383. Evaṃ me sutanti brahmāyusuttaṃ.
383. Thus have I heard refers to the Brahmāyu Sutta.
383. Evaṃ me suta (Như vầy tôi nghe) là Kinh Brahmāyusutta.
Tattha mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti mahatāti guṇamahattenapi mahatā, saṅkhyāmahattenapi.
In this, with a great Saṅgha of bhikkhus means great both in terms of qualities and in terms of number.
Trong đó, mahatā bhikkhusaṅghena saddhi (cùng với đại chúng Tỳ-khưu) có nghĩa là mahatā (lớn) cả về phẩm hạnh và số lượng.
So hi bhikkhusaṅghe guṇehipi mahā ahosi appicchatādiguṇasamannāgatattā, saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā.
Indeed, that Saṅgha of bhikkhus was great in qualities, being endowed with virtues such as having few wishes, and also great in number, being five hundred in count.
Vì Tăng đoàn Tỳ-khưu ấy lớn về phẩm hạnh do được trang bị các phẩm hạnh như ít dục, và cũng lớn về số lượng do có năm trăm vị.
Bhikkhūnaṃ saṅghena bhikkhusaṅghena, diṭṭhisīlasāmaññasaṅghātasaṅkhātena samaṇagaṇenāti attho.
By a Saṅgha of bhikkhus refers to an assembly of recluses united by common views and morality.
Bhikkhusaṅghena (với Tăng đoàn Tỳ-khưu) có nghĩa là với nhóm Sa-môn được tập hợp với sự đồng nhất về kiến giải và giới hạnh.
Saddhinti ekato.
Saddhiṃ means "together with."
Saddhi (cùng với) có nghĩa là cùng một chỗ.
Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca mattā etesanti pañcamattāni.
With five hundred bhikkhus, approximately (pañcamattehi bhikkhusatehi) means "whose measure is five," hence "pañcamattāni."
Pañcamattehi bhikkhusatehi (với khoảng năm trăm Tỳ-khưu) có nghĩa là có năm trăm là số lượng của họ, nên là pañcamattāni.
Mattāti pamāṇaṃ vuccati, tasmā yathā bhojane mattaññūti vutte bhojane mattaṃ jānāti pamāṇaṃ jānātīti attho hoti, evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañcamattā pañcapamāṇanti evamattho daṭṭhabbo.
The word "matta" refers to a measure. Therefore, just as when "moderate in food" is said, it means one knows the measure of food, even so here, it should be understood that the measure of these hundreds of bhikkhus is five, meaning "five hundred in number."
Mattā được gọi là số lượng, vì vậy, giống như khi nói "bhojane mattaññū" có nghĩa là "biết số lượng trong bữa ăn, biết chừng mực", thì ở đây cũng vậy, nên hiểu là "năm trăm vị Tỳ-khưu đó có số lượng là năm trăm, có chừng mực là năm trăm".
Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni.
"Hundreds of bhikkhus" are bhikkhusatāni.
Satāni (trăm) của Tỳ-khưu là bhikkhusatāni (trăm Tỳ-khưu).
Tehi pañcamattehi bhikkhusatehi.
By these five hundred bhikkhus, approximately.
Pañcamattehi bhikkhusatehi (với khoảng năm trăm Tỳ-khưu) là với những Tỳ-khưu đó.
Vīsavassasatikoti vīsādhikavassasatiko.
Vīsavassasatiko means "one hundred years old with twenty additional years."
Vīsavassasatiko (một trăm hai mươi tuổi) có nghĩa là một trăm tuổi cộng thêm hai mươi năm.
Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ.
Of the three Vedas refers to the Ṛgveda, Yajurveda, and Sāmaveda.
Tiṇṇaṃ vedāna (ba bộ Veda) có nghĩa là Ṛgveda, Yajurveda và Sāmaveda.
Oṭṭhapahatakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū.
Pāragū means "one who has gone to the other shore" by way of reciting them (oṭṭhapahata-karaṇavasena).
Đã vượt qua bờ bên kia bằng cách thực hành tụng niệm (oṭṭhapahatakaraṇa) nên là pāragū (người đã đến bờ bên kia).
Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ, nighaṇḍūti nāmanighaṇṭurukkhādīnaṃ vevacanappakāsakaṃ satthaṃ.
Together with the Nighaṇḍu and the Keṭubha texts, it is called sanighaṇḍukeṭubhānaṃ. Nighaṇḍu is a text that reveals synonyms of terms like Nighaṇḍu trees and so on.
Cùng với từ điển và ngữ pháp là sanighaṇḍukeṭubhānaṃ. Nighaṇḍū (từ điển) là bộ sách giải thích các từ đồng nghĩa của các danh từ như cây cối.
Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāya satthaṃ.
Keṭubha is a text that devises various linguistic actions and modes of expression for the benefit of poets/wise ones.
Keṭubha (ngữ pháp) là bộ sách về các biến đổi của động từ và cách dùng từ, hữu ích cho các nhà thơ.
Saha akkharappabhedena sakkharappabhedānaṃ.
Together with the differentiation of letters, it is called sakkharappabhedānaṃ.
Cùng với phân loại chữ cái là sakkharappabhedānaṃ.
Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca.
Akkharappabhedo refers to the Sikkhā and Nirutti texts.
Akkharappabhedo (phân loại chữ cái) là Sikkhā (ngữ âm học) và Nirutti (ngữ pháp).
Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti īdisavacanappaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tesaṃ itihāsapañcamānaṃ.
Itihāsapañcamānaṃ: having made the Atharva Veda the fourth, Itihāsa, consisting of ancient tales, replete with such sayings as ‘Itiha āsa, itiha āsā’ (‘Thus it was,’ ‘Thus it was hoped’), is the fifth; for those for whom itihāsa is the fifth, it is itihāsapañcamānaṃ.
Itihāsapañcamānaṃ (có Itihāsa là thứ năm) có nghĩa là, Atharvaveda được coi là thứ tư, và Itihāsa, tức là các câu chuyện cổ xưa có liên quan đến các câu nói như "itiha āsa itiha āsā" (chuyện xưa kể rằng), là thứ năm của các bộ Veda này. Do đó, itihāsapañcamānaṃ (của những bộ có Itihāsa là thứ năm).
Padañca tadavasesañca byākaraṇaṃ adhīyati pavedeti cāti padako veyyākaraṇo.
One who studies and proclaims the Padas (words) and the remaining Vyākaraṇa (grammar) is called a padako veyyākaraṇo (one versed in words and grammar).
Người học và giảng giải các từ và ngữ pháp còn lại là padako veyyākaraṇo (người thông thạo từ ngữ và ngữ pháp).
Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ.
Lokāyataṃ is called the doctrine of sophistry (vitaṇḍavāda).
Lokāyataṃ (triết học duy vật) được gọi là bộ sách về các luận điểm ngụy biện.
Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇadīpakaṃ dvādasasahassaganthappamāṇaṃ satthaṃ, yattha soḷasasahassagāthāparimāṇāya buddhamantā nāma ahesuṃ, yesaṃ vasena ‘‘iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā nāma honti, iminā dve aggasāvakā, asītimahāsāvakā, buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhāko, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattī’’ti ayaṃ viseso ñāyati.
Mahāpurisalakkhaṇaṃ is a text of twelve thousand treatises that explains the characteristics of great men like the Buddhas, etc., where there were Buddhamantā (Buddha-mantras) measuring sixteen thousand stanzas, by virtue of which this distinction is known: “Those endowed with this characteristic are Buddhas, those with this are Paccekabuddhas, with this are the two chief disciples, with this are the eighty great disciples, the Buddha’s mother, the Buddha’s father, the chief attendant, the chief female attendant, and the Wheel-turning Monarch.”
Mahāpurisalakkhaṇa (Đại nhân tướng) là bộ kinh điển gồm mười hai ngàn câu kệ, làm sáng tỏ các tướng hảo của các bậc đại nhân như chư Phật, v.v., trong đó có mười sáu ngàn câu kệ được gọi là Buddhamantā (Phật chú), nhờ đó mà sự phân biệt này được biết đến: “Với tướng hảo này thì gọi là Phật, với tướng hảo này thì gọi là Độc Giác Phật, với tướng hảo này thì gọi là hai vị Thượng Thủ Thanh Văn, tám mươi vị Đại Thanh Văn, Phật Mẫu, Phật Phụ, Thượng Thủ Thị Giả nam, Thượng Thủ Thị Giả nữ, vua Chuyển Luân.”
Anavayoti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūno paripūrakārī, avayo na hotīti vuttaṃ hoti.
Anavayo: in these Lokāyata and Mahāpurisalakkhaṇa texts, there is no deficiency, it is complete; it is said that there is no 'avayo' (loss/shortcoming).
Anavayo (không thiếu sót) có nghĩa là không thiếu, hoàn hảo trong các tướng hảo của bậc Đại nhân thế gian này; được nói là không có sự thiếu sót.
Avayo nāma yo tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ na sakkoti.
Avayo (loss/shortcoming) is one who is unable to preserve those texts in terms of both meaning and composition.
Avayo (thiếu sót) là người không thể ghi nhớ chúng về cả nghĩa lẫn văn bản.
Assosi khotiādīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sāleyyakasutte (ma. ni. 1.439 ādayo) vuttameva.
What needs to be said regarding Assosi kho and so on has already been stated in the Sāleyyaka Sutta.
Những gì cần nói trong Assosi kho (nghe rằng) v.v., đều đã được nói trong kinh Sāleyyaka (Trung Bộ 1.439, v.v.).
384. Ayaṃ tātāti ayaṃ mahallakatāya gantuṃ asakkonto māṇavaṃ āmantetvā evamāha.
384. Ayaṃ tātā—this Brāhmaṇa, being old and unable to go, addressed the young man thus.
384. Ayaṃ tātā (Này con) có nghĩa là vị ấy nói như vậy khi gọi vị Bà-la-môn trẻ, vì già cả không thể đi được.
Apica esa brāhmaṇo cintesi ‘‘imasmiṃ loke ‘ahaṃ buddho ahaṃ buddho’ti uggatassa nāmaṃ gahetvā bahū janā vicaranti, tasmā na me anussavamatteneva upasaṅkamituṃ yuttaṃ.
Moreover, this Brāhmaṇa reflected: "In this world, many people wander about assuming the name of 'I am a Buddha, I am a Buddha,' so it is not proper for me to approach merely based on hearsay.
Hơn nữa, vị Bà-la-môn ấy nghĩ: “Trong thế gian này, nhiều người đi lại tự xưng là ‘Ta là Phật, ta là Phật’, vì vậy ta không nên đến gần chỉ dựa vào lời đồn.”
Ekaccañhi upasaṅkamantassa apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati.
Indeed, to approach some may lead to difficulty in leaving, and misfortune may arise."
“Vì khi đến gần một số người, việc rời đi cũng khó khăn, và điều bất lợi cũng có thể phát sinh.”
Yaṃnūnāhaṃ mama antevāsikaṃ pesetvā ‘buddho vā no vā’ti jānitvā upasaṅkameyya’’nti tasmā māṇavaṃ āmantetvā ‘‘ayaṃ tātā’’tiādimāha.
Therefore, he addressed the young man, saying, "Ayaṃ tātā," intending to send his disciple to find out "whether he is a Buddha or not" before approaching.
“Vậy thì tốt hơn là ta nên sai đệ tử của mình đi, để biết được ‘có phải là Phật hay không’, rồi sau đó ta sẽ đến gần.” Vì vậy, ông gọi vị Bà-la-môn trẻ và nói: “Này con,” v.v.
Taṃ bhavantanti tassa bhavato.
Taṃ bhavantaṃ means "that venerable one."
Taṃ bhavanta (vị tôn giả ấy) có nghĩa là của vị tôn giả ấy.
Tathā santaṃyevāti tathā satoyeva.
Tathā santaṃyevā means "being exactly so."
Tathā santaṃyevā (chỉ là như thế) có nghĩa là chỉ là như vậy.
Idañhi itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ.
This indeed is a word used in the sense of describing a state of being.
Thật vậy, đây là một từ ngữ được dùng để chỉ trạng thái như vậy.
Yathā kathaṃ panāhaṃ, bhoti ettha kathaṃ panāhaṃ, bho, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmi, yathā sakkā so ñātuṃ, tathā me ācikkhāti attho.
Yathā kathaṃ panāhaṃ, bho: here, the meaning is, "How, venerable sir, shall I know that venerable Gotama? Teach me in such a way that he may be known."
Yathā kathaṃ panāhaṃ, bho (Làm sao tôi có thể biết, thưa ngài) ở đây có nghĩa là: “Thưa ngài, làm sao tôi có thể biết được tôn giả Gotama ấy? Xin ngài hãy chỉ cho tôi cách để biết được Ngài.”
Yathāti vā nipātamattamevetaṃ.
Or yathā is merely a particle.
Hoặc yathā (như thế nào) chỉ là một giới từ.
Kathanti ayaṃ ākārapucchā, kenākārenāhaṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmīti attho.
Kathaṃ is a question of manner; the meaning is, "By what manner shall I know the Venerable Gotama?"
Kathaṃ (làm sao) là một câu hỏi về cách thức, có nghĩa là: “Bằng cách nào tôi có thể biết được tôn giả Gotama?”
Evaṃ vutte kira naṃ upajjhāyo – ‘‘kiṃ tvaṃ, tāta, pathaviyaṃ ṭhito pathaviṃ na passāmīti viya candimasūriyānaṃ obhāse ṭhito candimasūriye na passāmīti viya vadasī’’tiādīni vatvā jānanākāraṃ dassento āgatāni kho tātātiādimāha.
It is said that when this was said, his preceptor, wishing to show the way of knowing, after saying things like, "Why do you, dear one, speak as if standing on the earth you do not see the earth, or as if standing in the light of the moon and sun you do not see the moon and sun?" began with āgatāni kho tātā (Indeed, dear one, they have come…).
Khi được nói như vậy, vị thầy Ācariya đã nói với người ấy: “Này con, sao con lại nói như thể con đang đứng trên đất mà không thấy đất, hay đang đứng dưới ánh sáng mặt trăng mặt trời mà không thấy mặt trăng mặt trời?” v.v., và để chỉ cách nhận biết, ông nói: Āgatāni kho tātā (Này con, những điều ấy đã được ghi lại) v.v.
Tattha mantesūti vedesu.
Therein, mantesu means "in the Vedas."
Trong đó, mantesu (trong các bài chú) có nghĩa là trong các kinh Veda.
Tathāgato kira uppajjissatīti paṭikacceva suddhāvāsā devā vedesu lakkhaṇāni pakkhipitvā ‘‘buddhamantā nāma ete’’ti brāhmaṇavesena vede vācenti ‘‘tadanusārena mahesakkhā sattā tathāgataṃ jānissantī’’ti.
It is said that the devas of the Suddhāvāsa realms, foreknowing that the Tathāgata would arise, inserted the characteristics in the Vedas and, teaching the Vedas in the guise of Brahmins, said, "These are the Buddha-mantras," so that "mighty beings would know the Tathāgata according to them."
Thật vậy, khi Đức Như Lai sắp xuất hiện, chư thiên Suddhāvāsa đã đặt các tướng hảo vào các kinh Veda và nói: “Đây là những Phật chú”, rồi dưới hình dạng Bà-la-môn, họ tụng đọc các kinh Veda, với ý nghĩ rằng: “Nhờ đó, những chúng sinh có đại oai lực sẽ nhận biết được Đức Như Lai.”
Tena pubbe vedesu mahāpurisalakkhaṇāni āgacchanti.
Because of that, the characteristics of a great man appeared in the Vedas in the past.
Vì vậy, trước đây, các tướng hảo của bậc Đại nhân đã xuất hiện trong các kinh Veda.
Parinibbute pana tathāgate anukkamena antaradhāyanti, tena etarahi natthi.
But after the Tathāgata attained parinibbāna, they gradually disappeared, which is why they are not present now.
Nhưng sau khi Đức Như Lai nhập Niết Bàn, chúng dần dần biến mất, vì vậy hiện nay không còn nữa.
Mahāpurisassāti paṇidhisamādānañāṇakaruṇādiguṇamahato purisassa.
Mahāpurisassā means "of a great person, great by qualities such as aspirations, vows, wisdom, and compassion."
Mahāpurisassā (của bậc Đại nhân) có nghĩa là của một người vĩ đại với các đức tính như nguyện ước, sự thọ trì, trí tuệ, lòng từ bi, v.v.
Dveyeva gatiyoti dve eva niṭṭhā.
Dveyeva gatiyo means "only two destinations."
Dveyeva gatiyo (chỉ có hai con đường) có nghĩa là chỉ có hai kết cục.
Kāmañcāyaṃ gatisaddo – ‘‘pañca kho imā, sāriputta, gatiyo’’tiādīsu (ma. ni. 1.153) bhavabhede vattati, ‘‘gati migānaṃ pavana’’ntiādīsu (pari. 339) nivāsaṭṭhāne, ‘‘evaṃ adhimattagatimanto’’tiādīsu (ma. ni. 1.161) paññāya, ‘‘gatigata’’ntiādīsu visaṭabhāve, idha pana niṭṭhāyaṃ vattatīti veditabbo.
Although this word gati occurs in the sense of realms of existence, as in "Sāriputta, there are these five destinations" and so on, and in the sense of dwelling place, as in "The forest is the dwelling place of animals" and so on, and in the sense of wisdom, as in "Thus endowed with excessive wisdom" and so on, and in the sense of diffusion, as in "disseminated"; here, however, it is to be understood as meaning "destination."
Mặc dù từ gati (con đường) này được dùng để chỉ các loại hữu (tồn tại) trong các ngữ cảnh như “Này Sāriputta, có năm con đường này” (Trung Bộ 1.153), để chỉ nơi ở trong các ngữ cảnh như “Rừng là nơi trú ngụ của các loài thú” (Pari. 339), để chỉ trí tuệ trong các ngữ cảnh như “Người có trí tuệ siêu việt như vậy” (Trung Bộ 1.161), và để chỉ trạng thái giải thoát trong các ngữ cảnh như “gatigata” (đã đi đến), nhưng ở đây nó được hiểu là chỉ kết cục.
Tattha kiñcāpi yehi samannāgato rājā hoti, na teheva buddho hoti, jātisāmaññato pana tāniyeva tānīti vuccanti.
Although he who is endowed with the characteristics of a king is not thereby a Buddha, yet, due to the commonality of genus, those very characteristics are spoken of as such.
Trong đó, mặc dù những tướng hảo mà một vị vua sở hữu không phải là những tướng hảo mà một vị Phật sở hữu, nhưng vì cùng một loại bản chất (jāti), nên chúng được gọi là như nhau.
Tena vuttaṃ – ‘‘yehi samannāgatassā’’ti.
Therefore it is said: " yehi samannāgatassā" (who is endowed with these).
Vì vậy, đã nói: “Với những tướng hảo mà một người sở hữu…”
Sace agāraṃ ajjhāvasatīti yadi agāre vasati, rājā hoti cakkavattī.
Sace agāraṃ ajjhāvasatī means "if he dwells in a household," he becomes a Wheel-turning Monarch.
Sace agāraṃ ajjhāvasatī (Nếu sống trong gia đình) có nghĩa là nếu sống trong gia đình, thì là một vị vua Chuyển Luân.
Catūhi acchariyadhammehi saṅgahavatthūhi ca lokaṃ rañjanato rājā.
He is called rājā (king) because he delights the world with four marvelous qualities and four bases of sympathy.
Được gọi là rājā (vua) vì làm hài lòng thế gian bằng bốn pháp kỳ diệu và các pháp nhiếp hóa.
Cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vatteti, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī.
He rolls the cakka-ratana (wheel treasure), he rolls with the four wheels of success, he rolls others with them, and he is one in whom there is the rolling of the wheels of deportment for the welfare of others, so he is called cakkavattī.
Được gọi là cakkavattī (Chuyển Luân Vương) vì làm xoay chuyển bánh xe báu (cakkaratana), làm xoay chuyển bằng bốn bánh xe thành tựu (sampatticakka), làm xoay chuyển người khác bằng chúng, và vì có sự xoay chuyển của các bánh xe oai nghi vì lợi ích của người khác.
Ettha ca rājāti sāmaññaṃ, cakkavattīti visesanaṃ.
Here, rājā is general, and cakkavattī is specific.
Ở đây, rājā là danh từ chung, cakkavattī là từ đặc biệt.
Dhammena caratīti dhammiko, ñāyena samena vattatīti attho.
He practices according to Dhamma, so he is dhammiko; the meaning is, he conducts himself justly and equitably.
Được gọi là dhammiko (người có pháp) vì hành xử theo pháp, có nghĩa là hành xử một cách công bằng và chính đáng.
Dhammena rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā.
He became king by obtaining kingship through Dhamma, so he is dhammarājā.
Được gọi là dhammarājā (Pháp Vương) vì đạt được vương quyền một cách hợp pháp và trở thành vua.
Parahitadhammakaraṇena vā dhammiko, attahitadhammakaraṇena dhammarājā.
Or dhammiko by performing Dhamma for the welfare of others, and dhammarājā by performing Dhamma for his own welfare.
Hoặc dhammiko (người có pháp) vì thực hành pháp vì lợi ích của người khác, dhammarājā (Pháp Vương) vì thực hành pháp vì lợi ích của bản thân.
Caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya catubbidhadīpabhūsitāya ca pathaviyā issaroti attho.
He is lord over the four ends, so he is cāturanto; the meaning is, he is lord over the earth bounded by the four oceans and adorned with the four continents.
Được gọi là cāturanto (bốn biên) vì là chủ tể của bốn phương, có nghĩa là chủ tể của toàn bộ trái đất được trang hoàng bởi bốn châu lục và bốn đại dương.
Ajjhattaṃ kopādipaccatthike bahiddhā ca sabbarājāno vijesīti vijitāvī.
He conquers internal enemies like anger, etc., and all external kings, so he is vijitāvī (conqueror).
Được gọi là vijitāvī (người chiến thắng) vì đã chiến thắng các kẻ thù bên trong như sân hận, v.v., và tất cả các vị vua bên ngoài.
Janapadatthāvariyappattoti janapade thāvarabhāvaṃ dhuvabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci cāletuṃ, janapado vā tamhi thāvariyappatto anussukko sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto.
Janapadatthāvariyappatto means "one who has attained stability and permanence in the country, unable to be shaken by anyone"; or, the country itself has attained stability in him, being free from anxiety, devoted to its own duties, unshaken, and undisturbed, thus he is called janapadatthāvariyappatto.
Janapadatthāvariyappatto (đạt được sự ổn định trong quốc độ) có nghĩa là đạt được sự kiên cố, bền vững trong quốc độ, không ai có thể lay chuyển được; hoặc quốc độ đó đạt được sự kiên cố trong Ngài, không lo lắng, chuyên tâm vào công việc của mình, không lay động, không rung chuyển, nên gọi là janapadatthāvariyappatto.
Seyyathidanti nipāto, tassa tāni katamānīti attho.
Seyyathidaṃ is a particle; its meaning is, "Which are those?"
Seyyathidaṃ (như là) là một giới từ, có nghĩa là: “Những điều đó là những gì?”
Cakkaratanantiādīsu cakkañca taṃ ratijananatthena ratanañcāti cakkaratanaṃ.
In cakkaratana and so on, it is called cakkaratanaṃ because it is a wheel and also a gem in the sense of generating delight.
Trong Cakkaratana (bánh xe báu) v.v., bánh xe đó là một viên ngọc quý vì nó mang lại niềm vui, nên gọi là cakkaratana.
Eseva nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Cách giải thích này áp dụng cho tất cả các loại ngọc quý.
Imesu pana ratanesu ayaṃ cakkavattirājā cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite yathāsukhaṃ anuvicarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati.
Among these treasures, this Wheel-turning Monarch conquers the unconquered with the wheel-treasure, travels as he pleases in the conquered lands with the elephant- and horse-treasures, protects the conquered with the treasurer-treasure, and enjoys the pleasures of use with the remaining treasures.
Trong số các báu vật này, vị Chuyển Luân Vương này chinh phục những gì chưa được chinh phục bằng bánh xe báu (cakkaratana), đi lại tùy ý trong những vùng đã chinh phục bằng voi báu (hatthiratana) và ngựa báu (assaratana), bảo vệ những vùng đã chinh phục bằng tướng quân báu (pariṇāyakaratana), và hưởng thụ hạnh phúc vật chất bằng những báu vật còn lại.
Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhusattiyogo, pacchimena mantasattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ.
By the first (wheel-treasure), his power of energy is perfectly fulfilled; by the elephant-, horse-, and householder-treasures, his power of might is perfectly fulfilled; by the last (son-treasure), his power of counsel is perfectly fulfilled; by the female- and gem-treasures, the fruit of the three powers is perfectly fulfilled.
Với báu vật đầu tiên (cakkaratana), Ngài có đầy đủ năng lực tinh tấn (ussāhasatti); với voi báu, ngựa báu và gia chủ báu (gahapatiratana), Ngài có đầy đủ năng lực quyền uy (pabhusatti); với báu vật cuối cùng (pariṇāyakaratana), Ngài có đầy đủ năng lực trí tuệ (mantasatti); và với nữ báu (itthiratana) và châu báu (maṇiratana), Ngài có đầy đủ kết quả của ba loại năng lực.
So itthimaṇiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaṃ.
He enjoys the pleasure of possessions through the female- and gem-treasures, and the pleasure of sovereignty through the others.
Ngài hưởng thụ hạnh phúc vật chất bằng nữ báu và châu báu, và hưởng thụ hạnh phúc quyền uy bằng các báu vật còn lại.
Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ.
It should be understood that, especially, his first three (treasures) arise from the potency of kamma generated by the wholesome root of non-hatred, the middle three from the potency of kamma generated by the wholesome root of non-greed, and the last one (son-treasure) from the potency of kamma generated by the wholesome root of non-delusion.
Đặc biệt, ba báu vật đầu tiên (cakkaratana, hatthiratana, assaratana) được thành tựu do năng lực nghiệp phát sinh từ căn lành không sân (adosakusalamūla); ba báu vật giữa (itthiratana, maṇiratana, gahapatiratana) được thành tựu do năng lực nghiệp phát sinh từ căn lành không tham (alobhakusalamūla); và một báu vật cuối cùng (pariṇāyakaratana) được thành tựu do năng lực nghiệp phát sinh từ căn lành không si (amohakusalamūla). Điều này cần được hiểu rõ.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana bojjhaṅgasaṃyutte ratanasuttassa (saṃ. ni. 5.222-223) upadesato gahetabbo.
This is a summary here; the detailed explanation is to be taken from the teaching of the Ratanasutta in the Bojjhaṅgasaṃyutta.
Đây là phần tóm tắt; phần chi tiết nên được lấy từ lời dạy của kinh Ratana Sutta (Tương Ưng Bộ 5.222-223) trong phẩm Bojjhaṅga Saṃyutta.
Apica bālapaṇḍitasuttepi (ma. ni. 3.255) imesaṃ ratanānaṃ uppattikkamena saddhiṃ vaṇṇanā āgamissati.
And also, in the Bālapaṇḍita Sutta, the description of the arising sequence of these jewels will come.
Hơn nữa, trong kinh Bālapaṇḍita Sutta (Trung Bộ 3.255), phần mô tả về sự xuất hiện tuần tự của các báu vật này cũng sẽ được trình bày.
Parosahassanti atirekasahassaṃ.
Parosahassanti means more than a thousand.
Parosahassa (hơn một ngàn) có nghĩa là hơn một ngàn.
Sūrāti abhīrukajātikā.
Sūrā means those who are by nature fearless.
Sūrā (dũng cảm) có nghĩa là những người không sợ hãi bẩm sinh.
Vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā, evaṃ tāva eke vaṇṇayanti, ayaṃ panettha sabhāvo – vīrāti uttamasūrā vuccanti.
Vīraṅgarūpā means having bodies like devaputtas; thus, some teachers explain it first. This is the natural meaning here: Vīrā are called supreme heroes.
Vīraṅgarūpā (có hình dáng anh hùng) được một số người giải thích là có thân thể giống như chư thiên. Tuy nhiên, ý nghĩa thực sự ở đây là: Vīrā (anh hùng) được dùng để chỉ những chiến binh dũng mãnh nhất.
Vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, vīrakāraṇaṃ vīriyanti vuttaṃ hoti.
The attribute of heroes is heroism (vīraṅga), meaning effort (vīriya) which is the cause of heroism.
Vīraṅga là bộ phận của người anh hùng, có nghĩa là sự tinh tấn là nguyên nhân của người anh hùng.
Vīraṅgaṃ rūpaṃ etesanti vīraṅgarūpā, vīriyamayasarīrā viyāti vuttaṃ hoti.
Those whose form is heroism are vīraṅgarūpā, meaning they are as if bodies made of effort.
Vīraṅgarūpā (có hình dáng anh hùng) có nghĩa là những người có hình dáng được tạo thành từ sự tinh tấn, như thể họ có thân thể làm bằng sự tinh tấn.
Parasenappamaddanāti sace paṭimukhaṃ tiṭṭheyya parasenā, taṃ maddituṃ samatthāti adhippāyo.
Parasenappamaddanā implies that if the enemy army were to stand before them, they would be capable of crushing it.
Parasenappamaddanā (nghiền nát quân địch) có nghĩa là: nếu quân địch đối mặt, họ có khả năng nghiền nát chúng.
Dhammenāti ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā pañcasīladhammena.
Dhammenā means by the five precepts, such as "one should not kill living beings."
Dhammenā (bằng Pháp) có nghĩa là bằng năm giới luật như “không sát sinh” v.v.
Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchadoti ettha rāgadosamohamānadiṭṭhiavijjāduccaritachadanehi sattahi paṭicchanne kilesandhakāraloke taṃ chadanaṃ vivaṭṭetvā samantato sañjātāloko hutvā ṭhitoti vivaṭṭacchado.
In the phrase Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado, vivaṭṭacchado means having removed the covering of passion, hatred, delusion, conceit, wrong views, ignorance, and misconduct, which conceals the world darkened by defilements, and having arisen as a light illuminating all around.
Ở đây, trong câu "Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado" (Bậc A-la-hán, Bậc Chánh Đẳng Giác, đã vén bỏ màn che trong thế gian), có nghĩa là trong thế gian u tối của phiền não, bị che lấp bởi bảy màn che là tham, sân, si, mạn, tà kiến, vô minh và ác hạnh, Ngài đã vén bỏ màn che đó, trở thành bậc có ánh sáng tỏa khắp mọi phương, và an trụ. Do đó, Ngài là "vivaṭṭacchado" (bậc đã vén bỏ màn che).
Tattha paṭhamena padena pūjārahatā, dutiyena tassā hetu yasmā sammāsambuddhoti, tatiyena buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttāti veditabbā.
Here, it should be understood that the first term states worthiness of veneration; the second, its cause, because he is a Sammāsambuddha; and the third, the state of being vivaṭṭacchada, which is the cause of Buddhahood.
Ở đó, với từ đầu tiên (Arahaṃ) đã nói về sự xứng đáng được cúng dường; với từ thứ hai (sammāsambuddho) đã nói về nguyên nhân của sự xứng đáng đó, vì Ngài là bậc Chánh Đẳng Giác; và với từ thứ ba (vivaṭṭacchadatā) đã nói về sự không còn màn che, là nguyên nhân của Phật quả. Điều này nên được hiểu như vậy.
Atha vā vivaṭṭo ca vicchado cāti vivaṭṭacchado, vaṭṭarahito chadanarahito cāti vuttaṃ hoti.
Alternatively, vivaṭṭacchado means free from saṃsāra (vaṭṭa) and free from covering (vicchada), meaning free from the cycle of existence and free from all coverings.
Hoặc, vivaṭṭacchado là bậc đã thoát khỏi luân hồi (vaṭṭa) và không còn màn che (vicchado), nghĩa là không còn luân hồi và không còn màn che.
Tena arahaṃ vaṭṭābhāvena, sammāsambuddho chadanābhāvenāti evaṃ purimapadadvayasseva hetudvayaṃ vuttaṃ hoti.
Thus, it is stated that he is an Arahant due to the absence of saṃsāra, and a Sammāsambuddha due to the absence of coverings, thereby stating the two causes for the first two terms.
Do đó, bậc A-la-hán (Arahaṃ) là do không còn luân hồi, bậc Chánh Đẳng Giác (sammāsambuddho) là do không còn màn che. Như vậy, hai nguyên nhân này đã được nói đến cho hai từ đầu tiên.
Dutiyavesārajjena cettha purimasiddhi, paṭhamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti.
Here, the second fearlessness leads to the realization of the former, the first to the realization of the second, and the third and fourth to the realization of the third.
Ở đây, với sự tự tin thứ hai (dutiyavesārajja) là sự thành tựu của từ đầu tiên; với sự tự tin thứ nhất (paṭhamavesārajja) là sự thành tựu của từ thứ hai; và với sự tự tin thứ ba và thứ tư là sự thành tựu của từ thứ ba.
Purimañca dhammacakkhuṃ, dutiyaṃ buddhacakkhuṃ, tatiyaṃ samantacakkhuṃ sādhetītipi veditabbaṃ.
It should also be understood that the first brings about the Dhamma-eye, the second the Buddha-eye, and the third the All-seeing eye (samantacakkhu).
Cũng nên hiểu rằng từ đầu tiên thành tựu Pháp nhãn (dhammacakkhu), từ thứ hai thành tựu Phật nhãn (buddhacakkhu), và từ thứ ba thành tựu Toàn tri nhãn (samantacakkhu).
Tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetāti imināssa sūrabhāvaṃ janeti.
By this, "You are the recipient of mantras," his bravery is generated.
Với câu "Tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetā" (Ngươi là người thọ nhận các thần chú), điều này tạo ra sự dũng cảm cho người ấy.
385. Sopi tāya ācariyakathāya lakkhaṇesu vigatasammoho ekobhāsajāto viya buddhamante sampassamāno evaṃ, bhoti āha.
385. And he, freed from confusion regarding the characteristics by that teaching of his teacher, as if illuminated, perceiving the Buddha's mantras, said, "Yes, sir!"
385. Vị ấy, do lời dạy của vị đạo sư mà không còn lầm lẫn về các tướng, như thể được chiếu sáng cùng lúc, khi nhìn thấy các thần chú của Đức Phật, đã nói: "Vâng, thưa Ngài."
Tassattho – yathā, bho, maṃ tvaṃ vadasi, evaṃ karissāmīti.
Its meaning is, "As you instruct me, sir, so will I do."
Ý nghĩa của câu đó là: "Thưa Ngài, như Ngài đã nói với con, con sẽ làm như vậy."
Samannesīti gavesi, ekaṃ dveti vā gaṇayanto samānayi.
Samannesī means searched, counted them one by one.
Samannesī (đã tìm kiếm) nghĩa là đã tìm, đã đếm từng cái một hoặc hai cái một.
Addasā khoti kathaṃ addasa?
Addasā kho – How did he see them?
Addasā kho (thật sự đã thấy) nghĩa là đã thấy như thế nào?
Buddhānañhi nisinnānaṃ vā nipannānaṃ vā koci lakkhaṇaṃ pariyesituṃ na sakkoti, ṭhitānaṃ pana caṅkamantānaṃ vā sakkoti.
For Buddhas, when they are seated or lying down, no one can search for their characteristics; but when they are standing or walking, it is possible.
Thật vậy, không ai có thể tìm kiếm các tướng của chư Phật khi các Ngài đang ngồi hoặc nằm, nhưng có thể tìm thấy khi các Ngài đang đứng hoặc đi kinh hành.
Tasmā lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgataṃ disvā buddhā uṭṭhāyāsanā tiṭṭhanti vā caṅkamaṃ vā adhiṭṭhahanti.
Therefore, seeing someone approaching to search for the characteristics, the Buddhas rise from their seats and stand or adopt a walking meditation posture.
Vì vậy, khi thấy người đến để tìm kiếm các tướng, chư Phật đứng dậy khỏi chỗ ngồi hoặc đi kinh hành.
Iti lakkhaṇadassanānurūpe iriyāpathe vattamānassa addasa.
Thus, he saw him observing the postures suitable for seeing the characteristics.
Như vậy, vị ấy đã thấy các tướng khi Đức Phật đang ở trong tư thế phù hợp cho việc nhìn thấy các tướng.
Yebhuyyenāti pāyena, bahukāni addasa, appāni na addasāti attho.
Yebhuyyenā means mostly, he saw many, meaning he did not see few.
Yebhuyyenā (phần lớn) nghĩa là chủ yếu, đã thấy nhiều, không thấy ít. Đó là ý nghĩa.
Tato yāni na addasa, tesaṃ dīpanatthaṃ vuttaṃ ṭhapetvā dveti.
Then, to reveal those he did not see, it was said, "except for two."
Sau đó, để làm rõ những gì chưa thấy, câu "ṭhapetvā dve" (trừ hai tướng) đã được nói.
Kaṅkhatīti ‘‘aho vata passeyya’’nti patthanaṃ uppādeti.
Kaṅkhatī means he generates the wish, "Oh, if only I could see them!"
Kaṅkhatī (hoài nghi) nghĩa là phát sinh mong muốn: "Ôi, ước gì mình có thể thấy!"
Vicikicchatīti tato tato tāni vicinanto kicchati na sakkoti daṭṭhuṃ.
Vicikicchatī means, searching for them here and there, he struggles and cannot see them.
Vicikicchatī (do dự) nghĩa là từ đó, khi tìm kiếm các tướng đó, vị ấy gặp khó khăn, không thể thấy.
Nādhimuccatīti tāya vicikicchāya sanniṭṭhānaṃ na gacchati.
Nādhimuccatī means he does not come to a conclusion due to that perplexity.
Nādhimuccatī (không quyết định) nghĩa là do sự do dự đó, vị ấy không đi đến kết luận.
Na sampasīdatīti tato ‘‘paripuṇṇalakkhaṇo aya’’nti bhagavati pasādaṃ nāpajjati.
Na sampasīdatī means, therefore, he does not develop faith in the Blessed One, thinking, "He is endowed with perfect characteristics."
Na sampasīdatī (không tin tưởng) nghĩa là từ đó, vị ấy không phát sinh niềm tin vào Đức Thế Tôn rằng: "Đây là bậc có đủ các tướng."
Kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā, vicikicchāya majjhimā, anadhimuccanatāya balavatī, asampasādena tehi tīhi dhammehi cittassa kālussiyabhāvo.
Hesitation (kaṅkhā) refers to a weak doubt, perplexity (vicikicchā) to a moderate doubt, non-determination (anadhimuccanā) to a strong doubt, and lack of clarity (asampasāda) to the mind's troubled state caused by these three defilements.
Hoặc, với kaṅkhā (hoài nghi) là sự nghi ngờ yếu ớt, với vicikicchā (do dự) là sự nghi ngờ trung bình, với anadhimuccanatā (không quyết định) là sự nghi ngờ mạnh mẽ, và với asampasādena (không tin tưởng) là trạng thái tâm bị vẩn đục bởi ba pháp đó.
Kosohiteti vatthikosena paṭicchanne.
Kosohite means covered by a sheath of cloth.
Kosohite (được bao bọc trong vỏ bọc) nghĩa là được che bởi một lớp vải.
Vatthaguyheti aṅgajāte.
Vatthaguyhe refers to the private parts.
Vatthaguyhe (bộ phận kín đáo) nghĩa là bộ phận sinh dục.
Bhagavato hi vāraṇasseva kosohitavatthaguyhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ padumagabbhasamānaṃ, taṃ so vatthapaṭicchannattā, antomukhagatāya ca jivhāya pahūtabhāvaṃ asallakkhento tesu dvīsu lakkhaṇesu kaṅkhī ahosi vicikicchī.
Indeed, the private parts of the Blessed One were like the sheathed genitals of a noble elephant, golden in color, like the heart of a lotus. Since they were covered by cloth, and he did not discern the extensive nature of the tongue hidden within the mouth, he was doubtful and perplexed regarding these two characteristics.
Thật vậy, bộ phận kín đáo của Đức Thế Tôn, giống như của một con voi chúa, được bao bọc trong vỏ bọc, có màu vàng như nhụy hoa sen. Vị ấy không nhận ra sự to lớn của bộ phận đó vì nó bị vải che, và cũng không nhận ra sự rộng dài của lưỡi Ngài vì nó nằm sâu trong miệng. Do đó, vị ấy đã hoài nghi và do dự về hai tướng này.
Atha kho bhagavāti atha bhagavā cintesi – ‘‘sacāhaṃ imassa etāni dve lakkhaṇāni na dassessāmi, nikkaṅkho na bhavissati.
Atha kho bhagavā – Then the Blessed One reflected: "If I do not show these two characteristics to this person, he will not be free from doubt.
Atha kho bhagavā (Sau đó, Đức Thế Tôn) nghĩa là sau đó Đức Thế Tôn suy nghĩ: "Nếu Ta không chỉ cho chàng thanh niên này hai tướng đó, chàng sẽ không hết hoài nghi.
Etassa kaṅkhāya sati ācariyopissa nikkaṅkho na bhavissati, atha maṃ dassanāya na āgamissati, anāgato dhammaṃ na sossati, dhammaṃ asuṇanto tīṇi sāmaññaphalāni na sacchikarissati.
If he remains doubtful, his teacher will also not be free from doubt, and then he will not come to see me. Not having come, he will not hear the Dhamma. Not hearing the Dhamma, he will not realize the three fruits of recluseship.
Nếu chàng còn hoài nghi, thì vị đạo sư của chàng cũng sẽ không hết hoài nghi, và sau đó sẽ không đến gặp Ta để chiêm ngưỡng. Nếu không đến, vị ấy sẽ không được nghe Pháp. Nếu không nghe Pháp, vị ấy sẽ không chứng đắc ba Sa-môn quả.
Etasmiṃ pana nikkaṅkhe ācariyopissa nikkaṅkho maṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā tīṇi sāmaññaphalāni sacchikarissati.
But if he is free from doubt, his teacher will also be free from doubt, will approach me, hear the Dhamma, and realize the three fruits of recluseship.
Nhưng nếu chàng này hết hoài nghi, thì vị đạo sư của chàng cũng sẽ hết hoài nghi, sẽ đến gặp Ta, nghe Pháp, và chứng đắc ba Sa-môn quả.
Etadatthaṃyeva ca mayā pāramiyo pūritā.
And it was for this very purpose that I perfected the pāramīs.
Thật vậy, Ta đã hoàn thành các ba-la-mật vì mục đích này.
Dassessāmissa tāni lakkhaṇānī’’ti.
I shall show him those characteristics."
Ta sẽ chỉ cho chàng ấy những tướng đó."
Āha ca dukkaraṃ, bhante nāgasena, bhagavatā katanti.
And he said, "Venerable Nāgasena, what the Blessed One did was difficult!"
"Thưa Tôn giả Nāgasena, Đức Thế Tôn đã làm một việc khó làm."
Kiṃ mahārājāti?
"What, great king?"
"Thưa Đại vương, việc gì?"
Mahājanena hirikaraṇokāsaṃ brahmāyubrāhmaṇassa ca antevāsiuttarassa ca bāvariyassa antevāsīnaṃ soḷasabrāhmaṇānañca selassa ca brāhmaṇassa antevāsīnaṃ tisatamāṇavānañca dassesi, bhanteti.
"The Blessed One showed the private parts, Venerable Sir, to the great multitude, to the brāhmaṇa Brahmāyu, to Uttara, the disciple of Bāvarī, to the sixteen brāhmaṇas, and to the three hundred young men, disciples of the brāhmaṇa Sela," he said.
"Thưa Tôn giả, Ngài đã chỉ cho đại chúng, cho Bà-la-môn Brahmāyu và đệ tử Uttara của ông ấy, cho mười sáu vị Bà-la-môn đệ tử của Bà-la-môn Bāvari, và cho ba trăm thanh niên đệ tử của Bà-la-môn Sela thấy bộ phận kín đáo."
Na, mahārāja, bhagavā guyhaṃ dasseti, chāyaṃ bhagavā dasseti, iddhiyā abhisaṅkharitvā nivāsananivatthaṃ kāyabandhanabaddhaṃ cīvarapārutaṃ chāyārūpakamattaṃ dassesi mahārājāti.
"Great King, the Blessed One does not show the private parts. The Blessed One shows a mere shadow, an illusory form created by psychic power, wearing an undergarment and upper robe, and bound with a girdle, great king," he said.
"Thưa Đại vương, Đức Thế Tôn không chỉ bộ phận kín đáo thực sự, Đức Thế Tôn chỉ một cái bóng. Đức Thế Tôn đã tạo ra bằng thần thông một hình ảnh bóng mờ, mặc y phục dưới, thắt đai lưng, khoác y trên, và chỉ cho thấy hình ảnh đó, thưa Đại vương."
Chāyaṃ diṭṭhe sati diṭṭhoyeva.
"When a shadow is seen, it is as if the real thing is seen.
"Khi thấy cái bóng, thì đó cũng là thấy rồi, phải không, thưa Tôn giả?"
Nanu, bhanteti?
Isn't that so, Venerable Sir?"
"Không phải sao, thưa Tôn giả?"
Tiṭṭhatetaṃ, mahārāja, hadayarūpaṃ disvā bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaṃsaṃ nīharitvā dasseyya sammāsambuddhoti.
"Let that be, great king. If there were a being who could awaken by seeing the form of the heart, the Sammāsambuddha would pull out the heart's flesh and show it," he said.
"Thưa Đại vương, hãy gác lại điều đó. Nếu có chúng sinh nào có thể giác ngộ khi nhìn thấy hình ảnh trái tim, thì Đức Chánh Đẳng Giác sẽ rút trái tim ra và chỉ cho thấy."
Kallosi, bhante nāgasenāti.
"You are capable, Venerable Nāgasena," he said.
"Thưa Tôn giả Nāgasena, Ngài nói đúng."
Ninnāmetvāti nīharitvā.
Ninnāmetvā means drawing out.
Ninnāmetvā (kéo ra) nghĩa là rút ra.
Anumasīti kathinasūciṃ viya katvā anumajji.
Anumasī means he stroked it repeatedly, making it like a stiff needle.
Anumasī (xoa bóp) nghĩa là đã làm cho lưỡi giống như một cây kim cứng và xoa bóp.
Tathā karaṇena cettha mudubhāvo, kaṇṇasotānumasanena dīghabhāvo, nāsikasotānumasanena tanubhāvo, nalāṭacchādanena puthulabhāvo pakāsitoti veditabbo.
It should be understood that by acting thus, the softness of the tongue is revealed, by stroking the ear canals its length, by stroking the nostrils its thinness, and by covering the forehead its breadth.
Ở đây, qua hành động đó, sự mềm mại của lưỡi được thể hiện; qua việc xoa bóp lỗ tai, sự dài của lưỡi được thể hiện; qua việc xoa bóp lỗ mũi, sự mảnh mai của lưỡi được thể hiện; qua việc che trán, sự rộng của lưỡi được thể hiện. Điều này nên được hiểu như vậy.
Ubhopi kaṇṇasotānītiādīsu cettha buddhānaṃ kaṇṇasotesu malaṃ vā jallikā vā natthi, dhovitvā ṭhapitarajatapanāḷikā viya honti, tathā nāsikasotesu, tānipi hi suparikammakatakañcanapanāḷikā viya ca maṇipanāḷikā viya ca honti.
In ubhopi kaṇṇasotānī and so on, it is understood that there is no dirt or grime in the ear canals of the Buddhas; they are like silver tubes kept after being cleaned. So too with the nostrils, which are like well-crafted golden tubes or jewel tubes.
Trong các câu như "Ubhopi kaṇṇasotānī" (cả hai lỗ tai), lỗ tai của chư Phật không có chất bẩn hay gỉ sét, giống như những ống bạc đã được rửa sạch; lỗ mũi cũng vậy, chúng giống như những ống vàng hoặc ống ngọc đã được làm sạch kỹ lưỡng.
Tasmā jivhaṃ nīharitvā kathinasūciṃ viya katvā mukhapariyante upasaṃharanto dakkhiṇakaṇṇasotaṃ pavesetvā tato nīharitvā vāmakaṇṇasotaṃ pavesesi, tato nīharitvā dakkhiṇanāsikasotaṃ pavesetvā tato nīharitvā vāmanāsikasotaṃ pavesesi, tato nīharitvā puthulabhāvaṃ dassento rattavalāhakena aḍḍhacandaṃ viya ca suvaṇṇapattaṃ viya ca rattakambalapaṭalena vijjujotasadisāya jivhāya kevalakappaṃ nalāṭamaṇḍalaṃ paṭicchādesi.
Therefore, extending His tongue, making it like a stiff needle, and bringing it to the edges of His mouth, He inserted it into His right ear canal, drew it out, inserted it into His left ear canal, drew it out, inserted it into His right nostril, drew it out, inserted it into His left nostril, drew it out, and then, showing its broadness, He covered His entire forehead with His tongue, which was like a red cloud covering a half-moon, or like a golden plate covered by a red woolen blanket, resembling a flash of lightning.
Vì vậy, Ngài đã kéo lưỡi ra, làm cho nó giống như một cây kim cứng, đưa nó vào vành miệng, rồi đưa vào lỗ tai phải, rút ra, đưa vào lỗ tai trái, rút ra, đưa vào lỗ mũi phải, rút ra, đưa vào lỗ mũi trái. Sau đó, để thể hiện sự rộng lớn, Ngài đã che phủ toàn bộ vầng trán bằng lưỡi Ngài, giống như một đám mây đỏ che nửa vầng trăng, hoặc như một tấm thảm đỏ che một tấm vàng, với ánh sáng của lưỡi giống như ánh chớp.
Yaṃnūnāhanti kasmā cintesi?
Yaṃnūnāhaṃ – Why did he ponder this?
Yaṃnūnāhaṃ (Ước gì ta...) Tại sao chàng thanh niên suy nghĩ như vậy?
Ahañhi mahāpurisalakkhaṇāni samannesitvā gato ‘‘diṭṭhāni te, tāta, mahāpurisalakkhaṇānī’’ti ācariyena pucchito ‘‘āma, ācariyā’’ti vattuṃ sakkhissāmi.
"For when I have gone and fully examined the auspicious marks of a Great Man, and my teacher asks me, 'My dear, have you seen the auspicious marks of a Great Man?', I will be able to say, 'Yes, teacher, I have.'"
"Vì khi ta đã tìm kiếm các tướng Đại nhân và trở về, nếu đạo sư hỏi: 'Này con, con đã thấy các tướng Đại nhân chưa?', ta sẽ có thể nói: 'Vâng, thưa đạo sư.' Nhưng nếu đạo sư hỏi ta: 'Hành động của vị ấy như thế nào?', ta sẽ không thể nói được. Nếu ta nói: 'Con không biết', đạo sư sẽ nổi giận: 'Chẳng phải ta đã sai con đi để biết tất cả những điều này sao? Tại sao con lại trở về mà không biết gì?'"
Sace pana maṃ ‘‘kiriyākaraṇamassa kīdisa’’nti pucchissati, taṃ vattuṃ na sakkhissāmi, na jānāmīti vutte pana ācariyo kujjhissati ‘‘nanu tvaṃ mayā sabbampetaṃ jānanatthāya pesito, kasmā ajānitvā āgatosī’’ti, tasmā yannūnāhanti cintetvā anubandhi.
"But if he asks me, 'What is his conduct like?', I will not be able to tell him. If I say, 'I do not know,' the teacher will be angry and say, 'Didn't I send you to know all this? Why have you come back without knowing?'" Therefore, thinking, "What if I..." he followed.
Vì vậy, chàng đã suy nghĩ: "Ước gì ta..." rồi đi theo.
Bhagavā nhānaṭṭhānaṃ mukhadhovanaṭṭhānaṃ sarīrapaṭijagganaṭṭhānaṃ rājarājamahāmattādīnaṃ orodhehi saddhiṃ parivāretvā nisinnaṭṭhānanti imāni cattāri ṭhānāni ṭhapetvā sesaṭṭhānesu antamaso ekagandhakuṭiyampi okāsamakāsi.
The Blessed One made room (for observation) in all places except for these four: the bathing place, the face-washing place, the body-tending place, and the place where he sat surrounded by kings, great ministers, and their harems, or at least in a single perfumed chamber.
Đức Thế Tôn đã tạo cơ hội (để xem các tướng) ở tất cả các nơi khác, trừ bốn nơi này: nơi tắm rửa, nơi rửa mặt, nơi chăm sóc thân thể, và nơi Ngài ngồi cùng với các hoàng thân, các đại thần, và các cung nữ đến nghe Pháp, ngay cả trong một căn phòng hương thất.
Gacchante gacchante kāle – ‘‘ayaṃ kira brahmāyubrāhmaṇassa māṇavo uttaro nāma ‘buddho vā no vā’ti tathāgatassa buddhabhāvaṃ vīmaṃsanto carati, buddhavīmaṃsako nāmāya’’nti pākaṭo jāto.
As time passed, it became known, "This young man named Uttara, the disciple of the brahmin Brahmāyu, is investigating whether the Tathāgata is a Buddha or not. He is called a Buddha-investigator."
Thời gian trôi qua, người ta đồn rằng: “Chàng thanh niên Uttara, đệ tử của Bà-la-môn Brahmāyu, đang đi khắp nơi để tìm hiểu xem Như Lai có phải là một vị Phật hay không. Anh ta được gọi là người khảo sát Phật.”
Yamhi yamhi ṭhāne buddhā vasanti, pañca kiccāni katāneva honti, tāni heṭṭhā dassitāneva.
Wherever the Buddhas dwell, five duties are always performed, which have already been explained below.
Ở bất cứ nơi nào các vị Phật an trú, năm việc cần làm đều đã được thực hiện; những điều đó đã được trình bày ở dưới.
Tattha pacchābhattaṃ alaṅkatadhammāsane nisīditvā dantakhacitaṃ cittabījaniṃ gahetvā mahājanassa dhammaṃ desente bhagavati uttaropi avidūre nisīdati.
There, in the afternoon, as the Blessed One sat on an adorned Dharma-seat, holding a jeweled fan of ivory, teaching the Dharma to the great assembly, Uttara also sat not far away.
Trong số đó, vào buổi chiều, khi Thế Tôn ngự trên pháp tòa trang nghiêm, tay cầm cây quạt quý bằng ngà voi, thuyết pháp cho đại chúng, Uttara cũng ngồi không xa.
Dhammassavanapariyosāne saddhā manussā svātanāya bhagavantaṃ nimantetvā māṇavampi upasaṅkamitvā evaṃ vadanti – ‘‘tāta, amhehi bhagavā nimantito, tvampi bhagavatā saddhiṃ āgantvā amhākaṃ gehe bhattaṃ gaṇheyyāsī’’ti.
At the end of the Dharma talk, devout people would invite the Blessed One for the next day, and then approach the young man and say, "Dear sir, we have invited the Blessed One; please come with the Blessed One and receive alms food at our house."
Khi buổi thuyết pháp kết thúc, những người có đức tin thỉnh Thế Tôn dùng bữa vào ngày hôm sau, rồi họ đến gặp chàng thanh niên và nói: “Này con, chúng tôi đã thỉnh Thế Tôn rồi, con cũng hãy cùng Thế Tôn đến nhà chúng tôi dùng bữa nhé.”
Punadivase tathāgato bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ pavisati, uttaropi padavāre padavāre pariggaṇhanto padānupadiko anubandhati.
The next day, the Tathāgata would enter the village surrounded by the assembly of bhikkhus, and Uttara would follow step by step, observing every footstep.
Ngày hôm sau, Như Lai cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo vào làng, Uttara cũng theo sát từng bước chân, ghi nhận từng dấu chân.
Kulagehaṃ paviṭṭhakāle dakkhiṇodakaggahaṇaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ olokento nisīdati.
Upon entering the house of a lay supporter, he would sit observing everything, starting from the pouring of the water of dedication.
Khi Thế Tôn vào nhà của gia chủ, Uttara ngồi quan sát tất cả mọi việc, bắt đầu từ việc dâng nước cúng dường.
Bhattakiccāvasāne tathāgatassa pattaṃ bhūmiyaṃ ṭhapetvā nisinnakāle māṇavakassa pātarāsabhattaṃ sajjenti.
At the end of the meal, when the Tathāgata had placed his bowl on the ground and sat down, a morning meal would be prepared for the young man.
Khi bữa ăn kết thúc, sau khi Thế Tôn đặt bát xuống đất và an tọa, người ta dọn bữa sáng cho chàng thanh niên.
So ekamante nisinno bhuñjitvā puna āgantvā satthu santike ṭhatvā bhattānumodanaṃ sutvā bhagavatā saddhiṃyeva vihāraṃ gacchati.
He would sit in a suitable place, eat, and then return to stand near the Master. After listening to the blessing after the meal, he would go to the monastery together with the Blessed One.
Chàng ngồi một bên dùng bữa, sau đó lại đến đứng gần Đức Bổn Sư, nghe lời tùy hỷ sau bữa ăn, rồi cùng với Thế Tôn trở về tịnh xá.
Tattha bhagavā bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamento gandhamaṇḍalamāḷe nisīdati.
There, the Blessed One would sit in the perfumed pavilion, awaiting the conclusion of the bhikkhus' meal duties.
Tại đó, Thế Tôn ngồi trong sảnh đường Gandhamaṇḍala, chờ đợi các Tỳ-kheo hoàn tất bữa ăn.
Bhikkhūhi bhattakiccaṃ katvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā āgamma vanditvā kāle ārocite bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati, māṇavopi bhagavatā saddhiṃyeva gacchati.
When the bhikkhus had finished their meal, put away their robes and bowls, returned, paid homage, and announced the time, the Blessed One would enter the perfumed chamber, and the young man would also go with the Blessed One.
Khi các Tỳ-kheo đã dùng bữa xong, cất y bát, rồi đến đảnh lễ và báo giờ, Thế Tôn vào Gandhakuti, chàng thanh niên cũng đi cùng Thế Tôn.
Bhagavā parivāretvā āgataṃ bhikkhusaṅghaṃ gandhakuṭippamukhe ṭhito ovaditvā uyyojetvā gandhakuṭiṃ pavisati, māṇavopi pavisati.
The Blessed One, standing at the entrance to the perfumed chamber, would admonish and dismiss the assembly of bhikkhus who had gathered around him, then enter the perfumed chamber. The young man would also enter.
Thế Tôn đứng trước cửa Gandhakuti, giáo huấn và tiễn đưa Tăng đoàn Tỳ-kheo đã vây quanh Ngài, rồi vào Gandhakuti, chàng thanh niên cũng vào theo.
Bhagavā khuddakamañce appamattakaṃ kālaṃ nisīdati, māṇavopi avidūre olokento nisīdati.
The Blessed One would sit on a small couch for a short time, and the young man would sit not far off, observing.
Thế Tôn ngồi trên chiếc giường nhỏ một lát, chàng thanh niên cũng ngồi không xa, quan sát.
Bhagavā muhuttaṃ nisīditvā sīsokkamanaṃ dasseti, – ‘‘bhoto gotamassa vihāravelā bhavissatī’’ti māṇavo gandhakuṭidvāraṃ pidahanto nikkhamitvā ekamantaṃ nisīdati.
After sitting for a moment, the Blessed One would give a slight nod of his head. The young man, thinking, "It must be the time for venerable Gotama to retire," would close the door of the perfumed chamber, go out, and sit in a suitable place.
Thế Tôn ngồi một lúc rồi ra hiệu bằng cách lắc đầu – chàng thanh niên nghĩ: “Chắc là đến giờ Đức Gotama vào tịnh xá rồi”, rồi đóng cửa Gandhakuti lại, đi ra và ngồi sang một bên.
Manussā purebhattaṃ dānaṃ datvā bhuttapātarāsā samādinnauposathaṅgā suddhuttarāsaṅgā mālāgandhādihatthā dhammaṃ suṇissāmāti vihāraṃ āgacchanti, cakkavattino khandhāvāraṭṭhānaṃ viya hoti.
People, having given alms-food in the forenoon, having eaten their breakfast, having undertaken the Uposatha precepts, wearing clean upper robes, and holding flowers, perfumes, and so forth in their hands, would come to the monastery, thinking, "We will listen to the Dharma," and the place would be like the encampment of a Wheel-turning Monarch.
Vào buổi sáng, sau khi đã dâng cúng dường và dùng bữa sáng, những người giữ giới uposatha, mặc y thượng sạch sẽ, tay cầm vòng hoa, hương liệu v.v… đến tịnh xá để nghe Pháp, nơi đó giống như một doanh trại của vị Chuyển Luân Vương.
Bhagavā muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā vuṭṭhāya pubbabhāgena paricchinditvā samāpattiṃ samāpajjati.
The Blessed One would lie down in the lion's posture for a moment, then rise, delimit the time in the forenoon, and enter into attainment.
Thế Tôn nằm nghỉ tư thế sư tử một lát, rồi thức dậy, sau khi phân định thời gian vào buổi sáng, Ngài nhập thiền định.
Samāpattito vuṭṭhāya mahājanassa āgatabhāvaṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamma mahājanaparivuto gandhamaṇḍalamāḷaṃ gantvā paññattavarabuddhāsanagato parisāya dhammaṃ deseti.
Emerging from the attainment, knowing that the great assembly had arrived, he would come out of the perfumed chamber. Surrounded by the great assembly, he would go to the perfumed pavilion, sit on the excellent Buddha-seat that had been prepared, and teach the Dharma to the assembly.
Sau khi xuất thiền, biết rằng đại chúng đã đến, Ngài rời Gandhakuti, cùng với đại chúng đi đến sảnh đường Gandhamandala, ngồi trên pháp tòa cao quý đã được sắp đặt sẵn, và thuyết pháp cho hội chúng.
Māṇavopi avidūre nisīditvā – ‘‘kiṃ nu kho samaṇo gotamo gehassitavasena parisaṃ ussādento vā apasādento vā dhammaṃ deseti, udāhu no’’ti akkharakkharaṃ padaṃ padaṃ pariggaṇhāti.
The young man would also sit not far off, examining letter by letter, word by word: "Does the ascetic Gotama teach the Dharma by exalting or disparaging the assembly in a way that is associated with household life, or not?"
Chàng thanh niên cũng ngồi không xa, ghi nhận từng chữ, từng câu, tự hỏi: “Không biết Sa-môn Gotama thuyết pháp để tán dương hay chê bai hội chúng theo kiểu thế tục, hay không?”
Bhagavā tathāvidhaṃ kathaṃ akathetvāva kālaṃ ñatvā desanaṃ niṭṭhāpesi.
The Blessed One, without speaking such words, knew the time and concluded the discourse.
Thế Tôn không nói những lời như vậy, mà biết thời gian thích hợp, Ngài kết thúc bài pháp.
Māṇavo iminā niyāmena pariggaṇhanto satta māse ekato vicaritvā bhagavato kāyadvārādīsu aṇumattampi avakkhalitaṃ na addasa.
Observing in this manner, the young man wandered with him for seven months and did not see even the slightest fault in the Blessed One's physical actions and so forth.
Chàng thanh niên theo cách này đã đi cùng Ngài bảy tháng, nhưng không hề thấy một lỗi lầm nhỏ nào ở các hành vi của Thế Tôn.
Anacchariyañcetaṃ, yaṃ buddhabhūtassa manussabhūto māṇavo na passeyya, yassa bodhisattabhūtassa chabbassāni padhānabhūmiyaṃ amanussabhūto māro devaputto gehassitavitakkamattampi adisvā buddhabhūtaṃ ekasaṃvaccharaṃ anubandhitvā kiñci apassanto –
And this is not surprising, that a human young man should not see any fault in one who has become a Buddha. For Māra, the deva's son, being a non-human, did not see even a single thought associated with household life in the Bodhisatta for six years in the place of his striving, and having followed the Buddha for one year after he attained Buddhahood, Māra saw nothing—
Điều này không có gì lạ, khi một chàng thanh niên là con người không thể thấy lỗi lầm của một vị Phật. Ngay cả Māra, vị thần không phải là con người, đã theo dõi Bồ-tát trong sáu năm tu khổ hạnh mà không thấy một ý nghĩ thế tục nào, và sau khi Ngài thành Phật, Māra đã theo dõi Ngài trong một năm mà không thấy bất kỳ lỗi lầm nào, rồi:
Ādigāthāyo vatvā pakkāmi.
Having uttered these and other verses, he departed.
Nói những câu kệ trên rồi bỏ đi.
Tato māṇavo cintesi – ‘‘ahaṃ bhavantaṃ gotamaṃ satta māse anubandhamāno kiñci vajjaṃ na passāmi.
Then the young man thought, "Though I have followed the venerable Gotama for seven months, I see no fault whatsoever.
Sau đó, chàng thanh niên suy nghĩ: “Ta đã theo dõi Đức Gotama bảy tháng mà không thấy bất kỳ lỗi lầm nào.
Sace panāhaṃ aññepi satta māse satta vā vassāni vassasataṃ vā vassasahassaṃ vā anubandheyyaṃ, nevassa vajjaṃ passeyyaṃ.
Even if I were to follow him for another seven months, or seven years, or a hundred years, or a thousand years, I would still not see any fault in him.
Nếu ta có theo dõi thêm bảy tháng nữa, hay bảy năm, một trăm năm, hoặc một ngàn năm nữa, ta cũng sẽ không thấy lỗi lầm nào của Ngài.
Ācariyo kho panassa me mahallako, yogakkhemaṃ nāma na sakkā jānituṃ.
My teacher, however, is elderly, and it is impossible to know whether he has attained the ultimate security (arahantship).
Tuy nhiên, thầy của ta đã già rồi, không thể biết được sự an ổn thoát khỏi các ách phược (yogakkhema).
Samaṇassa gotamassa sabhāvaguṇeneva buddhabhāvaṃ vatvā mayhaṃ ācariyassa ārocessāmī’’ti bhagavantaṃ āpucchitvā bhikkhusaṅghaṃ vanditvā nikkhami.
I will declare the ascetic Gotama's Buddhahood based on his inherent qualities alone and report it to my teacher." Having asked leave of the Blessed One, he paid homage to the assembly of bhikkhus and departed.
Ta sẽ nói về Phật tính của Sa-môn Gotama dựa trên những phẩm chất tự nhiên của Ngài và báo cáo lại cho thầy ta.” Nói xong, chàng thanh niên xin phép Thế Tôn, đảnh lễ Tăng đoàn Tỳ-kheo rồi ra đi.
Ācariyassa santikañca pana gantvā – ‘‘kacci, tāta uttara, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ tathāsantaṃyeva saddo abbhuggato’’ti pucchito, ‘‘ācariya, kiṃ vadesi?
When he went to his teacher and was asked, "My dear Uttara, has the report about venerable Gotama, that he is truly such a person, become widespread?" he replied, "Teacher, what are you saying?
Khi đến gặp thầy mình, được hỏi: “Này con Uttara, tiếng đồn về Đức Gotama có đúng như vậy không?”, chàng đáp: “Thưa thầy, thầy nói gì vậy?
Cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, bhavaggaṃ atinīcaṃ, tassa hi, bhoto gotamassa ākāsaṃ viya apariyanto guṇagaṇo.
The universe is too narrow, the highest realm of existence (Bhavagga) is too low. Indeed, the venerable Gotama possesses an infinite multitude of virtues, like space itself, which has no boundaries.
Thế giới này quá chật hẹp, cõi Bhavagga quá thấp, bởi vì Đức Gotama có vô số phẩm chất cao quý như không gian vô tận.
Tathāsantaṃyeva, bho, taṃ bhavantaṃ gotama’’ntiādīni vatvā yathādiṭṭhāni dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni paṭipāṭiyā ācikkhitvā kiriyasamācāraṃ ācikkhi.
Indeed, venerable sir, that venerable Gotama is truly such a person." Having said these and other things, he recounted in order the thirty-two marks of a Great Man as he had seen them, and he recounted his conduct and behavior.
Thưa thầy, Đức Gotama đúng là như vậy đó.” Sau đó, chàng kể lại lần lượt ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân mà chàng đã thấy, và kể về hành vi, cử chỉ của Ngài.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho uttaro māṇavo…pe… ediso ca ediso ca bhavaṃ gotamo tato ca bhiyyo’’ti.
Therefore, it was said, "Then the young man Uttara... indeed, venerable Gotama is such and such, and even more so."
Vì vậy, có câu nói: “Rồi chàng thanh niên Uttara… (v.v.)… Đức Gotama là người như thế này, như thế này, và còn hơn thế nữa.”
Tatridaṃ bhagavato suppatiṭṭhitapādatāya – sacepi hi bhagavā anekasataporisaṃ narakaṃ akkamissāmīti pādaṃ nīharati, tāvadeva ninnaṭṭhānaṃ vātapūritaṃ viya kammārabhastaṃ unnamitvā pathavīsamaṃ hoti, unnataṭṭhānampi anto pavisati.
Here, due to the well-established soles of the Blessed One’s feet, if the Blessed One extends His foot, resolving, "I will step into a chasm hundreds of men deep," at that very moment, the low place rises up like a blacksmith’s bellows filled with air, becoming level with the ground, and even the high place sinks into the ground.
Về sự vững chắc của bàn chân Thế Tôn: nếu Thế Tôn đặt chân xuống một vực sâu hàng trăm người, thì ngay lập tức chỗ trũng đó sẽ nâng lên như một chiếc ống bễ của thợ rèn được thổi khí, trở nên bằng phẳng với mặt đất; chỗ cao cũng sẽ lún xuống.
Dūre akkamissāmīti abhinīharantassa sineruppamāṇopi pabbato seditavettaṅkuro viya namitvā pādasamīpaṃ āgacchati.
When He extends His foot, resolving, "I will step on a distant place," even a mountain the size of Mount Sineru bows down like a boiled cane shoot and comes near His foot.
Nếu Ngài duỗi chân ra để bước đi xa, một ngọn núi lớn như Sineru cũng sẽ cúi xuống như một chồi mây tre đã được luộc chín, và đến gần chân Ngài.
Tathā hissa yamakapāṭihāriyaṃ katvā yugandharapabbataṃ akkamissāmīti pāde abhinīharato pabbato namitvā pādasamīpaṃ āgato, so taṃ akkamitvā dutiyapādena tāvatiṃsabhavanaṃ akkami.
Thus, when He performed the Twin Miracle (Yamakapāṭihāriya) and extended His feet, resolving, "I will step on the Yugandhara mountain," the mountain bowed down and came near His feet; He stepped on it and then stepped on the Tāvatiṃsa realm with His second foot.
Tương tự, khi Ngài thực hiện song thông thần biến, núi Yugandhara đã cúi xuống đến gần chân Ngài khi Ngài duỗi chân ra để bước lên đó, Ngài bước lên đó và bằng chân thứ hai, Ngài bước lên cõi trời Tāvatiṃsa.
Na hi cakkalakkhaṇena patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ visamaṃ bhavituṃ sakkoti.
Indeed, the place where the wheel marks are to be imprinted cannot be uneven.
Thật vậy, nơi mà dấu bánh xe (cakka-lakkhana) được đặt xuống không thể không bằng phẳng được.
Khāṇu vā kaṇḍako vā sakkharakathalā vā uccārapassāvo vā kheḷasiṅghāṇikādīni vā purimatarāva apagacchanti, tattha tattheva ca pathaviṃ pavisanti.
Stumps or thorns or rough gravel or urine and faeces or saliva and snot, etc., recede earlier and sink into the earth right there.
Cây cọc, gai nhọn, đá sỏi, hoặc phân và nước tiểu, đờm dãi v.v. đều tự động biến mất trước đó, và lún sâu vào lòng đất ngay tại chỗ.
Tathāgatassa hi sīlatejena paññātejena dhammatejena dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvena ayaṃ mahāpathavī samā mudu pupphābhikiṇṇā hoti.
Indeed, by the power of the Tathāgata’s virtue (sīla), wisdom (paññā), Dhamma, and the ten perfections (pāramī), this great earth becomes smooth, soft, and strewn with flowers.
Thật vậy, nhờ uy lực giới đức, uy lực trí tuệ, uy lực pháp, và năng lực của mười Ba-la-mật của Đức Như Lai, đại địa này trở nên bằng phẳng, mềm mại và phủ đầy hoa.
Tatra tathāgato samaṃ pādaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.
There, the Tathāgata places His foot evenly, lifts it evenly, and touches the ground with the entire sole of His foot.
Tại đó, Đức Như Lai đặt chân xuống một cách bằng phẳng, nhấc lên một cách bằng phẳng, và chạm đất bằng toàn bộ lòng bàn chân.
Cakkānīti dvīsu pādesu dve cakkāni.
Cakkāni: refers to the two wheels on the two feet.
Cakkāni (bánh xe) nghĩa là hai bánh xe ở hai bàn chân.
Tesaṃ arā ca nemi ca nābhi ca pāḷiyaṃ vuttāva.
Their spokes (arā), felloes (nemi), and naves (nābhi) are already stated in the Pali text.
Các nan hoa, vành xe và trục của chúng đã được nói đến trong Pāḷi.
Sabbākāraparipūrānīti iminā pana ayaṃ viseso veditabbo – tesaṃ kira cakkānaṃ pādatalassa majjhe nābhi dissati, nābhiparicchinnā vaṭṭalekhā dissati, nābhimukhaparikkhepapaṭṭo dissati, panāḷimukhaṃ dissati, arā dissanti, aresu vaṭṭalekhā dissanti, nemī dissanti, nemimaṇikā dissanti.
By " sabbākāraparipūrāni" (complete with all aspects), this special feature should be understood: it is said that in the middle of the sole of His foot, the nave of these wheels is visible, a circular line (vaṭṭalekhā) circumscribed by the nave is visible, a band encircling the mouth of the nave is visible, the mouth of the axle-hole (panāḷimukha) is visible, the spokes (arā) are visible, circular lines on the spokes are visible, the felloes (nemī) are visible, and the jewels on the felloes (nemimaṇikā) are visible.
Nhưng với từ ngữ Sabbākāraparipūrāni (đầy đủ mọi phương diện), cần hiểu sự đặc biệt này – đó là, ở giữa lòng bàn chân của các bánh xe ấy, trục được nhìn thấy, đường tròn bao quanh trục được nhìn thấy, vành bao quanh miệng trục được nhìn thấy, miệng ống được nhìn thấy, các nan hoa được nhìn thấy, các đường tròn trên nan hoa được nhìn thấy, vành xe được nhìn thấy, và các hạt ngọc trên vành xe được nhìn thấy.
Idaṃ tāva pāḷiāgatameva.
This much, at least, is found in the Pali canon.
Điều này đã được đề cập trong Pāḷi.
Sambahulavāro pana anāgato, so evaṃ daṭṭhabbo – satti siri vaccho nandi sovattiko vaṭaṃsako vaḍḍhamānakaṃ macchayugalaṃ bhaddapīṭhaṃ aṅkusaṃ tomaro pāsādo toraṇaṃ setacchattaṃ khaggo tālavaṇṭaṃ morahatthako vāḷabījanī uṇhīsaṃ patto maṇi kusumadāmaṃ nīluppalaṃ rattuppalaṃ setuppalaṃ padumaṃ puṇḍarīkaṃ puṇṇaghaṭo puṇṇapāti samuddo cakkavāḷo himavā sineru candimasūriyā nakkhattāni cattāro mahādīpā dveparittadīpasahassāni, antamaso cakkavattirañño parisaṃ upādāya sabbo cakkalakkhaṇasseva parivāro.
However, many features are not found, and these should be regarded as follows: a spear, a svastika, a nandi, a sovattika, an ornament (vaṭaṃsaka), a crescent, a pair of fish, a blessed seat, an elephant goad, a javelin, a palace, a ceremonial arch (toraṇa), a white parasol, a sword, a palm-leaf fan, a peacock-feather whisk, a yak-tail fan, a turban, a bowl, a gem, a flower garland, a blue water-lily, a red water-lily, a white water-lily, a lotus, a white lotus, a full jar, a full bowl, the ocean, the Cakkavāḷa world-system, the Himalayas, Mount Sineru, the moon and sun, the constellations, the four great continents, two thousand minor islands – in short, everything from the retinue of a universal monarch (cakkavattin) onwards is the retinue of the wheel mark itself.
Tuy nhiên, nhiều chi tiết chưa được đề cập, nên cần hiểu như sau – đó là: giáo, dấu chân Sri-vatsa, hoa Nandi, cổ ba ngấn, vương miện, dấu hiệu may mắn, cặp cá, ngai vàng tốt lành, móc câu, chùy, lâu đài, cổng vòm, lọng trắng, kiếm, quạt lá cọ, quạt lông công, quạt lông đuôi bò yak, khăn xếp, bát, ngọc, vòng hoa, hoa sen xanh, hoa sen đỏ, hoa sen trắng, hoa sen hồng, hoa sen Pundarīka, bình đầy nước, bát đầy thức ăn, biển cả, thế giới, Hy Mã Lạp Sơn, núi Sineru, mặt trăng và mặt trời, các chòm sao, bốn đại châu, hai nghìn tiểu châu, cho đến cả hội chúng của vị Chuyển Luân Vương, tất cả đều là các biểu tượng phụ trợ của dấu bánh xe.
Uddhaṃ patiṭṭhitagopphakattā ussaṅkhā pādā assāti ussaṅkhapādo.
Ussaṅkhapādo means that His ankles are high (uddhaṃ patiṭṭhitagopphaka), thus His feet are raised (ussaṅkhā pādo).
Ussaṅkhapādo (gót chân cao) nghĩa là chân của Ngài có mắt cá chân nằm cao lên trên.
Aññesañhi piṭṭhipāde gopphakā honti.
For others, the ankles are on the top of the foot.
Ở những người khác, mắt cá chân nằm ở mu bàn chân.
Tena tesaṃ pādā āṇibaddhā viya thaddhā honti, na yathāsukhaṃ parivattanti, gacchantānaṃ pādatalāni na dissanti.
Because of this, their feet are stiff, as if bound by a bolt, and do not turn easily; the soles of their feet are not visible when they walk.
Vì vậy, chân của họ cứng như bị đóng đinh, không thể xoay chuyển dễ dàng, và khi họ đi, lòng bàn chân không được nhìn thấy.
Tathāgatassa pana abhiruhitvā upari gopphakā patiṭṭhahanti.
For the Tathāgata, however, the ankles are positioned high up.
Tuy nhiên, ở Đức Như Lai, mắt cá chân nằm cao lên trên.
Tenassa nābhito paṭṭhāya uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalo hoti, adhokāyova iñjati.
Because of this, His upper body, from the navel upwards, is motionless, like a golden statue placed on a ship; only His lower body moves.
Vì vậy, phần thân trên của Ngài, từ rốn trở lên, bất động như một bức tượng vàng đặt trên thuyền, chỉ có phần thân dưới là cử động.
Sukhena pādā parivattanti.
His feet turn easily.
Chân Ngài xoay chuyển dễ dàng.
Puratopi pacchatopi ubhayapassesupi ṭhatvā passantānaṃ pādatalāni paññāyanti, na hatthīnaṃ viya pacchatoyeva.
The soles of His feet are visible to those who look from the front, from the back, and from both sides, not just from the back like elephants.
Lòng bàn chân của Ngài có thể được nhìn thấy bởi những người đứng nhìn từ phía trước, phía sau và hai bên, không giống như voi, chỉ có thể nhìn thấy từ phía sau.
Brahmujugattoti brahmā viya ujugatto, ujumeva uggatadīghasarīro.
Brahmujugatto means having a straight body like Brahmā, meaning a straight, tall, and elevated body.
Brahmujugatto (thân thể thẳng như Phạm thiên) nghĩa là thân thể Ngài thẳng như Phạm thiên, thân thể cao lớn và thẳng tắp.
Yebhuyyena hi sattā khandhe kaṭiyaṃ jāṇūsūti tīsu ṭhānesu namanti.
For the most part, indeed, beings bend at the shoulders, at the waist, and at the knees in these three places.
Phần lớn chúng sinh thường cúi mình ở ba chỗ: vai, eo và đầu gối.
Te kaṭiyaṃ namantā pacchato namanti, itaresu dvīsu ṭhānesu purato.
Those bending at the waist bend backward, while in the other two places they bend forward.
Khi cúi ở eo, họ cúi về phía sau; ở hai chỗ còn lại, họ cúi về phía trước.
Dīghasarīrā paneke passavaṅkā honti, eke mukhaṃ unnāmetvā nakkhattāni gaṇayantā viya caranti, eke appamaṃsalohitā sūlasadisā honti, pavedhamānā gacchanti.
But some, having tall bodies, are curved on the sides; some walk as if counting the stars, having uplifted their faces; some, having little flesh and blood, are like spikes, trembling as they walk.
Tuy nhiên, nhiều người có thân hình cao lớn lại bị cong vẹo hai bên, một số đi lại ngước mặt lên trời như thể đang đếm sao, một số khác ít thịt và máu, gầy gò như cây giáo, và đi lại run rẩy.
Tathāgato pana ujumeva uggantvā dīghappamāṇo devanagare ussitasuvaṇṇatoraṇaṃ viya hoti.
The Tathāgata, however, having risen perfectly straight, is tall, like a golden arch erected in a divine city.
Tuy nhiên, Đức Như Lai, thân thể cao lớn và thẳng tắp, giống như một cổng vòm vàng được dựng lên trong thành phố chư thiên.
Sattussadoti dve hatthapiṭṭhiyo dve pādapiṭṭhiyo dve aṃsakūṭāni khandhoti imesu sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussado assāti sattussado.
Seven-crested (Sattussado): He is seven-crested because he has abundant flesh and is full in these seven places: the two backs of the hands, the two backs of the feet, the two shoulder-blades, and the nape of the neck.
Sattussado (bảy chỗ đầy đặn) nghĩa là Ngài có bảy chỗ đầy đặn thịt: hai mu bàn tay, hai mu bàn chân, hai bả vai và cổ.
Aññesaṃ pana hatthapādapiṭṭhīsu nhārujālā paññāyanti, aṃsakūṭakhandhesu aṭṭhikoṭiyo, te manussapetā viya khāyanti, na tathāgato.
But in others, networks of sinews are visible on the backs of their hands and feet, and bone ends on their shoulder-blades and nape, making them appear like human ghosts; not so the Tathāgata.
Ở những người khác, mạng lưới gân lộ rõ ở mu bàn tay và mu bàn chân, các đầu xương lộ rõ ở bả vai và cổ, những người đó trông như những con ngạ quỷ, Đức Như Lai thì không như vậy.
Tathāgato pana sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussadattā nigūḷhanhārujālehi hatthapiṭṭhādīhi vaṭṭetvā ṭhapitasuvaṇṇavaṇṇāliṅgasadisena khandhena silārūpakaṃ viya cittakammarūpakaṃ viya ca khāyati.
The Tathāgata, however, due to being full with abundant flesh in these seven places, appears like a stone image or a painted image, with his back, having the backs of his hands and other parts with concealed networks of sinews, covered as if by a raised golden slab, like a well-formed golden pillar.
Tuy nhiên, Đức Như Lai, do có thịt đầy đặn và sung mãn ở bảy chỗ, với các mạng gân ẩn kín, cùng với thân hình như được đẽo tròn từ mu bàn tay và các bộ phận khác, với cái cổ giống như một cái trống vàng được đặt thẳng đứng, Ngài hiện ra như một pho tượng đá hoặc một bức tranh vẽ.
‘‘Manāpiye ca kho, bhikkhave, kammavipāke paccupaṭṭhite yehi aṅgehi dīghehi sobhati, tāni aṅgāni dīghāni saṇṭhahanti.
"When, bhikkhus, the delightful result of kamma appears, those limbs by which one is beautiful, being long, remain long.
“Này các Tỳ-khưu, khi quả nghiệp đáng ưa hiện tiền, những chi phần nào đáng đẹp đẽ thì trở nên dài, những chi phần ấy trở nên dài.
Yehi aṅgehi rassehi sobhati, tāni aṅgāni rassāni saṇṭhahanti.
Those limbs by which one is beautiful, being short, remain short.
Những chi phần nào đáng đẹp đẽ thì trở nên ngắn, những chi phần ấy trở nên ngắn.
Yehi aṅgehi thūlehi sobhati, tāni aṅgāni thūlāni saṇṭhahanti.
Those limbs by which one is beautiful, being stout, remain stout.
Những chi phần nào đáng đẹp đẽ thì trở nên mập, những chi phần ấy trở nên mập.
Yehi aṅgehi kisehi sobhati, tāni aṅgāni kisāni saṇṭhahanti.
Those limbs by which one is beautiful, being lean, remain lean.
Những chi phần nào đáng đẹp đẽ thì trở nên gầy, những chi phần ấy trở nên gầy.
Yehi aṅgehi vaṭṭehi sobhati, tāni aṅgāni vaṭṭāni saṇṭhahantī’’ti.
Those limbs by which one is beautiful, being rounded, remain rounded."
Những chi phần nào đáng đẹp đẽ thì trở nên tròn, những chi phần ấy trở nên tròn.”
Rasaggasaggīti ettha rasaṃ gasantīti rasaggasā, rasaharaṇīnametaṃ adhivacanaṃ, tā aggā assāti rasaggasaggī.
Possessing supreme taste-carrying nerves (Rasaggasaggī) – here, those which carry taste are called rasaggasā, this is an appellation for the taste-carrying nerves; he has supreme ones, hence rasaggasaggī.
Rasaggasaggī (có vị giác siêu việt). Ở đây, rasaṃ gasantīti rasaggasā (nuốt vị) là tên gọi của các mạch dẫn vị, Ngài có những mạch này là tối thượng, nên gọi là rasaggasaggī.
Tathāgatassa hi satta rasaharaṇisahassāni uddhaggāni hutvā gīvāyameva paṭimukkāni.
For the Tathāgata, seven thousand taste-carrying nerves, having their ends upwards, are fixed in his neck.
Thật vậy, bảy ngàn mạch dẫn vị của Đức Như Lai đều hướng lên và gắn vào cổ Ngài.
Tilaphalamattopi āhāro jivhagge ṭhapito sabbaṃ kāyaṃ anupharati, teneva mahāpadhānaṃ padahantassa ekataṇḍulādīhipi kāḷāyayūsapasatenāpi kāyassa yāpanaṃ ahosi.
Even a sesame-seed-sized morsel of food placed on the tip of his tongue permeates his entire body; it is for this reason that when he engaged in great exertion, his body was sustained even by a single grain of rice or a hundred sips of black gram soup.
Dù chỉ một lượng thức ăn bằng hạt mè đặt trên đầu lưỡi cũng lan tỏa khắp toàn thân, vì thế, khi Ngài thực hành đại tinh tấn, Ngài có thể duy trì thân thể chỉ với một hạt gạo hay một trăm thìa nước súp đậu đen.
Aññesaṃ pana tathā abhāvā na sakalakāyaṃ ojā pharati, tena te bahvābādhā honti.
For others, however, due to not being so, the vital essence does not permeate the entire body, and thus they are afflicted with many diseases.
Đối với những người khác, do không có như vậy, tinh chất không lan tỏa khắp toàn thân, nên họ thường mắc nhiều bệnh.
Idaṃ lakkhaṇaṃ appābādhatāsaṅkhātassa nissandaphalassa vasena pākaṭaṃ hoti.
This characteristic becomes evident by virtue of its consequential result, which is freedom from much sickness.
Đặc điểm này trở nên rõ ràng nhờ quả phụ thuộc là ít bệnh tật.
Pahūtajivhoti aññesaṃ jivhā thūlāpi hoti kisāpi rassāpi thaddhāpi visamāpi, tathāgatassa pana mudu dīghā puthulā vaṇṇasampannā hoti.
Abundant-tongued (Pahūtajivho) means that while others' tongues may be thick, thin, short, stiff, or irregular, the Tathāgata's tongue is soft, long, broad, and perfect in color.
Pahūtajivho (có lưỡi rộng). Lưỡi của những người khác có thể dày, mỏng, ngắn, cứng hoặc không đều, nhưng lưỡi của Đức Như Lai thì mềm mại, dài, rộng và có màu sắc đẹp.
So taṃ lakkhaṇaṃ pariyesituṃ āgatānaṃ kaṅkhāvinodanatthaṃ mudukattā taṃ jivhaṃ kathinasūciṃ viya vaṭṭetvā ubho nāsikasotāni parāmasati, dīghattā ubho kaṇṇasotāni parāmasati, puthulattā kesantapariyosānaṃ kevalampi nalāṭaṃ paṭicchādeti.
To dispel the doubts of those who came to examine this characteristic, due to its softness, he rolls his tongue like a stiff needle and touches both nasal passages; due to its length, he touches both ear passages; due to its breadth, he covers his entire forehead up to the hairline.
Để xua tan nghi ngờ của những người đến tìm hiểu đặc điểm này, Ngài, do lưỡi mềm mại, cuộn lưỡi như một cây kim cứng và chạm vào hai lỗ mũi; do lưỡi dài, Ngài chạm vào hai lỗ tai; do lưỡi rộng, Ngài che phủ toàn bộ vầng trán đến tận chân tóc.
Evaṃ tassā mududīghaputhulabhāvaṃ pakāsento kaṅkhaṃ vinodeti.
Thus, by manifesting the softness, length, and breadth of his tongue, he dispels doubt.
Như vậy, Ngài hiển bày sự mềm mại, dài và rộng của lưỡi để xua tan nghi ngờ.
Evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ jivhaṃ sandhāya ‘‘pahūtajivho’’ti vuttaṃ.
It is with reference to a tongue endowed with these three characteristics that he is called "abundant-tongued".
Nói “pahūtajivho” là để chỉ cái lưỡi có ba đặc điểm như vậy.
Asandhimittāpi dhammāsokassa devī – ‘‘atthi nu kho, bhante, buddhasaddena sadiso kassaci saddo’’ti saṅghaṃ pucchi.
Asandhimittā, King Dhammāsoka’s queen, asked the Saṅgha, “Venerable sirs, is there anyone whose voice is similar to the Buddha’s voice?”
Hoàng hậu Asandhimittā của vua Dhammāsoka hỏi Tăng đoàn: "Bạch chư Tăng, có tiếng nói nào giống với tiếng nói của Đức Phật không?"
Atthi karavikasakuṇassāti.
“Yes, there is the voice of the karavika bird.”
"Có, tiếng của chim Karavika."
Kuhiṃ, bhante, sakuṇāti?
“Where, venerable sirs, are these birds?”
"Bạch chư Tăng, chim đó ở đâu?"
Himavanteti.
“In the Himālaya.”
"Ở Hy Mã Lạp Sơn."
Sā rājānaṃ āha, – ‘‘deva, karavikasakuṇaṃ daṭṭhukāmā’’ti.
She then said to the king, “Your Majesty, I wish to see a karavika bird.”
Nàng nói với nhà vua: "Tâu Đại vương, thiếp muốn nhìn thấy chim Karavika."
Rājā ‘‘imasmiṃ pañjare nisīditvā karaviko āgacchatū’’ti suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi.
The king released a golden cage, saying, “Let the karavika come, alighting in this cage.”
Nhà vua thả một chiếc lồng vàng và nói: "Hãy đến đây, chim Karavika, và đậu vào chiếc lồng này!"
Pañjaro gantvā ekassa karavikassa purato aṭṭhāsi.
The cage went and stood before one karavika.
Chiếc lồng bay đến và dừng lại trước một con chim Karavika.
So ‘‘rājāṇāya āgato pañjaro, na sakkā agantu’’nti tattha nisīdi.
Thinking, "The cage has come by the king's command, I cannot refuse to go," it alighted there.
Con chim đó nghĩ: "Chiếc lồng này đến theo lệnh của nhà vua, không thể không đi," và nó đậu vào đó.
Pañjaro āgantvā rañño puratova aṭṭhāsi.
The cage returned and stood right before the king.
Chiếc lồng bay trở lại và dừng ngay trước mặt nhà vua.
Karavikaṃ saddaṃ kārāpetuṃ na sakkonti.
They could not make the karavika sing.
Họ không thể làm cho chim Karavika hót.
Atha rājā ‘‘kathaṃ bhaṇe ime saddaṃ karontī’’ti āha?
Then the king asked, “How, good sirs, do these birds sing?”
Rồi nhà vua hỏi: "Này, làm thế nào mà những con chim này hót được?"
Ñātake disvā devāti.
They replied, “Your Majesty, they sing when they see their relatives.”
"Tâu Đại vương, chúng hót khi nhìn thấy bà con của mình."
Atha naṃ rājā ādāsehi parikkhipāpesi.
Then the king had it surrounded with mirrors.
Sau đó, nhà vua cho bao quanh nó bằng những tấm gương.
So attanova chāyaṃ disvā ‘‘ñātakā me āgatā’’ti maññamāno pakkhena tāḷaṃ datvā mañjussarena maṇivaṃsaṃ dhamamāno viya viravi.
Seeing its own reflection, and thinking, “My relatives have arrived,” it clapped its wings and sang with a sweet voice, as if blowing on a jeweled flute.
Khi nhìn thấy bóng của chính mình, nó nghĩ: "Bà con của ta đã đến," rồi vỗ cánh và hót lên một giọng du dương như đang thổi sáo ngọc.
Sakalanagare manussā mattā viya laḷiṃsu.
People throughout the entire city rejoiced as if intoxicated.
Mọi người trong toàn thành phố đều vui mừng như say rượu.
Asandhimittā cintesi – ‘‘imassa tāva tiracchānassa evaṃ madhuro saddo, kīdiso nu kho sabbaññutaññāṇasirippattassa bhagavato ahosī’’ti pītiṃ uppādetvā taṃ pītiṃ avijahitvā sattahi jaṅghasatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Asandhimittā reflected, “If even this animal has such a sweet voice, how wondrous must have been the voice of the Blessed One, who had attained the glory of omniscience?” Generating joy, and without abandoning that joy, she became established in the fruit of stream-entry, together with seven hundred of her attendants.
Hoàng hậu Asandhimittā suy nghĩ: "Ngay cả một con vật tầm thường này cũng có giọng hót ngọt ngào đến vậy, thì giọng của Đức Thế Tôn, bậc đã đạt được sự vinh quang của Tuệ giác Toàn tri (sabbaññutaññāṇa), hẳn phải như thế nào?" Nàng khởi lên niềm hoan hỷ (pīti) và không từ bỏ niềm hoan hỷ đó, nàng cùng với bảy trăm tỳ nữ đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Evaṃ madhuro karavikasaddo.
Such is the sweetness of the karavika’s voice.
Giọng của chim Karavika ngọt ngào như vậy.
Tato satabhāgena sahassabhāgena ca madhurataro tathāgatassa saddo, loke pana karavikato aññassa madhurarassa abhāvato ‘‘karavikabhāṇī’’ti vuttaṃ.
The Tathāgata’s voice is a hundred times, a thousand times sweeter than that karavika’s voice, but because there is no other sweeter voice in the world than that of the karavika, it is called “karavikabhāṇī.”
Giọng của Đức Như Lai (Tathāgata) còn ngọt ngào hơn gấp trăm lần, ngàn lần so với giọng đó, nhưng vì không có giọng nào ngọt ngào hơn chim Karavika trên thế gian, nên mới nói là "có giọng như Karavika."
Uṇṇāti uṇṇalomaṃ.
Uṇṇā refers to the tuft of hair.
Uṇṇā là sợi lông uṇṇā.
Bhamukantareti dvinnaṃ bhamukānaṃ vemajjhe nāsikamatthakeyeva jātā.
Bhamukantare means that it originates exactly between the two eyebrows, right above the nose.
Bhamukantare (giữa hai lông mày) là sợi lông mọc ngay giữa hai lông mày, trên sống mũi.
Uggantvā pana nalāṭamajjhajātā.
However, it rises and is situated in the middle of the forehead.
Nhưng khi mọc lên, nó nằm ở giữa trán.
Odātāti parisuddhā osadhitārakavaṇṇā.
Odātā means pure, the color of the morning star.
Odātā (trắng tinh) là màu trắng trong sạch như sao osadhī.
Mudūti sappimaṇḍe osādetvā ṭhapitasatavāravihatakappāsapaṭalasadisā.
Mudū means soft, like a hundred-times beaten cotton pad soaked and kept in clarified butter.
Mudū (mềm mại) là mềm mại như lớp bông gòn đã được nhúng vào bơ tinh luyện và đập hàng trăm lần.
Tūlasannibhāti simbalitūlalatātūlasamānā, ayamassā odātatāya upamā.
Tūlasannibhā means similar to kapok cotton or creeper cotton; this is its simile for whiteness.
Tūlasannibhā (như bông gòn) là giống như bông gòn simbalī hoặc bông gòn dây leo; đây là ví dụ cho sự trắng tinh của nó.
Sā panesā koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhiyamānā upaḍḍhabāhuppamāṇā hoti, vissaṭṭhā dakkhiṇāvaṭṭavasena āvaṭṭitvā uddhaggā hutvā santiṭṭhati, suvaṇṇaphalakamajjhe ṭhapitarajatapupphuḷakā viya suvaṇṇaghaṭato nikkhamamānā khīradhārā viya aruṇappabhārañjite gamanatale osadhitārakā viya ca atimanoharāya siriyā virocati.
When pulled by its tip, it measures half a cubit; when released, it spirals clockwise, standing with its tip upwards. It shines with an exceedingly charming splendor, like a silver flower placed in the middle of a golden plaque, like a stream of milk flowing from a golden pot, or like the morning star in the dawn-tinted sky.
Sợi lông này, khi được kéo ra ở đầu, dài khoảng nửa cánh tay; khi buông ra, nó cuộn tròn theo chiều kim đồng hồ, dựng đứng lên, và tỏa sáng với vẻ đẹp vô cùng quyến rũ, như một viên ngọc bạc đặt giữa tấm vàng, như dòng sữa chảy ra từ bình vàng, hay như một ngôi sao osadhī trên bầu trời được nhuộm bởi ánh bình minh.
Uṇhīsasīsoti idaṃ paripuṇṇanalāṭatañceva paripuṇṇasīsatañcāti dve atthavase paṭicca vuttaṃ.
The phrase Uṇhīsasīso is spoken with reference to two meanings: having a full forehead and having a full head.
Uṇhīsasīso (đầu có nhục kế) được nói đến với hai ý nghĩa: trán đầy đặn và đầu tròn đầy.
Tathāgatassa hi dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ uṭṭhahitvā sakalaṃ nalāṭaṃ chādayamānaṃ pūrayamānaṃ gantvā vāmakaṇṇacūḷikāya patiṭṭhitaṃ, rañño baddhauṇhīsapaṭṭo viya virocati.
Indeed, a fleshy membrane on the Tathāgata's head rises from the tip of the right ear, covers and fills the entire forehead, and then rests at the tip of the left ear, shining like a king's tied turban-band.
Thật vậy, từ dái tai phải của Đức Như Lai, một lớp thịt nổi lên, bao phủ và lấp đầy toàn bộ trán, kéo dài đến dái tai trái, tỏa sáng như một dải khăn vấn đầu của nhà vua.
Pacchimabhavikabodhisattānaṃ kira imaṃ lakkhaṇaṃ viditvā rājūnaṃ uṇhīsapaṭṭaṃ akaṃsu, ayaṃ tāva eko attho.
It is said that kings, knowing this characteristic of Bodhisattas in their last existence, made their turban-bands in imitation; this is one meaning.
Người ta kể rằng các vị Bồ Tát ở kiếp cuối cùng đã biết được tướng tốt này, nên các vị vua đã làm khăn vấn đầu theo đó; đây là một ý nghĩa.
Aññe pana janā aparipuṇṇasīsā honti, keci kappasīsā, keci phalasīsā, keci aṭṭhisīsā, keci tumbasīsā, keci pabbhārasīsā.
Other people have imperfect heads; some have monkey-like heads, some fruit-like heads, some bony heads, some gourd-like heads, some cliff-like heads.
Những người khác có đầu không tròn đầy; một số có đầu như khỉ, một số như trái cây, một số như xương, một số như bầu, một số như hang động.
Tathāgatassa pana āraggena vaṭṭetvā ṭhapitaṃ viya suparipuṇṇaṃ udakapupphuḷasadisaṃ sīsaṃ hoti.
However, the Tathāgata’s head is perfectly round, like a water bubble, as if shaped by a drill and set in place.
Nhưng đầu của Đức Như Lai thì tròn đầy hoàn hảo như một giọt nước, như thể được tiện tròn bằng mũi dùi.
Tattha purimanayena uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsasīso.
In the former sense, it is uṇhīsasīso (turban-headed) as if the head is wrapped with a turban.
Theo nghĩa thứ nhất, Ngài có đầu như được vấn khăn uṇhīsa, nên gọi là Uṇhīsasīso.
Dutiyanayena uṇhīsaṃ viya sabbattha parimaṇḍalasīsoti uṇhīsasīso.
In the latter sense, it is uṇhīsasīso because the head is perfectly round everywhere, like a turban.
Theo nghĩa thứ hai, Ngài có đầu tròn đều khắp mọi nơi như khăn uṇhīsa, nên gọi là Uṇhīsasīso.
387. Dakkhiṇenāti buddhānañhi ṭhatvā vā nisīditvā vā nipajjitvā vā gamanaṃ abhinīharantānaṃ dakkhiṇapādova purato hoti.
Dakkhiṇenā means that for the Buddhas, whether standing, sitting, or lying down, when they intend to walk, only the right foot is placed forward.
387. Dakkhiṇenā (bằng chân phải): Khi các vị Phật đứng, ngồi, nằm, hay đi, chân phải của các Ngài luôn ở phía trước.
Satatapāṭihāriyaṃ kiretaṃ.
It is said that this is a constant miracle.
Đây là một phép lạ thường xuyên (satatapāṭihāriyaṃ).
Nātidūre pādaṃ uddharatīti taṃ dakkhiṇapādaṃ na atidūre ṭhapessāmīti uddharati.
Nātidūre pādaṃ uddharatī means that he lifts that right foot intending, “I will place it not too far away.”
Nātidūre pādaṃ uddharatī (không nhấc chân quá xa): Ngài nhấc chân phải lên với ý định không đặt nó quá xa.
Atidūrañhi abhihariyamāne dakkhiṇapādena vāmapādo ākaḍḍhiyamāno gaccheyya, dakkhiṇapādopi dūraṃ gantuṃ na sakkuṇeyya, āsanneyeva patiṭṭhaheyya, evaṃ sati padavicchedo nāma hoti.
For if it were advanced too far, the left foot would be dragged by the right foot and would move, and the right foot would not be able to go far, but would rest nearby; in such a case, it is called a break in the step.
Nếu chân phải được nhấc quá xa, chân trái sẽ bị kéo theo, và chân phải cũng không thể đi xa, nó sẽ dừng lại gần đó, trong trường hợp đó sẽ có sự gián đoạn bước đi.
Dakkhiṇapāde pana pamāṇeneva uddhate vāmapādopi pamāṇeneva uddhariyati, pamāṇena uddhato patiṭṭhahantopi pamāṇeyeva patiṭṭhāti.
However, when the right foot is lifted to a proper measure, the left foot is also lifted to a proper measure, and having been lifted to a proper measure, it also rests to a proper measure.
Nhưng khi chân phải được nhấc lên đúng mức, chân trái cũng được nhấc lên đúng mức, và khi được nhấc lên đúng mức, nó cũng đặt xuống đúng mức.
Evamanena tathāgatassa dakkhiṇapādakiccaṃ vāmapādena niyamitaṃ, vāmapādakiccaṃ dakkhiṇapādena niyamitanti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that the action of the Tathāgata's right foot is regulated by the left foot, and the action of the left foot is regulated by the right foot.
Vì vậy, cần hiểu rằng hành động của chân phải của Đức Như Lai được điều chỉnh bởi chân trái, và hành động của chân trái được điều chỉnh bởi chân phải.
Nātisīghanti divā vihārabhattatthāya gacchanto bhikkhu viya na atisīghaṃ gacchati.
Nātisīghaṃ means that he does not walk too quickly, like a bhikkhu walking to the monastery for a meal during the day.
Nātisīghaṃ (không quá nhanh): Ngài không đi quá nhanh như một tỳ khưu đi đến tịnh xá để thọ thực vào ban ngày.
Nātisaṇikanti yathā pacchato āgacchanto okāsaṃ na labhati, evaṃ na atisaṇikaṃ gacchati.
Nātisaṇikaṃ means he does not walk too slowly, such that one coming from behind would not find space.
Không quá chậm chạp (Nātisaṇika) nghĩa là Ngài không đi quá chậm chạp đến nỗi người đi phía sau không tìm được chỗ để chân.
Adduvena adduvanti jaṇṇukena jaṇṇukaṃ, na satthiṃ unnāmetīti gambhīre udake gacchanto viya na ūruṃ unnāmeti.
Adduvena adduvaṃ means knee-to-knee. Na satthiṃ unnāmetī means he does not lift his thigh as if walking in deep water.
Đầu gối này chạm đầu gối kia (Adduvena adduva) nghĩa là đầu gối chạm đầu gối. Không nhấc đùi lên (na satthiṃ unnāmeti) nghĩa là Ngài không nhấc đùi lên như người đi trong nước sâu.
Na onāmetīti rukkhasākhāchedanadaṇḍaṅkusapādo viya na pacchato osakkāpeti.
Na onāmetī means he does not pull his foot back, like a pole-axe for cutting tree branches.
Không kéo lùi lại (Na onāmeti) nghĩa là Ngài không kéo lùi chân về phía sau như người dùng gậy móc chặt cành cây để chặt.
Na sannāmetīti obaddhānābaddhaṭṭhānehi pādaṃ koṭṭento viya na thaddhaṃ karoti.
Na sannāmetī means he does not make his foot stiff, as if striking his foot from bound and unbound places.
Không làm cứng lại (Na sannāmeti) nghĩa là Ngài không làm cứng chân như người đang đánh nhau, va chạm chân vào những chỗ bị trói hoặc không bị trói.
Na vināmetīti yantarūpakaṃ kīḷāpento viya na ito cito ca cāleti.
Na vināmetī means he does not sway it from side to side, as if playing with a puppet.
Không lắc lư (Na vināmeti) nghĩa là Ngài không lắc lư thân qua lại như người đang điều khiển một con rối máy.
Adharakāyovāti heṭṭhimakāyova iñjati, uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalo hoti.
Adharakāyovā means only the lower part of the body moves; the upper body remains motionless, like a golden statue placed on a boat.
Chỉ phần thân dưới (Adharakāyovā) nghĩa là chỉ phần thân dưới chuyển động, còn phần thân trên bất động như tượng vàng đặt trên thuyền.
Dūre ṭhatvā olokento hi buddhānaṃ ṭhitabhāvaṃ vā gamanabhāvaṃ vā na jānāti.
Indeed, one standing far away and looking would not know whether the Buddhas are standing or walking.
Thật vậy, người đứng xa nhìn không biết được Đức Phật đang đứng hay đang đi.
Kāyabalenāti bāhā khipanto sarīrato sedehi muccantehi na kāyabalena gacchati.
Kāyabalena means he does not walk with bodily strength, swinging his arms, with sweat pouring from his body.
Không dùng sức mạnh cơ thể (Kāyabalena) nghĩa là Ngài không đi bằng cách vung tay, khiến mồ hôi từ cơ thể toát ra.
Sabbakāyenevāti gīvaṃ aparivattetvā rāhulovāde vuttanāgāpalokitavaseneva apaloketi.
Sabbakāyenevā means he looks only by turning his entire body, without twisting his neck, in the manner of a Nāga-elephant looking back, as described in the Rāhulovāda Sutta.
Với toàn thân (Sabbakāyenevā) nghĩa là Ngài nhìn mà không quay cổ, chỉ nhìn theo cách con voi chaddanta nhìn lại như đã được nói trong lời khuyên cho Rāhula.
Na uddhantiādīsu nakkhattāni gaṇento viya na uddhaṃ ulloketi, naṭṭhaṃ kākaṇikaṃ vā māsakaṃ vā pariyesanto viya na adho oloketi, na hatthiassādayo passanto viya ito cito ca vipekkhamāno gacchati.
In Na uddhaṃ and so on, it means he does not look upwards as if counting stars; he does not look downwards as if searching for a lost farthing or a coin; he does not walk looking around from side to side as if watching elephants or horses.
Trong các từ Không nhìn lên (Na uddha) và tiếp theo, Ngài không nhìn lên như người đang đếm các vì sao, không nhìn xuống như người đang tìm một đồng kākaṇika hoặc māsaka bị mất, không đi nhìn ngang nhìn dọc như người đang xem voi, ngựa, v.v.
Yugamattanti navavidatthimatte cakkhūni ṭhapetvā gacchanto yugamattaṃ pekkhati nāma, bhagavāpi yuge yutto sudantaājānīyo viya ettakaṃ passanto gacchati.
Yugamattaṃ means that a bhikkhu walking with his eyes fixed on a distance of nine spans is said to be looking a yugamattaṃ (yoke-length); the Blessed One also walks looking this far, like a well-tamed noble horse yoked to a carriage.
Khoảng một ách (Yugamatta) nghĩa là một vị Tỳ-khưu đi mà giữ mắt nhìn về phía trước khoảng chín tấc thì được gọi là nhìn xa khoảng một ách. Đức Thế Tôn cũng đi nhìn xa khoảng chừng đó, như một con ngựa thuần chủng được thắng vào ách.
Tato cassa uttarīti yugamattato paraṃ na passatīti na vattabbo.
Tato cassa uttarī means it should not be said that he does not see beyond a yugamattaṃ.
Vượt quá mức đó (Tato cassa uttarī) không nên nói rằng Ngài không nhìn thấy xa hơn khoảng một ách.
Na hi kuṭṭaṃ vā kavāṭaṃ vā gaccho vā latā vā āvarituṃ sakkoti, atha khvassa anāvaraṇañāṇassa anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāneva honti.
Indeed, neither a wall nor a door, neither a bush nor a creeper, can obstruct his unobstructed knowledge, as thousands of world-systems are like one open space to him.
Thật vậy, tường, cửa, bụi cây hay dây leo không thể che khuất được Ngài, mà đối với trí tuệ không bị che chướng của Ngài, hàng ngàn thế giới chư thiên chỉ như một sân duy nhất.
Antaragharanti heṭṭhā mahāsakuludāyisutte indakhīlato paṭṭhāya antaragharaṃ, idha gharaummārato paṭṭhāya veditabbaṃ.
Antaragharaṃ: In the Mahāsakuludāyī Sutta below, antaragharaṃ is known from the city gate pillar onwards; here, it should be understood as from the house threshold onwards.
Bên trong nhà (Antaraghara) ở đây, trong kinh Mahāsakuludāyisutta, được hiểu là từ cột trụ cửa trở vào là bên trong nhà; còn ở đây, trong kinh Brahmāyu, cần được hiểu là từ ngưỡng cửa nhà trở vào.
Na kāyantiādi pakatiiriyapatheneva pavisatīti dassanatthaṃ vuttaṃ.
Na kāyaṃ and so on, is said to show that he enters with his natural deportment.
Các từ Không thân (Na kāya) và tiếp theo được nói để chỉ rằng Ngài đi vào với oai nghi bình thường.
Daliddamanussānaṃ nīcagharakaṃ pavisantepi hi tathāgate chadanaṃ vā uggacchati, pathavī vā ogacchati, bhagavā pana pakatigamaneneva gacchati.
For even when the Tathāgata enters a low house of poor people, the roof rises or the earth sinks; but the Blessed One walks in his natural gait.
Thật vậy, khi Đức Thế Tôn đi vào những ngôi nhà thấp của người nghèo, mái nhà hoặc đất đều tự nâng lên hoặc hạ xuống, nhưng Đức Thế Tôn vẫn đi vào với dáng đi bình thường.
Nātidūreti atidūre parivattantena hi ekaṃ dve padavāre piṭṭhibhāgena gantvā nisīditabbaṃ hoti.
Nātidūre means that if one turns too far, one would have to go one or two steps backward and then sit.
Không quá xa (Nātidūre) nghĩa là người xoay mình quá xa sẽ phải đi lùi một hoặc hai bước rồi mới ngồi xuống.
Nāccāsanneti accāsanne parivattantena ekaṃ dve padavāre purato gantvā nisīditabbaṃ hoti.
Nāccāsanne means that if one turns too close, one would have to go one or two steps forward and then sit.
Không quá gần (Nāccāsanne) nghĩa là người xoay mình quá gần sẽ phải đi tiến một hoặc hai bước rồi mới ngồi xuống.
Tasmā yasmiṃ padavāre ṭhitena purato vā pacchato vā agantvā nisīditabbaṃ hoti, tattha parivattati.
Therefore, he turns at the step where he can sit without moving forward or backward.
Vì vậy, Ngài xoay mình tại vị trí mà Ngài có thể ngồi xuống mà không cần phải tiến hay lùi một bước nào.
Pāṇināti kaṭivātābādhiko viya na āsanaṃ hatthehi gahetvā nisīdati.
Pāṇinā means he does not grasp the seat with his hands and sit down, like someone suffering from a hip-wind ailment.
Bằng tay (Pāṇinā) nghĩa là Ngài không nắm lấy chỗ ngồi bằng tay rồi ngồi xuống như người bị đau dây thần kinh tọa.
Pakkhipatīti yo kiñci kammaṃ katvā kīḷanto ṭhitakova patati, yopi orimaṃ aṅgaṃ nissāya nisinno ghaṃsanto yāva pārimaṅgā gacchati, pārimaṅgaṃ vā nissāya nisinno tatheva yāva orimaṅgā āgacchati, sabbo so āsane kāyaṃ pakkhipati nāma.
Pakkhipatī means that anyone who, having done some work, falls while standing due to fatigue; or one who sits leaning on one side and rubs his buttocks along the seat until he reaches the other side, or having leaned on the other side, returns in the same way until he reaches the first side — all such persons are said to throw their body onto the seat.
Ném thân xuống (Pakkhipatī) nghĩa là bất kỳ ai sau khi làm việc gì đó mà mệt mỏi, rồi đứng đó mà ngã xuống, hoặc người đang ngồi dựa vào một bên thân mà trượt dài đến bên kia, hoặc người đang ngồi dựa vào bên kia mà trượt dài đến bên này, tất cả những hành động đó đều được gọi là ném thân xuống chỗ ngồi.
Bhagavā pana evaṃ akatvā āsanassa majjhe olambakaṃ dhārento viya tūlapicuṃ ṭhapento viya saṇikaṃ nisīdati.
However, the Blessed One, without doing so, sits down gently, as if holding a plumb line in the middle of the seat or placing a cotton ball.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn không làm như vậy, Ngài từ từ ngồi xuống như thể đang giữ một sợi dây treo ở giữa chỗ ngồi, hoặc như thể đang đặt một cục bông gòn.
Hatthakukkuccanti pattamukhavaṭṭiyaṃ udakabinduṭhapanaṃ makkhikabījaniyā paṇṇacchedanaphālanādi hatthena asaṃyatakaraṇaṃ.
Hatthakukkuccaṃ means unconstrained actions with the hand, such as placing drops of water on the rim of the bowl, or cutting and tearing leaves with a fly-whisk, and so on.
Sự bất cẩn của tay (Hatthakukkucca) nghĩa là những hành động không kiềm chế của tay như đặt giọt nước lên vành bát, hoặc cắt, xé lá bằng quạt đuổi ruồi.
Pādakukkuccanti pādena bhūmighaṃsanādi asaṃyatakaraṇaṃ.
Pādakukkuccaṃ means unconstrained actions with the foot, such as scratching the ground with the foot, and so on.
Sự bất cẩn của chân (Pādakukkucca) nghĩa là những hành động không kiềm chế của chân như cọ chân xuống đất.
Na chambhatīti na bhāyati.
Na chambhatī means he is not terrified.
Không sợ hãi (Na chambhatī) nghĩa là không hoảng sợ.
Na kampatīti na osīdati.
Na kampatī means he does not sink down.
Không run rẩy (Na kampatī) nghĩa là không chùn bước.
Na vedhatīti na calati.
Na vedhatī means he does not tremble.
Không dao động (Na vedhatī) nghĩa là không lay động.
Na paritassatīti bhayaparitassanāyapi taṇhāparitassanāyapi na paritassati.
Na paritassatī means he is not agitated by fear or by craving.
Không lo lắng (Na paritassatī) nghĩa là không lo lắng vì sợ hãi hay vì tham ái.
Ekacco hi dhammakathādīnaṃ atthāya āgantvā manussesu vanditvā ṭhitesu ‘‘sakkhissāmi nu kho tesaṃ cittaṃ gaṇhanto dhammaṃ vā kathetuṃ, pañhaṃ vā pucchito vissajjetuṃ, bhattānumodanaṃ vā kātu’’nti bhayaparitassanāya paritassati.
For some, having come for a Dhamma talk or similar, when people bow and stand, become agitated by fear, thinking: "Will I be able to win their hearts and teach the Dhamma, or answer a question if asked, or give a blessing after the meal?"
Thật vậy, có người vì mục đích thuyết pháp hay việc khác mà đến, khi mọi người đã đảnh lễ và đứng đó, thì lo lắng vì sợ hãi: “Mình có thể thuyết pháp để thu phục lòng người không, có thể trả lời câu hỏi nếu được hỏi không, hay có thể tụng kinh chúc phúc sau bữa ăn không?”
Ekacco ‘‘manāpā nu kho me yāgu āgacchissati, manāpaṃ antarakhajjaka’’nti vā taṇhāparitassanāya paritassati.
Some become agitated by craving, thinking: "Will I receive pleasing gruel, or pleasing snacks?"
Có người lại lo lắng vì tham ái: “Cháo ngon có đến với mình không, món ăn vặt ngon có đến với mình không?”
Tadubhayampi tassa natthīti na paritassati.
Since both of these are absent in him, he is not agitated.
Cả hai điều đó đều không có ở Ngài, nên Ngài không lo lắng.
Vivekāvaṭṭoti viveke nibbāne āvaṭṭamānaso hutvā.
Vivekāvaṭṭo means having a mind that revolves in solitude, in Nibbāna.
Với tâm hướng về sự độc cư (Vivekāvaṭṭo) nghĩa là với tâm quay về sự độc cư, tức Nibbāna.
Vivekavattotipi pāṭho, vivekavattayutto hutvāti attho.
Another reading is vivekavatto (endowed with the practice of solitude); this is the meaning.
Cũng có bản đọc là vivekavattopi, nghĩa là với việc thực hành độc cư.
Vivekavattaṃ nāma katabhattakiccassa bhikkhuno divāvihāre samathavipassanāvasena mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdanaṃ.
The practice of solitude (vivekavattaṃ) is when a bhikkhu, having completed his meal duties, sits in the daytime retreat, folding his legs in the lotus position, and taking up his basic meditation subject through calm and insight.
Việc thực hành độc cư (vivekavatta) là khi một vị Tỳ-khưu đã hoàn thành bữa ăn, ngồi kiết già trong thời gian nghỉ trưa, thực hành thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā) theo đề mục căn bản.
Evaṃ nisinnassa hi iriyāpatho upasanto hoti.
For one sitting thus, the deportment is tranquil.
Thật vậy, oai nghi của người ngồi như vậy là an tịnh.
Na pattaṃ unnāmetītiādīsu ekacco pattamukhavaṭṭiyā udakadānaṃ āharanto viya pattaṃ unnāmeti, eko pādapiṭṭhiyaṃ ṭhapento viya onāmeti, eko baddhaṃ katvā gaṇhāti, eko ito cito ca phandāpeti, evaṃ akatvā ubhohi hatthehi gahetvā īsakaṃ nāmetvā udakaṃ paṭiggaṇhātīti attho.
In Na pattaṃ unnāmetī and so on, some bhikkhus raise their bowl as if offering water from a carafe at the rim of the bowl; some lower it as if placing it on the back of the foot; some hold it firmly; some make it tremble from side to side. The meaning is that the Blessed One, without doing so, holds it with both hands, inclines it slightly, and receives the water.
Trong các từ Không nhấc bát lên (Na pattaṃ unnāmetī) và tiếp theo, có người nhấc bát lên như đang mang bình nước để rót nước vào vành bát, có người hạ bát xuống như đang đặt bát lên mu bàn chân, có người cầm bát một cách cứng nhắc, có người làm bát rung động qua lại. Ngài không làm như vậy, mà cầm bát bằng cả hai tay, hơi nghiêng xuống một chút để nhận nước, đó là ý nghĩa.
Na samparivattakanti parivattetvā paṭhamameva pattapiṭṭhiṃ na dhovati.
Na samparivattakaṃ means he does not turn it over and wash the back of the bowl first.
Không lật úp (Na samparivattaka) nghĩa là Ngài không lật úp bát để rửa mặt ngoài bát ngay từ đầu.
Nātidūreti yathā nisinnāsanato dūre patati, na evaṃ chaḍḍeti.
Nātidūre means he does not discard it in such a way that it falls far from his sitting place.
Không quá xa (Nātidūre) nghĩa là Ngài không đổ nước ra xa đến nỗi nước rơi cách chỗ ngồi của Ngài.
Nāccāsanneti pādamūleyeva na chaḍḍeti.
Nāccāsanne means he does not discard it right at his feet.
Không quá gần (Nāccāsanne) nghĩa là Ngài không đổ nước ngay dưới chân Ngài.
Vicchaḍḍayamānoti vikiranto, yathā paṭiggāhako temati, na evaṃ chaḍḍeti.
Vicchaḍḍayamāno means scattering; he does not discard it in such a way that the recipient gets wet.
Đổ ra (Vicchaḍḍayamāno) nghĩa là rải rác, Ngài không đổ nước ra đến nỗi làm ướt người nhận.
Nātithokanti yathā ekacco pāpiccho appicchataṃ dassento muṭṭhimattameva gaṇhāti, na evaṃ.
Nātithokaṃ means not like some wicked bhikkhus who, wishing to show their fewness of desires, take only a handful.
Không quá ít (Nātithoka) nghĩa là không như một số người có ý đồ xấu, muốn thể hiện sự thiểu dục mà chỉ nhận một nắm cơm.
Atibahunti yāpanamattato atirekaṃ.
Atibahuṃ means more than what is needed for sustenance.
Quá nhiều (Atibahu) nghĩa là nhiều hơn mức đủ để duy trì sự sống.
Byañjanamattāyāti byañjanassa mattā nāma odanato catuttho bhāgo.
Byañjanamattāyā means the measure of the sauce is one-fourth of the rice.
Theo lượng thức ăn kèm (Byañjanamattāyā) nghĩa là lượng thức ăn kèm là một phần tư lượng cơm.
Ekacco hi bhatte manāpe bhattaṃ bahuṃ gaṇhāti, byañjane manāpe byañjanaṃ bahuṃ.
Some people take much rice if the rice is pleasing, or much sauce if the sauce is pleasing.
Thật vậy, có người khi cơm ngon thì lấy nhiều cơm, khi thức ăn kèm ngon thì lấy nhiều thức ăn kèm.
Satthā pana tathā na gaṇhāti.
But the Teacher does not take it that way.
Nhưng Đức Đạo Sư không lấy như vậy.
Na ca byañjanenāti amanāpañhi byañjanaṃ ṭhapetvā bhattameva bhuñjanto, bhattaṃ vā ṭhapetvā byañjanameva khādanto byañjanena ālopaṃ atināmeti nāma.
"Nor by the curry" means that a bhikkhu who, setting aside curry he dislikes, eats only rice, or setting aside rice he dislikes, eats only curry, is said to exceed the proportion of rice with curry.
Không chỉ với thức ăn kèm (Na ca byañjanenā) nghĩa là người chỉ ăn cơm mà bỏ thức ăn kèm không ngon, hoặc chỉ ăn thức ăn kèm ngon mà bỏ cơm, thì được gọi là ăn quá nhiều thức ăn kèm với miếng cơm.
Satthā ekantarikaṃ byañjanaṃ gaṇhāti, bhattampi byañjanampi ekatova niṭṭhanti.
The Teacher takes curry in alternation; both rice and curry are finished simultaneously.
Đức Đạo Sư lấy thức ăn kèm xen kẽ, cả cơm và thức ăn kèm đều hết cùng lúc.
Dvattikkhattunti tathāgatassa hi puthujivhāya dantānaṃ upanītabhojanaṃ dvattikkhattuṃ dantehi phuṭṭhamattameva saṇhakaraṇīyapiṭṭhavilepanaṃ viya hoti, tasmā evamāha.
"Twice or thrice": For the Tathāgata, food offered to his teeth by his broad tongue, merely touched by his teeth twice or thrice, becomes like finely prepared flour-ointment; thus, it is said so.
Hai hoặc ba lần (Dvattikkhattu) nghĩa là thức ăn được đưa vào miệng Đức Thế Tôn, chỉ cần chạm răng hai hoặc ba lần là đã mềm mịn như bột nhão, vì vậy Ngài nói như vậy.
Na mukhe avasiṭṭhāti pokkharapatte patitaudakabindu viya vinivattitvā paragalameva yāti, tasmā avasiṭṭhā na hoti.
"Not remaining in the mouth": Like a drop of water fallen on a lotus leaf, it rolls down and goes directly to the throat; therefore, nothing remains.
Không còn sót lại trong miệng (Na mukhe avasiṭṭhā) nghĩa là thức ăn trôi thẳng xuống cổ họng như giọt nước rơi trên lá sen, vì vậy không còn sót lại.
Rasapaṭisaṃvedīti madhuratittakadukādirasaṃ jānāti.
"Perceiving the taste" means knowing the sweet, bitter, pungent, and other tastes.
Cảm nhận được vị (Rasapaṭisaṃvedī) nghĩa là Ngài biết được các vị ngọt, đắng, cay, v.v.
Buddhānañhi antamaso pānīyepi dibbojā pakkhittāva hoti, tena nesaṃ sabbattheva raso pākaṭo hoti, rasagedho pana natthi.
For the Buddhas, even in plain water, divine essence is infused; thus, the taste of everything is evident to them, but there is no craving for taste.
Thật vậy, ngay cả trong nước uống của các vị Phật cũng có hương vị thần thánh, vì vậy hương vị luôn rõ ràng trong mọi thứ Ngài nuốt vào, nhưng Ngài không có sự tham đắm vào vị giác.
Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘neva davāyā’’ti vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ.
"Endowed with eight factors" refers to being endowed with the eight factors mentioned in "neither for sport" and so forth.
Có tám chi (Aṭṭhaṅgasamannāgata) nghĩa là đầy đủ tám chi đã được nói đến như “không vì vui chơi” (neva davāya).
Visuddhimagge panassa vinicchayo āgatoti sabbāsavasutte vuttametaṃ.
Its determination has appeared in the Visuddhimagga, and this is stated in the Sabbāsava Sutta.
Về điều này, sự phân định của nó đã được trình bày trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga), và điều này đã được nói đến trong kinh Sabbāsava.
Hatthesu dhotesūti satthā kiṃ karoti?
"When the hands are washed": What does the Teacher do?
Khi tay đã rửa sạch (Hatthesu dhotesu), Đức Bổn Sư làm gì?
Paṭhamaṃ pattassa gahaṇaṭṭhānaṃ dhovati.
First, he washes the place where the bowl is held.
Đầu tiên, Ngài rửa chỗ cầm bát.
Tattha pattaṃ gahetvā sukhumajālahatthaṃ pesetvā dve vāre sañcāreti.
There, taking the bowl, he extends his delicate webbed hand and moves it around twice.
Ở đó, Ngài cầm bát, dùng bàn tay mềm mại như lưới, xoay hai lần.
Ettāvatā pokkharapatte patitaudakaṃ viya vinivattitvā gacchati.
By this much, it rolls off like water fallen on a lotus leaf.
Chỉ với việc rửa như vậy, nước sẽ chảy ra như giọt nước rơi trên lá sen.
Na ca anatthikoti yathā ekacco pattaṃ ādhārake ṭhapetvā patte udakaṃ na puñchati, raje patante ajjhupekkhati, na evaṃ karoti.
"And not careless": He does not, for example, put the bowl on a stand and not wipe the water in the bowl, or overlook falling dust.
Không thờ ơ (Na ca anatthiko) nghĩa là Ngài không làm như một số người đặt bát lên giá rồi không lau nước trong bát, để mặc bụi bẩn rơi vào.
Na ca ativelānurakkhīti yathā ekacco pamāṇātikkantaṃ ārakkhaṃ ṭhapeti, bhuñjitvā vā patte udakaṃ puñchitvā cīvarabhogantaraṃ pavesetvā pattaṃ udarena akkamitvā gaṇhāti, na evaṃ karoti.
"Nor overly protective": He does not, for example, guard it excessively or, after eating, wipe the water in the bowl, place it between folds of his robes, press the bowl with his stomach, and then take it.
Không quá chăm sóc (Na ca ativelānurakkhī) nghĩa là Ngài không làm như một số người quá chăm sóc bát, sau khi ăn xong, lau nước trong bát rồi nhét vào giữa các lớp y, sau đó dùng bụng đè lên bát để giữ.
Na ca anumodanassāti yo hi bhuttamattova dārakesu bhattatthāya rodantesu chātajjhattesu manussesu bhuñjitvā anāgatesveva anumodanaṃ ārabhati, tato sabbakammāni chaḍḍetvā ekacce āgacchanti, ekacce anāgatāva honti, ayaṃ kālaṃ atināmeti.
"Nor for the sake of anumodanā": One who, immediately after eating, while children are crying for food and people are hungry, starts the anumodanā before they have even arrived—some come, abandoning all their tasks, while others do not arrive at all—he wastes time.
Không trì hoãn việc tùy hỷ (Na ca anumodanassa) nghĩa là một số vị tỳ-khưu, vừa ăn xong, đã bắt đầu tùy hỷ trong khi trẻ con đang khóc vì đói, và những người khác đang đói vẫn chưa đến. Vì vậy, họ bỏ dở mọi công việc để đến nhanh, một số người khác thì vẫn chưa đến. Vị tỳ-khưu này đã làm trễ thời gian.
Yopi manussesu āgantvā anumodanatthāya vanditvā nisinnesu anumodanaṃ akatvāva ‘‘kathaṃ tissa, kathaṃ phussa, kathaṃ sumana, kathaṃ tisse, kathaṃ phusse, kathaṃ sumane, kaccittha arogā, sassaṃ sampanna’’ntiādiṃ pāṭiyekkaṃ kathaṃ samuṭṭhāpeti, ayaṃ anumodanassa kālaṃ atināmeti, manussānaṃ pana okāsaṃ ñatvā āyācitakāle karonto nātināmeti nāma, satthā tathā karoti.
Also, one who, when people have arrived, bowed, and are seated for the anumodanā, instead of performing the anumodanā, raises individual conversations like, "How is Tissa, how is Phussa, how is Sumana, how are Tissā, how are Phussā, how are Sumanā? Are you well? Has the harvest been abundant?" and so forth—he wastes the time for anumodanā. However, one who performs it at the requested time, knowing the people's opportunity, is not said to waste time; the Teacher does so.
Và một số vị tỳ-khưu, khi các cư sĩ đã đến, đảnh lễ và ngồi xuống để nghe tùy hỷ, lại không tùy hỷ ngay mà bắt đầu nói chuyện riêng như: “Này Tissa, này Phussa, này Sumana, thế nào rồi? Này Tissi, này Phussi, này Sumani, thế nào rồi? Các vị có khỏe không? Mùa màng có tốt không?”, v.v. Vị tỳ-khưu này đã làm trễ thời gian tùy hỷ. Tuy nhiên, Đức Bổn Sư không làm trễ thời gian mà biết rõ hoàn cảnh của mọi người và thực hiện việc tùy hỷ vào thời điểm được thỉnh cầu.
Na taṃ bhattanti kiṃ bhattaṃ nāmetaṃ uttaṇḍulaṃ atikilinnantiādīni vatvā na garahati.
"Not that food": He does not disparage the food by saying things like, "What kind of food is this? Under-cooked? Over-mushy?"
Không chê bai món ăn ấy (Na taṃ bhatta) nghĩa là Ngài không chê bai món ăn được cúng dường bằng cách nói: “Món ăn này chưa chín, quá nhão”, v.v.
Na aññaṃ bhattanti svātanāya vā punadivasāya vā bhattaṃ uppādessāmīti hi anumodanaṃ karonto aññaṃ bhattaṃ paṭikaṅkhati.
"Nor other food": One who performs anumodanā intending, "I will produce food for tomorrow or the day after," is anticipating other food.
Không mong đợi món ăn khác (Na aññaṃ bhatta) nghĩa là một vị tỳ-khưu, khi tùy hỷ, nếu nghĩ: “Ngày mai hoặc ngày kia mình sẽ được cúng dường món ăn khác”, thì vị ấy đang mong đợi món ăn khác.
Yo vā – ‘‘yāva mātugāmānaṃ bhattaṃ paccati, tāva anumodanaṃ karissāmi, atha me anumodanāvasāne attano pakkabhattatopi thokaṃ dassantī’’ti anumodanaṃ vaḍḍheti, ayampi paṭikaṅkhati nāma.
Also, one who extends the anumodanā, thinking, "I will perform anumodanā until the women's rice is cooked, and then, at the end of my anumodanā, they will give me a little from their own cooked rice," is also said to be anticipating.
Hoặc một vị tỳ-khưu kéo dài thời gian tùy hỷ với ý nghĩ: “Mình sẽ tùy hỷ cho đến khi cơm của các nữ cư sĩ chín, sau đó khi mình tùy hỷ xong, họ sẽ cúng dường cho mình một ít cơm đã nấu của họ”, thì vị ấy cũng đang mong đợi.
Satthā na evaṃ karoti.
The Teacher does not do this.
Đức Bổn Sư không làm như vậy.
Na ca muccitukāmoti ekacco hi paṭisaṃmuñcitvā gacchati, vegena anubandhitabbo hoti.
"Nor desiring to leave": Someone might leave, having quickly dismissed the assembly, and need to be followed swiftly.
Không muốn rời đi nhanh chóng (Na ca muccitukāmo) nghĩa là một số người rời đi nhanh chóng, cần phải đuổi theo.
Satthā pana na evaṃ gacchati, parisāya majjhe ṭhitova gacchati.
But the Teacher does not leave in such a way; he departs while remaining in the midst of the assembly.
Nhưng Đức Bổn Sư không đi như vậy, Ngài đi ngay giữa hội chúng.
Accukkaṭṭhanti yo hi yāva hanukaṭṭhito ukkhipitvā pārupati, tassa accukkaṭṭhaṃ nāma hoti.
"Too high": One who covers himself with the robe pulled up to the jawbone, that is called "too high."
Quá cao (Accukkaṭṭha) nghĩa là một số người kéo y lên đến xương hàm mà đắp, thì đó là quá cao.
Yo yāva gopphakā otāretvāva pārupati, tassa accukkaṭṭhaṃ hoti.
One who covers himself with the robe pulled down to the ankles, that is called "too high."
Một số người kéo y xuống đến mắt cá chân mà đắp, thì đó là quá cao.
Yopi ubhato ukkhipitvā udaraṃ vivaritvā yāti, tassapi accukkaṭṭhaṃ hoti.
One who walks with the robe pulled up on both sides, exposing his abdomen, that too is "too high."
Một số người kéo y lên cả hai bên, để lộ bụng mà đi, thì đó cũng là quá cao.
Yo ekaṃsaṃ katvā thanaṃ vivaritvā yāti, tassapi accukkaṭṭhaṃ.
One who walks with one shoulder covered, exposing his chest, that too is "too high."
Một số người vắt y qua một vai, để lộ ngực mà đi, thì đó cũng là quá cao.
Satthā taṃ sabbaṃ na karoti.
The Teacher does not do any of that.
Đức Bổn Sư không làm tất cả những điều đó.
Allīnanti yathā aññesaṃ sedena tintaṃ allīyati, na evaṃ satthu.
"Clinging": The Teacher's robe does not cling, as others' robes become wet with sweat and cling.
Bám dính (Allīna) nghĩa là y của Đức Bổn Sư không bám dính vào thân Ngài như y của những người khác bị ướt đẫm mồ hôi mà bám dính.
Apakaṭṭhanti khalisāṭako viya kāyato muccitvāpi na tiṭṭhati.
"Released": Like a starched cloth, it does not remain, even if detached from the body.
Không bị kéo lê (Apakaṭṭha) nghĩa là y của Ngài không bị kéo lê trên thân như một tấm vải hồ cứng, ngay cả khi nó rời khỏi thân.
Vātoti verambhavātopi uṭṭhahitvā cāletuṃ na sakkoti.
"Wind": Even a hurricane wind cannot lift it and make it sway.
Gió (Vāto) nghĩa là ngay cả gió mạnh (verambhavāta) cũng không thể thổi tung y của Ngài.
Pādamaṇḍanānuyoganti iṭṭhakāya ghaṃsanādīhi pādasobhānuyogaṃ.
"Applying foot adornment" means the effort to beautify the feet by rubbing them with bricks and so on.
Trang điểm chân (Pādamaṇḍanānuyoga) nghĩa là việc trang điểm chân bằng cách chà xát với gạch, v.v.
Pakkhāletvāti pādeneva pādaṃ dhovitvā.
"Having washed" means having washed one foot with the other foot.
Rửa sạch (Pakkhāletvā) nghĩa là rửa chân bằng chính bàn chân kia.
So neva attabyābādhāyātiādīni na pubbenivāsacetopariyañāṇānaṃ atthitāya vadati, iriyāpathasantataṃ pana disvā anumānena vadati.
"He neither for his own affliction" and so forth is not said because of the existence of the knowledge of past lives and the knowledge of others' minds, but is said by inference, observing the peacefulness of his deportment.
Người ấy không vì hại mình, v.v. (So neva attabyābādhāyā) nghĩa là người thanh niên Uttara không nói những điều này vì có Túc Mạng Trí và Tha Tâm Trí, mà nói do suy đoán khi thấy sự tĩnh lặng trong oai nghi của Đức Phật.
Dhammanti pariyattidhammaṃ.
"Dhamma" means the Dhamma of the Pariyatti (scriptural study).
Pháp (Dhamma) nghĩa là Pháp học (Pariyatti Dhamma).
Na ussādetīti kiṃ mahāraṭṭhika, kiṃ mahākuṭumbikātiādīni vatvā gehassitavasena na ussādeti.
"Does not exalt": He does not exalt based on householder attachments by saying, "What, great householder? What, great family man?" and so forth.
Không tán dương (Na ussādeti) nghĩa là Ngài không tán dương theo cách thế tục bằng cách nói: “Này đại địa chủ, này đại gia chủ, thế nào rồi?”, v.v.
Na apasādetīti ‘‘kiṃ, upāsaka, kathaṃ te vihāramaggo ñāto?
"Does not deprecate": He does not deprecate with householder affection by saying, "What, lay follower? How did you know the path to the monastery?
Không chê bai (Na apasādeti) nghĩa là Ngài không chê bai với tình cảm thế tục bằng cách nói: “Này cư sĩ, sao ông biết đường đến tịnh xá?.
Kiṃ bhayena nāgacchasi?
Why do you not come out of fear?
Sao ông không đến vì sợ hãi?.
Na hi bhikkhū kiñci acchinditvā gaṇhanti, mā bhāyī’’ti vā ‘‘kiṃ tuyhaṃ evaṃ macchariyajīvitaṃ nāmā’’ti vā ādīni vatvā gehassitapemena na apasādeti.
Bhikkhus do not seize anything by force, do not be afraid," or "What kind of miserly life is this for you?" and so forth.
Các tỳ-khưu không cướp đoạt bất cứ thứ gì, đừng sợ hãi!” hoặc “Sao ông lại sống một cuộc đời keo kiệt như vậy?”, v.v.
Vissaṭṭhoti siniddho apalibuddho.
"Clear" means smooth and unhindered by phlegm and bile.
Rõ ràng (Vissaṭṭho) nghĩa là trôi chảy, không bị tắc nghẽn bởi đờm dãi.
Viññeyyoti viññāpanīyo pākaṭo, vissaṭṭhattāyeva cesa viññeyyo hoti.
"Intelligible" means capable of being understood, clear; and it is intelligible precisely because it is clear.
Dễ hiểu (Viññeyyo) nghĩa là dễ truyền đạt, rõ ràng. Chính vì rõ ràng mà nó dễ hiểu.
Mañjūti madhuro.
"Sweet" means pleasant.
Dịu dàng (Mañjū) nghĩa là ngọt ngào.
Savanīyoti sotasukho, madhurattāyeva cesa savanīyo hoti.
"Audible" means pleasing to the ear; and it is audible precisely because it is sweet.
Dễ nghe (Savanīyo) nghĩa là êm tai. Chính vì ngọt ngào mà nó dễ nghe.
Bindūti sampiṇḍito.
"Compact" means closely knit.
Tập trung (Bindū) nghĩa là cô đọng.
Avisārīti avisaṭo, binduttāyeva cesa avisārī hoti.
"Not diffused" means not scattered; and it is not diffused precisely because it is compact.
Không phân tán (Avisārī) nghĩa là không lan rộng. Chính vì cô đọng mà nó không phân tán.
Gambhīroti gambhīrasamuṭṭhito.
"Profound" means originating from a profound source.
Sâu lắng (Gambhīro) nghĩa là phát ra từ nơi sâu thẳm.
Ninnādīti ninnādavā, gambhīrattāyeva cesa ninnādī hoti.
"Resonant" means echoing; and it is resonant precisely because it is profound.
Vang vọng (Ninnādī) nghĩa là có tiếng vang. Chính vì sâu lắng mà nó vang vọng.
Yathāparisanti cakkavāḷapariyantampi ekābaddhaparisaṃ viññāpeti.
"According to the assembly" means making the assembly understand, even if it extends to the boundary of the Cakkavāḷa, as a single, connected assembly.
Tùy theo hội chúng (Yathāparisa) nghĩa là Ngài làm cho hội chúng, ngay cả những người ở tận cùng thế giới (cakkavāḷapariyanta), hiểu rõ như một khối thống nhất.
Bahiddhāti aṅgulimattampi parisato bahiddhā na gacchati.
"Outside": Not even an inch of the voice goes outside the assembly.
Ra ngoài (Bahiddhā) nghĩa là âm thanh không đi ra ngoài hội chúng dù chỉ một ngón tay.
So evarūpo madhurassaro akāraṇā mā nassīti.
So that such a sweet voice may not perish without cause.
Để giọng nói ngọt ngào như vậy không bị mất đi vô cớ.
Iti bhagavato ghoso parisāya matthakeneva carati.
Thus, the Buddha's voice travels only over the heads of the assembly.
Như vậy, tiếng của Đức Thế Tôn vang vọng trên đầu hội chúng.
Avalokayamānāti sirasmiṃ añjaliṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ olokentāva paccosakkitvā dassanavijahanaṭṭhāne vanditvā gacchanti.
"Looking back": Placing their clasped hands on their heads, they look at the Blessed One, step back, and, at the point where his sight is lost, they bow and depart.
Đang nhìn (Avalokayamānā) nghĩa là họ chắp tay trên đầu, nhìn Đức Thế Tôn rồi lùi lại, đảnh lễ ở chỗ không còn thấy được nữa rồi ra về.
Avijahitattāti yo hi kathaṃ sutvā vuṭṭhito aññaṃ diṭṭhasutādikaṃ kathaṃ kathento gacchati, esa sabhāvena vijahati nāma.
"Without abandoning": One who, after hearing a discourse and rising, goes on speaking other secular matters, is said to abandon the Dhamma in its true nature.
Không rời bỏ (Avijahitattā) nghĩa là một người, sau khi nghe pháp và đứng dậy, nếu nói chuyện khác về những điều đã thấy, đã nghe, v.v., thì người ấy đã rời bỏ pháp.
Yo pana sutadhammakathāya vaṇṇaṃ kathentova gacchati, ayaṃ na vijahati nāma, evaṃ avijahantabhāvena pakkamanti.
But one who goes on praising the heard Dhamma discourse is not said to abandon it; thus, they depart without abandoning it.
Nhưng một người, sau khi nghe pháp, nếu chỉ nói về công đức của pháp đã nghe mà ra về, thì người ấy không rời bỏ pháp. Họ ra về trong trạng thái không rời bỏ như vậy.
Gacchantanti rajjuyantavasena ratanasattubbedhaṃ suvaṇṇagghikaṃ viya gacchantaṃ.
"Walking": The Blessed One walking, like a golden pavilion a hundred cubits high, moved by a rope mechanism.
Đang đi (Gacchanta) nghĩa là Đức Thế Tôn đang đi như một bảo tháp vàng cao trăm tầm do máy móc kéo đi.
Addasāma ṭhitanti samussitakañcanapabbataṃ viya ṭhitaṃ addasāma.
"We saw standing": We saw the Blessed One standing, like an erected golden mountain.
Chúng tôi đã thấy Ngài đứng (Addasāma ṭhita) nghĩa là chúng tôi đã thấy Đức Thế Tôn đứng như một ngọn núi vàng sừng sững.
Tato ca bhiyyoti vitthāretvā guṇe kathetuṃ asakkonto avasese guṇe saṃkhipitvā kalāpaṃ viya suttakabaddhaṃ viya ca katvā vissajjento evamāha.
"And even more than that": Unable to speak of the qualities in detail, he summarizes the remaining qualities, making them like a bundle or a string-bound package, and thus speaks.
Và nhiều hơn thế nữa (Tato ca bhiyyo) nghĩa là vì không thể nói hết công đức một cách chi tiết, nên người ấy đã tóm tắt những công đức còn lại như một bó hoa, như một sợi dây buộc, rồi nói như vậy.
Ayamettha adhippāyo – mayā kathitaguṇehi akathitāva bahutarā.
The intention here is: those qualities I have not spoken of are far more numerous than those I have spoken of.
Ý nghĩa ở đây là: những công đức chưa nói còn nhiều hơn những công đức tôi đã nói.
Mahāpathavimahāsamuddādayo viya hi tassa bhoto anantā appameyyā guṇā ākāsamiva vitthāritāti.
Indeed, like the great earth, the great oceans, and so on, the infinite, immeasurable qualities of that venerable one are spread out like space.
Thật vậy, những công đức vô tận, vô lượng của Đức Thế Tôn ấy đã lan rộng như hư không, như đại địa và đại dương.
390. Appaṭisaṃviditoti aviññātaāgamano.
390. Appaṭisaṃvidito means "I, the brahmin Brahmāyu, have come unannounced."
Không được biết trước (Appaṭisaṃvidito) nghĩa là sự đến của tôi, Bà-la-môn Brahmāyu, không được biết trước.
Pabbajite upasaṅkamantena hi cīvaraparikammādisamaye vā ekaṃ nivāsetvā sarīrabhañjanasamaye vā upasaṅkamitvā tatova paṭinivattitabbaṃ hoti, paṭisanthāramattampi na jāyati.
Indeed, when lay followers approach renunciants, they should withdraw after approaching them while they are arranging their robes or oiling their bodies, and not even a greeting takes place.
Thật vậy, khi một cư sĩ đến gần các vị tỳ-khưu, vào lúc sửa soạn y phục, v.v., hoặc lúc mặc một tấm y, hoặc lúc thoa dầu lên thân, người ấy phải quay trở lại từ chỗ đã đến gần đó, không thể có sự chào hỏi nào.
Puretaraṃ pana okāse kārite divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cīvaraṃ pārupitvā bhikkhu vivitte ṭhāne nisīdati, taṃ āgantvā passantā dassanenapi pasīdanti, paṭisanthāro jāyati, pañhabyākaraṇaṃ vā dhammakathā vā labbhati.
However, if one has first made a place available, the bhikkhu sweeps the day-residence, wraps his robe, and sits in a secluded spot. Those who come and see him are gladdened merely by the sight, a greeting takes place, and questions may be answered or a Dhamma talk received.
Nhưng nếu trước đó có một chỗ được chuẩn bị, vị tỳ-khưu quét dọn chỗ nghỉ ban ngày, đắp y và ngồi ở một nơi vắng vẻ, thì các cư sĩ đến nhìn thấy sẽ hoan hỷ ngay cả khi chỉ nhìn thấy, sự chào hỏi sẽ diễn ra, và có thể có việc giải đáp thắc mắc hoặc thuyết pháp.
Tasmā paṇḍitā okāsaṃ kārenti.
Therefore, the wise make a place available.
Vì vậy, những người trí tuệ đã chuẩn bị một chỗ.
So ca nesaṃ aññataro, tenassa etadahosi.
He was one of them, so he thought this.
Và ông ấy là một trong số họ, nên ông ấy đã có ý nghĩ này.
Jiṇṇo vuḍḍhoti attano uggatabhāvaṃ akathetvā kasmā evamāha?
Jiṇṇo vuḍḍho (old and aged) — Why did he say this without mentioning his own prominence?
Già yếu, lớn tuổi (Jiṇṇo vuḍḍho) nghĩa là tại sao ông ấy lại nói như vậy mà không nói về sự nổi tiếng của mình?
Buddhā nāma anuddayasampannā honti, mahallakabhāvaṃ ñatvā sīghaṃ okāsaṃ karissatīti evamāha.
Buddhas are endowed with compassion; knowing his advanced age, he would quickly make a place available, so he spoke thus.
Các Đức Phật là bậc đầy lòng bi mẫn. Biết được sự già yếu, Ngài sẽ nhanh chóng tạo cơ hội, nên đã nói như vậy.
Visuddhanti paṇḍaraṃ.
Visuddhaṃ means "a pure mind."
Visuddhaṃ (thanh tịnh) có nghĩa là tâm trắng sạch.
Muttaṃ rāgehīti kilesarāgehi muttaṃ.
Muttaṃ rāgehī means "freed from the defilement of lust."
Muttaṃ rāgehī (đã thoát khỏi tham ái) có nghĩa là đã thoát khỏi tham ái phiền não.
Pahīnajātimaraṇoti jātikkhayappattattā pahīnajātiko, jātipahāneneva pahīnamaraṇo.
Pahīnajātimaraṇo means "having abandoned birth" because he has attained the cessation of birth, and by abandoning birth, he has abandoned death.
Pahīnajātimaraṇo (đã từ bỏ sinh và tử) có nghĩa là đã từ bỏ tái sinh vì đã đạt đến sự diệt tận của tái sinh; chỉ riêng việc từ bỏ tái sinh đã là từ bỏ cái chết.
Brahmacariyassa kevalīti yaṃ brahmacariyassa kevalī sakalabhāvo, tena samannāgato, sakalacatumaggabrahmacariyavāsoti attho.
Brahmacariyassa kevalī means "endowed with the entire state of the holy life," meaning endowed with the entire holy life of the four paths. This is the meaning.
Brahmacariyassa kevalī (hoàn toàn trong Phạm hạnh) có nghĩa là bậc đầy đủ Phạm hạnh toàn vẹn, tức là đã sống Phạm hạnh của bốn đạo hoàn toàn.
Pāragū sabbadhammānanti sabbesaṃ lokiyalokuttaradhammānaṃ abhiññāya pāraṃ gato, sabbadhamme abhijānitvā ṭhitoti attho.
Pāragū sabbadhammānaṃ means "one who has gone to the further shore by comprehending all mundane and supramundane phenomena," meaning one who abides having thoroughly known all phenomena. This is the meaning.
Pāragū sabbadhammānaṃ (đã đến bờ bên kia của tất cả các pháp) có nghĩa là đã đến bờ bên kia của tất cả các pháp thế gian và siêu thế bằng thắng trí, tức là đã biết rõ tất cả các pháp và an trú trong đó.
Pāragūti vā ettāvatā pariññāpāragū pañcannaṃ khandhānaṃ, pahānapāragū sabbakilesānaṃ, bhāvanāpāragū catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū nirodhassa, samāpattipāragū sabbasamāpattīnanti ayamattho vutto.
Alternatively, pāragū means that by this much, it is said that he is "one who has reached the further shore of full understanding" of the five aggregates, "one who has reached the further shore of abandonment" of all defilements, "one who has reached the further shore of development" of the four paths, "one who has reached the further shore of realization" of cessation, "one who has reached the further shore of attainment" of all attainments.
Hoặc, pāragū (đã đến bờ bên kia) ở đây có nghĩa là đã đạt đến bờ bên kia của sự liễu tri năm uẩn, bờ bên kia của sự đoạn trừ tất cả phiền não, bờ bên kia của sự tu tập bốn đạo, bờ bên kia của sự chứng ngộ diệt đế, bờ bên kia của sự nhập tất cả các thiền định.
Puna sabbadhammānanti iminā abhiññāpāragū vuttoti.
Again, by sabbadhammānaṃ, it is said that he is "one who has reached the further shore of comprehension."
Lại nữa, với từ sabbadhammānaṃ (của tất cả các pháp) này, ý nói đã đạt đến bờ bên kia của thắng trí.
Buddho tādī pavuccatīti tādiso chahi ākārehi pāraṃ gato sabbākārena catunnaṃ saccānaṃ buddhattā buddhoti pavuccatīti.
Buddho tādī pavuccatī means that such a one, having reached the further shore in six ways, is called a Buddha because he has awakened to the four Noble Truths in all respects.
Buddho tādī pavuccatī (vị Phật như vậy được gọi là Đấng Như Lai) có nghĩa là bậc như vậy đã đến bờ bên kia bằng sáu phương diện, vì đã giác ngộ Tứ Thánh Đế bằng mọi phương diện, nên được gọi là Đức Phật.
Kiṃ pana ettāvatā sabbe pañhā vissajjitā hontīti?
Are all questions answered by this much?
Vậy, tất cả các câu hỏi đã được giải đáp với chừng đó sao?
Āma vissajjitā, cittaṃ visuddhaṃ jānāti, muttaṃ rāgehīti iminā tāva bāhitapāpattā brāhmaṇoti paṭhamapañho vissajjito hoti.
Yes, they are answered. By "he knows a pure mind, freed from lust," the first question, "brāhmaṇa," is answered, as he has banished evil.
Vâng, đã được giải đáp. Với câu “tâm thanh tịnh, đã thoát khỏi tham ái” này, câu hỏi thứ nhất về Bà-la-môn, tức là người đã loại bỏ điều ác, đã được giải đáp.
Pāragūti iminā vedehi gatattā vedagūti dutiyapañho vissajjito hoti.
By "pāragū," the second question, "vedagū," is answered, as he has gone through the Vedas (knowledges).
Với từ “pāragū” này, câu hỏi thứ hai về Vedagū (người thông hiểu Veda), tức là người đã đến bờ bên kia bằng đạo trí, đã được giải đáp.
Pubbenivāsantiādīhi imāsaṃ tissannaṃ vijjānaṃ atthitāya tevijjoti tatiyapañho vissajjito hoti.
By "pubbenivāsaṃ" and so on, the third question, "tevijjo," is answered, due to the existence of these three knowledges.
Với các từ “pubbenivāsaṃ” (túc mạng) và những từ tương tự, câu hỏi thứ ba về Tevijja (người có ba minh), tức là người có ba minh này, đã được giải đáp.
Muttaṃ rāgehi sabbasoti imināva nissaṭattā pāpadhammānaṃ sottiyoti catutthapañho vissajjito hoti.
By "muttaṃ rāgehi sabbaso" alone, the fourth question, "sottiyo," is answered, as he is liberated from all evil states.
Chỉ với câu “đã thoát khỏi mọi tham ái”, câu hỏi thứ tư về Sottiya (người thanh tịnh), tức là người đã giải thoát khỏi các pháp bất thiện, đã được giải đáp.
Jātikkhayaṃ pattoti iminā pana arahattasseva vuttattā pañcamapañho vissajjito hoti.
The fifth question is answered by "jātikkhayaṃ patto," as it refers to arahantship itself.
Với câu “jātikkhayaṃ patto” (đã đạt đến sự diệt tận của tái sinh) này, câu hỏi thứ năm đã được giải đáp vì chỉ nói về A-la-hán.
Vositoti ca brahmacariyassa kevalīti ca imehi chaṭṭhapañho vissajjito hoti.
And by "vosito" and "brahmacariyassa kevalī," the sixth question is answered.
Với các từ “vosito” (đã hoàn thành) và “brahmacariyassa kevalī” (hoàn toàn trong Phạm hạnh) này, câu hỏi thứ sáu đã được giải đáp.
Abhiññā vosito munīti iminā sattamapañho vissajjito hoti.
By "abhiññā vosito munī," the seventh question is answered.
Với câu “abhiññā vosito munī” (bậc ẩn sĩ đã hoàn thành thắng trí) này, câu hỏi thứ bảy đã được giải đáp.
Pāragū sabbadhammānaṃ, buddho tādī pavuccatīti iminā aṭṭhamapañho vissajjito hoti.
By "pāragū sabbadhammānaṃ, buddho tādī pavuccatī," the eighth question is answered.
Với câu “pāragū sabbadhammānaṃ, buddho tādī pavuccatī” (đã đến bờ bên kia của tất cả các pháp, vị Phật như vậy được gọi là Đấng Như Lai) này, câu hỏi thứ tám đã được giải đáp.
395. Dānakathantiādīni heṭṭhā sutte vitthāritāneva.
395. Dānakathaṃ and so on have already been elaborated in the Sutta below.
395. Các câu như Dānakathaṃ (chuyện bố thí) và những câu tương tự đã được giải thích chi tiết trong Kinh phía dưới.
Paccapādīti paṭipajji.
Paccapādī means "he practiced."
Paccapādī (đã thực hành) có nghĩa là đã thực hành.
Dhammassānudhammanti imasmiṃ sutte dhammo nāma arahattamaggo, anudhammo nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca sāmaññaphalāni, tāni paṭipāṭiyā paṭilabhīti attho.
Dhammassānudhammaṃ: In this Sutta, Dhamma means the Path of Arahantship, and Anudhamma means the three lower paths and the three attainments of recluseship. The meaning is that he attained them in succession.
Dhammassānudhammaṃ (phù hợp với Pháp) trong kinh này, Pháp (dhamma) là A-la-hán đạo, Anudhammā (pháp tùy thuận) là ba đạo thấp hơn và ba quả Sa-môn thấp hơn, có nghĩa là đã tuần tự đạt được chúng.
Na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesīti mañca dhammakāraṇā na kilamesi, na punappunaṃ kathāpesīti vuttaṃ hoti.
Na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī means "he did not trouble me due to Dhamma, he did not make me speak again and again."
Na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī (và không làm tôi mệt mỏi vì Pháp) có nghĩa là không làm tôi mệt mỏi vì lý do Pháp, không bắt tôi phải thuyết giảng lặp đi lặp lại.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Tattha parinibbāyīti pana padena desanāya arahatteneva kūṭaṃ gahitanti.
However, by the phrase Tattha parinibbāyī, it is implied that the teaching reached its pinnacle with arahantship.
Với từ Tattha parinibbāyī (sẽ nhập Niết-bàn ở đó), có nghĩa là sự thuyết giảng đã đạt đến đỉnh cao là A-la-hán.
396. Evaṃ me sutanti selasuttaṃ.
396. Evaṃ me sutaṃ is the Sela Sutta.
396. Evaṃ me sutaṃ (Tôi đã nghe như vầy) là Kinh Sela.
Tattha aṅguttarāpesūtiādi potaliyasutte vitthāritameva.
Therein, Aṅguttarāpesu and so on are already elaborated in the Potaliya Sutta.
Ở đó, các câu như Aṅguttarāpesu (ở Anguttarāpa) và những câu tương tự đã được giải thích chi tiết trong Kinh Potaliya.
Aḍḍhateḷasehīti aḍḍhena teḷasehi, dvādasahi satehi paññāsāya ca bhikkhūhi saddhinti vuttaṃ hoti.
Aḍḍhateḷasehī means "with twelve hundred and fifty bhikkhus."
Aḍḍhateḷasehi (với mười hai rưỡi) có nghĩa là với một ngàn hai trăm năm mươi vị Tỳ-khưu.
Te pana sāvakasannipāte sannipatitā bhikkhūyeva sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbajitā khīṇāsavā.
All those bhikkhus who had gathered in the assembly of disciples were Arahants, ordained with the "Come, Bhikkhu" ordination.
Tất cả các vị Tỳ-khưu đã tụ họp trong hội chúng Thanh văn ấy đều là những vị đã xuất gia bằng phép “Đến đây, Tỳ-khưu” (ehibhikkhu-pabbajjā) và đã đoạn tận lậu hoặc.
Keṇiyoti tassa nāmaṃ, jaṭiloti tāpaso.
Keṇiyo was his name; jaṭilo means an ascetic.
Keṇiyo là tên của ông ấy, jaṭilo là đạo sĩ khổ hạnh.
So kira brāhmaṇamahāsālo, dhanarakkhaṇatthāya pana tāpasapabbajjaṃ samādāya rañño paṇṇākāraṃ datvā bhūmibhāgaṃ gahetvā tattha assamaṃ kāretvā vasati pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ payojetvā kulasahassassa nissayo hutvā, assamepi cassa eko tālarukkho divase divase ekaṃ sovaṇṇamayaṃ tālaphalaṃ muñcatīti vadanti.
He was a great brahmin of wealth, but in order to protect his riches, he took up the ascetic's life, paid tribute to the king, acquired a plot of land, built an hermitage there, and dwelt there. He conducted trade with five hundred carts and was a patron to a thousand families. They say that in his hermitage, one palm tree dropped one golden palm fruit every day.
Ông ta là một Bà-la-môn đại gia, nhưng vì muốn bảo vệ tài sản, ông đã thọ phép xuất gia đạo sĩ khổ hạnh, dâng lễ vật cho vua, nhận một phần đất, xây dựng một am thất ở đó và sống. Ông ta kinh doanh với năm trăm cỗ xe, là người nương tựa của một ngàn gia đình. Người ta nói rằng trong am thất của ông có một cây thốt nốt, mỗi ngày đều rụng một quả thốt nốt bằng vàng.
So divā kāsāyāni dhāreti, jaṭā ca bandhati, rattiṃ kāmasampattiṃ anubhavati.
During the day, he wore saffron robes and bound his matted hair, but at night, he indulged in sensual pleasures.
Ban ngày ông mặc y cà sa, búi tóc, ban đêm hưởng thụ dục lạc.
Dhammiyā kathāyāti pānakānisaṃsapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya.
Dhammiyā kathāyā means "with a Dhamma talk connected with the benefits of beverages."
Dhammiyā kathāya (bằng lời nói về Pháp) có nghĩa là bằng lời nói về Pháp liên quan đến lợi ích của thức uống.
Ayañhi keṇiyo tucchahattho bhagavato dassanāya gantuṃ lajjāyamāno – ‘‘vikālabhojanā viratānampi pānakaṃ kappatī’’ti cintetvā susaṅkhatabadarapānaṃ pañcahi kājasatehi gāhāpetvā agamāsi.
This Keṇiya, being empty-handed, was ashamed to go and see the Blessed One. He thought, "Beverages are allowed even for those who abstain from untimely food," and so he had five hundred loads of well-prepared jujube beverage carried and went forth.
Đạo sĩ Keṇiya này, vì xấu hổ khi đến gặp Đức Thế Tôn với hai bàn tay trắng, đã nghĩ: “Ngay cả những vị đã từ bỏ việc ăn phi thời cũng được phép dùng thức uống,” nên đã sai người mang năm trăm gánh nước ép táo tàu (badarapāna) được chế biến kỹ lưỡng đến và đi.
Evaṃ gatabhāvo cassa – ‘‘atha kho keṇiyassa jaṭilassa etadahosi kiṃ nu kho ahaṃ samaṇassa gotamassa harāpeyya’’nti bhesajjakkhandhake (mahāva. 300) pāḷiāruḷhoyeva.
That he went in this manner is already stated in the Pāḷi in the Bhesajjakkhandhaka: "Then it occurred to Keṇiya the ascetic: 'What should I have brought for the ascetic Gotama?'"
Việc ông ta đã đi như vậy, tức là “Rồi đạo sĩ Keṇiya suy nghĩ: ‘Tôi nên dâng gì cho Sa-môn Gotama đây?’”, đã được ghi trong phần Dược phẩm (Mahāvagga 300).
Dutiyampi kho bhagavāti kasmā punappunaṃ paṭikkhipi?
Dutiyampi kho Bhagavā (a second time the Blessed One): Why did he repeatedly refuse?
Dutiyampi kho Bhagavā (Đức Thế Tôn lần thứ hai) – Tại sao Ngài lại từ chối nhiều lần?
Titthiyānaṃ paṭikkhepapasannatāya, akāraṇametaṃ, natthi buddhānaṃ paccayahetu evarūpaṃ kohaññaṃ.
It was not out of a desire to please the sectarians by refusing them, nor was it without reason, for there is no such deceit among Buddhas for the sake of material gain.
Vì sự hoan hỷ của các ngoại đạo khi bị từ chối, điều này không phải là lý do. Không có sự lừa dối nào như vậy ở chư Phật vì lý do vật chất.
Ayaṃ pana aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni disvā ettakānaṃyeva bhikkhaṃ paṭiyādessati, sveva selo tīhi purisasatehi saddhiṃ pabbajissati.
Rather, Keṇiya, seeing the twelve hundred and fifty bhikkhus, would prepare alms only for that many. And tomorrow, Sela himself will ordain with three hundred men.
Nhưng đạo sĩ này (Keṇiya), sau khi thấy một ngàn hai trăm năm mươi vị Tỳ-khưu, sẽ chỉ chuẩn bị thức ăn cho chừng đó vị Tỳ-khưu. Ngày mai, đạo sĩ Sela sẽ xuất gia cùng với ba trăm người.
Ayuttaṃ kho pana navake aññato pesetvā imeheva saddhiṃ gantuṃ, ime vā aññato pesetvā navakehi saddhiṃ gantuṃ.
Indeed, it is not fitting to send the junior monks elsewhere and go with only these monks; nor is it fitting to send these monks elsewhere and go with the junior monks.
Thật không thích hợp nếu sai các vị Tỳ-khưu mới đến một nơi khác rồi đi cùng với các vị Tỳ-khưu này, hoặc sai các vị Tỳ-khưu này đi một nơi khác rồi đi cùng với các vị Tỳ-khưu mới.
Athāpi sabbe gahetvā gamissāmi, bhikkhāhāro nappahossati.
Moreover, if I were to take all of them, the almsfood would not be sufficient.
Nếu tôi đưa tất cả đi, thức ăn cúng dường sẽ không đủ.
Tato bhikkhūsu piṇḍāya carantesu manussā ujjhāyissanti – ‘‘cirassāpi keṇiyo samaṇaṃ gotamaṃ nimantetvā yāpanamattaṃ dātuṃ nāsakkhī’’ti, sayampi vippaṭisārī bhavissati.
Then, when the bhikkhus go on almsround, people would grumble, saying: "Even after such a long time, Keṇiyo invited the ascetic Gotama but was unable to give him sufficient sustenance." Keṇiyo himself would also feel regret.
Khi đó, nếu các vị Tỳ-khưu phải đi khất thực, mọi người sẽ than phiền: “Đã lâu rồi mà đạo sĩ Keṇiya mời Sa-môn Gotama mà không thể cúng dường đủ để duy trì cuộc sống,” và chính ông ta cũng sẽ hối hận.
Paṭikkhepe pana kate ‘‘samaṇo gotamo punappunaṃ ‘tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’ti brāhmaṇānaṃ nāmaṃ gaṇhātī’’ti cintetvā brāhmaṇepi nimantetukāmo bhavissati, tato brāhmaṇe pāṭiyekkaṃ nimantessati, te tena nimantitā bhikkhū hutvā bhuñjissanti.
However, if the invitation is declined, he will think: "The ascetic Gotama repeatedly mentions the brahmins, saying 'You are deeply devoted to brahmins'", and will desire to invite brahmins as well. Then he will invite the brahmins separately, and those invited brahmins will become bhikkhus and partake of the meal.
Nhưng khi bị từ chối, (Keṇiya) sẽ nghĩ: “Sa-môn Gotama cứ lặp đi lặp lại ‘ông rất hoan hỷ với các Bà-la-môn’ và nhắc đến tên các Bà-la-môn,” nên ông ta sẽ muốn mời cả các Bà-la-môn. Khi đó, ông ta sẽ mời riêng từng Bà-la-môn, và những người được ông ta mời đó sẽ trở thành Tỳ-khưu và thọ thực.
Evamassa saddhā anurakkhitā bhavissatīti punappunaṃ paṭikkhipi.
Thus, his faith will be protected, thinking this, he declined repeatedly.
Bằng cách này, lòng tin của ông ta sẽ được bảo vệ, nên Đức Phật đã từ chối nhiều lần.
Kiñcāpi kho, bhoti iminā idaṃ dīpeti, – ‘‘bho gotama, kiṃ jātaṃ yadi ahaṃ brāhmaṇesu abhippasanno, adhivāsetu bhavaṃ gotamo, ahaṃ brāhmaṇānampi dātuṃ sakkomi tumhākampī’’ti.
Kiñcāpi kho, bho – with this, he indicates this: "Master Gotama, what has happened if I am deeply devoted to brahmins? May Master Gotama assent, I am able to give to the brahmins and also to you."
Với câu Kiñcāpi kho, bho (Dù sao đi nữa, này chư vị), điều này làm sáng tỏ ý này: – ‘‘Này Gotama, có chuyện gì nếu tôi có lòng tin sâu sắc vào các Bà-la-môn? Mong Tôn giả Gotama chấp thuận, tôi có thể cúng dường cho cả các Bà-la-môn và cho cả quý vị nữa.’’
397. Āvāhoti kaññāgahaṇaṃ.
397. Āvāho means the taking of a maiden (marriage by reception).
397. Āvāho có nghĩa là việc cưới con gái.
Vivāhoti kaññādānaṃ.
Vivāho means the giving of a maiden (marriage by bestowal).
Vivāho có nghĩa là việc gả con gái.
So me nimantitoti so mayā nimantito.
So me nimantito means "he was invited by me."
So me nimantito có nghĩa là người ấy đã được tôi mời.
Atha brāhmaṇo paripakkopanissayattā buddhasaddaṃ sutvāva amatenevābhisitto pasādaṃ āvikaronto buddhoti, bho keṇiya, vadesīti āha.
Then the brahmin, whose liberating insight was ripe, hearing the word "Buddha," revealed his confidence as if anointed with nectar, and asked: " Buddha, Master Keṇiya, do you say?"
Sau đó, vị Bà-la-môn, do có căn lành đã chín muồi, vừa nghe danh hiệu Đức Phật liền tỏ lòng tịnh tín như được rưới nước cam lồ, và nói: Bho Keṇiya, vadesī (Này Keṇiya, ông nói là Đức Phật ư)?
Keṇiyo yathābhūtaṃ ācikkhanto buddhoti, bho sela, vadāmīti āha.
Keṇiyo, explaining truthfully, said: " Buddha, Master Sela, I say."
Keṇiya, thuật lại đúng như sự thật, nói: Bho Sela, vadāmī (Này Sela, tôi nói là Đức Phật).
Tato naṃ punapi daḷhīkaraṇatthaṃ pucchi, itaropi tatheva ārocesi.
Then, to make it firm again, he asked him, and the other also reported likewise.
Sau đó, ông ta hỏi lại để xác nhận, và người kia cũng thuật lại y như vậy.
398. Athassa kappasatasahassehipi buddhasaddasseva dullabhabhāvaṃ sampassato.
398. Then, as he perceived the rarity of even the word "Buddha" through hundreds of thousands of eons,
398. Rồi, khi thấy rằng danh hiệu Đức Phật khó có thể gặp được dù trong hàng trăm ngàn đại kiếp.
Etadahosīti.
Etadahosī – "It occurred to him."
Etadahosī (Điều này đã xảy ra).
Etaṃ ‘‘ghosopi kho’’tiādi ahosi.
This, "And the sound (ghoso) also," and so on, occurred.
Điều này là ‘‘ghosopi kho’’ (tiếng vang cũng vậy) v.v... đã xảy ra.
Nīlavanarājīti nīlavaṇṇarukkhapanti.
Nīlavanarājī means a row of dark-colored trees.
Nīlavanarājī có nghĩa là hàng cây màu xanh đậm.
Pade padanti padappamāṇe padaṃ.
Pade padaṃ means a footstep at every foot's length.
Pade pada có nghĩa là bước chân theo bước chân.
Accāsanne hi atidūre vā pāde nikkhipamāne saddo uṭṭhāti, taṃ paṭisedhento evamāha.
For if one places the foot too near or too far, a sound arises; wishing to prevent that, he said this.
Thật vậy, nếu đặt chân quá gần hoặc quá xa thì sẽ phát ra tiếng động, để ngăn chặn điều đó, ông ta nói như vậy.
Sīhāva ekacarāti gaṇavāsī sīho sīhapotakādīhi saddhiṃ pamādaṃ āpajjati, ekacaro appamatto hoti.
Sīhāva ekacarā – a lion living in a group falls into heedlessness with its cubs and so forth; one living alone is heedful.
Sīhāva ekacarā (như sư tử sống một mình): sư tử sống theo bầy đàn thường trở nên phóng dật, còn sư tử sống một mình thì không phóng dật.
Iti appamādavihāraṃ dassento ekacarasīhena opammaṃ karoti.
Thus, showing heedful abiding, he makes a comparison with a solitary lion.
Như vậy, để chỉ ra sự sống không phóng dật, ông ta ví với sư tử sống một mình.
Mā me bhontoti ācāraṃ sikkhāpento āha.
Mā me bhonto – he said this while instructing them in proper conduct.
Mā me bhonto (Này chư vị, đừng làm thế) được nói ra để dạy dỗ cách ứng xử.
Ayañhettha adhippāyo – sace tumhe kathāvāraṃ alabhitvā mama kathāya antare kathaṃ pavesessatha, ‘‘antevāsike sikkhāpetuṃ nāsakkhī’’ti mayhaṃ garahā uppajjissati, tasmā okāsaṃ passitvā manteyyāthāti.
The intention here is: "If, gentlemen, you interrupt my speech without obtaining an opportunity to speak, then blame will arise for me, saying, 'He was unable to train his disciples.' Therefore, seeing an opportunity, you should speak."
Ý nghĩa ở đây là: nếu quý vị không được lượt nói chuyện mà lại xen vào giữa câu chuyện của tôi, thì lời chỉ trích ‘‘ông ta không thể dạy dỗ các đệ tử của mình’’ sẽ phát sinh đối với tôi. Vì vậy, hãy tìm cơ hội rồi hãy nói.
No ca kho naṃ jānāmīti vipassīpi bodhisatto caturāsītisahassattherapabbajitaparivāro satta māsāni bodhisattacārikaṃ cari, buddhuppādakālo viya ahosi.
No ca kho naṃ jānāmī – the Bodhisatta Vipassī, accompanied by eighty-four thousand senior bhikkhus, wandered as a Bodhisatta for seven months, and it was as if the time of a Buddha's arising.
No ca kho naṃ jānāmī (Nhưng tôi không biết người ấy): Bồ-tát Vipassī, với đoàn tùy tùng gồm tám vạn bốn ngàn vị trưởng lão xuất gia, đã hành Bồ-tát hạnh trong bảy tháng, như thể đó là thời điểm Đức Phật xuất hiện.
Amhākampi bodhisatto chabbassāni bodhisattacārikaṃ cari.
Our Bodhisatta also wandered as a Bodhisatta for six years.
Bồ-tát của chúng ta cũng đã hành Bồ-tát hạnh trong sáu năm.
Evaṃ paripuṇṇasarīralakkhaṇehi samannāgatāpi buddhā na honti.
Even those endowed with perfect bodily marks do not become Buddhas.
Ngay cả những vị có đầy đủ các tướng tốt của bậc đại nhân như vậy cũng không phải là Đức Phật.
Tasmā brāhmaṇo ‘‘no ca kho naṃ jānāmī’’ti āha.
Therefore, the brahmin said, "No ca kho naṃ jānāmi" (But I do not know him).
Vì vậy, vị Bà-la-môn nói: ‘‘no ca kho naṃ jānāmī’’ (nhưng tôi không biết người ấy).
Idāni tesu lakkhaṇesu attano cittarucitāni gahetvā thomento pasannanettotiādimāha.
Now, taking those characteristics that pleased his mind, he praises them, saying pasannanetto and so on.
Bây giờ, vị ấy lấy những tướng tốt mà tâm mình ưa thích trong số các tướng ấy, và tán thán bằng cách nói pasannanetto (mắt trong sáng) v.v...
Bhagavā hi pañcavaṇṇapasādasampattiyā pasannanetto, puṇṇacandasadisamukhatāya sumukho, ārohapariṇāhasampattiyā brahā, brahmujugattatāya uju, jutimantatāya patāpavā.
Indeed, the Blessed One is pasannanetto (serene-eyed) due to the perfection of five-colored clarity; sumukho (beautiful-faced) due to a face like the full moon; brahā (tall, majestic) due to perfection in height and girth; uju (upright) due to a body as straight as Brahmā; and patāpavā (glorious) due to radiance.
Thật vậy, Đức Thế Tôn có pasannanetto (mắt trong sáng) nhờ sự hoàn hảo của năm loại tịnh sắc; có sumukho (mặt đẹp) nhờ có khuôn mặt giống như trăng tròn; có brahā (thân thể vĩ đại) nhờ sự hoàn hảo về chiều cao và độ lớn; có uju (thẳng thắn) nhờ thân thể ngay thẳng như Phạm thiên; có patāpavā (oai nghi rực rỡ) nhờ có ánh sáng rực rỡ.
Yampi cettha pubbe vuttaṃ, taṃ ‘‘majjhe samaṇasaṅghassā’’ti iminā pariyāyena thomayatā puna vuttaṃ.
Whatever was said before here, it is repeated as a eulogy by this expression "in the midst of the assembly of ascetics."
Ngay cả những gì đã được nói trước đây cũng được nói lại bằng cách tán thán theo cách khác với câu ‘‘majjhe samaṇasaṅghassā’’ (giữa chúng Tăng).
Ediso hi evaṃ virocati.
For such a one shines forth in this manner.
Thật vậy, một người như vậy mới rực rỡ như thế.
Uttaragāthāyapi eseva nayo.
The same method applies to the following verse.
Trong kệ tiếp theo cũng theo cách này.
Uttamavaṇṇīnoti uttamavaṇṇasampannassa.
Uttamavaṇṇīno means of supreme complexion.
Uttamavaṇṇīno có nghĩa là có sắc vóc tối thượng.
Rathesabhoti uttamasārathi.
Rathesabho means the best charioteer.
Rathesabho có nghĩa là người điều khiển xe ngựa tối thượng.
Jambusaṇḍassāti jambudīpassa.
Jambusaṇḍassā means of Jambudīpa.
Jambusaṇḍassā có nghĩa là của Jambudīpa (Diêm Phù Đề).
Pākaṭena issariyaṃ issaro hoti.
With this obvious expression, he praises his sovereignty, meaning he is a sovereign king.
Vị vua hiển nhiên có quyền lực tối cao.
Evaṃ vutte bhagavā – ‘‘ye te bhavanti arahanto sammāsambuddhā, te sakavaṇṇe bhaññamāne attānaṃ pātukarontī’’ti imaṃ selassa manorathaṃ pūrento rājāhamasmītiādimāha.
When this was said, the Blessed One, fulfilling Sela's wish that "those Arahants, the Perfectly Self-Awakened Ones, reveal themselves when their own qualities are spoken of," said " Rājāhamasmī" and so forth.
Khi được nói như vậy, Đức Thế Tôn, để làm thỏa mãn ước nguyện của Sela: ‘‘Những bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác ấy, khi được tán thán về những phẩm chất của mình, sẽ tự hiển lộ’’, đã nói: Rājāhamasmī (Ta là vua) v.v...
Tatrāyamadhippāyo – yaṃ maṃ tvaṃ sela ‘‘rājā arahasi bhavitu’’nti yācasi, ettha appossukko hoti rājāhamasmi.
The intention here is: "Sela, you ask me 'You are worthy to be a king.' Here, I am Rājāhamasmi (I am a king), free from concern.
Ý nghĩa ở đây là: Này Sela, điều mà ông cầu xin ta ‘‘Ngài xứng đáng làm vua’’, về điều này, hãy an tâm, ta là vua.
Sati ca rājatte yathā añño rājā yojanasataṃ vā anusāsati yojanasahassaṃ vā, cakkavattī hutvāpi catudīpapariyantamattaṃ vā, nāhamevaṃ paricchinnavisayo, ahañhi dhammarājā anuttaro bhavaggato avīcipariyantaṃ katvā tiriyaṃ appamāṇalokadhātuyo anusāsāmi.
And although I possess kingship, just as another king rules over a hundred or a thousand yojanas, or even as a Cakkavatti over merely the four continents, I am not limited in such a scope. For I, the King of Dhamma, the Unequalled, rule limitless world-systems laterally, from the peak of existence (bhavagga) down to Avīci hell.
Và nếu có vương quyền, như các vị vua khác cai trị một trăm do-tuần hay một ngàn do-tuần, hoặc ngay cả một Chuyển Luân Vương cũng chỉ cai trị trong phạm vi bốn châu lục, ta không có giới hạn như vậy. Ta là Đức Pháp Vương vô thượng, cai trị vô số thế giới từ đỉnh hữu cho đến tận A-tỳ địa ngục, và theo chiều ngang là vô lượng thế giới.
Yāvatā hi apadadvipadādibhedā sattā, ahaṃ tesaṃ aggo.
Insofar as there are beings, divided into those without feet, with two feet, and so forth, I am the foremost among them.
Thật vậy, trong số tất cả chúng sinh, dù là không chân, hai chân, v.v..., ta là bậc tối thượng của họ.
Na hi me koci sīlena vā…pe… vimuttiñāṇadassanena vā paṭibhāgo atthi, svāhaṃ evaṃ dhammarājā anuttaro anuttareneva catusatipaṭṭhānādibhedena dhammena cakkaṃ vattemi.
Indeed, no one is my equal in virtue, or... (and so forth)... or in knowledge and vision of liberation. Being such an unequalled Dhamma-King, I turn the Wheel of Dhamma with unequalled Dhamma, comprising the four foundations of mindfulness (catusatipaṭṭhāna) and so forth.
Thật vậy, không ai sánh bằng ta về giới hạnh... v.v... hay về giải thoát tri kiến. Vậy ta, Đức Pháp Vương vô thượng như vậy, chuyển Pháp luân bằng Pháp vô thượng, tức là Tứ Niệm Xứ v.v...
Idaṃ pajahatha, idaṃ upasampajja viharathāti āṇācakkaṃ, idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccantiādinā pariyattidhammena dhammacakkameva vā.
"Abandon this; enter upon and abide in this"—this is the Wheel of Command. Or, the Wheel of Dhamma itself is the Dhamma of analytical study, beginning with "This, O bhikkhus, is the noble truth of suffering," and so forth.
Hãy từ bỏ điều này, hãy chứng đắc và an trú trong điều này – đó là Pháp luân của mệnh lệnh. Hoặc đây là Pháp luân của lời dạy, như ‘‘Này các Tỳ-kheo, đây là Khổ Thánh đế’’ v.v...
Cakkaṃ appaṭivattiyanti yaṃ cakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti samaṇena vā…pe… kenaci vā lokasminti.
Cakkaṃ appaṭivattiyaṃ means "that Wheel which cannot be turned back by any ascetic or... or by anyone in the world."
Cakkaṃ appaṭivattiyaṃ (Pháp luân không thể bị đảo ngược) có nghĩa là Pháp luân mà không một Sa-môn nào... v.v... hay bất cứ ai trong thế gian này có thể đảo ngược được.
Tena ca samayena bhagavato dakkhiṇapasse āyasmā sāriputto nisinno hoti suvaṇṇapuñjo viya siriyā sobhamāno, taṃ dassento bhagavā mayā pavattitanti gāthamāha.
At that time, the venerable Sāriputta was sitting to the right side of the Blessed One, radiant with splendor like a heap of gold. Showing him, the Blessed One uttered the verse " mayā pavattita" and so forth.
Vào lúc đó, Tôn giả Sāriputta đang ngồi bên phải Đức Thế Tôn, rực rỡ với vẻ uy nghi như một đống vàng. Chỉ vào Tôn giả, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ Mayā pavattita (do ta chuyển).
Tattha anujāto tathāgatanti tathāgataṃ hetuṃ anujāto, tathāgatena hetunā jātoti attho.
There, anujāto tathāgata means "born following the Tathāgata (as a cause)," or "born appropriately by the Tathāgata (as a cause)."
Trong đó, anujāto tathāgata có nghĩa là sinh ra từ nguyên nhân của Như Lai, tức là sinh ra do nguyên nhân là Như Lai.
Apica avajāto anujāto atijātoti tayo vuttā.
Moreover, three types of sons are mentioned: avajāta (inferior), anujāta (equal), and atijāta (superior).
Hơn nữa, có ba loại con cái được nói đến: avajāto (con kém cỏi), anujāto (con tương xứng), atijāto (con xuất chúng).
Tesu avajāto dussīlo, so tathāgatassa putto nāma na hoti.
Among these, the immoral one is called an 'inferior' son (avajāto). He is not called a son of the Tathāgata.
Trong số đó, avajāto là người ác hạnh, người đó không được gọi là con của Như Lai.
Atijāto nāma pitarā uttaritaro, tādisopi tathāgatassa putto natthi.
One who surpasses the father is called an 'excellent' son (atijāto); there is no such son of the Tathāgata.
Atijāto là người vượt trội hơn cha, người như vậy cũng không phải là con của Như Lai.
Tathāgatassa pana eko anujātova putto hoti, taṃ dassento evamāha.
However, the Tathāgata has only one 'similar' son (anujāto); showing him, he spoke thus.
Nhưng Như Lai chỉ có một người con anujāto. Để chỉ ra điều đó, Ngài đã nói như vậy.
Evaṃ ‘‘ko nu senāpatī’’ti pañhaṃ byākaritvā yaṃ selo āha ‘‘sambuddho paṭijānāsī’’ti, tatra naṃ nikkaṅkhaṃ kātukāmo ‘‘nāhaṃ paṭiññāmatteneva paṭijānāmi, apicāhaṃ iminā kāraṇena buddho’’ti ñāpetuṃ abhiññeyyanti gāthamāha.
Having thus answered the question, "Who, then, is the general?" regarding what Sela said, "Do you declare yourself to be the Perfectly Awakened One (Sammāsambuddha)?" wanting to free him from doubt, and to make him understand, "I do not declare myself merely by declaration, but rather I am a Buddha for this reason," he spoke the verse beginning with abhiññeyyaṃ.
Như vậy, sau khi giải đáp câu hỏi ‘‘ai là vị tướng quân?’’, để làm cho Sela không còn nghi ngờ về lời ông ta đã nói ‘‘Ngài tự xưng là bậc Chánh Đẳng Giác ư?’’, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ Abhiññeyyaṃ (điều cần phải biết) để cho biết rằng ‘‘Ta không chỉ tự xưng là Phật bằng lời nói, mà ta là Phật vì lý do này.’’
Tatra abhiññeyyanti vijjā ca vimutti ca.
There, abhiññeyyaṃ means knowledge (vijjā) and liberation (vimutti).
Trong đó, abhiññeyyaṃ có nghĩa là minh và giải thoát.
Bhāvetabbaṃ maggasaccaṃ.
Bhāvetabbaṃ is the path truth (magga-sacca).
Bhāvetabbaṃ là Khổ Thánh đế.
Pahātabbaṃ samudayasaccaṃ.
Pahātabbaṃ is the origin truth (samudaya-sacca).
Pahātabbaṃ là Tập Thánh đế.
Hetuvacanena pana phalasiddhito tesaṃ phalāni nirodhasaccadukkhasaccānipi vuttāneva honti.
However, by stating the cause, due to the attainment of the result, their results—the cessation truth (nirodha-sacca) and the suffering truth (dukkha-sacca)—are also declared.
Tuy nhiên, bằng cách nói về nguyên nhân, do sự thành tựu của quả, các quả của chúng, tức là Diệt Thánh đế và Khổ Thánh đế, cũng đã được nói đến.
Evaṃ sacchikātabbaṃ sacchikataṃ pariññātabbaṃ pariññātanti idampettha saṅgahitanti catusaccabhāvanāphalañca vimuttiñca dassento ‘‘bujjhitabbaṃ bujjhitvā buddho jātosmī’’ti yuttahetunā buddhabhāvaṃ sādheti.
Thus, showing the development of the Four Noble Truths and its fruit, liberation, as that which should be realized and has been realized, and that which should be fully understood and has been fully understood, he validates his state as a Buddha with the appropriate reason: "Having comprehended what needed to be comprehended, I became a Buddha."
Như vậy, cái cần chứng ngộ đã được chứng ngộ, cái cần liễu tri đã được liễu tri – điều này được bao hàm ở đây. Và khi trình bày kết quả của sự tu tập Tứ Thánh Đế và sự giải thoát, Đức Phật xác lập trạng thái Phật của mình bằng lý do chính đáng: “Cái cần giác ngộ, sau khi giác ngộ, Ta đã trở thành bậc Giác Ngộ (Buddha).”
Evaṃ nippariyāyena attānaṃ āvikatvā attani kaṅkhāvitaraṇatthaṃ brāhmaṇaṃ aticāriyamāno vinayassūti gāthattayamāha.
Having thus directly revealed himself, wishing to remove the brahmin's doubts about himself, he spoke the three verses beginning with vinayassū.
Sau khi tự mình tuyên bố một cách trực tiếp như vậy, để xóa bỏ mọi nghi ngờ về bản thân, Đức Phật muốn khuyến khích vị Bà-la-môn (Sela) nên Ngài đã nói ba câu kệ vinayassū.
Tattha sallakattoti rāgādisallakantano.
There, sallakatto means one who extracts the darts of lust, etc.
Trong đó, sallakatto nghĩa là người đã nhổ bỏ các mũi tên phiền não như tham ái.
Anuttaroti yathā bāhiravejjena vūpasamitarogo imasmiññevattabhāve kuppati, na evaṃ.
Anuttaro means not like an external physician whose cured illness recurs in this very existence.
Anuttaro nghĩa là vô thượng, không như bệnh tật được chữa khỏi bởi thầy thuốc bên ngoài có thể tái phát trong cùng một kiếp sống này.
Mayā vūpasamitassa pana rogassa bhavantarepi uppatti natthi, tasmā ahaṃ anuttaroti attho.
But the illness calmed by me does not arise again even in another existence, therefore I am unsurpassed (anuttaro) — this is the meaning.
Nhưng bệnh tật do Ta chữa khỏi thì không tái phát ngay cả trong các kiếp sống sau, do đó Ta là vô thượng, đó là ý nghĩa.
Brahmabhūtoti seṭṭhabhūto.
Brahmabhūto means having become supreme.
Brahmabhūto nghĩa là bậc tối thượng.
Atituloti tulaṃ atīto, nirupamoti attho.
Atitulo means gone beyond comparison, peerless—this is the meaning.
Atitulo nghĩa là vượt ngoài sự so sánh, không gì sánh bằng, đó là ý nghĩa.
Mārasenappamaddanoti kāmā te paṭhamā senāti evaṃ āgatāya mārasenāya pamaddano.
Mārasenappamaddano means one who crushes the army of Māra, which comes forth as "lusts are your first army," and so on.
Mārasenappamaddano nghĩa là người đã nghiền nát quân đội của Ma vương, như đã nói: “Dục vọng là đạo quân thứ nhất.”
Sabbāmitteti khandhakilesābhisaṅkhāramaccudevaputtamārasaṅkhāte sabbapaccatthike.
Sabbāmitte means all enemies, referring to the Māras of aggregates (khandha), defilements (kilesa), volitional formations (abhisaṅkhāra), death (maccu), and the son of a deity (devaputta).
Sabbāmitte nghĩa là tất cả kẻ thù, tức là các Ma vương như uẩn ma (khandha-māra), phiền não ma (kilesa-māra), hành ma (abhisaṅkhāra-māra), tử ma (maccu-māra) và thiên tử ma (devaputta-māra).
Vasīkatvāti attano vase vattetvā.
Vasīkatvā means having brought under one's control.
Vasīkatvā nghĩa là đã làm chủ, đã điều phục theo ý mình.
Akutobhayoti kutoci abhayo.
Akutobhayo means fearless from anywhere.
Akutobhayo nghĩa là không sợ hãi từ bất kỳ nơi nào.
Tato bhagavā yasmā selo atīte padumuttarassa bhagavato sāsane tesaṃyeva tiṇṇaṃ purisasatānaṃ gaṇaseṭṭho hutvā tehi saddhiṃ pariveṇaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā tena kammena devamanussasampattiṃ anubhavamāno pacchime bhave tesaṃyeva ācariyo hutvā nibbatto, tañca tesaṃ kammaṃ vimuttiparipākāya paripakkaṃ ehibhikkhubhāvassa ca upanissayabhūtaṃ, tasmā te sabbeva ehibhikkhupabbajjaṃ pabbājento svākkhātanti gāthamāha.
Thereupon, because Sela, in a past existence during the dispensation of the Blessed One Padumuttara, had been the chief of those three hundred men and, together with them, had built a monastery and performed meritorious deeds such as giving, and by that kamma, experienced divine and human prosperity, and in his last existence was born as their teacher, and because that kamma of theirs was ripe for the maturing of liberation and served as a condition for attaining the state of an 'ehi-bhikkhu' (come, monk), the Blessed One, ordaining all of them with the 'ehi-bhikkhu' ordination, spoke the verse beginning with svākkhāta.
Sau đó, Đức Thế Tôn, vì Sela trong quá khứ đã từng là trưởng nhóm của ba trăm người đó trong giáo pháp của Đức Phật Padumuttara, đã cùng họ xây dựng một tu viện và thực hiện các công đức như bố thí, nhờ nghiệp đó mà đã hưởng thụ các thành tựu của chư thiên và loài người, và trong kiếp cuối cùng này, ông lại sinh ra làm thầy của họ; và nghiệp đó của họ đã chín muồi để đạt được giải thoát và là nhân duyên cho việc trở thành Tỳ-kheo (ehibhikkhu). Vì vậy, để cho tất cả họ được xuất gia theo hình thức ehibhikkhu, Đức Phật đã nói câu kệ svākkhāta.
Tattha sandiṭṭhikanti sayameva daṭṭhabbaṃ paccakkhaṃ.
There, sandiṭṭhikaṃ means perceivable directly, manifest to oneself.
Trong đó, sandiṭṭhikaṃ nghĩa là có thể tự mình thấy được, trực tiếp.
Akālikanti maggānantaraphaluppattiyā na kālantaraṃ pattabbaphalaṃ.
Akālikaṃ means not a fruit to be attained after a period, due to the immediate arising of the fruit after the path.
Akālikaṃ nghĩa là không phải quả vị đạt được sau một thời gian, mà là sự phát sinh quả vị ngay lập tức sau khi chứng đắc đạo.
Yattha amoghāti yasmiṃ maggabrahmacariye appamattassa sikkhattayapūraṇena sikkhato pabbajjā amoghā hoti, saphalāti attho.
Yattha amoghā means in which holy life of the path, the ordination of one who trains diligently, fulfilling the three trainings (sikkhā), is not fruitless, but fruitful — this is the meaning.
Yattha amoghā nghĩa là trong phạm hạnh đạo nào, sự xuất gia của người tu tập không phóng dật, bằng cách hoàn thiện ba học giới, trở nên không vô ích, có kết quả, đó là ý nghĩa.
Evañca vatvā ‘‘etha bhikkhavo’’ti bhagavā avoca.
And having spoken thus, the Blessed One said, "Come, monks!"
Nói xong như vậy, Đức Thế Tôn phán: “Này các Tỳ-kheo, hãy đến!”
Te sabbe pattacīvaradharā hutvā ākāsenāgantvā vassasatikattherā viya suvinītā bhagavantaṃ abhivādayiṃsu.
All of them, holding their bowls and robes, came through the air and saluted the Blessed One, perfectly disciplined like theras of a hundred years.
Tất cả họ đều mang y bát, từ trên không trung đến, và như các trưởng lão đã an cư một trăm mùa mưa, họ đã cung kính đảnh lễ Đức Thế Tôn.
Evamimaṃ tesaṃ ehibhikkhubhāvaṃ sandhāya ‘‘alattha kho selo’’tiādi vuttaṃ.
Referring to this state of their 'ehi-bhikkhu' status, it is said, "Sela indeed obtained," and so forth.
Vì vậy, để chỉ đến sự kiện họ trở thành Tỳ-kheo (ehibhikkhu) này, câu “Sela đã đạt được” v.v. đã được nói.
400. Imāhīti imāhi keṇiyassa cittānukūlāhi gāthāhi.
400. Imāhi means with these verses pleasing to Keṇiya's mind.
400. Imāhī nghĩa là với những câu kệ này, phù hợp với tâm ý của Keṇiya.
Tattha aggiparicariyaṃ vinā brāhmaṇānaṃ yaññābhāvato ‘‘aggihuttamukhā yaññā’’ti vuttaṃ.
There, it is said, "Sacrifices have the fire-offering as their foremost," because brahmins have no sacrifices without fire-worship.
Trong đó, vì không có lễ tế nào của Bà-la-môn mà không có việc thờ lửa, nên đã nói “aggihuttamukhā yaññā” (các lễ tế có việc thờ lửa là chính).
Aggihuttaseṭṭhā aggijuhanappadhānāti attho.
"Foremost of fire-offerings" means principal in offering to fire—this is the meaning.
Aggihuttaseṭṭhā nghĩa là việc tế lửa là chính yếu, việc dâng lửa là quan trọng nhất, đó là ý nghĩa.
Vede sajjhāyantehi paṭhamaṃ sajjhāyitabbato, sāvittī, ‘‘chandaso mukha’’nti vutto.
Sāvitrī is called "the mouth of meters" (chandaso mukhaṃ) because it is to be chanted first by those reciting the Vedas.
Sāvittī được gọi là “chandaso mukhaṃ” (đầu của các bài kệ) vì nó phải được tụng đọc đầu tiên bởi những người tụng đọc kinh Veda.
Manussānaṃ seṭṭhato rājā ‘‘mukha’’nti vutto.
The king is called "the mouth" (mukhaṃ) because he is the foremost among men.
Vua được gọi là “mukhaṃ” (đầu) vì là người tối thượng trong loài người.
Nadīnaṃ ādhārato paṭisaraṇato ca sāgaro ‘‘mukha’’nti vutto.
The ocean is called "the mouth" (mukhaṃ) because it is the support and refuge of rivers.
Đại dương được gọi là “mukhaṃ” (đầu) vì là nơi chứa đựng và nơi nương tựa của các dòng sông.
Candayogavasena ‘‘ajja kattikā ajja rohiṇī’’ti saññāṇato ālokakaraṇato sommabhāvato ca ‘‘nakkhattānaṃ mukhaṃ cando’’ti vuttaṃ.
The moon is called "the mouth of constellations" (nakkhattānaṃ mukhaṃ cando) because it serves as a sign ("today is Kattikā, today is Rohiṇī" based on its conjunction with the constellations), and because it provides light and is gentle.
Mặt trăng được gọi là “nakkhattānaṃ mukhaṃ cando” (mặt trăng là đầu của các vì sao) vì dựa vào sự kết hợp với mặt trăng mà có thể biết “hôm nay là sao Karttika, hôm nay là sao Rohiṇī”, vì nó tạo ra ánh sáng và vì sự dịu mát của nó.
Tapantānaṃ aggattā ādicco ‘‘tapataṃ mukha’’nti vutto.
The sun is called "the mouth of those who shine" (tapataṃ mukhaṃ) because it is the chief among those that radiate heat.
Mặt trời được gọi là “tapataṃ mukhaṃ” (đầu của những gì chiếu sáng) vì nó là tối thượng trong số những vật chiếu sáng.
Dakkhiṇeyyānaṃ pana aggattā visesena tasmiṃ samaye buddhappamukhaṃ saṅghaṃ sandhāya ‘‘puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho eva yajataṃ mukha’’nti vuttaṃ.
However, because the Sangha is supreme among those worthy of offerings, it is specifically said at that time, referring to the Sangha with the Buddha as its leader, "For those desiring merit, the Sangha alone is the foremost of those making offerings."
Nhưng vì là tối thượng trong số những người đáng được cúng dường, đặc biệt trong thời điểm đó, để chỉ đến Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, đã nói: “Đối với những ai mong cầu phước báu, Tăng đoàn chính là đầu của những người cúng dường.”
Tena saṅgho puññassa āyamukhanti dasseti.
Thereby, it shows that the Sangha is the source of merit.
Điều đó cho thấy Tăng đoàn là nguồn gốc của phước báu.
Dhammavādīti sabhāvavādī.
Dhammavādī means one who speaks according to truth.
Dhammavādī nghĩa là người nói đúng sự thật.
Duppaṭimantiyāti amhādisehi adhammavādīhi dukkhena paṭimantitabbā honti.
Duppaṭimantiyā means they are difficult to argue with by those like us who speak untruth.
Duppaṭimantiyā nghĩa là khó tranh luận đối với những người nói điều không đúng sự thật như chúng tôi.
Dhammavādino nāma parājayo na sakkā kātunti dasseti.
It shows that those who speak according to truth cannot be defeated.
Điều đó cho thấy rằng không thể đánh bại những người nói đúng Chánh pháp.
Paribbājakanti pabbajjāvidhānaṃ, tayo vede uggahetvā sabbapacchā pabbajantā yehi mantehi pabbajanti, pabbajitā ca ye mante pariharanti, yaṃ vā ācāraṃ ācaranti, taṃ sabbaṃ bhotā caritaṃ sikkhitaṃ.
Paribbājakaṃ means the method of renunciation. After learning the three Vedas, those who renounce last, by which mantras they renounce, and the mantras they uphold after renouncing, and the conduct they practice—all that, sir, has been practiced and learned by you.
Paribbājakaṃ nghĩa là phương pháp xuất gia, tức là tất cả những gì Ngài đã thực hành và học hỏi về các thần chú mà những người xuất gia sau khi học ba kinh Veda dùng để xuất gia, và những thần chú mà những người đã xuất gia thường trì tụng, hoặc những hạnh kiểm mà họ thực hành.
Tasmā tuyhaṃ parājayo natthi, jayova bhavissatīti maññantā evamāhaṃsu.
Therefore, you will not be defeated; victory will be yours—thinking thus, they spoke.
Vì vậy, họ nghĩ rằng Ngài sẽ không bị đánh bại, mà sẽ luôn chiến thắng, nên đã nói như vậy.
402. Dissanti kho panātiādi tesaṃ laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ.
402. Dissanti kho panāti, etc., was spoken to break their doctrine.
402. Dissanti kho panā v.v. được nói ra để phá vỡ quan điểm của họ.
Tattha brāhmaṇiyoti brāhmaṇānaṃ puttapaṭilābhatthāya āvāhavivāhavasena kulā ānītā brāhmaṇiyo dissanti.
There, brāhmaṇiyo refers to brahmin women who are brought from other families through marriage alliances to obtain sons for brahmins. These same women, after a certain time, also become utuniyopi; that is, they experience menstruation—this is the meaning.
Trong đó, brāhmaṇiyo nghĩa là những phụ nữ Bà-la-môn được đưa về từ các gia đình khác thông qua hôn nhân để có con trai cho các Bà-la-môn.
Tā kho panetā aparena samayena utuniyopi honti, sañjātapupphāti attho.
Gabbhiniyo means they become pregnant. Vijāyamānā means they give birth to sons and daughters. Pāyamānā means brahmin women who suckle infants. Yonijā vasamānā means being born from the urinary passage of brahmin women. Evamāhaṃsūti means they speak thus. How do they speak? "A brahmin is the supreme caste, the heir of Brahmā"—thus they speak. Now, if their statement about being sons of Brahmā were true, then the wombs of brahmin women should be the chest of Mahābrahmā, and the urinary passages of brahmin women should be the mouth of Mahābrahmā. Let them not be able to say, merely by this much, that "we brahmins, having dwelt in the chest of Mahābrahmā, were born from the mouth of Mahābrahmā." Having pondered thus, this section, which cuts off the view of being born from the mouth, was spoken.
Những phụ nữ đó, sau một thời gian, cũng có utuniyopi (có kinh), nghĩa là có hoa (kinh nguyệt) xuất hiện, đó là ý nghĩa.
Gabbhiniyoti sañjātagabbhā.
Pregnant women means those who are with child.
Gabbhiniyo nghĩa là đang mang thai.
Vijāyamānāti puttadhītaro janayamānā.
Giving birth means giving birth to sons and daughters.
Vijāyamānā nghĩa là đang sinh con trai và con gái.
Pāyamānāti dārake thaññaṃ pāyantiyo.
Suckling means those women who suckle children with milk.
Pāyamānā nghĩa là đang cho con bú sữa.
Yonijāva samānāti brāhmaṇīnaṃ passāvamaggena jātā samānā.
Having been born from the womb means having been born through the urinal passage of brahmin women.
Yonijāva samānā nghĩa là sinh ra từ đường tiểu tiện của phụ nữ Bà-la-môn.
Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti.
Thus they said means thus they speak.
Evamāhaṃsū nghĩa là họ nói như vậy.
Kathaṃ?
How?
Họ nói thế nào?
Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo…pe… brahmadāyādāti.
Brahmins are the highest caste…*… heirs of Brahmā.
Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo…pe… brahmadāyādā.
Yadi pana nesaṃ saccavacanaṃ siyā, brāhmaṇīnaṃ kucchi mahābrahmuno uro bhaveyya, brāhmaṇīnaṃ passāvamaggo mahābrahmuno mukhaṃ bhaveyya, ettāvatā ‘‘mayaṃ mahābrahmuno ure vasitvā mukhato nikkhantā’’ti vattuṃ mā labhantūti ayaṃ mukhato jātacchedakavādo vutto.
If their statement were true, then the womb of brahmin women would be the chest of Mahābrahmā, and the urinal passage of brahmin women would be the mouth of Mahābrahmā. This statement about cutting off birth from the mouth was made so that they would not be able to say, "We lived in the chest of Mahābrahmā and emerged from his mouth."
Nếu lời nói của họ là sự thật, thì bụng của phụ nữ Bà-la-môn sẽ là ngực của Đại Phạm Thiên, và đường tiểu tiện của phụ nữ Bà-la-môn sẽ là miệng của Đại Phạm Thiên. Để họ không thể nói rằng “chúng tôi sống trong ngực của Đại Phạm Thiên và sinh ra từ miệng của Ngài” bằng cách nói như vậy, đây là lời nói cắt đứt quan điểm cho rằng họ sinh ra từ miệng (của Phạm Thiên).
403. Ayyo hutvā dāso hoti, dāso hutvā ayyo hotīti brāhmaṇo sabhariyo vaṇijjaṃ payojento yonakaraṭṭhaṃ vā kambojaraṭṭhaṃ vā gantvā kālaṃ karoti, tassa gehe vayappatte putte asati brāhmaṇī dāsena vā kammakarena vā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeti.
403. A noble becomes a slave, a slave becomes a noble means a brahmin, together with his wife, engaging in trade, goes to the Yona country or the Kamboja country and dies. If there is no grown-up son in his house, the brahmin woman cohabits with a slave or a laborer.
403. "Thành chủ nhân rồi thành nô lệ, thành nô lệ rồi thành chủ nhân" – một Bà-la-môn cùng vợ đi buôn bán, đến xứ Yona hoặc xứ Kamboja rồi qua đời. Trong nhà ông ta, khi không có con trai đến tuổi trưởng thành, người Bà-la-môn nữ sống chung với một người nô lệ nam hoặc một người làm công nam.
Ekasmiṃ dārake jāte so puriso dāsova hoti, tassa jātadārako pana dāyajjasāmiko hoti.
When a child is born, that man remains a slave, but the born child is the owner of the inheritance.
Khi một đứa trẻ được sinh ra, người đàn ông đó vẫn là nô lệ, nhưng đứa trẻ được sinh ra đó lại là chủ nhân của tài sản thừa kế.
Mātito suddho pitito asuddho so vaṇijjaṃ payojento majjhimapadesaṃ gantvā brāhmaṇadārikaṃ gahetvā tassā kucchismiṃ puttaṃ paṭilabhati, sopi mātitova suddho hoti pitito asuddho.
He, pure on the mother's side and impure on the father's side, engages in trade, goes to the Middle Country, takes a brahmin girl, and conceives a son in her womb; he too is pure only on the mother's side and impure on the father's side.
Người con đó, thanh tịnh về phía mẹ nhưng không thanh tịnh về phía cha, khi đi buôn bán, đến xứ Trung Ấn và cưới một thiếu nữ Bà-la-môn, rồi có một người con trong bụng cô ấy. Người con đó cũng chỉ thanh tịnh về phía mẹ mà không thanh tịnh về phía cha.
Evaṃ brāhmaṇasamayasmiññeva jātisambhedo hotīti dassanatthametaṃ vuttaṃ.
This was stated to show that such mixing of birth occurs even according to the brahmin tradition.
Lời này được nói ra để chỉ rằng sự pha trộn chủng tộc xảy ra ngay trong thời đại của Bà-la-môn.
Kiṃ balaṃ, ko assāsoti yattha tumhe dāsā hontā sabbeva dāsā hotha, ayyā hontā sabbeva ayyā hotha, ettha vo ko thāmo, ko avassayo, yaṃ brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇoti vadathāti dīpeti.
What strength, what assurance? This illustrates: "Where, being slaves, you are all slaves, and being nobles, you are all nobles—what support, what reliance do you have in saying that brahmins are the highest caste?"
"Sức mạnh nào, chỗ nương tựa nào?" – điều này chỉ ra rằng, ở nơi các ông là nô lệ thì tất cả đều là nô lệ, ở nơi các ông là chủ nhân thì tất cả đều là chủ nhân. Ở đây, sức mạnh nào, chỗ nương tựa nào của các ông mà các ông lại nói rằng Bà-la-môn là chủng tộc tối thượng?
409. Idāni yadetaṃ brāhmaṇā cātuvaṇṇisuddhīti vadanti, ettha cātuvaṇṇāti niyamo natthi.
409. Now, regarding what brahmins call the purity of the four castes, there is no fixed rule for "four castes."
409. Bây giờ, điều mà các Bà-la-môn nói là sự thanh tịnh của bốn chủng tộc, ở đây không có quy tắc về bốn chủng tộc.
Pañcamo hi pādasikavaṇṇopi atthīti saṃkhittena tesaṃ vāde dosadassanatthaṃ idha khattiyakumārotiādimāha.
For there is also a fifth, a marginal caste (pādasika). Thus, to briefly point out the flaw in their view, he said, Here a khattiya prince… and so on.
Vì có chủng tộc phụ thứ năm, nên để chỉ ra lỗi trong quan điểm của họ một cách tóm tắt, Ngài nói: "Ở đây, một hoàng tử Sát-đế-lợi" v.v.
Tatra amutra ca panesānanti amusmiñca pana purimanaye etesaṃ māṇavakānaṃ kiñci nānākaraṇaṃ na passāmīti vadati.
There, And furthermore, concerning these… means, "I see no difference among these young men in that previous method," he says.
Trong đó, "amutra ca panesānaṃ" nghĩa là "ta không thấy bất kỳ sự khác biệt nào giữa những thanh niên này trong phương pháp trước đó".
Nānākaraṇaṃ pana tesampi atthiyeva.
But there is indeed a difference among them.
Nhưng thực ra, cũng có sự khác biệt giữa họ.
Khattiyakumārassa hi brāhmaṇakaññāya uppanno khattiyapādasiko nāma, itaro brāhmaṇapādasiko nāma, ete hīnajātimāṇavakā.
For a son born to a khattiya prince and a brahmin maiden is called a khattiya marginal, while the other is called a brahmin marginal. These are young men of lower birth.
Người con sinh ra từ hoàng tử Sát-đế-lợi và thiếu nữ Bà-la-môn được gọi là Sát-đế-lợi pādasika, còn người kia (con của Bà-la-môn và công chúa Sát-đế-lợi) được gọi là Bà-la-môn pādasika. Những thanh niên này thuộc chủng tộc thấp kém.
410. Bhūtapubbanti assalāyana pubbe mayi jātiyā hīnatare tumhe seṭṭhatarā samānāpi mayā jātivāde pañhaṃ puṭṭhā sampādetuṃ na sakkhittha, idāni tumhe hīnatarā hutvā mayā seṭṭhatarena buddhānaṃ sake jātivādapañhaṃ puṭṭhā kiṃ sampādessatha?
410. Formerly means, "Assalāyana, in the past, when I was of lower birth, though you were superior, when asked a question about the doctrine of birth by me, you could not answer it satisfactorily. Now, being inferior, when asked a question about the doctrine of birth by me, who is superior among the Buddhas, how will you answer it satisfactorily?"
410. "Thuở xưa" – này Assalāyana, trước đây, khi ta thuộc dòng dõi thấp kém hơn và các ông cao quý hơn, vậy mà khi ta hỏi các ông về vấn đề chủng tộc, các ông không thể trả lời. Bây giờ, khi các ông thấp kém hơn và ta là người cao quý hơn, là Đức Phật, khi ta hỏi các ông về vấn đề chủng tộc của chính các ông, các ông sẽ trả lời được gì?
Na ettha cintā kātabbāti māṇavaṃ upatthambhento imaṃ desanaṃ ārabhi.
To encourage the young man, implying that "no worry should be made about this," he commenced this teaching.
Không cần phải bận tâm về điều này – Đức Phật đã bắt đầu bài thuyết pháp này để động viên thanh niên đó.
Tattha asitoti kāḷako.
There, Asita means dark-skinned.
Trong đó, "asito" nghĩa là đen.
Devaloti tassa nāmaṃ, ayameva bhagavā tena samayena.
Devala is his name; the Blessed One himself was that one at that time.
"Devalo" là tên của vị ấy. Chính Đức Thế Tôn là vị ấy vào thời đó.
Paṭaliyoti gaṇaṅgaṇupāhanā.
Paṭaliyo means layered sandals (gaṇaṅgaṇupāhanā).
"Paṭaliyo" nghĩa là dép làm từ vỏ cây.
Patthaṇḍileti paṇṇasālapariveṇe.
In the bare ground means in the precinct of the leaf-hut.
"Patthaṇḍile" nghĩa là trong khu vực lều lá.
Ko nu khoti kahaṃ nu kho.
Who indeed? means where indeed?
"Ko nu kho" nghĩa là ở đâu?
Gāmaṇḍalarūpo viyāti gāmadārakarūpo viya.
Like a village boy means like the appearance of a village boy.
"Gāmaṇḍalarūpo viyā" nghĩa là giống như một đứa trẻ làng.
So khvāhaṃ, bho, homīti so ahaṃ, bho, asitadevalo homīti vadati.
I am, good sir means, "Good sir, I am Asita Devala," he says.
"Sokhvāhaṃ, bho, homī" nghĩa là "Này các ông, ta chính là Asita Devala đó", Ngài nói.
Tadā kira mahāsatto koṇḍadamako hutvā vicarati.
At that time, it is said, the Great Being wandered about as a tamer of the untamed.
Vào thời đó, Đại Bồ tát Asita Devala đang sống như một người thuần hóa những kẻ thô lỗ.
Abhivādetuṃ upakkamiṃsūti vandituṃ upakkamaṃ akaṃsu.
Began to salute means they made an effort to pay homage.
"Abhivādetuṃ upakkamiṃsū" nghĩa là họ đã cố gắng đảnh lễ.
Tato paṭṭhāya ca vassasatikatāpasopi tadahujātaṃ brāhmaṇakumāraṃ avandanto koṇḍito hoti.
From that time on, even a recluse who had observed a hundred vassa, by not saluting a brahmin boy born that very day, would be considered untamed.
Từ đó trở đi, ngay cả một ẩn sĩ sống trăm năm cũng bị coi là thô lỗ nếu không đảnh lễ một hoàng tử Bà-la-môn mới sinh.
412. Evaṃ me sutanti ghoṭamukhasuttaṃ.
412. Thus have I heard refers to the Ghoṭamukha Sutta.
412. "Như vầy tôi nghe" – đây là kinh Ghoṭamukha.
Tattha khemiyambavaneti evaṃnāmake ambavane.
There, in the Khema Mango Grove means in a mango grove thus named.
Trong đó, "khemiyambavane" nghĩa là trong khu vườn xoài tên là Khemiya.
Dhammiko paribbajoti dhammikā pabbajjā.
Righteous asceticism means a righteous going forth.
"Dhammiko paribbajo" nghĩa là lối sống xuất gia đúng Pháp.
Adassanāti tumhādisānaṃ vā paṇḍitānaṃ adassanena.
From not seeing means from not seeing those who are wise like you.
"Adassanā" nghĩa là do không thấy những người trí tuệ như các ông.
Yo vā panettha dhammoti yo vā pana ettha dhammo sabhāvo, tasseva vā adassanena.
Or whatever Dhamma there is means or whatever nature there is in this, or from not seeing that very Dhamma itself.
"Yo vā panettha dhammo" nghĩa là hoặc do không thấy bản chất, Pháp ở đây.
Iminā ‘‘amhākaṃ kathā appamāṇaṃ, dhammova pamāṇa’’nti dasseti.
By this, it is shown, "Our speech is not the measure; the Dhamma alone is the measure."
Với điều này, Ngài chỉ ra rằng "lời nói của chúng ta không phải là thước đo, Pháp mới là thước đo".
Tato thero ‘‘navauposathāgāre viya bahunā kammena idha bhavitabba’’nti cintetvā caṅkamā oruyha paṇṇasālaṃ pavisitvā nisīdi.
Then the Elder thought, "Here, there must be much work, as in a new Uposatha hall," and descending from the walk, entered the leaf-hut and sat down.
Sau đó, Trưởng lão nghĩ: "Ở đây chắc hẳn có nhiều công việc như trong nhà Uposatha mới", rồi Ngài rời khỏi thiền đường, vào lều lá và ngồi xuống.
Taṃ dassetuṃ evaṃ vuttetiādi vuttaṃ.
To show this, When this was said… and so on, was stated.
Để chỉ ra điều đó, Ngài nói: "Khi được nói như vậy" v.v.
421. Kiṃ pana teti gihi nāma kappiyampi akappiyampi vadeyyāti vivecanatthaṃ pucchi.
421. "What then for you?"—he asked for clarification, as a layperson might speak of both what is allowable and what is not allowable, to be free from receiving unallowable things.
421. "Điều gì đối với các ông?" – Ngài hỏi để phân tích rằng một người cư sĩ có thể nói cả điều hợp lý và không hợp lý.
Kārāpesīti māpesi.
"Kārāpesi" means "caused to build."
"Kārāpesī" nghĩa là đã xây dựng.
Kārāpetvā ca pana kālaṃ katvā sagge nibbatto.
And having caused it to be built, having made the passing, he was reborn in heaven.
Sau khi xây dựng, ông ta qua đời và tái sinh ở cõi trời.
Etassa kira jānanasippe mātarampi pitarampi ghātetvā attāva ghātetabboti āgacchati.
It is said that in his knowing-skill, one must kill one's mother and father, and then one's self must be killed.
Trong nghệ thuật hiểu biết của ông ta, người ta nói rằng sau khi giết mẹ và cha, chính mình cũng phải bị giết.
Etaṃ sippaṃ jānanto ṭhapetvā etaṃ añño sagge nibbatto nāma natthi, esa pana theraṃ upanissāya puññaṃ katvā tattha nibbattitvā ca pana ‘‘kenāhaṃ kammena idha nibbatto’’ti āvajjetvā yathābhūtaṃ ñatvā ekadivasaṃ jiṇṇāya bhojanasālāya paṭisaṅkharaṇatthaṃ saṅghe sannipatite manussavesena āgantvā pucchi – ‘‘kimatthaṃ, bhante, saṅgho sannipatito’’ti?
Apart from this Ghoṭamukha who knew this skill, there was no other reborn in heaven. But this one, having made merit by relying on the elder, and having been reborn there, reflected, "By what kamma was I reborn here?" And having known the truth, one day when the Sangha had gathered to repair the old refectory, he came in human form and asked, "For what purpose, Venerables, has the Saṅgha gathered?"
Biết được nghề đó, ngoài người này, không có ai sinh lên cõi trời cả. Còn người ấy, nương tựa vị Trưởng lão, đã tạo phước và sinh lên đó, sau khi sinh lên đó, người ấy quán xét: “Do nghiệp nào mà ta được sinh lên đây?” và biết rõ sự thật. Một ngày nọ, khi Tăng chúng đang hội họp để trùng tu giảng đường đã cũ, người ấy đến trong lốt người và hỏi: “Bạch chư Tăng, Tăng chúng hội họp vì việc gì?”
Bhojanasālāya paṭisaṅkharaṇatthanti.
"For the purpose of repairing the refectory," they said.
Vì việc trùng tu giảng đường.
Kenesā kāritāti?
"By whom was this built?"
Ai đã xây dựng nó?
Ghoṭamukhenāti.
"By Ghoṭamukha."
Ghoṭamukha.
Idāni so kuhinti?
"Where is he now?"
Bây giờ ông ấy ở đâu?
Kālaṅkatoti.
"He has passed away."
Đã qua đời.
Atthi panassa koci ñātakoti?
"Does he have any relatives?"
Ông ấy có người thân nào không?
Atthi ekā bhaginīti.
"He has one sister."
Có một người em gái.
Pakkosāpetha nanti.
"Summon her!"
Hãy gọi cô ấy đến.
Bhikkhū pakkosāpesuṃ.
The bhikkhus summoned her.
Các Tỳ-kheo đã gọi cô ấy đến.
So taṃ upasaṅkamitvā – ‘‘ahaṃ, tava bhātā, ghoṭamukho nāma imaṃ sālaṃ kāretvā sagge nibbatto, asuke ca asuke ca ṭhāne mayā ṭhapitaṃ dhanaṃ atthi, taṃ gahetvā imañca bhojanasālaṃ kārehi, dārake ca posehī’’ti vatvā bhikkhusaṅghaṃ vanditvā vehāsaṃ uppatitvā devalokameva agamāsi.
He approached her and said, "I am your brother, Ghoṭamukha, who built this hall and was reborn in heaven. There is wealth placed by me in such and such places; take that and build this refectory, and raise the children." Having said this, he paid homage to the Saṅgha of bhikkhus, soared into the sky, and returned to the deva-world.
Ông ấy đến gặp cô ấy và nói: “Ta là anh của con, tên Ghoṭamukha. Ta đã xây dựng giảng đường này và sinh lên cõi trời. Có tiền của ta chôn giấu ở những nơi này và những nơi này, con hãy lấy nó để xây dựng giảng đường này và nuôi dưỡng con cái.” Nói xong, ông ấy đảnh lễ chư Tăng, bay lên không trung và trở về cõi trời.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
422. Evaṃ me sutanti caṅkīsuttaṃ.
422. "Thus have I heard" is the Caṅkī Sutta.
422. Như vầy tôi nghe là kinh Caṅkī.
Tattha devavane sālavaneti tasmiṃ kira devatānaṃ balikammaṃ karīyati, tena taṃ devavanantipi sālavanantipi vuccati.
Therein, "in the Deva-grove, in the Sāla-grove" is said because offerings to devas were made in that sāla grove; therefore, it is called both Deva-grove and Sāla-grove.
Ở đó, trong rừng chư thiên, rừng cây sālavana, người ta cúng dường chư thiên ở đó, nên nó được gọi là rừng chư thiên và rừng cây sālavana.
Opāsādaṃ ajjhāvasatīti opāsādanāmake brāhmaṇagāme vasati, abhibhavitvā vā āvasati, tassa sāmī hutvā yāya mariyādāya tattha vasitabbaṃ, tāya mariyādāya vasati.
"Resides in Opāsāda" means he resides in the brahmin village named Opāsāda, or he dwells there having overcome it, or he dwells there as its owner according to the boundary by which one should dwell there.
Ajjhāvasatī opāsādaṃ nghĩa là cư trú tại làng Bà-la-môn tên Opāsāda, hoặc cư trú bằng cách áp đảo, tức là sống ở đó với tư cách là chủ nhân của nó, theo cách thức được phép sống ở đó.
Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabbaṃ, tathassa anuppayogattāva sesapadesu.
Here, it should be understood that the locative case is used in the sense of location due to the prefix, and for the same reason in the other terms because there is no other application.
Ở đây, cần hiểu rằng từ upayoga (dạng đối cách) được dùng với nghĩa địa điểm (locative) do tiền tố adhi, và cũng tương tự cho các từ còn lại.
Tattha lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabbaṃ.
The characteristic thereof should be sought from grammar texts.
Ở đó, đặc điểm cần được tìm hiểu từ ngữ pháp học.
Sattussadanti sattehi ussadaṃ ussannaṃ, bahujanaṃ ākiṇṇamanussaṃ posāvaniyahatthiassamoramigādianekasattasamākiṇṇañcāti attho.
"Sattussada" means crowded with beings, teeming with many people, and crowded with many creatures such as tamed elephants, horses, peacocks, deer, and so on.
Sattussadaṃ nghĩa là đông đúc với chúng sinh, đầy người, đông đúc với nhiều loại chúng sinh như voi, ngựa, công, nai được nuôi dưỡng.
Yasmā pana so gāmo bahi āvijjhitvā jātena hatthiassādīnaṃ ghāsatiṇena ceva gehacchadanatiṇena ca sampanno, tathā dārukaṭṭhehi ceva gehasambhārakaṭṭhehi ca, yasmā cassa abbhantare vaṭṭacaturassādisaṇṭhānā bahū pokkharaṇiyo, jalajakusumavicittāni ca bahi anekāni taḷākāni vā udakassa niccabharitāneva honti, tasmā satiṇakaṭṭhodakanti vuttaṃ.
And because that village was endowed with fodder grass for elephants, horses, etc., that grew outside, and grass for roofing houses, as well as wood for firewood and wood for house construction; and because there were many circular and square ponds inside it, and many reservoirs outside, adorned with aquatic flowers, always full of water, therefore it is said "with grass, wood, and water."
Vì làng ấy có nhiều cỏ và cây củi bên ngoài, được dùng làm thức ăn cho voi, ngựa, v.v., và làm vật liệu lợp nhà, cũng như có nhiều gỗ và củi làm vật liệu xây nhà, và vì bên trong có nhiều ao hồ hình tròn, vuông, v.v., và bên ngoài có nhiều hồ nước luôn đầy ắp với những bông hoa sen đủ màu sắc, nên mới nói satiṇakaṭṭhodakaṃ (có cỏ, củi và nước).
Saha dhaññena sadhaññaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇādibhedaṃ bahudhaññasannicayanti attho.
"Sadhaññaṃ" means "with grain," implying an accumulation of much grain, such as early and late crops.
Sadhaññaṃ (có lúa) cùng với lúa, nghĩa là có nhiều loại lúa khác nhau như lúa mùa sớm và lúa mùa muộn, được tích trữ nhiều.
Ettāvatā yasmiṃ gāme brāhmaṇo setacchattaṃ ussāpetvā rājalīlāya vasati.
By this, it is shown the Brahmin lived in that village with royal pomp, raising a white parasol.
Đến đây, đã mô tả sự thịnh vượng của làng nơi vị Bà-la-môn giương lọng trắng và sống như một vị vua.
Tassa samiddhisampatti dīpitā hoti.
His wealth and prosperity are thus described.
Sự thịnh vượng của ông ta đã được thể hiện.
Rājato laddhaṃ bhoggaṃ rājabhoggaṃ.
"Rājabhoggaṃ" means a possession received from the king.
Rājabhoggaṃ là tài sản được vua ban.
Kena dinnanti ce, raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ.
If asked, "By whom was it given?" it was "given by King Pasenadī of Kosala."
Nếu hỏi ai đã ban, thì là do vua Pasenadi xứ Kosala ban.
Rājadāyanti rañño dāyabhūtaṃ, dāyajjanti attho.
"Rājadāyaṃ" means a royal gift, an inheritance from the king.
Rājadāyaṃ là tài sản thừa kế của vua, nghĩa là quyền thừa kế.
Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena bhuñjitabbanti attho.
"Brahmadeyyaṃ" means a supreme gift, implying that it should be enjoyed with royal dignity, raising a parasol.
Brahmadeyyaṃ là sự ban tặng cao quý nhất, nghĩa là được hưởng như một vị vua với lọng trắng được giương cao.
Atha vā rājabhogganti sabbaṃ chejjabhejjaṃ anusāsantena titthapabbatādīsu suṅkaṃ gaṇhantena setacchattaṃ ussāpetvā raññā hutvā bhuñjitabbaṃ.
Alternatively, "rājabhoggaṃ" means that everything, including cutting and breaking, should be enjoyed as a king, giving instructions and collecting tolls at river crossings, mountains, and so on, raising a white parasol.
Hoặc rājabhoggaṃ nghĩa là được hưởng như một vị vua bằng cách giương lọng trắng, ra lệnh mọi việc chặt chém, và thu thuế tại các bến sông, núi, v.v.
Tattha raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ rājadāyanti.
Therein, "a royal gift given by King Pasenadī of Kosala."
Ở đó, rājadāyaṃ do vua Pasenadi xứ Kosala ban.
Ettha raññā dinnattā rājadāyaṃ, dāyakarājadīpanatthaṃ panassa ‘‘raññā pasenadinā kosalena dinna’’nti idaṃ vuttaṃ.
Here, it is called a royal gift because it was given by the king; but "given by King Pasenadī of Kosala" is stated to indicate the donor king.
Ở đây, vì vua ban nên gọi là rājadāyaṃ. Để chỉ rõ vị vua đã ban, câu “do vua Pasenadi xứ Kosala ban” đã được nói.
Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, yathā dinnaṃ na puna gahetabbaṃ hoti nissaṭṭhapariccattaṃ, evaṃ dinnanti attho.
"Brahmadeyyaṃ" means a supreme gift, implying that it was given in such a way that once given, it is not to be taken back, being completely renounced and abandoned.
Brahmadeyyaṃ là sự ban tặng cao quý nhất, nghĩa là được ban tặng một cách không thể thu hồi, đã hoàn toàn từ bỏ và hiến tặng.
423. Bahū bahū hutvā saṃhatāti saṅghā.
Those who are many, having become many, are united—they are saṅghas.
423. Saṅghā là những người đã tập hợp lại thành nhiều nhóm.
Ekekissā disāya saṅgho tesaṃ atthīti saṅghī.
"Saṅghī" because each of them has a group from each direction.
Saṅghī là người có một nhóm ở mỗi hướng.
Pubbe gāmassa anto agaṇā bahi nikkhamitvā gaṇā sampannāti gaṇībhūtā.
"Gaṇībhūtā" means that previously they were not grouped within the village, but having gone outside, they became grouped.
Trước đây, họ không có nhóm trong làng, nhưng sau khi ra khỏi làng, họ đã trở thành một nhóm, đó là gaṇībhūtā.
Uttarenamukhāti uttaradisābhimukhā.
"Uttarenamukhā" means facing the northern direction.
Uttarenamukhā là hướng về phía Bắc.
Khattaṃ āmantesīti khattā vuccati pucchitapañhabyākaraṇasamattho mahāmatto, taṃ āmantesi.
"Addressed the Khattiya" means he addressed the chief minister, who was capable of answering questions, called a Khattiya.
Khattaṃ āmantesī nghĩa là triệu tập vị đại thần có khả năng trả lời các câu hỏi, vị ấy được gọi là khattā.
Āgamentūti muhuttaṃ paṭimānentu, acchantūti vuttaṃ hoti.
"Āgamentu" means "let them wait for a moment," it means "let them stay."
Āgamentū nghĩa là hãy chờ một lát, ý nói hãy ở lại.
424. Nānāverajjakānanti nānāvidhesu rajjesu aññesu kāsikosalādīsu jātā vā nivasanti vā, tato vā āgatāti nānāverajjakā, tesaṃ nānāverajjakānaṃ.
424. "Nānāverajjakānaṃ" means those who were born or reside in various other countries, such as Kāsī and Kosala, or who came from there; for those Nānāverajjakas.
424. Nānāverajjakānaṃ nghĩa là những người sinh ra hoặc cư trú ở các vương quốc khác nhau như Kāsī, Kosala, v.v., hoặc những người đến từ đó, tức là những người thuộc các vương quốc khác nhau.
Kenacidevāti aniyamitena yaññupāsanādinā kenaci kiccena.
"Kenacideva" means for some unspecified purpose, such as ritual worship.
Kenacidevā nghĩa là vì một lý do không xác định, chẳng hạn như lễ tế hoặc sự phụng sự.
Te tassa gamanaṃ sutvā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ, caṅkī, uggatabrāhmaṇo, yebhuyyena ca aññe brāhmaṇā samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gatā, ayameva na gato.
When they heard of his going, they thought: "This Caṅkī is a prominent brahmin, and most other brahmins have gone for refuge to the recluse Gotama, but he alone has not gone.
Nghe tin ông ấy đi, họ nghĩ: “Caṅkī này là một Bà-la-môn nổi tiếng, hầu hết các Bà-la-môn khác đã quy y Sa-môn Gotama, chỉ có ông ấy là chưa đi.
Svāyaṃ sace tattha gamissati, addhā samaṇassa gotamassa āvaṭṭaniyā māyāya āvaṭṭito saraṇaṃ gamissati.
If he goes there, he will certainly be captivated by the captivating māyā of the recluse Gotama and will go for refuge.
Nếu ông ấy đến đó, chắc chắn ông ấy sẽ bị ma thuật quyến rũ của Sa-môn Gotama mê hoặc và quy y.
Tato etassāpi gehadvāre brāhmaṇānaṃ asannipāto bhavissati.
Then there will be no gathering of brahmins at his house-door either.
Khi đó, sẽ không còn Bà-la-môn nào tụ tập trước cửa nhà ông ấy nữa.
Handassa gamanantarāyaṃ karomā’’ti sammantayitvā tattha agamaṃsu.
Come, let us create an obstacle to his going." Having consulted thus, they went there.
Vậy thì, chúng ta hãy tạo chướng ngại cho chuyến đi của ông ấy!” Sau khi bàn bạc, họ đến đó.
Taṃ sandhāya ‘‘atha kho te brāhmaṇā’’tiādi vuttaṃ.
Referring to that, it is said, "Then those brahmins," and so on.
Vì vậy, câu “Rồi những Bà-la-môn ấy” v.v. đã được nói.
Tattha ubhatoti dvīhi pakkhehi.
Therein, "ubhato" means from both sides.
Ở đó, ubhato nghĩa là từ hai phía.
Mātito ca pitito cāti, bhoto mātā brāhmaṇī, mātumātā brāhmaṇī, tassāpi mātā brāhmaṇī.
"From mother and from father," means his mother was a brahmin, his mother's mother was a brahmin, and her mother was also a brahmin.
Mātito ca pitito cā (từ mẹ và từ cha): Mẹ của ngài là Bà-la-môn, mẹ của mẹ là Bà-la-môn, và mẹ của bà ấy cũng là Bà-la-môn.
Pitā brāhmaṇo, pitupitā brāhmaṇo, tassapi pitā brāhmaṇoti.
His father was a brahmin, his father's father was a brahmin, and his father's father was also a brahmin.
Cha là Bà-la-môn, cha của cha là Bà-la-môn, và cha của ông ấy cũng là Bà-la-môn.
Evaṃ bhavaṃ ubhato sujāto, mātito ca pitito ca.
Thus, "Your Reverence is well-born on both sides, from mother and from father."
Như vậy, ngài sinh ra hoàn hảo từ cả hai phía, từ mẹ và từ cha.
Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhā te mātu gahaṇī, saṃsuddhā te mātu kucchīti attho.
"Saṃsuddhagahaṇiko" means, "Your mother's womb is purified, your mother's belly is purified."
Saṃsuddhagahaṇiko nghĩa là dòng dõi mẹ của ngài trong sạch, tử cung mẹ của ngài trong sạch.
Yāva sattamā pitāmahayugāti ettha pitu pitā pitāmaho, pitāmahassa yugaṃ pitāmahayugaṃ.
In "yāva sattamā pitāmahayugā" (up to the seventh generation of grandfathers), "pitāmaha" refers to the father's father, and "pitāmahayuga" is the lifespan of the grandfather.
Trong câu yāva sattamā pitāmahayugā (đến bảy đời tổ phụ), pitāmaha là cha của cha, pitāmahayuga là dòng dõi của pitāmaha.
Yuganti āyuppamāṇaṃ vuccati.
"Yuga" is said to mean lifespan.
Yuga được gọi là tuổi thọ.
Abhilāpamattameva cetaṃ, atthato pana pitāmahova pitāmahayugaṃ.
And this is merely a verbal expression; in reality, the grandfather himself is the "pitāmahayuga."
Và đây chỉ là cách diễn đạt, nhưng về ý nghĩa, pitāmaha chính là pitāmahayuga.
Tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā.
Beyond that, all previous ancestors are encompassed by the term "pitāmaha."
Từ đó trở lên, tất cả các bậc tiền bối đều được bao gồm trong thuật ngữ pitāmaha.
Evaṃ yāva sattamo puriso, tāva saṃsuddhagahaṇiko.
Thus, he is of purified birth up to the seventh person.
Như vậy, đến đời thứ bảy, người ấy có dòng dõi trong sạch.
Atha vā akkhitto anupakuṭṭho jātivādenāti dasseti.
Alternatively, it shows that he is not reproached or blamed for his birth.
Hoặc, điều này cho thấy rằng người ấy không bị chỉ trích hay bị chê bai về dòng dõi.
Akkhittoti apanetha etaṃ, kiṃ imināti evaṃ akkhitto anavakkhitto.
"Akkhitto" means not rejected, not dismissed as "take this one away, what is he good for?"
Akkhitto nghĩa là không bị loại bỏ, không bị vứt bỏ như “Hãy loại bỏ người này, người này có ích gì?”
Anupakkuṭṭhoti na upakuṭṭho, na akkosaṃ vā nindaṃ vā pattapubbo.
"Anupakkuṭṭho" means not reviled, not previously subjected to insults or blame.
Anupakkuṭṭho nghĩa là không bị chê bai, không bị mắng chửi hay chỉ trích trước đây.
Kena kāraṇenāti.
"For what reason?"
Vì lý do gì?
Jātivādena, itipi hīnajātiko esoti evarūpena vacanenāti attho.
"Jātivādena" means by way of disparagement of birth, that is, by such words as "this one is of low birth."
Nghĩa là do lời nói về dòng dõi, chẳng hạn như “Người này thuộc dòng dõi thấp kém.”
Imināpaṅgenāti imināpi kāraṇena.
"Imināpaṅgenā" means "for this reason also."
Imināpaṅgenā nghĩa là vì lý do này nữa.
Abhirūpoti aññehi manussehi adhikarūpo.
Abhirūpo means superior in form to other people.
Abhirūpo (có hình tướng đẹp) nghĩa là có hình tướng vượt trội hơn những người khác.
Dassanīyoti divasampi passantānaṃ atittikaraṇato dassanayoggo, dassaneneva cittapasādajananato pāsādiko.
Dassanīyo means worthy of sight, for those who gaze upon him are never sated, even for a day. Pāsādiko because he inspires mental clarity merely by his appearance.
Dassanīyo (đáng chiêm ngưỡng) nghĩa là đáng để chiêm ngưỡng vì không gây nhàm chán cho những ai nhìn suốt cả ngày; pāsādiko (dễ mến) vì chỉ cần nhìn thấy đã làm phát sinh sự thanh tịnh trong tâm.
Pokkharatā vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇapokkharatāya, vaṇṇasampattiyāti attho.
Pokkharatā is said to mean beauty. Vaṇṇapokkharatā means the beauty of complexion; that is to say, endowed with perfection of complexion.
Pokkharatā được gọi là vẻ đẹp, sự tốt đẹp. Vaṇṇapokkharatā là vẻ đẹp của màu da, sự tốt đẹp của màu da. Do đó, vaṇṇapokkharatāya có nghĩa là với vẻ đẹp và sự hoàn hảo của màu da.
Porāṇā pana pokkharanti sarīraṃ vadanti, vaṇṇaṃ vaṇṇameva.
However, the ancients referred to the body as pokkhara and complexion as vaṇṇa itself.
Tuy nhiên, các bậc cổ đức lại nói pokkhara là thân thể, còn vaṇṇa thì vẫn là màu da.
Tesaṃ matena vaṇṇo ca pokkharañca vaṇṇapokkharāni, tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā.
According to their view, vaṇṇa (complexion) and pokkhara (body) are vaṇṇapokkharāni, and their state is vaṇṇapokkharatā.
Theo quan điểm của các vị ấy, vaṇṇa và pokkhara là vaṇṇapokkharāni (màu da và thân thể), sự hiện hữu của chúng là vaṇṇapokkharatā.
Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamaparisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho.
Thus, paramāya vaṇṇapokkharatāyā means with the utmost pure complexion and perfection of bodily physique.
Vậy nên, paramāya vaṇṇapokkharatāya có nghĩa là với màu da cực kỳ thanh tịnh và sự hoàn hảo về hình dáng thân thể.
Brahmavaṇṇīti seṭṭhavaṇṇī, parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇeneva samannāgatoti attho.
Brahmavaṇṇī means having a supreme complexion; that is, endowed with a complexion as excellent as gold, even among the purest complexions.
Brahmavaṇṇī (có màu da thanh tịnh như Phạm thiên) nghĩa là có màu da tối thượng, có màu da vàng ròng cao quý nhất trong số các màu da thanh tịnh.
Brahmavacchasīti mahābrahmuno sarīrasadisena sarīrena samannāgato.
Brahmavacchasī means endowed with a body resembling that of a Great Brahmā.
Brahmavacchasī (có vẻ rạng rỡ như Phạm thiên) nghĩa là có thân thể giống như thân thể của Đại Phạm thiên.
Akhuddāvakāso dassanāyāti bhoto sarīre dassanassa okāso na khuddako mahā.
Akhuddāvakāso dassanāyā means that the opportunity for sight of your body is not small, but great.
Akhuddāvakāso dassanāyā (không có chỗ nhỏ để nhìn) nghĩa là không có phần nhỏ nào trên thân của ngài đáng để nhìn, mà tất cả đều rộng lớn.
Sabbāneva te aṅgapaccaṅgāni dassanīyāneva, tāni cāpi mahantānevāti dīpeti.
This indicates that all of his major and minor limbs are beautiful, and they are also magnificent.
Điều này cho thấy rằng tất cả các chi và tiểu chi của ngài đều đáng chiêm ngưỡng, và chúng cũng đều vĩ đại.
Kālyāṇavācotiādīsu kalyāṇā sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā vācā assāti kalyāṇavāco.
Among kālyāṇavāco and so on, kalyāṇavāco means he whose speech is beautiful, well-rounded in words and syllables.
Trong các từ như kalyāṇavāco (có lời nói tốt đẹp), kalyāṇavāco nghĩa là có lời nói tốt đẹp, hay lời nói có các từ và ngữ pháp tròn trịa, đẹp đẽ.
Kalyāṇaṃ madhuraṃ vākkaraṇaṃ assāti kalyāṇavākkaraṇo.
Kalyāṇavākkaraṇo means he whose utterance is beautiful and sweet.
Vì có lời nói ngọt ngào, tốt đẹp nên gọi là kalyāṇavākkaraṇo (có cách nói tốt đẹp).
Vākkaraṇanti udāharaṇaghoso.
Vākkaraṇa means the sound of speaking.
Vākkaraṇa là âm thanh của lời nói.
Guṇaparipuṇṇabhāvena pure bhavāti porī.
Porī means ancient, because it existed formerly due to being complete with qualities.
Porī (lịch sự, tao nhã) nghĩa là lời nói có từ thời xa xưa do sự đầy đủ các phẩm chất.
Pure vā bhavattā porī.
Or, porī because it existed in ancient times.
Hoặc porī vì đã có từ thời xa xưa.
Nāgarikitthiyā sukhumālattanena sadisātipi porī.
Porī also means like the delicate speech of a city woman.
Hoặc porī vì giống như sự tinh tế của người phụ nữ thành thị.
Tāya poriyā.
By that poriyā.
Vì vậy, poriyā (với lời nói lịch sự, tao nhã).
Vissaṭṭhāyāti apalibuddhāya, sandiṭṭhavilambitādidosarahitāya.
Vissaṭṭhāyā means unimpeded, free from faults such as hesitating or stammering.
Vissaṭṭhāya (rõ ràng, mạch lạc) nghĩa là không bị vướng mắc, không có các lỗi như nói ngập ngừng hoặc quá chậm.
Anelagalāyāti elagalena virahitāya.
Anelagalāyā means free from impediment of speech.
Anelagalāyā (không có nước dãi chảy ra) nghĩa là không có nước dãi chảy ra.
Ekaccassa hi kathentassa elaṃ galati, lālā vā paggharati, kheḷaphusitāni vā nikkhamanti, tassa vācā elagalā nāma hoti.
For when some people speak, mucus drips, or saliva flows, or drops of spittle come out; their speech is called elagalā.
Khi một người nào đó nói chuyện, nước dãi có thể chảy ra, hoặc nước bọt, hoặc các giọt nước miếng bắn ra; lời nói của người ấy được gọi là elagalā (có nước dãi chảy ra).
Tabbiparitāyāti attho.
The meaning is, the opposite of that.
Điều này có nghĩa là ngược lại.
Atthassa viññāpaniyātiādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā bhāsitatthassa viññāpanasamatthāya.
Atthassa viññāpaniyā means capable of making the meaning of what is spoken clear from beginning, middle, and end.
Atthassa viññāpaniyā (có khả năng làm cho ý nghĩa được hiểu rõ) nghĩa là có khả năng làm cho ý nghĩa của lời nói được hiểu rõ ràng từ đầu đến giữa và cuối.
Sesamettha brāhmaṇavaṇṇe uttānameva.
The rest here, in the description of the Brahmin, is clear.
Các phần còn lại trong mô tả về Bà-la-môn ở đây đều rõ ràng.
425. Evaṃ vutteti evaṃ tehi brāhmaṇehi vutte, caṅkī, ‘‘ime brāhmaṇā attano vaṇṇe vuccamāne atussanakasatto nāma natthi, vaṇṇamassa bhaṇitvā nivāressāmāti jātiādīhi mama vaṇṇaṃ vadanti, na kho pana me yuttaṃ attano vaṇṇe rajjituṃ.
425. Evaṃ vutte means when the Brahmins had spoken thus, Caṅkī, thinking, "There is no being who is not pleased when his own qualities are praised. These Brahmins are praising my qualities of birth and so on, thinking, 'We will praise his qualities and deter him from going to the recluse Gotama.' But it is not proper for me to be attached to my own qualities. Let me break their argument, make them realize the greatness of the recluse Gotama, and lead them to him," spoke thus: tena hi, bho, mamāpi suṇāthā (Well then, good sirs, listen to me too).
425. Evaṃ vutte (Khi được nói như vậy) nghĩa là khi những Bà-la-môn đó nói như vậy, Chankī suy nghĩ: “Không có chúng sinh nào không vui mừng khi phẩm chất của mình được ca ngợi. Những Bà-la-môn này đang ca ngợi phẩm chất của ta về dòng dõi và các mặt khác, với ý định nói về phẩm chất của ta rồi ngăn cản ta. Nhưng ta không nên bám víu vào phẩm chất của mình. Tốt hơn hết, ta sẽ phá bỏ luận điểm của họ, làm cho họ nhận ra sự vĩ đại của Sa-môn Gotama, và khiến họ đến đó.” Sau khi suy nghĩ như vậy, ông nói: “Vậy thì, thưa các ngài, hãy nghe tôi nói.”
Handāhaṃ etesaṃ vādaṃ bhinditvā samaṇassa gotamassa mahantabhāvaṃ ñāpetvā etesaṃ tattha gamanaṃ karomī’’ti cintetvā tena hi, bho, mamāpi suṇāthātiādimāha.
There, even those qualities of his that were similar to the qualities of the Buddha, such as ubhato sujāto (well-born on both sides), he regarded as far superior to his own qualities, thinking, "Who am I, and what are the qualities of the recluse Gotama, such as the perfection of his birth?"
Ở đó, những phẩm chất tương tự như “sinh ra từ hai dòng dõi” và những phẩm chất khác của chính mình, ông Chankī vẫn xem là thấp kém hơn rất nhiều so với phẩm chất của Sa-môn Gotama, như: “Ta là ai, và phẩm chất về dòng dõi hoàn hảo của Sa-môn Gotama là gì?” Còn những phẩm chất khác thì ông hoàn toàn công bố để làm nổi bật sự vĩ đại của Đức Thế Tôn.
Tattha yepi ‘‘ubhato sujāto’’tiādayo attano guṇehi sadisā guṇā, tepi ‘‘ko cāhaṃ, ke ca samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇā’’ti attano guṇehi uttaritareyeva maññamāno, itare pana ekanteneva bhagavato mahantabhāvadīpanatthaṃ pakāseti.
The other qualities, however, he declared solely to highlight the greatness of the Blessed One.
Trong đó, ngay cả những phẩm hạnh tương tự như phẩm hạnh của chính mình, như “ubhato sujāto” (sinh ra từ hai phía), vị ấy cũng nghĩ rằng phẩm hạnh của mình cao quý hơn, “ta là ai, và phẩm hạnh của Sa-môn Gotama như sự hoàn hảo về dòng tộc, v.v., là gì?” Còn những phẩm hạnh khác, vị ấy hoàn toàn công bố để làm rõ sự vĩ đại của Đức Thế Tôn.
Mayameva arahāmāti evaṃ niyamento cettha idaṃ dīpeti – yadi guṇamahantatāya upasaṅkamitabbo nāma hoti, yathā sineruṃ upanidhāya sāsapo, mahāsamuddaṃ upanidhāya gopadakaṃ, sattasu mahāsaresu udakaṃ upanidhāya ussāvabindu paritto lāmako, evamevaṃ samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇe upanidhāya amhākaṃ guṇā parittā lāmakā, tasmā mayameva arahāma taṃ bhavantaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamitunti.
Mayameva arahāmā (It is we who are worthy) – in making this assertion, he points out this: "If one is to approach another due to greatness of qualities, then just as a mustard seed compared to Mount Sineru, a cow's hoof-print compared to the great ocean, or a dewdrop compared to the waters of the seven great lakes is tiny and insignificant, even so, compared to the qualities of the recluse Gotama, such as the perfection of his birth, our qualities are tiny and insignificant. Therefore, it is we who are worthy to approach that venerable Gotama for an audience."
Mayameva arahāmā (chính chúng ta xứng đáng) – khi khẳng định như vậy, ở đây ông Chankī muốn làm rõ điều này: Nếu một người đáng được đến gần vì sự vĩ đại về phẩm chất, thì phẩm chất của chúng ta so với phẩm chất về dòng dõi hoàn hảo của Sa-môn Gotama cũng nhỏ bé và tầm thường như hạt cải so với núi Sineru, như dấu chân bò so với đại dương, như giọt sương so với nước trong bảy hồ lớn. Do đó, chính chúng ta mới xứng đáng đến chiêm ngưỡng Đức Gotama ấy.
Bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcāti ettha rājaṅgaṇe ceva uyyāne ca sudhāmaṭṭhā pokkharaṇiyo sattaratanapūriṃ katvā bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ dhanaṃ bhūmigataṃ nāma, pāsādaniyūhādayo pana pūretvā ṭhapitaṃ vehāsaṭṭhaṃ nāma.
In bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcā, wealth placed on the ground after filling ponds, smoothed with bricks, stones, and mortar, in the royal courtyard and park, with the seven kinds of gems, is called bhūmigata (underground treasure). Wealth placed by filling palace pinnacles and such is called vehāsaṭṭha (aerial treasure).
Trong câu bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcā (của cải trên đất và trên không), tài sản được đặt trên mặt đất, như các ao hồ được xây bằng vữa trong sân cung điện và trong các khu vườn, được lấp đầy bằng bảy loại ngọc quý, được gọi là tài sản trên đất (bhūmigata). Còn tài sản được đặt trên cao, như lấp đầy các mái hiên cung điện và các phần khác, được gọi là tài sản trên không (vehāsaṭṭha).
Evaṃ tāva kulapariyāyena āgataṃ.
Thus, he renounced wealth that had come down through family tradition.
Đây là tài sản được truyền lại theo dòng dõi.
Tathāgatassa pana jātadivaseyeva saṅkho elo uppalo puṇḍarīkoti cattāro nidhayo upagatā.
However, on the very day of the Tathāgata's birth, four treasures appeared: Saṅkha, Ela, Uppala, and Puṇḍarīka.
Tuy nhiên, vào chính ngày Đức Như Lai đản sinh, bốn kho báu đã xuất hiện: Saṅkha, Ela, Uppala và Puṇḍarīka.
Tesu saṅkho gāvutiko, elo aḍḍhayojaniko, uppalo tigāvutiko puṇḍarīko yojanikoti.
Among these, the Saṅkha treasure was one gāvuta, the Ela treasure was half a yojana, the Uppala treasure was three gāvutas, and the Puṇḍarīka treasure was one yojana.
Trong số đó, kho báu Saṅkha dài một gāvuta, Ela dài một yojana rưỡi, Uppala dài ba gāvuta, và Puṇḍarīka dài một yojana.
Tesupi gahitagahitaṭṭhānaṃ pūratiyeva.
Even from these, any portion taken would always be replenished.
Ngay cả khi lấy đi, chỗ đã lấy vẫn đầy lại.
Iti bhagavā pahūtaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ ohāya pabbajitoti veditabbo.
Thus, it should be understood that the Blessed One went forth, abandoning much silver and gold.
Vì vậy, cần phải biết rằng Đức Thế Tôn đã từ bỏ nhiều vàng bạc mà xuất gia.
Daharo vātiādīni heṭṭhā vitthāritāneva.
Daharo vā and so on have already been explained below.
Các từ như daharo vā (còn trẻ) đã được giải thích chi tiết ở phần dưới.
Akhuddāvakāsoti ettha bhagavati aparimāṇoyeva dassanāvakāsoti veditabbo.
In akhuddāvakāso, it should be understood that the opportunity to see the Blessed One is immeasurable.
Trong câu akhuddāvakāso (không có chỗ nhỏ), cần phải hiểu rằng Đức Thế Tôn có một không gian vô lượng để nhìn ngắm.
Tatridaṃ vatthuṃ – rājagahe kira aññataro brāhmaṇo ‘‘samaṇassa kira gotamassa pamāṇaṃ gahetuṃ na sakkā’’ti sutvā bhagavato piṇḍāya pavisanakāle saṭṭhihatthaṃ veḷuṃ gahetvā nagaradvārassa bahi ṭhatvā sampatte bhagavati veḷuṃ gahetvā samīpe aṭṭhāsi, veḷu bhagavato jāṇumattaṃ pāpuṇi.
Regarding this, here is a story: In Rājagaha, a certain Brahmin, having heard that "it is impossible to measure the recluse Gotama," took a bamboo pole sixty cubits long and stood outside the city gate at the time the Blessed One was entering for alms. When the Blessed One arrived, he stood near him with the pole, but the pole reached only up to the Blessed One's knees.
Về điều này, có một câu chuyện như sau: Nghe nói ở Rājagaha, một Bà-la-môn nọ nghe rằng “không thể đo lường được kích thước của Sa-môn Gotama”. Khi Đức Thế Tôn vào thành khất thực, ông ta cầm một cây tre dài sáu mươi cubit, đứng bên ngoài cổng thành. Khi Đức Thế Tôn đến, ông ta cầm cây tre đứng gần, nhưng cây tre chỉ chạm đến đầu gối của Đức Thế Tôn.
Punadivase dve veḷū ghaṭetvā samīpe aṭṭhāsi, bhagavā dvinnaṃ veḷūnaṃ upari dviveṇumattameva paññāyamāno, ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti āha?
The next day, he joined two poles and stood near him. The Blessed One, appearing only as tall as the two poles, said, "Brahmin, what are you doing?"
Ngày hôm sau, ông ta nối hai cây tre lại và đứng gần. Đức Thế Tôn hiện ra chỉ cao bằng hai cây tre đó, và hỏi: “Này Bà-la-môn, ông đang làm gì vậy?”
Tumhākaṃ pamāṇaṃ gaṇhāmīti.
"I am measuring your height," he replied.
“Con đang đo kích thước của ngài,” ông ta đáp.
‘‘Brāhmaṇa, sacepi tvaṃ sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūretvā ṭhitaveḷuṃ ghaṭetvā āgamissasi, neva me pamāṇaṃ gahetuṃ sakkhissasi.
"Brahmin, even if you were to join bamboo poles filling the entire Cakkavāḷa, you would not be able to measure me.
Đức Thế Tôn nói: “Này Bà-la-môn, dù ông có nối thêm những cây tre lấp đầy toàn bộ vũ trụ này mà đến, ông cũng sẽ không thể đo được kích thước của ta.
Na hi mayā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca tathā pāramiyo pūritā, yathā me paro pamāṇaṃ gaṇheyya, atulo brāhmaṇa, tathāgato appameyyo’’ti vatvā dhammapade gāthamāha.
I have not perfected the pāramīs throughout four asaṅkheyyas and a hundred thousand kappas in such a way that another could measure me. The Tathāgata is peerless and immeasurable, Brahmin," saying this, he spoke a verse from the Dhammapada.
Ta đã không hoàn thành các pāramī (ba-la-mật) trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp theo cách mà người khác có thể đo lường ta. Này Bà-la-môn, Đức Như Lai là vô song, không thể đo lường được.” Sau khi nói vậy, ngài đã thuyết một bài kệ trong Dhammapada.
Gāthāpariyosāne caturāsītipāṇasahassāni amataṃ piviṃsu.
At the end of the verse, eighty-four thousand beings drank the Deathless.
Khi bài kệ kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã uống nước cam lồ (amata).
Aparampi vatthu – rāhu kira asurindo cattāri yojanasahassāni aṭṭha ca yojanasatāni ucco, bāhantaramassa dvādasayojanasatāni, hatthatalapādatalānaṃ puthulatā tīṇi yojanasatāni, aṅgulipabbāni paṇṇāsayojanāni, bhamukantaraṃ paṇṇāsayojanaṃ, nalāṭaṃ tiyojanasataṃ, sīsaṃ navayojanasataṃ.
Another story: It is said that Rāhu, the lord of asuras, was four thousand eight hundred yojanas tall; the span of his arms was twelve hundred yojanas; the width of his palms and soles of his feet was three hundred yojanas; his finger joints were fifty yojanas each; the space between his eyebrows was fifty yojanas; his forehead was three hundred yojanas; and his head was nine hundred yojanas.
Một câu chuyện khác: Nghe nói, Rahu, vua A-tu-la, cao bốn ngàn tám trăm yojana, khoảng cách giữa hai cánh tay là một ngàn hai trăm yojana, lòng bàn tay và lòng bàn chân rộng ba trăm yojana, mỗi đốt ngón tay dài năm mươi yojana, khoảng cách giữa hai lông mày là năm mươi yojana, trán cao ba trăm yojana, và đầu cao chín trăm yojana.
So – ‘‘ahaṃ uccosmi, satthāraṃ onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti na gacchati.
He thought, "I am so tall that I won't be able to look down upon the Teacher," and so he did not go to see him.
Ông ta nghĩ: “Ta cao lớn thế này, không thể cúi xuống nhìn Đức Đạo Sư được,” nên không đến.
So ekadivasaṃ bhagavato vaṇṇaṃ sutvā ‘‘yathā kathañca olokessāmī’’ti āgato.
One day, having heard of the Blessed One's excellent qualities, he thought, "Somehow or other, I will see him," and came.
Một ngày nọ, Rahu nghe nói về phẩm chất của Đức Thế Tôn và nghĩ: “Làm sao ta có thể nhìn ngài đây?” rồi ông ta đến.
Bhagavā tassa ajjhāsayaṃ viditvā ‘‘catūsu iriyāpathesu katarena dassemī’’ti cintetvā ‘‘ṭhitako nāma nīcopi ucco viya paññāyati, nipannovassa attānaṃ dassessāmī’’ti, ‘‘ānanda, gandhakuṭipariveṇe mañcakaṃ paññāpehī’’ti vatvā tattha sīhaseyyaṃ kappesi.
The Blessed One, understanding his intention, pondered, "By which of the four postures should I show myself?" Thinking, "One standing, even if low, appears tall; I shall show myself to him lying down," he said, "Ananda, prepare a couch in the precinct of the Perfumed Chamber." There he lay down in the lion's posture.
Đức Thế Tôn biết được ý định của ông ta, suy nghĩ: “Ta nên hiện ra trong tư thế nào trong bốn oai nghi đây?” Ngài nghĩ: “Người đứng thì dù thấp cũng có vẻ cao. Ta sẽ hiện thân nằm xuống cho ông ta thấy.” Rồi ngài nói: “Này Ananda, hãy trải giường trong khu vực hương thất,” và sau đó ngài nằm xuống trong tư thế sư tử ngọa.
Rāhu āgantvā nipannaṃ bhagavantaṃ gīvaṃ unnāmetvā nabhamajjhe puṇṇacandaṃ viya ulloketi.
Rahū came and looked up at the lying Buddha, raising his neck, as if gazing at the full moon in the middle of the sky.
Rahu đến, ngẩng cổ nhìn Đức Thế Tôn đang nằm, giống như nhìn trăng tròn giữa bầu trời.
Kimidaṃ asurindāti ca vutte, bhagavā onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmīti na gacchinti.
When asked, "What is this, Asurinda?", the Blessed One did not come, thinking, "I will not be able to look down and see him."
Khi được hỏi “Này chúa A-tu-la, đây là gì?”, (Rāhu) thưa: “Bạch Thế Tôn, con không thể cúi xuống nhìn Ngài được, nên con không đến.”
Na mayā asurinda adhomukhena pāramiyo pūritā, uddhaggaṃ me katvā dānaṃ dinnanti.
"Asurinda, I did not fulfill the perfections with my face downwards; I gave gifts making them elevated," He said.
(Đức Thế Tôn) đáp: “Này chúa A-tu-la, ta đã không hoàn thành các pāramī (ba-la-mật) với mặt cúi xuống; ta đã bố thí với tâm hướng lên cao.”
Taṃdivasaṃ rāhu saraṇaṃ agamāsi.
That day, Rahū went for refuge.
Vào ngày hôm đó, Rāhu đã quy y.
Evaṃ bhagavā akhuddāvakāso dassanāya.
Thus, the Blessed One was not of small scope for viewing.
Như vậy, Đức Thế Tôn không phải là đối tượng nhỏ bé để chiêm ngưỡng.
Catupārisuddhisīlena sīlavā.
He is virtuous by means of the fourfold pure morality (catupārisuddhisīla).
Giữ giới với Tứ Thanh Tịnh Giới (Catupārisuddhisīla).
Taṃ pana sīlaṃ ariyaṃ uttamaṃ parisuddhaṃ, tenāha ariyasīlīti.
That morality is noble, supreme, and perfectly pure; therefore, it is said, ariyasīlī (one with noble morality).
Giới ấy là bậc Thánh, tối thượng và thanh tịnh, nên nói là ariyasīlī (người có giới hạnh cao quý).
Tadeva anavajjaṭṭhena kusalaṃ, tenāha kusalasīlīti.
That same morality is wholesome by being blameless; therefore, it is said, kusalasīlī (one with wholesome morality).
Chính giới ấy là thiện lành (kusala) do không có lỗi lầm, nên nói là kusalasīlī (người có giới hạnh thiện lành).
Kusalena sīlenāti idamassa vevacanaṃ.
Kusalena sīlena is a synonym for this.
Kusalena sīlena là đồng nghĩa với điều này.
Bahūnaṃ ācariyapācariyoti bhagavato ekekāya dhammadesanāya caturāsītipāṇasahassāni aparimāṇāpi devamanussā maggaphalāmataṃ pivanti.
Bahūnaṃ ācariyapācariyo (teacher and grand-teacher of many) refers to the fact that with each single discourse of the Blessed One, eighty-four thousand beings and countless devas and humans drink the deathless nectar of the path and fruit.
Bahūnaṃ ācariyapācariyo (Thầy của nhiều người và thầy của các thầy) là bởi vì qua mỗi bài thuyết pháp của Đức Thế Tôn, tám vạn bốn ngàn chúng sinh cùng vô số chư thiên và nhân loại uống lấy vị cam lồ của Đạo và Quả.
Tasmā bahūnaṃ ācariyo, sāvakavineyyānaṃ pācariyoti.
Therefore, he is the teacher of many, and the grand-teacher of disciples and those to be trained.
Do đó, Ngài là thầy của nhiều người, và là thầy của các thầy của hàng đệ tử cần được giáo hóa.
Apāpapurekkhāroti apāpe navalokuttaradhamme purato katvā vicarati.
Apāpapurekkhāro (one who leads with non-evil) means he lives putting the nine supramundane qualities, which are the opposite of unwholesome things, in front.
Apāpapurekkhāro (vị không có điều ác đi trước): Là vị sống với chín pháp siêu thế thanh tịnh (navalokuttaradhamma) đi trước.
Brahmaññāya pajāyāti sāriputtamoggallānamahākassapādibhedāya brāhmaṇapajāya.(Aviruddho hi so) etissāya pajāya purekkhāro.
Brahmaññāya pajāyā (for the brahmin community) refers to the community of brahmins, such as Sāriputta, Moggallāna, and Mahākassapa. He (the Blessed One) is indeed a leader for this community, being unopposed to them.
Brahmaññāya pajāyā (đối với chúng Bà-la-môn): (Thật vậy, Ngài không đối nghịch) đối với chúng Bà-la-môn như Sāriputta, Moggallāna, Mahākassapa, v.v… Ngài là người dẫn đầu cho chúng này.
Ayañhi pajā samaṇaṃ gotamaṃ purato katvā caratīti attho.
Indeed, this community follows the ascetic Gotama as their leader – this is the meaning.
Ý nghĩa là chúng này sống với Sa-môn Gotama đi trước.
Apica apāpapurekkhāroti na pāpupurekkhāro, na pāpaṃ purato katvā carati, pāpaṃ na icchatīti attho.
Furthermore, apāpapurekkhāro means not leading with evil; he does not act with evil at the forefront; he does not desire evil—this is the meaning.
Hơn nữa, apāpapurekkhāro có nghĩa là không có điều ác đi trước, không sống với điều ác đi trước, tức là không mong muốn điều ác.
Kassa?
For whom?
Đối với ai?
Brahmaññāya pajāya attanā saddhiṃ paṭiviruddhāyapi brāhmaṇapajāya aviruddho hitasukhatthikoyevāti vuttaṃ hoti.
It is said that for the brahmaññāya pajāya, even for the brahmin community that is hostile to him, he is unopposed and only seeks their welfare and happiness.
Brahmaññāya pajāya: Được nói là Ngài không đối nghịch với chúng Bà-la-môn, ngay cả những người đối nghịch với Ngài, Ngài chỉ mong muốn lợi ích và hạnh phúc cho họ.
Tiroraṭṭhāti pararaṭṭhato.
Tiroraṭṭhā (from other kingdoms) means from other kingdoms.
Tiroraṭṭhā (từ các quốc độ khác): từ quốc độ khác.
Tirojanapadāti parajanapadato.
Tirojanapadā (from other provinces) means from other provinces.
Tirojanapadā (từ các tỉnh thành khác): từ tỉnh thành khác.
Saṃpucchituṃ āgacchantīti khattiyapaṇḍitādayo ceva brāhmaṇagandhabbādayo ca pañhe abhisaṅkharitvā pucchissāmāti āgacchanti.
Saṃpucchituṃ āgacchantī (come to inquire) means kings, scholars, brahmins, gandhabbas, and others come, having prepared questions, thinking, "We shall ask them."
Saṃpucchituṃ āgacchantī (đến để hỏi): Các vị vua hiền triết, v.v… và các vị Bà-la-môn, Gandhabba, v.v… đến với ý nghĩ sẽ đặt câu hỏi.
Tattha keci pucchāya vā dosaṃ vissajjanasampaṭicchane vā asamatthataṃ sallakkhetvā apucchitvāva tuṇhī nisīdanti, keci pucchanti, kesañci bhagavā pucchāya ussāhaṃ janetvā vissajjeti.
Among them, some, perceiving a fault in asking or an inability to answer or accept the answer, sit silently without asking; some do ask; and for some, the Blessed One generates enthusiasm to ask and then answers.
Trong số đó, một số người nhận thấy lỗi trong việc đặt câu hỏi hoặc sự không có khả năng trong việc trả lời hay chấp nhận, nên ngồi im mà không hỏi; một số người hỏi; đối với một số người, Đức Thế Tôn khơi dậy sự nhiệt tình trong việc hỏi và trả lời.
Evaṃ sabbesampi tesaṃ vimatiyo tīraṃ patvā mahāsamuddassa ūmiyo viya bhagavantaṃ patvāva bhijjanti.
Thus, the doubts of all these individuals reach a shore and, like the waves of the great ocean, break upon reaching the Blessed One.
Như vậy, những nghi ngờ của tất cả họ, khi đến Đức Thế Tôn, vỡ tan như những con sóng lớn của đại dương khi chạm bờ.
Sesamettha tathāgatassa vaṇṇe uttānameva.
The rest here regarding the praise of the Tathāgata is self-evident.
Những phần còn lại ở đây về phẩm chất của Đức Như Lai là rõ ràng.
427. Mantapadanti mantāyeva mantapadaṃ, vedoti attho.
427. Mantapadaṃ (sacred text) refers to the mantra itself, meaning the Veda.
427. Mantapadaṃ (lời chú thuật): Lời chú thuật chính là chú thuật, có nghĩa là kinh Veda.
Itihitiha paramparāyāti evaṃ kira evaṃ kirāti paramparabhāvena āgatanti dīpeti.
Itihitiha paramparāyā (by tradition of 'thus it was said') explains that it came down by way of succession, saying, "Thus it was, thus it was."
Itihitiha paramparāyā (bằng truyền thống truyền miệng “nghe nói là vậy, nghe nói là vậy”): Điều này cho thấy nó đã được truyền lại theo truyền thống “nghe nói là vậy, nghe nói là vậy”.
Piṭakasampadāyāti pāvacanasaṅkhātasampattiyā.
Piṭakasampadāyā (by the completeness of the collections) means by the completeness of the exposition called the teaching.
Piṭakasampadāyā (bằng sự đầy đủ của các tạng): Bằng sự đầy đủ của các lời dạy.
Sāvittiādīhi chandabandhehi ca vaggabandhehi ca sampādetvā āgatanti dasseti.
It shows that it came down complete with meters and chapters, like Sāvitti and others.
Điều này cho thấy nó đã được hoàn thành và truyền lại bằng các thể thơ và thể loại như Sāvittī, v.v…
Tattha cāti tasmiṃ mantapade.
Tattha cā (and there) means in that mantapada.
Tattha cā (và trong đó): Và trong lời chú thuật ấy.
Pavattāroti pavattayitāro.
Pavattāro (originators) means those who caused it to arise.
Pavattāro (những người khởi xướng): Những người khởi xướng.
Yesanti yesaṃ santakaṃ.
Yesa (whose) means belonging to which ancient ascetics.
Yesaṃ (của những người): Của những người nào.
Mantapadanti vedasaṅkhātaṃ mantameva.
Mantapadaṃ (sacred text) means the mantra itself, known as the Veda.
Mantapadaṃ (lời chú thuật): Chính chú thuật được gọi là kinh Veda.
Gītanti aṭṭhakādīhi dasahi porāṇakabrāhmaṇehi padasampattivasena sajjhāyitaṃ.
Gītaṃ (chanted) means that which was recited by the ten ancient brahmins, such as Aṭṭhaka and others, in terms of verbal completeness.
Gītaṃ (được tụng): Được mười vị Bà-la-môn cổ xưa như Aṭṭhaka, v.v… tụng đọc theo sự đầy đủ của các từ.
Pavuttanti aññesaṃ vuttaṃ, vācitanti attho.
Pavuttaṃ (recited) means that which was spoken to others, meaning taught.
Pavuttaṃ (được nói): Được nói cho người khác, có nghĩa là được giảng dạy.
Samihitanti samupabyūḷhaṃ rāsikataṃ, piṇḍaṃ katvā ṭhapitanti attho.
Samihitaṃ (collected) means gathered, accumulated, put together in a heap.
Samihitaṃ (được tập hợp): Được tập hợp, được chất đống, có nghĩa là được gom lại thành một khối và giữ gìn.
Tadanugāyantīti etarahi brāhmaṇā taṃ tehi pubbe gītaṃ anugāyanti anusajjhāyanti vādenti.
Tadanugāyantī (chant after it) means the brahmins of today chant after it, recite after it, and teach it, that which was chanted by those elders.
Tadanugāyantī (họ hát theo): Hiện nay, các Bà-la-môn hát theo, tụng theo, và giảng dạy lời chú thuật đã được họ tụng trước đây.
Tadanubhāsantīti taṃ anubhāsanti, idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
Tadanubhāsantī (recite after it) means they recite after it, which is a synonym for the former.
Tadanubhāsantī (họ nói theo): Họ nói theo, đây là từ đồng nghĩa với từ trước.
Bhāsitamanubhāsantīti tehi bhāsitaṃ sajjhāyitaṃ anusajjhāyanti.
Bhāsitamanubhāsantī (recite what was recited) means they recite after what was spoken and recited by them.
Bhāsitamanubhāsantī (họ nói theo lời đã được nói): Họ tụng theo lời đã được họ nói và tụng.
Vācitamanuvācentīti tehi aññesaṃ vācitaṃ anuvācenti.
Vācitamanuvācentī (teach what was taught) means they teach after what was taught by them to others.
Vācitamanuvācentī (họ giảng dạy theo lời đã được giảng dạy): Họ giảng dạy theo lời đã được họ giảng dạy cho người khác.
Seyyathidanti te katameti attho.
Seyyathida (namely) means "Who are they?"
Seyyathidaṃ (những người đó là): Có nghĩa là những người đó là ai.
Aṭṭhakotiādīni tesaṃ nāmāni, te kira dibbena cakkhunā oloketvā parūpaghātaṃ akatvā kassapasammāsambuddhassa bhagavato pāvacanena saha saṃsandetvā mante ganthesuṃ, aparāpare pana brāhmaṇā pāṇātipātādīni pakkhipitvā tayo vede bhinditvā buddhavacanena saddhiṃ viruddhe akaṃsu.
Aṭṭhako and so on are their names. It is said that these brahmins, looking with their divine eye, composed the Vedic texts without harming others, correlating them with the teaching of Kassapa Sammāsambuddha. But later brahmins, by inserting such things as taking life, corrupted the three Vedas, making them contrary to the Buddha's words.
Aṭṭhako v.v… là tên của họ. Nghe nói, những vị ấy đã dùng thiên nhãn để nhìn thấy, không làm hại người khác, và đã biên soạn các kinh chú thuật phù hợp với lời dạy của Đức Kassapa Sammāsambuddha. Nhưng các Bà-la-môn sau này đã thêm vào các hành vi như sát sinh, v.v… phá hoại ba kinh Veda và làm cho chúng đối nghịch với lời Phật dạy.
428. Andhaveṇīti andhapaveṇī.
428. Andhaveṇī (line of blind men) means a succession of blind men.
428. Andhaveṇī (chuỗi người mù): Chuỗi người mù.
Ekena hi cakkhumatā gahitayaṭṭhiyā koṭiṃ eko andho gaṇhāti, taṃ andhaṃ añño, taṃ aññoti evaṃ paṇṇāsa saṭṭhi andhā paṭipāṭiyā ghaṭitā andhaveṇīti vuccati.
For instance, one blind man grasps the end of a stick held by a sighted person, another blind man grasps that blind man, and yet another grasps that one. In this manner, fifty or sixty blind men linked in a row are called an andhaveṇī.
Một người mù nắm lấy đầu gậy do một người có mắt cầm, một người mù khác nắm lấy người mù đó, một người khác nữa nắm lấy người đó, cứ thế năm mươi sáu mươi người mù nối tiếp nhau được gọi là chuỗi người mù.
Paramparāsaṃsattāti aññamaññaṃ laggā, yaṭṭhiggāhakenapi cakkhumatā virahitāti attho.
Paramparāsaṃsattā (connected in succession) means clinging to one another, also meaning without a sighted person holding the staff.
Paramparāsaṃsattā (nối tiếp nhau): Dính liền với nhau, có nghĩa là không có người có mắt cầm gậy.
Eko kira dhutto andhagaṇaṃ disvā ‘‘asukasmiṃ nāma gāme khajjabhojjaṃ sulabha’’nti ussāhetvā tehi ‘‘tattha no sāmi nehi, idaṃ nāma te demā’’ti vutte lañjaṃ gahetvā antarāmagge maggā okkamma mahantaṃ gacchaṃ anuparigantvā purimassa hatthena pacchimassa kacchaṃ gaṇhāpetvā ‘‘kiñci kammaṃ atthi, gacchatha tāva tumhe’’ti vatvā palāyi.
It is said that a certain rogue, seeing a group of blind men, encouraged them by saying, "Food and provisions are abundant in such and such a village." When they replied, "Master, lead us there, we will give you such and such," he took a bribe, deviated from the path in the middle of the journey, circled a large bush, made the foremost blind man grasp the waist of the last, and said, "I have some work, you go on ahead for now," and then fled.
Nghe nói, một kẻ lừa đảo nhìn thấy một nhóm người mù, liền khích lệ họ rằng “ở làng nọ có thức ăn đồ uống dễ kiếm”. Khi họ nói “Thưa chủ, hãy đưa chúng tôi đến đó, chúng tôi sẽ cho ngài vật này”, hắn ta nhận hối lộ, rồi giữa đường, hắn ta rời khỏi con đường, đi vòng quanh một bụi rậm lớn, khiến người mù phía trước nắm lấy nách người mù phía sau, rồi nói “có việc gì đó, các ông cứ đi trước đi” rồi bỏ trốn.
Te divasampi gantvā maggaṃ avindamānā ‘‘kahaṃ, bho, cakkhumā kahaṃ maggo’’ti paridevitvā maggaṃ avindamānā tattheva mariṃsu.
Those blind men, walking for days and not finding the path, wailed, "Where, good sir, is the sighted man? Where is the path?" Not finding the path, they died right there in the bush.
Họ đi suốt cả ngày mà không tìm thấy đường, than khóc “Ôi, người có mắt ở đâu, con đường ở đâu?”, và vì không tìm thấy đường, họ đã chết ngay tại đó.
Te sandhāya vuttaṃ ‘‘paramparāsaṃsattā’’ti.
It is with reference to them that it is said, paramparāsaṃsattā.
Lời nói “paramparāsaṃsattā” là để chỉ những người đó.
Purimopīti purimesu dasasu brāhmaṇesu ekopi.
Purimopī (even the foremost) means even one among the ten ancient brahmins.
Purimopī (ngay cả người đầu tiên): Ngay cả một trong mười vị Bà-la-môn đầu tiên.
Majjhimopīti majjhe ācariyapācariyesu ekopi.
Majjhimopī (even the middle one) means even one among the successive teachers and grand-teachers.
Majjhimopī (ngay cả người ở giữa): Ngay cả một trong các vị thầy và thầy của các thầy ở giữa.
Pacchimopīti idāni brāhmaṇesu ekopi.
Even the last one (Pacchimopi): Even one among the brahmins now.
Pacchimopī (ngay cả người cuối cùng): Ngay cả một trong các Bà-la-môn hiện tại.
432. Saddhaṃ nivesetīti okappaniyasaddhaṃ niveseti.
432. Establishes faith (Saddhaṃ nivesetī): Establishes reasoned faith (okappaniyasaddha).
432. Saddhaṃ nivesetī (an trú đức tin) – an trú niềm tin xác quyết (okappaniya-saddhā).
Upasaṅkamatīti upagacchati.
Approaches (Upasaṅkamatī): Goes to.
Upasaṅkamatī (tiếp cận) – đi đến.
Payirupāsatīti santike nisīdati.
Serves (Payirupāsatī): Sits near.
Payirupāsatī (phụng sự) – ngồi gần (Đức Phật).
Sotanti pasādasotaṃ odahati.
Ear (Sotaṃ): Directs the faculty of hearing.
Sota (tai) – lắng tai thính pháp.
Dhammanti desanādhammaṃ suṇāti.
Dhamma (Dhammaṃ): Listens to the Dhamma of the teaching.
Dhamma (Pháp) – nghe pháp thuyết giảng.
Dhāretīti paguṇaṃ katvā dhāreti.
Retains (Dhāretī): Retains it by committing it to memory.
Dhāretī (ghi nhớ) – ghi nhớ sau khi đã thuần thục.
Upaparikkhatīti atthato ca kāraṇato ca vīmaṃsati.
Examines (Upaparikkhatī): Investigates it in terms of its meaning and cause.
Upaparikkhatī (khảo sát kỹ lưỡng) – suy xét về ý nghĩa và nguyên nhân.
Nijjhānaṃ khamantīti olokanaṃ khamanti, idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhīti evaṃ upaṭṭhahantīti attho.
Enduring scrutiny (Nijjhānaṃ khamantī): Enduring investigation; here, morality (sīla) is taught; here, concentration (samādhi)—this is the meaning,* in this way.
Nijjhānaṃ khamantī (chịu đựng sự quán sát) – chịu đựng sự xem xét, ở đây có nghĩa là giới được nói đến, ở đây có nghĩa là định được nói đến, tức là như vậy chúng hiện hữu.
Chandoti kattukamyatā chando.
Desire (Chando): The desire to act (kattukamyatā chando).
Chando (ý muốn) – ý muốn hành động.
Ussahatīti vāyamati.
Exerts (Ussahatī): Strives.
Ussahatī (nỗ lực) – tinh tấn.
Tuletīti aniccādivasena tīreti.
Weighs (Tuletī): Discerns in terms of impermanence (anicca) and so on.
Tuletī (cân nhắc) – phán đoán theo lẽ vô thường, v.v.
Padahatīti maggapadhānaṃ padahati.
Strives (Padahatī): Strives in the path (maggapadhānaṃ).
Padahatī (tinh tấn) – tinh tấn theo đạo lộ.
Kāyena ceva paramasaccanti sahajātanāmakāyena ca nibbānaṃ sacchikaroti, paññāya ca kilese nibbijjhitvā tadeva vibhūtaṃ pākaṭaṃ karonto passati.
The highest truth through the body (Kāyena ceva paramasaccaṃ): He realizes Nibbāna with the co-arisen mind-body (sahajātanāmakāya), and piercing the defilements with wisdom, he sees that very* as manifest and clear.
Kāyena ceva paramasacca (với thân và chân lý tối thượng) – với danh thân đồng sinh, vị ấy chứng ngộ Nibbāna, và với tuệ, vị ấy xuyên phá các phiền não, thấy được chính Nibbāna ấy hiển lộ và rõ ràng.
433. Saccānubodhoti maggānubodho.
433. Awakening to the truth (Saccānubodho): Awakening to the path.
433. Saccānubodho (sự giác ngộ chân lý) – sự giác ngộ đạo lộ.
Saccānuppattīti phalasacchikiriyā.
Attainment of the truth (Saccānuppattī): The realization of the fruition.
Saccānuppattī (sự đạt đến chân lý) – sự chứng đắc quả.
Tesaṃyevāti heṭṭhā vuttānaṃ dvādasannaṃ, evaṃ dīghaṃ maggavādaṃ anulometi, tasmā nāyamattho.
Of these very ones (Tesaṃyevā): Of the twelve* mentioned below, this would prolong the path doctrine. Therefore, this meaning is not*.
Tesaṃyevā (chỉ những điều ấy) – mười hai điều đã được nói ở dưới, như vậy nó phù hợp với luận thuyết về đạo lộ dài; do đó, đây không phải là ý nghĩa.
Ayaṃ panettha attho – tesaṃyevāti tesaṃ maggasampayuttadhammānaṃ.
Here is the meaning: Of these very ones (Tesaṃyevā): Of those qualities associated with the path.
Ý nghĩa ở đây là: Tesaṃyevā (chỉ những điều ấy) – những pháp tương ưng với đạo lộ ấy.
Padhānanti maggapadhānaṃ.
Striving (Padhānaṃ): Striving of the path (maggapadhānaṃ).
Padhāna (sự tinh tấn) – sự tinh tấn của đạo lộ.
Tañhi phalasacchikiriyasaṅkhātāya saccānuppattiyā bahukāraṃ, magge asati phalābhāvatoti.
For that is of great benefit to the attainment of the truth, which is the realization of fruition, because without the path, there is no fruition.
Vì điều đó rất hữu ích cho sự đạt đến chân lý, tức là sự chứng đắc quả, bởi vì nếu không có đạo lộ thì không có quả.
Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.
In this manner, the meaning should be understood in all passages.
Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các đoạn.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
437. Evaṃ me sutanti esukārīsuttaṃ.
437. Thus have I heard (Evaṃ me sutaṃ): This is the Esukārī Sutta.
437. Như vầy tôi nghe – là Esukārī Sutta.
Tattha bilaṃ olaggeyyunti koṭṭhāsaṃ laggāpeyyuṃ, iminā satthadhammaṃ nāma dasseti.
Here, they would hang a portion (bilaṃ olaggeyyuṃ): they would hang a portion*. This illustrates the duty of a caravan leader.
Ở đây, bilaṃ olaggeyyuṃ (họ sẽ treo phần thịt) – họ sẽ treo phần thịt. Với điều này, nó chỉ ra cái gọi là Satthadhamma (luật lệ của đoàn lữ hành).
Satthavāho kira mahākantārapaṭipanno antarāmagge goṇe mate maṃsaṃ gahetvā sabbesaṃ satthikānaṃ ‘‘idaṃ khāditvā ettakaṃ mūlaṃ dātabba’’nti koṭṭhāsaṃ olaggeti, goṇamaṃsaṃ nāma khādantāpi atthi akhādantāpi, mūlaṃ dātuṃ sakkontāpi asakkontāpi.
It is said that a caravan leader, traveling through a great wilderness, if an ox dies along the way, he takes its flesh and, telling all the caravan members, "You must eat this and pay this amount," he hangs a portion*. There are those who eat ox meat and those who do not; there are those who can pay the price and those who cannot.
Người dẫn đoàn lữ hành, khi đi qua một khu rừng lớn, nếu một con bò chết trên đường, ông ta sẽ lấy thịt và treo phần thịt đó cho tất cả các thành viên trong đoàn, nói rằng: “Ăn cái này xong phải trả giá chừng này.” Có những người ăn thịt bò và có những người không ăn; có những người có khả năng trả tiền và có những người không có khả năng.
Satthavāho yena mūlena goṇo gahito, tassa nikkhamanatthaṃ sabbesaṃ balakkārena koṭṭhāsaṃ datvā mūlaṃ gaṇhāti, ayaṃ satthadhammo.
The caravan leader, to recover the cost for which the ox was bought, forcibly gives a portion to everyone and collects the money. This is the duty of a caravan leader.
Người dẫn đoàn lữ hành sẽ cưỡng ép chia phần thịt cho tất cả mọi người và thu tiền để bù vào giá con bò đã mua. Đây là luật lệ của đoàn lữ hành.
Evamevaṃ brāhmaṇāpi lokassa paṭiññaṃ aggahetvā attanova dhammatāya catasso pāricariyā paññapentīti dassetuṃ evameva khotiādimāha.
In the same way, to show that brahmins, without obtaining the consent of the world, proclaim the four services by their own nature, he begins by saying, "Even so (evameva kho)" and so on.
Tương tự như vậy, để chỉ ra rằng các Bà-la-môn cũng không nhận lời hứa từ thế gian mà tự mình thiết lập bốn loại phục vụ theo luật lệ của họ, Đức Phật đã nói: Evameva kho (cũng vậy), v.v.
Pāpiyo assāti pāpaṃ assa.
He would be worse (Pāpiyo assā): He would have demerit.
Pāpiyo assā (sẽ tệ hơn) – điều ác sẽ đến với họ.
Seyyo assāti hitaṃ assa.
He would be better (Seyyo assā): He would have benefit.
Seyyo assā (sẽ tốt hơn) – điều lợi ích sẽ đến với họ.
Atha vā pāpiyoti pāpako lāmako attabhāvo assa.
Alternatively, worse (pāpiyo): his existence would be inferior, mean.
Hoặc pāpiyo (tệ hơn) – thân phận xấu xa, thấp kém sẽ đến với họ.
Seyyoti seṭṭho uttamo.
Better (Seyyo): superior, excellent.
Seyyo (tốt hơn) – thân phận cao quý, tối thượng.
Seyyaṃsoti seyyo.
More superior (Seyyaṃso): more superior.
Seyyaṃso (tốt hơn nhiều) – tốt hơn.
Uccākulīnatāti uccākulīnattena seyyo.
High birth (Uccākulīnatā): superior by high birth.
Uccākulīnatā (dòng dõi cao quý) – tốt hơn nhờ dòng dõi cao quý.
Pāpiyaṃsoti pāpiyo.
More inferior (Pāpiyaṃso): more inferior.
Pāpiyaṃso (tệ hơn nhiều) – tệ hơn.
Uccākulīnatā ca dvīsu kulesu vaḍḍheti khattiyakule brāhmaṇakule ca, uḷāravaṇṇatā tīsu.
High birth occurs in two classes: the khattiya class and the brahmin class. Excellent complexion occurs in three.
Dòng dõi cao quý (uccākulīnatā) phát triển trong hai dòng tộc: dòng tộc Sát-đế-lợi và dòng tộc Bà-la-môn. Sắc đẹp tuyệt vời (uḷāravaṇṇatā) trong ba dòng tộc.
Vessopi hi uḷāravaṇṇo hoti.
Even a merchant (vessa) can have an excellent complexion.
Vì ngay cả một người Vaiśya cũng có sắc đẹp tuyệt vời.
Uḷārabhogatā catūsupi.
Great wealth occurs in all four.
Sự giàu có lớn (uḷārabhogatā) trong cả bốn dòng tộc.
Suddopi hi antamaso caṇḍālopi uḷārabhogo hotiyeva.
For even a low-caste person (sudda), down to a caṇḍāla, can indeed be greatly wealthy.
Vì ngay cả một người Sūdra, thậm chí một người Caṇḍāla, cũng có thể rất giàu có.
440. Bhikkhācariyanti koṭidhanenapi hi brāhmaṇena bhikkhā caritabbāva, porāṇakabrāhmaṇā asītikoṭidhanāpi ekavelaṃ bhikkhaṃ caranti.
440. Begging for alms (Bhikkhācariyaṃ): Indeed, even a brahmin with crores of wealth should go begging for alms. Ancient brahmins, even with eighty crores of wealth, would go begging for alms once a day.
440. Bhikkhācariya (nghề khất thực) – ngay cả một Bà-la-môn có tài sản hàng triệu cũng phải khất thực. Các Bà-la-môn thời xưa, dù có tài sản tám mươi triệu, vẫn khất thực mỗi bữa.
Duggatakāle carantānaṃ idāni bhikkhaṃ carituṃ āraddhāti garahā na bhavissatīti.
So that there would be no reproach that those who begged for alms in times of hardship are now again engaging in begging.
Để không bị chê trách rằng: “Những người đã từng khất thực trong thời kỳ khó khăn, giờ đây lại bắt đầu khất thực.”
Atimaññamānoti yo bhikkhācariyavaṃsaṃ haritvā sattajīvakasikammavaṇijjādīhi jīvikaṃ kappeti, ayaṃ atimaññati nāma.
Disregarding (Atimaññamāno): One who abandons the practice of begging for alms and sustains his life through cow-herding, farming, trade, and so on, is called "disregarding."
Atimaññamāno (khinh thường) – người Bà-la-môn nào từ bỏ truyền thống khất thực mà sống bằng nghề chăn nuôi, làm ruộng, buôn bán, v.v., thì người ấy gọi là khinh thường.
Gopo vāti yathā gopako attanā rakkhitabbaṃ bhaṇḍaṃ thenento akiccakārī hoti, evanti attho.
Like a cowherd (Gopo vā): Just as a cowherd who steals goods entrusted to him acts improperly, so too*.
Gopo vā (hoặc người chăn bò) – giống như người chăn bò, khi ăn cắp tài sản mà mình phải bảo vệ, là kẻ làm điều không nên làm. Ý nghĩa là như vậy.
Iminā nayena sabbavāresu attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood in all cases.
Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các trường hợp.
Asitabyābhaṅginti tiṇalāyanaasitañceva kājañca.
Grass-cutter and carrying-pole (Asitabyābhaṅgiṃ): Both the grass-cutter and the carrying-pole for grass.
Asitabyābhaṅgiṃ (cái liềm và cái đòn gánh) – một cái liềm cắt cỏ và một cái đòn gánh.
Anussaratoti yattha jāto, tasmiṃ porāṇe mātāpettike kulavaṃse anussariyamāneti attho.
Recalling (Anussarato): The meaning is, by continuously recalling the ancient family lineage, inherited from mother and father, in which one was born.
Anussarato (khi nhớ lại) – ý nghĩa là khi nhớ lại dòng dõi gia đình cha mẹ cổ xưa mà mình đã sinh ra.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
445. Evaṃ me sutanti dhanañjānisuttaṃ.
445. Thus have I heard (Evaṃ me sutaṃ): This is the Dhanañjāni Sutta.
445. Như vầy tôi nghe – là Dhanañjāni Sutta.
Tattha dakkhiṇāgirisminti girīti pabbato, rājagahaṃ parikkhipitvā ṭhitapabbatassa dakkhiṇadisābhāge janapadassetaṃ nāmaṃ.
Here, in Dakkhiṇāgiri (Dakkhiṇāgirismiṃ): Giri means mountain. This is the name of a district located on the southern side of the mountain that encircles Rājagaha.
Ở đây, Dakkhiṇāgiri (phía Nam núi) – giri là núi. Đây là tên của một vùng đất ở phía nam ngọn núi bao quanh Rājagaha.
Taṇḍulapālidvārāyāti rājagahassa kira dvattiṃsamahādvārāni catusaṭṭhikhuddakadvārāni, tesu ekaṃ taṇḍulapālidvāraṃ nāma, taṃ sandhāyevamāha.
At the Taṇḍulapāli gate (Taṇḍulapālidvārāyā): It is said that Rājagaha had thirty-two great gates and sixty-four smaller gates. Among them, one gate was called Taṇḍulapāli. He refers to it thus.
Taṇḍulapālidvārāyā (tại cổng Taṇḍulapāli) – Người ta nói rằng Rājagaha có ba mươi hai cổng lớn và sáu mươi bốn cổng nhỏ. Một trong số đó là cổng Taṇḍulapāli. Điều này được nói để chỉ cổng đó.
Rājānaṃ nissāyāti ‘‘gaccha manusse apīḷetvā sassabhāgaṃ gaṇhāhī’’ti raññā pesito gantvā sabbameva sassaṃ gaṇhāti, ‘‘mā no, bhante, nāsehī’’ti ca vutte – ‘‘rājakule vuttaṃ mandaṃ, ahaṃ raññā āgamanakāleyeva evaṃ āṇatto, mā kanditthā’’ti evaṃ rājānaṃ nissāya brāhmaṇagahapatike vilumpati.
Relying on the king (Rājānaṃ nissāyā):*, sent by the king with the command, "Go, collect the share of grain without oppressing the people," would go and collect all the grain. And when he was told, "Venerable sir, do not destroy us," he would reply, "The royal treasury is low. I was ordered by the king just when I came to you: 'Collect all without exception.' Do not weep." Thus, relying on the king, he plundered the brahmins and householders.
Rājānaṃ nissāyā (dựa vào nhà vua) – được nhà vua cử đi với lời dặn: “Hãy đi và thu thuế mùa màng mà không làm phiền người dân,” nhưng ông ta lại đi và thu tất cả mùa màng. Khi được nói: “Thưa ngài, xin đừng hủy hoại chúng tôi,” ông ta nói: “Lời nói của hoàng gia là ít ỏi. Nhà vua đã ra lệnh cho tôi như vậy ngay khi tôi đến. Đừng khóc lóc.” Như vậy, ông ta cướp bóc các Bà-la-môn và gia chủ dựa vào nhà vua.
Dhaññaṃ yebhuyyena attano gharaṃ pavesetvā appakaṃ rājakule paveseti.
He would largely put the grain into his own house and only a little into the royal treasury.
Ông ta mang phần lớn ngũ cốc về nhà mình và chỉ mang một ít vào cung vua.
Kiṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ na pīḷaṃ akāsīti ca vutto – ‘‘āma, mahārāja, imasmiṃ vāre khettāni mandasassāni ahesuṃ, tasmā apīḷentassa me gaṇhato na bahuṃ jāta’’nti evaṃ brāhmaṇagahapatike nissāya rājānaṃ vilumpati.
And when asked, "Brahmin, did you not oppress the householders?", he would say, "Yes, Your Majesty, I did not oppress them. This time, the fields had little grain. Therefore, though I collected without oppressing, not much was produced for me." In this way, relying on the brahmins and householders, he plundered the king.
Khi được hỏi: “Này Bà-la-môn, ngươi có làm khổ các gia chủ không?” Ông ta đáp: “Vâng, Đại vương, vụ này các cánh đồng mùa màng ít ỏi, vì vậy khi thu mà không làm phiền thì tôi không thu được nhiều.” Như vậy, ông ta cướp bóc nhà vua dựa vào các Bà-la-môn và gia chủ.
446. Payo pīyatanti taruṇakhīraṃ pivatu.
446. Let him drink fresh milk (Payo pīyataṃ): Let him drink fresh milk.
446. Payo pīyataṃ (hãy uống sữa) – hãy uống sữa tươi.
Tāva bhattassāti yāva khīraṃ pivitvā nisīdissatha, tāvadeva bhattassa kālo bhavissati.
Then it will be time for the meal (Tāva bhattassā): It implies that the time for the meal will be when you have drunk the milk and sat down.
Tāva bhattassā (đến bữa ăn) – khi nào quý vị uống sữa xong và ngồi xuống, thì đó sẽ là lúc đến bữa ăn.
Idheva hi no pātarāsabhattaṃ āharissantīti dasseti.
Here, it means that they will bring our breakfast meal right here.
Điều này chỉ ra rằng bữa sáng sẽ được mang đến cho chúng tôi ngay tại đây.
Mātāpitarotiādīsu mahallakā mātāpitaro mudukāni attharaṇapāvuraṇāni sukhumāni vatthāni madhurabhojanaṃ sugandhagandhamālādīni ca pariyesitvā posetabbā.
Parents (Mātāpitaro) and so on: Aged parents should be supported by providing soft bedding and coverings, fine clothes, delicious food, fragrant perfumes, garlands, and so on.
Mātāpitaro (cha mẹ) v.v. – cha mẹ già phải được nuôi dưỡng bằng cách tìm kiếm những tấm trải giường và chăn mềm mại, quần áo tinh xảo, thức ăn ngon ngọt, hương thơm, vòng hoa, v.v.
Puttadhītānaṃ nāmakaraṇamaṅgalādīni sabbakiccāni karontena puttadāro posetabbo.
Children, both sons and daughters, should be supported by performing all duties such as naming ceremonies and other auspicious rites.
Con cái và vợ phải được nuôi dưỡng bằng cách thực hiện tất cả các nghi lễ như lễ đặt tên, v.v.
Evañhi akariyamāne garahā uppajjatīti iminā nayena attho veditabbo.
The meaning should be understood in this way: if this is not done, blame arises.
Vì nếu không làm như vậy sẽ bị chê trách. Ý nghĩa phải được hiểu theo cách này.
448. Dhammacārīti dhammikasivavijjādikammakārī.
448. Dhammacārī: One who performs righteous actions like farming and trade.
448. Dhammacārī (người sống theo Pháp) có nghĩa là người làm các công việc hợp Pháp như nông nghiệp, thương mại, v.v.
Paṭikkamantīti osaranti parihāyanti.
Paṭikkamantī: They go down, they decline.
Paṭikkamantī (thối lui) có nghĩa là suy giảm, thoái hóa.
Abhikkamantīti abhisaranti vaḍḍhanti.
Abhikkamantī: They go forward, they increase.
Abhikkamantī (tiến tới) có nghĩa là đi tới, tăng trưởng.
Seyyoti varataraṃ.
Seyyo: More excellent.
Seyyo (tốt hơn) có nghĩa là đặc biệt ưu việt.
Hīneti nihīne lāmake.
Hīne: In a degraded, contemptible Brahmā realm.
Hīne (thấp kém) có nghĩa là thấp hèn, tầm thường.
Kālaṅkato ca sāriputtāti idaṃ bhagavā ‘‘tatrassa gantvā desehī’’ti adhippāyena theramāha.
Kālaṅkato ca Sāriputtā: The Blessed One spoke this phrase, "And Sāriputta has passed away," to the Elder with the intention, "Go there and teach the Dhamma."
Đức Thế Tôn đã nói điều này với Trưởng lão Sāriputta với ý rằng: “Này Sāriputta, hãy đến đó và thuyết Pháp cho vị Bà la môn Dhanañjāni đã qua đời và tái sinh làm Phạm thiên ở cõi Phạm thiên thấp kém đó.”
Theropi taṃkhaṇaṃyeva gantvā mahābrahmuno dhammaṃ desesi, tato paṭṭhāya cātuppadikaṃ gāthaṃ kathentopi catusaccavimuttaṃ nāma na kathesīti.
And the Elder, going immediately, taught the Dhamma to the Mahābrahmā named Dhanañjāni. From that point on, even when speaking a four-lined verse, he did not speak anything apart from the Four Noble Truths.
Và Trưởng lão Sāriputta ngay lập tức đến đó và thuyết Pháp cho vị Đại Phạm thiên Dhanañjāni. Từ đó trở đi, dù thuyết một bài kệ bốn câu, Trưởng lão cũng không thuyết điều gì không liên quan đến Tứ Diệu Đế.
454. Evaṃ me sutanti vāseṭṭhasuttaṃ.
454. Evaṃ me sutaṃ: This is the Vāseṭṭha Sutta.
454. Evaṃ me sutaṃ (Tôi nghe như vầy) là Kinh Vāseṭṭha.
Tattha icchānaṅgalavanasaṇḍeti icchānaṅgalagāmassa avidūre vanasaṇḍe.
Here, icchānaṅgalavanasaṇḍe means in a forest grove not far from the village of Icchānaṅgala.
Trong đó, Icchānaṅgalavanasaṇḍe (trong khu rừng Icchānaṅgala) có nghĩa là trong một khu rừng không xa làng Icchānaṅgala.
Caṅkīti ādayo pañcapi janā rañño pasenadissa kosalassa purohitā eva.
Caṅkī and the other five individuals were indeed all Brahmins who were chief priests to King Pasenadi of Kosala.
Caṅkī và năm người khác đều là các vị Bà la môn trưởng lão của Vua Pasenadi xứ Kosala.
Aññe ca abhiññātāti aññe ca bahū abhiññātā brāhmaṇā.
Aññe ca abhiññātā: And many other well-known Brahmins.
Aññe ca abhiññātā (và các Bà la môn danh tiếng khác) có nghĩa là nhiều Bà la môn danh tiếng khác.
Te kira chaṭṭhe chaṭṭhe māse dvīsu ṭhānesu sannipatanti.
It is said that they would gather at two places every six months.
Họ thường tụ họp tại hai nơi vào mỗi sáu tháng.
Yadā jātiṃ sodhetukāmā honti, tadā pokkharasātissa santike jātisodhanatthaṃ ukkaṭṭhāya sannipatanti.
When they wished to purify their birth, they would gather solemnly at Ukkaṭṭhā near Pokkharasāti for the purification of birth.
Khi muốn thanh lọc dòng dõi, họ tụ họp tại Ukkaṭṭhā để thanh lọc dòng dõi trước mặt Pokkharasāti.
Yadā mante sodhetukāmā honti, tadā icchānaṅgale sannipatanti.
When they wished to purify the Vedas, they would gather at Icchānaṅgala.
Khi muốn thanh lọc các bài chú Veda, họ tụ họp tại Icchānaṅgala.
Imasmiṃ kāle mantasodhanatthaṃ sannipatiṃsu.
At this time, they gathered to purify the Vedas.
Vào lúc này, họ đã tụ họp để thanh lọc các bài chú Veda.
Ayamantarā kathāti yaṃ attano sahāyakabhāvānurūpaṃ kathaṃ kathentā anuvicariṃsu, tassā kathāya antarā ayamaññā kathā udapādi.
Ayamantarā kathā: This other conversation arose in the midst of the conversation they were having, befitting their friendly relationship, as they wandered about.
Ayamantarā kathā (một cuộc đàm luận khác đã khởi lên giữa chừng) có nghĩa là giữa cuộc đàm luận mà họ đang nói chuyện phù hợp với tình bạn của mình, một cuộc đàm luận khác đã khởi lên.
Sīlavāti guṇavā.
Sīlavā: Possessing virtue.
Sīlavā (có giới) có nghĩa là có đức hạnh.
Vattasampannoti ācārasampanno.
Vattasampanno: Endowed with proper conduct.
Vattasampanno (hoàn thiện trong các hành vi) có nghĩa là hoàn thiện trong cách ứng xử.
456. Evaṃ vāseṭṭhena thometvā yācito bhagavā dvepi jane saṅgaṇhanto tesaṃ vo ahaṃ byakkhissantiādimāha.
456. Thus, praised and requested by Vāseṭṭha, the Blessed One, wishing to embrace both individuals, spoke Tesaṃ vo ahaṃ byakkhissaṃ and so on.
456. Khi được Vāseṭṭha ca ngợi và thỉnh cầu như vậy, Đức Thế Tôn, để giúp đỡ cả hai người, đã nói Tesaṃ vo ahaṃ byakkhissaṃ (Ta sẽ giải thích cho các con) và tiếp theo.
Tattha byakkhissanti byākarissāmi.
Here, byakkhissaṃ: I shall explain.
Trong đó, byakkhissaṃ (Ta sẽ giải thích) có nghĩa là Ta sẽ trình bày.
Anupubbanti tiṭṭhatu tāva brāhmaṇacintā, tiṇarukkhakīṭapaṭaṅgato paṭṭhāya anupaṭipāṭiyā ācikkhissāmīti attho.
Anupubbaṃ: Let the thought of Brahmins remain for now. The meaning is, "I will explain the distinction of species in order, starting from grass, trees, insects, and moths."
Anupubbaṃ (theo thứ tự) có nghĩa là hãy tạm gác lại những suy nghĩ của các Bà la môn; Ta sẽ giải thích chi tiết về sự khác biệt của các loài, bắt đầu từ cỏ, cây, côn trùng, bướm, v.v.
Jātivibhaṅganti jātivitthāraṃ.
Jātivibhaṅgaṃ: The detailed explanation of species.
Jātivibhaṅgaṃ (sự phân loại các loài) có nghĩa là sự phân loại chi tiết về các loài.
Aññamaññā hi jātiyoti tesaṃ tesañhi pāṇānaṃ jātiyo aññamaññā nānappakārāti attho.
Aññamaññā hi jātiyo: Indeed, the species of those various beings are distinct and of many kinds.
Aññamaññā hi jātiyo (thật vậy, các loài khác nhau) có nghĩa là thật vậy, các loài của những chúng sinh đó là khác nhau, đa dạng.
Tiṇarukkheti anupādinnakajātiṃ katvā pacchā upādinnakajātiṃ kathessāmi, evaṃ tassa jātibhedo pākaṭo bhavissatīti imaṃ desanaṃ ārabhi.
Tiṇarukkhe: The Lord commenced this teaching, saying, "I will first describe the species of non-grasped (anupādinna) beings, and then the species of grasped (upādinna) beings. In this way, the distinction of species will become clear to them."
Tiṇarukkhe (cỏ và cây) – Đức Phật bắt đầu bài giảng này với ý rằng “Ta sẽ nói về các loài không có chấp thủ trước, sau đó sẽ nói về các loài có chấp thủ; như vậy, sự khác biệt về loài sẽ trở nên rõ ràng đối với thanh niên đó.”
Mahāsīvatthero pana ‘‘kiṃ, bhante, anupādinnakaṃ bījanānatāya nānaṃ, upādinnaṃ kammanānatāyāti?
However, when Mahāsīva Thera was asked, "Venerable Sir, is it not proper to say that non-grasped beings differ by reason of seed diversity, and grasped beings differ by reason of action diversity?"
Tuy nhiên, khi Trưởng lão Mahāsīva được hỏi: “Bạch Thế Tôn, các loài không có chấp thủ có khác biệt do sự khác biệt về hạt giống, và các loài có chấp thủ có khác biệt do sự khác biệt về nghiệp phải không? Nói như vậy không đúng phải không?”
Evaṃ vattuṃ na vaṭṭatī’’ti pucchito āma na vaṭṭati.
He replied, "Yes, it is not proper."
Ông ấy trả lời: “Vâng, không đúng.”
Kammañhi yoniyaṃ khipati.
For kamma casts into a womb.
Vì nghiệp ném vào tử cung.
Yonisiddhā ime sattā nānāvaṇṇā hontīti.
These beings, established in a womb, become of various forms.
Những chúng sinh này, được sinh ra từ tử cung, có nhiều màu sắc khác nhau.
Tiṇarukkheti ettha antopheggū bahisārā antamaso tālanāḷikerādayopi tiṇāneva, antosārā pana bahipheggū sabbe rukkhā nāma.
Here, regarding Tiṇarukkhe: Grass includes those whose core is outside and pith is inside, even palm and coconut trees. However, trees are all those whose core is inside and pith is outside.
Trong từ Tiṇarukkhe (cỏ và cây) này, những cây có lõi bên trong nhưng vỏ bên ngoài mềm (như cây cọ, cây dừa, v.v.) đều là cỏ. Còn tất cả những cây có lõi bên trong cứng nhưng vỏ bên ngoài mềm đều là cây.
Na cāpi paṭijānareti mayaṃ tiṇā mayaṃ rukkhāti vā, ahaṃ tiṇaṃ, ahaṃ rukkhoti vā evaṃ na jānanti.
Na cāpi paṭijānare: They do not know themselves as "We are grass," or "We are trees," or "I am grass," or "I am a tree."
Na cāpi paṭijānare (và chúng không tự nhận biết) có nghĩa là chúng không biết rằng “Chúng tôi là cỏ” hay “Chúng tôi là cây”, hoặc “Tôi là cỏ”, “Tôi là cây”.
Liṅgaṃ jātimayanti ajānantānampi ca tesaṃ jātimayameva saṇṭhānaṃ attano mūlabhūtatiṇādisadisameva hoti.
Liṅgaṃ jātimayaṃ: Even for those who do not know, their form, which is characteristic of their species, is exactly like their foundational grass, etc.
Liṅgaṃ jātimayaṃ (dấu hiệu là do loài) có nghĩa là ngay cả đối với những loài không biết, hình dạng của chúng vẫn là do loài, giống như cỏ, v.v., là gốc rễ của chúng.
Kiṃ kāraṇā?
What is the reason?
Tại sao?
Aññamaññā hi jātiyo.
Aññamaññā hi jātiyo.
Aññamaññā hi jātiyo (thật vậy, các loài khác nhau).
Yasmā aññā tiṇajāti, aññā rukkhajāti.
Because the species of grass is one, and the species of tree is another.
Vì loài cỏ khác, loài cây khác.
Tiṇesupi aññā tālajāti, aññā nāḷikerajāti, evaṃ vitthāretabbaṃ.
Even among grasses, the palm species is one, the coconut species is another; thus it should be elaborated.
Ngay cả trong cỏ, loài cọ khác, loài dừa khác; điều này nên được giải thích rộng ra.
Iminā idaṃ dasseti – yaṃ jātivasena nānā hoti, taṃ attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vināpi aññajātito visesena gayhati.
By this, it shows that whatever differs by species is distinguishable from other species by its own inherent nature, even without self-declaration or instruction from others.
Qua điều này, Đức Phật chỉ ra rằng: điều gì khác biệt theo loài, thì dù không có sự tự nhận biết hay lời hướng dẫn từ người khác, nó vẫn được phân biệt rõ ràng với các loài khác.
Yadi ca jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, sopi attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vinā khattiyato vessato suddato vā visesena gayheyya, na ca gayhati.
If a Brahmin were truly a Brahmin by birth, then he too, without self-declaration or instruction from others, would be clearly distinguishable from a khattiya, a vessa, or a sudda, but he is not.
Và nếu một Bà la môn là Bà la môn do dòng dõi, thì người đó cũng sẽ được phân biệt rõ ràng với Khattiya, Vessa, hay Sudda mà không cần sự tự nhận biết hay lời hướng dẫn từ người khác, nhưng điều đó không xảy ra.
Tasmā na jātiyā brāhmaṇoti.
Therefore, one is not a Brahmin by birth.
Do đó, không phải do dòng dõi mà là Bà la môn.
Parato pana ‘‘yathā etāsu jātīsū’’ti gāthāya etamatthaṃ vacībhedeneva āvikarissati.
Later, in the verse "Yathā etāsu jātīsū," he will clarify this meaning through specific verbal distinctions.
Sau này, Đức Phật sẽ làm rõ ý nghĩa này bằng cách phân biệt lời nói trong bài kệ “Yathā etāsu jātīsu” (Cũng như trong các loài này).
Evaṃ thalajalākāsagocarānaṃ pāṇānaṃ jātibhedaṃ dassetvā idāni yenādhippāyena taṃ dasseti, taṃ āvikaronto yathā etāsūti gāthamāha.
Having thus shown the distinction of species among beings dwelling on land, in water, and in the air, he now spoke the verse Yathā etāsu to reveal the intention with which he showed them.
Sau khi chỉ ra sự khác biệt về loài của các chúng sinh sống trên cạn, dưới nước và trên không, bây giờ để làm rõ ý định mà Ngài đã chỉ ra điều đó, Đức Thế Tôn nói bài kệ “Yathā etāsu” (Cũng như trong các loài này).
Tassattho saṅkhepena vuttova.
The meaning of that has already been briefly stated.
Ý nghĩa của bài kệ đó đã được nói tóm tắt.
Vitthārato panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sayameva dassento na kesehītiādimāha.
What is to be stated in detail here, that the Buddha himself, revealing it, said, beginning with 'not by hairs'.
Còn về những gì cần nói chi tiết ở đây, Đức Thế Tôn đã tự mình chỉ ra bằng cách nói Na kesehī (không phải do tóc) và tiếp theo.
Tatrāyaṃ yojanā – yaṃ vuttaṃ ‘‘natthi manussesu liṅgajātimayaṃ puthū’’ti, taṃ evaṃ natthīti veditabbaṃ.
Here is the explanation: what was said as "among humans, there is no inherent distinction of characteristics by birth," that should be understood as being non-existent in this way.
Trong đó, cách diễn giải là như sau: điều đã nói “không có sự khác biệt về dấu hiệu do loài ở loài người” nên được hiểu là không có như vậy.
Seyyathidaṃ?
What is that?
Cụ thể là gì?
Na kesehīti.
"Not by hair."
Na kesehī (không phải do tóc).
Na hi – ‘‘brāhmaṇānaṃ edisā kesā honti, khattiyānaṃ edisā’’ti niyamo atthi yathā hatthiassamigādīnanti iminā nayena sabbaṃ yojetabbaṃ.
For it is not the case that there is a rule like, "Brahmins have such hair, Khattiyas have such hair," as there is for elephants, horses, and deer, etc. All should be construed in this manner.
Không có quy định rằng: "Tóc của Bà-la-môn là như thế này, tóc của Sát-đế-lỵ là như thế kia," như cách có quy định đối với voi, ngựa, hươu, v.v. Tất cả nên được áp dụng theo cách này.
457. Idāni evaṃ jātibhede asatipi ‘‘brāhmaṇo khattiyo’’ti idaṃ nānattaṃ yathā jātaṃ, taṃ dassetuṃ paccattanti gāthamāha.
457. Now, to show how this difference, "Brahmin, Khattiya," arose even in the absence of birth distinctions, the verse beginning " Paccattaṃ" is spoken.
457. Bây giờ, để chỉ ra sự khác biệt "Bà-la-môn, Sát-đế-lỵ" đã phát sinh như thế nào, mặc dù không có sự phân biệt chủng tộc như vậy, Đức Phật đã nói bài kệ “paccattaṃ”.
Tattha vokāranti nānattaṃ.
In that, " Vokāraṃ" means distinction.
Ở đây, “vokāraṃ” có nghĩa là sự khác biệt.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā hi tiracchānānaṃ yonisiddhameva kesādisaṇṭhānena nānattaṃ, tathā brāhmaṇādīnaṃ attano attano sarīre taṃ natthi.
Here is the concise meaning: just as among animals there is an inherent distinction of characteristics in their hair and other features based on their species, so too there is no such distinction in the bodies of Brahmins and others.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Cũng như loài súc sinh có sự khác biệt về hình dạng như tóc, v.v., do bẩm sinh, thì ở Bà-la-môn, v.v., không có sự khác biệt đó trong cơ thể của họ.
Evaṃ santepi yadetaṃ ‘‘brāhmaṇo khattiyo’’ti vokāraṃ, taṃ vokārañca manussesu samaññāya pavuccati, vohāramatteneva pavuccatīti.
Even so, this distinction of "Brahmin, Khattiya" is spoken of among humans by convention; it is spoken of by mere designation.
Mặc dù vậy, sự phân biệt "Bà-la-môn, Sát-đế-lỵ" này ở con người được nói đến chỉ là một danh xưng, chỉ là một cách gọi thông thường.
Ettāvatā bhagavā bhāradvājassa vādaṃ niggaṇhitvā idāni yadi jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, ājīvasīlācāravipannopi brāhmaṇo bhaveyya.
Having thus refuted Bhāradvāja's argument, the Blessed One now states that if one were a Brahmin by birth, even one who is corrupt in livelihood, morality, and conduct would be a Brahmin.
Đến đây, Đức Thế Tôn đã bác bỏ luận điểm của Bhāradvāja. Giờ đây, nếu một người là Bà-la-môn do chủng tộc, thì ngay cả khi người đó có sinh kế, giới hạnh và hành vi sai trái, người đó vẫn sẽ là Bà-la-môn.
Yasmā pana porāṇā brāhmaṇā tassa brāhmaṇabhāvaṃ na icchanti, loke ca aññepi paṇḍitamanussā, tasmā vāseṭṭhassa vādaṃ paggaṇhanto yo hi koci manussesūti aṭṭha gāthā āha.
But since the ancient Brahmins do not wish him to be a Brahmin, nor do other wise people in the world, therefore, supporting Vāseṭṭha's argument, he spoke the eight verses beginning " Whoever among humans."
Nhưng vì các Bà-la-môn xưa và các bậc trí giả khác trên thế gian không chấp nhận người như vậy là Bà-la-môn, nên Đức Thế Tôn đã ủng hộ luận điểm của Vāseṭṭha và nói tám bài kệ bắt đầu bằng “yo hi koci manussesu”.
Tattha gorakkhanti khettarakkhaṃ, kasikammanti vuttaṃ hoti.
In that, " gorakkhaṃ" means protection of fields; it is said to be farming.
Trong đó, “gorakkhaṃ” có nghĩa là bảo vệ ruộng đất, tức là công việc nông nghiệp.
Goti hi pathaviyā nāmaṃ, tasmā evamāha.
For " go" is a name for the earth, hence he said this.
Vì “go” là tên của đất, nên Ngài nói như vậy.
Puthusippenāti tantavāyakammādinānāsippena.
" Puthusippenā" means by various crafts, such as weaving.
“Puthusippenā” có nghĩa là các nghề thủ công khác nhau như dệt vải, v.v.
Vohāranti vaṇijjaṃ.
" Vohāraṃ" means trade.
“Vohāraṃ” là thương mại.
Parapessenāti paresaṃ veyyāvaccakammena.
" Parapessenā" means by serving others.
“Parapessenā” là làm công việc phục vụ người khác.
Issatthanti āvudhajīvikaṃ, usuñca sattiṃ cāti vuttaṃ hoti.
" Issatthaṃ" means living by weapons; it is said to be arrows and spears.
“Issatthaṃ” là nghề sống bằng vũ khí, tức là cung và giáo.
Porohiccenāti purohitakammena.
" Porohiccenā" means by the work of a purohita.
“Porohiccenā” là nghề thầy tế.
Evaṃ brāhmaṇasamayena ca lokavohārena ca ājīvasīlācāravipannassa abrāhmaṇabhāvaṃ sādhetvā evaṃ sante na jātiyā brāhmaṇo, guṇehi pana brāhmaṇo hoti.
Having thus established the non-Brahmin state of one who is corrupt in livelihood, morality, and conduct, by both Brahmin tradition and worldly convention, it is therefore concluded that one is not a Brahmin by birth, but by virtues.
Như vậy, sau khi chứng minh rằng một người có sinh kế, giới hạnh và hành vi sai trái không phải là Bà-la-môn theo quy ước của Bà-la-môn và cách gọi thông thường, Ngài kết luận rằng: trong trường hợp này, một người không phải là Bà-la-môn do chủng tộc, mà là Bà-la-môn do phẩm hạnh. Do đó, bất cứ ai sinh ra trong bất kỳ gia đình nào, nếu có phẩm hạnh, người đó là Bà-la-môn. Đây là quy tắc ở đây. Sau khi làm rõ quy tắc này về mặt ý nghĩa, bây giờ Ngài tuyên bố nó bằng lời nói, bắt đầu bằng “na cāhaṃ brāhmaṇaṃ”.
Tasmā yattha katthaci kule jāto yo guṇavā, so brāhmaṇo, ayamettha ñāyoti evametaṃ ñāyaṃ atthato āpādetvā idāni naṃ vacībhedena pakāsento na cāhaṃ brāhmaṇantiādimāha.
Therefore, whoever is born into any family, if he possesses virtues, he is a Brahmin. This is the correct principle here. Having thus brought forth this principle in meaning, he now expresses it in words, saying, " I do not call a Brahmin," and so on.
Ý nghĩa của câu đó là: Ta không gọi là Bà-la-môn chỉ vì người đó sinh ra trong bất kỳ một trong bốn loại sinh, đặc biệt là người sinh ra từ một người mẹ được Bà-la-môn ca ngợi, tức là “yonijaṃ mattisambhavaṃ” (sinh ra từ tử cung, sinh ra từ mẹ).
Tassattho – ahañhi yvāyaṃ catunnaṃ yonīnaṃ yattha katthaci jāto, tatrāpi visesena yo brāhmaṇassa saṃvaṇṇitāya mātari sambhūto, taṃ yonijaṃ mattisambhavaṃ, yā cāyaṃ ubhato sujātotiādinā nayena brāhmaṇehi brāhmaṇassa parisuddhauppattimaggasaṅkhātā yoni vuttā, saṃsuddhagahaṇikoti iminā ca mātisampatti, tatopi jātasambhūtattā yonijo mattisambhavoti vuccati, taṃ yonijaṃ mattisambhavaṃ iminā ca yonijamattisambhavamattena na brāhmaṇaṃ brūmi.
Its meaning is: Indeed, I do not call a Brahmin one who is "born from a womb, born from a mother," who is born into any of the four types of birth, and specifically, one who is born of a mother praised by Brahmins. The womb, described by Brahmins in such terms as "pure on both sides" and so on, is a pure lineage, and the mother's perfection is indicated by "having a pure receptacle." Being born from that, one is called "born from a womb, born from a mother." So, I do not call him a Brahmin merely by being "born from a womb, born from a mother."
Và cái thai tịnh khiết của Bà-la-môn được nói đến bởi các Bà-la-môn theo cách như "sinh ra từ hai dòng dõi thuần khiết", v.v., và sự hoàn hảo của người mẹ được nói đến bằng "có thai tịnh khiết", v.v. Vì người đó sinh ra và được sinh ra từ đó, nên được gọi là "sinh ra từ tử cung, sinh ra từ mẹ". Ta không gọi là Bà-la-môn chỉ vì “yonijaṃ mattisambhavaṃ” (sinh ra từ tử cung, sinh ra từ mẹ) này.
Yasmā, bho bhoti, vacanamattena aññehi sakiñcanehi visiṭṭhattā bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano sapalibodho.
Because, sir, by mere word of address, one is called a " bhovādi" (one who says 'Bho'), if one is "sakiñcano" (with defilements), i.e., with obstructions, due to being superior to others who also have defilements.
Hỡi các vị, vì người đó có tài sản, có chướng ngại, nên chỉ bằng lời nói, người đó là “bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano” (người được gọi là Bhovādī, nếu có tài sản).
Yo panāyaṃ yattha katthaci jātopi rāgādikiñcanābhāvena akiñcano, sabbagahaṇapaṭinissaggena anādāno, akiñcanaṃ anādānaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. Kasmā?
But whoever, even if born anywhere, is "akiñcano" (without defilements) due to the absence of defilements like greed, and "anādāno" (non-grasping) by relinquishing all grasping, " that one, akiñcano and anādāno, I call a Brahmin." Why?
Còn người nào, dù sinh ra ở bất cứ đâu, nhưng không có tài sản do không có phiền não như tham ái, là akiñcano (không có tài sản), và không chấp thủ do từ bỏ mọi sự chấp thủ, là anādāno (không chấp thủ), thì “akiñcanaṃ anādānaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ” (người không có tài sản, không chấp thủ, Ta gọi người đó là Bà-la-môn). Tại sao?
Yasmā bāhitapāpoti.
Because he has "bāhitapāpo" (warded off evil).
Vì người đó đã loại bỏ tội lỗi.
460. Evaṃ bhagavā guṇato khīṇāsavaṃyeva brāhmaṇaṃ dassetvā ye jātito brāhmaṇoti abhinivesaṃ karonti, te idaṃ ajānantā, sāva nesaṃ diṭṭhi duddiṭṭhīti dassento samaññā hesāti gāthādvayamāha.
Thus the Blessed One, having shown that only an Arahant is a true brahmin by virtue of qualities, uttered the two verses beginning with samaññā hesā to indicate that those who cling to the notion of a brahmin by birth do so out of ignorance, and that such a view is a wrong view.
Như vậy, Thế Tôn đã chỉ rõ rằng chỉ có bậc A-la-hán (khīṇāsava) là Bà-la-môn (brāhmaṇa) về mặt phẩm hạnh. Rồi, để chỉ ra rằng những ai chấp thủ rằng Bà-la-môn là do dòng dõi sinh ra thì những người đó không hiểu điều này, và tà kiến đó của họ là một ác kiến, Ngài đã thuyết hai bài kệ Samaññā hesā.
Tassattho – yadidaṃ brāhmaṇo khattiyo bhāradvājo vāseṭṭhoti nāmagottaṃ pakappitaṃ kataṃ abhisaṅkhataṃ, samaññā hesā lokasmiṃ, vohāramattanti attho.
The meaning of this is: What is designated, named, or conceived as brahmin, khattiya, Bhāradvāja, or Vāseṭṭha, is merely a conventional designation in the world, a mere term.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Cái tên gọi và dòng họ được đặt ra, tạo ra, hình thành như Bà-la-môn, Sát-đế-lợi, Bhāradvāja hay Vāseṭṭha, đó chỉ là một danh xưng thông thường trong thế gian, chỉ là một cách gọi mà thôi.
Yasmā samuccā samudāgataṃ samaññāya āgataṃ.
Because samuccā samudāgataṃ means it has come about by common designation.
Vì samuccā samudāgataṃ (đến từ sự tập hợp), tức là đến từ danh xưng.
Etañhi tattha tattha jātakāleyevassa ñātisālohitehi pakappitaṃ kataṃ.
This name and clan are designated and given by relatives and kinsmen at the very time of birth in each respective place.
Quả thật, tên gọi này được bà con thân thuộc đặt ra và tạo ra cho đứa trẻ ngay tại thời điểm sinh ra ở mỗi nơi.
No ce naṃ evaṃ pakappeyyuṃ, na koci kiñci disvā ayaṃ brāhmaṇoti vā bhāradvājoti vā jāneyya.
If they did not so designate them, no one would know, upon seeing another, "This is a brahmin" or "This is a Bhāradvāja."
Nếu họ không đặt tên như vậy, thì không ai có thể nhìn thấy bất cứ ai mà biết rằng người này là Bà-la-môn hay Bhāradvāja.
Evaṃ pakappitaṃ petaṃ dīgharattānusayitaṃ, diṭṭhigatamajānataṃ, taṃ pakappitaṃ nāmagottaṃ ‘‘nāmagottamattametaṃ, vohāratthaṃ pakappita’’nti, ajānantānaṃ sattānaṃ hadaye dīgharattaṃ diṭṭhigatamanusayitaṃ.
Even when thus designated, that name and clan, dīgharattānusayitaṃ, diṭṭhigatamajānataṃ, persists as a wrong view ingrained for a long time in the hearts of beings who do not understand that "this name and clan is merely a name and clan, designated for the purpose of conventional usage."
Và cái tên gọi đã được đặt ra như vậy đã dīgharattānusayitaṃ, diṭṭhigatamajānataṃ (tiềm ẩn lâu dài, không hiểu tà kiến), tức là tà kiến đã tiềm ẩn lâu dài trong tâm những chúng sinh không hiểu rằng tên gọi và dòng họ đó chỉ là một danh xưng, được đặt ra chỉ để gọi.
Tassa anusayitattā taṃ nāmagottaṃ ajānantā no pabrunti, ‘‘jātiyā hoti brāhmaṇo’’ti ajānantāva evaṃ vadantīti vuttaṃ hoti.
Because of this ingrained wrong view, ajānantā no pabrunti means "not knowing (this), they declare" – it is said that they speak thus, "One is a brahmin by birth," out of ignorance.
Do sự tiềm ẩn đó, ajānantā no pabrunti (không hiểu mà nói), nghĩa là những người không hiểu rằng “Bà-la-môn là do dòng dõi sinh ra” thì nói như vậy.
Kammunā vattatīti gāthāya pana lokoti vā pajāti vā sattoti vā ekoyevattho, vacanamattabhedo.
In the verse Kammunā vattatī, the words "loko," "pajā," and "sattā" all have the same meaning; there is only a difference in expression.
Trong bài kệ Kammunā vattatī, các từ lokoti, pajāti, sattoti đều có cùng một ý nghĩa, chỉ khác nhau về cách dùng từ.
Purimapadena cettha ‘‘atthi brahmā mahābrahmā seṭṭho sajitā’’ti diṭṭhiyā paṭisedho veditabbo.
Here, the first line is to be understood as refuting the view, "There is Brahmā, the Great Brahmā, the supreme creator."
Ở đây, với câu đầu tiên, cần phải hiểu rằng đó là sự bác bỏ tà kiến “Có Phạm Thiên, Đại Phạm Thiên là đấng tối thượng, đấng tạo hóa”.
Kammunā hi tāsu tāsu gatīsu vattati loko, tassa ko sajitāti.
For the world continues in various states of existence due to kamma; who created it then?
Thật vậy, thế gian vận hành trong các cõi tái sinh khác nhau là do nghiệp, vậy ai là đấng tạo hóa của nó?
Dutiyapadena ‘‘evaṃ kammunā nibbattopi ca pavattepi atītapaccuppannabhedena kammunā vattati, sukhadukkhāni paccanubhonto hīnapaṇītādibhedañca āpajjanto pavattatī’’ti dasseti.
By the second line, he shows that "even when born by kamma, in the course of existence, it continues by kamma, differentiated into past and present, experiencing happiness and suffering, and entering into distinctions of lowliness and exaltedness."
Với câu thứ hai, Ngài chỉ ra rằng “ngay cả khi đã tái sinh do nghiệp, và trong sự vận hành, chúng sinh vẫn vận hành do nghiệp theo phân loại quá khứ và hiện tại, trải nghiệm khổ và lạc, và rơi vào các loại thấp kém và cao thượng”.
Tatiyena tamevatthaṃ nigameti ‘‘evaṃ sabbathāpi kammanibandhanā sattā kammeneva baddhā hutvā pavattanti, na aññathā’’ti.
By the third, he concludes that same meaning: "Thus, in every way, beings are bound by kamma, tied by kamma, and continue to exist, not otherwise."
Với câu thứ ba, Ngài kết luận ý nghĩa đó: “Như vậy, chúng sinh bị ràng buộc bởi nghiệp trong mọi phương diện, và vận hành do nghiệp, chứ không phải do cách khác”.
Catutthena tametthaṃ upamāya vibhāveti.
By the fourth, he illustrates this meaning with an simile.
Với câu thứ tư, Ngài minh họa ý nghĩa đó bằng một ví dụ.
Yathā hi rathassa yāyato āṇi nibandhanaṃ hoti, na tāya anibaddho yāti, evaṃ lokassa nibbattato ca pavattato ca kammaṃ nibandhanaṃ, na tena anibaddho nibbattati na pavattati.
Just as the linchpin is the binding for a moving chariot, and it does not move without being bound by it, so too, kamma is the binding for the world, both in its arising and its continuing to exist; it neither arises nor continues without being bound by it.
Thật vậy, giống như cái chốt là sự ràng buộc của cỗ xe đang chạy, nếu không có nó thì cỗ xe không chạy được; cũng vậy, nghiệp là sự ràng buộc của thế gian khi tái sinh và vận hành, nếu không có nghiệp thì không tái sinh và không vận hành.
Idāni yasmā evaṃ kammanibandhano loko, tasmā seṭṭhena kammunā seṭṭhabhāvaṃ dassento tapenāti gāthādvayamāha.
Now, since the world is thus bound by kamma, the Blessed One uttered the two verses beginning with Tapenā to show that supreme status is achieved through supreme kamma.
Bây giờ, vì thế gian bị ràng buộc bởi nghiệp như vậy, nên để chỉ ra sự cao thượng bằng nghiệp cao thượng, Ngài đã thuyết hai bài kệ Tapenā v.v..
Tattha tapenāti dhutaṅgatapena.
Therein, tapenā means by the ascetic practices (dhutaṅga).
Trong đó, tapenā nghĩa là bằng sự khổ hạnh (tapa) của pháp hạnh đầu đà (dhutaṅga).
Brahmacariyenāti methunaviratiyā.
Brahmacariyenā means by abstinence from sexual intercourse.
Brahmacariyenā nghĩa là bằng sự kiêng cữ tà dâm.
Saṃyamenāti sīlena.
Saṃyamenā means by virtue (sīla).
Saṃyamenā nghĩa là bằng giới (sīla).
Damenāti indriyadamena.
Damenā means by sense-restraint.
Damenā nghĩa là bằng sự chế ngự các căn (indriya).
Etenāti etena seṭṭhena parisuddhena brahmabhūtena kammunā brāhmaṇo hoti.
Etenā means by this supreme, purified, Brahma-like kamma, one becomes a brahmin.
Etenā nghĩa là bằng nghiệp cao thượng, thanh tịnh, và đã trở thành Phạm thiên này, người đó trở thành Bà-la-môn.
Yasmā etaṃ brāhmaṇamuttamaṃ, yasmā etaṃ kammaṃ uttamo brāhmaṇaguṇoti vuttaṃ hoti.
Because etaṃ brāhmaṇamuttamaṃ means this kamma is the highest quality of a brahmin.
Vì etaṃ brāhmaṇamuttamaṃ, nghĩa là phẩm hạnh Bà-la-môn cao thượng này đã được nói đến.
‘‘Brahmāna’’ntipi pāṭho.
"Brahmānaṃ" is also a reading.
Cũng có bản đọc là ‘‘Brahmānaṃ’’.
Ayaṃ panettha vacanattho – brahmaṃ ānetīti brahmānaṃ, brāhmaṇabhāvaṃ āvahatīti vuttaṃ hoti.
The etymological meaning here is: it brings about brahma (holiness), thus brahmānaṃ; it brings about the state of being a brahmin.
Ý nghĩa của từ này là: mang lại sự cao quý (brahmaṃ ānetīti brahmānaṃ), nghĩa là mang lại phẩm chất Bà-la-môn.