82-86. Catutthassa paṭhame sammā ādānaṃ gahaṇaṃ samādānanti āha ‘‘samādānaṃ vuccati gahaṇa’’nti.
82-86. In the first of the fourth (suttas), right acceptance, or taking, is samādāna, as it is said, "samādāna is called acceptance."
82-86. Trong kinh thứ nhất của phẩm thứ tư, sự thọ trì đúng đắn là sự nắm giữ, nên nói “samādānaṃ vuccati gahaṇa” (samādāna được gọi là sự nắm giữ).
Adhikaṃ visiṭṭhaṃ sīlanti adhisīlaṃ.
Superior, distinguished morality is adhisīla.
Giới luật cao cấp, đặc biệt là adhisīlaṃ (tăng thượng giới).
Lokiyasīlassa adhisīlabhāvo pariyāyenāti nippariyāyameva taṃ dassetuṃ ‘‘apica sabbampi lokiyasīla’’ntiādi vuttaṃ.
The state of mundane morality as adhisīla is by implication; to show it as direct, it is said, "furthermore, all mundane morality," etc.
Để chỉ ra rằng giới luật thế gian là tăng thượng giới một cách gián tiếp, và để chỉ ra điều đó một cách trực tiếp, đã nói “apica sabbampi lokiyasīla” (hơn nữa, tất cả giới luật thế gian) v.v.
Sikkhitabbatoti āsevitabbato.
By being trained means by being practiced.
Sikkhitabbato nghĩa là do được thực hành.
Pañcapi dasapi vā sīlāni sīlaṃ nāma, pātimokkhasaṃvaro adhisīlaṃ nāma anavasesakāyikacetasikasaṃvarabhāvato maggasīlassa padaṭṭhānabhāvato ca.
The five or ten precepts are called sīla, but the Pātimokkha restraint is called adhisīla because it is complete bodily and mental restraint, and because it is the proximate cause for the morality of the path.
Năm hoặc mười giới được gọi là giới (sīla), sự phòng hộ theo giới bổn Pātimokkha được gọi là tăng thượng giới (adhisīla) do bản chất là sự phòng hộ toàn diện về thân và tâm, và do là nền tảng của giới Đạo (magga sīla).
Aṭṭha samāpattiyo cittaṃ, vipassanāpādakajjhānaṃ adhicittaṃ maggasamādhissa adhiṭṭhānabhāvato.
The eight attainments are citta (mind); insight-producing jhāna is adhicitta (higher mind) because it is the foundation for the concentration of the path.
Tám thiền định (samāpatti) là tâm (citta), thiền định làm nền tảng cho thiền quán (vipassanā) là tăng thượng tâm (adhicitta) do là nền tảng của định Đạo (magga samādhi).
Kammassakatañāṇaṃ paññā, vipassanā adhipaññā maggapaññāya adhiṭṭhānabhāvato.
Knowledge of kamma and its results is paññā (wisdom); insight is adhipaññā (higher wisdom) because it is the foundation for the wisdom of the path.
Trí tuệ về nghiệp (kammassakatañāṇa) là tuệ (paññā), thiền quán (vipassanā) là tăng thượng tuệ (adhipaññā) do là nền tảng của tuệ Đạo (magga paññā).
Apica nibbānaṃ patthayantena samādinnaṃ pañcasīlaṃ dasasīlampi adhisīlameva nibbānādhigamassa paccayabhāvato.
Furthermore, the five precepts or ten precepts undertaken by one aspiring for Nibbāna are also adhisīla, because they are a condition for the attainment of Nibbāna.
Hơn nữa, năm giới và mười giới được thọ trì bởi người mong cầu Niết Bàn cũng là tăng thượng giới (adhisīla) do là nhân duyên để đạt đến Niết Bàn.
Nibbānaṃ patthayantena samāpannā aṭṭha samāpattiyopi adhicittameva.
The eight attainments attained by one aspiring for Nibbāna are also adhicitta.
Tám thiền định được thành tựu bởi người mong cầu Niết Bàn cũng là tăng thượng tâm (adhicitta).
Evaṃ atīte anāgate ca vaṭṭamūlakadukkhasallakkhaṇavasena saṃvegavatthutāya vimuttiākaṅkhāya paccayabhūtā kammassakatapaññāpi adhipaññāti vadanti.
Thus, knowledge of kamma and its results, which is a condition for the desire for liberation due to being a cause for spiritual urgency by observing the root suffering of saṃsāra in the past and future, is also called adhipaññā.
Cả hai điều này đều phải chịu, vì hành động là nhân duyên.” Trí tuệ về nghiệp (kammassakataññā), là nhân duyên của sự khao khát giải thoát (vimuttiākaṅkhā), do là đối tượng của sự sợ hãi (saṃvegavatthutāya) theo cách nhận biết khổ đau gốc rễ của luân hồi trong quá khứ và vị lai, cũng được gọi là tăng thượng tuệ (adhipaññā).
Dutiyatatiyacatutthapañcamāni uttānatthāneva.
The second, third, fourth, and fifth (suttas) are straightforward in meaning.
Kinh thứ hai, thứ ba, thứ tư và thứ năm đều có nghĩa rõ ràng.
87. Chaṭṭhe samattakārīti anūnena paripūrena ākārena samannāgato.
87. In the sixth (sutta), samattakārī means endowed with a complete and perfect manner.
87. Trong kinh thứ sáu, samattakārī nghĩa là người thành tựu một cách đầy đủ, không thiếu sót.
Sikkhāpadānaṃ khuddānukhuddakattaṃ apekkhāsiddhanti āha ‘‘tatrāpi saṅghādisesaṃ khuddaka’’ntiādi.
The minor and major nature of the training rules is based on expectation, so it is said, "therein, even a saṅghādisesa is minor," etc.
Việc các giới luật có nhỏ nhặt hay không là tùy thuộc vào sự quan tâm, nên nói “tatrāpi saṅghādisesaṃ khuddaka” (trong đó, giới Tăng tàn là nhỏ nhặt) v.v.
Aṅguttaramahānikāyavaḷañjanakaācariyāti aṅguttaranikāyaṃ pariharantā ācariyā, aṅguttarabhāṇakāti vuttaṃ hoti.
Aṅguttaramahānikāyavaḷañjanakaācariyā means teachers who transmit the Aṅguttaranikāya; it means Aṅguttara reciters.
Aṅguttaramahānikāyavaḷañjanakaācariyā nghĩa là các vị thầy gìn giữ Tăng Chi Bộ Kinh, tức là các vị Aṅguttarabhāṇaka.
Lokavajjaṃ nāpajjati lokavajjasikkhāpadānaṃ vītikkamasādhakassa kilesagahanassa sabbaso pahīnattā.
One does not incur a worldly fault because the mass of defilements that causes transgression of training rules that are worldly faults has been entirely abandoned.
Lokavajjaṃ nāpajjati (không phạm lỗi thế gian) là do các phiền não sâu dày gây ra sự vi phạm các giới luật bị thế gian chỉ trích đã hoàn toàn được đoạn trừ.
Paṇṇattivajjameva āpajjati paṇṇattivītikkamaṃ vā ajānatopi āpattisambhavato.
One incurs only a disciplinary fault because a transgression of a rule can occur even unknowingly.
Paṇṇattivajjameva āpajjati (chỉ phạm lỗi do giới luật chế định) là do có thể phạm lỗi ngay cả khi không biết sự vi phạm giới luật chế định.
Cittena āpajjanto rūpiyappaṭiggahaṇaṃ āpajjatīti upanikkhittasādiyena āpajjati.
One incurs the fault of accepting gold and silver with intention means one incurs it by accepting what has been placed (for one).
Cittena āpajjanto rūpiyappaṭiggahaṇaṃ āpajjatī (người phạm lỗi bằng tâm thì phạm lỗi nhận tiền bạc) nghĩa là phạm lỗi do chấp nhận vật được đặt cọc.
Brahmacariyassa ādibhūtāni ādibrahmacariyāni, tāni eva ādibrahmacariyakāni yathā ‘‘vinayo eva venayiko’’ti āha ‘‘maggabrahmacariyassā’’tiādi.
The initial stages of the holy life are ādibrahmacariyāni; these are themselves ādibrahmacariyakāni, just as "vinaya itself is venayika," as it is said, "of the path of the holy life," etc.
Những điều khởi đầu của Phạm hạnh (brahmacariya) là ādibrahmacariya (những điều Phạm hạnh ban đầu), chúng chính là ādibrahmacariyakāni (những điều Phạm hạnh ban đầu) giống như “Vinaya chính là Venayika”, nên nói “maggabrahmacariyassā” (của Phạm hạnh Đạo) v.v.
Cattāri mahāsīlasikkhāpadānīti cattāri pārājikāni sandhāya vadati.
"The four great moral precepts" refers to the four pārājikas.
Cattāri mahāsīlasikkhāpadānī (bốn giới luật đại giới) là nói đến bốn giới Pārājika.
Paṭipakkhadhammānaṃ anavasesato savanato paggharaṇato soto, ariyamaggoti āha ‘‘sotasaṅkhātena maggenā’’ti.
The stream (sota) is the Noble Path, because it flows and gushes forth without remainder of opposing qualities. Therefore, it is said: "by the path called stream."
Soto (dòng) là con đường cao quý (ariyamagga) do sự lắng nghe và tuôn chảy không còn sót lại các pháp đối nghịch, nên nói “sotasaṅkhātena maggenā” (bằng con đường được gọi là dòng).
Vinipāteti virūpaṃ sadukkhaṃ saupāyāsaṃ nipātetīti vinipāto, apāyadukkhe khipanako.
Vinipāta means to fall into a wretched, painful, and distressing state; it is that which casts one into the suffering of the lower realms.
Vinipāteti (làm cho rơi xuống) là làm cho rơi xuống một cách biến dạng, đau khổ, phiền não, nên vinipāto (sự rơi xuống) là kẻ ném vào khổ cảnh.
Dhammoti sabhāvo.
Dhammo means nature.
Dhammo nghĩa là bản chất.
Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo, na attānaṃ apāyesu vinipātanasabhāvoti vuttaṃ hoti.
Not having the nature of falling into vinipāta means avinipātadhammo, which means not having the nature of casting oneself into the lower realms.
Nāssa vinipāto dhammo (không có bản chất rơi xuống) nên avinipātadhammo (pháp không rơi xuống), nghĩa là không có bản chất tự mình rơi vào các khổ cảnh.
Ye dhammā apāyagamanīyā, tesaṃ pahīnattā.
Because those qualities that lead to the lower realms have been abandoned.
Vì các pháp dẫn đến khổ cảnh đã được đoạn trừ.
Tenāha ‘‘avinipātadhammoti catūsu apāyesu apatanasabhāvo’’ti.
Therefore, it is said: "Avinipātadhammo means having the nature of not falling into the four lower realms."
Vì vậy, có câu “avinipātadhammoti catūsu apāyesu apatanasabhāvo” (pháp không rơi xuống nghĩa là bản chất không rơi vào bốn khổ cảnh).
Tattha apatanasabhāvoti anuppajjanasabhāvo.
Here, "having the nature of not falling" means having the nature of not arising.
Trong đó, apatanasabhāvo nghĩa là bản chất không sinh khởi.
Sotāpattimagganiyāmena niyatoti uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvībhāvato niyato.
"Determined by the regulation of the Sotāpatti-magga" means determined by the certainty of attaining the higher paths.
Sotāpattimagganiyāmena niyato (được định đoạt bởi sự chắc chắn của Đạo Tu-đà-hoàn) nghĩa là được định đoạt do sự chắc chắn của việc đạt được các Đạo cao hơn.
Tenevāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti.
Therefore, it is said: "bound for perfect enlightenment."
Vì vậy, có câu “sambodhiparāyaṇo” (hướng đến giác ngộ).
Heṭṭhimantato sattamabhavato upari anuppajjanadhammatāya vā niyato.
Or "determined" by the quality of not arising beyond the seventh existence from the lowest limit.
Hoặc niyato (được định đoạt) do bản chất không sinh khởi trở lại sau bảy kiếp ở cõi thấp nhất.
Sambujjhatīti sambodhi, ariyamaggo.
Sambodhi means perfect enlightenment, the Noble Path.
Sambujjhatīti sambodhi (sự giác ngộ là sambodhi), tức là Đạo cao quý (ariyamagga).
So pana paṭhamamaggassa adhigatattā avasiṭṭho ca adhigantabbabhāvena icchitabboti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ parā gati assāti sambodhiparāyaṇo.
Since the first path has been attained, and the remaining paths are to be attained and desired, the perfect enlightenment consisting of the three higher paths is its ultimate destination, its ultimate goal. Hence, sambodhiparāyaṇo.
Vì Đạo đầu tiên đã được chứng đắc, và phần còn lại cần được chứng đắc, nên sambodhiparāyaṇo (hướng đến giác ngộ) nghĩa là có sự giác ngộ bao gồm ba Đạo cao hơn làm mục tiêu cuối cùng.
Tenāha ‘‘uparimaggattayasambodhiparāyaṇo’’ti.
Therefore, it is said: "bound for perfect enlightenment, the three higher paths."
Vì vậy, có câu “uparimaggattayasambodhiparāyaṇo” (hướng đến sự giác ngộ của ba Đạo cao hơn).
Tanubhāvāti pariyuṭṭhānamandatāya ca kadāci karahaci uppattiyā ca tanubhāvena.
"Attenuation" means attenuation due to the weakness of the obsessions and their occasional, infrequent arising.
Tanubhāvā (do mỏng manh) nghĩa là do sự yếu kém của các phiền não (pariyuṭṭhāna) và do đôi khi chúng mới sinh khởi.
Tanuttañhi dvīhi kāraṇehi veditabbaṃ adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya ca.
For attenuation is to be understood by two reasons: infrequent arising and weakness of obsession.
Sự mỏng manh cần được hiểu qua hai nguyên nhân: sự sinh khởi không thường xuyên và sự yếu kém của các phiền não.
Sakadāgāmissa hi vaṭṭānusārimahājanassa viya kilesā abhiṇhaṃ na uppajjanti, kadāci karahaci uppajjanti viraḷākārā hutvā viraḷavāpite khette aṅkurā viya.
For a Sakadāgāmī, defilements do not arise frequently like in ordinary people following the cycle of existence; they arise occasionally and infrequently, like sprouts in a sparsely sown field.
Đối với vị Nhất Lai (Sakadāgāmī), các phiền não không sinh khởi thường xuyên như đối với đại chúng trong vòng luân hồi, mà đôi khi chúng mới sinh khởi, trở nên thưa thớt như những mầm cây trên một cánh đồng được gieo thưa thớt.
Uppajjamānāpi ca vaṭṭānusārimahājanasseva maddantā pharantā chādentā andhakāraṃ karontā na uppajjanti, mandamandā uppajjanti tanukākārā hutvā abbhapaṭalamiva makkhikāpattamiva ca.
Even when they arise, they do not arise overwhelming, pervading, covering, and creating darkness like in ordinary people following the cycle of existence; they arise very weakly, in a subtle form, like a patch of cloud or a fly's wing.
Dù có khởi lên, chúng cũng không khởi lên như đối với đại chúng đang trôi lăn trong vòng luân hồi, tức là không khởi lên một cách mạnh mẽ, lan tràn, che lấp và tạo ra bóng tối; chúng khởi lên rất yếu ớt, với hình thái mỏng manh, như một lớp mây mỏng hay một cánh ruồi.
Tattha keci therā bhaṇanti ‘‘sakadāgāmissa kilesā kiñcāpi cirena uppajjanti, bahalāva uppajjanti.
Here, some elders say: "Although the defilements of a Sakadāgāmī arise after a long time, they arise intensely.
Trong đó, một số vị Trưởng lão nói rằng: “Dù phiền não của bậc Nhất Lai khởi lên chậm, chúng vẫn khởi lên nhiều.
Tathā hissa puttā ca dhītaro ca dissantī’’ti.
For indeed, his sons and daughters are seen."
Bằng chứng là các con trai và con gái của vị ấy vẫn còn được thấy.”
Etaṃ pana appamāṇaṃ.
But this is not a valid measure.
Tuy nhiên, điều này không phải là bằng chứng.
Puttadhītaro hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi hontīti.
For sons and daughters can arise even from merely touching limbs and minor parts.
Vì con trai và con gái có thể sinh ra chỉ do sự chạm vào các chi phần cơ thể.
Dvīhiyeva kāraṇehissa kilesānaṃ tanuttaṃ veditabbaṃ adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya cāti.
The attenuation of his defilements is to be understood by these two reasons alone: infrequent arising and weakness of obsession.
Do hai nguyên nhân này, phiền não của vị ấy được biết là mỏng manh: do sự khởi lên hiếm hoi và do sự yếu ớt của các triền cái.
Heṭṭhābhāgiyānanti ettha heṭṭhāti mahaggatabhūmito heṭṭhā, kāmabhūmiyanti attho.
In "the lower fetters," "lower" means below the planes of absorption, meaning in the sense-sphere plane.
Ở đây, Heṭṭhābhāgiyāna (hạ phần) có nghĩa là heṭṭhā (phía dưới) tức là phía dưới các cõi đại phạm thiên, nghĩa là trong cõi dục giới.
Tesaṃ paccayabhāvena heṭṭhābhāgassa hitāti heṭṭhābhāgiyā, tesaṃ heṭṭhābhāgiyānaṃ, heṭṭhābhāgassa kāmabhavassa paccayabhāvena gahitānanti attho.
They are called heṭṭhābhāgiyā because they lead to the lower part by being a condition for it; meaning, they are taken as conditions for the lower part, the sense-sphere existence.
Vì chúng có lợi ích cho phần hạ giới do là nhân duyên cho phần hạ giới, nên gọi là heṭṭhābhāgiyā. Tức là, chúng được chấp thủ như là nhân duyên cho cõi dục giới.
Saṃyojenti bandhanti khandhagatibhavādīhi khandhagatibhavādayo, kammaṃ vā phalenāti saṃyojanānīti āha ‘‘saṃyojanānanti bandhanāna’’nti.
They bind, they connect the aggregates of existence with future aggregates of existence, or kamma with its fruit. Hence, saṃyojanāni (fetters). Therefore, it is said: "saṃyojanāni means bonds."
Chúng kết nối, trói buộc các uẩn, các kiếp sống v.v… với các uẩn, các kiếp sống v.v…; hoặc nghiệp với quả, nên gọi là saṃyojanāni (kiết sử). Do đó, có nói: “saṃyojanānanti bandhanāna” (kiết sử là những sự trói buộc).
Asamucchinnarāgādikassa hi etarahi khandhādīnaṃ āyatiṃ khandhādīhi sambandho, samucchinnarāgādikassa pana taṃ natthi, katānampi kammānaṃ asamatthabhāvāpattito rāgādīnaṃ anvayato byatirekato ca saṃyojanaṭṭho siddho.
Indeed, for one whose craving, etc., are not eradicated, there is a connection between the present aggregates and future aggregates; but for one whose craving, etc., are eradicated, that connection does not exist, because even performed kammas become ineffective. Thus, the meaning of "fetter" is established by the presence and absence of craving, etc.
Thật vậy, đối với người chưa đoạn tận tham ái v.v…, có sự liên kết giữa các uẩn hiện tại với các uẩn trong tương lai; còn đối với người đã đoạn tận tham ái v.v… thì không có điều đó, vì ngay cả những nghiệp đã tạo cũng trở nên vô hiệu. Do đó, ý nghĩa của kiết sử được xác lập từ sự hiện diện và vắng mặt của tham ái v.v….
Parikkhayenāti samucchedena.
"By the destruction" means by eradication.
Parikkhayenā (do sự đoạn tận) có nghĩa là do sự đoạn diệt hoàn toàn.
Opapātikoti upapātikayoniko upapatane sādhukārī.
Opapātiko means one born spontaneously, one who excels in spontaneous arising.
Opapātiko (hóa sinh) có nghĩa là sinh ra bằng cách hóa sinh, có khả năng hóa sinh.
Sesayonipaṭikkhepavacanametaṃ.
This is a statement excluding other modes of birth.
Đây là lời bác bỏ các loại sinh khác.
Tena gabbhavāsadukkhābhāvamāha.
By this, it states the absence of the suffering of gestation.
Qua đó, nói lên sự không có khổ đau của thai tạng.
Tattha parinibbāyīti iminā sesadukkhābhāvaṃ.
"There attaining final Nibbāna" implies the absence of other sufferings.
Tattha parinibbāyī (nhập Niết Bàn tại đó) nói lên sự không có các khổ đau còn lại.
Tattha parinibbāyitā cassa kāmaloke khandhabījassa apunāgamanavasenevāti dassetuṃ ‘‘anāvattidhammo’’ti vuttaṃ.
To show that his attainment of final Nibbāna there is by way of not returning to the sense-sphere with the seed of existence, it is said: "not liable to return."
Để chỉ ra rằng sự nhập Niết Bàn tại đó của vị ấy là do không còn trở lại cõi dục giới dưới dạng hạt giống uẩn, nên nói “anāvattidhammo” (không còn trở lại).
Upariyevāti brahmalokeyeva.
"Only in the higher realms" means only in the Brahma-world.
Upariyevā (chỉ ở trên) có nghĩa là chỉ ở cõi Phạm Thiên.
Anāvattidhammoti tato brahmalokā punappunaṃ paṭisandhivasena na āvattanadhammo.
Anāvattidhammo means not having the nature of returning again and again to that Brahma-world by way of rebirth.
Anāvattidhammo (không còn trở lại) có nghĩa là không còn trở lại từ cõi Phạm Thiên đó dưới dạng tái sinh lặp đi lặp lại.
Tenāha ‘‘yonigativasena anāgamanadhammo’’ti.
Therefore, it is said: "not having the nature of coming back by way of birth."
Do đó, có nói: “yonigativasena anāgamanadhammo” (không còn trở lại dưới dạng tái sinh).
Padesaṃ padesakārī ārādhetīti sīlakkhandhādīnaṃ pāripūriyā ekadesabhūtaṃ heṭṭhimamaggattayaṃ padeso, taṃ karonto padesaṃ ekadesabhūtaṃ heṭṭhimaṃ phalattayameva ārādheti, nipphādetīti attho.
"One who performs a part (padesa) accomplishes a part" means that the three lower paths, which constitute a portion of the perfection of the aggregates of morality and so forth, are called a "part" (padesa). One who performs that part accomplishes or brings about only the three lower fruits, which are a portion.
Padesaṃ padesakārī ārādhetī (người làm một phần thành tựu một phần) có nghĩa là, do sự hoàn thành các giới uẩn v.v…, ba đạo quả thấp hơn là một phần (padeso); người làm phần đó, tức là thành tựu ba quả thấp hơn chỉ là một phần, hoàn thành (nipphādeti) chúng. Đó là ý nghĩa.
Tenāha ‘‘padesakārī puggalo nāma sotāpanno’’tiādi.
Therefore, it is said, "The person who performs a part is a Stream-Enterer," and so forth.
Do đó, có nói: “padesakārī puggalo nāma sotāpanno” (người làm một phần là bậc Dự Lưu) v.v….
Paripūraṃ paripūrakārīti sīlakkhandhādīhi saddhindriyādīhi ca parito pūraṇena paripūrasaṅkhātaṃ arahattamaggaṃ karonto nibbattento paripūraṃ arahattaphalaṃ ārādheti, nipphādetīti attho.
"One who performs completely accomplishes completely" means that one who performs or brings about the path of Arahantship, which is called "complete" due to its complete fulfillment by the aggregates of morality, the faculties of faith, and so forth, accomplishes or brings about the complete fruit of Arahantship.
Paripūraṃ paripūrakārī (người làm đầy đủ thành tựu đầy đủ) có nghĩa là, người làm ra, sinh ra đạo A-la-hán, được gọi là sự đầy đủ (paripūra), bằng cách làm đầy đủ từ mọi phía với các giới uẩn, tín căn v.v…; người đó thành tựu (ārādheti), hoàn thành (nipphādeti) quả A-la-hán một cách đầy đủ. Đó là ý nghĩa.
Tenāha ‘‘paripūrakārī nāma arahā’’tiādi.
Therefore, it is said, "One who performs completely is an Arahant," and so forth.
Do đó, có nói: “paripūrakārī nāma arahā” (người làm đầy đủ là bậc A-la-hán) v.v….
88-91. Sattame kulā kulaṃ gamanakoti kulato kulaṃ gacchanto.
In the seventh (discourse), "one who goes from family to family" (kulā kulaṃ gamanako) means one who goes from one family to another.
Trong kinh thứ bảy, kulā kulaṃ gamanako (đi từ gia đình này đến gia đình khác) có nghĩa là đi từ gia đình này đến gia đình khác.
Dve vā tayo vā bhaveti devamanussavasena dve vā tayo vā bhave.
"May there be two or three" means there may be two or three existences in terms of gods and humans.
Dve vā tayo vā bhave (hai hoặc ba kiếp) có nghĩa là hai hoặc ba kiếp dưới dạng chư thiên và loài người.
Missakabhavavasena hetaṃ vuttaṃ.
This is stated with reference to mixed existences.
Điều này được nói dưới dạng kiếp sống hỗn hợp.
Desanāmattameva cetaṃ ‘‘dve vā tīṇi vā’’ti.
And this "two or three" is merely a way of teaching.
Và điều này “dve vā tīṇi vā” (hai hoặc ba) chỉ là một cách giảng dạy.
Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi kolaṃkolova hoti.
Even one who transmigrates up to the sixth existence is still a kolaṅkola.
Ngay cả khi luân hồi đến kiếp thứ sáu, vị ấy vẫn là Kolaṅkola.
Tenevāha ‘‘ayañhi dve vā bhave…pe… evamettha vikappo daṭṭhabbo’’ti.
Therefore, it is said, "For this one, there may be two existences... and so on... thus, this variation should be understood here."
Do đó, có nói: “ayañhi dve vā bhave…pe… evamettha vikappo daṭṭhabbo” (vị ấy có thể ở hai kiếp…v.v… sự phân loại này nên được hiểu như vậy).
Uḷārakulavacano vā ettha kulasaddo, kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo.
Or, the word "kula" here means a noble family; "kolaṅkola" means one who goes from family to family.
Hoặc ở đây, từ "kula" (gia đình) có nghĩa là gia đình cao quý; đi từ gia đình này đến gia đình khác, nên gọi là kolaṃkolo.
Sotāpattiphalasacchikiriyato paṭṭhāya hi nīcakule uppatti nāma natthi, mahābhogakulesu eva nibbattatīti attho.
For from the realization of the fruit of Stream-entry onwards, there is no rebirth in a low family; one is reborn only in families of great wealth, this is the meaning.
Thật vậy, kể từ khi chứng đắc quả Dự Lưu, không có sự tái sinh vào gia đình thấp kém, mà chỉ tái sinh vào các gia đình giàu có. Đó là ý nghĩa.
Kevalo hi kulasaddo mahākulameva vadati ‘‘kulaputto’’tiādīsu viya.
Indeed, the word "kula" by itself refers to a noble family, as in "kulaputta" (son of a good family) and so forth.
Thật vậy, từ "kula" (gia đình) một mình chỉ nói đến gia đình cao quý, như trong các trường hợp “kulaputto” (thiện gia nam tử) v.v….
Ekabījīti ettha khandhabījaṃ nāma kathitaṃ, khandhabījanti ca paṭisandhiviññāṇaṃ vuccati.
Here, "one-seeded" (ekabījī) refers to the seed of aggregates, and "seed of aggregates" refers to the rebirth-consciousness.
Ở đây, Ekabījī (nhất chủng) nói về hạt giống uẩn, và khandhabīja (hạt giống uẩn) được gọi là thức tái sinh.
Yassa hi sotāpannassa ekaṃ khandhabījaṃ atthi, ekaṃ bhavaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma.
Indeed, a Stream-Enterer who has one seed of aggregates, one grasping of existence, is called "one-seeded."
Vị Dự Lưu nào có một hạt giống uẩn, tức là một lần chấp thủ kiếp sống, vị ấy được gọi là Ekabījī.
Tenāha ‘‘ekasseva bhavassa bījaṃ etassa atthīti ekabījī’’ti.
Therefore, it is said, "One who has the seed of only one existence is 'one-seeded'."
Do đó, có nói: “ekasseva bhavassa bījaṃ etassa atthīti ekabījī” (người có hạt giống của một kiếp sống duy nhất là Ekabījī).
‘‘Mānusakaṃ bhava’’nti idaṃ panettha desanāmattameva, ‘‘devabhavaṃ nibbattetī’’tipi pana vattuṃ vaṭṭatiyeva.
"Human existence" here is merely a way of teaching; it is also appropriate to say, "one brings about divine existence."
“Mānusakaṃ bhava” (kiếp người) ở đây chỉ là một cách giảng dạy; cũng có thể nói “sinh ra kiếp chư thiên”.
Uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto.
"Uddhaṃsoto" (one who flows upstream) means that one's stream of craving, the stream of saṃsāra, flows upwards; or, one's stream of the path is upwards because it is to be attained by going upwards.
Do có dòng chảy đi lên, dòng tham ái của vị ấy là dòng luân hồi đi lên, nên gọi là uddhaṃsoto (thượng lưu nhân); hoặc do phải đi lên để đạt được, dòng đạo của vị ấy là dòng đi lên, nên gọi là uddhaṃsoto.
Paṭisandhivasena akaniṭṭhabhavaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
"Akaniṭṭhagāmī" (one who goes to Akaniṭṭha) means one who goes to the Akaniṭṭha existence by way of rebirth.
Do tái sinh mà đi đến cõi Akaniṭṭha, nên gọi là akaniṭṭhagāmī (đi đến cõi Akaniṭṭha).
Yattha katthacīti avihādīsu yattha katthaci.
"Wherever" means anywhere in the Avihā realms and so forth.
Yattha katthacī (ở bất cứ đâu) có nghĩa là ở bất cứ đâu trong các cõi Avihā v.v….
Sappayogenāti vipassanāñāṇābhisaṅkhārasaṅkhātena payogena saha, mahatā vipassanāpayogenāti attho.
"With effort" (sappayogenā) means together with effort, which refers to the mental formations of insight knowledge; the meaning is "with great insight effort."
Sappayogenā (với sự nỗ lực) có nghĩa là cùng với sự nỗ lực được gọi là sự chuẩn bị của tuệ quán, tức là với sự nỗ lực quán chiếu lớn lao.
Upahaccāti etassa upagantvāti attho.
The meaning of "upahaccā" is "having approached."
Upahaccā (đến gần) có nghĩa là đến gần.
Tena vemajjhātikkamo kālakiriyāpagamanañca saṅgahitaṃ hoti, tasmā āyuvemajjhaṃ atikkamitvā parinibbāyanto upahaccaparinibbāyī nāma hotīti āha ‘‘yo pana kappasahassāyukesu avihesū’’tiādi.
Thereby, the overcoming of the middle point (of life) and the passing away are included; therefore, one who attains final Nibbāna having passed beyond the middle of their lifespan is called "upahaccaparinibbāyī" (one who attains Nibbāna after cutting off), as it is said, "But one who in the Avihā realms, whose lifespan is a thousand aeons," and so forth.
Qua đó, bao gồm cả việc vượt qua tuổi thọ trung bình và sự chết đi. Do đó, người nhập Niết Bàn sau khi vượt qua tuổi thọ trung bình được gọi là Upahaccaparinibbāyī. Do đó, có nói: “yo pana kappasahassāyukesu avihesū” (người sống một ngàn kiếp ở cõi Avihā) v.v….
So tividho hotīti ñāṇassa tikkhamajjhamudubhāvena tividho hoti.
"That one is of three kinds" means one is of three kinds due to the keen, moderate, or soft nature of their knowledge.
So tividho hotī (vị ấy có ba loại) có nghĩa là có ba loại do trí tuệ sắc bén, trung bình và yếu ớt.
Tenāha ‘‘kappasahassāyukesū’’tiādi.
Therefore, it is said, "in the Avihā realms, whose lifespan is a thousand aeons," and so forth.
Do đó, có nói: “kappasahassāyukesū” (ở những cõi có tuổi thọ một ngàn kiếp) v.v….
Saddhādhurena abhinivisitvāti ‘‘sace saddhāya sakkā nibbattetuṃ, nibbattessāmi lokuttaramagga’’nti evaṃ saddhādhuravasena abhinivisitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā.
"Having entered with faith as the leading factor" (saddhādhurena abhinivisitvā) means having established insight with faith as the leading factor, thinking, "If it is possible to bring about the supramundane path through faith, I will bring it about."
Saddhādhurena abhinivisitvā (chuyên tâm với tín làm chủ) có nghĩa là chuyên tâm quán chiếu với tín làm chủ, như: “Nếu có thể thành tựu đạo siêu thế bằng tín, tôi sẽ thành tựu.”
Paññādhurena abhiniviṭṭhoti ‘‘sace paññāya sakkā, nibbattessāmi lokuttaramagga’’nti evaṃ paññādhuraṃ katvā abhiniviṭṭho.
"Having entered with wisdom as the leading factor" (paññādhurena abhiniviṭṭho) means having entered by making wisdom the leading factor, thinking, "If it is possible through wisdom, I will bring about the supramundane path."
Paññādhurena abhiniviṭṭho (chuyên tâm với tuệ làm chủ) có nghĩa là chuyên tâm, lấy tuệ làm chủ, như: “Nếu có thể thành tựu đạo siêu thế bằng tuệ, tôi sẽ thành tựu.”
Yathāvuttameva aṭṭhavidhattaṃ kolaṃkolasattakkhattuparamesu atidisanto ‘‘tathā kolaṃkolā sattakkhattuparamā cā’’ti āha.
Extending the aforementioned eightfold classification to the kolaṅkola and the sattakkhattuparama, it is said, "and likewise the kolaṅkola and the sattakkhattuparama."
Để gán tám loại như đã nói cho Kolaṅkola và Sattakkhattuparama, có nói: “tathā kolaṃkolā sattakkhattuparamā cā” (cũng vậy, Kolaṅkola và Sattakkhattuparama).
Vuttanayeneva aṭṭha kolaṃkolā, aṭṭha sattakkhattuparamāti vuttaṃ hoti.
It is stated that there are eight kolaṅkolas and eight sattakkhattuparama in the manner already explained.
Theo cách đã nói, có tám loại Kolaṅkola và tám loại Sattakkhattuparama.
Tattha sattakkhattuṃ paramā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo.
There, "sattakkhattuparama" means that one has a maximum of seven rebirths or grasps seven existences, and does not take an eighth existence beyond that.
Trong đó, Sattakkhattuparamo (tối đa bảy lần tái sinh) có nghĩa là vị ấy có tối đa bảy lần tái sinh, chấp thủ thân tướng; sau đó, vị ấy không chấp thủ kiếp sống thứ tám.
Bhagavatā gahitanāmavaseneva cetāni ariyāya jātiyā jātānaṃ tesaṃ nāmāni jātāni kumārānaṃ mātāpitūhi gahitanāmāni viya.
And these names for those born into the noble lineage, given by the Blessed One, are like the names given to children by their parents.
Những tên gọi này được đặt cho những vị đã sinh ra trong dòng dõi Thánh, giống như tên gọi được cha mẹ đặt cho các con trai, chỉ theo cách mà Đức Thế Tôn đã đặt tên.
Ettakañhi ṭhānaṃ gato ekabījī nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ sattakkhattuparamoti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ.
Having reached such a stage, one is called an Ekabījī; such a one is a Kolaṅkola; such a one is a Sattakkhattuparama. These names were given by the Blessed One.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã đặt tên cho những vị đạt đến mức này là Ekabījī, mức này là Kolaṅkola, mức này là Sattakkhattuparama.
Niyamato pana ayaṃ ekabījī, ayaṃ kolaṃkolo, ayaṃ sattakkhattuparamoti natthi.
However, there is no definitive classification like "this one is an Ekabījī, this one is a Kolaṅkola, this one is a Sattakkhattuparama."
Tuy nhiên, không có sự quy định chắc chắn rằng đây là Ekabījī, đây là Kolaṅkola, đây là Sattakkhattuparama.
Ko pana nesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti?
But who determines this distinction among them?
Vậy ai quy định sự phân loại này của họ?
Keci tāva therā ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vadanti, keci paṭhamamaggo, keci upari tayo maggā, keci tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāti.
Some elders, for their part, say that "previous causes determine it"; some say the first path; some say the three higher paths; some say the insight of the three paths.
Một số vị Trưởng lão nói rằng “nhân duyên quá khứ quy định”, một số nói là đạo thứ nhất, một số nói là ba đạo trên, một số nói là tuệ quán của ba đạo.
Tattha ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vāde paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti, ‘‘upari tayo maggā nirupanissayā uppannā’’ti vacanaṃ āpajjati.
Among these, in the view that "previous causes determine it," the first path would be considered to have a proximate cause, and the statement that "the three higher paths arise without a proximate cause" would follow.
Trong quan điểm “nhân duyên quá khứ quy định”, đạo thứ nhất được coi là có nhân duyên hỗ trợ, và lời nói “ba đạo trên khởi lên mà không có nhân duyên hỗ trợ” sẽ xảy ra.
‘‘Paṭhamamaggo niyamehī’’ti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati.
In the view that "the first path determines it," the three higher paths would become meaningless.
Nếu nói rằng ‘Đạo đầu tiên xác định (kết quả)’, thì ba đạo trên sẽ trở nên vô nghĩa.
‘‘Upari tayo maggā niyamentī’’ti vāde paṭhamamagge anuppanneyeva upari tayo maggā uppannāti āpajjatīti.
In the view that "the three higher paths determine it," it would follow that the three higher paths arise even before the first path has arisen.
Nếu nói rằng ‘Ba đạo trên xác định (kết quả)’, thì ba đạo trên sẽ xuất hiện ngay cả khi đạo đầu tiên chưa sinh khởi.
‘‘Tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā niyametī’’ti vādo pana yujjati.
However, the view that "the insight of the three paths determines it" is reasonable.
Tuy nhiên, luận điểm rằng ‘vipassanā (tuệ quán) xác định ba đạo’ là hợp lý.
Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti, tato mandatarāya kolaṃkolo, tato mandatarāya sattakkhattuparamoti.
For if the insight of the three higher paths is strong, one is called an Ekabījī; if it is less strong, a Kolaṅkola; if it is even less strong, a Sattakkhattuparama.
Thật vậy, nếu vipassanā của ba đạo trên mạnh mẽ, thì đó là Ekabījī (Chủng tử nhất); nếu yếu hơn, đó là Kolaṅkola (Gia gia); nếu yếu hơn nữa, đó là Sattakkhattuparama (Thất lai).
Ekacco hi sotāpanno vaṭṭajjhāsayo hoti vaṭṭābhirato, punappunaṃ vaṭṭasmiṃyeva carati sandissati.
Indeed, some Sotāpanna is inclined towards saṃsāra, delights in saṃsāra, and repeatedly wanders and reappears in saṃsāra.
Thật vậy, một số Bậc Nhập Lưu (Sotāpanna) có khuynh hướng luân hồi, ưa thích luân hồi, và tái sinh liên tục trong luân hồi.
Anāthapiṇḍiko seṭṭhi, visākhā upāsikā, cūḷarathamahārathā devaputtā, anekavaṇṇo devaputto, sakko devarājā, nāgadatto devaputtoti ime hi ettakā janā vaṭṭajjhāsayā vaṭṭābhiratā ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissanti, ime idha na gahitā.
Anāthapiṇḍika the householder, Visākhā the lay follower, the Cūḷaratha and Mahāratha devaputtas, the Anekavaṇṇa devaputta, Sakka the king of devas, and Nāgadatta the devaputta—these many individuals, being inclined towards saṃsāra and delighting in saṃsāra, will purify the six deva realms from the beginning, dwell in the Akaniṭṭha realm, and then attain final Nibbāna. These are not included here.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika, nữ cư sĩ Visākhā, các thiên tử Cūḷaratha và Mahāratha, thiên tử Anekavaṇṇa, Thiên chủ Sakka, thiên tử Nāgadatta—những người này có khuynh hướng luân hồi, ưa thích luân hồi, và sẽ trải qua sáu cõi trời từ đầu cho đến cõi Akaniṭṭha rồi nhập Niết Bàn; những người này không được đề cập ở đây.
Na kevalañcimeva, yopi manussesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yopi devaloke nibbatto devesuyeva sattakkhattuṃ aparāparaṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti.
Not only these, but also one who wanders seven times among humans and attains Arahantship, and one who is reborn in the deva realm, wanders seven times among devas, and attains Arahantship.
Không chỉ những người này, mà cả những ai tái sinh bảy lần trong cõi người rồi đạt A-la-hán, và những ai tái sinh trong cõi trời, rồi tái sinh liên tục bảy lần trong cõi trời rồi đạt A-la-hán.
Imepi idha na gahitā, kālena deve, kālena manusse saṃsaritvā pana arahattaṃ pāpuṇantova idha gahito, tasmā ‘‘sattakkhattuparamo’’ti idaṃ idhaṭṭhakavokiṇṇabhavūpapattikasukkhavipassakassa nāmaṃ kathitanti veditabbaṃ.
These are also not included here. However, one who wanders sometimes among devas and sometimes among humans, and then attains Arahantship, is included here. Therefore, it should be understood that "Sattakkhattuparama" here refers to one who attains Nibbāna after mixed existences and practices dry insight.
Những người này cũng không được đề cập ở đây. Tuy nhiên, những ai tái sinh lúc thì cõi trời, lúc thì cõi người, rồi đạt A-la-hán, thì được đề cập ở đây. Do đó, cần hiểu rằng ‘Sattakkhattuparama’ ở đây là tên gọi của bậc tuệ quán khô khan (sukkhavipassaka) có các kiếp tái sinh xen kẽ.
‘‘Sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti (pu. pa. 34) vacanato pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito.
By the statement "having come to this world only once" (Pug. 34), only one out of the five Sakadāgāmins is included, excluding the other four.
Theo câu nói ‘‘chỉ đến thế giới này một lần nữa’’ (Pu. Pa. 34), trong năm loại Bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī), bốn loại đã bị loại bỏ, chỉ một loại được đề cập.
Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati.
Indeed, some attain the fruit of Sakadāgāmin here and attain final Nibbāna right here; some attain it here and attain final Nibbāna in the deva realm; some attain it in the deva realm and attain final Nibbāna right there; some attain it in the deva realm, are reborn here, and then attain final Nibbāna.
Thật vậy, một số người đạt quả Nhất Lai ở đây và nhập Niết Bàn ngay tại đây; một số đạt quả ở đây và nhập Niết Bàn trong cõi trời; một số đạt quả trong cõi trời và nhập Niết Bàn ngay tại đó; một số đạt quả trong cõi trời, rồi tái sinh ở đây và nhập Niết Bàn.
Ime cattāropi idha na gahitā.
These four are not included here.
Cả bốn loại này đều không được đề cập ở đây.
Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyissati, ayaṃ ekova idha gahitoti veditabbo.
But the one who attains it here, dwells in the deva realm for the full lifespan, is reborn here again, and then attains final Nibbāna—only this one is to be understood as included here.
Tuy nhiên, người đạt quả ở đây, sống trọn tuổi thọ trong cõi trời, rồi tái sinh ở đây và nhập Niết Bàn, thì chỉ một người này được đề cập ở đây.
Idāni tassa pabhedaṃ dassento ‘‘tīsu pana vimokkhesū’’tiādimāha.
Now, showing its distinction, he states, "Among the three liberations," and so on.
Bây giờ, để trình bày sự phân loại của vị ấy, kinh nói ‘‘trong ba giải thoát (vimokkha)’’ và tiếp theo.
Imassa pana sakadāgāmino ekabījinā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti?
What is the difference between this Sakadāgāmin and an Ekabījī?
Vậy thì, có gì khác biệt giữa vị Nhất Lai này với vị Chủng tử nhất (Ekabījī)?
Ekabījissa ekāva paṭisandhi, sakadāgāmissa dve paṭisandhiyo, idaṃ tesaṃ nānākaraṇaṃ.
An Ekabījī has only one rebirth-linking, a Sakadāgāmin has two rebirth-linkings; this is their difference.
Vị Chủng tử nhất có một lần tái sinh, vị Nhất Lai có hai lần tái sinh; đây là sự khác biệt giữa họ.
Suññatavimokkhena vimuttakhīṇāsavo paṭipadāvasena catubbidho hoti, tathā animittaappaṇihitavimokkhehīti evaṃ dvādasa arahantā hontīti āha ‘‘yathā pana sakadāgāmino, tatheva arahanto dvādasa veditabbā’’ti.
An Arahant liberated by the Emptiness Liberation is of four kinds according to their practice; similarly, by the Signless and Undirected Liberations, there are thus twelve Arahants. He states, "Just as with the Sakadāgāmins, so too the Arahants are to be known as twelve."
Bậc A-la-hán đã diệt trừ các lậu hoặc được giải thoát bằng Không giải thoát (Suññatāvimokkha) có bốn loại theo con đường thực hành; tương tự, với Vô tướng giải thoát (Animittavimokkha) và Vô nguyện giải thoát (Appaṇihitavimokkha) cũng vậy. Như vậy có mười hai vị A-la-hán. Kinh nói ‘‘cũng như các vị Nhất Lai, các vị A-la-hán cũng cần được biết là mười hai loại’’.
Aṭṭhamanavamadasamāni uttānatthāneva.
The eighth, ninth, and tenth are indeed clear in meaning.
Các đoạn thứ tám, thứ chín và thứ mười đều dễ hiểu.
92. Ekādasame vihārapaṭibaddhanavakammādibhāraṃ harati pavattetīti bhārahāro.
92. In the eleventh, bhārahāro (burden-bearer) means one who carries and undertakes the burden of new construction related to monasteries.
92. Trong kinh thứ mười một, bhārahāro (người gánh vác) là người gánh vác và thực hiện các công việc mới liên quan đến tinh xá.
Tenevāha ‘‘nave āvāse samuṭṭhāpeti, purāṇe paṭijaggatī’’ti.
Therefore, it is said, "He establishes new residences, he maintains old ones."
Do đó, kinh nói ‘‘khởi dựng các trú xứ mới, trùng tu các trú xứ cũ’’.
Sikkhitabbato sikkhā, pajjitabbato, pajjanti etehīti vā padāni, sikkhāyeva padāni sikkhāpadānīti āha ‘‘sikkhāsaṅkhātehi padehī’’ti.
Sikkhā (training) because it is to be trained in; padāni (steps) because they are to be proceeded by, or because one proceeds by means of them. The steps of training are sikkhāpadāni (training rules). Thus, it is said, "by means of the steps called training."
Sikkhā (giới học) là những gì cần học; padāni (giới điều) là những gì cần thực hành, hoặc là những gì mà nhờ đó người ta thực hành; sīkkhāyeva padāni (các giới điều của giới học) được gọi là sikkhāpadānī (giới điều). Kinh nói ‘‘bởi các giới điều được gọi là giới học’’.
Dassetīti paccakkhato dasseti, hatthāmalakaṃ viya pākaṭe vibhūte katvā vibhāveti.
Dassetī (shows) means he shows directly, making them evident and clear like a myrobalan fruit in the hand, thus explaining them.
Dassetī (chỉ bày) là chỉ bày một cách trực tiếp, làm cho rõ ràng và hiển lộ như quả āmala trên tay.
Gaṇhāpetīti te dhamme manasā anupakkhite diṭṭhiyā suppaṭividdhe kārento uggaṇhāpeti.
He causes them to learn those Dhamma teachings, which were not yet comprehended by their minds, by making them well-penetrated by right view.
Gaṇhāpetī (khiến cho nắm giữ) là khiến cho họ nắm giữ những pháp ấy bằng cách làm cho tâm không bị ô nhiễm và làm cho chúng được thấu triệt bằng chánh kiến.
Samussāhetīti samādhimhi ussāhaṃ janeti.
He encourages them by generating enthusiasm for concentration.
Samussāhetī (khuyến khích) là tạo ra sự tinh tấn trong định.
Paṭiladdhaguṇehīti tāya desanāya tannissayapaccattapurisakārena ca tesaṃ paṭividdhaguṇehi.
By the qualities attained, meaning, by the qualities penetrated by them through that teaching and by their personal effort dependent on it.
Paṭiladdhaguṇehi (bởi những phẩm chất đã đạt được) là bởi những phẩm chất mà họ đã thấu triệt nhờ giáo pháp ấy, nhờ sự nương tựa vào giáo pháp ấy, và nhờ sự tinh tấn cá nhân.
Vodāpetīti tesaṃ cittasantānaṃ assaddhiyādikilesamalāpagamanena pabhassaraṃ karoti.
He purifies by making their mental continuum luminous through the removal of defilements and impurities such as lack of faith.
Vodāpetī (làm cho thanh tịnh) là làm cho dòng tâm thức của họ trở nên sáng chói bằng cách loại bỏ những cấu uế phiền não như bất tín.
Saṇhaṃ saṇhaṃ kathetīti ativiya sukhumaṃ katvā katheti.
He speaks very subtly, meaning, he speaks making it exceedingly subtle.
Saṇhaṃ saṇhaṃ kathetī (nói một cách tinh tế) là nói một cách vô cùng vi tế.
Accayanaṃ sādhumariyādaṃ madditvā vītikkamanaṃ accayoti āha ‘‘aparādho’’ti.
Having crushed good custom, a transgression is called an accayo (offence), so it says "aparādho" (fault).
Accayo (sự vi phạm) là sự vượt qua, chà đạp lên giới hạn tốt đẹp. Kinh nói ‘‘aparādho’’ (tội lỗi).
Acceti atikkamati etenāti vā accayo, vītikkamassa pavattanako akusaladhammo.
Or, that by which one transgresses is an accayo, an unwholesome quality that causes transgression.
Hoặc accayo là điều mà nhờ đó người ta vượt qua, một ác pháp gây ra sự vi phạm.
So eva aparajjhati etenāti aparādho.
That same (quality) is that by which one errs, hence aparādho.
Chính điều đó là aparādho (tội lỗi) vì nhờ nó mà người ta phạm lỗi.
So hi aparajjhantaṃ purisaṃ adhibhavitvā pavattati.
For it arises by overcoming the person who errs.
Thật vậy, nó vượt trội và chi phối người phạm lỗi.
Tenāha ‘‘atikkamma adhibhavitvā pavatto’’ti.
Therefore, it says, "it arises by overcoming and dominating".
Do đó, kinh nói ‘‘vượt qua và chi phối’’.
Paṭiggaṇhātūti adhivāsanavasena sampaṭicchatūti atthoti āha ‘‘khamatū’’ti.
Paṭiggaṇhātū means "may he accept" in the sense of "may he consent," so it says "khamatū" (may he forgive).
Paṭiggaṇhātū (xin chấp nhận) có nghĩa là xin hoan hỷ chấp nhận. Kinh nói ‘‘khamatū’’ (xin tha thứ).
Sadevakena lokena nissaraṇanti araṇīyato ariyo, tathāgatoti āha ‘‘ariyassa vinayeti buddhassa bhagavato sāsane’’ti.
That which is a refuge for the world with its devas, that which is to be resorted to, is an ariyo (noble one), meaning the Tathāgata, so it says, "in the discipline of the Noble One, meaning, in the Dispensation of the Buddha, the Blessed One".
Vì là sự xuất ly khỏi thế gian cùng chư thiên, nên là ariyo (Thánh), tức là Như Lai. Kinh nói ‘‘trong giới luật của bậc Thánh, tức là giáo pháp của Đức Phật Thế Tôn’’.
Puggalādhiṭṭhānaṃ karontoti kāmaṃ ‘‘vuddhi hesā’’ti dhammādhiṭṭhānavasena vākyaṃ āraddhaṃ, tathāpi desanaṃ pana puggalādhiṭṭhānaṃ karonto ‘‘saṃvaraṃ āpajjatī’’ti āhāti yojanā.
Making it person-based: Although the statement was begun as Dhamma-based, thinking "this is growth," yet, making the teaching person-based, he says, "one undertakes restraint"—this is the connection.
Puggalādhiṭṭhānaṃ karonto (làm cho dựa trên cá nhân) có nghĩa là, mặc dù câu nói được khởi xướng dựa trên pháp (dhammādhiṭṭhāna) với ý nghĩa ‘‘đây là sự tăng trưởng’’, nhưng khi làm cho giáo pháp dựa trên cá nhân, kinh nói ‘‘đạt đến sự chế ngự’’.
93. Pañcamassa paṭhame atipātikānīti sīghaṃ pavattetabbāni.
In the first of the fifth, atipātikāni means "to be carried out quickly."
93. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ năm, atipātikāni (khẩn cấp) là những việc cần được thực hiện nhanh chóng.
Karaṇīyānīti ettha avassake anīyasaddo daṭṭhabboti āha ‘‘avassakiccānī’’ti.
In karaṇīyāni, the suffix -anīya should be understood in the sense of "necessity," so it says "avassakiccānī" (necessary duties).
Trong karaṇīyāni (những việc cần làm), cần hiểu rằng hậu tố anīya có nghĩa là bắt buộc. Kinh nói ‘‘những việc cần thiết’’.
Nikkhantasetaṅkurānīti bījato nikkhantasetaṅkurāni.
Nikkhantasetaṅkurāni means "white shoots that have emerged from the seed."
Nikkhantasetaṅkurāni (những mầm trắng đã nhú) là những mầm trắng đã nhú ra từ hạt giống.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đều dễ hiểu.
94. Dutiye sāṇehi vākehi nibbattitāni sāṇāni.
In the second, sāṇāni are those made from hemp fibers.
94. Trong kinh thứ hai, sāṇāni là những thứ được làm từ cây gai hoặc vỏ cây.
Missasāṇāni masāṇāni na bhaṅgāni.
Mixed hemp fibers are masāṇāni, not broken ones.
Masāṇāni là những thứ được pha trộn từ sợi gai, không phải là sợi gai.
Erakatiṇādīnīti ādi-saddena akkamakacikadalivākādīnaṃ saṅgaho.
Erakatiṇādīni: The term ādi (etc.) includes akkamaka, kacika, banana fibers, and so on.
Erakatiṇādīni (cỏ eraka và những thứ khác): từ ādi (và những thứ khác) bao gồm vỏ cây akkamaka, kacika, kadali, v.v.
Erakādīhi katāni hi chavāni lāmakāni dussānīti ‘‘chavadussānī’’ti vattabbataṃ labhanti.
Indeed, cloths made from era grass and the like are inferior cloths, hence they are called "chavadussāni".
Thật vậy, những tấm vải xấu xí được làm từ cỏ eraka và những thứ khác được gọi là ‘‘chavadussāni’’ (vải xấu).
Kuṇḍakanti tanutaraṃ taṇḍulappakaraṇaṃ.
Kuṇḍaka means "very fine rice husks."
Kuṇḍakaṃ là cám gạo mỏng hơn.
Pañca dussīlyānīti pāṇātipātādīni pañca.
Pañca dussīlyāni are the five immoralities, such as the destruction of life.
Pañca dussīlyāni (năm ác giới) là năm giới như sát sinh.
Cattāro āsavāti kāmāsavādayo cattāro āsavā.
Cattāro āsavā are the four cankers, such as the canker of sensual desire.
Cattāro āsavā (bốn lậu hoặc) là bốn lậu hoặc như dục lậu.
Sīlaggappattoti sīlena, sīlassa vā aggappatto.
Sīlaggappatto means "one who has attained the summit of sīla, or the summit by sīla."
Sīlaggappatto (đạt đến đỉnh cao của giới) là đạt đến đỉnh cao của giới hoặc của giới hạnh.
95. Tatiye viddheti dūrībhūte.
In the third, viddhe means "far removed."
95. Trong kinh thứ ba, viddhe (trong sạch) là xa lìa.
Dūrabhāvo ca ākāsassa valāhakavigamena hotīti āha ‘‘valāhakavigamena dūrībhūte’’ti.
And the state of being far removed occurs with the departure of clouds from the sky, so it says "far removed with the departure of clouds".
Và trạng thái xa lìa của bầu trời là do mây tan biến. Kinh nói ‘‘xa lìa do mây tan biến’’.
Teneva hi ‘‘viddhe vigatavalāhake’’ti vuttaṃ.
Therefore, it is said, "viddhe vigatavalāhake" (far removed, with clouds departed).
Do đó, kinh nói ‘‘viddhe vigatavalāhake’’ (trong sạch, mây đã tan biến).
Nabhaṃ abbhussakkamānoti ākāsaṃ abhilaṅghanto.
Nabhaṃ abbhussakkamāno means "ascending into the sky."
Nabhaṃ abbhussakkamāno (vượt lên bầu trời) là vượt qua bầu trời.
Iminā taruṇasūriyabhāvo dassito.
This indicates the state of being a young sun.
Điều này cho thấy trạng thái của mặt trời non trẻ.
Nātidūrodite hi ādicce taruṇasūriyasamaññā.
For when the sun has not risen too far, it is called a young sun.
Thật vậy, khi mặt trời không quá xa, đó là tên gọi của mặt trời non trẻ.
Duvidhamevassa saṃyojanaṃ natthīti orambhāgiyauddhambhāgiyavasena duvidhampi saṃyojanaṃ assa paṭhamajjhānalābhino ariyasāvakassa natthi.
Duvidhamevassa saṃyojanaṃ natthī means "for that noble disciple who has attained the first jhāna, there are no fetters of either kind, meaning, both the lower and higher fetters."
Duvidhamevassa saṃyojanaṃ natthī (hai loại kiết sử ấy không có nơi vị ấy) là cả hai loại kiết sử, tức là hạ phần kiết sử và thượng phần kiết sử, đều không có nơi vị Thánh đệ tử đã đạt sơ thiền.
Kasmā panassa uddhambhāgiyasaṃyojanampi natthīti vuttaṃ.
Why is it said that he also has no higher fetters?
Tại sao lại nói rằng ngay cả thượng phần kiết sử cũng không có nơi vị ấy?
Orambhāgiyasaṃyojanānameva hettha pahānaṃ vuttanti āha ‘‘itarampī’’tiādi, itaraṃ uddhambhāgiyasaṃyojanaṃ puna imaṃ lokaṃ paṭisandhivasena ānetuṃ asamatthatāya natthīti vuttanti attho.
Here, only the abandonment of the lower fetters is mentioned, so it says "itarampī" and so on, meaning, the other, the higher fetter, is said not to exist because it is incapable of bringing one back to this world through rebirth.
Ở đây, việc đoạn trừ các kiết sử hạ phần (orambhāgiyasaṃyojanā) đã được nói đến, nên* nói “cái khác cũng vậy” v.v... Cái khác là kiết sử thượng phần (uddhambhāgiyasaṃyojana) không có khả năng dẫn đến tái sanh trong cõi này, đó là ý nghĩa được nói đến.
Jhānalābhino hi sabbepi ariyā brahmalokūpapannā heṭṭhā na uppajjanti, uddhaṃ uddhaṃ uppajjantāpi vehapphalaṃ akaniṭṭhaṃ bhavaggañca patvā na punaññattha jāyanti, tattha tattheva arahattaṃ patvā parinibbāyanti.
Indeed, all noble ones who have attained jhāna are reborn in the Brahma realms and do not arise in lower existences; even if they arise in higher and higher existences, they reach Vehapphala, Akaniṭṭha, and the highest existence, and do not arise anywhere else again, but attain Arahantship right there and attain final Nibbāna.
Vì tất cả các bậc Thánh đắc thiền đều sanh về cõi Phạm thiên, không sanh trở lại cõi thấp. Dù sanh lên các cõi cao hơn như cõi Vô Tưởng (Vehapphala), cõi Tối Thượng (Akaniṭṭha), cõi Hữu Đỉnh (Bhavagga), họ cũng không tái sanh ở nơi nào khác, mà chứng A-la-hán và nhập Niết-bàn ngay tại đó.
Tenevāha ‘‘imasmiṃ sutte jhānānāgāmī nāma kathito’’ti.
Therefore, it says, "in this Sutta, one who is a jhāna-anāgāmī is spoken of".
Vì thế* nói “trong kinh này, bậc Bất Lai do thiền (jhānānāgāmī) được đề cập”.
Jhānavasena hi heṭṭhā na āgacchatīti jhānānāgāmī.
For, by means of jhāna, one does not return to lower existences, hence a jhāna-anāgāmī.
Vì do thiền mà không trở lại cõi thấp, nên gọi là bậc Bất Lai do thiền (jhānānāgāmī).
96. Catutthe paccayabāhullikāti cīvarādibāhullāya paṭipannā.
96. In the fourth, paccayabāhullikā means those who are devoted to an abundance of requisites like robes.
96. Trong kinh thứ tư, paccayabāhullikā nghĩa là những người thực hành để có nhiều y phục v.v...
Avītataṇhatāya hi taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, te eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8).
Indeed, because of unabandoned craving, they desire and acquire many such requisites, hence they are "bahulā"; these very ones are bāhulikā, just as "venayiko".
Vì không đoạn trừ tham ái nên họ thâu nhận nhiều vật dụng đó, gọi là bahulā. Những người đó chính là bāhulikā, giống như “venayiko” (Ma. Ni. 1.246; A. Ni. 8.11; Pārā. 8).
Te paccayabāhullāya yuttappayuttā hontīti cīvarādibāhullāya paṭipannā nāma honti.
They are engaged and devoted to an abundance of requisites, hence they are called those who are devoted to an abundance of robes and so on.
Những người đó chuyên tâm vào việc có nhiều vật dụng, tức là những người thực hành để có nhiều y phục v.v...
Sikkhāya agāravabhāvato sithilaṃ agāḷhaṃ gaṇhantīti sāthalikā.
Because of disrespect for the training, they grasp loosely, not firmly, hence they are sāthalikā.
Vì không tôn trọng giới luật nên nắm giữ lỏng lẻo, không chắc chắn, gọi là sāthalikā.
Sithilanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso.
And sithila is an expression in the neuter gender denoting a state.
Và sithilaṃ là cách dùng danh từ trung tính chỉ sự biểu hiện.
Sithilasaddena samānatthassa sathalasaddassa vasena sāthalikāti padasiddhi veditabbā.
The derivation of the word sāthalikā should be understood by means of the word sathala, which has the same meaning as the word sithila.
Từ sāthalikā được thành lập dựa trên từ sathala có cùng nghĩa với từ sithila.
Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena, orambhāgiyabhāvenāti attho.
By the meaning of descending means by the meaning of going downwards, that is, by being of the lower fetters.
Avagamanaṭṭhenāti nghĩa là theo nghĩa đi xuống, tức là theo nghĩa hạ phần (orambhāgiyabhāvena).
Nikkhittadhurāti oropitadhurā ujjitussāhā.
Nikkhittadhurā means those who have laid down their burden, who have abandoned energy.
Nikkhittadhurā là những người đã buông bỏ gánh nặng, đã từ bỏ tinh tấn.
Upadhiviveko nibbānaṃ.
Upadhiviveko is Nibbāna.
Upadhiviveko là Niết-bàn.
Duvidhampi vīriyanti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ.
Both kinds of energy means bodily and mental energy.
Duvidhampi vīriyaṃ là tinh tấn thân và tinh tấn tâm.
Bhaṇḍanaṃ jātaṃ etesanti bhaṇḍanajātā.
Those for whom strife has arisen are bhaṇḍanajātā.
Những người đã phát sinh sự tranh cãi, gọi là bhaṇḍanajātā.
Visesanassa paranipātavasena cetaṃ vuttaṃ.
And this is stated with the adjective placed after the noun.
Và điều này được nói theo cách đặt tính ngữ sau danh từ.
Aṭṭhakathāyaṃ pana visesanassa pubbanipātavaseneva atthaṃ dassento ‘‘jātabhaṇḍanā’’ti āha.
In the Aṭṭhakathā, however, explaining the meaning with the adjective placed before the noun, it says "jātabhaṇḍanā".
Tuy nhiên, trong Chú giải, để chỉ nghĩa theo cách đặt tính ngữ trước danh từ,* nói “jātabhaṇḍanā”.
Kalaho jāto etesanti kalahajātāti etthāpi eseva nayo.
The same principle applies here for kalahajātā, meaning those for whom a quarrel has arisen.
Cũng theo cách này đối với kalahajātā (những người đã phát sinh sự cãi vã).
Kalahassa pubbabhāgoti kalahassa hetubhūtā paṭibhāgā taṃsadisī ca aniṭṭhakiriyā.
The preceding part of a quarrel means the causes of a quarrel, the opposing parties, and similar undesirable actions.
Kalahassa pubbabhāgo là những nguyên nhân gây ra sự cãi vã, những đối tượng tương tự và những hành động không mong muốn.
Hatthaparāmāsādivasenāti kujjhitvā aññamaññassa hatthe gahetvā palapanaacchindanādivasena.
By way of seizing hands and so on means by way of getting angry and seizing each other's hands, babbling, snatching, and so on.
Hatthaparāmāsādivasenāti nghĩa là do giận dữ, nắm tay nhau, la mắng, giằng co v.v...
‘‘Ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’tiādinā viruddhavādabhūtaṃ vivādaṃ āpannāti vivādapannā.
Those who have fallen into a dispute, which is a contradictory statement, saying "This is Dhamma, this is not Dhamma," and so on, are vivādapannā.
Những người đã rơi vào tranh luận đối nghịch như “đây là Pháp, đây không phải là Pháp” v.v... gọi là vivādapannā.
Tenāha ‘‘viruddhavādaṃ āpannā’’ti.
Therefore, it says "have fallen into contradictory speech".
Vì thế* nói “đã rơi vào tranh luận đối nghịch”.
Mukhasannissitatāya vācā idha ‘‘mukha’’nti adhippetāti āha ‘‘pharusā vācā mukhasattiyo’’ti.
Because speech is associated with the mouth, "mouth" is intended here, hence it says "harsh words are spears of the mouth".
Vì lời nói gắn liền với miệng, nên ở đây “miệng” được hiểu là lời nói, vì thế* nói “lời nói thô tục là những mũi tên từ miệng”.
Satipi ubhayesaṃ kalāpānaṃ paramatthato bhede pacurajanehi pana duviññeyyanānattaṃ khīrodakasammoditaṃ accantametaṃ saṃsaṭṭhaṃ viya hutvā tiṭṭhatīti āha ‘‘khīrodakaṃ viya bhūtā’’ti.
Even though there is a ultimate distinction between the two groups, for most people, the difference is difficult to discern, and it appears to be completely mixed, like milk and water blended together, hence it says "like milk and water".
Mặc dù trên thực tế có sự khác biệt giữa hai nhóm, nhưng vì sự khác biệt đó khó nhận biết đối với đa số người, và chúng dường như hòa quyện vào nhau như sữa và nước, nên* nói “như sữa và nước”.
Yathā khīrañca udakañca aññamaññaṃ saṃsandati, visuṃ na hoti, ekattaṃ viya upeti, evaṃ sāmaggivasena ekattūpagatacittuppādāti attho.
Just as milk and water blend with each other, are not separate, and become as if one, so too are states of mind that have attained unity through harmony.
Như sữa và nước hòa quyện vào nhau, không tách rời, dường như trở thành một, ý nghĩa là vậy, tức là các tâm sanh đã đạt đến sự hợp nhất do hòa hợp.
Mettacittaṃ paccupaṭṭhāpetvā olokanaṃ cakkhūni viya cakkhūni nāmāti āha ‘‘upasantehi mettacakkhūhī’’ti.
Looking with a mind of loving-kindness is like eyes, hence it says "with peaceful, loving eyes".
Việc nhìn bằng cách thiết lập tâm từ được gọi là con mắt từ bi, như con mắt, vì thế* nói “với đôi mắt từ bi thanh tịnh”.
Piyabhāvadīpakāni hi cakkhūni piyacakkhūni.
Indeed, eyes that indicate affection are piyacakkhūni (loving eyes).
Đôi mắt biểu lộ sự thân ái chính là piyacakkhūni (đôi mắt thân ái).
Pamuditassa pīti jāyatīti pamodapaccayabalavapītimāha.
Joy arises in one who is delighted refers to strong joy conditioned by delight.
Pamuditassa pīti jāyatī nghĩa là niềm hỷ mạnh mẽ phát sinh do sự hoan hỷ.
Pañcavaṇṇā pīti uppajjatīti khuddikādibhedena pañcappakārā pīti uppajjati.
Five kinds of joy arise means five types of joy, such as minor joy, arise.
Pañcavaṇṇā pīti uppajjatī nghĩa là năm loại hỷ phát sinh, với các loại như hỷ nhỏ v.v...
Pītimanassāti tāya pītiyā pīṇitamanassa, passaddhiāvahehi uḷārehi pītivegehi tintacittassāti attho.
Pītimanassā means one whose mind is gladdened by that joy, whose mind is saturated with sublime surges of joy that bring about tranquility.
Pītimanassā nghĩa là tâm được nuôi dưỡng bởi niềm hỷ đó, tức là tâm được thấm nhuần bởi những làn sóng hỷ mãnh liệt mang lại sự an tịnh.
Vigatadarathoti kilesapariḷāhānaṃ dūrībhāvena vūpasantadaratho.
Vigatadaratho means one whose agitation has subsided due to the removal of the fever of defilements.
Vigatadaratho nghĩa là sự lo âu đã lắng dịu do các phiền não và sự thiêu đốt đã biến mất.
Kena udakena dārito pabbatappadesoti katvā āha ‘‘kandaro nāmā’’tiādi.
Asking by what water a mountain region is carved, it says "kandaro nāmā" and so on.
Vì sao một vùng núi bị nước xói mòn? Vì thế* nói “kandaro nāmā” v.v...
Udakassa yathāninnaṃ pavattiyā nadinibbattanabhāvena ‘‘nadikuñjo’’tipi vuccati.
Due to water flowing downwards and forming rivers, it is also called "nadikuñjo" (river valley).
Do nước chảy theo chỗ trũng, tạo thành sông, nên cũng được gọi là “nadikuñjo” (hẻm núi sông).
Sāvaṭṭā nadiyo padarā.
Rivers with whirlpools are padarā.
Những con sông có xoáy nước là padarā.
Aṭṭha māseti hemantagimhautuvasena aṭṭha māse.
Eight months means eight months during the cold and hot seasons.
Aṭṭha māse nghĩa là tám tháng trong mùa đông và mùa hè.
Khuddakā udakavāhiniyo sākhā viyāti sākhā.
Small water channels are like branches, hence sākhā (branches).
Những dòng nước nhỏ như cành cây, gọi là sākhā.
Khuddakasobbhā kusubbhā okārassa ukāraṃ katvā.
A small pit is kusubbhā, by changing 'o' to 'u'.
Hố nhỏ là kusubbhā, bằng cách biến âm ‘o’ thành ‘u’.
Yattha upari unnatappadesato udakaṃ āgantvā tiṭṭhati ceva sandati ca, te kusubbhā khuddakaāvāṭā.
Those small pits where water comes from a high place and stands and flows are kusubbhā.
Nơi mà nước từ vùng cao chảy xuống và đọng lại hoặc chảy đi, đó là những kusubbhā, những hố nhỏ.
Khuddakanadiyoti pabbatapādādito nikkhantā khuddakā nadiyo.
Khuddakanadiyo means small rivers emerging from the foothills of mountains.
Khuddakanadiyo nghĩa là những con sông nhỏ chảy ra từ chân núi.
97-99. Pañcame anucchavikoti rañño paribhuñjanayoggo.
97-99. In the fifth, anucchaviko means suitable for the king's use.
97-99. Trong kinh thứ năm, anucchaviko nghĩa là phù hợp để vua sử dụng.
Hatthapādādiaṅgasamatāyāti hatthapādādiavayavasamatāya, rañño vā senāya aṅgabhūtattā rañño aṅganti vuccati.
By the equality of limbs such as hands and feet means by the equality of parts such as hands and feet, or it is called "the king's limb" because it is a limb of the king's army.
Hatthapādādiaṅgasamatāyā nghĩa là sự cân đối của các bộ phận như tay, chân v.v... hoặc được gọi là “rañño aṅga” (chi phần của vua) vì là một phần của quân đội vua.
Ānetvā hunitabbanti āhunaṃ, āhutīti atthato ekanti āha ‘‘āhutisaṅkhātaṃ piṇḍapāta’’nti.
Āhunaṃ is that which is to be brought and offered, which is essentially the same as āhuti, hence it says "alms-food called āhuti".
Đồ cúng dường (āhunaṃ) là thứ được mang đến để cúng dường, có cùng nghĩa với āhuti, vì thế* nói “bình bát cúng dường”.
Dūratopi ānetvā sīlavantesu dātabbassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for that which should be brought even from afar and given to those who are virtuous.
Đây là một tên gọi cho sự bố thí cho những người có giới đức, ngay cả khi họ ở xa.
Piṇḍapātanti ca nidassanamattaṃ.
"Piṇḍapāta" is merely an example.
Và piṇḍapāta chỉ là một ví dụ.
Ānetvā hunitabbānañhi cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ āhunanti.
Indeed, "āhuna" is a term for the four requisites, such as robes, that are to be brought and offered.
Āhunaṃ là tên gọi chung cho bốn vật dụng như y phục v.v... cần được mang đến để cúng dường.
Taṃ arahatīti āhuneyyo.
He is worthy of that (offering), thus āhuneyyo.
Người xứng đáng với điều đó, gọi là āhuneyyo.
Paṭiggahetuṃ yuttoti tassa mahapphalabhāvakaraṇato paṭiggaṇhituṃ anucchaviko.
"Fit to receive" means suitable to receive, as it makes the offering greatly fruitful.
Paṭiggahetuṃ yutto nghĩa là phù hợp để thọ nhận vì làm cho quả báo lớn lao.
Pāhunakabhattassāti disavidisato āgatānaṃ piyamanāpānaṃ ñātimittānaṃ atthāya sakkāre paṭiyattassa āgantukabhattassa.
Pāhunakabhattassā (of the meal for guests) refers to the meal prepared with respect for beloved and pleasing relatives and friends who have come from various directions, a meal for guests.
Pāhunakabhattassā nghĩa là bữa ăn dành cho khách, được chuẩn bị để tiếp đãi bà con, bạn bè thân yêu từ các phương đến.
Tañhi ṭhapetvā te tathārūpe pāhunake saṅghasseva dātuṃ yuttaṃ, saṅghova taṃ paṭiggahetuṃ yutto.
Indeed, setting aside such guests, it is proper to give it to the Saṅgha alone; only the Saṅgha is fit to receive it.
Bữa ăn đó, ngoài việc dành cho những vị khách như vậy, chỉ nên cúng dường cho Tăng đoàn, và chỉ Tăng đoàn mới xứng đáng thọ nhận.
Saṅghasadiso hi pāhunako natthi.
Indeed, there is no guest like the Saṅgha.
Vì không có vị khách nào sánh bằng Tăng đoàn.
Tathā hesa ekasmiṃ buddhantare vītivatte dissati, kadāci asaṅkhyeyyepi kappe vītivatte.
Thus, it is seen that such a guest (the Saṅgha) endures through one Buddha-interval, and sometimes even through immeasurable eons.
Vì Tăng đoàn như vậy xuất hiện trong một thời kỳ Phật pháp, đôi khi ngay cả sau vô số kiếp.
Abbokiṇṇañca piyamanāpatādikarehi dhammehi samannāgato.
And it is endowed with qualities that bring about continuous pleasantness and agreeableness.
Và Tăng đoàn luôn luôn đầy đủ các pháp mang lại sự thân ái, dễ mến v.v...
Evaṃ pāhunamassa dātuṃ yuttaṃ, pāhunañca paṭiggahetuṃ yuttoti pāhuneyyo.
Thus, it is proper to give a gift to it, and it is proper for it to receive a gift, hence pāhuneyyo.
Vì vậy, xứng đáng dâng cúng cho Tăng đoàn, và Tăng đoàn xứng đáng thọ nhận, nên gọi là pāhuneyyo (xứng đáng được khách cúng dường).
Ayañhettha adhippāyo ‘‘ñātimittā vippavuṭṭhā na cirasseva samāgacchanti, anavaṭṭhitā ca tesu piyamanāpatā, na evamariyasaṅgho, tasmā saṅghova pāhuneyyo’’ti.
The intention here is: "Relatives and friends who have departed return after not too long; their pleasantness and agreeableness are impermanent. The Noble Saṅgha is not like this. Therefore, the Saṅgha alone is worthy of hospitality."
Ý nghĩa ở đây là: “Bà con, bạn bè xa cách không lâu sau sẽ gặp lại, và sự thân ái, dễ mến của họ không ổn định, không như Thánh Tăng đoàn. Vì vậy, Tăng đoàn mới là bậc xứng đáng được khách cúng dường.”
Puññatthikehi añjali karaṇīyo etthāti añjalikaraṇīyo.
Here, those seeking merit should make the añjali (reverential salutation), thus añjalikaraṇīyo.
Nơi mà những người cầu phước nên chắp tay, gọi là añjalikaraṇīyo.
Ubho hettha sirasi patiṭṭhāpetvā sabbalokena kayiramānaṃ añjalikammaṃ arahatīti vā añjalikaraṇīyo.
Or, he is worthy of the añjali-action performed by all the world, placing both hands on the head, thus añjalikaraṇīyo.
Hoặc người xứng đáng với hành động chắp tay mà toàn thế gian thực hiện bằng cách đặt hai tay lên đầu, nên gọi là añjalikaraṇīyo.
Tenāha ‘‘añjalipaggahaṇassa anucchaviko’’ti.
Therefore, it is said, "worthy of the raising of joined hands".
Vì thế* nói “xứng đáng được chắp tay tôn kính”.
Yadipi pāḷiyaṃ ‘‘anuttara’’nti vuttaṃ, natthi ito uttaraṃ visiṭṭhanti hi anuttaraṃ, samampissa pana natthīti dassento ‘‘asadisa’’nti āha.
Although "anuttara" (unsurpassed) is stated in the Pāḷi, meaning there is nothing superior or more excellent than this, to show that there is also nothing equal to it, it is stated as "asadisa" (unequalled).
Mặc dù trong kinh văn Pali có nói “anuttaraṃ” (vô thượng), nghĩa là không có gì cao hơn, nhưng để chỉ rằng không có gì sánh bằng,* nói “asadisa” (vô song).
Khittaṃ vuttaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyati rakkhati, khipanti vapanti ettha bījānīti vā khettaṃ, kedārādi, khettaṃ viya khettaṃ, puññānaṃ khettaṃ puññakkhettaṃ.
The sown seed protects (tāyati) by making it greatly fruitful, or "khetta" (field) is where seeds are thrown (khipanti) or sown (vapanti), like a rice field, etc. A field like a field, a field of merit is puññakkhettaṃ.
Ruộng phước (puññakkhettaṃ) là ruộng (khettaṃ) bảo vệ (tāyati) hạt giống đã gieo (khittaṃ vuttaṃ bījaṃ) bằng cách làm cho nó có quả lớn (mahapphalabhāvakaraṇena); hoặc ruộng là nơi người ta gieo (vapanti) hạt giống (bījāni) vào đó (ettha), như ruộng lúa, v.v.; ruộng giống như ruộng, là ruộng của phước báu.
Yathā hi rañño vā amaccassa vā sālīnaṃ vā yavānaṃ vā viruhanaṭṭhānaṃ ‘‘rañño sālikkhetaṃ yavakkheta’’nti vuccati, evaṃ saṅgho sabbalokassa puññānaṃ viruhanaṭṭhānaṃ.
Just as the place where rice or barley grows for a king or minister is called "the king's rice field" or "barley field," so too is the Saṅgha the place where the merits of all the world grow.
Cũng như nơi lúa hoặc lúa mạch của vua hoặc quan lại mọc lên được gọi là “ruộng lúa của vua, ruộng lúa mạch”, thì Tăng đoàn là nơi phước báu của tất cả thế gian mọc lên.
Saṅghaṃ nissāya hi lokassa nānappakārahitasukhasaṃvattanikāni puññāni viruhanti, tasmā saṅgho anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa.
Indeed, relying on the Saṅgha, the diverse merits of the world, conducive to welfare and happiness, grow. Therefore, the Saṅgha is the unsurpassed field of merit for the world.
Vì nhờ Tăng đoàn mà các phước báu mang lại lợi ích và hạnh phúc đa dạng cho thế gian mọc lên, do đó Tăng đoàn là ruộng phước vô thượng của thế gian.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Chaṭṭhasattamāni uttānatthāneva.
The sixth and seventh are indeed clear in meaning.
Thứ sáu và thứ bảy có ý nghĩa rõ ràng.
100. Aṭṭhame navoti navavāyimo.
100. In the eighth (sutta), navo means newly woven.
100. Trong kinh thứ tám, mới có nghĩa là mới dệt.
Tenāha ‘‘karaṇaṃ upādāya vuccatī’’ti.
Therefore, it is said, "it is spoken with reference to the making".
Do đó, nói rằng “được gọi là dựa trên nguyên nhân”.
Vākamayavatthanti sāṇādivākasāṭakaṃ.
Vākamayavatthaṃ means a garment made of bark fiber, such as hemp.
Y phục làm bằng vỏ cây có nghĩa là y phục làm từ vỏ cây gai dầu, v.v.
Dubbaṇṇoti vivaṇṇo.
Dubbaṇṇo means discolored.
Xấu màu có nghĩa là mất màu.
Dukkhasamphassoti kharasamphasso.
Dukkhasamphasso means rough to the touch.
Khó chịu khi chạm vào có nghĩa là thô ráp khi chạm vào.
Appaṃ agghatīti appaggho.
It is of little value, hence appaggho.
Có giá trị ít ỏi nên giá trị thấp.
Atibahuṃ agghanto kahāpaṇagghanako hoti.
One that is worth very much is worth a kahāpaṇa.
Nếu có giá trị rất cao thì nó có giá trị bằng đồng tiền vàng.
Paribhogamajjhimoti paribhogakālavasena majjhimo.
Paribhogamajjhimo means medium in terms of its period of use.
Trung bình về việc sử dụng có nghĩa là trung bình về thời gian sử dụng.
So hi navabhāvaṃ atikkamitvā jiṇṇabhāvaṃ appatto majjhe paribhogakālepi dubbaṇṇo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva hoti.
Having passed its newness but not yet reached old age, it is still discolored, rough to the touch, and of little value even in the middle period of use.
Vì nó đã vượt qua giai đoạn mới nhưng chưa đạt đến giai đoạn cũ nát, nên ngay cả trong thời gian sử dụng trung bình, nó vẫn xấu màu, khó chịu khi chạm vào và giá trị thấp.
Atibahuṃ agghanto aḍḍhaṃ agghati, jiṇṇakāle pana aḍḍhamāsakaṃ vā kākaṇikaṃ vā agghati.
One that is worth very much is worth half (a kahāpaṇa), but in its old age, it is worth half a māsa or a kākaṇika.
Nếu có giá trị rất cao thì nó có giá trị bằng nửa đồng tiền; nhưng khi cũ nát thì nó có giá trị bằng nửa đồng xu hoặc một đồng kākaṇika.
Ukkhaliparipuñchananti kāḷukkhaliparipuñchanaṃ.
Ukkhaliparipuñchanaṃ means for wiping a black pot.
Giẻ lau nồi có nghĩa là giẻ lau nồi đen.
Navotipi upasampadāya pañcavassakālato heṭṭhā jātiyā saṭṭhivassopi navoyeva.
Navo (new) also refers to one who is sixty years old by birth but is still "new" (junior) if he has been ordained for less than five years.
Mới cũng có nghĩa là một người đã sáu mươi tuổi theo tuổi đời nhưng vẫn còn mới nếu chưa đủ năm năm kể từ khi thọ đại giới.
Dubbaṇṇatāyāti sarīravaṇṇenapi guṇavaṇṇenapi dubbaṇṇatāya.
Dubbaṇṇatāyā means by being discolored in body and discolored in qualities.
Do sự xấu xí, tức là do sự xấu xí về cả vẻ ngoài thân thể lẫn vẻ đẹp của phẩm chất.
Dussīlassa hi parisamajjhe nittejatāya sarīravaṇṇopi na sampajjati, guṇavaṇṇena vattabbameva natthi.
Indeed, for an immoral person, due to his lack of radiance in the midst of the assembly, his body's complexion does not appear well, and there is no need to speak of the complexion of his qualities.
Thật vậy, đối với người ác giới, giữa hội chúng, do sự thiếu uy lực, ngay cả vẻ ngoài thân thể cũng không được tốt đẹp, còn về vẻ đẹp phẩm chất thì không có gì để nói.
Aṭṭhakathāyaṃ pana sarīravaṇṇena dubbaṇṇatāpi guṇavaṇṇassa abhāvena dubbaṇṇatāyāti vuttaṃ.
In the Aṭṭhakathā, however, it is stated as "discolored in body and discolored due to the absence of the complexion of qualities."
Tuy nhiên, trong Chú giải, đã nói rằng đó là sự xấu xí về vẻ ngoài thân thể và sự xấu xí do thiếu vẻ đẹp phẩm chất.
Ye kho panassāti ye kho pana tassa upaṭṭhākā vā ñātimittādayo vā etaṃ puggalaṃ sevanti.
Ye kho panassā means those who attend to that person, whether attendants or relatives and friends.
Những ai của người ấy, tức là những ai của người đó, hoặc là người hầu cận, hoặc là bà con, bạn bè, v.v., phụng sự người này.
Tesanti tesaṃ puggalānaṃ cha satthāre sevantānaṃ micchādiṭṭhikānaṃ viya.
To them means for those individuals who serve the six teachers, like those with wrong views.
Đối với họ, tức là đối với những người ấy, giống như những người tà kiến phụng sự sáu vị đạo sư.
Devadatte sevantānaṃ kokālikādīnaṃ viya ca taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya hoti.
And like Kokālika and others who served Devadatta, that service is for their harm and suffering for a long time.
Và giống như Kokālika và những người khác phụng sự Devadatta, sự phụng sự ấy sẽ là bất lợi và đau khổ trong một thời gian dài.
Majjhimoti pañcavassakālato paṭṭhāya yāva navavassakālā majjhimo nāma.
Majjhima means one who, starting from the age of five years up to the age of nine years, is called a middle one.
Trung niên, tức là từ năm tuổi trở đi cho đến chín tuổi là trung niên.
Theroti dasavassato paṭṭhāya thero nāma.
Thera means one who, starting from ten years, is called an elder.
Trưởng lão, tức là từ mười tuổi trở đi là trưởng lão.
Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti.
Thus they spoke means thus they say.
Họ đã nói như vậy, tức là họ nói như vậy.
Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa bhaṇitena ko atthoti vuttaṃ hoti.
What indeed is to you means what is the purpose of your foolish speech?
Lời nói của ngươi có ích gì, tức là lời nói của ngươi, kẻ ngu si, có ích gì?
Tathārūpanti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ ukkhepanīyakammassa kāraṇabhūtaṃ.
Such means of such a nature, of such a character, being the cause of the act of suspension (ukkhepanīyakamma).
Như vậy, tức là có bản chất như vậy, có đặc tính như vậy, là nguyên nhân của hành động khai trừ.
Tesaṃ taṃ hotīti tesaṃ sammāsambuddhādayo sevantā viya taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti.
That is for them means for them, like those who serve the Perfectly Self-Enlightened Buddhas, that service is for their welfare and happiness for a long time.
Điều đó là của họ, tức là sự phụng sự ấy sẽ là lợi ích và an lạc trong một thời gian dài đối với họ, giống như những người phụng sự các vị Chánh Đẳng Giác.
Sammāsambuddhañhi ekaṃ nissāya yāvajjakālā muccanakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi, tathā sāriputtattheramahāmoggallānatthere avasese ca asīti mahāsāvake nissāya saggagatasattānaṃ pamāṇaṃ natthi, yāvajjakālā tesaṃ diṭṭhānugatiṃ paṭipannasattānampi pamāṇaṃ natthiyeva.
Indeed, the number of beings liberated by relying on one Perfectly Self-Enlightened Buddha up to the present day is immeasurable; similarly, the number of beings who have gone to heaven by relying on the Elder Sāriputta, the Great Elder Moggallāna, and the remaining eighty great disciples is immeasurable; and the number of beings who have followed their example up to the present day is also immeasurable.
Thật vậy, nhờ nương tựa một vị Chánh Đẳng Giác, số lượng chúng sinh được giải thoát cho đến ngày nay là vô kể. Tương tự, nhờ nương tựa Tôn giả Sāriputta, Tôn giả Mahāmoggallāna và các vị Đại Thanh Văn còn lại trong tám mươi vị, số lượng chúng sinh lên cõi trời là vô kể, và số lượng chúng sinh đã đi theo con đường của các vị ấy cho đến ngày nay cũng là vô kể.
Ādheyyaṃ gacchatīti tassa mahātherassa taṃ atthanissitaṃ vacanaṃ yathā gandhakaraṇḍake kāsikavatthaṃ ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati, evaṃ uttamaṅge sirasmiṃ hadaye ca ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati.
It goes to be placed means that word of the great elder, which is based on meaning, goes to be placed and kept on the head, on the crown, and in the heart, just as a Kāsī cloth is placed and kept in a perfume box.
Đi vào sự chứa đựng, tức là lời nói có ý nghĩa của vị Đại Trưởng lão ấy đi vào sự chứa đựng, sự đặt để trên đỉnh đầu, trong trái tim, giống như tấm vải Kāsi được đặt vào hộp đựng hương.
101. Navame yathā yathā kammaṃ karotīti yena yena pakārena pāṇaghātādipāpakammaṃ karoti.
101. In the ninth, in whatever way one performs kamma means in whatever way one performs evil kamma such as killing living beings.
101. Trong kinh thứ chín, tùy theo cách hành động, tức là tùy theo cách thức thực hiện các hành động ác như sát sinh.
Vipākaṃ paṭisaṃvediyatevāti avadhāraṇena kammasiddhiyaṃ tabbipākassa appavatti nāma natthīti dīpeti.
One experiences the result indicates by way of emphasis that there is no such thing as the non-occurrence of its result when kamma is perfected.
Chắc chắn cảm nhận quả báo, bằng cách nhấn mạnh, điều đó cho thấy rằng khi hành động đã thành tựu thì không thể nào không có quả báo của nó.
Tenevāha ‘‘na hi sakkā’’tiādi.
Therefore, it is said “it is not possible” and so on.
Chính vì thế mà đã nói ‘‘không thể được’’ v.v.
Evaṃ santanti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘evaṃ sante’’ti.
Thus being is a locative case expressing usage, thus it says “thus being”.
Như vậy, tức là câu nói mang ý nghĩa về trạng thái, nên nói ‘‘khi đã như vậy’’.
Abhisaṅkhāraviññāṇanirodhenāti kammaviññāṇassa āyatiṃ anuppattidhammatāpajjanena.
By the cessation of volitional consciousness means by the non-arising of kamma-consciousness in the future.
Do sự diệt trừ của nghiệp thức, tức là do nghiệp thức không còn tái sinh trong tương lai.
‘‘Ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’’tiādinā kāyassa asubhāniccādiākāraanupassanā kāyabhāvanāti āha ‘‘kāyānupassanāsaṅkhātāya tāya bhāvanāyā’’ti.
The contemplation of the body's impurity, impermanence, and so on, by statements such as “This body is of such a nature, of such a destiny, not beyond such a state,” is called kāyabhāvanā, thus it says “by that development called contemplation of the body”.
‘‘Thân này cũng có bản chất như vậy, có khả năng như vậy, không thể vượt qua được như vậy’’ v.v., sự quán chiếu các khía cạnh bất tịnh, vô thường của thân được gọi là tu tập thân, nên nói ‘‘do sự tu tập ấy, tức là sự quán niệm thân’’.
Rāgādīnanti ādi-saddena dosamohānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
Of lust and so on; by the word “and so on”, the inclusion of hatred and delusion should be understood.
Tham ái v.v., với từ v.v., cần hiểu là bao gồm sân và si.
‘‘Rāgo kho, āvuso, pamāṇakaraṇo, doso pamāṇakaraṇo, moho pamāṇakaraṇo, te khīṇāsavassa bhikkhuno pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā’’ti (ma. ni. 1.459) hi vuttaṃ.
For it is said: “Lust, friend, is a measure-maker; hatred is a measure-maker; delusion is a measure-maker. For a bhikkhu whose taints are destroyed, these are abandoned, uprooted, made like a palm-stump, brought to non-existence, and are of a nature not to arise in the future.”
Thật vậy, đã nói: ‘‘Này các Hiền giả, tham ái là yếu tố đo lường, sân là yếu tố đo lường, si là yếu tố đo lường. Đối với một Tỳ-kheo đã diệt tận lậu hoặc, những điều ấy đã được đoạn trừ, nhổ tận gốc, làm cho như cây thốt nốt bị chặt ngọn, không còn khả năng tái sinh trong tương lai’’.
Yathā hi pabbatapāde pūtipaṇṇassa udakaṃ nāma hoti, kāḷavaṇṇaṃ olokentānaṃ byāmasataṃ gambhīraṃ viya khāyati, yaṭṭhiṃ vā rajjuṃ vā gahetvā minantassa piṭṭhipādoddharaṇamattampi na hoti, evameva ekaccassa yāva rāgādayo nuppajjanti, tāva taṃ puggalaṃ sañjānituṃ na sakkā hoti, sotāpanno viya sakadāgāmī viya anāgāmī viya ca khāyati.
Just as at the foot of a mountain there is water in a putrid leaf, which appears to those looking at its dark color to be a hundred cubits deep, but when measured with a stick or rope, it is not even enough to lift the heel; even so, it is not possible to recognize some individual until lust and so on arise in him; he appears like a stream-enterer, like a once-returner, or like a non-returner.
Giống như ở chân núi có một vũng nước lá mục, khi nhìn vào, nó có màu đen và dường như sâu hàng trăm sải tay, nhưng khi dùng gậy hoặc dây đo thì không sâu bằng một gang chân. Tương tự, đối với một số người, chừng nào tham ái v.v. chưa khởi lên, chừng đó không thể nhận biết được người ấy, và người ấy dường như là một vị Nhập Lưu, một vị Nhất Lai, hoặc một vị Bất Hoàn.
Yadā panassa rāgādayo uppajjanti, tadā ratto duṭṭho mūḷhoti paññāyati.
But when lust and so on arise in him, then he is known to be lustful, hateful, and deluded.
Nhưng khi tham ái v.v. khởi lên nơi người ấy, lúc đó người ấy được nhận biết là tham lam, sân hận, si mê.
Iti te rāgādayo ‘‘ettako aya’’nti puggalassa pamāṇaṃ dassentāva uppajjantīti pamāṇakaraṇā nāma vuttā.
Thus, those lusts and so on are called measure-makers because they arise as if showing the measure of the individual, saying “this one is so much.”
Như vậy, những tham ái v.v. đó được gọi là yếu tố đo lường vì chúng khởi lên như thể đang chỉ ra ‘‘người này là như vậy’’.
Dasakusalakammapathavasena uppannaṃ cittaṃ cittameva, vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticittaṃ vipassanācittañca tato cittato adhikaṃ cittanti adhicittanti āha ‘‘adhicittanti samathavipassanācitta’’nti.
The mind arisen through the ten wholesome courses of action is just mind; the mind of the eight attainments based on insight (vipassanā) and the insight mind are minds superior to that mind, therefore it is called adhicitta (higher mind). He says: "Adhicitta means the mind of tranquility (samatha) and insight (vipassanā)."
Tâm khởi lên dựa trên mười nghiệp thiện là tâm, còn tâm thiền định tám bậc làm nền tảng cho thiền quán và tâm thiền quán thì cao hơn tâm đó, nên gọi là tâm cao thượng, tức là nói ‘‘tâm cao thượng là tâm chỉ và quán’’.
Anuyuttassāti anuppannassa uppādanavasena uppannassa paṭibrūhanavasena anu anu yuttassa, tattha yuttappayuttassāti attho.
Anuyuttassa (for one devoted/engaged): This means one who is engaged again and again in the sense of causing what has not arisen to arise and developing what has arisen. In this context, it means one who is properly engaged.
Anuyuttassā (đã được vận dụng), có nghĩa là đã được vận dụng để làm phát sinh điều chưa phát sinh, đã được vận dụng để làm tăng trưởng điều đã phát sinh, đã được vận dụng liên tục, trong đó có nghĩa là đã được vận dụng và thực hành.
Ettha ca purebhattaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto nisīdanaṃ ādāya ‘‘asukasmiṃ rukkhamūle vā vanasaṇḍe vā pabbhāre vā samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti nikkhamantopi tattha gantvā hatthehi vā pādehi vā nisajjaṭṭhānato tiṇapaṇṇāni apanentopi adhicittaṃ anuyuttoyeva.
Here, even one who, having wandered for alms before noon, and having returned from the alms-round after noon, takes his sitting-mat and sets out, thinking, "I will practice the ascetic's duty (samaṇadhamma) at such-and-such a tree root, or in a forest grove, or in a mountain cave," and having gone there, removes grass and leaves from the sitting place with his hands or feet, is still engaged in adhicitta.
Và ở đây, sau khi đi khất thực trước bữa ăn, sau bữa ăn đã từ bỏ việc khất thực, lấy chỗ ngồi của mình, và nghĩ rằng "Tôi sẽ thực hành pháp Sa-môn dưới gốc cây kia, hoặc trong khu rừng kia, hoặc trong hang động kia," dù đang ra đi, dù sau khi đến đó, dù đang dùng tay hoặc chân dọn dẹp cỏ và lá cây khỏi chỗ ngồi, vị ấy vẫn đang chuyên tâm vào tâm tối thượng (adhicitta).
Nisīditvā pana hatthapāde dhovitvā mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto bhāvanāya appanaṃ appattāyapi adhicittamanuyuttoyeva tadatthenapi taṃsaddavohārato.
However, one who, having sat down, washed his hands and feet, taken up his basic meditation object (kammaṭṭhāna), and engaged in meditation, is still engaged in adhicitta, even if he has not yet attained absorption (appanā) in meditation, because of the use of that term in that sense.
Nhưng sau khi đã ngồi xuống, rửa tay chân, nắm giữ đề mục thiền định căn bản (mūlakammaṭṭhāna), và chuyên tâm tu tập, dù chưa đạt đến sự an định (appana) trong thiền định, vị ấy vẫn đang chuyên tâm vào tâm tối thượng (adhicitta), vì theo nghĩa đó mà thuật ngữ ấy được sử dụng.
Cittasampannoti dhammacittassa samannāgatattā sampannacitto.
Cittasampanno (endowed with mind): One whose mind is accomplished due to being endowed with the Dhamma-mind.
Cittasampanno (có tâm đầy đủ) nghĩa là có tâm đầy đủ do được trang bị tâm pháp (dhammacitta).
Paṇḍitajātikoti paṇḍitasabhāvo.
Paṇḍitajātiko (of a wise nature): Possessing the nature of a wise person.
Paṇḍitajātiko (thuộc loại trí tuệ) nghĩa là có bản chất trí tuệ.
Kāme ārabbhāti vatthukāme ārabbha.
Kāme ārabbhā (concerning sensual pleasures): Concerning material sensual pleasures.
Kāme ārabbhā (liên quan đến dục) nghĩa là liên quan đến các đối tượng dục (vatthukāma).
Kāmarāgasaṅkhātena vā kāmena paṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko.
A thought (vitakka) connected with sensual pleasure, in the sense of sensual passion (kāmarāga), is a kāmavitakka (thought of sensual pleasure).
Tư duy liên quan đến dục vọng (kāmarāga) hoặc tư duy liên quan đến dục được gọi là kāmavitakko (tầm dục).
Byāpajjati cittaṃ etenāti byāpādo, doso.
Byāpādo (ill will): That by which the mind is afflicted; hatred (dosa).
Tâm bị tổn hại bởi điều này, nên gọi là byāpādo (sân hận), tức là sự phẫn nộ.
Vihiṃsanti etāya satte, vihiṃsanaṃ vā tesaṃ etanti vihiṃsā, paresaṃ viheṭhanākārena pavattassa karuṇāpaṭipakkhassa pāpadhammassetaṃ adhivacanaṃ.
Vihiṃsā (cruelty): That by which beings are harmed, or that which is their harm. This is a term for the unwholesome quality that arises in the form of tormenting others, which is the opposite of compassion.
Các chúng sinh bị làm hại bởi điều này, hoặc sự làm hại của chúng sinh là điều này, nên gọi là vihiṃsā (hại), đây là tên gọi của ác pháp đối nghịch với lòng bi, biểu hiện dưới hình thức làm tổn hại người khác.
Ñātake ārabbha uppanno vitakkoti ñātake ārabbha gehassitapemavasena uppanno vitakko.
Ñātake ārabbha uppanno vitakko (a thought arisen concerning relatives): A thought arisen concerning relatives due to household-bound affection.
Ñātake ārabbha uppanno vitakko (tầm khởi lên liên quan đến bà con) nghĩa là tầm khởi lên liên quan đến bà con do sự quyến luyến gia đình.
Janapadamārabbha uppanno vitakkoti etthāpi eseva nayo.
Janapadamārabbha uppanno vitakko (a thought arisen concerning the countryside): The same method applies here.
Janapadamārabbha uppanno vitakko (tầm khởi lên liên quan đến đất nước) ở đây cũng theo nguyên tắc tương tự.
Aho vata maṃ…pe… uppanno vitakkoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na heṭṭhā katvā maññeyyuṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ kareyyu’’nti evaṃ uppannavitakko.
Aho vata maṃ…pe… uppanno vitakko (a thought arisen, "Oh, if only I..."): A thought arisen thus: "Oh, if only others would not despise me, would not consider me inferior, but would treat me with respect like a stone umbrella."
Aho vata maṃ…pe… uppanno vitakko (tầm khởi lên: "Ôi, ước gì tôi...") nghĩa là tầm khởi lên như thế này: "Ôi, ước gì người khác đừng khinh thường tôi, đừng xem thường tôi, mà hãy tôn trọng tôi như một tảng đá quý."
Dasavipassanupakkilesavitakkāti obhāsādidasavipassanupakkilese ārabbha uppannavitakkā.
Dasavipassanupakkilesavitakkā (the ten defiling thoughts of insight): Thoughts arisen concerning the ten defilements of insight (vipassanā), such as the radiance (obhāsa).
Dasavipassanupakkilesavitakkā (mười tầm uế tạp của thiền quán) nghĩa là các tầm khởi lên liên quan đến mười uế tạp của thiền quán như ánh sáng (obhāsa) v.v.
Avasiṭṭhā dhammavitakkā etassāti avasiṭṭhadhammavitakko, vipassanāsamādhi.
Avasiṭṭhadhammavitakko (one for whom the remaining Dhamma-thoughts exist): This refers to insight concentration (vipassanāsamādhi).
Các tầm pháp còn lại của vị ấy, nên gọi là avasiṭṭhadhammavitakko (tầm pháp còn lại), tức là thiền định quán (vipassanāsamādhi).
Na ekaggabhāvappatto na ekaggataṃ patto.
Na ekaggabhāvappatto (not attained to the state of one-pointedness): Not attained to one-pointedness.
Na ekaggabhāvappatto (chưa đạt đến trạng thái nhất tâm) nghĩa là chưa đạt đến sự nhất tâm.
Ekaṃ udetīti hi ekodi, paṭipakkhehi anabhibhūtattā aggaṃ seṭṭhaṃ hutvā udetīti attho.
Ekodi (solitary): It arises as one. The meaning is that it arises as supreme, unvanquished by opponents.
Thật vậy, điều gì xuất hiện một mình (ekaṃ udeti) thì gọi là ekodi (nhất độc), nghĩa là xuất hiện một cách tối thượng, không bị đối nghịch lấn át.
Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati, ekasmiṃ ārammaṇe samādhānavasena pavattacittassetaṃ adhivacanaṃ.
Indeed, even the supreme in the world is called "one." This is a term for the mind that arises through concentration on a single object.
Điều tối thượng cũng được gọi là "eka" (một) trong thế gian; đây là tên gọi của tâm hoạt động theo sự an định trên một đối tượng duy nhất.
Ekodissa bhāvo ekodibhāvo, ekaggatāyetaṃ adhivacanaṃ.
Ekodibhāvo (solitariness): The state of being solitary. This is a term for one-pointedness (ekaggatā).
Trạng thái của ekodi là ekodibhāvo (trạng thái nhất độc), đây là tên gọi của sự nhất tâm (ekaggatā).
Niyakajjhattanti attasantānassetaṃ adhivacanaṃ.
Niyakajjhattaṃ (one's own inner self): This is a term for one's own continuum (attasantāna).
Niyakajjhattaṃ (nội tại của chính mình) đây là tên gọi của dòng tâm thức của tự thân.
Gocarajjhattanti idha nibbānaṃ adhippetaṃ.
Gocarajjhattaṃ (inner range): Here, Nibbāna is intended.
Gocarajjhattaṃ (nội tại của đối tượng) ở đây có ý nghĩa là Niết-bàn.
Tenāha ‘‘ekasmiṃ nibbānagocareyeva tiṭṭhatī’’ti.
Therefore, he says: "It remains solely on Nibbāna as its object."
Vì vậy, kinh nói "ekasmiṃ nibbānagocareyeva tiṭṭhatī" (chỉ an trú trong cảnh giới Niết-bàn duy nhất).
Suṭṭhu nisīdatīti samādhipaṭipakkhe kilese sannisīdento suṭṭhu nisīdati.
Suṭṭhu nisīdati (it settles well): It settles well by suppressing the defilements that are opposed to concentration.
Suṭṭhu nisīdati (an trú tốt đẹp) nghĩa là an trú tốt đẹp, làm lắng dịu các phiền não đối nghịch với thiền định.
Ekaggaṃ hotīti abyaggabhāvappattiyā ekaggaṃ hoti.
Ekaggaṃ hoti (it becomes one-pointed): It becomes one-pointed by attaining a state of undistractedness.
Ekaggaṃ hotī (trở thành nhất tâm) nghĩa là trở thành nhất tâm do đạt đến trạng thái không phân tán.
Sammā ādhiyatīti yathā ārammaṇe suṭṭhu appitaṃ hoti, evaṃ sammā sammadeva ādhiyati.
Sammā ādhiyati (it is rightly established): It is rightly and properly established, just as it is well applied to the object.
Sammā ādhiyatī (được an định đúng đắn) nghĩa là được an định đúng đắn, được đặt đúng cách, như khi được an lập vững chắc trên đối tượng.
Abhiññā sacchikaraṇīyassāti ettha ‘‘abhiññāya sacchikaraṇīyassā’’ti vattabbe ‘‘abhiññā’’ti ya-kāralopena pana puna kālakiriyāniddeso katoti āha ‘‘abhijānitvā paccakkhaṃ kātabbassā’’ti.
Regarding abhiññā sacchikaraṇīyassā (of that which is to be realized by direct knowledge), it should have been "abhiññāya sacchikaraṇīyassā" (of that which is to be realized by direct knowledge). However, by the elision of the 'ya' and the repetition of the word indicating time, he says: "of that which is to be made manifest directly by knowing."
Đối với Abhiññā sacchikaraṇīyassā (cho điều cần được chứng ngộ bằng thắng trí), đáng lẽ phải nói là "abhiññāya sacchikaraṇīyassā" (cho điều cần được chứng ngộ bằng thắng trí), nhưng ở đây, với sự lược bỏ âm 'ya' và sau đó là sự nhắc lại hành động, nên kinh nói "abhijānitvā paccakkhaṃ kātabbassā" (cho điều cần được trực tiếp chứng ngộ sau khi đã thắng tri).
Abhiññāya iddhividhādiñāṇena sacchikiriyaṃ iddhividhapaccanubhavanādikaṃ abhiññāsacchikaraṇīyanti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, the meaning here should be understood as: abhiññāsacchikaraṇīya (to be realized by direct knowledge) means the realization of psychic powers (iddhividha) and other things through direct knowledge (abhiññā), such as experiencing psychic powers.
Hoặc ý nghĩa ở đây nên được hiểu là: sự chứng ngộ bằng thắng trí (abhiññā) là sự thực chứng các thần thông (iddhividhādiñāṇa) như thần thông (iddhividha) v.v., và abhiññāsacchikaraṇīya là sự thể nghiệm thần thông v.v.
Sakkhibhabbataṃ pāpuṇātīti ettha pana yassa paccakkhaṃ atthi, so sakkhī, sakkhino bhabbatā sakkhibhabbatā, sakkhibhavananti vuttaṃ hoti.
Regarding sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti (attains the capacity to be a witness), one who has direct experience is a witness (sakkhī). The capacity of a witness is sakkhibhabbatā. It is said to be the state of being a witness.
Đối với Sakkhibhabbataṃ pāpuṇātī (đạt đến khả năng làm chứng), ở đây, người nào có sự trực tiếp thì là sakkhī (người chứng), khả năng của người chứng là sakkhibhabbatā (khả năng làm chứng), tức là trở thành người chứng.
Sakkhī ca so bhabbo cāti sakkhibhabbo.
He is a witness and he is capable, thus sakkhibhabbo (a capable witness).
Người ấy là người chứng và có khả năng, nên gọi là sakkhibhabbo (người chứng có khả năng).
Ayañhi iddhividhādīnaṃ bhabbo tattha ca sakkhīti sakkhibhabbo, tassa bhāvo sakkhibhabbatā, taṃ pāpuṇātīti attho.
Indeed, he is capable of psychic powers (iddhividha) and so forth, and he is a witness to them, thus sakkhibhabbo. The meaning is that he attains the state of being a capable witness.
Vị ấy có khả năng đối với các thần thông (iddhividha) v.v. và là người chứng ở đó, nên gọi là sakkhibhabbo; trạng thái của vị ấy là sakkhibhabbatā, nghĩa là đạt đến trạng thái đó.
Abhiññāpādakajjhānādibhedeti ettha abhiññāpādā ca abhiññāpādakajjhānañca abhiññāpādakajjhānāni.
Here, in the phrase Abhiññāpādakajjhānādibhede (in the category of jhānas that are the basis for higher knowledges, etc.), abhiññāpādā (higher knowledges as a basis) and abhiññāpādakajjhāna (jhāna as a basis for higher knowledges) are (collectively referred to as) abhiññāpādakajjhānāni.
Đối với Abhiññāpādakajjhānādibhede (trong các loại thiền định làm nền tảng cho thắng trí v.v.), ở đây, thắng trí (abhiññāpādā) và thiền định làm nền tảng cho thắng trí (abhiññāpādakajjhāna) là các thiền định làm nền tảng cho thắng trí (abhiññāpādakajjhānāni).
Ādi-saddena arahattañca arahattassa vipassanā ca saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ.
It should be understood that the word ādi (etc.) encompasses arahatta (arahantship) and the vipassanā (insight) leading to arahatta.
Nên hiểu rằng từ ādi (v.v.) bao gồm cả A-la-hán và thiền quán của A-la-hán.
Teneva majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.198) –
It is for this reason that in the Majjhimanikāyaṭṭhakathā:
Vì vậy, trong Majjhimanikāyaṭṭhakathā (Chú giải Trung Bộ Kinh 2.198) có nói:
Yañhi taṃ tatra tatra sakkhibhabbatāsaṅkhātaṃ iddhividhapaccanubhavanādi, tassa abhiññā kāraṇaṃ.
Indeed, for the experiencing of psychic powers, etc., which is called sakkhibhabbatā (direct experience) in various contexts, higher knowledge is the cause.
Thật vậy, điều được gọi là khả năng làm chứng (sakkhibhabbatā) như sự thể nghiệm thần thông v.v. ở từng trường hợp, thì thắng trí là nguyên nhân của nó.
Atha iddhividhapaccanubhavanādi abhiññā, evaṃ sati abhiññāpādakajjhānaṃ kāraṇaṃ.
If the experiencing of psychic powers, etc., is higher knowledge, then in that case, the jhāna that is the basis for higher knowledge is the cause.
Nếu sự thể nghiệm thần thông v.v. là thắng trí, thì thiền định làm nền tảng cho thắng trí là nguyên nhân.
Avasāne chaṭṭhābhiññāya pana arahattaṃ, arahattassa vipassanā vā kāraṇaṃ.
Ultimately, for the sixth higher knowledge, arahatta or the vipassanā leading to arahatta is the cause.
Cuối cùng, đối với thắng trí thứ sáu, A-la-hán hoặc thiền quán của A-la-hán là nguyên nhân.
Arahattañhi ‘‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi upasampajja viharantī’’ti (ma. ni. 1.465; 3.307) anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhapetvā abhiññā nibbattentassa kāraṇaṃ.
Indeed, arahatta is the cause for one who, having established a longing for the unsurpassed liberations—thinking, ‘‘When shall I attain and dwell in that attainment which the Noble Ones now attain and dwell in?’’—brings forth higher knowledges.
Thật vậy, A-la-hán là nguyên nhân cho người phát sinh thắng trí, sau khi đã khởi lên sự khao khát đối với các giải thoát vô thượng: "Khi nào tôi sẽ chứng đạt và an trú trong cảnh giới mà các bậc Thánh đang chứng đạt và an trú?" (Trung Bộ Kinh 1.465; 3.307).
Idañca sādhāraṇaṃ na hoti, sādhāraṇavasena pana arahattassa vipassanā kāraṇaṃ.
This is not common (to all), but in a general sense, the vipassanā leading to arahatta is the cause.
Điều này không phải là phổ biến, nhưng theo nghĩa phổ biến, thiền quán của A-la-hán là nguyên nhân.
Imasmiñhi sutte arahattaphalavasena chaṭṭhābhiññā vuttā.
In this Sutta, the sixth higher knowledge is spoken of in terms of the fruit of arahatta.
Trong kinh này, thắng trí thứ sáu được nói đến theo nghĩa quả vị A-la-hán.
Tenevāha ‘‘āsavānaṃ khayātiādi cettha phalasamāpattivasena vuttanti veditabba’’nti.
Therefore, it is stated: ‘‘Here, the destruction of the asavas, etc., should be understood as spoken in terms of the attainment of fruition.’’
Vì vậy, kinh nói "āsavānaṃ khayātiādi cettha phalasamāpattivasena vuttanti veditabba" (Nên hiểu rằng "sự diệt trừ các lậu hoặc" v.v. ở đây được nói đến theo nghĩa nhập quả).
103. Ekādasame yehi phalaṃ nimīyati, uppajjanaṭṭhāne pakkhipamānaṃ viya hoti, tāni nimittāni.
103. In the eleventh (sutta), those things by which a result is indicated, as if being placed in the place of arising, are called nimittāni (signs).
103. Trong kinh thứ mười một, những điều mà nhờ đó quả vị được biểu thị, như thể được đặt vào nơi phát sinh, đó là nimittāni (tướng, dấu hiệu).
Tenāha ‘‘tīṇi kāraṇānī’’ti.
Therefore, it is stated: ‘‘tīṇi kāraṇāni’’ (three causes).
Vì vậy, kinh nói "tīṇi kāraṇānī" (ba nguyên nhân).
Kālena kālanti ettha kālenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ.
In the phrase kālena kālaṃ, kālena is an instrumental case expressing location.
Trong Kālena kālaṃ (đúng lúc), kālena là cách công cụ (karaṇavacana) theo nghĩa vị trí (bhummattha).
Kālanti ca upayogavacananti āha ‘‘kāle kāle’’ti.
And kālaṃ is an accusative case expressing usage, thus it is stated: ‘‘kāle kāle’’ (from time to time).
Và kālaṃ là cách đối cách (upayogavacana), nên kinh nói "kāle kāle" (đúng lúc).
Manasi kātabbāti citte kātabbā, uppādetabbāti attho.
Manasi kātabbā means to be done in the mind, that is, to be produced.
Manasi kātabbā (cần được tác ý) nghĩa là cần được thực hiện trong tâm, cần được phát sinh.
Upalakkhitasamādhānākāro samādhiyeva idha samādhinimittanti āha ‘‘ekaggatā hi idha samādhinimittanti vuttā’’ti.
The state of concentration characterized by being well-marked, which is concentration itself, is here called samādhinimitta (sign of concentration), thus it is stated: ‘‘ekaggatā hi idha samādhinimittanti vuttā’’ (for one-pointedness is here called the sign of concentration).
Trạng thái an định được nhận biết, chính thiền định đó ở đây được gọi là samādhinimitta (tướng của thiền định), nên kinh nói "ekaggatā hi idha samādhinimittanti vuttā" (Thật vậy, sự nhất tâm ở đây được gọi là tướng của thiền định).
Ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyyāti ettha ṭhānaṃ atthīti vacanaseso.
In the phrase ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyyā (that mind might conduce to idleness, there is a possibility), the remaining part of the statement is that ṭhānaṃ atthī (there is a possibility).
Trong Ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyyā (Có một nguyên nhân khiến tâm ấy dẫn đến biếng nhác), có một phần còn thiếu trong câu là "ṭhānaṃ atthīti" (có một nguyên nhân).
Taṃ bhāvanācittaṃ kosajjāya saṃvatteyya, tassa saṃvattanassa kāraṇaṃ atthīti attho.
That mind of development might conduce to idleness; there is a cause for its conducing to idleness—this is the meaning.
Tâm tu tập ấy có thể dẫn đến biếng nhác, nghĩa là có một nguyên nhân cho sự dẫn đến ấy.
Taṃ vā manasikaraṇaṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya, etassa ṭhānaṃ kāraṇaṃ atthīti attho.
Or, that act of mental engagement might conduce to idleness; there is a cause for this—this is the meaning.
Hoặc sự tác ý taṃ có thể khiến cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya (tâm dẫn đến biếng nhác), nghĩa là có một nguyên nhân cho điều này.
Tenāha ‘‘kāraṇaṃ vijjatī’’tiādi.
Therefore, it is stated: ‘‘kāraṇaṃ vijjatī’’ (a cause exists), etc.
Vì vậy, kinh nói "kāraṇaṃ vijjatī" (có một nguyên nhân) v.v.
Ñāṇajavanti saṅkhāresu aniccādivasena pavattamānaṃ paññājavaṃ.
Ñāṇajavaṃ means the swiftness of wisdom, which proceeds in impermanence, etc., with regard to mental formations.
Ñāṇajavaṃ (sự nhanh nhẹn của trí tuệ) nghĩa là sự nhanh nhẹn của tuệ quán (paññājavaṃ) hoạt động trên các hành (saṅkhāra) theo nghĩa vô thường v.v.
Yaṃ kiñci suvaṇṇatāpanayoggaaṅgārabhājanaṃ idha ‘‘ukkā’’ti adhippetanti āha ‘‘aṅgārakapalla’’nti.
Any charcoal pan suitable for heating gold is here intended as ukkā (torch), thus it is stated: ‘‘aṅgārakapalla’’ (charcoal pan).
Bất kỳ vật chứa than nào thích hợp để nung vàng ở đây đều có ý nghĩa là "ukkā" (lò nung), nên kinh nói "aṅgārakapalla" (chậu than).
Sajjeyyāti yathā tattha pakkhittaṃ suvaṇṇaṃ tappati, evaṃ paṭiyādiyeyya.
Sajjeyyā means he should prepare it, just as gold placed therein is heated.
Sajjeyyā (nên chuẩn bị) nghĩa là nên chuẩn bị như vàng được nung trong đó.
Ālimpeyyāti ādiyeyya, jaleyyāti attho.
Ālimpeyyā means he should ignite it, he should light it.
Ālimpeyyā (nên đốt) nghĩa là nên đốt, nên thắp sáng.
Tenāha ‘‘tattha aṅgāre…pe… gāhāpeyyā’’ti.
Therefore, it is stated: ‘‘tattha aṅgāre…pe… gāhāpeyyā’’ (there, the charcoal… etc. …he should make it catch fire).
Vì vậy, kinh nói "tattha aṅgāre…pe… gāhāpeyyā" (ở đó, than... v.v. nên được đốt).
Mūsāya vā pakkhipeyyāti tattake vā pakkhipeyya.
Mūsāya vā pakkhipeyyā means he should put it into the crucible.
Mūsāya vā pakkhipeyyā (hoặc nên đặt vào khuôn) nghĩa là hoặc nên đặt vào khuôn nung.
Upadhāretīti sallakkheti.
Upadhāretī means he observes carefully.
Upadhāretī (quan sát kỹ) nghĩa là nhận biết rõ ràng.
104-106. Tatiyassa paṭhame sambodhito pubbevāti sambodho vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ ‘‘sāmaṃ sammā bujjhi etenā’’ti katvā, tato pubbeyevāti attho.
104-106. In the first (sutta) of the third (paṇṇāsaka), sambodhito pubbevā means before sambodha, which is called knowledge in the four paths because ‘‘one comprehends by oneself, perfectly,’’ so it means even before that.
104-106. Trong kinh thứ ba, đầu tiên, sambodhito pubbevā (trước khi giác ngộ hoàn toàn) có nghĩa là sambodha (giác ngộ hoàn toàn) được gọi là trí tuệ trong bốn đạo (Tứ Thánh Đạo), vì “tự mình giác ngộ chân chánh bằng điều này”, và pubbeyeva (chỉ trước đó) là nghĩa.
Tenāha ‘‘ariyamaggappattito aparabhāgeyevā’’ti.
Therefore, it is stated: ‘‘ariyamaggappattito aparabhāgeyevā’’ (even before the attainment of the noble path).
Do đó, nói rằng: “chỉ ở phần sau từ sự đạt được Thánh Đạo”.
Bodhisattasseva satoti ettha yathā udakato uggantvā ṭhitaṃ paripākagataṃ padumaṃ sūriyarasmisamphassena avassaṃ bujjhissatīti bujjhanakapadumanti vuccati.
Here, in the phrase bodhisattasseva sato (being indeed a Bodhisatta), just as a fully developed lotus that has emerged from the water is called a "lotus that will bloom" because it will certainly bloom upon contact with the sun's rays;
Ở đây, cụm từ Bodhisattasseva sato (chỉ là Bồ Tát): Giống như một hoa sen đã chín muồi, sau khi nổi lên khỏi nước và đứng vững, chắc chắn sẽ nở ra khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, nên được gọi là ‘hoa sen sẽ nở’.
Evaṃ buddhānaṃ santike byākaraṇassa laddhattā avassaṃ anantarāyena pāramiyo pūretvā bujjhissatīti bujjhanakasattoti bodhisatto.
similarly, one who has received a prediction from the Buddhas, and will certainly complete the perfections without hindrance and attain enlightenment, is called a "being who will attain enlightenment," hence Bodhisatta.
Cũng vậy, vì đã nhận được lời thọ ký từ chư Phật, vị ấy chắc chắn sẽ hoàn thành các ba-la-mật mà không gặp chướng ngại và sẽ giác ngộ, nên được gọi là ‘chúng sanh sẽ giác ngộ’, tức là Bodhisatta.
Tenāha ‘‘bujjhanakasattasseva…pe… ārabhantasseva sato’’ti.
Therefore, it is said: "of a being who is awakening...of a being who is striving."
Do đó, nói rằng: “chỉ là chúng sanh sẽ giác ngộ…v.v… chỉ là người đang khởi sự”.
Yā vā esā catumaggañāṇasaṅkhātā bodhi, ‘‘taṃ bodhiṃ kudāssu nāmāhaṃ pāpuṇissāmī’’ti patthayamāno paṭipajjatīti bodhiyaṃ satto āsattotipi bodhisatto.
Or this awakening, which is called the knowledge of the four paths, is that which a being, desiring "When indeed shall I attain that awakening?", practices for; or a being attached to awakening is a Bodhisatta.
Hoặc, bodhi là trí tuệ của Tứ Thánh Đạo, vị ấy thực hành với nguyện ước “Khi nào ta sẽ đạt được bodhi đó?”, nên Bodhisatta cũng có nghĩa là chúng sanh bị ràng buộc vào bodhi.
Tenāha ‘‘sambodhiyā vā sattasseva laggasseva sato’’ti.
Therefore, it is said: "or of a being attached to perfect awakening."
Do đó, nói rằng: “hoặc chỉ là chúng sanh bị ràng buộc vào sambodhi”.
Atha vā bodhīti ñāṇaṃ ‘‘bujjhati etenā’’ti katvā, bodhimā satto bodhisatto, purimapade uttarapadalopaṃ katvā yathā ‘‘ñāṇasatto’’ti, ñāṇavā paññavā paṇḍito sattoti attho.
Or else, Bodhi means knowledge, thinking "one awakens by this"; a being possessing Bodhi is a Bodhisatta, having dropped the latter part of the previous word, just as "ñāṇasatto" (a being of knowledge), meaning a being endowed with knowledge, wisdom, and discernment.
Hoặc, bodhi là trí tuệ vì “người ta giác ngộ bằng điều này”, chúng sanh có bodhi là bodhisatta, sau khi loại bỏ hậu tố của từ trước, giống như “ñāṇasatto” (chúng sanh có trí tuệ), có nghĩa là chúng sanh có trí tuệ, có tuệ giác, là người hiền trí.
Buddhānañhi pādamūle abhinīhārato paṭṭhāya paṇḍitova so satto, na andhabāloti bodhisatto.
For, from the time of his aspiration at the feet of the Buddhas, that being is discerning, not foolish, hence a Bodhisatta.
Quả thật, kể từ khi phát nguyện dưới chân chư Phật, chúng sanh đó là người hiền trí, không phải là kẻ ngu si, nên gọi là Bodhisatta.
Evaṃ guṇavato uppannanāmavasena bodhisattasseva sato.
Thus, of a Bodhisatta, being one with such qualities, by virtue of his acquired name.
Với ý nghĩa này, chỉ là Bodhisatta theo tên đã được đặt cho người có đức tính như vậy.
Assādīyatīti assādo, sukhaṃ.
That which is savored is assāda, pleasure.
Điều được thọ hưởng là assādo, tức là sự an lạc.
Tañca sātākāralakkhaṇanti āha ‘‘assādoti madhurākāro’’ti.
And that has the characteristic of pleasantness, so it is said: " Assāda means a sweet aspect."
Và điều đó có đặc tính là vị ngọt, nên nói: “assādo là trạng thái ngọt ngào”.
Chandarāgo vinīyati ceva pahīyati ca etthāti nibbānaṃ ‘‘chandarāgavinayo chandarāgappahānañcā’’ti vuccati.
That in which lust and attachment are removed and abandoned is Nibbāna, which is called "the removal of lust and attachment, and the abandoning of lust and attachment."
Tham ái được loại bỏ và được đoạn trừ ở đây, nên Nibbāna được gọi là “sự loại bỏ tham ái, sự đoạn trừ tham ái”.
Tenāha ‘‘nibbāna’’ntiādi.
Therefore, it is said: " Nibbāna" and so on.
Do đó, nói rằng: “Nibbāna” và những điều tương tự.
Tattha āgammāti idaṃ yo jano rāgaṃ vineti pajahati ca, tassa ārammaṇakaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ.
There, āgamma (having approached) refers to making it an object for the person who removes and abandons lust.
Trong đó, āgammā (dựa vào) điều này được nói để chỉ việc lấy Nibbāna làm đối tượng cho người nào loại bỏ và đoạn trừ tham ái.
Dutiyatatiyāni uttānatthāneva.
The second and third are of obvious meaning.
Kinh thứ hai và thứ ba có nghĩa rõ ràng.
107-112. Catutthe sāmaññanti ariyamaggo, tena araṇīyato upagantabbato sāmaññatthaṃ, ariyaphalanti āha ‘‘sāmaññatthanti catubbidhaṃ ariyaphala’’nti.
107-112. In the fourth, sāmañña (recluseship) is the Noble Path, and because it is to be attained and approached, sāmaññattha (the goal of recluseship) means the Noble Fruits, so it is said: " Sāmaññattha means the fourfold Noble Fruits."
107-112. Trong kinh thứ tư, sāmañña (đời sống Sa-môn) là Thánh Đạo, vì cần phải đạt được, cần phải đến, nên sāmaññatthaṃ (mục đích của đời sống Sa-môn) là Thánh quả, do đó nói: “sāmaññatthaṃ là Tứ Thánh quả”.
Brahmaññatthanti etthāpi eseva nayo.
The same method applies to brahmaññattha (the goal of brahminhood).
Trong brahmaññattha (mục đích của đời sống Phạm hạnh) cũng theo cách tương tự.
Tenāha ‘‘itaraṃ tasseva vevacana’’nti.
Therefore, it is said: "The other is a synonym for it."
Do đó, nói rằng: “cái kia là đồng nghĩa của cái này”.
Ariyamaggasaṅkhātaṃ sāmaññameva vā araṇīyato sāmaññatthanti āha ‘‘sāmaññatthena vā cattāro maggā’’ti.
Or, sāmaññattha means the four paths, which are recluseship itself, called the Noble Path, because they are to be attained, so it is said: "Or sāmaññattha means the four paths."
Hoặc, chính sāmañña (đời sống Sa-môn) là Thánh Đạo, vì cần phải đạt được, nên sāmaññattha (mục đích của đời sống Sa-môn) có nghĩa là Tứ Thánh Đạo.
Pañcamādīni uttānatthāneva.
The fifth and subsequent ones are of obvious meaning.
Kinh thứ năm và các kinh tiếp theo có nghĩa rõ ràng.
113. Dasame vivaṭṭagāmikammānanti vivaṭṭūpanissayakammānaṃ.
113. In the tenth, vivaṭṭagāmikammānaṃ means actions that are a basis for freedom from the round of rebirths.
113. Trong kinh thứ mười, vivaṭṭagāmikammānaṃ (các nghiệp dẫn đến sự xoay chuyển) là các nghiệp có duyên với sự xoay chuyển (Nibbāna).
Tadabhinivattetīti ettha taṃ-saddena paccāmasanassa vipākassa parāmāsoti āha ‘‘taṃ abhinivattetī’’ti, taṃ vipākaṃ abhibhavitvā nivattetīti attho.
In " tadabhinivatteti," the word taṃ refers to the result, so it is said: " taṃ abhinivatteti" means overcoming and turning away that result.
Trong cụm từ tadabhinivattetī (ngăn chặn điều đó), từ taṃ (điều đó) ám chỉ đến quả báo, nên nói: “taṃ abhinivattetī” (ngăn chặn điều đó), có nghĩa là chế ngự và ngăn chặn quả báo đó.
Idāni na kevalaṃ vipākasseva parāmāso taṃ-saddena, atha kho chandarāgaṭṭhāniyānaṃ dhammānaṃ tabbipākassa ca parāmāso daṭṭhabboti āha ‘‘yadā vā tenā’’tiādi.
Now, the word taṃ does not refer only to the result, but also to the states that are the basis of lust and attachment, and their results; so it is said: " yadā vā tena" and so on.
Bây giờ, từ taṃ không chỉ ám chỉ quả báo, mà còn phải hiểu là ám chỉ các pháp thuộc về tham ái và quả báo của chúng, nên nói: “yadā vā tenā” (hoặc khi đó) và những điều tương tự.
Te ceva dhammeti te chandarāgaṭṭhāniye dhamme.
Te ceva dhamme means those states that are the basis of lust and attachment.
Te ceva dhamme (chính những pháp đó) là những pháp thuộc về tham ái.
Nibbijjhitvā passatīti kilese nibbijjhitvā vibhūtaṃ pākaṭaṃ katvā passatīti.
Nibbijjhitvā passati means seeing clearly, having become disenchanted with defilements.
Nibbijjhitvā passatī (nhận thấy bằng sự nhàm chán) có nghĩa là nhận thấy các phiền não một cách rõ ràng, minh bạch.
114. Dutiyassa paṭhame apāyesu nibbattanasīlatāya apāyūpagā āpāyikāti āha ‘‘apāyaṃ gacchissantīti āpāyikā’’ti.
114. In the first of the second, those who are prone to rebirth in the lower realms are āpāyika (destined for the lower realms), so it is said: " āpāyika means those who will go to the lower realms."
114. Trong kinh thứ hai, đầu tiên, āpāyikā (người sẽ rơi vào cõi khổ) là những người có thói quen tái sanh vào các cõi khổ (apāya), nên nói: “những người sẽ đi đến cõi khổ là āpāyikā”.
Aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathāpaṭipajjanato ‘‘ahaṃ brahmacārī’’ti paṭiññaṃ dento viya hotīti āha ‘‘brahmacāripaṭiññoti brahmacāripaṭirūpako’’ti.
Seeing other brahmacārīs, well-clothed, well-covered, carrying alms bowls, living by wandering for alms in villages, towns, and capitals, and then himself practicing in the same manner, it is as if he declares "I am a brahmacārī," so it is said: " brahmacāripaṭiñño means one who pretends to be a brahmacārī."
Khi thấy các Phạm hạnh khác mặc y phục chỉnh tề, che thân kỹ lưỡng, mang bát khất thực ở làng mạc, thị trấn, kinh đô để duy trì cuộc sống, và tự mình cũng thực hành theo cách đó, thì giống như đang tuyên bố “ta là Phạm hạnh”, nên nói: “brahmacāripaṭiñño là người giống Phạm hạnh”.
‘‘Ahampi bhikkhū’’ti vatvā uposathaṅgādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto.
However, one who says "I too am a bhikkhu" and enters into Uposatha observances and the like, is indeed a brahmacārī, as is one who receives communal requisites.
Tuy nhiên, người nói “ta cũng là Tỳ-khưu” và tham gia vào các giới luật Uposatha, v.v., thì chính là người tuyên bố Phạm hạnh, cũng như người nhận các lợi lộc của Tăng đoàn.
Tenāha ‘‘tesaṃ vā…pe… evaṃpaṭiñño’’ti.
Therefore, it is said: "or of them... such a one declares."
Do đó, nói rằng: “của những người đó…v.v… người tuyên bố như vậy”.
Akkosatīti ‘‘assamaṇosi, samaṇapaṭiññosī’’tiādinā akkosati.
Akkosati means to revile, saying "You are no recluse, you pretend to be a recluse," and so on.
Akkosatī (chửi rủa) có nghĩa là chửi rủa bằng cách nói “ngươi không phải Sa-môn, ngươi chỉ tuyên bố là Sa-môn”, v.v.
Paribhāsatīti ‘‘so tvaṃ ‘hotu, muṇḍakasamaṇo aha’nti maññasi, idāni te assamaṇabhāvaṃ āropessāmī’’tiādinā vadanto paribhāsati.
Paribhāsati means to speak disparagingly, saying "You think 'Let it be, I am a shaven-headed recluse,' but now I will show you your non-recluseship," and so on.
Paribhāsatī (phỉ báng) có nghĩa là nói những lời như “ngươi nghĩ rằng ‘được rồi, ta là Sa-môn đầu trọc’, bây giờ ta sẽ cho ngươi thấy sự không phải Sa-môn của ngươi”, v.v., để phỉ báng.
Kilesakāmopi assādiyamāno vatthukāmantogadhoyeva, kilesakāmavasena ca tesaṃ assādanaṃ siyāti āha ‘‘kilesakāmena vatthukāme sevantassā’’ti.
Even sensual pleasure in defilements, when savored, is included within sensual pleasure in objects; and the savoring of these may occur by way of sensual pleasure in defilements, so it is said: "for one who indulges in sensual pleasure in objects by way of sensual pleasure in defilements."
Dục phiền não (kilesakāma) khi được thọ hưởng cũng nằm trong dục đối với đối tượng (vatthukāma), và sự thọ hưởng của chúng có thể xảy ra theo dục phiền não, nên nói: “khi thọ hưởng dục đối với đối tượng bằng dục phiền não”.
Kilesakāmenāti karaṇatthe karaṇavacanaṃ.
By defilement-desire – this is an instrumental word in the sense of cause.
Kilesakāmena (bằng dục phiền não) là từ ở cách công cụ, mang nghĩa công cụ.
Natthi dosoti assādetvā visayaparibhoge natthi ādīnavo, tappaccayā na koci antarāyoti adhippāyo.
There is no fault – the intention is that there is no disadvantage in enjoying sense objects after savoring them, and due to that, there is no hindrance.
Natthi doso (không có lỗi) có nghĩa là không có tai họa khi thọ hưởng và sử dụng các đối tượng, không có chướng ngại nào do điều đó, đó là ý nghĩa.
Pātabbataṃ āpajjatīti paribhuñjanakataṃ upagacchati.
Comes to be enjoyed – attains the state of being consumed.
Pātabbataṃ āpajjatī (đạt đến trạng thái có thể uống) có nghĩa là đạt đến trạng thái có thể sử dụng.
Paribhogattho hi ayaṃ pā-saddo, kattusādhano ca tabba-saddo, yathāruci paribhuñjatīti attho.
Indeed, this word pā is for the meaning of consumption, and the word tabba is in the agentive sense; the meaning is that one consumes as one wishes.
Từ pā- ở đây mang nghĩa sử dụng, và từ tabba- là thể chủ động, có nghĩa là sử dụng tùy ý.
Pivitabbataṃ paribhuñjitabbatanti etthāpi kattuvaseneva attho veditabbo.
The state of being drunk, the state of being consumed – here too, the meaning should be understood in the agentive sense.
Trong pivitabbataṃ paribhuñjitabbataṃ (trạng thái có thể uống, có thể sử dụng) cũng phải hiểu theo nghĩa chủ động.
116. Tatiye sukhena metabboti yathā parittassa udakassa sukhena pamāṇaṃ gayhati, evameva ‘‘uddhato’’tiādinā yathāvuttehi aguṇaṅgehi samannāgatassa sukhena pamāṇaṃ gayhatīti, sukhena metabbo.
116. In the third, easily measurable means that just as the measure of a small amount of water is easily taken, so too, the measure of one endowed with the aforementioned unwholesome qualities such as being "puffed up" is easily taken; thus, easily measurable.
116. Trong kinh thứ ba, sukhena metabbo (dễ đo lường) có nghĩa là, giống như lượng nước ít có thể dễ dàng đo lường, cũng vậy, người có các yếu tố bất thiện như đã nói ở trên như “người kiêu căng” có thể dễ dàng đo lường, nên dễ đo lường.
Dukkhena metabboti yathā mahāsamuddassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati, evameva ‘‘anuddhato’’tiādinā dassitehi guṇaṅgehi samannāgatassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati, ‘‘anāgāmī nu kho khīṇāsavo nu kho’’ti vattabbataṃ gacchati, tenesa dukkhena metabbo.
Difficult to measure means that just as the measure of the great ocean is difficult to take, so too, the measure of one endowed with the wholesome qualities shown by "not puffed up" and so on, is difficult to take; such a person comes to be described as "Is he an Anāgāmī or an Arahant?"; therefore, he is difficult to measure.
Dukkhena metabbo (khó đo lường) có nghĩa là, giống như đại dương khó đo lường, cũng vậy, người có các yếu tố thiện như đã nói ở trên như “không kiêu căng” khó đo lường, có thể được gọi là “có phải là Bất Lai hay A-la-hán không”, do đó khó đo lường.
Pametuṃ na sakkotīti yathā ākāsassa na sakkā pamāṇaṃ gahetuṃ, evaṃ khīṇāsavassa, tenesa pametuṃ na sakkāti appameyyo.
Cannot be measured means that just as the measure of space cannot be taken, so too for an Arahant; therefore, he cannot be measured, hence immeasurable.
Pametuṃ na sakkotī (không thể đo lường) có nghĩa là, giống như không thể đo lường không gian, cũng vậy, A-la-hán không thể đo lường, do đó appameyyo (không thể đo lường).
Sārābhāvena tucchattā naḷo viya naḷo, mānoti āha ‘‘unnaḷoti uggatanaḷo’’ti, uṭṭhitatucchamānoti vuttaṃ hoti.
Due to the absence of essence, being empty, like a reed, it is māna (conceit); therefore, it is said ‘‘unnaḷa means an elevated reed’’, which means an arisen empty conceit.
Vì không có cốt lõi, rỗng tuếch như cây sậy, nên unnaḷoti uggatanaḷo (kiêu căng như cây sậy mọc cao), có nghĩa là đã nói lên sự kiêu căng rỗng tuếch.
Tenāha ‘‘tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitoti attho’’ti.
Therefore, it is said ‘‘the meaning is one who stands having lifted up empty conceit’’.
Do đó, nói rằng: “có nghĩa là đã nâng cao sự kiêu căng rỗng tuếch”.
Mano hi seyyassa seyyoti sadisoti ca pavattiyā visesato tuccho.
Indeed, conceit is particularly empty in its manifestation as "superior to the superior" and "equal to the equal".
Thật vậy, ý (mano) là cao quý hơn cái cao quý và tương tự, nhưng đặc biệt trống rỗng trong sự vận hành của nó.
Cāpallenāti capalabhāvena, taṇhāloluppenāti attho.
By fickleness – by the state of being fickle, which means by the craving for greed.
Cāpallenāti có nghĩa là do sự dễ lay động, tức là do sự tham lam của ái dục.
Mukharoti mukhena pharuso, pharusavācoti attho.
Mukharo – harsh with the mouth, which means one with harsh speech.
Mukharoti có nghĩa là thô lỗ bằng miệng, tức là lời nói thô tục.
Vikiṇṇavācoti visaṭavacano samphappalāpitāya apariyantavacano.
Vikiṇṇavāco – scattered speech, boundless speech due to frivolous talk.
Vikiṇṇavācoti có nghĩa là lời nói tán loạn, lời nói không giới hạn do nói nhảm nhí.
Tenāha ‘‘asaññatavacano’’ti, divasampi niratthakavacanaṃ palāpīti vuttaṃ hoti.
Therefore, it is said ‘‘unrestrained in speech’’, which means one who idles away even a day with meaningless words.
Do đó, nói “asaññatavacano” (lời nói không được chế ngự), có nghĩa là nói nhảm nhí những lời vô ích suốt ngày.
Cittekaggatārahitoti upacārappanāsamādhirahito caṇḍasote baddhanāvā viya anavaṭṭhitakiriyo.
Devoid of one-pointedness of mind – devoid of access and absorption concentration, with unsteady actions like a boat tied in a swift current.
Cittekaggatārahitoti có nghĩa là không có định cận định và an chỉ định, hành động không ổn định như chiếc thuyền bị buộc vào dòng nước xiết.
Bhantacittoti anavaṭṭhitacitto paṇṇāruḷhavālamigasadiso.
Bhantacitto – with an unsteady mind, like a wild deer that has climbed onto a leaf.
Bhantacittoti có nghĩa là tâm không ổn định, giống như con thú rừng bị mắc kẹt trên cây.
Vivaṭindriyoti saṃvarābhāvena gihikāle viya asaṃvutacakkhādiindriyo.
Vivaṭindriyo – with unrestrained sense faculties such as the eye, as in the time of a layperson, due to the absence of restraint.
Vivaṭindriyoti có nghĩa là các căn mắt, v.v. không được chế ngự do thiếu sự phòng hộ, giống như khi còn là cư sĩ.
117. Catutthe saha byayati gacchatīti sahabyo, sahapavattanako.
117. In the fourth, sahabyo means "goes along with," "accompanying."
117. Trong kinh thứ tư, saha byayati nghĩa là đi cùng, đồng hành, tức là đồng thời vận hành.
Tassa bhāvo sahabyatā, sahapavattīti āha ‘‘sahabhāvaṃ upapajjatī’’ti.
Its state is sahabyatā, accompaniment; thus, it is said ‘‘attains companionship’’.
Trạng thái của nó là sahabyatā, đồng hành, do đó nói “sahabhāvaṃ upapajjatī” (đạt được sự đồng hành).
‘‘Yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ, taṃ sabbaṃ khepetvā nirayampi gacchatī’’tiādivacanato arūpabhavato cutassa apāyūpapatti vuttā viya dissatīti tannivattanatthaṃ bhagavato adhippāyaṃ vivaranto ‘‘sandhāyabhāsitamidaṃ vacana’’nti dīpeti ‘‘nirayādīhi avippamuttattā’’tiādinā.
From the statement ‘‘Having exhausted the entire lifespan of those deities, one goes to hell as well,’’ it appears that rebirth in the lower realms for one fallen from the immaterial realm is stated. To prevent this understanding, the Buddha's intention is clarified, indicating that ‘‘this statement was made with a specific intention,’’ by saying ‘‘because one is not freed from hell and so on’’.
Vì lời nói như “sau khi tiêu hết toàn bộ tuổi thọ của các vị trời đó, họ cũng đi vào địa ngục”, v.v. dường như nói về sự tái sinh vào các khổ cảnh của những người chết từ cõi vô sắc, để loại bỏ hiểu lầm đó, khi giải thích ý của Đức Phật, ngài làm rõ rằng “lời nói này là do có ý định” bằng cách nói “do chưa thoát khỏi địa ngục, v.v.”.
Na hi tassa upacārajjhānato balavataraṃ akusalaṃ atthīti.
For there is no unwholesome kamma more powerful than that access jhāna.
Thật vậy, không có nghiệp bất thiện nào mạnh hơn thiền cận định của người đó.
Iminā tato cavantānaṃ upacārajjhānameva paṭisandhijanakaṃ kammanti dīpeti.
By this, it is shown that for those who fall from there, the access jhāna itself is the kamma that generates rebirth.
Với điều này, ngài làm rõ rằng đối với những người chết từ đó, chính thiền cận định là nghiệp tạo ra sự tái sinh.
Adhikaṃ payasati payujjati etenāti adhippayāso, savisesaṃ itikattabbakiriyā.
Adhippayāso is that by which one strives or engages excessively; it is a special kind of activity.
Adhikaṃ payasati payujjati etena (nhờ đó mà nỗ lực, được áp dụng nhiều hơn) là adhippayāso, tức là sự hành động đặc biệt.
Tenāha ‘‘adhikappayogo’’ti.
Therefore, it is said ‘‘excessive effort’’.
Do đó, ngài nói “adhikappayogo” (sự áp dụng đặc biệt).
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Những phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
118. Pañcame dinnanti deyyadhammasīsena dānaṃ vuttanti āha ‘‘dinnassa phalābhāvaṃ sandhāya vadatī’’ti.
118. In the fifth, given refers to giving under the heading of a gift; thus, it is said ‘‘speaks with reference to the non-existence of the fruit of what is given’’.
118. Trong kinh thứ năm, dinnaṃ (sự cho) được nói đến như là sự bố thí theo phương diện pháp thí, do đó nói “dinnassa phalābhāvaṃ sandhāya vadatī” (nói đến việc không có quả của sự bố thí).
Dinnaṃ pana annādivatthuṃ kathaṃ paṭikkhipati.
But how does one reject what is given, such as food and so on?
Nhưng làm thế nào mà vật đã cho như thức ăn, v.v. lại bị bác bỏ?
Esa nayo ‘‘yiṭṭhaṃ huta’’nti etthāpi.
This method also applies to ‘‘sacrificed, offered’’.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho “yiṭṭhaṃ hutaṃ” (sự cúng dường và tế lễ).
Mahāyāgoti sabbasādhāraṇaṃ mahādānaṃ.
Mahāyāgo – a great offering common to all.
Mahāyāgoti là sự bố thí lớn dành cho tất cả mọi người.
Paheṇakasakkāroti pāhunakānaṃ kātabbasakkāro.
Hospitality for guests means the hospitality to be shown to guests.
Paheṇakasakkāroti là sự đãi ngộ cần thiết đối với khách.
Phalanti ānisaṃsaphalaṃ nissandaphalañca.
Result means the result as a benefit and the result as a consequence.
Phalanti là quả lợi ích và quả tương ưng.
Vipākoti sadisaphalaṃ.
Retribution means a similar result.
Vipākoti là quả tương tự.
Paraloke ṭhitassa ayaṃ loko natthīti paraloke ṭhitassa kammunā laddhabbo ayaṃ loko na hoti.
For one established in the next world, this world does not exist means this world, which is to be obtained through kamma, does not exist for one established in the next world.
Paraloke ṭhitassa ayaṃ loko natthīti có nghĩa là đối với người đã an trú ở thế giới khác, thế giới này không thể đạt được bằng nghiệp.
Idhaloke ṭhitassapi paraloko natthīti idhaloke ṭhitassa kammunā laddhabbo paraloko na hoti.
For one established in this world, the next world also does not exist means the next world, which is to be obtained through kamma, does not exist for one established in this world.
Idhaloke ṭhitassapi paraloko natthīti có nghĩa là đối với người đã an trú ở thế giới này, thế giới khác không thể đạt được bằng nghiệp.
Tattha kāraṇamāha ‘‘sabbe tattha tattheva ucchijjantī’’ti.
There he states the reason: “All are cut off right there.”
Lý do được nói là “sabbe tattha tattheva ucchijjantī” (tất cả đều bị đoạn diệt ngay tại đó).
Ime sattā yattha yattha bhavayonigatiādīsu ṭhitā, tattha tattheva ucchijjanti, dvayavināsena vinassanti.
These beings, wherever they are established in states of existence, destinies, and so on, are cut off right there; they perish through a twofold destruction.
Những chúng sinh này, dù an trú ở đâu trong các cõi, chủng loại, cảnh giới, v.v., thì ngay tại đó chúng bị đoạn diệt, bị hủy hoại bởi sự diệt vong kép.
Phalābhāvavasenāti mātāpitūsu sammāpaṭipattimicchāpaṭipattīnaṃ phalassa abhāvavasena ‘‘natthi mātā, natthi pitā’’ti vadati, na mātāpitūnaṃ, nāpi tesu sammāpaṭipattimicchāpaṭipattīnaṃ abhāvavasena tesaṃ lokapaccakkhattā.
Due to the absence of results means that he speaks of “no mother, no father” due to the absence of the results of right conduct and wrong conduct towards mothers and fathers, and not due to the absence of mothers and fathers themselves, nor due to the absence of right conduct and wrong conduct towards them, as they are evident to the world.
Phalābhāvavasenāti có nghĩa là do không có quả của sự hành xử đúng đắn và hành xử sai lầm đối với cha mẹ, nên nói “không có mẹ, không có cha”, chứ không phải do không có cha mẹ, cũng không phải do không có sự hành xử đúng đắn hay sai lầm đối với họ, vì họ là điều hiển nhiên trong thế gian.
Pubbuḷakassa viya imesaṃ sattānaṃ uppādo nāma kevalo, na ca khanapubbakoti dassanatthaṃ ‘‘natthi sattā opapātikā’’ti vuttanti āha ‘‘cavitvā uppajjanakā sattā nāma natthīti vadatī’’ti.
To show that the arising of these beings is merely an occurrence, like that of a bubble, and not preceded by a moment, it is said “there are no spontaneously arisen beings,” meaning, he says, “there are no beings who, having passed away, are reborn.”
Để chỉ ra rằng sự sinh khởi của những chúng sinh này chỉ là thuần túy, không có trước một sát na nào, giống như bong bóng nước, nên nói “natthi sattā opapātikā” (không có chúng sinh hóa sinh), do đó nói “cavitvā uppajjanakā sattā nāma natthīti vadatī” (nói rằng không có chúng sinh nào sinh ra sau khi chết).
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentīti ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ abhivisiṭṭhāya paññāya sayaṃ paccakkhaṃ katvā pavedenti, te natthīti sabbaññubuddhānaṃ abhāvaṃ dīpeti.
Who, having directly known and realized, declare means that there are no such beings who, having directly realized this world and the next world with superior wisdom, declare them; this indicates the absence of omniscient Buddhas.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentīti (những người tự mình chứng ngộ bằng thắng trí và tuyên bố) nghĩa là không có những vị Phật Toàn Giác, những người tự mình chứng ngộ thế giới này và thế giới khác bằng trí tuệ siêu việt và tuyên bố điều đó.
122. Navame samucchedavasena pahīnasabbakāyaduccaritatāya kāye, kāyena vā suci kāyasuci.
122. In the ninth, pure in body means pure in body or by body, due to the complete abandonment of all bodily misconduct through eradication.
122. Trong kinh thứ chín, kāyasuci (thân thanh tịnh) là thân thanh tịnh do đã đoạn trừ hoàn toàn mọi ác hạnh thân, hoặc thanh tịnh bằng thân.
Tenāha ‘‘kāyadvāre’’tiādi.
Therefore, he says “at the bodily door,” and so on.
Do đó, nói “kāyadvāre” (ở cửa thân), v.v.
Soceyyasampannanti paṭippassaddhakilesattā parisuddhāya soceyyasampattiyā upetaṃ.
Endowed with purity means endowed with the attainment of purity, being thoroughly calmed of defilements.
Soceyyasampannaṃ (đầy đủ sự thanh tịnh) là đạt được sự thanh tịnh hoàn toàn do các phiền não đã được lắng dịu.
Ninhātā aggamaggasalilena vikkhālitā pāpā etenāti ninhātapāpako, khīṇāsavo.
Washed away sins means one by whom sins have been washed away with the water of the supreme path; an Arahant.
Pāpā (ác nghiệp) đã được rửa sạch bằng nước của con đường tối thượng bởi người này, do đó gọi là ninhātapāpako, tức là vị A-la-hán.
Tenāha ‘‘khīṇāsavova kathito’’ti.
Therefore, he says “he is indeed called an Arahant.”
Do đó, nói “khīṇāsavova kathito” (chỉ nói đến vị A-la-hán).
123. Dasame munino bhāvā moneyyāni, yehi dhammehi ubhayahitamunanato muni nāma hoti, te munibhāvakarā moneyyā paṭipadā dhammā eva vuttā.
123. In the tenth, the states of a sage are moneyya; the qualities by which one is called a sage due to understanding the welfare of both (self and others) are indeed the practices and qualities that produce the state of a sage, the moneyya.
123. Trong kinh thứ mười, trạng thái của bậc hiền trí (muni) là moneyyāni (các pháp hiền trí), tức là những pháp mà nhờ đó bậc hiền trí được gọi là muni do quán xét lợi ích của cả hai bên, chính những pháp đó là những pháp hiền trí, những con đường thực hành hiền trí.
Munino vā etāni moneyyāni, yathāvuttadhammā eva.
Or these are the moneyya of a sage, indeed the qualities as described.
Hoặc những điều này là của bậc hiền trí, moneyyāni, chính là những pháp đã nói.
Tattha yasmā kāyena akattabbassa akaraṇaṃ, kattabbassa ca karaṇaṃ, ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādinā (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; saṃ. ni. 4.127; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) kāyasaṅkhātassa ārammaṇassa jānanaṃ, kāyassa ca samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato ca yāthāvato parijānanatā, tathā parijānanavasena pana pavatto vipassanāmaggo, tena ca kāye chandarāgassa pajahanaṃ, kāyasaṅkhāraṃ nirodhetvā pattabbasamāpatti vā, sabbe ete kāyamukhena pavattā moneyyappaṭipadā dhammā kāyamoneyyaṃ nāma.
Among these, since not doing what should not be done with the body, and doing what should be done, knowing the object called the body by saying “in this body there are hairs,” and so on, truly knowing the body from its arising, passing away, gratification, danger, and escape, and the path of insight that proceeds from such true knowing, and thereby abandoning lust and attachment to the body, or the attainment to be reached by stopping the bodily formations—all these practices and qualities of moneyya that proceed through the body are called bodily moneyya.
Trong đó, bởi vì không làm những điều không nên làm bằng thân, và làm những điều nên làm, nhận biết đối tượng gọi là thân như “trong thân này có tóc”, v.v. (Dī. Ni. 2.377; Ma. Ni. 1.110; Saṃ. Ni. 4.127; Khu. Pā. 3.dvattiṃsākāra), và sự nhận biết đúng đắn về thân từ sự sinh khởi, sự diệt tận, sự vị ngọt, sự tai họa, và sự thoát ly, và con đường thiền quán (vipassanāmagga) vận hành theo sự nhận biết đúng đắn đó, và sự đoạn trừ tham ái đối với thân bằng con đường đó, hoặc sự nhập định đạt được bằng cách diệt trừ hành thân, tất cả những pháp hiền trí vận hành qua cửa thân này được gọi là kāyamoneyyaṃ (pháp hiền trí về thân).
Tasmā tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Therefore, to show this meaning, the Pāḷi text states: “What is bodily moneyya? The abandonment of threefold bodily misconduct is bodily moneyya; threefold bodily good conduct is also bodily moneyya,” and so on.
Vì vậy, để chỉ ra ý nghĩa đó, kinh điển đã nói: “Thế nào là pháp hiền trí về thân?
Tividhakāyaduccaritassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhakāyasucaritampi kāyamoneyya’’ntiādinā (mahāni. 14) pāḷi āgatā.
The Pāḷi text states: “What is bodily moneyya? The abandonment of threefold bodily misconduct is bodily moneyya; threefold bodily good conduct is also bodily moneyya,” and so on.
Đoạn trừ ba loại ác hạnh thân là pháp hiền trí về thân, ba loại thiện hạnh thân cũng là pháp hiền trí về thân” (Mahāni. 14), v.v.
Idhāpi teneva pāḷinayena atthaṃ dassento ‘‘tividhakāyaduccaritappahānaṃ kāyamoneyyaṃ nāmā’’tiādimāha.
Here too, explaining the meaning in the same Pāḷi style, he says: “The abandonment of threefold bodily misconduct is called bodily moneyya,” and so on.
Ở đây cũng vậy, khi chỉ ra ý nghĩa theo cách của kinh điển đó, ngài nói “tividhakāyaduccaritappahānaṃ kāyamoneyyaṃ nāmā” (đoạn trừ ba loại ác hạnh thân là pháp hiền trí về thân), v.v.
Idāni ‘‘katamaṃ vacīmoneyyaṃ?
Now, “What is verbal moneyya?
Bây giờ, để giải thích thêm ý nghĩa được nói trong kinh điển: “Thế nào là pháp hiền trí về lời nói?
Catubbidhavacīduccaritassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ, vācāpariññā, pariññāsahagato maggo, vācāya chandarāgassa pahānaṃ, vacīsaṅkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyya’’nti imāya pāḷiyā vuttamatthaṃ atidīpento ‘‘vacīmoneyyepi eseva nayo’’tiādimāha.
Elaborating on the meaning stated in this Pāḷi text — "The abandoning of the four kinds of verbal misconduct is verbal self-restraint (vacīmoneyya); the four kinds of verbal good conduct; knowledge regarding the object of speech; full understanding of speech; the path accompanied by full understanding; the abandoning of desire and lust for speech; the cessation of verbal formations; the attainment of the second jhāna is verbal self-restraint (vacīmoneyya)" — he said, "The same method applies to verbal self-restraint (vacīmoneyya)," and so on.
Đoạn trừ bốn loại ác hạnh lời nói là pháp hiền trí về lời nói, bốn loại thiện hạnh lời nói, trí tuệ về đối tượng lời nói, sự liễu tri về lời nói, con đường đi kèm với sự liễu tri, sự đoạn trừ tham ái đối với lời nói, sự diệt trừ hành lời nói, sự nhập nhị thiền là pháp hiền trí về lời nói”, ngài nói “vacīmoneyyepi eseva nayo” (nguyên tắc này cũng áp dụng cho pháp hiền trí về lời nói), v.v.
Tattha copanavācañceva saddavācañca ārabbha pavattā paññā vācārammaṇe ñāṇaṃ.
And there, the wisdom that arises concerning both conceptual speech and sound-speech is "knowledge regarding the object of speech."
Trong đó, trí tuệ vận hành liên quan đến lời nói dẫn dắt và lời nói có âm thanh là vācārammaṇe ñāṇaṃ (trí tuệ về đối tượng lời nói).
Tassā vācāya samudayādito parijānanaṃ vācāpariññā.
The full understanding of that speech from its origin, and so on, is "full understanding of speech."
Sự liễu tri về lời nói đó từ sự khởi nguyên, v.v. là ngữ liễu tri.
‘‘Katamaṃ manomoneyyaṃ?
"What is mental self-restraint (manomoneyya)?
‘‘Ý thanh tịnh là gì?
Tividhamanoduccaritassa pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosuccaritaṃ, manārammaṇe ñāṇaṃ, manapariññā, pariññāsahagato maggo, manasmiṃ chandarāgassa pahānaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyya’’nti imāya pāḷiyā āgatanayena atthaṃ vibhāvento ‘‘manomoneyyepi imināva nayena atthaṃ ñatvā’’tiādimāha.
The abandoning of the three kinds of mental misconduct is mental self-restraint (manomoneyya); the three kinds of mental good conduct; knowledge regarding the object of mind; full understanding of mind; the path accompanied by full understanding; the abandoning of desire and lust for mind; the cessation of mental formations; the attainment of the cessation of perception and feeling is mental self-restraint (manomoneyya)" — explaining the meaning in the manner presented in this Pāḷi text, he said, "Having understood the meaning of mental self-restraint (manomoneyya) in this same way," and so on.
Sự đoạn trừ ba loại ý ác hạnh là ý thanh tịnh, ba loại ý thiện hạnh, trí tuệ về đối tượng của ý, ý liễu tri, đạo đi kèm với liễu tri, sự đoạn trừ tham ái đối với ý, sự diệt trừ hành tâm, nhập diệt thọ tưởng định là ý thanh tịnh’’ – khi giải thích ý nghĩa theo cách được nêu trong đoạn Pāḷi này, Ngài đã nói tiếp: ‘‘Và đối với ý thanh tịnh cũng vậy, sau khi biết ý nghĩa theo cách này’’.
Tattha ca ekāsītividhaṃ lokiyacittaṃ ārabbha pavattañāṇaṃ manārammaṇe ñāṇaṃ. Tassa samudayādito parijānanaṃ manapariññāti ayaṃ viseso.
And there, the knowledge that arises concerning the eighty-one kinds of mundane consciousness is "knowledge regarding the object of mind." The full understanding of that from its origin, and so on, is "full understanding of mind" — this is the distinction.
Và ở đó, trí tuệ phát sinh liên quan đến tám mươi mốt loại tâm thế gian là trí tuệ về đối tượng của ý. Sự liễu tri về nó từ sự khởi nguyên, v.v. là ý liễu tri – đây là điểm đặc biệt.
124-125. Tatiyassa paṭhame taṇhāgedhena gathitoti taṇhābandhanena baddho.
124-125. In the first of the third, "bound by the greed of craving" (taṇhāgedhena gathito) means bound by the fetter of craving.
124-125. Trong kinh thứ nhất của phẩm thứ ba, taṇhāgedhena gathito có nghĩa là bị trói buộc bởi sự ràng buộc của tham ái.
Taṇhāmucchanāyāti taṇhāya vasena mucchāpattiyā.
"By the infatuation of craving" (taṇhāmucchanāya) means by falling into infatuation due to craving.
Taṇhāmucchanāyā có nghĩa là do sự mê muội vì tham ái.
Mucchitoti mucchaṃ mohaṃ pamādaṃ āpanno.
"Infatuated" (mucchito) means having fallen into infatuation, delusion, heedlessness.
Mucchito có nghĩa là rơi vào sự mê muội, si mê, phóng dật.
Ajjhopannoti adhiopanno.
"Overwhelmed" (ajjhopanno) means completely fallen into.
Ajjhopanno có nghĩa là bị lấn át.
Taṇhāya adhibhavitvā ajjhotthaṭo gilitvā pariniṭṭhapetvā viya ṭhito.
Having been overcome by craving, he stands as if swallowed and completely consumed.
Bị tham ái lấn át, bị nuốt chửng, đứng như thể đã bị tiêu hóa hoàn toàn.
Tenāha ‘‘ajjhopannoti taṇhāya gilitvā pariniṭṭhapetvā pavatto’’ti.
Therefore, it is said, "‘Overwhelmed’ means having been swallowed and completely consumed by craving."
Vì thế, Ngài nói: ‘‘Ajjhopanno có nghĩa là bị tham ái nuốt chửng và đứng như thể đã bị tiêu hóa hoàn toàn’’.
Anādīnavadassāvīti gathitādibhāvena paribhoge ādīnavamattampi na passati.
"Not seeing danger" (anādīnavadassāvī) means not seeing even a trace of danger in consumption due to being bound, and so on.
Anādīnavadassāvī có nghĩa là không thấy dù chỉ một chút nguy hiểm trong việc sử dụng (các đối tượng dục lạc) do bị trói buộc, v.v.
Nissaraṇapaññoti ayamattho āhāraparibhogeti tattha payojanaparicchedikā ‘‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 6.58; 8.9) pavattā āhārapaṭibaddhachandarāganissaraṇabhūtā paññā assa atthīti nissaraṇapañño.
"Possessing wisdom of escape" (nissaraṇapañño): This meaning refers to the consumption of food, where the wisdom that determines the purpose, such as "only for the maintenance of this body," and so on, and which is the escape from desire and lust connected with food, is present in him, hence "possessing wisdom of escape."
Nissaraṇapañño – ý nghĩa này là: trí tuệ thoát ly tham ái và dục vọng liên quan đến thức ăn, được sử dụng trong việc sử dụng thức ăn để xác định mục đích, như ‘‘chỉ để duy trì sự tồn tại của thân này’’ (Ma. I.23; II.24; III.75; Saṃ. IV.120; A. III.58; IV.9), có mặt nơi vị ấy, nên vị ấy là nissaraṇapañño (người có trí tuệ xuất ly).
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
Dutiye natthi vattabbaṃ.
There is nothing to be said in the second.
Trong kinh thứ hai không có gì để nói.
126. Tatiye sambahulāti pañcasatamattā.
126. In the third, "many" (sambahulā) means about five hundred.
126. Trong kinh thứ ba, sambahulā có nghĩa là khoảng năm trăm vị.
Pañcasatā kira brāhmaṇā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū aparabhāge bhagavato dhammadesanaṃ sutvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ passamānā bhagavato santike pabbajitvā na cirasseva sabbaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā pariyattiṃ nissāya mānaṃ uppādesuṃ – ‘‘yaṃ yaṃ bhagavā katheti, taṃ taṃ mayaṃ khippameva jānāma.
It is said that about five hundred brahmins, masters of the three Vedas, later heard the Buddha's teaching, saw the danger in sensual pleasures and the advantage in renunciation, and having gone forth in the presence of the Buddha, soon learned all the Buddha's words and, relying on their learning, developed conceit — "Whatever the Blessed One teaches, we quickly understand it. The Blessed One teaches nothing apart from the three genders, such as feminine, the four parts of speech, such as nouns, and the seven cases, starting with the nominative; and when it is taught in this way, there is no difficult word for us."
Có khoảng năm trăm vị Bà la môn, những người thông thạo ba bộ Veda, sau đó đã nghe pháp thoại của Đức Thế Tôn, thấy sự nguy hiểm trong các dục và lợi ích của sự xuất ly, đã xuất gia dưới Đức Thế Tôn và không lâu sau đó đã học thuộc lòng tất cả lời dạy của Đức Phật, và dựa vào sự học hỏi của mình, họ đã sinh ra kiêu mạn – ‘‘Bất cứ điều gì Đức Thế Tôn nói, chúng tôi đều nhanh chóng hiểu. Đức Thế Tôn không nói gì mà không có ba giống (đực, cái, trung), bốn loại từ (danh, động, tính, trạng), bảy cách biến cách (ngôi thứ nhất, v.v.), và khi nói như vậy, chúng tôi không có từ khó hiểu nào’’. Những vị ấy trở nên không tôn kính Đức Thế Tôn, và từ đó trở đi, họ không thường xuyên đến hầu hạ Đức Thế Tôn hoặc nghe pháp.
Bhagavā hi itthiliṅgādīni tīṇi liṅgāni, nāmādīni cattāri padāni, paṭhamādayo satta vibhattiyo muñcitvā na kiñci katheti, evaṃ kathite ca amhākaṃ gaṇṭhipadaṃ nāma natthī’’ti, te bhagavati agāravā hutvā tato paṭṭhāya bhagavato upaṭṭhānampi dhammassavanampi abhiṇhaṃ na gacchanti.
Having become disrespectful towards the Blessed One, from that time onwards, they did not frequently go for attendance on the Blessed One or for listening to the Dhamma.
Để chỉ những vị ấy, đã nói: ‘‘sambahulā kira brāhmaṇapabbajitā…pe… dhammassavanaṃ na gacchantī’’ (có nhiều vị Bà la môn xuất gia…v.v… không đến nghe pháp).
Te sandhāya vuttaṃ ‘‘sambahulā kira brāhmaṇapabbajitā…pe… dhammassavanaṃ na gacchantī’’ti.
Referring to them, it is said, "It is said that many brahmins who had gone forth... did not go for listening to the Dhamma."
Điều đó được nói liên quan đến họ: “Quả thật, nhiều Bà-la-môn và người xuất gia…pe… không đến nghe Pháp.”
Mukhapaṭiññaṃ gahetvāti ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave’’tiādinā tamatthaṃ paṭipucchitvā ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti tehi bhikkhūhi vuttaṃ paṭivacanaṃ gahetvā.
"Having taken their admission from their own mouths" (mukhapaṭiññaṃ gahetvā) means having questioned them about the matter, saying, "Is it true, monks, that you..." and having taken the reply given by those monks, "It is true, Blessed One."
Mukhapaṭiññaṃ gahetvā có nghĩa là sau khi hỏi lại điều đó bằng cách nói ‘‘Này các Tỳ khưu, có thật là các ông…’’ và nhận được câu trả lời từ các Tỳ khưu đó là ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy’’.
Tañhi attano mukheneva paṭiññātattā ‘‘mukhapaṭiññā’’ti vuccati.
For that is called "admission from the mouth" because it was admitted by their own mouths.
Quả thật, điều đó được gọi là ‘‘mukhapaṭiññā’’ (lời thú nhận bằng miệng) vì đã được thú nhận bằng chính miệng của họ.
Neva āgataṭṭhānaṃ na gataṭṭhānaṃ addasaṃsu.
They did not see either where he came from or where he went.
Họ không thấy nơi đến cũng không thấy nơi đi.
Aññāṇato.
Due to ignorance.
Vì vô minh.
Te kira tassa suttassa atthaṃ na jāniṃsu.
For they did not understand the meaning of that sutta.
Họ không hiểu ý nghĩa của kinh đó.
Tesañhi tasmiṃ samaye vicitranayaṃ desanāvilāsayuttampi taṃ suttaṃ ghanaputhulena dussapaṭṭena mukhaṃ baddhaṃ katvā purato ṭhapitamanuññabhojanaṃ viya ahosi.
For them, at that time, even that Sutta, which was endowed with a teaching style of various methods, was like delicious food placed before them with their mouths bound by a thick, broad cloth.
Đối với họ vào lúc đó, kinh đó, dù có phong cách thuyết giảng đa dạng và duyên dáng, giống như một món ăn ngon được đặt trước mặt nhưng bị bịt miệng bằng một tấm vải dày và rộng.
Nanu ca bhagavā attanā desitaṃ dhammaṃ pare ñāpetuṃ kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto, so kasmā yathā te na jānanti, tathā desetīti?
But did not the Blessed One, having fulfilled the perfections for four immeasurable eons plus a hundred thousand world-cycles and attained omniscience, in order to make others know the Dhamma taught by himself, why did he teach in such a way that they did not understand?
Há Đức Thế Tôn đã viên mãn các Ba la mật trong bốn A tăng kỳ và một trăm ngàn đại kiếp để đạt được Nhất thiết trí nhằm làm cho người khác hiểu được Pháp do Ngài thuyết giảng, vậy tại sao Ngài lại thuyết giảng theo cách mà họ không hiểu?
Tesaṃ mānabhañjanatthaṃ.
For the breaking of their conceit.
Để phá vỡ sự kiêu mạn của họ.
Bhagavā hi ‘‘abhabbā ime imaṃ mānakhilaṃ anupahacca maggaṃ vā phalaṃ vā sacchikātu’’nti tesaṃ sutapariyattiṃ nissāya uppannaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā desanākusalo mānabhañjanatthaṃ ‘‘sabbadhammamūlapariyāya’’ntiādinā mūlapariyāyasuttaṃ (ma. ni. 1.1) abhāsi.
For the Blessed One, being skilled in teaching, knowing that "these are incapable of realizing the path or the fruit without destroying this stake of conceit," and having created the occasion based on their scriptural learning, spoke the Mūlapariyāya Sutta, beginning with "The Root of All Phenomena," for the purpose of breaking conceit.
Đức Thế Tôn, vì có tài năng thuyết giảng, đã nói kinh Mūlapariyāya (Ma. I.1) bắt đầu bằng ‘‘sabbadhammamūlapariyāya’’ (căn bản của tất cả các pháp) để phá vỡ sự kiêu mạn của họ, khi Ngài biết rằng ‘‘Những người này không thể chứng ngộ Đạo hay Quả nếu không phá bỏ cái chướng ngại kiêu mạn này’’, và đã tạo ra một sự kiện phát sinh từ sự học hỏi của họ.
Sammāsambuddho ‘‘mayhaṃ kathā niyyātī’’ti mukhasampattameva kathetīti cintayiṃsūti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ vaḷañjanakatantinīhārena vuttaṃ.
That the Perfectly Self-Enlightened One "speaks only of the excellence of his own discourse" is stated according to the tradition of the Aṅguttara Reciters.
Chư vị cho rằng Đức Chánh Đẳng Chánh Giác chỉ nói những lời hay ý đẹp khi nói ‘‘lời của ta dẫn đến sự giải thoát’’ – điều này được nói theo truyền thống của các vị Aṅguttarabhāṇaka.
Majjhimabhāṇakā pana evaṃ vadanti – evaṃ mānabhañjanatthaṃ desitañca pana taṃ suttaṃ sutvā te bhikkhū ‘‘taṃyeva kira pathaviṃ diṭṭhigatiko sañjānāti, sekhopi arahāpi tathāgatopi abhijānāti, ki nāmidaṃ kathaṃ nāmida’’nti cintentā ‘‘pubbe mayaṃ bhagavatā kathitaṃ yaṃkiñci khippameva jānāma, idāni panimassa mūlapariyāyassa antaṃ vā koṭiṃ vā na jānāma na passāma, aho buddhā nāma appameyyā atulā’’ti uddhatadāṭhā viya sappā nimmadā hutvā buddhūpaṭṭhānañca dhammassavanañca sakkaccaṃ agamaṃsu.
But the Majjhima Reciters say thus: Having heard that Sutta, which was taught for the breaking of conceit, those bhikkhus, wondering "Is it indeed that one perceives that very earth with a view? Does a learner, an Arahant, and a Tathāgata also understand it? What is this? How is this?", and thinking "Previously, whatever the Blessed One spoke, we understood quickly, but now we do not know or see the end or limit of this Mūlapariyāya. Oh, Buddhas are immeasurable, incomparable!", became like snakes with broken fangs, humbled, and diligently attended to the Buddha and listened to the Dhamma.
Tuy nhiên, các vị Majjhimabhāṇaka nói như sau: Sau khi nghe kinh đó được thuyết giảng để phá vỡ sự kiêu mạn, các Tỳ khưu đó đã suy nghĩ: ‘‘Chính đất này được một người có tà kiến nhận thức, và một vị Hữu học, một vị A la hán, và một vị Như Lai cũng nhận thức như vậy. Cái gì đây? Đây là cái gì?’’ Họ suy nghĩ: ‘‘Trước đây, bất cứ điều gì Đức Thế Tôn nói, chúng tôi đều nhanh chóng hiểu, nhưng bây giờ chúng tôi không biết không thấy giới hạn hay tận cùng của kinh Mūlapariyāya này. Ôi, chư Phật thật là vô lượng, vô song!’’ Họ trở nên khiêm tốn như những con rắn bị bẻ nanh, và đã cung kính đến hầu Phật và nghe pháp.
Tena samayena dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū ‘‘aho buddhānaṃ ānubhāvo, te nāmabrāhmaṇapabbajitā tathā mānamadamattā bhagavatā mūlapariyāyadesanāya nihatamānā katā’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
At that time, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall raised a discussion, saying, "Oh, the power of the Buddhas! Those brahmin ascetics, so intoxicated with conceit and pride, were made humble by the Blessed One's teaching of the Mūlapariyāya."
Vào lúc đó, các Tỳ khưu đang ngồi họp trong Pháp đường đã khởi lên câu chuyện: ‘‘Ôi, uy lực của chư Phật thật lớn lao! Những vị Bà la môn xuất gia kia, những người đầy kiêu mạn và tự mãn, đã được Đức Thế Tôn làm cho khiêm tốn bằng bài thuyết pháp Mūlapariyāya!’’
Taṃ sutvā bhagavā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ahaṃ evaṃ ime mānapaggahitasīse carante nihatamāne akāsi’’nti vatvā atītaṃ āharanto ‘‘bhūtapubbaṃ, bhikkhave, aññataro disāpāmokkho brāhmaṇo bārāṇasiyaṃ paṭivasati tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇṭukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo, so pañcamattāni māṇavakasatāni mante vāceti.
Hearing that, the Blessed One said, "Not only now, bhikkhus, but in the past too, I made those who walked with their heads held high due to conceit humble," and relating a past event, he said, "Bhikkhus, in the past, a certain brahmin, a world-renowned teacher, resided in Bārāṇasī, a master of the three Vedas with their glossaries and rituals, their phonetics and etymologies, and as the fifth, their histories, a reciter, a grammarian, faultless in the lore of the world and the marks of a great man. He taught mantras to five hundred young men.
Nghe vậy, Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này các Tỳ khưu, không chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Ta cũng đã làm cho những người kiêu mạn như vậy trở nên khiêm tốn’’. Rồi Ngài kể lại một câu chuyện quá khứ: ‘‘Này các Tỳ khưu, thuở xưa, có một vị Bà la môn nổi tiếng khắp các phương, sống ở Bārāṇasī, thông thạo ba bộ Veda cùng với các từ điển và ngữ pháp, các phân loại chữ viết, và lịch sử là thứ năm, là một nhà ngữ pháp, một nhà văn phạm, không thiếu sót trong các dấu hiệu của một vĩ nhân theo thuyết thế tục. Vị ấy dạy kinh điển cho khoảng năm trăm học trò. Các học trò thông minh tiếp thu được nhiều và dễ dàng, và ghi nhớ rất tốt’’. Ngài đã kể một câu chuyện Jātaka như vậy.
Paṇḍitamāṇavakā bahuñca gaṇhanti lahuñca, suṭṭhu ca upadhārentī’’tiādinā jātakaṃ kathesi.
The clever young men learned much and quickly, and understood it very well," and so on, he told a Jātaka story.
Ngài đã kể câu chuyện Jātaka với lời rằng: “Các thanh niên trí thức tiếp thu nhiều và nhanh chóng, và họ ghi nhớ rất kỹ.”
Taṃ sutvā te bhikkhū ‘‘pubbepi mayaṃ māneneva upahatā’’ti bhiyyosomattāya nihatamānā hutvā attano upakārakammaṭṭhānaparāyaṇā ahesuṃ.
Hearing that, those bhikkhus, thinking "We were harmed by conceit even in the past," became even more humble and devoted themselves to their beneficial meditation subjects.
Nghe vậy, các Tỳ khưu đó đã trở nên khiêm tốn hơn nữa, suy nghĩ ‘‘Ngay cả trong quá khứ, chúng ta cũng đã bị kiêu mạn làm hại’’, và họ đã chuyên tâm vào các đề mục thiền định có lợi cho mình.
Tato bhagavā ekaṃ samayaṃ janapadacārikaṃ caranto vesāliṃ patvā gotamake cetiye viharanto imesaṃ pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ ñāṇaparipākaṃ viditvā idaṃ gotamakasuttaṃ kathesi.
Then, one time, the Blessed One, while wandering on a tour through the country, arrived at Vesālī and, residing at the Gotamaka Shrine, knowing the maturity of the knowledge of these five hundred bhikkhus, taught this Gotamaka Sutta.
Sau đó, một lần nọ, Đức Thế Tôn đi du hóa trong các vùng quê, đến Vesālī và trú tại Gotamaka Cetiya. Biết được sự chín muồi về trí tuệ của năm trăm Tỳ khưu này, Ngài đã thuyết giảng kinh Gotamaka này.
Idañca suttaṃ sutvā te pañcasatā bhikkhū tasmiṃyeva āsane saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
And having heard this Sutta, those five hundred bhikkhus attained Arahantship with the analytical knowledges right on that very seat.
Và sau khi nghe kinh này, năm trăm Tỳ khưu đó đã chứng đắc A la hán quả cùng với các phân tích tuệ ngay trên chỗ ngồi đó.
Abhiññāyāti kusalādibhedaṃ khandhādibhedañca desetabbaṃ dhammaṃ, veneyyānañca āsayānusayacariyādhimuttiādibhedaṃ, tassa ca nesaṃ desetabbappakāraṃ yāthāvato abhijānitvāti attho.
By direct knowledge means having truly known the Dhamma to be taught, which is distinguished by wholesome and so on, and by aggregates and so on; and also the dispositions, latent tendencies, and inclinations of the disciples; and the manner in which it should be taught to them.
Abhiññāya (Trực quán) có nghĩa là, sau khi đã thấu triệt một cách chân thật pháp cần được thuyết giảng, được phân loại theo thiện và các loại khác, và theo uẩn và các loại khác; đồng thời cũng thấu triệt các loại khuynh hướng, tùy miên, hành vi, và xu hướng của những người có thể được giáo hóa, cùng với cách thức mà pháp cần được thuyết giảng cho họ.
Ime pañcakkhandhā dvādasāyatanānītiādi panettha nidassanamattaṃ vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that "these five aggregates, twelve sense bases" and so on, are mentioned here merely as examples.
Ime pañcakkhandhā dvādasāyatanānī (Năm uẩn này, mười hai xứ này), v.v… ở đây cần được hiểu là chỉ được đề cập như một ví dụ.
Sappaccayanti sakāraṇaṃ, veneyyānaṃ ajjhāsayena vā pucchāya vā aṭṭhuppattiyā vā sanimittaṃ hetūdāharaṇasahitañcāti attho.
With conditions means with causes; or, according to the disposition of the disciples, or by question, or by occasion, with a sign, accompanied by reasons and examples.
Sappaccaya (Có nhân duyên) có nghĩa là có nguyên nhân, tức là có dấu hiệu, cùng với các lý do và ví dụ, tùy theo khuynh hướng của những người có thể được giáo hóa, hoặc câu hỏi của họ, hoặc tùy theo sự việc phát sinh.
Rāgādīnaṃ paṭiharaṇaṃ paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, saha pāṭihāriyenāti sappāṭihāriyaṃ.
Repelling defilements like lust is a repelling; that itself is a wonder; together with a wonder is with wonder-working power.
Sự loại bỏ tham ái, v.v… là paṭihāriya, chính điều đó là pāṭihāriya. Cùng với pāṭihāriya là sappāṭihāriya (có thần thông).
Rāgādippaṭisedhanavaseneva hi satthā dhammaṃ deseti.
For the Teacher teaches the Dhamma precisely by way of repelling defilements like lust.
Thật vậy, Thế Tôn thuyết pháp chủ yếu để đẩy lùi tham ái, v.v….
Tenāha ‘‘paccanīkapaṭiharaṇena sappāṭihāriyameva katvā’’ti.
Therefore, it is said, "by repelling the adversaries, making it with wonder-working power."
Vì thế, Ngài nói “bằng cách loại bỏ các đối nghịch, làm cho có thần thông”.
Apare pana ‘‘yathārahaṃ iddhiādesanānusāsanipāṭihāriyasahita’’nti vadanti anusāsanipāṭihāriyarahitā desanā natthīti katvā.
Others, however, say, "accompanied by the appropriate miracles of psychic power, mind-reading, and instruction," reasoning that there is no teaching without the miracle of instruction.
Những vị khác thì nói “cùng với thần thông tùy theo khả năng, như thần thông thần túc, thần thông đọc tâm, và thần thông giáo hóa”, vì không có giáo pháp nào mà không có thần thông giáo hóa.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is obvious.
Phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
127. Catutthe āḷārakālāmakāleti āḷārakālāmānaṃ dharamānakāle.
127. In the fourth, at the time of Āḷāra Kālāma means during the lifetime of Āḷāra Kālāma.
127. Trong kinh thứ tư, āḷārakālāmakāle (vào thời của Āḷāra Kālāma) có nghĩa là vào thời Āḷāra Kālāma còn sống.
Pariññanti pahānapariññaṃ.
Full understanding means the full understanding of abandonment (pahāna-pariññā).
Pariñña (Liễu tri) có nghĩa là đoạn trừ liễu tri.
Sā hi samatikkamo, na itarā.
For that is transcendence, not the other.
Vì điều đó là sự vượt qua, chứ không phải điều khác.
Tenāha ‘‘pariññā nāma samatikkamo’’ti.
Therefore, it is said: "Full understanding is transcendence."
Vì thế, Ngài nói “liễu tri có nghĩa là sự vượt qua”.
Ettha ca paṭhamo satthā rūpāvacarasamāpattilābhī daṭṭhabbo, dutiyo arūpāvacarasamāpattilābhī, tatiyo sammāsambuddho daṭṭhabbo.
Here, the first teacher should be understood as one who has attained the rūpāvacara jhāna, the second as one who has attained the arūpāvacara jhāna, and the third as a Sammāsambuddha.
Ở đây, vị đạo sư thứ nhất cần được xem là người đã chứng đắc các thiền định sắc giới, vị thứ hai là người đã chứng đắc các thiền định vô sắc giới, và vị thứ ba cần được xem là Đức Chánh Đẳng Giác.
Vuttañhetaṃ puggalapaññattiyaṃ (pu. pa. 130) –
For this was stated in the Puggalapaññatti:
Điều này đã được nói trong Puggalapaññatti (Pu. Pa. 130) –
‘‘Yvāyaṃ satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeti, na rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti, rūpāvacarasamāpattiyā lābhī satthā tena daṭṭhabbo.
"That teacher who declares the full understanding of sensual pleasures, but does not declare the full understanding of form, nor the full understanding of feelings, should be understood as a teacher who has attained the rūpāvacara jhāna.
“Vị đạo sư nào tuyên bố sự liễu tri các dục, không tuyên bố sự liễu tri các sắc, không tuyên bố sự liễu tri các thọ, vị đạo sư đó cần được xem là người đã chứng đắc thiền định sắc giới.
Yvāyaṃ satthā kāmānañca pariññaṃ paññāpeti, rūpānañca pariññaṃ paññāpeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti, arūpāvacarasamāpattiyā lābhī satthā tena daṭṭhabbo.
That teacher who declares the full understanding of sensual pleasures and also the full understanding of form, but does not declare the full understanding of feelings, should be understood as a teacher who has attained the arūpāvacara jhāna.
Vị đạo sư nào tuyên bố sự liễu tri các dục và tuyên bố sự liễu tri các sắc, không tuyên bố sự liễu tri các thọ, vị đạo sư đó cần được xem là người đã chứng đắc thiền định vô sắc giới.
Yvāyaṃ satthā kāmānañca pariññaṃ paññāpeti, rūpānañca pariññaṃ paññāpeti, vedanānañca pariññaṃ paññāpeti, sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabbo’’ti.
That teacher who declares the full understanding of sensual pleasures, and also the full understanding of form, and also the full understanding of feelings, should be understood as a Sammāsambuddha."
Vị đạo sư nào tuyên bố sự liễu tri các dục, tuyên bố sự liễu tri các sắc, và tuyên bố sự liễu tri các thọ, vị đạo sư đó cần được xem là Đức Chánh Đẳng Giác.”
Tattha titthiyā samayaṃ jānantā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeyyuṃ paṭhamajjhānaṃ vadamānā.
There, the sectarians, knowing the doctrine, might declare the full understanding of sensual pleasures, speaking of the first jhāna.
Trong đó, các ngoại đạo, biết về các giáo lý của họ, có thể tuyên bố sự liễu tri các dục khi nói về sơ thiền.
Rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeyyuṃ arūparāgaṃ vadamānā.
They might declare the full understanding of form, speaking of the arūparāga.
Họ có thể tuyên bố sự liễu tri các sắc khi nói về tham ái sắc giới.
Vedanāpariññaṃ paññāpeyyuṃ asaññārāgaṃ vadamānā.
They might declare the full understanding of feelings, speaking of the asaññārāga.
Họ có thể tuyên bố sự liễu tri các thọ khi nói về tham ái vô tưởng xứ.
Te pana ‘‘idaṃ nāma paṭhamajjhānaṃ, ayaṃ rūpabhavo, ayaṃ asaññābhavo’’tipi na jānanti.
But they do not even know "this is called the first jhāna, this is the realm of form, this is the realm of non-perception."
Nhưng họ không biết “đây là sơ thiền, đây là sắc hữu, đây là vô tưởng hữu” là gì.
Te paññāpetuṃ asakkontāpi kevalaṃ ‘‘paññāpemā’’ti vadanti.
Though unable to declare them, they merely say, "we declare them."
Dù không thể tuyên bố, họ chỉ nói “chúng tôi tuyên bố”.
Tathāgato pana kāmānaṃ pariññaṃ anāgāmimaggena paññāpeti, rūpavedanānaṃ arahattamaggena.
The Tathāgata, however, declares the full understanding of sensual pleasures by means of the anāgāmi path, and of form and feelings by means of the arahant path.
Tuy nhiên, Đức Như Lai tuyên bố sự liễu tri các dục bằng đạo Vô Hoàn, và sự liễu tri các sắc và thọ bằng đạo A La Hán.
Evamettha dve janā bāhirakā, eko sammāsambuddhoti imasmiṃ loke tayo satthāro nāma.
Thus, in this world, there are three kinds of teachers: two are outsiders, and one is a Sammāsambuddha.
Như vậy, trong thế gian này có ba vị đạo sư: hai vị là ngoại đạo, và một vị là Đức Chánh Đẳng Giác.
128. Pañcame abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti.
128. In the fifth, abhikkantā means passed, gone, so it says "is seen in its passing."
128. Trong kinh thứ năm, abhikkantā (đã qua) có nghĩa là đã trôi qua, đã mất đi; vì thế nói “hiện rõ trong sự tiêu diệt”.
Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti anantaraṃ vuttaṃ.
For this reason, it is immediately said, "the first watch has passed."
Chính vì vậy, ngay sau đó đã được nói “canh đầu đã qua”.
Abhikkantataroti ativiya kantataro.
Abhikkantataro means exceedingly lovely.
Abhikkantataro (rất đẹp) có nghĩa là rất đáng yêu.
Tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti.
And such a one is called beautiful and excellent, so it says "is seen in its beauty."
Và một người như vậy được gọi là đẹp đẽ, tốt lành; vì thế nói “hiện rõ trong sự đẹp đẽ”.
Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo?
Who? Among devas, nāgas, yakkhas, gandhabbas, etc., who is it?
Ko (Ai) có nghĩa là ai trong số chư thiên, long vương, dạ xoa, càn thát bà, v.v…?
Meti mama.
Me means my.
Me (của tôi) có nghĩa là của tôi.
Pādānīti pāde.
Pādāni means feet.
Pādāni (bàn chân) có nghĩa là bàn chân.
Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā.
Iddhiyā means with such psychic power as this.
Iddhiyā (bằng thần thông) có nghĩa là bằng thần thông của chư thiên như vậy.
Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena.
Yasasā means with such a retinue, with such a measure of fame as this.
Yasasā (bằng danh tiếng) có nghĩa là bằng sự tùy tùng, sự bao quanh như vậy.
Jalanti vijjotamāno.
Jalaṃ means blazing forth.
Jalaṃ (tỏa sáng) có nghĩa là đang chiếu sáng.
Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena.
Abhikkantena means with exceedingly lovely, pleasing, beautiful.
Abhikkantena (với vẻ đẹp) có nghĩa là với vẻ đẹp rất đáng yêu, với hình dáng xinh đẹp.
Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya.
Vaṇṇena means with skin color, with the radiance of the body.
Vaṇṇena (với dung mạo) có nghĩa là với màu da, với vẻ đẹp của thân thể.
Sabbā obhāsayaṃ disāti dasa disā pabhāsento, cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho.
Sabbā obhāsayaṃ disā means illuminating the ten directions, making a single radiance, a single light, like the moon or the sun; this is the meaning of the verse.
Sabbā obhāsayaṃ disā (chiếu sáng khắp các phương) có nghĩa là chiếu sáng mười phương, làm cho một ánh sáng, một sự rực rỡ như mặt trăng hay mặt trời; đó là ý nghĩa của kệ ngôn.
Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.
Abhirūpe means in noble form, in perfect form.
Abhirūpe (với hình dáng tuyệt mỹ) có nghĩa là với hình dáng cao quý, hình dáng hoàn hảo.
Abbhanumodaneti sampahaṃsane.
Abbhanumodane means in rejoicing.
Abbhanumodane (trong sự tán thán) có nghĩa là trong sự hoan hỷ.
Idha panāti ‘‘abhikkantāya rattiyā’’ti etasmiṃ pade.
Idha panā means in the phrase "abhikkantāya rattiyā" (when the night is far advanced).
Idha pana (nhưng ở đây) có nghĩa là trong cụm từ “abhikkantāya rattiyā” (khi đêm đã qua).
Tenāti sundarapariyāyattā.
Tena means due to its being a synonym for beautiful.
Tena (vì vậy) có nghĩa là vì là từ đồng nghĩa với “đẹp đẽ”.
Khaye vā idha abhikkantasaddo daṭṭhabbo, tena ‘‘abhikkantāya parikkhīṇāya rattiyā’’ti vuttaṃ hoti.
Here, the word abhikkanta should be understood as "passing away" or "ending," so it means "when the night is far advanced, ended."
Hoặc từ abhikkanta ở đây cần được hiểu là sự tiêu diệt; vì vậy, có nghĩa là “khi đêm đã qua, đã tiêu diệt”.
Rūpāyatanādīsūti ādisaddena akkharādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
Rūpāyatanādīsu means that the word ādi (etc.) should be understood as including akkharā (letters) and so on.
Rūpāyatanādīsu (trong sắc xứ, v.v…) có nghĩa là từ ādi (v.v…) cần được hiểu là bao gồm các chữ cái, v.v….
Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇacchavīti ayamettha atthoti āha ‘‘chaviya’’nti.
Suvaṇṇavaṇṇo means having a golden complexion; this is the meaning here, so it says "by complexion."
Suvaṇṇavaṇṇo (màu vàng) có nghĩa là có màu da vàng; đây là ý nghĩa ở đây; vì thế nói “chaviyā” (bằng màu da).
Tathā hi vuttaṃ ‘‘kañcanasannibhattaco’’ti (ma. ni. 2.399; su. ni. 556).
For it is said, "having skin like gold."
Thật vậy, đã được nói “có da như vàng ròng” (Ma. Ni. 2.399; Su. Ni. 556).
Saññūḷhāti sambandhitā, ganthitāti attho.
Saññūḷhā means connected, bound together.
Saññūḷhā (được kết nối) có nghĩa là được liên kết, được buộc lại.
Vaṇṇāti guṇavaṇṇāti āha ‘‘thutiya’’nti, thomanāyanti attho.
Vaṇṇā means qualities, so it says "by praise," meaning by commendation.
Vaṇṇā (lời khen) có nghĩa là lời khen ngợi phẩm chất; vì thế nói “thutiya” (bằng lời tán thán), tức là bằng sự ca ngợi.
Kulavaggeti khattiyādikulakoṭṭhāse.
Kulavagge means in the division of families such as khattiyas.
Kulavagge (trong nhóm chủng tánh) có nghĩa là trong các bộ phận chủng tánh như Sát đế lỵ, v.v….
Tattha ‘‘accho vippasanno’’tiādinā vaṇṇitabbaṭṭhena vaṇṇo, chavi.
There, vaṇṇo means complexion, in the sense of being describable by "clear, serene," etc.
Ở đó, vaṇṇo (sắc) là màu da, vì được mô tả bằng “trong suốt, thanh tịnh”, v.v….
Vaṇṇanaṭṭhena abhitthavaṭṭhena vaṇṇo, thuti.
Vaṇṇo means praise, in the sense of describing or extolling.
Vaṇṇo (lời tán thán) là lời ca ngợi, vì là sự mô tả, sự tán thán.
Aññamaññaṃ asaṅkarato vaṇṇetabbato ṭhapetabbato vaṇṇo, khattiyādikulavaggo.
Because of not mixing with one another, and because of being describable and establishable, it is vaṇṇa (class), referring to the group of castes such as khattiya.
Vaṇṇo (nhóm chủng tánh) là nhóm chủng tánh Sát đế lỵ, v.v…, vì được mô tả và được phân loại mà không lẫn lộn với nhau.
Vaṇṇīyati ñāpīyati etenāti vaṇṇo, ñāpakakāraṇaṃ.
That by which something is described, by which it is known, is vaṇṇa (a cause for knowing).
Vaṇṇo (nguyên nhân nhận biết) là nguyên nhân nhận biết, vì nhờ đó mà được mô tả, được nhận biết.
Vaṇṇanato thūlarassādibhāvena upaṭṭhānato vaṇṇo, saṇṭhānaṃ.
Because of appearing, because of presenting itself in the manner of being large, short, etc., it is vaṇṇa (shape).
Vaṇṇo (hình dáng) là hình dáng, vì được mô tả, được biểu hiện bằng các đặc tính như thô, nhỏ, v.v….
Mahantaṃ khuddakaṃ majjhimanti vaṇṇetabbato pamitabbato vaṇṇo, pamāṇaṃ.
Because of being describable and measurable as large, small, or medium, it is vaṇṇa (measure).
Vaṇṇo (kích thước) là kích thước, vì được mô tả, được đo lường là lớn, nhỏ, trung bình.
Vaṇṇīyati cakkhunā passīyatīti vaṇṇo, rūpāyatananti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇasaddassa pavatti veditabbā.
That which is seen by the eye, that which is perceived, is vaṇṇa (visible object). Thus, the usage of the word vaṇṇa should be understood in these various meanings.
Vaṇṇo (sắc xứ) là sắc xứ, vì được mô tả, được nhìn thấy bằng mắt; như vậy, sự xuất hiện của từ vaṇṇa trong từng ý nghĩa cần được hiểu.
Soti vaṇṇasaddo.
So means the word vaṇṇa.
So (nó) có nghĩa là từ vaṇṇa.
Chaviyā daṭṭhabbo rūpāyatane gayhamānassapi chavimukheneva gahetabbato.
To be seen with the skin means that even though it is grasped as a visible object, it must be grasped through the skin.
Chaviyā daṭṭhabbo (cần được thấy bằng màu da), ngay cả khi được nắm bắt trong sắc xứ, cũng được nắm bắt qua phương diện màu da.
Chavigatā pana vaṇṇadhātu eva ‘‘suvaṇṇavaṇṇo’’ti ettha vaṇṇaggahaṇena gahitāti apare.
Others say that the vaṇṇa element inherent in the skin is what is taken by the word vaṇṇa here in "suvaṇṇavaṇṇo" (golden color).
Những vị khác nói rằng, yếu tố màu sắc liên quan đến màu da chính là điều được nắm bắt bằng từ vaṇṇa trong “suvaṇṇavaṇṇo”.
Kevalaparipuṇṇanti ekadesampi asesetvā niravasesatova paripuṇṇanti ayamettha atthoti āha ‘‘anavasesatā attho’’ti.
Kevalaparipuṇṇa means completely perfect, leaving nothing out, without any remainder. This is the meaning here, so he says: "without remainder is the meaning."
Kevalaparipuṇṇa (hoàn toàn đầy đủ) có nghĩa là hoàn toàn đầy đủ mà không bỏ sót một phần nào; đây là ý nghĩa ở đây; vì thế nói “anavasesatā attho” (không còn sót lại là ý nghĩa).
Kevalakappāti kappa-saddo nipāto padapūraṇamattaṃ, ‘‘kevalaṃ’’icceva attho.
Kevalakappā: the word kappa is a particle, merely for filling out the phrase; the meaning is simply "kevalaṃ."
Kevalakappā (toàn bộ) từ kappa là một giới từ chỉ để làm đầy câu, ý nghĩa là “kevalaṃ” (chỉ).
Kevalasaddo ca bahulavācīti āha ‘‘yebhuyyatā attho’’ti.
And the word kevala means "many," so he says: "abundance is the meaning."
Và từ kevala có nghĩa là số nhiều; vì thế nói “yebhuyyatā attho” (phần lớn là ý nghĩa).
Keci pana ‘‘īsakaṃ asamattaṃ kevalaṃ kevalakappa’’nti vadanti.
Some, however, say, "slightly incomplete is kevalaṃ, kevalakappa."
Một số vị nói “kevalaṃ là chưa hoàn thành một chút nào, kevalakappa là toàn bộ”.
Anavasesattho ettha kevalasaddo siyā, anatthantarena pana kappasaddena padavaḍḍhanaṃ kataṃ ‘‘kevalā eva kevalakappā’’ti.
Here, the word kevala might mean "without remainder," but the word kappa is added without another meaning to extend the phrase, as in "kevalā eva kevalakappā" (solely, entirely).
Ở đây, từ kevala có thể có nghĩa là không còn sót lại, nhưng từ kappa chỉ được thêm vào để làm đầy câu, “kevalā eva kevalakappā” (chỉ toàn bộ là toàn bộ).
Tathā vā kappanīyattā paññapetabbattā kevalakappā.
Or, they are kevalakappā because they are to be fitted/arranged, to be made known.
Hoặc, chúng là kevalakappā (toàn bộ) vì chúng có thể được hình thành, có thể được tuyên bố.
Abyāmissatā vijātiyena asaṅkaro suddhatā.
Abyāmissatā means not mixed with something of a different kind, purity.
Abyāmissatā (không pha trộn) là không lẫn lộn với những thứ khác loại, là sự thanh tịnh.
Anatirekatā taṃparamatā visesābhāvo.
Anatirekatā means being limited to that, the absence of distinction.
Anatirekatā (không vượt quá) là tối thượng, không có sự đặc biệt.
Kevalakappanti kevalaṃ daḷhaṃ katvāti attho.
Kevalakappa means to make it completely firm.
Kevalakappa (hoàn toàn) có nghĩa là làm cho vững chắc.
Kevalaṃ vuccati nibbānaṃ sabbasaṅkhatavivittattā, taṃ etassa adhigataṃ atthīti kevalī, sacchikatanirodho khīṇāsavo.
Nibbāna is called kevala because it is separate from all conditioned things. One who has attained it is kevalī, a person who has realized cessation, whose taints are destroyed.
Nibbāna được gọi là kevala (độc nhất) vì nó tách biệt khỏi mọi pháp hữu vi; người đã chứng đạt điều đó được gọi là kevalī (người độc nhất), tức là vị A La Hán đã chứng đắc sự diệt tận.
Kappa-saddo panāyaṃ saupasaggo anupasaggo cāti adhippāyena okappaniyapade labbhamānaṃ okappasaddamattaṃ nidasseti, aññathā kappasaddassa atthuddhāre okappaniyapadaṃ anidassanameva siyā.
The word kappa, with or without a prefix, indicates only the word okappa found in the term okappaniya, otherwise the term okappaniya would not be illustrative in explaining the meaning of kappa.
Từ Kappa ở đây, với ý nghĩa có giới từ và không có giới từ, chỉ ra từ "okappa" được tìm thấy trong từ "okappaniya" (được phép); nếu không, từ "okappaniya" sẽ không phải là ví dụ trong việc giải thích ý nghĩa của từ "kappa".
Samaṇakappehīti vinayasiddhehi samaṇavohārehi.
Samaṇakappehī means by monastic customs established in the Vinaya.
Samaṇakappehīti: theo những cách ứng xử của Sa-môn được quy định trong Luật (Vinaya).
Niccakappanti niccakālaṃ.
Niccakappa means always.
Niccakappanti: luôn luôn.
Paññattīti nāmaṃ.
Paññattī means a name.
Paññattīti: là tên.
Nāmañhetaṃ tassa āyasmato, yadidaṃ kappoti.
This is the name of that venerable one, namely Kappa.
Tên này của vị Tôn giả ấy chính là Kappa.
Kappitakesamassūti kattariyā cheditakesamassu.
Kappitakesamassū means hair and beard cut with scissors.
Kappitakesamassūti: tóc và râu đã được cắt bằng kéo.
Dvaṅgulakappoti majjhanhikavelāya vītikkantāya dvaṅgulatāvikappo.
Dvaṅgulakappo means a kappa of two finger-breadths when the midday time has passed.
Dvaṅgulakappoti: sự cho phép (kappa) hai ngón tay sau khi quá giữa trưa.
Lesoti apadeso.
Leso means a pretext.
Lesoti: là lý do.
Anavasesaṃ pharituṃ samatthassa obhāsassa kenaci kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbasseva pharatīti dassetuṃ samantattho kappasaddo gahitoti āha ‘‘anavasesaṃ samantato’’ti.
Even an illumination capable of pervading completely might, for some reason, pervade only a part. But to show that this pervades everything, the word kappa meaning "all-around" is taken, so he says: "completely, all-around."
Sự lan tỏa một phần của ánh sáng có khả năng lan tỏa khắp nơi, vì một lý do nào đó, cũng có thể xảy ra; nhưng để chỉ ra rằng ánh sáng này lan tỏa khắp mọi nơi, từ "kappa" với nghĩa "khắp mọi nơi" đã được dùng, nên nói “anavasesaṃ samantato” (khắp mọi nơi không sót lại).
Ābhāya pharitvāti vatthamālālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā.
Pervading with radiance means pervading with radiance arising from robes, garlands, ornaments, and the body.
Ābhāya pharitvāti: lan tỏa bằng ánh sáng phát ra từ y phục, vòng hoa, trang sức và thân thể.
Devatānañhi sarīrobhāsaṃ dvādasayojanamattaṃ ṭhānaṃ.
The bodily radiance of deities extends to a place of twelve yojanas.
Quả thật, ánh sáng thân thể của chư thiên lan tỏa một khoảng mười hai dojana.
Tato bhiyyopi pharitvā tiṭṭhati, tathā vatthābharaṇādisamuṭṭhitā pabhā.
It pervades and remains even further than that, as does the light arising from robes and ornaments.
Nó còn lan tỏa xa hơn thế, cũng như ánh sáng phát ra từ y phục và trang sức.
129. Chaṭṭhe gāvīnaṃ kayavikkayavasena yogo etthāti goyogo, kayavikkayaṃ karonto gāvīhi yujjanti etthāti vā goyogo, gāvīnaṃ vikkayaṭṭhānaṃ.
129. In the sixth, goyoga means a place where cows are bought and sold, or where one engages in conflict with cows by buying and selling them; it is a cow market.
129. Trong kinh thứ sáu, goyogo là nơi có sự kết hợp (yoga) của bò cái theo cách mua bán; hoặc goyogo là nơi mà người ta chiến đấu với bò cái khi mua bán chúng, tức là nơi bán bò cái.
Tattha jāto pilakkharukkho goyogapilakkho, tasmiṃ.
A fig tree (pilakkha) that grew there is goyogapilakkho; at that place.
Cây pilakkha mọc ở đó được gọi là goyogapilakkho, trên cây ấy.
Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ.
And this locative case is in the sense of proximity.
Và đây là cách dùng địa cách với nghĩa gần.
Tenāha ‘‘gāvīnaṃ vikkayaṭṭhāne uṭṭhitapilakkhassa santike’’ti.
Therefore, he says: "near the fig tree that grew in the cow market."
Do đó, nói “gāvīnaṃ vikkayaṭṭhāne uṭṭhitapilakkhassa santike” (gần cây pilakkha mọc ở nơi bán bò cái).
Ritto assādo etassāti rittassādo.
That which has an empty taste is rittassādo.
Rittassādo là cái mà vị ngọt của nó trống rỗng.
Tenāha ‘‘jhānasukhābhāvena rittassāda’’nti.
Therefore, he says: "empty of taste due to the absence of the joy of jhāna."
Do đó, nói “jhānasukhābhāvena rittassāda”nti (vị ngọt trống rỗng do không có lạc của thiền định).
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đều rõ nghĩa.
133. Dasame thiraṭṭhānatoti thiraṭṭhānatova.
In the tenth (sutta), from a firm place means indeed from a firm place.
133. Trong kinh thứ mười, thiraṭṭhānatoti: từ nơi vững chắc.
Pāsāṇe lekhasadisā parāparādhanibbattā kodhalekhā yassa so pāsāṇalekhūpamasamannāgato pāsāṇalekhūpamoti vutto.
One who is endowed with a stone-like inscription, meaning one whose anger-inscription, born of offenses against others, is like an inscription on a stone, is called one like a stone inscription (pāsāṇalekhūpamo).
Người mà vết hằn của sự giận dữ, phát sinh từ những lỗi lầm của người khác, giống như vết khắc trên đá, được gọi là pāsāṇalekhūpamo (ví như vết khắc trên đá).
Evaṃ itarepi.
The same applies to the others.
Tương tự với những người khác.
Anusetīti appahīnatāya anuseti.
Lingers (anusetī) means it lingers due to not being abandoned.
Anusetīti: nằm tiềm ẩn do chưa đoạn trừ.
Na khippaṃ lujjatīti na antarā nassati kammaṭṭhāneneva nassanato.
Does not quickly perish (na khippaṃ lujjatī) means it does not get destroyed in between, but only through meditation.
Na khippaṃ lujjatīti: không bị hủy diệt giữa chừng, vì nó không bị hủy diệt bởi đề mục thiền định.
Evamevanti evaṃ tassapi puggalassa kodho na antarā punadivase vā aparadivase vā niṭṭhāti, addhaniyo pana hoti, maraṇeneva niṭṭhātīti attho.
Just so (evamevaṃ) means that the anger of such a person does not cease in between, on the next day or the day after, but it is long-lasting; it ceases only with death, so is the meaning.
Evamevanti: Cũng vậy, sự giận dữ của người ấy không chấm dứt vào ngày hôm sau hay ngày kia, mà kéo dài, có nghĩa là nó chỉ chấm dứt khi chết.
Kakkhaḷenāti atikakkhaḷena dhammacchedakena thaddhavacanena.
With harshness (kakkhaḷena) means with extreme harshness, with speech that cuts off the Dhamma, with stubborn words.
Kakkhaḷenāti: bằng lời nói rất thô lỗ, cắt đứt pháp, cứng nhắc.
Saṃsandatīti ekībhavati.
Associates (saṃsandatī) means becomes one.
Saṃsandatīti: trở thành một.
Sammodatīti nirantaro hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Rejoices together (sammodatī) means becomes continuous; this is how the meaning should be understood here.
Sammodatīti: trở nên liên tục; ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
Atha vā sandhiyatīti ṭhānagamanādīsu kāyakiriyāsu kāyena samodhānaṃ gacchati, tilataṇḍulā viya missībhāvaṃ upetīti attho.
Alternatively, is joined (sandhiyati) means in bodily actions such as going to places, one becomes united with the body, meaning one becomes mixed like sesame seeds and rice.
Hoặc nữa, sandhiyatīti: trong các hành động thân thể như đi đứng, thân thể hòa hợp, có nghĩa là trở nên trộn lẫn như mè và gạo.
Saṃsandatīti cittakiriyāsu cittena samodhānaṃ gacchati, khīrodakaṃ viya ekībhāvaṃ upetīti attho.
Associates (saṃsandatī) means in mental actions, one becomes united with the mind, meaning one becomes one like milk and water.
Saṃsandatīti: trong các hành động tâm ý, tâm ý hòa hợp, có nghĩa là trở nên một như sữa và nước.
Sammodatīti uddesaparipucchādīsu vacīkiriyāsu vācāya samodhānaṃ gacchati, vippavāsāgatopi piyasahāyako viya piyatarabhāvaṃ upetīti attho.
Rejoices together (sammodatī) means in verbal actions such as instruction and inquiry, one becomes united with speech, meaning one becomes more beloved like a dear friend who has returned from a journey.
Sammodatīti: trong các hành động lời nói như giảng dạy và hỏi đáp, lời nói hòa hợp, có nghĩa là trở nên thân thiết hơn như một người bạn thân yêu vừa trở về sau chuyến đi xa.
Apica kiccakaraṇīyesu tehi saddhiṃ ādītova ekakiriyābhāvaṃ upagacchanto sandhiyati, yāva majjhā pavattanto saṃsandati, yāva pariyosānā anivattanto sammodatīti veditabbo.
Furthermore, in duties and tasks, one who becomes one in action with them from the very beginning is to be understood as joined (sandhiyati); one who continues until the middle is associating (saṃsandati); and one who does not turn back until the end is rejoicing together (sammodati).
Hơn nữa, khi làm các việc cần làm với họ, người ấy bắt đầu thực hiện hành động chung được gọi là sandhiyati; tiếp tục cho đến giữa chừng là saṃsandati; và không quay lại cho đến cuối cùng là sammodatīti nên được hiểu như vậy.
134. Catutthassa paṭhame yujjhanaṃ yodho, so ājīvo etassāti yodhājīvo.
In the first of the fourth (sutta), fighting is yodha, and one whose livelihood this is, is a warrior (yodhājīvo).
134. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ tư, yujjhanaṃ là chiến đấu (yodha), người lấy đó làm kế sinh nhai được gọi là yodhājīvo (chiến sĩ).
Yuddhamupajīvatīti vā etasmiṃ atthe yodhājīvoti niruttinayena padasiddhi veditabbā.
Or, in this sense, the formation of the word yodhājīvo should be understood according to the rule of etymology, meaning 'one who lives by fighting'.
Hoặc trong ý nghĩa này, sự thành lập từ yodhājīvo nên được hiểu theo cách giải thích từ nguyên là người sống bằng chiến đấu.
Tenāha ‘‘yuddhaṃ upajīvatīti yodhājīvo’’ti.
Therefore, it is said: "One who lives by fighting is a warrior."
Do đó, nói “yuddhaṃ upajīvatīti yodhājīvo”ti (người sống bằng chiến đấu là yodhājīvo).
Saha…pe… passatīti pubbabhāge vipassanāpaññāya sammasanavasena, maggakkhaṇe abhisamayavasena attapaccakkhena ñāṇena passati.
Sees…pe… with (saha…pe… passatī) means in the earlier stage, one sees with direct knowledge through insight-wisdom by contemplating; at the moment of the path, one sees through realization.
Saha…pe… passatīti: ở phần trước, thấy bằng tuệ quán sát theo cách quán chiếu; vào khoảnh khắc Đạo, thấy bằng trí tuệ tự thân theo cách chứng ngộ.
135. Dutiye appaṭipucchitvā vinītāti ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādinā appaṭipucchitvā kevalaṃ dhammadesanāvaseneva vinītaparisā.
In the second (sutta), a trained assembly without being questioned (appaṭipucchitvā vinītā) is an assembly trained merely by means of Dhamma teaching, without being questioned with phrases like "What do you think, bhikkhus, is form permanent or impermanent?"
135. Trong kinh thứ hai, appaṭipucchitvā vinītāti: hội chúng được giáo hóa chỉ bằng cách thuyết pháp mà không cần hỏi lại như “Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao, sắc là thường hay vô thường?”.
Dubbinītaparisāti dukkhena vinītaparisā.
An ill-trained assembly (dubbinītaparisā) is an assembly that is trained with difficulty.
Dubbinītaparisāti: hội chúng khó giáo hóa.
Pucchitvā vinītāti ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādinā pucchitvā anumatiggahaṇavasena vinītā.
A trained assembly after being questioned (pucchitvā vinītā) is an assembly trained by means of obtaining agreement after being questioned with phrases like "What do you think, bhikkhus?"
Pucchitvā vinītāti: hội chúng được giáo hóa bằng cách hỏi và nhận được sự đồng ý, như “Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao?”.
Suvinītaparisāti sukhena vinītaparisā.
A well-trained assembly (suvinītaparisā) is an assembly that is trained with ease.
Suvinītaparisāti: hội chúng dễ giáo hóa.
Anumatiggahaṇavasena vinayanañhi na dukkaraṃ hoti.
For training by means of obtaining agreement is not difficult.
Thật vậy, việc giáo hóa bằng cách nhận được sự đồng ý không khó khăn.
137. Catutthe uppādā vā tathāgatānanti tathāgatānaṃ uppādepi veneyyapuggalānaṃ maggaphaluppatti viya saṅkhārānaṃ aniccādisabhāvo na tathāgatuppādāyatto, atha kho tathāgatānaṃ uppādepi anuppādepi hotimevāti vuttaṃ hoti.
In the fourth (sutta), whether Tathāgatas arise or not (uppādā vā tathāgatānaṃ) means that even with the arising of Tathāgatas, the impermanent nature of formations, etc., is not dependent on the arising of Tathāgatas, like the arising of paths and fruits for those capable of being trained. Rather, it is stated that it exists whether Tathāgatas arise or not.
137. Trong kinh thứ tư, uppādā vā tathāgatānanti: ngay cả khi có sự xuất hiện của chư Như Lai, bản chất vô thường, v.v., của các hành không phải do sự xuất hiện của chư Như Lai quyết định, như sự thành tựu Đạo Quả của những người có thể được giáo hóa; mà có nghĩa là bản chất ấy vẫn tồn tại dù chư Như Lai có xuất hiện hay không.
Ṭhitāva sā dhātūti ṭhito eva so aniccasabhāvo byabhicārābhāvato na kadāci saṅkhārā aniccā na hoti.
That element is established (ṭhitāva sā dhātu) means that impermanent nature is indeed established, because there is no deviation; formations are never not impermanent.
Ṭhitāva sā dhātūti: bản chất vô thường ấy vẫn tồn tại, vì không có sự sai khác, các hành không bao giờ không vô thường.
Kāmaṃ asaṅkhatā viya dhātu na nicco so sabhāvo, tathāpi sabbakālikoyevāti adhippāyo.
Although that nature is not permanent like the unconditioned element, the intention is that it is always existent.
Mặc dù bản chất đó không thường còn như các pháp vô vi, nhưng ý nghĩa là nó luôn tồn tại.
Aparo nayo – ṭhitāva sā dhātūti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti esā dhātu esa sabhāvo tathāgatānaṃ uppādato pubbe uddhañca appaṭivijjhiyamāno na tathāgatehi uppādito, atha kho sabbakālaṃ sabbe saṅkhārā aniccā, ṭhitāva sā dhātu, kevalaṃ pana sayambhuñāṇena abhisambujjhanato ‘‘ayaṃ dhammo tathāgatena abhisambuddho’’ti pavedanato ca tathāgato dhammassāmīti vuccati apubbassa tassa uppādanato.
Another method (of explanation) – "that element is constant" means that this element, this nature, "all conditioned phenomena are impermanent," was not produced by the Tathāgatas, being unpenetrated before and after the appearance of the Tathāgatas. Rather, all conditioned phenomena are impermanent at all times; that element is constant. However, because it is fully awakened to by self-existent knowledge (sayambhuñāṇa) and declared as "this Dhamma has been fully awakened to by the Tathāgata," the Tathāgata is called the master of the Dhamma, not because he produced something unprecedented.
Một cách khác – ṭhitāva sā dhātūti: bản chất “tất cả các hành là vô thường” này, bản chất ấy, không phải do chư Như Lai tạo ra, mặc dù nó không được chứng ngộ trước và sau sự xuất hiện của chư Như Lai; mà là tất cả các hành luôn luôn vô thường, bản chất ấy vẫn tồn tại. Chỉ vì chư Như Lai chứng ngộ bằng Tuệ Tự Sinh và tuyên bố “Pháp này đã được Như Lai chứng ngộ” mà Như Lai được gọi là chủ nhân của Pháp, không phải vì Ngài tạo ra cái chưa từng có.
Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti.
Therefore it is said, "that element is constant."
Do đó, nói “ṭhitāva sā dhātū”ti.
Abhisambujjhatīti ñāṇena abhisambujjhati.
Abhisambujjhati means fully awakens by knowledge.
Abhisambujjhatīti: chứng ngộ bằng trí tuệ.
Abhisametīti ñāṇena abhisamāgacchati.
Abhisameti means fully comprehends by knowledge.
Abhisametīti: chứng đạt bằng trí tuệ.
Ācikkhatīti katheti.
Ācikkhati means declares.
Ācikkhatīti: nói ra.
Desetīti dasseti.
Deseti means teaches.
Desetīti: chỉ bày.
Paññāpetīti jānāpeti.
Paññāpeti means makes known.
Paññāpetī có nghĩa là làm cho biết.
Paṭṭhapetīti ñāṇamukhe ṭhapeti.
Paṭṭhapeti means establishes in the forefront of knowledge.
Paṭṭhapetī có nghĩa là thiết lập vào cửa ngõ của trí tuệ.
Vivaratīti vivaritvā dasseti.
Vivarati means clarifies by revealing.
Vivaratī có nghĩa là mở ra và chỉ bày.
Vibhajatīti vibhāgato dasseti.
Vibhajati means explains by distinguishing.
Vibhajatī có nghĩa là chỉ bày theo từng phần.
Uttānīkarotīti pākaṭaṃ karoti.
Uttānīkaroti means makes clear.
Uttānīkarotī có nghĩa là làm cho hiển lộ.
Atha vā abhisambujjhatīti paccakkhakaraṇena abhimukhaṃ bujjhati, yāthāvato paṭivijjhati.
Alternatively, abhisambujjhati means fully awakens directly by realizing, penetrates truly.
Hoặc là, abhisambujjhatī có nghĩa là giác ngộ trực diện bằng sự chứng kiến trực tiếp, thâm nhập chân lý đúng như thật.
Tato eva abhisameti abhimukhaṃ samāgacchati.
For that very reason, abhisameti means directly comprehends.
Vì thế, abhisameti có nghĩa là đạt đến trực diện.
Ādito kathento ācikkhati, uddisatīti attho.
Initially declaring, ācikkhati, which means points out.
Khi nói từ ban đầu, ācikkhati có nghĩa là chỉ ra, tức là uddisati.
Tameva uddesaṃ pariyosāpento deseti.
Completing that very pointing out, deseti.
Khi kết thúc sự chỉ ra đó, deseti.
Yathāuddiṭṭhamatthaṃ nidassanavasena pakārehi ñāpento paññāpeti.
Making that pointed-out meaning known through various ways by way of illustration, paññāpeti.
Khi làm cho ý nghĩa đã được chỉ ra trở nên rõ ràng bằng các cách thức theo lối ví dụ, paññāpeti.
Pakārehi etamatthaṃ patiṭṭhapento paṭṭhapeti.
Establishing this meaning in various ways, paṭṭhapeti.
Khi thiết lập ý nghĩa đó bằng các cách thức, paṭṭhapeti.
Yathāuddiṭṭhaṃ paṭinidassanavasena vivarati vibhajati.
By way of counter-illustration to what was pointed out, vivarati vibhajati.
Theo lối chỉ ra và ví dụ, vivarati vibhajati.
Vivaṭaṃ vibhattañca atthaṃ hetūdāharaṇadassanehi pākaṭaṃ karonto uttānīkaroti.
Making the clarified and distinguished meaning clear by showing reasons and examples, uttānīkaroti.
Khi làm cho ý nghĩa đã được mở ra và phân tích trở nên hiển lộ bằng cách trình bày lý do và ví dụ, uttānīkaroti.
138-143. Pañcame tantāvutānaṃ vatthānanti idaṃ ‘‘yāni kānicī’’ti iminā samānādhikaraṇanti āha ‘‘paccatte sāmivacana’’nti.
138-143. In the fifth (sutta), regarding tantāvutānaṃ vatthānaṃ (woven cloths), it is in apposition with ‘‘yāni kānicī’’ (whatever), and so it says ‘‘paccatte sāmivacana’’ (genitive case for each individual item).
Trong kinh thứ năm, tantāvutānaṃ vatthāna – điều này đồng vị với ‘‘yāni kānicī’’ – nên nói ‘‘paccatte sāmivacana’’ (danh từ sở hữu ở số ít).
Vāyitānanti vītānaṃ.
Vāyitānaṃ means woven.
Vāyitāna có nghĩa là được dệt.
Lāmakoti nihīno, makkhali moghapurisoti ettha makkhalīti tassa nāmaṃ.
Lāmako means base; in makkhali moghapuriso (Makkhali, the deluded man), makkhalī is his name.
Lāmako có nghĩa là thấp kém, trong cụm makkhali moghapuriso, makkhalī là tên của người đó.
Taṃ kira sakaddamāya bhūmiyā telaghaṭaṃ gahetvā gacchantaṃ, ‘‘tāta, mā khalī’’ti sāmiko āha.
It is said that when he was going with an oil pot on muddy ground, his master said, "Son, don't slip (mā khalī)."
Nghe nói, khi người đó đang đi trên đất lầy lội mang theo một bình dầu, chủ nhân đã nói: “Này con, đừng có trượt ngã.”
So pamādena khalitvā patitvā sāmikassa bhayena palāyituṃ āraddho.
He, through carelessness, slipped and fell, and out of fear of his master, began to flee.
Người đó đã bất cẩn trượt ngã và té, vì sợ chủ nhân nên bắt đầu bỏ chạy.
Sāmiko upadhāvitvā naṃ dussakaṇṇe aggahesi, sāṭakaṃ chaḍḍetvā acelako hutvā palāyi.
The master ran up and grabbed him by the corner of his cloth; he threw off his cloak and fled naked.
Chủ nhân chạy theo và nắm lấy góc áo của người đó, người đó vứt bỏ tấm áo và trần truồng bỏ chạy.
So paṇṇena vā tiṇena vā paṭicchādetumpi ajānanto jātarūpeneva ekaṃ gāmaṃ pāvisi.
Not knowing how to cover himself with leaves or grass, he entered a village just as he was.
Người đó không biết cách che thân bằng lá hay cỏ, đã đi vào một ngôi làng trong tình trạng trần truồng.
Manussā taṃ disvā ‘‘ayaṃ samaṇo arahā appiccho, natthi iminā sadiso’’ti pūvabhattādīni gahetvā upasaṅkamanti.
People, seeing him, approached him with cakes and food, saying, "This ascetic is an Arahant, content with little; there is no one like him."
Mọi người thấy vậy liền nói: “Vị Sa-môn này là A-la-hán, ít dục, không ai sánh bằng,” rồi mang bánh, cơm và các thứ khác đến gần cúng dường.
So ‘‘mayhaṃ sāṭakaṃ anivatthabhāvena idaṃ uppanna’’nti tato paṭṭhāya sāṭakaṃ labhitvāpi na nivāsesi, tadeva ca pabbajjaṃ aggahesi.
He thought, "This has arisen because I am unclothed," and from then on, even when he received a cloak, he did not wear it, and he took up that very ascetic practice.
Người đó nghĩ: “Điều này xảy ra là do ta không mặc áo,” từ đó về sau, dù có nhận được áo cũng không mặc, và đã chấp nhận lối sống xuất gia đó.
Tassa santike aññepi aññepīti pañcasatā manussā pabbajiṃsu.
Five hundred other people also went forth (pabbajiṃsu) under him.
Năm trăm người khác cũng đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của người đó.
Taṃ sandhāyāha ‘‘makkhali moghapuriso’’ti.
Referring to him, it is said, "Makkhali, the deluded man."
Nhắc đến điều đó nên nói ‘‘makkhali moghapuriso’’ (Makkhali, kẻ vô dụng).
Chaṭṭhādīni uttānatthāni eva.
The sixth and subsequent (suttas) are indeed simple in meaning.
Các kinh từ thứ sáu trở đi thì ý nghĩa hiển nhiên.
144-146. Ekādasame akuppadhammatāya khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītāti accantā, evaṃ aparihāyanasabhāvattā accantā niṭṭhā assāti accantaniṭṭho.
144-146. In the eleventh (sutta), accantaniṭṭho means having gone beyond the limit, which is destruction and decay, due to its unshakeable nature; thus, it has an ultimate conclusion because its nature is not to decline.
Trong kinh thứ mười một, do tính chất bất động (akuppadhamma), đã vượt qua cái tận cùng gọi là hoại diệt (khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītā) nên là accantā, do tính chất không suy giảm như vậy nên accantaniṭṭho có nghĩa là sự hoàn tất của nó là tuyệt đối.
Tenāha ‘‘antaṃ atikkantaniṭṭho’’tiādi.
Therefore it is said, "having an ultimate conclusion that surpasses the limit," and so on.
Vì thế nói ‘‘antaṃ atikkantaniṭṭho’’ (vượt qua sự tận cùng, hoàn tất tuyệt đối) và các điều tương tự.
Na hi paṭividdhassa lokuttaradhammassa dassanaṃ kuppanaṃ nāma atthi.
For there is no such thing as the shaking of the vision of the supermundane Dhamma that has been penetrated.
Thật vậy, không có sự lay chuyển nào đối với sự thấy biết của pháp siêu thế đã được chứng đắc.
Dhuvaniṭṭhoti satataniṭṭho.
Dhuvaniṭṭho means having a constant conclusion.
Dhuvaniṭṭho có nghĩa là sự hoàn tất vĩnh viễn.
Accantameva catūhi yogehi khemo etassa atthīti accantayogakkhemī, niccayogakkhemīti attho.
Accantayogakkhemī means one for whom there is absolute security from the four bonds (yoga); it means one who has constant security.
Người mà sự an ổn khỏi bốn ách kiết là tuyệt đối, nên là accantayogakkhemī, có nghĩa là người an ổn vĩnh viễn.
Maggabrahmacariyassa vusitattā tassa avihāyanasabhāvattā accantaṃ brahmacārīti accantabrahmacārī, niccabrahmacārīti attho.
Accantabrahmacārī means one who has absolutely completed the holy life (brahmacariya), due to its unshakeable nature; it means one who has constantly completed the holy life.
Do đã hoàn thành phạm hạnh đạo (maggabrahmacariya) và do tính chất không suy giảm của nó, nên là phạm hạnh tuyệt đối, accantabrahmacārī, có nghĩa là phạm hạnh vĩnh viễn.
Pariyosānanti brahmacariyapariyosānaṃ vaṭṭadukkhapariyosānañca.
Pariyosāna means the conclusion of the holy life and the conclusion of the suffering of saṃsāra.
Pariyosāna có nghĩa là sự kết thúc của phạm hạnh và sự kết thúc của khổ luân hồi.
Accantaṃ pariyosānamassāti accantapariyosāno.
Accantapariyosāno means one for whom there is an ultimate conclusion.
Người mà sự kết thúc là tuyệt đối, nên là accantapariyosāno.
Dvādasamaterasamāni uttānatthāneva.
The twelfth and thirteenth (suttas) are indeed simple in meaning.
Các kinh thứ mười hai và mười ba thì ý nghĩa hiển nhiên.
157-163. Ito paresu pana suttapadesu ‘‘gāḷhā’’ti vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘kakkhaḷā’’ti āha.
157-163. In the subsequent Sutta passages, explaining the meaning expressed by "gāḷhā", he says "kakkhaḷā" (harsh).
157-163. Trong các đoạn kinh tiếp theo, khi giải thích ý nghĩa của ‘‘gāḷhā’’ được nói đến, thì nói ‘‘kakkhaḷā’’ (cứng rắn).
Kakkhaḷacāro cassā na lūkhasabhāvo.
Its harsh conduct is not of a rough nature.
Lối sống khắc nghiệt của người đó không phải là thô lậu.
Atha kho taṇhāvasena thiraggahaṇanti āha ‘‘lobhavasena thiraggahaṇā’’ti.
Rather, he says it is a firm grasping due to craving, "a firm grasping due to greed."
Mà là sự chấp thủ vững chắc do tham ái, nên nói ‘‘lobhavasena thiraggahaṇā’’ (chấp thủ vững chắc do tham ái).
Agāḷhā paṭipadāti vā kāmānaṃ ogāhanaṃ paṭipatti, kāmasukhānuyogoti attho.
Or, "the un-harsh practice" means the practice of immersing oneself in sensual pleasures, which is the pursuit of sensual delights.
Hoặc là, agāḷhā paṭipadā có nghĩa là sự chìm đắm vào các dục, là thực hành, tức là sự đắm mình trong lạc thú dục vọng.
Nijjhāmā paṭipadāti kāyassa nijjhāpanavasena khepanavasena pavattā paṭipatti, attakilamathānuyogoti attho.
"The scorching practice" means the practice that proceeds by way of scorching and wasting the body, which is the pursuit of self-mortification.
Nijjhāmā paṭipadā có nghĩa là thực hành được duy trì theo cách làm khô héo, làm hao mòn thân thể, tức là sự đắm mình trong khổ hạnh ép xác.
Nicceloti nissaṭṭhacelo sabbena sabbaṃ paṭikkhittacelo.
"Niccelo" (without clothes) means having discarded clothes, having completely rejected clothes.
Niccelo có nghĩa là không có áo, hoàn toàn từ bỏ y phục.
Naggiyavatasamādānena naggo.
He is naked by undertaking the vow of nakedness.
Do thọ trì giới trần truồng nên naggo (trần truồng).
Ṭhitakova uccāraṃ karotītiādi nidassanamattaṃ vamitvā mukhavikkhālanādiācārassapi tena vissaṭṭhattā.
"He urinates while standing" and so on are merely examples, as he has abandoned practices such as rinsing the mouth.
Ṭhitakova uccāraṃ karotī (đứng tiểu tiện) và các điều tương tự chỉ là ví dụ, vì người đó cũng từ bỏ các lễ nghi như rửa mặt sau khi nôn mửa.
Jivhāya hatthaṃ apalekhati avalekhati udakena adhovanato.
"He licks his hand with his tongue" means he scrapes it, because he does not wash it with water.
Jivhāya hatthaṃ apalekhati (liếm tay bằng lưỡi) có nghĩa là avalekhati (liếm), vì không rửa bằng nước.
Dutiyavikappepi eseva nayo.
The same method applies to the second alternative.
Trong trường hợp thứ hai cũng vậy.
‘‘Ehi, bhadante’’ti vutte upagamanasaṅkhāto vidhi ehibhadanto, taṃ caratīti ehibhadantiko, tappaṭikkhepena na ehibhadantiko.
When it is said, "Come, venerable sir," the procedure of approaching is called ehibhadanta; one who practices it is an ehibhadantika; by rejecting it, he is "not an ehibhadantika."
Khi được nói ‘‘Ehi, bhadante’’ (Lại đây, thưa Tôn giả), nghi thức đi đến đó gọi là ehibhadanto, người thực hành nghi thức đó là ehibhadantiko, bằng cách từ chối điều đó nên na ehibhadantiko (không phải là người ehibhadantiko).
Na karoti ‘‘samaṇena nāma parassa vacanakarena na bhavitabba’’nti adhippāyena.
He does not do it with the intention that "a recluse should not be obedient to another's word."
Na karoti (không làm) với ý nghĩ ‘‘một Sa-môn không nên làm theo lời người khác’’.
Puretaranti taṃ ṭhānaṃ attano upagamanato puretaraṃ.
"Puretaraṃ" means before his own approach to that place.
Puretara có nghĩa là trước khi người đó đến nơi đó.
Taṃ kira so ‘‘bhikkhunā nāma yadicchakā eva bhikkhā gahetabbā’’ti adhippāyena na gaṇhāti.
He does not accept it, thinking, "A bhikkhu should accept alms food only as he wishes."
Nghe nói, người đó không nhận (thức ăn) với ý nghĩ ‘‘một Tỳ-kheo nên nhận thức ăn tùy ý’’.
Uddissa kataṃ mama nimittabhāvena bahū khuddakā pāṇā saṅghātaṃ āpāditāti na gaṇhāti.
He does not accept "food prepared specially for him" because many small creatures would be killed on his account.
Uddissa kataṃ (được làm dành riêng) có nghĩa là không nhận vì nghĩ rằng ‘‘do sự hiện diện của mình, nhiều sinh vật nhỏ đã bị giết hại’’.
Nimantanaṃ na sādiyati evaṃ tesaṃ vacanaṃ kataṃ bhavissatīti.
"He does not accept an invitation" thinking that their word will be fulfilled in this way.
Nimantanaṃ na sādiyati (không chấp nhận lời mời) vì nghĩ rằng ‘‘lời mời của họ sẽ được thực hiện như vậy’’.
Kumbhi ādīsupi so sattasaññīti āha ‘‘kumbhi-kaḷopiyo’’tiādi.
Even in the case of pots and so on, he perceives sentient beings, so he says "kumbhi-kaḷopiyo" (pots, rice-pots) and so on.
Ngay cả trong nồi, chậu, người đó cũng thấy có sinh vật, nên nói ‘‘kumbhi-kaḷopiyo’’ (nồi, chậu) và các điều tương tự.
Kabaḷantarāyo hotīti uṭṭhitassa dvinnampi kabaḷantarāyo hoti.
"There is an interval between mouthfuls" means there is an interval between mouthfuls for both who have risen.
Kabaḷantarāyo hotī (có sự gián đoạn trong việc ăn) có nghĩa là có sự gián đoạn trong việc ăn của cả hai người khi đứng dậy.
Gāmasabhāgādivasena saṅgamma kittenti etissāti saṅkitti, yathāsaṃhatataṇḍulādisañcayo.
"Saṅkitti" is that for which they gather and praise, such as a collection of rice grains gathered together.
Saṅkitti là nơi người ta tụ tập và tán tụng theo phong tục làng xã, giống như nơi tích trữ gạo đã được thu gom.
Mānusakānīti veyyāvaccakarā manussā.
"Mānusakānī" refers to human attendants.
Mānusakānī có nghĩa là những người phục vụ.
Surāpānamevāti majjalakkhaṇappattāya surāya pānameva.
"Surāpānameva" means only the drinking of surā, which has the characteristic of intoxicating liquor.
Surāpānamevā có nghĩa là việc uống rượu đã đạt đến đặc tính của chất say.
Surāgahaṇenevettha merayampi saṅgahitaṃ.
By the mention of surā, meraya is also included here.
Ở đây, khi nói surā (rượu), meraya (rượu mật) cũng được bao gồm.
Ekāgārameva uñchatīti ekāgāriko.
One who gleans from only one house is an "ekāgāriko".
Người chỉ khất thực ở một nhà là ekāgāriko.
Ekālopeneva vattatīti ekālopiko.
One who subsists on only one mouthful is an "ekālopiko".
Người chỉ sống bằng một miếng ăn là ekālopiko.
Dīyati etāyāti datti, dvattiālopamattaggāhi khuddakaṃ bhikkhādānabhājanaṃ.
"Datti" is that by which it is given, a small alms-giving vessel for taking only two mouthfuls.
Datti là vật dùng để cho, là một vật đựng thức ăn khất thực nhỏ chỉ nhận một hoặc hai miếng ăn.
Tenāha ‘‘khuddakapātī’’ti.
Therefore, he says "khuddakapātī" (small bowl).
Vì thế nói ‘‘khuddakapātī’’ (bát nhỏ).
Abhuñjanavasena eko aho etassa atthīti ekāhiko, āhāro, taṃ ekāhikaṃ.
One who has one day without eating is an ekāhiko (one-dayer); that food is "ekāhikaṃ".
Người có một ngày không ăn là ekāhiko, thức ăn đó là ekāhikaṃ.
So pana atthato ekadivasaṃ laṅghako hotīti āha ‘‘ekādivasantarika’’nti.
He is, in essence, one who fasts for one day, so he says "ekādivasantarikaṃ" (with one day's interval).
Thật ra, người đó là người nhịn ăn một ngày, nên nói ‘‘ekādivasantarika’’ (cách một ngày).
Dvāhikantiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to "dvāhikaṃ" (two-dayer) and so on.
Trong dvāhika và các điều tương tự cũng vậy.
Ekāhaṃ abhuñjitvā ekāhaṃ bhuñjanaṃ ekāhavāro, taṃ ekāhikameva atthato.
Eating after not eating for one day is "ekāhavāro" (one-day turn), which is essentially ekāhika.
Nhịn ăn một ngày rồi ăn một ngày là ekāhavāro, về bản chất thì đó là ekāhika.
Dvīhaṃ abhuñjitvā dvīhaṃ bhuñjanaṃ dvīhavāro.
Eating after not eating for two days is "dvīhavāro" (two-day turn).
Nhịn ăn hai ngày rồi ăn hai ngày là dvīhavāro.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the remaining two terms.
Trong hai từ còn lại cũng vậy.
Ukkaṭṭho pana pariyāyabhattabhojaniko dvīhaṃ abhuñjitvā ekāhameva bhuñjati.
However, the highest type of one who eats food by turns eats only one day after not eating for two days.
Tuy nhiên, người ăn bữa luân phiên cao cấp nhất thì nhịn ăn hai ngày rồi chỉ ăn một ngày.
Sesadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the remaining two.
Trong hai trường hợp còn lại cũng vậy.
Micchāvāyāmavaseneva ukkuṭikavatānuyogoti āha ‘‘ukkuṭikavīriyamanuyutto’’ti.
He says "ukkuṭikavīriyamanuyutto" (devoted to the effort of squatting) because the practice of squatting is solely due to wrong exertion.
Sự thực hành khổ hạnh ngồi xổm chỉ là do sự tinh tấn sai lầm, nên nói ‘‘ukkuṭikavīriyamanuyutto’’ (người thực hành tinh tấn ngồi xổm).
Attakilamathānuyoganti attano kilamathānuyogaṃ, sarīradukkhakāraṇanti attho.
"Attakilamathānuyogaṃ" means the pursuit of self-mortification, which is the cause of bodily suffering.
Attakilamathānuyoga có nghĩa là sự đắm mình trong khổ hạnh của bản thân, tức là nguyên nhân gây ra đau khổ cho thân thể.
Sarīrapariyāyo hi idha attasaddo ‘‘attantapo’’tiādīsu (ma. ni. 2.413) viya.
Here, the word atta (self) is a synonym for body, as in "attamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ" and so on.
Thật vậy, ở đây từ atta là từ đồng nghĩa với thân thể, như trong ‘‘attantapo’’ (tự hành hạ) và các ví dụ tương tự.
Dve anteti ubho koṭiyo, ubho lāmakapaṭipattiyoti attho.
"Dve ante" means the two extremes, which is to say, the two bad practices.
Dve ante có nghĩa là hai cực đoan, tức là hai lối thực hành thấp kém.
Lāmakampi hi antoti vuccati ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ (saṃ. ni. 3.80; itivu. 61), koṭṭhako anto’’ti evamādīsu.
For a bad thing is also called an anta (extreme), as in "This, bhikkhus, is an extreme of livelihoods" and "a portion is an extreme" and so on.
Thật vậy, "thấp kém" cũng được gọi là "cực đoan" trong các trường hợp như: "Này các Tỳ-khưu, đây là cực đoan của các sinh kế", "bên trong kho lúa" v.v.
Majjhimapaṭipadāya uppathabhāvena amanīyā gantabbā ñātabbāti antā.
These "extremes" are to be known as undesirable and to be avoided, being deviations from the Middle Path.
Do tính chất là con đường sai lạc đối với Trung Đạo, không đáng mong muốn, nên đi đến, nên biết, đó là các cực đoan.
Tato eva lāmakā.
Hence, they are bad.
Chính vì thế mà chúng thấp kém.