282. Evaṃ me sutanti ghaṭikārasuttaṃ.
282. "Thus have I heard" introduces the Ghaṭikāra Sutta.
282. Evaṃ me sutaṃ (Tôi nghe như vầy) là Ghaṭikāra Sutta.
Tattha sitaṃ pātvākāsīti mahāmaggena gacchanto aññataraṃ bhūmippadesaṃ oloketvā – ‘‘atthi nu kho mayā cariyaṃ caramānena imasmiṃ ṭhāne nivutthapubba’’nti āvajjanto addasa – ‘‘kassapabuddhakāle imasmiṃ ṭhāne vegaḷiṅgaṃ nāma gāmanigamo ahosi, ahaṃ tadā jotipālo nāma māṇavo ahosiṃ, mayhaṃ sahāyo ghaṭikāro nāma kumbhakāro ahosi, tena saddhiṃ mayā idha ekaṃ sukāraṇaṃ kataṃ, taṃ bhikkhusaṅghassa apākaṭaṃ paṭicchannaṃ, handa naṃ bhikkhusaṅghassa pākaṭaṃ karomī’’ti maggā okkamma aññatarasmiṃ padese ṭhitakova sitapātukammamakāsi, aggaggadante dassetvā mandahasitaṃ hasi.
Here, "He showed a smile" means that as he walked along the high road, he looked at a certain piece of ground and, reflecting, "Have I, while practicing the ascetic's life, ever lived in this place before?" he saw, "During the time of Kassapa Buddha, there was a village-town named Vegaḷiṅga in this place. At that time, I was a young brahmin named Jotīpāla, and my friend was a potter named Ghaṭikāra. With him, I did a good deed here. That deed was not openly known to the Saṅgha, it was hidden. Let me now make it known to the Saṅgha." With this thought, he stepped off the road and, standing in a certain place, he performed the act of revealing a smile, showing his prominent teeth and smiling faintly.
Ở đây, sitaṃ pātvākāsī (Ngài mỉm cười) nghĩa là khi đang đi trên con đường lớn, Ngài nhìn một vùng đất và tự hỏi: “Liệu ta có từng sống ở nơi này khi còn thực hành hạnh?” Ngài thấy: “Vào thời Đức Phật Kassapa, ở nơi này có một làng thị trấn tên là Vegaḷiṅga. Khi đó, ta là một thanh niên tên là Jotīpāla. Bạn của ta là một người thợ gốm tên là Ghaṭikāra. Ta và người ấy đã cùng nhau làm một việc tốt ở đây, nhưng việc đó vẫn còn kín đáo, chưa được Tăng đoàn biết đến. Hãy để ta công khai việc đó cho Tăng đoàn.” Nghĩ vậy, Ngài rời khỏi con đường, đứng ở một nơi khác và mỉm cười, để lộ những chiếc răng cửa và cười mỉm.
Yathā hi lokiyamanussā uraṃ paharantā – ‘‘kuhaṃ kuha’’nti hasanti, na evaṃ buddhā, buddhānaṃ pana hasitaṃ haṭṭhapahaṭṭhākāramattameva hoti.
Just as worldly people, striking their chests, laugh "kuhaṃ kuhaṃ," Buddhas do not laugh in that way. The laughter of Buddhas is merely an expression of joy and exhilaration.
Giống như những người phàm tục vỗ ngực và cười “ha ha”, các Đức Phật không cười như vậy. Nụ cười của các Đức Phật chỉ là biểu hiện của sự hoan hỷ và vui vẻ.
Hasitañca nāmetaṃ terasahi somanassasahagatacittehi hoti.
This laughter arises from thirteen joy-accompanied consciousnesses.
Nụ cười này được tạo ra bởi mười ba tâm sở hoan hỷ.
Tattha lokiyamahājano akusalato catūhi, kāmāvacarakusalato catūhīti aṭṭhahi cittehi hasati, sekkhā akusalato diṭṭhisampayuttāni dve apanetvā chahi cittehi hasanti, khīṇāsavā catūhi sahetukakiriyacittehi ekena ahetukakiriyacittenāti pañcahi cittehi hasanti.
Among those, common worldly folk laugh with eight consciousnesses: four from unwholesome consciousnesses and four from kāmāvacara wholesome consciousnesses. Trainees (sekha individuals) laugh with six consciousnesses, excluding the two wrong-view-associated unwholesome consciousnesses. Arahants (khīṇāsava) laugh with five consciousnesses: four resultant great functional consciousnesses (sahetukakiriyacittehi) and one rootless functional consciousness (ahetukakiriyacittena).
Trong số đó, đại chúng phàm tục cười với tám tâm (bốn tâm bất thiện và bốn tâm thiện thuộc cõi dục); các bậc Hữu Học (sekkhā) cười với sáu tâm (trừ hai tâm bất thiện liên quan đến tà kiến); các bậc A-la-hán cười với năm tâm (bốn tâm hành vi có căn và một tâm hành vi vô căn).
Tesupi balavārammaṇe āpāthagate dvīhi ñāṇasampayuttacittehi hasanti, dubbalārammaṇe duhetukacittadvayena ca ahetukacittena cāti tīhi cittehi hasanti.
Among these, when there is a strong object, they laugh with two knowledge-associated consciousnesses. When there is a weak object, they laugh with two dual-rooted consciousnesses and one rootless consciousness, thus with three consciousnesses.
Trong số đó, khi đối tượng mạnh mẽ xuất hiện, họ cười với hai tâm tương ưng trí; khi đối tượng yếu ớt xuất hiện, họ cười với hai tâm nhị nhân và một tâm vô nhân.
Imasmiṃ pana ṭhāne kiriyāhetukamanoviññāṇadhātusomanassasahagatacittaṃ bhagavato haṭṭhapahaṭṭhākāramattaṃ hasitaṃ uppādesi.
In this instance, the Blessed One's joy-accompanied functional mind-cognition element consciousness (kiriyāhetukamanoviññāṇadhātusomanassasahagatacittaṃ) produced merely a joyful and exhilarating smile.
Ở đây, tâm ý thức giới hành vi vô nhân tương ưng hoan hỷ đã tạo ra nụ cười chỉ là biểu hiện của sự hoan hỷ và vui vẻ của Đức Thế Tôn.
Taṃ panetaṃ hasitaṃ evaṃ appamattakampi therassa pākaṭaṃ ahosi.
Yet, even such a slight smile became evident to the elder.
Tuy nhiên, nụ cười nhỏ bé đó đã được Tôn giả (Ānanda) biết đến.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Tathārūpe hi kāle tathāgatassa catūhi dāṭhāhi catuddīpikamahāmeghamukhato sateratāvijjulatā viya virocamānā mahātālakkhandhapamāṇā rasmivaṭṭiyo uṭṭhahitvā tikkhattuṃ sīsavaraṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhāyanti.
For at such a time, from the four canine teeth of the Tathāgata, beams of light, as large as great palm trunks, resplendent like lightning vines from the mouth of a great rain cloud covering the four continents, would emerge, circumambulate the excellent head three times, and then vanish into the very tips of the canine teeth.
Vào thời điểm như vậy, từ bốn chiếc răng nanh của Đức Như Lai, như những tia chớp gọi là Saterī từ miệng đám mây lớn bao trùm bốn châu lục, những luồng hào quang lớn bằng thân cây cọ tỏa sáng, rồi bay lên, nhiễu quanh đầu Ngài ba lần, và biến mất ngay tại chóp răng nanh.
Tena saññāṇena āyasmā ānando bhagavato pacchato gacchamānopi sitapātubhāvaṃ jānāti.
By this sign, Āyasmā Ānanda, even walking behind the Blessed One, recognized the appearance of His smile.
Với dấu hiệu hào quang phát ra đó, Tôn giả Ānanda, dù đang đi phía sau Thế Tôn, vẫn biết được sự xuất hiện của nụ cười.
Bhagavantaṃ etadavocāti – ‘‘ettha kira kassapo bhagavā bhikkhusaṅghaṃ ovadi, catusaccappakāsanaṃ akāsi, bhagavatopi ettha nisīdituṃ ruciṃ uppādessāmi, evamayaṃ bhūmibhāgo dvīhi buddhehi paribhutto bhavissati, mahājano gandhamālādīhi pūjetvā cetiyaṭṭhānaṃ katvā paricaranto saggamaggaparāyaṇo bhavissatī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘tena hi, bhante,’’tiādivacanaṃ avoca.
Bhagavantaṃ etadavocā (said this to the Blessed One): Thinking, "Here, indeed, Bhagavā Kassapa instructed the community of bhikkhus and expounded the Four Noble Truths. I shall arouse in the Blessed One the desire to sit here as well. In this way, this ground will have been used by two Buddhas. The great multitude, having worshipped with perfumes and garlands, and having made this a shrine, will become destined for the path to heaven," he said these words beginning with "Therefore, Venerable Sir."
Bhagavantaṃ etadavocā (thưa với Thế Tôn) — nghĩ rằng: "Chính tại nơi đây, Đức Phật Kassapa đã giáo huấn Tăng đoàn tỳ khưu, đã thuyết giảng Tứ Diệu Đế. Ta sẽ làm cho Thế Tôn của chúng ta cũng khởi tâm muốn ngồi tại đây. Như vậy, vùng đất này sẽ được hai vị Phật thọ dụng. Đại chúng sẽ cúng dường hương hoa và các thứ khác, biến nơi đây thành một bảo tháp để phụng sự, rồi sẽ trở thành những người nương tựa vào con đường thiên giới," — sau khi suy nghĩ như vậy, ngài đã nói những lời như "Bạch Thế Tôn, vậy thì..."
283. Muṇḍakena samaṇakenāti muṇḍaṃ muṇḍoti, samaṇaṃ vā samaṇoti vattuṃ vaṭṭati, ayaṃ pana aparipakkañāṇattā brāhmaṇakule uggahitavohāravaseneva hīḷento evamāha.
Muṇḍakena samaṇakenā (by a shaven-headed ascetic): It is proper to call a shaven-headed person "shaven-headed" and an ascetic "ascetic." However, due to his unripe wisdom, he spoke thus, disparaging him using the terminology he had learned in his brahmin family.
283. Muṇḍakena samaṇakenā (bởi Sa-môn đầu trọc) — có thể nói một người đầu trọc là "muṇḍa" (đầu trọc) hoặc một Sa-môn là "samaṇa". Nhưng người này, vì trí tuệ chưa chín muồi, đã nói như vậy để khinh miệt, theo cách dùng từ đã học trong gia đình Bà-la-môn.
Sottisināninti sinānatthāya katasottiṃ.
Sottisināniṃ: a bath made with a bath-rope.
Sottisināni (dụng cụ tắm rửa) — là dụng cụ được làm để tắm rửa.
Sotti nāma kuruvindapāsāṇacuṇṇāni lākhāya bandhitvā kataguḷikakalāpakā vuccati, yaṃ sandhāya – ‘‘tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū kuruvindakasuttiyā nahāyantī’’ti (cūḷava. 243) vuttaṃ.
A sotti is said to be a bundle of pellets made by binding kuruvindaka (corundum stone) powder with lac, concerning which it is said, "At that time, the group of six bhikkhus bathed with a kuruvindaka bath-rope."
Sotti là tên gọi của một bó viên tròn được làm bằng cách trộn bột đá kuruvinda với cánh kiến, như đã nói: "Vào thời đó, nhóm sáu tỳ khưu dùng sotti kuruvindaka để tắm" (Cūḷava. 243).
Taṃ ubhosu antesu gahetvā sarīraṃ ghaṃsanti.
They hold it by both ends and rub their bodies.
Họ nắm hai đầu của nó và chà xát cơ thể.
Evaṃ sammāti yathā etarahipi manussā ‘‘cetiyavandanāya gacchāma, dhammassavanatthāya gacchāmā’’ti vuttā ussāhaṃ na karonti, ‘‘naṭasamajjādidassanatthāya gacchāmā’’ti vuttā pana ekavacaneneva sampaṭicchanti, tatheva sinhāyitunti vutte ekavacanena sampaṭicchanto evamāha.
Evaṃ sammā: Just as even now people, when told, "Let's go to worship the cetiya, let's go to hear the Dhamma," do not show enthusiasm, but when told, "Let's go to see a play or a festival," they readily agree with a single word; similarly, when told to bathe, he agreed with a single word, and so he spoke.
Evaṃ sammā (vâng, thưa ngài) — cũng như hiện nay, khi người ta được nói "Chúng ta đi chiêm bái bảo tháp, chúng ta đi nghe pháp," họ không tỏ ra nhiệt tình; nhưng khi được nói "Chúng ta đi xem kịch, hội hè, v.v.", họ liền chấp thuận ngay lập tức. Tương tự như vậy, khi được nói "Hãy đi tắm," người này đã chấp thuận ngay lập tức và nói như vậy.
284. Jotipālaṃ māṇavaṃ āmantesīti ekapasse ariyaparihārena paṭhamataraṃ nhāyitvā paccuttaritvā ṭhito tassa mahantena issariyaparihārena nhāyantassa nhānapariyosānaṃ āgametvā taṃ nivatthanivāsanaṃ kese vodake kurumānaṃ āmantesi.
Jotipālaṃ māṇavaṃ āmantesī (addressed the young man Jotipāla): After bathing first on one side with noble etiquette and coming out, he waited for the bathing of Jotipāla, who was bathing with great lordly etiquette, and then addressed him as he was adjusting his lower garment and drying his hair.
284. Jotipālaṃ māṇavaṃ āmantesī (gọi thanh niên Jotipāla) — sau khi tắm xong ở một bên theo cách của người cao quý, và đã lên bờ đứng đó, Ghāṭikāra đã đợi Jotipāla tắm xong theo cách của người có quyền uy lớn, rồi gọi anh ta khi anh ta đang mặc y phục và làm khô tóc.
Ayanti āsannattā dassento āha.
Ayaṃ (This): He said "this" to point out its proximity.
Ayaṃ (người này) — nói vậy để chỉ gần.
Ovaṭṭikaṃ vinivaṭṭhetvāti nāgabalo bodhisatto ‘‘apehi sammā’’ti īsakaṃ parivattamānova tena gahitagahaṇaṃ vissajjāpetvāti attho.
Ovaṭṭikaṃ vinivaṭṭhetvā (having freed himself from the grasp of the lower garment): This means the Bodhisatta, endowed with the strength of a nāga, merely turning slightly, saying "Go away, friend," caused the grip with which he was held to be released.
Ovaṭṭikaṃ vinivaṭṭhetvā (buông bỏ chỗ nắm ở vạt áo) — nghĩa là, Bồ-tát Nāgabala, chỉ hơi xoay người và nói "Này bạn, hãy đi đi," đã khiến Ghāṭikāra buông bỏ chỗ nắm.
Kesesu parāmasitvā etadavocāti so kira cintesi – ‘‘ayaṃ jotipālo paññavā, sakiṃ dassanaṃ labhamāno tathāgatassa dassanepi pasīdissati, dhammakathāyapi pasīdissati, pasanno ca pasannākāraṃ kātuṃ sakkhissati, mittā nāma etadatthaṃ honti, yaṃkiñci katvā mama sahāyaṃ gahetvā dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti.
Kesesu parāmasitvā etadavocā (having seized him by the hair, said this): He, it is said, thought, "This Jotipāla is wise. If he gains even a single viewing, he will be pleased with the sight of the Tathāgata and pleased with the Dhamma talk. And being pleased, he will be able to show his reverence. Friends exist for this purpose. I will do whatever it takes to gain his support and go to the presence of the Ten-Powered One."
Kesesu parāmasitvā etadavocā (nắm tóc và nói) — Ghāṭikāra nghĩ: "Jotipāla này là người có trí tuệ. Chỉ một lần gặp mặt, anh ta sẽ có niềm tin vào sự xuất hiện của Đức Như Lai, và cũng sẽ có niềm tin vào bài pháp. Khi có niềm tin, anh ta sẽ có thể thể hiện thái độ tin tưởng. Bạn bè là để làm điều này. Bằng mọi cách, ta sẽ đưa bạn của ta đến với Đức Thập Lực."
Tasmā naṃ kesesu parāmasitvā etadavoca.
Therefore, he seized him by the hair and said this.
Vì vậy, ông đã nắm tóc anh ta và nói như vậy.
Ittarajaccoti aññajātiko, mayā saddhiṃ asamānajātiko, lāmakajātikoti attho.
Ittarajacco (of another birth): Meaning, of another caste, not of the same caste as me, of a base caste.
Ittarajacco (thuộc dòng dõi thấp kém) — thuộc dòng dõi khác, không cùng dòng dõi với ta, nghĩa là thuộc dòng dõi thấp kém.
Na vatidanti idaṃ amhākaṃ gamanaṃ na vata orakaṃ bhavissati na khuddakaṃ, mahantaṃ bhavissati.
Na vatidaṃ (This, indeed, will not be...): This journey of ours, indeed, will not be insignificant, nor small; it will be great.
Na vatidaṃ (chuyến đi này không tầm thường) — chuyến đi này của chúng ta chắc chắn sẽ không phải là tầm thường hay nhỏ bé, mà sẽ là một điều vĩ đại.
Ayañhi na attano thāmena gaṇhi, satthu thāmena gaṇhīti gahaṇasmiṃyeva niṭṭhaṃ agamāsi.
For he did not take hold of him by his own strength, but by the strength of the Teacher, and thus he resolved only in taking hold.
Thật vậy, ông ấy không nắm giữ bằng sức lực của mình, mà nắm giữ bằng sức lực của Đức Bổn Sư, và đã hoàn thành việc nắm giữ ngay tại chỗ.
Yāvatādohipīti ettha dokārahikārapikārā nipātā, yāvatuparimanti attho.
Yāvatādohipī: Here, the particles do, hi, and pi are mere particles. The meaning is "up to what extent (upper limit)."
Yāvatādohipī (đến mức độ nào) — ở đây, các từ 'do', 'hi', 'pi' là các giới từ. Nghĩa là "đến mức độ cao nhất."
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vācāya ālapanaṃ ovaṭṭikāya gahaṇañca atikkamitvā yāva kesaggahaṇampi tattha gamanatthaṃ payogo kattabbo’’ti.
This is what is meant: "Having gone beyond calling him by speech and seizing him by the edge of his lower garment, even seizing him by the hair, such an effort must be made for that journey."
Điều này có nghĩa là: "Ngoài việc gọi bằng lời nói và nắm vạt áo, cần phải nỗ lực đến mức nắm tóc để đi đến đó."
285. Dhammiyā kathāyāti idha satipaṭilābhatthāya pubbenivāsapaṭisaṃyuttā dhammī kathā veditabbā.
Dhammiyā kathāyā (by a Dhamma talk): Here, a Dhamma talk connected with past abodes (pubbenivāsa) should be understood, for the purpose of regaining mindfulness.
285. Dhammiyā kathāyā (bằng lời nói về Dhamma) — ở đây, cần hiểu rằng lời nói về Dhamma liên quan đến các trú xứ trước đây được thuyết giảng để đạt được chánh niệm.
Tassa hi bhagavā, – ‘‘jotipāla, tvaṃ na lāmakaṭṭhānaṃ otiṇṇasatto, mahābodhipallaṅke pana sabbaññutaññāṇaṃ patthetvā otiṇṇosi, tādisassa nāma pamādavihāro na yutto’’tiādinā nayena satipaṭilābhāya dhammaṃ kathesi.
For the Blessed One taught the Dhamma to him for the purpose of regaining mindfulness, saying, "Jotipāla, you are not a being fallen into a base state; rather, you have come forth having aspired to Omniscient Knowledge at the great Bodhi seat. Such heedless living is not fitting for one like you," and so on.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết pháp cho Jotipāla để anh ta đạt được chánh niệm, theo cách như: "Này Jotipāla, con không phải là một chúng sinh đã rơi vào cảnh giới thấp kém. Con đã phát nguyện toàn giác trên đại bồ-đề-tòa. Đối với một người như vậy, việc sống trong phóng dật là không phù hợp."
Parasamuddavāsītherā pana vadanti – ‘‘jotipāla, yathā ahaṃ dasapāramiyo pūretvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā vīsatisahassabhikkhuparivāro loke vicarāmi, evamevaṃ tvampi dasapāramiyo pūretvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā samaṇagaṇaparivāro loke vicarissasi.
However, the elders dwelling beyond the ocean say, "Jotipāla, just as I, Kassapa, having perfected the ten perfections and penetrated Omniscient Knowledge, wander the world surrounded by twenty thousand bhikkhus, so too will you, having perfected the ten perfections and penetrated Omniscient Knowledge, wander the world surrounded by a community of ascetics.
Tuy nhiên, các trưởng lão ở hải ngoại nói rằng: "Này Jotipāla, như Ta, sau khi hoàn thành mười pāramī, chứng đắc Toàn Giác trí, và du hành trong thế gian với hai vạn tỳ khưu vây quanh, con cũng sẽ hoàn thành mười pāramī, chứng đắc Toàn Giác trí, và du hành trong thế gian với đoàn Sa-môn vây quanh.
Evarūpena nāma tayā pamādaṃ āpajjituṃ na yutta’’nti yathāssa pabbajjāya cittaṃ namati, evaṃ kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ kathesīti.
It is not fitting for one such as you to fall into heedlessness." Saying this, he taught the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation, so that his mind would incline towards monastic life.
Đối với một người như con, việc rơi vào phóng dật là không phù hợp." Sau khi nói như vậy, Ngài đã thuyết giảng về sự nguy hiểm của dục lạc và lợi ích của xuất gia, sao cho tâm của Jotipāla hướng về đời sống xuất gia.
286. Alattha kho, ānanda,…pe… pabbajjaṃ alattha upasampadanti pabbajitvā kimakāsi?
Alattha kho, ānanda,…pe… pabbajjaṃ alattha upasampada (Indeed, Ānanda, he obtained… he obtained the going forth, the full ordination): What did he do after going forth?
286. Alattha kho, ānanda,…pe… pabbajjaṃ alattha upasampada (Này Ānanda, anh ấy đã nhận được sự xuất gia, và đã nhận được sự thọ cụ túc) — sau khi xuất gia, anh ấy đã làm gì?
Yaṃ bodhisattehi kattabbaṃ.
That which Bodhisattas must do.
Anh ấy đã làm những gì một Bồ-tát nên làm.
Bodhisattā hi buddhānaṃ sammukhe pabbajanti.
For Bodhisattas go forth in the presence of Buddhas.
Các Bồ-tát xuất gia trước mặt các vị Phật.
Pabbajitvā ca pana ittarasattā viya patitasiṅgā na honti, catupārisuddhisīle pana supatiṭṭhāya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā terasa dhutaṅgāni samādāya araññaṃ pavisitvā gatapaccāgatavattaṃ pūrayamānā samaṇadhammaṃ karontā vipassanaṃ vaḍḍhetvā yāva anulomañāṇaṃ āhacca tiṭṭhanti, maggaphalatthaṃ vāyāmaṃ na karonti.
And having gone forth, they are not like ordinary beings whose "horns" (wisdom) have fallen off. Instead, firmly established in the fourfold purity of morality (catupārisuddhisīla), having learned the Tipiṭaka Buddha-word, and having undertaken the thirteen Dhutaṅgas, they enter the forest, fulfill the practice of coming and going (gatapaccāgatavattaṃ), practice the ascetic way (samaṇadhammaṃ), develop vipassanā, and remain until they reach the Adaptation Knowledge (anulomañāṇa). They do not strive for the paths and fruits.
Sau khi xuất gia, họ không giống như những chúng sinh tầm thường, những người đã mất đi trí tuệ như sừng bị gãy. Thay vào đó, họ an trú vững chắc trong Tứ Thanh Tịnh Giới (catupārisuddhisīla), học thuộc Tam Tạng Phật Ngôn (tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ), thọ trì mười ba pháp Dhutaṅga, vào rừng, thực hành hạnh Gatapaccāgata (đi rồi trở lại), thực hiện pháp Sa-môn, phát triển thiền quán, và an trú cho đến khi đạt được Anulomañāṇa (thuận thứ trí), nhưng không nỗ lực để đạt được Đạo Quả.
Jotipālopi tatheva akāsi.
Jotipāla also did likewise.
Jotipāla cũng đã làm như vậy.
287. Aḍḍhamāsupasampanneti kuladārakañhi pabbājetvā aḍḍhamāsampi avasitvā gate mātāpitūnaṃ soko na vūpasammati, sopi pattacīvaraggahaṇaṃ na jānāti, daharabhikkhusāmaṇerehi saddhiṃ vissāso na uppajjati, therehi saddhiṃ sineho na patiṭṭhāti, gatagataṭṭhāne anabhirati uppajjati.
Aḍḍhamāsupasampanne (when half a month had passed since his full ordination): If a young man of good family is ordained and leaves without staying even for a month, the sorrow of his parents does not subside. He also does not know how to handle the bowl and robes, familiarity with junior bhikkhus and sāmaṇeras does not arise, affection with elders is not established, and disaffection arises in every place he goes.
287. Aḍḍhamāsupasampanne (sau khi thọ cụ túc nửa tháng) — nếu một thanh niên xuất gia mà rời đi trước khi ở đủ nửa tháng, cha mẹ vẫn chưa nguôi sầu muộn, bản thân người đó cũng chưa biết cách cầm bát và y, chưa thân thiết với các tỳ khưu và sa-di trẻ, chưa có tình cảm gắn bó với các vị trưởng lão, và cảm thấy không vui ở bất cứ nơi nào đến.
Ettakaṃ pana kālaṃ nivāse sati mātāpitaro passituṃ labhanti.
However, if he stays for this period of time, his parents get to see him.
Nhưng nếu ở lại một thời gian như vậy, cha mẹ có thể đến thăm.
Tena tesaṃ soko tanubhāvaṃ gacchati, pattacīvaraggahaṇaṃ jānāti, sāmaṇeradaharabhikkhūhi saddhiṃ vissāso jāyati, therehi saddhiṃ sineho patiṭṭhāti, gatagataṭṭhāne abhiramati, na ukkaṇṭhati.
Due to this, their sorrow diminishes, he knows how to handle the bowl and robes, familiarity with novice and junior bhikkhus arises, affection with the elders becomes established, he delights in every place he goes, and does not become discontent.
Do đó, nỗi buồn của họ sẽ giảm bớt, người đó sẽ biết cách cầm bát và y, sẽ thân thiết với các sa-di và tỳ khưu trẻ, tình cảm gắn bó với các vị trưởng lão sẽ được thiết lập, người đó sẽ cảm thấy vui vẻ ở bất cứ nơi nào đến, và không còn buồn chán.
Tasmā ettakaṃ vasituṃ vaṭṭatīti aḍḍhamāsaṃ vasitvā pakkāmi.
Therefore, thinking "it is fitting to stay for this long," he stayed for half a month and then departed.
Vì vậy, việc ở lại một thời gian như vậy là phù hợp. Sau khi ở lại nửa tháng, ngài đã rời đi.
Paṇḍupuṭakassa sālinoti puṭake katvā sukkhāpitassa rattasālino.
Paṇḍupuṭakassa sālino means red rice that was dried after being made into bundles.
Paṇḍupuṭakassa sālino (của gạo lúa đỏ được phơi khô trong bó) — của gạo lúa đỏ được làm thành bó và phơi khô.
Tassa kira sālino vappakālato paṭṭhāya ayaṃ parihāro – kedārā suparikammakatā honti, tattha bījāni patiṭṭhāpetvā gandhodakena siñciṃsu, vappakāle vitānaṃ viya upari vatthakilañjaṃ bandhitvā paripakkakāle vīhisīsāni chinditvā muṭṭhimatte puṭake katvā yottabaddhe vehāsaṃyeva sukkhāpetvā gandhacuṇṇāni attharitvā koṭṭhakesu pūretvā tatiye vasse vivariṃsu.
Indeed, the care for that rice from the time of planting was this: the fields were well-prepared; having planted the seeds there, they watered them with scented water; at the time of planting, they tied a cloth awning above, like a canopy; when the rice was fully ripe, they cut the rice stalks, made them into fist-sized bundles, and, having bound them with cords, dried them suspended in the air. Then, spreading fragrant powders, they filled granaries, and opened them in the third year.
Cách chăm sóc loại lúa này là: từ khi gieo trồng, ruộng lúa được chuẩn bị kỹ lưỡng, sau đó gieo hạt và tưới bằng nước thơm. Trong mùa gieo trồng, người ta giăng một tấm vải như một mái che phía trên. Khi lúa chín, họ cắt bông lúa, bó thành từng nắm nhỏ, rồi treo lên không trung để phơi khô. Sau đó, họ rải bột thơm và đổ vào kho, rồi mở ra sau ba năm.
Evaṃ tivassaṃ parivutthassa sugandharattasālino apagatakāḷake suparisuddhe taṇḍule gahetvā khajjakavikatimpi bhattampi paṭiyādiyiṃsu.
Thus, taking the very fragrant red rice that had been stored for three years, its impurities removed and perfectly clean, they prepared both delicious solid food and staple food.
Như vậy, sau ba năm được bảo quản, họ lấy những hạt gạo lúa đỏ thơm ngon, không còn vết đen, rất sạch sẽ, và chuẩn bị các món ăn vặt và cơm.
Taṃ sandhāya vuttaṃ paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ…pe… kālaṃ ārocāpesīti.
Referring to that, it was said: Exquisite solid food, soft food...pe... announced the time.
Nói về điều đó, đã được nói rằng: “Thức ăn và món ăn thượng hạng… vân vân… đã báo thời gian.”
288. Adhivuṭṭho meti kiṃ sandhāya vadati?
288. I have spent the Rains-residence – what does this refer to?
288. “Đã an cư mùa mưa với tôi” là nói về điều gì?
Vegaḷiṅgato nikkhamanakāle ghaṭikāro attano santike vassāvāsaṃ vasanatthāya paṭiññaṃ aggahesi, taṃ sandhāya vadati.
It refers to the promise Ghaṭikāra took from him at the time of departing from Vegaḷiṅga, for him to spend the Rains-residence at his place. That is what he refers to.
Vào lúc Đức Phật rời khỏi thị trấn Vegaḷiṅga, Ghāṭikāra đã hứa sẽ an cư mùa mưa tại chỗ mình, là nói về điều đó.
Ahudeva aññathattaṃ ahu domanassanti temāsaṃ dānaṃ dātuṃ, dhammañca sotuṃ, iminā ca niyāmena vīsati bhikkhusahassāni paṭijaggituṃ nālatthanti alābhaṃ ārabbha cittaññathattaṃ cittadomanassaṃ ahosi, na tathāgataṃ ārabbha.
There was indeed a change of mind, there was distress means that his change of mind and distress arose because he was unable to give alms, listen to the Dhamma, and attend to twenty thousand bhikkhus for three months in this manner, not concerning the Tathāgata.
“Thật có sự thay đổi tâm trạng, thật có sự ưu phiền” là do không thể cúng dường trong ba tháng, không thể nghe Pháp, và không thể chăm sóc hai vạn Tỳ-kheo theo cách này, nên có sự thay đổi tâm trạng và ưu phiền, chứ không phải do duyên với Đức Thế Tôn.
Sotāpannattā.
Because he was a Stream-enterer (Sotāpanna).
Vì đã chứng quả Dự Lưu (Sotāpanna).
So kira pubbe brāhmaṇabhatto ahosi.
Indeed, he had formerly been a patron of brahmins.
Vị ấy, xưa kia, là người cúng dường các Bà-la-môn.
Athekasmiṃ samaye paccante kupite vūpasamanatthaṃ gacchanto uracchadaṃ nāma dhītaramāha – ‘‘amma amhākaṃ deve mā pamajjī’’ti.
Then, on one occasion, going to quell a rebellion on the border, he told his daughter named Uracchadā, "My dear, do not neglect our devas (brahmins)."
Một thời nọ, khi vùng biên giới nổi loạn, nhà vua đi trấn an và nói với con gái tên Uracchada: “Này con, chớ lơ là các vị thần của chúng ta.”
Brāhmaṇā taṃ rājadhītaraṃ disvā visaññino ahesuṃ.
Seeing the royal princess, the brahmins lost consciousness.
Các Bà-la-môn thấy công chúa thì trở nên mê muội.
Ke ime cāti vutte tumhākaṃ bhūmidevāti.
When asked, "Who are these?" they said, "They are your earthly gods."
Khi được hỏi: “Họ là ai?”, công chúa đáp: “Họ là các vị thần đất của các ngài.”
Bhūmidevā nāma evarūpā hontīti niṭṭhubhitvā pāsādaṃ abhiruhi.
Thinking, "Are earthly gods like this?", she spat and ascended to the palace.
“Thần đất lại như thế này ư!” – công chúa nhổ nước bọt rồi lên lầu.
Sā ekadivasaṃ vīthiṃ olokentī ṭhitā kassapassa bhagavato aggasāvakaṃ disvā pakkosāpetvā piṇḍapātaṃ datvā anumodanaṃ suṇamānāyeva sotāpannā hutvā ‘‘aññepi bhikkhū atthī’’ti pucchitvā ‘‘satthā vīsatiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ isipatane vasatī’’ti ca sutvā nimantetvā dānaṃ adāsi.
One day, as she stood looking out at the street, she saw the chief disciple of Kassapa Bhagavā, had him summoned, offered him almsfood, and while listening to his words of appreciation, she became a Sotāpanna. She then asked, "Are there other bhikkhus?" and hearing that "the Teacher dwells in Isipatana with twenty thousand bhikkhus," she invited them and offered alms.
Một ngày nọ, nàng đứng nhìn ra đường, thấy vị đại đệ tử của Đức Phật Kassapa, liền cho người mời đến, cúng dường đồ ăn khất thực, và khi đang nghe lời tùy hỷ thì chứng quả Dự Lưu. Nàng hỏi: “Còn có các Tỳ-kheo khác không?”, và khi nghe nói: “Đức Bổn Sư đang an trú tại Isipatana cùng với hai vạn Tỳ-kheo”, nàng liền thỉnh mời và cúng dường.
Rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato.
The king returned after quelling the rebellion.
Vua đã trấn an vùng biên giới và trở về.
Atha naṃ paṭhamatarameva brāhmaṇā āgantvā dhītu avaṇṇaṃ vatvā paribhindiṃsu.
Then, the brahmins came first and denounced the daughter, causing a rift.
Khi đó, các Bà-la-môn đến trước tiên, nói xấu về con gái nhà vua và chia rẽ.
Rājā pana dhītu jātakāleyeva varaṃ adāsi.
But the king had granted a boon to his daughter at birth.
Nhưng nhà vua đã ban một điều ước cho con gái ngay từ khi nàng mới sinh.
Tassā ‘‘satta divasāni rajjaṃ dātabba’’nti varaṃ gaṇhiṃsu.
They requested the boon for her to rule for seven days.
Họ đã nhận điều ước rằng “phải ban vương quyền trong bảy ngày” cho nàng.
Athassā rājā satta divasāni rajjaṃ niyyātesi.
So, the king bestowed the kingship upon her for seven days.
Khi đó, nhà vua đã trao vương quyền cho nàng trong bảy ngày.
Sā satthāraṃ bhojayamānā rājānaṃ pakkosāpetvā bahisāṇiyaṃ nisīdāpesi.
While serving food to the Teacher, she had the king summoned and seated outside the curtain.
Trong khi cúng dường Đức Bổn Sư, nàng cho mời nhà vua đến và sắp xếp cho ngài ngồi ngoài bức màn.
Rājā satthu anumodanaṃ sutvāva sotāpanno jāto.
The king became a Sotāpanna just by listening to the Teacher's appreciation.
Nhà vua, vừa nghe lời tùy hỷ của Đức Bổn Sư, liền chứng quả Dự Lưu.
Sotāpannassa ca nāma tathāgataṃ ārabbha āghāto natthi.
And indeed, a Sotāpanna bears no malice towards the Tathāgata.
Và một người đã chứng quả Dự Lưu thì không có ác ý đối với Đức Thế Tôn.
Tena vuttaṃ – ‘‘na tathāgataṃ ārabbhā’’ti.
Therefore it was said, "not concerning the Tathāgata."
Do đó đã được nói: “Không phải do duyên với Đức Thế Tôn.”
Yaṃ icchati taṃ haratūti so kira bhājanāni pacitvā kayavikkayaṃ na karoti, evaṃ pana vatvā dārutthāya vā mattikatthāya vā palālatthāya vā araññaṃ gacchati.
Whatever one desires, one may take – Indeed, he does not fire vessels and sell them. Rather, he says this and then goes to the forest for wood, clay, or straw.
“Ai muốn gì thì cứ lấy đi” – nghe nói, vị ấy sau khi nung đồ gốm thì không buôn bán, mà nói như vậy rồi đi vào rừng để lấy củi, đất sét, hoặc rơm.
Mahājanā ‘‘ghaṭikārena bhājanāni pakkānī’’ti sutvā parisuddhataṇḍulaloṇadadhitelaphāṇitādīni gahetvā āgacchanti.
People hear, "Ghaṭikāra has fired vessels," and come bringing pure rice, salt, curds, oil, treacle, and so forth.
Đông đảo người dân nghe nói “Ghāṭikāra đã nung đồ gốm”, liền mang gạo sạch, muối, sữa đông, dầu, mật mía, v.v. đến.
Sace bhājanaṃ mahagghaṃ hoti, mūlaṃ appaṃ, yaṃ vā taṃ vā datvā gaṇhāmāti taṃ na gaṇhanti.
If a vessel is very valuable and the price they brought is small, they do not take it, thinking, "We will give whatever price."
Nếu đồ gốm giá trị cao, mà số tiền mang đến ít, họ không lấy, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ lấy bằng cách trả bất cứ giá nào.”
Dhammiko vāṇijo mātāpitaro paṭijaggati, sammāsambuddhaṃ upaṭṭhahati, bahu no akusalaṃ bhavissatīti puna gantvā mūlaṃ āharanti.
They return home to bring the full price, thinking, "He is a righteous merchant, he supports his parents, he serves the Perfectly Self-Awakened One; great demerit would be ours otherwise."
Người thương gia chân chính này chăm sóc cha mẹ, phụng sự Đức Chánh Đẳng Giác, chúng ta sẽ tạo nhiều bất thiện nghiệp. Nghĩ vậy, họ trở về và mang đủ tiền đến.
Sace pana bhājanaṃ appagghaṃ hoti, ābhataṃ mūlaṃ bahu, dhammiko vāṇijo, amhākaṃ puññaṃ bhavissatīti yathābhataṃ gharasāmikā viya sādhukaṃ paṭisāmetvā gacchanti.
However, if a vessel is inexpensive and the price they brought is abundant, they neatly store away the excess price like householders and depart, thinking, "He is a righteous merchant; it will be a merit for us."
Còn nếu đồ gốm giá trị thấp, mà số tiền mang đến nhiều, họ nghĩ: “Đây là người thương gia chân chính, chúng ta sẽ được công đức.” Nghĩ vậy, họ cẩn thận cất giữ số tiền mang đến như chủ nhà rồi ra về.
Evaṃguṇo pana kasmā na pabbajatīti.
"Why does such a virtuous person not go forth into homelessness?"
Một người có phẩm chất như vậy, tại sao lại không xuất gia?
Rañño vacanapathaṃ pacchindanto andhe jiṇṇe mātāpitaro posetīti āha.
The Buddha, wishing to counter the king's statement, said that he supports his blind and aged parents.
Để ngắt lời nhà vua, Đức Phật đã nói rằng: “Vị ấy chăm sóc cha mẹ già yếu, mù lòa.”
289. Ko nu khoti kuhiṃ nu kho.
289. Ko nu kho means "where indeed."
289. “Ko nu kho” nghĩa là “ở đâu”.
Kumbhiyāti ukkhalito.
Kumbhiyā means "from the rice pot."
“Kumbhiyā” nghĩa là “từ nồi cơm”.
Pariyogāti sūpabhājanato.
Pariyogā means "from the curry pot."
“Pariyogā” nghĩa là “từ nồi canh”.
Paribhuñjāti bhuñja.
Paribhuñjā means "eat."
“Paribhuñjā” nghĩa là “hãy dùng”.
Kasmā panete evaṃ vadanti?
But why do they speak thus?
Tại sao họ lại nói như vậy?
Ghaṭikāro kira bhattaṃ pacitvā sūpaṃ sampādetvā mātāpitaro bhojetvā sayampi bhuñjitvā bhagavato vaḍḍhamānakaṃ bhattasūpaṃ paṭṭhapetvā āsanaṃ paññapetvā ādhārakaṃ upaṭṭhapetvā udakaṃ paccupaṭṭhapetvā mātāpitūnaṃ saññaṃ datvā araññaṃ gacchati.
Indeed, Ghaṭikāra would cook rice, prepare curries, feed his parents, and eat himself. Then, he would set out a portion of rice and curry for the Bhagavā, arrange a seat, place a stand for the bowl, set out water, give a sign to his parents, and go to the forest.
Nghe nói, Ghāṭikāra sau khi nấu cơm, chuẩn bị canh, cho cha mẹ ăn, tự mình cũng ăn xong, rồi sắp xếp phần cơm canh tăng trưởng cho Đức Thế Tôn, trải chỗ ngồi, đặt giá bát, chuẩn bị nước uống, báo hiệu cho cha mẹ rồi đi vào rừng.
Tasmā evaṃ vadanti.
That is why they speak thus.
Vì vậy, họ nói như vậy.
Abhivissatthoti ativissattho.
Abhivissattho means "very intimate."
“Abhivissattho” nghĩa là “rất thân thiết”.
Pītisukhaṃ na vijahatīti na nirantaraṃ vijahati, atha kho rattibhāge vā divasabhāge vā gāme vā araññe vā yasmiṃ yasmiṃ khaṇe – ‘‘sadevake nāma loke aggapuggalo mayhaṃ gehaṃ pavisitvā sahatthena āmisaṃ gahetvā paribhuñjati, lābhā vata me’’ti anussarati, tasmiṃ tasmiṃ khaṇe pañcavaṇṇā pīti uppajjati.
Does not abandon the happiness of rapture means he does not continuously abandon it. Rather, in the night or day, in the village or forest, at whatever moment he recollects, "Indeed, the foremost person in the world of devas and humans has entered my house, taken food with his own hand, and consumed it—what a gain for me!" At that moment, rapture of five kinds arises.
“Pītisukhaṃ na vijahatī” nghĩa là không ngừng từ bỏ niềm hỷ lạc (pītisukha), mà vào bất cứ lúc nào, ban đêm hay ban ngày, ở làng hay trong rừng, khi vị ấy nhớ lại: “Vị tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên đã vào nhà ta, tự tay lấy thức ăn và dùng. Thật là lợi lộc cho ta!”, thì ngay lúc đó, năm loại hỷ (pīti) khởi lên.
Taṃ sandhāya evaṃ vuttaṃ.
It was said thus in reference to that.
Nói về điều đó, đã được nói như vậy.
290. Kaḷopiyāti pacchito.
290. Kaḷopiyā means "from the basket."
290. “Kaḷopiyā” nghĩa là “từ cái giỏ”.
Kiṃ pana bhagavā evamakāsīti.
"Did the Bhagavā really act like this?"
Vậy Đức Thế Tôn đã làm như vậy sao?
Paccayo dhammiko, bhikkhūnaṃ patte bhattasadiso, tasmā evamakāsi.
The offering was allowable, like almsfood in the bhikkhus' bowls, therefore he acted thus.
Vì đây là vật cúng dường hợp pháp, giống như thức ăn trong bát của các Tỳ-kheo, nên Đức Thế Tôn đã làm như vậy.
Sikkhāpadapaññattipi ca sāvakānaṃyeva hoti, buddhānaṃ sikkhāpadavelā nāma natthi.
Moreover, the promulgation of training rules is only for disciples; there is no occasion for training rules for Buddhas.
Và sự chế định giới luật chỉ dành cho các đệ tử, chứ không có thời gian chế định giới luật cho các vị Phật.
Yathā hi rañño uyyāne pupphaphalāni honti, aññesaṃ tāni gaṇhantānaṃ niggahaṃ karonti, rājā yathāruciyā paribhuñjati, evaṃsampadametaṃ.
Just as in a king's park there are flowers and fruits, and others who take them are punished, but the king consumes them as he pleases, so too is this analogy to be understood.
Giống như trong vườn của nhà vua có hoa quả, những người khác hái thì bị trừng phạt, còn nhà vua thì dùng tùy thích, điều này cũng tương tự như vậy.
Parasamuddavāsītherā pana ‘‘devatā kira paṭiggahetvā adaṃsū’’ti vadanti.
However, the elders dwelling beyond the ocean say, "Indeed, the devas accepted it and then offered it."
Tuy nhiên, các trưởng lão sống ở bờ biển bên kia (Jambudīpa) nói rằng: “Nghe nói, các vị thiên đã nhận rồi cúng dường.”
Temāsaṃ ākāsacchadanaṃ aṭṭhāsīti bhagavā kira catunnaṃ vassikānaṃ māsānaṃ ekaṃ māsaṃ atikkamitvā tiṇaṃ āharāpesi, tasmā evamāha.
For three months it had the sky as its roof means that the Bhagavā had grass brought for roofing after one month of the four Rains months had passed, therefore he spoke thus.
“Mái che trời đã đứng vững trong ba tháng” – nghe nói, Đức Thế Tôn đã cho các Tỳ-kheo mang cỏ đến sau khi đã qua một tháng trong bốn tháng mùa mưa, nên đã nói như vậy.
Ayaṃ panettha padattho – ākāsaṃ chadanamassāti ākāsacchadanaṃ.
The word-meaning here is this: ākāsacchadanaṃ (sky-roofed) means it has the sky as its roof.
Đây là nghĩa của từ ngữ: Mái che của nó là bầu trời, nên gọi là ākāsacchadanaṃ (mái che trời).
Na devotivassīti kevalaṃ nātivassi, yathā panettha pakatiyā ca nibbakosassa udakapātaṭṭhānabbhantare ekampi udakabindu nātivassi, evaṃ ghanachadanagehabbhantare viya na vātātapāpi ābādhaṃ akaṃsu, pakatiyā utupharaṇameva ahosi.
No deva (rain) fell excessively means not only did it not rain excessively, but also not a single drop of water fell within the natural drip-zone of the eaves, just as if it were inside a house with a thick roof. Similarly, neither wind nor sun caused any affliction; it was just the natural penetration of the seasons.
“Không mưa quá nhiều” nghĩa là không chỉ không mưa quá nhiều, mà ngay cả một giọt nước cũng không rơi vào khu vực nước chảy tự nhiên của mái hiên không có máng xối. Tương tự như trong một ngôi nhà có mái che dày đặc, gió và nắng cũng không gây hại, mà chỉ có sự lan tỏa tự nhiên của thời tiết.
Aparabhāge tasmiṃ nigame chaḍḍitepi taṃ ṭhānaṃ anovassakameva ahosi.
Later, even when that village was abandoned, that place remained unrained upon.
Sau này, dù ngôi làng đó bị bỏ hoang, nơi đó vẫn không bị dột.
Manussā kammaṃ karontā deve vassante tattha sāṭake ṭhapetvā kammaṃ karonti.
When it rained, people performing work would place their garments there and continue their work.
Người dân làm việc, khi trời mưa, họ đặt quần áo ở đó rồi làm việc.
Yāva kappuṭṭhānā taṃ ṭhānaṃ tādisameva bhavissati.
That place will remain just so until the end of the eon.
Nơi đó sẽ vẫn như vậy cho đến khi thế giới bị hủy diệt.
Tañca kho pana na tathāgatassa iddhānubhāvena, tesaṃyeva pana guṇasampattiyā.
And that was not, however, due to the Buddha’s psychic power, but precisely due to their own perfection of virtues.
Và điều đó không phải do thần thông của Đức Thế Tôn, mà chính là do sự viên mãn phẩm chất của họ.
Tesañhi – ‘‘sammāsambuddho kattha na labheyya, amhākaṃ nāma dvinnaṃ andhakānaṃ nivesanaṃ uttiṇaṃ kāresī’’ti na tappaccayā domanassaṃ udapādi – ‘‘sadevake loke aggapuggalo amhākaṃ nivesanā tiṇaṃ āharāpetvā gandhakuṭiṃ chādāpesī’’ti pana tesaṃ anappakaṃ balavasomanassaṃ udapādi.
For them, the thought, ‘‘Where would a Perfectly Self-Enlightened One not obtain it? Indeed, for us, two blind persons, he caused our house to be without thatch,’’ did not give rise to distress due to that circumstance. But instead, the thought, ‘‘The foremost person in the world, together with its devas, had thatch brought from our house and roofed his Gandhakuṭi with it,’’ gave rise to immense and strong joy in them.
Vì đối với họ, không có sự ưu phiền nào phát sinh từ việc: “Đức Chánh Đẳng Giác không thể tìm thấy ở đâu sao? Ngài đã làm cho ngôi nhà của hai người mù như chúng ta không có mái che.” Mà ngược lại, đối với họ, có một niềm vui lớn lao không kể xiết phát sinh từ việc: “Vị tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên đã cho người mang cỏ từ nhà chúng ta đến để che lợp hương thất (gandhakuṭi).”
Iti tesaṃyeva guṇasampattiyā idaṃ pāṭihāriyaṃ jātanti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that this miracle occurred due to their own perfection of virtues.
Vì vậy, cần phải biết rằng phép lạ này đã xảy ra chính là nhờ sự viên mãn phẩm chất của họ.
292. Taṇḍulavāhasatānīti ettha dve sakaṭāni eko vāhoti veditabbo.
292. In the phrase “hundreds of cartloads of rice” (taṇḍulavāhasatāni), it should be understood that two carts constitute one cartload (vāha).
292. “Taṇḍulavāhasatānī” – ở đây, hai xe bò chở hàng được hiểu là một vāha.
Tadupiyañca sūpeyyanti sūpatthāya tadanurūpaṃ telaphāṇitādiṃ.
“Appropriate curry ingredients” means oil, treacle, etc., suitable for curry.
“Tadupiyañca sūpeyyaṃ” nghĩa là các loại dầu, mật mía, v.v. phù hợp để làm canh.
Vīsatibhikkhusahassassa temāsatthāya bhattaṃ bhavissatīti kira saññāya rājā ettakaṃ pesesi.
The king, it is said, sent this amount with the thought that it would be enough food for twenty thousand monks for three months.
Nghe nói, nhà vua đã gửi số lượng này với ý nghĩ rằng: “Số thức ăn này sẽ đủ cho hai vạn Tỳ-kheo trong ba tháng mùa mưa.”
Alaṃ me raññova hotūti kasmā paṭikkhipi?
“Let it be for the king alone”—why did he refuse it?
Tại sao* lại từ chối rằng: “Đủ rồi, hãy để nó thuộc về vua”?
Adhigataappicchatāya.
Because he had attained fewness of wishes.
Vì đã đạt được sự ít dục.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘nāhaṃ raññā diṭṭhapubbo, kathaṃ nu kho pesesī’’ti.
This is what occurred to him: "The king has never seen me; how could he have sent this?
Chuyện là, ý nghĩ này đã khởi lên trong ông ấy: “Ta chưa từng được vua nhìn thấy, vậy làm sao vua lại sai người đến*?”
Tato cintesi – ‘‘satthā bārāṇasiṃ gato, addhā so rañño vassāvāsaṃ yāciyamāno mayhaṃ paṭiññātabhāvaṃ ārocetvā mama guṇakathaṃ kathesi, guṇakathāya laddhalābho pana naṭena naccitvā laddhaṃ viya gāyakena gāyitvā laddhaṃ viya ca hoti.
Then he thought: ‘‘The Teacher has gone to Bārāṇasī. Surely, when asked by the king for a residence during the rainy season, he informed him of my pledge and spoke in praise of my virtues. But gain obtained through praise is like a gain obtained by a dancer dancing, or by a singer singing.
Sau đó, ông suy nghĩ: “Bậc Đạo Sư đã đến Bārāṇasī. Chắc chắn Ngài, khi được vua thỉnh mời an cư mùa mưa, đã báo cho vua biết về lời hứa của ta và đã tán thán phẩm hạnh của ta. Nhưng lợi lộc đạt được nhờ lời tán thán phẩm hạnh giống như lợi lộc mà một diễn viên múa đạt được sau khi múa, hoặc một ca sĩ đạt được sau khi hát.
Kiṃ mayhaṃ iminā, kammaṃ katvā uppannena mātāpitūnampi sammāsambuddhassapi upaṭṭhānaṃ sakkā kātu’’nti.
What use is this to me? By working, with the gains produced, it is possible to support my parents and even the Perfectly Self-Enlightened One.’’
Lợi lộc này có ích gì cho ta? Với lợi lộc có được do công sức lao động, ta có thể phụng sự cha mẹ và cả Đức Sammāsambuddha nữa.”
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
293. Evaṃ me sutanti raṭṭhapālasuttaṃ.
293. The “Thus have I heard” is the Raṭṭhapāla Sutta.
293. Tôi đã nghe như vầy là Kinh Raṭṭhapāla.
Tattha thullakoṭṭhikanti thullakoṭṭhaṃ paripuṇṇakoṭṭhāgāraṃ.
There, “Thullakoṭṭhika” means a large granary, a full storehouse.
Ở đây, Thullakoṭṭhika có nghĩa là kho thóc Thullakoṭṭha đầy ắp.
So kira janapado niccasasso sadā bījabhaṇḍaṃ nikkhamati, khalabhaṇḍaṃ pavisati.
That region, it is said, had continuous crops; seed-grain always left, and threshed grain always entered.
Nghe nói, vùng đất ấy luôn có mùa màng tươi tốt, hạt giống luôn được gieo ra và thóc lúa luôn được đưa vào kho.
Tena tasmiṃ nigame koṭṭhā niccapūrāva honti.
Therefore, the granaries in that village were always full.
Vì vậy, các kho thóc trong làng ấy luôn đầy ắp.
Tasmā so thullakoṭṭhikanteva saṅkhaṃ gato.
That is why it came to be known as Thullakoṭṭhika.
Do đó, làng ấy được gọi là Thullakoṭṭhika.
294. Raṭṭhapāloti kasmā raṭṭhapālo?
294. “Raṭṭhapāla”—why Raṭṭhapāla?
294. Raṭṭhapāla – tại sao lại là Raṭṭhapāla?
Bhinnaṃ raṭṭhaṃ sandhāretuṃ pāletuṃ samatthoti raṭṭhapālo.
He is called Raṭṭhapāla because he is capable of uniting and protecting a divided country.
Vì có khả năng duy trì và bảo vệ một quốc gia bị chia cắt, nên gọi là Raṭṭhapāla.
Kadā panassetaṃ nāmaṃ uppannanti.
When, then, did this name originate for him?
Vậy tên này của ông ấy xuất hiện khi nào?
Padumuttarasammāsambuddhakāle.
During the time of the Perfectly Self-Enlightened Buddha Padumuttara.
Vào thời Đức Padumuttara Sammāsambuddha.
Ito hi pubbe satasahassakappamatthake vassasatasahassāyukesu manussesu padumuttaro nāma satthā uppajjitvā bhikkhusatasahassaparivāro lokahitāya cārikaṃ cari, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
For before this, a hundred thousand eons ago, when humans lived for a hundred thousand years, a Teacher named Padumuttara appeared and wandered for the welfare of the world, surrounded by a hundred thousand monks, concerning whom it was said:
Thật vậy, cách đây một trăm ngàn đại kiếp, khi con người sống thọ một trăm ngàn năm, một Bậc Đạo Sư tên là Padumuttara đã xuất hiện và cùng với một trăm ngàn Tỳ Khưu đã du hành vì lợi ích của thế gian, như đã được nói đến:
Padumuttare pana anuppanne eva haṃsavatiyā dve kuṭumbikā saddhā pasannā kapaṇaddhikayācakādīnaṃ dānaṃ paṭṭhapayiṃsu.
Even before Padumuttara’s appearance, in Haṃsavatī, two householders, faithful and serene, started giving alms to the poor, travelers, beggars, and so forth.
Mẹ tên Sujātā, là mẹ của Bậc Đạo Sư Padumuttara.”
Tadā pabbatavāsino pañcasatā tāpasā haṃsavatiṃ anuppattā.
At that time, five hundred ascetics dwelling in the mountains arrived in Haṃsavatī.
Tuy nhiên, ngay cả trước khi Đức Padumuttara xuất hiện, tại Haṃsavatī, hai gia chủ có đức tin và lòng tịnh tín đã thiết lập việc bố thí cho người nghèo khó, người hành khất, v.v.
Te dvepi janā tāpasagaṇaṃ majjhe bhinditvā upaṭṭhahiṃsu.
These two householders divided the group of ascetics and attended to them.
Vào thời đó, năm trăm vị đạo sĩ sống trên núi đã đến Haṃsavatī.
Tāpasā kiñcikālaṃ vasitvā pabbatapādameva gatā.
After staying for some time, the ascetics returned to the foot of the mountains.
Cả hai gia chủ đã chia nhóm đạo sĩ thành hai và cúng dường.
Dve saṅghattherā ohīyiṃsu.
Two elder ascetics (Saṅghattheras) remained behind.
Các đạo sĩ sau khi ở lại một thời gian đã trở về chân núi.
Tadā tesaṃ te yāvajīvaṃ upaṭṭhānaṃ akaṃsu.
At that time, those two householders attended to them for their entire lives.
Hai vị Trưởng lão Tăng đoàn đã ở lại.
Tāpasesu bhuñjitvā anumodanaṃ karontesu eko sakkabhavanassa vaṇṇaṃ kathesi, eko bhūmindharanāgarājabhavanassa.
When the ascetics finished eating and gave their blessings, one spoke of the glories of Sakka’s abode, and the other, of the abode of the Nāga king Bhūmindhara.
Khi đó, hai gia chủ ấy đã phụng sự các vị ấy suốt đời. Khi các đạo sĩ đã dùng bữa và đang tùy hỷ, một vị đã tán thán cõi trời Sakka, một vị đã tán thán cõi trời của chúa rồng Bhūmindhara.
Kuṭumbikesu eko sakkabhavanaṃ patthanaṃ katvā sakko hutvā nibbatto, eko nāgabhavane pālitanāgarājā nāma.
Of the two householders, one made a wish for Sakka’s abode and was reborn as Sakka, and the other was reborn in the Nāga realm as the Nāga king named Pālita.
Một trong hai gia chủ, sau khi ước nguyện cõi trời Sakka, đã tái sinh làm Sakka, và một vị khác đã tái sinh làm chúa rồng tên Pālita trong cõi rồng.
Taṃ sakko attano upaṭṭhānaṃ āgataṃ disvā nāgayoniyaṃ abhiramasīti pucchi.
Sakka, seeing Pālita come to attend on him, asked if he was pleased with the Nāga existence.
Sakka nhìn thấy vị chúa rồng ấy đến phụng sự mình và hỏi: “Ngươi có hoan hỷ trong loài rồng không?”
So nābhiramāmīti āha.
He replied that he was not.
Vị ấy trả lời: “Không, tôi không hoan hỷ.”
Tena hi padumuttarassa bhagavato dānaṃ datvā imasmiṃ ṭhāne patthanaṃ karohi, ubho sukhaṃ vasissāmāti.
"Then give alms to the Blessed One Padumuttara and make a wish in this place; both of us will live happily."
Sakka nói: “Vậy thì, hãy bố thí cho Đức Bhagavā Padumuttara và ước nguyện ở nơi này; cả hai chúng ta sẽ sống an lạc.”
Nāgarājā satthāraṃ nimantetvā bhikkhusatasahassaparivārassa bhagavato sattāhaṃ mahādānaṃ dadamāno padumuttarassa dasabalassa puttaṃ uparevataṃ nāma sāmaṇeraṃ disvā sattame divase buddhappamukhassa saṅghassa dibbavatthāni datvā sāmaṇerassa ṭhānantaraṃ patthesi.
The Nāga king invited the Teacher and, while offering a great dana for seven days to the Blessed One surrounded by a hundred thousand monks, he saw the novice Uparevata, the son of the Buddha Padumuttara, the Ten-Powered One. On the seventh day, after offering divine robes to the Buddha-led Saṅgha, he wished for the status of the novice.
Chúa rồng đã thỉnh Đức Đạo Sư và cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Đức Bhagavā cùng với một trăm ngàn Tỳ Khưu. Vào ngày thứ bảy, khi thấy Sa-di tên Uparevata, con trai của Đức Dasabala Padumuttara, sau khi cúng dường y phục thiên giới cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, đã ước nguyện địa vị của Sa-di ấy.
Bhagavā anāgataṃ oloketvā – ‘‘anāgate gotamassa nāma buddhassa putto rāhulakumāro bhavissatī’’ti disvā ‘‘samijjhissati te patthanā’’ti kathesi.
The Blessed One, looking into the future, said, ‘‘In the future, the son of the Buddha named Gotama will be Prince Rāhula,’’ and seeing this, he declared, ‘‘Your wish will be fulfilled.’’
Đức Bhagavā đã quán xét tương lai và nói: “Trong tương lai, sẽ có một vị Phật tên Gotama, và con trai của Ngài sẽ là hoàng tử Rāhula.” Ngài thấy vậy và nói: “Lời ước nguyện của ngươi sẽ thành tựu.”
Nāgarājā tamatthaṃ sakkassa kathesi.
The Nāga king informed Sakka of this matter.
Chúa rồng đã kể lại sự việc ấy cho Sakka nghe.
Sakko tassa vacanaṃ sutvā tatheva sattāhaṃ dānaṃ datvā bhinnaṃ raṭṭhaṃ sandhāretuṃ pāletuṃ samatthakule nibbattitvā saddhāpabbajitaṃ raṭṭhapālaṃ nāma kulaputtaṃ disvā – ‘‘ahampi anāgate lokasmiṃ tumhādise buddhe uppanne bhinnaṃ raṭṭhaṃ sandhāretuṃ pāletuṃ samatthakule nibbattitvā ayaṃ kulaputto viya saddhāpabbajito raṭṭhapālo nāma bhaveyya’’nti patthanamakāsi.
Sakka, hearing his words, similarly offered alms for seven days and made a wish: "May I also, in the future, when Buddhas like Your Reverence appear in the world, be reborn into a family capable of uniting and protecting a divided country, and become a householder named Raṭṭhapāla, who, like this householder, goes forth out of faith."
Sakka, sau khi nghe lời của chúa rồng, cũng đã cúng dường thí vật trong bảy ngày như vậy. Sau khi tái sinh vào một gia đình có khả năng duy trì và bảo vệ một quốc gia bị chia cắt, ông đã thấy một thiện nam tử tên Raṭṭhapāla xuất gia vì đức tin, và ông đã ước nguyện: “Cầu mong trong tương lai, khi các vị Phật như Ngài xuất hiện trên thế gian, tôi cũng sẽ tái sinh vào một gia đình có khả năng duy trì và bảo vệ một quốc gia bị chia cắt, và trở thành một thiện nam tử xuất gia vì đức tin tên Raṭṭhapāla, giống như thiện nam tử này.”
Satthā samijjhanakabhāvaṃ ñatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, knowing that the wish would be fulfilled, spoke this verse:
Đức Đạo Sư, biết rằng lời ước nguyện ấy sẽ thành tựu, đã nói bài kệ này:
Etadahosīti kiṃ ahosi?
“This occurred to him”—what occurred?
Ý nghĩ này đã khởi lên – ý nghĩ gì?
Yathā yathā khotiādi.
“However, to the extent that…” and so on.
Tùy theo cách nào v.v.
Tatrāyaṃ saṅkhepakathā – ahaṃ kho yena yena kāraṇena bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, tena tena me upaparikkhato evaṃ hoti – ‘‘yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekadivasampi akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ caritabbaṃ, ekadivasampi ca kilesamalena amalīnaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ, saṅkhalikhitaṃ vilikhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ katvā caritabbaṃ, nayidaṃ sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ, yaṃnūnāhaṃ kesañca massuñca ohāretvā kāsāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyya’’nti.
Here is a summary of the account: "To the extent that I understand the Dhamma taught by the Blessed One, to that extent, as I examine it, it occurs to me, ‘This sublime conduct (brahmacariya) consisting of the three trainings, which must be practiced perfectly without a single day’s break, leading to the final thought; which must be practiced perfectly pure, without being stained by the defilement of defilements for even a single day, like a conch shell that has been scratched and polished, resembling a cleansed conch—this is not easy to practice perfectly by one living in a household, dwelling amidst a household. What if I were to shave off my hair and beard, put on ochre robes (kāsāya), which are suitable for those who practice sublime conduct by having drunk the essence of the ochre dye, and, leaving the household life, go forth into homelessness?’"
Đây là lời giải thích tóm tắt: “Ta biết rằng Đức Bhagavā đã thuyết giảng Pháp vì những lý do nào, và khi ta quán xét từng lý do ấy, ta nhận thấy rằng: ‘Phạm hạnh gồm ba học giới này cần phải được thực hành một cách hoàn toàn trọn vẹn, không bị gián đoạn dù chỉ một ngày, cho đến khi đạt được tâm cuối cùng; cần phải được thực hành một cách hoàn toàn thanh tịnh, không bị ô nhiễm bởi cấu uế phiền não dù chỉ một ngày, giống như vỏ ốc được cạo sạch, giống như vỏ ốc đã được rửa sạch. Thật không dễ dàng cho một người sống trong gia đình, sống giữa gia đình, để thực hành một cách hoàn toàn trọn vẹn… v.v… Do đó, ta nên cạo bỏ râu tóc, đắp y cà sa, những y phục thích hợp cho những người sống phạm hạnh, và xuất gia từ bỏ đời sống gia đình để sống đời không gia đình.’”
Acirapakkantesu thullakoṭṭhikesu brāhmaṇagahapatikesu yena bhagavā tenupasaṅkamīti raṭṭhapālo anuṭṭhitesu tesu na bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāci.
“When the brāhmaṇas and householders of Thullakoṭṭhita had not long departed, he approached the Blessed One”—Raṭṭhapāla did not ask the Blessed One for ordination while they were still there.
Sau khi các Bà La Môn và gia chủ ở Thullakoṭṭhika vừa rời đi,* đã đến chỗ Đức Bhagavā. Raṭṭhapāla đã không thỉnh Đức Bhagavā xuất gia khi họ chưa rời đi.
Tatthassa bahū ñātisālohitā mittāmaccā santi, te – ‘‘tvaṃ mātāpitūnaṃ ekaputtako, na labbhā tayā pabbajitu’’nti bāhāyampi gahetvā ākaḍḍheyyuṃ, tato pabbajjāya antarāyo bhavissatīti saheva parisāya uṭṭhahitvā thokaṃ gantvā puna kenaci sarīrakiccalesena nivattitvā bhagavantaṃ upasaṅkamma pabbajjaṃ yāci.
For there were many relatives, blood relations, friends, and associates of his, and they might have seized him by the arm, saying, "You are the only son of your parents; you should not go forth!" An obstacle to his going forth might then arise. So, having risen together with the assembly, he went a short distance, then returned on some pretext of a bodily need, approached the Blessed One, and requested ordination.
Vì ở đó có nhiều bà con, thân quyến, bạn bè và quan lại của ông. Họ có thể kéo ông lại bằng cách nắm tay và nói: “Con là con trai độc nhất của cha mẹ, con không được phép xuất gia.” Khi đó, sẽ có chướng ngại cho việc xuất gia. Vì vậy, ông đã cùng với hội chúng đứng dậy, đi một đoạn ngắn, rồi trở lại với lý do đi vệ sinh, sau đó đến gần Đức Bhagavā và thỉnh cầu xuất gia.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho raṭṭhapālo kulaputto acirapakkantesu thullakoṭṭhikesu…pe… pabbājetu maṃ bhagavā’’ti.
Therefore, it was said: "Then the young man Raṭṭhapāla, after the Thullakoṭṭhika brahmins and householders had not long departed...* ...May the Blessed One ordain me!"
Do đó, đã được nói: “Rồi thiện nam tử Raṭṭhapāla, sau khi các Bà La Môn và gia chủ ở Thullakoṭṭhika vừa rời đi… v.v… ‘Bạch Đức Bhagavā, xin hãy cho con xuất gia.’”
Bhagavā pana yasmā rāhulakumārassa pabbajitato pabhuti mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājeti, tasmā naṃ pucchi anuññātosi pana tvaṃ, raṭṭhapāla, mātāpitūhi…pe… pabbajjāyāti.
However, since the Blessed One, ever since the ordination of Prince Rāhula, did not ordain a son whose parents had not given their permission, he asked him: "Are you, Raṭṭhapāla, permitted by your parents...* ...to go forth?"
Tuy nhiên, vì Đức Bhagavā, kể từ khi hoàng tử Rāhula xuất gia, không cho phép một người con xuất gia nếu cha mẹ không cho phép, nên Ngài đã hỏi ông: “Này Raṭṭhapāla, con đã được cha mẹ cho phép… v.v… xuất gia chưa?”
295. Ammatātāti ettha ammāti mātaraṃ ālapati, tātāti pitaraṃ.
In Ammatātā, the word ammā addresses the mother, and tātā addresses the father.
295. Ở đây, Ammatātā, ammā là gọi mẹ, tātā là gọi cha.
Ekaputtakoti ekova puttako, añño koci jeṭṭho vā kaniṭṭho vā natthi.
Ekaputtako means "the only son"; there is no other, elder or younger.
Ekaputtako có nghĩa là con trai duy nhất, không có anh chị hay em nào khác.
Ettha ca ekaputtoti vattabbe anukampāvasena ekaputtakoti vuttaṃ.
Here, instead of saying ekaputto, ekaputtako is said out of compassion.
Ở đây, lẽ ra phải nói là ekaputta, nhưng được nói là ekaputtaka với ý nghĩa thương xót.
Piyoti pītijanako.
Piyo means "producer of delight."
Piyo có nghĩa là người tạo ra sự yêu thích.
Manāpoti manavaḍḍhanako.
Manāpo means "one who increases mental pleasure."
Manāpo có nghĩa là người làm tăng trưởng tâm ý.
Sukhedhitoti sukhena edhito, sukhasaṃvaḍḍhitoti attho.
Sukhedhito means "nurtured in comfort," meaning "raised in comfort."
Sukhedhito có nghĩa là được nuôi dưỡng một cách an lạc, tức là được nuôi lớn một cách sung sướng.
Sukhaparibhatoti sukhena paribhato, jātakālato pabhuti dhātīhi aṅkato aṅkaṃ āharitvā dhāriyamāno assakarathakādīhi bālakīḷanakehi kīḷayamāno sādurasabhojanaṃ bhojayamāno sukhena parihaṭo.
Sukhaparibhato means "comfortably maintained." From birth, he was carried by nurses from lap to lap, allowed to play with children's toys like horse-carts, fed delicious and savory food, and thus comfortably looked after.
Sukhaparibhato có nghĩa là được nuôi dưỡng một cách an lành, tức là từ khi sinh ra, được các bảo mẫu bồng ẵm từ lòng này sang lòng khác, được chơi các trò chơi trẻ con như ngựa gỗ, xe ngựa, được cho ăn các món ăn ngon ngọt, được nuôi dưỡng một cách an lành.
Na tvaṃ, tāta raṭṭhapāla, kassaci dukkhassa jānāsīti tvaṃ, tāta raṭṭhapāla appamattakampi kalabhāgaṃ dukkhassa na jānāsi na sarasīti attho.
"You, dear Raṭṭhapāla, know not of any suffering" means, "You, dear Raṭṭhapāla, do not know or remember even a tiny fraction of suffering."
Này con Raṭṭhapāla, con không biết khổ đau nào cả có nghĩa là, này con Raṭṭhapāla, con không hề biết, không hề nhớ một phần nhỏ nào của khổ đau.
Maraṇenapi te mayaṃ akāmakā vinā bhavissāmāti sacepi tava amhesu jīvamānesu maraṇaṃ bhaveyya, tena te maraṇenapi mayaṃ akāmakā anicchakā na attano ruciyā vinā bhavissāma, tayā viyogaṃ pāpuṇissāmāti attho.
"Even by death, we would be separated from you unwillingly" means, "Even if death were to befall you while we are still alive, by that very death we would be separated from you unwillingly, not by our own wish; we would experience separation from you."
Dù có chết, chúng ta cũng sẽ không lìa xa con một cách không mong muốn có nghĩa là, nếu con chết khi chúng ta còn sống, thì dù cho cái chết ấy, chúng ta cũng sẽ không lìa xa con một cách không mong muốn, không phải do ý muốn của mình, chúng ta sẽ phải chịu sự chia lìa với con.
Kiṃ pana mayaṃ tanti evaṃ sante kiṃ pana kiṃ nāma taṃ kāraṇaṃ, yena mayaṃ taṃ jīvantaṃ anujānissāma.
Kiṃ pana mayaṃ taṃ means, "If this is the case, what is that reason by which we would permit you to live?"
Vậy thì chúng ta sẽ làm gì để con có nghĩa là, trong trường hợp này, nguyên nhân nào, điều gì khiến chúng ta cho phép con sống?
Atha vā kiṃ pana mayaṃ tanti kena pana kāraṇena mayaṃ taṃ jīvantaṃ anujānissāmāti evamettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, kiṃ pana mayaṃ taṃ should be understood as: "By what reason would we permit you to live?"
Hoặc là, Vậy thì chúng ta sẽ làm gì để con có nghĩa là, vì lý do nào mà chúng ta sẽ cho phép con sống? Ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
296. Tatthevāti yattha naṃ ṭhitaṃ mātāpitaro nānujāniṃsu, tattheva ṭhāne.
Tattheva means "in that very place" where his parents, as he stood there, did not grant him permission.
296. Tattheva có nghĩa là ngay tại nơi mà cha mẹ đã không cho phép vị ấy (Raṭṭhapāla) ở.
Anantarahitāyāti kenaci attharaṇena anatthatāya.
Anantarahitāya means "on a ground not covered by any bedding."
Anantarahitāya có nghĩa là trên đất chưa được trải bất kỳ tấm thảm nào.
Paricārehīti gandhabbanaṭanāṭakādīni paccupaṭṭhapetvā tattha sahāyakehi saddhiṃ yathāsukhaṃ indriyāni cārehi sañcārehi, ito cito ca upanehīti vuttaṃ hoti.
Paricārehi means, "having arranged musicians, dancers, actors, and the like, enjoy your senses as you please with your companions, bring them here and there."
Paricārehi có nghĩa là hãy sắp đặt các nhạc công, vũ công, diễn viên kịch, v.v., và cùng với bạn bè, hãy tận hưởng các giác quan một cách tùy thích, hãy mang chúng từ đây đến đó. Đó là điều được nói.
Atha vā paricārehīti gandhabbanaṭanāṭakādīni paccupaṭṭhapetvā sahāyakehi saddhiṃ laḷa upalaḷa rama, kīḷassūtipi vuttaṃ hoti.
Alternatively, paricārehi can also mean, "having arranged musicians, dancers, actors, and the like, delight, rejoice, and play with your companions."
Hoặc là, Paricārehi có nghĩa là, hãy sắp đặt các nhạc công, vũ công, diễn viên kịch, v.v., và cùng với bạn bè, hãy vui chơi, hãy tận hưởng, hãy giải trí. Đó cũng là điều được nói.
Kāme paribhuñjantoti attano puttadārehi saddhiṃ bhoge bhuñjanto.
Kāme paribhuñjanto means "enjoying worldly pleasures with one's own children and spouse."
Kāme paribhuñjanto có nghĩa là tận hưởng các của cải cùng với vợ con của mình.
Puññāni karontoti buddhañca dhammañca saṅghañca ārabbha dānappadānādīni sugatimaggasaṃsodhakāni kusalakammāni karonto.
Puññāni karonto means "performing wholesome deeds such as giving alms, purifying the path to a good destination, focusing on the Buddha, Dhamma, and Saṅgha."
Puññāni karonto có nghĩa là thực hiện các hành động thiện lành như bố thí, v.v., hướng đến Đức Phật, Giáo Pháp và Tăng Đoàn, những hành động làm thanh tịnh con đường đến cõi thiện.
Tuṇhī ahosīti kathānuppabandhavicchedanatthaṃ nirālāpasallāpo ahosi.
Tuṇhī ahosi means "he became silent, ceasing the discourse and conversation."
Tuṇhī ahosī có nghĩa là giữ im lặng, không nói lời nào để cắt đứt cuộc đối thoại.
Athassa mātāpitaro tikkhattuṃ vatvā paṭivacanampi alabhamānā sahāyake pakkosāpetvā ‘‘esa vo sahāyako pabbajitukāmo, nivāretha na’’nti āhaṃsu.
Then his parents, having spoken thrice and receiving no response, summoned his friends and said, "This friend of yours wishes to go forth; restrain him!"
Khi đó, cha mẹ của vị ấy, sau khi nói ba lần mà không nhận được lời đáp, đã gọi các bạn bè của vị ấy đến và nói: “Người bạn này của các con muốn xuất gia, hãy ngăn cản nó đi.”
Tepi taṃ upasaṅkamitvā tikkhattuṃ avocuṃ, tesampi tuṇhī ahosi.
They too approached him and spoke thrice, but he remained silent to them as well.
Họ cũng đến gặp vị ấy và nói ba lần, nhưng vị ấy cũng giữ im lặng với họ.
Tena vuttaṃ – atha kho raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā…pe… tuṇhī ahosīti.
Therefore, it was said: "Then the friends of the young man Raṭṭhapāla...* ...he remained silent."
Do đó, đã nói rằng – Khi đó, những người bạn của thiện nam Raṭṭhapāla…pe… đã giữ im lặng.
Athassa sahāyakānaṃ tikkhattuṃ vatvā etadahosi – ‘‘sace ayaṃ pabbajjaṃ alabhamāno marissati, na koci guṇo labbhati.
Then, after speaking thrice to his friends, it occurred to them: "If he dies without attaining ordination, no benefit will be gained.
Khi đó, sau khi nói với các bạn bè của vị ấy ba lần, họ nghĩ: “Nếu người này chết mà không được xuất gia, thì không có lợi ích nào cả.
Pabbajitaṃ pana naṃ mātāpitaropi kālena kālaṃ passissanti, mayampi passissāma, pabbajjāpi ca nāmesā bhāriyā, divase divase mattikāpattaṃ gahetvā piṇḍāya caritabbaṃ, ekaseyyaṃ ekabhattaṃ brahmacariyaṃ atidukkaraṃ, ayañca sukhumālo nāgarikajātiyo, so taṃ carituṃ asakkonto puna idheva āgamissati, handassa mātāpitaro anujānāpessāmā’’ti.
However, if he is ordained, his parents will see him from time to time, and we too will see him. Moreover, this going forth is difficult; one must go for alms with an earthen bowl day by day; sleeping alone, eating once a day, and observing celibacy are extremely difficult. This young man is delicate and of city-born noble family; unable to practice it, he will return here. Let us persuade his parents to give permission."
Nhưng nếu vị ấy xuất gia, cha mẹ cũng sẽ gặp vị ấy thỉnh thoảng, và chúng ta cũng sẽ gặp. Hơn nữa, đời sống xuất gia là một gánh nặng, mỗi ngày phải cầm bình bát đi khất thực, ngủ một mình, ăn một bữa, Phạm hạnh là điều cực kỳ khó khăn. Vị này lại là người quý tộc, sống trong nhung lụa, nếu không thể thực hành được, vị ấy sẽ trở lại đây. Thôi được, chúng ta hãy thuyết phục cha mẹ vị ấy cho phép.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm như vậy.
Mātāpitaropi naṃ ‘‘pabbajitena ca pana te mātāpitaro uddassetabbā’’ti imaṃ katikaṃ katvā anujāniṃsu.
His parents also granted him permission, making this agreement: "When you have gone forth, you must show yourself to your parents."
Cha mẹ của vị ấy cũng đã cho phép, sau khi lập lời giao ước rằng: “Khi đã xuất gia, con phải đến thăm cha mẹ.”
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā yena raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitaro…pe… anuññātosi mātāpitūhi…pe… uddassetabbā’’ti.
Therefore, it was said: "Then the friends of the young man Raṭṭhapāla approached the parents of the young man Raṭṭhapāla...* ...'You are permitted by your parents...* ...you must show yourselves'."
Do đó, đã nói rằng – “Khi đó, những người bạn của thiện nam Raṭṭhapāla đến chỗ cha mẹ của thiện nam Raṭṭhapāla…pe… con đã được cha mẹ cho phép…pe… phải đến thăm.”
Tattha uddassetabbāti uddhaṃ dassetabbā, yathā taṃ kālena kālaṃ passanti, evaṃ āgantvā attānaṃ dassetabbā.
There, uddassetabbā means "you must show yourselves," meaning "you must come and show yourselves so that they see you from time to time."
Ở đây, uddassetabbā có nghĩa là phải được trình diện, tức là phải đến và trình diện bản thân để cha mẹ có thể gặp được vị ấy thỉnh thoảng.
299. Balaṃ gahetvāti sappāyabhojanāni bhuñjanto ucchādanādīhi ca kāyaṃ pariharanto kāyabalaṃ janetvā mātāpitaro vanditvā assumukhaṃ ñātiparivaṭṭaṃ pahāya yena bhagavā tenupasaṅkami…pe… pabbājetu maṃ, bhante, bhagavāti.
Balaṃ gahetvā means "having consumed wholesome food and cared for his body with bathing and the like, thus generating physical strength, he paid homage to his parents, left behind his tear-faced relatives, and approached the Blessed One...* ...'Venerable Sir, may the Blessed One ordain me'."
299. Balaṃ gahetvā có nghĩa là, sau khi ăn các món ăn thích hợp, chăm sóc thân thể bằng cách xoa bóp, v.v., tạo ra sức mạnh thể chất, đảnh lễ cha mẹ, từ bỏ bà con thân quyến đang đầm đìa nước mắt, vị ấy đến chỗ Đức Thế Tôn…pe… “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn cho con xuất gia.”
Bhagavā samīpe ṭhitaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi – ‘‘tena hi bhikkhu raṭṭhapālaṃ pabbājehi ceva upasampādehi cā’’ti.
The Blessed One addressed a certain bhikkhu standing nearby: "Then, bhikkhu, ordain and confer the higher ordination upon Raṭṭhapāla."
Đức Thế Tôn gọi một Tỳ-kheo đang đứng gần đó và nói: “Này Tỳ-kheo, vậy thì hãy cho Raṭṭhapāla xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo.”
Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato paṭissutvā raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ jinadattiyaṃ saddhivihārikaṃ laddhā pabbājesi ceva upasampādesi ca.
"Very well, Venerable Sir," that bhikkhu replied to the Blessed One, and having received the young man Raṭṭhapāla as a pupil bestowed by the Buddha, he ordained him and conferred the higher ordination.
“Lành thay, bạch Thế Tôn,” Tỳ-kheo ấy vâng lời Đức Thế Tôn, nhận thiện nam Raṭṭhapāla làm đệ tử (saddhivihārika) do Đức Phật ban tặng, và đã cho vị ấy xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo.
Tena vuttaṃ – ‘‘alattha kho raṭṭhapālo kulaputto bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasampada’’nti.
Therefore, it was said: "Then the young man Raṭṭhapāla received the going forth from the Blessed One; he received the higher ordination."
Do đó, đã nói rằng – “Thiện nam Raṭṭhapāla đã được xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn, đã được thọ giới Tỳ-kheo.”
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti mayhaṃ mātāpitaro pabbajjaṃ anujānamānā – ‘‘tayā kālena kālaṃ āgantvā amhākaṃ dassanaṃ dātabba’’nti vatvā anujāniṃsu, dukkarakārikā kho pana mātāpitaro, ahañca yenajjhāsayena pabbajito, so me matthakaṃ patto, idāni bhagavantaṃ āpucchitvā attānaṃ mātāpitūnaṃ dassessāmīti cintetvā āpucchitukāmo upasaṅkami.
Yena bhagavā tenupasaṅkami means "My parents, when allowing me to go forth, said, 'You must come and show yourselves to us from time to time.' And truly, my parents performed a difficult task. And the resolve with which I went forth has now reached its culmination. Now, having obtained permission from the Blessed One, I shall go and show myself to my parents." Thinking thus, he approached the Blessed One, wishing to ask permission.
Yena Bhagavā tenupasaṅkamī có nghĩa là, cha mẹ tôi đã cho phép tôi xuất gia với điều kiện: “Con phải đến thăm chúng tôi thỉnh thoảng.” Cha mẹ là những người đã làm điều khó khăn, và mục đích tôi xuất gia đã đạt được. Bây giờ, tôi sẽ xin phép Đức Thế Tôn để đến thăm cha mẹ mình. Nghĩ như vậy, vị ấy đến để xin phép.
Manasākāsīti ‘‘kiṃ nu kho raṭṭhapāle gate koci upaddavo bhavissatī’’ti manasi akāsi.
Manasākāsi means "He pondered in his mind, 'Will any danger arise if Raṭṭhapāla goes?'"
Manasākāsī có nghĩa là suy nghĩ trong tâm: “Liệu có tai họa nào xảy ra khi Raṭṭhapāla đi không?”
Tato ‘‘bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘sakkhissati nu kho raṭṭhapālo taṃ madditu’’nti olokento tassa arahattasampattiṃ disvā ‘‘sakkhissatī’’ti aññāsi.
Then, knowing that it would arise, He observed to see if Raṭṭhapāla would be able to overcome it, and seeing his attainment of Arahantship, He knew, "He will be able to."
Sau đó, khi biết rằng “sẽ có,” và khi nhìn thấy sự thành tựu A-la-hán của vị ấy, Đức Phật đã biết rằng “vị ấy sẽ có thể chế ngự được điều đó.”
Tena vuttaṃ – yathā bhagavā aññāsi…pe… kālaṃ maññasīti.
Therefore, it was said: "As the Blessed One knew...* ...you deem it fit."
Do đó, đã nói rằng – Như Đức Thế Tôn đã biết…pe… Ngài thấy là thời điểm thích hợp.
Migacīreti evaṃnāmake uyyāne.
Migacīre means "in the park of that name."
Migacīre có nghĩa là trong khu vườn tên là Migacīra.
Tañhi raññā – ‘‘akāle sampattapabbajitānaṃ dinnameva idaṃ, yathāsukhaṃ paribhuñjantū’’ti evamanuññātameva ahosi, tasmā thero – ‘‘mama āgatabhāvaṃ mātāpitūnaṃ ārocessāmi, te me pādadhovanauṇhodakapādamakkhanatelādīni pesissantī’’ti cittampi anuppādetvā uyyānameva pāvisi.
Indeed, that park had been granted by the king with the declaration: ‘‘This park has been given to those monastics who have arrived at an unsuitable time. Let them enjoy it as they please.’’ Therefore, the Elder, without even conceiving the thought, ‘‘I shall inform my parents of my arrival, and they will send me foot-washing water, warm water, foot-massaging oil, and so on,’’ entered the park.
Khu vườn này đã được nhà vua cho phép sử dụng: “Đây là khu vườn dành cho những người xuất gia đến không đúng lúc, hãy tận hưởng tùy thích.” Vì vậy, vị Trưởng lão không hề có ý nghĩ: “Tôi sẽ báo cho cha mẹ biết việc tôi đã đến, họ sẽ gửi nước rửa chân, nước nóng, dầu xoa chân, v.v., cho tôi,” mà trực tiếp đi vào khu vườn.
Piṇḍāya pāvisīti dutiyadivase pāvisi.
Entered for alms means he entered on the second day.
Piṇḍāya pāvisī có nghĩa là vào ngày thứ hai, vị ấy đi khất thực.
Majjhimāyāti sattadvārakoṭṭhakassa gharassa majjhime dvārakoṭṭhake.
In the middle means at the middle gate of the house with seven gate-towers.
Majjhimāya có nghĩa là ở cổng giữa của ngôi nhà có bảy cổng.
Ullikhāpetīti kappakena kese paharāpeti.
Causes to be shaven means he causes the barber to cut his hair.
Ullikhāpetī có nghĩa là bảo thợ cắt tóc cạo đầu.
Etadavocāti – ‘‘ime samaṇakā amhākaṃ piyaputtakaṃ pabbājetvā corānaṃ hatthe nikkhipitvā viya ekadivasampi na dassāpenti, evaṃ pharusakārakā ete puna imaṃ ṭhānaṃ upasaṅkamitabbaṃ maññanti, ettova nikaḍḍhitabbā ete’’ti cintetvā etaṃ ‘‘imehi muṇḍakehī’’tiādivacanaṃ avoca.
She said this means she thought: ‘‘These recluses, having ordained our beloved son, have kept him as if deposited with thieves, not letting us see him even for a day. Being so cruel, do they think they should approach this place again? They should be driven out from here!’’ Thinking thus, she uttered these words, ‘‘By these bald-headed ones…’’ and so on.
Etadavocā có nghĩa là, nghĩ rằng: “Những Sa-môn này đã cho con trai yêu quý của chúng ta xuất gia, rồi như giao cho bọn cướp, không cho chúng ta gặp dù chỉ một ngày. Những kẻ thô bạo này lại nghĩ rằng sẽ đến nơi này lần nữa. Hãy đuổi những kẻ đầu trọc này đi khỏi đây!” Nghĩ như vậy, cha của vị ấy đã nói những lời như “những kẻ đầu trọc này,” v.v.
Ñātidāsīti ñātakānaṃ dāsī.
Relative-slave girl means a slave girl of the relatives.
Ñātidāsī có nghĩa là người hầu gái của bà con.
Ābhidosikanti pārivāsikaṃ ekarattātikkantaṃ pūtibhūtaṃ.
Ābhidosikaṃ means stale, that which has passed one night, become putrid.
Ābhidosikaṃ có nghĩa là món ăn đã qua một đêm, đã thiu thối.
Tatthāyaṃ padattho – pūtibhāvadosena abhibhūtoti abhidoso, abhidosova ābhidosiko.
Herein, this is the meaning of the word: that which is overcome by the fault of putrefaction is abhidosa; abhidosa itself is ābhidosika.
Ở đây, ý nghĩa của từ này là: bị lỗi thiu thối chi phối, đó là abhidosa; abhidosa chính là ābhidosika.
Ekarattātikkantasseva nāmasaññā esā yadidaṃ ābhidosikoti, taṃ ābhidosikaṃ.
This designation, ābhidosika, is indeed the name for that which has passed one night. That is ābhidosikaṃ.
Đây là một thuật ngữ chỉ món ăn đã qua một đêm, tức là ābhidosika, và đó là ābhidosikaṃ.
Kummāsanti yavakummāsaṃ.
Kummāsaṃ means barley-gruel.
Kummāsaṃ có nghĩa là cháo lúa mạch.
Chaḍḍetukāmā hotīti yasmā antamaso dāsakammakārānaṃ gorūpānampi aparibhogāraho, tasmā naṃ kacavaraṃ viya bahi chaḍḍetukāmā hoti.
She wished to discard means, because it was unfit for consumption even by servants, laborers, or cattle, she wished to discard it outside like rubbish.
Chaḍḍetukāmā hotī có nghĩa là, vì nó không xứng đáng để sử dụng ngay cả đối với nô lệ hay những người làm công, hay gia súc, nên người ta muốn vứt nó ra ngoài như rác rưởi.
Sacetanti sace etaṃ.
Sacetaṃ is to be divided as sace etaṃ (if this).
Sacetaṃ là cách cắt từ sace etaṃ.
Bhaginīti ariyavohārena attano dhātiṃ ñātidāsiṃ ālapati.
Sister means he addressed his nurse, the relative-slave girl, with a noble address.
Bhaginī có nghĩa là, bà gọi người vú nuôi, người hầu gái trong dòng họ của mình bằng cách xưng hô của bậc A-la-hán.
Chaḍḍanīyadhammanti chaḍḍetabbasabhāvaṃ.
To be discarded means the nature of being discarded.
Chaḍḍanīyadhammaṃ có nghĩa là, bản chất đáng bị vứt bỏ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘bhagini etaṃ sace bahi chaḍḍanīyadhammaṃ nissaṭṭhapariggahaṃ, idha me patte ākirāhī’’ti.
This is what was said: ‘‘Sister, if this is of a nature to be discarded, its ownership having been relinquished, please pour it into my bowl.’’
Điều này có nghĩa là: “Này em gái, nếu thứ này là vật đáng vứt bỏ, đã bị từ bỏ sở hữu, thì hãy đổ vào bát của tôi ở đây.”
Kiṃ pana evaṃ vattuṃ labbhati, viññatti vā payuttavācā vā na hotīti.
But is it permissible to speak thus? Is it not a solicitation or a speech connected with solicitation?
Nhưng liệu có được nói như vậy không? Đó có phải là lời thỉnh cầu (viññatti) hay lời nói có chủ ý (payuttavācā) không?
Na hoti.
It is not.
Không phải.
Nissaṭṭhapariggahattā.
Because its ownership has been relinquished.
Vì nó là vật đã bị từ bỏ sở hữu.
Yañhi chaḍḍanīyadhammaṃ nissaṭṭhapariggahaṃ, yattha sāmikā anālayā honti, taṃ sabbaṃ ‘‘detha āharatha ākirathā’’ti vattuṃ vaṭṭati.
Indeed, anything that is of a nature to be discarded, the ownership of which has been relinquished, and concerning which the owners have no attachment, is permissible to ask for by saying, ‘‘Give, bring, pour in.’’
Bất cứ vật gì là vật đáng vứt bỏ, đã bị từ bỏ sở hữu, mà chủ nhân không còn luyến ái, thì tất cả những vật đó đều có thể nói là: “Hãy cho, hãy mang đến, hãy đổ vào.”
Teneva hi ayamāyasmā aggaariyavaṃsiko samānopi evamāha.
It is for this very reason that this Venerable One, though of the highest noble lineage, spoke thus.
Chính vì vậy mà Tôn giả này, dù là người thuộc dòng dõi A-la-hán cao quý, cũng nói như vậy.
Hatthānanti bhikkhāgahaṇatthaṃ pattaṃ upanāmayato maṇibandhato pabhuti dvinnampi hatthānaṃ.
Of the hands means of both hands, from the wrist upwards, as he extended the bowl to receive alms.
Hatthānaṃ có nghĩa là, của cả hai tay từ cổ tay trở lên, khi đưa bát ra để nhận thức ăn khất thực.
Pādānanti nivāsanantato paṭṭhāya dvinnampi pādānaṃ.
Of the feet means of both feet, from the lower edge of the undergarment downwards.
Pādānaṃ có nghĩa là, của cả hai chân từ mép y nội trở xuống.
Sarassāti sace taṃ bhaginīti vācaṃ nicchārayato sarassa ca.
Of the voice means also of the voice as he uttered the words, ‘‘If this, sister...’’
Sarassā có nghĩa là, và của giọng nói khi thốt ra lời “Này em gái” đó.
Nimittaṃ aggahesīti hatthapiṭṭhiādīni olokayamānā – ‘‘puttassa me raṭṭhapālassa viya suvaṇṇakacchapapiṭṭhisadisā imā hatthapādapiṭṭhiyo, haritālavaṭṭiyo viya suvaṭṭitā aṅguliyo, madhuro saro’’ti gihikāle sallakkhitapubbaṃ ākāraṃ aggahesi sañjāni sallakkhesi.
She took a sign means, as she looked at the backs of his hands and so on, she recalled the appearance she had noted in his lay life, thinking, ‘‘The backs of these hands and feet are like the shell of my son Raṭṭhapāla, like a golden tortoise; his fingers are well-rounded like sticks of orpiment; his voice is sweet.’’ She recognized, she discerned.
Nimittaṃ aggahesī có nghĩa là, người hầu gái đó đã nhìn vào mu bàn tay, mu bàn chân, v.v., và nhận ra những đặc điểm mà cô đã từng ghi nhớ khi ngài còn là cư sĩ: “Mu bàn tay và mu bàn chân này giống như lưng rùa vàng, giống như của con trai ta là Raṭṭhapāla. Các ngón tay tròn trịa như những thỏi haritāla. Giọng nói ngọt ngào.” Cô đã nhận ra, ghi nhớ những đặc điểm đó.
Tassa hāyasmato dvādasavassāni araññāvāsañceva piṇḍiyālopabhojanañca paribhuñjantassa aññādiso sarīravaṇṇo ahosi, tena naṃ sā ñātidāsī disvāva na sañjāni, nimittaṃ pana aggahesīti.
Because the Venerable One's bodily complexion had changed after dwelling in the forest and living on alms-food for twelve years, the relative-slave girl did not recognize him immediately upon seeing him, but she did take a sign.
Vì Tôn giả đó đã sống trong rừng và dùng thức ăn khất thực trong mười hai năm, nên sắc diện của ngài đã thay đổi. Do đó, người hầu gái đó khi nhìn thấy ngài đã không nhận ra ngay, nhưng đã nhận ra các dấu hiệu.
300. Raṭṭhapālassa mātaraṃ etadavocāti therassa aṅgapaccaṅgāni saṇṭhāpetvā thaññaṃ pāyetvā saṃvaḍḍhitadhātīpi samānā pabbajitvā mahākhīṇāsavabhāvappattena sāmiputtena saddhiṃ – ‘‘tvaṃ nu kho, me bhante, putto raṭṭhapālo’’tiādivacanaṃ vattuṃ avisahantī vegena gharaṃ pavisitvā raṭṭhapālassa mātaraṃ etadavoca.
300. She said this to Raṭṭhapāla’s mother means, even though she was the nurse who had cared for the Elder Raṭṭhapāla’s limbs and fed him milk, being unable to utter words like, ‘‘Venerable Sir, are you not my son Raṭṭhapāla?’’ to her former son who had become a monastic and attained the state of a great Arahant, she rushed into the house and said this to Raṭṭhapāla’s mother.
300. Raṭṭhapālassa mātaraṃ etadavocā có nghĩa là, người vú nuôi đã nuôi dưỡng Trưởng lão bằng sữa mẹ sau khi sắp xếp các bộ phận cơ thể của ngài, dù là người đã nuôi dưỡng ngài, nhưng vì ngài đã xuất gia và đạt được trạng thái của một vị A-la-hán vĩ đại, nên cô không dám nói những lời như: “Thưa Tôn giả, ngài có phải là con trai Raṭṭhapāla của tôi không?” Cô vội vã chạy vào nhà và nói với mẹ của Raṭṭhapāla điều này.
Yaggheti ārocanatthe nipāto.
Yagghe is a particle in the sense of informing.
Yagghe là một giới từ dùng để báo tin.
Sace je saccanti ettha jeti ālapane nipāto.
In sace je saccaṃ, je is a particle in the sense of addressing.
Trong câu Sace je saccaṃ, chữ “je” là một giới từ dùng để gọi.
Evañhi tasmiṃ dese dāsijanaṃ ālapanti, tasmā ‘‘tvañhi, bhoti dāsi, sace saccaṃ bhaṇasī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo.
Indeed, in that region, slave-women are addressed thus. Therefore, the meaning here should be understood as: ‘‘Indeed, O slave woman, if you speak the truth…’’
Ở vùng đó, người ta thường gọi người hầu gái như vậy. Do đó, ý nghĩa ở đây nên được hiểu là: “Này cô hầu gái, nếu cô nói sự thật.”
Upasaṅkamīti kasmā upasaṅkami?
He approached means, why did he approach?
Upasaṅkamī có nghĩa là, tại sao lại đến gần?
Mahākule itthiyo bahi nikkhamantā garahaṃ pāpuṇanti, idañca accāyikakiccaṃ, seṭṭhissa naṃ ārocessāmīti cinteti.
He thought: ‘‘Women in noble families incur blame when they go outside. And this is an urgent matter. I will inform the rich merchant.’’
Trong các gia đình quyền quý, phụ nữ khi ra ngoài thường bị chỉ trích. Việc này lại là một việc khẩn cấp, nên cô nghĩ: “Mình sẽ báo cho chủ nhân biết.”
Tasmā upasaṅkami.
Therefore, he approached.
Vì vậy, cô đã đến gần.
Aññataraṃ kuṭṭamūlanti tasmiṃ kira dese dānapatīnaṃ gharesu sālā honti, āsanāni cettha paññattāni honti, upaṭṭhāpitaṃ udakakañjiyaṃ.
The base of a certain wall means, it is said that in that region, there are halls in the houses of donors, and seats are arranged there, and water-gruel is set out.
Aññataraṃ kuṭṭamūlaṃ có nghĩa là, ở vùng đó, trong nhà của các thí chủ, có những sảnh đường. Ở đó, các chỗ ngồi được sắp đặt, và nước uống cùng cháo được chuẩn bị sẵn.
Tattha pabbajitā piṇḍāya caritvā nisīditvā bhuñjanti.
There, monastics, having wandered for alms, sit and eat.
Các vị xuất gia sau khi khất thực xong sẽ ngồi đó dùng bữa.
Sace icchanti, dānapatīnampi santakaṃ gaṇhanti.
If they wish, they also take from what belongs to the donors.
Nếu muốn, họ cũng có thể nhận thức ăn từ các thí chủ.
Tasmā tampi aññatarassa kulassa īdisāya sālāya aññataraṃ kuṭṭamūlanti veditabbaṃ.
Therefore, that base of a certain wall should be understood as the base of a wall in such a hall belonging to a certain family.
Vì vậy, nơi đó cũng nên được hiểu là một góc tường của một sảnh đường như vậy thuộc một gia đình nào đó.
Na hi pabbajitā kapaṇamanussā viya asāruppe ṭhāne nisīditvā bhuñjantīti.
For monastics do not sit and eat in an unsuitable place like miserable people.
Vì các vị xuất gia không ngồi ăn ở những nơi không phù hợp như những người nghèo khổ.
Atthi nāma tātāti ettha atthīti vijjamānatthe, nāmāti pucchanatthe maññanatthe vā nipāto.
In Atthi nāma tāta, atthi is a particle in the sense of existence, and nāmā is a particle in the sense of questioning or supposing.
Trong câu Atthi nāma tātā, atthi là giới từ chỉ sự hiện hữu, còn nāmā là giới từ chỉ sự hỏi hoặc sự nghi ngờ.
Idañhi vuttaṃ hoti – atthi nu kho, tāta raṭṭhapāla, amhākaṃ dhanaṃ, nanu mayaṃ niddhanāti vattabbā, yesaṃ no tvaṃ īdise ṭhāne nisīditvā ābhidosikaṃ kummāsaṃ paribhuñjissasi.
This is what was said: ‘‘Is there really, dear Raṭṭhapāla, wealth for us? Are we not to be called destitute, for whom you would sit in such a place and eat stale kummāsa?’’
Điều này có nghĩa là: “Này con Raṭṭhapāla, chúng ta có của cải không? Chẳng lẽ chúng ta là những người nghèo khổ sao, mà con lại ngồi ở nơi như thế này để dùng bữa cháo lúa mạch ôi thiu?”
Tathā atthi nu kho, tāta raṭṭhapāla, amhākaṃ jīvitaṃ, nanu mayaṃ matāti vattabbā, yesaṃ no tvaṃ īdise ṭhāne nisīditvā ābhidosikaṃ kummāsaṃ paribhuñjissasi.
Similarly: ‘‘Is there really, dear Raṭṭhapāla, life for us? Are we not to be called dead, for whom you would sit in such a place and eat stale kummāsa?’’
Cũng vậy, “Này con Raṭṭhapāla, chúng ta có còn sống không? Chẳng lẽ chúng ta đã chết rồi sao, mà con lại ngồi ở nơi như thế này để dùng bữa cháo lúa mạch ôi thiu?”
Tathā atthi maññe, tāta raṭṭhapāla, tava abbhantare sāsanaṃ nissāya paṭiladdho samaṇaguṇo, yaṃ tvaṃ subhojanarasasaṃvaḍḍhitopi imaṃ jigucchaneyyaṃ ābhidosikaṃ kummāsaṃ amatamiva nibbikāro paribhuñjissasīti.
Similarly: ‘‘I suppose, dear Raṭṭhapāla, there is some ascetic quality gained within you by relying on the Dispensation, that you, though nurtured on delicious food, would eat this repulsive stale kummāsa as if it were ambrosia, without any change in your demeanor.’’
Cũng vậy, “Này con Raṭṭhapāla, ta nghĩ con đã đạt được phẩm hạnh Sa-môn nhờ giáo pháp trong nội tâm con, mà con, dù được nuôi dưỡng bằng thức ăn ngon, lại dùng bữa cháo lúa mạch ôi thiu đáng ghê tởm này một cách bình thản như thể là cam lồ.”
So pana gahapati dukkhābhitunnatāya etamatthaṃ paripuṇṇaṃ katvā vattumasakkonto – ‘‘atthi nāma, tāta raṭṭhapāla, ābhidosikaṃ kummāsaṃ paribhuñjissasī’’ti ettakameva avaca.
But that householder, overwhelmed by sorrow, was unable to fully express this meaning and only said, ‘‘Is it true, dear Raṭṭhapāla, that you would eat stale kummāsa?’’
Tuy nhiên, vị gia chủ đó, vì quá đau khổ, không thể nói hết ý nghĩa này một cách trọn vẹn, mà chỉ nói được chừng này: “Này con Raṭṭhapāla, con lại dùng bữa cháo lúa mạch ôi thiu sao?”
Akkharacintakā panettha idaṃ lakkhaṇaṃ vadanti – anokappanāmarisanatthavasenetaṃ atthisadde upapade ‘‘paribhuñjissasī’’ti anāgatavacanaṃ kataṃ.
Grammarians here state this characteristic: this future tense expression ‘‘would eat’’ (paribhuñjissasī) with the verb atthi as a prefix is used in the sense of non-acceptance or inability to endure.
Các nhà ngữ pháp học ở đây nói rằng đặc điểm này là: từ atthi được dùng ở đây với nghĩa không chấp nhận hoặc không chịu đựng, và động từ paribhuñjissasi được dùng ở thì tương lai.
Tassāyamattho – ‘‘atthi nāma…pe… paribhuñjissasi, idaṃ paccakkhampi ahaṃ na saddahāmi na marisayāmī’’ti.
Its meaning is this: ‘‘Is it true… (continued)… that you would eat? I do not believe or endure even this, which is directly before my eyes.’’
Ý nghĩa của nó là: “Con lại dùng… ta không tin, không chịu đựng điều này, ngay cả khi nó hiển nhiên trước mắt.”
Idaṃ ettakaṃ vacanaṃ gahapati therassa pattamukhavaṭṭiyaṃ gahetvā ṭhitakova kathesi.
The householder spoke these few words while holding the rim of the Elder's bowl.
Vị gia chủ đã nói những lời này khi đang cầm mép bát của Trưởng lão.
Theropi pitari pattamukhavaṭṭiyaṃ gahetvā ṭhiteyeva taṃ pūtikummāsaṃ paribhuñji sunakhavantasadisaṃ pūtikukkuṭaṇḍamiva bhinnaṭṭhāne pūtikaṃ vāyantaṃ.
Even as his father held the rim of the bowl, the Elder ate that putrid kummāsa, which emitted a foul odor from the broken parts, like a dog's vomit or a rotten chicken egg.
Trưởng lão cũng đã dùng bữa cháo ôi thiu đó ngay khi cha ngài đang cầm mép bát, như thể một quả trứng gà thối bị vỡ ra tỏa mùi hôi thối như bãi nôn của chó.
Puthujjanena kira tathārūpaṃ kummāsaṃ paribhuñjituṃ na sakkā.
Indeed, ordinary people are unable to eat such kummāsa.
Thật vậy, người phàm không thể dùng bữa cháo như vậy.
Thero pana ariyiddhiyaṃ ṭhatvā dibbojaṃ amatarasaṃ paribhuñjamāno viya paribhuñjitvā dhamakaraṇena udakaṃ gahetvā pattañca mukhañca hatthapāde ca dhovitvā kuto no gahapatītiādimāha.
But the Elder, abiding in noble psychic power, ate it as if he were partaking of divine essence and the taste of ambrosia. Having eaten, he took water with his water-strainer and washed his bowl, mouth, hands, and feet, then spoke the words beginning with ‘‘From where for us, householder?’’
Nhưng Trưởng lão, đứng vững trong thần thông của bậc Thánh, đã dùng bữa như thể đang dùng chất dinh dưỡng thiên thượng, vị cam lồ. Sau khi dùng xong, ngài dùng bình lọc nước để rửa bát, miệng và tay chân, rồi nói: “ Kuto no gahapatī (Này gia chủ, chúng tôi không có gì đâu)”, v.v.
Tattha kuto noti kuto nu.
Therein, kuto no means from where, indeed?
Trong đó, kuto no có nghĩa là “tại sao lại không có”.
Neva dānanti deyyadhammavasena neva dānaṃ alatthamha.
No gift means we received no gift in the form of a donation.
Neva dānanti (không cúng dường) có nghĩa là, theo cách thức của vật cúng dường, chúng tôi đã không nhận được vật cúng dường.
Na paccakkhānanti ‘‘kiṃ, tāta raṭṭhapāla, kacci te khamanīyaṃ, kaccisi appakilamathena āgato, na tāva tāta gehe bhattaṃ sampādiyatī’’ti evaṃ paṭisanthāravasena paccakkhānampi na alatthamha.
No refusal: “What, dear Raṭṭhapāla, are you well? Have you arrived without weariness? Dear, the meal is not yet ready at home”—even such a welcoming refusal we did not receive.
Na paccakkhānanti (không từ chối) có nghĩa là, chúng tôi cũng đã không nhận được lời chào hỏi theo cách thức thân mật như: “Này con Raṭṭhapāla, con có khỏe không? Con đến đây có mệt mỏi không? Này con, cơm trong nhà chưa được chuẩn bị xong.”
Kasmā pana thero evamāha?
Why did the elder speak thus?
Vì sao vị Trưởng lão lại nói như vậy?
Pitu anuggahena.
Out of compassion for his father.
Vì lòng từ bi đối với cha.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘yathā esa maṃ vadati, aññepi pabbajite evaṃ vadati maññe.
Indeed, this thought arose in him: “I suppose this householder speaks to other renunciants in the same way he speaks to me.
Thật vậy, vị ấy đã nghĩ rằng: “Như ông ấy nói với ta, ta nghĩ ông ấy cũng nói như vậy với các Sa-môn khác.
Buddhasāsane ca pattantare padumaṃ viya bhasmāchanno aggi viya pheggupaṭicchanno candanasāro viya suttikāpaṭicchannaṃ muttaratanaṃ viya valāhakapaṭicchanno candimā viya mādisānaṃ paṭicchannaguṇānaṃ bhikkhūnaṃ anto natthi, tesupi na evarūpaṃ vacanaṃ pavattessati, saṃvare ṭhassatī’’ti anuggahena evamāha.
And in the Buddha’s Dispensation, there is no end to bhikkhus with hidden qualities like me, who are like a lotus amidst leaves, like a fire covered by ashes, like sandalwood covered by bark, like a pearl covered by a shell, or like the moon covered by clouds. He will not utter such words (of harshness) to them either, but will abide in restraint.” Out of compassion, he spoke thus.
Và trong giáo pháp của Đức Phật, không có giới hạn cho các Tỳ-khưu có phẩm hạnh ẩn kín như hoa sen trong bùn, như lửa bị tro che phủ, như gỗ đàn hương bị vỏ cây che phủ, như ngọc trai bị vỏ ốc che phủ, như mặt trăng bị mây che phủ, những lời nói như vậy sẽ không được thốt ra đối với họ, mà sẽ được giữ trong sự kiềm chế.” Với lòng từ bi, vị ấy đã nói như vậy.
Ehi tātāti tāta tuyhaṃ gharaṃ mā hotu, ehi gharaṃ gamissāmāti vadati.
Come, dear son: "Dear son, let this not be your home; come, let us go home," he says.
Ehi tātāti (Này con, hãy đến) có nghĩa là: “Này con, đừng ở nhà con nữa, hãy đến, chúng ta sẽ về nhà.”
Alanti thero ukkaṭṭhaekāsanikatāya paṭikkhipanto evamāha.
Enough (Alaṃ): The elder said this, refusing because of his strict practice of eating a single meal (ekāsanika).
Alanti (Đủ rồi) có nghĩa là vị Trưởng lão nói như vậy khi từ chối vì giữ hạnh độc tọa ưu việt.
Adhivāsesīti thero pana pakatiyā ukkaṭṭhasapadānacāriko svātanāyabhikkhaṃ nāma nādhivāseti, mātu anuggahena pana adhivāsesi.
He acquiesced: Normally, the elder was a strict alms-gatherer, going for alms from house to house in regular succession, and would not accept an invitation for the next day. However, out of compassion for his mother, he acquiesced.
Adhivāsesīti (chấp nhận) có nghĩa là, vị Trưởng lão vốn là người hành hạnh khất thực theo từng nhà ưu việt, không bao giờ chấp nhận lời thỉnh cúng dường cho ngày mai, nhưng vì lòng từ bi đối với mẹ, vị ấy đã chấp nhận.
Mātu kirassa theraṃ anussaritvā mahāsoko uppajji, rodaneneva pakkakkhi viya jātā, tasmā thero ‘‘sacāhaṃ taṃ apassitvā gamissāmi, hadayampissā phāleyyā’’ti anuggahena adhivāsesi.
It seems that when his mother remembered the elder, great sorrow arose in her, and from crying, her eyes were swollen. Therefore, the elder thought, “If I leave without seeing her, her heart might break,” and out of compassion, he acquiesced.
Quả thật, vì nhớ đến vị Trưởng lão, mẹ ngài đã sinh đại sầu, mắt bà trở nên sưng húp vì khóc. Do đó, vị Trưởng lão đã chấp thuận (ở lại) vì lòng thương, nghĩ rằng: “Nếu ta ra đi mà không gặp bà ấy, trái tim bà ấy có thể tan vỡ mất.”
Kārāpetvāti ekaṃ hiraññassa, ekaṃ suvaṇṇassāti dve puñje kārāpetvā.
Having made them: having made two heaps, one of silver and one of gold.
Kārāpetvā có nghĩa là đã cho làm hai đống: một đống bạc và một đống vàng.
Kīvamahantā pana puñjā ahesunti.
How big were these heaps?
Vậy những đống đó lớn đến mức nào?
Yathā orato ṭhito puriso pārato ṭhitaṃ majjhimappamāṇaṃ purisaṃ na passati, evaṃmahantā.
So large that a person standing on this side could not see a person of medium height standing on the other side.
Chúng lớn đến mức một người đứng ở phía này không thể nhìn thấy một người có tầm vóc trung bình đứng ở phía kia.
301. Idaṃ te tātāti kahāpaṇapuñjañca suvaṇṇapuñjañca dassento āha.
301. This, dear son, is yours: He said this while showing the heap of coins and the heap of gold.
301. Idaṃ te tātā – vị trưởng giả nói khi chỉ đống tiền kahāpaṇa và đống vàng.
Mattikanti mātito āgataṃ, idaṃ te mātāmahiyā mātu imaṃ gehaṃ āgacchantiyā gandhamālādīnaṃ atthāya dinnaṃ dhananti attho.
Mother's inheritance: This means, “This wealth came from your mother; this is the wealth your grandmother gave to your mother when she came to this house, for perfumes, garlands, and so on.”
Mattikaṃ có nghĩa là đến từ mẹ. Ý nghĩa là: “Đây là tài sản mà bà ngoại của con đã trao cho mẹ con khi bà ấy đến ngôi nhà này, để dùng vào hương hoa và những thứ khác.”
Aññaṃ pettikaṃ aññaṃ pitāmahanti yaṃ pana te pitu ca pitāmahānañca santakaṃ, taṃ aññaṃyeva, nihitañca payuttañca ativiya bahu.
Other paternal, other ancestral: As for what belongs to your father and your grandfathers, that is quite different; both hidden and invested, it is exceedingly abundant.
Aññaṃ pettikaṃ aññaṃ pitāmahaṃ – còn tài sản của cha con và của ông nội con thì lại là một loại khác, được cất giữ và đầu tư rất nhiều.
Ettha ca ‘‘pitāmaha’’nti taddhitalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ.
Here, it should be understood that "pitāmaha" is used after dropping the taddhita suffix.
Ở đây, cần biết rằng từ “pitāmaha” được nói bằng cách bỏ đi hậu tố taddhita.
‘‘Petāmaha’’nti vā pāṭho.
Or the reading is “petāmaha”.
Hoặc là pāṭha “petāmahaṃ”.
Sakkā tatonidānanti dhanahetu dhanapaccayā.
It is possible from that cause: due to wealth, dependent on wealth.
Sakkā tatonidāna có nghĩa là do tài sản, do duyên tài sản.
Taṃ taṃ dhanaṃ rakkhantassa ca rājādīnaṃ vasena dhanaparikkhayaṃ pāpuṇantassa kassaci uppajjamānasokādayo sandhāya evamāha.
He said this referring to the sorrows that arise in someone who guards that wealth, or to someone whose wealth is lost due to kings and so forth.
Lời nói này nhằm ám chỉ những nỗi buồn khổ phát sinh ở một số người khi phải bảo vệ tài sản đó, hoặc khi tài sản đó bị hao hụt do vua chúa và những người khác.
Evaṃ vutte seṭṭhi gahapati – ‘‘ahaṃ imaṃ uppabbājessāmīti ānesiṃ, so dāni me dhammakathaṃ kātuṃ āraddho, ayaṃ na me vacanaṃ karissatī’’ti uṭṭhāya gantvā assa orodhānaṃ dvāraṃ vivarāpetvā – ‘‘ayaṃ vo sāmiko, gacchatha yaṃ kiñci katvā naṃ gaṇhituṃ vāyamathā’’ti uyyojesi.
When this was said, the wealthy householder thought: "I brought him here to make him disrobe, but now he has started giving me a Dhamma talk. He will not listen to me." So he got up, went, and had the door to his women's quarters opened, and sent them out, saying: "This is your master. Go, and try to win him back by any means!"
Khi được nói như vậy, vị trưởng giả chủ hộ nghĩ: “Ta đưa nó về đây để khiến nó hoàn tục, nhưng giờ nó lại bắt đầu thuyết pháp cho ta. Nó sẽ không nghe lời ta.” Nghĩ vậy, ông đứng dậy, đi đến mở cửa phòng của các tì nữ và sai họ: “Đây là chủ của các cô, hãy đi và cố gắng giữ lấy ngài bằng bất cứ cách nào có thể.”
Suvaye ṭhitā nāṭakitthiyo nikkhamitvā theraṃ parivārayiṃsu, tāsu dve jeṭṭhakitthiyo sandhāya purāṇadutiyikātiādi vuttaṃ. Paccekaṃ pādesu gahetvāti ekekamhi pāde naṃ gahetvā.
The female dancers, standing in their prime, surrounded the elder. Referring to the two principal women among them, the expression former wives and so on was used. Holding him by his feet individually: holding him by each foot.
Các vũ nữ đang ở tuổi xuân thì đi ra vây quanh vị Trưởng lão. Lời nói purāṇadutiyikā và những lời khác được nói để chỉ hai vũ nữ lớn tuổi hơn trong số họ. Paccekaṃ pādesu gahetvā có nghĩa là nắm lấy chân của ngài, mỗi người một chân.
Kīdisā nāma tā ayyaputta accharāyoti kasmā evamāhaṃsu?
What kind of celestial nymphs are they, venerable sir?: Why did they say this?
Kīdisā nāma tā ayyaputta accharāyo – tại sao họ lại nói như vậy?
Tadā kira sambahule khattiyakumārepi brāhmaṇakumārepi seṭṭhiputtepi mahāsampattiyo pahāya pabbajante disvā pabbajjāguṇaṃ ajānantā kathaṃ samuṭṭhāpenti ‘‘kasmā ete pabbajantī’’ti.
It seems that at that time, many Khattiya princes, brahmin youths, and sons of householders, seeing those who had renounced great wealth and gone forth, but not understanding the benefits of renunciation, would raise discussions: "Why do they go forth?"
Vào thời điểm đó, khi thấy nhiều hoàng tử, nhiều con trai Bà-la-môn, nhiều con trai trưởng giả từ bỏ tài sản lớn để xuất gia, những người không hiểu lợi ích của việc xuất gia đã đặt câu hỏi: “Tại sao những người này lại xuất gia?”
Athaññe vadanti ‘‘devaccharādevanāṭakānaṃ kāraṇā’’ti.
Then others would say, "Because of celestial nymphs and divine dancers."
Sau đó, những người khác nói: “Là vì các thiên nữ và vũ nữ chư thiên.”
Sā kathā vitthārikā ahosi.
That discussion became widespread.
Câu chuyện đó đã được lan truyền rộng rãi.
Taṃ gahetvā sabbā evamāhaṃsu.
Taking that up, all of them spoke thus.
Nắm lấy điều đó, tất cả họ đều nói như vậy.
Atha thero paṭikkhipanto na kho mayaṃ bhaginītiādimāha.
Then the elder, refuting them, said, Indeed, sisters, we... and so on.
Sau đó, vị Trưởng lão từ chối và nói: Na kho mayaṃ bhaginī và những lời khác.
Samudācaratīti voharati vadati.
He addresses: he calls, he speaks.
Samudācaratī có nghĩa là gọi, nói.
Tattheva mucchitā papatiṃsūti taṃ bhaginivādena samudācarantaṃ disvā ‘‘mayaṃ ajja āgamissati, ajja āgamissatī’’ti dvādasa vassāni bahi na nikkhantā, etaṃ nissāya no dārakā na laddhā, yesaṃ ānubhāvena jīveyyāma, ito camhā parihīnā aññato ca.
There and then they fainted and fell: Seeing him address them as "sisters," they thought: "We did not leave the house for twelve years, thinking 'He will come today, he will come today.' Because of him, we did not have children, through whose influence we might have lived. We are deprived of this family and of another."
Tattheva mucchitā papatiṃsū có nghĩa là khi thấy ngài gọi họ bằng từ “chị em”, họ nghĩ: “Chúng ta đã không ra khỏi nhà suốt mười hai năm, cứ nghĩ rằng ‘hôm nay chồng mình sẽ về, hôm nay chồng mình sẽ về’. Vì ngài mà chúng ta không có con cái, những người mà chúng ta có thể sống nhờ phúc đức của họ. Chúng ta đã mất đi cả hạnh phúc ở đây và ở nơi khác.”
Ayaṃ loko nāma attanova cintesi, tasmā tāpi ‘‘idāni mayaṃ anāthā jātā’’ti attanova cintayamānā – ‘‘anatthiko dāni amhehi ayaṃ, so amhe pajāpatiyo samānā attanā saddhiṃ ekamātukucchiyā sayitadārikā viya maññatī’’ti samuppannabalavasokā hutvā tasmiṃyeva padese mucchitā papatiṃsu, patitāti attho.
This world thinks only of itself. Therefore, they too, thinking of themselves: "Now we are without protection," and "This man now has no desire for us. He considers us, his wives, to be like little sisters born from the same womb as him"—thus, overcome by strong sorrow, they fainted and fell right there, meaning they collapsed.
Thế giới này chỉ nghĩ cho bản thân. Do đó, những người phụ nữ đó cũng nghĩ: “Bây giờ chúng ta đã trở thành những người không nơi nương tựa,” và “Người này bây giờ không còn muốn chúng ta nữa. Mặc dù chúng ta là vợ của ngài, ngài lại xem chúng ta như những cô gái đã ngủ chung một bụng mẹ với ngài.” Với nỗi sầu khổ mãnh liệt trỗi dậy, họ ngất xỉu và ngã xuống ngay tại chỗ đó. Ý nghĩa là họ đã ngã xuống.
Mā no viheṭhethāti mā amhe dhanaṃ dassetvā mātugāme ca uyyojetvā viheṭhayittha, vihesā hesā pabbajitānanti.
Do not harass us: Do not harass us by showing wealth and sending women. This is harassment for renunciants.
Mā no viheṭhethā có nghĩa là “Xin đừng làm phiền chúng con bằng cách chỉ tài sản và sai các cô gái đến. Đây là sự quấy nhiễu đối với những người xuất gia.”
Kasmā evamāha?
Why did he say this?
Tại sao ngài lại nói như vậy?
Mātāpitūnaṃ anuggahena.
Out of compassion for his parents.
Vì lòng thương xót cha mẹ.
So kira seṭṭhi – ‘‘pabbajitaliṅgaṃ nāma kiliṭṭhaṃ, pabbajjāvesaṃ hāretvā nhāyitvā tayo janā ekato bhuñjissāmā’’ti maññamāno therassa bhikkhaṃ na deti.
It seems that the householder, thinking, "The monastic garb is defiled; after discarding the monastic attire, bathing, we three—son, mother, and father—will eat together," did not offer alms to the elder.
Vị trưởng giả đó nghĩ: “Y phục của người xuất gia thật xấu xí. Sau khi cởi bỏ y phục xuất gia, tắm rửa, ba người chúng ta sẽ ăn cùng nhau.” Vì nghĩ vậy, ông không cúng dường thức ăn cho vị Trưởng lão.
Thero – ‘‘mādisassa khīṇāsavassa āhārantarāyaṃ katvā ete bahuṃ apuññaṃ pasaveyyu’’nti tesaṃ anuggahena evamāha.
The elder, thinking, "By obstructing the meal of an Arahant like me, they would accumulate much demerit," spoke thus out of compassion for them.
Vị Trưởng lão nói như vậy vì lòng thương xót họ, nghĩ rằng: “Nếu họ cản trở bữa ăn của một vị A-la-hán như ta, họ sẽ tạo ra nhiều nghiệp bất thiện.”
302. Gāthā abhāsīti gāthāyo abhāsi.
302. He spoke verses: he uttered verses.
302. Gāthā abhāsī có nghĩa là đã nói những bài kệ.
Tattha passāti santike ṭhitajanaṃ sandhāya vadati.
There, Behold refers to the person standing nearby.
Trong đó, passā được nói để chỉ những người đang đứng gần đó.
Cittanti cittavicittaṃ.
Variegated: diverse and variegated.
Cittaṃ có nghĩa là đa sắc, muôn màu.
Bimbanti attabhāvaṃ.
Image: body.
Bimbaṃ có nghĩa là thân thể.
Arukāyanti navannaṃ vaṇamukhānaṃ vasena vaṇakāyaṃ.
A body of sores: a body of sores due to its nine wound-openings.
Arukāyaṃ có nghĩa là thân thể đầy vết thương, do có chín cửa vết thương.
Samussitanti tīṇi aṭṭhisatāni navahi nhārusatehi bandhitvā navahi maṃsapesisatehi limpitvā samantato ussitaṃ.
Raised up: built up all around, bound by nine hundred tendons and plastered with nine hundred pieces of flesh, having three hundred bones.
Samussitaṃ có nghĩa là được dựng lên khắp nơi, bằng cách buộc ba trăm xương với chín trăm gân, và trát chín trăm miếng thịt.
Āturanti jarāturatāya rogāturatāya kilesāturatāya ca niccāturaṃ.
Afflicted: constantly afflicted by old age, by sickness, and by defilements.
Āturaṃ có nghĩa là luôn bị bệnh tật, do bị bệnh tuổi già, bệnh tật và bệnh phiền não.
Bahusaṅkappanti paresaṃ uppannapatthanāsaṅkappehi bahusaṅkappaṃ.
With many thoughts: with many thoughts due to the wishes and intentions that arise in others.
Bahusaṅkappaṃ có nghĩa là có nhiều ý nghĩ do những ước muốn và ý nghĩ phát sinh ở người khác.
Itthīnañhi kāye purisānaṃ saṅkappā uppajjanti, tesaṃ kāye itthīnaṃ.
Indeed, thoughts arise in men concerning women's bodies, and in women concerning men's bodies.
Thật vậy, trong thân thể phụ nữ, ý nghĩ của đàn ông phát sinh; trong thân thể đàn ông, ý nghĩ của phụ nữ phát sinh.
Susāne chaḍḍitakaḷevarabhūtampi cetaṃ kākakulalādayo patthayantiyevāti bahusaṅkappo nāma hoti.
Even this body, when it becomes a discarded corpse in a charnel ground, is still desired by crows, owls, and others, hence it is said to have many thoughts.
Ngay cả một xác chết bị vứt bỏ ở nghĩa địa cũng bị quạ, diều hâu và các loài khác thèm muốn, do đó nó được gọi là bahusaṅkappaṃ (nhiều ý nghĩ).
Yassa natthi dhuvaṃ ṭhitīti yassa kāyassa māyāmarīcipheṇapiṇḍa udakapupphuḷādīnaṃ viya ekaṃseneva ṭhiti nāma natthi, bhijjanadhammatāva niyatā.
Which has no lasting stability: meaning that this body has no permanent stability whatsoever, like a magical illusion, a mirage, a lump of foam, or a water bubble; rather, its nature to break up is certain.
Yassa natthi dhuvaṃ ṭhitī có nghĩa là thân thể không có sự tồn tại vĩnh viễn, giống như ảo ảnh, bọt nước, bong bóng nước, v.v., mà sự hoại diệt là điều chắc chắn.
Alattakakatāti alattakena rañjitā.
Stained with lac: colored with lac.
Alattakakatā có nghĩa là được nhuộm bằng sơn son.
Cuṇṇakamakkhitanti sāsapakakkena mukhapīḷakādīni nīharitvā loṇamattikāya duṭṭhalohitaṃ viliyāpetvā tilapiṭṭhena lohitaṃ pasādetvā haliddiyā vaṇṇaṃ sampādetvā cuṇṇakagaṇḍikāya mukhaṃ paharanti, tenesa ativiya virocati.
Smeared with powder: After removing pimples and the like with mustard powder, dissolving bad blood with saline clay, purifying the blood with sesame paste, perfecting the complexion with turmeric, they rub the face with fragrant powder. Because of this, it appears exceedingly radiant.
Cuṇṇakamakkhitaṃ có nghĩa là sau khi loại bỏ mụn nhọt trên mặt bằng bột mù tạt, làm sạch máu xấu bằng đất sét muối, làm trong máu bằng bột mè, tạo màu bằng bột nghệ, họ thoa phấn lên mặt, và nhờ đó nó trở nên rạng rỡ lạ thường.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to that practice that this was said.
Điều này được nói để chỉ điều đó.
Odahīti ṭhapesi.
Odahī means placed.
Odahī có nghĩa là đã đặt.
Pāsanti vākarājālaṃ.
Pāsa means a net.
Pāsaṃ có nghĩa là lưới bẫy.
Nāsadāti na ghaṭṭayi.
Nāsadā means did not cling.
Nāsadā có nghĩa là không đụng chạm.
Nivāpanti nivāpasutte vuttanivāpatiṇasadisabhojanaṃ.
Nivāpa means food similar to the planted grass mentioned in the Nivāpa Sutta.
Nivāpaṃ có nghĩa là thức ăn giống như cỏ được gieo trồng đã được nói trong kinh Nivāpa.
Kandanteti viravamāne paridevamāne.
Kandante means lamenting, wailing.
Kandante có nghĩa là khi họ đang kêu than, đang than khóc.
Imāya hi gāthāya thero mātāpitaro migaluddake viya katvā dassesi, avasesañātake migaluddakaparisaṃ viya, hiraññasuvaṇṇaṃ vākarājālaṃ viya, attanā bhuttabhojanaṃ nivāpatiṇaṃ viya, attānaṃ mahāmigaṃ viya katvā dassesi.
Indeed, by this stanza, the Elder showed his parents as deer hunters, his remaining relatives as the hunters' company, gold and silver as a net, the food he had eaten as planted grass, and himself as a great deer.
Với bài kệ này, vị Trưởng lão đã ví cha mẹ như những người thợ săn hươu, những người thân còn lại như đoàn người của thợ săn hươu, bạc và vàng như lưới bẫy, thức ăn mà ngài đã ăn như cỏ được gieo trồng, và chính ngài như một con hươu lớn.
Yathā hi mahāmigo yāvadatthaṃ nivāpatiṇaṃ khāditvā pānīyaṃ pivitvā gīvaṃ ukkhipitvā disaṃ oloketvā ‘‘imaṃ nāma ṭhānaṃ gatassa sotthi bhavissatī’’ti migaluddakānaṃ paridevantānaṃyeva vākaraṃ aghaṭṭayamānova uppatitvā araññaṃ pavisitvā ghanacchāyassa chattassa viya gumbassa heṭṭhā mandamandena vātena bījayamāno āgatamaggaṃ olokento tiṭṭhati, evameva thero imā gāthā bhāsitvā ākāseneva gantvā migacīre paccupaṭṭhāsi.
Just as a great deer, having eaten its fill of planted grass and drunk water, raises its neck, looks around, and thinks, "Safety will be mine if I go to such and such a place," then, while the deer hunters are still lamenting, it leaps away without touching their net, enters the forest, and stands under a thicket, like an umbrella with dense shade, being gently fanned by the breeze, looking back at the path it came; so too, the Elder, having spoken these stanzas, went through the air and appeared in Migacīra.
Giống như một con hươu lớn, sau khi ăn cỏ thỏa thích và uống nước, ngẩng cổ nhìn xung quanh và nghĩ: “Đi đến nơi này thì ta sẽ được bình an,” rồi nhảy qua lưới mà không hề chạm vào, ngay cả khi những người thợ săn hươu đang than khóc, và đi vào rừng, đứng dưới một bụi cây rậm rạp như một chiếc dù che bóng mát, được gió nhẹ nhàng thổi mát, nhìn về con đường đã đi qua; cũng vậy, vị Trưởng lão sau khi nói những bài kệ này, đã bay lên không trung và đến khu vườn Migacīra.
Kasmā pana thero ākāsena gatoti.
Why, then, did the Elder go through the air?
Nhưng tại sao vị Trưởng lão lại đi bằng đường không?
Pitā kirassa seṭṭhi sattasu dvārakoṭṭhakesu aggaḷaṃ dāpetvā malle āṇāpesi – ‘‘sace nikkhamitvā gacchati, hatthapādesu naṃ gahetvā kāsāyāni haritvā gihivesaṃ gaṇhāpethā’’ti.
His father, the financier, had indeed caused bolts to be placed on the seven gatehouses and instructed the wrestlers, "If he goes out, seize him by his hands and feet, take away his saffron robes, and make him take up the lay life."
Cha của vị Trưởng lão ấy, vị trưởng giả, đã cho đặt then cài ở bảy cổng và ra lệnh cho các đô vật: “Nếu nó bỏ đi, hãy túm lấy tay chân nó, cởi bỏ y cà sa của nó và bắt nó mặc lại y phục cư sĩ.”
Tasmā thero – ‘‘ete mādisaṃ mahākhīṇāsavaṃ hatthe vā pāde vā gahetvā apuññaṃ pasaveyyuṃ, taṃ nesaṃ mā ahosī’’ti cintetvā ākāsena agamāsi.
Therefore, the Elder, thinking, "These people might accumulate demerit by seizing a great Arahant like me by the hands or feet; may that not happen to them," went through the air.
Vì vậy, vị Trưởng lão đã suy nghĩ: “Những người này có thể tạo nghiệp bất thiện khi túm lấy tay hoặc chân một vị đại A-la-hán như ta, cầu mong điều đó sẽ không xảy ra cho họ,” rồi Ngài đã đi trên không trung.
Parasamuddavāsittherānaṃ pana – ‘‘ṭhitakova imā gāthā bhāsitvā vehāsaṃ abbhuggantvā rañño korabyassa migacīre paccupaṭṭhāsī’’ti ayaṃ vācanāmaggoyeva.
However, the elders dwelling on the other side of the ocean simply say, "He stood and spoke these stanzas, then flew up into the air and appeared in King Korabya's Migacīra."
Tuy nhiên, theo truyền thống của các vị Trưởng lão cư ngụ ở bờ biển bên kia, họ nói rằng: “Đứng đó, Ngài đã thuyết những bài kệ này, rồi bay lên không trung và xuất hiện tại vườn Migacīra của vua Korabya.” Đây chỉ là một cách diễn đạt.
303. Migavoti tassa uyyānapālassa nāmaṃ.
Migavo is the name of that park-keeper.
303. Migavo là tên của người giữ vườn ấy.
Sodhentoti uyyānamaggaṃ samaṃ kāretvā antouyyāne tacchitabbayuttaṭṭhānāni tacchāpento sammajjitabbayuttāni ṭhānāni sammajjāpento vālukāokiraṇa-pupphavikiraṇa-puṇṇaghaṭaṭṭhapana-kadalikkhandhaṭhapanādīni ca karontoti attho.
Sodhento means making the park path level, having places that needed to be trimmed within the park trimmed, having places that needed to be swept swept, and also doing things like sprinkling sand, scattering flowers, placing full pots, and setting up plantain trunks.
Sodhento có nghĩa là làm cho đường vào vườn bằng phẳng, cho đẽo gọt những nơi cần đẽo gọt trong vườn, cho quét dọn những nơi cần quét dọn, và làm các việc như rải cát, rải hoa, đặt bình nước đầy, trồng thân chuối, v.v.
Yena rājā korabyo tenupasaṅkamīti amhākaṃ rājā sadā imassa kulaputtassa vaṇṇaṃ kathesi, passitukāmo etaṃ, āgatabhāvaṃ panassa na jānāti, mahā kho panāyaṃ paṇṇākāro, gantvā rañño ārocessāmīti cintetvā yena rājā korabyo tenupasaṅkami.
Yena rājā Korabyo tenupasaṅkamī means he thought, "Our king always praises this young man, he wants to see him, but he doesn't know of his arrival. This is indeed a great offering, so I will go and inform King Korabya," and having thought this, he approached King Korabya.
Yena rājā korabyo tenupasaṅkamī có nghĩa là: “Vua của chúng ta luôn ca ngợi vị thiện nam tử này, Ngài muốn gặp vị ấy, nhưng Ngài không biết vị ấy đã đến. Đây là một món quà lớn, ta sẽ đi và báo cho vua biết,” suy nghĩ như vậy, ông ta đã đến chỗ vua Korabya.
Kittayamāno ahosīti so kira rājā theraṃ anussaritvā balamajjhepi nāṭakamajjhepi – ‘‘dukkaraṃ kataṃ kulaputtena tāva mahantaṃ sampattiṃ pahāya pabbajitvā punanivattitvā anapalokentenā’’ti guṇaṃ kathesi, taṃ gahetvā ayaṃ evamāha.
Kittayamāno ahosī means that king, remembering the Elder, used to speak of his good qualities among his troops and among his harem: "It was a difficult thing that the young man did, abandoning such great prosperity, going forth, and then not returning or looking back." Taking this, Migava spoke thus.
Kittayamāno ahosī có nghĩa là, vị vua ấy, khi nhớ đến vị Trưởng lão, đã ca ngợi công đức của Ngài giữa quân đội và giữa các vũ nữ, rằng: “Thật khó khăn cho vị thiện nam tử ấy khi đã từ bỏ một sự giàu sang lớn như vậy để xuất gia, và không bao giờ quay lại.” Người này đã nói như vậy khi nắm bắt được điều đó.
Vissajjethāti vatvāti orodhamahāmattabalakāyādīsu yassa yaṃ anucchavikaṃ, tassa taṃ dāpetvāti attho.
Vissajjethāti vatvā means having given to each person in the harem, among the ministers, and among the military, whatever was suitable for them.
Vissajjethāti vatvā có nghĩa là, sau khi nói “Hãy phân phát,” ông ta đã cho ban phát cho mỗi người trong số các thị nữ, đại thần, quân lính, v.v., những gì phù hợp với họ.
Ussaṭāya ussaṭāyāti ussitāya ussitāya, mahāmattamahāraṭṭhikādīnaṃ vasena uggatuggatameva parisaṃ gahetvā upasaṅkamīti attho.
Ussaṭāya ussaṭāyā means having taken a very high-ranking assembly, i.e., one composed of chief ministers, great regional rulers, and so on.
Ussaṭāya ussaṭāyā có nghĩa là, ông ta đã đến gặp hội chúng cao quý nhất, tức là những người có địa vị cao nhất như các đại thần, các quan chức cấp tỉnh, v.v., theo phẩm giá và địa vị.
Idha bhavaṃ raṭṭhapālo hatthatthare nisīdatūti hatthattharo tanuko bahalapupphādiguṇaṃ katvā atthato abhilakkhito hoti, tādise anāpucchitvā nisīdituṃ na yuttanti maññamāno evamāha.
Idha bhavaṃ Raṭṭhapālo hatthatthare nisīdatū means he said this thinking that it was not proper to sit on the elephant rug—which is soft, made with thick flowers and other materials, and considered excellent—without asking permission.
Idha bhavaṃ Raṭṭhapālo hatthatthare nisīdatū có nghĩa là, vị vua ấy đã nói như vậy vì nghĩ rằng không nên ngồi trên tấm trải voi (hatthatthara) mà không hỏi ý kiến, bởi vì tấm trải voi được làm bằng những bông hoa dày và mềm mại, được coi là cao quý.
304. Pārijuññānīti pārijuññabhāvā parikkhayā.
Pārijuññānī means states of decay, exhaustion.
304. Pārijuññānī có nghĩa là sự suy tàn, sự tiêu hủy.
Jiṇṇoti jarājiṇṇo.
Jiṇṇo means old through old age.
Jiṇṇo có nghĩa là già yếu do lão hóa.
Vuḍḍhoti vayovuḍḍho.
Vuḍḍho means old in years.
Vuḍḍho có nghĩa là già yếu về tuổi tác.
Mahallakoti jātimahallako.
Mahallako means old by birth.
Mahallako có nghĩa là già yếu về dòng dõi.
Addhagatoti addhānaṃ atikkanto.
Addhagato means one who has passed a long journey.
Addhagato có nghĩa là đã trải qua một thời gian dài.
Vayoanuppattoti pacchimavayaṃ anuppatto.
Vayoanuppatto means one who has reached the last stage of life.
Vayoanuppatto có nghĩa là đã đạt đến tuổi già.
Pabbajatīti dhuravihāraṃ gantvā bhikkhū vanditvā, – ‘‘bhante, mayā daharakāle bahuṃ kusalaṃ kataṃ, idāni mahallakomhi, mahallakassa cesā pabbajjā nāma, cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā appaharitaṃ katvā jīvissāmi, pabbājetha maṃ, bhante,’’ti kāruññaṃ uppādento yācati, therā anukampāya pabbājenti.
Pabbajatī means that a person goes to the main monastery, pays respects to the bhikkhus, and asks, "Venerables, I performed much wholesome action in my youth. Now I am old, and this going forth is for the old. I shall sweep the cetiya ground, make it free of grass, and live. Venerables, ordain me," thus generating compassion, he requests, and the Elders ordain him out of pity.
Pabbajatī có nghĩa là, sau khi đến tu viện chính, đảnh lễ các Tỳ-khưu, vị ấy cầu xin với lòng từ bi: “Bạch chư Tôn giả, khi còn trẻ con đã làm nhiều việc thiện. Nay con đã già, và sự xuất gia này là dành cho người già. Con sẽ quét dọn sân tháp, làm cho nó không có cỏ xanh mà sống. Bạch chư Tôn giả, xin hãy cho con xuất gia.” Các vị Trưởng lão vì lòng từ bi đã cho vị ấy xuất gia.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to this that this was said.
Điều này được nói đến trong ngữ cảnh đó.
Dutiyavārepi eseva nayo.
The same applies to the second instance.
Lần thứ hai cũng theo cách tương tự.
Appābādhoti arogo.
Appābādho means free from illness.
Appābādho có nghĩa là không bệnh tật.
Appātaṅkoti niddukkho.
Appātaṅko means free from suffering.
Appātaṅko có nghĩa là không đau khổ.
Samavepākiniyāti samavipācaniyā.
Samavepākiniyā means with a balanced digestive faculty.
Samavepākiniyā có nghĩa là tiêu hóa tốt.
Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā.
Gahaṇiyā means the digestive fire (kammaja tejodhātu).
Gahaṇiyā có nghĩa là bởi yếu tố lửa tiêu hóa do nghiệp sinh.
Tattha yassa bhuttabhutto āhāro jīrati, yassa vā pana puṭabhattaṃ viya tatheva tiṭṭhati, ubhopete na samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgatā.
Among these, for whomever the food eaten is digested, or for whomever it remains as if in a bundle, neither of these is endowed with a balanced digestive faculty.
Trong số đó, người mà thức ăn đã ăn được tiêu hóa, hoặc người mà thức ăn vẫn còn nguyên như một gói cơm, cả hai đều không có yếu tố lửa tiêu hóa tốt.
Yassa pana bhuttakāle bhattacchando uppajjateva, ayaṃ samavepākiniyā samannāgato.
But for whomever the desire for food arises at mealtime, that person is endowed with a balanced digestive faculty.
Còn người mà khi đến giờ ăn luôn có cảm giác thèm ăn, người ấy có yếu tố lửa tiêu hóa tốt.
Nātisītāya naccuṇhāyāti teneva kāraṇena nātisītāya naccuṇhāya.
Nātisītāya naccuṇhāya means for that very reason, neither too cold nor too hot.
Nātisītāya naccuṇhāyā có nghĩa là, vì lý do đó, không quá lạnh cũng không quá nóng.
Anupubbenāti rājāno vā harantītiādinā anukkamena.
Anupubbenā means in due order, beginning with "kings carry away."
Anupubbenā có nghĩa là, theo thứ tự như “các vị vua sẽ lấy đi,” v.v.
Dutiyavāre rājabhayacorabhayachātakabhayādinā anukkamena.
In the second instance, in due order, beginning with the fear of kings, the fear of thieves, the fear of famine, and so on.
Lần thứ hai, theo thứ tự như sợ vua, sợ trộm cắp, sợ đói kém, v.v.
305. Dhammuddesā uddiṭṭhāti dhammaniddesā uddiṭṭhā.
Dhammuddesā uddiṭṭhā means the expositions of the Dhamma were pointed out.
305. Dhammuddesā uddiṭṭhā có nghĩa là các bài giảng pháp đã được nêu ra.
Upaniyyatīti jarāmaraṇasantikaṃ gacchati, āyukkhayena vā tattha niyyati.
Upaniyyatī means it goes towards old age and death; or it is led there by the exhaustion of life.
Upaniyyatī có nghĩa là đi đến gần sự già và chết, hoặc bị đưa đến đó do sự chấm dứt của tuổi thọ.
Addhuvoti dhuvaṭṭhānavirahito.
Addhuvo means devoid of a permanent state.
Addhuvo có nghĩa là không có nơi trú ngụ vĩnh viễn.
Atāṇoti tāyituṃ samatthena virahito.
Atāṇo means devoid of one capable of protecting.
Atāṇo có nghĩa là không có ai có khả năng bảo vệ.
Anabhissaroti asaraṇo abhisaritvā abhigantvā assāsetuṃ samatthena virahito.
Anabhissaro means helpless, devoid of one capable of approaching and comforting.
Anabhissaro có nghĩa là không có nơi nương tựa, không có ai có khả năng đến gần và an ủi.
Assakoti nissako sakabhaṇḍavirahito.
Assako means property-less, devoid of one's own belongings.
Assako có nghĩa là không sở hữu, không có tài sản riêng.
Sabbaṃ pahāya gamanīyanti sakabhaṇḍanti sallakkhitaṃ sabbaṃ pahāya lokena gantabbaṃ.
Sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ means all that is considered one's own property must be abandoned and one must go forth from the world.
Sabbaṃ pahāya gamanīyanti có nghĩa là tất cả những gì được xem là tài sản riêng phải được từ bỏ và mọi người phải ra đi.
Taṇhādāsoti taṇhāya dāso.
Taṇhādāso means a slave of craving.
Taṇhādāso có nghĩa là nô lệ của ái dục.
306. Hatthisminti hatthisippe.
Hatthismiṃ means in elephant lore.
306. Hatthisminti có nghĩa là trong nghệ thuật huấn luyện voi.
Katāvīti katakaraṇīyo, sikkhitasikkho paguṇasippoti attho.
Katāvī means one who has done what needs to be done, meaning one who has learned the training and mastered the craft.
Katāvī có nghĩa là đã hoàn thành công việc, tức là đã học được kỹ năng, đã thành thạo nghệ thuật.
Esa nayo sabbattha.
The same applies everywhere.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
Ūrubalīti ūrubalasampanno.
Ūrubalī means endowed with thigh-strength.
Ūrubalī có nghĩa là có sức mạnh ở đùi.
Yassa hi phalakañca āvudhañca gahetvā parasenaṃ pavisitvā abhinnaṃ bhindato bhinnaṃ sandhārayato parahatthagataṃ rajjaṃ āharituṃ ūrubalaṃ atthi, ayaṃ ūrubalī nāma.
Indeed, one who has the thigh-strength to take up a shield and weapon, enter an enemy army, break through what is unbroken, consolidate what is broken, and recover a kingdom seized by others, is called ūrubalī.
Thật vậy, người nào có sức mạnh ở đùi để cầm khiên và vũ khí, xông vào quân địch, phá vỡ đội hình chưa bị phá vỡ, giữ vững đội hình đã bị phá vỡ, và giành lại vương quốc đã rơi vào tay kẻ khác, người ấy được gọi là ūrubalī.
Bāhubalīti bāhubalasampanno.
Bāhubalī means endowed with arm-strength.
Bāhubalī có nghĩa là có sức mạnh ở cánh tay.
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is similar to the preceding.
Phần còn lại tương tự như trước.
Alamattoti samatthaattabhāvo.
Alamatto means one whose self is capable.
Alamatto có nghĩa là một người có khả năng.
Aho vatā noti aho vata nu, ayameva vā pāṭho.
Aho vatā no means aho vata nu, or this is the reading.
Aho vatā no có nghĩa là “Ôi, ước gì không phải vậy,” hoặc đây là một cách đọc khác.
Amarāti cāhūti amaraṃ iti ca āhu.
Amarāti cāhū means amaraṃ iti ca āhu.
Amarāti cāhū có nghĩa là “và họ nói là bất tử.”
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ mataṃ ñātī parivāretvā kandanti, taṃ – ‘‘aho vata amhākaṃ bhātā mato, putto mato’’tiādīnipi vadanti.
This is said: when relatives surround and mourn the dead, they also say such things as, "Alas, our brother is dead, our son is dead!"
Điều này có nghĩa là: khi người thân vây quanh và than khóc người đã chết, họ cũng nói những lời như: “Ôi, anh/em trai của chúng ta đã chết, con trai của chúng ta đã chết,” v.v.
Phusanti phassanti maraṇaphassaṃ phusanti.
Phusanti phassa means they experience the contact of death.
Phusanti phassanti có nghĩa là chạm vào xúc chạm của cái chết.
Tatheva phuṭṭhoti yathā bālo, dhīropi tatheva maraṇaphassena phuṭṭho, aphuṭṭho nāma natthi, ayaṃ pana viseso.
Tatheva phuṭṭho means just as the fool, so too is the wise man touched by the contact of death; there is no one untouched. This, however, is the distinction.
Tatheva phuṭṭho có nghĩa là, cũng như kẻ ngu, người trí cũng chạm vào xúc chạm của cái chết, không có ai không chạm vào. Tuy nhiên, có sự khác biệt này:
Bālo ca bālyā vadhitova setīti bālo bālabhāvena maraṇaphassaṃ āgamma vadhitova seti abhihatova sayati.
Bālo ca bālyā vadhitova setī means the fool, due to his foolishness, as a result of the contact of death, lies as if wounded, lies as if utterly struck down.
Bālo ca bālyā vadhitova setī có nghĩa là, kẻ ngu, do sự ngu dốt của mình, khi gặp xúc chạm của cái chết, nằm xuống như bị đánh đập, nằm xuống như bị tấn công.
Akataṃ vata me kalyāṇantiādivippaṭisāravasena calati vedhati vipphandati.
He trembles, quivers, and writhes with remorse such as "Alas, I have not done good deeds!"
Kẻ ấy dao động, run rẩy, vùng vẫy do hối tiếc như: “Ôi, ta đã không làm điều thiện.”
Dhīro ca na vedhatīti dhīro sugatinimittaṃ passanto na vedhati na calati.
Dhīro ca na vedhatī means the wise man, seeing the sign of a good destination, does not tremble, does not waver.
Dhīro ca na vedhatī có nghĩa là, người trí, khi thấy dấu hiệu của tái sinh tốt lành, không run rẩy, không dao động.
Yāya vosānaṃ idhādhigacchatīti yāya paññāya imasmiṃ loke sabbakiccavosānaṃ arahattaṃ adhigacchati, sāva dhanato uttamatarā.
Yāya vosānaṃ idhādhigacchatī means that wisdom by which one attains the culmination of all tasks in this world, arahantship, is superior to wealth.
Yāya vosānaṃ idhādhigacchatī có nghĩa là, trí tuệ nào mà nhờ đó người ta đạt được sự chấm dứt mọi công việc, tức là A-la-hán quả, trong thế giới này, thì trí tuệ đó còn cao quý hơn cả tài sản.
Abyositattāti apariyositattā, arahattapattiyā, abhāvenāti attho.
Abyositattā means on account of not having completed, that is, on account of the absence of attaining arahantship.
Abyositattā có nghĩa là chưa hoàn tất, tức là do chưa đạt đến A-la-hán quả.
Bhavābhavesūti hīnappaṇītesu bhavesu.
Bhavābhavesu means in ignoble and noble existences.
Bhavābhavesu có nghĩa là trong các cõi hữu (bhava) thấp kém và cao thượng.
Virūparūpenāti vividharūpena, nānāsabhāvenāti attho.
Virūparūpenā means with various forms, with different characteristics; this is the meaning.
Virūparūpenā có nghĩa là với nhiều hình thái khác nhau, tức là với các bản chất đa dạng.
Kāmaguṇesūti diṭṭhadhammikasamparāyikesu sabbakāmaguṇesu ādīnavaṃ disvā.
Kāmaguṇesu means having seen the danger in all sense pleasures, both those in this life and those in the next.
Kāmaguṇesū có nghĩa là đã thấy sự nguy hiểm trong tất cả các dục lạc (kāmaguṇa) thuộc hiện tại và vị lai.
Daharāti antamaso kalalamattabhāvaṃ upādāya taruṇā.
Daharā means young, from the very state of a kalala.
Daharā có nghĩa là những người trẻ tuổi, thậm chí từ trạng thái kalala (hợp chất ban đầu).
Vuḍḍhāti vassasatātikkantā.
Vuḍḍhā means those who have passed a hundred years.
Vuḍḍhā có nghĩa là những người đã vượt quá một trăm năm.
Apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyoti aviruddhaṃ advajjhagāmiṃ ekantaniyyānikaṃ sāmaññameva ‘‘seyyo, uttaritarañca paṇītatarañcā’’ti upadhāretvā pabbajitosmi mahārājāti.
Apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyo means considering that the blameless, undeviating, definitively liberating ascetic life itself is "superior, more excellent, and more refined," I have gone forth, great king!
Apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyo có nghĩa là đã quán xét rằng đời sống xuất gia (sāmañña) không mâu thuẫn, không đi theo hai ngả, chắc chắn đưa đến giải thoát, là tốt hơn, cao thượng hơn và vi diệu hơn, rồi nói: "Đại vương, con đã xuất gia."
Tasmā yaṃ tvaṃ vadasi – ‘‘kiṃ disvā vā sutvā vā’’ti, idaṃ disvā ca sutvā ca pabbajitosmīti maṃ dhārehīti desanaṃ niṭṭhāpesīti.
Therefore, what you ask — "Having seen or heard what?" — understand that I have gone forth having seen and heard this," thus he concluded his discourse.
Vì vậy, điều ngài nói – "Thấy gì hay nghe gì?", thì hãy xem con đã xuất gia sau khi thấy và nghe điều này, Ngài đã kết thúc bài thuyết pháp.
308. Evaṃ me sutanti maghadevasuttaṃ.
308. Evaṃ me sutaṃ is the Maghadeva Sutta.
308. Evaṃ me sutaṃ là kinh Maghadeva.
Tattha maghadevaambavaneti pubbe maghadevo nāma rājā taṃ ambavanaṃ ropesi.
There, Maghadeva-ambavane means that King Maghadeva had previously planted that mango grove.
Trong đó, Maghadevaambavane có nghĩa là trước đây, một vị vua tên là Maghadeva đã trồng khu vườn xoài đó.
Tesu rukkhesu palujjamānesu aparabhāge aññepi rājāno ropesuṃyeva.
When those trees decayed, other kings planted more later.
Khi những cây đó bị mục nát, các vị vua khác sau này cũng đã trồng lại.
Taṃ pana paṭhamavohāravasena maghadevambavananteva saṅkhaṃ gataṃ.
But that grove became known as the Maghadeva-ambavana by way of the original designation.
Tuy nhiên, nó được gọi là Maghadevambavana theo cách gọi ban đầu.
Sitaṃ pātvākāsīti sāyanhasamaye vihāracārikaṃ caramāno ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ disvā – ‘‘vasitapubbaṃ nu kho me imasmiṃ okāse’’ti āvajjanto – ‘‘pubbe ahaṃ maghadevo nāma rājā hutvā imaṃ ambavanaṃ ropesiṃ, ettheva pabbajitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattiṃ.
Sitaṃ pātvākāsī means that in the evening, while walking on a monastery tour, seeing a pleasant piece of land, he reflected, "Have I dwelt in this place before?" and then, "Formerly, I was a king named Maghadeva, and I planted this mango grove. It was here that I went forth and developed the four Brahmavihāras, and was reborn in the Brahma world.
Sitaṃ pātvākāsī có nghĩa là vào buổi chiều, khi Đức Phật đang đi tuần tự trong tu viện, thấy một vùng đất đẹp, Ngài đã suy xét: "Chẳng lẽ ta đã từng sống ở nơi này trước đây ư?" Ngài thấy: "Trước đây, ta đã là một vị vua tên là Maghadeva, đã trồng khu vườn xoài này, và chính tại đây, ta đã xuất gia, tu tập bốn Phạm trú (brahmavihāra) và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Taṃ kho panetaṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghassa apākaṭaṃ, pākaṭaṃ karissāmī’’ti aggaggadante dassento sitaṃ pātu akāsi.
This matter is not known to the assembly of monks, so I will make it known." So, showing the tips of his teeth, he smiled.
Điều này các Tỳ-kheo Tăng-già chưa biết, ta sẽ làm cho nó hiển lộ", và Ngài đã mỉm cười, để lộ những chiếc răng trên cùng.
Dhammo assa atthīti dhammiko.
He possesses Dhamma, thus dhammiko (righteous).
Có Pháp (Dhamma) nên gọi là dhammiko (người có Pháp).
Dhammena rājā jātoti dhammarājā.
He became king by Dhamma, thus dhammarājā (righteous king).
Là vua nhờ Pháp nên gọi là dhammarājā (Pháp vương).
Dhamme ṭhitoti dasakusalakammapathadhamme ṭhito.
Dhamme ṭhito means established in the Dhamma of the ten wholesome courses of action.
Dhamme ṭhito có nghĩa là an trú trong Pháp, tức là trong mười thiện nghiệp đạo.
Dhammaṃ caratīti samaṃ carati.
Dhammaṃ caratī means he practices impartially.
Dhammaṃ caratī có nghĩa là hành Pháp một cách bình đẳng.
Tatra brāhmaṇagahapatikesūti yopi so pubbarājūhi brāhmaṇānaṃ dinnaparihāro, taṃ ahāpetvā pakatiniyāmeneva adāsi, tathā gahapatikānaṃ.
There, brāhmaṇagahapatikesu means that he gave without diminishing the honors previously bestowed upon brahmins by former kings, maintaining the customary rule, and likewise for householders.
Trong đó, brāhmaṇagahapatikesu có nghĩa là những sự cúng dường mà các vị vua trước đã ban cho các Bà-la-môn, Ngài đã không bỏ qua mà vẫn ban theo lệ thường, cũng như đối với các gia chủ.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This is said with reference to that.
Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Pakkhassāti iminā pāṭihārikapakkhopi saṅgahito.
Pakkhassā also includes the pāṭihārikapakkhā (special fortnight) by this term.
Pakkhassā có nghĩa là với từ này, cả pāṭihārikapakkhā (những ngày đặc biệt) cũng được bao gồm.
Aṭṭhamīuposathassa hi paccuggamanānuggamanavasena sattamiyañca navamiyañca, cātuddasapannarasānaṃ paccuggamanānuggamanavasena terasiyañca pāṭipade cāti ime divasā pāṭihārikapakkhāti veditabbā.
These days, the seventh and ninth day, which precede and follow the eighth day Uposatha, and the thirteenth and first day, which precede and follow the fourteenth and fifteenth day Uposathas, should be understood as pāṭihārikapakkhā.
Thật vậy, những ngày thứ bảy và thứ chín, là những ngày trước và sau ngày Uposatha thứ tám; và những ngày thứ mười ba và ngày đầu tiên của nửa tháng, là những ngày trước và sau ngày Uposatha thứ mười bốn và thứ mười lăm, những ngày này được gọi là pāṭihārikapakkhā.
Tesupi uposathaṃ upavasi.
He also observed the Uposatha on those days.
Ngài cũng giữ Uposatha vào những ngày đó.
309. Devadūtāti devoti maccu, tassa dūtāti devadūtā.
309. Devadūtā means deva is death, and dūtā are his messengers, thus devadūtā. Indeed, when gray hairs appear on the head, one is as if standing in the presence of the king of death. Therefore, gray hairs are called messengers of the god of death.
309. Devadūtā có nghĩa là devoti (thần) là tử thần (maccu), và dūtā (sứ giả) của tử thần, nên gọi là devadūtā (sứ giả của tử thần).
Sirasmiñhi palitesu pātubhūtesu maccurājassa santike ṭhito viya hoti, tasmā palitāni maccudevassa dūtāti vuccanti.
They are also called devadūtā because they are messengers like devas.
Thật vậy, khi tóc bạc xuất hiện trên đầu, người ta giống như đang đứng trước mặt Tử vương; vì vậy, tóc bạc được gọi là sứ giả của Tử thần.
Devā viya dūtātipi devadūtā.
Like devas, they are messengers, hence devadūtā.
Cũng được gọi là devadūtā vì họ là sứ giả giống như chư thiên.
Yathā hi alaṅkatapaṭiyattāya devatāya ākāse ṭhatvā ‘‘asukadivase marissatī’’ti vutte taṃ tatheva hoti, evaṃ sirasmiṃ palitesu pātubhūtesu devatābyākaraṇasadisameva hoti.
Just as when an adorned and prepared deity, standing in the sky, declares, "On such and such a day, he will die," it happens exactly as stated, so too, when gray hairs appear on the head, it is like a divine prophecy.
Thật vậy, giống như lời tiên tri của một vị trời đã trang sức và chuẩn bị sẵn sàng, khi Ngài đứng trên không trung và nói: "Người này sẽ chết vào ngày đó," thì điều đó sẽ xảy ra y như vậy; tương tự, khi tóc bạc xuất hiện trên đầu, điều đó giống như lời tiên tri của chư thiên.
Tasmā palitāni devasadisā dūtāti vuccanti.
Therefore, gray hairs are called messengers similar to devas.
Vì vậy, tóc bạc được gọi là những sứ giả giống như chư thiên.
Visuddhidevānaṃ dūtātipi devadūtā.
They are also devadūtā because they are messengers of the purified gods.
Cũng được gọi là devadūtā vì họ là sứ giả của chư thiên thanh tịnh.
Sabbabodhisattā hi jiṇṇabyādhitamatapabbajite disvāva saṃvegamāpajjitvā nikkhamma pabbajanti.
Indeed, all Bodhisattas, seeing an old, sick, dead, or renounced person, become deeply moved and go forth into homelessness.
Thật vậy, tất cả các vị Bồ-tát đều xuất gia sau khi thấy người già, người bệnh, người chết và người xuất gia, rồi sinh tâm xúc động.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Kappakassa gāmavaraṃ datvāti satasahassuṭṭhānakaṃ jeṭṭhakagāmaṃ datvā.
Kappakassa gāmavaraṃ datvā means having given the chief village that yields a hundred thousand in revenue.
Kappakassa gāmavaraṃ datvā có nghĩa là đã ban cho người thợ cắt tóc một ngôi làng lớn có thu nhập một trăm ngàn.
Kasmā adāsi?
Why did he give it?
Tại sao Ngài lại ban tặng?
Saṃviggamānasattā.
Because his mind was agitated.
Vì tâm Ngài đã xúc động.
Tassa hi añjalismiṃ ṭhapitāni palitāni disvāva saṃvego uppajjati.
Indeed, upon seeing the gray hairs placed in his cupped hands, agitation arose in him.
Thật vậy, chỉ cần nhìn thấy những sợi tóc bạc đặt trong lòng bàn tay, Ngài đã sinh tâm xúc động.
Aññāni caturāsītivassasahassāni āyu atthi, evaṃ santepi maccurājassa santike ṭhitaṃ viya attānaṃ maññamāno saṃviggo pabbajjaṃ roceti.
Although he still had a lifespan of eighty-four thousand years, he considered himself as if standing in the presence of the king of death, and being agitated, he approved of going forth.
Ngài còn có tuổi thọ tám mươi bốn ngàn năm nữa, nhưng dù vậy, Ngài vẫn xem mình như đang đứng trước mặt Tử vương, và vì xúc động nên Ngài đã ưa thích đời sống xuất gia.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Vì thế đã nói:
Purisayugeti vaṃsasambhave purise.
Purisayuge means men born in the lineage.
Purisayuge có nghĩa là người đàn ông thuộc dòng dõi.
Kesamassuṃ ohāretvāti tāpasapabbajjaṃ pabbajantāpi hi paṭhamaṃ kesamassuṃ ohāretvā pabbajanti, tato paṭṭhāya vaḍḍhite kese bandhitvā jaṭākalāpadharā hutvā vicaranti.
Kesamassuṃ ohāretvā means that even those who go forth into the ascetic life first shave their hair and beard before going forth. From then on, they tie their grown hair, wear matted hair, and wander.
Kesamassuṃ ohāretvā có nghĩa là ngay cả những người xuất gia theo lối khổ hạnh (tāpasa) cũng cạo tóc và râu trước khi xuất gia, sau đó họ buộc tóc dài thành búi và đi lang thang với búi tóc bện.
Bodhisattopi tāpasapabbajjaṃ pabbaji.
The Bodhisatta also went forth into the ascetic life.
Bồ-tát cũng đã xuất gia theo lối khổ hạnh.
Pabbajito pana anesanaṃ ananuyuñjitvā rājagehato āhaṭabhikkhāya yāpento brahmavihāraṃ bhāvesi.
Having gone forth, he sustained himself with alms food brought from the royal palace, without pursuing improper ways of seeking alms, and developed the Brahma-vihāra.
Sau khi xuất gia, Ngài đã không tìm kiếm những thứ không phù hợp, mà sống bằng thức ăn khất thực mang về từ cung điện hoàng gia, và tu tập Phạm trú.
Tasmā so mettāsahagatenātiādi vuttaṃ.
Therefore, it is said mettāsahagatenā and so on.
Vì vậy, đã nói mettāsahagatenā (với tâm từ) và những điều tương tự.
Kumārakīḷitaṃ kīḷīti aṅkena aṅkaṃ parihariyamāno kīḷi.
Kumārakīḷitaṃ kīḷī means he played, being carried from hip to hip.
Kumārakīḷitaṃ kīḷī có nghĩa là đã chơi đùa như một đứa trẻ, được bế từ lòng này sang lòng khác.
Mālākalāpaṃ viya hi naṃ ukkhipitvāva vicariṃsu.
Indeed, they carried him about like a garland of flowers.
Thật vậy, người ta đã bế Ngài lên như một vòng hoa và đi khắp nơi.
Rañño maghadevassa putto…pe… pabbajīti imassa pabbajitadivase pañca maṅgalāni ahesuṃ.
"King Maghadeva's son... having gone forth"—on the day this prince went forth, five auspicious events took place.
Rañño maghadevassa putto…pe… pabbajī có nghĩa là vào ngày vị vua này xuất gia, đã có năm điềm lành.
Maghadevarañño matakabhattaṃ, tassa rañño pabbajitamaṅgalaṃ, tassa puttassa chattussāpanamaṅgalaṃ, tassa puttassa uparajjamaṅgalaṃ, tassa puttassa nāmakaraṇamaṅgalanti ekasmiṃyeva samaye pañca maṅgalāni ahesuṃ, sakalajambudīpatale unnaṅgalamahosi.
The funeral meal of King Maghadeva, that king's going forth ceremony, the anointing of his son with the parasol, the anointing of his son as viceroy, and the naming ceremony of his son—these five auspicious events occurred at the very same time, and there was great rejoicing throughout the entire Jambudīpa.
Đó là: lễ cúng dường cho người đã khuất của vua Maghadeva, lễ xuất gia của vị vua đó, lễ thượng vương miện của con trai vị vua đó, lễ tấn phong thái tử của con trai vị vua đó, và lễ đặt tên cho con trai vị vua đó – năm điềm lành đã xảy ra cùng một lúc, và toàn bộ Jambudīpa (Ấn Độ) đã tràn ngập niềm vui.
311. Puttapaputtakāti puttā ca puttaputtā cāti evaṃ pavattā tassa paramparā.
311. Sons and grandsons (puttapaputtakā): the lineage comprising his sons and grandsons.
311. Puttapaputtakā có nghĩa là con trai và cháu trai, tức là dòng dõi của Ngài đã tiếp nối như vậy.
Pacchimako ahosīti pabbajjāpacchimako ahosi.
He was the last (pacchimako ahosī): he was the last to go forth.
Pacchimako ahosī có nghĩa là Ngài là người cuối cùng xuất gia.
Bodhisatto kira brahmaloke nibbatto – ‘‘pavattati nu kho taṃ mayā manussaloke nihataṃ kalyāṇavatta’’nti āvajjanto addasa – ‘‘ettakaṃ addhānaṃ pavattati, idāni na pavattissatī’’ti.
The Bodhisatta, having been reborn in the Brahma realm, reflected, "Does that noble practice established by me in the human world still continue?" He saw, "It has continued for such a long time, but now it will not continue."
Được biết, Bồ-tát khi tái sinh vào cõi Phạm thiên, đã suy xét: "Liệu hạnh lành mà ta đã thiết lập ở cõi người có còn tiếp diễn không?" và Ngài đã thấy: "Nó đã tiếp diễn được một thời gian dài, nhưng bây giờ sẽ không còn nữa."
Na kho panāhaṃ mayhaṃ paveṇiyā ucchijjituṃ dassāmīti attano vaṃse jātaraññoyeva aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā attano vaṃsassa nemiṃ ghaṭento viya nibbatto, tenevassa nimīti nāmaṃ ahosi.
"I will not allow my lineage to be cut off," he thought, and taking conception in the womb of the chief queen of a king born in his own lineage, he was reborn as if to rejoin the rim of his own lineage. Therefore, his name was Nimi.
"Ta sẽ không để dòng dõi của ta bị tuyệt diệt," Ngài đã suy nghĩ như vậy, rồi tái sinh vào cung điện của vị vua thuộc dòng dõi của chính mình, trong bụng của vị hoàng hậu, như thể đang nối lại bánh xe của dòng dõi mình, và vì thế Ngài có tên là Nimī.
Iti so pabbajitarājūnaṃ sabbapacchimako hutvā pabbajitoti pabbajjāpacchimako ahosi.
Thus, he was the very last of the kings who had gone forth, and so he was the last to go forth.
Như vậy, Ngài là vị cuối cùng trong số các vị vua xuất gia, và đã xuất gia, nên Ngài là vị cuối cùng xuất gia.
Guṇehi pana atirekataro.
However, he was superior in virtues.
Nhưng về phẩm hạnh, Ngài lại vượt trội hơn.
Tassa hi sabbarājūhi atirekatarā dve guṇā ahesuṃ.
Indeed, he possessed two virtues superior to all other kings.
Thật vậy, Ngài có hai phẩm hạnh vượt trội hơn tất cả các vị vua khác.
Catūsu dvāresu satasahassaṃ satasahassaṃ vissajjetvā devasikaṃ dānaṃ adāsi, anuposathikassa ca dassanaṃ nivāresi.
He gave a daily alms of one hundred thousand (coins) at each of the four gates, and he denied audience to those who did not observe Uposatha.
Ngài đã bố thí mỗi ngày một trăm ngàn (vật) ở bốn cổng, và Ngài cũng cấm những người không giữ giới Uposatha không được gặp mặt.
Anuposathikesu hi rājānaṃ passissāmāti gatesu dovāriko pucchati ‘‘tumhe uposathikā no vā’’ti.
When non-Uposatha observers came, thinking "We shall see the king," the doorkeeper would ask, "Are you Uposatha observers or not?"
Khi những người không giữ giới Uposatha đi đến với ý nghĩ “Chúng tôi sẽ gặp Vua,” người gác cổng hỏi: “Các vị có giữ giới Uposatha không?”
Ye anuposathikā honti, te nivāreti ‘‘anuposathikānaṃ rājā dassanaṃ na detī’’ti.
Those who were not Uposatha observers, he would turn away, saying, "The king does not grant audience to non-Uposatha observers."
Những ai không giữ giới Uposatha thì bị cấm, (người gác cổng nói): “Vua không tiếp kiến những người không giữ giới Uposatha.”
‘‘Mayaṃ janapadavāsino kāle bhojanaṃ kuhiṃ labhissāmā’’tipi tattha vacanokāso natthi.
"We are rural dwellers; where shall we get food at this time?" There was no room for such an utterance there.
Cũng không có chỗ để nói ở đó rằng: “Chúng tôi là dân làng, chúng tôi sẽ tìm thức ăn ở đâu vào lúc này?”
Catūsu hi dvāresu rājaṅgaṇe ca anekāni bhattacāṭisahassāni paṭiyattāneva honti.
Indeed, at the four gates and in the royal courtyard, thousands of pots of rice were always prepared.
Thật vậy, ở bốn cổng và trong sân cung điện, có hàng ngàn nồi cơm đã được chuẩn bị sẵn.
Tasmā mahājano icchiticchitaṭṭhāne massuṃ kāretvā nhāyitvā vatthāni parivattetvā yathārucitaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya rañño gehadvāraṃ gacchati.
Therefore, the populace would have their beards trimmed, bathe, change into fresh clothes, eat food as they wished, and having undertaken the Uposatha precepts, would go to the king's palace gate.
Vì vậy, đại chúng cạo râu ở bất cứ nơi nào họ muốn, tắm rửa, thay quần áo, ăn uống tùy thích, rồi thọ trì các chi phần Uposatha và đi đến cửa cung điện của Vua.
Dovārikena ‘‘uposathikā tumhe’’ti pucchitapucchitā ‘‘āma āmā’’ti vadanti.
When asked by the doorkeeper, "Are you Uposatha observers?", they would reply, "Yes, yes."
Khi người gác cổng hỏi: “Các vị có giữ giới Uposatha không?”, họ đáp: “Vâng, vâng!”
Tena hi āgacchathāti pavesetvā rañño dasseti.
"Then come in," he would say, and after admitting them, he would present them to the king.
Vậy thì, hãy vào, (người gác cổng nói) và dẫn họ vào yết kiến Vua.
Iti imehi dvīhi guṇehi atirekataro ahosi.
Thus, he was superior in these two virtues.
Như vậy, Ngài đã vượt trội hơn nhờ hai phẩm hạnh này.
312. Devānaṃ tāvatiṃsānanti tāvatiṃsabhavane nibbattadevānaṃ.
312. Of the Tāvatiṃsa devas (devānaṃ tāvatiṃsānaṃ): of the devas reborn in the Tāvatiṃsa realm.
312. Devānaṃ Tāvatiṃsānaṃ (của các vị trời Tāvatiṃsa) nghĩa là của các vị trời được tái sinh ở cõi trời Tāvatiṃsa.
Te kira devā videharaṭṭhe mithilanagaravāsino rañño ovāde ṭhatvā pañca sīlāni rakkhitvā uposathakammaṃ katvā tattha nibbattā rañño guṇakathaṃ kathenti.
These devas, it is said, having dwelt in Mithilā city in Videha country, observed the five precepts and performed the Uposatha practice according to the king's advice, and being reborn there, they spoke praises of the king's virtues.
Người ta kể rằng, những vị trời ấy, khi còn ở Mithilā, xứ Videha, đã giữ năm giới và thực hành giới Uposatha theo lời khuyên của vị vua (Maghadeva), sau đó được tái sinh ở đó và ca ngợi phẩm hạnh của vị vua.
Te sandhāya vuttaṃ ‘‘devānaṃ tāvatiṃsāna’’nti.
It was with reference to them that it was said, "of the Tāvatiṃsa devas."
Do đó, câu “của các vị trời Tāvatiṃsa” đã được nói để chỉ những vị trời ấy.
Nisinno hotīti pāsādavarassa uparigato dānañca sīlañca upaparikkhamāno nisinno hoti.
He was sitting (nisinno hoti): having ascended to the top of the excellent palace, he was sitting, examining both generosity and virtue.
Nisinno hotī (đang ngồi) nghĩa là Ngài đã lên đỉnh cung điện và đang ngồi suy xét về bố thí và giới hạnh.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘dānaṃ nu kho mahantaṃ udāhu sīlaṃ, yadi dānaṃ mahantaṃ, ajjhottharitvā dānameva dassāmi.
Indeed, it occurred to him thus: "Is generosity greater, or is virtue? If generosity is greater, I will give generosity above all.
Ngài đã nghĩ như thế này: “Phải chăng bố thí là điều vĩ đại, hay giới hạnh là điều vĩ đại? Nếu bố thí là điều vĩ đại, ta sẽ chỉ bố thí mà thôi.
Atha sīlaṃ, sīlameva pūrissāmī’’ti.
If it is virtue, I will perfect virtue."
Nếu giới hạnh là điều vĩ đại, ta sẽ chỉ viên mãn giới hạnh mà thôi.”
Tassa ‘‘idaṃ mahantaṃ idaṃ mahanta’’nti nicchituṃ asakkontasseva sakko gantvā purato pāturahosi.
While he was unable to determine, "This is greater, this is greater," Sakka arrived and appeared before him.
Khi Ngài không thể quyết định “cái này vĩ đại, cái kia vĩ đại,” Sakka đã đến và xuất hiện trước mặt Ngài.
Tena vuttaṃ atha kho, ānanda,…pe… sammukhe pāturahosīti.
Therefore, it was said, "Then, Ānanda… Sakka appeared before him."
Vì thế, câu “ Atha kho, Ānanda,…pe… sammukhe pāturahosī” (Rồi này Ānanda,…v.v… xuất hiện trước mặt) đã được nói.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘rañño kaṅkhā uppannā, tassa kaṅkhacchedanatthaṃ pañhañca kathessāmi, idhāgamanatthāya paṭiññañca gaṇhissāmī’’ti.
Indeed, it occurred to Sakka thus: "Doubt has arisen in the king. To resolve his doubt, I shall both answer his question and obtain his promise to come here."
Người ta kể rằng, (Sakka) đã nghĩ như thế này: “Vua đã khởi lên sự nghi ngờ, để đoạn trừ nghi ngờ ấy, ta sẽ giải đáp câu hỏi và cũng sẽ nhận lời hứa (để Ngài) đến đây.”
Tasmā gantvā sammukhe pāturahosi.
Therefore, he went and appeared before him.
Vì vậy, (Sakka) đã đến và xuất hiện trước mặt (Vua).
Rājā adiṭṭhapubbaṃ rūpaṃ disvā bhīto ahosi lomahaṭṭhajāto.
The king, seeing a form never seen before, was terrified and bristled with goosebumps.
Vua, khi nhìn thấy hình dáng chưa từng thấy trước đây, đã sợ hãi và dựng tóc gáy.
Atha naṃ sakko – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, vissattho pañhaṃ puccha, kaṅkhaṃ te paṭivinodessāmī’’ti āha.
Then Sakka said to him, "Do not fear, great king. Ask your question with confidence; I will dispel your doubt."
Rồi Sakka nói với Ngài: “Đại vương, đừng sợ hãi. Hãy tự tin đặt câu hỏi, ta sẽ xua tan nghi ngờ của Đại vương.”
Pañhaṃ pucchi.
Thus, he asked his question.
Đã hỏi câu hỏi.
Sakko – ‘‘dānaṃ nāma kiṃ, sīlameva guṇavisiṭṭhatāya mahantaṃ.
Sakka said, "What is giving? Virtue alone is great due to its superior qualities.
Sakka (đáp): “Bố thí là gì? Giới hạnh mới thật sự vĩ đại nhờ phẩm chất ưu việt.
Ahañhi pubbe, mahārāja, dasavassasahassāni dasannaṃ jaṭilasahassānaṃ dānaṃ datvā pettivisayato na mutto, sīlavantā pana mayhaṃ dānaṃ bhuñjitvā brahmaloke nibbattā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
Indeed, great king, in a previous existence, I gave alms to ten thousand ascetics for ten thousand years, but I was not freed from the realm of the petas. But those ten thousand virtuous ascetics, having consumed my alms, were reborn in the Brahma realm." Having said this, he spoke these verses:
Thật vậy, Đại vương, trước đây ta đã bố thí cho mười ngàn vị ẩn sĩ trong mười ngàn năm, nhưng không thoát khỏi cõi ngạ quỷ. Còn những vị có giới hạnh, sau khi thọ dụng vật bố thí của ta, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên,” nói xong, Ngài đã đọc những bài kệ này:
Evaṃ rañño kaṅkhaṃ vinodetvā devalokagamanāya paṭiññāgahaṇatthaṃ lābhā te mahārājātiādimāha.
Thus, having dispelled the king's doubt, and to obtain his promise to go to the deva world, Sakka began with "You are fortunate, great king..."
Như vậy, sau khi xua tan nghi ngờ của Vua, (Sakka) đã nói câu “ Lābhā te mahārājā” (Đại vương thật có lợi lộc) và các câu tiếp theo, để nhận lời hứa (cho Vua) đi đến cõi trời.
Tattha avikampamānoti abhāyamāno.
Therein, "avikampamāno" means "fearless."
Trong đó, avikampamāno nghĩa là không sợ hãi.
Adhivāsesīti ahaṃ mahājanaṃ kusalaṃ samādapemi, puññavantānaṃ pana vasanaṭṭhānaṃ disvā āgatena manussapathe sukhaṃ kathetuṃ hotīti adhivāsesi.
He consented (adhivāsesī): he consented, thinking, "I have urged the multitude to good. Having seen the dwelling place of the meritorious, I, having come back, will find it easy to speak of the fruit of merit among humans."
Adhivāsesī (chấp nhận) nghĩa là: “Ta đã khuyến khích đại chúng làm điều thiện. Sau khi thấy nơi ở của những người có phước, khi trở về, sẽ dễ dàng kể về quả báo của thiện nghiệp ở cõi người,” nghĩ vậy, Ngài đã chấp nhận.
313. Evaṃ bhaddantavāti evaṃ hotu bhaddakaṃ tava vacananti vatvā.
313. "Evaṃ bhaddantavā": saying, "May it be so; good is your word."
313. Evaṃ bhaddantavā (Vâng, lành thay cho Ngài) nghĩa là nói: “Lời của Ngài thật tốt lành. Xin được như vậy.”
Yojetvāti ekasmiṃyeva yuge sahassaassājānīye yojetvā.
Having yoked (yojetvā): having yoked a thousand noble horses to a single yoke.
Yojetvā (kết hợp) nghĩa là kết hợp một ngàn con ngựa ājanīya vào một cái ách duy nhất.
Tesaṃ pana pāṭiyekkaṃ yojanakiccaṃ natthi, manaṃ āgamma yuttāyeva honti.
However, they had no need to be yoked individually; they were yoked simply by thought.
Tuy nhiên, chúng không cần phải được kết hợp riêng lẻ; chúng tự động được kết hợp theo ý muốn.
So pana dibbaratho diyaḍḍhayojanasatiko hoti, naddhito paṭṭhāya rathasīsaṃ paññāsayojanāni, akkhabandho paṇṇāsayojanāni, akkhabandhato paṭṭhāya pacchābhāgo paṇṇāsayojanāni, sabbo sattavaṇṇaratanamayo.
That divine chariot was one and a half hundred yojanas long. From the base, the front of the chariot was fifty yojanas, the axle-band was fifty yojanas, and from the axle-band, the rear part was fifty yojanas. The entire chariot was made of seven-colored gems.
Chiếc xe trời ấy dài một trăm rưỡi dojana; từ chỗ buộc ách, phần đầu xe dài năm mươi dojana, trục bánh xe dài năm mươi dojana, và từ trục bánh xe trở về phía sau cũng dài năm mươi dojana; toàn bộ được làm bằng bảy loại đá quý.
Devaloko nāma uddhaṃ, manussaloko adho, tasmā heṭṭhāmukhaṃ rathaṃ pesesīti na sallakkhetabbaṃ.
It should not be thought that because the deva world is above and the human world is below, the chariot was sent downwards.
Không nên nghĩ rằng cõi trời ở trên, cõi người ở dưới, nên chiếc xe được gửi xuống dưới.
Yathā pana pakatimaggaṃ peseti, evameva manussānaṃ sāyamāsabhatte niṭṭhite candena saddhiṃ yuganaddhaṃ katvā pesesi, yamakacandā uṭṭhitā viya ahesuṃ.
Just as one sends it on a normal path, so too he sent it, aligned with the moon, after humans had finished their evening meal. It was as if two moons had risen.
Mà giống như gửi đi trên con đường bình thường, (Sakka) đã gửi chiếc xe cùng với mặt trăng sau khi mọi người đã ăn bữa tối, như thể hai mặt trăng đã mọc.
Mahājano disvā ‘‘yamakacandā uggatā’’ti āha.
The multitude, seeing it, said, "Two moons have appeared."
Đại chúng nhìn thấy và nói: “Hai mặt trăng đã mọc.”
Āgacchante āgacchante na yamakacandā, ekaṃ vimānaṃ, na vimānaṃ, eko rathoti.
As it came closer and closer, they realized it was not two moons, but a single palace; no, not a palace, but a single chariot.
Khi (chiếc xe) đến gần hơn, (họ nói): “Không phải hai mặt trăng, đó là một lâu đài. Không phải lâu đài, đó là một cỗ xe.”
Rathopi āgacchanto āgacchanto pakatirathappamāṇova, assāpi pakatiassappamāṇāva ahesuṃ.
As the chariot came closer and closer, it appeared to be of the size of an ordinary chariot, and the horses too were of the size of ordinary horses.
Khi cỗ xe đến gần hơn, nó có kích thước như một cỗ xe bình thường, và những con ngựa cũng có kích thước như những con ngựa bình thường.
Evaṃ rathaṃ āharitvā rañño pāsādaṃ padakkhiṇaṃ katvā pācīnasīhapañjaraṭṭhāne rathaṃ nivattetvā āgatamaggābhimukhaṃ katvā sīhapañjare ṭhatvāva ārohanasajjaṃ ṭhapesi.
Thus, having brought the chariot, circumambulated the king's palace clockwise, he turned the chariot at the eastern lion-window, faced it towards the path it had come from, and standing at the lion-window, made preparations for ascent.
Như vậy, sau khi mang cỗ xe đến, (Mātali) đã đi nhiễu quanh cung điện của Vua, rồi dừng cỗ xe ở vị trí cửa sổ sư tử phía đông, quay mặt về hướng đường đã đến, và sẵn sàng để Vua lên xe ngay tại cửa sổ sư tử.
Abhiruha mahārājāti rājā – ‘‘dibbayānaṃ me laddha’’nti na tāvadeva abhiruhi, nāgarānaṃ pana ovādaṃ adāsi ‘‘passatha tātā, yaṃ me sakkena devaraññā dibbaratho pesito, so ca kho na jātigottaṃ vā kulappadesaṃ vā paṭicca pesito, mayhaṃ pana sīlācāraguṇe pasīditvā pesito.
"Ascend, Great King!"—the king, reflecting, "I have obtained a divine chariot," did not ascend immediately. Instead, he gave admonition to the citizens, saying: "Behold, dear citizens, the divine chariot that Sakka, the king of devas, has sent for me was not sent on account of birth, lineage, or family region, but indeed, it was sent because he was pleased with my virtues of morality and conduct.
Abhiruha mahārājā (Đại vương hãy lên xe): Vua không lập tức lên xe với ý nghĩ “Ta đã nhận được cỗ xe trời,” mà Ngài đã khuyên bảo dân chúng: “Hỡi các con, hãy xem, cỗ xe trời này được Thiên vương Sakka gửi đến cho ta, không phải vì dòng dõi, gia tộc hay địa vị, mà vì Ngài đã hoan hỷ với giới hạnh và phẩm hạnh của ta.
Sace tumhepi sīlaṃ rakkhissatha, tumhākampi pesessati, evaṃ rakkhituṃ yuttaṃ nāmetaṃ sīlaṃ.
If you also protect sīla, he will send it for you too; this sīla is indeed proper to be protected thus.
Nếu các con cũng giữ giới, Ngài cũng sẽ gửi xe cho các con. Thật vậy, giới hạnh này đáng được giữ gìn.
Nāhaṃ devalokaṃ gantvā cirāyissāmi, appamattā hothā’’ti mahājanaṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā rathaṃ abhiruhi.
“I will not delay long after going to the deva realm. Be heedful!” Thus, having admonished the multitude of people and established them in the five precepts, he ascended the chariot.
Ta sẽ không ở cõi trời lâu đâu, các con hãy tinh tấn lên!” Sau khi khuyên bảo đại chúng như vậy và giúp họ an trú trong năm giới, Ngài đã lên xe.
Tato mātali saṅgāhako ‘‘ahampi mahārājassa mamānucchavikaṃ karissāmī’’ti ākāsamhi dve magge dassetvā apica mahārājātiādimāha.
Then Mātali, the charioteer, thinking, “I too shall do what is suitable for my great king,” showed two paths in the sky and then spoke, beginning with, “Furthermore, O Great King...”
Sau đó, người đánh xe Mātali, với ý nghĩ “Ta cũng sẽ làm điều xứng đáng với Đại vương,” đã chỉ ra hai con đường trên không trung và nói câu “ Apica mahārājā” (Hơn nữa, Đại vương) và các câu tiếp theo.
Tattha katamenāti, mahārāja, imesu maggesu eko nirayaṃ gacchati, eko devalokaṃ, tesu taṃ katamena nemi.
Among those, “By which?” means, “O Great King, of these paths, one leads to Niraya, one to the deva realm. By which of them shall I take you?”
Trong đó, katamenā (bằng con đường nào) nghĩa là: “Đại vương, trong hai con đường này, một con đường dẫn đến địa ngục, một con đường dẫn đến cõi trời. Ta nên đưa Ngài đi bằng con đường nào?”
Yenāti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā pāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvediyanti, taṃ ṭhānaṃ sakkā hoti passitunti attho.
“By which” means, “By which path, having gone, it is possible to see the place where those who commit evil deeds experience the results of their evil deeds.”
Yenā (bằng con đường nào) nghĩa là: “Có thể nhìn thấy nơi mà những kẻ làm ác phải chịu quả báo của những nghiệp ác mà chúng đã làm,” đó là ý nghĩa.
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same explanation applies to the second line.
Ở câu thứ hai cũng vậy.
Jātakepi –
And in the Jātaka:
Trong Jātaka cũng có –
Ubhayeneva maṃ mātali nehīti mātali dvīhi maggehi maṃ nehi, ahaṃ nirayaṃ passitukāmo devalokampīti.
“Lead me by both, Mātali” means, “Mātali, lead me by both paths, for I wish to see Niraya and also the deva realm.”
Hỡi Mātali, hãy đưa ta đi cả hai con đường có nghĩa là: Hỡi thiên tử Mātali, hãy đưa ta đi bằng hai con đường. Ta muốn thấy địa ngục và cả cõi trời.
Paṭhamaṃ katamena nemīti.
“By which first shall I lead you?”
Trước tiên, ta nên đi bằng con đường nào?
Paṭhamaṃ nirayamaggena nehīti.
“Lead me first by the path to Niraya.”
Trước tiên, hãy đưa ta đi bằng con đường địa ngục.
Tato mātali attano ānubhāvena rājānaṃ pañcadasa mahāniraye dassesi.
Then Mātali, by his power, showed the king the fifteen great Nirayas.
Sau đó, thiên tử Mātali, bằng năng lực của mình, đã chỉ cho đức vua mười lăm đại địa ngục.
Vitthārakathā panettha –
The detailed account here is—
Trong trường hợp này, câu chuyện chi tiết là:
Jātake vuttanayena veditabbā.
—is to be understood according to the method stated in the Jātaka.
Cần phải hiểu theo cách được nói trong Jātaka. Sau khi chỉ địa ngục, Mātali quay xe và đi về phía cõi trời, dẫn đức vua đến cõi trời, chỉ cho ngài các cung điện của thiên nữ Bīraṇī, của thiên tử Soṇadinna và của các thiên tử Gaṇa.
Nirayaṃ dassetvā rathaṃ nivattetvā devalokābhimukhaṃ gantvā bīraṇīdevadhītāya soṇadinnadevaputtassa gaṇadevaputtānañca vimānāni dassento devalokaṃ nesi.
Having shown Niraya, he turned the chariot around, went towards the deva realm, and led him to the deva realm, showing him the mansions of the deva-daughter Bīraṇī, the deva-son Soṇadinna, and the groups of deva-sons.
Trong đó, câu chuyện chi tiết là:
Tatrāpi vitthārakathā –
There too, the detailed account is—
“Nếu ngươi đã nghe về Bīraṇī trên thế gian,
Evaṃ gacchato pana tassa rathanemi vaṭṭiyā cittakūṭadvārakoṭṭhakassa ummāre pahatamatteva devanagare kolāhalaṃ ahosi.
However, as he was going thus, the moment the rim of his chariot wheel struck the threshold of the Cittakūṭa gate-tower, there was an uproar in the city of devas.
Chư thiên đã chào đón Đại Bồ-tát, bỏ lại một mình Thiên vương Sakka. Thấy sự tôn kính đó của chư thiên, Sakka không thể giữ được tâm mình và nói: “Đại vương, hãy vui hưởng ở cõi trời bằng thần thông của chư thiên.”
Sakkaṃ devarājānaṃ ekakaṃyeva ohāya devasaṅgho mahāsattaṃ paccuggamanamakāsi, taṃ devatānaṃ ādaraṃ disvā sakko cittaṃ sandhāretuṃ asakkonto – ‘‘abhirama, mahārāja, devesu devānubhāvenā’’ti āha.
The assembly of devas left Sakka, the king of devas, alone, and went forth to meet the Bodhisatta. Seeing the devotion of the devas, Sakka, unable to restrain his mind, said, “Rejoice, O Great King, among the devas with the power of the devas.”
Có lẽ Sakka đã nghĩ như thế này: “Vị vua này hôm nay đến, chỉ trong một ngày đã khiến hội chư thiên hướng về mình.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ rājā ajja āgantvā ekadivaseneva devagaṇaṃ attano abhimukhamakāsi.
It was as if he thought, “This king has come today and, in a single day, has drawn the assembly of devas towards himself.
Nếu ngài ở lại một hai ngày, chư thiên sẽ không nhìn ta nữa.”
Sace ekaṃ dve divase vasissati, na maṃ devā olokessantī’’ti.
If he stays for one or two days, the devas will not look at me.”
Do ghen tị, Sakka nói với ý này: “Đại vương, ngài không có phước để ở lại cõi trời này, hãy ở lại nhờ phước của người khác.”
So usūyamāno, ‘‘mahārāja, tuyhaṃ imasmiṃ devaloke vasituṃ puññaṃ natthi, aññesaṃ puññena vasāhī’’ti iminā adhippāyena evamāha.
Being envious, he said this with the intention, “O Great King, you have no merit to dwell in this deva realm; dwell by the merit of others.”
Bồ-tát, bác bỏ ý đó, nói: “Sakka già không thể giữ được tâm mình. Những gì có được nhờ người khác giống như vật phẩm được xin xỏ,” và bắt đầu nói: Thưa hiền giả, đủ rồi.
Bodhisatto – ‘‘nāsakkhi jarasakko manaṃ sandhāretuṃ, paraṃ nissāya laddhaṃ kho pana yācitvā laddhabhaṇḍakaṃ viya hotī’’ti paṭikkhipanto alaṃ mārisātiādimāha.
The Bodhisatta, rejecting this, thinking, “The old Sakka could not restrain his mind, and what is obtained by relying on others is like borrowed goods,” said, “Enough, O good sir!” and so on.
Trong Jātaka cũng đã nói:
Jātakepi vuttaṃ –
It is also stated in the Jātaka:
“Như xe được mượn, như tài sản được mượn;
Sabbaṃ vattabbaṃ.
All that is to be said.
Bồ-tát đã đến cõi trời bao nhiêu lần với thân người?
Bodhisatto pana manussattabhāvena kativāre devalokaṃ gatoti.
How many times did the Bodhisatta go to the deva realm in human existence?
Bốn lần: vào thời vua Mandhātu, vào thời vua Sādhina, vào thời người đánh đàn tì-bà Guttila, và vào thời Đại vương Nimi.
Cattāro – mandhāturājakāle sādhinarājakāle guttilavīṇāvādakakāle nimimahārājakāleti.
Four times: during the time of King Mandhātu, King Sādina, the lute-player Guttila, and King Nimi.
Vào thời Mandhātu, ngài đã ở cõi trời vô số kiếp. Trong khi ngài đang ở đó, ba mươi sáu Sakka đã qua đời.
So mandhātukāle devaloke asaṅkhyeyyaṃ kālaṃ vasi, tasmiñhi vasamāneyeva chattiṃsa sakkā caviṃsu.
During the time of Mandhātu, he resided in the deva realm for an incalculable period; indeed, while he was residing there, thirty-six Sakkas passed away.
Vào thời vua Sādhina, ngài ở bảy ngày, tính theo thời gian của loài người là bảy trăm năm.
Sādhinarājakāle sattāhaṃ vasi, manussagaṇanāya satta vassasatāni honti.
During the time of King Sādina, he resided for seven days (which is seven hundred years in human reckoning).
Vào thời người đánh đàn tì-bà Guttila và vào thời vua Nimi, ngài ở một khoảnh khắc, tính theo thời gian của loài người là bảy ngày.
Guttilavīṇāvādakakāle ca nimirājakāle ca muhuttamattaṃ vasi, manussagaṇanāya satta divasāni honti.
During the time of the lute-player Guttila and King Nimi, he resided for just a moment (which is seven days in human reckoning).
314. Ngài đã đưa Mithilā trở lại đó có nghĩa là: sau khi đưa trở lại, ngài đã an trí trong chính cung điện hoàng gia ban đầu.
316. Samucchedo hotīti ettha kalyāṇavattaṃ ko samucchindati, kena samucchinnaṃ, ko pavatteti, kena pavattitaṃ nāma hotīti ayaṃ vibhāgo veditabbo.
316. In “there is a discontinuation,” this distinction should be understood: Who discontinues the wholesome practice? By whom is it discontinued? Who promotes it? By whom is it said to be promoted?
Trong đó, một tỳ-khưu có giới hạnh, khi không nỗ lực với ý nghĩ “ta không thể đạt được A-la-hán quả,” thì đoạn diệt thiện hạnh.
Tattha sīlavā bhikkhu ‘‘na sakkā mayā arahattaṃ laddhu’’nti vīriyaṃ akaronto samucchindati.
Here, a virtuous bhikkhu, not striving with the thought, “I cannot attain arahantship,” discontinues it.
Thiện hạnh bị đoạn diệt bởi người phạm giới.
Dussīlena samucchinnaṃ nāma hoti.
It is said to be discontinued by one who is immoral.
Bảy bậc học (sekha) duy trì thiện hạnh.
Satta sekhā pavattenti.
The seven Sekhas promote it.
Thiện hạnh được duy trì bởi bậc A-la-hán (khīṇāsava).
Khīṇāsavena pavattitaṃ nāma hoti.
It is said to be promoted by one whose defilements are destroyed (an Arahant).
Mọi điều còn lại đều rõ ràng.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
All the rest is clear.
Còn lại tất cả đều rõ ràng.
317. Evaṃ me sutanti madhurasuttaṃ.
317. “Thus have I heard” refers to the Madhurasutta.
317. Như vầy tôi nghe là Kinh Madhura.
Tattha mahākaccānoti gihikāle ujjenikarañño purohitaputto abhirūpo dassanīyo pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo ca.
Among those, Mahākaccāna was the son of the chief chaplain to the king of Ujjenī during his householder life, handsome, comely, pleasing, and of golden complexion.
Trong đó, Mahākaccāna là con trai của vị trưởng tế của vua Ujjenī khi còn là cư sĩ, có hình dáng đẹp đẽ, dễ nhìn, đáng kính và có màu da vàng óng.
Madhurāyanti evaṃnāmake nagare.
“In Madhurā” means in a city of that name.
Tại Madhurā là tại thành phố có tên như vậy.
Gundāvaneti kaṇhakagundāvane.
“In Gundāvana” means in the Kaṇhaka-Gundāvana.
Trong rừng Gundā là trong rừng Gundākaṇhaka.
Avantiputtoti avantiraṭṭhe rañño dhītāya putto.
“Son of Avantī” means the son of the king of Avantī’s daughter.
Avantiputta là con trai của con gái vua xứ Avanti.
Vuddho ceva arahā cāti daharaṃ arahantampi na tathā sambhāventi yathā mahallakaṃ, thero pana vuddho ceva ahosi arahā ca.
“Both old and an Arahant” means that young Arahants are not revered as much as old ones, but the Elder was both old and an Arahant.
Già cả và là bậc A-la-hán có nghĩa là: người ta không tôn kính một bậc A-la-hán trẻ tuổi như một bậc A-la-hán già. Còn vị trưởng lão thì vừa già vừa là A-la-hán.
Brāhmaṇā, bho kaccānāti so kira rājā brāhmaṇaladdhiko, tasmā evamāha.
“Brahmins, good Kaccāna” means that king was a follower of brahmins; hence, he spoke thus.
Thưa Kaccāna, các Bà-la-môn có nghĩa là: vị vua đó có lẽ theo giáo phái Bà-la-môn, vì vậy ngài nói như vậy.
Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇotiādīsu jātigottādīnaṃ paññāpanaṭṭhāne brāhmaṇāva seṭṭhāti dasseti.
In phrases like “Brahmins are the superior caste,” he shows that brahmins are superior in matters of designation of birth and lineage.
Trong các câu như Bà-la-môn là giai cấp tối thượng, điều này cho thấy rằng Bà-la-môn là tối thượng trong việc xác định chủng tộc, dòng dõi, v.v.
Hīno añño vaṇṇoti itare tayo vaṇṇā hīnā lāmakāti vadati.
“Other castes are inferior” means that the other three castes are inferior and vile, he says.
Giai cấp khác là hạ tiện có nghĩa là: ba giai cấp còn lại là thấp kém, xấu xa.
Sukkoti paṇḍaro.
“White” means pure.
Trắng là trong sáng.
Kaṇhoti kāḷako.
“Black” means dark-skinned.
Đen là tối tăm.
Sujjhantīti jātigottādipaññāpanaṭṭhānesu sujjhanti.
“They are purified” means they are purified in matters of designation of birth, lineage, etc.
Được thanh tịnh là được thanh tịnh trong việc xác định chủng tộc, dòng dõi, v.v.
Brahmuno puttāti mahābrahmuno puttā.
“Sons of Brahmā” means sons of Mahābrahmā.
Con của Phạm thiên là con của Đại Phạm thiên.
Orasā mukhato jātāti ure vasitvā mukhato nikkhantā, ure katvā saṃvaddhitāti vā orasā.
“Born legitimately from the mouth” means born having dwelt in Brahmā’s chest and come out from his mouth, or perhaps nurtured in his chest; hence, legitimate.
Sinh ra từ miệng, chính tông có nghĩa là: sống trong ngực và xuất ra từ miệng, hoặc được nuôi dưỡng trong ngực, nên gọi là chính tông.
Brahmajāti brahmato nibbattā.
“Born of Brahmā” means originated from Brahmā.
Do Phạm thiên sinh ra là được sinh ra từ Phạm thiên.
Brahmanimmitāti brahmunā nimmitā.
“Created by Brahmā” means fashioned by Brahmā.
Do Phạm thiên tạo ra là được tạo ra bởi Phạm thiên.
Brahmadāyādāti brahmuno dāyādā.
“Heirs of Brahmā” means inheritors of Brahmā.
Người thừa kế của Phạm thiên là người thừa kế của Phạm thiên.
Ghosoyeva kho esoti vohāramattamevetaṃ.
“This is merely a designation” means this saying, “Brahmins are the superior caste,” etc., is merely a conventional expression.
Đó chỉ là một cách gọi có nghĩa là: điều này chỉ là một cách gọi thông thường.
318. Ijjheyyāti samijjheyya, yattakāni dhanādīni pattheyya, tattakehissa manoratho pūreyyāti attho.
318. “He would prosper” means he would succeed, meaning his wish would be fulfilled by as much wealth and so forth as he desired.
318. Sẽ thành tựu có nghĩa là: sẽ hoàn thành, tức là, mọi ước muốn của ngài về tài sản, v.v., sẽ được thỏa mãn.
Khattiyopissāssāti khattiyopi assa issariyasampattassa pubbuṭṭhāyī assa.
“A khattiya too would be his” means even another khattiya, who is poor, would rise first for the king who has attained sovereignty with wealth and crops.
Vị Sát-đế-lợi đó cũng sẽ có nghĩa là: một vị Sát-đế-lợi khác cũng sẽ là người dậy sớm để phục vụ vị vua có quyền lực và tài sản đó.
Nesaṃ ettha kiñcīti na etesaṃ ettha kiñci.
“There is nothing for them here” means, “I, King Madhura, do not see any distinction here in this service rendered by these other kings and so forth to the four castes.”
Không có gì ở đây đối với họ có nghĩa là: không có gì đặc biệt ở đây đối với bốn giai cấp đó trong việc phục vụ các vị vua khác, v.v.
322. Āsanena vā nimanteyyāmāti nisinnāsanaṃ papphoṭetvā idha nisīdāti vadeyyāma.
322. By "or we would invite him with a seat," it means we would pat down a seat and say, "Please sit here."
322. Chúng ta sẽ mời bằng chỗ ngồi có nghĩa là: chúng ta sẽ phủi chỗ ngồi và nói: “Xin mời ngồi ở đây.”
Abhinimanteyyāmapi nanti abhiharitvā taṃ nimanteyyāma.
By "nor would we invite him specially," it means we would invite him, offering with both body and speech.
Chúng ta cũng sẽ mời bằng cách dâng cúng có nghĩa là: chúng ta sẽ mời vị tỳ-khưu tránh sát sinh, v.v., bằng cách dâng cúng cả bằng thân và khẩu.
Tattha duvidho abhihāro vācāya ceva kāyena ca.
Therein, the special invitation is twofold: by speech and by body.
Ở đây, việc dâng cúng có hai loại: bằng lời nói và bằng hành động.
‘‘Tumhākaṃ icchiticchitakkhaṇe mamaṃ cīvarādīhi vadeyyātha yenattho’’ti vadanto hi vācāya abhiharitvā nimanteti nāma.
One who says, "Venerable Sirs, whatever you desire, whenever you desire it, you may ask me for robes and other requisites," is said to invite specially by speech.
Người nói: “Bạch Ngài, bất cứ lúc nào Ngài muốn, Ngài có thể nói cho con biết Ngài cần y phục, v.v.,” thì được gọi là mời bằng lời nói.
Cīvarādivekallaṃ sallakkhetvā ‘‘idaṃ gaṇhathā’’ti tāni dento pana kāyena abhiharitvā nimanteti nāma.
However, one who, noticing a deficiency in robes and other requisites, says, "Take these," and offers them, is said to invite specially by body.
Còn người thấy sự thiếu thốn y phục, v.v., và nói: “Xin Ngài nhận lấy cái này,” rồi dâng cúng những vật đó, thì được gọi là mời bằng hành động.
Tadubhayampi sandhāya ‘‘abhinimanteyyāmapi na’’nti āha.
Referring to both of these, it is said, "nor would we invite him specially."
Với ý đó, ngài nói: “Chúng ta cũng sẽ mời bằng cách dâng cúng.”
Rakkhāvaraṇaguttinti rakkhāsaṅkhātañceva āvaraṇasaṅkhātañca guttiṃ.
Rakkhāvaraṇagutti means protection and safeguarding, which are called guardianship.
Sự bảo vệ, che chở, canh giữ có nghĩa là: sự bảo vệ và sự che chở, tức là sự canh giữ.
Yā panesā āvudhahatthe purise ṭhapentena rakkhā, sā dhammikā nāma saṃvihitā na hoti.
The protection arranged by placing armed men is not considered a righteous arrangement.
Sự bảo vệ bằng cách đặt những người cầm vũ khí thì không được gọi là sự sắp đặt hợp pháp (dhammika).
Yathā pana avelāya kaṭṭhahārikāpaṇṇahārikādayo vihāraṃ na pavisanti, migaluddakādayo vihārasīmāya mige vā macche vā na gaṇhanti, evaṃ saṃvidahantena dhammikā nāma saṃvihitā hoti.
However, when it is arranged that wood-gatherers, leaf-gatherers, and the like do not enter the monastery at unseasonable times, and hunters do not catch deer or fish within the monastery boundaries, then it is considered a righteous arrangement.
Tuy nhiên, khi sắp đặt sao cho những người hái củi, hái lá, v.v., không vào tịnh xá vào những lúc không thích hợp, và những người săn thú, v.v., không bắt thú hay cá trong ranh giới tịnh xá, thì đó được gọi là sự sắp đặt hợp pháp.
Taṃ sandhāyāha ‘‘dhammika’’nti.
Referring to that, it is said, "righteous."
Với ý đó, ngài nói: “hợp pháp.”
325. Yāva pacchimasopānakaḷevarāti ettha pacchimasopānakaḷevaranti paṭhamaṃ sopānaphalakaṃ vuttaṃ.
325. In yāva pacchimasopānakaḷevarā (down to the last step's frame), pacchimasopānakaḷevara (last step's frame) refers to the first plank of the staircase.
325. Yāva pacchimasopānakaḷevarā – ở đây, pacchimasopānakaḷevara được nói đến là tấm ván bậc thang đầu tiên.
Addasā khoti olokanatthaṃyeva dvārakoṭṭhake ṭhito addasa. Bhagavā tuṇhī ahosīti ‘‘kissa nu kho atthāya rājakumārena ayaṃ mahāsakkāro kato’’ti āvajjanto puttapatthanāya katabhāvaṃ aññāsi.
Addasā kho (indeed saw) means Prince Bodhi stood in the gateway simply to observe, and he saw it. Bhagavā tuṇhī ahosī (the Blessed One remained silent) means reflecting, "For what purpose has the Prince made this great offering?" he understood that it was done out of a desire for a son.
Addasā kho có nghĩa là Thái tử Bodhi đứng ở cổng để nhìn thấy. Bhagavā tuṇhī ahosī có nghĩa là khi Đức Thế Tôn suy nghĩ: “Thái tử đã thực hiện sự cúng dường lớn này vì mục đích gì?”, Ngài đã biết rằng đó là vì mong muốn có con.
So hi rājakumāro aputtako, sutañcānena ahosi – ‘‘buddhānaṃ kira adhikāraṃ katvā manasā icchitaṃ labhantī’’ti.
Indeed, that Prince was childless, and he had heard, "It is said that those who make a special aspiration to the Buddhas obtain what they wish for in their minds."
Thái tử đó không có con, và ngài đã nghe rằng: “Những người cúng dường chư Phật thì sẽ đạt được điều mình mong muốn trong tâm.”
So – ‘‘sacāhaṃ puttaṃ labhissāmi, sammāsambuddho mama celappaṭikaṃ akkamissati.
So he made the aspiration, "If I obtain a son, the Perfectly Self-Awakened One will step on my white cloth.
Thái tử đã đặt lời nguyện rằng: “Nếu ta có con, Đức Chánh Đẳng Giác sẽ bước qua tấm thảm vải của ta.
No ce labhissāmi, na akkamissatī’’ti patthanaṃ katvā santharāpesi.
If I do not obtain one, he will not step on it," and had the cloth spread.
Nếu ta không có con, Ngài sẽ không bước qua.” Rồi ngài đã cho trải thảm.
Atha bhagavā ‘‘nibbattissati nu kho etassa putto’’ti āvajjetvā ‘‘na nibbattissatī’’ti addasa.
Then the Blessed One, reflecting, "Will a son be born to him?" saw, "No son will be born to him."
Sau đó, Đức Thế Tôn suy xét: “Thái tử này có con không?” và Ngài đã thấy rằng: “Sẽ không có con.”
Pubbe kira so ekasmiṃ dīpe vasamāno samacchandena sakuṇapotake khādi.
It is said that previously, while living on an island, he had eaten bird chicks with a woman who shared his desires.
Nghe nói, trước kia, thái tử này khi sống trên một hòn đảo đã ăn thịt chim non cùng với người phụ nữ có cùng ý muốn.
Sacassa mātugāmo aññova bhaveyya, puttaṃ labheyya.
If his wife had been different, he would have obtained a son.
Nếu vợ của ngài là một người khác, ngài sẽ có con.
Ubhohi pana samānacchandehi hutvā pāpakammaṃ kataṃ, tenassa putto na nibbattissatīti aññāsi.
However, since both of them had committed evil deeds with shared desire, he understood that no son would be born to him.
Nhưng cả hai đều có cùng ý muốn và đã làm ác nghiệp, do đó ngài đã biết rằng sẽ không có con.
Dusse pana akkante – ‘‘buddhānaṃ adhikāraṃ katvā patthitapatthitaṃ labhantīti loke anussavo, mayā ca mahāabhinīhāro kato, na ca puttaṃ labhāmi, tucchaṃ idaṃ vacana’’nti micchāgahaṇaṃ gaṇheyya.
If he were to step on the cloth, the Prince might grasp a wrong view, thinking, "It is a popular belief that one obtains whatever one wishes by making an aspiration to the Buddhas, and I have made a great aspiration, yet I do not get a son. This saying is empty."
Nếu Đức Phật bước lên tấm thảm, thái tử có thể sẽ có tà kiến: “Người ta nói rằng cúng dường chư Phật thì đạt được mọi điều mong muốn, và ta đã thực hiện một lời nguyện lớn, nhưng ta không có con, lời nói này thật vô nghĩa.”
Titthiyāpi – ‘‘natthi samaṇānaṃ akattabbaṃ nāma, celappaṭikaṃ maddantā āhiṇḍantī’’ti ujjhāyeyyuṃ.
Furthermore, the sectarians might complain, "There is nothing that these recluses do not do; they walk about treading on white cloths."
Các ngoại đạo cũng sẽ chỉ trích: “Không có việc gì mà các sa-môn không làm, họ đi lại giẫm đạp lên tấm thảm vải.”
Etarahi ca akkamantesu bahū bhikkhū paracittaviduno, te bhabbaṃ jānitvā akkamissanti, abhabbaṃ jānitvā na akkamissanti.
At present, many bhikkhus who step on such cloths are knowers of others' minds; they will know who is worthy and step, and know who is unworthy and not step.
Hiện tại, có nhiều tỳ-khưu biết được tâm người khác, họ sẽ bước lên nếu biết là có kết quả, và sẽ không bước lên nếu biết là không có kết quả.
Anāgate pana upanissayo mando bhavissati, anāgataṃ na jānissanti.
But in the future, the supporting conditions will be weak, and they will not know the future.
Nhưng trong tương lai, duyên sẽ yếu kém, họ sẽ không biết được tương lai.
Tesu akkamantesu sace patthitaṃ ijjhissati, iccetaṃ kusalaṃ.
If, when they step, the wish is fulfilled, that is good.
Nếu họ bước lên và điều mong muốn được thành tựu, thì đó là điều tốt.
No ce ijjhissati, – ‘‘pubbe bhikkhusaṅghassa abhinīhāraṃ katvā icchiticchitaṃ labhanti, taṃ idāni na labhanti.
If it is not fulfilled, then people will regret, thinking, "Previously, by making aspirations to the Saṅgha of bhikkhus, people obtained whatever they wished; now they do not obtain it.
Nếu không thành tựu, thì người ta sẽ hối tiếc mà nói: “Trước kia, các tỳ-khưu đã thực hiện lời nguyện và đạt được mọi điều mong muốn, nhưng bây giờ họ không đạt được.
Teyeva maññe bhikkhū paṭipattipūrakā ahesuṃ, ime paṭipattiṃ pūretuṃ na sakkontī’’ti manussā vippaṭisārino bhavissantīti imehi kāraṇehi bhagavā akkamituṃ anicchanto tuṇhī ahosi.
Perhaps those bhikkhus of old were truly fulfilling the practice, but these cannot fulfill the practice." For these reasons, the Blessed One, not wishing to step, remained silent.
Có lẽ các tỳ-khưu đó đã hoàn thành hạnh nguyện, còn những vị này không thể hoàn thành hạnh nguyện.” Vì những lý do này, Đức Thế Tôn không muốn bước lên nên đã im lặng.
Sikkhāpadaṃ paññapesi ‘‘na, bhikkhave, celappaṭikā akkamitabbā’’ti (cūḷava. 268).
He then laid down the training rule: "Bhikkhus, a white cloth is not to be trodden upon."
Ngài đã chế định giới luật: “Này các tỳ-khưu, không được giẫm đạp lên tấm thảm vải.”
Maṅgalatthāya paññattaṃ anakkamantesu pana akkamanatthāya anupaññattiṃ ṭhapesi – ‘‘gihī, bhikkhave, maṅgalikā, anujānāmi, bhikkhave, gihīnaṃ maṅgalatthāyā’’ti (cūḷava. 268).
However, for the sake of good fortune, he established a supplementary rule for treading upon cloths laid down for laypeople, when the bhikkhus were not treading on them, saying, "Bhikkhus, laypeople are superstitious. Bhikkhus, I permit it for the sake of laypeople's good fortune."
Nhưng để làm điều cát tường, Ngài đã đặt ra một giới phụ cho phép giẫm đạp lên những tấm thảm đã được trải ra: “Này các tỳ-khưu, gia chủ là những người tin vào điềm lành. Này các tỳ-khưu, Ta cho phép vì mục đích cát tường của gia chủ.”
326. Pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampatīti idaṃ thero vuttesu kāraṇesu tatiyaṃ kāraṇaṃ sandhāyāha.
Pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampatī (The Tathāgata has compassion for future generations) refers to the third of the reasons stated by the elder.
326. Pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampatī – điều này Trưởng lão nói để chỉ lý do thứ ba trong các lý do đã nêu.
Na kho sukhena sukhanti kasmā āha?
Why did he say, na kho sukhena sukha (happiness is not obtained by happiness)?
Na kho sukhena sukhaṃ – tại sao lại nói vậy?
Kāmasukhallikānuyogasaññī hutvā sammāsambuddho na akkami, tasmā ahampi satthārā samānacchando bhavissāmīti maññamāno evamāha.
He said this, thinking, "The Perfectly Self-Awakened One did not step on it, being mindful of the devotion to sensual pleasures. Therefore, I too shall have the same desire as the Teacher."
Thái tử đã nghĩ rằng Đức Chánh Đẳng Giác không bước lên vì cho rằng đó là sự tận hưởng dục lạc, vì vậy ngài cũng muốn có cùng ý muốn với Đức Bổn Sư, nên đã nói như vậy.
343. Aṅkusagayhe sippeti aṅkusagahaṇasippe.
343. Aṅkusagayhe sippe means in the skill of wielding the goad.
343. Aṅkusagayhe sippe có nghĩa là trong nghề cầm móc sắt (điều khiển voi).
Kusalo ahanti cheko ahaṃ.
Kusalo ahaṃ (I am skilled) means "I am proficient."
Kusalo ahaṃ có nghĩa là tôi là người khéo léo.
Kassa panāyaṃ santike sippaṃ uggaṇhīti?
From whom did he learn this skill?
Vậy thì, ngài đã học nghề này từ ai?
Pitu santike, pitāpissa pitu santikeva uggaṇhi.
From his father; and his father, in turn, learned it from his own father.
Từ cha mình, và cha của ngài cũng đã học từ cha của mình.
Kosambiyaṃ kira parantaparājā nāma rajjaṃ kāresi.
It is said that in Kosambī, a king named Parantapa ruled.
Nghe nói, ở Kosambī, có một vị vua tên là Parantapa trị vì vương quốc.
Rājamahesī garubhārā ākāsatale raññā saddhiṃ bālātapaṃ tappamānā rattakambalaṃ pārupitvā nisinnā hoti, eko hatthiliṅgasakuṇo ‘‘maṃsapesī’’ti maññamāno gahetvā ākāsaṃ pakkhandi.
His chief queen, heavily pregnant, was seated, covered with a red blanket, enjoying the morning sun with the king in the open air, when an elephant-bird, mistaking her for a piece of meat, seized her and flew into the sky.
Hoàng hậu đang mang thai nặng nề, ngồi trên sân thượng cùng với nhà vua, đang sưởi nắng sớm, khoác tấm chăn đỏ. Một con chim voi (hatthiliṅga) tưởng là miếng thịt nên đã chộp lấy và bay lên không trung.
Sā ‘‘chaḍḍeyya ma’’nti bhayena nissaddā ahosi, so taṃ pabbatapāde rukkhaviṭape ṭhapesi.
She remained silent out of fear that he might drop her. The bird placed her on a tree branch at the foot of a mountain.
Vì sợ rằng nó sẽ thả mình xuống, hoàng hậu đã im lặng. Con chim đó đã đặt bà xuống một cành cây ở chân núi.
Sā pāṇissaraṃ karontī mahāsaddamakāsi.
She made a loud sound by clapping her hands.
Bà đã vỗ tay và kêu lớn.
Sakuṇo palāyi, tassā tattheva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
The bird fled, and her delivery of the child took place right there.
Con chim bỏ chạy, và bà đã sinh con ngay tại đó.
Tiyāmarattiṃ deve vassante kambalaṃ pārupitvā nisīdi.
As it rained for three watches of the night, she sat wrapped in the blanket.
Trong ba canh đêm trời mưa, bà đã khoác tấm chăn và ngồi.
Tato ca avidūre tāpaso vasati.
Not far from there lived an ascetic.
Không xa đó, có một vị ẩn sĩ đang sống.
So tassā saddena aruṇe uggate rukkhamūlaṃ āgato jātiṃ pucchitvā nisseṇiṃ bandhitvā otāretvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā yāguṃ pāyesi.
Hearing her cries, he came to the foot of the tree at dawn, asked her caste, tied a ladder, brought her down, took her to his dwelling, and gave her gruel to drink.
Khi trời sáng, nghe tiếng bà, vị ẩn sĩ đã đến gốc cây, hỏi về dòng dõi của bà, rồi buộc thang, đưa bà xuống và dẫn về nơi mình ở, rồi cho bà uống cháo.
Dārakassa meghautuñca pabbatautuñca gahetvā jātattā udenoti nāmaṃ akāsi.
Since the child was born in the rainy season and on the mountain, he named him Udena.
Vì đứa bé được sinh ra trong mùa mưa và trên núi, nên ông đã đặt tên là Udena.
Tāpaso phalāphalāni āharitvā dvepi jane posesi.
The ascetic brought fruits and cared for both mother and child.
Vị ẩn sĩ đã hái trái cây và nuôi dưỡng cả hai mẹ con.
Sā ekadivasaṃ tāpasassa āgamanavelāya paccuggamanaṃ katvā itthikuttaṃ dassetvā tāpasaṃ sīlabhedaṃ āpādesi.
One day, when it was time for the ascetic to return, she went out to meet him, displayed feminine charm, and caused the ascetic to break his morality.
Một ngày nọ, khi vị ẩn sĩ trở về, bà đã ra đón, thể hiện sự nữ tính và khiến vị ẩn sĩ phạm giới.
Tesaṃ ekato vasantānaṃ kāle gacchante parantaparājā kālaṃ akāsi.
As they lived together, time passed, and King Parantapa died.
Khi họ sống cùng nhau, thời gian trôi qua, vua Parantapa qua đời.
Tāpaso rattibhāge nakkhattaṃ oloketvā rañño matabhāvaṃ ñatvā – ‘‘tuyhaṃ rājā mato, putto te kiṃ idha vasituṃ icchati, udāhu pettike rajje chattaṃ ussāpetu’’nti pucchi.
The ascetic, observing the constellations at night, knew of the king's death and asked, "Your king is dead. Does your son wish to stay here, or to raise the royal parasol in his ancestral kingdom?"
Vị ẩn sĩ đã xuất gia, vào ban đêm, nhìn các vì sao, biết được nhà vua đã chết, rồi hỏi: “Vua của nàng đã chết, con trai của nàng có muốn ở lại đây không, hay muốn dựng lọng trắng trên vương quốc của tổ tiên?”
Sā puttassa ādito paṭṭhāya sabbaṃ pavattiṃ ācikkhitvā chattaṃ ussāpetukāmatañcassa ñatvā tāpasassa ārocesi.
She, having related all the events to her son from the beginning, and having known his desire to have the parasol raised, informed the ascetic.
Bà đã kể lại toàn bộ câu chuyện từ đầu về con trai mình và biết rằng ngài muốn dựng lọng trắng, rồi báo cho vị ẩn sĩ.
Tāpaso ca hatthiganthasippaṃ jānāti, kutonena laddhaṃ?
And the ascetic knew the elephant-charm skill; from where had he obtained it?
Vị ẩn sĩ biết nghề huấn luyện voi, ngài đã học được từ đâu?
Sakkassa santikā.
From Sakka.
Từ Sakka (Thích Ca).
Pubbe kirassa sakko upaṭṭhānaṃ āgantvā ‘‘kena kilamathā’’ti pucchi.
It is said that Sakka had formerly come to his dwelling and asked, "By what are you troubled?"
Nghe nói, trước kia, Sakka đã đến thăm ngài và hỏi: “Ngài mệt mỏi vì điều gì?”
So ‘‘hatthiparissayo atthī’’ti ārocesi.
He reported, "There is a danger from elephants."
Ngài đã trả lời: “Có nguy hiểm từ voi.”
Tassa sakko hatthiganthañceva vīṇakañca datvā ‘‘palāpetukāmatāya sati imaṃ tantiṃ vādetvā imaṃ silokaṃ vadeyyātha, pakkositukāmatāya sati imaṃ silokaṃ vadeyyāthā’’ti āha.
Sakka gave him the elephant-charm and a lute, saying, "If you wish to make them flee, play this string and recite this verse. If you wish to call them, recite this verse."
Sakka đã ban cho ngài nghề huấn luyện voi và một cây đàn vīṇā, rồi nói: “Nếu muốn đuổi voi đi, hãy chơi nhạc cụ này và tụng bài kệ này; nếu muốn gọi voi đến, hãy tụng bài kệ này.”
Tāpaso taṃ sippaṃ kumārassa adāsi.
The ascetic gave that skill to the prince.
Vị ẩn sĩ đã truyền nghề đó cho thái tử.
So ekaṃ vaṭarukkhaṃ abhiruhitvā hatthīsu āgatesu tantiṃ vādetvā silokaṃ vadati, hatthī bhītā palāyiṃsu.
He climbed a banyan tree and, when the elephants approached, he played the string and recited the verse, and the elephants, frightened, fled.
Thái tử đã leo lên một cây đa, khi voi đến, ngài đã chơi đàn và tụng bài kệ, những con voi sợ hãi bỏ chạy.
So sippassa ānubhāvaṃ ñatvā punadivase pakkosanasippaṃ payojesi.
Having known the power of the skill, the next day he employed the calling-charm.
Biết được sức mạnh của nghề đó, ngày hôm sau ngài đã sử dụng nghề gọi voi.
Jeṭṭhakahatthī āgantvā khandhaṃ upanāmesi.
The chief elephant came and offered its shoulder.
Con voi đầu đàn đã đến và cúi đầu xuống.
So tassa khandhagato yuddhasamatthe taruṇahatthī uccinitvā kambalañca muddikañca gahetvā mātāpitaro vanditvā nikkhanto anupubbena taṃ taṃ gāmaṃ pavisitvā – ‘‘ahaṃ rañño putto, sampattiṃ atthikā āgacchantū’’ti janasaṅgahaṃ katvā nagaraṃ parivāretvā – ‘‘ahaṃ rañño putto, mayhaṃ chattaṃ dethā’’ti asaddahantānaṃ kambalañca muddikañca dassetvā chattaṃ ussāpesi.
Seated on its shoulder, he selected young elephants capable of battle, took a blanket and a ring, paid homage to his parents, and departed. Gradually, he entered various villages, gathered people by proclaiming, "I am the king's son; let those who desire prosperity come!" He surrounded the city, and when they disbelieved his claim, "I am the king's son, give me the parasol," he showed them the blanket and the ring, and had the parasol raised.
Vị hoàng tử Udena đó đã ngồi trên cổ con voi lớn ấy, chọn những con voi non có khả năng chiến đấu, rồi lấy tấm chăn và chiếc nhẫn, đảnh lễ cha mẹ rồi ra đi. Lần lượt đi vào các làng mạc, thị trấn, ông tập hợp dân chúng bằng cách nói: "Ta là con của vua Parantapa, những ai muốn tài sản hãy đến với ta." Sau đó, ông bao vây thành Kosambī và tuyên bố: "Ta là con của vua, hãy dâng ngai vàng cho ta!" Khi những người không tin, ông đã cho họ xem tấm chăn và chiếc nhẫn, rồi dựng ngai vàng lên.
So hatthivittako hutvā ‘‘asukaṭṭhāne sundaro hatthī atthī’’ti vutte gantvā gaṇhāti.
Becoming an expert in elephants, when it was said, "There is a beautiful elephant in such-and-such a place," he would go and capture it.
Vị hoàng tử Udena đó, vì ưa thích voi, khi nghe nói "có một con voi đẹp ở nơi nọ", liền đi bắt lấy.
Caṇḍapajjoto ‘‘tassa santike sippaṃ gaṇhissāmī’’ti kaṭṭhahatthiṃ payojetvā tassa anto yodhe nisīdāpetvā taṃ hatthiṃ gahaṇatthāya āgataṃ gaṇhitvā tassa santike sippaṃ gahaṇatthāya dhītaraṃ uyyojesi.
Candapajjota, intending "I will learn the skill from him," made a wooden elephant, seated warriors inside it, captured Udena who came to catch that elephant, and sent his daughter to him to learn the skill.
Vua Caṇḍapajjota nghĩ: "Ta sẽ học nghề bắt voi từ ông ta", bèn cho làm một con voi gỗ, đặt binh lính ngồi bên trong, rồi bắt Udena khi ông đến bắt con voi gỗ đó. Sau đó, vua Caṇḍapajjota đã phái con gái mình đến để học nghề từ Udena.
So tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā taṃ gahetvā attano nagaraṃyeva agamāsi.
He lived with her and, taking her, went to his own city.
Udena đã chung sống với nàng, rồi bắt cóc nàng và trở về thành phố của mình.
Tassā kucchiyaṃ uppanno ayaṃ bodhirājakumāro attano pitu santike sippaṃ uggaṇhi.
This Prince Bodhi, born in her womb, learned the skill from his father.
Vị hoàng tử Bodhi này được sinh ra trong bụng nàng, và đã học nghề từ phụ vương của mình.
344. Padhāniyaṅgānīti padhānaṃ vuccati padahanabhāvo, padhānamassa atthīti padhāniyo.
344. Factors of exertion (padhāniyaṅgāni) – exertion (padhāna) means the act of striving; one who possesses exertion is called padhānīya (one who exerts).
344. Padhāniyaṅgāni (các chi phần của sự tinh tấn) có nghĩa là padhāna (tinh tấn) được gọi là trạng thái tinh tấn; padhāniya (người tinh tấn) là người có sự tinh tấn.
Padhāniyassa bhikkhuno aṅgānīti padhāniyaṅgāni.
The factors of an exerting monk are the padhāniyaṅgāni.
Các chi phần của một Tỳ-kheo tinh tấn được gọi là padhāniyaṅgāni.
Saddhoti saddhāya samannāgato.
Faithful (saddho) means endowed with faith.
Saddho (có đức tin) là người có đức tin.
Sā panesā āgamanasaddhā adhigamasaddhā okappanasaddhā pasādasaddhāti catubbidhā.
This faith is of four kinds: faith born of attainment (āgamanasaddhā), faith born of penetration (adhigamasaddhā), assured faith (okappanasaddhā), and serene faith (pasādasaddhā).
Đức tin ấy có bốn loại: āgamanasaddhā (đức tin do truyền thống), adhigamasaddhā (đức tin do chứng đắc), okappanasaddhā (đức tin kiên định) và pasādasaddhā (đức tin do sự thanh tịnh).
Tattha sabbaññubodhisattānaṃ saddhā abhinīhārato paṭṭhāya āgatattā āgamanasaddhā nāma.
Among these, the faith of omniscient Bodhisattas is called faith born of attainment because it comes from their aspiration.
Trong đó, đức tin của các vị Bồ-tát Toàn Giác được gọi là āgamanasaddhā vì nó đã được hình thành từ khi phát nguyện.
Ariyasāvakānaṃ paṭivedhena adhigatattā adhigamasaddhā nāma.
The faith of noble disciples is called faith born of penetration because it is attained through realization.
Đức tin của các vị Thanh văn Thánh đệ tử được gọi là adhigamasaddhā vì nó được chứng đắc qua sự thâm nhập Tứ Diệu Đế.
Buddho dhammo saṅghoti vutte acalabhāvena okappanaṃ okappanasaddhā nāma.
The unwavering conviction when it is said, "Buddha, Dhamma, Saṅgha," is called assured faith.
Sự kiên định tin tưởng khi nghe nói "Phật, Pháp, Tăng" được gọi là okappanasaddhā.
Pasāduppatti pasādasaddhā nāma, idha pana okappanasaddhā adhippetā.
The arising of serenity is called serene faith. Here, however, assured faith is intended.
Sự phát sinh lòng tịnh tín được gọi là pasādasaddhā. Ở đây, okappanasaddhā được đề cập.
Bodhinti catumaggañāṇaṃ.
Awakening (bodhi) means the knowledge of the four paths (magga-ñāṇa).
Bodhi (Giác ngộ) là Tứ Đạo Trí.
Taṃ suppaṭividdhaṃ tathāgatenāti saddahati, desanāsīsameva cetaṃ, iminā pana aṅgena tīsupi ratanesu saddhā adhippetā.
He has faith that the Tathāgata has thoroughly penetrated it. This is merely the chief aspect of the teaching, but by this factor, faith in all three jewels is intended.
Vị ấy tin rằng Như Lai đã thâm nhập hoàn toàn bodhi này. Đây chỉ là một cách nói trong bài giảng, nhưng với chi phần này, đức tin vào cả ba ngôi Tam Bảo đều được ngụ ý.
Yassa hi buddhādīsu pasādo balavā, tassa padhānaṃ vīriyaṃ ijjhati.
For indeed, if one's serene faith in the Buddha and so forth is strong, one's effort in exertion succeeds.
Thật vậy, đối với người nào có lòng tịnh tín mạnh mẽ vào Đức Phật và các bậc Thánh, thì sự tinh tấn của người ấy sẽ thành tựu.
Appābādhoti arogo.
Free from affliction (appābādho) means free from sickness.
Appābādho (ít bệnh) là không bệnh.
Appātaṅkoti niddukkho.
Free from distress (appātaṅko) means free from suffering.
Appātaṅko (ít khổ) là không đau khổ.
Samavepākiniyāti samavipācaniyā.
Of uniform digestion (samavepākiniyā) means that which digests evenly.
Samavepākiniyā (có tiêu hóa đều đặn) là có sự tiêu hóa đều đặn.
Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā.
Digestive fire (gahaṇiyā) means the heat element produced by kamma.
Gahaṇiyā (dạ dày) là nhiệt năng do nghiệp sinh ra.
Nātisītāya nāccuṇhāyāti atisītagahaṇiko hi sītabhīrū hoti, accuṇhagahaṇiko uṇhabhīrū, tesaṃ padhānaṃ na ijjhati.
Neither too cold nor too hot (nātisītāya nāccuṇhāyā). For one with an excessively cold digestion is fearful of cold, and one with an excessively hot digestion is fearful of heat; their exertion does not succeed.
Nātisītāya nāccuṇhāya (không quá lạnh, không quá nóng): Người có dạ dày quá lạnh thì sợ lạnh; người có dạ dày quá nóng thì sợ nóng. Sự tinh tấn của họ không thành tựu.
Majjhimagahaṇikassa ijjhati.
For one with moderate digestion, it succeeds.
Sự tinh tấn của người có dạ dày trung bình thì thành tựu.
Tenāha ‘‘majjhimāya padhānakkhamāyā’’ti.
Therefore, it is said, "with moderate, suitable for exertion."
Do đó, Đức Phật đã nói: "mức độ trung bình, phù hợp cho sự tinh tấn".
Yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattāti yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā.
By revealing one's true self (yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattā) means by revealing one's own faults as they truly are.
Yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattā (người phơi bày bản thân như thật) là người phơi bày những khuyết điểm của mình như thật.
Udayatthagāminiyāti udayañca atthañca gantuṃ paricchindituṃ samatthāya, etena paññāsalakkhaṇapariggāhikaṃ udayabbayañāṇaṃ vuttaṃ.
Going to rise and fall (udayatthagāminiyā) means capable of discerning and understanding arising and passing away. By this, the knowledge of arising and passing away, which encompasses fifty characteristics, is meant.
Udayatthagāminiyā (đi đến sự sinh diệt) là có khả năng phân biệt sự sinh và diệt. Với điều này, udayabbayañāṇa (trí tuệ về sự sinh diệt) bao gồm năm mươi đặc tính được đề cập.
Ariyāyāti parisuddhāya.
Noble (ariyāyā) means purified.
Ariyāyā (thánh thiện) là thanh tịnh.
Nibbedhikāyāti anibbiddhapubbe lobhakkhandhādayo nibbijjhituṃ samatthāya.
Penetrative (nibbedhikāyā) means capable of penetrating the aggregates of greed and so forth, which have not been penetrated before.
Nibbedhikāyā (có khả năng xuyên thấu) là có khả năng xuyên thấu các uẩn tham ái, v.v., những thứ chưa từng bị xuyên thấu trước đây.
Sammādukkhakkhayagāminiyāti tadaṅgavasena kilesānaṃ pahīnattā yaṃ dukkhaṃ khīyati, tassa dukkhassa khayagāminiyā.
Leading to the right destruction of suffering (sammādukkhakkhayagāminiyā) refers to Vipassanā knowledge, which leads to the destruction of suffering, due to the abandonment of defilements by way of temporary suppression (tadaṅga).
Sammādukkhakkhayagāminiyā (đi đến sự chấm dứt khổ một cách đúng đắn) là đi đến sự chấm dứt khổ, tức là sự diệt trừ phiền não theo phương pháp tadaṅga (tạm thời).
Iti sabbehipi imehi padehi vipassanāpaññāva kathitā.
Thus, by all these terms, Vipassanā wisdom is alone spoken of.
Như vậy, tất cả những từ ngữ này đều nói về tuệ quán (vipassanāpaññā).
Duppaññassa hi padhānaṃ na ijjhati.
For indeed, the exertion of one lacking wisdom does not succeed.
Thật vậy, sự tinh tấn của người thiếu trí tuệ không thành tựu.
Imāni ca pañca padhāniyaṅgāni lokiyāneva veditabbāni.
And these five factors of exertion should be understood as mundane.
Và năm chi phần tinh tấn này nên được hiểu là thuộc về thế gian.
345. Sāyamanusiṭṭho pāto visesaṃ adhigamissatīti atthaṅgate sūriye anusiṭṭho aruṇuggamane visesaṃ adhigamissati.
345. Instructed in the evening, he will attain distinction in the morning (sāyamanusiṭṭho pāto visesaṃ adhigamissatī) means one instructed after sunset will attain distinction at dawn.
345. Sāyamanusiṭṭho pāto visesaṃ adhigamissatī (người được giáo huấn vào buổi chiều sẽ đạt được sự đặc biệt vào buổi sáng) có nghĩa là người được giáo huấn khi mặt trời lặn sẽ đạt được sự đặc biệt khi bình minh ló dạng.
Pātamanusiṭṭho sāyanti aruṇuggamane anusiṭṭho sūriyatthaṅgamanavelāyaṃ.
Instructed in the morning, in the evening (pātamanusiṭṭho sāyaṃ) means one instructed at dawn will attain distinction at sunset.
Pātamanusiṭṭho sāyaṃ (người được giáo huấn vào buổi sáng sẽ đạt được vào buổi chiều) có nghĩa là người được giáo huấn khi bình minh ló dạng sẽ đạt được vào lúc mặt trời lặn.
Ayañca pana desanā neyyapuggalavasena vuttā.
And this teaching was given with reference to a person capable of being guided.
Và bài giảng này được nói tùy theo loại người có thể được giáo hóa (neyyapuggala).
Dandhapañño hi neyyapuggalo sattahi divasehi arahattaṃ pāpuṇāti, tikkhapañño ekadivasena, sesadivase majjhimapaññāvasena veditabbaṃ.
For a person of dull wisdom, capable of being guided, attains Arahantship in seven days; a person of keen wisdom, in one day; for the remaining days, it should be understood as referring to those of moderate wisdom.
Thật vậy, người có trí tuệ chậm (dandhapañño) là người có thể được giáo hóa, đạt được A-la-hán trong bảy ngày; người có trí tuệ sắc bén (tikkhapañño) đạt được trong một ngày. Các ngày còn lại nên được hiểu là tùy theo trí tuệ trung bình.
Aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatāti yasmā buddhadhammānaṃ uḷāratāya dhammassa ca svākkhātatāya pāto kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sāyaṃ arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā pasaṃsanto evamāha.
Oh, the Buddha! Oh, the Dhamma! Oh, the well-proclaimed nature of the Dhamma! (aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatā) – Because of the greatness of the Buddha and the Dhamma, and the well-proclaimed nature of the Dhamma, one can be taught a meditation subject in the morning and attain Arahantship in the evening. Therefore, the Bodhisatta, praising, spoke thus.
Aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatā (Ôi, Đức Phật! Ôi, Pháp! Ôi, Pháp được thuyết giảng khéo léo!) là do sự vĩ đại của Đức Phật và Giáo Pháp, và sự thuyết giảng khéo léo của Giáo Pháp, mà người ta có thể học thiền định vào buổi sáng và đạt được A-la-hán vào buổi chiều. Do đó, vị hoàng tử Bodhi đã tán thán như vậy.
Yatra hi nāmāti vimhayatthe nipāto.
Indeed (yatra hi nāmā) is a particle signifying wonder.
Yatra hi nāmā là một giới từ dùng để biểu thị sự ngạc nhiên.
346. Kucchimatīti āpannasattā.
346. Pregnant (kucchimatī) means having an embryo in the womb.
346. Kucchimatī (người có bụng) là người đang mang thai.
Yo me ayaṃ, bhante, kucchigatoti kiṃ panevaṃ saraṇaṃ gahitaṃ hotīti.
This one, Venerable Sir, who is in my womb (yo me ayaṃ, bhante, kucchigato) – Does this constitute taking refuge?
Yo me ayaṃ, Bhante, kucchigato (Bạch Thế Tôn, người đang ở trong bụng con đây) có nghĩa là: "Như vậy, sự quy y đã được thực hiện chăng?"
Na hoti.
No, it does not.
Không phải vậy.
Acittakasaraṇagamanaṃ nāma natthi, ārakkho panassa paccupaṭṭhitova hoti.
There is no such thing as taking refuge without consciousness, but protection is indeed established for him.
Không có sự quy y nào mà không có ý thức, nhưng sự bảo hộ đã hiện hữu cho người ấy.
Atha naṃ yadā mahallakakāle mātāpitaro, – ‘‘tāta, kucchigatameva taṃ saraṇaṃ gaṇhāpayimhā’’ti sārenti, so ca sallakkhetvā ‘‘ahaṃ saraṇaṃ gato upāsako’’ti satiṃ uppādeti, tadā saraṇaṃ gahitaṃ nāma hoti.
Then, when his parents remind him in his old age, "Son, we made you take refuge while you were still in the womb," and he comprehends it and arouses the thought, "I am a lay follower who has taken refuge," then indeed he is said to have taken refuge.
Sau đó, khi cha mẹ nhắc nhở người ấy vào lúc trưởng thành: "Con trai, chúng ta đã cho con quy y ngay từ khi con còn trong bụng mẹ", và người ấy nhận thức được điều đó, rồi phát sinh ý niệm: "Ta là một cư sĩ đã quy y", thì khi ấy sự quy y mới được xem là đã thực hiện.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Ayaṃ kira kosalarañño purohitassa mantāṇiyā nāma brāhmaṇiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi.
It is said that this one conceived in the womb of a brahmin woman named Mantāṇī, the chief priest of the King of Kosala.
Người này (Aṅgulimāla) được cho là đã tái sinh vào bụng của một nữ Bà-la-môn tên là Mantāṇī, vợ của vị cố vấn hoàng gia của vua Kosala.
Brāhmaṇiyā rattibhāge gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
The brahmin woman had labor pains at night.
Vào ban đêm, nữ Bà-la-môn đã chuyển dạ.
Tassa mātukucchito nikkhamanakāle sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu, rañño maṅgalasakuntopi sirisayane ṭhapitā asilaṭṭhipi pajjali.
At the time of his emerging from his mother's womb, all weapons throughout the city glowed, and even the king's ceremonial sword, kept in his auspicious bed, glowed.
Khi người ấy (Aṅgulimāla) ra khỏi bụng mẹ, tất cả vũ khí trong thành phố đều bùng cháy; ngay cả thanh kiếm nhỏ được đặt trên giường may mắn của nhà vua cũng bùng cháy.
Brāhmaṇo nikkhamitvā nakkhattaṃ olokento coranakkhattena jātoti rañño santikaṃ gantvā sukhaseyyabhāvaṃ pucchi.
The brahmin, having gone out and observed the constellations, knew that his son was born under the constellation of thieves. He went to the king and inquired about his comfortable sleep.
Vị Bà-la-môn đi ra ngoài, quan sát các vì sao và thấy rằng con trai mình được sinh ra dưới chòm sao của kẻ trộm. Ông đến gặp nhà vua và hỏi về giấc ngủ an lành của ngài.
Rājā ‘‘kuto, me ācariya, sukhaseyyā?
The king said, "How can I, teacher, sleep comfortably?
Nhà vua nói: "Thưa đạo sư, làm sao thần có thể ngủ an lành được?
Mayhaṃ maṅgalāvudhaṃ pajjali, rajjassa vā jīvitassa vā antarāyo bhavissati maññe’’ti.
My ceremonial weapon glowed; I fear there will be danger to the kingdom or to my life."
Vũ khí may mắn của thần đã bùng cháy. Thần nghĩ rằng sẽ có tai họa cho vương quốc hoặc cho mạng sống của thần."
Mā bhāyi, mahārāja, mayhaṃ ghare kumāro jāto, tassānubhāvena na kevalaṃ tuyhaṃ nivesane, sakalanagarepi āvudhāni pajjalitānīti.
“Fear not, O great king. A son has been born in my house, and through his power, not only in your palace but throughout the entire city, weapons have blazed forth.”
"Đại vương, đừng sợ hãi. Một hoàng tử đã sinh ra trong nhà tôi. Do năng lực của người ấy mà không chỉ trong cung điện của ngài, mà tất cả vũ khí trong toàn thành phố cũng bùng cháy."
Kiṃ bhavissati ācariyāti?
“What will happen, master?”
"Thưa đạo sư, điều gì sẽ xảy ra?"
Coro bhavissati mahārājāti.
“He will be a bandit, O great king.”
"Đại vương, người ấy sẽ trở thành một tên cướp."
Kiṃ ekacorako, udāhu rajjadūsako coroti?
“Will he be a lone bandit, or a bandit who corrupts the kingdom?”
"Là một tên cướp đơn độc, hay một tên cướp phá hoại vương quốc?"
Ekacorako devāti.
“A lone bandit, Your Majesty.”
"Thưa bệ hạ, là một tên cướp đơn độc."
Evaṃ vatvā ca pana rañño manaṃ gaṇhitukāmo āha – ‘‘māretha naṃ devā’’ti.
Having said this, and wishing to gain the king’s favor, he said, “Have him killed, Your Majesty!”
Nói vậy, và muốn lấy lòng nhà vua, ông nói: "Thưa bệ hạ, hãy giết người ấy!"
Ekacorako samāno kiṃ karissati?
“What can a lone bandit do?
"Một tên cướp đơn độc thì làm được gì?
Karīsasahassakhette ekasālisīsaṃ viya hoti, paṭijaggatha nanti.
He will be like a single grain of rice in a thousand-acre field; protect him.”
Nó giống như một bông lúa trong cánh đồng ngàn mẫu. Hãy chăm sóc nó."
Tassa nāmaggahaṇaṃ gaṇhantā sayane ṭhapitamaṅgalaasilaṭṭhi, chadane ṭhapitā sarā, kappāsapicumhi ṭhapitaṃ tālavaṇṭakaraṇasatthakanti ete pajjalantā kiñci na hiṃsiṃsu, tasmā ahiṃsakoti nāmaṃ akaṃsu.
As they were giving him a name, the auspicious sword-dagger placed on the bed, the arrows placed on the roof, and the small knife for making palm-leaf fans placed on cotton floss—these, though blazing, harmed no one. Therefore, they named him Ahiṃsaka (Non-Harmful).
Khi đặt tên cho người ấy, thanh kiếm nhỏ may mắn được đặt trên giường, những mũi tên được đặt trên mái nhà, và con dao dùng để làm quạt lá cọ được đặt trong cuộn bông, tất cả đều bùng cháy mà không làm hại bất cứ ai. Do đó, người ta đặt tên cho người ấy là Ahiṃsaka (Vô Hại).
Taṃ sippuggahaṇakāle takkasīlaṃ pesayiṃsu.
When it was time for him to learn a craft, they sent him to Takkasīlā.
Khi đến tuổi học nghề, người ấy được gửi đến Takkasilā.
So dhammantevāsiko hutvā sippaṃ paṭṭhapesi.
He became a diligent disciple and began his studies.
Người ấy trở thành một đệ tử chân chính và bắt đầu học nghề.
Vattasampanno kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī ahosi.
He was endowed with good conduct, always asking what needed to be done, behaving pleasantly, and speaking kindly.
Người ấy tuân thủ các quy tắc, luôn hỏi "phải làm gì?", có phong cách ứng xử dễ chịu và nói lời dễ thương.
Sesaantevāsikā bāhirakā ahesuṃ.
The other disciples were outsiders.
Các đệ tử còn lại đều là người ngoài cuộc.
Te – ‘‘ahiṃsakamāṇavakassa āgatakālato paṭṭhāya mayaṃ na paññāyāma, kathaṃ naṃ bhindeyyāmā’’ti?
They thought, “Since the arrival of the youth Ahiṃsaka, we are not noticed. How can we alienate him?”
Họ nói: “Từ khi thanh niên Ahiṃsaka đến, chúng ta không còn được chú ý nữa. Làm sao chúng ta có thể chia rẽ được cậu ấy?”
Nisīditvā mantayantā – ‘‘sabbehi atirekapaññattā duppaññoti.
Sitting together and consulting, they said, “He cannot be called unintelligent, because he is excessively wise among all.
Ngồi lại bàn bạc, họ nói: “Vì có trí tuệ vượt trội hơn tất cả, không thể nói cậu ấy là người kém trí.
Na sakkā vattuṃ, vattasampannattā dubbattoti.
He cannot be called ill-behaved because he is endowed with good conduct.
Vì hoàn thiện trong cách cư xử, không thể nói cậu ấy là người cư xử tệ.
Na sakkā vattuṃ, jātisampannattā dujjātoti na sakkā vattuṃ, kinti karissāmā’’ti?
He cannot be called low-born because he is of noble birth. What should we do?”
Vì có dòng dõi cao quý, không thể nói cậu ấy là người dòng dõi thấp kém. Chúng ta sẽ làm gì đây?”
Tato ekaṃ kharamantaṃ mantayiṃsu ‘‘ācariyassa antaraṃ katvā naṃ bhindissāmā’’ti tayo rāsī hutvā paṭhamaṃ ekacce ācariyaṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhaṃsu.
Then they devised a cruel plan: “We will alienate him by creating a rift with the master.” They formed three groups, and first, some of them approached the master, bowed, and stood there.
Sau đó, họ đã bàn bạc một kế hoạch hiểm độc: “Chúng ta sẽ chia rẽ cậu ấy bằng cách gây chia rẽ với thầy.” Họ chia thành ba nhóm. Đầu tiên, một số người đến gần thầy, đảnh lễ và đứng đó.
Kiṃ tātāti?
“What is it, my sons?”
“Có chuyện gì vậy, các con?”
Imasmiṃ gehe ekā kathā suyyatīti.
“We hear a rumor in this house.”
“Có một câu chuyện đang được đồn đại trong nhà này,” họ nói.
Kiṃ tātāti?
“What is it, my sons?”
“Chuyện gì vậy, các con?”
Ahiṃsakamāṇavo tumhākaṃ antare dubbhatīti maññāmāti.
“We think that the youth Ahiṃsaka is plotting against you.”
“Chúng con nghĩ rằng thanh niên Ahiṃsaka đang gây chuyện xấu sau lưng thầy,” họ đáp.
Ācariyo santajjetvā – ‘‘gacchatha vasalā, mā me puttaṃ mayhaṃ antare paribhindathā’’ti niṭṭhubhi.
The master reprimanded them, "Go away, wretches! Do not sow discord between my son and me!" and spat.
Vị thầy mắng nhiếc: “Cút đi lũ tiện dân! Đừng có chia rẽ con trai ta với ta!” và nhổ nước bọt.
Tato itare, atha itarehi tayopi koṭṭhāsā āgantvā tatheva vatvā – ‘‘amhākaṃ asaddahantā upaparikkhitvā jānāthā’’ti āhaṃsu.
Then the others, and then all three groups came and said the same thing, adding, "If you do not believe us, investigate and you will know."
Sau đó, những người khác, rồi cả ba nhóm còn lại đều đến, nói y như vậy và nói thêm: “Nếu thầy không tin chúng con, xin hãy điều tra và tự biết.”
Ācariyo sinehena vadante disvā ‘‘atthi maññe santhavo’’ti paribhijjitvā cintesi ‘‘ghātemi na’’nti.
The master, seeing them speak with such earnestness, thought, “Perhaps there is some truth to it,” and being deceived, he pondered, “I shall kill him.”
Vị thầy, thấy họ nói với vẻ yêu mến, nghĩ: “Có lẽ có sự thông đồng,” rồi sinh lòng nghi ngờ và tự nhủ: “Mình sẽ giết nó.”
Tato cintesi – ‘‘sace ghātessāmi ‘disāpāmokkho ācariyo attano santikaṃ sippuggahaṇatthaṃ āgate māṇavake dosaṃ uppādetvā jīvitā voropetī’ti.
Then he reconsidered, “If I kill him, people will say, ‘The world-renowned master, having taken in youths to teach them a craft, causes trouble for them and takes their lives.’
Sau đó, ông lại nghĩ: “Nếu mình giết nó, người ta sẽ nói: ‘Vị thầy nổi tiếng khắp phương đã gây tội lỗi cho các thanh niên đến học nghề và tước đoạt mạng sống của họ.’
Puna koci sippuggahaṇatthaṃ na āgamissati, evaṃ me lābho parihāyissati, atha naṃ sippassa pariyosānupacāroti vatvā jaṅghasahassaṃ ghātehīti vakkhāmi.
Then no one will come to learn the craft from me, and my gains will diminish. So I will tell him that as the final tribute for his learning, he must kill a thousand people.
Sẽ không ai đến học nghề nữa, và lợi lộc của mình sẽ suy giảm. Vậy mình sẽ nói rằng đây là nghi lễ cuối cùng của việc học nghề và bảo nó giết một ngàn người đi bộ.
Avassaṃ ettha eko uṭṭhāya taṃ ghātessatī’’ti.
Surely, one of them will rise up and kill him.”
Chắc chắn sẽ có một người nào đó đứng lên và giết nó.”
Atha naṃ āha – ‘‘ehi tāta jaṅghasahassaṃ ghātehi, evaṃ te sippassa upacāro kato bhavissatī’’ti.
Then he said to him, “Come, my son, kill a thousand people. This will be your tribute to the craft.”
Sau đó, ông nói với cậu: “Này con, hãy đi giết một ngàn người đi bộ. Như vậy, con sẽ hoàn thành nghi lễ của việc học nghề.”
Mayaṃ ahiṃsakakule jātā, na sakkā ācariyāti.
“Master, we are born in the Ahiṃsaka family; it is not possible.”
“Thưa thầy, chúng con sinh ra trong gia đình không sát sinh, không thể làm được điều đó.”
Aladdhupacāraṃ sippaṃ phalaṃ na deti tātāti.
“My son, a craft without its due tribute yields no fruit.”
“Này con, nghề mà không hoàn thành nghi lễ thì không mang lại kết quả.”
So pañcāvudhaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā aṭaviṃ paviṭṭho.
So he took his five weapons, bowed to the master, and entered the forest.
Thế là, cậu ta cầm năm loại vũ khí, đảnh lễ thầy và đi vào rừng.
Aṭaviṃ pavisanaṭṭhānepi aṭavimajjhepi aṭavito nikkhamanaṭṭhānepi ṭhatvā manusse ghāteti.
He stood at the entrance to the forest, in the middle of the forest, and at the exit from the forest, killing people.
Cậu ta giết người ở lối vào rừng, giữa rừng và cả lối ra khỏi rừng.
Vatthaṃ vā veṭhanaṃ vā na gaṇhāti.
He took neither clothes nor head-coverings.
Cậu ta không lấy quần áo hay khăn quấn đầu.
Eko dveti gaṇitamattameva karonto gacchati, gaṇanampi na uggaṇhāti.
He just counted “one, two” as he went, but he had not learned to count numbers.
Cậu ta chỉ đếm một, hai, rồi đi tiếp, thậm chí không học cách đếm.
Pakatiyāpi paññavā esa, pāṇātipātino pana cittaṃ na patiṭṭhāti, tasmā anukkamena gaṇanampi na sallakkhesi, ekekaṃ aṅguliṃ chinditvā ṭhapeti.
He was naturally intelligent, but the mind of a murderer does not settle, so gradually he did not even keep track of the count; he would cut off a finger and keep it.
Vốn dĩ cậu ta là người thông minh, nhưng tâm trí của kẻ sát sinh không ổn định, vì vậy dần dần cậu ta không thể ghi nhớ số lượng, nên đã chặt từng ngón tay một để đánh dấu.
Ṭhapitaṭṭhāne aṅguliyo vinassanti, tato vijjhitvā aṅgulīnaṃ mālaṃ katvā dhāresi, teneva cassa aṅgulimāloti saṅkhā udapādi.
The fingers he kept would decay. So he strung them together to make a garland of fingers and wore it. Thus, the name Aṅgulimāla (Finger-Garland) arose for him.
Những ngón tay bị chặt để lại đó đều bị hủy hoại, vì vậy cậu ta xâu chúng lại thành một vòng hoa ngón tay và đeo, từ đó cậu ta có tên là Aṅgulimāla (Vòng Hoa Ngón Tay).
So sabbaṃ araññaṃ nissañcāramakāsi, dāruādīnaṃ atthāya araññaṃ gantuṃ samattho nāma natthi.
He made the entire forest impassable; no one could go into the forest for wood or other needs.
Cậu ta khiến cả khu rừng không còn ai dám qua lại; không ai có thể vào rừng để lấy củi hay bất cứ thứ gì khác.
Rattibhāge antogāmampi āgantvā pādena paharitvā dvāraṃ ugghāteti.
At night, he would even come into villages, kick open doors,
Vào ban đêm, cậu ta còn vào trong làng, đá cửa xông vào.
Tato sayiteyeva māretvā eko ekoti gahetvā gacchati.
and then kill those who were asleep, taking them one by one.
Sau đó, cậu ta giết những người đang ngủ, mỗi lần một người, rồi mang đi.
Gāmo osaritvā nigame aṭṭhāsi, nigamo nagare.
Villages abandoned their homes and moved to towns, and towns moved to cities.
Các làng dần bỏ hoang, người dân chạy về các thị trấn, rồi các thị trấn lại chạy về các thành phố.
Manussā tiyojanato paṭṭhāya gharāni pahāya dārake hatthesu gahetvā āgamma sāvatthiṃ parivāretvā khandhāvāraṃ bandhitvā rājaṅgaṇe sannipatitvā – ‘‘coro, te deva, vijite aṅgulimālo nāmā’’tiādīni vadantā kandanti.
People, leaving their homes from three leagues away, carrying their children in their arms, came and surrounded Sāvatthī, set up camp, and gathered in the royal courtyard, weeping and saying, “Your Majesty, there is a bandit in your realm named Aṅgulimāla,” and so on.
Người dân từ ba dojana (khoảng 24 dặm) trở đi bỏ nhà cửa, bồng con cái đến bao vây Sāvatthī, dựng trại và tụ tập tại sân hoàng gia, than khóc: “Thưa Đại vương, có một tên cướp tên là Aṅgulimāla trong vương quốc của ngài!”
Bhaggavo ‘‘mayhaṃ putto bhavissatī’’ti ñatvā brāhmaṇiṃ āha – bhoti aṅgulimālo nāma coro uppanno, so na añño, tava putto ahiṃsakakumāro.
Bhaggava, knowing that it would be his son, said to the Brahmin woman, “My lady, a bandit named Aṅgulimāla has appeared. He is none other than your son, Prince Ahiṃsaka.
Bhaggava, biết rằng “đó có thể là con trai ta,” nói với bà Bà-la-môn: “Này phu nhân, một tên cướp tên là Aṅgulimāla đã xuất hiện. Hắn không phải ai khác, mà chính là con trai chúng ta, thanh niên Ahiṃsaka.
Idāni rājā taṃ gaṇhituṃ nikkhamissati, kiṃ kattabbanti?
Now the king will go forth to capture him. What is to be done?”
Bây giờ nhà vua sẽ ra ngoài để bắt hắn. Chúng ta phải làm gì đây?”
Gaccha sāmi, puttaṃ me gahetvā ehīti.
She said, “Go, my husband, and bring back my son.”
Bà nói: “Tướng công, hãy đi và mang con trai thiếp về đây!”
Nāhaṃ bhadde ussahāmi, catūsu hi janesu vissāso nāma natthi, coro me purāṇasahāyoti avissāsanīyo, sākhā me purāṇasanthatāti avissāsanīyā, rājā maṃ pūjetīti avissāsanīyo, itthī me vasaṃ gatāti avissāsanīyāti.
“My dear, I cannot. Indeed, there is no trust in four types of people: a bandit is untrustworthy, even if he was a former friend; a branch is untrustworthy, even if it was a former bed; a king is untrustworthy, even if he honors me; a woman is untrustworthy, even if she is devoted to me.”
Ông nói: “Này hiền thê, ta không dám. Có bốn loại người không thể tin tưởng được: kẻ cướp, dù là bạn cũ, không thể tin tưởng; cành cây, dù đã từng là chỗ dựa, không thể tin tưởng; nhà vua, dù có ban thưởng cho ta, không thể tin tưởng; và người vợ, dù đã thuộc về ta, cũng không thể tin tưởng.”
Mātu hadayaṃ pana mudukaṃ hoti.
But a mother’s heart is tender.
Nhưng trái tim người mẹ thì mềm yếu.
Tasmā ahaṃ pana gantvā mayhaṃ puttaṃ ānessāmīti nikkhantā.
So she went forth, thinking, “I will go and bring my son back.”
Vì vậy, bà nghĩ: “Mình sẽ đi và mang con trai mình về,” rồi ra đi.
Taṃdivasañca bhagavā paccūsasamaye lokaṃ volokento aṅgulimālaṃ disvā – ‘‘mayi gate etassa sotthi bhavissati.
On that day, in the early morning, the Blessed One surveyed the world and, seeing Aṅgulimāla, thought, “If I go, he will find peace.
Vào ngày đó, Đức Thế Tôn, vào buổi bình minh, quán sát thế gian và thấy Aṅgulimāla, Ngài nghĩ: “Nếu Ta đến, người này sẽ được an lành.
Agāmake araññe ṭhito catuppadikaṃ gāthaṃ sutvā mama santike pabbajitvā cha abhiññā sacchikarissati.
Standing in a village-less forest, he will hear a four-lined verse, go forth under me, and realize the six supernormal powers (abhiññā).
Đứng trong khu rừng không có làng mạc, sau khi nghe một bài kệ bốn câu, người này sẽ xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ta và chứng đắc sáu thắng trí.
Sace na gamissāmi, mātari aparajjhitvā anuddharaṇīyo bhavissati, karissāmissa saṅgaha’’nti pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā piṇḍāya pavisitvā katabhattakicco taṃ saṅgaṇhitukāmo vihārā nikkhami.
If I do not go, he will offend his mother and become irredeemable. I will extend my compassion to him.” Having thus made up his mind, the Blessed One dressed himself in the forenoon, went for alms, and after his meal, wishing to help him, departed from the monastery.
Nếu Ta không đi, người này sẽ phạm tội với mẹ và không thể được cứu vớt. Ta sẽ giúp đỡ người này.” Sau khi mặc y vào buổi sáng, Ngài đi khất thực, hoàn thành bữa ăn, rồi rời tinh xá với ý định cứu độ Aṅgulimāla.
Etamatthaṃ dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi vuttaṃ.
To show this matter, it is said, "Then the Blessed One..." and so on.
Để làm rõ điều này, đoạn “atha kho bhagavā” (sau đó, Đức Thế Tôn) v.v. đã được nói đến.
348. Saṅkaritvā saṅkaritvāti saṅketaṃ katvā vaggavaggā hutvā.
Saṅkaritvā saṅkaritvā means forming groups by making arrangements.
348. Saṅkaritvā saṅkaritvā (tụ tập lại, tụ tập lại) nghĩa là đã hẹn nhau, chia thành từng nhóm.
Hatthatthaṃ gacchantīti hatthe atthaṃ vināsaṃ gacchanti.
Hatthatthaṃ gacchantī means they come to destruction at Aṅgulimāla's hands.
Hatthatthaṃ gacchantī (rơi vào tay) nghĩa là rơi vào sự hủy diệt trong tay*.
Kiṃ pana te bhagavantaṃ sañjānitvā evaṃ vadanti asañjānitvāti?
Did those cowherds, goatherds, and travelers speak thus, knowing the Blessed One, or without knowing him?
Vậy những người đó có biết Đức Thế Tôn mà nói như vậy, hay không biết?
Asañjānitvā.
Without knowing him.
Không biết.
Aññātakavesena hi bhagavā ekakova agamāsi.
For the Blessed One was traveling alone, in an unknown guise.
Vì Đức Thế Tôn đã đi một mình trong hình dạng không ai nhận ra.
Coropi tasmiṃ samaye dīgharattaṃ dubbhojanena ca dukkhaseyyāya ca ukkaṇṭhito hoti.
At that time, the bandit was also weary from long days of poor food and uncomfortable sleep.
Tên cướp vào lúc đó cũng đang chán nản vì đã lâu phải ăn uống kham khổ và ngủ nghỉ khó khăn.
Kittakā panānena manussā māritāti?
How many people had he killed?
Hắn đã giết bao nhiêu người rồi?
Ekenūnasahassaṃ.
Nine hundred and ninety-nine (one short of a thousand).
Một ngàn trừ một (999 người).
So pana idāni ekaṃ labhitvā sahassaṃ pūressatīti saññī hutvā yameva paṭhamaṃ passāmi, taṃ ghātetvā gaṇanaṃ pūretvā sippassa upacāraṃ katvā kesamassuṃ ohāretvā nhāyitvā vatthāni parivattetvā mātāpitaro passissāmīti aṭavimajjhato aṭavimukhaṃ āgantvā ekamantaṃ ṭhitova bhagavantaṃ addasa.
So, now thinking, “I will get one more person and complete the thousand, perform the tribute to my craft, shave off my hair and beard, bathe, change into fresh clothes, and see my parents,” he came from the middle of the forest to its edge and, standing to one side, saw the Blessed One.
Hắn nghĩ: “Bây giờ mình sẽ tìm một người để hoàn thành số một ngàn, rồi sau khi giết người đó, hoàn tất số đếm, thực hiện nghi lễ cuối cùng của việc học nghề, cạo tóc râu, tắm rửa, thay quần áo và đi thăm cha mẹ.” Với ý nghĩ đó, hắn đi từ giữa rừng ra bìa rừng, đứng sang một bên và nhìn thấy Đức Thế Tôn.
Etamatthaṃ dassetuṃ ‘‘addasā kho’’tiādi vuttaṃ.
To show this matter, it is said, "Then he saw..." and so on.
Để làm rõ điều này, đoạn “addasā kho” (đã thấy) v.v. đã được nói đến.
Iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsīti mahāpathaviṃ ummiyo uṭṭhapento viya saṃharitvā aparabhāge akkamati, orabhāge valiyo nikkhamanti, aṅgulimālo sarakkhepamattaṃ muñcitvā gacchati.
Iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsī means he manifested a feat of psychic power, as if making the great earth form ripples. As he stepped forward, the ground behind him wrinkled, and Aṅgulimāla, struggling, barely moved a step.
Iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsī (thực hiện thần thông) nghĩa là Đức Thế Tôn làm cho mặt đất nhấp nhô như sóng biển, khi Ngài bước lên ở phía sau thì những nếp gấp xuất hiện ở phía trước*, còn Aṅgulimāla thì chỉ có thể di chuyển một bước chân.
Bhagavā purato mahantaṃ aṅgaṇaṃ dassetvā sayaṃ majjhe hoti, coro ante.
The Blessed One, having shown a large open ground in front, was Himself in the middle, while the bandit was at the edge.
Đức Thế Tôn hiện ra một khoảng trống lớn ở phía trước, Ngài ở giữa, còn tên cướp ở phía cuối.
So ‘‘idāni naṃ pāpuṇitvā gaṇhissāmī’’ti sabbathāmena dhāvati.
He, thinking, "Now I will overtake and seize him," ran with all his might.
Hắn nghĩ: “Bây giờ mình sẽ đuổi kịp và bắt được Ngài,” rồi chạy hết sức.
Bhagavā aṅgaṇassa pārimante hoti, coro majjhe.
The Blessed One was at the far end of the open ground, and the bandit was in the middle.
Đức Thế Tôn ở phía xa của khoảng trống, còn tên cướp ở giữa.
So ‘‘ettha naṃ pāpuṇitvā gaṇhissāmī’’ti vegena dhāvati.
He, thinking, "Here I will overtake and seize him," ran swiftly.
Hắn nghĩ: “Mình sẽ đuổi kịp và bắt được Ngài ở đây,” rồi chạy nhanh.
Bhagavā tassa purato mātikaṃ vā thalaṃ vā dasseti, etenupāyena tīṇi yojanāni gahetvā agamāsi.
The Blessed One showed a ditch or a mound in front of him, and by this method, He proceeded for three yojanas.
Đức Thế Tôn hiện ra một con mương hoặc một gò đất ở phía trước hắn; bằng cách này, Ngài đã đi được ba dojana.
Coro kilami, mukhe kheḷo sussi, kacchehi sedā mucciṃsu.
The bandit became exhausted, his spittle dried in his mouth, and sweat poured from his armpits.
Tên cướp mệt mỏi, nước bọt trong miệng khô lại, mồ hôi chảy ra từ nách.
Athassa ‘‘acchariyaṃ vata bho’’ti etadahosi.
Then, he thought, "Alas, how wonderful!"
Sau đó, hắn nghĩ: “Ôi, thật kỳ lạ!”
Migampīti migaṃ kasmā gaṇhāti?
Even a deer: Why does he catch a deer?
Migampī (ngay cả thú vật) – Tại sao lại bắt thú vật?
Chātasamaye āhāratthaṃ.
For food in times of hunger.
Để làm thức ăn khi đói.
So kira ekaṃ gumbaṃ ghaṭṭetvā mige uṭṭhāpeti.
He would, they say, disturb a bush and rouse the deer.
Hắn ta đập vào một bụi cây để làm cho thú vật bỏ chạy.
Tato cittaruciyaṃ migaṃ anubandhanto gaṇhitvā pacitvā khādati.
Then, pursuing the deer he fancied, he would catch it, cook it, and eat it.
Sau đó, hắn đuổi theo con thú mà mình thích, bắt được, nấu chín và ăn.
Puccheyyanti yena kāraṇenāyaṃ gacchantova ṭhito nāma, ahañca ṭhitova aṭṭhito nāma, yaṃnūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ taṃ kāraṇaṃ puccheyyanti attho.
Should ask: This means, "By what reason does this ascetic, though moving, stand still, while I, though standing still, do not stand still? Why don't I ask this ascetic that reason?"
Puccheyya (nên hỏi) nghĩa là: “Vì lý do nào mà vị sa-môn này đang đi mà lại như đứng yên, còn ta đang đứng yên mà lại như không đứng yên? Vậy thì ta nên hỏi vị sa-môn này về lý do đó.”
349. Nidhāyāti yo vihiṃsanatthaṃ bhūtesu daṇḍo pavattayitabbo siyā, taṃ nidhāya apanetvā mettāya khantiyā paṭisaṅkhāya avihiṃsāya sāraṇīyadhammesu ca ṭhito ahanti attho.
349. Having laid down: This means, "Whatever rod of punishment might have to be wielded against beings for the purpose of harm, having laid it down and removed it, I stand firm in loving-kindness, patience, discernment, non-harming, and the amiable qualities."
349. Nidhāyā nghĩa là: Cái gậy đáng được sử dụng để làm hại các chúng sinh, đã đặt xuống và loại bỏ nó, (người đó) đã an trú trong tâm từ, trong sự kiên nhẫn, trong sự suy xét, trong sự không làm hại, và trong các pháp hòa hợp. Đây là ý nghĩa.
Tuvamaṭṭhitosīti pāṇesu asaññatattā ettakāni pāṇasahassāni ghātentassa tava mettā vā khanti vā paṭisaṅkhā vā avihiṃsā vā sāraṇīyadhammo vā natthi, tasmā tuvaṃ aṭṭhitosi, idāni iriyāpathena ṭhitopi niraye dhāvissasi, tiracchānayoniyaṃ pettivisaye asurakāye vā dhāvissasīti vuttaṃ hoti.
You are not standing still: This means, "Because you are unrestrained towards living beings, you, who have killed thousands of beings like these, have no loving-kindness, patience, discernment, non-harming, or amiable qualities. Therefore, you are not standing still; even though you are now standing still in bodily posture, you will run to hell, or you will run to the animal realm, the realm of hungry ghosts, or the asura realm."
Tuvamaṭṭhitosī nghĩa là: Do không tự chế ngự đối với các chúng sinh, nên đối với ngươi, kẻ đã giết hàng ngàn chúng sinh như vậy, không có tâm từ, không có kiên nhẫn, không có suy xét, không có sự không làm hại, cũng không có pháp hòa hợp. Do đó, ngươi không được xem là an trú. Ngay cả khi ngươi đang đứng theo oai nghi, ngươi sẽ chạy đến địa ngục, hoặc sẽ chạy đến cõi súc sinh, cõi ngạ quỷ, hay cõi A-tu-la. Đây là điều đã được nói.
Tato coro – ‘‘mahā ayaṃ sīhanādo, mahantaṃ gajjitaṃ, na idaṃ aññassa bhavissati, mahāmāyāya puttassa siddhatthassa samaṇarañño etaṃ gajjitaṃ, diṭṭho vatamhi maññe tikhiṇacakkhunā sammāsambuddhena, saṅgahakaraṇatthaṃ me bhagavā āgato’’ti cintetvā cirassaṃ vata metiādimāha.
Then the bandit, thinking, "This lion's roar is great, this thunderous cry is mighty; this cannot be of another. This is the thunderous cry of the ascetic king, Siddhattha, son of Mahāmāyā. I have surely been seen by the Omniscient One with keen insight. The Blessed One has come for my welfare," he spoke the words beginning with It has been a long time for me.
Sau đó, tên cướp suy nghĩ: “Tiếng rống sư tử này thật vĩ đại, tiếng gầm này thật lớn lao. Đây không thể là của ai khác. Tiếng gầm này là của vị Sa-môn vương Siddhattha, con của Mahāmāyā. Chắc chắn ta đã được Đức Chánh Đẳng Giác với cặp mắt sắc bén nhìn thấy. Đức Thế Tôn đã đến để cứu độ ta,” rồi nói: cirassaṃ vata me (Đã lâu lắm rồi ta mới được)...
Tattha mahitoti devamanussādīhi catupaccayapūjāya pūjito.
Therein, honored: honored by gods and humans with offerings of the four requisites.
Trong đó, mahito nghĩa là được chư thiên và loài người cúng dường bằng bốn món vật dụng.
Paccupādīti cirassaṃ kālassa accayena mayhaṃ saṅgahatthāya imaṃ mahāvanaṃ paṭipajji.
Has come: After a long time, for my welfare, he has come to this great forest.
Paccupādī nghĩa là sau một thời gian dài, Ngài đã đến khu rừng lớn này để cứu độ ta.
Pahāya pāpanti pajahitvā pāpaṃ.
Having abandoned evil: having given up evil.
Pahāya pāpaṃ nghĩa là từ bỏ điều ác.
Itvevāti evaṃ vatvāyeva.
Thus indeed: having spoken thus.
Itvevā nghĩa là chỉ nói như vậy.
Āvudhanti pañcāvudhaṃ.
Weapon: the five weapons.
Āvudhaṃ nghĩa là năm loại vũ khí.
Sobbheti samantato chinne.
Into a ravine: cut off all around.
Sobbhe nghĩa là hố sâu bị cắt đứt xung quanh.
Papāteti ekato chinne.
Over a precipice: cut off on one side.
Papāte nghĩa là vực thẳm bị cắt đứt một bên.
Naraketi phalitaṭṭhāne.
Into a chasm: at a fractured place.
Narake nghĩa là nơi bị nứt nẻ.
Idha pana tīhipi imehi padehi araññameva vuttaṃ.
Here, however, by these three terms, the forest itself is meant.
Tuy nhiên, ở đây, cả ba từ này đều chỉ khu rừng.
Akirīti khipi chaḍḍesi.
He threw: he cast, he flung.
Akirī nghĩa là ném, vứt bỏ.
Tamehi bhikkhūti tadā avocāti bhagavato imaṃ pabbājento kuhiṃ satthakaṃ labhissāmi, kuhiṃ pattacīvaranti pariyesanakiccaṃ natthi, kammaṃ pana olokesi.
"Come, bhikkhu!" then he said: When the Blessed One ordained him, there was no need to search for a razor or bowl and robes; instead, He looked at his past kamma.
Tamehi bhikkhūti tadā avocā nghĩa là khi Đức Thế Tôn cho người này xuất gia, không có việc phải tìm kiếm dao cạo, bát và y ở đâu, nhưng Ngài đã xem xét nghiệp của Angulimāla.
Athassa pubbe sīlavantānaṃ aṭṭhaparikkhārabhaṇḍakassa dinnabhāvaṃ ñatvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘ehi bhikkhu svākkhāto dhammo, cara brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha.
Then, knowing that Angulimāla had previously offered requisites to virtuous persons, He extended His right hand and said, "Come, bhikkhu! The Dhamma is well-proclaimed. Lead the holy life for the complete ending of suffering."
Sau đó, khi biết rằng Angulimāla trước đây đã cúng dường tám vật dụng cho các bậc trì giới, Ngài duỗi tay phải ra và nói: “Này Tỳ-kheo, hãy đến! Pháp đã được thuyết giảng tốt đẹp. Hãy sống đời Phạm hạnh để chấm dứt khổ đau một cách hoàn toàn.”
So saha vacaneneva iddhimayapattacīvaraṃ paṭilabhi.
Immediately upon this utterance, he received a bowl and robes created by psychic power.
Ngay khi lời nói vừa dứt, Angulimāla liền nhận được bát và y do thần thông tạo thành.
Tāvadevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi, samaṇaliṅgaṃ pāturahosi.
At that very moment, his lay appearance vanished, and the appearance of an ascetic manifested.
Ngay lập tức, tướng mạo cư sĩ của Angulimāla biến mất, và tướng mạo Sa-môn hiện ra.
350. Pacchāsamaṇenāti bhaṇḍaggāhakena pacchāsamaṇena, teneva attano pattacīvaraṃ gāhāpetvā taṃ pacchāsamaṇaṃ katvā gatoti attho.
350. With a junior monk: With a junior monk who took the requisites; meaning, he made him take his own bowl and robes, and taking him as a junior monk, he departed.
350. Pacchāsamaṇenā nghĩa là với vị Tỳ-kheo đi sau mang theo vật dụng. Tức là, Đức Thế Tôn đã bảo Angulimāla mang bát và y của mình, rồi lấy Angulimāla làm Tỳ-kheo đi sau mà đi.
Mātāpissa aṭṭhausabhamattena ṭhānena antaritā, – ‘‘tāta, ahiṃsaka kattha ṭhitosi, kattha nisinnosi, kuhiṃ gatosi?
His mother, separated by a distance of eight usabhas, saying, "My son, Ahiṃsaka, where are you standing, where are you sitting, where have you gone?
Mẹ của Angulimāla cũng đã đi qua một quãng đường dài khoảng tám usabha và nói: “Con trai, Ahiṃsaka, con đang đứng ở đâu? Con đang ngồi ở đâu? Con đã đi đâu? Con trai, con không nói chuyện với mẹ sao?” Bà đã đi tìm khắp nơi nhưng không thấy, rồi từ đó quay về.
Mayā saddhiṃ na kathesi tātā’’ti vadantī āhiṇḍitvā apassamānā ettova gatā.
You don't speak with me, my son," wandered around, and not seeing him, she departed from that very place.
Mẹ của Angulimāla cũng đã đi qua một quãng đường dài khoảng tám usabha và nói: “Con trai, Ahiṃsaka, con đang đứng ở đâu? Con đang ngồi ở đâu? Con đã đi đâu? Con trai, con không nói chuyện với mẹ sao?” Bà đã đi tìm khắp nơi nhưng không thấy, rồi từ đó quay về.
Pañcamattehi assasatehīti sace corassa parājayo bhavissati, anubandhitvā naṃ gaṇhissāmi.
With about five hundred horses: If the bandit were to be defeated, "I will pursue and seize him."
Pañcamattehi assasatehi nghĩa là: "Nếu tên cướp bị đánh bại, ta sẽ truy đuổi và bắt hắn. Nếu ta bị đánh bại, ta sẽ nhanh chóng bỏ chạy." Với suy nghĩ như vậy, vua đã xuất quân với một lực lượng nhẹ nhàng.
Sace mayhaṃ parājayo bhavissati, vegena palāyissāmīti sallahukena balena nikkhami.
If I were to be defeated, "I will flee swiftly," he set out with light forces, having thus resolved.
Với suy nghĩ như vậy, vua đã xuất quân với một lực lượng nhẹ nhàng.
Yena ārāmoti kasmā ārāmaṃ agamāsi?
To the park: Why did he go to the park?
Yena ārāmo nghĩa là: Tại sao vua lại đi đến tinh xá?
So kira corassa bhāyati, cittena gantukāmo na gacchati, garahābhayena nikkhami.
He was, they say, afraid of the bandit. Though wishing to go in his mind, he did not go. He set out for fear of reproach from the public.
Vua sợ tên cướp, trong lòng không muốn đi, nhưng vì sợ bị chê trách nên đã xuất quân.
Tenassa etadahosi – ‘‘sammāsambuddhaṃ vanditvā nisīdissāmi, so pucchissati ‘kasmā balaṃ gahetvā nikkhantosī’ti.
Thus, he thought, "I will pay homage to the Perfectly Self-Awakened One and sit down. He will ask, 'Why have you set out with an army?'
Vua đã có ý nghĩ này: “Ta sẽ đảnh lễ Đức Chánh Đẳng Giác và ngồi xuống. Ngài sẽ hỏi: ‘Tại sao đại vương lại xuất quân?’
Athāhaṃ ārocessāmi, bhagavā hi maṃ na kevalaṃ samparāyikeneva atthena saṅgaṇhāti, diṭṭhadhammikenapi saṅgaṇhātiyeva.
Then I will report it. The Blessed One, indeed, supports me not only with regard to future welfare but also with regard to present welfare.
Khi đó, ta sẽ tâu lên. Thật vậy, Đức Thế Tôn không chỉ cứu độ ta bằng lợi ích ở đời sau, mà còn cứu độ bằng lợi ích ở đời này.
So sace mayhaṃ jayo bhavissati, adhivāsessati.
If I am victorious, He will consent.
Nếu ta chiến thắng, Ngài sẽ chấp thuận.
Sace parājayo bhavissati ‘kiṃ te, mahārāja, ekaṃ coraṃ ārabbha gamanenā’ti vakkhati.
If I am defeated, He will say, 'What is it to you, great king, to go after a single bandit?'"
Nếu ta thất bại, Ngài sẽ nói: ‘Đại vương, có ích gì khi đại vương đi vì một tên cướp?’
Tato maṃ jano evaṃ sañjānissati – ‘rājā coraṃ gahetuṃ nikkhanto, sammāsambuddhena pana nivattito’ti’’ garahamokkhaṃ sampassamāno agamāsi.
Thus, foreseeing release from reproach, he proceeded, thinking, "Then the people will know me thus: 'The king set out to apprehend the bandit, but the Perfectly Self-Awakened One turned him back.'"
Khi đó, mọi người sẽ biết về ta như thế này: ‘Đức vua đã xuất quân để bắt tên cướp, nhưng đã được Đức Chánh Đẳng Giác ngăn lại’.” Với ý nghĩ tránh khỏi sự chê trách, vua đã đi đến tinh xá.
Kuto panassāti kasmā āha?
From where indeed to him: Why did he say that?
Kuto panassā nghĩa là: Tại sao vua lại nói như vậy?
Api nāma bhagavā tassa upanissayaṃ oloketvā taṃ ānetvā pabbājeyyāti bhagavato parigaṇhanatthaṃ āha.
He said it to inquire into the Blessed One's disposition, thinking, "Perhaps the Blessed One might observe his potential, bring him, and ordain him."
Vua nói như vậy để dò xét ý muốn của Đức Thế Tôn, rằng liệu Đức Thế Tôn có xem xét nhân duyên của Angulimāla, rồi đưa Angulimāla về và cho xuất gia chăng.
Raññoti na kevalaṃ raññoyeva bhayaṃ ahosi, avasesopi mahājano bhīto phalakāvudhāni chaḍḍetvā sammukhasammukhaṭṭhāneva palāyitvā nagaraṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya aṭṭālake āruyha olokento aṭṭhāsi.
For the king: Not only was the king in fear, but the rest of the great multitude, being terrified, threw away their shields and weapons, fled from their immediate positions, entered the city, closed the gates, ascended the watchtowers, and stood watching.
Rañño nghĩa là: Không chỉ vua sợ hãi, mà toàn thể đại chúng còn lại cũng sợ hãi, vứt bỏ khiên và vũ khí, bỏ chạy ngay tại chỗ mà họ đang đối mặt, rồi vào thành, đóng cửa lại, leo lên tháp canh và đứng nhìn.
Evañca avoca – ‘‘aṅgulimālo ‘rājā mayhaṃ santikaṃ āgacchatī’ti ñatvā paṭhamataraṃ āgantvā jetavane nisinno, rājā tena gahito, mayaṃ pana palāyitvā muttā’’ti.
And they said, "Angulimāla, knowing that 'the king is coming to me,' came first and is sitting in Jetavana; the king has been seized by him, but we have escaped by fleeing."
Và họ nói: “Angulimāla, khi biết rằng vua đang đến chỗ mình, đã đến trước và ngồi trong tinh xá Jetavana. Vua đã bị hắn bắt. Còn chúng ta thì đã chạy thoát.”
Natthi te ito bhayanti ayañhi idāni kunthakipillikaṃ jīvitā na voropeti, natthi te imassa santikā bhayanti attho.
There is no danger for you from him: This means, "This person now does not deprive even a worm or an ant of life; there is no danger for you from him."
Natthi te ito bhayaṃ nghĩa là: Người này bây giờ không còn tước đoạt sinh mạng của một con mối hay một con kiến nữa. Ngươi không có gì phải sợ hãi từ người này. Đây là ý nghĩa.
Kathaṃ gottoti?
Of what clan?
Kathaṃ gotto nghĩa là: (Vị ấy thuộc dòng họ nào?)
Kasmā pucchati?
Why did he ask?
Tại sao vua lại hỏi?
Pabbajitaṃ dāruṇakammena uppannanāmaṃ gahetvā voharituṃ na yuttaṃ, mātāpitūnaṃ gottavasena naṃ samudācarissāmīti maññamāno pucchi.
He asked, thinking, "It is not proper to address an ordained monk by a name arising from a dreadful deed. I will address him by the clan name of his parents."
Vua nghĩ rằng không nên gọi vị Tỳ-kheo đã xuất gia bằng cái tên xuất phát từ hành động tàn ác, mà nên gọi vị ấy theo dòng họ của cha mẹ. Vì vậy, vua đã hỏi.
Parikkhārānanti etesaṃ atthāya ahaṃ ussukkaṃ karissāmīti attho.
Of the requisites: This means, "I will exert myself for these."
Parikkhārānaṃ nghĩa là: Ta sẽ cố gắng vì những vật dụng này. Đây là ý nghĩa.
Kathentoyeva ca udare baddhasāṭakaṃ muñcitvā therassa pādamūle ṭhapesi.
And as he spoke, he untied the cloth bound around his belly and placed it at the Elder's feet.
Trong khi nói, vua đã cởi chiếc khăn quấn quanh bụng và đặt dưới chân vị Trưởng lão.
351. Āraññikotiādīni cattāri dhutaṅgāni pāḷiyaṃ āgatāni.
351. Dweller of the forest and so on—these four Dhutaṅgas are mentioned in the Pāḷi.
351. Bốn pháp khổ hạnh (dhutaṅga) như āraññiko v.v. đã được đề cập trong Pāli.
Therena pana terasapi samādinnāneva ahesuṃ, tasmā alanti āha.
However, the Elder had undertaken all thirteen, therefore he said, "Enough!"
Tuy nhiên, vị Trưởng lão đã thọ trì cả mười ba pháp khổ hạnh, vì vậy Ngài nói “đủ rồi”.
Yañhi mayaṃ, bhanteti kiṃ sandhāya vadati?
"What we, venerable sir": What did he mean by that?
Yañhi mayaṃ, bhante nghĩa là: Vua nói điều này với ý gì?
‘‘Hatthimpi dhāvantaṃ anubandhitvā gaṇhāmī’’ti āgataṭṭhāne raññā pesitahatthādayo so evaṃ aggahesi.
In the passage where he said, "I will pursue and seize even a running elephant," the king's dispatched elephants and other forces, he seized them thus.
Tại nơi đã nói: “Ta sẽ đuổi theo và bắt cả con voi đang chạy”, Angulimāla đã bắt được voi v.v. do vua phái đến như vậy.
Rājāpi – ‘‘hatthīhiyeva naṃ parikkhipitvā gaṇhatha, asseheva, rathehevā’’ti evaṃ anekavāraṃ bahū hatthādayo pesesi.
The king, too, sent many elephant-riders and others many times, saying: "Surround him with elephants and seize him! With horses! With chariots!"
Vua cũng đã phái nhiều voi v.v. nhiều lần như vậy, nói: “Hãy bao vây và bắt hắn bằng voi! Bằng ngựa! Bằng xe!”
Evaṃ gatesu pana tesu – ‘‘ahaṃ are aṅgulimālo’’ti tasmiṃ uṭṭhāya saddaṃ karonte ekopi āvudhaṃ parivattetuṃ nāsakkhi, sabbeva koṭṭetvā māresi.
But when they thus advanced, and Angulimala rose and cried out, "O sirs! I am Angulimala!", not one of them could wield a weapon in return, and he killed them all by cutting them down.
Tuy nhiên, khi những người đó đến, Angulimāla đứng dậy và nói: “Này các ngươi, ta là Angulimāla!” Không một ai có thể xoay vũ khí lại, hắn đã chém giết tất cả.
Hatthī araññahatthī, assā araññaassā, rathāpi tattheva bhijjantīti idaṃ sandhāya rājā evaṃ vadati.
The king spoke thus, referring to this fact: that the elephants became wild elephants, the horses became wild horses, and the chariots also broke apart right there.
Voi là voi rừng, ngựa là ngựa rừng, xe cũng bị hư hại ngay tại đó. Vua nói điều này với ý ám chỉ những điều đó.
Piṇḍāya pāvisīti na idaṃ paṭhamaṃ pāvisi.
"Entered for alms" – this does not mean it was the first time he entered.
Piṇḍāya pāvisī nghĩa là: Đây không phải là lần đầu tiên Angulimāla vào thành khất thực.
Itthidassanadivasaṃ sandhāya panetaṃ vuttaṃ.
This was said with reference to the day he saw the woman.
Điều này được nói đến liên quan đến ngày Angulimāla nhìn thấy người phụ nữ mang thai.
Devasikampi panesa pavisateva, manussā ca naṃ disvā uttasantipi palāyantipi dvārampi thakenti, ekacce aṅgulimāloti sutvāva palāyitvā araññaṃ vā pavisanti, gharaṃ vā pavisitvā dvāraṃ thakenti.
He used to enter daily, but people, seeing him, would be terrified and flee, or close their doors. Some, merely hearing "Angulimala," would flee into the forest or enter their houses and close the doors.
Tuy nhiên, Angulimāla vẫn vào thành khất thực hàng ngày, và khi mọi người thấy Ngài, họ hoảng sợ, bỏ chạy, hoặc đóng cửa lại. Một số người, khi nghe tên Angulimāla, liền bỏ chạy vào rừng, hoặc vào nhà đóng cửa lại.
Palāyituṃ asakkontā piṭṭhiṃ datvā tiṭṭhanti.
Those unable to flee would stand with their backs turned.
Những người không thể chạy trốn thì quay lưng lại và đứng yên.
Thero uḷuṅgayāgumpi kaṭacchubhikkhampi na labhati, piṇḍapātena kilamati.
The Thera would not get even a scoop of gruel or a spoonful of rice, and suffered from lack of almsfood.
Vị Trưởng lão không nhận được dù chỉ một muỗng cháo hay một thìa cơm, Ngài phải chịu đựng sự đói khát.
Bahi alabhanto nagaraṃ sabbasādhāraṇanti nagaraṃ pavisati.
Unable to find food outside, he would enter the city, considering it common to all.
Không tìm được thức ăn bên ngoài, Ngài vào thành vì thành phố là nơi chung cho tất cả.
Yena dvārena pavisati, tattha aṅgulimālo āgatoti kūṭasahassānaṃ bhijjanakāraṇaṃ hoti.
The gate he entered would cause thousands of water pots to break as people cried, "Angulimala has come!"
Cửa nào ông ấy đi vào, ở đó người ta nói ‘Aṅgulimāla đã đến!’ và đó là nguyên nhân khiến hàng ngàn chum vỡ.
Etadahosīti kāruññappattiyā ahosi.
"It occurred to him" means it arose from compassion.
Từ ‘ Etadahosī’ (Chuyện này đã xảy ra) có nghĩa là lòng từ bi đã phát sinh.
Ekena ūnamanussasahassaṃ ghātentassa ekadivasampi kāruññaṃ nāhosi, gabbhamūḷhāya itthiyā dassanamatteneva kathaṃ uppannanti?
How did compassion arise for him, who had killed nearly a thousand people, not even for a single day, merely by seeing a woman with a difficult childbirth?
Đối với người đã giết gần một ngàn người, chưa bao giờ có lòng từ bi dù chỉ một ngày, vậy làm sao lòng từ bi lại phát sinh chỉ bằng cách nhìn thấy một người phụ nữ mang thai khó sinh?
Pabbajjābalena, pabbajjābalañhi etaṃ.
It was due to the power of renunciation; indeed, it was the power of renunciation.
Do sức mạnh của sự xuất gia, vì đây chính là sức mạnh của sự xuất gia.
Tena hīti yasmā te kāruññaṃ uppannaṃ, tasmāti attho.
"Therefore," means, "because compassion has arisen in you, therefore."
Từ ‘ Tena hi’ (Vậy thì) có nghĩa là: ‘Vì lòng từ bi đã phát sinh trong con, nên’.
Ariyāya jātiyāti, aṅgulimāla, etaṃ tvaṃ mā gaṇhi, nesā tava jāti.
"By the Noble Birth" means, "Angulimala, do not take that (past deed) to yourself; that is not your (present) birth.
Từ ‘ Ariyāya jātiyā’ (Bằng sự sinh cao quý) có nghĩa là: ‘Này Aṅgulimāla, con đừng bận tâm đến điều đó, đó không phải là sự sinh của con.
Gihikālo esa, gihī nāma pāṇampi hananti, adinnādānādīnipi karonti.
That was your lay life; lay people kill beings and commit acts like taking what is not given.
Đó là thời kỳ tại gia, người tại gia giết hại sinh vật, trộm cắp, v.v.
Idāni pana te ariyā nāma jāti.
But now, your birth is called Noble.
Nhưng bây giờ, con có sự sinh cao quý.
Tasmā tvaṃ ‘‘yato ahaṃ, bhagini, jāto’’ti sace evaṃ vattuṃ kukkuccāyasi, tena hi ‘‘ariyāya jātiyā’’ti evaṃ visesetvā vadāhīti uyyojesi.
Therefore, if you are scrupulous about saying, 'Since I was born, sister,' then specify it as 'by the Noble Birth' and say it," thus he instructed him.
Vì vậy, nếu con cảm thấy hối hận khi nói ‘Này chị, từ khi con sinh ra’, thì hãy nói rõ ràng ‘bằng sự sinh cao quý’ như vậy’ – Đức Phật đã dặn dò ông ấy như thế.
Taṃ itthiṃ etadavocāti itthīnaṃ gabbhavuṭṭhānaṭṭhānaṃ nāma na sakkā purisena upasaṅkamituṃ.
"He said to that woman" means that a man cannot approach the place where women give birth.
Từ ‘ Taṃ itthiṃ etadavocā’ (Ông ấy nói với người phụ nữ đó) có nghĩa là: Một người đàn ông không thể đến gần nơi một phụ nữ sinh nở.
Thero kiṃ karosīti?
"What are you doing, Thera?"
Vậy Tôn giả đã làm gì?
Aṅgulimālatthero saccakiriyaṃ katvā sotthikaraṇatthāya āgatoti ārocāpesi.
He announced that Angulimala Thera had come to make an Act of Truth for their well-being.
Người ta báo tin rằng Tôn giả Aṅgulimāla đã đến để thực hiện lời thề chân thật và cầu an lành.
Tato te sāṇiyā parikkhipitvā therassa bahisāṇiyaṃ pīṭhakaṃ paññāpesuṃ.
Then they surrounded the place with a curtain and prepared a stool for the Thera outside the curtain.
Sau đó, họ che màn xung quanh và đặt một chiếc ghế bên ngoài màn cho Tôn giả.
Thero tattha nisīditvā – ‘‘yato ahaṃ bhagini sabbaññubuddhassa ariyāya jātiyā jāto’’ti saccakiriyaṃ akāsi, saha saccavacaneneva dhamakaraṇato muttaudakaṃ viya dārako nikkhami.
The Thera sat there and performed an Act of Truth, saying, "Since I, sister, was born of the Noble Birth in the Dispensation of the Omniscient Buddha." As soon as the words of truth were spoken, the child emerged as easily as water from a drain.
Tôn giả ngồi đó và thực hiện lời thề chân thật: “Này chị, từ khi tôi sinh ra bằng sự sinh cao quý trong giáo pháp của Đức Phật Toàn Giác”. Ngay khi lời thề chân thật được nói ra, đứa bé đã ra đời dễ dàng như nước chảy ra từ ống thổi.
Mātāputtānaṃ sotthi ahosi.
Mother and child attained well-being.
Mẹ và con đều được an lành.
Imañca pana parittaṃ na kiñci parissayaṃ na maddati, mahāparittaṃ nāmetanti vuttaṃ.
Moreover, this protection (paritta) averts all dangers; it is called the Great Protection (Mahāparitta).
Và kinh bảo rằng bài kinh bảo hộ này không bị chướng ngại nào làm suy yếu, nó được gọi là Đại Kinh Bảo Hộ.
Therena nisīditvā saccakiriyakataṭṭhāne pīṭhakaṃ akaṃsu.
They made a stool at the spot where the Thera sat and performed the Act of Truth.
Người ta đã đặt một chiếc ghế ở nơi Tôn giả ngồi và thực hiện lời thề chân thật.
Gabbhamūḷhaṃ tiracchānagatitthimpi ānetvā tattha nisajjāpenti, tāvadeva sukhena gabbhavuṭṭhānaṃ hoti.
Even an animal female with difficult labor is brought and made to sit there, and immediately, she gives birth easily.
Ngay cả khi đưa một con vật cái đang khó sinh đến ngồi ở đó, nó cũng sẽ sinh nở dễ dàng.
Yā dubbalā hoti na sakkā ānetuṃ, tassā pīṭhakadhovanaudakaṃ netvā sīse siñcanti, taṅkhaṇaṃyeva gabbhavuṭṭhānaṃ hoti, aññampi rogaṃ vūpasameti.
If a woman is too weak to be brought, water used to wash the stool is brought and poured over her head, and immediately, she gives birth, and other ailments are also appeased.
Nếu con vật yếu không thể đưa đến được, người ta mang nước rửa ghế đến tưới lên đầu nó, và ngay lập tức nó sẽ sinh nở dễ dàng, đồng thời các bệnh khác cũng được chữa lành.
Yāva kappā tiṭṭhanakapāṭihāriyaṃ kiretaṃ.
It is said that this miracle will endure for the duration of this world cycle (kappa).
Nghe nói đây là một phép lạ tồn tại cho đến khi kết thúc kiếp trái đất.
Kiṃ pana bhagavā theraṃ vejjakammaṃ kārāpesīti?
Did the Blessed One, then, make the Thera practice medicine?
Vậy Đức Thế Tôn có khiến Tôn giả làm nghề y không?
Na kārāpesi.
He did not make him practice it.
Ngài không khiến làm.
Therañhi disvā manussā bhītā palāyanti.
For people, seeing the Thera, would be frightened and flee.
Khi nhìn thấy Tôn giả, mọi người sợ hãi bỏ chạy.
Thero bhikkhāhārena kilamati, samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkoti.
The Thera suffered from almsfood scarcity and was unable to practice the monastic life (samaṇadhamma).
Tôn giả gặp khó khăn trong việc khất thực và không thể thực hành đời sống Sa-môn.
Tassa anuggahena saccakiriyaṃ kāresi.
Out of compassion for him, the Buddha had him perform the Act of Truth.
Vì lòng từ bi với ông ấy, Đức Phật đã khiến ông ấy thực hiện lời thề chân thật.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘idāni kira aṅgulimālatthero mettacittaṃ paṭilabhitvā saccakiriyāya manussānaṃ sotthibhāvaṃ karotīti manussā theraṃ upasaṅkamitabbaṃ maññissanti, tato bhikkhāhārena akilamanto samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti anuggahena saccakiriyaṃ kāresi.
Indeed, it occurred to the Buddha thus: "Now, people will think that Angulimala Thera, having gained a mind of loving-kindness, performs an Act of Truth for the well-being of humans, and then he will be able to practice the monastic life without suffering from lack of almsfood." It was out of such compassion that he had him perform the Act of Truth.
Đức Phật đã nghĩ rằng: “Bây giờ, Tôn giả Aṅgulimāla đã có lòng từ bi và đang mang lại sự an lành cho mọi người bằng lời thề chân thật. Mọi người sẽ nghĩ rằng nên đến gần Tôn giả, và như vậy ông ấy sẽ không còn khó khăn trong việc khất thực và có thể thực hành đời sống Sa-môn”. Với lòng từ bi này, Ngài đã khiến Tôn giả thực hiện lời thề chân thật.
Na hi saccakiriyā vejjakammaṃ hoti.
For an Act of Truth is not medical practice.
Lời thề chân thật không phải là nghề y.
Therassāpi ca ‘‘samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā rattiṭṭhānadivāṭṭhāne nisinnassa cittaṃ kammaṭṭhānābhimukhaṃ na gacchati, aṭaviyaṃ ṭhatvā manussānaṃ ghātitaṭṭhānameva pākaṭaṃ hoti.
Moreover, even for the Thera, who had taken his basic meditation subject (kammaṭṭhāna) with the thought, "I will practice the monastic life," and sat in his night and day abodes, his mind would not turn towards the meditation subject; only the places where he had killed people in the forest would become vivid.
Và đối với Tôn giả, khi ông ấy ngồi ở nơi ở ban đêm và ban ngày, với tâm niệm “Ta sẽ thực hành đời sống Sa-môn” và đã nắm giữ đề mục căn bản, tâm ông ấy không hướng về đề mục thiền định. Nơi ông ấy đã giết người trong rừng lại hiện rõ trong tâm.
‘‘Duggatomhi, khuddakaputtomhi, jīvitaṃ me dehi sāmīti maraṇabhītānaṃ vacanākāro ca hatthapādavikāro ca āpāthaṃ āgacchati, so vippaṭisārī hutvā tatova uṭṭhāya gacchati, athassa bhagavā taṃ jātiṃ abbohārikaṃ katvāvāyaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gaṇhissatīti ariyāya jātiyā saccakiriyaṃ kāresi.
The manner of speech and the distorted gestures of those terrified of death, saying, "Master, I am wretched, I am a small child, grant me my life!", would come to mind. He would become remorseful and rise from there and leave. Then, the Blessed One, having rendered that (previous) birth of his non-existent in common parlance, had him perform the Act of Truth by the Noble Birth, so that he might develop vipassanā and attain Arahantship.
Những lời cầu xin của những người sợ chết: “Thưa chủ, con nghèo khổ, con là đứa con nhỏ, xin hãy ban cho con sự sống!” cùng với những cử chỉ tay chân của họ hiện lên trong tâm trí ông ấy. Ông ấy cảm thấy hối hận và đứng dậy rời khỏi đó. Khi ấy, Đức Thế Tôn đã khiến ông ấy thực hiện lời thề chân thật bằng sự sinh cao quý, để ông ấy có thể phát triển tuệ quán và đạt được A-la-hán quả, xem sự sinh trước kia của ông ấy là không đáng kể.
Eko vūpakaṭṭhotiādi vatthasutte (ma. ni. 1.80) vitthāritaṃ.
"Isolated and withdrawn," etc., is explained in detail in the Vatthasutta.
Từ ‘ Eko vūpakaṭṭho’ (một mình sống viễn ly) và những điều tương tự đã được giải thích chi tiết trong Kinh Vatthasutta (Ma. Ni. 1.80).
352. Aññenapi leḍḍu khittoti kākasunakhasūkarādīnaṃ paṭikkamāpanatthāya samantā sarakkhepamatte ṭhāne yena kenaci disābhāgena khitto āgantvā therasseva kāye patati.
352. "Even if someone else threw a clod" means that a clod, thrown from any direction to drive away crows, dogs, pigs, and so on, within the range of an arrow's throw all around, would come and hit the Thera's body.
352. Từ ‘ Aññenapi leḍḍu khitto’ (ngay cả khi một hòn đá được ném bởi người khác) có nghĩa là một hòn đá được ném từ bất kỳ hướng nào trong phạm vi một mũi tên bắn ra để xua đuổi quạ, chó, lợn, v.v., lại rơi trúng thân thể của Tôn giả.
Kittake ṭhāne evaṃ hoti?
In how much area does this happen?
Điều này xảy ra trong bao lâu?
Gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā piṇḍāya caritvā paṭinivattetvā yāva gaṇṭhikapaṭimukkaṭṭhānaṃ āgacchati, tāva hoti.
It happens from the moment he puts on his belt and goes for alms until he returns to the place where he takes off his belt.
Nó xảy ra từ khi ông ấy đeo dây lưng, đi khất thực, và quay trở lại nơi ông ấy tháo dây lưng.
Bhinnena sīsenāti mahācammaṃ chinditvā yāva aṭṭhimariyādā bhinnena.
"With a broken head" means a head broken to the bone, having cut through the thick skin.
Từ ‘ Bhinnena sīsenā’ (với cái đầu bị vỡ) có nghĩa là bị vỡ xuyên qua lớp da dày cho đến tận xương.
Brāhmaṇāti khīṇāsavabhāvaṃ sandhāya āha.
"Brāhmaṇa" was said with reference to his state as an Arahant (khīṇāsava).
Từ ‘ Brāhmaṇā’ (Bà-la-môn) được nói đến để chỉ trạng thái đã đoạn trừ các lậu hoặc (khīṇāsava).
Yassa kho tvaṃ, brāhmaṇa, kammassa vipākenāti idaṃ sabhāgadiṭṭhadhammavedanīyakammaṃ sandhāya vuttaṃ.
"By the result of what kamma, O brāhmaṇa" – this was said with reference to kamma that brings results in this very life, similar to what was done.
Lời này, ‘ Yassa kho tvaṃ, brāhmaṇa, kammassa vipākenā’ (Này Bà-la-môn, quả báo của nghiệp mà ông đã làm), được nói đến để chỉ nghiệp dị thục hiện tại (diṭṭhadhammavedanīyakamma) tương ứng.
Kammañhi kariyamānameva tayo koṭṭhāse pūreti.
Indeed, kamma, when performed, fulfills three categories.
Khi nghiệp được thực hiện, nó hoàn thành ba phần.
Sattasu cittesu kusalā vā akusalā vā paṭhamajavanacetanā diṭṭhadhammavedanīyakammaṃ nāma hoti.
Among the seven javana consciousnesses, the first javana cetanā, whether wholesome or unwholesome, is called diṭṭhadhammavedanīyakamma.
Trong bảy tâm javana (tâm tốc hành), tâm javana đầu tiên, dù là thiện hay bất thiện, được gọi là nghiệp dị thục hiện tại (diṭṭhadhammavedanīyakamma).
Taṃ imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ deti.
This kamma yields its result in this very existence.
Nó mang lại quả báo ngay trong đời này.
Tathā asakkontaṃ ahosikammaṃ, nāhosi kammavipāko, na bhavissati kammavipāko, natthi kammavipākoti imassa tikassa vasena ahosikammaṃ nāma hoti.
If it is unable to do so, it becomes ahosikamma (kamma that has become ineffective), according to the three statements: "kamma has become ineffective," "the kamma result did not occur," "the kamma result will not occur," "there is no kamma result."
Nếu không thể làm như vậy, nó trở thành nghiệp vô hiệu (ahosikamma), theo cách nói của bộ ba: không có quả báo nghiệp, sẽ không có quả báo nghiệp, không có quả báo nghiệp.
Atthasādhikā sattamajavanacetanā upapajjavedanīyakammaṃ nāma.
The seventh javana cetanā, which accomplishes a purpose, is called upapajjavedanīyakamma.
Tâm javana thứ bảy, có khả năng đạt được mục đích, được gọi là nghiệp dị thục tái sinh (upapajjavedanīyakamma).
Taṃ anantare attabhāve vipākaṃ deti.
This kamma yields its result in the immediately succeeding existence.
Nó mang lại quả báo trong đời kế tiếp.
Tathā asakkontaṃ vuttanayeneva taṃ ahosikammaṃ nāma hoti.
If it is unable to do so, it likewise becomes ahosikamma, in the manner stated.
Nếu không thể làm như vậy, nó cũng trở thành nghiệp vô hiệu theo cách đã nói.
Ubhinnamantare pañcajavanacetanā aparāpariyavedanīyakammaṃ nāma hoti.
The five javana cetanās in between the two (first and seventh) are called aparāpariyavedanīyakamma.
Năm tâm javana ở giữa hai loại trên được gọi là nghiệp dị thục về sau (aparāpariyavedanīyakamma).
Taṃ anāgate yadā okāsaṃ labhati, tadā vipākaṃ deti.
This kamma yields its result in the future when it finds an opportunity.
Nó mang lại quả báo khi có cơ hội trong tương lai.
Sati saṃsārappavattiyā ahosikammaṃ nāma na hoti.
As long as saṃsāra continues, kamma does not become ahosikamma.
Khi sự luân hồi còn tiếp diễn, không có nghiệp nào là nghiệp vô hiệu.
Therassa pana upapajjavedanīyañca aparāpariyavedanīyañcāti imāni dve kammāni kammakkhayakarena arahattamaggena samugghāṭitāni, diṭṭhadhammavedanīyaṃ atthi.
For the Thera, however, these two kammas—upapajjavedanīya and aparāpariyavedanīya—were uprooted by the path of Arahantship, which causes the cessation of kamma; but diṭṭhadhammavedanīya still existed.
Tuy nhiên, hai loại nghiệp của Tôn giả, là nghiệp dị thục tái sinh và nghiệp dị thục về sau, đã bị nhổ tận gốc bởi đạo quả A-la-hán, vốn là nghiệp tận diệt nghiệp. Còn nghiệp dị thục hiện tại vẫn còn.
Taṃ arahattappattassāpi vipākaṃ detiyeva.
That kamma indeed yields its result even for one who has attained Arahantship.
Nó vẫn mang lại quả báo ngay cả cho người đã đạt A-la-hán quả.
Taṃ sandhāya bhagavā ‘‘yassa kho tva’’ntiādimāha.
Referring to that, the Blessed One said, "By what kamma," and so on.
Đức Thế Tôn đã nói ‘Yassa kho tva’ và những điều tương tự để chỉ điều đó.
Tasmā yassa khoti ettha yādisassa kho tvaṃ, brāhmaṇa, kammassa vipākenāti evaṃ attho veditabbo.
Therefore, the meaning to be understood in "yassa kho" is: "By the result of what kind of kamma, O brāhmaṇa, (are you experiencing this)?"
Vì vậy, ở đây, ‘ Yassa kho’ phải được hiểu là ‘Này Bà-la-môn, quả báo của nghiệp mà ông đã làm là như thế nào’.
Abbhā muttoti desanāsīsamattametaṃ, abbhā mahikā dhūmo rajo rāhūti imehi pana upakkilesehi mutto candimā idha adhippeto.
Abbhā mutto (Released from the clouds)—this is merely the heading of the discourse. Here, it refers to the moon released from defilements such as clouds, frost, smoke, dust, and Rāhu.
Từ ‘ Abbhā mutto’ (thoát khỏi mây) đây chỉ là một sự mở đầu của lời dạy. Ở đây, mặt trăng thoát khỏi những ô nhiễm như mây, sương mù, khói, bụi, và Rahu được ám chỉ.
Yathā hi evaṃ nirupakkileso candimā lokaṃ pabhāseti, evaṃ pamādakilesavimutto appamatto bhikkhu imaṃ attano khandhāyatanadhātulokaṃ pabhāseti, vihatakilesandhakāraṃ karoti.
Just as an undefiled moon illuminates the world, so too an unheedful bhikkhu, released from the defilements rooted in heedlessness, illuminates his own world of aggregates, sense bases, and elements (saṅkhāraloka), dispelling the darkness of defilements.
Cũng như mặt trăng không ô nhiễm chiếu sáng thế gian, một tỳ-kheo không phóng dật, thoát khỏi những ô nhiễm của sự phóng dật, cũng chiếu sáng thế gian của tự thân mình gồm các uẩn, xứ, giới, và diệt trừ bóng tối của phiền não.
Kusalena pidhīyatīti maggakusalena pidhīyati appaṭisandhikaṃ karīyati.
Kusalena pidhīyatīti (is obscured by skillful means) means it is blocked by the wholesome kamma of the path, rendering it unable to produce further rebirth.
Từ ‘ Kusalena pidhīyatī’ (được che đậy bởi thiện pháp) có nghĩa là được che đậy bởi thiện pháp của đạo lộ, khiến không còn tái sinh nữa.
Yuñjati buddhasāsaneti buddhasāsane kāyena vācāya manasā ca yuttappayutto viharati.
Yuñjati buddhasāsaneti (engages in the Buddha’s Dispensation) means he dwells earnestly engaged in the Buddha's Dispensation, by body, speech, and mind.
Từ ‘ Yuñjati buddhasāsane’ (chuyên cần trong giáo pháp của Đức Phật) có nghĩa là sống chuyên cần, tinh tấn bằng thân, khẩu, ý trong giáo pháp của Đức Phật.
Imā tisso therassa udānagāthā nāma.
These three are the elder’s verses of exaltation (udānagāthā).
Ba bài kệ này là những bài kệ cảm hứng (udānagāthā) của Tôn giả.
Disā hi meti idaṃ kira thero attano parittāṇākāraṃ karonto āha.
Disā hi me (My enemies)—the Elder, making a protective utterance for himself, said this.
Nghe nói Tôn giả đã nói ‘ Disā hi me’ (kẻ thù của tôi) để tạo ra sự bảo hộ cho chính mình.
Tattha disā hi meti mama sapattā.
Here, disā hi me means "my enemies".
Ở đây, ‘ Disā hi me’ có nghĩa là kẻ thù của tôi.
Ye maṃ evaṃ upavadanti – ‘‘yathā mayaṃ aṅgulimālena māritānaṃ ñātakānaṃ vasena dukkhaṃ vediyāma, evaṃ aṅgulimālopi vediyatū’’ti, te mayhaṃ disā catusaccadhammakathaṃ suṇantūti attho.
The meaning is: "May those who thus revile me—'Just as we experience suffering due to our relatives killed by Aṅgulimāla, so too may Aṅgulimāla experience suffering!'—may those enemies of mine listen to the discourse on the Four Noble Truths!"
Những người phỉ báng tôi rằng: “Chúng tôi phải chịu khổ đau vì những người thân bị Aṅgulimāla giết hại, mong Aṅgulimāla cũng phải chịu khổ đau như vậy”, những kẻ thù đó của tôi hãy lắng nghe pháp thoại về Tứ Diệu Đế.
Yuñjantūti kāyavācāmanehi yuttappayuttā viharantu.
Yuñjantūti (may they engage) means "may they dwell earnestly engaged by body, speech, and mind."
Từ ‘ Yuñjantū’ (hãy chuyên cần) có nghĩa là: Họ hãy sống chuyên cần, tinh tấn bằng thân, khẩu, ý.
Ye dhammamevādapayanti santoti ye santo sappurisā dhammaṃyeva ādapenti samādapenti gaṇhāpenti, te manujā mayhaṃ sapattā bhajantu sevantu payirupāsantūti attho.
Ye dhammamevādapayanti santoti (those good people who take up only the Dhamma) means: "May those good people (sappurisā) who establish, undertake, and make others accept the Dhamma—may my enemies associate with, attend upon, and serve those good people."
Ye dhammamevādapayanti santoti: Những bậc hiền thiện nào chỉ nắm giữ Pháp, khiến cho an trú tốt đẹp, khiến cho tiếp nhận Pháp của bậc thiện nhân, những người ấy, mong rằng các kẻ thù của tôi sẽ thân cận, phụng sự, và kính trọng. Đó là ý nghĩa.
Na hi jātu so mamaṃ hiṃseti yo mayhaṃ diso, so maṃ ekaṃseneva na hiṃseyya.
Na hi jātu so mamaṃ hiṃseti (may he never harm me) means: "May that enemy of mine certainly not harm me."
Na hi jātu so mamaṃ hiṃseti: Kẻ thù của tôi chắc chắn sẽ không làm hại tôi.
Aññaṃ vā pana kiñci nanti na kevalaṃ maṃ, aññampi pana kañci puggalaṃ mā hiṃsantu mā viheṭhentu.
Aññaṃ vā pana kiñci nanti (nor any other whatsoever) means: "Not only me, but may they also not harm or trouble any other person."
Aññaṃ vā pana kiñci nanti: Không chỉ riêng tôi, mà mong rằng họ cũng sẽ không làm hại hay quấy nhiễu bất kỳ người nào khác.
Pappuyya paramaṃ santinti paramaṃ santibhūtaṃ nibbānaṃ pāpuṇitvā.
Pappuyya paramaṃ santinti (having attained supreme peace) means "having attained Nibbāna, which is supreme peace."
Pappuyya paramaṃ santinti: Đạt đến Nibbāna, sự an tịnh tối thượng.
Rakkheyya tasathāvareti tasā vuccanti sataṇhā, thāvarā nittaṇhā.
Rakkheyya tasathāvareti: tasā (trembling ones) are those with craving; thāvarā (steadfast ones) are those without craving.
Rakkheyya tasathāvareti: Tasā được gọi là những người còn ái dục (sa-taṇhā), còn thāvarā là những người đã hết ái dục (nittaṇhā).
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo nibbānaṃ pāpuṇāti, so sabbaṃ tasathāvaraṃ rakkhituṃ samattho hoti.
This means: "One who attains Nibbāna is capable of protecting all 'trembling ones' and 'steadfast ones'."
Điều này có nghĩa là: Người nào đạt đến Nibbāna, người ấy có khả năng bảo vệ tất cả chúng sinh hữu vi và vô vi.
Tasmā mayhampi disā nibbānaṃ pāpuṇantu, evaṃ maṃ ekaṃseneva na hiṃsissantīti.
Therefore, "may my enemies also attain Nibbāna; then they will certainly not harm me."
Vì vậy, mong rằng các kẻ thù của tôi cũng sẽ đạt đến Nibbāna, như vậy họ chắc chắn sẽ không làm hại tôi.
Imā tisso gāthā attano parittaṃ kātuṃ āha.
These three verses were spoken to create a protection for himself.
Ba câu kệ này được nói ra để tự hộ trì cho mình.
Idāni attanova paṭipattiṃ dīpento udakañhi nayanti nettikāti āha.
Now, revealing his own practice, he said udakañhi nayanti nettikāti (Indeed, irrigators lead the water).
Bây giờ, để trình bày sự thực hành của chính mình, vị ấy nói: Udakañhi nayanti nettikā (Người dẫn nước dẫn nước đi).
Tattha nettikāti ye mātikaṃ sodhetvā bandhitabbaṭṭhāne bandhitvā udakaṃ nayanti.
Here, nettikā means those farmers who clean water channels, build embankments where they should be built, and lead the water to the desired place.
Trong đó, nettikā là những người làm sạch kênh mương, đắp đập ở nơi cần đắp, và dẫn nước đi.
Usukārāti usukārakā.
Usukārā means fletchers (arrow-makers).
Usukārā là những người thợ làm tên.
Namayantīti telakañjikena makkhetvā kukkuḷe tāpetvā unnatunnataṭṭhāne namentā ujuṃ karonti.
Namayantīti (they bend) means they coat them with oil and vinegar, heat them in embers, and straighten them by bending them at raised places.
Namayantīti: Họ bôi dầu và giấm, nung nóng trong tro trấu, và uốn thẳng những chỗ cong vênh.
Tejananti kaṇḍaṃ.
Tejanaṃ (an arrow) means an arrow.
Tejananti là mũi tên.
Tañhi issāso tejaṃ karoti, parañca tajjeti, tasmā tejananti vuccati.
For an archer makes it sharp, and it threatens others; therefore, it is called tejana.
Người thợ cung làm cho mũi tên sắc bén và dùng nó để đe dọa người khác, vì vậy nó được gọi là tejana (sự sắc bén, sự đe dọa).
Attānaṃ damayantīti yathā nettikā ujumaggena udakaṃ nayanti, usukārā tejanaṃ, tacchakā ca dāruṃ ujuṃ karonti, evamevaṃ paṇḍitā attānaṃ damenti ujukaṃ karonti nibbisevanaṃ karonti.
Attānaṃ damayantīti (they discipline themselves) means: Just as irrigators lead water along a straight path, fletchers straighten arrows, and carpenters straighten wood, even so, the wise discipline themselves, make themselves straight, and free themselves from roughness.
Attānaṃ damayantīti: Giống như những người dẫn nước dẫn nước đi theo đường thẳng, những người thợ làm tên uốn thẳng mũi tên, và những người thợ mộc làm thẳng gỗ, cũng vậy, những bậc hiền trí tự điều phục mình, làm cho mình ngay thẳng, và loại bỏ mọi sự thô bạo.
Tādināti iṭṭhāniṭṭhādīsu nibbikārena – ‘‘pañcahākārehi bhagavā tādī, iṭṭhāniṭṭhe tādī, vantāvīti tādī, cattāvīti tādī, tiṇṇāvīti tādī, tanniddesāti tādī’’ti (mahāni. 38; 192) evaṃ tādilakkhaṇappattena satthārā.
Tādināti (by the Imperturbable One) means by the Master (the Buddha) who has attained the characteristic of being tādin (imperturbable) in desirable and undesirable objects and so on—"The Blessed One is tādin in five ways: tādin in desirable and undesirable things, tādin in having vomited (kilesas), tādin in having abandoned (kilesas), tādin in having crossed over (saṃsāra), and tādin as designated by these qualities."
Tādināti: Bất biến trong những điều tốt và không tốt, v.v., như đã nói: "Đức Thế Tôn là Tādī (bất động) theo năm cách: Tādī trong những điều tốt và không tốt, Tādī vì đã nhổ bỏ (phiền não), Tādī vì đã từ bỏ (phiền não), Tādī vì đã vượt qua (phiền não), Tādī vì đã được chỉ định như vậy." (Mahāni. 38; 192). Như vậy, là do Vị Đạo Sư đã đạt được đặc tính Tādī.
Bhavanettīti bhavarajju, taṇhāyetaṃ nāmaṃ.
Bhavanettīti (the rope of existence) means the rope of existence; this is a name for craving (taṇhā).
Bhavanettīti là sợi dây của các cõi, đây là tên gọi của taṇhā (ái dục).
Tāya hi goṇā viya gīvāya rajjuyā, sattā hadaye baddhā taṃ taṃ bhavaṃ nīyanti, tasmā bhavanettīti vuccati.
For by that (craving), beings are led to various existences, bound at the heart, just as oxen are led by a rope at the neck; therefore, it is called bhavanetti.
Giống như những con bò bị buộc dây vào cổ và được dẫn đi, chúng sinh cũng bị buộc vào tim bằng ái dục đó và bị dẫn đến các cõi khác nhau, vì vậy nó được gọi là bhavanettī (sợi dây dẫn đến các cõi).
Phuṭṭho kammavipākenāti maggacetanāya phuṭṭho.
Phuṭṭho kammavipākenāti (touched by the ripening of kamma) means touched by the wholesome volition of the path (maggacetanā).
Phuṭṭho kammavipākenāti: Được chạm đến bởi ý chí đạo (maggacetanā).
Yasmā hi maggacetanāya kammaṃ paccati vipaccati ḍayhati, parikkhayaṃ gacchati, tasmā sā kammavipākoti vuttā.
Because kamma ripens, fully ripens, is burned, and goes to cessation by the volition of the path, that (volition) is called "kammavipāka" (ripening of kamma).
Vì nghiệp được nung nấu, được chín muồi, được thiêu đốt và đi đến sự diệt tận bởi ý chí đạo, nên ý chí đạo được gọi là kammavipāka (quả của nghiệp).
Tāya hi phuṭṭhattā esa aṇaṇo nikkileso jāto, na dukkhavedanāya aṇaṇo.
Because he was touched by that (maggacetanā), this person became aṇaṇo (debt-free), i.e., free from defilements, not debt-free due to being touched by painful feeling.
Do được chạm đến bởi ý chí đạo đó, vị ấy trở nên aṇaṇo (không nợ), tức là không còn phiền não, chứ không phải không còn nợ do cảm thọ khổ.
Bhuñjāmīti cettha theyyaparibhogo iṇaparibhogo dāyajjaparibhogo sāmiparibhogoti cattāro paribhogā veditabbā.
Here, in bhuñjāmī (I partake), four kinds of partaking should be understood: partaking as a thief, partaking as a debtor, partaking as an heir, and partaking as a master.
Trong bhuñjāmīti (tôi thọ dụng), có bốn loại thọ dụng cần được biết: thọ dụng trộm cắp, thọ dụng nợ, thọ dụng thừa kế, và thọ dụng làm chủ.
Tattha dussīlassa paribhogo theyyaparibhogo nāma.
Among these, the partaking of an immoral person is called partaking as a thief.
Trong đó, thọ dụng của người ác giới được gọi là thọ dụng trộm cắp.
So hi cattāro paccaye thenetvā bhuñjati.
For he partakes after stealing the four requisites.
Vì người ấy thọ dụng bốn vật dụng bằng cách trộm cắp.
Vuttampi cetaṃ ‘‘theyyāya vo, bhikkhave, raṭṭhapiṇḍo bhutto’’ti (pārā. 195).
This was also said: "Your alms-food, bhikkhus, is eaten as a theft."
Điều này cũng đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, món ăn khất thực của các ông đã được thọ dụng một cách trộm cắp."
Sīlavato pana apaccavekkhaṇaparibhogo iṇaparibhogo nāma.
However, the unreflecting partaking of a virtuous person is called partaking as a debtor.
Còn thọ dụng không quán xét của người giữ giới được gọi là thọ dụng nợ.
Sattannaṃ sekkhānaṃ paribhogo dāyajjaparibhogo nāma.
The partaking of the seven sekkhas (learners) is called partaking as an heir.
Thọ dụng của bảy bậc Hữu học được gọi là thọ dụng thừa kế.
Khīṇāsavassa paribhogo sāmiparibhogo nāma.
The partaking of an Arahant (khīṇāsava) is called partaking as a master.
Thọ dụng của bậc A-la-hán được gọi là thọ dụng làm chủ.
Idha kilesaiṇānaṃ abhāvaṃ sandhāya ‘‘aṇaṇo’’ti vuttaṃ.
Here, aṇaṇo was stated with reference to the absence of the debts of defilements.
Ở đây, từ "aṇaṇo" được nói đến để chỉ sự không có các món nợ phiền não.
‘‘Aniṇo’’tipi pāṭho.
"Aniṇo" is also a reading.
Cũng có bản đọc là "aniṇo".
Sāmiparibhogaṃ sandhāya ‘‘bhuñjāmi bhojana’’nti vuttaṃ.
Bhuñjāmi bhojanaṃ (I partake of food) was stated with reference to partaking as a master.
Từ "bhuñjāmi bhojanaṃ" (tôi thọ dụng món ăn) được nói đến để chỉ sự thọ dụng làm chủ.
Kāmaratisanthavanti duvidhesupi kāmesu taṇhāratisanthavaṃ mā anuyuñjatha mā karittha.
Kāmaratisanthavaṃ (communion with delight in sensual pleasures) means: "Do not engage in or make communion with delight in craving for both kinds of sensual pleasures (vatthukāma and kilesakāma)."
Kāmaratisanthavanti: Chớ có dính mắc hay thực hành sự vui thích và giao du với ái dục trong cả hai loại dục (vật dục và phiền não dục).
Nayidaṃ dummantitaṃ mamāti yaṃ mayā sammāsambuddhaṃ disvā pabbajissāmīti mantitaṃ, taṃ mama mantitaṃ na dummantitaṃ.
Nayidaṃ dummantitaṃ mamāti (this resolve of mine was not ill-conceived) means: "The resolve I made, 'Having seen the Perfectly Self-Awakened One, I will go forth (pabbajjā),' that resolve of mine was not ill-conceived."
Nayidaṃ dummantitaṃ mamāti: Điều tôi đã suy nghĩ rằng "khi thấy Đức Chánh Đẳng Giác, tôi sẽ xuất gia" thì đó không phải là một suy nghĩ sai lầm của tôi.
Saṃvibhattesu dhammesūti ahaṃ satthāti evaṃ loke uppannehi ye dhammā saṃvibhattā, tesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ nibbānaṃ, tadeva ahaṃ upagamaṃ upagato sampatto, tasmā mayhaṃ idaṃ āgamanaṃ svāgataṃ nāma gatanti.
Saṃvibhattesu dhammesu (among the doctrines expounded) means: "Among the Dhamma, which are expounded with characteristics—'I am the Teacher'—among those Dhamma that have arisen in the world, I have approached, I have reached, that Nibbāna which is supreme; therefore, this coming of mine is called a good coming, it has arrived."
Saṃvibhattesu dhammesūti: Trong các Pháp đã được phân chia bởi Đức Đạo Sư khi Ngài xuất hiện trên thế gian này, tôi đã đạt đến Nibbāna tối thượng, điều đó có nghĩa là sự đến của tôi là một sự đến tốt đẹp.
Tisso vijjāti pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayapaññā.
Tisso vijjā (The three knowledges) are the knowledge of previous existences, the divine eye, and the knowledge of the destruction of the Taints (āsavakkhayañāṇa).
Tisso vijjāti: Tam minh là Túc mạng minh, Thiên nhãn minh và Lậu tận minh.
Kataṃ buddhassa sāsananti yaṃ buddhassa sāsane kattabbakiccaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mayā kataṃ.
Kataṃ buddhassa sāsanaṃ (the Buddha’s Dispensation has been done) means: "Whatever task there was to be done in the Buddha's Dispensation, all that has been done by me."
Kataṃ buddhassa sāsananti: Tất cả những việc cần làm trong giáo pháp của Đức Phật đều đã được tôi hoàn thành.
Tīhi vijjāhi navahi ca lokuttaradhammehi desanaṃ matthakaṃ pāpesīti.
He brought the discourse to its culmination with the three knowledges and the nine supramundane qualities.
Vị ấy đã hoàn thành giáo pháp bằng ba minh và chín pháp siêu thế.
353. Evaṃ me sutanti piyajātikasuttaṃ.
353. Evaṃ me sutaṃ (Thus have I heard) is the Piyajātika Sutta.
353. Evaṃ me sutanti: Kinh Piyajātika.
Tattha neva kammantā paṭibhantīti na sabbena sabbaṃ paṭibhanti, pakatiniyāmena pana na paṭibhanti.
Here, neva kammantā paṭibhantīti (nor do occupations appear) does not mean they appear not at all, but rather they do not appear in the usual way.
Trong đó, neva kammantā paṭibhantīti: Không phải tất cả mọi công việc đều không hiện rõ, mà chúng không hiện rõ theo quy luật thông thường.
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same explanation applies to the second phrase (nor does food appear).
Cũng vậy đối với vế thứ hai.
Ettha ca na paṭibhātīti na ruccati.
Here, na paṭibhātīti (does not appear) means "is not pleasing."
Ở đây, na paṭibhātīti có nghĩa là không vừa ý.
Āḷāhananti susānaṃ.
Āḷāhanaṃ (a charnel ground) means a cemetery.
Āḷāhananti là nghĩa địa.
Aññathattanti vivaṇṇatāya aññathābhāvo.
Aññathattaṃ (an altered state) means a change of state due to discoloration.
Aññathattanti là sự biến đổi thành trạng thái khác do sự xấu xí.
Indriyāni nāma manoviññeyyā dhammā, patiṭṭhitokāsaṃ pana sandhāya idaṃ vuttaṃ.
Indriyāni (faculties) refers to phenomena cognizable by the mind, but here it is stated with reference to their physical bases (e.g., eye-sense base).
Indriyāni là những pháp được nhận thức bởi ý (manoviññeyya dhammā), nhưng ở đây được nói đến để chỉ nơi nương tựa của chúng.
Piyajātikāti piyato jāyanti.
Piyajātikāti (born from the beloved) means they arise from the beloved.
Piyajātikāti: Phát sinh từ điều yêu thích.
Piyappabhāvikāti piyato pabhavanti.
Piyappabhāvikāti (originating from the beloved) means they intensely originate from the beloved.
Piyappabhāvikāti: Bắt nguồn từ điều yêu thích.
355. Sace taṃ, mahārājāti tassa atthaṃ asallakkhayamānāpi satthari saddhāya evaṃ vadati.
355. Sace taṃ, mahārājāti (If, great king, that...)—she says this, even without fully understanding its meaning, out of faith in the Teacher.
355. Sace taṃ, mahārājāti: Mặc dù không nhận ra ý nghĩa của điều đó, nhưng do lòng tin vào Đức Đạo Sư, nàng đã nói như vậy.
Cara pireti apehi amhākaṃ pare, anajjhattikabhūteti attho.
Cara pireti (Go away, outsider) means "go away, Mallikā, our queen, who is not an insider, not one of us."
Cara pireti: Hãy đi đi, hỡi kẻ xa lạ của chúng tôi, ý nói là người không phải ruột thịt.
Atha vā cara pireti parato gaccha, mā idha tiṭṭhātipi attho.
Alternatively, cara pireti means "go forth, go elsewhere, do not stay here."
Hoặc cara pireti có nghĩa là hãy đi ra ngoài, chớ ở đây.
356. Dvidhā chetvāti asinā dve koṭṭhāse karonto chinditvā.
356. Dvidhā chetvāti (having cut into two parts) means "having cut into two pieces with a sword."
356. Dvidhā chetvāti: Chặt làm hai phần bằng thanh kiếm.
Attānaṃ upphālesīti teneva asinā attano udaraṃ phālesi.
Attānaṃ upphālesīti (he stabbed himself) means "he ripped open his own stomach with that very sword."
Attānaṃ upphālesīti: Ông ta tự mổ bụng bằng chính thanh kiếm đó.
Yadi hi tassa sā appiyā bhaveyya, idāni aññaṃ mātugāmaṃ gaṇhissāmīti attānaṃ na ghāteyya.
If that woman had been unpleasant to him, he would not have killed himself, thinking, ‘Now I will take another woman.’
Nếu người phụ nữ đó không được ông ta yêu thích, thì ông ta đã không tự sát mà sẽ lấy một người phụ nữ khác.
Yasmā panassa sā piyā ahosi, tasmā paralokepi tāya saddhiṃ samaṅgibhāvaṃ patthayamāno evamakāsi.
But because she was dear to him, he acted thus, wishing for association with her even in the next world.
Nhưng vì người phụ nữ đó được ông ta yêu thích, nên ông ta đã làm như vậy với mong muốn được đoàn tụ với nàng ở đời sau.
357. Piyā te vajirīti evaṃ kirassā ahosi – ‘‘sacāhaṃ, ‘bhūtapubbaṃ, mahārāja, imissāyeva sāvatthiyaṃ aññatarissā itthiyā’tiādikathaṃ katheyyaṃ, ‘ko te evaṃ akāsi, apehi natthi eta’nti maṃ paṭisedheyya, vattamāneneva naṃ saññāpessāmī’’ti cintetvā evamāha.
357. "Vajirī is dear to you"—Indeed, she thought thus: "If I were to relate a past story like, 'Formerly, great king, in this very Savatthī, there was a certain woman…', he might reject me, saying, 'Who did that to you? Go away, that is not true.' Therefore, I will make him understand with a current event." Having thought thus, she spoke.
357. Piyā te vajirīti: Có lẽ nàng đã nghĩ thế này: "Nếu ta kể câu chuyện kiểu như 'Thưa Đại vương, ngày xưa ở chính Sāvatthī này có một người phụ nữ nọ...', thì ngài sẽ cản ta lại mà nói rằng 'Ai đã làm điều đó cho bà? Hãy đi đi, không có chuyện đó đâu'. Ta sẽ làm cho ngài hiểu bằng một câu chuyện hiện tại." Nghĩ như vậy, nàng đã nói câu này.
Vipariṇāmaññathābhāvāti ettha maraṇavasena vipariṇāmo, kenaci saddhiṃ palāyitvā gamanavasena aññathābhāvo veditabbo.
Regarding "Vipariṇāmaññathābhāvā": here, vipariṇāma (change) should be understood as death, and aññathābhāva (alteration) as going away by eloping with someone.
Vipariṇāmaññathābhāvāti: Ở đây, sự biến đổi được hiểu là cái chết, còn sự thay đổi được hiểu là việc bỏ trốn với ai đó.
Piyā te ahanti kasmā sabbapacchā āha?
"Am I dear to you?" Why did she ask this last of all?
Piyā te ahanti: Tại sao lại nói sau cùng?
Evaṃ kirassā ahosi – ‘‘ayaṃ rājā mayhaṃ kupito, sacāhaṃ sabbapaṭhamaṃ ‘piyā te aha’nti puccheyyaṃ, ‘na me tvaṃ piyā, cara pire’ti vadeyya, evaṃ sante kathā patiṭṭhānaṃ na labhissatī’’ti kathāya patiṭṭhānatthaṃ sabbapacchā pucchi.
Indeed, she thought thus: "This king is angry with me. If I were to ask first, 'Am I dear to you?', he might say, 'You are not dear to me, go away, outsider!' If that were the case, the conversation would not get established." For the establishment of the conversation, she asked last of all.
Nàng (Mallikā) đã nghĩ thế này: "Vị vua này đang giận ta. Nếu ta hỏi trước tiên: 'Thiếp có phải là người được bệ hạ yêu quý không?', thì Ngài có thể nói: 'Ngươi không được ta yêu quý, hãy đi đi, người ngoài.' Nếu vậy, cuộc nói chuyện sẽ không thể tiếp tục." Vì muốn cuộc nói chuyện được tiếp tục, nàng đã hỏi sau cùng.
Kāsikosalesu chaḍḍitabhāvena vipariṇāmo, paṭirājūnaṃ hatthagamanavasena aññathābhāvo veditabbo.
In the case of Kāsi and Kosala, vipariṇāma (change) should be understood as being abandoned, and aññathābhāva (alteration) as falling into the hands of enemy kings.
Kāsikosalesu (ở xứ Kāsi và Kosala): cần hiểu là sự thay đổi do bị bỏ rơi, và sự khác biệt do rơi vào tay các vị vua đối địch.
358. Evaṃ me sutanti bāhitikasuttaṃ.
358. "Thus have I heard"—this is the Bāhitika Sutta.
358. Evaṃ me sutaṃ (Tôi nghe như vầy) là kinh Bāhitika.
Tattha ekapuṇḍarīkaṃ nāganti evaṃnāmakaṃ hatthiṃ.
Here, "Ekapuṇḍarīka Nāga" refers to an elephant with that name.
Ở đây, ekapuṇḍarīkaṃ nāgaṃ (con voi một hoa sen trắng) là con voi có tên như vậy.
Tassa kira phāsukānaṃ upari tālaphalamattaṃ paṇḍaraṭṭhānaṃ atthi, tenassa ekapuṇḍarīkoti nāmaṃ akaṃsu.
It is said that on its sides, there was a white spot the size of a Palmyra fruit, hence it was named Ekapuṇḍarīka.
Người ta nói rằng trên xương sườn của nó có một đốm trắng lớn bằng quả thốt nốt, vì vậy họ đặt tên cho nó là Ekapuṇḍarīka (Một hoa sen trắng).
Sirivaḍḍhaṃ mahāmattanti paccekahatthiṃ abhiruhitvā kathāphāsukatthaṃ saddhiṃ gacchantaṃ evaṃnāmakaṃ mahāmattaṃ.
"Sirivaḍḍha, the great minister" refers to a great minister of that name who was riding his own elephant and traveling together for pleasant conversation.
Sirivaḍḍhaṃ mahāmattaṃ (đại thần Sirivaḍḍha) là vị đại thần tên như vậy, đang cưỡi một con voi riêng để cùng đi nói chuyện một cách thoải mái.
Āyasmānoti ettha noti pucchāya nipāto.
In "Āyasmāno", the particle "no" is an interrogative particle.
Ở đây, trong āyasmāno (các bậc tôn giả), từ no là một tiểu từ dùng để hỏi.
Mahāmatto therassa saṅghāṭipattadhāraṇākāraṃ sallakkhetvā ‘‘evaṃ, mahārājā’’ti āha.
The great minister, observing the Elder's manner of holding his outer robe and alms-bowl, said, "Yes, Great King."
Vị đại thần đã nhận thấy cách Trưởng lão mang y Saṅghāṭi và bình bát, rồi nói: "Vâng, Đại vương."
359. Opārambhoti upārambhaṃ dosaṃ āropanāraho.
359. "Opārambho" means deserving reproach, blame.
359. Opārambho (đáng bị chỉ trích) là đáng bị gán cho tội lỗi.
Kiṃ pucchāmīti rājā pucchati.
"What shall I ask?" the king inquired.
Vua hỏi: "Tôi nên hỏi điều gì?"
Sundarivatthusmiṃ uppannamidaṃ suttaṃ, taṃ pucchāmīti pucchati.
This Sutta arose concerning Sundarī, and he asked, "Shall I ask about that?"
Vua hỏi: "Kinh này phát sinh từ câu chuyện về Sundarī, tôi xin hỏi về điều đó."
Yañhi mayaṃ, bhanteti, bhante, yaṃ mayaṃ viññūhīti idaṃ padaṃ gahetvā pañhena paripūretuṃ nāsakkhimhā, taṃ kāraṇaṃ āyasmatā evaṃ vadantena paripūritaṃ.
"For, venerable sir, that which we"—Venerable sir, we were unable to complete the question by taking the word "by the wise" as a cause; that cause has been completed by the Venerable One speaking thus.
Yañhi mayaṃ, bhante (Thưa Tôn giả, điều mà chúng tôi): Thưa Tôn giả, điều mà chúng tôi không thể hoàn thiện bằng cách đặt câu hỏi với từ "người trí", điều đó đã được Tôn giả hoàn thiện bằng cách nói như vậy.
360. Akusaloti akosallasambhūto.
360. "Akusalo" means born of unskillfulness.
360. Akusalo (bất thiện) là do sự thiếu khéo léo (vô minh) mà sinh ra.
Sāvajjoti sadoso.
"Sāvajjo" means blameworthy.
Sāvajjo (có lỗi) là có lỗi lầm như tham ái.
Sabyābajjhoti sadukkho.
"Sabyābajjho" means accompanied by distress.
Sabyābajjho (có sự đau khổ) là có sự đau khổ.
Dukkhavipākoti idha nissandavipāko kathito.
"Dukkhavipāko": here, the resultant suffering is stated as its consequence.
Dukkhavipāko (quả khổ) ở đây được nói đến là quả báo phụ.
Tassāti tassa evaṃ attabyābādhādīnaṃ atthāya pavattakāyasamācārassa.
"Tassā": for him whose bodily conduct proceeded for such self-affliction and so forth.
Tassā (đối với người ấy): đối với người có hành vi thân nghiệp như vậy, gây hại cho bản thân và những người khác.
Sabbākusaladhammapahīno kho, mahārāja, tathāgato kusaladhammasamannāgatoti ettha sabbesaṃyeva akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ vaṇṇetīti.
"Indeed, great king, the Tathāgata has abandoned all unwholesome states and is endowed with wholesome states": Does this describe the abandonment of all unwholesome states?
Trong câu Sabbākusaladhammapahīno kho, mahārāja, tathāgato kusaladhammasamannāgato (Thưa Đại vương, Như Lai đã đoạn trừ mọi pháp bất thiện, đầy đủ các pháp thiện), có phải là ca ngợi sự đoạn trừ tất cả các pháp bất thiện không?
Āma vaṇṇetīti vutte yathā pucchā, tathā attho vutto bhaveyya.
If it were said, "Yes, it describes it," then the meaning would be stated in accordance with the question.
Khi được hỏi: "Vâng, ca ngợi," thì ý nghĩa đã được nói phù hợp với câu hỏi.
Evaṃ byākaraṇaṃ pana na bhāriyaṃ.
However, such an answer is not weighty.
Tuy nhiên, cách trả lời như vậy không phải là khó.
Appahīnaakusalopi hi pahānaṃ vaṇṇeyya, bhagavā pana pahīnākusalatāya yathākārī tathāvādīti dassetuṃ evaṃ byākāsi.
For even one who has not abandoned unwholesome states could praise abandonment. But the Blessed One answered thus to show that, having abandoned unwholesome states, He is one who acts as He speaks.
Vì ngay cả người chưa đoạn trừ bất thiện cũng có thể ca ngợi sự đoạn trừ, nhưng Đức Thế Tôn đã trả lời như vậy để chỉ ra rằng Ngài nói như thế nào thì làm như thế đó, vì Ngài đã đoạn trừ bất thiện.
Sukkapakkhepi eseva nayo.
The same method applies to the wholesome side.
Đối với mặt thiện (sukkapakkha) cũng theo cách tương tự.
363. Bhagavato pādāsīti bhagavato niyyātesi.
363. "Bhagavato pādāsī" means presented it to the Blessed One.
363. Bhagavato pādāsīti (dâng lên Đức Thế Tôn): dâng lên Đức Thế Tôn.
Datvā ca pana gandhakuṭiyaṃ vitānaṃ katvā bandhi.
Having given it, he had it hung as a canopy in the Fragrant Hut.
Sau khi dâng cúng, Ngài đã làm một tấm trần che trong hương thất (Gandhakuṭi) và treo lên.
Tato paṭṭhāya gandhakuṭi bhiyyosomattāya sobhi.
From then on, the Fragrant Hut became even more beautiful.
Từ đó trở đi, hương thất càng trở nên lộng lẫy hơn.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Neyyapuggalassa pana vasena ayaṃ desanā niṭṭhitāti.
This discourse was concluded for the benefit of a person who needed guidance.
Tuy nhiên, bài thuyết pháp này đã kết thúc theo năng lực của người cần được giáo hóa.
364. Evaṃ me sutanti dhammacetiyasuttaṃ.
364. "Thus have I heard"—this is the Dhammacetiya Sutta.
364. Evaṃ me sutaṃ (Tôi nghe như vầy) là kinh Dhammacetiya.
Tattha medāḷupanti nāmetaṃ tassa, tassa hi nigamassa medavaṇṇā pāsāṇā kirettha ussannā ahesuṃ, tasmā medāḷupanti saṅkhaṃ gataṃ.
Here, "Medāḷupaṃ" is the name of that market town, for it is said that in that market town, fat-colored stones were abundant, hence it came to be known as Medāḷupa.
Ở đây, medāḷupaṃ là tên của thị trấn đó, vì người ta nói rằng ở thị trấn này có rất nhiều đá màu mỡ, do đó nó được gọi là Medāḷupa.
Senāsanaṃ panettha aniyataṃ, tasmā na taṃ vuttaṃ.
The dwelling place (senāsana) is not fixed here, therefore it is not mentioned.
Nơi ở (senāsana) ở đây không cố định, vì vậy nó không được đề cập.
Nagarakanti evaṃnāmakaṃ sakyānaṃ nigamaṃ.
"Nagarakam" refers to a market town of the Sakyans called Nagarakam.
Nagarakaṃ (thị trấn Nagaraka) là một thị trấn của dòng họ Sakya có tên như vậy.
Kenacideva karaṇīyenāti na aññena karaṇīyena, ayaṃ pana bandhulasenāpatiṃ saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi ekadivaseneva gaṇhathāti āṇāpesi, taṃdivasañcassa bhariyāya mallikāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ bhagavā nimantito, buddhappamukhe bhikkhusaṅghe gharaṃ āgantvā nisinnamatte ‘‘senāpati kālaṅkato’’ti sāsanaṃ āharitvā mallikāya adaṃsu.
"For some reason or other" means not for any other reason. Indeed, the king commanded that Bandhula Senāpati, along with his thirty-two sons, be seized on that very day. And on that day, the Blessed One, together with five hundred monks, had been invited by Mallikā, the commander’s wife. As soon as the Sangha, headed by the Buddha, had arrived at the house and sat down, a messenger brought news that "the commander has died" and delivered it to Mallikā.
Kenacideva karaṇīyenāti (vì một lý do nào đó): không phải vì lý do nào khác. Mà là, vị vua này đã ra lệnh: "Hãy bắt Bandhula Senāpati cùng với ba mươi hai người con trai của ông ta trong cùng một ngày." Vào ngày đó, Đức Thế Tôn cùng với năm trăm vị Tỳ-kheo đã được vợ của ông ta, Mallikā, thỉnh mời. Ngay khi Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu đến nhà và an tọa, họ đã mang tin tức "Senāpati đã qua đời" đến và trao cho Mallikā.
Sā paṇṇaṃ gahetvā mukhasāsanaṃ pucchi.
She took the letter and asked for the verbal message.
Nàng nhận lá thư và hỏi về tin tức trực tiếp.
‘‘Raññā ayye senāpati saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi ekappahāreneva gahāpito’’ti ārocesuṃ.
They reported, "Your Ladyship, the king had the commander, along with his thirty-two sons, seized and killed in a single stroke."
Họ báo: "Thưa phu nhân, vua đã ra lệnh bắt và giết Senāpati cùng với ba mươi hai người con trai của ông ta trong cùng một lúc."
Mahājanagataṃ mā karitthāti ovaṭṭikāya paṇṇaṃ katvā bhikkhusaṅghaṃ parivisi.
She made the letter into a small roll and served the Sangha, saying, "Do not make it known to the public."
Nàng nói: "Đừng để mọi người biết chuyện này!" và giấu lá thư vào lòng, rồi phục vụ Tăng đoàn.
Tasmiṃ samaye ekā sappicāṭi nīharitā, sā ummāre āhacca bhinnā, taṃ apanetvā aññaṃ āharāpetvā bhikkhusaṅghaṃ parivisi.
At that time, a jar of ghee was brought out; it struck the door-frame and broke. She removed it, had another one brought, and served the Sangha.
Vào lúc đó, một bình bơ sữa được mang ra, nó va vào ngưỡng cửa và vỡ. Nàng dọn dẹp nó đi, sai người mang một bình khác ra và phục vụ Tăng đoàn.
Satthā katabhattakicco kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ – ‘‘sappicāṭiyā bhinnapaccayā na cintetabba’’nti āha.
After the meal, the Master, wishing to initiate a discourse, said, "One should not worry on account of the broken ghee jar."
Sau khi hoàn tất bữa ăn, Đức Bổn Sư nói để bắt đầu câu chuyện: "Không cần phải bận tâm về việc bình bơ sữa bị vỡ."
Tasmiṃ samaye mallikā paṇṇaṃ nīharitvā bhagavato purato ṭhapetvā – ‘‘bhagavā imaṃ dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ senāpatino matasāsanaṃ, ahaṃ etampi na cintayāmi, sappicāṭipaccayā kiṃ cinteyyāmī’’ti āha.
At that time, Mallikā took out the letter, placed it before the Blessed One, and said, "Blessed One, this is the message of the commander’s death, along with his thirty-two sons. I do not worry about this either. Why should I worry on account of a ghee jar?"
Vào lúc đó, Mallikā lấy lá thư ra, đặt trước Đức Thế Tôn và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, đây là tin tức về cái chết của Senāpati cùng với ba mươi hai người con trai. Con không bận tâm về điều này, vậy tại sao con phải bận tâm về việc bình bơ sữa bị vỡ?"
Bhagavā – ‘‘mallike, mā cintayi, anamatagge saṃsāre nāma vattamānānaṃ hoti eta’’nti aniccatādipaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ katvā agamāsi.
The Blessed One said, "Mallikā, do not worry; in this beginningless Saṃsāra, such things happen to those who exist." Having delivered a discourse connected with impermanence and so forth, he departed.
Đức Thế Tôn nói: "Này Mallikā, đừng bận tâm. Trong vòng luân hồi vô thủy vô chung này, những điều như vậy thường xảy ra với chúng sinh." Ngài đã thuyết một bài pháp liên quan đến vô thường, v.v., rồi ra đi.
Mallikā dvattiṃsasuṇisāyo pakkosāpetvā ovādaṃ adāsi.
Mallikā summoned her thirty-two daughters-in-law and gave them admonition.
Mallikā cho gọi ba mươi hai người con dâu đến và ban lời khuyên.
Rājā mallikaṃ pakkosāpetvā ‘‘senāpatino amhākaṃ antare bhinnadoso atthi natthī’’ti pucchi.
The king summoned Mallikā and asked, "Was there any fault or breach between the commander and us?"
Vua cho gọi Mallikā đến và hỏi: "Giữa ta và Senāpati có lỗi lầm gì không?"
Natthi sāmīti.
"No, my lord," she replied.
"Thưa bệ hạ, không có."
So tassā vacanena tassa niddosabhāvaṃ ñatvā vippaṭisārī balavadomanassaṃ uppādesi.
Upon hearing her words, he realized the commander's innocence and experienced profound remorse.
Vua, sau khi biết sự vô tội của Senāpati qua lời nói của nàng, đã hối hận và phát sinh nỗi buồn sâu sắc.
So – ‘‘evarūpaṃ nāma adosakārakaṃ maṃ sambhāvayitvā āgataṃ sahāyakaṃ vināsesi’’nti tato paṭṭhāya pāsāde vā nāṭakesu vā rajjasukhesu vā cittassādaṃ alabhamāno tattha tattha vicarituṃ āraddho.
So, thinking, "I have destroyed such a faultless friend who came praising me," from that time onward, being unable to find joy in palaces, among dancing girls, or in the pleasures of kingship, he began to wander here and there.
Ông ta nghĩ: "Ta đã hủy hoại một người bạn đồng hành vô tội như vậy, người đã đến đây vì ta." Từ đó trở đi, ông ta không còn tìm thấy niềm vui trong cung điện, trong các buổi biểu diễn, hay trong các thú vui vương giả, và bắt đầu đi lang thang khắp nơi.
Etadeva kiccaṃ ahosi.
That mental displeasure itself became his business.
Đó chính là việc đã xảy ra.
Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kenacideva karaṇīyenā’’ti.
It was with reference to this matter that it was said, "for some reason or another."
Kinh nói "vì một lý do nào đó" là để chỉ điều này.
Dīghaṃ kārāyananti dīghakārāyano nāma bandhulasenāpatissa bhāgineyyo ‘‘etassa me mātulo adosakārako nikkāraṇena ghātito’’ti raññā senāpatiṭṭhāne ṭhapito.
Dīghakārāyana means Dīghakārāyana, the nephew of General Bandhula. King Kosala, having considered, "My uncle, who was faultless, was killed without cause," appointed him to the position of general.
Dīghaṃ Kārāyanaṃ (Dīgha Kārāyana) là tên của cháu trai Bandhula Senāpati. Vua đã bổ nhiệm ông ta vào vị trí Senāpati, vì ông ta đã nghĩ: "Ta đã giết chú của mình, một người vô tội, không có lý do."
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was said with reference to that.
Lời này được nói để chỉ điều đó.
Mahaccā rājānubhāvenāti mahatā rājānubhāvena, dharaṇitalaṃ bhindanto viya sāgaraṃ parivattento viya vicittavesasobhena mahatā balakāyenāti attho.
Mahaccā rājānubhāvenā means with great royal power; the meaning is, with a vast army splendid in varied attire, as if splitting the surface of the earth and turning over the ocean.
Mahaccā rājānubhāvenāti (với uy lực vương giả lớn lao): nghĩa là với uy lực vương giả lớn lao, với một đội quân hùng mạnh, trang phục lộng lẫy, như thể đang xé toạc mặt đất và khuấy động đại dương.
Pāsādikānīti dassaneneva saha rañjanakāni.
Pāsādikānī means charming just by seeing them.
Pāsādikānīti (dễ chịu): những nơi làm hài lòng ngay khi nhìn thấy.
Pasādanīyānīti tasseva vevacanaṃ.
Pasādanīyānī is a synonym for that.
Pasādanīyānīti (đáng tin cậy) là từ đồng nghĩa của từ đó.
Atha vā pāsādikānīti pasādajanakāni.
Or else, pāsādikānī means generating inspiration.
Hoặc pāsādikānīti (dễ chịu): những nơi tạo ra sự thanh tịnh.
Appasaddānīti nissaddāni.
Appasaddānī means noiseless.
Appasaddānīti (ít tiếng động): những nơi không có tiếng động.
Appanigghosānīti avibhāvitatthena nigghosena rahitāni.
Appanigghosānī means devoid of clamor due to not being manifest.
Appanigghosānīti (ít tiếng ồn): những nơi không có tiếng ồn ào do không rõ ràng.
Vijanavātānīti vigatajanavātāni.
Vijanavātānī means places where the winds of people have ceased.
Vijanavātānīti (ít người qua lại): những nơi không có gió thổi từ người qua lại.
Manussarāhasseyyakānīti manussānaṃ rahassakammānucchavikāni, rahassamantaṃ mantentānaṃ anurūpānīti attho.
Manussarāhasseyyakānī means suitable for the secret activities of humans, meaning appropriate for those discussing secret counsel.
Manussarāhasseyyakānīti (phù hợp cho những bí mật của con người): những nơi thích hợp cho những hành động bí mật của con người, nghĩa là phù hợp cho những người đang bàn bạc những kế hoạch bí mật.
Paṭisallānasāruppānīti nilīyanabhāvassa ekībhāvassa anucchavikāni.
Paṭisallānasāruppānī means suitable for solitude, for being alone.
Paṭisallānasāruppānī nghĩa là phù hợp với trạng thái ẩn dật, phù hợp với trạng thái ở một mình.
Yattha sudaṃ mayanti na tena tattha bhagavā payirupāsitapubbo, tādisesu pana payirupāsitapubbo, tasmā yādisesu sudaṃ mayanti ayamettha attho.
Yattha sudaṃ maya means that the Blessed One had not previously approached such a place there, but rather had approached similar places; therefore, the meaning here is, “in places such as those where we had previously approached.”
Yattha sudaṃ mayaṃ nghĩa là, Đức Thế Tôn chưa từng được hầu hạ tại nơi đó, nhưng đã từng được hầu hạ tại những nơi tương tự. Do đó, ý nghĩa ở đây là “những nơi mà chúng tôi từng”.
Atthi, mahārājāti paṇḍito senāpati ‘‘rājā bhagavantaṃ mamāyatī’’ti jānāti, so sace maṃ rājā ‘‘kahaṃ bhagavā’’ti vadeyya, adandhāyantena ācikkhituṃ yuttanti carapurise payojetvā bhagavato nivāsanaṭṭhānaṃ ñatvāva viharati.
Atthi, mahārājā means that the wise general knew, "The King holds the Blessed One dear." If the King were to ask him, "Where is the Blessed One?" it would be appropriate for him to disclose it without hesitation. Having dispatched scouts and ascertained the Blessed One's dwelling place, he remained there.
Atthi, mahārājā nghĩa là vị tướng quân thông thái biết rằng “Đức vua yêu mến Đức Thế Tôn”, nên ông ta nghĩ rằng nếu Đức vua hỏi mình “Đức Thế Tôn ở đâu?”, thì mình phải trả lời ngay lập tức. Vì vậy, ông đã phái người đi dò hỏi và biết được nơi Đức Thế Tôn đang trú ngụ.
Tasmā evamāha.
Therefore, he spoke thus.
Vì vậy, ông nói như thế.
Ārāmaṃ pāvisīti bahinigame khandhāvāraṃ bandhāpetvā kārāyanena saddhiṃ pāvisi.
Ārāmaṃ pāvisī means that, having established a camp outside the village, he entered the park together with Kārāyana.
Ārāmaṃ pāvisī nghĩa là, sau khi cho dựng doanh trại bên ngoài thị trấn, ông đi vào cùng với Kārāyana.
366. Vihāroti gandhakuṭiṃ sandhāyāhaṃsu.
366. Vihāro refers to the perfumed chamber (gandhakuṭi).
366. Vihāro là chỉ phòng hương (Gandhakuṭi).
Āḷindanti pamukhaṃ.
Āḷinda means the porch.
Āḷindaṃ là hiên nhà.
Ukkāsitvāti ukkāsitasaddaṃ katvā.
Ukkāsitvā means having made a coughing sound.
Ukkāsitvā là ho khan.
Aggaḷanti kavāṭaṃ.
Aggaḷa means the door-bolt.
Aggaḷa là cánh cửa.
Ākoṭehīti agganakhena īsakaṃ kuñcikacchiddasamīpe koṭehīti vuttaṃ hoti.
Ākoṭehī means to knock lightly with the tip of the fingernail near the keyhole.
Ākoṭehī nghĩa là, dùng móng tay gõ nhẹ gần lỗ khóa.
Dvāraṃ kira atiupari amanussā, atiheṭṭhā dīghajātikā koṭenti.
It is said that non-human beings knock very high on the door, and long-natured beings (nāgas) knock very low.
Người ta nói rằng, các phi nhân gõ cửa ở phía trên quá cao, còn các loài rồng thì gõ ở phía dưới quá thấp.
Tathā akoṭetvā majjhe chiddasamīpe koṭetabbaṃ, idaṃ dvārakoṭṭakavattanti dīpentā vadanti.
Thus, explaining that one should not knock in such a manner, but in the middle near the keyhole, which is the proper etiquette for knocking on a door, they say this.
Vì vậy, không nên gõ như thế mà nên gõ ở giữa, gần lỗ khóa. Các vị nói điều này để chỉ ra nghi thức gõ cửa.
Tatthevāti bhikkhūhi vuttaṭṭhāneyeva.
Tatthevā means right there where the bhikkhus had spoken.
Tatthevā nghĩa là ngay tại nơi các Tỳ-kheo đã nói.
Khaggañca uṇhīsañcāti desanāmattametaṃ,
Khaggañca uṇhīsañcā means this is merely an indication in the teaching.
Khaggañca uṇhīsañcā là một cách nói,
Āgatāni pana pañcapi rājakakudhabhaṇḍāni adāsi.
He gave the five royal regalia that had arrived.
Vị ấy đã giao năm vật biểu trưng vương quyền đã mang đến.
Kasmā pana adāsīti.
Why did he give them, then?
Tại sao lại giao?
Atigaruno sammāsambuddhassa santikaṃ uddhatavesena gantuṃ na yuttanti ca, ekakova upasaṅkamitvā attano rucivasena sammodissāmi cāti.
It was because it was not proper to go before the supremely venerable Perfectly Self-Enlightened One in an arrogant manner, and he wished to converse according to his own inclination by approaching alone.
Vì không phù hợp để đến gần Đức Chánh Đẳng Giác, bậc rất đáng tôn kính, với vẻ cao ngạo, và cũng vì muốn một mình đến gần và trò chuyện theo ý mình.
Pañcasu hi rājakakudhabhaṇḍesu nivattitesu tvaṃ nivattāti vattabbaṃ na hoti, sabbe sayameva nivattanti.
For when the five royal regalia are set aside, it is not necessary to say, "You, too, turn back"; everyone turns back on their own.
Vì khi năm vật biểu trưng vương quyền được cất đi, không cần phải nói “ngươi hãy lui lại”, tất cả mọi người sẽ tự động lui lại.
Iti imehi dvīhi kāraṇehi adāsi.
Thus, for these two reasons, he gave them.
Vì hai lý do này mà vị ấy đã giao.
Rahāyatīti rahassaṃ karoti nigūhati.
Rahāyatī means he keeps a secret, conceals it.
Rahāyatī nghĩa là giữ bí mật, che giấu.
Ayaṃ kirassa adhippāyo ‘‘pubbepi ayaṃ rājā samaṇena gotamena saddhiṃ catukkaṇṇamantaṃ mantetvā mayhaṃ mātulaṃ saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi gaṇhāpesi, idānipi catukkaṇṇamantaṃ mantetukāmo, kacci nu kho maṃ gaṇhāpessatī’’ti.
This was his intention: “In the past, this king, after secret counsel with the ascetic Gotama, had my uncle, along with his thirty-two sons, captured. Now, too, he wishes to hold secret counsel. Will he perhaps have me captured as well?”
Đây là ý nghĩ của ông ta: “Trước đây, vị vua này đã mật đàm với Sa-môn Gotama và bắt chú của ta cùng với ba mươi hai người con. Bây giờ, vị ấy lại muốn mật đàm. Liệu có phải vị ấy sẽ bắt ta không?”
Evaṃ kopavasenassa etadahosi.
Thus, being overpowered by anger, this thought occurred to him.
Vì thế, ý nghĩ này nảy sinh trong ông ta do sự tức giận.
Vivari bhagavā dvāranti na bhagavā uṭṭhāya dvāraṃ vivari, vivaratūti pana hatthaṃ pasāresi.
Vivari bhagavā dvāra means the Blessed One did not rise and open the door Himself; rather, He extended His hand as if to say, "Let it open!"
Vivari bhagavā dvāra nghĩa là Đức Thế Tôn không tự mình đứng dậy mở cửa, mà Ngài chỉ đưa tay ra ý muốn nói “hãy mở cửa”.
Tato – ‘‘bhagavā tumhehi anekesu kappakoṭīsu dānaṃ dadamānehi na sahatthā dvāravivaraṇakammaṃ kata’’nti sayameva dvāraṃ vivaṭaṃ.
Thereupon, as if saying, "Blessed One, you, who have given alms for many crores of aeons, have not performed the act of opening a door with your own hands," the door opened by itself.
Sau đó, cánh cửa tự động mở ra như thể nói rằng: “Đức Thế Tôn, Ngài đã bố thí trong vô số kiếp, chưa từng tự tay làm việc mở cửa.”
Taṃ pana yasmā bhagavato manena vivaṭaṃ, tasmā ‘‘vivari bhagavā dvāra’’nti vattuṃ vaṭṭati.
But since it opened by the Blessed One's intention, it is proper to say, " Vivari bhagavā dvāra" (The Blessed One opened the door).
Tuy nhiên, vì cánh cửa được mở ra do ý niệm của Đức Thế Tôn, nên có thể nói “Đức Thế Tôn đã mở cửa”.
Vihāraṃ pavisitvāti gandhakuṭiṃ pavisitvā.
Vihāraṃ pavisitvā means having entered the perfumed chamber.
Vihāraṃ pavisitvā nghĩa là đi vào phòng hương (Gandhakuṭi).
Tasmiṃ pana paviṭṭhamatteyeva kārāyano pañca rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā khandhāvāraṃ gantvā viṭaṭūbhaṃ āmantesi ‘‘chattaṃ samma ussāpehī’’ti.
As soon as he had entered, Kārāyana took the five royal regalia, went to the camp, and addressed Prince Viṭaṭūbha, saying, "My lord, raise the parasol!"
Ngay khi Đức vua vừa bước vào, Kārāyana liền cầm năm vật biểu trưng vương quyền, đi đến doanh trại và gọi Viṭaṭūbha: “Này bạn, hãy dựng lọng lên!”
Mayhaṃ pitā kiṃ gatoti?
"Where has my father gone?" he asked.
Cha của tôi đã đi đâu?
Pitaraṃ mā puccha, sace tvaṃ na ussāpesi, taṃ gaṇhitvā ahaṃ ussāpemīti.
"Do not ask about your father. If you do not raise it, I will take you and raise it myself," he said.
Đừng hỏi về cha của ngươi. Nếu ngươi không dựng lọng, ta sẽ bắt ngươi và tự dựng lọng.
‘‘Ussāpemi sammā’’ti sampaṭicchi.
"I will raise it, my lord," he assented.
“Vâng, thưa bạn, tôi sẽ dựng,” Viṭaṭūbha đồng ý.
Kārāyano rañño ekaṃ assañca asiñca ekameva ca paricārikaṃ itthiṃ ṭhapetvā – ‘‘sace rājā jīvitena atthiko, mā āgacchatū’’ti viṭaṭūbhassa chattaṃ ussāpetvā taṃ gahetvā sāvatthimeva gato.
Kārāyana, leaving one horse, a sword, and one attending woman for the King, said, "If the King desires his life, let him not come," and having had Viṭaṭūbha raise the parasol, took him and went to Sāvatthī.
Kārāyana để lại một con ngựa, một thanh gươm và một người hầu gái cho Đức vua, rồi nói: “Nếu Đức vua muốn sống, đừng đến đây nữa.” Sau đó, ông ta cho Viṭaṭūbha dựng lọng, rồi đưa Viṭaṭūbha về Sāvatthī.
367. Dhammanvayoti paccakkhañāṇasaṅkhātassa dhammassa anunayo anumānaṃ, anubuddhīti attho.
367. Dhammanvayo means the inference, the understanding, the comprehension of the Dhamma, which consists of direct knowledge.
367. Dhammanvayo nghĩa là sự suy luận, sự hiểu biết theo sau Pháp (dhamma), tức là trí tuệ trực tiếp.
Idāni yenassa dhammanvayena ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādi hoti, taṃ dassetuṃ idha panāhaṃ, bhantetiādimāha.
Now, to show by what kind of inference it is that "the Blessed One is a Perfectly Self-Enlightened One," etc., he says, Idha panāhaṃ, bhante, and so on.
Bây giờ, để chỉ ra Pháp (dhamma) mà nhờ đó vị ấy nói “Đức Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác”, v.v., Đức vua nói idha panāhaṃ, bhante v.v.
Tattha āpāṇakoṭikanti pāṇoti jīvitaṃ, taṃ mariyādaṃ anto karitvā, maraṇasamayepi carantiyeva, taṃ na vītikkamantīti vuttaṃ hoti.
In that passage, āpāṇakoṭika means including life as a boundary; it means that they practice even at the moment of death, not transgressing it.
Trong đó, āpāṇakoṭikaṃ nghĩa là lấy sinh mạng (pāṇa) làm giới hạn, tức là tu tập cho đến lúc chết, không vượt quá giới hạn đó.
‘‘Apāṇakoṭika’’ntipi pāṭho, ājīvitapariyantanti attho.
"Apāṇakoṭika" is also a reading, meaning until the end of life.
Cũng có bản đọc là “apāṇakoṭikaṃ”, nghĩa là cho đến cuối đời.
Yathā ekacce jīvitahetu atikkamantā pāṇakoṭikaṃ katvā caranti, na evanti attho.
The meaning is that they do not behave like some who, for the sake of life, transgress the precepts, making life their boundary.
Nghĩa là, không giống như một số người vì sinh mạng mà vượt qua giới hạn, tu tập cho đến cuối đời, mà là tu tập cho đến cuối đời.
Ayampi kho me, bhanteti buddhasubuddhatāya dhammasvākkhātatāya saṅghasuppaṭipannatāya ca etaṃ evaṃ hoti, evañhi me, bhante, ayaṃ bhagavati dhammanvayo hotīti dīpeti.
Ayampi kho me, bhante means, "This is so due to the Buddha's perfect enlightenment, the Dhamma's well-proclaimed nature, and the Sangha's good practice; indeed, Reverend Sir, this faith-following regarding the Blessed One is thus for me." This is what he reveals.
Ayampi kho me, bhante nghĩa là, điều này xảy ra như vậy là do Đức Phật là bậc thiện giác, Pháp được thuyết giảng khéo léo, và Tăng đoàn là bậc thực hành tốt. Vì vậy, thưa Thế Tôn, sự suy luận về Pháp của con đối với Đức Thế Tôn là như vậy. Đó là ý nghĩa mà câu này muốn chỉ ra.
Eseva nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Tương tự như vậy ở tất cả các chỗ khác.
369. Na viya maññe cakkhuṃ bandhanteti cakkhuṃ abandhante viya.
369. Na viya maññe cakkhuṃ bandhante means as if not binding the eyes.
369. Na viya maññe cakkhuṃ bandhante nghĩa là như không nhắm mắt.
Apāsādikañhi disvā puna olokanakiccaṃ na hoti, tasmā so cakkhuṃ na bandhati nāma.
For having seen something unpleasant, there is no need to look again; therefore, one is said not to bind the eyes.
Vì khi nhìn thấy điều không đẹp, không cần phải nhìn lại, nên người đó không nhắm mắt.
Pāsādikaṃ disvā punappunaṃ olokanakiccaṃ hoti, tasmā so cakkhuṃ bandhati nāma.
Having seen something pleasant, there is a need to look again and again; therefore, one is said to bind the eyes.
Khi nhìn thấy điều đẹp, cần phải nhìn đi nhìn lại, nên người đó nhắm mắt.
Ime ca apāsādikā, tasmā evamāha.
And these ascetics are unpleasant, so he spoke thus.
Những người này không đẹp, nên nói như vậy.
Bandhukarogo noti kularogo.
Bandhukarogo no means a family illness.
Bandhukarogo no nghĩa là bệnh gia truyền.
Amhākaṃ kule jātā evarūpā hontīti vadanti.
They say, "Those born in our family have such illnesses."
Họ nói rằng những bệnh như vậy thường xuất hiện trong gia đình chúng tôi.
Uḷāranti mahesakkhaṃ.
Uḷāra means mighty.
Uḷāraṃ nghĩa là có uy quyền lớn.
Pubbenāparanti pubbato aparaṃ visesaṃ.
Pubbenāpara means a superior distinction following a prior one.
Pubbenāparaṃ nghĩa là một sự đặc biệt khác so với trước.
Tattha kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiṃ nibbattento uḷāraṃ pubbe visesaṃ sañjānāti nāma, samāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gaṇhanto uḷāraṃ pubbato aparaṃ visesaṃ sañjānāti nāma.
In this context, one who cultivates a kasiṇa and then generates jhāna is said to discern a mighty distinction preceding another; one who, having made jhāna the proximate cause, develops vipassanā and attains Arahattaship is said to discern a mighty distinction following a prior one.
Trong đó, người thực hiện Kasiṇa-parikamma và đạt được Samāpatti được gọi là người nhận ra một sự đặc biệt lớn lao trước đó. Người lấy Samāpatti làm nền tảng, phát triển Vipassanā và đạt được A-la-hán quả được gọi là người nhận ra một sự đặc biệt khác lớn lao hơn so với trước.
373. Isidattapurāṇāti isidatto ca purāṇo ca.
373. Isidattapurāṇā refers to Isidatta and Purāṇa.
373. Isidattapurāṇā là Isidatta và Purāṇa.
Tesu eko brahmacārī, eko sadārasantuṭṭho.
Of these, one was a brahmacārī, and the other was content with his own wife.
Trong số đó, một người là Phạm hạnh, một người là người biết đủ với vợ mình.
Mamabhattāti mama santakaṃ bhattaṃ etesanti mamabhattā.
Mamabhattā means "my food," as in "they have my food."
Mamabhattā nghĩa là những người này có thức ăn của ta.
Mamayānāti mama santakaṃ yānaṃ etesanti mamayānā.
Mamayānā means "my vehicle," as in "they have my vehicle."
Mamayānā nghĩa là những người này có xe cộ của ta.
Jīvikāya dātāti jīvitavuttiṃ dātā.
Jīvikāya dātā means one who provides the means of livelihood.
Jīvikāya dātā nghĩa là người ban cho phương tiện sinh sống.
Vīmaṃsamānoti upaparikkhamāno.
Vīmaṃsamāno means scrutinizing, examining.
Vīmaṃsamāno nghĩa là đang xem xét, đang suy xét.
Tadā kira rājā niddaṃ anokkantova okkanto viya hutvā nipajji.
At that time, it is said, the king lay down as if he had fallen asleep, though he had not.
Vào lúc đó, Đức vua giả vờ ngủ say, nằm xuống.
Atha te thapatayo ‘‘katarasmiṃ disābhāge bhagavā’’ti pucchitvā ‘‘asukasmiṃ nāmā’’ti sutvā mantayiṃsu – ‘‘yena sammāsambuddho, tena sīse kate rājā pādato hoti.
Then those carpenters, having asked, "In which direction is the Blessed One?" and having heard, "In such-and-such a direction," consulted among themselves: "If we turn our heads towards the Fully Enlightened One, the king will be at our feet.
Sau đó, các vị quan thợ mộc hỏi “Đức Thế Tôn ở hướng nào?”, và khi nghe nói “ở hướng đó”, họ bàn bạc: “Nếu chúng ta quay đầu về phía Đức Chánh Đẳng Giác, Đức vua sẽ ở phía chân. Nếu chúng ta quay đầu về phía Đức vua, Đức Đạo Sư sẽ ở phía chân. Chúng ta nên làm gì đây?”
Yena rājā, tena sīse kate satthā pādato hoti, kiṃ karissāmā’’ti?
If we turn our heads towards the king, the Teacher will be at our feet. What shall we do?"
“Nếu quay đầu về phía nhà vua, thì Đức Bổn Sư sẽ ở phía chân của chúng ta, chúng ta sẽ làm gì đây?”
Tato nesaṃ etadahosi – ‘‘rājā kuppamāno yaṃ amhākaṃ deti, taṃ acchindeyya.
Then this thought occurred to them: "If the king becomes angry, he might confiscate what he has given us.
Rồi họ nghĩ: “Nếu Đức vua tức giận, ngài có thể tước đoạt những gì ngài đã ban cho chúng ta. Nhưng chúng ta không thể cố ý để Đức Đạo Sư ở phía chân được.” Thế là họ quay đầu về phía Đức vua, để ngài ở phía chân, rồi nằm xuống.
Na kho pana mayaṃ sakkoma jānamānā satthāraṃ pādato kātu’’nti rājānaṃ pādato katvā nipajjiṃsu.
But we cannot, knowing this, make the Teacher be at our feet." So they placed the king at their feet and lay down.
“Nhưng chúng ta không thể nào cố ý để Đức Bổn Sư ở phía chân của chúng ta được.” Rồi họ nằm xuống, quay đầu về phía chân của nhà vua.
Taṃ sandhāya ayaṃ rājā evamāha.
Referring to that, this king spoke thus.
Đức vua nói như vậy để ám chỉ điều đó.
374. Pakkāmīti gandhakuṭito nikkhamitvā kārāyanassa ṭhitaṭṭhānaṃ gato, taṃ tattha adisvā khandhāvāraṭṭhānaṃ gato, tatthāpi aññaṃ adisvā taṃ itthiṃ pucchi.
374. Pakkāmī (departed) means that the king left the Gandhakuti, went to Dīghakārāyana’s dwelling place, and not seeing him there, he went to the encampment. Not seeing anyone else there either, he questioned that woman.
374. Pakkāmī nghĩa là, Đức vua rời khỏi phòng hương (Gandhakuṭi), đi đến chỗ Kārāyana đang đứng. Không thấy ông ta ở đó, Đức vua đi đến chỗ doanh trại. Ở đó cũng không thấy ai khác, Đức vua hỏi người phụ nữ kia.
Sā sabbaṃ pavattiṃ ācikkhi.
She recounted the entire story.
Cô ta kể lại toàn bộ sự việc.
Rājā – ‘‘na idāni mayā ekakena tattha gantabbaṃ, rājagahaṃ gantvā bhāgineyyena saddhiṃ āgantvā mayhaṃ rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti rājagahaṃ gacchanto antarāmagge kaṇājakabhattañceva bhuñji, bahalaudakañca pivi.
The king thought, "Now I should not go there alone. I will go to Rājagaha, come back with my nephew, and take my kingdom." So, while going to Rājagaha, he ate coarse rice in the middle of the road and drank muddy water.
Nhà vua (Kosala) – “Bây giờ ta không thể đi một mình đến đó được. Ta sẽ đến Rājagaha, rồi cùng với cháu (Ajātasattu) trở lại giành lại vương quốc của ta.” – nghĩ vậy, trên đường đi đến Rājagaha, vua đã ăn cơm tấm và uống nước đục.
Tassa sukhumālapakatikassa āhāro na sammā pariṇāmi.
As he was of a delicate nature, the food did not digest properly.
Vì bản chất tinh tế của ngài, thức ăn không tiêu hóa tốt.
So rājagahaṃ pāpuṇantopi vikāle dvāresu pihitesu pāpuṇi.
He arrived at Rājagaha late, when the gates were closed.
Khi đến Rājagaha, ngài đến vào lúc cửa thành đã đóng vì quá giờ.
‘‘Ajja sālāyaṃ sayitvā sve mayhaṃ bhāgineyyaṃ passissāmī’’ti bahinagare sālāya nipajji.
Thinking, "Today I will sleep in the hall and tomorrow I will see my nephew," he lay down in a hall outside the city.
“Hôm nay ta sẽ ngủ ở nhà nghỉ này, ngày mai ta sẽ gặp cháu ta,” – nghĩ vậy, ngài nằm nghỉ trong một nhà nghỉ bên ngoài thành phố.
Tassa rattibhāge uṭṭhānāni pavattiṃsu, katipayavāre bahi nikkhami.
During the night, he had to get up repeatedly, going outside a few times.
Trong đêm, ngài bị tiêu chảy, đã đi ra ngoài vài lần.
Tato paṭṭhāya padasā gantuṃ asakkonto tassā itthiyā aṅke nipajjitvā balavapaccūse kālamakāsi.
From then on, being unable to walk, he lay in the lap of that woman and passed away in the strong dawn.
Từ đó trở đi, không thể đi bộ được, ngài nằm trong lòng người phụ nữ ấy và qua đời vào lúc rạng đông.
Sā tassa matabhāvaṃ ñatvā – ‘‘dvīsu rajjesu rajjaṃ kāretvā idāni parassa bahinagare anāthasālāya anāthakālakiriyaṃ katvā nipanno mayhaṃ sāmi kosalarājā’’tiādīni vadamānā uccāsaddena paridevituṃ ārabhi.
Knowing that he was dead, she began to lament loudly, saying, "My lord, King Pasenadi of Kosala, who ruled over two kingdoms, now lies dead, a helpless death, in a public hall outside someone else's city," and so on.
Người phụ nữ ấy biết ngài đã chết, liền bắt đầu than khóc lớn tiếng, nói rằng: “Đức vua Kosala, chủ nhân của tôi, người đã trị vì hai vương quốc, giờ đây lại nằm chết không người thân trong một nhà nghỉ vô chủ bên ngoài thành phố của người khác!”
Manussā sutvā rañño ārocesuṃ.
People heard her and reported it to the king.
Mọi người nghe thấy, liền báo cho vua (Ajātasattu).
Rājā āgantvā disvā sañjānitvā āgatakāraṇaṃ ñatvā mahāparihārena sarīrakiccaṃ karitvā ‘‘viṭaṭūbhaṃ gaṇhissāmī’’ti bheriṃ carāpetvā balakāyaṃ sannipātesi.
The king came, saw and recognized him, and understanding the reason for his arrival, performed the funeral rites with great respect. Then, thinking, "I will seize Viḍūḍabha," he had a drum beaten and assembled his army.
Vua (Ajātasattu) đến, nhìn thấy và nhận ra, biết được nguyên nhân ngài đến, liền tổ chức tang lễ trọng thể, rồi nghĩ: “Ta sẽ bắt Viṭaṭūbha,” – liền cho đánh trống tập hợp quân đội.
Amaccā pādesu patitvā – ‘‘sace, deva, tumhākaṃ mātulo arogo assa, tumhākaṃ gantuṃ yuttaṃ bhaveyya, idāni pana viṭaṭūbhopi tumhe nissāya chattaṃ ussāpetuṃ arahatiyevā’’ti saññāpetvā nivāresuṃ.
The ministers fell at his feet and dissuaded him, saying, "If, sire, your maternal uncle were well, it would be proper for you to go. But now, even Viḍūḍabha deserves to raise his parasol, relying on you."
Các quan đại thần phủ phục dưới chân (vua Ajātasattu) và can ngăn, nói: “Nếu, thưa Đại vương, cậu của ngài còn khỏe mạnh, thì ngài đi là phải. Nhưng bây giờ, ngay cả Viṭaṭūbha cũng xứng đáng giương lọng (làm vua) nhờ vào ngài.”
Dhammacetiyānīti dhammassa cittīkāravacanāni.
Dhammacetiyāni (shrines of Dhamma) means words of respect for the Dhamma.
Dhammacetiyāni có nghĩa là những lời ca ngợi Dhamma.
Tīsu hi ratanesu yattha katthaci cittīkāre kate sabbattha katoyeva hoti, tasmā bhagavati cittīkāre kate dhammopi katova hotīti bhagavā ‘‘dhammacetiyānī’’ti āha.
For indeed, among the three jewels, showing respect to any one of them is considered as showing respect to all; therefore, by showing respect to the Blessed One, the Dhamma is also respected, which is why the Blessed One said "dhammacetiyāni."
Vì khi sự tôn kính được thực hiện đối với bất kỳ viên ngọc nào trong ba viên ngọc báu, thì coi như đã thực hiện đối với tất cả. Do đó, khi sự tôn kính được thực hiện đối với Đức Thế Tôn, thì cũng coi như đã thực hiện đối với Dhamma. Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói: “Dhammacetiyāni”.
Ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, pubbabhāgapaṭipattibhūtānīti attho.
Ādibrahmacariyakāni means being the beginning of the Brahma-faring of the path, that is, being practices preparatory to it.
Ādibrahmacariyakāni có nghĩa là những điều khởi đầu của Phạm hạnh Đạo (magga-brahmacariya), tức là những thực hành sơ khởi.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng.