etaṃ ‘‘bhikkhu bhikkhū’’tiādivacanamavoca.
Said this means he spoke these words beginning with “Monk, monk.”
Etadavocā có nghĩa là nói lời như “Này Tỳ-khưu, này Tỳ-khưu” này.
Kasmā panāyaṃ avanditvā samaṇavohāreneva kathetīti?
But why does he speak with the address of an ascetic without first paying homage?
Tại sao vị ấy lại nói mà không đảnh lễ, chỉ dùng cách xưng hô của Sa-môn?
Samaṇasaññāsamudācāreneva.
It is due to his conduct based on the perception of being an ascetic.
Chỉ vì sự nhận thức và cách xưng hô của Sa-môn.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ antarā kāmāvacare vasi.
It seems this occurred to him: “This one dwelt in the sphere of sensual pleasures in the interim.
Chắc hẳn vị ấy đã nghĩ rằng: “Vị này đã sống trong cõi dục giữa hai vị Phật.
Ahaṃ pana asmi tato kālato paṭṭhāya brahmacārī’’ti samaṇasaññāvassa samudācarati, tasmā avanditvā samaṇavohāreneva katheti.
But I, since that time, have been a celibate.” Thus the perception of being an ascetic arose in him, and therefore he speaks with the address of an ascetic without paying homage.
Còn ta, kể từ thời điểm đó, đã là một vị phạm hạnh.” Do đó, vị ấy chỉ dùng cách xưng hô của Sa-môn mà không đảnh lễ.
Pubbasahāyo kireso devaputto therassa.
It seems this devaputta was a former companion of the elder.
Vị thiên tử này chắc hẳn là bạn cũ của vị Trưởng lão.
Kuto paṭṭhāyāti?
Since when?
Từ khi nào?
Kassapasammāsambuddhakālato paṭṭhāya.
Since the time of the Perfectly Enlightened One Kassapa.
Từ thời Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa.
Yo hi pubbayoge āgatesu pañcasu sahāyesu anuthero catutthadivase anāgāmī ahosīti vutto, ayaṃ so.
Indeed, of the five companions mentioned in a previous context, the one who was said to have become a non-returner on the fourth day, this is he.
Vị được nói là vị Trưởng lão thứ hai trong năm người bạn cũ, đã chứng quả Bất Lai vào ngày thứ tư, chính là vị này.
Tadā kira tesu saṅghattherassa arahatteneva saddhiṃ abhiññā āgamiṃsu.
At that time, it is said, among them, the Saṅgha’s elder attained the direct knowledges along with arahantship.
Khi đó, trong số họ, vị Trưởng lão của Tăng đoàn đã đạt được các thần thông cùng với quả A-la-hán.
So, ‘‘mayhaṃ kiccaṃ matthakaṃ patta’’nti vehāsaṃ uppatitvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā uttarakuruto piṇḍapātaṃ ādāya āgantvā, ‘‘imaṃ, āvuso, piṇḍapātaṃ bhuñjitvā appamattā samaṇadhammaṃ karothā’’ti āha.
He thought, “My task has reached its culmination,” and rising into the air, he washed his face in Lake Anotatta, brought almsfood from Uttarakuru, and upon his return said, “Friends, having eaten this almsfood, practice the ascetic’s duty with diligence.”
Vị ấy nghĩ: “Việc của ta đã hoàn tất,” rồi bay lên không trung, rửa mặt ở hồ Anotatta, mang bát cơm từ Uttarakuru về, và nói: “Này các bạn, hãy thọ dụng bát cơm này và tinh tấn thực hành pháp Sa-môn.”
Itare āhaṃsu – ‘‘na, āvuso, amhākaṃ evaṃ katikā atthi – ‘yo paṭhamaṃ visesaṃ nibbattetvā piṇḍapātaṃ āharati, tenābhataṃ bhuñjitvā sesehi samaṇadhammo kātabbo’ti.
The others said: “Friend, we have no such agreement that says, ‘Whoever first brings about a spiritual attainment and brings almsfood, the others should eat what he has brought and then practice the ascetic’s duty.’
Những người khác nói: “Này các bạn, chúng tôi không có thỏa thuận nào như: ‘Người nào đầu tiên đạt được sự đặc biệt và mang bát cơm về, thì những người còn lại sẽ thọ dụng bát cơm đó và thực hành pháp Sa-môn.’
Tumhe attano upanissayena kiccaṃ matthakaṃ pāpayittha.
You have brought your task to its culmination through your own supporting conditions.
Các ngài đã hoàn tất công việc của mình nhờ vào duyên lành của mình.
Mayampi sace no upanissayo bhavissati, kiccaṃ matthakaṃ pāpessāma.
We too, if we have the supporting conditions, will bring our task to its culmination.
Nếu chúng tôi cũng có duyên lành, chúng tôi cũng sẽ hoàn tất công việc của mình.
Papañco esa amhākaṃ, gacchatha tumhe’’ti.
This is a distraction for us. You may go.”
Việc này là một sự trì hoãn đối với chúng tôi, các ngài hãy đi đi.”
So yathāphāsukaṃ gantvā āyupariyosāne parinibbāyi.
He went as he pleased and, at the end of his life, attained Parinibbāna.
Vị ấy đi đến nơi thuận tiện và nhập Niết-bàn khi hết tuổi thọ.
Punadivase anuthero anāgāmiphalaṃ sacchakāsi, tassa abhiññāyo āgamiṃsu.
On the following day, the next elder realized the fruit of non-returning, and the direct knowledges came to him.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão thứ hai đã chứng đắc quả Bất Lai, và các thần thông đã đến với vị ấy.
Sopi tatheva piṇḍapātaṃ āharitvā tehi paṭikkhitto yathāphāsukaṃ gantvā āyupariyosāne suddhāvāse nibbatti.
He too brought almsfood in the same way, was refused by them, went as he pleased, and at the end of his life was reborn in the Suddhāvāsa realms.
Vị ấy cũng tương tự, mang bát cơm về và bị các vị kia từ chối, rồi đi đến nơi thuận tiện và tái sinh vào cõi Tịnh Cư Thiên khi hết tuổi thọ.
So suddhāvāse ṭhatvā te sahāye olokento, eko tadāva parinibbuto, eko adhunā bhagavato santike ariyabhūmiṃ patto, eko lābhasakkāraṃ nissāya, ‘‘ahaṃ arahā’’ti cittaṃ uppādetvā suppārakapaṭṭane vasatīti disvā taṃ upasaṅkamitvā, ‘‘na tvaṃ arahā, na arahattamaggaṃ paṭipanno, gaccha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇāhī’’ti uyyojesi.
Staying in the Suddhāvāsa realms, he looked for his companions and saw that one had already attained Parinibbāna, one had now reached the noble plane in the presence of the Blessed One, and one, relying on gain and honor, had developed the thought, “I am an arahant,” and was living in the port of Suppāraka. He approached that one and urged him, “You are not an arahant, nor have you entered the path to arahantship. Go, approach the Blessed One and listen to the Dhamma.”
Vị ấy ở cõi Tịnh Cư Thiên, nhìn các bạn đồng hành, thấy một vị đã nhập Niết-bàn ngay lúc đó, một vị vừa đạt được địa vị Thánh nhân nơi Đức Thế Tôn, và một vị tên Dārucī, vì lợi lộc và sự cung kính, đã khởi tâm “Ta là A-la-hán” và đang sống ở bến cảng Suppāraka. Thấy vậy, vị ấy đến gặp Dārucī và nói: “Ngươi không phải là A-la-hán, cũng không thực hành con đường A-la-hán. Hãy đi gặp Đức Thế Tôn và nghe Pháp.” Vị ấy đã khuyên Dārucī như vậy.
Sopi antaraghare bhagavantaṃ ovādaṃ yācitvā, ‘‘tasmā tiha te bāhiya evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ hotū’’ti (udā. 10) bhagavatā saṃkhittena ovadito ariyabhūmiṃ sampāpuṇi.
That one, having requested instruction from the Blessed One in the middle of a village, was given brief advice by the Blessed One, “Therefore, Bāhiya, you should train yourself thus: in the seen, there will be only the seen,” and he attained the noble plane.
Dārucī cũng, sau khi cầu xin lời giáo huấn của Đức Thế Tôn trong làng, đã được Đức Thế Tôn giáo huấn vắn tắt rằng: “Này Bāhiya, vậy thì ngươi phải học như thế này: trong cái thấy, chỉ là cái thấy,” và đã đạt được địa vị Thánh nhân.
Tato añño eko atthi, so kuhinti olokento andhavane sekkhapaṭipadaṃ pūrayamāno viharatīti disvā cintesi – ‘‘sahāyakassa santike gamissāmīti, gacchantena pana tucchahatthena agantvā kiñci paṇṇākāraṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭati, sahāyo kho pana me nirāmiso pabbatamatthake vasanto mayā ākāse ṭhatvā dinnaṃ piṇḍapātampi aparibhuñjitvā samaṇadhammaṃ akāsi, idāni āmisapaṇṇākāraṃ kiṃ gaṇhissati?
Then there was another one. Looking to see where he was, he saw him fulfilling the trainee’s path while dwelling in Andhavana and thought: “I will go to my companion. But one going should not go empty-handed but should take some gift. However, my companion is detached from material things; while living on the mountain peak, he did not even consume the almsfood I gave him while standing in the sky, but instead practiced the ascetic’s duty. Now what material gift would he accept?
Sau đó, có một vị khác. Vị ấy nhìn xem “Vị ấy ở đâu?” và thấy vị ấy đang sống trong rừng Andhavana, hoàn thành con đường học đạo. Vị ấy nghĩ: “Ta sẽ đi đến chỗ bạn của ta. Nhưng khi đi, không nên đi tay không mà nên mang theo một món quà. Tuy nhiên, bạn của ta sống trên đỉnh núi, không tham lam, ngay cả bát cơm ta dâng từ trên trời xuống, vị ấy cũng không thọ dụng mà chỉ thực hành pháp Sa-môn. Bây giờ, vị ấy sẽ nhận món quà vật chất nào đây?
Dhammapaṇṇākāraṃ gahetvā gamissāmī’’ti brahmaloke ṭhitova ratanāvaḷiṃ ganthento viya pannarasa pañhe vibhajitvā taṃ dhammapaṇṇākāraṃ ādāya āgantvā sahāyassa avidūre ṭhatvā attano samaṇasaññāsamudācāravasena taṃ anabhivādetvāva, ‘‘bhikkhu bhikkhū’’ti ālapitvā ayaṃ vammikotiādimāha.
I will take a gift of the Dhamma.” While still in the Brahma world, as if stringing a necklace of gems, he analyzed fifteen questions. Taking that gift of the Dhamma, he came and stood not far from his companion. On account of his conduct based on the perception of being an ascetic, without paying homage to him, he addressed him, “Monk, monk,” and said, “This is an anthill,” and so on.
Ta sẽ mang món quà pháp bảo mà đi.” Thế là, vị ấy đang ở cõi Phạm Thiên, như đang xâu chuỗi ngọc, đã phân tích mười lăm câu hỏi, mang món quà pháp bảo đó đến, đứng cách bạn mình không xa, và theo cách xưng hô của Sa-môn, không đảnh lễ vị ấy, mà gọi “Này Tỳ-khưu, này Tỳ-khưu” rồi nói: Đây là một ụ mối và những lời tiếp theo.
Tattha turitālapanavasena bhikkhu bhikkhūti āmeḍitaṃ veditabbaṃ.
There, it should be understood that the repetition “monk, monk” is a form of urgent address.
Ở đây, cần hiểu rằng “Này Tỳ-khưu, này Tỳ-khưu” là một từ lặp lại do sự vội vã khi gọi.
Yathā vā ekaneva tilakena nalāṭaṃ na sobhati, taṃ parivāretvā aññesupi dinnesu phullitamaṇḍitaṃ viya sobhati, evaṃ ekeneva padena vacanaṃ na sobhati, parivārikapadena saddhiṃ phullitamaṇḍitaṃ viya sobhatīti taṃ parivārikapadavasena vacanaṃ phullitamaṇḍitaṃ viya karontopi evamāha.
Or, just as a forehead is not beautiful with a single tilaka mark, but when it is surrounded by others, it becomes beautiful as if adorned with flowers, so too a statement is not beautiful with a single word. With a surrounding word, it becomes beautiful like something adorned with flowers. Thus, he also spoke in this way, making the statement beautiful as if adorned with flowers, by means of a surrounding word.
Hoặc giống như một vết chấm son duy nhất không làm đẹp trán, nhưng khi được bao quanh bởi những vết chấm khác, nó trở nên lộng lẫy như một vật trang sức nở rộ. Tương tự, một lời nói không đẹp chỉ với một từ duy nhất, nhưng khi có các từ phụ trợ đi kèm, nó trở nên lộng lẫy như một vật trang sức nở rộ. Vị ấy cũng nói như vậy, làm cho lời nói trở nên lộng lẫy như một vật trang sức nở rộ bằng cách sử dụng các từ phụ trợ.
Ayaṃ vammikoti purato ṭhito vammiko nāma natthi, desanāvasena pana purato ṭhitaṃ dassento viya ayanti āha.
This is an anthill: There is no anthill standing before him, but by way of teaching, as if pointing to one standing in front, he said “this.”
Ayaṃ vammiko (Đây là ụ mối): Không có ụ mối nào đứng trước mặt, nhưng để chỉ ra điều đang đứng trước mặt theo cách thuyết giảng, vị ấy nói ayaṃ (đây).
Laṅginti satthaṃ ādāya khaṇanto palighaṃ addasa.
A bolt: Taking a weapon and digging, he saw a bolt.
Laṅgiṃ (cái cày): Cầm vũ khí mà đào, vị ấy thấy một cái cày.
Ukkhipa laṅgiṃ abhikkhaṇa sumedhāti tāta, paṇḍita, laṅgī nāma rattiṃ dhūmāyati divā pajjalati.
Lift up the bolt and dig on, O wise one: Dear Sir, O wise one, the bolt is what smokes by night and blazes by day.
Ukkhipa laṅgiṃ abhikkhaṇa sumedhā (Hãy nhổ cái cày lên, hãy đào sâu hơn nữa, này người trí tuệ): Này con, này người trí tuệ, cái cày ban đêm bốc khói, ban ngày bốc cháy.
Ukkhipeta paraṃ parato khaṇāti.
Lift it up and dig further beyond it.
Ukkhipeta paraṃ parato khaṇāti có nghĩa là nhổ lên và đào sâu hơn nữa.
Evaṃ sabbapadesu attho daṭṭhabbo.
In this way, the meaning should be understood in all instances.
Ý nghĩa tương tự cần được hiểu trong tất cả các đoạn văn.
Uddhumāyikanti maṇḍūkaṃ.
A bloated thing: A frog.
Uddhumāyikaṃ (nó phồng lên): Con ếch.
Caṅkavāranti khāraparissāvanaṃ.
A fork in the road: A strainer for lye.
Caṅkavāraṃ (cái sàng): Cái lọc nước tro.
Kummanti kacchapaṃ.
A tortoise: A turtle.
Kummaṃ (con rùa): Con rùa.
Asisūnanti maṃsacchedakaṃ asiñceva adhikuṭṭanañca.
A slaughterhouse: A meat-cutting sword and a chopping block.
Asisūnaṃ (lưỡi dao): Lưỡi dao cắt thịt và cái thớt.
Maṃsapesinti nisadapotappamāṇaṃ allamaṃsapiṇḍaṃ.
A piece of meat: A lump of fresh meat the size of a fledgling hawk.
Maṃsapesiṃ (miếng thịt): Một khối thịt tươi có kích thước bằng một miếng thịt dùng để đặt lên thớt.
Nāganti sumanapupphakalāpasadisaṃ mahāphaṇaṃ tividhasovatthikaparikkhittaṃ ahināgaṃ addasa.
A Nāga: He saw a cobra (ahināga) with a large hood resembling a garland of jasmine flowers, surrounded by three swastika-like markings.
Nāgaṃ (con rắn): Vị ấy thấy một con rắn hổ mang lớn với cái đầu bành ra như một bó hoa sumanā, được bao quanh bởi ba dấu hiệu may mắn.
Mā nāgaṃ ghaṭṭesīti daṇḍakakoṭiyā vā vallikoṭiyā vā paṃsucuṇṇaṃ vā pana khipamāno mā nāgaṃ ghaṭṭayi.
Do not strike the Nāga: Do not strike the Nāga with the tip of a stick or the tip of a vine, or by throwing dust on it.
Chớ chọc ghẹo con voi nghĩa là, với đầu gậy hay đầu dây leo, hoặc ném bụi đất, chớ chọc ghẹo con voi.
Namo karohi nāgassāti uparivātato apagamma suddhavatthaṃ nivāsetvā nāgassa namakkāraṃ karohi.
Pay homage to the nāga means: having moved away from the windward side, and having put on a clean cloth, pay homage to the nāga.
"Namo karohi nāgassā" có nghĩa là hãy tránh xa khỏi phía trên, mặc y phục sạch sẽ, rồi hãy đảnh lễ nāga.
Nāgena adhisayitaṃ dhanaṃ nāma yāva sattamā kulaparivaṭṭā khādato na khīyati, nāgo te adhisayitaṃ dhanaṃ dassati, tasmā namo karohi nāgassāti.
Indeed, wealth guarded by a nāga is not exhausted even when consumed for seven generations of a family. The nāga will give you the guarded wealth, therefore, "Pay homage to the nāga".
Của cải do nāga canh giữ sẽ không cạn kiệt cho dù bảy đời con cháu tiêu dùng. Nāga sẽ ban cho bạn của cải được canh giữ đó, vì vậy, hãy đảnh lễ nāga.
Ito vā pana sutvāti yathā dukkhakkhandhe itoti sāsane nissakaṃ, na tathā idha.
Or having heard it from here: just as in the phrase dukkha-kkhandhe ito, where "ito" refers to this Dispensation, it is not so here.
"Ito vā pana sutvā" – ở đây không giống như trong kinh Dukkhakkhandha, nơi từ "ito" được dùng để chỉ giáo pháp.
Idha pana devaputte nissakkaṃ, tasmā ito vā panāti mama vā pana santikā sutvāti ayamettha attho.
Here, however, it refers to the devaputta. Therefore, "or from here" means "or having heard it from my presence"—this is the meaning here.
Ở đây, từ đó được dùng để chỉ vị thiên tử. Vì vậy, ý nghĩa ở đây là: "ito vā pana" có nghĩa là "hoặc nghe từ ta".
251. Cātummahābhūtikassāti catumahābhūtamayassa.
251. Of that which is made of the four great elements means of that which is composed of the four great elements.
251. "Cātummahābhūtikassā" có nghĩa là được tạo thành từ bốn đại yếu tố.
Kāyassetaṃ adhivacananti sarīrassa nāmaṃ.
This is a designation for the body means it is a name for the physical body.
"Kāyassetaṃ adhivacanaṃ" là tên gọi của thân.
Yatheva hi bāhirako vammiko, vamatīti vantakoti vantussayoti vantasinehasambandhoti catūhi kāraṇehi vammikoti vuccati.
Just as an external anthill is called a vammika for four reasons—because it vomits (vamati), is vomited out (vantaka), is raised up from what is vomited (vantussayo), and is bound together with a vomited adhesive (vantasinehasambandho)—
Cũng như một cái ụ mối bên ngoài được gọi là "vammiko" (ụ mối) vì bốn lý do: nó nhả ra, nó được nhả ra, nó là đống chất nhả ra, nó được kết nối bằng chất nhả ra.
So hi ahimaṅgusaundūragharagoḷikādayo nānappakāre pāṇake vamatīti vammiko.
Indeed, because it vomits forth various kinds of creatures such as snakes, mongooses, mice, and house lizards, it is called an anthill (vammika).
Nó được gọi là ụ mối vì nó nhả ra nhiều loại sinh vật khác nhau như rắn, chồn, chuột, thằn lằn, tắc kè.
Upacikāhi vantakoti vammiko.
Because it is vomited forth by termites, it is an anthill (vammika).
Nó được gọi là ụ mối vì nó được mối nhả ra.
Upacikāhi vamitvā mukhatuṇḍakena ukkhittapaṃsucuṇṇena kaṭippamāṇenapi porisappamāṇenapi ussitoti vammiko.
Because, after being vomited forth by termites, it is raised up to the height of a waist or a person with particles of earth lifted by their beaks, it is an anthill (vammika).
Nó được gọi là ụ mối vì nó được mối nhả ra và nâng lên bằng bột đất được đẩy ra từ miệng, cao bằng thắt lưng hoặc cao bằng người.
Upacikāhi vantakheḷasinehena ābaddhatāya sattasattāhaṃ deve vassantepi na vippakiriyati, nidāghepi tato paṃsumuṭṭhiṃ gahetvā tasmiṃ muṭṭhinā pīḷiyamāne sineho nikkhamati, evaṃ vantasinehena sambaddhoti vammiko.
Because it is bound by the adhesive of saliva vomited by termites, it does not crumble even if it rains for seven consecutive weeks, and even in the dry season, if a handful of earth is taken from it and squeezed in the fist, moisture comes out; thus, because it is bound with a vomited adhesive, it is an anthill (vammika).
Nó được gọi là ụ mối vì nó được kết nối bằng chất nhầy do mối nhả ra, nên dù trời mưa bảy ngày bảy đêm cũng không bị phân tán, và ngay cả trong mùa khô, nếu lấy một nắm đất từ đó và bóp trong tay, chất nhầy sẽ chảy ra. Như vậy, nó được kết nối bằng chất nhầy được nhả ra.
Evamayaṃ kāyopi, ‘‘akkhimhā akkhigūthako’’tiādinā nayena nānappakārakaṃ asucikalimalaṃ vamatīti vammiko.
In the same way, this body, in the manner of "eye-dirt from the eyes," and so on, vomits various kinds of impure filth and grime; thus, it is an anthill (vammika).
Cũng vậy, thân này được gọi là ụ mối vì nó nhả ra nhiều loại tạp chất và uế tạp khác nhau, theo cách nói "ghèn mắt từ mắt" v.v.
Buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā imasmiṃ attabhāve nikantipariyādānena attabhāvaṃ chaḍḍetvā gatāti ariyehi vantakotipi vammiko.
Because Buddhas, Paccekabuddhas, and arahants, by eradicating craving for this existence, have discarded this existence and passed on, it is also called an anthill (vammika) as it is 'vomited' by the Noble Ones.
Nó được gọi là ụ mối vì chư Phật, chư Phật Độc Giác và các bậc A-la-hán đã từ bỏ thân này sau khi diệt tận sự ưa thích.
Yehi cāyaṃ tīhi aṭṭhisatehi ussito nhārusambaddho maṃsāvalepano allacammapariyonaddho chavirañjito satte vañceti, taṃ sabbaṃ ariyehi vantamevāti vantussayotipi vammiko.
And because it is raised up with three hundred bones, bound by sinews, plastered with flesh, enveloped in moist skin, and coloured by its complexion, it deceives beings; all of this has been 'vomited' by the Noble Ones. Thus, it is also an anthill (vammika) as 'that which is raised up from what is vomited'.
Nó được gọi là ụ mối vì toàn bộ những gì thân này được dựng lên bởi ba trăm xương, được kết nối bằng gân, được trát bằng thịt, được bao bọc bởi da ẩm ướt, được tô điểm bằng da để lừa dối chúng sinh, tất cả những thứ đó đều bị các bậc Thánh từ bỏ, nên nó là đống chất bị từ bỏ.
‘‘Taṇhā janeti purisaṃ, cittamassa vidhāvatī’’ti (saṃ. ni. 1.55) evaṃ taṇhāya janitattā ariyehi vanteneva taṇhāsinehena sambaddho ayanti vantasinehena sambaddhotipi vammiko.
"Craving gives birth to a person, his mind runs about," and thus because it is born of craving, it is bound by the adhesive of craving which has been 'vomited' by the Noble Ones. Thus, it is also an anthill (vammika) as 'bound together with a vomited adhesive'.
Nó được gọi là ụ mối vì thân này được sinh ra bởi ái dục, như câu "Ái dục sinh ra con người, tâm của nó chạy tán loạn" (Saṃ. Ni. 1.55), nên nó được kết nối bằng chất nhầy của ái dục, thứ mà các bậc Thánh đã từ bỏ.
Yathā ca vammikassa anto nānappakārā pāṇakā tattheva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gilānā sayanti, matā patanti.
And just as inside an anthill various creatures are born right there, they excrete urine and faeces, lie down when sick, and fall down when dead,
Và cũng như bên trong ụ mối, nhiều loại sinh vật khác nhau sinh ra ở đó, đại tiện và tiểu tiện, nằm khi bệnh, và chết rơi xuống.
Iti so tesaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti.
thus it is for them a birthing chamber, a latrine, a sickroom, and a charnel ground.
Vì vậy, nó là nhà hộ sinh, nhà vệ sinh, phòng bệnh và nghĩa địa của chúng.
Evaṃ khattiyamahāsālādīnampi kāyo ayaṃ gopitarakkhito maṇḍitappasādhito mahānubhāvānaṃ kāyoti acintetvā chavinissitā pāṇā cammanissitā pāṇā maṃsanissitā pāṇā nhārunissitā pāṇā aṭṭhinissitā pāṇā aṭṭhimiñjanissitā pāṇāti evaṃ kulagaṇanāya asītimattāni kimikulasahassāni antokāyasmiṃyeva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gelaññena āturitāni sayanti, matāni patanti, iti ayampi tesaṃ pāṇānaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hotīti ‘‘vammiko’’ tveva saṅkhaṃ gato.
In the same way, even for great warrior-caste families and the like, this body—though guarded and protected, adorned and beautified—should not be thought of as the body of those with great power. Rather, creatures dependent on the epidermis, creatures dependent on the dermis, creatures dependent on the flesh, creatures dependent on the sinews, creatures dependent on the bones, creatures dependent on the bone marrow—thus, by family count, eighty thousand families of worms are born right inside the body, they excrete urine and faeces, lie down afflicted with illness, and fall down dead. Thus, this body is for those creatures a birthing chamber, a latrine, a sickroom, and a charnel ground. Thus it has come to be reckoned as a 'vammika'.
Cũng vậy, thân này, dù được bảo vệ, trang điểm và tô điểm bởi các vị đại gia tộc vương giả, v.v., và dù được coi là thân của những người có uy quyền lớn, nhưng không nghĩ đến điều đó, có đến tám mươi ngàn loài côn trùng sinh ra ngay bên trong thân, bao gồm những loài sống trên da, trên da thịt, trên thịt, trên gân, trên xương, trên tủy xương; chúng đại tiện và tiểu tiện, nằm xuống khi bệnh tật, và chết rơi xuống. Vì vậy, thân này cũng là nhà hộ sinh, nhà vệ sinh, phòng bệnh và nghĩa địa của những sinh vật đó, nên nó được gọi là "ụ mối".
Tenāha bhagavā – ‘‘vammikoti kho, bhikkhu, imassa cātumahābhūtikassa kāyassetaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Blessed One said: "Bhikkhu, 'vammika' is a designation for this body which is made of the four great elements."
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy: "Này Tỳ-khưu, 'ụ mối' là tên gọi của thân được tạo thành từ bốn đại yếu tố này."
Mātāpettikasambhavassāti mātito ca pitito ca nibbattena mātāpettikena sukkasoṇitena sambhūtassa.
Originating from mother and father means produced from the semen and blood of the mother and father, which arise from the mother and father.
"Mātāpettikasambhavassā" có nghĩa là được sinh ra từ tinh huyết của cha mẹ.
Odanakummāsūpacayassāti odanena ceva kummāsena ca upacitassa vaḍḍhitassa.
Built up of rice and gruel means built up and grown by means of rice and gruel.
"Odanakummāsūpacayassā" có nghĩa là được nuôi dưỡng và tăng trưởng bằng cơm và cháo.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassāti ettha ayaṃ kāyo hutvā abhāvaṭṭhena aniccadhammo.
Of a nature to be impermanent, to be scoured, to be massaged, to be broken up, and to be dispersed: Herein, this body, in the sense of coming into being and then ceasing to be, is of an impermanent nature.
"Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassā" – ở đây, thân này là "aniccadhammo" (pháp vô thường) theo nghĩa là nó tồn tại rồi không tồn tại.
Duggandhavighātatthāya tanuvilepanena ucchādanadhammo.
To counteract foul odours, it is of a nature to be scoured with unguents for the body.
Nó là "ucchādanadhammo" (pháp thoa xoa) bằng cách thoa một lớp mỏng để loại bỏ mùi hôi.
Aṅgapaccaṅgābādhavinodanatthāya khuddakasambāhanena parimaddanadhammo.
To alleviate ailments of the limbs and joints, it is of a nature to be massaged with gentle rubbing.
Nó là "parimaddanadhammo" (pháp xoa bóp) bằng cách xoa bóp nhẹ nhàng để loại bỏ các bệnh tật của các chi và bộ phận.
Daharakāle vā ūrūsu sayāpetvā gabbhavāsena dussaṇṭhitānaṃ tesaṃ tesaṃ aṅgānaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ añchanapīḷanādivasena parimaddanadhammo.
Or, in childhood, by laying the child on the thighs, it is of a nature to be massaged by means of stretching, pressing, and so on, to restore the proper shape of those various limbs that have become misshapen due to confinement in the womb.
Hoặc trong thời thơ ấu, nó là pháp xoa bóp để định hình lại các chi bị biến dạng do ở trong bụng mẹ, bằng cách kéo, nắn, v.v.
Evaṃ pariharatopi ca bhedanaviddhaṃsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evaṃ sabhāvoti attho.
And even when maintained in this way, it is of a nature to be broken up and dispersed; it both breaks up and scatters. This is its nature—this is the meaning.
Ngay cả khi được chăm sóc như vậy, nó vẫn là pháp tan rã và hủy hoại; nó tan vỡ và phân tán. Đó là ý nghĩa của bản chất này.
Tattha mātāpettikasambhavaodanakummāsūpacayaucchādanaparimaddanapadehi samudayo kathito, aniccabhedaviddhaṃsanapadehi atthaṅgamo.
Therein, with the terms "originating from mother and father," "built up of rice and gruel," "scoured," and "massaged," arising is described. With the terms "impermanent," "broken up," and "dispersed," passing away is described.
Ở đây, sự hình thành (samudaya) của thân được nói đến bằng các từ "mātāpettikasambhava" (sinh ra từ cha mẹ), "odanakummāsūpacaya" (được nuôi dưỡng bằng cơm và cháo), "ucchādana" (thoa xoa), và "parimaddana" (xoa bóp); còn sự tiêu diệt (atthaṅgama) được nói đến bằng các từ "anicca" (vô thường), "bhedana" (tan rã), và "viddhaṃsana" (hủy hoại).
Evaṃ sattahipi padehi cātumahābhūtikassa kāyassa uccāvacabhāvo vaḍḍhiparihāni samudayatthaṅgamo kathitoti veditabbo.
Thus, it should be understood that with these seven terms, the high and low states, the growth and decay, and the arising and passing away of this body made of the four great elements are described.
Như vậy, cần hiểu rằng bằng cả bảy từ này, trạng thái cao thấp, sự tăng trưởng và suy giảm, sự hình thành và tiêu diệt của thân được tạo thành từ bốn đại yếu tố đã được nói đến.
Divā kammanteti divā kattabbakammante.
In the work of the day means in the work to be done during the day.
"Divā kammante" có nghĩa là các công việc phải làm vào ban ngày.
Dhūmāyanāti ettha ayaṃ dhūmasaddo kodhe taṇhāya vitakke pañcasu kāmaguṇesu dhammadesanāya pakatidhūmeti imesu atthesu vattati.
Smokes: Herein, this word 'smoke' is used in the senses of anger, craving, thought, the five strands of sensual pleasure, the teaching of the Dhamma, and ordinary smoke.
Trong từ "dhūmāyanā" này, từ "dhūma" được dùng với các ý nghĩa sau: giận dữ, tham ái, tầm (vitakka), năm dục lạc, giáo pháp, và khói tự nhiên.
‘‘Kodho dhūmo bhasmanimosavajja’’nti (saṃ. ni. 1.165) ettha hi kodhe vattati.
In "Anger is the smoke, falsehood the ash," it is used in the sense of anger.
Trong câu "Kodho dhūmo bhasmanimosavajjaṃ" (Saṃ. Ni. 1.165), nó được dùng với nghĩa giận dữ.
‘‘Icchādhūmāyitā sattā’’ti ettha taṇhāya.
In "Beings smouldering with desire," it is used in the sense of craving.
Trong câu "Icchādhūmāyitā sattā", nó được dùng với nghĩa tham ái.
‘‘Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bhagavato avidūre dhūmāyanto nisinno hotī’’ti ettha vitakke.
In "At that time, a certain bhikkhu was sitting not far from the Blessed One, smouldering," it is used in the sense of thought.
Trong câu "Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bhagavato avidūre dhūmāyanto nisinno hotī", nó được dùng với nghĩa tầm (vitakka).
Ettha pañcakāmaguṇesu.
Here, it is used in the sense of the five strands of sensual pleasure.
Ở đây, nó được dùng với nghĩa năm dục lạc.
‘‘Dhūmaṃ kattā hotī’’ti (ma. ni. 1.349) ettha dhammadesanāya.
In "He makes smoke," it is used in the sense of teaching the Dhamma.
Trong câu "Dhūmaṃ kattā hotī" (Ma. Ni. 1.349), nó được dùng với nghĩa giáo pháp.
‘‘Dhajo rathassa paññāṇaṃ, dhūmo paññāṇamaggino’’ti (saṃ. ni. 1.72) ettha pakatidhūme.
In "The banner is the sign of a chariot, smoke is the sign of a fire," it is used in the sense of ordinary smoke.
Trong câu "Dhajo rathassa paññāṇaṃ, dhūmo paññāṇamaggino" (Saṃ. Ni. 1.72), nó được dùng với nghĩa khói tự nhiên.
Idha panāyaṃ vitakke adhippeto.
Here, however, it is intended in the sense of thought.
Ở đây, nó được hiểu là tầm (vitakka).
Tenāha ‘‘ayaṃ rattiṃ dhūmāyanā’’ti.
Therefore he said, "This is the smoking by night."
Do đó, có câu "ayaṃ rattiṃ dhūmāyanā" (đêm này bốc khói).
Tathāgatassetaṃ adhivacananti tathāgato hi sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo nāma.
This is a designation for the Tathāgata: Indeed, the Tathāgata is called a brāhmaṇa because he has cast off seven things.
"Tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ" – Như Lai được gọi là "brāhmaṇo" (Bà-la-môn) vì Ngài đã loại bỏ bảy pháp.
Yathāha – ‘‘sattannaṃ kho, bhikkhu, dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo.
As it is said: "Bhikkhu, it is because of having cast off seven things that one is a brāhmaṇa.
Như đã nói: "Này Tỳ-khưu, một Bà-la-môn là người đã loại bỏ bảy pháp.
Katamesaṃ sattannaṃ?
Which seven?
Bảy pháp nào?
Rāgo bāhito hoti, doso… moho… māno… sakkāyadiṭṭhi… vicikicchā… sīlabbataparāmāso bāhito hoti.
Lust is cast off, hatred... delusion... conceit... personality view... doubt... adherence to rules and observances is cast off.
Tham đã được loại bỏ, sân... si mê... mạn... tà kiến về thân... hoài nghi... chấp thủ giới cấm đã được loại bỏ.
Imesaṃ bhikkhu sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo’’ti (cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 28).
Bhikkhu, it is because of having cast off these seven things that one is a brāhmaṇa."
Này Tỳ-khưu, vì đã loại bỏ bảy pháp này, nên được gọi là Bà-la-môn" (Cūḷani. Mettagūmāṇavapucchāniddesa 28).
Sumedhoti sundarapañño.
One of excellent wisdom means one with beautiful wisdom.
"Sumedho" có nghĩa là người có trí tuệ tuyệt vời.
Sekkhassāti ettha sikkhatīti sekkho.
Of a trainee: Herein, because he trains, he is a trainee.
Trong từ "Sekkhassā" này, "sekkhā" là người đang học.
Yathāha – ‘‘sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekkhoti vuccati.
As it is said: "Bhikkhu, because he trains, therefore he is called a trainee.
Như đã nói: "Này Tỳ-khưu, vì đang học, nên được gọi là sekkha.
Kiñca sikkhati?
And what does he train in?
Học gì?
Adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhatī’’ti (a. ni. 3.86).
He trains in the higher virtue, he trains in the higher mind, and he trains in the higher wisdom."
Học giới tăng thượng, học tâm tăng thượng, học tuệ tăng thượng" (A. Ni. 3.86).
Eko kira jānapado brāhmaṇo pātova māṇavakehi saddhiṃ gāmato nikkhamma divasaṃ araññe mante vācetvā sāyaṃ gāmaṃ āgacchati.
It is said that a certain brahmin from the countryside, having left the village early in the morning with his pupils, would spend the day in the forest reciting the vedic hymns and return to the village in the evening.
Từng nghe, một Bà-la-môn ở một vùng nọ, cùng với các đệ tử rời làng vào buổi sáng sớm, ban ngày tụng đọc các kinh Veda trong rừng, chiều tối trở về làng.
Antarāmagge ca eko vammiko atthi.
And on the path, there was a certain anthill.
Và trên đường đi, có một ụ mối.
So rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati.
It would smoke by night and blaze by day.
Ụ mối ấy ban đêm bốc khói, ban ngày bốc lửa.
Brāhmaṇo antevāsiṃ sumedhaṃ māṇavaṃ āha – ‘‘tāta, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati, vikāramassa passissāma, bhinditvā naṃ cattāro koṭṭhāse katvā khipāhī’’ti.
The brahmin said to his pupil, the wise young man Sumedha: "Dear boy, this anthill smokes by night and blazes by day. Let us see what is strange about it. Having broken it, make it into four sections and cast them away."
Bà-la-môn nói với đệ tử Sumedha: "Này con, ụ mối này ban đêm bốc khói, ban ngày bốc lửa, chúng ta hãy xem sự biến đổi của nó, hãy đập vỡ nó ra thành bốn phần rồi ném đi."
So sādhūti kudālaṃ gahetvā samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya tathā akāsi.
He, saying "Very well," took a spade, stood on the ground with his feet level, and did so.
Người ấy đáp "Vâng", rồi cầm cuốc, đứng vững trên mặt đất bằng hai chân, và làm như vậy.
Tatra ācariyabrāhmaṇo viya bhagavā.
Herein, the Bhagavā is like the teacher brahmin.
Trong ví dụ đó, Đức Thế Tôn giống như vị Bà-la-môn thầy.
Sumedhamāṇavako viya sekkho bhikkhu.
The bhikkhu in training is like the young man Sumedha.
Vị tỳ-khưu hữu học (sekha) giống như thanh niên Sumedha.
Vammiko viya kāyo.
The body is like the anthill.
Thân thể giống như ụ mối.
‘‘Tāta, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati, vikāramassa passissāma, bhinditvā naṃ cattāro koṭṭhāse katvā khipāhī’’ti brāhmaṇena vuttakālo viya, ‘‘bhikkhu cātumahābhūtikaṃ kāyaṃ cattāro koṭṭhāse katvā pariggaṇhāhī’’ti bhagavatā vuttakālo.
The time when the brahmin said, "Dear boy, this anthill smokes by night and blazes by day. Let us see what is strange about it. Having broken it, make it into four sections and cast them away," is like the time when the Bhagavā said, "Bhikkhu, having made this body composed of the four great elements into four sections, you should comprehend it."
Thời điểm Bà-la-môn nói: "Này con, ụ mối này ban đêm bốc khói, ban ngày bốc lửa, chúng ta hãy xem sự biến đổi của nó, hãy đập vỡ nó ra thành bốn phần rồi ném đi", giống như thời điểm Đức Thế Tôn nói: "Này tỳ-khưu, hãy quán sát thân thể do bốn đại hợp thành này, chia nó thành bốn phần."
Tassa sādhūti kudālaṃ gahetvā tathākaraṇaṃ viya sekkhassa bhikkhuno, ‘‘yo vīsatiyā koṭṭhāsesu thaddhabhāvo, ayaṃ pathavīdhātu.
His saying "Very well," and taking a spade and doing so is like the comprehension of the body by the bhikkhu in training by means of the determination of the four elements thus:
Việc người ấy đáp "Vâng", rồi cầm cuốc và làm như vậy, giống như việc vị tỳ-khưu hữu học (sekha) quán sát thân thể.
Yo dvādasasu koṭṭhāsesu ābandhanabhāvo, ayaṃ āpodhātu.
"Whatever in the twenty parts has the characteristic of hardness, this is the earth element.
Sự cứng rắn trong hai mươi phần là địa đại (pathavīdhātu).
Yo catūsu koṭṭhāsesu paripācanabhāvo, ayaṃ tejodhātu.
Whatever in the twelve parts has the characteristic of binding, this is the water element.
Sự liên kết trong mười hai phần là thủy đại (āpodhātu).
Yo chasu koṭṭhāsesu vitthambhanabhāvo, ayaṃ vāyodhātū’’ti evaṃ catudhātuvavatthānavasena kāyapariggaho veditabbo.
Whatever in the four parts has the characteristic of maturing, this is the fire element. Whatever in the six parts has the characteristic of supporting, this is the air element." Thus should the comprehension of the body be understood.
Sự làm chín trong bốn phần là hỏa đại (tejodhātu). Sự chống đỡ trong sáu phần là phong đại (vāyodhātu)", như vậy, sự quán sát thân thể theo cách phân biệt bốn đại cần được hiểu.
Laṅgīti kho, bhikkhūti kasmā bhagavā avijjaṃ laṅgīti katvā dassesīti?
"The bolt, O bhikkhus": Why did the Bhagavā show ignorance by making it "the bolt"?
"Này các tỳ-khưu, cái then cửa (laṅgī) này", tại sao Đức Thế Tôn lại ví vô minh (avijjā) như cái then cửa?
Yathā hi nagarassa dvāraṃ pidhāya palighe yojite mahājanassa gamanaṃ pacchijjati, ye nagarassa anto, te antoyeva honti.
Just as when the gate of a city is shut and the crossbar is put in place, the passage of the great populace is cut off; those who are inside the city remain inside.
Như khi cánh cửa thành phố bị đóng và then cửa được cài lại, việc đi lại của đại chúng bị chặn đứng, những người ở bên trong thành thì ở nguyên bên trong.
Ye bahi, te bahiyeva.
Those who are outside, remain outside.
Những người ở bên ngoài thì ở nguyên bên ngoài.
Evameva yassa ñāṇamukhe avijjālaṅgī patati, tassa nibbānasampāpakaṃ ñāṇagamanaṃ pacchijjati, tasmā avijjaṃ laṅgīti katvā dassesi.
Exactly so, for one on whose door of knowledge the bolt of ignorance falls, the passage of knowledge that leads to Nibbāna is cut off. Therefore, he showed ignorance by making it "the bolt".
Cũng vậy, khi then cửa vô minh (avijjālaṅgī) rơi xuống cửa trí tuệ (ñāṇamukha) của ai, thì sự đi đến Niết-bàn của trí tuệ bị chặn đứng. Do đó, Ngài đã ví vô minh (avijjā) như cái then cửa.
Pajaha avijjanti ettha kammaṭṭhānauggahaparipucchāvasena avijjāpahānaṃ kathitaṃ.
"Abandon ignorance": Here, the abandoning of ignorance is spoken of by way of grasping and inquiring about the meditation subject.
Ở đây, "Hãy từ bỏ vô minh (pajaha avijjaṃ)" được nói đến như sự từ bỏ vô minh thông qua việc học tập và hỏi han về thiền đề (kammaṭṭhāna).
Uddhumāyikāti kho, bhikkhūti ettha uddhumāyikamaṇḍūko nāma no mahanto, nakhapiṭṭhippamāṇo hoti, purāṇapaṇṇantare vā gacchantare vā valliantare vā vasati.
"The puffer-frog, O bhikkhus": Herein, the one called the puffer-frog is not large; it is about the size of a fingernail. It lives among old leaves, or in a thicket, or among vines.
Trong câu "Này các tỳ-khưu, con ếch phồng (uddhumāyikā) này", con ếch phồng không lớn, chỉ bằng lưng móng tay, nó sống trong kẽ lá khô, kẽ bụi cây, hoặc kẽ dây leo.
So daṇḍakoṭiyā vā vallikoṭiyā vā paṃsucuṇṇakena vā ghaṭṭito āyamitvā mahanto parimaṇḍalo beluvapakkappamāṇo hutvā cattāro pāde ākāsagate katvā pacchinnagamano hutvā amittavasaṃ yāti, kākakulalādibhattameva hoti.
When struck by the tip of a stick, or the tip of a vine, or with powdered dust, it inflates and, becoming large and round, about the size of a ripe bael fruit, with its four feet in the air, its movement is cut off and it falls under the power of its enemies, becoming food for crows, hawks, and so on.
Khi bị chạm vào bằng đầu gậy, đầu dây leo, hoặc bụi đất, nó phồng lên to tròn như quả mộc qua, rồi giơ bốn chân lên trời, không thể di chuyển được, và rơi vào tay kẻ thù, trở thành thức ăn của quạ, diều hâu, v.v.
Evameva ayaṃ kodho paṭhamaṃ uppajjanto cittāvilamattakova hoti.
Exactly so, this anger, when it first arises, is merely a disturbance of the mind.
Cũng vậy, khi sự sân hận (kodha) này mới phát sinh, nó chỉ là một sự xáo động trong tâm.
Tasmiṃ khaṇe aniggahito vaḍḍhitvā mukhavikulanaṃ pāpeti.
If it is not restrained at that moment, it grows and leads to contortion of the face.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ tăng trưởng và dẫn đến sự nhăn nhó mặt mày.
Tadā aniggahito hanusañcopanaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to the clenching of the jaw.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến sự nghiến răng.
Tadā aniggahito pharusavācānicchāraṇaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to the utterance of harsh speech.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc thốt ra những lời lẽ thô tục.
Tadā aniggahito disāvilokanaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to glaring in all directions.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc nhìn chằm chằm vào các hướng.
Tadā aniggahito ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to dragging and pulling.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc kéo giật và lôi kéo.
Tadā aniggahito pāṇinā leḍḍudaṇḍasatthaparāmasanaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to taking up a clod, a stick, or a weapon with the hand.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc dùng tay cầm gạch đá, gậy gộc, hoặc vũ khí.
Tadā aniggahito daṇḍasatthābhinipātaṃ pāpeti.
If not restrained then, it leads to the striking with a stick or a weapon.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc dùng gậy gộc hoặc vũ khí để tấn công.
Tadā aniggahito paraghātanampi attaghātanampi pāpeti.
If not restrained then, it leads to the killing of others and even the killing of oneself.
Nếu không được kiềm chế vào lúc đó, nó sẽ dẫn đến việc giết người khác hoặc tự sát.
Vuttampi hetaṃ – ‘‘yato ayaṃ kodho paraṃ ghātetvā attānaṃ ghāteti, ettāvatāyaṃ kodho paramussadagato hoti paramavepullappatto’’ti.
And this has been said: "Inasmuch as this anger, having killed another, kills oneself, to that extent this anger has reached its highest swelling, has reached its greatest proliferation."
Cũng đã được nói rằng: "Khi sự sân hận này giết người khác rồi tự giết mình, đến mức đó, sự sân hận này đã đạt đến mức độ tột cùng, đã đạt đến sự phát triển tột bậc."
Tattha yathā uddhumāyikāya catūsu pādesu ākāsagatesu gamanaṃ pacchijjati, uddhumāyikā amittavasaṃ gantvā kākādibhattaṃ hoti, evameva kodhasamaṅgīpuggalo kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti, amittavasaṃ yāti, sabbesaṃ mārānaṃ yathākāmakaraṇīyo hoti.
Therein, just as the movement of the puffer-frog is cut off when its four feet are in the air, and the puffer-frog, having fallen into the power of its enemies, becomes food for crows and others, exactly so, a person endowed with anger is unable to take up a meditation subject and develop it. He falls under the power of his enemy and becomes subject to the will of all the Māras.
Trong ví dụ đó, như khi bốn chân của con ếch phồng giơ lên trời, việc di chuyển của nó bị chặn đứng, con ếch phồng rơi vào tay kẻ thù và trở thành thức ăn của quạ, v.v. Cũng vậy, người có đầy đủ sân hận không thể nắm giữ và phát triển thiền đề (kammaṭṭhāna), rơi vào tay kẻ thù, trở thành đối tượng mà tất cả các ma vương (māra) muốn làm gì thì làm.
Tenāha bhagavā – ‘‘uddhumāyikāti kho, bhikkhu, kodhūpāyāsassetaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Bhagavā said: "The puffer-frog, O bhikkhu, is a designation for anger and irritation."
Do đó, Đức Thế Tôn nói: "Này các tỳ-khưu, 'ếch phồng' là tên gọi của sự sân hận và phẫn nộ (kodhūpāyāsa) này."
Tattha balavappatto kodhova kodhūpāyāso.
Therein, anger that has become powerful is itself 'anger and irritation'.
Ở đây, sân hận đã đạt đến sức mạnh là kodhūpāyāsa.
Pajaha kodhūpāyāsanti ettha paṭisaṅkhānappahānaṃ kathitaṃ.
"Abandon anger and irritation": Here, abandoning through reflection is spoken of.
Trong câu "Hãy từ bỏ sân hận và phẫn nộ (pajaha kodhūpāyāsaṃ)", sự từ bỏ sân hận được nói đến theo cách đoạn trừ bằng sự quán sát (paṭisaṅkhānappahāna).
Dvidhāpathoti ettha, yathā puriso sadhano sabhogo kantāraddhānamaggappaṭipanno dvedhāpathaṃ patvā, ‘‘iminā nu kho gantabbaṃ, iminā gantabba’’nti nicchetuṃ asakkonto tattheva tiṭṭhati, atha naṃ corā uṭṭhahitvā anayabyasanaṃ pāpenti, evameva kho mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinno bhikkhu buddhādīsu kaṅkhāya uppannāya kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetuṃ na sakkoti, atha naṃ kilesamārādayo sabbe mārā anayabyasanaṃ pāpenti, iti vicikicchā dvedhāpathasamā hoti.
"A forked path": Herein, just as a man with wealth and possessions, having entered upon a long wilderness road, upon reaching a forked path, is unable to decide, "Should I go this way, or should I go that way?" and stands right there, and then thieves rise up and bring him to ruin and disaster; exactly so, a bhikkhu sitting down after having taken up a basic meditation subject, when doubt arises concerning the Buddha and so on, is unable to develop the meditation subject, and then all the Māras, such as the Māra of defilements, bring him to ruin and disaster. Thus, doubt is like a forked path.
Trong từ "dvidhāpatha" (ngã ba đường), như một người giàu có, đầy đủ tài sản, đang đi trên con đường hiểm trở, khi đến ngã ba đường, không thể quyết định "nên đi đường này hay đường kia", liền đứng yên tại đó, rồi bọn cướp xuất hiện và gây tai họa cho người ấy. Cũng vậy, một tỳ-khưu đang ngồi thiền với thiền đề căn bản (mūlakammaṭṭhāna), khi nghi ngờ (kaṅkhā) phát sinh về Đức Phật, v.v., không thể phát triển thiền đề, rồi các ma vương phiền não (kilesamāra) và tất cả các ma vương khác gây tai họa cho vị ấy. Như vậy, sự nghi ngờ (vicikicchā) giống như ngã ba đường.
Tenāha bhagavā – ‘‘dvidhāpathoti kho, bhikkhu, vicikicchāyetaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Bhagavā said: "A forked path, O bhikkhu, is a designation for doubt."
Do đó, Đức Thế Tôn nói: "Này các tỳ-khưu, 'ngã ba đường' là tên gọi của sự nghi ngờ (vicikicchā) này."
Pajaha vicikicchanti ettha kammaṭṭhānauggahaparipucchāvasena vicikicchāpahānaṃ kathitaṃ.
"Abandon doubt": Here, the abandoning of doubt is spoken of by way of grasping and inquiring about the meditation subject.
Trong câu "Hãy từ bỏ nghi ngờ (pajaha vicikicchaṃ)", sự từ bỏ nghi ngờ được nói đến thông qua việc học tập và hoàn thiện thiền đề (kammaṭṭhāna).
Caṅgavāranti ettha, yathā rajakehi khāraparissāvanamhi udake pakkhitte eko udakaghaṭo dvepi dasapi vīsatipi ghaṭasatampi paggharatiyeva, pasaṭamattampi udakaṃ na tiṭṭhati, evameva nīvaraṇasamaṅgino puggalassa abbhantare kusaladhammo na tiṭṭhati.
"A strainer": Herein, just as when water is poured by washermen into a lye strainer, one pot of water, or two, or ten, or twenty, or even a hundred pots of water just flow through, not even a handful of water remains; exactly so, no wholesome states remain inside a person endowed with the hindrances.
Trong từ "caṅgavāraṃ" (máng lọc), như khi những người thợ giặt đổ nước vào máng lọc kiềm, một thùng nước, mười thùng, hai mươi thùng, thậm chí một trăm thùng nước đều chảy ra hết, không một giọt nước nào đọng lại. Cũng vậy, đối với người có đầy đủ các triền cái (nīvaraṇa), các pháp thiện (kusaladhamma) không thể đọng lại bên trong.
Tenāha bhagavā – ‘‘caṅgavāranti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ nīvaraṇānaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Bhagavā said: "A strainer, O bhikkhu, is a designation for the five hindrances."
Do đó, Đức Thế Tôn nói: "Này các tỳ-khưu, 'máng lọc' là tên gọi của năm triền cái (pañca nīvaraṇa) này."
Pajaha pañcanīvaraṇeti ettha vikkhambhanatadaṅgavasena nīvaraṇappahānaṃ kathitaṃ.
"Abandon the five hindrances": Here, the abandoning of the hindrances by way of suppression and substitution is spoken of.
Trong câu "Hãy từ bỏ năm triền cái (pajaha pañcanīvaraṇe)", sự từ bỏ các triền cái được nói đến theo cách đoạn trừ bằng trấn áp (vikkhambhanappahāna) và đoạn trừ bằng từng phần (tadaṅgappahāna).
Asisūnāti ettha, yathā sūnāya upari maṃsaṃ ṭhapetvā asinā koṭṭenti, evamime sattā vatthukāmatthāya kilesakāmehi ghātayamānā vatthukāmānaṃ upari katvā kilesakāmehi kantitā koṭṭitā ca honti.
"A butcher's knife and block": Herein, just as on a butcher's block they place meat and chop it with a knife, in the same way, these beings, being slaughtered by the defilements of sensual pleasure for the sake of the objects of sensual pleasure, are placed upon the objects of sensual pleasure and are cut and chopped by the defilements of sensual pleasure.
Trong từ "asisūnā" (bàn mổ có dao), như trên bàn mổ người ta đặt thịt lên rồi dùng dao chặt. Cũng vậy, những chúng sinh này vì lợi ích của dục cảnh (vatthukāma) bị các dục phiền não (kilesakāma) hành hạ, bị cắt xẻ và chặt chém bởi các dục phiền não trên dục cảnh.
Tenāha bhagavā – ‘‘asisūnāti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Bhagavā said: "A butcher's knife and block, O bhikkhu, is a designation for the five strands of sensual pleasure."
Do đó, Đức Thế Tôn nói: "Này các tỳ-khưu, 'bàn mổ có dao' là tên gọi của năm dục công đức (pañca kāmaguṇa) này."
Pajaha pañca kāmaguṇeti ettha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgappahānaṃ kathitaṃ.
"Abandon the five strands of sensual pleasure": Here, the abandoning of desire and greed for the five strands of sensual pleasure is spoken of.
Trong câu "Hãy từ bỏ năm dục công đức (pajaha pañca kāmaguṇe)", sự từ bỏ tham ái (chanda-rāga) trong năm dục công đức được nói đến.
Maṃsapesīti kho, bhikkhūti ettha ayaṃ maṃsapesi nāma bahujanapatthitā khattiyādayo manussāpi naṃ patthenti kākādayo tiracchānāpi.
"A piece of flesh, O bhikkhus": Herein, this thing called a piece of flesh is desired by many. Humans such as khattiyas desire it, and animals such as crows also desire it.
Trong câu "Này các tỳ-khưu, miếng thịt (maṃsapesi) này", miếng thịt này được nhiều người mong muốn, cả những người như giai cấp Sát-đế-lợi và những loài vật như quạ, v.v. cũng mong muốn.
Ime hi sattā avijjāya sammattā nandirāgaṃ upagamma vaṭṭaṃ vaḍḍhenti.
Indeed, these beings, intoxicated by ignorance, fall into delight and greed, and thus extend the cycle of existence.
Quả thật, những chúng sinh này bị vô minh (avijjā) bao phủ, rơi vào tham ái (nandirāga) và làm tăng trưởng vòng luân hồi (vaṭṭa).
Yathā vā maṃsapesi ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne laggati, evamime sattā nandirāgabaddhā vaṭṭe lagganti, dukkhaṃ patvāpi na ukkaṇṭhanti, iti nandirāgo maṃsapesisadiso hoti.
Or, just as a piece of flesh sticks wherever it is placed, so too these beings, bound by passionate delight, stick in the round of existence; even having encountered suffering, they are not dissatisfied. Thus, passionate delight is like a piece of flesh.
Hoặc như một miếng thịt dính vào bất cứ nơi nào nó được đặt, cũng vậy, những chúng sinh này bị trói buộc bởi niềm hoan lạc (nandīrāga) và dính mắc vào vòng luân hồi (vaṭṭa), dù gặp khổ đau cũng không chán ghét. Vì thế, niềm hoan lạc (nandīrāga) giống như một miếng thịt.
Tenāha bhagavā – ‘‘maṃsapesīti kho, bhikkhu, nandirāgassetaṃ adhivacana’’nti.
Therefore the Blessed One said: “‘A piece of flesh,’ O bhikkhu, is a designation for passionate delight.”
Do đó, Thế Tôn đã dạy: "Này các Tỳ-khưu, miếng thịt là tên gọi của niềm hoan lạc (nandīrāga)."
Pajaha nandīrāganti ettha catutthamaggena nandīrāgappahānaṃ kathitaṃ.
In Abandon passionate delight, the abandonment of passionate delight by means of the fourth path is spoken of.
Trong câu " Pajaha nandīrāga" (Hãy từ bỏ niềm hoan lạc), sự từ bỏ niềm hoan lạc (nandīrāga) được nói đến bằng Đạo thứ tư (Arahant-magga).
Nāgoti kho, bhikkhu, khīṇāsavassetaṃ bhikkhuno adhivacananti ettha yenatthena khīṇāsavo nāgoti vuccati, so anaṅgaṇasutte (ma. ni. aṭṭha. 1.63) pakāsito eva.
In A nāga, O bhikkhu, is a designation for a bhikkhu whose cankers are destroyed, the reason why one whose cankers are destroyed is called a nāga has been explained in the Anaṅgaṇasutta.
Trong câu " Này các Tỳ-khưu, Nāga là tên gọi của một Tỳ-khưu đã tận trừ lậu hoặc (khīṇāsava)", ý nghĩa mà một vị đã tận trừ lậu hoặc được gọi là Nāga đã được giải thích trong kinh Anaṅgaṇa (Ma. Ni. Aṭṭha. 1.63).
Namo karohi nāgassāti khīṇāsavassa buddhanāgassa, ‘‘buddho so bhagavā bodhāya dhammaṃ deseti, danto so bhagavā damathāya dhammaṃ deseti, santo so bhagavā samathāya dhammaṃ deseti, tiṇṇo so bhagavā taraṇāya dhammaṃ deseti, parinibbuto so bhagavā parinibbānāya dhammaṃ desetī’’ti (ma. ni. 1.361) evaṃ namakkāraṃ karohīti ayamettha attho.
Pay homage to the nāga means: pay homage to the Buddha-nāga, the one whose cankers are destroyed, in this way: “That Blessed One, being awakened, teaches the Dhamma for awakening; that Blessed One, being tamed, teaches the Dhamma for taming; that Blessed One, being at peace, teaches the Dhamma for peace; that Blessed One, having crossed over, teaches the Dhamma for crossing over; that Blessed One, being fully extinguished, teaches the Dhamma for full extinguishment.” This is the meaning here.
Câu " Namo karohi nāgassā" (Hãy đảnh lễ vị Nāga) ở đây có nghĩa là: "Hãy đảnh lễ vị Nāga Phật, bậc đã tận trừ lậu hoặc, vì 'Đức Thế Tôn ấy đã giác ngộ nên Ngài thuyết pháp để giác ngộ; Đức Thế Tôn ấy đã tự điều phục nên Ngài thuyết pháp để điều phục; Đức Thế Tôn ấy đã tịch tịnh nên Ngài thuyết pháp để tịch tịnh; Đức Thế Tôn ấy đã vượt qua nên Ngài thuyết pháp để vượt qua; Đức Thế Tôn ấy đã nhập Niết-bàn nên Ngài thuyết pháp để nhập Niết-bàn' (Ma. Ni. 1.361)." Đây là ý nghĩa ở đây.
Iti idaṃ suttaṃ therassa kammaṭṭhānaṃ ahosi.
Thus this sutta became the elder's subject of meditation.
Như vậy, kinh này đã trở thành đề mục thiền định của vị Trưởng lão.
Theropi idameva suttaṃ kammaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patto.
The elder, too, having made this very sutta his subject of meditation and developed insight, attained arahantship.
Vị Trưởng lão cũng đã lấy chính kinh này làm đề mục thiền định, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả vị A-la-hán.
Ayametassa atthoti ayaṃ etassa pañhassa attho.
This is the meaning of this means this is the meaning of this question.
Ayametassa attho (Đây là ý nghĩa của câu này) có nghĩa là đây là ý nghĩa của câu hỏi đó.
Iti bhagavā ratanarāsimhi maṇikūṭaṃ gaṇhanto viya yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
Thus the Blessed One, like one taking the crest-jewel from a heap of gems, concluded the discourse in accordance with its logical connection.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã kết thúc bài thuyết pháp theo sự liên kết, như thể đang chọn một viên ngọc quý từ một đống châu báu.
252. Evaṃ me sutanti rathavinītasuttaṃ.
The Rathavinītasutta begins Thus have I heard.
252. Evaṃ me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) là kinh Rathavinīta.
Tattha rājagaheti evaṃnāmake nagare, tañhi mandhātumahāgovindādīhi pariggahitattā rājagahanti vuccati.
Therein, at Rājagaha means in the city of that name. It is called Rājagaha because it was taken possession of by Mandhātu, Mahāgovinda, and others.
Trong đó, Rājagahe (tại Rājagaha) là tên của thành phố ấy, vì nó đã được các vị như vua Mandhātu và Mahāgovinda chiếm giữ nên được gọi là Rājagaha.
Aññepettha pakāre vaṇṇayanti.
Others explain other reasons here.
Những cách giải thích khác cũng được trình bày ở đây.
Kiṃ tehi?
What is the use of them?
Chúng có ích gì?
Nāmametaṃ tassa nagarassa.
This is the name of that city.
Đó là tên của thành phố ấy.
Taṃ panetaṃ buddhakāle ca cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasantavanaṃ hutvā tiṭṭhati.
Now, it is a city in the time of a Buddha and in the time of a wheel-turning monarch; at other times it is deserted, possessed by yakkhas, remaining as their dwelling forest.
Thành phố này là một đô thị vào thời Đức Phật và thời Chuyển Luân Thánh Vương, nhưng vào các thời kỳ khác thì hoang vắng, bị Dạ-xoa chiếm giữ, trở thành khu rừng cư ngụ của chúng.
Veḷuvane kalandakanivāpeti veḷuvananti tassa uyyānassa nāmaṃ, taṃ kira veḷūhi parikkhittaṃ ahosi aṭṭhārasahatthena ca pākārena, gopuraṭṭālakayuttaṃ nīlobhāsaṃ manoramaṃ, tena veḷuvananti vuccati.
In the Veḷuvana, at the Kalandakanivāpa: Veḷuvana is the name of that park. It is said that it was enclosed by bamboos and by an eighteen-cubit wall, complete with gatehouses and watchtowers, of a dark-green hue, and delightful. Therefore it is called Veḷuvana.
Veḷuvane kalandakanivāpe (tại rừng Trúc, nơi cho sóc ăn): Veḷuvana là tên của khu vườn ấy, khu vườn này được bao quanh bởi những cây tre và một bức tường thành cao mười tám khuỷu tay, có cổng và tháp canh, mang màu xanh biếc đẹp mắt, do đó được gọi là Veḷuvana.
Kalandakānañcettha nivāpaṃ adaṃsu, tena kalandakanivāpoti vuccati.
And they gave food to squirrels there, so it is called Kalandakanivāpa, the Squirrels’ Feeding Place.
Tại đây, người ta cũng đã cho sóc ăn, do đó được gọi là Kalandakanivāpa (nơi cho sóc ăn).
Pubbe kira aññataro rājā tattha uyyānakīḷanatthaṃ āgato surāmadena matto divāseyyaṃ upagato supi.
It is said that in the past a certain king came there to enjoy the park, and intoxicated with the madness of spirits, he fell asleep for his daytime rest.
Thuở xưa, có một vị vua đến khu vườn ấy để vui chơi, say rượu và ngủ trưa.
Parijanopissa, ‘‘sutto rājā’’ti pupphaphalādīhi palobhiyamāno ito cito ca pakkāmi, atha surāgandhena aññatarasmā susirarukkhā kaṇhasappo nikkhamitvā raññābhimukho āgacchati.
His retinue, thinking, “The king is asleep,” and being enticed by flowers and fruits, wandered off here and there. Then, attracted by the smell of spirits, a black cobra emerged from a certain hollow tree and approached the king.
Các thị tùng của nhà vua, nghĩ rằng "Đức vua đang ngủ", bị quyến rũ bởi hoa quả v.v. nên tản mát khắp nơi. Lúc đó, một con rắn hổ mang đen từ một cái cây rỗng ruột bò ra, tiến về phía nhà vua do mùi rượu.
Taṃ disvā rukkhadevatā, ‘‘rañño jīvitaṃ dammī’’ti kāḷakavesena āgantvā kaṇṇamūle saddamakāsi.
Seeing it, a tree deity, thinking, “I will give the king his life,” came in the guise of a squirrel and made a sound near his ear.
Thấy vậy, vị thần cây, nghĩ rằng "Ta sẽ cứu mạng nhà vua", hiện ra dưới hình dạng một con sóc đen và kêu lên bên tai nhà vua.
Rājā paṭibujjhi, kaṇhasappo nivatto.
The king awoke, and the black cobra turned back.
Nhà vua tỉnh dậy, con rắn hổ mang đen đã quay đi.
So taṃ disvā, ‘‘imāya mama jīvitaṃ dinna’’nti kāḷakānaṃ tattha nivāpaṃ paṭṭhapesi, abhayaghosanañca ghosāpesi.
Seeing it, he thought, “My life was given by this one,” and established a feeding place for squirrels there, and had a proclamation of safety declared.
Khi nhà vua thấy vậy, nghĩ rằng "Con sóc này đã cứu mạng ta", liền thiết lập một nơi cho sóc ăn ở đó và tuyên bố lệnh ân xá.
Tasmā taṃ tato pabhuti kalandakanivāpanti saṅkhyaṃ gataṃ.
Therefore, from that time on, it came to be known as Kalandakanivāpa.
Do đó, từ đó về sau, nơi ấy được gọi là Kalandakanivāpa.
Kalandakāti kāḷakānaṃ nāmaṃ.
Kalandakā is a name for squirrels.
Kalandakā là tên gọi của loài sóc đen.
Jātibhūmikāti jātibhūmivāsino.
From their native land: residing in their native land.
Jātibhūmikā là những người sống ở Jātibhūmi.
Tattha jātibhūmīti jātaṭṭhānaṃ.
Therein, native land means birthplace.
Trong đó, Jātibhūmi là nơi sinh.
Taṃ kho panetaṃ neva kosalamahārājādīnaṃ na caṅkībrāhamaṇādīnaṃ na sakkasuyāmasantusitādīnaṃ na asītimahāsāvakādīnaṃ na aññesaṃ sattānaṃ jātaṭṭhānaṃ ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati.
However, the birthplace of King Kosala and others, or of the brahmin Caṅkī and others, or of Sakka, Suyāma, Santusita and others, or of the eighty great disciples and others, or of any other beings, is not called the “native land.”
Nơi này không phải là nơi sinh của các vị như Đại vương Kosala, các Bà-la-môn Caṅkī, các vị trời Sakka, Suyāma, Santusita, các vị Đại đệ tử A-la-hán và tám mươi vị khác, hoặc các chúng sinh khác được gọi là "Jātibhūmi".
Yassa pana jātadivase dasasahassilokadhātu ekaddhajamālāvippakiṇṇakusumavāsacuṇṇagandhasugandhā sabbapāliphullamiva nandanavanaṃ virocamānā paduminipaṇṇe udakabindu viya akampittha, jaccandhādīnañca rūpadassanādīni anekāni pāṭihāriyāni pavattiṃsu, tassa sabbaññubodhisattassa jātaṭṭhānasākiyajanapado kapilavatthāhāro, sā ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati.
But on the day of whose birth the ten-thousandfold world system, shining like the Nandana Grove in full bloom, adorned with simultaneously raised banners and garlands, scattered with flowers, fragrant powders, and perfumes, trembled like a drop of water on a lotus leaf; and many miracles occurred, such as the blind from birth seeing forms and so on—the birthplace of that Omniscient Bodhisatta, the Sakyan country, the district of Kapilavatthu, that is called the “native land.”
Mà là nơi sinh của Bồ-tát Toàn Giác, người mà vào ngày đản sinh, mười ngàn thế giới đã rung chuyển như giọt nước trên lá sen, rực rỡ như rừng Nandana với vô số cờ phướn, vòng hoa, hương phấn thơm ngát, và nhiều phép lạ đã xảy ra như người mù bẩm sinh được thấy v.v. Đó là vùng đất Sākiya, Kapilavatthu, được gọi là Jātibhūmi.
Vassaṃvuṭṭhāti temāsaṃ vassaṃvuṭṭhā pavāritapavāraṇā hutvā.
Having spent the rains: having spent the three months of the rains and completed the Pavāraṇā ceremony.
Vassaṃvuṭṭhā (đã an cư mùa mưa) có nghĩa là đã an cư ba tháng mùa mưa và đã làm lễ Tự Tứ (pavāraṇā).
Bhagavā etadavocāti ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīya’’ntiādīhi vacanehi āgantukapaṭisanthāraṃ katvā etaṃ, ‘‘ko nu kho, bhikkhave’’tiādivacanamavoca.
The Blessed One said this: After extending the customary welcome to newcomers with words such as, “Is it tolerable for you, bhikkhus?”, he spoke this utterance beginning with, “Who then, bhikkhus?”
Bhagavā etadavocā (Đức Thế Tôn đã nói điều này) có nghĩa là sau khi hỏi thăm các Tỳ-khưu mới đến bằng những lời như "Này các Tỳ-khưu, các ông có khỏe không?", Ngài đã nói những lời như "Này các Tỳ-khưu, ai trong các ông...".
Te kira bhikkhu, – ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīyaṃ kacci yāpanīyaṃ, kaccittha appakilamathena addhānaṃ āgatā, na ca piṇḍakena kilamittha, kuto ca tumhe, bhikkhave, āgacchathā’’ti paṭisanthāravasena pucchitā – ‘‘bhagavā sākiyajanapade kapilavatthāhārato jātibhūmito āgacchāmā’’ti āhaṃsu.
It is said that when those bhikkhus were asked, by way of welcome, “Is it tolerable for you, bhikkhus, is it supportable for you? Did you travel the long road with little fatigue? And were you not weary from the almsround? And from where have you come, bhikkhus?”, they replied, “Venerable Sir, we have come from our native land in the Sakyan country, the district of Kapilavatthu.”
Những Tỳ-khưu ấy, khi được hỏi thăm như: "Này các Tỳ-khưu, các ông có khỏe không? Các ông có sống được không? Các ông có đến đây mà không quá mệt mỏi trên đường đi không? Các ông có bị đói khát không? Này các Tỳ-khưu, các ông từ đâu đến?", đã trả lời: "Bạch Đức Thế Tôn, chúng con từ Jātibhūmi, vùng đất Kapilavatthu thuộc xứ Sākiya đến."
Atha bhagavā neva suddhodanamahārājassa, na sakkodanassa, na sukkodanassa, na dhotodanassa, na amitodanassa, na amittāya deviyā, na mahāpajāpatiyā, na sakalassa sākiyamaṇḍalassa ārogyaṃ pucchi.
Then the Blessed One did not ask about the health of the great king Suddhodana, nor of Sakkodana, nor of Sukkodana, nor of Dhotodana, nor of Amitodana, nor of the lady Amitā, nor of Mahāpajāpatī, nor of the entire Sakyan clan.
Khi đó, Đức Thế Tôn không hỏi thăm sức khỏe của Đại vương Suddhodana, hay Sakkodana, hay Sukkodana, hay Dhotodana, hay Amitodana, hay Hoàng hậu Amittā, hay Mahāpajāpatī, hay toàn thể dòng tộc Sākiya.
Atha kho attanā ca dasakathāvatthulābhiṃ parañca tattha samādapetāraṃ paṭipattisampannaṃ bhikkhuṃ pucchanto idaṃ – ‘‘ko nu kho, bhikkhave’’tiādivacanaṃ avoca.
Instead, inquiring about a bhikkhu who was himself a recipient of the ten topics of discourse and who established others in them, a bhikkhu accomplished in practice, he spoke this utterance beginning with, “Who then, bhikkhus?”
Mà Ngài muốn hỏi một Tỳ-khưu đã tự mình đạt được mười đề mục thuyết pháp và có thể khuyến khích người khác thực hành chúng, một Tỳ-khưu hoàn thiện trong việc thực hành, nên Ngài đã nói những lời như "Này các Tỳ-khưu, ai trong các ông...".
Kasmā pana bhagavā suddhodanādīnaṃ ārogyaṃ apucchitvā evarūpaṃ bhikkhumeva pucchati?
But why did the Blessed One, without asking about the health of Suddhodana and the others, ask only about a bhikkhu of such a kind?
Tại sao Đức Thế Tôn không hỏi thăm sức khỏe của Suddhodana và những người khác, mà lại hỏi thăm các Tỳ-khưu như vậy?
Piyatāya.
Out of affection.
Vì lòng yêu thương.
Buddhānañhi paṭipannakā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo ca piyā honti manāpā.
For the Buddhas, bhikkhus, bhikkhunīs, male lay followers, and female lay followers who practice are dear and beloved.
Đối với các vị Phật, những Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, cư sĩ nam và cư sĩ nữ thực hành đúng Pháp đều là những người thân yêu và đáng mến.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Dhammagarutāya.
Because of reverence for the Dhamma.
Vì sự tôn kính Pháp (Dhammagarutā).
Dhammagaruno hi tathāgatā, so ca nesaṃ dhammagarubhāvo, ‘‘dukkhaṃ kho agāravo viharati, appatisso’’ti (a. ni. 4.21) iminā ajapālanigrodhamūle uppannajjhāsayena veditabbo.
Indeed, the Tathāgatas hold the Dhamma in reverence. And their reverence for the Dhamma should be understood through the intention that arose at the foot of the Ajapāla Banyan Tree, with the words, “It is painful indeed to live without reverence and deference.”
Các Đức Như Lai tôn kính Pháp, và sự tôn kính Pháp của các Ngài có thể được hiểu qua ý định phát sinh dưới gốc cây Ajapāla Nigrodha, rằng: "Thật đau khổ khi sống không tôn kính, không khiêm tốn."
Dhammagarutāyeva hi bhagavā mahākassapattherassa abhinikkhamanadivase paccuggamanaṃ karonto tigāvutaṃ maggaṃ agamāsi.
It was, in fact, out of reverence for the Dhamma that the Blessed One went a distance of three gāvutas to meet the Elder Mahākassapa on the day of his going forth.
Chính vì sự tôn kính Pháp, Đức Thế Tôn đã đi ba dặm đường để đón Trưởng lão Mahākassapa vào ngày ngài xuất gia.
Atirekatiyojanasataṃ maggaṃ gantvā gaṅgātīre dhammaṃ desetvā mahākappinaṃ saparisaṃ arahatte patiṭṭhapesi.
Having travelled a distance of more than thirty yojanas, he taught the Dhamma on the bank of the Ganges and established Mahākappina and his retinue in arahantship.
Ngài đã đi hơn một trăm dojana, thuyết pháp bên bờ sông Gaṅgā và giúp Mahākappina cùng đoàn tùy tùng đạt được quả vị A-la-hán.
Ekasmiṃ pacchābhatte pañcacattālīsayojanaṃ maggaṃ gantvā kumbhakārassa nivesane tiyāmarattiṃ dhammakathaṃ katvā pukkusātikulaputtaṃ anāgāmiphale patiṭṭhapesi.
Having travelled a distance of forty-five yojanas in a single post-meal period, he delivered a Dhamma talk for the three watches of the night at a potter’s house and established the clansman Pukkusāti in the fruit of non-returning.
Vào một buổi chiều, Ngài đã đi bốn mươi lăm dojana, thuyết pháp suốt ba canh đêm tại nhà của người thợ gốm và giúp Pukkusāti Kulaputta đạt được quả vị Bất Hoàn (Anāgāmī).
Vīsayojanasataṃ gantvā vanavāsisāmaṇerassa anuggahaṃ akāsi.
Having travelled twenty yojanas, he rendered assistance to the novice Vanavāsī.
Ngài đã đi hai trăm dojana để giúp đỡ Saṃaṇera sống trong rừng.
Saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā khadiravaniyattherassa dhammaṃ desesi.
Having travelled sixty yojanas, he taught the Dhamma to the Elder Khadiravaniya.
Ngài đã đi sáu mươi dojana để thuyết pháp cho Trưởng lão Khadiravaniya.
Anuruddhatthero pācīnavaṃsadāye nisinno mahāpurisavitakkaṃ vitakketīti ñatvā tattha ākāsena gantvā therassa purato oruyha sādhukāramadāsi.
Knowing that the Elder Anuruddha, seated in the Pācīnavaṃsa grove, was contemplating the thoughts of a great man, he went there through the air, descended before the elder, and gave his approval.
Khi biết Trưởng lão Anuruddha đang ngồi trong khu rừng tre phía đông suy tư về những suy nghĩ của bậc Đại nhân, Ngài đã bay đến đó, hạ xuống trước mặt Trưởng lão và tán thán.
Koṭikaṇṇasoṇattherassa ekagandhakuṭiyaṃ senāsanaṃ paññapāpetvā paccūsakāle dhammadesanaṃ ajjhesitvā sarabhaññapariyosāne sādhukāramadāsi.
Having had a lodging prepared for the elder Koṭikaṇṇa Soṇa in a single gandhakuṭi, and having requested a Dhamma discourse at dawn, He gave a cry of approval at the end of the sarabhañña chanting.
Sau khi cho sắp đặt chỗ nghỉ trong một tịnh xá hương cho Trưởng lão Koṭikaṇṇa Soṇa, rồi vào lúc rạng đông, Ngài đã thỉnh cầu thuyết pháp. Sau khi bài tụng kết thúc, Ngài đã tán thán.
Tigāvutaṃ maggaṃ gantvā tiṇṇaṃ kulaputtānaṃ vasanaṭṭhāne gosiṅgasālavane sāmaggirasānisaṃsaṃ kathesi.
Having gone a distance of three gāvutas, He spoke on the benefits of the taste of harmony in the Gosiṅga Sāla-tree Wood, the dwelling place of the three clansmen.
Ngài đã đi một quãng đường ba gāvuta, rồi tại khu rừng sāla Gosiṅga, nơi ba thiện nam tử cư trú, Ngài đã thuyết về lợi ích của sự hòa hợp.
Kassapopi bhagavā – ‘‘anāgāmiphale patiṭṭhito ariyasāvako aya’’nti vissāsaṃ uppādetvā ghaṭikārassa kumbhakārassa nivesanaṃ gantvā sahatthā āmisaṃ gahetvā paribhuñji.
The Blessed One Kassapa, too, having inspired confidence by thinking, “This is a noble disciple established in the fruit of non-returning,” went to the house of Ghaṭikāra the potter, accepted almsfood with his own hands, and partook of it.
Đức Thế Tôn Kassapa cũng vậy – Ngài đã tạo sự tin tưởng rằng: “Đây là một đệ tử thánh đã an trú vào quả Anāgāmī”, rồi đến nhà của người thợ gốm Ghaṭikāra, Ngài đã tự tay nhận vật thực và thọ dụng.
Amhākaṃyeva bhagavā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya jetavanato bhikkhusaṅghaparivuto cārikaṃ nikkhami.
Our Blessed One, too, when the rains-residence was approaching, departed from Jetavana, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, to go on tour.
Đức Thế Tôn của chúng ta, khi ngày nhập hạ sắp đến, đã cùng với Tăng chúng rời Jetavana để du hành.
Kosalamahārājaanāthapiṇḍikādayo nivattetuṃ nāsakkhiṃsu.
King Mahākosala, Anāthapiṇḍika, and others were unable to make Him turn back.
Đại vương Kosala và Anāthapiṇḍika cùng những người khác đã không thể giữ Ngài lại.
Anāthapiṇḍiko gharaṃ āgantvā domanassappatto nisīdi.
Anāthapiṇḍika came home and sat down, afflicted with displeasure.
Anāthapiṇḍika trở về nhà, ngồi xuống với tâm phiền muộn.
Atha naṃ puṇṇā nāma dāsī domanassappattosi sāmīti āha.
Then a female slave named Puṇṇā said to him, “Master, you are afflicted with displeasure.”
Lúc bấy giờ, người tớ gái tên Puṇṇā hỏi ông: “Thưa chủ, chủ đang phiền muộn phải không?”
‘‘Āma je, satthāraṃ nivattetuṃ nāsakkhiṃ, atha me imaṃ temāsaṃ dhammaṃ vā sotuṃ, yathādhippāyaṃ vā dānaṃ dātuṃ na labhissāmī’’ti cintā uppannāti.
He said, “Yes, madam. I was unable to make the Teacher turn back. Then the thought arose in me, ‘Now for these three months I will not get to hear the Dhamma or give dāna as I wish.’”
Ông đáp: “Phải đó, Puṇṇā. Ta đã không thể giữ Đức Đạo Sư lại, và ta nghĩ rằng trong ba tháng này, ta sẽ không thể nghe pháp hay cúng dường tùy theo ý nguyện.”
Ahampi sāmi satthāraṃ nivattessāmīti.
She said, “I, too, Master, will make the Teacher turn back.”
“Thưa chủ, con cũng sẽ giữ Đức Đạo Sư lại.”
Sace nivattetuṃ sakkosi, bhujissāyeva tvanti.
He said, “If you are able to make him turn back, you shall be a free woman.”
“Nếu con có thể giữ Ngài lại, con sẽ được tự do.”
Sā gantvā dasabalassa pādamūle nipajjitvā ‘‘nivattatha bhagavā’’ti āha.
She went and prostrated herself at the feet of the One with Ten Powers and said, “Blessed One, please turn back.”
Cô ấy đi đến, phủ phục dưới chân Đức Thập Lực và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy trở lại.”
Puṇṇe tvaṃ parapaṭibaddhajīvikā kiṃ me karissasīti.
He said, “Puṇṇā, your livelihood is dependent on others. What will you do for me?”
“Này Puṇṇā, con là người sống phụ thuộc vào người khác, con có thể làm gì cho Ta?”
Bhagavā mayhaṃ deyyadhammo natthīti tumhepi jānātha, tumhākaṃ nivattanapaccayā panāhaṃ tīsu saraṇesu pañcasu sīlesu patiṭṭhahissāmīti.
She said, “Blessed One, you too know that I have nothing to offer. But because of your turning back, I will establish myself in the three refuges and the five precepts.”
“Bạch Thế Tôn, Ngài cũng biết rằng con không có vật cúng dường, nhưng nhờ sự trở lại của Ngài, con sẽ an trú vào Tam quy và Ngũ giới.”
Bhagavā sādhu sādhu puṇṇeti sādhukāraṃ katvā nivattetvā jetavanameva paviṭṭho.
The Blessed One, giving a cry of approval, said, “Excellent, excellent, Puṇṇā!” and, turning back, he entered Jetavana itself.
Đức Thế Tôn đã tán thán: “Lành thay, lành thay, Puṇṇā!”, rồi trở lại và nhập vào Jetavana.
Ayaṃ kathā pākaṭā ahosi.
This story became well-known.
Câu chuyện này đã trở nên nổi tiếng.
Seṭṭhi sutvā puṇṇāya kira bhagavā nivattitoti taṃ bhujissaṃ katvā dhītuṭṭhāne ṭhapesi.
The great merchant, hearing that the Blessed One had apparently turned back because of Puṇṇā, made her a free woman and established her in the position of a daughter.
Trưởng giả nghe nói Đức Thế Tôn đã trở lại nhờ Puṇṇā, liền giải phóng cô ấy và đặt vào vị trí con gái.
Sā pabbajjaṃ yācitvā pabbaji, pabbajitvā vipassanaṃ ārabhi.
She requested ordination and was ordained. After being ordained, she undertook the practice of vipassanā.
Cô ấy xin xuất gia và đã xuất gia, sau khi xuất gia, cô ấy bắt đầu hành thiền Vipassanā.
Athassā satthā āraddhavipassakabhāvaṃ ñatvā imaṃ obhāsagāthaṃ vissajjesi –
Then the Teacher, knowing she had undertaken the practice of vipassanā, sent forth this radiant verse—
Khi Đức Đạo Sư biết cô ấy đang tinh tấn thiền Vipassanā, Ngài đã thuyết bài kệ khai thị này:
Nandakatthere upaṭṭhānasālāyaṃ dhammaṃ desentepi bhagavā anahātova gantvā tiyāmarattiṃ ṭhitakova dhammakathaṃ sutvā desanāpariyosāne sādhukāramadāsi.
Even when the elder Nandaka was teaching the Dhamma in the assembly hall, the Blessed One went without being bathed and, standing for the three watches of the night, listened to the Dhamma talk, and gave a cry of approval at the end of the discourse.
Khi Trưởng lão Nandaka đang thuyết pháp tại giảng đường, Đức Thế Tôn đã đến mà không tắm rửa, đứng suốt ba canh đêm để nghe pháp, và sau khi bài thuyết pháp kết thúc, Ngài đã tán thán.
Thero āgantvā vanditvā, ‘‘kāya velāya, bhante, āgatatthā’’ti pucchi.
The elder came and, after paying homage, asked, “Venerable sir, at what time did you arrive?”
Vị Trưởng lão đến đảnh lễ và hỏi: “Bạch Thế Tôn, Ngài đến vào lúc nào?”
Tayā suttante āraddhamatteti.
He replied, “Just as you began the Suttanta.”
“Ngay khi con bắt đầu bài kinh.”
Dukkaraṃ karittha, bhante, buddhasukhumālā tumheti.
The elder said, “Venerable sir, you have done what is difficult to do. You, a Buddha, are so delicate.”
“Bạch Thế Tôn, Ngài đã làm một việc khó khăn, các Đức Phật thật vi tế!”
Sace tvaṃ, nanda, kappaṃ desetuṃ sakkuṇeyyāsi, kappamattampāhaṃ ṭhitakova suṇeyyanti bhagavā avoca.
The Blessed One said, “Nanda, if you were able to teach for an aeon, I would listen for that entire aeon while standing.”
Đức Thế Tôn nói: “Này Nanda, nếu con có thể thuyết pháp suốt một kiếp, Ta cũng sẽ đứng nghe suốt một kiếp.”
Evaṃ dhammagaruno tathāgatā.
Thus, the Tathāgatas hold the Dhamma in high esteem.
Như vậy, các Đức Như Lai tôn trọng Pháp.
Tesaṃ dhammagarutāya paṭipannakā piyā honti, tasmā paṭipannake pucchi.
Because of their high esteem for the Dhamma, those who are practicing it are dear to them. Therefore, he asked about those who were practicing.
Những người thực hành Pháp được các Ngài yêu mến, do đó Ngài đã hỏi những người thực hành.
Paṭipannako ca nāma attahitāya paṭipanno no parahitāya, parahitāya paṭipanno no attahitāya, no attahitāya ca paṭipanno no parahitāya ca, attahitāya ca paṭipanno parahitāya cāti catubbidho hoti.
And one who is practicing is of four kinds: one who practices for his own welfare but not for the welfare of others; one who practices for the welfare of others but not for his own welfare; one who practices neither for his own welfare nor for the welfare of others; and one who practices for both his own welfare and for the welfare of others.
Và một người thực hành được gọi là có bốn loại: người thực hành vì lợi ích của mình chứ không vì lợi ích của người khác; người thực hành vì lợi ích của người khác chứ không vì lợi ích của mình; người thực hành không vì lợi ích của mình cũng không vì lợi ích của người khác; và người thực hành vì lợi ích của mình và cả lợi ích của người khác.
Yo pana sayaṃ dasannaṃ kathāvatthūnaṃ lābhī, parampi tehi ovadati, ayaṃ attahitāya ceva parahitāya ca paṭipanno nāma sāriputtamoggallānamahākassapādayo asītimahātherā viya, evarūpaṃ bhikkhuṃ pucchati.
But one who is himself a recipient of the ten topics of discourse and also advises others with them, like the eighty great elders such as Sāriputta, Moggallāna, and Mahākassapa, this one is called ‘one who practices for both his own welfare and for the welfare of others.’ He asks about such a bhikkhu.
Còn người tự mình đạt được mười đề tài thuyết pháp và cũng khuyên bảo người khác về chúng, người này được gọi là người thực hành vì lợi ích của mình và cả lợi ích của người khác, như các vị Đại Trưởng lão Sāriputta, Moggallāna, Mahākassapa và tám mươi vị Đại Trưởng lão khác. Ngài hỏi một Tỳ-kheo như vậy.
Mayhaṃ sāsanassa vuḍḍhipakkhe ṭhitoti.
Because he stands on the side of the growth of my dispensation.
Vì người ấy đứng về phía sự phát triển của giáo pháp của Ta.
Idhāpi evarūpameva pucchanto – ‘‘ko nu kho, bhikkhave’’tiādimāha.
Here, too, asking about such a one, he said, “Who, now, bhikkhus…” and so on.
Ở đây cũng vậy, khi hỏi một người như vậy, Ngài đã nói: “Này các Tỳ-kheo, ai là người…”
Evaṃ bhagavatā puṭṭhānaṃ pana tesaṃ bhikkhūnaṃ bhagavā attano jātibhūmiyaṃ ubhayahitāya paṭipannaṃ dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchati, ko nu kho tattha evarūpoti na aññamaññaṃ cintanā vā samantanā vā ahosi.
Now, for those bhikkhus who were thus asked by the Blessed One—when the Blessed One asked, "Who, now, in that place is such a one?", referring to a bhikkhu practicing for the welfare of both in his own native land, one who is a recipient of the ten topics of discourse—there was no mutual deliberation or consultation.
Tuy nhiên, khi Đức Thế Tôn hỏi các Tỳ-kheo đó về một Tỳ-kheo thực hành vì cả hai lợi ích, đạt được mười đề tài thuyết pháp, trong quê hương của Ngài, không có sự suy nghĩ hay bàn bạc lẫn nhau về việc ai là người như vậy ở đó.
Āyasmā hi mantāṇiputto tasmiṃ janapade ākāsamajjhe ṭhito cando viya sūriyo viya ca pākaṭo paññāto.
Because the Venerable Mantāṇiputta was well-known and famous in that country, like the moon or the sun standing in the middle of the sky.
Vì Tôn giả Puṇṇa Mantāṇīputta đã nổi tiếng và được biết đến trong vùng đó như mặt trăng hay mặt trời trên bầu trời.
Tasmā te bhikkhū meghasaddaṃ sutvā ekajjhaṃ sannipatitamoraghaṭā viya ghanasajjhāyaṃ kātuṃ, āraddhabhikkhū viya ca attano ācariyaṃ puṇṇattheraṃ bhagavato ārocentā therassa ca guṇaṃ bhāsituṃ appahontehi mukhehi ekappahāreneva puṇṇo nāma, bhante, āyasmātiādimāhaṃsu.
Therefore, those bhikkhus, like a flock of peacocks gathered together upon hearing the sound of thunder, and like bhikkhus who have begun to recite in unison, wishing to inform the Blessed One about their teacher, the elder Puṇṇa, and with mouths unable to fully express the elder's virtues, all at once said, “Venerable sir, there is the Venerable named Puṇṇa…” and so on.
Do đó, các Tỳ-kheo đó, như đàn công tụ tập lại khi nghe tiếng sấm, và như các Tỳ-kheo đang tinh tấn, đã đồng loạt thưa với Đức Thế Tôn về thầy Puṇṇa, vị thầy của mình, với những miệng không đủ để nói hết công đức của vị Trưởng lão, họ đã nói: “Bạch Thế Tôn, có một Tôn giả tên là Puṇṇa…”
Tattha puṇṇoti tassa therassa nāmaṃ.
Therein, Puṇṇa is that elder’s name.
Trong đó, Puṇṇa là tên của vị Trưởng lão đó.
Mantāṇiyā pana so putto, tasmā mantāṇiputtoti vuccati.
He was the son of Mantāṇī; therefore, he is called Mantāṇiputta.
Vì ngài là con trai của Mantāṇī, nên ngài được gọi là Mantāṇīputta.
Sambhāvitoti guṇasambhāvanāya sambhāvito.
Honored means honored with the tribute of his virtues.
Sambhāvito có nghĩa là được tôn trọng vì những phẩm hạnh.
Appicchoti icchāvirahito niiccho nittaṇho.
Having few wishes means he is devoid of wishes, without wishes, without craving.
Appiccho có nghĩa là không có ước muốn, không có dục vọng, không có tham ái.
Ettha hi byañjanaṃ sāvasesaṃ viya, attho pana niravaseso.
Here, the expression may seem to leave something unsaid, but the meaning is complete.
Ở đây, từ ngữ có vẻ như còn sót, nhưng ý nghĩa thì hoàn toàn trọn vẹn.
Na hi tassa anto aṇumattāpi pāpikā icchā nāma atthi.
For there is not even a particle of evil wish within him.
Thật vậy, trong tâm người ấy không có một chút ước muốn xấu xa nào.
Khīṇāsavo hesa sabbaso pahīnataṇho.
He is one whose cankers are destroyed, one who has completely abandoned craving.
Vì người ấy là một vị A-la-hán, đã hoàn toàn đoạn trừ tham ái.
Apicettha atricchatā pāpicchatā mahicchatā appicchatāti ayaṃ bhedo veditabbo.
Moreover, here this distinction should be understood: excessive desire, evil wishes, great wishes, and having few wishes.
Hơn nữa, ở đây cần hiểu sự khác biệt giữa atricchatā (quá tham), pāpicchatā (tham ác), mahicchatā (tham lớn) và appicchatā (ít dục).
Tattha sakalābhe atittassa paralābhe patthanā atricchatā nāma.
Therein, desiring the gains of others while being unsatisfied with all one's own gains is called excessive desire.
Trong đó, sự mong muốn có được những gì người khác có, khi bản thân không thỏa mãn với những gì mình có, được gọi là atricchatā (quá tham).
Tāya samannāgatassa ekabhājena pakkapūvopi attano patte patito na supakko viya khuddako viya ca khāyati.
For one endowed with this, even a well-baked cake that has fallen into his own bowl seems not well-baked and small.
Người bị chi phối bởi nó, ngay cả một miếng bánh chín rơi vào bát của mình cũng không thấy chín, thấy nhỏ bé.
Sveva parassa patte pakkhitto supakko viya mahanto viya ca khāyati.
But that same cake, when placed in another's bowl, seems well-baked and large.
Chính miếng bánh đó, nếu rơi vào bát của người khác, lại thấy chín, thấy lớn lao.
Asantaguṇasambhāvanatā pana paṭiggahaṇe ca amattaññutā pāpicchatā nāma, sā, ‘‘idhekacco assaddho samāno saddhoti maṃ jano jānātū’’tiādinā nayena abhidhamme āgatāyeva, tāya samannāgato puggalo kohaññe patiṭṭhāti.
However, praising oneself for virtues one does not possess and immoderation in receiving are called evil wishes. This is stated in the Abhidhamma in the manner beginning, “Here, someone who is faithless desires, ‘Let people know me as faithful,’” and so on. A person endowed with this is established in hypocrisy.
Còn sự tự cho mình có những phẩm hạnh không có, và sự không biết đủ khi nhận vật cúng dường, được gọi là pāpicchatā (tham ác). Điều này đã được đề cập trong Abhidhamma theo cách nói: “Ở đây, một người không có đức tin, lại muốn người khác biết mình là người có đức tin”, v.v. Người bị chi phối bởi điều này sẽ rơi vào sự lừa dối.
Santaguṇasambhāvanā pana paṭiggahaṇe ca amattaññutā mahicchatā nāma.
However, praising oneself for virtues one does possess and immoderation in receiving are called great wishes.
Còn sự tự cho mình có những phẩm hạnh có thật, nhưng lại không biết đủ khi nhận vật cúng dường, được gọi là mahicchatā (tham lớn).
Sāpi, ‘‘idhekacco saddho samāno saddhoti maṃ jano jānātūti icchati, sīlavā samāno sīlavāti maṃ jano jānātū’’ti (vibha. 851) iminā nayena āgatāyeva, tāya samannāgato puggalo dussantappayo hoti, vijātamātāpissa cittaṃ gahetuṃ na sakkoti.
That too, is just as it comes in the method of: "Here, a certain person, being faithful, wishes, ‘May people know me as faithful.’ Being virtuous, ‘May people know me as virtuous,’" A person endowed with that is hard to satisfy; even the mother who bore him cannot capture his mind.
Chính cái tâm đó, “Ở đây, có người có đức tin, lại muốn người khác biết mình là người có đức tin; có giới hạnh, lại muốn người khác biết mình là người có giới hạnh” – theo cách này, như đã được đề cập, người nào có tâm như vậy thì rất khó làm cho vừa lòng; ngay cả người mẹ đã sinh ra cũng không thể nắm bắt được tâm ý của người đó.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore it is said:
Vì lẽ đó, câu này được nói –
Santaguṇanigūhanatā pana paṭiggahaṇe ca mattaññutā appicchatā nāma, tāya samannāgato puggalo attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya, ‘‘saddho samāno saddhoti maṃ jano jānātūti na icchati.
But the concealing of one's existing qualities and knowing the right amount when receiving is called being of few wishes. A person endowed with this, due to the desire to conceal the qualities existing within themselves, being faithful, does not wish, "May people know me as faithful."
Tuy nhiên, sự che giấu các đức tính tốt đẹp của mình và sự biết đủ trong việc thọ nhận được gọi là thiểu dục (appicchatā). Người nào có tâm thiểu dục như vậy, do muốn che giấu những đức tính hiện có nơi mình, nên không muốn rằng: “Tôi là người có đức tin, mong mọi người biết tôi là người có đức tin.”
Sīlavā, pavivitto, bahussuto, āraddhavīriyo, samādhisampanno, paññavā, khīṇāsavo samāno khīṇāsavoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, seyyathāpi majjhantikatthero.
Being virtuous, secluded, learned, of aroused energy, accomplished in concentration, wise, one with cankers destroyed, he does not wish, "May people know me as one with cankers destroyed," just like the Elder Majjhantika.
Cũng không muốn rằng: “Tôi có giới hạnh, sống viễn ly, đa văn, tinh tấn, đầy đủ định, có trí tuệ, là bậc lậu tận (khīṇāsava), mong mọi người biết tôi là bậc lậu tận”, giống như Trưởng lão Majjhantika.
Thero kira mahākhīṇāsavo ahosi, pattacīvaraṃ panassa pādamattameva agghati, so asokassa dhammarañño vihāramahadivase saṅghatthero ahosi.
It is said that the Elder was a great destroyer of cankers, but his bowl and robes were worth only a quarter. On the day of the great monastery festival of the righteous king Asoka, he was the Elder of the Sangha.
Nghe nói, vị Trưởng lão này là một bậc A-la-hán vĩ đại, nhưng y bát của ngài chỉ đáng giá một phần tư đồng tiền. Ngài là Trưởng lão Tăng của Tăng đoàn vào ngày lễ khánh thành tu viện của Vua Pháp Asoka.
Athassa atilūkhabhāvaṃ disvā manussā, ‘‘bhante, thokaṃ bahi hothā’’ti āhaṃsu.
Then, seeing his extremely austere state, the people said, "Venerable sir, please stand aside a little."
Thấy ngài quá thô sơ, mọi người nói: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy ra ngoài một chút.”
Thero, ‘‘mādise khīṇāsave rañño saṅgahaṃ akaronte añño ko karissatī’’ti pathaviyaṃ nimujjitvā saṅghattherassa ukkhittapiṇḍaṃ gaṇhantoyeva ummujji.
The Elder, thinking, "When a destroyer of cankers like me does not support the king, who else will do so?" dived into the earth and emerged just as he was receiving the alms-food placed for the Elder of the Sangha.
Vị Trưởng lão nghĩ: “Nếu những bậc lậu tận như ta không được vua cúng dường thì ai sẽ được?” Ngài liền lặn xuống đất và hiện lên ngay khi đang nhận phần vật thực được dâng cho Trưởng lão Tăng.
Evaṃ khīṇāsavo samāno, ‘‘khīṇāsavoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati.
Thus, though he was one with cankers destroyed, he did not wish, "May people know me as one with cankers destroyed."
Dù là bậc lậu tận như vậy, ngài cũng không muốn rằng: “Mọi người biết tôi là bậc lậu tận.”
Evaṃ appiccho pana bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti, yathā yathā hi so attano appicchatāya appaṃ gaṇhāti, tathā tathā tassa vatte pasannā manussā bahū denti.
Furthermore, a bhikkhu of few wishes causes unarisen gain to arise, and makes arisen gain stable. He gratifies the minds of donors, for in whatever way he accepts little due to his few wishes, in that same way the people, pleased with his conduct, give him much.
Một tỳ khưu thiểu dục như vậy có thể làm phát sinh những lợi lộc chưa có, làm cho những lợi lộc đã có được bền vững, và làm hài lòng tâm ý của các thí chủ. Quả thật, vị ấy càng ít nhận do tâm thiểu dục của mình, thì mọi người càng hoan hỷ với hạnh của vị ấy và dâng cúng nhiều hơn.
Aparopi catubbidho appiccho – paccayaappiccho dhutaṅgaappiccho pariyattiappiccho adhigamaappicchoti.
Furthermore, one of few wishes is of four kinds: one of few wishes regarding requisites, one of few wishes regarding ascetic practices, one of few wishes regarding learning, and one of few wishes regarding attainment.
Một loại thiểu dục khác có bốn loại: thiểu dục về vật dụng, thiểu dục về hạnh đầu đà, thiểu dục về học vấn, và thiểu dục về sự chứng đắc.
Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayaappiccho nāma, so dāyakassa vasaṃ jānāti, deyyadhammassa vasaṃ jānāti, attano thāmaṃ jānāti.
Therein, one who has few wishes regarding the four requisites is called one of few wishes regarding requisites. He knows the capacity of the donor, he knows the capacity of the thing to be given, and he knows his own strength.
Trong đó, người thiểu dục đối với bốn loại vật dụng được gọi là thiểu dục về vật dụng (paccayaappiccho). Vị ấy biết ý của thí chủ, biết tính chất của vật cúng dường, và biết sức lực của mình.
Yadi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhāti.
For if the thing to be given is plentiful, but the donor wishes to give little, he accepts little, according to the donor's capacity.
Nếu vật cúng dường nhiều nhưng thí chủ muốn dâng ít, vị ấy sẽ nhận ít theo ý của thí chủ.
Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhāti.
If the thing to be given is little, but the donor wishes to give much, he accepts little, according to the capacity of the thing to be given.
Nếu vật cúng dường ít nhưng thí chủ muốn dâng nhiều, vị ấy sẽ nhận ít theo tính chất của vật cúng dường.
Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇeneva gaṇhāti.
If the thing to be given is plentiful and the donor wishes to give much, he knows his own strength and accepts only a moderate amount.
Nếu vật cúng dường nhiều và thí chủ cũng muốn dâng nhiều, vị ấy sẽ biết sức lực của mình và nhận vừa đủ lượng.
Cetiyapabbate dvebhātiyattherā vasiṃsu.
At Cetiyapabbata, two brother elders lived.
Tại núi Cetiyapabbata, có hai vị Trưởng lão anh em cùng sống.
Tesu kaniṭṭho upaṭṭhākena pesitā ucchukhaṇḍikā gahetvā jeṭṭhassa santikaṃ agamāsi.
Of them, the younger one, taking pieces of sugar cane sent by a supporter, went to the elder brother.
Trong số đó, vị em nhận những miếng mía do người hộ độ gửi đến và đi đến chỗ vị anh.
Paribhogaṃ, bhante, karothāti.
"Venerable sir, please partake."
“Bạch Đại đức, xin ngài dùng.”
Therassa ca bhattakiccaṃ katvā mukhaṃ vikkhālanakālo ahosi.
It was the time after the elder had finished his meal and washed his mouth.
Đó là lúc vị Trưởng lão đã dùng bữa xong và đang súc miệng.
So alaṃ, āvusoti āha.
So he said, "Enough, friend."
Ngài nói: “Thôi đủ rồi, này Hiền giả.”
Kacci, bhante, ekāsanikatthāti.
"Venerable sir, are you perhaps a single-session eater?"
“Bạch Đại đức, có phải ngài đang hành hạnh nhất tọa thực không?”
Āharāvuso, ucchukhaṇḍikāti paññāsa vassāni ekāsaniko samānopi dhutaṅgaṃ nigūhamāno paribhogaṃ katvā mukhaṃ vikkhāletvā puna dhutaṅgaṃ adhiṭṭhāya gato.
"Bring the sugar cane pieces, friend." Even though he had been a single-session eater for fifty years, concealing his ascetic practice, he partook, washed his mouth, again undertook the ascetic practice, and went on his way.
“Này Hiền giả, hãy mang những miếng mía đến đây.” Dù đã hành hạnh nhất tọa thực năm mươi năm, ngài vẫn che giấu hạnh đầu đà của mình, dùng mía, súc miệng, rồi lại hành hạnh đầu đà và ra đi.
Yo pana sāketakatissatthero viya bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho nāma.
One who, like the Elder Tissa of Sāketa, does not wish to make known his state of being learned, is called one of few wishes regarding learning.
Người không muốn cho người khác biết mình là bậc đa văn, như Trưởng lão Sāketakatissa, thì được gọi là thiểu dục về học vấn (pariyattiappiccho).
Thero kira khaṇo natthīti uddesaparipucchāsu okāsaṃ akaronto maraṇakkhayaṃ, bhante, labhissathāti codito gaṇaṃ vissajjetvā kaṇikāravālikasamuddavihāraṃ gato.
It is said that the Elder, saying "There is no time," did not give an opportunity for recitation and questioning. When challenged with, "Venerable sir, will you get a moment at the time of death?" he dismissed his group of students and went to the Kaṇikāravālika-samudda monastery.
Nghe nói, vị Trưởng lão này, vì không có thời gian để giảng dạy và vấn đáp, đã bị thúc giục rằng: “Bạch Đại đức, ngài sẽ đạt được thời điểm của cái chết (A-la-hán) sao?” Ngài liền giải tán chúng đệ tử và đi đến tu viện Kaṇikāravālikasamudda.
Tattha antovassaṃ theranavamajjhimānaṃ upakāro hutvā mahāpavāraṇāya uposathadivase dhammakathāya janataṃ khobhetvā gato.
There, having been of service to senior, newly ordained, and middle-status monks during the rains retreat, on the Uposatha day of the great Pavāraṇā, he stirred the assembly with a Dhamma talk and departed.
Ở đó, ngài đã giúp đỡ các vị Trưởng lão, Trung niên và Tân học trong suốt mùa an cư, rồi vào ngày Đại Pavāraṇā (tự tứ) và ngày Uposatha, ngài đã làm rung động quần chúng bằng bài pháp thoại của mình rồi ra đi.
Āyasmā pana puṇṇo atricchataṃ pāpicchataṃ mahicchatañca pahāya sabbaso icchāpaṭipakkhabhūtāya alobhasaṅkhātāya parisuddhāya appicchatāya samannāgatattā appiccho nāma ahosi.
But the venerable Puṇṇa, having abandoned excessive desire, evil desire, and great desire, was called one of few wishes because he was endowed with pure fewness-of-wishes, known as non-greed, which is in every way the opposite of desire.
Tuy nhiên, Tôn giả Puṇṇa đã từ bỏ tâm tham lam quá mức (atricchatā), tâm tham lam xấu xa (pāpicchatā) và tâm tham lam lớn (mahicchatā), và đã có được tâm thiểu dục (appicchatā) thuần tịnh, không tham lam (alobha), hoàn toàn đối nghịch với mọi ham muốn, nên ngài được gọi là người thiểu dục.
Bhikkhūnampi, ‘‘āvuso, atricchatā pāpicchatā mahicchatāti ime dhammā pahātabbā’’ti tesu ādīnavaṃ dassetvā evarūpaṃ appicchataṃ samādāya vattitabbanti appicchakathaṃ kathesi.
To the bhikkhus also, showing the danger in them by saying, "Friends, these states—excessive desire, evil desire, and great desire—should be abandoned," he gave a talk on fewness of wishes, saying, "One should live having undertaken such fewness of wishes."
Ngài cũng đã giảng pháp về thiểu dục cho các tỳ khưu, chỉ ra những hiểm nguy của các pháp như tham lam quá mức, tham lam xấu xa và tham lam lớn, và nói rằng: “Này các Hiền giả, những pháp này cần phải từ bỏ,” và rằng: “Các vị nên hành trì sự thiểu dục như vậy.”
Tena vuttaṃ ‘‘attanā ca appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā’’ti.
Therefore, it was said, "He was himself of few wishes, and a giver of talks on fewness of wishes to the bhikkhus."
Vì vậy, đã nói rằng: “Tự mình thiểu dục và là người giảng pháp thiểu dục cho các tỳ khưu.”
Idāni attanā ca santuṭṭhotiādīsu visesatthameva dīpayissāma.
Now, in "and he was himself contented," and so on, we shall explain only the special meaning.
Bây giờ, chúng ta sẽ giải thích ý nghĩa đặc biệt của câu attanā ca santuṭṭho (tự mình tri túc), v.v.
Yojanā pana vuttanayeneva veditabbā.
But the connection should be understood in the way already stated.
Việc phân tích câu cú nên được hiểu theo cách đã nói.
Santuṭṭhoti itarītarapaccayasantosena samannāgato.
Contented means endowed with contentment regarding any and all requisites.
Santuṭṭho (tri túc) nghĩa là người đầy đủ sự tri túc với vật dụng bất kỳ mà mình nhận được.
So panesa santoso dvādasavidho hoti.
And this contentment is of twelve kinds.
Sự tri túc này có mười hai loại.
Seyyathidaṃ, cīvare yathālābhasantoso yathābalasantoso yathasāruppasantosoti tividho, evaṃ piṇḍapātādīsu.
That is, regarding robes it is threefold: contentment with whatever one gets, contentment according to one's strength, and contentment according to what is suitable. It is the same for alms-food and the others.
Đó là, ba loại đối với y phục: tri túc với y phục tùy theo những gì đã được (yathālābhasantoso), tri túc với y phục tùy theo sức lực của mình (yathābalasantoso), và tri túc với y phục tùy theo sự phù hợp (yathāsāruppasantoso). Tương tự như vậy đối với vật thực khất thực (piṇḍapāta), v.v.
Tassāyaṃ pabhedasaṃvaṇṇanā.
This is the detailed explanation of its classification.
Đây là lời giải thích về sự phân loại của nó.
Idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā.
Here, a bhikkhu receives a robe, whether fine or coarse.
Ở đây, một tỳ khưu nhận được y phục, dù đẹp hay không đẹp.
So teneva yāpeti aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso.
He makes do with just that and does not long for another; even when receiving another, he does not accept it. This is his contentment with whatever he gets in regard to robes.
Vị ấy sống với y phục đó, không mong cầu cái khác, và dù có được dâng cúng cũng không nhận. Đây là sự tri túc với y phục tùy theo những gì đã được của vị ấy.
Atha yo pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garucīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso.
Then there is one who is naturally weak or is overcome by sickness and old age; wearing a heavy robe, he becomes weary. He, exchanging it with a fellow bhikkhu for a light one, is still contented while making do with it. This is his contentment according to his strength in regard to robes.
Hoặc một người vốn yếu ớt, hoặc bị bệnh tật và tuổi già hành hạ, khi khoác y phục nặng thì mệt mỏi. Vị ấy đổi y phục đó với một tỳ khưu cùng phẩm hạnh và sống với y phục nhẹ hơn, thì vẫn là người tri túc. Đây là sự tri túc với y phục tùy theo sức lực của vị ấy.
Aparo paṇītapaccayalābhī hoti, so paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ bahūni vā pana cīvarāni labhitvā idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ idaṃ appalābhānaṃ hotūti datvā tesaṃ purāṇacīvaraṃ vā saṅkārakūṭādito vā nantakāni uccinitvā tehi saṅghāṭiṃ katvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.
Another is a recipient of fine requisites. Having received one of the valuable robes, such as a silk robe, or many robes, he thinks, "This is suitable for the Elders who have been long ordained," "This is suitable for the learned," "Let this be for the sick," "Let this be for those with little gain," and gives them away. Then, taking their old robes, or having collected rags from a rubbish heap and so on, and having made an outer robe from them, he wears it and is still contented. This is his contentment according to what is suitable in regard to robes.
Một người khác nhận được vật dụng cao cấp. Vị ấy nhận được một chiếc y phục đắt tiền, như y phục bằng lụa, v.v., hoặc nhiều y phục, rồi nghĩ: “Y phục này phù hợp cho các vị Trưởng lão đã xuất gia lâu năm, y phục này phù hợp cho các vị đa văn, y phục này dành cho các vị bệnh tật, y phục này dành cho các vị ít được cúng dường,” rồi dâng cúng. Sau đó, vị ấy lấy y phục cũ của họ, hoặc nhặt vải vụn từ đống rác, v.v., may thành chiếc y Saṅghāṭi và mặc, thì vẫn là người tri túc. Đây là sự tri túc với y phục tùy theo sự phù hợp của vị ấy.
Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso.
Here, a bhikkhu receives alms-food, whether coarse or fine. He makes do with just that, does not long for other food, and even when offered more, he does not accept it. This is his contentment with whatever he gets in regard to alms-food.
Ở đây, một tỳ khưu nhận được vật thực khất thực, dù thô sơ hay cao cấp. Vị ấy sống với vật thực đó, không mong cầu cái khác, và dù có được dâng cúng cũng không nhận. Đây là sự tri túc với vật thực khất thực tùy theo những gì đã được của vị ấy.
Yo pana attano pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ labhati, yenassa paribhuttena aphāsu hoti, so sabhāgassa bhikkhuno taṃ datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso.
But as for the monk who receives alms-food that is contrary to his constitution or contrary to his illness, by consuming which discomfort arises for him, that monk, having given it to a monk of like disposition and having eaten suitable food from his hand, is still contented while practicing the ascetic's duties. This is his yathābalasantosa regarding alms-food.
Còn vị nào nhận được thức ăn khất thực không phù hợp với thể trạng tự nhiên của mình hoặc không phù hợp với bệnh tật của mình, mà khi dùng thức ăn đó vị ấy cảm thấy không thoải mái, vị ấy trao thức ăn đó cho một Tỳ-khưu đồng hạnh, và nhận thức ăn phù hợp từ tay vị ấy để dùng. Dù đang thực hành pháp Sa-môn, vị ấy vẫn hài lòng. Đây là sự hài lòng yathābalasantosa (hài lòng tùy theo khả năng) của vị ấy đối với thức ăn khất thực.
Aparo bahuṃ paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so taṃ cīvaraṃ viya cirapabbajitabahussutaappalābhigilānānaṃ datvā tesaṃ vā sesakaṃ piṇḍāya vā caritvā missakāhāraṃ bhuñjantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.
Another monk receives much excellent alms-food. Having given it to those long-ordained, those of great learning, those with few gains, and the sick, just as he would a robe, he is still contented even while eating their leftovers or a mixed meal after going for alms. This is his yathāsāruppasantosa regarding alms-food.
Một vị khác nhận được thức ăn khất thực dồi dào và thượng vị. Vị ấy trao thức ăn đó cho các vị Tỳ-khưu đã xuất gia lâu năm, đa văn, ít lợi lộc hoặc bị bệnh, giống như trao y phục. Sau đó, vị ấy dùng phần còn lại của họ, hoặc đi khất thực rồi dùng thức ăn hỗn hợp, vị ấy vẫn hài lòng. Đây là sự hài lòng yathāsāruppasantosa (hài lòng tùy theo sự thích hợp) của vị ấy đối với thức ăn khất thực.
Idha pana bhikkhu senāsanaṃ labhati manāpaṃ vā amanāpaṃ vā, so tena neva somanassaṃ na paṭighaṃ uppādeti, antamaso tiṇasanthārakenāpi yathāladdheneva tussati, ayamassa senāsane yathālābhasantoso.
Furthermore, herein, a monk receives a lodging, whether agreeable or disagreeable. He does not generate either pleasure or aversion on account of it. He is satisfied with whatever he has received, even if it is just a grass mat. This is his yathālābhasantosa regarding lodgings.
Ở đây, một Tỳ-khưu nhận được chỗ ở dù dễ chịu hay không dễ chịu, vị ấy không khởi lên hoan hỷ hay bất mãn vì điều đó. Ngay cả với một tấm trải bằng cỏ, vị ấy cũng hài lòng với những gì mình nhận được. Đây là sự hài lòng yathālābhasantosa (hài lòng tùy theo những gì đã nhận được) của vị ấy đối với chỗ ở.
Yo pana attano pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso.
But as for the monk who receives a lodging that is contrary to his constitution or contrary to his illness, wherein his dwelling is uncomfortable, he, having given it to a monk of like disposition, is still contented even while dwelling in a suitable lodging belonging to that monk. This is his yathābalasantosa regarding lodgings.
Còn vị nào nhận được chỗ ở không phù hợp với thể trạng tự nhiên của mình hoặc không phù hợp với bệnh tật của mình, mà khi ở đó vị ấy cảm thấy không thoải mái, vị ấy trao chỗ ở đó cho một Tỳ-khưu đồng hạnh, và ở trong chỗ ở phù hợp của vị ấy, vị ấy vẫn hài lòng. Đây là sự hài lòng yathābalasantosa (hài lòng tùy theo khả năng) của vị ấy đối với chỗ ở.
Aparo mahāpuñño leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni bahūni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitabahussutaappalābhigilānānaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.
Another monk of great merit receives many excellent lodgings, such as caves, pavilions, and storied dwellings. Having given them to those long-ordained, those of great learning, those with few gains, and the sick, just as he would robes and so on, he is still contented even while dwelling anywhere at all. This is his yathāsāruppasantosa regarding lodgings.
Một vị khác, do phước báu lớn, nhận được nhiều chỗ ở thượng vị như hang động, lều, nhà có chóp nhọn, v.v. Vị ấy trao những chỗ ở đó cho các vị Tỳ-khưu đã xuất gia lâu năm, đa văn, ít lợi lộc hoặc bị bệnh, giống như trao y phục, v.v. Dù ở bất cứ đâu, vị ấy vẫn hài lòng. Đây là sự hài lòng yathāsāruppasantosa (hài lòng tùy theo sự thích hợp) của vị ấy đối với chỗ ở.
Yopi, ‘‘uttamasenāsanaṃ nāma pamādaṭṭhānaṃ, tattha nisinnassa thinamiddhaṃ okkamati, niddābhibhūtassa puna paṭibujjhato pāpavitakkā pātubhavantī’’ti paṭisañcikkhitvā tādisaṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati, so taṃ paṭikkhipitvā abbhokāsarukkhamūlādīsu vasantopi santuṭṭhova hoti, ayampissa senāsane yathāsāruppasantoso.
And as for the monk who reflects, “An excellent lodging is a basis for heedlessness. For one seated there, sloth and torpor overcome him. When one who is overcome by sleep awakens again, evil thoughts arise,” and thus does not accept such a lodging even when it is offered, he, having rejected it, is still contented even while dwelling in the open air, at the foot of a tree, and so on. This too is his yathāsāruppasantosa regarding lodgings.
Vị nào quán xét rằng: “Chỗ ở tốt nhất là nơi dễ dẫn đến phóng dật, khi ngồi ở đó thì hôn trầm, thụy miên dễ xâm chiếm; khi tỉnh dậy sau giấc ngủ, những tà niệm dễ khởi lên”, và do đó, dù nhận được chỗ ở như vậy, vị ấy cũng không chấp nhận. Vị ấy từ chối chỗ đó, và dù ở ngoài trời hay dưới gốc cây, vị ấy vẫn hài lòng. Đây cũng là sự hài lòng yathāsāruppasantosa của vị ấy đối với chỗ ở.
Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so yaṃ labhati, teneva santussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso.
Furthermore, herein, a monk receives medicine, whether coarse or excellent. He is content with whatever he receives and does not long for another. Even when receiving it, he does not accept it. This is his yathālābhasantosa regarding requisites for the sick.
Ở đây, một Tỳ-khưu nhận được thuốc men dù thô sơ hay thượng vị, vị ấy hài lòng với những gì mình nhận được, không mong cầu thứ khác, và dù có nhận được cũng không lấy. Đây là sự hài lòng yathālābhasantosa (hài lòng tùy theo những gì đã nhận được) của vị ấy đối với thuốc trị bệnh.
Yo pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato telaṃ gahetvā aññadeva vā pariyesitvā tehi bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso.
But as for the monk who, needing oil, receives molasses, he, having given it to a monk of like disposition and having taken oil from his hand, or having sought some other oil, is still contented even while preparing medicine with it. This is his yathābalasantosa regarding requisites for the sick.
Còn vị nào cần dầu mà nhận được mật đường, vị ấy trao mật đường đó cho một Tỳ-khưu đồng hạnh, rồi nhận dầu từ tay vị ấy hoặc tự mình tìm kiếm dầu khác, và dùng những thứ đó làm thuốc, vị ấy vẫn hài lòng. Đây là sự hài lòng yathābalasantosa (hài lòng tùy theo khả năng) của vị ấy đối với thuốc trị bệnh.
Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvaraṃ viya cirapabbajitabahussutaappalābhigilānānaṃ datvā tesaṃ ābhatakena yena kenaci yāpentopi santuṭṭhova hoti.
Another monk of great merit receives much excellent medicine, such as oil, honey, and molasses. Having given it to those long-ordained, those of great learning, those with few gains, and the sick, just as he would a robe, he is still contented while sustaining himself with whatever they bring him.
Một vị khác, do phước báu lớn, nhận được nhiều thuốc men thượng vị như dầu, mật ong, mật đường, v.v. Vị ấy trao những thứ đó cho các vị Tỳ-khưu đã xuất gia lâu năm, đa văn, ít lợi lộc hoặc bị bệnh, giống như trao y phục, và dù chỉ dùng bất cứ thứ gì được mang đến từ họ để duy trì sự sống, vị ấy vẫn hài lòng.
Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ catumadhuraṃ, ‘‘gaṇha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati, atha muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitanti catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakeneva bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.
But as for the monk who, when presented with fermented myrobalan in one bowl and the four sweets in another and told, “Venerable sir, take what you wish,” even though his illness would be cured by either of them, reflects, “Fermented myrobalan is praised by the Buddhas and others,” and, rejecting the four sweets, prepares medicine only with the fermented myrobalan, he is supremely contented. This is his yathāsāruppasantosa regarding requisites for the sick.
Còn vị nào, khi được đặt một bát quả harītaka ngâm nước tiểu bò và một bát tứ vị ngọt (catumadhura), rồi được nói: “Bạch Đại đức, xin hãy lấy thứ nào Ngài muốn”, nếu bệnh của vị ấy có thể thuyên giảm bằng bất cứ thứ nào trong số đó, vị ấy sẽ từ chối tứ vị ngọt vì quả harītaka ngâm nước tiểu bò được Đức Phật và các bậc Thánh khác ca ngợi, và chỉ dùng quả harītaka ngâm nước tiểu bò làm thuốc, vị ấy vô cùng hài lòng. Đây là sự hài lòng yathāsāruppasantosa (hài lòng tùy theo sự thích hợp) của vị ấy đối với thuốc trị bệnh.
Pavivittoti kāyapaviveko cittapaviveko upadhipavivekoti imehi tīhi pavivekehi samannāgato.
"Secluded": possessed of these three seclusions: seclusion of body, seclusion of mind, and seclusion from the substrata of existence.
Độc cư (Pavivitto) là người đầy đủ ba loại độc cư: độc cư thân, độc cư tâm và độc cư phiền não.
Tattha eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko caṅkamamadhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti ayaṃ kāyapaviveko nāma.
Therein, one goes alone, stands alone, sits alone, lies down alone, enters a village for alms alone, returns alone, undertakes walking meditation alone, wanders alone, dwells alone—this is called kāyapaviveka.
Trong đó, một mình đi, một mình đứng, một mình ngồi, một mình nằm, một mình vào làng khất thực, một mình trở về, một mình đi kinh hành, một mình đi và một mình trú là độc cư thân.
Aṭṭha samāpattiyo pana cittapaviveko nāma.
The eight attainments are called cittapaviveka.
Tám loại thiền chứng (samāpatti) là độc cư tâm.
Nibbānaṃ upadhipaviveko nāma.
Nibbāna is called upadhipaviveka.
Niết Bàn là độc cư phiền não.
Vuttampi hetaṃ – ‘‘kāyapaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ.
And this has been said: “Seclusion of body is for those delighting in renunciation, whose bodies are set on seclusion.
Điều này cũng đã được nói: “Độc cư thân là của những người có thân độc cư, những người ưa thích sự ly dục.
Cittapaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ.
Seclusion of mind is for those of purified mind, who have reached supreme purity.
Độc cư tâm là của những người có tâm thanh tịnh, đã đạt đến sự thanh lọc tối thượng.
Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).
Seclusion from the substrata is for persons without substrata, who have gone beyond formations.”
Độc cư phiền não là của những người vô phiền não, đã đạt đến sự vô hành.”
Pavivekakathanti bhikkhūnampi ca imaṃ pavivekakathaṃ kattā.
"A talk on seclusion": he was a giver of this talk on seclusion to the monks.
Và Ngài cũng là người thuyết giảng về sự độc cư này cho các Tỳ-khưu.
Asaṃsaṭṭhoti pañcavidhena saṃsaggena virahito.
"Unassociated": devoid of association in five ways.
Không giao thiệp (Asaṃsaṭṭho) là người không có năm loại giao thiệp.
Savanasaṃsaggo dassanasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo sambhogasaṃsaggo kāyasaṃsaggoti pañcavidho saṃsaggo.
Association is of five kinds: association by hearing, association by seeing, association by conversation, association by shared use, and association by bodily contact.
Năm loại giao thiệp là: giao thiệp bằng cách nghe, giao thiệp bằng cách thấy, giao thiệp bằng cách nói chuyện, giao thiệp bằng cách dùng chung, giao thiệp bằng cách thân cận.
Tesu idha bhikkhu suṇāti, ‘‘asukasmiṃ gāme vā nigame vā itthī vā kumārikā vā abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti.
Among these, herein, a monk hears: “In such-and-such a village or town, there is a woman or a girl who is beautiful, lovely, charming, and possessed of the highest excellence of complexion.”
Trong số đó, ở đây, một Tỳ-khưu nghe nói: “Ở làng hay thị trấn kia có một phụ nữ hay một thiếu nữ xinh đẹp, dễ nhìn, đáng yêu, đầy đủ sắc đẹp và hình dáng tuyệt vời.”
So taṃ sutvā saṃsīdati visīdati na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhādubbalyaṃ anāvikatvā hīnāyāvattatīti evaṃ parehi vā kathīyamānaṃ rūpādisampattiṃ attanā vā hasitalapitagītasaddaṃ suṇantassa sotaviññāṇavīthivasena uppanno rāgo savanasaṃsaggo nāma.
Having heard this, he sinks down, he is submerged, he is unable to maintain the holy life, and without revealing the weakness of his training, he returns to the lower life. Thus, the lust that arises through the process of ear-consciousness in one who hears of the perfection of form and so on spoken of by others, or who himself hears sounds of laughter, talk, and song, is called savanasaṃsagga.
Nghe vậy, vị ấy chìm đắm, suy sụp, không thể duy trì phạm hạnh, không biểu lộ sự yếu kém trong giới luật mà trở lại đời sống thấp kém. Như vậy, sự tham ái khởi lên qua đường nhĩ thức của vị ấy khi nghe người khác nói về sắc đẹp, v.v., hoặc tự mình nghe tiếng cười, tiếng nói, tiếng hát là savanasaṃsaggo (giao thiệp bằng cách nghe).
So anitthigandhapaccekabodhisattassa ca pañcaggaḷaleṇavāsītissadaharassa ca vasena veditabbo –
This should be understood through the cases of the Anitthigandha Bodhisatta and the young monk Tissa, the dweller of the Pañcaggaḷa cave.
Điều này cần được hiểu qua câu chuyện về vị Bồ-tát Anitthigandha và vị Tỳ-khưu trẻ Tissa trú tại hang Pañcaggaḷa –
Daharo kira ākāsena gacchanto girigāmavāsikammāradhītāya pañcahi kumārīhi saddhiṃ padumasaraṃ gantvā nhatvā padumāni ca pilandhitvā madhurassarena gāyantiyā saddaṃ sutvā kāmarāgena viddho visesā parihāyitvā anayabyasanaṃ pāpuṇi.
It is said that a young monk, while traveling through the sky, heard the sound of the daughter of a smith from Girigāma singing in a sweet voice after going to a lotus pond with five other maidens, bathing, and adorning herself with lotuses. Struck by sensual lust, he fell away from his special attainment and met with ruin and disaster.
Tương truyền, một vị Tỳ-khưu trẻ đang đi trên không trung, thấy con gái của một người thợ kim hoàn sống ở làng núi Girigāma cùng năm thiếu nữ khác đến hồ sen, tắm rửa, cài hoa sen và hát với giọng ngọt ngào. Nghe tiếng hát đó, vị ấy bị mũi tên dục ái đâm xuyên, suy giảm các đặc tính thù thắng và rơi vào cảnh bất hạnh, khổ đau.
Idha bhikkhu na heva kho suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ vā kumāriṃ vā abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ.
Herein, a monk does not hear, but he himself sees a woman or a girl who is beautiful, lovely, charming, and possessed of the highest excellence of complexion.
Ở đây, một Tỳ-khưu không nghe, mà tự mình thấy một phụ nữ hay một thiếu nữ xinh đẹp, dễ nhìn, đáng yêu, đầy đủ sắc đẹp và hình dáng tuyệt vời.
So taṃ disvā saṃsīdati visīdati na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhādubbalyaṃ anāvikatvā hīnāyāvattatīti evaṃ visabhāgarūpaṃ olokentassa pana cakkhuviññāṇavīthivasena uppannarāgo dassanasaṃsaggo nāma.
Having seen her, he sinks down, he is submerged, he is unable to maintain the holy life, and without revealing the weakness of his training, he returns to the lower life. Thus, for one who looks at a dissimilar form, the lust that arises through the process of eye-consciousness is called dassanasaṃsagga.
Thấy vậy, vị ấy chìm đắm, suy sụp, không thể duy trì phạm hạnh, không biểu lộ sự yếu kém trong giới luật mà trở lại đời sống thấp kém. Như vậy, sự tham ái khởi lên qua đường nhãn thức của vị ấy khi nhìn thấy đối tượng không phù hợp là dassanasaṃsaggo (giao thiệp bằng cách thấy).
So evaṃ veditabbo –
This should be understood in this way:
Điều này cần được hiểu như sau –
Eko kira daharo kāladīghavāpidvāravihāraṃ uddesatthāya gato.
It is said that a certain young monk went to the Kāḷadīghavāpidvāra monastery for the purpose of recitation.
Tương truyền, có một Tỳ-khưu trẻ đến tu viện Kālādīghavāpidvāra để học.
Ācariyo tassa antarāyaṃ disvā okāsaṃ na karoti.
His teacher, seeing a danger for him, did not give him an opportunity.
Vị thầy thấy chướng ngại của người ấy nên không cho phép.
So punappunnaṃ anubandhati.
He repeatedly insisted.
Người ấy cứ nài nỉ nhiều lần.
Ācariyo sace antogāme na carissasi.
The teacher said, "If you will not wander inside the village,
Vị thầy nói: “Nếu con không đi vào trong làng,
Dassāmi te uddesanti āha.
I will give you the recitation."
Ta sẽ dạy con.”
So sādhūti sampaṭicchitvā uddese niṭṭhite ācariyaṃ vanditvā gacchanto ācariyo me imasmiṃ gāme carituṃ na deti, kiṃ nu kho kāraṇanti cīvaraṃ pārupitvā gāmaṃ pāvisi, ekā kuladhītā pītakavatthaṃ nivāsetvā gehe ṭhitā daharaṃ disvā sañjātarāgā uḷuṅkena yāguṃ āharitvā tassa patte pakkhipitvā nivattitvā mañcake nipajji.
He, saying, “Very well,” accepted, and when the instruction was finished, he paid homage to his teacher and was leaving. Thinking, “My teacher does not allow me to go for alms in this village, what could be the reason?” he put on his robe and entered the village. A certain young woman of good family, who was standing in her house wearing a yellow cloth, saw the young bhikkhu and, with passion arisen, brought gruel in a ladle, put it into his bowl, turned back, and lay down on a couch.
Vị ấy, sau khi chấp thuận “Lành thay!” và khi việc học đã hoàn tất, đảnh lễ bổn sư rồi ra đi, nghĩ: “Bổn sư không cho mình đi khất thực trong làng này, nguyên nhân là gì vậy?” rồi đắp y vào làng khất thực. Một thiếu nữ quý tộc, mặc y phục màu vàng, đang đứng trong nhà, thấy vị tỳ khưu trẻ liền khởi tâm ái dục, mang cháo đến đổ vào bát của vị ấy, rồi quay vào nằm trên giường.
Atha naṃ mātāpitaro kiṃ ammāti pucchiṃsu, dvārena gataṃ daharaṃ labhamānā jīvissāmi, alabhamānā marissāmīti.
Then her parents asked her, “What is it, dear?” She said, “If I get the young man who went out the door, I will live; if I do not get him, I will die.”
Khi ấy, cha mẹ cô hỏi: “Con gái, có chuyện gì vậy?” (Cô đáp): “Nếu con có được vị tỳ khưu trẻ đã đi qua cửa, con sẽ sống; nếu không có được, con sẽ chết.”
Mātāpitaro vegena gantvā gāmadvāre daharaṃ patvā vanditvā, ‘‘nivattatha, bhante, bhikkhaṃ gaṇhāhī’’ti āhaṃsu.
Her parents went with haste, met the young bhikkhu at the village gate, paid homage, and said, “Venerable sir, please turn back and receive alms.”
Cha mẹ cô vội vã đi đến cổng làng, gặp vị tỳ khưu trẻ, đảnh lễ và thưa: “Bạch Đại đức, xin hãy quay lại, xin hãy thọ nhận thức ăn.”
Daharo alaṃ gacchāmīti.
The young bhikkhu said, “Enough, I am going.”
Vị tỳ khưu trẻ nói: “Đủ rồi, con đi đây.”
Te, ‘‘idaṃ nāma, bhante, kāraṇa’’nti yācitvā – ‘‘amhākaṃ, bhante, gehe ettakaṃ nāma dhanaṃ atthi, ekāyeva no dhītā, tvaṃ no jeṭṭhaputtaṭṭhāne ṭhassasi, sukhena sakkā jīvitu’’nti āhaṃsu.
They pleaded, “Venerable sir, this is the reason,” and said, “Venerable sir, we have this much wealth in our house, and we have only one daughter. You will be in the position of our eldest son; it is possible to live in comfort.”
Họ thưa: “Bạch Đại đức, có chuyện này,” rồi cầu xin: “Bạch Đại đức, trong nhà chúng con có chừng này tài sản, chúng con chỉ có một người con gái. Đại đức sẽ ở vị trí con trai trưởng của chúng con, có thể sống một cách an lạc.”
Daharo, ‘‘na mayhaṃ iminā palibodhena attho’’ti anādiyitvāva pakkanto.
The young bhikkhu, paying no attention and saying, “I have no need for this entanglement,” went on his way.
Vị tỳ khưu trẻ nói: “Con không cần sự ràng buộc này,” rồi bỏ đi mà không quan tâm.
Mātāpitaro gantvā, ‘‘amma, nāsakkhimhā daharaṃ nivattetuṃ, yaṃ aññaṃ sāmikaṃ icchasi, taṃ labhissasi, uṭṭhehi khāda ca piva cā’’ti āhaṃsu.
The parents went and said, “Dear, we were not able to make the young bhikkhu turn back. You will get whatever other husband you desire. Get up, eat, and drink.”
Cha mẹ cô gái trở về và nói: “Con gái, chúng ta không thể khiến vị tỳ khưu trẻ quay lại. Con muốn ai làm chồng khác thì sẽ có được người đó. Hãy đứng dậy ăn uống đi.”
Sā anicchantī sattāhaṃ nirāhārā hutvā kālamakāsi.
She, not desiring anything, was without food for seven days and passed away.
Cô gái không muốn, nhịn ăn bảy ngày rồi qua đời.
Mātāpitaro tassā sarīrakiccaṃ katvā taṃ pītakavatthaṃ dhuravihāre bhikkhusaṅghassa adaṃsu, bhikkhū vatthaṃ khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā bhājayiṃsu.
Her parents, having performed the funeral rites for her body, gave that yellow cloth to the community of bhikkhus at the main monastery. The bhikkhus, having cut the cloth into pieces, divided it.
Cha mẹ cô gái làm lễ hỏa táng cho cô, rồi cúng dường tấm y phục màu vàng đó cho Tăng chúng ở ngôi tịnh xá chính. Các vị tỳ khưu xé tấm y đó thành từng mảnh nhỏ và chia nhau.
Eko mahallako attano koṭṭhāsaṃ gahetvā kalyāṇīvihāraṃ āgato.
One elder bhikkhu, taking his share, came to Kalyāṇī Vihāra.
Một vị trưởng lão lấy phần của mình và đến tịnh xá Kalyāṇī.
Sopi daharo cetiyaṃ vandissāmīti tattheva gantvā divāṭṭhāne nisīdi.
That same young bhikkhu, thinking, “I will pay homage to the cetiya,” went to that very place and sat down in the day-quarters.
Vị tỳ khưu trẻ kia cũng đến đó để đảnh lễ bảo tháp và ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày.
Mahallako taṃ vatthakhaṇḍaṃ gahetvā, ‘‘iminā me parissāvanaṃ vicārethā’’ti daharaṃ avoca.
The elder bhikkhu took that piece of cloth and said to the young bhikkhu, “Please make a water-strainer for me with this.”
Vị trưởng lão lấy mảnh y đó và nói với vị tỳ khưu trẻ: “Con hãy làm cho ta một cái lọc nước bằng mảnh y này.”
Daharo mahāthera ‘‘kuhiṃ laddha’’nti āha.
The young bhikkhu said, “Great Thera, from where did you get this?”
Vị tỳ khưu trẻ hỏi vị Đại trưởng lão: “Được ở đâu vậy, thưa ngài?”
So sabbaṃ pavattiṃ kathesi.
He related the entire event.
Vị ấy kể lại toàn bộ câu chuyện.
So taṃ sutvāva, ‘‘evarūpāya nāma saddhiṃ saṃvāsaṃ nālattha’’nti rāgagginā daḍḍho tattheva kālamakāsi.
As soon as he heard that, consumed by the fire of passion and thinking, “I did not get to live together with such a one,” he passed away right there.
Vị tỳ khưu trẻ vừa nghe xong, liền nghĩ: “Mình đã không có được sự chung sống với một người phụ nữ như vậy!” rồi bị ngọn lửa dục thiêu đốt, và qua đời ngay tại đó.
Aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppannarāgo pana samullapanasaṃsaggo nāma.
But passion that arises by way of mutual conversation and discussion is called samullapanasaṃsaggo (association by conversation).
Sự ái dục phát sinh do trò chuyện qua lại lẫn nhau được gọi là samullapanasaṃsagga (sự giao tiếp bằng lời nói).
Bhikkhuno bhikkhuniyā santakaṃ, bhikkhuniyā vā bhikkhussa santakaṃ gahetvā paribhogakaraṇavasena uppannarāgo sambhogasaṃsaggo nāma.
Passion that arises by way of a bhikkhu taking and using something belonging to a bhikkhunī, or a bhikkhunī using something belonging to a bhikkhu, is called sambhogasaṃsaggo (association by shared use).
Sự ái dục phát sinh do một tỳ khưu lấy vật của một tỳ khưu ni, hoặc một tỳ khưu ni lấy vật của một tỳ khưu để sử dụng, được gọi là sambhogasaṃsagga (sự giao tiếp bằng cách sử dụng chung đồ vật).
So evaṃ veditabbo – maricavaṭṭivihāramahe kira bhikkhūnaṃ satasahassaṃ bhikkhunīnaṃ navutisahassāni eva ahesuṃ.
It should be understood thus: at the festival of Maricavaṭṭi Vihāra, it is said, there were one hundred thousand bhikkhus and ninety thousand bhikkhunīs.
Điều này nên được hiểu như sau: Nghe nói, vào thời lễ hội ở tịnh xá Maricavaṭṭi, có một trăm ngàn tỳ khưu và chín mươi ngàn tỳ khưu ni.
Eko sāmaṇero uṇhayāguṃ gahetvā gacchanto sakiṃ cīvarakaṇṇe ṭhapesi, sakiṃ bhūmiyaṃ.
One novice, carrying hot gruel, placed it once on the corner of his robe, and once on the ground.
Một vị sa di đang mang cháo nóng đi, một lần đặt trên vạt y, một lần đặt dưới đất.
Ekā sāmaṇerī disvā ettha pattaṃ ṭhapetvā yāhīti thālakaṃ adāsi.
A certain female novice saw him and, saying, “Place your bowl here and go,” gave him a small dish.
Một vị sa di ni thấy vậy, đưa cho vị ấy một cái đĩa và nói: “Hãy đặt bát vào đây rồi đi đi!”
Te aparabhāge ekasmiṃ bhaye uppanne parasamuddaṃ agamaṃsu.
Later, when a certain danger arose, they went to the other side of the ocean.
Sau đó, khi một mối nguy hiểm phát sinh, cả hai đều đi sang bờ biển bên kia.
Tesu bhikkhunī puretaraṃ agamāsi.
Between them, the bhikkhunī arrived first.
Trong số đó, vị tỳ khưu ni đã đi trước.
Sā, ‘‘eko kira sīhaḷabhikkhu āgato’’ti sutvā therassa santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā nisinnā, – ‘‘bhante, maricavaṭṭivihāramahakāle tumhe kativassā’’ti pucchi.
She, hearing, “It is said that a certain Sinhalese bhikkhu has arrived,” went to the thera, exchanged greetings, and while seated, asked, “Venerable sir, how old were you at the time of the festival of Maricavaṭṭi Vihāra?”
Vị ấy nghe nói: “Có một vị tỳ khưu Tích Lan đã đến,” liền đến gặp vị trưởng lão, chào hỏi rồi ngồi xuống, và hỏi: “Bạch Đại đức, vào thời lễ hội tịnh xá Maricavaṭṭi, Đại đức bao nhiêu tuổi rồi?”
Tadāhaṃ sattavassikasāmaṇero.
“At that time, I was a seven-year-old novice.”
“Khi ấy, tôi là một sa di bảy tuổi.
Tvaṃ pana kativassāti?
“And how old were you?”
Còn cô thì bao nhiêu tuổi?”
Ahaṃ sattavassikasāmaṇerīyeva ekassa sāmaṇerassa uṇhayāguṃ gahetvā gacchantassa pattaṭhapanatthaṃ thālakamadāsinti.
“I was also a seven-year-old female novice. To a certain novice who was carrying hot gruel, I gave a small dish for him to place his bowl on.”
“Tôi cũng là một sa di ni bảy tuổi. Tôi đã đưa một cái đĩa cho một sa di đang mang cháo nóng đi để đặt bát.”
Thero, ‘‘ahaṃ so’’ti vatvā thālakaṃ nīharitvā dassesi.
The thera, saying, “That was me,” took out the small dish and showed it to her.
Vị trưởng lão nói: “Ta chính là người đó,” rồi lấy cái đĩa ra cho xem.
Te ettakeneva saṃsaggena brahmacariyaṃ sandhāretuṃ asakkontā dvepi saṭṭhivassakāle vibbhamiṃsu.
Due to just that much association, being unable to maintain the holy life, they both disrobed at the age of sixty.
Chỉ với sự giao tiếp nhỏ bé như vậy, cả hai đều không thể duy trì phạm hạnh, và cả hai đã hoàn tục vào năm sáu mươi tuổi.
Hatthagāhādivasena pana uppannarāgo kāyasaṃsaggo nāma.
But passion that arises by way of holding the hand and so on is called kāyasaṃsaggo (association by physical contact).
Sự ái dục phát sinh do nắm tay v.v... được gọi là kāyasaṃsagga (sự giao tiếp thân thể).
Tatridaṃ vatthu – mahācetiyaṅgaṇe kira daharabhikkhū sajjhāyaṃ gaṇhanti.
Regarding this, there is this story: in the courtyard of the Mahācetiya, it is said, young bhikkhus were reciting.
Về điều này, có một câu chuyện như sau: Nghe nói, tại sân Đại Bảo Tháp, các tỳ khưu trẻ đang tụng kinh.
Tesaṃ piṭṭhipasse daharabhikkhuniyo dhammaṃ suṇanti.
Behind them, young bhikkhunīs were listening to the Dhamma.
Phía sau họ, các tỳ khưu ni trẻ đang lắng nghe Pháp.
Tatreko daharo hatthaṃ pasārento ekissā daharabhikkhuniyā kāyaṃ chupi.
There, one young bhikkhu, while stretching out his arm, touched the body of a certain young bhikkhunī.
Trong số đó, một tỳ khưu trẻ vươn tay ra và chạm vào thân thể của một tỳ khưu ni trẻ.
Sā taṃ hatthaṃ gahetvā attano urasmiṃ ṭhapesi, ettakena saṃsaggena dvepi vibbhamitvā gihibhāvaṃ pattā.
She took his hand and placed it on her breast. Due to just that much association, both disrobed and attained the state of householders.
Vị ấy nắm lấy tay của tỳ khưu trẻ và đặt lên ngực mình. Chỉ với sự giao tiếp như vậy, cả hai đều hoàn tục và trở thành cư sĩ.
Imesu pana pañcasu saṃsaggesu bhikkhuno bhikkhūhi saddhiṃ savanadassanasamullapanasambhogakāyaparāmāsā niccampi hontiyeva, bhikkhunīhi saddhiṃ ṭhapetvā kāyasaṃsaggaṃ sesā kālena kālaṃ honti; tathā upāsakaupāsikāhi saddhiṃ sabbepi kālena kālaṃ honti.
Among these five types of association, for a bhikkhu, hearing, seeing, conversation, shared use, and physical contact with bhikkhus occur constantly. With bhikkhunīs, apart from physical association, the others occur from time to time; likewise, with male and female lay devotees, all of them occur from time to time.
Trong năm loại giao tiếp này, sự nghe, thấy, trò chuyện, sử dụng chung đồ vật và chạm thân thể giữa các tỳ khưu với nhau luôn xảy ra; còn với các tỳ khưu ni, ngoại trừ sự giao tiếp thân thể, những loại còn lại thỉnh thoảng xảy ra; tương tự, với các cận sự nam và cận sự nữ, tất cả đều thỉnh thoảng xảy ra.
Tesu hi kilesuppattito cittaṃ rakkhitabbaṃ.
In these cases, the mind must be guarded from the arising of defilements.
Trong những trường hợp đó, tâm phải được bảo vệ khỏi sự phát sinh phiền não.
Eko hi bhikkhu gāhagāhako hoti, eko gāhamuttako, eko muttagāhako, eko muttamuttako.
Indeed, one bhikkhu is a grasper of the grasping, one is free from the grasping, one is a grasper of the freed, one is freed from the free.
Có một tỳ khưu là gāhagāhaka (người nắm giữ và bị nắm giữ), một người là gāhamuttaka (người nắm giữ nhưng không bị nắm giữ), một người là muttagāhaka (người không nắm giữ nhưng bị nắm giữ), một người là muttamuttako (người không nắm giữ và không bị nắm giữ).
Tattha yaṃ bhikkhuṃ manussāpi āmisena upalāpetvā gahaṇavasena upasaṅkamanti, bhikkhupi pupphaphalādīhi upalāpetvā gahaṇavasena upasaṅkamati, ayaṃ gāhagāhako nāma.
Herein, when people approach a bhikkhu by way of grasping, having enticed him with material things, and the bhikkhu also approaches by way of grasping, having enticed them with flowers, fruits, and so on, this is called a grasper of the grasping.
Trong đó, vị tỳ khưu mà người thế tục đến gần để quyến rũ bằng vật chất và nắm giữ, và vị tỳ khưu cũng đến gần để quyến rũ bằng hoa quả v.v... và nắm giữ, vị này được gọi là gāhagāhako (người nắm giữ và bị nắm giữ).
Yaṃ pana manussā vuttanayena upasaṅkamanti, bhikkhu dakkhiṇeyyavasena upasaṅkamati, ayaṃ gāhamuttako nāma.
When people approach in the aforesaid manner, but the bhikkhu approaches by way of being worthy of offerings, this is called freed from the grasping.
Còn vị tỳ khưu mà người thế tục đến gần theo cách đã nói, nhưng vị tỳ khưu đến gần với ý nghĩ rằng mình xứng đáng nhận cúng dường, vị này được gọi là gāhamuttako (người nắm giữ nhưng không bị nắm giữ).
Yassa manussā dakkhiṇeyyavasena cattāro paccaye denti, bhikkhu pupphaphalādīhi upalāpetvā gahaṇavasena upasaṅkamati, ayaṃ muttagāhako nāma.
When people give the four requisites to a bhikkhu by way of him being worthy of offerings, but the bhikkhu approaches by way of grasping, having enticed them with flowers, fruits, and so on, this is called a grasper of the freed.
Vị tỳ khưu mà người thế tục cúng dường bốn vật dụng với ý nghĩ rằng vị ấy xứng đáng nhận cúng dường, nhưng vị tỳ khưu đến gần để quyến rũ bằng hoa quả v.v... và nắm giữ, vị này được gọi là muttagāhako (người không nắm giữ nhưng bị nắm giữ).
Yassa manussāpi dakkhiṇeyyavasena cattāro paccaye denti, bhikkhupi cūḷapiṇḍapātiyatissatthero viya dakkhiṇeyyavasena paribhuñjati, ayaṃ muttamuttako nāma.
When people give the four requisites by way of him being worthy of offerings, and the bhikkhu, like the Thera Cūḷapiṇḍapātiya Tissa, partakes by way of being worthy of offerings, this is called freed from the free.
Vị tỳ khưu mà người thế tục cũng cúng dường bốn vật dụng với ý nghĩ rằng vị ấy xứng đáng nhận cúng dường, và vị tỳ khưu cũng thọ dụng với ý nghĩ rằng mình xứng đáng nhận cúng dường, giống như Đại đức Cūḷapiṇḍapātiyatissatthero, vị này được gọi là muttamuttako (người không nắm giữ và không bị nắm giữ).
Theraṃ kira ekā upāsikā dvādasa vassāni upaṭṭhahi.
It is said that a certain female lay devotee attended to the Thera for twelve years.
Nghe nói, một cận sự nữ đã hộ độ cho vị Đại đức trong mười hai năm.
Ekadivasaṃ tasmiṃ gāme aggi uṭṭhahitvā gehāni jhāpesi.
One day, a fire broke out in that village and burned the houses.
Một ngày nọ, lửa bùng lên trong làng đó và thiêu rụi các ngôi nhà.
Aññesaṃ kulūpakabhikkhū āgantvā – ‘‘kiṃ upāsike, api kiñci bhaṇḍakaṃ arogaṃ kātuṃ asakkhitthā’’ti paṭisanthāraṃ akaṃsu.
The family-attending bhikkhus of others came and made inquiries, “What is it, lay devotee? Were you able to keep any of your goods safe?”
Các tỳ khưu thân cận của các gia đình khác đến hỏi thăm: “Này cận sự nữ, cô có cứu được món đồ nào không?”
Manussā, ‘‘amhākaṃ mātu kulūpakatthero bhuñjanavelāyameva āgamissatī’’ti āhaṃsu.
People said, “Our mother’s family-attending thera will only come at mealtime.”
Mọi người nói: “Vị Đại đức thân cận của mẹ chúng tôi sẽ đến đúng giờ ăn.”
Theropi punadivase bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvāva āgato.
The thera, too, on the next day, came only after noting the time for the alms-round.
Vị Đại đức cũng đến vào ngày hôm sau, đúng giờ khất thực.
Upāsikā koṭṭhacchāyāya nisīdāpetvā bhikkhaṃ sampādetvā adāsi.
The lay devotee had him sit in the shade of a granary, prepared alms-food, and gave it to him.
Cận sự nữ mời vị ấy ngồi dưới bóng kho lúa, rồi chuẩn bị thức ăn và cúng dường.
There bhattakiccaṃ katvā pakkante manussā āhaṃsu – ‘‘amhākaṃ mātu kulūpakatthero bhuñjanavelāyameva āgato’’ti.
When the thera had finished his meal and departed, people said, “Our mother’s family-attending thera only came at mealtime.”
Khi vị Đại đức đã dùng bữa xong và rời đi, mọi người nói: “Vị Đại đức thân cận của mẹ chúng tôi đã đến đúng giờ ăn.”
Upāsikā, ‘‘tumhākaṃ kulūpakā tumhākaṃyeva anucchavikā, mayhaṃ thero mayheva anucchaviko’’ti āha.
The lay devotee said, “Your family-attending bhikkhus are suitable for you; my thera is suitable for me.”
Cận sự nữ nói: “Các vị thầy thân cận của các con thì hợp với các con, còn vị Đại đức của mẹ thì hợp với mẹ.”
Āyasmā pana mantāṇiputto imehi pañcahi saṃsaggehi catūhipi parisāhi saddhiṃ asaṃsaṭṭho gāhamuttako ceva muttamuttako ca ahosi.
The venerable Mantāṇiputta, however, was unassociated through these five kinds of association with the four assemblies. He was both freed from the grasping and freed from the free.
Còn Tôn giả Mantāṇiputta thì không giao tiếp với bốn chúng sinh trong năm loại giao tiếp này, và ngài là cả gāhamuttako lẫn muttamuttako.
Yathā ca sayaṃ asaṃsaṭṭho, evaṃ bhikkhūnampi taṃ asaṃsaggakathaṃ kattā ahosi.
And just as he himself was unassociated, so too did he give this talk on non-association to the bhikkhus.
Như ngài tự mình không giao tiếp, ngài cũng là người thuyết giảng về sự không giao tiếp đó cho các tỳ khưu.
Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo, paripuṇṇakāyikacetasikavīriyoti attho.
With energy aroused means with energy exerted; the meaning is with physical and mental energy fulfilled.
Āraddhavīriyo có nghĩa là người đã tinh tấn, tức là người có đầy đủ tinh tấn về thân và tâm.
Yo hi bhikkhu gamane uppannakilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti, ṭhāne uppannakilesaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannakilesaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, mantena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya, amittaṃ gīvāya akkamanto viya ca vicarati, ayaṃ āraddhavīriyo nāma.
For whichever bhikkhu does not allow a defilement that has arisen while walking to reach the state of standing, nor a defilement that has arisen while standing to reach the state of sitting, nor a defilement that has arisen while sitting to reach the state of lying down, but lives like one who captures a black cobra by suppressing it with a charm, and like one who tramples on an enemy's neck, this one is called one with aroused energy.
Quả thật, vị tỳ khưu nào không để cho phiền não khởi lên khi đi, không để phiền não khởi lên khi đứng, không để phiền não khởi lên khi ngồi, không để phiền não khởi lên khi nằm, mà hành xử như người dùng thần chú khống chế rắn hổ mang, như người đạp lên cổ kẻ thù, vị ấy được gọi là āraddhavīriya (người tinh tấn).
Thero ca tādiso ahosi.
And the Elder was such a one.
Trưởng lão cũng là người như vậy.
Bhikkhūnampi tatheva vīriyārambhakathaṃ kattā ahosi.
He was also one who gave a talk to the bhikkhus on the rousing of energy in just the same way.
Ngài cũng là người thuyết giảng về sự tinh tấn cho các tỳ khưu.
Sīlasampannotiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ.
In "accomplished in virtue," etc., virtue means the fourfold purification virtue.
Trong các từ sīlasampanno (thành tựu giới) v.v., sīla (giới) là tứ thanh tịnh giới.
Samādhīti vipassanāpādakā aṭṭha samāpattiyo.
Concentration means the eight attainments that are the basis for insight.
Samādhi (định) là tám thiền định làm nền tảng cho thiền quán.
Paññāti lokiyalokuttarañāṇaṃ.
Wisdom means mundane and supramundane knowledge.
Paññā (tuệ) là trí tuệ thuộc thế gian và xuất thế gian.
Vimuttīti ariyaphalaṃ.
Liberation means the noble fruit.
Vimutti (giải thoát) là quả vị của bậc Thánh.
Vimuttiñāṇadassananti ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ.
Knowledge and vision of liberation means the nineteen kinds of reviewing knowledge.
Vimuttiñāṇadassana (giải thoát trí kiến) là trí tuệ quán xét gồm mười chín loại.
Thero sayampi sīlādīhi sampanno ahosi bhikkhūnampi sīlādikathaṃ kattā.
The Elder himself was accomplished in virtue and so on, and he was a speaker to the bhikkhus on the talk about virtue and so on.
Trưởng lão tự mình thành tựu giới v.v., và cũng là người thuyết giảng về giới v.v. cho các tỳ khưu.
Svāyaṃ dasahi kathāvatthūhi ovadatīti ovādako.
Since he admonishes with the ten topics of discourse, he is an admonisher.
Vì ngài khuyên dạy bằng mười đề tài nói chuyện, nên ngài là ovādaka (người khuyên dạy).
Yathā pana eko ovadatiyeva, sukhumaṃ atthaṃ parivattetvā jānāpetuṃ na sakkoti.
However, some can only admonish; they are unable to make others know by turning over the subtle meaning.
Tuy nhiên, có người chỉ khuyên dạy mà không thể giải thích ý nghĩa vi tế.
Na evaṃ thero.
The Elder was not like that.
Trưởng lão thì không như vậy.
Thero pana tāni dasa kathāvatthūni viññāpetīti viññāpako.
But since the Elder makes those ten topics of discourse clear, he is one who makes things clear.
Trưởng lão có thể làm cho người khác hiểu rõ mười đề tài nói chuyện đó, nên ngài là viññāpaka (người làm cho hiểu rõ).
Eko viññāpetuṃ sakkoti, kāraṇaṃ dassetuṃ na sakkoti.
Some are able to make things clear, but are unable to show the reason.
Có người có thể làm cho hiểu rõ nhưng không thể chỉ ra nguyên nhân.
Thero kāraṇampi sandassetīti sandassako.
Since the Elder also shows the reason, he is one who shows.
Trưởng lão cũng chỉ rõ nguyên nhân, nên ngài là sandassaka (người chỉ rõ).
Eko vijjamānaṃ kāraṇaṃ dasseti, gāhetuṃ pana na sakkoti.
Some show an existing reason, but are unable to make others undertake it.
Có người chỉ ra nguyên nhân hiện có nhưng không thể làm cho người khác nắm bắt được.
Thero gāhetumpi sakkotīti samādapako.
Since the Elder is also able to make others undertake it, he is one who makes others undertake.
Trưởng lão cũng có thể làm cho người khác nắm bắt được, nên ngài là samādapaka (người làm cho nắm bắt).
Evaṃ samādapetvā pana tesu kathāvatthūsu ussāhajananavasena bhikkhū samuttejetīti samuttejako.
Having thus made them undertake it, he then incites the bhikkhus regarding those topics of discourse by way of generating enthusiasm; thus he is one who incites.
Sau khi làm cho nắm bắt như vậy, ngài khích lệ các tỳ khưu bằng cách tạo ra sự tinh tấn trong các đề tài nói chuyện đó, nên ngài là samuttejaka (người khích lệ).
Ussāhajāte vaṇṇaṃ vatvā sampahaṃsetīti sampahaṃsako.
When enthusiasm has arisen, he gladdens them by speaking of the quality; thus he is one who gladdens.
Và ngài làm cho họ vui mừng bằng cách tán dương khi họ đã tinh tấn, nên ngài là sampahaṃsaka (người làm cho vui mừng).
253. Suladdhalābhāti aññesampi manussattabhāvapabbajjādiguṇalābhā nāma honti.
253. Well-gained are the gains: For others, too, there are what are called gains of qualities such as the human state and going forth.
253. Suladdhalābhā (những lợi ích đã được tốt đẹp) nghĩa là: những lợi ích như được làm người, được xuất gia, v.v. cũng là những lợi ích của những người khác.
Āyasmato pana puṇṇassa suladdhalābhā ete, yassa satthu sammukhā evaṃ vaṇṇo abbhuggatoti attho.
But for the Venerable Puṇṇa, these were well-gained gains. The meaning is: for whom such praise has arisen right in the Teacher's presence.
Nhưng đối với Tôn giả Puṇṇa, những lợi ích này là những lợi ích đã được tốt đẹp, nghĩa là sự tán dương của ngài đã được vang lên như vậy ngay trước mặt Đức Phật.
Apica apaṇḍitehi vaṇṇakathanaṃ nāma na tathā lābho, paṇḍitehi vaṇṇakathanaṃ pana lābho.
Moreover, being spoken of in praise by the unwise is not such a gain, but being spoken of in praise by the wise is a gain.
Hơn nữa, sự tán dương của những người không có trí tuệ thì không phải là lợi ích lớn, nhưng sự tán dương của những người có trí tuệ mới là lợi ích.
Gihī hi vā vaṇṇakathanaṃ na tathā lābho, gihī hi ‘‘vaṇṇaṃ kathessāmī’’ti, ‘‘amhākaṃ ayyo saṇho sakhilo sukhasambhāso, vihāraṃ āgatānaṃ yāgubhattaphāṇitādīhi saṅgahaṃ karotī’’ti kathento avaṇṇameva katheti.
Praise spoken by householders is not such a gain, for when a householder, intending to speak praise, says, "Our venerable sir is gentle, affable, and easy to converse with; when we come to the monastery, he supports us with rice-gruel, cooked rice, molasses, and so on," he speaks only dispraise.
Thật vậy, sự tán dương của hàng cư sĩ thì không phải là lợi ích lớn; cư sĩ khi nói: “Tôi sẽ tán dương”, rồi nói: “Vị tôn giả của chúng ta hiền lành, thân thiện, dễ nói chuyện, khi có người đến tịnh xá, ngài tiếp đãi bằng cháo, cơm, mật đường, v.v.” thì thực ra là đang chê bai.
‘‘Avaṇṇaṃ kathessāmī’’ti ‘‘ayaṃ thero mandamando viya abalabalo viya bhākuṭikabhākuṭiko viya natthi iminā saddhiṃ vissāso’’ti kathento vaṇṇameva katheti.
When, intending to speak dispraise, he says, "This elder is like a very foolish person, like a very weak person, like someone who constantly frowns; there is no intimacy with him," he speaks only praise.
Khi nói: “Tôi sẽ chê bai”, rồi nói: “Vị trưởng lão này có vẻ chậm chạp, có vẻ yếu ớt, có vẻ hay cau có, không thể thân cận với ngài” thì thực ra là đang tán dương.
Sabrahmacārīhipi satthu parammukhā vaṇṇakathanaṃ na tathā lābho, satthu sammukhā pana atilābhoti imampi atthavasaṃ paṭicca ‘‘suladdhalābhā’’ti āha.
Praise spoken by fellow practitioners of the holy life behind the Teacher's back is not such a gain, but in the Teacher's presence it is an extraordinary gain. It was with reference to this specific meaning that he said, "Well-gained are the gains."
Sự tán dương của các vị đồng Phạm hạnh sau lưng Đức Phật cũng không phải là lợi ích lớn, nhưng sự tán dương trước mặt Đức Phật mới là lợi ích vô cùng lớn. Vì lý do này mà Đức Phật đã nói “suladdhalābhā”.
Anumassa anumassāti dasa kathāvatthūni anupavisitvā anupavisitvā.
After having inferred again and again: after having penetrated again and again into the ten topics of discourse.
Anumassa anumassā (lần lượt từng cái, từng cái) nghĩa là đi sâu vào từng đề tài trong mười đề tài nói chuyện.
Tañca satthā abbhanumodatīti tañcassa vaṇṇaṃ evametaṃ appiccho ca so bhikkhu santuṭṭho ca so bhikkhūti anumodati.
And the Teacher approved of that: He approved of that praise of his, saying, "So it is, that bhikkhu has few wishes, that bhikkhu is content."
Tañca satthā abbhanumodatī (và Đức Đạo Sư hoan hỷ tán thành điều đó) nghĩa là Đức Phật hoan hỷ tán thành sự tán dương đó, rằng: “Đúng vậy, vị tỳ khưu đó là người thiểu dục, vị tỳ khưu đó là người tri túc”.
Iti viññūhi vaṇṇabhāsanaṃ eko lābho, sabrahmacārīhi eko, satthu sammukhā eko, anumassa anumassa eko, satthārā abbhanumodanaṃ ekoti ime pañca lābhe sandhāya ‘‘suladdhalābhā’’ti āha.
Thus, with reference to these five gains—being spoken of in praise by the wise is one gain; by fellow practitioners of the holy life is one; in the Teacher's presence is one; after having inferred again and again is one; and the Teacher's approval is one—he said, "Well-gained are the gains."
Như vậy, sự tán dương của người trí là một lợi ích, của các vị đồng Phạm hạnh là một lợi ích, trước mặt Đức Phật là một lợi ích, lần lượt từng cái là một lợi ích, và sự hoan hỷ tán thành của Đức Đạo Sư là một lợi ích. Nhằm ám chỉ năm lợi ích này mà Đức Phật đã nói “suladdhalābhā”.
Kadācīti kismiñcideva kāle.
Sometime: on some occasion.
Kadāci (thỉnh thoảng) nghĩa là vào một thời điểm nào đó.
Karahacīti tasseva vevacanaṃ.
At some time or other: this is a synonym for the same.
Karahaci (đôi khi) là từ đồng nghĩa của từ đó.
Appeva nāma siyā kocideva kathāsallāpoti api nāma koci kathāsamudācāropi bhaveyya.
Perhaps there might be some conversation: Perhaps there might be some verbal exchange.
Appeva nāma siyā kocideva kathāsallāpo (có lẽ sẽ có một cuộc nói chuyện nào đó) nghĩa là có lẽ sẽ có một cuộc trao đổi.
Therena kira āyasmā puṇṇo neva diṭṭhapubbo, nassa dhammakathā sutapubbā.
It is said that the Elder had never before seen the Venerable Puṇṇa, nor had he heard his Dhamma talk.
Trưởng lão (Sāriputta) chưa từng thấy Tôn giả Puṇṇa, cũng chưa từng nghe pháp thoại của ngài.
Iti so tassa dassanampi dhammakathampi patthayamāno evamāha.
Thus, wishing to see him and to hear his Dhamma talk, he spoke in this way.
Vì vậy, ngài đã nói như thế, mong muốn được gặp ngài và nghe pháp thoại của ngài.
254. Yathābhirantanti yathāajjhāsayaṃ viharitvā.
254. As long as he liked: having stayed for as long as was his intention.
254. Yathābhirantaṃ (tùy ý thích) nghĩa là an trú theo ý nguyện.
Buddhānañhi ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ chāyūdakādivipattiṃ vā apphāsukasenāsanaṃ vā, manussānaṃ assaddhādibhāvaṃ vā āgamma anabhirati nāma natthi.
For the Buddhas, while staying in one place, there is no such thing as dissatisfaction arising on account of a lack of shade, water, and so on, or an uncomfortable lodging, or the faithlessness and so on of the people.
Thật vậy, khi chư Phật an trú tại một nơi, không có sự không hoan hỷ nào do thiếu thốn bóng mát, nước, v.v., hoặc do chỗ ở không thoải mái, hoặc do sự vô tín của con người.
Tesaṃ sampattiyā ‘‘idha phāsu viharāmā’’ti abhiramitvā ciravihāropi natthi.
Nor is there a long stay due to delighting, "Here we live comfortably," because of their abundance.
Cũng không có sự an trú lâu dài do hoan hỷ với sự đầy đủ của những thứ đó mà nghĩ rằng: “Chúng ta an trú thoải mái ở đây”.
Yattha pana tathāgate viharante sattā saraṇesu vā patiṭṭhahanti, sīlāni vā samādiyanti, pabbajanti vā, tato sotāpattimaggādīnaṃ vā pana tesaṃ upanissayo hoti.
But when the Tathāgata is staying in a place where beings become established in the refuges, or undertake the precepts, or go forth, or where there is a supporting condition for them to attain the path of stream-entry and so on,
Nhưng ở nơi nào Đức Như Lai an trú mà chúng sanh quy y Tam Bảo, hoặc thọ trì giới, hoặc xuất gia, hoặc có duyên lành để chứng đắc đạo quả Dự Lưu v.v.
Tattha buddhā satte tāsu sampattīsu patiṭṭhāpanaajjhāsayena vasanti; tāsaṃ abhāve pakkamanti.
there the Buddhas stay with the intention of establishing beings in those accomplishments; in their absence, they depart.
Ở đó, chư Phật an trú với ý nguyện làm cho chúng sanh an lập trong những thành tựu đó; khi những điều đó không còn, các ngài rời đi.
Tena vuttaṃ – ‘‘yathāajjhāsayaṃ viharitvā’’ti.
Therefore it was said: "having stayed for as long as was his intention."
Vì thế đã nói – “yathāajjhāsayaṃ viharitvā” (an trú theo ý nguyện).
Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto.
While wandering on tour: while going on a long journey.
Cārikaṃ caramāno (du hành) nghĩa là đi đường dài.
Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā hoti turitacārikā ca, aturitacārikā ca.
This wandering on tour of the Blessed One is of two kinds: a swift tour and an unhurried tour.
Sự du hành của Đức Thế Tôn có hai loại: du hành nhanh và du hành chậm.
Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthāya sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma.
Among these, seeing a person to be awakened even at a distance and going swiftly for the purpose of awakening that person is called a swift tour.
Trong đó, việc đi nhanh chóng để giác ngộ một người có khả năng giác ngộ, dù ở xa, được gọi là turitacārikā (du hành nhanh).
Sā mahākassapapaccuggamanādīsu daṭṭhabbā.
This should be seen in the cases of going to meet Mahākassapa and others.
Điều này có thể thấy trong việc Đức Phật đi đón Mahākassapa, v.v.
Bhagavā hi mahākassapaṃ paccuggacchanto muhuttena tigāvutaṃ maggaṃ agamāsi, āḷavakassatthāya tiṃsayojanaṃ, tathā aṅgulimālassa.
Indeed, when the Blessed One went to meet Mahākassapa, he traveled a distance of three gāvutas in a moment. For Āḷavaka, he traveled thirty yojanas, and likewise for Aṅgulimāla.
Thật vậy, khi Đức Thế Tôn đi đón Mahākassapa, ngài đã đi ba gāvuta trong chốc lát; vì lợi ích của Āḷavaka, ngài đi ba mươi dojana; cũng như vì Aṅgulimāla.
Pukkusātissa pana pañcacattālīsayojanaṃ, mahākappinassa vīsayojanasataṃ, khadiravaniyassatthāya satta yojanasatāni agamāsi; dhammasenāpatino saddhivihārikassa vanavāsītissasāmaṇerassa tigāvutādhikaṃ vīsayojanasataṃ.
For Pukkusāti, he traveled forty-five yojanas; for Mahākappina, one hundred and twenty yojanas; and for Khadiravaniya, seven hundred yojanas. For the novice Vanavāsī Tissa, the co-resident of the General of the Dhamma, he traveled one hundred and twenty yojanas plus three gāvutas.
Vì Pukkusāti, ngài đi bốn mươi lăm dojana; vì Mahākappina, ngài đi một trăm hai mươi dojana; vì Khadiravaniya, ngài đi bảy trăm dojana; vì Tissa Sa-di (Vanavāsītissa), đệ tử của Pháp Tướng Quân (Dhammasenāpati), ngài đi một trăm hai mươi dojana cộng thêm ba gāvuta.
Ekadivasaṃ kira thero, ‘‘tissasāmaṇerassa santikaṃ, bhante, gacchāmī’’ti āha.
It is said that one day, the Elder said, "Venerable sir, I will go to the novice Tissa."
Tương truyền, một ngày nọ, Trưởng lão (Sāriputta) thưa rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con sẽ đi đến chỗ Tissa Sa-di”.
Bhagavā, ‘‘ahampi gamissāmī’’ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ānanda, vīsatisahassānaṃ chaḷabhiññānaṃ ārocehi – ‘bhagavā vanavāsītissasāmaṇerassa santikaṃ gamissatī’’’ti.
The Blessed One, saying, "I too will go," addressed the Venerable Ānanda: "Ānanda, inform the twenty thousand who possess the six supernormal knowledges: 'The Blessed One will go to the novice Vanavāsī Tissa.'"
Đức Thế Tôn nói: “Ta cũng sẽ đi”, rồi gọi Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, hãy báo cho hai mươi ngàn vị A-la-hán có sáu thắng trí biết rằng: ‘Đức Thế Tôn sẽ đi đến chỗ Tissa Sa-di Vanavāsī’”.
Tato dutiyadivase vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto ākāse uppatitvā vīsayojanasatamatthake tassa gocaragāmadvāre otaritvā cīvaraṃ pārupi.
Then, on the second day, surrounded by twenty thousand destroyers of the corruptions, he rose into the air and, descending at the gate of the novice's alms-round village at a distance of one hundred and twenty yojanas, he put on his robe.
Sau đó, vào ngày thứ hai, Đức Thế Tôn, được hai mươi ngàn vị A-la-hán vây quanh, bay lên không trung, hạ xuống tại cổng làng khất thực của vị Sa-di đó, cách một trăm hai mươi dojana, rồi đắp y.
Kammantaṃ gacchamānā manussā disvā, ‘‘satthā, bho, āgato, mā kammantaṃ agamitthā’’ti vatvā āsanāni paññapetvā yāguṃ datvā pānavattaṃ karontā, ‘‘kuhiṃ, bhante, bhagavā gacchatī’’ti daharabhikkhū pucchiṃsu.
People going to work saw him and said, "Sirs, the Teacher has come! Do not go to work." Having prepared seats, given rice-gruel, and performed the duties for the feet, they asked the younger bhikkhus, "Venerable sirs, where is the Blessed One going?"
Những người đang đi làm công việc nhìn thấy, nói: “Này các bạn, Đức Đạo Sư đã đến, đừng đi làm công việc nữa”, rồi sắp đặt chỗ ngồi, dâng cháo, và trong khi làm các việc phục vụ nước uống, họ hỏi các tỳ khưu trẻ: “Bạch chư Tôn giả, Đức Thế Tôn sẽ đi đâu ạ?”
Upāsakā, na bhagavā aññattha gacchati, idheva tissasāmaṇerassa dassanatthāya āgatoti.
"Lay supporters, the Blessed One is not going elsewhere. He has come right here to see the novice Tissa."
“Này các cư sĩ, Đức Thế Tôn không đi nơi nào khác, ngài đến đây để thăm Tissa Sa-di”.
Te ‘‘amhākaṃ kira kulūpakattherassa dassanatthāya satthā āgato, no vata no thero oramattako’’ti somanassajātā ahesuṃ.
They, thinking, "It seems the Teacher has come to see our family's preceptor-elder! Surely our elder must not be an ordinary person," became filled with joy.
Họ nghĩ: “Đức Đạo Sư đã đến để thăm vị Trưởng lão thân cận của gia đình chúng ta, quả thật vị Trưởng lão của chúng ta không phải là người tầm thường”, và họ tràn đầy niềm hoan hỷ.
Atha bhagavato bhattakiccapariyosāne sāmaṇero gāmaṃ piṇḍāya caritvā ‘‘upāsakā mahā bhikkhusaṅgho’’ti pucchi.
Then, at the conclusion of the Blessed One's meal, the novice, having wandered for alms in the village, asked, "Lay supporters, is the great Saṅgha of bhikkhus large?"
Sau khi Đức Thế Tôn dùng bữa xong, vị Sa-di đi khất thực trong làng và hỏi: “Này các cư sĩ, có đại Tăng đoàn không?”
Athassa te, ‘‘satthā, bhante, āgato’’ti ārocesuṃ, so bhagavantaṃ upasaṅkamitvā piṇḍapātena āpucchi.
Then they informed him, "Venerable sir, the Teacher has come." He approached the Blessed One and offered him his alms-food.
Họ báo cho ngài biết: “Bạch Tôn giả, Đức Đạo Sư đã đến”, ngài liền đến gần Đức Thế Tôn và hỏi về việc khất thực.
Satthā tassa pattaṃ hatthena gahetvā, ‘‘alaṃ, tissa, niṭṭhitaṃ bhattakicca’’nti āha.
The Teacher took his bowl with his hand and said, "Enough, Tissa, the meal is finished."
Đức Đạo Sư cầm bát của ngài bằng tay và nói: “Đủ rồi, Tissa, việc dùng bữa đã xong”.
Tato upajjhāyaṃ āpucchitvā attano pattāsane nisīditvā bhattakiccamakāsi.
Then, having asked permission from his preceptor, he sat down in his own seat and had his meal.
Sau đó, ngài hỏi ý kiến vị thầy tế độ của mình, rồi ngồi vào chỗ ngồi của mình và dùng bữa.
Athassa bhattakiccapariyosāne satthā maṅgalaṃ vatvā nikkhamitvā gāmadvāre ṭhatvā, ‘‘kataro te, tissa, vasanaṭṭhānaṃ gamanamaggo’’ti āha.
Then, at the conclusion of his meal, the Teacher, having recited the Maṅgala Sutta, departed and, standing at the village gate, said: “Tissa, which is the path to your dwelling place?”
Sau khi Ngài dùng bữa xong, Đức Bổn Sư đã thuyết pháp chúc mừng rồi rời đi, đứng ở cổng làng và nói: “Này Tissa, con đường nào dẫn đến chỗ ở của con?”
‘‘Ayaṃ bhagavā’’ti.
“This way, Blessed One.”
“Bạch Đức Thế Tôn, đây ạ.”
Maggaṃ desayamāno purato yāhi tissāti.
“Tissa, go in front and show the way.”
“Này Tissa, hãy đi trước chỉ đường.”
Bhagavā kira sadevakassa lokassa maggadesako samānopi ‘‘sakalatigāvute magge sāmaṇeraṃ daṭṭhuṃ lacchāmī’’ti taṃ maggadesakamakāsi.
Indeed, although the Blessed One was the guide of the world with its devas, he made him the guide, thinking, “I will get to see the novice along the entire three-gāvuta path.”
Đức Thế Tôn, dù là người chỉ đường cho toàn cõi thế gian cùng với chư thiên, nhưng vì nghĩ rằng: “Ta sẽ được thấy vị Sa-di trên con đường dài ba gāvuta,” nên Ngài đã khiến vị ấy làm người chỉ đường.
So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhagavato vattamakāsi.
Having gone to his own dwelling place, he performed his duties for the Blessed One.
Vị ấy đi đến chỗ ở của mình và làm phận sự đối với Đức Thế Tôn.
Atha naṃ bhagavā, ‘‘kataro te, tissa, caṅkamo’’ti pucchitvā tattha gantvā sāmaṇerassa nisīdanapāsāṇe nisīditvā, ‘‘tissa, imasmiṃ ṭhāne sukhaṃ vasasī’’ti pucchi.
Then the Blessed One, after asking him, “Tissa, which is your walking path?” went there and, seating himself on the novice’s sitting stone, asked, “Tissa, do you live happily in this place?”
Rồi Đức Thế Tôn hỏi vị ấy: “Này Tissa, đường kinh hành của con ở đâu?” Sau khi đến đó, Ngài ngồi trên tảng đá ngồi của vị Sa-di và hỏi: “Này Tissa, con có sống an lạc ở nơi này không?”
So āha – ‘‘āma, bhante, imasmiṃ me ṭhāne vasantassa sīhabyagghahatthimigamorādīnaṃ saddaṃ suṇato araññasaññā uppajjati, tāya sukhaṃ vasāmī’’ti.
He replied: “Yes, venerable sir. While I am living in this place, upon hearing the sounds of lions, tigers, elephants, deer, peacocks, and so on, the perception of the forest arises. With that, I live happily.”
Vị ấy đáp: “Bạch Thế Tôn, vâng, khi con sống ở nơi này, nghe tiếng sư tử, cọp, voi, nai, công, v.v., con khởi lên tưởng về rừng (araññasaññā), nhờ đó con sống an lạc.”
Atha naṃ bhagavā, ‘‘tissa, bhikkhusaṅghaṃ sannipātehi, buddhadāyajjaṃ te dassāmī’’ti vatvā sannipatite bhikkhusaṅghe upasampādetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsīti.
Then the Blessed One said to him, “Tissa, assemble the Saṅgha of bhikkhus; I will give you the Buddha’s inheritance.” After the Saṅgha of bhikkhus had assembled, he gave him the higher ordination and then went to his own dwelling place.
Sau đó, Đức Thế Tôn nói với vị ấy: “Này Tissa, hãy triệu tập Tăng chúng, Ta sẽ ban cho con di sản của chư Phật.” Sau khi Tăng chúng đã tập hợp, Ngài đã cho vị ấy thọ cụ túc giới rồi trở về chỗ ở của chính mình.
Ayaṃ turitacārikā nāma.
This is called the swift tour.
Đây gọi là turitacārikā (du hành cấp tốc).
Yaṃ pana gāmanigamapaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanaḍḍhayojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhantassa gamanaṃ, ayaṃ aturitacārikā nāma.
However, the journeying undertaken to benefit the world through the alms-round and so on, going daily for a yojana or half a yojana, following a sequence of villages and towns, this is called the unhurried tour.
Còn việc Đức Thế Tôn du hành để giúp đỡ chúng sinh bằng cách đi khất thực, v.v., mỗi ngày một yojana hoặc nửa yojana, theo thứ tự làng mạc và thị trấn, thì đây gọi là aturitacārikā (du hành không cấp tốc).
Imaṃ pana cārikaṃ caranto bhagavā mahāmaṇḍalaṃ majjhimamaṇḍalaṃ antimamaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ carati.
While undertaking this tour, the Blessed One travels in one of these three regions: the great region, the middle region, or the border region.
Khi thực hiện chuyến du hành này, Đức Thế Tôn du hành trong một trong ba vòng tròn: đại vòng tròn, trung vòng tròn, hoặc tiểu vòng tròn.
Tattha mahāmaṇḍalaṃ navayojanasatikaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ, antimamaṇḍalaṃ tiyojanasatikaṃ.
Among them, the great region is nine hundred yojanas in circumference, the middle region is six hundred yojanas, and the border region is three hundred yojanas.
Trong đó, đại vòng tròn có chu vi chín trăm yojana, trung vòng tròn có chu vi sáu trăm yojana, và tiểu vòng tròn có chu vi ba trăm yojana.
Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmo hoti, mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamati.
When he wishes to tour the great region, having performed the great Pavāraṇā, he sets out on the first day of the waning moon, accompanied by a great Saṅgha of bhikkhus.
Khi Ngài muốn du hành trong đại vòng tròn, Ngài làm lễ Pavāraṇā vào ngày Đại Pavāraṇā, rồi khởi hành vào ngày đầu tiên của tháng, được bao quanh bởi một đại Tăng chúng.
Samantā yojanasataṃ ekakolāhalaṃ ahosi, purimaṃ purimaṃ āgatā nimantetuṃ labhanti; itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro mahāmaṇḍale osarati.
For a hundred yojanas all around, there was a single uproar. Those who came first get to invite him. The offerings in the other two regions are redirected to the great region.
Trong khoảng một trăm yojana xung quanh, có một sự náo nhiệt đồng loạt; những người đến trước có thể thỉnh mời; ở hai vòng tròn còn lại, sự cúng dường sẽ giảm đi so với đại vòng tròn.
Tatra bhagavā tesu tesu gāmanigamesu ekāhaṃ dvīhaṃ vasanto mahājanaṃ āmisapaṭiggahena anuggaṇhanto dhammadānena cassa vivaṭṭūpanissitaṃ kusalaṃ vaḍḍhento navahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti.
There, the Blessed One, staying for one or two days in those various villages and towns, benefits the great populace by accepting material offerings and develops their wholesome qualities that are a support for the unconditioned by means of the gift of the Dhamma, thus completing the tour in nine months.
Tại đó, Đức Thế Tôn ở lại một hoặc hai ngày ở các làng mạc và thị trấn khác nhau, giúp đỡ đại chúng bằng cách nhận vật thực cúng dường, và gia tăng thiện pháp dẫn đến sự giải thoát (vivaṭṭūpanissitaṃ kusalaṃ) của họ bằng cách ban bố Chánh pháp, và kết thúc chuyến du hành trong chín tháng.
Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ samathavipassanā taruṇā hoti, mahāpavāraṇāya apavāretvā pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāya pavāretvā migasirassa paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamitvā majjhimamaṇḍalaṃ osarati.
However, if the bhikkhus' samatha and vipassanā are still developing during the rainy season retreat, he does not perform the great Pavāraṇā but gives a summary of the Pavāraṇā. Then, having performed the Pavāraṇā on the full moon of Kattika, he sets out on the first day of Migasira, accompanied by a great Saṅgha of bhikkhus, and proceeds to the middle region.
Nếu trong mùa an cư, thiền định (samatha) và tuệ quán (vipassanā) của các Tỳ-kheo còn non yếu, Đức Thế Tôn sẽ không làm lễ Đại Pavāraṇā, mà thay vào đó, Ngài sẽ ban bố sự hỗ trợ cho lễ Pavāraṇā, rồi làm lễ Pavāraṇā vào ngày rằm tháng Kattika (tháng 11), và khởi hành vào ngày đầu tiên của tháng Migasira (tháng 12), được bao quanh bởi một đại Tăng chúng, và du hành vào trung vòng tròn.
Aññenapi kāraṇena majjhimamaṇḍale cārikaṃ caritukāmo catumāsaṃ vasitvāva nikkhamati.
For some other reason, wishing to tour the middle region, he sets out only after having resided for four months.
Vì một lý do khác, nếu Ngài muốn du hành trong trung vòng tròn, Ngài sẽ an cư bốn tháng rồi mới khởi hành.
Vuttanayeneva itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro majjhimamaṇḍale osarati.
In the manner already stated, the offerings in the other two regions are redirected to the middle region.
Theo cách đã nói, sự cúng dường ở hai vòng tròn còn lại sẽ giảm đi so với trung vòng tròn.
Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti.
The Blessed One, benefiting the world in the way previously described, completes the tour in eight months.
Đức Thế Tôn, theo cách đã nói, giúp đỡ chúng sinh và kết thúc chuyến du hành trong tám tháng.
Sace pana catumāsaṃ vuṭṭhavassassāpi bhagavato veneyyasattā aparipakkindriyā honti, tesaṃ indriyaparipākaṃ āgamayamāno aparampi ekaṃ māsaṃ vā dviticatumāsaṃ vā tattheva vasitvā mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamati.
However, if, even after the Blessed One has completed the four-month rains retreat, the faculties of the beings to be trained are not yet mature, he waits for their faculties to ripen, resides there for another month, or for two, three, or four months, and then sets out accompanied by a great Saṅgha of bhikkhus.
Nếu sau bốn tháng an cư, các chúng sinh dễ giáo hóa (veneyyasattā) mà căn cơ (indriya) của họ vẫn chưa chín muồi, Đức Thế Tôn sẽ đợi cho căn cơ của họ chín muồi, rồi ở lại đó thêm một tháng, hoặc hai, ba, bốn tháng, sau đó khởi hành cùng với một đại Tăng chúng.
Vuttanayeneva itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro antomaṇḍale osarati.
In the manner already stated, the offerings in the other two regions are redirected to the border region.
Theo cách đã nói, sự cúng dường ở hai vòng tròn còn lại sẽ giảm đi so với tiểu vòng tròn.
Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto sattahi vā chahi vā pañcahi vā catūhi vā māsehi cārikaṃ pariyosāpeti.
The Blessed One, benefiting the world in the way previously described, completes the tour in seven, or six, or five, or four months.
Đức Thế Tôn, theo cách đã nói, giúp đỡ chúng sinh và kết thúc chuyến du hành trong bảy, sáu, năm hoặc bốn tháng.
Iti imesu tīsu maṇḍalesu yattha katthaci cārikaṃ caranto na cīvarādihetu carati.
Thus, when touring in any of these three regions, he does not tour for the sake of robes and so on.
Như vậy, trong ba vòng tròn này, dù du hành ở bất cứ đâu, Ngài không du hành vì y phục, v.v.
Atha kho ye duggatā bālā jiṇṇā byādhitā, te kadā tathāgataṃ āgantvā passissanti?
But rather, when will those who are destitute, foolish, old, and sick ever be able to come and see the Tathāgata?
Mà là vì những người nghèo khổ, ngu si, già yếu, bệnh tật, khi nào họ mới có thể đến và chiêm ngưỡng Đức Như Lai?
Mayi pana cārikaṃ carante mahājano tathāgatadassanaṃ labhissati, tattha keci cittāni pasādessanti, keci mālādīhi pūjessanti, keci kaṭacchubhikkhaṃ dassanti, keci micchādassanaṃ pahāya sammādiṭṭhikā bhavissanti, taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti evaṃ lokānukampāya cārikaṃ carati.
But when I am on tour, the great populace will get to see the Tathāgata. Among them, some will gladden their minds, some will worship with garlands and so on, some will give a spoonful of almsfood, and some, abandoning wrong views, will become possessed of right view. That will be for their long-term welfare and happiness. Thus, he tours out of compassion for the world.
Nhưng khi Ta du hành, đại chúng sẽ được chiêm ngưỡng Đức Như Lai, trong đó một số sẽ thanh tịnh tâm, một số sẽ cúng dường bằng vòng hoa, v.v., một số sẽ dâng cúng một muỗng cơm, một số sẽ từ bỏ tà kiến và trở thành người có chánh kiến, điều đó sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho họ – vì lòng từ bi đối với thế gian mà Ngài du hành như vậy.
Apica catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – jaṅghāvihāravasena sarīraphāsukatthāya, atthuppattikālaṃ abhikaṅkhanatthāya, bhikhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññāpanatthāya, tattha tattha paripākagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthāyāti.
Furthermore, the Buddhas, the Blessed Ones, go on tour for four reasons: for the comfort of the body by means of a walking tour, for awaiting the right time for an incident to occur, for laying down a training rule for the bhikkhus, and for enlightening beings to be trained whose faculties have ripened in various places.
Hơn nữa, chư Phật Thế Tôn du hành vì bốn lý do: để thân được an lạc nhờ đi kinh hành, để chờ đợi thời điểm thích hợp, để chế định giới luật cho các Tỳ-kheo, và để giác ngộ các chúng sinh dễ giáo hóa có căn cơ đã chín muồi ở khắp mọi nơi.
Aparehipi catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – buddhaṃ saraṇaṃ gacchissantīti vā, dhammaṃ saraṇaṃ gacchissantīti vā, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchissantīti vā, mahatā dhammavassena catasso parisā santappessāmīti vāti.
The Buddhas, the Blessed Ones, also go on tour for another four reasons: thinking, “They will go for refuge to the Buddha,” or, “They will go for refuge to the Dhamma,” or, “They will go for refuge to the Saṅgha,” or, “I will satisfy the four assemblies with a great rain of the Dhamma.”
Chư Phật Thế Tôn cũng du hành vì bốn lý do khác: hoặc để chúng sinh quy y Phật, hoặc quy y Pháp, hoặc quy y Tăng, hoặc để làm cho bốn chúng hội thỏa mãn với trận mưa Pháp vĩ đại.
Aparehi pañcahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – pāṇātipātā viramissantīti vā, adinnādānā… kāmesumicchācārā… musāvādā… surāmerayamajjapamādaṭṭhānā viramissantīti vāti.
The Buddhas, the Blessed Ones, also go on tour for another five reasons: thinking, “They will refrain from the destruction of life,” or, “...from taking what is not given... from sexual misconduct... from false speech... from the basis of heedlessness which is liquor, spirits, and intoxicants.”
Chư Phật Thế Tôn cũng du hành vì năm lý do khác: hoặc để chúng sinh từ bỏ sát sinh, hoặc từ bỏ trộm cắp, hoặc từ bỏ tà dâm, hoặc từ bỏ nói dối, hoặc từ bỏ uống rượu và các chất say gây xao lãng.
Aparehi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – paṭhamajjhānaṃ paṭilabhissantīti vā, dutiyaṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilabhissantīti vāti.
The Buddhas, the Blessed Ones, also go on tour for another eight reasons: thinking, “They will attain the first jhāṇa,” or, “the second... and so on... they will attain the samāpatti of the base of neither perception nor non-perception.”
Chư Phật Thế Tôn cũng du hành vì tám lý do khác: hoặc để chúng sinh đạt được sơ thiền, hoặc nhị thiền… v.v… hoặc đạt được phi tưởng phi phi tưởng xứ thiền.
Aparehi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – sotāpattimaggaṃ adhigamissantīti vā, sotāpattiphalaṃ…pe… arahattaphalaṃ sacchikarissantīti vāti.
The Buddhas, the Blessed Ones, also go on tour for another eight reasons: thinking, “They will attain the path of stream-entry,” or, “the fruit of stream-entry... and so on... they will realize the fruit of arahatship.”
Chư Phật Thế Tôn cũng du hành vì tám lý do khác: hoặc để chúng sinh chứng đạt Sơ đạo Tu-đà-hoàn, hoặc Sơ quả Tu-đà-hoàn… v.v… hoặc chứng đạt quả A-la-hán.
Ayaṃ aturitacārikā, sā idha adhippetā.
This is the unhurried tour, and it is this that is intended here.
Đây là aturitacārikā (du hành không cấp tốc), được đề cập ở đây.
Sā panesā duvidhā hoti nibaddhacārikā, anibaddhacārikā ca.
Furthermore, it is of two kinds: the fixed tour and the unfixed tour.
Loại du hành này có hai loại: du hành cố định (nibaddhacārikā) và du hành không cố định (anibaddhacārikā).
Tattha yaṃ ekasseva bodhaneyyasattassa atthāya gacchati, ayaṃ nibaddhacārikā nāma.
Among these, when he goes for the benefit of just a single being to be trained, this is called the fixed tour.
Trong đó, việc du hành vì lợi ích của một chúng sinh dễ giáo hóa duy nhất được gọi là du hành cố định (nibaddhacārikā).
Yaṃ pana gāmanigamanagarapaṭipāṭivasena carati, ayaṃ anibaddhacārikā nāma.
But when he tours in sequence through villages, towns, and cities, this is called the unfixed tour.
Còn việc du hành theo thứ tự các làng mạc, thị trấn, thành phố được gọi là du hành không cố định (anibaddhacārikā).
Esā idha adhippetā.
It is this that is intended here.
Loại này được đề cập ở đây.
Senāsanaṃ saṃsāmetvāti senāsanaṃ paṭisāmetvā.
Having put his lodging in order means having put away his lodging.
Senāsanaṃ saṃsāmetvā nghĩa là sắp xếp lại chỗ ở.
Taṃ pana paṭisāmento thero na cūḷapattamahāpatta-cūḷathālakamahāthālaka-paṭṭuṇṇacīvara-dukūlacīvarādīnaṃ bhaṇḍikaṃ katvā sappitelādīnaṃ vā pana ghaṭe pūrāpetvā gabbhe nidahitvā dvāraṃ pidhāya kuñcikamuddikādīni yojāpesi.
However, when putting it away, the elder did not make a bundle of items such as a small bowl, a large bowl, a small plate, a large plate, a woolen robe, a fine cloth robe, and so on, nor did he fill jars with ghee, oil, and so forth, store them in a chamber, close the door, and affix locks, bolts, and the like.
Khi sắp xếp lại, vị Trưởng lão không gói ghém các vật dụng như bát nhỏ, bát lớn, chén nhỏ, chén lớn, y phục bằng len, y phục bằng lụa, v.v., hoặc đổ dầu mè, v.v., vào các chum rồi cất vào phòng, khóa cửa và niêm phong bằng chìa khóa, v.v.
‘‘Sace na hoti bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā upāsako vā, catūsu pāsāṇesu mañce mañcaṃ āropetvā pīṭhe pīṭhaṃ āropetvā cīvaravaṃse vā cīvararajjuyā vā upari puñjaṃ katvā dvāravātapānaṃ thaketvā pakkamitabba’’nti (cūḷava. 361) vacanato pana nevāsikaṃ bhikkhuṃ āpucchanamattakeneva paṭisāmesi.
Following the saying, “If there is no bhikkhu, novice, monastery attendant, or lay supporter, one should place a bed on another bed upon four stones, place a stool on another stool, make a pile of things on a robe-rail or robe-rope, close the doors and windows, and then depart,” he put things away merely by informing the resident bhikkhu.
Mà theo lời dạy: “Nếu không có Tỳ-kheo, Sa-di, người giữ chùa hay cư sĩ, thì phải xếp giường lên giường trên bốn tảng đá, ghế lên ghế, xếp y phục thành đống trên sào treo y hoặc dây treo y, đóng cửa sổ rồi rời đi” (Cūḷava. 361), Ngài chỉ sắp xếp lại sau khi hỏi ý kiến vị Tỳ-kheo thường trú.
Yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmīti satthu dassanakāmo hutvā yena disābhāgena sāvatthi tena pakkāmi.
Set out on tour in the direction of Sāvatthī means that, desiring to see the Teacher, he set out in the direction where Sāvatthī was located.
Yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmī (đi đến Sāvatthī) nghĩa là, với tâm mong muốn được thấy Bậc Đạo Sư, vị ấy đã đi đến phương hướng có Sāvatthī.
Pakkamanto ca na suddhodanamahārājassa ārocāpetvā sappitelamadhuphāṇitādīni gāhāpetvā pakkanto.
And in setting out, he did not inform Mahārāja Suddhodana and have things like ghee, oil, molasses, and sugar cane juice brought before he departed.
Khi đi, vị ấy đã không báo cho Đại vương Suddhodana biết, cũng không mang theo bơ sữa, dầu, mật, đường phèn, v.v. mà đã ra đi.
Yūthaṃ pahāya nikkhanto pana mattahatthī viya, asahāyakicco sīho viya, pattacīvaramattaṃ ādāya ekakova pakkāmi.
Indeed, having departed leaving the herd like a musth elephant, like a lion that has no need for a companion, taking only his bowl and robes, he departed all alone.
Nhưng, giống như con voi chúa say mồi đã bỏ bầy đàn mà đi, giống như con sư tử không cần bạn đồng hành, ngài chỉ mang theo y bát và ra đi một mình.
Kasmā panesa pañcasatehi attano antevāsikehi saddhiṃ rājagahaṃ agantvā idāni nikkhantoti?
Now, why did he not go to Rājagaha with his five hundred resident disciples, but departed only now?
Nhưng vì sao ngài lại không cùng năm trăm đệ tử của mình đến Rājagaha mà lại ra đi vào lúc này?
Rājagahaṃ kapilavatthuto dūraṃ saṭṭhiyojanāni, sāvatthi pana pañcadasa.
Rājagaha is sixty yojanas distant from Kapilavatthu, whereas Sāvatthī is fifteen.
Rājagaha cách Kapilavatthu sáu mươi dojana, còn Sāvatthī thì mười lăm dojana.
Satthā rājagahato pañcacattālīsayojanaṃ āgantvā sāvatthiyaṃ viharati, idāni āsanno jātoti sutvā nikkhamīti akāraṇametaṃ.
This is not the reason: that he departed upon hearing, "The Teacher has come forty-five yojanas from Rājagaha and is dwelling in Sāvatthī; He is now near."
Nghe rằng Đức Thế Tôn đã từ Rājagaha đi bốn mươi lăm dojana và đang trú tại Sāvatthī, nay đã gần kề, nên ngài đã ra đi – đây không phải là lý do.
Buddhānaṃ santikaṃ gacchanto hi esa yojanasahassampi gaccheyya, tadā pana kāyaviveko na sakkā laddhunti.
For one going to the presence of the Buddhas would go even a thousand yojanas, but at that time, physical seclusion was not possible.
Thật vậy, nếu muốn đến với chư Phật, ngài có thể đi hàng ngàn dojana, nhưng vào lúc đó, ngài không thể có được sự độc cư thân.
Bahūhi saddhiṃ gamanakāle hi ekasmiṃ gacchāmāti vadante eko idheva vasāmāti vadati.
For when travelling with many, while one says, "Let's go," another says, "Let's stay right here."
Thật vậy, khi đi cùng nhiều người, nếu một người nói: “Chúng ta hãy đi!”, thì một người khác lại nói: “Chúng ta hãy ở lại đây!”
Ekasmiṃ vasāmāti vadante eko gacchāmāti vadati.
While one says, "Let's stay," another says, "Let's go."
Nếu một người nói: “Chúng ta hãy ở lại!”, thì một người khác lại nói: “Chúng ta hãy đi!”
Tasmā icchiticchitakkhaṇe samāpattiṃ appetvā nisīdituṃ vā phāsukasenāsane kāyavivekaṃ laddhuṃ vā na sakkā hoti, ekakassa pana taṃ sabbaṃ sulabhaṃ hotīti tadā agantvā idāni pakkāmi.
Therefore, it is not possible to attain and sit in a samāpatti at the very moment one wishes, nor to obtain physical seclusion in a comfortable lodging. But for one who is alone, all that is easy to obtain. For this reason, he did not go then but departed now.
Vì vậy, không thể nhập định và ngồi xuống bất cứ lúc nào mình muốn, cũng như không thể có được sự độc cư thân ở một chỗ ở tiện nghi; nhưng đối với người độc cư, tất cả những điều đó đều dễ dàng. Do đó, ngài đã không đến vào lúc đó mà ra đi vào lúc này.
Cārikaṃ caramānoti ettha kiñcāpi ayaṃ cārikā nāma mahājanasaṅgahatthaṃ buddhānaṃyeva labbhati, buddhe upādāya pana ruḷhīsaddena sāvakānampi vuccati kilañjādīhi kataṃ bījanampi tālavaṇṭaṃ viya.
Here, in wandering on tour, although this touring is granted only to the Buddhas for the welfare of the great populace, it is also spoken of for the disciples by convention on account of the Buddhas, just as a fan made from palm leaves and so on is also called a tālavaṇṭa.
Trong câu “ du hành” (cārikaṃ caramāno) ở đây, mặc dù việc du hành này chỉ dành cho chư Phật để nhiếp hóa đại chúng, nhưng do từ ngữ đã trở nên phổ biến, nó cũng được dùng cho các đệ tử, giống như một cái quạt làm bằng lá cọ được gọi là tālavaṇṭa.
Yena bhagavāti sāvatthiyā avidūre ekasmiṃ gāmake piṇḍāya caritvā katabhattakicco jetavanaṃ pavisitvā sāriputtattherassa vā mahāmoggallānattherassa vā vasanaṭṭhānaṃ gantvā pāde dhovitvā makkhetvā pānīyaṃ vā pānakaṃ vā pivitvā thokaṃ vissamitvā satthāraṃ passissāmīti cittampi anuppādetvā ujukaṃ gandhakuṭipariveṇameva agamāsi.
To where the Blessed One was: After wandering for alms in a certain village not far from Sāvatthī and finishing his meal, he entered the Jeta Grove and went straight to the enclosure of the Perfumed Chamber, without even letting the thought arise, "I will go to the dwelling place of the Elder Sāriputta or the Elder Mahāmoggallāna, wash and rub my feet, drink water or a beverage, rest a little, and then see the Teacher."
Đến nơi Đức Thế Tôn ngự (yena bhagavā) có nghĩa là: sau khi khất thực ở một ngôi làng gần Sāvatthī và dùng bữa xong, ngài vào Jetavana, không hề có ý nghĩ sẽ đến chỗ ở của Trưởng lão Sāriputta hay Trưởng lão Mahāmoggallāna để rửa chân, xoa dầu, uống nước hay nước giải khát, rồi nghỉ ngơi một chút trước khi gặp Đức Thế Tôn, mà ngài đi thẳng đến khu vực hương thất (Gandhakuṭi).
Therassa hi satthāraṃ daṭṭhukāmassa aññena bhikkhunā kiccaṃ natthi.
For an elder who wishes to see the Teacher has no business with another bhikkhu.
Thật vậy, đối với một vị Trưởng lão muốn gặp Đức Thế Tôn, không cần phải nhờ đến một Tỳ-kheo khác.
Tasmā rāhulaṃ vā ānandaṃ vā gahetvā okāsaṃ kāretvā satthāraṃ passissāmīti evampi cittaṃ na uppādesi.
Therefore, he did not even let the thought arise, "I will take Rāhula or Ānanda, have them arrange an opportunity, and then see the Teacher."
Vì vậy, ngài cũng không hề có ý nghĩ sẽ dẫn Rāhula hay Ānanda để xin phép rồi gặp Đức Thế Tôn.
Thero hi sayameva buddhasāsane vallabho rañño saṅgāmavijayamahāyodho viya.
For the elder himself was a favorite in the Buddha's Dispensation, like a great warrior victorious in the king's battles.
Thật vậy, vị Trưởng lão này là người được yêu quý trong giáo pháp của Đức Phật, giống như một đại dũng sĩ chiến thắng trong trận chiến của nhà vua.
Yathā hi tādisassa yodhassa rājānaṃ daṭṭhukāmassa aññaṃ sevitvā dassanakammaṃ nāma natthi; vallabhatāya sayameva passati.
For just as such a warrior, wishing to see the king, has no need to see him by serving another, he sees him by virtue of being a favorite himself.
Giống như một dũng sĩ như vậy, khi muốn gặp nhà vua, không cần phải nhờ đến người khác để được gặp; do được yêu quý, anh ta tự mình gặp.
Evaṃ theropi buddhasāsane vallabho, tassa aññaṃ sevitvā satthudassanakiccaṃ natthīti pāde dhovitvā pādapuñchanamhi puñchitvā yena bhagavā tenupasaṅkami.
So too, the elder was a favorite in the Buddha's Dispensation. For him, there was no need to see the Teacher by serving another. Therefore, after washing his feet and wiping them on the foot-wiper, he approached the Blessed One.
Cũng vậy, vị Trưởng lão này được yêu quý trong giáo pháp của Đức Phật, ngài không cần phải nhờ người khác để gặp Đức Thế Tôn. Vì vậy, ngài rửa chân, lau khô chân vào khăn lau chân, rồi đến nơi Đức Thế Tôn ngự.
Bhagavāpi ‘‘paccūsakāleyeva mantāṇiputto āgamissatī’’ti addasa.
The Blessed One, too, saw, "Mantāṇiputta will arrive in the early morning."
Đức Thế Tôn cũng thấy rằng “Mantāṇiputta sẽ đến vào sáng sớm.”
Tasmā gandhakuṭiṃ pavisitvā sūcighaṭikaṃ adatvāva darathaṃ paṭippassambhetvā uṭṭhāya nisīdi.
Therefore, after entering the Perfumed Chamber, He rose and sat down, calming his agitation, without having set the latchpin.
Vì vậy, Ngài vào hương thất, không cài then cửa, làm dịu sự mệt mỏi, đứng dậy và ngồi xuống.
Thero kavāṭaṃ paṇāmetvā gandhakuṭiṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
The elder pushed open the door panel, entered the Perfumed Chamber, paid homage to the Blessed One, and sat down to one side.
Vị Trưởng lão đẩy cửa vào hương thất, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Dhammiyā kathāyāti bhagavā dhammiṃ kathaṃ kathento cūḷagosiṅgasutte (ma. ni. 1.325 ādayo) tiṇṇaṃ kulaputtānaṃ sāmaggirasānisaṃsaṃ kathesi; sekkhasutte (ma. ni. 2.22 ādayo) āvasathānisaṃsaṃ, ghaṭikārasutte (ma. ni. 2.282 ādayo) satipaṭilābhikaṃ pubbenivāsappaṭisaṃyuttakathaṃ; raṭṭhapālasutte (ma. ni. 2.304) cattāro dhammuddese, selasutte (ma. ni. 2.396 ādayo) pānakānisaṃsakathaṃ, upakkilesasutte (ma. ni. 3.236 ādayo) bhaguttherassa dhammakathaṃ kathento ekībhāve ānisaṃsaṃ kathesi.
With a talk on the Dhamma: When the Blessed One gave a talk on the Dhamma, in the Cūḷagosiṅga Sutta, he spoke of the benefits of the flavor of harmony for the three clansmen; in the Sekkha Sutta, the benefits of a dwelling; in the Ghaṭikāra Sutta, a talk connected with recollection of past lives, which brings about the regaining of mindfulness; in the Raṭṭhapāla Sutta, the four summaries of the Dhamma; in the Sela Sutta, a talk on the benefits of beverages; in the Upakkilesa Sutta, while giving a Dhamma talk to the Elder Bhagu, he spoke of the benefits of solitude.
Với pháp thoại (Dhammiyā kathāya) có nghĩa là khi Đức Thế Tôn thuyết pháp, trong kinh Cūḷagosiṅga, Ngài đã thuyết về lợi ích của sự hòa hợp của ba thiện nam tử; trong kinh Sekkha, Ngài thuyết về lợi ích của trú xứ; trong kinh Ghaṭikāra, Ngài thuyết về câu chuyện liên quan đến túc mạng trí do sự hồi phục chánh niệm; trong kinh Raṭṭhapāla, Ngài thuyết về bốn điều giáo huấn; trong kinh Sela, Ngài thuyết về câu chuyện lợi ích của nước giải khát; trong kinh Upakkilesa, khi thuyết pháp cho Trưởng lão Bhagū, Ngài đã thuyết về lợi ích của sự độc cư.
Imasmiṃ pana rathavinīte āyasmato puṇṇassa kathento dasakathāvatthunissayaṃ anantanayaṃ nāma dassesi puṇṇa, ayampi appicchakathāyeva santosakathāyevāti.
But in this Rathavinīta Sutta, while speaking to the Venerable Puṇṇa, he showed what is called the endless method based on the ten topics for discussion, saying: "Puṇṇa, this is a talk on fewness of wishes; this is a talk on contentment."
Nhưng trong kinh Rathavinīta này, khi thuyết cho Tôn giả Puṇṇa, Ngài đã chỉ ra một phương pháp vô biên dựa trên mười đề mục pháp thoại, rằng: “Này Puṇṇa, pháp thoại này cũng là pháp thoại về thiểu dục, cũng là pháp thoại về tri túc.”
Paṭisambhidāpattassa sāvakassa velante ṭhatvā mahāsamudde hatthappasāraṇaṃ viya ahosi.
For a disciple who has attained the paṭisambhidā, it was like standing on the shore and stretching one's hand into the great ocean.
Đối với một đệ tử đã chứng đắc các phân tích (Paṭisambhidā), điều đó giống như việc đứng trên bờ và vươn tay ra giữa đại dương.
Yena andhavananti tadā kira pacchābhatte jetavanaṃ ākiṇṇaṃ hoti, bahū khattiyabrāhmaṇādayo jetavanaṃ osaranti; rañño cakkavattissa khandhāvāraṭṭhānaṃ viya hoti, na sakkā pavivekaṃ labhituṃ.
To Andhavana: At that time, it is said, the Jeta Grove was crowded after the meal; many khattiyas, brahmins, and others would descend upon the Jeta Grove. It became like the encampment of a universal monarch; it was not possible to obtain seclusion.
Đến rừng Andha (Yena andhavanaṃ) có nghĩa là vào buổi chiều hôm đó, Jetavana rất đông đúc, nhiều vương tộc, Bà-la-môn và những người khác đến Jetavana; nó giống như một doanh trại của vua Chuyển Luân Thánh Vương, không thể có được sự độc cư.
Andhavanaṃ pana padhānagharasadisaṃ pavivittaṃ, tasmā yenandhavanaṃ tenupasaṅkami.
But Andhavana was secluded, like a meditation hall. Therefore, he approached Andhavana.
Nhưng rừng Andha thì vắng vẻ, giống như một ngôi nhà thiền định (padhānaghara). Do đó, ngài đã đến rừng Andha.
Kasmā pana mahāthere na addasa?
But why did he not see the great elders?
Nhưng vì sao ngài không gặp các vị Trưởng lão?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘sāyanhasamaye āgantvā mahāthere disvā puna dasabalaṃ passissāmi, evaṃ mahātherānaṃ ekaṃ upaṭṭhānaṃ bhavissati, satthu dve bhavissanti, tato satthāraṃ vanditvā mama vasanaṭṭhānameva gamissāmī’’ti.
It is said that this occurred to him: "In the evening, I will come and see the great elders, and then I will see the One with Ten Powers again. Thus, there will be one attendance upon the great elders, and there will be two for the Teacher. Then, after paying homage to the Teacher, I will go to my own dwelling place."
Ngài đã nghĩ rằng: “Vào buổi tối, ta sẽ đến gặp các vị Trưởng lão, rồi sau đó ta sẽ gặp Đức Thập Lực. Như vậy, các vị Trưởng lão sẽ được một lần phụng sự, và Đức Thế Tôn sẽ được hai lần. Sau đó, ta sẽ đảnh lễ Đức Thế Tôn và đi về chỗ ở của mình.”
256. Abhiṇhaṃ kittayamāno ahosīti punappunaṃ vaṇṇaṃ kittayamāno vihāsi.
256. Was frequently proclaiming: He dwelt constantly proclaiming his praise.
256. Ngài thường xuyên ca ngợi (Abhiṇhaṃ kittayamāno ahosīti) có nghĩa là ngài thường xuyên ca ngợi phẩm hạnh.
Thero kira tato paṭṭhāya divase divase saṅghamajjhe ‘‘puṇṇo kira nāma mantāṇiputto catūhi parisāhi saddhiṃ asaṃsaṭṭho, so dasabalassa dassanatthāya āgamissati; kacci nu kho maṃ adisvāva gamissatī’’ti theranavamajjhimānaṃ satikaraṇatthaṃ āyasmato puṇṇassa guṇaṃ bhāsati.
It is said that from then on, the elder, day after day in the midst of the Saṅgha, would speak of the Venerable Puṇṇa's virtue to remind the senior, newly ordained, and middle-status monks, saying: "It seems that Puṇṇa Mantāṇiputta is unassociated with the four assemblies. He will come to see the One with Ten Powers; I wonder if he will leave without seeing me."
Nghe nói, từ đó trở đi, mỗi ngày trong Tăng đoàn, vị Trưởng lão này thường nói về phẩm hạnh của Tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta để nhắc nhở các Tỳ-kheo lớn tuổi, trẻ tuổi và trung niên rằng: “Nghe nói, Tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta không giao du với bốn hội chúng. Ngài ấy sẽ đến để diện kiến Đức Thập Lực. Chẳng lẽ ngài ấy sẽ đi mà không gặp ta sao?”
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘mahallakabhikkhū nāma na sabbakālaṃ antovihāre honti; guṇakathāya panassa kathitāya yo ca naṃ bhikkhuṃ passissati; so āgantvā ārocessatī’’ti.
It is said this occurred to him: "Elderly bhikkhus are not always inside the monastery; but if his virtues are spoken of, whichever bhikkhu sees him will come and inform me."
Ngài đã nghĩ rằng: “Các Tỳ-kheo lớn tuổi không phải lúc nào cũng ở trong Tịnh xá; nhưng khi phẩm hạnh của ngài ấy được nói đến, thì bất kỳ Tỳ-kheo nào gặp ngài ấy cũng sẽ đến báo tin cho ta.”
Athāyaṃ therasseva saddhivihāriko taṃ āyasmantaṃ mantāṇiputtaṃ pattacīvaramādāya gandhakuṭiṃ pavisantaṃ addasa.
Then, a co-resident of that very elder saw the Venerable Mantāṇiputta taking his bowl and robes and entering the Perfumed Chamber.
Vào lúc đó, một đệ tử của chính vị Trưởng lão này đã thấy Tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta mang y bát vào hương thất.
Kathaṃ pana naṃ esa aññāsīti?
But how did he recognize him?
Nhưng làm sao vị này lại nhận ra ngài ấy?
Puṇṇa, puṇṇāti vatvā kathentassa bhagavato dhammakathāya aññāsi – ‘‘ayaṃ so thero, yassa me upajjhāyo abhiṇhaṃ kittayamāno hotī’’ti.
He recognized him from the Dhamma talk of the Blessed One, who spoke saying, "Puṇṇa, Puṇṇa," and thought: "This is that elder whose praises my preceptor is frequently proclaiming."
Vị ấy nhận ra qua pháp thoại của Đức Thế Tôn khi Ngài nói: “Này Puṇṇa, Puṇṇa!”, và vị ấy biết rằng: “Đây chính là vị Trưởng lão mà vị Hòa thượng của ta thường xuyên ca ngợi.”
Iti so āgantvā therassa ārocesi.
Thus, he came and informed the elder.
Vì vậy, vị ấy đã đến báo tin cho vị Trưởng lão.
Nisīdanaṃ ādāyāti nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccati avāyimaṃ.
Taking a sitting cloth: Sitting cloth refers to a seat with stuffing that is not woven.
Mang theo tấm tọa cụ (Nisīdanaṃ ādāya) – Nisīdanaṃ được gọi là một tấm trải có kích thước nhất định, không dệt.
Thero pana cammakhaṇḍaṃ gahetvā agamāsi.
The elder, however, took a piece of leather and went.
Nhưng vị Trưởng lão đã mang theo một mảnh da.
Piṭṭhito piṭṭhitoti pacchato pacchato.
Close behind: from behind, from behind.
Theo sát phía sau (Piṭṭhito piṭṭhito) có nghĩa là phía sau, phía sau.
Sīsānulokīti yo unnataṭṭhāne piṭṭhiṃ passanto ninnaṭṭhāne sīsaṃ passanto gacchati, ayampi sīsānulokīti vuccati.
Keeping his head in view: One who, when on high ground, sees the back, and when on low ground, sees the head, is also called "one who keeps the head in view."
Quan sát đầu (Sīsānulokī) có nghĩa là người đi mà nhìn lưng ở chỗ cao và nhìn đầu ở chỗ thấp, người như vậy cũng được gọi là sīsānulokī.
Tādiso hutvā anubandhi.
Becoming like that, he followed.
Trưởng lão đã đi theo như vậy.
Thero hi kiñcāpi saṃyatapadasaddatāya accāsanno hutvā gacchantopi padasaddena na bādhati, ‘‘nāyaṃ sammodanakālo’’ti ñatvā pana na accāsanno, andhavanaṃ nāma mahantaṃ, ekasmiṃ ṭhāne nilīnaṃ apassantena, āvuso puṇṇa, puṇṇāti aphāsukasaddo kātabbo hotīti nisinnaṭṭhānajānanatthaṃ nātidūre hutvā sīsānulokī agamāsi.
For although the elder, due to the restrained sound of his footsteps, would not disturb with the sound of his steps even when walking very close, knowing, "This is not the time for pleasantries," he was not too close. Since Andhavana is large, if he didn't see him hiding in one place, an unpleasant sound like "Friend Puṇṇa, Puṇṇa!" would have to be made. Therefore, in order to know the place where he sat down, he went not too far behind, keeping his head in view.
Mặc dù vị Trưởng lão đi rất gần do tiếng bước chân được kiểm soát, nhưng ngài không làm phiền bằng tiếng bước chân. Tuy nhiên, vì biết rằng “đây không phải là lúc để trò chuyện thân mật”, ngài không đi quá gần. Rừng Andha rất rộng lớn, nếu không thấy người ẩn nấp ở một chỗ nào đó, thì phải gọi lớn “Này hiền giả Puṇṇa, Puṇṇa!” sẽ gây khó chịu. Do đó, để biết chỗ ngài ngồi, ngài đã đi theo không quá xa, vừa đi vừa quan sát đầu.
Divāvihāraṃ nisīdīti divāvihāratthāya nisīdi.
Sat down for the day's abiding: He sat down for the purpose of the day's abiding.
Ngồi thiền ban ngày (Divāvihāraṃ nisīdīti) có nghĩa là ngồi để thiền định vào ban ngày.
Tattha āyasmāpi puṇṇo udiccabrāhmaṇajacco, sāriputtattheropi.
Therein, the Venerable Puṇṇa was of Northern brahmin stock, and so was the Elder Sāriputta.
Ở đó, Tôn giả Puṇṇa thuộc dòng Bà-la-môn phương Bắc, và Trưởng lão Sāriputta cũng vậy.
Puṇṇattheropi suvaṇṇavaṇṇo, sāriputtattheropi.
The Elder Puṇṇa was of golden complexion, and so was the Elder Sāriputta.
Trưởng lão Puṇṇa có màu da vàng óng, và Trưởng lão Sāriputta cũng vậy.
Puṇṇattheropi arahattaphalasamāpattisamāpanno, sāriputtattheropi.
The Elder Puṇṇa was one who had attained the attainment of the fruit of Arahantship, and so was the Elder Sāriputta.
Trưởng lão Puṇṇa cũng chứng nhập quả A-la-hán, Trưởng lão Sāriputta cũng vậy.
Puṇṇattheropi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno, sāriputtattheropi kappasatasahassādhikaṃ ekamasaṅkhyeyyaṃ.
The Elder Puṇṇa was one who had fulfilled the aspiration for one hundred thousand kappas; the Elder Sāriputta, for one asaṅkhyeyya and one hundred thousand kappas.
Trưởng lão Puṇṇa cũng đã thành tựu ước nguyện trong một trăm ngàn đại kiếp, Trưởng lão Sāriputta cũng đã thành tựu ước nguyện trong một trăm ngàn đại kiếp và một a-tăng-kỳ kiếp.
Puṇṇattheropi paṭisambhidāpatto mahākhīṇāsavo, sāriputtattheropi.
The Elder Puṇṇa was a great Khīṇāsava who had attained the analytical knowledges (paṭisambhidā), and so was the Elder Sāriputta.
Trưởng lão Puṇṇa cũng là một vị Đại A-la-hán đã đạt được các Biện tài (Paṭisambhidā), Trưởng lão Sāriputta cũng vậy.
Iti ekaṃ kanakaguhaṃ paviṭṭhā dve sīhā viya, ekaṃ vijambhanabhūmiṃ otiṇṇā dve byagghā viya, ekaṃ supupphitasālavanaṃ paviṭṭhā dve chaddantanāgarājāno viya, ekaṃ simbalivanaṃ paviṭṭhā dve supaṇṇarājāno viya, ekaṃ naravāhanayānaṃ abhiruḷhā dve vessavaṇā viya, ekaṃ paṇḍukambalasilaṃ abhinisinnā dve sakkā viya, ekavimānabbhantaragatā dve hāritamahābrahmāno viya ca te dvepi brāhmaṇajaccā dvepi suvaṇṇavaṇṇā dvepi samāpattilābhino dvepi abhinīhārasampannā dvepi paṭisambhidāpattā mahākhīṇāsavā ekaṃ vanasaṇḍaṃ anupaviṭṭhā taṃ vanaṭṭhānaṃ sobhayiṃsu.
Thus, like two lions that have entered a single golden cave, like two tigers that have descended upon a single display ground, like two Chaddanta elephant kings that have entered a single well-flowered Sāla-tree forest, like two Supaṇṇa kings that have entered a single silk-cotton tree forest, like two Vessavaṇas that have mounted a single man-powered vehicle, like two Sakkas seated upon a single Paṇḍukambala stone, and like two Hārita Mahābrahmās who have gone inside a single celestial mansion, those two great ones—both of brahmin birth, both of golden complexion, both attainers of samāpatti, both possessed of the aspiration, both great Khīṇāsavas who had attained the analytical knowledges—having entered a single forest grove, beautified that forest place.
Vì thế, hai vị ấy, cả hai đều thuộc dòng Bà-la-môn, cả hai đều có sắc vàng, cả hai đều đạt được các thiền định, cả hai đều thành tựu ước nguyện, cả hai đều là các vị Đại A-la-hán đã đạt được các Biện tài, đã đi vào một khu rừng và làm cho nơi rừng ấy trở nên huy hoàng, như hai con sư tử đi vào một hang vàng, như hai con hổ đi vào một vùng đất để thể hiện sức mạnh, như hai vị vua voi Chaddanta đi vào một khu rừng cây Sāla nở hoa rực rỡ, như hai vị vua chim Supaṇṇa đi vào một khu rừng cây Simbali, như hai vị thần Vessavaṇa cưỡi một cỗ xe do người kéo, như hai vị thần Sakka ngồi trên tảng đá Paṇḍukambala, và như hai vị Đại Phạm thiên Hārita ở trong một cung điện.
Bhagavati no, āvuso, brahmacariyaṃ vussatīti, āvuso, kiṃ amhākaṃ bhagavato santike āyasmatā brahmacariyaṃ vussatīti?
Bhagavati no, āvuso, brahmacariyaṃ vussatīti means: Friend, is it under our Blessed One that you, venerable one, live the holy life?
“Này Hiền giả, chúng ta thực hành Phạm hạnh nơi Thế Tôn hay sao?” – Này Hiền giả, có phải Hiền giả thực hành Phạm hạnh nơi Thế Tôn của chúng ta không?
Idaṃ āyasmā sāriputto tassa bhagavati brahmacariyavāsaṃ jānantopi kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ pucchi.
The venerable Sāriputta asked this to initiate a conversation, even though he knew of his living the holy life under the Blessed One.
Trưởng lão Sāriputta đã hỏi điều này để khởi đầu câu chuyện, mặc dù ngài biết rằng vị ấy thực hành Phạm hạnh nơi Thế Tôn.
Purimakathāya hi appatiṭṭhitāya pacchimakathā na jāyati, tasmā evaṃ pucchi.
For if the preceding conversation is not established, the subsequent conversation does not arise; therefore, he asked in this way.
Vì khi câu chuyện trước chưa được thiết lập, câu chuyện sau không thể phát sinh, do đó ngài đã hỏi như vậy.
Thero anujānanto ‘‘evamāvuso’’ti āha.
The Elder, consenting, said, “So it is, friend.”
Vị Trưởng lão (Puṇṇa) đã chấp thuận và nói: “Thưa vâng, Hiền giả.”
Athassa pañhavissajjanaṃ sotukāmo āyasmā sāriputto ‘‘kiṃ nu kho āvuso sīlavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti paṭipāṭiyā satta visuddhiyo pucchi.
Then, desiring to hear his answer to the question, the venerable Sāriputta asked about the seven purifications in sequence, saying, “Friend, could it be that the holy life is lived under the Blessed One for the sake of the purification of virtue?”
Sau đó, Trưởng lão Sāriputta, mong muốn nghe lời giải đáp, đã lần lượt hỏi về bảy sự thanh tịnh: “Này Hiền giả, phải chăng sự thanh tịnh giới là vì mục đích thanh tịnh giới nơi Thế Tôn?”
Tāsaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttā.
The detailed discussion of these is stated in the Visuddhimagga.
Lời giải thích chi tiết về những điều này đã được trình bày trong Thanh Tịnh Đạo.
Āyasmā pana puṇṇo yasmā catupārisuddhisīlādīsu ṭhitassāpi brahmacariyavāso matthakaṃ na pāpuṇāti, tasmā, ‘‘no hidaṃ, āvuso’’ti sabbaṃ paṭikkhipi.
But the venerable Puṇṇa, because the living of the holy life does not reach its culmination even for one established in the fourfold purification of virtue and so on, rejected it all, saying, “Certainly not, friend.”
Tuy nhiên, vì đối với Trưởng lão Puṇṇa, việc thực hành Phạm hạnh vẫn chưa đạt đến đỉnh cao ngay cả khi đã an trú trong Tứ Thanh Tịnh Giới và các giới khác, do đó ngài đã phủ nhận tất cả bằng cách nói: “Không phải vậy, Hiền giả.”
Kimatthaṃ carahāvusoti yadi sīlavisuddhiādīnaṃ atthāya brahmacariyaṃ na vussati, atha kimatthaṃ vussatīti pucchi.
Kimatthaṃ carahāvusoti means: If the holy life is not lived for the sake of purification of virtue and so on, then for what purpose is it lived? he asked.
Vậy thì, này Hiền giả, vì mục đích gì mà hành trì? – Nếu Phạm hạnh không được thực hành vì mục đích thanh tịnh giới và các điều tương tự, vậy thì nó được thực hành vì mục đích gì? – Ngài đã hỏi như vậy.
Anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvusoti ettha anupādāparinibbānaṃ nāma appaccayaparinibbānaṃ.
Anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvusoti—Here, anupādāparinibbāna means parinibbāna without cause.
Này Hiền giả, đó là vì mục đích Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn (Anupādāparinibbāna). Ở đây, Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn có nghĩa là Niết-bàn không có duyên.
Dvedhā upādānāni gahaṇūpādānañca paccayūpādānañca.
Upādāna is twofold: grasping-upādāna and cause-upādāna.
Có hai loại chấp thủ (upādāna): chấp thủ nắm giữ (gahaṇūpādāna) và chấp thủ duyên (paccayūpādāna).
Gahaṇūpādānaṃ nāma kāmupādānādikaṃ catubbidhaṃ, paccayūpādānaṃ nāma avijjāpaccayā saṅkhārāti evaṃ vuttapaccayā.
Gahaṇūpādāna means the fourfold kinds, such as sensual-pleasure-upādāna. Paccayūpādāna means the causes stated in the way of "with ignorance as condition, formations arise."
Chấp thủ nắm giữ là bốn loại như dục chấp thủ (kāmupādāna), v.v. Chấp thủ duyên là các duyên được nói đến như “do vô minh duyên hành” (avijjāpaccayā saṅkhārā), v.v.
Tattha gahaṇūpādānavādino ācariyā anupādāparinibbānanti catūsu upādānesu aññatarenāpi kañci dhammaṃ aggahetvā pavattaṃ arahattaphalaṃ anupādāparinibbānanti kathenti.
Among them, the teachers who advocate grasping-upādāna explain that anupādāparinibbāna is the fruit of Arahantship which occurs without grasping any dhamma whatsoever through any of the four upādānas.
Trong số đó, các vị thầy theo thuyết chấp thủ nắm giữ giải thích rằng Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn là quả A-la-hán phát sinh mà không nắm giữ bất kỳ pháp nào bằng một trong bốn loại chấp thủ.
Tañhi na ca upādānasampayuttaṃ hutvā kañci dhammaṃ upādiyati, kilesānañca parinibbutante jātattā parinibbānanti vuccati.
For it does not grasp any dhamma by being associated with upādāna, and because it arises at the end of the quenching of the defilements, it is called parinibbāna.
Quả ấy không tương ưng với chấp thủ để nắm giữ bất kỳ pháp nào, và được gọi là Niết-bàn vì nó phát sinh khi các phiền não đã được dập tắt hoàn toàn.
Paccayūpādānavādino pana anupādāparinibbānanti appaccayaparinibbānaṃ.
But the teachers who advocate cause-upādāna explain that anupādāparinibbāna is parinibbāna without cause.
Tuy nhiên, các vị thầy theo thuyết chấp thủ duyên thì giải thích Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn là Niết-bàn không có duyên.
Paccayavasena anuppannaṃ asaṅkhataṃ amatadhātumeva anupādāparinibbānanti kathenti.
They explain that anupādāparinibbāna is precisely the deathless element, unarisen by way of causes, the unconditioned.
Họ nói rằng chỉ có yếu tố bất sinh, vô vi, bất tử (amatadhātu) mà không do duyên tạo ra mới là Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn.
Ayaṃ anto, ayaṃ koṭi, ayaṃ niṭṭhā.
This is the end, this is the limit, this is the conclusion.
Đây là điểm cuối, đây là đỉnh cao, đây là sự hoàn tất.
Appaccayaparinibbānaṃ pattassa hi brahmacariyavāso matthakaṃ patto nāma hoti, tasmā thero ‘‘anupādāparinibbānattha’’nti āha.
For one who has reached parinibbāna without cause, the living of the holy life is said to have reached its culmination. Therefore, the Elder said, “For the sake of anupādāparinibbāna.”
Thật vậy, đối với người đã đạt được Niết-bàn không có duyên, sự thực hành Phạm hạnh được xem là đã đạt đến đỉnh cao, do đó vị Trưởng lão đã nói: “vì mục đích Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn.”
Atha naṃ anuyuñjanto āyasmā sāriputto ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, sīlavisuddhi anupādāparinibbāna’’nti puna pucchaṃ ārabhi.
Then, questioning him further, the venerable Sāriputta began to ask again, “Friend, could it be that purification of virtue is anupādāparinibbāna?”
Sau đó, Trưởng lão Sāriputta, muốn chất vấn thêm, lại bắt đầu hỏi: “Này Hiền giả, phải chăng sự thanh tịnh giới là Vô Thủ Vô Dư Niết-bàn?”
258. Theropi sabbaparivattesu tatheva paṭikkhipitvā pariyosāne dosaṃ dassento sīlavisuddhiṃ ce, āvusotiādimāha.
258. The Elder, having rejected it in the same way in all instances, at the end pointed out the fault, saying, “Sīlavisuddhiṃ ce, āvuso,” and so on.
Vị Trưởng lão (Puṇṇa) cũng phủ nhận tương tự trong tất cả các lượt hỏi, và cuối cùng, để chỉ ra lỗi, ngài nói: “Nếu sự thanh tịnh giới, này Hiền giả…” và tiếp tục.
Tattha paññapeyyāti yadi paññapeyya.
Therein, paññapeyyāti means: if he were to describe.
Ở đây, paññapeyyā có nghĩa là “nếu có thể tuyên bố.”
Saupādānaṃyeva samānaṃ anupādāparinibbānaṃ paññapeyyāti saṅgahaṇadhammameva niggahaṇadhammaṃ sappaccayadhammameva appaccayadhammaṃ saṅkhatadhammameva asaṅkhatadhammanti paññapeyyāti attho.
Saupādānaṃyeva samānaṃ anupādāparinibbānaṃ paññapeyyāti means: He would be describing a dhamma that is to be grasped as a dhamma that is not to be grasped, a dhamma with causes as a dhamma without causes, a conditioned dhamma as an unconditioned dhamma.
“Saupādānaṃyeva samānaṃ anupādāparinibbānaṃ paññapeyyā” có nghĩa là: tuyên bố một pháp có chấp thủ là một pháp không có chấp thủ, một pháp có duyên là một pháp không có duyên, một pháp hữu vi là một pháp vô vi.
Ñāṇadassanavisuddhiyaṃ pana sappaccayadhammameva appaccayadhammaṃ saṅkhatadhammameva asaṅkhatadhammanti paññapeyyāti ayameva attho gahetabbo.
In the case of purification by knowledge and vision, this same meaning should be taken: He would be describing a dhamma with causes as a dhamma without causes, a conditioned dhamma as an unconditioned dhamma.
Tuy nhiên, trong trường hợp thanh tịnh tri kiến, ý nghĩa này nên được hiểu là: tuyên bố một pháp có duyên là một pháp không có duyên, một pháp hữu vi là một pháp vô vi.
Puthujjano hi, āvusoti ettha vaṭṭānugato lokiyabālaputhujjano daṭṭhabbo.
Puthujjano hi, āvusoti—Here, the foolish worldling who follows the round of existence should be understood.
Ở đây, trong câu “Puthujjano hi, āvuso”, cần hiểu là một phàm phu ngu si thế gian, người đang trôi lăn trong vòng luân hồi.
So hi catupārisuddhisīlamattassāpi abhāvato sabbaso aññatra imehi dhammehi.
For due to the absence of even the mere fourfold purification of virtue, he is entirely other than these dhammas.
Vì người ấy, do không có cả Tứ Thanh Tịnh Giới, hoàn toàn khác biệt với những pháp này.
Tena hīti yena kāraṇena ekacce paṇḍitā upamāya atthaṃ jānanti, tena kāraṇena upamaṃ te karissāmīti attho.
Tena hīti means: For the reason that certain wise people understand the meaning through a simile, for that reason I shall give you a simile.
Tena hī có nghĩa là: vì một số người trí hiểu được ý nghĩa qua ví dụ, nên ta sẽ đưa ra ví dụ cho Hiền giả.
259. Satta rathavinītānīti vinītaassājāniyayutte satta rathe.
259. Satta rathavinītānīti means the seven chariots yoked with trained thoroughbreds.
Satta rathavinītāni có nghĩa là bảy cỗ xe được điều khiển bởi những con ngựa thuần chủng.
Yāvadeva, cittavisuddhatthāti, āvuso, ayaṃ sīlavisuddhi nāma, yāvadeva, cittavisuddhatthā.
Yāvadeva, cittavisuddhatthāti means: Friend, this purification of virtue is only for the sake of the purification of mind.
Yāvadeva, cittavisuddhatthā có nghĩa là: Này Hiền giả, sự thanh tịnh giới này chỉ nhằm mục đích thanh tịnh tâm.
Cittavisuddhatthāti nissakkavacanametaṃ.
Cittavisuddhatthāti is a word of ablation.
Cittavisuddhatthā là một từ ở cách xuất xứ (nissakka-vacana).
Ayaṃ panettha attho, yāvadeva, cittavisuddhisaṅkhātā atthā, tāva ayaṃ sīlavisuddhi nāma icchitabbā.
This is the meaning here: This purification of virtue should be desired only inasmuch as there is the purpose known as purification of mind.
Ý nghĩa ở đây là: sự thanh tịnh giới này đáng được mong muốn cho đến khi đạt được mục đích gọi là thanh tịnh tâm.
Yā pana ayaṃ cittavisuddhi, esā sīlavisuddhiyā attho, ayaṃ koṭi, idaṃ pariyosānaṃ, cittavisuddhiyaṃ ṭhitassa hi sīlavisuddhikiccaṃ kataṃ nāma hotīti.
As for this purification of mind, it is the purpose of the purification of virtue, this is its limit, this is its conclusion. For it is said that for one established in purification of mind, the task of purifying virtue has been done.
Còn sự thanh tịnh tâm này là mục đích của sự thanh tịnh giới, là đỉnh cao, là sự hoàn tất. Thật vậy, đối với người đã an trú trong thanh tịnh tâm, việc làm của thanh tịnh giới được xem là đã hoàn thành.
Esa nayo sabbapadesu.
This is the method in all instances.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Idaṃ panettha opammasaṃsandanaṃ – rājā pasenadi kosalo viya hi jarāmaraṇabhīruko yogāvacaro daṭṭhabbo.
Here is the correlation of the simile: the meditator, fearful of aging and death, should be seen as like King Pasenadi of Kosala.
Đây là sự đối chiếu ví dụ ở đây – hành giả sợ hãi già và chết nên được xem như vua Pasenadi xứ Kosala.
Sāvatthinagaraṃ viya sakkāyanagaraṃ, sāketanagaraṃ viya nibbānanagaraṃ, rañño sākete vaḍḍhiāvahassa sīghaṃ gantvā pāpuṇitabbassa accāyikassa kiccassa uppādakālo viya yogino anabhisametānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ abhisamayakiccassa uppādakālo.
The city of Sāvatthī is like the city of one's own body; the city of Sāketa is like the city of Nibbāna; the time of arising of the king's urgent business in Sāketa, which brings prosperity and must be reached quickly by going there, is like the time of arising of the meditator's duty to realize the four Noble Truths that have not yet been realized.
Thành Sāvatthī được xem như thành Sakāya (thân kiến), thành Sāketa được xem như thành Niết-bàn. Thời điểm phát sinh việc khẩn cấp của nhà vua cần phải nhanh chóng đi đến Sāketa để mang lại sự thịnh vượng được xem như thời điểm phát sinh việc hành giả cần chứng ngộ Tứ Diệu Đế chưa được chứng ngộ.
Satta rathavinītāni viya satta visuddhiyo, paṭhamaṃ rathavinītaṃ āruḷhakālo viya sīlavisuddhiyaṃ ṭhitakālo, paṭhamarathavinītādīhi dutiyādīni āruḷhakālo viya sīlavisuddhiādīhi cittavisuddhiādīsu ṭhitakālo.
The seven relay chariots are like the seven purifications; the time of mounting the first relay chariot is like the time of being established in the purification of virtue; the time of mounting the second and subsequent chariots from the first and subsequent ones is like the time of being established in the purification of mind and so on by means of the purification of virtue and so on.
Bảy cỗ xe được điều khiển được xem như bảy sự thanh tịnh. Thời điểm lên cỗ xe đầu tiên được xem như thời điểm an trú trong thanh tịnh giới. Thời điểm lên cỗ xe thứ hai và các cỗ xe tiếp theo từ cỗ xe đầu tiên được xem như thời điểm an trú trong thanh tịnh tâm và các sự thanh tịnh khác từ thanh tịnh giới.
Sattamena rathavinītena sākete antepuradvāre oruyha uparipāsāde ñātimittagaṇaparivutassa surasabhojanaparibhogakālo viya yogino ñāṇadassanavisuddhiyā sabbakilese khepetvā dhammavarapāsādaṃ āruyha paropaṇṇāsakusaladhammaparivārassa nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā nirodhasayane nisinnassa lokuttarasukhānubhavanakālo daṭṭhabbo.
The time of enjoying delicious food surrounded by a host of relatives and friends in the upper palace after dismounting at the inner palace gate in Sāketa with the seventh relay chariot should be seen as like the time of the meditator's experience of supramundane happiness, seated on the bed of cessation after having destroyed all defilements through the purification by knowledge and vision, ascended the excellent palace of Dhamma, and, with an entourage of over fifty wholesome dhammas, entered into the attainment of fruition with Nibbāna as its object.
Thời điểm nhà vua xuống xe ở cổng cung điện tại Sāketa và lên lầu cao, được bao quanh bởi bà con và bạn bè, thưởng thức bữa ăn ngon, được xem như thời điểm hành giả, đã diệt trừ tất cả phiền não bằng thanh tịnh tri kiến, lên đến lầu cao của Pháp tối thượng, được bao quanh bởi năm mươi pháp thiện, chứng nhập quả định có Niết-bàn làm đối tượng, an tọa trên giường Niết-bàn (nirodhasayana), hưởng thụ hạnh phúc siêu thế.
Iti āyasmantaṃ puṇṇaṃ dasakathāvatthulābhiṃ dhammasenāpatisāriputtatthero satta visuddhiyo pucchi.
Thus, the General of the Dhamma, the Elder Sāriputta, questioned the venerable Puṇṇa, an attainer of the ten topics of discourse, about the seven purifications.
Như vậy, Trưởng lão Sāriputta, vị Tướng quân Chánh pháp, đã hỏi Trưởng lão Puṇṇa, người đã đạt được mười đề tài đàm luận, về bảy sự thanh tịnh.
Āyasmā puṇṇo dasa kathāvatthūni vissajjesi.
The venerable Puṇṇa answered on the ten topics of discourse.
Trưởng lão Puṇṇa đã giải đáp mười đề tài đàm luận.
Evaṃ pucchanto pana dhammasenāpati kiṃ jānitvā pucchi, udāhu ajānitvā?
In asking thus, did the General of the Dhamma ask knowing or not knowing?
Tuy nhiên, vị Tướng quân Chánh pháp đã hỏi như vậy là do biết hay không biết?
Titthakusalo vā pana hutvā visayasmiṃ pucchi, udāhu atitthakusalo hutvā avisayasmiṃ?
And did he, being skilled in the ford, ask within his domain, or being unskilled in the ford, ask outside his domain?
Hay ngài đã hỏi trong phạm vi hiểu biết của mình, hay hỏi ngoài phạm vi hiểu biết của mình?
Puṇṇattheropi ca kiṃ jānitvā vissajjesi, udāhu ajānitvā?
And did the Elder Puṇṇa answer knowing, or not knowing?
Trưởng lão Puṇṇa cũng vậy, đã biết mà giải đáp, hay chưa biết mà giải đáp?
Titthakusalo vā pana hutvā visayasmiṃ vissajjesi, udāhu atitthakusalo hutvā avisayeti?
Or else, being skilled in the proper approach, did he answer within the subject's domain, or being unskilled in the proper approach, outside the subject's domain?
Hay là, đã thành thạo về điểm cốt yếu (titthakusala) mà giải đáp đúng vấn đề (visaya), hay chưa thành thạo về điểm cốt yếu mà giải đáp không đúng vấn đề (avisaya)?
Jānitvā titthakusalo hutvā visaye pucchīti hi vadamāno dhammasenāpatiṃyeva vadeyya.
For one who says, "He asked knowing, being skilled in the proper approach, within the domain," would be speaking of none other than the General of the Dhamma.
Vì nếu nói rằng: “Đã biết, đã thành thạo về điểm cốt yếu mà hỏi đúng vấn đề”, thì chỉ có thể nói về vị Pháp tướng quân (Dhammasenāpati) (Trưởng lão Sāriputta).
Jānitvā titthakusalo hutvā visaye vissajjesīti vadamāno puṇṇattheraṃyeva vadeyya.
One who says, "He answered knowing, being skilled in the proper approach, within the domain," would be speaking of none other than the Elder Puṇṇa.
Nếu nói rằng: “Đã biết, đã thành thạo về điểm cốt yếu mà giải đáp đúng vấn đề”, thì chỉ có thể nói về Trưởng lão Puṇṇa.
Yañhi visuddhīsu saṃkhittaṃ, taṃ kathāvatthūsu vitthiṇṇaṃ.
For what is summarized in the purifications is detailed in the topics of discussion.
Quả thật, điều được tóm tắt trong các thanh tịnh (visuddhi) thì được trình bày rộng rãi trong các đề tài pháp thoại (kathāvatthu).
Yaṃ kathāvatthūsu saṃkhittaṃ, taṃ visuddhīsu vitthiṇṇaṃ.
What is summarized in the topics of discussion is detailed in the purifications.
Điều được tóm tắt trong các đề tài pháp thoại thì được trình bày rộng rãi trong các thanh tịnh.
Tadaminā nayena veditabbaṃ.
This should be understood in the following way.
Điều này cần được hiểu theo phương pháp này.
Visuddhīsu hi ekā sīlavisuddhi cattāri kathāvatthūni hutvā āgatā appicchakathā santuṭṭhikathā asaṃsaggakathā, sīlakathāti.
For, among the purifications, the one purification of virtue has come as four topics of discussion: talk on having few wishes, talk on contentment, talk on non-association, and talk on virtue.
Trong các thanh tịnh (visuddhi), một giới thanh tịnh (sīlavisuddhi) đã được trình bày thành bốn đề tài pháp thoại (kathāvatthu): pháp thoại về ít dục (appicchakathā), pháp thoại về tri túc (santuṭṭhikathā), pháp thoại về không giao du (asaṃsaggakathā), và pháp thoại về giới (sīlakathā).
Ekā cittavisuddhi tīṇi kathāvatthūni hutvā āgatā – pavivekakathā, vīriyārambhakathā, samādhikathāti, evaṃ tāva yaṃ visuddhīsu saṃkhittaṃ, taṃ kathāvatthūsu vitthiṇṇaṃ.
The one purification of mind has come as three topics of discussion: talk on seclusion, talk on the arousal of energy, and talk on concentration. Thus, what is summarized in the purifications is detailed in the topics of discussion.
Một tâm thanh tịnh (cittavisuddhi) đã được trình bày thành ba đề tài pháp thoại: pháp thoại về viễn ly (pavivekakathā), pháp thoại về tinh tấn (vīriyārambhakathā), pháp thoại về định (samādhikathā). Như vậy, điều được tóm tắt trong các thanh tịnh thì được trình bày rộng rãi trong các đề tài pháp thoại.
Kathāvatthūsu pana ekā paññākathā pañca visuddhiyo hutvā āgatā – diṭṭhivisuddhi, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi, maggāmaggañāṇadassanavisuddhi, paṭipadāñāṇadassanavisuddhi, ñāṇadassanavisuddhīti, evaṃ yaṃ kathāvatthūsu saṃkhittaṃ, taṃ visuddhīsu vitthiṇṇaṃ.
But among the topics of discussion, the one talk on wisdom has come as five purifications: purification of view, purification by overcoming doubt, purification by knowledge and vision of what is and is not the path, purification by knowledge and vision of the way, and purification by knowledge and vision. Thus, what is summarized in the topics of discussion is detailed in the purifications.
Trong các đề tài pháp thoại, một pháp thoại về tuệ (paññākathā) đã được trình bày thành năm thanh tịnh: kiến thanh tịnh (diṭṭhivisuddhi), đoạn nghi thanh tịnh (kaṅkhāvitaraṇavisuddhi), tri kiến đạo phi đạo thanh tịnh (maggāmaggañāṇadassanavisuddhi), tri kiến đạo lộ thanh tịnh (paṭipadāñāṇadassanavisuddhi), và tri kiến thanh tịnh (ñāṇadassanavisuddhi). Như vậy, điều được tóm tắt trong các đề tài pháp thoại thì được trình bày rộng rãi trong các thanh tịnh.
Tasmā sāriputtatthero satta visuddhiyo pucchanto na aññaṃ pucchi, dasa kathāvatthūniyeva pucchi.
Therefore, when the Elder Sāriputta asked about the seven purifications, he did not ask about anything else; he asked only about the ten topics of discussion.
Do đó, khi Trưởng lão Sāriputta hỏi về bảy thanh tịnh, Ngài không hỏi điều gì khác, mà chính là hỏi về mười đề tài pháp thoại.
Puṇṇattheropi satta visuddhiyo vissajjento na aññaṃ vissajjesi, dasa kathāvatthūniyeva vissajjesīti.
And when the Elder Puṇṇa answered about the seven purifications, he did not answer about anything else; he answered only about the ten topics of discussion.
Trưởng lão Puṇṇa cũng vậy, khi giải đáp về bảy thanh tịnh, Ngài không giải đáp điều gì khác, mà chính là giải đáp về mười đề tài pháp thoại.
Iti ubhopete jānitvā titthakusalā hutvā visayeva pañhaṃ pucchiṃsu ceva vissajjesuṃ cāti veditabbo.
Thus, it should be understood that both of them, knowing and being skilled in the proper approach, both asked and answered the question right within the domain.
Vì vậy, cần phải hiểu rằng cả hai vị đều đã biết, đã thành thạo về điểm cốt yếu mà hỏi và giải đáp đúng vấn đề.
260. Ko nāmo āyasmāti na thero tassa nāmaṃ na jānāti.
What is the venerable one's name?: It is not that the Elder did not know his name.
260. Thưa Tôn giả tên là gì? Không phải Trưởng lão không biết tên của vị ấy.
Jānantoyeva pana sammodituṃ labhissāmīti pucchi.
Rather, he asked knowing, with the thought, "I will have the opportunity to exchange friendly greetings."
Mà chính vì biết nên Ngài hỏi để có thể chào hỏi (sammodituṃ).
Kathañca panāyasmantanti idaṃ pana thero sammodamāno āha.
And how do... the venerable one?: The Elder said this while exchanging friendly greetings.
Và thưa Tôn giả như thế nào? Lời này Trưởng lão nói khi đang chào hỏi.
Mantāṇiputtoti mantāṇiyā brāhmaṇiyā putto.
Mantāṇiputta: The son of the brahmin lady Mantāṇī.
Mantāṇiputta có nghĩa là con của bà Bà-la-môn Mantāṇī.
Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ, yathā sutavatā sāvakena byākātabbā, evameva byākatāti ayamettha saṅkhepattho.
Just as: Here, ta is just a particle. The concise meaning here is: "It was explained in the very same way as it should be explained by a disciple who has heard much."
Trong câu Yathā taṃ (như thế ấy), chữ taṃ chỉ là một giới từ (nipāta). Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: “Đã giải đáp đúng như một đệ tử có nghe pháp cần phải giải đáp.”
Anumassa anumassāti dasa kathāvatthūni ogāhetvā anupavisitvā.
After penetrating, after penetrating: After entering and delving into the ten topics of discussion.
Anumassa anumassā có nghĩa là đi sâu vào, thâm nhập vào mười đề tài pháp thoại.
Celaṇḍupakenāti ettha celaṃ vuccati vatthaṃ, aṇḍupakaṃ cumbaṭakaṃ.
With a cloth head-pad: Here, celaṃ refers to a cloth, and aṇḍupakaṃ to a head-pad.
Trong câu Celaṇḍupakenā, celaṃ có nghĩa là vải, aṇḍupakaṃ có nghĩa là cái đệm đầu (cumbaṭakaṃ).
Vatthacumbaṭakaṃ sīse katvā āyasmantaṃ tattha nisīdāpetvā pariharantāpi sabrahmacārī dassanāya labheyyuṃ, evaṃ laddhadassanampi tesaṃ lābhāyevāti aṭṭhānaparikappena abhiṇhadassanassa upāyaṃ dassesi.
By placing a cloth head-pad on their heads and having the venerable one sit there, even while carrying him around, their companions in the holy life might get to see him. And for them, even such a sight would be a great gain. In this way, he showed a way for them to see him often, through an exaggerated proposal.
Vị ấy đã chỉ ra phương pháp để thường xuyên được thấy (Trưởng lão) bằng cách tưởng tượng một cách phi lý (aṭṭhānaparikappena) rằng: “Ngay cả khi các vị đồng phạm hạnh (sabrahmacārī) đội cái đệm vải trên đầu, đặt Tôn giả ngồi lên đó và mang đi, thì họ cũng sẽ được thấy Ngài. Việc được thấy như vậy cũng là lợi ích cho họ.”
Evaṃ apariharantena hi pañhaṃ vā pucchitukāmena dhammaṃ vā sotukāmena ‘‘thero kattha ṭhito kattha nisinno’’ti pariyesantena caritabbaṃ hoti.
For, if he were not carried in this way, one wishing to ask a question or listen to the Dhamma would have to wander about searching, "Where is the Elder standing? Where is he sitting?"
Vì nếu không mang đi như vậy, một vị tỳ-khưu muốn hỏi một câu hỏi hoặc muốn nghe pháp sẽ phải đi tìm: “Trưởng lão đang ở đâu? Ngài ngồi ở đâu?”
Evaṃ pariharantā pana icchiticchitakkhaṇeyeva sīsato oropetvā mahārahe āsane nisīdāpetvā sakkā honti pañhaṃ vā pucchituṃ dhammaṃ vā sotuṃ.
But when he is carried in this way, at any moment they wish, they are able to lower him from their heads, have him sit on a worthy seat, and ask a question or listen to the Dhamma.
Nhưng nếu mang đi như vậy, thì vào bất cứ lúc nào muốn, họ có thể đặt Ngài xuống từ trên đầu, đặt Ngài ngồi trên một chỗ ngồi cao quý, và có thể hỏi câu hỏi hoặc nghe pháp.
Iti aṭṭhānaparikappena abhiṇhadassanassa upāyaṃ dassesi.
Thus, he showed a way for them to see him often, through an exaggerated proposal.
Như vậy, vị ấy đã chỉ ra phương pháp để thường xuyên được thấy (Trưởng lão) bằng cách tưởng tượng một cách phi lý.
Sāriputtoti ca pana manti sāriyā brāhmaṇiyā puttoti ca pana evaṃ maṃ sabrahmacārī jānanti.
And... as Sāriputta: "And my companions in the holy life know me thus, as the son of the brahmin lady Sārī."
Sāriputtoti ca pana maṃ có nghĩa là: “Các vị đồng phạm hạnh biết tôi là Sāriputta, con của bà Bà-la-môn Sārī.”
Satthukappenāti satthusadisena.
Like the Teacher: Similar to the Teacher.
Satthukappenā có nghĩa là giống như Bậc Đạo Sư.
Iti ekapadeneva āyasmā puṇṇo sāriputtattheraṃ candamaṇḍalaṃ āhacca ṭhapento viya ukkhipi.
Thus, with a single word, the Venerable Puṇṇa exalted the Elder Sāriputta, as if placing him in contact with the orb of the moon.
Như vậy, chỉ bằng một từ, Tôn giả Puṇṇa đã tán dương Trưởng lão Sāriputta như thể đặt Ngài lên tận mặt trăng.
Therassa hi imasmiṃ ṭhāne ekantadhammakathikabhāvo pākaṭo ahosi.
For, in this instance, the Elder's status as a pure Dhamma-teacher became evident.
Quả thật, tại chỗ này, khả năng thuyết pháp tuyệt vời của Trưởng lão đã trở nên rõ ràng.
Amaccañhi purohitaṃ mahantoti vadamāno rājasadisoti vadeyya, goṇaṃ hatthippamāṇoti, vāpiṃ samuddappamāṇoti, ālokaṃ candimasūriyālokappamāṇoti, ito paraṃ etesaṃ mahantabhāvakathā nāma natthi.
When speaking of a minister or a royal chaplain as great, one might say he is like a king; of an ox, that it is the size of an elephant; of a pond, that it is the size of the ocean; of a light, that it is the size of the light of the moon and sun. Beyond these, there is no way to speak of their greatness.
Nếu nói một vị quan đại thần hay một vị đạo sĩ là vĩ đại, thì có thể nói là giống như vua; nếu nói một con bò là vĩ đại, thì có thể nói là bằng voi; nếu nói một cái ao là vĩ đại, thì có thể nói là bằng biển; nếu nói một ánh sáng là vĩ đại, thì có thể nói là bằng ánh sáng mặt trăng và mặt trời. Không có lời nói nào có thể diễn tả sự vĩ đại của những thứ này vượt quá mức đó.
Sāvakampi mahāti vadanto satthupaṭibhāgoti vadeyya, ito paraṃ tassa mahantabhāvakathā nāma natthi.
When speaking of a disciple as great, one would say he is a counterpart to the Teacher; beyond this, there is no way to speak of his greatness.
Nếu nói một đệ tử (sāvaka) là vĩ đại, thì có thể nói là ngang bằng với Bậc Đạo Sư (Satthupaṭibhāga). Không có lời nói nào có thể diễn tả sự vĩ đại của vị ấy vượt quá mức đó.
Iccāyasmā puṇṇo ekapadeneva theraṃ candamaṇḍalaṃ āhacca ṭhapento viya ukkhipi.
Thus, the Venerable Puṇṇa, with a single word, exalted the Elder, as if placing him in contact with the orb of the moon.
Như vậy, Tôn giả Puṇṇa chỉ bằng một từ đã tán dương Trưởng lão như thể đặt Ngài lên tận mặt trăng.
Ettakampi no nappaṭibhāseyyāti paṭisambhidāpattassa appaṭibhānaṃ nāma natthi.
That much would not occur to us: For one who has attained the analytical knowledges, there is no such thing as something not occurring to them.
Ettakampi no nappaṭibhāseyyā (Ngay cả điều này cũng không xuất hiện trong tâm tôi) có nghĩa là đối với một đệ tử đã đạt được Tứ Vô Ngại Giải (Paṭisambhidā), không có điều gì gọi là không xuất hiện trong tâm.
Yā panāyaṃ upamā āhaṭā, taṃ na āhareyyāma, atthameva katheyyāma.
"But we would not have brought up this simile that was used; we would have spoken only of the meaning."
Tuy nhiên, ví dụ đã được đưa ra, chúng tôi sẽ không đưa ra ví dụ đó, mà sẽ chỉ nói về ý nghĩa.
Upamā hi ajānantānaṃ āharīyatīti ayamettha adhippāyo.
The intention here is: "For a simile is brought up for those who do not know."
Ý nghĩa ở đây là: ví dụ được đưa ra cho những người không biết.
Aṭṭhakathāyaṃ pana idampi paṭikkhipitvā upamā nāma buddhānampi santike āharīyati, theraṃ panesa apacāyamāno evamāhāti.
However, in the commentary, rejecting even this, it is said: "A simile can be brought up even in the presence of the Buddhas, but this one, revering the Elder, spoke in this way."
Nhưng trong Chú Giải (Aṭṭhakathā), điều này cũng bị bác bỏ và nói rằng: “Ví dụ được đưa ra ngay cả trước chư Phật; nhưng vị ấy nói như vậy vì tôn kính Trưởng lão.”
Anumassa anumassa pucchitāti dasa kathāvatthūni ogāhetvā ogāhetvā pucchitā.
Having penetrated and penetrated, you asked: Having delved into the ten topics of discussion, you asked.
Anumassa anumassa pucchitā có nghĩa là đã được hỏi đi hỏi lại, thâm nhập vào mười đề tài pháp thoại.
Kiṃ pana pañhassa pucchanaṃ bhāriyaṃ, udāhu vissajjananti?
But what is more difficult: asking a question, or answering it?
Vậy thì, việc hỏi một câu hỏi là khó, hay việc giải đáp là khó?
Uggahetvā pucchanaṃ no bhāriyaṃ, vissajjanaṃ pana bhāriyaṃ.
To simply ask is not difficult, but to answer is difficult.
Việc hỏi sau khi đã học không khó, nhưng việc giải đáp thì khó.
Sahetukaṃ vā sakāraṇaṃ katvā pucchanampi vissajjanampi bhāriyameva.
Or rather, asking with reason and cause, as well as answering, are both difficult.
Việc hỏi và giải đáp một cách có nguyên nhân (sahetukaṃ) và có lý do (sakāraṇaṃ) đều khó như nhau.
Samanumodiṃsūti samacittā hutvā anumodiṃsu.
They rejoiced together: Being of one mind, they rejoiced.
Samanumodiṃsū có nghĩa là đã hoan hỷ với tâm bình đẳng.
Iti yathānusandhināva desanā niṭṭhitāti.
Thus, the discourse concluded according to its sequence.
Như vậy, bài thuyết pháp đã kết thúc theo sự liên kết.
261. Evaṃ me sutanti nivāpasuttaṃ.
Thus have I heard: The Nivāpa Sutta.
261. Evaṃ me sutaṃ là bài kinh Nivāpa.
Tattha nevāpikoti yo migānaṃ gahaṇatthāya araññe tiṇabījāni vapati ‘‘idaṃ tiṇaṃ khādituṃ āgate mige sukhaṃ gaṇhissāmī’’ti.
Therein, a bait-layer means one who sows grass-seeds in the forest for the purpose of catching deer, thinking, "I will easily catch the deer that come to eat this grass."
Trong đó, nevāpiko có nghĩa là người gieo hạt cỏ trong rừng để bắt hươu, với ý nghĩ: “Ta sẽ dễ dàng bắt được những con hươu đến ăn cỏ này.”
Nivāpanti vappaṃ.
Bait: The sowing.
Nivāpa có nghĩa là việc gieo trồng.
Nivuttanti vapitaṃ.
Sown: What has been sown.
Nivutta có nghĩa là đã được gieo trồng.
Migajātāti migaghaṭā.
Species of deer: A herd of deer.
Migajātā có nghĩa là đàn hươu.
Anupakhajjāti anupavisitvā.
Approaching and eating: Entering and eating.
Anupakhajjā có nghĩa là đi vào.
Mucchitāti taṇhāmucchanāya mucchitā, taṇhāya hadayaṃ pavisitvā mucchanākāraṃ pāpitāti attho.
Infatuated: Infatuated with the infatuation of craving. The meaning is: craving entered their hearts, bringing them to a state of infatuation.
Mucchitā có nghĩa là bị mê muội bởi sự mê muội của tham ái (taṇhāmucchanāya mucchitā), tức là tham ái đã thâm nhập vào tim và khiến chúng mê muội.
Madaṃ āpajjissantīti mānamadaṃ āpajjissanti.
Will become intoxicated: They will become intoxicated with the intoxication of conceit.
Madaṃ āpajjissantī có nghĩa là sẽ trở nên kiêu ngạo.
Pamādanti vissaṭṭhasatibhāvaṃ.
Heedlessness: A state of lapsed mindfulness.
Pamāda có nghĩa là trạng thái mất chánh niệm (vissaṭṭhasatibhāvaṃ).
Yathākāmakaraṇīyā bhavissantīti yathā icchissāma, tathā kātabbā bhavissanti.
Will be subject to his will: They will be subject to whatever we wish to do.
Yathākāmakaraṇīyā bhavissantī có nghĩa là sẽ có thể làm theo ý muốn.
Imasmiṃ nivāpeti imasmiṃ nivāpaṭṭhāne.
At this bait: At this place of bait.
Imasmiṃ nivāpe có nghĩa là tại chỗ gieo trồng này.
Ekaṃ kira nivāpatiṇaṃ nāma atthi nidāghabhaddakaṃ, taṃ yathā yathā nidāgho hoti, tathā tathā nīvāravanaṃ viya meghamālā viya ca ekagghanaṃ hoti, taṃ luddakā ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne kasitvā vapitvā vatiṃ katvā dvāraṃ yojetvā rakkhanti.
It is said there is a type of bait-grass that thrives in the dry season. The hotter the dry season becomes, the denser it grows, like a wild rice forest or a bank of clouds. Hunters plough and sow it in a place with easy access to water, build a fence, set up a gate, and guard it.
Có một loại cỏ nivāpa, rất tốt vào mùa khô hạn. Càng khô hạn, nó càng mọc dày đặc như rừng cây nīvāra hoặc như những đám mây. Những người thợ săn trồng loại cỏ này ở một nơi có nước, sau đó rào lại, làm cổng và canh giữ.
Atha yadā mahānidāghe sabbatiṇāni sukkhāni honti, jivhātemanamattampi udakaṃ dullabhaṃ hoti, tadā migajātā sukkhatiṇāni ceva purāṇapaṇṇāni ca khādantā kampamānā viya vicarantā nivāpatiṇassa gandhaṃ ghāyitvā vadhabandhanādīni agaṇayitvā vatiṃ ajjhottharantā pavisanti.
Then, during the great drought, when all other grass is dry and even enough water to wet the tongue is scarce, the deer, eating dry grass and old leaves and wandering about as if trembling, smell the scent of the bait-grass and enter, leaping over the fence, heedless of being killed or captured.
Sau đó, khi vào mùa khô hạn gay gắt, tất cả các loại cỏ đều khô héo, ngay cả một chút nước cũng khó tìm, thì đàn hươu, đang run rẩy đi tìm ăn cỏ khô và lá cũ, ngửi thấy mùi cỏ nivāpa liền bất chấp nguy hiểm bị giết hay bị bắt, chúng vượt rào mà đi vào.
Tesañhi nivāpatiṇaṃ ativiya piyaṃ hoti manāpaṃ.
For that bait-grass is extremely dear and pleasing to them.
Vì cỏ nivāpa rất được chúng yêu thích và ưa chuộng.
Nevāpiko te disvā dve tīṇi divasāni pamatto viya hoti, dvāraṃ vivaritvā tiṭṭhati.
Seeing them, the bait-layer acts as if he is heedless for two or three days, leaving the gate open.
Người thợ săn thấy chúng, liền giả vờ lơ đễnh trong hai ba ngày, để cổng mở.
Antonivāpaṭṭhāne tahiṃ tahiṃ udakaāvāṭakāpi honti, migā vivaṭadvārena pavisitvā khāditamattakaṃ pivitamattakameva katvā pakkamanti, punadivase kiñci na karontīti kaṇṇe cālayamānā khāditvā pivitvā ataramānā gacchanti, punadivase koci kiñci kattā natthīti yāvadatthaṃ khāditvā pivitvā maṇḍalagumbaṃ pavisitvā nipajjanti.
Within the baiting ground, there are also water pits in various places. The deer enter through the open door, and having only eaten a little and drunk a little, they depart. On the next day, thinking, "They do nothing," they eat and drink, shaking their ears, and go off unhurriedly. On the following day, thinking, "There is no one who will do anything," they eat and drink to their heart's content, enter a thicket, and lie down.
Trong khu vực đồng cỏ chăn nuôi, ở đó cũng có những hố nước. Các con thú đi vào qua cánh cửa mở, chỉ ăn một ít và uống một ít rồi bỏ đi. Vào ngày hôm sau, chúng nghĩ rằng "không ai làm gì cả", chúng vẫy tai, ăn uống một cách từ tốn rồi đi. Vào ngày hôm sau nữa, chúng nghĩ rằng "không có ai làm gì cả", chúng ăn uống thỏa thích, rồi đi vào bụi rậm và nằm xuống.
Luddakā tesaṃ pamattabhāvaṃ jānitvā dvāraṃ pidhāya samparivāretvā koṭito paṭṭhāya koṭṭetvā gacchanti, evaṃ te tasmiṃ nivāpe nevāpikassa yathākāmakaraṇīyā bhavanti.
The hunters, knowing they have become heedless, close the door, surround them, and, starting from one end, go along slaughtering them. Thus, those deer in that baiting ground become subject to the hunter's will.
Những người thợ săn, biết được sự lơ là của chúng, đóng cửa lại, bao vây, rồi bắt đầu từ một phía và săn giết chúng. Như vậy, trong khu vực chăn nuôi đó, chúng trở thành những con thú bị người thợ săn tùy ý muốn làm gì thì làm.
262. Tatra, bhikkhaveti, bhikkhave, tesu migajātesu.
262. There, bhikkhus, means, bhikkhus, among those species of deer.
262. Tatra, bhikkhave (Này các tỳ khưu, trong những loài thú đó).
Paṭhamā migajātāti, migajātā paṭhamadutiyā nāma natthi.
The first species of deer means, there is actually no such thing as a first or second species of deer.
Paṭhamā migajātā (Loài thú thứ nhất) – Không có loài thú nào tên là thứ nhất hay thứ hai.
Bhagavā pana āgatapaṭipāṭivasena kappetvā paṭhamā, dutiyā, tatiyā, catutthāti nāmaṃ āropetvā dassesi.
But the Blessed One, establishing a classification based on the order of their appearance, assigned the names first, second, third, and fourth, and then taught.
Nhưng Đức Thế Tôn đã sắp xếp theo thứ tự xuất hiện và đặt tên là thứ nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư để trình bày.
Iddhānubhāvāti yathākāmaṃ kattabbabhāvato; vasībhāvoyeva hi ettha iddhīti ca ānubhāvoti ca adhippeto.
Of power and might means, because of their state of being subject to his will. Indeed, mastery over them is what is intended here by both iddhi and ānubhāva.
Iddhānubhāvā (có thần thông và uy lực) – vì có khả năng làm theo ý muốn; ở đây, khả năng làm chủ được ý muốn chính là thần thông (iddhī) và uy lực (ānubhāva) được đề cập đến.
264. Upanissāya āsayaṃ kappeyyāmāti anto nipajjitvā khādantānampi bhayameva, bāhirato āgantvā khādantānampi bhayameva, mayaṃ pana amuṃ nivāpaṭṭhānaṃ nissāya ekamante āsayaṃ kappeyyāmāti cintayiṃsu.
264. Let us make our dwelling depending on it means, for those who lie down inside and eat, there is fear; for those who come from outside and eat, there is also fear. They thought, "Let us, however, make our dwelling in a secluded place, depending on that baiting ground."
264. Upanissāya āsayaṃ kappeyyāmā (chúng ta hãy nương tựa và tạo nơi trú ẩn) – Ngay cả những con thú nằm bên trong và ăn cỏ cũng gặp nguy hiểm, và những con thú từ bên ngoài đến ăn cỏ cũng gặp nguy hiểm. Chúng nghĩ: “Chúng ta hãy nương tựa vào khu vực đồng cỏ chăn nuôi đó và tạo nơi trú ẩn ở một bên.”
Upanissāya āsayaṃ kappayiṃsūti luddakā nāma na sabbakālaṃ appamattā honti.
Depending on... they made their dwelling means, hunters are not heedful at all times.
Upanissāya āsayaṃ kappayiṃsū (chúng đã nương tựa và tạo nơi trú ẩn) – những người thợ săn không phải lúc nào cũng cảnh giác.
Mayaṃ tattha tattha maṇḍalagumbesu ceva vatipādesu ca nipajjitvā etesu mukhadhovanatthaṃ vā āhārakiccakaraṇatthaṃ vā pakkantesu nivāpavatthuṃ pavisitvā khāditamattaṃ katvā amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ pavisissāmāti nivāpavatthuṃ upanissāya gahanesu gumbavatipādādīsu āsayaṃ kappayiṃsu.
Thinking, "We will lie down in various thickets and at the foot of fences, and when these hunters have gone to wash their faces or to prepare their food, we will enter the baiting ground, eat our fill, and then return to our own dwelling place," they made their dwelling in dense places, in thickets, at the foot of fences, and so on, near the baiting ground.
Chúng nghĩ: “Khi những người thợ săn đó đi vắng để rửa mặt hoặc làm các việc ăn uống, chúng ta sẽ nhanh chóng đi vào khu vực đồng cỏ, ăn một ít rồi trở về nơi trú ẩn của mình.” Vì vậy, chúng đã nương tựa vào khu vực đồng cỏ và tạo nơi trú ẩn trong các bụi cây rậm rạp, hàng rào, v.v.
Bhuñjiṃsūti vuttanayena luddakānaṃ pamādakālaṃ ñatvā sīghaṃ sīghaṃ pavisitvā bhuñjiṃsu.
They ate means, in the way described, knowing the time when the hunters were heedless, they entered very quickly and ate.
Bhuñjiṃsū (chúng đã ăn) – theo cách đã nói, chúng biết lúc thợ săn lơ là, liền nhanh chóng đi vào và ăn.
Ketabinoti sikkhitakerāṭikā.
Deceitful means, trained in craftiness.
Ketabino (những kẻ xảo quyệt) – những kẻ thợ săn được huấn luyện.
Iddhimantāti iddhimanto viya.
Possessed of power means, as if possessed of iddhi.
Iddhimantā (có thần thông) – giống như những kẻ có thần thông.
Parajanāti yakkhā.
Other beings means, yakkhas.
Parajanā (những người khác) – là các Dạ Xoa (yakkhā).
Ime na migajātāti.
"These are not a species of deer."
Những con này không phải là loài thú.
Āgatiṃ vā gatiṃ vāti iminā nāma ṭhānena āgacchanti, amutra gacchantīti idaṃ nesaṃ na jānāma.
Their coming or going means, we do not know by what place they come, or where they go.
Āgatiṃ vā gatiṃ vā (đường đi hay đường đến) – chúng ta không biết chúng đến từ đâu và đi về đâu.
Daṇḍavākarāhīti daṇḍavākarajālehi.
With nets on stakes means, with nets propped up by stakes.
Daṇḍavākarāhī (bằng lưới có cọc) – bằng lưới có cọc.
Samantā sappadesaṃ anuparivāresunti atimāyāvino ete, na dūraṃ gamissanti, santikeyeva nipannā bhavissantīti nivāpakkhettassa samantā sappadesaṃ mahantaṃ okāsaṃ anuparivāresuṃ.
They surrounded the entire area all around means, thinking, "These are extremely cunning; they will not have gone far; they must be lying down somewhere nearby," they surrounded a large area in the vicinity of the baiting field.
Samantā sappadesaṃ anuparivāresuṃ (bao vây khắp mọi nơi) – Chúng là những kẻ rất xảo quyệt, sẽ không đi xa, mà sẽ nằm gần đây thôi. Vì vậy, chúng đã bao vây một khu vực rộng lớn xung quanh đồng cỏ.
Addasaṃsūti evaṃ parivāretvā vākarajālaṃ samantato cāletvā olokentā addasaṃsu.
They saw means, having surrounded them in this way and shaking the stake-nets all around, they looked and saw them.
Addasaṃsū (chúng đã thấy) – Sau khi bao vây như vậy, chúng đã thấy khi di chuyển lưới xung quanh và quan sát.
Yattha teti yasmiṃ ṭhāne te gāhaṃ agamaṃsu, taṃ ṭhānaṃ addasaṃsūti attho.
Where they means, the meaning is that they saw the place where they were caught.
Yattha te (nơi chúng) – nghĩa là, chúng đã thấy nơi mà những con thú đó bị mắc bẫy.
265. Yaṃnūna mayaṃ yattha agatīti te kira evaṃ cintayiṃsu – ‘‘anto nipajjitvā anto khādantānampi bhayameva, bāhirato āgantvā khādantānampi santike vasitvā khādantānampi bhayameva, tepi hi vākarajālena parikkhipitvā gahitāyevā’’ti, tena tesaṃ etadahosi – ‘‘yaṃnūna mayaṃ yattha nevāpikassa ca nevāpikaparisāya ca agati avisayo, tattha tattha seyyaṃ kappeyyāmā’’ti.
265. What if we, where it is out of range, means, it is said that they thought thus: "For those who lie down inside and eat inside, there is fear; for those who come from outside and eat, there is fear; and for those who dwell nearby and eat, there is also fear, for they too were captured by being enclosed with a stake-net." Therefore, this occurred to them: "What if we were to make our bed in a place that is out of range and beyond the sphere of the hunter and his party?"
265. Yaṃnūna mayaṃ yattha agati (tốt hơn là chúng ta hãy đến nơi mà không ai có thể đến) – Chúng nghĩ: “Ngay cả những con thú nằm bên trong và ăn cỏ cũng gặp nguy hiểm; những con thú từ bên ngoài đến ăn cỏ cũng gặp nguy hiểm; và những con thú sống gần đó và ăn cỏ cũng gặp nguy hiểm. Vì chúng cũng đã bị bao vây bởi lưới bẫy.” Do đó, chúng nghĩ: “Tốt hơn là chúng ta hãy tạo nơi trú ẩn ở những nơi mà người thợ săn và đoàn thợ săn không thể đến, không thể tiếp cận.”
Aññe ghaṭṭessantīti tato tato dūrataravāsino aññe ghaṭṭessanti.
Others will stir up means, others dwelling farther away from that place will stir them up.
Aññe ghaṭṭessantī (những con khác sẽ quấy rầy) – những con thú sống xa hơn từ đó sẽ quấy rầy những con khác.
Te ghaṭṭitā aññeti tepi ghaṭṭitā aññe tato dūrataravāsino ghaṭṭessanti.
They, being stirred up, others means, they, being stirred up, will in turn stir up others dwelling even farther away.
Te ghaṭṭitā aññe (những con bị quấy rầy sẽ quấy rầy những con khác) – những con đó cũng bị quấy rầy sẽ quấy rầy những con khác sống xa hơn từ đó.
Evaṃ imaṃ nivāpaṃ nivuttaṃ sabbaso migajātā parimuccissantīti evaṃ imaṃ amhehi nivuttaṃ nivāpaṃ sabbe migaghaṭā migasaṅghā vissajjessanti pariccajissanti.
In this way, all species of deer will be completely freed from this sown bait means, in this way, all the herds of deer, the throngs of deer, will abandon and forsake this bait sown by us.
Evaṃ imaṃ nivāpaṃ nivuttaṃ sabbaso migajātā parimuccissantī (như vậy, toàn bộ loài thú sẽ thoát khỏi đồng cỏ này) – như vậy, tất cả các đàn thú, các nhóm thú sẽ từ bỏ, sẽ rời bỏ đồng cỏ mà chúng ta đã gieo trồng.
Ajjhupekkheyyāmāti tesaṃ gahaṇe abyāvaṭā bhaveyyāmāti; yathā tathā āgacchantesu hi taruṇapotako vā mahallako vā dubbalo vā yūthaparihīno vā sakkā honti laddhuṃ, anāgacchantesu kiñci natthi.
We should just watch them indifferently means, we should not exert ourselves in capturing them. For when they come, it is possible to catch a young fawn, an old one, a weak one, or one separated from the herd. If they do not come, there is nothing.
Ajjhupekkheyyāmā (chúng ta hãy bỏ qua) – nghĩa là, chúng ta hãy không bận tâm đến việc bắt chúng; vì khi chúng đến, dù là con non, con già, con yếu hay con bị lạc đàn, đều có thể bắt được; nhưng nếu chúng không đến thì không có gì cả.
Ajjhupekkhiṃsu kho, bhikkhaveti evaṃ cintetvā abyāvaṭāva ahesuṃ.
They just watched them indifferently, bhikkhus means, having thought thus, they remained unengaged.
Ajjhupekkhiṃsu kho, bhikkhave (Này các tỳ khưu, chúng đã bỏ qua) – sau khi suy nghĩ như vậy, chúng đã không bận tâm.
267. Amuṃ nivāpaṃ nivuttaṃ mārassa amūni ca lokāmisānīti ettha nivāpoti vā lokāmisānīti vā vaṭṭāmisabhūtānaṃ pañcannaṃ kāmaguṇānametaṃ adhivacanaṃ.
267. That bait sown by Māra and these worldly lures — here, whether it is called 'bait' or 'worldly lures,' this is a designation for the five cords of sensual pleasure, which constitute the lure of the round of existence.
267. Amuṃ nivāpaṃ nivuttaṃ mārassa amūni ca lokāmisānī (đồng cỏ này do Māra gieo trồng và những lợi lộc thế gian đó) – ở đây, từ ‘nivāpa’ (đồng cỏ) hay ‘lokāmisa’ (lợi lộc thế gian) là tên gọi của năm dục lạc thuộc về luân hồi (vaṭṭāmisa).
Māro na ca bījāni viya kāmaguṇe vapento āhiṇḍati, kāmaguṇagiddhānaṃ pana upari vasaṃ vatteti, tasmā kāmaguṇā mārassa nivāpā nāma honti.
Māra does not wander about sowing the cords of sensual pleasure like seeds, but he exercises control over those who are greedy for them. Therefore, the cords of sensual pleasure are called Māra's bait.
Māra không đi rải các dục lạc như rải hạt giống, nhưng Māra kiểm soát những kẻ tham lam dục lạc. Do đó, các dục lạc được gọi là đồng cỏ của Māra.
Tena vuttaṃ – ‘‘amuṃ nivāpaṃ nivuttaṃ mārassā’’ti.
Hence it was said: "That bait sown by Māra."
Vì vậy, đã nói: “đồng cỏ này do Māra gieo trồng”.
Na parimucciṃsu mārassa iddhānubhāvāti mārassa vasaṃ gatā ahesuṃ, yathākāmakaraṇīyā.
They were not freed from Māra's power and might means, they came under Māra's control, subject to his will.
Na parimucciṃsu mārassa iddhānubhāvā (chúng không thoát khỏi uy lực của Māra) – chúng đã rơi vào quyền kiểm soát của Māra, bị Māra tùy ý muốn làm gì thì làm.
Ayaṃ saputtabhariyapabbajjāya āgataupamā.
This is the simile that applies to one who goes forth along with his son and wife.
Đây là ví dụ về việc xuất gia cùng vợ con.
268. Cetovimutti parihāyīti ettha cetovimutti nāma araññe vasissāmāti uppannaajjhāsayo; so parihāyīti attho.
268. The liberation of the mind declined — here, liberation of the mind refers to the intention that arose, "I will live in the forest." The meaning is that this intention declined.
268. Cetovimutti parihāyī (tâm giải thoát bị suy giảm) – ở đây, cetovimutti (tâm giải thoát) là ý chí đã khởi lên rằng “chúng ta sẽ sống trong rừng”; nghĩa là, ý chí đó đã suy giảm.
Tathūpame ahaṃ ime dutiyeti ayaṃ brāhmaṇadhammikapabbajjāya upamā.
I say these second ones are comparable to that — this simile applies to the going forth according to the brahminical custom.
Tathūpame ahaṃ ime dutiye (Ta ví những người thứ hai này như vậy) – đây là ví dụ về sự xuất gia của các Bà la môn giữ giới.
Brāhmaṇā hi aṭṭhacattālīsavassāni komārabrahmacariyaṃ caritvā vaṭṭupacchedabhayena paveṇiṃ ghaṭayissāmāti dhanaṃ pariyesitvā bhariyaṃ gahetvā agāramajjhe vasantā ekasmiṃ putte jāte ‘‘amhākaṃ putto jāto vaṭṭaṃ na ucchinnaṃ paveṇi ghaṭitā’’ti puna nikkhamitvā pabbajanti vā tameva vā sa’kalattavāsaṃ vasanti.
For brahmins, after practicing the celibate life of a youth for forty-eight years, out of fear that the round of existence might be cut off, they think, "We will connect the lineage." They seek wealth, take a wife, and while living in the household, when a son is born to them, they think, "Our son is born; the round is not cut off; the lineage is connected." Then they go forth again and become ascetics, or they continue to live that very same life with their wife.
Các Bà la môn, sau khi thực hành phạm hạnh đồng trinh trong bốn mươi tám năm, vì sợ dòng dõi bị đoạn tuyệt, họ tìm kiếm tài sản, lấy vợ, sống trong gia đình. Khi có một đứa con sinh ra, họ nghĩ: “Con của chúng ta đã sinh ra, dòng dõi không bị đoạn tuyệt, dòng truyền thừa đã được nối tiếp,” rồi họ lại xuất gia hoặc sống cuộc sống gia đình đó cho đến hết đời.
269. Evañhi te, bhikkhave, tatiyāpi samaṇabrāhmaṇā na parimucciṃsūti purimā viya tepi mārassa iddhānubhāvā na mucciṃsu; yathākāmakaraṇīyāva ahesuṃ.
269. In this way, bhikkhus, those third ascetics and brahmins were not freed means, like the previous ones, they too were not freed from Māra's power and might; they became subject to his will.
269. Evañhi te, bhikkhave, tatiyāpi samaṇabrāhmaṇā na parimucciṃsū (Này các tỳ khưu, như vậy, ngay cả các Sa môn, Bà la môn thứ ba cũng không thoát khỏi) – họ cũng không thoát khỏi uy lực của Māra, giống như những người trước; họ vẫn bị Māra tùy ý muốn làm gì thì làm.
Kiṃ pana te akaṃsūti?
But what did they do?
Vậy họ đã làm gì?
Gāmanigamarājadhāniyo osaritvā tesu tesu ārāmauyyānaṭṭhānesu assamaṃ māpetvā nivasantā kuladārake hatthiassarathasippādīni nānappakārāni sippāni sikkhāpesuṃ.
They went down to villages, market towns, and royal capitals, and having had hermitages built in various parks and gardens, they lived there teaching various kinds of skills to young men of good family, such as the arts of elephants, horses, and chariots.
Họ đi đến các làng mạc, thị trấn, kinh đô, xây dựng các tu viện (assama) ở các khu vườn, công viên khác nhau, và sống ở đó, dạy cho các con trai của gia đình các loại nghề nghiệp khác nhau như cưỡi voi, cưỡi ngựa, lái xe, v.v.
Iti te vākarajālena tatiyā migajātā viya mārassa pāpimato diṭṭhijālena parikkhipitvā yathākāmakaraṇīyā ahesuṃ.
Thus, like the third species of deer caught in a stake-net, they were ensnared in the net of wrong views of Māra the Evil One and became subject to his will.
Như vậy, họ đã bị Māra, kẻ ác độc, bao vây bởi lưới tà kiến (diṭṭhijāla), giống như loài thú thứ ba bị trói bởi lưới có cọc, và bị Māra tùy ý muốn làm gì thì làm.
271. Andhamakāsi māranti na mārassa akkhīni bhindi.
271. He has blinded Māra does not mean that he has destroyed Māra's eyes.
271. Andhamakāsi māraṃ (khiến Māra mù lòa) – không phải là làm mù mắt của Māra.
Vipassanāpādakajjhānaṃ samāpannassa pana bhikkhuno imaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya cittaṃ vattatīti māro passituṃ na sakkoti.
Rather, Māra is unable to see on what particular object the mind of a bhikkhu who has attained a jhāna that is a basis for insight is focused.
Nhưng khi một tỳ khưu nhập thiền Vipassanā (Vipassanāpādakajjhāna), Māra không thể nhìn thấy tâm của vị ấy đang hoạt động dựa trên đối tượng nào.
Tena vuttaṃ – ‘‘andhamakāsi māra’’nti.
Hence it was said: "He has blinded Māra."
Vì vậy, đã nói: “khiến Māra mù lòa”.
Apadaṃ vadhitvā māracakkhunti teneva pariyāyena yathā mārassa cakkhu apadaṃ hoti nippadaṃ, appatiṭṭhaṃ, nirārammaṇaṃ, evaṃ vadhitvāti attho.
Having destroyed the track of Māra's eye means, in the same way, the meaning is: having destroyed it in such a way that Māra's eye is without a track, without a footing, without a support.
Apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ (đánh tan con mắt của Māra không còn dấu vết) – theo cách đó, con mắt của Māra trở nên không còn dấu vết (apadaṃ), không có nền tảng (nippadaṃ), không có chỗ dựa (appatiṭṭhaṃ), không có đối tượng (nirārammaṇaṃ), nghĩa là đã đánh tan như vậy.
Adassanaṃ gato pāpimatoti teneva pariyāyena mārassa pāpimato adassanaṃ gato.
He has gone beyond the sight of the Evil One means, in that same way, he has gone beyond the sight of Māra, the Evil One.
Đã đi đến chỗ không thấy của ác ma (pāpimato) nghĩa là do cùng lý do đó mà đi đến chỗ không thấy của ác ma Māra.
Na hi so attano maṃsacakkhunā tassa vipassanāpādakajjhānaṃ samāpannassa bhikkhuno ñāṇasarīraṃ daṭṭhuṃ sakkoti.
For Māra, with his fleshly eye, is unable to see the knowledge-body of that bhikkhu who has entered the jhāna that is the basis for vipassanā.
Quả thật, nó không thể dùng nhục nhãn của mình để thấy thân trí tuệ của vị Tỳ-khưu đang nhập thiền là nền tảng của tuệ quán (vipassanā).
Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti maggapaññāya cattāri ariyasaccāni disvā cattāro āsavā parikkhīṇā honti.
And for him, having seen with wisdom, the cankers are utterly destroyed means that having seen the four Noble Truths with the wisdom of the path, the four cankers are utterly destroyed.
Và sau khi thấy bằng tuệ, các lậu hoặc của vị ấy được đoạn tận nghĩa là sau khi thấy Tứ Diệu Đế bằng tuệ Đạo (maggapaññā), bốn lậu hoặc (āsava) được đoạn tận.
Tiṇṇo loke visattikanti loke sattavisattabhāvena visattikāti evaṃ saṅkhaṃ gataṃ.
He has crossed over attachment in the world means what has come to be designated as visattikā due to being a state of being attached and entangled in the world.
Đã vượt qua sự dính mắc trong thế gian (loke visattikaṃ) nghĩa là sự dính mắc được gọi là "dính mắc" (visattikā) do bản chất dính mắc mạnh mẽ trong thế gian.
Atha vā ‘‘visattikāti kenaṭṭhena visattikā?
Or else, “In what sense is it visattikā?
Hoặc là, “Visattikā được gọi là visattikā theo nghĩa nào?
Visatāti visattikā visaṭāti visattikā, vipulāti visattikā, visālāti visattikā, visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃ haratīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā, visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe’’ti (mahāni. 3; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, khaggavisāṇasuttaniddesa 124) visattikā.
It spreads, therefore it is visattikā; it scatters, therefore it is visattikā; it is extensive, therefore it is visattikā; it is wide, therefore it is visattikā; it is uneven, therefore it is visattikā; it strives, therefore it is visattikā; it carries away poison, therefore it is visattikā; it is deceptive, therefore it is visattikā; it has a poisonous root, therefore it is visattikā; it has a poisonous fruit, therefore it is visattikā; its enjoyment is poisonous, therefore it is visattikā; or else that craving is wide in regard to forms, sounds, smells, tastes, and tangibles” (Mahāniddesa 3; Cūḷaniddesa, Mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, Khaggavisāṇasuttaniddesa 124); thus it is visattikā.
Nó lan rộng nên là visattikā, nó phổ biến nên là visattikā, nó rộng lớn nên là visattikā, nó không bằng phẳng nên là visattikā, nó cố gắng nên là visattikā, nó mang chất độc nên là visattikā, nó lừa dối nên là visattikā, nó có gốc độc nên là visattikā, nó có quả độc nên là visattikā, nó có sự hưởng thụ độc nên là visattikā, hoặc là lòng tham ái ấy rộng lớn trong sắc, thinh, hương, vị, xúc” (Mahāni. 3; Cūḷani. Mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, Khaggavisāṇasuttaniddesa 124) – đó là visattikā.
Evaṃ visattikāti saṅkhaṃ gataṃ taṇhaṃ tiṇṇo nittiṇṇo uttiṇṇo.
He has crossed, completely crossed, successively crossed over the craving that is designated as visattikā.
Vị ấy đã vượt qua, đã hoàn toàn vượt qua, đã từng bước vượt qua lòng tham ái được gọi là visattikā như vậy.
Tena vuccati – ‘‘tiṇṇo loke visattika’’nti.
Therefore it is said: “He has crossed over attachment in the world.”
Vì vậy, được nói: “Đã vượt qua sự dính mắc trong thế gian.”
272. Evaṃ me sutanti pāsarāsisuttaṃ.
272. Thus have I heard—this is the Pāsarāsi Sutta.
272. Như vầy tôi nghe (Evaṃ me sutaṃ) là kinh Pāsarāsi.
Tattha sādhu mayaṃ, āvusoti āyācantā bhaṇanti.
Therein, Good, friends, if we might—they say this as a request.
Ở đây, Thưa chư Hiền, tốt lắm (sādhu mayaṃ, āvuso) là lời các vị ấy thỉnh cầu.
Ete kira pañcasatā bhikkhū janapadavāsino ‘‘dasabalaṃ passissāmā’’ti sāvatthiṃ anuppattā.
It seems these five hundred bhikkhus, who were country-dwellers, had arrived in Sāvatthī with the thought, “We will see the one with Ten Powers.”
Nghe nói, năm trăm vị Tỳ-khưu này, những người dân quê, đã đến Sāvatthī với ý định “chúng tôi sẽ yết kiến Bậc Thập Lực (Dasabala).”
Satthudassanaṃ pana etehi laddhaṃ, dhammiṃ kathaṃ na tāva suṇanti.
They had obtained a sighting of the Teacher, but they had not yet heard a talk on the Dhamma.
Tuy nhiên, các vị ấy đã được yết kiến Đức Bổn Sư, nhưng chưa được nghe pháp thoại.
Te satthugāravena ‘‘amhākaṃ, bhante, dhammakathaṃ kathethā’’ti vattuṃ na sakkonti.
Out of reverence for the Teacher, they were unable to say, “Venerable sir, please give us a Dhamma talk.”
Vì lòng tôn kính Đức Bổn Sư, các vị ấy không dám nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài thuyết pháp cho chúng con.”
Buddhā hi garū honti, ekacāriko sīho migarājā viya, pabhinnakuñjaro viya, phaṇakataāsīviso viya, mahāaggikkhandho viya ca durāsadā vuttampi cetaṃ –
For Buddhas are venerable; they are difficult to approach, like the lion, king of beasts, who wanders alone; like a tusker in rut; like a hooded cobra; and like a great mass of fire. And this too has been said:
Chư Phật là những bậc đáng tôn kính, khó tiếp cận như sư tử chúa đi một mình, như voi chúa đang động dục, như rắn hổ mang bành mang nọc độc, và như một đống lửa lớn; điều này cũng đã được nói:
Appeva nāmāti api nāma labheyyātha.
Perhaps means, “May you perhaps obtain it.”
E rằng (appeva nāmā) nghĩa là có thể các vị sẽ nhận được.
Kasmā pana thero te bhikkhū ‘‘rammakassa brāhmaṇassa assamaṃ upasaṅkameyyāthā’’ti āha?
But why did the elder tell those bhikkhus, “You should approach the hermitage of Rammaka the brahmin”?
Vì sao Tôn giả lại nói với các Tỳ-khưu ấy rằng: “Các vị hãy đi đến tịnh xá của Bà-la-môn Rammaka”?
Pākaṭakiriyatāya.
Because of the manifest nature of his actions.
Để làm rõ hành động.
Dasabalassa hi kiriyā therassa pākaṭā hoti; jānāti thero, ‘‘ajja satthā jetavane vasitvā pubbārāme divāvihāraṃ karissati; ajja pubbārāme vasitvā jetavane divāvihāraṃ karissati; ajja ekakova piṇḍāya pavisissati; ajja bhikkhusaṅghaparivuto imasmiṃ kāle janapadacārikaṃ nikkhamissatī’’ti.
Indeed, the actions of the one with Ten Powers are manifest to the elder; the elder knows, “Today, having stayed in Jetavana, the Teacher will spend the day in the Eastern Monastery; today, having stayed in the Eastern Monastery, he will spend the day in Jetavana; today he will enter for alms alone; today, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, at this time, he will set out on a tour of the countryside.”
Quả thật, hành động của Đức Thập Lực (Dasabala) là rõ ràng đối với Tôn giả; Tôn giả biết: “Hôm nay Đức Bổn Sư sẽ ở Jetavana và nghỉ trưa ở Pubbārāma; hôm nay Ngài sẽ ở Pubbārāma và nghỉ trưa ở Jetavana; hôm nay Ngài sẽ đi khất thực một mình; hôm nay Ngài sẽ cùng với Tăng đoàn rời đi du hành trong nước vào lúc này.”
Kiṃ panassa evaṃ jānanatthaṃ cetopariyañāṇaṃ atthīti?
But does he have the knowledge of others' minds in order to know this?
Vậy Tôn giả có túc mạng thông (cetopariyañāṇa) để biết như vậy không?
Natthi.
He does not.
Không có.
Anumānabuddhiyā pana katakiriyāya nayaggāhena jānāti.
Rather, he knows by inferential wisdom, by grasping the method from the actions performed.
Tuy nhiên, Tôn giả biết bằng trí tuệ suy luận (anumānabuddhiyā) thông qua việc nắm bắt các hành động đã được thực hiện.
Yañhi divasaṃ bhagavā jetavane vasitvā pubbārāme divāvihāraṃ kātukāmo hoti, tadā senāsanaparikkhārabhaṇḍānaṃ paṭisāmanākāraṃ dasseti, thero sammajjanisaṅkārachaḍḍanakādīni paṭisāmeti.
For on the day the Blessed One desires to spend the day in the Eastern Monastery after having stayed in Jetavana, he shows a sign of putting away the lodging requisites; the elder puts away the brooms, trash baskets, and so on.
Quả thật, vào ngày nào Đức Thế Tôn muốn ở Jetavana và nghỉ trưa ở Pubbārāma, vào lúc đó Ngài sẽ thể hiện cách sắp xếp các vật dụng như chỗ ở và y phục; Tôn giả sẽ dọn dẹp các vật dụng như chổi và thùng rác.
Pubbārāme vasitvā jetavanaṃ divāvihārāya āgamanakālepi eseva nayo.
The same method applies when he comes from the Eastern Monastery to spend the day in Jetavana.
Khi Ngài ở Pubbārāma và muốn đến Jetavana để nghỉ trưa, cách thức cũng tương tự.
Yadā pana ekako piṇḍāya pavisitukāmo hoti, tadā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā gandhakuṭiṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya phalasamāpattiṃ appetvā nisīdati.
But when he wants to enter for alms alone, he tends to his body early in the morning, enters the fragrant chamber, closes the door, and sits, having entered the attainment of fruition.
Khi Ngài muốn đi khất thực một mình, vào buổi sáng sớm Ngài sẽ tắm rửa thân thể, rồi vào hương thất, đóng cửa, nhập quả định (phalasamāpatti) và ngồi xuống.
Thero ‘‘ajja bhagavā bodhaneyyabandhavaṃ disvā nisinno’’ti tāya saññāya ñatvā ‘‘ajja, āvuso, bhagavā ekako pavisitukāmo, tumhe bhikkhācārasajjā hothā’’ti bhikkhūnaṃ saññaṃ deti.
The elder, knowing by that sign that “Today the Blessed One is seated having seen a kinsman to be taught,” gives a sign to the bhikkhus, saying, “Friends, today the Blessed One wants to enter alone; you should get ready for the alms round.”
Tôn giả biết bằng dấu hiệu đó rằng: “Hôm nay Đức Thế Tôn đã thấy một người có thể giác ngộ và đang ngồi,” và báo hiệu cho các Tỳ-khưu: “Thưa chư Hiền, hôm nay Đức Thế Tôn muốn đi khất thực một mình, các vị hãy chuẩn bị đi khất thực.”
Yadā pana bhikkhusaṅghaparivāro pavisitukāmo hoti, tadā gandhakuṭidvāraṃ upaḍḍhapidahitaṃ katvā phalasamāpattiṃ appetvā nisīdati, thero tāya saññāya ñatvā pattacīvaraggahaṇatthāya bhikkhūnaṃ saññaṃ deti.
But when he wants to enter surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, he half-closes the door of the fragrant chamber and sits, having entered the attainment of fruition. The elder, knowing by that sign, gives a sign to the bhikkhus to take their bowls and robes.
Khi Ngài muốn đi khất thực cùng với Tăng đoàn, Ngài sẽ đóng cửa hương thất một nửa, nhập quả định và ngồi xuống; Tôn giả biết bằng dấu hiệu đó và báo hiệu cho các Tỳ-khưu để họ cầm bát và y phục.
Yadā janapadacārikaṃ nikkhamitukāmo hoti, tadā ekaṃ dve ālope atirekaṃ bhuñjati, sabbakālaṃ caṅkamanañcāruyha aparāparaṃ caṅkamati, thero tāya saññāya ñatvā ‘‘bhagavā, āvuso, janapadacārikaṃ caritukāmo, tumhākaṃ kattabbaṃ karothā’’ti bhikkhūnaṃ saññaṃ deti.
When he wants to set out on a tour of the countryside, he eats one or two extra mouthfuls of food, and, having mounted the walking path at all times, he walks back and forth. The elder, knowing by that sign, gives a sign to the bhikkhus, saying, “Friends, the Blessed One wants to tour the countryside; you should do what needs to be done.”
Khi Ngài muốn đi du hành trong nước, Ngài sẽ ăn thêm một hoặc hai nắm cơm, và luôn đi kinh hành trên đường kinh hành, đi đi lại lại; Tôn giả biết bằng dấu hiệu đó và báo hiệu cho các Tỳ-khưu: “Thưa chư Hiền, Đức Thế Tôn muốn đi du hành trong nước, các vị hãy làm những gì cần làm.”
Bhagavā paṭhamabodhiyaṃ vīsati vassāni anibaddhavāso ahosi, pacchā pañcavīsati vassāni abbokiṇṇaṃ sāvatthiṃyeva upanissāya vasanto ekadivase dve ṭhānāni paribhuñjati.
For twenty years after his initial awakening, the Blessed One had no fixed residence. Afterwards, for twenty-five years, while dwelling exclusively in dependence on Sāvatthī, he would use two places in a single day.
Trong hai mươi năm đầu giác ngộ, Đức Thế Tôn không có chỗ ở cố định, sau đó, trong hai mươi lăm năm, Ngài thường trú tại Sāvatthī và sử dụng hai nơi trong một ngày.
Jetavane rattiṃ vasitvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto dakkhiṇadvārena sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā pācīnadvārena nikkhamitvā pubbārāme divāvihāraṃ karoti.
Having stayed the night in Jetavana, on the following day, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, he would enter Sāvatthī for alms through the south gate, leave through the east gate, and spend the day in the Eastern Monastery.
Ngài ở Jetavana vào ban đêm, rồi vào ngày hôm sau, cùng với Tăng đoàn, Ngài đi khất thực vào Sāvatthī qua cổng phía nam, rồi ra khỏi cổng phía đông và nghỉ trưa ở Pubbārāma.
Pubbārāme rattiṃ vasitvā punadivase pācīnadvārena sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā dakkhiṇadvārena nikkhamitvā jetavane divāvihāraṃ karoti.
Having stayed the night in the Eastern Monastery, on the following day, he would enter Sāvatthī for alms through the east gate, leave through the south gate, and spend the day in Jetavana.
Ngài ở Pubbārāma vào ban đêm, rồi vào ngày hôm sau, Ngài đi khất thực vào Sāvatthī qua cổng phía đông, rồi ra khỏi cổng phía nam và nghỉ trưa ở Jetavana.
Dvinnaṃ kulānaṃ anukampāya.
Out of compassion for two families.
Vì lòng từ bi đối với hai gia đình.
Manussattabhāve ṭhitena hi anāthapiṇḍikena viya aññena kenaci, mātugāmattabhāve ṭhitāya ca visākhāya viya aññāya itthiyā tathāgataṃ uddissa dhanapariccāgo kato nāma natthi, tasmā bhagavā tesaṃ anukampāya ekadivase imāni dve ṭhānāni paribhuñjati.
Indeed, no other man in human existence has made a donation of wealth for the sake of the Tathāgata like Anāthapiṇḍika, and no other woman in female existence has done so like Visākhā. Therefore, out of compassion for them, the Blessed One would use these two places in a single day.
Quả thật, không có ai khác đã cúng dường tài sản cho Đức Như Lai như Trưởng giả Anāthapiṇḍika khi còn là người, và không có người phụ nữ nào khác đã cúng dường như Visākhā khi còn là phụ nữ, vì vậy Đức Thế Tôn vì lòng từ bi đối với họ mà sử dụng hai nơi này trong một ngày.
Tasmiṃ pana divase jetavane vasi, tasmā thero – ‘‘ajja bhagavā sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā sāyanhakāle gattāni parisiñcanatthāya pubbakoṭṭhakaṃ gamissati; athāhaṃ gattāni parisiñcitvā ṭhitaṃ bhagavantaṃ yācitvā rammakassa brāhmaṇassa assamaṃ gahetvā gamissāmi.
On that particular day, he was staying in Jetavana. Therefore, the elder thought: “Today, after wandering for alms in Sāvatthī, the Blessed One will go to the Eastern Gatehouse in the evening to wash his limbs. Then I will invite the Blessed One, who will be standing there after having washed his limbs, and take him to the hermitage of Rammaka the brahmin.
Vào ngày đó, Ngài ở Jetavana, vì vậy Tôn giả nghĩ: “Hôm nay Đức Thế Tôn sẽ đi khất thực ở Sāvatthī và vào buổi chiều sẽ đi đến cổng phía đông để tắm rửa thân thể; sau đó tôi sẽ thỉnh Đức Thế Tôn sau khi Ngài đã tắm rửa thân thể và đưa Ngài đến tịnh xá của Bà-la-môn Rammaka.
Evamime bhikkhū bhagavato sammukhā labhissanti dhammakathaṃ savanāyā’’ti cintetvā te bhikkhū evamāha.
In this way, these bhikkhus will have the opportunity to hear a Dhamma talk directly from the Blessed One.” Thinking thus, he spoke to those bhikkhus in that way.
Như vậy, các Tỳ-khưu này sẽ được nghe pháp thoại trực tiếp từ Đức Thế Tôn,” và nói với các Tỳ-khưu ấy như vậy.
Migāramātupāsādoti visākhāya pāsādo.
The mansion of Migāra’s mother means the mansion of Visākhā.
Cung điện của mẹ Migāra (Migāramātupāsādo) là cung điện của Visākhā.
Sā hi migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā migāramātāti vuccati.
Since she was established in the position of a mother by the merchant Migāra, she is called Migāra’s mother.
Bà được gọi là mẹ Migāra (Migāramātā) vì được Trưởng giả Migāra xem như mẹ.
Paṭisallānā vuṭṭhitoti tasmiṃ kira pāsāde dvinnaṃ mahāsāvakānaṃ sirigabbhānaṃ majjhe bhagavato sirigabbho ahosi.
Having emerged from seclusion means that in that mansion, the Blessed One’s private chamber was located between the private chambers of the two chief disciples.
Đã xuất định tịnh cư (paṭisallānā vuṭṭhito) nghĩa là trong cung điện đó, giữa hai hương thất của hai vị Đại đệ tử, có hương thất của Đức Thế Tôn.
Thero dvāraṃ vivaritvā antogabbhaṃ sammajjitvā mālākacavaraṃ nīharitvā mañcapīṭhaṃ paññapetvā satthu saññaṃ adāsi.
The elder opened the door, swept the inner chamber, removed the refuse of flowers, prepared the bed and chair, and gave a sign to the Teacher.
Tôn giả mở cửa, quét dọn bên trong hương thất, dọn dẹp các vòng hoa và rác rưởi, sắp đặt giường ghế và báo hiệu cho Đức Bổn Sư.
Satthā sirigabbhaṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ upagamma darathaṃ paṭippassambhetvā uṭṭhāya phalasamāpattiṃ appetvā nisīditvā sāyanhasamaye tato vuṭṭhāsi.
The Teacher entered the private chamber, lay down on his right side in the lion’s posture, mindful and fully aware, and after soothing his fatigue, he arose, sat down having entered the attainment of fruition, and emerged from it in the evening.
Đức Bổn Sư vào hương thất, nằm tư thế sư tử nằm (sīhaseyya) với tâm niệm tỉnh giác ở phía phải, xả bỏ sự mệt mỏi, rồi đứng dậy, nhập quả định và ngồi xuống, và xuất định vào buổi chiều.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭisallānā vuṭṭhito’’ti.
It was with reference to this that it was said, “having emerged from seclusion.”
Vì vậy, được nói: “Đã xuất định tịnh cư.”
Parisiñcitunti yo hi cuṇṇamattikādīhi gattāni ubbaṭṭento mallakamuṭṭhādīhi vā ghaṃsanto nhāyati, so nhāyatīti vuccati.
To rinse: For one who bathes by anointing the limbs with powdered clay and the like, or by scrubbing with a bath-gourd fist and the like, is said to be bathing.
Parisiñcitu có nghĩa là: Người nào tắm bằng cách chà xát thân thể với bột, đất sét, v.v., hoặc bằng cách cọ xát với bọt biển, nắm tay, v.v., thì người đó được gọi là nhāyati (tắm).
Yo tathā akatvā pakatiyāva nhāyati, so parisiñcatīti vuccati.
One who, without doing so, bathes in the ordinary way, is said to be rinsing.
Người nào không làm như vậy mà chỉ tắm một cách tự nhiên thì người đó được gọi là parisiñcati (dội nước).
Bhagavatopi sarīre tathā haritabbaṃ rajojallaṃ nāma na upalimpati, utuggahaṇatthaṃ pana bhagavā kevalaṃ udakaṃ otarati.
On the Blessed One's body, no such dust or dirt that needs to be removed ever adheres; but the Blessed One enters the water merely for the purpose of adapting to the climate.
Mà trên thân của Đức Thế Tôn thì không có bụi bẩn hay cặn bã cần phải chà rửa như vậy; nhưng Đức Thế Tôn vẫn xuống nước chỉ để làm mát thân thể theo mùa.
Tenāha – ‘‘gattāni parisiñcitu’’nti.
Therefore, he said, "to rinse his limbs."
Vì thế, Ngài nói: “dội nước lên thân thể”.
Pubbakoṭṭhakoti pācīnakoṭṭhako.
Eastern Gatehouse: the gatehouse on the eastern side.
Pubbakoṭṭhako có nghĩa là cổng phía đông.
Sāvatthiyaṃ kira vihāro kadāci mahā hoti kadāci khuddako.
It is said that in Sāvatthī, the monastery was at times large and at times small.
Nghe nói, tu viện ở Sāvatthī đôi khi lớn, đôi khi nhỏ.
Tathā hi so vipassissa bhagavato kāle yojaniko ahosi, sikhissa tigāvuto, vessabhussa aḍḍhayojaniko, kakusandhassa gāvutappamāṇo, koṇāgamanassa aḍḍhagāvutappamāṇo, kassapassa vīsatiusabhappamāṇo, amhākaṃ bhagavato kāle aṭṭhakarīsappamāṇo jāto.
Indeed, in the time of the Blessed One Vipassī, it was one yojana in size; in the time of Sikhī, three gāvutas; in the time of Vessabhū, half a yojana; in the time of Kakusandha, one gāvuta; in the time of Koṇāgamana, half a gāvuta; in the time of Kassapa, twenty usabhas; and in the time of our Blessed One, it came to be eight karīsas in size.
Thật vậy, vào thời Đức Phật Vipassī, tu viện đó rộng một dojana; vào thời Đức Phật Sikhī, rộng ba gāvuta; vào thời Đức Phật Vessabhū, rộng nửa dojana; vào thời Đức Phật Kakusandha, rộng một gāvuta; vào thời Đức Phật Koṇāgamana, rộng nửa gāvuta; vào thời Đức Phật Kassapa, rộng hai mươi usabha; và vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, nó rộng tám karīsa.
Tampi nagaraṃ tassa vihārassa kadāci pācīnato hoti, kadāci dakkhiṇato, kadāci pacchimato, kadāci uttarato.
And that city was sometimes to the east of the monastery, sometimes to the south, sometimes to the west, and sometimes to the north.
Thành phố đó cũng đôi khi nằm ở phía đông, đôi khi ở phía nam, đôi khi ở phía tây, đôi khi ở phía bắc của tu viện đó.
Jetavane gandhakuṭiyaṃ pana catunnaṃ mañcapādānaṃ patiṭṭhitaṭṭhānaṃ acalameva.
But in the Jetavana, the place where the four legs of the bed in the Fragrant Chamber stood is ever immovable.
Tuy nhiên, tại Gandhakuti trong Jetavana, vị trí đặt bốn chân giường là bất di bất dịch.
Cattāri hi acalacetiyaṭṭhānāni nāma mahābodhipallaṅkaṭṭhānaṃ isipatane dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ saṅkassanagaradvāre devorohaṇakāle sopānassa patiṭṭhaṭṭhānaṃ mañcapādaṭṭhānanti.
For there are four places of immovable shrines: the place of the Mahābodhi throne, the place where the Wheel of Dhamma was set in motion at Isipatana, the place where the staircase was established at the time of the descent from the world of the devas at the gate of Saṅkassa city, and the place of the bed-legs.
Thật vậy, có bốn nơi được gọi là acalacetiyaṭṭhānāni (những nơi cúng dường bất di bất dịch): nơi đặt bồ đoàn Đại Bồ Đề, nơi chuyển Pháp Luân tại Isipatana, nơi đặt cầu thang khi chư thiên giáng trần tại cổng thành Saṅkassa, và nơi đặt chân giường.
Ayaṃ pana pubbakoṭṭhako kassapadasabalassa vīsatiusabhavihārakāle pācīnadvāre koṭṭhako ahosi.
This Eastern Gatehouse was the gatehouse at the eastern gate during the time of the monastery of the Ten-Powered Kassapa, which was twenty usabhas in size.
Cổng phía đông này là một cổng ở phía đông vào thời tu viện rộng hai mươi usabha của Đức Phật Kassapa.
So idānipi pubbakoṭṭhakotveva paññāyati.
Even now it is known as the Eastern Gatehouse.
Hiện nay, nó vẫn được biết đến là cổng phía đông.
Kassapadasabalassa kāle aciravatī nagaraṃ parikkhipitvā sandamānā pubbakoṭṭhakaṃ patvā udakena bhinditvā mahantaṃ udakarahadaṃ māpesi samatitthaṃ anupubbagambhīraṃ.
In the time of the Ten-Powered Kassapa, the Aciravatī river, flowing around the city, reached the Eastern Gatehouse, broke through with its water, and formed a great pool of water, with a level bank and gradually deepening.
Vào thời Đức Phật Kassapa, sông Aciravatī chảy quanh thành phố, khi đến cổng phía đông, nước đã phá vỡ và tạo thành một hồ nước lớn, có bến tắm bằng phẳng và sâu dần.
Tattha ekaṃ rañño nhānatitthaṃ, ekaṃ nāgarānaṃ, ekaṃ bhikkhusaṅghassa, ekaṃ buddhānanti evaṃ pāṭiyekkāni nhānatitthāni honti ramaṇīyāni vippakiṇṇarajatapaṭṭasadisavālikāni.
There, one bathing place was for the king, one for the citizens, one for the Sangha of bhikkhus, and one for the Buddhas—thus there were separate delightful bathing places with sand like scattered silver plates.
Ở đó có một bến tắm cho vua, một cho dân chúng, một cho Tăng đoàn, và một cho chư Phật; như vậy có các bến tắm riêng biệt, đẹp đẽ, với cát trắng như những tấm bạc rải rác.
Iti bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena ayaṃ evarūpo pubbakoṭṭhako tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ.
Thus, the Blessed One, together with the Venerable Ānanda, approached this Eastern Gatehouse of such a kind to rinse his limbs.
Vì vậy, Đức Thế Tôn cùng với Tôn giả Ānanda đã đến cổng phía đông như vậy để dội nước lên thân thể.
Athāyasmā ānando udakasāṭikaṃ upanesi.
Then the Venerable Ānanda brought the bathing cloth.
Khi đó, Tôn giả Ānanda đã mang y tắm đến.
Bhagavā rattadupaṭṭaṃ apanetvā udakasāṭikaṃ nivāsesi.
The Blessed One removed his red double-layered lower garment and put on the bathing cloth.
Đức Thế Tôn tháo y hai lớp màu đỏ ra và mặc y tắm vào.
Thero dupaṭṭena saddhiṃ mahācīvaraṃ attano hatthagatamakāsi.
The elder took the great robe, together with the double-layered garment, into his own hands.
Vị Trưởng lão đã cầm đại y cùng với y hai lớp.
Bhagavā udakaṃ otari.
The Blessed One entered the water.
Đức Thế Tôn xuống nước.
Sahotaraṇenevassa udake macchakacchapā sabbe suvaṇṇavaṇṇā ahesuṃ.
As soon as he entered, all the fish and turtles in the water became the color of gold.
Ngay khi Ngài xuống, tất cả cá và rùa trong nước đều trở nên có màu vàng.
Yantanālikāhi suvaṇṇarasadhārānisiñcamānakālo viya suvaṇṇapaṭapasāraṇakālo viya ca ahosi.
It was as if it were a time when streams of liquid gold were being poured from mechanical spouts, and like a time of spreading out a golden cloth.
Đó như là lúc những dòng vàng lỏng được đổ ra từ các ống máy, và như là lúc trải tấm vải vàng.
Atha bhagavato nhānavattaṃ dassetvā nhatvā paccuttiṇṇassa thero rattadupaṭṭaṃ upanesi.
Then, after demonstrating the duty of bathing and having bathed, when the Blessed One had come back out, the elder brought him the red double-layered lower garment.
Sau khi Đức Thế Tôn đã thực hiện nghi thức tắm và lên bờ, vị Trưởng lão đã dâng y hai lớp màu đỏ lên Ngài.
Bhagavā taṃ nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā mahācīvaraṃ antantena saṃharitvā padumagabbhasadisaṃ katvā upanītaṃ dvīsu kaṇṇesu gahetvā aṭṭhāsi.
The Blessed One, having put it on and tied a waist-band like a streak of lightning, folded the great robe from both ends, made it like the pericarp of a lotus, and, taking the offered robe by its two corners, he stood.
Đức Thế Tôn mặc y đó vào, thắt dây lưng giống như dây điện, rồi cầm đại y đã được gấp gọn gàng như một búp sen ở hai góc và đứng đó.
Tena vuttaṃ – ‘‘pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsī’’ti.
Therefore it was said: "After rinsing his limbs at the Eastern Gatehouse and coming back out, he stood with a single robe."
Vì thế, đã nói rằng: “Sau khi dội nước lên thân thể tại cổng phía đông và lên bờ, Ngài đứng với một y”.
Evaṃ ṭhitassa pana bhagavato sarīraṃ vikasitakamaluppalasaraṃ sabbapāliphullaṃ pāricchattakaṃ tārāmarīcivikasitaṃ ca gaganatalaṃ siriyā avahasamānaṃ viya virocittha.
As the Blessed One stood thus, his body shone, as if mocking with its splendor a pond of blooming lotuses and water lilies, a Pāricchattaka tree in full bloom, and the expanse of the sky illumined with the rays of the stars.
Khi Đức Thế Tôn đứng như vậy, thân thể Ngài rực rỡ như một hồ sen và súng nở rộ, như cây Pāricchattaka nở hoa khắp cành, và như bầu trời đầy sao lấp lánh, dường như đang mỉm cười với vẻ đẹp.
Byāmappabhāparikkhepavilāsinī cassa dvattiṃsavaralakkhaṇamālā ganthetvā ṭhapitā dvattiṃsacandamālā viya, dvattiṃsasūriyamālā viya, paṭipāṭiyā ṭhapitā dvattiṃsacakkavatti dvattiṃsadevarājā dvattiṃsamahābrahmāno viya ca ativiya virocittha, vaṇṇabhūmināmesā.
And his garland of the thirty-two excellent marks, radiant with the encircling aura of a fathom's breadth, shone exceedingly, like a garland of thirty-two moons strung together, like a garland of thirty-two suns, and like thirty-two universal monarchs, thirty-two kings of the devas, and thirty-two great Brahmās set in a row—this is what is called a "ground for praise."
Vòng hào quang một tầm tay của Ngài, rực rỡ với ba mươi hai tướng tốt, tỏa sáng như ba mươi hai vòng trăng, ba mươi hai vòng mặt trời, hoặc như ba mươi hai vị Chuyển Luân Vương, ba mươi hai vị Thiên Vương, ba mươi hai vị Đại Phạm Thiên được sắp xếp theo thứ tự, đây là một cảnh tượng tuyệt đẹp.
Evarūpesu ṭhānesu buddhānaṃ sarīravaṇṇaṃ vā guṇavaṇṇaṃ vā cuṇṇiyapadehi vā gāthāhi vā atthañca upamāyo ca kāraṇāni ca āharitvā paṭibalena dhammakathikena pūretvā kathetuṃ vaṭṭatīti evarūpesu ṭhānesu dhammakathikassa thāmo veditabbo.
In such situations, it is fitting for a capable Dhamma-teacher to speak, filling his sermon with praise of the beauty of the Buddhas' bodies or the beauty of their virtues, using prose or verses, and adducing the meaning, similes, and reasons. Thus, in such situations, the strength of a Dhamma-teacher is to be understood.
Tại những nơi như vậy, một Dhamma-kathika (người thuyết pháp) có khả năng nên diễn tả vẻ đẹp thân thể hoặc vẻ đẹp phẩm hạnh của chư Phật bằng các đoạn văn xuôi hoặc kệ ngôn, đưa ra ý nghĩa, ví dụ và lý do để làm cho bài thuyết pháp đầy đủ và sinh động. Tại những nơi như vậy, sức mạnh của một Dhamma-kathika cần được biết đến.
273. Gattāni pubbāpayamānoti pakatibhāvaṃ gamayamāno nirudakāni kurumāno, sukkhāpayamānoti attho.
273. Drying his limbs: causing them to return to their natural state, making them free of water; the meaning is, letting them dry.
273. Gattāni pubbāpayamāno có nghĩa là làm cho thân thể trở lại trạng thái bình thường, làm cho nó không còn nước, tức là làm cho nó khô ráo.
Sodakena gattena cīvaraṃ pārupantassa hi cīvare kaṇṇikā uṭṭhahanti, parikkhārabhaṇḍaṃ dussati.
For one who puts on a robe with a wet body, mildew arises on the robe, and the requisite of a robe is spoiled.
Thật vậy, nếu một người mặc y khi thân thể còn ướt, thì y sẽ bị mốc và các vật dụng sẽ bị hư hỏng.
Buddhānaṃ pana sarīre rajojallaṃ na upalimpati; padumapatte pakkhittaudakabindu viya udakaṃ vinivattetvā gacchati, evaṃ santepi sikkhāgāravatāya bhagavā, ‘‘pabbajitavattaṃ nāmeta’’nti mahācīvaraṃ ubhosu kaṇṇesu gahetvā purato kāyaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi.
But on the bodies of Buddhas, no dust or dirt adheres; water rolls off and away like a drop of water placed on a lotus leaf. Even though this is so, out of respect for the training, the Blessed One thought, "This is the duty of one who has gone forth," and holding the great robe at both corners, he stood covering his body in front.
Tuy nhiên, bụi bẩn và cặn bã không bám vào thân thể của chư Phật; nước trôi đi như giọt nước trên lá sen. Mặc dù vậy, vì tôn trọng học giới (sikkhā), Đức Thế Tôn đã cầm đại y ở hai góc, che thân phía trước và đứng đó, nghĩ rằng: “Đây là nghi thức của người xuất gia”.
Tasmiṃ khaṇe thero cintesi – ‘‘bhagavā mahācīvaraṃ pārupitvā migāramātupāsādaṃ ārabbha gamanābhihārato paṭṭhāya dunnivattiyo bhavissati; buddhānañhi adhippāyakopanaṃ nāma ekacārikasīhassa gahaṇatthaṃ hatthappasāraṇaṃ viya; pabhinnavaravāraṇassa soṇḍāya parāmasanaṃ viya; uggatejassa āsīvisassa gīvāya gahaṇaṃ viya ca bhāriyaṃ hoti.
At that moment, the elder thought: "Once the Blessed One puts on his great robe, it will be difficult to turn him back from his intended journey to the Migāramātupāsāda; for to oppose the intention of the Buddhas is as grave a matter as stretching out a hand to seize a solitary lion, as touching the trunk of a fine elephant in must, and as grasping the neck of a venomous serpent of fierce heat.
Vào khoảnh khắc đó, vị Trưởng lão suy nghĩ: “Nếu Đức Thế Tôn mặc đại y và bắt đầu có ý định đi đến cung điện của Migāramātā, thì sẽ rất khó để ngăn cản Ngài; vì việc làm trái ý muốn của chư Phật thật khó khăn, giống như việc vươn tay bắt một con sư tử đơn độc, như việc chạm vào vòi của một con voi chúa đang nổi loạn, hoặc như việc nắm cổ một con rắn độc có nọc mạnh”.
Idheva rammakassa brāhmaṇassa assamassa vaṇṇaṃ kathetvā tattha gamanatthāya bhagavantaṃ yācissāmī’’ti.
Right here I will praise the hermitage of the brahmin Rammaka and ask the Blessed One to go there."
“Ngay tại đây, ta sẽ ca ngợi vẻ đẹp của am thất của Bà-la-môn Rammakassa và thỉnh Đức Thế Tôn đến đó”.
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy đã làm như vậy.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ānando…pe… anukampaṃ upādāyā’’ti.
Therefore it was said: "Then the Venerable Ānanda… and so on … out of compassion."
Vì thế, đã nói rằng: “Khi đó, Tôn giả Ānanda… (v.v.)… vì lòng từ bi”.
Tattha anukampaṃ upādāyāti bhagavato sammukhā dhammiṃ kathaṃ sossāmāti taṃ assamaṃ gatānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ anukampaṃ paṭicca, tesu kāruññaṃ katvāti attho.
Therein, out of compassion: on account of compassion for the five hundred bhikkhus who had gone to that hermitage, thinking, "We will hear a Dhamma talk from the Blessed One in person"; the meaning is, having shown kindness to them.
Ở đó, anukampaṃ upādāyā có nghĩa là vì lòng từ bi đối với năm trăm Tỳ-kheo đã đến am thất đó, với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ nghe pháp thoại từ Đức Thế Tôn”, tức là vì lòng thương xót đối với họ.
Dhammiyā kathāyāti dasasu pāramitāsu aññatarāya pāramiyā ceva mahābhinikkhamanassa ca vaṇṇaṃ kathayamānā sannisinnā honti.
With a Dhamma talk: They were sitting together, extolling one of the ten perfections and the great renunciation.
Dhammiyā kathāyā có nghĩa là họ đang ngồi tụ họp, ca ngợi một trong mười Pāramitā và sự xuất gia vĩ đại (Mahābhinikkhamana).
Āgamayamānoti olokayamāno.
Waiting: looking on.
Āgamayamāno có nghĩa là đang nhìn đợi.
Ahaṃ buddhoti sahasā appavisitvā yāva sā kathā niṭṭhāti, tāva aṭṭhāsīti attho.
The meaning is, without entering abruptly thinking "I am the Buddha," he stood until that talk was finished.
Ý nghĩa là: Ngài không vội vàng đi vào, nghĩ rằng “Ta là Phật”, mà đứng đợi cho đến khi pháp thoại đó kết thúc.
Aggaḷaṃ ākoṭesīti agganakhena kavāṭe saññaṃ adāsi.
Knocked on the door bar: he made a sign on the door panel with the tip of his fingernail.
Aggaḷaṃ ākoṭesī có nghĩa là Ngài ra hiệu trên cánh cửa bằng đầu ngón tay.
Vivariṃsūti sotaṃ odahitvāva nisinnattā taṅkhaṇaṃyeva āgantvā vivariṃsu.
They opened: Because they were sitting with ears attentive, they came and opened it at that very moment.
Vivariṃsū có nghĩa là vì họ đang ngồi lắng nghe, nên ngay lập tức họ đến và mở cửa.
Paññatte āsaneti buddhakāle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhāsanaṃ paññattameva hoti.
On the prepared seat: It is said that in the time of the Buddha, wherever even a single bhikkhu dwelt, a seat for the Buddha was always prepared.
Paññatte āsane có nghĩa là, nghe nói, vào thời Đức Phật, bất cứ nơi nào có dù chỉ một Tỳ-kheo cư trú, thì luôn có một chỗ ngồi dành cho Đức Phật được sắp đặt.
Bhagavā kira attano santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā phāsukaṭṭhāne viharante manasi karoti ‘‘asuko mayhaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gato, sakkhissati nu kho visesaṃ nibbattetuṃ no vā’’ti.
It is said that the Blessed One would bring to mind those who, having taken a meditation subject from him, were dwelling in a comfortable place, thinking: "So-and-so took a meditation subject from me and left; will he be able to bring about a special attainment or not?"
Nghe nói, Đức Thế Tôn luôn chú ý đến những người đã nhận đề mục thiền từ Ngài và đang cư trú ở những nơi thuận tiện, nghĩ rằng: “Người đó đã nhận đề mục thiền từ ta, liệu người đó có thể đạt được sự tiến bộ đặc biệt hay không?”
Atha naṃ passati kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā akusalavitakke vitakkayamānaṃ, tato ‘‘kathañhi nāma mādisassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantaṃ imaṃ kulaputtaṃ akusalavitakkā abhibhavitvā anamatagge vaṭṭadukkhe saṃsāressantī’’ti tassa anuggahatthaṃ tattheva attānaṃ dassetvā taṃ kulaputtaṃ ovaditvā ākāsaṃ uppatitvā puna attano vasanaṭṭhānameva gacchati.
Then he sees him, having abandoned his meditation subject, thinking unwholesome thoughts. Thereupon, thinking, "How indeed could unwholesome thoughts, having overcome this clansman who is dwelling after taking a meditation subject from a Teacher like me, cause him to wander in the suffering of saṃsāra which has no discoverable beginning?" for his benefit, he reveals himself right there, advises that clansman, rises into the sky, and returns to his own dwelling place.
Rồi Ngài thấy vị ấy đã từ bỏ đề mục thiền định, đang suy tư những tư duy bất thiện. Do đó, Ngài nghĩ: “Làm sao mà những tư duy bất thiện này lại có thể chế ngự và nhấn chìm vị thiện gia tử này vào khổ đau luân hồi vô tận, trong khi vị ấy đã thọ nhận đề mục thiền định từ một Bậc Đạo Sư như Ta và đang an trú?” Vì muốn giúp đỡ vị ấy, Ngài hiện thân ngay tại đó, khuyên dạy vị thiện gia tử ấy, rồi bay lên không trung và trở về chỗ an trú của mình.
Athevaṃ ovadiyamānā te bhikkhū cintayiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ manaṃ jānitvā āgantvā amhākaṃ samīpe ṭhitaṃyeva attānaṃ dasseti; tasmiṃ khaṇe, ‘bhante, idha nisīdatha, idha nisīdathā’ti āsanapariyesanaṃ nāma bhāro’’ti.
Then, being advised in this way, those bhikkhus thought: "The Teacher, knowing our minds, comes and reveals himself standing right near us. At that moment, the search for a seat, saying, ‘Venerable Sir, please sit here, please sit here,’ is a burden."
Rồi khi được khuyên dạy như vậy, các Tỳ-khưu ấy nghĩ: “Bậc Đạo Sư đã biết tâm của chúng ta, Ngài đến và hiện thân ngay bên cạnh chúng ta; vào khoảnh khắc ấy, việc tìm chỗ ngồi để thưa ‘Bạch Ngài, xin Ngài ngồi đây, xin Ngài ngồi đây’ thì thật là một gánh nặng.”
Te āsanaṃ paññapetvāva viharanti.
They dwell only after having prepared a seat.
Các vị ấy bèn sắp đặt chỗ ngồi rồi an trú.
Yassa pīṭhaṃ atthi, so taṃ paññapeti.
Whoever has a stool, he prepares it.
Vị nào có ghế thì sắp đặt ghế.
Yassa natthi, so mañcaṃ vā phalakaṃ vā kaṭṭhaṃ vā pāsāṇaṃ vā vālikapuñjaṃ vā paññapeti.
Whoever does not, he prepares a couch, a board, a piece of wood, a stone, or a pile of sand.
Vị nào không có thì sắp đặt giường, hay tấm ván, hay khúc gỗ, hay tảng đá, hay đống cát.
Taṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi saṅkaḍḍhitvā tattha paṃsukūlaṃ pattharitvā ṭhapenti.
Those who cannot obtain these, gather even old leaves and, spreading a rag-robe thereon, they place it.
Nếu không có những thứ ấy, các vị ấy gom những lá cây khô cũ lại, trải tấm vải nhặt từ đống rác lên đó và đặt.
Idha pana pakatipaññattameva āsanaṃ ahosi, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘paññatte āsane nisīdī’’ti.
Here, however, the seat was one that was regularly prepared. With reference to that, it was said: "he sat down on the prepared seat."
Ở đây, chỗ ngồi đã được sắp đặt sẵn một cách tự nhiên, liên quan đến điều đó mà nói: “Ngồi trên chỗ đã sắp đặt.”
Kāya nutthāti katamāya nu kathāya sannisinnā bhavathāti attho.
For what talk now? means for what kind of talk are you assembled?
Kāya nutthā có nghĩa là: “Các ông đang tụ họp bằng câu chuyện nào vậy?”
‘‘Kāya netthā’’tipi pāḷi, tassā katamāya nu etthāti attho.
The Pāḷi is also "Kāya netthā"; its meaning is, for what now is this?
Cũng có bản Pali là Kāya netthā, nghĩa là: “Các ông đang tụ họp bằng câu chuyện nào ở đây vậy?”
‘‘Kāya notthā’’tipi pāḷi, tassāpi purimoyeva attho.
The Pāḷi is also "Kāya notthā"; its meaning is the same as the former.
Cũng có bản Pali là Kāya notthā, nghĩa cũng như trên.
Antarā kathāti kammaṭṭhānamanasikārauddesaparipucchādīnaṃ antarā aññā ekā kathā.
A talk in between means another, a different talk in between attending to the meditation subject, learning the text, inquiring about it, and so on.
Antarā kathā là một câu chuyện khác xen giữa việc tác ý đề mục thiền định, hỏi và đáp về giáo lý, v.v.
Vippakatāti mama āgamanapaccayā apariniṭṭhitā sikhaṃ appattā.
Unfinished means unfinished, not having reached its conclusion, on account of my arrival.
Vippakatā là câu chuyện chưa hoàn tất, chưa đạt đến đỉnh điểm do sự có mặt của Ta.
Atha bhagavā anuppattoti atha etasmiṃ kāle bhagavā āgato.
Then the Blessed One arrived means then, at that time, the Blessed One arrived.
Atha bhagavā anuppatto có nghĩa là: “Rồi vào lúc ấy, Đức Thế Tôn đã đến.”
Dhammī vā kathāti dasakathāvatthunissitā vā dhammī kathā.
A talk on the Dhamma means a talk on the Dhamma based on the ten topics of conversation.
Dhammī vā kathā là câu chuyện về Pháp, dựa trên mười chủ đề câu chuyện.
Ariyo vā tuṇhībhāvoti ettha pana dutiyajjhānampi ariyo tuṇhībhāvo mūlakammaṭṭhānampi.
Or noble silence: Here, the second jhāna is also noble silence, and the root meditation subject is also noble silence.
Ariyo vā tuṇhībhāvo: ở đây, thiền thứ hai cũng là sự im lặng cao thượng, và đề mục thiền căn bản cũng vậy.
Tasmā taṃ jhānaṃ appetvā nisinnopi, mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi bhikkhu ariyena tuṇhībhāvena nisinnoti veditabbo.
Therefore, a bhikkhu seated having attained that jhāna, or a bhikkhu seated having taken up the root meditation subject, should be understood as being seated with noble silence.
Do đó, một Tỳ-khưu đang nhập thiền hoặc đang thực hành đề mục thiền căn bản đều được xem là đang an trú trong sự im lặng cao thượng.
274. Dvemā, bhikkhave, pariyesanāti ko anusandhi?
274. Bhikkhus, these two are searches: what is the connection?
274. Dvemā, bhikkhave, pariyesanā (Này các Tỳ-khưu, có hai sự tìm cầu này), mạch văn là gì?
Te bhikkhū sammukhā dhammiṃ kathaṃ sossāmāti therassa bhāraṃ akaṃsu, thero tesaṃ assamagamanamakāsi.
Those bhikkhus placed the burden on the elder, thinking, "We will hear a talk on the Dhamma in person." The elder made the journey to their hermitage.
Các Tỳ-khưu ấy đã giao phó trách nhiệm cho vị Trưởng lão (Ānanda) rằng họ sẽ nghe Pháp trực tiếp từ Đức Phật, vị Trưởng lão đã đưa họ đến tịnh xá.
Te tattha nisīditvā atiracchānakathikā hutvā dhammiyā kathāya nisīdiṃsu.
Sitting there, they became not speakers of animal-talk and sat with a talk on the Dhamma.
Họ ngồi ở đó, không nói chuyện tầm thường, và ngồi để nghe Pháp.
Atha bhagavā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ pariyesanā ariyapariyesanā nāmā’’ti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
Then the Blessed One, to show, "This search of yours is called the noble search," began this discourse.
Rồi Đức Thế Tôn bắt đầu bài thuyết Pháp này để chỉ ra rằng: “Sự tìm cầu của các ông là sự tìm cầu cao thượng.”
Tattha katamā ca, bhikkhave, anariyapariyesanāti ettha yathā maggakusalo puriso paṭhamaṃ vajjetabbaṃ apāyamaggaṃ dassento ‘‘vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti vadati.
Therein, in the phrase And what, bhikkhus, is the un-noble search?, it is like a man skilled in the way, when first pointing out the path to ruin which should be avoided, says, "Leaving the left, take the right."
Ở đây, katamā ca, bhikkhave, anariyapariyesanā (Này các Tỳ-khưu, thế nào là sự tìm cầu thấp kém?): giống như một người thông thạo đường đi, khi chỉ ra con đường xấu cần tránh trước tiên, nói: “Hãy bỏ bên trái và đi bên phải.”
Evaṃ bhagavā desanākusalatāya paṭhamaṃ vajjetabbaṃ anariyapariyesanaṃ ācikkhitvā pacchā itaraṃ ācikkhissāmīti uddesānukkamaṃ bhinditvā evamāha.
So too, the Blessed One, due to his skill in teaching, thinking, "First I will explain the un-noble search which should be avoided, and afterwards I will explain the other," broke the order of the exposition and spoke thus.
Cũng vậy, Đức Thế Tôn, do khéo léo trong thuyết Pháp, trước tiên đã chỉ ra sự tìm cầu thấp kém cần tránh, rồi sau đó mới chỉ ra sự tìm cầu kia, Ngài đã phá vỡ thứ tự trình bày và nói như vậy.
Jātidhammoti jāyanasabhāvo.
Subject to birth means having the nature of being born.
Jātidhammo có nghĩa là: có bản chất sinh.
Jarādhammoti jīraṇasabhāvo.
Subject to aging means having the nature of decaying.
Jarādhammo có nghĩa là: có bản chất già.
Byādhidhammoti byādhisabhāvo.
Subject to sickness means having the nature of being sick.
Byādhidhammo có nghĩa là: có bản chất bệnh.
Maraṇadhammoti maraṇasabhāvo.
Subject to death means having the nature of dying.
Maraṇadhammo có nghĩa là: có bản chất chết.
Sokadhammoti socanakasabhāvo.
Subject to sorrow means having the nature of sorrowing.
Sokadhammo có nghĩa là: có bản chất sầu khổ.
Saṃkilesadhammoti saṃkilissanasabhāvo.
Subject to defilement means having the nature of being defiled.
Saṃkilesadhammo có nghĩa là: có bản chất ô nhiễm.
Puttabhariyanti puttā ca bhariyā ca.
Children and wife means children and wife.
Puttabhariyaṃ có nghĩa là: con cái và vợ.
Esa nayo sabbattha.
This is the method in all cases.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả.
Jātarūparajatanti ettha pana jātarūpanti suvaṇṇaṃ.
Gold and silver: Herein, jātarūpa means gold.
Ở đây, trong jātarūparajataṃ, jātarūpaṃ là vàng.
Rajatanti yaṃkiñci vohārūpagaṃ lohamāsakādi.
Rajata means any kind of currency in use, such as copper coins and so on.
Rajataṃ là bất cứ kim loại nào dùng trong giao dịch, như tiền đồng, v.v.
Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayoti ete pañcakāmaguṇūpadhayo nāma honti, te sabbepi jātidhammāti dasseti.
Bhikkhus, these acquisitions are subject to birth: He shows that these are called acquisitions of the five strands of sensual pleasure, and they are all subject to birth.
Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayo chỉ ra rằng: “Này các Tỳ-khưu, những chấp thủ này là năm dục lạc, tất cả chúng đều có bản chất sinh.”
Byādhidhammavārādīsu jātarūparajataṃ na gahitaṃ, na hetassa sīsarogādayo byādhayo nāma honti, na sattānaṃ viya cutisaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na soko uppajjati.
In the sections on being subject to sickness and so on, gold and silver are not included. For this does not have sicknesses such as headaches, nor does it have the death designated as passing away like beings, nor does sorrow arise.
Vàng bạc không được đề cập trong các phần về bản chất bệnh, v.v., vì nó không có các bệnh như đau đầu, v.v., không có sự chết được gọi là sự hoại diệt như chúng sinh, và không phát sinh sầu khổ.
Ayādīhi pana saṃkilesehi saṃkilissatīti saṃkilesadhammavāre gahitaṃ.
But because it is defiled by defilements such as iron rust, it is included in the section on being subject to defilement.
Tuy nhiên, nó được đề cập trong phần về bản chất ô nhiễm vì nó bị ô nhiễm bởi gỉ sét, v.v.
Tathā utusamuṭṭhānattā jātidhammavāre.
Likewise, because it arises from the seasons, it is in the section on being subject to birth.
Cũng vậy, trong phần về bản chất sinh vì nó phát sinh theo mùa.
Malaṃ gahetvā jīraṇato jarādhammavāre ca.
And because it decays by acquiring rust, it is in the section on being subject to aging.
Và trong phần về bản chất già vì nó già đi khi bám bẩn.
276. Ahampi sudaṃ, bhikkhaveti kasmā ārabhi?
276. I too, bhikkhus: why did he begin this?
276. Ahampi sudaṃ, bhikkhave (Này các Tỳ-khưu, Ta cũng vậy), tại sao lại bắt đầu (bài thuyết Pháp này)?
Mūlato paṭṭhāya mahābhinikkhamanaṃ dassetuṃ.
To show the Great Renunciation from the very beginning.
Để chỉ ra sự xuất gia vĩ đại từ ban đầu.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘bhikkhave, ahampi pubbe anariyapariyesanaṃ pariyesiṃ.
It seems his thought was this: "Bhikkhus, I too formerly sought the un-noble search.
Đức Phật đã có ý nghĩ như vậy: “Này các Tỳ-khưu, Ta cũng đã từng tìm cầu sự tìm cầu thấp kém trước đây.
Svāhaṃ taṃ pahāya ariyapariyesanaṃ pariyesitvā sabbaññutaṃ patto.
Having abandoned that, I sought the noble search and attained omniscience.
Ta đã từ bỏ nó, tìm cầu sự tìm cầu cao thượng, và đã đạt được Toàn Giác.”
Pañcavaggiyāpi anariyapariyesanaṃ pariyesiṃsu.
The group of five also sought the un-noble search.
Năm vị Tỳ-khưu cũng đã tìm cầu sự tìm cầu thấp kém.
Te taṃ pahāya ariyapariyesanaṃ pariyesitvā khīṇāsavabhūmiṃ pattā.
Having abandoned that, they sought the noble search and attained the state of being a khīṇāsava.
Họ đã từ bỏ nó, tìm cầu sự tìm cầu cao thượng, và đã đạt được trạng thái của bậc lậu tận.
Tumhepi mama ceva pañcavaggiyānañca maggaṃ āruḷhā.
You too have set forth on the path of both myself and the group of five.
Các ông cũng đã đi theo con đường của Ta và của năm vị Tỳ-khưu.
Ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanā’’ti mūlato paṭṭhāya attano mahābhinikkhamanaṃ dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
The noble search is your search." To show his own Great Renunciation from the very beginning, he began this discourse.
Sự tìm cầu cao thượng là sự tìm cầu của các ông.” Ngài đã bắt đầu bài thuyết Pháp này để chỉ ra sự xuất gia vĩ đại của chính mình từ ban đầu.
277. Tattha daharova samānoti taruṇova samāno.
277. Therein, while still young means while still a youth.
277. Ở đây, daharova samāno có nghĩa là: khi còn trẻ tuổi.
Susukāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso, añjanavaṇṇakesova hutvāti attho.
With very black hair means having hair that was thoroughly black, having hair the color of kohl; this is the meaning.
Susukāḷakeso có nghĩa là: có mái tóc đen nhánh, tức là có mái tóc màu đen như thuốc kẻ mắt.
Bhadrenāti bhaddakena.
With good fortune means with what is good.
Bhadrenā có nghĩa là: tốt đẹp.
Paṭhamena vayasāti tiṇṇaṃ vayānaṃ paṭhamavayena.
In the first stage of life means in the first of the three stages of life.
Paṭhamena vayasā có nghĩa là: ở tuổi đầu tiên trong ba tuổi.
Akāmakānanti anicchamānānaṃ, anādaratthe sāmivacanaṃ.
Against their will means of those who did not wish it; this is the genitive case in the sense of disregard.
Akāmakānaṃ có nghĩa là: không muốn, đây là cách dùng sở thuộc cách để chỉ sự không quan tâm.
Assūni mukhe etesanti assumukhā; tesaṃ assumukhānaṃ, assukilinnamukhānanti attho.
They whose faces have tears are assumukhā; of them, with tearful faces means with faces wet with tears.
Assumukhānaṃ có nghĩa là: những người có nước mắt trên mặt; tức là những người có gương mặt đẫm lệ.
Rudantānanti kanditvā rodamānānaṃ.
Weeping means of those crying and lamenting.
Rudantānaṃ có nghĩa là: đang khóc than.
Kiṃ kusalagavesīti kiṃ kusalanti gavesamāno.
A seeker of what is wholesome? means seeking "What is wholesome?"
Kiṃ kusalagavesī có nghĩa là: tìm kiếm điều gì là thiện.
Anuttaraṃ santivarapadanti uttamaṃ santisaṅkhātaṃ varapadaṃ, nibbānaṃ pariyesamānoti attho.
The supreme, excellent state of peace means seeking the supreme, excellent state called peace, that is, Nibbāna; this is the meaning.
Anuttaraṃ santivarapadaṃ có nghĩa là: tìm kiếm Niết-bàn, tức là trạng thái tối thượng, an tịnh, cao quý.
Yena āḷāro kālāmoti ettha āḷāroti tassa nāmaṃ, dīghapiṅgalo kireso.
Where Āḷāra Kālāma was: Here, Āḷāra is his name. It is said he was tall and tawny.
Trong yena Āḷāro Kāḷāmo, Āḷāro là tên của vị ấy, vị ấy được cho là cao lớn và có mắt màu vàng nâu.
Tenassa āḷāroti nāmaṃ ahosi.
Because of that, his name was Āḷāra.
Do đó, vị ấy có tên là Āḷāro.
Kālāmoti gottaṃ.
Kālāma is his clan name.
Kālāmo là họ.
Viharatāyasmāti viharatu āyasmā.
Let the venerable one stay means may the venerable one stay.
Viharatāyasmā có nghĩa là: “Bậc Tôn giả hãy an trú.”
Yattha viññū purisoti yasmiṃ dhamme paṇḍito puriso.
Wherein a wise person means in which Dhamma a wise person.
Yattha viññū puriso có nghĩa là: “Người trí tuệ ở trong Pháp nào.”
Sakaṃ ācariyakanti attano ācariyasamayaṃ.
His own teacher’s doctrine means his own teacher's system.
Sakaṃ ācariyakaṃ có nghĩa là: giáo lý của vị thầy mình.
Upasampajja vihareyyāti paṭilabhitvā vihareyya.
Having entered upon, might dwell means having attained, might dwell.
Upasampajja vihareyyā có nghĩa là: “đạt được và an trú.”
Ettāvatā tena okāso kato hoti.
By this much, he had given his permission.
Đến đây, vị ấy đã tạo cơ hội.
Taṃ dhammanti taṃ tesaṃ samayaṃ tantiṃ.
That Dhamma means their doctrine, their system.
Taṃ dhammaṃ có nghĩa là: giáo lý, truyền thống của các vị ấy.
Pariyāpuṇinti sutvāva uggaṇhiṃ.
I mastered means I learned it just by hearing it.
Pariyāpuṇiṃ có nghĩa là: “Ta đã học thuộc lòng ngay khi nghe.”
Oṭṭhapahatamattenāti tena vuttassa paṭiggahaṇatthaṃ oṭṭhapaharaṇamattena; aparāparaṃ katvā oṭṭhasañcaraṇamattakenāti attho.
With the mere striking of the lips means with the mere striking of the lips to acknowledge what he said; with the mere movement of the lips again and again, is the meaning.
Oṭṭhapahatamattenā có nghĩa là: chỉ bằng cách mấp máy môi để tiếp nhận lời của vị ấy; tức là chỉ bằng cách cử động môi liên tục.
Lapitalāpanamattenāti tena lapitassa paṭilāpanamattakena.
With the mere act of speaking and re-speaking means with the mere act of repeating what he said.
Lapitalāpanamattenā có nghĩa là: chỉ bằng cách lặp lại lời vị ấy đã nói.
Ñāṇavādanti jānāmīti vādaṃ.
The claim to knowledge means the claim, "I know."
Ñāṇavādaṃ có nghĩa là: lời nói “Ta biết.”
Theravādanti thirabhāvavādaṃ, thero ahametthāti etaṃ vacanaṃ.
The claim of the elders means the claim of being established, the statement, "I am an elder in this."
Theravādaṃ có nghĩa là: lời nói về sự vững chắc, tức là lời nói “Ta là trưởng lão trong điều này.”
Ahañceva aññe cāti na kevalaṃ ahaṃ, aññepi bahū evaṃ vadanti.
Both I and others means not only I, but many others also speak thus.
Ahañceva aññe cā có nghĩa là: “Không chỉ riêng Ta, mà nhiều người khác cũng nói như vậy.”
Kevalaṃ saddhāmattakenāti paññāya asacchikatvā suddhena saddhāmattakeneva.
By mere faith alone means: without having realized it through wisdom, but only by pure, mere faith.
Chỉ bằng niềm tin thuần túy (kevalaṃ saddhāmattakenā) có nghĩa là không chứng ngộ bằng trí tuệ, mà chỉ bằng niềm tin thuần túy.
Bodhisatto kira vācāya dhammaṃ uggaṇhantoyeva, ‘‘na kālāmassa vācāya pariyattimattameva asmiṃ dhamme, addhā esa sattannaṃ samāpattīnaṃ lābhī’’ti aññāsi, tenassa etadahosi.
It seems that the Bodhisatta, just while learning the teaching orally, knew: "For Kālāma, this teaching is not merely something learned by rote; surely, he is an obtainer of the seven attainments." Therefore, this thought occurred to him.
Bồ Tát, khi đang học Pháp bằng lời nói, đã biết rằng: “Trong Pháp này, không chỉ là việc học hỏi bằng lời nói của Kālāma, mà chắc chắn vị ấy đã chứng đắc bảy tầng thiền định (samāpatti).” Do đó, Bồ Tát đã nghĩ như vậy.
Ākiñcaññāyatanaṃ pavedesīti ākiñcaññāyatanapariyosānā satta samāpattiyo maṃ jānāpesi.
He proclaimed the sphere of nothingness means: he made known to me the seven attainments which culminate in the sphere of nothingness.
Đã tuyên bố về cõi Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatanaṃ pavedesī) có nghĩa là bảy tầng thiền định (samāpatti) kết thúc bằng cõi Vô sở hữu xứ đã khiến ta biết điều đó.
Saddhāti imāsaṃ sattannaṃ samāpattīnaṃ nibbattanatthāya saddhā.
Faith means: faith for the purpose of producing these seven attainments.
Niềm tin (saddhā) là niềm tin để phát sinh bảy tầng thiền định này.
Vīriyādīsupi eseva nayo.
This same method applies to energy and the others.
Đối với tinh tấn (vīriya) và các pháp khác cũng theo cách tương tự.
Padaheyyanti payogaṃ kareyyaṃ.
I should strive means: I should make the effort.
Nỗ lực (padaheyyaṃ) có nghĩa là ta sẽ thực hành.
Nacirasseva taṃ dhammaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsinti bodhisatto kira vīriyaṃ paggahetvā katipāhaññeva satta suvaṇṇanisseṇiyo pasārento viya satta samāpattiyo nibbattesi; tasmā evamāha.
Before long, I myself realized that teaching with direct knowledge, and having attained it, I dwelled therein means: the Bodhisatta, it seems, having roused his energy, produced the seven attainments in just a few days, as if extending seven golden ladders; therefore, he spoke thus.
Chẳng bao lâu sau, ta đã tự mình chứng ngộ, thực chứng và an trú trong Pháp ấy (nacirasseva taṃ dhammaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsiṃ) có nghĩa là Bồ Tát, sau khi phát huy tinh tấn, chỉ trong vài ngày đã phát sinh bảy tầng thiền định, như thể trải ra bảy chiếc thang vàng; vì vậy, lời này được nói ra.
Lābhā no, āvusoti anusūyako kiresa kālāmo.
It is a gain for us, friend, means: this Kālāma, it seems, was not envious.
Lợi lộc cho chúng ta, thưa hiền giả (lābhā no, āvuso) có nghĩa là vị Kālāma này không có tâm ganh tị.
Tasmā ‘‘ayaṃ adhunāgato, kinti katvā imaṃ dhammaṃ nibbattesī’’ti usūyaṃ akatvā pasanno pasādaṃ pavedento evamāha.
Therefore, without feeling envy and thinking, "This one has only just arrived, how could he have produced this teaching?", he, being pleased, expressed his pleasure and spoke thus.
Do đó, không ganh tị mà nghĩ: “Vị này mới đến, làm sao có thể thành tựu Pháp này?”, mà với tâm hoan hỷ, vị ấy đã bày tỏ sự hoan hỷ của mình và nói như vậy.
Ubhova santā imaṃ gaṇaṃ pariharāmāti ‘‘mahā ayaṃ gaṇo, dvepi janā pariharāmā’’ti vatvā gaṇassa saññaṃ adāsi, ‘‘ahampi sattannaṃ samāpattīnaṃ lābhī, mahāpurisopi sattannameva, ettakā janā mahāpurisassa santike parikammaṃ uggaṇhatha, ettakā mayha’’nti majjhe bhinditvā adāsi.
Let us both lead this group means: saying, "This group is large, let us both lead it," he gave an indication to the group, saying, "I am an obtainer of the seven attainments, and the Great Man is also an obtainer of seven. Let this many people learn the preliminary practice from the Great Man, and this many from me," and so he divided it in the middle and gave it.
Cả hai chúng ta hãy cùng chăm sóc đoàn thể này (ubho va santā imaṃ gaṇaṃ pariharāmā) có nghĩa là: “Đoàn thể này đông đảo, cả hai chúng ta hãy cùng chăm sóc.” Nói vậy, vị ấy đã phân chia đoàn thể: “Ta cũng là người chứng đắc bảy tầng thiền định, vị Đại nhân cũng chứng đắc bảy tầng thiền định. Chừng này người hãy học công phu từ vị Đại nhân, còn chừng này người hãy học từ ta.” Vị ấy đã chia đôi và phân công.
Uḷārāyāti uttamāya.
With sublime means: with supreme.
Cao cả (uḷārāya) có nghĩa là tối thượng.
Pūjāyāti kālāmassa kira upaṭṭhākā itthiyopi purisāpi gandhamālādīni gahetvā āgacchanti.
Veneration means: it seems Kālāma's supporters, both women and men, would come bearing perfumes, garlands, and the like.
Cúng dường (pūjāya) có nghĩa là các cận sự nam và nữ của Kālāma đến mang theo hương hoa và các vật phẩm khác.
Kālāmo – ‘‘gacchatha, mahāpurisaṃ pūjethā’’ti vadati.
Kālāma would say, "Go, venerate the Great Man."
Kālāma nói: “Hãy đi, cúng dường vị Đại nhân.”
Te taṃ pūjetvā yaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, tena kālāmaṃ pūjenti.
After they had venerated him, they would venerate Kālāma with whatever was left over.
Họ cúng dường vị ấy xong, phần còn lại thì cúng dường Kālāma.
Mahagghāni mañcapīṭhāni āharanti; tānipi mahāpurisassa dāpetvā yadi avasiṭṭhaṃ hoti, attanā gaṇhāti.
They would bring costly beds and chairs; he had them given to the Great Man, and if any were left over, he would take them for himself.
Họ mang đến những giường ghế giá trị cao; những thứ đó cũng được dâng cho vị Đại nhân, nếu còn lại thì ông ấy nhận.
Gatagataṭṭhāne varasenāsanaṃ bodhisattassa jaggāpetvā sesakaṃ attanā gaṇhāti.
Wherever he went, he had the best lodging prepared for the Bodhisatta and would take what was left for himself.
Ở mỗi nơi đến, ông ấy cho chuẩn bị chỗ ở tốt nhất cho Bồ Tát, phần còn lại thì ông ấy nhận.
Evaṃ uḷārāya pūjāya pūjesi.
Thus he venerated him with sublime veneration.
Như vậy, ông ấy đã cúng dường với sự cúng dường cao cả.
Nāyaṃ dhammo nibbidāyātiādīsu ayaṃ sattasamāpattidhammo neva vaṭṭe nibbindanatthāya, na virajjanatthāya, na rāgādinirodhatthāya, na upasamatthāya, na abhiññeyyadhammaṃ abhijānanatthāya, na catumaggasambodhāya, na nibbānasacchikiriyāya saṃvattatīti attho.
In the passage beginning This teaching does not lead to disenchantment, the meaning is that this teaching of the seven attainments does not lead to disenchantment with the round of existence, nor to dispassion, nor to the cessation of lust and so on, nor to tranquility, nor to directly knowing what is to be directly known, nor to full awakening to the four noble paths, nor to the realization of Nibbāna.
Trong các câu như Pháp này không đưa đến yếm ly (nāyaṃ dhammo nibbidāya), ý nghĩa là: Pháp bảy tầng thiền định này không đưa đến sự yếm ly đối với luân hồi, không đưa đến sự ly tham, không đưa đến sự diệt trừ tham ái v.v., không đưa đến sự an tịnh, không đưa đến sự chứng ngộ các pháp cần phải thắng tri, không đưa đến sự giác ngộ Tứ Thánh Đế, không đưa đến sự thực chứng Nibbāna.
Yāvadeva ākiñcaññāyatanūpapattiyāti yāva saṭṭhikappasahassāyuparimāṇe ākiñcaññāyatanabhave upapatti, tāvadeva saṃvattati, na tato uddhaṃ.
Only as far as rebirth in the sphere of nothingness means: it only leads as far as rebirth in the realm of the sphere of nothingness, which has a lifespan of sixty thousand great aeons, and no further than that.
Chỉ đến khi tái sinh vào cõi Vô sở hữu xứ (yāvadeva ākiñcaññāyatanūpapattiyā) có nghĩa là chỉ đưa đến sự tái sinh vào cõi Vô sở hữu xứ với tuổi thọ sáu vạn đại kiếp, không hơn thế nữa.
Evamayaṃ punarāvattanadhammoyeva; yañca ṭhānaṃ pāpeti, taṃ jātijarāmaraṇehi aparimuttameva maccupāsaparikkhittamevāti.
Thus, this is a teaching that leads back again; and the state it leads to is not free from birth, aging, and death, but is entirely encompassed by the snare of death.
Như vậy, Pháp này chỉ có tính chất quay trở lại; và cảnh giới mà nó đưa đến cũng không thoát khỏi sinh, lão, tử, vẫn bị vây hãm bởi lưới tử thần.
Tato paṭṭhāya ca pana mahāsatto yathā nāma chātajjhattapuriso manuññabhojanaṃ labhitvā sampiyāyamānopi bhuñjitvā pittavasena vā semhavasena vā makkhikāvasena vā chaḍḍetvā puna ekaṃ piṇḍampi bhuñjissāmīti manaṃ na uppādeti; evameva imā satta samāpattiyo mahantena ussāhena nibbattetvāpi, tāsu imaṃ punarāvattikādibhedaṃ ādīnavaṃ disvā, puna imaṃ dhammaṃ āvajjissāmi vā samāpajjissāmi vā adhiṭṭhahissāmi vā vuṭṭhahissāmi vā paccavekkhissāmi vāti cittameva na uppādesi.
From that time onwards, the Great Being, just as a person afflicted by hunger, who upon receiving delicious food, eats it with delight, but after vomiting it due to bile, phlegm, or a fly, does not generate the thought, "I will eat even a single morsel again;" in the very same way, although he had produced these seven attainments with great effort, having seen this drawback of returning and other faults in them, he did not generate even the thought, "I will again advert to this teaching, or enter it, or resolve upon it, or emerge from it, or review it."
Từ đó trở đi, Đại Sĩ, giống như một người bị đói bụng, sau khi có được món ăn ngon, dù rất yêu thích nhưng sau khi ăn xong, vì lý do mật, đờm hoặc bị ruồi bâu, đã bỏ đi và không còn muốn ăn thêm một miếng nào nữa; cũng vậy, dù đã thành tựu bảy tầng thiền định với nỗ lực lớn lao, nhưng khi thấy sự nguy hiểm của chúng như tính chất quay trở lại luân hồi, Ngài không còn khởi tâm muốn quán xét, nhập định, quyết định, xuất định hay xem xét lại Pháp này nữa.
Analaṅkaritvāti alaṃ iminā, alaṃ imināti punappunaṃ alaṅkaritvā.
Without finding satisfaction means: again and again thinking, "Enough of this, enough of this."
Không trang hoàng (analaṅkaritvā) có nghĩa là không trang hoàng hết lần này đến lần khác bằng cách nói: “Đủ rồi, đủ rồi.”
Nibbijjāti nibbinditvā.
Disenchanted means: having become disenchanted.
Yếm ly (nibbijjā) có nghĩa là đã yếm ly.
Apakkaminti agamāsiṃ.
I departed means: I went away.
Ta đã rời đi (apakkamiṃ) có nghĩa là ta đã ra đi.
279. Yena uruvelā senānigamoti ettha uruvelāti mahāvelā, mahāvālikarāsīti attho.
279. To the market town of Senāni in Uruvelā: Here, Uruvelā means a great sandbank, a great heap of sand.
279. Đến làng Senā ở Uruvelā (yena uruvelā senānigamo): Ở đây, Uruvelā có nghĩa là bãi cát lớn, tức là một đống cát lớn.
Atha vā urūti vālikā vuccati; velāti mariyādā, velātikkamanahetu āhaṭā uru uruvelāti evamettha attho daṭṭhabbo.
Or else, sand is called uru; velā means boundary. The sand brought on account of transgressing the boundary of conduct is Uruvelā; this is how the meaning should be understood here.
Hoặc urū được gọi là cát; velā là giới hạn. Ở đây, ý nghĩa nên được hiểu là Uruvelā là cát được mang đến do vượt quá giới hạn.
Atīte kira anuppanne buddhe dasasahassā kulaputtā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā tasmiṃ padese viharantā ekadivasaṃ sannipatitvā katikavattaṃ akaṃsu – ‘‘kāyakammavacīkammāni nāma paresampi pākaṭāni honti, manokammaṃ pana apākaṭaṃ.
It is said that in the past, when no Buddha had arisen, ten thousand sons of good families went forth as ascetics and, while living in that region, assembled one day and made a pact: "Bodily actions and verbal actions are evident to others, but mental action is not.
Nghe nói, trong quá khứ, trước khi có Phật xuất hiện, mười ngàn thiện nam tử đã xuất gia làm ẩn sĩ và sống ở vùng đó. Một ngày nọ, họ tụ họp lại và lập một thỏa ước: “Thân nghiệp và khẩu nghiệp thì hiển lộ với người khác, nhưng ý nghiệp thì không hiển lộ.
Tasmā yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa añño codako nāma natthi; so attanāva attānaṃ codetvā pattapuṭena vālikaṃ āharitvā imasmiṃ ṭhāne ākiratu, idamassa daṇḍakamma’’nti.
Therefore, for whoever thinks a thought of sensual desire, a thought of ill will, or a thought of cruelty, there is no one else to admonish them; they must admonish themselves and, bringing sand in a leaf-container, scatter it in this place. This will be their penance."
Vì vậy, ai khởi lên ý nghĩ dục vọng, ý nghĩ sân hận, hoặc ý nghĩ hại người, thì không có ai khác để khiển trách; người đó hãy tự khiển trách mình và mang cát trong lá cây đến rải ở chỗ này, đó là hình phạt của người đó.”
Tato paṭṭhāya yo tādisaṃ vitakkaṃ vitakketi, so tattha pattapuṭena vālikaṃ ākirati, evaṃ tattha anukkamena mahāvālikarāsi jāto.
From then on, whoever thought such a thought would scatter sand there in a leaf-container. Thus, in due course, a great heap of sand formed there.
Từ đó trở đi, ai khởi lên ý nghĩ như vậy thì sẽ mang cát đến rải ở đó. Cứ thế, dần dần một đống cát lớn đã hình thành ở đó.
Tato taṃ pacchimā janatā parikkhipitvā cetiyaṭṭhānamakāsi; taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘uruvelāti mahāvelā, mahāvālikarāsīti attho’’ti.
Later generations enclosed it and made it a place for a shrine; with reference to this it was said, " Uruvelā means a great sandbank, a great heap of sand."
Sau đó, những người đời sau đã bao quanh nơi đó và biến nó thành một nơi thờ cúng; liên quan đến điều đó, đã nói: “ Uruvelā có nghĩa là bãi cát lớn, tức là một đống cát lớn.”
Tameva sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha vā urūti vālikā vuccati, velāti mariyādā.
With reference to this same matter it was said, "Or else, sand is called uru; velā means boundary.
Cũng liên quan đến điều đó, đã nói: “Hoặc urū được gọi là cát, velā là giới hạn.
Velātikkamanahetu āhaṭā uru uruvelāti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti.
The sand brought on account of transgressing the boundary of conduct is Uruvelā; this is how the meaning should be understood here."
Ý nghĩa nên được hiểu là Uruvelā là cát được mang đến do vượt quá giới hạn.”
Senānigamoti senāya nigamo.
Senānigama means the market town of the army.
Làng Senā (senānigamo) là làng của quân đội.
Paṭhamakappikānaṃ kira tasmiṃ ṭhāne senāniveso ahosi; tasmā so padeso senānigamoti vuccati.
It is said that in the first aeon, there was an army encampment in that place; therefore, that region is called Senānigama.
Nghe nói, vào thời sơ kiếp, quân đội đã đóng trại ở nơi đó; vì vậy, nơi đó được gọi là Senānigama.
‘‘Senāni-gāmo’’tipi pāṭho.
There is also the reading "Senāni-gāma."
Cũng có bản đọc là “Senāni-gāmo”.
Senānī nāma sujātāya pitā, tassa gāmoti attho.
The meaning is that Senāni was the name of Sujātā's father, and it was his village.
Senānī là cha của Sujātā, ý nghĩa là làng của ông ấy.
Tadavasarinti tattha osariṃ.
I arrived means: I went down to that place.
Ta đã đến đó (tadavasariṃ) có nghĩa là ta đã hạ xuống đó.
Ramaṇīyaṃ bhūmibhāganti supupphitanānappakārajalajathalajapupphavicittaṃ manorammaṃ bhūmibhāgaṃ.
A delightful stretch of land means: a mentally delightful stretch of land, variegated with various kinds of fully blossomed aquatic and terrestrial flowers.
Một vùng đất khả ái (ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ) có nghĩa là một vùng đất đẹp đẽ, được tô điểm bằng các loại hoa sen và hoa trên cạn nở rộ.
Pāsādikañca vanasaṇḍanti morapiñchakalāpasadisaṃ pasādajananavanasaṇḍañca addasaṃ.
And a lovely woodland grove means: and a woodland grove that generates delight, resembling the plumes of a peacock's tail.
Và một khu rừng dễ chịu (pāsādikañca vanasaṇḍaṃ) có nghĩa là ta đã thấy một khu rừng tạo nên sự hoan hỷ, giống như chùm lông công.
Nadiñca sandantinti sandamānañca maṇikkhandhasadisaṃ vimalanīlasītalasalilaṃ nerañjaraṃ nadiṃ addasaṃ.
And a flowing river means: and I saw the flowing river Nerañjarā, with its clear, blue, cool water like a mass of crystal.
Và một dòng sông đang chảy (nadiñca sandantiṃ) có nghĩa là ta đã thấy dòng sông Nerañjarā đang chảy, với dòng nước trong xanh, mát lạnh, tinh khiết như một khối ngọc.
Setakanti parisuddhaṃ nikkaddamaṃ.
Clear means: pure, free from mud.
Trong sạch (setakaṃ) có nghĩa là trong sạch, không bùn.
Supatitthanti anupubbagambhīrehi sundarehi titthehi upetaṃ.
With beautiful banks means: endowed with beautiful banks that sloped gently.
Có bến tốt (supatitthaṃ) có nghĩa là có những bến tốt, sâu dần dần.
Ramaṇīyanti rajatapaṭṭasadisaṃ vippakiṇṇavālikaṃ pahūtamacchakacchapaṃ abhirāmadassanaṃ.
Delightful means: with scattered sand resembling a silver plate, abundant with fish and turtles, and delightful to behold.
Khả ái (ramaṇīyaṃ) có nghĩa là đẹp mắt, với cát trải rộng như tấm bạc, có nhiều cá và rùa.
Samantā ca gocaragāmanti tassa padesassa samantā avidūre gamanāgamanasampannaṃ sampattapabbajitānaṃ sulabhapiṇḍaṃ gocaragāmañca addasaṃ.
And a village for alms-round all around means: and I saw a village for alms-round all around that region, not far away, with easy access for coming and going, where alms were easy to obtain for those who had gone forth with good fortune.
Và một làng khất thực xung quanh (samantā ca gocaragāmaṃ) có nghĩa là ta đã thấy một làng khất thực xung quanh vùng đó, không xa, thuận tiện cho việc đi lại, dễ dàng tìm được thức ăn cho các vị xuất gia.
Alaṃ vatāti samatthaṃ vata.
This is indeed adequate means: this is indeed sufficient.
Thật là đủ (alaṃ vatā) có nghĩa là thật là đầy đủ.
Tattheva nisīdinti bodhipallaṅke nisajjaṃ sandhāyāha.
I sat down right there refers to his sitting on the seat of awakening.
Ta đã ngồi ngay tại đó (tattheva nisīdiṃ) ám chỉ việc ngồi trên Bồ Đề tòa.
Uparisuttasmiñhi tatthevāti dukkarakārikaṭṭhānaṃ adhippetaṃ, idha pana bodhipallaṅko.
For in the sutta that follows, by right there the place of the undertaking of austerities is intended, but here, it is the Bodhi throne.
Trong kinh trên, cụm từ tattheva (ở ngay đó) có nghĩa là nơi thực hành khổ hạnh (dukkarakārikaṭṭhāna), còn ở đây, nó có nghĩa là Bồ-đề đạo tràng (bodhipallaṅka).
Tenāha – ‘‘tattheva nisīdi’’nti.
Therefore, it is said: "I sat down right there."
Do đó, Ngài nói: “Ngồi ngay tại đó.”
Alamidaṃ padhānāyāti idaṃ ṭhānaṃ padhānatthāya samatthanti evaṃ cintetvā nisīdinti attho.
This is sufficient for striving: having considered thus, "This place is suitable for the purpose of striving," he sat down; this is the meaning.
Cụm từ Alamidaṃ padhānāyā có nghĩa là: “Nơi này thích hợp cho sự tinh tấn.” Nghĩa là, sau khi suy nghĩ như vậy, Ngài ngồi xuống.
280. Ajjhagamanti adhigacchiṃ paṭilabhiṃ.
280. I attained: I reached, I obtained.
280. Ajjhagama (Tôi đã đạt được) có nghĩa là tôi đã chứng đắc, tôi đã thành tựu.
Ñāṇañca pana me dassananti sabbadhammadassanasamatthañca me sabbaññutaññāṇaṃ udapādi.
And knowledge and vision arose in me: and my knowledge of omniscience, capable of seeing all dhammas, arose.
Ñāṇañca pana me dassana (Trí tuệ và sự thấy của tôi) có nghĩa là trí tuệ Toàn Giác của tôi, có khả năng thấy tất cả các pháp, đã khởi lên.
Akuppā me vimuttīti mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppatāya ca akuppārammaṇatāya ca akuppā, sā hi rāgādīhi na kuppatīti akuppatāyapi akuppā, akuppaṃ nibbānamassārammaṇantipi akuppā.
My liberation is unshakeable: my liberation of the fruit of Arahantship is unshakeable because of its unshakeable nature and because its object is unshakeable. For it is unshakeable because it is not shaken by lust and so on; and it is also called unshakeable because unshakeable Nibbāna is its object.
Akuppā me vimuttī (Sự giải thoát của tôi là bất động) có nghĩa là sự giải thoát quả A-la-hán của tôi là bất động vì tính chất bất động của nó và vì đối tượng của nó là bất động. Nó là bất động vì không bị tham ái, v.v., làm dao động; nó cũng là bất động vì Nibbāna bất động là đối tượng của nó.
Ayamantimā jātīti ayaṃ sabbapacchimā jāti.
This is the last birth: this is the very last birth.
Ayamantimā jātī (Đây là sự tái sinh cuối cùng) có nghĩa là đây là sự tái sinh cuối cùng trong tất cả các kiếp.
Natthi dāni punabbhavoti idāni me puna paṭisandhi nāma natthīti evaṃ paccavekkhaṇañāṇampi me uppannanti dasseti.
There is no more renewed existence: he shows that the reviewing knowledge also arose in him thus: "Now, for me there is no such thing as renewed rebirth."
Natthi dāni punabbhavo (Không còn tái sinh nữa) có nghĩa là bây giờ tôi không còn tái sinh nữa. Điều này cho thấy rằng trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa) cũng đã khởi lên trong tôi.
281. Adhigatoti paṭividdho.
281. Attained: penetrated.
281. Adhigato (đã chứng đắc) có nghĩa là đã thấu triệt.
Dhammoti catusaccadhammo.
Dhamma: the Dhamma of the Four Truths.
Dhammo (Pháp) có nghĩa là Tứ Thánh Đế.
Gambhīroti uttānabhāvapaṭikkhepavacanametaṃ.
Profound: this is a statement that rejects the state of being shallow.
Gambhīro (sâu xa) là từ ngữ phủ nhận tính nông cạn.
Duddasoti gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ.
Difficult to see: because it is profound, it is difficult to see, to be seen with difficulty; it is not possible to see it with ease.
Duddaso (khó thấy) là khó thấy vì tính chất sâu xa của nó, khó để thấy, không thể dễ dàng thấy được.
Duddasattāva duranubodho, dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ.
Because it is difficult to see, it is difficult to understand; it is to be understood with difficulty, not possible to be understood with ease.
Vì khó thấy nên duranubodho (khó thấu hiểu), khó để thấu hiểu, không thể dễ dàng thấu hiểu được.
Santoti nibbuto.
Peaceful: extinguished.
Santo (tịch tịnh) có nghĩa là đã được tịch diệt.
Paṇītoti atappako.
Sublime: not unsatisfying.
Paṇīto (vi diệu) có nghĩa là không làm thỏa mãn.
Idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ.
This pair of terms is stated with reference only to the supramundane.
Hai điều này được nói chỉ về siêu thế pháp.
Atakkāvacaroti takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo.
Not within the range of reason: it is not to be fathomed or penetrated by reasoning; it is to be penetrated only by knowledge.
Atakkāvacaro (không thể suy luận tới) có nghĩa là không thể tiếp cận hay thâm nhập bằng suy luận, mà chỉ có thể tiếp cận bằng trí tuệ.
Nipuṇoti saṇho.
Subtle: fine.
Nipuṇo (tinh tế) có nghĩa là vi tế.
Paṇḍitavedanīyoti sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi veditabbo.
To be experienced by the wise: to be known by the wise who have practiced the right path.
Paṇḍitavedanīyo (chỉ người trí mới hiểu được) có nghĩa là chỉ những người trí tuệ đã thực hành đúng đắn mới có thể hiểu được.
Ālayarāmāti sattā pañcasu kāmaguṇesu allīyanti.
Delighting in attachment: beings cling to the five strands of sensual pleasure.
Ālayarāmā (ưa thích sự chấp thủ): Các chúng sinh bám víu vào năm dục lạc.
Tasmā te ālayāti vuccanti.
Therefore, they are called attachments.
Do đó, chúng được gọi là ālayā (sự chấp thủ).
Aṭṭhasatataṇhāvicaritāni ālayanti, tasmā ālayāti vuccanti.
The one hundred and eight elaborations of craving are attachments; therefore, they are called attachments.
Một trăm lẻ tám loại tham ái (taṇhāvicarita) bám víu (allīyanti), do đó chúng được gọi là ālayā.
Tehi ālayehi ramantīti ālayarāmā.
They delight in those attachments, thus they are delighting in attachment.
Vì họ vui thích với những sự chấp thủ đó, nên họ là ālayarāmā.
Ālayesu ratāti ālayaratā.
They are attached to attachments, thus they are attached to attachment.
Vì họ hoan hỷ với những sự chấp thủ đó, nên họ là ālayaratā.
Ālayesu suṭṭhu muditāti ālayasammuditā.
They are thoroughly gladdened in attachments, thus they are thoroughly gladdened in attachment.
Vì họ rất vui thích với những sự chấp thủ đó, nên họ là ālayasammuditā.
Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati; evamimehipi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammuditā anukkaṇṭhitā vasanti.
Just as a king who has entered a well-adorned park, complete with trees laden with flowers and fruits, delights in this and that splendor, is gladdened, joyous, and elated, is not discontented, and does not wish to leave even in the evening; so too do these beings delight in the attachment to sensual pleasures and the attachment to craving, and dwell in the round of saṃsāra, gladdened and without discontent.
Giống như một vị vua bước vào một khu vườn được trang hoàng lộng lẫy, đầy hoa trái, cây cối, v.v., thì vui thích với sự phong phú đó, hoan hỷ và rất vui mừng, không hề chán nản, và ngay cả vào buổi tối cũng không muốn rời đi; tương tự như vậy, các chúng sinh vui thích với những sự chấp thủ dục lạc và tham ái này, sống trong vòng luân hồi với sự hoan hỷ và không hề chán nản.
Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha.
Therefore, the Blessed One, showing them both kinds of attachment as if it were park-land, spoke the words beginning with "delighting in attachment."
Vì vậy, để chỉ cho chúng sinh hai loại chấp thủ này như một khu vườn, Đức Thế Tôn đã nói: “ ālayarāmā” và những từ tiếp theo.
Yadidanti nipāto, tassa ṭhānaṃ sandhāya ‘‘yaṃ ida’’nti, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya ‘‘yo aya’’nti evamattho daṭṭhabbo.
That is: this is a particle. In reference to its subject, the meaning should be understood as "which is this," and in reference to dependent origination, as "which is this."
Yadidaṃ là một từ ngữ không biến cách (nipāta). Nghĩa của nó là “cái gì đây” khi ám chỉ đến một nơi chốn, và “cái này đây” khi ám chỉ đến Duyên khởi (paṭiccasamuppāda).
Idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti imesaṃ paccayā idappaccayā; idappaccayā eva idappaccayatā; idappaccayatā ca sā paṭiccasamuppādo cāti idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
Specific conditionality, dependent origination: the conditions of these things are specific conditions; specific conditions themselves are specific conditionality; that which is specific conditionality and dependent origination is specific conditionality, dependent origination.
Idappaccayatāpaṭiccasamuppādo (Duyên khởi y theo điều này) có nghĩa là: những điều này là duyên, chỉ duyên này là Duyên này; Duyên này và Duyên khởi là Idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
Saṅkhārādipaccayānametaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for the conditions, beginning with formations.
Đây là tên gọi của các duyên như hành (saṅkhārā), v.v.
Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ nibbānameva.
All that begins with the stilling of all formations is simply Nibbāna.
Sabbasaṅkhārasamatho (sự làm lắng dịu tất cả các hành) và những từ tiếp theo, tất cả đều là Nibbāna.
Yasmā hi taṃ āgamma sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā sabbasaṅkhārasamathoti vuccati.
For because, in dependence on it, all agitations of formations are stilled, are calmed, it is called the stilling of all formations.
Vì nhờ đó mà tất cả những sự dao động của các hành được lắng dịu và chấm dứt, nên nó được gọi là sabbasaṅkhārasamatho.
Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā honti, sabbā taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati; tasmā sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodhoti vuccati.
And because, in dependence on it, all bases of existence are relinquished, all craving is destroyed, all defilements of lust fade away, all suffering ceases; therefore, it is called the relinquishing of all bases of existence, the destruction of craving, dispassion, cessation.
Và vì nhờ đó mà tất cả các sự chấp thủ (upadhi) được từ bỏ, tất cả tham ái được diệt trừ, tất cả phiền não tham dục được đoạn tận, tất cả khổ đau được chấm dứt; do đó nó được gọi là sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho (sự từ bỏ tất cả chấp thủ, sự diệt tận tham ái, sự ly tham, sự chấm dứt).
Sā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ.
And that craving, because it weaves or stitches together one existence with another, or karma with its fruit, is called vāna; that which has departed from that vāna is Nibbāna.
Tham ái này được gọi là vāna (sợi dây) vì nó dệt (vinati) hay nối kết (saṃsibbatī) chúng sinh từ kiếp này sang kiếp khác, hoặc nghiệp với quả. Nibbāna là sự thoát khỏi (nikkhantaṃ) cái vāna đó, nên được gọi là Nibbāna.
So mamassa kilamathoti yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assa, sā mama vihesā assāti attho.
That would be a weariness for me: The teaching to those who do not know would be a weariness for me, it would be a vexation for me; this is the meaning.
So mamassa kilamatho (Điều đó sẽ là sự mệt mỏi cho tôi) có nghĩa là sự thuyết pháp cho những người không hiểu biết sẽ là sự mệt mỏi cho tôi, sẽ là sự phiền toái cho tôi.
Kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca assāti vuttaṃ hoti.
It is said that it would be a physical weariness and a physical vexation.
Điều này có nghĩa là sẽ có sự mệt mỏi về thân và sự phiền toái về thân.
Citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi.
But in the mind, both of these are absent for the Buddhas.
Tuy nhiên, trong tâm của các vị Phật thì cả hai điều này đều không có.
Apissūti anubrūhanatthe nipāto, so ‘‘na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsū’’ti dīpeti.
And also: a particle in the sense of adding on; it indicates, "not only did this occur to me, but these verses also came to mind."
Apissū là một từ không biến cách mang ý nghĩa tăng cường, nó cho thấy rằng “không chỉ có điều đó xảy ra, mà những bài kệ này cũng đã hiện ra trong tâm (paṭibhaṃsū).”
Manti mama.
Me: my.
Maṃ có nghĩa là của tôi.
Anacchariyāti anuacchariyā.
Unprecedented: repeatedly wonderful.
Anacchariyā có nghĩa là không đáng ngạc nhiên.
Paṭibhaṃsūti paṭibhānasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesuṃ; parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsu.
Occurred to me: they became the domain of the knowledge called inspiration; they reached a state of being reflected upon.
Paṭibhaṃsū có nghĩa là chúng đã trở thành đối tượng của trí tuệ được gọi là paṭibhāna; chúng đã đạt đến trạng thái có thể được suy tư lặp đi lặp lại.
Kicchenāti dukkhena, na dukkhāya paṭipadāya.
With difficulty: with hardship, not with a painful practice.
Kicchenā (khó khăn) có nghĩa là với sự khổ hạnh, không phải bằng con đường khổ hạnh.
Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti.
For the four paths of the Buddhas are all of pleasant practice.
Đối với các vị Phật, cả bốn con đường đều là con đường an lạc.
Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ, alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā, galalohitaṃ nīharitvā, suañjitāni akkhīni uppāṭetvā, kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa, aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamaniyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
But this is said with reference to the practice leading to attainment during the time of fulfilling the perfections, when, being one with lust, aversion, and delusion, he gave away his decorated and adorned head to beggars who came, drew blood from his throat, plucked out his well-anointed eyes, and gave away his son, the light of his lineage, and his wife of pleasing conduct, and so on; and in other existences like that of the Khantivādī, he underwent cutting, piercing, and other such things.
Tuy nhiên, điều này được nói đến khi Bồ-tát đang hoàn thành các Ba-la-mật, lúc đó Ngài vẫn còn tham, sân, si, và Ngài đã hiến dâng những thứ như cắt đầu đã được trang sức và chuẩn bị kỹ lưỡng, rút máu từ cổ họng, móc mắt đã được kẻ đẹp, con trai là ngọn đèn của dòng dõi, vợ hiền dịu, v.v., cho những người khất thực đến xin; và Ngài cũng đã trải qua những sự cắt xẻ, đâm chém, v.v., trong những kiếp sống như Khantivādī. Điều này ám chỉ đến con đường dẫn đến giác ngộ (āgamaniyapaṭipadā).
Halanti ettha ha-kāro nipātamatto, alanti attho.
Enough: Here the syllable ha is a mere particle; the meaning is alaṃ (enough).
Trong từ halaṃ, âm ha chỉ là một từ không biến cách, alaṃ là ý nghĩa.
Pakāsitunti desituṃ, evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desituṃ, pariyattaṃ desituṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti.
To proclaim: to teach. It is said, "Enough of teaching the Dhamma attained with such difficulty; enough of teaching what has been perfected; what is the use of teaching it?"
Pakāsituṃ (để giảng dạy) có nghĩa là để thuyết pháp. Điều này có nghĩa là không nên thuyết pháp về Pháp đã được chứng đắc một cách khó khăn, không đủ để thuyết pháp, thuyết pháp thì có ích gì?
Rāgadosaparetehīti rāgadosapariphuṭṭhehi rāgadosānugatehi vā.
By those overcome by lust and aversion: by those pervaded by lust and aversion, or by those who follow after lust and aversion.
Rāgadosaparetehī (bị tham sân chi phối) có nghĩa là bị tham sân bao phủ hoặc bị tham sân đi theo.
Paṭisotagāminti niccādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ catusaccadhammaṃ.
Going against the stream: the Dhamma of the Four Truths, which goes against the stream of permanence and so on, in the manner of impermanence, suffering, non-self, and unattractiveness.
Paṭisotagāmiṃ (đi ngược dòng) có nghĩa là Pháp Tứ Thánh Đế đi ngược dòng với thường, lạc, ngã, tịnh, tức là vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.
Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā.
Tinged with lust: tinged with sensual lust, lust for existence, and lust for views.
Rāgarattā (bị tham ái nhuộm đỏ) có nghĩa là bị nhuộm đỏ bởi dục ái (kāmarāga), hữu ái (bhavarāga) và tà kiến ái (diṭṭhirāga).
Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evaṃ gāhāpetuṃ.
Will not see: they will not see with the nature of impermanence, suffering, non-self, and unattractiveness. Who will be able to make them grasp it thus when they do not see?
Na dakkhantī (họ sẽ không thấy) có nghĩa là họ sẽ không thấy bản chất vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh. Ai có thể khiến những người không thấy đó hiểu được như vậy?
Tamokhandhena āvuṭāti avijjārāsinā ajjhotthatā.
Enveloped by the mass of darkness: overcome by the mass of ignorance.
Tamokhandhena āvuṭā (bị khối tối tăm bao phủ) có nghĩa là bị khối vô minh che lấp.
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti.
Having made the aspiration and fulfilled the perfections, he attained omniscience.
Ngài đã phát nguyện như vậy, hoàn thành các Ba-la-mật và đạt được Toàn Giác.
Saccametaṃ, tadevaṃ paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami.
This is true, but his mind inclined thus through the power of that very reflection.
Đúng vậy, nhưng do năng lực của sự quán xét đó, tâm Ngài đã nghiêng về hướng đó.
Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ, dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā.
For after he had attained omniscience and was reflecting on the denseness of beings' defilements and the profundity of the Dhamma, the denseness of beings' defilements and the profundity of the Dhamma became apparent to him in every way.
Sau khi đạt được Toàn Giác, khi Ngài quán xét sự sâu dày của phiền não của chúng sinh và sự sâu xa của Pháp, thì sự sâu dày của phiền não của chúng sinh và sự sâu xa của Pháp đã trở nên rõ ràng dưới mọi khía cạnh.
Athassa ‘‘ime sattā kañjikapuṇṇā lābu viya, takkabharitā cāṭi viya, vasātelapītapilotikā viya, añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamūḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ nami.
Then, as he thought, "These beings are filled with defilements, like a gourd full of sour gruel, like a pot filled with buttermilk, like a cloth soaked in grease and oil, and like a hand smeared with soot; they are utterly defiled, tinged with lust, corrupted by aversion, and deluded by delusion—what will they be able to penetrate?" his mind inclined thus also through the power of reflecting on the denseness of their defilements.
Sau đó, khi Ngài suy nghĩ: “Những chúng sinh này đầy phiền não, cực kỳ ô nhiễm, bị tham ái nhuộm đỏ, bị sân hận làm hư hoại, bị si mê che lấp, giống như quả bầu đầy nước cháo, như chum đầy sữa bơ, như miếng vải đã thấm dầu mỡ, như bàn tay dính thuốc nhuộm. Họ có thể thấu hiểu được điều gì?” Do năng lực của sự quán xét về sự sâu dày của phiền não, tâm Ngài đã nghiêng về hướng đó.
‘‘Ayañca dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭipaṭipādanaṃ viya duranubodho.
‘‘And this Dhamma is profound like the mass of water that supports the earth, difficult to see like a mustard seed hidden by a mountain, difficult to comprehend like aligning the tip of a hair split a hundred times.
“Pháp này sâu xa như khối nước nâng đỡ trái đất, khó thấy như hạt cải được che giấu dưới núi, khó thấu hiểu như việc nối đầu sợi lông đã chẻ làm trăm mảnh.
Nanu mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi?
Indeed, when I strove to penetrate this Dhamma, was there any generosity I did not give, any morality I did not protect, any perfection I did not fulfill?
Há chẳng phải khi ta cố gắng thấu triệt Pháp này, không có bố thí nào ta chưa từng cho, không có giới nào ta chưa từng giữ, không có ba-la-mật nào ta chưa từng viên mãn sao?
Tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassāpi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassāpi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sodhentassāpi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha.
Though I, without enthusiasm, as it were, shattered the forces of Māra, the earth did not quake; though I recollected past lives in the first watch of the night, it did not quake; though I purified the divine eye in the middle watch, it did not quake; but in the last watch, when I penetrated dependent origination, the ten-thousand-world system quaked.
Dù ta đã phá tan quân Ma-vương như không cần nỗ lực, trái đất cũng không rung chuyển; dù ta đã hồi tưởng túc mạng trong canh đầu, trái đất cũng không rung chuyển; dù ta đã làm thanh tịnh thiên nhãn trong canh giữa, trái đất cũng không rung chuyển; nhưng khi ta thấu triệt Duyên khởi trong canh cuối, mười ngàn thế giới đã rung chuyển.
Iti mādisenāpi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāpaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
Thus, even for one like me, with keen wisdom, this Dhamma was penetrated with difficulty. How will ordinary people penetrate it?” In this way, it should be understood that his mind inclined due to the reflection on the profundity of the Dhamma.
Như vậy, Pháp này đã được một người có trí tuệ sắc bén như ta thấu triệt một cách khó khăn, thì làm sao đại chúng thế gian có thể thấu triệt được?” Cũng cần phải hiểu rằng tâm Ngài nghiêng về phía không muốn thuyết pháp như vậy là do năng lực quán xét sự sâu xa của Pháp.
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami.
Moreover, his mind inclined in this way because he intended to teach when requested by Brahmā.
Hơn nữa, tâm Ngài nghiêng về phía không muốn thuyết pháp như vậy cũng là để Ngài có ý muốn thuyết pháp khi Phạm Thiên thỉnh cầu.
Jānāti hi bhagavā – ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne maṃ mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpesi, santo vata, bho, dhammo paṇīto vata, bho, dhammo’ti maññamānā sussūsissantī’’ti.
For the Blessed One knew: “When my mind inclines to disinclination, Mahābrahmā will request me to teach the Dhamma, and these beings revere Brahmā. They will listen attentively, thinking, ‘Indeed, the Teacher was disinclined to teach the Dhamma, but Mahābrahmā requested him and caused him to teach. Oh, how peaceful is the Dhamma! Oh, how excellent is the Dhamma!’”
Đức Thế Tôn biết rằng: “Khi tâm ta nghiêng về phía không muốn thuyết pháp, Đại Phạm Thiên sẽ thỉnh cầu ta thuyết pháp. Những chúng sinh này tôn kính Phạm Thiên, họ sẽ nghĩ: ‘Đức Đạo Sư đã không muốn thuyết pháp, nhưng Đại Phạm Thiên đã thỉnh cầu và khiến Ngài thuyết pháp. Ôi, Pháp thật an tịnh! Ôi, Pháp thật vi diệu!’ và họ sẽ lắng nghe.”
Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
It should be understood that this also was a reason why his mind inclined to disinclination, but not to not teaching the Dhamma.
Cũng cần phải hiểu rằng chính vì lý do này mà tâm Ngài nghiêng về phía không muốn thuyết pháp, chứ không phải là không muốn thuyết pháp.
Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto.
Sahampati: He was indeed the elder named Sahaka in the dispensation of Kassapa, the Blessed One, who, having developed the first jhāna, was reborn as a Brahmā with a lifespan of an eon in the realm of the first jhāna.
Sahampati (Phạm Thiên Sahampati): Vị ấy là một trưởng lão tên Sahaka trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, đã chứng đệ nhất thiền và tái sinh làm Phạm Thiên có tuổi thọ một kiếp trong cõi đệ nhất thiền.
Tatra naṃ sahampatibrahmāti paṭisañjānanti, taṃ sandhāyāha – ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti.
There they recognize him as Sahampati Brahmā; referring to him, it is said: "by Brahmā Sahampati."
Tại đó, vị ấy được biết đến là Phạm Thiên Sahampati. Do đó, kinh nói: “Phạm Thiên Sahampati.”
Nassati vata, bhoti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāresi, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu.
Alas, it is perishing!: It is said that he uttered this sound in such a way that all the devas of the ten-thousand-world system heard it and assembled.
Này chư vị, thật sự thế giới này đang bị tiêu hoại! (Nassati vata, bho): Vị ấy đã thốt ra lời này với âm vang lớn đến mức tất cả các Phạm Thiên trong mười ngàn thế giới đã nghe và tụ họp lại.
Yatra hi nāmāti yasmiṃ nāma loke.
Where in the world: in whichever world.
Nơi mà (Yatra hi nāmā): Trong thế giới mà.
Purato pāturahosīti tehi dasahi brahmasahassehi saddhiṃ pāturahosi.
Appeared before: appeared with those ten thousand Brahmas.
Hiện ra trước mặt (Purato pāturahosī): Hiện ra cùng với mười ngàn Phạm Thiên đó.
Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ, evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā.
Of those with little dust: those whose eye of wisdom has little, slight dust of lust, hatred, and delusion—such is their nature, thus they are of those with little dust.
Có ít bụi trần (Apparajakkhajātikā): Là những người có ít, có chút bụi trần tham, sân, si trong con mắt trí tuệ, tức là những người có bản tính như vậy.
Assavanatāti assavanatāya.
Because of not hearing: due to not hearing.
Do không được nghe (Assavanatā): Do không được nghe.
Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ, dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
Will be: shows that, like lotuses ripe for the touch of the sun's rays, there will not be one or two, but hundreds of thousands of beings who, having made aspirations and accumulated merit in the ten ways of meritorious deeds under previous Buddhas, are desirous of hearing the Dhamma teaching itself and are worthy of entering the Noble Path at the end of a four-lined verse, becoming knowers of the Dhamma.
Sẽ có (Bhavissantī): Chỉ ra rằng sẽ có không phải một, không phải hai, mà hàng trăm ngàn chúng sinh đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ theo mười hạnh ba-la-mật, những người mong muốn được nghe Pháp như hoa sen nở khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, và xứng đáng đạt đến cảnh giới Thánh ngay khi kết thúc bài kệ bốn câu, sẽ là những người thấu hiểu Pháp.
Pāturahosīti pātubhavi.
Appeared: manifested.
Hiện ra (Pāturahosī): Xuất hiện.
Samalehi cintitoti samalehi chahi satthārehi cintito.
Conceived by the defiled ones: conceived by the six defiled teachers.
Được các kẻ ô nhiễm suy nghĩ (Samalehi cintito): Được sáu vị đạo sư ô nhiễm suy nghĩ.
Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya, visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu.
For they, having arisen earlier, taught defiled wrong-view Dhamma as if spreading thorns throughout the entire Jambudīpa, or as if pouring poison.
Trước đây, họ đã xuất hiện và thuyết giảng tà kiến ô nhiễm như thể rải gai và đổ thuốc độc khắp toàn cõi Jambudīpa.
Apāpuretanti vivara etaṃ.
Open up: open this.
Hãy mở ra (Apāpuretaṃ): Hãy mở ra điều này.
Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ.
Door to the Deathless: the Noble Path, which is the door to the Deathless, Nibbāna.
Cánh cửa bất tử (Amatassa dvāraṃ): Con đường Thánh là cánh cửa dẫn đến Niết bàn bất tử.
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
Let them hear the Dhamma understood by the stainless one: the Brahmā pleads, "O Blessed One, let these beings hear the Four Noble Truths, the Dhamma understood by the Stainless One, the Perfectly Self-Enlightened One, because of the absence of defilements such as lust."
Mong họ được nghe Pháp đã được bậc thanh tịnh giác ngộ (Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ): Vị ấy thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, mong cho những chúng sinh này được nghe Pháp Tứ Diệu Đế đã được bậc Chánh Đẳng Giác thanh tịnh giác ngộ, vì Ngài không có các cấu uế như tham ái.”
Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathā ṭhitova.
Just as one standing on a mountain peak of solid rock: just as one stands on a mountain peak of solid, single rock.
Như một người đứng trên đỉnh núi đá (Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito): Như một người đứng trên đỉnh một ngọn núi đá vững chắc.
Na hi tassa ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi.
Indeed, for one standing there, there is no need to crane or stretch the neck to see.
Thật vậy, khi người ấy đứng, không cần phải nâng cổ hay duỗi người để nhìn.
Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ.
Similar to that: similar to that, comparable to a rock mountain.
Tương tự như vậy (Tathūpamaṃ): Tương tự như ngọn núi đá đó.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani ṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi, sumedha, sundarapañña-sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkha.
Here is the brief meaning: "Just as a clear-sighted man standing on a rock mountain peak would see people all around, so too, O Sumedha, O Perfectly Wise One, you, the Blessed One, the all-seeing one with omniscient knowledge, having ascended the palace of Dhamma, yourself sorrowless, should survey, observe, and examine the sorrow-afflicted populace, overwhelmed by birth and old age."
Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: “Như một người có mắt đứng trên đỉnh núi đá có thể nhìn thấy mọi người xung quanh, thì Ngài, bậc có trí tuệ tuyệt vời, bậc Toàn Giác có mắt khắp mọi nơi nhờ trí tuệ Toàn Giác, hãy leo lên cung điện Pháp và tự mình không còn sầu muộn, hãy quán sát, xem xét, và kiểm tra những chúng sinh đang chìm đắm trong sầu muộn, bị sinh, già áp bức.”
Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ.
Here is the intended meaning: "Suppose a large field were made all around the foot of a mountain, and huts were built in the rows of rice fields, and fire was lit at night.
Ý nghĩa ở đây là: “Như khi người ta làm một cánh đồng lớn quanh chân núi, dựng những túp lều trên các bờ ruộng và đốt lửa vào ban đêm.
Caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ.
And there was utter darkness. Then, for a person with sight standing on the top of that mountain, looking down at the ground, neither the field, nor the rows of rice fields, nor the huts, nor the people sleeping there would be visible.
Sẽ có bóng tối dày đặc bốn bề. Lúc ấy, một người có mắt đứng trên đỉnh núi nhìn xuống đất sẽ không thấy cánh đồng, không thấy bờ ruộng, không thấy những túp lều, cũng không thấy những người đang ngủ trong đó.
Kuṭikāsu pana aggijālāmattakameva paññāyeyya.
Only the flames of fire in the huts would be visible.
Chỉ có ánh lửa trong các túp lều là hiện rõ.
Evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa, ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittā sarā viya honti.
Similarly, for the Tathāgata, looking at the multitude of beings from atop the palace of Dhamma, those beings who have not done good deeds do not come into the range of the Buddha-eye, even if they are seated at his right knee in the same dwelling; they are like arrows shot in the night.
Cũng vậy, đối với Đức Như Lai khi Ngài leo lên cung điện Pháp và quán sát chúng sinh, những chúng sinh chưa từng làm điều thiện, dù ngồi bên cạnh đầu gối phải trong cùng một trú xứ, cũng không lọt vào tầm mắt Phật nhãn, giống như những mũi tên bắn vào ban đêm.
Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ āgacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca.
But those who have done good deeds, those who are amenable to instruction, even if they stand far away, they come into his range, like fire or like the Himālaya mountain.
Còn những người có duyên lành, những người đáng được giáo hóa, dù đứng ở xa, cũng lọt vào tầm mắt Ngài, giống như lửa hoặc như núi Hy Mã Lạp Sơn.
Vuttampi cetaṃ –
This too has been said:
Lời này cũng đã được nói:
Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati.
Arise!: This word is spoken by Brahmā requesting the Blessed One to undertake a wandering tour for the purpose of teaching the Dhamma.
Hãy đứng dậy! (Uṭṭhehī): Lời này được nói để thỉnh cầu Đức Thế Tôn du hành để thuyết Pháp.
Vīrātiādīsu bhagavā vīriyavantatāya vīro.
Hero, etc.: Among these, the Blessed One is called Hero because of his energy.
Trong các từ Vīra (Bậc anh hùng) v.v., Đức Thế Tôn được gọi là Vīra vì Ngài có tinh tấn.
Devaputtamaccukilesamārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo.
Victor in battle because he conquered the Māras of devaputtas, death, and defilements.
Ngài là Vijitasaṅgāma (Bậc chiến thắng trận chiến) vì Ngài đã chiến thắng các Ma vương như thiên tử ma, tử ma, phiền não ma.
Jātikantārādinittharaṇatthāya veneyyasatthavāhanasamatthatāya satthavāho.
Caravan leader because he is capable of leading beings amenable to instruction across the wilderness of birth and old age.
Ngài là Satthavāha (Vị dẫn đường) vì Ngài có khả năng dẫn dắt chúng sinh đáng được giáo hóa thoát khỏi các nẻo hiểm sinh tử v.v.
Kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo.
He is to be understood as debt-free due to the absence of the debt of sensual desire.
Cũng cần phải hiểu rằng Ngài là Aṇaṇa (Bậc không nợ nần) vì Ngài không có món nợ tham dục.
283. Ajjhesananti yācanaṃ.
283. Request: an entreaty.
283. Sự thỉnh cầu (Ajjhesanaṃ): Sự thỉnh cầu.
Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca.
With the Buddha-eye: with the knowledge of the diversity of faculties and the knowledge of underlying tendencies.
Bằng Phật nhãn (Buddhacakkhunā): Bằng trí tuệ biết rõ căn tánh và khuynh hướng của chúng sinh.
Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti.
For these two knowledges are called the Buddha-eye; omniscience is called the all-seeing eye; the three path-knowledges are called the Dhamma-eye.
Thật vậy, hai trí tuệ này được gọi là Phật nhãn, trí tuệ Toàn Giác được gọi là Samantacakkhu, và ba trí tuệ Đạo (Sơ đạo, Nhị đạo, Tam đạo) được gọi là Pháp nhãn (Dhammacakkhu).
Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā.
Those with little dust, etc.: Those in whose eye of wisdom there is little dust of lust, etc., in the manner explained, are those with little dust.
Trong các từ Apparajakkhe v.v., những người có ít bụi trần tham ái v.v. trong con mắt trí tuệ theo cách đã nói, được gọi là Apparajakkhā (người có ít bụi trần).
Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā.
Those in whom that is great are those with much dust.
Những người có nhiều bụi trần đó được gọi là Mahārajakkhā (người có nhiều bụi trần).
Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā.
Those whose faculties such as faith are keen are those with keen faculties.
Những người có các căn như tín v.v. sắc bén được gọi là Tikkhindriyā (người có căn sắc bén).
Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā.
Those whose faculties are dull are those with dull faculties.
Những người có các căn đó mềm yếu được gọi là Mudindriyā (người có căn mềm yếu).
Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā.
Those whose qualities such as faith are beautiful are those with beautiful qualities.
Những người có các trạng thái như tín v.v. tốt đẹp được gọi là Svākārā (người có trạng thái tốt đẹp).
Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā.
Those who grasp the stated reason and can be easily instructed are those easily instructed.
Những người ghi nhớ được lý do đã nói, có thể dễ dàng được giáo hóa, được gọi là Suviññāpayā (người dễ giáo hóa).
Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
Those who see the other world and fault as fearful are called those who see fear in the other world and in fault.
Những người nhìn thấy cả thế giới bên kia và tội lỗi như là đáng sợ, được gọi là Paralokavajjabhayadassāvino (người thấy sự đáng sợ của thế giới bên kia và tội lỗi).
Ayaṃ panettha pāḷi – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho.
Here is the Pāḷi: “A person with faith has little dust; a person without faith has much dust.
Đây là đoạn kinh văn: “Người có đức tin có ít bụi trần, người không có đức tin có nhiều bụi trần.
Āraddhavīriyo…, kusito…, upaṭṭhitassati…, muṭṭhassati…, samāhito…, asamāhito…, paññavā…, duppañño puggalo mahārajakkho.
A person with aroused energy..., a lazy person..., a person with established mindfulness..., a person with lapsed mindfulness..., a person who is concentrated..., a person who is unconcentrated..., a person with wisdom..., a person with little wisdom is one with much dust.
Người có tinh tấn..., người biếng nhác..., người có chánh niệm..., người thất niệm..., người có định..., người không định..., người có trí tuệ..., người kém trí tuệ là người có nhiều bụi bặm (kilesa).
Tathā saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo na paralokavajjabhayadassāvī.
Likewise, a faithful person is one with sharp faculties... and so on... a person with wisdom is one who sees danger in faults relating to the next world, a person with little wisdom is not one who sees danger in faults relating to the next world.
Tương tự, người có đức tin là người có căn sắc bén...pe... người có trí tuệ là người thấy sự nguy hiểm của các lỗi lầm ở đời sau, người kém trí tuệ là người không thấy sự nguy hiểm của các lỗi lầm ở đời sau.
Lokoti khandhaloko, āyatanaloko, dhātuloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā.
The world means: the world of the aggregates, the world of the sense bases, the world of the elements, the world of prosperous existence, the world of prosperous origination, the world of calamitous existence, the world of calamitous origination, one world is all beings subsist on nutriment.
Loka (thế gian) là thế gian của các uẩn (khandha), thế gian của các xứ (āyatana), thế gian của các giới (dhātu), thế gian của sự thành tựu hữu (bhava), thế gian của sự thành tựu sanh (sambhava), thế gian của sự suy đồi hữu, thế gian của sự suy đồi sanh. Một thế gian là tất cả chúng sanh đều nương tựa vào vật thực (āhāra).
Dve lokā – nāmañca rūpañca.
Two worlds are: name and form.
Hai thế gian là danh (nāma) và sắc (rūpa).
Tayo lokā – tisso vedanā.
Three worlds are: the three feelings.
Ba thế gian là ba thọ (vedanā).
Cattāro lokā – cattāro āhārā.
Four worlds are: the four nutriments.
Bốn thế gian là bốn vật thực (āhāra).
Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā.
Five worlds are: the five aggregates of clinging.
Năm thế gian là năm thủ uẩn (upādānakkhandha).
Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni.
Six worlds are: the six internal sense bases.
Sáu thế gian là sáu nội xứ (ajjhattikāyatana).
Satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo.
Seven worlds are: the seven stations of consciousness.
Bảy thế gian là bảy trú xứ của thức (viññāṇaṭṭhiti).
Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā.
Eight worlds are: the eight worldly conditions.
Tám thế gian là tám pháp thế gian (lokadhamma).
Nava lokā – nava sattāvāsā.
Nine worlds are: the nine abodes of beings.
Chín thế gian là chín trú xứ của chúng sanh (sattāvāsa).
Dasa lokā – dasāyatanāni.
Ten worlds are: the ten sense bases.
Mười thế gian là mười xứ (āyatana).
Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni.
Twelve worlds are: the twelve sense bases.
Mười hai thế gian là mười hai xứ.
Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārassa dhātuyo.
Eighteen worlds are: the eighteen elements.
Mười tám thế gian là mười tám giới (dhātu).
Vajjanti sabbe kilesā vajjā, sabbe duccaritā vajjā, sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā.
Faults are: all defilements are faults, all misconducts are faults, all formations are faults, all kamma leading to existence are faults.
Vajja (lỗi lầm) là tất cả các phiền não (kilesa) là lỗi lầm, tất cả các ác hạnh (duccarita) là lỗi lầm, tất cả các hành (abhisaṅkhāra) là lỗi lầm, tất cả các nghiệp dẫn đến tái sanh (bhavagāmikamma) là lỗi lầm.
Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake.
Thus, in this world and in this fault, an intense perception of fear is established, just like toward an executioner with a raised sword.
Như vậy, trong thế gian này và trong lỗi lầm này, tưởng về sự sợ hãi mãnh liệt hiện hữu, ví như đối với kẻ sát nhân vung gươm.
Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāsi paṭivijjhi.
By these fifty aspects, he knows, sees, has understood, and has penetrated these five faculties.
Với năm mươi phương diện này, Ngài đã biết, đã thấy, đã thấu hiểu, đã thể nhập năm căn này.
Idaṃ tathāgatassa indriyaparopariyatte ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.112).
This is the Tathāgata’s knowledge of the superiority and inferiority of faculties.
Đây là trí tuệ về sự sai biệt của các căn (indriyaparopariyatte ñāṇa) của Đức Như Lai (Tathāgata).
Uppaliniyanti uppalavane.
In a lily pond means in a thicket of lilies.
Trong đầm sen (Uppaliniya) nghĩa là trong rừng sen.
Itaresupi eseva nayo.
In the other cases, this is the method.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách tương tự.
Antonimuggaposīnīti yāni anto nimuggāneva posiyanti.
Nourished while submerged within means those that are nourished while submerged within.
Antonimuggaposīnī (nuôi dưỡng chìm sâu bên trong) là những bông sen được nuôi dưỡng khi vẫn chìm sâu bên trong (nước).
Udakaṃ accuggamma ṭhitānīti udakaṃ atikkamitvā ṭhitāni.
Standing having risen above the water means standing having surpassed the water.
Udakaṃ accuggamma ṭhitāni (đứng vượt lên khỏi mặt nước) là những bông sen đứng vượt lên khỏi mặt nước.
Tattha yāni accuggamma ṭhitāni, tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni.
Among them, those that are standing having risen above, awaiting contact with the sun's rays, are those that will blossom today.
Trong số đó, những bông sen đứng vượt lên khỏi mặt nước, chúng đang chờ đợi sự tiếp xúc của tia nắng mặt trời, là những bông sen sẽ nở hôm nay.
Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni.
Those that are standing level with the water are those that will blossom tomorrow.
Những bông sen đang ngang bằng mặt nước, chúng sẽ nở vào ngày mai.
Yāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni.
Those that have not risen from the water and are nourished while submerged within are those that will blossom on the third day.
Những bông sen chưa vượt lên khỏi mặt nước, được nuôi dưỡng chìm sâu bên trong, chúng sẽ nở vào ngày thứ ba.
Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti.
But there are also other lilies and so forth that have not risen from the water, which are diseased; they will never blossom but will become food for fish and turtles.
Ngoài ra, còn có những bông sen khác chưa vượt lên khỏi mặt nước, như sen bị bệnh, v.v., chúng sẽ không bao giờ nở mà sẽ trở thành thức ăn cho cá và rùa.
Tāni pāḷiṃ nāruḷhāni.
They are not included in the Pāli text.
Những điều này không được đề cập trong Pāḷi.
Āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni.
However, they should be brought up and explained, so they are explained.
Tuy nhiên, chúng đã được trình bày để giải thích rõ hơn.
Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.
Just as there are those four kinds of flowers, in the same way, there are four kinds of individuals: the one who understands quickly, the one who understands after detailed explanation, the one who needs to be guided, and the one for whom the words are the maximum.
Giống như bốn loại hoa sen đó, cũng có bốn hạng người là ugghaṭitaññū, vipañcitaññū, neyyo, và padaparamo.
Tattha ‘‘yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū.
Among them, "that person for whom there is a penetration of the Dhamma at the very time it is uttered, this person is called one who understands quickly.
Trong đó, “người nào có sự chứng ngộ Pháp ngay khi được thuyết giảng, người ấy được gọi là ugghaṭitaññū (người mau hiểu).”
Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū.
That person for whom there is a penetration of the Dhamma when the meaning of what was stated concisely is explained in detail, this person is called one who understands after detailed explanation.
“Người nào có sự chứng ngộ Pháp khi ý nghĩa của lời thuyết giảng vắn tắt được giải thích rộng rãi, người ấy được gọi là vipañcitaññū (người cần giải thích).”
Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo.
That person for whom there is a gradual penetration of the Dhamma through learning, questioning, wise attention, and through serving, attending, and associating with spiritual friends, this person is called one who needs to be guided.
“Người nào có sự chứng ngộ Pháp dần dần qua việc nghe giảng, hỏi han, tác ý đúng đắn, gần gũi, giao du, và phụng sự bạn lành, người ấy được gọi là neyyo (người có thể được hướng dẫn).”
Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo’’ (pu. pa. 151).
That person for whom there is no penetration of the Dhamma in this life even after listening much, speaking much, retaining much, and teaching much, this person is called one for whom the words are the maximum."
“Người nào dù nghe nhiều, nói nhiều, ghi nhớ nhiều, và đọc tụng nhiều nhưng không có sự chứng ngộ Pháp trong kiếp sống đó, người ấy được gọi là padaparamo (người chỉ đạt đến mức độ lời nói).”
Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ‘‘ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyyo, macchakacchapabhakkhāni pupphāni viya padaparamo’’ti addasa.
Therein, the Blessed One, surveying the ten-thousandfold world-system which is similar to a lily pond, saw: "Like the flowers that will blossom today are those who understand quickly; like the flowers that will blossom tomorrow are those who understand after detailed explanation; like the flowers that will blossom on the third day are those who need to be guided; and like the flowers that will be devoured by fish and turtles are those for whom the words are the maximum."
Trong đó, Đức Thế Tôn khi quán sát mười ngàn thế giới (lokadhātu) giống như đầm sen, Ngài đã thấy: “Người ugghaṭitaññū giống như những bông sen sẽ nở hôm nay, người vipañcitaññū giống như những bông sen sẽ nở ngày mai, người neyyo giống như những bông sen sẽ nở ngày thứ ba, và người padaparamo giống như những bông sen bị cá và rùa ăn.”
Passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
And as he looked, he saw in all aspects thus: "This many have little dust, this many have much dust, and among them, this many are those who understand quickly."
Và khi quán sát, Ngài đã thấy tất cả các phương diện như: “Có bấy nhiêu người có ít bụi bặm (kilesa), có bấy nhiêu người có nhiều bụi bặm; trong số đó, có bấy nhiêu người là ugghaṭitaññū.”
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti.
Among them, for three types of individuals, the Blessed One's teaching of the Dhamma bears fruit in this very life.
Trong đó, đối với ba hạng người, lời thuyết Pháp của Đức Thế Tôn mang lại lợi ích ngay trong kiếp sống này.
Padaparamānaṃ anāgate vāsanatthāya hoti.
For those for whom the words are the maximum, it becomes a basis for the future.
Đối với hạng người padaparamo, đó là để gieo hạt giống (vāsanā) cho tương lai.
Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi.
Then the Blessed One, knowing that the teaching of the Dhamma would be beneficial for these four kinds of individuals and having generated the wish to teach, again divided all beings in the three existences into two categories based on their capacity or incapacity for attainment.
Sau đó, Đức Thế Tôn, sau khi biết được lời thuyết Pháp mang lại lợi ích cho bốn hạng người này, đã khởi tâm muốn thuyết giảng, rồi Ngài lại chia tất cả chúng sanh trong ba cõi thành hai loại dựa trên khả năng giác ngộ (bhabba) và không khả năng giác ngộ (abhabba).
Ye sandhāya vuttaṃ – ‘‘katame te sattā abhabbā, ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā.
In reference to them it was said: "Which beings are incapable of attainment? Those beings who are possessed of the obstruction of kamma, the obstruction of defilements, the obstruction of resultants; who are faithless, without desire, of little wisdom, and incapable of entering the fixed course of rightness in wholesome states—these beings are incapable of attainment.
Liên quan đến điều này, đã được nói: “Những chúng sanh nào không có khả năng giác ngộ? Những chúng sanh bị nghiệp chướng (kammāvaraṇa), bị phiền não chướng (kilesāvaraṇa), bị quả chướng (vipākāvaraṇa), không có đức tin, không có ước muốn, kém trí tuệ, không có khả năng đi vào con đường chánh định trong các pháp thiện, những chúng sanh ấy là không có khả năng giác ngộ.
Katame te sattā bhabbā?
Which beings are capable of attainment?
Những chúng sanh nào có khả năng giác ngộ?
Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 827; paṭi. ma. 1.115).
Those beings who are not possessed of the obstruction of kamma... and so on... these beings are capable of attainment."
Những chúng sanh nào không bị nghiệp chướng...pe... những chúng sanh ấy là có khả năng giác ngộ.”
Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosamohacaritā vitakkasaddhābuddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi; evaṃ katvā dhammaṃ desissāmīti cintesi.
Therein, having set aside all the incapable individuals, he comprehended with his knowledge only the capable individuals and made six divisions: "This many are of a lustful temperament, this many are of a hateful and deluded temperament, and of a speculative, faithful, and intelligent temperament"; having done so, he thought, "I will teach the Dhamma."
Trong đó, Ngài đã bỏ qua tất cả những người không có khả năng giác ngộ và chỉ dùng trí tuệ để bao quát những người có khả năng giác ngộ, chia họ thành sáu loại: “Có bấy nhiêu người có tánh tham (rāgacarita), có bấy nhiêu người có tánh sân (dosacarita) và tánh si (mohacarita), tánh tầm (vitakkacarita), tánh tín (saddhācarita), tánh trí (buddhicarita)”; sau khi làm như vậy, Ngài đã suy nghĩ: “Ta sẽ thuyết giảng Pháp.”
Paccabhāsinti patiabhāsiṃ.
Replied means he spoke in response.
Paccabhāsiṃ nghĩa là đã nói lại.
Apārutāti vivaṭā.
Opened means unveiled.
Apārutā nghĩa là đã mở ra.
Amatassa dvārāti ariyamaggo.
The doors to the Deathless means the noble path.
Amatassa dvārā (cửa bất tử) là Thánh đạo (ariyamagga).
So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapitoti dasseti.
For that is the door to Nibbāna, which is called the Deathless, and he shows: "That has been opened by me and set in place."
Thật vậy, đó là cánh cửa dẫn đến Niết Bàn, được gọi là bất tử; điều này cho thấy rằng Ngài đã mở và đặt nó ở đó.
Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ pamuñcantu, vissajjentu.
Let them release their faith means let them all release, let them send forth their faith.
Pamuñcantu saddhaṃ nghĩa là tất cả hãy buông bỏ đức tin của mình, hãy xả bỏ.
Pacchimapadadvaye ayamattho, ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ.
In the last two lines, this is the meaning: I, being mindful of the fatigue of body and speech, did not speak this exquisite and supreme Dhamma, even though it was well-practiced and readily available to me.
Ý nghĩa của hai từ cuối cùng là: “Ta đã không thuyết giảng giáo pháp cao quý và tối thượng này, dù đã thuần thục và được thực hành tốt, vì nghĩ rằng nó sẽ làm mệt mỏi thân và khẩu (của Ta).”
Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti.
But now, let all people bring forth the vessel of faith; I shall fulfill their aspirations.
“Nhưng bây giờ, tất cả mọi người hãy mang bình đức tin của mình đến, Ta sẽ làm cho ý muốn của họ được viên mãn.”
Tatrāyaṃ anupubbikathā – bodhisatto kira mahābhinikkhamanadivase vivaṭaṃ itthāgāraṃ disvā saṃviggahadayo, ‘‘kaṇḍakaṃ āharā’’ti channaṃ āmantetvā channasahāyo assarājapiṭṭhigato nagarato nikkhamitvā kaṇḍakanivattanacetiyaṭṭhānaṃ nāma dassetvā tīṇi rajjāni atikkamma anomānadītīre pabbajitvā anupubbena cārikaṃ caramāno rājagahe piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbate nisinno magadhissarena raññā nāmagottaṃ pucchitvā, ‘‘imaṃ rajjaṃ sampaṭicchāhī’’ti vutto, ‘‘alaṃ mahārāja, na mayhaṃ rajjena attho, ahaṃ rajjaṃ pahāya lokahitatthāya padhānaṃ anuyuñjitvā loke vivaṭacchado bhavissāmīti nikkhanto’’ti vatvā, ‘‘tena hi buddho hutvā paṭhamaṃ mayhaṃ vijitaṃ osareyyāsī’’ti paṭiññaṃ gahito kālāmañca udakañca upasaṅkamitvā tesaṃ dhammadesanāya sāraṃ avindanto tato pakkamitvā uruveḷāya chabbassāni dukkarakārikaṃ karontopi amataṃ paṭivijjhituṃ asakkonto oḷārikāhārapaṭisevanena kāyaṃ santappesi.
Herein, this is the sequential narrative: It is said that on the day of the great renunciation, the Bodhisatta, seeing the women’s quarters in disarray, became agitated at heart. Calling Channa, saying, “Bring Kaṇṭhaka,” he departed from the city accompanied by Channa, mounted on the back of the king of horses. After pointing out the place named the Kaṇṭhaka-nivattana Cetiya, he crossed three kingdoms and went forth on the bank of the Anomā river. Traveling on tour in due course, he went for alms in Rājagaha. While sitting on the Paṇḍava mountain, he was asked his name and clan by the king, the lord of Magadha, and was told, “Please accept this kingdom.” He replied, “Enough, great king, I have no need for a kingdom. I have gone forth, having abandoned a kingdom, to strive for the welfare of the world, and having become one whose veil is lifted in the world.” Having said this, he accepted the king’s promise: “In that case, having become a Buddha, may you first visit my kingdom.” He then approached Kālāma and Udaka, but not finding the essence in their teaching, he departed from there. Even while practicing austerities for six years in Uruvelā, he was unable to penetrate the deathless, so he nourished his body by partaking of coarse food.
Ở đây là câu chuyện tuần tự – Bồ Tát, vào ngày Đại Xuất Gia, thấy cung nữ hỗn độn liền kinh hoàng trong lòng, gọi Channa và bảo: “Hãy dẫn Kaṇḍaka đến!” Cùng với Channa, Ngài cưỡi trên lưng ngựa vương Kaṇḍaka, rời khỏi thành, chỉ cho Channa thấy nơi gọi là Kaṇḍakanivattanacetiya (Tháp nơi ngựa Kaṇḍaka quay về), rồi vượt qua ba vương quốc, xuất gia bên bờ sông Anomā. Sau đó, Ngài tuần tự du hành, khất thực ở Rājagaha, rồi ngồi trên núi Paṇḍava. Khi vua Magadha hỏi tên họ và bảo: “Hãy nhận lấy vương quốc này!”, Ngài đáp: “Đại vương, đủ rồi, tôi không có ý muốn vương quốc. Tôi đã từ bỏ vương quốc để vì lợi ích của thế gian, chuyên tâm tu hành, và sẽ trở thành người phá tan màn vô minh trong thế gian.” Sau khi nói vậy và được vua chấp nhận lời hứa: “Vậy thì, khi trở thành Phật, xin Ngài hãy ghé thăm lãnh thổ của tôi trước tiên!”, Ngài đến gặp Āḷāra Kālāma và Uddaka Rāmaputta. Không tìm thấy cốt lõi trong giáo pháp của họ, Ngài rời đi. Đến Uruvelā, Ngài thực hành khổ hạnh suốt sáu năm nhưng không thể chứng đắc bất tử (Nibbāna). Vì vậy, Ngài đã nuôi dưỡng thân thể bằng cách thọ dụng thức ăn thô.
Tadā ca uruvelagāme sujātā nāma kuṭumbiyadhītā ekasmiṃ nigrodharukkhe patthanamakāsi – ‘‘sacāhaṃ samānajātikaṃ kulagharaṃ gantvā paṭhamagabbhe puttaṃ labhissāmi, balikammaṃ karissāmī’’ti.
At that time, in the village of Uruvelā, a daughter of a householder named Sujātā made a wish at a certain banyan tree: “If I, having gone to a family of equal birth, should get a son in my first pregnancy, I will make an offering.”
Lúc bấy giờ, tại làng Uruvelā, một cô gái con nhà phú hộ tên là Sujātā đã phát nguyện tại một cây đa rằng: “Nếu con được gả vào một gia đình môn đăng hộ đối và sinh con trai đầu lòng, con sẽ làm lễ cúng dường.”
Tassā sā patthanā samijjhi.
That wish of hers was fulfilled.
Lời nguyện ấy của cô đã thành tựu.
Sā visākhapuṇṇamadivase pātova balikammaṃ karissāmīti rattiyā paccūsasamaye eva pāyasaṃ paṭiyādesi.
On the full moon day of Visākha, intending to make an offering early in the morning, she prepared milk-rice at the time of dawn.
Vào ngày trăng tròn tháng Vesākha, cô quyết định sẽ làm lễ cúng dường vào sáng sớm, nên đã chuẩn bị món sữa gạo từ lúc rạng đông.
Tasmiṃ pāyase paccamāne mahantamahantā pupphuḷā uṭṭhahitvā dakkhiṇāvaṭṭā hutvā sañcaranti.
As that milk-rice was being cooked, very large bubbles arose and swirled, turning clockwise.
Khi món sữa gạo đang được nấu, những bọt lớn nổi lên, xoay tròn theo chiều kim đồng hồ.
Ekaphusitampi bahi na gacchati.
Not a single drop went outside.
Không một giọt nào tràn ra ngoài.
Mahābrahmā chattaṃ dhāresi.
Mahābrahmā held an umbrella.
Đại Phạm Thiên che lọng.
Cattāro lokapālā khaggahatthā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu.
The Four Great Kings, with swords in hand, stood guard.
Bốn vị Thiên vương cầm kiếm canh gác.
Sakko alātāni samānento aggiṃ jālesi.
Sakka, arranging the firebrands, kindled the fire.
Thần Sakka nhóm lửa bằng cách gom củi.
Devatā catūsu dīpesu ojaṃ saṃharitvā tattha pakkhipiṃsu.
Deities gathered the nutritive essence from the four great continents and put it in there.
Các vị thiên nhân đã tập trung tinh hoa từ bốn châu lục và cho vào đó.
Bodhisatto bhikkhācārakālaṃ āgamayamāno pātova gantvā rukkhamūle nisīdi.
The Bodhisatta, waiting for the time of the alms-round, went early in the morning and sat at the foot of the tree.
Bồ Tát, chờ đợi đến giờ khất thực, đã đến từ sáng sớm và ngồi dưới gốc cây.
Rukkhamūle sodhanatthāya gatā dhātī āgantvā sujātāya ārocesi – ‘‘devatā rukkhamūle nisinnā’’ti.
A female servant who had gone to clean the base of the tree came and reported to Sujātā: “A deity is seated at the foot of the tree.”
Người hầu gái đi dọn dẹp dưới gốc cây trở về báo với Sujātā: “Một vị thiên nhân đang ngồi dưới gốc cây.”
Sujātā, sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā satasahassagghanike suvaṇṇathāle pāyasaṃ vaḍḍhetvā aparāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā ukkhipitvā gatā mahāpurisaṃ disvā saheva pātiyā hatthe ṭhapetvā vanditvā ‘‘yathā mayhaṃ manoratho nipphanno, evaṃ tumhākampi nipphajjatū’’ti vatvā pakkāmi.
Sujātā, having adorned herself with all her ornaments, served the milk-rice in a golden bowl worth a hundred thousand, covered it with another golden bowl, and carrying it, she went. Seeing the Great Being, she placed it in his hands along with the bowl, paid homage, and saying, “Just as my heart’s desire has been fulfilled, so may yours be fulfilled,” she departed.
Sujātā, sau khi trang điểm toàn thân, múc sữa gạo vào chiếc bát vàng trị giá một trăm ngàn, đậy bằng một chiếc bát vàng khác, rồi đội lên đầu đi đến. Thấy Đại Nhân, cô đặt bát cùng với nắp vào tay Ngài, đảnh lễ và nói: “Nguyện vọng của con đã thành tựu như thế nào, nguyện vọng của Ngài cũng sẽ thành tựu như thế ấy!” Rồi cô rời đi.
Mahāsatto vanasaṇḍe divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye sottiyena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā bodhimaṇḍaṃ āruyha dakkhiṇadisābhāge aṭṭhāsi.
The Great Being, having spent the day in a grove, in the evening took the eight handfuls of grass given by Sotthiya, ascended to the Bodhimaṇḍa, and stood in the southern direction.
Đại Sĩ, sau khi an trú ban ngày trong rừng, vào buổi chiều, Ngài nhận tám nắm cỏ từ người tên là Sotthiya, rồi lên Bồ Đề Đạo Tràng và đứng ở phía nam.
So padeso paduminipatte udakabindu viya akampittha.
That place trembled like a drop of water on a lotus leaf.
Nơi đó rung động như một giọt nước trên lá sen.
Mahāsatto, ‘‘ayaṃ mama guṇaṃ dhāretuṃ na sakkotī’’ti pacchimadisābhāgaṃ agamāsi, sopi tatheva akampittha.
The Great Being, thinking, “This place cannot bear my virtue,” went to the western direction, and it too trembled in the same way.
Đại Sĩ nghĩ: “Nơi này không thể chịu đựng công đức của ta,” liền đi về phía tây. Nơi đó cũng rung động như vậy.
Uttaradisābhāgaṃ agamāsi, sopi tatheva akampittha.
He went to the northern direction, and it too trembled in the same way.
Ngài đi về phía bắc, nơi đó cũng rung động như vậy.
Puratthimadisābhāgaṃ agamāsi, tattha pallaṅkappamāṇaṃ ṭhānaṃ sunikhātaindakhilo viya niccalamahosi.
He went to the eastern direction, and there a space the size of a couch became motionless, like a deeply planted indakhila pillar.
Ngài đi về phía đông, nơi đó, một chỗ bằng kích thước của tòa ngồi kiết già (pallaṅka) vững chắc như một cột trụ được chôn sâu.
Mahāsatto ‘‘idaṃ ṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ kilesabhañjanaviddhaṃsanaṭṭhāna’’nti tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi.
The Great Being, thinking, “This is the place where all Buddhas crush and destroy the defilements,” took that grass by the tips and shook it.
Đại Sĩ nghĩ: “Nơi này là nơi tất cả chư Phật đã phá tan và tiêu diệt phiền não,” liền cầm những ngọn cỏ ấy và rải ra.
Tāni cittakārena tūlikaggena paricchinnāni viya ahesuṃ.
They appeared as if drawn by a painter with the tip of a brush.
Những ngọn cỏ ấy trông như được vẽ bằng đầu cọ của họa sĩ.
Bodhisatto, ‘‘bodhiṃ appatvā imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmī’’ti caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
The Bodhisatta, having made the fourfold resolution, “I will not break this cross-legged posture until I attain enlightenment,” folded his legs cross-legged and sat down.
Bồ Tát, với quyết tâm bốn chi: “Nếu chưa chứng đắc giác ngộ (bodhi), ta sẽ không rời khỏi tòa ngồi kiết già này,” liền ngồi kiết già.
Taṅkhaṇaññeva māro bāhusahassaṃ māpetvā diyaḍḍhayojanasatikaṃ girimekhalaṃ nāma hatthiṃ āruyha navayojanaṃ mārabalaṃ gahetvā addhakkhikena olokayamāno pabbato viya ajjhottharanto upasaṅkami.
At that very moment, Māra, having created a thousand arms and mounted an elephant named Girimekhala, one hundred and fifty yojanas in size, approached with his nine-yojana-long army, gazing with half-closed eyes and overwhelming like a mountain.
Ngay lúc đó, Māra hiện ra một ngàn cánh tay, cưỡi voi Girimekhala cao một trăm rưỡi dojana, dẫn theo quân Māra rộng chín dojana, nhìn bằng nửa con mắt, tiến đến bao trùm như một ngọn núi.
Mahāsatto, ‘‘mayhaṃ dasa pāramiyo pūrentassa añño samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā sakkhi natthi, vessantarattabhāve pana mayhaṃ sattasu vāresu mahāpathavī sakkhi ahosi; idānipi me ayameva acetanā kaṭṭhakaliṅgarūpamā mahāpathavī sakkhī’’ti hatthaṃ pasāreti.
The Great Being thought, “For me, who have been fulfilling the ten perfections, there is no other witness—no ascetic, brahmin, deva, Māra, or Brahmā. However, in my existence as Vessantara, the great earth was my witness on seven occasions; so now, this great earth, though inanimate and like a block of wood, is my witness.” He then stretched forth his hand.
Đại Sĩ nghĩ: “Khi ta hoàn thành mười pāramī, không có vị Sa-môn, Bà-la-môn, chư thiên, Māra hay Phạm Thiên nào làm chứng. Nhưng trong kiếp Vessantara, Đại Địa đã làm chứng cho ta bảy lần; bây giờ cũng chính Đại Địa vô tri, vô giác như khúc gỗ này sẽ làm chứng cho ta,” liền duỗi tay ra.
Mahāpathavī tāvadeva ayadaṇḍena pahataṃ kaṃsathālaṃ viya ravasataṃ ravasahassaṃ muñcamānā viravitvā parivattamānā mārabalaṃ cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ muñcanamakāsi.
The great earth, at that very moment, roaring with a hundred thousand sounds like a bronze dish struck by an iron rod, turned and caused Māra’s army to be cast to the edge of the Cakkavāḷa.
Ngay lập tức, Đại Địa rung chuyển, phát ra hàng trăm, hàng ngàn tiếng động như một chiếc đĩa đồng bị đánh bằng gậy sắt, rồi xoay tròn, đẩy quân Māra dồn về phía rìa vũ trụ.
Mahāsatto sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā vaṭṭavivaṭṭaṃ sammasitvā aruṇodaye buddho hutvā, ‘‘mayā anekakappakoṭisatasahassaṃ addhānaṃ imassa pallaṅkassa atthāya vāyāmo kato’’ti sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi.
The Great Being, having routed Māra’s army while the sun was still up, attained the knowledge of previous existences in the first watch of the night, purified the divine eye in the middle watch, and in the last watch, directing his knowledge to dependent origination, he contemplated the cycle of existence and its cessation. At the break of dawn, he became a Buddha and sat for seven days in one cross-legged posture, thinking, “I have striven for countless hundreds of thousands of koṭis of aeons for the sake of this throne.”
Đại Sĩ, khi mặt trời vẫn còn, đã đánh tan quân Māra, trong canh đầu Ngài thanh tịnh hóa Túc Mạng Trí (pubbenivāsañāṇa), trong canh giữa Ngài thanh tịnh hóa Thiên Nhãn (dibbacakkhu), trong canh cuối Ngài quán chiếu Duyên Khởi (paṭiccasamuppāda), suy xét về vòng luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa), rồi khi bình minh lên, Ngài thành Phật. Ngài ngồi kiết già suốt bảy ngày và nói: “Ta đã nỗ lực vì tòa ngồi này suốt hàng trăm ngàn ức đại kiếp không đếm xuể.”
Athekaccānaṃ devatānaṃ, ‘‘kiṃ nu kho aññepi buddhattakarā dhammā atthī’’ti kaṅkhā udapādi.
Then, a doubt arose in some deities: “Could it be that there are other Dhammas that lead to Buddhahood?”
Lúc đó, một số vị thiên nhân nảy sinh nghi ngờ: “Liệu có còn những pháp khác có thể đưa đến Phật quả nữa không?”
Atha pallaṅkassa ca ṭhitaṭṭhānassa ca antarā puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ.
Then, he spent seven days walking on a jeweled promenade that stretched from east to west between the throne and the place where he had stood. That place came to be known as the Ratanacaṅkamacetiya.
Sau đó, Ngài đi kinh hành trên con đường kinh hành bằng ngọc (ratanacaṅkama) dài từ đông sang tây, nằm giữa tòa ngồi kiết già và nơi Ngài đứng, trong bảy ngày. Nơi đó được gọi là Ratanacaṅkamacetiya (Tháp Kinh Hành Bằng Ngọc).
Tato pacchimadisābhāge devatā ratanagharaṃ māpayiṃsu, tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ visesato cettha anantanayasamantapaṭṭhānaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ.
Thereupon, in the western direction, the deities created a jeweled house. Seated there cross-legged, he spent seven days contemplating the Abhidhammapiṭaka, and especially herein the Anantanayasamantapaṭṭhāna. That place came to be known as the Ratanagharacetiya.
Từ đó, ở phía tây, chư thiên đã tạo ra một ngôi nhà bằng ngọc. Ngài ngồi kiết già trong đó, đặc biệt quán xét Vi Diệu Pháp Tạng (Abhidhammapiṭaka), nhất là Paṭṭhāna với vô số phương pháp, trong bảy ngày. Nơi đó được gọi là Ratanagharacetiya (Tháp Nhà Ngọc).
Evaṃ bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami, tatrāpi dhammaṃ vicinantoyeva vimuttisukhañca paṭisaṃvedento nisīdi, dhammaṃ vicinanto cettha evaṃ abhidhamme nayamaggaṃ sammasi – paṭhamaṃ dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ nāma, tato vibhaṅgapakaraṇaṃ, dhātukathāpakaraṇaṃ, puggalapaññattipakaraṇaṃ, kathāvatthu nāma pakaraṇaṃ, yamakaṃ nāma pakaraṇaṃ, tato mahāpakaraṇaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti.
Thus, having passed four weeks near the Bodhi tree, in the fifth week, he approached the Ajapāla Banyan tree from the root of the Bodhi tree. There too, contemplating the Dhamma and experiencing the bliss of liberation, he sat. While contemplating the Dhamma, he reviewed the methodical path in the Abhidhamma thus: first, the treatise called Dhammasaṅgaṇī; then the treatise called Vibhaṅga, the treatise called Dhātukathā, the treatise called Puggalapaññatti, the treatise called Kathāvatthu, the treatise called Yamaka; and then the great treatise called Paṭṭhāna.
Như vậy, sau khi trải qua bốn tuần lễ ngay tại gần cội Bồ-đề, vào tuần lễ thứ năm, từ gốc cây Bồ-đề, Ngài đã đến nơi có cây đa Ajapāla. Ở đó, Ngài cũng tư duy giáo pháp và an trú trong lạc thú giải thoát. Khi tư duy giáo pháp ở đây, Ngài đã quán xét con đường phương pháp trong Vi Diệu Pháp như sau: trước tiên là bộ Dhamma Saṅgaṇī, sau đó là bộ Vibhaṅga, bộ Dhātukathā, bộ Puggalapaññatti, bộ Kathāvatthu, bộ Yamaka, và sau đó là bộ Paṭṭhāna, là bộ sách lớn.
Tatthassa saṇhasukhumapaṭṭhānamhi citte otiṇṇe pīti uppajji; pītiyā uppannāya lohitaṃ pasīdi, lohite pasanne chavi pasīdi.
Then, as his mind entered into the subtle and profound Paṭṭhāna, rapture (pīti) arose. When rapture arose, the blood became clear. When the blood was clear, the skin complexion became clear.
Khi tâm của Ngài an trú vào bộ Paṭṭhāna vi tế và sâu sắc, hỷ đã khởi lên. Khi hỷ khởi lên, máu huyết trở nên trong sạch. Khi máu huyết trong sạch, da thịt trở nên thanh khiết.
Chaviyā pasannāya puratthimakāyato kūṭāgārādippamāṇā rasmiyo uṭṭhahitvā ākāse pakkhandachaddantanāgakulaṃ viya pācīnadisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā, pacchimakāyato uṭṭhahitvā pacchimadisāya, dakkhiṇaṃsakūṭato uṭṭhahitvā dakkhiṇadisāya, vāmaṃsakūṭato uṭṭhahitvā uttaradisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā, pādatalehi pavāḷaṅkuravaṇṇā rasmiyo nikkhamitvā mahāpathaviṃ vinivijjhitvā udakaṃ dvidhā bhinditvā vātakkhandhaṃ padāletvā ajaṭākāsaṃ pakkhandā, sīsato samparivattiyamānaṃ maṇidāmaṃ viya nīlavaṇṇā rasmivaṭṭi uṭṭhahitvā cha devaloke vinivijjhitvā nava brahmaloke vehapphale pañca suddhāvāse ca vinivijjhitvā cattāro āruppe atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhandā.
With the skin complexion being clear, rays the size of pinnacled mansions and so on, rose from the front of his body and shot into the sky like a herd of Chaddanta nāga elephants, they shot into the infinite world-systems in the eastern direction. Rising from the back of his body, they shot into the western direction. Rising from the tip of his right shoulder, they shot into the infinite world-systems in the southern direction. Rising from the tip of his left shoulder, they shot into the northern direction. Rays the colour of coral sprouts, issuing from the soles of his feet, pierced through the great earth, split the water in two, broke through the mass of air, and shot into the open space below. From his head, a circle of blue-coloured rays, like a well-coiled jewelled garland, rose up, pierced through the six deva worlds, pierced through the nine brahma worlds, the Vehapphala realm, and the five Suddhāvāsa realms, and then, having surpassed the four formless realms, shot into the open space beyond.
Khi da thịt thanh khiết, những tia sáng có kích thước như nóc nhà v.v. đã phóng ra từ phần thân phía trước, bay vút lên không trung, và như đàn voi Chaddanta phóng đi, chúng đã bay đến vô số cõi luân hồi ở phương đông; từ phần thân phía sau phóng ra, bay đến phương tây; từ đỉnh vai phải phóng ra, bay đến phương nam; từ đỉnh vai trái phóng ra, bay đến phương bắc, bay đến vô số cõi luân hồi; từ lòng bàn chân, những tia sáng màu san hô đã thoát ra, xuyên qua đại địa, tách nước làm đôi, xuyên thủng khối gió, và bay vào khoảng không vô tận; từ đỉnh đầu, một vòng tia sáng màu xanh lam, như chuỗi ngọc đang xoay tròn, đã phóng ra, xuyên qua sáu cõi trời, chín cõi Phạm thiên, cõi Vehapphala, năm cõi Suddhāvāsa, vượt qua bốn cõi Vô sắc, và bay vào khoảng không vô tận.
Tasmiṃ divase aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sabbe suvaṇṇavaṇṇāva ahesuṃ.
On that day, in the countless world-systems, all the countless beings became golden in colour.
Vào ngày đó, vô số chúng sanh trong vô số cõi luân hồi đều có màu vàng rực rỡ.
Taṃ divasañca pana bhagavato sarīrā nikkhantā yāvajjadivasāpi tā rasmiyo anantā lokadhātuyo gacchantiyeva.
And the rays that issued from the Blessed One’s body on that day continue to travel to the infinite world-spheres even to this day.
Vào ngày đó, những tia sáng phát ra từ thân của Đức Thế Tôn vẫn đang tiếp tục đi đến vô số thế giới cho đến ngày nay.
Evaṃ bhagavā ajapālanigrodhe sattāhaṃ vītināmetvā tato aparaṃ sattāhaṃ mucalinde nisīdi, nisinnamattasseva cassa sakalaṃ cakkavāḷagabbhaṃ pūrento mahāakālamegho udapādi.
Thus, the Blessed One, having spent a week at the Ajapāla Banyan, then sat for another week at the Mucalinda tree. Just as he sat down, a great unseasonal cloud arose, filling the entire womb of the world-system.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã trải qua một tuần lễ tại cây đa Ajapāla, sau đó Ngài an tọa một tuần lễ nữa tại cây Mucalinda. Ngay khi Ngài an tọa, một trận mưa lớn trái mùa đã nổi lên, bao phủ toàn bộ vũ trụ.
Evarūpo kira mahāmegho dvīsuyeva kālesu vassati cakkavattimhi vā uppanne buddhe vā.
It is said that such a great cloud rains down on only two occasions: when a wheel-turning monarch arises or when a Buddha arises.
Nghe nói, một trận mưa lớn như vậy chỉ xảy ra trong hai trường hợp: khi một vị Chuyển Luân Vương xuất hiện, hoặc khi một Đức Phật xuất hiện.
Idha buddhakāle udapādi.
Here, it arose in the time of the Buddha.
Ở đây, nó đã xuất hiện vào thời Đức Phật.
Tasmiṃ pana uppanne mucalindo nāgarājā cintesi – ‘‘ayaṃ megho satthari mayhaṃ bhavanaṃ paviṭṭhamatteva uppanno, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
When it arose, Mucalinda, the nāga king, thought: “This cloud has arisen just as the Teacher entered my dwelling; it is proper for him to get a shelter.”
Khi trận mưa đó xuất hiện, vua Nāga Mucalinda đã suy nghĩ: “Trận mưa này xuất hiện ngay khi Đức Đạo Sư vừa bước vào cung điện của ta. Ta nên tạo một nơi trú ngụ cho Ngài.”
So sattaratanamayaṃ pāsādaṃ nimminituṃ sakkontopi evaṃ kate mayhaṃ mahapphalaṃ na bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmīti mahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ dhāresi.
Though he was able to create a palace made of the seven kinds of gems, he thought, "If I do this, it will not be of great fruit for me. I shall perform a personal service for the one with the Ten Powers." Creating a great body, he encircled the Teacher seven times with his coils and held his hood overhead.
Dù có thể tạo ra một cung điện bằng bảy loại báu, nhưng Ngài nghĩ: “Nếu làm như vậy, ta sẽ không đạt được quả báo lớn. Ta sẽ thực hiện sự phục vụ thân thể cho Đức Thập Lực.” Rồi Ngài biến hóa thành một thân hình to lớn, quấn quanh Đức Đạo Sư bảy vòng bằng những cuộn thân, và che đầu Ngài bằng cái mui.
Parikkhepassa anto okāso heṭṭhā lohapāsādappamāṇo ahosi.
The space inside his coils was the size of the Lohapāsāda below.
Khoảng không bên trong vòng cuộn có kích thước bằng tầng dưới của Loha Pāsāda.
Icchiticchitena iriyāpathena satthā viharissatīti nāgarājassa ajjhāsayo ahosi.
It was the nāga king's intention that the Teacher might dwell in any posture he wished.
Tâm ý của vua Nāga là Đức Đạo Sư sẽ an trú với bất kỳ oai nghi nào Ngài muốn.
Tasmā evaṃ mahantaṃ okāsaṃ parikkhipi.
Therefore, he encircled such a large space.
Vì vậy, Ngài đã quấn quanh một khoảng không rộng lớn như vậy.
Majjhe ratanapallaṅko paññatto hoti, upari suvaṇṇatārakavicittaṃ samosaritagandhadāmakusumadāmacelavitānaṃ ahosi.
In the middle, a jewel-couch was prepared. Above, there was a cloth canopy adorned with golden stars, with garlands of fragrant perfumes and flowers hanging down.
Ở giữa, một bệ ngồi bằng ngọc được trải sẵn, phía trên là một tấm màn che bằng vải, trang trí bằng những ngôi sao vàng, và những vòng hoa thơm được kết lại hài hòa.
Catūsu koṇesu gandhatelena dīpā jalitā, catūsu disāsu vivaritvā candanakaraṇḍakā ṭhapitā.
Lamps with fragrant oil were lit at the four corners. In the four directions, opened caskets of sandalwood were placed.
Ở bốn góc, những ngọn đèn dầu thơm được thắp sáng, và ở bốn phương, những hộp gỗ đàn hương được mở ra đặt sẵn.
Evaṃ bhagavā taṃ sattāhaṃ tattha vītināmetvā tato aparaṃ sattāhaṃ rājāyatane nisīdi.
Thus the Blessed One spent that week there, and after that, he sat for another week at the Rājāyatana tree.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã trải qua tuần lễ đó tại đó, và sau đó Ngài an tọa một tuần lễ nữa tại cây Rājāyatana.
Tattha paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato.
Therein, paṇḍito means endowed with sagacity.
Ở đây, paṇḍito có nghĩa là người có trí tuệ.
Viyattoti veyyattiyena samannāgato.
Viyatto means endowed with cleverness.
Viyatto có nghĩa là người có sự khéo léo.
Medhāvīti ṭhānuppattiyā paññāya samannāgato.
Medhāvī means endowed with wisdom of ready wit.
Medhāvī có nghĩa là người có trí tuệ phát sinh đúng lúc.
Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitattā nikkilesajātiko visuddhasatto.
Apparajakkhajātiko means one whose nature is without defilements, a being of purified nature, because they have been suppressed by the attainment.
Apparajakkhajātiko có nghĩa là người có bản chất không nhiễm ô, thanh tịnh, do phiền não đã được trấn áp bằng các tầng thiền định.
Ājānissatīti sallakkhessati paṭivijjhissati.
Ājānissati means he will understand, he will penetrate.
Ājānissatī có nghĩa là sẽ nhận biết, sẽ thấu hiểu.
Ñāṇañca pana meti mayhampi sabbaññutaññāṇaṃ uppajji.
Ñāṇaṃ ca pana me means for me, too, the knowledge of omniscience has arisen.
Ñāṇañca pana me có nghĩa là trí tuệ Toàn Giác cũng đã khởi lên trong tôi.
Bhagavā kira devatāya kathiteneva niṭṭhaṃ agantvā sayampi sabbaññutaññāṇena olokento ito sattamadivasamatthake kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane nibbattoti addasa.
Indeed, the Blessed One, not coming to a conclusion merely from what the deity had said, looked with his own knowledge of omniscience and saw that he had died seven days prior to that day and had been reborn in the sphere of nothingness.
Đức Thế Tôn, không chỉ dựa vào lời nói của chư thiên để kết luận, mà còn quán xét bằng trí tuệ Toàn Giác của mình, đã thấy rằng người đó đã qua đời vào cuối ngày thứ bảy kể từ đây, và đã tái sanh vào cõi Vô Sở Hữu Xứ.
Taṃ sandhāyāha – ‘‘ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādī’’ti.
Referring to that, he said: “And knowledge and vision arose in me.”
Ngài đã nói điều đó để ám chỉ điều này – “Trí tuệ và sự thấy biết của tôi đã khởi lên.”
Mahājāniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni assāti mahājāniyo.
Mahājāniyo means one who has a great loss, because of his loss of the path and fruit that could have been attained within seven days.
Mahājāniyo có nghĩa là mahājāniyo vì người đó đã mất đi quả vị Đạo và Quả đáng lẽ phải đạt được trong vòng bảy ngày, nên đó là một sự mất mát lớn.
Akkhaṇe nibbattattā gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotappasādo natthi, idha dhammadesanaṭṭhānaṃ āgamanapādāpi natthi, evaṃ mahājāniyo jātoti dasseti.
This shows that because he was reborn in an inopportune state, he has no faculty of hearing to listen to the Dhamma even if one were to go and teach it, nor does he have feet to come here to the place of the Dhamma teaching; thus he has suffered a great loss.
Người đó đã tái sanh vào một cõi không thuận lợi, không có khả năng thính giác để nghe Pháp được thuyết giảng, và cũng không có khả năng đến nơi thuyết Pháp. Như vậy, điều đó cho thấy người đó đã chịu một sự mất mát lớn.
Abhidosakālaṅkatoti aḍḍharatte kālaṅkato.
Abhidosakālaṅkato means he passed away in the middle of the night.
Abhidosakālaṅkato có nghĩa là đã qua đời vào nửa đêm.
Ñāṇañca pana meti mayhampi sabbaññutaññāṇaṃ udapādi.
Ñāṇaṃ ca pana me means for me, too, the knowledge of omniscience arose.
Ñāṇañca pana me có nghĩa là trí tuệ Toàn Giác cũng đã khởi lên trong tôi.
Idhāpi kira bhagavā devatāya vacanena sanniṭṭhānaṃ akatvā sabbaññutaññāṇena olokento ‘‘hiyyo aḍḍharatte kālaṅkatvā udako rāmaputto nevasaññānāsaññāyatane nibbatto’’ti addasa.
Here too, indeed, the Blessed One, not making a conclusion based on the deity's words, looked with his knowledge of omniscience and saw: "Yesterday, in the middle of the night, Uddaka Rāmaputta passed away and was reborn in the sphere of neither perception nor non-perception."
Ở đây, Đức Thế Tôn cũng không chỉ dựa vào lời nói của chư thiên để kết luận, mà còn quán xét bằng trí tuệ Toàn Giác của mình, đã thấy rằng “Udaka, con trai của Rāma, đã qua đời vào nửa đêm hôm qua và đã tái sanh vào cõi Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.”
Tasmā evamāha.
Therefore, he spoke thus.
Vì vậy, Ngài đã nói như vậy.
Sesaṃ purimanayasadisameva.
The rest is similar to the preceding method.
Phần còn lại tương tự như cách giải thích trước.
Bahukārāti bahūpakārā.
Bahukārā means very helpful.
Bahukārā có nghĩa là có nhiều lợi ích.
Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsūti padhānatthāya pesitattabhāvaṃ vasanaṭṭhāne pariveṇasammajjanena pattacīvaraṃ gahetvā anubandhanena mukhodakadantakaṭṭhadānādinā ca upaṭṭhahiṃsu.
Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsu means they attended on him whose self was directed to striving by sweeping the monastic dwelling place, by taking his bowl and robe and following him, and by giving him water for washing his face and a tooth-stick, and so on.
Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsū có nghĩa là họ đã phụng sự vị Bồ-tát đã được phái đi để thực hành tinh tấn, bằng cách quét dọn khu vực trú ngụ, mang bát và y theo sau, và dâng nước rửa mặt, cây xỉa răng, v.v.
Ke pana te pañcavaggiyā nāma?
But who were those called the group of five ascetics?
Vậy thì, năm vị pañcavaggiyā đó là ai?
Yete –
They are those who—
Đó là những người –
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapaṭiggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā.
At the time of the Bodhisatta's birth, there were eight brahmins who were interpreters of dreams and interpreters of bodily marks.
Vào thời điểm Bồ-tát đản sanh, có tám vị Bà-la-môn đã giải đoán giấc mơ và giải đoán tướng tốt.
Tesu tayo dvedhā byākariṃsu – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasamāno rājā hoti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti.
Among them, three gave a twofold prediction: "One endowed with these marks, if he lives the household life, becomes a wheel-turning king; if he goes forth, he becomes a Buddha."
Trong số đó, ba vị đã giải đoán theo hai cách: “Nếu người được trang bị những tướng tốt này sống đời gia đình, sẽ trở thành một vị Chuyển Luân Vương; nếu xuất gia, sẽ trở thành một Đức Phật.”
Pañca brāhmaṇā ekaṃsabyākaraṇā ahesuṃ – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti.
Five brahmins gave a single prediction: "One endowed with these marks does not remain in the household; he becomes a Buddha for certain."
Năm vị Bà-la-môn kia thì giải đoán dứt khoát: “Người được trang bị những tướng tốt này sẽ không sống đời gia đình, chắc chắn sẽ trở thành một Đức Phật.”
Tesu purimā tayo yathāmantapadaṃ gatā, ime pana pañca mantapadaṃ atikkantā.
Of these, the first three followed their respective lines of textual interpretation, but these five went beyond the lines of textual interpretation.
Trong số đó, ba vị đầu tiên đã đi theo lời chú thuật, nhưng năm vị này đã vượt qua lời chú thuật.
Te attanā laddhaṃ puṇṇapattaṃ ñātakānaṃ vissajjetvā ‘‘ayaṃ mahāpuriso agāraṃ na ajjhāvasissati, ekantena buddho bhavissatī’’ti nibbitakkā bodhisattaṃ uddissa samaṇapabbajjaṃ pabbajitā.
They, having given away the full bowl they received to their relatives, and being without doubt that "this great being will not live the household life, he will certainly become a Buddha," went forth into the ascetic life for the sake of the Bodhisatta.
Họ đã phân phát phần thức ăn đầy đủ mà họ nhận được cho thân quyến của mình, và với niềm tin vững chắc rằng “Vị Đại nhân này sẽ không sống đời gia đình, chắc chắn sẽ trở thành một Đức Phật,” họ đã xuất gia làm sa-môn vì Bồ-tát.
Tesaṃ puttātipi vadanti.
Some say they were their sons.
Người ta cũng nói rằng họ là con của những vị đó.
Taṃ aṭṭhakathāya paṭikkhittaṃ.
That has been rejected in the commentary.
Điều đó đã bị bác bỏ trong các chú giải.
Ete kira daharakāleyeva bahū mante jāniṃsu, tasmā te brāhmaṇā ācariyaṭṭhāne ṭhapayiṃsu.
It is said that these brahmins knew many sacred texts even from their youth; therefore, the brahmins established them in the position of teachers.
Nghe nói, những vị này đã thông thạo nhiều kinh Veda ngay từ khi còn trẻ, do đó các vị Bà-la-môn đã tôn họ lên địa vị thầy giáo.
Te pacchā amhehi puttadārajaṭaṃ chaḍḍetvā na sakkā bhavissati pabbajitunti daharakāleyeva pabbajitvā ramaṇīyāni senāsanāni paribhuñjantā vicariṃsu.
Later, thinking, "It will not be possible for us to go forth after abandoning the entanglement of wife and children," they went forth while still young and wandered, making use of pleasant lodgings.
Sau này, họ nghĩ rằng: “Nếu chúng ta bỏ đi sự ràng buộc với vợ con thì không thể xuất gia được”, nên họ đã xuất gia ngay từ khi còn trẻ và sống trong những trú xứ an lạc.
Kālena kālaṃ pana ‘‘kiṃ, bho, mahāpuriso mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti pucchanti.
From time to time, however, they would ask, "Sirs, has the great being undertaken the great renunciation?"
Thỉnh thoảng họ hỏi: “Thưa quý vị, vị Đại nhân đã thực hiện cuộc xuất gia vĩ đại rồi chăng?”
Manussā, ‘‘kuhiṃ tumhe mahāpurisaṃ passissatha, tīsu pāsādesu tividhanāṭakamajjhe devo viya sampattiṃ anubhotī’’ti vadanti.
The people would say, "Where would you see the great being? In three palaces, in the midst of three kinds of entertainment, he enjoys his fortune like a god."
Mọi người đáp: “Các ông sẽ thấy vị Đại nhân ở đâu? Ngài đang tận hưởng sự sung túc như một vị trời giữa ba loại vũ điệu trong ba cung điện.”
Te sutvā, ‘‘na tāva mahāpurisassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchatī’’ti appossukkā vihariṃsuyeva.
Hearing this, thinking, "The great being's knowledge has not yet come to maturity," they dwelt free from concern.
Nghe vậy, họ nghĩ: “Trí tuệ của vị Đại nhân chưa chín muồi”, và vẫn sống an nhiên.
Kasmā panettha bhagavā, ‘‘bahukārā kho ime pañcavaggiyā’’ti āha?
Why then did the Blessed One say here, "These members of the group of five have been very helpful to me"?
Tại sao ở đây Đức Thế Tôn lại nói: “Năm vị tỳ-kheo này thật là những người có nhiều ân đức”?
Kiṃ upakārakānaṃyeva esa dhammaṃ deseti, anupakārakānaṃ na desetīti?
Does he teach the Dhamma only to those who have been helpful and not to those who have not been helpful?
Có phải Ngài chỉ thuyết Pháp cho những người có ân đức, mà không thuyết cho những người không có ân đức chăng?
No na deseti.
It is not that he does not teach them.
Không, Ngài không phải không thuyết.
Paricayavasena hesa āḷārañceva kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ olokesi.
It was due to his familiarity with them that he considered Āḷāra Kālāma and Udaka Rāmaputta.
Ngài đã quán xét Āḷāra Kālāma và Udaka Rāmaputta do thói quen thân cận.
Etasmiṃ pana buddhakkhette ṭhapetvā aññāsikoṇḍaññaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi.
However, in this Buddha-field, apart from Aññāsi Koṇḍañña, there is no one capable of realizing the Dhamma first.
Nhưng trong Phật địa này, ngoại trừ Aññāta Koṇḍañña, không ai có khả năng chứng ngộ Pháp đầu tiên.
Tathāvidhaupanissayattā.
Because of his supporting condition of that kind.
Vì có năng lực hỗ trợ như vậy.
Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ.
It is said that in the past, at a time of performing merit, there were two brothers.
Nghe nói, thuở xưa, khi làm phước, có hai anh em.
Te ekatova sassaṃ akaṃsu.
They cultivated crops together.
Họ cùng nhau gieo trồng lúa.
Tattha jeṭṭhakassa ‘‘ekasmiṃ sasse navavāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi.
Among them, the elder brother thought, "I should give the offering of the first crops nine times in a single harvest."
Trong đó, người anh cả có ý nghĩ: “Ta phải cúng dường phần đầu tiên của vụ lúa này chín lần.”
So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi – ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmā’’ti.
So, at the time of sowing, he gave what is called the first of the seeds, and at the time of gestation, he consulted with his younger brother, saying, "At the time of gestation, I will split the grain-sheath and give."
Vào mùa gieo hạt, sau khi cúng dường hạt giống đầu tiên, đến mùa lúa trổ đòng, anh cả bàn với em út: “Chúng ta sẽ tách đòng lúa ra để cúng dường.”
Kaniṭṭho ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha.
The younger brother said, "You want to destroy the young crop."
Người em út nói: “Anh muốn phá hoại lúa non sao?”
Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappiphāṇitehi yojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi, lāyane lāyanaggaṃ veṇikaraṇe veṇaggaṃ kalāpādīsu kalāpaggaṃ khaḷaggaṃ bhaṇḍaggaṃ koṭṭhagganti evaṃ ekasasse navavāre aggadānaṃ adāsi.
The elder brother, knowing that the younger brother would not comply, divided the field, and from his own portion, he split the grain-sheath, extracted the milky juice, mixed it with ghee and molasses, and gave it. At the time of parched rice, he had parched rice made and gave it. At the time of reaping, he gave the first of the reaping; at the time of making bundles, the first of the bundles; at the time of making sheaves and so on, the first of the sheaves; the first from the threshing floor; the first of the threshed grain; and the first from the granary. In this way, he gave the first-fruits offering nine times in a single harvest.
Người anh cả biết em út không đồng ý, bèn chia ruộng, rồi từ phần của mình, anh tách đòng lúa, vắt sữa lúa ra, trộn với bơ và đường để cúng dường; đến mùa làm cốm, anh làm cốm để cúng dường; đến mùa gặt, anh cúng dường phần lúa đầu tiên; đến mùa bó lúa, anh cúng dường phần lúa bó đầu tiên; đến mùa đập lúa, anh cúng dường phần lúa đập đầu tiên; đến mùa chất đống, anh cúng dường phần lúa chất đống đầu tiên; đến mùa nhập kho, anh cúng dường phần lúa nhập kho đầu tiên. Cứ thế, trong một vụ lúa, anh đã cúng dường chín lần phần đầu tiên.
Kaniṭṭho panassa uddharitvā adāsi, tesu jeṭṭho aññāsikoṇḍaññatthero jāto, kaniṭṭho subhaddaparibbājako.
The younger brother, however, gave after taking it out from the threshing floor. Of these two, the elder brother was born as the Elder Aññāsi Koṇḍañña, and the younger brother as the wanderer Subhadda.
Còn người em út thì chỉ cúng dường sau khi đã lấy ra. Trong số đó, người anh cả trở thành Trưởng lão Aññāta Koṇḍañña, còn người em út là du sĩ Subhadda.
Iti ekasmiṃ sasse navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā ṭhapetvā theraṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi.
Thus, because nine first-fruit offerings were given from a single harvest, apart from the Elder, there was no one else capable of first realizing the Dhamma.
Vì đã cúng dường chín lần phần đầu tiên trong một vụ lúa như vậy, nên ngoại trừ vị Trưởng lão, không ai có khả năng chứng ngộ Pháp đầu tiên.
‘‘Bahukārā kho ime pañcavaggiyā’’ti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakeneva vuttaṃ.
But the statement, "These members of the group of five have been very helpful to me," was said merely as a recollection of their help.
Còn câu “Năm vị tỳ-kheo này thật là những người có nhiều ân đức” thì chỉ được nói ra để nhớ lại ân đức mà thôi.
Isipatane migadāyeti tasmiṃ kira padese anuppanne buddhe paccekasambuddhā gandhamādanapabbate sattāhaṃ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya ākāsena āgantvā nipatanti.
In Isipatana, in the Migadāya: It is said that in that region, when a Buddha had not yet arisen, Paccekabuddhas, after spending a week in the attainment of cessation on Mount Gandhamādana and emerging from cessation, would chew a nāgalatā tooth-stick, wash their mouths in the Anotatta lake, take their bowl and robes, and descend there, having come through the sky.
Tại Isipatana, Migadāya (Vườn Lộc Uyển): Nghe nói, ở vùng đất ấy, trước khi Đức Phật xuất hiện, các vị Phật Độc Giác đã nhập diệt thọ tưởng định bảy ngày trên núi Gandhamādana, sau khi xuất định, họ nhai cây xỉa răng Nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, rồi lấy y bát và bay trên không trung đến đó để hạ cánh.
Tattha cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakiccā gamanakālepi tatoyeva uppatitvā gacchanti.
There, they would don their robes, wander for alms in the city, and after finishing their meal, they would take off from that very place when it was time to leave.
Tại đó, họ đắp y, đi khất thực trong thành phố, sau khi dùng bữa xong, khi ra đi, họ cũng từ đó bay lên và rời đi.
Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cāti taṃ ṭhānaṃ isipatananti saṅkhaṃ gataṃ.
Thus, because seers (isayo) descend and take off from here, that place came to be known as Isipatana.
Vì vậy, nơi đó được gọi là Isipatana (Nơi Các Ẩn Sĩ Hạ Cánh) vì các ẩn sĩ đã hạ cánh và bay lên ở đó.
Migānaṃ pana abhayatthāya dinnattā migadāyoti vuccati.
But because it was given for the safety of deer (migānaṃ), it is called Migadāya (Deer Sanctuary).
Còn được gọi là Migadāya (Vườn Lộc Uyển) vì được hiến tặng để các loài thú được an toàn.
Tena vuttaṃ ‘‘isipatane migadāye’’ti.
Therefore, it was said, "in Isipatana, in the Migadāya."
Vì thế, đã nói: “Tại Isipatana, Migadāya.”
285. Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhissa ca vivare tigāvutantare ṭhāne.
285. Between Gayā and between Bodhi means in the space between Gayā and the Bodhi tree, in a place three gāvutas apart.
285. Giữa Gaya và Bodhi: ở khoảng giữa Gaya và Bodhi, tức là nơi cách ba gāvuta.
Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni.
For Gayā is three gāvutas from the Bodhimaṇḍa.
Từ Bồ-đề Đạo tràng đến Gaya là ba gāvuta.
Bārāṇasī aṭṭhārasa yojanāni.
Bārāṇasī is eighteen yojanas away.
Bārāṇasī (Ba-la-nại) cách mười tám dojana.
Upako bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa.
Upaka saw the Blessed One between the Bodhimaṇḍa and Gayā.
Upaka đã thấy Đức Thế Tôn ở giữa Bồ-đề Đạo tràng và Gaya.
Antarāsaddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ.
However, because it is connected with the word 'antarā' (between), the accusative case is used.
Vì từ “antarā” (giữa) được dùng, nên đã dùng cách nói ở thể đối cách (upayogavacana).
Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarāsaddaṃ payujjanti.
And in such cases, grammarians use only a single word 'antarā', as in 'antarā gāmañca nadiñca yāti' (he goes between the village and the river).
Và ở những nơi như vậy, các nhà ngữ pháp thường dùng một từ “antarā” như trong câu “antarā gāmañca nadiñca yātī” (đi giữa làng và sông).
So dutiyapadenapi yojetabbo hoti.
It should be connected with the second word as well.
Từ đó cũng phải được kết hợp với từ thứ hai.
Ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti.
If it is not connected, the accusative case is not obtained.
Nếu không kết hợp, thì không đạt được thể đối cách.
Idha pana yojetvā eva vuttoti.
But here, it is stated as already connected.
Ở đây, thì đã được nói sau khi kết hợp.
Addhānamaggapaṭipannanti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ paṭipannaṃ, dīghamaggapaṭipannanti attho.
Who had embarked on a long journey means who had set out on the path called a long journey; the meaning is, who had set out on a long road.
Addhānamaggapaṭipanna có nghĩa là đã đi trên con đường được gọi là addhāna, tức là đã đi trên một con đường dài.
Addhānamaggagamanasamayassa hi vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti.
For, according to the statement in the Vibhaṅga on the time of undertaking a long journey, "One may eat thinking, 'I will go half a yojana'," even half a yojana is a long journey.
Thật vậy, trong phần phân tích về thời gian đi đường dài, từ câu “phải ăn khi đi nửa dojana” thì nửa dojana cũng là một con đường dài.
Bodhimaṇḍato pana gayā tigāvutaṃ.
However, from the Bodhimaṇḍa, Gayā is three gāvutas away.
Còn từ Bồ-đề Đạo tràng đến Gaya là ba gāvuta.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito.
All-conqueror means standing having overcome all phenomena of the three planes of existence.
Sabbābhibhū có nghĩa là đã vượt qua tất cả các pháp thuộc ba cõi (tebhūmaka dhamma) và an trú.
Sabbavidūti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ avediṃ aññāsiṃ.
All-knower means I knew, I understood all phenomena of the four planes of existence.
Sabbavidū có nghĩa là đã biết, đã thấu hiểu tất cả các pháp thuộc bốn cõi (catubhūmaka dhamma).
Sabbesu dhammesu anupalittoti sabbesu tebhūmakadhammesu kilesalepanena anupalitto.
Unsullied by all things means unsullied by the stain of defilements amidst all phenomena of the three planes of existence.
Sabbesu dhammesu anupalitto có nghĩa là không bị ô nhiễm bởi sự dính mắc của phiền não trong tất cả các pháp thuộc ba cõi.
Sabbaṃ jahoti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito.
All-abandoner means standing having abandoned all phenomena of the three planes of existence.
Sabbaṃ jaho có nghĩa là đã từ bỏ tất cả các pháp thuộc ba cõi và an trú.
Taṇhākkhaye vimuttoti taṇhākkhaye nibbāne ārammaṇato vimutto.
Freed in the destruction of craving means freed with Nibbāna, the destruction of craving, as the object.
Taṇhākkhaye vimutto có nghĩa là được giải thoát khỏi sự tham ái trong Niết Bàn, tức là được giải thoát khỏi đối tượng của tham ái.
Sayaṃ abhiññāyāti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ attanāva jānitvā.
Having directly known by myself means having known all phenomena of the four planes of existence by myself.
Sayaṃ abhiññāyā có nghĩa là tự mình đã biết tất cả các pháp thuộc bốn cõi.
Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.
Whom should I point to means whom else should I point to, saying, "This is my teacher"?
Kamuddiseyya có nghĩa là tôi sẽ chỉ định ai khác là “đây là thầy của tôi”?
Na me ācariyo atthīti lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthi.
I have no teacher means in the supramundane Dhamma, there is no one called my teacher.
Na me ācariyo atthī có nghĩa là trong các pháp siêu thế, tôi không có bậc thầy nào.
Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ paṭibhāgapuggalo nāma natthi.
There is no one my equal means there is no person who is my counterpart.
Natthi me paṭipuggalo có nghĩa là tôi không có người nào sánh bằng.
Sammāsambuddhoti sahetunā nayena cattāri saccāni sayaṃ buddho.
Perfectly self-enlightened means one who has by himself awakened to the Four Truths with reason and method.
Sammāsambuddho có nghĩa là tự mình đã giác ngộ Tứ Diệu Đế một cách đúng đắn, có nguyên nhân.
Sītibhūtoti sabbakilesagginibbāpanena sītibhūto.
Become cool means become cool through the extinguishing of all fires of the defilements.
Sītibhūto có nghĩa là đã trở nên mát mẻ do dập tắt tất cả ngọn lửa phiền não.
Kilesānaṃyeva nibbutattā nibbuto.
Because the defilements themselves are extinguished, he is extinguished.
Nibbuto có nghĩa là đã tịch diệt, vì chính các phiền não đã được dập tắt.
Kāsinaṃ puranti kāsiraṭṭhe nagaraṃ.
To the city of the Kāsis means to the city in the Kāsi country.
Kāsinaṃ pura có nghĩa là thành phố trong xứ Kāsī.
Āhañchaṃ amatadundubhinti dhammacakkapaṭilābhāya amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmi.
I go to beat the drum of the Deathless means I am going in order to beat the drum of the Deathless for the attainment of the Wheel of Dhamma.
Āhañchaṃ amatadundubhi có nghĩa là tôi đi để đánh trống bất tử, để đạt được Pháp nhãn.
Arahasi anantajinoti anantajinoti bhavituṃ yutto.
You are worthy to be the infinite victor means it is fitting for you to be the infinite victor.
Arahasi anantajino có nghĩa là xứng đáng là một bậc chiến thắng vô biên.
Hupeyya pāvusoti, āvuso, evampi nāma bhaveyya.
So may it be, friend means, friend, so it may be.
Hupeyya pāvuso có nghĩa là, này bạn, có thể là như vậy.
Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi.
He departed means he went to the country called Vaṅkahāra.
Pakkāmī có nghĩa là đã đi đến vùng đất tên là Vaṅkahāra.
Tatthekaṃ migaluddakagāmakaṃ nissāya vāsaṃ kappesi.
There, he established his residence depending on a small village of deer hunters.
Ở đó, Ngài đã an cư gần một ngôi làng của những người thợ săn hươu.
Jeṭṭhakaluddako taṃ upaṭṭhāsi.
The chief hunter attended to him.
Người thợ săn lớn tuổi đã chăm sóc Ngài.
Tasmiñca janapade caṇḍā makkhikā honti.
In that country, there are fierce flies.
Và trong vùng đất đó có nhiều ruồi dữ.
Atha naṃ ekāya cāṭiyā vasāpesuṃ, migaluddako dūre migavaṃ gacchanto ‘‘amhākaṃ arahante mā pamajjī’’ti chāvaṃ nāma dhītaraṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi.
So they had him stay in a pot. When the deer hunter was going far for a deer hunt, he instructed his daughter named Chāvā, saying, "Do not be negligent towards our Arahant," and left with his sons and brothers.
Sau đó, họ cho Ngài ở trong một cái chậu, và người thợ săn hươu, khi đi săn hươu xa, đã dặn con gái mình tên là Chāvā: “Đừng lơ là với vị A-la-hán của chúng ta”, rồi đi cùng với các con trai và anh em của mình.
Sā cassa dhītā dassanīyā hoti koṭṭhāsasampannā.
And his daughter was beautiful, endowed with fine features.
Con gái của ông ta là một cô gái xinh đẹp, có đầy đủ phẩm chất.
Dutiyadivase upako gharaṃ āgato taṃ dārikaṃ sabbaṃ upacāraṃ katvā parivisituṃ upagataṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamante nikkhipitvā sace chāvaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, marāmīti nirāhāro sayi.
On the second day, Upaka, who had come to the house, saw the girl who approached to serve him after performing all respectful services. Overcome by lust, unable even to eat, he took the food in the bowl, went to his dwelling place, put the food aside in a corner, and lay down without eating, thinking, "If I get Chāvā, I live; if not, I die."
Ngày thứ hai, Upaka về nhà, thấy cô gái đó đã làm tất cả các nghi thức và đến dâng cơm, bị tham ái chế ngự, không thể ăn được, bèn lấy bát cơm về chỗ ở, đặt cơm sang một bên, rồi nằm xuống nhịn ăn, nghĩ rằng: “Nếu ta có được Chāvā, ta sẽ sống; nếu không, ta sẽ chết.”
Sattame divase māgaviko āgantvā dhītaraṃ upakassa pavattiṃ pucchi.
On the seventh day, the hunter returned and asked his daughter about Upaka's condition.
Đến ngày thứ bảy, người thợ săn trở về, hỏi con gái mình về tình hình của Upaka.
Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha.
She said, "He came only one day and has not come back since."
Cô ấy nói: “Ông ấy chỉ đến một lần rồi không bao giờ đến nữa.”
Māgaviko āgataveseneva naṃ upasaṅkamitvā pucchissāmīti taṃkhaṇaṃyeva gantvā ‘‘kiṃ, bhante, apphāsuka’’nti pāde parāmasanto pucchi.
The hunter, thinking, "I will go and ask him just as I am, upon my arrival," went at that very moment and asked, while massaging his feet, "Venerable sir, are you unwell?"
Người thợ săn, ngay lập tức, đến gần Ngài trong bộ dạng vừa về, và hỏi, vừa xoa chân Ngài: “Thưa Ngài, có điều gì không khỏe chăng?”
Upako nitthunanto parivattatiyeva.
Upaka just turned over, groaning.
Upaka chỉ rên rỉ và trở mình.
So ‘‘vadatha bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, taṃ sabbaṃ karissāmī’’ti āha.
He said, "Venerable sir, tell me whatever I am able to do, I will do it all."
Người thợ săn đó nói: “Bạch Đại đức, xin hãy nói điều gì con có thể làm, con sẽ làm tất cả.”
Upako, ‘‘sace chāvaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, idheva maraṇaṃ seyyo’’ti āha.
Upaka said, "If I can get Chāvā, I will live; if not, death right here is better."
Upaka nói: “Nếu ta có được Chāvā, ta sẽ sống; nếu không, chết ở đây còn hơn.”
Jānāsi pana, bhante, kiñci sippanti.
"But, venerable sir, do you know any craft?"
“Bạch Đại đức, ngài có biết nghề gì không?”
Na jānāmīti.
"I do not know any."
“Tôi không biết.”
Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharāvāsaṃ adhiṭṭhātunti.
"Venerable sir, it is not possible for one who does not know any craft to maintain a household life."
“Bạch Đại đức, người không biết nghề gì thì không thể duy trì đời sống gia đình được.”
So āha – ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkīṇissāmī’’ti.
He said, "I do not know any craft, but I will be your meat-carrier, and I will sell the meat."
Người ấy nói: “Tôi không biết nghề gì cả, nhưng tôi sẽ là người mang thịt cho quý vị, và tôi sẽ bán thịt.”
Māgaviko, ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi.
The deer-hunter, saying, "This is also agreeable to us," gave him an upper garment, brought him home, and gave him his daughter.
Người thợ săn Mágavika nói: “Chúng tôi cũng thích điều này,” rồi trao chiếc áo choàng ngoài, dẫn Upaka về nhà và gả con gái mình cho ông.
Tesaṃ saṃvāsamanvāya putto vijāyi.
From their union, a son was born.
Sau khi họ sống chung, một người con trai được sinh ra.
Subhaddotissa nāmaṃ akaṃsu.
They gave him the name Subhadda.
Họ đặt tên cho đứa bé là Subhadda.
Chāvā tassa rodanakāle ‘‘maṃsahārakassa putta, migaluddakassa putta mā rodī’’tiādīni vadamānā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi.
When her son was crying, Chāvā would taunt Upaka with a lullaby, saying things like, "Son of a meat-carrier, son of a deer-hunter, do not cry."
Khi đứa bé khóc, Chāvā đã chọc ghẹo Upaka bằng bài hát ru con, nói những lời như: “Con trai của kẻ mang thịt, con trai của kẻ săn thú, đừng khóc!”
Bhadde tvaṃ maṃ anāthoti maññasi.
"My dear, do you think I am without a protector?"
Upaka nói: “Này hiền thê, nàng nghĩ ta là kẻ không nơi nương tựa sao?
Atthi me anantajino nāma sahāyo.
"I have a friend named the Anantajina (the Endless Conqueror)."
Ta có một người bạn tên là Anantajina.
Tassāhaṃ santike gamissāmīti āha.
"I will go to him," he said.
Ta sẽ đi đến chỗ người ấy.”
Chāvā evamayaṃ aṭṭīyatīti ñatvā punappunaṃ katheti.
Knowing that he was getting distressed by this, Chāvā said it again and again.
Chāvā biết rằng người ấy đang chán nản như vậy nên cứ lặp đi lặp lại lời nói đó.
So ekadivasaṃ anārocetvāva majjhimadesābhimukho pakkāmi.
One day, without informing her, he set out towards the middle country.
Một ngày nọ, ông không báo trước mà bỏ đi về phía xứ Trung Ấn.
Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ viharati jetavane mahāvihāre.
At that time, the Blessed One was dwelling at Sāvatthī, in the Jetavana, the great monastery.
Vào thời gian đó, Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthi, trong đại tinh xá Jetavana.
Atha kho bhagavā paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi – ‘‘yo, bhikkhave, ‘anantajino’ti pucchamāno āgacchati, tassa maṃ dasseyyāthā’’ti.
Then the Blessed One gave instructions to the monks in advance, saying, "Monks, whoever comes asking for the 'Anantajina,' you should show him to me."
Rồi Đức Thế Tôn đã ra lệnh cho các Tỳ-khưu trước: “Này các Tỳ-khưu, ai đến hỏi ‘Anantajina’, hãy chỉ ta cho người ấy.”
Upakopi kho ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti pucchanto anupubbena sāvatthiṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhatvā kuhiṃ anantajinoti pucchi.
Upaka, asking, "Where does the Anantajina live?" eventually arrived in Sāvatthī, and standing in the middle of the monastery, he asked, "Where is the Anantajina?"
Upaka cũng hỏi: “Anantajina ở đâu?” và dần dần đến Sāvatthi, đứng giữa tinh xá và hỏi: “Anantajina ở đâu?”
Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu.
The monks led him to the Blessed One.
Các Tỳ-khưu dẫn ông đến chỗ Đức Thế Tôn.
So bhagavantaṃ disvā – ‘‘sañjānātha maṃ bhagavā’’ti āha.
Seeing the Blessed One, he said, "Blessed One, do you recognize me?"
Khi thấy Đức Thế Tôn, ông nói: “Bạch Đức Thế Tôn, ngài có nhận ra con không?”
Āma, upaka, sañjānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ vasitthāti.
"Yes, Upaka, I recognize you. But where have you been living?"
“Phải, Upaka, ta nhận ra ngươi. Nhưng ngươi đã ở đâu?”
Vaṅkahārajanapade, bhanteti.
"In the Vaṅkahāra country, venerable sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, con ở xứ Vaṅkahāra.”
Upaka, mahallakosi jāto pabbajituṃ sakkhissasīti.
"Upaka, you have become old. Will you be able to go forth?"
“Upaka, ngươi đã già rồi, liệu có thể xuất gia được không?”
Pabbajissāmi, bhanteti.
"I will go forth, venerable sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, con sẽ xuất gia.”
Bhagavā pabbājetvā tassa kammaṭṭhānaṃ adāsi.
The Blessed One gave him the going forth and gave him a meditation subject.
Đức Thế Tôn cho ông xuất gia và ban cho ông đề mục thiền quán.
So kammaṭṭhāne kammaṃ karonto anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto.
While practicing the meditation subject, he became established in the fruit of non-returning, and after passing away, was reborn in the Aviha realm.
Ông thực hành đề mục thiền quán, an trú vào quả Vô Hoàn, rồi mệnh chung và tái sanh vào cõi Avihā.
Nibbattakkhaṇeyeva arahattaṃ pāpuṇīti.
At the very moment of his rebirth, he attained arahantship.
Ngay khi tái sanh, ông đã chứng đắc A-la-hán quả.
Avihesu nibbattamattā hi satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tesaṃ so aññataro.
Indeed, seven people attained arahantship immediately upon being reborn in the Aviha realm, and he was one of them.
Thật vậy, bảy chúng sanh vừa tái sanh vào cõi Avihā đã chứng đắc A-la-hán quả, và ông là một trong số đó.
286. Saṇṭhapesunti katikaṃ akaṃsu.
They established means they made an agreement.
286. Saṇṭhapesuṃ có nghĩa là đã lập giao ước.
Bāhullikoti cīvarabāhullādīnaṃ atthāya paṭipanno.
Given to abundance means one who has undertaken the practice for the sake of abundance of robes and so on.
Bāhulliko là người đã đi theo con đường để có nhiều y phục, v.v.
Padhānavibbhantoti padhānato vibbhanto bhaṭṭho parihīno.
Fallen from striving means fallen away from striving, failed, degenerated.
Padhānavibbhanto có nghĩa là đã lạc lối, đã sa ngã, đã suy đồi khỏi sự tinh tấn.
Āvatto bāhullāyāti cīvarādīnaṃ bahulabhāvatthāya āvatto.
Returned to abundance means returned for the sake of abundance of robes and so on.
Āvatto bāhullāyā có nghĩa là quay trở lại để có nhiều y phục, v.v.
Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa āsanamattaṃ ṭhapetabbanti vadiṃsu.
Moreover, a seat should be prepared means they said, "Moreover, just a seat should be prepared for one born into a high family."
Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti có nghĩa là họ nói rằng: “Vả lại, đối với người sinh ra trong gia đình cao quý đó, chỉ cần đặt một chỗ ngồi là đủ.”
Nāsakkhiṃsūti buddhānubhāvena buddhatejasā abhibhūtā attano katikāya ṭhātuṃ nāsakkhiṃsu.
They were not able means, overcome by the Buddha's power and majesty, they were not able to stand by their agreement.
Nāsakkhiṃsūti có nghĩa là do uy lực của Đức Phật, do oai đức của Đức Phật mà họ bị chế ngự, không thể giữ vững giao ước của mình.
Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti gotamāti, āvusoti ca vadanti.
They address him by name and with the term 'friend' means they say 'Gotama' and 'friend'.
Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti có nghĩa là họ gọi bằng tên Gotama và bằng tiếng ‘āvuso’ (hiền giả).
Āvuso gotama, mayaṃ uruvelāyaṃ padhānakāle tuyhaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicarimhā, mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ adamhā, vutthapariveṇaṃ sammajjimhā, pacchā ko te vattappaṭipattimakāsi, kacci amhesu pakkantesu na cintayitthāti evarūpiṃ kathaṃ kathentīti attho.
The meaning is that they engage in conversation such as: "Friend Gotama, when you were striving at Uruvelā, we went about carrying your bowl and robes, we gave you water for washing your face and a tooth-stick, we swept the cell where you stayed. Afterwards, who performed the duties and services for you? Surely, you did not worry after we left?"
Ý nghĩa là họ nói những lời như: “Này hiền giả Gotama, khi chúng tôi tinh tấn ở Uruvelā, chúng tôi đã mang bát và y của ngài đi khắp nơi, đã dâng nước súc miệng và cây xỉa răng, đã quét dọn khu vực ở. Sau đó, ai đã thực hiện các bổn phận và hành vi đúng đắn cho ngài? Khi chúng tôi rời đi, ngài có lo lắng không?”
Iriyāyāti dukkarairiyāya.
By posture means by the difficult posture.
Iriyāyāti có nghĩa là bằng oai nghi khó khăn.
Paṭipadāyāti dukkarapaṭipattiyā.
By practice means by the difficult practice.
Paṭipadāyāti có nghĩa là bằng sự thực hành khó khăn.
Dukkarakārikāyāti pasatapasata-muggayūsādiāharakaraṇādinā dukkarakaraṇena.
By ascetic practice means by the difficult practice of consuming food such as handfuls of mung bean soup.
Dukkarakārikāyāti có nghĩa là bằng sự thực hành khổ hạnh như ăn cháo đậu xanh từng nắm, từng nắm, v.v.
Abhijānātha me noti abhijānātha nu mama.
Do you not remember me means do you remember me?
Abhijānātha me no có nghĩa là “Các ông có biết ta không?”
Evarūpaṃ pabhāvitametanti etaṃ evarūpaṃ vākyabhedanti attho.
Such a statement as this means this kind of statement. The meaning is this.
Evarūpaṃ pabhāvitametanti có nghĩa là “Đây là một loại câu nói như vậy.”
Api nu ahaṃ uruvelāya padhāne tumhākaṃ saṅgaṇhanatthaṃ anukkaṇṭhanatthaṃ rattiṃ vā divā vā āgantvā, – ‘‘āvuso, mā vitakkayittha, mayhaṃ obhāso vā nimittaṃ vā paññāyatī’’ti evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsinti adhippāyo.
The intention is: "Did I, during my striving at Uruvelā, come to you at night or day to encourage and support you, and did I ever make any such statement as, 'Friend, do not be anxious, a light or a sign is appearing to me'?"
Ý nghĩa là: “Ta có bao giờ đến vào ban đêm hay ban ngày để giúp đỡ các ông, để các ông không chán nản khi tinh tấn ở Uruvelā, và nói những lời như: ‘Này các hiền giả, đừng suy nghĩ, ta thấy ánh sáng hoặc tướng thiền’ không?”
Te ekapadeneva satiṃ labhitvā uppannagāravā, ‘‘handa addhā esa buddho jāto’’ti saddahitvā no hetaṃ, bhanteti āhaṃsu.
Having regained their mindfulness with just a single word and with reverence arisen, they believed, "Indeed, this one has certainly become a Buddha!" and said, "It is not so, venerable sir."
Họ lập tức có được chánh niệm, khởi lên lòng tôn kính, tin tưởng rằng: “Chắc chắn đây là Đức Phật đã giác ngộ,” và nói: “ Không phải vậy, bạch Đức Thế Tôn.”
Asakkhiṃ kho ahaṃ, bhikkhave, pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti ahaṃ, bhikkhave, pañcavaggiye bhikkhū buddho ahanti jānāpetuṃ asakkhiṃ.
I was able, monks, to convince the group of five monks means, "Monks, I was able to make the group of five monks know that I am a Buddha."
Asakkhiṃ kho ahaṃ, bhikkhave, pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti có nghĩa là: “Này các Tỳ-khưu, ta đã có thể làm cho năm vị Tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như biết rằng ta là Đức Phật.”
Tadā pana bhagavā uposathadivaseyeva āgacchi.
At that time, the Blessed One arrived on the Uposatha day itself.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đã đến vào đúng ngày Uposatha.
Attano buddhabhāvaṃ jānāpetvā koṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammacakkappavattanasuttaṃ kathesi.
Having made known his state of Buddhahood, he made the Elder Koṇḍañña a direct witness and delivered the Discourse on the Turning of the Wheel of Dhamma.
Sau khi làm cho họ biết mình là Đức Phật, Ngài đã thuyết giảng Kinh Chuyển Pháp Luân, với Trưởng lão Koṇḍañña làm nhân chứng.
Suttapariyosāne thero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
At the end of the discourse, the Elder, together with eighteen crores of brahmas, became established in the fruit of stream-entry.
Khi bài kinh kết thúc, Trưởng lão đã an trú vào quả Dự Lưu cùng với mười tám ức chư Phạm thiên.
Sūriye dharamāneyeva desanā niṭṭhāsi.
The sermon concluded while the sun was still up.
Bài thuyết giảng kết thúc khi mặt trời vẫn còn trên cao.
Bhagavā tattheva vassaṃ upagacchi.
The Blessed One entered the rains-retreat right there.
Đức Thế Tôn đã an cư kiết hạ tại đó.
Dvepi sudaṃ, bhikkhave, bhikkhū ovadāmītiādi pāṭipadadivasato paṭṭhāya piṇḍapātatthāyapi gāmaṃ appavisanadīpanatthaṃ vuttaṃ.
"Monks, I instruct two monks..." and so on was said to show that from the first day of the fortnight, he did not even enter a village for alms.
Dvepi sudaṃ, bhikkhave, bhikkhū ovadāmītiādi (Này các Tỳ-khưu, ta đã khuyên dạy hai Tỳ-khưu...) v.v. đã được nói để chỉ ra rằng từ ngày đầu tiên, Ngài thậm chí không vào làng để khất thực.
Tesañhi bhikkhūnaṃ kammaṭṭhānesu uppannamalavisodhanatthaṃ bhagavā antovihāreyeva ahosi.
For, in order to cleanse the impurities that had arisen in the meditation subjects of those monks, the Blessed One remained within the monastery.
Vì để thanh lọc những cấu uế phát sinh trong đề mục thiền quán của các Tỳ-khưu đó, Đức Thế Tôn đã ở ngay trong tinh xá.
Uppanne uppanne kammaṭṭhānamale tepi bhikkhū bhagavato santikaṃ gantvā pucchanti.
Whenever an impurity arose in a meditation subject, those monks would go to the Blessed One and ask.
Mỗi khi có cấu uế trong đề mục thiền quán phát sinh, các Tỳ-khưu đó đều đến chỗ Đức Thế Tôn để hỏi.
Bhagavāpi tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā malaṃ vinodeti.
The Blessed One would also go to where they were seated and dispel the impurity.
Đức Thế Tôn cũng đến chỗ họ đang ngồi để loại bỏ cấu uế.
Atha nesaṃ bhagavatā evaṃ nīhaṭabhattena ovadiyamānānaṃ vappatthero pāṭipadadivase sotāpanno ahosi.
Then, as they were being instructed by the Blessed One with food thus provided, the Elder Vappa became a stream-enterer on the first day of the fortnight.
Rồi khi Đức Thế Tôn khuyên dạy các vị ấy bằng cách này, Trưởng lão Vappa đã chứng quả Dự Lưu vào ngày đầu tiên.
Bhaddiyatthero dutiyāyaṃ, mahānāmatthero tatiyāyaṃ, assajitthero catutthiyaṃ.
The Elder Bhaddiya on the second day, the Elder Mahānāma on the third, and the Elder Assaji on the fourth.
Trưởng lão Bhaddiya vào ngày thứ hai, Trưởng lão Mahānāma vào ngày thứ ba, Trưởng lão Assaji vào ngày thứ tư.
Pakkhassa pana pañcamiyaṃ sabbeva te ekato sannipātetvā anattalakkhaṇasuttaṃ kathesi, suttapariyosāne sabbepi arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
Then, on the fifth day of the fortnight, he gathered them all together and delivered the Discourse on the Characteristic of Not-Self. At the end of the discourse, they all became established in the fruit of arahantship.
Đến ngày thứ năm của nửa tháng, Ngài tập hợp tất cả các vị ấy lại và thuyết giảng Kinh Vô Ngã Tướng. Khi bài kinh kết thúc, tất cả đều an trú vào quả A-la-hán.
Tenāha – ‘‘atha kho, bhikkhave, pañcavaggiyā bhikkhū mayā evaṃ ovadiyamānā…pe… anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ ajjhagamaṃsu…pe… natthi dāni punabbhavo’’ti.
Therefore, he said: "Then, monks, the group of five monks, being thus instructed by me... they attained the supreme security from bondage, Nibbāna... now there is no more rebirth."
Vì vậy, Ngài đã nói: “Rồi này các Tỳ-khưu, năm vị Tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như, khi được ta khuyên dạy như vậy... (v.v.)... đã đạt đến Niết Bàn vô thượng an ổn khỏi ách nạn... (v.v.)... nay không còn tái sinh nữa.”
Ettakaṃ kathāmaggaṃ bhagavā yaṃ pubbe avaca – ‘‘tumhepi mamañceva pañcavaggiyānañca maggaṃ āruḷhā, ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanā’’ti imaṃ ekameva anusandhiṃ dassento āhari.
The Blessed One brought up this entire line of discussion to show just this one connection to what he had said before: "You too, like myself and the group of five, have embarked on the path; your search is the noble search."
Đức Thế Tôn đã trình bày đoạn lời nói này, mà Ngài đã nói trước đó: “Các ông cũng đã đi trên con đường của ta và của năm vị Tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như, sự tìm cầu của các ông là sự tìm cầu cao quý,” để chỉ ra một sự liên kết duy nhất này.
287. Idāni yasmā na agāriyānaṃyeva pañcakāmaguṇapariyesanā hoti, anagāriyānampi cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhuñjantānaṃ pañcakāmaguṇavasena anariyapariyesanā hoti, tasmā taṃ dassetuṃ pañcime, bhikkhave, kāmaguṇātiādimāha.
Now, because the search for the five cords of sensual pleasure is not exclusive to householders, but is also an ignoble search for the homeless who use the four requisites without reflection in a way that relates to the five cords of sensual pleasure, to show this, he began with, "Monks, these five are the cords of sensual pleasure."
287. Bây giờ, vì sự tìm cầu năm dục lạc không chỉ dành cho người tại gia, mà còn là sự tìm cầu không cao quý đối với những người xuất gia khi họ thọ dụng bốn vật dụng mà không quán xét. Do đó, để chỉ ra điều đó, Ngài đã nói: Này các Tỳ-khưu, có năm dục lạc này v.v.
Tattha navarattesu pattacīvarādīsu cakkhuviññeyyā rūpātiādayo cattāro kāmaguṇā labbhanti.
There, in newly dyed articles such as bowls and robes, the four sensual qualities, beginning with forms cognizable by the eye, are obtained.
Ở đây, trong y bát mới và các thứ khác, bốn đối tượng dục lạc là các sắc khả tri bằng mắt, v.v. được tìm thấy.
Raso panettha paribhogaraso hoti.
Here, the taste is the taste of enjoyment.
Còn vị (rasa) ở đây là vị của sự thọ hưởng.
Manuññe piṇḍapāte bhesajje ca pañcapi labbhanti.
In agreeable almsfood and medicine, all five are obtained.
Trong món vật thực khất thực ngon lành và thuốc men, cả năm đối tượng dục lạc đều được tìm thấy.
Senāsanamhi cīvare viya cattāro.
In a lodging, as with a robe, there are four.
Trong chỗ ở (senāsana), cũng như trong y phục, có bốn đối tượng.
Raso pana etthāpi paribhogarasova.
But here too, the taste is just the taste of enjoyment.
Còn vị (rasa) ở đây cũng là vị của sự thọ hưởng.
Ye hi keci, bhikkhaveti kasmā ārabhi?
Why was the passage beginning “Whatever monks,” initiated?
Này các Tỳ-khưu, bất cứ ai — vì lý do gì mà Đức Phật đã khởi xướng (bài giảng này)?
Evaṃ pañca kāmaguṇe dassetvā idāni ye evaṃ vadeyyuṃ, ‘‘pabbajitakālato paṭṭhāya anariyapariyesanā nāma kuto, ariyapariyesanāva pabbajitāna’’nti, tesaṃ paṭisedhanatthāya ‘‘pabbajitānampi catūsu paccayesu appaccavekkhaṇaparibhogo anariyapariyesanā evā’’ti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
Having thus shown the five sensual qualities, this discourse was initiated to refute those who might now say, “From the time of going forth, how could there be an ignoble search? For those who have gone forth, there is only the noble search,” and to show that, “For those who have gone forth too, using the four requisites without reflection is indeed an ignoble search.”
Sau khi trình bày năm dục lạc như vậy, bây giờ để bác bỏ những ai có thể nói rằng: “Kể từ khi xuất gia thì làm gì có sự tìm cầu không thánh thiện, chỉ có sự tìm cầu thánh thiện mới thuộc về những người xuất gia,” Đức Phật đã khởi xướng bài giảng này để chỉ ra rằng: “Ngay cả đối với những người xuất gia, việc thọ hưởng bốn vật dụng mà không quán xét cũng chính là sự tìm cầu không thánh thiện.”
Tattha gadhitāti taṇhāgedhena gadhitā.
Therein, greedy means greedy with the greed of craving.
Trong đó, gadhitā (bị tham đắm) nghĩa là bị tham đắm bởi sự tham lam của ái dục.
Mucchitāti taṇhāmucchāya mucchitā.
Infatuated means infatuated with the infatuation of craving.
Mucchitā (bị mê mẩn) nghĩa là bị mê mẩn bởi sự mê muội của ái dục.
Ajjhopannāti taṇhāya ajjhogāḷhā.
Committed means overwhelmed by craving.
Ajjhopannā (bị lấn át) nghĩa là bị ái dục lấn át.
Anādīnavadassāvinoti ādīnavaṃ apassantā.
Not seeing the danger means not seeing the danger.
Anādīnavadassāvino (không thấy sự nguy hiểm) nghĩa là không thấy sự nguy hiểm.
Anissaraṇapaññāti nissaraṇaṃ vuccati paccavekkhaṇañāṇaṃ.
Lacking the wisdom of escape means that escape is said to be the knowledge of reflection.
Anissaraṇapaññā (không có trí tuệ thoát ly) – sự thoát ly được gọi là trí tuệ quán xét.
Te tena virahitā.
They are devoid of that.
Những người đó thiếu vắng trí tuệ ấy.
Idāni tassatthassa sādhakaṃ upamaṃ dassento seyyathāpi, bhikkhavetiādimāha.
Now, to present a simile that proves this meaning, he said the passage beginning “Just as, monks.”
Bây giờ, để trình bày một ví dụ minh họa cho ý nghĩa đó, Đức Phật đã nói: Này các Tỳ-khưu, ví như và các câu tiếp theo.
Tatrevaṃ opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ – āraññakamago viya hi samaṇabrāhmaṇā, luddakena araññe ṭhapitapāso viya cattāro paccayā, tassa luddassa pāsarāsiṃ ajjhottharitvā sayanakālo viya tesaṃ cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhogakālo.
There, the correspondence of the simile should be understood thus: ascetics and brahmins are like a forest deer; the four requisites are like a snare set in the forest by a hunter; the time when they use the four requisites without reflection is like the time when that deer lies down, covering the mass of snares.
Ở đây, sự tương đồng của ví dụ cần được hiểu như sau: các Sa-môn, Bà-la-môn giống như con nai rừng; bốn vật dụng giống như cái bẫy mà người thợ săn đặt trong rừng; thời điểm họ thọ hưởng bốn vật dụng mà không quán xét giống như thời điểm con nai nằm đè lên đống bẫy của người thợ săn.
Luddake āgacchante magassa yena kāmaṃ agamanakālo viya samaṇabrāhmaṇānaṃ mārassa yathākāmakaraṇīyakālo, māravasaṃ upagatabhāvoti attho.
The time when the deer cannot go where it pleases as the hunter approaches is like the time when ascetics and brahmins can be made to do whatever Māra wishes; the meaning is that they have come under the power of Māra.
Thời điểm con nai không thể đi đến bất cứ nơi nào nó muốn khi người thợ săn đến, giống như thời điểm các Sa-môn, Bà-la-môn bị Māra muốn làm gì thì làm; nghĩa là họ đã rơi vào quyền lực của Māra.
Magassa pana abaddhassa pāsarāsiṃ adhisayitakālo viya samaṇabrāhmaṇānaṃ catūsu paccayesu paccavekkhaṇaparibhogo, luddake āgacchante magassa yena kāmaṃ gamanaṃ viya samaṇabrāhmaṇānaṃ māravasaṃ anupagamanaṃ veditabbaṃ.
But the ascetics’ and brahmins’ use of the four requisites with reflection should be understood as being like the time when an unbound deer lies down upon the mass of snares; their not coming under the power of Māra should be understood as being like the deer's going wherever it pleases when the hunter approaches.
Còn thời điểm con nai không bị mắc bẫy nằm đè lên đống bẫy, giống như việc các Sa-môn, Bà-la-môn thọ hưởng bốn vật dụng với sự quán xét; và việc con nai đi đến bất cứ nơi nào nó muốn khi người thợ săn đến, giống như việc các Sa-môn, Bà-la-môn không rơi vào quyền lực của Māra, cần được hiểu như vậy.
Vissatthoti nibbhayo nirāsaṅko.
At ease means without fear, without suspicion.
Vissattho (tự tin) nghĩa là không sợ hãi, không nghi ngờ.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest everywhere has a clear meaning.
Phần còn lại đều có nghĩa rõ ràng ở khắp mọi nơi.
288. Evaṃ me sutanti cūḷahatthipadopamasuttaṃ.
288. The Cūḷahatthipadopama Sutta begins with “Thus have I heard.”
288. Như vầy tôi nghe – đây là Kinh Cūḷahatthipadopama.
Tattha sabbasetena vaḷavābhirathenāti, ‘‘setā sudaṃ assā yuttā honti setālaṅkārā.
Therein, with an all-white chariot drawn by mares means with a chariot drawn by four mares, which is entirely white as described thus: “The harnessed horses, it is said, are white, with white ornaments.
Trong đó, sabbasetena vaḷavābhirathenā (với cỗ xe được kéo bởi những con ngựa cái trắng toàn thân) nghĩa là với cỗ xe được kéo bởi bốn con ngựa cái trắng toàn thân, như đã được nói: “Những con ngựa được thắng xe đều trắng, đồ trang sức cũng trắng.
Seto ratho setālaṅkāro setaparivāro, setā rasmiyo, setā patodalaṭṭhi, setaṃ chattaṃ, setaṃ uṇhīsaṃ, setāni vatthāni, setā upāhanā, setāya sudaṃ vālabījaniyā bījiyatī’’ti (saṃ. ni. 5.4) evaṃ vuttena sakalasetena catūhi vaḷavāhi yuttarathena.
The chariot is white, with white ornaments and white coverings; the reins are white, the goad is white, the parasol is white, the turban is white, the clothes are white, the sandals are white, and he is fanned, it is said, with a white whisk-fan.”
Cỗ xe trắng, đồ trang sức trắng, tùy tùng cũng trắng, dây cương trắng, roi thúc ngựa trắng, lọng trắng, khăn vấn đầu trắng, y phục trắng, dép trắng, và được quạt bằng quạt lông đuôi bò trắng.”
Ratho ca nāmeso duvidho hoti – yodharatho, alaṅkārarathoti.
This chariot is of two kinds: a war chariot and a ceremonial chariot.
Cỗ xe này có hai loại: xe chiến và xe trang trí.
Tattha yodharatho caturassasaṇṭhāno hoti nātimahā, dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā janānaṃ gahaṇasamattho.
Of these, a war chariot has a square shape, is not very large, and is able to hold two or three people.
Trong đó, xe chiến có hình vuông, không quá lớn, có khả năng chở hai hoặc ba người.
Alaṅkāraratho mahā hoti, dīghato dīgho, puthulato puthulo.
A ceremonial chariot is large, long in length, and broad in width.
Xe trang trí thì lớn, dài theo chiều dài, rộng theo chiều rộng.
Tattha chattaggāhako vālabījaniggāhako tālavaṇṭaggāhakoti evaṃ aṭṭha vā dasa vā sukhena ṭhātuṃ vā nisīdituṃ vā nipajjituṃ vā sakkonti, ayampi alaṅkārarathoyeva.
In it, eight or ten people—such as a parasol-bearer, a whisk-bearer, and a palm-leaf fan bearer—can stand, sit, or lie down with ease; this one is also a ceremonial chariot.
Trong đó, người cầm lọng, người cầm quạt lông đuôi bò, người cầm quạt lá thốt nốt, v.v., tám hoặc mười người có thể đứng, ngồi hoặc nằm một cách thoải mái; đây cũng là một loại xe trang trí.
So sabbo sacakkapañjarakubbaro rajataparikkhitto ahosi.
It was entirely overlaid with silver, including its wheels, frame, and pole.
Toàn bộ cỗ xe đó, với bánh xe, khung và càng xe, đều được trang trí bằng bạc.
Vaḷavā pakatiyā setavaṇṇāva.
The mares were naturally white in color.
Những con ngựa cái vốn dĩ có màu trắng.
Pasādhanampi tādisaṃ rajatamayaṃ ahosi.
Their ornaments were likewise made of silver.
Đồ trang sức cũng tương tự, làm bằng bạc.
Rasmiyopi rajatapanāḷi suparikkhittā.
The reins too were well-covered with silver tubes.
Dây cương cũng được bọc bạc một cách tinh xảo.
Patodalaṭṭhipi rajataparikkhittā.
The goad was also overlaid with silver.
Roi thúc ngựa cũng được bọc bạc.
Brāhmaṇopi setavatthaṃ nivāsetvā setaṃyeva uttarāsaṅgamakāsi, setavilepanaṃ vilimpi, setamālaṃ pilandhi, dasasu aṅgulīsu aṅgulimuddikā, kaṇṇesu kuṇḍalānīti evamādialaṅkāropissa rajatamayova ahosi.
The brahmin himself, having dressed in white cloth, wore a white upper garment, applied white ointment, and wore a white garland; his ornaments, such as rings on his ten fingers and earrings in his ears, were also made of silver.
Vị Bà-la-môn cũng mặc y phục trắng, khoác áo choàng trắng, bôi hương liệu trắng, đeo vòng hoa trắng, có nhẫn ở mười ngón tay, khuyên tai ở tai, v.v., tất cả đồ trang sức của ông ấy cũng làm bằng bạc.
Parivārabrāhmaṇāpissa dasasahassamattā tatheva setavatthavilepanamālālaṅkārā ahesuṃ.
His retinue of about ten thousand brahmins likewise had white clothes, ointments, garlands, and ornaments.
Mười ngàn Bà-la-môn tùy tùng của ông ấy cũng tương tự, với y phục trắng, hương liệu trắng, vòng hoa và đồ trang sức trắng.
Tena vuttaṃ ‘‘sabbasetena vaḷavābhirathenā’’ti.
Therefore it was said, “with an all-white chariot drawn by mares.”
Do đó, đã nói: “với cỗ xe được kéo bởi những con ngựa cái trắng toàn thân.”
Sāvatthiyā niyyātīti so kira channaṃ channaṃ māsānaṃ ekavāraṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.
Was leaving Sāvatthī: He, it seems, circumambulates the city once every six months.
Sāvatthiyā niyyātī (rời khỏi Sāvatthī) nghĩa là, cứ sáu tháng một lần, ông ấy đi vòng quanh thành phố.
Ito ettakehi divasehi nagaraṃ padakkhiṇaṃ karissatīti puretarameva ghosanā karīyati; taṃ sutvā ye nagarato na pakkantā, te na pakkamanti.
An announcement is made beforehand, saying, “In so many days from now, he will circumambulate the city”; upon hearing it, those who have not left the city do not leave.
Người ta đã thông báo trước rằng: “Trong bấy nhiêu ngày nữa, ông ấy sẽ đi vòng quanh thành phố”; nghe vậy, những người chưa rời thành phố thì không rời đi.
Ye pakkantā, tepi, ‘‘puññavato sirisampattiṃ passissāmā’’ti āgacchanti.
Even those who have left return, thinking, “We will see the glorious fortune of a man of merit.”
Những người đã rời đi cũng trở về, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ thấy sự thịnh vượng và vinh quang của bậc phúc đức.”
Yaṃ divasaṃ brāhmaṇo nagaraṃ anuvicarati, tadā pātova nagaravīthiyo sammajjitvā vālikaṃ okiritvā lājapañcamehi pupphehi abhippakiritvā puṇṇaghaṭe ṭhapetvā kadaliyo ca dhaje ca ussāpetvā sakalanagaraṃ dhūpitavāsitaṃ karonti.
On the day the brahmin tours the city, early in the morning, they sweep the city streets, sprinkle sand, scatter the five kinds of flowers including roasted grain, place full water pots, raise banana trees and flags, and make the entire city fragrant with incense.
Vào ngày mà vị Bà-la-môn đi vòng quanh thành phố, từ sáng sớm, người dân quét dọn các con đường trong thành phố, rải cát, rắc hoa với bỏng gạo là thứ năm, đặt các bình nước đầy, dựng cây chuối và cờ phướn, làm cho toàn bộ thành phố thơm ngát hương trầm.
Brāhmaṇo pātova sīsaṃ nhāyitvā purebhattaṃ bhuñjitvā vuttanayeneva setavatthādīhi attānaṃ alaṅkaritvā pāsādā oruyha rathaṃ abhiruhati.
The brahmin bathes his head early in the morning, eats his morning meal, adorns himself with white clothes and so on in the manner described, descends from his mansion, and mounts the chariot.
Vị Bà-la-môn từ sáng sớm tắm gội đầu, ăn bữa sáng, rồi trang điểm cho mình bằng y phục trắng, v.v. theo cách đã nói, sau đó từ cung điện đi xuống và lên xe.
Atha naṃ te brāhmaṇā sabbasetavatthavilepanamālālaṅkārā setacchattāni gahetvā parivārenti; tato mahājanassa sannipātanatthaṃ paṭhamaṃyeva taruṇadārakānaṃ phalāphalāni vikiritvā tadanantaraṃ māsakarūpāni; tadanantaraṃ kahāpaṇe vikiranti; mahājanā sannipatanti.
Then those brahmins, with all-white clothes, ointments, garlands, and ornaments, holding white parasols, surround him. Then, to gather a great crowd, they first scatter fruits for the young children, then māsa coins, and then kahāpaṇas; a great crowd assembles.
Rồi các Bà-la-môn đó, với y phục trắng, hương liệu trắng, vòng hoa và đồ trang sức trắng toàn thân, cầm các lọng trắng và vây quanh ông ấy; sau đó, để tập hợp đông đảo quần chúng, trước tiên họ rải trái cây cho các trẻ nhỏ, rồi sau đó rải các đồng tiền đậu (māsaka), và sau đó rải các đồng kahāpaṇa; quần chúng tập hợp.
Ukkuṭṭhiyo ceva celukkhepā ca pavattanti.
Shouts of acclamation and the tossing of cloths arise.
Những tiếng reo hò và những tràng pháo tay vang lên.
Atha brāhmaṇo maṅgalikasovatthikādīsu maṅgalāni ceva suvatthiyo ca karontesu mahāsampattiyā nagaraṃ anuvicarati.
Then, while auspicious well-wishers and others utter blessings and good wishes, the brahmin tours the city with great fortune.
Rồi vị Bà-la-môn đi vòng quanh thành phố với sự thịnh vượng lớn lao, trong khi những người chúc phúc và cầu an, v.v. đang thực hiện các nghi lễ tốt lành và chúc phúc.
Puññavantā manussā ekabhūmakādipāsāde āruyha sukapattasadisāni vātapānakavāṭāni vivaritvā olokenti.
Meritorious people climb up to mansions of one or more stories, open window shutters that resemble parrot wings, and watch.
Những người có phước đức lên các cung điện một tầng, v.v. mở các cánh cửa sổ giống như cánh vẹt và nhìn xuống.
Brāhmaṇopi attano yasasirisampattiyā nagaraṃ ajjhottharanto viya dakkhiṇadvārābhimukho hoti.
The brahmin, as if overwhelming the city with his fame and glorious fortune, heads towards the southern gate.
Vị Bà-la-môn cũng hướng về phía cổng phía nam, như thể đang bao trùm thành phố bằng vinh quang và sự thịnh vượng của mình.
Tena vuttaṃ ‘‘sāvatthiyā niyyātī’’ti.
Therefore it was said, “was leaving Sāvatthī.”
Do đó, đã nói: “rời khỏi Sāvatthī.”
Divā divassāti divasassa divā, majjhanhakāleti attho.
In the middle of the day: the day’s day, meaning at midday.
Divā divassā (giữa ban ngày) nghĩa là vào ban ngày, tức là vào giữa trưa.
Pilotikaṃ paribbājakanti pilotikāti evaṃ itthiliṅgavohāravasena laddhanāmaṃ paribbājakaṃ.
The wanderer Pilotika: a wanderer who had received the name Pilotikā, through feminine-gender usage.
Pilotikaṃ paribbājakaṃ (du sĩ Pilotika) nghĩa là một du sĩ có tên là Pilotika, được gọi bằng danh xưng giống cái như vậy.
So kira paribbājako daharo paṭhamavaye ṭhito suvaṇṇavaṇṇo buddhupaṭṭhāko, pātova tathāgatassa ceva mahātherānañca upaṭṭhānaṃ katvā tidaṇḍakuṇḍikādiparikkhāraṃ ādāya jetavanā nikkhamitvā nagarābhimukho pāyāsi.
That wanderer, it seems, was young, in his first stage of life, of golden complexion, and an attendant of the Buddha. Having attended to the Tathāgata and the great elders early in the morning, he took his requisites, including the triple staff and water pot, left Jetavana, and set out towards the city.
Nghe nói, du sĩ đó còn trẻ, ở độ tuổi thanh xuân, có màu da vàng óng, là người hầu cận của Đức Phật; từ sáng sớm, sau khi hầu hạ Đức Như Lai và các vị Trưởng lão, ông ấy mang theo các vật dụng như ba cây gậy và bình bát nước, rời khỏi Jetavana và đi về phía thành phố.
Taṃ esa dūratova āgacchantaṃ addasa.
He saw him coming from afar.
Vị Bà-la-môn nhìn thấy ông ấy đang đi đến từ xa.
Etadavocāti anukkamena santikaṃ āgataṃ sañjānitvā etaṃ, ‘‘handa kuto nu bhavaṃ vacchāyano āgacchatī’’ti gottaṃ kittento vacanaṃ avoca.
Said this: Having recognized him as he gradually came near, he spoke this word, mentioning his clan: “Well now, master Vacchāyana, where are you coming from?”
Etadavocā (đã nói điều này) nghĩa là, sau khi nhận ra ông ấy đã đến gần, vị Bà-la-môn đã nói những lời này, xưng hô theo họ: “Này Vaccha, ngài từ đâu đến vậy?”
Paṇḍito maññeti bhavaṃ vacchāyano samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu noti ayamettha attho.
I suppose you think he is wise: The meaning here is: Does master Vacchāyana think the ascetic Gotama is wise, or not?
Paṇḍito maññe (Tôi nghĩ là bậc trí) nghĩa là: Ngài Vacchāyana có nghĩ Sa-môn Gotama là bậc trí không, hay không? Đây là ý nghĩa ở đây.
Ko cāhaṃ, bhoti, bho, samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānane ahaṃ ko nāma?
And who am I, master: Master, who indeed am I to know the sagacity of the ascetic Gotama?
Ko cāhaṃ, bho (Thưa Ngài, tôi là ai?) nghĩa là: Thưa Ngài, tôi là ai mà có thể biết được sự thông tuệ của Sa-môn Gotama?
Ko ca samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānissāmīti kuto cāhaṃ samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānissāmi, kena kāraṇena jānissāmīti?
And who am I to know the ascetic Gotama's proficiency in wisdom? means: How could I know the ascetic Gotama's proficiency in wisdom? For what reason could I know it?
Ko ca samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānissāmī (Và tôi làm sao có thể biết được sự thông tuệ của Sa-môn Gotama?) nghĩa là: Làm sao tôi có thể biết được sự thông tuệ của Sa-môn Gotama, do nguyên nhân nào tôi có thể biết được?
Evaṃ sabbathāpi attano ajānanabhāvaṃ dīpeti.
Thus, in every way, he shows his own state of not knowing.
Như vậy, trong mọi trường hợp, Ngài đều bày tỏ sự không biết của mình.
Sopi nūnassa tādisovāti yo samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyya, sopi nūna dasa pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto tādiso buddhoyeva bhaveyya.
Surely he, too, would be just like him means: Whoever would know the ascetic Gotama's proficiency in wisdom, surely he, too, having fulfilled the ten perfections and attained omniscience, would be a Buddha just like him.
Sopi nūnassa tādisovā (Ngài ấy chắc hẳn cũng là người như vậy) nghĩa là: Người nào có thể biết được sự thông tuệ của Sa-môn Gotama, người ấy chắc hẳn cũng là một vị Phật như vậy, đã viên mãn mười Ba-la-mật và đạt đến Nhất thiết trí.
Sineruṃ vā himavantaṃ vā pathaviṃ vā ākāsaṃ vā pametukāmena tappamāṇova daṇḍo vā rajju vā laddhuṃ vaṭṭati.
One who wishes to measure Sineru, Himavanta, the earth, or the sky must obtain a rod or a rope of that very measure.
Người muốn đo núi Sineru, núi Hy Mã Lạp Sơn, đất đai hay hư không, cần phải có một cây gậy hay sợi dây có cùng kích thước với chúng.
Samaṇassa gotamassa paññaṃ jānantenapi tassa ñāṇasadisameva sabbaññutaññāṇaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti dīpeti.
He shows that one who would know the ascetic Gotama's wisdom must obtain the knowledge of omniscience, which is just like his knowledge.
Người muốn biết trí tuệ của Sa-môn Gotama cũng cần phải đạt được Nhất thiết trí tương đương với trí tuệ của Ngài. Đây là ý nghĩa được chỉ ra.
Ādaravasena panettha āmeḍitaṃ kataṃ.
Here, the repetition is done out of respect.
Ở đây, sự lặp lại được thực hiện do sự tôn kính.
Uḷārāyāti uttarāya seṭṭhāya.
Of the magnificent: Of the supreme, of the most excellent.
Uḷārāyā (cao thượng) nghĩa là: tối thượng, cao quý.
Ko cāhaṃ, bhoti, bho, ahaṃ samaṇassa gotamassa pasaṃsane ko nāma?
Who am I, good sir: Good sir, who indeed am I to praise the ascetic Gotama?
Ko cāhaṃ, bho (Thưa Ngài, tôi là ai?) nghĩa là: Thưa Ngài, tôi là ai mà có thể tán thán Sa-môn Gotama?
Ko ca samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsissāmīti kena kāraṇena pasaṃsissāmi?
And how shall I praise the ascetic Gotama?: For what reason shall I praise him?
Ko ca samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsissāmī (Và tôi làm sao có thể tán thán Sa-môn Gotama?) nghĩa là: Do nguyên nhân nào tôi có thể tán thán?
Pasatthapasatthoti sabbaguṇānaṃ uttaritarehi sabbalokapasatthehi attano guṇeheva pasattho, na tassa aññehi pasaṃsanakiccaṃ atthi.
Praised by the praised: He is praised by his own qualities, which are praised by the entire world as being superior to all other qualities; there is no need for him to be praised by others.
Pasatthapasattho (Người được tán thán bởi những người đáng tán thán) nghĩa là: Ngài được tán thán bởi chính những công đức của mình, bởi những người được toàn thế gian tán thán, những người vượt trội hơn tất cả các công đức; Ngài không cần người khác tán thán.
Yathā hi campakapupphaṃ vā nīluppalaṃ vā padumaṃ vā lohitacandanaṃ vā attano vaṇṇagandhasiriyāva pāsādikañceva sugandhañca, na tassa āgantukehi vaṇṇagandhehi thomanakiccaṃ atthi.
For just as a campaka flower, a blue water lily, a lotus, or red sandalwood is lovely and fragrant simply through its own splendor of color and scent, there is no need for them to be extolled with extraneous colors and scents.
Ví như hoa champaka, hoa sen xanh, hoa sen hồng, hay gỗ đàn hương đỏ, chúng tự đẹp và thơm bởi chính sắc, hương và vẻ đẹp của mình, không cần được khen ngợi bởi sắc và hương từ bên ngoài.
Yathā ca maṇiratanaṃ vā candamaṇḍalaṃ vā attano ālokeneva obhāsati, na tassa aññena obhāsanakiccaṃ atthi.
And just as a jewel-gem or the disk of the moon shines with its own light, there is no need for them to be illuminated by another light.
Và ví như viên ngọc quý hay vầng trăng tự chiếu sáng bằng chính ánh sáng của mình, không cần được chiếu sáng bởi bất cứ thứ gì khác.
Evaṃ samaṇo gotamo sabbalokapasatthehi attano guṇeheva pasattho thomito sabbalokassa seṭṭhataṃ pāpito, na tassa aññena pasaṃsanakiccaṃ atthi.
So too, the ascetic Gotama is praised and extolled by his own qualities, which are praised by the entire world, and he has been brought to the state of being the most excellent in the entire world; there is no need for him to be praised by another.
Cũng vậy, Sa-môn Gotama được tán thán và ca ngợi bởi chính những công đức của mình, được toàn thế gian tán thán, được đưa lên địa vị tối thượng của toàn thế gian, Ngài không cần người khác tán thán.
Pasatthehi vā pasatthotipi pasatthapasattho.
Alternatively, praised by the praised is pasatthapasattho.
Hoặc là, pasatthapasattho (Người được tán thán bởi những người đáng tán thán) nghĩa là được tán thán bởi những người đáng tán thán.
Ke pasatthā nāma?
Who are called 'the praised'?
Ai là những người đáng tán thán?
Rājā pasenadi kosalo kāsikosalavāsikehi pasattho, bimbisāro aṅgamagadhavāsīhi.
King Pasenadi of Kosala is praised by the residents of Kāsi and Kosala; Bimbisāra by the residents of Aṅga and Magadha.
Vua Pasenadi Kosala được cư dân Kāsi-Kosala tán thán; vua Bimbisāra được cư dân Aṅga-Magadha tán thán.
Vesālikā licchavī vajjiraṭṭhavāsīhi pasatthā.
The Licchavis of Vesālī are praised by the residents of the Vajjian country.
Dân Licchavi ở Vesālī được cư dân xứ Vajji tán thán.
Pāveyyakā mallā, kosinārakā mallā, aññepi te te khattiyā tehi tehi jānapadehi pasatthā.
The Mallas of Pāvā, the Mallas of Kusinārā, and other such khattiyas are praised by their respective peoples.
Các vị Mallā ở Pāvā, các vị Mallā ở Kusinārā, và các vị Sát-đế-lị khác được cư dân của các vùng đó tán thán.
Caṅkīādayo brāhmaṇā brāhmaṇagaṇehi, anāthapiṇḍikādayo upāsakā anekasatehi upāsakagaṇehi, visākhādayo upāsikā anekasatāhi upāsikāhi, sakuludāyiādayo paribbājakā anekehi paribbājakasatehi, uppalavaṇṇātheriādikā mahāsāvikā anekehi bhikkhunisatehi, sāriputtattherādayo mahāsāvakā anekasatehi bhikkhūhi, sakkādayo devā anekasahassehi devehi, mahābrahmādayo brahmāno anekasahassehi brahmehi pasatthā.
The brahmins such as Caṅkī are praised by the assembly of brahmins; lay followers such as Anāthapiṇḍika by hundreds of assemblies of lay followers; female lay followers such as Visākhā by hundreds of female lay followers; wanderers such as Sakuludāyī by hundreds of wanderers; great female disciples such as the elder nun Uppalavaṇṇā by hundreds of nuns; great disciples such as the elder Sāriputta by hundreds of bhikkhus; devas such as Sakka by many thousands of devas; brahmās such as Mahābrahmā are praised by many thousands of brahmās.
Các Bà-la-môn như Caṅkī và những người khác được các nhóm Bà-la-môn tán thán; các cư sĩ như Anāthapiṇḍika và những người khác được hàng trăm nhóm cư sĩ tán thán; các cư sĩ nữ như Visākhā và những người khác được hàng trăm cư sĩ nữ tán thán; các du sĩ như Pakuludāyi và những người khác được hàng trăm du sĩ tán thán; các Đại Thinh Văn ni như Uppalavaṇṇā Therī và những người khác được hàng trăm Tỳ-khưu ni tán thán; các Đại Thinh Văn như Tôn giả Sāriputta và những người khác được hàng trăm Tỳ-khưu tán thán; các vị trời như Sakka và những người khác được hàng ngàn vị trời tán thán; các vị Phạm thiên như Mahābrahmā và những người khác được hàng ngàn vị Phạm thiên tán thán.
Te sabbepi dasabalaṃ thomenti vaṇṇenti, pasaṃsantīti bhagavā ‘‘pasatthapasattho’’ti vuccati.
Since all of them extol, commend, and praise the One with Ten Powers, the Blessed One is called "Praised by the praised."
Tất cả những người ấy đều ca ngợi, tán thán và khen ngợi đấng Thập Lực (Dasabala), vì vậy Đức Thế Tôn được gọi là Pasatthapasattho.
Atthavasanti atthānisaṃsaṃ.
The reason: The beneficial result.
Atthavasaṃ (vì lợi ích) nghĩa là: lợi ích, kết quả.
Athassa paribbājako attano pasādakāraṇaṃ ācikkhanto seyyathāpi, bho, kusalo nāgavanikotiādimāha.
Then, explaining to him the reason for his own confidence, the wanderer said, "Just as, good sir, a skilled woodsman of the elephant forest," and so on.
Sau đó, vị du sĩ bày tỏ lý do sự hoan hỷ của mình với Ngài, nói: Seyyathāpi, bho, kusalo nāgavaniko (Ví như, thưa Ngài, một người săn voi khéo léo), v.v.
Tattha nāgavanikoti nāgavanavāsiko anuggahitasippo puriso.
Therein, woodsman of the elephant forest means a man living in the elephant forest whose skill is not yet trained.
Trong đó, nāgavaniko (người săn voi) nghĩa là một người sống trong rừng voi, một người thợ săn voi chưa được huấn luyện.
Parato pana uggahitasippo puriso nāgavanikoti āgato.
But later, a man whose skill has been trained is referred to as a woodsman of the elephant forest.
Tuy nhiên, sau đó, nāgavaniko được dùng để chỉ một người thợ săn voi đã được huấn luyện.
Cattāri padānīti cattāri ñāṇapadāni ñāṇavalañjāni, ñāṇena akkantaṭṭhānānīti attho.
Four tracks: Four tracks of knowledge, pathways of knowledge; the meaning is places trodden by knowledge.
Cattāri padānī (bốn dấu chân) nghĩa là: bốn dấu chân của trí tuệ, bốn bước chân của trí tuệ, những nơi được trí tuệ đặt chân đến.
289. Khattiyapaṇḍitetiādīsu paṇḍiteti paṇḍiccena samannāgate.
In the passage beginning with wise khattiyas, wise means endowed with wisdom.
289. Trong Khattiyapaṇḍite (các vị Sát-đế-lị trí tuệ), v.v., paṇḍite (trí tuệ) nghĩa là: những người được trang bị trí tuệ.
Nipuṇeti saṇhe sukhumabuddhino, sukhumaatthantarapaṭivijjhanasamatthe.
Subtle: Sharp, having a subtle intellect, capable of penetrating subtle and distinct meanings.
Nipuṇe (tinh tế) nghĩa là: những người có trí tuệ mềm mại, vi tế, có khả năng thấu hiểu những ý nghĩa vi tế khác nhau.
Kataparappavādeti viññātaparappavāde ceva parehi saddhiṃ katavādaparicaye ca.
Practiced in others' doctrines: Both those who have understood others' doctrines and those who are experienced in debating with others.
Kataparappavāde (đã quen thuộc với các giáo lý của người khác) nghĩa là: đã hiểu rõ các giáo lý của người khác và đã có kinh nghiệm tranh luận với họ.
Vālavedhirūpeti vālavedhidhanuggahasadise.
Like hair-splitters: Similar to archers who can split a hair.
Vālavedhirūpe (giống như những cung thủ bắn xuyên sợi lông) nghĩa là: giống như những cung thủ có thể bắn xuyên sợi lông.
Te bhindantā maññe carantīti vālavedhi viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigatāni attano paññāgatena bhindantā viya carantīti attho.
They wander about, thinking to shatter: The meaning is that, like a hair-splitter splitting a hair, they wander about as if shattering even the subtle views of others with the power of their wisdom.
Te bhindantā maññe carantī (Họ dường như đang đi xuyên qua) nghĩa là: Họ dường như đang đi xuyên qua, phá vỡ ngay cả những quan điểm vi tế của người khác bằng trí tuệ của mình, giống như một cung thủ bắn xuyên sợi lông.
Pañhaṃ abhisaṅkharontīti dupadampi tipadampi catuppadampi pañhaṃ karonti.
Formulating a question: They formulate a question of two, three, or four parts.
Pañhaṃ abhisaṅkharontī (Họ tạo ra những câu hỏi) nghĩa là: Họ tạo ra những câu hỏi gồm hai, ba hoặc bốn phần.
Vādaṃ āropessāmāti dosaṃ āropessāma.
We will find fault: We will attribute a fault.
Vādaṃ āropessāmā (Chúng ta sẽ buộc tội) nghĩa là: Chúng ta sẽ buộc tội.
Na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchantīti; kasmā na pucchanti?
But they do not ask the ascetic Gotama a question: Why do they not ask?
Na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchantī (Họ không hỏi Sa-môn Gotama bất kỳ câu hỏi nào); tại sao họ không hỏi?
Bhagavā kira parisamajjhe dhammaṃ desento parisāya ajjhāsayaṃ oloketi, tato passati – ‘‘ime khattiyapaṇḍitā guḷhaṃ rahassaṃ pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgatā’’ti.
It is said that when the Blessed One teaches the Dhamma in the midst of an assembly, he observes the inclination of the assembly. Then he sees: "These wise khattiyas have come having prepared a profound and secret question like a precious treasure."
Đức Thế Tôn, khi thuyết Pháp giữa hội chúng, Ngài quan sát ý định của hội chúng, rồi Ngài thấy: “Những vị Sát-đế-lị trí tuệ này đã đến với những câu hỏi bí mật, sâu kín, được chuẩn bị kỹ lưỡng như bảo vật giấu trong túi áo.”
So tehi apuṭṭhoyeva evarūpe pañhe pucchāya ettakā dosā, vissajjane ettakā, atthe pade akkhare ettakāti ime pañhe pucchanto evaṃ puccheyya, vissajjento evaṃ vissajjeyyāti, iti ovaṭṭikasāraṃ katvā ānīte pañhe dhammakathāya antare pakkhipitvā viddhaṃseti.
Without being asked by them, he, during his Dhamma talk, inserts and demolishes those questions they had brought prepared like a precious treasure, explaining: "In asking such questions, there are these many faults; in answering, these many; in the meaning, the phrasing, the letters, these many. When asking these questions, one should ask in this way; when answering, one should answer in this way."
Vì vậy, Ngài, dù họ chưa hỏi, đã nói về những lỗi lầm trong việc hỏi những câu hỏi như vậy, những lỗi lầm trong việc trả lời, những lỗi lầm trong ý nghĩa, từ ngữ và chữ cái, v.v., và Ngài đã phá vỡ những câu hỏi đã được chuẩn bị kỹ lưỡng như bảo vật giấu trong túi áo bằng cách lồng chúng vào giữa bài Pháp.
Khattiyapaṇḍitā ‘‘seyyo vata no, ye mayaṃ ime pañhe na pucchimhā, sace hi mayaṃ puccheyyāma, appatiṭṭheva no katvā samaṇo gotamo khipeyyā’’ti attamanā bhavanti.
The wise khattiyas become glad, thinking, "It is surely better for us that we did not ask these questions. For if we had asked, the ascetic Gotama would have dismissed us, leaving us with no ground to stand on."
Các vị Sát-đế-lị trí tuệ trở nên hoan hỷ và nghĩ: “Thật tốt cho chúng ta khi không hỏi những câu hỏi này. Nếu chúng ta hỏi, Sa-môn Gotama chắc chắn sẽ bác bỏ chúng ta một cách không thương tiếc.”
Apica buddhā nāma dhammaṃ desentā parisaṃ mettāya pharanti, mettāpharaṇena dasabale mahājanassa cittaṃ pasīdati, buddhā ca nāma rūpaggappattā honti dassanasampannā madhurassarā mudujivhā suphusitadantāvaraṇā amatena hadayaṃ siñcantā viya dhammaṃ kathenti.
Moreover, when Buddhas teach the Dhamma, they pervade the assembly with mettā. Because of this pervasion with mettā, the hearts of the people feel confidence in the One with Ten Powers. And Buddhas have attained the pinnacle of physical form; they are endowed with beauty, have a sweet voice, a soft tongue, and well-formed lips, and they speak the Dhamma as if sprinkling the heart with nectar.
Hơn nữa, các vị Phật khi thuyết Pháp đều trải lòng từ bi đến hội chúng. Do sự trải lòng từ bi, tâm của đại chúng trở nên hoan hỷ đối với đấng Thập Lực. Và các vị Phật có sắc thân tối thượng, đầy đủ vẻ đẹp, có giọng nói ngọt ngào, lưỡi mềm mại, răng môi khít đẹp, và thuyết Pháp như đang rưới nước cam lồ vào tâm hồn.
Tatra nesaṃ mettāpharaṇena pasannacittānaṃ evaṃ hoti – ‘‘evarūpaṃ advejjhakathaṃ amoghakathaṃ niyyānikakathaṃ kathentena bhagavatā saddhiṃ na sakkhissāma paccanīkaggāhaṃ gaṇhitu’’nti attano pasannabhāveneva na pucchanti.
There, their minds gladdened by his pervasion of mettā, they think thus: "We will not be able to take an opposing stance with the Blessed One, who speaks such unequivocal, unerring, and liberating words." Thus, out of their own confidence, they do not ask.
Trong trường hợp đó, với tâm hoan hỷ do sự trải lòng từ bi của Ngài, họ nghĩ: “Chúng ta sẽ không thể đối kháng với Đức Thế Tôn, người đang thuyết một bài Pháp không mâu thuẫn, không vô ích, một bài Pháp dẫn đến sự giải thoát.” Và do chính sự hoan hỷ của họ, họ không hỏi.
Aññadatthūti ekaṃsena.
Instead: Decisively.
Aññadatthū (chắc chắn) nghĩa là: một cách dứt khoát.
Sāvakā sampajjantīti saraṇagamanavasena sāvakā honti.
They become his disciples: They become disciples by way of taking refuge.
Sāvakā sampajjantī (Họ trở thành đệ tử) nghĩa là: Họ trở thành đệ tử bằng cách quy y Tam Bảo.
Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ.
That supreme: That unsurpassed.
Tadanuttaraṃ (vô thượng đó) nghĩa là: vô thượng đó.
Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānabhūtaṃ arahattaphalaṃ, tadatthāya hi te pabbajanti.
Goal of the holy life: The fruit of arahantship, which is the culmination of the holy life of the path, for it is for this that they go forth.
Brahmacariyapariyosānaṃ (sự kết thúc của Phạm hạnh) nghĩa là: quả vị A-la-hán, là sự kết thúc của Phạm hạnh Đạo (Magga-brahmacariya), vì mục đích đó mà họ xuất gia.
Manaṃ vata, bho, anassāmāti, bho, sace mayaṃ na upasaṅkameyyāma, iminā thokena anupasaṅkamanamattena apayirupāsanamatteneva naṭṭhā bhaveyyāma.
Good sir, we were almost lost: Good sir, if we had not approached, we would have been lost by this small matter of not approaching, of not attending upon him.
Manaṃ vata, bho, anassāmā (Ôi, thưa Ngài, chúng ta đã không mất mát) nghĩa là: Thưa Ngài, nếu chúng ta không đến gần, chúng ta sẽ bị hủy hoại chỉ vì sự không đến gần, chỉ vì sự không phụng sự nhỏ bé này.
Upasaṅkamanamattakena panamhā na naṭṭhāti attho.
The meaning is that just by the mere act of approaching, we were not lost.
Ý nghĩa là: chúng ta không bị hủy hoại chỉ vì sự đến gần.
Dutiyapadaṃ purimasseva vevacanaṃ.
The second phrase is a synonym of the first.
Vế thứ hai là một từ đồng nghĩa với vế trước.
Assamaṇāva samānātiādīsu pāpānaṃ asamitattā assamaṇāva.
In the passage beginning though not true ascetics: Because evils have not been pacified, they are not true ascetics.
Trong Assamaṇāva samānā (dù không phải là Sa-môn), v.v., assamaṇāva (không phải là Sa-môn) là vì không làm lắng dịu các điều ác.
Abāhitattā ca pana abrāhmaṇāva.
And because evils have not been removed, they are not true brahmins.
Và abrāhmaṇāva (không phải là Bà-la-môn) là vì không loại bỏ các điều ác.
Kilesārīnaṃ ahatattā anarahantoyeva samānāti attho.
The meaning is: being those who are not arahants because the enemies, the defilements, have not been destroyed.
Ý nghĩa là: dù không diệt trừ kẻ thù phiền não, họ vẫn anarahanto (không phải là A-la-hán).
290. Udānaṃ udānesīti udāhāraṃ udāhari.
Uttered an inspired utterance: He spoke a solemn utterance.
290. Udānaṃ udānesī (Ngài đã thốt lên lời cảm hứng) nghĩa là: Ngài đã thốt lên lời cảm hứng.
Yathā hi yaṃ telaṃ mānaṃ gahetuṃ na sakkoti, vissanditvā gacchati, taṃ avasekoti vuccati, yañca jalaṃ taḷākaṃ gahetuṃ na sakkoti, ajjhottharitvā gacchati, taṃ oghoti vuccati.
For just as the oil that a measure cannot hold and overflows is called avaseka (remainder), and the water that a lake cannot hold and overflows is called ogha (flood).
Giống như dầu không thể chứa trong một cái đấu, nó tràn ra ngoài, cái đó được gọi là "avaseka" (tràn); và như nước không thể chứa trong một ao, nó tràn ngập ra ngoài, cái đó được gọi là "ogha" (lũ lụt).
Evameva yaṃ pītimayaṃ vacanaṃ hadayaṃ gahetuṃ na sakkoti, adhikaṃ hutvā anto asaṇṭhahitvā bahi nikkhamati, taṃ udānanti vuccati.
Just so, that utterance full of joy which the heart cannot contain, which, having become excessive and not settling within, comes out—that is called an udāna.
Cũng vậy, lời nói đầy hỷ lạc không thể chứa trong tâm, nó trở nên quá mức, không thể an trú bên trong mà trào ra ngoài, cái đó được gọi là udāna (cảm hứng ngữ).
Evarūpaṃ pītimayaṃ vacanaṃ nicchāresīti attho.
The meaning is that he uttered such a joy-filled utterance.
Nghĩa là,* đã thốt ra lời nói đầy hỷ lạc như vậy.
Hatthipadopamoti hatthipadaṃ upamā assa dhammassāti hatthipadopamo.
Hatthipadopamo means: that Dhamma for which the elephant's footprint is a simile is a ‘hatthipadopamo’ (one with the simile of the elephant's footprint).
Hatthipadopamo (Dấu chân voi) có nghĩa là, pháp này có dấu chân voi làm ví dụ, nên gọi là Hatthipadopamo.
So na ettāvatā vitthārena paripūro hotīti dasseti.
This shows that it is not complete with just that much detail.
Điều đó cho thấy rằng nó chưa hoàn toàn đầy đủ với sự giải thích này.
Nāgavanikoti uggahitahatthisippo hatthivanacāriko.
A nāgavaniko is one who has learned the craft related to elephants, a forest-ranger who deals with elephants.
Nāgavaniko (người săn voi) là người thợ săn voi đã học được nghệ thuật săn voi và đi vào rừng voi.
Atha kasmā idha kusaloti na vuttoti?
Then why is it not said here "one who is skilled"?
Vậy tại sao ở đây không nói là "khéo léo" (kusala)?
Parato ‘‘yo hoti kusalo’’ti vibhāgadassanato.
Because of the analysis later on: "who is skilled".
Vì phần sau sẽ thấy sự phân biệt "ai là người khéo léo".
Yo hi koci pavisati, yo pana kusalo hoti, so neva tāva niṭṭhaṃ gacchati.
For, just anyone may enter, but one who is skilled does not yet come to a conclusion at that point.
Bất cứ ai đi vào*, nhưng người khéo léo thì không vội đi đến kết luận.
Tasmā idha kusaloti avatvā parato vutto.
Therefore, "one who is skilled" is not said here but is said later.
Do đó, ở đây không nói là "khéo léo", mà nói ở phần sau.
291. Vāmanikāti rassā āyāmatopi na dīghā mahākucchihatthiniyo.
291. Vāmanikā are she-elephants that are short, not long in length, with large bellies.
291. Vāmanikā (những con voi cái lùn) là những con voi cái thấp bé, không dài về chiều dài, và có bụng lớn.
Uccā ca nisevitanti sattaṭṭharatanubbedhe vaṭarukkhādīnaṃ khandhappadese ghaṃsitaṭṭhānaṃ.
And rubbed high up means a place on the trunks of banyan trees and the like, at a height of seven or eight ratanas, where they have been rubbed.
Uccā ca nisevitaṃ (nơi cao đã được cọ xát) là nơi thân cây đa, v.v., cao bảy hoặc tám tầm, đã bị cọ xát.
Uccā kāḷārikāti uccā ca yaṭṭhisadisapādā hutvā, kāḷārikā ca dantānaṃ kaḷāratāya.
Tall kāḷārikā means being tall with legs like sticks, and also kāḷārikā due to the splitting of their tusks.
Uccā kāḷārikā (những con voi cái Kāḷārika cao) là những con voi cái cao lớn với đôi chân giống như cây gậy và có ngà cong.
Tāsaṃ kira eko danto unnato hoti, eko onato.
It is said that one of their tusks is raised, and one is lowered.
Người ta nói rằng một chiếc ngà của chúng cao lên, và một chiếc ngà thấp xuống.
Ubhopi ca viraḷā honti, na āsannā.
And both are wide apart, not close together.
Cả hai đều thưa thớt, không gần nhau.
Uccā ca dantehi ārañjitānīti sattaṭṭharatanubbedhe vaṭarukkhādīnaṃ khandhappadese pharasunā pahataṭṭhānaṃ viya dāṭṭhāhi chinnaṭṭhānaṃ.
And high up… scored with their tusks means a place on the trunks of banyan trees and the like, at a height of seven or eight ratanas, that is cut by their tusks, like a spot struck by an axe.
Uccā ca dantehi ārañjitānī (những nơi cao đã bị ngà cào xé) là những nơi thân cây đa, v.v., cao bảy hoặc tám tầm, đã bị ngà chặt đứt, giống như nơi bị rìu đập.
Uccā kaṇerukā nāmāti uccā ca yaṭṭhisadisadīghapādā hutvā, kaṇerukā ca dantānaṃ kaṇerutāya, tā kira makuḷadāṭhā honti.
Tall ones named kaṇerukā means being tall with long legs like sticks, and also kaṇerukā due to their tusks being like buds; it is said they have tusks like buds.
Uccā kaṇerukā nāmā (những con voi cái Kaṇerukā cao) là những con voi cái cao lớn với đôi chân dài như cây gậy, và có ngà giống như búp sen vì ngà của chúng giống như búp sen.
Tasmā kaṇerukāti vuccanti.
Therefore, they are called kaṇerukā.
Do đó, chúng được gọi là Kaṇerukā.
So niṭṭhaṃ gacchatīti so nāgavaniko yassa vatāhaṃ nāgassa anupadaṃ āgato, ayameva so, na añño.
He comes to the conclusion: that elephant-tracker thinks, "This is the very same bull elephant whose tracks I have been following, not another."
So niṭṭhaṃ gacchati (người đó đi đến kết luận) có nghĩa là, người săn voi đó, "Con voi mà tôi đã theo dấu chân của nó, chính là con này, không phải con khác.
Yañhi ahaṃ paṭhamaṃ padaṃ disvā vāmanikānaṃ padaṃ idaṃ bhavissatīti niṭṭhaṃ na gato, yampi tato orabhāge disvā kāḷārikānaṃ bhavissati, kaṇerukānaṃ bhavissatīti niṭṭhaṃ na gato, sabbaṃ taṃ imasseva mahāhatthino padanti mahāhatthiṃ disvāva niṭṭhaṃ gacchati.
For, just as when I first saw the footprint I did not conclude, "This must be the footprint of the vāmanikā;" and just as when seeing it further on I did not conclude, "It must be of the kāḷārikā, it must be of the kaṇerukā," so he comes to the conclusion only after seeing the great elephant that "all of it is the footprint of this very great elephant."
Dù tôi đã thấy dấu chân đầu tiên và không kết luận rằng đây là dấu chân của những con voi cái Vāmanikā, và dù tôi đã thấy dấu chân ở phía dưới đó và không kết luận rằng đó là của những con voi cái Kāḷārikā hay Kaṇerukā, tất cả những dấu chân đó đều là của con voi lớn này." Người đó chỉ đi đến kết luận khi thấy con voi lớn.
Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – nāgavanaṃ viya hi ādito paṭṭhāya yāva nīvaraṇappahānā dhammadesanā veditabbā.
Just so: Here, this correlation of the simile should be understood: the teaching of the Dhamma, from the beginning up to the abandoning of the hindrances, should be understood as being like the elephant forest.
Evameva kho (Cũng vậy), ở đây, sự so sánh ví dụ này cần được hiểu như sau: khu rừng voi được hiểu là giáo pháp từ ban đầu cho đến khi đoạn trừ các triền cái.
Kusalo nāgavaniko viya yogāvacaro; mahānāgo viya sammāsambuddho; mahantaṃ hatthipadaṃ viya jhānābhiññā.
The meditator is like the skilled elephant-tracker; the Sammāsambuddha is like the great bull elephant; the jhāna and abhiññā are like the great elephant's footprint.
Người tu tập (yogāvacaro) giống như người săn voi khéo léo; Đức Chánh Đẳng Giác giống như con voi lớn; các thiền định và thần thông (jhānābhiññā) giống như dấu chân voi lớn.
Nāgavanikassa tattha tattha hatthipadaṃ disvāpi vāmanikānaṃ padaṃ bhavissati, kāḷārikānaṃ kaṇerukānaṃ padaṃ bhavissatīti aniṭṭhaṅgatabhāvo viya yogino, imā jhānābhiññā nāma bāhirakaparibbājakānampi santīti aniṭṭhaṅgatabhāvo.
Just as the elephant-tracker, despite seeing the elephant's footprint here and there, does not come to a conclusion, thinking, "This must be the footprint of the vāmanikā," "it must be of the kāḷārikā," "it must be of the kaṇerukā," so too is the meditator's state of not having reached a conclusion, thinking, "These jhānas and abhiññās also exist for outside wanderers."
Việc người săn voi, dù đã thấy dấu chân voi ở khắp nơi, vẫn chưa kết luận rằng "đây có thể là dấu chân của những con voi cái Vāmanikā, có thể là dấu chân của những con voi cái Kāḷārikā hay Kaṇerukā" thì cũng giống như việc người tu tập (yogī) chưa kết luận rằng "các thiền định và thần thông này cũng có ở các đạo sĩ ngoại đạo".
Nāgavanikassa, tattha tattha mayā diṭṭhaṃ padaṃ imasseva mahāhatthino, na aññassāti mahāhatthiṃ disvā niṭṭhaṅgamanaṃ viya ariyasāvakassa arahattaṃ patvāva niṭṭhaṅgamanaṃ.
Just as the elephant-tracker, upon seeing the great elephant, comes to the conclusion, "The footprint I saw here and there belongs to this very great elephant, not to another," so too is the noble disciple's coming to a conclusion only upon attaining arahantship.
Việc người săn voi, khi thấy con voi lớn, mới kết luận rằng "dấu chân mà tôi đã thấy ở khắp nơi là của chính con voi lớn này, không phải của con khác", thì cũng giống như việc Thánh đệ tử chỉ đi đến kết luận khi đã đạt được A-la-hán quả.
Idañca pana opammasaṃsandanaṃ matthake ṭhatvāpi kātuṃ vaṭṭati.
And this correlation of the simile can also be made at the conclusion of the discourse.
Và sự so sánh ví dụ này cũng có thể được thực hiện ở cuối bài kinh.
Imasmimpi ṭhāne vaṭṭatiyeva.
In this place, too, it is indeed appropriate.
Ở đoạn này cũng vậy.
Anukkamāgataṃ pana pāḷipadaṃ gahetvā idheva kataṃ.
However, taking the Pāḷi term as it comes in sequence, it is done right here.
Tuy nhiên, vì từ Pali đã được đưa ra theo thứ tự, nên nó được thực hiện ngay tại đây.
Tattha idhāti desāpadese nipāto.
Therein, here is a particle indicating place or region.
Trong đó, idha (ở đây) là một giới từ chỉ nơi chốn.
Svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati.
Sometimes it is said with reference to the world.
Nó đôi khi được dùng để chỉ thế giới.
Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (dī. ni. 1.279).
As it is said: "Here a Tathāgata arises in the world."
Như đã nói: "Ở đây, Như Lai xuất hiện trong thế gian."
Katthaci sāsanaṃ.
Sometimes, to the Dispensation.
Đôi khi là giáo pháp.
Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (a. ni. 4.241).
As it is said: "Here, monks, is a contemplative; here is a second contemplative."
Như đã nói: "Này các Tỳ-khưu, ở đây có một Sa-môn, ở đây có một Sa-môn thứ hai."
Katthaci okāsaṃ.
Sometimes, to a location.
Đôi khi là một địa điểm.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Tattha tathāgatasaddo mūlapariyāye, arahantiādayo visuddhimagge vitthāritā.
Therein, the term Tathāgata is explained in the Mūlapariyāya Sutta; arahant and the other terms are explained in detail in the Visuddhimagga.
Trong đó, từ tathāgata (Như Lai) trong Mūlapariyāya, và các từ như A-la-hán, v.v., đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Loke uppajjatīti ettha pana lokoti okāsaloko sattaloko saṅkhāralokoti tividho.
As for arises in the world, here the world is threefold: the world as a location, the world of beings, and the world of formations.
Ở đây, trong "loke uppajjati" (xuất hiện trong thế gian), loka (thế gian) có ba loại: okāsaloka (thế gian không gian), sattaloka (thế gian chúng sinh), saṅkhāraloka (thế gian hành).
Idha pana sattaloko adhippeto.
But here, the world of beings is intended.
Ở đây, sattaloka (thế gian chúng sinh) được đề cập.
Sattaloke uppajjamānopi ca tathāgato na devaloke, na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati.
And when arising in the world of beings, a Tathāgata does not arise in the deva world, nor in the brahma world, but arises only in the human world.
Dù xuất hiện trong thế gian chúng sinh, Như Lai không xuất hiện trong cõi trời (devaloka), không xuất hiện trong cõi Phạm thiên (brahmaloka), mà chỉ xuất hiện trong cõi người (manussaloka).
Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe.
And even in the human world, not in another universe, but only in this very universe.
Ngay cả trong cõi người, Ngài cũng không xuất hiện ở một vũ trụ khác, mà chỉ trong vũ trụ này.
Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu, ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo.
There too, not in all places, but in what is defined as the Middle Country: "In the eastern direction there is a market town named Gajaṅgala.
Và ngay cả ở đó, Ngài cũng không xuất hiện ở tất cả các nơi, mà chỉ ở vùng trung tâm được xác định như sau: "Ở phía đông có một thị trấn tên là Gajaṅgala.
Tassāparena mahāsālo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
Beyond it is a great sal tree, and beyond that are the border countries; on this side is the middle.
Phía sau nó là cây sala lớn, xa hơn nữa là các vùng biên giới, và bên trong là vùng trung tâm.
Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
In the south-eastern direction there is a river named Sallavatī; beyond that are the border countries; on this side is the middle.
Ở phía đông nam có một con sông tên là Sallavatī, xa hơn nữa là các vùng biên giới, và bên trong là vùng trung tâm.
Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
In the southern direction there is a market town named Setakaṇṇika; beyond that are the border countries; on this side is the middle.
Ở phía nam có một thị trấn tên là Setakaṇṇika, xa hơn nữa là các vùng biên giới, và bên trong là vùng trung tâm.
Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
In the western direction there is a brahmin village named Thūṇa; beyond that are the border countries; on this side is the middle.
Ở phía tây có một làng Bà-la-môn tên là Thūṇa, xa hơn nữa là các vùng biên giới, và bên trong là vùng trung tâm.
Uttarāya disāya usiraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimapadese uppajjati.
In the northern direction there is a mountain named Usiraddhaja; beyond that are the border countries; on this side is the middle"—he arises in the Middle Country, thus demarcated, which is three hundred yojanas in length, two hundred and fifty yojanas in width, and nine hundred yojanas in circumference.
Ở phía bắc có một ngọn núi tên là Usiraddhaja, xa hơn nữa là các vùng biên giới, và bên trong là vùng trung tâm." Ngài xuất hiện ở vùng trung tâm có chiều dài ba trăm dojana, chiều rộng hai trăm rưỡi dojana, và chu vi chín trăm dojana.
Na kevalañca tathāgatova, paccekabuddhā aggasāvakā asīti mahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti.
And not only the Tathāgata, but also Paccekabuddhas, the chief disciples, the eighty great elders, the Buddha's mother, the Buddha's father, a universal monarch, and other brahmin-householders who have attained the essence arise right here.
Không chỉ Như Lai, mà cả các vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha), các vị Thượng Thủ Thanh Văn (Aggasāvaka), tám mươi vị Đại Trưởng Lão (Asīti Mahāthera), mẹ Phật, cha Phật, Chuyển Luân Thánh Vương (Cakkavattī Rājā), và các Bà-la-môn gia chủ khác đã đạt được sự tinh túy, cũng xuất hiện ở đây.
Tattha tathāgato sujātāya dinnamadhupāyasabhojanato paṭṭhāya yāva arahattamaggo, tāva uppajjati nāma.
Therein, the Tathāgata is said to be 'arising' from the time of eating the milk-rice given by Sujātā up to the path of arahantship.
Trong đó, Như Lai được gọi là "xuất hiện" từ khi thọ dụng món cơm sữa mật do Sujātā cúng dường cho đến khi đạt được đạo A-la-hán.
Arahattaphale uppanno nāma.
At the fruit of arahantship, he is said to have 'arisen'.
Ngài được gọi là "đã xuất hiện" khi đạt được quả A-la-hán.
Mahābhinikkhamanato vā yāva arahattamaggo.
Or, from the Great Renunciation up to the path of arahantship.
Hoặc từ Đại Xuất Gia (Mahābhinikkhamana) cho đến đạo A-la-hán.
Tusitabhavanato vā yāva arahattamaggo.
Or, from the Tusita realm up to the path of arahantship.
Hoặc từ cõi trời Tusita cho đến đạo A-la-hán.
Dīpaṅkarapādamūlato vā yāva arahattamaggo, tāva uppajjati nāma.
Or, from the feet of Dīpaṅkara up to the path of arahantship, he is said to be 'arising'.
Hoặc từ dưới chân Đức Phật Dīpaṅkara cho đến đạo A-la-hán, thì được gọi là "xuất hiện".
Arahattaphale uppanno nāma.
At the fruit of arahantship, he is said to have 'arisen'.
Ngài được gọi là "đã xuất hiện" khi đạt được quả A-la-hán.
Idha sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvaṃ sandhāya uppajjatīti vuttaṃ, tathāgato loke uppanno hotīti ayañhettha attho.
Here, the word 'arises' is used with reference to the state of having arisen for the very first time; the meaning here is that the Tathāgata has arisen in the world.
Ở đây, "uppajjati" (xuất hiện) được nói để chỉ sự xuất hiện đầu tiên của Ngài, nghĩa là Như Lai đã xuất hiện trong thế gian.
So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ, idāni vattabbaṃ nidasseti.
He... this world: the Blessed One... this world, which he now indicates, he describes.
So imaṃ lokaṃ (Ngài thấy thế gian này) – Đức Thế Tôn thấy thế gian này, bây giờ sẽ trình bày điều cần nói.
Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ.
With its devas means together with devas.
Sadevakaṃ (cùng với chư thiên) là cùng với chư thiên.
Evaṃ saha mārena samārakaṃ.
Similarly, together with Māra is with its Māra.
Cũng vậy, samārakaṃ (cùng với Ma vương) là cùng với Ma vương.
Saha brahmunā sabrahmakaṃ.
Together with Brahmā is with its Brahmā.
Sabrahmakaṃ (cùng với Phạm thiên) là cùng với Phạm thiên.
Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ.
Together with contemplatives and brahmins is with its contemplatives and brahmins.
Sassamaṇabrāhmaṇiṃ (cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn) là cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn.
Pajātattā pajā, taṃ pajaṃ.
A creature is pajā because it is born; that generation.
Pajā (chúng sinh) vì đã được sinh ra, đó là pajaṃ.
Saha devamanussehi sadevamanussaṃ.
Together with devas and humans is with its devas and humans.
Sadevamanussaṃ (cùng với chư thiên và loài người) là cùng với chư thiên và loài người.
Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ.
Therein, by the phrase 'with its devas', the inclusion of the devas of the five sense-sphere realms should be understood.
Trong đó, từ "sadevaka" (cùng với chư thiên) cần được hiểu là chỉ sự bao gồm các vị trời trong năm cõi dục giới.
Samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ.
By the phrase 'with its Māra', the inclusion of the devas of the sixth sense-sphere realm.
Bằng từ ngữ samāraka, sự bao hàm chư thiên cõi Dục giới thứ sáu được hiểu.
Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ.
By the phrase 'with its Brahmā', the inclusion of the brahmās from the Brahmakāyika realm and so on.
Bằng từ ngữ sabrahmaka, sự bao hàm các Phạm thiên bắt đầu từ cõi Phạm chúng thiên (Brahmakāyika) được hiểu.
Sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthipaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca.
Through the phrase "with its ascetics and brahmins," there is the inclusion of the adversary ascetics and brahmins of the Sāsana, and the inclusion of ascetics and brahmins who have pacified evils and removed evils.
Bằng từ ngữ sassamaṇabrāhmaṇi, sự bao hàm các sa-môn và bà-la-môn là kẻ thù, đối nghịch với giáo pháp, và sự bao hàm các sa-môn và bà-la-môn đã dẹp bỏ tội lỗi, đã loại trừ tội lỗi, được hiểu.
Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ.
By the word pajā is meant the world of beings.
Bằng từ ngữ pajā, sự bao hàm chúng sinh giới (sattaloka) được hiểu.
Sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ.
By the expression sadevamanussa is meant conventional devas and the remaining human beings.
Bằng từ ngữ sadevamanussa, sự bao hàm các vị trời theo ước lệ (sammutideva) và các loài người còn lại được hiểu.
Evamettha tīhi padehi okāsalokena saddhiṃ sattaloko, dvīhi pajāvasena sattalokova gahitoti veditabbo.
Thus it should be understood that here, by three terms, the world of beings together with the world as a location is included, and by two terms, through pajā, only the world of beings is included.
Như vậy, ở đây, cần hiểu rằng với ba từ ngữ, chúng sinh giới (sattaloka) được bao hàm cùng với thế giới không gian (okāsaloka); với hai từ ngữ, chỉ có chúng sinh giới (sattaloka) được bao hàm theo nghĩa quần chúng.
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassa lokassa sacchikatabhāvamāha.
Moreover, here, by the expression sadevaka, he states the fact of having realized the entire world by way of a supreme demarcation.
Hơn nữa, ở đây, bằng từ ngữ sadevaka, Đức Phật nói về việc toàn bộ thế giới đã được Ngài chứng ngộ theo sự phân loại tối thượng.
Tato yesaṃ ahosi – ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī.
Then, for those to whom it occurred: "Māra is of great power, lord of the sixfold sense-sphere, a ruler.
Sau đó, đối với những ai có ý nghĩ: “Ma vương có uy lực lớn, là chúa tể của sáu cõi Dục giới, có quyền năng điều phục.
Kiṃ sopi etena sacchikato’’ti?
Was he, too, realized by this one?"
Phải chăng hắn cũng đã được Ngài chứng ngộ?”
Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto samārakanti āha.
Dispelling their doubt, he said samāraka.
Để xua tan nghi ngờ của họ, Ngài đã nói samāraka (cùng với Ma vương).
Yesaṃ pana ahosi – ‘‘brahmā mahānubhāvo, ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti.
And for those to whom it occurred: "Brahmā is of great power; with one finger he can suffuse a thousand world systems with light, with two… and so on… with ten fingers he can suffuse ten thousand world systems with light, and he experiences the unsurpassed bliss of the attainment of jhana.
Còn đối với những ai có ý nghĩ: “Phạm thiên có uy lực lớn, chỉ với một ngón tay có thể chiếu sáng khắp một ngàn thế giới, với hai ngón tay... (v.v.)... với mười ngón tay có thể chiếu sáng khắp mười ngàn thế giới, và cảm nhận được sự an lạc thiền định vô thượng.
Kiṃ sopi sacchikato’’ti?
Was he, too, realized?"
Phải chăng vị ấy cũng đã được Ngài chứng ngộ?”
Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sabrahmakanti āha.
Dispelling their doubt, he said sabrahmaka.
Để xua tan nghi ngờ của họ, Ngài đã nói sabrahmaka (cùng với Phạm thiên).
Tato ye cintesuṃ – ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanassa paccatthikā, kiṃ tepi sacchikatā’’ti?
Then, for those who thought: "Many are the ascetics and brahmins who are adversaries of the teaching; were they, too, realized?"
Sau đó, những ai suy nghĩ: “Có nhiều sa-môn và bà-la-môn là kẻ thù của giáo pháp, phải chăng họ cũng đã được chứng ngộ?”
Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti āha.
Dispelling their doubt, he said sassamaṇabrāhmaṇiṃ paja.
Để xua tan nghi ngờ của họ, Ngài đã nói sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ (quần chúng cùng với các sa-môn và bà-la-môn).
Evaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭhānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti āha.
Having thus declared the realization of the most eminent ones, he then, with reference to conventional devas and the remaining humans, and by way of a supreme demarcation, declared the realization of the rest of the world of beings by saying sadevamanussa.
Như vậy, sau khi tuyên bố việc chứng ngộ những bậc tối thượng, Ngài tiếp tục tuyên bố việc chứng ngộ toàn bộ chúng sinh giới còn lại, bao gồm các vị trời theo ước lệ (sammutideva) và các loài người còn lại, theo sự phân loại tối thượng, bằng cách nói sadevamanussaṃ (cùng với chư thiên và loài người).
Ayamettha bhāvānukkamo.
This is the sequence of meaning here.
Đây là trình tự ý nghĩa ở đây.
Porāṇā panāhu – sadevakanti devatāhi saddhiṃ avasesalokaṃ.
The ancients, however, said: by sadevaka is meant the remaining world together with the devas.
Tuy nhiên, các bậc cổ đức đã nói: sadevaka (cùng với chư thiên) là thế giới còn lại cùng với chư thiên.
Samārakanti mārena saddhiṃ avasesalokaṃ.
By samāraka is meant the remaining world together with Māra.
Samāraka (cùng với Ma vương) là thế giới còn lại cùng với Ma vương.
Sabrahmakanti brahmehi saddhiṃ avasesalokaṃ.
By sabrahmaka is meant the remaining world together with the brahmas.
Sabrahmaka (cùng với Phạm thiên) là thế giới còn lại cùng với các Phạm thiên.
Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipetvā puna dvīhi padehi pariyādiyanto ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussa’’nti āha.
Having thus included all beings who have entered the three realms of existence in three terms through three aspects, he then, while encompassing them with two terms, said sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussa.
Như vậy, sau khi gom tất cả chúng sinh trong ba cõi vào ba từ ngữ theo ba cách, Ngài lại bao quát chúng bằng hai từ ngữ: “quần chúng cùng với các sa-môn và bà-la-môn, cùng với chư thiên và loài người” (sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ).
Evaṃ pañcahi padehi tena tenākārena tedhātukameva pariyādinnanti.
Thus, with five terms, in these various ways, the triple world itself is encompassed.
Như vậy, bằng năm từ ngữ này, chỉ có ba cõi (tedhātuka) được bao hàm theo cách đó.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti sayanti sāmaṃ aparaneyyo hutvā.
In sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti, sayaṃ means by himself, not being led by another.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetī (tự mình chứng ngộ bằng thắng trí và tuyên bố) – sayaṃ (tự mình) có nghĩa là tự thân, không bị người khác dẫn dắt.
Abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho.
Abhiññā means through direct knowledge; the meaning is having known with superior knowledge.
Abhiññā (bằng thắng trí) có nghĩa là bằng thắng trí, tức là đã biết bằng trí tuệ siêu việt.
Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā.
Sacchikatvā means having made it manifest.
Sacchikatvā (đã chứng ngộ) có nghĩa là đã trực tiếp chứng kiến.
Etena anumānādipaṭikkhepo kato hoti.
By this, inference and so on are rejected.
Bằng cách này, sự bác bỏ các loại suy luận (anumāna) và các phương tiện khác đã được thực hiện.
Pavedetīti bodheti viññāpeti pakāseti.
Pavedeti means he makes known, he makes understood, he reveals.
Pavedetī (tuyên bố) có nghĩa là làm cho hiểu, làm cho biết, công bố.
So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti.
In so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇa, that Blessed One, based on his compassion for beings, teaches the Dhamma even while abandoning the unsurpassed bliss of seclusion.
So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ...pe... pariyosānakalyāṇaṃ (Ngài thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu... và toàn thiện ở phần cuối) có nghĩa là Đức Thế Tôn, vì lòng bi mẫn đối với chúng sinh, đã từ bỏ cả sự an lạc viễn ly vô thượng để thuyết pháp.
Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti.
And in teaching it, whether a little or a lot, he teaches it in the manner of being good in the beginning and so on.
Và khi thuyết pháp, dù ít hay nhiều, Ngài đều thuyết theo cách toàn thiện ở phần đầu, v.v.
Ādimhipi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā deseti.
In the beginning, too, he teaches it as being good, excellent, and blameless.
Ngài thuyết pháp làm cho phần đầu cũng toàn thiện, tốt đẹp và không có lỗi.
Majjhepi… pariyosānepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā desetīti vuttaṃ hoti.
In the middle, too… and at the end, too, he teaches it as being good, excellent, and blameless—this is what is meant.
Phần giữa... và phần cuối cũng toàn thiện, tốt đẹp và không có lỗi, đó là ý nghĩa được nói đến.
Tattha atthi desanāya ādimajjhapariyosānaṃ, atthi sāsanassa.
In this connection, there is a beginning, middle, and end of a discourse, and there is one for the teaching.
Ở đây, có phần đầu, phần giữa và phần cuối của bài thuyết pháp, và có phần đầu, phần giữa và phần cuối của giáo pháp.
Desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāya paṭhamapādo ādi nāma, tato dve majjhaṃ nāma, ante eko pariyosānaṃ nāma.
First, of a discourse: even in a four-line verse, the first line is called the beginning, the two following are the middle, and the one at the end is the conclusion.
Trước hết, đối với bài thuyết pháp, trong một bài kệ bốn câu, câu đầu tiên là phần đầu, hai câu tiếp theo là phần giữa, và câu cuối cùng là phần cuối.
Ekānusandhikassa suttassa nidānamādi, idamavocāti pariyosānaṃ, ubhinnaṃ antarā majjhaṃ.
For a sutta with a single thread, the introduction is the beginning, the statement idamavoca is the conclusion, and what is between the two is the middle.
Trong một bài kinh có một chủ đề (ekānusandhika), phần mở đầu là phần đầu, phần kết thúc "Ngài đã nói điều này" là phần cuối, và đoạn giữa hai phần đó là phần giữa.
Anekānusandhikassa suttassa paṭhamānusandhi ādi, ante anusandhi pariyosānaṃ, majjhe eko vā dve vā bahū vā majjhameva.
For a sutta with many threads, the first thread is the beginning, the final thread is the conclusion, and the one, two, or many in between are the middle.
Trong một bài kinh có nhiều chủ đề (anekānusandhika), chủ đề đầu tiên là phần đầu, chủ đề cuối cùng là phần cuối, và một, hai hoặc nhiều chủ đề ở giữa là phần giữa.
Sāsanassa pana sīlasamādhivipassanā ādi nāma.
As for the teaching, virtue, concentration, and insight are called the beginning.
Còn đối với giáo pháp, giới (sīla), định (samādhi) và tuệ (vipassanā) là phần đầu.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369).
And this has been said: "What is the beginning of wholesome states? Virtue that is well-purified, and view that is straight."
Điều này cũng đã được nói: "Đâu là phần đầu của các pháp thiện? Đó là giới trong sạch và kiến giải ngay thẳng" (Saṃ. Ni. 5.369).
‘‘Atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā’’ti evaṃ vutto pana ariyamaggo majjhaṃ nāma, phalañceva nibbānañca pariyosānaṃ nāma.
The noble path, however, spoken of as: "Monks, there is a middle path that has been fully awakened to by the Tathagata," is called the middle; fruition and Nibbāna are the conclusion.
Còn con đường thánh (ariyamagga) được nói như "Này các Tỳ-khưu, có con đường trung đạo do Như Lai đã giác ngộ" là phần giữa, và quả (phala) cùng Niết-bàn là phần cuối.
‘‘Etadatthamidaṃ, brāhmaṇa, brahmacariyametaṃ sāraṃ, etaṃ pariyosāna’’nti (ma. ni. 1.324) hi ettha phalaṃ pariyosānanti vuttaṃ.
For here it is said, "For this reason, brahmin, is this holy life; this is its essence, this is its conclusion," where fruition is called the conclusion.
Thật vậy, ở đây, trong câu "Này Bà-la-môn, đây là mục đích của đời sống Phạm hạnh, đây là cốt lõi, đây là phần cuối" (Ma. Ni. 1.324), quả được nói là phần cuối.
‘‘Nibbānogadhañhi, āvuso visākha, brahmacariyaṃ vussati nibbānaparāyaṇaṃ nibbānapariyosāna’’nti (ma. ni. 1.466) ettha nibbānaṃ pariyosānanti vuttaṃ.
Here, where it is said, "The holy life, friend Visākha, is plunged into Nibbāna, has Nibbāna as its destination, Nibbāna as its conclusion," Nibbāna is called the conclusion.
Trong câu "Này Hiền giả Visākha, đời sống Phạm hạnh được thực hành hướng đến Niết-bàn, có Niết-bàn làm nơi nương tựa, có Niết-bàn làm mục đích cuối cùng" (Ma. Ni. 1.466), Niết-bàn được nói là phần cuối.
Idha desanāya ādimajjhapariyosānaṃ adhippetaṃ.
Here, the beginning, middle, and end of a discourse is intended.
Ở đây, phần đầu, phần giữa và phần cuối của bài thuyết pháp được đề cập.
Bhagavā hi dhammaṃ desento ādimhi sīlaṃ dassetvā majjhe maggaṃ pariyosāne nibbānaṃ dasseti.
For when the Blessed One teaches the Dhamma, having shown virtue in the beginning, he shows the path in the middle and Nibbāna at the conclusion.
Thật vậy, khi Đức Thế Tôn thuyết pháp, Ngài trình bày giới ở phần đầu, con đường (magga) ở phần giữa, và Niết-bàn ở phần cuối.
Tena vuttaṃ – ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇa’’nti.
Therefore it is said: "He teaches a Dhamma that is good in the beginning, good in the middle, and good in the conclusion."
Do đó, đã nói: "Ngài thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu, toàn thiện ở phần giữa, toàn thiện ở phần cuối."
Tasmā aññopi dhammakathiko dhammaṃ kathento –
Therefore, another Dhamma-teacher, when teaching the Dhamma—
Vì vậy, một vị pháp sư khác khi thuyết pháp nên –
Sātthaṃ sabyañjananti yassa hi yāgubhattaitthipurisādivaṇṇanā nissitā desanā hoti, na so sātthaṃ deseti.
Sātthaṃ sabyañjana: for one whose discourse is based on praising things like gruel, rice, women, and men, he does not teach with meaning.
Sātthaṃ sabyañjanaṃ (có ý nghĩa và có văn chương) – thật vậy, bài thuyết pháp nào liên quan đến việc mô tả cháo, cơm, phụ nữ, đàn ông, v.v., thì không phải là thuyết pháp có ý nghĩa.
Bhagavā pana tathārūpaṃ desanaṃ pahāya catusatipaṭṭhānādinissitaṃ desanaṃ deseti.
But the Blessed One, having abandoned such a kind of discourse, teaches a discourse based on the four foundations of mindfulness and so on.
Nhưng Đức Thế Tôn đã từ bỏ những bài thuyết pháp như vậy mà thuyết pháp dựa trên Tứ Niệm Xứ (catusatipaṭṭhāna), v.v.
Tasmā ‘‘sātthaṃ desetī’’ti vuccati.
Therefore, he is said to "teach with meaning."
Vì vậy, được gọi là “thuyết pháp có ý nghĩa” (sātthaṃ deseti).
Yassa pana desanā ekabyañjanādiyuttā vā sabbaniroṭṭhabyañjanā vā sabbavissaṭṭhasabbaniggahītabyañjanā vā, tassa damiḷakirāsavarādimilakkhūnaṃ bhāsā viya byañjanapāripūriyā abhāvato abyañjanā nāma desanā hoti.
But for one whose discourse is composed of single letters, or with all letters pronounced without touching the lips, or with all letters either fully released or fully checked, his discourse is called one without phrasing, due to the lack of completeness in phrasing, like the language of the Damiḷas, Kirātas, Savaras, and other barbarians.
Còn bài thuyết pháp nào chỉ dùng một loại âm tiết (byañjana), hoặc tất cả các âm tiết không chạm môi, hoặc tất cả các âm tiết được phát âm lỏng lẻo hay tất cả các âm tiết được phát âm chặt chẽ, thì bài thuyết pháp đó được gọi là không có văn chương (abyañjanā), giống như ngôn ngữ của người Damiḷa, Kirāta, Savara và các dân tộc man di khác, vì không có sự đầy đủ về âm tiết.
Bhagavā pana –
The Blessed One, however—
Nhưng Đức Thế Tôn –
Kevalaparipuṇṇanti ettha kevalanti sakalādhivacanaṃ.
Kevalaparipuṇṇa: here, kevala is a term for 'all' or 'entire'.
Kevalaparipuṇṇaṃ (hoàn toàn đầy đủ) – ở đây, kevala là từ đồng nghĩa với “toàn bộ”.
Paripuṇṇanti anūnādhikavacanaṃ.
Paripuṇṇa is a term for 'neither deficient nor excessive'.
Paripuṇṇa là từ có nghĩa “không thiếu không thừa”.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sakalaparipuṇṇameva deseti, ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti.
This is what is meant: "He teaches it as entirely complete; not even a single discourse is incomplete."
Điều này có nghĩa là: “Ngài thuyết pháp hoàn toàn đầy đủ, không có một phần nào không đầy đủ.”
Parisuddhanti nirupakkilesaṃ.
Parisuddha means untainted.
Parisuddha (thanh tịnh) có nghĩa là không có cấu uế (nirupakkilesa).
Yo hi idaṃ dhammadesanaṃ nissāya lābhaṃ vā sakkāraṃ vā labhissāmīti deseti, tassa aparisuddhā desanā hoti.
For one who teaches thinking, "Through this Dhamma discourse I will receive gain or honour," his discourse is impure.
Thật vậy, ai thuyết pháp với ý định sẽ đạt được lợi lộc hay sự tôn kính nhờ vào bài thuyết pháp này, thì bài thuyết pháp của người đó không thanh tịnh.
Bhagavā pana lokāmisanirapekkho hitapharaṇena mettābhāvanāya muduhadayo ullumpanasabhāvasaṇṭhitena cittena deseti.
But the Blessed One, being indifferent to worldly gain, teaches with a mind tender with the cultivation of loving-kindness through the suffusion of welfare, and a heart established in the nature of uplifting others.
Nhưng Đức Thế Tôn, không màng đến lợi lộc thế gian, với tấm lòng mềm mại tràn đầy từ bi, thuyết pháp với tâm ý muốn cứu vớt chúng sinh.
Tasmā ‘‘parisuddhaṃ dhammaṃ desetī’’ti vuccati.
Therefore, he is said to "teach a Dhamma that is pure."
Do đó, được gọi là "thuyết pháp thanh tịnh".
Brahmacariyaṃ pakāsetīti ettha brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahaṃ sakalasāsanaṃ.
In brahmacariyaṃ pakāseti, brahmacariya means the entire teaching, which is a collection of the three trainings.
Ở đây, cụm từ Brahmacariyaṃ pakāsetī (phát lộ Phạm hạnh) có nghĩa là brahmacariya (Phạm hạnh) là toàn bộ giáo pháp bao gồm ba học pháp.
Tasmā brahmacariyaṃ pakāsetīti so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… parisuddhaṃ, evaṃ desento ca sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalasāsanaṃ brahmacariyaṃ pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, “he proclaims the holy life” means he teaches the Dhamma that is good in the beginning… and so on… purified, and in teaching thus, he proclaims the holy life, which is the entire Dispensation comprised of the three trainings. Thus the meaning should be understood here.
Do đó, ý nghĩa ở đây cần được hiểu là: vị ấy thuyết pháp sơ thiện…pe… thanh tịnh, và khi thuyết pháp như vậy, vị ấy phát lộ Phạm hạnh, tức là toàn bộ giáo pháp bao gồm ba học pháp.
Brahmacariyanti seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtaṃ cariyaṃ.
Brahmacariya: The conduct that is sublime (brahmabhūta) in the sense of being excellent.
Brahmacariya (Phạm hạnh) là hạnh (cariya) đã trở thành tối thượng (brahma) theo nghĩa tối thượng.
Brahmabhūtānaṃ vā buddhādīnaṃ cariyanti vuttaṃ hoti.
Or it is said to be the conduct of those who are sublime (brahmabhūta), such as the Buddha and others.
Hoặc có nghĩa là hạnh của các bậc tối thượng như chư Phật, v.v.
Taṃ dhammanti taṃ vuttappakārasampadaṃ dhammaṃ.
That Dhamma: That Dhamma endowed with the aforementioned qualities.
Taṃ dhammaṃ (pháp ấy) là pháp có đầy đủ các đặc tính đã nói.
Suṇāti gahapati vāti kasmā paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti?
A householder hears: Why is the householder specified first?
Suṇāti gahapati vā (hoặc một gia chủ nghe) – tại sao lại đề cập đến gia chủ trước tiên?
Nihatamānattā ussannattā ca.
Because of having subdued conceit and because of their abundance.
Vì họ có ít kiêu mạn và số lượng đông đảo.
Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitā jātiṃ nissāya mānaṃ karonti.
For the most part, those who go forth from a Khattiya family are conceited on account of their birth.
Thật vậy, những người xuất gia từ dòng dõi Sát-đế-lợi thường kiêu mạn vì dòng tộc của mình.
Brāhmaṇakulā pabbajitā mante nissāya mānaṃ karonti.
Those who go forth from a Brahmin family are conceited on account of their sacred texts (mante).
Những người xuất gia từ dòng dõi Bà-la-môn thường kiêu mạn vì các bài chú (Veda) của mình.
Hīnajaccakulā pabbajitā attano vijātitāya patiṭṭhātuṃ na sakkonti.
Those who go forth from a low-born family are unable to establish themselves due to their inferior birth.
Những người xuất gia từ dòng dõi hạ tiện không thể vững vàng vì xuất thân thấp kém của mình.
Gahapatidārakā pana kacchehi sedaṃ muñcantehi piṭṭhiyā loṇaṃ pupphamānāya bhūmiṃ kasitvā nihatamānadappā honti.
But the sons of householders, having plowed the earth while sweat poured from their armpits and salt bloomed on their backs, have their conceit and pride subdued.
Tuy nhiên, các con trai của gia chủ, sau khi cày cấy đất đai, mồ hôi chảy ra từ nách và muối kết tinh trên lưng, thường có tâm khiêm cung và không kiêu căng.
Te pabbajitvā mānaṃ vā dappaṃ vā akatvā yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā vipassanāya kammaṃ karontā sakkonti arahatte patiṭṭhātuṃ.
Having gone forth, without being conceited or proud, they learn the Buddha's word according to their ability, undertake the practice of insight meditation, and are able to become established in arahantship.
Khi xuất gia, họ không kiêu mạn hay tự phụ, mà tiếp thu Phật ngôn tùy theo khả năng và thực hành thiền quán, có thể đạt đến quả vị A-la-hán.
Itarehi ca kulehi nikkhamitvā pabbajitā nāma na bahukā, gahapatikāva bahukā, iti nihatamānattā ussannattā ca paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti.
Those who go forth from the other families are not many; it is householders who are many. Thus, because of having subdued conceit and because of their abundance, the householder is specified first.
Và những người xuất gia từ các dòng dõi khác không nhiều, mà phần lớn là từ dòng dõi gia chủ. Do đó, vì có ít kiêu mạn và số lượng đông đảo, gia chủ được đề cập trước tiên.
Aññatarasmiṃ vāti itaresaṃ vā kulānaṃ aññatarasmiṃ.
Or in some other: Or in some other of the remaining families.
Aññatarasmiṃ vā (hoặc trong một dòng dõi khác) là trong bất kỳ dòng dõi nào khác.
Paccājātoti patijāto.
Is later born: is born after.
Paccājāto (sinh ra) là được sinh ra.
Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatīti parisuddhaṃ dhammaṃ sutvā dhammassāmimhi tathāgate ‘‘sammāsambuddho vata bhagavā’’ti saddhaṃ paṭilabhati.
He gains faith in the Tathāgata: Having heard the purified Dhamma, he gains faith in the Tathāgata, the master of the Dhamma, thinking, “The Blessed One is indeed a Perfectly Enlightened One.”
Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatī (có được niềm tin nơi Như Lai) là sau khi nghe pháp thanh tịnh, người ấy có được niềm tin nơi Như Lai, bậc Thầy của Pháp, rằng "Thật vậy, Đức Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác".
Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati.
He considers thus: He reflects in this way.
Iti paṭisañcikkhatī (vị ấy suy xét như vậy) là vị ấy quán xét như vậy.
Sambādho gharāvāsoti sacepi saṭṭhihatthe ghare yojanasatantarepi vā dve jāyampatikā vasanti, tathāpi nesaṃ sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhoyeva.
The household life is confining: Even if a couple lives in a house of sixty cubits or in a space of a hundred yojanas, still, for them, the household life is confining due to being a state of concern and impediment.
Sambādho gharāvāso (đời sống gia đình chật hẹp): Dù hai vợ chồng sống trong một ngôi nhà rộng sáu mươi cubit, hoặc cách xa một trăm do-tuần, đời sống gia đình của họ vẫn là chật hẹp vì có tài sản và chướng ngại.
Rajopathoti rāgarajādīnaṃ uṭṭhānaṭṭhānanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
A path of dust: In the Mahā-aṭṭhakathā it is said to be the place where the dust of lust and so on arises.
Rajopatho (con đường bụi bặm): Trong Đại Chú Giải, được nói là nơi khởi sinh của bụi phiền não tham ái, v.v.
Āgamanapathotipi vaṭṭati.
“A path for coming” is also suitable.
Cũng có thể hiểu là con đường dẫn đến.
Alagganaṭṭhena abbhokāso viyāti abbhokāso.
The open air: Like the open air in the sense of non-attachment.
Abbhokāso (không gian rộng mở) là như không gian rộng mở vì không bị bám chấp.
Pabbajito hi kūṭāgāraratanapāsādadevavimānādīsu pihitadvāravātapānesu paṭicchannesu vasantopi neva laggati na sajjati na bajjhati.
For one who has gone forth, even while living in covered places with closed doors and windows, such as gabled houses, jewel-pavilions, and divine mansions, does not cling, is not attached, is not bound.
Thật vậy, một vị tỳ-khưu, dù sống trong các ngôi nhà có chóp nhọn, cung điện đá quý, thiên cung, v.v., với cửa và cửa sổ đóng kín, được che chắn, vẫn không bị bám chấp, không bị vướng mắc, không bị ràng buộc.
Tena vuttaṃ – ‘‘abbhokāso pabbajjā’’ti.
Therefore it is said: “The going-forth is the open air.”
Do đó, đã nói: "Đời sống xuất gia là không gian rộng mở".
Apica sambādho gharāvāso kusalakiriyāya okāsābhāvato.
Moreover, the household life is confining due to the lack of opportunity for wholesome actions.
Hơn nữa, đời sống gia đình chật hẹp vì không có cơ hội thực hành thiện pháp.
Rajopatho asaṃvutasaṅkāraṭṭhānaṃ viya rajānaṃ kilesarajānaṃ sannipātaṭṭhānato.
It is a path of dust because it is a place for the accumulation of defilement-dust, like an unsheltered rubbish heap.
Con đường bụi bặm vì là nơi tụ tập của các phiền não cấu uế, giống như một bãi rác không được che chắn.
Abbhokāso pabbajjā kusalakiriyāya yathāsukhaṃ okāsasabbhāvato.
The going-forth is the open air because there is opportunity for wholesome actions as one pleases.
Đời sống xuất gia là không gian rộng mở vì có cơ hội thực hành thiện pháp một cách thoải mái.
Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyyanti ettha ayaṃ saṅkhepakathā – yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekampi divasaṃ akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ.
This is not easy... may I go forth: Herein, this is the summary statement: this holy life of the three trainings is absolutely complete in that it must be practiced for even a single day without a break until one reaches the final consciousness.
Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyya (không dễ để…pe… xuất gia) – đây là lời tóm tắt: Phạm hạnh, tức ba học pháp này, là hoàn toàn đầy đủ vì cần phải thực hành không gián đoạn dù chỉ một ngày cho đến khi đạt đến tâm cuối cùng.
Ekadivasampi ca kilesamalena amalinaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ, saṅkhalikhitaṃ likhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ caritabbaṃ, idaṃ na sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ.
And it is absolutely pure in that it must be practiced for even a single day without being stained by the stain of defilements until one reaches the final consciousness; it is to be practiced like a polished conch-shell, like a polished and scoured conch-shell. This is not easy for one living at home, for one living in the midst of a household, to practice it as absolutely complete... and so on.
Và nó hoàn toàn thanh tịnh vì cần phải thực hành không bị ô nhiễm bởi cấu uế phiền não dù chỉ một ngày cho đến khi đạt đến tâm cuối cùng, cần phải thực hành như vỏ ốc được mài giũa, giống như vỏ ốc được rửa sạch và đánh bóng. Điều này không dễ dàng đối với người sống trong gia đình, sống giữa gia đình, để thực hành hoàn toàn đầy đủ…pe….
Yaṃnūnāhaṃ kese ca massuñca ohāretvā kāsāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā paridahitvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyyanti.
“What if I were to shave off my hair and beard, and having put on the saffron-colored robes—so called because they have drunk the dye of astringent flavor, which are suitable for those practicing the holy life—I should go forth from the household life into homelessness?”
"Vậy thì, tôi hãy cạo bỏ râu tóc, mặc y màu vàng sẫm thích hợp cho những người thực hành Phạm hạnh đã nhuộm màu nước cây, và xuất gia từ đời sống gia đình để sống đời không gia đình".
Ettha ca yasmā agārassa hitaṃ kasivāṇijjādikammaṃ agāriyanti vuccati, tañca pabbajjāya natthi.
And here, because the work beneficial to the household (agāra), such as agriculture and commerce, is called agāriya (related to the household), and that does not exist in the going-forth.
Ở đây, vì các công việc như cày cấy, buôn bán, v.v., có lợi cho gia đình được gọi là agāriya (thuộc gia đình), và những điều đó không có trong đời sống xuất gia.
Tasmā pabbajjā anagāriyāti ñātabbā, taṃ anagāriyaṃ.
Therefore, the going-forth should be known as anagāriya (not related to the household); that is anagāriyaṃ (homelessness).
Do đó, đời sống xuất gia cần được hiểu là không gia đình (anagāriya), đó là anagāriyaṃ.
Pabbajeyyanti paṭipajjeyyaṃ.
Pabbajeyya (I would go forth): I would undertake it.
Pabbajeyyaṃ (tôi sẽ xuất gia) là tôi sẽ thực hành.
Appaṃ vāti sahassato heṭṭhā bhogakkhandho appo nāma hoti, sahassato paṭṭhāya mahā.
Little: A mass of wealth below a thousand is called little; from a thousand upwards, it is great.
Appaṃ vā (hoặc ít) là khối tài sản dưới một ngàn được gọi là ít, từ một ngàn trở lên là nhiều.
Ābandhanaṭṭhena ñāti eva parivaṭṭo ñātiparivaṭṭo.
In the sense of a bond, relatives themselves are a fetter (parivaṭṭo); this is ñātiparivaṭṭo (the fetter of relatives).
Ñātiparivaṭṭo (vòng thân quyến) là thân quyến là vòng tròn vì tính chất ràng buộc.
So vīsatiyā heṭṭhā appo hoti, vīsatiyā paṭṭhāya mahā.
Below twenty, it is little; from twenty upwards, it is great.
Vòng thân quyến đó dưới hai mươi là ít, từ hai mươi trở lên là nhiều.
292. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā, tañca, yattha cete saha jīvanti ekajīvikā sabhāgavuttino honti, taṃ bhagavatā paññattasikkhāpadasaṅkhātaṃ sājīvañca tattha sikkhanabhāvena samāpannoti bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno.
292. Has come to share the training and livelihood of the bhikkhus: The training of the bhikkhus, designated as the higher virtue (adhisīla), and that wherein they live together, having a common livelihood and a shared way of life—that common livelihood (sājīva) designated as the training rules laid down by the Blessed One—he has come to it by way of training therein. Thus he has come to share the training and livelihood of the bhikkhus.
292. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno (thành tựu trong học giới và đời sống của các tỳ-khưu): Thành tựu vì thực hành trong học giới (sikkhā) được gọi là giới học (adhisīla) của các tỳ-khưu, và trong đời sống (sājīva) do Đức Thế Tôn quy định, nơi họ cùng sống một đời sống, cùng có cách sống tương đồng, bằng cách thực hành ở đó.
Samāpannoti sikkhaṃ paripūrento, sājīvañca avītikkamanto hutvā tadubhayaṃ upagatoti attho.
Has come to: Fulfilling the training and not transgressing the common livelihood, he has undertaken them both. This is the meaning.
Samāpanno (thành tựu) có nghĩa là đạt được cả hai điều đó bằng cách hoàn thành học giới và không vi phạm đời sống.
Pāṇātipātaṃ pahāyātiādīsu pāṇātipātādikathā heṭṭhā vitthāritā eva.
In having abandoned the destruction of life, and so on: the discussion on the destruction of life, etc., has already been detailed above.
Trong các cụm từ như Pāṇātipātaṃ pahāya (từ bỏ sát sinh), v.v., câu chuyện về sát sinh, v.v., đã được giải thích chi tiết ở phần dưới.
Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā.
Having abandoned: having given up this immorality designated as the intention to destroy life.
Pahāya (từ bỏ) là từ bỏ sự ác hạnh này, tức là ý định sát sinh.
Paṭivirato hotīti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova hoti.
He is abstinent: From the time of its abandonment onwards, he is abstinent and restrained from that immorality.
Paṭivirato hotī (tránh xa) là từ khi từ bỏ, vị ấy luôn tránh xa ác hạnh đó.
Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho.
Having laid down the rod, having laid down the weapon: Because he does not go about carrying a rod or a weapon for the purpose of harming others, he has laid down the rod and laid down the weapon. This is the meaning.
Nihitadaṇḍo nihitasattho (đã đặt gậy, đã đặt vũ khí) có nghĩa là đã bỏ gậy và đã bỏ vũ khí vì không sử dụng gậy hay vũ khí để làm hại người khác.
Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vihiṃsanabhāvato satthanti veditabbaṃ.
And here, apart from a rod, all remaining implements should be understood as weapons because they are instruments for harming beings.
Ở đây, ngoại trừ cây gậy, tất cả các dụng cụ còn lại cần được hiểu là vũ khí vì chúng có khả năng làm hại chúng sinh.
Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalakaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya.
But when bhikkhus go about carrying a walking stick, a tooth-stick adze, or a small knife, it is not for the purpose of harming others.
Tuy nhiên, khi các tỳ-khưu mang theo gậy tre, dao cạo răng, hoặc dao cạo nhỏ, thì không phải để làm hại người khác.
Tasmā nihitadaṇḍo nihitasatthotveva saṅkhaṃ gacchati.
Therefore, he is still reckoned as one who has laid down the rod and laid down the weapon.
Do đó, chỉ được xem là đã đặt gậy, đã đặt vũ khí.
Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato.
Scrupulous: possessed of scrupulousness (lajjā), which has the characteristic of being ashamed of evil.
Lajjī (tàm quý) là người có tàm quý, đặc trưng bởi sự ghê tởm tội lỗi.
Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno.
Compassionate: has attained compassion (dayā), which is a mind of loving-kindness.
Dayāpanno (có lòng từ bi) là người có lòng từ bi, tức có tâm từ.
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampako.
Sympathetic for the welfare of all living beings: one who sympathizes with the welfare of all living beings.
Sabbapāṇabhūtahitānukampī (thương xót và mong lợi ích cho tất cả chúng sinh) là người mong lợi ích cho tất cả chúng sinh.
Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho.
The meaning is that through that compassion, he has a mind for the welfare of all living beings.
Có nghĩa là do có lòng từ bi đó, vị ấy có tâm mong lợi ích cho tất cả chúng sinh.
Viharatīti iriyati pāleti.
He dwells: he carries on his life, he maintains himself.
Viharatī (sống) là đi đứng, giữ gìn.
Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī.
One who takes only what is given is a dinnādāyī.
Chỉ lấy những gì đã được cho, nên gọi là dinnādāyī (người chỉ lấy vật đã cho).
Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī.
One who hopes only for what is given, even in his mind, is a dinnapāṭikaṅkhī.
Ngay cả trong tâm, vị ấy cũng chỉ mong những gì đã được cho, nên gọi là dinnapāṭikaṅkhī (người chỉ mong vật đã cho).
Thenetīti theno.
One who steals is a thena (thief).
Ăn trộm, nên gọi là theno (kẻ trộm).
Na thenena athenena.
Not by thievery is athenena.
Không phải do ăn trộm, nên gọi là athenena (không ăn trộm).
Athenattāyeva sucibhūtena.
Precisely because of not being thievish, having become pure.
Vì không ăn trộm, nên gọi là sucibhūtena (thanh tịnh).
Attanāti attabhāvena, athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti.
By oneself: by one's personal existence; it is said that he dwells having made his personal existence one that is not thievish and has become pure.
Attanā (tự thân) là với tự thân. Có nghĩa là sống với tự thân không ăn trộm và thanh tịnh.
Saccaṃ vadatīti saccavādī.
One who speaks the truth is a saccavādī.
Nói lời chân thật, nên gọi là saccavādī (người nói chân thật).
Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho, na antarantarā musā vadatīti attho.
One who joins truth with truth, who connects them, is saccasandho; the meaning is that he does not speak falsehood in between.
Kết nối sự thật với sự thật, nên gọi là saccasandho (người trung thành với sự thật). Có nghĩa là không nói dối xen kẽ.
Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati.
For if a person sometimes speaks falsehood and sometimes truth, his truth is not connected with truth because it is interrupted by falsehood.
Thật vậy, người nào đôi khi nói dối, đôi khi nói thật, thì lời nói thật của người ấy không thể hòa hợp với lời nói thật khác vì bị lời nói dối xen vào.
Tasmā na so saccasandho, ayaṃ pana na tādiso, jīvitahetupi musāvādaṃ avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho.
Therefore, he is not a truth-binder. But this one is not like that; even for the sake of life, not speaking falsehood, he truly binds truth with truth, thus he is a saccasandho.
Do đó, người ấy không phải là người giữ lời chân thật. Còn người này thì không như vậy, dù vì mạng sống cũng không nói dối, mà chỉ nói lời chân thật, nên được gọi là người giữ lời chân thật (saccasandho).
Thetoti thiro, thirakathoti attho.
Theto means firm; the meaning is 'steady in speech'.
Theto có nghĩa là kiên định (thiro), tức là lời nói kiên định.
Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na thirakatho hoti.
Indeed, one person is not steady in speech, like a garment dyed with turmeric, like a post stuck in a heap of chaff, or like a gourd placed on a horse's back.
Một người thì lời nói không kiên định, giống như vải nhuộm nghệ, như cọc đóng trong đống trấu, hoặc như quả bí đặt trên lưng ngựa.
Eko pāsāṇalekhā viya indakhilo viya ca thirakatho hoti; asinā sīse chijjantepi dve kathā na katheti; ayaṃ vuccati theto.
Another is steady in speech, like a line etched in rock, or like an indakhīla; even if his head is severed by a sword, he does not speak two kinds of words; this one is called theto.
Một người thì lời nói kiên định, như nét khắc trên đá, như cột trụ thành; dù bị chém đầu bằng gươm cũng không nói hai lời; người này được gọi là kiên định (theto).
Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyikoti attho.
Paccayiko means one to be trusted; the meaning is 'one to be relied upon'.
Paccayiko có nghĩa là đáng tin cậy (pattiyāyitabbako), tức là đáng tin.
Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati.
Indeed, some person is not reliable; when it is said, "Who said this? So-and-so," one might say, "Do not trust his words."
Một số người thì không đáng tin cậy, khi được hỏi: “Điều này ai nói? Người kia nói”, thì người ta sẽ nói: “Đừng tin lời người đó”.
Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte, ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’’nti vattabbataṃ āpajjati, ayaṃ vuccati paccayiko.
Another is reliable; when it is said, "Who said this? So-and-so," one might say, "If he said it, then this is the authority; there is no need to investigate further, this is exactly how it is." This one is called paccayiko.
Một số người thì đáng tin cậy, khi được hỏi: “Điều này ai nói? Người kia nói”, thì người ta sẽ nói: “Nếu người đó nói, thì đây là bằng chứng, không cần phải xem xét gì nữa, đúng là như vậy”, người này được gọi là đáng tin cậy.
Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.
Avisaṃvādako lokassā means he does not deceive the world with that truthfulness.
Avisaṃvādako lokassā có nghĩa là không lừa dối thế gian bằng lời nói chân thật đó.
Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ ito sutvāti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya.
Imesaṃ bhedāyā means for the division of those who are said to have heard it from this source.
Imesaṃ bhedāyā có nghĩa là để chia rẽ những người đã được nghe từ nơi những người đã được nghe như đã nói.
Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnampi mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā.
Bhinnānaṃ vā sandhātā means one who reconciles those who have become divided, whether they are two friends or those with the same preceptor, etc., who have become divided for some reason. He approaches each of them and says, "It is not fitting for you, born into such a family, so learned, to act like this," and so on, and brings about reconciliation.
Bhinnānaṃ vā sandhātā có nghĩa là người hàn gắn những người đã chia rẽ, tức là khi hai người bạn hoặc những người cùng thầy bổn sư v.v… bị chia rẽ vì một lý do nào đó, người ấy đến từng người một, nói những lời như: “Việc này không phù hợp với quý vị, những người sinh ra trong gia đình như thế này, có học thức rộng như thế này”, rồi hàn gắn họ lại.
Anuppadātāti sandhānānuppadātā, dve jane samagge disvā, ‘‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho.
Anuppadātā means one who maintains reconciliation; that is, seeing two people in harmony, he says, "This is fitting for you, born into such a family, endowed with such qualities," and so on, and makes the harmony firm.
Anuppadātā có nghĩa là người ủng hộ sự hòa hợp, tức là khi thấy hai người hòa thuận, người ấy nói những lời như: “Việc này phù hợp với quý vị, những người sinh ra trong gia đình như thế này, có đầy đủ các đức tính như thế này”, rồi củng cố sự hòa hợp đó.
Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo.
May the monastery be harmonious, hence samaggārāmo.
Mong rằng trú xứ được hòa hợp, nên gọi là samaggārāmo.
Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho.
The meaning is that where there are no harmonious ones, he does not even wish to dwell there.
Có nghĩa là không muốn ở nơi nào không có sự hòa hợp.
‘‘Samaggarāmo’’tipi pāḷi, ayamevettha attho.
"Samaggarāmo" is also a reading; the meaning here is the same.
Cũng có bản Pali là “Samaggarāmo”, ý nghĩa ở đây cũng như vậy.
Samaggaratoti samaggesu rato, te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho.
Samaggarato means delighting in harmonious ones; the meaning is that he does not even wish to leave them and go elsewhere.
Samaggarato có nghĩa là vui thích trong sự hòa hợp, tức là không muốn rời bỏ những người hòa hợp để đi nơi khác.
Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī.
Seeing and hearing harmonious ones, he rejoices, thus samagganandī.
Vui mừng khi thấy và nghe những người hòa hợp, nên gọi là samagganandī.
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggiguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā means he speaks only words that bring beings into harmony, words that reveal the quality of unity, and not otherwise.
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā có nghĩa là nói lời làm cho chúng sanh hòa hợp, tức là chỉ nói lời ca ngợi đức tính hòa hợp, chứ không nói lời khác.
Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssā elanti nelā, niddosāti attho.
Nelā: Eḷa is called a fault; it is nelā because it has no eḷa, meaning it is faultless.
Nelā có nghĩa là không có lỗi (elaṃ), tức là không có lỗi (niddosā).
‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti ettha vuttanelaṃ viya.
Like the term "nela" mentioned in "Nelaṅgo setapacchādo."
Giống như chữ "nelaṃ" được nói trong câu "nelaṅgo setapacchādo".
Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti.
Kaṇṇasukhā means pleasant to the ears due to the sweetness of its phonetics; it does not cause an earache like a needle piercing.
Kaṇṇasukhā có nghĩa là dễ chịu cho tai vì sự ngọt ngào của âm điệu, không gây đau tai như kim châm.
Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā.
Due to the sweetness of its meaning, it generates affection without causing anger in the entire body, thus pemanīyā.
Vì sự ngọt ngào của ý nghĩa, không gây giận dữ trong toàn thân mà gây ra tình yêu, nên gọi là pemanīyā.
Hadayaṃ gacchati, apaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā.
It reaches the heart, it enters the mind easily without obstruction, thus hadayaṅgamā.
Đi vào trái tim, không bị cản trở, dễ dàng đi vào tâm, nên gọi là hadayaṅgamā.
Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī, pure saṃvaddhanārī viya sukumārātipi porī, purassa esātipi porī, nagaravāsīnaṃ kathāti attho.
Due to being full of good qualities, it is 'pure bhavā' (originating in the past), thus porī; it is also 'porī' as delicate like a woman brought up in the city; it is also 'porī' as belonging to the city, meaning the speech of city dwellers.
Vì đầy đủ các đức tính nên có từ xa xưa (pure bhavā), cũng có nghĩa là mềm mại như người phụ nữ lớn lên ở thành phố (pure saṃvaddhanārī viya sukumārā), cũng có nghĩa là của thành phố (purassa esā), tức là lời nói của cư dân thành phố.
Nagaravāsino hi yuttakathā honti, pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti.
Indeed, city dwellers' speech is fitting; they call one like a father, 'father'; one like a mother, 'mother'; one like a brother, 'brother'.
Thật vậy, cư dân thành phố thường nói những lời hợp lý, họ gọi người đáng là cha là cha, người đáng là mẹ là mẹ, người đáng là anh em là anh em.
Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā.
Speech of this kind is agreeable to many people, thus bahujanakantā.
Lời nói như vậy được nhiều người yêu thích, nên gọi là bahujanakantā.
Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā.
Because it is agreeable, it is pleasing to many people and increases their mental well-being, thus bahujanamanāpā.
Chính vì được yêu thích nên làm cho nhiều người hài lòng, làm tăng trưởng tâm, nên gọi là bahujanamanāpā.
Kālena vadatīti kālavādī, vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho.
He speaks at the right time, thus kālavādī; the meaning is that he speaks having considered the appropriate time to speak.
Nói đúng lúc, nên gọi là kālavādī, tức là nói sau khi đã cân nhắc thời điểm thích hợp để nói.
Bhūtaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī.
He speaks what is true, actual, and inherent, thus bhūtavādī.
Nói sự thật, đúng đắn, bản chất, nên gọi là bhūtavādī.
Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī.
He speaks by connecting it with the welfare of this world and the next, thus atthavādī.
Nói lời gắn liền với lợi ích hiện tại và tương lai, nên gọi là atthavādī.
Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī.
He speaks by connecting it with the nine supramundane qualities, thus dhammavādī.
Nói lời gắn liền với chín pháp siêu thế (navalokuttaradhamma), nên gọi là dhammavādī.
Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī.
He speaks by connecting it with the Vinaya of restraint and the Vinaya of abandonment, thus vinayavādī.
Nói lời gắn liền với giới luật phòng hộ (saṃvara-vinaya) và giới luật đoạn trừ (pahāna-vinaya), nên gọi là vinayavādī.
Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso, nidhānamassā atthīti nidhānavatī, hadaye nidhātabba yuttavācaṃ bhāsitāti attho.
A receptacle is called a place of deposition; she has a receptacle, thus nidhānavatī; the meaning is that she speaks words fit to be treasured in the heart.
Nidhāna có nghĩa là nơi cất giữ, có nidhāna nên gọi là nidhānavatī, tức là nói lời đáng được cất giữ trong tâm.
Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati, yuttakālaṃ pana avekkhitvā bhāsatīti attho.
Kālenā means that even when speaking such words, he does not speak "I will speak words worthy of being treasured" at an inappropriate time, but speaks having observed the right time.
Kālenā có nghĩa là dù nói lời như vậy, người ấy cũng không nói không đúng lúc với ý nghĩ: “Tôi sẽ nói lời đáng cất giữ”, mà nói sau khi đã xem xét thời điểm thích hợp.
Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho.
Sāpadesaṃ means with analogy, with reason.
Sāpadesaṃ có nghĩa là có ví dụ, tức là có lý do.
Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho.
Pariyantavatiṃ means he speaks by showing the limit, so that its limit is clearly understood.
Pariyantavatiṃ có nghĩa là nói lời có giới hạn, sao cho giới hạn của lời nói được rõ ràng.
Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ, yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena saṃhitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati, na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.
Atthasaṃhitaṃ means rich in meaning because it cannot be exhausted even by expounding it in many ways, or he speaks words connected with the meaning that the atthavādī speaks, meaning he does not set aside one thing and speak another.
Atthasaṃhitaṃ có nghĩa là lời nói đầy đủ ý nghĩa, không thể phân tích hết bằng nhiều cách khác nhau, hoặc lời nói gắn liền với ý nghĩa mà người nói lợi ích (atthavādī) nói, không phải nói một đằng lại bỏ một đằng.
293. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ khandhabījaṃ phaḷubījaṃ aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā, chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho.
293. Bījagāmabhūtagāmasamārambhā means abstaining from harming all five kinds of seeds—root seeds, stem seeds, joint seeds, tip seeds, and seed seeds—and all kinds of plant life such as grass, herbs, and trees, by means of cutting, breaking, cooking, and so on.
293. Bījagāmabhūtagāmasamārambhā có nghĩa là tránh việc làm tổn hại đến các loại hạt giống gồm năm loại: hạt giống gốc (mūlabīja), hạt giống thân (khandhabīja), hạt giống mấu (phaḷubīja), hạt giống ngọn (aggabīja), và hạt giống quả (bījabīja), cũng như các loại thực vật như cỏ, cây cối, v.v., bằng cách cắt, chặt, nấu, v.v.
Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ sāyamāsabhattanti dve bhattāni.
Ekabhattiko means one meal; there are two meals: breakfast and supper.
Ekabhattiko có nghĩa là một bữa ăn. Có hai bữa ăn: bữa sáng và bữa tối.
Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ, itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena.
Of these, breakfast is limited to before noon, while the other is from after noon until before dawn.
Trong đó, bữa sáng được giới hạn trong khoảng thời gian trước giữa trưa, còn bữa tối là sau giữa trưa cho đến trước bình minh.
Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘ekabhattiko’’ti.
Therefore, even one who eats ten times before noon is considered one who eats one meal, and it is in reference to this that ekabhattiko is stated.
Do đó, dù ăn mười lần trong khoảng thời gian trước giữa trưa, người ấy vẫn được gọi là người ăn một bữa. Điều này được nói đến khi dùng từ "ekabhattiko".
Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato.
Eating at night is "night," abstaining from that is rattūparato.
Ăn vào ban đêm là ratti, tránh ăn vào ban đêm, nên gọi là rattūparato.
Atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṃgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma.
Eating after noon until sunset is called vikālabhojanaṃ.
Ăn sau giữa trưa cho đến khi mặt trời lặn được gọi là vikālabhojanaṃ.
Tato viratattā virato vikālabhojanā.
Due to abstaining from that, he is virato vikālabhojanā, abstaining from untimely food.
Vì tránh việc đó, nên gọi là virato vikālabhojanā (tránh ăn phi thời).
Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ.
Displaying entertainment is visūkadassanaṃ because it is not in accordance with the Dispensation and is like a thorn (obstacle).
Những cảnh biểu diễn được xem là chướng ngại (visūkaṃ), không phù hợp với giáo pháp, nên gọi là visūkadassanaṃ.
Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca, antamaso mayūranaccanādivasenāpi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā.
Dancing, singing, and playing musical instruments, whether by oneself or causing others to perform, and viewing such performances, even of a peacock dancing, are naccagītavāditavisūkadassanā (displays of dancing, singing, playing music, and unseemly shows).
Tự mình nhảy múa, ca hát, chơi nhạc, hoặc khiến người khác làm như vậy, hoặc xem các màn biểu diễn nhảy múa, ca hát, chơi nhạc, thậm chí là xem chim công nhảy múa, v.v., tất cả những điều này đều là naccagītavāditavisūkadassanā (xem các màn biểu diễn nhảy múa, ca hát, chơi nhạc gây chướng ngại).
Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā payuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti.
Indeed, it is not proper for bhikkhus or bhikkhunīs to perform such acts themselves, or to cause others to perform them, or to watch performances.
Thật vậy, việc tự mình biểu diễn, khiến người khác biểu diễn, hay xem các màn biểu diễn nhảy múa, v.v., đều không phù hợp với tỳ-khưu và tỳ-khưu-ni.
Mālādīsu mālāti yaṃkiñci pupphaṃ.
Among mālā and so on, mālā means any kind of flower.
Trong các thứ mālā (vòng hoa), mālā có nghĩa là bất kỳ loại hoa nào.
Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ.
Gandhaṃ means any kind of perfume.
Gandhaṃ có nghĩa là bất kỳ loại hương liệu nào.
Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ.
Vilepanaṃ means anything that colors the skin.
Vilepanaṃ có nghĩa là việc làm cho da có màu sắc.
Tattha piḷandhanto dhāreti nāma.
Wearing them is called dhāreti.
Người đeo thì được gọi là dhāreti (mang, đeo).
Ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma.
Filling an empty space is called maṇḍeti.
Người làm đầy chỗ trống thì được gọi là maṇḍeti (trang sức).
Gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma.
Enjoying them by way of fragrance and skin coloring is called vibhūseti.
Người thích thú với hương liệu và màu sắc da thì được gọi là vibhūseti (làm đẹp).
Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ.
The term ṭhānaṃ means reason.
Ṭhānaṃ có nghĩa là nguyên nhân (kāraṇaṃ).
Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho.
Therefore, it means abstaining from that unwholesome volition with which the multitude engages in wearing garlands and so on.
Do đó, có nghĩa là tránh xa ý định bất thiện mà đại chúng dùng để đeo vòng hoa, v.v.
Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ.
Uccāsayanaṃ is said to be excessive.
Uccāsayanaṃ có nghĩa là giường cao quá mức cho phép.
Mahāsayanaṃ akappiyattharaṇaṃ.
Mahāsayanaṃ means an improper sleeping place.
Mahāsayanaṃ có nghĩa là giường lớn với vật trải không phù hợp.
Tato paṭiviratoti attho.
The meaning is abstaining from that.
Nghĩa là: từ bỏ điều đó.
Jātarūpanti suvaṇṇaṃ.
Jātarūpaṃ means gold.
Jātarūpanti là vàng.
Rajatanti kahāpaṇo lohamāsako jatumāsako dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti, tassa ubhayassapi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.
Silver (rajata) means kahāpaṇas, small coins made of copper, small coins made of lac, small coins made of wood—whatever is used in trade. He refrains from accepting both of these. The meaning is: he neither accepts it himself, nor causes another to accept it, nor consents to what is placed nearby.
Rajatanti là tiền đồng, tiền xu bằng kim loại, tiền xu bằng nhựa sơn, tiền xu bằng gỗ, v.v., những thứ được dùng trong giao dịch. Nghĩa là, từ bỏ việc nhận cả hai thứ đó, không tự mình nhận, không cho người khác nhận, và không chấp nhận những thứ được ký gửi.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti sālivīhiyavagodhūmakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā.
From accepting raw grain means from accepting the seven kinds of raw grain known as sāli-paddy, vīhi-paddy, barley, wheat, common millet, panic seed, and kudrūsaka.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti là từ bỏ việc nhận tất cả bảy loại ngũ cốc thô, bao gồm gạo lúa, lúa mạch, lúa mì, kê, lúa miến, và lúa nếp.
Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva.
And it is not only the accepting of these that is not allowable for bhikkhus; even touching them is not allowable.
Không chỉ việc nhận những thứ này, mà ngay cả việc chạm vào chúng cũng không được phép đối với các tỳ khưu.
Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamaṃsamacchānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ.
In the phrase from accepting raw meat, only the accepting of raw meat and fish, other than that which is specifically permitted, is not allowable for bhikkhus, but touching them is.
Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ở đây, ngoài thịt và cá tươi đã được cho phép một cách cụ thể, việc nhận thịt và cá tươi khác không được phép đối với các tỳ khưu, nhưng việc chạm vào thì không bị cấm.
Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā, itarā kumārikā nāma.
Here, in from accepting women and young girls, a woman (itthi) is one who has been with a man; the other is called a young girl (kumārikā).
Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ở đây, itthī là phụ nữ đã có chồng, còn kumārikā là thiếu nữ.
Tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva.
Both accepting them and touching them are indeed unallowable.
Việc nhận và chạm vào họ đều là những điều không phù hợp.
Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati, ‘‘kappiyakārakaṃ dammi, ārāmikaṃ dammī’’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati.
Here, in from accepting female and male slaves, accepting them as female and male slaves is not allowable, but it is allowable when it is said, "I give a kappiyakāraka," "I give a monastery attendant."
Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ở đây, việc nhận nô tỳ nam và nô tỳ nữ không được phép chỉ vì họ là nô tỳ. Tuy nhiên, nếu nói rằng: “Tôi sẽ dâng người làm việc phù hợp, tôi sẽ dâng người coi sóc vườn,” thì được phép.
Ajeḷakādīsu khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo.
Regarding goats and sheep, etc., up to fields and land, the method of what is allowable and unallowable should be examined according to the Vinaya.
Đối với các mục từ Ajeḷakādīsu cho đến khettavatthupariyosānesu, nguyên tắc về những điều phù hợp và không phù hợp cần được xem xét theo Vinaya.
Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati.
Therein, a field (khetta) is where early grain grows.
Trong đó, khettaṃ là đất mà trên đó ngũ cốc mùa đầu tiên mọc lên.
Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati.
A site (vatthu) is where later grain grows.
Vatthu là đất mà trên đó ngũ cốc mùa sau mọc lên.
Yattha vā ubhayampi ruhati, taṃ khettaṃ.
Or, where both grow is a field (khetta).
Hoặc nơi cả hai loại đều mọc, đó là khettaṃ.
Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu.
A plot of land not prepared for that purpose is a site (vatthu).
Phần đất chưa được chuẩn bị cho mục đích đó là vatthu.
Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.
And here, under the heading of fields and sites, reservoirs, ponds, and so on are also included.
Ở đây, các hồ chứa nước và ao hồ cũng được bao gồm dưới tiêu đề ruộng đất.
Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ, gihīnaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ.
Acting as a messenger (dūteyya) is said to be the work of a messenger, which is going here and there carrying a gift or a message for laypeople.
Dūteyyaṃ được gọi là công việc của người đưa tin, tức là mang thư hoặc thông điệp của gia chủ đi đây đó.
Pahiṇagamanaṃ vuccati gharā gharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ.
Going on errands (pahiṇagamana) is said to be the minor going of one sent from house to house.
Pahiṇagamanaṃ được gọi là việc đi lại nhỏ nhặt của người được sai đi từ nhà này sang nhà khác.
Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ, tasmā dūteyyapahiṇagamanānaṃ anuyogāti evamettha attho veditabbo.
Engagement (anuyoga) is the doing of both of those. Therefore, the meaning here should be understood as engagement in acting as a messenger and going on errands.
Anuyogo là việc thực hiện cả hai điều đó. Do đó, ở đây, ý nghĩa cần được hiểu là việc thực hành các công việc đưa tin và sai vặt.
Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca.
Buying and selling means both buying and selling.
Kayavikkayāti là mua và bán.
Tulākūṭādīsu kūṭanti vañcanaṃ.
In cheating with scales, etc., cheating (kūṭa) means deception.
Trong Tulākūṭādīsu, kūṭanti là sự lừa dối.
Tattha tulākūṭaṃ tāva rūpakūṭaṃ aṅgakūṭaṃ gahaṇakūṭaṃ paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti.
Therein, cheating with scales is of four kinds: cheating by appearance, cheating by the part, cheating by holding, and concealed cheating.
Trong đó, gian lận cân có bốn loại: gian lận hình thức, gian lận bộ phận, gian lận cách cầm, và gian lận che giấu.
Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā sarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti.
Therein, cheating by appearance is when one makes two scales of similar appearance, and when taking, one takes with the larger one, and when giving, one gives with the smaller one.
Trong đó, rūpakūṭaṃ là khi làm hai cái cân giống nhau, người lấy thì dùng cái lớn, người cho thì dùng cái nhỏ.
Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge.
Cheating by the part is when, while taking, one presses down the scale with the hand on the back part, and when giving, on the front part.
Aṅgakūṭaṃ là khi lấy thì dùng tay ấn vào phía sau của cán cân, khi cho thì ấn vào phía trước.
Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge.
Cheating by holding is when, while taking, one holds the cord at the base, and when giving, at the top.
Gahaṇakūṭaṃ là khi lấy thì cầm dây ở gốc, khi cho thì cầm ở ngọn.
Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.
Concealed cheating is when, having made the scale-beam hollow, one puts iron powder inside, and when taking, one moves it to the back part, and when giving, to the front part.
Paṭicchannakūṭaṃ là khi làm rỗng cán cân, bỏ bột sắt vào trong, khi lấy thì để phần đó ở phía sau, khi cho thì để ở phía trước.
Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti, tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ.
A golden bowl is called a kaṃsa; deception with it is cheating with a bronze bowl (kaṃsakūṭa).
Kaṃso được gọi là chén vàng, sự lừa dối bằng chén đó là kaṃsakūṭaṃ.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karoti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva addhakulaṃ pavisitvā, ‘‘suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti.
Having made one golden bowl, one makes two or three other bronze bowls of a golden color. Then, going to the countryside and entering some wealthy family, one says, "Will you buy golden vessels?" When asked the price, they are willing to give it for a very cheap price.
Làm một chén vàng và hai ba chén đồng khác có màu vàng giống vàng, sau đó đi đến một vùng quê, vào một gia đình khá giả, nói: “Hãy mua chén vàng,” và khi được hỏi giá, họ muốn bán với giá thấp hơn.
Tato tehi ‘‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’’ti vutte – ‘‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbā pātiyo datvā gacchati.
Then, when they say, "How are we to know that these are gold?" he says, "Examine and take them," and having rubbed the golden bowl on a stone, he gives all the bowls and goes away.
Khi những người đó hỏi: “Làm sao để biết đây là vàng thật?”, người bán nói: “Hãy kiểm tra rồi lấy.” Sau đó, người bán mài chén vàng vào đá, đưa tất cả các chén rồi bỏ đi.
Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti.
Cheating with measures is of three kinds: by way of piercing the heart, breaking the top, and breaking the rope.
Mānakūṭaṃ có ba loại: gian lận đáy, gian lận đỉnh, và gian lận dây.
Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati.
Therein, piercing the heart occurs when measuring ghee, oil, etc.
Trong đó, hadayabhedo được thấy khi đong bơ lỏng, dầu, v.v.
Tāni hi gaṇhanto heṭṭhā chiddena mānena, ‘‘saṇikaṃ āsiñcā’’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti; dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti.
For when taking them, with a measure having a hole at the bottom, saying, "Pour slowly," one takes it, having caused much to leak into one's own vessel; when giving, one covers the hole and gives it, having filled it quickly.
Khi lấy những thứ đó, người ta dùng dụng cụ đong có lỗ ở đáy, nói: “Hãy đổ từ từ,” rồi để chảy nhiều vào bình của mình; khi cho, người ta bịt lỗ và đổ đầy nhanh chóng.
Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati.
Breaking the top occurs when measuring sesame, rice, etc.
Sikhābhedo được thấy khi đong hạt mè, gạo, v.v.
Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti, dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti.
For when taking them, one takes them slowly, raising a peak; when giving, one fills it quickly and gives it, cutting off the peak.
Khi lấy những thứ đó, người ta từ từ nâng đỉnh lên rồi lấy; khi cho, người ta đổ đầy nhanh chóng và làm phẳng đỉnh rồi cho.
Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati.
Breaking the rope occurs when measuring fields and land.
Rajjubhedo được thấy khi đo ruộng đất.
Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.
For when they do not receive a bribe, they measure even a small field as if it were large.
Vì không nhận được hối lộ, họ đo ruộng dù không lớn thành lớn.
Ukkoṭanādīsu ukkoṭananti sāmike assāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ.
In bribery, etc., bribery (ukkoṭana) is taking a bribe to make an owner a non-owner.
Trong Ukkoṭanādīsu, ukkoṭananti là nhận hối lộ để biến chủ sở hữu thành không chủ sở hữu và ngược lại.
Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ.
Deception (vañcana) is the deception of others by various means.
Vañcananti là lừa dối người khác bằng nhiều thủ đoạn khác nhau.
Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati.
Herein is one story: A certain hunter came, having caught a deer and a fawn.
Đây là một câu chuyện: có một thợ săn bắt được một con nai và một con nai con rồi trở về.
Tameko dhutto, ‘‘kiṃ, bho, migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha.
A certain rogue said to him, "Sir, what is the price of the deer, and what of the fawn?"
Một kẻ xảo quyệt hỏi anh ta: “Này anh, con nai lớn giá bao nhiêu, con nai con giá bao nhiêu?”
‘‘Migo dve kahāpaṇe migapotako eka’’nti ca vutte kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto, ‘‘na me, bho, migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha.
And when it was said, "The deer is two kahāpaṇas, the fawn one," he gave a kahāpaṇa, took the fawn, went a short distance, and returned, saying, "Sir, I have no need for the fawn, give me the deer."
Khi được trả lời: “Con nai lớn hai đồng, con nai con một đồng,” kẻ đó đưa một đồng, lấy con nai con, đi một đoạn rồi quay lại nói: “Này anh, tôi không cần con nai con, hãy đưa tôi con nai lớn.”
Tena hi ‘‘dve kahāpaṇe dehī’’ti.
"In that case, give me two kahāpaṇas."
Người thợ săn nói: “Vậy thì hãy đưa tôi hai đồng.”
So āha – ‘‘nanu te, bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti.
He said, "Sir, did I not give you one kahāpaṇa before?"
Kẻ đó nói: “Này anh, chẳng phải tôi đã đưa anh một đồng trước rồi sao?”
Āma dinnoti.
"Yes, you did."
“Đúng vậy, đã đưa rồi.”
‘‘Imampi migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo ayañca kahāpaṇagghanako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantī’’ti.
"Take this fawn as well; thus, that kahāpaṇa and this fawn worth a kahāpaṇa will be two kahāpaṇas."
“Vậy thì hãy lấy lại con nai con này, như vậy đồng tiền đó và con nai con này có giá trị một đồng nữa sẽ thành hai đồng.”
So kāraṇaṃ vadatīti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.
Thinking that he was speaking reasonably, the hunter took the fawn and gave him the deer.
Người thợ săn nghĩ rằng kẻ đó nói có lý, nên đã lấy lại con nai con và đưa con nai lớn.
Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇinti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā paṭirūpakena vañcanaṃ.
Trickery (nikati) is deception with a counterfeit, making what is not a gem into a gem, what is not a jewel into a jewel, what is not gold into gold, by means of yogic power or magic.
Nikatīti là lừa dối bằng hàng giả, bằng cách nói rằng một vật không phải là ngọc là ngọc, không phải là vàng là vàng, thông qua các phương pháp lừa bịp hoặc ảo thuật.
Sāciyogoti kuṭilayogo, etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ, tasmā ukkoṭanasāciyogo vañcanasāciyogo nikatisāciyogoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Crooked practice (sāciyoga) means a crooked practice. This is a name for these same things, such as bribery. Therefore, the meaning here should be understood as: the crooked practice of bribery, the crooked practice of deception, the crooked practice of trickery.
Sāciyogoti là sự kết hợp quanh co, đây là tên gọi khác của các hành vi ukkoṭana, v.v. Do đó, ở đây, ý nghĩa cần được hiểu là ukkoṭanasāciyoga, vañcanasāciyoga, nikatisāciyoga.
Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ sāciyogoti vadanti.
Some say that showing one thing and substituting another is crooked practice.
Một số người cho rằng sāciyoga là việc đổi một vật khác sau khi đã chỉ một vật khác.
Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.
But that is included in deception.
Tuy nhiên, điều đó đã được bao gồm trong vañcana.
Chedanādīsu chedananti hatthacchedanādi.
In cutting, etc., cutting (chedana) is the cutting of hands and so on.
Trong Chedanādīsu, chedananti là chặt tay, v.v.
Vadhoti māraṇaṃ.
Killing (vadha) is murdering.
Vadhoti là giết hại.
Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ.
Binding (bandha) is binding with rope-bonds and so on.
Bandhoti là trói buộc bằng dây thừng, v.v.
Viparāmosoti himaviparāmoso gumbaviparāmosoti duvidho.
Highway robbery (viparāmosa) is of two kinds: robbery in the snow and robbery in the bushes.
Viparāmosoti có hai loại: himaviparāmoso và gumbaviparāmoso.
Yaṃ himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggapaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso.
When, at the time of snowfall, being covered by snow, they rob people on the road, this is robbery in the snow.
Khi tuyết rơi, những kẻ ẩn mình trong tuyết cướp bóc những người đi đường, đây là himaviparāmoso.
Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso.
When, being covered by bushes and so on, they rob, this is robbery in the bushes.
Những kẻ ẩn mình trong bụi cây, v.v., cướp bóc, đây là gumbaviparāmoso.
Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ.
Plundering (ālopa) is said to be the act of pillaging villages, towns, etc.
Ālopo được gọi là việc cướp phá làng mạc, thị trấn, v.v.
Sahasākāroti sāhasikakiriyā, gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍaggahaṇaṃ.
Violence (sahasākāra) is a violent act, entering a house and taking desired goods after placing a weapon on people's chests.
Sahasākāroti là hành vi bạo lực, tức là xông vào nhà, đặt dao vào ngực người ta và lấy đi những tài sản mong muốn.
Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato hoti.
Thus, from this cutting ... up to ... violence, he is one who refrains.
Như vậy, vị ấy từ bỏ việc chặt chém… và các hành vi bạo lực.
Te sabbepi kāyaparihārikāpi honti kucchiparihārikāpi.
All of these are for the care of the body as well as for the care of the stomach.
Tất cả những thứ đó đều là vật dụng để nuôi dưỡng thân thể và nuôi dưỡng bụng.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Ticīvaraṃ tāva nivāsetvā pārupitvā ca vicaraṇakāle kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ hoti, cīvarakaṇṇena udakaṃ parissāvetvā pivanakāle khāditabbaphalāphalaggahaṇakāle ca kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ hoti.
Firstly, the set of three robes, by being worn and draped when walking about, maintains and nourishes the body, thus it is body-maintaining; by filtering water with the corner of a robe for drinking and when taking edible fruits, it maintains and nourishes the belly, thus it is belly-maintaining.
Trước hết, khi mặc và đắp y tam y (ticīvaraṃ) và đi lại, nó nuôi dưỡng và bảo vệ thân thể, nên nó là vật dụng nuôi dưỡng thân thể (kāyaparihārika). Khi lọc nước bằng góc y để uống, và khi lấy trái cây có thể ăn được, nó nuôi dưỡng và bảo vệ bụng, nên nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng (kucchiparihārika).
Pattopi tena udakaṃ uddharitvā nahānakāle kuṭiparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihāriko hoti, āhāraṃ gahetvā bhuñjanakāle kucchiparihāriko hoti.
The bowl is also body-maintaining when one uses it to draw water for bathing and for plastering one's hut; it is belly-maintaining when one receives food in it and eats.
Bình bát (patto) cũng là vật dụng nuôi dưỡng thân thể khi dùng nó để múc nước tắm, và khi dùng nó để trang bị tịnh xá. Nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng khi dùng nó để nhận và thọ dụng thức ăn.
Vāsipi tāya dantakaṭṭhacchedanakāle mañcapīṭhānaṃ aṅgapādacīvarakuṭidaṇḍakasajjanakāle ca kāyaparihārikā hoti, ucchucchedananāḷikerāditacchanakāle kucchiparihārikā.
The adze is body-maintaining when used for cutting tooth-sticks and for fashioning limbs, legs, robe-racks, and staffs for the hut; it is belly-maintaining when cutting sugarcane and shaping coconuts and so on.
Dao nhỏ (vāsi) cũng là vật dụng nuôi dưỡng thân thể khi dùng nó để cắt tăm xỉa răng, và khi dùng nó để sửa chữa các bộ phận của giường, ghế, y phục, tịnh xá, gậy. Nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng khi dùng nó để chặt mía, gọt dừa, v.v.
Sūcipi cīvarasibbanakāle kāyaparihārikā hoti, pūvaṃ vā phalaṃ vā vijjhitvā khādanakāle kucchiparihārikā.
The needle is body-maintaining when sewing robes; it is belly-maintaining when piercing a cake or a fruit to eat it.
Kim (sūci) cũng là vật dụng nuôi dưỡng thân thể khi dùng nó để may y phục. Nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng khi dùng nó để xiên bánh hoặc trái cây để ăn.
Kāyabandhanaṃ bandhitvā vicaraṇakāle kāyaparihārikaṃ, ucchuādīni bandhitvā gahaṇakāle kucchiparihārikaṃ.
The waistband is body-maintaining when tied for walking about; it is belly-maintaining when used for tying up and carrying sugarcane and other items.
Dây lưng (kāyabandhanaṃ) là vật dụng nuôi dưỡng thân thể khi thắt nó và đi lại. Nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng khi dùng nó để buộc mía, v.v., và mang đi.
Parissāvanaṃ tena udakaṃ parissāvetvā nahānakāle, senāsanaparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihārikaṃ, pānīyaparissāvanakāle teneva tilataṇḍulaputhukādīni gahetvā khādanakāle ca kucchiparihārikaṃ.
The water strainer is body-maintaining when used for filtering water for bathing and for maintaining the lodging's requisites; it is belly-maintaining when filtering drinking water and when used for taking and eating sesame, rice, flattened rice, and so on.
Cái lọc nước (parissāvanaṃ) là vật dụng nuôi dưỡng thân thể khi dùng nó để lọc nước tắm, và khi dùng nó để trang bị chỗ ở. Nó là vật dụng nuôi dưỡng bụng khi dùng nó để lọc nước uống, và khi dùng chính nó để lấy vừng, gạo, cốm, v.v., để ăn.
Ayaṃ tāva aṭṭhaparikkhārikassa parikkhāramattā.
This, firstly, is the measure of requisites for one who has eight requisites.
Đây là số lượng y bát cần thiết cho một vị Tỳ-kheo có tám vật dụng.
Navaparikkhārikassa pana seyyaṃ pavisantassa tatraṭṭhakapaccattharaṇaṃ vā kuñcikā vā vaṭṭati.
For one with nine requisites, however, a ground-covering or a key is allowable when entering the sleeping quarters.
Tuy nhiên, đối với vị Tỳ-kheo có chín vật dụng, khi vào chỗ nằm, một tấm trải giường hoặc một chìa khóa ở đó là thích hợp.
Dasaparikkhārikassa nisīdanaṃ vā cammakhaṇḍaṃ vā vaṭṭati.
For one with ten requisites, a sitting-cloth or a piece of hide is allowable.
Đối với vị Tỳ-kheo có mười vật dụng, một tọa cụ hoặc một miếng da là thích hợp.
Ekādasaparikkhārikassa kattarayaṭṭhi vā telanāḷikā vā vaṭṭati.
For one with eleven requisites, a walking stick or an oil flask is allowable.
Đối với vị Tỳ-kheo có mười một vật dụng, một cây gậy tre hoặc một ống dầu là thích hợp.
Dvādasaparikkhārikassa chattaṃ vā upāhanā vā vaṭṭati.
For one with twelve requisites, an umbrella or sandals are allowable.
Đối với vị Tỳ-kheo có mười hai vật dụng, một cây dù hoặc một đôi dép là thích hợp.
Etesu ca aṭṭhaparikkhārikova santuṭṭho, itare asantuṭṭhā, mahicchā mahābhārāti na vattabbā.
Among these, only the one with eight requisites is contented. It should not be said that the others are discontented, having many wishes and heavy burdens.
Trong số này, chỉ có vị Tỳ-kheo có tám vật dụng là biết đủ, không thể nói rằng những người khác là không biết đủ, có nhiều dục vọng và gánh nặng lớn.
Etepi hi appicchāva santuṭṭhāva subharāva sallahukavuttinova.
For they too are of few wishes, contented, easy to support, and of light livelihood.
Thật vậy, những vị này cũng là người ít dục vọng, biết đủ, dễ nuôi dưỡng và có lối sống thanh đạm.
Bhagavā pana nayimaṃ suttaṃ tesaṃ vasena kathesi, aṭṭhaparikkhārikassa vasena kathesi.
However, the Blessed One did not deliver this sutta with them in mind; he delivered it with the one of eight requisites in mind.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn đã không thuyết bài kinh này dựa trên các vị ấy, mà dựa trên vị Tỳ-kheo có tám vật dụng.
So hi khuddakavāsiñca sūciñca parissāvane pakkhipitvā pattassa anto ṭhapetvā pattaṃ aṃsakūṭe laggetvā ticīvaraṃ kāyapaṭibaddhaṃ katvā yenicchakaṃ sukhaṃ pakkamati.
For he, having placed a small adze and a needle into the water strainer, and having put that inside the bowl, hangs the bowl on his shoulder, keeps the set of three robes attached to his body, and departs comfortably wherever he wishes.
Vị ấy đặt dao nhỏ và kim vào cái lọc nước, rồi đặt vào trong bình bát, đeo bình bát lên vai, và làm cho tam y gắn liền với thân thể, rồi an lạc đi đến bất cứ nơi nào mình muốn.
Paṭinivattetvā gahetabbaṃ nāmassa na hoti, iti imassa bhikkhuno sallahukavuttitaṃ dassento bhagavā, santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarenātiādimāha.
There is nothing for him to return to take; thus, to show the light livelihood of this bhikkhu, the Blessed One said, "He is content with a robe sufficient to protect his body," and so on.
Không có thứ gì mà vị ấy phải quay lại lấy. Như vậy, Đức Thế Tôn đã nói câu "vị ấy biết đủ với y phục để nuôi dưỡng thân thể" v.v. để chỉ ra lối sống thanh đạm của vị Tỳ-kheo này.
Tattha kāyaparihārikenāti kāyapariharaṇamattakena.
Therein, body-maintaining means sufficient for maintaining the body.
Trong đó, kāyaparihārikenā có nghĩa là chỉ đủ để nuôi dưỡng thân thể.
Kucchiparihārikenāti kucchipariharaṇamattakena.
Belly-maintaining means sufficient for maintaining the belly.
Kucchiparihārikenā có nghĩa là chỉ đủ để nuôi dưỡng bụng.
Samādāyeva pakkamatīti taṃ aṭṭhaparikkhāramattakaṃ sabbaṃ gahetvā kāyapaṭibaddhaṃ katvāva gacchati, ‘‘mama vihāro pariveṇaṃ upaṭṭhāko’’tissa saṅgo vā baddho vā na hoti, so jiyā mutto saro viya, yūthā apakkanto mattahatthī viya icchiticchitaṃ senāsanaṃ vanasaṇḍaṃ rukkhamūlaṃ vanapabbhāraṃ paribhuñjanto ekova tiṭṭhati, ekova nisīdati, sabbiriyāpathesu ekova adutiyo.
He departs taking them with him means he takes that entire measure of eight requisites, makes them part of his person, and goes. There is no attachment or bond for him such as, "This is my monastery, my monastic compound, my supporter." He is like an arrow released from the bowstring, like a rutting elephant that has left the herd. Enjoying any lodging he desires—a forest grove, the root of a tree, a mountain cleft—he stands alone, he sits alone, he is alone and without a companion in all postures.
Samādāyeva pakkamatī có nghĩa là vị ấy mang theo tất cả tám vật dụng đó, làm cho chúng gắn liền với thân thể rồi ra đi. Vị ấy không có sự chấp thủ hay ràng buộc nào với ý nghĩ "đây là tịnh xá của tôi, đây là khu vực của tôi, đây là thí chủ của tôi". Vị ấy như mũi tên thoát khỏi dây cung, như con voi say đã rời bầy, một mình ở, một mình ngồi, một mình không có bạn đồng hành trong tất cả các oai nghi, thọ dụng bất cứ chỗ ở, khu rừng, gốc cây, hang động nào mình muốn.
Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento seyyathāpītiādimāha.
Now, to establish that meaning with a simile, he said, "Just as," and so on.
Bây giờ, để chứng minh ý nghĩa đó bằng ví dụ, Đức Thế Tôn đã nói câu "seyyathāpi" v.v.
Tattha pakkhī sakuṇoti pakkhayutto sakuṇo.
Therein, a winged bird means a bird endowed with wings.
Trong đó, pakkhī sakuṇo có nghĩa là chim có cánh.
Ḍetīti uppatati.
Flies means it soars.
Ḍetī có nghĩa là bay lên.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – sakuṇā nāma ‘‘asukasmiṃ padese rukkho paripakkaphalo’’ti ñatvā nānādisāhi āgantvā nakhapakkhatuṇḍādīhi tassa phalāni vijjhantā vidhunantā khādanti.
Herein, this is the summary meaning: Birds, knowing "In such-and-such a place there is a tree with ripe fruit," come from various directions and eat its fruits, piercing, shaking, and pecking with their claws, wings, and beaks.
Đây là ý nghĩa tóm tắt ở đây: Các loài chim, khi biết rằng "cây ở vùng đó có trái chín", chúng từ nhiều hướng khác nhau bay đến, dùng móng, cánh, mỏ, v.v., để mổ và rũ trái cây xuống rồi ăn.
‘‘Idaṃ ajjatanāya idaṃ svātanāya bhavissatī’’ti nesaṃ na hoti.
It does not occur to them, "This will be for today, this will be for tomorrow."
Chúng không nghĩ rằng "cái này là cho hôm nay, cái này sẽ là cho ngày mai".
Phale pana khīṇe neva rukkhassa ārakkhaṃ ṭhapenti, na tattha pattaṃ vā nakhaṃ vā tuṇḍaṃ vā ṭhapenti, atha kho tasmiṃ rukkhe anapekkho hutvā yo yaṃ disābhāgaṃ icchati, so tena sapattabhārova – uppatitvā gacchati.
When the fruit is gone, they neither post a guard for the tree, nor do they leave behind a feather, a claw, or a beak. Rather, becoming unconcerned with that tree, whatever direction each one wishes, it flies off in that direction with only the burden of its wings.
Khi trái cây đã hết, chúng không đặt người canh giữ cây, cũng không để lại cánh, móng hay mỏ ở đó, mà không còn bám víu vào cái cây đó nữa, con nào muốn đi hướng nào thì cứ bay đi với chỉ đôi cánh của mình làm gánh nặng.
Evameva ayaṃ bhikkhu nissaṅgo nirapekkhoyeva pakkamati.
In the very same way, this bhikkhu departs without attachment and without concern.
Cũng vậy, vị Tỳ-kheo này ra đi không chấp thủ, không bám víu.
Tena vuttaṃ ‘‘samādāyeva pakkamatī’’ti.
Therefore it was said, "He departs taking them with him."
Vì vậy, đã nói rằng "samādāyeva pakkamatī" (chỉ mang theo rồi ra đi).
Ariyenāti niddosena.
Noble means faultless.
Ariyenā có nghĩa là không có lỗi.
Ajjhattanti sake attabhāve.
Internally means in one's own being.
Ajjhatta có nghĩa là trong tự thân mình.
Anavajjasukhanti niddosasukhaṃ.
Blameless happiness means happiness that is free from blame.
Anavajjasukha có nghĩa là hạnh phúc không lỗi lầm.
295. So cakkhunā rūpaṃ disvāti so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhu cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvāti attho.
295. He, having seen a form with the eye, means: that bhikkhu, endowed with this noble aggregate of virtue, having seen a form with eye-consciousness.
295. So cakkhunā rūpaṃ disvā có nghĩa là vị Tỳ-kheo được trang bị giới hạnh cao quý này, sau khi nhìn thấy sắc pháp bằng nhãn thức.
Sesapadesu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttaṃ.
Whatever should be said about the remaining phrases has all been said in the Visuddhimagga.
Những gì cần nói ở các đoạn còn lại đều đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo.
Abyāsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaṃ, avikiṇṇasukhantipi vuttaṃ.
Happiness free from turmoil means happiness not steeped in defilements; it is also said to mean unmixed happiness.
Abyāsekasukha có nghĩa là hạnh phúc không bị phiền não làm vấy bẩn, cũng được nói là hạnh phúc không bị phân tán.
Indriyasaṃvarasukhañhi diṭṭhādīsu diṭṭhamattādivasena pavattatāya avikiṇṇaṃ hoti.
Indeed, the happiness of sense restraint, because it proceeds by way of merely seeing what is seen and so forth, is unmixed.
Thật vậy, hạnh phúc của sự phòng hộ các căn không bị phân tán vì nó diễn ra chỉ ở mức độ thấy, v.v., đối với các đối tượng được thấy, v.v.
So abhikkante paṭikkanteti so manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvarena samannāgato bhikkhu imesu abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satisampajaññavasena sampajānakārī hoti.
He, in going forward and returning, means: that bhikkhu, endowed with restraint of the six senses including the mind, acts with clear comprehension through mindfulness and full awareness in these seven situations of going forward, returning, and so on.
So abhikkante paṭikkante có nghĩa là vị Tỳ-kheo được trang bị sự phòng hộ các căn mà ý căn là thứ sáu, trong bảy trường hợp như đi tới, đi lui, v.v., đều hành động với sự tỉnh giác dựa trên chánh niệm và trí tuệ.
Tattha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ satipaṭṭhāne vuttameva.
Therein, whatever should be said has already been said in the Satipaṭṭhāna Sutta.
Những gì cần nói ở đây đều đã được nói trong kinh Tứ Niệm Xứ.
296. So iminā cātiādinā kiṃ dasseti?
296. What does he show by saying, "He, endowed with this..." and so on?
296. So iminā cā v.v. cho thấy điều gì?
Araññavāsassa paccayasampattiṃ dasseti.
He shows the accomplishment of the conditions for dwelling in the forest.
Nó cho thấy sự đầy đủ của các yếu tố cần thiết cho việc sống trong rừng.
Yassa hi ime cattāro paccayā natthi, tassa araññavāso na ijjhati, tiracchānagatehi vā vanacarakehi vā saddhiṃ vattabbataṃ āpajjati, araññe adhivatthā devatā, ‘‘kiṃ evarūpassa pāpabhikkhuno araññavāsenā’’ti bheravasaddaṃ sāventi, hatthehi sīsaṃ paharitvā palāyanākāraṃ karonti.
For one who lacks these four conditions, the forest dwelling does not succeed; he comes to be associated with beasts or forest-dwellers. The deities inhabiting the forest think, "What is the use of forest-dwelling for such an evil bhikkhu?" They make terrifying sounds and make gestures of slapping their heads with their hands and running away.
Thật vậy, nếu ai không có bốn yếu tố này, việc sống trong rừng của người đó sẽ không thành công, người đó sẽ bị coi là giống như loài vật hoặc người sống trong rừng. Các vị thiên nhân trú ngụ trong rừng sẽ phát ra những tiếng động đáng sợ, nói rằng: "Vị Tỳ-kheo xấu xa như thế này thì sống trong rừng có ích gì?", và họ sẽ dùng tay đập vào đầu, làm cho người đó phải bỏ chạy.
‘‘Asuko bhikkhu araññaṃ pavisitvā idañcidañca pāpakammaṃ akāsī’’ti ayaso pattharati.
An ill report spreads, "A certain bhikkhu, having entered the forest, did such-and-such an evil deed."
Tiếng xấu sẽ lan truyền rằng: "Vị Tỳ-kheo nọ đã vào rừng và đã làm những việc ác này nọ."
Yassa panete cattāro paccayā atthi, tassa araññavāso ijjhati, so hi attano sīlaṃ paccavekkhanto kiñci kāḷakaṃ vā tilakaṃ vā apassanto pītiṃ uppādetvā taṃ khayato vayato sammasanto ariyabhūmiṃ okkamati, araññe adhivatthā devatā attamanā vaṇṇaṃ bhāsanti, itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthāriko hoti.
But for one who has these four conditions, the forest dwelling succeeds. For he, reflecting on his own virtue and seeing no black mark or blemish, generates joy, and by contemplating its decay and vanishing, he enters the noble plane. The deities inhabiting the forest, being pleased, speak his praise, and thus his fame spreads like a drop of oil put on water.
Nhưng nếu ai có bốn yếu tố này, việc sống trong rừng của người đó sẽ thành công. Thật vậy, khi vị ấy quán xét giới hạnh của mình, không thấy bất kỳ vết đen hay tì vết nào, vị ấy sẽ phát sinh hỷ lạc, rồi quán xét hỷ lạc đó theo sự diệt vong và biến hoại, vị ấy sẽ bước vào cảnh giới của bậc Thánh. Các vị thiên nhân trú ngụ trong rừng sẽ hoan hỷ tán thán. Như vậy, danh tiếng của vị ấy sẽ lan rộng như giọt dầu rơi vào nước.
Tattha vivittanti suññaṃ appasaddaṃ, appanigghosanti attho.
Therein, secluded means empty, with little sound, with little noise.
Trong đó, vivitta có nghĩa là vắng vẻ, ít tiếng động, nghĩa là không có tiếng ồn ào.
Etadeva hi sandhāya vibhaṅge, ‘‘vivittanti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi, tena taṃ vivitta’’nti (vibha. 526) vuttaṃ.
With reference to this, it is said in the Vibhaṅga: "'Secluded' means that even if the lodging is nearby, it is not crowded with householders or monastics; because of that, it is secluded."
Chính vì ý nghĩa này mà trong Phân Tích (Vibhaṅga) đã nói: "Vivitta có nghĩa là chỗ ở dù gần nhưng không bị cư sĩ và người xuất gia làm cho đông đúc, nên nó là vivitta."
Seti ceva āsati ca etthāti senāsanaṃ, mañcapīṭhādīnametaṃ adhivacanaṃ.
One lies down and one sits in it, thus it is a lodging; this is a term for a bed, a chair, and so on.
Nơi để nằm và ngồi được gọi là senāsanaṃ, đây là tên gọi chung cho giường, ghế, v.v.
Tenāha – ‘‘senāsananti mañcopi senāsanaṃ, pīṭhampi bhisipi bimbohanampi, vihāropi aḍḍhayogopi, pāsādopi, hammiyampi, guhāpi, aṭṭopi, māḷopi, leṇampi, veḷugumbopi, rukkhamūlampi, maṇḍapopi senāsanaṃ, yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti, sabbametaṃ senāsana’’nti.
Therefore, it is said: “‘Lodging’ means that a bed is a lodging, a stool too, a mattress, a cushion, a monastery, a lean-to building, a long-storied building, a mansion, a cave, a watchtower, a pavilion, a rock-shelter, a bamboo grove, the root of a tree, a hall is a lodging, or any place where bhikkhus retreat; all this is a lodging.”
Vì vậy, Ngài đã nói – “Chỗ ở (senāsana) là giường (mañca) cũng là chỗ ở, ghế (pīṭha) cũng vậy, nệm (bhisi) cũng vậy, gối (bimbohana) cũng vậy, tịnh xá (vihāra) cũng vậy, nhà nửa mái (aḍḍhayoga) cũng vậy, lâu đài (pāsāda) cũng vậy, cung điện (hammiya) cũng vậy, hang động (guhā) cũng vậy, tháp (aṭṭa) cũng vậy, nhà mái tròn (māḷa) cũng vậy, hang đá (leṇa) cũng vậy, bụi tre (veḷugumba) cũng vậy, gốc cây (rukkhamūla) cũng vậy, lều (maṇḍapa) cũng là chỗ ở, hoặc nơi nào các tỳ khưu lui tới, tất cả những thứ này đều là chỗ ở.”
Apica ‘‘vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhā’’ti idaṃ vihārasenāsanaṃ nāma.
Furthermore, “a monastery, a lean-to building, a long-storied building, a mansion, a cave”—this is called a monastery-lodging.
Hơn nữa, “tịnh xá, nhà nửa mái, lâu đài, cung điện, hang động” đây gọi là chỗ ở tịnh xá (vihārasenāsana).
‘‘Mañco pīṭhaṃ, bhisi bimbohana’’nti idaṃ mañcapīṭhasenāsanaṃ nāma.
“A bed, a stool, a mattress, a cushion”—this is called a bed-and-stool lodging.
“Giường, ghế, nệm, gối” đây gọi là chỗ ở giường ghế (mañcapīṭhasenāsana).
‘‘Cimilikā, cammakhaṇḍo, tiṇasanthāro, paṇṇasanthāro’’ti idaṃ santhatasenāsanaṃ nāma.
“A floor covering, a piece of leather, a grass mat, a leaf mat”—this is called a mat-lodging.
“Tấm vải che, miếng da, thảm cỏ, thảm lá” đây gọi là chỗ ở trải (santhatasenāsana).
‘‘Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantī’’ti idaṃ okāsasenāsanaṃ nāmāti evaṃ catubbidhaṃ senāsanaṃ hoti, taṃ sabbampi senāsanaggahaṇena gahitameva.
“Or any place where bhikkhus retreat”—this is called a space-lodging. Thus, a lodging is fourfold, and all of it is included by the term ‘lodging’.
“Hoặc nơi nào các tỳ khưu lui tới” đây gọi là chỗ ở không gian (okāsasenāsana). Như vậy, chỗ ở có bốn loại, tất cả những thứ đó đều được bao gồm trong cách dùng từ “chỗ ở”.
Imassa pana sakuṇasadisassa cātuddisassa bhikkhuno anucchavikaṃ dassento araññaṃ rukkhamūlantiādimāha.
However, showing what is suitable for this bhikkhu who is like a bird and goes to the four directions, he said, a forest, the root of a tree, and so on.
Để chỉ ra chỗ ở thích hợp cho vị tỳ khưu bốn phương như chim, Ngài đã nói: rừng, gốc cây v.v.
Tattha araññanti ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā, sabbametaṃ arañña’’nti idaṃ bhikkhunīnaṃ vasena āgataṃ araññaṃ.
Therein, forest means: “Having gone out beyond the city-pillar, all of that is a forest”—this is a forest that comes in the context of bhikkhunīs.
Ở đây, rừng (arañña) là “ra khỏi trụ đá ranh giới, tất cả những nơi đó là rừng”, đây là rừng được nói đến theo nghĩa dành cho các tỳ khưu ni.
‘‘Āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) idaṃ pana imassa bhikkhuno anurūpaṃ, tassa lakkhaṇaṃ visuddhimagge dhutaṅganiddese vuttaṃ.
“A forest lodging is at a minimum five hundred bow-lengths away”—this, however, is what is suitable for this bhikkhu. Its characteristic is stated in the Visuddhimagga, in the exposition on the ascetic practices.
Tuy nhiên, “chỗ ở trong rừng (āraññakaṃ senāsanaṃ) cách xa ít nhất năm trăm cung” thì phù hợp với vị tỳ khưu này, đặc điểm của nó đã được nói đến trong phần giải thích hạnh đầu đà (dhutaṅganiddesa) trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Rukkhamūlanti yaṃkiñci sandacchāyaṃ vivittaṃ rakkhamūlaṃ.
The root of a tree means any secluded root of a tree with cool shade.
Gốc cây (rukkhamūla) là bất kỳ gốc cây nào có bóng mát rậm rạp, vắng vẻ.
Pabbatanti selaṃ.
Mountain means a rocky mountain.
Núi (pabbata) là núi đá.
Tattha hi udakasoṇḍīsu udakakiccaṃ katvā sītāya rukkhacchāyāya nisinnassa nānādisāsu khāyamānāsu sītena vātena vījiyamānassa cittaṃ ekaggaṃ hoti.
For there, having performed his ablutions in a pool of water, as he sits in the cool shade of a tree, with the various directions visible, fanned by a cool breeze, his mind becomes concentrated.
Ở đó, sau khi làm các việc liên quan đến nước tại các suối nước, ngồi dưới bóng cây mát mẻ, được gió mát thổi từ các hướng khác nhau, tâm trở nên nhất tâm.
Kandaranti kaṃ vuccati udakaṃ, tena dāritaṃ, udakena bhinnaṃ pabbatappadesaṃ, yaṃ nadītumbantipi nadīkuñjantipi vadanti.
A ravine: ‘kaṃ’ is said to mean water; ‘dāritaṃ’ means cleft by that. It refers to a mountain region split by water, which they also call a small river or a river bend.
Hang núi (kandara) là nơi nước chảy xiết, một vùng núi bị nước xói mòn, mà người ta còn gọi là thung lũng sông hay hẻm núi sông.
Tattha hi rajatapaṭṭasadisā vālikā honti, matthake maṇivitānaṃ viya vanagahanaṃ, maṇikkhandhasadisaṃ udakaṃ sandati.
For there, the sand is like a silver sheet, the forest thicket above is like a gem-canopy, and water like a mass of jewels flows.
Ở đó có những bãi cát trắng như bạc, trên đỉnh có rừng cây rậm rạp như một mái vòm ngọc, và nước chảy trong như ngọc bích.
Evarūpaṃ kandaraṃ oruyha pānīyaṃ pivitvā gattāni sītāni katvā vālikaṃ ussāpetvā paṃsukūlacīvaraṃ paññāpetvā nisinnassa samaṇadhammaṃ karoto cittaṃ ekaggaṃ hoti.
Having descended into such a ravine, drunk water, and cooled his limbs, after smoothing the sand and spreading his rag-robe, the mind of one who sits and practices the monk’s duties becomes concentrated.
Khi một vị tỳ khưu xuống một hang núi như vậy, uống nước, làm mát thân thể, vun cát lên, trải y phấn tảo ra và ngồi xuống thực hành pháp Sa-môn, tâm sẽ trở nên nhất tâm.
Giriguhanti dvinnaṃ pabbatānaṃ antarā, ekasmiṃyeva vā umaṅgasadisaṃ mahāvivaraṃ.
A mountain cave means the space between two mountains, or a large cavity in a single mountain that is like a tunnel.
Hang đá (giriguha) là khe giữa hai ngọn núi, hoặc một hang lớn như đường hầm trong một ngọn núi.
Susānalakkhaṇaṃ visuddhimagge vuttaṃ.
The characteristic of a charnel ground is stated in the Visuddhimagga.
Đặc điểm của bãi tha ma (susāna) đã được nói đến trong Thanh Tịnh Đạo.
Vanapatthanti atikkamitvā manussānaṃ upacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasanti na vapanti.
A forest thicket means having gone beyond the area frequented by humans, where they neither plow nor sow.
Rừng cây (vanapattha) là nơi vượt ra ngoài khu vực sinh hoạt của con người, nơi không cày cấy, không gieo trồng.
Tenevāha – ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’ntiādi (vibha. 531).
Therefore, it is said: “A forest thicket is a term for these remote lodgings,” and so on.
Vì vậy, Ngài đã nói – “ Rừng cây là tên gọi của những chỗ ở xa xôi” v.v.
Abbhokāsanti acchannaṃ, ākaṅkhamāno panettha cīvarakuṭiṃ katvā vasati.
The open air means an unroofed place. If he so desires, he can stay there after making a robe-hut.
Không gian trống (abbhokāsa) là nơi không có mái che; nếu muốn, vị ấy có thể dựng một túp lều bằng y và ở đó.
Palālapuñjanti palālarāsiṃ.
A heap of straw means a pile of straw.
Đống rơm (palālapuñja) là một đống rơm.
Mahāpalālapuñjato hi palālaṃ nikkaḍḍhitvā pabbhāraleṇasadise ālaye karonti, gacchagumbādīnampi upari palālaṃ pakkhipitvā heṭṭhā nisinnā samaṇadhammaṃ karonti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
For they pull straw from a large heap of straw and make shelters resembling hillside caves. They also throw straw over bushes and shrubs, and sitting underneath, they practice the monk’s duties. This was said in reference to that.
Thật vậy, người ta lấy rơm từ đống rơm lớn để làm nơi trú ngụ giống như hang đá dốc, hoặc trải rơm lên trên bụi cây v.v. và ngồi dưới đó để thực hành pháp Sa-môn. Điều này được nói đến để ám chỉ điều đó.
Pacchābhattanti bhattassa pacchato.
After the meal means after the meal.
Sau bữa ăn (pacchābhatta) là sau khi ăn.
Piṇḍapātapaṭikkantoti piṇḍapātapariyesanato paṭikkanto.
Returned from the alms round means returned from the search for alms food.
Trở về sau khi khất thực (piṇḍapātapaṭikkanto) là trở về sau khi đi khất thực.
Pallaṅkanti samantato ūrubaddhāsanaṃ.
Cross-legged means the posture with the thighs fully bound.
Kiết già (pallaṅka) là tư thế ngồi bắt chéo đùi.
Ābhujitvāti bandhitvā.
Having folded means having bound.
Bắt chéo (ābhujitvā) là bắt chéo.
Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā.
Having set his body erect means having placed his upper body straight, making the tips of the eighteen spinal vertebrae meet end to end.
Thẳng lưng (ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā) là giữ phần thân trên thẳng, xếp mười tám đốt xương sống thẳng hàng.
Evañhi nisinnassa cammamaṃsanahārūni na paṇamanti.
For when one is seated thus, the skin, flesh, and sinews do not bend.
Khi ngồi như vậy, da, thịt và gân cốt sẽ không bị cong.
Athassa yā tesaṃ paṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā uppajjeyyuṃ, tā na uppajjanti.
Then, those feelings that would arise moment by moment due to their bending do not arise.
Khi đó, những cảm giác đau đớn có thể phát sinh từng khoảnh khắc do sự cong vẹo đó sẽ không phát sinh.
Tāsu anuppajjamānāsu cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ na paripatati, vuddhiṃ phātiṃ upagacchati.
When they do not arise, the mind becomes concentrated, the meditation subject does not fail, and it grows and increases.
Khi những cảm giác đó không phát sinh, tâm trở nên nhất tâm, đề mục thiền định không bị gián đoạn, mà còn tăng trưởng và phát triển.
Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā, mukhasamīpe vā katvāti attho.
Having established mindfulness in front of him means having established mindfulness directed towards the meditation subject, or the meaning is having placed it near the mouth.
Thiết lập niệm trước mặt (parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā) là thiết lập niệm hướng về đề mục, hoặc đặt niệm gần miệng, đó là ý nghĩa.
Teneva vibhaṅge vuttaṃ – ‘‘ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti sūpaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā, tena vuccati parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti (vibha. 537).
Therefore, in the Vibhaṅga, it is said: “This mindfulness is established, well-established, at the tip of the nose or at the mouth-sign; therefore, it is said, ‘having established mindfulness in front of him’.”
Vì vậy, trong Luận Tạng (Vibhaṅga) đã nói – “Niệm này được thiết lập, được thiết lập tốt ở chóp mũi hoặc ở dấu hiệu của miệng, vì vậy gọi là thiết lập niệm trước mặt.”
Atha vā ‘‘parīti pariggahaṭṭho, mukhanti niyyānattho, satīti upaṭṭhānattho, tena vuccati parimukhaṃ sati’’nti (paṭi. ma. 1.164) evaṃ paṭisambhidāyaṃ vuttanayenapettha attho daṭṭhabbo.
Or else, “‘pari’ has the meaning of grasping; ‘mukha’ has the meaning of release; ‘sati’ has the meaning of establishment. Therefore, it is said, ‘parimukhaṃ sati’.” Thus, the meaning here should be understood according to the method stated in the Paṭisambhidāmagga.
Hoặc, ý nghĩa ở đây nên được hiểu theo cách đã nói trong Paṭisambhidā (Đạo Vô Ngại Giải) – “ Parī có nghĩa là nắm giữ, mukha có nghĩa là thoát ly, satī có nghĩa là thiết lập; vì vậy gọi là niệm trước mặt (parimukhaṃ sati).”
Tatrāyaṃ saṅkhepo ‘‘pariggahitaniyyānasatiṃ katvā’’ti.
Therein, this is the summary: “having made his mindfulness a release which has been grasped.”
Đây là tóm tắt: “tạo ra niệm thoát ly được nắm giữ.”
Abhijjhaṃ loketi ettha lujjanapalujjanaṭṭhena pañcupādānakkhandhā loko, tasmā pañcasu upādānakkhandhesu rāgaṃ pahāya kāmacchandaṃ vikkhambhetvāti ayamettha attho.
Herein, in covetousness in the world: because of their nature of crumbling and perishing, the five aggregates of clinging are the world. Therefore, the meaning here is: having abandoned craving for the five aggregates of clinging, he has suppressed sensual desire.
Trong cụm từ tham lam trong thế gian (abhijjhaṃ loke), thế gian (loka) là năm uẩn chấp thủ (pañcupādānakkhandhā) theo nghĩa bị hủy hoại và tan rã; do đó, ý nghĩa ở đây là từ bỏ tham ái (rāga) trong năm uẩn chấp thủ và trấn áp dục lạc (kāmacchanda).
Vigatābhijjhenāti vikkhambhanavasena pahīnattā vigatābhijjhena, na cakkhuviññāṇasadisenāti attho.
With covetousness departed means with covetousness departed because it is abandoned through suppression, not in the way that eye-consciousness and so on are.
Với tâm không tham lam (vigatābhijjhena) có nghĩa là với tâm đã từ bỏ tham lam bằng cách trấn áp nó, không giống như thức giác nhãn (cakkhuviññāṇa) v.v.
Abhijjhāya cittaṃ parisodhetīti abhijjhāto cittaṃ parimoceti.
He purifies his mind of covetousness means he frees his mind from covetousness.
Thanh lọc tâm khỏi tham lam (abhijjhāya cittaṃ parisodhetī) là giải thoát tâm khỏi tham lam.
Yathā naṃ sā muñcati ceva, muñcitvā ca na puna gaṇhāti, evaṃ karotīti attho.
The meaning is that he acts in such a way that it both releases him and, having released him, does not grasp him again.
Ý nghĩa là làm cho tâm được giải thoát khỏi nó, và sau khi giải thoát, không bao giờ chấp thủ lại nữa.
Byāpādapadosaṃ pahāyātiādīsupi eseva nayo.
In having abandoned ill will and malice, and so on, this is the same method.
Tương tự cũng áp dụng cho các cụm từ từ bỏ sân hận và ác ý (byāpādapadosaṃ pahāyā) v.v.
Byāpajjati iminā cittaṃ pūtikammāsādayo viya purimapakatiṃ pajahatīti byāpādo.
Ill will is so called because the mind is corrupted by it, abandoning its original nature like spoiled gruel and so on.
Tâm bị hủy hoại bởi điều này, nó từ bỏ trạng thái tự nhiên ban đầu như thức ăn bị thiu, vì vậy gọi là sân hận (byāpāda).
Vikārāpattiyā padussati, paraṃ vā padūseti vināsetīti padoso.
Malice is so called because through the state of being altered, it becomes corrupt, or it corrupts and destroys another.
Nó trở nên độc ác do sự biến đổi, hoặc nó làm hại, hủy hoại người khác, vì vậy gọi là ác ý (padosa).
Ubhayametaṃ kodhassevādhivacanaṃ.
Both of these are synonyms for anger.
Cả hai điều này đều là tên gọi của sự giận dữ (kodha).
Thinaṃ cittagelaññaṃ.
Sloth is affliction of the mind.
Hôn trầm (thina) là sự bệnh hoạn của tâm.
Middhaṃ cetasikagelaññaṃ.
Torpor is affliction of the mental factors.
Thụy miên (middha) là sự bệnh hoạn của tâm sở.
Thinañca middhañca thinamiddhaṃ.
Sloth and torpor are sloth-and-torpor.
Hôn trầm và thụy miên là hôn trầm và thụy miên (thinamiddha).
Ālokasaññīti rattimpi divā diṭṭhaālokasañjānanasamatthatāya vigatanīvaraṇāya parisuddhāya saññāya samannāgato.
Perceiving light means he is endowed with a perception that is pure and free from hindrances, due to his ability to perceive at night the light seen during the day.
Với tưởng ánh sáng (ālokasaññī) có nghĩa là vị ấy có tưởng thanh tịnh, đã vượt qua các triền cái, có khả năng nhận biết ánh sáng đã thấy vào ban ngày cũng như ban đêm.
Sato sampajānoti satiyā ca ñāṇena ca samannāgato.
Mindful and fully aware means endowed with mindfulness and knowledge.
Có niệm và tỉnh giác (sato sampajāno) có nghĩa là vị ấy có niệm và trí tuệ.
Idaṃ ubhayaṃ ālokasaññāya upakārattā vuttaṃ.
This pair is mentioned because it is helpful for the perception of light.
Cả hai điều này được nói đến vì chúng là yếu tố hỗ trợ cho tưởng ánh sáng.
Uddhaccañca kukkuccañca uddhaccakukkuccaṃ.
Restlessness and remorse are restlessness-and-remorse.
Trạo cử và hối hận là trạo cử và hối hận (uddhaccakukkuccaṃ).
Tiṇṇavicikicchoti vicikicchaṃ taritvā atikkamitvā ṭhito.
Having overcome doubt means he stands having crossed over and overcome doubt.
Đã vượt qua hoài nghi (tiṇṇavicikiccho) có nghĩa là đã vượt qua, đã vượt qua hoài nghi và đứng vững.
‘‘Kathamidaṃ kathamida’’nti evaṃ nappavattatīti akathaṃkathī.
He is one who is not uncertain because he does not proceed thinking, “How is this? How is this?”
“Cái này thế nào, cái này thế nào” – không còn suy nghĩ như vậy, vì vậy gọi là không hoài nghi (akathaṃkathī).
Kusalesu dhammesūti anavajjesu dhammesu.
In wholesome states means in blameless states.
Trong các pháp thiện (kusalesu dhammesu) là trong các pháp không có lỗi.
‘‘Ime nu kho kusalā, kathamime kusalā’’ti evaṃ na vicikicchati na kaṅkhatīti attho.
The meaning is that he does not doubt or hesitate, thinking, “Are these wholesome? In what way are these wholesome?”
Ý nghĩa là vị ấy không hoài nghi, không do dự rằng “Những pháp này có phải là thiện không? Những pháp thiện này là thế nào?”
Ayamettha saṅkhepo, imesu pana nīvaraṇesu vacanatthalakkhaṇādibhedato yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttaṃ.
This is the summary here, but whatever should be said about these hindrances regarding differences in etymology, characteristics, and so on, all that is stated in the Visuddhimagga.
Đây là tóm tắt; những gì cần nói về các triền cái này, phân biệt theo ngữ nghĩa, đặc tính v.v., tất cả đã được nói đến trong Thanh Tịnh Đạo.
297. Paññāya dubbalīkaraṇeti ime pañca nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya lokiyalokuttarāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannā api aṭṭha samāpattiyo pañca vā abhiññā ucchinditvā pātenti; tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti.
297. That weaken wisdom: these five hindrances, when arising, do not allow mundane and supramundane wisdom that has not yet arisen to arise. Even when arisen, they cut off and cause the eight meditative attainments or the five supernormal knowledges to fall away. Therefore, they are called “that weaken wisdom.”
297. Làm suy yếu trí tuệ (paññāya dubbalīkaraṇe) là khi năm triền cái này phát sinh, chúng không cho phép trí tuệ thế gian và siêu thế chưa phát sinh được phát sinh, và nếu đã phát sinh, chúng sẽ cắt đứt và làm mất đi tám thiền định hoặc năm thần thông; vì vậy chúng được gọi là “làm suy yếu trí tuệ.”
Tathāgatapadaṃ itipīti idampi tathāgatassa ñāṇapadaṃ ñāṇavaḷañjaṃ ñāṇena akkantaṭṭhānanti vuccati.
The track of the Tathāgata is so called because this too is the track of the Tathāgata’s knowledge, the path of his knowledge, the place trodden by his knowledge.
Vị trí của Như Lai (Tathāgatapadaṃ itipī) cũng được gọi là vị trí trí tuệ của Như Lai, dấu vết trí tuệ, nơi được trí tuệ của Ngài đặt chân đến.
Tathāgatanisevitanti tathāgatassa ñāṇaphāsukāya nighaṃsitaṭṭhānaṃ.
Frequented by the Tathāgata means a place abraded for the comfort of the Tathāgata’s knowledge.
Được Như Lai sử dụng (Tathāgatanisevitaṃ) là nơi được trí tuệ của Như Lai chà xát một cách thoải mái.
Tathāgatārañjitanti tathāgatassa ñāṇadāṭhāya ārañjitaṭṭhānaṃ.
Tathāgatārañjita means the place probed by the Tathāgata's tusk of knowledge.
Tathāgatārañjita có nghĩa là nơi được Như Lai dùng trí tuệ như ngà để thọ dụng.
299. Yathābhūtaṃ pajānātīti yathāsabhāvaṃ pajānāti.
299. He understands it as it really is means he understands its true nature.
299. Yathābhūtaṃ pajānāti có nghĩa là biết đúng như bản chất.
Natveva tāva ariyasāvako niṭṭhaṃ gato hotīti imā jhānābhiññā bāhirakehipi sādhāraṇāti na tāva niṭṭhaṃ gato hoti.
Yet the noble disciple has not yet come to a conclusion means that since these jhānas and supernormal powers are common also to outsiders, he has not yet come to a conclusion.
Natveva tāva ariyasāvako niṭṭhaṃ gato hotī có nghĩa là: những thiền và thắng trí này cũng là những điều chung với ngoại đạo, nên chưa đạt đến sự kết thúc.
Maggakkhaṇepi apariyositakiccatāya na tāva niṭṭhaṃ gato hoti.
Even at the moment of the path, because his task is unfinished, he has not yet come to a conclusion.
Ngay cả trong sát-na Đạo, do chưa hoàn thành phận sự, nên vẫn chưa đạt đến sự kết thúc.
Apica kho niṭṭhaṃ gacchatīti apica kho pana maggakkhaṇe mahāhatthiṃ passanto nāgavaniko viya sammāsambuddho bhagavāti iminā ākārena tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gacchati.
But he is coming to a conclusion means: but, at the moment of the path, like the forest scout seeing the great elephant, he is in the process of coming to a conclusion in the Three Jewels through the thought, “The Blessed One is a Perfectly Enlightened One.”
Apica kho niṭṭhaṃ gacchati có nghĩa là: nhưng trong sát-na Đạo, như người thợ săn voi trong rừng voi thấy con voi lớn, theo cách này, vị ấy đạt đến sự kết thúc trong ba ngôi báu.
Niṭṭhaṃ gato hotīti evaṃ maggakkhaṇe niṭṭhaṃ gacchanto arahattaphalakkhaṇe pariyositasabbakiccatāya sabbākārena tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gato hoti.
He has come to a conclusion means: thus, while coming to a conclusion at the moment of the path, at the moment of the fruit of arahantship, because all his tasks are completed, he has come to a conclusion in the Three Jewels in every way.
Niṭṭhaṃ gato hotī có nghĩa là: như vậy, khi đạt đến sự kết thúc trong sát-na Đạo, vị ấy đã hoàn thành mọi phận sự trong sát-na quả A-la-hán, hoàn toàn đạt đến sự kết thúc trong ba ngôi báu.
Sesaṃ uttānatthamevāti.
The rest has an obvious meaning.
Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.
300. Evaṃ me sutanti mahāhatthipadopamasuttaṃ.
300. Thus have I heard refers to the Mahāhatthipadopama Sutta.
300. Evaṃ me sutaṃ là Đại Kinh Dấu Chân Voi.
Tattha jaṅgalānanti pathavītalacārīnaṃ.
Therein, of land-roving means of those that move on the earth’s surface.
Ở đây, jaṅgalānaṃ có nghĩa là những loài đi trên mặt đất.
Pāṇānanti sapādakapāṇānaṃ.
Creatures means footed creatures.
Pāṇānaṃ có nghĩa là những loài hữu tình có chân.
Padajātānīti padāni.
Kinds of footprints means footprints.
Padajātānī có nghĩa là những dấu chân.
Samodhānaṃ gacchantīti odhānaṃ pakkhepaṃ gacchanti.
Are encompassed means they go into inclusion, they are placed within.
Samodhānaṃ gacchanti có nghĩa là đi vào, bao gồm.
Aggamakkhāyatīti seṭṭhaṃ akkhāyati.
Is proclaimed the foremost means is said to be the best.
Aggamakkhāyatī có nghĩa là được gọi là tối thượng.
Yadidaṃ mahantattenāti mahantabhāvena aggaṃ akkhāyati, na guṇavasenāti attho.
That is, in terms of greatness means it is said to be the foremost due to its great size, not on account of its quality.
Yadidaṃ mahantattenā có nghĩa là được gọi là tối thượng do sự vĩ đại, không phải do phẩm chất.
Ye keci kusalā dhammāti ye keci lokiyā vā lokuttarā vā kusalā dhammā.
Whatever wholesome states means whatever wholesome states, whether worldly or supramundane.
Ye keci kusalā dhammā có nghĩa là bất kỳ pháp thiện nào, dù là thế gian hay xuất thế gian.
Saṅgahaṃ gacchantīti ettha catubbidho saṅgaho – sajātisaṅgaho, sañjātisaṅgaho, kiriyasaṅgaho, gaṇanasaṅgahoti.
Are included—here, inclusion is fourfold: inclusion by similar birth (sajātisaṅgaho), inclusion by common origin (sañjātisaṅgaho), inclusion by similar action (kiriyasaṅgaho), and inclusion by enumeration (gaṇanasaṅgaho).
Saṅgahaṃ gacchanti ở đây có bốn loại tập hợp: tập hợp đồng loại, tập hợp đồng xuất xứ, tập hợp đồng hành động, và tập hợp đếm số.
Tattha ‘‘sabbe khattiyā āgacchantu sabbe brāhmaṇā’’ti evaṃ samānajātivasena saṅgaho sajātisaṅgaho nāma.
Therein, inclusion by way of similar birth, as in “Let all khattiyas come, all brahmins,” is called inclusion by similar birth.
Trong đó, “Tất cả Sát-đế-lợi hãy đến, tất cả Bà-la-môn hãy đến” – sự tập hợp theo loại tương đồng như vậy được gọi là sajātisaṅgaho.
‘‘Sabbe kosalakā sabbe māgadhakā’’ti evaṃ sañjātidesavasena saṅgaho sañjātisaṅgaho nāma.
Inclusion by way of a common land of origin, as in “All Kosalans, all Magadhans,” is called inclusion by common origin.
“Tất cả người Kosala, tất cả người Magadha” – sự tập hợp theo xuất xứ tương đồng như vậy được gọi là sañjātisaṅgaho.
‘‘Sabbe rathikā sabbe dhanuggahā’’ti evaṃ kiriyavasena saṅgaho kiriyasaṅgaho nāma.
Inclusion by way of action, as in “All charioteers, all archers,” is called inclusion by similar action.
“Tất cả người đánh xe, tất cả cung thủ” – sự tập hợp theo hành động tương đồng như vậy được gọi là kiriyasaṅgaho.
‘‘Cakkhāyatanaṃ katamakkhandhagaṇanaṃ gacchatīti?
“Into which aggregate-enumeration does the eye-base go?
“Nhãn xứ thuộc vào nhóm uẩn nào?
Cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati.
The eye-base goes into the form-aggregate-enumeration.
Nhãn xứ thuộc vào nhóm sắc uẩn.
Hañci cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati, tena vata re vattabbe cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhena saṅgahita’’nti (kathā. 471), ayaṃ gaṇanasaṅgaho nāma.
If the eye-base goes into the form-aggregate-enumeration, then surely you should say, ‘The eye-base is included in the form aggregate,’”—this is called inclusion by enumeration.
Nếu nhãn xứ thuộc vào nhóm sắc uẩn, thì phải nói rằng nhãn xứ được bao gồm trong sắc uẩn.” – đây được gọi là gaṇanasaṅgaho.
Imasmimpi ṭhāne ayameva adhippeto.
In this instance, too, this very one is intended.
Trong trường hợp này, ý nghĩa này cũng được chấp nhận.
Nanu ca ‘‘catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā kati akusalā kati abyākatāti pañhassa vissajjane samudayasaccaṃ akusalaṃ, maggasaccaṃ kusalaṃ, nirodhasaccaṃ abyākataṃ, dukkhasaccaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākata’’nti (vibha. 216-217) āgatattā catubhūmakampi kusalaṃ diyaḍḍhameva saccaṃ bhajati.
But is it not the case that in the answer to the question, “Of the four noble truths, how many are wholesome, how many unwholesome, how many indeterminate?” it is stated, “The truth of the origin is unwholesome, the truth of the path is wholesome, the truth of cessation is indeterminate, the truth of suffering may be wholesome, may be unwholesome, may be indeterminate.” Since this is said, wholesome states, even those of the four planes, pertain to only one and a half truths.
Chẳng phải khi giải thích câu hỏi “Trong bốn Thánh Đế, có bao nhiêu là thiện, bao nhiêu là bất thiện, bao nhiêu là vô ký?” đã nói rằng: “Tập đế là bất thiện, Đạo đế là thiện, Diệt đế là vô ký, Khổ đế có thể là thiện, có thể là bất thiện, có thể là vô ký” không? Như vậy, thiện pháp thuộc về bốn cõi chỉ thuộc về một Thánh Đế rưỡi.
Atha kasmā mahāthero catūsu ariyasaccesu gaṇanaṃ gacchatīti āhāti?
Why then did the great elder say that they are enumerated within the four noble truths?
Vậy tại sao Đại Trưởng Lão lại nói rằng thiện pháp thuộc về bốn Thánh Đế?
Saccānaṃ antogadhattā.
Because they are included within the truths.
Vì chúng được bao gồm trong các Thánh Đế.
Yathā hi ‘‘sādhikamidaṃ, bhikkhave, diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati, yattha attakāmā kulaputtā sikkhanti.
For instance, it is said: “Monks, these one hundred and fifty-odd training rules come up for recitation every half-month, wherein clansmen desiring their own welfare train themselves.
Thật vậy, như trong câu: “Này các Tỳ-khưu, hơn một trăm rưỡi giới này được tụng mỗi nửa tháng, nơi đó các thiện gia nam tử mong cầu lợi ích thực hành. Có ba học pháp này, này các Tỳ-khưu: Tăng Thượng Giới Học, Tăng Thượng Tâm Học, Tăng Thượng Tuệ Học”, ở đây, hơn một trăm rưỡi giới này chỉ là một Tăng Thượng Giới Học, nhưng người thực hành giới ấy cũng được chỉ ra là thực hành ba học pháp, vì các giới được bao gồm trong các học pháp.
Tisso imā, bhikkhave, sikkhā adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhā’’ti (a. ni. 3.88) ettha sādhikamidaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ ekā adhisīlasikkhāva hoti, taṃ sikkhantopi tisso sikkhā sikkhatīti dassito, sikkhānaṃ antogadhattā.
Monks, these are the three trainings: the training in higher virtue, the training in higher mind, the training in higher wisdom.” Here, these one hundred and fifty-odd training rules are just the one training in higher virtue, yet it is shown that one who trains in it trains in the three trainings, because they are included within the trainings.
Tương tự, hơn một trăm rưỡi giới này chỉ là một Tăng Thượng Giới Học, nhưng người thực hành giới ấy cũng được chỉ ra là thực hành ba học pháp, vì các giới được bao gồm trong các học pháp.
Yathā ca ekassa hatthipadassa catūsu koṭṭhāsesu ekasmiṃ koṭṭhāse otiṇṇānipi dvīsu tīsu catūsu koṭṭhāsesu otiṇṇānipi siṅgālasasamigādīnaṃ pādāni hatthipade samodhānaṃ gatāneva honti.
And just as the footprints of creatures like jackals, hares, and deer that have stepped into one, two, three, or all four sections of a single elephant’s footprint are all encompassed within the elephant’s footprint.
Cũng như dấu chân của cáo, thỏ, hươu, v.v., dù chỉ in vào một phần trong bốn phần của dấu chân voi, hay in vào hai, ba, bốn phần, thì chúng vẫn được xem là đã đi vào dấu chân voi.
Hatthipadato amuccitvā tasseva antogadhattā.
They are not free from the elephant’s footprint, for they are included within it.
Vì chúng không thoát khỏi dấu chân voi mà được bao gồm trong chính dấu chân đó.
Evameva ekasmimpi dvīsupi tīsupi catūsupi saccesu gaṇanaṃ gatā dhammā catūsu saccesu gaṇanaṃ gatāva honti; saccānaṃ antogadhattāti diyaḍḍhasaccagaṇanaṃ gatepi kusaladhamme ‘‘sabbe te catūsu ariyasaccesu saṅgahaṃ gacchantī’’ti āha.
In the very same way, states enumerated within one, two, three, or all four truths are indeed enumerated within the four truths, because they are included within the truths. Thus, even though wholesome states are enumerated in one and a half truths, he said, “They are all included in the four noble truths.”
Cũng vậy, các pháp dù được tính vào một, hai, ba, hay bốn Thánh Đế, thì chúng vẫn được tính vào bốn Thánh Đế; vì chúng được bao gồm trong các Thánh Đế. Do đó, dù các thiện pháp thuộc về một Thánh Đế rưỡi, vị ấy vẫn nói: “Tất cả chúng đều được bao gồm trong bốn Thánh Đế”.
‘‘Dukkhe ariyasacce’’tiādīsu uddesapadesu ceva jātipi dukkhātiādīsu niddesapadesu ca yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimagge vuttameva.
Whatever should be said concerning the summary statements, such as “in the noble truth of suffering,” and the detailed explanations, such as “birth is suffering,” has already been stated in the Visuddhimagga.
Những gì cần nói trong các phần tóm tắt như “Trong Khổ Thánh Đế” và các phần giải thích như “Sanh cũng là khổ”, đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo.
Kevalaṃ panettha desanānukkamova veditabbo.
Here, only the sequence of the teaching should be understood.
Ở đây, chỉ cần hiểu thứ tự thuyết pháp.
301. Yathā hi cheko vilīvakāro sujātaṃ veḷuṃ labhitvā catudhā chetvā tato tayo koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā pañcadhā bhindeyya, tatopi cattāro ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā phālento pañca pesiyo kareyya, tato catasso ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā kucchibhāgaṃ piṭṭhibhāganti dvidhā phāletvā piṭṭhibhāgaṃ ṭhapetvā kucchibhāgaṃ ādāya tato samuggabījanitālavaṇṭādinānappakāraṃ veḷuvikatiṃ kareyya, so piṭṭhibhāgañca itarā ca catasso pesiyo itare ca cattāro koṭṭhāse itare ca tayo koṭṭhāse kammāya na upanessatīti na vattabbo.
301. For example, a skilled bamboo worker, having obtained a well-grown bamboo, might cut it into four sections. Then, setting aside three sections and taking one, he might split it into five parts. Then, setting aside four of these and taking one, he might make five strips. Then, setting aside four and taking one, he might split it into two—the inner part and the outer part. Setting aside the outer part and taking the inner part, he might make various bamboo articles such as caskets, seed containers, and palm-leaf fans. It should not be said that he will not use the outer part, the other four strips, the other four parts, and the other three sections for his work.
301. Ví dụ, một người thợ làm đồ tre khéo léo, khi có được cây tre tốt, sẽ chặt thành bốn phần, rồi giữ lại ba phần, lấy một phần chia thành năm. Từ đó, giữ lại bốn phần, lấy một phần chia thành năm miếng. Rồi giữ lại bốn miếng, lấy một miếng chia thành hai phần là phần bụng và phần lưng. Giữ lại phần lưng, lấy phần bụng để làm các loại đồ tre khác nhau như hộp đựng hạt, quạt, v.v. Không thể nói rằng ông ta sẽ không dùng phần lưng, bốn miếng còn lại, và ba phần ban đầu vào công việc.
Ekappahārena pana upanetuṃ na sakkā, anupubbena upanessati.
But he cannot use them all at once; he will use them sequentially.
Nhưng không thể dùng tất cả cùng một lúc, ông ta sẽ dùng dần dần.
Evameva ayaṃ mahātheropi vilīvakāro sujātaṃ veḷuṃ labhitvā cattāro koṭṭhāse viya, imaṃ mahantaṃ suttantaṃ ārabhitvā catuariyasaccavasena mātikaṃ ṭhapesi.
In the same way, this great elder, like the bamboo worker who obtained a well-grown bamboo and made four sections, began this great sutta and laid down the matrix according to the four noble truths.
Cũng vậy, vị Đại Trưởng Lão này, như người thợ làm đồ tre có được cây tre tốt, đã bắt đầu với bài kinh lớn này và thiết lập đề mục theo bốn Thánh Đế.
Vilīvakārassa tayo koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ gahetvā tassa pañcadhā karaṇaṃ viya therassa tīṇi ariyasaccāni ṭhapetvā ekaṃ dukkhasaccaṃ gahetvā bhājentassa khandhavasena pañcadhā karaṇaṃ.
Just as the bamboo worker set aside three sections, took one, and made it into five parts, so the elder set aside the three noble truths, took the one truth of suffering, and, dividing it, made it into five by way of the aggregates.
Việc vị thợ làm đồ tre giữ lại ba phần và lấy một phần chia thành năm, cũng giống như việc vị Trưởng Lão giữ lại ba Thánh Đế, lấy một Khổ Thánh Đế để phân chia thành năm theo các uẩn.
Tato yathā so vilīvakāro cattāro koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ bhāgaṃ gahetvā pañcadhā phālesi, evaṃ thero cattāro arūpakkhandhe ṭhapetvā rūpakkhandhaṃ vibhajanto cattāri ca mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpanti pañcadhā akāsi.
Then, just as that bamboo worker set aside four sections, took one part, and split it into five, so the elder set aside the four formless aggregates and, dividing the form aggregate, made it into five: the four great elements and the form derived from the four great elements.
Rồi, như vị thợ làm đồ tre giữ lại bốn phần và lấy một phần chia thành năm miếng, thì vị Trưởng Lão giữ lại bốn uẩn vô sắc, phân tích sắc uẩn thành bốn đại chủng và sắc do bốn đại chủng tạo thành thành năm phần.
Tato yathā so vilīvakāro catasso pesiyo ṭhapetvā ekaṃ gahetvā kucchibhāgaṃ piṭṭhibhāganti dvidhā phālesi, evaṃ thero upādāya rūpañca tisso ca dhātuyo ṭhapetvā ekaṃ pathavīdhātuṃ vibhajanto ajjhattikabāhiravasena dvidhā dassesi.
Then, just as that bamboo worker set aside four strips, took one, and split it into two—the inner part and the outer part—so the elder set aside the derived form and the three other elements, and dividing the one earth element, showed it in two ways: internal and external.
Rồi, như vị thợ làm đồ tre giữ lại bốn miếng và lấy một miếng chia thành hai phần là phần bụng và phần lưng, thì vị Trưởng Lão giữ lại sắc do duyên tạo thành và ba giới, phân tích một địa giới thành hai phần là nội địa giới và ngoại địa giới.
Yathā so vilīvakāro piṭṭhibhāgaṃ ṭhapetvā kucchibhāgaṃ ādāya nānappakāraṃ vilīvavikatiṃ akāsi, evaṃ thero bāhiraṃ pathavīdhātuṃ ṭhapetvā ajjhattikaṃ pathavīdhātuṃ vīsatiyā ākārehi vibhajitvā dassetuṃ katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātūtiādimāha.
Just as that bamboo worker set aside the outer part, took the inner part, and made various bamboo articles, so the elder set aside the external earth element and, in order to show the internal earth element divided into twenty aspects, said: And what, friends, is the internal earth element? and so on.
Như vị thợ làm đồ tre giữ lại phần lưng và lấy phần bụng để làm các loại đồ tre khác nhau, thì vị Trưởng Lão giữ lại ngoại địa giới và lấy nội địa giới để phân tích và trình bày theo hai mươi khía cạnh, bắt đầu bằng Này Hiền Giả, nội địa giới là gì?
Eko kira mahārājā, tassa parosahassaṃ puttā.
There was, it is said, a great king, and he had over a thousand sons.
Nghe nói có một vị Đại vương có hơn một ngàn người con trai.
So tesaṃ piḷandhanaparikkhāraṃ catūsu peḷāsu ṭhapetvā jeṭṭhaputtassa appesi – ‘‘idaṃ te, tāta, bhātikānaṃ piḷandhanabhaṇḍaṃ tathārūpe chaṇe sampatte piḷandhanaṃ no dehīti yācantānaṃ dadeyyāsī’’ti.
He placed their ornaments and accessories in four chests and gave them to his eldest son, saying: “Dear son, this is your brothers’ collection of ornaments. When a suitable occasion arrives and they ask, ‘Give us the ornaments,’ you should give them.”
Ông ta đặt các vật trang sức của họ vào bốn chiếc rương và giao cho người con trai trưởng, nói: “Này con, đây là đồ trang sức của các em con; khi có dịp lễ hội như vậy, nếu chúng xin con ‘xin cha hãy cho chúng con đồ trang sức,’ thì con hãy trao cho chúng.”
So ‘‘sādhu devā’’ti sāragabbhe paṭisāmesi, tathārūpe chaṇadivase rājaputtā rañño santikaṃ gantvā ‘‘piḷandhanaṃ no, tāta, detha, nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu.
He replied, “Very well, Your Majesty,” and stored them in the treasure chamber. On a suitable festival day, the princes went to the king and said, “Father, give us the ornaments; we wish to celebrate the festival.”
Người con trai trưởng đáp: “Vâng, thưa Bệ hạ,” rồi cất giữ chúng trong phòng kho báu; vào ngày lễ hội như vậy, các hoàng tử đến chỗ nhà vua và nói: “Thưa cha, xin cha hãy cho chúng con đồ trang sức, chúng con muốn vui chơi lễ hội.”
Tātā, jeṭṭhabhātikassa vo hatthe mayā piḷandhanaṃ ṭhapitaṃ, taṃ āharāpetvā piḷandhathāti.
“My sons, I have placed the ornaments in the hands of your eldest brother. Have him bring them out and adorn yourselves.”
“Này các con, ta đã đặt đồ trang sức trong tay người anh trưởng của các con; hãy bảo nó mang ra và đeo đi.”
Te sādhūti paṭissuṇitvā tassa santikaṃ gantvā, ‘‘tumhākaṃ kira no hatthe piḷandhanabhaṇḍaṃ, taṃ dethā’’ti āhaṃsu.
They agreed, saying “Very well,” went to him, and said, “We hear that our collection of ornaments is in your hands; please give them to us.”
Họ đáp “Vâng,” rồi đi đến chỗ người anh trưởng và nói: “Nghe nói đồ trang sức của chúng con đang ở trong tay anh, xin anh hãy trao cho chúng con.”
So evaṃ karissāmīti gabbhaṃ vivaritvā, catasso peḷāyo nīharitvā tisso ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā, tato pañca samugge nīharitvā cattāro ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā, tato pañcasu karaṇḍesu nīharitesu cattāro ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā pidhānaṃ passe ṭhapetvā tato hatthūpagapādūpagādīni nānappakārāni piḷandhanāni nīharitvā adāsi.
Saying, “I will do so,” he opened the chamber, brought out the four chests, set three aside, and opened one. From it, he took out five caskets, set four aside, and opened one. From it, five cases were brought out, and setting four aside, he opened one. Placing the lid to one side, he took out various kinds of ornaments, such as those for the hands and feet, and gave them.
Người anh trưởng nói: “Ta sẽ làm như vậy,” rồi mở phòng kho báu, lấy ra bốn chiếc rương, đặt ba chiếc sang một bên và mở một chiếc ra; từ đó, lấy ra năm hộp nhỏ, đặt bốn hộp sang một bên và mở một hộp ra; từ đó, khi năm chiếc hộp nhỏ được lấy ra, đặt bốn chiếc sang một bên và mở một chiếc ra, đặt nắp sang một bên, rồi lấy ra các loại trang sức khác nhau như vòng tay, vòng chân, v.v., và trao cho họ.
So kiñcāpi itarehi catūhi karaṇḍehi itarehi catūhi samuggehi itarāhi tīhi peḷāhi na tāva bhājetvā deti, anupubbena pana dassati, na hi sakkā ekappahārena dātuṃ.
And although he did not yet distribute from the other four cases, the other four caskets, and the other three chests, he would give them out sequentially, for it is not possible to give them all at once.
Mặc dù lúc đầu anh ta chưa phân phát từ bốn chiếc hộp nhỏ còn lại, bốn hộp nhỏ khác, và ba chiếc rương khác, nhưng sau đó anh ta sẽ phân phát dần dần, vì không thể trao tất cả cùng một lúc.
Tattha mahārājā viya bhagavā daṭṭhabbo.
Herein, the Blessed One should be seen as the great king.
Ở đây, vị Đại vương nên được xem là Đức Thế Tôn.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘rājāhamasmi selāti bhagavā, dhammarājā anuttaro’’ti (su. ni. 559).
And this has been said: “I am a king, Sela,” said the Blessed One, “the unsurpassed king of the Dhamma.”
Điều này cũng đã được nói: “Ta là vua, này các Tỳ-khưu, vua Pháp vô thượng.”
Jeṭṭhaputto viya sāriputtatthero, vuttampi cetaṃ – ‘‘yaṃ kho taṃ, bhikkhave, sammā vadamāno vadeyya, ‘bhagavato putto oraso mukhato jāto dhammajo dhammanimmito dhammadāyādo, no āmisadāyādo’ti sāriputtameva taṃ sammā vadamāno vadeyya, bhagavato putto…pe… no āmisadāyādo’’ti (ma. ni. 3.97).
The Elder Sāriputta should be seen as the eldest son. And this has been said: “Monks, one who, speaking rightly, would say, ‘He is the Blessed One’s son, his offspring, born of his mouth, born of the Dhamma, created by the Dhamma, an heir to the Dhamma, not an heir to material things,’ would, speaking rightly, be speaking of Sāriputta. He is the Blessed One’s son ... not an heir to material things.”
Vị Trưởng lão Sāriputta nên được xem như người con trai trưởng; điều này cũng đã được nói: “Này các Tỳ-khưu, nếu ai nói đúng, người ấy sẽ nói về Sāriputta rằng: ‘Đó là con ruột của Đức Thế Tôn, sinh ra từ miệng, do Pháp sinh, do Pháp tạo, là người thừa kế Pháp, không phải người thừa kế vật chất.’ Vị ấy sẽ nói đúng về Sāriputta, con của Đức Thế Tôn... không phải người thừa kế vật chất.”
Parosahassarājaputtā viya bhikkhusaṅgho daṭṭhabbo.
The Saṅgha of monks should be seen as the thousand-plus princes.
Tăng đoàn Tỳ-khưu nên được xem như hơn một ngàn hoàng tử.
Vuttampi cetaṃ –
And this has been said:
Điều này cũng đã được nói:
Rañño tesaṃ puttānaṃ piḷandhanaṃ catūsu peḷāsu pakkhipitvā jeṭṭhaputtassa hatthe ṭhapitakālo viya bhagavato dhammasenāpatissa hatthe catusaccappakāsanāya ṭhapitakālo, tenevāha – ‘‘sāriputto, bhikkhave, pahoti cattāri ariyasaccāni vitthārena ācikkhituṃ desetuṃ paññāpetuṃ paṭṭhapetuṃ vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātu’’nti (ma. ni. 3.371).
The time when the king packed the ornaments of those sons into four chests and placed them in the hands of the eldest son is like the time when the Blessed One placed the teaching of the Four Noble Truths in the hands of the General of the Dhamma. For this reason, he said: “Monks, Sāriputta is capable of explaining, teaching, proclaiming, establishing, revealing, analyzing, and clarifying the Four Noble Truths in detail.”
Thời điểm nhà vua đặt đồ trang sức của các con vào bốn chiếc rương và giao cho người con trai trưởng, cũng giống như thời điểm Đức Thế Tôn giao cho Pháp tướng quân (Dhammasenāpati) nhiệm vụ tuyên bố Tứ Thánh đế. Vì vậy, Ngài đã nói: “Này các Tỳ-khưu, Sāriputta có khả năng giải thích, trình bày, thiết lập, xác định, phơi bày, phân tích và làm rõ Tứ Thánh đế một cách chi tiết.”
Tathārūpe khaṇe tesaṃ rājaputtānaṃ taṃ rājānaṃ upasaṅkamitvā piḷandhanaṃ yācanakālo viya bhikkhusaṅghassa vassūpanāyikasamaye āgantvā dhammadesanāya yācitakālo.
The time when those princes, on a suitable occasion, approached that king and asked for the ornaments is like the time when the Saṅgha of monks came during the rains-residence season and requested a Dhamma discourse.
Thời điểm các hoàng tử đến gặp nhà vua để xin đồ trang sức vào dịp lễ hội, cũng giống như thời điểm Tăng đoàn Tỳ-khưu đến xin thuyết Pháp vào mùa an cư.
Upakaṭṭhāya kira vassūpanāyikāya idaṃ suttaṃ desitaṃ.
It is said that this sutta was taught as the rains-residence was approaching.
Nghe nói bài kinh này đã được thuyết giảng khi mùa an cư sắp đến.
Rañño, ‘‘tātā, jeṭṭhabhātikassa vo hatthe mayā piḷandhanaṃ ṭhapitaṃ taṃ āharāpetvā piḷandhathā’’ti vuttakālo viya sambuddhenāpi, ‘‘sevetha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne, bhajatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne.
The time when the king said, “My sons, I have placed the ornaments in the hands of your eldest brother; have him bring them out and adorn yourselves,” is like the time when the Fully Enlightened One sent the monks to the General of the Dhamma, saying: “Monks, associate with Sāriputta and Moggallāna; monks, attend upon Sāriputta and Moggallāna.
Thời điểm nhà vua nói: “Này các con, ta đã đặt đồ trang sức trong tay người anh trưởng của các con; hãy bảo nó mang ra và đeo đi,” cũng giống như thời điểm Đức Chánh Đẳng Giác đã gửi các Tỳ-khưu đến chỗ Pháp tướng quân với lời dạy: “Này các Tỳ-khưu, hãy thân cận Sāriputta và Moggallāna; này các Tỳ-khưu, hãy giao du với Sāriputta và Moggallāna.
Paṇḍitā bhikkhū anuggāhakā sabrahmacārīna’’nti evaṃ dhammasenāpatino santike bhikkhūnaṃ pesitakālo.
The monks are wise and are helpers to their companions in the holy life.”
Các Tỳ-khưu hiền trí là những người hỗ trợ cho các bậc đồng Phạm hạnh.”
Rājaputtehi rañño kathaṃ sutvā jeṭṭhabhātikassa santikaṃ gantvā piḷandhanaṃ yācitakālo viya bhikkhūhi satthukathaṃ sutvā dhammasenāpatiṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ āyācitakālo.
The time when the princes, having heard the king’s words, went to their eldest brother and asked for the ornaments is like the time when the monks, having heard the Teacher’s words, approached the General of the Dhamma and requested a Dhamma discourse.
Thời điểm các hoàng tử nghe lời nhà vua và đến chỗ người anh trưởng để xin đồ trang sức, cũng giống như thời điểm các Tỳ-khưu nghe lời Đức Đạo Sư và đến gặp Pháp tướng quân để thỉnh cầu thuyết Pháp.
Jeṭṭhabhātikassa gabbhaṃ vivaritvā catasso peḷāyo nīharitvā ṭhapanaṃ viya dhammasenāpatissa imaṃ suttantaṃ ārabhitvā catunnaṃ ariyasaccānaṃ vasena mātikāya ṭhapanaṃ.
The eldest brother’s opening of the chamber and bringing out and setting down the four chests is like the General of the Dhamma, having taken up this sutta, setting down the mātikā by way of the Four Noble Truths.
Việc người anh trưởng mở phòng kho báu, lấy ra bốn chiếc rương và đặt chúng xuống, cũng giống như việc Pháp tướng quân bắt đầu bài kinh này và thiết lập đề mục theo Tứ Thánh đế.
Tisso peḷāyo ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā tato pañcasamugganīharaṇaṃ viya tīṇi ariyasaccāni ṭhapetvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ vibhajantassa pañcakkhandhadassanaṃ.
Setting aside three chests, opening one, and taking out five caskets from it is like setting aside the three Noble Truths and, while analyzing the Noble Truth of Suffering, showing the five aggregates.
Việc đặt ba chiếc rương sang một bên và mở một chiếc ra, rồi lấy ra năm hộp nhỏ từ đó, cũng giống như việc vị Trưởng lão đặt ba Thánh đế sang một bên và khi phân tích Khổ Thánh đế, Ngài trình bày năm uẩn.
Cattāro samugge ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā tato pañcakaraṇḍanīharaṇaṃ viya cattāro arūpakkhandhe ṭhapetvā ekaṃ rūpakkhandhaṃ vibhajantassa catumahābhūtaupādārūpavasena pañcakoṭṭhāsadassanaṃ.
Setting aside four caskets, opening one, and taking out five cases from it is like setting aside the four immaterial aggregates and, while analyzing the one aggregate of form, showing the five parts by way of the four great elements and derived form.
Việc đặt bốn hộp nhỏ sang một bên và mở một hộp ra, rồi lấy ra năm chiếc hộp nhỏ từ đó, cũng giống như việc vị Trưởng lão đặt bốn uẩn vô sắc sang một bên và khi phân tích sắc uẩn, Ngài trình bày năm phần theo Tứ đại và sắc pháp do duyên sinh (upādārūpa).
Tassa pana rājaputtassa tehi catūhi karaṇḍehi catūhi samuggehi tīhi ca peḷāhi pacchā anupubbena nīharitvā piḷandhanadānaṃ viya therassāpi itaresañca tiṇṇaṃ mahābhūtānaṃ upādārūpānañca catunnaṃ arūpakkhandhānañca tiṇṇaṃ ariyasaccānañca pacchā anupubbena bhājetvā dassanaṃ veditabbaṃ.
Just as that prince later sequentially took out and gave the ornaments from those four cases, four caskets, and three chests, so too should be understood the Elder’s later sequential distribution and showing of the other three great elements, the derived forms, the four immaterial aggregates, and the three Noble Truths.
Việc vị hoàng tử ấy sau đó lần lượt lấy ra và trao đồ trang sức từ bốn chiếc hộp nhỏ, bốn hộp nhỏ khác và ba chiếc rương, cũng giống như việc vị Trưởng lão sau đó lần lượt phân tích và trình bày ba đại khác, sắc pháp do duyên sinh, bốn uẩn vô sắc và ba Thánh đế khác.
Yaṃ panetaṃ ‘‘katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātū’’tiādi vuttaṃ.
As for what was said, beginning with “And what, friends, is the internal earth element?”
Về điều đã nói: “Này chư hiền, địa đại nội tại là gì?” v.v.
Tattha ajjhattaṃ paccattanti ubhayampetaṃ niyakādhivacanameva.
Therein, both ajjhattaṃ and paccattaṃ are simply terms for what is one’s own.
Ở đây, ajjhattaṃ và paccattaṃ đều là những từ chỉ riêng mình.
Kakkhaḷanti thaddhaṃ.
Kakkhaḷaṃ means hard.
Kakkhaḷaṃ có nghĩa là cứng rắn.
Kharigatanti pharusaṃ.
Kharigataṃ means coarse.
Kharigataṃ có nghĩa là thô ráp.
Upādinnanti na kammasamuṭṭhānameva, avisesena pana sarīraṭṭhakassetaṃ gahaṇaṃ.
Upādinnaṃ: this is not just what is originated by kamma; rather, it is the taking up of the corporeal octad in general.
Upādinnaṃ không chỉ là cái sinh ra từ nghiệp, mà còn là sự nắm giữ nói chung đối với vật thuộc về thân.
Sarīraṭṭhakañhi upādinnaṃ vā hotu, anupādinnaṃ vā, ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena sabbaṃ upādinnameva nāma.
For the corporeal octad, whether it is clung to or not clung to, is all called upādinnaṃ in the sense of being taken, grasped, and held.
Thật vậy, vật thuộc về thân, dù là do chấp thủ hay không do chấp thủ, tất cả đều được gọi là do chấp thủ theo nghĩa đã được nắm giữ, đã được thâu tóm, đã được chấp trước.
Seyyathidaṃ – kesā lomā…pe… udariyaṃ karīsanti idaṃ dhātukammaṭṭhānikassa kulaputtassa ajjhattikapathavīdhātuvasena tāva kammaṭṭhānaṃ vibhattaṃ.
That is to say—hairs of the head, hairs of the body… and so on… feces in the bowels—thus, for a clansman who is a meditator on the elements, the meditation subject has been analyzed first by way of the internal earth element.
Đó là – tóc, lông… cho đến… ruột, phân – đây là đề mục thiền quán đã được phân loại theo nội dung địa đại nội phần cho vị thiện nam tử hành thiền quán về các yếu tố (dhātu).
Ettha pana manasikāraṃ ārabhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gahetukāmena yaṃ kātabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vitthāritameva.
Herein, all that should be done by one who wishes to begin contemplation, develop insight, and attain arahantship has been explained in detail in the Visuddhimagga.
Ở đây, tất cả những gì cần phải làm để bắt đầu tác ý, phát triển tuệ quán và đạt đến quả A-la-hán, đều đã được trình bày chi tiết trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Matthaluṅgaṃ pana na idha pāḷiāruḷhaṃ.
The brain, however, is not included in the Pāḷi text here.
Tuy nhiên, não (matthaluṅgaṃ) thì không được đề cập trong bản Pāḷi này.
Tampi āharitvā, visuddhimagge vuttanayeneva vaṇṇasaṇṭhānādivasena vavatthapetvā, ‘‘ayampi acetanā abyākatā suññā thaddhā pathavīdhātu evā’’ti manasi kātabbaṃ.
Bringing that too, having determined it by way of color, shape, and so on, just by the method stated in the Visuddhimagga, one should attend to it thus: “This too is non-volitional, indeterminate, empty, rigid, just the earth element.”
Cũng vậy, sau khi lấy (não), phải quán tưởng theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga), bằng cách phân biệt theo màu sắc, hình dạng, v.v., rằng: “Đây cũng là đất đại (pathavīdhātu), không có ý thức (acetanā), không được dự đoán (abyākatā), trống rỗng (suññā), và cứng rắn (thaddhā).”
Yaṃ vā panaññampīti idaṃ itaresu tīsu koṭṭhāsesu anugatāya pathavīdhātuyā gahaṇatthaṃ vuttaṃ.
The phrase “Whatever other…” was said for the purpose of including the earth element that is present in the other three portions.
Câu “Hoặc bất cứ cái gì khác” này được nói ra để bao gồm đất đại (pathavīdhātu) tồn tại trong ba phần còn lại.
Yā ceva kho pana ajjhattikā pathavīdhātūti yā ca ayaṃ vuttappakārā ajjhattikā pathavīdhātu.
“And whatever internal earth element there is” means: and this internal earth element of the aforesaid kind.
“Và bất cứ cái gì là đất đại nội phần” tức là đất đại nội phần đã được nói đến như trên.
Yā ca bāhirāti yā ca vibhaṅge, ‘‘ayo lohaṃ tipu sīsa’’ntiādinā (vibha. 173) nayena āgatā bāhirā pathavīdhātu.
“And whatever is external” means: and the external earth element that comes in the Vibhaṅga by the method beginning with “iron, copper, tin, lead.”
“Và bất cứ cái gì là ngoại phần” tức là đất đại ngoại phần đã được đề cập trong Vibhaṅga theo cách: “sắt, đồng, thiếc, chì,” v.v.
Ettāvatā therena ajjhattikā pathavīdhātu nānāsabhāvato vīsatiyā ākārehi vitthārena dassitā, bāhirā saṅkhepena.
Thus far, the Elder has shown the internal earth element in detail in twenty aspects due to its various natures, and the external one in brief.
Cho đến đây, Trưởng lão đã trình bày đất đại nội phần một cách chi tiết theo hai mươi khía cạnh với các bản chất khác nhau, còn đất đại ngoại phần thì tóm tắt.
Kasmā?
Why is that?
Tại sao?
Yasmiñhi ṭhāne sattānaṃ ālayo nikanti patthanā pariyuṭṭhānaṃ gahaṇaṃ parāmāso balavā hoti, tattha tesaṃ ālayādīnaṃ uddharaṇatthaṃ buddhā vā buddhasāvakā vā vitthārakathaṃ kathenti.
For, in whatever place beings have strong inclination, delight, desire, obsession, grasping, and adherence, there the Buddhas or the disciples of the Buddhas give a detailed discourse to uproot those inclinations and so on.
Vì ở đâu sự luyến ái, sự ưa thích, sự khao khát, sự phiền não, sự chấp thủ và sự bám víu của chúng sanh mạnh mẽ, ở đó các vị Phật hoặc đệ tử của Phật sẽ trình bày chi tiết để loại bỏ những luyến ái đó.
Yattha pana na balavā, tattha kattabbakiccābhāvato saṅkhepena kathenti.
But where it is not strong, they speak in brief because there is no task to be done.
Còn ở đâu chúng không mạnh mẽ, ở đó các ngài trình bày tóm tắt vì không có việc cần làm.
Yathā hi kassako khettaṃ kasamāno yattha mūlasantānakānaṃ balavatāya naṅgalaṃ laggati, tattha goṇe ṭhapetvā paṃsuṃ viyūhitvā mūlasantānakāni chetvā chetvā uddharanto bahuṃ vāyāmaṃ karoti.
For instance, when a farmer is plowing a field, in a place where the plow gets stuck because of the strength of the root systems, he stops the oxen, digs up the soil, cuts up and removes the root systems, making a great effort.
Ví như một người nông dân khi cày ruộng, ở chỗ nào cày bị vướng vì rễ cây quá mạnh, anh ta sẽ dừng bò lại, đào đất, cắt từng rễ cây và nhổ chúng lên, phải mất rất nhiều công sức.
Yattha tāni natthi, tattha balavaṃ payogaṃ katvā goṇe piṭṭhiyaṃ paharamāno kasatiyeva, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
Where there are none of those, without making a strong effort, he just plows, striking the oxen on their backs. This matter should be understood in this way.
Còn ở đâu không có rễ, anh ta chỉ việc thúc mạnh bò và đánh vào lưng chúng mà cày, điều này nên được hiểu theo cách tương tự.
Pathavīdhāturevesāti duvidhāpesā thaddhaṭṭhena kakkhaḷaṭṭhena pharusaṭṭhena ekalakkhaṇā pathavīdhātuyeva, āvusoti ajjhattikaṃ bāhirāya saddhiṃ yojetvā dasseti.
“This is just the earth element”: This shows that both kinds are just the earth element, having a single characteristic through being solid, hard, and coarse, O friend, by connecting the internal with the external.
“Chỉ là đất đại này thôi, này chư hiền” – câu này cho thấy rằng hai loại đất đại này có cùng một đặc tính là cứng rắn, thô ráp và sần sùi, kết hợp phần nội tại với phần ngoại tại.
Yasmā bāhirāya pathavīdhātuyā acetanābhāvo pākaṭo, na ajjhattikāya, tasmā sā bāhirāya saddhiṃ ekasadisā acetanāyevāti gaṇhantassa sukhapariggaho hoti.
Because the non-volitional nature of the external earth element is evident, but not so for the internal one, therefore, for one who understands that it is just non-volitional, being of the same kind as the external one, the comprehension is easy.
Vì bản chất vô tri (acetanābhāva) của đất đại ngoại phần là rõ ràng, nhưng không phải của đất đại nội phần, nên khi chấp nhận rằng đất đại nội phần cũng giống như đất đại ngoại phần là vô tri, thì việc thấu hiểu sẽ dễ dàng.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như điều gì?
Yathā dantena goṇena saddhiṃ yojito adanto katipāhameva visūkāyati vipphandati, atha na cirasseva damathaṃ upeti.
Just as an untamed bull, when yoked together with a tamed one, resists and struggles for only a few days, and then, before long, becomes tamed.
Ví như một con bò chưa thuần khi được cột chung với một con bò đã thuần, trong vài ngày đầu nó sẽ chống đối và vùng vẫy, nhưng sau đó không lâu nó sẽ trở nên thuần phục.
Evaṃ ajjhattikāpi bāhirāya saddhiṃ ekasadisāti gaṇhantassa katipāhameva acetanābhāvo na upaṭṭhāti, atha na cirenevassā acetanābhāvo pākaṭo hoti.
In the same way, for one who understands that the internal element is of the same kind as the external one, its non-volitional nature does not appear for only a few days, and then, before long, its non-volitional nature becomes evident.
Cũng vậy, đối với người chấp nhận rằng đất đại nội phần cũng giống như đất đại ngoại phần, trong vài ngày đầu bản chất vô tri của nó có thể không hiện rõ, nhưng sau đó không lâu, bản chất vô tri của nó sẽ trở nên hiển nhiên.
Taṃ netaṃ mamāti taṃ ubhayampi na etaṃ mama, na esohamasmi, na eso me attāti evaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ.
“That is not mine” means that both should be seen as they really are with right wisdom, thus: “This is not mine, this I am not, this is not my self.”
“Cái đó không phải của ta”: Cả hai điều đó đều không phải của ta, ta không phải là cái đó, cái đó không phải là tự ngã của ta – phải thấy như vậy bằng tuệ quán chân chánh (sammappaññā) một cách như thật (yathābhūtaṃ).
Yathābhūtanti yathāsabhāvaṃ, tañhi aniccādisabhāvaṃ, tasmā aniccaṃ dukkhamanattāti evaṃ daṭṭhabbanti attho.
“As it really is” means according to its true nature. For it has the nature of impermanence and so on. Therefore, the meaning is that it should be seen thus: as impermanent, suffering, and not-self.
“Như thật” nghĩa là đúng với bản chất của nó, vì bản chất đó là vô thường (anicca), v.v., do đó phải thấy là vô thường, khổ (dukkha), vô ngã (anattā).
Hoti kho so, āvusoti kasmā ārabhi?
“There is, friend”: Why was this introduced?
“Này chư hiền, điều đó xảy ra”: Tại sao lại bắt đầu (bằng câu này)?
Bāhiraāpodhātuvasena bāhirāya pathavīdhātuyā vināsaṃ dassetvā tato visesatarena upādinnāya sarīraṭṭhakapathavīdhātuyā vināsadassanatthaṃ.
To show the destruction of the external earth element by means of the external water element, and then, in a more specific way, to show the destruction of the earth element which is the physical body, which is clung to.
Để trình bày sự hủy diệt của đất đại ngoại phần theo khía cạnh thủy đại ngoại phần, và sau đó trình bày sự hủy diệt của đất đại trong thân thể (sarīraṭṭhakapathavīdhātu) được chấp thủ (upādinna) một cách đặc biệt hơn.
Pakuppatīti āposaṃvaṭṭavasena vaḍḍhamānā kuppati.
“Becomes agitated” means it is agitated and increases by way of the dissolution by water.
“Nó nổi giận” nghĩa là nó nổi giận khi tăng trưởng theo cách hủy diệt bằng nước.
Antarahitā tasmiṃ samaye bāhirā pathavīdhātu hotīti tasmiṃ samaye koṭisatasahassacakkavāḷe khārodakena vilīyamānā udakānugatā hutvā sabbā pabbatādivasena saṇṭhitā pathavīdhātu antarahitā hoti.
“At that time the external earth element has disappeared” means at that time, in the hundred thousand million world-systems, the entire earth element, which is formed as mountains and so on, disappears, being dissolved by the salt-water and becoming one with the water.
“Vào thời điểm đó, đất đại ngoại phần biến mất” nghĩa là vào thời điểm đó, trong hàng trăm ngàn vạn thế giới (koṭisatasahassacakkavāḷe), tất cả đất đại tồn tại dưới dạng núi, v.v., tan rã do nước mặn, trở thành nước và biến mất.
Vilīyitvā udakameva hoti.
Having dissolved, it becomes just water.
Sau khi tan rã, nó chỉ còn là nước.
Tāva mahallikāyāti tāva mahantāya.
“Of such a great” means of such a huge size.
“To lớn như vậy” nghĩa là to lớn đến mức đó.
Evaṃ bahalatteneva mahantāya, vitthārato pana koṭisatasahassacakkavāḷappamāṇāya.
Thus it is great in thickness, but in extent it is the size of a hundred thousand million world-systems.
Đúng vậy, to lớn về độ dày, và về chiều rộng thì bằng hàng trăm ngàn vạn thế giới.
Aniccatāti hutvā abhāvatā.
“Impermanence” means having been, it ceases to be.
“Vô thường (Aniccatā)” nghĩa là sau khi hiện hữu thì không còn nữa.
Khayadhammatāti khayaṃ gamanasabhāvatā.
“Subject to destruction” means having the nature of going to destruction.
“Bản chất hoại diệt (Khayadhammatā)” nghĩa là bản chất đi đến sự hoại diệt.
Vayadhammatāti vayaṃ gamanasabhāvatā.
“Subject to vanishing” means having the nature of going to vanishing.
“Bản chất biến mất (Vayadhammatā)” nghĩa là bản chất đi đến sự biến mất.
Vipariṇāmadhammatāti pakativijahanasabhāvatā, iti sabbehipi imehi padehi aniccalakkhaṇameva vuttaṃ.
“Subject to change” means having the nature of abandoning its natural state. Thus, by all these terms, just the characteristic of impermanence is stated.
“Bản chất biến đổi (Vipariṇāmadhammatā)” nghĩa là bản chất từ bỏ trạng thái tự nhiên. Như vậy, tất cả các từ này đều chỉ đặc tính vô thường.
Yaṃ pana aniccaṃ, taṃ dukkhaṃ.
Whatever is impermanent, that is suffering.
Và cái gì vô thường thì là khổ.
Yaṃ dukkhaṃ, taṃ anattāti tīṇipi lakkhaṇāni āgatāneva honti.
Whatever is suffering, that is not-self. Thus, all three characteristics are included.
Cái gì là khổ thì là vô ngã, như vậy cả ba đặc tính đều được đề cập.
Mattaṭṭhakassāti parittaṭṭhitikassa, tattha dvīhākārehi imassa kāyassa parittaṭṭhititā veditabbā ṭhitiparittatāya ca sarasaparittatāya ca.
“Of this trifling” means of that which has a brief duration. Therein, the brief duration of this body should be understood in two ways: by the brevity of its duration and by the brevity of its essence.
“Của cái có thời gian tồn tại ngắn ngủi (mattaṭṭhakassa)” nghĩa là của cái có thời gian tồn tại hạn chế. Ở đây, sự tồn tại hạn chế của thân này phải được hiểu theo hai khía cạnh: sự tồn tại ngắn ngủi về thời gian và sự tồn tại ngắn ngủi về bản chất.
Ayañhi atīte cittakkhaṇe jīvittha, na jīvati, na jīvissati.
For, in a past mind-moment, this being lived; it is not living, it will not live.
Thân này đã sống trong sát na tâm quá khứ, không sống trong hiện tại, và sẽ không sống trong tương lai.
Anāgate cittakkhaṇe jīvissati, na jīvati, na jīvittha.
In a future mind-moment, it will live; it is not living, it has not lived.
Trong sát na tâm vị lai, nó sẽ sống, không sống trong hiện tại, và không sống trong quá khứ.
Paccuppanne cittakkhaṇe jīvati, na jīvittha, na jīvissatīti vuccati.
In the present mind-moment, it is said: it is living; it has not lived, it will not live.
Trong sát na tâm hiện tại, nó đang sống, không sống trong quá khứ, và sẽ không sống trong tương lai—đó là điều được nói đến.
Taṇhupādinnassāti taṇhāya ādinnagahitaparāmaṭṭhassa ahanti vā mamanti vā asmīti vā.
“Clung to by craving” means grasped, seized, and held on to by craving. “As ‘I’ or ‘mine’ or ‘I am.’”
“Của cái bị chấp thủ bởi tham ái (taṇhupādinnassa)” nghĩa là của cái bị tham ái chấp thủ, nắm giữ và bám víu, rằng: “Đây là ta, đây là của ta, đây là tự ngã của ta.”
Atha khvāssa notevettha hotīti atha kho assa bhikkhuno evaṃ tīṇi lakkhaṇāni āropetvā passantassa ettha ajjhattikāya pathavīdhātuyā ahanti vātiādi tividho taṇhāmānadiṭṭhiggāho noteva hoti, na hotiyevāti attho.
“But for him, that does not occur in this”: But for that bhikkhu who sees by applying the three characteristics in this way, in this internal earth element the three kinds of grasping—through craving, conceit, and wrong view—such as “as ‘I’” and so on, do not occur at all. That is the meaning.
“Nhưng đối với vị ấy, điều đó không còn tồn tại ở đây”: Nhưng đối với vị tỳ-khưu quán chiếu ba đặc tính này, sự chấp thủ tham ái, kiêu mạn và tà kiến ba loại như “đây là ta,” v.v., không còn tồn tại đối với đất đại nội phần này. Đó là ý nghĩa.
Yathā ca āpodhātuvasena, evaṃ tejodhātuvāyodhātuvasenapi bāhirāya pathavīdhātuyā antaradhānaṃ hoti.
And just as there is disappearance by means of the water element, so too there is disappearance of the external earth element by means of the fire element and the air element.
Và cũng như sự biến mất của đất đại ngoại phần xảy ra do thủy đại, thì cũng vậy, sự biến mất của nó cũng xảy ra do hỏa đại và phong đại.
Idha pana ekaṃyeva āgataṃ.
But here, only one is mentioned.
Ở đây, chỉ có một được đề cập.
Itarānipi atthato veditabbāni.
The others should also be understood by their meaning.
Những cái khác cũng phải được hiểu theo ý nghĩa.
Tañce, āvusoti idha tassa dhātukammaṭṭhānikassa bhikkhuno sotadvāre pariggahaṃ paṭṭhapento balaṃ dasseti.
“If, friend,”: Here, he shows the strength of that bhikkhu practicing meditation on the elements by establishing his comprehension at the ear-door.
“Này chư hiền, nếu điều đó”: Ở đây, để thiết lập sự nắm giữ tại cửa tai của vị tỳ-khưu hành thiền về các đại, điều này cho thấy sức mạnh.
Akkosantīti dasahi akkosavatthūhi akkosanti.
“Abuse”: they abuse with the ten grounds for abuse.
“Họ mắng chửi” nghĩa là họ mắng chửi bằng mười loại lời mắng chửi.
Paribhāsantīti tayā idañcidañca kataṃ, evañca evañca taṃ karissāmāti vācāya paribhāsanti.
“Revile”: they revile with speech, saying, “You did this and that, and we will do this and that to you.”
“Họ phỉ báng” nghĩa là họ phỉ báng bằng lời nói, rằng: “Ngươi đã làm điều này và điều kia, và ta sẽ làm điều này và điều kia với ngươi.”
Rosentīti ghaṭṭenti.
“Provoke”: they irritate.
“Họ chọc tức” nghĩa là họ kích động.
Vihesentīti dukkhāpenti, sabbaṃ vācāya ghaṭṭanameva vuttaṃ.
“Harass”: they cause suffering. All this is said to be irritation by speech.
“Họ làm khổ” nghĩa là họ gây đau khổ. Tất cả đều nói về sự kích động bằng lời nói.
So evanti so dhātukammaṭṭhāniko evaṃ sampajānāti.
“He in this way…”: He, the practitioner of meditation on the elements, understands in this way.
“Vị ấy” nghĩa là vị tỳ-khưu hành thiền về các đại ấy hiểu rõ như vậy.
Uppannā kho me ayanti sampativattamānuppannabhāvena ca samudācāruppannabhāvena ca uppannā.
“This has arisen in me”: arisen both in the sense of being presently occurring and in the sense of having come into manifestation.
“Điều này đã khởi lên đối với ta” nghĩa là nó đã khởi lên theo khía cạnh hiện tại và khía cạnh biểu hiện.
Sotasamphassajāti upanissayavasena sotasamphassato jātā sotadvārajavanavedanā, phasso aniccoti sotasamphasso hutvā abhāvaṭṭhena aniccoti passati.
“Born of ear-contact”: this is the feeling of the cognitive series at the ear-door, born from ear-contact by way of decisive support. He sees “contact is impermanent”: ear-contact is impermanent in the sense that, having been, it ceases to be.
“Sinh ra từ sự xúc chạm qua tai (sotasamphassajā)” nghĩa là cảm thọ phát sinh từ sự xúc chạm qua tai (sotasamphassa) theo khía cạnh duyên hỗ trợ, tức là cảm thọ trong tâm lộ nhĩ môn. Vị ấy thấy rằng “xúc chạm là vô thường” nghĩa là xúc chạm qua tai là vô thường theo khía cạnh sau khi hiện hữu thì không còn nữa.
Vedanādayopi sotasamphassasampayuttāva veditabbā.
Feeling and so on should be understood as being conjoined with ear-contact.
Cảm thọ, v.v., cũng phải được hiểu là đi kèm với xúc chạm qua tai.
Dhātārammaṇamevāti dhātusaṅkhātameva ārammaṇaṃ.
“Just the element as object” means just the object called the element.
“Chỉ là đối tượng của các đại (dhātārammaṇameva)” nghĩa là đối tượng chỉ là các đại.
Pakkhandatīti otarati.
“Enters”: it descends.
“Nó đi vào (pakkhandatī)” nghĩa là nó đi vào.
Pasīdatīti tasmiṃ ārammaṇe pasīdati, bhummavacanameva vā etaṃ.
“Becomes settled”: it becomes settled in that object. Or this is a locative expression.
“Nó thanh tịnh (pasīdatī)” nghĩa là nó thanh tịnh trong đối tượng đó, hoặc đây chỉ là một cách nói thông thường.
Byañjanasandhivasena ‘‘dhātārammaṇamevā’’ti vuttaṃ, dhātārammaṇeyevāti ayamettha attho.
By means of consonant conjunction it is said as "dhātārammaṇameva"; "in the element-object only" is the meaning here.
Do sự hòa âm phụ âm (byañjanasandhi), nên đã nói là ‘chỉ có đối tượng là các yếu tố (dhātu)’, nhưng ý nghĩa ở đây là ‘chỉ ở trên đối tượng là các yếu tố’.
Adhimuccatīti dhātuvasena evanti adhimokkhaṃ labhati, na rajjati, na dussati.
Is resolved: means he gains the resolution, "This is by way of the element," he is not impassioned, not angered.
Từ adhimuccatī (quyết đoán) có nghĩa là, do các yếu tố (dhātu), người ấy đạt được sự quyết đoán (adhimokkha), không tham đắm, không sân hận.
Ayañhi sotadvāramhi ārammaṇe āpāthagate mūlapariññāāgantukatāvakālikavasena pariggahaṃ karoti, tassa vitthārakathā satipaṭṭhāne satisampajaññapabbe vuttā.
Indeed, when an object comes into range at the ear-door, this bhikkhu comprehends it by way of root-comprehension, as a visitor, and for the time being; the detailed explanation of this is given in the Satipaṭṭhāna Sutta, in the section on mindfulness and full awareness.
Vị ấy, khi đối tượng xuất hiện ở cửa tai, thực hiện sự nắm giữ (pariggaha) theo cách hiểu biết gốc (mūlapariññā), sự đến (āgantukatā) và sự tạm thời (āvakālikatā), phần giải thích chi tiết về điều này đã được đề cập trong đoạn về chánh niệm và tỉnh giác (satisampajaññapabba) trong kinh Satipaṭṭhāna.
Sā pana tattha cakkhudvāravasena vuttā, idha sotadvāravasena veditabbā.
However, there it is spoken of in terms of the eye-door; here it should be understood in terms of the ear-door.
Tuy nhiên, điều đó ở đó được nói theo cửa mắt, còn ở đây cần được hiểu theo cửa tai.
Evaṃ katapariggahassa hi dhātukammaṭṭhānikassa balavavipassakassa sacepi cakkhudvārādīsu ārammaṇe āpāthagate ayoniso āvajjanaṃ uppajjati, voṭṭhabbanaṃ patvā ekaṃ dve vāre āsevanaṃ labhitvā cittaṃ bhavaṅgameva otarati, na rāgādivasena uppajjati, ayaṃ koṭippatto tikkhavipassako.
For a meditator on elements with powerful insight who has comprehended thus, even if unskillful adverting arises when an object comes into range at the eye-door and so on, upon reaching the determining stage and experiencing impulsion once or twice, the mind just sinks into the bhavaṅga; it does not arise with lust and so on. This is a sharp-witted meditator who has reached the pinnacle.
Đối với vị hành giả thiền quán các yếu tố (dhātukammaṭṭhānika) đã thực hiện sự nắm giữ như vậy, là người có tuệ quán mạnh mẽ (balavavipassaka), ngay cả khi một sự chú ý không đúng cách (ayoniso āvajjana) phát sinh khi đối tượng xuất hiện ở cửa mắt và các cửa khác, sau khi đạt đến giai đoạn voṭṭhabbana và trải qua một hoặc hai lần duy trì (āsevana), tâm sẽ trở về trạng thái bhavaṅga, không phát sinh theo sự tham ái (rāga) và các phiền não khác. Đây là một vị có tuệ quán sắc bén đã đạt đến đỉnh cao (koṭippatto tikkhavipassako).
Aparassa rāgādivasena ekaṃ vāraṃ javanaṃ javati, javanapariyosāne pana rāgādivasena evaṃ me javanaṃ javitanti āvajjato ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti, puna vāraṃ tathā na javati.
For another, impulsion runs once with lust and so on. But at the end of the impulsion, when he adverts, "Thus my impulsion has run with lust and so on," the object is indeed comprehended, and it does not run like that a second time.
Đối với một người khác, tâm tốc hành (javana) chạy một lần theo sự tham ái và các phiền não khác. Nhưng khi tâm chú ý rằng "tâm tốc hành của ta đã chạy như vậy" vào cuối giai đoạn tốc hành, đối tượng đã được nắm giữ, và tâm sẽ không chạy như vậy nữa.
Aparassa ekavāraṃ evaṃ āvajjato puna dutiyavāraṃ rāgādivasena javanaṃ javatiyeva, dutiyavārāvasāne pana evaṃ me javanaṃ javitanti āvajjato ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti, tatiyavāre tathā na uppajjati.
For another, when he adverts thus one time, impulsion runs again a second time with lust and so on. But at the end of the second time, when he adverts, "Thus my impulsion has run," the object is indeed comprehended, and it does not arise like that a third time.
Đối với một người khác, khi tâm chú ý như vậy một lần, tâm tốc hành vẫn chạy lần thứ hai theo sự tham ái và các phiền não khác. Nhưng khi tâm chú ý rằng "tâm tốc hành của ta đã chạy như vậy" vào cuối lần thứ hai, đối tượng đã được nắm giữ, và tâm sẽ không phát sinh như vậy vào lần thứ ba.
Ettha pana paṭhamo atitikkho, tatiyo atimando, dutiyassa pana vasena imasmiṃ sutte, laṭukikopame, indriyabhāvane ca ayamattho veditabbo.
Here, the first is extremely sharp, the third is extremely dull, but this meaning in this sutta, in the Laṭukikopama Sutta, and in the Indriyabhāvanā Sutta, should be understood in terms of the second.
Ở đây, người thứ nhất là cực kỳ sắc bén (atitikkho), người thứ ba là cực kỳ chậm chạp (atimando), còn ý nghĩa này cần được hiểu theo người thứ hai trong kinh này, trong thí dụ về chim cút (laṭukikopama) và trong sự tu tập các căn (indriyabhāvana).
Evaṃ sotadvāre pariggahitavasena dhātukammaṭṭhānikassa balaṃ dassetvā idāni kāyadvāre dīpento tañce, āvusotiādimāha.
Having thus shown the strength of the meditator on elements by way of comprehending at the ear-door, he now said, "If, friends", etc., to explain it at the body-door.
Sau khi trình bày sức mạnh của vị hành giả thiền quán các yếu tố (dhātukammaṭṭhānika) theo cách nắm giữ ở cửa tai như vậy, bây giờ để làm sáng tỏ ở cửa thân, Ngài nói: "Này chư hiền, nếu…" (Tañce, āvuso).
Aniṭṭhārammaṇañhi patvā dvīsu vāresu kilamati sotadvāre ca kāyadvāre ca.
For having encountered an undesirable object, one is afflicted at two doors: at the ear-door and at the body-door.
Thật vậy, khi gặp đối tượng không mong muốn, người ta sẽ đau khổ ở hai cửa: cửa tai và cửa thân.
Tasmā yathā nāma khettassāmī puriso kudālaṃ gahetvā khettaṃ anusañcaranto yattha vā tattha vā mattikapiṇḍaṃ adatvā dubbalaṭṭhānesuyeva kudālena bhūmiṃ bhinditvā satiṇamattikapiṇḍaṃ deti.
Therefore, just as a man who owns a field, taking a hoe and walking through the field, does not place a clod of earth just anywhere, but breaks the ground with the hoe only in weak spots and places a clod of earth with grass on it.
Do đó, giống như một người chủ ruộng cầm cuốc đi khắp ruộng, không đặt cục đất ở bất cứ đâu, mà chỉ đào đất ở những chỗ yếu kém và đặt cục đất có cỏ.
Evameva mahāthero anāgate sikkhākāmā padhānakammikā kulaputtā imesu dvāresu saṃvaraṃ paṭṭhapetvā khippameva jātijarāmaraṇassa antaṃ karissantīti imesuyeva dvīsu dvāresu gāḷhaṃ katvā saṃvaraṃ desento imaṃ desanaṃ ārabhi.
Just so, the great elder began this discourse, teaching restraint firmly at these two doors with the thought, "In the future, clansmen desiring the training and dedicated to the practice will establish restraint at these two doors and quickly make an end of birth, aging, and death."
Cũng vậy, Đại Trưởng Lão (Mahāthero) đã bắt đầu bài giảng này để dạy về sự chế ngự một cách vững chắc ở hai cửa này, với ý nghĩ rằng trong tương lai, các thiện nam tử mong muốn học hỏi và tinh tấn tu tập sẽ thiết lập sự chế ngự ở các cửa này và nhanh chóng chấm dứt sinh, già, chết.
Tattha samudācarantīti upakkamanti.
Therein, assail: means they attack.
Ở đó, samudācarantī có nghĩa là "tiến hành" (upakkamanti).
Pāṇisamphassenāti pāṇippahārena, itaresupi eseva nayo.
With contact by the hand: means with a blow from the hand; this same method applies to the others as well.
Pāṇisamphassenā có nghĩa là "bằng sự đánh bằng tay", đối với các trường hợp khác cũng theo cùng một cách.
Tathābhūtoti tathāsabhāvo.
Being such: means being of such a nature.
Tathābhūto có nghĩa là "có bản chất như vậy".
Yathābhūtasminti yathāsabhāve.
In what is as it is: means in its true nature.
Yathābhūtasmiṃ có nghĩa là "trong bản chất đúng như vậy".
Kamantīti pavattanti.
Proceed: means they occur.
Kamantī có nghĩa là "tiến hành" (pavattanti).
Evaṃ buddhaṃ anussaratotiādīsu itipi so bhagavātiādinā nayena anussarantopi buddhaṃ anussarati, vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatāti anussarantopi anussaratiyeva.
Of one recollecting the Buddha thus, and so on: one who recollects by the method of "Thus is the Blessed One..." also recollects the Buddha; and one who recollects, "This indeed was said by the Blessed One," also recollects.
Trong các câu như "Khi niệm Phật như vậy" (Evaṃ buddhaṃ anussarato), người niệm Phật cũng niệm Phật theo cách "Ngài là Thế Tôn như vậy" và các cách khác; người niệm "Điều này đã được Thế Tôn nói" cũng niệm.
Svākkhāto bhagavatā dhammotiādinā nayena anussarantopi dhammaṃ anussarati, kakacūpamovādaṃ anussarantopi anussaratiyeva.
One who recollects by the method of "Well-proclaimed by the Blessed One is the Dhamma..." also recollects the Dhamma; and one who recollects the Kakacūpama exhortation also recollects.
Người niệm Pháp cũng niệm Pháp theo cách "Pháp được Thế Tôn thuyết giảng khéo léo" và các cách khác; người niệm lời khuyên ví như cưa (kakacūpamovāda) cũng niệm.
Suppaṭipannotiādinā nayena anussarantopi saṅghaṃ anussarati, kakacokantanaṃ adhivāsayamānassa bhikkhuno guṇaṃ anussaramānopi anussaratiyeva.
One who recollects by the method of "Of good conduct..." also recollects the Saṅgha; and one who recollects the virtue of the bhikkhu who was enduring being sawn with a saw also recollects.
Người niệm Tăng cũng niệm Tăng theo cách "Những vị thực hành chân chánh" và các cách khác; người niệm công đức của vị tỳ-khưu chịu đựng sự cắt xẻ bằng cưa (kakacokantana) cũng niệm.
303. Āpodhātuniddese āpogatanti sabbaāpesu gataṃ allayūsabhāvalakkhaṇaṃ.
303. In the exposition of the water element, related to water: means the characteristic of a moist, cohesive nature, which pertains to all things of water.
303. Trong phần giải thích về thủy đại (āpodhātu), āpogataṃ có nghĩa là "đã đi vào tất cả các yếu tố nước", tức là đặc tính của sự ẩm ướt, chất lỏng.
Pittaṃ semhantiādīsu pana yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ.
As for bile, phlegm, and so on, whatever should be said has all been stated in the Visuddhimagga, along with the method of meditation.
Tuy nhiên, những gì cần nói về pittaṃ semhaṃ (mật, đàm) và các yếu tố khác, tất cả những điều đó đã được đề cập trong Visuddhimagga cùng với phương pháp tu tập.
Pakuppatīti oghavasena vaḍḍhati, samuddato vā udakaṃ uttarati, ayamassa pākatiko pakopo, āposaṃvaṭṭakāle pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ udakapūrameva hoti.
Becomes agitated: means it increases by way of a flood, or water overflows from the ocean. This is its natural agitation. But at the time of the dissolution by water, a hundred thousand koṭis of world-systems become nothing but a flood of water.
Pakuppatī có nghĩa là "tăng trưởng theo dòng chảy", hoặc nước dâng lên từ biển. Đây là sự tăng trưởng tự nhiên của nó. Nhưng vào thời kỳ tận diệt do nước, hàng trăm ngàn vạn thế giới (koṭisatasahassacakkavāḷa) đều ngập tràn nước.
Ogacchantīti heṭṭhā gacchanti, uddhane āropitaudakaṃ viya khayaṃ vināsaṃ pāpuṇanti.
Dry up: means they go downwards; like water placed on a stove, they reach depletion and destruction.
Ogacchantī có nghĩa là "đi xuống", "đi đến sự tiêu hủy và hoại diệt", giống như nước được đặt trên bếp.
Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the same way as before.
Phần còn lại cần được hiểu theo cách đã nói trước đó.
304. Tejodhātuniddese tejogatanti sabbatejesu gataṃ uṇhattalakkhaṇaṃ.
304. In the exposition of the fire element, related to fire: means the characteristic of heat, which pertains to all things of fire.
304. Trong phần giải thích về hỏa đại (tejodhātu), tejogataṃ có nghĩa là "đã đi vào tất cả các yếu tố lửa", tức là đặc tính của sự nóng.
Tejo eva vā tejobhāvaṃ gatanti tejogataṃ.
Or, fire itself that has become the state of fire is related to fire.
Hoặc, lửa chính là cái đã đạt đến trạng thái lửa, nên gọi là tejogataṃ.
Purime āpogatepi pacchime vāyogatepi eseva nayo.
This same method applies to the previous "related to water" and the subsequent "related to air."
Cách này cũng tương tự đối với thủy đại (āpogata) ở phần trước và phong đại (vāyogata) ở phần sau.
Yena cāti yena tejogatena.
And by which: means by which fire element.
Yena cā có nghĩa là "bằng yếu tố lửa đó".
Tasmiṃ kuppite ayaṃ kāyo santappati, ekāhikajarādibhāvena usumajāto hoti.
When it is agitated, this body is tormented; it becomes heated in the manner of a quotidian fever and so on.
Khi yếu tố đó bị rối loạn, thân này bị nung nóng, trở nên phát sốt do sốt một ngày và các bệnh khác.
Yena ca jīrīyatīti yena ayaṃ kāyo jīrati, indriyavekallattaṃ balaparikkhayaṃ valipalitādibhāvañca pāpuṇāti.
And by which it ages: means that by which this body ages, reaching impairment of the faculties, depletion of strength, and a state of wrinkles, gray hair, and so on.
Yena ca jīrīyatī có nghĩa là "bằng yếu tố nào mà thân này bị lão hóa", tức là thân này đạt đến trạng thái suy yếu các căn (indriyavekalla), mất sức (balaparikkhaya), và xuất hiện các nếp nhăn, tóc bạc.
Yena ca pariḍayhatīti yena kuppitena ayaṃ kāyo dayhati, so ca puggalo dayhāmi dayhāmīti kandanto satadhotasappigosītacandanādilepañca tālavaṇṭavātañca paccāsīsati.
And by which it is consumed by fever: means that by which, when agitated, this body burns, and that person, crying, "I am burning, I am burning," longs for ointments of ghee washed a hundred times, Gośīta sandalwood, and so on, and a breeze from a palm-leaf fan.
Yena ca pariḍayhatī có nghĩa là "bằng yếu tố nào mà thân này bị đốt cháy", tức là do yếu tố bị rối loạn mà thân này bị đốt cháy, và người đó kêu la "Tôi nóng quá! Tôi nóng quá!" và mong muốn được thoa bơ sữa gōsīta đã rửa trăm lần, bột đàn hương và các loại khác, cũng như được quạt bằng quạt lá cọ.
Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatīti yena taṃ asitaṃ vā odanādi, pītaṃ vā pānakādi, khāyitaṃ vā piṭṭhakhajjakādi, sāyitaṃ vā ambapakkamadhuphāṇitādi sammā paripākaṃ gacchati, rasādibhāvena vivekaṃ gacchatīti attho.
And by which what is eaten, drunk, chewed, and tasted undergoes proper digestion: means that by which what is eaten, such as cooked rice; drunk, such as beverages; chewed, such as flour-based snacks; and tasted, such as ripe mango, honey, and molasses, undergoes proper digestion. The meaning is that it is separated into its various essences and so on.
Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatī có nghĩa là "bằng yếu tố nào mà thức ăn, đồ uống, đồ nhai, đồ nếm được tiêu hóa tốt", tức là thức ăn như cơm, đồ uống như nước giải khát, đồ nhai như bánh bột, đồ nếm như xoài chín, mật ong, đường phèn, được tiêu hóa tốt, đạt đến trạng thái phân tách thành chất dinh dưỡng và các thành phần khác.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là tóm tắt.
Vitthārato pana yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ.
As for what might be said in detail, all that has been stated in the Visuddhimagga, along with the method of meditation.
Còn những gì cần nói chi tiết, tất cả những điều đó đã được đề cập trong Visuddhimagga cùng với phương pháp tu tập.
Haritantanti haritameva.
To a grassy area: means to a verdant place itself.
Haritantaṃ có nghĩa là "chỉ là màu xanh".
Allatiṇādiṃ āgamma nibbāyatīti attho.
The meaning is that it is extinguished by coming into contact with moist grass and so on.
Ý nghĩa là lửa tắt khi gặp cỏ ướt và các thứ tương tự.
Panthantanti mahāmaggameva.
To a path: means to a main road itself.
Panthantaṃ có nghĩa là "chỉ là con đường lớn".
Selantanti pabbataṃ.
To a rock: means to a mountain.
Selantaṃ có nghĩa là "ngọn núi".
Udakantanti udakaṃ.
To water: means to water.
Udakantaṃ có nghĩa là "nước".
Ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāganti tiṇagumbādirahitaṃ, vivittaṃ abbhokāsaṃ bhūmibhāgaṃ.
Or to a pleasant patch of ground: means to a patch of ground that is clear, secluded, and open, free from grass, bushes, and so on.
Ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāgaṃ có nghĩa là "một vùng đất dễ chịu", tức là một vùng đất trống trải, không có cỏ cây bụi rậm.
Anāhārāti nirāhārā nirupādānā, ayampi pakatiyāva tejovikāro vutto, tejosaṃvaṭṭakāle pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ jhāpetvā chārikāmattampi na tiṭṭhati.
Without fuel: means without sustenance, without supply. This too is spoken of as a natural alteration of the fire element. But at the time of the dissolution by fire, after burning up a hundred thousand koṭis of world-systems, not even a speck of ash remains.
Anāhārā có nghĩa là "không có thức ăn, không có nhiên liệu". Đây cũng là sự biến đổi tự nhiên của yếu tố lửa. Nhưng vào thời kỳ tận diệt do lửa, sau khi đốt cháy hàng trăm ngàn vạn thế giới, không còn một chút tro nào.
Nhārudaddulenāti cammanillekhanena.
With a tendon-scraper: means with a piece of hide used for scraping.
Nhārudaddulenā có nghĩa là "bằng mảnh da được cạo từ da".
Aggiṃ gavesantīti evarūpaṃ sukhumaṃ upādānaṃ gahetvā aggiṃ pariyesanti, yaṃ appamattakampi usumaṃ labhitvā pajjalati, sesamidhāpi purimanayeneva veditabbaṃ.
They search for a fire: means taking such fine tinder, they look for a fire, which, upon receiving even the slightest warmth, will ignite. Here too, the rest should be understood in the same way as before.
Aggiṃ gavesantī có nghĩa là "tìm kiếm lửa" bằng cách lấy một vật liệu dễ cháy tinh tế như vậy, mà chỉ cần một chút hơi nóng cũng có thể bùng cháy. Phần còn lại ở đây cũng cần được hiểu theo cách trước đó.
305. Vāyodhātuniddese uddhaṅgamā vātāti uggārahikkārādipavattakā uddhaṃ ārohanavātā.
305. In the exposition of the air element, upward-moving winds: are winds that rise upwards, causing belching, hiccups, and so on.
305. Trong phần giải thích về phong đại (vāyodhātu), uddhaṅgamā vātā có nghĩa là "các luồng gió đi lên", tức là các luồng gió gây ra sự ợ hơi, nấc cụt và các hiện tượng đi lên khác.
Adhogamā vātāti uccārapassāvādinīharaṇakā adho orohanavātā.
Downward-moving winds: are winds that descend downwards, expelling excrement, urine, and so on.
Adhogamā vātā có nghĩa là "các luồng gió đi xuống", tức là các luồng gió gây ra sự bài tiết phân, nước tiểu và các hiện tượng đi xuống khác.
Kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā.
Winds in the belly: are winds outside the intestines.
Kucchisayā vātā có nghĩa là "các luồng gió nằm trong bụng", tức là các luồng gió bên ngoài ruột.
Koṭṭhāsayā vātāti antānaṃ antovātā.
Winds in the bowels: are winds inside the intestines.
Koṭṭhāsayā vātā có nghĩa là "các luồng gió nằm trong khoang bụng", tức là các luồng gió bên trong ruột.
Aṅgamaṅgānusārinoti dhamanījālānusārena sakalasarīre aṅgamaṅgāni anusaṭā samiñjanapasāraṇādinibbattakavātā.
Winds that course through the limbs: are the winds that, following the network of veins, pervade the major and minor limbs throughout the entire body and produce bending, stretching, and so on.
Aṅgamaṅgānusārino có nghĩa là những luồng gió sinh ra bởi sự co duỗi v.v. lan tỏa khắp các chi phần cơ thể trong toàn thân theo mạng lưới gân mạch.
Assāsoti antopavisananāsikavāto.
In-breath: is the nasal wind that enters inward.
Assāso có nghĩa là luồng gió mũi đi vào bên trong.
Passāsoti bahinikkhamananāsikavāto.
Out-breath: is the nasal wind that exits outward.
Passāso có nghĩa là luồng gió mũi đi ra bên ngoài.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là phần tóm tắt ở đây.
Vitthārato pana yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ.
But whatever should be said in detail, all of that is stated in the Visuddhimagga, along with the method of development.
Còn tất cả những gì cần nói chi tiết thì đã được trình bày trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga) cùng với phương pháp tu tập.
Gāmampi vahatīti sakalagāmampi cuṇṇavicuṇṇaṃ kurumānā ādāya gacchati, nigamādīsupi eseva nayo.
Carries away even a village: means it carries away the entire village, reducing it to dust, and departs; this same method applies to market towns and so forth.
Gāmampi vahatī có nghĩa là cuốn trôi cả toàn bộ ngôi làng, biến nó thành bụi đất vụn. Đối với thị trấn (nigama) v.v. cũng theo cách tương tự.
Idha vāyosaṃvaṭṭakāle koṭisatasahassacakkavāḷaviddhaṃsanavasena vāyodhātuvikāro dassito.
Here, the derangement of the wind element is shown by way of the destruction of a hundred thousand koṭis of world-systems at the time of the world-contraction by wind.
Ở đây, sự biến đổi của gió giới (vāyodhātu) được trình bày theo cách hủy diệt hàng trăm ngàn vạn thế giới (cakkavāḷa) trong thời kỳ gió hoại (vāyosaṃvaṭṭakāla).
Vidhūpanenāti aggibījanakena.
By a fan: means by that which kindles a fire.
Vidhūpanenā có nghĩa là bằng quạt lửa.
Ossavaneti chadanagge, tena hi udakaṃ savati, tasmā taṃ ‘‘ossavana’’nti vuccati.
On the eaves: means on the edge of the roof. Because water flows from it, it is called "ossavana" (that from which it flows).
Ossavane có nghĩa là ở đầu mái nhà; vì nước chảy ra từ đó, nên nó được gọi là “ossavana”.
Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.
The remainder here should be connected in the same way as before.
Các phần còn lại ở đây cũng nên được kết nối theo cách tương tự như trước.
306. Seyyathāpi, āvusoti idha kiṃ dasseti?
306. Just as, friends: What does this show here?
306. Seyyathāpi, āvuso – ở đây điều gì được trình bày?
Heṭṭhā kathitānaṃ mahābhūtānaṃ nissattabhāvaṃ.
The non-beingness of the great elements mentioned before.
Sự vô ngã của các đại hiển đã được nói ở dưới.
Kaṭṭhanti dabbasambhāraṃ.
Wood: means the material components.
Kaṭṭha có nghĩa là vật liệu gỗ.
Vallinti ābandhanavalliṃ.
Vines: means the binding vines.
Valli có nghĩa là dây buộc.
Tiṇanti chadanatiṇaṃ.
Grass: means the thatching grass.
Tiṇa có nghĩa là cỏ lợp.
Mattikanti anulepamattikaṃ.
Clay: means the plastering clay.
Mattika có nghĩa là đất trát.
Ākāso parivāritoti etāni kaṭṭhādīni anto ca bahi ca parivāretvā ākāso ṭhitoti attho.
Space is enclosed: The meaning is that space stands enclosed, surrounding these things like wood both inside and outside.
Ākāso parivārito có nghĩa là không gian bao quanh bên trong và bên ngoài các vật liệu gỗ v.v. này.
Agāraṃtveva saṅkhaṃ gacchatīti agāranti paṇṇattimattaṃ hoti.
It is reckoned as a ‘house’: means it is a mere concept, ‘house’.
Agāraṃtveva saṅkhaṃ gacchatī có nghĩa là “ngôi nhà” (agāra) chỉ là một khái niệm (paññatti) mà thôi.
Kaṭṭhādīsu pana visuṃ visuṃ rāsikatesu kaṭṭharāsivallirāsītveva vuccati.
But when the wood and other components are piled up separately, they are called a pile of wood, a pile of vines, and so on.
Khi các vật liệu gỗ v.v. được chất thành đống riêng biệt, chúng được gọi là đống gỗ, đống dây leo, v.v.
Evameva khoti evameva aṭṭhiādīni anto ca bahi ca parivāretvā ṭhito ākāso, tāneva aṭṭhiādīni paṭicca rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchati, sarīranti vohāraṃ gacchati.
So too: In the same way, space stands enclosing the bones and so on, both inside and out, and dependent on those very bones, etc., it is reckoned as ‘material form’; it is designated as a ‘body’.
Evameva kho có nghĩa là cũng như vậy, không gian bao quanh bên trong và bên ngoài xương cốt v.v. này, nương vào chính xương cốt v.v. ấy mà được gọi là sắc (rūpa), được gọi là thân (sarīra).
Yathā kaṭṭhādīni paṭicca gehanti saṅkhaṃ gataṃ agāraṃ khattiyagehaṃ brāhmaṇagehanti vuccati, evamidampi khattiyasarīraṃ brāhmaṇasarīranti vuccati, na hettha koci satto vā jīvo vā vijjati.
Just as a house, which comes to be reckoned as a 'dwelling' dependent on wood and so on, is called a khattiya's house or a brahmin's house, so too is this called a khattiya's body or a brahmin's body, but no being or soul exists herein.
Cũng như ngôi nhà được gọi là nhà nương vào các vật liệu gỗ v.v., và được gọi là nhà của dòng Sát-đế-lợi, nhà của Bà-la-môn, thì thân này cũng được gọi là thân của dòng Sát-đế-lợi, thân của Bà-la-môn, chứ không có bất kỳ chúng sinh hay sinh mạng nào ở đây.
Ajjhattikañceva, āvuso, cakkhūti idaṃ kasmā āraddhaṃ?
When, friends, the internal eye: Why was this introduced?
Ajjhattikañceva, āvuso, cakkhū – Tại sao điều này được bắt đầu?
Heṭṭhā upādārūpaṃ cattāro ca arūpino khandhā tīṇi ca ariyasaccāni na kathitāni, idāni tāni kathetuṃ ayaṃ desanā āraddhāti.
Because derived materiality, the four immaterial aggregates, and the three Noble Truths were not discussed before, this discourse was introduced to discuss them now.
Ở dưới, sắc thủ uẩn (upādārūpa), bốn uẩn vô sắc (arūpino khandhā) và ba Thánh đế (ariyasaccāni) chưa được nói đến, giờ đây bài giảng này được bắt đầu để nói về chúng.
Tattha cakkhuṃ aparibhinnanti cakkhupasāde niruddhepi upahatepi pittasemhalohitehi palibuddhepi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo bhavituṃ na sakkoti, paribhinnameva hoti, cakkhuviññāṇassa pana paccayo bhavituṃ samatthaṃ aparibhinnaṃ nāma.
Therein, the eye is unimpaired: Even when the eye-sensitivity has ceased or been destroyed or is obstructed by bile, phlegm, and blood, the eye cannot become a condition for eye-consciousness; it is simply impaired. But that which is capable of becoming a condition for eye-consciousness is called unimpaired.
Trong đó, cakkhuṃ aparibhinna có nghĩa là, dù nhãn căn (cakkhupasāda) đã bị diệt, bị tổn hại, hay bị che lấp bởi mật, đờm, máu, thì nhãn căn cũng không thể là duyên cho nhãn thức (cakkhuviññāṇa), nó đã bị hư hoại. Nhưng nhãn căn có khả năng là duyên cho nhãn thức thì được gọi là không bị hư hoại (aparibhinna).
Bāhirā ca rūpāti bāhirā catusamuṭṭhānikarūpā.
And external forms: external forms arising from the four causes.
Bāhirā ca rūpā có nghĩa là các sắc trần bên ngoài do bốn nhân sinh ra.
Tajjo samannāhāroti taṃ cakkhuñca rūpe ca paṭicca bhavaṅgaṃ āvaṭṭetvā uppajjanamanasikāro, bhavaṅgāvaṭṭanasamatthaṃ cakkhudvāre kiriyamanodhātucittanti attho.
There is a corresponding engagement: the attention that arises, having adverted the bhavaṅga, dependent on that eye and those forms. The meaning is: the functional mind-element consciousness at the eye-door, which is capable of causing the bhavaṅga to advert.
Tajjo samannāhāro có nghĩa là tác ý sinh khởi sau khi nương vào nhãn căn và sắc trần ấy mà làm cho tâm hộ kiếp (bhavaṅga) chuyển động, tức là tâm ý giới hành (kiriyamanodhātu) có khả năng làm cho tâm hộ kiếp chuyển động ở nhãn môn.
Taṃ rūpānaṃ anāpāthagatattāpi aññāvihitassapi na hoti, tajjassāti tadanurūpassa.
That does not occur when forms do not come into range, nor for one who is otherwise engaged. Of the corresponding: of that which is suitable.
Điều đó không xảy ra khi sắc trần không đi vào tầm nhìn, hoặc khi tâm đang chú ý đến việc khác. Tajjassā có nghĩa là tương ứng với điều đó.
Viññāṇabhāgassāti viññāṇakoṭṭhāsassa.
Part of consciousness: of the portion of consciousness.
Viññāṇabhāgassā có nghĩa là phần của thức.
Yaṃ tathābhūtassātiādīsu dvāravasena cattāri saccāni dasseti.
In passages beginning with That which for one in such a state, he shows the four truths by way of the sense doors.
Trong Yaṃ tathābhūtassā v.v., bốn Thánh đế được trình bày theo phương tiện của các căn môn.
Tattha tathābhūtassāti cakkhuviññāṇena sahabhūtassa, cakkhuviññāṇasamaṅginoti attho.
Therein, for one in such a state: for one co-arisen with eye-consciousness. The meaning is: for one endowed with eye-consciousness.
Trong đó, tathābhūtassā có nghĩa là cùng hiện hữu với nhãn thức, tức là người có nhãn thức.
Rūpanti cakkhuviññāṇassa na rūpajanakattā cakkhuviññāṇakkhaṇe tisamuṭṭhānarūpaṃ, tadanantaracittakkhaṇe catusamuṭṭhānampi labbhati.
Material form: Since eye-consciousness does not generate material form, at the moment of eye-consciousness, material form with three origins is obtained, and at the subsequent moment of consciousness, form with four origins is also obtained.
Rūpa có nghĩa là sắc trần do ba nhân sinh ra tại thời điểm của nhãn thức, vì nhãn thức không sinh ra sắc trần. Tại thời điểm tâm kế tiếp, sắc trần do bốn nhân sinh ra cũng được chấp nhận.
Saṅgahaṃ gacchatīti gaṇanaṃ gacchati.
Is included: is counted.
Saṅgahaṃ gacchatī có nghĩa là được tính vào.
Vedanādayo cakkhuviññāṇasampayuttāva.
Feeling and the others are associated with eye-consciousness.
Thọ (vedanā) v.v. thì luôn tương ưng với nhãn thức.
Viññāṇampi cakkhuviññāṇameva.
Consciousness is eye-consciousness itself.
Thức (viññāṇa) cũng chính là nhãn thức.
Ettha ca saṅkhārāti cetanāva vuttā.
And here, formations refers only to volition.
Ở đây, các hành (saṅkhārā) chỉ được nói đến là tư (cetanā).
Saṅgahoti ekato saṅgaho.
Inclusion: is a gathering into one.
Saṅgaho có nghĩa là sự tập hợp lại thành một.
Sannipātoti samāgamo.
Concurrence: is a coming together.
Sannipāto có nghĩa là sự hội tụ.
Samavāyoti rāsi.
Combination: is a mass.
Samavāyo có nghĩa là đống.
Yo paṭiccasamuppādaṃ passatīti yo paccaye passati.
One who sees dependent origination: one who sees the conditions.
Yo paṭiccasamuppādaṃ passatī có nghĩa là người nào thấy các duyên.
So dhammaṃ passatīti so paṭiccasamuppannadhamme passati, chandotiādi sabbaṃ taṇhāvevacanameva, taṇhā hi chandakaraṇavasena chando.
Sees the Dhamma: sees the dependently arisen dhammas. All terms starting with desire are synonyms for craving. For craving is called desire because it creates desire.
So dhammaṃ passatī có nghĩa là người đó thấy các pháp do Duyên khởi sinh. Chando v.v. tất cả đều là đồng nghĩa với ái (taṇhā). Ái được gọi là chando theo cách tạo ra sự ham muốn.
Ālayakaraṇavasena ālayo.
It is called adherence because it creates adherence.
Được gọi là ālayo theo cách tạo ra sự bám víu.
Anunayakaraṇavasena anunayo.
It is called fondness because it creates fondness.
Được gọi là anunayo theo cách tạo ra sự ưa thích.
Ajjhogāhitvā gilitvā gahanavasena ajjhosānanti vuccati.
It is called attachment because it seizes by overwhelming and swallowing.
Được gọi là ajjhosāna theo cách lấn át, nuốt chửng và bám chặt.
Chandarāgavinayo chandarāgappahānanti nibbānasseva vevacanaṃ, iti tīṇi saccāni pāḷiyaṃ āgatāneva maggasaccaṃ āharitvā gahetabbaṃ, yā imesu tīsu ṭhānesu diṭṭhi saṅkappo vācā kammanto ājīvo vāyāmo sati samādhi bhāvanāpaṭivedho, ayaṃ maggoti.
The removal of desire and lust, the abandoning of desire and lust is a synonym for Nibbāna. Thus, the three truths have come in the text itself. The truth of the path should be brought in and understood: whatever in these three instances is right view, right thought, right speech, right action, right livelihood, right effort, right mindfulness, right concentration—this development is the path.
Chandarāgavinayo chandarāgappahāna là đồng nghĩa với Nibbāna. Do đó, ba Thánh đế đã được đề cập trong Pāḷi, còn Đạo đế (maggasacca) thì phải được suy ra và hiểu rằng: những gì là chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, sự tu tập và sự chứng đạt trong ba trường hợp này – đó là Đạo.
Bahukataṃ hotīti ettāvatāpi bahuṃ bhagavato sāsanaṃ kataṃ hoti, ajjhattikañceva, āvuso, sotantiādivāresupi eseva nayo.
Much has been done: By this much, much of the Blessed One's teaching has been accomplished. In the sections beginning When, friends, the internal ear, the method is the same.
Bahukataṃ hotī có nghĩa là, cho đến mức này, giáo pháp của Đức Thế Tôn đã được thực hiện nhiều. Trong các phần về ajjhattikañceva, āvuso, sota v.v. cũng theo cách tương tự.
Manodvāre pana ajjhattiko mano nāma bhavaṅgacittaṃ.
In the case of the mind door, however, the internal mind is the bhavaṅga-citta.
Trong ý môn (manodvāra), ý nội tại (ajjhattiko mano) là tâm hộ kiếp (bhavaṅgacitta).
Taṃ niruddhampi āvajjanacittassa paccayo bhavituṃ asamatthaṃ mandathāmagatameva pavattamānampi paribhinnaṃ nāma hoti.
Even when it has ceased, being incapable of becoming a condition for the adverting consciousness, and even when it proceeds with weak strength, it is called impaired.
Dù tâm đó đã diệt, nhưng nếu nó không có khả năng là duyên cho tâm khai ý môn (āvajjanacitta), mà chỉ hoạt động với sức mạnh yếu ớt, thì được gọi là paribhinna (hư hoại).
Āvajjanassa pana paccayo bhavituṃ samatthaṃ aparibhinnaṃ nāma.
But that which is capable of becoming a condition for adverting is called unimpaired.
Nhưng tâm có khả năng là duyên cho tâm khai ý môn thì được gọi là aparibhinna (không hư hoại).
Bāhirā ca dhammāti dhammārammaṇaṃ.
And external mental objects: refers to the dhamma-object.
Bāhirā ca dhammā có nghĩa là đối tượng pháp trần.
Neva tāva tajjassāti idaṃ bhavaṅgasamayeneva kathitaṃ.
Is not yet corresponding: This is stated with reference to the time of bhavaṅga.
Neva tāva tajjassā – điều này được nói đến chỉ trong thời điểm tâm hộ kiếp.
Dutiyavāro paguṇajjhānapaccavekkhaṇena vā, paguṇakammaṭṭhānamanasikārena vā, paguṇabuddhavacanasajjhāyakaraṇādinā vā, aññavihitakaṃ sandhāya vutto.
The second passage is spoken with reference to one who is otherwise engaged, either by reviewing a well-practiced jhāna, by attending to a well-practiced meditation subject, by reciting well-practiced words of the Buddha, and so on.
Trường hợp thứ hai được nói đến để chỉ sự chú tâm vào thiền định đã thuần thục, hoặc sự chú tâm vào đề mục thiền định đã thuần thục, hoặc sự tụng đọc Phật ngôn đã thuần thục, v.v., hoặc sự chú tâm vào điều khác.
Imasmiṃ vāre rūpanti catusamuṭṭhānampi labbhati.
In this section, material form can be taken as arising from all four causes.
Trong trường hợp này, rūpa cũng bao gồm sắc do bốn nhân sinh ra.
Manoviññāṇañhi rūpaṃ samuṭṭhāpeti, vedanādayo manoviññāṇasampayuttā, viññāṇaṃ manoviññāṇameva.
For mind-consciousness originates material form. Feeling and the others are associated with mind-consciousness. Consciousness is mind-consciousness itself.
Ý thức (manoviññāṇa) sinh ra sắc trần. Thọ (vedanā) v.v. tương ưng với ý thức, và thức (viññāṇa) chính là ý thức.
Saṅkhārā panettha phassacetanāvaseneva gahitā.
Formations here are taken by way of contact and volition.
Các hành (saṅkhārā) ở đây được chấp nhận chỉ theo phương diện xúc (phassa) và tư (cetanā).
Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the manner already stated.
Các phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói.
Iti mahāthero heṭṭhā ekadesameva sammasanto āgantvā imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā heṭṭhā parihīnadesanaṃ sabbaṃ taṃtaṃdvāravasena bhājetvā dassento yathānusandhināva suttantaṃ niṭṭhapesīti.
Thus the great elder, having come along examining only a part before, stood at this point, and showing the incomplete teaching from before by dividing it according to the respective sense doors, concluded the sutta in line with its proper sequence.
Như vậy, Đại Trưởng Lão (Mahāthera) đã xem xét một phần nhỏ ở dưới, rồi đến chỗ này, trình bày tất cả những giáo pháp còn thiếu ở dưới bằng cách phân chia theo từng căn môn, và đã hoàn thành bài kinh theo sự liên kết của nó.
Idha, bhikkhave, ekacco kulaputtoti kiñcāpi asukakulaputtoti na niyāmito, devadattaṃyeva pana sandhāya idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
Here, bhikkhus, a certain clansman: Although it is not specified as "such and such a clansman," it should be understood that this was said with reference to Devadatta.
Idha, bhikkhave, ekacco kulaputto – mặc dù không được chỉ định rõ là một người con trai gia đình nào đó, nhưng nên hiểu rằng điều này được nói đến để chỉ Devadatta.
So hi asambhinnāya mahāsammatapaveṇiyā okkākavaṃse jātattā jātikulaputto.
For he, having been born in the Okkāka dynasty of the unbroken lineage of the Great Elect, was a clansman by birth.
Vì ông ta sinh ra trong dòng dõi Okkāka, một dòng dõi cao quý không bị pha tạp, nên ông ta là một người con trai gia đình về dòng dõi (jātikulaputto).
Otiṇṇoti yassa jāti anto anupaviṭṭhā, so jātiyā otiṇṇo nāma.
Overcome: one into whom birth has entered is said to be overcome by birth.
Otiṇṇo có nghĩa là người mà sự sinh (jāti) đã đi vào bên trong, người đó được gọi là bị sinh chi phối (jātiyā otiṇṇo).
Jarādīsupi eseva nayo.
This same method applies to old age and the rest.
Đối với già (jarā) v.v. cũng theo cách tương tự.
Lābhasakkārādīsupi lābhoti cattāro paccayā.
In the passage on gain, honour, etc., gain refers to the four requisites.
Trong lābhasakkārādī, lābho có nghĩa là bốn vật dụng (paccaya).
Sakkāroti tesaṃyeva sukatabhāvo.
Honour refers to the well-made quality of those same requisites.
Sakkāro có nghĩa là sự được thực hiện tốt của những vật dụng đó.
Silokoti vaṇṇabhaṇanaṃ.
Fame refers to the speaking of praise.
Siloko có nghĩa là lời tán dương.
Abhinibbattetīti uppādeti.
Produces: brings into being.
Abhinibbattetī có nghĩa là sinh ra.
Apaññātāti dvinnaṃ janānaṃ ṭhitaṭṭhāne na paññāyanti, ghāsacchādanamattampi na labhanti.
"Unrenowned" means they are not known in the places where two people stand; they do not get even enough for sustenance and clothing.
Apaññātā (không được biết đến) nghĩa là họ không được biết đến ở nơi hai người đang đứng, họ không nhận được dù chỉ là thức ăn và y phục.
Appesakkhāti appaparivārā, purato vā pacchato vā gacchantaṃ na labhanti.
"Of little influence" means they have few followers; they do not find anyone to go before or after them.
Appesakkhā (ít uy tín) nghĩa là có ít tùy tùng, họ không có người đi trước hay đi sau.
311. Asamayavimokkhaṃ ārādhetīti, ‘‘katamo asamayavimokkho?
311. "He accomplishes the unseasonal liberation": “What is the unseasonal liberation?
311. Asamayavimokkhaṃ ārādhetī (đạt được giải thoát vô thời) nghĩa là “Giải thoát vô thời là gì?
Cattāro ca ariyamaggā cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca, ayaṃ asamayavimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.213) evaṃ vutte navalokuttaradhamme ārādheti sampādeti paṭilabhati.
The four noble paths, the four fruits of asceticism, and Nibbāna—this is the unseasonal liberation.” Thus it is said. He accomplishes, brings to completion, and attains these nine supramundane states.
Bốn Thánh đạo, bốn Sa-môn quả và Nibbāna, đây là giải thoát vô thời” – như vậy, đạt được (ārādheti), thành tựu (sampādeti), đạt đến (paṭilabhati) chín pháp siêu thế này.
Lokiyasamāpattiyo hi appitappitakkhaṇeyeva paccanīkadhammehi vimuccanti, tasmā, ‘‘katamo samayavimokkho?
For mundane attainments are liberated from opposing states only at the very moment of absorption. Therefore, “What is the seasonal liberation?
Các thiền định thế gian chỉ giải thoát khỏi các pháp đối nghịch ngay trong khoảnh khắc nhập định.
Cattāri ca jhānāni catasso ca arūpāvacarasamāpattiyo, ayaṃ samayavimokkho’’ti evaṃ samayavimokkhoti vuttā.
The four jhānas and the four formless attainments—this is the seasonal liberation.” Thus they are called seasonal liberation.
Do đó, chúng được gọi là giải thoát hữu thời (samayavimokkha), như đã nói: “Giải thoát hữu thời là gì? Bốn thiền sắc giới và bốn thiền vô sắc giới, đây là giải thoát hữu thời.”
Lokuttaradhammā pana kālena kālaṃ vimuccanti, sakiṃ vimuttāni hi maggaphalāni vimuttāneva honti.
But supramundane states are not liberated from time to time; for once the path and fruit are liberated, they are liberated indeed.
Tuy nhiên, các pháp siêu thế không giải thoát theo từng thời điểm; một khi các Đạo và Quả đã giải thoát, chúng vẫn luôn là giải thoát.
Nibbānaṃ sabbakilesehi accantaṃ vimuttamevāti ime nava dhammā asamayavimokkhoti vuttā.
Nibbāna is utterly liberated from all defilements. Thus, these nine states are called unseasonal liberation.
Nibbāna hoàn toàn giải thoát khỏi mọi phiền não. Do vậy, chín pháp này được gọi là giải thoát vô thời (asamayavimokkha).
Akuppā cetovimuttīti arahattaphalavimutti.
"The unshakable liberation of mind" is the liberation that is the fruit of arahantship.
Akuppā cetovimuttī (tâm giải thoát bất động) là giải thoát A-la-hán quả.
Ayamattho etassāti etadatthaṃ, arahattaphalatthamidaṃ brahmacariyaṃ.
This is the purpose of that, thus "for this purpose"; this holy life is for the purpose of the fruit of arahantship.
Etadatthaṃ (vì mục đích này) nghĩa là mục đích của Phạm hạnh này là A-la-hán quả.
Ayaṃ etassa atthoti vuttaṃ hoti.
This is its purpose, is what is meant.
Điều này có nghĩa là đây là mục đích của nó.
Etaṃ sāranti etaṃ arahattaphalaṃ brahmacariyassa sāraṃ.
"This is the heartwood" means this fruit of arahantship is the heartwood of the holy life.
Etaṃ sāraṃ (đây là lõi) nghĩa là A-la-hán quả này là lõi của Phạm hạnh.
Etaṃ pariyosānanti etaṃ arahattaphalaṃ brahmacariyassa pariyosānaṃ, esā koṭi, na ito paraṃ pattabbaṃ atthīti yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
"This is the culmination" means this fruit of arahantship is the culmination of the holy life; this is the pinnacle; there is nothing further to be attained beyond this. Thus he concluded the discourse according to its sequence.
Etaṃ pariyosānaṃ (đây là sự kết thúc) nghĩa là A-la-hán quả này là sự kết thúc của Phạm hạnh, đây là tột đỉnh, không còn gì cần đạt được hơn thế nữa. Như vậy, Ngài đã kết thúc bài giảng theo mạch văn.