67. Ullaṅghitoti ubbandhitvā laṅghito.
67. "Ullaṅghito" means bound and overcome.
67. Bị trói buộc (Ullaṅghito) nghĩa là bị trói chặt và bị vượt qua.
Saddādīsūti saddādināgadantesu sotādīni uḍḍitāni taṇhārajjunā daḷhabandhanena baddhattā tadanativattanato.
In the case of "saddādīsu" (sounds, etc.), the ears, etc., are bound by the rope of craving with a strong bond, because they cannot transcend them.
Trong các âm thanh, v.v. (Saddādīsu) nghĩa là các tai, v.v. (sotādīni) bị trói buộc (uḍḍitāni) trong các răng nanh của voi như âm thanh, v.v. (saddādināgadantesu) bởi sợi dây ái (taṇhārajjunā) với sự trói buộc chặt chẽ, vì không thể vượt qua chúng.
Lokoti āyatanaloko.
"Loko" means the world of sense bases (āyatana).
Thế gian (Loko) nghĩa là thế gian các xứ.
Tathā atthayojanāya katattā khandhādilokavasenapi yojanā kātabbā.
Similarly, since the meaning is constructed in this way, the interpretation should also be made in terms of the world of aggregates (khandha), etc.
Vì đã được giải thích theo cách đó, nên cũng phải giải thích theo nghĩa thế gian các uẩn, v.v.
Na dūraṃ anantarabhavakattā.
Not far, because it is the immediately subsequent existence.
Không xa (dūraṃ) vì là kiếp sống kế tiếp.
Cuticittaantaritattā ekacittantarabhavassa kammassa abujjhanaṃ, evaṃ sante kasmā sattā na bujjhantīti āha ‘‘balavatiyā’’tiādi.
Because it is separated by the death-consciousness, the kamma of an existence separated by one consciousness is not understood. If this is the case, why do beings not understand? It is said, "due to strong" and so on.
Vì bị ngăn cách bởi tâm tử và tâm tái tục, nên không hiểu được nghiệp của kiếp sống chỉ cách nhau một tâm. Nếu vậy, tại sao chúng sanh không hiểu? Nên nói “do sức mạnh” (balavatiyā), v.v.
69. Navame vinayāyāti vinayena.
69. In the ninth (sutta), "vinayāya" means by discipline.
69. Ở kinh thứ chín, bằng giới luật (vinayāya) nghĩa là bằng giới luật.
Karaṇatthe hi idaṃ sampadānavacanaṃ.
For this is a dative case used in the sense of the instrumental case.
Thật vậy, đây là cách nói chỉ sự ban cho trong nghĩa phương tiện.
Kissassūti kissa, su-kāro nipātamattaṃ.
"Kissassū" means of what? The particle "su" is merely an emphatic particle.
Của cái gì (Kissassū)? Của cái gì? Chữ su chỉ là một tiểu từ.
Sabbaṃ chindati bandhananti sabbaṃ dasavidhampi saṃyojanaṃ samucchindati.
"Sabbaṃ chindati bandhanaṃ" means it cuts off all ten kinds of fetters.
Cắt đứt tất cả mọi trói buộc (Sabbaṃ chindati bandhanaṃ) nghĩa là cắt đứt tất cả mười loại kiết sử.
Na hi taṃ kiñci kilesabandhanaṃ atthi, yaṃ asamucchinnaṃ hutvā ṭhitaṃ assā taṇhāya samucchinnāya.
For there is no defilement-fetter that remains uncut when craving is cut off.
Thật vậy, không có bất kỳ kiết sử phiền não nào còn tồn tại mà không bị cắt đứt khi ái đã bị cắt đứt.
Svāyamattho suviññeyyoti āha ‘‘sabbaṃ uttānamevā’’ti.
This meaning is easily understood, thus it is said, "all is clear."
Ý nghĩa này dễ hiểu, nên nói “tất cả đều rõ ràng” (sabbaṃ uttānamevā).
70. Kisminti kismiṃ sati?
70. "Kismiṃ" means when what exists?
70. Trong cái gì (Kismiṃ)? Khi có cái gì?
Tassa pana santabhāvo uppattivasenevāti āha ‘‘kismiṃ uppanne’’ti?
Its existence is in the sense of arising, thus it is said, "when what has arisen?"
Sự tồn tại của nó là do sự sinh khởi, nên nói “khi cái gì sinh khởi” (kismiṃ uppanne)?
Loko uppannoti vuccati anupādānattā lokasamaññāya.
"Loko uppannoti vuccati" (the world is said to have arisen) because of non-clinging to the designation of the world.
Thế gian được gọi là đã sinh khởi (Loko uppannoti vuccati) vì không có sự chấp thủ, nên có danh xưng thế gian.
Chasūti etthāpi eseva nayo santhavanti adhikasinehaṃ karoti adhikasinehavatthubhāvato ajjhattikāyatanānaṃ.
In "chasu" (in the six), the same method applies here: "santhavaṃ karoti" (makes intimacy) means makes excessive affection due to the internal sense bases being objects of excessive affection.
Ở đây, ở sáu (chasū) cũng theo cách đó. Sự thân mật (santhavaṃ) nghĩa là sự yêu mến quá mức, làm (karoti) vì các nội xứ là đối tượng của sự yêu mến quá mức.
Upādāyāti pubbakālakiriyā aparakālakiriyaṃ apekkhatīti vacanasesavasena kiriyāpadaṃ gahitaṃ ‘‘pavattatī’’ti.
"Upādāya" (clinging) is taken as a verb "pavattatī" (proceeds) in the sense of a remaining clause, meaning that the prior action expects the subsequent action.
Chấp thủ (Upādāya) nghĩa là hành động trước đó mong đợi hành động sau đó, nên động từ “diễn tiến” (pavattatī) được hiểu theo nghĩa phần còn lại của câu.
Kiṃ pana pavattati?
What then proceeds?
Vậy cái gì diễn tiến?
Loko, lokasamaññāti attho.
The world, meaning the designation of the world.
Thế gian, tức là danh xưng thế gian.
Chasūti idaṃ nimittatthe bhummaṃ.
"Chasu" is locative in the sense of cause.
Ở sáu (Chasū) đây là vị trí trong nghĩa nhân.
Chaḷāyatananimittañhi sabbadukkhaṃ.
For all suffering has the six sense bases as its cause.
Thật vậy, dấu hiệu của sáu xứ là tất cả khổ đau.
Ayanti sattaloko.
"Ayaṃ" means this world of beings.
Cái này (Ayaṃ) nghĩa là thế gian chúng sanh.
Uppanno nāma hoti chaḷāyatanaṃ nāma mūlaṃ sabbadukkhānanti katvā.
"Uppanno nāma hoti" (is said to have arisen) by considering that the six sense bases are the root of all suffering.
Được gọi là đã sinh khởi (Uppanno nāma hoti) vì sáu xứ là cội rễ của tất cả khổ đau.
Bāhiresu āyatanesu santhavaṃ karoti visesato rūpādīnaṃ taṇhāvatthukattā.
"Bāhiresu" (in external) sense bases, "santhavaṃ karoti" (makes intimacy), especially because forms, etc., are objects of craving.
Làm thân mật (santhavaṃ karoti) với các xứ bên ngoài (bāhiresu) đặc biệt vì các sắc, v.v. là đối tượng của ái.
Yasmā cakkhādīnaṃ santappanavasena rūpādīnaṃ pariggahitattā lokassa nisevitāya saṃvattati, tasmā vuttaṃ ‘‘channaṃ…pe… vihaññatī’’ti.
Because the world's indulgence comes about through the appropriation of forms, etc., for the satisfaction of the eye, etc., it is said, "channaṃ…pe… vihaññatī" (of the six…etc…is afflicted).
Vì thế gian được hưởng thụ do sự nắm giữ các sắc, v.v. bằng cách làm hài lòng các mắt, v.v., nên nói “của sáu… v.v. … bị hủy hoại” (channaṃ…pe… vihaññatī).
71. Vadhitvāti hantvā vināsetvā.
71. "Vadhitvā" means having killed, having destroyed.
71. Đã giết (Vadhitvā) nghĩa là đã giết hại, đã hủy diệt.
Aparidayhamānattāti apīḷiyamānattā.
"Aparidayhamānattā" means not being tormented.
Vì không bị thiêu đốt (Aparidayhamānattā) nghĩa là vì không bị hành hạ.
Vinaṭṭhadomanassattā na socati cetodukkhadukkhābhāvato.
"Vinaṭṭhadomanassattā na socati" (not grieving due to the destruction of mental pain) means because of the absence of suffering of mental pain.
Vì đã diệt trừ ưu phiền nên không sầu muộn (Vinaṭṭhadomanassattā na socati) vì không có khổ đau tâm lý.
Visaṃ nāma dukkhaṃ aniṭṭhabhāvato, tassa mūlakāraṇaṃ kodho aniṭṭhaphalattāti āha ‘‘visamūlassāti dukkhavipākassā’’ti.
Poison is suffering because of its undesirable nature; its root cause, anger, has an undesirable result, thus it is said, "visamūlassāti dukkhavipākassā" (of the root of poison, meaning of the result of suffering).
Độc là khổ đau vì là điều không mong muốn, nguyên nhân gốc rễ của nó là sân hận vì có quả báo không mong muốn, nên nói “của gốc độc nghĩa là của quả báo khổ đau” (visamūlassāti dukkhavipākassā).
Akkuṭṭhassāti akkosāparādhassa.
"Akkuṭṭhassā" means of the offense of abuse.
Của người bị mắng chửi (Akkuṭṭhassā) nghĩa là của lỗi lầm bị mắng chửi.
Akkosapahāratthasambandhena hi ‘‘kuddhassā’’ti upayogatthe sampadānavacanaṃ.
Indeed, "of the angry one" is a dative case word in the sense of "for the purpose of," due to its connection with abusing and striking.
Thật vậy, chữ “kuddhassā” là cách nói chỉ sự ban cho trong nghĩa sử dụng, liên quan đến ý nghĩa mắng chửi và đánh đập.
Sukhaṃ uppajjati kodhaṃ nassati.
Happiness arises; anger ceases.
Hạnh phúc sinh khởi (Sukhaṃ uppajjati) khi sân hận diệt mất.
Sukhuppattiṃ sandhāya esa kodho ‘‘madhuraggo’’ti vutto, sukhāvasānoti attho.
Referring to the arising of happiness, this anger is called "sweet-tipped," meaning it ends in happiness.
Sân hận này được gọi là “có vị ngọt ở cuối” (madhuraggo) liên quan đến sự sinh khởi của hạnh phúc, nghĩa là có kết thúc hạnh phúc.
73. Saddhāyāti saddhāhetu.
73. "Saddhāya" means due to faith.
73. Do tín (Saddhāyā) nghĩa là do tín.
Kulasampadāti khattiyādisampattiyo.
"Kulasampadā" means the accomplishments of noble families and so forth.
Sự thành tựu gia đình (Kulasampadā) nghĩa là sự thành tựu của dòng dõi Sát-đế-lợi, v.v.
Sabbalokiyalokuttaravittapaṭilābhahetuto saddhāvittameva.
It is "faith-wealth" because it is the cause for obtaining all worldly and supramundane wealth.
Chính tín là tài sản (saddhāvittameva) vì là nguyên nhân đạt được tất cả tài sản thế gian và xuất thế gian.
Heṭṭhā tiṇṇaṃ dvārānaṃ vasena uppannakassa sabbassapi anavajjadhammassa saṅgaṇhanato ‘‘dhammoti dasakusalakammapatho’’ti vuttaṃ.
"Dhamma" is said to be "the ten wholesome courses of action" because it encompasses all blameless qualities that arise through the three doors mentioned earlier.
Vì bao gồm tất cả các pháp vô tội đã sinh khởi do ba cửa ở dưới, nên nói “pháp nghĩa là mười nghiệp đạo thiện” (dhammoti dasakusalakammapatho).
Asaṃkiliṭṭhasukhanti.
"Unstained happiness."
Hạnh phúc không ô nhiễm (Asaṃkiliṭṭhasukhaṃ).
Nirāmisaṃ sukhaṃ.
It is unworldly happiness.
Hạnh phúc vô vị.
Tameva sāmisaṃ upanidhāya sambhāvento āha ‘‘asaṃkiliṭṭha’’nti.
He spoke of it as "unstained" by comparing it to worldly happiness.
Nói “không ô nhiễm” (asaṃkiliṭṭha) là để so sánh với hạnh phúc hữu vị.
Asecanakabhāvena abhirucijananato piyākicchakaraṇato bahuṃ sucirampi kālaṃ āsevantassa adosāvahato saccameva madhurataraṃ.
Truth is indeed "sweeter" because it generates delight due to its unmixed nature, is desirable, and does not lead to harm even when indulged in for a long time.
Vì không cần pha chế, tạo ra sự thích thú, gây ra sự thèm muốn, và không gây hại cho người phục vụ trong thời gian dài, nên chân lý thực sự ngọt ngào hơn (saccameva madhurataraṃ).
Na hi taṃ pivitabbato sāditabbato anubhavitabbato rasoti vattabbataṃ arahati.
For it is not worthy of being called a taste in the sense of being drunk, savored, or experienced.
Thật vậy, nó không đáng được gọi là vị vì không phải để uống, để nếm, để trải nghiệm.
Idāni tassa kiccasampattiatthehipi mahārahataṃ dassetuṃ ‘‘saccasmiṃ hī’’tiādi vuttaṃ.
Now, to show its great value even in terms of the fulfillment of its function, "saccasmiṃ hi" and so forth was said.
Bây giờ, để cho thấy sự cao quý của nó ngay cả trong việc hoàn thành nhiệm vụ, nên nói “thật vậy, trong chân lý” (saccasmiṃ hī), v.v.
Tattha nadīnivattanaṃ mahākappinavatthuādīhi (dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu; a. ni. aṭṭha. 1.1.231; theragā. aṭṭha. 2.mahākappinattheragāthāvaṇṇanā) dīpetabbaṃ, itarāni kaṇhadīpāyanajātaka- (jā. 1.10.62 ādayo) sutasoma- (jā. 2.21.371 ādayo) macchajātakehi (jā. 1.1.34, 75; 1.2.131 ādayo) dīpetabbāni.
There, the turning back of a river should be explained by the story of Mahākappina and others, and the others by the Kaṇhadīpāyana Jātaka, Sutasoma Jātaka, and Maccha Jātaka.
Ở đây, sự quay ngược dòng sông nên được giải thích bằng câu chuyện về Mahākappina và những câu chuyện khác, còn những cái khác thì nên được giải thích bằng Jātaka về Kaṇhadīpāyana, Sutasoma và Jātaka về con cá.
Nimmaddenti abhibhavanti.
Nimmaddenti: they overcome.
Nimmaddenti (đàn áp) có nghĩa là chế ngự.
Madhurataranti sundarataraṃ seṭṭhesūti attho.
Madhuratara: means more beautiful, among the best.
Madhurataraṃ (ngọt ngào hơn) có nghĩa là tốt đẹp hơn, là ưu việt nhất.
Paññājīvīti paññāya jīvanasīloti paññājīvī, paññāpubbaṅgamacariyoti attho.
Paññājīvī: "Paññājīvī" means one whose habit is to live by wisdom; it means one whose conduct is preceded by wisdom.
Paññājīvī (sống bằng trí tuệ) có nghĩa là người có thói quen sống bằng trí tuệ, là người có hạnh kiểm lấy trí tuệ làm tiên phong.
Paññājīvīti ca paññāvasena iriyati vattati jīvitaṃ pavattetīti atthoti dassento ‘‘yo paññājīvī’’tiādimāha.
And intending to show that Paññājīvī means one who moves and lives by wisdom, he stated, "yo paññājīvī" and so on.
Và để chỉ rõ rằng Paññājīvī có nghĩa là sống dựa vào trí tuệ, duy trì cuộc sống, nên đã nói “Yo paññājīvī” (người sống bằng trí tuệ) v.v.
‘‘Jīvata’’nti keci paṭhanti, jīvantānaṃ paññājīviṃ seṭṭhamāhūti attho.
Some read "Jīvataṃ," meaning that among living beings, one who lives by wisdom is declared the best.
Một số người đọc là “Jīvataṃ” (trong số những người sống), có nghĩa là trong số những người sống, người sống bằng trí tuệ được xem là ưu việt nhất.
74. Uppatantānanti pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahantānaṃ.
74. Uppatantānaṃ: of those rising up, breaking through the earth.
74. Uppatantānaṃ (của những thứ mọc lên) có nghĩa là của những thứ phá đất mọc lên.
‘‘Seṭṭha’’nti vuccamānattā ‘‘sattavidha’’nti vuttaṃ, itaresaṃ vā tadanulomato.
Since it is said to be "the best," it is stated as "sevenfold," or in harmony with the others.
Vì được gọi là “tốt nhất” (seṭṭha), nên được nói là “bảy loại” (sattavidha), hoặc theo sự tương đồng với những loại khác.
Khemo hoti dubbhikkhupaddavābhāvato.
He is safe because there is no famine or distress.
An toàn (khemo hoti) vì không có tai họa đói kém.
Tenāha ‘‘subhikkho’’ti.
Therefore, it is said "abundant in food."
Do đó đã nói “được mùa” (subhikkho).
Nipatantānanti adhomukhaṃ pavattantānaṃ.
Nipatantānaṃ: of those moving downwards.
Nipatantānaṃ (của những thứ rơi xuống) có nghĩa là của những thứ chảy xuống.
Pavajamānānanti vajanasīlānaṃ.
Pavajamānānaṃ: of those who are accustomed to moving.
Pavajamānānaṃ (của những thứ di chuyển) có nghĩa là của những thứ có thói quen di chuyển.
Te pana yasmā jaṅgamā nāma honti, na rukkhādayo viya thāvarā, tasmā āha ‘‘jaṅgamāna’’nti.
But since these are mobile beings, not immobile like trees, he said "of mobile beings."
Vì những thứ đó là những thứ di động, không phải là những thứ cố định như cây cối, nên đã nói “của những thứ di động” (jaṅgamānaṃ).
Gāvoti dhenuyo.
Gāvo: cows.
Gāvo (bò) có nghĩa là bò cái.
Tena mahiṃsādikānampi saṅgaho daṭṭhabbo.
Thereby, the inclusion of buffaloes and so forth should be understood.
Qua đó, cũng nên hiểu rằng bao gồm cả trâu v.v.
Vadantānanti uppannaṃ atthaṃ vadantānaṃ.
Vadantānaṃ: of those speaking the arisen meaning.
Vadantānaṃ (của những người nói) có nghĩa là của những người nói lên điều lợi ích đã phát sinh.
Attano khantiyāti attano khantiyā ruciyā gahitabhāvena.
Attano khantiyā: by the aspect of being accepted by one's own patience and liking.
Attano khantiyā (bằng sự nhẫn nại của chính mình) có nghĩa là bằng việc chấp nhận theo ý thích của chính mình.
Itarā devatā tassā vissajjane aparitussamānā āha.
The other deity, not pleased with her answer, spoke.
Vị thiên nữ khác không hài lòng với lời giải thích đó nên đã nói.
Yāva padhaṃsīti guṇadhaṃsī satthudesanāya laddhabbaguṇanāsanato.
Yāva padhaṃsī: means one who destroys virtues, because it destroys the virtues to be gained from the Buddha's teaching.
Yāva padhaṃsī (kẻ hủy hoại) có nghĩa là kẻ hủy hoại các phẩm chất, vì hủy hoại các phẩm chất đáng có được từ giáo pháp của Bậc Đạo Sư.
Pagabbāti pāgabbiyena samannāgatā, yathā vacīpāgabbiyena akharā, tathā vācāya bhavitabbaṃ.
Pagabbā: endowed with presumption, just as one should be rough in speech due to verbal presumption, so should one be with speech.
Pagabbā (xấc xược) có nghĩa là người có tính xấc xược, giống như lời nói xấc xược thì thô lỗ, lời nói cũng phải như vậy.
Mukharāti mukhakharā.
Mukharā: harsh-mouthed.
Mukharā (nói nhiều) có nghĩa là miệng mồm thô lỗ.
Dasabalaṃ pucchi saṇhaṃ sukhumaṃ ratanattayasaṃhitaṃ atthaṃ sotukāmā.
Questioned the Dasabala (Buddha), desiring to hear the subtle, profound meaning connected with the Triple Gem.
Đã hỏi Đức Thập Lực vì muốn nghe ý nghĩa vi tế, sâu sắc liên quan đến Tam Bảo.
Assā devatāya vissajjento ajjhāsayānurūpaṃ.
Vissajjento: answering to that deity according to her disposition.
Giải thích cho vị thiên nữ đó theo đúng ý nguyện của cô ấy.
Uppatamānāti uppatantī samugghāṭeti odhiso.
Uppatamānā: rising up, samugghāṭeti: completely pulls up.
Uppatamānā (bay lên) có nghĩa là đang bay lên, nhổ tận gốc (samugghāṭeti) từng phần.
Vaṭṭamūlakamahāavijjāti tassā ādīnavadassanatthaṃ bhūtakathanavisesanaṃ.
Vaṭṭamūlakamahāavijjā: this is an adjective of "statement of fact" to show its danger.
Vaṭṭamūlakamahāavijjā (đại vô minh gốc rễ của luân hồi) là một tính từ mô tả sự thật để chỉ ra sự nguy hiểm của nó.
Osīdantānanti paṭipakkhavasena adho sīdantānaṃ, ussādayamānānanti attho.
Osīdantānaṃ: of those sinking down by way of opposition, meaning those who are being uplifted.
Osīdantānaṃ (của những người chìm xuống) có nghĩa là của những người chìm xuống theo chiều ngược lại, tức là của những người đang cố gắng vươn lên.
Puññakkhettabhūtoti idaṃ ‘‘padasā caramānāna’’nti padassa atthavivaraṇavasena bhūtakathanavisesanaṃ.
Puññakkhettabhūto: this is an adjective of "statement of fact" by way of explaining the meaning of the phrase "padasā caramānānaṃ."
Puññakkhettabhūto (là ruộng phước) là một tính từ mô tả sự thật theo cách giải thích ý nghĩa của từ “padasā caramānānaṃ” (của những người đang đi từng bước).
Yādiso putto vā hotūti idaṃ purimapade devatāya puttagahaṇassa katattā vuttaṃ.
Yādiso putto vā hotu: this is said because the deity mentioned "son" in the preceding passage.
Yādiso putto vā hotū (dù là con trai như thế nào) được nói vì vị thiên nữ đã đề cập đến con trai trong đoạn trước.
75. Kiṃ sūdha bhītāti ettha su-idhāti nipātamattanti āha ‘‘kiṃ bhītā’’ti?
75. In Kiṃ sūdha bhītā, su-idhā is merely a particle, hence he says "kiṃ bhītā?"
75. Trong Kiṃ sūdha bhītā (sao lại sợ hãi ở đây), su-idhā chỉ là một tiểu từ, nên đã nói “kiṃ bhītā” (sợ hãi điều gì)?
Maggo ca nekāyatanappavuttoti anekakāraṇaṃ nānāvidhādhigamokāsaṃ katvā pavutto kathito.
Maggo ca nekāyatanappavutto: the path is declared, set forth, by creating many causes and various opportunities for attainment.
Maggo ca nekāyatanappavutto (và con đường được tuyên bố với nhiều căn cứ) có nghĩa là được tuyên bố, được nói ra bằng cách tạo ra nhiều nguyên nhân, nhiều cơ hội để chứng đắc các loại khác nhau.
Tenāha ‘‘aṭṭhatiṃsārammaṇavasenā’’tiādi.
Therefore, he said "aṭṭhatiṃsārammaṇavasenā" and so on.
Do đó đã nói “aṭṭhatiṃsārammaṇavasenā” (do 38 đối tượng) v.v.
Evaṃ santeti evaṃ sabbasādhāraṇānekāyatanehi nibbānagāmimaggassa tumhehi paveditattā labbhamāne kheme magge kiṃ bhītāyaṃ janatā uppathabhūtā viparītadiṭṭhito gaṇhīti attho?
Evaṃ sante: If this is so, since the path leading to Nibbāna has been declared by you as common and having many supports, why is this populace afraid and clinging to wrong views, which are astray?
Evaṃ sante (nếu là như vậy) có nghĩa là khi con đường dẫn đến Nibbāna được các vị tuyên bố với nhiều căn cứ chung cho tất cả như vậy, và con đường an toàn đó có thể đạt được, thì tại sao chúng sinh này lại sợ hãi, lại chấp thủ theo tà kiến, đi vào con đường sai lầm?
Evaṃ devatā yathicchāya purimaddhena attanā yathācintitamatthaṃ satthu paveditā, pacchimaddhena attano saṃsayaṃ pucchati.
Thus, with the first half, the deity declared to the Teacher the meaning she had conceived as she pleased, and with the latter half, she asked her doubt.
Như vậy, vị thiên nữ đã trình bày ý nghĩ của mình cho Đức Phật bằng nửa câu đầu theo ý muốn, và bằng nửa câu sau thì hỏi về sự nghi ngờ của mình.
Bahupaññāti puthupañña.
Bahupaññā: possessing extensive wisdom.
Bahupaññā (nhiều trí tuệ) có nghĩa là trí tuệ rộng lớn.
Ussannapaññāti adhikapaññā.
Ussannapaññā: possessing abundant wisdom.
Ussannapaññā (trí tuệ thù thắng) có nghĩa là trí tuệ vượt trội.
Ṭhapetvāti saṃyametvā.
Ṭhapetvā: restraining.
Ṭhapetvā (giữ lại) có nghĩa là kiềm chế.
Saṃvibhāgīti āhāraparibhoge sammadeva vibhajanasīlo.
Saṃvibhāgī: one whose habit is to properly distribute when partaking of food.
Saṃvibhāgī (người chia sẻ) có nghĩa là người có thói quen chia sẻ thức ăn một cách đúng đắn.
Tenāha ‘‘accharāyā’’tiādi.
Therefore, he said "accharāyā" and so on.
Do đó đã nói “accharāyā” (từng ngụm) v.v.
Vuttatthameva heṭṭhā.
Vuttatthameva: the same meaning as stated below.
Vuttatthameva heṭṭhā (ý nghĩa đã được nói ở dưới).
Manenāti manogahaṇena.
Manena: by grasping with the mind.
Manenā (bằng ý) có nghĩa là bằng sự chấp thủ của ý.
Pubbasuddhiaṅganti pubbabhāgasuddhibhūtaṃ aṅgaṃ.
Pubbasuddhiaṅgaṃ: an element constituting preliminary purity.
Pubbasuddhiaṅgaṃ (chi phần thanh tịnh ban đầu) có nghĩa là chi phần là sự thanh tịnh của phần trước.
Catūsūti vuttaaṅgapariyāpannaṃ.
Catūsu: included within the stated elements.
Catūsū (trong bốn) có nghĩa là bao gồm trong các chi phần đã nói.
Yaññaupakkharoti dānassa sādhanaṃ.
Yaññaupakkharo: the means of giving.
Yaññaupakkharo (phương tiện cúng dường) có nghĩa là phương tiện của sự bố thí.
Etesu dhammesūti etesu saddhādiguṇesu.
Etesu dhammesu: in these qualities such as faith.
Etesu dhammesu (trong những pháp này) có nghĩa là trong những phẩm chất như niềm tin này.
Yathā hi saddho paccayaṃ paccupaṭṭhapetvā vatthupariccāgassa visesapaccayo kammaphalassa paralokassa ca paccakkhato viya pattiyāyanato, evaṃ muduhadayo.
Just as a faithful person, by establishing a condition, provides a special condition for the renunciation of objects, as if for the result of kamma and the other world, thus is one with a gentle heart.
Thật vậy, giống như người có niềm tin, sau khi tạo ra các điều kiện, là điều kiện đặc biệt cho sự bố thí tài vật, cho quả nghiệp và cho cõi đời sau như thể trực tiếp chứng kiến, thì người có trái tim mềm mỏng cũng vậy.
Muduhadayo hi anudayaṃ patvā yaṃ kiñci attano santakaṃ paresaṃ deti.
For a gentle-hearted person, upon feeling compassion, gives whatever he possesses to others.
Thật vậy, người có trái tim mềm mỏng, khi gặp sự thương xót, sẽ cho người khác bất cứ thứ gì mình có.
Yo ca saṃvibhāgasīlo, so appakasmimpi attano santake parehi sādhāraṇabhogī hoti.
And one who is accustomed to sharing (saṃvibhāgī) shares even a small part of his possessions with others.
Và người có thói quen chia sẻ, thì dù có ít ỏi, cũng chia sẻ tài sản của mình với người khác.
Vadaññū vadāniyatāya yāginova yuttaṃ yuttakālaṃ ñatvā atthikānaṃ manorathaṃ pūretīti vuttaṃ ‘‘iti…pe… catūsūti āhā’’ti.
One who is generous (vadaññū), by his generosity, fulfills the wishes of those in need, knowing the right time, as it is stated "iti…pe… catūsūti āhā."
Người rộng lượng, do tính rộng rãi, biết thời điểm thích hợp và đúng đắn để bố thí, sẽ hoàn thành ước nguyện của những người cần giúp đỡ, nên đã nói “iti…pe… catūsūti āhā” (như vậy…v.v… đã nói trong bốn).
Vācantiādīni tīṇi aṅgāni tividhasīlasampattidīpanato.
Vācantiādīni tīṇi aṅgāni: the three elements beginning with speech, because they illustrate the accomplishment of the threefold morality.
Vācantiādīni tīṇi aṅgāni (ba chi phần như lời nói v.v.) vì chỉ rõ sự thành tựu của tam giới đức hạnh.
Sampannasīlo hi paralokaṃ na bhāseyya.
For one accomplished in morality would not fear the other world.
Thật vậy, người có giới hạnh đầy đủ sẽ không sợ hãi cõi đời sau.
Saddho ekaṃ aṅgaṃ payogāsayasuddhidīpanato.
Saddho ekaṃ aṅgaṃ: faith is one element, because it illustrates the purity of application and intention.
Saddho ekaṃ aṅgaṃ (niềm tin là một chi phần) vì chỉ rõ sự thanh tịnh của ý hướng và sự thực hành.
Suddhāsayassa sammāpayoge ṭhitassa kathaṃ paralokato bhayanti.
How could one with pure intention, established in right application, fear the other world?
Làm sao người có ý hướng thanh tịnh, đứng vững trong sự thực hành đúng đắn lại sợ hãi cõi đời sau?
Dukavasena caturaṅgayojanā dukanayo.
The formulation of four elements in pairs is the duka method.
Sự kết hợp bốn chi phần theo cách nhị hợp là phương pháp nhị hợp (dukanayo).
Etesu catūsu dhammesu ṭhitoti etesu yathāvuttadukasaṅgahesu catūsu guṇesu patiṭṭhito.
Etesu catūsu dhammesu ṭhito: established in these four qualities, the aforementioned categories of pairs.
Etesu catūsu dhammesu ṭhito (người đứng vững trong bốn pháp này) có nghĩa là người an trú trong bốn phẩm chất được bao gồm trong hai nhóm đã nói trên.
76. Nāmagottanti tisso kassapo gotamoti evarūpaṃ nāmañca gottañca.
76. Nāmagottaṃ: a name and clan such as "Tisso Kassapo Gotamo."
76. Nāmagottaṃ (tên và họ) có nghĩa là tên và họ như Tissa Kassapa Gotama.
Nidassanamattametaṃ, tasmā sabbassa paññattiyā lakkhaṇavacananti daṭṭhabbaṃ.
This is merely an illustration; therefore, it should be understood as a descriptive term for all concepts.
Đây chỉ là một ví dụ, do đó nên hiểu rằng đó là lời nói chỉ rõ đặc tính của tất cả các khái niệm.
Na jīratīti asabhāvadhammattā uppādavayābhāvato jaraṃ na pāpuṇāti.
Na jīratī: it does not decay, because it is a non-existent phenomenon, and there is no production or cessation.
Na jīratī (không hư hoại) có nghĩa là không đạt đến sự hư hoại vì là pháp phi bản chất, không có sinh diệt.
Tenāha ‘‘jīraṇasabhāvo na hotī’’ti.
Therefore, he said "jīraṇasabhāvo na hotī."
Do đó đã nói “jīraṇasabhāvo na hotī” (không có bản chất hư hoại).
Yasmā samaññābhāvato kālantarepi taṃ samaññāyateva, tasmā ‘‘atītabuddhānaṃ…pe… na jīratīti vuccatī’’ti āha.
Since, due to the absence of a designation, that designation remains the same even over time, he said "atītabuddhānaṃ…pe… na jīratīti vuccati."
Vì do không có khái niệm, nên theo thời gian, khái niệm đó vẫn được gọi là như vậy, do đó đã nói “atītabuddhānaṃ…pe… na jīratīti vuccatī” (của các Đức Phật quá khứ…v.v… được gọi là không hư hoại).
Ālasiyanti alasabhāvo daḷhakosajjaṃ.
Ālasiyaṃ: the state of being lazy, strong idleness.
Ālasiyaṃ (lười biếng) có nghĩa là bản chất lười biếng, sự biếng nhác cố chấp.
Tenāha ‘‘yenā’’tiādi.
Therefore, he said "yenā" and so on.
Do đó đã nói “yenā” (mà do đó) v.v.
Ṭhitinti byāpāraṃ.
Ṭhitiṃ: activity.
Ṭhitiṃ (sự đứng vững) có nghĩa là công việc.
Niddāvasena pamajjanaṃ kattabbassa akaraṇaṃ.
Niddāvasena pamajjanaṃ: not doing what should be done due to sleep.
Niddāvasena pamajjanaṃ (sự lơ là do ngủ) là không làm những việc cần làm.
Kilesavasena pamajjanaṃ akattabbassa karaṇampi.
Kilesavasena pamajjanaṃ: also doing what should not be done due to defilements.
Kilesavasena pamajjanaṃ (sự lơ là do phiền não) cũng là làm những việc không nên làm.
Kammasamayeti kammaṃ kātuṃ yuttakāle.
Kammasamaye: at the appropriate time for doing work.
Kammasamaye (vào thời điểm làm việc) có nghĩa là vào thời điểm thích hợp để làm việc.
Kammakaraṇavīriyābhāvoti taṃkammakiriyasamuṭṭhāpakavīriyābhāvo.
Kammakaraṇavīriyābhāvo: the absence of energy that instigates the performance of that work.
Kammakaraṇavīriyābhāvo (không có tinh tấn làm việc) có nghĩa là không có tinh tấn khởi lên để thực hiện công việc đó.
So pana atthato vīriyapaṭipakkho akusalacittuppādo, na vīriyassa abhāvamattaṃ.
This is, in essence, an unwholesome mental state (akusalacittuppādo) that is contrary to energy, not merely the absence of energy.
Tuy nhiên, về ý nghĩa, đó là sự đối nghịch với tinh tấn, là tâm bất thiện khởi lên, chứ không chỉ đơn thuần là sự thiếu vắng tinh tấn.
Sīlasaññamābhāvo dussīlyaṃ.
Sīlasaññamābhāvo: lack of morality and restraint, which is immorality.
Sīlasaññamābhāvo (không có giới luật và sự tự chế) là sự phá giới.
Vissaṭṭhācāratā nāma anācāro.
Vissaṭṭhācāratā is misconduct.
Vissaṭṭhācāratā (hành vi buông thả) có nghĩa là hành vi không đứng đắn.
Soppabahulatāti niddālutā.
Soppabahulatā: excessive sleepiness.
Soppabahulatā (thường xuyên ngủ) có nghĩa là buồn ngủ.
Yato gahaṇahatthopi na kilāsupi puriso niddāya abhibhuyyati.
Because even a strong-handed person, though not tired, is overcome by sleep.
Vì ngay cả người đang cầm nắm cũng không mệt mỏi mà bị giấc ngủ chế ngự.
Tenāha ‘‘tāyā’’tiādi.
Therefore, he said "tāyā" and so on.
Do đó đã nói “tāyā” (do đó) v.v.
Aticchātādīnīti ādi-saddena abhibhuyyatādiṃ saṅgaṇhāti.
Aticchātādīni: the word ādi includes being overcome and so on.
Aticchātādīni (quá đói v.v.) từ ādi (v.v.) bao gồm những thứ như bị chế ngự.
Āgantukālasiyaṃ na pubbe vuttaālasyaṃ viya pakatisiddhaṃ.
Āgantukālasiyaṃ: adventitious laziness, not innate laziness as mentioned before.
Āgantukālasiyaṃ (sự lười biếng khách trần) không phải là sự lười biếng bẩm sinh như đã nói trước đây.
‘‘Te chidde’’ti pāḷiyaṃ liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘tāni cha chiddānī’’ti.
He said "tāni cha chiddānī" because "te chidde" is stated in the Pāli with a gender inversion.
Trong kinh Pali nói “Te chidde” (những lỗ hổng đó) với sự đảo ngược giống, nên đã nói “tāni cha chiddānī” (sáu lỗ hổng đó).
Kusalacittappavattiyā anokāsabhāvato chiddāni.
Chiddāni: holes, because there is no opportunity for wholesome mental activity.
Chiddāni (những lỗ hổng) vì không có cơ hội cho tâm thiện khởi lên.
Tenāha bhagavā – ‘‘yattha vittaṃ na tiṭṭhatī’’ti.
Therefore the Blessed One said – "where wealth does not abide."
Do đó, Thế Tôn đã nói – “nơi của cải không tồn tại” (yattha vittaṃ na tiṭṭhatī).
Sabbākārena lesamattaṃ asesetvāti adhippāyo.
The meaning is: in all respects, without leaving even a trace.
Ý nghĩa là không còn sót lại dù chỉ một chút nào, dưới mọi hình thức.
77. Satthassa malanti satthamalaṃ, yena satthaṃ malīnaṃ hoti, satthamalaggahaṇena cettha malīnaṃ satthameva gahitanti āha ‘‘malaggahitasattha’’nti.
77. The defilement of a weapon is satthamalaṃ (weapon's rust), by which a weapon becomes defiled. And here, by the phrase 'weapon's defilement', it is the defiled weapon itself that is implied, thus it is said 'a defiled weapon'.
77. Cái dơ của con dao là satthamalaṃ (dao dơ), do đó con dao bị dơ bẩn. Ở đây, khi nói đến việc nắm giữ cái dơ của con dao, ý muốn nói đến con dao bị dơ bẩn, nên nói “malaggahitasattha” (con dao bị cái dơ nắm giữ).
Āṇāpavattananti appake vā mahante vā yattha katthaci attano āṇāya pavattanavasena vasanaṃ issariyattamicchanti.
Exercising authority means desiring sovereignty by dwelling anywhere, whether in small or great matters, by exercising one's own command.
Āṇāpavattana (sự thi hành quyền lực) là việc mong muốn có quyền lực để sống bằng cách thi hành quyền lực của mình ở bất cứ nơi nào, dù nhỏ hay lớn.
Maṇiratanampi vissajjanīyapakkhikattā uttamaṃ bhaṇḍaṃ nāma na hoti, itthī pana pariccattakulācāritthikāyapi anissajjanīyatāya uttamabhaṇḍaṃ nāma.
Even a gem is not considered a supreme commodity because it belongs to the class of things that can be given away. But a woman is considered a supreme commodity because, even a woman who has abandoned her family's customs, cannot be given away.
Ngay cả ngọc báu cũng không phải là thứ tài sản tối thượng vì nó thuộc về loại có thể từ bỏ được. Nhưng người phụ nữ, ngay cả người phụ nữ đã từ bỏ gia phong, cũng là tài sản tối thượng vì không thể từ bỏ được.
Tenāha ‘‘itthī bhaṇḍānamuttama’’nti.
Therefore it is said: 'A woman is the best of commodities.'
Do đó, đã nói “phụ nữ là tối thượng trong các tài sản” (itthī bhaṇḍānamuttama).
Tesaṃ tesañhi purisājānīyānaṃ uppattiṭṭhānatāya uttamaratanākarattā itthī bhaṇḍānamuttamaṃ.
Indeed, because she is the birthplace of those noble men, and thus a supreme mine of jewels, a woman is the best of commodities.
Thật vậy, vì là nơi phát sinh của những bậc nam nhân cao quý, là kho tàng của những châu báu tối thượng, nên phụ nữ là tối thượng trong các tài sản.
Malaggahitasatthasadiso avabodhakiccavibandhanato.
Like a defiled weapon, due to obstructing the function of comprehension.
Giống như con dao bị cái dơ nắm giữ (malaggahitasatthasadiso) vì ngăn cản công việc giác ngộ.
Satthamalaṃ viya satthassa paññāsatthassa guṇābhāvakaraṇato paññāsatthamalaṃ.
Like a weapon's defilement, because it causes the qualities of the wisdom-weapon to be absent, it is paññāsatthamalaṃ (wisdom's weapon-defilement).
Vì làm cho trí tuệ, con dao của trí tuệ, không có phẩm chất, giống như cái dơ của con dao, nên là cái dơ của con dao trí tuệ (paññāsatthamalaṃ).
Abbu vuccati upaddavaṃ, taṃ detīti abbudaṃ, vināsakāraṇaṃ.
'Abbu' is said to mean misfortune; that which gives it is abbudaṃ, a cause of destruction.
Abbu được gọi là tai họa, nó ban phát tai họa, nên là abbudaṃ (tai họa, khối u), nguyên nhân của sự hủy diệt.
Nanu haraṇaṃ samaṇassa ayuttanti?
Is not taking something inappropriate for a recluse?
Há chẳng phải việc mang vác là không phù hợp với một sa-môn sao?
Yuttaṃ.
It is appropriate.
Phù hợp.
Tassa anvayato byatirekato ca yuttataṃ dassento ‘‘salākabhattādīnī’’tiādimāha.
Showing its appropriateness both by presence and absence, he says 'such as ticket-food'.
Để chỉ ra sự phù hợp của nó theo cả hai cách thuận và nghịch, đã nói “salākabhattādīni” (các bữa ăn theo phiếu, v.v.).
78. ‘‘Attakāmo’’ti pāḷiyaṃ vuttattā āha ‘‘ṭhapetvā sabbabodhisatte’’ti.
78. Since it is stated in the Pali as "desiring one's own welfare," he says "excluding all Bodhisattas."
78. Vì trong bản Pāḷi đã nói “Attakāmo” (người yêu bản thân), nên đã nói “trừ tất cả các vị Bồ-tát” (ṭhapetvā sabbabodhisatte).
Te hi sabbaso paratthāya eva paṭipajjamānā mahākāruṇikā paratthakāmā, atthakāmā nāma na honti, yā ca tesaṃ attatthāvahā paṭipatti, sāpi yāvadeva paratthā evāti.
For they, striving solely for the welfare of others, are greatly compassionate and desire the welfare of others, not their own. And even their practice that conduces to their own welfare is only for the sake of others.
Thật vậy, các vị ấy là những bậc đại bi, chỉ thực hành vì lợi ích của người khác một cách hoàn toàn, mong muốn lợi ích cho người khác, không phải là những người yêu bản thân. Và ngay cả sự thực hành mang lại lợi ích cho bản thân của các vị ấy cũng chỉ là vì lợi ích của người khác mà thôi.
Vuttaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ.
It is said in the ancient commentary.
Đã nói (vuttaṃ) trong các bản Chú giải cổ.
Yasmā bodhisattā parahitapaṭipattiyā pāramiyo pūrentā tathārūpaṃ kāraṇaṃ patvā attānaṃ paresaṃ pariccajanti paññāpāramiyā paripūraṇato, tasmā idhāpi ‘‘sabbabodhisatte ṭhapetvāyevāti vutta’’nti āha.
Because Bodhisattas, perfecting the Pāramīs through the practice of benefiting others, sacrifice themselves for others when such a cause arises, due to the completion of the perfection of wisdom; therefore, here too, he says "it is said 'excluding all Bodhisattas'."
Vì các vị Bồ-tát, khi hoàn thành các Ba-la-mật bằng sự thực hành vì lợi ích của người khác, đã từ bỏ bản thân vì người khác khi gặp phải một nguyên nhân như vậy, do sự viên mãn của Ba-la-mật trí tuệ, nên ở đây cũng đã nói “đã nói là trừ tất cả các vị Bồ-tát” (sabbabodhisatte ṭhapetvāyevāti vutta).
Kalyāṇanti bhaddakaṃ.
Kalyāṇa means good.
Kalyāṇa (tốt lành) là bhaddakaṃ (tốt đẹp).
Vācāya adhippetattā āha ‘‘saṇhaṃ muduka’’nti.
Since it pertains to speech, he says "gentle and soft."
Vì được ý muốn nói đến bằng lời nói, nên đã nói “saṇhaṃ muduka” (nhẹ nhàng, mềm mại).
Pāpikanti lāmakaṃ nihīnaṃ.
Pāpika means evil, base.
Pāpika (ác) là lāmakaṃ nihīnaṃ (xấu xa, thấp kém).
Taṃ pana pharusaṃ vācanti sarūpato dasseti.
That, however, is presented in its true nature as harsh speech.
Điều đó được thể hiện bằng hình thái là lời nói thô tục (pharusaṃ vāca).
79. Saddhā bandhati pātheyyanti saddhā nāma sattassa maraṇavasena mahāpathaṃ saṃvajato mahākantāraṃ paṭipajjato mahāviduggaṃ pakkhandato pātheyyapuṭaṃ bandhati sambalaṃ sajjeti.
79. Faith binds provision: faith, indeed, for a being journeying on the great path by way of death, proceeding into the great wilderness, plunging into a great bad path, ties up a bundle of provisions, prepares sustenance.
79. Đức tin kết hành trang (saddhā bandhati pātheyya) nghĩa là đức tin kết hành trang, chuẩn bị lương thực cho chúng sanh đang đi trên con đường lớn do cái chết, đang đi vào rừng rậm lớn, đang lao vào hiểm địa lớn.
Kathanti āha ‘‘saddhaṃ uppādetvā’’tiādi.
How? He says "having aroused faith," and so on.
Như thế nào? Đã nói “saddhaṃ uppādetvā” (sau khi phát sanh đức tin), v.v.
Etaṃ vuttanti ‘‘saddhā bandhati pātheyya’’nti etaṃ gāthāpadaṃ vuttaṃ bhagavatā.
This was said: this verse, "faith binds provision," was spoken by the Blessed One.
Câu này đã được nói (etaṃ vutta) nghĩa là câu kệ “saddhā bandhati pātheyya” (đức tin kết hành trang) đã được Thế Tôn nói.
Sirīti katapuññehi sevīyati tehi paṭilabhīyatīti sirī.
Sirī is that which is served by those who have done merit, obtained by them; thus sirī (prosperity).
Sirī (phước đức, vinh quang) là sirī vì được những người đã tạo phước đức phục vụ và đạt được.
Issariyaṃ vibhavo.
Sovereignty is power.
Issariyaṃ (quyền lực) là vibhavo (sự thịnh vượng).
Āsayitabbato āsayo, vasanaṭṭhānaṃ niketanti attho.
From being a place to dwell, it is āsayo, a dwelling place; the meaning is a residence.
Vì là nơi cần nương tựa, nên là āsayo (nơi nương tựa), nghĩa là nơi ở (vasanaṭṭhānaṃ), niketa (chỗ trú ngụ).
Parikaḍḍhatīti icchāvasikaṃ puggalaṃ tattha tattha upakaḍḍhati.
Draws along means it draws the person subject to desire here and there.
Parikaḍḍhatī (kéo đến) nghĩa là kéo người theo ý muốn đến khắp nơi.
80. Taṃ taṃ samavisamaṃ pajjotatīti pajjoto.
80. That which illuminates various even and uneven places is pajjoto (a lamp).
80. Vì nó chiếu sáng những nơi bằng phẳng và không bằng phẳng đó, nên là pajjoto (ngọn đèn, ánh sáng).
Padīpo andhakāraṃ vidhamitvā paccakkhato rūpagataṃ dasseti, evaṃ paññāpajjoto avijjandhakāraṃ vidhamitvā dhammānaṃ paramatthabhūtaṃ rūpaṃ dasseti.
A lamp dispels darkness and directly reveals forms; similarly, the lamp of wisdom dispels the darkness of ignorance and reveals the ultimate reality of phenomena.
Ngọn đèn xua tan bóng tối và trực tiếp chỉ ra hình sắc. Tương tự, ngọn đèn trí tuệ xua tan bóng tối vô minh và chỉ ra hình thái tối thượng của các pháp.
Jāgarabrāhmaṇo viyāti jāgarakhīṇāsavabrāhmaṇo viya.
Like a vigilant brāhmaṇa means like a vigilant Arahant brāhmaṇa.
Giống như vị Bà-la-môn tỉnh thức (jāgarabrāhmaṇo viyā) nghĩa là giống như vị Bà-la-môn đã diệt tận lậu hoặc tỉnh thức.
So hi satipaññāvepullappattiyā sabbadāpi jāgaro hoti.
For he is always vigilant due to the attainment of abundant mindfulness and wisdom.
Thật vậy, vị ấy luôn tỉnh thức do đạt được sự sung mãn của chánh niệm và trí tuệ.
Gāvoti gojātiyo.
Gāvo means cattle species.
Gāvo (bò) là loài bò.
Idaṃ gunnaṃ goṇānañca sāmaññato gahaṇaṃ.
This is a general term for cows and bulls.
Đây là cách nói chung cho bò cái và bò đực.
Kammeti karaṇatthe bhummavacanaṃ.
Kamme is a locative case ending used in the sense of an instrument.
Kamme (trong công việc) là cách nói ở vị trí cho nghĩa là “bằng cách làm”.
Jīvanaṃ jīvo, saha jīvenāti sajīvino.
Living is jīvo; together with life is sajīvino.
Sự sống là jīvo, cùng với sự sống là sajīvino (những người sống cùng nhau).
Tenāha ‘‘kammena saha jīvantāna’’nti, kasivāṇijjādikammaṃ katvā jīvantānanti attho.
Therefore he says "those who live by their actions," meaning those who live by performing actions like farming and trade.
Do đó, đã nói “những người sống bằng công việc” (kammena saha jīvantāna), nghĩa là những người sống bằng cách làm các công việc như nông nghiệp, thương mại, v.v.
Gomaṇḍalehi saddhinti gogaṇena saha.
Together with herds of cattle means together with a group of cows.
Cùng với đàn bò (gomaṇḍalehi saddhiṃ) nghĩa là cùng với bầy bò.
Na tena vinā kasikammādīni uppajjanti, gorasasiddhiyā ceva kasanabhāravahanasiddhiyā ca kasikammaekaccavāṇijjakammādīni ijjhanti.
Without them, farming and other activities do not arise; for the success of dairy products, and for plowing and carrying burdens, farming and some trade activities are successful.
Không có chúng, các công việc như nông nghiệp không thể phát sinh. Các công việc như nông nghiệp và một số công việc thương mại được thành tựu nhờ sự thành công của sữa bò và việc kéo cày, chuyên chở.
Sattakāyassāti āhārupajīvino sattakāyassa kasito aññathā jīvikaṃ kappentassapi kasijīvitavuttiyā mūlakāraṇaṃ phalanipphattinimittattā tassa.
For the body of beings means for the body of beings that subsists on food; even for one who makes a living otherwise than by farming, farming is the root cause of his livelihood, as it is the means for the production of results.
Của thân chúng sanh (sattakāyassā) nghĩa là của thân chúng sanh sống nhờ thức ăn, ngay cả đối với những người kiếm sống bằng cách khác ngoài nông nghiệp, vì nông nghiệp là nguyên nhân gốc rễ của sinh kế và là nguyên nhân của sự thành tựu quả báo cho họ.
Iriyāpatho ca iriyanakiriyānaṃ pavattanupāyo.
Iriyāpatho is the means by which bodily postures and actions are performed.
Iriyāpatho (oai nghi) là phương cách vận hành của các hành động oai nghi.
‘‘Sītanti naṅgalasītakamma’’nti vadanti.
"Sīta" they say is "the action of the plow."
“Sīta” (lạnh) nghĩa là “công việc cày bừa bằng lưỡi cày”, họ nói vậy.
81. Raṇanti kandanti etehīti raṇā, rāgādayo.
They cry and lament with these, thus raṇā (causes of lamentation), meaning greed and so on.
81. Vì chúng sanh than khóc, rên rỉ bởi những điều này, nên chúng là raṇā (sự than khóc, phiền não), tức là tham ái, v.v.
Tehi abhibhūtatāya hi sattā nānappakāraṃ kandanti paridevanti.
For beings, being overcome by these, cry and lament in various ways.
Thật vậy, do bị chúng chế ngự, chúng sanh than khóc, rên rỉ đủ loại.
Te pana sabbaso natthi etesaṃ raṇāti araṇā.
But those for whom these raṇā are entirely absent are araṇā (without lamentation).
Nhưng những người mà chúng hoàn toàn không có, là araṇā (không phiền não).
Nikkilesā khīṇāsavā.
Nikkilesā are those whose defilements are eradicated (Arahants).
Nikkilesā (không phiền não) là khīṇāsavā (các vị A-la-hán).
Vusitavāsoti vusitabrahmacariyavāso.
Vusitavāso means having lived the holy life.
Vusitavāso (đã sống phạm hạnh) nghĩa là vusitabrahmacariyavāso (đã sống cuộc sống phạm hạnh).
Bhojissiyanti bhujissabhāvo.
Bhojissiya means the state of being free.
Bhojissiya (sự tự do) là bhujissabhāvo (trạng thái tự do).
Tenāha ‘‘adāsabhāvo’’ti.
Therefore it is said "the state of not being a slave."
Do đó, đã nói “adāsabhāvo” (không nô lệ).
Samaṇāti samitapāpasamaṇāti āha ‘‘khīṇāsavasamaṇā’’ti.
Samaṇā means recluses who have calmed evil; thus he says "Arahant recluses."
Samaṇā (sa-môn) là samitapāpasamaṇā (sa-môn đã dứt trừ tội lỗi), nên đã nói “khīṇāsavasamaṇā” (sa-môn đã diệt tận lậu hoặc).
Puthujjanakalyāṇakāle lokiyapariññāya, sekkhā pubbabhāge lokiyapariññāya, paccavekkhaṇe lokiyalokuttarāya pariññāya pariññeyyaṃ tebhūmakaṃ khandhapañcakaṃ parijānanti paricchijjanti.
Ordinary individuals during their wholesome period, by worldly full understanding; sekkhā (learners) in the initial stage, by worldly full understanding; in retrospection, by worldly and supra-worldly full understanding, fully comprehend the knowable five aggregates of the three realms.
Trong thời kỳ phàm phu thiện, bằng sự liễu tri thế gian; các bậc Hữu học (sekkhā), ở giai đoạn trước, bằng sự liễu tri thế gian; khi quán xét, bằng sự liễu tri thế gian và siêu thế, liễu tri (parijānanti) năm uẩn ba cõi cần được liễu tri (pariññeyyaṃ), tức là phân định rõ ràng.
Khīṇāsavā pana pariññātapariññeyyā honti.
Arahants, however, are those for whom the knowable has been fully understood.
Nhưng các vị A-la-hán thì đã liễu tri những gì cần liễu tri.
Tathā hi te sāmī hutvā paribhuñjanti.
Indeed, they consume as owners.
Thật vậy, các vị ấy là chủ nhân và thọ dụng.
Vandanti naṃ patiṭṭhitanti vuttaṃ, vandanīyabhāvo ca sīlasampannatāyāti āha ‘‘patiṭṭhitanti sīle patiṭṭhita’’nti.
It is said "they venerate him as established," and venerability comes from being endowed with sīla (virtue); thus he says "established means established in sīla."
Đã nói “kính lễ người đã an trú” (vandanti naṃ patiṭṭhita). Và sự đáng kính là do sự thành tựu giới hạnh, nên đã nói “patiṭṭhitanti sīle patiṭṭhita” (an trú nghĩa là an trú trong giới hạnh).
Idhāti imasmiṃ loke.
Here means in this world.
Idhā (ở đây) nghĩa là trong thế gian này.
Khattiyāti lakkhaṇavacananti āha ‘‘na kevalaṃ khattiyāvā’’tiādi.
Khattiyā is a characteristic expression; thus he says "not only khattiyas," and so on.
Khattiyā (sát đế lợi) là một cách nói mang tính biểu tượng, nên đã nói “không chỉ riêng sát đế lợi” (na kevalaṃ khattiyāvā), v.v.
82. Devassa putto devaputto.
82. The son of a deva is a devaputta (divine son).
82. Con trai của chư thiên là devaputto (thiên tử).
Devānaṃ janakajanetabbasambandhābhāvato kathamayaṃ devaputtoti vuccatīti āha ‘‘devānaṃ hī’’tiādi.
Since there is no generative relationship between devas, how is he called a devaputta? Thus he says "for devas," and so on.
Vì chư thiên không có mối quan hệ cha mẹ sinh ra, tại sao vị này được gọi là thiên tử? Đã nói “devānaṃ hī” (thật vậy, của chư thiên), v.v.
‘‘Apākaṭo aññataroti vuccatī’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ.
The statement "is called a certain unknown one" is generally true.
“Apākaṭo aññataroti vuccatī” (được gọi là một vị nào đó không rõ) câu này được nói theo nghĩa phổ biến.
Pākaṭopi hi katthaci ‘‘aññataro’’ti vuccati.
For even a known one is sometimes called "a certain one."
Thật vậy, ngay cả một người rõ ràng đôi khi cũng được gọi là “một vị nào đó”.
Heṭṭhā devatāsaṃyutte ‘‘apākaṭā aññatarā devatā’’ti vatvā idha ‘‘pākaṭo devaputto’’ti vuttaṃ.
Below, in the Devatāsaṃyutta, it says "a certain unknown deva," but here it says "a known devaputta."
Ở dưới, trong Devatāsaṃyutta, sau khi nói “apākaṭā aññatarā devatā” (một vị thiên nữ nào đó không rõ), ở đây lại nói “pākaṭo devaputto” (một thiên tử rõ ràng).
Tathā hissa kassapoti gottanāmaṃ gahitaṃ, tañca kho purimajātisiddhasamaññāvasena.
Indeed, his clan name, Kassapa, is taken, and that too, by a designation established in a previous birth.
Thật vậy, tên dòng họ của vị ấy là Kassapa đã được nêu ra, và điều đó là theo sự chỉ định đã có từ kiếp trước.
Anusāsanaṃ anusāso, taṃ anusāsaṃ.
Instruction is anusāso, that is anusāsaṃ.
Sự giáo huấn là anusāso, đó là anusāsaṃ (sự giáo huấn).
Bhikkhuniddesanti bhikkhusaddassa niddesaṃ.
Bhikkhuniddesa means the explanation of the word 'bhikkhu'.
Bhikkhuniddesa (sự giải thích về tỳ-khưu) nghĩa là sự giải thích về từ tỳ-khưu.
Bhikkhuovādanti bhikkhubhāvāvahaṃ ovādaṃ.
Bhikkhuovāda means instruction conducive to the state of being a bhikkhu.
Bhikkhuovāda (lời khuyên của tỳ-khưu) nghĩa là lời khuyên dẫn đến trạng thái tỳ-khưu.
Yadi pana na assosi, kathamayaṃ pañhaṃ kathesīti?
But if he did not hear, how did he state this problem?
Nhưng nếu vị ấy không nghe, làm sao vị ấy lại trình bày vấn đề này?
Aññato sutaṃ nissāya pañhaṃ kathesi, na pana bhagavato sammukhā sutabhāvena.
He spoke the question relying on what he heard from another, and not as having heard it directly from the Blessed One.
Vị ấy đã đặt câu hỏi dựa trên điều nghe từ người khác, chứ không phải do đã nghe trực tiếp từ Đức Thế Tôn.
Tesanti yathāvuttānaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ.
Tesaṃ (of them) means "of the three individuals mentioned as described."
Tesaṃ (của những vị ấy) là của ba hạng người đã được nói đến như trên.
‘‘Kathetukāmo cevā’’tiādinā hi catutthaṃ idha uddhaṭaṃ.
For it is by "Kathetukāmo cevā" and so on that the fourth* is introduced here.
Thật vậy, hạng người thứ tư được trích dẫn ở đây với câu “Kathetukāmo cevā” (và có ý muốn nói) v.v.
Tattha ādito tiṇṇaṃ bhagavā pañhaṃ bhāraṃ na karoti ekekaṅgavekallato ceva aṅgadvayavekallato ca, catutthassa pana ubhayaṅgapāripūrattā bhāraṃ karotīti āha ‘‘ayaṃ panā’’tiādi.
Among them, the Blessed One does not entrust the question to the first three due to the deficiency of one factor and the deficiency of two factors respectively; but to the fourth, due to the complete fulfillment of both factors, He does entrust it. Therefore, it is said, "ayaṃ panā" (but this one), and so on.
Trong số đó, Đức Thế Tôn không đặt gánh nặng câu hỏi cho ba hạng người đầu tiên vì họ thiếu một yếu tố hoặc thiếu cả hai yếu tố. Tuy nhiên, Ngài đặt gánh nặng cho hạng người thứ tư vì có đủ cả hai yếu tố. Do đó, Ngài nói “ayaṃ panā” (nhưng vị này) v.v.
Gāthāyaṃ ‘‘subhāsitassā’’ti upayogatthe sāmivacananti āha ‘‘subhāsitaṃ sikkheyyā’’ti.
In the verse, "subhāsitassā" is a genitive case in the sense of 'for the purpose of,' thus it is said, "one should learn subhāsita (well-spoken word)."
Trong bài kệ, “subhāsitassā” (của lời nói hay) là cách dùng sở hữu cách với nghĩa công dụng, do đó Ngài nói “subhāsitaṃ sikkheyyā” (nên học lời nói hay).
Catusaccādinissitaṃ buddhavacanaṃ sikkhanto catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ sikkhati nāmāti āha ‘‘catusaccanissitaṃ…pe… sikkheyyā’’ti.
One who learns the Buddha's words, which are based on the Four Noble Truths and so on, indeed learns the four kinds of wholesome verbal conduct. Therefore, it is said, "catusaccanissitaṃ…pe… sikkheyyā" (based on the Four Noble Truths… one should learn).
Khi học Phật ngôn liên quan đến Tứ Diệu Đế v.v., người ấy được gọi là học bốn loại thiện hạnh về lời nói. Do đó, Ngài nói “catusaccanissitaṃ…pe… sikkheyyā” (nên học điều liên quan đến Tứ Diệu Đế…v.v.).
Avadhāraṇena tappaṭipakkhaṃ paṭinivatteti.
By means of affirmation, it refutes the opposite of that.
Với sự xác định, Ngài loại bỏ điều đối nghịch với nó.
Upāsitabbanti āsevitabbaṃ bhāvetabbaṃ bahulīkātabbaṃ.
Upāsitabbaṃ means to be practiced, to be developed, to be made much of.
Upāsitabbaṃ (nên thực hành) là nên thực hành, nên tu tập, nên làm cho sung mãn.
Aṭṭhatiṃsabhedaṃ kammaṭṭhānanti idaṃ tassa vipassanāpadaṭṭhānataṃ hadaye ṭhapetvā vuttaṃ.
The phrase "aṭṭhatiṃsabhedaṃ kammaṭṭhānaṃ" (the meditation subject of thirty-eight kinds) was stated keeping in mind its position as a basis for insight.
Aṭṭhatiṃsabhedaṃ kammaṭṭhānaṃ (38 loại đề mục thiền) điều này được nói ra khi đặt trong lòng ý nghĩa rằng đó là nền tảng của tuệ quán.
Tathā hi vuttaṃ ‘‘dutiyapadena adhipaññāsikkhā kathitā’’ti.
Indeed, it is said, "by the second phrase, the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā) is taught."
Thật vậy, Ngài đã nói “dutiyapadena adhipaññāsikkhā kathitā” (với từ thứ hai, giới học cao được nói đến).
Ye pana ‘‘dutiyapadena adhicittasikkhā cittavūpasamena adhipaññāsikkhā’’ti paṭhanti, tesaṃ padena aṭṭhatiṃsappabhedakammaṭṭhānaṃ suddhasamathakammaṭṭhānasseva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
But for those who recite "by the second phrase, the training in higher consciousness (adhicittasikkhā) by means of mental tranquility, and the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā)", it should be understood that the phrase refers to the pure samatha-kammaṭṭhāna of thirty-eight kinds.
Còn những vị nào đọc là “dutiyapadena adhicittasikkhā cittavūpasamena adhipaññāsikkhā” (với từ thứ hai, tâm học cao do tâm lắng dịu, tuệ học cao), thì cần hiểu rằng với từ đó, đề mục thiền 38 loại chỉ được hiểu là đề mục thiền chỉ thuần túy.
Yadi evaṃ ‘‘aṭṭhasamāpattivasenā’’ti idaṃ kathanti?
If that is the case, how is "by means of the eight attainments" explained?
Nếu vậy, “aṭṭhasamāpattivasenā” (do tám thiền chứng) điều này nói về cái gì?
‘‘Taṃ vipassanādhiṭṭhānānaṃ samāpattīnaṃ vasena kathita’’nti vadanti.
They say, "That is explained by means of the attainments that are the basis of insight."
Họ nói rằng “Taṃ vipassanādhiṭṭhānānaṃ samāpattīnaṃ vasena kathitaṃ” (điều đó được nói đến dựa trên các thiền chứng là nền tảng của tuệ quán).
Evañca katvā ‘‘dutiyapadena adhipaññāsikkhā’’ti idaṃ vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
And by doing so, the statement "by the second phrase, the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā)" is justified.
Và khi làm như vậy, lời nói “dutiyapadena adhipaññāsikkhā” (với từ thứ hai, tuệ học cao) này được chứng minh là đúng.
Sikkhanaṃ nāma āsevananti āha ‘‘bhāveyyāti attho’’ti.
Learning means practice, thus it is said, "bhāveyyāti attho" (the meaning is 'one should develop').
Học tập có nghĩa là thực hành, do đó Ngài nói “bhāveyyāti attho” (có nghĩa là nên tu tập).
Upāsananti payirupāsanaṃ.
Upāsanaṃ means waiting upon, serving.
Upāsanaṃ (sự thực hành) là sự gần gũi.
Tañca kho assutapariyāpuṇanakammaṭṭhānuggahādivasena dassento ‘‘tampī’’tiādimāha.
And showing that also by way of learning what has not been heard, taking up meditation subjects, and so on, he says "tampī" (that also), and so on.
Và để chỉ ra điều đó theo cách chưa từng nghe, học hỏi, tiếp thu đề mục thiền v.v., Ngài nói “tampī” (điều đó cũng) v.v.
Adhisīlasikkhā kathitā lakkhaṇahāranayena.
The training in higher morality (adhisīlasikkhā) is taught by way of the method of characteristics.
Adhisīlasikkhā kathitā (giới học cao được nói đến) theo cách thức của đặc tính.
Vacīsucaritassa hi sīlasabhāvattā taggahaṇeneva tadekalakkhaṇaṃ kāyasucaritampi itarampi gahitamevāti.
For since wholesome verbal conduct is of the nature of morality, by its inclusion, wholesome bodily conduct, which has that single characteristic, and the other, are also included.
Thật vậy, vì thiện hạnh về lời nói có bản chất là giới, nên khi nắm giữ nó, thiện hạnh về thân và các thiện hạnh khác có cùng đặc tính cũng được nắm giữ.
Ettha ca adhisīlasikkhāya cittaviveko, adhipaññāsikkhāya upadhiviveko, adhicittasikkhāya kāyaviveko kathito, kāyaviveko pana sarūpeneva pāḷiyaṃ gahitoti tividhassapi vivekassa pakāsitattaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, mental seclusion is taught by the training in higher morality (adhisīlasikkhā), seclusion from defilements (upadhiviveka) by the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā), and bodily seclusion (kāyaviveka) by the training in higher consciousness (adhicittasikkhā); but bodily seclusion is included in the Pāli text itself. Thus, it should be understood that all three kinds of seclusion are revealed.
Và ở đây, sự ly dục về tâm được nói đến bởi giới học cao, sự ly dục về phiền não được nói đến bởi tuệ học cao, sự ly dục về thân được nói đến bởi tâm học cao. Tuy nhiên, sự ly dục về thân được nắm giữ trong kinh điển theo đúng bản chất của nó, do đó cần hiểu rằng cả ba loại ly dục đều được tuyên bố.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily comprehensible.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
83. Dvīhi jhānehīti ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānalakkhaṇehi dvīhi jhānehi.
83. Dvīhi jhānehi (by two jhānas) means by the two jhānas, that is, the jhāna of the object (ārammaṇa) and the jhāna of characteristics (lakkhaṇa-upanijjhāna).
83. Dvīhi jhānehi (bằng hai thiền) là bằng hai thiền: thiền đối tượng và thiền đặc tính quán sát.
Kammaṭṭhānavimuttiyāti kammaṭṭhānānuyogaladdhāya vimuttiyā.
Kammaṭṭhāna-vimuttiyā means by liberation attained through the practice of meditation.
Kammaṭṭhānavimuttiyā (bằng sự giải thoát của đề mục thiền) là bằng sự giải thoát đạt được nhờ sự tinh tấn trong đề mục thiền.
Tena tadaṅgavikkhambhanavimuttiyo vadati.
Thereby he speaks of liberation by way of suppression (tadaṅgavikkhambhana-vimutti) and liberation by way of eradication (samuccheda-vimutti).
Do đó, Ngài nói về sự giải thoát tạm thời và sự giải thoát bằng cách trấn áp.
Satthusāsanassa hadayattā abbhantarattā hadayassa mānasassa, anupattiṃ paṭilābhamānasaṃ.
Because it is the heart and inner core of the Teacher's dispensation, hadayassa (of the heart) means "of the mind"; anupattiṃ (the non-attainment) refers to the desire for attainment.
Vì là cốt lõi, là phần bên trong của giáo pháp của Bậc Đạo Sư, hadayassa (của trái tim) là của tâm ý, anupattiṃ (sự không đạt được) là tâm không đạt được.
Taṃ pana atthato aññā evāti āha ‘‘arahatta’’nti.
But that is in essence aññā (knowledge), thus it is said, "arahatta" (arahantship).
Thật ra, điều đó theo nghĩa là sự giác ngộ, do đó Ngài nói “arahatta” (A-la-hán).
Taṃ pattukāmena ekantato vajjetabbataṇhādiṭṭhīnaṃ bhāve tassa anijjhanato, tadabhāve ijjhanato ca te uppādanavasena yadaggena nissito, tadaggena panāyampi tehi nissito nāma hotīti āha ‘‘anissito’’tiādi.
Because it is not obtained when craving, views, and so on, which must be absolutely avoided by one who wishes to attain that*, are present, and it is obtained when they are absent, if one is attached to them in the sense of producing them, then one is also attached to them to the highest degree. Therefore, it is said, "anissito" (unattached), and so on.
Vị nào muốn đạt được A-la-hán, phải nhất định từ bỏ tham ái và tà kiến. Bởi vì khi có chúng thì không thành tựu, khi không có chúng thì thành tựu. Do đó, khi tạo ra chúng, vị ấy nương tựa vào điều gì là tối thượng, thì với điều tối thượng đó, vị ấy được gọi là không nương tựa vào chúng. Do đó, Ngài nói “anissito” (không nương tựa) v.v.
Arahattaṃ ānisaṃsitabbaṭṭhena ānisaṃsaṃ etassāti arahattānisaṃso.
Arahattānisaṃso (the advantage of arahantship) means that arahantship is an advantage in the sense that it is to be extolled.
A-la-hán là điều đáng được ca ngợi, do đó arahattānisaṃso (lợi ích của A-la-hán) là điều có lợi ích này.
Arahattaṃ pattukāmassa pubbabhāgapaṭipadā icchitabbā.
One who wishes to attain arahantship should desire the preparatory practice.
Người muốn đạt A-la-hán cần phải mong muốn con đường thực hành ban đầu.
Tattha ca sabbapaṭhamo kammaṭṭhānaattānuyogo, so idha na gahitoti āha ‘‘tantidhammo pubbabhāgo’’ti.
And among these, the very first is the application to meditation, which is not included here, thus it is said, "tantidhammo pubbabhāgo" (the textual doctrine is the preparatory part).
Trong đó, điều đầu tiên là sự tinh tấn trong đề mục thiền, điều này không được nắm giữ ở đây. Do đó, Ngài nói “tantidhammo pubbabhāgo” (pháp giáo lý là phần ban đầu).
Tattha tantidhammoti pariyattidhammo.
Here, tantidhammo means the textual doctrine (pariyatti-dhamma).
Trong đó, tantidhammo là pháp học.
86. Tena kāraṇenāti tena padhānena kāraṇabhūtena, padhānakaraṇanimittanti attho.
86. Tena kāraṇenā means by that primary reason; the meaning is "by means of the primary cause and condition."
86. Tena kāraṇenā (bởi nguyên nhân đó) là bởi nguyên nhân chính đó, có nghĩa là bởi nguyên nhân chính, bởi lý do chính.
Yaṃ kiñci khuddakampi mahantampi hīnampi paṇītampi bhavaṃ.
Yaṃ kiñci means any existence, whether small or great, inferior or superior.
Yaṃ kiñci (bất cứ điều gì) dù nhỏ hay lớn, thấp kém hay cao thượng, bhavaṃ (sự hữu).
Āyatapaggahoti dīgharattassa vīriyārambho.
Āyatapaggaho means the long-term initiation of effort.
Āyatapaggaho (sự tinh tấn lâu dài) là sự bắt đầu tinh tấn trong thời gian dài.
Kiccavosānanti kiccaniṭṭhānaṃ.
Kiccavosānaṃ means the completion of the task.
Kiccavosānaṃ (sự hoàn thành công việc) là sự kết thúc công việc.
Tathevāti yathā arahattuppattito pubbe, tato pacchāpi tatheva ‘‘buddhipaggaho’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ karotūti kuppadhammaṃ viya maññamāno vadati.
Tathevā (just so) means just as before the attainment of arahantship, so too afterwards, he speaks as if considering "effort is the grasp of wisdom" as something prone to decline, saying "may one strengthen effort."
Tathevā (cũng vậy) là như trước khi đạt được quả A-la-hán, sau đó cũng vậy, Ngài nói “buddhipaggaho” (sự tinh tấn của trí tuệ) như thể coi đó là một điều dễ bị suy yếu.
Diṭṭhadhammasukhavihārādiatthaṃ pana vīriyakaraṇaṃ icchitabbameva.
However, making effort for the sake of pleasant abiding in this very life and so on is indeed desirable.
Tuy nhiên, sự tinh tấn để đạt được sự an lạc trong hiện tại v.v. là điều đáng mong muốn.
Asaṃkiṇṇāti avomissā evaṃ aññattha anāgatattā.
Asaṃkiṇṇā (unmixed) means unmixed, being not found elsewhere.
Asaṃkiṇṇā (không pha trộn) là không pha trộn, vì không xuất hiện ở nơi khác.
Tenāha ‘‘bhagavatā hī’’tiādi.
Therefore, he says, "bhagavatā hī" (for the Blessed One), and so on.
Do đó, Ngài nói “bhagavatā hī” (thật vậy, bởi Đức Thế Tôn) v.v.
Yadi evaṃ idheva kasmā etaṃ vuttanti āha ‘‘idha panā’’tiādi.
If that is the case, why is it stated only here? He says, "idha panā" (but here), and so on.
Nếu vậy, tại sao điều này lại được nói ở đây? Ngài nói “idha panā” (nhưng ở đây) v.v.
Patiṭṭhanti nadī nāma anavaṭṭhitatīrā, tattha patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ.
Patiṭṭhaṃ means a stable place on a river, which by nature has unstable banks.
Patiṭṭhaṃ (nơi nương tựa) là một con sông có bờ không ổn định, nơi đó là chỗ để nương tựa.
87. Pubbayogāvacaroti pubbe yogāvacaro purimattabhāve bhāvanamanuyutto.
87. Pubbayogāvacaro means a former meditator, one who practiced meditation in a previous existence.
87. Pubbayogāvacaro (người tu tập trước đây) là người đã tu tập trước đây, đã tinh tấn tu tập trong kiếp trước.
Ayaṃ kira kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvāva bahūni vassasahassāni samaṇadhammaṃ akāsi, na pana visesaṃ nibbattesi.
It is said that he, having gone forth into the Dispensation of Kassapa Buddha, practiced the ascetic life for many thousands of years, but did not achieve any special distinction.
Vị ấy đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa và đã thực hành pháp Sa-môn trong nhiều ngàn năm, nhưng không đạt được sự đặc biệt nào.
Tamatthaṃ kāraṇena saddhiṃ dassetuṃ ‘‘bahalakilesatāyā’’tiādi vuttaṃ.
To show that meaning along with the reason, "bahalakilesatāyā" (due to abundant defilements), and so on, is stated.
Để chỉ ra ý nghĩa đó cùng với nguyên nhân, Ngài nói “bahalakilesatāyā” (do nhiều phiền não) v.v.
Ekantaparisuddhassāti yathā visesāvaho hoti, evaṃ ekantena parisuddhassa sabbaso anupakkiliṭṭhassa.
Ekantaparisuddhassā (of one who is absolutely pure) means of one who is absolutely pure, entirely unblemished, in such a way as to bring about special distinction.
Ekantaparisuddhassā (của sự hoàn toàn thanh tịnh) là của sự hoàn toàn thanh tịnh, không bị ô nhiễm chút nào, để đạt được sự đặc biệt.
Sīlena samāhitāti yathā sīlaṃ uparūpari visesāvahaṃ nibbedhabhāgiyañca hoti, evaṃ sammadeva āhitacittā suṭṭhu sampannacittā.
Sīlena samāhitā (composed in morality) means with their minds perfectly established, well-endowed with mind, in such a way that morality becomes increasingly distinguished and conducive to penetration.
Sīlena samāhitā (tâm định với giới) là tâm được đặt đúng đắn, tâm được thành tựu tốt đẹp, để giới ngày càng trở nên đặc biệt và dẫn đến sự xuyên thấu.
Tathābhūtā tena samannāgatā hontīti āha ‘‘samupetā’’ti.
Such beings are endowed with that; thus it is said, "samupetā" (endowed).
Những vị như vậy được trang bị điều đó, do đó Ngài nói “samupetā” (được trang bị).
Patiṭṭhitasabhāvāti sekkhattā eva yathādhigatadhammena niccalabhāvena adhiṭṭhitasabhāvā.
Patiṭṭhitasabhāvā (of a nature to be established) means of a nature to be firmly established by the dhamma attained, due to being a sekha (one in training).
Patiṭṭhitasabhāvā (bản chất đã được thiết lập) là bản chất đã được an định vững chắc bởi pháp đã chứng đắc, do là bậc hữu học.
Mayā tuṭṭhiyā gahitāya devaputto ‘‘dullabhā tuṭṭhī’’ti vakkhatīti bhagavā ‘‘tuṭṭhi hoti sukhāvahā’’ti avocāti āha ‘‘upari pañhasamuṭṭhāpanattha’’nti.
The devaputta will say "contentment is rare" when I have taken contentment. Thus the Blessed One said "contentment brings happiness," in order to raise a question later, therefore it is said, "upari pañhasamuṭṭhāpanatthaṃ" (for the purpose of raising a question later).
Vị thiên tử sẽ nói “sự hoan hỷ khó đạt được” khi ta hoan hỷ. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói “tuṭṭhi hoti sukhāvahā” (sự hoan hỷ mang lại an lạc). Ngài nói “upari pañhasamuṭṭhāpanattha” (để nêu lên câu hỏi ở trên).
Pabbajito rukkhamūliko abbhokāsiko vā anagāriyupeto nāma hoti, senāsane pana vasanto kathanti āha ‘‘sattabhūmike’’tiādi.
A renunciant living at the foot of a tree or in the open air is said to be without a home, but how about one dwelling in a lodging? Thus he says, "sattabhūmike" (on the seven grounds), and so on.
Người xuất gia sống dưới gốc cây hoặc ngoài trời được gọi là người không gia đình. Nhưng khi sống trong trú xứ thì sao? Ngài nói “sattabhūmike” (trên bảy cảnh giới) v.v.
Catupaccayasantosoti bhāvanābhiyogasiddho catūsu paccayesu santoso.
Catupaccayasantoso (contentment with the four requisites) means contentment with the four requisites, attained through devoted practice of meditation.
Catupaccayasantoso (sự hài lòng với bốn vật dụng) là sự hài lòng với bốn vật dụng đạt được nhờ sự tinh tấn tu tập.
Tena cittavūpasamena tuṭṭhi laddhāti dasseti.
Thereby he shows that contentment is gained through mental tranquility.
Do đó, Ngài chỉ ra rằng sự hoan hỷ đạt được nhờ sự lắng dịu của tâm.
Cittavūpasamabhāvanāyāti cittakilesānaṃ vūpasamakarabhāvanāya, manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ nibbisevanabhāvakaraṇena savisesaṃ cittassa vūpasamakarabhāvanāya rato manoti yojanā.
Cittavūpasamabhāvanāyā means for the development that causes the calming of mental defilements, or the mind takes delight in the development that causes the special calming of the mind by making the six sense faculties, with the mind as the sixth, not engaging in their objects; this is the connection.
Cittavūpasamabhāvanāyā (sự tu tập làm lắng dịu tâm) nghĩa là sự tu tập làm lắng dịu các phiền não của tâm, sự tu tập làm cho tâm lắng dịu một cách đặc biệt bằng cách làm cho sáu căn không còn bám víu vào đối tượng; đây là cách ghép nghĩa “tâm hoan hỷ trong sự tu tập làm lắng dịu tâm”.
Ettha ca indriyūpasamena cittasamādhānaṃ paripuṇṇaṃ hoti indriyabhāvanāya cittasamādhānassa akārakānaṃ dūrīkaraṇato.
And here, by the calming of the faculties, mental concentration becomes complete, because the things that hinder mental concentration are removed through the development of the faculties.
Ở đây, với sự lắng dịu các căn, định tâm trở nên viên mãn vì những yếu tố không giúp ích cho định tâm được loại bỏ thông qua sự tu tập các căn.
Adhicittasamādhānena catupaccayasantoso savisesaṃ parisuddho paripuṇṇo ca hoti paccayānaṃ alābhalābhesu pariccāgasabhāvato.
By higher mental concentration, contentment with the four requisites becomes specially purified and complete, due to the nature of relinquishing gain and loss of requisites.
Với sự định tâm cao thượng (adhicitta-samādhāna), sự tri túc với bốn vật dụng trở nên đặc biệt thanh tịnh và viên mãn, vì có bản chất xả bỏ trong việc được hay không được các vật dụng.
Vuttanayena pana santuṭṭhassa yathāsamādinnaṃ sīlaṃ visujjhati pāripūriñca upagacchati, tathābhūto catusaccakammaṭṭhāne yutto maggapaṭipāṭiyā sabbaso kilese samucchindanto nibbānadiṭṭho hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘ye rattindiva’’ntiādinā.
Moreover, by the method stated, for one who is contented, the morality that has been undertaken is purified and reaches perfection; such a person, being engaged in the meditation subject of the Four Noble Truths, eradicating defilements completely through the path-sequence, becomes one who has seen Nibbāna. This meaning is shown by “ye rattindiva” and so forth.
Hơn nữa, theo cách đã nói, giới hạnh của người tri túc, như đã thọ trì, trở nên thanh tịnh và đạt đến sự viên mãn. Người như vậy, khi được đặt vào đề mục Tứ Thánh Đế, sẽ đoạn trừ hoàn toàn các phiền não theo lộ trình đạo và chứng ngộ Nibbāna. Ý nghĩa này được trình bày bằng câu ‘‘ye rattindiva’’ (những ai ngày đêm) v.v.
Kiṃ na gacchissanti?
Will they not go?
Họ sẽ không đi sao?
Gamissantevāti ariyamaggabhāvanaṃ pahāya sammāpaṭipattiyā dukkarabhāvaṃ sandhāya sāsaṅkaṃ vadati.
They will certainly go. This is said with hesitation, referring to the difficulty of right practice, abandoning the development of the noble path.
Họ chắc chắn sẽ đi. Câu này được nói với sự hoài nghi, ám chỉ sự khó khăn của chánh hạnh, bỏ qua sự tu tập Thánh Đạo.
Tenāha ‘‘ayaṃ pana duggamo bhagavā visamo maggo’’ti.
Therefore, it is said: “this path, Blessed One, is difficult to traverse, uneven.”
Vì thế, Ngài nói: ‘‘Bạch Thế Tôn, con đường này thật khó đi, thật hiểm trở’’.
Tattha keci ‘‘ayaṃ panāti devaputto.
In this regard, some say, “‘this one’ refers to the deva, the deity.
Ở đây, một số người nói: “ Ayaṃ pana (nhưng đây) là vị thiên tử. Vị ấy nghe lời Thế Tôn nói ‘các bậc Thánh đi’ rồi nói ‘Bạch Thế Tôn, con đường này khó đi’ v.v.”, điều đó không hợp lý.
So hi bhagavato ‘ariyā gacchantī’ti vacanaṃ sutvā ‘duggamo bhagavā’tiādimāhā’’ti vadanti, taṃ na yujjati.
For, having heard the Blessed One’s words, ‘the Noble Ones go,’ he then said, ‘difficult to traverse, Blessed One,’ and so forth.” That is not proper.
.
Yasmā ‘‘saccameta’’nti evamādipi tasseva vevacanaṃ katvā dassitaṃ, tasmā ‘‘yena maggena ariyā gacchantī’’ti tumhehi vuttaṃ, ayaṃ pana ‘‘duggamo bhagavā visamo maggo’’ti āha devaputto.
Because it is shown that “it is true” and so forth are also his own words, therefore, the deva said, “the path by which the Noble Ones go, as you have stated, this is indeed, Blessed One, a difficult and uneven path.”
Vì ‘‘Saccametaṃ’’ (Điều này là sự thật) v.v. cũng được trình bày như một lời nói của chính vị ấy, do đó, vị thiên tử nói: “Con đường mà các bậc Thánh đi, như Ngài đã nói, nhưng con đường này ‘Bạch Thế Tôn, thật khó đi, thật hiểm trở’”.
Ariyamaggo kāmaṃ kadāci atidukkhā paṭipadātipi vuccati, tañca kho pubbabhāgapaṭipadāvasena, ayaṃ pana atīva sugamo sabbakilesaduggavivajjanato kāyaduccaritādivisamassa rāgādivisamassa ca dūrīkaraṇato na visamo.
The noble path is sometimes indeed called a path of extremely difficult practice, but that is in terms of the preliminary practice. This path, however, is extremely easy to traverse, as it avoids all difficult fortresses of defilements, and it is not uneven because it removes the unevenness of misconduct by body and so forth, and the unevenness of greed and so forth.
Thánh Đạo đôi khi được gọi là con đường thực hành rất khổ hạnh, nhưng đó là theo nghĩa của con đường thực hành thuộc giai đoạn sơ khởi. Còn con đường này thì cực kỳ dễ đi, vì tránh xa mọi hiểm trở của phiền não, và không hiểm trở vì loại bỏ sự bất bình đẳng của thân ác hạnh v.v. và sự bất bình đẳng của tham ái v.v.
Tenāha ‘‘pubbabhāgapaṭipadāyā’’tiādi.
Therefore, it is said: “pubbabhāgapaṭipadāyā” and so forth.
Vì thế, Ngài nói ‘‘pubbabhāgapaṭipadāyā’’ (đối với con đường thực hành thuộc giai đoạn sơ khởi) v.v.
Assāti ariyamaggassa.
Assā means of the noble path.
Assā (của nó) nghĩa là của Thánh Đạo.
Ariyamaggassa hi adhisīlasikkhādīnaṃ paribundhitabbabhāgena bahū parissayā hontīti.
For the noble path, there are many dangers in terms of needing to cultivate the training in higher morality and so forth.
Thật vậy, đối với Thánh Đạo, có nhiều chướng ngại do sự cần thiết phải trau dồi các học giới như giới học (adhisīlasikkhā) v.v.
Evaṃ vuttoti ‘‘duggamo visamo’’ti ca evaṃ vutto.
Evaṃ vutto means thus spoken, as “difficult to traverse, uneven.”
Evaṃ vutto (được nói như vậy) nghĩa là được nói là ‘‘khó đi và hiểm trở’’ như vậy.
Avaṃsirāti anuṭṭhahanena adhobhūtauttamaṅgā.
Avaṃsirā means with heads bowed down, with the best part brought low by not rising.
Avaṃsirā (cúi đầu) nghĩa là đỉnh đầu cúi xuống do không đứng dậy.
Kusalaṅgesu hi sammādiṭṭhi uttamaṅgā sabbaseṭṭhattā, tañca anariyā patanti na uṭṭhahanti micchāpaṭipajjanato.
Among the wholesome factors, right view is the best, being superior to all. And the ignoble ones fall with it, they do not rise, because they practice wrongly.
Trong các chi phần thiện, chánh kiến là đỉnh đầu, là tối thượng vì là tốt nhất trong tất cả, nhưng những người không phải bậc Thánh thì sa đọa, không đứng dậy được vì thực hành sai lầm.
Tenāha ‘‘ñāṇasirenā’’tiādi.
Therefore, it is said: “ñāṇasirenā” and so forth.
Vì thế, Ngài nói ‘‘ñāṇasirenā’’ (với đỉnh đầu là trí tuệ) v.v.
Anariyamaggeti micchāmagge.
Anariyamagge means on the wrong path.
Anariyamagge (trên con đường không phải Thánh) nghĩa là trên tà đạo.
Tenāha ‘‘visame magge’’ti.
Therefore, it is said: “visame magge”.
Vì thế, Ngài nói ‘‘visame magge’’ (trên con đường hiểm trở).
Taṃ magganato anariyā ariyānaṃ maggato apāpuṇanena pariccattā hutvā apāye sakalavaṭṭadukkhe ca patanti.
By following that path, the ignoble ones fall into the lower realms and into all the suffering of saṃsāra, being forsaken by not reaching the path of the Noble Ones.
Do đi trên con đường đó, những người không phải bậc Thánh, đã từ bỏ con đường của các bậc Thánh bằng cách không đạt được nó, sẽ sa đọa vào các cõi khổ và toàn bộ khổ đau của luân hồi.
Svevāti svāyaṃ anariyehi kadācipi gantuṃ asakkuṇeyyo maggo ariyānaṃ visuddhasattānaṃ sabbaso samadhigamena samo hoti.
Svevā means that very path, which can never be traversed by the ignoble, becomes even for the pure beings, the Noble Ones, by complete attainment.
Svevā (chính con đường đó) nghĩa là con đường mà những người không phải bậc Thánh không bao giờ có thể đi được, đối với các bậc Thánh, những chúng sinh thanh tịnh, bằng sự chứng đắc hoàn toàn, trở nên bằng phẳng (samo hoti).
Kāyavisamādīhi samannāgatattā visame sattakāye tesaṃ sabbasova pahānena sabbattha samāyeva.
Being endowed with the unevenness of body and so forth, for them, in the uneven heap of beings, by completely abandoning all such unevenness, they are always even in every way.
Trong thân chúng sinh hiểm trở (visame sattakāye) do được cấu tạo bởi sự bất bình đẳng của thân v.v., đối với họ, bằng cách loại bỏ hoàn toàn tất cả những điều đó, mọi thứ đều bằng phẳng (samāyeva).
88. Sambādheti sampīḷitataṇhākilesādinā sauppīḷatāya paramasambādhe.
88. Sambādhe means in the greatest crowding, extremely oppressed by the crowding of craving and defilements and so forth.
88. Sambādhe (trong sự chật hẹp) nghĩa là trong sự cực kỳ chật hẹp do bị chèn ép bởi tham ái, phiền não v.v.
Ativiya saṅkāraṭṭhānabhūto hi nīvaraṇasambādho adhippeto.
Indeed, the crowding of hindrances is intended as a very filthy place.
Ở đây, sự chật hẹp của các triền cái được ám chỉ là một nơi cực kỳ bẩn thỉu.
So hi duggahano tasmiṃ asati kāmaguṇasambādho anavasaro eva seyyathāpi mahākassapādīnaṃ.
For it is difficult to grasp; when it is absent, the crowding of sensual pleasures is irrelevant, just as for Mahākassapa and others.
Thật vậy, nó khó vượt qua; nếu không có nó, sự chật hẹp của các dục lạc sẽ không có cơ hội, giống như trường hợp của Đại Ca-diếp v.v.
Okāsanti jhānassetaṃ nāmaṃ nīvaraṇasambādhābhāvato.
Okāsa is a name for jhāna, due to the absence of the crowding of hindrances.
Okāsaṃ (không gian) đây là tên gọi của thiền định do không có sự chật hẹp của các triền cái.
Asambādhabhāvena hi jhānaṃ idha ‘‘okāso’’ti vuttaṃ, tañca kho accantāsambādhaṭṭhānatāya vipassanāpādakatāya.
Indeed, jhāna is here called “okāsa” due to its nature of being uncrowded, and that, too, because of its nature as a place of absolute uncrowdedness and its basis for insight.
Thật vậy, thiền định ở đây được gọi là ‘‘okāsa’’ (không gian) vì không có sự chật hẹp, và đó là vì nó là nơi hoàn toàn không có sự chật hẹp, và vì nó là nền tảng cho thiền quán.
Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘avindī’’tiādi vuttaṃ.
Thus, in the Pāli, “avindī” and so forth are stated.
Thật vậy, trong kinh điển đã nói ‘‘avindī’’ (đã tìm thấy) v.v.
Tattha avindīti vindi paṭilabhi.
There, avindī means found, attained.
Ở đây, avindī (đã tìm thấy) nghĩa là đã tìm thấy, đã đạt được.
Bhūrimedhasoti mahāpañño, sapaññoti attho.
Bhūrimedhaso means one of great wisdom, meaning a wise person.
Bhūrimedhaso (người có trí tuệ rộng lớn) nghĩa là người có trí tuệ lớn, người có trí tuệ.
Abujjhīti bujjhi paṭivijjhi.
Abujjhī means understood, penetrated.
Abujjhī (đã giác ngộ) nghĩa là đã giác ngộ, đã thấu hiểu.
Paṭilīno hutvā seṭṭho, paṭilīnānaṃ vā seṭṭhoti paṭilīnaseṭṭho.
Being retired, one who is excellent, or the excellent among those who are retired; thus, paṭilīnaseṭṭho.
Là bậc tối thượng khi ẩn mình, hoặc là bậc tối thượng trong số những người ẩn mình, nên gọi là paṭilīnaseṭṭho (bậc tối thượng ẩn mình).
Mānussayavasena unnatabhāvato paṭilīno nāma pahīnamāno.
Due to being elevated in the human sense, paṭilīno means one whose conceit is abandoned.
Do sự cao thượng theo cách con người, paṭilīno (ẩn mình) nghĩa là người đã từ bỏ kiêu mạn.
Paṭilabhiṃsūti kāmaguṇasambādhepi ‘‘ime kāmaguṇā mādisānaṃ kiṃ karissantī’’ti?
Paṭilabhiṃsu means, even in the crowding of sensual pleasures, thinking, “What can these sensual pleasures do to people like us?”
Paṭilabhiṃsū (họ đã đạt được) nghĩa là ngay cả trong sự chật hẹp của các dục lạc, họ tự hỏi: “Những dục lạc này có thể làm gì đối với những người như chúng ta?”
Te abhibhuyya nibbānappattiyā sammāsatiṃ paṭilabhiṃsu.
They overcame them and attained right mindfulness for the attainment of Nibbāna.
Họ đã vượt qua chúng và đạt được chánh niệm để chứng đắc Nibbāna.
Tena sampayuttena lokuttarasamādhināpi suṭṭhu samāhitā.
And they were well concentrated with that associated supramundane concentration.
Và họ cũng đã định tâm tốt đẹp với thiền định siêu thế (lokuttara-samādhi) liên quan đến điều đó.
Ayaṃ kira devaputto ito purimavāre attabhāve paṭhamajjhānalābhī hutvā tato cavitvā brahmakāyikāsu nibbattitvā tattha jhānasukhaṃ anubhavitvā tato cuto idāni kāmabhave nibbatto, tasmā taṃ jhānaṃ sambhāvento ‘‘tādisassa nāma jhānasukhassa lābhī bhagavā’’ti tena guṇena bhagavantaṃ abhitthavanto ‘‘sambādhe vatā’’ti gāthaṃ abhāsi.
It is said that this deva, in a previous existence, attained the first jhāna, and having passed away from there, was reborn among the Brahmā deities, where he experienced the bliss of jhāna. Having passed away from there, he is now reborn in the sensual realm. Therefore, recollecting that jhāna, praising the Blessed One for that quality, thinking, “The Blessed One is indeed one who attained such jhānic bliss,” he spoke the verse “sambādhe vatā”.
Vị thiên tử này, trong kiếp trước, đã đạt được sơ thiền, sau đó tái sinh vào cõi Phạm thiên, ở đó hưởng thụ lạc thiền, rồi từ đó tái sinh vào cõi dục giới hiện tại. Vì vậy, vị ấy tán thán thiền định đó, ca ngợi Thế Tôn bằng phẩm chất đó, rằng “Thế Tôn là người đã đạt được lạc thiền như vậy!”, và đã nói lên bài kệ ‘‘sambādhe vatā’’ (Ôi, trong sự chật hẹp).
Athassa bhagavā yathā nāma aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājaṃ upādāya sāsapo na kiñci hoti, evaṃ anantāparimeyyabuddhaguṇe upādāya rūpāvacarapaṭhamajjhānaṃ na kiñci hotīti dassento ‘‘ye sati’’ntiādinā anuttaraguṇādhigamaṃ pavedesi.
Then, the Blessed One, showing that just as a mustard seed is nothing compared to Mount Sineru, which is a hundred thousand leagues high and eighty-eight thousand leagues in circumference, so too, the first rūpāvacara jhāna is nothing compared to the infinite and immeasurable qualities of a Buddha, proclaimed the attainment of unsurpassed qualities with “ye sati” and so forth.
Sau đó, Thế Tôn, để chỉ ra rằng sơ thiền sắc giới không là gì so với vô lượng công đức của chư Phật, giống như hạt cải không là gì so với núi Sineru cao hàng trăm ngàn dojana, đã tuyên bố sự chứng đắc những công đức vô thượng bằng câu ‘‘ye sati’’ (những ai có niệm) v.v.
Tattha satinti vipassanāsatiyā saddhiṃ ariyamaggasatiṃ.
There, sati means noble path mindfulness together with insight mindfulness.
Ở đây, satiṃ (niệm) nghĩa là niệm Thánh Đạo cùng với niệm thiền quán (vipassanā-sati).
Susamāhitāti lokiyasamādhinā ceva lokuttarasamādhinā ca suṭṭhu samāhitā.
Susamāhitā means well concentrated by both mundane concentration and supramundane concentration.
Susamāhitā (đã định tâm tốt đẹp) nghĩa là đã định tâm tốt đẹp bằng cả định thế gian (lokiya-samādhi) và định siêu thế (lokuttara-samādhi).
Te hi accantaṃ susamāhitā, na jhānamattalābhino akuppadhammattā.
For they are extremely well concentrated, not merely attainers of jhāna, because their attainment is unshakeable.
Thật vậy, họ đã định tâm cực kỳ tốt đẹp, không chỉ là những người đạt được thiền định, vì họ có pháp bất động (akuppadhamma).
Keci ‘‘kammante susamāhitā’’ti pāṭhaṃ vatvā ‘‘maggasamāhitā’’ti atthaṃ vadanti.
Some, stating the reading “kammante susamāhitā,” interpret it as “concentrated on the path.”
Một số người đọc là ‘‘kammante susamāhitā’’ (đã định tâm tốt đẹp trong các hành động) và giải thích nghĩa là ‘‘maggasamāhitā’’ (đã định tâm trên đạo).
89. Atītajātiyaṃ sayaṃkāravasena tāya diṭṭhiyā uppāditattā pubbe titthakaro.
89. Pubbe titthakaro means a former sect-founder, because he himself, in a past existence, gave rise to that view.
89. Pubbe titthakaro (trước đây là một vị giáo chủ) là do tự mình tạo ra quan điểm đó trong kiếp quá khứ.
Tenāha ‘‘diṭṭhi uppādetvā’’ti.
Therefore, it is said: “diṭṭhi uppādetvā” (having given rise to a view).
Vì thế, Ngài nói ‘‘diṭṭhi uppādetvā’’ (sau khi tạo ra quan điểm).
Apare āhu ‘‘ayaṃ me satthāti gahaṇavasena titthakaro assa atthīti pubbe titthakaro, atītattabhāve titthakarasāvako’’ti.
Others say, “‘This is my teacher’—in the sense of adopting a teacher, there was a sect-founder; thus, pubbe titthakaro, meaning a disciple of a sect-founder in a past existence.”
Những người khác nói: “ Pubbe titthakaro (trước đây là một vị giáo chủ) là do có một vị giáo chủ theo nghĩa chấp nhận ‘đây là bậc Đạo Sư của tôi’, nghĩa là trong kiếp quá khứ, vị ấy là đệ tử của một vị giáo chủ.”
Te ‘‘diṭṭhiṃ uppādetvāti tassa satthuno diṭṭhiṃ ādāya gahetvāti attho’’ti vadanti.
They say, “ diṭṭhiṃ uppādetvā means having adopted and taken the view of that teacher.”
Họ nói: “ Diṭṭhiṃ uppādetvā (sau khi tạo ra quan điểm) có nghĩa là sau khi chấp nhận và nắm giữ quan điểm của vị Đạo Sư đó.”
Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo tabbinimuttassa micchāvādassa abhāvato.
Tittha means the sixty-two views, because there is no wrong doctrine apart from them.
Titthaṃ (quan điểm) nghĩa là sáu mươi hai tà kiến, vì không có tà thuyết nào khác ngoài những tà kiến đó.
Titthe niyuttāti titthikā, te eva titthiyāti vuttā ka-kārassa ya-kāraṃ katvā.
Those engaged in a tittha are titthikā; they are called titthiyā by changing the ka to ya.
Những người gắn bó với quan điểm (tittha) là titthikā, và chính họ được gọi là titthiyā (ngoại đạo) bằng cách thay thế chữ ‘ka’ bằng ‘ya’.
Tassāti yathāvuttassa kalyāṇakammassa.
Tassā means of the aforementioned wholesome action.
Tassā (của điều đó) nghĩa là của thiện nghiệp đã nói ở trên.
Nissandenāti phalabhāvena.
Nissandenā means as a result, as fruit.
Nissandenā (do kết quả) nghĩa là do quả báo.
Vīriyappaṭisaṃyuttāti vīriyadīpanāti attho.
Vīriyappaṭisaṃyuttā means endowed with effort, meaning illuminating effort.
Vīriyappaṭisaṃyuttā (liên quan đến tinh tấn) nghĩa là sự thể hiện tinh tấn.
Aniyamitaāṇattīti aniyamavidhānaṃ aniyamavasena vidhivacanaṃ.
Aniyamitaāṇattī means an unspecified injunction, a rule stated in an unspecified way.
Aniyamitaāṇattī (lời dạy không quy định) nghĩa là quy định không giới hạn, lời dạy không giới hạn.
Taṇhāsotanti taṇhāppabandhanaṃ.
Taṇhāsota means the current of craving, the continuous stream of craving.
Taṇhāsotaṃ (dòng ái) nghĩa là sự tiếp nối của tham ái.
Nīharāti samehi pajaha.
Nīharā means abandon with equanimity.
Nīharā (hãy loại bỏ) nghĩa là hãy từ bỏ một cách bình đẳng.
Ekattanti ekaggaṃ.
Ekatta means one-pointedness.
Ekattaṃ (nhất tâm) nghĩa là nhất tâm.
Tenāha ‘‘jhāna’’nti.
Therefore, it is said: “jhāna”.
Vì thế, Ngài nói ‘‘jhānaṃ’’ (thiền định).
Upapajjatīti na uppajjati na pāpuṇātīti āha ‘‘na paṭilabhatī’’ti.
Upapajjatī means does not arise, does not attain; thus, it says “na paṭilabhatī” (does not obtain).
Upapajjatī (tái sinh) nghĩa là không phát sinh, không đạt được, nên Ngài nói ‘‘na paṭilabhatī’’ (không đạt được).
Na osakkeyyāti na saṅkocaṃ āpajjeyya.
Na osakkeyyā means should not shrink back.
Na osakkeyyā (không nên co rút) nghĩa là không nên co rút.
Gharāvāsato paribbajanaṃ parito apagamoti paribbajo.
Going forth from household life, departing all around; thus, paribbajo (a wanderer).
Việc từ bỏ đời sống gia đình là sự rời xa hoàn toàn, nên gọi là paribbajo (người xuất gia).
Pabbajitavatasamādānassa adaḷhatāya ca tattha ca asakkaccakiriyāya sithilagahitā.
Due to the weakness in undertaking the renunciant's vows and the lack of earnestness in practicing them, it is loosely grasped.
Do sự thọ trì giới nguyện xuất gia không kiên cố và do thực hành không thành kính trong đó nên được nắm giữ lỏng lẻo (sithilagahitā).
Atirekanti pabbajjāya purimakālatopi adhikaṃ.
Excessive means more than the previous period of renunciation.
Atireka (vượt trội) có nghĩa là nhiều hơn, ngay cả so với thời gian trước khi xuất gia.
Uparīti uparūpari.
Above means higher and higher.
Upari (trên) có nghĩa là trên nữa, liên tục trên.
Dukkaṭaṃ akatameva seyyoti duccaritaṃ nāma sabbena sabbaṃ akatameva hitāvahaṃ.
It is better if evil deeds are not done at all means evil conduct, by all means, is beneficial if not done at all.
Dukkaṭaṃ akatameva seyyo (việc ác không làm thì tốt hơn) có nghĩa là việc ác, hoàn toàn không làm thì có lợi hơn.
Yaṃ kiñcīti yaṃ kiñci kammaṃ.
Whatever means whatever deed.
Yaṃ kiñci (bất cứ điều gì) có nghĩa là bất cứ hành động nào.
Sithilaṃ katanti asakkaccakāritāya sithilaṃ katvā pavattitaṃ.
Loosely done means carried out loosely due to lack of earnestness.
Sithilaṃ kataṃ (đã làm lỏng lẻo) có nghĩa là đã thực hiện một cách lỏng lẻo do không thành kính.
Evarūpamevāti evarūpaṃ parāmaṭṭhasāmaññasadisameva pacchānutāpacariyādipaṭibhāgato.
Exactly of such a kind means similar to the parāmaṭṭhasāmañña of such a kind, due to the corresponding practices like later regret.
Evarūpamevā (chỉ là như vậy) có nghĩa là giống như sự thọ trì giới nguyện yếu kém đó, do sự hối hận về sau, v.v.
Saṃkiliṭṭhameva taṇhāsaṃkilesaupakkiliṭṭhattā.
It is indeed defiled because of defilement and impurities caused by craving.
Saṃkiliṭṭhameva (chỉ bị ô nhiễm) do bị ô nhiễm bởi các phiền não tham ái.
Āsaṅkitaparisaṅkitantiādito samantatopi parehi saṅkitaṃ.
Doubted and thoroughly doubted means doubted by others from all sides, from the very beginning.
Āsaṅkitaparisaṅkitaṃ (bị nghi ngờ từ mọi phía) có nghĩa là bị người khác nghi ngờ từ ban đầu và từ mọi phía.
Brahmacariyassa ādi ādibrahmacariyaṃ, tattha niyuttāti ādibrahmacariyikā, maggabrahmacariyassa pubbabhāgapaṭipadāti attho.
The beginning of the holy life is the initial holy life; those engaged therein are ādibrahmacariyikā, meaning the preliminary practice of the path of the holy life.
Khởi đầu của Phạm hạnh là ādibrahmacariyaṃ, những người tận tâm với nó là ādibrahmacariyikā (những người thực hành Phạm hạnh sơ khởi), có nghĩa là con đường thực hành ban đầu của Phạm hạnh đạo.
Tenāha ‘‘maggabrahmacariyassa ādibhūtā’’ti.
Therefore, it is said: "the beginning of the path of the holy life."
Vì vậy, Ngài nói: “maggabrahmacariyassa ādibhūtā” (là khởi đầu của Phạm hạnh đạo).
Pubbapadhānabhūtāti paṭhamārambhabhūtā.
Constituting the primary exertion means constituting the first endeavor.
Pubbapadhānabhūtā (là sự nỗ lực ban đầu) có nghĩa là sự khởi đầu đầu tiên.
90. Vimāne gahite taṃnivāsīpi gahito hotīti vuttaṃ ‘‘candavimānavāsī devaputto’’ti.
When the palace is seized, its resident is also seized, thus it is said "the deva (divine being) dwelling in the moon-palace."
90. Khi cung điện được nắm giữ thì vị cư ngụ trong đó cũng được nắm giữ, vì vậy đã nói: “candavimānavāsī devaputto” (vị thiên tử cư ngụ trong cung điện mặt trăng).
Sabbadhīti sabbasmā duggaṭṭhānā vippamuttosi bhagavā tvaṃ, tasmā mayhampi ito sambādhaṭṭhānato vippamokkhaṃ karohīti adhippāyo.
Entirely free means, O Bhagavan, you are completely liberated from all difficult situations, therefore, please liberate me from this constricted situation too—this is the intention.
Sabbadhī (vị toàn tri) có nghĩa là Đức Thế Tôn đã hoàn toàn giải thoát khỏi mọi nơi khó khăn, do đó, ý muốn nói: “Xin Ngài hãy giải thoát con khỏi nơi chật hẹp này”.
Tenāha ‘‘tassa me saraṇaṃ bhavā’’ti.
Therefore, it is said: "be a refuge for me."
Vì vậy, Ngài nói: “tassa me saraṇaṃ bhavā” (xin Ngài hãy là nơi nương tựa cho con).
Lokānukampakāti sabbassa lokassa anuggahā, tasmā tuyhampi etassapi candassa.
Compassionate to the world means being gracious to the entire world, therefore, also to you and to this moon.
Lokānukampakā (những vị bi mẫn cho thế gian) có nghĩa là những vị hộ trì cho toàn bộ thế gian, do đó, cũng hộ trì cho Ngài và mặt trăng này.
Tādisā evāti samānā eva.
Of such a kind means similar.
Tādisā evā (chỉ là như vậy) có nghĩa là giống hệt nhau.
Pamuñcasīti pamuñcittha.
You released means he released.
Pamuñcasīti (Ngài giải thoát) có nghĩa là Ngài đã giải thoát.
Tenāha ‘‘atītatthe vattamānavacana’’nti.
Therefore, it is said: "the present tense word used in the past sense."
Vì vậy, Ngài nói: “atītatthe vattamānavacana” (động từ hiện tại dùng cho ý nghĩa quá khứ).
91. Andhabhāvakaraṇeti lokassa andhakaraṇetipi apare.
Causing blindness means to cause darkness to the world, say some others.
91. Andhabhāvakaraṇe (trong việc làm cho mù quáng) có nghĩa là trong việc làm cho thế gian tối tăm, một số người khác nói như vậy.
Tenāha ‘‘tamasī’’ti.
Therefore, it is said: "in darkness."
Vì vậy, Ngài nói: “tamasī” (trong bóng tối).
Virocatīti vijjotati.
Shines brightly means illuminates.
Virocatī (chiếu sáng) có nghĩa là rực rỡ.
Kāmaṃ devaputtavasena paṭhamaṃ devatā uddhaṭā, rāhuno pana payogo tassa vimāneti āha ‘‘maṇḍalīti maṇḍalasaṇṭhāno’’ti.
Though devas were primarily introduced in terms of devaputtas, the usage concerning Rāhu refers to his palace, so it is said: "maṇḍala means of a circular shape."
Mặc dù ban đầu các vị thiên tử được nhắc đến theo thứ tự, nhưng việc Rahu nắm giữ cung điện của họ được nói đến, vì vậy đã nói: “maṇḍalīti maṇḍalasaṇṭhāno” (maṇḍalī có nghĩa là hình tròn).
Vadati tadā mukhena gahitattā.
Speaks because it was seized by the mouth then.
Vadati (nói) vì lúc đó đã được nắm giữ bằng miệng.
Mukhena gahaṇañcettha ‘‘gilī’’ti adhippetaṃ, na ca ajjhoharaṇanti āha ‘‘gilīti vadatī’’ti.
And "gilī" here means swallowed, not merely eaten; thus it is said: "he says 'swallowed'."
Việc nắm giữ bằng miệng ở đây được hiểu là “nuốt”, chứ không phải là nuốt chửng hoàn toàn, vì vậy đã nói: “gilīti vadatī” (nói là nuốt).
Idāni tassa mukhena gahaṇasamatthataṃ dassetuṃ ‘‘rāhussa hī’’tiādi vuttaṃ.
Now, to show his ability to seize with his mouth, it is said: "for Rāhu indeed..." and so on.
Bây giờ, để chỉ ra khả năng nắm giữ bằng miệng của Rahu, đã nói: “rāhussa hī” (quả thật của Rahu), v.v.
Sotiādi tassa candimasūriyānaṃ gahaṇakāraṇadassanaṃ.
That and so on, shows the reason for his seizing the moon and the sun.
So (nó), v.v., là sự chỉ ra lý do Rahu nắm giữ mặt trăng và mặt trời.
Adhivatthā devatāti candimasūriyānaṃ paricārakadevatā.
Devas dwelling means the attendant deities of the moon and sun.
Adhivatthā devatā (vị thiên sống ở đó) có nghĩa là các vị thiên phục vụ mặt trăng và mặt trời.
Veganti javaṃ.
Speed means swiftness.
Vegaṃ (tốc độ) có nghĩa là sự nhanh nhẹn.
So hi kenaci abhimukhaṃ atidunnivāro kammaniyāmasiddho.
Indeed, it is extremely difficult for anyone to ward him off directly, being established by karmic law.
Quả thật, tốc độ đó, khi đối mặt với bất kỳ ai, rất khó ngăn cản, được thành tựu bởi quy luật nghiệp.
Matthakanti kaṇṭhassa uparimadesaṃ.
Top means the upper part of the neck.
Matthakaṃ (đỉnh) có nghĩa là phần trên của cổ họng.
Keci ‘‘sīsamatthakamevā’’ti vadanti.
Some say "the very crown of the head."
Một số người nói: “chỉ là đỉnh đầu”.
Nikkhameyya vegassa tikkhasīghathāmabhāvato.
Would emerge due to the extreme swiftness and power of the speed.
Nikkhameyya (sẽ thoát ra) do tốc độ nhanh và mạnh mẽ.
Ākaḍḍhitvāti attano gamanadisābhimukhaṃ ākaḍḍhitvā.
Having drawn means having drawn towards his own direction of movement.
Ākaḍḍhitvā (kéo lại) có nghĩa là kéo lại theo hướng đi của mình.
Nanti rāhuṃ.
Him refers to Rāhu.
Naṃ (nó) có nghĩa là Rahu.
Uddhaṃ ullaṅghetukāmampi onameyya.
Even when intending to leap upwards, he would bend down.
Ngay cả khi muốn vượt lên trên, nó cũng onameyya (sẽ cúi xuống).
Padadvayenapi so mahāsarīro mahābalo, candimasūriyānaṃ pana gamanavego tena sabbathāpi dunnivāriyovāti dasseti.
By both phrases, it is shown that he is of a great body and great strength, but the speed of the moon and sun's movement is completely irresistible for him.
Bằng cả hai từ này, Ngài chỉ ra rằng Rahu to lớn và mạnh mẽ, nhưng tốc độ di chuyển của mặt trăng và mặt trời hoàn toàn không thể bị Rahu ngăn cản.
Vimānenāti candaggahe candavimānena, sūriyaggahe sūriyavimānena ubhinnampi vimānena saheva.
With the palace means, during a lunar eclipse, with the moon-palace, and during a solar eclipse, with the sun-palace, both together with their palaces.
Vimānenā (bằng cung điện) có nghĩa là trong nguyệt thực thì bằng cung điện mặt trăng, trong nhật thực thì bằng cung điện mặt trời, cả hai cung điện cùng lúc.
Amāvāsiyañhi dve vimānāni yojanamattantaritāni hutvā saheva pavattanti.
Indeed, on the new moon day, both palaces move together, separated by a yojana's distance.
Quả thật, vào ngày trăng non, hai cung điện di chuyển cùng lúc, cách nhau khoảng một do tuần.
Yadi dvepi devaputtā sotāpattiphalaṃ pattā, atha kasmā sūriyasutte eva ‘‘pajaṃ mama’’nti vuttaṃ, na candasutteti?
If both devaputtas had attained the fruit of stream-entry, then why is "my progeny" mentioned only in the Sūriya Sutta, and not in the Candima Sutta?
Nếu cả hai vị thiên tử đều đã đạt được quả Dự Lưu, vậy tại sao trong kinh Sūriya lại nói “pajaṃ mama” (con cái của tôi), mà không nói trong kinh Candima?
‘‘So ca kira na cirasseva tato cavitvā aññattha nibbatto, aññā eva ca devatā tattha vasi, yasmiṃ candaggahe bhagavā taṃ gāthaṃ abhāsi, na tathā sūriyo, aparabhāge pana tatthapi kālena kālaṃ rāhuggaho hotī’’ti vadanti.
They say: "That one, it seems, after not long, passed away from there and was reborn elsewhere, and other deities dwelt there when the Bhagavan spoke that verse during that lunar eclipse; it was not so with the sun, but later, from time to time, there also occurs a seizing by Rāhu."
Họ nói: “Vị đó (thiên tử mặt trăng) quả thật không lâu sau đó đã chuyển sinh đến nơi khác, và một vị thiên khác đã cư ngụ ở đó vào thời điểm nguyệt thực mà Đức Thế Tôn đã nói bài kệ đó. Mặt trời thì không như vậy. Tuy nhiên, sau này, thỉnh thoảng cũng có nhật thực ở đó”.
92. Pabbatataṭā sandamāno tathārūpo nadīnivattanapadesopi sambādhaṭṭhānatāya kaccho viyāti āha ‘‘pabbatakacchepī’’ti.
A place where a river turns back, similar to a mountainous shore where it flows down, is a constricted place, like a riverbank; therefore, it is said: "even on a mountain bank."
92. Nơi dòng sông chảy từ sườn núi, nơi dòng sông quay lại, cũng là một nơi chật hẹp như một bờ sông, vì vậy đã nói: “pabbatakacchepī” (ngay cả ở bờ núi).
Paṭipakkhadūrībhāvena seṭṭhaṭṭhena ca eko udetīti ekodi, ekaggatā.
One arises as a single (unique) due to being far from opposition and due to being superior; thus, ekodi means one-pointedness (of mind).
Do sự ưu việt của việc xa lánh đối thủ và do sự xuất sắc, một người vươn lên là ekodi (độc nhất), sự nhất tâm.
Tasmiṃ yogato ekaggacittā idha ekodī.
Those whose minds are one-pointed through yoga are here called ekodī.
Do sự kết hợp với điều đó, những tâm nhất tâm ở đây là ekodī (nhất tâm).
Paṭipakkhato attānaṃ nipayanti visodhentīti nipakā, paññavanto.
They protect, they purify themselves from opposition, therefore they are nipakā, meaning wise.
Họ thanh lọc bản thân khỏi đối thủ, vì vậy họ là nipakā (những người khôn ngoan), những người có trí tuệ.
Tenāha ‘‘ekaggacittā cevā’’tiādi.
Therefore, it is said: "with one-pointed minds and so on."
Vì vậy, Ngài nói: “ekaggacittā cevā” (chỉ là những tâm nhất tâm), v.v.
Kāyādibhedaṃ ārammaṇaṃ sātisayāya satiyā sarantīti satā.
They remember the object, which is of the nature of the body and so on, with intense mindfulness, therefore they are satā.
Họ ghi nhớ đối tượng như thân, v.v., với sự chánh niệm vượt trội, vì vậy họ là satā (những người có chánh niệm).
Tenāha ‘‘satimanto’’ti.
Therefore, it is said: "mindful."
Vì vậy, Ngài nói: “satimanto” (những người có chánh niệm).
Sotthiṃ gamissantīti yathāvuttapadese magā sotthimanupaddavena vattissanti, evaṃ jhānalābhino sotthiṃ kilesehi anupaddutā vattissanti.
Will go to safety means, just as the deer will move safely without danger in the aforementioned place, so too will those who have attained jhāna move safely, undisturbed by defilements.
Sotthiṃ gamissantī (họ sẽ đạt được sự an toàn) có nghĩa là những con thú ở nơi đã nói sẽ sống an toàn không gặp tai họa, cũng vậy, những người đạt được thiền sẽ sống an toàn không bị phiền não quấy rầy.
Ayaṃ kira devaputto brahmaloke nibbānasaññī, tasmā evamāha.
This devaputta, it seems, perceived Nibbāna in the Brahma world, therefore he spoke thus.
Vị thiên tử này, nghe nói, đã nhận thức Niết Bàn trong cõi Phạm Thiên, vì vậy đã nói như vậy.
Bhagavā ‘‘ayaṃ devaputto anibbānagāmī samāno nibbānagāmisaññī, handassa nibbānagāmino dassemī’’ti dutiyaṃ gāthamāha.
The Bhagavan, thinking "This devaputta, though not bound for Nibbāna, perceives Nibbāna-bound; let me show him those who are bound for Nibbāna," spoke the second verse.
Đức Thế Tôn nói bài kệ thứ hai: “Vị thiên tử này không phải là người đi đến Niết Bàn mà lại nhận thức Niết Bàn, ta hãy chỉ cho vị ấy những người đi đến Niết Bàn”.
Catunnaṃ oghānaṃ, saṃsāramahoghasseva vā paratīrabhāvato paratīranti nibbānaṃ.
The farther shore of the four floods, or of the great flood of saṃsāra, is Nibbāna.
Do là bờ bên kia của bốn dòng nước lũ, hay chỉ là của dòng nước lũ luân hồi, nên bờ bên kia là nibbānaṃ (Niết Bàn).
Ambuni jāto ambujo, maccho.
Born in water is ambuja, meaning a fish.
Sinh ra trong nước là ambujo (sinh ra từ nước), tức là cá.
Suttajālaṃ chinditvā macchā viya kilesajālaṃ bhinditvā gamissantīti.
Just as fish break through fishing nets, so will they go, breaking through the net of defilements.
Họ sẽ phá vỡ lưới phiền não và đi đến Niết Bàn, giống như cá phá lưới.
93. Payirupāsiyāti payirupāsahetu.
Having approached means for the sake of approaching.
93. Payirupāsiyā (do phụng sự) có nghĩa là vì sự phụng sự.
Sikkhantīti tissopi sikkhā sikkhanti.
They train means they train in all three trainings.
Sikkhantī (họ học) có nghĩa là họ học cả ba học pháp.
Siṭṭhipadeti kilesānaṃ sāsanato vaṭṭadukkhaparittāsanato ca siṭṭhisaññite yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitabbato pade, saddhammeti attho.
In the instruction-path means in the path known as siṭṭhi because it governs defilements and protects from the suffering of the cycle of existence, and because one must practice according to what is instructed; meaning, in the Dhamma.
Siṭṭhipade (trong lời giáo huấn) có nghĩa là trong lời giáo huấn được gọi là siṭṭhi do sự giáo huấn về các phiền não và do sự bảo vệ khỏi khổ luân hồi, trong một vị trí cần được thực hành theo lời giáo huấn, có nghĩa là trong Chánh Pháp.
Tenāha ‘‘anusiṭṭhipade’’ti.
Therefore, it is said: "in the path of instruction."
Vì vậy, Ngài nói: “anusiṭṭhipade” (trong lời giáo huấn).
Tattha anusiṭṭhīti saddhammo.
There, instruction means the Dhamma.
Ở đó, anusiṭṭhī (lời giáo huấn) có nghĩa là Chánh Pháp.
Kāleti yuttapattakāle.
At the right time means at an appropriate time.
Kāle (vào thời điểm) có nghĩa là vào thời điểm thích hợp.
Appamādonāma samathavipassanābhāvanā.
Heedfulness means the development of tranquility and insight (samatha-vipassanā).
Appamādo (không phóng dật) có nghĩa là sự tu tập thiền định samatha và vipassanā.
96. Heṭṭhāti kāmabhave.
Below means in the sense-sphere existence (kāmabhava).
96. Heṭṭhā (bên dưới) có nghĩa là trong cõi dục giới.
Tattha hi paribbhamantassa patiṭṭhā dullabhā yebhuyyena tattha sattā nimuggā eva honti, tasmā heṭṭhā appatiṭṭho saṃsāro.
For there, a footing is difficult to find for one wandering, as most beings there are indeed submerged; therefore, saṃsāra has no footing below.
Ở đó, sự đứng vững rất khó tìm thấy cho người lang thang, phần lớn chúng sinh ở đó đều bị chìm đắm, do đó luân hồi không có chỗ đứng vững ở bên dưới.
Uparīti mahaggatabhave.
Above means in the fine-material and immaterial existences (mahaggatabhava).
Upari (bên trên) có nghĩa là trong cõi sắc giới và vô sắc giới (mahaggatabhava).
Tattha hi nibbattassa nibbānaṃ āruhituṃ ālambanā dullabhā, jhānābhiratiyā tattheva nikanti tesaṃ balavatī hoti, tasmā upari anālambano saṃsāro.
For one reborn there, supports for ascending to Nibbāna are hard to find. Their strong attachment is to the delight in jhānas right there. Therefore, above that, saṃsāra has no support.
Ở đó, đối với người tái sinh, rất khó để đạt được Niết Bàn, vì sự yêu thích thiền định của họ rất mạnh mẽ ở đó; do đó, vòng luân hồi không có đối tượng ở các cõi cao hơn.
Pesitattoti nibbānaṃ pati pesitacitto.
Pesitatto means "one whose mind is directed towards Nibbāna."
Pesitatto (tâm được gửi đi) nghĩa là tâm hướng về Niết Bàn.
Tayo kammābhisaṅkhārāti puññābhisaṅkhārādayo tayo abhisaṅkhārā.
Tayo kammābhisaṅkhārā (three volitional formations of kamma) means the three volitional formations, such as meritorious volitional formations.
Tayo kammābhisaṅkhārā (ba hành nghiệp) là ba hành như phước hành (puññābhisaṅkhārā) v.v.
Tena ‘‘nandīpubbako kammabhavo’’ti vatvā ‘‘nandiṃ janetvā’’ti vutto.
Thus, having said "kamma-existence preceded by delight," it is stated "generating delight."
Vì thế, sau khi nói "nghiệp hữu do hỷ dẫn đầu", đã nói "sinh ra hỷ".
Kāmasaññāsīsena kāmacchandassa gahaṇaṃ, kāmacchandapamukhāni ca orambhāgiyasaṃyojanāni gahitānīti āha ‘‘kāmasaññāgahaṇena pañcorambhāgiyasaṃyojanānī’’ti.
The grasping of kāmacchanda (sensual desire) by means of kāmasaññā (sensual perception); and the five lower fetters, with kāmacchanda as their chief, are grasped. Thus, it is said: "by grasping kāmasaññā, the five lower fetters" are grasped.
Việc nắm giữ dục tưởng (kāmasaññā) là sự nắm giữ dục ái (kāmacchanda); và năm hạ phần kiết sử do dục ái đứng đầu được nắm giữ, nên đã nói "do sự nắm giữ dục tưởng, năm hạ phần kiết sử".
Rūpabhavo rūpaṃ bhavapadalopena.
Rūpabhava (fine-material existence) is a shortening of the word rūpa (fine-material).
Rūpabhava (sắc hữu) là rūpa (sắc) do sự bỏ đi từ "bhava".
Rūpabhavaggahaṇena cettha sesabhavassapi gahaṇaṃ.
Here, by grasping rūpabhava, the remaining existences are also grasped.
Ở đây, việc nắm giữ sắc hữu bao gồm cả sự nắm giữ các hữu còn lại.
Tassa saṃyojanaggahaṇena pañca uddhambhāgiyasaṃyojanāni gahitāni.
By grasping its fetters, the five higher fetters are grasped.
Do sự nắm giữ kiết sử của nó, năm thượng phần kiết sử được nắm giữ.
Mahogheti saṃsāramahoghe.
Mahoghe (in the great flood) means "in the great flood of saṃsāra."
Mahoghe (trong dòng nước lũ lớn) nghĩa là trong dòng nước lũ lớn của luân hồi.
Tesanti kāmabhavādīnaṃ gahaṇena bhavabhāvena tadekalakkhaṇatāya.
Tesaṃ (of those), namely kāma-existence and so on, by the grasping (of them) due to their nature as existence and their single characteristic.
Tesaṃ (của chúng) nghĩa là của dục hữu v.v., gahaṇena (do sự nắm giữ) là do trạng thái hữu, do có cùng một đặc tính.
Arūpabhavo gahito lakkhaṇahāranayena.
Arūpabhava is grasped by way of characteristics.
Arūpabhavo gahito (vô sắc hữu được nắm giữ) là theo phương pháp đặc tính.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
98. Subrahmāti tassa devaputtassa nāmaṃ.
98. Subrahmā is the name of that devaputta.
98. Subrahmā là tên của thiên tử ấy.
Tassa satthu santikūpasaṅkamanassa kāraṇaṃ dassento ‘‘so kirā’’tiādimāha.
Explaining the reason for his approach to the Teacher, it says "So kirā" and so on.
Để chỉ ra lý do thiên tử ấy đến gặp Bậc Đạo Sư, đã nói "so kirā" v.v.
Tadeva sokaṃ tassa devaputtassa aṭṭhuppatti.
That very sorrow was the origin of that devaputta's experience.
Chính nỗi sầu khổ ấy là sự khởi đầu của thiên tử ấy.
Accharāsaṅghaparivutoti sahassamattena accharāsaṅghena parivuto.
Accharāsaṅghaparivuto means "surrounded by a retinue of a thousand apsaras."
Accharāsaṅghaparivuto (được đoàn tiên nữ vây quanh) nghĩa là được một đoàn tiên nữ khoảng một ngàn vị vây quanh.
Nandanakīḷikanti nandanavanakīḷikaṃ.
Nandanakīḷikaṃ means "playing in the Nandana Grove."
Nandanakīḷikaṃ (trò chơi ở vườn Hoan Hỷ) nghĩa là trò chơi trong vườn Nandana.
Hatthaṃ āgacchatīti hatthagayhupago hoti.
Hatthaṃ āgacchati means "comes within reach."
Hatthaṃ āgacchati (đến tay) nghĩa là trở nên có thể cầm nắm được.
Ganthentīti ettha mālāveṭhanampi khiḍḍāpasutatāyāti daṭṭhabbaṃ.
In Ganthentī, the intertwining of garlands should also be understood as being due to their absorption in play.
Ganthentī (kết thành) ở đây, việc kết vòng hoa cũng được xem là do say mê trò chơi.
Aññathā pupphāniyeva tāya tāya cittassa vasena mālābhāvena hatthaṃ upagacchantīti.
Otherwise, the flowers themselves come to hand as garlands, each according to the mind's disposition.
Nếu không, chỉ có hoa tự đến tay như một vòng hoa tùy theo tâm của người ấy.
Upacchedakakammavasenāti tasmiṃ devaloke āyusese sati eva tassa pana upaghātakassa laddhokāsassa pāpakammassa vasena.
Upacchedakakammavasena means "due to that destructive evil kamma that found an opportunity, while there was still remaining life in that deva-world."
Upacchedakakammavasena (do nghiệp đoạn diệt) nghĩa là do nghiệp bất thiện có cơ hội gây hại, mặc dù còn lại tuổi thọ ở cõi trời ấy.
‘‘Pahāro’’ti divasassa tatiyo bhāgo vuccati, tasmā ekappahārenevāti ekavelāyamevāti attho.
"Pahāro" refers to the third part of the day; therefore, ekappahāreneva means "at one time only."
"Pahāro" được gọi là một phần ba của một ngày, do đó ekappahāreneva (chỉ trong một khoảnh khắc) có nghĩa là chỉ trong một lần.
Piyavatthukasokenāti piyavatthunimittakena sokena.
Piyavatthukasokenā means "with sorrow caused by a beloved object."
Piyavatthukasokenāti (do sầu khổ về đối tượng khả ái) nghĩa là do sầu khổ gây ra bởi đối tượng khả ái.
Ruppamānoti pīḷiyamāno.
Ruppamāno means "being oppressed."
Ruppamāno (đang bị đau khổ) nghĩa là đang bị bức bách.
Sattame divaseti manussagaṇanāya sattame divase.
Sattame divase means "on the seventh day by human reckoning."
Sattame divase (vào ngày thứ bảy) nghĩa là vào ngày thứ bảy theo cách tính của loài người.
Tatthevāti tasmiṃyeva niraye nibbattitabbaṃ iminā tāhi ca saheva pubbe tassa pāpakammassa katattā.
Tattheva means "in that very hell," nibbattitabbaṃ (he was to be reborn), due to his having performed that evil kamma together with those (apsaras) previously.
Tatthevā (chính ở đó) nghĩa là chính ở địa ngục ấy nibbattitabbaṃ (sẽ tái sinh) là do nghiệp bất thiện của người ấy đã được thực hiện cùng với các vị ấy trước đây.
Ruppīti cittasantāsaṃ āpajji.
Ruppī means "became distressed in mind."
Ruppī (đau khổ) nghĩa là rơi vào sự sợ hãi của tâm.
Niddhamitunti nīharituṃ apanetuṃ.
Niddhamituṃ means "to cast out, to remove."
Niddhamituṃ (để loại bỏ) nghĩa là để đẩy ra, để trừ bỏ.
Satthu santikaṃ gantvāti tāhi pañcasatāhi accharāhi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gantvā.
Satthu santikaṃ gantvā means "having gone to the Teacher with those five hundred apsaras."
Satthu santikaṃ gantvā (đến gặp Bậc Đạo Sư) nghĩa là đến gặp Đức Thế Tôn cùng với năm trăm tiên nữ ấy.
Idanti attano cittaṃ dasseti āsannapaccakkhabhāvato.
Idaṃ refers to his own mind because it is an immediate perception.
Idaṃ (điều này) attano cittaṃ dasseti (chỉ ra tâm của mình) do trạng thái gần gũi và trực tiếp.
Niccanti sadā.
Niccaṃ means "always."
Niccaṃ (luôn luôn) nghĩa là thường xuyên.
Svāyaṃ niccattho adhippāyavasena gahetabboti tattha pahātabbaṃ gahetabbañca dassento ‘‘devaloke’’tiādimāha.
This meaning of "always" should be taken according to the intention. Explaining what is to be abandoned and what is to be taken in that context, it says "devaloke" and so on.
Ý nghĩa về sự thường hằng này cần được hiểu theo ý định, và để chỉ ra điều cần loại bỏ và điều cần nắm giữ, đã nói "devaloke" v.v.
Na gahetabbo hetupavattito pubbe tassa utrāsassa abhāvato.
Na gahitaṃ (not taken) because that terror did not exist before, as it arose from a cause.
Na gāhaṇīyaṃ (không nên nắm giữ) vì không có sự sợ hãi của người ấy trước đây do sự khởi lên của nguyên nhân.
Tesūti dukkhesu.
Tesū means "in those" sufferings.
Tesū (trong những điều ấy) nghĩa là trong những khổ đau.
Tāni hi hetupaccayehi kattabbato gāthāyaṃ ‘‘kicchesū’’ti vuttāni.
Indeed, because they are to be done by causes and conditions, they are called "kicchesu" (difficulties) in the verse.
Vì chúng cần được thực hiện bằng các nguyên nhân và điều kiện, nên trong bài kệ đã nói "kicchesū" (trong những khó khăn).
Kicchesūti vā kicchanimittaṃ.
Or, kicchesu (in difficulties) means "due to the cause of difficulties."
Hoặc kicchesū (trong những khó khăn) là nguyên nhân của khó khăn.
Yāsañhi payogavipattīnaṃ vasenassa tāni dukkhāni uppajjeyyuṃ, taṃnimittanti attho.
That is to say, the cause by which those sufferings might arise for him due to his failures in practice.
Nghĩa là, đó là nguyên nhân mà do sự thất bại trong nỗ lực của người ấy, những khổ đau ấy có thể phát sinh.
Tā hi assa payogavipattiyo gativipattiyo satthu santikaṃ upagamanena hāyeyyuṃ.
Indeed, those failures in practice, failures in destiny, would diminish by his going to the Teacher.
Vì những thất bại trong nỗ lực ấy của người ấy, những thất bại trong cảnh giới ấy sẽ giảm đi do việc đến gặp Bậc Đạo Sư.
Nibbattānaṃ diṭṭhānīti nibbattānaṃ vasena diṭṭhāni dukkhāni.
Nibbattānaṃ diṭṭhānī means "sufferings seen by way of their arising."
Nibbattānaṃ diṭṭhānī (những điều được thấy là đã tái sinh) nghĩa là những khổ đau được thấy do sự tái sinh.
Tesu ca dukkhesu.
And tesu (in those) sufferings.
Và tesu (trong những điều ấy) là trong những khổ đau.
Sabbattha nimittatthe bhummaṃ.
In all instances, the locative case is used in the sense of a cause.
Ở mọi nơi, cách dùng thể vị trí là để chỉ nghĩa nguyên nhân.
Ḍayhamāno viya cittasantāpena.
Ḍayhamāno viya means "as if burning with mental anguish."
Ḍayhamāno viya (như đang bị thiêu đốt) là do sự sợ hãi của tâm.
Cattāripi saccāni bujjhati paṭivijjhatīti bodhi, satiādidhammasāmaggī, tasmā bojjhā bodhito.
Bodhi is the understanding and penetration of all four noble truths, and the assemblage of states beginning with mindfulness; therefore, bojjhā is "from bodhi."
Bốn chân lý được giác ngộ và thấu triệt là bodhi (giác ngộ), sự đầy đủ của các pháp như niệm v.v.; do đó bojjhā (do giác ngộ) là từ bodhi.
Sā pana bodhi bhāvanākāreneva pavattati, aññatrasaddayogena ca ‘‘bojjhā’’ti nissakkavacananti tadatthaṃ dassento muñcitvāpadaṃ apekkhitvā ‘‘bojjhaṅgabhāvana’’nti āha.
But that bodhi proceeds solely by way of development, and "bojjhā" is an ablative case with the meaning of "other than" (aññatrasadda-yoga). So, explaining that meaning and anticipating the word muñcitvā (having released), it says "bojjhaṅgabhāvanaṃ" (the development of the factors of awakening).
Giác ngộ ấy chỉ diễn ra dưới dạng tu tập; và "bojjhā" là một từ chỉ sự thoát ly với ý nghĩa "trừ ra" (aññatrasaddayogena); để chỉ ra ý nghĩa ấy, sau khi mong đợi từ "muñcitvā" (thoát khỏi), đã nói "bojjhaṅgabhāvana" (tu tập các chi giác ngộ).
Tapoguṇanti dhutadhammamāha.
Tapoguṇaṃ refers to the dhutaṅga practices.
Tapoguṇaṃ (đức hạnh khổ hạnh) nghĩa là các pháp hạnh đầu đà.
So hi taṇhāloluppassa tapanato tapo, sayaṃ guṇasabhāvattā guṇasannissayato ca guṇanti.
Indeed, it is tapo (ascetic practice) because it burns away the greed of craving, and guṇa (virtue) because it is inherently virtuous and a support for virtues.
Vì nó thiêu đốt sự tham đắm và sự say mê, nên là tapo (khổ hạnh); vì tự bản chất là đức hạnh và là sự nương tựa của đức hạnh, nên là guṇa (đức hạnh).
Tenāha ‘‘dhutaṅgasaṅkhātaṃ tapoguṇa’’nti.
Therefore, it says "dhutaṅgasaṅkhātaṃ tapoguṇaṃ" (the quality of ascetic practice, consisting of dhutaṅgas).
Vì thế đã nói "dhutaṅgasaṅkhātaṃ tapoguṇaṃ" (đức hạnh khổ hạnh được gọi là hạnh đầu đà).
Sabbe saṅkhāragatā nissajjīyanti etthāti sabbanissaggo, asaṅkhatadhātūti āha ‘‘sabbanissaggāti nibbānato’’ti.
All conditioned things are relinquished therein, thus sabbanissaggo (complete relinquishment); it is the unconditioned element. Thus, it says "sabbanissaggāti nibbānato" (complete relinquishment means Nibbāna).
Tất cả các hành được buông bỏ ở đây, nên là sabbanissaggo (sự buông bỏ tất cả), là yếu tố vô hành; nên đã nói "sabbanissaggāti nibbānato" (sabbanissagga là Niết Bàn).
Indriyasaṃvarova paṭhamaṃ veditabbo paṭipattikkamavasena tasseva paṭhamattā.
Indriyasaṃvara (sense-restraint) should be known first due to its primacy in the sequence of practice.
Indriyasaṃvarova paṭhamaṃ veditabbo (sự phòng hộ các căn cần được biết đến trước tiên) là do nó là điều đầu tiên theo thứ tự thực hành.
Taṃ pana paṭipattikkamaṃ dassetuṃ ‘‘indriyasaṃvare hī’’tiādimāha.
To show that sequence of practice, it says "indriyasaṃvare hī" and so on.
Để chỉ ra thứ tự thực hành ấy, đã nói "indriyasaṃvare hī" v.v.
Nippariyāyato maggapariyāpannā eva bojjhaṅgāti āha ‘‘sahavipassanāya bojjhaṅge’’ti.
The factors of awakening are directly included in the path, thus it says "sahavipassanāya bojjhaṅge" (the factors of awakening together with vipassanā).
Các chi giác ngộ chỉ là những điều thuộc về đạo một cách trực tiếp; nên đã nói "sahavipassanāya bojjhaṅge" (các chi giác ngộ cùng với tuệ quán).
Tassāti tathābhāvena tassa yogino.
Tassā means "of that yogi who is in such a state."
Tassā (của vị ấy) nghĩa là của vị hành giả ấy với trạng thái như vậy.
Yasmā devaputtassa satthā taṃ gāthaṃ vatvā upari ca saccāni pakāsesi, tasmā vuttaṃ ‘‘bhagavā catusaccavasena desanaṃ vinivattesī’’ti.
Since the Teacher taught that verse to the devaputta and further explained the truths, it is said "Bhagavā catusaccavasena desanaṃ vinivattesī" (the Blessed One concluded the discourse in terms of the Four Noble Truths).
Vì Bậc Đạo Sư đã nói bài kệ ấy cho thiên tử và sau đó đã thuyết giảng các chân lý, nên đã nói "bhagavā catusaccavasena desanaṃ vinivattesī" (Đức Thế Tôn đã kết thúc bài giảng theo cách Tứ Thánh Đế).
Devaputto sotāpattiphale patiṭṭhahīti kāmaṃ tasseva visesādhigamo idhāgato, pañcasatamattāhi pana accharāhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahīti veditabbaṃ.
Devaputto sotāpattiphale patiṭṭhahī (the devaputta became established in the fruit of stream-entry) — although his own special attainment is mentioned here, it should be understood that he became established in the fruit of stream-entry together with the five hundred apsaras.
Devaputto sotāpattiphale patiṭṭhahī (thiên tử an trú vào quả Dự Lưu) mặc dù sự thành tựu đặc biệt của riêng vị ấy được đề cập ở đây, nhưng cần hiểu rằng vị ấy đã an trú vào quả Dự Lưu cùng với năm trăm tiên nữ.
Tenāha mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) ‘‘so desanāpariyosāne pañcahi accharāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāya taṃ sampattiṃ thāvaraṃ katvā devalokameva agamāsī’’ti.
Therefore, in the Mahāsatipaṭṭhāna Sutta commentary (Dī. Nī. Aṭṭha. 2.373; Ma. Nī. Aṭṭha. 1.106) it is said: "At the conclusion of the discourse, he, together with five hundred apsaras, became established in the fruit of stream-entry, made that attainment firm, and returned to the deva-world."
Vì thế, trong Chú giải kinh Đại Niệm Xứ (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) đã nói: "Khi bài giảng kết thúc, vị ấy cùng với năm trăm tiên nữ đã an trú vào quả Dự Lưu, làm cho sự thành tựu ấy vững chắc rồi trở về cõi trời."
99. ‘‘Nandāmī’’ti vutte nandī nāma pabbajitassa malanti codetukāmo devaputto ‘‘nandasī’’ti pucchi.
99. When "Nandāmī" (I delight) was said, the devaputta, wishing to challenge that delight is an impurity for an ascetic, asked "Nandasī?" (Do you delight?).
99. Khi nói "Nandāmī" (tôi hoan hỷ), thiên tử muốn chất vấn rằng sự hoan hỷ là cấu uế của người xuất gia, nên đã hỏi "nandasī" (ông hoan hỷ ư?).
Athassa bhagavā taṃ paṭikkhipanto ‘‘kiṃ laddhā’’ti?
Then, the Blessed One, refuting that, asked "Kiṃ laddhā?" (What have you gained?).
Sau đó, Đức Thế Tôn bác bỏ điều ấy, nói "kiṃ laddhā" (được gì?).
Āha.
Thus, he said.
Ngài nói.
Tena ‘‘tayā mama adhippetanandiyā idha paccayo eva natthi, kuto sā nandī’’ti dasseti.
By this, he shows: "There is no cause here for the delight you intend for me; whence then is that delight?"
Điều đó chỉ ra rằng "không có điều kiện cho sự hoan hỷ mà ông gán cho tôi ở đây, vậy sự hoan hỷ ấy từ đâu ra?".
Tenāha ‘‘tuṭṭhi nāmā’’tiādi.
Therefore, it says "tuṭṭhi nāmā" and so on.
Vì thế, đã nói "tuṭṭhi nāmā" v.v.
Atha devaputto nandiyā asati sokena bhavitabbaṃ, soko ca pabbajitassa malanti codento āha ‘‘tena hi, samaṇa, socasī’’ti.
Then the devaputta, challenging that if there is no delight, there must be sorrow, and sorrow is an impurity for an ascetic, said "Tena hi, samaṇa, socasī" (In that case, ascetic, you sorrow).
Sau đó, thiên tử chất vấn rằng nếu không có hoan hỷ thì phải có sầu khổ, và sầu khổ là cấu uế của người xuất gia, nên đã nói "tena hi, samaṇa, socasī" (vậy thì, Sa-môn, ông sầu khổ ư?).
Bhagavā tampi paṭikkhipanto ‘‘kiṃ jīyitthā’’tiādimāha.
The Blessed One, refuting that too, said "Kiṃ jīyitthā?" and so on.
Đức Thế Tôn cũng bác bỏ điều ấy, nói "kiṃ jīyitthā" v.v.
Kiṃ maṃ jinātīti attho?
What conquers me? — is the meaning.
Nghĩa là, điều gì đánh bại tôi?
Yadi te nandisokā na santi hāsavatthuno lābhassa jāniyā ca abhāvato, ekavihārino pana aratiyā bhavitabbanti āha – ‘‘kacci taṃ ekamāsīnaṃ, aratī nābhikīratī’’ti.
If you have neither delight nor sorrow, due to the absence of gaining objects of mirth and the absence of loss, then for one living alone there must be discontent. So, it says "Kacci taṃ ekamāsīnaṃ, aratī nābhikīratī?" (Does discontent not assail you, who are sitting alone?).
Nếu ông không có hoan hỷ và sầu khổ, do không có lợi lộc đáng hoan hỷ và không có mất mát, thì đối với người sống một mình phải có sự bất mãn; nên đã nói – "kacci taṃ ekamāsīnaṃ, aratī nābhikīratī" (có phải khi ông ngồi một mình, sự bất mãn không vây hãm ông?).
Tasmimpi bhagavatā paṭikkhitte atha nesampi nandisokāratīnaṃ abhāve kāraṇaṃ pucchanto ‘‘kathaṃ tva’’nti gāthamāha?
When that too was refuted by the Blessed One, the devaputta, asking the reason for the absence of delight, sorrow, and discontent for him, spoke the verse "Kathaṃ tvaṃ?" (How do you...?).
Khi điều ấy cũng bị Đức Thế Tôn bác bỏ, thiên tử hỏi lý do không có hoan hỷ, sầu khổ và bất mãn, nên đã nói bài kệ "kathaṃ tvaṃ" (làm sao ông?).
Athassa bhagavā taṃ kāraṇaṃ pavedento ‘‘aghajātassā’’ti gāthamāha.
Then the Blessed One, explaining that reason to him, spoke the verse "Aghajātassā" (For one born into suffering).
Sau đó, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ "aghajātassā" (của người đã sinh ra sự đau khổ) để tiết lộ lý do ấy cho thiên tử.
Tattha aghajātassāti aghe jātassa.
Therein, aghajātassa means 'born in misfortune'.
Ở đó, aghajātassā có nghĩa là sinh trong khổ nạn.
Tenāha ‘‘vaṭṭadukkhe ṭhitassā’’ti.
Therefore he said, ‘‘to one standing in the suffering of saṃsāra’’.
Do đó, (người ấy) nói “của người đang an trú trong khổ đau của vòng luân hồi”.
Jātataṇhassa appahīnataṇhassa vaṭṭadukkhaṃ āgatameva kāraṇassa appahīnattā.
For jātataṇhassa, for one whose craving is not abandoned, the suffering of saṃsāra inevitably comes because the cause is not abandoned.
Đối với người đã sinh ái dục, người có ái dục chưa được đoạn trừ, khổ đau của vòng luân hồi đã đến do nguyên nhân chưa được đoạn trừ.
Tasseva hi kāraṇassa appahīnataṃ dassento ‘‘dukkhī sukhaṃ patthayatīti hi vutta’’nti āha.
Indeed, showing the non-abandonment of that very cause, he said, ‘‘It is said that the suffering one longs for happiness’’.
Chính vì chỉ ra sự chưa được đoạn trừ của nguyên nhân đó, (người ấy) nói “quả thật đã nói rằng người đau khổ mong cầu hạnh phúc”.
Dukkhappavattiyā sāpi taṇhāppavatti tena dassitā.
By the occurrence of suffering, the occurrence of craving is also thereby shown.
Sự phát sinh của ái dục cũng được chỉ ra bởi sự phát sinh của khổ đau.
Itītiādinā vuttamevatthaṃ nigamanavasena dasseti.
By Iti and so on, he shows the meaning already stated by way of conclusion.
Với itī và các từ khác, (người ấy) chỉ ra ý nghĩa đã nói theo cách kết luận.
101. Dasame kāmaṃ devatāsaṃyuttepi ‘‘idaṃ hi taṃ jetavana’’ntiādinā imā eva gāthā āgatā.
101. In the tenth, these very verses appear in the Devatāsaṃyutta, for instance, with the words ‘‘this is that Jetavana’’ and so on.
101. Trong kinh thứ mười, mặc dù trong Tương Ưng Thiên Tử, những bài kệ này cũng xuất hiện với câu “quả thật đây là Jetavana” và các từ khác.
Tattha ‘‘aññatarā devatā’’ti nidānaṃ āropitaṃ.
Therein, the origin is attributed to ‘‘a certain deity’’.
Ở đó, câu “một vị thiên tử nào đó” được thêm vào làm nhân duyên.
Heṭṭhā āgatanayattā eva hi potthakesu na likhitaṃ, idha pana devaputtasaṃyutte ‘‘anāthapiṇḍiko devaputto’’ti nidāne nigame ca āgataṃ, tattha devaputtena satthu vuttappakāraguṇapavedanavasena vuttaṃ.
Indeed, because the method of presentation came earlier, it was not written in the texts; here, however, in the Devaputtasaṃyutta, it is found in the origin and conclusion as ‘‘the deity Anāthapiṇḍika’’, where it was spoken by the devaputta by way of proclaiming the qualities of the Teacher.
Do cách thức đã xuất hiện trước đây, (nó) không được viết trong các bản kinh, nhưng ở đây, trong Tương Ưng Thiên Tử, câu “thiên tử Anāthapiṇḍika” xuất hiện trong phần nhân duyên và phần kết luận, ở đó (bài kệ) được nói ra để công bố những phẩm chất được Đức Phật nói đến bởi vị thiên tử.
Satthā pana bhikkhūnaṃ tamatthaṃ pavedento ‘‘aññataro devaputto’’ti āha.
But the Teacher, proclaiming that matter to the bhikkhus, said, ‘‘a certain devaputta’’.
Tuy nhiên, Đức Phật đã nói “một vị thiên tử nào đó” khi công bố ý nghĩa đó cho các Tỳ-kheo.
Tathā pavedane pana kāraṇaṃ dassento ‘‘ānandattherassā’’tiādimāha.
Furthermore, showing the reason for such a proclamation, he said, ‘‘to Venerable Ānanda’’ and so on.
Khi công bố như vậy, (Đức Phật) đã nói “của Tôn giả Ānanda” và các từ khác để chỉ ra nguyên nhân.
Anumānabuddhiyāti anumānañāṇassa.
Anumānabuddhiyā means 'by the knowledge of inference'.
Anumānabuddhiyā có nghĩa là của trí tuệ suy luận.
Ānubhāvappakāsanatthanti baladīpanatthaṃ.
Ānubhāvappakāsanatthaṃ means 'for showing power'.
Ānubhāvappakāsanatthaṃ có nghĩa là để hiển lộ sức mạnh.
103. Paṭhamaṃyevāti jarāmaraṇādibhāvato pageva.
103. Paṭhamaṃyevā means 'even before the state of old age, death, and so on'.
103. Paṭhamaṃyevā có nghĩa là trước khi có sự già, cái chết, v.v.
Balavacintanaṃ cintetīti yathā sākaṭiko ajānitvā visame magge sakaṭaṃ pājento akkhe chinne patikātuṃ avisahanto dukkhī dummano balavacintanaṃ cinteti, mahantaṃ cittasantāpaṃ pāpuṇāti, evaṃ adhammavādī maccumukhaṃ patto balavacittasantāpaṃ pāpuṇāti, tasmā dhammacariyāya nappamajjitabbanti.
He ponders a grave thought; just as a cart-driver, unknowingly driving his cart on a rough road, when the axle breaks, being unable to mend it, becomes sorrowful and dejected, pondering a grave thought, experiencing great mental distress, so too, an unrighteous person, having fallen into the jaws of death, experiences great mental distress; therefore, one should not be negligent in righteous conduct.
Balavacintanaṃ cintetī có nghĩa là: Cũng như người đánh xe không biết đường mà lái xe vào đường gồ ghề, khi trục xe bị gãy, không thể sửa chữa được, người ấy đau khổ, buồn bã, suy nghĩ những điều lo lắng nặng nề, chịu đựng sự phiền não lớn trong tâm; tương tự như vậy, người nói tà pháp khi đối mặt với cái chết sẽ chịu đựng sự phiền não lớn trong tâm. Do đó, không nên xao nhãng trong việc thực hành Pháp.
104. Yaṃ dānaṃ demīti yaṃ deyyadhammaṃ parassa demi.
104. Yaṃ dānaṃ demī means 'whatever gift I give to another'.
104. Yaṃ dānaṃ demī có nghĩa là bất kỳ vật phẩm đáng cúng dường nào tôi dâng cho người khác.
Tassa pati hutvāti tabbisayaṃ lobhaṃ suṭṭhu abhibhavanto tassa adhipati hutvā demi tena anākaḍḍhanīyattā.
Tassa pati hutvā means 'having thoroughly overcome greed for that, having become its master, I give it', because one is not drawn by it.
Tassa pati hutvā có nghĩa là trở thành chủ nhân của nó, hoàn toàn chế ngự lòng tham đối với nó, và dâng tặng, vì không bị nó lôi kéo.
‘‘Na dāso na sahāyo’’ti vatvā tadubhayaṃ anvayato byatirekato dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ.
Having said ‘‘not a slave, not a companion’’, in order to show both of these by inclusion and exclusion, ‘‘yo hī’’ and so on were said.
Sau khi nói “không phải là nô lệ, không phải là bạn bè”, để chỉ ra cả hai điều đó bằng cách khẳng định và phủ định, (người ấy) đã nói “yo hī” và các từ khác.
Dāso hutvā deti taṇhāya dāsabyassa upagatattā.
He gives as a slave because he has come under the servitude of craving.
Dāso hutvā deti có nghĩa là dâng tặng như một nô lệ, vì đã trở thành nô lệ của ái dục.
Sahāyo hutvā deti tassa piyabhāvāvissajjanato.
He gives as a companion because he does not relinquish his affection for it.
Sahāyo hutvā deti có nghĩa là dâng tặng như một người bạn, vì không từ bỏ sự yêu thích đối với nó.
Sāmī hutvā deti taṇhādāsabyato attānaṃ mocetvā abhibhuyya pavattanato.
He gives as a master because, having freed himself from the servitude of craving, he acts by overcoming it.
Sāmī hutvā deti có nghĩa là dâng tặng như một chủ nhân, vì đã giải thoát bản thân khỏi sự nô lệ của ái dục và hành động bằng cách chế ngự nó.
Sāmiparibhogasadisā hetassāyaṃ pavattatīti.
For his action is like the enjoyment of a master.
Vì sự hành động này giống như sự hưởng thụ của một chủ nhân.
Atha vā yo dānasīlatāya dāyako puggalo, so dāne pavattibhedena dānadāso dānasahāyo dānapatīti tippakāro hotīti dasseti.
Or, he shows that the person who is a giver through generosity and morality is of three kinds: a slave of giving, a companion of giving, or a master of giving, depending on the way of giving.
Hoặc, (nó) chỉ ra rằng người bố thí có giới hạnh bố thí, thì người đó có ba loại: nô lệ của sự bố thí, bạn của sự bố thí, và chủ nhân của sự bố thí, tùy theo cách thức hành động trong việc bố thí.
Tadassa tippakārataṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ.
In order to explain this threefold classification, ‘‘yo hī’’ and so on were said.
Để phân tích và chỉ ra ba loại đó, (người ấy) đã nói “yo hī” và các từ khác.
Dātabbaṭṭhena dānaṃ, annapānādi.
Dānaṃ means 'that which is to be given', such as food and drink.
Dānaṃ (vật bố thí) có nghĩa là vật đáng được bố thí, như thức ăn, đồ uống, v.v.
Tattha yaṃ attanā paribhuñjati taṇhādhipannatāya, tassa vase vattanato dāso viya hoti.
Therein, that which one consumes oneself, due to being overcome by craving, he becomes like a slave by acting under its sway.
Ở đó, người nào hưởng thụ (vật phẩm) do bị ái dục chi phối, người đó giống như nô lệ vì tuân theo sự chi phối của ái dục.
Yaṃ paresaṃ dīyati, tatthapi annapānasāmaññena idaṃ vuttaṃ ‘‘dānasaṅkhātassa deyyadhammassa dāso hutvā detī’’ti.
That which is given to others, even there, in the general sense of food and drink, this was said: ‘‘he gives as a slave of the gift called a gift’’.
Đối với những gì được dâng cho người khác, điều này được nói đến theo nghĩa chung của thức ăn và đồ uống: “dâng tặng như một nô lệ của vật phẩm đáng cúng dường được gọi là dāna”.
Sahāyo hutvā deti attanā paribhuñjitabbassa paresaṃ dātabbassa ca samasamaṭṭhapanena.
He gives as a companion by treating equally that which is to be consumed by oneself and that which is to be given to others.
Sahāyo hutvā deti có nghĩa là dâng tặng như một người bạn, bằng cách đặt những gì mình hưởng thụ và những gì dâng cho người khác ở mức độ ngang bằng.
Pati hutvā deti sayaṃ deyyadhammassa vase avattitvā tassa attano vase vattāpanato.
He gives as a master by not being swayed by the gift himself, but by making it subject to his own will.
Pati hutvā deti có nghĩa là dâng tặng như một chủ nhân, vì không tuân theo sự chi phối của vật phẩm đáng cúng dường mà làm cho nó tuân theo sự chi phối của mình.
Aparo nayo – yo attanā paṇītaṃ paribhuñjitvā paresaṃ nihīnaṃ deti, so dānadāso nāma tannimittanihīnabhāvāpattito.
Another method – he who consumes fine things himself and gives inferior things to others is called dānadāso (a slave of giving) because of falling into an inferior state on account of that.
Một cách giải thích khác – người nào tự mình hưởng thụ những thứ cao cấp rồi dâng cho người khác những thứ thấp kém, người đó được gọi là nô lệ của sự bố thí vì rơi vào trạng thái thấp kém do đó.
Yo yādisaṃ attanā paribhuñjati, tādisameva paresaṃ deti, so dānasahāyo nāma tannimittanihīnādhikabhāvavissajjanena sadisabhāvāpattito.
He who consumes the same kind of thing himself as he gives to others is called dānasahāyo (a companion of giving) because of attaining an equal state by relinquishing inferior or superior states on account of that.
Người nào tự mình hưởng thụ thứ gì, rồi dâng cho người khác đúng thứ đó, người đó được gọi là bạn của sự bố thí vì đạt đến trạng thái ngang bằng do từ bỏ trạng thái thấp kém hay cao cấp do đó.
Yo attanā nihīnaṃ paribhuñjitvā paresaṃ paṇītaṃ deti, so dānapati nāma tannimittaseṭṭhabhāvappattito.
He who consumes inferior things himself and gives fine things to others is called dānapati (a master of giving) because of attaining a superior state on account of that.
Người nào tự mình hưởng thụ những thứ thấp kém rồi dâng cho người khác những thứ cao cấp, người đó được gọi là chủ nhân của sự bố thí vì đạt đến trạng thái cao quý do đó.
Kammasarikkhako hi vipāko, tasmā devaputto ‘‘dānapatī’’ti vadanto ‘‘ahaṃ tādiso ahosi’’nti dasseti.
Indeed, the result is similar to the kamma; therefore, the devaputta, saying ‘‘dānapatī’’, shows ‘‘I was such a person’’.
Quả báo tương ứng với nghiệp, do đó vị thiên tử khi nói “dānapatī” (chủ nhân của sự bố thí) là để chỉ ra “tôi đã từng như vậy”.
‘‘Catūsu dvāresu dānaṃ dīyitthā’’ti pāḷiyaṃ saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘tassa kirā’’tiādi vuttaṃ.
In order to explain in detail the meaning briefly stated in the Pāḷi ‘‘Catūsu dvāresu dānaṃ dīyitthā’’, ‘‘tassa kirā’’ and so on were said.
Để giải thích chi tiết ý nghĩa đã được nói tóm tắt trong kinh văn “dānaṃ dīyitthā” (sự bố thí đã được thực hiện) tại bốn cổng, (người ấy) đã nói “tassa kirā” và các từ khác.
Dānanti yiṭṭhaṃ, tañca kho sabbasādhāraṇavasena katanti āha ‘‘samaṇa …pe… yācakāna’’nti.
Dānaṃ means 'sacrifice', and indeed, it was made common to all, so he said ‘‘samaṇa…pe… beggars’’.
Dānaṃ (sự bố thí) là vật đã được cúng dường, và điều đó được thực hiện theo cách chung cho tất cả, (người ấy) nói “samaṇa…pe… yācakāna” (cho các Sa-môn… và những người khất thực).
Pabbajjūpagatāti yaṃ kiñci pabbajjaṃ upagatā.
Pabbajjūpagatā means 'those who have undertaken any kind of renunciation'.
Pabbajjūpagatā có nghĩa là những người đã xuất gia theo bất kỳ hình thức xuất gia nào.
Bhovādinoti jātimattabrāhmaṇe vadati.
Bhovādino refers to Brahmins by birth alone.
Bhovādino có nghĩa là nói về những Bà-la-môn chỉ về mặt chủng tộc.
Nālattha buddhasuññattā tadā lokassa.
Nālattha means 'did not find', because the world was Buddha-empty at that time.
Nālattha có nghĩa là không tìm thấy, vì lúc đó thế gian không có Phật.
Duggatāti dukkhajīvikakappakā kasiravuttikā.
Duggatā means 'those who lead a miserable life, those who live with difficulty'.
Duggatā có nghĩa là những người có cuộc sống khó khăn, những người sống chật vật.
Tenāha ‘‘daliddamanussā’’ti.
Therefore he said, ‘‘poor people’’.
Do đó, (người ấy) nói “daliddamanussā” (những người nghèo khổ).
Kasivāṇijjādijīvikaṃ anuṭṭhātuṃ asamatthā idha ‘‘kapaṇā’’ti adhippetāti āha ‘‘kāṇakuṇiādayo’’ti.
Those unable to pursue livelihoods like farming and trade are here intended as ‘‘kapaṇā’’ (wretched), so he said ‘‘the blind, the crippled, and so on’’.
Những người không thể thực hiện các nghề nghiệp như nông nghiệp, thương mại, v.v., ở đây được hiểu là “kapaṇā” (những người đáng thương), (người ấy) nói “kāṇakuṇiādayo” (những người mù, què, v.v.).
Pathāvinoti addhikā.
Pathāvino means 'travelers'.
Pathāvino có nghĩa là những người lữ hành.
Vanibbakāti dāyakānaṃ guṇakittanakammaphalakittanavasena yācakā seyyathāpi naggādayo.
Vanibbakā means 'beggars who praise the qualities of the givers and the fruit of their actions', such as naked ascetics and so on.
Vanibbakā có nghĩa là những người khất thực bằng cách ca ngợi phẩm chất của người bố thí và quả báo của hành động, giống như những người khỏa thân, v.v.
Tenāha ‘‘iṭṭhaṃ dinna’’ntiādi.
Therefore he said, ‘‘a desired gift’’ and so on.
Do đó, (người ấy) nói “iṭṭhaṃ dinna” và các từ khác (đã dâng cúng điều mong muốn).
Pasatamattanti vīhitaṇḍulādivasena vuttaṃ.
Pasatamattaṃ refers to quantities of rice, paddy, and so on.
Pasatamattaṃ có nghĩa là được nói đến theo nghĩa lúa, gạo, v.v.
Sarāvamattanti yāgubhattādivasena.
Sarāvamattaṃ refers to quantities of gruel, rice, and so on.
Sarāvamattaṃ có nghĩa là theo nghĩa cháo, cơm, v.v.
Yathā gāmalābho gāme uppajjanako āyalābho, evaṃ tattha dvāralābhoti āha ‘‘tattha uppajjanakasatasahasse’’ti.
Just as village income is income arising in a village, so too, income at the gate, so he said ‘‘a hundred thousand arising there’’.
Cũng như lợi lộc của làng là lợi lộc phát sinh trong làng, tương tự như vậy, lợi lộc tại cổng là lợi lộc phát sinh ở đó, (người ấy) nói “tattha uppajjanakasatasahasse” (trong một trăm ngàn (đồng) phát sinh ở đó).
Mahantataraṃ dānaṃ adaṃsu aññassapi dhanassa viniyogaṃ gatattā.
They gave a greater gift because other wealth was also allocated.
Mahantataraṃ dānaṃ adaṃsu có nghĩa là đã bố thí một sự bố thí lớn hơn, vì một phần tài sản khác cũng được sử dụng.
Taṃ sandhāyāti taṃ mahantataraṃ dānaṃ kataṃ sandhāya.
Taṃ sandhāyā means 'referring to that greater gift that was given'.
Taṃ sandhāyā có nghĩa là liên quan đến sự bố thí lớn hơn đã được thực hiện đó.
Rañño hi tattha dānaṃ itthāgārassa dānena mahatā abhibhūtaṃ viya paṭinivattaṃ hotīti āha ‘‘paṭinivattī’’ti.
Indeed, the king’s gift there was as if overshadowed and turned back by the gift of the royal harem, so he said ‘‘it turned back’’.
Sự bố thí của nhà vua ở đó giống như bị lu mờ bởi sự bố thí của nội cung, (người ấy) nói “paṭinivattī” (đã bị lấn át).
Kocīti bhummatthe paccattavacanaṃ.
Kocī is a locative case word in the sense of location.
Kocī là một từ chỉ địa điểm trong trường hợp định vị.
Tenāha ‘‘katthacī’’ti.
Therefore he said, ‘‘somewhere’’.
Do đó, (người ấy) nói “katthacī” (ở bất cứ đâu).
Anekavassasahassāyukakāle tassa uppannattā asītivassasahassāni so rājā dānamadāsīti.
Because it arose during a time when beings lived for many thousands of years, that king gave gifts for eighty thousand years.
Vì điều đó đã xảy ra trong thời kỳ tuổi thọ hàng ngàn năm, nên vị vua đó đã bố thí trong tám mươi ngàn năm.
106. Ye vinaye apakataññuno saṃkilesikesu vodāniyesu dhammesu na kusalā yaṃ kiñci na kārino vippaṭisārabahulā.
106. Those who are unskilled in the Vinaya, those who are not adept in defiling and purifying dhammas, those who do nothing significant and are full of remorse.
106. Những người không thành thạo trong giới luật, không khéo léo trong các pháp ô nhiễm và thanh tịnh, không làm được gì, và có nhiều hối tiếc.
Tesaṃ anuppannañca uddhaccaṃ uppajjati, uppannañca bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjatīti āha ‘‘akappiye kappiyasaññitāya…pe… uddhaccapakatikā’’ti.
He said, "Their unarisen agitation arises, and the arisen (agitation) reaches a state of increased abundance and amplitude," (referring to the phrase) " due to perceiving the unfitting as fitting... and being prone to agitation."
Ông nói rằng: "Do nhận thức điều không hợp lệ là hợp lệ... (vân vân)... những người có bản chất phóng dật," tức là sự phóng dật chưa sanh thì sanh khởi, sự phóng dật đã sanh thì càng tăng trưởng và phát triển.
Sārābhāvena tucchattā ca naḷo viyāti naḷo, mānoti āha ‘‘unnaḷāti uggatanaḷā’’ti.
Due to its emptiness, lacking substance, it is like a reed, hence "naḷa." It is conceit, so he said, " unnaḷā means exalted-reed-like."
Do không có tinh túy và rỗng tuếch như cây sậy, nên gọi là "naḷa" (sậy), tức là "māna" (kiêu mạn). Ông nói: "Unnaḷā (kiêu mạn tăng trưởng) có nghĩa là sậy mọc cao."
Tenāha ‘‘uṭṭhitatucchamānā’’ti.
Therefore, he said, " with uplifted empty conceit."
Vì vậy, ông nói: "Uṭṭhitatucchamānā (kiêu mạn rỗng tuếch nổi lên)."
Māno hi seyyassa seyyoti sadisoti ca pavattiyā visesato tuccho.
Conceit, in its manifestation as "I am superior to the superior" or "I am equal," is especially empty.
Thật vậy, kiêu mạn đặc biệt rỗng tuếch do sự tồn tại của nó, dù là đối với người cao hơn hay người ngang bằng.
Cāpallenāti capalabhāvena, taṇhāloluppenāti attho.
" By fickleness" means by being fickle, that is to say, by being greedy due to craving.
"Cāpallena" (do sự xao động) có nghĩa là do bản chất xao động, tức là do sự tham lam dục vọng.
Mukhakharāti mukhena pharusā, pharusavādinoti attho.
" Harsh-mouthed" means harsh in speech, that is to say, speaking harshly.
"Mukhakharā" (miệng thô ác) có nghĩa là thô ác bằng miệng, tức là nói lời thô ác.
Vikiṇṇavācāti visaṭavacanā, samphappalāpatāya apariyantavacanā.
" Scattered-voiced" means having diffused speech, boundless speech due to frivolous talk.
"Vikiṇṇavācā" (lời nói tán loạn) có nghĩa là lời nói lan man, lời nói không giới hạn do nói lời vô ích.
Tenāha ‘‘asaṃyatavacanā’’tiādi.
Therefore, he said, " with unrestrained speech," and so on.
Vì vậy, ông nói: "Asaṃyatavacanā (lời nói không chế ngự)" và những điều tương tự.
Caṇḍasote baddhanāvāsadisāti etena anavaṭṭhitakiriyataṃ dasseti.
" Like a boat tied in a swift current" – by this, he shows their unstable activity.
"Caṇḍasote baddhanāvāsadisā" (như thuyền bị trôi trên dòng nước xiết) điều này cho thấy hành động không ổn định.
Yena samannāgatā sattā ekasmiṃ ṭhāne ṭhātuṃ vā nisīdituṃ vā na sakkonti, ito cito ca vicaranti.
Beings endowed with this cannot stand or sit in one place; they wander here and there.
Những chúng sanh nào bị chi phối bởi điều đó thì không thể đứng hoặc ngồi yên một chỗ, mà đi đây đi đó.
Anavaṭṭhitacittāti ekasmiṃ ārammaṇe na avaṭṭhitacittā.
" Unstable-minded" means their minds are not stable on one object.
"Anavaṭṭhitacittā" (tâm không an định) có nghĩa là tâm không an định trên một đối tượng duy nhất.
Vivaṭaindriyāti asaṃvutacakkhādiindriyā.
" With exposed faculties" means with unrestrained eye and other faculties.
"Vivaṭaindriyā" (các căn không được che chở) có nghĩa là các căn như mắt không được phòng hộ.
Guṇakathāya saddhiṃ kathiyamāno nigguṇassa aguṇo pākaṭo hoti jātimaṇisamīpe ṭhitassa viya kācamaṇino doso.
When spoken of in connection with a virtuous person's qualities, the faults of a faultless person become apparent, just like the flaw in a crystal gem placed near a genuine jewel.
Khi nói về phẩm chất, khuyết điểm của người không có phẩm chất sẽ hiển lộ rõ, giống như khuyết điểm của đá pha lê hiện rõ khi đặt cạnh ngọc quý.
Sukhajīvinoti sukhe ṭhitā.
" Living in comfort" means established in ease.
"Sukhajīvino" (sống an lạc) có nghĩa là sống trong an lạc.
Yathā dāyakānaṃ subharaṃ hoti, evaṃ sukhena akicchena pavattajīvikā.
Just as it is easy for donors to support them, their livelihood is maintained with ease, without difficulty.
Giống như việc dễ dàng cung cấp cho người bố thí, cuộc sống được duy trì một cách an lạc, không khó khăn.
Tenāha ‘‘pubbe bhikkhū’’tiādi.
Therefore, he said, " the bhikkhus of old," and so on.
Vì vậy, ông nói: "Pubbe bhikkhū (các tỳ khưu thuở xưa)" và những điều tương tự.
Attano rucivasena gāmakiccaṃ netīti gāmaṇi, te pana hīḷento vadati ‘‘gāmaṇikā’’ti.
He leads village affairs according to his own preference, hence "gāmaṇi" (village headman); but he speaks of them disparagingly as " gāmaṇikā" (petty village headmen).
Người dẫn dắt công việc làng theo ý muốn của mình là "gāmaṇi" (trưởng làng), nhưng ông nói "gāmaṇikā" (trưởng làng nhỏ bé) để khinh miệt họ.
Vissajjetvāti sativossaggavasena vissajjetvā kilesamucchāyāti mahicchāsaṅkhātāya taṇhāmucchāya.
" Having let go" means having let go through abandoning mindfulness, " by the intoxication of defilements" means by the intoxication of craving, which is called great desire.
"Vissajjetvā" (sau khi từ bỏ) có nghĩa là sau khi từ bỏ do sự xao lãng chánh niệm, "kilesamucchāya" (do sự mê muội phiền não) có nghĩa là do sự mê muội của tham ái được gọi là đại tham.
Sīlavantānaṃyeva hi duppaṭipattiṃ sandhāya devaputto vadati.
Indeed, the devaputta speaks with reference to the misbehavior of only those who are virtuous.
Thật vậy, vị thiên tử nói về sự hành xử sai lầm của chính những người giữ giới.
Vattabbayuttakeyevāti ovādena mayā anuggahetabbameva.
" Worthy of being spoken to" means certainly to be guided by me through admonition.
"Vattabbayuttakeyevā" (chỉ đáng được nói đến) có nghĩa là tôi chỉ nên giúp đỡ bằng lời khuyên.
Chaḍḍitakāti pariccattā ācariyupajjhāyādīhi.
" Abandoned" means forsaken by teachers, preceptors, and so on.
"Chaḍḍitakā" (bị ruồng bỏ) có nghĩa là bị các vị A-xà-lê, Hòa thượng, v.v. từ bỏ.
Tato eva anāthā appatiṭṭhā.
For that very reason, they are helpless and unsupported.
Từ đó, họ trở thành "anāthā appatiṭṭhā" (không nơi nương tựa, không chỗ dựa).
Petāti vigatajīvitā matā.
" Deceased" means with life gone, dead.
"Petā" (quỷ đói) có nghĩa là những người đã mất mạng sống, đã chết.
Yathā petā, tatheva honti attahitāsamatthatāya viññūnaṃ jigucchitabbatāya ca.
Just as the dead, so they are because of their inability to benefit themselves and their reprehensibility to the wise.
Giống như quỷ đói, "tatheva honti" (cũng giống như vậy) vì không có khả năng tự lợi và bị người trí ghê tởm.
107. Ekokāseti cakkavāḷassa pariyantasaññite ekasmiṃ okāse.
107. " In one place" means in one place designated as the boundary of the cakkavāḷa.
107. "Ekokāse" (ở một nơi duy nhất) có nghĩa là ở một nơi được gọi là tận cùng của vũ trụ.
Bhummanti ‘‘yatthā’’ti idaṃ bhummavacanaṃ, sāmaññato vuttampi ‘‘so lokassa anto’’ti vacanato visiṭṭhavisayameva hoti.
" Bhummaṃ" – the word "yatthā" (where) is in the locative case; although spoken generally, it refers to a specific domain by the phrase "that is the end of the world."
"Bhummaṃ" (trên mặt đất) là một từ chỉ địa điểm, mặc dù được nói chung chung, nhưng theo câu "đó là tận cùng của thế giới" thì nó chỉ một đối tượng cụ thể.
‘‘Na jāyati na mīyatī’’ti vatvā puna ‘‘na cavati na upapajjatī’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘idaṃ aparāparaṃ…pe… gahita’’nti.
Why, having said "does not arise, does not die," was it again said "does not pass away, does not reappear"? He says, " this again and again... seized."
Tại sao sau khi nói "không sanh, không diệt" lại nói tiếp "không chuyển, không tái sanh"? Ông nói: "Điều này là liên tục... (vân vân)... đã nắm giữ."
Padagamanenāti padasā gamanena.
" By walking on foot" means by walking with feet.
"Padagamanenā" (bằng cách đi bộ) có nghĩa là bằng cách đi bằng chân.
Saṅkhāralokassa antaṃ sandhāya vadati upari saccāni pakāsetukāmo.
He speaks with reference to the end of the world of formations, desiring to reveal the truths further on.
Ông nói "Saṅkhāralokassa antaṃ" (tận cùng của thế giới hữu vi) để muốn trình bày các chân lý ở trên.
Saṅkhāralokassa hi anto nibbānaṃ.
Indeed, the end of the world of formations is Nibbāna.
Thật vậy, Niết Bàn là tận cùng của thế giới hữu vi.
Daḷhaṃ thiraṃ dhanu etassāti daḷhadhanvā.
He whose bow is strong and firm is called daḷhadhanvā.
Người có cây cung vững chắc, kiên cố là "daḷhadhanvā" (cung thủ vững chắc).
So eva daḷhadhammoti vutto.
He himself is called daḷhadhammo.
Chính người đó được gọi là "daḷhadhamma" (người có pháp vững chắc).
Tenāha ‘‘daḷhadhanū’’ti.
Therefore, he said, " daḷhadhanū" (strong-bowed).
Vì vậy, ông nói: "Daḷhadhanū (người có cung vững chắc)."
Uttamappamāṇenāti sahassathāmappamāṇena.
" By the highest measure" means by the measure of a thousandfold strength.
"Uttamappamāṇenā" (với sức mạnh tối thượng) có nghĩa là với sức mạnh ngàn lần.
Dhanusippasikkhitatāya dhanuggaho, na dhanuggahamattenāti āha ‘‘dhanuggahoti dhanuācariyo’’ti.
He is an archer due to his skill in archery, not merely by being an archer, so he said, " dhanuggaho means an archery master."
Là một cung thủ do được huấn luyện kỹ năng bắn cung, chứ không chỉ đơn thuần là người cầm cung, ông nói: "Dhanuggaho (cung thủ) có nghĩa là bậc thầy về cung."
‘‘Dhanuggaho’’ti vatvā ‘‘sikkhito’’ti vutte dhanusikkhāya sikkhitoti viññāyati, sikkhā ca ettake kāle samatthassa ukkaṃsagato hotīti āha ‘‘dasa dvādasa vassāni dhanusippaṃ sikkhito’’ti.
When "dhanuggaho" (archer) is said and then "sikkhito" (trained) is added, it is understood that he is trained in archery, and that skill reaches its excellence for one who is proficient in such a period, so he said, " trained in archery for ten or twelve years."
Sau khi nói "dhanuggaho" (cung thủ) và "sikkhito" (đã được huấn luyện), người ta hiểu rằng đã được huấn luyện về kỹ năng bắn cung, và kỹ năng đó đạt đến đỉnh cao trong một khoảng thời gian nhất định, ông nói: "Dasa dvādasa vassāni dhanusippaṃ sikkhito (đã được huấn luyện kỹ năng bắn cung trong mười hoặc mười hai năm)."
Usabhappamāṇepīti vīsatiyaṭṭhiyo usabhaṃ, tasmiṃ usabhappamāṇe padese.
" Even in the measure of an ox" means in a place the measure of an ox, which is twenty cubits.
"Usabhappamāṇepī" (ngay cả trong khoảng cách một con bò đực) có nghĩa là trong khoảng cách hai mươi cây gậy, tức là trong một khu vực có kích thước bằng một con bò đực.
Vālagganti vāḷakoṭiṃ.
" Vālaggaṃ" means the tip of a hair.
"Vālaggaṃ" (đầu lông) có nghĩa là đầu sợi lông.
Katahatthoti paricitahattho.
" Katahattho" means practiced in hand.
"Katahattho" (tay thành thạo) có nghĩa là tay đã được luyện tập.
Katasarakkhepoti vivaṭasarakkhepapadesadassanavasena sarakkhepakatāvī.
" Katasarakkhepo" means one who has perfected the shot by showing places for an open shot.
"Katasarakkhepo" (đã thực hiện việc bắn tên) có nghĩa là đã thành thạo việc bắn tên bằng cách thể hiện các vị trí bắn tên khác nhau.
Tenāha ‘‘dassitasippo’’ti.
Therefore, he said, " dassitasippo" (one who has shown his skill).
Vì vậy, ông nói: "Dassitasippo (đã thể hiện kỹ năng)."
‘‘Katasippo’’ti keci.
Some say "katasippo" (one who has performed his skill).
Một số người nói "katasippo" (đã thành thạo kỹ năng).
Asanti etenāti asanaṃ, kaṇḍo.
That by which one throws is asanaṃ, an arrow.
"Asanaṃ" (mũi tên) là vật dùng để bắn, tức là mũi tên.
Tālacchāyanti tālacchādiṃ, sā pana ratanamattā, vidatthicaturaṅgulā vā.
" Tālacchāyaṃ" means a palm-leaf shade; it is merely a small measure, either a span or four finger-breadths.
"Tālacchāyaṃ" (bóng cây thốt nốt) có nghĩa là bóng lá thốt nốt, nhưng nó chỉ có kích thước bằng một viên ngọc, hoặc một gang tay và bốn ngón tay.
Puratthimasamuddāti ekasmiṃ cakkavāḷe puratthimasamuddā.
" From the eastern ocean" means from the eastern ocean in one cakkavāḷa.
"Puratthimasamuddā" (từ biển phía đông) có nghĩa là từ biển phía đông trong một vũ trụ.
Samuddasīsena puratthimacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ vadati.
By "ocean's head," he refers to the eastern rim of the cakkavāḷa.
Bằng "biển", ông muốn nói đến rìa phía đông của vũ trụ.
Pacchimasamuddoti etthāpi eseva nayo.
The same principle applies to " western ocean."
"Pacchimasamuddo" (biển phía tây) cũng theo cách tương tự.
Nippapañcatanti adandhakāritaṃ.
" Nippapaññataṃ" means non-proliferation (or non-obstruction).
"Nippapaññataṃ" (không chướng ngại) có nghĩa là không bị cản trở.
Sampatteti tādisena javena gacchantena sampatte.
" Reached" means reached by one going with such speed.
"Sampatte" (khi đến) có nghĩa là khi đến với tốc độ như vậy.
Anotatteti etthāpi ‘‘sampatte’’ti padaṃ ānetvā sambandho, tathā ‘‘nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā’’ti etthāpi.
In " Anotatte," too, the word "sampatte" (having reached) should be brought in and connected, and similarly in "nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā" (having eaten the tooth-stick of the nāga creeper).
Trong "Anotatte" (ở hồ Anotatta) cũng vậy, từ "sampatte" được đưa vào để liên kết, và cũng tương tự trong "nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā" (sau khi nhai cây xỉa răng Nāgalatā).
Tadāti yadā so lokantagavesako ahosi, tadā.
" At that time" means when he was seeking the end of the world, at that time.
"Tadā" (lúc đó) có nghĩa là khi người đó tìm kiếm tận cùng thế giới, lúc đó.
Dīghāyukakāloti anekavassasahassāyukakālo.
" Long lifespan" means a lifespan of many thousands of years.
"Dīghāyukakālo" (thời gian sống lâu) có nghĩa là thời gian sống hàng ngàn năm.
Cakkavāḷalokassāti sāmaññavasena ekavacanaṃ, cakkavāḷalokanti attho.
" Of the cakkavāḷa world" is a singular word used in a general sense, meaning "the cakkavāḷa world."
"Cakkavāḷalokassā" (của thế giới vũ trụ) là số ít theo nghĩa chung, có nghĩa là thế giới vũ trụ.
Imasmiṃyeva cakkavāḷe nibbatti pubbaparicariyasiddhāya nikantiyā.
" Arising in this very cakkavāḷa" means by means of the attraction established by previous service.
"Imasmiṃyeva cakkavāḷe nibbatti" (tái sanh ngay trong vũ trụ này) do sự khao khát đã thành tựu từ sự phụng sự trước đây.
Sasaññimhi samanaketi na rūpadhammamattake, atha kho pañcakkhandhasamudāyeti dasseti.
" With perception, with mind" indicates not merely a material phenomenon, but rather the aggregate of the five aggregates.
"Sasaññimhi samanake" (trong một chúng sanh có tri giác và ý thức) điều này cho thấy không chỉ là một pháp sắc, mà là một tập hợp năm uẩn.
Samitapāpoti samucchinnasaṃkilesadhammo.
" One whose evil is calmed" means one whose defilements are eradicated.
"Samitapāpo" (người đã dứt trừ tội lỗi) có nghĩa là người đã diệt trừ các pháp phiền não.