22. Evaṃ me sutanti sekhasuttaṃ.
22. Thus have I heard: The Sekha Sutta.
22. Evaṃ me sutaṃ (Tôi nghe như vầy) là Kinh Sekha.
Tattha navaṃ santhāgāranti adhunā kāritaṃ santhāgāraṃ, ekā mahāsālāti attho.
There, a new assembly hall means an assembly hall that has just been built; it means a great hall.
Ở đây, navaṃ santhāgāraṃ (tòa hội trường mới) có nghĩa là một hội trường mới xây, một đại sảnh lớn.
Uyyogakālādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā, ettakā ubhohi passehi, ettakā hatthīsu abhiruhantu, ettakā assesu, ettakā rathesu tiṭṭhantū’’ti evaṃ santhaṃ karonti, mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ santhāgāranti vuccati.
Indeed, in times of setting out for war and so forth, kings stand there and make arrangements, setting boundaries, saying, "So many should go in front, so many behind, so many on both sides; so many should mount elephants, so many horses, so many should stand on chariots." Therefore, that place is called an assembly hall.
Quả thật, vào những dịp như xuất quân, các vua tụ họp ở đó và sắp xếp: “Bấy nhiêu người đi trước, bấy nhiêu người đi sau, bấy nhiêu người đi hai bên, bấy nhiêu người cưỡi voi, bấy nhiêu người cưỡi ngựa, bấy nhiêu người đứng trên xe,” như vậy họ sắp đặt và định ra giới hạn. Vì thế, nơi đó được gọi là santhāgāraṃ (hội trường).
Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehesu allagomayaparibhaṇḍādīni karonti, tāva dve tīṇi divasāni te rājāno tattha santhambhantītipi santhāgāraṃ.
Also, it is an assembly hall because when those kings return from the battleground, they rest there for two or three days while the preparations such as plastering with fresh cow-dung are being done in their homes.
Và nữa, khi các vua trở về từ chiến trường, họ nghỉ ngơi ở đó trong hai ba ngày, cho đến khi hoàn tất việc dọn dẹp nhà cửa bằng phân bò tươi và các vật dụng khác, vì thế đó cũng là santhāgāraṃ.
Tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāraṃ gaṇarājāno hi te, tasmā uppannakiccaṃ ekassa vasena na chijjati, sabbesaṃ chando laddhuṃ vaṭṭati, tasmā sabbe tattha sannipatitvā anusāsanti.
It is also an assembly hall because it is a place where those kings collectively deliberate on their welfare. Indeed, they are republican kings, therefore an arising matter is not settled by one person's will; the consent of all must be obtained. Therefore, all gather there and give counsel.
Đó cũng là santhāgāraṃ vì là một ngôi nhà nơi các vị vua cùng nhau đưa ra lời khuyên về lợi ích. Quả thật, họ là các vị vua tập hợp, vì vậy các công việc phát sinh không được quyết định bởi một người, mà cần phải có sự đồng thuận của tất cả. Do đó, tất cả họ tụ họp ở đó và đưa ra lời khuyên.
Tena vuttaṃ ‘‘saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāra’’nti.
Hence it is said, "It is also an assembly hall because it is a place where they collectively deliberate on their welfare."
Vì thế, đã nói: “Đó cũng là santhāgāraṃ vì là một ngôi nhà nơi cùng nhau đưa ra lời khuyên về lợi ích.”
Yasmā panete tattha sannipatitvā ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kāle vapitu’’nti evamādinā nayena gharāvāsakiccāni sammantayanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ tattha santharantītipi santhāgāraṃ.
Moreover, since they gather there and consult on household affairs, saying, "It is time to plough now, it is time to sow now," and so forth, it is also an assembly hall because they arrange their scattered household affairs there.
Vì họ tụ họp ở đó và thảo luận về các công việc gia đình như: “Đến lúc này thì nên cày, đến lúc này thì nên gieo trồng,” v.v., theo cách này, họ sắp xếp các công việc gia đình có nhiều lỗ hổng ở đó, vì thế đó cũng là santhāgāraṃ.
Acirakāritaṃ hotīti kaṭṭhakamma-silākamma-cittakammādivasena susajjitaṃ devavimānaṃ viya adhunā niṭṭhāpitaṃ.
It was recently constructed means it was recently completed, well-decorated with wood carvings, stone carvings, paintings, and so forth, like a celestial palace.
Acirakāritaṃ hotīti (được xây dựng không lâu) có nghĩa là nó vừa mới hoàn thành, được trang hoàng lộng lẫy như một cung điện chư thiên, với các công trình gỗ, đá, tranh vẽ, v.v.
Samaṇena vāti ettha yasmā gharavatthupariggahakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti, tasmā ‘‘devena vā’’ti avatvā ‘‘samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ.
Regarding by an ascetic or, here, since devas take their dwelling place only at the time of acquiring the building site, it is said "by an ascetic or a brāhmaṇa or some human being," instead of "by a deva or."
Trong câu samaṇena vā (hoặc bởi một vị Sa-môn) này, bởi vì chư thiên chiếm lấy nơi ở của mình ngay khi đất đai được sở hữu để xây nhà, nên không nói “do chư thiên” mà nói “do một Sa-môn, hay một Bà-la-môn, hay bất kỳ người nào.”
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti santhāgāraṃ niṭṭhitanti sutvā ‘‘gacchāma, naṃ passissāmā’’ti gantvā dvārakoṭṭhakato paṭṭhāya sabbaṃ oloketvā ‘‘idaṃ santhāgāraṃ devavimānasadisaṃ ativiya manoramaṃ sassirikaṃ kena paṭhamaṃ paribhuttaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti cintetvā ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhassa paṭhamaṃ diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, dakkhiṇeyyavasena diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, tasmā paṭhamaṃ satthāraṃ paribhuñjāpessāma, bhikkhusaṅghassa āgamanaṃ karissāma, bhikkhusaṅghe āgate tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āgatameva bhavissati, satthāraṃ tiyāmarattiṃ amhākaṃ dhammakathaṃ kathāpessāma, iti tīhi ratanehi paribhuttaṃ mayaṃ pacchā paribhuñjissāma, evaṃ no dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā upasaṅkamiṃsu.
Where the Blessed One was, there they approached means that having heard the assembly hall was finished, they thought, "Let us go and see it." Having gone and inspected everything from the gatehouse onwards, they considered, "If this assembly hall, which is exceedingly delightful and splendid like a celestial palace, is first used by whom will it be for our long-lasting benefit and happiness?" They concluded, "Even if it is offered first to our chief kinsman, it is only fitting for the Teacher. Even if it is offered as a worthy recipient, it is only fitting for the Teacher. Therefore, we shall first let the Teacher use it, and we shall arrange for the Saṅgha of bhikkhus to come. When the Saṅgha of bhikkhus arrives, the three-Pitaḷaka Buddha-word will have arrived. We shall let the Teacher deliver a Dhamma talk for us throughout the three watches of the night. Thus, having been used by the three jewels, we shall use it later. This will be for our long-lasting benefit and happiness." Having made this resolution, they approached.
Yena Bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti (họ đến chỗ Đức Thế Tôn) nghĩa là, khi nghe tòa hội trường đã hoàn thành, họ nghĩ: “Chúng ta hãy đi xem nó.” Sau khi xem xét toàn bộ từ cổng chính trở đi, họ tự hỏi: “Tòa hội trường này đẹp đẽ vô cùng, lộng lẫy như cung điện chư thiên, nếu ai là người đầu tiên sử dụng nó, thì sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho chúng ta?” Sau đó, họ suy xét: “Dù được dâng cúng đầu tiên cho vị thân quyến tối thượng của chúng ta, hay được dâng cúng như một vật cúng dường xứng đáng, thì cũng chỉ xứng hợp với Đức Đạo Sư. Vì vậy, trước tiên chúng ta sẽ mời Đức Đạo Sư thọ dụng, và sẽ sắp xếp cho Tăng đoàn đến. Khi Tăng đoàn đến, lời Phật dạy Tam Tạng cũng sẽ đến. Chúng ta sẽ thỉnh Đức Đạo Sư thuyết pháp cho chúng ta suốt ba canh đêm. Như vậy, sau khi nơi này đã được ba ngôi báu thọ dụng, chúng ta sẽ thọ dụng sau, điều này sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho chúng ta.” Sau khi quyết định như vậy, họ đến gặp Đức Thế Tôn.
Yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃ divasaṃ kira santhāgāraṃ kiñcāpi rājakulānaṃ dassanatthāya devavimānaṃ viya susajjitaṃ hoti supaṭijaggitaṃ, buddhārahaṃ pana katvā appaññattaṃ.
Where the assembly hall was, there they approached means that on that day, even though the assembly hall was beautifully adorned and well-prepared like a celestial palace for the viewing of the royal families, it was not yet furnished in a manner befitting the Buddha.
Yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti (họ đến chỗ hội trường) nghĩa là, vào ngày đó, hội trường mặc dù đã được trang hoàng và dọn dẹp sạch sẽ như một cung điện chư thiên để các hoàng gia chiêm ngưỡng, nhưng vẫn chưa được sắp đặt xứng đáng cho Đức Phật.
Buddhā hi nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā no vā, tasmā bhagavato manaṃ jānitvāva paññāpessāmāti cintetvā te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu.
For Buddhas, indeed, prefer forests and delight in forests; they may or may not dwell within a village. Therefore, thinking, "We shall furnish it only after knowing the Blessed One's mind," they approached the Blessed One.
Vì chư Phật vốn có khuynh hướng sống trong rừng, yêu thích rừng, có thể ở hoặc không ở trong làng. Vì vậy, các vị vua Sakya nghĩ: “Chúng ta sẽ sắp đặt sau khi biết được ý của Đức Thế Tôn,” và họ đã đến gặp Đức Thế Tôn.
Idāni pana manaṃ labhitvā paññāpetukāmā yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu.
Now, desiring to furnish it after receiving the Buddha's approval, they approached the place where the assembly hall was.
Bây giờ, sau khi đã biết được ý Ngài, họ muốn sắp đặt, nên họ đến chỗ hội trường.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvāti yathā sabbameva santhataṃ hoti, evaṃ taṃ santharāpetvā.
Having spread the entire assembly hall with coverings means having it covered in such a way that the entire hall was covered.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvāti (sau khi trải khắp hội trường) nghĩa là, sau khi trải mọi thứ sao cho toàn bộ hội trường đều được trải.
Sabbapaṭhamaṃ tāva ‘‘gomayaṃ nāma sabbamaṅgalesu vaṭṭatī’’ti sudhāparikammakatampi bhūmiṃ allagomayena opuñchāpetvā parisukkhabhāvaṃ ñatvā yathā akkantaṭṭhāne padaṃ na paññāyati, evaṃ catujjātiyagandhehi limpāpetvā upari nānāvaṇṇe kaṭasārake santharitvā tesaṃ upari mahāpiṭṭhikakojavake ādiṃ katvā hatthattharaka-assattharaka-sīhattharaka-byagghattharaka-candattharaka-sūriyattharaka-cittattharakādīhi nānāvaṇṇehi attharaṇehi santharitabbakayuttaṃ sabbokāsaṃ santharāpesuṃ.
First of all, considering that "cow-dung is suitable for all auspicious occasions," they had the ground, even though it was plastered with lime, wiped clean with fresh cow-dung. Knowing it was thoroughly dry, they had it anointed with four kinds of perfumes in such a way that no footprints would appear on the trodden spots. Then, they spread various colored mats over it. Above these, beginning with large elephant-back rugs, they had the entire space suitable for spreading covered with various colored coverings such as elephant coverings, horse coverings, lion coverings, tiger coverings, moon coverings, sun coverings, and variegated coverings.
Trước hết, họ nghĩ rằng “phân bò là vật tốt lành trong mọi nghi lễ,” nên dù nền nhà đã được trát vữa trắng, họ vẫn quét bằng phân bò tươi, rồi đợi cho khô ráo, sau đó phết bằng bốn loại hương liệu sao cho không để lại dấu chân khi bước lên. Phía trên, họ trải các loại chiếu cói nhiều màu sắc, và trên đó, họ trải các loại thảm lớn như thảm voi, thảm ngựa, thảm sư tử, thảm hổ, thảm mặt trăng, thảm mặt trời, thảm hoa văn, v.v., làm cho mọi nơi thích hợp để trải đều được trải.
Tena vuttaṃ ‘‘sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā’’ti.
Thus it is said, "having spread the entire assembly hall with coverings."
Vì thế, đã nói: “sau khi trải khắp hội trường.”
Āsanāni paññāpetvāti majjhaṭṭhāne tāva maṅgalatthambhaṃ nissāya mahārahaṃ buddhāsanaṃ paññāpetvā tattha yaṃ yaṃ mudukañca manoramañca paccattharaṇaṃ, taṃ taṃ paccattharitvā bhagavato lohitakaṃ manuññadassanaṃ upadhānaṃ upadahitvā upari suvaṇṇarajatatārakavicittaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhadāmapupphadāmapattadāmādīhi paccattharaṇehi alaṅkaritvā samantā dvādasahatthaṭṭhāne pupphajālaṃ karitvā tiṃsahatthamattaṃ ṭhānaṃ paṭasāṇiyā parikkhipāpetvā pacchimabhittiṃ nissāya bhikkhusaṅghassa pallaṅkapīṭha-apassayapīṭha-muṇḍapīṭhāni paññāpetvā upari setapaccattharaṇehi paccattharāpetvā pācīnabhittiṃ nissāya attano attano mahāpiṭṭhikakojavake paññāpetvā haṃsalomādipūritāni upadhānāni ṭhapāpesuṃ ‘‘evaṃ akilamamānā sabbarattiṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti.
Having arranged seats means that, first, in the middle, leaning against the auspicious pillar, they arranged a magnificent seat for the Buddha. On it, they spread all soft and delightful cushions. They placed a crimson, pleasing-to-behold pillow for the Blessed One. Above, they fastened a canopy adorned with golden and silver stars, decorated with garlands of perfume, garlands of flowers, garlands of leaves, and so forth. Around it, in a twelve-cubit area, they made a flower net. An area of about thirty cubits was enclosed with a screen. Leaning against the western wall, they arranged divans, leaning stools, and simple stools for the Saṅgha of bhikkhus. Above these, they spread white coverings. Leaning against the eastern wall, they arranged their own large elephant-back rugs and placed pillows filled with swan feathers and so forth, thinking, "Thus, without fatigue, we shall listen to the Dhamma all night."
Āsanāni paññāpetvāti (sau khi sắp đặt các chỗ ngồi) nghĩa là, trước hết, ở giữa, họ sắp đặt một chỗ ngồi cao quý cho Đức Phật, dựa vào cột trụ cát tường. Trên đó, họ trải những tấm thảm mềm mại và đẹp mắt, đặt một chiếc gối tựa màu đỏ tươi, đẹp mắt cho Đức Thế Tôn. Phía trên, họ treo một tấm trướng được trang trí bằng các ngôi sao vàng bạc. Xung quanh, họ trang hoàng bằng các vòng hoa thơm, vòng hoa tươi, vòng lá, v.v. Họ tạo một mạng lưới hoa ở khoảng cách mười hai cubit xung quanh, và bao quanh một khu vực rộng ba mươi cubit bằng màn vải. Dựa vào bức tường phía tây, họ sắp đặt các ghế ngồi có lưng tựa, ghế tựa, và ghế tròn cho Tăng đoàn, và trải lên trên bằng các tấm thảm trắng. Dựa vào bức tường phía đông, họ sắp đặt các tấm thảm lớn của riêng mình và đặt các gối tựa được nhồi lông ngỗng, v.v., với ý nghĩ: “Như vậy, chúng ta sẽ có thể nghe Pháp suốt đêm mà không mệt mỏi.”
Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āsanāni paññāpetvā’’ti.
Referring to this, it is said, "Having arranged seats."
Vì thế, đã nói: “sau khi sắp đặt các chỗ ngồi.”
Udakamaṇikanti mahākucchikaṃ udakacāṭiṃ.
A water jar means a large-bellied water pitcher.
Udakamaṇikaṃ (bình nước) là một cái chậu nước lớn.
Upaṭṭhapetvāti evaṃ bhagavā ca bhikkhusaṅgho ca yathāruciyā hatthe vā dhovissanti pāde vā, mukhaṃ vā vikkhālessantīti tesu tesu ṭhānesu maṇivaṇṇassa udakassa pūrāpetvā vāsatthāya nānāpupphāni ceva udakavāsacuṇṇāni ca pakkhipitvā kadalipaṇṇehi pidahitvā patiṭṭhāpesuṃ.
Having set them up means that, thinking, "Thus, the Blessed One and the Saṅgha of bhikkhus will wash their hands, or their feet, or cleanse their mouths as they please," they filled water of gem-like color in those places, put various flowers and fragrant powder for perfuming the water, covered them with banana leaves, and set them in place.
Upaṭṭhapetvāti (sau khi sắp đặt) nghĩa là, với ý nghĩ: “Như vậy, Đức Thế Tôn và Tăng đoàn sẽ rửa tay, rửa chân, hoặc súc miệng tùy ý,” họ đổ đầy nước trong như ngọc vào các vị trí thích hợp, bỏ vào các loại hoa và bột hương liệu để tạo mùi thơm cho nước, rồi đậy bằng lá chuối và đặt chúng ở đó.
Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘upaṭṭhapetvā’’ti.
Referring to this, it is said, "Having set them up."
Vì thế, đã nói: “sau khi sắp đặt.”
Telappadīpaṃ āropetvāti rajatasuvaṇṇādimayadaṇḍāsu dīpikāsu yonakarūpakirātarūpakādīnaṃ hatthe ṭhapitasuvaṇṇarajatādimayakapallakādīsu ca telappadīpaṃ jalayitvāti attho.
Having lit oil lamps means having lit oil lamps in torch-stands made of silver, gold, and so forth, and in oil lamps made of gold, silver, and so forth, held in the hands of figures like Yonas and Kirātas.
Telappadīpaṃ āropetvāti (sau khi thắp đèn dầu) có nghĩa là thắp đèn dầu trong các cây đèn bằng bạc, vàng, v.v., và trong các chén đèn bằng vàng, bạc, v.v., được đặt trên tay các hình tượng người Hy Lạp, người Kirāta, v.v.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te sakyarājāno na kevalaṃ santhāgārameva, atha kho yojanāvaṭṭe kapilavatthusmiṃ nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālādīhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā ‘‘khīrapāyake dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontī’’ti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍadīpikā ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.
Furthermore, in this passage, where the Blessed One was, there they approached, the Sakyan kings did not merely adorn the assembly hall, but also had the city streets in Kapilavatth, which was one yojana in circumference, swept clean, raised flags, placed full water-pots and banana trees at house doors, and made the entire city appear like the sky scattered with stars by means of rows of lamps and so forth. They had a drum beaten, announcing, "Feed milk to the suckling infants, feed the young children quickly and put them to bed, do not make loud noises, for tonight the Teacher will stay within the village. Buddhas, indeed, prefer quiet." Then, themselves taking torches, they approached where the Blessed One was.
Ở đây, trong câu yena Bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti (họ đến chỗ Đức Thế Tôn), các vị vua Sakya không chỉ trang hoàng hội trường, mà còn quét dọn các con đường trong thành Kapilavatthu rộng một dojana, dựng cờ phướn, đặt các bình nước đầy và cây chuối trước cửa nhà, làm cho toàn thành phố trông như bầu trời đầy sao lấp lánh với các chuỗi đèn, v.v. Họ ra lệnh bằng trống: “Hãy cho các em bé bú sữa, cho các em nhỏ ăn nhanh rồi đi ngủ, đừng làm ồn ào. Đêm nay, Đức Đạo Sư sẽ trú ngụ trong thành. Chư Phật vốn yêu thích sự yên tĩnh.” Sau đó, tự mình cầm đèn lồng, họ đến chỗ Đức Thế Tôn.
Atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamīti.
Now the Blessed One, having dressed, taking his bowl and robes, went with the Sangha of bhikkhus to the new assembly hall.
Rồi, Đức Thế Tôn đã đắp y, cầm bát và y, cùng với chúng Tỳ-kheo, đi đến hội trường mới.
‘‘Yassa dāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti evaṃ kira kāle ārocite bhagavā lākhārasena tintarattakoviḷārapupphavaṇṇaṃ rattadupaṭṭaṃ kattariyā padumaṃ kantanto viya saṃvidhāya timaṇḍalaṃ paṭicchādento nivāsetvā suvaṇṇapāmaṅgena padumakalāpaṃ parikkhipanto viya vijjullatāsassirikaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā rattakambalena gajakumbhaṃ pariyonaddhanto viya ratanasatubbedhe suvaṇṇagghike pavāḷajālaṃ khipamāno viya suvaṇṇacetiye rattakambalakañcukaṃ paṭimuñcanto viya gacchantaṃ puṇṇacandaṃ rattavaṇṇavalāhakena paṭicchādayamāno viya kañcanapabbatamatthake supakkalākhārasaṃ parisiñcanto viya cittakūṭapabbatamatthakaṃ vijjullatāya parikkhipanto viya ca sacakkavāḷasineruyugandharaṃ mahāpathaviṃ cāletvā gahitaṃ nigrodhapallavasamānavaṇṇaṃ rattavarapaṃsukūlaṃ pārupitvā gandhakuṭidvārato nikkhami kañcanaguhato sīho viya udayapabbatakūṭato puṇṇacando viya ca.
When the time was thus announced, saying, “Now, Bhante, the Blessed One deems it time,” the Blessed One, as if cutting a lotus with scissors, arranged his red undergarment, which had the color of moist, crimson Kovilāra flowers from lac dye, covering the three circles (knees and navel); having dressed, as if encircling a lotus garland with a golden rope, he tied his waist-belt, which was as resplendent as a lightning creeper; as if covering the head of an elephant with a crimson blanket, or as if casting a coral net onto a golden pavilion a hundred cubits high, or as if adorning a golden cetiya with a crimson blanket-robe, or as if concealing the going full moon with a crimson cloud, or as if pouring well-cooked lac dye onto the summit of a golden mountain, or as if encircling the summit of Cittakūṭa Mountain with a lightning creeper—having shaken the great earth with the cakkavāḷa, Sineru, and Yugandhara mountains, and having taken a red, excellent, paṃsukūla robe, which had the color of banyan leaves, and put it on, he emerged from the entrance of the Perfumed Chamber, like a lion from a golden cave, and like the full moon from the peak of Udaya Mountain.
Khi thời gian được báo rằng: “Bạch Thế Tôn, giờ đây Ngài thấy hợp thời,” Đức Thế Tôn đã đắp y hai lớp màu đỏ tươi như màu hoa Kovilāra đỏ sẫm nhuộm bằng nước sơn, như thể dùng kéo cắt hoa sen mà sắp đặt, che ba vòng tròn (hai đầu gối và rốn). Ngài thắt đai lưng lấp lánh như dây chớp, như thể dùng dây vàng bao quanh một bó hoa sen. Ngài choàng tấm y phấn tảo màu đỏ thắm, có màu sắc tương tự lá bàng non, đã được Ngài tự tay nhặt, làm rung chuyển cả đại địa cùng với các dãy núi Sineru và Yugandhara trong toàn bộ vũ trụ, như thể dùng tấm vải đỏ bao quanh đầu voi, như thể quăng lưới san hô vào một đền vàng cao trăm tầm, như thể mặc áo choàng đỏ lên bảo tháp vàng, như thể dùng mây đỏ che khuất vầng trăng tròn đang di chuyển, như thể rưới nước sơn đã được nấu chín kỹ lên đỉnh núi vàng, và như thể dùng dây chớp bao quanh đỉnh núi Cittakūṭa. Rồi Ngài bước ra từ cửa Hương thất, như sư tử ra khỏi hang vàng, và như vầng trăng tròn mọc lên từ đỉnh núi Udaya.
Nikkhamitvā pana gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi.
Having emerged, he stood at the entrance of the Perfumed Chamber.
Sau khi bước ra, Ngài đứng ở lối vào Hương thất.
Athassa kāyato meghamukhehi vijjukalāpā viya rasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasadhārāparisekamañjaripattapupphaphalaviṭape viya ārāmarukkhe kariṃsu.
Then, rays of light emerged from his body like flashes of lightning from cloud-mouths, making the monastery trees appear as if sprinkled with streams of golden liquid, adorned with tender shoots, leaves, flowers, fruits, and branches.
Khi ấy, những tia sáng vàng kim từ thân Ngài phóng ra như những tia chớp từ miệng đám mây, làm cho những cây trong tịnh xá như được tưới bằng dòng nước vàng, với những chồi, lá, hoa, quả, cành được bao phủ bởi vàng.
Tāvadeva ca attano attano pattacīvaramādāya mahābhikkhusaṅgho bhagavantaṃ parivāresi.
And at that very moment, the great assembly of bhikkhus, each taking their own bowl and robes, surrounded the Blessed One.
Ngay lúc đó, đại Tăng đoàn Tỳ-kheo cũng cầm bát và y của mình đến vây quanh Đức Thế Tôn.
Te pana parivāretvā ṭhitā bhikkhū evarūpā ahesuṃ appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahī sīlasampannā samādhisampannā paññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannāti.
Those bhikkhus who stood surrounding him were of such a nature: they were of few wishes, content, secluded, unentangled, energetic, admonishing, patient with advice, reprovers of evil, endowed with sīla, endowed with samādhi, and endowed with wisdom, liberation, and the knowledge and vision of liberation.
Những vị Tỳ-kheo vây quanh Ngài là những vị có phẩm chất như vậy: thiểu dục, tri túc, sống độc cư, không giao thiệp, tinh tấn, biết khuyên bảo, kiên nhẫn với lời khuyên, biết tự khiển trách, khiển trách điều ác, đầy đủ giới hạnh, đầy đủ định, đầy đủ tuệ, giải thoát và tri kiến giải thoát.
Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho rattapadumasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā pavāḷavedikāparikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha.
The Blessed One, surrounded by them, shone forth like a golden mass enveloped in a crimson blanket, or like a golden ship in the midst of a cluster of red lotuses, or like a golden palace encircled by a coral railing.
Được các vị ấy vây quanh, Đức Thế Tôn rực rỡ như một khối vàng được bao quanh bởi tấm vải đỏ, như một con thuyền vàng nằm giữa rừng hoa sen đỏ, như một lâu đài vàng được bao quanh bởi hàng rào san hô.
Sāriputtamoggallānādayo mahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammavammikā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā.
The Mahātheras such as Sāriputta and Moggallāna, having put on cloud-colored paṃsukūla robes, also surrounded him like great nāga elephants covered with jewel-studded armor, they who had vomited forth lust, whose defilements were broken, whose entanglement (of defilements) was unravelled, whose bonds were severed, and who were unattached to families or groups.
Các Đại Trưởng lão như Sāriputta và Moggallāna cũng vây quanh Ngài, đắp y phấn tảo màu mây, như những con voi lớn được bao phủ bởi áo giáp đá quý, những vị đã nôn ra tham ái, đã phá tan phiền não, đã gỡ bỏ mớ bòng bong (phiền não), đã cắt đứt mọi ràng buộc, không dính mắc vào gia đình hay đoàn thể.
Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi, nittaṇho nittaṇhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito, pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavatti, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hāritamahābrahmā, tārāgaṇaparivārito viya puṇṇacando, asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena kapilavatthugamanamaggaṃ paṭipajji.
Thus the Blessed One, himself free from lust, was surrounded by those free from lust; himself free from hatred, was surrounded by those free from hatred; himself free from delusion, was surrounded by those free from delusion; himself without craving, was surrounded by those without craving; himself undefiled, was surrounded by the undefiled; himself a Buddha, was surrounded by Buddhas of vast learning. He proceeded on the path to Kapilavatthu, like the filaments surrounded by the petals, or like the pericarp surrounded by the filaments (of a lotus), or like the Chaddanta king of elephants surrounded by eight thousand elephants, or like Dhātaraṭṭha, the king of swans, surrounded by ninety thousand swans, or like a Universal Monarch surrounded by his fourfold army, or like Sakka, king of devas, surrounded by groups of Maruts, or like the great Hārita Brahmā surrounded by groups of Brahmās, or like the full moon surrounded by constellations of stars, with peerless Buddha-appearance and immeasurable Buddha-splendor.
Như vậy, Đức Thế Tôn, tự mình đã ly tham, được các vị đã ly tham vây quanh; tự mình đã ly sân, được các vị đã ly sân vây quanh; tự mình đã ly si, được các vị đã ly si vây quanh; tự mình đã đoạn trừ khát ái, được các vị đã đoạn trừ khát ái vây quanh; tự mình đã không còn phiền não, được các vị không còn phiền não vây quanh; tự mình là bậc Giác ngộ, được các bậc Giác ngộ đa văn vây quanh. Ngài di chuyển trên con đường đến Kapilavatthu với phong thái Phật vô song và vẻ uy nghi vô lượng, như nhụy hoa được cánh hoa bao quanh, như đài hoa được nhụy hoa bao quanh, như vua voi Chaddanta được tám ngàn voi lớn vây quanh, như vua thiên nga Dhataraṭṭha được chín vạn thiên nga vây quanh, như Chuyển Luân Vương được bốn binh chủng vây quanh, như Sakka, vua chư thiên, được đoàn Marugaṇa vây quanh, như Đại Phạm thiên Hārita được đoàn Phạm thiên vây quanh, và như vầng trăng tròn được các vì sao vây quanh.
Athassa puratthimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Then from his front part of the body, golden-colored rays arose and extended for eighty cubits.
Khi ấy, những tia sáng màu vàng kim từ phía trước thân Ngài phóng ra, chiếm lấy một không gian rộng tám mươi tầm.
Pacchimakāyato dakkhiṇahatthato, vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
From his back part of the body, from his right hand, and from his left hand, golden-colored rays arose and extended for eighty cubits.
Những tia sáng màu vàng kim từ phía sau thân Ngài, từ tay phải, từ tay trái phóng ra, mỗi tia chiếm lấy một không gian rộng tám mươi tầm.
Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvattehi moragīvavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Above, from the tips of his hair, and from all the curls of his hair, peacock-neck-colored rays arose and extended for eighty cubits in the sky.
Từ đỉnh đầu trở xuống, từ tất cả các lọn tóc, những tia sáng màu cổ chim công phóng ra, chiếm lấy một không gian rộng tám mươi tầm trên bầu trời.
Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā ghanapathaviyaṃ asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Below, from the soles of his feet, coral-colored rays arose and extended for eighty cubits on the solid earth.
Từ lòng bàn chân phía dưới, những tia sáng màu san hô phóng ra, chiếm lấy một không gian rộng tám mươi tầm trên mặt đất vững chắc.
Evaṃ samantā asītihatthamattaṃ ṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijjotamānā vipphandamānā kañcanadaṇḍadīpikāhi niccharitvā ākāsaṃ pakkhandajālā viya cātuddīpikamahāmeghato nikkhantavijjullatā viya vidhāviṃsu.
Thus, from all sides, for a distance of eighty cubits, the six-colored Buddha-rays, shining and shimmering, darted forth like streams of lamplight bursting from golden lampstands and rushing into the sky, or like lightning flashes emerging from a great cloud covering the four continents.
Như vậy, sáu màu Phật quang rực rỡ, lấp lánh, lan tỏa khắp nơi trong không gian rộng tám mươi tầm xung quanh, như những luồng lửa bùng lên từ những cây đèn vàng, và như những tia chớp phóng ra từ đám mây lớn bao trùm bốn châu lục.
Sabbadisābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya, suvaṇṇaghaṭā nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya, pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya, verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇikārapupphacuṇṇasamokiṇṇā viya vippakiriṃsu.
All directions appeared as if scattered with golden Campaka flowers, as if sprinkled with streams of golden liquid from golden pots, as if covered by spread-out golden cloths, and as if strewn with the pollen of Kiṃsuka and Kaṇikāra flowers stirred up by the Verambha wind.
Tất cả các phương đều rực rỡ như thể được rải đầy hoa champaka vàng, như thể được tưới bằng những dòng nước vàng chảy ra từ những bình vàng, như thể được bao phủ bởi những tấm vải vàng trải rộng, và như thể được rắc đầy phấn hoa Kiṃsuka và Kaṇikāra nổi lên do gió Verambha.
Bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ, vikasitamiva padumavanaṃ, sabbapāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako, paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsūcandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocittha, yathā taṃ dasahi pāramīhi dasahi upapāramīhi dasahi paramatthapāramīhi supūritāhi samatiṃsapāramitāhi alaṅkataṃ.
The body of the Blessed One, shining brightly with the eighty minor marks, the fathom-long aura, and the thirty-two major marks, shone forth like the sky adorned with rising stars, like a blooming lotus forest, like the hundred-yojana Pāricchattaka tree fully in blossom from root to tip, as if surpassing the splendor of thirty-two moons, thirty-two suns, thirty-two Universal Monarchs, thirty-two kings of devas, and thirty-two great Brahmās arranged in sequence, being adorned by the thirty Pāramīs, which are the ten Pāramīs, the ten Upapāramīs, and the ten Paramatthapāramīs, perfectly fulfilled.
Thân của Đức Thế Tôn, rực rỡ với tám mươi tướng phụ, hào quang một tầm, và ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, rực rỡ như bầu trời đầy sao, như rừng hoa sen đang nở rộ, như cây Pāricchattaka nở hoa khắp trăm dojana. Ngài rực rỡ như thể vượt qua vẻ đẹp của ba mươi hai vầng trăng, ba mươi hai mặt trời, ba mươi hai Chuyển Luân Vương, ba mươi hai vua trời, và ba mươi hai Đại Phạm thiên được sắp đặt theo thứ tự, vì Ngài được trang hoàng bởi ba mươi Ba-la-mật đã được viên mãn hoàn hảo qua mười Ba-la-mật, mười Upapāramī (Ba-la-mật thứ yếu), và mười Paramatthapāramī (Ba-la-mật tối thượng).
Kappasatasahasādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ katakalyāṇakammaṃ ekasmiṃ attabhāve osaritvā vipākaṃ dātuṃ ṭhānaṃ alabhamānaṃ sambādhapattaṃ viya ahosi.
The alms-giving given, the sīla observed, and the wholesome deeds performed throughout four asaṅkhyeyyas and one hundred thousand kappas, being unable to descend and yield their fruit in a single existence, were as if in a constricted state.
Các bố thí đã thực hiện, giới hạnh đã giữ gìn, và thiện nghiệp đã tạo tác trong suốt bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, như thể không tìm được chỗ để tụ hội và trổ quả trong một đời sống, nên đã trở nên chật chội.
Nāvāsahassabhaṇḍaṃ ekanāvaṃ āropanakālo viya, sakaṭasahassabhaṇḍaṃ ekasakaṭaṃ āropanakālo viya, pañcavīsatiyā nadīnaṃ oghassa sambhijja mukhadvāre ekato rāsībhūtakālo viya ca ahosi.
It was like the time when the cargo of a thousand boats is loaded onto one boat, or the cargo of a thousand carts is loaded onto one cart, or the floods of twenty-five rivers converge and accumulate as one at the mouth of the ocean.
Nó giống như thời điểm chất hàng ngàn chiếc thuyền lên một chiếc thuyền duy nhất, như thời điểm chất hàng ngàn chiếc xe lên một chiếc xe duy nhất, và như thời điểm dòng nước của hai mươi lăm con sông hội tụ thành một khối tại cửa biển.
Imāya buddhasiriyā obhāsamānassāpi ca bhagavato purato anekāni daṇḍadīpikasahassāni ukkhipiṃsu.
Even as the Blessed One shone with this Buddha-splendor, many thousands of torches were raised before him.
Mặc dù Đức Thế Tôn rực rỡ với vẻ uy nghi của một vị Phật như vậy, hàng ngàn cây đèn được giương cao trước Ngài.
Tathā pacchato.
Likewise behind him.
Tương tự, phía sau Ngài.
Vāmapasse dakkhiṇapasse.
On his left side and on his right side.
Bên trái và bên phải Ngài.
Jātikusumacampakavanamallikarattuppalanīluppalamakulasinduvārapupphāni ceva nīlapītādivaṇṇasugandhagandhacuṇṇāni ca cātuddīpikameghavissaṭṭhodakavuṭṭhiyo viya vippakiriṃsu.
And jasmines, champaka flowers, forest mallikā, red water lilies, blue water lilies, makula, and sinduvāra flowers, as well as fragrant powders of blue, yellow, and other colors, were scattered like showers of water released from a great cloud covering the four continents.
Hoa lài, hoa champaka, hoa rừng, hoa lài tây, hoa sen đỏ, hoa sen xanh, chồi sen, hoa sinduvāra, cùng với những loại bột hương thơm có màu xanh, vàng, v.v., được rải tung tóe như những cơn mưa nước từ đám mây lớn bao trùm bốn châu lục.
Pañcaṅgikatūriyanigghosā ceva buddhadhammasaṅghaguṇappaṭisaṃyuttā thutighosā ca sabbadisā pūrayiṃsu.
The sounds of fivefold musical instruments and encomiums connected with the virtues of the Buddha, Dhamma, and Sangha filled all directions.
Âm thanh của năm loại nhạc cụ và những lời tán thán liên quan đến phẩm hạnh của Phật, Pháp, Tăng vang vọng khắp mọi phương.
Devamanussanāgasupaṇṇagandhabbayakkhādīnaṃ akkhīni amatapānaṃ viya labhiṃsu.
The eyes of devas, humans, nāgas, supaṇṇas, gandhabbas, yakkhas, and others received it as if it were the drink of immortality.
Mắt của chư thiên, loài người, Nāga, Supaṇṇa, Gandhabba, Yakka, v.v., như được uống nước cam lồ.
Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā padasahassena gamanavaṇṇaṃ vattuṃ vaṭṭati.
Standing at this point, it is appropriate to describe the splendor of his going with a thousand terms.
Tại đây, có thể dùng một ngàn từ để mô tả sự di chuyển của Ngài.
Tatridaṃ mukhamattaṃ –
Of that, this is just a summary—
Đây chỉ là một phần nhỏ:
Vaṇṇakālo nāma kiresa, evaṃvidhesu kālesu buddhassa sarīravaṇṇe vā guṇavaṇṇe vā dhammakathikassa thāmoyeva pamāṇaṃ cuṇṇiyapadehi vā gāthābandhena vā yattakaṃ sakkoti, tattakaṃ vattabbaṃ.
It is said that this is the time for description. At such times, regarding the Buddha’s bodily beauty or the beauty of his qualities, the skill of the Dhamma speaker is the measure. Whatever can be stated, whether in prose or verse, should be stated.
Đây là thời điểm để ca ngợi. Vào những thời điểm như vậy, năng lực của một Dhamma-khatika (người thuyết Pháp) là thước đo để ca ngợi vẻ đẹp thân thể hoặc các phẩm chất của Đức Phật, dù bằng văn xuôi hay thơ ca, tùy theo khả năng của người đó.
Dukkathitanti na vattabbaṃ.
It should not be said to be badly spoken.
Không nên nói là đã nói không tốt.
Appamāṇavaṇṇā hi buddhā, tesaṃ buddhāpi anavasesato vaṇṇaṃ vattuṃ asamatthā, pageva itarā pajāti.
For Buddhas possess immeasurable qualities; even other Buddhas are unable to describe their qualities exhaustively, let alone other beings.
Vì chư Phật có những phẩm chất vô lượng, ngay cả chư Phật cũng không thể ca ngợi hết được, huống chi là các chúng sanh khác.
Iminā sirivilāsena alaṅkatappaṭiyattaṃ sakyarājapuraṃ pavisitvā bhagavā pasannacittena janena gandhadhūmavāsacuṇṇādīhi pūjayamāno santhāgāraṃ pāvisi.
Having entered the Sakyan royal city, which was adorned and prepared with this majestic grace, the Blessed One, being venerated by the joyful people with perfumes, incense, fragrant powders, and so on, entered the assembly hall.
Sau khi vào thành phố của các vương tử Sakya, được trang hoàng lộng lẫy bằng vẻ uy nghi này, Đức Thế Tôn đã được quần chúng với tâm hoan hỷ cúng dường bằng hương, khói, bột thơm, v.v., và Ngài đã vào hội trường.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena evaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamī’’ti.
Therefore it was said: “Then the Blessed One, having dressed, taking his bowl and robe, together with the Saṅgha of bhikkhus, approached that assembly hall.”
Do đó đã nói: “Rồi Đức Thế Tôn đắp y, mang bát và y, cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo, đi đến hội trường đó.”
Bhagavantaṃyeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā.
Bhagavantaṃyeva purakkhatvā means having the Blessed One at the forefront.
Bhagavantaṃyeva purakkhatvā có nghĩa là đặt Đức Thế Tôn ở phía trước.
Tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno gandhodakena nhāpetvā dukūlacumbaṭakena vodakaṃ katvā jātihiṅgulakena majjitvā rattakambalapaliveṭhite pīṭhe ṭhapitarattasuvaṇṇaghanapaṭimā viya ativirocittha.
There, the Blessed One, seated in the midst of the bhikkhus and lay followers, shone exceedingly like a solid gold statue, red, placed on a red woollen blanket-covered seat, having been bathed with perfumed water, dried with a fine cotton towel, and polished with fine red lead.
Ở đó, Đức Thế Tôn ngồi giữa chư Tỳ-kheo và các cư sĩ, sau khi được tắm bằng nước thơm, lau khô bằng khăn lụa, thoa bằng son chu sa tự nhiên, Ngài rực rỡ như một pho tượng vàng ròng màu đỏ được đặt trên một bệ được bọc bằng chăn len đỏ.
Ayaṃ panettha porāṇānaṃ vaṇṇabhaṇanamaggo –
This is the way the ancients praised him:
Đây là cách ca ngợi của các bậc cổ đức:
Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti ettha dhammī kathā nāma santhāgāraanumodanappaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā.
Regarding Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyā (among the Sakyans of Kapilavatthu for much of the night with talk on the Dhamma), the talk on the Dhamma here should be understood as a miscellaneous talk related to the rejoicing over the assembly hall.
Ở đây, Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyā (Tại Kapilavatthu, giữa các Sakya, suốt đêm dài với pháp thoại) có nghĩa là một pháp thoại tạp nhạp liên quan đến việc tùy hỷ về hội trường.
Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viya yojanikaṃ madhubhaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya kāpilavatthavānaṃ sakyānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi.
On that occasion, the Blessed One delivered a miscellaneous talk beneficial and conducive to happiness for the Sakyans of Kapilavatthu, as if bringing down the celestial Ganges, as if drawing out the essence of the earth, as if shaking the branches of a great rose-apple tree, or as if squeezing a plough-yoke-sized honey pot with a press and giving honey to drink.
Khi đó, Đức Thế Tôn đã thuyết một pháp thoại tạp nhạp mang lại lợi ích và hạnh phúc cho các Sakya ở Kapilavatthu, như thể Ngài đang kéo sông Hằng từ trên trời xuống, như thể Ngài đang hút tinh hoa của đất, như thể Ngài đang nắm cành cây Jambu lớn mà rung lắc, như thể Ngài đang ép một hũ mật ong lớn bằng máy ép và cho uống mật.
‘‘Āvāsadānaṃ nāmetaṃ mahārāja mahantaṃ, tumhākaṃ āvāso mayā paribhutto bhikkhusaṅghena paribhutto mayā ca bhikkhusaṅghena ca paribhutto pana dhammaratanena paribhutto yevāti tīhi ratanehi paribhutto nāma hoti.
“This gift of a residence, O great kings, is indeed great. Your residence has been used by me, used by the Saṅgha of bhikkhus; and when it has been used by me and the Saṅgha of bhikkhus, it is as if it has been used by the Dhamma jewel. Thus, it is said to have been used by the three jewels.
“Đại vương, việc cúng dường chỗ ở này là một việc lớn lao. Chỗ ở của ngài đã được Ta thọ dụng, đã được Tăng đoàn thọ dụng. Khi đã được Ta và Tăng đoàn thọ dụng, nó đã được Pháp bảo thọ dụng. Như vậy, nó được ba viên ngọc thọ dụng.
Āvāsadānasmiñhi dinne sabbadānaṃ dinnameva hoti.
Indeed, when a gift of a residence is given, all gifts are given.
Khi đã cúng dường chỗ ở, tất cả các sự cúng dường đều được xem là đã cúng dường.
Bhūmaṭṭhakapaṇṇasālāya vā sākhāmaṇḍapassa vāpi ānisaṃso nāma paricchindituṃ na sakkā’’ti nānānayavicittaṃ bahuṃ dhammakathaṃ kathetvā –
The benefit of a ground-level leaf hut or a tree-branch pavilion cannot be measured,” —having thus delivered much Dhamma talk, varied with many methods—
Không thể giới hạn lợi ích của việc cúng dường một tịnh xá lá trên mặt đất hoặc một chòi lá.” Sau khi thuyết nhiều pháp thoại đa dạng và phong phú như vậy –
Evaṃ ayampi āvāse ānisaṃso, ayampi ānisaṃsoti bahudevarattiṃ atirekataraṃ diyaḍḍhayāmaṃ āvāsānisaṃsakathaṃ kathesi.
Thus, "this benefit in a dwelling, this benefit in a dwelling"—for much of the night, even more than one and a half watches, he delivered a talk on the benefits of dwellings.
Như vậy, đây cũng là lợi ích của chỗ ở, đây cũng là lợi ích, v.v. Ngài đã thuyết pháp thoại về lợi ích của chỗ ở suốt đêm dài, hơn một tiếng rưỡi.
Tattha imā gāthāva saṅgahaṃ āruḷhā, pakiṇṇakadhammadesanā pana saṅgahaṃ na ārohati.
Among those, only these verses were included in the Saṅgaha, but the miscellaneous Dhamma teaching was not included in the Saṅgaha.
Trong đó, chỉ những bài kệ này được đưa vào kết tập (saṅgaha), còn các bài thuyết pháp tạp nhạp thì không được đưa vào kết tập.
Sandassesītiādīni vuttatthāneva.
Sandassesī and so on are already explained.
Sandassesī (chỉ dạy) và các từ tương tự đã được giải thích.
Āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesīti dhammakathaṃ kathāpetukāmo jānāpesi.
He addressed Venerable Ānanda means he informed him, wishing him to deliver a Dhamma talk.
Āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesī (Ngài gọi Tôn giả Ānanda) có nghĩa là Ngài muốn thuyết Pháp nên đã báo cho Tôn giả biết.
Atha kasmā sāriputtamahāmoggallānamahākassapādīsu asītimahātheresu vijjamānesu bhagavā ānandattherassa bhāramakāsīti.
Why, then, when there were eighty great elders such as Sāriputta, Mahāmoggallāna, and Mahākassapa, did the Blessed One entrust the task to Elder Ānanda?
Vậy tại sao, khi có tám mươi vị Đại Trưởng lão như Sāriputta, Mahāmoggallāna, Mahākassapa, v.v., Đức Thế Tôn lại giao trách nhiệm này cho Trưởng lão Ānanda?
Parisajjhāsayavasena.
According to the disposition of the assembly.
Theo ý nguyện của hội chúng.
Āyasmā hi ānando bahussutānaṃ aggo, pahosi parimaṇḍalehi padabyañjanehi madhuradhammakathaṃ kathetunti sākiyamaṇḍale pākaṭo paññāto.
For Venerable Ānanda was foremost among the extensively learned, and was well-known and recognized in the Sakyan royal circle for his ability to deliver a sweet Dhamma talk with well-rounded phrases and syllables.
Vì Tôn giả Ānanda là bậc tối thượng trong số những người đa văn, Ngài có khả năng thuyết Pháp ngọt ngào với những từ ngữ và câu cú hoàn chỉnh, và Ngài nổi tiếng trong cộng đồng Sakya.
Tassa sakyarājūhi vihāraṃ gantvāpi dhammakathā sutapubbā, orodhā pana nesaṃ na yathāruciyā vihāraṃ gantuṃ labhanti, tesaṃ etadahosi – ‘‘aho vata bhagavā appaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā amhākaṃ ñātiseṭṭhassa ānandassa bhāraṃ kareyyā’’ti.
The Sakyan kings had heard his Dhamma talk even when they went to the monastery, but their royal ladies could not go to the monastery as they wished. So, they thought: “Oh, if only the Blessed One would give a brief Dhamma talk and then entrust the task to our chief relative, Ānanda!”
Các vương tử Sakya cũng đã từng nghe pháp thoại của Ngài khi đến tịnh xá. Tuy nhiên, các phi tần của họ không thể đến tịnh xá tùy ý, nên họ nghĩ: “Ôi, ước gì Đức Thế Tôn chỉ thuyết một chút pháp thoại rồi giao trách nhiệm cho Ānanda, vị thân quyến cao quý của chúng ta.”
Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā tasseva bhāramakāsi.
It was according to their disposition that the Blessed One entrusted the task to him.
Theo ý nguyện của họ, Đức Thế Tôn đã giao trách nhiệm cho chính Ngài.
Sekho pāṭipadoti paṭipannako sekhasamaṇo.
Sekho pāṭipado means a trainee (sekha) ascetic on the path.
Sekho pāṭipado có nghĩa là một vị Sa-môn (samaṇa) hữu học (sekha) đang thực hành (paṭipannaka).
So tuyhaṃ paṭibhātu upaṭṭhātu, tassa paṭipadaṃ desehīti paṭipadāya puggalaṃ niyametvā dasseti.
“May it be clear to you, may it occur to you. Explain his path of practice,” he said, thus designating the person by the path of practice.
“Ngươi hãy làm cho điều đó hiện rõ trong tâm ngươi, hãy thuyết về con đường thực hành của vị đó.” Như vậy, Ngài chỉ rõ người bằng con đường thực hành.
Kasmā pana bhagavā imaṃ paṭipadaṃ niyamesi?
Why did the Blessed One designate this path of practice?
Vậy tại sao Đức Thế Tôn lại chỉ định con đường thực hành này?
Bahūhi kāraṇehi.
For many reasons.
Vì nhiều lý do.
Ime tāva sakyā maṅgalasālāya maṅgalaṃ paccāsīsanti vaḍḍhiṃ icchanti, ayañca sekhapaṭipadā mayhaṃ sāsane maṅgalapaṭipadā vaḍḍhamānakapaṭipadātipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi.
These Sakyans, first of all, wish for blessings and desire prosperity in the auspicious hall. And this path of a trainee (sekhapaṭipadā) is an auspicious path, a path of growth, in my Dispensation. For this reason too, he designated this path.
Trước hết, những người Sakya này mong muốn sự may mắn và sự tăng trưởng trong hội trường may mắn. Và con đường thực hành của bậc hữu học (sekhapaṭipadā) này là con đường may mắn, con đường tăng trưởng trong giáo pháp của Ta. Vì vậy, Ngài đã chỉ định con đường thực hành này.
Tassañca parisati sekhāva bahū nisinnā, te attanā paṭividdhaṭṭhāne kathīyamāne akilamantāva sallakkhessantītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi.
Also, in that assembly, there were many trainees (sekhas) seated. He designated this path so that they would listen attentively without weariness when something they had personally realized was being spoken.
Và trong hội chúng đó, phần lớn là các bậc hữu học đang ngồi. Khi được thuyết về những điều mà họ đã thấu hiểu, họ sẽ chú tâm mà không mệt mỏi. Vì vậy, Ngài cũng đã chỉ định con đường thực hành này.
Āyasmā ca ānando sekhapaṭisambhidāpattova, so attanā paṭividdhe paccakkhaṭṭhāne kathento akilamanto viññāpetuṃ sakkhissatītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi.
And Venerable Ānanda himself had attained the discriminations (paṭisambhidā) of a trainee (sekha). He designated this path so that Ānanda, speaking of what he had personally realized and experienced, would be able to teach without weariness.
Và Tôn giả Ānanda đã đạt được các tuệ phân tích của bậc hữu học (sekhapaṭisambhidā). Khi thuyết về những điều Ngài đã thấu hiểu và trực chứng, Ngài sẽ có thể giảng giải mà không mệt mỏi. Vì vậy, Ngài cũng đã chỉ định con đường thực hành này.
Sekhapaṭipadāya ca tissopi sikkhā osaṭā, tattha adhisīlasikkhāya kathitāya sakalaṃ vinayapiṭakaṃ kathitameva hoti, adhicittasikkhāya kathitāya sakalaṃ suttantapiṭakaṃ kathitaṃ hoti, adhipaññāsikkhāya kathitāya sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ kathitaṃ hoti, ānando ca bahussuto tipiṭakadharo, so pahoti tīhi piṭakehi tisso sikkhā kathetuṃ, evaṃ kathite sakyānaṃ maṅgalameva vaḍḍhiyeva bhavissatītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi.
And in the practice of the Sekha, the three trainings are included. Therein, when the training in higher virtue (adhisīla-sikkhā) is taught, the entire Vinaya Piṭaka is taught; when the training in higher consciousness (adhicitta-sikkhā) is taught, the entire Suttanta Piṭaka is taught; when the training in higher wisdom (adhipaññā-sikkhā) is taught, the entire Abhidhamma Piṭaka is taught. And Venerable Ānanda was learned and held the three Piṭakas, so he was able to teach the three trainings from the three Piṭakas. He determined this course of practice, thinking that in this way, the Sakyas’ good fortune would increase and grow.
Và trong đạo lộ của bậc Hữu học (Sekhapaṭipadā), ba học pháp (sikkhā) cũng được bao hàm. Ở đó, khi giới học (adhisīlasikkhā) được nói đến, toàn bộ Tạng Luật (Vinayapiṭaka) đã được nói đến; khi tâm học (adhicittasikkhā) được nói đến, toàn bộ Tạng Kinh (Suttantapiṭaka) đã được nói đến; khi tuệ học (adhipaññāsikkhā) được nói đến, toàn bộ Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka) đã được nói đến. Và Tôn giả Ānanda là người đa văn, thông thuộc Tam Tạng (Tipiṭakadharo), ngài có khả năng thuyết giảng ba học pháp bằng ba Tạng. Khi được thuyết giảng như vậy, đó sẽ là điều cát tường và sự tăng trưởng cho dòng Sākyā. Vì vậy, Đức Phật đã quy định đạo lộ này.
Piṭṭhi me āgilāyatīti kasmā āgilāyati?
“My back aches”—why did it ache?
Lưng Ta mỏi mệt – vì sao mỏi mệt?
Bhagavato hi chabbassāni padhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhaṃ ahosi, athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajji.
For the Blessed One, while striving for six years, there was great bodily suffering; then, in his later old age, a backache arose.
Khi Đức Thế Tôn tinh tấn tu khổ hạnh trong sáu năm, Ngài đã chịu đựng khổ thân rất lớn. Sau đó, vào tuổi già, chứng đau lưng đã phát sinh.
Akāraṇaṃ vā etaṃ.
Or this is not the cause.
Hoặc đây không phải là nguyên nhân.
Pahoti hi bhagavā uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhetvā ekampi dvepi sattāhe ekapallaṅkena nisīdituṃ.
Indeed, the Blessed One was able to suppress an arisen sensation and sit for one, two, or even seven days in a single posture.
Thật vậy, Đức Thế Tôn có khả năng chế ngự cảm thọ đã khởi lên và ngồi kiết già trong một, hai, hoặc bảy ngày.
Santhāgārasālaṃ pana catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi, tattha pādadhovanaṭṭhānato yāva dhammāsanā agamāsi, ettake ṭhāne gamanaṃ nipphannaṃ.
However, he desired to use the Santhāgāra hall in all four postures. So he walked from the place of foot-washing up to the preaching seat; the posture of walking was thus completed in that space.
Tuy nhiên, Ngài muốn sử dụng đại sảnh (santhāgārasāla) với bốn oai nghi. Ngài đã đi từ chỗ rửa chân đến pháp tòa; như vậy, oai nghi đi đã hoàn tất.
Dhammāsanaṃ patto thokaṃ ṭhatvā nisīdi, ettake ṭhānaṃ.
Having reached the preaching seat, he stood for a little while and then sat down; the posture of standing was thus completed in that space.
Khi đến pháp tòa, Ngài đứng một lát rồi ngồi xuống; như vậy, oai nghi đứng đã hoàn tất.
Diyaḍḍhayāmaṃ dhammāsane nisīdi, ettake ṭhāne nisajjā nipphannā.
He sat on the preaching seat for one and a half watches; the posture of sitting was thus completed in that space.
Ngài ngồi trên pháp tòa một tiếng rưỡi; như vậy, oai nghi ngồi đã hoàn tất.
Idāni dakkhiṇena passena thokaṃ nipanne sayanaṃ nipphajjissatīti evaṃ catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi.
Now, by lying down a little on his right side, the posture of lying down would be completed. Thus, he desired to use the hall in all four postures.
Bây giờ, nếu Ngài nằm nghiêng về bên phải một lát, oai nghi nằm sẽ hoàn tất. Như vậy, Ngài muốn sử dụng đại sảnh với bốn oai nghi.
Upādinnakasarīrañca nāma ‘‘no āgilāyatī’’ti na vattabbaṃ, tasmā ciraṃ nisajjāya sañjātaṃ appakampi āgilāyanaṃ gahetvā evamāha.
And it should not be said that an assumed body "does not ache." Therefore, taking even a slight ache that arose from prolonged sitting, he spoke thus.
Và không thể nói rằng thân thể có nghiệp báo (upādinnakasarīra) là “không mỏi mệt”. Vì vậy, Ngài đã nói như vậy, lấy sự mỏi mệt dù nhỏ phát sinh do ngồi lâu.
Saṅghāṭiṃ paññāpetvāti santhāgārassa kira ekapasse te rājāno paṭṭasāṇiṃ parikkhipāpetvā kappiyamañcakaṃ paññapetvā kappiyapaccattharaṇena attharitvā upari suvaṇṇa-tāraka-gandhamālā-dāmapaṭimaṇḍitaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhatelappadīpaṃ āropayiṃsu ‘‘appeva nāma satthā dhammāsanato vuṭṭhāya thokaṃ vissamanto idha nipajjeyya, evaṃ no imaṃ santhāgāraṃ bhagavatā catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti.
“Having spread out the outer robe”—it seems those kings, at one side of the Santhāgāra, had a curtain spread, a suitable couch arranged, covered with suitable coverings, and above it, a canopy adorned with golden stars, fragrant garlands, and floral strings was hung. They lit fragrant oil lamps, thinking, “Perhaps the Teacher, having risen from the preaching seat, will lie down here for a little rest. Then this Santhāgāra of ours, having been used by the Blessed One in all four postures, will be for our long-term welfare and happiness.”
Trải y Saṅghāṭi – được biết, ở một bên của đại sảnh, các vị vua đã cho giăng màn lụa, trải một chiếc giường thích hợp, phủ bằng tấm trải thích hợp, treo một tấm trần được trang trí bằng vàng, sao, hương thơm và vòng hoa ở phía trên, và thắp đèn dầu thơm, với ý nghĩ: “Mong rằng Đức Đạo Sư sẽ đứng dậy từ pháp tòa và nằm nghỉ một lát ở đây. Như vậy, đại sảnh này của chúng ta, được Đức Thế Tôn sử dụng với bốn oai nghi, sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho chúng ta.”
Satthāpi tadeva sandhāya tattha saṅghāṭiṃ paññapetvā nipajji.
The Teacher also, intending that, spread his outer robe there and lay down.
Đức Đạo Sư cũng đã trải y Saṅghāṭi ở đó và nằm xuống, với ý định đó.
Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvāti ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā vuṭṭhahissāmīti vuṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā.
“Keeping the perception of rising in mind”—that is, fixing in his mind the perception of rising, thinking, “I will rise after this much time has passed.”
Tâm niệm về sự đứng dậy – nghĩa là đặt vào tâm ý niệm về sự đứng dậy, rằng “Ta sẽ đứng dậy sau khoảng thời gian này.”
23. Mahānāmaṃ sakkaṃ āmantesīti so kira tasmiṃ kāle tassaṃ parisati jeṭṭhako pāmokkho, tasmiṃ saṅgahite sesaparisā saṅgahitāva hotīti thero tameva āmantesi.
23. “He addressed Mahānāma the Sakyan”—it seems he was the chief and leader in that assembly at that time. Thinking that if he were included, the rest of the assembly would also be included, the elder addressed him.
23. Gọi Mahānāma Sākyā – được biết, vào thời điểm đó, ông là người đứng đầu và nổi bật trong hội chúng đó. Vị Trưởng lão đã gọi riêng ông, vì khi ông được thâu tóm, phần còn lại của hội chúng cũng được thâu tóm.
Sīlasampannoti sīlena sampanno, sampannasīlo paripuṇṇasīloti attho.
“Endowed with virtue (sīlasampanno)” means endowed with virtue, having perfect virtue, having complete virtue. This is the meaning.
Giới hạnh đầy đủ (Sīlasampanno) – nghĩa là đầy đủ giới hạnh, có giới hạnh hoàn hảo, giới hạnh trọn vẹn.
Saddhammehīti sundaradhammehi, sataṃ vā sappurisānaṃ dhammehi.
“With the good Dhamma (saddhammehī)” means with excellent qualities, or with the qualities of good people.
Với các thiện pháp (Saddhammehī) – nghĩa là với các pháp tốt đẹp, hoặc với các pháp của bậc thiện nhân.
25. Kāyaduccaritenātiādīsu upayogatthe karaṇavacanaṃ, hiriyitabbāni kāyaduccaritādīni hiriyati jigucchatīti attho.
25. In phrases like “by bodily misconduct (kāyaduccaritenā),” the instrumental case refers to the object of application. It means one feels shame and disgust at bodily misconduct, etc.
25. Trong kāyaduccaritenā (do ác hạnh thân) và các từ khác, từ ở cách công cụ (karaṇavacana) mang nghĩa sử dụng. Nghĩa là, người đó hổ thẹn và ghê tởm các ác hạnh thân, v.v., đáng hổ thẹn.
Ottappaniddese hetvatthe karaṇavacanaṃ, kāyaduccaritādīhi ottappassa hetubhūtehi ottappati bhāyatīti attho.
In the explanation of ottappa (moral dread), the instrumental case refers to the cause. It means one feels dread and fear due to bodily misconduct, etc., as their cause.
Trong phần giải thích về sự sợ hãi (ottappaniddese), từ ở cách công cụ mang nghĩa nguyên nhân. Nghĩa là, người đó sợ hãi và kinh hoàng do các ác hạnh thân, v.v., là nguyên nhân của sự sợ hãi.
Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo anosakkitamānaso.
“Ardently energetic (āraddhavīriyo)” means one whose energy is exerted, whose mind is not slack.
Tinh tấn đã khởi lên (Āraddhavīriyo) – nghĩa là tinh tấn đã được thúc đẩy, tâm không chùn bước.
Pahānāyāti pahānatthāya.
“For abandoning (pahānāya)” means for the purpose of abandoning.
Để đoạn trừ (Pahānāyā) – nghĩa là vì mục đích đoạn trừ.
Upasampadāyāti paṭilābhatthāya.
“For attaining (upasampadāyā)” means for the purpose of obtaining.
Để thành tựu (Upasampadāyā) – nghĩa là vì mục đích đạt được.
Thāmavāti vīriyathāmena samannāgato.
“Strong (thāmavā)” means endowed with the strength of energy.
Có sức mạnh (Thāmavā) – nghĩa là đầy đủ sức mạnh tinh tấn.
Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo.
“Firm in effort (daḷhaparakkamo)” means one whose effort is steadfast.
Tinh tấn kiên cố (Daḷhaparakkamo) – nghĩa là tinh tấn vững chắc.
Anikkhittadhuro kusalesu dhammesūti kusalesu dhammesu anoropitadhuro anosakkitavīriyo.
“With a non-abandoned burden in wholesome qualities (anikkhittadhuro kusalesu dhammesu)” means one who has not laid down his burden in wholesome qualities, whose energy is not slack.
Không bỏ gánh nặng trong các thiện pháp (Anikkhittadhuro kusalesu dhammesu) – nghĩa là không từ bỏ gánh nặng, không chùn bước tinh tấn trong các thiện pháp.
Paramenāti uttamena.
“With utmost (paramenā)” means with supreme.
Tối thượng (Paramenā) – nghĩa là cao quý nhất.
Satinepakkenāti satiyā ca nipakabhāvena ca.
“With mindfulness and clear comprehension (satinepakkenā)” means with both mindfulness and shrewdness (wisdom).
Với niệm và trí tuệ (Satinepakkenā) – nghĩa là với niệm và sự sắc bén của trí tuệ.
Kasmā pana satibhājaniye paññā āgatāti?
Why, then, does wisdom appear in the section on mindfulness?
Tại sao trí tuệ lại xuất hiện trong phần phân tích niệm?
Satiyā balavabhāvadīpanatthaṃ.
To show the powerful nature of mindfulness.
Để chỉ ra sức mạnh của niệm.
Paññāvippayuttā hi sati dubbalā hoti, sampayuttā balavatīti.
For mindfulness disconnected from wisdom is weak, but connected, it is powerful.
Vì niệm không đi kèm với trí tuệ thì yếu ớt, còn khi đi kèm thì mạnh mẽ.
Cirakatampīti attanā vā parena vā kāyena cirakataṃ cetiyaṅgaṇavattādi asīti mahāvattapaṭipattipūraṇaṃ.
“What has been done long ago (cirakatampi)” refers to the completion of the eighty great practices such as the Cetiyaṅgaṇa-vatta (duties regarding the pagoda compound), performed by oneself or by others, long ago through bodily action.
Dù đã làm từ lâu (Cirakatampī) – nghĩa là việc đã làm từ lâu bằng thân, bởi chính mình hoặc người khác, như việc hoàn thành tám mươi đại phận sự (mahāvatta) của các phận sự tại sân tháp (cetiyaṅgaṇa), v.v.
Cirabhāsitampīti attanā vā parena vā vācāya cirabhāsitaṃ sakkaccaṃ uddisana-uddisāpana-dhammosāraṇa-dhammadesanā-upanisinnakathā-anumodaniyādivasena pavattitaṃ vacīkammaṃ.
“What has been spoken long ago (cirabhāsitampi)” refers to verbal action, such as respectfully reciting, causing others to recite, revising the Dhamma, teaching the Dhamma, conversations while sitting, and giving thanks (anumodanā), performed by oneself or by others, long ago through speech.
Dù đã nói từ lâu (Cirabhāsitampī) – nghĩa là hành động lời nói đã được thực hiện bằng lời, bởi chính mình hoặc người khác, đã được nói từ lâu, một cách cẩn trọng, như việc tụng đọc, cho tụng đọc, giảng pháp, thuyết pháp, nói chuyện với người đang ngồi, tán thán, v.v.
Saritā anussaritāti tasmiṃ kāyena cirakate ‘‘kāyo nāma kāyaviññatti, cirabhāsite vācā nāma vacīviññatti.
“He recollects and remembers (saritā anussaritā)” means regarding what was done long ago by body, “The body is bodily intimation; regarding what was spoken long ago, speech is verbal intimation.”
Đã nhớ, đã hồi tưởng (Saritā anussaritā) – nghĩa là khi việc làm bằng thân đã lâu đó, “thân là thân biểu tri, lời nói đã nói lâu là lời nói biểu tri.
Tadubhayampi rūpaṃ, taṃsamuṭṭhāpikā cittacetasikā arūpaṃ.
“Both of these are form; the mind and mental factors that produce them are mind-and-matter.”
Cả hai đều là sắc, và tâm và các tâm sở khởi lên từ chúng là vô sắc.
Iti ime rūpārūpadhammā evaṃ uppajjitvā evaṃ niruddhā’’ti sarati ceva anussarati ca, satisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetīti attho.
Thus, “These phenomena of form and mind-and-matter arose in such a way and ceased in such a way.” He recollects and remembers, meaning he arouses the enlightenment factor of mindfulness.
Như vậy, các pháp sắc và vô sắc này đã khởi lên như thế này và đã diệt như thế kia,” người đó nhớ và hồi tưởng, nghĩa là làm phát sinh niệm giác chi (satisambojjhaṅga).
Bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā hi sati idha adhippetā.
For the mindfulness that arouses the enlightenment factors is intended here.
Thật vậy, niệm làm phát sinh giác chi được đề cập ở đây.
Tāya satiyā esa sakimpi saraṇena saritā, punappunaṃ saraṇena anussaritāti veditabbā.
By that mindfulness, it is to be understood that this (memory) is recollected (saritā) even once by remembering, and repeatedly remembered (anussaritā) by remembering again and again.
Nên hiểu rằng với niệm đó, người đó đã nhớ một lần bằng cách nhớ, và đã hồi tưởng nhiều lần bằng cách nhớ lặp đi lặp lại.
Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayavayagāminiyā udayañca vayañca paṭivijjhituṃ samatthāya.
“Leading to rise and fall (udayatthagāminiyā)” means capable of penetrating the arising and passing away, the rise and fall, of the five aggregates.
Đi đến sự sinh diệt (Udayatthagāminiyā) – nghĩa là có khả năng thấu hiểu sự sinh và diệt của năm uẩn (khandha), đi đến sự sinh diệt.
Ariyāyāti vikkhambhanavasena ca samucchedavasena ca kilesehi ārakā ṭhitāya parisuddhāya.
“Noble (ariyāyā)” means pure, far removed from defilements by way of suppression (vikkhambhana) and eradication (samuccheda).
Cao quý (Ariyāyā) – nghĩa là thanh tịnh, đứng xa các phiền não (kilesa) bằng cách chế ngự (vikkhambhana) và đoạn trừ (samuccheda).
Paññāya samannāgatoti vipassanāpaññāya ceva maggapaññāya ca samaṅgībhūto.
“Endowed with wisdom (paññāya samannāgato)” means possessed of vipassanā wisdom and path wisdom.
Đầy đủ trí tuệ (Paññāya samannāgato) – nghĩa là đầy đủ tuệ quán (vipassanāpaññā) và tuệ đạo (maggapaññā).
Nibbedhikāyāti sāyeva nibbijjhanato nibbedhikāti vuccati, tāya samannāgatoti attho.
“Penetrating (nibbedhikāyā)” means that same wisdom is called penetrating because it pierces through. This is the meaning: endowed with that.
Thấu triệt (Nibbedhikāyā) – chính trí tuệ đó được gọi là nibbedhikā vì nó có khả năng xuyên thủng. Nghĩa là, người đó đầy đủ trí tuệ đó.
Tattha maggapaññāya samucchedavasena anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ dosakkhandhaṃ mohakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikā.
Therein, path wisdom, by way of eradication, penetrates and pierces the mass of greed, the mass of hatred, and the mass of delusion, which were never before pierced or shattered.
Ở đây, tuệ đạo (maggapaññā) là nibbedhikā vì nó xuyên thủng và phá vỡ khối tham (lobhakkhandha), khối sân (dosakkhandha), và khối si (mohakkhandha) mà trước đây chưa từng bị xuyên thủng hay phá vỡ, bằng cách đoạn trừ (samucchedavasena).
Vipassanāpaññāya tadaṅgavasena nibbedhikāya maggapaññāya paṭilābhasaṃvattanato cāti vipassanā ‘‘nibbedhikā’’ti vattuṃ vaṭṭati.
It is proper to call vipassanā “penetrating” because vipassanā wisdom penetrates by way of tadaṅga (temporary suppression) and because it leads to the attainment of path wisdom which is penetrating.
Tuệ quán (vipassanāpaññā) cũng có thể được gọi là “nibbedhikā” vì nó xuyên thủng bằng cách từng phần (tadaṅgavasena) và vì nó dẫn đến sự thành tựu tuệ đạo (maggapaññā) có khả năng xuyên thủng.
Sammā dukkhakkhayagāminiyāti idhāpi maggapaññā ‘‘sammā hetunā nayena vaṭṭadukkhaṃ khepayamānā gacchatīti sammā dukkhakkhayagāminī nāma.
“Rightly leading to the destruction of suffering (sammā dukkhakkhayagāminiyā)”—here too, path wisdom is called “rightly leading to the destruction of suffering” because it goes, rightly by cause and method, eliminating the suffering of the cycle of existence.
Đúng đắn dẫn đến sự diệt khổ (Sammā dukkhakkhayagāminiyā) – ở đây, tuệ đạo (maggapaññā) được gọi là “sammā dukkhakkhayagāminī” vì nó đi đến sự diệt khổ luân hồi (vaṭṭadukkha) một cách đúng đắn, với nguyên nhân và phương pháp đúng đắn.
Vipassanā tadaṅgavasena vaṭṭadukkhañca kilesadukkhañca khepayamānā gacchatīti dukkhakkhayagāminī.
Vipassanā leads to the destruction of suffering because it goes, by way of tadaṅga, eliminating the suffering of the cycle of existence and the suffering of defilements.
Tuệ quán (vipassanā) được gọi là dukkhakkhayagāminī vì nó đi đến sự diệt khổ luân hồi và khổ phiền não (kilesadukkha) bằng cách từng phần (tadaṅgavasena).
Dukkhakkhayagāminiyā vā maggapaññāya paṭilābhasaṃvattanato esā dukkhakkhayagāminī’’ti veditabbā.
Or, it is to be understood that this (vipassanā) is “leading to the destruction of suffering” because it leads to the attainment of path wisdom, which leads to the destruction of suffering.
Hoặc nên hiểu rằng tuệ quán này là dukkhakkhayagāminī vì nó dẫn đến sự thành tựu tuệ đạo (maggapaññā) dẫn đến sự diệt khổ.
26. Abhicetasikānanti abhicittaṃ seṭṭhacittaṃ sitānaṃ nissitānaṃ.
26. “Of the higher mental states (abhicetasikānaṃ)” means of the jhānas that depend on the supreme mind, the noble mind.
26. Thuộc về tâm thượng đẳng (Abhicetasikānaṃ) – nghĩa là các thiền (jhāna) nương tựa vào tâm thượng đẳng (abhicitta), tức tâm cao quý.
Diṭṭhadhammasukhavihārānanti appitappitakkhaṇe sukhapaṭilābhahetūnaṃ.
“Peaceful abidings in this very life (diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ)” means of the jhānas that are causes for the attainment of happiness at every moment of entry.
Trú xứ an lạc trong hiện tại (Diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ) – nghĩa là các thiền là nguyên nhân của sự thành tựu an lạc mỗi khi nhập.
Nikāmalābhīti icchiticchitakkhaṇe samāpajjitā.
“Obtains at will (nikāmalābhī)” means he attains at any moment he desires.
Đạt được tùy ý (Nikāmalābhī) – nghĩa là có thể nhập vào bất cứ lúc nào mong muốn.
Akicchalābhīti nidukkhalābhī.
“Obtains without difficulty (akicchalābhī)” means he obtains without suffering.
Đạt được không khó khăn (Akicchalābhī) – nghĩa là đạt được không đau khổ.
Akasiralābhīti vipulalābhī.
“Obtains without trouble (akasiralābhī)” means he obtains extensively.
Đạt được không vất vả (Akasiralābhī) – nghĩa là đạt được dồi dào.
Paguṇabhāvena eko icchiticchitakkhaṇe samāpajjituṃ sakkoti, samādhipāripanthikadhamme pana akilamanto vikkhambhetuṃ na sakkoti, so attano anicchāya khippameva vuṭṭhāti, yathāparicchedavasena samāpattiṃ ṭhapetuṃ na sakkoti ayaṃ kicchalābhī kasiralābhī nāma.
Due to proficiency, one is able to enter (jhāna) at whatever moment one desires, but one is not able to suppress the hindrances to concentration without weariness. That person quickly arises (from jhāna) unwillingly and is not able to maintain the attainment for a determined period. This one is called a kicchalābhī kasiralābhī (one who obtains with difficulty and trouble).
Do sự thành thạo, một người có thể nhập định vào bất cứ lúc nào mình muốn, nhưng không thể đẩy lùi các pháp chướng ngại thiền định mà không mệt mỏi. Người ấy xuất định rất nhanh chóng theo ý muốn của mình, không thể duy trì thiền định theo thời gian đã định. Người này được gọi là người khó đạt được (kicchalābhī), ít đạt được (kasiralābhī).
Eko icchiticchitakkhaṇe ca samāpajjituṃ sakkoti, samādhipāripanthikadhamme ca akilamanto vikkhambheti, so yathāparicchedavaseneva vuṭṭhātuṃ sakkoti, ayaṃ akicchalābhī akasiralābhī nāma.
One is able to enter (jhāna) at whatever moment one desires, and also suppresses the hindrances to concentration without weariness. That person is able to arise (from jhāna) only according to the determined period. This one is called an akicchalābhī akasiralābhī (one who obtains without difficulty and trouble).
Một người khác có thể nhập định vào bất cứ lúc nào mình muốn, và cũng có thể đẩy lùi các pháp chướng ngại thiền định mà không mệt mỏi. Người ấy có thể xuất định chỉ theo thời gian đã định. Người này được gọi là người dễ đạt được (akicchalābhī), đạt được nhiều (akasiralābhī).
27. Ayaṃ vuccati mahānāma ariyasāvako sekho pāṭipadoti mahānāma ariyasāvako sekho pāṭipado vipassanāgabbhāya vaḍḍhamānakapaṭipadāya samannāgatoti vuccatīti dasseti.
27. This Noble Disciple, Mahānāma, is a trainee (sekha) on the path of practice means to show that the noble disciple Mahānāma, a trainee on the path of practice, is endowed with the path of practice that cultivates the womb of insight.
27. Vị đệ tử Thánh Mahānāma này được gọi là bậc hữu học đang trên đường tu tập có nghĩa là vị đệ tử Thánh Mahānāma được gọi là bậc hữu học, đang trên con đường tu tập được trang bị con đường tu tập phát triển với tuệ quán làm cốt lõi.
Apuccaṇḍatāyāti apūtiaṇḍatāya.
Apuccaṇḍatāyā means "with unrotting eggs" (i.e., with unrotting insight-knowledge).
Apuccaṇḍatāyā có nghĩa là apūti-aṇḍatāya (không có trứng thối).
Bhabbo abhinibbhidāyāti vipassanādiñāṇappabhedāya bhabbo.
Bhabbo abhinibbhidāyā means "is capable of breaking through" with the distinctions of knowledge, such as insight-knowledge.
Bhabbo abhinibbhidāyā có nghĩa là thích hợp cho sự phân biệt các trí tuệ như tuệ quán.
Sambodhāyāti ariyamaggāya.
Sambodhāyā means "for supreme enlightenment" (i.e., for the Noble Path).
Sambodhāyā có nghĩa là để đạt đến Thánh đạo.
Anuttarassa yogakkhemassāti arahattaṃ anuttaro yogakkhemo nāma, tadabhigamāya bhabboti dasseti.
Anuttarassa yogakkhemassā means Arahantship is called the unsurpassed freedom from bondage (anuttaro yogakkhemo), showing that he is capable of attaining it.
Anuttarassa yogakkhemassā có nghĩa là A-la-hán quả được gọi là sự an ổn vô thượng khỏi các ràng buộc (yogakkhema), điều này cho thấy vị ấy thích hợp để đạt được điều đó.
Yā panāyamettha atthadīpanatthaṃ upamā āhaṭā, sā cetokhilasutte vuttanayeneva veditabbā.
The simile given here to clarify the meaning should be understood in the same way as described in the Cetokhilasutta.
Ví dụ được đưa ra ở đây để làm sáng tỏ ý nghĩa nên được hiểu theo cách đã nói trong kinh Cetokhila.
Kevalañhi tattha ‘‘tassā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyakaraṇaṃ viya hi imassa bhikkhuno ussoḷhipannarasehi aṅgehi samannāgatabhāvo’’ti yaṃ evaṃ opammasaṃsandanaṃ āgataṃ, taṃ idha evaṃ sīlasampanno hotītiādivacanato ‘‘tassā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyakaraṇaṃ viya imassa bhikkhuno sīlasampannatādīhi pannarasehi dhammehi samaṅgibhāvo’’ti.
The only difference is that the comparison, "Just as that hen performs three kinds of actions with her eggs, so too this bhikkhu is endowed with the fifteen qualities of exertion," refers in this context, based on the statement "He is endowed with morality," to "Just as that hen performs three kinds of actions with her eggs, so too this bhikkhu is endowed with the fifteen qualities, such as being endowed with morality."
Thật vậy, ở đó, sự so sánh ví dụ như ‘‘việc thực hiện ba loại hành động trên trứng của con gà mái này giống như việc vị tỳ khưu này được trang bị mười lăm chi phần của sự tinh tấn và trí tuệ’’, thì ở đây, từ lời dạy ‘‘vị ấy có giới hạnh như vậy’’ v.v., nên được hiểu bằng cách kết hợp như sau: ‘‘việc thực hiện ba loại hành động trên trứng của con gà mái này giống như việc vị tỳ khưu này được trang bị mười lăm pháp như giới hạnh v.v.’’.
Evaṃ yojetvā veditabbaṃ.
This should be understood by connecting it in this way.
Nên được hiểu bằng cách kết hợp như vậy.
Sesaṃ sabbattha vuttasadisameva.
The rest is similar to what has been stated everywhere.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều giống như đã nói.
28. Imaṃyeva anuttaraṃ upekkhāsatipārisuddhinti imaṃ paṭhamādijjhānehi asadisaṃ uttamaṃ catutthajjhānikaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ.
28. Imaṃyeva anuttaraṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ means this supreme purity of equanimity and mindfulness, which is unlike the first and other jhānas, but is associated with the fourth jhāna.
28. Imaṃyeva anuttaraṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ có nghĩa là sự thanh tịnh của xả niệm (upekkhāsatipārisuddhi) thuộc Thiền thứ tư này là tối thượng, không giống như các Thiền từ Thiền thứ nhất trở đi.
Paṭhamābhinibbhidāti paṭhamo ñāṇabhedo.
Paṭhamābhinibbhidā is the first breakthrough of knowledge.
Paṭhamābhinibbhidā có nghĩa là sự phân biệt trí tuệ đầu tiên.
Dutiyādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the second and subsequent ones.
Tương tự như vậy đối với các trường hợp thứ hai v.v.
Kukkuṭacchāpako pana ekavāraṃ mātukucchito ekavāraṃ aṇḍakosatoti dve vāre jāyati.
A chick, however, is born twice: once from its mother's womb and once from the eggshell.
Con gà con sinh ra hai lần: một lần từ bụng mẹ và một lần từ vỏ trứng.
Ariyasāvako tīhi vijjāhi tāyo vāre jāyati.
A noble disciple is born three times through the three knowledges.
Vị đệ tử Thánh sinh ra ba lần với ba minh (vijjā).
Pubbenivāsacchādakaṃ tamaṃ vinodetvā pubbenivāsañāṇena paṭhamaṃ jāyati, sattānaṃ cutipaṭisandhicchādakaṃ tamaṃ vinodetvā dibbacakkhuñāṇena dutiyaṃ jāyati, catusaccapaṭicchādakaṃ tamaṃ vinodetvā āsavakkhayañāṇena tatiyaṃ jāyati.
Having dispelled the darkness that obscures past lives, he is born for the first time with the knowledge of past lives. Having dispelled the darkness that obscures the passing away and rebirth of beings, he is born for the second time with the divine eye. Having dispelled the darkness that obscures the four Noble Truths, he is born for the third time with the knowledge of the destruction of the taints (āsavas).
Vị ấy sinh ra lần đầu tiên với Túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa) sau khi loại bỏ bóng tối che khuất túc mạng; sinh ra lần thứ hai với Thiên nhãn minh (dibbacakkhuñāṇa) sau khi loại bỏ bóng tối che khuất sự sinh tử của chúng sinh; sinh ra lần thứ ba với Lậu tận minh (āsavakkhayañāṇa) sau khi loại bỏ bóng tối che khuất Tứ Thánh đế.
Idampissa hoti vijjāyāti idaṃ pubbenivāsañāṇaṃ tassa vijjā nāma hotīti attho.
Idampissa hoti vijjāyā means this knowledge of past lives is called vijjā (true knowledge) for that (bhikkhu).
Idampissa hoti vijjāyā có nghĩa là Túc mạng minh này là minh (vijjā) của vị ấy.
Vijjā nāma bahu anekavidhā, vipassanañāṇādīni aṭṭha ñāṇāni, tattha idampi ñāṇaṃ ekā vijjātipi attho.
Vijjā is manifold and various, consisting of eight knowledges such as insight-knowledge; here, this knowledge is also one such vijjā.
Minh (vijjā) có nhiều loại khác nhau, đó là tám trí tuệ như tuệ quán v.v. Ở đây, trí tuệ này cũng là một minh.
Padattho pana vinivijjhitvā etāya jānātīti vijjā.
The literal meaning is that by this one knows by piercing through; thus, it is called vijjā.
Theo nghĩa từ nguyên, vijjā là thứ mà nhờ đó người ta xuyên thấu và biết.
Esa nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Tương tự ở khắp mọi nơi.
Vijjāsampanno itipīti tīhi vijjāhi vijjāsampanno itipi.
Vijjāsampanno itipī means "endowed with true knowledge" by means of the three knowledges.
Vijjāsampanno itipī có nghĩa là được gọi là người đầy đủ minh với ba minh.
Caraṇasampanno itipīti pañcadasahi dhammehi caraṇasampanno itipi.
Caraṇasampanno itipī means "endowed with conduct" by means of the fifteen qualities.
Caraṇasampanno itipī có nghĩa là được gọi là người đầy đủ hạnh với mười lăm pháp.
Tadubhayena pana vijjācaraṇasampanno itipīti.
And by both of these, it means "endowed with both true knowledge and conduct."
Và với cả hai, được gọi là người đầy đủ minh và hạnh.
30. Sanaṅkumārenāti porāṇakakumārena, cirakālato paṭṭhāya kumāroti paññātena.
30. Sanaṅkumārena means by the ancient youth, known as a youth since long ago.
30. Sanaṅkumārena có nghĩa là bởi vị Kumāra cổ đại, được biết đến là Kumāra từ rất lâu.
So kira manussapathe pañcacūḷakakumārakakāle jhānaṃ nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti, tassa so attabhāvo piyo ahosi manāpo, tasmā tādiseneva attabhāvena carati, tena naṃ sanaṅkumāroti sañjānanti.
It is said that he, having developed jhāna during his time as a five-tufted youth among humans, was reborn in the Brahma-world without losing his jhāna. That existence was dear and pleasing to him; therefore, even as a Brahmā, he moves about in that same form, which is why they know him as Sanaṅkumāra.
Vị ấy, khi còn là một vị Kumāra với năm búi tóc trên đường nhân gian, đã phát triển thiền định và sau đó tái sinh vào cõi Phạm thiên với thiền định không suy giảm. Thân tướng đó rất đáng yêu và dễ chịu đối với vị ấy, vì vậy vị ấy vẫn xuất hiện với thân tướng đó, do đó người ta gọi vị ấy là Sanaṅkumāra.
Janetasminti janitasmiṃ, pajāyāti attho.
Janetasmiṃ means "among people," or "among living beings."
Janetasmiṃ có nghĩa là trong chúng sinh, trong loài người.
Ye gottapaṭisārinoti ye janetasmiṃ gottaṃ paṭisaranti ‘‘ahaṃ gotamo, ahaṃ kassapo’’ti, tesu loke gottapaṭisārīsu khattiyo seṭṭho.
Ye gottapaṭisārino means "those who refer to their lineage" among people, saying "I am of the Gotama clan, I am of the Kassapa clan." Among those who refer to their lineage in the world, the Khattiya (warrior/ruling class) is supreme.
Ye gottapaṭisārino có nghĩa là trong số những người trong thế gian này mà thường xuyên nhớ đến dòng họ của mình, nói rằng ‘‘tôi là Gotama, tôi là Kassapa’’, thì dòng dõi Sát-đế-lợi là cao quý nhất.
Anumatā bhagavatāti mama pañhabyākaraṇena saddhiṃ saṃsanditvā desitāti ambaṭṭhasutte buddhena bhagavatā ‘‘ahampi, ambaṭṭha, evaṃ vadāmi –
Anumatā bhagavatā means approved and affirmed by the Blessed One in the Ambaṭṭhasutta, saying, "I too, Ambaṭṭha, declare thus—"
Anumatā bhagavatā có nghĩa là được Đức Thế Tôn chấp thuận, được hoan hỷ, như đã được thuyết giảng trong kinh Ambaṭṭha, phù hợp với lời giải đáp câu hỏi của tôi, khi Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này Ambaṭṭha, Ta cũng nói như vậy –
Evaṃ bhāsantena anuññātā anumoditā.
Thus, spoken, it was approved and affirmed.
Được chấp thuận và hoan hỷ khi nói như vậy.
Sādhu sādhu ānandāti, bhagavā kira ādito paṭṭhāya niddaṃ anokkamantova imaṃ suttaṃ sutvā ānandena sekhapaṭipadāya kūṭaṃ gahitanti ñatvā uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sādhukāraṃ adāsi.
Sādhu sādhu ānandā (Well done, well done, Ānanda!) — It is said that the Blessed One, having listened to this Sutta from the beginning without falling asleep, knowing that Ānanda had reached the pinnacle of the trainee's path, rose, folded his legs crosswise, sat down, and gave his approval.
Sādhu sādhu Ānandā có nghĩa là Đức Thế Tôn, sau khi nghe bài kinh này do Tôn giả Ānanda thuyết giảng mà không hề chợp mắt từ đầu, biết rằng Ānanda đã đạt đến đỉnh cao của con đường tu tập của bậc hữu học, đã đứng dậy, xếp chân kiết già và ngồi xuống, ban lời tán thán.
Ettāvatā ca pana idaṃ suttaṃ jinabhāsitaṃ nāma jātaṃ.
And by this, this Sutta came to be known as spoken by the Buddha.
Và chỉ với điều này, bài kinh này đã trở thành lời Phật thuyết.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều rõ ràng.
31. Evaṃ me sutanti potaliyasuttaṃ.
31. Evaṃ me sutaṃ is the Potaliyasutta.
31. Evaṃ me sutaṃ là kinh Potaliya.
Tattha aṅguttarāpesūti aṅgāyeva so janapado, mahiyā panassa uttarena yā āpo, tāsaṃ avidūrattā uttarāpotipi vuccati.
In that, Aṅguttarāpesu means that region is indeed Aṅga, but because the waters to the north of the river are not far off, it is also called Uttarāpa.
Ở đây, Aṅguttarāpesu có nghĩa là xứ đó chỉ là Aṅga, nhưng vì không xa dòng sông Mahī ở phía bắc, nên cũng được gọi là Uttarāpa.
Kataramahiyā uttarena yā āpoti, mahāmahiyā.
Which Mahī river are these waters to the north of? The great Mahī river.
Sông Mahī nào ở phía bắc? Sông Mahī lớn.
Tatthāyaṃ āvibhāvakathā – ayaṃ kira jambudīpo dasasahassayojanaparimāṇo.
Here is an explanatory account: This Jambudīpa is said to be ten thousand yojanas in extent.
Ở đây, có một câu chuyện làm rõ – hòn đảo Jambudīpa này có chu vi mười ngàn dojana.
Tattha ca catusahassayojanappamāṇo padeso udakena ajjhotthaṭo samuddoti saṅkhaṃ gato.
In it, a region of four thousand yojanas is covered by water, called the ocean.
Ở đó, một vùng đất rộng bốn ngàn dojana bị nước bao phủ, được gọi là đại dương.
Tisahassayojanappamāṇe manussā vasanti.
Humans dwell in a region of three thousand yojanas.
Con người sống trên một vùng đất rộng ba ngàn dojana.
Tisahassayojanappamāṇe himavā patiṭṭhito ubbedhena pañcayojanasatiko caturāsītikūṭasahassapaṭimaṇḍito samantato sandamānapañcasatanadīvicitto, yattha āyāmavitthārena ceva gambhīratāya ca paṇṇāsapaṇṇāsayojanā diyaḍḍhayojanasataparimaṇḍalā anotattadaho kaṇṇamuṇḍadaho rathakāradaho chaddantadaho kuṇāladaho mandākinīdaho sīhapapātadahoti satta mahāsarā patiṭṭhitā.
In a region of three thousand yojanas, the Himālaya stands, five hundred yojanas high, adorned with eighty-four thousand peaks, variegated with five hundred rivers flowing from all sides, where seven great lakes are situated, namely Anotattadaha, Kaṇṇamuṇḍadaha, Rathakāradaha, Chaddantadaha, Kuṇāladaha, Mandākinīdaha, and Sīhapapātadaha, each fifty by fifty yojanas in length and width, and one hundred and fifty yojanas in circumference.
Dãy núi Himavā tọa lạc trên một vùng đất rộng ba ngàn dojana, cao năm trăm dojana, được trang hoàng bởi tám mươi bốn ngàn đỉnh núi, được tô điểm bởi năm trăm con sông chảy xiết từ mọi phía, nơi có bảy hồ lớn tọa lạc: hồ Anotatta, hồ Kaṇṇamuṇḍa, hồ Rathakāra, hồ Chaddanta, hồ Kuṇāla, hồ Mandākinī, hồ Sīhapapāta, mỗi hồ có chiều dài và chiều rộng năm mươi dojana, và chu vi một trăm năm mươi dojana.
Tesu anotattadaho sudassanakūṭaṃ citrakūṭaṃ kāḷakūṭaṃ gandhamādanakūṭaṃ kelāsakūṭanti imehi pañcahi pabbatehi parikkhitto.
Among these, the Anotattadaha is surrounded by these five mountains: Sudassanakuṭa, Citrakuṭa, Kāḷakuṭa, Gandhamādanakuṭa, and Kelāsakuṭa.
Trong số đó, hồ Anotatta được bao quanh bởi năm ngọn núi này: Sudassanakūṭa, Citrakūṭa, Kāḷakūṭa, Gandhamādanakūṭa và Kelāsakūṭa.
Tattha sudassanakūṭaṃ sovaṇṇamayaṃ dviyojanasatubbedhaṃ antovaṅkaṃ kākamukhasaṇṭhānaṃ tameva saraṃ paṭicchādetvā ṭhitaṃ.
Among these, Sudassanakuṭa is golden, two hundred yojanas high, curved inwards like a crow's beak, and stands covering that very lake.
Trong số đó, đỉnh Sudassanakūṭa làm bằng vàng, cao hai trăm dojana, uốn cong vào trong, có hình dạng mỏ quạ và che phủ chính hồ đó.
Citrakūṭaṃ sabbaratanamayaṃ.
Citrakuṭa is made of all kinds of jewels.
Đỉnh Citrakūṭa làm bằng tất cả các loại ngọc quý.
Kāḷakūṭaṃ añjanamayaṃ.
Kāḷakuṭa is made of collyrium stone.
Đỉnh Kāḷakūṭa làm bằng bột than chì.
Gandhamādanakūṭaṃ sānumayaṃ abbhantare muggavaṇṇaṃ, mūlagandho sāragandho pheggugandho tacagandho papaṭikagandho rasagandho pattagandho pupphagandho phalagandho gandhagandhoti imehi dasahi gandhehi ussannaṃ nānappakāraosadhasañchannaṃ, kāḷapakkhauposathadivase ādittamiva aṅgāraṃ jalantaṃ tiṭṭhati.
The Gandhamādana peak consists of slopes and valleys, and inside, it has the color of mung beans. It is rich with these ten kinds of fragrances: root fragrance, heartwood fragrance, sapwood fragrance, bark fragrance, pellicle fragrance, sap fragrance, leaf fragrance, flower fragrance, fruit fragrance, and the fragrance of all fragrant trees. It is well-covered with various kinds of medicinal herbs. On the Uposatha day of the dark fortnight, it stands gleaming like a blazing coal.
Đỉnh Gandhamādana, làm bằng sườn núi và thung lũng, bên trong có màu xanh đậu (mung bean), dồi dào mười loại hương thơm này: hương rễ, hương lõi gỗ, hương dác gỗ, hương vỏ cây, hương vỏ tróc, hương nhựa cây, hương lá, hương hoa, hương quả, và hương của các loại cây thơm, được bao phủ tốt bởi các loại cây thuốc khác nhau, vào ngày Uposatha của nửa tháng tối, nó đứng rực rỡ như một đống than hồng cháy sáng.
Kelāsakūṭaṃ rajatamayaṃ.
The Kelāsa peak is made of silver.
Đỉnh Kelāsa làm bằng bạc.
Sabbāni sudassanena samānubbedhasaṇṭhānāni, tameva saraṃ paṭicchādetvā ṭhitāni.
All of them have the same height and form as the Sudassana peak, and they stand covering that very lake.
Tất cả đều có hình dáng và chiều cao tương đương với đỉnh Sudassana, che phủ chính hồ nước đó.
Tāni sabbāni devānubhāvena nāgānubhāvena ca vassanti, nadiyo ca tesu sandanti.
All of them remain by the power of devas and nāgas, and rivers flow through them.
Tất cả những ngọn núi đó đều có mưa nhờ oai lực của chư thiên và oai lực của chư Nāga, và các con sông chảy từ chúng.
Taṃ sabbampi udakaṃ anotattameva pavisati.
All that water enters only the Anotatta Lake.
Tất cả nước đó đều chảy vào hồ Anotatta.
Candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena tattha obhāsaṃ karonti, ujuṃ gacchantā na karonti, tenevassa anotattanti saṅkhā udapādi.
The moon and sun, passing to the south or north, cast light there through the mountain gaps, but when going straight, they do not; it is for this reason that it is called Anotatta.
Mặt trăng và mặt trời khi di chuyển về phía nam hoặc phía bắc, tạo ra ánh sáng ở đó giữa các ngọn núi, nhưng khi di chuyển thẳng thì không, vì thế mà nó có tên là Anotatta.
Tassa catūsu passesu sīhamukhaṃ hatthimukhaṃ assamukhaṃ usabhamukhanti cattāri mukhāni honti, yehi catasso nadiyo sandanti.
On its four sides are four mouths: a lion's mouth, an elephant's mouth, a horse's mouth, and a bull's mouth, from which four rivers flow.
Ở bốn phía của hồ có bốn cửa: cửa sư tử, cửa voi, cửa ngựa, và cửa bò đực, từ đó bốn con sông chảy ra.
Sīhamukhena nikkhantanadītīre sīhā bahutarā honti.
Along the bank of the river emerging from the lion's mouth, there are more lions.
Trên bờ sông chảy ra từ cửa sư tử, có nhiều sư tử hơn.
Hatthimukhādīhi hatthiassausabhā.
Along those from the elephant's mouth and so on, there are elephants, horses, and bulls.
Từ cửa voi và các cửa khác, có nhiều voi, ngựa và bò đực.
Puratthimadisato nikkhantanadī anotattaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā itarā tisso nadiyo anupagamma pācīnahimavanteneva amanussapathaṃ gantvā mahāsamuddaṃ pavisati.
The river emerging from the eastern direction circumambulates Anotatta three times, and without joining the other three rivers, it proceeds through the eastern Himalayas along a non-human path and enters the great ocean.
Con sông chảy ra từ hướng đông, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ Anotatta, không nhập vào ba con sông kia, mà chảy qua phía đông dãy Hy Mã Lạp Sơn theo con đường không có người, rồi đổ vào đại dương.
Pacchimadisato ca uttaradisato ca nikkhantanadiyopi tatheva padakkhiṇaṃ katvā pacchimahimavanteneva uttarahimavanteneva ca amanussapathaṃ gantvā mahāsamuddaṃ pavisanti.
Similarly, the rivers emerging from the western and northern directions also circumambulate it three times and, proceeding through the western and northern Himalayas along non-human paths, enter the great ocean.
Các con sông chảy ra từ hướng tây và hướng bắc cũng tương tự, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ, chảy qua phía tây dãy Hy Mã Lạp Sơn và phía bắc dãy Hy Mã Lạp Sơn theo con đường không có người, rồi đổ vào đại dương.
Dakkhiṇadisato nikkhantanadī pana taṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā dakkhiṇena ujukaṃ pāsāṇapiṭṭheneva saṭṭhiyojanāni gantvā pabbataṃ paharitvā vuṭṭhāya parikkhepena tigāvutappamāṇā udakadhārā ca hutvā ākāsena saṭṭhiyojanāni gantvā tiyaggaḷe nāma pāsāṇe patitā, pāsāṇo udakadhārāvegena bhinno.
However, the river emerging from the southern direction circumambulates it three times and flows directly south for sixty yojanas over a rock surface, then strikes a mountain, rises up, and becomes a stream of water three gāvutas in circumference, which then travels sixty yojanas through the air and falls upon a rock called Tiyaggaḷa, which is split by the force of the water current.
Còn con sông chảy ra từ hướng nam, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ, chảy thẳng về phía nam trên mặt đá sáu mươi dojana, rồi va vào một ngọn núi, trồi lên thành một dòng nước rộng ba gāvuta, và sau đó bay trên không sáu mươi dojana, rơi xuống tảng đá tên là Tiyaggaḷa; tảng đá bị vỡ do sức mạnh của dòng nước.
Tattha paññāsayojanappamāṇā tiyaggaḷā nāma pokkharaṇī jātā, pokkharaṇiyā kūlaṃ bhinditvā pāsāṇaṃ pavisitvā saṭṭhiyojanāni gatā.
There, a lake named Tiyaggaḷā, fifty yojanas in extent, was formed. The river then broke the bank of the lake, entered the rock, and flowed for sixty yojanas.
Ở đó, một hồ nước tên là Tiyaggaḷā, rộng năm mươi dojana, đã hình thành; sau khi phá vỡ bờ hồ, nó chảy vào đá và đi sáu mươi dojana.
Tato ghanapathaviṃ bhinditvā umaṅgena saṭṭhiyojanāni gantvā viñjhuṃ nāma tiracchānapabbataṃ paharitvā hatthatale pañcaṅgulisadisā pañcadhārā hutvā pavattanti.
From there, it broke through the solid earth and flowed for sixty yojanas through a tunnel, then struck the mountain called Viñjhu, a transverse mountain, and flowed forth as five streams resembling five fingers on a palm.
Từ đó, nó phá vỡ lớp đất cứng, chảy qua một đường hầm sáu mươi dojana, va vào ngọn núi ngang tên là Viñjhu, rồi phân thành năm dòng chảy giống như năm ngón tay trên lòng bàn tay.
Sā tikkhattuṃ anotattaṃ padakkhiṇaṃ katvā gataṭṭhāne āvaṭṭagaṅgāti vuccati.
The place where that river flows after circumambulating Anotatta three times is called Āvaṭṭagaṅgā.
Dòng sông đó, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ Anotatta, tại nơi nó chảy được gọi là Āvaṭṭagaṅgā.
Ujukaṃ pāsāṇapiṭṭhena saṭṭhiyojanāni gataṭṭhāne kaṇhagaṅgāti, ākāsena saṭṭhiyojanāni gataṭṭhāne ākāsagaṅgāti, tiyaggaḷapāsāṇe paññāsayojanokāse ṭhitā tiyaggaḷapokkharaṇīti, kūlaṃ bhinditvā pāsāṇaṃ pavisitvā saṭṭhiyojanāni gataṭṭhāne bahalagaṅgāti, umaṅgena saṭṭhiyojanāni gataṭṭhāne umaṅgagaṅgāti vuccati.
The place where it flows directly for sixty yojanas over the rock surface is called Kaṇhagaṅgā; the place where it flows for sixty yojanas through the air is called Ākāsagaṅgā; the Tiyaggaḷā lake, situated in a fifty-yojana space on the Tiyaggaḷa rock, is called Tiyaggaḷapokkharaṇī; the place where it flows for sixty yojanas after breaking the bank and entering the rock is called Bahalagaṅgā; and the place where it flows for sixty yojanas through a tunnel is called Umaṅgagaṅgā.
Tại nơi nó chảy thẳng trên mặt đá sáu mươi dojana được gọi là Kaṇhagaṅgā; tại nơi nó chảy trên không sáu mươi dojana được gọi là Ākāsagaṅgā; hồ Tiyaggaḷā, nằm trên tảng đá Tiyaggaḷa trong khoảng không gian năm mươi dojana, được gọi là Tiyaggaḷapokkharaṇī; tại nơi nó phá vỡ bờ, chảy vào đá và đi sáu mươi dojana được gọi là Bahalagaṅgā; tại nơi nó chảy qua đường hầm sáu mươi dojana được gọi là Umaṅgagaṅgā.
Viñjhuṃ nāma tiracchānapabbataṃ paharitvā pañcadhārā hutvā pavattaṭṭhāne pana gaṅgā yamunā aciravatī sarabhū mahīti pañcadhā saṅkhaṃ gatā.
The place where it strikes the transverse mountain called Viñjhu and flows forth as five streams is known as the five rivers: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū, and Mahī.
Tại nơi nó va vào ngọn núi ngang tên là Viñjhu và chảy thành năm dòng, nó được gọi là năm con sông: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū và Mahī.
Evametā pañca mahānadiyo himavantato pabhavanti.
Thus, these five great rivers originate from the Himavanta.
Như vậy, năm con sông lớn này bắt nguồn từ dãy Hy Mã Lạp Sơn.
Tāsu yā ayaṃ pañcamī mahī nāma, sā idha mahāmahīti adhippetā.
Among them, this fifth one, named Mahī, is here intended as the Mahāmahī.
Trong số đó, con sông thứ năm tên là Mahī, ở đây được hiểu là Mahāmahī.
Tassā uttarena yā āpo, tāsaṃ avidūrattā so janapado aṅguttarāpoti veditabbo.
The region to the north of this river, because of its proximity to those waters, should be known as Aṅguttarāpa.
Vùng đất đó được biết đến là Aṅguttarāpa vì không xa nguồn nước ở phía bắc của con sông đó.
Tasmiṃ aṅguttarāpesu janapade.
In that Aṅguttarāpa region,
Trong vùng đất Aṅguttarāpa đó.
Āpaṇaṃ nāmāti tasmiṃ kira nigame vīsati āpaṇamukhasahassāni vibhattāni ahesuṃ.
Āpaṇa by name means that in that market town, twenty thousand market entrances were allotted.
Tên là Āpaṇa có nghĩa là, người ta nói rằng, trong thị trấn đó có hai mươi ngàn cửa hàng được phân chia.
Iti so āpaṇānaṃ ussannattā āpaṇantveva saṅkhaṃ gato.
Thus, because of the abundance of markets, it came to be known as Āpaṇa.
Vì vậy, thị trấn đó được gọi là Āpaṇa vì có nhiều cửa hàng.
Tassa ca nigamassa avidūre nadītīre ghanacchāyo ramaṇīyo bhūmibhāgo mahāvanasaṇḍo, tasmiṃ bhagavā viharati.
Not far from that market town, on the riverbank, there was a large forest grove, a delightful area of land with dense shade. In that grove, the Blessed One resided.
Không xa thị trấn đó, bên bờ sông, có một khu rừng lớn rậm rạp, râm mát và dễ chịu, tại đó Thế Tôn đang trú ngụ.
Tenevettha vasanaṭṭhānaṃ na niyāmitanti veditabbaṃ.
Therefore, it should be understood that the place of residence here is not fixed.
Vì vậy, cần hiểu rằng nơi ở tại đây không cố định.
Yenaññataro vanasaṇḍo tenupasaṅkamīti bhikkhusaṅghaṃ vasanaṭṭhānaṃ pesetvā ekakova upasaṅkami potaliyaṃ gahapatiṃ sandhāya.
He approached a certain forest grove means that after sending the Sangha of bhikkhus to their dwelling place, he approached alone, referring to Potaliya the householder.
Đến một khu rừng nào đó có nghĩa là, sau khi gửi Tăng đoàn đến nơi ở, Ngài tự mình đến một mình, với ý định gặp gia chủ Potaliya.
Potaliyopi kho gahapatīti potaliyoti evaṃnāmako gahapati.
Indeed, Potaliya the householder—Potaliya means a householder by that name.
Và gia chủ Potaliya có nghĩa là gia chủ tên là Potaliya.
Sampannanivāsanapāvuraṇoti paripuṇṇanivāsanapāvuraṇo, ekaṃ dīghadasaṃ sāṭakaṃ nivattho ekaṃ pārutoti attho.
Completely clad and cloaked means fully covered with an undergarment and an outer garment; the meaning is that he wore one long-fringed cloth and cloaked himself with another.
Với y phục và áo choàng đầy đủ có nghĩa là y phục và áo choàng hoàn chỉnh, tức là đã mặc một tấm vải dài có tua và khoác một tấm vải khác.
Chattupāhanāhīti chattaṃ gahetvā upāhanā āruyhāti attho.
With umbrella and sandals means having taken an umbrella and put on sandals.
Với dù và dép có nghĩa là cầm dù và mang dép.
Āsanānīti pallaṅkapīṭhapalālapīṭhakādīni.
Seats such as divans, stools, and straw mats.
Các chỗ ngồi là ghế dài, ghế đệm rơm, v.v.
Antamaso sākhābhaṅgampi hi āsananteva vuccati.
Even a broken branch is called a seat.
Thậm chí một cành cây bị bẻ gãy cũng được gọi là chỗ ngồi.
Gahapativādenāti gahapatīti iminā vacanena.
By the address ‘householder’ means by that word ‘householder.’
Với lời gọi là gia chủ có nghĩa là với từ "gia chủ" này.
Samudācaratīti voharati.
Addresses means calls.
Gọi là có nghĩa là xưng hô.
Bhagavantaṃ etadavocāti tatiyaṃ gahapatīti vacanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto bhagavantametaṃ ‘‘tayidaṃ, bho, gotamā’’tiādivacanaṃ avoca.
He said this to the Blessed One means that, unable to tolerate the address ‘householder’ for the third time, he said to the Blessed One the words starting with "This, indeed, venerable Gotama."
Thưa Thế Tôn, ngài đã nói điều này có nghĩa là, vì không thể chịu đựng được lời gọi "gia chủ" lần thứ ba, gia chủ Potaliya đã thưa với Thế Tôn những lời như "Thưa Tôn giả Gotama, điều này..."
Tattha nacchannanti na anucchavikaṃ.
Here, not suitable means not appropriate.
Ở đó, không phù hợp có nghĩa là không thích hợp.
Nappatirūpanti na sāruppaṃ.
Not proper means not fitting.
Không xứng đáng có nghĩa là không thích nghi.
Ākārātiādīni sabbāneva kāraṇavevacanāni.
Appearances and so on are all synonyms for cause.
Dáng vẻ và những từ tương tự đều là các từ đồng nghĩa chỉ nguyên nhân.
Dīghadasavatthadhāraṇa-kesamassunakhaṭhapanādīni hi sabbāneva gihibyañjanāni tassa gihibhāvaṃ pākaṭaṃ karontīti ākārā, gihisaṇṭhānena saṇṭhitattā liṅgā, gihibhāvassa sañjānananimittatāya nimittāti vuttā.
Indeed, all the hallmarks of a householder, such as wearing long-fringed garments, and maintaining hair, beard, and nails, make his householder-state evident. Thus, they are called appearances; they are called marks because they are characterized by the householder's form; and they are called signs because they are indications for recognizing the householder-state.
Thật vậy, tất cả các dấu hiệu của người tại gia như mặc y phục dài có tua, để tóc râu móng tay dài, v.v., đều làm rõ trạng thái tại gia của người đó, nên được gọi là dáng vẻ (ākāra), dấu hiệu (liṅga) vì có hình dáng của người tại gia, và biểu hiện (nimitta) vì là dấu hiệu để nhận biết trạng thái tại gia.
Yathā taṃ gahapatissāti yathā gahapatissa ākāraliṅganimittā bhaveyyuṃ, tatheva tuyhaṃ.
Just as it is for a householder means that your appearances, marks, and signs are just like those of a householder.
Như một gia chủ có nghĩa là, như những dáng vẻ, dấu hiệu, biểu hiện của một gia chủ, thì cũng là của ngài.
Tena tāhaṃ evaṃ samudācarāmīti dasseti.
Thereby, he shows, “That is why I address you thus.”
Điều đó cho thấy: "Vì vậy, tôi gọi ngài như vậy."
Atha so yena kāraṇena gahapativādaṃ nādhivāseti, taṃ pakāsento ‘‘tathā hi pana me’’tiādimāha.
Then, making clear the reason why he does not tolerate the address of ‘householder,’ he says, “For indeed I…” and so on.
Sau đó, ông ấy nói: "Thật vậy, tôi...", để làm rõ lý do tại sao ông không chấp nhận lời gọi là gia chủ.
Niyyātanti niyyātitaṃ.
Renounced means relinquished.
Đã từ bỏ có nghĩa là đã từ bỏ hoàn toàn.
Anovādī anupavādīti ‘‘tātā, kasatha, vapatha, vaṇippathaṃ payojethā’’tiādinā hi nayena ovadanto ovādī nāma hoti.
Neither advising nor admonishing means that one who advises in a manner such as, “My children, cultivate, sow, engage in trade,” is called an advisor.
Không khuyên bảo, không quở trách có nghĩa là, người khuyên bảo là người nói những lời như: "Này các con, hãy cày cấy, gieo trồng, hãy kinh doanh."
‘‘Tumhe na kasatha, na vapatha, na vaṇippathaṃ payojetha, kathaṃ jīvissatha, puttadāraṃ vā bharissathā’’tiādinā nayena pana upavadanto upavādī nāma hoti.
However, one who admonishes in a manner such as, “You do not cultivate, you do not sow, you do not engage in trade; how will you live, or support your wife and children?” is called an admonisher.
Còn người quở trách là người nói những lời như: "Các con không cày cấy, không gieo trồng, không kinh doanh, làm sao các con sống được, hay nuôi vợ con được?"
Ahaṃ pana ubhayampi taṃ na karomi.
But I do neither of those.
Nhưng tôi không làm cả hai điều đó.
Tenāhaṃ tattha anovādī anupavādīti dasseti.
Thereby, he indicates, “Therefore, I am neither advising nor admonishing in that regard.”
Vì vậy, điều đó cho thấy tôi không khuyên bảo, không quở trách ở đó.
Ghāsacchādanaparamo viharāmīti ghāsamattañceva acchādanamattañca paramaṃ katvā viharāmi, tato paraṃ natthi, na ca patthemīti dīpeti.
I dwell focused solely on food and clothing means, “I dwell making food and clothing the utmost, beyond which there is nothing, nor do I aspire for anything more.”
Tôi sống với mức độ tối đa là thức ăn và y phục có nghĩa là tôi sống chỉ với mức độ tối đa là thức ăn và y phục, không có gì hơn thế, và tôi cũng không mong cầu gì hơn.
32. Giddhilobho pahātabboti gedhabhūto lobho pahātabbo.
32. Greedy craving is to be abandoned means the craving that has become greed is to be abandoned.
32. Tham lam phải được từ bỏ có nghĩa là lòng tham lam đã trở thành sự thèm khát phải được từ bỏ.
Anindārosanti anindābhūtaṃ aghaṭṭanaṃ.
Non-blaming anger means non-agitation that is not blaming.
Không quở trách có nghĩa là không chạm đến điều không đáng quở trách.
Nindārosoti nindāghaṭṭanā.
Blaming anger means agitation that is blaming.
Quở trách có nghĩa là chạm đến điều đáng quở trách.
Vohārasamucchedāyāti ettha vohāroti byavahāravohāropi paṇṇattipi vacanampi cetanāpi.
For the eradication of discourse—here, discourse means business discourse, designation, speech, and volition.
Để chấm dứt các giao tiếp Ở đây, giao tiếp (vohāra) có thể là giao tiếp thương mại, sự quy định, lời nói, hoặc ý định.
Tattha –
Among these—
Ở đó –
Ayaṃ byavahāravohāro nāma.
This is called byavahāra-vohāra (transactional usage).
Đây được gọi là byavahāravohāra (sự giao dịch thông thường).
‘‘Saṅkhā samaññā paññatti vohāro’’ti (dha. sa. 1313-1315) ayaṃ paṇṇattivohāro nāma.
‘‘Designation, appellation, concept, usage’’ – this is called paññatti-vohāra (conceptual usage).
“Saṅkhā, samaññā, paññatti, vohāra” đây được gọi là paññattivohāra (sự quy ước).
‘‘Tathā tathā voharati aparāmasa’’nti (ma. ni. 3.332) ayaṃ vacanavohāro nāma.
‘‘They speak thus, not grasping’’ – this is called vacana-vohāra (verbal usage).
“Như vậy, họ dùng từ ngữ mà không chấp thủ” đây được gọi là vacanavohāra (sự dùng từ ngữ).
‘‘Aṭṭha ariyavohārā aṭṭha anariyavoharā’’ti (a. ni. 8.67) ayaṃ cetanāvohāro nāma, ayamidhādhippeto.
‘‘There are eight noble usages, eight ignoble usages’’ – this is called cetanā-vohāra (volitional usage), and this is what is intended here.
“Tám Thánh vohāra, tám phi Thánh vohāra” đây được gọi là cetanāvohāra (sự tác ý), điều này được đề cập ở đây.
Yasmā vā pabbajitakālato paṭṭhāya gihīti cetanā natthi, samaṇoti cetanā hoti.
Or, because from the time of ordination onwards, there is no volition of being a layperson, but there is the volition of being an ascetic.
Vì từ khi xuất gia, không có tác ý ‘người tại gia’, mà có tác ý ‘sa-môn’.
Gihīti vacanaṃ natthi, samaṇoti vacanaṃ hoti.
There is no word "layperson," but there is the word "ascetic."
Không có lời nói ‘người tại gia’, mà có lời nói ‘sa-môn’.
Gihīti paṇṇatti natthi, samaṇoti paṇṇatti hoti.
There is no concept of a layperson, but there is the concept of an ascetic.
Không có paññatti ‘người tại gia’, mà có paññatti ‘sa-môn’.
Gihīti byavahāro natthi, samaṇoti vā pabbajitoti vā byavahāro hoti.
There is no byavahāra of a layperson, but there is the byavahāra of an ascetic or of one who has gone forth.
Không có byavahāra ‘người tại gia’, mà có byavahāra ‘sa-môn’ hoặc ‘người xuất gia’.
Tasmā sabbepete labbhanti.
Therefore, all these are attainable.
Do đó, tất cả những điều này đều có thể đạt được.
33. Yesaṃ kho ahaṃ saṃyojanānaṃ hetu pāṇātipātīti ettha pāṇātipātova saṃyojanaṃ.
33. In ‘‘due to which fetters I am a killer of living beings,’’ taking life itself is the fetter.
33. Trong câu “Do những kiết sử mà tôi là người sát sanh”, chính sự sát sanh là kiết sử.
Pāṇātipātasseva hi hetu pāṇātipātapaccayā pāṇātipātī nāma hoti.
Indeed, due to taking life, and conditioned by taking life, one is called a killer of living beings.
Quả thật, do nhân sát sanh, do duyên sát sanh, nên gọi là người sát sanh.
Pāṇātipātānaṃ pana bahutāya ‘‘yesaṃ kho aha’’nti vuttaṃ.
But because there are many instances of taking life, it is said, ‘‘which fetters I’’ (plural).
Do có nhiều sự sát sanh nên nói “những kiết sử mà tôi”.
Tesāhaṃ saṃyojanānanti tesaṃ ahaṃ pāṇātipātabandhanānaṃ.
‘‘For the abandonment of those fetters’’ means, for the abandonment of those bonds of taking life.
“Những kiết sử ấy” nghĩa là những sự trói buộc do sát sanh ấy.
Pahānāya samucchedāya paṭipannoti iminā apāṇātipātasaṅkhātena kāyikasīlasaṃvarena pahānatthāya samucchedanatthāya paṭipanno.
‘‘I am practicing for the abandonment, for the utter destruction’’ – by this bodily moral restraint, which is refraining from taking life, one is practicing for abandonment and for utter destruction.
“Tôi đã thực hành để đoạn trừ, để nhổ tận gốc” nghĩa là đã thực hành để đoạn trừ, để nhổ tận gốc bằng sự phòng hộ giới thân, tức là không sát sanh.
Attāpi maṃ upavadeyyāti kunthakipillikampi nāma jīvitā avoropanakasāsane pabbajitvā pāṇātipātamattatopi oramituṃ na sakkomi, kiṃ mayhaṃ pabbajjāyāti evaṃ attāpi maṃ upavadeyya.
‘‘My own self would reproach me’’ means: Having gone forth into a Dispensation where even ants and insects should not be deprived of life, I cannot even refrain from taking life; what is my going forth for? My own self would thus reproach me.
“Chính tôi cũng sẽ tự trách mình” nghĩa là: “Dù đã xuất gia trong giáo pháp không cho phép sát hại dù là một con kiến, con mối, nhưng tôi không thể từ bỏ dù chỉ một chút sát sanh. Vậy sự xuất gia của tôi có ích gì?” – Chính mình sẽ tự trách mình như vậy.
Anuviccāpi maṃ viññū garaheyyunti evarūpe nāma sāsane pabbajitvā pāṇātipātamattatopi oramituṃ na sakkoti, kiṃ etassa pabbajjāyāti evaṃ anuvicca tulayitvā pariyogāhetvā aññepi viññū paṇḍitā garaheyyuṃ.
‘‘The wise, having examined, would reproach me’’ means: Having gone forth into such a Dispensation, he cannot even refrain from taking life; what is his going forth for? Thus, other wise and learned persons, having considered, weighed, and investigated, would reproach me.
“Những bậc trí khác sau khi suy xét cũng sẽ khiển trách tôi” nghĩa là: “Dù đã xuất gia trong giáo pháp như vậy, nhưng người này không thể từ bỏ dù chỉ một chút sát sanh. Vậy sự xuất gia của người này có ích gì?” – Sau khi suy xét, cân nhắc, thẩm định kỹ lưỡng như vậy, những bậc trí khác cũng sẽ khiển trách.
Etadeva kho pana saṃyojanametaṃ nīvaraṇanti dasasu saṃyojanesu pañcasu ca nīvaraṇesu apariyāpannampi ‘‘aṭṭha nīvaraṇā’’ti desanāvasenetaṃ vuttaṃ.
‘‘This indeed is a fetter, this is a hindrance’’ – although it is not included among the ten fetters and five hindrances, this is said by way of the teaching of "eight hindrances."
“Chính kiết sử này là chướng ngại này”: Dù không nằm trong mười kiết sử và năm triền cái, điều này được nói theo cách thuyết giảng “tám triền cái”.
Vaṭṭabandhanaṭṭhena hi hitapaṭicchādanaṭṭhena ca saṃyojanantipi nīvaraṇantipi vuttaṃ.
Indeed, it is called a fetter in the sense of binding to saṃsāra, and a hindrance in the sense of covering up benefits.
Quả thật, do nghĩa trói buộc vào vòng luân hồi và nghĩa che chướng lợi ích, nên được gọi là kiết sử và triền cái.
Āsavāti pāṇātipātakāraṇā eko avijjāsavo uppajjati.
‘‘Taints’’: Due to the cause of taking life, one āsa (taint), the āsa of ignorance, arises.
“Các lậu hoặc”: Do nhân sát sanh, một lậu hoặc vô minh phát sinh.
Vighātapariḷāhāti vighātā ca pariḷāhā ca.
‘‘Distress and torment’’ means both distresses and torments.
“Sự hủy hoại và sự thiêu đốt” nghĩa là sự hủy hoại và sự thiêu đốt.
Tattha vighātaggahaṇena kilesadukkhañca vipākadukkhañca gahitaṃ, pariḷāhaggahaṇenapi kilesapariḷāho ca vipākapariḷāho ca gahito.
Here, by the term "distress" is meant both suffering from defilements (kilesadukkha) and suffering from results (vipākadukkha); and by the term "torment" is meant both torment from defilements (kilesapariḷāha) and torment from results (vipākapariḷāha).
Trong đó, việc nắm giữ ‘sự hủy hoại’ bao gồm khổ do phiền não và khổ do quả báo; việc nắm giữ ‘sự thiêu đốt’ cũng bao gồm sự thiêu đốt do phiền não và sự thiêu đốt do quả báo.
Iminā upāyena sabbattha attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood everywhere.
Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu ở khắp mọi nơi.
34-40. Ayaṃ pana viseso – tesāhaṃ saṃyojanānaṃ pahānāyāti imasmiṃ pade iminā dinnādānasaṅkhātena kāyikasīlasaṃvarena, saccavācāsaṅkhātena vācasikasīlasaṃvarena, apisuṇāvācāsaṅkhātena vācasikasīlasaṃvarena, agiddhilobhasaṅkhātena mānasikasīlasaṃvarena, anindārosasaṅkhātena kāyikavācasikasīlasaṃvarena, akodhupāyāsasaṅkhātena mānasikasīlasaṃvarena, anatimānasaṅkhātena mānasikasīlasaṃvarena pahānatthāya samucchedanatthāya paṭipannoti evaṃ sabbavāresu yojanā kātabbā.
34-40. This, however, is the distinction: In this phrase, ‘‘for the abandonment of those fetters,’’ the connection should be made in all instances as follows: one is practicing for abandonment and utter destruction by this bodily moral restraint called "not taking what is not given," by this verbal moral restraint called "truthful speech," by this verbal moral restraint called "not slanderous speech," by this mental moral restraint called "not covetousness or greed," by this bodily and verbal moral restraint called "not blaming or resentfulness," by this mental moral restraint called "not anger or ill-will," and by this mental moral restraint called "not excessive conceit."
34-40. Tuy nhiên, có sự khác biệt này: Trong từ “Tôi đã thực hành để đoạn trừ những kiết sử ấy”, cần phải áp dụng cho tất cả các trường hợp như sau: đã thực hành để đoạn trừ, để nhổ tận gốc bằng sự phòng hộ giới thân, tức là không lấy của không cho; bằng sự phòng hộ giới khẩu, tức là lời nói chân thật; bằng sự phòng hộ giới khẩu, tức là không nói lời đâm thọc; bằng sự phòng hộ giới ý, tức là không tham lam, không thèm khát; bằng sự phòng hộ giới thân và giới khẩu, tức là không chỉ trích, không giận dữ; bằng sự phòng hộ giới ý, tức là không sân hận, không oán hờn; bằng sự phòng hộ giới ý, tức là không quá kiêu mạn.
Attāpi maṃ upavadeyya anuviccāpi maṃ viññū garaheyyunti imesu pana padesu tiṇasalākampi nāma upādāya adinnaṃ aggahaṇasāsane pabbajitvā adinnādānamattatopi viramituṃ na sakkomi, kiṃ mayhaṃ pabbajjāyāti evaṃ attāpi maṃ upavadeyya.
In these phrases, ‘‘My own self would reproach me; the wise, having examined, would reproach me’’ means: Having gone forth into a Dispensation where one should not take what is not given, even a blade of grass or a sliver of wood, I cannot even refrain from taking what is not given; what is my going forth for? My own self would thus reproach me.
Trong các từ “Chính tôi cũng sẽ tự trách mình, những bậc trí khác sau khi suy xét cũng sẽ khiển trách tôi”, cần phải áp dụng như sau: “Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được lấy của không cho, dù chỉ là một cọng cỏ hay một mảnh tre, nhưng tôi không thể từ bỏ dù chỉ một chút sự lấy của không cho. Vậy sự xuất gia của tôi có ích gì?” – Chính mình sẽ tự trách mình như vậy.
Evarūpe nāma sāsane pabbajitvā adinnādānamattatopi oramituṃ na sakkoti, kiṃ imassa pabbajjāyāti evaṃ anuviccāpi maṃ viññū garaheyyuṃ?
Having gone forth into such a Dispensation, he cannot even refrain from taking what is not given; what is his going forth for? The wise, having examined, would thus reproach me.
“Dù đã xuất gia trong giáo pháp như vậy, nhưng người này không thể từ bỏ dù chỉ một chút sự lấy của không cho. Vậy sự xuất gia của người này có ích gì?” – Những bậc trí khác sau khi suy xét cũng sẽ khiển trách tôi.
Hasāpekkhatāyapi nāma davakamyatāya vā musāvādaṃ akaraṇasāsane pabbajitvā.
Having gone forth into a Dispensation where one should not speak falsehood, even out of a desire for amusement or sport.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được nói dối, dù chỉ vì muốn được vui đùa hay muốn được giải trí.
Sabbākārena pisuṇaṃ akaraṇasāsane nāma pabbajitvā.
Having gone forth into a Dispensation where one should not speak slander in any way.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được nói lời đâm thọc dưới mọi hình thức.
Appamattakampi giddhilobhaṃ akaraṇasāsane nāma pabbajitvāpi.
Having gone forth into a Dispensation where one should not have even the slightest covetousness or greed.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được có dù chỉ một chút tham lam, thèm khát.
Kakacena aṅgesu okkantiyamānesupi nāma paresaṃ nindārosaṃ akaraṇasāsane pabbajitvā.
Having gone forth into a Dispensation where one should not blame or be resentful towards others, even if one's limbs are being cut with a saw.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được chỉ trích, giận dữ người khác, dù thân thể bị xẻo bằng cưa.
Chinnakhāṇukaṇṭakādīsupi nāma kodhupāyāsaṃ akaraṇasāsane pabbajitvā.
Having gone forth into a Dispensation where one should not harbor anger or ill-will even towards broken stumps or thorns.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được sân hận, oán hờn, dù chỉ với những gốc cây, gai nhọn bị chặt.
Adhimānamattampi nāma mānaṃ akaraṇasāsane pabbajitvā atimānamattampi pajahituṃ na sakkomi, kiṃ mayhaṃ pabbajjāyāti evaṃ attāpi maṃ upavadeyya.
Having gone forth into a Dispensation where one should not have even the slightest conceit, I cannot even abandon excessive conceit; what is my going forth for? My own self would thus reproach me.
Dù đã xuất gia trong giáo pháp không được có dù chỉ một chút kiêu mạn, nhưng tôi không thể từ bỏ dù chỉ một chút sự quá kiêu mạn. Vậy sự xuất gia của tôi có ích gì?” – Chính mình sẽ tự trách mình như vậy.
Evarūpe nāma sāsane pabbajitvā atimānamattampi pajahituṃ na sakkoti, kiṃ imassa pabbajjāyāti evaṃ anuviccāpi maṃ viññū garaheyyunti evaṃ sabbavāresu yojanā kātabbā.
Having gone forth into such a Dispensation, he cannot even abandon excessive conceit; what is his going forth for? The wise, having examined, would thus reproach me. In this way, the connection should be made in all instances.
“Dù đã xuất gia trong giáo pháp như vậy, nhưng người này không thể từ bỏ dù chỉ một chút sự quá kiêu mạn. Vậy sự xuất gia của người này có ích gì?” – Những bậc trí khác sau khi suy xét cũng sẽ khiển trách tôi. Cần phải áp dụng cho tất cả các trường hợp như vậy.
Āsavāti imasmiṃ pana pade adinnādānakāraṇā kāmāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavoti tayo āsavā uppajjanti, tathā musāvādakāraṇā pisuṇāvācākāraṇā ca, giddhilobhakāraṇā diṭṭhāsavo avijjāsavo ca, nindārosakāraṇā avijjāsavova, tathā kodhupāyāsakāraṇā, atimānakāraṇā bhavāsavo avijjāsavo cāti dveva āsavā uppajjantīti evaṃ āsavuppatti veditabbā.
In this phrase, ‘‘Taints,’’ however, due to the cause of taking what is not given, three taints arise: the taint of sensual desire, the taint of wrong view, and the taint of ignorance. Likewise, due to the cause of false speech and slanderous speech. Due to the cause of covetousness and greed, two taints arise: the taint of wrong view and the taint of ignorance. Due to the cause of blaming and resentfulness, only the taint of ignorance arises. Likewise, due to the cause of anger and ill-will. Due to the cause of excessive conceit, only two taints arise: the taint of existence and the taint of ignorance. In this way, the arising of taints should be understood.
Trong từ “Các lậu hoặc” này, do nhân lấy của không cho, ba lậu hoặc phát sinh là dục lậu, kiến lậu và vô minh lậu; tương tự, do nhân nói dối và nói lời đâm thọc cũng vậy. Do nhân tham lam, thèm khát, hai lậu hoặc phát sinh là kiến lậu và vô minh lậu. Do nhân chỉ trích, giận dữ, chỉ có vô minh lậu phát sinh; tương tự, do nhân sân hận, oán hờn cũng vậy. Do nhân quá kiêu mạn, chỉ có hai lậu hoặc phát sinh là hữu lậu và vô minh lậu. Sự phát sinh của các lậu hoặc cần được hiểu như vậy.
Imesu pana aṭṭhasupi vāresu asammohatthaṃ puna ayaṃ saṅkhepavinicchayo – purimesu tāva catūsu viramituṃ na sakkomīti vattabbaṃ, pacchimesu pajahituṃ na sakkomīti.
In these eight instances, for the sake of clarity, this brief decision is given again: First, in the first four, it should be said, "I cannot refrain"; in the latter four, it should be said, "I cannot abandon."
Trong tám trường hợp này, để tránh nhầm lẫn, đây là sự phân định tóm tắt: Trước hết, trong bốn trường hợp đầu, cần nói “tôi không thể từ bỏ”, còn trong bốn trường hợp sau, cần nói “tôi không thể đoạn trừ”.
Pāṇātipātanindārosakodhupāyāsesu ca eko avijjāsavova hoti, adinnādānamusāvādapisuṇāvācāsu kāmāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo, giddhilobhe diṭṭhāsavo avijjāsavo, atimāne bhavāsavo avijjāsavo, apāṇātipātaṃ dinnādānaṃ kāyikaṃ sīlaṃ, amusā apisuṇaṃ vācasikasīlaṃ, ṭhapetvā anindārosaṃ sesāni tīṇi mānasikasīlāni.
In taking life, blaming/resentfulness, and anger/ill-will, there is only one taint, the taint of ignorance. In taking what is not given, false speech, and slanderous speech, there are three taints: the taint of sensual desire, the taint of wrong view, and the taint of ignorance. In covetousness/greed, there are two taints: the taint of wrong view and the taint of ignorance. In excessive conceit, there are two taints: the taint of existence and the taint of ignorance. Refraining from taking life and taking what is not given are bodily moralities. Refraining from false speech and slanderous speech are verbal moralities. Excluding blaming/resentfulness, the other three are mental moralities.
Trong sát sanh, chỉ trích-giận dữ, sân hận-oán hờn, chỉ có một vô minh lậu. Trong lấy của không cho, nói dối, nói lời đâm thọc, có dục lậu, kiến lậu, vô minh lậu. Trong tham lam, thèm khát, có kiến lậu, vô minh lậu. Trong quá kiêu mạn, có hữu lậu, vô minh lậu. Không sát sanh, không lấy của không cho là giới thân; không nói dối, không nói lời đâm thọc là giới khẩu; trừ không chỉ trích-giận dữ, ba điều còn lại là giới ý.
Yasmā pana kāyenapi ghaṭṭeti roseti vācāyapi, tasmā anindāroso dve ṭhānāni yāti, kāyikasīlampi hoti vācasikasīlampi.
However, because one can provoke and vex with the body and with speech, refraining from blaming/resentfulness falls into two categories: it is both a bodily morality and a verbal morality.
Tuy nhiên, vì có thể xúc phạm và làm tổn thương bằng thân và bằng lời nói, nên sự không chỉ trích-giận dữ có hai phương diện, vừa là giới thân vừa là giới khẩu.
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ?
What has been taught by this much?
Đến đây, điều gì đã được nói?
Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ.
The morality of restraint according to the Pātimokkha.
Giới Pātimokkha Saṃvara.
Pātimokkhasaṃvarasīle ṭhitassa ca bhikkhuno paṭisaṅkhāpahānavasena gihivohārasamucchedo kathitoti veditabbo.
It should be understood that for a bhikkhu established in the morality of Pātimokkha restraint, the utter destruction of the layperson's usage (gihivohāra) is taught by way of abandonment through reflection (paṭisaṅkhāpahāna).
Và đối với vị Tỳ-khưu sống trong giới Pātimokkha Saṃvara, cần hiểu rằng sự đoạn trừ các byavahāra của người tại gia được nói đến theo cách đoạn trừ bằng sự quán xét (paṭisaṅkhāpahāna).
42. Vitthāradesanāyaṃ tamenaṃ dakkhoti padassa upasumbheyyāti iminā saddhiṃ sambandho veditabbo.
42. In the extensive teaching, the word ‘‘an expert’’ should be connected with ‘‘would throw at.’’
42. Trong phần thuyết giảng chi tiết, từ “người khéo léo đó” cần được liên hệ với từ “ném cho”.
Idaṃ vuttaṃ hoti, tamenaṃ kukkuraṃ upasumbheyya, tassa samīpe khipeyyāti attho.
This is what is meant: he would throw that dog at him, or cast it near him, is the meaning.
Điều này có nghĩa là, ném cái đó cho con chó ấy, tức là quăng vào gần nó.
Aṭṭhikaṅkalanti uraṭṭhiṃ vā piṭṭhikaṇṭakaṃ vā sīsaṭṭhiṃ vā.
‘‘A skeleton of bones’’ refers to a rib cage, a spine, or a skull.
“Bộ xương” là xương sườn, xương sống hoặc xương đầu.
Tañhi nimmaṃsattā kaṅkalanti vuccati.
Indeed, being without flesh, it is called a skeleton.
Vì không có thịt nên nó được gọi là bộ xương.
Sunikkantaṃ nikkantanti yathā sunikkantaṃ hoti, evaṃ nikkantaṃ nillikhitaṃ, yadettha allīnamaṃsaṃ atthi, taṃ sabbaṃ nillikhitvā aṭṭhimattameva katanti attho.
‘‘Well-scraped, scraped’’ means that it is scraped, thoroughly cleaned, in such a way that it is well-scraped; all the flesh clinging to it has been scraped off, leaving only bone. This is the meaning.
“Đã được cạo sạch, đã được cạo” nghĩa là đã được cạo sạch như đã được cạo, đã được cạo hết thịt dính vào, tức là đã cạo hết tất cả thịt dính vào và chỉ còn lại xương.
Tenevāha ‘‘nimmaṃsa’’nti.
That is why it is said, ‘‘without flesh.’’
Do đó, nói “không có thịt”.
Lohitaṃ pana makkhitvā tiṭṭhati, tena vuttaṃ ‘‘lohitamakkhita’’nti.
Blood is smeared on it and remains there; therefore, it is called "smeared with blood."
Máu thì dính đầy, nên được gọi là ‘dính đầy máu’.
Bahudukkhā bahupāyāsāti diṭṭhadhammikasamparāyikehi dukkhehi bahudukkhā, upāyāsasaṃkilesehi bahupāyāsā.
Full of suffering, full of distress means full of suffering due to the sufferings in this life and the next, and full of distress due to the defilements of distress.
Nhiều khổ đau, nhiều phiền não nghĩa là nhiều khổ đau do những khổ đau hiện tại và vị lai, nhiều phiền não do những phiền não, cấu uế của sự phiền muộn.
Yāyaṃ upekkhā nānattā nānattasitāti yā ayaṃ pañcakāmaguṇārammaṇavasena nānāsabhāvā, tāneva ca ārammaṇāni nissitattā ‘‘nānattasitā’’ti vuccati pañcakāmaguṇūpekkhā, taṃ abhinivajjetvā.
This equanimity is diverse, supported by diversity means that this equanimity is of diverse nature due to having the five sense pleasures as its object. And because it relies only on those five sense pleasure objects, it is called 'supported by diversity', referring to the equanimity rooted in the five sense pleasures. Having rejected that (equanimity),
Sự xả này là đa dạng, nương tựa vào sự đa dạng nghĩa là sự xả này có nhiều bản chất khác nhau tùy theo cảnh giới của năm dục, và vì nương tựa vào chính những cảnh giới ấy nên được gọi là “nānattasitā” (nương tựa vào sự đa dạng), tức là sự xả đối với năm dục, hãy tránh xa điều đó.
Ekattā ekattasitāti catutthajjhānupekkhā, sā hi divasampi ekasmiṃ ārammaṇe uppajjanato ekasabhāvā, tadeva ekaṃ ārammaṇaṃ nissitattā ekattasitā nāma.
Of one nature, supported by one nature refers to the equanimity of the fourth jhāna. For it is of one nature because it arises in a single object throughout the day, and it is called 'supported by one nature' because it relies on that very single object.
Là nhất thể, nương tựa vào nhất thể là sự xả của Tứ thiền. Sự xả này có bản chất nhất thể vì nó phát sinh trên một cảnh giới duy nhất ngay cả trong một ngày, và nó được gọi là “ekattasitā” (nương tựa vào nhất thể) vì nó nương tựa vào chính cảnh giới duy nhất đó.
Yattha sabbaso lokāmisūpādānā aparisesā nirujjhantīti yattha catutthajjhānupekkhāyaṃ yaṃ upekkhaṃ āgamma yaṃ paṭicca sabbena sabbaṃ aparisesā lokāmisasaṅkhātā pañcakāmaguṇāmisā nirujjhanti.
Where all acquisition of worldly allurements utterly ceases means where, dependent on which equanimity of the fourth jhāna, all the allurements of the five sense pleasures, called worldly allurements, utterly cease without remainder.
Nơi mà tất cả sự chấp thủ vào lợi dưỡng thế gian được diệt tận không còn sót lại nghĩa là nơi sự xả của Tứ thiền, nương tựa vào sự xả nào, nương tựa vào cái gì, tất cả những lợi dưỡng thế gian tức là năm dục được diệt tận hoàn toàn không còn sót lại.
Pañcakāmaguṇāmisāti ca kāmaguṇārammaṇachandarāgā, gahaṇaṭṭhena teyeva ca upādānātipi vuttā.
Allurements of the five sense pleasures are the desire and passion for the objects of sense pleasures. By the sense of grasping, these same desires are also called upādāna.
Lợi dưỡng của năm dục là dục ái đối với cảnh giới của năm dục, và chúng cũng được gọi là chấp thủ (upādāna) theo nghĩa chấp giữ một cách mạnh mẽ.
Tamevūpekkhaṃ bhāvetīti taṃ lokāmisūpādānānaṃ paṭipakkhabhūtaṃ catutthajjhānupekkhameva vaḍḍheti.
Develops that very equanimity means he develops that very equanimity of the fourth jhāna, which is the antithesis of the acquisition of worldly allurements.
Tu tập chính sự xả đó nghĩa là phát triển chính sự xả của Tứ thiền, vốn là đối nghịch với sự chấp thủ vào lợi dưỡng thế gian.
50. Ārakā ahaṃ, bhanteti pathavito nabhaṃ viya samuddassa orimatīrato paratīraṃ viya ca suvidūravidūre ahaṃ.
50. I am far off, Venerable Sir, means I am very, very far away, like the sky from the earth or the far shore of the ocean from the near shore.
50. Bạch Thế Tôn, con ở xa nghĩa là con ở rất xa, như đất với trời, như bờ bên này với bờ bên kia của biển.
Anājānīyeti gihivohārasamucchedanassa kāraṇaṃ ajānanake.
To one who does not understand means to those who do not know the reason for severing household speech.
Anājānīye nghĩa là những người không biết lý do để từ bỏ cách nói chuyện của người tại gia.
Ājānīyabhojananti kāraṇaṃ jānantehi bhuñjitabbaṃ bhojanaṃ.
Food fit for a noble one means food to be eaten by those who know the reason.
Ājānīyabhojanaṃ nghĩa là món ăn mà những người biết lý do nên thọ dụng.
Anājānīyabhojananti kāraṇaṃ ajānantehi bhuñjitabbaṃ bhojanaṃ.
Food not fit for a noble one means food to be eaten by those who do not know the reason.
Anājānīyabhojanaṃ nghĩa là món ăn mà những người không biết lý do nên thọ dụng.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều rõ ràng.
51. Evaṃ me sutanti jīvakasuttaṃ.
51. Thus have I heard refers to the Jīvaka Sutta.
51. Như vầy tôi nghe là Kinh Jīvaka.
Tattha jīvakassa komārabhaccassa ambavaneti ettha jīvatīti jīvako. Kumārena bhatoti komārabhacco. Yathāha ‘‘kiṃ etaṃ bhaṇe kākehi samparikiṇṇanti?
Here, regarding at Jīvaka Komārabhacca's mango grove, it is said, "Jīvaka because he lives." "Komārabhacca because he was nourished by a prince." As it is said, "What is this, sirs, surrounded by crows?" "It's a baby, Your Majesty."
Trong đó, Tại rừng xoài của Jīvaka Komārabhacca, ở đây, Jīvati (sống) nên gọi là Jīvaka. Được nuôi dưỡng bởi hoàng tử nên gọi là Komārabhacca. Như đã nói: “Này, cái gì bị quạ vây quanh vậy?”
Dārako devāti.
"Does he live, sirs?"
“Bạch đức vua, đó là một đứa bé.”
Jīvati bhaṇeti?
"He lives, Your Majesty."
“Này, nó còn sống không?”
Jīvati devāti.
"Then, sirs, take that child to our inner palace and give him to the nurses to raise."
“Bạch đức vua, nó còn sống.”
Tena hi bhaṇe taṃ dārakaṃ amhākaṃ antepuraṃ netvā dhātīnaṃ detha posetunti.
They named him Jīvaka because he lived; they named him Komārabhacca because he was raised by a prince (mahāva. 328).
“Vậy thì, này, hãy mang đứa bé đó vào nội cung và giao cho các nhũ mẫu nuôi dưỡng.”
Tassa jīvatīti jīvakoti nāmaṃ akaṃsu, kumārena posāpitoti komārabhaccoti nāmaṃ akaṃsū’’ti (mahāva. 328).
This is a summary here.
Vì nó còn sống nên họ đặt tên là Jīvaka, vì được hoàng tử nuôi dưỡng nên họ đặt tên là Komārabhacca.
Ayamettha saṅkhepo.
The full story of Jīvaka is given in the Khandhaka.
Đây là tóm tắt ở đây.
Vitthārena pana jīvakavatthu khandhake āgatameva.
Its decisive account is also given in the Samantapāsādikā, Commentary on the Vinaya.
Câu chuyện về Jīvaka đã được trình bày chi tiết trong Khandhaka.
Vinicchayakathāpissa samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vuttā.
Also, the decisive account concerning him was stated in the Samantapāsādikā, the Vinaya commentary.
Lời quyết định (vinicchayakathā) về điều này cũng đã được nói trong Chú Giải Luật Tạng Samantapāsādikā.
Ayaṃ pana jīvako ekasmiṃ samaye bhagavato dosābhisannaṃ kāyaṃ virecetvā sīveyyakaṃ dussayugaṃ datvā vatthānumodanapariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesi – ‘‘mayā divasassa dvattikkhattuṃ buddhupaṭṭhānaṃ gantabbaṃ, idañca veḷuvanaṃ atidūre, mayhaṃ uyyānaṃ ambavanaṃ āsannataraṃ, yaṃnūnāhamettha bhagavato vihāraṃ kāreyya’’nti.
One day, this Jīvaka, having administered a purgative to the Buddha's body, which was suffering from an ailment, and having offered a pair of Sīveyyaka cloths, at the conclusion of the cloth-giving approbation, established himself in the fruit of stream-entry and thought, "I should go to attend the Buddha two or three times a day, but this Veḷuvana is too far. My mango grove is much closer. What if I were to build a monastery for the Buddha there?"
Jīvaka này, vào một thời điểm, đã cho Đức Thế Tôn uống thuốc xổ khi thân Ngài bị bệnh do đờm, và sau khi dâng một cặp y Siveyyaka, vào cuối buổi tùy hỷ y phục, ông đã an trú vào quả vị Dự Lưu và suy nghĩ: “Ta phải đến hầu Phật hai hoặc ba lần một ngày, nhưng Veḷuvana này quá xa. Rừng xoài trong vườn của ta thì gần hơn. Hay là ta nên xây dựng một tinh xá cho Đức Thế Tôn ở đây?”
So tasmiṃ ambavane rattiṭṭhānadivāṭṭhānaleṇakuṭimaṇḍapādīni sampādetvā bhagavato anucchavikaṃ gandhakuṭiṃ kāretvā ambavanaṃ aṭṭhārasahatthubbedhena tambapaṭṭavaṇṇena pākārena parikkhipāpetvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ cīvarabhattena santappetvā dakkhiṇodakaṃ pātetvā vihāraṃ niyyātesi.
So, in that mango grove, he prepared night-quarters, day-quarters, caves, cells, pavilions, and so forth, and built a fragrant hut suitable for the Buddha. He had the mango grove surrounded by a wall eighteen cubits high, the color of copper-plate. Having satisfied the Saṅgha of bhikkhus, led by the Buddha, with requisites for robes, he poured the water of dedication and donated the monastery.
Vậy là, trong rừng xoài đó, ông đã chuẩn bị các nơi nghỉ đêm, nghỉ ngày, hang động, tịnh thất, giảng đường, v.v., và xây một Gandhakuti phù hợp với Đức Thế Tôn. Sau đó, ông cho xây một bức tường cao mười tám cubit, màu sắc như tấm đồng, bao quanh rừng xoài. Sau khi cúng dường y phục và thực phẩm cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu một cách đầy đủ, ông đã đổ nước cúng dường và dâng tinh xá.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘jīvakassa komārabhaccassa ambavane’’ti.
It is with reference to this that it is said, "at Jīvaka Komārabhacca's mango grove."
Để chỉ điều đó, đã nói: “Tại rừng xoài của Jīvaka Komārabhacca.”
Ārabhantīti ghātenti.
They kill means they slaughter.
Ārabhantī nghĩa là giết hại.
Uddissakatanti uddisitvā kataṃ.
Made for a specific purpose means made with a specific intention.
Uddissakataṃ nghĩa là được làm với mục đích.
Paṭiccakammanti attānaṃ paṭicca kataṃ.
Action dependent on oneself means made dependent on oneself.
Paṭiccakammaṃ nghĩa là được làm vì mình.
Atha vā paṭiccakammanti nimittakammassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ paṭicca kammamettha atthīti maṃsaṃ ‘‘paṭiccakamma’’nti vuttaṃ hoti yo evarūpaṃ maṃsaṃ paribhuñjati, sopi tassa kammassa dāyādo hoti, vadhakassa viya tassāpi pāṇaghātakammaṃ hotīti tesaṃ laddhi.
Alternatively, action dependent on oneself is a term for the action of taking a life (nimitta-kamma). It means that since there is action dependent on this meat, the meat is called "action dependent on oneself." And whoever partakes of such meat also becomes an heir to that action; for him, too, there is the action of taking a life, just as for the slaughterer. This is their doctrine.
Hoặc paṭiccakammaṃ là từ đồng nghĩa với nimittakammaṃ (hành động có dấu hiệu). Nếu có hành động liên quan đến điều đó trong thịt này, thì thịt đó được gọi là “paṭiccakammaṃ” (hành động có điều kiện). Người nào thọ dụng loại thịt như vậy, người đó cũng là người thừa kế của hành động đó, và hành động sát sinh cũng xảy ra cho người đó như đối với kẻ sát nhân. Đây là quan điểm của họ.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontīti bhagavatā vuttakāraṇassa anukāraṇaṃ kathenti.
They teach the Dhamma in accordance with the Dhamma means they teach what is in harmony with the principle stated by the Blessed One.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontī nghĩa là nói lên lý do phù hợp với lý do đã được Đức Thế Tôn nói.
Ettha ca kāraṇaṃ nāma tikoṭiparisuddhamacchamaṃsaparibhogo, anukāraṇaṃ nāma mahājanassa tathā byākaraṇaṃ.
Here, the principle (kāraṇa) is the consumption of fish and meat that is pure in three respects. The harmonious principle (anukāraṇa) is the teaching of it to the general public in that way.
Và ở đây, lý do (kāraṇaṃ) là sự thọ dụng cá thịt thanh tịnh ba phương diện, lý do phù hợp (anukāraṇaṃ) là việc đại chúng nói như vậy.
Yasmā pana bhagavā uddissakataṃ na paribhuñjati, tasmā neva taṃ kāraṇaṃ hoti, na titthiyānaṃ tathā byākaraṇaṃ anukāraṇaṃ.
But since the Blessed One does not partake of meat prepared with specific intention, that is not a principle (kāraṇa), nor is the teaching of the sectarians in that way a harmonious principle (anukāraṇa).
Tuy nhiên, vì Đức Thế Tôn không thọ dụng thịt được làm có mục đích, nên điều đó không phải là lý do, và việc các ngoại đạo nói như vậy cũng không phải là lý do phù hợp.
Sahadhammiko vādānuvādoti parehi vuttakāraṇena sakāraṇo hutvā tumhākaṃ vādo vā anuvādo vā viññūhi garahitabbakāraṇaṃ koci appamattakopi kiṃ na āgacchati.
A proper doctrinal discussion means that, having a reason based on the reasons stated by others, does any slight fault in your statement or explanation not arise, which would be censured by the discerning ones?
Sahadhammiko vādānuvādo nghĩa là có phải là do lý do được người khác nói, mà lời nói của các ngài hay lời nói phù hợp với lời nói của các ngài, không có một chút lỗi nhỏ nào đáng bị người trí quở trách không?
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘kiṃ sabbākārenapi tumhākaṃ vāde gārayhaṃ kāraṇaṃ natthī’’ti.
This means: "Is there no censurable aspect whatsoever in your doctrine?"
Điều này có nghĩa là: “Có phải trong lời nói của các ngài, hoàn toàn không có lý do nào đáng bị quở trách không?”
Abbhācikkhantīti abhibhavitvā ācikkhanti.
They accuse means they accuse by overpowering.
Abbhācikkhantī nghĩa là áp đảo và tố cáo.
52. Ṭhānehīti kāraṇehi.
52. For reasons means for causes.
52. Ṭhānehī nghĩa là do các lý do.
Diṭṭhādīsu diṭṭhaṃ nāma bhikkhūnaṃ atthāya migamacche vadhitvā gayhamānaṃ diṭṭhaṃ.
Among what is seen, etc., seen means meat (fish) seen being caught after killing animals for bhikkhus.
Trong Diṭṭha, v.v., Diṭṭha là thịt cá được thấy đang bị giết và lấy đi vì lợi ích của các Tỳ-kheo.
Sutaṃ nāma bhikkhūnaṃ atthāya migamacche vadhitvā gahitanti sutaṃ.
Heard means meat (fish) heard as being caught after killing animals for bhikkhus.
Sutaṃ là thịt cá được nghe nói là đã bị giết và lấy đi vì lợi ích của các Tỳ-kheo.
Parisaṅkitaṃ nāma diṭṭhaparisaṅkitaṃ sutaparisaṅkitaṃ tadubhayavimuttaparisaṅkitanti tividhaṃ hoti.
Suspected is of three kinds: suspected by seeing, suspected by hearing, and suspected, being free from both.
Parisaṅkitaṃ có ba loại: diṭṭhaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ do thấy), sutaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ do nghe), và tadubhayavimuttaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ không thuộc cả hai loại trên).
Tatrāyaṃ sabbasaṅgāhakavinicchayo – idha bhikkhū passanti manusse jālavāgurādihatthe gāmato vā nikkhamante araññe vā vicarante.
Here is a decisive explanation encompassing all: Here, bhikkhus see people with nets, traps, etc., in their hands, either leaving a village or wandering in the forest.
Trong đó, đây là lời quyết định bao quát tất cả: Ở đây, các Tỳ-kheo thấy người dân cầm lưới, bẫy, v.v., đi ra từ làng hoặc đi lang thang trong rừng.
Dutiyadivase ca nesaṃ taṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhānaṃ samacchamaṃsaṃ piṇḍapātaṃ abhiharanti.
On the next day, when they enter that village for alms, people offer them alms food with fish and meat.
Vào ngày thứ hai, khi họ vào làng để khất thực, người dân dâng cúng thức ăn có cá và thịt.
Te tena diṭṭhena parisaṅkanti ‘‘bhikkhūnaṃ nu kho atthāya kata’’nti, idaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ nāma, etaṃ gahetuṃ na vaṭṭati.
The bhikkhus suspect from what they have seen, "Was this made for bhikkhus?" This is called suspected by seeing, and it is not proper to accept it.
Các Tỳ-kheo nghi ngờ do điều đã thấy đó: “Có phải điều này được làm vì lợi ích của các Tỳ-kheo không?” Đây được gọi là diṭṭhaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ do thấy), không được phép thọ nhận.
Yaṃ evaṃ aparisaṅkitaṃ, taṃ vaṭṭati.
If it is not suspected in this manner, then it is proper.
Điều không bị nghi ngờ như vậy thì được phép.
Sace pana te manussā ‘‘kasmā, bhante, na gaṇhathā’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘nayidaṃ, bhante, bhikkhūnaṃ atthāya kataṃ, amhehi attano atthāya vā rājayuttādīnaṃ atthāya vā kata’’nti vadanti, kappati.
However, if those people ask, "Venerable sirs, why do you not accept it?" and having heard the reason, they say, "Venerable sirs, this was not made for bhikkhus; we made it for ourselves or for royal officials, etc.," then it is permissible.
Tuy nhiên, nếu những người đó hỏi: “Bạch Thế Tôn, tại sao các ngài không nhận?”, và sau khi nghe lý do đó, họ nói: “Bạch Thế Tôn, điều này không phải được làm vì lợi ích của các Tỳ-kheo, chúng con làm vì lợi ích của chúng con hoặc vì lợi ích của các quan chức hoàng gia, v.v.,” thì được phép.
Na heva kho bhikkhū passanti, apica suṇanti ‘‘manussā kira jālavāgurādihatthā gāmato vā nikkhamanti araññe vā vicarantī’’ti.
Monks do not indeed see, but they hear: “People, it is said, are leaving the village or wandering in the forest, holding nets, snares, and so forth in their hands.”
Chư Tỳ-khưu không thấy, nhưng nghe rằng: “Người ta, với lưới và bẫy trong tay, hoặc rời làng hoặc đi lang thang trong rừng.”
Dutiyadivase ca nesaṃ taṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhānaṃ samacchamaṃsaṃ piṇḍapātaṃ abhiharanti.
And on the second day, when those monks have entered that village for alms, people offer them almsfood with fish or meat.
Và vào ngày thứ hai, khi họ (chư Tỳ-khưu) vào làng để khất thực, người ta dâng cúng thức ăn có cá và thịt.
Te tena sutena parisaṅkanti ‘‘bhikkhūnaṃ nu kho atthāya kata’’nti, idaṃ sutaparisaṅkitaṃ nāma, etaṃ gahetuṃ na vaṭṭati.
From what they have heard, they become suspicious: “Was this prepared for the monks?” This is called heard suspicion (sutaparisaṅkitaṃ), and it is not allowable to accept it.
Do điều đã nghe đó, họ nghi ngờ: “Có phải điều này được làm vì lợi ích của chư Tỳ-khưu không?” Đây gọi là sutaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ do nghe). Không được thọ nhận điều này.
Yaṃ evaṃ aparisaṅkitaṃ, taṃ vaṭṭati.
That which is not suspected in this way is allowable.
Điều gì không bị nghi ngờ như vậy thì được phép (thọ nhận).
Sace pana te manussā ‘‘kasmā, bhante, na gaṇhathā’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘nayidaṃ, bhante, bhikkhūnaṃ atthāya kataṃ, amhehi attano atthāya vā rājayuttādīnaṃ atthāya vā kata’’nti vadanti, kappati.
However, if those people, having asked, “Why, venerable sirs, do you not accept it?” and having heard the reason, say, “Venerable sirs, this was not prepared for the monks; we prepared it for ourselves or for royal officials and the like,” then it is allowable.
Tuy nhiên, nếu những người đó hỏi: “Bạch chư Tôn giả, tại sao quý vị không thọ nhận?” và sau khi nghe lý do đó, họ nói: “Bạch chư Tôn giả, điều này không được làm vì lợi ích của chư Tỳ-khưu, chúng tôi làm vì lợi ích của chính mình hoặc vì lợi ích của các quan chức hoàng gia, v.v.” thì được phép.
Na heva kho pana passanti na suṇanti, apica tesaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhānaṃ pattaṃ gahetvā samacchamaṃsaṃ piṇḍapātaṃ abhisaṅkharitvā abhiharanti.
But they neither see nor hear; instead, when the monks enter the village for alms, people take their bowls, prepare almsfood with fish or meat, and offer it to them.
Hơn nữa, họ không thấy cũng không nghe, nhưng khi chư Tỳ-khưu vào làng khất thực, họ nhận lấy bát, chuẩn bị thức ăn có cá và thịt rồi dâng cúng.
Te parisaṅkanti ‘‘bhikkhūnaṃ nu kho atthāya kata’’nti, idaṃ tadubhayavimuttaparisaṅkitaṃ nāma.
They become suspicious: “Was this prepared for the monks?” This is called suspicion free from both (sight and hearing) (tadubhayavimuttaparisaṅkitaṃ).
Họ nghi ngờ: “Có phải điều này được làm vì lợi ích của chư Tỳ-khưu không?” Đây gọi là tadubhayavimuttaparisaṅkitaṃ (nghi ngờ không do thấy hay nghe).
Etampi gahetuṃ na vaṭṭati.
It is not allowable to accept this either.
Điều này cũng không được thọ nhận.
Yaṃ evaṃ aparisaṅkitaṃ, taṃ vaṭṭati.
That which is not suspected in this way is allowable.
Điều gì không bị nghi ngờ như vậy thì được phép (thọ nhận).
Sace pana te manussā ‘‘kasmā, bhante, na gaṇhathā’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘nayidaṃ, bhante, bhikkhūnaṃ atthāya kataṃ, amhehi attano atthāya vā rājayuttādīnaṃ atthāya vā kataṃ, pavattamaṃsaṃ vā kataṃ, kappiyameva labhitvā bhikkhūnaṃ atthāya sampādita’’nti vadanti, kappati.
However, if those people, having asked, “Why, venerable sirs, do you not accept it?” and having heard the reason, say, “Venerable sirs, this was not prepared for the monks; we prepared it for ourselves or for royal officials and the like, or it was spontaneously available meat, or we obtained only what is allowable and prepared it for the monks,” then it is allowable.
Tuy nhiên, nếu những người đó hỏi: “Bạch chư Tôn giả, tại sao quý vị không thọ nhận?” và sau khi nghe lý do đó, họ nói: “Bạch chư Tôn giả, điều này không được làm vì lợi ích của chư Tỳ-khưu, chúng tôi làm vì lợi ích của chính mình hoặc vì lợi ích của các quan chức hoàng gia, v.v., hoặc đó là thịt sẵn có, hoặc chúng tôi đã nhận được thứ hợp pháp và chuẩn bị vì lợi ích của chư Tỳ-khưu” thì được phép.
Matānaṃ petakiccatthāya maṅgalādīnaṃ vā atthāya katepi eseva nayo.
The same applies to that prepared for the funeral rites of the deceased or for auspicious occasions and so forth.
Cũng cùng nguyên tắc này đối với những gì được làm để cúng dường người đã khuất hoặc cho các nghi lễ may mắn, v.v.
Yaṃ yañhi bhikkhūnaṃyeva atthāya akataṃ, yattha ca nibbematikā honti, taṃ sabbaṃ kappati.
Indeed, whatever is not prepared solely for the monks, and about which they have no doubt, all that is allowable.
Bởi vì, bất cứ thứ gì không được làm vì lợi ích riêng của chư Tỳ-khưu, và nơi họ không có sự nghi ngờ, thì tất cả đều được phép.
Sace pana ekasmiṃ vihāre bhikkhū uddissa kataṃ hoti, te ca attano atthāya katabhāvaṃ na jānanti, aññe jānanti.
However, if something is prepared for the sake of monks in one monastery, and those monks do not know that it was prepared for their sake, but others know.
Tuy nhiên, nếu trong một tu viện, một thứ được làm dành cho chư Tỳ-khưu, và họ không biết rằng nó được làm vì lợi ích của họ, nhưng những người khác thì biết.
Ye jānanti, tesaṃ na vaṭṭati, itaresaṃ vaṭṭati.
For those who know, it is not allowable; for the others, it is allowable.
Những người biết thì không được phép, những người còn lại thì được phép.
Aññe na jānanti, teyeva jānanti, tesaṃyeva na vaṭṭati, aññesaṃ vaṭṭati.
If others do not know, but only those* know, then it is not allowable for them alone; for the others, it is allowable.
Những người khác không biết, chỉ những người đó biết, thì chỉ những người đó không được phép, những người khác thì được phép.
Tepi ‘‘amhākaṃ atthāya kataṃ’’ti jānanti aññepi ‘‘etesaṃ atthāya kata’’nti jānanti, sabbesampi taṃ na vaṭṭati.
If those* also know, “It was prepared for our sake,” and others also know, “It was prepared for their sake,” then it is not allowable for any of them.
Nếu những người đó cũng biết rằng “điều này được làm vì lợi ích của chúng tôi” và những người khác cũng biết rằng “điều này được làm vì lợi ích của họ”, thì tất cả đều không được phép.
Sabbe na jānanti, sabbesaṃ vaṭṭati.
If all do not know, then it is allowable for all.
Nếu tất cả đều không biết, thì tất cả đều được phép.
Pañcasu hi sahadhammikesu yassa kassaci vā atthāya uddissa kataṃ sabbesaṃ na kappati.
Indeed, if something is specifically prepared for the sake of any one of the five co-dharmics, it is not allowable for all.
Thật vậy, trong số năm vị đồng phạm hạnh, nếu một thứ được làm dành cho bất kỳ ai trong số họ, thì không ai trong số họ được phép.
Sace pana koci ekaṃ bhikkhuṃ uddissa pāṇaṃ vadhitvā tassa pattaṃ pūretvā deti, so ce attano atthāya katabhāvaṃ jānaṃyeva gahetvā aññassa bhikkhuno deti, so tassa saddhāya paribhuñjati.
However, if someone kills an animal for the sake of one monk, fills his bowl, and gives it to him, and if that monk, knowing that it was prepared for his sake, accepts it and then gives it to another monk, and that other monk consumes it with faith.
Tuy nhiên, nếu có người nào đó giết một sinh vật vì một Tỳ-khưu, đổ đầy bát của vị ấy và dâng cúng, và vị ấy, biết rằng điều đó được làm vì mình, nhận lấy và dâng cho một Tỳ-khưu khác, và vị Tỳ-khưu kia ăn với niềm tin.
Kassāpattīti?
Who is at fault?
Ai có tội?
Dvinnampi anāpatti.
Neither of them is at fault.
Cả hai đều không có tội.
Yañhi uddissa kataṃ, tassa abhuttatāya anāpatti, itarassa ajānanatāya.
For the one for whom it was specifically prepared, there is no fault because it was not consumed*; for the other, it is because of his lack of knowledge.
Vì vị Tỳ-khưu mà điều đó được làm không ăn nên không có tội, còn vị Tỳ-khưu kia thì không biết.
Kappiyamaṃsassa hi paṭiggahaṇe āpatti natthi.
Indeed, there is no fault in accepting allowable meat.
Thật vậy, không có tội khi thọ nhận thịt hợp pháp.
Uddissakatañca ajānitvā bhuttassa pacchā ñatvā āpattidesanākiccaṃ nāma natthi.
And for one who has consumed something specifically prepared without knowing it, there is no duty to confess a fault after coming to know it.
Không có việc cần phải sám hối tội sau khi biết rằng đã ăn món được làm dành riêng (uddissakataṃ) mà không biết trước đó.
Akappiyamaṃsaṃ pana ajānitvā bhuttena pacchā ñatvāpi āpatti desetabbā.
However, for one who has consumed unallowable meat without knowing it, a fault must be confessed even after coming to know it.
Nhưng nếu đã ăn thịt không hợp pháp mà không biết, sau đó biết thì vẫn phải sám hối tội.
Uddissakatañhi ñatvā bhuñjatova āpatti, akappiyamaṃsaṃ ajānitvā bhuttassāpi āpattiyeva.
Indeed, a fault is incurred only by one who consumes something specifically prepared with knowledge, but for one who consumes unallowable meat, a fault is incurred even without knowing it.
Thật vậy, chỉ có tội khi ăn món được làm dành riêng mà biết, còn thịt không hợp pháp thì vẫn có tội ngay cả khi ăn mà không biết.
Tasmā āpattibhīrukena rūpaṃ sallakkhentenāpi pucchitvāva maṃsaṃ paṭiggahetabbaṃ, paribhogakāle pucchitvā paribhuñjissāmīti vā gahetvā pucchitvāva paribhuñjitabbaṃ.
Therefore, one who fears faults should scrutinize the appearance and accept meat only after inquiring, or having accepted it, should consume it only after inquiring, thinking, “I will consume it after inquiring at the time of consumption.”
Vì vậy, người sợ tội nên hỏi trước khi thọ nhận thịt, ngay cả khi nhận biết hình dạng của nó; hoặc nên nhận lấy rồi hỏi trước khi ăn.
Duviññeyyattā.
Because it is difficult to discern.
Vì khó phân biệt.
Acchamaṃsañhi sūkaramaṃsasadisaṃ hoti, dīpimaṃsādīni ca migamaṃsasadisāni, tasmā pucchitvā gahaṇameva vaṭṭatīti vadanti.
Indeed, bear meat resembles pork, and leopard meat and the like resemble deer meat; therefore, they say that it is allowable to accept only after inquiring.
Thịt gấu giống thịt heo, thịt báo, v.v., giống thịt nai; vì vậy, chư vị nói rằng chỉ nên thọ nhận sau khi hỏi.
Adiṭṭhanti bhikkhūnaṃ atthāya vadhitvā gayhamānaṃ adiṭṭhaṃ.
Unseen (adiṭṭhaṃ) means that which is not seen, having been killed and taken for the sake of the monks.
Adiṭṭhaṃ (không thấy) là không thấy thịt được giết vì chư Tỳ-khưu và đang được mang đi.
Asutanti bhikkhūnaṃ atthāya vadhitvā gahitanti asutaṃ.
Unheard (asutaṃ) means that which is not heard, that it was killed and taken for the sake of the monks.
Asutaṃ (không nghe) là không nghe rằng thịt được giết vì chư Tỳ-khưu và đã được mang đi.
Aparisaṅkitanti diṭṭhaparisaṅkitādivasena aparisaṅkitaṃ.
Unsuspicious (aparisaṅkitaṃ) means unsuspicious in terms of suspicion due to sight and so forth.
Aparisaṅkitaṃ (không nghi ngờ) là không nghi ngờ theo cách đã thấy, đã nghe, v.v.
Paribhoganti vadāmīti imehi tīhi kāraṇehi parisuddhaṃ tikoṭiparisuddhaṃ nāma hoti, tassa paribhogo araññe jātasūpeyyasākaparibhogasadiso hoti, tathārūpaṃ paribhuñjantassa mettāvihārissa bhikkhuno doso vā vajjaṃ vā natthi, tasmā taṃ paribhuñjitabbanti vadāmīti attho.
“I declare it fit for consumption” (paribhoganti vadāmī) means that which is pure by these three reasons is called thrice-pure (tikoṭiparisuddhaṃ); its consumption is like the consumption of wild vegetables in the forest, and for a monk abiding in loving-kindness who consumes such food, there is no fault or blame; therefore, the meaning is, “I declare that it should be consumed.”
Paribhogaṃ vadāmīti (Tôi nói rằng được phép thọ dụng) có nghĩa là, thịt được thanh tịnh bởi ba lý do này được gọi là tikoṭiparisuddhaṃ (thanh tịnh ba phương diện), việc thọ dụng nó giống như việc thọ dụng rau củ mọc trong rừng, và đối với một Tỳ-khưu sống trong tâm từ mà thọ dụng loại thịt như vậy thì không có lỗi hay khuyết điểm, vì vậy tôi nói rằng nên thọ dụng nó.
53. Idāni tādisassa paribhoge mettāvihārinopi anavajjataṃ dassetuṃ idha, jīvaka, bhikkhūtiādimāha.
53. Now, to show that even one who abides in loving-kindness is blameless in consuming such food, the Buddha spoke, “Here, Jīvaka, a monk…” and so forth.
53. Bây giờ, để chỉ ra rằng ngay cả một người sống trong tâm từ cũng không có lỗi khi thọ dụng loại thức ăn như vậy, Ngài đã nói đoạn: idha, jīvaka, bhikkhū (Ở đây, Jīvaka, một Tỳ-khưu), v.v.
Tattha kiñcāpi aniyametvā bhikkhūti vuttaṃ, atha kho attānameva sandhāya etaṃ vuttanti veditabbaṃ.
Although the word “monk” is used here without specification, it should be understood that this was said with reference to himself.
Mặc dù ở đây, từ bhikkhū (Tỳ-khưu) được nói mà không giới hạn, nhưng nên hiểu rằng nó được nói để chỉ chính Ngài.
Bhagavatā hi mahāvacchagottasutte, caṅkīsutte, imasmiṃ sutteti tīsu ṭhānesu attānaṃyeva sandhāya desanā katā.
Indeed, the Blessed One made discourses with reference to himself in three places: in the Mahāvaccha-gotta Sutta, the Caṅkī Sutta, and this sutta.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng để chỉ chính Ngài ở ba chỗ: trong Mahāvacchagotta Sutta, Caṅkī Sutta, và Sutta này.
Paṇītena piṇḍapātenāti heṭṭhā anaṅgaṇasutte yo koci mahaggho piṇḍapāto paṇītapiṇḍapātoti adhippeto, idha pana maṃsūpasecanova adhippeto.
“With exquisite almsfood” (paṇītena piṇḍapātenā): below, in the Anaṅgaṇa Sutta, any costly almsfood is meant by exquisite almsfood, but here, it specifically refers to almsfood mixed with meat.
Paṇītena piṇḍapātenā (với thức ăn khất thực thượng vị): Ở dưới, trong Anaṅgaṇa Sutta, bất kỳ thức ăn khất thực quý giá nào cũng được hiểu là thức ăn khất thực thượng vị; nhưng ở đây, nó được hiểu là thức ăn có thịt.
Agathitoti taṇhāya agathito.
Ungreedy (agathito) means ungreedy due to craving.
Agathito (không tham đắm) có nghĩa là không tham đắm bởi ái dục.
Amucchitoti taṇhāmucchanāya amucchito.
Unattached (amucchito) means unattached due to the infatuation of craving.
Amucchito (không mê muội) có nghĩa là không mê muội bởi sự mê muội của ái dục.
Anajjhopannoti na adhiopanno, sabbaṃ ālumpitvā ekappahāreneva gilitukāmo kāko viya na hotīti attho.
Not overwhelmed (anajjhopanno) means not overwhelmed, meaning he is not like a crow desirous of swallowing everything in one gulp.
Anajjhopanno (không bị lấn át) có nghĩa là không bị lấn át, tức là không muốn nuốt tất cả trong một lần như con quạ.
Ādīnavadassāvīti ekarattivāsena udarapaṭalaṃ pavisitvā navahi vaṇamukhehi nikkhamissatītiādinā nayena ādīnavaṃ passanto.
Perceiving danger (ādīnavadassāvī) refers to a monk who perceives the danger in this way: “Having entered the abdominal wall and stayed for one night, it will exit through the nine openings of the wound,” and so forth.
Ādīnavadassāvī (thấy rõ sự nguy hiểm) có nghĩa là thấy rõ sự nguy hiểm theo cách thức như: sau khi ở lại một đêm, nó sẽ đi vào màng bụng và thoát ra qua chín lỗ vết thương, v.v.
Nissaraṇapañño paribhuñjatīti idamatthamāhāraparibhogoti paññāya paricchinditvā paribhuñjati.
He consumes it with wisdom of escape (nissaraṇapañño paribhuñjatī) means he defines this purpose as "consumption of food" with wisdom and then consumes it.
Nissaraṇapañño paribhuñjatī (thọ dụng với trí tuệ giải thoát) có nghĩa là thọ dụng sau khi quán xét bằng trí tuệ rằng: “Việc thọ dụng thức ăn này là vì mục đích này.”
Attabyābādhāya vā cetetīti attadukkhāya vā citeti.
Or he intends for his own harm (attabyābādhāya vā cetetī) means he intends for his own suffering.
Attabyābādhāya vā cetetī (hoặc nghĩ đến việc làm hại bản thân) có nghĩa là hoặc nghĩ đến việc tự gây đau khổ cho mình.
Sutametanti sutaṃ mayā etaṃ pubbe, etaṃ mayhaṃ savanamattamevāti dasseti.
“This I have heard” (sutametaṃ) indicates, “This I have heard before; this is merely a matter of my hearing.”
Sutametaṃ (điều này đã được nghe) cho thấy rằng “điều này tôi đã nghe trước đây, điều này chỉ là điều tôi đã nghe.”
Sace kho te, jīvaka, idaṃ sandhāya bhāsitanti, jīvaka, mahābrahmunā vikkhambhanappahānena byāpādādayo pahīnā, tena so mettāvihārī mayhaṃ samucchedappahānena, sace te idaṃ sandhāya bhāsitaṃ, evaṃ sante tava idaṃ vacanaṃ anujānāmīti attho.
“If, Jīvaka, you said this with reference to this…” (sace kho te, jīvaka, idaṃ sandhāya bhāsitaṃ) means, “Jīvaka, the Great Brahmā has abandoned ill-will and other defilements through suppression. Thus, he abides in loving-kindness. I have abandoned them through eradication. If you spoke this with reference to this*, then I approve of your statement.”
Sace kho te, jīvaka, idaṃ sandhāya bhāsitaṃ (Này Jīvaka, nếu lời này của ông được nói với ý đó) có nghĩa là: Này Jīvaka, bởi sự đoạn trừ vĩnh viễn (vikkhambhanappahāna) của Đại Phạm Thiên, những sự sân hận, v.v. đã được đoạn trừ; do đó, Ngài là vị sống trong tâm từ. Còn đối với Ta, bởi sự đoạn trừ tận gốc (samucchedappahāna), nếu lời này của ông được nói với ý đó, thì trong trường hợp đó, Ta chấp nhận lời nói này của ông.
So sampaṭicchi.
He assented.
Vị ấy đã chấp thuận.
55. Yo kho jīvakāti ayaṃ pāṭiekko anusandhi.
55. “Whoever, Jīvaka” (yo kho jīvakā) is a separate connection.
55. Yo kho jīvakā (Này Jīvaka, người nào) là một sự liên kết riêng biệt.
Imasmiñhi ṭhāne bhagavā dvāraṃ thaketi, sattānuddayaṃ dasseti.
Indeed, in this place, the Blessed One closes the door and shows compassion for living beings.
Thật vậy, ở đây, Đức Thế Tôn đóng cửa (ngăn cản) và thể hiện lòng từ bi đối với chúng sinh.
Sace hi kassaci evamassa ‘‘ekaṃ rasapiṇḍapātaṃ datvā kappasatasahassaṃ saggasampattiṃ paṭilabhanti, yaṃkiñci katvā paraṃ māretvāpi rasapiṇḍapātova dātabbo’’ti, taṃ paṭisedhento ‘‘yo kho, jīvaka, tathāgataṃ vā’’tiādimāha.
For if someone were to think, “By giving one delicious meal, one obtains a hundred thousand aeons of heavenly happiness, so one should give a delicious meal even if it means killing another,” the Blessed One, countering such a thought, said, “Whoever, Jīvaka, slays a Tathāgata…” and so forth.
Bởi vì, nếu có ai đó nghĩ rằng: “Bằng cách dâng cúng một bữa ăn ngon, người ta sẽ đạt được sự giàu có trên thiên giới trong một trăm ngàn kiếp; dù làm bất cứ điều gì, thậm chí giết người khác, thì vẫn phải dâng cúng một bữa ăn ngon,” thì để bác bỏ ý nghĩ đó, Ngài đã nói đoạn: “Yo kho, Jīvaka, tathāgataṃ vā” (Này Jīvaka, người nào đối với Như Lai), v.v.
Tattha iminā paṭhamena ṭhānenāti iminā āṇattimatteneva tāva paṭhamena kāraṇena.
There, “by this first ground” (iminā paṭhamena ṭhānenā) means, first, by this mere command, by this first reason.
Ở đây, iminā paṭhamena ṭhānenā (bởi phương diện đầu tiên này) có nghĩa là, trước hết, bởi lý do đầu tiên này, chỉ bởi sự ra lệnh.
Galappavedhakenāti yottena gale bandhitvā kaḍḍhito galena pavedhentena.
“By a garrote” (galappavedhakenā) means one who is dragged by a rope tied around his neck, garroting him.
Galappavedhakenā (bị kéo bằng cổ) có nghĩa là bị kéo bằng một sợi dây buộc quanh cổ và bị xiềng xích ở cổ.
Ārabhiyamānoti māriyamāno.
Being harmed (ārabhiyamāno) means being killed.
Ārabhiyamāno (bị làm hại) có nghĩa là bị giết.
Akappiyena āsādetīti acchamaṃsaṃ sūkaramaṃsanti, dīpimaṃsaṃ vā migamaṃsanti khādāpetvā – ‘‘tvaṃ kiṃ samaṇo nāma, akappiyamaṃsaṃ te khādita’’nti ghaṭṭeti.
“He provokes with what is unallowable” means, having caused one to eat bear's meat, calling it pig's meat, or leopard's meat, calling it deer's meat, he provokes, saying: “What kind of recluse are you? Unallowable meat has been eaten by you!”
Akappiyena āsādetī (khiến cho xúc phạm bằng vật phi pháp) nghĩa là: cho ăn thịt gấu là thịt heo, thịt báo là thịt nai, rồi chọc ghẹo rằng: “Ngươi là gì mà gọi là Sa-môn, ngươi đã ăn thịt phi pháp rồi.”
Ye pana dubbhikkhādīsu vā byādhiniggahaṇatthaṃ vā ‘‘acchamaṃsaṃ nāma sūkaramaṃsasadisaṃ, dīpimaṃsaṃ migamaṃsasadisa’’nti jānantā ‘‘sūkaramaṃsaṃ idaṃ, migamaṃsaṃ ida’’nti vatvā hitajjhāsayena khādāpenti, na te sandhāyetaṃ vuttaṃ.
However, this was not said with reference to those who, knowing that bear's meat is like pig's meat and leopard's meat is like deer's meat, in times of famine or for the cure of illness, say “this is pig's meat, this is deer's meat” and, with benevolent intent, cause others to eat it.
Còn những người, trong nạn đói kém hay để chữa bệnh, biết rằng “thịt gấu giống như thịt heo, thịt báo giống như thịt nai” rồi nói rằng “đây là thịt heo, đây là thịt nai” và với thiện ý cho ăn, thì lời này không nhắm đến họ.
Tesañhi bahupuññameva hoti.
Indeed, much merit accrues to those with such benevolent intent.
Vì đối với họ, đó là rất nhiều công đức.
Esāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañcāti ayaṃ āgataphalo viññātasāsano diṭṭhasacco ariyasāvako.
“Venerable sir, I go for refuge to the Blessed One, to the Dhamma, and to the Saṅgha of bhikkhus” — this refers to an Arahant disciple, one who has attained the fruit, understood the Teaching, and seen the Truth.
Con xin quy y Thế Tôn, quy y Pháp và quy y Tăng, bạch Thế Tôn – đây là một Thánh đệ tử đã chứng đạt quả vị, đã thấu hiểu giáo pháp, đã thấy được sự thật.
Imaṃ pana dhammadesanaṃ ogāhanto pasādaṃ uppādetvā dhammakathāya thutiṃ karonto evamāha.
However, having deeply penetrated this Dhamma discourse, generating faith, and wishing to praise the Dhamma talk, he spoke thus.
Nhưng vị ấy, khi thâm nhập vào lời thuyết pháp này, sanh lòng tịnh tín và tán thán bài pháp mà nói như vậy.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Các phần còn lại đều rõ ràng ở khắp nơi.
56. Evaṃ me sutanti upālisuttaṃ.
56. “Thus have I heard”— this is the Upāli Sutta.
56. Như vầy tôi nghe là Kinh Upāli.
Tattha nāḷandāyanti nālandāti evaṃnāmake nagare taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā.
Here, “in Nāḷandā” means in the city named Nāḷandā, having made that city a place for alms-gathering.
Trong đó, tại Nāḷandā nghĩa là: tại thành phố tên là Nāḷandā, lấy thành phố đó làm nơi khất thực.
Pāvārikambavaneti dussapāvārikaseṭṭhino ambavane.
“In Pāvārika’s Mango Grove” means in the mango grove of the rich householder Pāvārika, who wore coarse cloths.
Tại rừng xoài Pāvārika nghĩa là: tại rừng xoài của trưởng giả Pāvārika, người buôn vải.
Taṃ kira tassa uyyānaṃ ahosi, so bhagavato dhammadesanaṃ sutvā bhagavati pasanno tasmiṃ uyyāne kuṭileṇamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bhagavato vihāraṃ katvā niyyādesi, so vihāro jīvakambavanaṃ viya pāvārikambavananteva saṅkhaṃ gato.
It is said that this was his pleasure park. Having heard the Dhamma discourse of the Blessed One, and being devoted to the Blessed One, he built and offered a dwelling place adorned with huts, caves, and halls in that pleasure park for the Blessed One. That dwelling came to be known as Pāvārika’s Mango Grove, like Jīvaka’s Mango Grove.
Nghe nói, đó là khu vườn của vị ấy. Vị ấy sau khi nghe Thế Tôn thuyết pháp, sanh lòng tịnh tín đối với Thế Tôn, đã xây dựng một tinh xá cho Thế Tôn trong khu vườn đó, được trang hoàng bằng các tịnh xá, hang động, giảng đường, v.v., rồi dâng cúng. Tinh xá đó được gọi là rừng xoài Pāvārika, giống như rừng xoài Jīvaka.
Tasmiṃ pāvārikambavane viharatīti attho.
This means that the Blessed One was dwelling in Pāvārika’s Mango Grove.
Đó là ý nghĩa của việc Thế Tôn trú tại rừng xoài Pāvārika.
Dīghatapassīti dīghattā evaṃladdhanāmo.
“Dīghatapassī” means he was given this name because of his long ascetic practices.
Dīghatapassī (Khổ Hạnh Lâu Ngày) nghĩa là: vị ấy có tên như vậy vì đã khổ hạnh lâu ngày.
Piṇḍapātapaṭikkantoti piṇḍapātato paṭikkanto.
“Returned from alms-gathering” means returned from alms-round.
Piṇḍapātapaṭikkanto (trở về từ khất thực) nghĩa là: trở về từ việc khất thực.
Sāsane viya kiṃ pana bāhirāyatane piṇḍapātoti vohāro atthīti, natthi.
Is the term “alms-gathering” used in external doctrines as it is in the Dispensation? No, it is not.
Có phải thuật ngữ ‘khất thực’ cũng được dùng trong các giáo phái ngoại đạo như trong Giáo Pháp chăng? Không có.
Paññapetīti dasseti ṭhapeti.
“He designates” means he shows, he establishes.
Paññapetī (ban hành) nghĩa là: chỉ ra, thiết lập.
Daṇḍāni paññapetīti idaṃ nigaṇṭhasamayena pucchanto āha.
“He designates the actions” — the Buddha spoke this, inquiring according to the Jain doctrine.
Daṇḍāni paññapetī (ban hành các hình phạt) – lời này được nói khi hỏi theo giáo thuyết của Ni-kiền tử.
Kāyadaṇḍaṃ vacīdaṇḍaṃ manodaṇḍanti ettha purimadaṇḍadvayaṃ te acittakaṃ payyapenti.
Here, regarding “bodily action, verbal action, mental action,” they designate the first two actions as non-volitional.
Ở đây, về thân hình phạt, khẩu hình phạt, ý hình phạt, họ thiết lập hai hình phạt đầu tiên là vô tâm.
Yathā kira vāte vāyante sākhā calati, udakaṃ calati, na ca tattha cittaṃ atthi, evaṃ kāyadaṇḍopi acittakova hoti.
Just as a branch moves and water moves when the wind blows, and there is no mind involved, so too bodily action is non-volitional.
Ví như khi gió thổi, cành cây lay động, nước lay động, nhưng ở đó không có tâm, thì thân hình phạt cũng là vô tâm như vậy.
Yathā ca vāte vāyante tālapaṇṇādīni saddaṃ karonti, udakāni saddaṃ karonti, na ca tattha cittaṃ atthi, evaṃ vacīdaṇḍopi acittakova hotīti imaṃ daṇḍadvayaṃ acittakaṃ paññapenti.
And just as palm leaves and other things make a sound and waters make a sound when the wind blows, and there is no mind involved, so too verbal action is non-volitional. Thus, they designate these two actions as non-volitional.
Và ví như khi gió thổi, lá cọ, v.v. phát ra âm thanh, nước phát ra âm thanh, nhưng ở đó không có tâm, thì khẩu hình phạt cũng là vô tâm như vậy – họ thiết lập hai hình phạt này là vô tâm.
Cittaṃ pana manodaṇḍanti paññapenti.
But they designate mind as mental action.
Còn tâm thì họ thiết lập là ý hình phạt.
Athassa bhagavā vacanaṃ patiṭṭhapetukāmo ‘‘kiṃ pana tapassī’’tiādimāha.
Then, the Blessed One, wishing to confirm his statement, asked, “But what, ascetic?” and so forth.
Sau đó, Thế Tôn, muốn xác nhận lời của vị ấy, đã nói: “Này vị khổ hạnh, có phải là…” v.v.
Tattha kathāvatthusminti ettha kathāyeva kathāvatthu.
Here, in “regarding the subject of conversation,” the conversation itself is the subject of conversation.
Trong đó, kathāvatthusmiṃ (trong sự việc nói) – ở đây, lời nói chính là sự việc nói.
Kathāyaṃ patiṭṭhapesīti attho.
This means he established it in the conversation.
Ý nghĩa là: Ngài đã thiết lập trong lời nói.
Kasmā pana bhagavā evamakāsi?
But why did the Blessed One do this?
Vì sao Thế Tôn lại làm như vậy?
Passati hi bhagavā ‘‘ayaṃ imaṃ kathaṃ ādāya gantvā attano satthu mahānigaṇṭhassa ārocessati, tāsañca parisati, upāli gahapati nisinno, so imaṃ kathaṃ sutvā mama vādaṃ āropetuṃ āgamissati, tassāhaṃ dhammaṃ desessāmi, so tikkhattuṃ saraṇaṃ gamissati, athassa cattāri saccāni pakāsessāmi, so saccapakāsanāvasāne sotāpattiphale patiṭṭhahissati, paresaṃ saṅgahatthameva hi mayā pāramiyo pūritā’’ti.
The Blessed One foresaw: “This ascetic will take this conversation and report it to his great teacher, the Nirgrantha, and Upāli the householder is sitting in that assembly. He will hear this conversation and come to accuse me. To him I shall teach the Dhamma, and he will go for refuge three times. Then I shall explain the Four Noble Truths to him, and at the conclusion of the explanation of the Truths, he will become established in the fruit of stream-entry. Indeed, the perfections were fulfilled by me solely for the benefit of others.”
Thế Tôn thấy rằng: “Vị này sẽ mang lời nói này đi và kể lại cho vị Đại Ni-kiền tử, bậc đạo sư của mình, và trong hội chúng đó, cư sĩ Upāli đang ngồi. Vị ấy nghe lời nói này sẽ đến để tranh luận với ta. Ta sẽ thuyết pháp cho vị ấy, vị ấy sẽ quy y ba lần, sau đó ta sẽ trình bày Tứ Diệu Đế cho vị ấy, và khi kết thúc việc trình bày sự thật, vị ấy sẽ an trú vào quả vị Dự Lưu. Ta đã viên mãn các Ba-la-mật chỉ vì lợi ích của người khác.”
Imamatthaṃ passanto evamakāsi.
Foreseeing this matter, he acted thus.
Thấy được điều này, Ngài đã làm như vậy.
57. Kammāni paññapesīti idaṃ nigaṇṭho buddhasamayena pucchanto āha.
57. “He designates actions” — the Nirgrantha said this, inquiring according to the Buddha’s doctrine.
57. Kammāni paññapesī (ban hành các nghiệp) – lời này được Ni-kiền tử nói khi hỏi theo giáo thuyết của Đức Phật.
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammanti ettha kāyadvāre ādānagahaṇamuñcanacopanapattā aṭṭhakāmāvacarakusalacetanā dvādasākusalacetanāti vīsaticetanā kāyakammaṃ nāma.
Here, regarding “bodily action, verbal action, mental action”: the twenty volitions (cetanā) consisting of eight Kāmāvacara wholesome volitions and twelve unwholesome volitions, which arise through the body-door as grasping, holding, releasing, and stirring, are called bodily action.
Trong đó, thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp – ở đây, hai mươi tâm sở tư (cetanā), bao gồm tám tâm sở tư thiện thuộc cõi Dục và mười hai tâm sở tư bất thiện, đạt đến các hành động như nắm giữ, cầm lấy, buông bỏ, lay động qua thân môn, được gọi là thân nghiệp.
Kāyadvāre ādānādīni apatvā vacīdvāre vacanabhedaṃ pāpayamānā uppannā tāyeva vīsaticetanā vacīkammaṃ nāma.
The same twenty volitions, which do not arise through the body-door as grasping, etc., but bring about a difference in speech through the speech-door, are called verbal action.
Hai mươi tâm sở tư đó, không đạt đến các hành động như nắm giữ, v.v. qua thân môn, mà đạt đến sự phân biệt lời nói qua khẩu môn, sanh khởi, được gọi là khẩu nghiệp.
Ubhayadvāre copanaṃ appatvā manodvāre uppannā ekūnatiṃsakusalākusalacetanā manokammaṃ nāma.
The twenty-nine wholesome and unwholesome volitions that arise through the mind-door, without involving stirring through either of the two doors, are called mental action.
Hai mươi chín tâm sở tư thiện và bất thiện thuộc cõi Dục, không đạt đến sự lay động qua cả hai môn, mà sanh khởi qua ý môn, được gọi là ý nghiệp.
Apica saṅkhepato tividhaṃ kāyaduccaritaṃ kāyakammaṃ nāma, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ vacīkammaṃ nāma, tividhaṃ manoduccaritaṃ manokammaṃ nāma.
Furthermore, in brief, threefold bodily misconduct is called bodily action; fourfold verbal misconduct is called verbal action; threefold mental misconduct is called mental action.
Hơn nữa, tóm lại, ba loại thân ác hạnh được gọi là thân nghiệp, bốn loại khẩu ác hạnh được gọi là khẩu nghiệp, ba loại ý ác hạnh được gọi là ý nghiệp.
Imasmiñca sutte kammaṃ dhuraṃ, anantarasutte ‘‘cattārimāni puṇṇa kammāni mayā sayaṃ abhiññā sacchikatvā paveditānī’’ti (ma. ni. 2.81) evamāgatepi cetanā dhuraṃ.
And in this Sutta, action (kamma) is primary, whereas in the succeeding Sutta, where it says “Punṇa, these four actions have been declared by me after having directly known and realized them myself,” volition (cetanā) is primary.
Trong kinh này, nghiệp là chính, còn trong kinh kế tiếp, mặc dù nói “Này Pūṇṇa, có bốn nghiệp này do Ta tự mình chứng ngộ và tuyên bố,” nhưng tâm sở tư (cetanā) là chính.
Yattha katthaci pavattā cetanā ‘‘kaṇhaṃ kaṇhavipāka’’ntiādibhedaṃ labhati.
Volition, wherever it occurs, acquires distinctions such as “dark with dark result,” and so on.
Tâm sở tư sanh khởi ở bất cứ đâu cũng đạt được sự phân biệt như “đen có quả báo đen,” v.v.
Niddesavāre cassa ‘‘sabyābajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādinā nayena sā vuttāva.
In the Section of Exposition (niddesavāra), it is indeed stated by such a method as “he performs an afflicting bodily formation,” and so on.
Trong phần giải thích, điều đó đã được nói theo cách “tạo ra thân hành có sự đau khổ,” v.v.
Kāyadvāre pavattā pana idha kāyakammanti adhippetaṃ, vacīdvāre pavattā vacīkammaṃ, manodvāre pavattā manokammaṃ.
However, here, volition occurring through the body-door is intended as bodily action; volition occurring through the speech-door as verbal action; and volition occurring through the mind-door as mental action.
Tuy nhiên, tâm sở tư sanh khởi qua thân môn ở đây được hiểu là thân nghiệp, sanh khởi qua khẩu môn là khẩu nghiệp, sanh khởi qua ý môn là ý nghiệp.
Tena vuttaṃ – ‘‘imasmiṃ sutte kammaṃ dhuraṃ, anantarasutte cetanā’’ti.
Therefore it was said: “In this Sutta, action is primary, in the succeeding Sutta, volition is primary.”
Vì vậy, đã nói: “Trong kinh này, nghiệp là chính, trong kinh kế tiếp, tâm sở tư là chính.”
Kammampi hi bhagavā kammanti paññapeti yathā imasmiṃyeva sutte.
For the Blessed One designates action as kamma, as in this very Sutta.
Thế Tôn cũng thiết lập nghiệp là nghiệp, như trong chính kinh này.
Cetanampi, yathāha – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi, cetayitvā kammaṃ karotī’’ti (a. ni. 6.63).
And volition too, as he said: “Bhikkhus, I declare volition to be kamma; having willed, one performs kamma.”
Cũng vậy, tâm sở tư, như đã nói: “Này các Tỳ-kheo, Ta nói tâm sở tư là nghiệp. Sau khi có tâm sở tư, người ta thực hiện nghiệp.”
Kasmā pana cetanā kammanti vuttā?
But why is volition called kamma?
Vì sao tâm sở tư lại được gọi là nghiệp?
Cetanāmūlakattā kammassa.
Because kamma has volition as its root.
Vì nghiệp có gốc rễ là tâm sở tư.
Ettha ca akusalaṃ patvā kāyakammaṃ vacīkammaṃ mahantanti vadanto na kilamati, kusalaṃ patvā manokammaṃ.
And here, in the context of unwholesome deeds, one is not exhausted by saying that bodily action and verbal action are great; in the context of wholesome deeds, it is mental action.
Ở đây, khi nói thân nghiệp và khẩu nghiệp là lớn khi liên quan đến bất thiện, thì không có gì là khó khăn; còn khi liên quan đến thiện, thì ý nghiệp là lớn.
Tathā hi mātughātādīni cattāri kammāni kāyeneva upakkamitvā kāyeneva karoti, niraye kappaṭṭhikasaṅghabhedakammaṃ vacīdvārena karoti.
Indeed, four deeds such as matricide are attempted and carried out physically with the body, while the act of schism that endures for an eon in hell is performed through the speech-door.
Thật vậy, bốn nghiệp như giết mẹ, v.v. được thực hiện chỉ bằng thân, sau khi đã nỗ lực bằng thân; còn nghiệp phá hòa hợp Tăng, kéo dài một kiếp trong địa ngục, được thực hiện bằng khẩu môn.
Evaṃ akusalaṃ patvā kāyakammaṃ vacīkammaṃ mahantanti vadanto na kilamati nāma.
Thus, in the context of unwholesome deeds, one is not exhausted by saying that bodily action and verbal action are great.
Như vậy, khi nói thân nghiệp và khẩu nghiệp là lớn khi liên quan đến bất thiện, thì không có gì là khó khăn.
Ekā pana jhānacetanā caturāsītikappasahassāni saggasampattiṃ āvahati, ekā maggacetanā sabbākusalaṃ samugghātetvā arahattaṃ gaṇhāpeti.
However, a single jhāna-volition brings about heavenly bliss for eighty-four thousand eons, and a single path-volition eradicates all unwholesome deeds and leads to Arahantship.
Tuy nhiên, một tâm sở tư thiền định duy nhất có thể mang lại hạnh phúc cõi trời trong tám vạn bốn ngàn đại kiếp; một tâm sở tư đạo duy nhất có thể nhổ tận gốc mọi bất thiện và đưa đến A-la-hán quả.
Evaṃ kusalaṃ patvā manokammaṃ mahantanti vadanto na kilamati nāma.
Thus, in the context of wholesome deeds, one is not exhausted by saying that mental action is great.
Như vậy, khi nói ý nghiệp là lớn khi liên quan đến thiện, thì không có gì là khó khăn.
Imasmiṃ pana ṭhāne bhagavā akusalaṃ patvā manokammaṃ mahāsāvajjaṃ vadamāno niyatamicchādiṭṭhiṃ sandhāya vadati.
In this passage, however, the Blessed One, in declaring mental action to be exceedingly blameworthy in the context of unwholesome deeds, is referring to fixed wrong view (niyata micchādiṭṭhi).
Tuy nhiên, ở đây, khi Thế Tôn nói ý nghiệp có tội lỗi lớn khi liên quan đến bất thiện, Ngài nói đến tà kiến cố định.
Tenevāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi.
Therefore he said: “Bhikkhus, I do not perceive any other single phenomenon that is as exceedingly blameworthy as this, bhikkhus, namely, wrong view.
Vì vậy, Ngài đã nói: “Này các Tỳ-kheo, Ta không thấy một pháp nào khác có tội lỗi lớn như tà kiến này, này các Tỳ-kheo.
Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, mahāsāvajjānī’’ti (a. ni. 1.310).
Bhikkhus, the greatest blameworthy deeds are those rooted in wrong view.”
Này các Tỳ-kheo, các tội lỗi lớn nhất là tà kiến.”
58. Bālakiniyāti upālissa kira bālakaloṇakāragāmo nāma atthi, tato āyaṃ gahetvā manussā āgatā, so ‘‘etha bhaṇe, amhākaṃ satthāraṃ mahānigaṇṭhaṃ passissāmā’’ti tāya parisāya parivuto tattha agamāsi.
58. “Of Bālakīriya” — Upāli reportedly had a village named Bālaka Loṇakāra. People who had collected taxes from there had returned, and he said, “Come, friends, let us visit our teacher, the great Nirgrantha.” Surrounded by that assembly, he went there.
58. Bālakiniyā (của Bālaka) nghĩa là: cư sĩ Upāli có một ngôi làng tên là Bālaka Loṇakāra. Từ đó, những người đã thu thuế trở về. Vị ấy nói: “Này các bạn, chúng ta hãy đi gặp vị Đại Ni-kiền tử, bậc đạo sư của chúng ta.” Nói xong, vị ấy cùng với hội chúng đó đi đến chỗ Ni-kiền tử.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘bālakiniyā parisāyā’’ti, bālakagāmavāsiniyāti attho.
Referring to that, it was said ‘of the assembly of Bālakī,’ meaning of the assembly residing in the village of Bālaka.
Điều đó được nói đến khi đề cập đến "hội chúng của Bàlaka", nghĩa là hội chúng cư trú tại làng Bàlaka.
Upālipamukhāyāti upālijeṭṭhakāya.
Upālipamukhāyā means with Upāli as the chief.
Upālipamukhāyā nghĩa là do Upāli là trưởng.
Apica bālakiniyāti bālavatiyā bālussannāyātipi attho.
Alternatively, bālakiniyā also means consisting of fools, abundant in fools.
Hơn nữa, bālakiniyā cũng có nghĩa là có nhiều người ngu si, có đông người ngu si.
Upālipamukhāyāti upāligahapatiyeva tattha thokaṃ sappañño, so tassā pamukho jeṭṭhako.
Upālipamukhāyā means that among them, Upāli the householder alone was somewhat wise, and he was the chief, the leader, of that assembly.
Upālipamukhāyā nghĩa là chỉ có gia chủ Upāli là người có chút trí tuệ ở đó, ông ấy là người đứng đầu, là trưởng lão của họ.
Tenāpi vuttaṃ ‘‘upālipamukhāyā’’ti.
Therefore, it was also said ‘with Upāli as the chief.’
Do đó cũng được nói là "Upālipamukhāyā".
Handāti vacasāyatthe nipāto.
Handā is a particle used in the sense of a verbal address.
Handā là một từ ngữ được dùng trong ngữ cảnh của lời nói.
Chavoti lāmako.
Chavo means wretched.
Chavo nghĩa là thấp kém.
Oḷārikassāti mahantassa.
Oḷārikassā means of the gross.
Oḷārikassā nghĩa là lớn.
Upanidhāyāti upanikkhipitvā.
Upanidhāyā means by placing near.
Upanidhāyā nghĩa là đặt gần.
Idaṃ vuttaṃ hoti, kāyadaṇḍassa santike nikkhipitvā ‘‘ayaṃ nu kho mahanto, ayaṃ mahanto’’ti evaṃ olokiyamāno chavo manodaṇḍo kiṃ sobhati, kuto sobhissati, na sobhati, upanikkhepamattampi nappahotīti dīpeti.
This means: By placing it near the physical action, and considering “Is this great? Is that great?”, how can the wretched mental action appear splendid? How will it appear splendid? It does not appear splendid; it does not even suffice for merely being placed nearby, thus it reveals.
Điều này có nghĩa là, khi đặt gần thân nghiệp (kāyadaṇḍa) để xem xét "cái này có lớn không, cái này có lớn không?", thì ý nghiệp (manodaṇḍa) thấp kém đó làm sao có thể đẹp đẽ, từ đâu mà đẹp đẽ được? Nó không đẹp đẽ, thậm chí không đủ để đặt gần. Điều này cho thấy.
Sādhu sādhu, bhante, tapassīti dīghatapassissa sādhukāraṃ dento, bhanteti nāṭaputtamālapati.
Sādhu sādhu, bhante, tapassī – thus, expressing approval to Dīghatapassī, the householder addresses Nāṭaputta by saying, "Bhante."
Sādhu sādhu, bhante, tapassī là lời tán thán của gia chủ Upāli dành cho Dīghatapassī, và ông gọi Nāṭaputta là bhante.
60. Na kho metaṃ, bhante, ruccatīti, bhante, etaṃ mayhaṃ na ruccati.
60. Na kho metaṃ, bhante, ruccatī – “Bhante, I do not approve of this.”
60. Na kho metaṃ, bhante, ruccatī nghĩa là, thưa ngài, điều này không làm tôi hài lòng.
Māyāvīti māyākāro.
Māyāvī means a deceiver.
Māyāvī nghĩa là người làm ảo thuật.
Āvaṭṭanimāyanti āvaṭṭetvā gahaṇamāyaṃ.
Āvaṭṭanimāyaṃ means the trick of twisting and seizing.
Āvaṭṭanimāyaṃ nghĩa là ảo thuật lôi kéo.
Āvaṭṭetīti āvaṭṭetvā parikkhipitvā gaṇhāti.
Āvaṭṭetī means he twists, encompasses, and seizes.
Āvaṭṭetī nghĩa là lôi kéo và bao vây.
Gaccha tvaṃ gahapatīti kasmā mahānigaṇṭho gahapatiṃ yāvatatiyaṃ pahiṇatiyeva?
Gaccha tvaṃ gahapatī – Why did the Mahānigaṇṭha send the householder a third time?
Gaccha tvaṃ gahapatī (Này gia chủ, hãy đi!) – Tại sao Mahānigaṇṭha lại sai gia chủ đi đến ba lần?
Dīghatapassī pana paṭibāhateva?
But why did Dīghatapassī keep obstructing him?
Còn Dīghatapassī thì lại ngăn cản đến ba lần?
Mahānigaṇṭhena hi bhagavatā saddhiṃ ekaṃ nagaraṃ upanissāya viharantenapi na bhagavā diṭṭhapubbo.
Indeed, the Mahānigaṇṭha, although dwelling near the Buddha in the same town, had never seen the Buddha.
Thật vậy, Mahānigaṇṭha, dù sống gần một thành phố với Đức Thế Tôn, nhưng chưa từng thấy Đức Thế Tôn.
Yo hi satthuvādapaṭiñño hoti, so taṃ paṭiññaṃ appahāya buddhadassane abhabbo.
For one who has declared allegiance to another teacher cannot see the Buddha without abandoning that allegiance.
Người nào tự xưng là bậc Đạo Sư thì không thể thấy Đức Phật nếu không từ bỏ lời tự xưng đó.
Tasmā esa buddhadassanassa aladdhapubbattā dasabalassa dassanasampattiñca niyyānikakathābhāvañca ajānanto yāvatatiyaṃ pahiṇateva.
Therefore, not having experienced seeing the Buddha, and not knowing the perfection of the Ten-Powered One’s vision nor the liberating nature of his discourse, he kept sending him a third time.
Vì vậy, do chưa từng có cơ hội thấy Đức Phật, và không biết về sự viên mãn của việc thấy Đức Thập Lực cũng như tính chất giải thoát của lời dạy, ông ta cứ sai đi đến ba lần.
Dīghatapassī pana kālena kālaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā tiṭṭhatipi nisīdatipi pañhampi pucchati, so tathāgatassa dassanasampattimpi niyyānikakathābhāvampi jānāti.
Dīghatapassī, however, from time to time approached the Buddha, stood, sat, and asked questions; he knew both the perfection of the Tathāgata’s vision and the liberating nature of his discourse.
Còn Dīghatapassī, thỉnh thoảng đến gặp Đức Thế Tôn, lúc thì đứng, lúc thì ngồi, và cũng hỏi các câu hỏi. Ông ta biết về sự viên mãn của việc thấy Đức Như Lai và tính chất giải thoát của lời dạy.
Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ gahapati paṇḍito, samaṇassa gotamassa santike gantvā dassanepi pasīdeyya, niyyānikakathaṃ sutvāpi pasīdeyya.
Then he thought: “This householder is wise. He might become confident merely by seeing the Ascetic Gotama, or by hearing his liberating discourse.
Khi đó, ông ta nghĩ: "Gia chủ này là người có trí tuệ, nếu đến gặp Sa-môn Gotama, ông ấy có thể tịnh tín chỉ bằng việc nhìn thấy, và có thể tịnh tín sau khi nghe lời giáo huấn dẫn đến giải thoát.
Tato na puna amhākaṃ santikaṃ āgaccheyyā’’ti.
Then he would not come back to us.”
Khi đó, ông ấy sẽ không trở lại với chúng ta nữa."
Tasmā yāvatatiyaṃ paṭibāhateva.
Therefore, he kept obstructing him a third time.
Vì vậy, ông ta ngăn cản đến ba lần.
Abhivādetvāti vanditvā.
Abhivādetvā means having paid homage.
Abhivādetvā nghĩa là đảnh lễ.
Tathāgatañhi disvā pasannāpi appasannāpi yebhuyyena vandantiyeva, appakā na vandanti.
Indeed, upon seeing the Tathāgata, most people, whether confident or not, pay homage; only a few do not pay homage.
Khi thấy Đức Như Lai, dù có tịnh tín hay không tịnh tín, đa số đều đảnh lễ, chỉ một số ít không đảnh lễ.
Atiucce hi kule jāto agāraṃ ajjhāvasantopi vanditabboyevāti.
Because one born in an extremely high family, even if living in a household, is worthy of homage.
Vì người sinh ra trong gia đình cao quý, dù sống đời gia chủ, vẫn đáng được đảnh lễ.
Ayaṃ pana gahapati pasannattāva vandi, dassaneyeva kira pasanno.
This householder, however, paid homage due to his confidence; he was confident simply by seeing him.
Còn gia chủ này thì đảnh lễ vì ông ấy đã tịnh tín, quả thật ông ấy đã tịnh tín ngay khi nhìn thấy.
Āgamā nu khvidhāti āgamā nu kho idha.
Āgamā nu khvidhā means has he come here?
Āgamā nu khvidhā nghĩa là āgamā nu kho idha (có đến đây không).
61. Sādhu sādhu, bhante, tapassīti dīghatapassissa sādhukāraṃ dento, bhanteti, bhagavantaṃ ālapati.
61. Sādhu sādhu, bhante, tapassī – thus, giving approval to Dīghatapassī, he addresses the Buddha by saying, "Bhante."
61. Sādhu sādhu, bhante, tapassī là lời tán thán của gia chủ Upāli dành cho Dīghatapassī, và ông gọi Đức Thế Tôn là bhante.
Sacce patiṭṭhāyāti thusarāsimhi ākoṭitakhāṇuko viya acalanto vacīsacce patiṭṭhahitvā.
Sacce patiṭṭhāyā means firmly established in truthful speech, like a peg driven into a heap of chaff, unmoving.
Sacce patiṭṭhāyā nghĩa là an trú trong lời nói chân thật, không lay chuyển như cây cọc đóng chắc trong đống trấu.
Siyā noti bhaveyya amhākaṃ.
Siyā no means may it be ours.
Siyā no nghĩa là có thể có cho chúng ta.
62. Idhāti imasmiṃ loke.
62. Idhā means in this world.
62. Idhā nghĩa là trong thế giới này.
Assāti bhaveyya.
Assā means there would be.
Assā nghĩa là có thể có.
Sītodakapaṭikkhittoti nigaṇṭhā sattasaññāya sītodakaṃ paṭikkhipanti.
Sītodakapaṭikkhitto means that Nigaṇṭhas reject cold water due to the perception of living beings in it.
Sītodakapaṭikkhitto nghĩa là những người Ni-kiền-tử cấm dùng nước lạnh vì họ cho rằng nước lạnh có chúng sinh.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was said with reference to that.
Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Manosattā nāma devāti manamhi sattā laggā lagitā.
Manosattā nāma devā means gods who are attached, clinging, to the mind.
Manosattā nāma devā nghĩa là các vị trời bám víu, dính mắc vào tâm.
Manopaṭibaddhoti yasmā manamhi paṭibaddho hutvā kālaṅkaroti, tasmā manosattesu devesu upapajjatīti dasseti.
Manopaṭibaddho – this indicates that since one dies clinging to the mind, one is reborn among the Manosatta gods.
Manopaṭibaddho nghĩa là vì người đó chết khi tâm bị ràng buộc, nên người đó tái sinh vào cõi trời Manosatta. Điều này được chỉ ra.
Tassa hi pittajararogo bhavissati.
Indeed, he must have had a bilious fever.
Quả thật, người đó sẽ mắc bệnh sốt mật.
Tenassa uṇhodakaṃ pivituṃ vā hatthapādādidhovanatthāya vā gattaparisiñcanatthāya vā upanetuṃ na vaṭṭati, rogo balavataro hoti.
Therefore, it was not proper for him to drink hot water, or to bring it for washing hands and feet, or for bathing, as the illness would become more severe.
Do đó, người đó không được uống nước nóng, không được dùng nước nóng để rửa tay chân, hoặc tắm rửa, vì bệnh sẽ trở nên nặng hơn.
Sītodakaṃ vaṭṭati, rogaṃ vūpasameti.
Cold water was suitable; it would soothe the illness.
Nước lạnh thì được, nó làm dịu bệnh.
Ayaṃ pana uṇhodakameva paṭisevati, taṃ alabhamāno odanakañjikaṃ paṭisevati.
This person, however, would only consume hot water, and if he couldn't get it, he would consume rice gruel.
Nhưng người này chỉ dùng nước nóng, nếu không có thì dùng cháo loãng.
Cittena pana sītodakaṃ pātukāmo ca paribhuñjitukāmo ca hoti.
But in his mind, he desired to drink and consume cold water.
Tuy nhiên, trong tâm, người đó muốn uống và dùng nước lạnh.
Tenassa manodaṇḍo tattheva bhijjati.
Thus, his mental action would be broken right there.
Do đó, ý nghiệp của người đó bị phá vỡ ngay tại đó.
So kāyadaṇḍaṃ vacīdaṇḍaṃ rakkhāmīti sītodakaṃ pātukāmo vā paribhuñjitukāmo vā sītodakameva dethāti vattuṃ na visahati.
Though he protected his bodily and verbal actions, thinking "I will protect my bodily action, my verbal action," he could not bring himself to say, "Give me cold water," even though he wanted to drink and consume it.
Người đó, dù giữ gìn thân nghiệp và khẩu nghiệp, nhưng không dám nói "hãy cho tôi nước lạnh" khi muốn uống hoặc dùng nước lạnh.
Tassa evaṃ rakkhitāpi kāyadaṇḍavacīdaṇḍā cutiṃ vā paṭisandhiṃ vā ākaḍḍhituṃ na sakkonti.
Even though protected in this way, his bodily and verbal actions could not draw forth death or rebirth.
Thân nghiệp và khẩu nghiệp được giữ gìn như vậy cũng không thể dẫn đến sự chết hay tái sinh.
Manodaṇḍo pana bhinnopi cutimpi paṭisandhimpi ākaḍḍhatiyeva.
But even a broken mental action certainly draws forth death and rebirth.
Còn ý nghiệp, dù bị phá vỡ, vẫn có thể dẫn đến sự chết và tái sinh.
Iti naṃ bhagavā dubbalakāyadaṇḍavacīdaṇḍā chavā lāmakā, manodaṇḍova balavā mahantoti vadāpesi.
In this way, the Buddha made him state that weak bodily and verbal actions are wretched and inferior, but mental action is powerful and great.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã khiến gia chủ Upāli nói rằng thân nghiệp và khẩu nghiệp yếu kém, thấp hèn, còn ý nghiệp mới là mạnh mẽ và vĩ đại.
Tassapi upāsakassa etadahosi.
That householder also thought thus.
Vị cận sự nam đó cũng có ý nghĩ này.
‘‘Mucchāvasena asaññibhūtānañhi sattāhampi assāsapassāsā nappavattanti, cittasantatipavattimatteneva pana te matāti na vuccanti.
Indeed, for beings who are unconscious due to fainting, their inhalations and exhalations do not continue for even seven days, yet they are not called dead merely due to the continuation of the mind-stream.
"Quả thật, đối với những chúng sinh bị ngất xỉu, vô tri, hơi thở ra vào không hoạt động trong bảy ngày, nhưng họ không được gọi là đã chết chỉ vì sự tiếp diễn của dòng tâm thức.
Yadā nesaṃ cittaṃ nappavattati, tadā ‘matā ete nīharitvā te jhāpethā’ti vattabbataṃ āpajjanti.
When their mind does not continue, then they are considered "dead, remove them and cremate them."
Khi tâm thức của họ không hoạt động, lúc đó họ mới được gọi là 'đã chết, hãy mang họ ra ngoài và thiêu đốt'."
Kāyadaṇḍo nirīho abyāpāro, tathā vacīdaṇḍo.
Bodily action is inactive and without intention, and so is verbal action.
Thân nghiệp là bất động, không hoạt động, khẩu nghiệp cũng vậy.
Citteneva pana tesaṃ cutipi paṭisandhipi hoti.
But their death and rebirth occur only through the mind.
Tuy nhiên, sự chết và tái sinh của họ đều do tâm thức.
Itipi manodaṇḍova mahanto.
In this way, mental action alone is great.
Như vậy, ý nghiệp mới là vĩ đại.
Bhijjitvāpi cutipaṭisandhiākaḍḍhanato eseva mahanto.
Even when broken, it is great because it draws forth death and rebirth.
Dù bị phá vỡ, chính ý nghiệp này mới là vĩ đại vì nó có thể dẫn đến sự chết và tái sinh.
Amhākaṃ pana mahānigaṇṭhassa kathā aniyyānikā’’ti sallakkhesi.
But the discourse of our Mahānigaṇṭha is not liberating. He thus perceived.
"Còn lời dạy của Mahānigaṇṭha của chúng ta thì không dẫn đến giải thoát," ông ấy đã suy xét như vậy.
Bhagavato pana vicittāni pañhapaṭibhānāni sotukāmo na tāva anujānāti.
However, wishing to hear the diverse answers of the Buddha, he did not yet give his assent.
Tuy nhiên, vì muốn nghe những lời giải đáp câu hỏi đa dạng của Đức Thế Tôn, ông ấy chưa đồng ý ngay.
63. Idānissa bhagavā aññānipi kāraṇāni āharanto ‘‘taṃ kiṃ maññasī’’tiādimāha.
63. Now, the Buddha, bringing forth other reasons for him, said: taṃ kiṃ maññasī and so on.
63. Bây giờ, Đức Thế Tôn đưa ra những lý do khác, nói rằng "Ông nghĩ sao?" và tiếp tục.
Tattha cātuyāmasaṃvarasaṃvutoti na pāṇamatipāteti, na pāṇamatipātayati, na pāṇamatipātayato samanuñño hoti.
There, cātuyāmasaṃvarasaṃvuto means restrained by the fourfold restraint: he does not kill living beings, does not cause living beings to be killed, and does not approve of others killing living beings.
Trong đó, cātuyāmasaṃvarasaṃvuto nghĩa là người được giữ gìn bởi sự phòng hộ bốn phương diện: không sát sinh, không xúi giục sát sinh, không đồng tình với việc sát sinh.
Na adinnaṃ ādiyati, na adinnaṃ ādiyāpeti, na adinnaṃ ādiyato samanuñño hoti.
He does not take what is not given, does not cause what is not given to be taken, and does not approve of others taking what is not given.
Không lấy của không cho, không xúi giục lấy của không cho, không đồng tình với việc lấy của không cho.
Na musā bhaṇati, na musā bhaṇāpeti, na musā bhaṇato samanuñño hoti.
He does not speak falsely, does not cause false speech to be spoken, and does not approve of others speaking falsely.
Không nói dối, không xúi giục nói dối, không đồng tình với việc nói dối.
Na bhāvitamāsīsati, na bhāvitamāsīsāpeti, na bhāvitamāsīsato samanuñño hotīti iminā catukoṭṭhāsena saṃvarena saṃvuto.
He does not crave for what has been cultivated, does not cause craving for what has been cultivated, and does not approve of others craving for what has been cultivated—thus he is restrained by this four-part restraint.
Không mong cầu những gì đã phát triển, không xúi giục mong cầu những gì đã phát triển, không đồng tình với việc mong cầu những gì đã phát triển. Người đó được giữ gìn bởi sự phòng hộ bốn phương diện này.
Ettha ca bhāvitanti pañcakāmaguṇā.
And here, bhāvitaṃ refers to the five sense pleasures.
Ở đây, bhāvitaṃ là năm dục lạc.
Sabbavārivāritoti vāritasabbaudako, paṭikkhittasabbasītodakoti attho.
Sabbavārivārito means one who has rejected all water, meaning one who has rejected all cold water.
Sabbavārivārito nghĩa là người đã từ bỏ tất cả nước, nghĩa là đã từ bỏ tất cả nước lạnh.
So hi sītodake sattasaññī hoti, tasmā na taṃ valañjeti.
For he perceives living beings in cold water, therefore he does not use it.
Vì người đó coi nước lạnh là có chúng sinh, nên không dùng nó.
Atha vā sabbavārivāritoti sabbena pāpavāraṇena vāritapāpo.
Alternatively, sabbavārivārito means one whose evil has been averted by all averting of evil.
Hoặc sabbavārivārito nghĩa là người đã ngăn chặn mọi ác nghiệp bằng cách ngăn chặn tất cả các điều ác.
Sabbavāriyuttoti sabbena pāpavāraṇena yutto.
Sabbavāriyutto means endowed with all averting of evil.
Sabbavāriyutto nghĩa là người được kết hợp với tất cả các điều ngăn chặn ác nghiệp.
Sabbavāridhutoti sabbena pāpavāraṇena dhutapāpo.
Sabbavāridhuto means one whose evil has been shaken off by all averting of evil.
Sabbavāridhuto nghĩa là người đã tẩy sạch mọi ác nghiệp bằng cách ngăn chặn tất cả các điều ác.
Sabbavāriphuṭoti sabbena pāpavāraṇena phuṭo.
Sabbavāriphuṭo means pervaded by all averting of evil.
Sabbavāriphuṭo nghĩa là người đã thấm nhuần tất cả các điều ngăn chặn ác nghiệp.
Khuddake pāṇe saṅghātaṃ āpādetīti khuddake pāṇe vadhaṃ āpādeti.
Khuddake pāṇe saṅghātaṃ āpādetī means he causes the destruction of small creatures.
Khuddake pāṇe saṅghātaṃ āpādetī nghĩa là giết hại những chúng sinh nhỏ bé.
So kira ekindriyaṃ pāṇaṃ duvindriyaṃ pāṇanti paññapeti.
For he teaches that some creatures have one faculty, and others have two faculties.
Quả thật, người đó tuyên bố rằng có những chúng sinh một giác quan và những chúng sinh hai giác quan.
Sukkhadaṇḍaka-purāṇapaṇṇasakkhara-kathalānipi pāṇoteva paññapeti.
He declares trees, staffs, old leaves, pebbles, and potsherds as living beings.
cây khô, gậy gộc, lá cũ, sỏi đá, và mảnh sành cũng được quy định là chúng sinh.
Tattha khuddakaṃ udakabindu khuddako pāṇo, mahantaṃ mahantoti saññī hoti.
There, a small drop of water is a small living being, and a large* is a large*—he has such a perception.
Ở đó, một giọt nước nhỏ được cho là một chúng sinh nhỏ, một giọt nước lớn được cho là một chúng sinh lớn, đó là sự nhận thức.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Referring to that, this was said.
Lời này được nói ra là để ám chỉ điều đó.
Kismiṃ paññapetīti kattha katarasmiṃ koṭṭhāse paññapeti.
"In what does he declare?" means in which part, in which division, does he declare?
Quy định trong cái gì? nghĩa là trong phần nào, trong bộ phận nào thì quy định?
Manodaṇḍasminti manodaṇḍakoṭṭhāse, bhanteti.
"In the mind-action" means in the division of mind-action, venerable sir.
Trong ý nghiệp (manodaṇḍa) nghĩa là trong phần ý nghiệp, thưa Tôn giả.
Ayaṃ pana upāsako bhaṇantova sayampi sallakkhesi – ‘‘amhākaṃ mahānigaṇṭho ‘asañcetanikaṃ kammaṃ appasāvajjaṃ, sañcetanikaṃ mahāsāvajja’nti paññapetvā cetanaṃ manodaṇḍoti paññapeti, aniyyānikā etassa kathā, bhagavatova niyyānikā’’ti.
But this Upāsaka, while speaking, reflected to himself: "Our great Nigaṇṭha declares un-intentional kamma to be of slight fault and intentional* to be of great fault, and then he declares volition (cetanā) to be mind-action (manodaṇḍa). This teaching of his is not leading to liberation, only the teaching of the Blessed One leads to liberation."
Vị cư sĩ này, trong khi nói, tự mình suy xét: “Vị Nigaṇṭha vĩ đại của chúng ta quy định rằng ‘nghiệp không có tác ý thì ít lỗi, nghiệp có tác ý thì lỗi lớn,’ rồi lại quy định tác ý là ý nghiệp; lời nói của ông ta không dẫn đến sự giải thoát. Chỉ lời nói của Đức Thế Tôn mới dẫn đến sự giải thoát.”
64. Iddhāti samiddhā.
64. "Flourishing" means prosperous.
64. Thịnh vượng (Iddhā) nghĩa là giàu có.
Phītāti atisamiddhā sabbapāliphullā viya.
"Thriving" means exceedingly prosperous, as if all fruit-bearing trees were in bloom.
Phồn thịnh (Phītā) nghĩa là cực kỳ thịnh vượng, như tất cả đều nở hoa.
Ākiṇṇamanussāti janasamākulā.
"Thronged with people" means crowded with people.
Đông đúc người (Ākiṇṇamanussā) nghĩa là đông dân cư.
Pāṇāti hatthiassādayo tiracchānagatā ceva itthipurisadārakādayo manussajātikā ca.
"Living beings" are animals such as elephants and horses, and human beings such as women, men, and children.
Chúng sinh (Pāṇā) là các loài bàng sinh như voi, ngựa, v.v., và các loài người như phụ nữ, đàn ông, trẻ em, v.v.
Ekaṃ maṃsakhalanti ekaṃ maṃsarāsiṃ.
"A heap of flesh" means a pile of flesh.
Một đống thịt (Ekaṃ maṃsakhalaṃ) nghĩa là một khối thịt.
Puñjanti tasseva vevacanaṃ.
"Pile" is a synonym for that very word.
Đống (Puñjaṃ) là từ đồng nghĩa của từ đó.
Iddhimāti ānubhāvasampanno.
"Endowed with psychic power" means endowed with miraculous power.
Có thần thông (Iddhimā) nghĩa là có uy lực.
Cetovasippattoti citte vasībhāvappatto.
"Master of mind" means one who has attained mastery over the mind.
Thành tựu sự làm chủ tâm (Cetovasippatto) nghĩa là đạt được sự làm chủ tâm.
Bhasmaṃ karissāmīti chārikaṃ karissāmi.
"I will turn into ashes" means I will turn into ash.
Tôi sẽ biến thành tro (Bhasmaṃ karissāmī) nghĩa là tôi sẽ biến thành tro bụi.
Kiñhi sobhati ekā chavā nāḷandāti idampi bhaṇanto so gahapati – ‘‘kāyapayogena paññāsampi manussā ekaṃ nāḷandaṃ ekaṃ maṃsakhalaṃ kātuṃ na sakkonti, iddhimā pana eko ekeneva manopadosena bhasmaṃ kātuṃ samattho.
"What beauty does a single corpse of Nāḷandā possess?" Speaking this, that householder also reflected: "Fifty people, by physical exertion, cannot make one Nāḷandā, one heap of flesh. But one person endowed with psychic power is capable of turning it into ashes with a single mental defilement.
Nāḷandā một xác chết thì có gì đẹp? (Kiñhi sobhati ekā chavā nāḷandā) Vị gia chủ này, khi nói điều này, cũng tự suy xét: “Dù năm mươi người cũng không thể biến Nāḷandā này thành một đống thịt bằng hành động thân thể; nhưng một người có thần thông, chỉ với một ý niệm bất thiện, có thể biến nó thành tro. Lời nói của vị Nigaṇṭha vĩ đại của chúng ta không dẫn đến sự giải thoát; chỉ lời nói của Đức Thế Tôn mới dẫn đến sự giải thoát.”
Amhākaṃ mahānigaṇṭhassa kathā aniyyānikā, bhagavatova kathā niyyānikā’’ti sallakkhesi.
The teaching of our great Nigaṇṭha is not leading to liberation, only the teaching of the Blessed One leads to liberation."
“Lời nói của vị Nigaṇṭha vĩ đại của chúng ta không dẫn đến sự giải thoát; chỉ lời nói của Đức Thế Tôn mới dẫn đến sự giải thoát,” ông tự suy xét.
65. Araññaṃ araññabhūtanti agāmakaṃ araññameva hutvā araññaṃ jātaṃ.
65. "Forest become a forest" means a village-less forest that has become entirely a forest.
65. Rừng trở thành rừng (Araññaṃ araññabhūtaṃ) nghĩa là một khu rừng không có làng mạc đã trở thành rừng.
Isīnaṃ manopadosenāti isīnaṃ atthāya katena manopadosena taṃ manopadosaṃ asahamānāhi devatāhi tāni raṭṭhāni vināsitāni.
"Due to the mental defilement of the sages" refers to the deities, unable to bear the mental defilement caused for the sages, having destroyed those kingdoms.
Do ý niệm bất thiện của các đạo sĩ (Isīnaṃ manopadosenā) nghĩa là do ý niệm bất thiện được tạo ra vì lợi ích của các đạo sĩ, các vị thiên đã hủy diệt các quốc độ đó vì không thể chịu đựng được ý niệm bất thiện đó.
Lokikā pana isayo manaṃ padosetvā vināsayiṃsūti maññanti.
But ordinary people believe that the sages themselves defiled their minds and destroyed them.
Tuy nhiên, những người thế gian nghĩ rằng các đạo sĩ đã hủy diệt bằng cách làm ô nhiễm tâm của họ.
Tasmā imasmiṃ lokavāde ṭhatvāva idaṃ vādāropanaṃ katanti veditabbaṃ.
Therefore, it should be understood that this assertion was made remaining within this worldly view.
Vì vậy, cần phải biết rằng sự quy kết này được thực hiện dựa trên quan điểm thế gian đó.
Tadā ca ekā gaṇikā rathaṃ abhiruhitvā pañcamātugāmasataparivārā nagaraṃ upasobhayamānā vicarati.
At that time, a certain courtesan, having mounted a chariot, accompanied by five hundred women, travelled adorning the city.
Lúc đó, một kỹ nữ ngồi trên xe, được năm trăm người phụ nữ vây quanh, đi lại làm đẹp cho thành phố.
Mahājano tameva olokayamāno parivāretvā vicarati, nagaravīthiyo nappahonti.
The great multitude followed her, looking only at her, and the city streets were insufficient.
Đại chúng vây quanh cô ấy, nhìn chằm chằm vào cô ấy, đến nỗi các con đường trong thành phố không đủ chỗ.
Rājā vātapānaṃ vivaritvā ṭhito taṃ disvā kā esāti pucchi.
The king, standing at an open window, saw her and asked, "Who is this?"
Nhà vua đứng mở cửa sổ, thấy vậy liền hỏi: “Đây là ai?”
Tumhākaṃ nagarasobhinī devāti.
"She is the city's ornament, sire."
“Thưa bệ hạ, đó là người làm đẹp cho thành phố của ngài.”
So ussūyamāno ‘‘kiṃ etāya sobhati, nagaraṃ sayaṃ sobhissatī’’ti taṃ ṭhānantaraṃ acchindāpesi.
He, being envious, thought, "What is adorned by her? The city will adorn itself," and had her position revoked.
Vua ghen tị nói: “Cô ta có gì mà làm đẹp? Thành phố tự nó sẽ đẹp,” rồi ra lệnh tước bỏ chức vị của cô ta.
Sā tato paṭṭhāya kenaci saddhiṃ santhavaṃ katvā ṭhānantaraṃ pariyesamānā ekadivasaṃ rājuyyānaṃ pavisitvā caṅkamanakoṭiyaṃ ālambanaphalakaṃ nissāya pāsāṇaphalake nisinnaṃ tāpasaṃ disvā cintesi – ‘‘kiliṭṭho vatāyaṃ tāpaso anañjitamaṇḍito, dāṭhikāhi paruḷhāhi mukhaṃ pihitaṃ, massunā uraṃ pihitaṃ, ubho kacchā paruḷhā’’ti.
From then on, seeking to regain her position by associating with someone, she one day entered the royal park and, at the end of the walking path, saw the ascetic sitting on a stone slab, leaning against a resting board. She thought, "Alas, this ascetic is filthy, unanointed, unadorned. His mouth is covered by overgrown sideburns, his chest by his beard, both armpits are overgrown."
Từ đó, cô ấy tìm cách kết giao với ai đó để tìm lại chức vị. Một ngày nọ, cô ấy vào khu vườn hoàng gia, thấy vị ẩn sĩ đang ngồi trên một tảng đá, dựa vào tấm ván tựa ở cuối đường kinh hành. Cô ấy nghĩ: “Vị ẩn sĩ này thật dơ bẩn, không trang điểm, râu ria mọc dài che kín miệng, râu cằm che kín ngực, cả hai nách đều mọc đầy lông.”
Athassā domanassaṃ uppajji – ‘‘ahaṃ ekena kiccena vicarāmi, ayañca me kāḷakaṇṇī diṭṭho, udakaṃ āharatha, akkhīni dhovissāmī’’ti udakadantakaṭṭhaṃ āharāpetvā dantakaṭṭhaṃ khāditvā tāpasassa sarīre piṇḍaṃ piṇḍaṃ kheḷaṃ pātetvā dantakaṭṭhaṃ jaṭāmatthake khipitvā mukhaṃ vikkhāletvā udakaṃ tāpasassa matthakasmiṃyeva siñcitvā – ‘‘yehi me akkhīhi kāḷakaṇṇī diṭṭho, tāni dhotāni kalipavāhito’’ti nikkhantā.
Then displeasure arose in her: "I am travelling for a purpose, and I have seen this wretch! Bring water, I will wash my eyes." So she had water and a tooth-stick brought, chewed the tooth-stick, spat lumps of saliva on the ascetic's body, threw the tooth-stick on top of his matted hair, rinsed her mouth, poured the rinsing water directly on the ascetic's head, and said, "The eyes with which I saw this wretch are now washed, and the misfortune is swept away." Then she departed.
Rồi cô ấy cảm thấy buồn bực: “Ta đang đi làm một việc, mà lại gặp phải kẻ xui xẻo này. Hãy mang nước đến, ta sẽ rửa mắt.” Cô ấy sai người mang nước và cây xỉa răng đến, sau khi xỉa răng, cô ấy nhổ từng cục đờm vào người vị ẩn sĩ, rồi vứt cây xỉa răng lên búi tóc bện của ông. Sau đó, cô ấy súc miệng và đổ nước súc miệng lên đầu vị ẩn sĩ, nói: “Đôi mắt mà ta đã nhìn thấy kẻ xui xẻo này đã được rửa sạch, và nghiệp xấu đã được gột rửa.” Rồi cô ấy rời đi.
Taṃdivasañca rājā satiṃ paṭilabhitvā – ‘‘bho kuhiṃ nagarasobhinī’’ti pucchi.
That very day, the king regained his senses and asked, "Ho! Where is the city's ornament?"
Cũng trong ngày đó, nhà vua tỉnh trí lại và hỏi: “Này, người làm đẹp thành phố ở đâu?”
Imasmiṃyeva nagare devāti.
"In this very city, sire," they replied.
“Thưa bệ hạ, vẫn ở trong thành phố này ạ.”
Pakatiṭṭhānantaraṃ tassā dethāti ṭhānantaraṃ dāpesi.
Saying, "Restore her to her former position," he had the position given to her.
Vua nói: “Hãy trả lại chức vị cũ cho cô ta,” và ra lệnh trả lại chức vị.
Sā pubbe sukatakammaṃ nissāya laddhaṃ ṭhānantaraṃ tāpasassa sarīre kheḷapātanena laddhanti saññamakāsi.
She then made the perception that the position she had obtained due to good deeds done in the past was obtained by spitting on the ascetic's body.
Cô ấy nghĩ rằng chức vị mà cô ấy có được là nhờ công đức đã làm trong quá khứ, nhưng cô ấy lại nhận thức rằng đó là do nhổ nước bọt vào người vị ẩn sĩ.
Tato katipāhassaccayena rājā purohitassa ṭhānantaraṃ gaṇhi.
After a few days, the king seized the purohita's position.
Vài ngày sau, nhà vua tước bỏ chức vị của vị quan tế tự.
So nagarasobhiniyā santikaṃ gantvā ‘‘bhagini kinti katvā ṭhānantaraṃ paṭilabhī’’ti pucchi.
The purohita went to the courtesan and asked, "Sister, what did you do to regain your position?"
Vị quan tế tự đến gặp kỹ nữ và hỏi: “Này em, em đã làm gì mà được phục hồi chức vị?”
‘‘Kiṃ brāhmaṇa aññaṃ kātabbaṃ atthi, rājuyyāne anañjitakāḷakaṇṇī kūṭajaṭilo eko atthi, tassa sarīre kheḷaṃ pātehi, evaṃ ṭhānantaraṃ labhissasī’’ti āha.
"Brahmin, what else is there to do? There is an unanointed, wretched, cunning ascetic in the royal park. Spit on his body, and you will get your position back," she said.
Cô ấy nói: “Này Bà-la-môn, còn có việc gì khác phải làm sao? Trong khu vườn hoàng gia có một vị đạo sĩ giả mạo, một kẻ xui xẻo không trang điểm. Hãy nhổ nước bọt vào người ông ta, như vậy anh sẽ được phục hồi chức vị.”
So ‘‘evaṃ karissāmi bhaginī’’ti tattha gantvā tāya kathitasadisameva sabbaṃ katvā nikkhami.
He said, "Yes, sister, I will do so," and went there, did everything just as she had said, and then departed.
Vị quan tế tự nói: “Được thôi, em,” rồi đến đó, làm y hệt như cô ấy đã nói, rồi rời đi.
Rājāpi taṃdivasameva satiṃ paṭilabhitvā – ‘‘kuhiṃ, bho, brāhmaṇo’’ti pucchi.
That very day, the king also regained his senses and asked, "Ho! Where is the brahmin?"
Cũng trong ngày đó, nhà vua tỉnh trí lại và hỏi: “Này, Bà-la-môn ở đâu?”
Imasmiṃyeva nagare devāti.
"In this very city, sire," they replied.
“Thưa bệ hạ, vẫn ở trong thành phố này ạ.”
‘‘Amhehi anupadhāretvā kataṃ, tadevassa ṭhānantaraṃ dethā’’ti dāpesi.
Saying, "We acted without due consideration; give him back his very position," he had it given.
Vua nói: “Chúng ta đã làm điều đó mà không suy xét, hãy trả lại chức vị cũ cho ông ta,” và ra lệnh trả lại chức vị.
Sopi puññabalena labhitvā ‘‘tāpasassa sarīre kheḷapātanena laddhaṃ me’’ti saññamakāsi.
He, too, having obtained it through the power of his merit, made the perception, "I obtained it by spitting on the ascetic's body."
Ông ta cũng nghĩ rằng chức vị mà ông ta có được là nhờ sức mạnh của công đức, nhưng ông ta lại nhận thức rằng đó là do nhổ nước bọt vào người vị ẩn sĩ.
Tato katipāhassaccayena rañño paccanto kupito.
Then, after a few days, the king's border region became agitated.
Vài ngày sau, vùng biên giới của nhà vua nổi loạn.
Rājā paccantaṃ vūpasamessāmīti caturaṅginiyā senāya nikkhami.
The king set out with a four-fold army, thinking, "I will pacify the border region."
Nhà vua xuất quân với bốn binh chủng để dẹp loạn vùng biên giới.
Purohito gantvā rañño purato ṭhatvā ‘‘jayatu mahārājā’’ti vatvā – ‘‘tumhe, mahārāja, jayatthāya gacchathā’’ti pucchi.
The purohita went and stood before the king, saying, "May the great king be victorious!" and asked, "Are you, great king, setting out for victory?"
Vị quan tế tự đến đứng trước nhà vua và nói: “Đại vương vạn tuế!” rồi hỏi: “Thưa Đại vương, ngài đi để chiến thắng phải không?”
Āma brāhmaṇāti.
"Yes, brahmin," he replied.
“Phải, Bà-la-môn.”
Evaṃ sante rājuyyāne anañjitakāḷakaṇṇī eko kūṭajaṭilo vasati, tassa sarīre kheḷaṃ pātethāti.
"If so, there is an unanointed, wretched, cunning ascetic living in the royal park. Spit on his body," he said.
“Nếu vậy, trong khu vườn hoàng gia có một vị đạo sĩ giả mạo, một kẻ xui xẻo không trang điểm. Hãy nhổ nước bọt vào người ông ta trước khi đi.”
Rājā tassa vacanaṃ gahetvā yathā gaṇikāya ca tena ca kataṃ, tatheva sabbaṃ katvā orodhepi āṇāpesi – ‘‘etassa kūṭajaṭilassa sarīre kheḷaṃ pātethā’’ti.
The king took his advice and did everything just as the courtesan and the purohita had done, and he also ordered his harem, "Spit on the body of this cunning ascetic!"
Nhà vua nghe lời ông ta, làm y hệt như kỹ nữ và ông ta đã làm, rồi còn ra lệnh cho các cung nữ: “Hãy nhổ nước bọt vào người vị đạo sĩ giả mạo này.”
Tato orodhāpi orodhapālakāpi tatheva akaṃsu.
Then the harem and their guardians also did likewise.
Thế là các cung nữ và những người bảo vệ cung nữ cũng làm y hệt.
Atha rājā uyyānadvāre rakkhaṃ ṭhapāpetvā ‘‘raññā saddhiṃ nikkhamantā sabbe tāpasassa sarīre kheḷaṃ apātetvā nikkhamituṃ na labhantī’’ti āṇāpesi.
Then the king had a guard stationed at the park gate and ordered, "All who depart with the king shall not be allowed to leave without spitting on the ascetic's body."
Sau đó, nhà vua đặt lính gác ở cổng vườn hoàng gia và ra lệnh: “Tất cả những ai xuất quân cùng nhà vua đều không được phép rời đi mà không nhổ nước bọt vào người vị đạo sĩ.”
Atha sabbo balakāyo ca seniyo ca teneva niyāmena tāpasassa upari kheḷañca dantakaṭṭhāni ca mukhavikkhālita udakañca pāpayiṃsu, kheḷo ca dantakaṭṭhāni ca sakalasarīraṃ avatthariṃsu.
Then the entire army and soldiers, by that very method, showered the ascetic with saliva, tooth-sticks, and mouth-rinsing water. The saliva and tooth-sticks covered his entire body.
Thế là toàn bộ quân lính và binh sĩ, theo cách đó, đã nhổ nước bọt, vứt cây xỉa răng và đổ nước súc miệng lên người vị đạo sĩ, đến nỗi nước bọt và cây xỉa răng phủ kín toàn thân ông.
Senāpati sabbapacchā suṇitvā ‘‘mayhaṃ kira satthāraṃ bhavantaṃ puññakkhettaṃ saggasopānaṃ evaṃ ghaṭṭayiṃsū’’ti usumajātahadayo mukhena assasanto vegena rājuyyānaṃ āgantvā tathā byasanapattaṃ isiṃ disvā kacchaṃ bandhitvā dvīhi hatthehi dantakaṭṭhāni apaviyūhitvā ukkhipitvā nisīdāpetvā udakaṃ āharāpetvā nhāpetvā sabbaosadhehi ceva catujjātigandhehi ca sarīraṃ ubbaṭṭetvā sukhumasāṭakena puñchitvā purato añjaliṃ katvā ṭhito evamāha ‘‘ayuttaṃ, bhante, manussehi kataṃ, etesaṃ kiṃ bhavissatī’’ti.
The attendant general, having heard last of all, thinking: "They have indeed afflicted my teacher, the venerable one, who is a field of merit and a stairway to heaven, in such a way," with a heart filled with anguish, sighing through his mouth, swiftly came to the royal park. Seeing the ascetic in such distress, he girded himself, pushed away the twigs with both hands, lifted him up, made him sit down, had water brought, bathed him, anointed his body with all medicines and the four kinds of perfumes, wiped him with a fine cloth, and stood before him with clasped hands, saying thus: "It was improper, venerable sir, what these people did. What will become of them?"
Vị tổng tư lệnh nghe được sau cùng, với trái tim nóng bừng, thở dài mà rằng: “Họ đã xúc phạm Đạo sư của tôi, bậc phước điền, bậc thang lên cõi trời, như vậy sao?” Rồi ông nhanh chóng đến vườn thượng uyển của vua, thấy vị ẩn sĩ đang gặp hoạn nạn như vậy, ông liền thắt lưng, dùng hai tay gạt bỏ cành cây, nâng Ngài lên, đặt Ngài ngồi xuống, cho người mang nước đến tắm rửa, xoa bóp thân thể Ngài bằng mọi loại thuốc và bốn loại hương liệu, lau khô bằng vải mềm, rồi đứng chắp tay trước mặt Ngài mà thưa rằng: “Bạch Ngài, việc con người đã làm thật không phải lẽ. Họ sẽ phải chịu hậu quả gì đây?”
Devatā senāpati tidhā bhinnā, ekaccā ‘‘rājānameva nāsessāmā’’ti vadanti, ekaccā ‘‘saddhiṃ parisāya rājāna’’nti, ekaccā ‘‘rañño vijitaṃ sabbaṃ nāsessāmā’’ti.
The devas were divided into three groups. Some said, "We shall destroy only the king." Others said, "The king together with his retinue." And others said, "We shall destroy the entire dominion of the king."
Các vị thiên nhân đã chia thành ba nhóm, một số nói: “Chúng ta sẽ tiêu diệt riêng nhà vua!”, một số nói: “Chúng ta sẽ tiêu diệt nhà vua cùng với triều thần!”, một số khác nói: “Chúng ta sẽ tiêu diệt toàn bộ vương quốc của nhà vua!”
Idaṃ vatvā pana tāpaso appamattakampi kopaṃ akatvā lokassa santiupāyameva ācikkhanto āha ‘‘aparādho nāma hoti, accayaṃ pana desetuṃ jānantassa pākatikameva hotī’’ti.
Having said this, the ascetic, without showing even a little anger, wishing to point out the path to peace for the world, said: "An offense occurs, but for one who knows how to declare his transgression, it is only natural."
Nói xong điều này, vị ẩn sĩ không hề nổi giận dù chỉ một chút, mà chỉ dạy phương cách an lạc cho thế gian, Ngài nói: “Tội lỗi thì có, nhưng đối với người biết sám hối thì đó là điều bình thường.”
Senāpati nayaṃ labhitvā rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā āha – ‘‘tumhehi, mahārāja, nirāparādhe mahiddhike tāpase aparajjhantehi bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, devatā kira tidhā bhinnā evaṃ vadantī’’ti sabbaṃ ārocetvā – ‘‘khamāpite kira, mahārāja, pākatikaṃ hoti, raṭṭhaṃ mā nāsetha, tāpasaṃ khamāpethā’’ti āha.
The general, having received guidance, went to the king, saluted the king, and said, "Your Majesty, you have committed a grievous act by offending the blameless and greatly powerful ascetic. The devas are indeed divided into three groups and are saying such things." Having reported everything, he said, "Your Majesty, if you apologize, it will be fine. Do not destroy the kingdom; apologize to the ascetic."
Vị tổng tư lệnh đã nhận được phương cách (hóa giải tai ương), liền đến gặp vua, đảnh lễ vua và tâu rằng: “Tâu Đại vương, việc Đại vương đã làm là một hành động nặng nề khi xúc phạm các vị đạo sĩ có đại thần thông vô tội. Thần nghe nói các vị thiên nhân đã chia thành ba nhóm và nói như vậy.” Sau khi tâu hết mọi chuyện, ông nói: “Tâu Đại vương, nếu sám hối thì mọi việc sẽ trở lại bình thường. Xin Đại vương đừng hủy hoại đất nước, hãy đến sám hối vị đạo sĩ.”
Rājā attani dosaṃ kataṃ disvāpi evaṃ vadati ‘‘na taṃ khamāpessāmī’’ti.
The king, though seeing the wrong he had done to himself, said, "I will not apologize to him."
Nhà vua, dù biết mình đã phạm lỗi, vẫn nói: “Ta sẽ không sám hối ông ta.”
Senāpati yāvatatiyaṃ yācitvā anicchantamāha – ‘‘ahaṃ, mahārāja, tāpasassa balaṃ jānāmi, na so abhūtavādī, nāpi kupito, sattānuddayena pana evamāha khamāpetha naṃ mahārājā’’ti.
The general pleaded a third time, and when the king was unwilling, he said, "Your Majesty, I know the power of the ascetic. He does not speak falsely, nor is he angry. Out of compassion for beings, he says this. Your Majesty, apologize to him."
Vị tổng tư lệnh đã thỉnh cầu đến ba lần, nhưng nhà vua vẫn không muốn, ông nói: “Tâu Đại vương, thần biết sức mạnh của vị đạo sĩ. Ngài không nói điều hư dối, cũng không nổi giận. Nhưng vì lòng từ bi đối với chúng sinh, Ngài đã nói như vậy. Xin Đại vương hãy sám hối Ngài.”
Na khamāpemīti.
"I will not apologize."
“Ta sẽ không sám hối.”
Tena hi senāpatiṭṭhānaṃ aññassa detha, ahaṃ tumhākaṃ āṇāpavattiṭṭhāne na vasissāmīti.
"Then, give the general's position to another. I will not remain in a place where I must obey your commands."
“Vậy thì, xin Đại vương hãy giao chức vị tổng tư lệnh cho người khác. Thần sẽ không ở trong vùng đất mà mệnh lệnh của Đại vương được thi hành.”
Tvaṃ yenakāmaṃ gaccha, ahaṃ mayhaṃ senāpatiṃ labhissāmīti.
"Go wherever you wish; I will find another general."
“Ngươi muốn đi đâu thì đi, ta sẽ tìm một vị tổng tư lệnh khác cho ta.”
Tato senāpati tāpasassa santikaṃ āgantvā vanditvā ‘‘kathaṃ paṭipajjāmi, bhante’’ti āha.
Then the general came to the ascetic, saluted him, and said, "Venerable sir, how should I proceed?"
Sau đó, vị tổng tư lệnh đến gặp vị đạo sĩ, đảnh lễ và thưa: “Bạch Ngài, con phải làm gì đây?”
Senāpati ye te vacanaṃ suṇanti, sabbe saparikkhāre sadhane sadvipadacatuppade gahetvā sattadivasabbhantare bahi rajjasīmaṃ gaccha, devatā ativiya kupitā dhuvaṃ raṭṭhampi araṭṭhaṃ karissantīti.
"General, take all those who listen to your words, together with their belongings, wealth, bipeds, and quadrupeds, and go beyond the country's border within seven days. The devas are exceedingly angry; they will surely turn the kingdom into a wasteland."
Vị đạo sĩ nói: “Này Tổng tư lệnh, hãy đưa tất cả những ai nghe lời ông, cùng với tài sản, của cải, và cả những loài hai chân, bốn chân, rời khỏi biên giới vương quốc trong vòng bảy ngày. Các vị thiên nhân đang vô cùng phẫn nộ, chắc chắn họ sẽ biến vương quốc này thành một nơi không còn vương quốc nữa.”
Senāpati tathā akāsi.
The general did so.
Vị tổng tư lệnh đã làm theo lời ấy.
Rājā gatamattoyeva amittamathanaṃ katvā janapadaṃ vūpasametvā āgamma jayakhandhāvāraṭṭhāne nisīditvā nagaraṃ paṭijaggāpetvā antonagaraṃ pāvisi.
As soon as the king had left, he crushed his enemies, pacified the country, returned, sat in the victory camp, had the city prepared, and entered the inner city.
Nhà vua, vừa mới rời đi, đã tiêu diệt kẻ thù, dẹp yên đất nước, rồi trở về, ngồi tại nơi doanh trại chiến thắng, cho sửa sang thành phố, rồi tiến vào nội thành.
Devatā paṭhamaṃyeva udakavuṭṭhiṃ pātayiṃsu.
First, the devas sent down a rain of water.
Các vị thiên nhân đầu tiên đã làm mưa nước.
Mahājano attamano ahosi ‘‘kūṭajaṭilaṃ aparaddhakālato paṭṭhāya amhākaṃ rañño vaḍḍhiyeva, amitte nimmathesi, āgatadivaseyeva devo vuṭṭho’’ti.
The great populace was delighted, thinking, "Since the time the deceitful ascetic was offended, our king's prosperity has only increased; he has crushed his enemies, and on the very day of his return, it rained."
Đại chúng vui mừng mà rằng: “Kể từ khi xúc phạm vị đạo sĩ giả dối đó, vương quốc của chúng ta đã phát triển. Kẻ thù đã bị tiêu diệt, và ngay trong ngày trở về, trời đã mưa.”
Devatā puna sumanapupphavuṭṭhiṃ pātayiṃsu, mahājano attamanataro ahosi.
Again, the devas sent down a rain of jasmine flowers, and the great populace was even more delighted.
Các vị thiên nhân lại làm mưa hoa lài, đại chúng càng vui mừng hơn.
Devatā puna māsakavuṭṭhiṃ pātayiṃsu.
Again, the devas sent down a rain of coins.
Các vị thiên nhân lại làm mưa đồng tiền nhỏ (māsaka).
Tato kahāpaṇavuṭṭhiṃ, tato kahāpaṇatthaṃ na nikkhameyyunti maññamānā hatthūpagapādūpagādikatabhaṇḍavuṭṭhiṃ pātesuṃ.
Then they sent down a rain of gold coins, and then, thinking that people would not go out to collect gold coins, they sent down a rain of ready-made ornaments such as hand ornaments and foot ornaments.
Sau đó là mưa tiền vàng (kahāpaṇa), rồi nghĩ rằng người dân sẽ không ra ngoài để nhặt tiền vàng, họ đã làm mưa các loại trang sức như vòng tay, vòng chân và các vật phẩm khác.
Mahājano sattabhūmikapāsāde ṭhitopi otaritvā ābharaṇāni piḷandhanto attamano ahosi.
Even those standing in seven-storied palaces descended and adorned themselves with the ornaments, becoming delighted.
Đại chúng, dù đang ở trên lầu bảy tầng, cũng xuống đất, đeo trang sức và vui mừng.
‘‘Arahati vata kūṭajaṭilake kheḷapātanaṃ, tassa upari kheḷapātitakālato paṭṭhāya amhākaṃ rañño vaḍḍhi jātā, amittamathanaṃ kataṃ, āgatadivaseyeva devo vassi, tato sumanavuṭṭhi māsakavuṭṭhi kahāpaṇavuṭṭhi katabhaṇḍavuṭṭhīti catasso vuṭṭhiyo jātā’’ti attamanavācaṃ nicchāretvā rañño katapāpe samanuñño jāto.
They exclaimed words of joy: "Indeed, it was right to spit upon that deceitful ascetic! Since the time he was spat upon, our king's prosperity has arisen: his enemies were crushed, on the very day of his return, it rained, then a rain of jasmine flowers, a rain of coins, a rain of gold coins, and a rain of ready-made ornaments—four kinds of rain occurred!" Thus, they approved of the evil deed done by the king.
Họ nói với những lời vui mừng: “Thật đáng đời cho vị đạo sĩ giả dối đó bị nhổ nước bọt! Kể từ khi nhổ nước bọt vào ông ta, vương quốc của chúng ta đã phát triển, kẻ thù đã bị tiêu diệt, và ngay trong ngày trở về, trời đã mưa, sau đó là mưa hoa lài, mưa đồng tiền nhỏ, mưa tiền vàng, mưa trang sức – bốn trận mưa này đã xảy ra.” Như vậy, họ đã đồng tình với tội lỗi mà nhà vua đã gây ra.
Tasmiṃ samaye devatā ekatodhāraubhatodhārādīni nānappakārāni āvudhāni mahājanassa upari phalake maṃsaṃ koṭṭayamānā viya pātayiṃsu.
At that time, the devas rained down various kinds of weapons, such as single-edged and double-edged ones, upon the populace as if mincing meat on a chopping board.
Lúc bấy giờ, các vị thiên nhân đã làm mưa các loại vũ khí khác nhau, như loại một lưỡi, hai lưỡi, v.v., rơi xuống đầu đại chúng như thể đang chặt thịt trên thớt.
Tadanantaraṃ vītaccike vītadhūme kiṃsukapupphavaṇṇe aṅgāre, tadanantaraṃ kūṭāgārappamāṇe pāsāṇe, tadanantaraṃ antomuṭṭhiyaṃ asaṇṭhahanikaṃ sukhumavālikaṃ vassāpayamānā asītihatthubbedhaṃ thalaṃ akaṃsu.
Immediately after that, they rained down glowing, smokeless embers the color of kiṃsuka flowers. After that, stones the size of gabled houses. After that, they caused fine sand, which could not be held in a closed fist, to rain down, raising the ground eighty cubits high.
Sau đó, là mưa than hồng không lửa, không khói, có màu như hoa Kim Súc; sau đó là mưa đá lớn bằng cả ngôi nhà có chóp; sau đó là mưa cát mịn không thể nắm giữ trong lòng bàn tay, làm cho vùng đất cao lên tám mươi cubit.
Rañño vijitaṭṭhāne kisavacchatāpaso senāpati mātuposakarāmoti tayova manussabhūtā arogā ahesuṃ.
In the king's dominion, only three human beings remained healthy: the ascetic Kisavaccha, the general, and the brahmin who supported his mother.
Trong vùng đất của nhà vua, chỉ có ba người còn sống sót và không bị bệnh tật: vị đạo sĩ Kisavaccha, vị tổng tư lệnh, và người đàn ông Rāma chăm sóc mẹ.
Sesānaṃ tasmiṃ kamme asamaṅgībhūtānaṃ tiracchānānaṃ pānīyaṭṭhāne pānīyaṃ nāhosi, tiṇaṭṭhāne tiṇaṃ.
For the rest of the animals, who had no part in that act, there was no drinking water where there used to be water, and no grass where there used to be grass.
Đối với các loài vật khác, những con không liên quan đến hành động đó, không có nước uống ở nơi có nước, không có cỏ ở nơi có cỏ.
Te yena pānīyaṃ yena tiṇanti gacchantā appatteyeva sattame divase bahirajjasīmaṃ pāpuṇiṃsu.
As they wandered, seeking water and grass, they reached the country's border before the seventh day was complete.
Chúng đi tìm nước và cỏ, và đã đến được biên giới vương quốc trước khi ngày thứ bảy kết thúc.
Tenāha sarabhaṅgabodhisatto –
Therefore, the Bodhisatta Sarabhaṅga said:
Vì thế, Bồ tát Sarabhaṅga đã nói:
Kaliṅgaraṭṭhe pana nāḷikiraraññe rajjaṃ kārayamāne himavati pañcasatatāpasā anitthigandhā ajinajaṭavākacīradharā vanamūlaphalabhakkhā hutvā ciraṃ vītināmetvā loṇambilasevanatthaṃ manussapathaṃ otaritvā anupubbena kaliṅgaraṭṭhe nāḷikirarañño nagaraṃ sampattā.
In the Kaliṅga country, while King Nāḷikīra was ruling, five hundred ascetics in the Himalayas, desiring no scent of women, clad in antelope skins and bark-fiber robes, subsisting on forest roots and fruits, spent a long time there. Then, desiring salty and sour tastes, they descended to human inhabited areas and gradually arrived at the city of King Nāḷikīra in the Kaliṅga country.
Khi vua Nāḷikira đang cai trị vương quốc Kaliṅga, có năm trăm vị đạo sĩ sống trên dãy Himalaya, không ham mùi phụ nữ, mặc da thú, búi tóc và mặc y vỏ cây, ăn rễ và quả rừng. Sau một thời gian dài, họ xuống đường đi của con người để tìm muối và vị chua, rồi tuần tự đến thành phố của vua Nāḷikira ở vương quốc Kaliṅga.
Te jaṭājinavākacīrāni saṇṭhapetvā pabbajitānurūpaṃ upasamasiriṃ dassayamānā nagaraṃ bhikkhāya pavisiṃsu.
They arranged their matted hair, antelope skins, and bark-fiber robes, displaying a serene demeanor befitting renunciants, and entered the city for alms.
Họ chỉnh sửa búi tóc, da thú và y vỏ cây của mình, thể hiện vẻ trang nghiêm phù hợp với bậc xuất gia, rồi vào thành khất thực.
Manussā anuppanne buddhuppāde tāpasapabbajite disvā pasannā nisajjaṭṭhānaṃ saṃvidhāya hatthato bhikkhābhājanaṃ gahetvā nisīdāpetvā bhikkhaṃ sampādetvā adaṃsu.
The people, seeing the ascetics—renunciants—before the arising of a Buddha, were pleased. They prepared seats, took the alms-bowls from the ascetics' hands, made them sit down, prepared alms, and offered them.
Người dân, khi thấy các đạo sĩ xuất gia trước khi có sự xuất hiện của chư Phật, đã hoan hỷ, sắp xếp chỗ ngồi, nhận bát khất thực từ tay các đạo sĩ, mời họ ngồi xuống, rồi cúng dường đồ ăn.
Tāpasā katabhattakiccā anumodanaṃ akaṃsu.
The ascetics, having finished their meal, expressed their appreciation.
Các đạo sĩ sau khi dùng bữa xong đã thuyết pháp tùy hỷ.
Manussā sutvā pasannacittā ‘‘kuhiṃ bhadantā gacchantī’’ti pucchiṃsu.
The people, having heard the Dhamma, were pleased in mind and asked, "Venerable sirs, where are you going?"
Người dân nghe xong, tâm hoan hỷ, hỏi: “Bạch các Ngài, các Ngài sẽ đi đâu?”
Yathāphāsukaṭṭhānaṃ, āvusoti.
"To a comfortable place, friends."
“Thưa quý vị, chúng tôi sẽ đi đến nơi nào thuận tiện.”
Bhante, alaṃ aññattha gamanena, rājuyyāne vasatha, mayaṃ bhuttapātarāsā āgantvā dhammakathaṃ sossāmāti.
"Venerable sirs, it is not proper to go elsewhere. Please dwell in the royal park. We, having eaten our breakfast, will come and listen to the Dhamma."
“Bạch các Ngài, xin đừng đi nơi khác. Xin hãy ở lại vườn thượng uyển của vua. Chúng con sẽ đến nghe pháp sau khi dùng bữa sáng.”
Tāpasā adhivāsetvā uyyānaṃ agamaṃsu.
The ascetics assented and went to the park.
Các đạo sĩ chấp thuận và đi đến vườn thượng uyển.
Nāgarā bhuttapātarāsā suddhavatthanivatthā ‘‘dhammakathaṃ sossāmā’’ti saṅghā gaṇā gaṇībhūtā uyyānābhimukhā agamaṃsu.
The townspeople, having eaten their breakfast, dressed in clean clothes, saying, "We will listen to the Dhamma," gathered in groups and headed towards the park.
Người dân thành phố, sau khi dùng bữa sáng, mặc quần áo sạch sẽ, thành từng nhóm, từng đoàn, hướng về phía vườn thượng uyển để nghe pháp.
Rājā uparipāsāde ṭhito te tathā gacchamāne disvā upaṭṭhākaṃ pucchi ‘‘kiṃ ete bhaṇe nāgarā suddhavatthā suddhuttarāsaṅgā hutvā uyyānābhimukhā gacchanti, kimettha samajjaṃ vā nāṭakaṃ vā atthī’’ti?
The king, standing on the upper floor of the palace, saw them going in such a manner and asked his attendant, "Friend, why are these townspeople going towards the park, dressed in clean clothes and clean upper robes? Is there a festival or a play there?"
Nhà vua đang đứng trên lầu cao, thấy họ đi như vậy, liền hỏi người hầu cận: “Này, sao những người dân này lại mặc quần áo sạch sẽ, áo choàng sạch sẽ, rồi đi về phía vườn thượng uyển? Có lễ hội hay kịch nghệ gì ở đó sao?”
Natthi deva, ete tāpasānaṃ santike dhammaṃ sotukāmā gacchantīti.
"There is nothing, Your Majesty. These people are going to listen to the Dhamma from the ascetics."
“Tâu Đại vương, không có ạ. Những người này muốn đến nghe pháp từ các vị đạo sĩ nên họ đi.”
Tena hi bhaṇe ahampi gacchissāmi, mayā saddhiṃ gacchantūti.
"Then, friend, I too shall go. Let them go with me."
“Vậy thì, này, ta cũng sẽ đi. Hãy để họ đi cùng với ta.”
So gantvā tesaṃ ārocesi – ‘‘rājāpi gantukāmo, rājānaṃ parivāretvāva gacchathā’’ti.
He went and informed them, "The king also wishes to go. You should accompany the king."
Người hầu cận đi và báo cho họ biết: “Nhà vua cũng muốn đi, hãy đi cùng với nhà vua.”
Nāgarā pakatiyāpi attamanā taṃ sutvā – ‘‘amhākaṃ rājā assaddho appasanno dussīlo, tāpasā dhammikā, te āgamma rājāpi dhammiko bhavissatī’’ti attamanatarā ahesuṃ.
The townsfolk were naturally pleased, and hearing that, they said: “Our king is faithless, displeased, and immoral, but these ascetics are righteous. Because of them, the king too will become righteous.” They became even more delighted.
Dân chúng, vốn đã hoan hỷ, khi nghe điều đó lại càng hoan hỷ hơn, nghĩ rằng: "Vua của chúng ta vốn không có đức tin, không có niềm tịnh tín, và ác giới. Các đạo sĩ thì giữ Đạo, nhờ họ mà vua cũng sẽ trở thành người giữ Đạo."
Rājā nikkhamitvā tehi parivārito uyyānaṃ gantvā tāpasehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
The king went out, surrounded by them, and proceeded to the park. After exchanging greetings with the ascetics, he sat down to one side. The ascetics, seeing the king, made a sign to one of the ascetics skilled in conversation, saying, “Teach the Dhamma to the king.” That ascetic surveyed the assembly and spoke of the danger in the five enmities and the benefit in the five precepts—
Vua rời thành, được dân chúng vây quanh, đi đến vườn thượng uyển, chào hỏi các đạo sĩ rồi ngồi xuống một bên.
Tāpasā rājānaṃ disvā parikathāya kusalassekassa tāpasassa ‘‘rañño dhammaṃ kathehī’’ti saññamadaṃsu, so tāpaso parisaṃ oloketvā pañcasu veresu ādīnavaṃ pañcasu ca sīlesu ānisaṃsaṃ kathento –
The king went out, surrounded by them, and proceeded to the park. After exchanging greetings with the ascetics, he sat down to one side. The ascetics, seeing the king, made a sign to one of the ascetics skilled in conversation, saying, “Teach the Dhamma to the king.” That ascetic surveyed the assembly and spoke of the danger in the five enmities and the benefit in the five precepts—
Các đạo sĩ thấy vua, bèn ra hiệu cho một đạo sĩ khéo léo trong việc đàm luận rằng: “Hãy thuyết pháp cho nhà vua.” Vị đạo sĩ ấy nhìn khắp hội chúng, rồi thuyết về những tai hại của năm điều ác và những lợi ích của năm giới:
‘‘Pāṇo na hantabbo, adinnaṃ nādātabbaṃ, kāmesumicchācāro na caritabbo, musā na bhāsitabbā, majjaṃ na pātabbaṃ, pāṇātipāto nāma nirayasaṃvattaniko hoti tiracchānayonisaṃvattaniko pettivisayasaṃvattaniko, tathā adinnādānādīni.
“Life should not be taken, what is not given should not be taken, sexual misconduct should not be committed, falsehood should not be spoken, intoxicants should not be drunk. The taking of life leads to hell, to the animal realm, to the realm of hungry ghosts; likewise, taking what is not given, and so on.
“Không được sát sinh, không được lấy của không cho, không được tà hạnh trong các dục, không được nói dối, không được uống rượu. Sát sinh sẽ dẫn đến địa ngục, tái sinh làm súc vật, tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ; cũng như trộm cắp, v.v.
Pāṇātipāto niraye paccitvā manussalokaṃ āgatassa vipākāvasesena appāyukasaṃvattaniko hoti, adinnādānaṃ appabhogasaṃvattanikaṃ, micchācāro bahusapattasaṃvattaniko, musāvādo abhūtabbhakkhānasaṃvattaniko, majjapānaṃ ummattakabhāvasaṃvattanika’’nti –
The taking of life, having ripened in hell, leads to a short life as a remaining consequence when one is reborn in the human world; taking what is not given leads to scarcity of possessions; sexual misconduct leads to many enemies; false speech leads to being falsely accused; and consumption of intoxicants leads to madness.”
Sát sinh, sau khi chịu quả báo ở địa ngục, khi tái sinh làm người, do dư nghiệp còn lại sẽ dẫn đến đoản thọ; trộm cắp sẽ dẫn đến ít tài sản; tà hạnh sẽ dẫn đến có nhiều kẻ thù; nói dối sẽ dẫn đến bị vu khống; uống rượu sẽ dẫn đến điên loạn.”
Rājā pakatiyāpi assaddho appasanno dussīlo, dussīlassa ca sīlakathā nāma dukkathā, kaṇṇe sūlappavesanaṃ viya hoti.
The king was naturally faithless, displeased, and immoral. For an immoral person, a discourse on morality is indeed an unpleasant discourse, like a spike driven into the ear. Therefore, he thought, “I came here to honor these ascetics, but they, from the moment I arrived, have been irritating and piercing me with their words in the midst of the assembly. I will do to them what needs to be done.”
Vua vốn đã không có đức tin, không có niềm tịnh tín, và ác giới. Đối với người ác giới, lời nói về giới luật thật là khó nghe, giống như bị đâm cây chông vào tai vậy.
Tasmā so cintesi – ‘‘ahaṃ ‘ete paggaṇhissāmī’ti āgato, ime pana mayhaṃ āgatakālato paṭṭhāya maṃyeva ghaṭṭentā vijjhantā parisamajjhe kathenti, karissāmi nesaṃ kāttabba’’nti.
The king was naturally faithless, displeased, and immoral. For an immoral person, a discourse on morality is indeed an unpleasant discourse, like a spike driven into the ear. Therefore, he thought, “I came here to honor these ascetics, but they, from the moment I arrived, have been irritating and piercing me with their words in the midst of the assembly. I will do to them what needs to be done.”
Vì vậy, vua nghĩ: “Ta đến đây để ủng hộ họ, nhưng từ khi ta đến, họ lại cứ chọc ghẹo, đâm chọc ta ngay giữa hội chúng. Ta sẽ làm điều cần phải làm đối với họ.”
So dhammakathāpariyosāne ‘‘ācariyā sve mayhaṃ gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantetvā agamāsi.
At the conclusion of the Dhamma talk, he invited them, saying, “Teachers, please accept alms at my house tomorrow,” and then departed.
Sau khi bài thuyết pháp kết thúc, vua mời: “Thưa các đạo sĩ, ngày mai xin hãy thọ thực tại nhà của tôi,” rồi vua ra về.
So dutiyadivase mahante mahante koḷumbe āharāpetvā gūthassa pūrāpetvā kadalipattehi nesaṃ mukhāni bandhāpetvā tattha tattha ṭhapāpesi, puna bahalamadhukatelanāgabalapicchillādīnaṃ kūṭe pūretvā nisseṇimatthake ṭhapāpesi, tattheva ca mahāmalle baddhakacche hatthehi muggare gāhāpetvā ṭhapetvā āha ‘‘kūṭatāpasā ativiya maṃ viheṭhayiṃsu, tesaṃ pāsādato otaraṇakāle kūṭehi picchillaṃ sopānamatthake vissajjetvā sīse muggarehi pothetvā gale gahetvā sopāne khipathā’’ti.
The next day, he had large, large pots brought, filled with excrement, and their openings covered with banana leaves, and placed them here and there. Then, he had other pots filled with sticky substances like thick honey-oil and Nāgabalapicchilla, and placed them at the top of the staircase. There, he also had burly wrestlers, with their lower garments tucked up, holding cudgels in their hands, stand ready. He commanded, “These rogue ascetics have greatly troubled me. When they descend from the palace, release the sticky substances from the pots onto the top of the stairs, strike their heads with cudgels, seize them by the neck, and throw them down the stairs.”
Ngày hôm sau, vua cho mang đến những thùng lớn, đổ đầy phân vào, rồi cho lấy lá chuối bịt kín miệng các thùng đó, đặt ở nhiều nơi. Sau đó, vua lại cho đổ đầy các chum bằng dầu mè đặc, dầu cây sala, dầu cây nāgabalā và các loại dầu trơn khác, đặt trên đỉnh cầu thang. Tại đó, vua còn cho các võ sĩ lực lưỡng, thắt khố, cầm chùy trong tay, đứng sẵn và ra lệnh: “Những đạo sĩ giả dối này đã quấy rầy ta quá mức. Khi chúng xuống khỏi cung điện, hãy đổ dầu trơn từ các chum xuống bậc thang, dùng chùy đập vào đầu chúng, nắm cổ chúng mà ném xuống cầu thang.”
Sopānapādamūle pana caṇḍe kukkure bandhāpesi.
At the foot of the staircase, he had fierce dogs tied up.
Dưới chân cầu thang, vua còn cho buộc những con chó dữ.
Punadivase bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā vākacīraṃ nivāsetvā ajinacammaṃ ekaṃsagataṃ katvā jaṭākalāpaṃ saṇṭhapetvā bhikkhābhājanaṃ gahetvā paṭipāṭiyā rājanivesanaṃ abhiruḷhā.
The next day, having observed the time for alms-round, they put on their bark garments, placed their deer-skins over one shoulder, arranged their matted hair, took their alms-bowls, and in single file ascended to the royal palace.
Ngày hôm sau, đúng giờ đi khất thực, các đạo sĩ đắp y vỏ cây, khoác da nai một bên vai, chỉnh sửa búi tóc, cầm bát khất thực, tuần tự đi lên hoàng cung.
Rājā āruḷhabhāvaṃ ñatvā gūthakoḷumbamukhato kadalipattaṃ nīharāpesi.
The king, knowing they had ascended, had the banana leaves removed from the mouths of the excrement-filled pots.
Vua biết họ đã đến, bèn cho tháo lá chuối bịt miệng các thùng phân.
Duggandho tāpasānaṃ nāsapuṭaṃ paharitvā matthaluṅgapātanākārapatto ahosi.
The foul stench struck the ascetics’ nostrils, causing their brains to feel as if they would burst.
Mùi hôi thối xộc vào mũi các đạo sĩ, khiến họ cảm thấy như não bộ sắp vỡ tung.
Mahātāpaso rājānaṃ olokesi.
The great ascetic looked at the king.
Vị đạo sĩ trưởng nhìn nhà vua.
Rājā – ‘‘ettha bhonto yāvadatthaṃ bhuñjantu ceva harantu ca, tumhākametaṃ anucchavikaṃ, hiyyo ahaṃ tumhe paggaṇhissāmīti āgato, tumhe pana maṃyeva ghaṭṭento vijjhantā parisamajjhe kathayittha, tumhākamidaṃ anucchavikaṃ, bhuñjathā’’ti mahātāpasassa uluṅkena gūthaṃ upanāmesi.
The king said, “Venerable sirs, eat and take as much as you wish from this; this is suitable for you. Yesterday, I came to honor you, but you kept irritating and piercing me with your words in the midst of the assembly. This is suitable for you. Eat!” Saying this, he offered excrement to the great ascetic with a ladle.
Vua nói: “Thưa các vị, ở đây các vị hãy ăn và mang đi tùy thích. Điều này rất phù hợp với các vị. Hôm qua ta đến để ủng hộ các vị, nhưng các vị lại chọc ghẹo, đâm chọc ta ngay giữa hội chúng. Điều này rất phù hợp với các vị. Hãy ăn đi!” Rồi vua dùng muỗng múc phân đưa cho vị đạo sĩ trưởng.
Mahātāpaso dhī dhīti vadanto paṭinivatti.
The great ascetic, saying “Fie! Fie!” turned back.
Vị đạo sĩ trưởng nói “Khạc! Khạc!” rồi quay trở lại.
‘‘Ettakeneva gacchissatha tumhe’’ti sopāne kūṭehi picchillaṃ vissajjāpetvā mallānaṃ saññamadāsi.
“Will you leave with just this?” he said, and had the sticky substances poured from the pots onto the stairs, giving a signal to the wrestlers.
“Các ngươi sẽ đi chỉ với bấy nhiêu thôi ư?” Vua ra hiệu cho các võ sĩ, rồi cho đổ dầu trơn từ các chum xuống bậc thang.
Mallā muggarehi sīsāni pothetvā gīvāya gahetvā sopāne khipiṃsu, ekopi sopāne patiṭṭhātuṃ nāsakkhi, pavaṭṭamānā sopānapādamūlaṃyeva pāpuṇiṃsu.
The wrestlers struck their heads with cudgels, seized them by the neck, and threw them down the stairs. Not one of them could stand on the stairs; they rolled down and reached the foot of the staircase.
Các võ sĩ dùng chùy đập vào đầu họ, nắm cổ họ ném xuống cầu thang. Không một ai có thể đứng vững trên cầu thang, tất cả đều lăn xuống đến tận chân cầu thang.
Sampatte sampatte caṇḍakukkurā paṭapaṭāti luñcamānā khādiṃsu.
As each one arrived, the fierce dogs tore at them and devoured them with loud snapping sounds.
Khi ai vừa đến, những con chó dữ liền xé nát và ăn thịt họ.
Yopi nesaṃ uṭṭhahitvā palāyati, sopi āvāṭe patati, tatrāpi naṃ kukkurā anubandhitvā khādantiyeva.
Even if one of them managed to get up and flee, he fell into a pit, and there too, the dogs pursued and devoured him.
Kẻ nào đứng dậy bỏ chạy, kẻ đó cũng rơi xuống hố, và ở đó chó cũng đuổi theo ăn thịt.
Iti nesaṃ kukkurā aṭṭhisaṅkhalikameva avasesayiṃsu.
Thus, the dogs left only their skeletons.
Như vậy, những con chó chỉ còn để lại bộ xương của họ.
Evaṃ so rājā tapasampanne pañcasate tāpase ekadivaseneva jīvitā voropesi.
In this way, that king deprived five hundred ascetics, endowed with austerity, of their lives in a single day.
Cứ thế, vị vua ấy đã cướp đi mạng sống của năm trăm đạo sĩ đầy đức hạnh chỉ trong một ngày.
Atīte pana bārāṇasinagare diṭṭhamaṅgalikā nāma cattālīsakoṭivibhavassa seṭṭhino ekā dhītā ahosi dassanīyā pāsādikā.
In the past, in the city of Bārāṇasī, there was a daughter of a financier with forty crores of wealth, named Diṭṭhamaṅgalikā, who was beautiful and pleasing to behold.
Trong quá khứ, tại thành Bārāṇasī, có một người con gái của một vị trưởng giả giàu có bốn mươi crore (bốn mươi triệu) tài sản, tên là Diṭṭhamaṅgalikā, nàng rất xinh đẹp và duyên dáng.
Sā rūpabhogakulasampattisampannatāya bahūnaṃ patthanīyā ahosi.
Being endowed with beauty, wealth, and family prestige, she was desired by many.
Vì nàng có đầy đủ sắc đẹp, tài sản và gia thế, nên nhiều người mong muốn được cưới nàng.
Yo panassā vāreyyatthāya pahiṇāti, taṃ taṃ disvānassa jātiyaṃ vā hatthapādādīsu vā yattha katthaci dosaṃ āropetvā ‘‘ko esa dujjāto dussaṇṭhito’’tiādīni vatvā – ‘‘nīharatha na’’nti nīharāpetvā ‘‘evarūpampi nāma addasaṃ, udakaṃ āharatha, akkhīni dhovissāmī’’ti akkhīni dhovati.
Whoever was sent to seek her hand in marriage, she would see him and find fault with his birth, or his hands and feet, or any part of him, saying, “Who is this low-born, ill-formed person?” and so on. She would have him driven away, saying, “Bring water, I saw such a person, I will wash my eyes,” and she would wash her eyes.
Bất cứ ai được phái đến để cầu hôn nàng, khi nàng nhìn thấy người đó, nàng liền tìm lỗi về dòng dõi, hoặc về tay chân, v.v., bất cứ chỗ nào, rồi nói: “Kẻ sinh ra xấu xa, hình dạng xấu xí này là ai?” và những lời tương tự, sau đó cho người đuổi đi. Nàng nói: “Ta đã nhìn thấy một người như vậy, hãy mang nước đến, ta sẽ rửa mắt.” Rồi nàng rửa mắt.
Tassā diṭṭhaṃ diṭṭhaṃ vippakāraṃ pāpetvā nīharāpetīti diṭṭhamaṅgalikā tveva saṅkhā udapādi, mūlanāmaṃ antaradhāyi.
Because she would cause misfortune to whoever she saw and have them driven away, the designation “Diṭṭhamaṅgalikā” arose, and her original name disappeared.
Vì nàng cứ làm cho người nàng nhìn thấy phải chịu sự bất hạnh và bị đuổi đi, nên nàng được gọi là Diṭṭhamaṅgalikā, còn tên gốc của nàng thì biến mất.
Sā ekadivasaṃ gaṅgāya udakakīḷaṃ kīḷissāmīti titthaṃ sajjāpetvā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ sakaṭesu pūrāpetvā bahūni gandhamālādīni ādāya paṭicchannayānaṃ āruyha ñātigaṇaparivutā gehamhā nikkhami.
One day, she prepared a bathing place, filled many carts with abundant food and drinks, took many perfumes and garlands, ascended a covered carriage, and left her house surrounded by her relatives, intending to play in the water of the Gaṅgā.
Một ngày nọ, nàng muốn tắm sông Gaṅgā, nên cho chuẩn bị bến sông, chất đầy đồ ăn thức uống lên xe bò, mang theo nhiều hương hoa và các thứ khác, rồi ngồi vào cỗ xe kín đáo, cùng với đoàn tùy tùng thân quyến rời khỏi nhà.
Tena ca samayena mahāpuriso caṇḍālayoniyaṃ nibbatto bahinagare cammagehe vasati, mātaṅgotvevassa nāmaṃ ahosi.
At that time, the Great Being, reborn in a caṇḍāla family, lived outside the city in a leather hut; his name was Mātaṅga.
Vào thời điểm đó, một vĩ nhân (Bồ Tát), sinh ra trong dòng dõi Caṇḍāla, sống trong một căn nhà lợp da ở ngoại ô thành phố, tên là Mātaṅga.
So soḷasavassuddesiko hutvā kenacideva karaṇīyena antonagaraṃ pavisitukāmo ekaṃ nīlapilotikaṃ nivāsetvā ekaṃ hatthe bandhitvā ekena hatthena pacchiṃ, ekena ghaṇḍaṃ gahetvā ‘‘ussaratha ayyā, caṇḍāloha’’nti jānāpanatthaṃ taṃ vādento nīcacittaṃ paccupaṭṭhapetvā diṭṭhadiṭṭhe manusse namassamāno nagaraṃ pavisitvā mahāpathaṃ paṭipajji.
Being sixteen years old, he desired to enter the city for some purpose. He wore a dark blue ragged cloth, tied another to his hand, held a basket in one hand and a bell in the other. He played the bell to make people aware, saying, “Step aside, sirs, I am a caṇḍāla!” He maintained a humble demeanor, bowed to everyone he saw, entered the city, and proceeded along the main road.
Khi được mười sáu tuổi, vì có việc cần vào nội thành, chàng mặc một chiếc quần cũ màu xanh, buộc một chiếc khăn cũ vào tay, một tay cầm giỏ, một tay cầm chuông, vừa đánh chuông để báo hiệu “Xin tránh ra, thưa các ngài, tôi là Caṇḍāla,” vừa giữ tâm khiêm hạ, cúi chào những người mình gặp, rồi vào thành và đi trên con đường lớn.
Diṭṭhamaṅgalikā ghaṇḍasaddaṃ sutvā sāṇiantarena olokentī dūratova taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘kimeta’’nti pucchi.
Diṭṭhamaṅgalikā heard the sound of the bell. Peering through the curtain, she saw him approaching from a distance and asked, “What is that?”
Diṭṭhamaṅgalikā nghe tiếng chuông, nhìn qua khe rèm, thấy chàng từ xa đang đến, bèn hỏi: “Người kia là ai?”
Mātaṅgo ayyeti.
“It is Mātaṅga, madam,” was the reply.
“Thưa tiểu thư, đó là Mātaṅga.”
‘‘Kiṃ vata, bho, akusalaṃ akaramha, kassāyaṃ nissando, vināso nu kho me paccupaṭṭhito, maṅgalakiccena nāma gacchamānā caṇḍālaṃ addasa’’nti sarīraṃ kampetvā jigucchamānā kheḷaṃ pātetvā dhātiyo āha – ‘‘vegena udakaṃ āharatha, caṇḍālo diṭṭho, akkhīni ceva nāma gahitamukhañca dhovissāmī’’ti dhovitvā rathaṃ nivattāpetvā sabbapaṭiyādānaṃ gehaṃ pesetvā pāsādaṃ abhiruhi.
“What evil, sirs, have we committed? Whose retribution is this? Has ruin come upon me? Going for an auspicious ceremony, I saw a caṇḍāla!” Trembling in her body, disgusted, she spat and said to her nurses: “Bring water quickly! A caṇḍāla has been seen! I will wash my eyes and my mouth that uttered his name!” Having washed, she had the chariot turned back, sent all the preparations to the house, and ascended to the palace.
“Ôi, chúng ta đã làm điều bất thiện gì thế này? Đây là quả báo của nghiệp gì? Chẳng lẽ sự hủy diệt đã đến với ta sao? Đi làm việc lành mà lại thấy một người caṇḍāla!” Nàng rùng mình, ghê tởm nhổ nước bọt, rồi bảo các nữ tỳ: “Mau mang nước đến đây, ta đã thấy một người caṇḍāla, ta phải rửa mắt và cái miệng đã lỡ nói tên hắn!” Sau khi rửa sạch, nàng cho xe quay về, sai người mang tất cả vật dụng chuẩn bị về nhà, rồi tự mình lên lầu. Những kẻ nghiện rượu và những người hầu của nàng, khi nghe tin, hỏi: “Này các anh, cô Diṭṭhamaṅgalikā đâu rồi? Sao giờ này nàng vẫn chưa về?” Nghe chuyện, họ nói: “Ôi, vì tên caṇḍāla này mà chúng ta không được hưởng những lễ vật lớn như rượu, thịt, hương hoa, v.v. Hãy bắt tên caṇḍāla đó!” Họ tìm đến nơi Mātaṅga Paṇḍita đang ở, đe dọa vị ấy – người vô tội – và nói: “Này Mātaṅga, vì ngươi mà chúng ta không được hưởng những lễ vật này!” Rồi họ nắm tóc vị ấy, quật xuống đất, dùng đầu gối, khuỷu tay, đá, v.v. đánh đập, và khi thấy vị ấy bất tỉnh, họ nghĩ là đã chết, liền nắm chân kéo đi, quăng vào đống rác.
Surāsoṇḍādayo ceva tassā upaṭṭhākamanussā ca ‘‘kuhiṃ, bho diṭṭhamaṅgalikā, imāyapi velāya nāgacchatī’’ti pucchantā taṃ pavattiṃ sutvā – ‘‘mahantaṃ vata, bho, surāmaṃsagandhamālādisakkāraṃ caṇḍālaṃ nissāya anubhavituṃ na labhimha, gaṇhatha caṇḍāla’’nti gataṭṭhānaṃ gavesitvā nirāparādhaṃ mātaṅgapaṇḍitaṃ tajjitvā – ‘‘are mātaṅga taṃ nissāya idañcidañca sakkāraṃ anubhavituṃ na labhimhā’’ti kesesu gahetvā bhūmiyaṃ pātetvā jāṇukapparapāsāṇādīhi koṭṭetvā matoti saññāya pāde gahetvā kaḍḍhantā saṅkārakūṭe chaḍḍesuṃ.
The drunkards and the attendants of Diṭṭhamaṅgalikā, asking, “Where is Diṭṭhamaṅgalikā? She does not come even at this time,” heard the news and said, “Alas, sirs, because of a caṇḍāla, we could not enjoy this great offering of liquor, meat, fragrances, and garlands! Seize the caṇḍāla!” They searched for the place he had gone, threatened the innocent Mātaṅga Paṇḍita, saying, “Oh Mātaṅga, because of you, we could not enjoy this and that offering!” They seized him by the hair, threw him to the ground, beat him with knees, elbows, stones, and so forth, and thinking he was dead, dragged him by the feet and threw him onto a rubbish heap.
Những kẻ say rượu và những người hầu cận của nàng Diṭṭhamaṅgalikā, khi hỏi: “Này các bạn, Diṭṭhamaṅgalikā đâu rồi? Sao giờ này nàng vẫn chưa đến?”, nghe được câu chuyện đó, họ nói: “Này các bạn, thật đáng tiếc, chúng ta đã không được hưởng sự cúng dường rượu, thịt, hương hoa, v.v., vì một kẻ caṇḍāla. Hãy bắt tên caṇḍāla đó!” rồi tìm đến nơi Mātaṅga Paṇḍita đã đi, đe dọa ông, người vô tội, và nói: “Này Mātaṅga, vì ngươi mà chúng ta đã không được hưởng những sự cúng dường này và những sự cúng dường khác!” Họ túm tóc ông, quật xuống đất, dùng đầu gối, khuỷu tay, đá, v.v., đánh đập, và khi nghĩ rằng ông đã chết, họ nắm chân kéo lê rồi vứt vào đống rác.
Mahāpuriso saññaṃ paṭilabhitvā hatthapāde parāmasitvā – ‘‘idaṃ dukkhaṃ kaṃ nissāya uppanna’’nti cintento – ‘‘na aññaṃ kañci, diṭṭhamaṅgalikaṃ nissāya uppanna’’nti ñatvā ‘‘sacāhaṃ puriso, pādesu naṃ nipātessāmī’’ti cintetvā vedhamāno diṭṭhamaṅgalikāya kuladvāraṃ gantvā – ‘‘diṭṭhamaṅgalikaṃ labhanto vuṭṭhahissāmi, alabhantassa ettheva maraṇa’’nti gehaṅgaṇe nipajji.
The Great Being regained consciousness, touched his hands and feet, and contemplating, “Because of whom did this suffering arise?” he understood, “It arose because of none other than Diṭṭhamaṅgalikā.” Thinking, “If I am a man, I will make her fall at my feet,” he trembled and went to Diṭṭhamaṅgalikā’s family gate, lay down in the courtyard, saying, “I will rise if I obtain Diṭṭhamaṅgalikā. If I do not obtain her, I will die right here.”
Vị Đại nhân tỉnh lại, sờ tay chân và tự hỏi: “Khổ đau này do ai mà ra?” Ngài biết rằng: “Không do ai khác, mà do Diṭṭhamaṅgalikā mà ra.” Ngài nghĩ: “Nếu ta là một người đàn ông, ta sẽ khiến nàng phải quỳ dưới chân ta!” Rồi ngài run rẩy đến cổng nhà Diṭṭhamaṅgalikā và nằm xuống sân nhà, nói: “Nếu ta lấy được Diṭṭhamaṅgalikā thì ta sẽ đứng dậy, nếu không thì ta sẽ chết tại đây.”
Tena ca samayena jambudīpe ayaṃ dhammatā hoti – yassa caṇḍālo kujjhitvā gabbhadvāre nipanno marati, ye ca tasmiṃ gabbhe vasanti, sabbe caṇḍālā honti.
And at that time, this was the custom in Jambudīpa: If a caṇḍāla, angered, lies down at the door of a house and dies, all who dwell in that house become caṇḍālas.
Vào thời đó, ở Jambudīpa có một phong tục: Nếu một người caṇḍāla giận dữ nằm chết trước cửa phòng, thì tất cả những người sống trong phòng đó đều trở thành caṇḍāla.
Gehamajjhamhi mate sabbe gehavāsino, dvāramhi mate ubhato anantaragehavāsikā, aṅgaṇamhi mate ito satta ito sattāti cuddasagehavāsino sabbe caṇḍālā hontīti.
If he dies in the middle of the house, all householders become caṇḍālas; if he dies at the door, the householders of both adjacent houses become caṇḍālas; if he dies in the courtyard, seven houses on this side and seven houses on that side—fourteen householders in total—all become caṇḍālas.
Nếu chết giữa nhà, tất cả người trong nhà đều thành caṇḍāla; nếu chết ở cổng, những người sống ở hai nhà liền kề đều thành caṇḍāla; nếu chết ở sân, thì bảy nhà bên này và bảy nhà bên kia, tổng cộng mười bốn nhà, tất cả đều thành caṇḍāla.
Bodhisatto pana aṅgaṇe nipajji.
But the Bodhisatta lay down in the courtyard.
Bồ Tát thì nằm ở sân.
Seṭṭhissa ārocesuṃ – ‘‘mātaṅgo te sāmi gehaṅgaṇe patito’’ti gacchatha bhaṇe, kiṃ kāraṇāti vatvā ekamāsakaṃ datvā uṭṭhāpethāti.
They reported to the wealthy man: “Lord, Mātaṅga has fallen in your house’s courtyard.” The wealthy man said, “Go, sirs, ask what is the reason, and give him one māsaka to make him rise.”
Họ báo cho vị trưởng giả: “Thưa chủ nhân, Mātaṅga đã nằm ở sân nhà ông.” Vị trưởng giả nói: “Này các ngươi, hãy đi hỏi xem nguyên nhân là gì, rồi đưa cho hắn một đồng bạc để hắn đứng dậy.”
Te gantvā ‘‘imaṃ kira māsakaṃ gahetvā uṭṭhahā’’ti vadiṃsu.
They went and said, “Take this māsaka and rise, they say.”
Họ đi đến và nói: “Này, hãy nhận đồng bạc này mà đứng dậy.”
So – ‘‘nāhaṃ māsakatthāya nipanno, diṭṭhamaṅgalikāya svāhaṃ nipanno’’ti āha.
He said, “I have not fallen for a māsaka; I have fallen for Diṭṭhamaṅgalikā.”
Vị ấy nói: “Ta không nằm vì tiền bạc, ta nằm vì Diṭṭhamaṅgalikā.”
Diṭṭhamaṅgalikāya ko dosoti?
“What fault is there in Diṭṭhamaṅgalikā?”
Diṭṭhamaṅgalikā có lỗi gì?
Kiṃ tassā dosaṃ na passatha, niraparādho ahaṃ tassā manussehi byasanaṃ pāpito, taṃ labhantova vuṭṭhahissāmi, alabhanto na vuṭṭhahissāmīti.
“Do you not see her fault? I, innocent, was brought to ruin by her people. I will rise only if I obtain her; if I do not obtain her, I will not rise.”
“Các ngươi không thấy lỗi của nàng sao? Ta vô tội mà bị người của nàng đánh đập. Ta sẽ đứng dậy chỉ khi nào lấy được nàng, nếu không thì ta sẽ không đứng dậy.”
Te gantvā seṭṭhissa ārocesuṃ.
They went and reported to the wealthy man.
Họ đi báo lại cho vị trưởng giả.
Seṭṭhi dhītu dosaṃ ñatvā ‘‘gacchatha, ekaṃ kahāpaṇaṃ dethā’’ti peseti.
The wealthy man, knowing his daughter’s fault, sent them, saying, “Go, give him one kahāpaṇa.”
Vị trưởng giả biết lỗi của con gái mình, liền sai người đi nói: “Hãy đưa cho hắn một kahāpaṇa.”
So ‘‘na icchāmi kahāpaṇaṃ, tameva icchāmī’’ti āha.
He said, “I do not want a kahāpaṇa; I want her alone.”
Vị ấy nói: “Ta không muốn kahāpaṇa, ta chỉ muốn nàng thôi.”
Taṃ sutvā seṭṭhi ca seṭṭhibhariyā ca – ‘‘ekāyeva no piyadhītā, paveṇiyā ghaṭako añño dārakopi natthī’’ti saṃvegappattā – ‘‘gacchatha tātā, koci amhākaṃ asahanako etaṃ jīvitāpi voropeyya, etasmiñhi mate sabbe mayaṃ naṭṭhā homa, ārakkhamassa gaṇhathā’’ti parivāretvā ārakkhaṃ saṃvidhāya yāguṃ pesayiṃsu, bhattaṃ dhanaṃ pesayiṃsu, evaṃ so sabbaṃ paṭikkhipi.
Hearing this, the wealthy man and his wife, filled with distress, thinking, “We have only one beloved daughter, and there is no other child to continue the lineage,” said, “Go, dear ones, someone who cannot bear this might even take his life from him. If he dies, all of us will be ruined. Take care of him!” They surrounded him, arranged for protection, and sent gruel, then rice, then money. But he rejected everything.
Nghe vậy, vị trưởng giả và vợ đều kinh hoàng: “Chúng ta chỉ có một cô con gái yêu quý, không có đứa con nào khác để nối dõi.” Họ nói: “Này các con, hãy đi đi, có kẻ không chịu được có thể giết chết hắn. Nếu hắn chết, tất cả chúng ta sẽ bị hủy hoại. Hãy canh gác cho hắn!” Họ bao vây, sắp đặt canh gác, gửi cháo, gửi cơm, gửi tiền bạc, nhưng vị ấy đều từ chối tất cả.
Evaṃ eko divaso gato; dve, tayo, cattāro, pañca divasā gatā.
Thus, one day passed; two, three, four, five days passed.
Cứ thế, một ngày trôi qua; rồi hai, ba, bốn, năm ngày trôi qua.
Tato sattasattagehavāsikā uṭṭhāya – ‘‘na sakkoma mayaṃ tumhe nissāya caṇḍālā bhavituṃ, amhe mā nāsetha, tumhākaṃ dārikaṃ datvā etaṃ uṭṭhāpethā’’ti āhaṃsu.
Then, the householders of the seven houses on each side rose up and said, “We cannot become caṇḍālas because of you. Do not ruin us; give him your daughter and make him rise.”
Sau đó, những người sống trong bảy nhà lân cận đứng dậy nói: “Chúng tôi không thể trở thành caṇḍāla vì các ông được. Đừng hủy hoại chúng tôi. Hãy gả con gái các ông cho hắn để hắn đứng dậy.”
Te satampi sahassampi satasahassampi pahiṇiṃsu, so paṭikkhipateva.
They offered even a hundred, a thousand, a hundred thousand, but he kept on refusing.
Họ gửi cả trăm, cả ngàn, cả trăm ngàn đồng, nhưng vị ấy vẫn từ chối.
Evaṃ cha divasā gatā.
Thus, six days passed.
Cứ thế, sáu ngày trôi qua.
Sattame divase ubhato cuddasagehavāsikā sannipatitvā – ‘‘na mayaṃ caṇḍālā bhavituṃ sakkoma, tumhākaṃ akāmakānampi mayaṃ etassa dārikaṃ dassāmā’’ti āhaṃsu.
On the seventh day, the householders of the fourteen houses on both sides gathered and said, “We cannot become caṇḍālas. We will give him your daughter, even if you are unwilling.”
Đến ngày thứ bảy, những người sống trong mười bốn nhà lân cận tụ họp lại và nói: “Chúng tôi không thể trở thành caṇḍāla được. Dù các ông không muốn, chúng tôi vẫn sẽ gả con gái các ông cho hắn.”
Mātāpitaro sokasallasamappitā visaññī hutvā sayane nipatiṃsu.
The parents, pierced by the arrows of sorrow, fainted and fell upon their bed.
Cha mẹ nàng chìm trong đau khổ, bất tỉnh và ngã xuống giường.
Ubhato cuddasagehavāsino pāsādaṃ āruyha supupphitakiṃsukasākhaṃ ucchindantā viya tassā sabbābharaṇāni omuñcitvā nakhehi sīmantaṃ katvā kese bandhitvā nīlasāṭakaṃ nivāsāpetvā hatthe nīlapilotikakhaṇḍaṃ veṭhetvā kaṇṇesu tipupaṭṭake piḷandhāpetvā tālapaṇṇapacchiṃ datvā pāsādato otārāpetvā dvīsu bāhāsu gahetvā – ‘‘tava sāmikaṃ gahetvā yāhī’’ti mahāpurisassa adaṃsu.
The householders of the fourteen houses on both sides ascended the palace, and as if breaking off a branch of a fully bloomed kiṃsuka tree, they removed all her ornaments, parted her hair with their nails, tied her hair, made her wear a blue robe, wrapped a piece of blue cloth around her hands, adorned her ears with tin plates, gave her a palm-leaf basket, brought her down from the palace, took her by both arms, and gave her to the Great Being, saying, “Take your husband and go!”
Những người sống trong mười bốn nhà lân cận từ hai phía leo lên lầu, như thể chặt một cành cây kim túc nở hoa rực rỡ, họ tháo tất cả trang sức của nàng, dùng móng tay rẽ tóc, buộc tóc lại, mặc cho nàng một chiếc áo choàng màu xanh, quấn một mảnh vải xanh cũ vào tay, đeo những miếng thiếc vào tai, đưa cho nàng một cái giỏ lá cọ, rồi đưa nàng xuống lầu, nắm hai cánh tay nàng và nói: “Hãy mang chồng của ngươi mà đi!” Rồi họ giao nàng cho vị Đại nhân.
Nīluppalampi atibhāroti anukkhittapubbā sukhumāladārikā ‘‘uṭṭhāhi sāmi, gacchāmā’’ti āha.
The delicate maiden, who had never lifted even a blue lotus, as if it were too heavy, said, “Rise, my lord, let us go.”
Cô gái bé bỏng, chưa từng phải nhấc vật nặng, ngay cả một bông sen xanh cũng là quá sức, nói: “Thưa chủ nhân, xin hãy đứng dậy, chúng ta đi thôi.”
Bodhisatto nipannakova āha ‘‘nāhaṃ uṭṭhahāmī’’ti.
The Bodhisatta, still lying down, said, “I will not rise.”
Bồ Tát vẫn nằm yên và nói: “Ta không đứng dậy.”
Atha kinti vadāmīti.
“Then what shall I say?”
“Vậy tôi phải nói thế nào đây?”
‘‘Uṭṭhehi ayya mātaṅgā’’ti evaṃ maṃ vadāhīti.
“Say this to me: ‘Rise, noble Mātaṅga.’”
“Hãy gọi ta là ‘Thưa ngài Mātaṅga, xin hãy đứng dậy!’”
Sā tathā avoca.
She spoke thus.
Nàng làm theo.
Na tuyhaṃ manussā uṭṭhānasamatthaṃ maṃ akaṃsu, bāhāya maṃ gahetvā uṭṭhāpehīti.
“Your people did not make me capable of rising. Take me by the arm and make me rise.”
“Người của nàng đã không làm ta có thể đứng dậy được. Hãy nắm lấy cánh tay ta mà đỡ ta dậy.”
Sā tathā akāsi.
She did so.
Nàng làm theo.
Bodhisatto uṭṭhahanto viya parivaṭṭetvā bhūmiyaṃ patitvā – ‘‘nāsitaṃ, bho, diṭṭhamaṅgalikāya paṭhamaṃ manussehi koṭṭāpetvā, idāni sayaṃ koṭṭetī’’ti viravittha.
The Bodhisatta, as if rising, rolled over and fell to the ground, crying out, “Alas, sirs! Diṭṭhamaṅgalikā has ruined me! First, she had her people beat me, and now she beats me herself!”
Bồ Tát giả vờ đứng dậy, lăn xuống đất và kêu lên: “Ôi chao! Diṭṭhamaṅgalikā lại hủy hoại ta rồi! Lúc đầu sai người đánh đập, giờ thì tự mình đánh đập!”
Sā kiṃ karomi ayyāti?
She said, “What shall I do, master?”
Nàng hỏi: “Thưa ngài, tôi phải làm gì đây?”
Dvīhi hatthehi gahetvā uṭṭhāpehīti.
“Take me with both hands and make me rise.”
“Hãy nắm lấy ta bằng hai tay mà đỡ ta dậy.”
Sā tathā uṭṭhāpetvā nisīdāpetvā gacchāma sāmīti.
She lifted him up in that manner, made him sit, and said, “Let us go, my lord.”
Nàng làm theo, đỡ vị ấy dậy, rồi đỡ ngồi xuống và nói: “Thưa chủ nhân, chúng ta đi thôi.”
Gacchā nāma araññe honti, mayaṃ manussā, atikoṭṭitomhi tuyhaṃ manussehi, na sakkomi padasā gantuṃ, piṭṭhiyā maṃ nehīti.
“‘Gacchā’ (goats) are found in the forest; we are humans. Your people beat me excessively. I cannot go on foot. Carry me on your back.”
“Gacchā (linh dương) thì ở trong rừng, còn chúng ta là con người. Ta đã bị người của nàng đánh đập quá nhiều, không thể đi bộ được. Hãy cõng ta trên lưng.”
Sā onamitvā piṭṭhiṃ adāsi.
She bent down and offered her back.
Nàng cúi xuống và đưa lưng ra.
Bodhisatto abhiruhi.
The Bodhisatta climbed on.
Bồ Tát leo lên.
Kuhiṃ nemi sāmīti?
“Where shall I carry you, my lord?”
“Thưa chủ nhân, tôi phải đưa ngài đi đâu?”
Bahinagaraṃ nehīti.
“Carry me outside the city.”
“Hãy đưa ta ra ngoài thành.”
Sā pācīnadvāraṃ gantvā – ‘‘idha te sāmi vasanaṭṭhāna’’nti pucchi.
She went to the eastern gate and asked, “Is this your dwelling place, my lord?”
Nàng đến cổng phía đông và hỏi: “Thưa chủ nhân, đây có phải là nơi ở của ngài không?”
Kataraṭṭhānaṃ etanti?
“What place is this?”
“Đây là nơi nào?”
Pācīnadvāraṃ sāmīti.
“It is the eastern gate, my lord.”
“Thưa chủ nhân, là cổng phía đông.”
Pācīnadvāre caṇḍālaputtā vasituṃ na labhantīti attano vasanaṭṭhānaṃ anācikkhitvāva sabbadvārāni āhiṇḍāpesi.
Without telling her his dwelling place, he said, “Caṇḍāla’s sons are not allowed to live at the eastern gate,” and made her travel to all the gates.
“Con trai của caṇḍāla không được phép sống ở cổng phía đông.” Ngài không nói nơi ở của mình mà bắt nàng đi vòng qua tất cả các cổng.
Bhavaggapattamassā mānaṃ pātessāmīti.
“I will make her pride, which has reached the peak of existence, fall,” he thought.
“Ta sẽ đánh đổ sự kiêu ngạo của nàng, vốn đã lên đến đỉnh điểm của sự tồn tại.”
Mahājano ukkuṭṭhimakāsi – ‘‘ṭhapetvā tumhādisaṃ añño etissā mānaṃ bhedako natthī’’ti.
The great crowd acclaimed, “Apart from someone like you, there is no one else who can break her pride!”
Đại chúng reo hò: “Ngoài một người như ngài ra, không ai có thể phá vỡ sự kiêu ngạo của nàng ấy!”
Sā pacchimadvāraṃ patvā ‘‘idha te sāmi vasanaṭṭhāna’’nti pucchi.
She reached the western gate and asked, “Is this your dwelling place, my lord?”
Nàng đến cổng phía tây và hỏi: “Thưa chủ nhân, đây có phải là nơi ở của ngài không?”
Kataraṭṭhānaṃ etanti?
“What place is this?”
“Đây là nơi nào?”
Pacchimadvāraṃ sāmīti.
“It is the western gate, my lord.”
“Thưa chủ nhân, là cổng phía tây.”
Iminā dvārena nikkhamitvā cammagehaṃ olokentī gacchāti.
“Exit through this gate and go, looking for the leather house.”
“Diṭṭhamaṅgalikā, hãy đi ra khỏi cổng này và tìm một ngôi nhà bằng da.”
Sā tattha gantvā āha ‘‘idaṃ cammagehaṃ tumhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sāmī’’ti?
She went there and said, “Is this leather house your dwelling place, my lord?”
Nàng đến đó và nói: “Thưa chủ nhân, đây có phải là ngôi nhà bằng da, nơi ở của ngài không?”
Āmāti piṭṭhito otaritvā cammagehaṃ pāvisi.
“Yes,” he said. He dismounted from her back and entered the leather house.
“Đúng vậy.” Ngài liền xuống khỏi lưng nàng và bước vào ngôi nhà bằng da.
Tattha sattaṭṭhadivase vasanto sabbaññutagavesanadhīro ettakesu divasesu na ca jātisambhedamakāsi.
Living there for seven or eight days, the wise one, seeking omniscience, did not cause any mingling of castes during those days.
Ở đó, vị hiền giả đang tìm kiếm trí tuệ toàn tri đã sống bảy tám ngày mà không hề làm ô uế chủng tộc.
‘‘Mahākulassa dhītā sace maṃ nissāya mahantaṃ yasaṃ na pāpuṇāti, na camhāhaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ antevāsiko.
“If the daughter of a great family does not attain great glory through me, then I am not a disciple of the twenty-four Buddhas.”
“Nếu con gái của một gia đình cao quý không đạt được danh tiếng lớn nhờ ta, thì ta không phải là đệ tử của hai mươi bốn vị Phật.”
Etissā pādadhovanaudakena sakalajambudīpe rājūnaṃ abhisekakiccaṃ karissāmī’’ti cintetvā puna cintesi – ‘‘agāramajjhevasanto na sakkhissāmi, pabbajitvā pana sakkhissāmī’’ti.
“I shall perform the anointing ceremony of kings in the entire Jambudīpa with the water that washes her feet.” Having thought thus, he thought again, “I will not be able to do it while dwelling in a household, but I will be able to after going forth.”
“Ta sẽ dùng nước rửa chân của nàng để thực hiện lễ tấn phong cho các vị vua trên khắp cõi Jambudīpa.” Sau khi suy nghĩ như vậy, Ngài lại nghĩ: “Sống giữa gia đình, ta sẽ không thể làm được, nhưng nếu xuất gia thì ta sẽ có thể.”
Cintetvā taṃ āmantesi – ‘‘diṭṭhamaṅgalike mayaṃ pubbe ekacarā kammaṃ katvāpi akatvāpi sakkā jīvituṃ, idāni pana dārabharaṇaṃ paṭipannamha, kammaṃ akatvā na sakkā jīvituṃ, tvaṃ yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva mā ukkaṇṭhitthā’’ti araññaṃ pavisitvā susānādīsu nantakāni saṅkaḍḍhitvā nivāsanapārupanaṃ katvā samaṇapabbajjaṃ pabbajitvā ekacaro laddhakāyaviveko kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca nibbattetvā ‘‘idāni sakkā diṭṭhamaṅgalikāya avassayena mayā bhavitu’’nti bārāṇasiabhimukho gantvā cīvaraṃ pārupitvā bhikkhaṃ caramāno diṭṭhamaṅgalikāya gehābhimukho agamāsi.
Having thought so, he addressed her, “Dīṭṭhamaṅgalikā, formerly, when we were solitary, we could live by working or not working. Now, however, we have undertaken the burden of a wife; we cannot live without working. Until I return, do not be disconsolate.” Having said this, he entered the forest, collected rags from charnel grounds and other places, made robes for wearing, and went forth as an ascetic. Living alone and having attained physical seclusion, he performed kasiṇa meditation, developed the eight attainments (samāpattiyo) and five supernormal powers (abhiññāyo). Then he thought, “Now I can be a refuge for Dīṭṭhamaṅgalikā.” He headed towards Bārāṇasī, put on his robes, and went for alms towards Dīṭṭhamaṅgalikā’s house.
Sau khi suy nghĩ, Ngài gọi nàng và nói: “Hỡi Diṭṭhamaṅgalikā, trước đây chúng ta sống đơn độc, có thể sống dù làm việc hay không làm việc. Nhưng bây giờ chúng ta đã có gia đình, không làm việc thì không thể sống được. Nàng đừng buồn phiền cho đến khi ta trở về.” Nói xong, Ngài đi vào rừng, thu nhặt những mảnh vải vụn ở các bãi tha ma và những nơi khác, may thành y phục và áo choàng, rồi xuất gia làm Sa-môn. Ngài sống độc cư, đạt được sự thanh tịnh thân, thực hành kasiṇa và chứng đắc tám Thiền định cùng năm Thắng trí. Sau đó, Ngài nghĩ: “Bây giờ ta có thể trở thành chỗ nương tựa cho Diṭṭhamaṅgalikā rồi.” Ngài hướng về Bārāṇasī, mặc y phục, đi khất thực, và đến gần nhà của Diṭṭhamaṅgalikā.
Sā taṃ dvāre ṭhitaṃ disvā asañjānantī – ‘‘aticchatha, bhante, caṇḍālānaṃ vasanaṭṭhānameta’’nti āha.
Seeing him standing at the door, she, not recognizing him, said, “Please pass, venerable sir, this is where caṇḍālas live.”
Nàng thấy Ngài đứng ở cửa, không nhận ra, liền nói: “Bạch Đại đức, xin hãy đi qua. Đây là nơi ở của những người caṇḍāla.”
Bodhisatto tattheva aṭṭhāsi.
The Bodhisatta stood right there.
Bồ Tát vẫn đứng yên ở đó.
Sā punappunaṃ olokentī sañjānitvā hatthehi uraṃ paharitvā viravamānā pādamūle patitvā āha – ‘‘yadi te sāmi edisaṃ cittaṃ atthi, kasmā maṃ mahatā yasā parihāpetvā anāthaṃ akāsī’’ti.
Looking repeatedly, she recognized him, beat her chest with her hands, cried out, fell at his feet, and said, “My lord, if you had such a mind*, why did you deprive me of great glory and leave me helpless?”
Nàng nhìn đi nhìn lại nhiều lần, rồi nhận ra Ngài, liền đấm vào ngực bằng hai tay, than khóc, ngã xuống chân Ngài và nói: “Nếu Ngài, chủ của con, có ý định như vậy, tại sao Ngài lại bỏ rơi con, khiến con mất đi sự vinh quang lớn lao và trở thành kẻ không nơi nương tựa?”
Nānappakāraṃ paridevaṃ paridevitvā akkhīni puñchamānā uṭṭhāya bhikkhābhājanaṃ gahetvā antogehe nisīdāpetvā bhikkhaṃ adāsi.
Having lamented in various ways and wiping her eyes, she rose, took his alms bowl, seated him inside the house, and gave him alms.
Sau khi than khóc đủ kiểu, nàng lau nước mắt, đứng dậy, cầm bát khất thực, mời Ngài vào nhà ngồi và dâng thức ăn.
Mahāpuriso bhattakiccaṃ katvā āha – ‘‘diṭṭhamaṅgalike mā soci mā paridevi, ahaṃ tuyhaṃ pādadhovanaudakena sakalajambudīpe rājūnaṃ abhisekakiccaṃ kāretuṃ samattho, tvaṃ pana ekaṃ mama vacanaṃ karohi, nagaraṃ pavisitvā ‘na mayhaṃ sāmiko caṇḍālo, mahābrahmā mayhaṃ sāmiko’ti ugghosayamānā sakalanagaraṃ carāhī’’ti.
The Great Being, having finished his meal, said, “Dīṭṭhamaṅgalikā, do not grieve, do not lament. I am capable of having the anointing ceremony of kings in the entire Jambudīpa performed with the water that washes your feet. But you, please do one thing for me: go into the city and proclaim throughout the entire city, ‘My husband is not a caṇḍāla; my husband is Mahābrahmā!’”
Đấng Đại nhân sau khi dùng bữa xong liền nói: “Hỡi Diṭṭhamaṅgalikā, đừng sầu muộn, đừng than khóc. Ta có khả năng khiến nước rửa chân của nàng trở thành nước tấn phong cho các vị vua trên khắp cõi Jambudīpa. Nhưng nàng hãy làm theo một lời của ta: hãy vào thành và tuyên bố khắp thành rằng ‘Chồng của ta không phải là người caṇḍāla, chồng của ta là Đại Phạm Thiên’.”
Evaṃ vutte diṭṭhamaṅgalikā – ‘‘pakatiyāpi ahaṃ sāmi mukhadoseneva byasanaṃ pattā, na sakkhissāmevaṃ vattu’’nti āha.
When this was said, Dīṭṭhamaṅgalikā replied, “My lord, by nature, I have already suffered misfortune due to a fault of speech. I cannot speak in such a way.”
Khi được nói như vậy, Diṭṭhamaṅgalikā nói: “Bạch chủ nhân, vốn dĩ con đã gặp tai họa chỉ vì lỗi lầm ở miệng. Con không thể nói như vậy được.”
Bodhisatto – ‘‘kiṃ pana tayā mayhaṃ agāre vasantassa alikavacanaṃ sutapubbaṃ, ahaṃ tadāpi alikaṃ na bhaṇāmi, idāni pabbajito kiṃ vakkhāmi, saccavādī puriso nāmāha’’nti vatvā – ‘‘ajja pakkhassa aṭṭhamī, tvaṃ ‘ito sattāhassaccayena uposathadivase mayhaṃ sāmiko mahābrahmā candamaṇḍalaṃ bhinditvā mama santikaṃ āgamissatī’ti sakalanagare ugghosehī’’ti vatvā pakkāmi.
The Bodhisatta said, “When I lived in your house, did you ever hear me speak falsely? I did not speak falsely even then. Now that I am an ascetic, why would I speak falsely? I am a man who speaks the truth.” Having said this, he continued, “Today is the eighth day of the fortnight. Proclaim throughout the entire city, ‘My husband, Mahābrahmā, will break through the moon disc and come to me on the Uposatha day, seven days from now.’” Having said this, he departed.
Bồ Tát nói: “Khi ta còn ở trong nhà nàng, nàng đã từng nghe ta nói lời dối trá bao giờ chưa? Khi đó ta cũng không nói dối, bây giờ đã xuất gia thì ta sẽ nói gì đây? Ta là người nói lời chân thật.” Nói xong, Ngài lại nói: “Hôm nay là ngày rằm thứ tám của nửa tháng. Nàng hãy tuyên bố khắp thành rằng ‘Sau bảy ngày nữa, vào ngày Uposatha, chồng của ta là Đại Phạm Thiên sẽ xuyên thủng mặt trăng và đến với ta’.” Nói xong, Ngài rời đi.
Sā saddahitvā haṭṭhatuṭṭhā sūrā hutvā sāyaṃpātaṃ nagaraṃ pavisitvā tathā ugghosesi.
She believed him, became joyful and courageous, and entering the city morning and evening, she proclaimed as he had instructed.
Nàng tin tưởng, vui mừng hớn hở, trở nên dũng cảm, rồi sáng chiều vào thành và tuyên bố như vậy.
Manussā pāṇinā pāṇiṃ paharantā – ‘‘passatha, amhākaṃ diṭṭhamaṅgalikā caṇḍālaputtaṃ mahābrahmānaṃ karotī’’ti hasantā keḷiṃ karonti.
People clapped their hands and laughed, making fun, saying, “Look, our Dīṭṭhamaṅgalikā is making a caṇḍāla’s son a Mahābrahmā!”
Mọi người vỗ tay cười nhạo: “Hãy xem, Diṭṭhamaṅgalikā của chúng ta đang biến một đứa con của người caṇḍāla thành Đại Phạm Thiên!”
Sā punadivasepi tatheva sāyaṃpātaṃ pavisitvā – ‘‘idāni chāhaccayena, pañcāha-catūha-tīha-dvīha-ekāhaccayena mayhaṃ sāmiko mahābrahmā candamaṇḍalaṃ bhinditvā mama santikaṃ āgamissatī’’ti ugghosesi.
On the next day too, she entered the city morning and evening, just as before, and proclaimed, “Now, in six days, in five, four, three, two, one day, my husband, Mahābrahmā, will break through the moon disc and come to me.”
Ngày hôm sau, nàng cũng vào thành sáng chiều và tuyên bố như vậy: “Bây giờ, sau sáu ngày, sau năm ngày, bốn ngày, ba ngày, hai ngày, một ngày, chồng của ta là Đại Phạm Thiên sẽ xuyên thủng mặt trăng và đến với ta.”
Brāhmaṇā cintayiṃsu – ‘‘ayaṃ diṭṭhamaṅgalikā atisūrā hutvā katheti, kadāci evaṃ siyā, etha mayaṃ diṭṭhamaṅgalikāya vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggāmā’’ti cammagehassa bāhirabhāgaṃ samantā tacchāpetvā vālikaṃ okiriṃsu.
The Brahmins thought, “This Dīṭṭhamaṅgalikā speaks with such courage; it might just happen. Come, let us prepare Dīṭṭhamaṅgalikā’s dwelling place.” They had the area around the leather-covered house leveled and spread sand.
Các Bà-la-môn suy nghĩ: “Diṭṭhamaṅgalikā này nói một cách rất dũng cảm, có lẽ điều đó sẽ xảy ra. Nào, chúng ta hãy dọn dẹp nơi ở của Diṭṭhamaṅgalikā.” Họ liền dọn dẹp khu vực bên ngoài ngôi nhà da thú, san phẳng và rải cát lên.
Sāpi uposathadivase pātova nagaraṃ pavisitvā ‘‘ajja mayhaṃ sāmiko āgamissatī’’ti ugghosesi.
On the Uposatha day, she also entered the city early in the morning and proclaimed, “Today my husband will come.”
Vào ngày Uposatha, nàng cũng vào thành từ sáng sớm và tuyên bố: “Hôm nay chồng của ta sẽ đến.”
Brāhmaṇā cintayiṃsu – ‘‘ayaṃ bho na dūraṃ apadissati, ajja kira mahābrahmā āgamissati, vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahāmā’’ti cammagehaṃ samajjāpetvā haritūpalittaṃ ahatavatthehi parikkhipitvā mahārahaṃ pallaṅkaṃ attharitvā upari celavitānaṃ bandhitvā gandhamāladāmāni osārayiṃsu.
The Brahmins thought, “Indeed, friends, this Dīṭṭhamaṅgalikā is not referring to a distant time. It is said that Mahābrahmā will come today. Let us prepare the dwelling place.” Having thought so, they swept the leather-covered house clean, plastered it with wet cow dung, draped it with new cloths, spread a highly valuable couch, hung a canopy above it, and suspended garlands of fragrant flowers.
Các Bà-la-môn suy nghĩ: “Này các bạn, cô Diṭṭhamaṅgalikā này không chỉ ra một thời điểm xa xôi. Nghe nói hôm nay Đại Phạm Thiên sẽ đến, chúng ta hãy chuẩn bị nơi ở.” Họ liền quét dọn ngôi nhà da thú, trát bằng phân bò tươi, bao quanh bằng vải mới chưa nhuộm, trải một chiếc giường quý giá, treo màn vải phía trên và rải các vòng hoa thơm.
Tesaṃ paṭijaggantānaṃyeva sūriyo atthaṃ gato.
While they were still preparing, the sun set.
Trong khi họ đang dọn dẹp, mặt trời đã lặn.
Mahāpuriso cande uggatamatte abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya kāmāvacaracittena parikammaṃ katvā iddhicittena dvādasayojanikaṃ brahmattabhāvaṃ māpetvā vehāsaṃ abbhuggantvā candavimānassa anto pavisitvā vanantato abbhussakkamānaṃ candaṃ bhinditvā candavimānaṃ ohāya purato hutvā ‘‘mahājano maṃ passatū’’ti adhiṭṭhāsi.
As soon as the moon rose, the Great Being entered the jhāna that is the basis for supernormal powers, emerged from it, performed preliminary preparations with kāma-level consciousness, and then, with his mind endowed with psychic power, manifested a Brahmā-body twelve yojanas in size. He ascended into the sky, entered the moon-mansion, broke through the moon as it was emerging from the edge of the forest, abandoned the moon-mansion, placed himself in front of the moon, and resolved, “Let the multitude see me.”
Ngay khi mặt trăng mọc, Đấng Đại nhân liền nhập Thiền định làm nền tảng cho các Thắng trí, rồi xuất định. Ngài thực hiện công hạnh với tâm kāmāvacara (thuộc cõi dục), rồi dùng tâm Thần thông tạo ra một hóa thân Phạm Thiên cao mười hai dojana, bay lên không trung, đi vào bên trong cung điện mặt trăng. Ngài xuyên thủng mặt trăng khi nó đang bay ra từ một khu rừng, rồi rời cung điện mặt trăng, xuất hiện phía trước và quyết định: “Hãy để đại chúng nhìn thấy ta.”
Mahājano disvā – ‘‘saccaṃ, bho, diṭṭhamaṅgalikāya vacanaṃ, āgacchantaṃ mahābrahmānaṃ pūjessāmā’’ti gandhamālaṃ ādāya diṭṭhamaṅgalikāya gharaṃ parivāretvā aṭṭhāsi.
The multitude saw him and exclaimed, “Indeed, friends, Dīṭṭhamaṅgalikā’s words are true! We shall worship the Mahābrahmā who is coming!” Taking fragrant flowers, they surrounded Dīṭṭhamaṅgalikā’s house and stood there.
Đại chúng thấy vậy liền nói: “Này các bạn, lời của Diṭṭhamaṅgalikā là thật. Chúng ta hãy cúng dường Đại Phạm Thiên đang đến!” Họ cầm hoa thơm và vây quanh nhà của Diṭṭhamaṅgalikā.
Mahāpuriso matthakamatthakena sattavāre bārāṇasiṃ anuparigantvā mahājanena diṭṭhabhāvaṃ ñatvā dvādasayojanikaṃ attabhāvaṃ vijahitvā manussappamāṇameva māpetvā mahājanassa passantasseva cammagehaṃ pāvisi.
The Great Being circled Bārāṇasī seven times, higher and higher. Knowing that the multitude had seen him, he discarded his twelve-yojana body and manifested a body of human size. While the multitude watched, he entered the leather-covered house.
Đấng Đại nhân bay vòng quanh Bārāṇasī bảy lần ở tầng cao nhất, biết rằng đại chúng đã nhìn thấy Ngài, liền từ bỏ hóa thân mười hai dojana, tạo ra một hóa thân có kích thước bằng người thường, rồi đi vào ngôi nhà da thú ngay trước mắt đại chúng.
Mahājano disvā – ‘‘otiṇṇo no mahābrahmā, sāṇiṃ āharathā’’ti nivesanaṃ mahāsāṇiyā parikkhipitvā parivāretvā ṭhito.
The multitude saw him and cried, “Our Mahābrahmā has descended! Bring curtains!” They surrounded Dīṭṭhamaṅgalikā’s dwelling with large curtains and stood there.
Đại chúng thấy vậy liền nói: “Đại Phạm Thiên của chúng ta đã giáng trần! Hãy mang rèm đến!” Họ bao quanh ngôi nhà bằng những tấm rèm lớn và đứng vây quanh.
Mahāpurisopi sirisayanamajjhe nisīdi.
The Great Being sat in the middle of the splendid couch.
Đấng Đại nhân ngồi giữa chiếc giường quý giá.
Diṭṭhamaṅgalikā samīpe aṭṭhāsi.
Dīṭṭhamaṅgalikā stood nearby.
Diṭṭhamaṅgalikā đứng gần đó.
Atha naṃ pucchi ‘‘utusamayo te diṭṭhamaṅgalike’’ti.
Then he asked her, “Dīṭṭhamaṅgalikā, is it your season?”
Sau đó, Ngài hỏi nàng: “Hỡi Diṭṭhamaṅgalikā, nàng đang trong thời kỳ kinh nguyệt phải không?”
Āma ayyāti.
“Yes, venerable sir,” she replied.
“Vâng, bạch Ngài.”
Mayā dinnaṃ puttaṃ gaṇhāhīti aṅguṭṭhakena nābhimaṇḍalaṃ phusi.
“Take the son I give you,” he said, and touched her navel with his thumb.
“Ta đã ban cho nàng một đứa con, hãy nhận lấy!” Ngài chạm ngón cái vào rốn của nàng.
Tassā parāmasaneneva gabbho patiṭṭhāsi.
Just by his touch, she conceived.
Chỉ với cái chạm đó, nàng đã thụ thai.
Mahāpuriso – ‘‘ettāvatā te diṭṭhamaṅgalike pādadhovanaudakaṃ sakalajambudīpe rājūnaṃ abhisekodakaṃ bhavissati, tvaṃ tiṭṭhā’’ti vatvā brahmattabhāvaṃ māpetvā passantasseva mahājanassa nikkhamitvā vehāsaṃ abbhuggantvā caṇḍamaṇḍalameva paviṭṭho.
The Great Being then said, “Dīṭṭhamaṅgalikā, by this much, the water that washes your feet will become the anointing water for kings in the entire Jambudīpa. You stay here.” Having said this, he manifested a Brahmā-body, exited the leather-covered house while the multitude watched, ascended into the sky, and re-entered the moon disc itself.
Đấng Đại nhân nói: “Hỡi Diṭṭhamaṅgalikā, nước rửa chân của nàng sẽ trở thành nước tấn phong cho các vị vua trên khắp cõi Jambudīpa. Nàng hãy ở lại đây.” Nói xong, Ngài tạo ra hóa thân Phạm Thiên, rồi rời khỏi nhà ngay trước mắt đại chúng, bay lên không trung và đi vào mặt trăng.
Sā tato paṭṭhāya brahmapajāpatī nāma jātā.
From that time forth, she became known as Brahmapajāpatī (the wife of Brahmā).
Từ đó trở đi, nàng được gọi là Brahmapajāpatī (Vợ của Phạm Thiên).
Pādadhovanaudakaṃ labhanto nāma natthi.
No one obtained the water that washed her feet.
Không ai có thể có được nước rửa chân của nàng.
Brāhmaṇā – ‘‘brahmapajāpatiṃ antonagare vasāpessāmā’’ti suvaṇṇasivikāya āropetvā yāva sattamakoṭiyā aparisuddhajātikassa sivikaṃ gahetuṃ na adaṃsu.
The Brahmins decided, “We shall have Brahmapajāpatī reside within the city.” They placed her in a golden palanquin. They did not allow anyone of impure birth, even up to the seventh generation of their mother's or father's lineage, to carry the palanquin.
Các Bà-la-môn nói: “Chúng ta sẽ cho Brahmapajāpatī ở trong thành.” Họ đặt nàng lên kiệu vàng và không cho phép bất kỳ ai có dòng dõi không thanh tịnh đến bảy đời được khiêng kiệu.
Soḷasa jātimantabrāhmaṇā gaṇhiṃsu.
Sixteen Brahmins of noble birth carried it.
Mười sáu Bà-la-môn có dòng dõi cao quý đã khiêng kiệu.
Sesā gandhapupphādīhi pūjetvā nagaraṃ pavisitvā – ‘‘na sakkā, bho, ucchiṭṭhagehe brahmapajāpatiyā vasituṃ, vatthuṃ gahetvā gehaṃ karissāma, yāva pana taṃ karīyati, tāva maṇḍapeva vasatū’’ti maṇḍape vasāpesuṃ.
The remaining Brahmins honored her with fragrances, flowers, and so forth, and brought her into the city, saying, “Friends, Brahmapajāpatī cannot reside in a discarded house. We shall acquire land and build a new house. But until that is done, let her reside in a pavilion.” So they had her reside in a pavilion.
Những người còn lại cúng dường bằng hương hoa và các vật phẩm khác, rồi đưa nàng vào thành và nói: “Này các bạn, Brahmapajāpatī không thể ở trong một ngôi nhà bị bỏ hoang. Chúng ta sẽ mua đất và xây nhà mới. Trong khi chờ đợi, nàng hãy ở trong một ngôi lều tạm.” Họ liền cho nàng ở trong một ngôi lều tạm.
Tato paṭṭhāya cakkhupathe ṭhatvā vanditukāmā kahāpaṇaṃ datvā vandituṃ labhanti, savanūpacāre vanditukāmā sataṃ datvā labhanti, āsanne pakatikathaṃ savanaṭṭhāne vanditukāmā pañcasatāni datvā labhanti, pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhapetvā vanditukāmā sahassaṃ datvā labhanti, pādadhovanaudakaṃ patthayamānā dasasahassāni datvā labhanti.
From that time onwards, those who wished to pay homage, standing within sight, received permission to do so by giving one kahāpaṇa. Those who wished to pay homage within hearing range received permission by giving one hundred. Those who wished to pay homage in a place nearby where ordinary talk could be heard received permission by giving five hundred. Those who wished to pay homage by placing their heads on the instep of the feet received permission by giving one thousand. Those desiring the water for washing the feet received it by giving ten thousand.
Từ đó trở đi, những ai muốn đảnh lễ khi đứng trong tầm mắt thì phải trả một đồng kahāpaṇa để được đảnh lễ; những ai muốn đảnh lễ trong tầm nghe thì phải trả một trăm đồng; những ai muốn đặt đầu lên mu bàn chân để đảnh lễ thì phải trả một ngàn đồng; những ai mong muốn nước rửa chân thì phải trả mười ngàn đồng.
Bahinagarato antonagare yāva maṇḍapā āgacchantiyā laddhadhanaṃyeva koṭisatamattaṃ ahosi.
The money obtained by her, coming from outside the city into the city up to the pavilion, alone amounted to one hundred crores.
Số tiền thu được khi nàng đến từ bên ngoài thành phố vào bên trong thành phố, đến tận ngôi lều, là một trăm triệu.
Sakalajambudīpo saṅkhubhi, tato sabbarājāno ‘‘brahmapajāpatiyā pādadhovanena abhisekaṃ karissāmā’’ti satasahassaṃ pesetvā labhiṃsu.
The entire Jambudīpa was stirred. Then all the kings, thinking, "We will perform the anointing with the water that washes Brahmapajāpati's feet," sent one hundred thousand and obtained it. While she was staying in the pavilion, her pregnancy came to term.
Toàn cõi Jambudīpa chấn động, từ đó tất cả các vị vua đều nghĩ: “Chúng ta sẽ làm lễ quán đảnh bằng nước rửa chân của vợ Đại Phạm Thiên,” và đã gửi một trăm ngàn để nhận được.
Maṇḍape vasantiyā eva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
The prince born due to the Great Being (Matanga) was charming and endowed with auspicious marks.
Ngay khi đang ở trong ngôi lều, nàng đã chuyển dạ.
Mahāpurisaṃ paṭicca laddhakumāro pāsādiko ahosi lakkhaṇasampanno.
The entire Jambudīpa was in an uproar, saying, "The son of Mahābrahmā is born!"
Vị hoàng tử được sinh ra nhờ Đại Nhân (Mahāpurisa) rất đáng yêu, đầy đủ các tướng tốt.
Mahābrahmuno putto jātoti sakala jambudīpo ekakolāhalo ahosi.
So that there might be the price for the prince's milk-jewel (bracelet/anklet), the money that arrived from here and there amounted to one thousand crores.
Toàn cõi Jambudīpa vang lên một tiếng reo hò: “Con trai của Đại Phạm Thiên đã ra đời!”
Kumārassa khīramaṇimūlaṃ hotūti tato tato āgatadhanaṃ koṭisahassaṃ ahosi.
With this much, the mansion was also completed.
Số tiền từ khắp nơi đổ về, với mong muốn làm chi phí cho việc bú sữa và vòng tay ngọc của hoàng tử, lên đến một ngàn triệu.
Ettāvatā nivesanampi niṭṭhitaṃ.
Thinking, "We will perform the naming ceremony for the prince," they prepared the mansion, bathed the prince with perfumed water, adorned him, and because he was born in the pavilion, they named him Maṇḍabya.
Đến lúc đó, ngôi nhà cũng đã hoàn thành.
Kumārassa nāmakaraṇaṃ karissāmāti nivesanaṃ sajjetvā kumāraṃ gandhodakena nhāpetvā alaṅkaritvā maṇḍape jātattā maṇḍabyotveva nāmaṃ akaṃsu.
When the prince, growing up happily, reached the age for learning arts, those who knew various arts from all over Jambudīpa came to him and taught him the arts.
Họ nghĩ: “Chúng ta sẽ đặt tên cho hoàng tử,” rồi trang hoàng ngôi nhà, tắm rửa cho hoàng tử bằng nước thơm, trang điểm cho hoàng tử, và vì hoàng tử được sinh ra trong ngôi lều (maṇḍapa), nên họ đặt tên là Maṇḍabya.
Kumāro sukhena saṃvaḍḍhamāno sippuggahaṇavayapattoti sakalajambudīpe sippajānanakā tassa santike āgantvā sippaṃ sikkhāpenti.
The prince was intelligent and wise; whatever he heard, he grasped as if stringing pearls, and whatever he grasped remained like oil poured into a golden pot.
Hoàng tử lớn lên một cách an lạc, khi đến tuổi học nghề, những người biết nghề từ khắp Jambudīpa đều đến chỗ ngài để dạy nghề.
Kumāro medhāvī paññavā sutaṃ sutaṃ mutaṃ āvuṇanto viya gaṇhāti, gahitagahitaṃ suvaṇṇaghaṭe pakkhittatelaṃ viya tiṭṭhati.
There was no worldly text he had not mastered, to the extent that learning was expressed verbally.
Hoàng tử thông minh, trí tuệ, tiếp thu những điều đã nghe như xâu chuỗi ngọc, và những điều đã tiếp thu thì giữ vững như dầu đổ vào bình vàng.
Yāvatā vācuggatā pariyatti atthi, tena anuggahitā nāma nāhosi.
Brāhmaṇas surrounded him, and he, too, was a patron of brāhmaṇas.
Không có một lời dạy nào mà ngài không tiếp thu.
Brāhmaṇā taṃ parivāretvā caranti, sopi brāhmaṇabhatto ahosi.
Eighty thousand brāhmaṇas regularly ate meals in his house.
Các Bà-la-môn vây quanh ngài, và ngài cũng là người nuôi dưỡng Bà-la-môn.
Gehe asītibrāhmaṇasahassāni niccabhattaṃ bhuñjanti.
His house, too, was large with seven gatehouses.
Tám mươi ngàn Bà-la-môn ăn bữa ăn thường xuyên tại nhà ngài.
Gehampissa sattadvārakoṭṭhakaṃ mahantaṃ ahosi.
On the day of the house-warming ceremony, the money sent by the inhabitants of Jambudīpa amounted to one thousand crores.
Ngôi nhà của ngài cũng rất lớn, có bảy cổng.
Gehe maṅgaladivase jambudīpavāsīhi pesitadhanaṃ koṭisahassamattaṃ ahosi.
The Bodhisatta reflected: "Is the prince heedless or heedful?"
Vào ngày khánh thành ngôi nhà, số tiền được dân Jambudīpa gửi đến lên đến một ngàn triệu.
Bodhisatto āvajjesi – ‘‘pamatto nu kho kumāro appamatto’’ti.
Then, knowing about his situation, thinking, "He has become a patron of brāhmaṇas and does not know where giving yields great fruit; I shall go and tame him," he put on his robe, took his alms-bowl, and thinking, "The gatehouses are too crowded, it is not possible to enter through a gatehouse," he came through the air and descended in the open space where eighty thousand brāhmaṇas were eating.
Bồ-tát quán xét: “Hoàng tử có phóng dật hay không phóng dật?”
Athassa taṃ pavattiṃ ñatvā – ‘‘brāhmaṇabhatto jāto, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ hoti, taṃ na jānāti, gacchāmi naṃ damemī’’ti cīvaraṃ pārupitvā bhikkhābhājanaṃ gahetvā – ‘‘dvārakoṭṭhakā atisambādhā, na sakkā koṭṭhakena pavisitu’’nti ākāsenāgantvā asītibrāhmaṇasahassānaṃ bhuñjanaṭṭhāne ākāsaṅgaṇe otari.
Maṇḍabya Kumāra, holding a golden spoon, was having food served, saying, "Give soup here, give rice here," when he saw the Bodhisatta. Angered like a cobra struck with a stick, he spoke this verse:
Rồi, khi biết được sự tình đó, ngài nghĩ: “Nó đã trở thành người nuôi dưỡng Bà-la-môn, nó không biết nơi nào bố thí sẽ mang lại quả lớn. Ta sẽ đi điều phục nó,” rồi khoác y, cầm bát khất thực, và nghĩ: “Các cổng quá chật chội, không thể vào bằng cổng được,” ngài bay trên không trung và hạ xuống khoảng sân trống nơi tám mươi ngàn Bà-la-môn đang dùng bữa.
Maṇḍabyakumāropi suvaṇṇakaṭacchuṃ gāhāpetvā – ‘‘idha sūpaṃ detha idha odana’’nti parivisāpento bodhisattaṃ disvā daṇḍakena ghaṭṭitaāsiviso viya kupitvā imaṃ gāthamāha –
“Whence, pray, have you come, you of foul stench,
Hoàng tử Maṇḍabya cũng đang cầm thìa vàng, nói: “Hãy cho canh ở đây, cho cơm ở đây,” khi đang sai người phân phát thức ăn, thấy Bồ-tát, ngài nổi giận như rắn hổ mang bị gậy đánh, và nói lên bài kệ này:
Tāvadeva nagararakkhikadevatānaṃ jeṭṭhakadevarājā maṇḍabyassa gīvaṃ parivattesi.
His face was twisted backward, his eyes were rolled, saliva spewed from his mouth, and his body became stiff as if impaled on a stake.
Ngay lúc đó, vị vua trời đứng đầu các vị thần hộ thành đã xoay cổ Maṇḍabya.
Tassa mukhaṃ parivattetitvā pacchāmukhaṃ jātaṃ, akkhīni parivattāni, mukhena kheḷaṃ vamati, sarīraṃ thaddhaṃ sūle āropitaṃ viya ahosi.
Eighty thousand attendant yakkhas did the same to the eighty thousand brāhmaṇas.
Mặt của ngài bị xoay ngược ra sau, mắt ngài đảo tròn, ngài nôn nước bọt ra từ miệng, thân thể ngài cứng đờ như bị xiên trên cọc.
Asītisahassā paricārakayakkhā asītibrāhmaṇasahassāni tatheva akaṃsu.
They quickly went and reported to Brahmapajāpati.
Tám mươi ngàn dạ xoa tùy tùng cũng làm y như vậy với tám mươi ngàn Bà-la-môn.
Vegena gantvā brahmapajāpatiyā ārocayiṃsu.
She, in a hurry, came and, seeing that deformity, spoke this verse:
Họ nhanh chóng đi báo cho Brahmāpajāpatī.
Sā taramānarūpā āgantvā taṃ vippakāraṃ disvā gāthamāha –
“The head is twisted backward,
Nàng vội vã đến, thấy sự biến đổi đó, đã nói lên bài kệ:
Mahāpurisopi antaravīthiyaṃ otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya – ‘‘mayhaṃ padavaḷañjaṃ hatthiassādīnaṃ vasena mā antaradhāyittha, diṭṭhamaṅgalikāyeva naṃ passatu, mā aññe’’ti adhiṭṭhahitvā piṇḍāya caritvā yāpanamattaṃ missakodanaṃ gahetvā paṭikkamanasālāyaṃ nisinno bhuñjitvā thokaṃ bhuttāvasesaṃ bhikkhābhājaneyeva ṭhapesi.
The Great Being, starting from the place where he descended into the middle of the street, resolved thus: “May my footprints not disappear due to being trampled by elephants, horses, and so forth; may only Diṭṭhamaṅgalikā see them, and no one else.” Having thus resolved, he wandered for alms, received just enough mixed rice for sustenance, and after eating, placed a small remainder of the food in his alms-bowl.
Đại nhân (Bồ Tát) từ nơi bước xuống đường phố đã phát nguyện rằng: “Dấu chân của ta chớ để voi, ngựa, v.v., giẫm đạp mà biến mất. Chỉ riêng Diṭṭhamaṅgalikā hãy thấy nó, chớ để người khác thấy.” Sau khi khất thực và nhận được một lượng cơm trộn vừa đủ để duy trì sự sống, Ngài ngồi trong trai đường, dùng bữa, rồi để lại một ít cơm thừa trong bát khất thực.
Diṭṭhamaṅgalikāpi pāsādā oruyha antaravīthiṃ paṭipajjamānā padavaḷañjaṃ disvā – ‘‘idaṃ mayhaṃ yasadāyakassa ayyassa pada’’nti padānusārenāgantvā vanditvā āha – ‘‘tumhākaṃ, bhante, dāsena katāparādhaṃ mayhaṃ khamatha, na hi tumhe kodhavasikā nāma, detha me puttassa jīvita’’nti.
Diṭṭhamaṅgalikā, having descended from the palace and proceeded into the main street, saw the footprints and thought, “These are the footprints of the noble one who grants me prosperity.” Following the footprints, she came, bowed, and said, “Venerable sir, please forgive me for the offense committed by your slave. You are not given to anger, are you? Grant my son his life.”
Diṭṭhamaṅgalikā cũng từ lầu cao bước xuống, khi đi vào đường phố, nàng thấy dấu chân và nghĩ: “Đây là dấu chân của vị Tôn giả đã ban cho ta sự giàu sang.” Nàng đi theo dấu chân, đến nơi, đảnh lễ và thưa: “Bạch Tôn giả, xin Tôn giả tha thứ lỗi lầm mà người nô lệ của Tôn giả đã gây ra cho con. Chắc chắn Tôn giả không phải là người bị lòng sân hận chi phối. Xin Tôn giả ban lại sự sống cho con trai của con.”
Kevalaṃ, bhante, tumhākaṃ manopadoso mā hotu, devatāhi kataṃ hotu, sukhamāpayā, bhante, devatā, apicāhaṃ, bhante, kathaṃ paṭipajjāmīti.
“Venerable sir, may there be no defilement in your mind. Let it be done by devas. May the devas be happy, venerable sir. But what should I do, venerable sir?”
“Bạch Tôn giả, chỉ cần tâm Tôn giả không bị ô nhiễm, việc này do chư thiên làm cũng được, mong chư thiên được an lạc, bạch Tôn giả. Ngoài ra, bạch Tôn giả, con phải làm gì đây?”
Tena hi osadhaṃ te kathessāmi, mama bhikkhābhājane bhuttāvasesaṃ bhattamatthi, tattha thokaṃ udakaṃ āsiñcitvā thokaṃ gahetvā tava puttassa mukhe pakkhipa, avasesaṃ udakacāṭiyaṃ āloḷetvā asītiyā brāhmaṇasahassānaṃ mukhe pakkhipāti.
“Then I will tell you a remedy. There is some leftover food in my alms-bowl. Pour a little water into it, take a small portion, and put it into your son’s mouth. Mix the rest in a large water jar and put it into the mouths of eighty thousand brahmins.”
“Vậy thì ta sẽ nói cho con biết về thuốc chữa. Trong bát khất thực của ta có cơm thừa. Con hãy đổ một ít nước vào đó, lấy một ít rồi cho vào miệng con trai con. Phần còn lại, con hãy khuấy vào một bình nước lớn rồi cho vào miệng tám vạn vị Bà-la-môn.”
Sā evaṃ karissāmīti bhattaṃ gahetvā mahāpurisaṃ vanditvā gantvā tathā akāsi.
She said, “I will do so,” and taking the food, she bowed to the Great Being, left, and did as instructed.
Nàng nói: “Con sẽ làm như vậy,” rồi cầm cơm đi, đảnh lễ Đại nhân (Bồ Tát), rồi làm theo lời Ngài.
Mukhe pakkhittamatte jeṭṭhakadevarājā – ‘‘sāmimhi sayaṃ bhesajjaṃ karonte amhehi na sakkā kiñci kātu’’nti kumāraṃ vissajjesi.
As soon as the food was put into his mouth, the chief deva-king thought, “When the Master himself provides the medicine, we cannot do anything,” and released the boy.
Ngay khi cơm được cho vào miệng, vị vua chư thiên tối cao suy nghĩ: “Khi vị Ẩn sĩ tự mình làm thuốc, chúng ta không thể làm gì được,” rồi giải thoát cho vị hoàng tử.
Sopi khipitvā kiñci dukkhaṃ appattapubbo viya pakativaṇṇo ahosi.
He immediately rose up, as if he had never suffered any pain, and returned to his normal state.
Vị hoàng tử cũng nôn ra và trở lại trạng thái bình thường như chưa từng trải qua bất kỳ đau khổ nào.
Atha naṃ mātā avoca – ‘‘passa tāta tava kulupakānaṃ hirottapparahitānaṃ vippakāraṃ, samaṇā pana na evarūpā honti, samaṇe tāta bhojeyyāsī’’ti.
Then his mother said to him, “See, my dear, the wicked deed of those brahmins who frequented your family, devoid of shame and moral dread. Renunciants, my dear, are not like that. You should offer food to renunciants.”
Sau đó, mẹ chàng nói: “Con trai yêu quý, hãy xem sự biến chất của những Bà-la-môn quen thuộc với gia đình con, những kẻ không có lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi. Còn các Sa-môn thì không như vậy. Con trai yêu quý, con hãy cúng dường các Sa-môn chân chính.”
Tato sesakaṃ udakacāṭiyaṃ āluḷāpetvā brāhmaṇānaṃ mukhe pakkhipāpesi.
After that, she had the remaining food mixed in the water jar and put into the mouths of the brahmins.
Sau đó, nàng cho khuấy phần cơm thừa còn lại vào một bình nước lớn và cho vào miệng các Bà-la-môn.
Yakkhā tāvadeva vissajjetvā palāyiṃsu.
The yakkhas immediately released them and fled.
Ngay lập tức, các Dạ-xoa giải thoát và bỏ chạy.
Brāhmaṇā khipitvā khipitvā uṭṭhahitvā kiṃ amhākaṃ mukhe pakkhittanti pucchiṃsu.
The brahmins, having stood up and shaken themselves, asked, “What was put into our mouths?”
Các Bà-la-môn nôn mửa liên tục, rồi đứng dậy hỏi: “Cái gì đã được cho vào miệng chúng ta vậy?”
Mātaṅgaisissa ucchiṭṭhabhattanti.
“It was the leftover food of the ascetic Mātaṅga.”
“Đó là cơm thừa của vị Ẩn sĩ Mātanga.”
Te ‘‘caṇḍālassa ucchiṭṭhakaṃ khādāpitamhā, abrāhmaṇā dānimhā jātā, idāni no brāhmaṇā ‘asuddhabrāhmaṇā ime’ti sambhogaṃ na dassantī’’ti tato palāyitvā majjharaṭṭhaṃ gantvā majjharājassa nagare aggāsanikā brāhmaṇā nāma mayanti rājagehe bhuñjanti.
They thought, “We have been made to eat the leftovers of a caṇḍāla. We are no longer brahmins. Now other brahmins will not associate with us, saying, ‘These are impure brahmins.’” So they fled from that place, went to the Middle Country, and in the city of the king of the Middle Country, they claimed, “We are brahmins holding the highest seats,” and ate in the royal palace.
Họ nghĩ: “Chúng ta đã bị bắt ăn đồ thừa của một người hạ tiện (Caṇḍāla). Bây giờ chúng ta đã trở thành những người không phải Bà-la-môn. Các Bà-la-môn chân chính sẽ không chấp nhận giao thiệp với chúng ta vì cho rằng ‘những Bà-la-môn này không thanh tịnh’.” Thế là họ bỏ chạy khỏi đó, đến xứ Trung Ấn, và tự xưng là “những Bà-la-môn ngồi ghế cao quý” trong thành phố của vua xứ Trung Ấn, rồi ăn trong cung vua.
Tasmiṃ samaye bodhisatto pāpaniggahaṃ karonto mānajātike nimmadayanto vicarati.
At that time, the Bodhisatta was traveling, subduing the wicked and humbling the conceited.
Vào thời điểm đó, Bồ Tát đang đi khắp nơi để trừng phạt những kẻ xấu xa và làm nhục những kẻ kiêu ngạo.
Atheko ‘‘jātimantatāpaso nāma mayā sadiso natthī’’ti aññesu saññampi na karoti.
Then there was a certain ascetic named Jātimanta who thought, “There is no one equal to me,” and paid no regard to others.
Có một vị ẩn sĩ tên Jātimanta Tāpasa, tự nghĩ: “Không ai sánh bằng ta về dòng dõi,” và không coi trọng người khác.
Bodhisatto taṃ gaṅgātīre vasamānaṃ disvā ‘‘mānaniggahamassa karissāmī’’ti tattha agamāsi.
The Bodhisatta saw him living on the bank of the Ganges and went there, thinking, “I will humble his conceit.”
Bồ Tát thấy vị Jātimanta Tāpasa này đang sống bên bờ sông Hằng, liền nghĩ: “Ta sẽ làm nhục sự kiêu ngạo của ông ta,” rồi đi đến đó.
Taṃ jātimantatāpaso pucchi – ‘‘kiṃ jacco bhava’’nti?
The ascetic Jātimanta asked him, “What is your caste, sir?”
Vị Jātimanta Tāpasa hỏi Ngài: “Ngài thuộc dòng dõi nào?”
Caṇḍālo ahaṃ ācariyāti.
“I am a caṇḍāla, master,” he replied.
“Thưa Thầy, tôi là một Caṇḍāla (người hạ tiện).”
Apehi caṇḍāla apehi caṇḍāla, heṭṭhāgaṅgāya vasa, mā uparigaṅgāya udakaṃ ucchiṭṭhamakāsīti.
“Go away, caṇḍāla! Go away, caṇḍāla! Live downstream on the Ganges; do not make the water upstream impure!”
“Đi đi, Caṇḍāla! Đi đi, Caṇḍāla! Hãy sống ở hạ nguồn sông Hằng, đừng làm ô uế nước ở thượng nguồn sông Hằng!”
Bodhisatto – ‘‘sādhu ācariya, tumhehi vuttaṭṭhāne vasissāmī’’ti heṭṭhāgaṅgāya vasanto ‘‘gaṅgāya udakaṃ paṭisotaṃ sandatū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Bodhisatta replied, “Very well, master, I will live where you have told me,” and living downstream on the Ganges, he resolved, “May the water of the Ganges flow upstream.”
Bồ Tát nói: “Tốt lắm, thưa Thầy, tôi sẽ sống ở nơi mà Thầy đã chỉ định.” Ngài sống ở hạ nguồn sông Hằng và phát nguyện: “Nước sông Hằng hãy chảy ngược dòng!”
Jātimantatāpaso pātova gaṅgaṃ oruyha udakaṃ ācamati, jaṭā dhovati.
Early in the morning, the ascetic Jātimanta descended into the Ganges to rinse his mouth and wash his matted hair.
Vị Jātimanta Tāpasa sáng sớm đã xuống sông Hằng để súc miệng và gội tóc bện.
Bodhisatto dantakaṭṭhaṃ khādanto piṇḍaṃ piṇḍaṃ kheḷaṃ udake pāteti.
As the Bodhisatta chewed his tooth-stick, he spat lumps of saliva into the water.
Bồ Tát, trong khi nhai cây xỉa răng, nhổ từng cục nước bọt xuống nước sông.
Dantakaṭṭhakucchiṭṭhakampi tattheva pavāheti.
He also threw the used tooth-stick into the same place.
Ngài cũng vứt cây xỉa răng đã dùng vào đó.
Yathā ce taṃ aññattha alaggitvā tāpasasseva jaṭāsu laggati, tathā adhiṭṭhāsi.
He resolved that it should not stick anywhere else, but only to the ascetic’s matted hair.
Ngài phát nguyện sao cho nước bọt và cây xỉa răng không dính vào nơi nào khác mà chỉ dính vào búi tóc của vị ẩn sĩ.
Kheḷampi dantakaṭṭhampi tāpasassa jaṭāsuyeva patiṭṭhāti.
Both the saliva and the tooth-stick landed directly on the ascetic’s matted hair.
Nước bọt và cây xỉa răng đều bám vào búi tóc của vị ẩn sĩ.
Tāpaso caṇḍālassidaṃ kammaṃ bhavissatīti vippaṭisārī hutvā gantvā pucchi – ‘‘idaṃ, bho caṇḍāla, gaṅgāya udakaṃ tayā paṭisotagāmikata’’nti?
The ascetic, realizing this must be the work of the caṇḍāla, was displeased and went to ask, “O caṇḍāla, have you made this water of the Ganges flow upstream?”
Vị ẩn sĩ nghĩ: “Đây chắc là việc làm của tên Caṇḍāla đó,” rồi hối hận, đi đến hỏi: “Này Caṇḍāla, có phải ngươi đã làm cho nước sông Hằng này chảy ngược dòng không?”
Āma ācariya.
“Yes, master.”
“Vâng, thưa Thầy.”
Tena hi tvaṃ heṭṭhāgaṅgāya mā vasa, uparigaṅgāya vasāti.
“Then do not live downstream on the Ganges; live upstream.”
“Vậy thì ngươi đừng sống ở hạ nguồn sông Hằng nữa, hãy sống ở thượng nguồn sông Hằng!”
Sādhu ācariya, tumhehi vuttaṭṭhāne vasissāmīti tattha vasanto iddhiṃ paṭippassambhesi, udakaṃ yathāgatikameva jātaṃ.
“Very well, master, I will live where you have told me,” he replied, and living there, he ceased his psychic power, and the water returned to its usual flow.
“Tốt lắm, thưa Thầy, tôi sẽ sống ở nơi mà Thầy đã chỉ định.” Ngài sống ở đó và ngưng thần thông, nước sông trở lại chảy như cũ.
Puna tāpaso tadeva byasanaṃ pāpuṇi.
Again, the ascetic fell into the same trouble.
Một lần nữa, vị ẩn sĩ lại gặp phải tai họa tương tự.
So puna gantvā bodhisattaṃ pucchi, – ‘‘bho caṇḍāla, tvamidaṃ gaṅgāya udakaṃ kālena paṭisotagāmiṃ kālena anusotagāmiṃ karosī’’ti?
He went back and asked the Bodhisatta again, “O caṇḍāla, do you make this water of the Ganges flow upstream at times and downstream at times?”
Ông ta lại đi đến hỏi Bồ Tát: “Này Caṇḍāla, có phải ngươi lúc thì làm cho nước sông Hằng này chảy ngược dòng, lúc thì làm cho nó chảy xuôi dòng không?”
Āma ācariya.
“Yes, master.”
“Vâng, thưa Thầy.”
Caṇḍāla, ‘‘tvaṃ sukhavihārīnaṃ pabbajitānaṃ sukhena vasituṃ na desi, sattame te divase sattadhā muddhā phalatū’’ti.
“Caṇḍāla, you do not allow renunciants who live in comfort to live at ease. On the seventh day, may your head split into seven pieces!”
“Caṇḍāla, ngươi không cho phép các vị xuất gia sống an lạc được sống an lạc. Vào ngày thứ bảy, đầu ngươi sẽ vỡ làm bảy mảnh!”
Sādhu acariya, ahaṃ pana sūriyassa uggantuṃ na dassāmīti.
“Very well, master. But I will not allow the sun to rise.”
“Tốt lắm, thưa Thầy. Còn tôi thì sẽ không cho mặt trời mọc.”
Atha mahāsatto cintesi – ‘‘etassa abhisāpo etasseva upari patissati, rakkhāmi na’’nti sattānuddayatāya punadivase iddhiyā sūriyassa uggantuṃ na adāsi.
Then the Great Being thought, “This curse will fall upon him. I will protect him.” Out of compassion for beings, on the next day, he used his psychic power to prevent the sun from rising.
Sau đó, Đại Bồ Tát suy nghĩ: “Lời nguyền rủa này sẽ giáng xuống chính ông ta. Ta sẽ bảo vệ ông ta.” Vì lòng từ bi đối với chúng sinh, vào ngày hôm sau, Ngài dùng thần thông không cho mặt trời mọc.
Iddhimato iddhivisayo nāma acinteyyo, tato paṭṭhāya aruṇuggaṃ na paññāyati, rattindivaparicchedo natthi, kasivaṇijjādīni kammāni payojento nāma natthi.
The sphere of an accomplished one’s psychic power is indeed inconceivable. From that time on, the dawn was not seen, there was no distinction between night and day, and no one engaged in agriculture, trade, or other occupations.
Phạm vi thần thông của người có thần thông là không thể nghĩ bàn. Từ đó trở đi, không còn thấy bình minh, không có sự phân biệt ngày đêm, không ai còn làm các công việc như cày cấy, buôn bán, v.v.
Manussā – ‘‘yakkhāvaṭṭo nu kho ayaṃ bhūtadevaṭṭonāgasupaṇṇāvaṭṭo’’ti upaddavappattā ‘‘kiṃ nu kho kātabba’’nti cintetvā ‘‘rājakulaṃ nāma mahāpaññaṃ, lokassa hitaṃ cintetuṃ sakkoti, tattha gacchāmā’’ti rājakulaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ.
The people, afflicted by this calamity, wondered, “Is this a disturbance by yakkhas, or by bhūtas, devas, nāgas, or supaṇṇas?” They thought, “What should be done?” and concluded, “The royal family is very wise; they can consider the welfare of the world. Let us go there.” So they went to the royal palace and reported the matter.
Mọi người, bị tai họa giáng xuống, nghĩ: “Đây có phải là do Dạ-xoa, quỷ thần, Nāga hay Supaṇṇa gây ra không?” Họ suy nghĩ: “Chúng ta phải làm gì đây?” Rồi họ nghĩ: “Hoàng gia là nơi có trí tuệ lớn, có thể lo lắng cho lợi ích của thế gian. Chúng ta hãy đến đó.” Họ đến cung vua và trình bày sự việc.
Rājā sutvā bhītopi abhītākāraṃ katvā – ‘‘mā tātā bhāyatha, imaṃ kāraṇaṃ gaṅgātīravāsī jātimantatāpaso jānissati, taṃ pucchitvā nikkaṅkhā bhavissāmā’’ti katipayeheva atthacarakehi manussehi saddhiṃ tāpasaṃ upasaṅkamitvā katapaṭisanthāro tamatthaṃ pucchi.
The king, though frightened, pretended to be fearless and said, “Do not be afraid, my children. The ascetic Jātimanta, who lives on the bank of the Ganges, will know the reason for this. Let us ask him and be free from doubt.” With a few attendants, he approached the ascetic, exchanged greetings, and asked about the matter.
Nhà vua nghe xong, dù sợ hãi nhưng vẫn tỏ ra không sợ hãi và nói: “Hỡi các con, đừng sợ hãi. Vị ẩn sĩ Jātimanta Tāpasa sống bên bờ sông Hằng sẽ biết nguyên nhân của việc này. Chúng ta hãy hỏi ông ta để không còn nghi ngờ gì nữa.” Rồi nhà vua cùng với một vài người hầu cận đi đến gặp vị ẩn sĩ, sau khi chào hỏi, liền hỏi về sự việc đó.
Tāpaso āha – ‘‘āma mahārāja, eko caṇḍālo atthi, so imaṃ gaṅgāya udakaṃ kālena anusotagāmiṃ kālena patisotagāmiṃ karoti, mayā tadatthaṃ kiñci kathitaṃ atthi, taṃ pucchatha, so jānissatī’’ti.
The ascetic replied, “Yes, great king, there is a caṇḍāla. He makes this water of the Ganges flow downstream at times and upstream at times. I have said something to him about that. Ask him; he will know.”
Vị ẩn sĩ nói: “Thưa Đại vương, có một Caṇḍāla. Ông ta lúc thì làm cho nước sông Hằng này chảy xuôi dòng, lúc thì làm cho nó chảy ngược dòng. Tôi đã nói một vài điều về việc đó. Xin Đại vương hãy hỏi ông ta, ông ta sẽ biết.”
Rājā mātaṅgaisissa santikaṃ gantvā – ‘‘tumhe, bhante, aruṇassa uggantuṃ na dethā’’ti pucchi.
The king went to the ascetic Mātaṅga and asked, “Venerable sir, are you preventing the dawn from rising?”
Nhà vua đến chỗ vị ẩn sĩ Mātanga và hỏi: “Bạch Tôn giả, có phải Tôn giả không cho bình minh mọc không?”
Āma, mahārājāti.
“Yes, great king.”
“Vâng, thưa Đại vương.”
Kiṃ kāraṇā bhanteti?
“For what reason, venerable sir?”
“Bạch Tôn giả, vì lý do gì?”
Jātimantatāpasakāraṇā, mahārāja, jātimantatāpasena āgantvā maṃ vanditvā khamāpitakāle dassāmi mahārājāti.
“Because of the ascetic Jātimanta, great king. I will allow it when the ascetic Jātimanta comes, bows to me, and asks for forgiveness, great king.”
“Vì vị ẩn sĩ Jātimanta Tāpasa, thưa Đại vương. Khi nào vị ẩn sĩ Jātimanta Tāpasa đến đảnh lễ và xin lỗi tôi, tôi sẽ cho bình minh mọc, thưa Đại vương.”
Rājā gantvā ‘‘etha ācariya, tāpasaṃ khamāpethā’’ti āha.
The king went and said, “Come, master, ask the ascetic for forgiveness.”
Nhà vua đi đến và nói: “Thưa Thầy, hãy đến xin lỗi vị ẩn sĩ đó.”
Nāhaṃ, mahārāja, caṇḍālaṃ vandāmīti.
“Great king, I will not bow to a caṇḍāla.”
“Thưa Đại vương, tôi sẽ không đảnh lễ một Caṇḍāla.”
Mā ācariya, evaṃ karotha, janapadassa mukhaṃ passathāti.
“Teacher, do not act thus. Behold the distressed faces of the people!”
Thưa đạo sĩ, xin đừng làm như vậy, hãy nhìn xem gương mặt của người dân trong xứ!
So puna paṭikkhipiyeva.
But he rejected it again.
Vị ấy lại từ chối lần nữa.
Rājā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ācariyo khamāpetuṃ na icchitī’’ti āha.
The king approached the Bodhisatta and said, “The teacher does not wish to apologize.”
Vua đến gần Bồ Tát và thưa: “Vị đạo sĩ không muốn xin lỗi.”
Akhamāpite ahaṃ sūriyaṃ na muñcāmīti.
“If he does not apologize, I will not release the sun.”
(Bồ Tát nói): “Nếu không xin lỗi, ta sẽ không thả mặt trời.”
Rājā ‘‘ayaṃ khamāpetuṃ na icchati, ayaṃ akhamāpite sūriyaṃ na muñcati, kiṃ amhākaṃ tena tāpasena, lokaṃ olokessāmā’’ti ‘‘gacchatha, bho, tāpasasantikaṃ, taṃ hatthesu ca pādesu ca gahetvā mātaṅgaisissa pādamūle netvā nipajjāpetvā khamāpetha etassa janapadānuddayataṃ paṭiccā’’ti āha.
The king said, “This one does not wish to apologize, and this one will not release the sun if he does not apologize. What do we care for that ascetic? We shall consider the world!” Then he said, “Go, sirs, to that ascetic, take him by the hands and feet, lead him to the feet of the ascetic Mātaṅga, make him prostrate, and make him apologize for the sake of compassion for the people.”
Vua nói: “Vị này không muốn xin lỗi, vị này lại không thả mặt trời nếu không xin lỗi. Chúng ta cần gì vị đạo sĩ ấy nữa, hãy nhìn xem thế gian này!” Rồi vua nói: “Này các khanh, hãy đi đến chỗ vị đạo sĩ kia, nắm tay và chân của ông ta, đưa đến dưới chân đạo sĩ Mātaṅga và bắt ông ta nằm xuống để xin lỗi, vì lòng từ bi đối với người dân trong xứ này.”
Te rājapurisā gantvā taṃ tathā katvā ānetvā mātaṅgaisissa pādamūle nipajjāpetvā khamāpesuṃ.
Those royal men went, did as told, brought him, made him prostrate at the feet of the ascetic Mātaṅga, and made him apologize.
Các quan cận thần ấy đã đi và làm như vậy, rồi đưa vị đạo sĩ kia đến, bắt nằm xuống dưới chân đạo sĩ Mātaṅga và khiến ông ta xin lỗi.
Ahaṃ nāma khamitabbaṃ khamāmi, apica kho pana etassa kathā etasseva upari patissati.
“I indeed forgive whom I ought to forgive, but his words will fall upon himself.
“Ta thì tha thứ cho người đáng được tha thứ, nhưng lời nói của vị ấy sẽ giáng xuống chính vị ấy.
Mayā sūriye vissajjite sūriyarasmi etassa matthake patissati, athassa sattadhā muddhā phalissati.
When I release the sun, its rays will fall upon his head, and then his head will split into seven pieces.
Khi ta thả mặt trời, tia nắng mặt trời sẽ chiếu lên đỉnh đầu của vị ấy, và đầu của vị ấy sẽ vỡ thành bảy mảnh.
Tañca kho panesa byasanaṃ mā pāpuṇātu, etha tumhe etaṃ galappamāṇe udake otāretvā mahantaṃ mattikāpiṇḍamassa sīse ṭhapetha.
However, may this calamity not befall him. Come, you all, make him stand in water up to his neck and place a large lump of clay on his head.
Nhưng để vị ấy không gặp phải tai họa đó, các ngươi hãy đưa vị ấy xuống nước sâu ngang cổ và đặt một cục đất sét lớn lên đầu vị ấy.
Athāhaṃ sūriyaṃ vissajjissāmi.
Then I will release the sun.
Sau đó ta sẽ thả mặt trời.
Sūriyarasmi mattikāpiṇḍe patitvā taṃ sattadhā bhindissati.
The sun's rays will strike the lump of clay and split it into seven pieces.
Tia nắng mặt trời sẽ chiếu vào cục đất sét và làm nó vỡ thành bảy mảnh.
Athesa mattikāpiṇḍaṃ chaḍḍetvā nimujjitvā aññena titthena uttaratu, iti naṃ vadatha, evamassa sotthi bhavissatīti.
Then, tell him to throw off the lump of clay, dive, and emerge at another landing place; thus he will be safe.”
Sau đó, vị ấy hãy bỏ cục đất sét, lặn xuống và lên bờ ở một bến khác. Hãy nói với vị ấy như vậy, thì vị ấy sẽ được an toàn.”
Te manussā ‘‘evaṃ karissāmā’’ti tathā kāresuṃ.
Those people said, “We will do so,” and they did accordingly.
Những người đó nói: “Chúng tôi sẽ làm như vậy,” và đã thực hiện.
Tassāpi tatheva sotthi jātā.
He too was thus saved.
Vị ấy cũng đã được an toàn như vậy.
So tato paṭṭhāya – ‘‘jāti nāma akāraṇaṃ, pabbajitānaṃ abbhantare guṇova kāraṇa’’nti jātigottamānaṃ pahāya nimmado ahosi.
From that time on, he abandoned the pride of birth and lineage, thinking, “Birth is not the cause; among ascetics, only virtue is the cause,” and became humble.
Từ đó trở đi, vị ấy đã từ bỏ sự kiêu mạn về dòng dõi và gia tộc, trở nên không còn say đắm, vì nghĩ rằng: “Dòng dõi không phải là nguyên nhân, trong số những người xuất gia, phẩm hạnh mới là nguyên nhân.”
Iti jātimantatāpase damite mahājano bodhisattassa thāmaṃ aññāsi, mahākolāhalaṃ jātaṃ.
Thus, when the ascetic of noble birth was tamed, the great multitude recognized the power of the Bodhisatta, and a great uproar arose.
Như vậy, khi vị đạo sĩ kiêu mạn về dòng dõi đã được chế ngự, đại chúng đã nhận ra sức mạnh của Bồ Tát, và một sự náo động lớn đã xảy ra.
Rājā attano nagaraṃ gamanatthāya bodhisattaṃ yāci.
The king implored the Bodhisatta to return to his city.
Vua thỉnh Bồ Tát về thành của mình.
Mahāsatto paṭiññaṃ datvā tāni ca asītibrāhmaṇasahassāni damessāmi, paṭiññañca mocessāmīti majjharājassa nagaraṃ agamāsi.
The Great Being, having given his promise, thought, “I will tame those eighty thousand brahmins and fulfill my promise,” and went to the city of the Middle King.
Đại Bồ Tát đã hứa và đi đến thành của vua Majjha, nghĩ rằng: “Ta sẽ chế ngự tám vạn vị Bà-la-môn kia và hoàn thành lời hứa của mình.”
Brāhmaṇā bodhisattaṃ disvāva – bho, ‘‘ayaṃ so, bho mahācoro, āgato, idāneva sabbe ete mayhaṃ ucchiṭṭhakaṃ khāditvā abrāhmaṇā jātāti amhe pākaṭe karissati, evaṃ no idhāpi āvāso na bhavissati, paṭikacceva māressāmā’’ti rājānaṃ puna upasaṅkamitvā āhaṃsu – ‘‘tumhe, mahārāja, etaṃ caṇḍālapabbajitaṃ mā sādhurūpoti maññittha, esa garukamantaṃ jānāti, pathaviṃ gahetvā ākāsaṃ karoti, ākāsaṃ pathaviṃ, dūraṃ gahetvā santikaṃ karoti, santikaṃ dūraṃ, gaṅgaṃ nivattetvā uddhagāminiṃ karoti, icchanto pathaviṃ ukkhipitvā pātetuṃ maññe sakkoti.
As soon as the brahmins saw the Bodhisatta, they exclaimed, “Sirs, this great thief has come! Now he will declare that all of us have become non-brahmins by eating his leftovers. Thus, we will have no dwelling here either. Let us kill him beforehand!” They approached the king again and said, “Your Majesty, do not consider this caṇḍāla ascetic to be a good person. He knows a formidable charm. He can take earth and make it sky, and sky and make it earth; he can take what is far and make it near, and what is near and make it far; he can reverse the Gaṅgā and make it flow upstream. It seems he can even lift up the earth and cast it down if he wishes.
Các Bà-la-môn vừa thấy Bồ Tát liền nói: “Này các bạn, đây là tên trộm lớn kia đã đến. Ngay bây giờ, hắn sẽ làm cho tất cả chúng ta bị phơi bày là những kẻ đã ăn đồ thừa của hắn và trở thành phi Bà-la-môn. Như vậy, chúng ta sẽ không còn chỗ ở đây nữa. Tốt hơn hết là chúng ta hãy giết hắn ngay từ đầu!” Rồi họ lại đến gần nhà vua và tâu: “Tâu Đại vương, xin ngài đừng nghĩ rằng vị đạo sĩ caṇḍāla này là người tốt. Hắn biết một thần chú ghê gớm, có thể biến đất thành trời, biến trời thành đất, biến xa thành gần, biến gần thành xa, có thể làm cho sông Gaṅgā chảy ngược lên thượng nguồn. Hắn có lẽ có thể nhấc bổng cả trái đất lên rồi ném xuống.
Parassa vā cittaṃ nāma sabbakālaṃ na sakkā gahetuṃ, ayaṃ idha patiṭṭhaṃ labhanto tumhākaṃ rajjampi nāseyya, jīvitantarāyampi vaṃsupacchedampi kareyya, amhākaṃ vacanaṃ karotha, mahārāja, ajjeva imaṃ māretuṃ vaṭṭatī’’ti.
One cannot always control another’s mind. If he establishes himself here, he might even destroy your kingdom, cause a threat to your life, and bring about the extermination of your lineage. Your Majesty, heed our words; it is fitting to kill him today!”
Tâm trí của người khác thì không thể nắm bắt được mãi mãi. Nếu hắn được thiết lập ở đây, hắn có thể hủy hoại cả vương quốc của ngài, gây nguy hiểm đến tính mạng và cắt đứt dòng dõi của ngài. Tâu Đại vương, xin hãy nghe lời chúng tôi, nên giết hắn ngay hôm nay!”
Rājāno nāma parapattiyā honti, iti so bahūnaṃ kathāvasena niṭṭhaṃ gato.
Kings are influenced by others; thus, he decided based on the words of many.
Các vị vua thường phụ thuộc vào người khác, vì vậy vua ấy đã đi đến quyết định dựa trên lời nói của nhiều người.
Bodhisatto pana nagare piṇḍāya caritvā udakaphāsukaṭṭhāne missakodanaṃ bhuñjitvā rājuyyānaṃ gantvā nirāparādhatāya nirāsaṅko maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi.
However, the Bodhisatta, after collecting alms in the city, ate the mixed rice at a comfortable waterside place, and then went to the royal garden. Being faultless and fearless, he sat on the auspicious stone slab.
Còn Bồ Tát, sau khi khất thực trong thành và dùng bữa cơm trộn ở một nơi có nước tiện lợi, đã đi đến vườn thượng uyển của nhà vua và ngồi trên phiến đá quý một cách vô tư lự, không sợ hãi vì không có lỗi lầm.
Atīte cattālīsa, anāgate cattālīsāti asītikappe anussarituṃ samatthañāṇassa anāvajjanatāya muhuttamattake kāle sati nappahoti, rājā aññaṃ ajānāpetvā sayameva gantvā nirāvajjanatāya pamādena nisinnaṃ mahāpurisaṃ asinā paharitvā dve bhāge akāsi.
Though his knowledge was capable of recalling eighty aeons (forty past and forty future), due to not attending to it, mindfulness did not arise for a moment. The king, without informing anyone else, went himself and struck the Great Being, who was sitting heedlessly due to lack of attention, with a sword, cutting him into two pieces.
Do không suy xét, trong khoảnh khắc, tâm trí của Bồ Tát, người có khả năng nhớ lại tám mươi kiếp (bốn mươi kiếp quá khứ và bốn mươi kiếp vị lai), đã không chú ý. Vua, không cho ai khác biết, tự mình đi đến, dùng gươm chém Bồ Tát, người đang ngồi trong sự lơ đễnh vì không suy xét, thành hai mảnh.
Imassa rañño vijite aṭṭhamaṃ lohakūṭavassaṃ, navamaṃ kalalavassaṃ vassi.
In the realm of this king, the eighth iron-peak shower and the ninth mud-slush shower fell.
Trong vương quốc của vị vua này, đã có trận mưa sắt thứ tám và trận mưa bùn thứ chín.
Iti imassāpi raṭṭhe nava vuṭṭhiyo patitā.
Thus, in this king’s country, nine showers fell.
Như vậy, trong xứ của vị vua này, đã có chín trận mưa giáng xuống.
So ca rājā sapariso mahāniraye nibbatto.
And that king, along with his retinue, was reborn in the great hell.
Vị vua ấy cùng với tùy tùng đã tái sinh vào đại địa ngục.
Tenāha saṃkiccapaṇḍito –
Therefore, the wise Saṃkicca said:
Vì thế, học giả Saṃkicca đã nói:
67. Anuviccakāranti anuvicāretvā cintetvā tulayitvā kātabbaṃ karohīti vuttaṃ hoti.
Anuviccakāra means, “Consider, reflect, weigh, and then act,” as was said.
67. Anuviccakāraṃ có nghĩa là hãy làm điều cần làm sau khi đã suy xét, cân nhắc và xem xét kỹ lưỡng.
Sādhu hotīti sundaro hoti.
Sādhu hotī means it is good.
Sādhu hoti có nghĩa là điều đó là tốt đẹp.
Tumhādisasmiñhi maṃ disvā maṃ saraṇaṃ gacchante nigaṇṭhaṃ disvā nigaṇṭhaṃ saraṇaṃ gacchante – ‘‘kiṃ ayaṃ upāli diṭṭhadiṭṭhameva saraṇaṃ gacchatī’’ti?
For if someone like you were to see me and take refuge in me, and then see a Nigaṇṭha and take refuge in a Nigaṇṭha, the criticism would arise, “Why does this Upāli take refuge in everyone he sees?”
Vì khi một người như ông thấy tôi và quy y tôi, rồi lại thấy một Nigaṇṭha và quy y Nigaṇṭha, thì sẽ có lời chỉ trích rằng: “Tại sao Upāli này lại quy y bất cứ ai mà ông ta gặp?”
Garahā uppajjissati, tasmā anuviccakāro tumhādisānaṃ sādhūti dasseti.
Therefore, it is shown that careful consideration is good for those like you.
Vì vậy, việc suy xét kỹ lưỡng là tốt cho những người như ông.
Paṭākaṃ parihareyyunti te kira evarūpaṃ sāvakaṃ labhitvā – ‘‘asuko nāma rājā vā rājamahāmatto vā seṭṭhi vā amhākaṃ saraṇaṃ gato sāvako jāto’’ti paṭākaṃ ukkhipitvā nagare ghosentā āhiṇḍanti.
Paṭākaṃ parihareyyu means that these others, having gained such a prominent disciple, would raise a banner and proclaim throughout the city, “Such and such a king, or royal minister, or wealthy merchant has taken refuge in us and become our disciple.”
Paṭākaṃ parihareyyuṃ có nghĩa là họ (các ngoại đạo) sau khi có được một đệ tử như vậy, sẽ giương cờ và đi khắp thành phố để tuyên bố: “Vị vua, hoặc đại thần, hoặc trưởng giả tên là... đã quy y chúng tôi và trở thành đệ tử của chúng tôi.”
Evaṃ no mahantabhāvo āvi bhavissatīti ca, sace tassa ‘‘kimahaṃ etesaṃ saraṇaṃ gato’’ti vippaṭisāro uppajjeyya, tampi so ‘‘etesaṃ me saraṇagatabhāvaṃ bahū jānanti, dukkhaṃ idāni paṭinivattitu’’nti vinodetvā na paṭikkamissatīti ca.
Firstly, thinking, “Thus our greatness will be revealed,” and secondly, if the thought of regret should arise in that person, “Why did I take refuge in them?”, he would suppress it by thinking, “Many people know that I have taken refuge in them; it would be difficult to turn back now,” and so he would not withdraw.
Vì họ nghĩ rằng: “Như vậy, sự vĩ đại của chúng tôi sẽ được hiển lộ,” và nếu vị đệ tử đó có hối hận rằng: “Tại sao mình lại quy y họ?” thì vị ấy cũng sẽ tự xoa dịu mình bằng cách nghĩ: “Nhiều người biết mình đã quy y họ, bây giờ khó mà rút lui được,” và sẽ không từ bỏ.
‘‘Tenāha paṭākaṃ parihareyyu’’nti.
Therefore, it was said, “They would carry a banner.”
“Vì thế, họ sẽ giương cờ.”
68. Opānabhūtanti paṭiyattaudapāno viya ṭhitaṃ.
Opānabhūta means standing like a well-prepared water-well.
68. Opānabhūtaṃ có nghĩa là giống như một cái giếng nước đã được chuẩn bị sẵn.
Kulanti tava nivesanaṃ.
Kula means your household.
Kulaṃ có nghĩa là gia đình của ông.
Dātabbaṃ maññeyyāsīti pubbe dasapi vīsatipi saṭṭhipi jane āgate disvā natthīti avatvā deti.
Dātabbaṃ maññeyyāsī means that previously, seeing ten, twenty, or sixty people come, you would give without saying, “There is nothing.”
Dātabbaṃ maññeyyāsī có nghĩa là trước đây, khi thấy mười, hai mươi, hoặc sáu mươi người đến, ông đã không nói “không có” mà vẫn bố thí.
Idāni maṃ saraṇaṃ gatakāraṇamattenava mā imesaṃ deyyadhammaṃ, upacchindittha, sampattānañhi dātabbamevāti ovadati.
Now, just because you have taken refuge in me, do not cut off their due offerings. For those who come, it is indeed proper to give, he advises.
Bây giờ, chỉ vì ông đã quy y tôi, xin đừng cắt đứt sự bố thí cho họ. Thật vậy, những gì được mang đến thì nên bố thí.
Sutametaṃ, bhanteti kuto sutaṃ?
Sutametaṃ, bhante means, “From where did you hear this?”
Sutametaṃ, bhante có nghĩa là “Bạch Thế Tôn, con đã nghe điều này.” Nghe từ đâu?
Nigaṇṭhānaṃ santikā, te kira kulagharesu evaṃ pakāsenti – ‘‘mayaṃ ‘yassa kassaci sampattassa dātabba’nti vadāma, samaṇo pana gotamo ‘mayhameva dānaṃ dātabbaṃ…pe… na aññesaṃ sāvakānaṃ dinnaṃ mahapphala’nti vadatī’’ti.
From the Nigaṇṭhas. They apparently proclaim in people’s houses, “We say that gifts should be given to anyone who comes, but the ascetic Gotama says, ‘Only to me should a gift be given… and so on… a gift given to other disciples is not greatly fruitful.’”
Nghe từ các Nigaṇṭha. Họ thường tuyên bố trong các gia đình thí chủ rằng: “Chúng tôi nói rằng ‘nên bố thí cho bất cứ ai đến,’ nhưng Sa-môn Gotama lại nói rằng ‘chỉ nên bố thí cho tôi… (vân vân)… bố thí cho các đệ tử khác không mang lại quả lớn.’”
Taṃ sandhāya ayaṃ gahapati ‘‘sutameta’’nti āha.
Referring to that, this householder said, “I have heard this.”
Vì vậy, vị gia chủ này đã nói: “Con đã nghe điều này,” ý muốn ám chỉ điều đó.
69. Anupubbiṃ kathanti dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ.
Anupubbiṃ katha means a sequential discourse, such as morality after generosity, heaven after morality, and the path after heaven.
69. Anupubbiṃ kathaṃ có nghĩa là bài thuyết pháp theo thứ tự: sau bố thí là giới, sau giới là cõi trời, sau cõi trời là đạo (con đường), v.v., tức là bài thuyết pháp theo trình tự.
Tattha dānakathanti idaṃ dānaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gatiparāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi.
Therein, the discourse on generosity (dānakathā): This generosity, indeed, is the cause of happiness, the root of accomplishments, the foundation of possessions, a refuge, a shelter, a destination, a last resort for one who has fallen into misfortune. In this world and the next, there is no support, foundation, reliance, refuge, shelter, destination, or last resort like generosity.
Trong đó, bài pháp về bố thí (dānakathā) này, bố thí là nguyên nhân của mọi an lạc, là cội rễ của mọi thành tựu, là nơi nương tựa của mọi tài sản, là nơi nương tựa, nơi ẩn náu, nơi đến và chỗ dựa cho người gặp hiểm nguy. Ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, chỗ đứng vững, nơi dựa vào, nơi che chở, nơi ẩn náu, nơi đến hay chỗ dựa nào giống như bố thí.
Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavisadisaṃ, ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ.
Indeed, this giving, by virtue of being a support, is like a lion-throne made of precious jewels; by virtue of being a foundation, it is like the great earth; by virtue of being a reliance, it is like a rope to cling to.
Thật vậy, bố thí này, theo nghĩa là nơi nương tựa, giống như ngai sư tử bằng ngọc quý; theo nghĩa là chỗ đứng vững, giống như đại địa; theo nghĩa là nơi dựa vào, giống như sợi dây để bám víu.
Idañhi dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvā, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena susaṅkhatanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena aggi, durāsadaṭṭhena āsīviso.
Indeed, this giving, by virtue of rescuing from suffering, is like a boat; by virtue of giving comfort, it is like a hero in battle; by virtue of averting danger, it is like a well-fortified city; by virtue of not being stained by the defilement of avarice and so forth, it is like a lotus; by virtue of burning away those defilements, it is like fire; by virtue of being unapproachable by avarice and so forth, it is like a venomous snake.
Thật vậy, bố thí này, theo nghĩa là vượt thoát khổ đau, giống như con thuyền; theo nghĩa là sự an ủi, giống như dũng sĩ giữa trận chiến; theo nghĩa là sự che chở khỏi hiểm nguy, giống như thành trì kiên cố; theo nghĩa là không bị ô nhiễm bởi cấu uế keo kiệt, giống như hoa sen; theo nghĩa là thiêu đốt các cấu uế đó, giống như lửa; theo nghĩa là khó tiếp cận (đối với cấu uế), giống như rắn độc.
Asantāsanaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setavasabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā.
By virtue of not terrifying, it is like a lion; by virtue of being mighty, it is like a Chaddanta elephant king; by virtue of being considered supremely auspicious, it is like a white bull; by virtue of bringing one to the land of safety, it is like the Valāhaka horse king.
Theo nghĩa là không sợ hãi, giống như sư tử; theo nghĩa là mạnh mẽ, giống như voi; theo nghĩa là được xem là điềm lành tối thượng, giống như bò đực trắng; theo nghĩa là đưa đến vùng đất an toàn, giống như vua ngựa Valāhaka.
Dānaṃ nāmebhaṃ mayhaṃ gatamaggo, mayheveso vaṃso, mayā dasa pāramiyo pūrentena velāmamahāyañño, mahāgovindamahāyañño mahāsudassanamahāyañño, vessantaramahāyaññoti anekamahāyaññā pavattitā, sasabhūtena jalite aggikkhandhe attānaṃ niyyādentena sampattayācakānaṃ cittaṃ gahitaṃ.
This giving, indeed, is my path, this is my lineage. While perfecting the ten Pāramīs, I performed many great sacrifices—the great sacrifice of Velāma, the great sacrifice of Mahāgovinda, the great sacrifice of Mahāsudassana, the great sacrifice of Vessantara. As the hare, by offering myself into a blazing fire, I captured the hearts of the beggars who had arrived.
Bố thí này là con đường ta đã đi, là dòng dõi của riêng ta. Khi ta hoàn thành mười Pāramī, ta đã thực hiện nhiều đại lễ cúng dường như đại lễ cúng dường của Bà-la-môn Velāma, đại lễ cúng dường của Mahāgovinda, đại lễ cúng dường của Mahāsudassana, đại lễ cúng dường của Vessantara. Khi còn là vua thỏ, ta đã tự hiến thân vào đống lửa đang cháy để làm hài lòng những người ăn xin đến tìm.
Dānañhi loke sakkasampattiṃ deti, mārasampattiṃ deti, brahmasampattiṃ deti, cakkavattisampattiṃ deti, sāvakapāramīñāṇaṃ, paccekabodhiñāṇaṃ, abhisambodhiñāṇaṃ detīti evamādiṃ dānaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
Moreover, giving bestows the accomplishments of Sakka, the accomplishments of Māra, the accomplishments of Brahmā, the accomplishments of a Cakkavatti. It bestows the knowledge of a disciple's Pāramī, the knowledge of Paccekabodhi, the knowledge of Abhisambodhi. This is a discourse pertaining to the virtues of giving, and so forth.
Thật vậy, bố thí ban cho sự giàu sang của chư Thiên, ban cho sự giàu sang của Ma vương, ban cho sự giàu sang của Phạm Thiên, ban cho sự giàu sang của Chuyển Luân Thánh Vương, ban cho trí tuệ Pāramī của Thanh Văn, trí tuệ Độc Giác Bồ-đề, trí tuệ Chánh Đẳng Giác. Đây là bài pháp liên quan đến các công đức của bố thí như vậy.
Yasmā pana dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā tadanataraṃ sīlakathaṃ kathesi.
Since one who gives generosity is capable of undertaking sīla, therefore, immediately after the discourse on generosity, the discourse on sīla was taught.
Vì người thực hành bố thí có thể thọ trì giới, nên sau đó Ngài đã thuyết bài pháp về giới.
Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, sīlaṃ nāmetaṃ mama vaṃso, ahaṃ saṅkhapālanāgarājakāle, bhūridattanāgarājakāle, campeyyanāgarājakāle, sīlavanāgarājakāle, mātuposakahatthirājakāle, chaddantahatthirājakāleti anantesu attabhāvesu sīlaṃ paripūresiṃ.
The discourse on sīla (sīlakathā): This sīla, indeed, is a support, a foundation, a reliance, a refuge, a shelter, a destination, a last resort. This sīla, indeed, is my lineage. In countless existences, as King Sankhapāla Nāga, as King Bhūridatta Nāga, as King Campeyya Nāga, as King Sīlavā Nāga, as the Mātuposaka elephant king, as the Chaddanta elephant king, I perfected sīla.
Bài pháp về giới (sīlakathā) này, giới là nơi nương tựa, chỗ đứng vững, nơi dựa vào, nơi che chở, nơi ẩn náu, nơi đến và chỗ dựa. Giới này là dòng dõi của ta. Ta đã hoàn thành giới trong vô số kiếp sống như khi còn là Vua rắn Saṅkhapāla, Vua rắn Bhūridatta, Vua rắn Campeyya, Vua rắn Sīlavan, Vua voi Mātuposaka, Vua voi Chaddanta.
Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo, sīlasadisā patiṭṭhā, ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro natthi, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthi, sīlagandhasadiso gandho natthi.
Indeed, for the accomplishments of this world and the next, there is no support like sīla, no foundation like sīla, no reliance, refuge, shelter, destination, or last resort like sīla. There is no adornment like the adornment of sīla, no flower like the flower of sīla, no fragrance like the fragrance of sīla.
Thật vậy, đối với sự thành tựu ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, chỗ đứng vững, nơi dựa vào, nơi che chở, nơi ẩn náu, nơi đến hay chỗ dựa nào giống như giới. Không có trang sức nào giống như trang sức của giới, không có hoa nào giống như hoa của giới, không có hương thơm nào giống như hương thơm của giới.
Sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhanaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevakopi loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādiṃ sīlaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
Indeed, even the world with its deities, looking at one adorned with the ornament of sīla, wearing the flower of sīla, and anointed with the fragrance of sīla, would not be satiated. This is a discourse pertaining to the virtues of sīla, and so forth.
Thật vậy, thế gian cùng với chư Thiên khi nhìn người được trang sức bằng trang sức của giới, đeo vòng hoa giới, thoa hương giới, cũng không bao giờ chán. Đây là bài pháp liên quan đến các công đức của giới như vậy.
Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi.
To show that by relying on this sīla, heaven is attained, immediately after the discourse on sīla, the discourse on heaven was taught.
Để chỉ ra rằng nhờ giới này mà cõi trời được đạt đến, sau giới Ngài đã thuyết bài pháp về cõi trời.
Saggakathanti ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā, niccaṃ sampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ anubhavanti, tāvatiṃsā tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādiṃ saggaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
The discourse on heaven (saggakathā): This heaven, indeed, is desirable, beloved, and delightful. Constant play and constant accomplishments are attained there. The Cātumahārājika devas experience divine happiness and divine accomplishments for ninety million years. The Tāvatiṃsa devas experience divine happiness and divine accomplishments for three hundred and sixty million years. This is a discourse pertaining to the virtues of heaven, and so forth.
Bài pháp về cõi trời (saggakathā) này, cõi trời là điều mong muốn, đáng yêu, vừa ý; ở đó luôn có trò vui, luôn đạt được mọi thành tựu. Chư Thiên ở cõi Tứ Đại Thiên Vương hưởng thụ an lạc và thành tựu của chư Thiên trong chín triệu năm. Chư Thiên ở cõi Tam Thập Tam Thiên hưởng thụ an lạc và thành tựu của chư Thiên trong ba mươi triệu và sáu triệu năm. Đây là bài pháp liên quan đến các công đức của cõi trời như vậy.
Saggasampattiṃ kathayantānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti.
Indeed, the mouths of the Buddhas are insufficient when speaking of the heavenly accomplishments.
Thật vậy, miệng của chư Phật không thể nói hết về sự thành tựu của cõi trời.
Vuttampi cetaṃ ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi (ma. ni. 3.255).
And it has been said: “Monks, I will teach the discourse on heaven in many ways,” and so forth.
Điều này cũng đã được nói: “Này các Tỳ-khưu, ta sẽ thuyết bài pháp về cõi trời bằng nhiều phương cách khác nhau,” v.v.
Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya – ‘‘ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo’’ti dassanatthaṃ – ‘‘appassādā kāmā vuttā mayā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (pāci. 417; ma. ni. 1.235) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi.
Having thus enticed with the discourse on heaven, then, like adorning an elephant and then cutting off its trunk – to show that “this heaven too is impermanent and unstable, and one should not cultivate desire-attachment there” – the disadvantage, degradation, and defilement of sensual pleasures were taught in the manner of: “Sensual pleasures, I have said, are of little satisfaction, full of suffering, full of vexations, with even more drawbacks herein,” and so forth.
Sau khi thuyết phục bằng bài pháp về cõi trời, rồi lại như người trang sức cho con voi và sau đó cắt vòi nó – để chỉ ra rằng “cõi trời này cũng vô thường, không bền vững, không nên có tham ái ở đó” – Ngài đã thuyết về sự nguy hiểm, sự thấp kém và sự ô nhiễm của các dục vọng bằng cách nói: “Các dục vọng đã được ta nói là ít vị ngọt, nhiều khổ đau, nhiều phiền não, ở đó hiểm nguy còn nhiều hơn,” v.v.
Tattha ādīnavoti doso.
Therein, ādīnava means fault.
Trong đó, ādīnava (hiểm nguy) là lỗi lầm.
Okāroti avakāro lāmakabhāvo.
Okāra means meanness, baseness.
Okāra (thấp kém) là sự thấp hèn, sự xấu xa.
Saṃkilesoti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ.
Saṃkilesa means the defilement of beings in saṃsāra by them.
Saṃkilesa (ô nhiễm) là sự ô nhiễm của chúng sanh trong vòng luân hồi do các dục vọng đó.
Yathāha ‘‘kilissanti vata, bho, sattā’’ti (ma. ni. 2.351).
As it is said, “Indeed, beings become defiled.”
Như đã nói: “Này các bạn, chúng sanh thật sự bị ô nhiễm!”
Evaṃ kāmādīnavena tajjitvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
Having thus warned with the danger of sensual pleasures, the advantage of renunciation was proclaimed.
Sau khi cảnh báo về sự nguy hiểm của các dục vọng như vậy, Ngài đã tuyên bố lợi ích của sự xuất ly (nekkhamme).
Kallacittanti arogacittaṃ.
Kallacitta means having an unblemished mind.
Kallacitta (tâm lành) là tâm không bệnh tật.
Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā attanāyeva gahetvā uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena diṭṭhā, asādhāraṇā aññesanti attho.
Sāmukkaṃsikā means that which is elevated by oneself, taken and brought forth by oneself, seen by the knowledge of a self-enlightened one, and is not common to others. This is the meaning.
Sāmukkaṃsikā (tự mình nâng cao) có nghĩa là tự mình lấy, tự mình nâng lên và giữ lấy, được thấy bằng tự thân trí (sayambhūñāṇa), không chung với người khác.
Kā panesāti, ariyasaccadesanā?
What is this? Is it the teaching of the Noble Truths?
Vậy đó là gì? Là sự thuyết giảng về các Thánh đế.
Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti.
Therefore, it is said: “suffering, its origin, its cessation, the path.”
Chính vì thế Ngài đã nói: “Khổ, Tập, Diệt, Đạo.”
Virajaṃ vītamalanti rāgarajādīnaṃ abhāvā virajaṃ, rāgamalādīnaṃ vigatattā vītamalaṃ.
Virajaṃ vītamalaṃ means unstained due to the absence of the dust of defilements like passion, and undefiled due to the removal of the impurities like passion.
Virajaṃ vītamala (không bụi bặm, không cấu uế) là không bụi bặm vì không có bụi tham ái, v.v., và không cấu uế vì đã loại bỏ cấu uế tham ái, v.v.
Dhammacakkhunti upari brahmāyusutte tiṇṇaṃ maggānaṃ, cūḷarāhulovāde āsavakkhayassetaṃ nāmaṃ.
Dhammacakkhu is the name for the three lower paths in the Brahmāyusutta mentioned above, and the name for the destruction of the Asavas in the Cūḷarāhulovāda.
Dhammacakkhu (Pháp nhãn) ở trên, trong kinh Brahmāyu, là tên gọi của ba đạo thấp; trong kinh Cūḷarāhulovāda, là tên gọi của sự diệt trừ các lậu hoặc (āsavakkhaya).
Idha pana sotāpattimaggo adhippeto.
Here, however, the Sotāpatti-magga is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến Sơ quả Tu-đà-hoàn.
Tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha.
To show the manner of its arising, it is said, “Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease.”
Để chỉ ra cách phát sinh của nó, Ngài đã nói: “Bất cứ cái gì có tính chất phát sinh, tất cả cái đó đều có tính chất diệt tận.”
Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena evaṃ sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.
Indeed, that (magga-knowledge), making cessation (Nibbāna) its object, arises by penetrating all conditioned phenomena (Dukkha-sacca) by way of function (kiccavasena).
Thật vậy, Pháp nhãn đó phát sinh bằng cách lấy sự diệt tận (nirodha) làm đối tượng và thấu triệt tất cả các pháp hữu vi (saṅkhata) như vậy theo chức năng của nó.
Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo.
One by whom the Dhamma of the Noble Truths has been seen, is called Diṭṭhadhamma.
Pháp chân đế (ariyasacca dhamma) đã được người này thấy, nên gọi là diṭṭhadhamma (người đã thấy pháp).
Esa nayo sesapadesupi.
The same method applies to the remaining terms.
Các từ còn lại cũng theo cách đó.
Tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho.
One by whom doubt has been crossed, is called Tiṇṇavicikiccho.
Nghi hoặc (vicikicchā) đã được người này vượt qua, nên gọi là tiṇṇavicikiccho (người đã vượt qua nghi hoặc).
Vigatā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho.
One whose perplexity is gone, is called Vigatakathaṃkatho.
Người này không còn nghi ngờ, nên gọi là vigatakathaṃkatho (người đã hết nghi ngờ).
Vesārajjappattoti vesārajjaṃ patto.
Vesārajjappatto means one who has attained confidence.
Vesārajjappatto (đạt đến sự tự tin) là người đã đạt đến sự tự tin.
Satthu sāsane.
In the Teacher's dispensation.
Trong giáo pháp của Đức Phật.
Nāssa paro paccayo, na parassa saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo.
One who is not dependent on another, who does not act here based on another's faith, is called Aparappaccayo.
Người này không phụ thuộc vào người khác, không hành động theo niềm tin của người khác, nên gọi là aparappaccayo (không phụ thuộc vào người khác).
71. Assosi kho dīghatapassīti so kira tassa gatakālato paṭṭhāya – ‘‘paṇḍito gahapati, samaṇo ca gotamo dassanasampanno niyyānikakatho, dassanepi tassa pasīdissati, dhammakathāyapi pasīdissati, pasīditvā saraṇaṃ gamissati, gato nu kho saraṇaṃ gahapati na tāva gato’’ti ohitasotova hutvā vicarati.
71. Long-Taper Dīghatapasī heard: It is said that from the time Upāli the householder left, Dīghatapasī was going about with attentive ears, thinking: "The householder is wise, and the ascetic Gotama is endowed with an impressive appearance and teaches a liberating discourse. Upāli will be pleased by merely seeing him, and he will be pleased by his Dhamma discourse. Being pleased, he will go for refuge. Has the householder gone for refuge yet, or not yet?"
71. Dīghatapassī đã nghe (assosi kho dīghatapassī) là vì ông ta, từ khi gia chủ kia đi, đã luôn lắng tai nghe ngóng: “Gia chủ là người trí tuệ, Sa-môn Gotama có vẻ đẹp hoàn hảo, bài pháp của Ngài đưa đến sự giải thoát. Gia chủ sẽ hoan hỷ khi thấy Ngài, cũng sẽ hoan hỷ với bài pháp của Ngài. Sau khi hoan hỷ, gia chủ sẽ quy y. Gia chủ đã quy y chưa? Hay chưa quy y?” Ông ta đã đi lại với đôi tai luôn lắng nghe như vậy.
Tasmā paṭhamaṃyeva assosi.
Therefore, he heard it at once.
Vì thế, ông ta đã nghe ngay từ đầu.
Majjhimāya dvārasālāyānti yassa gharassa satta dvārakoṭṭhakā, tassa sabbaabbhantarato vā sabbabāhirato vā paṭṭhāya catutthadvārakoṭṭhako, yassa pañca, tassa tatiyo, yassa tayo, tassa dutiyo dvārakoṭṭhako majjhimadvārasālā nāma.
Majjhimāya dvārasālāyā means for a house that has seven gatehouses, the fourth gatehouse counting either from the innermost or the outermost is called the Majjhimadvārasālā (central gatehouse-hall). For a house with five, it is the third, and for a house with three, it is the second gatehouse.
Majjhimāya dvārasālāyāṃ (trong sảnh cửa giữa) có nghĩa là, đối với ngôi nhà có bảy cổng, cổng thứ tư tính từ trong cùng hoặc từ ngoài cùng là sảnh cửa giữa. Đối với ngôi nhà có năm cổng, cổng thứ ba là sảnh cửa giữa. Đối với ngôi nhà có ba cổng, cổng thứ hai là sảnh cửa giữa.
Ekadvārakoṭṭhakassa pana gharassa majjhaṭṭhāne maṅgalatthambhaṃ nissāya majjhimadvārasālā.
For a house with a single gatehouse, the Majjhimadvārasālā is located in the middle of the house, by the auspicious pillar.
Đối với ngôi nhà chỉ có một cổng, sảnh cửa giữa là nơi có trụ cột may mắn ở giữa nhà.
Tassa pana gehassa satta dvārakoṭṭhakā, pañcātipi vuttaṃ.
That house had seven gatehouses, and it is also said five.
Ngôi nhà của ông ta có bảy cổng, cũng có khi nói là năm cổng.
73. Aggantiādīni sabbāni aññamaññavevacanāni.
73. Aggaṃ and the other terms are all synonyms of one another.
73. Agga (tối thượng) và các từ khác đều là các từ đồng nghĩa với nhau.
Yaṃ sudanti ettha yanti yaṃ nāṭaputtaṃ.
Yaṃ sudanti: Here, yaṃ refers to that Nāṭaputta.
Trong* Yaṃ suda, yaṃ là Nāṭaputta đó.
Sudanti nipātamattaṃ.
Sudanti: This is merely a particle.
Suda chỉ là một giới từ.
Pariggahetvāti teneva uttarāsaṅgena udare parikkhipanto gahetvā.
Pariggahetvāti: embracing him with that same upper robe around his belly, he took him.
Pariggahetvā có nghĩa là lấy tấm y choàng đó quấn quanh bụng và giữ lấy.
Nisīdāpetīti saṇikaṃ ācariya, saṇikaṃ ācariyāti mahantaṃ telaghaṭaṃ ṭhapento viya nisīdāpeti.
Nisīdāpetīti: He seated him slowly, saying, "Teacher, slowly, teacher, slowly," as if setting down a large pot of oil.
Nisīdāpeti có nghĩa là khiến ngồi xuống một cách từ tốn, như thể đang đặt một bình dầu lớn xuống,* "Thưa đạo sư, từ từ thôi, thưa đạo sư, từ từ thôi."
Dattosīti kiṃ jaḷosi jātoti attho.
Dattosīti: The meaning is, "Are you foolish, born (as such)?"
Dattosī có nghĩa là, "Ngươi có phải là kẻ ngu ngốc không?"
Paṭimukkoti sīse parikkhipitvā gahito.
Paṭimukkoti: taken by wrapping it around the head.
Paṭimukko có nghĩa là quấn quanh đầu và giữ lấy.
Aṇḍahārakotiādiṃ duṭṭhullavacanampi samānaṃ upaṭṭhākassa aññathābhāvena uppannabalavasokatāya idaṃ nāma bhaṇāmīti asallakkhetvāva bhaṇati.
Aṇḍahārakotiādi: Even though this is coarse language, due to the severe sorrow that arose from the attendant's changed attitude, he uttered these words without realizing what he was saying.
Aṇḍahārako và những lời thô tục tương tự được nói ra mà không suy nghĩ, "Tôi đang nói gì đây?", do sự buồn phiền mãnh liệt phát sinh từ sự thay đổi của người hầu cận.
74. Bhaddikā, bhante, āvaṭṭanīti nigaṇṭho māyameva sandhāya vadati, upāsako attanā paṭividdhaṃ sotāpattimaggaṃ.
74. Bhaddikā, bhante, āvaṭṭanīti: The Niganta speaks referring to his own illusion, but the lay follower refers to the stream-entry path he had penetrated.
74. Bhaddikā, bhante, āvaṭṭanī (Thưa Tôn giả, sự trở lại này thật tốt đẹp) là lời của Nigaṇṭha chỉ về ảo ảnh của chính mình, còn lời của vị cận sự nam thì chỉ về đạo quả Dự Lưu (Sotāpatti-magga) mà ông đã chứng ngộ.
Tena hīti nipātamattametaṃ, bhante, upamaṃ te karissāmicceva attho.
Tena hīti: This is merely a particle; the meaning is, "Venerable sir, I will give you a simile."
Tena hī chỉ là một giới từ, có nghĩa là "Thưa Tôn giả, con sẽ kể cho ngài một ví dụ."
Kāraṇavacanaṃ vā, yena kāraṇena tumhākaṃ sāsanaṃ aniyyānikaṃ, mama satthu niyyānikaṃ, tena kāraṇena upamaṃ te karissāmīti vuttaṃ hoti.
Or it is a word of reason, meaning, "For the reason that your teaching is not leading to liberation, and the teaching of my Teacher is leading to liberation, for that reason I will give you a simile."
Hoặc đó là một từ chỉ nguyên nhân, có nghĩa là "Vì giáo pháp của ngài không đưa đến sự giải thoát, còn giáo pháp của Đức Đạo Sư của con thì đưa đến sự giải thoát, nên con sẽ kể cho ngài một ví dụ."
75. Upavijaññāti vijāyanakālaṃ upagatā.
75. Upavijaññāti: having reached the time of giving birth.
75. Upavijaññā có nghĩa là gần đến thời kỳ sinh nở.
Makkaṭacchāpakanti makkaṭapotakaṃ.
Makkaṭacchāpakanti: a baby monkey.
Makkaṭacchāpakaṃ là con khỉ con.
Kiṇitvā ānehīti mūlaṃ datvāva āhara.
Kiṇitvā ānehīti: Bring it after paying for it.
Kiṇitvā ānehī có nghĩa là "Hãy trả tiền và mang về."
Āpaṇesu hi saviññāṇakampi aviññāṇakampi makkaṭādikīḷanabhaṇḍakaṃ vikkiṇanti.
Indeed, in markets, they sell both sentient and insentient playthings like monkeys.
Thật vậy, ở các chợ, người ta bán cả đồ chơi khỉ có tri giác và không có tri giác.
Taṃ sandhāyetaṃ āha.
It is with reference to this that he said it.
Lời này được nói ra để chỉ điều đó.
Rajitanti bahalabahalaṃ pītāvalepanaraṅgajātaṃ gahetvā rajitvā dinnaṃ imaṃ icchāmīti attho.
Rajitanti: The meaning is, "I want this, which has been dyed heavily with yellow dye, after taking and dyeing it."
Rajitaṃ có nghĩa là "Tôi muốn cái này đã được nhuộm màu vàng đậm, dày đặc, sau khi lấy và nhuộm."
Ākoṭitapaccākoṭitanti ākoṭitañceva parivattetvā punappunaṃ ākoṭitañca.
Ākoṭitapaccākoṭitanti: both pounded and turned over and pounded repeatedly.
Ākoṭitapaccākoṭitaṃ có nghĩa là được đập và được đập đi đập lại nhiều lần sau khi lật.
Ubhatobhāgavimaṭṭhanti maṇipāsāṇena ubhosu passesu suṭṭhu vimaṭṭhaṃ ghaṭṭetvā uppāditacchaviṃ.
Ubhatobhāgavimaṭṭhanti: having its surface well-polished on both sides by rubbing with a gem-stone.
Ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ có nghĩa là lớp da được tạo ra bằng cách chà xát kỹ lưỡng cả hai mặt bằng đá quý.
Raṅgakkhamo hi khoti saviññāṇakampi aviññāṇakampi raṅgaṃ pivati.
Raṅgakkhamo hi khoti: both sentient and insentient things absorb dye.
Raṅgakkhamo hi kho có nghĩa là cả vật có tri giác và không có tri giác đều thấm màu nhuộm.
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Vì vậy, lời này được nói ra.
No ākoṭṭanakkhamoti saviññāṇakassa tāva ākoṭṭanaphalake ṭhapetvā kucchiyaṃ ākoṭitassa kucchi bhijjati, karīsaṃ nikkhamati.
No ākoṭṭanakkhamoti: For a sentient being, when placed on a pounding board and pounded on the belly, the belly bursts, and excrement comes out.
No ākoṭṭanakkhamo có nghĩa là, đối với vật có tri giác, khi được đặt lên tấm ván đập và đập vào bụng, bụng sẽ vỡ, phân sẽ chảy ra.
Sesī ākoṭitassa sīsaṃ bhijjati, mattaluṅgaṃ nikkhamati.
When pounded on the head, the head bursts, and brain matter comes out.
Khi đập vào đầu, đầu sẽ vỡ, óc sẽ chảy ra.
Aviññāṇako khaṇḍakhaṇḍitaṃ gacchati.
An insentient one breaks into pieces.
Vật không có tri giác sẽ vỡ thành từng mảnh.
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Vì vậy, lời này được nói ra.
No vimajjanakkhamoti saviññāṇako maṇipāsāṇena vimaddiyamāno nillomataṃ nicchavitañca āpajjati, aviññāṇakopi vacuṇṇakabhāvaṃ āpajjati.
No vimajjanakkhamoti: A sentient being, when rubbed with a gem-stone, becomes hairless and skinless; an insentient one turns into powder.
No vimajjanakkhamo có nghĩa là, vật có tri giác khi bị chà xát bằng đá quý sẽ mất lông và mất da; vật không có tri giác cũng sẽ trở thành bột.
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Vì vậy, lời này được nói ra.
Raṅgakkhamo hi kho bālānanti bālānaṃ mandabuddhīnaṃ raṅgakkhamo, rāgamattaṃ janeti, piyo hoti.
Raṅgakkhamo hi kho bālānanti: For the foolish, the dull-witted, it is suitable for dyeing; it generates mere passion and is beloved.
Raṅgakkhamo hi kho bālānaṃ có nghĩa là đối với những kẻ ngu dốt, kém trí tuệ, nó có thể nhuộm màu, chỉ tạo ra sự tham ái, và được yêu thích.
Paṇḍitānaṃ pana nigaṇṭhavādo vā añño vā bhāratarāmasītāharaṇādi niratthakakathāmaggo appiyova hoti.
But for the wise, the doctrine of the Niganta or other paths of meaningless tales, such as the abduction of Bhārata, Rāma, and Sītā, are unpleasant.
Nhưng đối với những người trí tuệ, lời nói của Nigaṇṭha hoặc những câu chuyện vô bổ khác như cuộc chiến của anh em Bhārata, việc Rāma mang Sītā đi, v.v., đều không được yêu thích.
No anuyogakkhamo, no vimajjanakkhamoti anuyogaṃ vā vīmaṃsaṃ vā na khamati, thuse koṭṭetvā taṇḍulapariyesanaṃ viya kadaliyaṃ sāragavesanaṃ viya ca rittako tucchakova hoti.
No anuyogakkhamo, no vimajjanakkhamoti: It is not suitable for questioning or investigation; it is empty and hollow, like pounding husks to find rice or seeking pith in a plantain tree.
No anuyogakkhamo, no vimajjanakkhamo có nghĩa là không chịu được sự chất vấn hay kiểm tra; nó rỗng tuếch và vô ích, như việc giã trấu để tìm gạo hoặc tìm tinh túy trong cây chuối.
Raṅgakkhamo ceva paṇḍitānanti catusaccakathā hi paṇḍitānaṃ piyā hoti, vassasatampi suṇanto tittiṃ na gacchati.
Raṅgakkhamo ceva paṇḍitānanti: The discourse on the Four Noble Truths is beloved by the wise; even if they listen for a hundred years, they are not satisfied.
Raṅgakkhamo ceva paṇḍitānaṃ có nghĩa là lời dạy về Tứ Diệu Đế được những người trí tuệ yêu thích, họ nghe trăm năm cũng không chán.
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Vì vậy, lời này được nói ra.
Buddhavacanaṃ pana yathā yathāpi ogāhissati mahāsamuddo viya gambhīrameva hotīti ‘‘anuyogakkhamo ca vimajjanakkhamo cā’’ti āha.
But the Buddha's word, no matter how deeply one enters it, remains profound like the great ocean; therefore, he said, " anuyogakkhamo ca vimajjanakkhamo cā" (suitable for questioning and suitable for investigation).
Tuy nhiên, lời Phật dạy càng đi sâu vào bao nhiêu thì càng sâu sắc bấy nhiêu, như đại dương vậy, nên* nói: "có thể chất vấn và có thể kiểm tra."
Suṇohi yassāhaṃ sāvakoti tassa guṇe suṇāhīti bhagavato vaṇṇe vattuṃ āraddho.
Suṇohi yassāhaṃ sāvakoti: Having said, "Listen to the qualities of Him whose disciple I am," he began to speak of the Buddha's praise.
Suṇohi yassāhaṃ sāvako (Hãy lắng nghe người mà tôi là đệ tử) có nghĩa là* bắt đầu ca ngợi Đức Thế Tôn, nói: "Hãy lắng nghe những phẩm chất của Ngài."
76. Dhīrassāti dhīraṃ vuccati paṇḍiccaṃ, yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, tena samannāgatassa dhātuāyatanapaṭiccasamuppādaṭṭhānāṭṭhānakusalassa paṇḍitassāhaṃ sāvako, so mayhaṃ satthāti evaṃ sabbapadesu sambandho veditabbo.
76. Dhīrassāti: Dhīra means wisdom, that discernment, that understanding...pe... right view; I am a disciple of that wise one who is endowed with it, skilled in elements, sense bases, dependent origination, and what is possible and impossible. This connection should be understood in all passages, meaning, "He is my Teacher."
Dhīrassā (của bậc trí) – Ở đây, dhīraṃ được gọi là trí tuệ, tức là trí tuệ, sự hiểu biết… (v.v.)… chánh kiến. Tôi là đệ tử của bậc trí tuệ đó, người đã thành thạo về các yếu tố (dhātu), xứ (āyatana), duyên khởi (paṭiccasamuppāda), các điều hợp lý (ṭhāna) và không hợp lý (aṭṭhāna). Ngài là Đạo Sư của tôi. Sự liên hệ này nên được hiểu trong tất cả các đoạn văn.
Pabhinnakhīlassāti bhinnapañcacetokhilassa.
Pabhinnakhīlassāti: of Him whose five mental thickets are broken.
Pabhinnakhīlassā (của bậc đã phá vỡ các chướng ngại trong tâm) có nghĩa là của bậc đã phá vỡ năm chướng ngại trong tâm (pañcacetokhila).
Sabbaputhujjane vijiniṃsu vijinanti vijinissanti vāti vijayā.
All ordinary people conquered, conquer, and will conquer, these are victories.
Tất cả những người phàm phu đều đã chiến thắng, đang chiến thắng và sẽ chiến thắng. Đó là những chiến thắng.
Ke te, maccumārakilesamāradevaputtamārāti?
Who are they? Death, defilements, and the Māra as a devaputta.
Chúng là gì? Là tử ma (maccumāra), phiền não ma (kilesamāra), thiên tử ma (devaputtamāra).
Te vijitā vijayā etenāti vijitavijayo.
By Him, those victories were conquered, hence He is called Vijitavijaya.
Những điều đó đã bị Ngài chiến thắng, nên Ngài là vijitavijayo (bậc đã chiến thắng những gì cần chiến thắng).
Bhagavā, tassa vijitavijayassa.
The Blessed One, of that Vijitavijaya.
Đức Thế Tôn, của bậc đã chiến thắng những gì cần chiến thắng đó.
Anīghassāti kilesadukkhenapi vipākadukkhenapi niddukkhassa.
Anīghassāti: free from suffering, both the suffering of defilements and the suffering of results.
Anīghassā (của bậc không phiền não) có nghĩa là của bậc không đau khổ bởi phiền não hay khổ quả.
Susamacittassāti devadattadhanapālakaaṅgulimālarāhulatherādīsupi devamanussesu suṭṭhu samacittassa.
Susamacittassāti: of Him whose mind is perfectly balanced towards Devadatta, Dhanapālaka the elephant, Aṅgulimāla the bandit, and Venerable Rāhula, as well as devas and humans.
Susamacittassā (của bậc có tâm bình đẳng) có nghĩa là của bậc có tâm hoàn toàn bình đẳng đối với Devadatta, Dhanapālaka, Aṅgulimāla, Trưởng lão Rāhula, v.v., và cả chư thiên và loài người.
Vuddhasīlassāti vaḍḍhitācārassa.
Vuddhasīlassāti: of Him whose virtue has grown.
Vuddhasīlassā (của bậc có giới hạnh tăng trưởng) có nghĩa là của bậc có giới hạnh đã được phát triển.
Sādhupaññassāti sundarapaññassa.
Sādhupaññassāti: of Him whose wisdom is excellent.
Sādhupaññassā (của bậc có trí tuệ tốt đẹp) có nghĩa là của bậc có trí tuệ tuyệt vời.
Vesamantarassāti rāgādivisamaṃ taritvā vitaritvā ṭhitassa.
Vesamantarassāti: of Him who has crossed and overcome the unevenness of defilements like lust and stands firm.
Vesamantarassā (của bậc đã vượt qua mọi bất bình đẳng) có nghĩa là của bậc đã vượt qua và từ bỏ sự bất bình đẳng của tham ái, v.v.
Vimalassāti vigatarāgādimalassa.
Vimalassāti: of Him whose defilements like lust have vanished.
Vimalassā (của bậc vô nhiễm) có nghĩa là của bậc đã loại bỏ ô nhiễm tham ái, v.v.
Tusitassāti tuṭṭhacittassa.
Tusitassāti: of Him whose mind is content.
Tusitassā (của bậc hoan hỷ) có nghĩa là của bậc có tâm hoan hỷ.
Vantalokāmisassāti vantakāmaguṇassa.
Vantalokāmisassāti: of Him who has vomited forth worldly bait, who has vomited forth the five strands of sensual pleasure.
Vantalokāmisassā (của bậc đã từ bỏ lợi lộc thế gian) có nghĩa là của bậc đã từ bỏ ngũ dục.
Muditassāti muditāvihāravasena muditassa, punaruttameva vā etaṃ.
Muditassāti: of Him who rejoices by dwelling in appreciative joy; or this is a reiteration.
Muditassā (của bậc hỷ lạc) có nghĩa là của bậc hỷ lạc do trú trong hỷ lạc, hoặc đây là một sự lặp lại.
Pasādavasena hi ekampi guṇaṃ punappunaṃ vadatiyeva.
Indeed, out of devotion, one speaks of even a single quality again and again.
Thật vậy, do lòng tin, người ta thường lặp lại cùng một phẩm chất nhiều lần.
Katasamaṇassāti katasāmaññassa, samaṇadhammassa matthakaṃ pattassāti attho.
Katasamaṇassāti: of Him who has accomplished recluseship, meaning, who has reached the pinnacle of the ascetic's practice.
Katasamaṇassā (của bậc đã hoàn thành hạnh Sa-môn) có nghĩa là của bậc đã hoàn thành hạnh Sa-môn, tức là đã đạt đến đỉnh cao của pháp Sa-môn.
Manujassāti lokavohāravasena ekassa sattassa.
Manujassāti: of a single being according to worldly convention.
Manujassā (của con người) có nghĩa là của một chúng sinh theo cách nói thông thường của thế gian.
Narassāti punaruttaṃ.
Narassāti: is a repetition.
Narassā là sự lặp lại.
Aññathā vuccamāne ekekagāthāya dasa guṇā nappahonti.
Otherwise, if the meaning were stated differently, ten qualities would not suffice for each stanza.
Nếu giải thích khác, mười phẩm chất sẽ không đủ cho mỗi câu kệ.
Venayikassāti sattānaṃ vināyakassa.
Venayikassāti: of the Guide of beings.
Venayikassā (của bậc hướng dẫn) có nghĩa là của bậc hướng dẫn chúng sinh.
Ruciradhammassāti sucidhammassa.
Ruciradhammassāti: of Him whose Dhamma is pure.
Ruciradhammassā (của bậc có Pháp trong sạch) có nghĩa là của bậc có Pháp thanh tịnh.
Pabhāsakassāti obhāsakassa.
Pabhāsakassāti: of the Illuminator.
Pabhāsakassā (của bậc chiếu sáng) có nghĩa là của bậc chiếu sáng.
Vīrassāti vīriyasampannassa.
Vīrassāti: of Him endowed with energy.
Vīrassā (của bậc anh hùng) có nghĩa là của bậc đầy tinh tấn.
Nisabhassāti usabhavasabhanisabhesu sabbattha appaṭisamaṭṭhena nisabhassa.
Nisabhassāti: of the Bull, because He is unequalled in all assemblies, like a bull, a chief bull, or a noble bull.
Nisabhassā (của bậc tối thượng) có nghĩa là của bậc tối thượng ở khắp mọi nơi, không ai sánh bằng trong các loại bò đực như usabha, vasabha, nisabha.
Gambhīrassāti gambhīraguṇassa, guṇehi vā gambhīrassa.
Gambhīrassāti: of Him with profound qualities, or profound through His qualities.
Gambhīrassā (của bậc sâu sắc) có nghĩa là của bậc có phẩm chất sâu sắc, hoặc sâu sắc về các phẩm chất.
Monapattassāti ñāṇapattassa.
Monapattassāti: of Him who has attained wisdom.
Monapattassā (của bậc đã đạt được sự tĩnh lặng) có nghĩa là của bậc đã đạt được trí tuệ.
Vedassāti vedo vuccati ñāṇaṃ, tena samannāgatassa.
Vedassāti: Veda is called wisdom, of Him who is endowed with it.
Vedassā (của bậc có sự hiểu biết) có nghĩa là trí tuệ được gọi là Veda, tức là của bậc đã thành tựu trí tuệ đó.
Dhammaṭṭhassāti dhamme ṭhitassa.
Dhammaṭṭhassāti: of Him who stands in the Dhamma.
Dhammaṭṭhassā (của bậc an trú trong Pháp) có nghĩa là của bậc an trú trong Pháp.
Saṃvutattassāti pihitattassa.
Saṃvutattassāti: of Him whose self is restrained.
Saṃvutattassā (của bậc tự chế ngự) có nghĩa là của bậc đã tự chế ngự.
Nāgassāti catūhi kāraṇehi nāgassa.
Nāgassāti: of the Nāga for four reasons.
Nāgassā (của bậc Rồng) có nghĩa là của bậc Rồng vì bốn lý do.
Pantasenassāti pantasenāsanassa.
Pantasenassāti: of Him who dwells in secluded abodes.
Pantasenassā (của bậc có chỗ ở thanh vắng) có nghĩa là của bậc có chỗ ở thanh vắng.
Paṭimantakassāti paṭimantanapaññāya samannāgatassa.
Paṭimantakassāti: of Him endowed with wisdom that can refute.
Paṭimantakassā (của bậc có trí tuệ đối đáp) có nghĩa là của bậc có trí tuệ đối đáp.
Monassāti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena samannāgatassa, dhutakilesassa vā.
Monassāti: Mona is called wisdom, of Him endowed with it, or of Him whose defilements are shaken off.
Monassā (của bậc tĩnh lặng) có nghĩa là trí tuệ được gọi là Mona, tức là của bậc đã thành tựu trí tuệ đó, hoặc của bậc đã gột rửa phiền não.
Dantassāti nibbisevanassa.
Dantassāti: of Him whose senses are tamed.
Dantassā (của bậc đã điều phục) có nghĩa là của bậc đã điều phục.
Isisattamassāti vipassiādayo cha isayo upādāya sattamassa.
Isisattamassāti: of the seventh seer, counting from Vipassī and others.
Isisattamassā (của vị đạo sĩ thứ bảy) có nghĩa là của vị thứ bảy, kể từ sáu vị đạo sĩ như Vipassī, v.v.
Brahmapattassāti seṭṭhapattassa.
Brahmapattassāti: of Him who has attained the excellent (knowledge).
Brahmapattassā (của bậc đã đạt được Phạm hạnh) có nghĩa là của bậc đã đạt được điều tối thượng.
Nhātakassāti nhātakilesassa.
Nhātakassāti: of Him who has washed away defilements.
Nhātakassā (của bậc đã tắm rửa) có nghĩa là của bậc đã tắm rửa phiền não.
Padakassāti akkharādīni samodhānetvā gāthāpadakaraṇakusalassa.
Padakassāti: of Him who is skilled in composing stanzas by combining letters and so on.
Padakassā (của bậc thành thạo câu chữ) có nghĩa là của bậc đã thành thạo trong việc kết hợp các chữ cái, v.v., để tạo thành các câu kệ.
Viditavedassāti viditañāṇassa.
Viditavedassāti: of Him whose knowledge is known.
Viditavedassā (của bậc đã biết sự hiểu biết) có nghĩa là của bậc đã biết trí tuệ.
Purindadassāti sabbapaṭhamaṃ dhammadānadāyakassa.
Purindadassāti: of Him who is the first giver of the gift of Dhamma among all.
Purindadassā (của bậc ban tặng đầu tiên) có nghĩa là của bậc ban tặng Pháp thí đầu tiên cho tất cả.
Sakkassāti samatthassa.
Sakkassāti: of the capable one.
Sakkassā (của bậc toàn năng) có nghĩa là của bậc có khả năng.
Pattipattassāti ye pattabbā guṇā, te pattassa.
Pattipattassāti: of Him who has attained the qualities that ought to be attained.
Pattipattassā (của bậc đã đạt được sự thành tựu) có nghĩa là của bậc đã đạt được những phẩm chất cần đạt được.
Veyyākaraṇassāti vitthāretvā atthadīpakassa.
Veyyākaraṇassāti: of the Expounder who clarifies the meaning in detail.
Veyyākaraṇassā (của bậc giải thích) có nghĩa là của bậc giải thích ý nghĩa một cách chi tiết.
Bhagavatā hi abyākataṃ nāma tanti padaṃ natthi sabbesaṃyeva attho kathito.
Indeed, there is no Pali word in the Canon that has not been explained by the Blessed One; the meaning of all of them has been taught.
Thật vậy, không có một từ Pali nào mà Đức Thế Tôn không giải thích; ý nghĩa của tất cả đều đã được Ngài thuyết giảng.
Anupalittassāti taṇhādiṭṭhikilesehi alittassa.
Anupalittassā (of the unsmudged one) means: (I am a disciple) of the Blessed One who is unsmudged by defilements such as craving and wrong view. Āhuneyyassā (of the one worthy of offerings) means: (I am a disciple) of the Blessed One who is worthy of receiving offerings from all beings. Yakkhassā (of the Yakkha) means: the Blessed One is called a Yakkha because of the power of manifesting wondrous, inconceivable, immeasurable deeds to the world of beings, or because of the power of his invisible nature. Therefore, (Upāli the householder) said, "Yakkhassā." Mahato (of the great one) means: (I am a disciple) of the Blessed One who is great. Tassa sāvakohamasmī (I am his disciple) means: I am a disciple of that Teacher, the Blessed One, who possesses such various qualities.
Anupalittassā (Bậc không bị nhiễm ô) có nghĩa là của bậc không bị nhiễm ô bởi các phiền não như tham ái và tà kiến.
Āhuneyyassāti āhutiṃ paṭiggahetuṃ yuttassa.
Āhuneyyassā (of the one worthy of offerings) means: (I am a disciple) of the Blessed One who is worthy of receiving offerings from all beings.
Āhuneyyassā (Bậc đáng được cúng dường) có nghĩa là của bậc xứng đáng thọ nhận lễ vật cúng dường.
Yakkhassāti ānubhāvadassanaṭṭhena ādissamānakaṭṭhena vā bhagavā yakkho nāma.
Yakkhassā (of the Yakkha) means: the Blessed One is called a Yakkha because of the power of manifesting wondrous, inconceivable, immeasurable deeds to the world of beings, or because of the power of his invisible nature.
Yakkhassā (Bậc Dạ-xoa) có nghĩa là Thế Tôn được gọi là Dạ-xoa theo nghĩa hiển bày uy lực hoặc theo nghĩa không hiển lộ.
Tenāha ‘‘yakkhassā’’ti.
Therefore, (Upāli the householder) said, "Yakkhassā."
Do đó, Ngài nói: “ Yakkhassā”.
Mahatoti mahantassa.
Mahato (of the great one) means: (I am a disciple) of the Blessed One who is great.
Mahato (Bậc vĩ đại) có nghĩa là của bậc vĩ đại.
Tassa sāvakohamasmīti tassa evaṃvividhaguṇassa satthussa ahaṃ sāvakoti.
Tassa sāvakohamasmī (I am his disciple) means: I am a disciple of that Teacher, the Blessed One, who possesses such various qualities.
Tassa sāvakohamasmi (Tôi là đệ tử của Ngài) có nghĩa là: Tôi là đệ tử của Bậc Đạo Sư có các phẩm chất đa dạng như vậy.
Upāsakassa sobhāpattimaggeneva paṭisambhidā āgatā.
For Upāli the householder, the analytical knowledges (paṭisambhidā) arose solely through the path of stream-entry (sotāpatti-magga).
Đối với cư sĩ, các Paṭisambhidā (Vô ngại giải) đã phát sinh chỉ qua Đạo quả Nhập lưu.
Iti paṭisambhidāvisaye ṭhatvā padasatena dasabalassa kilesappahānavaṇṇaṃ kathento ‘‘kassa taṃ gahapati sāvakaṃ dhāremā’’ti pañhassa atthaṃ vissajjesi.
Thus, standing in the realm of analytical knowledges (paṭisambhidā), the householder Upāli, speaking a hundred terms describing the Ten Powers (dasabala) and the abandonment of defilements, answered the question: "Whose disciple do we consider you, householder?"
Như vậy, đứng trên phương diện vô ngại giải, vị ấy đã trả lời ý nghĩa của câu hỏi “Này gia chủ, chúng tôi xem ông là đệ tử của ai?” khi trình bày công đức đoạn trừ phiền não của Bậc Thập Lực với hàng trăm từ ngữ.
77. Kadā saññūḷhāti kadā sampiṇḍitā.
77. Kadā saññūḷhā (when were they gathered?) means: when were these qualities of Ascetic Gotama collected?
77. Kadā saññūḷhā (Khi nào được kết tập) có nghĩa là khi nào được tập hợp.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ idāneva samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā āgato, kadānena ete vaṇṇā sampiṇḍitā’’ti.
It is said that such a thought arose in him (Nigantha Nāṭaputta): "This householder has just returned from visiting the Ascetic Gotama. When did he collect these qualities?"
Có lẽ vị ấy đã nghĩ như sau: “Vị gia chủ này vừa mới đến từ chỗ Sa-môn Gotama. Khi nào thì vị ấy đã tập hợp những lời tán thán này?”
Tasmā evamāha.
Therefore, he spoke thus (asking, "When were they gathered?").
Do đó, vị ấy nói như vậy.
Vicittaṃ mālaṃ gantheyyāti sayampi dakkhatāya pupphānampi nānāvaṇṇatāya ekatovaṇṭikādibhedaṃ vicitramālaṃ gantheyya.
Vicittaṃ mālaṃ gantheyyā (one might weave a colorful garland) means: just as garland-makers themselves, being skilled, and the flowers themselves being of various colors, might weave a colorful garland with single stems and other varieties.
Vicittaṃ mālaṃ gantheyyā (Kết thành vòng hoa rực rỡ) có nghĩa là tự mình khéo léo và do hoa có nhiều màu sắc khác nhau, nên có thể kết thành vòng hoa rực rỡ với nhiều loại khác nhau như loại có một cuống.
Evameva kho, bhanteti ettha nānāpupphānaṃ mahāpuppharāsi viya nānāvidhānaṃ vaṇṇānaṃ bhagavato sinerumatto vaṇṇarāsi daṭṭhabbo.
Here, in this simile, the Blessed One's heap of qualities, like Mount Sineru, consisting of various kinds of qualities, should be seen as like a great heap of various flowers.
Ở đây, cụm từ evameva kho, bhante (Thật vậy, bạch Ngài) có nghĩa là: ví như một đống hoa lớn gồm nhiều loại hoa khác nhau, thì đống công đức của Thế Tôn cũng phải được xem là lớn như núi Sineru.
Chekamālākāro viya upāli gahapati.
Upāli the householder is like a skillful garland-maker.
Cư sĩ Upāli ví như một người thợ kết hoa lành nghề.
Mālākārassa vicitramālāganthanaṃ viya gahapatino tathāgatassa vicitravaṇṇaganthanaṃ.
The weaving of various qualities of the Tathāgata by the householder is like the weaving of a colorful garland by a garland-maker.
Việc cư sĩ kết tập những lời tán thán đa dạng về Như Lai ví như việc người thợ kết hoa kết thành vòng hoa rực rỡ.
Uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchīti tassa hi bhagavato sakkāraṃ asahamānassa etadahosi – ‘‘anatthiko dāni ayaṃ gahapati amhehi, sve paṭṭhāya paṇṇāsa saṭṭhi jane gahetvā etassa gharaṃ pavisitvā bhuñjituṃ na labhissāmi, bhinnā me bhattakumbhī’’ti.
Uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchī (hot blood gushed from his mouth): I will explain in detail. Indeed, to that Nigantha, who could not endure the honor shown to the Blessed One, this thought arose: "This householder is now no longer interested in us. From tomorrow, I will not be able to gather fifty or sixty Niganthas and go to his house to eat. My bowl of food is broken." Such a thought arose. Then, due to the change in his supporter, intense sorrow arose in that great Nigantha. Indeed, these beings only think of their own benefit. When that sorrow arose in him, his body became hot internally, and his blood liquefied. That liquefied blood, stirred up by a strong wind, gushed from his mouth, about one cupful, like dye poured into a pot.
Uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchī (Máu nóng trào ra từ miệng) có nghĩa là, vì không thể chịu đựng sự tôn kính mà Thế Tôn nhận được, vị ấy đã nghĩ: “Vị gia chủ này bây giờ không còn muốn chúng ta nữa. Từ ngày mai trở đi, ta sẽ không thể dẫn năm mươi, sáu mươi người đến nhà vị ấy để thọ thực. Cái nồi cơm của ta đã vỡ rồi”.
Athassa upaṭṭhākavipariṇāmena balavasoko uppajji.
Then, due to the change in his supporter, intense sorrow arose in that great Nigantha.
Thế rồi, do sự thay đổi của người hộ độ, một nỗi buồn mạnh mẽ đã phát sinh trong vị ấy.
Ime hi sattā attano attanova cintayanti.
Indeed, these beings only think of their own benefit.
Những chúng sinh này chỉ nghĩ đến lợi ích của riêng mình.
Tassa tasmiṃ soke uppanne abbhantaraṃ uṇhaṃ ahosi, lohitaṃ vilīyittha, taṃ mahāvātena samuddharitaṃ kuṭe pakkhittarajanaṃ viya pattamattaṃ mukhato uggañchi.
When that sorrow arose in him, his body became hot internally, and his blood liquefied. That liquefied blood, stirred up by a strong wind, gushed from his mouth, about one cupful, like dye poured into a pot.
Khi nỗi buồn đó phát sinh, bên trong vị ấy trở nên nóng bức, máu tan chảy, và do một cơn gió lớn đẩy lên, máu đó trào ra từ miệng chỉ vừa đủ một chén, giống như thuốc nhuộm đổ vào nồi.
Nidhānagatalohitaṃ vamitvā pana appakā sattā jīvituṃ sakkonti.
However, few beings are able to survive after vomiting blood that has reached the internal organs.
Tuy nhiên, rất ít chúng sinh có thể sống sót sau khi nôn ra máu tích tụ.
Nigaṇṭho tattheva jāṇunā patito, atha naṃ pāṭaṅkiyā bahinagaraṃ nīharitvā mañcakasivikāya gahetvā pāvaṃ agamaṃsu, so na cirasseva pāvāyaṃ kālamakāsi.
The Nigantha fell down on his knees right there. Then, those who carried him (pāṭaṅkiyā) carried him out of the city and took him to Pāvā on a stretcher and a palanquin. He died in Pāvā not long after.
Nigaṇṭha té ngã ngay tại chỗ bằng đầu gối, rồi những người khiêng cáng đưa ông ra khỏi thành phố và mang ông đến Pāvā bằng cáng, và ông đã qua đời ở Pāvā không lâu sau đó.
Imasmiṃ pana sutte ugghāṭitaññūpuggalassa vasena dhammadesanā pariniṭṭhitāti.
However, in this Sutta, the teaching of the Dhamma was concluded according to the capacity of the ugghāṭitaññū individual. This is the end of the Upāli Sutta.
Tuy nhiên, trong kinh này, lời thuyết pháp đã hoàn tất theo cách của một người có khả năng giác ngộ nhanh chóng (ugghāṭitaññū).
78. Evaṃ me sutanti kukkuravatikasuttaṃ.
78. Evaṃ me sutaṃ (Thus have I heard): this is the Kukkuravatika Sutta. Here, Koliyesu (among the Koliyas) means: in a country named Koliyā.
78. Evaṃ me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) là kinh Kukkuravatika.
Tattha koliyesūti evaṃnāmake janapade.
Indeed, although it is one country, it is called Koliyesu (plural) because it was the dwelling place of the Koliyan princes who were established in the city of Koliya.
Trong đó, Koliyesu (Ở xứ Koliya) có nghĩa là ở một xứ sở tên là Koliya.
So hi ekopi kolanagare patiṭṭhitānaṃ koliyānaṃ rājakumārānaṃ nivāsaṭṭhānattā evaṃ vuccati.
In that Koliyan country.
Xứ sở này được gọi như vậy vì là nơi cư trú của các hoàng tử Koliya, những người đã định cư ở thành phố Koliya, mặc dù nó chỉ là một.
Tasmiṃ koliyesu janapade.
In that Koliyan country.
Ở xứ Koliya đó.
Haliddavasananti tassa kira nigamassa māpitakāle pītakavatthanivatthā manussā nakkhattaṃ kīḷiṃsu.
Haliddavasanaṃ (Yellow Garment) means: it is said that when that market town was founded, people dressed in yellow garments celebrated a festival.
Haliddavasanaṃ (Thành phố Haliddavasana) có nghĩa là, khi thành lập thị trấn đó, người dân mặc áo vàng đã tổ chức lễ hội.
Te nakkhattakīḷāvasāne nigamassa nāmaṃ āropentā haliddavasananti nāmaṃ akaṃsu.
At the conclusion of that festival, those people, naming the market town, gave it the name Haliddavasana.
Sau khi lễ hội kết thúc, họ đặt tên cho thị trấn là Haliddavasana.
Taṃ gocaragāmaṃ katvā viharatīti attho.
The meaning is that the Blessed One dwelt there, making that town his alms-resort village.
Có nghĩa là Ngài cư ngụ ở đó, biến thị trấn đó thành nơi khất thực.
Vihāro panettha kiñcāpi na niyāmito, tathāpi buddhānaṃ anucchavike senāsaneyeva vihāsīti veditabbo.
Although the dwelling place here is not specified, it should be understood that the Buddha resided only in a suitable dwelling.
Mặc dù nơi cư ngụ ở đây không được quy định rõ ràng, nhưng phải hiểu rằng Ngài cư ngụ ở một tu viện phù hợp với các vị Phật.
Govatikoti samādinnagovato, sīse siṅgāni ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ bandhitvā gāvīhi saddhiṃ tiṇāni khādanto viya carati.
Govatiko (cow-practitioner) means: one who has undertaken the practice of a cow, behaving as if placing horns on his head, tying a tail, and eating grass with cows.
Govatiko (Người giữ giới bò) có nghĩa là người đã thọ trì giới bò, đội sừng trên đầu, buộc đuôi và đi lại như bò ăn cỏ.
Aceloti naggo niccelo.
Acelo (naked) means: naked, without clothes.
Acelo (Người không mặc y) có nghĩa là trần truồng, không có y phục.
Seniyoti tassa nāmaṃ.
Seniyo is his name.
Seniyo là tên của vị ấy.
Kukkuravatikoti samādinnakukkuravato, sabbaṃ sunakhakiriyaṃ karoti.
Kukkuravatiko (dog-practitioner) means: one who has undertaken the practice of a dog, performing all dog-like actions.
Kukkuravatiko (Người giữ giới chó) có nghĩa là người đã thọ trì giới chó, làm tất cả các hành động của chó.
Ubhopete sahapaṃsukīḷikā sahāyakā.
Both of them were companions who played in the dust together.
Cả hai người này là bạn bè cùng chơi đùa với cát.
Kukkurova palikujjitvāti sunakho nāma sāmikassa santike nisīdanto dvīhi pādehi bhūmiyaṃ vilekhitvā kukkurakūjitaṃ kūjanto nisīdati, ayampi ‘‘kukkurakiriyaṃ karissāmī’’ti bhagavatā saddhiṃ sammoditvā dvīhi hatthehi bhūmiyaṃ vilekhitvā sīsaṃ vidhunanto ‘bhū bhū’ti katvā hatthapāde samiñjitvā sunakho viya nisīdi.
Kukkurova palikujjitvā (like a dog crouching) means: a dog, when sitting near its master, scratches the ground with two paws and sits making dog-like sounds. This one (Pūraṇa) also, thinking "I will perform dog-like actions," after exchanging greetings with the Blessed One, scratched the ground with two hands, shook his head, made "bhū bhū" sounds, bent his arms and legs, and sat like a dog.
Kukkurova palikujjitvā (Như con chó cuộn mình lại) có nghĩa là, khi một con chó ngồi gần chủ, nó sẽ cào đất bằng hai chân và kêu tiếng chó rồi ngồi xuống. Vị này cũng vậy, nghĩ rằng “ta sẽ làm hành động của chó”, sau khi trò chuyện vui vẻ với Thế Tôn, vị ấy cào đất bằng hai tay, lắc đầu, phát ra tiếng “bhū bhū”, rồi co tay chân lại và ngồi xuống như một con chó.
Chamānikkhittanti bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ.
Chamānikkhittaṃ (placed on the ground) means: food placed on the ground.
Chamānikkhittaṃ (Đặt trên đất) có nghĩa là thức ăn được đặt trên đất.
Samattaṃ samādinnanti paripuṇṇaṃ katvā gahitaṃ.
Samattaṃ samādinnaṃ (completely undertaken) means: taken up fully.
Samattaṃ samādinnaṃ (Đã thọ trì đầy đủ) có nghĩa là đã thọ trì một cách hoàn hảo.
Kā gatīti kā nipphatti.
Kā gatī (what is the destination?) means: what is the result?
Kā gatī (Đâu là cõi đi) có nghĩa là đâu là sự tái sinh.
Ko abhisamparāyoti abhisamparāyamhi kattha nibbatti.
Ko abhisamparāyo (what is the next world?) means: in the next world, where will the rebirth occur?
Ko abhisamparāyo (Đâu là cõi đời sau) có nghĩa là ở cõi nào sẽ tái sinh trong đời sau.
Alanti tassa appiyaṃ bhavissatīti yāvatatiyaṃ paṭibāhati.
Alaṃ (enough) means: the Buddha admonished him three times, thinking that it would be unpleasant for him.
Alaṃ (Đủ rồi) có nghĩa là Ngài từ chối đến ba lần vì điều đó sẽ không vui lòng đối với người đó.
Kukkuravatanti kukkuravatasamādānaṃ.
Kukkuravataṃ (dog-practice) means: the undertaking of the dog-practice.
Kukkuravataṃ (Giới chó) có nghĩa là sự thọ trì giới chó.
79. Bhāvetīti vaḍḍheti.
79. Bhāvetī (develops) means: cultivates.
79. Bhāvetī (Tu tập) có nghĩa là phát triển.
Paripuṇṇanti anūnaṃ.
Paripuṇṇaṃ (complete) means: not lacking.
Paripuṇṇaṃ (Đầy đủ) có nghĩa là không thiếu sót.
Abbokiṇṇanti nirantaraṃ.
Abbokiṇṇaṃ (uninterrupted) means: continuous.
Abbokiṇṇaṃ (Liên tục) có nghĩa là không gián đoạn.
Kukkurasīlanti kukkurācāraṃ.
Kukkurassīlaṃ (dog-morality) means: the conduct of a dog.
Kukkuracīlaṃ (Giới hạnh của chó) có nghĩa là hành vi của chó.
Kukkuracittanti ‘‘ajja paṭṭhāya kukkurehi kātabbaṃ karissāmī’’ti evaṃ uppannacittaṃ.
Kukkuracittaṃ (dog-mind) means: the thought that arose, "From today onwards, I will do what dogs do."
Kukkuracittaṃ (Tâm của chó) có nghĩa là tâm đã phát sinh như vậy: “Từ hôm nay trở đi, ta sẽ làm những gì chó phải làm”.
Kukkurākappanti kukkurānaṃ gamanākāro atthi, tiṭṭhanākāro atthi, nisīdanākāro atthi, sayanākāro atthi, uccārapassāvakaraṇākāro atthi, aññe kukkure disvā dante vivaritvā gamanākāro atthi, ayaṃ kukkurākappo nāma, taṃ bhāvetīti attho.
Kukkurākappā (dog-demeanor) means: dogs have a manner of walking, standing, sitting, sleeping, defecating and urinating, and a manner of showing teeth when seeing other dogs. This is called the dog-demeanor. The meaning is that he cultivates that (demeanor).
Kukkurākappaṃ (Dáng điệu của chó) có nghĩa là: chó có dáng đi, có dáng đứng, có dáng ngồi, có dáng nằm, có dáng đi đại tiện tiểu tiện, có dáng nhe răng khi thấy những con chó khác. Đây được gọi là dáng điệu của chó. Có nghĩa là vị ấy tu tập điều đó.
Imināhaṃ sīlenātiādīsu ahaṃ iminā ācārena vā vatasamādānena vā dukkaratapacaraṇena vā methunaviratibrahmacariyena vāti attho.
In phrases like imināhaṃ sīlenā (by this morality, I), the meaning should be understood thus: I, by this conduct, or by this undertaking of the vow, or by this ascetic practice of a dog, or by this noble practice (brahmacariya) of abstinence from sexual intercourse. This is the meaning.
Trong các câu như imināhaṃ sīlenā (Với giới hạnh này, tôi), có nghĩa là: tôi với hành vi này, hoặc với sự thọ trì giới hạnh này, hoặc với sự thực hành khổ hạnh này, hoặc với phạm hạnh từ bỏ tà dâm.
Devoti sakkasuyāmādīsu aññataro.
Devo (a god) means: I wish to become one of the gods like Sakka or Suyāma.
Devo (Chư thiên) có nghĩa là một trong các vị trời như Sakka, Suyāma.
Devaññataroti tesaṃ dutiyatatiyaṭṭhānādīsu aññataradevo.
Devaññataro (a certain other god) means: I wish to become one of the gods in the second or third rank, etc., among those gods (like Sakka, Suyāma).
Devaññataro (Một vị trời khác) có nghĩa là một vị trời có địa vị khác trong số các vị trời đó, như địa vị thứ hai, thứ ba.
Micchādiṭṭhīti adevalokagāmimaggameva devalokagāmimaggoti gahetvā uppannatāya sā assa micchādiṭṭhi nāma hoti.
Micchādiṭṭhī (wrong view) means: that view is called wrong view (micchādiṭṭhi) because it arises from taking a path that does not lead to the deva realm as a path that leads to the deva realm.
Micchādiṭṭhī (Tà kiến) có nghĩa là tà kiến của vị ấy phát sinh do chấp thủ con đường không dẫn đến cõi trời là con đường dẫn đến cõi trời.
Aññataraṃ gatiṃ vadāmīti tassa hi nirayato vā tiracchānayonito vā aññā gati natthi, tasmā evamāha.
Aññataraṃ gatiṃ vadāmī (I declare a different destination) means: because for such a person (with wrong view) there is no other destination apart from hell or the animal realm, therefore (the Blessed One) said this, "I declare a different destination."
Aññataraṃ gatiṃ vadāmī (Tôi nói về một cõi đi khác) có nghĩa là, vì đối với người đó không có cõi đi nào khác ngoài địa ngục hoặc loài súc sinh, nên Ngài nói như vậy.
Sampajjamānanti diṭṭhiyā asammissaṃ hutvā nipajjamānaṃ.
Sampajjamānaṃ (being fulfilled) means: being complete without being mixed with (eternalism or annihilationism) views.
Sampajjamānaṃ (Khi được thành tựu) có nghĩa là khi được thành tựu mà không bị pha trộn với tà kiến.
Nāhaṃ, bhante, etaṃ rodāmi, yaṃ maṃ bhagavā evamāhāti yaṃ maṃ, bhante, bhagavā evamāha, ahametaṃ bhagavato byākaraṇaṃ na rodāmi na paridevāmi, na anutthunāmīti attho.
Nāhaṃ, bhante, etaṃ rodāmi, yaṃ maṃ bhagavā evamāhā (Venerable Sir, I do not lament that which the Blessed One said to me thus) means: Venerable Sir, that which the Blessed One said to me thus, I do not weep over, lament, or deplore that declaration of the Blessed One. This is the meaning.
Nāhaṃ, bhante, etaṃ rodāmi, yaṃ maṃ bhagavā evamāhā (Bạch Ngài, con không than khóc điều mà Thế Tôn đã nói với con như vậy) có nghĩa là: Bạch Ngài, điều mà Thế Tôn đã nói với con như vậy, con không than khóc, không than vãn, không rên rỉ về lời tuyên bố đó của Thế Tôn.
Evaṃ sakammakavasenettha attho veditabbo, na assumuñcanamattena.
In this context, the meaning should be understood according to the transitive verb, not merely by the shedding of tears.
Ở đây, ý nghĩa phải được hiểu theo nghĩa động từ có tân ngữ, chứ không phải chỉ đơn thuần là rơi lệ.
Ayañcettha payogo.
And this is the illustration here.
Đây là một ví dụ ở đây.
Apica me idaṃ, bhanteti apica kho me idaṃ, bhante, kukkuravataṃ dīgharattaṃ samādinnaṃ, tasmiṃ sampajjantepi vuddhi natthi, vipajjantepi.
Apica me idaṃ, bhante (Furthermore, Venerable Sir, this of mine) means: Furthermore, Venerable Sir, this dog-practice has been undertaken by me for a long time. Even if it is fulfilled, there is no increase (in understanding that it leads to the animal realm), and even if it is thwarted (there is no understanding that it leads to hell). Venerable Sir, the deed of dog-practice done by me for such a long time has become fruitless. Thus, reflecting on his own ruin, I weep, Venerable Sir. This is how it should be understood.
Apica me idaṃ, bhante (Hơn nữa, bạch Ngài, điều này của con) có nghĩa là: Hơn nữa, bạch Ngài, giới hạnh chó này con đã thọ trì từ lâu, khi nó thành tựu cũng không có sự tăng trưởng, khi nó thất bại cũng không có sự tăng trưởng.
Iti ‘‘ettakaṃ kālaṃ mayā katakammaṃ moghaṃ jāta’’nti attano vipattiṃ paccavekkhamāno rodāmi, bhanteti.
Thus, reflecting on my own misfortune, thinking ‘For such a long time, the action I performed has become fruitless,’ I weep, Venerable Sir.
Bạch Thế Tôn, con khóc vì suy xét sự thất bại của mình rằng: ‘Việc làm mà con đã thực hiện trong suốt thời gian qua đã trở nên vô ích.’
80. Govatantiādīni kukkuravatādīsu vuttanayeneva veditabbāni.
80. The terms like Govata (cow-practice) should be understood in the same way as explained regarding the dog-practice and so on.
80. Nghiệp bò (Govata) và các điều tương tự phải được hiểu theo cách đã nói trong nghiệp chó, v.v.
Gavākappanti goākappaṃ.
Gavākappa means the manner of a cow.
Hành vi của loài bò (Gavākappa) là hành vi của loài bò.
Sesaṃ kukkurākappe vuttasadisameva.
The rest is similar to what was said regarding the dog-manner.
Phần còn lại tương tự như đã nói trong hành vi của loài chó.
Yathā pana tattha aññe kukkure disvā dante vivaritvā gamanākāro, evamidha aññe gāvo disvā kaṇṇe ukkhipitvā gamanākāro veditabbo.
Just as there, upon seeing other dogs, there is the manner of going with teeth bared, so here, upon seeing other cows, the manner of going with ears raised should be understood.
Tuy nhiên, như ở đó, khi thấy những con chó khác, hành vi đi lại với răng nanh lộ ra, thì ở đây, khi thấy những con bò khác, hành vi đi lại với tai vểnh lên phải được hiểu là tương tự.
Sesaṃ tādisameva.
The rest is similar.
Phần còn lại cũng tương tự như vậy.
81. Cattārimāni puṇṇa kammānīti kasmā imaṃ desanaṃ ārabhi?
81. Cattārimāni Puṇṇa Kammāni (These four deeds, Puṇṇa): Why was this discourse given?
81. Tại sao giáo pháp này về bốn loại nghiệp đầy đủ (cattārimāni puṇṇa kammāni) lại được thuyết giảng?
Ayañhi desanā ekaccakammakiriyavasena āgatā, imasmiñca kammacatukke kathite imesaṃ kiriyā pākaṭā bhavissatīti imaṃ desanaṃ ārabhi.
Because this discourse arose in the context of certain actions, and when these four types of kamma are explained, the actions of these two (Puṇṇa and Seniya) will become clear, thus this discourse was given.
Giáo pháp này được thuyết giảng dựa trên sự thực hành một số nghiệp nhất định, và khi bốn loại nghiệp này được nói đến, các hành vi của chúng sẽ trở nên rõ ràng.
Apica imaṃ kammacatukkameva desiyamānaṃ ime sañjānissanti, tato eko saraṇaṃ gamissati, eko pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatīti ayameva etesaṃ sappāyāti ñatvāpi imaṃ desanaṃ ārabhi.
Moreover, the Bhagavā knew that by teaching this very fourfold kamma, these two would understand, and then one would take refuge, and one would go forth and attain arahatta; thus, knowing this to be suitable for them, he gave this discourse.
Hơn nữa, khi chỉ thuyết giảng bốn loại nghiệp này, họ sẽ hiểu rõ, từ đó một người sẽ quy y Tam Bảo, một người sẽ xuất gia và đạt được A-la-hán quả. Vì biết rằng điều này phù hợp với họ, nên giáo pháp này đã được thuyết giảng.
Tattha kaṇhanti kāḷakaṃ dasaakusalakammapathakammaṃ.
Therein, kaṇhaṃ (dark) refers to dark kamma, the ten unwholesome courses of action (akusala-kammapatha).
Trong đó, đen (kaṇha) là nghiệp đen tối, tức là mười nghiệp bất thiện đạo.
Kaṇhavipākanti apāye nibbattanato kāḷakavipākaṃ.
Kaṇhavipākaṃ (dark result) refers to a dark result because it leads to rebirth in the lower realms (apāya).
Quả đen (kaṇhavipāka) là quả đen tối vì nó sinh ra trong các cõi khổ.
Sukkanti paṇḍaraṃ dasakusalakammapathakammaṃ.
Sukkaṃ (white) refers to white kamma, the ten wholesome courses of action (kusala-kammapatha).
Trắng (sukka) là nghiệp trắng trong, tức là mười nghiệp thiện đạo.
Sukkavipākanti sagge nibbattanato paṇḍaravipākaṃ.
Sukkavipākaṃ (white result) refers to a white result because it leads to rebirth in the heavenly realms (sagga).
Quả trắng (sukkavipāka) là quả trắng trong vì nó sinh ra trong các cõi trời.
Kaṇhasukkanti vomissakakammaṃ.
Kaṇhasukkaṃ (dark and white) refers to mixed kamma.
Đen và trắng (kaṇhasukka) là nghiệp hỗn tạp.
Kaṇhasukkavipākanti sukhadukkhavipākaṃ.
Kaṇhasukkavipākaṃ (dark and white result) refers to a result of pleasure and pain.
Quả đen và trắng (kaṇhasukkavipāka) là quả khổ và lạc.
Missakakammañhi katvā akusalena tiracchānayoniyaṃ maṅgalahatthiṭṭhānādīsu uppanno kusalena pavatte sukhaṃ vediyati.
Indeed, having performed mixed kamma, one born in an animal womb due to unwholesome kamma, in places like a royal elephant's stable, experiences pleasure in the course of life due to wholesome kamma.
Thật vậy, khi đã làm nghiệp hỗn tạp, do nghiệp bất thiện mà sinh vào cõi súc sinh, ở những nơi như vị trí của voi chúa, nhưng do nghiệp thiện mà cảm nhận được hạnh phúc trong đời hiện tại.
Kusalena rājakulepi nibbatto akusalena pavatte dukkhaṃ vediyati.
One born in a royal family due to wholesome kamma experiences pain in the course of life due to unwholesome kamma.
Do nghiệp thiện mà sinh vào dòng dõi vua chúa, nhưng do nghiệp bất thiện mà cảm nhận được khổ đau trong đời hiện tại.
Akaṇhaṃ asukkanti kammakkhayakaraṃ catumaggacetanākammaṃ adhippetaṃ.
Akaṇhaṃ asukkaṃ (neither dark nor white) refers to the kamma of the four path-cittas (magga-cetanā), which brings about the cessation of kamma.
Không đen không trắng (akaṇhaṃ asukka) là nghiệp diệt trừ nghiệp, tức là nghiệp ý chí của bốn đạo.
Tañhi yadi kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya.
If it were dark, it would yield a dark result.
Thật vậy, nếu nó là đen, nó sẽ cho quả đen.
Yadi sukkaṃ bhaveyya, sukkavipākaṃ dadeyya.
If it were white, it would yield a white result.
Nếu nó là trắng, nó sẽ cho quả trắng.
Ubhayavipākassa pana adānato akaṇhāsukkavipākattā ‘‘akaṇhaṃ asukka’’nti vuttaṃ.
However, because it gives neither of these two results, it is said to be "neither dark nor white" as its result is neither dark nor white.
Nhưng vì nó không cho cả hai loại quả, nên nó được gọi là “không đen không trắng” vì quả của nó không đen không trắng.
Ayaṃ tāva uddese attho.
This is the meaning in the summary (uddesa) first.
Đây là ý nghĩa trong phần tóm tắt.
Niddese pana sabyābajjhanti sadukkhaṃ.
In the exposition (niddesa), sabyābajjhaṃ means accompanied by suffering.
Trong phần giải thích, sabyābajjha có nghĩa là có khổ.
Kāyasaṅkhārādīsu kāyadvāre gahaṇādivasena copanappattā dvādasa akusalacetanā sabyābajjhakāyasaṅkhāro nāma.
The twelve unwholesome cetanās that lead to the stirring of the physical body, such as grasping with the body-door, are called sabyābajjhakāyasaṅkhāro (physical volitional formation accompanied by affliction).
Mười hai ý chí bất thiện, đạt đến sự thúc đẩy thông qua cửa thân, chẳng hạn như hành động nắm bắt, v.v., trong các hành động thân, được gọi là hành động thân có khổ (sabyābajjhakāyasaṅkhāro).
Vacīdvāre hanusañcopanavasena vacībhedapavattikā tāyeva dvādasa vacīsaṅkhāro nāma.
The same twelve (unwholesome cetanās) that lead to verbal utterance through the stirring of the jaw and mouth at the speech-door are called vacīsaṅkhāro (verbal volitional formation).
Mười hai ý chí đó, khi thúc đẩy sự phát sinh lời nói thông qua sự chuyển động của hàm trong cửa khẩu, được gọi là hành động khẩu (vacīsaṅkhāro).
Ubhayacopanaṃ appattā raho cintayantassa manodvāre pavattā manosaṅkhāro nāma.
Those (unwholesome cetanās) that do not reach either of these stirrings, but arise in the mind-door of one contemplating in solitude, are called manosaṅkhāro (mental volitional formation).
Những ý chí phát sinh trong cửa ý của người suy nghĩ trong thầm lặng, không đạt đến sự thúc đẩy của cả hai cửa, được gọi là hành động ý (manosaṅkhāro).
Iti tīsupi dvāresu kāyaduccaritādibhedā akusalacetanāva saṅkhārāti veditabbā.
Thus, it should be understood that unwholesome cetanā, characterized by evil conduct of body, etc., in all three doors, is called saṅkhārā.
Như vậy, ý chí bất thiện, được phân loại là ác hành thân, v.v., ở cả ba cửa, phải được hiểu là các hành động (saṅkhāra).
Imasmiñhi sutte cetanā dhuraṃ, upālisutte kammaṃ.
In this Sutta, cetanā (volition) is primary; in the Upāli Sutta, kamma is primary.
Trong kinh này, ý chí (cetanā) là chính yếu, còn trong kinh Upāli, nghiệp (kamma) là chính yếu.
Abhisaṅkharitvāti saṅkaḍḍhitvā, piṇḍaṃ katvāti attho.
Abhisaṅkharitvā means having gathered, having made into a mass; this is the meaning.
Abhisaṅkharitvā có nghĩa là tập hợp lại, gom thành một khối.
Sabyābajjhaṃ lokanti sadukkhaṃ lokaṃ upapajjanti.
Sabyābajjhaṃ lokaṃ means one is reborn in a world accompanied by suffering.
Sabyābajjhaṃ lokaṃ có nghĩa là sinh vào thế giới khổ đau.
Sabyābajjhā phassā phusantīti sadukkhā vipākaphassā phusanti.
Sabyābajjhā phassā phusanti means touches of resultant feeling accompanied by suffering touch one.
Sabyābajjhā phassā phusantī có nghĩa là các xúc quả khổ chạm đến.
Ekantadukkhanti nirantaradukkhaṃ.
Ekantadukkhaṃ means continuous suffering.
Hoàn toàn khổ (ekantadukkha) có nghĩa là khổ liên tục.
Bhūtāti hetvatthe nissakkavacanaṃ, bhūtakammato bhūtassa sattassa uppatti hoti.
Bhūtā is a word in the ablative case in the sense of cause; from kamma that leads to becoming, the arising of a being that has become takes place.
Bhūtā là từ chỉ nguyên nhân, có nghĩa là sự sinh khởi của chúng sinh xảy ra do nghiệp đã làm.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathābhūtaṃ kammaṃ sattā karonti, tathābhūtena kammena kammasabhāgavasena tesaṃ upapatti hoti.
This means: just as beings perform kamma as it truly is, so by kamma as it truly is, their rebirth occurs in accordance with that kamma's nature.
Điều này có nghĩa là: chúng sinh làm nghiệp như thế nào, thì do nghiệp như thế đó mà sự tái sinh của họ xảy ra theo loại nghiệp tương ứng.
Tenevāha ‘‘yaṃ karoti tena upapajjatī’’ti.
That is why it is said, "By what one does, one is reborn."
Vì vậy, có câu nói: “Làm gì thì sinh ra bởi cái đó.”
Ettha ca tenāti kammena viya vuttā, upapatti ca nāma vipākena hoti.
And here, tena is stated as if by kamma, but rebirth actually occurs by vipāka.
Ở đây, tena được nói như thể là do nghiệp, và sự tái sinh thực ra là do quả báo.
Yasmā pana vipākassa kammaṃ hetu, tasmā tena mūlahetubhūtena kammena nibbattatīti ayamettha attho.
However, since kamma is the cause of vipāka, the meaning here is that one is reborn by that kamma which is the root cause.
Tuy nhiên, vì nghiệp là nguyên nhân của quả báo, nên ý nghĩa ở đây là sự tái sinh xảy ra do nghiệp là nguyên nhân gốc rễ.
Phassā phusantīti yena kammavipākena nibbatto, taṃkammavipākaphassā phusanti.
Phassā phusanti means touches of resultant feeling of that kamma touch the being by which kamma's result one is reborn.
Phassā phusantī có nghĩa là các xúc quả của nghiệp đó chạm đến chúng sinh đã sinh ra bởi quả của nghiệp đó.
Kammadāyādāti kammadāyajjā kammameva nesaṃ dāyajjaṃ santakanti vadāmi.
Kammadāyādā means "inheritors of kamma"; I say that kamma itself is their inheritance, their property.
Kammadāyādā có nghĩa là người thừa kế nghiệp, “Ta nói rằng nghiệp là tài sản thừa kế của họ.”
Abyābajjhanti niddukkhaṃ.
Abyābajjhaṃ means free from suffering.
Abyābajjha có nghĩa là không khổ.
Imasmiṃ vāre kāyadvāre pavattā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā kāyasaṅkhāro nāma.
In this instance, the eight kāmaloka wholesome cetanās that arise at the body-door are called kāyasaṅkhāro.
Trong phần này, tám ý chí thiện dục giới phát sinh qua cửa thân được gọi là hành động thân (kāyasaṅkhāro).
Tāyeva vacīdvāre pavattā vacīsaṅkhāro nāma.
The same (eight cetanās) that arise at the speech-door are called vacīsaṅkhāro.
Tám ý chí đó, phát sinh qua cửa khẩu, được gọi là hành động khẩu (vacīsaṅkhāro).
Manodvāre pavattā tāyeva aṭṭha, tisso ca heṭṭhimajhānacetanā abyābajjhamanosaṅkhāro nāma.
The same eight that arise at the mind-door, and the three lower jhāna-cetanās, are called abyābajjhamanosaṅkhāro.
Tám ý chí đó, phát sinh qua cửa ý, và ba ý chí thiền định thấp hơn, được gọi là hành động ý không khổ (abyābajjhamanosaṅkhāro).
Jhānacetanā tāva hotu, kāmāvacarā kinti abyābajjhamanosaṅkhāro nāma jātāti.
It is well and good for jhāna-cetanā (to be called abyābajjhamanosaṅkhāro), but how do kāmaloka cetanās also become abyābajjhamanosaṅkhāro?
Ý chí thiền định được gọi là hành động ý không khổ, được thôi. Nhưng làm sao tám ý chí dục giới có thể được gọi là hành động ý không khổ?
Kasiṇasajjanakāle ca kasiṇāsevanakāle ca labbhanti.
They are obtained both at the time of preparing a kasiṇa and at the time of cultivating a kasiṇa.
Chúng được tìm thấy trong khi chuẩn bị đối tượng kasiṇa và trong khi thực hành kasiṇa.
Kāmāvacaracetanā paṭhamajjhānacetanāya ghaṭitā, catutthajjhānacetanā tatiyajjhānacetanāya ghaṭitā.
Kāmaloka cetanās are associated with the first jhāna-cetanā, and fourth jhāna-cetanās are associated with the third jhāna-cetanā.
Ý chí dục giới kết hợp với ý chí thiền thứ nhất, ý chí thiền thứ tư kết hợp với ý chí thiền thứ ba.
Iti tīsupi dvāresu kāyasucaritādibhedā kusalacetanāva saṅkhārāti veditabbo.
Thus, it should be understood that wholesome cetanā, characterized by good conduct of body, etc., in all three doors, is called saṅkhārā.
Như vậy, ý chí thiện, được phân loại là thiện hành thân, v.v., ở cả ba cửa, phải được hiểu là các hành động (saṅkhāra).
Tatiyavāro ubhayamissakavasena veditabbā.
The third instance (of kamma) should be understood as a mixture of both (wholesome and unwholesome).
Phần thứ ba phải được hiểu là sự pha trộn của cả hai.
Tatrāti tesu tīsu kammesu.
Tatrā (among them) means among those three kinds of kamma.
Tatrā có nghĩa là trong ba loại nghiệp đó.
Tassa pahānāya yā cetanāti tassa pahānatthāya maggacetanā.
Tassa pahānāya yā cetanā (the volition for its abandonment) refers to the path-cetanā for the abandonment of that kamma.
Tassa pahānāya yā cetanā có nghĩa là ý chí đạo để đoạn trừ nghiệp đó.
Kammaṃ patvāva maggacetanāya añño paṇḍarataro dhammo nāma natthi.
Having attained kamma, there is no other dhamma more purified than the path-cetanā.
Không có pháp nào trong sạch hơn ý chí đạo khi đạt đến nghiệp.
Idaṃ pana kammacatukkaṃ patvā dvādasa akusalacetanā kaṇhā nāma, tebhūmakakusalacetanā sukkā nāma, maggacetanā akaṇhā asukkāti āgatā.
Here, however, with regard to these four types of kamma, the twelve unwholesome cetanās are called kaṇhā (dark), the wholesome cetanās of the three planes are called sukkā (white), and the path-cetanā is called akaṇhā asukkā (neither dark nor white).
Tuy nhiên, khi đạt đến bốn loại nghiệp này, mười hai ý chí bất thiện được gọi là đen, ý chí thiện ba cõi được gọi là trắng, và ý chí đạo được gọi là không đen không trắng.
82. ‘‘Labheyyāhaṃ, bhante’’ti idaṃ so ‘‘ciraṃ vata me aniyyānikapakkhe yojetvā attā kilamito, ‘sukkhanadītīre nhāyissāmī’ti samparivattentena viya thuse koṭṭentena viya ca na koci attho nipphādito, handāhaṃ attānaṃ yoge yojemī’’ti cintetvā āha.
82. The statement "Labheyyāhaṃ, bhante" (May I receive it, Venerable Sir) was made by him (Seniya) after reflecting, "Indeed, I have tormented myself for a long time by joining the path that leads nowhere, like one who goes back and forth intending to bathe in a dry riverbed, or like one who threshes husks, achieving no benefit. Now, I shall apply myself to what is proper."
82. “Bạch Thế Tôn, con muốn được” — Seniya đã nói điều này sau khi suy nghĩ: “Thật vậy, đã lâu rồi ta đã tự làm khổ mình khi đặt mình vào phe không đưa đến giải thoát, như người đi lại trên bờ sông khô cạn để tắm, hay như người giã trấu, không đạt được bất kỳ lợi ích nào. Vậy thì, ta hãy đặt mình vào con đường đúng đắn.”
Atha bhagavā yonena khandhake titthiyaparivāso paññatto, yaṃ aññatitthiyapubbo sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhito – ‘‘ahaṃ, bhante, itthannāmo aññatitthiyapubbo imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhāmi upasampadaṃ, svāhaṃ, bhante, saṅghaṃ cattāro māse parivāsaṃ yācāmī’’tiādinā (mahāva. 86) nayena samādiyitvā parivasati, taṃ sandhāya ‘‘yo kho, seniya, aññatitthiyapubbo’’tiādimāha.
Then, the Bhagavā, referring to the parivāsa (probation) for non-Buddhist ascetics prescribed in the Khandhaka section, which a former non-Buddhist ascetic undertakes, standing on the threshold of a sāmaṇera (novice monk), by saying "Venerable Sir, I, named so-and-so, formerly a non-Buddhist ascetic, desire full ordination in this Dhamma-Vinaya; I beg the Sangha for four months' parivāsa," etc., said, " Yo kho, Seniya, aññatitthiyapubbo" (Indeed, Seniya, whoever was formerly a non-Buddhist ascetic).
Sau đó, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng về thời gian thử thách (parivāsa) cho những người ngoại đạo trong phần khandhaka, mà một người đã từng là ngoại đạo, đứng ở địa vị sa-di, cầu xin: “Bạch Thế Tôn, con tên là người đã từng là ngoại đạo, con muốn được thọ cụ túc giới trong Pháp và Luật này. Bạch Thế Tôn, con xin Tăng đoàn cho con bốn tháng thời gian thử thách,” v.v. Để chỉ điều đó, Ngài đã nói: “Này Seniya, ai đã từng là ngoại đạo,” v.v.
Tattha pabbajjanti vacanasiliṭṭhatāvaseneva vuttaṃ.
Therein, pabbajjaṃ (going forth) is stated merely for the sake of fluency in expression.
Trong đó, pabbajja (xuất gia) chỉ được nói theo nghĩa văn phong.
Aparivasitvāyeva hi pabbajjaṃ labhati.
Indeed, one receives going forth (novice ordination) without having undergone parivāsa.
Thật vậy, người đó được xuất gia mà không cần trải qua thời gian thử thách.
Upasampadatthikena pana nātikālena gāmappavesanādīni aṭṭha vattāni pūrentena parivasitabbaṃ.
However, one who desires upasampadā (full ordination), if formerly a non-Buddhist ascetic, must undergo parivāsa by fulfilling eight observances, such as not entering villages for an extended period.
Tuy nhiên, người muốn thọ cụ túc giới phải trải qua thời gian thử thách bằng cách hoàn thành tám quy tắc, chẳng hạn như không vào làng quá lâu.
Āraddhacittāti aṭṭhavattapūraṇena tuṭṭhacittā.
Āraddhacittā means monks whose minds are pleased by the fulfillment of the eight observances.
Āraddhacittā có nghĩa là tâm hoan hỷ vì đã hoàn thành tám quy tắc.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the brief explanation here.
Đây là tóm tắt về điều đó.
Vitthārato panesa titthiyaparivāso samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya pabbajjakhandhakavaṇṇanāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 86) vuttanayeneva veditabbo.
The detailed explanation of this titthiyaparivāsa should be understood in the same way as given in the explanation of the Pabbajjakkhandhaka in the Samantapāsādikā Vinayaṭṭhakathā.
Tuy nhiên, thời gian thử thách cho người ngoại đạo này phải được hiểu chi tiết theo cách đã nói trong phần giải thích về Pabbajjākhandhaka của Samantapāsādikā Vinayaṭṭhakathā.
Apica metthāti apica me ettha.
Apica metthā (and moreover here for me) should be parsed as apica me ettha.
Apica metthā có nghĩa là apica me ettha.
Puggalavemattatā viditāti puggalanānattaṃ viditaṃ.
Puggalavemattatā viditā (the difference in individuals is known) means the distinction among individuals is known.
Puggalavemattatā viditā có nghĩa là sự khác biệt về cá nhân đã được biết đến.
Ayaṃ puggalo parivāsāraho, ayaṃ na parivāsārahoti idaṃ mayhaṃ pākaṭanti dasseti.
This person is worthy of parivāsa, this one is not worthy of parivāsa—this is clear to me," he reveals.
Người này xứng đáng thọ hạnh biệt trú (parivāsa), người này không xứng đáng thọ hạnh biệt trú—điều này đối với Ta là hiển nhiên.
Tato seniyo cintesi – ‘‘aho acchariyaṃ buddhasāsanaṃ, yattha evaṃ ghaṃsitvā koṭṭetvā yuttameva gaṇhanti, ayuttaṃ chaḍḍentī’’ti.
Then Seniya thought: "Oh, how amazing is the Buddha's dispensation, where they rub and grind, taking only what is suitable, and casting away what is unsuitable!"
Bấy giờ, Seniya suy nghĩ: "Ôi, thật kỳ diệu giáo pháp của Đức Phật, nơi mà người ta sàng lọc, nghiền nát như vậy, chỉ chấp nhận điều phù hợp, loại bỏ điều không phù hợp!"
Tato suṭṭhutaraṃ pabbajjāya sañjātussāho sace, bhantetiādimāha.
Then, with even greater enthusiasm for the Going Forth, he said, " If, Venerable Sir," and so on.
Sau đó, với nhiệt huyết mạnh mẽ hơn nữa đối với đời sống xuất gia, ông nói: "Thưa Tôn giả, nếu..." và vân vân.
Atha bhagavā tassa tibbacchandataṃ viditvā na seniyo parivāsaṃ arahatīti aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi – ‘‘gaccha tvaṃ, bhikkhu, seniyaṃ nhāpetvā pabbājetvā ānehī’’ti.
Then the Blessed One, knowing his intense desire, declared that Seniya was not worthy of parivāsa and addressed a certain bhikkhu, saying, "Go, bhikkhu, bathe Seniya, ordain him, and bring him here."
Bấy giờ, Đức Thế Tôn biết được ý chí mãnh liệt của ông, và rằng Seniya không xứng đáng thọ hạnh biệt trú, liền gọi một Tỳ-kheo khác và nói: "Này Tỳ-kheo, hãy đi tắm rửa cho Seniya, cho ông ấy xuất gia, rồi dẫn ông ấy đến đây."
So tathā katvā taṃ pabbājetvā bhagavato santikaṃ ānayi.
He did so, ordained him, and brought him to the Blessed One.
Vị ấy đã làm như vậy, cho ông ấy xuất gia rồi dẫn đến Đức Thế Tôn.
Bhagavā gaṇe nisīditvā upasampādesi.
The Blessed One, seated in the assembly, gave him the higher ordination.
Đức Thế Tôn ngồi giữa Tăng chúng và cho ông ấy thọ cụ túc giới.
Tena vuttaṃ – ‘‘alattha kho acelo seniyo bhagavato santike pabbajjaṃ alattha upasampada’’nti.
Thus it was said: "The naked ascetic Seniya indeed obtained the Going Forth from the Blessed One, he obtained the higher ordination."
Vì thế mà có lời dạy: "Vị khổ hạnh Seniya đã được xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn, đã được thọ cụ túc giới."
Acirūpasampannoti upasampanno hutvā nacirameva.
Acirūpasampanno means "not long after obtaining higher ordination," i.e., having received higher ordination, not long thereafter.
Acirūpasampanno: sau khi thọ cụ túc giới không lâu.
Vūpakaṭṭhoti vatthukāmakilesakāmehi kāyena ca cittena ca vūpakaṭṭho.
Vūpakaṭṭho means "separated" from objects of sensual desire and defilements of sensual desire, by body and mind.
Vūpakaṭṭho: tách rời khỏi các dục cảnh vật chất và các phiền não dục bằng thân và tâm.
Appamattoti kammaṭṭhāne satiṃ avijahanto.
Appamatto means "not negligent," not abandoning mindfulness in meditation.
Appamatto: không xao lãng chánh niệm trong hành thiền.
Ātāpīti kāyikacetasikasaṅkhātena vīriyātāpena ātāpī.
Ātāpī means "ardent," possessing ardour through the strenuous effort of body and mind that burns defilements.
Ātāpī: nhiệt tâm với sự tinh tấn nung đốt phiền não bằng thân và tâm.
Pahitattoti kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pesitatto vissaṭṭhaattabhāvo.
Pahitatto means "having directed oneself," having sent forth one's self (being) due to disinterest in the body and life, having relinquished one's individual existence.
Pahitatto: tâm đã được hướng đến Nibbāna, không còn bám víu vào thân và mạng sống.
Yassatthāyāti yassa atthāya.
Yassatthāyā means "for the sake of which."
Yassatthāyā: vì mục đích nào.
Kulaputtāti ācārakulaputtā.
Kulaputtā means "sons of good families" (who are of noble conduct).
Kulaputtā: những thiện nam tử có giới hạnh.
Sammadevāti hetunāva kāraṇeneva.
Sammadevā means "rightly," by reason and cause alone.
Sammadevā: chỉ vì lý do, chỉ vì nguyên nhân.
Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ.
Tadanuttaraṃ means "that unsurpassed."
Tadanuttaraṃ: điều vô thượng ấy.
Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyapariyosānabhūtaṃ arahattaphalaṃ.
Brahmacariyapariyosānaṃ means "the culmination of the holy life," which is the fruit of Arahantship, the culmination of the path of the holy life.
Brahmacariyapariyosānaṃ: quả A-la-hán, là sự kết thúc của phạm hạnh Đạo.
Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti.
Indeed, for its sake do sons of good families go forth.
Vì mục đích của quả ấy mà các thiện nam tử xuất gia.
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhamme means "in this very existence."
Diṭṭheva dhamme: ngay trong đời sống hiện tại này.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ ñatvāti attho.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā means "having realized for oneself with direct knowledge," i.e., having made it manifest by one's own wisdom, knowing it independently, is the meaning.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā: tự mình chứng ngộ bằng trí tuệ, tức là tự mình biết mà không cần ai khác chỉ dạy.
Upasampajja vihāsīti pāpuṇitvā sampādetvā vihāsi.
Upasampajja vihāsī means "having attained and accomplished, he dwelled."
Upasampajja vihāsī: đạt được và an trú.
Evaṃ viharantova khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi.
Dwelling thus, " birth is destroyed...and so on...he understood."
Trong khi an trú như vậy, ông đã chứng ngộ: "Sự tái sinh đã tận diệt...vân vân..."
Evamassa paccavekkhaṇabhūmiṃ dassetvā arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhāpetuṃ ‘‘aññataro kho panāyasmā seniyo arahataṃ ahosī’’ti vuttaṃ.
Having thus shown the realm of his retrospection, the discourse is concluded by crowning it with Arahantship: "Indeed, the venerable Seniya became one of the Arahants."
Như vậy, sau khi chỉ ra cảnh giới quán xét của vị ấy, để kết thúc bài thuyết pháp bằng quả A-la-hán, đã nói: "Vị Tôn giả Seniya đã trở thành một trong các bậc A-la-hán."
Tattha aññataroti eko.
Therein, aññataro means "one."
Ở đây, aññataro có nghĩa là một vị.
Arahatanti arahantānaṃ, bhagavato sāvakānaṃ arahantānaṃ abbhantaro ahosīti ayamevattha adhippāyo.
Arahataṃ means "among the Arahants," the intention here is that he became one among the Arahant disciples of the Blessed One.
Arahataṃ có nghĩa là trong số các bậc A-la-hán, vị ấy đã trở thành một trong các vị A-la-hán đệ tử của Đức Thế Tôn; đó là ý nghĩa.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
83. Evaṃ me sutanti abhayasuttaṃ.
83. Thus have I heard refers to the Abhaya Sutta.
83. Evaṃ me sutaṃ là kinh Abhaya.
Tattha abhayoti tassa nāmaṃ.
Therein, Abhayo is his name.
Ở đây, abhayo là tên của vị ấy.
Rājakumāroti bimbisārassa orasaputto.
Rājakumāro means "prince," the legitimate son of King Bimbisāra.
Rājakumāro là con ruột của vua Bimbisāra.
Vādaṃ āropehīti dosaṃ āropehi.
Vādaṃ āropehī means "impute a fault."
Vādaṃ āropehī có nghĩa là hãy gán lỗi.
Nerayikoti niraye nibbattako.
Nerayiko means "bound for hell," worthy of rebirth in hell.
Nerayiko có nghĩa là người sẽ tái sinh vào địa ngục.
Kappaṭṭhoti kappaṭṭhitiko.
Kappaṭṭho means "enduring for an aeon," remaining for an entire lifespan.
Kappaṭṭho có nghĩa là tồn tại suốt một kiếp.
Atekicchoti buddhasahassenāpi tikicchituṃ na sakkā.
Atekiccho means "incurable," impossible to cure even by a thousand Buddhas.
Atekiccho có nghĩa là không thể chữa trị ngay cả bởi hàng ngàn vị Phật.
Uggilitunti dve ante mocetvā kathetuṃ asakkonto uggilituṃ bahi nīharituṃ na sakkhiti.
Uggilituṃ means "to spit out," unable to speak after having been freed from the two extremes, unable to spit out, to bring forth outside.
Uggilituṃ: không thể nói ra bằng cách buông bỏ hai thái cực, không thể nhổ ra, không thể đẩy ra ngoài.
Ogilitunti pucchāya dosaṃ datvā hāretuṃ asakkonto ogilituṃ anto pavesetuṃ na sakkhiti.
Ogilituṃ means "to swallow," unable to refute after having been given fault in questioning, unable to swallow, to take inside.
Ogilituṃ: không thể nuốt vào, không thể đưa vào bên trong, vì không thể gán lỗi cho câu hỏi mà loại bỏ nó.
Evaṃ, bhanteti nigaṇṭho kira cintesi – ‘‘samaṇo gotamo mayhaṃ sāvake bhinditvā gaṇhāti, handāhaṃ ekaṃ pañhaṃ abhisaṅkharomi, yaṃ puṭṭho samaṇo gotamo ukkuṭiko hutvā nisinno uṭṭhātuṃ na sakkhissatī’’ti.
Evaṃ, bhante means that the Nigaṇṭha thought: "The ascetic Gotama breaks up my disciples and takes them. Let me concoct a problem such that, when asked, the ascetic Gotama, though seated, will not be able to rise."
Evaṃ, bhante (Vâng, thưa Tôn giả): Nigaṇṭha đã suy nghĩ: "Sa-môn Gotama đang phá hoại và thu hút các đệ tử của ta. Ta sẽ tạo ra một câu hỏi mà khi được hỏi, Sa-môn Gotama sẽ không thể đứng dậy khỏi tư thế ngồi xổm."
So abhayassa gehā nīhaṭabhatto siniddhabhojanaṃ bhuñjanto bahū pañhe abhisaṅkharitvā – ‘‘ettha samaṇo gotamo imaṃ nāma dosaṃ dassessati, ettha imaṃ nāmā’’ti sabbe pahāya cātumāsamatthake imaṃ pañhaṃ addasa.
Having received his meal from Abhaya's house and partaking of rich food, he concocted many problems. "Here the ascetic Gotama will show this fault; here, this fault," he thought. Abandoning all (these thoughts), at the end of four months, he discovered this problem.
Vị ấy, sau khi nhận được thức ăn thịnh soạn từ nhà Abhaya và dùng bữa với thức ăn béo bổ, đã tạo ra nhiều câu hỏi, rồi suy nghĩ: "Ở đây, Sa-môn Gotama sẽ chỉ ra lỗi này; ở kia, lỗi kia." Sau khi loại bỏ tất cả, vào cuối bốn tháng, ông đã tìm thấy câu hỏi này.
Athassa etadahosi – ‘‘imassa pañhassa pucchāya vā vissajjane vā na sakkā doso dātuṃ, ovaṭṭikasāro ayaṃ, ko nu kho imaṃ gahetvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessatī’’ti.
Then it occurred to him: "In questioning or answering this problem, no fault can be given. This is a problem like a hidden treasure. Who will take this and impute a fault to the ascetic Gotama?"
Bấy giờ, ông nghĩ: "Không thể gán lỗi cho câu hỏi này hoặc câu trả lời của nó. Đây là một câu hỏi có giá trị như của cải cất giấu. Ai có thể mang câu hỏi này để gán lỗi cho Sa-môn Gotama đây?"
Tato ‘‘abhayo rājakumāro paṇḍito, so sakkhissatīti taṃ uggaṇhāpemī’’ti niṭṭhaṃ gantvā uggaṇhāpesi.
Therefore, thinking, "Prince Abhaya is wise, he will be able," he resolved to teach him this problem and did so.
Sau đó, ông quyết định: "Hoàng tử Abhaya là người thông minh, ông ấy sẽ có thể làm được." Thế là ông đã dạy cho Hoàng tử câu hỏi đó.
So vādajjhāsayatāya tassa vacanaṃ sampaṭicchanto ‘‘evaṃ, bhante,’’ti āha.
He, desiring to debate, accepted his words and said, "Yes, Venerable Sir."
Hoàng tử, vì có ý muốn tranh luận, đã chấp nhận lời của Nigaṇṭha và nói: "Vâng, thưa Tôn giả."
84. Akālo kho ajjāti ayaṃ pañho catūhi māsehi abhisaṅkhato, tattha idaṃ gahetvā idaṃ vissajjiyamāne divasabhāgo nappahossatīti maññanto evaṃ cintesi.
84. Akālo kho ajjā means that he thought, considering that this problem had been concocted over four months, and if he were to take this and explain this, a day's portion would not be sufficient, and so he thought.
84. Akālo kho ajjā (Hôm nay không phải lúc): Hoàng tử Abhaya nghĩ rằng câu hỏi này đã được chuẩn bị trong bốn tháng, nếu chấp nhận và trả lời nó, một phần của ngày sẽ không đủ, nên đã suy nghĩ như vậy.
So dānīti sve dāni.
So dānī means "tomorrow."
So dānī có nghĩa là ngày mai.
Attacatutthoti kasmā bahūhi saddhiṃ na nimantesi?
Attacatuttho means "he himself being the fourth." Why did he not invite many?
Attacatuttho: Tại sao không thỉnh nhiều vị Tỳ-kheo cùng đi?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘bahūsu nisinnesu thokaṃ datvā vadantassa aññaṃ suttaṃ aññaṃ kāraṇaṃ aññaṃ tathārūpaṃ vatthuṃ āharitvā dassessati, evaṃ sante kalaho vā kolāhalameva vā bhavissati.
It occurred to him thus: "If many were seated, and I, having given a little, were to speak, they would bring up another Sutta, another reason, another such matter and present it. In that case, there would be a quarrel or just commotion.
Ông ấy đã nghĩ như thế này: "Nếu nhiều vị Tỳ-kheo cùng ngồi, khi ta cúng dường một ít rồi nói, họ sẽ đưa ra một bài kinh khác, một lý do khác, một sự việc khác tương tự để chứng minh. Khi đó sẽ có cãi vã hoặc ồn ào."
Athāpi ekakaṃyeva nimantessāmi, evampi me garahā uppajjissati ‘yāvamaccharī vāyaṃ abhayo, bhagavantaṃ divase divase bhikkhūnaṃ satenapi sahassenapi saddhiṃ carantaṃ disvāpi ekakaṃyeva nimantesī’’’ti.
And if I were to invite only one, even then reproach would arise for me: 'How stingy is this Abhaya! Even though he sees the Blessed One traveling daily with hundreds or thousands of bhikkhus, he invites only one!'"
"Hoặc nếu ta chỉ thỉnh riêng Đức Thế Tôn, thì ta cũng sẽ bị khiển trách rằng: 'Hoàng tử Abhaya này thật keo kiệt, dù thấy Đức Thế Tôn mỗi ngày đi cùng hàng trăm hoặc hàng ngàn Tỳ-kheo mà chỉ thỉnh riêng một mình Ngài.'"
‘‘Evaṃ pana doso na bhavissatī’’ti aparehi tīhi saddhiṃ attacatutthaṃ nimantesi.
"In this way, there will be no fault," he thought, and so he invited the Buddha, himself being the fourth, along with three others.
"Nếu làm như vậy thì sẽ không có lỗi." Vì thế, ông đã thỉnh Đức Thế Tôn cùng với ba vị khác, tổng cộng là bốn vị.
85. Na khvettha, rājakumāra, ekaṃsenāti na kho, rājakumāra, ettha pañhe ekaṃsena vissajjanaṃ hoti.
85. Na khvettha, rājakumāra, ekaṃsenā means "there is no categorical answer to this problem, O prince."
85. Na khvettha, rājakumāra, ekaṃsenā (Này Hoàng tử, ở đây không có câu trả lời dứt khoát): Này Hoàng tử, ở câu hỏi này không có câu trả lời dứt khoát.
Evarūpañhi vācaṃ tathāgato bhāseyyāpi na bhāseyyāpi.
Indeed, a Tathāgata might or might not speak such a word.
Như Lai có thể nói lời như vậy, hoặc cũng có thể không nói.
Bhāsitapaccayena atthaṃ passanto bhāseyya, apassanto na bhāseyyāti attho.
The meaning is that the Tathāgata would speak if he saw benefit in speaking, and would not speak if he saw no benefit.
Có nghĩa là, nếu thấy có lợi ích từ lời nói, Ngài sẽ nói; nếu không thấy, Ngài sẽ không nói.
Iti bhagavā mahānigaṇṭhena catūhi māsehi abhisaṅkhataṃ pañhaṃ asanipātena pabbatakūṭaṃ viya ekavacaneneva saṃcuṇṇesi.
Thus, the Blessed One crushed the problem concocted by the great Nigaṇṭha over four months with a single word, like an adamantine bolt striking a mountain peak.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã nghiền nát câu hỏi mà Nigaṇṭha vĩ đại đã chuẩn bị trong bốn tháng chỉ bằng một lời nói, như sấm sét đánh tan đỉnh núi.
Anassuṃ nigaṇṭhāti naṭṭhā nigaṇṭhā.
Anassuṃ nigaṇṭhā means "the Nigaṇṭhas were ruined."
Anassuṃ nigaṇṭhā: các Nigaṇṭha đã bị đánh bại.
86. Aṅke nisinno hotīti ūrūsu nisinno hoti.
86. Aṅke nisinno hotī means "seated on his lap."
86. Aṅke nisinno hotī có nghĩa là ngồi trên đùi.
Lesavādino hi vādaṃ paṭṭhapentā kiñcideva phalaṃ vā pupphaṃ vā potthakaṃ vā gahetvā nisīdanti.
Indeed, those who argue deceptively, when commencing a debate, sit holding some fruit, flower, or book.
Những người tranh luận theo kiểu ngụy biện, khi bắt đầu cuộc tranh luận, họ thường cầm một loại trái cây, hoa, hoặc sách rồi ngồi xuống.
Te attano jaye sati paraṃ ajjhottharanti, parassa jaye sati phalaṃ khādantā viya pupphaṃ ghāyantā viya potthakaṃ vācentā viya vikkhepaṃ dassenti.
If they win, they overwhelm the other. If the other wins, they pretend to eat fruit, smell a flower, or read a book, thus creating a diversion.
Nếu họ thắng, họ sẽ lấn át đối phương; nếu đối phương thắng, họ sẽ giả vờ ăn trái cây, ngửi hoa, hoặc đọc sách để gây xao nhãng.
Ayaṃ pana cintesi – ‘‘sammāsambuddho esa osaṭasaṅgāmo paravādamaddano.
But this one (Abhaya) thought: "This Fully Enlightened One has set aside the battle and crushes the arguments of others.
Nhưng vị này (Hoàng tử Abhaya) đã suy nghĩ: "Đức Chánh Đẳng Giác này đã chiến thắng mọi cuộc tranh luận, Ngài là người nghiền nát các luận điệu của người khác."
Sace me jayo bhavissati, iccetaṃ kusalaṃ.
If I win, that would be good.
"Nếu ta thắng, thì đó là điều tốt lành."
No ce bhavissati, dārakaṃ vijjhitvā rodāpessāmi.
If I do not win, I will hit the child and make him cry. Then I will say, 'Look, sirs, this child is crying! Please rise for a moment; we shall know later,' and thus I will conclude (the debate)." Therefore, he took the child and sat down.
"Nếu ta không thắng, ta sẽ đánh đứa bé và làm nó khóc."
Tato passatha, bho, ayaṃ dārako rodati, uṭṭhahatha tāva, pacchāpi jānissāmā’’ti tasmā dārakaṃ gahetvā nisīdi.
Then, 'Look, sirs, this boy is crying; get up for a moment, we will know later.' Having said this, he sat down, holding the boy.
"Sau đó, ta sẽ nói: 'Này các vị, hãy nhìn xem, đứa bé này đang khóc, xin các vị hãy đứng dậy đã, chúng ta sẽ biết sau.' " Vì thế, ông đã bế đứa bé ngồi xuống.
Bhagavā pana rājakumārato sahassaguṇenapi satasahassaguṇenapi vādīvarataro, ‘‘imamevassa dārakaṃ upamaṃ katvā vādaṃ bhindissāmī’’ti cintetvā ‘‘taṃ kiṃ maññasi rājakumārā’’tiādimāha.
However, the Blessed One was a thousand times, even a hundred thousand times, more superior in debate than the prince. Thinking, "I shall break his argument by using this very child as an analogy," he then said, "What do you think, O prince?" and so on.
Đức Thế Tôn, bậc luận sư vĩ đại hơn Hoàng tử cả ngàn lần, cả trăm ngàn lần, đã suy nghĩ: "Ta sẽ lấy chính đứa bé này làm ví dụ để phá tan luận điệu của ông ta." Rồi Ngài nói: "Này Hoàng tử, ông nghĩ sao?" và vân vân.
Tattha mukhe āhareyyāti mukhe ṭhapeyya.
Therein, mukhe āhareyyā means "would place in the mouth."
Ở đây, mukhe āhareyyā có nghĩa là đặt vào miệng.
Āhareyyassāhanti apaneyyaṃ assa ahaṃ.
Āhareyyassāhaṃ means "I would remove it from him."
Āhareyyassāhaṃ có nghĩa là tôi sẽ lấy ra cho đứa bé ấy.
Ādikenevāti paṭhamapayogeneva.
Ādikenevā means "with the very first effort."
Ādikenevā có nghĩa là ngay từ lúc bắt đầu.
Abhūtanti abhūtatthaṃ.
Abhūtaṃ means "what is not true."
Abhūtaṃ có nghĩa là điều không có thật.
Atacchanti na tacchaṃ.
Ataccha means 'not true'.
Ataccha có nghĩa là không đúng sự thật.
Anatthasaṃhitanti na atthasaṃhitaṃ na vaḍḍhinissitaṃ.
Anatthasaṃhita means 'not connected with benefit,' 'not conducive to growth.'
Anatthasaṃhita có nghĩa là không phù hợp với lợi ích, không dựa trên sự tăng trưởng.
Appiyā amanāpāti neva piyā na manāpā.
Appiyā amanāpā means 'neither dear nor pleasing.'
Appiyā amanāpā có nghĩa là không đáng yêu, không vừa lòng.
Iminā nayeneva sabbattha attho daṭṭhabbo.
In this very manner, the meaning should be understood everywhere.
Với cách thức này, ý nghĩa cần được hiểu ở mọi nơi.
Tattha appiyapakkhe paṭhamavācā acoraṃyeva coroti, adāsaṃyeva dāsoti, aduppayuttaṃyeva duppayuttoti pavattā.
Here, concerning the unpleasant speech, the first type of speech is that which is uttered: "He is a thief," when he is not a thief; "He is a slave," when he is not a slave; "He has acted wrongly," when he has not acted wrongly.
Trong trường hợp lời nói không đáng yêu, lời nói thứ nhất là lời nói được thốt ra khi gọi người không phải kẻ trộm là kẻ trộm, người không phải nô lệ là nô lệ, người không làm điều xấu là làm điều xấu.
Na taṃ tathāgato bhāsati.
The Tathāgata does not utter such speech.
Như Lai không nói lời đó.
Dutiyavācā coraṃyeva coro ayantiādivasena pavattā.
The second type of speech is that which is uttered by saying: "This person is indeed a thief," and so forth, concerning one who truly is a thief.
Lời nói thứ hai là lời nói được thốt ra theo cách như "người này là kẻ trộm" khi người đó thực sự là kẻ trộm.
Tampi tathāgato na bhāsati.
Even that, the Tathāgata does not utter.
Như Lai cũng không nói lời đó.
Tatiyavācā ‘‘idāni akatapuññatāya duggato dubbaṇṇo appesakkho, idha ṭhatvāpi puna puññaṃ na karosi, dutiyacittavāre kathaṃ catūhi apāyehi na muccissasī’’ti evaṃ mahājanassa atthapurekkhārena dhammapurekkhārena anusāsanīpurekkhārena ca vattabbavācā.
The third type of speech is that which ought to be spoken for the sake of the many, for the sake of Dhamma, and for the sake of admonition, saying: "Now, due to not having performed meritorious deeds, you are in a miserable state, ill-favored, and of little influence. Even staying here, you do not perform merit again. How will you not be freed from the four lower realms in the second thought-moment?"
Lời nói thứ ba là lời nói cần được nói ra vì lợi ích của đại chúng, vì Pháp, và vì sự khuyên răn, như: "Hiện tại, do không tạo công đức, ngươi đang chịu cảnh khổ sở, xấu xí, ít quyền lực; ở đây mà ngươi vẫn không tạo thêm công đức, vậy thì trong kiếp sống thứ hai làm sao ngươi có thể thoát khỏi bốn ác đạo được?"
Tatra kālaññū tathāgatoti tasmiṃ tatiyabyākaraṇe tassā vācāya byākaraṇatthāya tathāgato kālaññū hoti, mahājanassa ādānakālaṃ gahaṇakālaṃ jānitvāva byākarotīti attho.
There the Tathāgata is a knower of time means that concerning that third explanation, for the purpose of explaining that speech, the Tathāgata is a knower of time. This means that he speaks having known the time for the multitude to accept and comprehend.
Như Lai biết thời điểm trong lời nói thứ ba đó có nghĩa là Như Lai biết thời điểm thích hợp để nói ra lời đó, Ngài nói khi biết được thời điểm tiếp nhận và lĩnh hội của đại chúng.
Piyapakkhe paṭhamavācā aṭṭhāniyakathā nāma.
Concerning the pleasant side, the first type of speech is called groundless talk.
Trong trường hợp lời nói đáng yêu, lời nói thứ nhất được gọi là câu chuyện không có căn cứ.
Sā evaṃ veditabbā – evaṃ kira gāmavāsimahallakaṃ nagaraṃ āgantvā pānāgāre pivantaṃ vañcetukāmā sambahulā dhuttā pītaṭṭhāne ṭhatvā tena saddhiṃ suraṃ pivantā ‘‘imassa nivāsanapāvuraṇampi hatthe bhaṇḍakampi sabbaṃ gaṇhissāmā’’ti cintetvā katikaṃ akaṃsu – ‘‘ekekaṃ attapaccakkhakathaṃ kathema, yo ‘abhūta’nti kathesi, kathitaṃ vā na saddahati, taṃ dāsaṃ katvā gaṇhissāmā’’ti.
This should be understood as follows: It is said that numerous rogues, wishing to deceive an old man from a village who had come to the city and was drinking in a tavern, stayed at the drinking place and drank liquor with him. They thought, "We will take all his clothes, cloak, and goods in his hand," and made an agreement: "Each of us will tell a story we have personally witnessed. Whoever says 'It is not true' or does not believe what is told, we will take him as a slave."
Chuyện đó cần được hiểu như sau: Có một nhóm những kẻ lừa đảo muốn lừa một ông lão dân làng đến thành phố và đang uống rượu trong quán rượu. Chúng ngồi ở chỗ uống rượu, cùng uống rượu với ông lão, rồi nghĩ: "Chúng ta sẽ lấy hết y phục, áo choàng và cả tài sản ông ấy mang theo trong tay." Chúng đã thỏa thuận: "Mỗi người chúng ta sẽ kể một câu chuyện tự mình chứng kiến. Ai nói 'không đúng sự thật' hoặc không tin câu chuyện được kể, chúng ta sẽ bắt người đó làm nô lệ."
Tampi mahallakaṃ pucchiṃsu ‘‘tumhākampi tāta ruccatī’’ti.
They also asked that old man, "Does this, father, please you too?"
Chúng hỏi ông lão: "Thưa cha, cha cũng đồng ý chứ?"
Evaṃ hotu tātāti.
"Let it be so, my sons," he replied.
"Vâng, được thôi, các con," ông lão đáp.
Eko dhutto āha – mayhaṃ, bho mātu, mayi kucchigate kapiṭṭhaphaladohalo ahosi.
One rogue said: "My mother, sirs, when I was in her womb, had a longing for wood apples.
Một tên lừa đảo nói: "Thưa các ông, khi tôi còn trong bụng mẹ, mẹ tôi thèm quả mộc qua."
Sā aññaṃ kapiṭṭhahārakaṃ alabbhamānā maṃyeva pesesi.
Unable to find anyone else to bring wood apples, she sent me myself.
Bà không tìm được ai khác để hái quả mộc qua nên đã sai chính tôi đi.
Ahaṃ gantvā rukkhaṃ abhiruhituṃ asakkonto attanāva attānaṃ pāde gahetvā muggaraṃ viya rukkhassa upari khipiṃ; atha sākhato sākhaṃ vicaranto phalāni gahetvā otarituṃ asakkonto gharaṃ gantvā nisseṇiṃ āharitvā oruyha mātu santikaṃ gantvā phalāni mātuyā adāsiṃ; tāni pana mahantāni honti cāṭippamāṇāni.
I went and, being unable to climb the tree, I grabbed my own feet and threw myself onto the tree like a mallet. Then, moving from branch to branch, I gathered the fruits, and being unable to descend, I went home, brought a ladder, climbed down, and went to my mother to give her the fruits. Those fruits, however, were huge, the size of large pots.
Tôi đi đến đó, không thể trèo lên cây, nên tự mình nắm lấy chân mình và ném mình lên cây như một cây chùy; sau đó, tôi di chuyển từ cành này sang cành khác, hái các quả và vì không thể leo xuống, tôi về nhà, mang thang đến, leo xuống và mang các quả đến cho mẹ; những quả đó rất lớn, bằng kích thước của một cái chum.
Tato me mātarā ekāsane nisinnāya samasaṭṭhiphalāni khāditāni.
Then my mother, sitting on one seat, ate sixty fruits.
Sau đó, mẹ tôi ngồi trên một chỗ và ăn sáu mươi quả.
Mayā ekucchaṅgena ānītaphalesu sesakāni kulasantake gāme khuddakamahallakānaṃ ahesuṃ.
Of the fruits I brought in one armful, the remaining ones were for the small and old people in the family village.
Trong số những quả tôi mang về trong một vạt áo, số còn lại thuộc về những người lớn và trẻ nhỏ trong làng của gia đình chúng tôi.
Amhākaṃ gharaṃ soḷasahatthaṃ, sesaparikkhārabhaṇḍakaṃ apanetvā kapiṭṭhaphaleheva yāva chadanaṃ pūritaṃ.
Our house was sixteen cubits high, and after removing other household goods, it was filled with wood apples up to the roof.
Nhà chúng tôi cao mười sáu cubit, và sau khi dọn dẹp các vật dụng khác, nó được lấp đầy bằng những quả mộc qua cho đến tận mái.
Tato atirekāni gahetvā gehadvāre rāsiṃ akaṃsu.
Then, taking the excess, they piled them up at the house entrance.
Sau đó, chúng tôi lấy những quả còn thừa ra và chất thành đống ở cửa nhà.
So asītihatthubbedho pabbato viya ahosi.
That pile was eighty cubits high, like a mountain.
Đống đó cao tám mươi cubit, như một ngọn núi.
Kiṃ īdisaṃ, bho sakkā, saddahitunti?
Sirs, is it possible to believe such a thing?"
"Thưa các ông, làm sao có thể tin một điều như vậy được?"
Gāmikamahallako tuṇhī nisīditvā sabbesaṃ kathāpariyosāne pucchito āha – ‘‘evaṃ bhavissati tātā, mahantaṃ raṭṭhaṃ, raṭṭhamahantatāya sakkā saddahitu’’nti.
The old villager sat silently and, when asked at the end of everyone's stories, said, "It must be so, my sons. The country is vast, and because of the country's vastness, it is possible to believe."
Ông lão dân làng ngồi im lặng và khi được hỏi sau khi tất cả câu chuyện đã kết thúc, ông nói: "Chắc chắn là vậy, các con ạ. Đất nước rộng lớn, và vì đất nước rộng lớn nên có thể tin được."
Yathā ca tena, evaṃ sesehipi tathārūpāsu nikkāraṇakathāsu kathitāsu āha – mayhampi tātā suṇātha, na tumhākaṃyeva kulāni, amhākampi kulaṃ mahākulaṃ, amhākaṃ pana avasesakhettehi kappāsakhettaṃ mahantataraṃ.
Just as he spoke, so too, when the other rogues told similar groundless stories, he said, "My sons, listen to me too. It is not only your families; our family is also a great family. Among our remaining fields, the cotton field is the largest.
Và như ông đã nói với tên lừa đảo đó, ông cũng nói tương tự khi những câu chuyện vô căn cứ như vậy được kể bởi những người còn lại: "Các con ơi, hãy nghe chuyện của ta nữa. Không chỉ gia đình các con, mà gia đình chúng ta cũng là một gia đình lớn. Trong số các cánh đồng còn lại của chúng ta, cánh đồng bông lớn hơn cả."
Tassa anekakarīsasatassa kappāsakhettassa majjhe eko kappāsarukkho mahā asītihatthubbedho ahosi.
In the middle of that cotton field, which was hundreds of acres, there was one large cotton tree, eighty cubits high.
Ở giữa cánh đồng bông rộng hàng trăm karīsa đó, có một cây bông lớn cao tám mươi cubit.
Tassa pañca sākhā, tāsu avasesasākhā phalaṃ na gaṇhiṃsu, pācīnasākhāya ekameva mahācāṭimattaṃ phalaṃ ahosi.
It had five branches, but the other branches did not bear fruit. On the eastern branch, there was just one fruit, as large as a big pot.
Nó có năm cành, các cành còn lại không ra quả, chỉ có một quả lớn bằng cái chum trên cành phía đông.
Tassa cha aṃsiyo, chasu aṃsīsu cha kappāsapiṇḍiyo pupphitā.
It had six segments, and from those six segments, six cotton balls bloomed.
Quả đó có sáu cạnh, và sáu búi bông nở ra trên sáu cạnh đó.
Ahaṃ massuṃ kāretvā nhātavilitto khettaṃ gantvā tā kappāsapiṇḍiyo pupphitā disvā ṭhitakova hatthaṃ pasāretvā gaṇhiṃ.
I, having trimmed my beard, bathed, and anointed myself, went to the field, saw those cotton balls in bloom, and standing there, I stretched out my hand and plucked them.
Tôi đã cạo râu, tắm rửa sạch sẽ, đi đến cánh đồng, thấy những búi bông đó đã nở, tôi đứng đó và vươn tay hái chúng.
Tā kappāsapiṇḍiyo thāmasampannā cha dāsā ahesuṃ.
Those six cotton balls were six strong slaves.
Những búi bông đó là sáu tên nô lệ khỏe mạnh.
Te sabbe maṃ ekakaṃ ohāya palātā.
They all abandoned me, a single person, and fled.
Tất cả chúng bỏ tôi một mình mà chạy trốn.
Ettake addhāne te na passāmi, ajja diṭṭhā, tumhe te cha janā.
I have not seen them for all this time, but today I see them. You six are those people.
Trong suốt thời gian đó, tôi không thấy chúng, nhưng hôm nay tôi đã thấy. Các con chính là sáu người đó.
Tvaṃ nando nāma, tvaṃ puṇṇo nāma, tvaṃ vaḍḍhamāno nāma, tvaṃ citto nāma tvaṃ maṅgalo nāma, tvaṃ poṭṭhiyo nāmāti vatvā uṭṭhāya nisinnakeyeva cūḷāsu gahetvā aṭṭhāsi.
You are named Nanda, you are named Puṇṇa, you are named Vaḍḍhamāna, you are named Citta, you are named Maṅgala, you are named Poṭṭhiya." Having said this, he stood up, grabbed them by their topknots while they were still seated.
"Con tên là Nanda, con tên là Puṇṇa, con tên là Vaḍḍhamāna, con tên là Citta, con tên là Maṅgala, con tên là Poṭṭhiya," ông nói, rồi đứng dậy nắm lấy chỏm tóc của những người đang ngồi.
Te ‘‘na mayaṃ dāsā’’tipi vattuṃ nāsakkhiṃsu.
They could not even say, "We are not slaves."
Chúng không thể nói: "Chúng tôi không phải nô lệ."
Atha ne kaḍḍhanto vinicchayaṃ netvā lakkhaṇaṃ āropetvā yāvajīvaṃ dāse katvā paribhuñji.
Then, dragging them, he brought them before the judge, had them registered with marks, and enjoyed them as slaves for life.
Sau đó, ông kéo chúng đến tòa án, ghi tên chúng vào sổ nô lệ và sử dụng chúng làm nô lệ suốt đời.
Evarūpiṃ kathaṃ tathāgato na bhāsati.
The Tathāgata does not utter such a story.
Như Lai không nói những câu chuyện như vậy.
Dutiyavācā āmisahetucāṭukamyatādivasena nānappakārā paresaṃ thomanavācā ceva, corakathaṃ rājakathanti ādinayappavattā tiracchānakathā ca.
The second type of speech consists of various kinds of praise for others, motivated by the desire for material gain or flattery, and also animal talk which is concerned with thieves, kings, and so forth.
Lời nói thứ hai là những lời khen ngợi người khác một cách đa dạng vì lợi ích vật chất, sự nịnh hót, v.v., và những câu chuyện tầm thường như chuyện trộm cắp, chuyện vua chúa, v.v.
Tampi tathāgato na bhāsati.
Even that, the Tathāgata does not utter.
Như Lai cũng không nói lời đó.
Tatiyavācā ariyasaccasannissitakathā, yaṃ vassasatampi suṇantā paṇḍitā neva tittiṃ gacchanti.
The third type of speech is talk connected with the Noble Truths, which even if wise people listen to for a hundred years, they never get enough of.
Lời nói thứ ba là lời nói liên quan đến các Chân lý Cao quý (ariyasacca), mà ngay cả các bậc hiền trí nghe suốt trăm năm cũng không bao giờ chán.
Iti tathāgato neva sabbampi appiyavācaṃ bhāsati na piyavācaṃ.
Thus, the Tathāgata does not utter any unpleasant speech nor any pleasant speech.
Vì vậy, Như Lai không nói tất cả lời nói không đáng yêu hay lời nói đáng yêu.
Tatiyaṃ tatiyameva pana bhāsitabbakālaṃ anatikkamitvā bhāsati.
However, he utters the third type, the third type only, without exceeding the proper time for speaking it.
Ngài chỉ nói lời nói thứ ba, không vượt quá thời điểm thích hợp để nói.
Tattha tatiyaṃ appiyavācaṃ sandhāya heṭṭhā daharakumāraupamā āgatāti veditabbaṃ.
It should be understood that the simile of the young child mentioned earlier refers to the third type of unpleasant speech in this context.
Ở đây, cần hiểu rằng ví dụ về đứa trẻ nhỏ ở dưới ám chỉ lời nói thứ ba không đáng yêu.
87. Udāhu ṭhānasovetanti udāhu ṭhānuppattikañāṇena taṅkhaṇaṃyeva taṃ tathāgatassa upaṭṭhātīti pucchati.
87. Udāhu ṭhānasoveta means: "Or does it spontaneously occur to the Tathāgata at that very moment, through knowledge that arises on the spot?" This is what is asked.
87. Udāhu ṭhānasoveta có nghĩa là: "Hay là do trí tuệ phát sinh tức thời, điều đó hiện ra với Như Lai ngay lúc ấy?" là câu hỏi.
Saññātoti ñāto paññāto pākaṭo.
Saññāto means 'known,' 'understood,' 'manifest.'
Saññāto có nghĩa là được biết, được nhận thức, hiển nhiên.
Dhammadhātūti dhammasabhāvo.
Dhammadhātū means 'the nature of the Dhamma.'
Dhammadhātū có nghĩa là bản chất của Pháp.
Sabbaññutaññāṇassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for the knowledge of omniscience.
Đây là một tên gọi khác của Trí tuệ Toàn tri (sabbaññutaññāṇa).
Taṃ bhagavatā suppaṭividdhaṃ, hatthagataṃ bhagavato.
That knowledge has been thoroughly penetrated by the Blessed One; it is at the Blessed One's command.
Điều đó đã được Đức Thế Tôn thấu hiểu hoàn toàn, nằm trong tầm tay của Đức Thế Tôn.
Tasmā so yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ sabbaṃ ṭhānasova paṭibhātīti.
Therefore, whatever he wishes, all of it arises spontaneously to him.
Vì vậy, bất cứ điều gì Ngài muốn, tất cả đều hiện ra ngay lập tức (ṭhānasova).
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở mọi nơi.
Ayaṃ pana dhammadesanā neyyapuggalavasena pariniṭṭhitāti.
This discourse on the Dhamma is completed according to the type of person to be guided.
Tuy nhiên, bài thuyết Pháp này đã hoàn thành theo cách của người cần được giáo hóa.
88. Evaṃ me sutanti bahuvedanīyasuttaṃ.
88. Evaṃ me suta refers to the Bahuvedanīya Sutta.
88. Evaṃ me suta là Bahuvedanīyasutta.
Tattha pañcakaṅgo thapatīti pañcakaṅgoti tassa nāmaṃ.
Here, Pañcakaṅgo Thapatī means Pañcakaṅga is his name.
Ở đây, Pañcakaṅgo thapatī có nghĩa là Pañcakaṅga là tên của ông ấy.
Vāsipharasunikhādanadaṇḍamuggarakāḷasuttanāḷisaṅkhātehi vā aṅgehi samannāgatattā so pañcaṅgoti paññāto.
He is known as Pañcakaṅga because he is endowed with five instruments, namely, an axe, an adze, a chisel, a mallet, and a plumb line with string and bamboo tube.
Ông được biết đến là Pañcakaṅga vì ông sở hữu năm công cụ (aṅga) như rìu, búa, đục, chùy, dây mực và ống mực.
Thapatīti vaḍḍhakījeṭṭhako.
Thapatī means 'chief carpenter.'
Thapatī có nghĩa là thợ mộc trưởng.
Udāyīti paṇḍitaudāyitthero.
Udāyī refers to the Elder Paṇḍita Udāyī.
Udāyī có nghĩa là Trưởng lão Udāyī hiền trí.
89. Pariyāyanti kāraṇaṃ.
89. Pariyāya means 'reason' or 'mode.'
89. Pariyāya có nghĩa là nguyên nhân.
Dvepānandāti dvepi, ānanda.
Dvepānandā means "Two, Ānanda, are taught."
Dvepānandā có nghĩa là hai, này Ānanda.
Pariyāyenāti kāraṇena.
Pariyāyenā means 'by reason' or 'by mode.'
Pariyāyena có nghĩa là theo cách thức.
Ettha ca kāyikacetasikavasena dve veditabbā.
And here, two should be understood as physical and mental.
Ở đây, cần hiểu là có hai loại cảm thọ theo cách thân và tâm.
Sukhādivasena tisso, indriyavasena sukhindriyādikā pañca, dvāravasena cakkhusamphassajādikā cha, upavicāravasena ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicaratī’’tiādikā aṭṭhārasa, cha gehassitāni somanassāni, cha nekkhammasitāni somanassāni, cha gehassitāni domanassāni, cha nekkhammasitāni domanassāni, cha gehassitā upekkhā, cha nekkhammasitāti evaṃ chattiṃsa, tā atīte chattiṃsa, anāgate chattiṃsa, paccuppanne chattiṃsāti evaṃ aṭṭhavedanāsataṃ veditabbaṃ.
There are three kinds (of feeling) based on pleasure, etc.; five based on the faculties, such as the faculty of pleasure; six based on the doors, such as those born of eye-contact; eighteen based on observation, such as "having seen a form with the eye, one observes a pleasant form"; thirty-six, namely, six forms of pleasure associated with the household life, six forms of pleasure associated with renunciation, six forms of displeasure associated with the household life, six forms of displeasure associated with renunciation, six forms of equanimity associated with the household life, and six forms associated with renunciation. These thirty-six in the past, thirty-six in the future, and thirty-six in the present amount to one hundred and eight feelings that should be understood.
Theo khía cạnh của lạc thọ, có ba; theo khía cạnh của các căn, có năm (lạc căn, v.v.); theo khía cạnh của các cửa, có sáu (sinh từ xúc chạm mắt, v.v.); theo khía cạnh của sự quán sát, có mười tám (như “sau khi thấy sắc bằng mắt, quán sát sắc là nhân của hỷ”); sáu hỷ liên quan đến gia đình, sáu hỷ liên quan đến xuất ly, sáu ưu liên quan đến gia đình, sáu ưu liên quan đến xuất ly, sáu xả liên quan đến gia đình, sáu xả liên quan đến xuất ly, như vậy là ba mươi sáu. Ba mươi sáu ấy trong quá khứ, ba mươi sáu trong vị lai, ba mươi sáu trong hiện tại, như vậy phải hiểu là một trăm lẻ tám thọ.
Abhikkantataranti sundarataraṃ.
"More excellent" means more beautiful.
“ Abhikkantataraṃ” nghĩa là tốt đẹp hơn.
Paṇītataranti atappakataraṃ.
"More refined" means more insatiable.
“ Paṇītataraṃ” nghĩa là thù thắng hơn.
Ettha ca catutthajjhānato paṭṭhāya adukkhamasukhā vedanā, sāpi santaṭṭhena paṇītaṭṭhena ca sukhanti vuttā.
Here, the feeling that is neither painful nor pleasant, from the fourth jhāna onwards, is also called happiness on account of its peaceful and refined nature.
Ở đây, từ thiền thứ tư trở đi, có thọ không khổ không lạc, thọ ấy cũng được gọi là lạc vì sự an tịnh và thù thắng của nó.
Cha gehassitāni sukhanti vuttāni.
Six forms of happiness associated with the household life are mentioned.
Sáu lạc liên quan đến gia đình được nói đến.
Nirodho avedayitasukhavasena sukhaṃ nāma jāto.
Cessation (Nirodha) is known as happiness by way of non-experienced happiness.
Diệt tận (nirodha) là lạc do không cảm thọ.
Pañcakāmaguṇavasena hi aṭṭhasamāpattivasena ca uppannaṃ vedayitasukhaṃ nāma.
Indeed, the happiness that arises through the five strands of sensuality and through the eight attainments is called experienced happiness.
Lạc cảm thọ là lạc sinh khởi do năm dục công đức và do tám tam muội.
Nirodho avedayitasukhaṃ nāma.
Cessation is called non-experienced happiness.
Diệt tận là lạc không cảm thọ.
Iti vedayitasukhaṃ vā hotu avedayitasukhaṃ vā, taṃ niddukkhabhāvasaṅkhātena sukhaṭṭhena ekantasukhameva jātaṃ.
Thus, whether it is experienced happiness or non-experienced happiness, all of it is indeed unalloyed happiness, due to its nature as being free from suffering.
Như vậy, dù là lạc cảm thọ hay lạc không cảm thọ, tất cả đều là lạc tuyệt đối do không có khổ.
91. Yattha yatthāti yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne.
91. "Wherever, wherever" means in whatever place.
91. “ Yattha yattha” nghĩa là ở chỗ nào, ở nơi nào.
Sukhaṃ upalabbhatīti vedayitasukhaṃ vā avedayitasukhaṃ vā upalabbhati.
"Happiness is found" means experienced happiness or non-experienced happiness is found.
“ Sukhaṃ upalabbhati” nghĩa là lạc cảm thọ hoặc lạc không cảm thọ được tìm thấy.
Taṃ taṃ tathāgato sukhasmiṃ paññapetīti taṃ sabbaṃ tathāgato niddukkhabhāvaṃ sukhasmiṃyeva paññapetīti.
"That, that the Tathāgata designates as happiness" means all that the Tathāgata designates as happiness, by virtue of its freedom from suffering.
“ Taṃ taṃ Tathāgato sukhasmiṃ paññapetī” nghĩa là tất cả những gì không có khổ, Như Lai đều tuyên bố là lạc.
Idha bhagavā nirodhasamāpattiṃ sīsaṃ katvā neyyapuggalavasena arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhāpesīti.
Here, the Blessed One concluded the discourse, with the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) as the apex, and with Arahantship as the ultimate goal for those who are to be guided.
Ở đây, Đức Thế Tôn đã kết thúc bài thuyết pháp bằng cách lấy Diệt tận định (nirodhasamāpatti) làm đỉnh điểm và quả A-la-hán làm mục tiêu cho những người có khả năng giáo hóa.