Udāna-aṭṭhakathā

418

7. Ekaputtakasuttavaṇṇanā

7. Commentary on the Ekaputtaka Sutta

7. Chú giải kinh Ekaputtaka

419

17. Sattame ekaputtakoti eko putto, so ca anukampitabbaṭṭhena ekaputtako, piyāyitabbaṭṭhena piyo, manassa vaḍḍhanaṭṭhena manāpo.

17. In the seventh sutta, ekaputtako means a single son. He is called ekaputtako because he is to be treated with compassion, piyo (dear) because he is to be loved, and manāpo (pleasing) because he gladdens the mind.

Trong bài kinh thứ bảy, ekaputtako có nghĩa là một người con trai duy nhất. Người con đó là ekaputtako vì đáng được thương xót, là piyo (đáng yêu) vì đáng được yêu quý, là manāpo (vừa ý) vì làm tăng trưởng niềm vui trong tâm.

Sarīrasobhāsampattiyā vā dassanīyaṭṭhena piyo, sīlācārasampattiyā kalyāṇadhammatāya manāpo.

Or, he is piyo (dear) because he is delightful to behold due to his physical beauty and perfection, and manāpo (pleasing) due to his perfection in morality and conduct, having noble qualities.

Hoặc là piyo vì đáng được nhìn ngắm do sở hữu vẻ đẹp hình thể, là manāpo vì có đức hạnh và hành vi tốt đẹp, có pháp lành.

Kaleti satte khepetīti kālo, maraṇaṃ.

"It brings beings to an end" means kālo (time), which is death.

Kālo (thời gian) là cái làm tiêu diệt các chúng sinh, tức là sự chết.

Taṃ kato pattoti kālaṅkato, kālena vā maccunā kato naṭṭho adassanaṃ gatoti kālaṅkato, matoti attho.

"He who has reached that" means kālaṅkato (has passed away). Or, kālaṅkato means "made by time" or "by death," meaning destroyed, gone from sight, i.e., deceased.

Người đã đạt đến cái đó (cái chết) là kālaṅkato. Hoặc là kālaṅkato vì bị thời gian, tức tử thần, làm cho hoại diệt, biến mất; nghĩa là đã chết.

420

Sambahulā upāsakāti sāvatthivāsino bahū upāsakā mataputtaupāsakassa sahasokībhāvena yāva āḷāhanā pacchato gantvā matasarīrassa kattabbaṃ kāretvā paṭinivattā yathānivatthāva udakaṃ otaritvā sīsaṃnhātā vatthāni pīḷetvā anotāpetvāva ekaṃ nivāsetvā ekaṃ uttarāsaṅgaṃ katvā upāsakaṃ purato katvā ‘‘sokavinodanaṃ dhammaṃ satthu santike sossāmā’’ti bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu.

"Many lay followers" means many lay followers residing in Sāvatthī, due to their shared sorrow with the lay follower whose son had died, went behind him to the cremation ground, performed the necessary rites for the deceased body, and then returned. They descended into the water in their usual clothes, washed their heads, squeezed their garments, and without waiting for them to dry, put on one piece of clothing, wore another as an upper robe, and with the grieving lay follower in front, approached the Blessed One, thinking, "We shall hear a discourse from the Teacher to dispel our sorrow."

Sambahulā upāsakā (nhiều cư sĩ) là nhiều cư sĩ sống ở Sāvatthī, do cùng chịu tang với cư sĩ mất con, đã đi theo đến nơi hỏa táng, làm xong việc cần làm cho thi thể người chết, rồi trở về, vẫn mặc y phục như cũ, xuống nước gội đầu, vắt khô y phục mà không phơi, mặc một y phục và khoác một y phục ngoài, rồi đặt vị cư sĩ (mất con) lên trước, nghĩ rằng: "Chúng ta sẽ nghe giáo pháp xua tan sầu muộn từ Đức Thế Tôn," nên đã đến gặp Đức Thế Tôn.

Tena vuttaṃ ‘‘allakesā’’tiādi.

Thus it was said, "with wet hair," and so on.

Do đó, Đức Phật đã nói "allakesā" (tóc ướt) và những lời tương tự.

421

Tattha allavatthāti udakena tintavatthā.

Therein, "with wet garments" means with garments soaked with water.

Trong đó, allavatthā có nghĩa là y phục bị ướt nước.

Divā divassāti divasassapi divā, majjhanhike kāleti attho.

"At midday" means midday of the day, i.e., at noon.

Divā divassā có nghĩa là ban ngày của ban ngày, tức là vào giữa trưa.

Yasmā jānantāpi tathāgatā pucchanti, jānantāpi na pucchanti.

Because the Tathāgatas sometimes question even when they know, and sometimes do not question even when they know.

Vì các Đức Như Lai có khi biết mà hỏi, có khi biết mà không hỏi.

Kālaṃ viditvā pucchanti, kālaṃ viditvā na pucchanti, tasmā jānantoyeva bhagavā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ pucchanto ‘‘kiṃ nu kho tumhe upāsakā’’tiādimāha.

They question when they know the time, and they do not question when they know the time. Therefore, the Blessed One, knowing full well, asked, "What is it, lay followers...?" in order to initiate a discourse.

Các Ngài hỏi khi biết thời điểm, và không hỏi khi biết thời điểm. Do đó, Đức Thế Tôn, dù biết rõ, nhưng để khởi đầu câu chuyện, đã hỏi: "Này các cư sĩ, các ông có việc gì?" và những lời tương tự.

Tassattho – tumhe upāsakā aññesu divasesu mama santikaṃ āgacchantā otāpitasuddhavatthā sāyanhe āgacchatha, ajja pana allavatthā allakesā ṭhitamajjhanhike kāle idhāgatā, taṃ kiṃ kāraṇanti.

Its meaning is: "Lay followers, on other days, when you come to me, you come in the evening with dry, clean clothes. But today, you have come here at high noon, with wet clothes and wet hair. What is the reason for this?"

Ý nghĩa của câu đó là: "Này các cư sĩ, vào những ngày khác, khi các ông đến chỗ Ta, các ông thường đến vào buổi chiều với y phục sạch sẽ đã phơi khô và tóc khô. Nhưng hôm nay, các ông lại đến đây vào giữa trưa với y phục ướt và tóc ướt. Nguyên nhân là gì?"

Tena mayanti tena puttaviyogajanitacittasantāpena balavasokābhibhūtatāya evaṃbhūtā mayaṃ idhūpasaṅkamantāti.

"Because of that, we..." means "Because of that intense sorrow overwhelming us, born of separation from our son, in such a state, we have approached here."

Tena mayaṃ (chúng con vì thế) có nghĩa là: "Chúng con đến đây trong tình trạng như vậy vì tâm bị thiêu đốt bởi nỗi đau buồn do mất con, bị nỗi sầu muộn mãnh liệt chế ngự."

422

Etamatthaṃ viditvāti piyavatthusambhavā sokadukkhadomanassādayo, asati piyavatthusmiṃ sabbaso ete na santīti etamatthaṃ sabbākārato jānitvā tadatthappakāsanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.

"Having understood this matter" means having understood in all ways that "sorrow, pain, grief, etc., arise from dear things, and in the absence of dear things, they do not exist at all," he uttered this udāna proclaiming that meaning.

Etamatthaṃ viditvā (biết rõ điều này) có nghĩa là Đức Phật đã biết rõ mọi khía cạnh của sự việc này, rằng sầu, khổ, ưu, phiền, v.v., phát sinh từ những đối tượng đáng yêu, và khi không có những đối tượng đáng yêu đó, tất cả những điều này hoàn toàn không tồn tại. Ngài đã thốt lên lời Udāna này để làm sáng tỏ ý nghĩa đó.

423

Tattha piyarūpassādagadhitāseti piyasabhāvesu rūpakkhandhādīsu sukhavedanassādena gadhitā paṭibaddhacittā.

Therein, "ensnared by the allure of dear forms" means those whose minds are attached and captivated by the pleasure-feeling associated with dear phenomena such as the form aggregate, etc.

Trong đó, piyarūpassādagadhitāse có nghĩa là tâm bị trói buộc, mê đắm vào cảm giác khoái lạc (sukhāvedanā) đối với các uẩn sắc (rūpakkhandhā) và các pháp khác có bản chất đáng yêu.

Gadhitāseti hi gadhitāiccevattho.

"Gadhitāse" simply means gadhitā (ensnared).

Thật vậy, gadhitāse chỉ có nghĩa là gadhitā.

Seti vā nipātamattaṃ.

Or "se" is merely a particle.

Hoặc se chỉ là một giới từ (nipāta).

Piyarūpā nāma cakkhādayo puttadārādayo ca.

Dear forms are the eye, etc., and also sons, wives, etc.

Những gì đáng yêu (piyarūpā) là mắt, v.v., và con cái, vợ, v.v.

Vuttañhetaṃ – ‘‘kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ cakkhu loke …pe… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpa’’nti (cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 55).

For it was said: "What in the world is dear and delightful? The eye in the world... (and so on) ...craving for phenomena in the world is dear and delightful."

Điều này đã được nói: "Cái gì trên đời là đáng yêu, là khoái lạc? Mắt trên đời... (v.v.)... ái pháp (dhammataṇhā) trên đời là đáng yêu, là khoái lạc" (Cūḷani. Hemakamāṇavapucchāniddesa 55).

424

‘‘Khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ vā, gavassaṃ dāsaporisaṃ;

"Fields, land, gold, cattle, horses, servants;

"Người nào tham đắm ruộng đất, của cải, vàng bạc, trâu ngựa, tôi tớ;

425

Thiyo bandhū puthu kāme, yo naro anugijjhatī’’ti ca.(su. ni. 775);

Women, relatives, various sensual pleasures—the person who clings to these..."

Vợ con, bà con, và các dục lạc khác nhau," (Su. Ni. 775).

426

Tasmā tesu piyarūpesu assādena giddhā mucchitā ajjhāpannāti attho.

Therefore, it means they are greedy, infatuated, and overcome by the allure of those dear forms.

Do đó, ý nghĩa là họ tham lam, mê muội, và bị chi phối bởi sự khoái lạc đối với những đối tượng đáng yêu đó.

Ke pana te piyarūpassādagadhitāti te dasseti ‘‘devakāyā puthumanussā cā’’ti, cātumahārājikādayo bahudevasamūhā ceva jambudīpakādikā bahumanussā ca.

And who are these "ensnared by the allure of dear forms"? He points them out: "hosts of devas and numerous human beings." These are the many multitudes of devas such as those of the Four Great Kings, and the many human beings of Jambudīpa and so on.

Ai là những người tham đắm vào khoái lạc đối với những đối tượng đáng yêu này? Đức Phật chỉ ra họ: "devakāyā puthumanussā cā" (chư thiên và nhiều người), tức là nhiều nhóm chư thiên như chư thiên Tứ Đại Thiên Vương, và nhiều người như cư dân Jambudīpa.

Aghāvinoti kāyikacetasikadukkhena dukkhitā.

"Afflicted" means distressed by bodily and mental suffering.

Aghāvino có nghĩa là những người đau khổ bởi khổ thân và khổ tâm.

Parijunnāti jarārogādivipattiyā yobbanārogyādisampattito parihīnā.

Parijunnā means that due to the calamity of old age, sickness, and so forth, they are deprived of the blessings of youth, health, and so forth.

Parijunnā có nghĩa là những người đã suy giảm từ sự sung túc của tuổi trẻ, sức khỏe, v.v., do sự bất hạnh của già, bệnh, v.v.

Yathālābhavasena vāyamattho devamanussesu veditabbo.

This meaning should be understood in relation to devas and humans, according to what is obtained.

Hoặc ý nghĩa này nên được hiểu đối với chư thiên và loài người tùy theo sự đạt được của họ.

Atha vā kāmañcekantasukhasamappitānaṃ devānaṃ dukkhajarārogā na sambhavanti, tadanativattasabhāvatāya pana tepi ‘‘aghāvino’’ti ‘‘parijunnā’’ti ca vuttā.

Alternatively, even if suffering, old age, and sickness do not arise for devas who are completely endowed with happiness, yet due to their inability to transcend these, they too are called "afflicted" and "worn out."

Hoặc giả, mặc dù chư thiên, vốn hoàn toàn an lạc, không bị khổ, già, bệnh, nhưng vì bản chất không thể vượt qua chúng, họ cũng được gọi là "aghāvino" và "parijunnā".

Tesampi vā pubbanimittuppattiyā paṭicchannajarāya cetasikarogassa ca vasena dukkhādīnaṃ sambhavo veditabbo.

Or, the arising of suffering and so forth for them should be understood on account of the appearance of their premonitory signs, hidden old age, and mental affliction.

Hoặc sự xuất hiện của khổ, v.v., đối với họ cũng nên được hiểu theo sự xuất hiện của các điềm báo trước, sự già ẩn giấu, và bệnh tâm lý.

Maccurājassa vasaṃ gacchantīti piyavatthuvisayāya taṇhāya appahīnattā punappunaṃ gabbhūpagamanato dhātuttayissaratāya maccurājasaṅkhātassa maraṇassa vasaṃ hatthameva gacchanti.

Maccurājassa vasaṃ gacchantī means that because craving for agreeable objects has not been abandoned, they repeatedly enter a womb, and thus fall into the power, into the very hands, of death, which is called the king of death (Maccurāja) due to its sovereignty over the three realms.

Maccurājassa vasaṃ gacchantī (rơi vào quyền lực của vua Tử thần) có nghĩa là do ái luyến đối với các đối tượng đáng yêu chưa được đoạn trừ, họ tái sinh hết lần này đến lần khác, và do đó, họ rơi vào quyền lực, tức là sự kiểm soát của cái chết, được gọi là vua Tử thần, vì vua Tử thần là chủ tể của ba cõi Dục, Sắc, Vô Sắc.

427

Ettāvatā vaṭṭaṃ dassetvā idāni ‘‘ye ve divā’’tiādinā vivaṭṭaṃ dasseti.

Having shown the cycle of existence (vaṭṭa) thus far, now with ‘‘ye ve divā’’ and so forth, he shows the cessation of the cycle (vivaṭṭa).

Sau khi trình bày về vòng luân hồi (vaṭṭa) đến đây, bây giờ Đức Phật trình bày về sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) bằng cách nói "ye ve divā" (những ai ban ngày) và những lời tương tự.

Tattha ye ve divā ca ratto ca appamattāti ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinā vuttanayena divasabhāge rattibhāge ca daḷhaṃ appamattā appamādappaṭipadaṃ pūrenti.

Therein, ye ve divā ca ratto ca appamattā means those who earnestly fulfill the path of heedfulness (appamāda) by being heedful during the day and during the night, as stated by the method, "during the day, one purifies the mind from obstructive states through walking and sitting" and so forth.

Trong đó, ye ve divā ca ratto ca appamattā (những ai không phóng dật cả ngày lẫn đêm) có nghĩa là họ hoàn thành hạnh không phóng dật (appamādappaṭipadā), không phóng dật một cách kiên định cả ban ngày và ban đêm, theo cách đã nói: "Ban ngày, bằng cách đi kinh hành và ngồi thiền, người ấy thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại," và những lời tương tự.

Jahanti piyarūpanti catusaccakammaṭṭhānabhāvanaṃ ussukkāpetvā ariyamaggādhigamena piyarūpaṃ piyajātikaṃ cakkhādipiyavatthuṃ tappaṭibaddhachandarāgajahanena jahanti.

Jahanti piyarūpaṃ means that by encouraging the cultivation of the four noble truths as meditation subjects, they abandon agreeable forms, objects that are of an agreeable nature such as the eye, by attaining the Noble Path and forsaking the desire and lust connected to them.

Jahanti piyarūpaṃ (họ từ bỏ những gì đáng yêu) có nghĩa là họ nỗ lực tu tập Tứ Thánh Đế và đối tượng thiền quán (catusaccakammaṭṭhānabhāvanaṃ), và bằng cách đạt được Thánh đạo (ariyamaggādhigamena), họ từ bỏ những đối tượng đáng yêu như mắt, v.v., bằng cách đoạn trừ tham ái và dục vọng (chandarāga) gắn liền với chúng.

Te ve khaṇanti aghamūlaṃ, maccuno āmisaṃ durativattanti te ariyapuggalā aghassa vaṭṭadukkhassa mūlabhūtaṃ, maccunā maraṇena āmasitabbato āmisaṃ, ito bahiddhā kehicipi samaṇabrāhmaṇehi nivattituṃ asakkuṇeyyatāya durativattaṃ, saha avijjāya taṇhaṃ ariyamaggañāṇakudālena khaṇanti, lesamattampi anavasesantā ummūlayantīti.

Te ve khaṇanti aghamūlaṃ, maccuno āmisaṃ durativattaṃ means those Noble Individuals (ariyapuggala) dig up craving, the root of misery and the suffering of the cycle of existence, which is prey for Death (Maccurāja) because it is to be tasted by death, and which is difficult to overcome (durativatta) because it cannot be turned back by any recluses or brahmins outside this Dispensation—they dig it up with the shovel of Noble Path knowledge, eradicating it without leaving even the slightest trace.

Te ve khaṇanti aghamūlaṃ, maccuno āmisaṃ durativattaṃ (chính họ đào tận gốc rễ của khổ, cái mồi của tử thần không thể vượt qua) có nghĩa là những bậc Thánh nhân đó dùng cái cuốc là trí tuệ Thánh đạo (ariyamaggañāṇakudālena) để đào tận gốc rễ của khổ (vaṭṭadukkha), tức là ái (taṇhā) cùng với vô minh (avijjā), cái mồi (āmisaṃ) của tử thần (maccurājā) vì bị tử thần nắm giữ, và cái không thể vượt qua (durativattaṃ) vì không một sa-môn hay bà-la-môn nào ngoài giáo pháp này có thể vượt qua. Họ nhổ tận gốc, không để sót lại một chút nào.

Svāyamattho –

This meaning—

Ý nghĩa này –

428

‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ;

‘‘Heedfulness is the path to the Deathless; heedlessness, the path to death;

"Không phóng dật là con đường bất tử, phóng dật là con đường tử vong;

429

Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā’’ti.(dha. pa. 21) –

The heedful do not die; the heedless are as if dead’’ —

Những người không phóng dật không chết, những người phóng dật như đã chết." (Dhammapada 21) –

430

Ādīhi suttapadehi vitthāretabboti.

should be elaborated through such scriptural passages.

Nên được giải thích chi tiết bằng các đoạn kinh như trên.

431

Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Seventh Sutta is concluded.

Phần chú giải bài kinh thứ bảy đã hoàn tất.

432

8. Suppavāsāsuttavaṇṇanā

8. Commentary on the Suppavāsā Sutta

8. Chú giải kinh Suppavāsā

433

18. Aṭṭhame kuṇḍikāyanti evaṃnāmake koliyānaṃ nagare.

18. In the Eighth (Sutta), Kuṇḍikāyaṃ means in the city of the Koliyas by that name.

Trong bài kinh thứ tám, kuṇḍikāyaṃ có nghĩa là tại thành phố của người Kolīya có tên như vậy.

Kuṇḍadhānavaneti tassa nagarassa avidūre kuṇḍadhānasaṅkhāte vane.

Kuṇḍadhānavane means in the forest called Kuṇḍadhāna, not far from that city.

Kuṇḍadhānavane có nghĩa là trong khu rừng tên Kuṇḍadhāna, không xa thành phố đó.

434

Pubbe kira kuṇḍo nāma eko yakkho tasmiṃ vanasaṇḍe vāsaṃ kappesi, kuṇḍadhānamissakena ca balikammena tussatīti tassa tathā tattha baliṃ upaharanti, tenetaṃ vanasaṇḍaṃ kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha.

It is said that in the past, a yakkha named Kuṇḍa resided in that forest grove, and he was pleased with offerings mixed with broken rice; therefore, people made such offerings to him there, and thus that forest grove became known as Kuṇḍadhānavana.

Thuở xưa, có một Dạ-xoa tên Kuṇḍa sống trong khu rừng đó. Hắn hài lòng với lễ vật cúng dường trộn lẫn với hạt gạo rang (kuṇḍadhāna). Vì vậy, người ta thường cúng dường lễ vật như thế cho Dạ-xoa đó. Do đó, khu rừng này được biết đến với tên Kuṇḍadhānavana.

Tassa avidūre ekā gāmapatikā ahosi, sāpi tassa yakkhassa āṇāpavattiṭṭhāne niviṭṭhattā teneva paripālitattā kuṇḍikāti voharīyittha.

Not far from it was a village settlement, which was also called Kuṇḍikā because it was situated within the domain of that yakkha's authority and was protected by him.

Không xa khu rừng đó có một ngôi làng. Ngôi làng đó cũng được gọi là Kuṇḍikā vì nó nằm trong khu vực quyền lực của Dạ-xoa đó và được chính Dạ-xoa đó bảo vệ.

Aparabhāge tattha koliyarājāno nagaraṃ kāresuṃ, tampi purimavohārena kuṇḍikātveva vuccati.

Later, the Koliya kings built a city there, and that too was called Kuṇḍikā by its former designation.

Sau này, các vị vua Kolīya đã xây dựng một thành phố ở đó, và thành phố đó cũng được gọi là Kuṇḍikā theo tên gọi cũ.

Tasmiñca vanasaṇḍe koliyarājāno bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanatthāya vihāraṃ patiṭṭhāpesuṃ, tampi kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha.

And in that forest grove, the Koliya kings established a monastery for the Buddha and the Saṅgha to reside in, and that too became known as Kuṇḍadhānavana.

Trong khu rừng đó, các vị vua Kolīya đã xây dựng một tu viện để Đức Thế Tôn và Tăng đoàn cư ngụ. Tu viện đó cũng được biết đến với tên Kuṇḍadhānavana.

Atha bhagavā janapadacārikaṃ caranto anukkamena taṃ vihāraṃ patvā tattha vihāsi.

Then the Bhagavā, while wandering through the countryside, gradually reached that monastery and resided there.

Sau đó, Đức Thế Tôn đi du hóa các vùng đất, tuần tự đến tu viện đó và cư ngụ ở đó.

Tena vuttaṃ – ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kuṇḍikāyaṃ viharati kuṇḍadhānavane’’ti.

Therefore it is said: ‘‘Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kuṇḍikāyaṃ viharati Kuṇḍadhānavane’’ (At one time the Bhagavā was residing in Kuṇḍikā, in the Kuṇḍadhāna Forest).

Do đó, đã nói: "Một thời, Đức Thế Tôn cư ngụ tại Kuṇḍikā, trong rừng Kuṇḍadhāna."

435

Suppavāsāti tassā upāsikāya nāmaṃ.

Suppavāsā is the name of that female lay follower.

Suppavāsā là tên của vị nữ cư sĩ đó.

Koliyadhītāti koliyarājaputtī.

Koliyadhītā means a daughter of the Koliya kings.

Koliyadhītā là con gái của vua Kolīya.

Sā hi bhagavato aggupaṭṭhāyikā paṇītadāyikānaṃ sāvikānaṃ etadagge ṭhapitā sotāpannā ariyasāvikā.

Indeed, she was the foremost female lay follower in serving the Bhagavā, a stream-entrant (sotāpannā) Noble Disciple (ariyasāvikā) designated as supreme among female disciples who offer exquisite gifts.

Bà ấy là nữ cư sĩ đệ nhất thị giả của Đức Thế Tôn, được đặt vào hàng tối thắng trong số các nữ đệ tử có sự cúng dường cao quý, là một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna).

Yañhi kiñci bhagavato yuttarūpaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhesajjaṃ vā na tattha aññāhi saṃvidhātabbaṃ atthi, sabbaṃ taṃ sayameva attano paññāya vicāretvā sakkaccaṃ sampādetvā upaneti.

Whatever suitable food, edibles, or medicine there might be for the Bhagavā, there was nothing that others needed to arrange; she herself, by her own wisdom, considered everything, carefully prepared it, and offered it.

Bất cứ món ăn, thức uống, thuốc men nào phù hợp với Đức Thế Tôn, không ai khác phải sắp đặt ở đó, bà ấy tự mình suy xét bằng trí tuệ của mình, thành tâm chuẩn bị và dâng lên.

Devasikañca aṭṭhasataṃ saṅghabhattapāṭipuggalikabhattāni deti.

And daily she gave one hundred and eight Saṅgha-meals and individual meals.

Hằng ngày, bà cúng dường một trăm lẻ tám suất ăn cho Tăng chúng và cho từng cá nhân.

Yo koci bhikkhu vā bhikkhunī vā taṃ kulaṃ piṇḍāya paviṭṭho rittahattho na gacchati.

Any monk or nun who entered her family for alms did not leave empty-handed.

Vị Tỳ-khưu hay Tỳ-khưu-ni nào vào nhà bà để khất thực đều không trở về tay không.

Evaṃ muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṃvibhāgaratā.

Thus, she was one who abandoned freely, with purified hands, delighted in giving up, constantly engaged in seeking and giving, and delighted in sharing gifts.

Như vậy, bà là người có sự bố thí rộng rãi, tay thanh tịnh, ưa thích sự buông xả, luôn sẵn lòng đối với những người cầu xin, và ưa thích sự phân chia bố thí.

Assā kucchiyaṃ purimabuddhesu katādhikāro pacchimabhaviko sāvakabodhisatto paṭisandhiṃ gaṇhi.

In her womb, a Bodhisatta destined for discipleship, who had made aspirations under previous Buddhas, conceived.

Trong bụng bà, một vị Bồ-tát Thanh văn, đã tạo tác ba-la-mật dưới chân các Đức Phật quá khứ, đã thọ sinh vào kiếp cuối cùng này.

Sā taṃ gabbhaṃ kenacideva pāpakammena satta vassāni kucchinā parihari, sattāhañca mūḷhagabbhā ahosi.

Due to some unwholesome kamma, she carried that embryo in her womb for seven years, and for seven days she had a difficult birth.

Do một ác nghiệp nào đó, bà đã mang thai vị ấy trong bụng suốt bảy năm, và bị khó sinh trong bảy ngày.

Tena vuttaṃ – ‘‘satta vassāni gabbhaṃ dhāreti sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.

Therefore it is said: ‘‘satta vassāni gabbhaṃ dhāreti sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ (She carried the embryo for seven years and had a difficult birth for seven days).

Vì thế, có lời dạy rằng: “Mang thai bảy năm, khó sinh bảy ngày.”

436

Tattha satta vassānīti satta saṃvaccharāni, accantasaṃyoge ca idaṃ upayogavacanaṃ.

Therein, satta vassāni means for seven years; and this is a word of unbroken duration.

Trong đó, satta vassāni (bảy năm) có nghĩa là bảy năm; đây là cách dùng từ chỉ sự liên tục trong thời gian.

Gabbhaṃ dhāretīti gabbhaṃ vahati, gabbhinī hotīti attho.

Gabbhaṃ dhāreti means she carried the embryo, that is, she was pregnant.

Gabbhaṃ dhāreti (mang thai) có nghĩa là mang thai, tức là có thai.

Sattāhaṃ mūḷhagabbhāti satta ahāni byākulagabbhā.

Sattāhaṃ mūḷhagabbhā means for seven days she had a complicated pregnancy.

Sattāhaṃ mūḷhagabbhā (khó sinh bảy ngày) có nghĩa là bị rối loạn thai nhi trong bảy ngày.

Gabbho hi paripakko sampajjamāno vijāyanakāle kammajavātehi sañcāletvā parivattito uddhaṃpādo adhosiro hutvā yonimukhābhimukho hoti, evaṃ so katthaci alaggo bahi nikkhamati.

Indeed, when an embryo ripens and is being born, during the time of delivery, it is moved and turned by kamma-born winds, becoming feet-up and head-down, facing the mouth of the womb; thus, it emerges without getting stuck anywhere.

Khi thai nhi đã trưởng thành và sắp ra đời, do gió nghiệp vận chuyển, nó sẽ xoay chuyển, đầu quay xuống, chân hướng lên, và hướng về phía cửa âm hộ; như vậy, thai nhi không vướng mắc ở đâu cả mà thoát ra ngoài.

Vipajjamāno pana viparivattanavasena yonimaggaṃ pidahitvā tiriyaṃ nipajjati, sayameva vā yonimaggo pidahati, so tattha kammajavātehi aparāparaṃ parivattamāno byākulo mūḷhagabbhoti vuccati.

However, if it is in an unfavorable position, by turning abnormally, it obstructs the birth canal and lies transversely, or the birth canal itself becomes obstructed; being thus tossed back and forth by kamma-born winds, it is called a complicated, difficult birth.

Nhưng khi bị rối loạn, nó sẽ nằm ngang, che kín đường âm đạo do sự xoay chuyển bất thường, hoặc tự đường âm đạo bị đóng kín. Lúc đó, do gió nghiệp liên tục xoay chuyển từ bên này sang bên kia, thai nhi bị rối loạn và được gọi là khó sinh.

Tassāpi satta divase evaṃ ahosi, tena vuttaṃ ‘‘sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.

For her too, it was like this for seven days, therefore it is said, "for seven days she had a difficult birth."

Đối với bà ấy, tình trạng này kéo dài bảy ngày, vì thế có lời dạy rằng “khó sinh bảy ngày.”

437

Ayañca gabbho sīvalitthero.

This embryo was the Elder Sīvali.

Thai nhi này chính là Trưởng lão Sīvali.

Tassa kathaṃ satta vassāni gabbhavāsadukkhaṃ, sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvappatti, mātu cassāpi sotāpannāya ariyasāvikāya tathā dukkhānubhavanaṃ jātanti?

How did the suffering of dwelling in the womb for seven years, and the occurrence of a difficult birth for seven days, arise for that Elder, and how did his mother, a stream-entrant Noble Disciple, experience such suffering?

Tại sao vị ấy phải chịu khổ đau trong bụng mẹ suốt bảy năm, và bị khó sinh bảy ngày? Và tại sao mẹ của vị ấy, một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), lại phải chịu đựng khổ đau như vậy?

Vuccate – atīte kāsikarāje bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārente eko kosalarājā mahantena balenāgantvā bārāṇasiṃ gahetvā taṃ rājānaṃ māretvā tassa aggamahesiṃ attano aggamahesiṃ akāsi.

It is said: In the past, when the Kāsika king ruled in Bārāṇasī, a Kosala king came with a great army, seized Bārāṇasī, killed that king, and made his chief queen his own chief queen.

Xin được kể rằng: Trong quá khứ, khi vua xứ Kāsī đang trị vì ở Bārāṇasī, một vị vua xứ Kosala đã dẫn một đạo quân lớn đến chiếm Bārāṇasī, giết vị vua ấy và biến hoàng hậu của ông ta thành hoàng hậu của mình.

Bārāṇasirañño pana putto pitu maraṇakāle niddhamanadvārena palāyitvā attano ñātimittabandhave ekajjhaṃ katvā anukkamena balaṃ saṃharitvā bārāṇasiṃ āgantvā avidūre mahantaṃ khandhāvāraṃ bandhitvā tassa rañño paṇṇaṃ pesesi ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti.

However, the son of the Bārāṇasī king, at the time of his father's death, escaped through a drainage gate, gathered his relatives, friends, and kinsmen, gradually assembled an army, returned to Bārāṇasī, set up a large camp nearby, and sent a letter to that king saying, "Either give the kingdom, or war."

Tuy nhiên, con trai của vua Bārāṇasī đã trốn thoát qua cửa thoát nước khi cha mình qua đời, tập hợp bà con, bạn bè, quyến thuộc, dần dần thu thập lực lượng, trở lại Bārāṇasī và đóng một đại doanh trại không xa thành phố, rồi gửi thư cho vị vua kia rằng: “Hãy trả lại vương quốc, hoặc là chiến tranh.”

Rājakumārassa mātā sāsanaṃ sutvā ‘‘yuddhena kammaṃ natthi, sabbadisāsu sañcāraṃ pacchinditvā bārāṇasinagaraṃ parivāretu, tato dārūdakabhattaparikkhayena kilantā nagare manussā vināva yuddhena rājānaṃ gahetvā dassantī’’ti paṇṇaṃ pesesi.

The prince's mother, hearing the message, sent a letter back saying, "There is no need for war; blockade the city of Bārāṇasī, cutting off all movement in every direction. Then the people in the city, exhausted by lack of firewood, water, and food, will seize the king and hand him over without any fighting."

Mẹ của hoàng tử nghe tin, liền gửi thư phúc đáp: “Không cần chiến tranh. Hãy cắt đứt mọi đường giao thông và bao vây thành Bārāṇasī. Khi đó, người dân trong thành sẽ kiệt sức vì thiếu củi, nước và lương thực, họ sẽ bắt vị vua kia và giao nộp mà không cần chiến tranh.”

So mātu sāsanaṃ sutvā cattāri mahādvārāni rakkhanto satta vassāni nagaraṃ uparundhi, nagare manussā cūḷadvārena nikkhamitvā dārūdakāni āharanti, sabbakiccāni karonti.

Hearing his mother's message, the prince, guarding the four main gates, besieged the city for seven years. The people in the city would go out through small gates, fetch firewood and water, and carry out all their activities.

Hoàng tử nghe lời mẹ, canh giữ bốn cổng thành chính và bao vây thành phố suốt bảy năm. Người dân trong thành ra vào qua các cổng nhỏ để lấy củi, nước và làm mọi việc.

438

Atha rājakumārassa mātā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘bālo mama putto upāyaṃ na jānāti, gacchatha, assa cūḷadvārāni pidhāya nagaraṃ uparundhatūti vadethā’’ti puttassa gūḷhasāsanaṃ pahiṇi.

Then the mother of the prince, hearing that news, sent a secret message to her son, saying, "My son is foolish, he does not know the way. Go and tell them to close the small gates and besiege the city."

Sau đó, mẹ của hoàng tử nghe tin ấy, liền gửi mật thư cho con trai rằng: “Con ta thật ngốc, không biết mưu mẹo. Hãy đi, bảo nó đóng các cổng nhỏ lại và bao vây thành phố.”

So mātu sāsanaṃ sutvā satta divase tathā akāsi.

Hearing his mother's message, he did so for seven days.

Hoàng tử nghe lời mẹ, đã làm như vậy trong bảy ngày.

Nāgarā bahi nikkhamituṃ alabhantā sattame divase tassa rañño sīsaṃ gahetvā kumārassa adaṃsu.

The citizens, unable to go out, on the seventh day took the head of that king and gave it to the prince.

Người dân thành phố không thể ra ngoài, đến ngày thứ bảy, họ đã chặt đầu vị vua kia và dâng lên hoàng tử.

Kumāro nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ aggahesi.

The prince entered the city and took the kingship.

Hoàng tử vào thành và lên ngôi vua.

So tadā satta vassāni nagararundhanakammanissandena etarahi satta vassāni mātukucchisaṅkhātāya lohitakumbhiyā vasi, avasesato pana sattāhaṃ nagarūparundhanena sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji.

Then, due to the result of the action of besieging the city for seven years, he now dwelled for seven years in the blood-pot, which is his mother's womb; and as for the remainder, due to the seven-day siege of the city, he suffered the state of a difficult birth for seven days.

Do quả báo của nghiệp bao vây thành phố bảy năm khi ấy, nay vị Trưởng lão Sīvali đã phải ở trong “bình máu” tức là bụng mẹ suốt bảy năm; còn do quả báo của nghiệp bao vây thành phố bảy ngày còn lại, vị ấy đã bị khó sinh bảy ngày.

Jātakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘satta divasāni nagaraṃ rundhitvā gahitakammanissandena sattavassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajjī’’ti vuttaṃ.

However, in the Jātakaṭṭhakathā, it is said: "Due to the result of the action of seizing the city by besieging it for seven days, he dwelt for seven years in the blood-pot and suffered the state of a difficult birth for seven days."

Tuy nhiên, trong Chú giải Jātaka lại nói rằng: “Do quả báo của nghiệp bao vây thành phố bảy ngày rồi chiếm lấy, vị ấy đã ở trong ‘bình máu’ bảy năm và bị khó sinh bảy ngày.”

Yaṃ pana so padumuttarasammāsambuddhapādamūle ‘‘lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti mahādānaṃ datvā patthanaṃ akāsi, yañca vipassissa bhagavato kāle nāgarehi saddhiṃ sahassagghanikaṃ guḷadadhiṃ datvā patthanaṃ akāsi, tassānubhāvena lābhīnaṃ aggo jāto.

And because he made a great offering at the feet of Padumuttara Sammāsambuddha, wishing "May I be foremost among those who receive offerings," and because he made a wish after offering a thousand-worth of treacle-curd together with the citizens during the time of Vipassī Bhagavā, by the power of that, he became foremost among those who receive offerings.

Còn việc vị ấy đã cúng dường đại bố thí dưới chân Đức Phật Padumuttara Sammāsambuddha và nguyện ước “mong được trở thành bậc tối thắng trong những người có nhiều lợi lộc,” và việc dưới thời Đức Phật Vipassī, vị ấy cùng với người dân đã cúng dường sữa đông có giá trị ngàn đồng tiền và nguyện ước, nhờ năng lực của những thiện nghiệp ấy, vị ấy đã trở thành bậc tối thắng trong những người có nhiều lợi lộc.

Suppavāsāpi ‘‘nagaraṃ rundhitvā gaṇha, tātā’’ti pesitabhāvena satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhājātā.

Suppavāsā, too, because she sent the message, "Besiege and seize the city, my son," carried the fetus in her womb for seven years and suffered a difficult birth for seven days.

Bà Suppavāsā cũng vậy, do việc đã gửi lời nhắn “Hỡi con, hãy bao vây thành và chiếm lấy,” bà đã mang thai trong bụng suốt bảy năm và bị khó sinh bảy ngày.

Evaṃ te mātāputtā attano kammassa anurūpaṃ īdisaṃ dukkhaṃ paṭisaṃvediṃsu.

Thus, that mother and son experienced such suffering, appropriate to their own kamma.

Như vậy, hai mẹ con họ đã phải chịu đựng những khổ đau tương xứng với nghiệp của mình.

439

Tīhi vitakkehīti ratanattayaguṇānussatipaṭisaṃyuttehi tīhi sammāvitakkehi.

Tīhi vitakkehi means by the three right thoughts (sammāvitakka) connected with the recollection of the virtues of the Triple Gem (ratanattaya).

Tīhi vitakkehi (bằng ba tư duy) có nghĩa là bằng ba chánh tư duy liên quan đến sự quán niệm các đức của Tam Bảo.

Adhivāsetīti mūḷhagabbhatāya uppannadukkhaṃ sahati.

Adhivāsetī means she endures the suffering that arose from the difficult birth.

Adhivāseti (chịu đựng) có nghĩa là chịu đựng nỗi khổ phát sinh do việc khó sinh.

Sā hi bhagavato sambuddhabhāvaṃ, ariyasaṅghassa suppaṭipattiṃ, nibbānassa ca dukkhanissaraṇabhāvaṃ anussarantī attano uppajjamānadukkhaṃ amanasikaraṇeneva abhibhavitvā khamati.

For she, recollecting the Buddha-nature of the Bhagavā, the good practice of the Noble Saṅgha, and the liberation from suffering that is Nibbāna, overcomes and endures her arising suffering simply by not attending to it.

Bà ấy, khi quán niệm về Phật quả của Đức Thế Tôn, về sự thực hành đúng đắn của Tăng chúng Thánh giả, và về Niết Bàn là sự giải thoát khỏi khổ đau, đã vượt qua và chịu đựng nỗi khổ đang phát sinh của mình bằng cách không chú tâm đến nó.

Tena vuttaṃ ‘‘tīhi vitakkehi adhivāsetī’’ti.

Therefore, it is said, "She endures with three thoughts."

Vì thế, có lời dạy rằng “chịu đựng bằng ba tư duy.”

440

Sammāsambuddho vatātiādi tesaṃ vitakkānaṃ pavattiākāradassanaṃ.

Sammāsambuddho vatā and so on is a presentation of the manner in which these thoughts occurred.

Sammāsambuddho vatātiādi (Ôi, thật là một bậc Chánh Đẳng Giác! v.v.) là cách trình bày về sự phát sinh của những tư duy ấy.

Tassattho – yo bhagyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokanātho sammā aviparītaṃ sāmaṃ sayameva sabbadhamme aho vata buddho, so bhagavā evarūpassa etarahi mayā anubhaviyamānassa aññassa ca evaṃjātikassa sakalassa vaṭṭadukkhassa pahānāya accantaṃ anuppādanirodhāya dhammaṃ katheti, aviparītadhammaṃ katheti.

Its meaning is: "Oh, indeed, the Bhagavā, the Lord of the world, who is called Bhagavā due to reasons such as his blessedness, has himself correctly and unerringly fully awakened to all phenomena; that Bhagavā teaches the Dhamma for the abandonment of all such suffering of saṃsāra, which I am now experiencing and others of this kind also experience, for its absolute cessation and non-arising. He teaches the unerring Dhamma."

Ý nghĩa của nó là: Đức Thế Tôn, bậc lãnh đạo thế gian, do các lý do như có phước báu, đã tự mình giác ngộ tất cả các pháp một cách chân chánh, không sai lệch – Ôi, thật là một bậc Giác ngộ! Đức Thế Tôn ấy thuyết pháp để đoạn trừ tất cả khổ đau trong vòng luân hồi, bao gồm cả những khổ đau mà ta đang chịu đựng hiện nay và những khổ đau tương tự khác, để đạt đến sự diệt tận hoàn toàn, không còn tái sinh. Ngài thuyết pháp một cách chân chánh, không sai lệch.

Aviparītadhammadesanatāya hi satthu sammāsambodhisiddhi.

For the Teacher's attainment of Sammāsambodhi is due to the teaching of the unerring Dhamma.

Thật vậy, sự thành tựu Chánh Đẳng Giác của Bậc Đạo Sư là nhờ sự thuyết pháp chân chánh, không sai lệch.

Tassa yathāvuttaguṇassa bhagavato dhammassavanante jātattā sīladiṭṭhisāmaññena saṃhatattā ca sāvakasaṅghoti laddhanāmo aṭṭhaariyapuggalasamūho suppaṭipanno vata aho vata sammā paṭipanno, yo ariyasaṅgho evarūpassa īdisassa vaṭṭadukkhassa pahānāya anuppādanirodhāya anivattipaṭipadaṃ paṭipanno.

"Oh, indeed, the Saṅgha of disciples, who obtained the name 'Saṅgha of disciples' because they arose at the end of listening to the Dhamma of that Bhagavā with the aforementioned virtues, and because they are united in their virtue and view, is well-practiced (suppaṭipanna)! Oh, indeed, they have practiced correctly! That Noble Saṅgha has practiced the irreversible path for the abandonment of such suffering of saṃsāra, for its cessation and non-arising."

Vị Thánh Tăng chúng, tức là nhóm tám bậc Thánh nhân, được gọi là Tăng chúng Thanh văn vì đã phát sinh sau khi lắng nghe giáo pháp của Đức Thế Tôn với những đức tính đã nói trên, và vì sự hòa hợp trong giới hạnh và chánh kiến – Ôi, thật là một bậc thực hành đúng đắn! Ôi, thật là một bậc thực hành chân chánh! Vị Thánh Tăng chúng ấy đã thực hành con đường bất thoái chuyển để đoạn trừ và diệt tận hoàn toàn những khổ đau trong vòng luân hồi như thế này.

Susukhaṃ vata aho vata suṭṭhu sukhaṃ sabbasaṅkhatanissaṭaṃ nibbānaṃ, yasmiṃ nibbāne īdisaṃ vaṭṭadukkhaṃ na upalabbhatīti.

"Oh, indeed, Nibbāna, which is completely free from all conditioned phenomena (saṅkhata), is very pleasant! Oh, indeed, it is truly pleasant, that Nibbāna in which such suffering of saṃsāra is not found."

Ôi, Niết Bàn thật là an lạc! Ôi, thật là an lạc tối thượng! Niết Bàn là nơi giải thoát khỏi tất cả các pháp hữu vi, nơi không còn tìm thấy những khổ đau trong vòng luân hồi như thế này.

Ettha ca paṭipajjamānāpi paṭipannā icceva vuttā paṭipattiyā anivattibhāvato.

Here, even those who are practicing are called "practiced" (paṭipannā) due to the irreversible nature of their practice.

Ở đây, những người đang thực hành cũng được gọi là đã thực hành, vì sự bất thoái chuyển của sự thực hành.

Atha vā uppannasaddo viya paṭipannasaddo vattamānatthopi veditabbo.

Alternatively, the word paṭipanna should be understood as having a present tense meaning, like the word uppanna.

Hoặc, từ “paṭipanna” cũng nên được hiểu theo nghĩa hiện tại, giống như từ “uppanna” (đã phát sinh).

Tenevāha ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno’’ti.

For that reason, it is said: ‘one who is practicing for the realization of the fruit of stream-entry’.

Chính vì thế mà có lời dạy: “paṭipanno sotāpattiphalasacchikiriyāya” (đã thực hành để chứng đắc quả Sơ quả).

441

Sāmikanti attano patiṃ koliyarājaputtaṃ.

Sāmika means her own husband, the Koliyan prince.

Sāmikaṃ (chồng) có nghĩa là chồng của bà, tức là hoàng tử xứ Koliya.

Āmantesīti abhāsi.

Āmantesī means spoke to.

Āmantesī (gọi) có nghĩa là nói.

Mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhīti mayhaṃ vacanena cakkalakkhaṇappaṭimaṇḍitāni vikasitapadumasassirīkāni bhagavato caraṇāni tava sirasā vandāhi, uttamaṅgena abhivādanaṃ karohīti attho.

Mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhī means: “By my word, pay homage with your head to the Blessed One’s feet, which are adorned with the marks of a wheel and possess the splendor of an opened lotus; perform an obeisance with your highest limb.” This is the meaning.

Mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhi (Hãy dùng lời của con mà đảnh lễ chân Đức Thế Tôn bằng đầu của con) có nghĩa là: “Bằng lời của con, hãy đảnh lễ chân Đức Thế Tôn bằng đầu của con, tức là dùng bộ phận cao quý nhất để bày tỏ sự tôn kính, những bàn chân của Đức Thế Tôn được trang sức bằng một trăm lẻ tám tướng tốt, rực rỡ như hoa sen nở rộ.”

Appābādhantiādīsu ābādhoti visabhāgavedanā vuccati, yā ekadese uppajjitvāpi sakalasarīraṃ ayapaṭṭena ābandhitvā viya gaṇhati.

Among the terms like appābādha, ābādha is said to be an unpleasant feeling, which, even if it arises in one part, grips the whole body as if bound by an iron plate.

Trong các từ appābādhaṃ (không bệnh tật) v.v., ābādho (bệnh tật) được gọi là cảm thọ không tương thích, dù chỉ phát sinh ở một bộ phận nhưng lại bao trùm toàn bộ cơ thể như bị trói bằng một dải sắt.

Ātaṅkoti kicchajīvitakaro rogo.

Ātaṅka is an illness that makes life difficult.

Ātaṅko (ốm yếu) là bệnh gây khó khăn cho cuộc sống.

Atha vā yāpetabbarogo ātaṅko, itaro ābādho.

Alternatively, a manageable illness is ātaṅka, while the other (unmanageable) is ābādha.

Hoặc, bệnh có thể chịu đựng được là ốm yếu (ātaṅko), còn bệnh kia là bệnh tật (ābādho).

Khuddako vā rogo ātaṅko, balavā ābādho.

Or, a minor illness is ātaṅka, a severe one is ābādha.

Hoặc, bệnh nhẹ là ốm yếu (ātaṅko), bệnh nặng là bệnh tật (ābādho).

Keci pana ‘‘ajjhattasamuṭṭhāno ābādho, bahiddhāsamuṭṭhāno ātaṅko’’ti vadanti.

Some, however, say: “An internal illness is ābādha, an external illness is ātaṅka.”

Tuy nhiên, một số vị nói rằng: ‘Bệnh tật phát sinh từ nội tại là ābādha, bệnh tật phát sinh từ bên ngoài là ātaṅka.’

Tadubhayassāpi abhāvaṃ pucchāti vadati.

It means to inquire about the absence of both of these.

Và nói rằng hãy hỏi về sự không có cả hai thứ đó.

Gilānasseva ca uṭṭhānaṃ nāma garukaṃ hoti, kāye balaṃ na hoti, tasmā niggelaññatāya lahuparivattisaṅkhātaṃ kāyassa lahuṭṭhānaṃ sarīrabalañca pucchāti vadati.

For a sick person, rising is difficult, and there is no strength in the body. Therefore, it means to inquire about the body’s ease of movement, which is swift turning due to the absence of illness, and about bodily strength.

Và nói rằng, vì sự đứng dậy của người bệnh là nặng nề, cơ thể không có sức lực, nên hãy hỏi về sự không bệnh tật, tức là sự xoay trở nhẹ nhàng của thân thể, và sức lực của thân thể.

Phāsuvihāranti ṭhānanisinnagamanasayanasaṅkhātesu catūsu iriyāpathesu sukhavihārañca pucchāti vadati.

Phāsuvihāra means to inquire about comfortable abiding in the four postures of standing, sitting, walking, and lying down.

Phāsuvihāra (sống an lạc) có nghĩa là sự sống an lạc trong bốn oai nghi: đứng, ngồi, đi, nằm; và nói rằng hãy hỏi về điều đó.

Athassa pucchitabbākāraṃ dassentī ‘‘suppavāsā, bhante’’tiādimāha.

Then, showing the manner in which he should inquire, she said: ‘‘Suppavāsā, bhante’’ and so on.

Sau đó, để chỉ ra cách thức nên hỏi, bà nói: “Bạch Thế Tôn, Suppavāsā…” và tiếp tục.

Evañca vadehīti idāni vattabbākāraṃ nidasseti.

Evañca vadehī now indicates the manner in which it should be spoken.

“Và hãy nói như vậy” để chỉ ra cách thức nên nói bây giờ.

442

Paramanti vacanasampaṭicchanaṃ.

Parama means acceptance of the word.

Parama có nghĩa là chấp nhận lời nói.

Tena sādhu, bhadde, yathā vuttaṃ, tathā paṭipajjāmīti dasseti.

By this, he shows: “Very well, good lady, I will act as instructed.”

Với lời đó, bà chỉ ra rằng: “Tốt lắm, thưa cô, con sẽ thực hành như đã nói.”

Koliyaputtoti suppavāsāya sāmiko koliyarājaputto.

Koliyaputta means the Koliyan prince, Suppavāsā’s husband.

Koliyaputta là con trai của vua Koliya, chồng của Suppavāsā.

Sukhinī hotūti sadevake loke aggadakkhiṇeyyo satthā suppavāsāya pesitavandanaṃ sampaṭicchitvā tadanantaraṃ attano mettāvihārasaṃsūcakaṃ buddhāciṇṇaṃ sukhūpasaṃhāraṃ tassā sāmaññato pakāsetvā puna tassā puttassa ca gabbhavipattimūlakadukkhuppattipaṭikkhepamukhena sukhūpasaṃhāraṃ nidassento ‘‘sukhinī…pe… arogā, arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.

Sukhinī hotū means that the Teacher, who is worthy of the highest offerings in the world with its devas, having accepted the homage sent by Suppavāsā, then, to indicate his own abiding in loving-kindness, which is the Buddha’s custom, and to bring about happiness, first declared it generally for her, and then, by way of rejecting the suffering arising from the misfortune of her son’s womb, indicated the bringing of happiness, saying: “May she be happy… may she be free from illness, may she give birth to a son free from illness.”

Sukhinī hotū (Nguyện cho bà được an lạc) – Đức Bổn Sư, bậc đáng thọ nhận lễ vật tối thượng trong thế gian có chư thiên, sau khi chấp nhận lời đảnh lễ do Suppavāsā gửi đến, liền sau đó, để chỉ ra sự an lạc theo thông lệ của Ngài, biểu thị sự an trú trong tâm từ của Ngài, Ngài nói: “Nguyện cho bà được an lạc… và không bệnh tật, nguyện cho bà sinh một người con không bệnh tật”, qua việc bác bỏ sự phát sinh khổ đau do sự cố thai của bà và con trai bà.

443

Saha vacanāti bhagavato vacanena saheva.

Saha vacanā means immediately with the Blessed One’s word.

Saha vacanā (cùng với lời nói) có nghĩa là ngay cùng lúc với lời nói của Đức Thế Tôn.

Yasmiṃ kāle bhagavā tathā avoca, tasmiṃyeva kāle tampi kammaṃ parikkhayaṃ agamāsi.

At the very moment the Blessed One spoke thus, that kamma also came to an end.

Vào thời điểm Đức Thế Tôn nói như vậy, ngay tại thời điểm đó, nghiệp ấy cũng đã tiêu tan.

Tassa parikkhīṇabhāvaṃ oloketvā satthā tathā abhāsi.

Having observed the exhaustion of that kamma, the Teacher spoke thus.

Sau khi quán sát sự tiêu tan của nghiệp ấy, Đức Bổn Sư đã nói như vậy.

Apare pana vadanti – sace tathā satthā nācikkhissā, tato parampi kiñci kālaṃ tassā taṃ dukkhaṃ anubandhissā.

Others, however, say: “If the Teacher had not spoken thus, that suffering would have continued to afflict her for some time further.

Tuy nhiên, những vị khác nói rằng: Nếu Đức Bổn Sư không nói như vậy, thì nỗi khổ ấy sẽ tiếp tục đeo bám bà trong một thời gian nữa.

Yasmā pana bhagavatā ‘‘sukhinī arogā arogañca puttaṃ vijāyatū’’ti vuttaṃ, tasmā tassa vacanasamakālameva so gabbho byākulabhāvaṃ vijahitvā sukheneva bahi nikkhami, evaṃ tesaṃ mātāputtānaṃ sotthi ahosi.

But because the Blessed One said, ‘May she be happy, free from illness, and give birth to a son free from illness,’ at the very moment of his word, that fetus ceased its distress and came out easily; thus, there was well-being for that mother and son.”

Nhưng vì Đức Thế Tôn đã nói: “Nguyện cho bà được an lạc, không bệnh tật và sinh một người con không bệnh tật”, nên ngay tại thời điểm lời nói ấy, cái thai ấy đã thoát khỏi tình trạng khó khăn và ra đời một cách dễ dàng, như vậy mẹ con họ đã được an toàn.

Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvo.

Indeed, the Buddha’s power is inconceivable.

Quả thật, uy lực của chư Phật là không thể nghĩ bàn.

Yathā hi paṭācārāya piyavippayogasambhūtena sokena ummādaṃ patvā –

Just as Paṭācārā, having fallen into madness due to grief born of separation from her loved ones, said:

Giống như trường hợp của Paṭācārā, sau khi phát điên vì nỗi đau buồn do mất người thân yêu –

444

‘‘Ubho puttā kālakatā, panthe mayhaṃ patī mato;

“Both my sons are dead, my husband died on the road;

“Cả hai con đã chết, chồng tôi chết trên đường;

445

Mātā pitā ca bhātā ca, ekacitakamhi jhāyare’’ti.(apa. therī 2.2.498) –

My mother, father, and brother are burning on a single pyre.”

Cha mẹ và anh trai, đều cháy trên một giàn thiêu.” –

446

Vatvā jātarūpeneva carantiyā ‘‘satiṃ paṭilabhāhi bhaginī’’ti bhagavato vacanasamanantarameva ummādo vūpasami, tathā suppiyāpi upāsikā attanāva attano ūruyaṃ katena mahāvaṇena vuṭṭhātuṃ asakkontī sayanapiṭṭhe nipannā ‘‘āgantvā maṃ vandatū’’ti vacanasamanantarameva vaṇe pākatike jāte sayameva gantvā bhagavantaṃ vandīti evamādīni vatthūni idha udāharitabbānīti.

After saying 'Regain your mindfulness, sister!' to the woman who was wandering about as if made of gold, her madness subsided immediately after the Blessed One's words. In the same way, the female lay follower Suppiyā, who was unable to rise from her sleeping couch due to a large wound she had inflicted on her own thigh, immediately after the words 'Come and pay homage to me!' her wound became normal, and she herself went and paid homage to the Blessed One. Such stories should be cited here.

Và ngay khi Đức Thế Tôn nói: “Này cô em, hãy tỉnh lại!” thì sự điên loạn của bà đã chấm dứt. Tương tự, nữ cư sĩ Suppiyā, không thể đứng dậy vì vết thương lớn do chính mình gây ra ở đùi, nằm trên giường, và ngay khi Đức Thế Tôn nói: “Hãy đến đảnh lễ ta!” thì vết thương lành lại như thường, và bà tự mình đến đảnh lễ Đức Thế Tôn. Những câu chuyện như vậy nên được dẫn chứng ở đây.

447

Evaṃ, bhanteti, bhante, yathā bhagavā saputtāya mātuyā arogabhāvaṃ āsīsanto āha – ‘‘sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti, taṃ evameva.

"So it is, Venerable Sir" means: Venerable Sir, just as the Blessed One, wishing for the mother together with her son to be free from sickness, said: "May she be happy, healthy, and give birth to a healthy son," so indeed it happened.

Evaṃ, bhante (Vâng, bạch Thế Tôn) có nghĩa là: Bạch Thế Tôn, như Đức Thế Tôn đã nói khi mong ước sự không bệnh tật cho người mẹ và con trai – “Nguyện cho bà được an lạc, không bệnh tật và sinh một người con không bệnh tật” – điều đó đúng là như vậy.

Na hi kadāci buddhānaṃ bhagavantānaṃ vacanassa aññathābhāvoti adhippāyo.

For the words of the Buddhas, the Blessed Ones, can never be otherwise—this is the intention.

Ý nghĩa là lời nói của chư Phật, chư Thế Tôn, không bao giờ sai khác.

Keci pana ‘‘evamatthū’’ti vadanti, apare ‘‘hotū’’ti padassa atthaṃ ānetvā vaṇṇayanti.

However, some say "So be it!" and others interpret the meaning of the word "hotu" to explain it.

Tuy nhiên, một số vị nói: “Evaṃ atthu” (Nguyện cho được như vậy), những vị khác thì giải thích bằng cách mang ý nghĩa của từ “hotu” (hãy là).

Abhinanditvāti karavīkarutamañjunā brahmassarena bhagavatā vuccamāne tasmiṃ vacane pītisomanassapaṭilābhato abhimukhabhāvena nanditvā.

Having rejoiced means having rejoiced fully, experiencing joy and happiness at the words spoken by the Blessed One in his sweet Brahma-voice, delightful like the call of a karavīka bird.

Abhinanditvā (hoan hỷ) có nghĩa là hoan hỷ một cách đối diện, do đạt được niềm vui và sự hoan hỷ khi lời nói ấy được Đức Thế Tôn nói ra bằng giọng Phạm âm du dương như tiếng chim Karavīka.

Anumoditvāti tato pacchāpi sammodanaṃ uppādetvā, cittena vā abhinanditvā vācāya anumoditvā, vacanasampattiyā vā abhinanditvā atthasampattiyā anumoditvā.

Having appreciated means generating approval even afterwards, or rejoicing in mind and appreciating with speech, or rejoicing in the perfection of expression and appreciating in the perfection of meaning.

Anumoditvā (tùy hỷ) có nghĩa là sau đó cũng sinh ra sự hoan hỷ, hoặc hoan hỷ bằng tâm và tùy hỷ bằng lời nói, hoặc hoan hỷ bằng sự đầy đủ của lời nói và tùy hỷ bằng sự đầy đủ của ý nghĩa.

Sakaṃ gharaṃ paccāyāsīti attano gharaṃ paṭigacchi.

Returned to her own home means she went back to her own house.

Sakaṃ gharaṃ paccāyāsī (trở về nhà mình) có nghĩa là trở về nhà của mình.

Ye pana ‘‘yena sakaṃ ghara’’nti paṭhanti, tesaṃ yadipi ya-ta-saddānaṃ sambandhabhāvato ‘‘tenā’’ti padaṃ vuttameva hoti, tathāpi ‘‘paṭiyāyitvā’’ti pāṭhaseso yojetabbo hoti.

But for those who read "yena sakaṃ gharaṃ" (to her own home), even if the word "tena" (by that) is implied due to the connection of the relative and demonstrative pronouns (ya-ta-saddānaṃ), the remaining portion of the text "paṭiyāyitvā" (having returned) should be supplied.

Đối với những vị đọc là “yena sakaṃ gharaṃ”, mặc dù từ “tena” đã được nói ra do mối liên hệ giữa các từ “ya” và “ta”, nhưng vẫn cần phải thêm phần còn lại của câu là “paṭiyāyitvā” (sau khi trở về).

448

Vijātanti pajātaṃ, pasutanti attho.

Vijātaṃ means born, given birth to.

Vijāta (đã sinh) có nghĩa là đã sinh ra, đã hạ sinh.

Acchariyanti andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ, ayaṃ tāva saddanayo.

Acchariyaṃ means wondrous, because it does not happen regularly, like a blind person climbing a mountain; this is the etymological explanation.

Acchariya (kỳ diệu) có nghĩa là không phải lúc nào cũng xảy ra, giống như người mù leo núi, nên là kỳ diệu. Đây là cách giải thích theo ngữ pháp.

Aṭṭhakathāsu pana ‘‘accharāyoggaṃ acchariya’’nti vuttaṃ, accharaṃ paharituṃ yuttanti attho.

However, in the Commentaries it is said, "accharaṃ yogaṃ acchariyaṃ," meaning suitable for snapping one's fingers (in astonishment).

Tuy nhiên, trong các chú giải, người ta nói: “Accharāyoggaṃ acchariya” (kỳ diệu là điều đáng vỗ tay), có nghĩa là điều đáng vỗ tay.

Vatāti sambhāvane, aho acchariyanti attho.

Vatā is an interjection of commendation, meaning "Oh, how wonderful!"

Vatā là một từ cảm thán trong sự tán thán, có nghĩa là “Ôi, thật kỳ diệu!”

Bhoti dhammālapanaṃ.

Bho is an address according to Dhamma.

Bho là lời chào hỏi theo Pháp.

Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ.

That which has never happened before but now exists is abbhutaṃ (a wonder).

Điều chưa từng xảy ra mà nay đã xảy ra là abbhuta (phi thường).

449

Tathāgatassāti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

Tathāgata means that the Blessed One is a Tathāgata for eight reasons: because he has come thus (tathā āgato); because he has gone thus (tathā gato); because he has arrived at the true characteristic (tathalakkhaṇaṃ āgato); because he has fully awakened to the true Dhamma as it is (tathadhamme yāthāvato abhisambuddho); because he sees truly (tathadassitāya); because he speaks truly (tathavāditāya); because he acts thus (tathākāritāya); because he excels (abhibhavanaṭṭhena).

Tathāgatassa (của Như Lai) có nghĩa là Đức Thế Tôn được gọi là Tathāgata (Như Lai) vì tám lý do: Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến như vậy (tathā āgato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi như vậy (tathā gato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt đến tướng chân thật (tathalakkhaṇaṃ āgato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã giác ngộ chân thật các pháp như vậy (tathadhamme yāthāvato abhisambuddho), Ngài là Tathāgata vì Ngài thấy như vậy (tathadassitāya), Ngài là Tathāgata vì Ngài nói như vậy (tathavāditāya), Ngài là Tathāgata vì Ngài làm như vậy (tathākāritāya), Ngài là Tathāgata theo nghĩa chinh phục (abhibhavanaṭṭhena).

450

Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato?

How is the Blessed One Tathāgata because he has come thus?

Đức Thế Tôn là Tathāgata vì Ngài đã đến như vậy như thế nào?

Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatāti.

Just as the former Sammāsambuddhas came, intent on the welfare of all beings.

Như chư Chánh Đẳng Giác đời trước đã đến vì lợi ích của toàn thế gian.

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is meant by this?

Điều đó có nghĩa là gì?

Yena abhinīhārena te bhagavanto āgatā, tena aṭṭhaguṇasamannāgatena ayampi bhagavā āgato.

This Blessed One, too, has come with the same aspiration, endowed with the eight qualities, with which those Blessed Ones came.

Đức Thế Tôn này cũng đã đến với sự phát nguyện tám đức tính như chư Thế Tôn ấy đã đến.

Yathā ca te bhagavanto dānapāramiṃ pūretvā sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato.

And just as those Blessed Ones, having fulfilled the Pāramī of generosity, and these ten Pāramīs—Sīla (virtue), Nekkhamma (renunciation), Paññā (wisdom), Viriya (energy), Khanti (patience), Sacca (truthfulness), Adhiṭṭhāna (determination), Mettā (loving-kindness), Upekkhā (equanimity)—and the ten Upapāramīs, and the ten Paramatthapāramīs, thus fulfilling thirty Pāramīs, and having made the five great sacrifices, and having perfected the earlier efforts, earlier conduct, Dhamma-discourse, and conduct for the welfare of relatives, reached the summit of Buddhacariya and came, so too has this Blessed One come.

Và như chư Thế Tôn ấy đã hoàn thành Bố thí Ba-la-mật, và mười Ba-la-mật này—Giới, Xuất ly, Trí tuệ, Tinh tấn, Nhẫn nại, Chân thật, Quyết định, Từ bi, Xả—cùng mười Thượng Ba-la-mật, mười Tối Thượng Ba-la-mật, tổng cộng ba mươi Ba-la-mật; đã thực hành năm đại hy sinh; đã hoàn thành các hành động như nỗ lực trước đây, hạnh nghiệp trước đây, thuyết Pháp, hành động vì lợi ích của bà con; và đã đạt đến đỉnh cao của hạnh Phật, rồi đến; thì Đức Thế Tôn này cũng đã đến như vậy.

Yathā ca te bhagavanto cattāro satipaṭṭhāne…pe… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato.

And just as those Blessed Ones, having developed and cultivated the four foundations of mindfulness... and the Noble Eightfold Path, came, so too has this Blessed One come.

Và như chư Thế Tôn ấy đã tu tập và phát triển bốn niệm xứ… cho đến Bát Chánh Đạo, rồi đến; thì Đức Thế Tôn này cũng đã đến như vậy.

Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

Thus, he is Tathāgata because he has come thus.

Như vậy, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến như vậy.

451

Kathaṃ tathā gatoti tathāgato?

How is he Tathāgata because he has gone thus?

Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi như vậy như thế nào?

Yathā sampatijātā te bhagavanto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā, setacchatte dhāriyamāne sabbāva disā anuvilokesuṃ, āsabhiñca vācaṃ bhāsiṃsu loke attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ pakāsentā, tañca nesaṃ gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena, tathā ayampi bhagavā gato, tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaññeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena.

Just as those Blessed Ones, immediately upon birth, stood on the ground with even feet, walked seven strides northwards, while a white canopy was held over them, surveyed all directions, and uttered an awe-inspiring statement, proclaiming their supreme and chief status in the world; and that going of theirs was true, not false, being a forerunner of many special attainments; so too, this Blessed One has gone, and that going of his was true, not false, being a forerunner of those very special attainments.

Như chư Thế Tôn ấy, vừa mới sinh ra, đã đứng vững trên mặt đất bằng đôi chân bằng phẳng, đi bảy bước về phía bắc, khi lọng trắng được che, đã nhìn khắp các phương, và nói lời hùng tráng, tuyên bố vị trí tối thượng của mình trong thế gian; và sự đi của các Ngài là chân thật, không sai khác, vì nó là điềm báo trước cho nhiều sự chứng đắc đặc biệt; thì Đức Thế Tôn này cũng đã đi như vậy, và sự đi của Ngài cũng là chân thật, không sai khác, vì nó là điềm báo trước cho chính những sự chứng đắc đặc biệt ấy.

Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

Thus, he is Tathāgata because he has gone thus.

Như vậy, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi như vậy.

452

Yathā vā te bhagavanto nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gatā, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gatā, ñāṇena avijjaṃ padāletvā, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, aṭṭhasamāpattīhi aṭṭhārasahi mahāvipassanāhi catūhi ca ariyamaggehi taṃ taṃ paṭipakkhaṃ pahāya gatā, evaṃ ayampi bhagavā gato.

Or, just as those Blessed Ones went, having abandoned sensual desire through renunciation, malevolence through non-malevolence, sloth and torpor through the perception of light, restlessness and remorse through unagitatedness, and doubt through the clear comprehension of Dhamma, having destroyed ignorance with knowledge, having dispelled discontent with joy, having abandoned each opposing factor through the eight attainments, the eighteen great insights, and the four Noble Paths; so too, this Blessed One has gone.

Hoặc như chư Thế Tôn ấy đã đi, từ bỏ dục lạc bằng sự xuất ly, từ bỏ sân hận bằng sự không sân, từ bỏ hôn trầm thụy miên bằng tưởng ánh sáng, từ bỏ trạo cử hối hận bằng sự không xao động, từ bỏ nghi ngờ bằng sự phân biệt Pháp; đã phá tan vô minh bằng trí tuệ, đã loại bỏ sự bất mãn bằng niềm hoan hỷ; đã từ bỏ từng đối thủ bằng tám định, mười tám đại quán, và bốn Thánh đạo; thì Đức Thế Tôn này cũng đã đi như vậy.

Evampi tathā gatoti tathāgato.

In this way, too, he is Tathāgata because he has gone thus.

Như vậy, Ngài cũng là Tathāgata vì Ngài đã đi như vậy.

453

Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato?

How is he Tathāgata because he has arrived at the true characteristic?

Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt đến tướng chân thật như thế nào?

Pathavīdhātuyā kakkhaḷalakkhaṇaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇanti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ, dvādasannaṃ āyatanānaṃ, aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ, bāvīsatiyā indriyānaṃ, catunnaṃ saccānaṃ, dvādasapadikassa paccayākārassa, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ, catunnaṃ sammappadhānānaṃ, catunnaṃ iddhipādānaṃ, pañcannaṃ indriyānaṃ, pañcannaṃ balānaṃ, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ, ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa, sattannaṃ visuddhīnaṃ, amatogadhassa nibbānassāti evaṃ tassa tassa dhammassa yaṃ sabhāvasarasalakkhaṇaṃ, taṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ lakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto adhigatoti tathāgato.

The characteristic of hardness for the earth element, the characteristic of cohesion for the water element, the characteristic of heat for the fire element, the characteristic of distension for the air element, the characteristic of non-contact for the space element, the characteristic of affliction for matter, the characteristic of feeling for sensation, the characteristic of perceiving for perception, the characteristic of fabricating for mental formations, the characteristic of cognizing for consciousness—thus, the inherent characteristic of each phenomenon, whether it be the five aggregates, the twelve sense-bases, the eighteen elements, the twenty-two faculties, the four Noble Truths, the twelve-linked dependent origination, the four foundations of mindfulness, the four right exertions, the four bases of psychic power, the five faculties, the five powers, the seven factors of enlightenment, the Noble Eightfold Path, the seven purifications, or Nibbāna, which is immersed in the Deathless—whatever specific, true, unalterable, and unvarying characteristic that phenomenon possesses, he has arrived at, attained, and realized it through the path of knowledge without deviation; therefore, he is Tathāgata.

Đặc tính cứng rắn của địa đại, đặc tính chảy tràn của thủy đại, đặc tính nóng ấm của hỏa đại, đặc tính chống đỡ của phong đại, đặc tính không tiếp xúc của không đại, đặc tính biến hoại của sắc, đặc tính cảm thọ của thọ, đặc tính nhận biết của tưởng, đặc tính tác thành của hành, đặc tính nhận thức của thức – như vậy, đối với năm uẩn, mười hai xứ, mười tám giới, hai mươi hai căn, bốn sự thật, duyên khởi mười hai chi, bốn niệm xứ, bốn chánh cần, bốn thần túc, năm quyền, năm lực, bảy giác chi, Bát Chánh Đạo cao quý, bảy tịnh hóa, và Niết Bàn là nơi ẩn trú của bất tử; đối với mỗi pháp đó, đặc tính bản chất và chức năng (sabhāva-rasa-lakkhaṇa) nào là chân thật, không sai lạc, không khác biệt, thì Ngài đã đến, không sai trật, đã đạt được, đã chứng đắc đặc tính đó bằng sự vận hành của trí tuệ (ñāṇagatiyā). Vì vậy, Ngài là Tathāgata.

Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

Thus, he is Tathāgata because he has arrived at the true characteristic.

Như vậy, Ngài đã đến với những đặc tính chân thật. Vì vậy, Ngài là Tathāgata.

454

Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato?

How is he Tathāgata because he has fully awakened to the true Dhamma as it is?

Làm thế nào mà Tathāgata là bậc đã giác ngộ hoàn toàn các pháp chân thật (tathadhamme yāthāvato abhisambuddho)?

Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni.

The true Dhamma are the four Noble Truths.

Các pháp chân thật (tathadhammā) là Tứ Diệu Đế.

Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni.

As it is said: "These four, bhikkhus, are true, unfailing, and unalterable.

Như đã nói: “Này các Tỳ-khưu, có bốn điều này là chân thật, không sai lạc, không khác biệt.

Katamāni cattāri?

Which four?

Bốn điều nào?

Idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro.

'This is suffering,' bhikkhus, this is true, this is unfailing, this is unalterable," and so forth, in detail.

Này các Tỳ-khưu, ‘Đây là Khổ’ – điều này là chân thật, không sai lạc, không khác biệt.” (Saṃ. Ni. 5.1090) – đó là lời giải thích chi tiết.

Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato.

And the Blessed One has fully awakened to these, therefore he is Tathāgata because he has fully awakened to the true Dhamma.

Và Thế Tôn đã giác ngộ hoàn toàn những điều đó, do đó, vì đã giác ngộ hoàn toàn những điều chân thật, Ngài là Tathāgata.

455

Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho, tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho…pe...

Moreover, the truth, unfailingness, and unalterableness of aging and death being conditioned by birth... so too, the truth, unfailingness, and unalterableness of mental formations being conditioned by ignorance... and likewise, the truth of ignorance being a condition for mental formations...^* the truth of birth being a condition for aging and death, all of this the Blessed One has fully awakened to; therefore, he is Tathāgata because he has fully awakened to the true Dhamma.

Hơn nữa, sự kiện già chết sinh khởi và hiện hữu do duyên sinh là chân thật, không sai lạc, không khác biệt… (v.v.)… sự kiện các hành sinh khởi và hiện hữu do duyên vô minh là chân thật, không sai lạc, không khác biệt; cũng như sự kiện vô minh là duyên cho các hành… (v.v.)…

jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho, taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato.

The conditionality of birth for old age and death is true, unerring, and unchangeable. The Blessed One fully awakened to all of that. Therefore, because of fully awakening to these truths, he is a Tathāgata.

sự kiện sinh là duyên cho già chết là chân thật, không sai lạc, không khác biệt. Thế Tôn đã giác ngộ hoàn toàn tất cả những điều đó. Do đó, vì đã giác ngộ hoàn toàn những điều chân thật, Ngài là Tathāgata.

Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddoti.

Indeed, here, the word "gata" means "fully awakened."

Ở đây, từ “gata” có nghĩa là giác ngộ hoàn toàn.

Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

Thus, having fully awakened to the Dhamma as it truly is, he is a Tathāgata.

Như vậy, vì đã giác ngộ hoàn toàn các pháp chân thật, Ngài là Tathāgata.

456

Kathaṃ tathadassitāya tathāgato?

How is he a Tathāgata by virtue of seeing things as they are?

Làm thế nào mà Tathāgata là bậc thấy đúng chân thật (tathadassitāya)?

Yaṃ sadevake…pe… sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ bhagavā sabbākārato jānāti passati.

Whatever visual object appears at the eye-door of innumerable beings in innumerable world-systems, including devas… and humans, the Blessed One knows and sees it in all its aspects.

Phàm có bất kỳ đối tượng sắc nào xuất hiện trước cửa mắt của vô số chúng sinh trong vô số cõi giới, trong thế gian cùng với chư thiên… (v.v.)… cùng với chư thiên và loài người, thì Thế Tôn đều biết và thấy rõ ràng mọi khía cạnh.

Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ, yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvipaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi.

That visual object, as known and seen by him, whether desired or undesirable, or as designated in things seen, heard, sensed, or cognized, such as: "What is that form, the form base, which is form dependent on the four great elements, having color and appearance, with manifestation, with impingement, blue, yellow?"—when analyzed in this way, with many names, in thirteen categories, and in fifty-two ways, it is always just as it is, without any distortion.

Khi biết và thấy như vậy, dù là theo cách dễ chịu hay khó chịu, hay theo cách các từ ngữ được tìm thấy trong những gì đã thấy, đã nghe, đã cảm nhận, đã biết, thì sắc đó, xứ sắc đó, khi được phân tích theo nhiều tên gọi như “sắc nào, xứ sắc nào, sắc dựa trên bốn đại, có vẻ ngoài, có thể thấy, có thể va chạm, màu xanh, màu vàng” (Dhs. 616), v.v., theo mười ba cách, theo năm mươi hai phương pháp, thì vẫn là chân thật, không có gì sai lạc.

Esa nayo sotadvārādīsu āpāthamāgacchantesu saddādīsu.

This method applies to sounds and other objects that appear at the ear-door and so forth.

Nguyên tắc này cũng áp dụng cho âm thanh, v.v., xuất hiện trước cửa tai, v.v.

Vuttañhetaṃ bhagavatā –

For this was said by the Blessed One:

Thế Tôn đã nói điều này:

457

‘‘Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).

“Whatever, bhikkhus, is seen, heard, sensed, cognized, attained, sought, and investigated by the mind in the world with its devas… and humans—that I know, that I have directly known, that is known to the Tathāgata, that has appeared to the Tathāgata.”

“Này các Tỳ-khưu, phàm những gì trong thế gian cùng với chư thiên… (v.v.)… trong thế gian cùng với chư thiên và loài người, đã được thấy, đã được nghe, đã được cảm nhận, đã được biết, đã được đạt tới, đã được tìm kiếm, đã được suy tư bằng ý, thì Ta đều biết điều đó, Ta đã giác ngộ điều đó, điều đó đã được Tathāgata biết rõ, điều đó không che khuất Tathāgata.” (A. Ni. 4.24).

458

Evaṃ tathadassitāya tathāgato.

Thus, by virtue of seeing things as they are, he is a Tathāgata.

Như vậy, vì thấy đúng chân thật, Ngài là Tathāgata.

Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

In that context, the formation of the word "Tathāgata" in the sense of "one who sees things as they are" should be understood.

Ở đây, cần hiểu rằng từ “Tathāgata” được hình thành từ ý nghĩa “thấy đúng chân thật” (tathadassī).

459

Kathaṃ tathavāditāya tathāgato?

How is he a Tathāgata by virtue of speaking truly?

Làm thế nào mà Tathāgata là bậc nói đúng chân thật (tathavāditāya)?

Yaṃ rattiṃ bhagavā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇakālaṃ yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ lapitaṃ suttageyyādi, sabbaṃ taṃ parisuddhaṃ paripuṇṇaṃ rāgamadādinimmathanaṃ ekasadisaṃ tathaṃ avitathaṃ.

Whatever the Blessed One spoke, uttered, or taught in suttas, geyyas, etc., during the forty-five-year period between the night he fully awakened to the unsurpassed perfect self-awakening and the night he passed into parinibbāna with the element of nibbāna without residue, all of that was purified, complete, suppressing lust and intoxication, uniform, true, and unerring.

Trong khoảng thời gian bốn mươi lăm năm, từ đêm Thế Tôn chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác cho đến đêm Ngài nhập Niết Bàn không còn dư y, tất cả những gì Thế Tôn đã thuyết giảng, đã nói ra, như kinh Sutta, Geyya, v.v., đều hoàn toàn thanh tịnh, viên mãn, tiêu diệt tham ái và các phiền não khác, nhất quán và chân thật, không sai lạc.

Tenāha –

Therefore, he said:

Do đó, Ngài đã nói:

460

‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188).

“Whatever, Cunda, the Tathāgata speaks, utters, or proclaims between the night he fully awakens to the unsurpassed perfect self-awakening and the night he passes into parinibbāna with the element of nibbāna without residue—all of that is just as it is, not otherwise. Therefore, he is called ‘Tathāgata’.”

“Này Cunda, đêm nào Như Lai chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, và đêm nào Ngài nhập Niết Bàn không còn dư y, thì tất cả những gì Ngài thuyết giảng, nói ra, chỉ dạy trong khoảng thời gian đó đều là chân thật, không khác biệt. Do đó, Ngài được gọi là ‘Tathāgata’.” (Dī. Ni. 3.188).

461

Gadaattho ettha gatasaddo.

Here, the word "gata" means "spoken."

Ở đây, từ “gata” có nghĩa là “gada” (lời nói).

Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

Thus, by virtue of speaking truly, he is a Tathāgata.

Như vậy, vì nói đúng chân thật, Ngài là Tathāgata.

462

Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho.

Furthermore, "āgada" means "speech."

Hơn nữa, āgadana là āgada, nghĩa là lời nói.

Tatho avitatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evamettha padasiddhi veditabbā.

The formation of the word "Tathāgata" in this context should be understood as having "tatha"—true, unerring, unperverted—speech, by changing 'da' to 'ta'.

Ngài có lời nói chân thật, không sai lạc, không trái ngược. Vì vậy, sau khi biến âm ‘d’ thành ‘t’, ta có ‘Tathāgata’. Cần hiểu cách hình thành từ ở đây là như vậy.

463

Kathaṃ tathākāritāya tathāgato?

How is he a Tathāgata by virtue of acting as he speaks?

Làm thế nào mà Tathāgata là bậc hành động đúng chân thật (tathākāritāya)?

Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti.

The Blessed One's physical actions conform to his speech, and his speech conforms to his physical actions. Therefore, he is one who acts as he speaks, and speaks as he acts.

Lời nói của Thế Tôn phù hợp với hành động của Ngài, và hành động của Ngài cũng phù hợp với lời nói. Do đó, Ngài nói thế nào thì làm thế ấy, làm thế nào thì nói thế ấy.

Evaṃbhūtassa cassa yathāvācā, kāyopi tathā gato pavattoti attho.

For such a one, as his speech is, so too his body proceeds.

Với một bậc như vậy, lời nói thế nào thì thân cũng hành động (gato) như thế ấy.

Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato.

And as his body is, so too his speech proceeds; therefore, he is a Tathāgata.

Và thân thế nào thì lời nói cũng hành động (gatā) như thế ấy. Vì vậy, Ngài là Tathāgata.

Tenāha –

Therefore, he said:

Do đó, Ngài đã nói:

464

‘‘Yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī.

“As he speaks, bhikkhus, so the Tathāgata acts; as he acts, so he speaks.

“Này các Tỳ-khưu, Như Lai nói thế nào thì làm thế ấy, làm thế nào thì nói thế ấy.

Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī.

Thus, as he speaks, so he acts; as he acts, so he speaks.

Như vậy, nói thế nào thì làm thế ấy, làm thế nào thì nói thế ấy.

Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

Therefore, he is called ‘Tathāgata’.”

Do đó, Ngài được gọi là ‘Tathāgata’.” (A. Ni. 4.23).

465

Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

Thus, by virtue of acting as he speaks, he is a Tathāgata.

Như vậy, vì hành động đúng chân thật, Ngài là Tathāgata.

466

Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato?

How is he a Tathāgata in the sense of overcoming?

Làm thế nào mà Tathāgata là bậc vượt trội (abhibhavanaṭṭhena)?

Yasmā upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ karitvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro devadevo sakkānaṃ atisakko, brahmānaṃ atibrahmā sabbasattuttamo, tasmā tathāgato.

Because he overcomes all beings in innumerable world-systems, extending from the highest realm (Bhavagga) above to the Avīci hell below, and horizontally without limit, through his virtue, concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation. There is no one equal or comparable to him; rather, he is unequalled, immeasurable, unsurpassed, the God of gods, more Sakka than the Sakkas, more Brahmā than the Brahmās, the highest of all beings. Therefore, he is a Tathāgata.

Bởi vì Ngài vượt trội tất cả chúng sinh trong vô số cõi giới, từ Bhavagga (đỉnh hữu) ở trên đến Avīci (địa ngục Vô Gián) ở dưới, và theo chiều ngang, bằng giới, bằng định, bằng tuệ, bằng giải thoát, và bằng giải thoát tri kiến. Không có ai sánh bằng hoặc đo lường được Ngài. Thay vào đó, Ngài là vô song, vô lượng, vô thượng, là Thiên Trung Thiên, là Đấng Vượt Trên chư Thiên, là Đấng Vượt Trên chư Phạm Thiên, là Đấng Tối Thượng trong tất cả chúng sinh. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Tenāha –

Therefore, he said:

Do đó, Ngài đã nói:

467

‘‘Sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavatti, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

“The Tathāgata, bhikkhus, is conqueror, unconquered, all-seeing, and a master in the world with its devas… and humans. Therefore, he is called ‘Tathāgata’.”

“Này các Tỳ-khưu, trong thế gian cùng với chư thiên… (v.v.)… trong thế gian cùng với chư thiên và loài người, Tathāgata là bậc vượt trội, không bị ai vượt qua, là bậc thấy biết mọi thứ, là bậc làm chủ. Do đó, Ngài được gọi là ‘Tathāgata’.” (A. Ni. 4.23).

468

Tatrāyaṃ padasiddhi – agado viya agado, desanāvilāso ceva puññussayo ca.

Here is the formation of the word: "agada" means like a divine medicine—the splendor of his teaching and the abundance of his merit.

Ở đây, cách hình thành từ như sau: Agada giống như thuốc thần (agada), đó là sự duyên dáng của lời giáo huấn và sự tích lũy công đức.

Tena so mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati.

With that, he, the Tathāgata, mighty in power, like a physician who overcomes snakes with divine medicine, overcomes all other controversialists and the world with its devas.

Với hai điều đó, Thế Tôn, bậc có đại oai lực, giống như một lương y dùng thuốc thần để chế ngự rắn, Ngài chế ngự tất cả những người theo ngoại đạo và thế gian cùng với chư thiên.

Iti sabbalokābhibhavane tatho avitatho aviparīto yathāvuttova agado etassāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo.

Thus, in the sense of overcoming all worlds, he is called "Tathāgata" by changing 'da' to 'ta' in "agada," because he possesses the true, unerring, unperverted medicine (agada) as described.

Như vậy, trong việc chế ngự tất cả thế gian, Ngài có lời giáo huấn chân thật, không sai lạc, không trái ngược, đúng như đã nói. Do đó, sau khi biến âm ‘d’ thành ‘t’, ta có ‘Tathāgata’.

Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

Thus, by virtue of overcoming, he is a Tathāgata.

Như vậy, vì ý nghĩa vượt trội, Ngài là Tathāgata.

469

Apica tathāya gatoti tathāgato, tathaṃ gatoti tathāgato.

Furthermore, he is a Tathāgata because he has arrived at the truth (tathāya gato); he is a Tathāgata because he has known the truth (tathaṃ gato).

Hơn nữa, Ngài đã đến (gato) với chân lý (tathāya), nên Ngài là Tathāgata. Ngài đã đến (gato) với chân lý (tathaṃ), nên Ngài là Tathāgata.

Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato.

In that context, he is a Tathāgata because he has arrived at the truth, understood the entire world through full discernment (tīraṇapariññā).

Ở đây, Ngài đã đến, đã hiểu rõ toàn bộ thế gian bằng sự hiểu biết thấu triệt (tīraṇapariññā) chân thật. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato.

He is a Tathāgata because he has arrived at the truth, transcended the origin of the world through abandonment-discernment (pahānapariññā).

Ngài đã đến, đã vượt qua sự tập khởi của thế gian bằng sự hiểu biết đoạn trừ (pahānapariññā) chân thật. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato adhigatoti tathāgato.

He is a Tathāgata because he has arrived at the truth, realized the cessation of the world through actualization.

Ngài đã đến, đã chứng đắc sự diệt tận của thế gian bằng sự chứng ngộ chân thật. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato.

He is a Tathāgata because he has truly gone forth (tathaṃ gato), embarked upon the path leading to the cessation of the world.

Ngài đã đến, đã thực hành con đường dẫn đến sự diệt tận của thế gian một cách chân thật. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Vuttañhetaṃ bhagavatā –

For this was said by the Blessed One:

Thế Tôn đã nói điều này:

470

‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto.

“The world, bhikkhus, has been fully awakened to by the Tathāgata; from the world, the Tathāgata is detached.

“Này các Tỳ-khưu, thế gian đã được Như Lai giác ngộ hoàn toàn; Như Lai đã thoát ly khỏi thế gian.

Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno, lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato.

The origin of the world, bhikkhus, has been fully awakened to by the Tathāgata; the origin of the world has been abandoned by the Tathāgata. The cessation of the world, bhikkhus, has been fully awakened to by the Tathāgata; the cessation of the world has been actualized by the Tathāgata.

Này các Tỳ-khưu, sự tập khởi của thế gian đã được Như Lai giác ngộ hoàn toàn; sự tập khởi của thế gian đã được Như Lai đoạn trừ. Này các Tỳ-khưu, sự diệt tận của thế gian đã được Như Lai giác ngộ hoàn toàn; sự diệt tận của thế gian đã được Như Lai chứng ngộ.

Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā.

The path leading to the cessation of the world, bhikkhus, has been fully awakened to by the Tathāgata; the path leading to the cessation of the world has been developed by the Tathāgata.

Này các Tỳ-khưu, con đường dẫn đến sự diệt tận của thế gian đã được Như Lai giác ngộ hoàn toàn; con đường dẫn đến sự diệt tận của thế gian đã được Như Lai tu tập.”

Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ.

Whatever, bhikkhus, belongs to the world with its devas… all of that has been fully awakened to by the Tathāgata.

Này các Tỳ-khưu, tất cả những gì thuộc về thế giới chư thiên và loài người… (vân vân)… tất cả điều đó đã được Như Lai giác ngộ hoàn toàn.

Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

Therefore, he is called ‘Tathāgata’.”

Do đó, Ngài được gọi là ‘Tathāgata’ (Như Lai).’’

471

Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi agatoti tathāgato, tathā gatabhāvena tathāgato.

By eight other reasons also, the Blessed One is a Tathāgata: he is a Tathāgata because he has truly arrived (tathāya āgato), he is a Tathāgata because he has truly gone forth (tathāya gato), he is a Tathāgata because he has arrived at truths (tathāni āgato), he is a Tathāgata because he has gone forth truly (tathā gato), he is a Tathāgata because he is such (tathāvidho), he is a Tathāgata because he acts truly (tathā pavattati), he is a Tathāgata because he is not associated with untruths (tathehi agatoti), he is a Tathāgata by virtue of having gone forth in truth (tathā gatabhāvena).

Đức Thế Tôn cũng được gọi là Tathāgata vì tám lý do khác: Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với sự thật (tathāya āgato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi với sự thật (tathāya gato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt được những điều chân thật (tathāni āgato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi theo con đường chân thật (tathā gato), Ngài là Tathāgata vì Ngài là bậc chân thật (tathāvidho), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã hành xử chân thật (tathā pavattito), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với những điều chân thật (tathehi āgato), Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi theo bản chất chân thật (tathā gatabhāvena).

472

Kathaṃ tathāya āgatoti tathāgato?

How is he a Tathāgata because he has truly arrived?

Thế nào là Tathāgata vì Ngài đã đến với sự thật?

Yā sā bhagavatā sumedhabhūtena dīpaṅkaradasabalassa pādamūle –

That great vow, which the Blessed One, as Sumedha the hermit, made at the feet of Dīpaṅkara the Ten-Powered One, fulfilling the aspiration of eight factors, stated as follows:

Đó là lời đại nguyện mà Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ-tát Sumedha, đã phát ra dưới chân Đức Phật Dīpaṅkara:

473

‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ,

“Human existence, the attainment of the male gender,

“Thân người, giới tướng đầy đủ,

474

Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

The cause (of awakening), the sight of a Teacher,

Nhân duyên, gặp được Bậc Đạo Sư,

475

Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti.(bu. vaṃ. 2.59) –

Renunciation, the attainment of qualities, aspiration, and strong resolve—

Xuất gia, đầy đủ công đức, nguyện vọng và ý chí;

476

Evaṃ vuttaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ abhinīhāraṃ sampādentena ‘‘ahaṃ sadevakaṃ lokaṃ tiṇṇo tāressāmi, mutto mocessāmi, danto damessāmi, santo samessāmi, assattho assāsessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmi, buddho bodhessāmī’’ti mahāpaṭiññā pavattitā.

With the convergence of these eight factors, the aspiration succeeds”—the vow was made, saying: “Having crossed over, I shall ferry the world with its devas across; having been liberated, I shall liberate; having been tamed, I shall tame; having been calmed, I shall calm; having been consoled, I shall console; having attained parinibbāna, I shall lead to parinibbāna; having awakened, I shall awaken others.”

Khi tám pháp này hội đủ, lời đại nguyện sẽ thành tựu.” Khi Ngài hoàn thành lời đại nguyện gồm tám chi phần như vậy, Ngài đã phát ra lời đại nguyện lớn: “Ta đã vượt qua thế gian chư thiên và loài người, ta sẽ cứu độ họ; ta đã giải thoát, ta sẽ giải thoát cho họ; ta đã được chế ngự, ta sẽ chế ngự cho họ; ta đã an tịnh, ta sẽ an tịnh cho họ; ta đã được an ủi, ta sẽ an ủi cho họ; ta đã nhập Niết-bàn, ta sẽ giúp họ nhập Niết-bàn; ta đã giác ngộ, ta sẽ giúp họ giác ngộ.”

Vuttañhetaṃ –

For this was said:

Như đã nói:

477

‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;

“What good is it for me, a mighty individual, to cross over alone?

“Một mình ta vượt thoát, bậc trượng phu thấy sức mạnh,

478

Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.

Having attained omniscience, I shall ferry the world with its devas across.”

Đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, ta sẽ cứu độ thế gian chư thiên và loài người.

479

‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;

‘‘By this meritorious deed performed by me, in Dipankara, the Supreme Man,

Với sự phát nguyện này của ta, bậc tối thượng nhân,

480

Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.

Having attained omniscience, may I save many beings from saṃsāra.

Đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, ta sẽ cứu độ vô số chúng sinh.

481

‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;

‘‘Having cut off the current of saṃsāra, and having destroyed the three existences,

Đoạn dòng luân hồi, phá tan ba cõi,

482

Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ.

Having well embarked on the great golden raft of the eightfold path of Dhamma, I shall save the world with its devas from saṃsāra.

Lên thuyền Pháp, ta sẽ cứu độ thế gian chư thiên và loài người.

483

‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

‘‘What good would it do me to realize the Dhamma here, in an unknown disciple’s guise?

Ta làm gì với thân phận ẩn danh, đã chứng Pháp ở đây?

484

Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake’’ti.(bu. vaṃ. 2.55-58);

Having attained omniscience, I shall become a Buddha in the world with its devas.’’

Đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, ta sẽ thành Phật trong thế gian chư thiên và loài người.”

485

Taṃ panetaṃ mahāpaṭiññaṃ sakalassāpi buddhakaradhammasamudāyassa pavicaya paccavekkhaṇasamādānānaṃ kāraṇabhūtaṃ avisaṃvādetvā lokanāyako yasmā mahākappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesato dānapāramiādayo samatiṃsapāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgādayo pañca mahāpariccāge pariccajitvā, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni paribrūhetvā, puññañāṇasambhāre sambharitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo ukkaṃsāpetvā, buddhicariyaṃ paramakoṭiṃ pāpetvā, anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi, tasmā tasseva sā mahāpaṭiññā tathā avitathā anaññathā, na tassa vālaggamattampi vitathaṃ atthi.

Because the Leader of the World did not falsify that great resolve, which was the cause for the investigation, reflection, and undertaking of all the qualities that lead to Buddhahood, but rather diligently and continuously fulfilled the thirty perfections such as the perfection of giving, without any remainder, for four incalculable aeons and one hundred thousand great aeons; and having made the five great sacrifices such as the sacrifice of limbs; having greatly cultivated the four determinations such as the determination of truth; having accumulated the requisites of merit and knowledge; having brought to the highest excellence the ancient practices, the ancient conduct, the Dhamma discourse, and the conduct for the benefit of relatives; and having brought the practice for Buddhahood to its highest point, he then fully awakened to the unsurpassed Perfect Self-Enlightenment. Therefore, that great resolve of his was true, unerring, and unchangeable; not even a hair's breadth of it was false.

Vị Đạo Sư của thế gian, không làm sai lời đại nguyện đó, vốn là nguyên nhân của sự khảo sát, quán chiếu và thực hành toàn bộ các pháp Ba-la-mật để thành Phật. Ngài đã hoàn thành ba mươi Ba-la-mật, bao gồm các Ba-la-mật về bố thí, v.v., trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, một cách nghiêm túc, không gián đoạn và không còn sót lại. Ngài đã thực hành năm đại bố thí, bao gồm bố thí các chi phần thân thể, v.v., đã phát triển bốn sự quyết định như sự quyết định về chân lý, v.v., đã tích lũy các tư lương phước đức và trí tuệ, đã nâng cao các hạnh như các hạnh tiền kiếp, các hạnh tiền bối, thuyết pháp, lợi ích cho bà con, v.v., đã đưa hạnh Bồ-đề lên đến tột đỉnh, và đã chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Do đó, lời đại nguyện lớn đó của Ngài là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā), không có một chút sai lệch nào dù chỉ bằng đầu sợi lông.

Tathā hi dīpaṅkaradasabalo koṇḍañño maṅgalo…pe… kassapo bhagavāti ime catuvīsati sammāsambuddhā paṭipāṭiyā uppannā ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu.

Thus, the twenty-four Fully Self-Enlightened Buddhas, such as Dīpaṅkara, Koṇḍañña, Maṅgala… and Kassapa, appeared in succession and declared: "You shall be a Buddha."

Quả thật, hai mươi bốn vị Chánh Đẳng Chánh Giác này, từ Đức Dīpaṅkara Dasabala, Koṇḍañña, Maṅgala… (vân vân)… cho đến Đức Kassapa Thế Tôn, đã xuất hiện theo thứ tự và đã thọ ký rằng: “Ngươi sẽ thành Phật.”

Evaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo ye te katābhinīhārehi bodhisattehi laddhabbā ānisaṃsā, te labhitvāva āgatoti tāya yathāvuttāya mahāpaṭiññāya tathāya abhisambuddhabhāvaṃ āgato adhigatoti tathāgato.

Thus, having received the declaration from twenty-four Buddhas, he obtained the benefits that are to be obtained by Bodhisattas who have made their aspiration, and so he came. By that aforementioned great resolve, he attained and realized the state of being a Fully Self-Enlightened Buddha; thus, he is called Tathāgata.

Như vậy, sau khi nhận được lời thọ ký từ hai mươi bốn vị Phật, Bồ-tát của chúng ta đã đạt được những lợi ích mà các vị Bồ-tát đã phát nguyện đạt được, và Ngài đã đến để chứng đắc Phật quả theo lời đại nguyện chân thật đã nói. Do đó, Ngài là Tathāgata.

Evaṃ tathāya āgatoti tathāgato.

In this manner, he "came in such a way" (tathāya āgato), thus he is Tathāgata.

Như vậy, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với sự thật.

486

Kathaṃ tathāya gatoti tathāgato?

How is he Tathāgata because he went in such a way (tathāya gato)?

Thế nào là Tathāgata vì Ngài đã đi với sự thật?

Yāya mahākaruṇāya lokanātho mahādukkhasambādhappaṭipannaṃ sattanikāyaṃ disvā ‘‘tassa natthañño koci paṭissaraṇaṃ, ahameva namito saṃsāradukkhato mutto mocessāmī’’ti samussāhitamānaso mahābhinīhāramakāsi.

Seeing the mass of beings fallen into great suffering and distress, the Leader of the World, with a mind roused by great compassion, thought, "There is no other refuge for them; when I am free from the suffering of saṃsāra, I will free them." Thus, he made the great aspiration.

Đó là khi Đức Đạo Sư của thế gian, thấy chúng sinh đang chìm đắm trong khổ đau tột cùng, đã phát tâm đại bi và tự nhủ: “Không ai khác có thể nương tựa cho họ, chỉ có ta, sau khi tự giải thoát khỏi khổ đau luân hồi này, sẽ giải thoát cho họ.” Với tâm chí nguyện mạnh mẽ đó, Ngài đã phát đại nguyện.

Katvā ca yathāpaṇidhānaṃ sakalalokahitasampādanāya ussukkamāpanno attano kāyajīvitanirapekkho paresaṃ sotapathāgamanamattenapi cittutrāsasamuppādikā atidukkarā dukkaracariyā samācaranto yathā mahābodhiyā paṭipatti hānabhāgiyā saṃkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na hoti, atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva hoti, tathā paṭipajjamāno anupubbena niravasese bodhisambhāre sampādetvā abhisambodhiṃ pāpuṇi.

And having made it, he became active in accomplishing the welfare of the entire world according to his vow, disregarding his own body and life, practicing extremely difficult austerities that caused mental terror even by the mere sound reaching others' ears. His practice for the great Bodhi was neither leading to decline, nor leading to defilement, nor merely remaining stagnant, but always led to higher and higher distinction. Practicing in this way, he gradually completed all the requisites for Bodhi without remainder and attained Perfect Self-Enlightenment.

Sau khi phát nguyện, Ngài đã nỗ lực vì lợi ích của toàn thế gian, không màng đến thân mạng của mình, thực hành những hạnh khó khăn tột độ mà người khác không thể làm được, đến mức chỉ cần nghe nói đến thôi cũng đủ khiến tâm trí kinh hoàng. Ngài đã thực hành như vậy để sự thực hành Bồ-đề của Ngài không phải là thuộc về sự suy giảm, không phải là thuộc về sự ô nhiễm, cũng không phải là thuộc về sự ổn định, mà chỉ là thuộc về sự đặc biệt càng ngày càng tăng tiến. Dần dần, Ngài đã hoàn thành tất cả các tư lương Bồ-đề và chứng đắc Chánh Đẳng Chánh Giác.

Tato parañca tāyeva mahākaruṇāya sañcoditamānaso pavivekaratiṃ paramañca santaṃ vimokkhasukhaṃ pahāya bālajanabahule loke tehi samuppāditaṃ sammānāvamānavippakāraṃ agaṇetvā vineyyajanassa vinayanena niravasesaṃ buddhakiccaṃ niṭṭhapesi.

Thereafter, with his mind urged by that very great compassion, he gave up the delight in solitude and the supreme, peaceful bliss of liberation, and without counting the various kinds of honor and dishonor aroused by foolish people in a world full of them, he completed all the Buddha's duties without remainder by disciplining those who were capable of being disciplined.

Sau đó, với tâm được thúc đẩy bởi chính lòng đại bi ấy, Ngài đã từ bỏ niềm vui ẩn dật và hạnh phúc giải thoát tối thượng, an tịnh, không kể đến những lời khen chê, những hành động bất kính do những người ngu si trong thế gian đông đảo tạo ra, và đã hoàn thành tất cả các Phật sự một cách trọn vẹn bằng cách giáo hóa những người đáng được giáo hóa.

Tattha yo bhagavato sattesu mahākaruṇāya samokkamanākāro, so parato āvibhavissati.

Here, the manner in which the Blessed One's great compassion descended upon beings will become manifest later.

Trong đó, cách thức mà lòng đại bi của Đức Thế Tôn đối với chúng sinh đã được thể hiện sẽ được trình bày ở phần sau.

Yathā ca buddhabhūtassa lokanāthassa sattesu mahākaruṇā, evaṃ bodhisattabhūtassapi mahābhinīhārakālādīsūti sabbattha sabbadā ca ekasadisatāya tathā avitathā anaññathā, tasmā tīsupi avatthāsu sabbasattesu samānarasāya tathāya mahākaruṇāya sakalalokahitāya gato paṭipannoti tathāgato.

Just as the great compassion of the Buddha, the Leader of the World, towards beings is consistent, so too was the great compassion of the Bodhisatta at the time of his great aspiration and so forth; thus, it is in every respect and at all times one and the same, true, unerring, and unchangeable. Therefore, because he acted for the welfare of the entire world with such (tathāya) great compassion, which was of a uniform nature towards all beings in all three periods, he is called Tathāgata.

Lòng đại bi của Đức Đạo Sư của thế gian đối với chúng sinh, khi Ngài đã thành Phật, cũng như lòng đại bi của Ngài khi còn là Bồ-tát trong thời gian phát đại nguyện, v.v., luôn luôn giống nhau ở mọi nơi và mọi lúc, không sai lệch, không khác biệt. Do đó, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi theo con đường lợi ích cho toàn thế gian với lòng đại bi chân thật, đồng nhất đối với tất cả chúng sinh trong ba trạng thái (quá khứ, hiện tại, vị lai).

Evaṃ tathāya gatoti tathāgato.

In this manner, he "went in such a way" (tathāya gato), thus he is Tathāgata.

Như vậy, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi với sự thật.

487

Kathaṃ tathāni āgatoti tathāgato?

How is he Tathāgata because he arrived at such truths (tathāni āgato)?

Thế nào là Tathāgata vì Ngài đã đạt được những điều chân thật?

Tathāni nāma cattāri ariyamaggañāṇāni.

"Such truths" (tathāni) refers to the four Noble Path Knowledges.

Những điều chân thật (tathāni) là bốn Thánh Đạo Trí.

Tāni hi idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti evaṃ sabbañeyyadhammasaṅgāhakānaṃ pavattinivattitadubhayahetubhūtānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho, samudayassa āyūhanaṭṭho nidānaṭṭho saṃyogaṭṭho palibodhaṭṭho, nirodhassa nissaraṇaṭṭho vivekaṭṭho asaṅkhataṭṭho amataṭṭho, maggassa niyyānaṭṭho hetvaṭṭho dassanaṭṭho ādhipateyyaṭṭhotiādīnaṃ tabbibhāgānañca yathābhūtasabhāvāvabodhavibandhakassa saṃkilesapakkhassa samucchindanena paṭiladdhāya tattha asammohābhisamayasaṅkhātāya aviparītākārappavattiyā dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā anaññaneyyo sayameva āgato adhigato, tasmā tathāni āgatoti tathāgato.

For these knowledges are indeed true, unerring, and unchangeable, because they correspond to the nature, essence, and characteristics of phenomena through the non-deceiving manner of their occurrence—known as non-delusional penetration—which is attained by utterly cutting off the defilement-side that obstructs the understanding of the true nature of things. This understanding pertains to the specific aspects of the Four Noble Truths, which encompass all knowable phenomena and are the causes of both existence and cessation. These specific aspects include: the meaning of affliction, conditionedness, torment, and change for suffering (dukkha); the meaning of accumulation, cause, entanglement, and obstruction for the origin of suffering (samudaya); the meaning of escape, detachment, unconditionedness, and immortality for the cessation of suffering (nirodha); and the meaning of egress, cause, vision, and dominance for the path to the cessation of suffering (magga). The Blessed One, being unteachable by others, arrived at these truths and comprehended them by himself. Therefore, because he arrived at such truths, he is Tathāgata.

Những Thánh Đạo Trí này là chân thật (tathāni), không sai lệch (avitathāni), không khác biệt (anaññathāni), vì chúng không làm sai lạc bản chất, đặc tính và hương vị của các pháp, do sự vận hành không sai lệch, được gọi là sự chứng ngộ không mê lầm, đạt được bằng cách đoạn trừ hoàn toàn phe phái phiền não, vốn là chướng ngại cho sự chứng ngộ chân thật bản chất của các pháp. Đó là sự chứng ngộ đúng như thật về bốn Thánh Đế, bao gồm tất cả các pháp nên biết, là nguyên nhân của cả sự sinh khởi và sự chấm dứt: Khổ là trạng thái bị bức bách, trạng thái được tạo tác, trạng thái bị thiêu đốt, trạng thái biến hoại; Tập là trạng thái tích lũy, trạng thái nguồn gốc, trạng thái trói buộc, trạng thái chướng ngại; Diệt là trạng thái thoát ly, trạng thái viễn ly, trạng thái không tạo tác, trạng thái bất tử; Đạo là trạng thái dẫn đến sự giải thoát, trạng thái nhân, trạng thái thấy biết, trạng thái chủ tể, v.v., và các chi tiết phân biệt của chúng. Đức Thế Tôn đã tự mình đạt được những Thánh Đạo Trí này mà không cần ai khác dạy dỗ. Do đó, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt được những điều chân thật.

488

Yathā ca maggañāṇāni, evaṃ bhagavato tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni catupaṭisambhidāñāṇāni catuvesārajjañāṇāni pañcagatiparicchedañāṇāni chaasādhāraṇañāṇāni sattabojjhaṅgavibhāvanañāṇāni aṭṭhamaggaṅgavibhāvanañāṇāni navānupubbavihārasamāpattiñāṇāni dasabalañāṇāni ca tathabhāve veditabbāni.

Just as with the Path Knowledges, so too should the following be understood as "such truths" (tathā): the Blessed One's unobstructed knowledges regarding the three times, the four analytical knowledges (Paṭisambhidā-ñāṇa), the four fearlessnesses (vesārajja), the knowledge of the five destinations, the six extraordinary knowledges, the knowledge of elucidating the seven factors of enlightenment (bojjhaṅga), the knowledge of elucidating the eight factors of the path (maggaṅga), the knowledge of the nine progressive meditative attainments (anupubbavihāra samāpatti), and the ten powers (dasabala).

Cũng như các Đạo Trí, các trí tuệ không chướng ngại trong ba thời gian của Đức Thế Tôn, bốn Trí Phân Tích (Paṭisambhidāñāṇa), bốn Trí Vô Úy (Vesārajjañāṇa), năm Trí Phân Biệt Cảnh Giới (Gati-paricchedañāṇa), sáu Trí Bất Cộng (Asādhāraṇa-ñāṇa), Trí Phân Biệt Bảy Chi Phần Giác Ngộ (Bojjhaṅga-vibhāvanañāṇa), Trí Phân Biệt Tám Chi Phần Đạo (Maggaṅga-vibhāvanañāṇa), Trí Chín Tầng Thiền Định Tuần Tự (Anupubbavihāra-samāpattiñāṇa), và Mười Lực (Dasabalañāṇa) cũng nên được hiểu là chân thật.

489

Tatrāyaṃ vibhāvanā – yañhi kiñci aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ hīnādibhedabhinnāsu atītāsu khandhāyatanadhātūsu sabhāvakiccādi avatthāvisesādi khandhappaṭibaddhanāmagottādi ca jānitabbaṃ.

Herein is the elaboration: whatever needs to be known regarding the past aggregates, sense bases, and elements, which are differentiated as low and so forth, pertaining to countless beings in countless world-systems, including their specific states such as inherent nature and function, and names and clans associated with aggregates.

Đây là sự giải thích về điều đó: Bất cứ điều gì cần được biết về các uẩn, xứ, giới trong quá khứ, v.v., được phân loại thành thấp kém, v.v., của vô số chúng sinh trong vô số thế giới, bao gồm bản chất, chức năng, các trạng thái đặc biệt, tên gọi và dòng họ liên quan đến các uẩn.

Anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūradesesupi rūpadhammesu yo taṃtaṃpaccayavisesehi saddhiṃ paccayuppannānaṃ vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādiviseso, tattha sabbattheva hatthatale ṭhapitaāmalake viya paccakkhato appaṭihataṃ bhagavato ñāṇaṃ pavattati, tathā anāgatāsu paccuppannāsu cāti imāni tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni nāma.

And whatever specific distinctions of color, form, smell, taste, and touch arise from their respective causal conditions in fine, concealed, and distant material phenomena that are not associated with faculties, in all such instances, the Blessed One's knowledge proceeds unobstructed, as if an amalaka fruit placed on the palm of the hand. Similarly, this applies to future and present times. These are called the unobstructed knowledges regarding the three times.

Và đối với các sắc pháp không bị ràng buộc bởi các căn, ngay cả trong những nơi cực kỳ vi tế, ẩn khuất, xa xôi, có những đặc điểm về màu sắc, hình dạng, mùi vị, xúc chạm, v.v., phát sinh cùng với các nhân duyên đặc biệt tương ứng, trí tuệ của Đức Thế Tôn vận hành không chướng ngại ở khắp mọi nơi, như một quả āmala được đặt trong lòng bàn tay, cũng như trong các thời vị lai và hiện tại. Như vậy, đây được gọi là các trí tuệ không chướng ngại trong ba thời gian.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

490

‘‘Atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppannaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5).

‘‘The knowledge of the Blessed Buddha in the past is unobstructed, the knowledge of the Blessed Buddha in the future is unobstructed, the knowledge of the Blessed Buddha in the present is unobstructed.’’

“Trí tuệ của Đức Phật Thế Tôn không chướng ngại trong thời quá khứ, trí tuệ của Đức Phật Thế Tôn không chướng ngại trong thời vị lai, trí tuệ của Đức Phật Thế Tôn không chướng ngại trong thời hiện tại.”

491

Tāni panetāni tattha tattha dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā sayambhūñāṇena adhigañchīti.

These knowledges, in their respective contexts, are true, unerring, and unchangeable, because they do not deviate from the inherent nature, essence, and characteristics of phenomena. The Blessed One attained these knowledges by his self-originated wisdom.

Những tuệ ấy, ở mọi nơi, do sự không sai lệch về đặc tính, chức năng và bản chất của các pháp, nên là chân thật (tathā), không sai lầm (avitathā), và không khác biệt (anaññathā). Đức Thế Tôn đã chứng đắc những tuệ ấy bằng Tự Tri Tuệ (sayambhūñāṇa).

Evampi tathāni āgatoti tathāgato.

In this way too, he "arrived at such truths," thus he is Tathāgata.

Cũng vậy, vì đã chứng đắc những điều chân thật (tathā) nên Ngài là Tathāgata (Như Lai).

492

Tathā atthappaṭisambhidā dhammappaṭisambhidā niruttippaṭisambhidā paṭibhānappaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā.

Similarly, there are four analytical knowledges (Paṭisambhidā): analytical knowledge of meaning (attha-paṭisambhidā), analytical knowledge of phenomena (dhamma-paṭisambhidā), analytical knowledge of language (nirutti-paṭisambhidā), and analytical knowledge of ready wit (paṭibhāna-paṭisambhidā).

Tương tự, có bốn tuệ phân tích (paṭisambhidā): tuệ phân tích ý nghĩa (atthappaṭisambhidā), tuệ phân tích pháp (dhammappaṭisambhidā), tuệ phân tích ngôn ngữ (niruttippaṭisambhidā), và tuệ phân tích biện tài (paṭibhānappaṭisambhidā).

Tattha atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthappabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā.

Among these, the analytical knowledge of meaning is the knowledge pertaining to the distinctions of meaning, capable of discerning, clarifying, and determining the varieties of meaning.

Trong đó, tuệ có khả năng nhận biết, hiển bày và phân định sự khác biệt của ý nghĩa được gọi là tuệ phân tích ý nghĩa (atthappaṭisambhidā).

Dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhammappabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

The analytical knowledge of phenomena is the knowledge pertaining to the distinctions of phenomena, capable of discerning, clarifying, and determining the varieties of phenomena.

Tuệ có khả năng nhận biết, hiển bày và phân định sự khác biệt của pháp được gọi là tuệ phân tích pháp (dhammappaṭisambhidā).

Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā.

The knowledge of distinctions in expression (niruttippaṭisambhidā) is the knowledge that has reached distinction in linguistic expression, capable of discerning, clarifying, and determining the varieties of expression.

Tuệ có khả năng nhận biết, hiển bày và phân định sự khác biệt của ngôn ngữ, tức là sự khác biệt trong cách diễn đạt ngôn ngữ, được gọi là tuệ phân tích ngôn ngữ (niruttippaṭisambhidā).

Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhānappabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā.

The knowledge of distinctions in ready wit (paṭibhānappaṭisambhidā) is the knowledge that has reached distinction in ready wit, capable of discerning, clarifying, and determining the varieties of ready wit.

Tuệ có khả năng nhận biết, hiển bày và phân định sự khác biệt của biện tài được gọi là tuệ phân tích biện tài (paṭibhānappaṭisambhidā).

Vuttañhetaṃ –

For this was said:

Điều này đã được nói:

493

‘‘Atthe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā’’ti (vibha. 718-721).

“Knowledge of meaning is Atthappaṭisambhidā; knowledge of phenomena is Dhammapaṭisambhidā; knowledge of the linguistic expression of those phenomena is Niruttippaṭisambhidā; knowledge of the knowledges is Paṭibhānappaṭisambhidā.”

"Tuệ về ý nghĩa là Atthappaṭisambhidā; tuệ về pháp là Dhammappaṭisambhidā; tuệ về ngôn ngữ diễn đạt pháp là Niruttippaṭisambhidā; tuệ về các tuệ là Paṭibhānappaṭisambhidā."

494

Ettha ca hetuanusārena araṇīyato adhigantabbato ca saṅkhepato hetuphalaṃ attho nāma.

Here, "meaning" (attha) is, in brief, the outcome of a cause (hetuphala), because it is to be understood and realized in accordance with its cause.

Ở đây, "ý nghĩa" (attha) tóm lại là quả của nhân, vì nó phát sinh theo nhân và cần được chứng đắc.

Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā attho.

But in terms of its varieties, meaning refers to these five phenomena: whatever is conditionally arisen, Nibbāna, the meaning of what has been spoken, results (vipāka), and volitional actions (kriyā).

Về sự phân loại, năm pháp sau đây là ý nghĩa (attha): bất cứ điều gì do duyên mà sinh, Nibbāna, ý nghĩa của lời thuyết giảng, quả (vipāka), và hành động (kiriya).

Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā.

The knowledge that has reached distinction in that meaning for one who reflects on that meaning is Atthappaṭisambhidā.

Tuệ có sự phân biệt về ý nghĩa đó khi quán xét ý nghĩa ấy là Atthappaṭisambhidā.

Dhammoti saṅkhepato paccayo.

"Phenomenon" (Dhamma) is, in brief, the cause (paccaya).

"Pháp" (dhamma) tóm lại là nhân.

So hi yasmā taṃ taṃ atthaṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati, pabhedato pana yo koci phalanibbattanako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti ime pañca dhammā dhammo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

Indeed, because it produces, brings about, and leads to that particular meaning, it is called Dhamma. But in terms of its varieties, Dhamma refers to these five phenomena: any cause that produces a result, the Noble Path, what has been spoken, wholesome (kusala), and unwholesome (akusala). The knowledge that has reached distinction in that phenomenon for one who reflects on that phenomenon is Dhammapaṭisambhidā.

Vì nhân làm phát sinh, duy trì và đưa đến ý nghĩa đó, nên nó được gọi là pháp. Về sự phân loại, năm pháp sau đây là pháp (dhamma): bất cứ nhân nào tạo ra quả, Bát Chánh Đạo (ariyamagga), lời thuyết giảng, thiện (kusala) và bất thiện (akusala). Tuệ có sự phân biệt về pháp đó khi quán xét pháp ấy là Dhammappaṭisambhidā.

Vuttampi cetaṃ –

And it was also said:

Điều này cũng đã được nói:

495

‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā’’ti (vibha. 719).

“Knowledge of suffering is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the origin of suffering is Dhammapaṭisambhidā; knowledge of the cessation of suffering is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the path leading to the cessation of suffering is Dhammapaṭisambhidā.”

"Tuệ về Khổ là Atthappaṭisambhidā; tuệ về Khổ Tập là Dhammappaṭisambhidā; tuệ về Khổ Diệt là Atthappaṭisambhidā; tuệ về con đường dẫn đến Khổ Diệt là Dhammappaṭisambhidā."

496

Atha vā hetumhi ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā.

Alternatively, knowledge of the cause is Dhammapaṭisambhidā; knowledge of the result of the cause is Atthappaṭisambhidā.

Hoặc, tuệ về nhân là Dhammappaṭisambhidā, tuệ về quả của nhân là Atthappaṭisambhidā.

Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā.

The knowledge concerning those phenomena that are born, exist, arise, come into being, manifest, appear, is Atthappaṭisambhidā.

Tuệ về những pháp đã sinh, đã hiện hữu, đã phát sinh, đã xuất hiện, đã hiện hữu rõ ràng, đã hiển lộ là Atthappaṭisambhidā.

Yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

The knowledge concerning those phenomena from which these phenomena are born, exist, arise, come into being, manifest, appear, is Dhammapaṭisambhidā.

Tuệ về những pháp mà từ đó các pháp ấy đã sinh, đã hiện hữu, đã phát sinh, đã xuất hiện, đã hiện hữu rõ ràng, đã hiển lộ là Dhammappaṭisambhidā.

Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

Knowledge of aging and death is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the origin of aging and death is Dhammapaṭisambhidā.

Tuệ về già và chết là Atthappaṭisambhidā; tuệ về nguyên nhân của già và chết là Dhammappaṭisambhidā.

Jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

Knowledge of the cessation of aging and death is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the path leading to the cessation of aging and death is Dhammapaṭisambhidā.

Tuệ về sự diệt trừ già và chết là Atthappaṭisambhidā; tuệ về con đường dẫn đến sự diệt trừ già và chết là Dhammappaṭisambhidā.

Jātiyā, bhave, upādāne, taṇhāya, vedanāya, phasse, saḷāyatane, nāmarūpe, viññāṇe, saṅkhāresu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

Knowledge of birth, existence, clinging, craving, feeling, contact, the six sense bases, name-and-form, consciousness, and volitional formations is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the origin of volitional formations is Dhammapaṭisambhidā.

Tuệ về sinh, hữu, thủ, ái, thọ, xúc, sáu xứ, danh sắc, thức, các hành là Atthappaṭisambhidā; tuệ về nguyên nhân của các hành là Dhammappaṭisambhidā.

Saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

Knowledge of the cessation of volitional formations is Atthappaṭisambhidā; knowledge of the path leading to the cessation of volitional formations is Dhammapaṭisambhidā.

Tuệ về sự diệt trừ các hành là Atthappaṭisambhidā; tuệ về con đường dẫn đến sự diệt trừ các hành là Dhammappaṭisambhidā.

497

‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, ayaṃ vuccati dhammappaṭisambhidā.

“Here, a bhikkhu knows the Dhamma—sutta, geyya... vedalla; this is called Dhammapaṭisambhidā.

"Ở đây, này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo hiểu biết về pháp, tức là Sutta, Geyya… v.v… Vedalla. Đây được gọi là Dhammappaṭisambhidā.

So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, ayaṃ vuccati atthappaṭisambhidā.

He knows the meaning of each spoken word: ‘This is the meaning of this statement; this is the meaning of this statement’; this is called Atthappaṭisambhidā.”

Vị ấy hiểu ý nghĩa của từng lời thuyết giảng rằng: 'Đây là ý nghĩa của lời thuyết giảng này, đây là ý nghĩa của lời thuyết giảng này.' Đây được gọi là Atthappaṭisambhidā."

498

‘‘Katame dhammā kusalā?

“What phenomena are wholesome?

"Những pháp nào là thiện?

Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti…pe… ime dhammā kusalā.

At whatever time wholesome consciousness arises in the sense-sphere, accompanied by joy, associated with knowledge, focusing on a visible form or... focusing on a mental object, or whatever it may focus on, at that time there is contact... there is non-distraction... these phenomena are wholesome.

Vào lúc tâm thiện thuộc cõi Dục khởi lên, tương ưng với hỷ, tương ưng với tuệ, duyên với sắc trần… v.v… hoặc duyên với pháp trần, hoặc duyên với bất cứ điều gì, vào lúc ấy có xúc… v.v… có sự không tán loạn… v.v… những pháp này là thiện.

Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā’’tiādi (vibha. 724-725) vitthāro.

Knowledge of these phenomena is Dhammapaṭisambhidā; knowledge of their results is Atthappaṭisambhidā,” and so on, in detail.

Tuệ về những pháp này là Dhammappaṭisambhidā, tuệ về quả của chúng là Atthappaṭisambhidā," v.v… là phần giải thích chi tiết.

499

Yā panetasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvanirutti abyabhicāravohāro abhilāpo, tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ asabhāvaniruttī’’ti pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā.

But regarding the intrinsic expression, the unfailing designation, the linguistic expression concerning this meaning and this phenomenon—the knowledge that has reached distinction in that intrinsic linguistic expression, in the root language of all beings, the Māgadhī, knowing 'This is intrinsic expression, this is non-intrinsic expression,' is Niruttippaṭisambhidā.

Và bất cứ ngôn ngữ tự nhiên (sabhāvanirutti), cách gọi không sai lệch (abyabhicāravohāra), lời diễn đạt (abhilāpa) nào trong ý nghĩa (attha) và pháp (dhamma) này, tuệ có sự phân biệt về ngôn ngữ tự nhiên diễn đạt đó trong tiếng Māgadhī, tức là ngôn ngữ gốc của tất cả chúng sinh, rằng "Đây là ngôn ngữ tự nhiên, đây không phải là ngôn ngữ tự nhiên" được gọi là Niruttippaṭisambhidā.

Yathāvuttesu tesu ñāṇesu gocarakiccato vitthārato pavattaṃ sabbampi taṃ ñāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā.

The knowledge that has reached distinction in the aforementioned knowledges—which exist extensively as objects of practice, taking all that knowledge as its object and reflecting upon it—is Paṭibhānappaṭisambhidā.

Khi quán xét tất cả các tuệ đã được nói đến như là đối tượng của sự hoạt động và sự mở rộng, tuệ có sự phân biệt về tuệ ấy được gọi là Paṭibhānappaṭisambhidā.

Iti imāni cattāri paṭisambhidāñāṇāni sayameva bhagavatā adhigatāni atthadhammādike tasmiṃ tasmiṃ attano visaye avisaṃvādanavasena aviparītākārappavattiyā tathāni avitathāni anaññathāni.

Thus, these four knowledges of Paṭisambhidā were attained by the Bhagavā Himself; they are true, unerring, and unchangeable in their operation, without deviation in their respective domains concerning meaning, phenomena, and so on.

Như vậy, bốn tuệ phân tích (paṭisambhidāñāṇa) này đã được Đức Thế Tôn tự mình chứng đắc. Trong lĩnh vực riêng của mình, như ý nghĩa (attha) và pháp (dhamma), chúng là chân thật (tathā), không sai lầm (avitathā), và không khác biệt (anaññathā) do sự không sai lệch và sự vận hành không trái ngược.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

In this way, because the Bhagavā arrived at such truths, He is called Tathāgata.

Cũng vậy, vì Đức Thế Tôn đã chứng đắc những điều chân thật (tathā) nên Ngài là Tathāgata (Như Lai).

500

Tathā yaṃkiñci ñeyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā sabbākārena ñātaṃ diṭṭhaṃ adhigataṃ abhisambuddhaṃ.

Similarly, whatever is knowable, all of it was fully known, seen, attained, and fully enlightened by the Bhagavā in every aspect.

Tương tự, bất cứ điều gì được gọi là đáng biết, tất cả điều đó đã được Đức Thế Tôn biết, thấy, chứng đắc và giác ngộ hoàn toàn (abhisambuddha) bằng mọi phương diện.

Tathā hissa abhiññeyyā dhammā abhiññeyyato buddhā, pariññeyyā dhammā pariññeyyato, pahātabbā dhammā pahātabbato, sacchikātabbā dhammā sacchikātabbato, bhāvetabbā dhammā bhāvetabbato, yato naṃ koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā ‘‘ime nāma te dhammā anabhisambuddhā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

Indeed, for Him, phenomena to be fully understood were fully understood, phenomena to be comprehended were comprehended, phenomena to be abandoned were abandoned, phenomena to be realized were realized, phenomena to be developed were developed; therefore, no ascetic, brahmin, deity, Māra, or Brahmā is capable of questioning Him, 'These phenomena were not fully understood by you,' along with the Dhamma.

Vì những pháp đáng được thắng tri (abhiññeyya) đã được Ngài giác ngộ như đáng thắng tri; những pháp đáng được biến tri (pariññeyya) đã được Ngài giác ngộ như đáng biến tri; những pháp đáng được đoạn trừ (pahātabba) đã được Ngài giác ngộ như đáng đoạn trừ; những pháp đáng được chứng đắc (sacchikātabba) đã được Ngài giác ngộ như đáng chứng đắc; những pháp đáng được tu tập (bhāvetabba) đã được Ngài giác ngộ như đáng tu tập. Do đó, không có bất kỳ Sa-môn, Bà-la-môn, chư thiên, Ma-vương hay Phạm thiên nào có khả năng chất vấn Ngài với lý lẽ rằng: "Những pháp này Ngài chưa giác ngộ."

501

Yaṃkiñci pahātabbaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavato anavasesato bodhimūleyeva pahīnaṃ anuppattidhammaṃ, na tassa pahānāya uttari karaṇīyaṃ atthi.

Whatever is to be abandoned, all of it was completely abandoned by the Bhagavā at the foot of the Bodhi tree itself, never to arise again, and there is nothing further to be done for its abandonment.

Bất cứ điều gì đáng được đoạn trừ, tất cả điều đó đã được Đức Thế Tôn đoạn trừ hoàn toàn ngay dưới cội Bồ-đề, trở thành pháp không tái sinh; không có gì cần phải làm thêm để đoạn trừ chúng.

Tathā hissa lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappathinamiddhakodhūpanāha- makkhapalāsaissāmacchariyamāyāsāṭheyyathambhasārambhamānātimānamadappamādatividhā- kusalamūladuccaritavisamaviparītasaññā- malavitakkapapañcaesanātaṇhācatubbidhavipariyesaāsavagantha- oghayogāgatitaṇhupādānapañcābhinandananīvaraṇacetokhilacetasovinibandha- chavivādamūlasattānusayaaṭṭhamicchattanavaāghātavatthutaṇhā- mūlakadasaakusalakammapathaekavīsati anesanadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasatataṇhāvicaritādippabhedaṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ saha vāsanāya pahīnaṃ samucchinnaṃ samūhataṃ, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘ime nāma te kilesā appahīnā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

Indeed, for Him, the fifteen hundred defilements—such as greed, hatred, delusion, improper attention, lack of shame, lack of dread, sloth, torpor, anger, resentment, ingratitude, hypocrisy, envy, stinginess, deceit, craftiness, obstinacy, arrogance, conceit, intoxication, heedlessness, the three unwholesome roots, evil conduct, discordant and perverted perceptions, stains, thoughts, mental proliferations, searches, craving, the four types of perverted seeking, taints, bonds, floods, yokes, clinging to craving, the five types of delight, hindrances, mental barrenness, mental fetters, the six roots of contention, the seven latent tendencies, the eight wrong attitudes, the nine bases of resentment, the ten unwholesome courses of action rooted in craving, the twenty-one improper livelihoods, the sixty-two wrong views, the one hundred and eight modes of craving-conduct—were abandoned, cut off, uprooted, together with their latent tendencies (vāsanā); therefore, no ascetic... or Brahmā is capable of questioning Him, 'These defilements were not abandoned by you,' along with the Dhamma.

Vì tham, sân, si, tác ý sai lầm, không hổ thẹn, không sợ hãi, hôn trầm, thụy miên, sân hận, oán kết, khinh mạn, xảo trá, ganh tị, bỏn xẻn, lừa dối, giả dối, cứng đầu, tranh chấp, kiêu mạn, quá kiêu mạn, say đắm, phóng dật, ba loại gốc bất thiện, ác hạnh, tà tưởng sai lệch, cấu uế, tầm, hý luận, tìm cầu, ái, bốn loại tìm cầu sai lệch, lậu hoặc, kiết sử, bộc lưu, ách phược, chấp thủ ái, năm loại hoan hỷ, năm triền cái, năm chướng ngại tâm, sáu gốc tranh chấp, bảy tùy miên, tám tà kiến, chín sự oán ghét, mười ác nghiệp đạo gốc từ ái, hai mươi mốt điều không nên tìm cầu, sáu mươi hai tà kiến, một trăm lẻ tám loại ái hành, v.v… một ngàn năm trăm phiền não cùng với tập khí đã được Ngài đoạn trừ, cắt đứt hoàn toàn, và nhổ tận gốc. Do đó, không có bất kỳ Sa-môn… v.v… Phạm thiên nào có khả năng chất vấn Ngài với lý lẽ rằng: "Những phiền não này Ngài chưa đoạn trừ."

502

Ye cime bhagavatā kammavipākakilesūpavādaāṇāvītikkamappabhedā antarāyikā vuttā, alameva te paṭisevato ekantena antarāyāya.

And those impediments of karma, results, defilements, censures, and transgressions of monastic rules which were taught by the Bhagavā, are indeed truly obstructive for one who commits them.

Và những pháp chướng ngại đã được Đức Thế Tôn thuyết giảng, phân loại thành chướng ngại của nghiệp, quả, phiền não, phỉ báng và vi phạm giới luật, chắc chắn những pháp ấy là chướng ngại tuyệt đối đối với người thực hành chúng.

Yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘nālaṃ te paṭisevato antarāyāyā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

Therefore, no ascetic... or Brahmā is capable of questioning Him, 'These are not obstructive for one who commits them,' along with the Dhamma.

Do đó, không có bất kỳ Sa-môn… v.v… Phạm thiên nào có khả năng chất vấn Ngài với lý lẽ rằng: "Những pháp ấy không phải là chướng ngại đối với người thực hành chúng."

503

Yo ca bhagavatā niravasesavaṭṭadukkhanissaraṇāya sīlasamādhipaññāya saṅgaho sattakoṭṭhāsiko sattatiṃsappabhedo ariyamaggapubbaṅgamo anuttaro niyyāniko dhammo desito, so ekanteneva niyyāti, paṭipannassa vaṭṭadukkhato mokkhāya hoti, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘niyyāniko dhammoti tayā desito na niyyātī’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthīti.

And as for the unsurpassed, emancipating Dhamma, which the Blessed One taught for the complete escape from the suffering of saṃsāra, encompassed by morality, concentration, and wisdom, having seven parts and thirty-seven divisions, with the Noble Path as its forerunner—that Dhamma certainly leads to liberation; it leads one who practices to freedom from the suffering of saṃsāra. For there is no recluse or Brahmā who is capable of challenging the Blessed One with a reason, saying, “The Dhamma taught by you as emancipating Dhamma does not lead to emancipation.”

Và Pháp dẫn dắt (chúng sanh) ra khỏi (khổ) luân hồi, vô thượng, có Bát Chánh Đạo làm tiền đạo, được Đức Thế Tôn thuyết giảng để thoát khỏi mọi khổ đau luân hồi không còn sót lại, được tổng hợp bằng giới, định, tuệ, có bảy phần, có ba mươi bảy loại, thì Pháp đó chắc chắn dẫn dắt (chúng sanh) ra khỏi (khổ luân hồi) đối với người thực hành, để giải thoát khỏi khổ luân hồi. Vì không có bất kỳ Sa-môn nào… hay Phạm thiên nào có thể chất vấn Đức Thế Tôn về Pháp đó rằng: “Pháp mà Ngài đã thuyết giảng là pháp dẫn dắt ra khỏi (khổ luân hồi) thì không dẫn dắt ra khỏi (khổ luân hồi).”

Vuttañhetaṃ – ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’ti (ma. ni. 1.150) vitthāro.

For it has been said: “While you claim to be a Perfectly Self-Enlightened One, these things are not fully comprehended by you.” This is the detailed account.

Điều này đã được nói rộng rãi rằng: “Khi Ngài tự nhận là Chánh Đẳng Giác, những pháp này Ngài chưa giác ngộ.”

Evametāni attano ñāṇappahānadesanāvisesānaṃ avitathabhāvāvabodhanato aviparītākārappavattitāni bhagavato catuvesārajjañāṇāni tathāni avitathāni anaññathāni.

In this way, these four knowledges of self-confidence of the Blessed One, having arisen in an unperverted manner due to the comprehension of the unfalse nature of His special kinds of knowledge, abandonment, and teaching, are thus true, unfailing, and not otherwise.

Như vậy, những trí tuệ Tứ Vô Úy của Đức Thế Tôn, nhờ sự giác ngộ về sự chân thật của những đặc điểm về sự từ bỏ và thuyết pháp của Ngài, đã vận hành một cách không sai lệch, là chân thật, không hư dối, không khác biệt.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

In this way, because the Blessed One attained what is true, He is called the Tathāgata.

Cũng vì thế, Đức Thế Tôn đã đến với những sự thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

504

Tathā nirayagati, tiracchānagati, petagati, manussagati, devagatīti pañca gatiyo, tāsu sañjīvādayo aṭṭha mahānirayā, kukkuḷādayo soḷasa ussadanirayā, lokantarikanirayoti sabbepime ekantadukkhatāya nirassādaṭṭhena nirayā, yathākammunā gantabbato gati cāti nirayagati, tibbandhakārasītanarakāpi etesveva antogadhā.

Likewise, there are five destinations (gati): the hell-destination (nirayagati), the animal-destination (tiracchānagati), the peta-destination (petagati), the human-destination (manussagati), and the divine-destination (devagati). Among these, the eight great hells such as Sañjīva, the sixteen subsidiary hells such as Kukkuḷa, and the Lokantarika hell—all these are called hells (niraya) because they are exclusively suffering and devoid of enjoyment, and they are also called destinations (gati) because they are places to which beings go according to their kamma. The numerous hells of intense darkness and cold are also included in these.

Tương tự, có năm cõi tái sanh (gati): cõi địa ngục (nirayagati), cõi súc sanh (tiracchānagati), cõi ngạ quỷ (petagati), cõi người (manussagati), cõi trời (devagati). Trong số đó, tám đại địa ngục như Sañjīva, mười sáu địa ngục phụ như Kukkuḷa, và địa ngục Lokantarika – tất cả những địa ngục này được gọi là địa ngục (niraya) vì chúng hoàn toàn là khổ đau và không có sự thỏa mãn; và chúng được gọi là cõi tái sanh (gati) vì chúng là nơi phải đến tùy theo nghiệp. Các địa ngục tối tăm và lạnh lẽo cực độ cũng nằm trong số này.

Kimikīṭasarīsapapakkhisoṇasiṅgālādayo tiriyaṃ añchitabhāvena tiracchānā, te eva gatīti tiracchānagati.

Creatures like worms, insects, reptiles, birds, dogs, and jackals, because they move horizontally, are called animals (tiracchāna), and that state itself is the animal-destination (tiracchānagati).

Các loài sâu bọ, côn trùng, bò sát, chim chóc, chó, chó rừng, v.v., được gọi là súc sanh (tiracchāna) vì chúng đi ngang (tiriyaṃ añchita). Cõi của chúng được gọi là cõi súc sanh (tiracchānagati).

Khuppipāsitattā paradattūpajīvinijjhāmataṇhikādayo dukkhabahulatāya pākaṭasukhato itā vigatāti petā, te eva gatīti petagati, kālakañcikādiasurāpi etesvevantogadhā.

Because they are afflicted by hunger and thirst, and depend on others for sustenance, beings like the Nijjhāmatanhika petas are called petas (peta) as they are extremely miserable and devoid of evident happiness. That state itself is the peta-destination (petagati). Asuras such as the Kālakāñcikas are also included in these.

Các loài ngạ quỷ như Khuppipāsita, Paradattūpajīvinijjhāmataṇhika, v.v., được gọi là ngạ quỷ (peta) vì chúng phần lớn là khổ đau và không có sự an lạc rõ ràng. Cõi của chúng được gọi là cõi ngạ quỷ (petagati). Các loài A-tu-la như Kāḷakañcika cũng nằm trong số này.

Parittadīpavāsīhi saddhiṃ jambudīpādicatumahādīpavāsino manaso ussannatāya manussā, te eva gatīti manussagati.

Humans residing in the four great continents such as Jambudīpa, together with those in the two thousand minor islands, are called humans (manussa) because their minds are abundant (ussanna). That state itself is the human-destination (manussagati).

Cư dân của bốn đại châu như Jambudīpa cùng với cư dân của các tiểu đảo, được gọi là người (manussa) vì tâm trí của họ phát triển hơn (so với các loài khác). Cõi của họ được gọi là cõi người (manussagati).

Cātumahārājikato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanūpagāti ime chabbīsati devanikāyā dibbanti attano iddhānubhāvena kīḷanti jotanti cāti devā, te eva gatīti devagati.

From the Cātumahārājika realm up to those who have attained the realm of neither perception nor non-perception—these twenty-six classes of devas are called devas because they shine, play, and illuminate with their own psychic power. That state itself is the divine-destination (devagati).

Hai mươi sáu cõi chư thiên này, từ Cātumahārājika cho đến những cõi đạt đến Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, được gọi là chư thiên (deva) vì họ vui chơi, tỏa sáng với thần thông và uy lực của mình. Cõi của họ được gọi là cõi trời (devagati).

505

Tā panetā gatiyo yasmā taṃtaṃkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasmā atthato vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ.

And these destinations, because they are particular states of existence arisen from their respective kamma, are in essence resultant aggregates (vipākakkhandhā) and also kamma-born matter (kaṭattārūpa).

Những cõi tái sanh này, vì chúng là những loại hữu thể tái sanh đặc biệt được tạo ra bởi nghiệp tương ứng, nên về bản chất, chúng là các uẩn quả dị thục và sắc do nghiệp tạo ra.

Tattha ‘‘ayaṃ nāma gati iminā nāma kammunā jāyati, tassa ca kammassa paccayavisesehi evaṃ vibhāgabhinnattā visuṃ ete sattanikāyā evaṃ vibhāgabhinnā’’ti yathāsakaṃ hetuphalavibhāgaparicchindanavasena ṭhānaso hetuso bhagavato ñāṇaṃ pavattati.

Therein, the Blessed One's knowledge operates in terms of basis and cause, in the sense of ascertaining the distinction between causes and effects, (knowing) "This particular destination arises from this particular kamma, and because the variations of that kamma are thus distinguished by different conditions, these classes of beings are thus distinguished in these five destinations."

Trong đó, trí tuệ của Đức Thế Tôn vận hành một cách thấu suốt về nguyên nhân và kết quả, phân biệt rõ ràng từng cõi: “Cõi này được sanh ra bởi nghiệp này, và do sự khác biệt trong các điều kiện của nghiệp đó, những loài chúng sanh này được phân chia khác nhau như vậy.”

Tenāha bhagavā –

Therefore, the Blessed One said:

Do đó, Đức Thế Tôn đã nói:

506

‘‘Pañca kho imā, sāriputta, gatiyo.

“There are, Sāriputta, these five destinations.

“Này Sāriputta, có năm cõi tái sanh này.

Katamā pañca?

Which five?

Năm cõi nào?

Nirayo, tiracchānayoni, pettivisayo, manussā, devā.

Hell, the animal womb, the realm of the petas, humans, devas.

Địa ngục, loài súc sanh, cõi ngạ quỷ, người, và chư thiên.

Nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nirayagāmiñca maggaṃ nirayagāminiñca paṭipadaṃ, yathā paṭipanno ca kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, tañca pajānāmī’’tiādi (ma. ni. 1.153).

And, Sāriputta, I discern hell, and the path leading to hell, and the practice leading to hell, and how one who has practiced thus, at the breakup of the body, after death, reappears in a state of deprivation, a bad destination, a downfall, in hell—that too I discern.”

Này Sāriputta, ta biết địa ngục, ta biết con đường dẫn đến địa ngục, ta biết cách thực hành dẫn đến địa ngục, và ta biết cách mà người đã thực hành sẽ tái sanh vào cõi địa ngục, một cảnh giới khổ đau, đọa lạc, sau khi thân hoại mạng chung.”

507

Tāni panetāni bhagavato ñāṇāni tasmiṃ tasmiṃ visaye aviparītākārappavattiyā avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni.

And these knowledges of the Blessed One are thus true, unfailing, and not otherwise, because they are uncontradictory due to their unperverted operation in each respective domain.

Những trí tuệ này của Đức Thế Tôn là chân thật, không hư dối, không khác biệt, vì chúng không sai lệch trong sự vận hành một cách không sai lệch đối với từng đối tượng.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

In this way, because the Blessed One attained what is true, He is called the Tathāgata.

Cũng vì thế, Đức Thế Tôn đã đến với những sự thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

508

Tathā yaṃ sattānaṃ saddhādiyogavikalāvikalabhāvāvabodhanena apparajakkhamahārajakkhatādivisesavibhāvanaṃ paññāsāya ākārehi pavattaṃ bhagavato indriyaparopariyattañāṇaṃ.

Likewise, there is the Blessed One's knowledge of the discernment of beings' faculties (indriyaparopariyattañāṇa), which arises in fifty ways, revealing the distinctions such as having little dust or much dust (of defilements) through understanding whether beings are endowed with or lacking faith, etc.

Tương tự, trí tuệ thấu suốt căn cơ của chúng sanh (indriyaparopariyattañāṇa) của Đức Thế Tôn, vận hành theo năm mươi phương diện, giúp nhận biết sự khác biệt về căn cơ của chúng sanh, như là ít phiền não hay nhiều phiền não, thông qua sự hiểu biết về việc chúng có đầy đủ hay thiếu thốn các yếu tố như niềm tin (saddhā).

Vuttañhetaṃ – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho’’ti (paṭi. ma. 1.111) vitthāro.

For it has been said: “A person with faith has little dust, a person without faith has much dust.” This is the detailed account.

Điều này đã được nói rộng rãi rằng: “Người có đức tin thì ít phiền não (apparajakkha), người không có đức tin thì nhiều phiền não (mahārajakkha).”

509

Yañca ‘‘ayaṃ puggalo apparajakkho, ayaṃ sassatadiṭṭhiko, ayaṃ ucchedadiṭṭhiko, ayaṃ anulomikāyaṃ khantiyaṃ ṭhito, ayaṃ yathābhūtañāṇe ṭhito, ayaṃ kāmāsayo, na nekkhammādiāsayo, ayaṃ nekkhammāsayo, na kāmādiāsayo’’tiādinā ‘‘imassa kāmarāgo ativiya thāmagato, na paṭighādiko, imassa paṭigho ativiya thāmagato, na kāmarāgādiko’’tiādinā ‘‘imassa puññābhisaṅkhāro adhiko, na apuññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa apuññābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa āneñjābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na apuññābhisaṅkhāro.

And there is the Blessed One's knowledge of the dispositions and latent tendencies (āsayānusayañāṇa) of beings, which arises by revealing their true nature, such as, "This person has little dust; this person holds to an eternalist view; this person holds to an annihilationist view; this person stands in favorable patience; this person stands in knowledge as it truly is; this person is inclined to sensual pleasures, not to renunciation, etc.; this person is inclined to renunciation, not to sensual pleasures, etc." and "For this person, sensual passion is exceedingly strong, not ill-will, etc.; for this person, ill-will is exceedingly strong, not sensual passion, etc." and "For this person, meritorious formations are abundant, not unmeritorious formations nor imperturbable formations; for this person, unmeritorious formations are abundant, not meritorious formations nor imperturbable formations; for this person, imperturbable formations are abundant, not meritorious formations nor unmeritorious formations.

Và trí tuệ biết rõ khuynh hướng và tùy miên (āsayānusayañāṇa) của Đức Thế Tôn, vận hành theo cách thấu suốt bản chất của khuynh hướng, v.v., của chúng sanh, như: “Người này ít phiền não, người này có tà kiến thường còn, người này có tà kiến đoạn diệt, người này an trú trong sự nhẫn nại thuận theo, người này an trú trong trí tuệ như thật, người này có khuynh hướng về dục lạc, không phải khuynh hướng về xuất ly, v.v., người này có khuynh hướng về xuất ly, không phải khuynh hướng về dục lạc, v.v.”; và “Người này có tham dục quá mạnh, không phải sân hận, v.v., người này có sân hận quá mạnh, không phải tham dục, v.v.”; và “Người này có thiện hành trội hơn, không phải bất thiện hành, không phải bất động hành; người này có bất thiện hành trội hơn, không phải thiện hành, không phải bất động hành; người này có bất động hành trội hơn, không phải thiện hành, không phải bất thiện hành.

Imassa kāyasucaritaṃ adhikaṃ, imassa vacīsucaritaṃ, imassa manosucaritaṃ, ayaṃ hīnādhimuttiko, ayaṃ paṇītādhimuttiko, ayaṃ kammāvaraṇena samannāgato, ayaṃ kilesāvaraṇena samannāgato, ayaṃ vipākāvaraṇena samannāgato, ayaṃ na kammāvaraṇena samannāgato, na kilesāvaraṇena samannāgato, na vipākāvaraṇena samannāgato’’tiādinā ca sattānaṃ āsayādīnaṃ yathābhūtaṃ vibhāvanākārappavattaṃ bhagavato āsayānusayañāṇaṃ.

For this person, bodily good conduct is abundant; for this person, verbal good conduct; for this person, mental good conduct; this person is lowly-inclined; this person is nobly-inclined; this person is endowed with a kamma-obstruction; this person is endowed with a defilement-obstruction; this person is endowed with a result-obstruction; this person is not endowed with a kamma-obstruction, not endowed with a defilement-obstruction, not endowed with a result-obstruction," and so on, concerning the dispositions and other characteristics of beings as they truly are.

Người này có thân thiện hành trội hơn, người này có khẩu thiện hành, người này có ý thiện hành, người này có khuynh hướng thấp kém, người này có khuynh hướng cao thượng, người này bị nghiệp chướng che lấp, người này bị phiền não chướng che lấp, người này bị quả báo chướng che lấp, người này không bị nghiệp chướng che lấp, không bị phiền não chướng che lấp, không bị quả báo chướng che lấp.”

Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

Regarding this, it has been said:

Liên quan đến điều này, đã có lời dạy:

510

‘‘Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte jānātī’’tiādi (paṭi. ma. 1.113).

“Here, the Tathāgata knows the disposition of beings, knows their latent tendencies, knows their character, knows their inclination, knows which beings are capable and which are incapable,” and so on.

“Ở đây, Như Lai biết khuynh hướng (āsaya) của chúng sanh, biết tùy miên (anusaya), biết hành vi (carita), biết khuynh hướng tâm (adhimutti), biết chúng sanh có khả năng hay không có khả năng (đắc đạo).”

511

Yañca uparimaheṭṭhimapurimapacchimakāyehi dakkhiṇavāmaakkhikaṇṇasotanāsikasotaaṃsakūṭahatthapādehi aṅguliaṅgulantarehi lomakūpehi ca aggikkhandhūdakadhārāpavattanaṃ anaññasādhāraṇaṃ vividhavikubbaniddhinimmāpanakaṃ bhagavato yamakapāṭihāriyañāṇaṃ.

And there is the Blessed One's Twin Miracle (yamakapāṭihāriyañāṇa), which is unique (anaññasādhāraṇa) and capable of creating various transformations (vividhavikubbaniddhinimmāpanaka), where streams of fire and water emanate simultaneously from the upper and lower, front and back parts of the body, from the right and left eyes, ears, nostrils, shoulders, arms, hands, and feet, between the fingers and toes, and from the pores of the skin.

Và trí tuệ song thần thông (yamakapāṭihāriyañāṇa) của Đức Thế Tôn, độc đáo, không chung với các vị Thanh văn, có khả năng tạo ra nhiều loại biến hóa thần thông khác nhau, như làm cho lửa và nước phun ra đồng thời từ các phần trên và dưới, trước và sau của thân, từ mắt phải và trái, tai, lỗ mũi, vai, khuỷu tay, bàn tay, bàn chân, giữa các ngón tay và ngón chân, và từ các lỗ chân lông.

Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

Regarding this, it has been said:

Liên quan đến điều này, đã có lời dạy:

512

‘‘Idha tathāgato yamakapāṭihāriyaṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi, uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati.

“Here, the Tathāgata performs the Twin Miracle, which is not common to His disciples; a mass of fire issues from the upper part of His body, and a stream of water issues from the lower part of His body.

“Ở đây, Như Lai thực hiện song thần thông, không chung với các vị Thanh văn: từ phần thân trên phun ra khối lửa, từ phần thân dưới phun ra dòng nước.

Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattatī’’tiādi (paṭi. ma. 1.116).

A mass of fire issues from the lower part of His body, and a stream of water issues from the upper part of His body,” and so on.

Từ phần thân dưới phun ra khối lửa, từ phần thân trên phun ra dòng nước.”

513

Yañca rāgādīhi jātiādīhi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutaṃ sattanikāyaṃ tato nīharitukāmatāvasena nānānayehi pavattassa bhagavato mahākaruṇokkamanassa paccayabhūtaṃ mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ.

And there is the Blessed One's knowledge of attainment of great compassion (mahākaruṇāsamāpattiñāṇa), which is the cause for the manifestation of His great compassion in various ways, arising from the desire to lead beings, afflicted by numerous painful phenomena such as passion and birth, out of suffering.

Và trí tuệ nhập đại bi (mahākaruṇāsamāpattiñāṇa) của Đức Thế Tôn, là nguyên nhân cho sự khởi lên của đại bi, vận hành theo nhiều cách khác nhau với mong muốn giải thoát chúng sanh khỏi những khổ đau bị quấy nhiễu bởi vô số pháp khổ như tham ái, sanh già bệnh chết, v.v.

Yathāha (paṭi. ma. 1.117-118) –

As it is said:

Như đã nói:

514

‘‘Katamaṃ tathāgatassa mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ?

“What is the Tathāgata's knowledge of the attainment of great compassion?

“Trí tuệ nhập đại bi của Như Lai là gì?

Bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati, āditto lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.

Great compassion arises for beings in the Buddhas, the Blessed Ones, as they see in many ways: great compassion arises for beings in the Buddhas, the Blessed Ones, as they see, ‘The world is burning’.

Đại bi khởi lên nơi các vị Phật, các bậc Thế Tôn, khi các Ngài quán sát chúng sanh theo nhiều phương diện, khi các Ngài quán sát rằng thế gian chúng sanh đang bị thiêu đốt.

Uyyutto, payāto, kummaggappaṭipanno, upanīyati loko addhuvo, atāṇo loko anabhissaro, assako loko, sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, ūno loko atitto taṇhādāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.

Great compassion arises for beings in the Buddhas, the Blessed Ones, as they see, ‘The world is afflicted, it is swept away, it has entered a wrong path, it is led on, the world is impermanent, without refuge, without protection, without ownership, everything must be abandoned and departed from, the world is deficient, unsatiated, a slave to craving.’

Đại bi khởi lên nơi các vị Phật, các bậc Thế Tôn, khi các Ngài quán sát rằng thế gian đang bận rộn, đang trôi đi, đang đi trên con đường sai lầm, thế gian là vô thường, không có nơi nương tựa, không có nơi trú ẩn, thế gian là vô chủ, mọi thứ đều phải bỏ lại mà đi, thế gian là thiếu thốn, không bao giờ thỏa mãn, là nô lệ của tham ái.”

515

‘‘Atāyano lokasannivāso, aleṇo, asaraṇo, asaraṇībhūto.

“The multitude of beings in the world is without protection, without shelter, without refuge, and has become without a true refuge.

“Thế gian chúng sanh không có nơi nương tựa, không có nơi ẩn náu, không có nơi trú ẩn, không có ai để nương nhờ.

Uddhato loko avūpasanto, sasallo lokasannivāso viddho puthusallehi, avijjandhakārāvaraṇo kilesapañjarapakkhitto, avijjāgato lokasannivāso aṇḍabhūto pariyonaddho tantākulakajāto kulaguṇḍikajāto muñjapabbajabhūto apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati, avijjāvisadosasaṃlitto, kilesakalalībhūto, rāgadosamohajaṭājaṭito.

The multitude of beings in the world is agitated, untranquil, pierced by many thorns, namely, lust, hatred, delusion, conceit, wrong view, defilements, and misconduct, constantly piercing itself. It is covered by the darkness of ignorance, which blinds one to the true nature of phenomena and causes foolishness; imprisoned by defilements, which greatly hinder the arising of wholesome states. The multitude of beings in the world is always within ignorance, covered by ignorance like an egg, entangled like a weaver's tangled threads, like a tangle of threads soiled by yeast and impossible to unravel, like a muñja or pabbaja grass entangled; it cannot escape the four lower realms, namely, the planes of deprivation, misfortune, and ruin, and saṃsāra. It is smeared with the poison of ignorance, submerged in the mud of defilements, and entangled in the thickets of lust, hatred, and delusion.

Thế gian là xao động, không an tịnh, thế gian chúng sanh bị mũi tên đâm, bị nhiều mũi tên đâm, bị vô minh che phủ như bóng tối, bị nhốt trong lồng phiền não, thế gian chúng sanh chìm trong vô minh như trứng, bị bao bọc, rối ren như tơ nhện, như tổ chim, như cỏ muñja và pabbaja, không vượt thoát khỏi ác đạo, khổ cảnh, đọa xứ, luân hồi, bị nhiễm độc bởi vô minh, bị lún sâu trong bùn phiền não, bị ràng buộc bởi mớ bòng bong tham, sân, si.”

516

‘‘Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko, taṇhājālena otthaṭo, taṇhāsotena vuyhati, taṇhāsaññojanena saṃyutto, taṇhānusayena anusaṭo, taṇhāsantāpena santappati, taṇhāpariḷāhena pariḍayhati.

Covered by the dense mass of craving, enveloped by the net of craving, swept away by the current of craving, bound by the fetter of craving, permeated by the latent tendency of craving, tormented by the fever of craving, consumed by the burning of craving.

Bị lớp giáp ái dục (taṇhāsaṅghāṭa) bao phủ, bị lưới ái dục (taṇhājāla) vây bủa, bị dòng ái dục (taṇhāsota) cuốn trôi, bị trói buộc bởi kiết sử ái dục (taṇhāsaññojana), bị ái tùy miên (taṇhānusaya) đeo bám, bị sự nung nấu của ái dục (taṇhāsantāpa) hành hạ, bị sự thiêu đốt của ái dục (taṇhāpariḷāha) đốt cháy.

517

‘‘Diṭṭhisaṅghāṭapaṭimukko, diṭṭhijālena otthaṭo, diṭṭhisotena vuyhati, diṭṭhisaññojanena saṃyutto, diṭṭhānusayena anusaṭo, diṭṭhisantāpena santappati, diṭṭhipariḷāhena pariḍayhati.

Covered by the dense mass of wrong view, enveloped by the net of wrong view, swept away by the current of wrong view, bound by the fetter of wrong view, permeated by the latent tendency of wrong view, tormented by the fever of wrong view, consumed by the burning of wrong view.

Bị lớp giáp tà kiến (diṭṭhisaṅghāṭa) bao phủ, bị lưới tà kiến (diṭṭhijāla) vây bủa, bị dòng tà kiến (diṭṭhisota) cuốn trôi, bị trói buộc bởi kiết sử tà kiến (diṭṭhisaññojana), bị tà kiến tùy miên (diṭṭhānusaya) đeo bám, bị sự nung nấu của tà kiến (diṭṭhisantāpa) hành hạ, bị sự thiêu đốt của tà kiến (diṭṭhipariḷāha) đốt cháy.

518

‘‘Jātiyā anugato, jarāya anusaṭo, byādhinā abhibhūto, maraṇena abbhāhato, dukkhe patiṭṭhito.

Attended by birth, permeated by aging, overcome by sickness, struck down by death, established in suffering.

Bị sinh (jāti) đeo đuổi, bị già (jarā) đeo bám, bị bệnh (byādhi) chế ngự, bị chết (maraṇa) đánh bại, an trú trong khổ (dukkha).

519

‘‘Taṇhāya uḍḍito, jarāpākāraparikkhitto, maccupāsena parikkhitto, mahābandhanabaddho, rāgabandhanena dosamohamānadiṭṭhikilesaduccaritabandhanena baddho, mahāsambādhappaṭipanno, mahāpalibodhena palibuddho, mahāpapāte patito, mahākantārappaṭipanno, mahāsaṃsārappaṭipanno, mahāvidugge samparivattati, mahāpalipe palipanno.

Assailed by craving, surrounded by the wall of aging, encircled by the snare of death, bound by great bonds, bound by the bonds of lust, hatred, delusion, conceit, wrong view, defilements, and misconduct. It has fallen into great distress, obstructed by great hindrances, fallen into great chasms, fallen into a great wilderness, fallen into great saṃsāra, revolves in great difficulties, fallen into great mire.

Bị ái dục (taṇhā) lấn át, bị tường thành già nua (jarāpākāra) bao vây, bị lưới tử thần (maccupāsa) vây hãm, bị trói buộc bởi đại trói buộc (mahābandhana), bị trói buộc bởi trói buộc tham (rāga), sân (dosa), si (moha), mạn (māna), tà kiến (diṭṭhi), phiền não (kilesa), ác hạnh (duccarita), rơi vào đại hiểm nạn (mahāsambādha), bị đại chướng ngại (mahāpalibodha) cản trở, rơi xuống đại vực thẳm (mahāpapāta), đi vào đại hoang địa (mahākantāra), đi vào đại luân hồi (mahāsaṃsāra), lăn lộn trong đại hiểm lộ (mahāvidugga), lún sâu vào đại bùn lầy (mahāpalipa).

520

‘‘Abbhāhato lokasannivāso, āditto lokasannivāso rāgagginā dosagginā mohagginā jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, unnītako lokasannivāso haññati niccamatāṇo pattadaṇḍo takkaro, vajjabandhanabaddho āghātanapaccupaṭṭhito, anātho lokasannivāso paramakāruññappatto, dukkhābhitunno cirarattaṃ pīḷito, gadhito niccaṃ pipāsito.

The multitude of beings in the world is smitten, the multitude of beings in the world is aflame with the fire of lust, the fire of hatred, the fire of delusion, with birth, aging, death, sorrows, lamentations, pains, griefs, and despair. The multitude of beings in the world is brought to ruin, constantly tormented, without protection, receiving the staff (of punishment), behaving violently. Bound by the bonds of defilements, standing at the place of slaughter; the multitude of beings in the world is without a protector, having reached the utmost pitiable state, afflicted by suffering, oppressed for a long time, greedy and always thirsty.

Thế gian (lokasannivāsa) bị đánh bại, thế gian bị lửa tham (rāgagginā), lửa sân (dosagginā), lửa si (mohagginā), bởi sinh (jāti), già (jarā), chết (maraṇa), sầu (soka), bi (parideva), khổ (dukkha), ưu (domanassa), não (upāyāsa) thiêu đốt; thế gian bị dẫn dắt đến chỗ diệt vong, luôn bị hành hạ, không có nơi nương tựa, bị gậy đánh đập, là kẻ phạm tội, bị trói buộc bởi dây trói buộc tội lỗi, đối mặt với sự hủy diệt, thế gian không có nơi nương tựa, đạt đến sự đáng thương tột cùng, bị khổ đau dày vò, bị áp bức từ lâu, bị tham ái trói buộc, luôn khát khao.

521

‘‘Andho acakkhuko, hatanetto apariṇāyako, vipathapakkhando añjasāparaddho, mahoghapakkhando.

Blind, eyeless, with eyes destroyed, without guidance, straying onto the wrong path, having missed the straight path, fallen into the great flood.

Mù lòa, không mắt, mắt bị hủy hoại, không có người dẫn dắt, lạc vào đường tà, lầm lạc khỏi đường chính, rơi vào đại hồng thủy.

522

‘‘Dvīhi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, tīhi duccaritehi vippaṭipanno, catūhi yogehi yojito, catūhi ganthehi ganthito, catūhi upādānehi upādiyati, pañcagatisamāruḷho, pañcahi kāmaguṇehi rajjati, pañcahi nīvaraṇehi otthaṭo, chahi vivādamūlehi vivadati, chahi taṇhākāyehi rajjati, chahi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, sattahi anusayehi anusaṭo, sattahi saññojanehi saṃyutto, sattahi mānehi unnato, aṭṭhahi lokadhammehi samparivattati, aṭṭhahi micchattehi niyyāto, aṭṭhahi purisadosehi dussati, navahi āghātavatthūhi āghātito, navavidhamānehi unnato, navahi taṇhāmūlakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthūhi kilissati, dasahi āghātavatthūhi āghātito, dasahi akusalakammapathehi samannāgato, dasahi saṃyojanehi saṃyutto, dasahi micchattehi niyyāto, dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato, dasavatthukāya antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato, aṭṭhasatataṇhāpapañcehi papañcito, dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.

Beset by two kinds of wrong views, engaged in three kinds of misconduct, yoked by four yogas, tied by four knots, clinging to four clingings, ascended to five destinations, delighted by five cords of sensual pleasure, covered by five hindrances, disputes over six root causes of contention, delighted by six kinds of craving, beset by six kinds of wrong views, permeated by seven latent tendencies, bound by seven fetters, exalted by seven kinds of conceit, revolving in eight worldly conditions, brought forth by eight wrong courses, corrupted by eight faults of character, assailed by nine objects of resentment, exalted by nine kinds of conceit, delighted by nine root causes of craving, defiled by ten bases of defilement, assailed by ten objects of resentment, endowed with ten unwholesome courses of action, bound by ten fetters, brought forth by ten wrong courses, endowed with wrong view consisting of ten aspects, endowed with wrong view that grasps at extremes, proliferated by one hundred and eight kinds of craving-proliferation—when the Buddhas, the Fortunate Ones, perceive the multitude of beings in the world in this manner, great compassion for beings arises in them.

Bị hai loại tà kiến (diṭṭhigata) vây bủa, hành động sai lầm bởi ba ác hạnh (duccarita), bị trói buộc bởi bốn ách (yoga), bị buộc chặt bởi bốn kiết sử (gantha), bị chấp thủ bởi bốn thủ (upādāna), đi vào năm nẻo luân hồi (gati), bị say đắm bởi năm dục lạc (kāmaguṇa), bị năm triền cái (nīvaraṇa) che lấp, tranh cãi bởi sáu căn nguyên tranh chấp (vivādamūla), bị say đắm bởi sáu thân ái (taṇhākāya), bị sáu loại tà kiến (diṭṭhigata) vây bủa, bị bảy tùy miên (anusaya) đeo bám, bị trói buộc bởi bảy kiết sử (saññojana), bị kiêu mạn bởi bảy loại mạn (māna), lăn lộn trong tám pháp thế gian (lokadhamma), bị dẫn dắt bởi tám tà pháp (micchatta), bị tám lỗi lầm của con người (purisadosa) làm hư hoại, bị chín căn nguyên oán hận (āghātavatthu) làm cho oán hận, bị kiêu mạn bởi chín loại mạn (māna), bị say đắm bởi chín pháp căn nguyên ái dục (taṇhāmūlaka), bị mười pháp phiền não (kilesavatthu) làm cho ô nhiễm, bị mười căn nguyên oán hận (āghātavatthu) làm cho oán hận, bị mười ác nghiệp đạo (akusalakammapatha) chi phối, bị trói buộc bởi mười kiết sử (saṃyojana), bị dẫn dắt bởi mười tà pháp (micchatta), bị tà kiến (micchādiṭṭhi) với mười căn cứ chi phối, bị tà kiến đoạn kiến (antaggāhikādiṭṭhi) với mười căn cứ chi phối, bị một trăm lẻ tám loại hý luận ái dục (taṇhāpapañca) làm cho hý luận, bị sáu mươi hai loại tà kiến (diṭṭhigata) vây bủa, khi chư Phật, chư Thế Tôn quán thấy thế gian (lokasannivāsa) như vậy, đại bi tâm (mahākaruṇā) của các Ngài khởi lên đối với chúng sinh.

523

‘‘Ahañcamhi tiṇṇo, loko ca atiṇṇo.

“I have crossed over, but the world has not crossed over.

“Ta đã vượt qua, thế gian chưa vượt qua.

Ahañcamhi mutto, loko ca amutto.

I am liberated, but the world is not liberated.

Ta đã giải thoát, thế gian chưa giải thoát.

Ahañcamhi danto, loko ca adanto.

I am tamed, but the world is untamed.

Ta đã điều phục, thế gian chưa điều phục.

Ahañcamhi santo, loko ca asanto.

I am at peace, but the world is not at peace.

Ta đã an tịnh, thế gian chưa an tịnh.

Ahañcamhi assattho, loko ca anassattho.

I am reassured, but the world is not reassured.

Ta đã an ổn, thế gian chưa an ổn.

Ahañcamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto.

I am fully extinguished, but the world is not fully extinguished.

Ta đã Niết bàn, thế gian chưa Niết bàn.

Pahomi khvāhaṃ tiṇṇo tāretuṃ, mutto mocetuṃ, danto dametuṃ, santo sametuṃ, assattho assāsetuṃ, parinibbuto parinibbāpetunti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.117-118).

Having crossed over, I am able to help others cross; having been liberated, I am able to liberate others; having been tamed, I am able to tame others; having been at peace, I am able to pacify others; having been reassured, I am able to reassure others; having been fully extinguished, I am able to help others attain full extinguishment.” When the Buddhas, the Fortunate Ones, perceive this, great compassion for beings arises in them.

Ta đã vượt qua thì có thể cứu độ cho vượt qua, đã giải thoát thì có thể giải thoát, đã điều phục thì có thể điều phục, đã an tịnh thì có thể an tịnh, đã an ổn thì có thể an ổn, đã Niết bàn thì có thể làm cho Niết bàn” – khi chư Phật, chư Thế Tôn quán thấy chúng sinh như vậy, đại bi tâm của các Ngài khởi lên đối với chúng sinh.

524

Evaṃ ekūnanavutiyā ākārehi vibhajanaṃ kataṃ.

Thus, the analysis was made in eighty-nine aspects.

Như vậy, sự phân tích đã được thực hiện theo tám mươi chín phương diện.

525

Yaṃ pana yāvatā dhammadhātuyā yattakaṃ ñātabbaṃ saṅkhatāsaṅkhatādikassa sabbassa paropadesanirapekkhaṃ sabbākārena paṭivijjhanasamatthaṃ ākaṅkhamattappaṭibaddhavuttianaññasādhāraṇaṃ bhagavato ñāṇaṃ sabbathā anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutisaccāvabodhato sabbaññutaññāṇaṃ tatthāvaraṇābhāvato nissaṅgappavattimupādāya anāvaraṇañāṇanti vuccati.

Furthermore, the Buddha's knowledge, which is capable of penetrating all phenomena, both conditioned and unconditioned, whatever needs to be known within the sphere of phenomena, without reliance on the teachings of others, in all aspects, arising merely by wish and not common to others, is called Omniscient Knowledge (sabbaññutañāṇa) because it fully comprehends all conditioned, unconditioned, and conventional truths without residue. And because there is no obstruction in that knowledge, it is called Unhindered Knowledge (anāvaraṇañāṇa), due to its unobstructed operation.

Phàm trí tuệ của Đức Thế Tôn, mà có khả năng thấu hiểu tất cả các pháp hữu vi (saṅkhata) và vô vi (asaṅkhata) cùng các pháp khác, trong toàn bộ giới hạn của Pháp giới (dhammadhātu), không cần sự chỉ dạy của người khác, có khả năng thấu suốt bằng mọi phương cách, và sự vận hành của nó chỉ tùy thuộc vào ý muốn, không chung với ai khác – trí tuệ đó được gọi là Toàn Tri Trí (Sabbaññutaññāṇa) vì thấu hiểu tất cả các pháp hữu vi, vô vi và chân lý tục đế (sammutisacca) không sót một chút nào; và được gọi là Vô Chướng Ngại Trí (Anāvaraṇañāṇa) vì không có bất kỳ chướng ngại nào trong đó, và vì sự vận hành không bị vướng mắc.

Ekameva hi taṃ ñāṇaṃ visayappavattimukhena aññehi asādhāraṇabhāvadassanatthaṃ duvidhena uddiṭṭhaṃ.

Indeed, that one knowledge is stated as twofold to show its uncommon nature to others through the manner of its operation on its objects.

Thật vậy, trí tuệ ấy chỉ là một, nhưng được trình bày thành hai loại để chỉ ra tính không chung với người khác thông qua phương thức vận hành của đối tượng.

Aññathā sabbaññutānāvaraṇañāṇānaṃ sādhāraṇatā sabbavisayatā āpajjeyyuṃ, na ca taṃ yuttaṃ kiñcāpi imāya yuttiyā.

Otherwise, the distinctness and all-encompassing nature of Omniscient Knowledge and Unhindered Knowledge would not be achieved, and that would not be proper, even if by this reasoning.

Nếu không, tính không chung và tính toàn diện của Toàn Tri Trí và Vô Chướng Ngại Trí sẽ trở nên phổ biến, và điều đó không hợp lý theo lập luận này.

Ayañhettha pāḷi –

Here is the Pāḷi on this matter:

Đây là đoạn Pāḷi:

526

‘‘Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ.

“It knows all conditioned and unconditioned phenomena without residue, thus it is Omniscient Knowledge. There is no obstruction in it, thus it is Unhindered Knowledge.

“Biết tất cả các pháp hữu vi và vô vi không sót một chút nào, nên là Toàn Tri Trí. Không có chướng ngại trong đó, nên là Vô Chướng Ngại Trí.

Atītaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ.

It knows all past phenomena, thus it is Omniscient Knowledge. There is no obstruction in it, thus it is Unhindered Knowledge.

Biết tất cả các pháp quá khứ, nên là Toàn Tri Trí. Không có chướng ngại trong đó, nên là Vô Chướng Ngại Trí.

Anāgataṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ.

It knows all future phenomena, thus it is Omniscient Knowledge. There is no obstruction in it, thus it is Unhindered Knowledge.

Biết tất cả các pháp vị lai, nên là Toàn Tri Trí. Không có chướng ngại trong đó, nên là Vô Chướng Ngại Trí.

Paccuppannaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.119-120) vitthāro.

It knows all present phenomena, thus it is Omniscient Knowledge. There is no obstruction in it, thus it is Unhindered Knowledge.” (This is) the detailed explanation.

Biết tất cả các pháp hiện tại, nên là Toàn Tri Trí. Không có chướng ngại trong đó, nên là Vô Chướng Ngại Trí” – đây là phần giải thích chi tiết.

527

Evametāni bhagavato chaasādhāraṇañāṇāni aviparītākārappavattiyā yathāsakavisayassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni.

Thus, these six uncommon knowledges of the Fortunate One are accurate, unerring, and unchangeable, due to their unperverted mode of operation and their unfailing correspondence with their respective objects.

Như vậy, sáu trí tuệ không chung (chaasādhāraṇañāṇa) này của Đức Thế Tôn là chân thật (tathā), không sai lầm (avitathā), không khác biệt (anaññathā), vì sự vận hành không sai lệch và không mâu thuẫn với đối tượng tương ứng của chúng.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

Thus, too, the Fortunate One has arrived at these truths, therefore he is a Tathāgata.

Cũng vì lý do này mà Đức Thế Tôn đã đạt được những điều chân thật (tathā), nên Ngài được gọi là Tathāgata (Như Lai).

528

Tathā –

Similarly:

Tương tự:

529

‘‘Sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo’’ti (paṭi. ma. 2.17; saṃ. ni. 5.185) evaṃ sarūpato, ‘‘yāyaṃ lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānā līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtā satiādibhedā dhammasāmaggī, yāya ariyasāvako bujjhati kilesaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti, sā dhammasāmaggī bodhīti vuccati.

“Monks, these are the seven factors of awakening: the factor of awakening of mindfulness, the factor of awakening of investigation of states, the factor of awakening of energy, the factor of awakening of rapture, the factor of awakening of tranquility, the factor of awakening of concentration, the factor of awakening of equanimity,” thus in terms of essence. And in terms of general characteristic: “That aggregate of states beginning with mindfulness, which arises at the moment of the supramundane path, is an opponent to many calamities such as sluggishness, agitation, attachment to abiding, exertion, indulgence in sensual pleasures, self-mortification, and the eternalist and annihilationist views. By this, the noble disciple awakens from the slumber of defilements, rises up, penetrates the Four Noble Truths, or realizes Nibbāna itself. That aggregate of states is called bodhi (awakening). The constituents of that bodhi are bojjhaṅgas (factors of awakening). Or, because a noble disciple awakens by means of that aggregate of states as described, it is called bodhi, and the constituents of that bodhi are also bojjhaṅgas.”

“Này các Tỳ-kheo, có bảy chi phần giác ngộ (bojjhaṅga) này: niệm giác chi (satisambojjhaṅga), trạch pháp giác chi (dhammavicayasambojjhaṅga), tinh tấn giác chi (vīriyasambojjhaṅga), hỷ giác chi (pītisambojjhaṅga), khinh an giác chi (passaddhisambojjhaṅga), định giác chi (samādhisambojjhaṅga), xả giác chi (upekkhāsambojjhaṅga)” – như vậy là theo bản chất (sarūpato). “Sự hòa hợp của các pháp như niệm v.v., phát sinh trong khoảnh khắc của đạo siêu thế (lokuttaramagga), đối nghịch với nhiều tai họa như hôn trầm (līna), trạo cử (uddhacca), chấp thủ (patiṭṭhāna), nỗ lực thái quá (āyūhana), đam mê dục lạc (kāmasukhallika), khổ hạnh (attakilamathānuyoga), chấp đoạn (uccheda), chấp thường (sassata) v.v., nhờ đó vị Thánh đệ tử tỉnh thức khỏi giấc ngủ phiền não (kilesaniddā), đứng dậy, thấu hiểu Tứ Thánh Đế (ariyasacca) hoặc chứng ngộ Niết bàn (nibbāna) – sự hòa hợp của các pháp đó được gọi là giác ngộ (bodhi).

Tassā ‘bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā, ariyasāvako vā yathāvuttāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā’’ti evaṃ sāmaññalakkhaṇato.

“The limbs of awakening (bodhi) are the factors of awakening (bojjhaṅga). Or, an Ariyan disciple awakens by means of the aforementioned harmony of Dhamma, and thus it is called bodhi; the limbs of that bodhi are also bojjhaṅga,” thus, by way of common characteristic.

Các chi phần của giác ngộ đó là giác chi (bojjhaṅga). Hoặc vị Thánh đệ tử tỉnh thức nhờ sự hòa hợp của các pháp đã nói trên, nên được gọi là giác ngộ (bodhi), các chi phần của giác ngộ đó cũng là giác chi (bojjhaṅga)” – như vậy là theo đặc tính chung (sāmaññalakkhaṇato).

‘‘Upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo’’ti evaṃ visesalakkhaṇato.

“The mindfulness factor of awakening has the characteristic of being present; the investigation-of-states factor of awakening has the characteristic of investigation; the energy factor of awakening has the characteristic of exertion; the rapture factor of awakening has the characteristic of pervasion; the tranquility factor of awakening has the characteristic of appeasement; the concentration factor of awakening has the characteristic of non-distraction; the equanimity factor of awakening has the characteristic of contemplation”—thus, by way of specific characteristics.

“Niệm giác chi có đặc tính hiện tiền (upaṭṭhānalakkhaṇa), trạch pháp giác chi có đặc tính thẩm sát (pavicayalakkhaṇa), tinh tấn giác chi có đặc tính nâng đỡ (paggahalakkhaṇa), hỷ giác chi có đặc tính sung mãn (pharaṇalakkhaṇa), khinh an giác chi có đặc tính an tịnh (upasamalakkhaṇa), định giác chi có đặc tính không tán loạn (avikkhepalakkhaṇa), xả giác chi có đặc tính quán sát (paṭisaṅkhānalakkhaṇa)” – như vậy là theo đặc tính riêng (visesalakkhaṇato).

530

‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo?

“Among these, what is the mindfulness factor of awakening (satisambojjhaṅga)?

“Trong số đó, niệm giác chi là gì?

Idha, bhikkhu, satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā hoti anussaritā’’tiādinā (vibha. 467) sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ aññamaññopakāravasena ekakkhaṇe pavattidassanato, ‘‘tattha katamo satisambojjhaṅgo?

Here, bhikkhus, a bhikkhu is mindful, endowed with supreme maturity of mindfulness, recalling what was done long ago and said long ago”—thus, by way of observing its arising at one moment through the mutual assistance of the seven factors of awakening; “Among these, what is the mindfulness factor of awakening? There is mindfulness regarding internal states, bhikkhus, there is mindfulness regarding external states”—thus, by way of observing their arising by division of their object.

Ở đây, này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo có niệm, đầy đủ trí nhớ sắc bén tối thượng, nhớ lại những gì đã làm từ lâu, đã nói từ lâu” v.v. – như vậy là cho thấy sự vận hành đồng thời (ekakkhaṇe pavattidassana) của bảy giác chi thông qua sự hỗ trợ lẫn nhau. “Trong số đó, niệm giác chi là gì?

Atthi ajjhattaṃ, bhikkhave, dhammesu sati, atthi bahiddhā dhammesu satī’’tiādinā tesaṃ visayavibhāgena pavattidassanato.

There is mindfulness regarding internal states, bhikkhus, there is mindfulness regarding external states”—thus, by way of observing their arising by division of their object.

Này các Tỳ-kheo, có niệm về các pháp nội tại, có niệm về các pháp ngoại tại” v.v. – như vậy là cho thấy sự vận hành theo sự phân chia đối tượng (visayavibhāgena pavattidassana) của chúng.

‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo?

“Among these, what is the mindfulness factor of awakening?

“Trong số đó, niệm giác chi là gì?

Idha, bhikkhave, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmi’’ntiādinā (vibha. 471) bhāvanāvidhidassanato.

Here, bhikkhus, a bhikkhu develops the mindfulness factor of awakening, based on seclusion, based on dispassion, based on cessation, culminating in relinquishment”—thus, by way of the method of development.

Ở đây, này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo tu tập niệm giác chi nương vào viễn ly (viveka), nương vào ly tham (virāga), nương vào đoạn diệt (nirodha), đưa đến xả ly (vossagga)” v.v. – như vậy là cho thấy phương pháp tu tập (bhāvanāvidhidassana).

‘‘Tattha katame satta bojjhaṅgā?

“Among these, what are the seven factors of awakening?

‘‘Trong số đó, bảy chi phần Giác ngộ (bojjhaṅga) là gì?

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… tasmiṃ samaye satta bojjhaṅgā honti satisambojjhaṅgo…pe… upekkhāsambojjhaṅgo.

Here, when a bhikkhu develops supramundane jhāna… (and so on) …at that time, the seven factors of awakening arise: the mindfulness factor of awakening… (and so on) …the equanimity factor of awakening.

Ở đây, một tỳ khưu, vào thời điểm nào hành thiền siêu thế (lokuttara jhāna)…pe… vào thời điểm đó, bảy chi phần Giác ngộ (bojjhaṅga) hiện hữu: chi phần Giác ngộ niệm (satisambojjhaṅga)…pe… chi phần Giác ngộ xả (upekkhāsambojjhaṅga).

Tattha katamo satisambojjhaṅgo?

Among these, what is the mindfulness factor of awakening?

Trong số đó, chi phần Giác ngộ niệm (satisambojjhaṅga) là gì?

Yā sati…pe… anussatī’’tiādinā (vibha. 478-479) channavutiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ nānākārato pavattāni bhagavato sambojjhaṅgavibhāvanañāṇāni tassa tassa atthassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni.

That mindfulness… (and so on) …that recollection”—thus, through ninety-six thousand divisions of ways. The Lord’s knowledges of analyzing the factors of awakening, arising in various ways like this, are therefore true, unerring, and not otherwise, because they do not deviate from the meaning of each respective object.

Đó là niệm (sati)…pe… tùy niệm (anussati)’’ – theo cách này, với chín mươi sáu ngàn cách phân tích (nayasahassavibhāga), các trí tuệ phân biệt chi phần Giác ngộ của Thế Tôn đã được trình bày theo nhiều cách khác nhau, đều là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā) vì không mâu thuẫn với ý nghĩa của từng điều đó.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

In this way too, the Blessed One is called Tathāgata because he has arrived at truths.

Do vậy, Thế Tôn đã đạt được những điều chân thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

531

Tathā –

Likewise —

Tương tự –

532

‘‘Tattha katamaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ?

“Among these, what is the Noble Truth of the Way Leading to the Cessation of Suffering?

‘‘Trong số đó, Thánh Đế về con đường đưa đến sự diệt khổ là gì?

Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.

It is this Noble Eightfold Path:

Chính là Bát Chánh Đạo này.

Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti (vibha. 205) evaṃ sarūpato.

that is, Right View… (and so on) …Right Concentration”—thus, by way of its nature.

Nghĩa là, chánh kiến (sammādiṭṭhi)…pe… chánh định (sammāsamādhi)’’ – theo cách này, theo bản chất (sarūpato).

Sabbakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalappaṭilābhakarattā ca ariyo, aṭṭhavidhattā nibbānādhigamāya ekantakāraṇattā ca aṭṭhaṅgiko.

It is noble (ariya) because it is far from all defilements, it makes one noble, and it leads to the attainment of noble fruits; it is eight-factored (aṭṭhaṅgika) because it has eight aspects and is the sole cause for the attainment of Nibbāna.

Nó là ‘Thánh’ (ariya) vì xa lìa mọi phiền não, vì tạo ra trạng thái Thánh, và vì mang lại sự thành tựu Thánh quả; nó là ‘tám chi phần’ (aṭṭhaṅgika) vì có tám loại và vì là nguyên nhân tuyệt đối để đạt đến Nibbāna.

Kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi maggīyati, sayaṃ vā nibbānaṃ maggatīti maggoti evaṃ sāmaññalakkhaṇato.

It is called "path" (magga) because it goes, destroying defilements; it is sought by those desiring Nibbāna; or it itself seeks Nibbāna—thus, by way of its common characteristic.

Nó là ‘Đạo’ (magga) vì nó đi diệt trừ phiền não, vì những người mong cầu Nibbāna tìm kiếm nó, hoặc vì tự nó tìm kiếm Nibbāna – theo cách này, theo đặc tính chung (sāmaññalakkhaṇato).

‘‘Sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi, sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo, sammā pariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā, sammā samuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto, sammā vodānalakkhaṇo sammāājīvo, sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo, sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati, sammā avikkhepalakkhaṇo sammāsamādhī’’ti evaṃ visesalakkhaṇato.

“Right View has the characteristic of right seeing; Right Intention has the characteristic of right application of mind; Right Speech has the characteristic of right comprehension; Right Action has the characteristic of right origination; Right Livelihood has the characteristic of right purification; Right Effort has the characteristic of right exertion; Right Mindfulness has the characteristic of right presence; Right Concentration has the characteristic of right non-distraction”—thus, by way of specific characteristics.

‘‘Chánh kiến có đặc tính thấy đúng đắn (sammā dassanalakkhaṇā), chánh tư duy có đặc tính hướng tâm đúng đắn (sammā abhiniropanalakkhaṇo), chánh ngữ có đặc tính thâu nhiếp đúng đắn (sammā pariggahaṇalakkhaṇā), chánh nghiệp có đặc tính khởi lên đúng đắn (sammā samuṭṭhānalakkhaṇo), chánh mạng có đặc tính thanh tịnh đúng đắn (sammā vodānalakkhaṇo), chánh tinh tấn có đặc tính nỗ lực đúng đắn (sammā paggahalakkhaṇo), chánh niệm có đặc tính an trú đúng đắn (sammā upaṭṭhānalakkhaṇā), chánh định có đặc tính không tán loạn đúng đắn (sammā avikkhepalakkhaṇo)’’ – theo cách này, theo đặc tính riêng (visesalakkhaṇato).

Sammādiṭṭhi aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karoti, tappaṭicchādakamohavidhamanena asammohato sampayuttadhamme ca passati.

Right View abandons wrong view along with other opposing defilements, makes Nibbāna its object, and through the dissipation of the delusion that covers that object, it sees the conascent states without confusion.

Chánh kiến, cùng với các phiền não đối nghịch khác của chính nó, đoạn trừ tà kiến, lấy Nibbāna làm đối tượng, và nhờ sự đoạn trừ si mê che chướng đối tượng đó, nó thấy các pháp tương ưng một cách không mê lầm.

Tathā sammāsaṅkappādayopi micchāsaṅkappādīni pajahanti, nibbānañca ārammaṇaṃ karonti, sahajātadhammānaṃ sammāabhiniropanapariggahaṇasamuṭṭhānavodānapaggahaupaṭṭhānasamādahanāni ca karontīti evaṃ kiccavibhāgato.

Similarly, Right Intention and others abandon wrong intentions and others, make Nibbāna their object, and effect the right application, comprehension, origination, purification, exertion, presence, and steadfastness of conascent states—thus, by way of division of functions.

Tương tự, chánh tư duy và các chi phần khác cũng đoạn trừ tà tư duy và các chi phần sai trái khác, lấy Nibbāna làm đối tượng, và thực hiện việc hướng tâm, thâu nhiếp, khởi lên, thanh tịnh, nỗ lực, an trú, và định tâm đúng đắn cho các pháp đồng sinh – theo cách này, theo sự phân biệt chức năng (kiccavibhāgato).

Sammādiṭṭhi pubbabhāge nānakkhaṇā visuṃ visuṃ dukkhādiārammaṇā hutvā maggakāle ekakkhaṇā nibbānameva ārammaṇaṃ katvā kiccato ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati, sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā.

Right View, in its preliminary stage, has various moments and various objects such as suffering, etc.; but at the moment of the Path, it has one moment and takes Nibbāna itself as its object, receiving four names such as "knowledge of suffering" by way of its function. Right Intention and others also, in their preliminary stage, have various moments and various objects; but at the moment of the Path, they have one moment and one object.

Chánh kiến, trong giai đoạn trước (pubbabhāga), có nhiều sát na khác nhau, với các đối tượng khác nhau như khổ (dukkha) v.v., còn trong giai đoạn đạo (magga-kāla), nó có một sát na duy nhất, lấy Nibbāna làm đối tượng, và về chức năng, nó có bốn tên gọi như ‘‘trí về khổ’’ v.v.; chánh tư duy và các chi phần khác cũng vậy, trong giai đoạn trước có nhiều sát na khác nhau, nhiều đối tượng khác nhau, còn trong giai đoạn đạo có một sát na duy nhất, một đối tượng duy nhất.

533

Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati, sammāvācādayo tayo pubbabhāge musāvādāveramaṇītiādivibhāgā viratiyopi cetanāyopi hutvā maggakkhaṇe viratiyova, sammāvāyāmasatiyo kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhanti.

Among these, Right Intention, by way of its function, receives three names such as "intention of renunciation"; Right Speech and the other two, in their preliminary stage, are abstentions such as refraining from false speech, or volitions, but at the moment of the Path, they are only abstentions. Right Effort and Right Mindfulness, by way of their function, receive four names through their aspects as right efforts (sammappadhāna) and foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna).

Trong số đó, chánh tư duy, về chức năng, có ba tên gọi như tư duy xuất ly (nekkhamma-saṅkappa) v.v.; ba chi phần chánh ngữ v.v., trong giai đoạn trước, có các phân loại như kiêng nói dối (musāvādāveramaṇī) v.v., có thể là sự kiêng cữ (virati) hoặc ý muốn (cetanā), nhưng trong sát na đạo (magga-kkhana), chúng chỉ là sự kiêng cữ; chánh tinh tấn và chánh niệm, về chức năng, có bốn tên gọi theo các chánh cần (sammappadhāna) và niệm xứ (satipaṭṭhāna).

Sammāsamādhi pana maggakkhaṇepi paṭhamajjhānādivasena nānā evāti evaṃ pubbabhāgaparabhāgesu pavattivibhāgato, ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’ntiādinā (vibha. 489) bhāvanāvidhito, ‘‘tattha katamo aṭṭhaṅgiko maggo?

However, Right Concentration, even at the moment of the Path, is various by way of first jhāna and so on—thus, by way of division of arising in preliminary and subsequent stages; “Here, bhikkhus, a bhikkhu develops Right View, based on seclusion”—thus, by way of the method of development; “Among these, what is the Eightfold Path? Here, when a bhikkhu develops supramundane jhāna… (and so on) …the practice of suffering, of slow direct knowledge, at that time the Eightfold Path arises: Right View, Right Intention”—thus, through eighty-four thousand divisions of ways.

Còn chánh định, ngay cả trong sát na đạo, cũng có nhiều loại khác nhau tùy theo sơ thiền (paṭhamajjhāna) v.v. – theo cách này, theo sự phân biệt diễn tiến (pavattivibhāgato) trong giai đoạn trước và sau; ‘‘Ở đây, này các tỳ khưu, một tỳ khưu tu tập chánh kiến nương tựa vào sự viễn ly (vivekanissita)’’ v.v. – theo cách này, theo phương pháp tu tập (bhāvanāvidhito); ‘‘Trong số đó, Bát Chánh Đạo là gì?

Idha, bhikkhu, yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… dukkhāpaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye aṭṭhaṅgiko maggo hoti sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo’’tiādinā (vibha. 499) caturāsītiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ anekākārato pavattāni bhagavato ariyamaggavibhāvanañāṇāni atthassa avisaṃvādanato sabbānipi tathāni avitathāni anaññathāni.

The Lord’s knowledges of analyzing the Noble Path, arising in these various ways, are all true, unerring, and not otherwise, because they do not deviate from the meaning.

Ở đây, này các tỳ khưu, vào thời điểm nào một tỳ khưu hành thiền siêu thế…pe… con đường khó khăn, sự chứng ngộ chậm chạp, vào thời điểm đó, Bát Chánh Đạo hiện hữu: chánh kiến, chánh tư duy’’ v.v. – theo cách này, với tám mươi bốn ngàn cách phân tích (nayasahassavibhāgehi), các trí tuệ phân biệt Thánh Đạo của Thế Tôn đã được trình bày theo vô số cách khác nhau, tất cả đều là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā) vì không mâu thuẫn với ý nghĩa.

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

In this way too, the Blessed One is called Tathāgata because he has arrived at truths.

Do vậy, Thế Tôn đã đạt được những điều chân thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

534

Tathā paṭhamajjhānasamāpatti yā ca nirodhasamāpattīti etāsu anupaṭipāṭiyā viharitabbaṭṭhena samāpajjitabbaṭṭhena ca anupubbavihārasamāpattīsu sampādanapaccavekkhaṇādivasena yathārahaṃ sampayogavasena ca pavattāni bhagavato ñāṇāni tadatthasiddhiyā tathāni avitathāni anaññathāni.

Similarly, the Lord’s knowledges regarding the attainment of the first jhāna and the attainment of cessation, which arise in the progressive attainments according to their proper order of abiding and entering, by way of accomplishment, recollection, etc., and by way of appropriate association, are true, unerring, and not otherwise for the fulfillment of their purpose.

Tương tự, các trí tuệ của Thế Tôn đã được trình bày liên quan đến các thiền chứng tuần tự (anupubbavihārasamāpatti), từ thiền chứng sơ thiền (paṭhamajjhāna-samāpatti) cho đến thiền chứng diệt (nirodhasamāpatti), theo cách nên an trú và nên nhập tuần tự, và theo cách tương ưng tùy theo việc thành tựu và quán xét v.v., đều là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā) vì đã thành tựu mục đích đó.

Tathā ‘‘idaṃ imassa ṭhānaṃ, idaṃ aṭṭhāna’’nti aviparītaṃ tassa tassa phalassa kāraṇākāraṇajānanaṃ, tesaṃ tesaṃ sattānaṃ atītādibhedabhinnassa kammasamādānassa anavasesato yathābhūtaṃ vipākantarajānanaṃ, āyūhanakkhaṇeyeva tassa tassa sattassa ‘‘ayaṃ nirayagāminī paṭipadā…pe… ayaṃ nibbānagāminī paṭipadā’’ti yāthāvato sāsavānāsavakammavibhāgajānanaṃ, 0.khandhāyatanādīnaṃ upādinnānupādinnādianekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca tassa lokassa ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imasmiṃ dhammappabandhe ayaṃ viseso jāyatī’’tiādinā nayena yathābhūtaṃ dhātunānattajānanaṃ, anavasesato sattānaṃ hīnādiajjhāsayādhimuttijānanaṃ, saddhādiindriyānaṃ tikkhamudutājānanaṃ, saṃkilesādīhi saddhiṃ jhānavimokkhādivisesajānanaṃ, sattānaṃ aparimāṇāsu jātīsu tappaṭibandhena saddhiṃ anavasesato pubbenivutthakkhandhasantatijānanaṃ, hīnādivibhāgehi saddhiṃ cutipaṭisandhijānanaṃ, ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā heṭṭhā vuttanayeneva catusaccajānananti imāni bhagavato dasabalañāṇāni avirajjhitvā yathāsakaṃ visayāvagāhanato yathādhippetatthasādhanato ca yathābhūtavuttiyā tathāni avitathāni anaññathāni.

Similarly, the unerring knowledge of the causes and non-causes of various results, as in, "This is the cause of this result"; the knowledge of the diverse results of the various accumulated kamma of those beings, past and so on, truly and without remainder; the knowledge of the division of kamma, both with and without cankers (sāsava and anāsava), truly, at the very moment of exertion for each being, as in, "This path leads to hell…pe… this path leads to Nibbāna"; the knowledge of the diversity of elements (dhātunānattajānanaṃ) for that world, whose aggregates, sense-bases, etc., possess various characteristics such as being grasped or not grasped, diverse and manifold, truly, according to the method, as in, "Due to the predominance of this element, this distinction arises in this sequence of phenomena"; the knowledge of the dispositions and inclinations, high and low, of beings, without remainder; the knowledge of the keenness or dullness of faculties such as faith; the knowledge of the distinctions of jhāna, vimokkha, etc., along with defilements; the knowledge of the continuity of aggregates (khandhasantatijānanaṃ) of former existences, without remainder, in the immeasurable births of beings, along with the connections thereto; the knowledge of passing away and re-arising (cutipaṭisandhijānanaṃ) along with distinctions such as high and low; and the knowledge of the Four Noble Truths, in the manner stated below, as in, "This is suffering" – these ten powers of knowledge (dasabalañāṇāni) of the Blessed One are true, unfailing, and not otherwise, because they unerringly penetrate their respective objects and accomplish their intended purpose, existing in accordance with reality.

Tương tự, trí tuệ biết rõ nguyên nhân và phi nguyên nhân của từng kết quả một cách không sai lệch, ‘‘đây là nguyên nhân của điều này, đây không phải là nguyên nhân’’; trí tuệ biết rõ sự khác biệt của quả báo một cách chân thật và không sót lại, về sự tích lũy nghiệp của từng chúng sinh trong quá khứ v.v.; trí tuệ biết rõ sự phân loại nghiệp hữu lậu và vô lậu một cách chân thật, ‘‘đây là con đường dẫn đến địa ngục…pe… đây là con đường dẫn đến Nibbāna’’ ngay trong khoảnh khắc tích lũy; trí tuệ biết rõ sự khác biệt của các giới (dhātu) một cách chân thật, ‘‘do sự trội hơn của giới này, sự đặc biệt này phát sinh trong chuỗi pháp này’’ v.v., về vô số bản chất khác nhau của thế giới đó, như các uẩn (khandha), xứ (āyatana) v.v., đã được chấp thủ và chưa được chấp thủ; trí tuệ biết rõ khuynh hướng và sự quyết tâm thấp kém v.v. của chúng sinh một cách không sót lại; trí tuệ biết rõ sự sắc bén và yếu kém của các căn (indriya) như tín (saddhā) v.v.; trí tuệ biết rõ sự khác biệt của thiền (jhāna), giải thoát (vimokkha) v.v. cùng với các cấu uế v.v.; trí tuệ biết rõ chuỗi uẩn đã từng an trú trong vô lượng kiếp của chúng sinh cùng với sự ràng buộc của chúng một cách không sót lại; trí tuệ biết rõ sự chết và tái sinh cùng với sự phân loại thấp kém v.v.; trí tuệ biết rõ Tứ Thánh Đế theo cách đã nói ở trên, ‘‘đây là khổ’’ v.v. – mười trí lực (dasabalañāṇa) này của Thế Tôn đều là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā) về mặt hiện hữu chân thật, vì không sai lầm khi thâm nhập đối tượng của chính mình và vì thành tựu mục đích đã định.

Vuttañhetaṃ –

It has been said:

Điều này đã được nói –

535

‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi (vibha. 809; a. ni. 10.21).

"Herein, the Tathāgata truly understands the possible as possible and the impossible as impossible," and so on.

‘‘Ở đây, Như Lai biết rõ nguyên nhân là nguyên nhân, và phi nguyên nhân là phi nguyên nhân, đúng như thật’’ v.v.

536

Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

Thus, too, the Blessed One has attained these true things, and therefore He is a Tathāgata.

Do vậy, Thế Tôn đã đạt được những điều chân thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

537

Yathā cetesaṃ ñāṇānaṃ vasena, evaṃ yathāvuttānaṃ satipaṭṭhānasammappadhānavibhāvanañāṇādīnaṃ anantāparimeyyabhedānaṃ anaññasādhāraṇānaṃ paññāvisesānaṃ vasena bhagavā tathāni ñāṇāni āgato adhigatoti tathāgato.

Just as He is a Tathāgata by virtue of these knowledges, so too is the Blessed One a Tathāgata because He has attained these true knowledges—meaning, He has attained the infinite, immeasurable, and unique varieties of wisdom, such as the knowledge of distinguishing the aforementioned foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna) and right exertions (sammappadhāna).

Cũng như Ngài là Tathāgata nhờ vào các trí tuệ này, tương tự, Thế Tôn là Tathāgata nhờ vào các trí tuệ chân thật (tathā) đã đạt được (adhigato) về các trí tuệ phân biệt niệm xứ (satipaṭṭhāna), chánh cần (sammappadhāna) v.v. đã nói ở trên, là những trí tuệ đặc biệt (paññāvisesa) vô tận, vô lượng, không thể so sánh, và không chung với ai khác.

Evampi tathāni āgatoti tathāgato.

Thus too, He has attained true things, and therefore He is a Tathāgata.

Do vậy, Ngài đã đạt được những điều chân thật đó, nên Ngài là Tathāgata.

538

Kathaṃ tathā gatoti tathāgato?

How is it that the Exalted One, the Buddha, is tathāgata — One Gone Thus?

Tại sao Ngài đã đi như vậy (tathā gato) nên là Tathāgata?

Yā sā bhagavato abhijāti abhisambodhi dhammavinayapaññāpanā anupādisesanibbānadhātu, sā tathā.

The birth, the perfect enlightenment, the proclamation of the Dhamma and Vinaya, and the element of Nibbāna without any remainder of clinging, of the Blessed One—these are tathā (true).

Sự đản sinh (abhijāti), sự giác ngộ tối thượng (abhisambodhi), sự giảng dạy Giáo Pháp và Giới Luật (dhammavinayapaññāpanā), và Nibbāna giới không còn dư y (anupādisesanibbānadhātu) của Thế Tôn – đó là như vậy (tathā).

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is meant by this?

Điều đó có nghĩa là gì?

Yadatthaṃ lokanāthena abhisambodhi patthitā pavattitā ca, tadatthassa ekantasiddhiyā avisaṃvādanato aviparītatthavuttiyā tathā avitathā anaññathā.

That for the sake of which the Lord of the World aspired to and aroused perfect enlightenment — that purpose, through its absolute accomplishment, is unfailing, unperverted, tathā (true), avitathā (not otherwise), anaññathā (not other than that).

Mục đích mà Đấng Cứu Thế đã mong cầu và thực hiện sự giác ngộ tối thượng, mục đích đó là chân thật (tathā), không sai lệch (avitathā), không khác biệt (anaññathā) vì sự thành tựu tuyệt đối của nó không mâu thuẫn, và sự hiện hữu của ý nghĩa không sai lệch.

Tathā hi ayaṃ bhagavā bodhisattabhūto samatiṃsapāramiparipūraṇādikaṃ vuttappabhedaṃ sabbaṃ buddhattahetuṃ sampādetvā tusitapure ṭhitova buddhakolāhalaṃ sutvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi ekato sannipatitāhi upasaṅkamitvā –

Indeed, this Blessed One, as a Bodhisatta, having completed all the causes for Buddhahood, of the aforementioned kinds, such as the fulfillment of the thirty Pāramīs, and while abiding in the Tusita heaven, heard the Buddha-proclamation. Then the devas from ten thousand world-systems, having gathered together, approached Him and requested thus:

Thật vậy, Thế Tôn này, khi còn là Bồ Tát, sau khi hoàn thành tất cả các nguyên nhân thành Phật đã được nói ở trên, như việc viên mãn ba mươi pāramī (ba la mật) v.v., Ngài đang ở cõi trời Tusita thì nghe tiếng ‘‘Phật xuất hiện’’ (buddhakolāhala), và khi các chư thiên từ mười ngàn thế giới cùng nhau tề tựu đến gần Ngài và thỉnh cầu –

539

‘‘Kālo deva mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;

“O Great Hero, the time has come!

‘‘Hỡi Đại Anh Hùng, đã đến lúc rồi,

540

Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti.(bu. vaṃ. 1.67) –

Descend into your mother's womb! Bringing liberation to the world of gods and humans, attain the deathless state!”

Hãy giáng sinh vào bụng mẹ,

541

Āyācito uppannapubbanimitto pañca mahāvilokanāni viloketvā ‘‘idānāhaṃ manussayoniyaṃ uppajjitvā abhisambujjhissāmī’’ti āsāḷhipuṇṇamāya sakyarājakule mahāmāyāya deviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā dasa māse devamanussehi mahatā parihārena parihariyamāno visākhapuṇṇamāya paccūsasamaye abhijātiṃ pāpuṇi.

Having been thus requested, and with the prior omens appearing, he surveyed the five great observations. Then, having resolved, “Now I shall arise in the human realm and attain perfect enlightenment,” he conceived in the womb of Queen Mahāmāyā in the royal Sakyan family on the full moon day of Āsāḷha. For ten months, being attended with great care by devas and humans, he attained birth in the early dawn of the full moon day of Visākha.

Khiến thế giới cùng chư thiên được cứu độ, và chứng ngộ pháp bất tử (amataṃ pada)’’ – Ngài đã được thỉnh cầu, các điềm báo trước đã xuất hiện, Ngài quán xét năm điều đại quán (pañca mahāvilokanāni), rồi nghĩ ‘‘Bây giờ ta sẽ tái sinh vào cõi người và chứng ngộ tối thượng’’, và vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, Ngài đã thọ thai trong bụng của Hoàng hậu Mahāmāyā trong hoàng tộc Sakya, được chư thiên và loài người chăm sóc chu đáo trong mười tháng, và vào rạng sáng ngày trăng tròn tháng Visākha, Ngài đã đản sinh.

542

Abhijātikkhaṇe panassa paṭisandhiggahaṇakkhaṇe viya dvattiṃsapubbanimittāni pāturahesuṃ.

Moreover, at the moment of his birth, just as at the moment of his conception, thirty-two prior omens manifested.

Vào khoảnh khắc đản sinh của Ngài, cũng như khoảnh khắc thọ sanh, ba mươi hai điềm báo trước đã hiện ra.

Ayañhi dasasahassī lokadhātu kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, dasasu cakkavāḷasahassesu appamāṇo obhāso phari, tassa taṃ siriṃ daṭṭhukāmā viya jaccandhā cakkhūni paṭilabhiṃsu, badhirā saddaṃ suṇiṃsu.

This ten-thousand-world system trembled, shook, quaked, and vibrated violently; an immeasurable radiance spread throughout the ten thousand world-systems; those born blind regained their sight as if desirous of seeing his splendor; the deaf heard sounds.

Quả thật, một vạn thế giới này đã chấn động, rung chuyển, lay động dữ dội. Ánh sáng vô lượng lan tỏa khắp một vạn thế giới. Những người mù bẩm sinh, như muốn nhìn thấy sự uy nghi ấy, đã tìm lại được mắt; những người điếc đã nghe được âm thanh.

Mūgā samālapiṃsu, khujjā ujugattā ahesuṃ, paṅgulā padasā gamanaṃ paṭilabhiṃsu, bandhanagatā sabbasattā andubandhanādīhi mucciṃsu, sabbanirayesu aggi nibbāyi, pettivisaye khuppipāsā vūpasami, tiracchānānaṃ bhayaṃ nāhosi, sabbasattānaṃ rogo vūpasami, sabbasattā piyaṃvadā ahesuṃ, madhurenākārena assā hasiṃsu, vāraṇā gajjiṃsu, sabbatūriyāni sakaṃ sakaṃ ninnādaṃ muñciṃsu, aghaṭṭitāni eva manussānaṃ hatthūpagādīni ābharaṇāni madhurenākārena raviṃsu, sabbadisā vippasannā ahesuṃ, sattānaṃ sukhaṃ uppādayamāno mudusītalavāto vāyi, akālamegho vassi, pathavitopi udakaṃ ubbhijjitvā vissandi, pakkhino ākāsagamanaṃ vijahiṃsu, nadiyo asandamānā aṭṭhaṃsu, mahāsamudde madhuraṃ udakaṃ ahosi, upakkilesavimutte sūriye dissamāne eva ākāsagatā sabbā jotiyo jaliṃsu, ṭhapetvā arūpāvacare deve avasesā sabbe devā sabbepi nerayikā dissamānarūpā ahesuṃ, tarukuṭṭakavāṭaselādayo anāvaraṇabhūtā ahesuṃ, sattānaṃ cutūpapātā nāhesuṃ, sabbaṃ aniṭṭhagandhaṃ abhibhavitvā dibbagandho vāyi, sabbe phalūpagā rukkhā phaladharā sampajjiṃsu, mahāsamuddo sabbatthakameva pañcavaṇṇehi padumehi sañchannatalo ahosi, thalajajalajādīni sabbapupphāni pupphiṃsu, rukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhapadumāni, latāsu latāpadumāni pupphiṃsu, mahītale silātalāni bhinditvā uparūpari satta satta hutvā daṇḍapadumāni nāma nikkhamiṃsu, ākāse olambakapadumāni nibbattiṃsu, samantato pupphavassaṃ vassi, ākāse dibbatūriyāni vajjiṃsu, sakaladasasahassī lokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷaṃ viya uppīḷetvā baddhamālākalāpo viya alaṅkatappaṭiyattaṃ mālāsanaṃ viya ca ekamālāmālinī vipphurantavāḷabījanī pupphadhūpagandhaparivāsitā paramasobhaggappattā ahosi, tāni ca pubbanimittāni upari adhigatānaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ nimittabhūtāni eva ahesuṃ.

The mute spoke clearly; the hunchbacked became straight-bodied; the lame regained the ability to walk; all beings in bondage were released from their bonds and similar confinements; the fires in all hells were extinguished; hunger and thirst ceased in the realm of petas; fear did not arise among animals; illness ceased for all beings; all beings spoke kindly to each other; horses neighed joyfully with sweet sounds; elephants trumpeted melodiously; all musical instruments emitted their own sounds without being struck; the ornaments worn by humans, such as bangles and rings, sounded sweetly of their own accord; all directions became perfectly clear; a soft, cool breeze blew, bringing comfort to beings; an unseasonal rain fell; water burst forth from the earth and flowed; birds ceased to fly in the sky; rivers stood still without flowing; the great ocean became sweet water; all luminaries in the sky shone brightly even as the sun, freed from impurities, was visible; all devas, except the arūpāvacara devas, and all hell-beings became visible in form; mountains, walls, doors, rocks, and similar barriers became unobstructed; beings neither passed away nor re-arose; a divine fragrance, overpowering all undesirable odors, diffused; all fruit-bearing trees became laden with fruit; the great ocean floor was completely covered with five-colored lotuses; all land-born and water-born flowers bloomed; on the trunks of trees, trunk-lotuses bloomed; on the branches, branch-lotuses; on the creepers, creeper-lotuses; from the earth, breaking through rock surfaces, stalk-lotuses, seven-petalled, emerged one after another; hanging lotuses appeared in the sky; a rain of flowers fell from all sides; divine musical instruments played in the sky; the entire ten-thousand-world system, like a ball of garlands released after being rolled, like a garland-cluster pressed and bound, and like a beautifully adorned and prepared seat of flowers, became exquisitely charming, pervaded by the fragrance of flowers, incense, and perfumes, and attained supreme beauty. And these prior omens were indeed signs of the many special attainments to be achieved later.

Những người câm đã nói được, những người gù lưng trở nên thẳng thớm, những người què đã đi lại được bằng chân, tất cả chúng sanh bị giam cầm đều được giải thoát khỏi xiềng xích, v.v. Lửa ở tất cả các địa ngục đã tắt, sự đói khát trong cõi ngạ quỷ đã chấm dứt, các loài súc sanh không còn sợ hãi, bệnh tật của tất cả chúng sanh đã thuyên giảm, tất cả chúng sanh đều nói lời dễ thương, ngựa hí lên một cách ngọt ngào, voi gầm lên, tất cả các nhạc khí đều tự phát ra âm thanh của mình, các đồ trang sức trên tay người, v.v., đều tự phát ra âm thanh ngọt ngào mà không cần chạm vào, tất cả các phương hướng đều trở nên trong sáng, làn gió dịu mát thổi đến mang lại hạnh phúc cho chúng sanh, mây mưa trái mùa đã trút xuống, nước từ mặt đất trào lên và chảy tràn, chim chóc từ bỏ việc bay trên không, các dòng sông ngừng chảy, nước trong đại dương trở nên ngọt ngào, khi mặt trời hiện ra không còn ô nhiễm, tất cả các vì sao trên trời đều tỏa sáng, ngoại trừ chư thiên cõi Vô Sắc giới, tất cả chư thiên còn lại và tất cả chúng sanh trong địa ngục đều có hình tướng rõ ràng, núi non, tường vách, cửa nẻo, đá tảng, v.v., đều trở nên không còn che khuất, chúng sanh không còn chết và tái sanh, hương thơm của chư thiên lan tỏa khắp nơi, lấn át tất cả mùi hôi thối, tất cả cây ăn quả đều trĩu quả, đại dương khắp nơi được bao phủ bởi những bông sen năm màu, tất cả các loài hoa trên cạn và dưới nước đều nở rộ, trên thân cây nở ra sen thân, trên cành cây nở ra sen cành, trên dây leo nở ra sen dây leo, trên mặt đất, những bông sen cắm thẳng đứng, mỗi bông có bảy tầng lá, phá vỡ mặt đá mà trồi lên, trên không trung, những bông sen rủ xuống đã xuất hiện, mưa hoa rơi khắp nơi, nhạc trời vang lên trên không trung, toàn bộ một vạn thế giới đã trở nên vô cùng lộng lẫy và được trang hoàng như một chuỗi hoa được cuộn tròn rồi thả ra, như một bó hoa được ép chặt và kết lại, như một chiếc ngai hoa được trang trí và chuẩn bị sẵn sàng, với những chuỗi hoa rung động, những chiếc quạt lông đuôi voi lay động, và được ướp hương hoa, khói hương thơm ngát. Những điềm báo trước ấy chỉ là dấu hiệu của nhiều thành tựu đặc biệt sẽ đạt được sau này.

Evaṃ anekacchariyapātubhāvappaṭimaṇḍitā cāyaṃ abhijāti yadatthaṃ anena abhisambodhi patthitā, tassā abhisambodhiyā ekantasiddhiyā tathāva ahosi avitathā anaññathā.

Thus, this birth, adorned with numerous wondrous manifestations, was truly, unerringly, and without deviation, in accordance with the absolute accomplishment of that enlightenment for which the Blessed One had aspired.

Sự đản sinh này, được trang hoàng bởi vô số những hiện tượng kỳ diệu như vậy, là vì mục đích Chánh Đẳng Giác mà Ngài đã ước nguyện, và sự thành tựu tuyệt đối của Chánh Đẳng Giác ấy đã diễn ra đúng như vậy, không sai lệch, không khác biệt.

543

Tathā ye buddhaveneyyā bodhaneyyabandhavā, te sabbepi anavasesato sayameva bhagavatā vinītā.

Furthermore, all beings amenable to the Buddha's teaching (buddhaveneyya), those related to awakening (bodhaneyya), and his companions, were taught by the Blessed One Himself, without exception.

Tương tự, tất cả những ai có duyên được Đức Phật giáo hóa, những người thân thuộc có thể được giác ngộ, tất cả họ đều được Đức Thế Tôn tự thân giáo hóa một cách trọn vẹn.

Ye ca sāvakaveneyyā dhammaveneyyā ca, tepi sāvakādīhi vinītā vinayaṃ gacchanti gamissanti cāti yadatthaṃ bhagavatā abhisambodhi abhipatthitā, tadatthassa ekantasiddhiyā abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.

And those who are amenable to the disciples' teaching (sāvakaveneyya) and those amenable to the Dhamma (dhammaveneyya) have been taught and continue to be taught and will be taught by the disciples and so on. Thus, for the sake of that purpose for which the Blessed One aspired to perfect enlightenment, that perfect enlightenment is truly, unfailingly, and not otherwise, due to the absolute accomplishment of that purpose.

Và những ai có duyên được các đệ tử giáo hóa, hay có duyên được giáo hóa bằng Pháp, họ cũng được các đệ tử, v.v., giáo hóa, và đang, sẽ được giáo hóa. Vì mục đích ấy mà Đức Thế Tôn đã ước nguyện Chánh Đẳng Giác, và sự thành tựu tuyệt đối của mục đích ấy đã diễn ra đúng như vậy, không sai lệch, không khác biệt.

544

Apica yassa yassa ñeyyadhammassa yo yo sabhāvo bujjhitabbo, so so hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya āvajjanamattappaṭibaddhena attano ñāṇena aviparītaṃ anavasesato bhagavatā abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.

Furthermore, whatever characteristic of whatever knowable phenomenon is to be awakened to, that the Blessed One has fully awakened to, unerringly and completely, with his own knowledge, as if an emblic myrobalan fruit placed in the palm of his hand, dependent merely on attention. Thus, the perfect enlightenment (abhisambodhi) is true, unfailing, and not otherwise.

Hơn nữa, đối với mỗi pháp đáng được biết, bản chất nào đáng được giác ngộ, thì bản chất ấy đã được Đức Thế Tôn giác ngộ một cách không sai lệch và trọn vẹn bằng trí tuệ của Ngài, chỉ cần chú tâm là biết được, giống như một quả xoài đặt trên lòng bàn tay. Như vậy, Chánh Đẳng Giác đã diễn ra đúng như vậy, không sai lệch, không khác biệt.

545

Tathā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ tathā tathā desetabbappakāraṃ tesaṃ tesañca sattānaṃ āsayānusayacaritādhimuttiṃ sammadeva oloketvā dhammataṃ avijahanteneva paññattinayavohāramaggaṃ anatidhāvanteneva ca dhammataṃ vibhāvantena yathāparādhaṃ yathājjhāsayaṃ yathādhammañca anusāsantena bhagavatā veneyyā vinītā ariyabhūmiṃ sampāpitāti dhammavinayapaññāpanāpissa tadatthasiddhiyā yathābhūtavuttiyā ca tathā avitathā anaññathā.

Furthermore, having thoroughly observed the mode of teaching those various phenomena in such and such a manner, and the inclinations, underlying tendencies, dispositions, and volitions of those various beings, without abandoning the Dhamma-nature, and without transgressing the path of conventional expression, the Blessed One, by making the Dhamma-nature clear and admonishing according to their transgression, according to their inclination, and according to the Dhamma, disciplined the trainable ones and perfectly brought them to the noble stage. Thus, the designation of Dhamma and Vinaya by the Blessed One is true, unerring, and not otherwise, for the accomplishment of that purpose and for its true occurrence.

Tương tự, Đức Thế Tôn, sau khi quán xét kỹ lưỡng cách thức nên thuyết giảng các pháp ấy, cũng như khuynh hướng, tùy miên, hành vi, và sở thích của các chúng sanh ấy, đã không từ bỏ bản chất của Pháp, không vượt quá con đường của sự chế định và ngôn ngữ, mà đã làm sáng tỏ bản chất của Pháp, và giáo hóa những người có duyên theo đúng tội lỗi, theo đúng khuynh hướng, và theo đúng Pháp, đưa họ đến Thánh địa. Như vậy, sự chế định Pháp và Luật của Ngài cũng đã diễn ra đúng như vậy, không sai lệch, không khác biệt, vì sự thành tựu của mục đích ấy và vì sự thật của nó.

546

Tathā yā sā bhagavatā anuppattā pathaviyādiphassavedanādirūpārūpasabhāvavinimuttā lujjanabhāvābhāvato lokasabhāvātītā tamasā visaṃsaṭṭhattā kenaci anobhāsanīyā lokasabhāvābhāvato eva gatiādibhāvarahitā appatiṭṭhā anārammaṇā amatamahānibbānadhātu khandhasaṅkhātānaṃ upādīnaṃ lesamattassapi abhāvato anupādisesāti vuccati, yaṃ sandhāya vuttaṃ –

Furthermore, the Deathless Great Nibbāna-element attained by the Blessed One is free from the nature of rūpa and arūpa such as earth, etc., and contact and feeling, etc.; it transcends the nature of the world due to the absence of the state of dissolution; it is not mixed with defilements, hence unperceivable by anyone; it is free from states such as going, etc., due to the very absence of worldly nature; it is unestablished, unmoving, without object; and it is called anupādisesa because there is not even a trace of the upādāna-khandhas, which are conditioned formations. Concerning this, it is said:

Tương tự, Niết Bàn Vô Thượng Bất Tử mà Đức Thế Tôn đã đạt được là một yếu tố giải thoát khỏi bản chất sắc và vô sắc như xúc chạm, cảm thọ, v.v., khỏi đất, v.v., vượt ra ngoài bản chất của thế gian vì không có sự tan rã, không bị pha trộn với bóng tối nên không thể được chiếu sáng bởi bất cứ ai, không có sự tái sanh, v.v., vì không có bản chất thế gian, không có nơi nương tựa, không có đối tượng, và được gọi là Anupādisesa (vô dư y) vì không có một chút nào của các uẩn được chấp thủ. Về điều này, đã có lời dạy:

547

‘‘Atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo na ākāsānañcāyatanaṃ na viññāṇañcāyatanaṃ na ākiñcaññāyatanaṃ na nevasaññānāsaññāyatanaṃ nāyaṃ loko na paro loko na ca ubho candimasūriyā, tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmi na gatiṃ na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ, appatiṭṭhaṃ appavattaṃ anārammaṇamevetaṃ, esevanto dukkhassā’’ti (udā. 71).

“There is, bhikkhus, that āyatana where there is neither earth nor water nor fire nor air, nor the sphere of infinite space, nor the sphere of infinite consciousness, nor the sphere of nothingness, nor the sphere of neither perception nor non-perception; neither this world nor the other world, nor both moon and sun. There, bhikkhus, I do not speak of coming, nor going, nor standing, nor falling, nor arising. It is unestablished, unmoving, without object. This alone is the end of suffering.”

“Này các Tỳ-kheo, có một xứ đó, nơi không có đất, không có nước, không có lửa, không có gió, không có Không Vô Biên Xứ, không có Thức Vô Biên Xứ, không có Vô Sở Hữu Xứ, không có Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, không có thế giới này, không có thế giới khác, và không có cả mặt trăng lẫn mặt trời. Này các Tỳ-kheo, Ta không nói ở đó có đến, có đi, có đứng, có chết, có sanh. Đó là vô trụ, vô chuyển, vô đối tượng. Đó chính là sự chấm dứt của khổ đau.”

548

Sā sabbesampi upādānakkhandhānaṃ atthaṅgamo, sabbasaṅkhārānaṃ samatho, sabbūpadhīnaṃ paṭinissaggo, sabbadukkhānaṃ vūpasamo, sabbālayānaṃ samugghāto, sabbavaṭṭānaṃ upacchedo, accantasantilakkhaṇoti yathāvuttasabhāvassa kadācipi avisaṃvādanato tathā avitathā anaññathā.

That Dhamma-nature is the cessation of all upādāna-khandhas, the calming of all saṅkhāras, the relinquishing of all upadhīs, the appeasement of all suffering, the uprooting of all attachments, the cutting off of all rounds of existence, and is characterized by absolute peace. Thus, it is true, unerring, and not otherwise, because its aforementioned nature is never contradicted.

Niết Bàn ấy là sự diệt tận của tất cả các uẩn chấp thủ, sự an tịnh của tất cả các hành, sự từ bỏ tất cả các phiền não, sự chấm dứt của tất cả khổ đau, sự nhổ tận gốc rễ của tất cả các ái luyến, sự đoạn trừ của tất cả các vòng luân hồi, và có đặc tính là sự an tịnh tuyệt đối. Vì bản chất đã được nói đến không bao giờ sai lệch, nên nó là đúng như vậy, không sai lệch, không khác biệt.

Evametā abhijātiādikā tathā gato upagato adhigato paṭipanno pattoti tathāgato.

In this way, the Tathāgata has gone to, approached, attained, practiced, and reached these abhijāti, etc., and is therefore called Tathāgata.

Như vậy, Đức Thế Tôn đã đến, đã đạt được, đã thực hành, đã chứng đắc những điều như sự đản sinh, v.v., đúng như vậy, nên Ngài được gọi là Tathāgata.

Evaṃ bhagavā tathā gatoti tathāgato.

Thus, the Blessed One has gone to the truth, and is therefore called Tathāgata.

Như vậy, Đức Thế Tôn đã đến đúng như vậy, nên Ngài là Tathāgata.

549

Kathaṃ tathāvidhoti tathāgato?

How is he Tathāvidha, hence Tathāgata?

Thế nào là Tathāvidho (Đấng như vậy) nên là Tathāgata?

Yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho.

Just as were the former Sammāsambuddhas, so too is this Blessed One.

Như chư Phật Chánh Đẳng Giác đời trước đã là, Đức Thế Tôn này cũng là như vậy.

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is meant by this?

Điều đó có nghĩa là gì?

Yathāvidhā te bhagavanto maggasīlena phalasīlena sabbenapi lokiyalokuttarasīlena, maggasamādhinā phalasamādhinā sabbenapi lokiyalokuttarasamādhinā, maggapaññāya phalapaññāya sabbāyapi lokiyalokuttarapaññāya, devasikaṃ valañjitabbehi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattivihārehi, tadaṅgavimuttiyā, vikkhambhanavimuttiyā, samucchedavimuttiyā, paṭippassaddhivimuttiyā, nissaraṇavimuttiyāti saṅkhepato.

Just as those Blessed Ones were endowed with the sīla of the path, the sīla of the fruit, and all mundane and supramundane sīla; with the samādhi of the path, the samādhi of the fruit, and all mundane and supramundane samādhi; with the paññā of the path, the paññā of the fruit, and all mundane and supramundane paññā; with the twenty-four hundred thousand crores of samāpatti-vihāras practiced daily; with tadaṅga-vimutti, vikkhambhana-vimutti, samuccheda-vimutti, paṭippassaddhi-vimutti, and nissaraṇa-vimutti—in brief.

Như chư Thế Tôn ấy đã viên mãn về giới của đạo lộ và giới của quả vị, và tất cả giới thế gian và xuất thế gian; về định của đạo lộ và định của quả vị, và tất cả định thế gian và xuất thế gian; về tuệ của đạo lộ và tuệ của quả vị, và tất cả tuệ thế gian và xuất thế gian; về các thiền trú (samāpatti) mà Ngài đã an trú hằng ngày, gồm hai mươi bốn vạn ức; về giải thoát tạm thời (tadaṅgavimutti), giải thoát trấn áp (vikkhambhanavimutti), giải thoát đoạn trừ (samucchedavimutti), giải thoát an tịnh (paṭippassaddhivimutti), giải thoát xuất ly (nissaraṇavimutti) – nói tóm tắt là như vậy.

Vitthārato pana anantāparimāṇabhedehi acinteyyānubhāvehi sakalasabbaññuguṇehi, ayampi amhākaṃ bhagavā tathāvidho.

And in detail, just as they were endowed with infinite and immeasurable distinctions, with inconceivable powers, and with all the qualities of omniscience, so too is this Blessed One of ours endowed with those qualities.

Còn nói rộng ra, Đức Thế Tôn của chúng ta cũng là như vậy, với vô số các phẩm chất Toàn Giác (sabbaññu) có thần lực không thể nghĩ bàn, không có giới hạn và vô biên.

Sabbesañhi sammāsambuddhānaṃ āyuvemattaṃ, sarīrappamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, dukkaracariyāvemattaṃ, rasmivemattanti, imehi pañcahi vemattehi siyā vemattaṃ, na pana sīlavisuddhiyādīsu visuddhīsu samathavipassanāpaṭipattiyaṃ attanā paṭiladdhaguṇesu ca kiñci nānākaraṇaṃ atthi.

Indeed, among all Sammāsambuddhas, there may be differences in lifespan, in bodily size, in family, in difficult practices, and in radiance—there may be these five differences.

Quả thật, giữa tất cả chư Phật Chánh Đẳng Giác, có thể có sự khác biệt về năm điều: tuổi thọ, kích thước thân thể, dòng dõi, khổ hạnh, và hào quang. Tuy nhiên, không có bất kỳ sự khác biệt nào về sự thanh tịnh của giới, v.v., về sự thực hành samatha và vipassanā, và về các phẩm chất mà Ngài đã chứng đắc.

Atha kho majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya aññamaññaṃ nibbisesā te buddhā bhagavanto.

But in terms of purity of sīla, etc., in the purifications, in the practice of samatha-vipassanā, and in the qualities attained by themselves, there is no difference whatsoever. Rather, those Buddhas, the Blessed Ones, are indistinguishable from one another, like broken gold in the middle.

Thật vậy, chư Phật Thế Tôn ấy không khác biệt nhau, giống như vàng bị vỡ ở giữa.

Tasmā yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho.

Therefore, just as were the former Sammāsambuddhas, so too is this Blessed One.

Do đó, như chư Phật Chánh Đẳng Giác đời trước đã là, Đức Thế Tôn này cũng là như vậy.

Evaṃ tathāvidhoti tathāgato.

Thus, he is Tathāvidha, hence Tathāgata.

Như vậy, Ngài là Đấng như vậy (Tathāvidho) nên là Tathāgata.

Vidhattho cettha gatasaddo, tathā hi lokiyā vidhayuttagatasadde pakāratthe vadanti.

Here, the word ‘gata’ means ‘vidha’ (kind, sort). For indeed, grammarians speak of the words ‘vidha,’ ‘yutta,’ and ‘gata’ in the sense of ‘kind’ or ‘manner.’

Ở đây, từ "gata" có nghĩa là "vidha" (cách thức). Thật vậy, trong ngôn ngữ thế gian, các từ "vidha", "yutta" và "gata" được dùng với nghĩa "cách thức".

550

Kathaṃ tathā pavattitoti tathāgato?

How is he Tathāpavattita, hence Tathāgata?

Thế nào là Tathā pavattito (Đấng đã hành xử như vậy) nên là Tathāgata?

Anaññasādhāraṇena iddhānubhāvena samannāgatattā atthappaṭisambhidādīnaṃ ukkaṃsapāramippattiyā anāvaraṇañāṇappaṭilābhena ca bhagavato kāyappavattiyādīnaṃ katthaci paṭighātābhāvato yathā ruci tathā gataṃ gati gamanaṃ kāyavacīcittappavatti etassāti tathāgato.

Because the Blessed One is endowed with unique Buddha-power, has reached the highest perfection of the paṭisambhidās, etc., and has attained unobstructed knowledge, there is no impediment to his bodily movements, etc., anywhere. Thus, he is Tathāgata because his going, his movement, his activity of body, speech, and mind, is as he desires.

Do Đức Thế Tôn có thần thông uy lực không chung với ai khác, và nhờ đạt đến sự viên mãn tối thượng của các tuệ phân tích (paṭisambhidā) và sự chứng đắc vô ngại trí, nên không có sự cản trở nào đối với các hoạt động thân, khẩu, ý của Ngài. Vì vậy, sự đi lại, hành động, các hoạt động thân, khẩu, ý của Ngài diễn ra tùy theo ý muốn, như chư Phật quá khứ đã đi, nên Ngài được gọi là Tathāgata (Như Lai).

Evaṃ tathā pavattitoti tathāgato.

Thus, because he proceeds in such a way, he is a Tathāgata.

Theo cách này, vì Ngài hành xử như vậy nên Ngài là Tathāgata.

551

Kathaṃ tathehi agatoti tathāgato?

How is he a Tathāgata because he has come with truths?

Làm sao Ngài là Tathāgata vì Ngài đã không đi (agato) bằng những điều chân thật (tathehi)?

Bodhisambhārasambharaṇe tappaṭipakkhappavattisaṅkhātaṃ natthi etassa gatanti agato.

In the accumulation of the requisites for enlightenment, there is no going (to the opposing side) for him, which means the arising of the opposite of that (knowledge); thus, he is agato (not gone).

Trong việc tích lũy các tư lương Bồ-đề, không có sự đi (gataṃ) nào đối với Ngài mà được gọi là sự hành xử đối nghịch với việc đó (tappaṭipakkhappavatti).

So panassa agatabhāvo maccheradānapāramiādīsu aviparītaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇādinayappavattehi ñāṇehīti tathehi ñāṇehi agatoti tathāgato.

And that state of not going for him is by means of knowledges that proceed in ways such as the unperverted contemplation of dangers and benefits in non-avarice, the Pāramīs of giving, and so forth; thus, he is a Tathāgata because he has come with truths (knowledges).

Và sự không đi (agata) đó của Ngài là do những trí tuệ chân thật (tathehi ñāṇehi) được phát triển theo cách quán chiếu những hiểm họa và lợi ích không sai lệch trong các Ba-la-mật như bố thí không keo kiệt (maccheradāna), nên Ngài là Tathāgata vì đã không đi bằng những điều chân thật.

552

Atha vā kilesābhisaṅkhārappavattisaṅkhātaṃ khandhappavattisaṅkhātameva vā pañcasupi gatīsu gataṃ gamanaṃ etassa natthīti agato.

Alternatively, the going, the movement, which is said to be the arising of defilements and formations, or simply the arising of the aggregates in all five destinations, does not exist for him; thus, he is agato (not gone).

Hoặc, không có sự đi (gataṃ gamanaṃ) nào đối với Ngài trong năm cõi (gati) mà được gọi là sự phát sinh của các cấu uẩn (khandha) hay sự phát sinh của các hành bất thiện (kilesābhisaṅkhāra), nên Ngài là Agato (không đi).

Saupādisesaanupādisesanibbānappattiyā svāyamassa agatabhāvo tathehi ariyamaggañāṇehīti evampi bhagavā tathehi agatoti tathāgato.

And this state of not going for him is by means of true (noble path) knowledges, through the attainment of Nibbāna with and without remainder; in this way too, the Blessed One is a Tathāgata because he has come with truths.

Và sự không đi đó của Ngài, tức là sự chứng đắc Niết-bàn hữu dư y và vô dư y, là do những Thánh đạo trí (ariyamaggañāṇa) chân thật (tathehi). Như vậy, Đức Thế Tôn là Tathāgata vì đã không đi (agata) bằng những điều chân thật (tathehi).

553

Kathaṃ tathā gatabhāvena tathāgato?

How is he a Tathāgata by the state of having gone thus?

Làm sao Ngài là Tathāgata vì có trạng thái đã đi (gata) như vậy (tathā)?

Tathā gatabhāvenāti ca tathāgatassa sabbhāvena atthitāyāti attho.

"By the state of having gone thus" means by the existence, the presence, of the Tathāgata.

“Vì có trạng thái đã đi như vậy” có nghĩa là vì có sự hiện hữu của Tathāgata.

Ko panesa tathāgato, yassa atthitāya bhagavā tathāgatoti vuccatīti?

Who, then, is this Tathāgata, by whose existence the Blessed One is called Tathāgata?

Vậy thì Tathāgata này là gì, mà vì sự hiện hữu của nó mà Đức Thế Tôn được gọi là Tathāgata?

Saddhammo.

The Saddhamma.

Là Chánh Pháp (Saddhamma).

Saddhammo hi ariyamaggo tāva yathā yuganaddhasamathavipassanābalena anavasesato kilesapakkhaṃ samūhanantena samucchedappahānavasena gantabbaṃ, tathā gato.

For the Noble Path, the Saddhamma, has gone thus: it is to be reached by the power of unified calm and insight, completely uprooting the side of defilements through abandonment by extirpation.

Thật vậy, Thánh đạo (ariyamagga) đã được đi (gato) như vậy, tức là đã được đi bằng cách diệt trừ hoàn toàn phe phiền não thông qua sự đoạn trừ tận gốc (samucchedappahāna), nhờ sức mạnh của sự kết hợp giữa thiền định (samatha) và tuệ quán (vipassanā).

Phaladhammo yathā attano maggānurūpaṃ paṭippassaddhipahānavasena gantabbaṃ, tathā gato pavatto.

The fruit-Dharma has gone thus: it proceeds according to its path, to be reached by abandonment through tranquilization.

Pháp quả (phaladhamma) đã được đi (gato) và phát sinh như vậy, tức là đã được đi bằng cách đoạn trừ phiền não theo sự lắng dịu (paṭippassaddhipahāna) tương ứng với đạo của nó.

Nibbānadhammo pana yathā gato paññāya paṭividdho sakalavaṭṭadukkhavūpasamāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato sacchikatoti tathāgato.

And the Nibbāna-Dharma has gone thus: it is penetrated by wisdom, leading to the complete cessation of all suffering of the round of existence, and has been realized thus by the Buddhas and others; thus, he is a Tathāgata.

Pháp Niết-bàn (nibbānadhamma) thì đã được đi (gato) như vậy, tức là đã được chư Phật và các bậc Thánh khác chứng ngộ (sacchikata) bằng tuệ giác để đạt được sự an tịnh mọi khổ đau luân hồi (vaṭṭadukkha).

Pariyattidhammopi yathā purimabuddhehi suttageyyādivasena pavattiādippakāsanavasena ca veneyyānaṃ āsayādianurūpaṃ pavattito, amhākampi bhagavatā tathā gato gadito pavattitoti vā tathāgato.

Or, the Pariyatti-Dharma (Dharma of study) has gone thus: just as it was taught by previous Buddhas in the form of Suttas, Geyyas, etc., and by way of expounding its arising, etc., in accordance with the dispositions of those to be trained, so too it has been taught and expounded thus by our Blessed One; thus, he is a Tathāgata.

Pháp học (pariyattidhamma) cũng vậy, đã được chư Phật quá khứ phát sinh như vậy, tức là đã được phát sinh theo các loại như kinh (sutta) và kệ tụng (geyya), và theo cách tuyên bố sự phát khởi, v.v., phù hợp với khuynh hướng của những người cần được giáo hóa; và đối với chúng ta, Đức Thế Tôn cũng đã nói (gadito) và làm cho nó phát sinh (pavattito) như vậy, nên Ngài là Tathāgata.

Yathā bhagavatā desito, tathā bhagavato sāvakehi gato avagatoti tathāgato.

Just as it was taught by the Blessed One, so it was understood and grasped by the Blessed One's disciples; thus, he is a Tathāgata.

Những gì Đức Thế Tôn đã thuyết giảng, thì các đệ tử của Ngài cũng đã đi (gato) và thấu hiểu (avagato) như vậy, nên Ngài là Tathāgata.

Evaṃ sabbopi saddhammo tathāgato.

Thus, all Saddhamma is Tathāgata.

Như vậy, toàn bộ Chánh Pháp là Tathāgata.

Tenāha sakko devānamindo – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, dhammaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti (khu. pā. 6.17; su. ni. 240).

Therefore, Sakka, king of devas, said: "We pay homage to the Tathāgata, honored by devas and humans; may there be well-being!"

Do đó, Sakka, vua của chư thiên, đã nói: “Chúng con xin đảnh lễ Đức Tathāgata, bậc được chư thiên và loài người tôn kính; chúng con xin đảnh lễ Pháp. Nguyện cho mọi sự an lành!”

Svāssa atthīti bhagavā tathāgato.

And that (Dharma) exists for him; thus, the Blessed One is a Tathāgata.

Vì Ngài có Pháp đó, nên Đức Thế Tôn là Tathāgata.

554

Yathā ca dhammo, evaṃ ariyasaṅghopi yathā attahitāya parahitāya ca paṭipannehi suvisuddhaṃ pubbabhāgasamathavipassanāpaṭipadaṃ purakkhatvā tena tena maggena gantabbaṃ, taṃ taṃ tathā gatoti tathāgato.

And just as the Dharma, so too the Noble Saṅgha has gone thus: by those who practice for their own welfare and the welfare of others, having made the thoroughly purified preliminary practice of calm and insight their forefront, they have gone to that and that (fruit) by that and that path; thus, he is a Tathāgata.

Và như Pháp, Thánh Tăng (ariyasaṅgha) cũng vậy, đã đi (gato) như vậy, tức là đã đi đến các quả vị tương ứng bằng các đạo tương ứng, sau khi thực hành con đường thiền định và tuệ quán thanh tịnh tuyệt đối vì lợi ích của bản thân và người khác, nên Ngài là Tathāgata.

Yathā vā bhagavatā saccapaṭiccasamuppādādayo desitā, tathāva buddhattā tathā gadanato ca tathāgato.

Or, because the Blessed One understood the Four Noble Truths, Dependent Origination, and so on, exactly as they were taught, and also because he proclaimed them exactly as they were, he is called Tathāgata.

Hoặc, vì Đức Thế Tôn đã giác ngộ (buddhattā) và thuyết giảng (gadanato) các sự thật như Tứ Diệu Đế và Duyên khởi (paṭiccasamuppāda) đúng như chúng là, nên Ngài là Tathāgata.

Tenāha sakko devarājā – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, saṅghaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti.

Therefore, Sakka, the king of devas, said: "We pay homage to the Tathāgata, revered by devas and humans, and to the Saṅgha; may there be welfare!"

Do đó, Sakka, vua của chư thiên, đã nói: “Chúng con xin đảnh lễ Đức Tathāgata, bậc được chư thiên và loài người tôn kính; chúng con xin đảnh lễ Tăng. Nguyện cho mọi sự an lành!”

Svāssa sāvakabhūto atthīti bhagavā tathāgato.

The Blessed One is Tathāgata because he has such a disciple.

Vì Ngài có Thánh Tăng là đệ tử, nên Đức Thế Tôn là Tathāgata.

Evaṃ tathāgatabhāvena tathāgatoti.

Thus, he is Tathāgata by virtue of being a Tathāgata.

Như vậy, Ngài là Tathāgata vì có trạng thái Tathāgata.

555

Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattakameva, sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.

And this is only a partial explanation of the Tathāgata's nature as Tathāgata; in all respects, only a Tathāgata could describe the Tathāgata's nature as Tathāgata.

Và đây chỉ là một phần nhỏ trong việc làm sáng tỏ trạng thái Tathāgata của Đức Tathāgata; thật ra, chỉ có Đức Tathāgata mới có thể diễn tả trạng thái Tathāgata của Ngài một cách toàn diện.

Idañhi tathāgatapadaṃ mahatthaṃ mahāgatikaṃ mahāvisayaṃ, tassa appamādapadassa viya tepiṭakampi buddhavacanaṃ yuttito atthabhāvena āharanto ‘‘atitthena dhammakathiko pakkhando’’ti na vattabboti.

For this term 'Tathāgata' is of great meaning, great scope, and vast extent, so that one who expounds the Tepiṭaka of the Buddha's word as being its meaning, just as with the term 'Appamāda', should not be said to have "entered upon an inappropriate topic of Dhamma teaching."

Thật vậy, từ Tathāgata này có ý nghĩa rộng lớn, có phạm vi rộng lớn, có đối tượng rộng lớn. Giống như từ Appamāda (không phóng dật), nếu người thuyết pháp diễn giải toàn bộ Tam Tạng Phật ngôn theo ý nghĩa của từ này một cách hợp lý, thì sẽ không bị nói là "người thuyết pháp đã đi vào chỗ không thích hợp".

556

Tatthetaṃ vuccati –

Regarding that, it is said:

Ở đây, điều này được nói:

557

‘‘Yatheva loke purimā mahesino,

"Just as the former great sages in the world,

“Như chư Đại hiền quá khứ trong thế gian,

558

Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

Sages who attained omniscience here;

Chư Thánh nhân đã đạt đến toàn giác ở đây;

559

Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

So has this Sakyamuni also come,

Cũng vậy, vị Thích Ca Mâu Ni này đã đến,

560

Tathāgato vuccati tena cakkhumā.

Therefore, the Seer is called Tathāgata.

Vì thế, bậc Nhãn giả được gọi là Tathāgata.

561

‘‘Pahāya kāmādimale asesato,

"Having utterly abandoned defilements like sensual desires,

“Sau khi từ bỏ hoàn toàn các cấu uẩn dục vọng, v.v.,

562

Samādhiñāṇehi yathā gatā jinā;

Just as the Jinas of old attained through samādhi and wisdom;

Như chư Phật đã đạt đến bằng thiền định và trí tuệ;

563

Purātanā sakyamunī jutindharo,

So has this radiant Sakyamuni, the ancient one, arrived,

Vị Thích Ca Mâu Ni rực rỡ này xưa kia,

564

Tathā gato tena tathāgato mato.

Therefore, he is considered Tathāgata.

Đã đến như vậy, vì thế được xem là Tathāgata.

565

‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,

"And this Jina, through self-arisen wisdom, has fully understood

“Và các đặc tính như giới, xứ, v.v.,

566

Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;

The characteristics of elements (dhātu) and sense-bases (āyatana), differentiated by nature, generality, and distinction,

Theo sự phân biệt của tự tính, tổng tướng và biệt tướng;

567

Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,

Thus he has arrived;

Vị Phật này đã đến bằng tự giác trí,

568

Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.

Therefore, the foremost of Sakyas is called Tathāgata.

Vị Sư tử dòng Thích Ca được gọi là Tathāgata.

569

‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,

"And the truths are thus, by the All-seeing One,

“Và các Chân lý (Saccāni) như vậy, bằng toàn giác nhãn,

570

Tathā idappaccayatā ca sabbaso;

And so too Dependent Origination, in every respect,

Và Duyên khởi (Idappaccayatā) cũng vậy, hoàn toàn;

571

Anaññaneyyā nayato vibhāvitā,

Explained in a manner not needing others to reveal;

Đã được hiển bày theo phương pháp không thể bị người khác dẫn dắt,

572

Tathā gato tena jino tathāgato.

Thus has the Jina arrived, therefore he is Tathāgata.

Vị Phật đã đến như vậy, vì thế là Tathāgata.

573

‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,

"Even in the many diverse world-systems,

“Trong vô số thế giới (lokadhātu) khác nhau,

574

Jinassa rūpāyatanādigocare;

In the domain of the Jina's rūpāyatana and so forth;

Trong phạm vi các sắc xứ, v.v., của Đức Phật;

575

Vicittabhede tathameva dassanaṃ,

The seeing is precisely thus, with manifold distinctions,

Sự thấy (dassanaṃ) cũng vậy, trong các loại đa dạng,

576

Tathāgato tena samantalocano.

Therefore, the All-seeing One is Tathāgata.

Vì thế, bậc Toàn nhãn là Tathāgata.

577

‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,

"And because he teaches the Dhamma exactly as it is,

“Và vì Ngài thuyết Pháp đúng như vậy,

578

Karoti vācāya nurūpamattano;

And acts according to his word;

Và hành động phù hợp với lời nói của mình;

579

Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,

He prevails over the world through his virtues and proceeds,

Ngài vượt trội thế gian bằng các đức hạnh,

580

Tathāgato tenapi lokanāyako.

Therefore, the Leader of the World is also Tathāgata.

Vì thế, bậc Lãnh đạo thế gian là Tathāgata.

581

‘‘Tathā pariññāya tathāya sabbaso,

"Having fully comprehended thus, in every respect,

“Sau khi thấu hiểu hoàn toàn như vậy bằng trí tuệ,

582

Avedi lokaṃ pabhavaṃ atikkami;

He proclaimed the world and transcended its origin;

Ngài đã thông báo cho thế gian và vượt qua sự phát sinh;

583

Gato ca paccakkhakiriyāya nibbutiṃ,

And attained Nibbāna through direct realization,

Và đã đạt đến Niết-bàn bằng sự chứng ngộ trực tiếp,

584

Arīyamaggañca gato tathāgato.

And proceeded on the Noble Path, the Tathāgata.

Và đã đi trên Thánh đạo, nên Ngài là Tathāgata.

585

‘‘Tathā paṭiññāya tathāya sabbaso,

"Having precisely affirmed thus, in every respect,

“Sau khi thấu hiểu hoàn toàn như vậy bằng lời thề nguyện,

586

Hitāya lokassa yatoyamāgato;

He has come for the welfare of the world;

Vì Ngài đã đến vì lợi ích của thế gian;

587

Tathāya nātho karuṇāya sabbadā,

Thus is the Protector, always out of compassion,

Vị Hộ trì này, với lòng bi mẫn luôn luôn như vậy,

588

Gato ca tenāpi jino tathāgato.

And so has the Jina arrived, therefore he is Tathāgata.

Và đã đi, vì thế vị Phật là Tathāgata.

589

‘‘Tathāni ñāṇāni yatoyamāgato,

"From whom these precise knowledges arose,

“Vì Ngài đã đạt đến những trí tuệ như vậy,

590

Yathāsabhāvaṃ visayāvabodhato;

Through the understanding of phenomena as they are;

Theo đúng bản chất qua sự thấu hiểu đối tượng;

591

Tathābhijātippabhutī tathāgato,

From birth onwards, he is precisely thus, the Tathāgata,

Từ khi sinh ra đã như vậy, nên Ngài là Tathāgata,

592

Tadatthasampādanato tathāgato.

He is Tathāgata by accomplishing that goal.

Vì đã hoàn thành mục đích đó, nên Ngài là Tathāgata.

593

‘‘Yathāvidhā te purimā mahesino,

"Just as those former great sages were,

“Chư Đại hiền quá khứ như thế nào,

594

Tathāvidhoyampi tathā yathāruci;

So is this one, precisely as he wished;

Vị này cũng như thế đó, tùy theo ý muốn;

595

Pavattavācā tanucittabhāvato,

His speech is consistent with his mind's subtle state,

Vì có lời nói, thân và tâm đã được hành xử như vậy,

596

Tathāgato vuccati aggapuggalo.

Therefore, the foremost person is called Tathāgata.

Bậc tối thượng được gọi là Tathāgata.

597

‘‘Sambodhisambhāravipakkhato pure,

"Before the fruition of the requisites for awakening,

“Trước khi đối nghịch với các tư lương giác ngộ,

598

Gataṃ na saṃsāragatampi tassa vā;

What was gone, even that which entered saṃsāra, was not his;

Không có sự đi trong luân hồi nào đối với Ngài;

599

Na catthi nāthassa bhavantadassino,

Nor is there to the Protector, who sees the end of existence, any existence.

Và cũng không có đối với bậc Hộ trì đã thấy sự chấm dứt của hữu,

600

Tathehi tasmā agato tathāgato.

Therefore, having come from truths, he is Tathāgata.

Vì thế, Ngài là Agato (không đi) bằng những điều chân thật, nên là Tathāgata.

601

‘‘Tathāgato dhammavaro mahesinā,

"The supreme Dhamma of the great sage is Tathāgata,

“Pháp tối thượng của bậc Đại hiền là Tathāgata,

602

Yathā pahātabbamalaṃ pahīyati;

Just as the defilement to be abandoned is abandoned;

Như phiền não cần phải đoạn trừ được đoạn trừ;

603

Tathāgato ariyagaṇopi satthuno,

The noble assembly of the Teacher is also Tathāgata,

Thánh chúng của Đức Đạo Sư cũng là Tathāgata,

604

Tathāgato tena samaṅgibhāvato’’ti.

Because it is endowed with that very quality, it is Tathāgata."

Vì có sự tương ứng với điều đó.”

605

Mahiddhikatāti paramena cittavasībhāvena ca iddhividhayogena dhammānubhāvaññathattanipphādanasamatthatāsaṅkhātāya mahatiyā iddhiyā samannāgamo mahiddhikatā.

Mahiddhikatā means being endowed with great psychic power, which is the ability to produce altered states of phenomena through perfect mastery of mind and through the practice of psychic powers.

Mahiddhikatā (Đại thần thông lực) là sự thành tựu đại thần thông, tức là khả năng làm cho các pháp biến đổi trạng thái, nhờ sự thành thạo tâm tối thượng và sự kết hợp với các loại thần thông (iddhividha).

Cirakālasambhūtena suvidūrappaṭipakkhena icchitatthanipphattihetubhūtena mahājutikena puññatejena samannāgamo mahānubhāvatā.

Mahānubhāvatā means being endowed with great power, which is the potency of merit, generated over a long period, opposing that which is very distant, and being the cause for the accomplishment of desired aims, endowed with great splendor.

Mahānubhāvatā (Đại uy lực) là sự thành tựu uy lực lớn, tức là sự thành tựu oai lực phước đức vĩ đại, đã được tích lũy lâu dài, có khả năng tiêu diệt hoàn toàn các đối nghịch, và là nguyên nhân dẫn đến sự thành tựu các mục đích mong muốn.

Yatrāti acchariyapasaṃsākotuhalahāsapasādiko paccattatthe nipāto.

The particle yatrā (where) is used in the sense of wonder, praise, curiosity, laughter, or admiration, here in the sense of the nominative case.

Yatrā là một từ chỉ định (nipāta) trong ý nghĩa của ngôi thứ nhất, biểu thị sự ngạc nhiên, khen ngợi, tò mò, vui vẻ, v.v.

Tena yuttattā vijāyissatīti anāgatakālavacanaṃ, attho pana atītakāloyeva.

Because it is joined with that, vijāyissati (will give birth) is a future tense verb, but the meaning is indeed past tense.

Vì vậy, vijāyissati (sẽ sinh) là một từ chỉ thời tương lai, nhưng ý nghĩa lại là thời quá khứ.

Ayañhettha attho – yā hi nāma ayaṃ suppavāsā tathā dukkhanimuggā kicchāpannā bhagavato vacanasamakālameva sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyīti.

Here, the meaning is: this Suppavāsā, though thus sunken in suffering and fallen into distress, gave birth to a healthy son, happy and free from illness, immediately at the time of the Blessed One's word.

Ý nghĩa ở đây là: Bà Suppavāsā này, người đã chìm sâu trong đau khổ và gặp nhiều khó khăn như vậy, ngay khi Đức Thế Tôn vừa nói xong, đã trở nên an lạc, không bệnh tật, và đã sinh một đứa con khỏe mạnh.

Attamanoti sakamano, bhagavati pasādena kilesarahitacittoti attho.

Attamano means having one's own mind, meaning one's mind is free from defilements due to faith in the Blessed One.

Attamano (hoan hỷ) có nghĩa là tâm của chính mình (sakamano), tức là tâm không còn phiền não do sự hoan hỷ đối với Đức Thế Tôn.

Kilesapariyuṭṭhitañhi cittaṃ vase avattanato attamanoti na sakkā vattunti.

For a mind oppressed by defilements cannot be said to be one's own mind, as it is not under one's control.

Vì tâm bị phiền não chi phối không thể tự chủ, nên không thể nói là attamano.

Attamanoti vā pītisomanassehi gahitamano.

Or attamano means a mind seized by joy and happiness.

Hoặc attamano có nghĩa là tâm bị niềm hỷ lạc (pītisomanassa) chiếm hữu.

Pamuditoti pāmojjena yutto.

Pamudito means endowed with gladness.

Pamudito (hoan hỷ) có nghĩa là tràn đầy niềm vui (pāmojja).

Pītisomanassajātoti jātabalavapītisomanasso.

Pītisomanassajāto means having arisen strong joy and happiness.

Pītisomanassajāto (sinh hỷ lạc) có nghĩa là có niềm hỷ lạc mãnh liệt đã phát sinh.

Athāti pacchā, tato katipāhassa accayena.

Athā means afterwards, after the lapse of a few days from that time.

Athā (sau đó) có nghĩa là sau đó, tức là sau vài ngày.

Sattabhattānīti sattasu divasesu dātabbabhattāni.

Sattabhattāni means the meals to be offered over seven days.

Sattabhattāni (bảy bữa ăn) là các bữa ăn sẽ được cúng dường trong bảy ngày.

Svātanāyāti svātanapuññatthaṃ, yaṃ sve buddhappamukhassa saṅghassa dānavasena payirupāsanavasena ca bhavissati puññaṃ tadatthaṃ.

Svātanāya means for the merit of tomorrow, for the merit that will accrue tomorrow through offering alms and attending upon the Saṅgha with the Buddha at its head.

Svātanāyā (cho ngày mai) có nghĩa là vì phước báu của ngày mai, tức là vì phước báu sẽ phát sinh vào ngày mai thông qua việc cúng dường và phụng sự chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu.

606

Atha kho bhagavā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ āmantesīti kasmā āmantesi?

Then the Blessed One addressed Venerable Mahāmoggallāna: Why did he address him?

Atha kho bhagavā āyasmantaṃ Mahāmoggallānaṃ āmantesī (Rồi Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Mahāmoggallāna) — Tại sao Ngài gọi?

Suppavāsāya sāmikassa pasādarakkhaṇatthaṃ.

To protect the faith of Suppavāsā's husband.

Để bảo vệ niềm tin của chồng bà Suppavāsā.

Suppavāsā pana acalappasādāva, upāsakassa pana pasādarakkhaṇaṃ mahāmoggallānattherassa bhāro.

Suppavāsā, however, had unshakeable faith; but the protection of the lay follower's faith was the responsibility of Venerable Mahāmoggallāna.

Bà Suppavāsā thì có niềm tin kiên cố, nhưng việc bảo vệ niềm tin của vị cận sự nam là trách nhiệm của Trưởng lão Mahāmoggallāna.

Tenāha ‘‘tuyheso upaṭṭhāko’’ti.

Therefore, he said, "He is your supporter."

Do đó, Ngài nói: “Người này là người hộ trì của ông.”

Tattha tuyhesoti tuyhaṃ eso.

In that, tuyheso is split as tuyhaṃ eso.

Trong đó, tuyheso là tuyhaṃ eso.

Tiṇṇaṃ dhammānaṃ pāṭibhogoti mama bhogādīnaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ ahāniyā avināsāya ayyo mahāmoggallāno yadi pāṭibhogo yadi patibhū, ito satta divase atikkamitvā mama sakkā dānaṃ dātunti yadi ayyena ñātanti dīpeti.

Tiṇṇaṃ dhammānaṃ pāṭibhogo (guarantor for three things): It means, "If Venerable Mahāmoggallāna is the guarantor, the protector, for my three things—my possessions, etc., that they may not be lost or destroyed—and if the Venerable One knows that I can offer alms after seven days from now," then it indicates this meaning.

"Ba pháp được bảo đảm" nghĩa là: "Nếu Tôn giả Mahāmoggallāna bảo đảm, nếu Ngài là người chịu trách nhiệm về sự không tổn hại, không mất mát của ba pháp gồm tài sản của tôi, thì sau bảy ngày, tôi có thể cúng dường." Điều này được tiết lộ nếu Tôn giả biết.

Theropi tassa tesu divasesu bhogānaṃ jīvitassa ca anupaddavaṃ passitvā āha – ‘‘dvinnaṃ kho nesaṃ, āvuso, dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañca jīvitassa cā’’ti.

The Elder, having seen that there would be no harm to his possessions and life during those days, said: "Indeed, friend, I am the guarantor for two of those things: for possessions and for life."

Vị Trưởng lão cũng thấy sự không tai họa về tài sản và sinh mạng của vị cư sĩ ấy trong những ngày đó, nên nói: "Này hiền giả, Ta bảo đảm hai pháp đó, là tài sản và sinh mạng."

Saddhā panassa cittappaṭibaddhāti tasseva bhāraṃ karonto ‘‘saddhāya pana tvaññeva pāṭibhogo’’ti āha.

But as for his faith, it was bound to his mind; therefore, placing that responsibility on him, he said, "As for faith, you yourself are the guarantor."

Còn về đức tin của vị ấy thì gắn liền với tâm, nên Ngài giao phó việc đó cho chính vị ấy, nói: "Còn về đức tin, thì chính hiền giả tự bảo đảm."

Api ca so upāsako diṭṭhasacco, tassa saddhāya aññathābhāvo natthīti tathā vuttaṃ.

Moreover, that lay follower had realized the truth; there was no possibility of his faith changing, hence it was said thus.

Hơn nữa, vị cư sĩ ấy là người đã chứng ngộ Chân lý (diṭṭhasacca), nên đức tin của vị ấy không thể thay đổi, do đó đã nói như vậy.

Teneva ca kāraṇena bhagavatā ‘‘pacchāpi tvaṃ karissasīti saññāpehī’’ti vuttaṃ.

And for that very reason, the Blessed One said, "Make him understand that you will do it later too."

Cũng vì lý do đó, Đức Thế Tôn đã nói: "Hãy bảo đảm rằng sau này con cũng sẽ làm."

Upāsakopi satthari there ca gāravena subbacatāya tassā ca puññena vaḍḍhiṃ icchanto ‘‘karotu suppavāsā koliyadhītā satta bhattāni, pacchāhaṃ karissāmī’’ti anujāni.

The lay follower, too, out of reverence for the Teacher and the Elder, being amenable to advice, and wishing for her (Suppavāsā's) increase in merit, assented, saying, "Let Suppavāsā, the daughter of the Koliyans, offer the seven meals first; I will do so later."

Vị cư sĩ cũng vì lòng tôn kính đối với Đức Đạo Sư và vị Trưởng lão, vì sự dễ bảo, và mong muốn sự tăng trưởng phước báu của vị ấy, nên đã chấp thuận, nói: "Xin cho Suppavāsā, con gái dòng Koliyā, cúng dường bảy bữa ăn trước, sau đó con sẽ làm."

607

Tañca dārakanti vijātadivasato paṭṭhāya ekādasamaṃ divasaṃ atikkamitvā tato paraṃ sattāhaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ bhojetvā sattame divase taṃ sattavassikaṃ dārakaṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca vandāpesi.

And that boy: On the seventh day after having fed the Saṅgha led by the Buddha for seven days, starting from the day of birth and after passing the eleventh day, he had that seven-year-old boy pay homage to the Blessed One and the Bhikkhu Saṅgha.

"Đứa bé đó" nghĩa là, sau khi đứa bé được sinh ra mười một ngày, và sau đó cúng dường Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày, vào ngày thứ bảy, vị ấy đã cho đứa bé bảy tuổi đó đảnh lễ Đức Thế Tôn và Tăng đoàn.

Satta me vassānīti satta me saṃvaccharāni, accantasaṃyogavasena cetaṃ upayogavacanaṃ.

Satta me vassāni means for seven years; and this is a usage of the accusative case in the sense of continuous connection.

"Bảy năm của tôi" nghĩa là bảy năm của tôi. Đây là cách dùng từ chỉ sự liên tục tuyệt đối.

Lohitakumbhiyaṃ vutthānīti mātukucchiyaṃ attano gabbhavāsadukkhaṃ sandhāya vadati.

Lohitakumbhiyaṃ vutthāni refers to the suffering of his dwelling in the womb of his mother.

"Đã sống trong bình máu" là lời nói ám chỉ nỗi khổ của sự cư trú trong bào thai của chính mình trong bụng mẹ.

Aññānipi evarūpāni satta puttānīti ‘‘aññepi evarūpe satta putte’’ti vattabbe liṅgavipallāsavasena vuttaṃ ‘‘evarūpānī’’ti.

Aññānipi evarūpāni satta puttāni means that "evarūpāni" was said due to a reversal of gender, when it should have been said "aññe pi evarūpe satta putte" (seven other such sons).

"Bảy người con khác cũng như vậy" – đáng lẽ phải nói "bảy người con khác như vậy", nhưng do sự đảo ngược giống, nên đã nói "evarūpānī" (như vậy).

Evaṃ satta vassāni gabbhadhāraṇavasena sattāhaṃ mūḷhagabbhatāya ca mahantaṃ dukkhaṃ pāpetvā uppajjanakaputteti attho.

The meaning is: sons who are born after causing great suffering through carrying the pregnancy for seven years and having a confused pregnancy for seven days.

Ý nghĩa là: những người con được sinh ra sau khi đã trải qua nỗi khổ lớn lao như vậy trong bảy năm mang thai và bảy ngày bị thai nghén khó khăn.

Etena mātugāmānaṃ puttalolatāya puttalābhena titti natthīti dasseti.

By this, it is shown that women, due to their longing for sons, are never satisfied by the acquisition of sons.

Qua đây, Ngài chỉ ra rằng đối với phụ nữ, do sự tham muốn con cái, họ không bao giờ thỏa mãn với việc có con.

608

Etamatthaṃ viditvāti etaṃ sattadivasādhikāni satta saṃvaccharāni gabbhadhāraṇādivasena pavattaṃ mahantaṃ dukkhaṃ ekapade visaritvā puttalolatāvasena tāya vuttamatthaṃ viditvā.

'Having known this matter' means having known that great suffering, lasting seven years and seven days, which occurred due to pregnancy and so on; she, having utterly forgotten it in a single instance because of her overwhelming desire for a son, uttered this matter, having known that attachment.

"Biết được ý nghĩa này" nghĩa là, biết được ý nghĩa đã được vị ấy nói ra do lòng tham muốn con cái, sau khi đã quên đi nỗi khổ lớn lao kéo dài bảy năm và hơn bảy ngày do việc mang thai, v.v.

Imaṃ udānanti imaṃ cittasukhappamatto viya pamattapuggale iṭṭhākārena vañcetvā taṇhāsinehassa mahānatthakarabhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

'This inspired utterance': He uttered this inspired utterance, which reveals the greatly harmful nature of the affection of craving, deceiving heedless individuals with desirable forms, as if they were heedless due to mental happiness.

"Lời cảm hứng này" nghĩa là, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này, chỉ ra rằng sự yêu thích tham ái có thể gây ra tai họa lớn, bằng cách lừa dối những người lơ là như những người say sưa với niềm vui tinh thần, bằng hình thức của sự mong muốn.

609

Tattha asātanti amadhuraṃ asundaraṃ aniṭṭhaṃ.

Therein, 'disagreeable' means unpalatable, unpleasant, undesirable.

Trong đó, "asātaṃ" (không thích thú) là không ngọt ngào, không đẹp đẽ, không mong muốn.

Sātarūpenāti iṭṭhasabhāvena.

'In the form of pleasant' means in the nature of what is desired.

"Sātarūpena" (với hình thức dễ chịu) là với bản chất mong muốn.

Piyarūpenāti piyāyitabbabhāvena.

'In the form of dear' means in the nature of what is to be loved.

"Piyarūpena" (với hình thức đáng yêu) là với bản chất đáng được yêu mến.

Sukhassa rūpenāti sukhasabhāvena.

'In the form of happiness' means in the nature of happiness.

"Sukhassa rūpena" (với hình thức của hạnh phúc) là với bản chất của hạnh phúc.

Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā asātaṃ appiyaṃ dukkhameva samānaṃ sakalampi vaṭṭagataṃ saṅkhārajātaṃ appahīnavipallāsattā ayonisomanasikārena iṭṭhaṃ viya piyaṃ viya sukhaṃ viya ca hutvā upaṭṭhahamānaṃ sativippavāsena pamattapuggalaṃ ativattati abhibhavati ajjhottharati, tasmā imampi suppavāsaṃ punapi sattakkhattuṃ evarūpaṃ asātaṃ appiyaṃ dukkhaṃ sātādipatirūpakena dukkhena puttasaṅkhātapemavatthusukhena ajjhottharatīti.

This is what is meant: since everything in saṃsāra, the aggregate of conditioned phenomena, though truly disagreeable, unpleasant, and suffering, appears to heedless individuals—who have not abandoned perversions and whose minds are unskillfully directed—as agreeable, dear, and happy, due to a lapse in mindfulness, thereby overcoming, overwhelming, and engulfing them; therefore, even Suppavāsā was again engulfed seven times by such disagreeable, unpleasant suffering, appearing as happiness in the form of the delightful object that is a son, which is a semblance of pleasure and so forth.

Ý nghĩa là: Vì tất cả các pháp hữu vi trong vòng luân hồi, tuy là không thích thú, không đáng yêu, chỉ là khổ, nhưng do sự lầm lạc chưa được đoạn trừ và sự tác ý không đúng đắn, chúng hiện hữu như là điều mong muốn, đáng yêu và hạnh phúc, rồi chế ngự, áp đảo, tràn ngập những người lơ là do thiếu chánh niệm. Vì vậy, sự khổ không thích thú, không đáng yêu, và đau đớn như vậy đã tràn ngập Suppavāsā này thêm bảy lần nữa, với sự khổ mang hình thức tương tự như sự dễ chịu, v.v., tức là niềm vui của đối tượng yêu thương được gọi là con cái.

610

Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the eighth Sutta is concluded.

Lời giải thích về Tám bài kinh đã hoàn tất.

611

9. Visākhāsuttavaṇṇanā

9. Commentary on the Visākhā Sutta

9. Lời giải thích về Kinh Visākhā

612

19. Navame pubbārāmeti sāvatthiyā pācīnadisābhāge anurādhapurassa uttamadevīvihārasadise ṭhāne kārite ārāme.

19. In the ninth (sutta), 'at the Eastern Park' means in the monastery built in the eastern quarter of Sāvatthī, in a place similar to the Uttamadevī Vihāra in Anurādhapura.

19. Trong bài kinh thứ chín, "Pubbārāme" (Tại Tu viện Phía Đông) nghĩa là tại tu viện được xây dựng ở phía đông thành Sāvatthī, tại một địa điểm tương tự như tu viện Uttamadevī ở Anurādhapura.

Migāramātupāsādeti migāramātuyā pāsāde.

'In Migāramātā's palace' means in the palace of Migāramātā.

"Migāramātupāsāde" (Trong Cung điện của mẹ Migāra) nghĩa là trong cung điện của mẹ Migāra.

613

Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte satasahassakappamatthake padumuttaradasabalaṃ ekā upāsikā aññataraṃ upāsikaṃ attano aggupaṭṭhāyikaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā bhagavantaṃ nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusatasahassassa dānaṃ datvā bhagavato nipaccakāraṃ katvā ‘‘anāgate tumhādisassa buddhassa aggupaṭṭhāyikā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.

Here is the progressive story: In the past, one hundred thousand aeons ago, a female lay follower, seeing Padumuttara, the Ten-Powered One, appointing another female lay follower to the position of his foremost attendant, invited the Buddha and, after offering alms to the Buddha and a hundred thousand bhikkhus, paid homage to the Bhagavā and made a wish: "May I become the foremost attendant of a Buddha like you in the future."

Trong đó, đây là câu chuyện theo thứ tự: Vào thời xa xưa, một trăm ngàn kiếp trái đất trước, một nữ cư sĩ đã thấy Đức Phật Padumuttara Dasabala đặt một nữ cư sĩ khác vào vị trí thị giả chính của Ngài. Vị ấy đã thỉnh Đức Phật, cúng dường một trăm ngàn Tỳ-kheo do Đức Phật đứng đầu, và sau khi bày tỏ lòng tôn kính đối với Đức Phật, đã ước nguyện: "Nguyện cho con được làm thị giả chính của một vị Phật như Ngài trong tương lai."

Sā kappasatasahassaṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañjayaseṭṭhino gehe sumanadeviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.

She wandered through the realms of devas and humans for a hundred thousand aeons and, in the time of our Bhagavā, took conception in the womb of Sumanadevī in the house of Dhanañjaya Seṭṭhi, son of Meṇḍaka Seṭṭhi, in Bhaddiya city.

Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật của chúng ta, vị ấy đã tái sinh vào bụng của Sumanadevī trong nhà của trưởng giả Dhanañjaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka, ở thành Bhaddiya.

Jātakāle cassā visākhāti nāmaṃ akaṃsu.

At the time of her birth, they named her Visākhā.

Khi sinh ra, vị ấy được đặt tên là Visākhā.

Sā yadā bhagavā bhaddiyanagaraṃ agamāsi, tadā pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ bhagavato paccuggamanaṃ katvā paṭhamadassaneneva sotāpannā ahosi.

When the Bhagavā came to Bhaddiya city, she, together with five hundred maidens, went to meet the Bhagavā and became a sotāpanna at the very first sight.

Khi Đức Phật đến thành Bhaddiya, vị ấy cùng với năm trăm cô gái khác đã đi đón Đức Phật, và ngay trong lần gặp đầu tiên đã trở thành một bậc Dự Lưu (Sotāpanna).

614

Aparabhāge sāvatthiyaṃ migāraseṭṭhiputtassa puṇṇavaḍḍhanakumārassa gehaṃ gatā, tattha naṃ sasuro migāraseṭṭhi upakāravasena mātuṭṭhāne ṭhapesi.

Later, she went to the house of Puṇṇavaḍḍhana Kumāra, son of Migāra Seṭṭhi, in Sāvatthī, where her father-in-law, Migāra Seṭṭhi, placed her in the position of a mother out of gratitude.

Sau đó, vị ấy đến nhà của thái tử Puṇṇavaḍḍhana, con trai của trưởng giả Migāra, ở Sāvatthī. Ở đó, cha chồng của vị ấy, trưởng giả Migāra, đã đặt vị ấy vào vị trí của một người mẹ vì lòng biết ơn.

Tasmā migāramātāti vuccati.

Therefore, she is called Migāramātā.

Do đó, vị ấy được gọi là Migāramātā (mẹ của Migāra).

Sā attano mahallatāpasādhanaṃ vissajjetvā navakoṭīhi bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanatthāya karīsamatte bhūmibhāge uparibhūmiyaṃ pañcagabbhasatāni heṭṭhābhūmiyaṃ pañcagabbhasatānīti gabbhasahassehi paṭimaṇḍitaṃ pāsādaṃ kāresi.

She gave up her mahāllatāpasādhana (great precious ornament) and, with nine crores, built a palace for the residence of the Bhagavā and the Saṅgha of bhikkhus, adorned with a thousand cells—five hundred cells on the upper floor and five hundred cells on the lower floor—on a land area of about eight karīsas.

Vị ấy đã từ bỏ trang sức quý giá của mình và dùng chín mươi triệu đồng để xây dựng một cung điện với một ngàn phòng, gồm năm trăm phòng ở tầng trên và năm trăm phòng ở tầng dưới, trên một khu đất rộng một Karīsa, để Đức Phật và Tăng đoàn cư ngụ.

Tena vuttaṃ ‘‘migāramātupāsāde’’ti.

Thus it is said, "in Migāramātā's palace."

Vì vậy, đã nói "Migāramātupāsāde" (trong cung điện của mẹ Migāra).

615

Kocideva atthoti kiñcideva payojanaṃ.

'Any matter' means any purpose.

"Kocideva attho" (một số mục đích) nghĩa là một số mục đích nào đó.

Raññeti rājini.

'To the king' means to the monarch.

"Raññe" (đối với vua) nghĩa là đối với vị vua.

Paṭibaddhoti āyatto.

'Connected' means dependent.

"Paṭibaddho" (phụ thuộc) nghĩa là phụ thuộc.

Visākhāya ñātikulato maṇimuttādiracitaṃ tādisaṃ bhaṇḍajātaṃ tassā paṇṇākāratthāya pesitaṃ, taṃ nagaradvārappattaṃ suṅkikā tattha suṅkaṃ gaṇhantā tadanurūpaṃ aggahetvā atirekaṃ gaṇhiṃsu.

Goods of that kind, adorned with jewels, pearls, etc., sent from Visākhā's relatives as a present for her, arrived at the city gate. The customs officers there, taking duties, took an excess amount instead of the appropriate one.

Một loại hàng hóa như ngọc ngà châu báu, v.v., được làm từ dòng họ của Visākhā, đã được gửi đến làm quà cho vị ấy. Khi hàng hóa đó đến cổng thành, những người thu thuế đã thu thuế quá mức, không đúng với giá trị của hàng hóa.

Taṃ sutvā visākhā rañño tamatthaṃ nivedetukāmā patirūpaparivārena rājanivesanaṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe rājā mallikāya deviyā saddhiṃ antepuraṃ gato hoti.

Having heard that, Visākhā, wishing to inform the king of the matter, went to the royal palace with a suitable retinue. At that moment, the king had gone to the inner apartments with Queen Mallikā.

Nghe tin đó, Visākhā muốn trình bày sự việc đó với nhà vua, nên đã cùng tùy tùng thích hợp đến hoàng cung. Vào lúc đó, nhà vua đang ở trong nội cung cùng với hoàng hậu Mallikā.

Visākhā okāsaṃ alabhamānā ‘‘idāni labhissāmi, idāni labhissāmī’’ti bhojanavelaṃ atikkamitvā chinnabhattā hutvā pakkāmi.

Visākhā, not finding an opportunity, kept waiting, thinking, "Now I will get an opportunity, now I will get an opportunity," and left having missed her mealtime and without having eaten.

Visākhā không có cơ hội, cứ chờ đợi "bây giờ sẽ có cơ hội, bây giờ sẽ có cơ hội", nhưng đã quá giờ ăn, bị nhịn đói và phải ra về.

Evaṃ dvīhatīhaṃ gantvāpi okāsaṃ na labhiyeva.

Thus, even after going for two or three days, she did not obtain an opportunity.

Cứ như vậy, sau hai ba ngày đi lại, vị ấy vẫn không có cơ hội.

Iti rājā aniveditopi tassa atthavinicchayassa okāsākaraṇena ‘‘yathādhippāyaṃ na tīretī’’ti vutto.

Therefore, though the king was not informed, by not creating an opportunity for the settlement of that matter, he is described as "does not accomplish according to intention."

Vì vậy, nhà vua, dù chưa được trình bày, nhưng do không tạo cơ hội để giải quyết vấn đề đó, đã được nói là "không giải quyết theo ý muốn."

Tattha yathādhippāyanti adhippāyānurūpaṃ.

Therein, 'according to intention' means in accordance with one's intention.

Trong đó, "yathādhippāyaṃ" (theo ý muốn) nghĩa là phù hợp với ý muốn.

Na tīretīti na niṭṭhāpeti.

'Does not accomplish' means does not complete.

"Na tīretī" (không giải quyết) nghĩa là không hoàn thành.

Mahāupāsikāya hi rājāyattasuṅkameva rañño datvā itaraṃ vissajjāpetuṃ adhippāyo, so raññā na diṭṭhattā eva na tīrito.

Indeed, the great female lay follower's intention was for the king to take only the appropriate royal tax and release the rest; since the king did not see her, that intention was not accomplished.

Thật vậy, ý định của vị đại cư sĩ là chỉ nộp thuế cho nhà vua theo số lượng mà nhà vua có quyền thu, và cho miễn phần còn lại. Ý định đó đã không được nhà vua giải quyết vì nhà vua không thấy được.

Handāti vossaggatthe nipāto.

'Handā' is a particle in the sense of 'giving up'.

"Handā" là một tiểu từ có nghĩa là từ bỏ.

Divā divassāti divasassa divā, majjhanhike kāleti attho.

'Divā divassā' means 'day of the day,' implying at midday.

"Divā divassā" (ban ngày của ban ngày) nghĩa là giữa trưa.

Kenacideva karaṇīyena dvīhatīhaṃ rājanivesanadvāraṃ gacchantī tassa atthassa aniṭṭhitattā niratthakameva upasaṅkamiṃ, bhagavati upasaṅkamanameva pana dassanānuttariyādippaṭilābhakāraṇattā sātthakanti evāhaṃ, bhante, imāya velāya idhāgatāti imamatthaṃ dassentī mahāupāsikā ‘‘idha me, bhante’’tiādimāha.

Thus, going to the royal palace gate for two or three days on some business, that matter was not settled, so she visited fruitlessly. However, visiting the Bhagavā is fruitful because it leads to the attainment of the unsurpassed vision and so on. Demonstrating this meaning, the great female lay follower said, "Here, venerable sir," and so forth, signifying that she had come at this time for that purpose.

Vị đại cư sĩ, khi trình bày ý nghĩa này, đã nói: "Bạch Thế Tôn, con ở đây" và tiếp theo, rằng: "Vì một lý do nào đó, con đã đến cổng hoàng cung hai ba ngày nay, nhưng vì việc đó không được giải quyết, nên con đã đến một cách vô ích. Tuy nhiên, việc đến gặp Đức Thế Tôn lại có ý nghĩa, vì nó là nguyên nhân để đạt được sự thấy tối thượng, v.v. Vì vậy, bạch Thế Tôn, con đã đến đây vào giờ này."

616

Etamatthanti etaṃ parāyattatāya adhippāyāsamijjhanasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā.

'This matter' means having known this matter, which is the non-accomplishment of one's intention due to dependence on others.

"Ý nghĩa này" nghĩa là, biết được ý nghĩa này, là sự không thành tựu ý muốn do sự phụ thuộc vào người khác.

Imaṃ udānanti imaṃ parādhīnāparādhīnavuttīsu ādīnavānisaṃsaparidīpakaṃ udānaṃ udānesi.

'This inspired utterance': He uttered this inspired utterance, which reveals the dangers and benefits in actions dependent on others and not dependent on others.

"Lời cảm hứng này" nghĩa là, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này, chỉ ra những tai họa và lợi ích trong việc sống phụ thuộc và không phụ thuộc vào người khác.

617

Tattha sabbaṃ paravasaṃ dukkhanti yaṃ kiñci atthajātaṃ payojanaṃ paravasaṃ parāyattaṃ attano icchāya nipphādetuṃ asakkuṇeyyatāya dukkhaṃ dukkhāvahaṃ hotīti attho.

Therein, 'All that is dependent on others is suffering' means that whatever advantage or purpose is dependent on others, meaning unable to be accomplished according to one's own wish, brings suffering or causes suffering.

Trong đó, "Sabbaṃ paravasaṃ dukkhaṃ" (Tất cả những gì phụ thuộc vào người khác đều là khổ) nghĩa là bất cứ điều gì, bất cứ mục đích nào mà phụ thuộc vào người khác, không thể hoàn thành theo ý muốn của mình, đều là khổ, đều mang lại khổ.

Sabbaṃ issariyaṃ sukhanti duvidhaṃ issariyaṃ lokiyaṃ lokuttarañca.

'All sovereignty is happiness': Sovereignty is of two kinds: worldly and transcendent.

"Sabbaṃ issariyaṃ sukhaṃ" (Tất cả sự tự chủ đều là hạnh phúc) – có hai loại tự chủ: thế gian và siêu thế.

Tattha lokiyaṃ rājissariyādi ceva lokiyajjhānābhiññānibbattaṃ cittissariyañca, lokuttaraṃ maggaphalādhigamanimittaṃ nirodhissariyaṃ.

Therein, worldly sovereignty includes royal sovereignty and so on, as well as mental sovereignty arising from worldly jhāna and abhiññā; transcendent sovereignty is the sovereignty of cessation (nirodha) which is the cause for the attainment of the path and its fruit.

Trong đó, quyền uy thế gian là quyền uy của vua chúa, v.v., và quyền uy tâm thức được sinh ra từ các thiền định và thắng trí thế gian; quyền uy siêu thế là quyền uy của sự diệt tận (nirodha) làm duyên cho việc chứng đắc Đạo và Quả.

Tesu yaṃ cakkavattibhāvapariyosānaṃ manussesu issariyaṃ, yañca sakkādīnaṃ tasmiṃ tasmiṃ devanikāye ādhipaccabhūtaṃ issariyaṃ, tadubhayaṃ yadipi kammānubhāvena yathicchitanipphattiyā sukhanimittatāya sukhaṃ, vipariṇāmadukkhatāya pana sabbathā dukkhameva.

Among these, the sovereignty among humans culminating in the state of a Universal Monarch, and the sovereignty that is the rulership of Sakka and other devas in their respective deva-realms—both, although they may appear as happiness because of their being a cause of joy through the accomplishment of wishes due to kamma-results, are nevertheless entirely suffering due to their impermanent and changing nature (vipariṇāmadukkha).

Trong số đó, quyền uy của con người, mà đỉnh cao là địa vị Chuyển Luân Thánh Vương, và quyền uy của chư thiên như Sakka, v.v., là sự thống trị trong từng cõi trời tương ứng—cả hai điều này, mặc dù do năng lực của nghiệp mà mang lại sự thành tựu như ý muốn và là nguyên nhân của hạnh phúc, nhưng vì là khổ do biến hoại (vipariṇāmadukkha), nên hoàn toàn chỉ là khổ mà thôi.

Tathā aniccantikatāya lokiyajjhānanibbattaṃ cittissariyaṃ, nirodhissariyameva pana lokadhammehi akampanīyato anivattisabhāvattā ca ekantasukhaṃ nāma.

Similarly, mental sovereignty born of worldly jhāna is also suffering due to its impermanence. However, only the sovereignty of cessation is truly ultimate happiness, as it is unshakeable by worldly conditions and its nature is non-reverting.

Tương tự, quyền uy tâm thức được sinh ra từ thiền định thế gian cũng là khổ vì bản chất vô thường (anicca). Tuy nhiên, chỉ có quyền uy của sự diệt tận (nirodha) mới là hạnh phúc tuyệt đối (ekantasukha) vì không bị các pháp thế gian lay chuyển và không có tính chất thoái chuyển (anivattisabhāva).

Yaṃ panettha sabbattheva aparādhīnatāya labhati cittasukhaṃ, taṃ sandhāya satthā ‘‘sabbaṃ issariyaṃ sukha’’nti āha.

It is with reference to the mental happiness one attains in all matters through not being dependent on others that the Teacher said, "All sovereignty is happiness."

Đức Đạo Sư đã nói: "Tất cả quyền uy là hạnh phúc" là để chỉ hạnh phúc tâm thức mà người ta đạt được ở mọi nơi nhờ sự không phụ thuộc vào người khác.

618

Sādhāraṇe vihaññantīti idaṃ ‘‘sabbaṃ paravasaṃ dukkha’’nti imassa padassa atthavivaraṇaṃ.

'They suffer in common affairs': This is an elucidation of the meaning of the phrase "All that is dependent on others is suffering."

Sādhāraṇe vihaññantī (Bị khổ trong những điều chung) là lời giải thích ý nghĩa của câu "Tất cả những gì lệ thuộc người khác đều là khổ".

Ayañhettha attho – sādhāraṇe payojane sādhetabbe sati tassa parādhīnatāya yathādhippāyaṃ anipphādanato ime sattā vihaññanti vighātaṃ āpajjanti kilamanti.

The meaning here is this: when there is a common purpose to be accomplished, beings suffer, are frustrated, and are distressed because, due to its dependence on others, it is not accomplished according to their intention.

Ý nghĩa ở đây là: khi có một mục đích chung cần thực hiện, vì sự lệ thuộc vào người khác mà không thể hoàn thành theo ý muốn, nên những chúng sinh này bị khổ, bị tổn hại, bị mệt mỏi.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Yogā hi duratikkamāti yasmā kāmayogabhavayogadiṭṭhiyogaavijjāyogā anādikālabhāvitā anupacitakusalasambhārehi pajahituṃ asakkuṇeyyatāya duratikkamā.

'For the yokes are hard to overcome': Because the yokes of sensual desire (kāmayoga), becoming (bhavayoga), wrong view (diṭṭhiyoga), and ignorance (avijjāyoga) have been cultivated for beginningless time and are hard to overcome, as they cannot be abandoned by those who have not accumulated skillful merits.

Yogā hi duratikkamā (Vì các ách khó vượt qua) — bởi vì các ách dục (kāmayoga), ách hữu (bhavayoga), ách tà kiến (diṭṭhiyoga), ách vô minh (avijjāyoga) đã được huân tập từ vô thủy kiếp, nên những chúng sinh không tích lũy đủ thiện nghiệp thì không thể từ bỏ chúng, do đó chúng rất khó vượt qua.

Etesu diṭṭhiyogo paṭhamamaggena atikkamitabbo, kāmayogo tatiyamaggena.

Among these, the yoga of wrong view is to be overcome by the first path, and the yoga of sensual desire by the third path.

Trong số này, ách tà kiến phải được vượt qua bằng Đạo thứ nhất, ách dục bằng Đạo thứ ba.

Itare aggamaggena.

The others by the highest path.

Hai ách còn lại bằng Đạo tối thượng (A-la-hán Đạo).

Iti ariyamaggānaṃ duradhigamanīyattā ime yogā duratikkamā.

Thus, due to the difficulty of attaining the Noble Paths, these yogas are difficult to overcome.

Vì vậy, do các Thánh Đạo khó đạt được, nên các ách này khó vượt qua.

Tasmā kāmayogādivasena icchitālābhahetu sattā vihaññanti, asādhāraṇe pana cittissariye nirodhissariye ca sati na kadācipi vighātassa sambhavoti adhippāyo.

Therefore, due to not obtaining desired objects by means of the yoga of sensual desire and so on, beings suffer; but when there is the uncommon mastery of mind and the mastery of cessation (nirodhasamāpatti), there is no possibility of suffering at any time – this is the meaning.

Do đó, vì không đạt được những điều mong muốn do các ách dục, v.v., mà chúng sinh bị khổ; nhưng khi có quyền uy tâm thức và quyền uy của sự diệt tận (nirodha) không chung với người khác, thì không bao giờ có sự tổn hại xảy ra—đó là ý nghĩa.

619

Atha vā sabbaṃ paravasanti yaṃ attano aññappaṭibaddhavuttisaṅkhātaṃ, taṃ sabbaṃ aniccasabhāvatāya dukkhaṃ.

Alternatively, "All is under the sway of others" refers to that which is dependent on other conditions for its existence; all that is suffering due to its impermanent nature.

Hoặc là, sabbaṃ paravasaṃ (tất cả những gì lệ thuộc người khác) là tất cả những gì được gọi là sự tồn tại phụ thuộc vào người khác, tất cả những điều đó là khổ vì bản chất vô thường.

‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti hi vuttaṃ.

For it is said, "What is impermanent is suffering."

Vì đã được nói: "Những gì vô thường là khổ".

Sabbaṃ issariyanti yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭaṃ issariyaṭṭhānatāya issariyanti laddhanāmaṃ nibbānaṃ, taṃ upādisesādivibhāgaṃ sabbaṃ sukhaṃ.

"All is mastery" refers to Nibbāna, which is detached from all conditioned phenomena and named "mastery" because it is a state of mastery; that Nibbāna, with its divisions such as with substratum remaining (upādisesa), is all happiness.

Sabbaṃ issariyaṃ (tất cả quyền uy) là Nibbāna, được gọi là quyền uy vì là nơi thoát ly khỏi mọi pháp hữu vi, tất cả Nibbāna, bao gồm các phân loại như hữu dư y Nibbāna, v.v., đều là hạnh phúc.

‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) hi vuttaṃ.

For it is said, "Nibbāna is the highest bliss."

Vì đã được nói: "Nibbāna là hạnh phúc tối thượng".

Sādhāraṇeti evaṃ dukkhasukhe vavatthite ime sattā bahusādhāraṇe dukkhakāraṇe nimuggā hutvā vihaññanti.

"Common": With suffering and happiness thus distinguished, these beings, submerged in many common causes of suffering, are tormented.

Sādhāraṇe (trong những điều chung): Khi khổ và lạc đã được phân định như vậy, những chúng sinh này chìm đắm trong những nguyên nhân khổ chung với nhiều người khác, và bị khổ.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Yogā hi duratikkamāti yasmā te sabbattha nimujjanassa hetubhūtā kāmayogādayo duratikkamā, tasmā tvampi visākhe parāyattamatthaṃ patthetvā alabhamānā vihaññasīti adhippāyo.

"For the yogas are difficult to overcome" means that since the kāmayoga and other defilements, which are the causes for sinking everywhere, are difficult to overcome, you too, Visākhā, desiring something dependent on others and not obtaining it, are tormented—this is the intention.

Yogā hi duratikkamā (Vì các ách khó vượt qua) — bởi vì các ách dục, v.v., là nguyên nhân khiến họ chìm đắm khắp mọi nơi, rất khó vượt qua. Do đó, này Visākhā, khi con mong cầu những điều lệ thuộc người khác mà không đạt được, con cũng bị khổ—đó là ý nghĩa.

620

Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Ninth Sutta is concluded.

Giải thích bài kinh thứ chín đã xong.

621

10. Bhaddiyasuttavaṇṇanā

10. Commentary on the Bhaddiya Sutta

10. Giải thích bài kinh Bhaddiya

622

20. Dasame anupiyāyanti evaṃ nāmake nagare.

20. In the tenth (sutta), "at Anupiya" means in the town of that name.

20. Trong bài kinh thứ mười, Anupiyāyaṃ có nghĩa là ở thành phố tên Anupiyā.

Ambavaneti tassa nagarassa avidūre mallarājūnaṃ ekaṃ ambavanaṃ ahosi, tattha mallarājūhi bhagavato vihāro kārito, so ‘‘ambavana’’ntveva vuccati.

"In the Mango Grove" means that there was a mango grove of the Malla kings not far from that town; the Malla kings had a monastery built for the Blessed One there, and it is called simply "Mango Grove."

Ambavane (Trong rừng xoài): Gần thành phố đó có một rừng xoài của các vua Malla. Các vua Malla đã xây dựng một tinh xá cho Đức Thế Tôn ở đó, và tinh xá đó được gọi là "rừng xoài".

Anupiyaṃ gocaragāmaṃ katvā tattha bhagavā viharati, tena vuttaṃ ‘‘anupiyāyaṃ viharati ambavane’’ti.

The Blessed One resides there, making Anupiya his alms-resort village, hence it is said: "resides at Anupiya in the Mango Grove."

Đức Thế Tôn cư ngụ ở đó, lấy Anupiyā làm nơi khất thực, vì vậy đã nói: "Anupiyāyaṃ viharati ambavane" (cư ngụ tại Anupiyā, trong rừng xoài).

Bhaddiyoti tassa therassa nāmaṃ.

"Bhaddiya" is the name of that elder.

Bhaddiyo là tên của vị Trưởng lão đó.

Kāḷīgodhāya puttoti kāḷīgodhā nāma sākiyānī sakyarājadevī ariyasāvikā āgataphalā viññātasāsanā, tassā ayaṃ putto.

"Son of Kāḷīgodhā" means that this Bhaddiya was the son of Kāḷīgodhā, a Sākiyan princess, a royal queen of the Sākiyans, a Noble female disciple, one who had attained the fruits (of stream-entry, etc.), one who had understood the Dispensation.

Kāḷīgodhāya putto (con trai của Kāḷīgodhā): Kāḷīgodhā là một nữ Sakya, hoàng hậu của vua Sakya, là một Thánh đệ tử đã chứng đắc quả vị và hiểu rõ Giáo pháp. Vị này là con trai của bà.

Tassa pabbajjāvidhi khandhake (cūḷava. 330-331) āgatova.

His ordination procedure is indeed found in the Khandhaka.

Phương pháp xuất gia của vị ấy đã được đề cập trong Khandhaka.

So pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā na cirasseva chaḷabhiñño ahosi, terasapi dhutaṅgāni samādāya vattati.

Having been ordained, he established insight (vipassanā) and not long after became one with six supernormal powers (chaḷabhiñño), observing and practicing the thirteen ascetic practices (dhutaṅga).

Sau khi xuất gia, vị ấy đã thực hành thiền quán và không lâu sau đó đã chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiñño), và thực hành mười ba pháp đầu đà (dhutaṅga).

Bhagavatā ca ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ uccakulikānaṃ, yadidaṃ bhaddiyo kāḷīgodhāya putto’’ti (a. ni. 1.193) uccakulikabhāve etadagge ṭhapito asītiyā sāvakānaṃ abbhantaro.

And the Blessed One placed him at the forefront among the eighty great disciples in terms of high birth, saying: "Among my bhikkhu disciples of high birth, Bhikkhus, the foremost is Bhaddiya, son of Kāḷīgodhā."

Đức Thế Tôn đã tuyên bố: "Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, Bhaddiya, con trai của Kāḷīgodhā, là bậc tối thượng về dòng dõi cao quý" (A.N. 1.193), và được xếp vào hàng tối thượng trong số tám mươi vị Thánh đệ tử về dòng dõi cao quý.

623

Suññāgāragatoti ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ arañña’’nti vuttaṃ araññaṃ rukkhamūlañca ṭhapetvā aññaṃ pabbatakandarādi pabbajitasāruppaṃ nivāsaṭṭhānaṃ janasambādhābhāvato idha suññāgāranti adhippetaṃ.

"Gone to a solitary abode" (suññāgāragato): A solitary abode here is intended to mean a dwelling suitable for renunciants, such as a mountain cave, other than a forest or a tree root, which is stated as "the forest, excluding a village and its surroundings," due to the absence of crowds.

Suññāgāragato (đến một ngôi nhà trống): "Trừ làng và vùng phụ cận làng, phần còn lại là rừng" đã được nói. Trừ rừng và gốc cây, những nơi cư trú khác phù hợp cho người xuất gia như hang núi, khe núi, v.v., được gọi là "suññāgāra" ở đây vì không có sự chen chúc của con người.

Atha vā jhānakaṇṭakānaṃ saddānaṃ abhāvato vivittaṃ yaṃ kiñci agārampi suññāgāranti veditabbaṃ.

Alternatively, any secluded dwelling free from the noises that are like thorns to jhāna should be understood as a solitary abode.

Hoặc, bất kỳ ngôi nhà nào vắng lặng, không có những âm thanh gây chướng ngại cho thiền định, cũng nên được hiểu là "suññāgāra".

Taṃ suññāgāraṃ upagato.

He had gone to that solitary abode.

Vị ấy đã đến ngôi nhà trống đó.

Abhikkhaṇanti bahulaṃ.

"Frequently" means often.

Abhikkhaṇaṃ có nghĩa là thường xuyên.

Udānaṃ udānesīti so hi āyasmā araññe divāvihāraṃ upagatopi rattivāsūpagatopi yebhuyyena phalasamāpattisukhena nirodhasukhena ca vītināmeti, tasmā taṃ sukhaṃ sandhāya pubbe attanā anubhūtaṃ sabhayaṃ sapariḷāhaṃ rajjasukhaṃ jigucchitvā ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti somanassasahitaṃ ñāṇasamuṭṭhānaṃ pītisamuṭṭhānaṃ samuggirati.

"He uttered an exclamation of joy": For that venerable one, whether gone to a day-dwelling in the forest or gone to a night-dwelling, mostly passed his time in the happiness of fruition-attainment (phalasamāpatti) and the happiness of cessation (nirodhasamāpatti). Therefore, referring to that happiness, he disdained the fearful, distressful happiness of kingship he had experienced previously and repeatedly uttered "Oh, happiness! Oh, happiness!", which was an exclamation arising from wisdom and delight.

Udānaṃ udānesī (thường xuyên thốt lên lời cảm hứng): Vị Tôn giả đó, dù đang ở trong rừng để nghỉ trưa hay nghỉ đêm, phần lớn thời gian đều trải qua trong hạnh phúc của quả vị nhập định (phalasamāpatti) và hạnh phúc của sự diệt tận (nirodhasukha). Do đó, để chỉ hạnh phúc đó, vị ấy đã chán ghét hạnh phúc vương quyền đầy sợ hãi và phiền não mà mình đã từng trải qua trước đây, và thốt lên lời cảm hứng (udāna) phát sinh từ trí tuệ và hỷ lạc: "Ôi hạnh phúc! Ôi hạnh phúc!".

624

Sutvāna nesaṃ etadahosīti nesaṃ sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ tassa āyasmato ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānentassa udānaṃ sutvā ‘‘nissaṃsayaṃ esa anabhirato brahmacariyaṃ caratī’’ti evaṃ parivitakkitaṃ ahosi.

"Having heard that, it occurred to them" means that when those many bhikkhus heard the Venerable Bhaddiya uttering the exclamation "Oh, happiness! Oh, happiness!", it occurred to them to ponder, "Surely this one is displeased with the celibate life."

Sutvāna nesaṃ etadahosī (Sau khi nghe, họ nghĩ): Sau khi nghe lời cảm hứng "Ôi hạnh phúc! Ôi hạnh phúc!" của vị Tôn giả đó, nhiều Tỳ-khưu đã suy nghĩ: "Chắc chắn vị ấy đang sống Phạm hạnh một cách không hoan hỷ".

Te bhikkhū puthujjanā tassa āyasmato vivekasukhaṃ sandhāya udānaṃ ajānantā evaṃ amaññiṃsu, tena vuttaṃ ‘‘nissaṃsaya’’ntiādi.

Those ordinary bhikkhus, not understanding that the venerable one was uttering his exclamation of joy with reference to the happiness of seclusion, thought thus, hence it is said "surely" and so on.

Những Tỳ-khưu phàm phu đó, vì không hiểu lời cảm hứng của vị Tôn giả là để chỉ hạnh phúc của sự vắng lặng (vivekasukha), đã nghĩ như vậy. Do đó đã nói "nissaṃsayaṃ" (chắc chắn), v.v.

Tattha nissaṃsayanti asandehena ekantenāti attho.

Here, "surely" means without doubt, absolutely.

Ở đó, nissaṃsayaṃ có nghĩa là không nghi ngờ, tuyệt đối.

‘‘Yaṃ so pubbe agāriyabhūto samāno’’ti pāḷiṃ vatvā ‘‘anubhavī’’ti vacanasesena keci atthaṃ vaṇṇenti, apare ‘‘yaṃ sā’’ti paṭhanti, ‘‘yaṃsa pubbe agāriyabhūtassā’’ti pana pāḷi.

Some explain the meaning by completing the sentence "when he was formerly a householder" with the word "experienced"; others read "yaṃ sā", but the Pāḷi is "yaṃsa pubbe agāriyabhūtassa".

Một số người giải thích ý nghĩa bằng cách nói câu Pali "Yaṃ so pubbe agāriyabhūto samāno" (điều mà vị ấy đã từng là gia chủ trước đây) và thêm từ "anubhavī" (đã trải nghiệm). Những người khác đọc là "yaṃ sā". Nhưng câu Pali đúng là "Yaṃsa pubbe agāriyabhūtassā".

Tattha yaṃsāti yaṃ assa, sandhivasena hi akārasakāralopo ‘‘evaṃsa te (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58), pupphaṃsā uppajjī’’tiādīsu (pārā. 36) viya.

Here, "yaṃsa" means "yaṃ assa"; indeed, the elision of 'a' and 's' is due to sandhi, as in "evaṃsa te", "pupphaṃsā uppajjī" and so on.

Ở đó, yaṃsā có nghĩa là "yaṃ assa" (điều của vị ấy), vì có sự lược bỏ nguyên âm 'a' và phụ âm 's' do sự nối âm (sandhi), giống như trong các trường hợp "evaṃsa te", "pupphaṃsā uppajjī", v.v.

Tassattho – assa āyasmato bhaddiyassa pabbajitato pubbe agāriyabhūtassa gahaṭṭhassa sato yaṃ rajjasukhaṃ anubhūtaṃ.

Its meaning is: the happiness of kingship that Venerable Bhaddiya experienced when he was a householder before his ordination.

Ý nghĩa của nó là: hạnh phúc vương quyền mà Tôn giả Bhaddiya đã trải nghiệm khi còn là gia chủ, trước khi xuất gia.

Sā tamanussaramānoti so taṃ sukhaṃ etarahi ukkaṇṭhanavasena anussaranto.

"Recalling that" means that the venerable one, at present, recalls that happiness with aversion.

Sā tamanussaramāno (Vị ấy nhớ lại điều đó): Vị ấy hiện tại nhớ lại hạnh phúc đó với tâm trạng chán ghét (ukkaṇṭhanavasena).

625

Te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocunti te sambahulā bhikkhū ullapanasabhāvasaṇṭhitā tassa anuggahaṇādhippāyena bhagavantaṃ etadavocuṃ, na ujjhānavasena.

"Those bhikkhus said to the Blessed One" means that those many bhikkhus, being inclined to praise, spoke thus to the Blessed One with the intention of assisting him (Bhaddiya), not out of fault-finding.

Te bhikkhū Bhagavantaṃ etadavocuṃ (Các Tỳ-khưu đó đã nói với Đức Thế Tôn): Nhiều Tỳ-khưu đó, với thái độ muốn nâng đỡ vị ấy, đã nói điều này với Đức Thế Tôn, chứ không phải với thái độ chỉ trích.

Aññataranti nāmagottena apākaṭaṃ ekaṃ bhikkhuṃ.

"A certain one" refers to a bhikkhu whose name and lineage were not widely known.

Aññataraṃ (một vị khác) có nghĩa là một Tỳ-khưu không rõ tên họ.

Āmantesīti āṇāpesi te bhikkhū saññāpetukāmo.

"He addressed" means he commanded those bhikkhus, wishing to instruct them.

Āmantesī (gọi): Đức Thế Tôn đã ra lệnh cho các Tỳ-khưu đó, vì muốn khiến họ hiểu rõ.

Evanti vacanasampaṭiggahe, sādhūti attho.

"Yes" (evaṃ) is a particle for accepting a statement; the meaning is "good."

Evaṃ (vâng) là sự chấp nhận lời nói, có nghĩa là "tốt".

Puna evanti paṭiññāya.

Again, "Yes" (evaṃ) is an affirmation.

Lại nữa, evaṃ là sự xác nhận.

Abhikkhaṇaṃ ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti imaṃ udānaṃ udānesīti yathā te bhikkhū vadanti, taṃ evaṃ tathevāti attano udānaṃ paṭijānāti.

"You frequently uttered this exclamation of joy: ‘Oh, happiness! Oh, happiness!’" means that he affirms his own exclamation, saying, "It is indeed as those bhikkhus say."

Abhikkhaṇaṃ "aho sukhaṃ, aho sukha"nti imaṃ udānaṃ udānesī (thường xuyên thốt lên lời cảm hứng "Ôi hạnh phúc! Ôi hạnh phúc!"): Vị ấy xác nhận lời cảm hứng của mình là đúng như các Tỳ-khưu đã nói.

Kiṃ pana tvaṃ bhaddiyāti kasmā bhagavā pucchati, kiṃ tassa cittaṃ na jānātīti?

"But why, Bhaddiya?": Why did the Blessed One ask? Did He not know his thoughts?

Kiṃ pana tvaṃ Bhaddiyā (Nhưng này Bhaddiya, tại sao?): Tại sao Đức Thế Tôn lại hỏi, phải chăng Ngài không biết tâm ý của vị ấy?

No na jānāti, teneva pana tamatthaṃ vadāpetvā te bhikkhū saññāpetuṃ pucchati.

No, He did not not know; but He asked, making him state the matter, to instruct those bhikkhus.

Không, Ngài không phải là không biết. Nhưng Ngài hỏi để khiến vị ấy nói ra điều đó, nhằm khiến các Tỳ-khưu kia hiểu rõ.

Vuttañhetaṃ – ‘‘jānantāpi tathāgatā pucchanti, jānantāpi na pucchantī’’tiādi.

For it has been said: "Tathāgatas ask even when they know, and they do not ask even when they know," and so on.

Điều này đã được nói: "Các Như Lai dù biết vẫn hỏi, dù biết vẫn không hỏi", v.v.

Atthavasanti kāraṇaṃ.

"Reason" means cause or purpose.

Atthavasaṃ có nghĩa là nguyên nhân.

626

Antepureti itthāgārassa sañcaraṇaṭṭhānabhūte rājagehassa abbhantare, yattha rājā nhānabhojanasayanādiṃ kappeti.

"In the inner palace" refers to the inner part of the royal residence, a place where the women's quarters circulate, where the king conducts bathing, eating, sleeping, and so forth.

Antepure (trong nội cung): Trong nội bộ hoàng cung, nơi vua tắm rửa, ăn uống, ngủ nghỉ, v.v., là nơi đi lại của các phi tần.

Rakkhā susaṃvihitāti ārakkhādikatapurisehi gutti suṭṭhu samantato vihitā.

"Guards well-arranged" means protection thoroughly arranged by guards and other such men.

Rakkhā susaṃvihitā (sự bảo vệ được sắp xếp chu đáo): Sự bảo vệ được các thị vệ, v.v., sắp xếp cẩn thận và chu đáo khắp mọi phía.

Bahipi antepureti aḍḍakaraṇaṭṭhānādike antepurato bahibhūte rājagehe.

"Outside the inner palace as well" refers to the royal residence outside the inner palace, in places such as the court (for judging cases).

Bahipi antepure (cả bên ngoài nội cung): Trong các khu vực bên ngoài nội cung của hoàng cung, như nơi xét xử vụ án, v.v.

Evaṃ rakkhito gopito santoti evaṃ rājageharājadhānirajjadesesu anto ca bahi ca anekesu ṭhānesu anekasatehi susaṃvihitarakkhāvaraṇaguttiyā mameva nibbhayatthaṃ phāsuvihāratthaṃ rakkhito gopito samāno.

"Thus guarded and protected" means, being guarded and protected in this manner for my safety and comfortable living, within and without, in many places throughout the royal palace, the capital city, and the country, by hundreds of thoroughly arranged guards, enclosures, and protections.

Evaṃ rakkhito gopito santo (được bảo vệ, canh giữ như thế) nghĩa là, như thế, trong các cung điện hoàng gia, thủ đô, và các vùng đất của vương quốc, cả bên trong lẫn bên ngoài, ở hàng trăm nơi khác nhau, với sự canh phòng, che chắn, bảo vệ được sắp đặt chu đáo bởi hàng trăm người, chỉ riêng vì sự vô úy và sự an lạc của ta, ta đã được bảo vệ và canh giữ.

Bhītotiādīni padāni aññamaññavevacanāni.

"Fearful" and the subsequent words are synonyms of each other.

Các từ ngữ như bhīto (sợ hãi) là những từ đồng nghĩa lẫn nhau.

Atha vā bhītoti pararājūhi bhāyamāno.

Alternatively, "fearful" means being afraid of other kings.

Hoặc giả, bhīto (sợ hãi) nghĩa là sợ hãi các vị vua khác.

Ubbiggoti sakarajjepi pakatito uppajjanakabhayubbegena ubbiggo calito.

"Disturbed" means agitated and trembling due to the natural anxiety and fear that arise even within his own kingdom.

Ubbiggo (bối rối) nghĩa là bối rối, dao động với sự sợ hãi và bối rối tự nhiên phát sinh ngay cả trong vương quốc của mình.

Ussaṅkīti ‘‘raññā nāma sabbakālaṃ avissatthena bhavitabba’’nti vacanena sabbattha avissāsavasena tesaṃ tesaṃ kiccakaraṇīyānaṃ paccayaparisaṅkāya ca uddhamukhaṃ saṅkamāno.

"Suspicious" means constantly wary due to the saying, "A king should always be untrusting," and apprehensive about the causes of various affairs and duties, looking upward with suspicion.

Ussaṅkī (nghi ngờ) nghĩa là nghi ngờ mọi nơi, không tin tưởng vào bất cứ ai, và cũng nghi ngờ về các nguyên nhân của những công việc cần làm, luôn cảnh giác cao độ theo lời dạy “một vị vua phải luôn luôn không tin tưởng”.

Utrāsīti ‘‘santikāvacarehipi ajānantasseva me kadāci anattho bhaveyyā’’ti uppannena sarīrakampaṃ uppādanasamatthena tāsena utrāsī.

He trembled means he trembled with a fear capable of causing bodily trembling, which arose with the thought: "Perhaps some harm might befall me, even without the knowledge of those who are close."

Utrāsī (kinh hoàng) nghĩa là kinh hoàng với nỗi sợ hãi có thể gây ra sự run rẩy thân thể, phát sinh từ ý nghĩ: “Có lẽ một điều bất lợi nào đó có thể xảy đến với ta bất cứ lúc nào, ngay cả khi những người thân cận nhất không biết”.

‘‘Utrasto’’tipi paṭhanti.

Some also read "utrasto" (trembling).

Cũng đọc là “Utrasto”.

Vihāsinti evaṃbhūto hutvā vihariṃ.

I dwelt means I dwelt having become such.

Vihāsiṃ (ta đã sống) nghĩa là, ta đã sống như vậy.

627

Etarahīti idāni pabbajitakālato paṭṭhāya.

Now means from the time of my ordination onwards.

Etarahī (bây giờ) nghĩa là, từ khi xuất gia cho đến nay.

Ekoti asahāyo, tena vūpakaṭṭhakāyataṃ dasseti.

Alone means without companions; by this, he shows that his body is secluded.

Eko (một mình) nghĩa là không có bạn đồng hành; điều này cho thấy sự ẩn dật của thân.

Abhītotiādīnaṃ padānaṃ vuttavipariyāyena attho veditabbo.

The meaning of words like fearless and so forth should be understood as the opposite of what has been stated.

Ý nghĩa của các từ như abhīto (không sợ hãi) phải được hiểu theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói.

Bhayādinimittassa pariggahassa taṃ nimittassa ca kilesassa abhāvenevassa abhītāditāti.

His fearlessness and so forth exist precisely because there is no grasping of the cause of fear and other such things, and no defilement that is that cause.

Sự không sợ hãi, v.v., của vị ấy là do không có sự chấp thủ đối với các nguyên nhân của sợ hãi, v.v., và không có các phiền não là nguyên nhân của sự chấp thủ đó.

Etena cittavivekaṃ dasseti.

By this, he shows mental seclusion.

Qua đó, điều này cho thấy sự ẩn dật của tâm (cittaviveka).

Appossukkoti sarīraguttiyaṃ nirussukko.

Unconcerned means unconcerned about the protection of the body.

Appossukko (không lo lắng) nghĩa là không lo lắng về sự bảo vệ thân thể.

Pannalomoti lomahaṃsuppādakassa chambhitattassa abhāvena anuggatalomo.

With hair laid down means with hair not standing on end, due to the absence of the shuddering that causes goosebumps.

Pannalomo (lông không dựng đứng) nghĩa là lông không dựng đứng vì không có sự run sợ gây ra lông dựng đứng.

Padadvayenapi serivihāraṃ dasseti.

By both words, he shows his free way of living.

Cả hai từ này đều cho thấy sự sống tự do, không bị ràng buộc.

Paradattavuttoti parehi dinnena cīvarādinā vattamāno, etena sabbaso saṅgābhāvadīpanamukhena anavasesabhayahetuvirahaṃ dasseti.

Living on what is given by others means subsisting on robes and other things given by others; by this, he shows the complete absence of any cause for fear, by highlighting the complete absence of attachment.

Paradattavutto (sống nhờ vật cúng dường của người khác) nghĩa là sống nhờ y phục, v.v., do người khác cúng dường; điều này cho thấy sự vắng mặt hoàn toàn của mọi nguyên nhân sợ hãi, thông qua việc chỉ ra sự không có bất kỳ sự chấp thủ nào.

Migabhūtena cetasāti vissatthavihāritāya migassa viya jātena cittena.

With a mind like that of a deer means with a mind that has become like that of a deer, due to living at ease.

Migabhūtena cetasā (với tâm như loài thú rừng) nghĩa là với tâm như loài thú rừng, do sống không lo lắng.

Migo hi amanussapathe araññe vasamāno vissattho tiṭṭhati, nisīdati, nipajjati, yenakāmañca pakkamati appaṭihatacāro, evaṃ ahampi viharāmīti dasseti.

For a deer, dwelling in a forest pathless for humans, stands, sits, lies down at ease, and goes wherever it wishes, its movement unhindered; thus, he shows that "I too dwell in this way."

Thật vậy, một con thú rừng sống trong rừng, nơi không có dấu chân người, sống an lạc, đứng, ngồi, nằm, và đi lại tự do không bị cản trở; ta cũng sống như vậy, điều này được chỉ ra.

Vuttañhetaṃ paccekabuddhena –

This was said by a Paccekabuddha:

Điều này đã được một vị Phật Độc Giác nói:

628

‘‘Migo araññamhi yathā abaddho,

“As a deer in the forest, unbound,

“Như con nai không bị trói buộc trong rừng,

629

Yenicchakaṃ gacchati gocarāya;

Goes wherever it wishes for pasture;

Đi kiếm ăn tùy ý muốn;

630

Viññū naro seritaṃ pekkhamāno,

So a wise person, seeing freedom,

Người trí, mong cầu sự tự do,

631

Eko care khaggavisāṇakappo’’ti.(su. ni. 39; apa. thera 1.1.95);

Should wander alone, like a rhinoceros horn.”

Hãy sống một mình như sừng tê giác.”

632

Imaṃ kho ahaṃ, bhante, atthavasanti, bhante, bhagavā yadidaṃ mama etarahi paramaṃ vivekasukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ, idameva kāraṇaṃ sampassamāno ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānesinti.

"Venerable Sir, it is for this reason that I," Venerable Sir, the Blessed One, seeing well this very reason, which is the supreme happiness of seclusion (vivekasukha) and the happiness of fruit-attainment (phalasamāpattisukha) that I now experience, uttered this inspired utterance: "Oh, happiness! Oh, happiness!"

Imaṃ kho ahaṃ, bhante, atthavasaṃ (Bạch Thế Tôn, chính vì lý do này) nghĩa là, bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn, vì ta thấy rõ lý do này, tức là sự an lạc viễn ly tối thượng, sự an lạc của quả vị thiền định mà ta đang có bây giờ, nên ta đã thốt lên lời cảm hứng: “Ôi an lạc! Ôi an lạc!”

633

Etamatthanti etaṃ bhaddiyattherassa puthujjanavisayātītaṃ vivekasukhasaṅkhātamatthaṃ sabbākārato viditvā.

Etamatthaṃ means: having fully understood that meaning, which is the happiness of seclusion (vivekasukha) transcending the sphere of ordinary people, of Arahant Bhaddiya.

Etamatthaṃ (ý nghĩa này) nghĩa là, sau khi biết rõ ý nghĩa này, tức là sự an lạc viễn ly vượt ngoài tầm hiểu biết của phàm phu của trưởng lão Bhaddiya, bằng mọi phương diện.

Imaṃ udānanti idaṃ sahetukabhayasokavigamānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

Imaṃ udānaṃ means: uttered this inspired utterance (udāna) that reveals the power of being free from fear and sorrow, which have their causes.

Imaṃ udānaṃ (lời cảm hứng này) nghĩa là, Đức Thế Tôn đã thốt lên lời cảm hứng này, chỉ ra uy lực của sự đoạn trừ sợ hãi và sầu muộn có nguyên nhân.

634

Tattha yassantarato na santi kopāti yassa ariyapuggalassa antarato abbhantare attano citte cittakālussiyakaraṇato cittappakopā rāgādayo āghātavatthuādikāraṇabhedato anekabhedā dosakopā eva kopā na santi maggena pahīnattā na vijjanti.

Therein, yassantarato na santi kopā means: for which noble person, within the mind, there are no mental defilements (kopā) such as greed (rāga) and so on, which are various kinds of ill-will (dosa) due to different causes like objects of hatred, and which cause mental agitation; they do not exist because they have been abandoned by the path. Although this word ‘antara’ appears in the sense of ‘reason’ in phrases like “What is the reason between me and you?” and in the sense of ‘middle’ in phrases like “during the time of snowfall in the eight intervening days,” and in the sense of ‘interval’ in phrases like “between Jetavana and Sāvatthī,” and in the sense of ‘mind’ in phrases like “fear born from within,” here too it should be understood as ‘mind’.

Trong đó, yassantarato na santi kopā (ai không có sự phẫn nộ bên trong) nghĩa là, trong tâm của vị Thánh nhân ấy, bên trong, không có những sự phẫn nộ, tức là các phiền não như tham ái, v.v., gây ra sự bất an trong tâm, và các sân hận có nhiều loại khác nhau do các nguyên nhân như đối tượng của sự oán ghét, v.v., không tồn tại vì đã được đoạn trừ bằng đạo. Mặc dù từ antara này được thấy trong nghĩa nguyên nhân trong các câu như “Mañca tvañca kimantaraṃ” (Giữa ta và ngươi có gì khác biệt?), trong nghĩa ở giữa trong các câu như “Antaraṭṭhake himapātasamaye” (Vào thời tiết tuyết rơi ở giữa mùa), trong nghĩa khoảng trống trong các câu như “Antarā ca Jetavanaṃ antarā ca Sāvatthi” (Giữa Jetavana và Sāvatthi), và trong nghĩa tâm trong các câu như “Bhayaṃantarato jātaṃ” (Sợ hãi phát sinh từ bên trong), ở đây cũng phải hiểu là trong tâm.

Ayañhi antarasaddo kiñcāpi ‘‘mañca tvañca kimantara’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.228) kāraṇe dissati, ‘‘antaraṭṭhake himapātasamaye’’tiādīsu (mahāva. 346) vemajjhe, ‘‘antarā ca jetavanaṃ antarā ca sāvatthi’’ntiādīsu (udā. 13, 44) vivare, ‘‘bhayamantarato jāta’’ntiādīsu (itivu. 88; mahāni. 5) citte, idhāpi citte eva daṭṭhabbo.

Although this word ‘antara’ appears in the sense of ‘reason’ in phrases like “What is the reason between me and you?” and in the sense of ‘middle’ in phrases like “during the time of snowfall in the eight intervening days,” and in the sense of ‘interval’ in phrases like “between Jetavana and Sāvatthī,” and in the sense of ‘mind’ in phrases like “fear born from within,” here too it should be understood as ‘mind’.

Do đó, đã nói là “antarato attano citte” (trong tâm của chính mình).

Tena vuttaṃ ‘‘antarato attano citte’’ti.

Therefore, it is said: "within one's own mind."

Do đó, đã nói là “trong tâm của chính mình”.

635

Itibhavābhavatañca vītivattoti yasmā bhavoti sampatti, abhavoti vipatti.

Itibhavābhavatañca vītivatto means: because ‘bhava’ is prosperity, and ‘abhava’ is misfortune.

Itibhavābhavatañca vītivatto (và đã vượt qua sự hiện hữu và không hiện hữu này) nghĩa là, vì bhava (hiện hữu) là sự thành tựu, abhava (không hiện hữu) là sự thất bại.

Tathā bhavoti vuddhi, abhavoti hāni.

Similarly, ‘bhava’ is growth, and ‘abhava’ is decline.

Cũng vậy, bhava là sự tăng trưởng, abhava là sự suy tàn.

Bhavoti vā sassataṃ, abhavoti ucchedo.

Or, ‘bhava’ is eternalism, and ‘abhava’ is annihilationism.

Hoặc bhava là sự thường hằng, abhava là sự đoạn diệt.

Bhavoti vā puññaṃ, abhavoti pāpaṃ.

Or, ‘bhava’ is merit, and ‘abhava’ is demerit.

Hoặc bhava là phước, abhava là tội.

Bhavoti vā sugati, abhavoti duggati.

Or, ‘bhava’ is a good destination, and ‘abhava’ is a bad destination.

Hoặc bhava là thiện thú, abhava là ác thú.

Bhavoti vā khuddako, abhavoti mahanto.

Or, ‘bhava’ is small, and ‘abhava’ is large.

Hoặc bhava là nhỏ bé, abhava là to lớn.

Tasmā yā sā sampattivipattivuḍḍhihānisassatucchedapuññapāpasugatiduggati- khuddakamahantaupapattibhavānaṃ vasena iti anekappakārā bhavābhavatā vuccati.

Therefore, that state of existence and non-existence (bhavābhavatā) is said to be of many kinds, such as prosperity and misfortune, growth and decline, eternalism and annihilationism, merit and demerit, good and bad destinations, small and large existences.

Do đó, cái được gọi là bhavābhavatā (sự hiện hữu và không hiện hữu) có nhiều loại khác nhau như vậy, tùy theo sự thành tựu và thất bại, tăng trưởng và suy tàn, thường hằng và đoạn diệt, phước và tội, thiện thú và ác thú, nhỏ bé và to lớn, và các loại tái sinh.

Catūhipi ariyamaggehi yathāsambhavaṃ tena tena nayena taṃ itibhavābhavatañca vītivatto atikkanto hoti.

By means of the four noble paths, according to what is possible, and by that very method, one has transcended that state of existence and non-existence (itibhavābhavatā).

Vị ấy đã vượt qua (vītivatto) sự hiện hữu và không hiện hữu này (taṃ itibhavābhavatañca) bằng bốn Thánh Đạo, tùy theo khả năng, theo từng phương pháp.

Atthavasena vibhatti vipariṇāmetabbā.

The case ending should be changed according to the meaning.

Phải biến đổi cách chia từ theo ý nghĩa.

Taṃ vigatabhayanti taṃ evarūpaṃ yathāvuttaguṇasamannāgataṃ khīṇāsavaṃ cittakopābhāvato itibhavābhavasamatikkamato ca bhayahetuvigamena vigatabhayaṃ, vivekasukhena aggaphalasukhena ca sukhiṃ, vigatabhayattā eva asokaṃ.

Taṃ vigatabhayaṃ means: that Arahant, endowed with the aforementioned qualities, is free from fear (vigatabhaya) due to the absence of mental defilements and the transcendence of existence and non-existence (itibhavābhavata), and is happy (sukhiṃ) due to the happiness of seclusion and the supreme happiness of fruition, and is sorrowless (asokaṃ) precisely because of being free from fear.

Taṃ vigatabhayaṃ (vị ấy không còn sợ hãi) nghĩa là, vị A-la-hán có những phẩm chất đã nói trên, không còn sợ hãi do không có sự phẫn nộ trong tâm và đã vượt qua sự hiện hữu và không hiện hữu này, do đó, các nguyên nhân của sợ hãi đã biến mất; sukhiṃ (an lạc) do sự an lạc viễn ly và sự an lạc của quả vị tối thượng; và asokaṃ (không sầu muộn) chỉ vì không còn sợ hãi.

Devā nānubhavanti dassanāyāti adhigatamagge ṭhapetvā sabbepi upapattidevā vāyamantāpi cittacāradassanavasena dassanāya daṭṭhuṃ nānubhavanti na abhisambhuṇanti na sakkonti, pageva manussā.

Devā nānubhavanti dassanāyā means: all devas of rebirth, except those who have attained the path and fruition, even if they strive, are unable to see (dassanāya), that is, they cannot comprehend the course of an Arahant's mind; how much less can humans. Even trainees (sekkhā), like ordinary people (puthujjanā), do not know the mental activity of an Arahant.

Devā nānubhavanti dassanāyā (chư thiên không thể thấy được) nghĩa là, ngoại trừ các vị thiên nhân đã đạt được đạo quả, tất cả các vị thiên nhân trong cõi tái sinh, dù cố gắng, cũng không thể thấy được (dassanāya daṭṭhuṃ), không thể hiểu được (na abhisambhuṇanti na sakkonti) diễn tiến của tâm (cittacāra), huống chi là con người.

Sekkhāpi hi puthujjanā viya arahato cittappavattiṃ na jānanti.

Even trainees (sekkhā), like ordinary people (puthujjanā), do not know the mental activity of an Arahant.

Ngay cả các vị hữu học cũng không biết được diễn tiến của tâm của một vị A-la-hán, giống như phàm phu.

636

Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Tenth Sutta is concluded.

Phần giải thích cho bài kinh thứ mười đã hoàn tất.

637

Niṭṭhitā ca mucalindavaggavaṇṇanā.

And the commentary on the Mucalinda Vagga is concluded.

Và phần giải thích cho phẩm Mucalinda đã hoàn tất.

638

3. Nandavaggo

3. The Nanda Vagga

3. Phẩm Nanda

639

1. Kammavipākajasuttavaṇṇanā

1. Commentary on the Kammavipākaja Sutta

1. Giải thích bài kinh Kammavipākaja

640

21. Nandavaggassa paṭhame aññataro bhikkhūti nāmagottena apākaṭo eko khīṇāsavabhikkhu.

In the first sutta of the Nanda Vagga, aññataro bhikkhū means: a certain Arahant bhikkhu, whose name and clan were not well-known.

21. Trong bài kinh đầu tiên của phẩm Nanda, aññataro bhikkhū (một tỳ khưu nào đó) nghĩa là một vị tỳ khưu A-la-hán không rõ tên và dòng họ.

So kira rājagahavāsī kulaputto moggallānattherena saṃvejito saṃsāradosaṃ disvā satthu santike pabbajitvā sīlāni sodhetvā catusaccakammaṭṭhānaṃ gahetvā na cirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.

It is said that this noble son, a resident of Rājagaha, was stirred by Arahant Moggallāna, and seeing the danger of saṃsāra, he went forth under the Teacher, purified his sīla, took up the meditation subject of the Four Noble Truths, and before long, diligently practiced vipassanā and attained Arahantship.

Vị ấy là một thiện nam tử cư trú tại Rājagaha, đã được trưởng lão Moggallāna giác ngộ, thấy được lỗi lầm của luân hồi, liền xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Phật, thanh tịnh giới hạnh, thọ nhận đề mục thiền Tứ Diệu Đế, và chẳng bao lâu đã tinh tấn tu tập thiền quán để đạt đến A-la-hán quả.

Tassa aparabhāge kharo ābādho uppajji, so paccavekkhaṇāya adhivāsento viharati.

Later, a severe illness arose for him, and he dwelt enduring it with contemplation.

Sau đó, một căn bệnh nặng đã phát sinh nơi vị ấy, và vị ấy sống với sự kiên nhẫn chịu đựng, quán xét.

Khīṇāsavānañhi cetasikadukkhaṃ nāma natthi, kāyikadukkhaṃ pana hotiyeva.

For Arahants, there is no mental suffering (cetasika dukkha), but bodily suffering (kāyika dukkha) certainly exists.

Đối với các vị A-la-hán, không có khổ tâm, nhưng khổ thân thì vẫn có.

So ekadivasaṃ bhagavato dhammaṃ desentassa nātidūre ṭhāne dukkhaṃ adhivāsento pallaṅkena nisīdi.

One day, while the Blessed One was teaching the Dhamma, this bhikkhu sat cross-legged not far from Him, enduring the suffering.

Một ngày nọ, khi Đức Thế Tôn đang thuyết pháp, vị ấy ngồi kiết già ở một nơi không quá xa, chịu đựng nỗi đau.

Tena vuttaṃ ‘‘bhagavato avidūre nisinno hotī’’tiādi.

Therefore, it is said: "He was sitting not far from the Blessed One," and so on.

Do đó, đã nói: “bhagavato avidūre nisinno hotī” (ngồi không xa Đức Thế Tôn), v.v.

641

Tattha pallaṅkanti samantato ūrubaddhāsanaṃ.

Therein, pallaṅkaṃ means: the posture of binding the thighs all around.

Trong đó, pallaṅkaṃ (kiết già) nghĩa là tư thế ngồi bắt chéo đùi hoàn toàn.

Ābhujitvāti bandhitvā.

Ābhujitvā means: having bound.

Ābhujitvā (bắt chéo) nghĩa là bắt chéo.

Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā.

Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya means: having kept the upper body straight, aligning the eighteen vertebrae tip to tip.

Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya (giữ thân ngay thẳng) nghĩa là giữ phần thân trên thẳng, xếp mười tám đốt sống lưng thẳng hàng đầu này với đầu kia.

Evañhi nisinnassa cammamaṃsanhārūni na namanti, tasmā so tathā nisinno hoti.

For one sitting in this manner, the skin, flesh, and sinews do not bend; therefore, he was sitting thus.

Khi ngồi như vậy, da, thịt và gân không bị cong, do đó vị ấy ngồi như vậy.

Purāṇakammavipākajanti pubbe katassa kammassa vipākabhāvena jātaṃ, purāṇakammavipāke vā sukhadukkhappakāre vipākavaṭṭasamudāye tadekadesabhāvena jātaṃ.

Purāṇakammavipākaja (born of the ripening of old kamma) means that which has arisen as the result of kamma done in the past, or that which has arisen as a part of the aggregate of the cycle of results (vipākavaṭṭa) consisting of happiness and suffering, which is the result of old kamma.

Purāṇakammavipākajaṃ (phát sinh từ quả của nghiệp cũ) nghĩa là phát sinh dưới dạng quả của nghiệp đã làm trong quá khứ, hoặc phát sinh dưới dạng một phần của tổng thể các loại quả nghiệp (vipākavaṭṭa) như khổ và lạc, là quả của nghiệp cũ.

Kiṃ taṃ?

What is that?

Đó là gì?

Dukkhaṃ.

Suffering.

Khổ.

Purāṇakammavipākajanti ca iminā tassa ābādhassa kammasamuṭṭhānataṃ dassento opakkamikautuvipariṇāmajādibhāvaṃ paṭikkhipati.

By stating "born of the ripening of old kamma," one shows that this affliction arises from kamma, thereby rejecting its nature as being caused by external effort, change of season, and so on.

Với từ purāṇakammavipākajaṃ, điều này chỉ ra rằng căn bệnh đó phát sinh từ nghiệp, đồng thời bác bỏ các yếu tố như sự tấn công từ bên ngoài (opakkamikajātibhāva) hoặc sự thay đổi thời tiết (utuvipariṇāmajātibhāva).

Dukkhanti pacurajanehi khamituṃ asakkuṇeyyaṃ.

Dukkha (suffering) means that which many people cannot endure.

Dukkhaṃ (khổ) nghĩa là điều mà nhiều người không thể chịu đựng được.

Tibbanti tikhiṇaṃ, abhibhavitvā pavattiyā bahalaṃ vā.

Tibba (intense) means sharp, or strong in its overwhelming manifestation.

Tibbaṃ (dữ dội) nghĩa là sắc bén, hoặc mạnh mẽ do sự lấn át.

Kharanti kakkhaḷaṃ.

Khara (harsh) means rough.

Kharaṃ (gay gắt) nghĩa là thô cứng.

Kaṭukanti asātaṃ.

Kaṭuka (bitter) means unpleasant.

Kaṭukaṃ (cay nghiệt) nghĩa là khó chịu.

Adhivāsentoti upari vāsento sahanto khamanto.

Adhivāsento (enduring) means dwelling upon, bearing, tolerating.

Adhivāsento (chịu đựng) nghĩa là chịu đựng, nhẫn nại, dung thứ.

642

Sato sampajānoti vedanāpariggāhakānaṃ satisampajaññānaṃ vasena satimā sampajānanto ca.

Sato sampajāno (mindful and clearly comprehending) means being mindful and clearly comprehending by means of mindfulness and clear comprehension that grasp feeling.

Sato sampajāno (tỉnh giác và có chánh niệm) nghĩa là có chánh niệm và tỉnh giác nhờ sự chánh niệm và tỉnh giác thấu hiểu cảm thọ.

Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘ayaṃ vedanā nāma hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, aniṭṭhārammaṇādipaccaye paṭicca uppannattā paṭiccasamuppannā, uppajjitvā ekantena bhijjanasabhāvattā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti vedanāya aniccatāsallakkhaṇavasena satokāritāya sato, aviparītasabhāvapaṭivijjhanavasena sampajāno ca hutvā.

This is what is meant: “These feelings, having come into existence, are impermanent due to the characteristic of non-existence; they arise dependent on conditions such as disagreeable objects; having arisen, they are of the nature to absolutely break up, thus they are characterized by decay, by disappearance, by dispassion, by cessation.” Thus, by means of firmly discerning the impermanence of feeling, being mindful through the act of mindfulness, and being fully aware by deeply penetrating the non-perverted nature.

Ý nghĩa này được nói là: “Cảm thọ này, do sau khi sinh khởi thì không còn tồn tại nên là vô thường (anicca); do nương tựa vào các điều kiện như đối tượng không mong muốn mà sinh khởi nên là duyên sinh (paṭiccasamuppannā); do sau khi sinh khởi, bản chất chắc chắn sẽ hoại diệt nên là pháp hoại diệt (khayadhammā), pháp suy tàn (vayadhammā), pháp ly tham (virāgadhammā), pháp đoạn diệt (nirodhadhammā).” Như vậy, do ghi nhận rõ ràng tính vô thường của cảm thọ, với sự chú tâm, nên là có niệm (sato); và do thấu hiểu bản chất không sai lệch, nên là có tuệ tri (sampajāno).

Atha vā sativepullapattiyā sabbattheva kāyavedanācittadhammesu suṭṭhu upaṭṭhitasatitāya sato, tathā paññāvepullappattiyā pariggahitasaṅkhāratāya sampajāno.

Alternatively, through the attainment of extensive mindfulness, being mindful due to mindfulness being well-established in all things—body, feelings, mind, and phenomena; likewise, through the attainment of extensive wisdom, being fully aware by having encompassed the saṅkhāras.

Hoặc, do đạt được sự viên mãn về niệm, có niệm được thiết lập vững chắc trong tất cả các pháp thân, cảm thọ, tâm và pháp, nên là có niệm (sato); và cũng vậy, do đạt được sự viên mãn về tuệ, có các hành (saṅkhāra) được thấu hiểu, nên là có tuệ tri (sampajāno).

Avihaññamānoti ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭho samāno socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohaṃ āpajjatī’’ti vuttanayena andhaputhujjano viya na vihaññamāno maggeneva samugghātitattā cetodukkhaṃ anuppādento kevalaṃ kammavipākajaṃ sarīradukkhaṃ adhivāsento samāpattiṃ samāpanno viya nisinno hoti.

Avihaññamāno means: "Monks, an uninstructed ordinary person, being afflicted by one or another painful phenomenon, grieves, laments, weeps, beats his breast, and falls into confusion." Not being distressed like an uninstructed ordinary person in the manner described, but having completely eradicated mental suffering by the path, he endures only physical suffering born of kamma-result, and remains seated as one who has attained a samāpatti.

Không bị phiền não nghĩa là, không bị phiền não như một phàm phu mù quáng, như đã nói: “Này các tỳ khưu, một phàm phu không học hỏi, khi bị xúc chạm bởi một pháp khổ nào đó, thì than van, buồn khổ, rên rỉ, đấm ngực khóc lóc, rơi vào mê muội.” Vị ấy không tạo ra khổ tâm (cetodukkha) vì nó đã được nhổ tận gốc bằng đạo lộ, chỉ chịu đựng khổ thân (sarīradukkha) do quả nghiệp sinh ra, và ngồi như một người nhập định.

Addasāti taṃ āyasmantaṃ adhivāsanakhantiyā tathā nisinnaṃ addakkhi.

Addasā means: He saw that Venerable One thus seated with the endurance of patient acceptance.

Đã thấy nghĩa là đã thấy vị Tôn giả ấy ngồi như vậy với sự nhẫn nại cam chịu.

643

Etamatthanti etaṃ tādisassapi rogassa vejjādīhi tikicchanatthaṃ anussukkāpajjanakāraṇaṃ khīṇāsavānaṃ lokadhammehi anupalepitasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā.

Etamattha means: Having fully known that meaning—namely, the state of the Arahants being unstained by worldly conditions, which is the reason for not striving for medical treatment etc., even for such a severe illness.

Ý nghĩa này nghĩa là đã biết rõ mọi khía cạnh của ý nghĩa này, tức là lý do tại sao các vị A-la-hán không cố gắng chữa trị một căn bệnh như vậy bằng y sĩ, v.v., vì họ không bị ô nhiễm bởi các pháp thế gian.

Imaṃ udānanti imaṃ saṅkhatadhammānaṃ yehi kehici dukkhadhammehi avighātapattivibhāvanaṃ udānaṃ udānesi.

Imaṃ udāna means: He uttered this udāna, which demonstrates the attainment of freedom from distress by any painful phenomena for conditioned things.

Udāna này nghĩa là đã thốt lên udāna này, bày tỏ sự không bị phiền não bởi bất kỳ pháp khổ nào của các pháp hữu vi.

644

Tattha sabbakammajahassāti pahīnasabbakammassa.

Therein, sabbakammajahassā means: for one whose all kamma has been abandoned.

Trong đó, sabbakammajahassa nghĩa là người đã từ bỏ tất cả các nghiệp.

Aggamaggassa hi uppannakālato paṭṭhāya arahato sabbāni kusalākusalakammāni pahīnāni nāma honti paṭisandhiṃ dātuṃ asamatthabhāvato, yato ariyamaggañāṇaṃ kammakkhayakaranti vuccati.

Indeed, from the moment the highest path arises, all wholesome and unwholesome kamma of an Arahant are abandoned, in the sense that they are unable to produce rebirth; for this reason, the knowledge of the noble path is said to be the destroyer of kamma.

Từ khi đạo lộ tối thượng (aggamagga) sinh khởi, tất cả các nghiệp thiện và bất thiện của một vị A-la-hán đều được xem là đã từ bỏ, vì chúng không còn khả năng tái sinh, đó là lý do tại sao trí tuệ của đạo lộ Thánh (ariyamaggañāṇa) được gọi là diệt trừ nghiệp.

Bhikkhunoti bhinnakilesatāya bhikkhuno.

Bhikkhuno means: for the bhikkhu, due to his defilements being broken.

Của một tỳ khưu nghĩa là của một tỳ khưu do đã phá hủy các phiền não.

Dhunamānassa pure kataṃ rajanti arahattappattito pubbe kataṃ rāgarajādimissatāya rajanti laddhanāmaṃ dukkhavedanīyaṃ kammaṃ vipākapaṭisaṃvedanena taṃ dhunantassa viddhaṃsentassa, arahattappattiyā parato pana sāvajjakiriyāya sambhavoyeva natthi, anavajjakiriyā ca bhavamūlassa samucchinnattā samucchinnamūlatāya pupphaṃ viya phaladānasamatthatāya abhāvato kiriyamattāva hoti.

Dhunamānassa pure kataṃ raja means: for one who is shaking off, destroying, the kamma that causes painful feelings, which was done before the attainment of Arahantship and was called 'dust' due to its mixture with the dust of lust, etc., by experiencing its results. After the attainment of Arahantship, however, there is no possibility of any blameworthy action, and blameless action is merely a kiriya (functional act), as its root of existence has been completely cut off, and thus, being rootless, it is incapable of bearing fruit, like a flower.

Người đang rũ bỏ bụi bẩn đã tạo ra trước đây nghĩa là, đang rũ bỏ, đang tiêu diệt nghiệp gây ra khổ thọ, được gọi là bụi bẩn (raja) do bị trộn lẫn với bụi bẩn tham ái (rāgaraja), v.v., đã tạo ra trước khi đạt được quả A-la-hán, bằng cách cảm nhận quả báo. Sau khi đạt được quả A-la-hán, không còn khả năng tạo ra hành vi có tội; còn hành vi không tội thì chỉ là hành vi thuần túy (kiriyamattāva), vì gốc rễ của hữu đã bị chặt đứt, nên không còn khả năng cho quả như một bông hoa của cây đã bị chặt đứt gốc rễ.

645

Amamassāti rūpādīsu katthaci mamanti gahaṇābhāvato amamassa mamaṅkārarahitassa.

Amamassā means: for one who is without attachment, for one who is free from the sense of "mine," due to not grasping anything as "mine" in rūpa, etc.

Của người không có sở hữu nghĩa là của người không có sự chấp thủ “của tôi” đối với bất cứ điều gì trong sắc, v.v., của người không có tâm sở hữu.

Yassa hi mamaṅkāro atthi, so attasinehena vejjādīhi sarīraṃ paṭijaggāpeti.

For whoever has the sense of "mine" (mamankāra) cherishes his body through self-love by having doctors, etc., attend to it.

Người nào có tâm sở hữu, người đó sẽ chăm sóc thân thể mình bằng tình yêu bản ngã thông qua y sĩ, v.v.

Arahā pana amamo, tasmā so sarīrajagganepi udāsīnadhātukova.

But an Arahant is free from attachment, therefore he is indifferent even in caring for the body.

Nhưng vị A-la-hán thì không có sở hữu, do đó vị ấy cũng thờ ơ trong việc chăm sóc thân thể.

Ṭhitassāti catubbidhampi oghaṃ taritvā nibbānathale ṭhitassa, paṭisandhiggahaṇavasena vā sandhāvanassa abhāvena ṭhitassa.

Ṭhitassā means: for one who stands on the shore of Nibbāna, having crossed all four floods; or for one who is steadfast due to the absence of wandering in terms of taking rebirth.

Của người đã an trú nghĩa là của người đã vượt qua cả bốn loại lũ lụt (ogha) và an trú trên nền đất Niết Bàn, hoặc của người đã an trú do không còn sự luân chuyển theo cách chấp thủ tái sinh.

Sekkhaputhujjanā hi kilesābhisaṅkhārānaṃ appahīnattā cutipaṭisandhivasena saṃsāre dhāvanti nāma, arahā pana tadabhāvato ṭhitoti vuccati.

Worldlings and those in training (sekha) indeed wander in saṃsāra by way of death and rebirth due to their defilements and formations not being abandoned; but an Arahant is called 'steadfast' due to the absence of that.

Các vị Hữu học (sekha) và phàm phu (puthujjana) được gọi là luân chuyển trong luân hồi theo cách chết và tái sinh, vì các phiền não và hành (saṅkhāra) chưa được từ bỏ; nhưng vị A-la-hán thì không có điều đó, nên được gọi là đã an trú.

Atha vā dasavidhe khīṇāsavasaṅkhāte ariyadhamme ṭhitassa.

Alternatively, for one who stands firm in the ten noble states known as khīṇāsava.

Hoặc, của người đã an trú trong mười pháp Thánh (ariyadhamma) được gọi là vị A-la-hán.

Tādinoti ‘‘paṭikūle appaṭikūlasaññī viharatī’’tiādinā (paṭi. ma. 3.17) nayena vuttāya pañcavidhāya ariyiddhiyā aṭṭhahi lokadhammehi akampaniyāya chaḷaṅgupekkhāya ca samannāgatena iṭṭhādīsu ekasadisatāsaṅkhātena tādībhāvena tādino.

Tādino means: for one endowed with the quality of tādībhāva, which is defined as being uniform in pleasant and other experiences, having achieved the five kinds of noble power described in the manner of "He dwells perceiving the repulsive as not repulsive," and possessing the six-factored equanimity unshakeable by the eight worldly conditions.

Của người như vậy nghĩa là của người có phẩm chất như vậy (tādībhāva), tức là sự đồng nhất trong những điều mong muốn, v.v., được trang bị năm thần thông (ariya iddhi) đã được nói đến theo cách “an trú với nhận thức không ghê tởm trong điều ghê tởm”, v.v., và với sự xả ly sáu chi (chaḷaṅgupekkhā) không bị lay động bởi tám pháp thế gian.

Attho natthi janaṃ lapetaveti ‘‘mama bhesajjādīni karothā’’ti janaṃ lapituṃ kathetuṃ payojanaṃ natthi sarīre nirapekkhabhāvato.

Attho natthi janaṃ lapetave means: there is no purpose in speaking to people, saying, "Do my medicines, etc.," because he is indifferent to the body.

Không có lý do để nói với mọi người nghĩa là không có mục đích để nói, để bảo mọi người: “Hãy làm thuốc men, v.v., cho tôi,” vì không còn sự bám víu vào thân thể.

Paṇḍupalāso viya hi bandhanā pavutto sayamevāyaṃ kāyo bhijjitvā patatūti khīṇāsavānaṃ ajjhāsayo.

Indeed, the aspiration of Arahants is that this body should break and fall on its own, like a yellow leaf detached from its stalk.

Ước nguyện của các vị A-la-hán là thân thể này hãy tự hoại diệt và rơi xuống như một chiếc lá vàng đã lìa cành.

Vuttañhetaṃ –

This has been said:

Điều này đã được nói:

646

‘‘Nābhikaṅkhāmi maraṇaṃ, nābhikaṅkhāmi jīvitaṃ;

“I do not long for death, nor do I long for life;

“Tôi không mong muốn cái chết, tôi không mong muốn sự sống;

647

Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathā’’ti.(theragā. 606);

I await my time, like a servant who has finished his task.”

Tôi chỉ chờ đợi thời điểm, như một người làm công đã trả hết nợ.”

648

Atha vā yaṃkiñci nimittaṃ dassetvā ‘‘kiṃ ayyassa icchitabba’’nti janaṃ lapetave paccayehi nimantanavasena lapāpetuṃ khīṇāsavassa attho natthi tādisassa micchājīvassa maggeneva samugghātitattāti attho.

Alternatively, for a khīṇāsava, there is no purpose in making people speak, inviting them with requisites by showing some sign and asking, "What does the Venerable One desire?" This is because such a wrong livelihood has been completely uprooted by the path. This is the meaning.

Hoặc, ý nghĩa là vị A-la-hán không có mục đích để nói, để mời gọi mọi người bằng các vật dụng cúng dường, bằng cách đưa ra bất kỳ dấu hiệu nào và hỏi: “Thưa Tôn giả, ngài muốn gì?”, vì lối sống sai trái như vậy đã bị nhổ tận gốc bằng đạo lộ.

Iti bhagavā ‘‘kissāyaṃ thero attano rogaṃ vejjehi atikicchāpetvā bhagavato avidūre nisīdatī’’ti cintentānaṃ tassa atikicchāpane kāraṇaṃ pakāsesi.

Thus, the Blessed One explained the reason for that Elder not having his illness treated, to those who were thinking, "Why does this Elder sit not far from the Blessed One without having his illness treated by doctors?"

Như vậy, Thế Tôn đã giải thích lý do tại sao vị Trưởng lão đó không tự chữa bệnh bằng y sĩ và ngồi gần Thế Tôn, cho những người đang suy nghĩ: “Tại sao vị Trưởng lão này lại không chữa bệnh của mình bằng y sĩ và ngồi gần Thế Tôn?”

649

Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the first Sutta is concluded.

Chú giải Sutta thứ nhất đã hoàn tất.

650

2. Nandasuttavaṇṇanā

2. Commentary on the Nandasutta

2. Chú giải Sutta Nanda

651

22. Dutiye nandoti tassa nāmaṃ.

22. In the second, Nando is his name.

22. Trong Sutta thứ hai, Nanda là tên của vị ấy.

So hi cakkavattilakkhaṇūpetattā mātāpitaro saparijanaṃ sakalañca ñātiparivaṭṭaṃ nandayanto jātoti ‘‘nando’’ti nāmaṃ labhi.

He was born delighting his parents, his retinue, and his entire circle of relatives, being endowed with the marks of a Cakkavatti, and thus received the name "Nanda."

Vị ấy được đặt tên là “Nanda” vì đã sinh ra làm vui lòng cha mẹ, gia đình và toàn thể dòng tộc, do có các tướng tốt của một Chuyển Luân Thánh Vương.

Bhagavato bhātāti bhagavato ekapituputtatāya bhātā.

Bhagavato bhātā means: the Buddha's brother, being the son of the same father.

Anh em của Thế Tôn nghĩa là anh em của Thế Tôn do cùng cha.

Na hi bhagavato sahodarā uppajjanti, tena vuttaṃ ‘‘mātucchāputto’’ti, cūḷamātuputtoti attho.

For the Buddha had no full siblings; therefore, it is said mātucchāputto, meaning the son of his aunt (his foster mother's son).

Thế Tôn không có anh em ruột cùng mẹ, do đó được nói là “con của dì ruột”, nghĩa là con của người mẹ kế nhỏ.

Mahāpajāpatigotamiyā hi so putto.

He was indeed the son of Mahāpajāpatī Gotamī.

Vị ấy là con của Mahāpajāpatī Gotamī.

Anabhiratoti na abhirato.

Anabhirato means: not delighting in.

Không hoan hỷ nghĩa là không hoan hỷ.

Brahmacariyanti brahmaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ cariyaṃ ekāsanaṃ ekaseyyaṃ methunaviratiṃ.

Brahmacariya means: the supreme, excellent conduct, the single eating session, the single sleeping posture, abstinence from sexual intercourse.

Đời sống Phạm hạnh nghĩa là đời sống cao thượng, tối thượng, là một chỗ ngồi, một chỗ nằm, kiêng cữ tà dâm.

Sandhāretunti paṭhamacittato yāvacarimakacittaṃ sammā paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ dhāretuṃ pavattetuṃ.

Sandhāretuṃ means: to maintain and to continue perfectly and purely from the first thought up to the last thought.

Để duy trì nghĩa là để duy trì, để thực hành một cách trọn vẹn và thanh tịnh từ tâm đầu tiên cho đến tâm cuối cùng.

Dutiyena cettha brahmacariyapadena maggabrahmacariyassāpi saṅgaho veditabbo.

Here, with the second term "brahmacariya," the path-brahmacariya should also be understood as included.

Ở đây, với từ “đời sống Phạm hạnh” thứ hai, cần hiểu rằng nó cũng bao gồm đời sống Phạm hạnh của đạo lộ (maggabrahmacariya).

Sikkhaṃ paccakkhāyāti upasampadakāle bhikkhubhāvena saddhiṃ samādinnaṃ nibbattetabbabhāvena anuṭṭhitaṃ tividhampi sikkhaṃ paṭikkhipitvā, vissajjetvāti attho.

Sikkhaṃ paccakkhāyā means: by rejecting and abandoning the three kinds of training undertaken at the time of ordination as a bhikkhu and established as that which should be cultivated. This is the meaning.

Từ bỏ học giới nghĩa là từ bỏ, buông bỏ ba loại học giới đã thọ nhận vào lúc thọ cụ túc giới cùng với trạng thái tỳ khưu, đã được thực hành để hoàn thành.

Hīnāyāti gihibhāvāya.

Hīnāyā means: for the state of a householder.

Để trở lại thấp hèn nghĩa là để trở lại trạng thái cư sĩ.

Āvattissāmīti nivattissāmi.

Āvattissāmī means: I shall revert.

Tôi sẽ trở lại nghĩa là tôi sẽ quay về.

652

Kasmā panāyaṃ evamārocesīti?

But why did he announce it thus?

Tại sao vị ấy lại báo cáo như vậy?

Etthāyaṃ anupubbikathā – bhagavā pavattavaradhammacakko rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharanto ‘‘puttaṃ me ānetvā dassethā’’ti suddhodanamahārājena pesitesu sahassasahassaparivāresu dasasu dūtesu saha parivārena arahattaṃ pattesu sabbapacchā gantvā arahattappattena kāḷudāyittherena gamanakālaṃ ñatvā maggavaṇṇanaṃ vaṇṇetvā jātibhūmigamanāya yācito vīsatisahassakhīṇāsavaparivutto kapilavatthunagaraṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā punadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammañcare’’ti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale, rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpesi.

Here is the sequential story: The Blessed One, having set in motion the supreme Wheel of Dhamma, went to Rājagaha and resided in Veḷuvana. When the ten messengers, each with a retinue of a thousand, sent by King Suddhodana, saying, "Bring my son and show him to me," attained Arahantship with their retinues, the Elder Kāḷudāyī, who attained Arahantship last of all, knew the time was right for travel. He described the path and, being requested to go to his native land, went to Kapilavatthu city accompanied by twenty thousand Arahants. At the assembly of relatives, he caused a lotus rain to occur, narrated the Vessantara Jātaka, and on the next day, having entered for alms, established his father in the fruit of Stream-entry with the verse, "One should arise, one should not be heedless." Going to the palace, with the verse, "One should live according to the Dhamma," he established Mahāpajāpatī in the fruit of Stream-entry and the king in the fruit of Once-returning.

Về điều này, có câu chuyện tuần tự như sau: Thế Tôn, sau khi chuyển bánh xe Pháp tối thượng, đã đến Rājagaha và an trú tại Veḷuvana. Khi mười sứ giả, mỗi người có hàng ngàn tùy tùng, được Vua Suddhodana phái đến để “đem con trai tôi đến cho tôi xem”, đã đạt được A-la-hán cùng với tùy tùng, thì Tôn giả Kāḷudāyī, người cuối cùng đến và đạt được A-la-hán, đã biết được thời điểm thích hợp để đi, đã ca ngợi con đường và được thỉnh cầu đến quê hương. Ngài đã đến thành Kapilavatthu với hai mươi ngàn vị A-la-hán tùy tùng, và tại buổi họp mặt thân quyến, Ngài đã làm phát sinh mưa sen (pokkharavassa), kể chuyện tiền thân Vessantara. Ngày hôm sau, khi đi khất thực, Ngài đã đặt Vua cha vào quả vị Nhập Lưu (sotāpattiphala) bằng bài kệ “Hãy đứng dậy, chớ phóng dật”. Sau đó, Ngài đến cung điện và đặt Mahāpajāpatī Gotamī vào quả vị Nhập Lưu, và Vua cha vào quả vị Nhất Lai (sakadāgāmiphala) bằng bài kệ “Hãy sống theo Pháp”.

653

Bhattakiccāvasāne pana rāhulamātuguṇakathaṃ nissāya candakinnarījātakaṃ (jā. 1.14.18 ādayo) kathetvā tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehappavesanavivāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pavisitvā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto kumārassa hatthato pattaṃ na gaṇhi.

At the conclusion of the meal, however, having related the Candakinnarī Jātaka based on the story of the virtues of Rāhula's mother, on the third day, while Prince Nanda's coronation, house-entering, and marriage ceremonies were taking place, the Teacher entered for alms. Having given the bowl into Prince Nanda's hand and spoken a blessing, as he rose from his seat and departed, he did not take the bowl from the Prince's hand.

Sau khi dùng bữa, Ngài đã kể chuyện tiền thân Candakinnarī dựa trên lời ca ngợi công đức của mẹ Rāhula. Vào ngày thứ ba, khi các lễ đăng quang, nhập cung và kết hôn của Hoàng tử Nanda đang diễn ra, Ngài đã đi khất thực, đặt bát vào tay Hoàng tử Nanda, nói lời chúc phúc, rồi đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi mà không lấy lại bát từ tay Hoàng tử.

Sopi tathāgate gāravena ‘‘pattaṃ te, bhante, gaṇhathā’’ti vattuṃ nāsakkhi.

Out of reverence for the Tathāgata, that Prince Nanda too could not say, "Please take your bowl, Venerable Sir."

Hoàng tử Nanda, vì kính trọng Đức Thế Tôn, không dám nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy lấy bát của Ngài.”

Evaṃ pana cintesi, ‘‘sopānasīse pattaṃ gaṇhissatī’’ti, satthā tasmiṃ ṭhāne na gaṇhi.

He thought thus, "He will take the bowl at the top of the stairs." But the Teacher did not take it at that spot.

Nhưng vị ấy đã nghĩ: “Ngài sẽ lấy bát ở đầu cầu thang.” Thế Tôn đã không lấy ở chỗ đó.

Itaro ‘‘sopānamūle gaṇhissatī’’ti cintesi, satthā tatthapi na gaṇhi.

The other thought, "He will take it at the bottom of the stairs." But the Teacher did not take it there either.

Người kia nghĩ: “Ngài sẽ nhận bát ở chân cầu thang.” Đức Bổn Sư cũng không nhận bát ở đó.

Itaro ‘‘rājaṅgaṇe gaṇhissatī’’ti cintesi, satthā tatthapi na gaṇhi.

The other thought, "He will take it in the royal courtyard." But the Teacher did not take it there either.

Người kia nghĩ: “Ngài sẽ nhận bát ở sân vua.” Đức Bổn Sư cũng không nhận bát ở đó.

Kumāro nivattitukāmo anicchāya gacchanto gāravena ‘‘pattaṃ gaṇhathā’’ti vattuṃ na sakkoti, ‘‘idha gaṇhissati, ettha gaṇhissatī’’ti cintento gacchati.

Wishing to return, but going unwillingly, the Prince could not, out of reverence, say, "Please take the bowl," and continued to follow, thinking, "He will take it here, he will take it there."

Vị vương tử muốn quay về nhưng đi theo một cách không tự nguyện, không thể nói “Bạch Ngài, xin hãy nhận bát” vì lòng tôn kính, cứ nghĩ “Ngài sẽ nhận ở đây, Ngài sẽ nhận ở kia” và cứ thế đi theo.

654

Tasmiṃ khaṇe janapadakalyāṇiyā ācikkhiṃsu, ‘‘ayye bhagavā, nandarājānaṃ gahetvā gacchati, tumhehi vinā karissatī’’ti.

At that moment, they informed Janapadakalyāṇī, "Lady, the Blessed One is taking Prince Nanda away, he will separate him from you."

Vào khoảnh khắc ấy, người ta báo cho Janapadakalyāṇī: “Thưa phu nhân, Đức Thế Tôn đang đưa vương tử Nanda đi, Ngài sẽ khiến phu nhân phải xa cách vương tử.”

Sā udakabindūhi paggharantehi aḍḍhullikhitehi kesehi vegena pāsādaṃ āruyha sīhapañjaradvāre ṭhatvā ‘‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’’ti āha.

With hair half-combed and streaming with drops of water, she swiftly ascended the palace and, standing at the lion-barred window, said, "Come back quickly, my lord!"

Nàng, với mái tóc còn nửa chải và nhỏ giọt nước, vội vã lên lầu và đứng ở cửa sổ lồng sư tử, nói: “Này phu quân, xin hãy mau trở về!”

Taṃ tassā vacanaṃ tassa hadaye tiriyaṃ patitvā viya ṭhitaṃ.

Her words pierced his heart, as it were, and remained there.

Lời nói ấy của nàng như xuyên ngang qua trái tim của vị vương tử.

Satthāpissa hatthato pattaṃ aggahetvāva taṃ vihāraṃ netvā ‘‘pabbajissasi nandā’’ti āha.

The Teacher, without taking the bowl from his hand, led him to the monastery and said, "Will you go forth, Nanda?"

Đức Bổn Sư, không nhận bát từ tay ông ta, dẫn ông ta đến tu viện ấy và hỏi: “Nanda, con có muốn xuất gia không?”

So buddhagāravena ‘‘na pabbajissāmī’’ti avatvā, ‘‘āma, pabbajissāmī’’ti āha.

Out of reverence for the Buddha, he did not dare to say, "I will not go forth," but said, "Yes, I will go forth."

Vị ấy, vì lòng tôn kính Đức Phật, không dám nói “Con không xuất gia” mà nói: “Vâng, con sẽ xuất gia.”

Satthā tena hi nandaṃ pabbājethāti kapilavatthupuraṃ gantvā tatiyadivase taṃ pabbājesi.

The Teacher, then considering his consent, went to Kapilavatthu City and ordained Nanda on the third day.

Vì thế, Đức Bổn Sư đã cho Nanda xuất gia, rồi đến thành Kapilavatthu và vào ngày thứ ba, đã cho ông ta xuất gia.

Sattame divase mātarā alaṅkaritvā pesitaṃ ‘‘dāyajjaṃ me, samaṇa, dehī’’ti vatvā attanā saddhiṃ ārāmāgataṃ rāhulakumāraṃ pabbājesi.

On the seventh day, he ordained Prince Rāhula, who had been adorned and sent by his mother, and who had come to the monastery with him, saying, "Give me my inheritance, ascetic."

Vào ngày thứ bảy, Ngài cho Rāhulakumāra xuất gia, vị đã được mẹ trang điểm và gửi đến, nói: “Thưa Sa-môn, xin hãy ban cho con phần thừa kế của con,” và đã đến tu viện cùng với Ngài.

Punekadivasaṃ mahādhammapālajātakaṃ (jā. 1.10.92 ādayo) kathetvā rājānaṃ anāgāmiphale patiṭṭhāpesi.

On another day, having related the Mahādhammapāla Jātaka, he established the King in the fruit of Anāgāmi.

Một ngày khác, sau khi kể về Mahādhammapāla Jātaka, Ngài đã an lập đức vua vào quả Anāgāmi.

655

Iti bhagavā mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale, pitaraṃ tīsu phalesu patiṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaparivuto punadeva rājagahaṃ gantvā tato anāthapiṇḍikena sāvatthiṃ āgamanatthāya gahitapaṭiñño niṭṭhite jetavanamahāvihāre tattha gantvā vāsaṃ kappesi.

Thus, the Blessed One established Mahāpajāpatī in the fruit of Stream-entry and his father in the three fruits. Accompanied by the community of bhikkhus, he returned to Rājagaha. From there, having given his promise to Anāthapiṇḍika to come to Sāvatthī, when the great Jetavana monastery was completed, he went there and resided.

Như vậy, Đức Thế Tôn đã an lập Mahāpajāpatī vào quả Sotāpatti, và phụ vương vào ba quả thấp hơn, rồi được Tăng chúng Tỳ-khưu vây quanh, Ngài lại trở về Rājagaha, và từ đó, sau khi nhận lời thỉnh cầu của Anāthapiṇḍika để đến Sāvatthī, khi đại tu viện Jetavana đã hoàn thành, Ngài đến đó và an cư.

Evaṃ satthari jetavane viharante āyasmā nando attano anicchāya pabbajito kāmesu anādīnavadassāvī janapadakalyāṇiyā vuttavacanamanussaranto ukkaṇṭhito hutvā bhikkhūnaṃ attano anabhiratiṃ ārocesi.

While the Teacher was residing at Jetavana, Venerable Nanda, who had gone forth against his will, not seeing the danger in sensual pleasures, and recalling the words spoken by Janapadakalyāṇī, became discontented and reported his dissatisfaction to the bhikkhus.

Khi Đức Bổn Sư đang an trú tại Jetavana, Tôn giả Nanda, người đã xuất gia một cách không tự nguyện, không thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc, và nhớ lại lời nói của Janapadakalyāṇī, trở nên chán nản và báo cáo sự không hoan hỷ của mình cho các Tỳ-khưu.

Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana samayena āyasmā nando…pe… hīnāyāvattissāmī’’ti.

Therefore, it is said: "At that time, Venerable Nanda…he would return to a lower state."

Vì vậy, đã có lời nói rằng: “Vào lúc ấy, Tôn giả Nanda… (vân vân) …con sẽ trở lại đời sống thấp kém.”

656

Kasmā pana naṃ bhagavā evaṃ pabbājesīti?

Why, then, did the Blessed One ordain him in such a way?

Tại sao Đức Thế Tôn lại cho ông ta xuất gia như vậy?

‘‘Puretarameva ādīnavaṃ dassetvā kāmehi naṃ vivecetuṃ na sakkā, pabbājetvā pana upāyena tato vivecetvā uparivisesaṃ nibbattessāmī’’ti veneyyadamanakusalo satthā evaṃ naṃ paṭhamaṃ pabbājesi.

The Teacher, skilled in taming the trainable, thought, "It is not possible to detach him from sensual pleasures by showing him their danger beforehand. But by ordaining him and then detaching him by a skillful means, I will bring about a higher attainment." With this thought, the Teacher first ordained him.

“Không thể khiến ông ta lìa bỏ các dục lạc bằng cách chỉ ra sự nguy hiểm trước, nhưng sau khi cho xuất gia, ta sẽ dùng phương tiện để khiến ông ta lìa bỏ các dục lạc và đạt được những thành tựu cao hơn,” Đức Bổn Sư, bậc thiện xảo trong việc chế ngự những người đáng hóa độ, đã cho ông ta xuất gia trước tiên như vậy.

657

Sākiyānīti sakyarājadhītā.

Sākiyānī means a daughter of the Sakya kings.

Sākiyānī có nghĩa là con gái của vua Sākiya.

Janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī rūpena uttamā chasarīradosarahitā, pañcakalyāṇasamannāgatā.

Janapadakalyāṇī means the beautiful one in the countryside, supreme in beauty, free from six bodily defects, endowed with five kinds of beauty.

Janapadakalyāṇī có nghĩa là người phụ nữ xinh đẹp nhất trong xứ, có sắc đẹp tối thượng, không có sáu khuyết điểm về thân, và đầy đủ năm vẻ đẹp.

Sā hi yasmā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷikā naccodātā atikkantā mānusakavaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ, tasmā chasarīradosarahitā.

Indeed, because she was neither too tall nor too short, neither too thin nor too stout, neither too dark nor too fair, surpassing human beauty but not yet attaining divine beauty, she was free from six bodily defects.

Vì nàng không quá cao cũng không quá thấp, không quá gầy cũng không quá mập, không quá đen cũng không quá trắng, vượt trên sắc đẹp của con người nhưng chưa đạt đến sắc đẹp của chư thiên, nên nàng không có sáu khuyết điểm về thân.

Chavikalyāṇaṃ maṃsakalyāṇaṃ nakhakalyāṇaṃ aṭṭhikalyāṇaṃ vayakalyāṇanti imehi pañcahi kalyāṇehi samannāgatā.

She was endowed with these five kinds of beauty: beauty of skin, beauty of flesh, beauty of nails, beauty of bones, and beauty of age.

Nàng có năm vẻ đẹp: vẻ đẹp của da, vẻ đẹp của thịt, vẻ đẹp của móng, vẻ đẹp của xương, và vẻ đẹp của tuổi tác.

658

Tattha attano sarīrobhāsena dasadvādasahatthe ṭhāne ālokaṃ karoti, piyaṅgusamā vā suvaṇṇasamā vā hoti, ayamassā chavikalyāṇatā.

Among these, by the radiance of her body, she illuminated an area of twelve cubits; she was either like a _piyaṅgu_ flower or like gold. This was her beauty of skin.

Trong đó, với ánh sáng từ thân mình, nàng làm sáng một khu vực rộng mười hai khuỷu tay, có màu da giống như hoa piyangu hoặc màu vàng, đây là vẻ đẹp của da của nàng.

Cattāro panassā hatthapādā mukhapariyosānañca lākhārasaparikammakataṃ viya rattapavāḷarattakambalena sadisaṃ hoti, ayamassā maṃsakalyāṇatā.

Her four hands and feet, and the ends of her lips, were like crimson coral or crimson felt, as if adorned with lac juice. This was her beauty of flesh.

Bốn bàn tay và bàn chân của nàng, cùng với môi, có màu đỏ như được nhuộm bằng nước sơn, giống như san hô đỏ hoặc tấm chăn đỏ, đây là vẻ đẹp của thịt của nàng.

Vīsati nakhapattāni maṃsato amuttaṭṭhāne lākhārasaparikitāni viya muttaṭṭhāne khīradhārāsadisāni honti, ayamassā nakhakalyāṇatā.

Her twenty nails, where they were attached to the flesh, were as if embellished with lac juice, and where they were free from the flesh, they were like streams of milk. This was her beauty of nails.

Hai mươi móng tay và móng chân, ở phần chưa tách khỏi thịt thì như được sơn bằng nước sơn, ở phần tách khỏi thịt thì giống như dòng sữa, đây là vẻ đẹp của móng của nàng.

Dvattiṃsadantā suphusitā parisuddhapavāḷapantisadisā vajirapantī viya khāyanti, ayamassā aṭṭhikalyāṇatā.

Her thirty-two teeth were perfectly set, like rows of pure coral, appearing like a row of diamonds. This was her beauty of bones.

Ba mươi hai chiếc răng khít khao, sạch sẽ, giống như một hàng san hô tinh khiết, trông như một hàng kim cương, đây là vẻ đẹp của xương của nàng.

Vīsativassasatikāpi samānā soḷasavassuddesikā viya hoti nippalitā, ayamassā vayakalyāṇatā.

Even though she was one hundred and twenty years old, she appeared as if she were sixteen, without wrinkles. This was her beauty of age.

Dù đã hai mươi tuổi, nàng vẫn trông như một thiếu nữ mười sáu tuổi, không có nếp nhăn, đây là vẻ đẹp của tuổi tác của nàng.

Sundarī ca hoti evarūpaguṇasamannāgatā, tena vuttaṃ ‘‘janapadakalyāṇī’’ti.

She was indeed beautiful, endowed with such qualities. Therefore, it is said, "Janapadakalyāṇī."

Nàng là một người phụ nữ xinh đẹp, đầy đủ những phẩm chất như vậy, vì thế được gọi là “Janapadakalyāṇī”.

659

Gharā nikkhamantassāti anādare sāmivacanaṃ, gharato nikkhamatoti attho.

Gharā nikkhamantassā is the genitive case in the sense of disrespect, meaning "departing from the house."

Gharā nikkhamantassā là cách dùng sở thuộc cách (sāmivacana) biểu thị sự không quan tâm, có nghĩa là “khi rời khỏi nhà”.

‘‘Gharā nikkhamanta’’ntipi paṭhanti.

Some also read "Gharā nikkhamantaṃ."

Cũng có cách đọc là ‘‘Gharā nikkhamantaṃ’’.

Upaḍḍhullikhitehi kesehīti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, vippakatullikhitehi kesehi upalakkhitāti attho.

Upaḍḍhullikhitehi kesehī is the instrumental case denoting a characteristic, meaning "characterized by hair half-combed."

Upaḍḍhullikhitehi kesehī là cách dùng công cụ cách (karaṇavacana) biểu thị đặc điểm của trạng thái (itthambhūtalakkhaṇa), có nghĩa là “được nhận biết bởi mái tóc còn nửa chải”.

‘‘Aḍḍhullikhitehī’’tipi paṭhanti.

Some also read "Aḍḍhullikhitehi."

Cũng có cách đọc là ‘‘Aḍḍhullikhitehi’’.

Ullikhananti ca phaṇakādīhi kesasaṇṭhāpanaṃ, ‘‘aḍḍhakāravidhāna’’ntipi vadanti.

Ullikhananti refers to arranging the hair with combs and the like; some also call it "aḍḍhakāravidhāna."

Ullikhana có nghĩa là chải tóc bằng lược hoặc các dụng cụ khác, cũng có người gọi là ‘‘aḍḍhakāravidhāna’’.

Apaloketvāti sineharasavipphārasaṃsūcakena aḍḍhakkhinā ābandhantī viya oloketvā.

Apaloketvā means looking at him, as if binding him with a half-closed eye that indicated an overflowing sentiment of affection.

Apaloketvā có nghĩa là nhìn lại như thể đang níu kéo bằng nửa con mắt biểu thị sự tràn đầy tình yêu và khao khát.

Maṃ, bhanteti pubbepi ‘‘ma’’nti vatvā ukkaṇṭhākulacittatāya puna ‘‘maṃ etadavocā’’ti āha.

Maṃ, bhante – Having already said "me" before, he repeated "me, this he said" due to his agitated mind filled with discontent.

Maṃ, bhante (Bạch Ngài, con) – trước đó đã nói “maṃ” (con), nhưng vì tâm trí bị xáo trộn bởi sự chán nản, nên lại nói “maṃ etadavocā” (nàng đã nói với con điều này).

Tuvaṭanti sīghaṃ.

Tuvaṭaṃ means quickly.

Tuvaṭaṃ có nghĩa là nhanh chóng.

Tamanussaramānoti taṃ tassā vacanaṃ, taṃ vā tassā ākārasahitaṃ vacanaṃ anussaranto.

Tamanussaramāno means recalling her words, or her words accompanied by her gesture.

Tamanussaramāno có nghĩa là nhớ lại lời nói ấy của nàng, hoặc nhớ lại lời nói cùng với cử chỉ của nàng.

660

Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘upāyenassa rāgaṃ vūpasamessāmī’’ti iddhibalena naṃ tāvatiṃsabhavanaṃ nento antarāmagge ekasmiṃ jhāmakhette jhāmakhāṇumatthake nisinnaṃ chinnakaṇṇanāsānaṅguṭṭhaṃ ekaṃ paluṭṭhamakkaṭiṃ dassetvā tāvatiṃsabhavanaṃ nesi.

The Blessed One, hearing his words, thought, "I will allay his passion by a skillful means," and by his psychic power, while taking him to the Tāvatiṃsa realm, he showed him an old, dilapidated monkey, with its ears, nose, and tail cut off, seated on a burnt stump in a burnt field along the way, and then took him to the Tāvatiṃsa realm.

Đức Thế Tôn nghe lời ông ta, nghĩ: “Ta sẽ làm dịu đi tham ái của ông ta bằng phương tiện,” và với thần thông, Ngài đưa ông ta đến cõi trời Tāvatiṃsa, trên đường đi, Ngài chỉ cho ông ta thấy một con khỉ cái già nua, tai mũi đuôi bị cụt, đang ngồi trên một gốc cây cháy trong một cánh đồng cháy, rồi đưa ông ta đến cõi trời Tāvatiṃsa.

Pāḷiyaṃ pana ekakkhaṇeneva satthārā tāvatiṃsabhavanaṃ gataṃ viya vuttaṃ, taṃ gamanaṃ avatvā tāvatiṃsabhavanaṃ sandhāya vuttaṃ.

In the Pāḷi text, it is stated that the Teacher went to the Tāvatiṃsa realm in a single moment, meaning it refers to his going to the Tāvatiṃsa realm without mentioning the journey.

Trong Pāḷi, Đức Bổn Sư được nói là đã đến cõi trời Tāvatiṃsa trong một khoảnh khắc, điều đó được nói đến để chỉ cõi trời Tāvatiṃsa mà không nói về việc đi đến đó.

Gacchantoyeva hi bhagavā āyasmato nandassa antarāmagge taṃ paluṭṭhamakkaṭiṃ dasseti.

Indeed, while traveling, the Blessed One showed that dilapidated monkey to Venerable Nanda along the way.

Thật vậy, Đức Thế Tôn đã chỉ cho Tôn giả Nanda thấy con khỉ cái già nua ấy trên đường đi.

Yadi evaṃ kathaṃ samiñjanādinidassanaṃ?

If that is the case, how is the simile of 'folding the arm' explained?

Nếu vậy, tại sao lại có ví dụ về việc co duỗi tay?

Taṃ antaradhānanidassananti gahetabbaṃ.

That simile should be understood as referring to disappearance.

Điều đó nên được hiểu là ví dụ về sự biến mất.

Evaṃ satthā taṃ tāvatiṃsabhavanaṃ netvā sakkassa devarañño upaṭṭhānaṃ āgatāni kakuṭapādāni pañca accharāsatāni attānaṃ vanditvā ṭhitāni dassetvā janapadakalyāṇiyā tāsaṃ pañcannaṃ accharāsatānaṃ rūpasampattiṃ paṭicca visesaṃ pucchi.

Thus, the Teacher took him to the Tāvatiṃsa realm and showed him five hundred celestial nymphs with pigeon-like feet, who had come to attend Sakka, the king of devas, and were standing after paying homage to him. Then he asked Nanda about the difference in beauty between Janapadakalyāṇī and those five hundred celestial nymphs.

Như vậy, Đức Bổn Sư đã đưa ông ta đến cõi trời Tāvatiṃsa, và sau khi chỉ cho ông ta thấy năm trăm vị tiên nữ có bàn chân như chim bồ câu, đến hầu hạ vua trời Sakka, đang đứng đảnh lễ Ngài, Ngài đã hỏi về sự khác biệt về sắc đẹp giữa Janapadakalyāṇī và năm trăm vị tiên nữ ấy.

Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandaṃ bāhāyaṃ gahetvā…pe… kakuṭapādānī’’ti.

Therefore, it is said: "Then the Blessed One, taking Venerable Nanda by the arm…(and so on)…with pigeon-like feet."

Vì vậy, đã có lời nói rằng – “Rồi Đức Thế Tôn nắm tay Tôn giả Nanda… (vân vân) …có bàn chân như chim bồ câu.”

661

Tattha bāhāyaṃ gahetvāti bāhumhi gahetvā viya.

Here, bāhāyaṃ gahetvā means as if taken by the arm.

Trong đó, bāhāyaṃ gahetvā có nghĩa là như nắm vào cánh tay.

Bhagavā hi tadā tādisaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāresi, yathā āyasmā nando bhuje gahetvā bhagavatā nīyamāno viya ahosi.

For at that time, the Blessed One performed such a creation of supernormal power that Venerable Nanda was as if being led by the Blessed One, holding him by the arm.

Vào lúc ấy, Đức Thế Tôn đã tạo ra một thần thông như vậy, khiến Tôn giả Nanda cảm thấy như được Đức Thế Tôn nắm tay dẫn đi.

Tattha ca bhagavatā sace tassa āyasmato tāvatiṃsadevalokassa dassanaṃ pavesanameva vā icchitaṃ siyā, yathānisinnasseva tassa taṃ devalokaṃ dasseyya lokavivaraṇiddhikāle viya, tameva vā iddhiyā tattha peseyya.

And there, if it had been the Blessed One's wish merely to show that Tāvatiṃsa celestial realm or to lead that Venerable Nanda into it, he could have shown that celestial realm to him while he was sitting, as at the time of the World-Opening miracle, or he could have sent him there by his supernormal power.

Trong trường hợp ấy, nếu Đức Thế Tôn muốn Tôn giả ấy nhìn thấy hoặc bước vào cõi trời Tāvatiṃsa, Ngài có thể đã chỉ cõi trời ấy cho Tôn giả ấy ngay khi Tôn giả đang ngồi, như trong thời kỳ thần thông mở cõi, hoặc Ngài có thể đã dùng thần thông đưa Tôn giả ấy đến đó.

Yasmā panassa dibbattabhāvato manussattabhāvassa yo nihīnajigucchanīyabhāvo, tassa sukhaggahaṇatthaṃ antarāmagge taṃ makkaṭiṃ dassetukāmo, devalokasirivibhavasampattiyo ca ogāhetvā dassetukāmo ahosi, tasmā taṃ gahetvā tattha nesi.

However, since he desired to show the ignoble and despicable nature of the human state compared to the divine state, by showing that old monkey on the way, and also desired to reveal the glorious splendor and prosperity of the celestial realm, he therefore took him and led him there.

Nhưng vì Ngài muốn chỉ cho ông ta thấy con khỉ cái ấy trên đường đi để ông ta dễ dàng nhận ra sự thấp kém và đáng ghê tởm của thân phận con người so với thân phận chư thiên, và cũng muốn cho ông ta thấy sự huy hoàng và giàu có của cõi trời, nên Ngài đã nắm tay ông ta và đưa đến đó.

Evañhissa tadatthaṃ brahmacariyavāse visesato abhirati bhavissatīti.

For in this way, Nanda would develop special delight in observing the pure life.

Như vậy, ông ta sẽ có sự hoan hỷ đặc biệt đối với đời sống phạm hạnh vì mục đích ấy.

662

Kakuṭapādānīti rattavaṇṇatāya pārāvatasadisapādāni.

Kakuṭapādānī means having feet like pigeons, due to their reddish color.

Kakuṭapādāni có nghĩa là có bàn chân giống như chim bồ câu vì có màu đỏ.

Tā kira sabbāpi kassapassa bhagavato sāvakānaṃ pādamakkhanateladānena tādisā sukumārapādā ahesuṃ.

All of them, it is said, had such delicate feet due to their meritorious deed of offering oil for massaging the feet of the disciples of Kassapa Buddha.

Tất cả các vị ấy đều có bàn chân mềm mại như vậy nhờ công đức cúng dường dầu xoa chân cho các đệ tử của Đức Phật Kassapa.

Passasi noti passasi nu.

Passasi no means 'do you see?'

Passasi no có nghĩa là “ngươi có thấy không?”

Abhirūpatarāti visiṭṭharūpatarā.

Abhirūpatarā means 'more exceedingly beautiful'.

Abhirūpatarā có nghĩa là có sắc đẹp nổi bật hơn.

Dassanīyatarāti divasampi passantānaṃ atittikaraṇaṭṭhena passitabbatarā.

Dassanīyatarā means 'more delightful to behold,' in the sense of never satiating those who look at them even for a day.

Dassanīyatarā có nghĩa là đáng được nhìn ngắm hơn vì không gây chán chường ngay cả khi nhìn suốt ngày.

Pāsādikatarāti sabbāvayavasobhāya samantato pasādāvahatarā.

Pāsādikatarā means 'more inspiring confidence,' bringing delight from all sides due to the beauty of all their limbs.

Pāsādikatarā có nghĩa là đáng yêu hơn về mọi mặt nhờ vẻ đẹp toàn diện của các bộ phận cơ thể.

663

Kasmā pana bhagavā avassutacittaṃ āyasmantaṃ nandaṃ accharāyo olokāpesi?

But why did the Blessed One make Venerable Nanda, whose mind was inflamed, look at the celestial nymphs?

Tại sao Đức Thế Tôn lại cho Tôn giả Nanda, người có tâm bị ô nhiễm, nhìn ngắm các vị tiên nữ?

Sukhenevassa kilese nīharituṃ.

To easily remove his defilements.

để dễ dàng loại bỏ các phiền não của Tôn giả Nanda.

Yathā hi kusalo vejjo ussannadosaṃ puggalaṃ tikicchanto sinehapānādinā paṭhamaṃ dose ukkiledetvā pacchā vamanavirecanehi sammadeva nīharāpeti, evaṃ vineyyadamanakusalo bhagavā ussannarāgaṃ āyasmantaṃ nandaṃ devaccharāyo dassetvā ukkiledesi ariyamaggabhesajjena anavasesato nīharitukāmoti veditabbaṃ.

Just as a skillful physician, treating a person with an excess of humors, first softens the humors by administering oil and other remedies, and then completely eliminates them through vomiting and purgation; in the same way, the Blessed One, skillful in taming the trainable, made Venerable Nanda, who was overflowing with passion, look at the celestial nymphs to soften his defilements, desiring to eliminate them completely with the medicine of the Noble Path. This should be understood.

Cũng như một lương y thiện xảo, khi chữa bệnh cho người bị nhiều bệnh tật, trước tiên làm cho các bệnh tật mềm yếu bằng cách cho uống dầu, v.v., sau đó loại bỏ chúng hoàn toàn bằng cách cho nôn mửa và sổ ruột; cũng vậy, Đức Thế Tôn, bậc thiện xảo trong việc điều phục các đệ tử, đã làm cho Tôn giả Nanda, người có nhiều tham ái, trở nên mềm yếu bằng cách cho thấy các nữ thần, vì Ngài muốn loại bỏ hoàn toàn các phiền não bằng thuốc Thánh Đạo.

664

Paluṭṭhamakkaṭīti jhāmaṅgapaccaṅgamakkaṭī.

Paluṭṭhamakkaṭī means 'a scorched monkey, with burned limbs.'

Paluṭṭhamakkaṭī có nghĩa là con khỉ già bị cháy xém các chi.

Evameva khoti yathā sā, bhante, tumhehi mayhaṃ dassitā chinnakaṇṇanāsā paluṭṭhamakkaṭī janapadakalyāṇiṃ upādāya, evameva janapadakalyāṇī imāni pañca accharāsatāni upādāyāti attho.

Evameva kho means, "Just as, venerable sir, that monkey with severed ears and nose, and scorched, which was shown to me by you, compared to the country beauty; in the same way, the country beauty is comparable to these five hundred celestial nymphs." This is the meaning.

Evameva kho có nghĩa là: “Bạch Thế Tôn, cũng như con khỉ già bị cụt tai, cụt mũi, bị cháy xém mà Ngài đã chỉ cho con trên đường, so với người phụ nữ đẹp nhất cả nước; cũng vậy, người phụ nữ đẹp nhất cả nước này so với năm trăm nữ thần kia.”

Pañcannaṃ accharāsatānanti upayoge sāmivacanaṃ, pañca accharāsatānīti attho.

Pañcannaṃ accharāsatānaṃ is a genitive case used in the sense of the accusative; the meaning is 'five hundred celestial nymphs'.

Pañcannaṃ accharāsatānaṃ là cách dùng sở thuộc cách (sāmivacana) trong ý nghĩa đối tượng (upayoga), có nghĩa là “năm trăm nữ thần”.

Avayavasambandhe vā etaṃ sāmivacanaṃ, tena pañcannaṃ accharāsatānaṃ rūpasampattiṃ upanidhāyāti adhippāyo.

Or it is a genitive case indicating a part-whole relationship, meaning 'compared to the beauty of five hundred celestial nymphs'.

Hoặc đây là sở thuộc cách trong ý nghĩa liên hệ bộ phận, do đó ý muốn nói là “so với vẻ đẹp của năm trăm nữ thần”.

Upanidhāyāti ca samīpe ṭhapetvā, upādāyāti attho.

Upanidhāya also means 'placing near,' or 'compared to'.

Upanidhāya có nghĩa là đặt gần bên, tức là so sánh với.

Saṅkhyanti itthīti gaṇanaṃ.

Saṅkhyaṃ means 'the count' as 'woman'.

Saṅkhya có nghĩa là sự đếm “là phụ nữ”.

Kalabhāganti kalāyapi bhāgaṃ, ekaṃ soḷasakoṭṭhāse katvā tato ekakoṭṭhāsaṃ gahetvā soḷasadhā gaṇite tattha yo ekeko koṭṭhāso, so kalabhāgoti adhippeto, tampi kalabhāgaṃ na upetīti vadati.

Kalabhāgaṃ means 'even a fraction of a portion'; it is intended to mean that if one is divided into sixteen parts and one part is taken, and that part is again counted as sixteen, then each of those individual parts is a kalabhāga; he says that she does not attain even that kalabhāga.

Kalabhāgaṃ có nghĩa là một phần nhỏ của một phần. Ý muốn nói rằng, nếu chia một phần thành mười sáu phần, rồi lấy một phần trong số đó và chia tiếp thành mười sáu phần, thì mỗi phần nhỏ đó được gọi là kalabhāga, và cô ta thậm chí không đạt được một phần nhỏ như vậy.

Upanidhinti ‘‘imāya ayaṃ sadisī’’ti upamābhāvena gahetvā samīpe ṭhapanampi.

Upanidhiṃ also refers to 'placing near, taking as a comparison,' as in, "This woman is similar to that one."

Upanidhi cũng có nghĩa là đặt gần bên để so sánh, như “người này giống người kia”.

665

Yatthāyaṃ anabhirato, taṃ brahmacariyaṃ pubbe vuttaṃ pākaṭañcāti taṃ anāmasitvā tattha abhiratiyaṃ ādarajananatthaṃ abhirama, nanda, abhirama, nandā’’ti āmeḍitavasena vuttaṃ.

The chaste life which he was not enjoying has been mentioned previously and is well-known; therefore, without specifically referring to it, the words " Abhirama, Nanda, abhirama, Nanda" were uttered in repetition to inspire delight in that chaste life.

Phạm hạnh mà vị này không hoan hỷ, đó là phạm hạnh đã được nói trước và hiển nhiên, nên không đề cập đến nó, mà để tạo sự hoan hỷ trong đó, đã nói lặp lại “Nanda, hãy hoan hỷ! Nanda, hãy hoan hỷ!”

Ahaṃ te pāṭibhogoti kasmā bhagavā tassa brahmacariyavāsaṃ icchanto abrahmacariyavāsassa pāṭibhogaṃ upagañchi?

Ahaṃ te pāṭibhogo—Why did the Blessed One, desiring his continuation in the chaste life, become a guarantor for a non-chaste life?

Ahaṃ te pāṭibhogo (Ta là người bảo đảm cho con): Tại sao Đức Thế Tôn, dù mong muốn vị ấy sống phạm hạnh, lại trở thành người bảo đảm cho việc sống không phạm hạnh?

Yatthassa ārammaṇe rāgo daḷhaṃ nipati, taṃ āgantukārammaṇe saṅkāmetvā sukhena sakkā jahāpetunti pāṭibhogaṃ upagañchi.

He became a guarantor because the passion that was firmly fixed on a certain object could easily be made to abandon that object by transferring it to a new object.

Ngài đã trở thành người bảo đảm vì Ngài nghĩ rằng: “Tham ái của vị ấy đã bám chặt vào đối tượng nào, thì có thể dễ dàng khiến vị ấy từ bỏ tham ái đó bằng cách chuyển sang một đối tượng khác.”

Anupubbikathāyaṃ saggakathā imassa atthassa nidassanaṃ.

The discourse on heaven in the gradual instruction serves as an illustration for this matter.

Trong bài pháp tuần tự, câu chuyện về cõi trời là một ví dụ cho ý nghĩa này.

666

Assosunti kathamassosuṃ?

Assosuṃ means 'how did they hear?'

Assosuṃ (họ đã nghe): Họ đã nghe như thế nào?

Bhagavā hi tadā āyasmante nande vattaṃ dassetvā attano divāṭṭhānaṃ gate upaṭṭhānaṃ āgatānaṃ bhikkhūnaṃ taṃ pavattiṃ kathetvā yathā nāma kusalo puriso anikkhantaṃ āṇiṃ aññāya āṇiyā nīharitvā puna taṃ hatthādīhi sañcāletvā apaneti, evameva āciṇṇavisaye tassa rāgaṃ āgantukavisayena nīharitvā puna tadapi brahmacariyamaggahetuṃ katvā apanetukāmo ‘‘etha tumhe, bhikkhave, nandaṃ bhikkhuṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca samudācarathā’’ti āṇāpesi, evaṃ bhikkhū assosuṃ.

For at that time, after the Venerable Nanda had displayed his dutiful conduct and the Blessed One had gone to his daytime abode, the Blessed One, speaking of that incident to the bhikkhus who had come to attend him, commanded them: "Come, bhikkhus, address the bhikkhu Nanda as a hireling and as one bought," just as a skillful person, understanding that a nail is deeply embedded, extracts it with another nail, and then moves and removes that nail with his hand; in the same way, desiring to remove Nanda's passion for his familiar object by means of a new object, and then also to remove that new object by making it a cause for the path to the chaste life, he commanded them thus. That is how the bhikkhus heard.

Khi Đức Thế Tôn đã chỉ dạy về hạnh của Tôn giả Nanda và trở về nơi trú ngụ ban ngày của mình, Ngài đã kể lại câu chuyện đó cho các Tỳ-khưu đến hầu hạ. Giống như một người thợ giỏi, khi biết một cái đinh đã đóng sâu, sẽ dùng một cái đinh khác để rút nó ra, rồi sau đó dùng tay di chuyển và loại bỏ cái đinh đó; cũng vậy, Đức Thế Tôn, muốn loại bỏ tham ái của vị ấy đối với đối tượng quen thuộc bằng một đối tượng mới, và sau đó loại bỏ cả đối tượng mới đó để vị ấy không bám víu vào phạm hạnh, đã ra lệnh: “Này các Tỳ-khưu, hãy đến và gọi Tỳ-khưu Nanda là kẻ làm thuê và kẻ mua bán!” Các Tỳ-khưu đã nghe như vậy.

Keci pana ‘‘bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāresi, yathā te bhikkhū tamatthaṃ jāniṃsū’’ti vadanti.

Some say, however, that "the Blessed One performed such a feat of supernormal power that those bhikkhus understood the matter."

Một số người nói rằng: “Đức Thế Tôn đã tạo ra một thần thông như vậy để các Tỳ-khưu biết được sự việc đó.”

667

Bhatakavādenāti bhatakoti vādena.

Bhatakavādenā means 'by the term hireling'.

Bhatakavādenā có nghĩa là bằng cách gọi là “kẻ làm thuê”.

Yo hi bhatiyā kammaṃ karoti, so bhatakoti vuccati, ayampi āyasmā accharāsambhoganimittaṃ brahmacariyaṃ caranto bhatako viya hotīti vuttaṃ ‘‘bhatakavādenā’’ti.

Indeed, one who performs work for wages is called a hireling; this Venerable One, practicing the holy life for the sake of enjoying celestial nymphs, is like a hireling, hence it is said " bhatakavādenā".

Người làm việc vì tiền công được gọi là kẻ làm thuê. Tôn giả này, vì sống phạm hạnh với mục đích hưởng thụ các nữ thần, cũng giống như một kẻ làm thuê, nên được gọi là “bhatakavādenā”.

Upakkitakavādenāti yo kahāpaṇādīhi kiñci kiṇāti, so upakkitakoti vuccati, ayampi āyasmā accharānaṃ hetu attano brahmacariyaṃ kiṇāti, tasmā ‘‘upakkitako’’ti evaṃ vacanena.

Upakkitakavādenā means 'by the term one bought'. One who buys anything with kāhāpaṇas, etc., is called one bought; this Venerable One buys his holy life for the sake of the nymphs, therefore he is addressed thus as " upakkitako".

Upakkitakavādenā có nghĩa là người mua một thứ gì đó bằng tiền vàng, v.v., được gọi là kẻ mua bán. Tôn giả này cũng mua phạm hạnh của mình vì các nữ thần, do đó được gọi bằng lời lẽ như “kẻ mua bán”.

Atha vā bhagavato āṇāya accharāsambhogasaṅkhātāya bhatiyā brahmacariyavāsasaṅkhātaṃ jīvitaṃ pavattento tāya bhatiyā yāpane bhagavatā bhariyamāno viya hotīti ‘‘bhatako’’ti vutto, tathā accharāsambhogasaṅkhātaṃ vikkayaṃ ādātabbaṃ katvā bhagavato āṇattiyaṃ tiṭṭhanto tena vikkayena bhagavatā upakkito viya hotīti vuttaṃ ‘‘upakkitako’’ti.

Alternatively, by the Blessed One's command, sustaining his life, which consists of practicing the holy life, for the sake of wages, which consist of enjoying celestial nymphs, he is like one hired by the Blessed One, hence he is called " bhatako"; likewise, by taking the enjoyment of celestial nymphs as something to be bought, and abiding by the Blessed One's command, he is like one bought by the Blessed One with that purchase, hence he is called " upakkitako".

Hoặc, vì vị ấy sống phạm hạnh theo lệnh của Đức Thế Tôn để đổi lấy sự hưởng thụ các nữ thần, nên giống như bị Đức Thế Tôn thuê mướn bằng tiền công đó, do đó được gọi là “kẻ làm thuê”. Tương tự, vì vị ấy tuân theo lệnh của Đức Thế Tôn, coi sự hưởng thụ các nữ thần như một món hàng cần mua, nên giống như bị Đức Thế Tôn mua bằng món hàng đó, do đó được gọi là “kẻ mua bán”.

668

Aṭṭīyamānoti pīḷiyamāno dukkhāpiyamāno.

Aṭṭīyamāno means 'being oppressed', 'being distressed'.

Aṭṭīyamāno có nghĩa là bị áp bức, bị đau khổ.

Harāyamānoti lajjamāno.

Harāyamāno means 'being ashamed'.

Harāyamāno có nghĩa là cảm thấy xấu hổ.

Jigucchamānoti pāṭikulyato dahanto.

Jigucchamāno means 'detesting' due to its repulsive nature.

Jigucchamāno có nghĩa là ghê tởm.

Ekoti asahāyo.

Eko means 'alone', 'without a companion'.

Eko có nghĩa là một mình, không có bạn đồng hành.

Vūpakaṭṭhoti vatthukāmehi kilesakāmehi ca kāyena ceva cittena ca vūpakaṭṭho.

Vūpakaṭṭho means 'withdrawn' from sensual desires related to objects and defilements, both physically and mentally.

Vūpakaṭṭho có nghĩa là tách rời khỏi dục cảnh vật chất và dục cảnh phiền não, cả về thân lẫn tâm.

Appamattoti kammaṭṭhāne satiṃ avijahanto.

Appamatto means 'diligent', not abandoning mindfulness in the meditation subject.

Appamatto có nghĩa là không từ bỏ chánh niệm trong đề mục thiền định.

Ātāpīti kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpavā, ātāpeti kileseti ātāpo, vīriyaṃ.

Ātāpī means 'ardent' with the ardency of physical and mental effort; that which heats defilements is ātāpa, meaning 'effort'.

Ātāpī có nghĩa là người có sự nhiệt tâm, sự tinh tấn nhiệt thành do tinh tấn thân và tâm; ātāpo là sự tinh tấn, làm cho phiền não nóng lên.

Pahitattoti kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pesitatto vissaṭṭhaattabhāvo, nibbāne vā pesitacitto.

Pahitatto means 'having directed his mind', 'having given up his self' through non-attachment to body and life; or 'having directed his mind' towards Nibbāna.

Pahitatto có nghĩa là người đã dấn thân, đã từ bỏ thân và mạng sống vì không còn bám víu vào chúng, hoặc người đã dấn tâm vào Niết Bàn.

Na cirassevāti kammaṭṭhānārambhato na cireneva.

Na cirasseva means 'not long after' the commencement of the meditation subject.

Na cirasseva có nghĩa là không lâu sau khi bắt đầu thực hành thiền định.

Yassatthāyāti yassa atthāya.

Yassatthāyā means 'for the sake of what purpose'.

Yassatthāyā có nghĩa là vì mục đích, vì lợi ích của điều gì.

Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ca ācārakulaputtā ca, ayaṃ pana ubhayathāpi kulaputto.

Kulaputtā means 'sons of good families'. There are two kinds of sons of good families: those by birth and those by conduct; this one, however, is a son of good family in both ways.

Kulaputtā có hai loại thiện nam tử: thiện nam tử về dòng dõi (jātikulaputtā) và thiện nam tử về hành vi (ācārakulaputtā). Vị này là thiện nam tử cả hai phương diện.

Sammadevāti hetunā ca kāraṇena ca.

Sammadevā means 'completely', by reason and by cause.

Sammadevā có nghĩa là một cách đúng đắn, có lý do và nguyên nhân.

Agārasmāti gharato.

Agārasmā means 'from home'.

Agārasmā có nghĩa là từ nhà.

Anagāriyanti pabbajjaṃ.

Anagāriyaṃ means 'homelessness', i.e., ordination.

Anagāriyaṃ có nghĩa là sự xuất gia.

Kasivaṇijjādikammañhi agārassa hitanti agāriyaṃ nāma, taṃ ettha natthīti pabbajjā anagāriyāti vuccati.

For indeed, work such as farming and trade is beneficial to a household, hence it is called 'household life' (agāriyaṃ); since that is not present here, ordination is called 'homelessness' (anagāriyā).

Vì các công việc như cày cấy, buôn bán, v.v., là lợi ích cho gia đình, nên được gọi là agāriyaṃ. Ở đây không có những việc đó, nên sự xuất gia được gọi là anagāriyaṃ.

Pabbajantīti upagacchanti.

Pabbajantī means 'they go forth' (into homelessness).

Pabbajantī có nghĩa là đi đến, xuất gia.

Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ.

Tadanuttaraṃ means 'that unsurpassed'.

Tadanuttaraṃ có nghĩa là điều vô thượng đó.

Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānabhūtaṃ arahattaphalaṃ.

Brahmacariyapariyosānaṃ means 'the consummation of the holy life', which is the fruit of arahantship, the culmination of the path of the holy life.

Brahmacariyapariyosānaṃ có nghĩa là quả A-la-hán, là sự kết thúc của phạm hạnh Đạo.

Tassa hi atthāya kulaputtā idha pabbajanti.

Indeed, for the sake of that fruit, sons of good families go forth into homelessness in this dispensation.

Vì mục đích đó mà các thiện nam tử xuất gia tại đây.

Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve.

Diṭṭheva dhamme means 'in this very existence'.

Diṭṭheva dhamme có nghĩa là ngay trong đời sống hiện tại này.

Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayena ñatvāti attho.

"Having directly realized with supernormal knowledge by oneself" means having made it manifest with one's own wisdom, or having known it without reliance on others.

Sayaṃ abhiññā sacchikatvā có nghĩa là tự mình chứng ngộ bằng trí tuệ, tức là tự mình biết mà không cần sự giúp đỡ của người khác.

Upasampajja vihāsīti pāpuṇitvā sampādetvā vā vihāsi.

"He lived having attained" means he lived having reached or accomplished^*.

Upasampajja vihāsī có nghĩa là đạt được và an trú.

Evaṃ viharantova khīṇā jāti…pe… abbhaññāsīti.

While thus dwelling, he "understood: Birth is destroyed...etc....".

Khi đang an trú như vậy, vị ấy “sanh đã tận… (v.v.)… đã chứng ngộ”.

Iminā assa paccavekkhaṇabhūmi dassitā.

By this, his sphere of retrospection is shown.

Điều này cho thấy cảnh giới quán xét của vị ấy.

669

Tattha khīṇā jātīti na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgatattā eva, na paccuppannā vijjamānattā.

There, "Birth is destroyed" does not mean that his past birth was destroyed, as it was already destroyed earlier, nor his future birth, as it is still future, nor his present birth, as it is still existing.

Trong đó, khīṇā jāti (sanh đã tận): Sanh quá khứ của vị ấy không tận vì nó đã tận từ trước; sanh vị lai không tận vì nó chưa đến; sanh hiện tại không tận vì nó đang hiện hữu.

Maggassa pana abhāvitattā yā ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti uppajjeyya, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā.

However, the rebirth that would arise in the single-, four-, or five-constituent existences, comprising one, four, or five aggregates, due to the non-development of the path—that rebirth is destroyed by becoming non-arising due to the development of the path.

Tuy nhiên, do chưa tu tập Đạo, sanh (tái sanh) có thể phát sinh dưới dạng một, bốn, hoặc năm uẩn trong các cõi hữu (ekavokārabhava, catuvokārabhava, pañcavokārabhava); nhưng sanh đó đã tận do đã tu tập Đạo, khiến nó không còn khả năng phát sinh nữa.

Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāvena vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotīti jānanena abbhaññāsi.

Having reflected on the defilements that were abandoned through the development of the path, he understood that even existing kamma, due to the absence of defilements, would not lead to future rebirth.

Vị ấy đã quán xét các phiền não đã được đoạn trừ nhờ sự tu tập Đạo, và đã chứng ngộ rằng nghiệp hiện hữu cũng sẽ không dẫn đến tái sanh trong tương lai do không còn phiền não.

Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ kataṃ caritaṃ, niṭṭhāpitanti attho.

"Lived the holy life" means practiced, observed, performed, accomplished.

Vusitaṃ có nghĩa là đã sống, đã thực hành, đã hoàn thành.

Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.

"Holy life" refers to the path-holy life.

Brahmacariyaṃ có nghĩa là phạm hạnh Đạo.

Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vutthavāso, tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti abbhaññāsi.

Indeed, the seven trainees (sekkhā), together with the ordinary good person (puthujjanakalyāṇaka), are said to be living the holy life, but an Arahant (khīṇāsava) has completed living it. Therefore, reflecting on his own living of the holy life, he understood, "The holy life has been lived."

Vì phàm phu thiện tánh và bảy bậc Thánh hữu học (sekkhā) được gọi là sống phạm hạnh, còn bậc A-la-hán là người đã sống phạm hạnh; do đó, khi quán xét phạm hạnh của mình, vị ấy đã chứng ngộ: “Phạm hạnh đã sống rồi.”

Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitaṃ.

"Done what had to be done" means that all sixteen kinds of tasks, namely full understanding, abandonment, realization, and development, concerning the Four Noble Truths through the four paths, have been accomplished.

Kataṃ karaṇīyaṃ có nghĩa là mười sáu công việc đã hoàn thành trong Tứ Thánh Đế bằng bốn Thánh Đạo, theo cách quán triệt, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập.

Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti nāma, khīṇāsavo katakaraṇīyo, tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti abbhaññāsi.

Indeed, the ordinary good persons and others are said to be doing those tasks, but an Arahant has done what had to be done. Therefore, reflecting on his own task, he understood, "What had to be done is done."

Vì phàm phu thiện tánh, v.v., được gọi là đang làm công việc đó, còn bậc A-la-hán là người đã hoàn thành công việc; do đó, khi quán xét công việc của mình, vị ấy đã chứng ngộ: “Việc cần làm đã làm xong rồi.”

Nāparaṃ itthattāyāti ‘‘idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanāya kiccaṃ me natthī’’ti abbhaññāsi.

"There is no further for this state of being" means he understood, "Now, there is no further task for me for this state of being, for this sixteenfold task, or for the destruction of defilements, through the development of the path."

Nāparaṃ itthattāyā có nghĩa là vị ấy đã chứng ngộ: “Bây giờ, tôi không còn việc gì phải làm để tái sanh ở trạng thái này nữa, không còn phải làm mười sáu công việc như vậy nữa, hoặc không còn phải tu tập Đạo để diệt trừ phiền não nữa.”

Nāparaṃ itthattāyāti vā ‘‘itthabhāvato imasmā evaṃpakārā vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā viya rukkhā, te carimakacittanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissanti, apaṇṇattikabhāvaṃ gamissantī’’ti abbhaññāsi.

Alternatively, "There is no further for this state of being" means he understood, "There is no further aggregate-continuum for me beyond this present aggregate-continuum of such a nature. These five aggregates, having been fully understood, remain like trees with severed roots, and they will be extinguished like a fire without fuel with the cessation of the final consciousness, reaching a state of unproclaimability."

Nāparaṃ itthattāyā (Không còn trạng thái này nữa) nghĩa là: “Từ trạng thái hiện hữu này, từ dòng tương tục của các uẩn hiện tại có hình thái như vậy, không còn dòng tương tục uẩn nào khác cho ta nữa. Năm uẩn này đã được quán triệt và tồn tại như những cây đã bị chặt gốc; chúng sẽ tịch diệt như lửa không còn nhiên liệu khi tâm cuối cùng diệt, và sẽ đạt đến trạng thái không thể tuyên bố.” – Ngài đã chứng ngộ như vậy.

Aññataroti eko.

"One of" means one.

Aññataro (một vị) nghĩa là một người.

Arahatanti bhagavato sāvakānaṃ arahantānaṃ abbhantaro eko mahāsāvako ahosīti attho.

"Arahants" means he became one great disciple among the Arahant disciples of the Blessed One.

Arahataṃ (trong số các vị A-la-hán) nghĩa là ngài là một trong những đại đệ tử A-la-hán của Đức Thế Tôn.

670

Aññatarā devatāti adhigatamaggā ekā brahmadevatā.

"A certain deity" means a certain Brahmā deity who had attained the path.

Aññatarā devatā (một vị thiên nhân) nghĩa là một vị Phạm thiên đã chứng đắc đạo.

Sā hi sayaṃ asekkhattā asekkhavisayaṃ abbhaññāsi.

Being himself an asekha, he understood the realm of the asekhas.

Vì tự thân vị ấy là bậc A-sekha, nên vị ấy đã chứng ngộ cảnh giới của bậc A-sekha.

Sekkhā hi taṃ taṃ sekkhavisayaṃ, puthujjanā ca attano puthujjanavisayameva jānanti.

The sekhas know their respective sekha-realms, and ordinary people know only their own ordinary realms.

Bởi vì các bậc Sekha chỉ biết cảnh giới Sekha của mình, và phàm phu thì chỉ biết cảnh giới phàm phu của chính mình.

Abhikkantāya rattiyāti parikkhīṇāya rattiyā, majjhimayāmeti attho.

"When the night was far spent" means when the early part of the night was over, i.e., at midnight.

Abhikkantāya rattiyā (khi đêm đã quá nửa) nghĩa là khi đêm đã tàn, tức là vào canh giữa.

Abhikkantavaṇṇāti atiuttamavaṇṇā.

"Of surpassing beauty" means of extremely excellent appearance.

Abhikkantavaṇṇā (với sắc đẹp tuyệt vời) nghĩa là có sắc đẹp vô cùng thù thắng.

Kevalakappanti anavasesena samantato.

"The entire" means completely, all around.

Kevalakappaṃ (toàn bộ) nghĩa là không còn sót lại, khắp mọi nơi.

Obhāsetvāti attano pabhāya cando viya sūriyo viya ca jetavanaṃ ekobhāsaṃ katvā.

"Illuminating" means having made the Jetavana glow with a single light with her own radiance, like the moon or the sun.

Obhāsetvā (chiếu sáng) nghĩa là dùng ánh sáng của mình, như mặt trăng hay mặt trời, làm cho toàn bộ Jetavana sáng bừng.

Tenupasaṅkamīti āyasmato nandassa arahattappattiṃ viditvā pītisomanassajātā ‘‘taṃ bhagavato paṭivedessāmī’’ti upasaṅkami.

"She approached him" means having known Venerable Nanda's attainment of Arahantship, filled with joy and happiness, she approached^*, thinking, "I will report this to the Blessed One."

Tenupasaṅkamī (đến gần Ngài) nghĩa là sau khi biết được sự chứng đắc A-la-hán của Tôn giả Nanda, vị ấy tràn đầy hỷ lạc và nghĩ: “Ta sẽ báo tin này cho Đức Thế Tôn,” rồi đến gần Ngài.

671

Āsavānaṃ khayāti ettha āsavantīti āsavā, cakkhudvārādīhi pavattantīti attho.

"Destruction of the āsavas." Here, the explanation of the term is to be understood thus: that which flows are āsavas, meaning they arise through the eye-door and other sense-doors.

Āsavānaṃ khayā (do lậu hoặc diệt tận). Ở đây, āsavanti (chảy ra) là āsavā (lậu hoặc), nghĩa là chúng phát sinh từ các cửa giác quan như mắt.

Atha vā āgotrabhuṃ ābhavaggaṃ vā savantīti āsavā, ete dhamme etañca okāsaṃ anto karitvā pavattantīti attho.

Or, they are āsavas because they flow down to the Gotrabhu-dhamma or to the highest realm (Bhavagga), meaning they arise encompassing these qualities and that sphere.

Hoặc āsavā (lậu hoặc) là những gì chảy đến Gotrabhu (chuyển tộc) hoặc Bhavagga (đỉnh hữu), nghĩa là chúng phát sinh trong phạm vi của các pháp và cảnh giới đó.

Cirapārivāsiyaṭṭhena madirādiāsavā viyāti āsavā.

They are āsavas in the sense of long-standing permeation, like intoxicating liquors and other similar things.

Chúng được gọi là āsavā (lậu hoặc) theo nghĩa là đã được ủ lâu ngày, như các loại rượu mật.

‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāyā’’tiādivacanehi (a. ni. 10.61) nesaṃ cirapārivāsiyatā veditabbā.

Their long-standing nature should be understood from passages such as, "Monks, the prior limit of ignorance is not to be discerned."

Sự tồn tại lâu dài của chúng phải được hiểu qua các lời dạy như: “Này các Tỳ-khưu, không thể biết được điểm khởi đầu của vô minh.”

Atha vā āyataṃ saṃsāradukkhaṃ savanti pasavantītipi, āsavā.

Alternatively, they are āsavas because they flow forth, or give rise to, the prolonged suffering of saṃsāra.

Hoặc āsavā (lậu hoặc) cũng có nghĩa là những gì chảy ra, tuôn trào ra nỗi khổ luân hồi dài lâu.

Purimo cettha attho kilesesu yujjati, pacchimo kammepi.

Here, the former meaning applies to defilements, while the latter also applies to kamma.

Trong số này, nghĩa thứ nhất áp dụng cho phiền não, nghĩa thứ hai áp dụng cho nghiệp.

Na kevalañca kammakilesā eva āsavā, atha kho nānappakārā upaddavāpi.

And not only kamma and defilements are āsavas, but also various kinds of calamities.

Không chỉ nghiệp và phiền não là āsavā, mà còn có nhiều loại tai họa khác nữa.

Tathā hi ‘‘nāhaṃ, cunda, diṭṭhadhammikānaṃyeva āsavānaṃ saṃvarāya dhammaṃ desemī’’ti ettha (dī. ni. 3.182) vivādamūlabhūtā kilesā āsavāti āgatā.

Thus, in the passage "Cunda, I do not teach the Dhamma for the restraint of only the āsavas pertaining to this present life," defilements that are the root cause of disputes are referred to as āsavas.

Thật vậy, trong câu “Này Cunda, Ta không thuyết pháp chỉ để ngăn chặn các lậu hoặc thuộc hiện tại” thì các phiền não là nguyên nhân của tranh cãi được gọi là āsavā.

672

‘‘Yena devūpapatyassa, gandhabbo vā vihaṅgamo;

“By which one might be reborn as a deity, a gandhabba, or a bird;

“Do lậu hoặc nào, có thể sinh vào cõi trời, làm Gandhabba (nhạc thần) hay chim chóc;

673

Yakkhattaṃ yena gaccheyya, manussattañca abbaje;

By which one might go to the state of a yakṣa, or attain human state;

Do lậu hoặc nào, có thể thành Dạ-xoa, hay trở lại làm người;

674

Te mayhaṃ āsavā khīṇā, viddhastā vinalīkatā’’ti.(a. ni. 4.36) –

Those āsavas of mine are destroyed, annihilated, and brought to naught.”

Những lậu hoặc ấy đã diệt tận nơi ta, đã bị hủy diệt, đã bị tiêu trừ.”

675

Ettha tebhūmikaṃ kammaṃ avasesā ca akusalā dhammā āsavāti āgatā.

Here, kamma pertaining to the three realms and the remaining unwholesome states are referred to as āsavas.

Ở đây, nghiệp thuộc ba cõi và các pháp bất thiện còn lại được gọi là āsavā.

‘‘Diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39) parūpaghātavippaṭisāravadhabandhādayo ceva apāyadukkhabhūtā ca nānappakārā upaddavā.

"For the restraint of āsavas pertaining to this present life, for the removal of āsavas pertaining to the future life" refers to various calamities such as harming others, remorse, killing, and imprisonment, as well as the sufferings of the lower realms.

“Để ngăn chặn các lậu hoặc thuộc hiện tại, để diệt trừ các lậu hoặc thuộc tương lai” là các tai họa khác nhau như làm hại người khác, hối hận, giết chóc, trói buộc, và các khổ đau trong ác đạo.

676

Te panete āsavā vinaye – ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39) dvidhā āgatā.

These āsavas are mentioned in the Vinaya in two ways: "for the restraint of āsavas pertaining to this present life, for the removal of āsavas pertaining to the future life."

Những lậu hoặc này được đề cập trong Luật (Vinaya) theo hai cách: “để ngăn chặn các lậu hoặc thuộc hiện tại, để diệt trừ các lậu hoặc thuộc tương lai.”

Saḷāyatane ‘‘tayome, āvuso, āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, avijjāsavo’’ti (dī. ni. 3.305) tidhā āgatā, tathā aññesu ca suttantesu.

In the Saḷāyatana-saṃyutta, they are mentioned in three ways: "Friends, there are these three āsavas—the āsava of sensuality, the āsava of existence, the āsava of ignorance," and likewise in other suttas.

Trong Saḷāyatana (Sáu Xứ), chúng được đề cập theo ba cách: “Này các Hiền giả, có ba lậu hoặc này: dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu.” Cũng vậy trong các Kinh khác.

Abhidhamme teyeva diṭṭhāsavena saddhiṃ catudhā āgatā.

In the Abhidhamma, these same three, together with the āsava of views, are mentioned in four ways.

Trong Abhidhamma, chính ba loại đó, cùng với kiến lậu, được đề cập theo bốn cách.

Nibbedhikapariyāye ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagāminiyā’’tiādinā (a. ni. 6.63) pañcadhā āgatā.

In the Nibbedhika-pariyāya, they are mentioned in five ways, starting with "Monks, there are āsavas leading to hell."

Trong Nibbedhikapariyāya, chúng được đề cập theo năm cách, bắt đầu bằng “Này các Tỳ-khưu, có những lậu hoặc dẫn đến địa ngục.”

Chakkanipāte ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā saṃvarāya pahātabbā’’tiādinā (a. ni. 6.58) nayena chadhā āgatā.

In the Chakkanipāta, they are mentioned in six ways, starting with "Monks, there are āsavas to be abandoned by restraint."

Trong Chakanipāta, chúng được đề cập theo sáu cách, theo phương pháp bắt đầu bằng “Này các Tỳ-khưu, có những lậu hoặc cần phải đoạn trừ bằng sự chế ngự.”

Sabbāsavapariyāye (ma. ni. 1.22) teyeva dassanapahātabbehi saddhiṃ sattadhā āgatā.

In the Sabbāsava-pariyāya, these same āsavas, together with those to be abandoned by seeing, are mentioned in seven ways.

Trong Sabbāsavapariyāya, chính những lậu hoặc đó, cùng với những gì cần được đoạn trừ bằng kiến, được đề cập theo bảy cách.

Idha pana abhidhammanayena cattāro āsavā veditabbā.

Here, however, the four āsavas should be understood according to the Abhidhamma method.

Ở đây, bốn loại lậu hoặc phải được hiểu theo phương pháp Abhidhamma.

677

Khayāti ettha pana ‘‘yo āsavānaṃ khayo bhedo paribhedo’’tiādīsu āsavānaṃ sarasabhedo āsavakkhayoti vutto.

Here, "destruction" of āsavas, in phrases like "the destruction, breakdown, complete breakdown of the āsavas," refers to the inherent destruction of the āsavas.

Khayā (diệt tận). Ở đây, trong các câu như “sự diệt tận, sự phá hủy, sự tiêu tan của các lậu hoặc,” sự phá hủy tự thân của các lậu hoặc được gọi là āsavakkhaya (lậu hoặc diệt tận).

‘‘Jānato ahaṃ, bhikkhave, passato āsavānaṃ khayaṃ vadāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.15) āsavānaṃ āyatiṃ anuppādo āsavakkhayoti vutto.

In phrases like, "Monks, I declare the destruction of the āsavas for one who knows and sees," the non-arising of āsavas in the future is called the destruction of āsavas.

Trong các câu như “Này các Tỳ-khưu, Ta nói về sự diệt tận của các lậu hoặc đối với người biết, người thấy,” sự không tái sinh của các lậu hoặc trong tương lai được gọi là āsavakkhaya.

678

‘‘Sekkhassa sikkhamānassa, ujumaggānusārino;

“For a trainee who is learning,

“Đối với bậc Sekha đang tu học, đang đi trên con đường chân chính;

679

Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ, tato aññā anantarā’’ti.(itivu. 62) –

Who follows the straight path, first comes the knowledge of destruction, then Arahantship immediately after.”

Trí tuệ đầu tiên là sự diệt tận, sau đó là trí tuệ vô gián.”

680

Ādīsu maggo āsavakkhayoti vutto.

In passages like these, the path is called the destruction of āsavas.

Trong các câu như vậy, con đường được gọi là āsavakkhaya.

‘‘Āsavānaṃ khayā samaṇo hotī’’tiādīsu (ma. ni. 1.438) phalaṃ.

In passages like "One becomes a recluse by the destruction of āsavas," the fruition is meant.

Trong các câu như “Do lậu hoặc diệt tận mà trở thành Sa-môn,” thì đó là quả.

681

‘‘Paravajjānupassissa, niccaṃ ujjhānasaññino;

“For one who looks to the faults of others, constantly focused on criticizing,

“Kẻ luôn tìm lỗi người khác,

682

Āsavā tassa vaḍḍhanti, ārā so āsavakkhayā’’ti–

His āsavas increase, he is far from the destruction of āsavas.”

Luôn có tâm chỉ trích;

683

Ādīsu (dha. pa. 253) nibbānaṃ.

In passages like these, Nibbāna is meant.

Lậu hoặc của kẻ ấy tăng trưởng, kẻ ấy xa lìa sự diệt tận lậu hoặc.” Trong các câu như vậy, Nibbāna được gọi là āsavakkhaya. Ở đây, sự diệt tận hoàn toàn của các lậu hoặc, hoặc sự không tái sinh, hoặc con đường, được gọi là “sự diệt tận của các lậu hoặc.”

Idha pana āsavānaṃ accantakhayo anuppādo vā maggo vā ‘‘āsavānaṃ khayo’’ti vutto.

Here, however, the complete destruction of the āsavas, their non-arising, or the path, is called the "destruction of āsavas."

Trong các câu như “Kẻ luôn tìm lỗi người khác, Luôn có tâm chỉ trích; Lậu hoặc của kẻ ấy tăng trưởng, kẻ ấy xa lìa sự diệt tận lậu hoặc.” Trong các câu như vậy, Nibbāna được gọi là āsavakkhaya. Ở đây, sự diệt tận hoàn toàn của các lậu hoặc, hoặc sự không tái sinh, hoặc con đường, được gọi là “sự diệt tận của các lậu hoặc.”

684

Anāsavanti paṭipassaddhivasena sabbaso pahīnāsavaṃ.

"Without āsavas" refers to one whose āsavas are entirely abandoned by way of tranquilization.

Anāsavaṃ (không lậu hoặc) nghĩa là hoàn toàn đoạn trừ các lậu hoặc do sự an tịnh.

Cetovimuttinti arahattaphalasamādhiṃ.

"Liberation of mind" refers to the Arahantship fruition-concentration.

Cetovimuttiṃ (tâm giải thoát) nghĩa là định của quả A-la-hán.

Paññāvimuttinti arahattaphalapaññaṃ.

"Liberation through wisdom" refers to the Arahantship fruition-wisdom.

Paññāvimuttiṃ (tuệ giải thoát) nghĩa là tuệ của quả A-la-hán.

Ubhayavacanaṃ magge viya phalepi samathavipassanānaṃ yuganandhabhāvadassanatthaṃ.

The dual expression (cetovimutti and paññāvimutti) is to show the yuganaddha (conjoined) nature of samatha and vipassanā, not only in the path but also in the fruition.

Cả hai từ này được dùng để chỉ sự kết hợp hài hòa giữa Samatha (chỉ) và Vipassanā (quán) trong quả, cũng như trong đạo.

Ñāṇanti sabbaññutaññāṇaṃ.

"Knowledge" refers to omniscient knowledge (sabbaññutañāṇa).

Ñāṇaṃ (trí tuệ) nghĩa là trí tuệ Toàn giác.

Devatāya vacanasamanantarameva ‘‘kathaṃ nu kho’’ti āvajjentassa bhagavato ñāṇaṃ uppajji ‘‘nandena arahattaṃ sacchikata’’nti.

Immediately after the devatā's words, as the Blessed One reflected, "How could it be?", the knowledge arose in him: "Nanda has realized Arahantship."

Ngay sau lời của vị thiên nhân, khi Đức Thế Tôn quán xét “Làm thế nào đây?”, trí tuệ của Ngài đã phát sinh rằng “Nanda đã chứng đắc A-la-hán.”

So hi āyasmā sahāyabhikkhūhi tathā uppaṇḍiyamāno ‘‘bhāriyaṃ vata mayā kataṃ, yohaṃ evaṃ svākkhāte dhammavinaye pabbajitvā accharānaṃ paṭilābhāya satthāraṃ pāṭibhogaṃ akāsi’’nti uppannasaṃvego hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ bhagavantaṃ etasmā paṭissavā moceyya’’nti.

Indeed, when that venerable one was thus ridiculed by his companion bhikkhus, he thought: "Alas, what a grave thing I have done, that I, having gone forth in such a well-proclaimed Dhamma and Vinaya, made the Teacher a guarantor for the acquisition of celestial nymphs!" Thus, with a sense of urgency, he established shame and dread, and striving diligently, he attained Arahantship and thought: "What if I were to release the Blessed One from that promise?"

Tôn giả ấy, khi bị các Tỳ-khưu đồng bạn trêu chọc như vậy, đã nghĩ: “Ta đã làm một điều thật nặng nề, khi xuất gia trong Pháp và Luật đã được thuyết giảng khéo léo như vậy, mà lại bảo đảm với Đức Đạo Sư rằng ta sẽ được các tiên nữ.” Với sự xúc động phát sinh, Ngài đã đặt Hiri (tàm) và Ottappa (quý) lên trước, nỗ lực tinh tấn và chứng đắc A-la-hán, rồi suy nghĩ: “Ta nên giải thoát Đức Thế Tôn khỏi lời hứa này.”

So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā attano adhippāyaṃ satthu ārocesi.

So, he approached the Blessed One and conveyed his intention to the Teacher.

Ngài đến gần Đức Thế Tôn và trình bày ý định của mình cho Đức Đạo Sư.

Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā nando…pe… etasmā paṭissavā’’ti.

Therefore, it is said: "Then Venerable Nanda…pe… from that promise."

Vì vậy, có lời dạy: “Atha kho āyasmā Nando…pe… etasmā paṭissavā” (Rồi Tôn giả Nanda…pe… khỏi lời hứa ấy).

Tattha paṭissavāti pāṭibhogappaṭissavā, ‘‘accharānaṃ paṭilābhāya ahaṃ paṭibhūto’’ti paṭiññāya.

Here, paṭissavā (promise) refers to the promise of being a guarantor, the declaration: "I am the guarantor for the acquisition of celestial nymphs."

Ở đó, paṭissavā (lời hứa) nghĩa là lời hứa bảo đảm, lời cam kết “Ta là người bảo đảm để được các tiên nữ.”

685

Athassa bhagavā ‘‘yasmā tayā aññā ārādhitāti ñātametaṃ mayā, devatāpi me ārocesi, tasmā nāhaṃ paṭissavā idāni mocetabbo arahattappattiyāva mocitattā’’ti āha.

Then the Blessed One said to him: "Since you have attained the highest knowledge, I know this; the devatā also informed me. Therefore, I am not to be released from the promise now, for you have been released by the attainment of Arahantship itself."

Rồi Đức Thế Tôn nói với Ngài: “Này Nanda, vì Ta đã biết rằng con đã chứng đắc A-la-hán, và vị thiên nhân cũng đã báo cho Ta biết, nên bây giờ Ta không cần phải giải thoát con khỏi lời hứa nữa, vì con đã được giải thoát do sự chứng đắc A-la-hán rồi.”

Tena vuttaṃ ‘‘yadeva kho te nandā’’tiādi.

Therefore, it is said: "When, Nanda…" and so on.

Vì vậy, có lời dạy “Yadeva kho te Nandā” (Này Nanda, chính khi nào con…) v.v.

Tattha yadevāti yadā eva.

Here, yadevā means when exactly.

Ở đó, yadevā (chính khi nào) nghĩa là chính vào lúc đó.

Teti tava.

Te means your.

Te (của con) nghĩa là của con.

Muttoti pamutto.

Mutto means released.

Mutto (được giải thoát) nghĩa là được giải thoát.

Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃyeva kāle āsavehi tava cittaṃ vimuttaṃ, atha anantaramevāhaṃ tato pāṭibhogato muttoti.

This is what is meant: "At the very moment your mind was liberated from the asavas, then immediately I was released from that guarantee."

Lời này có nghĩa là: “Chính vào lúc tâm con được giải thoát khỏi các lậu hoặc, thì ngay sau đó Ta cũng được giải thoát khỏi lời bảo đảm ấy.”

686

Sopi āyasmā vipassanākāleyeva ‘‘yadevāhaṃ indriyāsaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṭṭhapaṭipadampi agamāsi.

That Venerable One, during the time of vipassanā, became enthusiastic, thinking: "Since I have fallen into this trouble by relying on non-restraint of the faculties, I will thoroughly subdue that very thing." With strong shame and dread, and having made a resolution in that regard, he reached the highest practice in the restraint of the faculties.

Tôn giả ấy, ngay trong thời gian tu tập Vipassanā, đã phát sinh tinh tấn và Hiri-Ottappa mạnh mẽ, nghĩ rằng: “Chính vì sự không chế ngự các căn mà ta đã rơi vào tình trạng đáng xấu hổ này, ta sẽ chế ngự thật tốt điều đó.” Và vì đã từng phát nguyện về điều đó, Ngài đã đạt đến sự thực hành tối thượng trong việc chế ngự các căn.

Vuttañhetaṃ –

For this was said:

Điều này đã được nói:

687

‘‘Sace, bhikkhave, nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando puratthimaṃ disaṃ āloketi ‘evaṃ me puratthimaṃ disaṃ ālokayato na abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyu’nti, itiha tattha sampajāno hoti.

"If, bhikkhus, Nanda wishes to look to the eastern direction, Nanda looks to the eastern direction, having fully comprehended with his mind, thinking: 'As I look to the eastern direction, evil, unwholesome states of covetousness and displeasure will not flow in upon me.' Thus, he is clearly comprehending in that regard."

“Này các Tỳ-khưu, nếu Nanda cần nhìn về hướng đông, Ngài tập trung toàn bộ tâm ý và nhìn về hướng đông, nghĩ rằng: ‘Khi ta nhìn về hướng đông như vậy, các pháp bất thiện, ác độc như tham ái và sân hận sẽ không xâm nhập ta.’ Như vậy, Ngài luôn tỉnh giác về điều đó.”

688

‘‘Sace, bhikkhave, nandassa pacchimā…pe… uttarā… dakkhiṇā… uddhaṃ… adho… anudisā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando anudisaṃ āloketi ‘evaṃ me…pe… sampajāno hotī’’’ti (a. ni. 8.9).

"If, bhikkhus, Nanda wishes to look to the western…pe… northern… southern… upward… downward… intermediate direction, Nanda looks to the intermediate direction, having fully comprehended with his mind, thinking: 'As I…pe… he is clearly comprehending.'"

“Này các Tỳ-khưu, nếu Nanda cần nhìn về hướng tây…pe… hướng bắc… hướng nam… hướng trên… hướng dưới… hướng phụ, Ngài tập trung toàn bộ tâm ý và nhìn về hướng phụ, nghĩ rằng: ‘Khi ta nhìn như vậy…pe… Ngài luôn tỉnh giác.’”

689

Teneva taṃ āyasmantaṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.230) etadagge ṭhapesi.

For this reason, the Teacher placed that Venerable One in the position of foremost among the bhikkhus, his disciples, who have guarded doors to their faculties, saying: "Among my bhikkhu disciples who have guarded doors to their faculties, Nanda is the foremost."

Chính vì thế, Đức Đạo Sư đã xếp Tôn giả ấy vào hàng tối thắng, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, bậc tối thắng về việc giữ gìn các căn là Nanda.”

690

Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato nandassa sabbāsave khepetvā sukhādīsu tādibhāvappattisaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā.

Etamatthaṃ viditvā (having understood this matter) means having understood in every way this matter of Venerable Nanda having eradicated all asavas and attained the state of equanimity in happiness and so on.

Biết rõ ý nghĩa này có nghĩa là đã biết rõ một cách đầy đủ ý nghĩa này, tức là việc Tôn giả Nanda đã diệt trừ tất cả các lậu hoặc (āsava) và đạt đến trạng thái bất động (tādi) trong các điều như an lạc.

Imaṃ udānanti tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.

Imaṃ udānaṃ (this utterance) means he uttered this solemn utterance, which reveals that meaning.

Lời cảm hứng này có nghĩa là Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này để làm sáng tỏ ý nghĩa đó.

691

Tattha yassa nittiṇṇo paṅkoti yena ariyapuggalena ariyamaggasetunā sabbo diṭṭhipaṅko saṃsārapaṅko eva vā nibbānapāragamanena tiṇṇo.

Here, yassa nittiṇṇo paṅko (whose mire is crossed) means by which noble person, by means of the bridge of the noble path, all the mire of wrong view, or indeed the mire of saṃsāra, is crossed by going to the far shore of Nibbāna.

Trong đó, người đã vượt qua bùn lầy có nghĩa là vị Thánh nhân (ariyapuggala) đã vượt qua tất cả bùn lầy của tà kiến (diṭṭhipaṅka) hoặc bùn lầy của luân hồi (saṃsārapaṅka) bằng cây cầu Thánh đạo (ariyamagga) để đến bờ Niết Bàn (nibbānapāra).

Maddito kāmakaṇḍakoti yena sattānaṃ vijjhanato.

Maddito kāmakaṇḍako (the thorn of sensual desire is crushed) means by which, due to its piercing of beings.

Đã nghiền nát gai chông dục vọng có nghĩa là do chúng đâm chích các chúng sinh,

‘‘Kāmakaṇḍako’’ti laddhanāmo sabbo kilesakāmo sabbo kāmavisūko aggañāṇadaṇḍena maddito bhaggo anavasesato mathito.

All sensual desire of defilements, known as "the thorn of sensual desire," and all the barbs of sensual desire, are crushed, broken, and completely ground down by the staff of path-knowledge.

tất cả các dục vọng phiền não (kilesakāma) và tất cả các chông gai dục vọng (kāmavisūka) được gọi là “gai chông dục vọng” đã bị nghiền nát, bị phá hủy, bị tiêu diệt hoàn toàn bằng cây gậy của trí tuệ tối thượng (aggañāṇadaṇḍa).

Mohakkhayaṃ anuppattoti evaṃbhūto ca dukkhādivisayassa sabbassa sammohassa khepanena mohakkhayaṃ patto, arahattaphalaṃ nibbānañca anuppatto.

Mohakkhayaṃ anuppatto means that such a person has attained the cessation of delusion by eradicating all delusion regarding suffering, etc., and has attained the fruit of arahantship and Nibbāna.

Đã đạt đến sự diệt trừ si mê có nghĩa là vị ấy đã đạt đến sự diệt trừ si mê (mohakkhaya) bằng cách tiêu trừ tất cả sự si mê liên quan đến khổ (dukkha) và các pháp khác, đã đạt đến quả vị A-la-hán (arahattaphala) và Niết Bàn (Nibbāna).

Sukhadukkhesu na vedhatī sa bhikkhūti so bhinnakileso bhikkhu iṭṭhārammaṇasamāyogato uppannesu sukhesu aniṭṭhārammaṇasamāyogato uppannesu dukkhesu ca na vedhati na kampati, taṃ nimittaṃ cittavikāraṃ nāpajjati.

Sukhadukkhesu na vedhatī sa bhikkhū means that bhikkhu, whose defilements are broken, does not waver or tremble in the happiness that arises from association with agreeable objects, nor in the suffering that arises from association with disagreeable objects; he does not experience mental agitation on account of these.

Tỳ-kheo ấy không còn dao động trước khổ và lạc có nghĩa là vị Tỳ-kheo đã đoạn trừ phiền não ấy không còn dao động, không còn rung chuyển, không còn phát sinh sự biến đổi tâm thức trước các điều an lạc phát sinh do sự kết hợp với cảnh giới khả ái (iṭṭhārammaṇa) và các điều khổ phát sinh do sự kết hợp với cảnh giới bất khả ái (aniṭṭhārammaṇa).

‘‘Sukhadukkhesū’’ti ca desanāmattaṃ, sabbesupi lokadhammesu na vedhatīti veditabbaṃ.

And the phrase “in happiness and suffering” is merely an example; it should be understood that he does not waver in any of the worldly conditions.

Và từ “trước khổ và lạc” chỉ là một cách nói, nên hiểu rằng vị ấy không còn dao động trước tất cả các pháp thế gian (lokadhamma).

692

Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Second Sutta is concluded.

Phần giải thích kinh thứ hai đã hoàn tất.

693

3. Yasojasuttavaṇṇanā

3. Commentary on the Yasojasutta

3. Giải thích kinh Yasojā

694

23. Tatiye yasojappamukhānīti ettha yasojoti tassa therassa nāmaṃ, taṃ pubbaṅgamaṃ katvā pabbajitattā vicaraṇato ca tāni pañca bhikkhusatāni ‘‘yasojappamukhānī’’ti vuttāni.

23. In the third (sutta), regarding yasojappamukhānī, Yasojo is the name of that elder. Because those five hundred bhikkhus had gone forth with him as their leader and wandered with him, they are called “Yasojappamukhā (led by Yasojo).”

23. Trong phần thứ ba, Yasojā làm chủ (yasojappamukhāni) có nghĩa là Yasojā là tên của vị Trưởng lão ấy. Vì vị ấy là người tiên phong khi xuất gia và trong việc đi lại, nên năm trăm Tỳ-kheo ấy được gọi là “Yasojā làm chủ”.

695

Tesaṃ ayaṃ pubbayogo – atīte kira kassapadasabalassa sāsane aññataro bhikkhu āraññako araññe piṭṭhipāsāṇe katapaṇṇakuṭiyaṃ viharati.

This is their past connection: It is said that in the past, during the dispensation of Kassapa the Ten-Powered One, a certain forest-dwelling bhikkhu lived in the forest in a leaf-hut built on a rock slab. At that time, five hundred robbers, who lived by thievery, committing village raids and such, were pursued by the people of the district. Fleeing, they entered the forest and, seeing no refuge or shelter there, spotted that bhikkhu sitting on a rock not far away. They paid homage to him, recounted their situation, and pleaded, “Venerable sir, be our refuge.” The elder said, “There is no refuge like your sīla. All of you, undertake the five precepts.” They agreed, saying, “Very well,” and undertook the precepts. The elder then taught them the simile of the saw, saying, “Now that you are established in sīla, do not defile your minds even towards those who destroy your lives.” They agreed, saying, “Very well.” Then the people of the district arrived, searched here and there, found the robbers, and deprived all of them of their lives. Those robbers, without even a trace of mental defilement towards those people, passed away with unbroken sīla and were reborn among the devas of the sensuous realm. Among them, the chief robber became the chief deva, and the others were his retinue.

Đây là tiền nghiệp của họ: Xưa kia, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa Dasabala, có một Tỳ-kheo sống trong rừng, tu hạnh đầu đà (āraññaka), trú tại một túp lều lá làm trên một tảng đá.

Tasmiñca samaye pañcasatā corā gāmaghātakādīni katvā corikāya jīvantā corakammaṃ katvā janapadamanussehi anubaddhā palāyamānā araññaṃ pavisitvā tattha kiñci gahaṇaṃ vā paṭisaraṇaṃ vā apassantā avidūre taṃ bhikkhuṃ pāsāṇe nisinnaṃ disvā vanditvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘amhākaṃ, bhante, paṭisaraṇaṃ hothā’’ti yāciṃsu.

At that time, five hundred robbers, who lived by thievery, committing village raids and such, were pursued by the people of the district. Fleeing, they entered the forest and, seeing no refuge or shelter there, spotted that bhikkhu sitting on a rock not far away. They paid homage to him, recounted their situation, and pleaded, “Venerable sir, be our refuge.”

Vào thời điểm đó, năm trăm tên cướp sống bằng nghề trộm cắp, đã thực hiện các hành vi như cướp phá làng mạc. Khi bị người dân truy đuổi, chúng bỏ chạy vào rừng. Không tìm thấy nơi ẩn náu hay trú ẩn nào, chúng thấy vị Tỳ-kheo ấy đang ngồi trên tảng đá không xa, liền đảnh lễ, kể lại sự việc và van xin: “Bạch Đại đức, xin Ngài hãy là nơi nương tựa cho chúng con.”

Thero ‘‘tumhākaṃ sīlasadisaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, sabbe pañca sīlāni samādiyathā’’ti āha.

The elder said, “There is no refuge like your sīla. All of you, undertake the five precepts.”

Vị Trưởng lão nói: “Không có nơi nương tựa nào tốt hơn giới đức của các con. Tất cả hãy thọ trì năm giới.”

Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sīlāni samādiyiṃsu.

They agreed, saying, “Very well,” and undertook the precepts.

Chúng đáp: “Lành thay!” và thọ trì các giới.

Thero ‘‘tumhe idāni sīlesu patiṭṭhitā, attano jīvitaṃ vināsayantesupi mā manaṃ padosayitthā’’ti kakacūpamavidhiṃ (ma. ni. 1.222 ādayo) ācikkhi.

The elder then taught them the simile of the saw, saying, “Now that you are established in sīla, do not defile your minds even towards those who destroy your lives.”

Vị Trưởng lão nói: “Bây giờ các con đã an trú trong giới, đừng để tâm oán hận ngay cả khi những kẻ hủy hoại mạng sống của các con.” Ngài đã giảng phương pháp ví dụ về cây cưa (kakacūpamavidhi).

Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu.

They agreed, saying, “Very well.”

Chúng đáp: “Lành thay!”

Atha te jānapadā taṃ sampattā ito cito ca gavesantā te core disvā sabbeva jīvitā voropesuṃ.

Then the people of the district arrived, searched here and there, found the robbers, and deprived all of them of their lives.

Sau đó, những người dân địa phương đến đó, tìm kiếm khắp nơi, thấy những tên cướp ấy và giết chết tất cả.

Te tesu manopadosamattampi akatvā akkhaṇḍasīlā kālaṃ katvā kāmāvacaradevesu nibbattiṃsu.

Those robbers, without even a trace of mental defilement towards those people, passed away with unbroken sīla and were reborn among the devas of the sensuous realm.

Những tên cướp ấy, không hề có một chút oán hận trong tâm, đã chết với giới đức vẹn toàn và tái sinh vào cõi trời dục giới (kāmāvacaradeva).

Tesu jeṭṭhacoro jeṭṭhadevaputto ahosi, itare tasseva parivārā.

Among them, the chief robber became the chief deva, and the others were his retinue.

Trong số đó, tên cướp đầu đàn trở thành vị thiên tử trưởng (jeṭṭhadevaputta), những tên khác là tùy tùng của vị ấy.

696

Te aparāparaṃ saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ devaloke khepetvā amhākaṃ bhagavato kāle devalokato cavitvā jeṭṭhadevaputto sāvatthinagaradvāre kevaṭṭagāme pañcasatakulagāmajeṭṭhakassa kevaṭṭassa putto hutvā nibbatti, yasojotissa nāmaṃ akaṃsu.

Wandering from existence to existence, they spent one Buddha-interval in the deva realm. In the time of our Blessed One, the chief deva passed away from the deva realm and was reborn as the son of the chief fisherman among five hundred families in a fishing village near the gate of Sāvatthī city. They named him Yasojo.

Sau đó, họ luân chuyển qua các cõi, trải qua một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật (buddhantara) ở cõi trời. Đến thời Đức Phật của chúng ta, vị thiên tử trưởng ấy từ cõi trời thác sinh làm con trai của một ngư dân trưởng (kevaṭṭa) của năm trăm gia đình ngư dân tại làng Kevaṭṭa, gần cổng thành Sāvatthī. Họ đặt tên cho cậu là Yasojā.

Itarepi avasesakevaṭṭānaṃ puttā hutvā nibbattiṃsu.

The other remaining devas were also reborn as sons of other fishermen.

Những người khác cũng tái sinh làm con trai của các ngư dân còn lại.

Te pubbasannivāsena sabbepi sahāyakā hutvā sahapaṃsukīḷitaṃ kīḷantā anupubbena vayappattā ahesuṃ, yasojo tesaṃ aggo ahosi.

By their past association, all of them became friends, playing together in the dust. Gradually, they reached maturity, and Yasojo was their leader.

Do duyên nghiệp từ kiếp trước, tất cả họ đều là bạn bè, cùng chơi trò chơi cát bụi (sahapaṃsukīḷita), và dần dần trưởng thành. Yasojā là người đứng đầu trong số họ.

Te sabbeva ekato hutvā jālāni gahetvā naditaḷākādīsu macche bandhantā vicaranti.

All of them, together, would take nets and wander about catching fish in rivers, lakes, and other bodies of water.

Tất cả họ cùng nhau cầm lưới, đi đánh bắt cá ở sông, hồ và các nơi khác.

697

Athekadivasaṃ aciravatiyā nadiyā jāle khitte suvaṇṇavaṇṇo maccho antojāle pāvisi.

Then one day, when they cast their nets in the Aciravatī River, a golden-colored fish entered the net.

Rồi một ngày nọ, khi lưới được thả xuống sông Aciravatī, một con cá màu vàng óng bơi vào lưới.

Taṃ disvā sabbepi kevaṭṭā ‘‘amhākaṃ puttā macche bandhantā suvaṇṇavaṇṇaṃ macchaṃ bandhiṃsū’’ti haṭṭhatuṭṭhā ahesuṃ.

Seeing it, all the fishermen were delighted, saying, “Our sons have caught a golden-colored fish while fishing!”

Thấy vậy, tất cả các ngư dân đều vui mừng hớn hở nói: “Con trai chúng ta đã bắt được một con cá vàng!”

Atha te pañcasatāpi sahāyakā macchaṃ nāvāya pakkhipitvā nāvaṃ ukkhipitvā rañño dassesuṃ.

Then all five hundred friends put the fish in a boat, lifted the boat, and showed it to the king.

Sau đó, cả năm trăm người bạn ấy đặt con cá lên thuyền, nâng thuyền lên và trình lên vua.

Rājā taṃ disvā ‘‘bhagavā etassa suvaṇṇavaṇṇakāraṇaṃ jānissatī’’ti macchaṃ gāhāpetvā bhagavato dassesi.

The king, seeing it, thought, “The Blessed One will know the reason for its golden color,” and had the fish taken and shown to the Blessed One.

Đức vua thấy vậy liền nghĩ: “Đức Thế Tôn chắc chắn sẽ biết nguyên nhân của màu vàng óng này,” rồi sai người mang con cá đến trình Đức Thế Tôn.

Satthā ‘‘ayaṃ kassapasammāsambuddhassa sāsane osakkamāne pabbajitvā micchā paṭipajjanto sāsanaṃ osakkāpetvā niraye nibbatto ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā tato cuto aciravatiyaṃ maccho hutvā nibbatto’’ti vatvā tassa mātubhaginīnañca niraye nibbattabhāvaṃ, tassa bhātikattherassa parinibbutabhāvañca teneva kathāpetvā imissā aṭṭhuppattiyā kapilasuttaṃ desesi.

The Teacher said, "This person, having gone forth into the dispensation of Kassapa Sammāsambuddha, and having practiced wrongly, caused the dispensation to decline, and was born in hell. Having suffered in hell for one Buddha-interval, he passed away from there and was born as a fish in the Aciravatī River." Having said this, and having had that fish speak of his mother and sisters being born in hell, and of his elder brother thera having attained parinibbāna, the Master taught the Kapila Sutta based on this incident.

Đức Đạo Sư nói: “Con cá này, trong giáo pháp của Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, đã xuất gia khi giáo pháp suy tàn, rồi thực hành sai trái, làm cho giáo pháp suy đồi. Sau đó, nó tái sinh vào địa ngục, chịu quả báo trong địa ngục suốt một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi từ đó thác sinh làm cá ở sông Aciravatī.” Ngài đã kể về việc mẹ và chị em của con cá ấy cũng tái sinh vào địa ngục, và việc vị Trưởng lão là anh trai của con cá ấy đã nhập Niết Bàn. Với sự việc này, Ngài đã thuyết giảng kinh Kapila.

698

Satthu desanaṃ sutvā te pañcasatā kevaṭṭaputtā saṃvegajātā hutvā bhagavato santike pabbajitvā, upasampannā hutvā vivekavāsaṃ vasantā bhagavantaṃ dassanāya āgamaṃsu.

Hearing the teaching of the Master, those five hundred fishermen's sons became filled with spiritual urgency, went forth into homelessness in the presence of the Bhagavā, and having obtained full ordination, lived in solitude. They came to see the Bhagavā.

Nghe lời thuyết giảng của Đức Đạo Sư, năm trăm người con của ngư dân ấy phát sinh sự xúc động, liền xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn. Sau khi thọ giới Tỳ-kheo, họ sống nơi thanh vắng và đến yết kiến Đức Thế Tôn.

Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena yasojappamukhāni pañcamattāni bhikkhusatānī’’tiādi.

Therefore, it is said: "At that time, five hundred bhikkhus headed by Yasojappa," and so on.

Do đó, kinh nói: “Vào thời điểm đó, có khoảng năm trăm Tỳ-kheo do Yasojā làm chủ,” v.v.

699

Tattha tedhāti te idha.

There, tedhā means te idha (those here).

Trong đó, tedhā có nghĩa là te idha (họ ở đây).

Nevāsikehīti nibaddhavāsaṃ vasamānehi.

Nevāsikehī means by those who habitually reside^*.

Với các vị trú xứ có nghĩa là với các vị Tỳ-kheo sống thường trú.

Paṭisammodamānāti nevāsikabhikkhūhi ‘‘kaccāvuso, khamanīya’’ntiādinā paṭisanthāravasena sammodanāya katāya ‘‘āmāvuso, khamanīya’’ntiādinā, puna sammodamānā tehi saddhiṃ samappavattamodā.

Paṭisammodamānā means that when the resident bhikkhus exchanged greetings, asking, "Friend, are you well?" etc., these visiting bhikkhus greeted them back with, "Yes, friend, we are well," etc., thus they had a mutual, equally proceeding exchange of pleasantries with them.

Hỏi thăm nhau có nghĩa là khi các vị Tỳ-kheo trú xứ hỏi thăm bằng những lời như “Kaccāvuso, khamanīya?” (Thưa hiền giả, có khỏe không?), họ cũng hỏi thăm lại bằng những lời như “Āmāvuso, khamanīya” (Vâng, hiền giả, khỏe), và cùng nhau vui vẻ trò chuyện.

Senāsanāni paññāpayamānāti ācariyupajjhāyānaṃ attano ca pāpuṇakāni senāsanāni pucchitvā tehi nevāsikehi tesaṃ ‘‘idaṃ tumhākaṃ ācariyānaṃ, idaṃ tumhākaṃ upajjhāyānaṃ, idaṃ tumhākaṃ pāpuṇātī’’ti senāsanāni saṃvidhāpetvā attanā ca tattha gantvā, dvārakavāṭāni vivaritvā, mañcapīṭhakaṭasārakādīni nīharitvā papphoṭetvā yathāṭhānaṃ ṭhapanādivasena paññāpentā ca.

Senāsanāni paññāpayamānā means asking for the lodging places assigned to their teachers, preceptors, and themselves, and having the resident bhikkhus arrange the lodgings for them, saying, "This is for your teachers, this is for your preceptors, this is for you," and then going there themselves, opening doors and window panels, taking out beds, chairs, mats, and rugs, shaking them out, and arranging them in their proper places.

Sắp xếp chỗ ở có nghĩa là sau khi hỏi các vị Tỳ-kheo trú xứ về chỗ ở dành cho các vị thầy, các vị giáo thọ (ācariyupajjhāya) và cho chính mình, và được các vị ấy chỉ dẫn: “Đây là chỗ của các vị thầy của quý vị, đây là chỗ của các vị giáo thọ của quý vị, đây là chỗ của quý vị,” họ tự mình đến đó, mở cửa, kéo giường, ghế, chiếu, thảm ra, phủi bụi và sắp xếp lại đúng chỗ.

700

Pattacīvarāni paṭisāmayamānāti, ‘‘bhante, imaṃ me pattaṃ ṭhapetha, idaṃ cīvaraṃ, idaṃ thālakaṃ, idaṃ udakatumbaṃ, idaṃ me kattarayaṭṭhi’’nti evaṃ samaṇaparikkhāraṃ saṃgopayamānā.

Pattacīvarāni paṭisāmayamānā means, "Venerable sirs, please place this alms-bowl for me, this robe for me, this water-pot, this water-jar, this walking stick for me," thus carefully putting away their monastic requisites.

Sắp xếp y bát có nghĩa là bảo quản các vật dụng của Sa-môn như: “Bạch Đại đức, xin hãy đặt bát này của con, y này, chén này, bình nước này, gậy này của con.”

Uccāsaddā mahāsaddāti uddhaṃ gataṭṭhena ucco saddo yesante uccāsaddā akārassa ākāraṃ katvā.

Uccāsaddā mahāsaddā means "those with a high sound" because the sound is raised upwards (making akāra into ākāra).

Tiếng lớn, tiếng ồn ào có nghĩa là những người có tiếng nói cao, vì tiếng nói của họ vang lên cao, biến âm ‘a’ thành ‘ā’.

Samantato patthaṭaṭṭhena mahanto saddo yesante mahāsaddā.

Mahāsaddā means "those with a great sound" because the sound spreads everywhere.

Những người có tiếng nói lớn, vì tiếng nói của họ vang vọng khắp nơi.

Kevaṭṭā maññe macchavilopeti kevaṭṭā viya macchavilumpane.

Kevaṭṭā maññe macchavilope means "fishermen, as if plundering fish."

Như những ngư dân đang tranh giành cá có nghĩa là giống như những ngư dân đang tranh giành cá.

Yathā nāma kevaṭṭā udake vaṭṭanato macchaggahaṇatthaṃ pavattanato ‘‘kevaṭṭā’’ti laddhanāmā macchabandhā macchaggahaṇatthaṃ jale jālaṃ pakkhipitvā ‘‘paviṭṭho na paviṭṭho, gahito na gahito’’tiādinā uccāsaddamahāsaddā honti.

Just as fishermen, named "kevaṭṭā" because they move about in water to catch fish, and are fish-catchers, when they cast their nets into the water to catch fish, make loud and noisy sounds, saying, "Did it enter? Did it not enter? Is it caught? Is it not caught?" etc.

Chẳng hạn, những ngư dân, được gọi là “kevaṭṭa” vì họ xoay quanh mặt nước để bắt cá, khi thả lưới xuống nước để bắt cá, họ thường nói lớn tiếng: “Vào chưa? Chưa vào? Bắt được chưa? Chưa bắt được?”

Yathā ca te macchapacchiādīni ṭhapitaṭṭhāne mahājane gantvā ‘‘mayhaṃ ekaṃ macchaṃ detha, mayhaṃ ekaṃ macchaphālaṃ detha, amukassa dinno mahanto, mayhaṃ khuddako’’tiādīni vatvā vilumpamāne tesaṃ paṭisedhanādivasena uccāsaddamahāsaddā ca honti, evamete bhikkhūti dasseti.

And just as those fishermen, when many people come to the place where their fish-baskets, etc., are placed, say things like, "Give me one fish, give me one fish-slice, the one given to that person is big, mine is small," and when people try to plunder, the fishermen make loud and noisy sounds to prevent them, in the same way, these bhikkhus acted, the text thus shows.

Và cũng như khi những người dân đông đúc đến nơi họ đặt cá trong giỏ, v.v., và nói: “Hãy cho tôi một con cá, hãy cho tôi một miếng cá, con cá của người kia lớn, con cá của tôi nhỏ,” v.v., và khi họ tranh giành, những ngư dân đó cũng la lớn tiếng để ngăn cản, v.v. Tương tự như vậy, những Tỳ-kheo này cũng vậy.

Teteti te ete.

Tete means te ete (those these).

Tete có nghĩa là te ete (những người này).

Kiṃnūti kissa nu, kimatthaṃ nūti attho.

Kiṃnū means for what, for what purpose?

Kiṃnū có nghĩa là kissa nu (vì cái gì), tức là kimatthaṃ nu (vì mục đích gì).

Temeti te ime.

Teme means te ime (those these).

Teme có nghĩa là te ime (những người này).

Paṇāmemīti nīharāmi.

Paṇāmemī means I send away.

Ta trục xuất có nghĩa là ta đuổi đi.

Voti tumhe.

Vo means you.

Vo có nghĩa là tumhe (các con).

Na vo mama santike vatthabbanti tumhehi mayhaṃ santike na vasitabbaṃ.

Na vo mama santike vatthabbaṃ means you should not dwell in my presence.

Các con không nên ở gần ta có nghĩa là các con không nên ở gần ta.

Ye tumhe mādisassa buddhassa vasanaṭṭhānaṃ āgantvā evaṃ mahāsaddaṃ karotha, attano dhammatāya vasantā kiṃ nāma sāruppaṃ karissatha, tumhādisānaṃ mama santike vasanakiccaṃ natthīti dīpeti.

It implies: "Since you, having come to the dwelling place of a Buddha like me, make such a great noise, what unsuitable things will you do when living according to your own nature? There is no need for such as you to dwell in my presence."

Các ngươi, những người đã đến nơi ở của một Đức Phật như Ta mà làm tiếng ồn lớn như vậy, khi sống theo bản chất của chính mình thì sẽ làm điều gì không phù hợp? Ngài chỉ rõ rằng những người như các ngươi không có việc gì để ở gần Ta.

Evaṃ paṇāmitesu ca bhagavatā tesu ekabhikkhupi ‘‘bhagavā tumhe mahāsaddamattakena amhe paṇāmethā’’ti vā aññaṃ vā kiñci paṭivacanaṃ avatvā buddhagāravena sabbe bhagavato vacanaṃ sampaṭicchantā ‘‘evaṃ, bhante’’ti vatvā nikkhamiṃsu.

When they were thus dismissed by the Bhagavā, not a single bhikkhu said, "Bhagavā, you are dismissing us just for making a loud noise," or anything else in reply. Out of reverence for the Buddha, all of them accepted the Bhagavā's words, saying, "Yes, Venerable Sir," and departed.

Khi Đức Thế Tôn đã trục xuất họ như vậy, không một Tỳ-kheo nào trong số họ đáp lại rằng: “Bạch Thế Tôn, Ngài đã trục xuất chúng con chỉ vì một chút tiếng ồn lớn” hay bất cứ lời nào khác, mà tất cả đều cung kính Đức Phật, chấp nhận lời của Ngài và nói: “Vâng, bạch Thế Tôn,” rồi ra đi.

Evaṃ pana tesaṃ ahosi ‘‘mayaṃ satthāraṃ passissāma, dhammaṃ sossāma, satthu santike vasissāmāti āgatā, evarūpassa pana garuno satthu santikaṃ āgantvā mahāsaddaṃ karimhā, amhākameva dosoyaṃ, paṇāmitamhā tato, na laddhaṃ satthu santike vatthuṃ, samantapāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ oloketuṃ, madhurassarena desitaṃ dhammaṃ sotu’’nti.

And this is what they thought: "We came to see the Teacher, to hear the Dhamma, and to dwell in the Teacher's presence. But having come to the presence of such a venerable Teacher, we made a great noise. This fault is ours alone. We have been dismissed from there. We did not get to dwell in the Teacher's presence, to behold his body, which is beautiful all around and golden-hued, nor to hear the Dhamma taught in his sweet voice."

Rồi họ nghĩ: “Chúng ta đã đến để được thấy Bậc Đạo Sư, để được nghe Pháp, để được sống gần Bậc Đạo Sư. Nhưng khi đến gần một Bậc Đạo Sư đáng tôn kính như vậy, chúng ta đã gây ra tiếng ồn lớn. Lỗi này là của chính chúng ta. Chúng ta đã bị trục xuất khỏi đó, không được ở gần Bậc Đạo Sư, không được chiêm ngưỡng thân kim sắc toàn hảo, không được nghe Pháp được thuyết bằng giọng nói ngọt ngào.”

Te balavadomanassajātā hutvā pakkamiṃsu.

They departed, filled with strong disappointment.

Họ ra đi với tâm trạng cực kỳ buồn bã.

701

Saṃsāmetvāti suguttaṃ katvā.

Saṃsāmetvā means having secured it well.

Saṃsāmetvā có nghĩa là đã sắp xếp cẩn thận.

Vajjīti evaṃnāmako janapado, vajjī nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘vajjī’’tveva vuccati.

Vajjī refers to a country of that name, the Vajjī were princes governing the country. Even a single district, by popular usage, is called "Vajjī."

Vajjī là một xứ có tên như vậy, Vajjī là các vương tử của xứ đó. Một xứ là nơi cư trú của họ cũng được gọi là “Vajjī” theo cách gọi thông thường.

Tena vuttaṃ ‘‘vajjīsū’’ti.

Thus it is said, "in Vajjī."

Do đó, có lời dạy “vajjīsū” (ở xứ Vajjī).

Vaggumudāti evaṃnāma lokassa puññasammatā ekā nadī.

Vaggumudā is a river of that name, considered meritorious by the world.

Vaggumudā là một con sông được thế gian xem là nơi tích lũy phước đức, có tên như vậy.

‘‘Vaggamudā’’tipi pāṭho.

"Vaggamudā" is also a reading.

Cũng có bản đọc là “Vaggamudā”.

Atthakāmenāti kiñci payojanaṃ anapekkhitvā atthameva icchantena.

Atthakāmenā means one who desires only welfare, without expecting any personal gain.

Atthakāmenā có nghĩa là không mong cầu bất kỳ lợi ích nào mà chỉ mong cầu lợi ích (của người khác).

Hitesināti atthaṃ icchantena, ‘‘kinti me sāvakā vaṭṭadukkhā parimucceyyu’’nti tassa atthasaṅkhātassa atthassa vā hetubhūtassa hitassa esanasīlena.

Hitesinā means desiring welfare; one whose nature it is to seek benefit, that is, the welfare of Nibbāna, or the cause of that welfare, desiring "How may my disciples be liberated from the suffering of saṃsāra?"

Hitesinā có nghĩa là mong cầu lợi ích (của người khác), tức là người có thói quen tìm kiếm lợi ích, tức là sự tốt lành, được xem là lợi ích, với ý nghĩ: “Làm sao để các đệ tử của Ta thoát khỏi khổ luân hồi?”

Tato eva attano sarīrakhedaṃ agaṇetvā dūrepi veneyyasantikaṃ gantvā anukampanato anukampakena.

From that very desire, disregarding his own bodily fatigue, going to the presence of those who are to be disciplined even at a distance, he shows compassion, hence anukampakena (compassionate one).

Do đó, không kể đến sự mệt mỏi của thân mình, Ngài đã đi đến những nơi xa xôi để hóa độ chúng sinh, nên Ngài là anukampakena (người có lòng bi mẫn).

Tameva anukampaṃ upādāya mayaṃ paṇāmitā, na attano veyyāvaccādipaccāsīsāya.

It was due to this very compassion that we were dismissed, not out of any expectation of personal service from us.

Chính vì lòng bi mẫn đó mà chúng tôi bị trục xuất, chứ không phải vì Ngài mong muốn được phục vụ hay điều gì tương tự.

Yasmā dhammagaruno buddhā bhagavanto sammāpaṭipattiyāva pūjetabbā, ye uccāsaddakaraṇamattepi paṇāmenti, tasmā handa mayaṃ, āvuso, tathā vihāraṃ kappema sabbattha satisampajaññayogena apaṇṇakappaṭipadaṃ pūrentā yathāgahitakammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpentā catuiriyāpathavihāraṃ kappema viharāma.

Because the Buddhas, the Bhagavā, who are reverent towards the Dhamma, are to be honored only by right practice, and they dismiss even those who merely make loud noises; therefore, "Come, friends, let us live in such a way," completing the unerring path of practice everywhere through the application of mindfulness and clear comprehension, bringing the accepted meditation object to its culmination, let us carry out our life in the four postures, let us dwell thus.

Vì các Đức Phật, các Thế Tôn, những bậc tôn trọng Pháp, chỉ nên được cúng dường bằng sự thực hành đúng đắn, và vì Ngài đã trục xuất chúng tôi chỉ vì một tiếng ồn lớn, nên này chư Hiền, chúng ta hãy sống như thế nào để ở mọi nơi, với sự nỗ lực của chánh niệm và tỉnh giác, hoàn thành con đường thực hành không sai lầm (apaṇṇakapaṭipadā), đưa đề mục thiền đã thọ trì đến chỗ viên mãn, và sống theo bốn oai nghi.

Yathā no viharatanti yathā amhesu viharantesu, bhagavā attamano assa, sammāpaṭipattiyā pūjāya ārādhito bhaveyyāti attho.

Yathā no viharataṃ means, "in such a way that while we are living, the Bhagavā will be pleased," meaning that he will be delighted by homage paid through right practice.

Yathā no viharataṃ có nghĩa là “khi chúng ta sống như vậy, Đức Thế Tôn sẽ hoan hỷ”, tức là Ngài sẽ được làm hài lòng bởi sự cúng dường bằng sự thực hành đúng đắn.

702

Tenevantaravassenāti tasmiṃyeva antaravasse mahāpavāraṇaṃ anatikkamitvāva.

Tenevantaravassenā means within that very rainy season, without exceeding the day of Mahāpavāraṇā.

Tenevantaravassenā có nghĩa là ngay trong mùa an cư đó, không vượt quá ngày Đại Pavāraṇā.

Sabbeva tisso vijjā sacchākaṃsūti sabbeyeva te pañcasatā bhikkhū pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti imā tisso pubbenivutthakkhandhappaṭicchādakamohakkhandhādīnaṃ vinivijjhanaṭṭhena vijjā attapaccakkhā akaṃsu.

Sabbeva tisso vijjā sacchākaṃsū means all those five hundred bhikkhus realized directly these three vijjā: the knowledge of recollecting past lives (pubbenivāsānussatiñāṇa), the divine eye (dibbacakkhuñāṇa), and the knowledge of the destruction of the taints (āsavakkhayañāṇa). These are called vijjā (true knowledges) because they penetrate and know the aggregates of past existences, the aggregates of delusion that obscure them, and so forth.

Sabbevatisso vijjā sacchākaṃsū có nghĩa là tất cả năm trăm Tỳ-kheo đó đều đã chứng đắc ba minh này: Túc mạng minh (pubbenivāsānussatiñāṇa), Thiên nhãn minh (dibbacakkhuñāṇa), và Lậu tận minh (āsavakkhayañāṇa), tức là đã tự mình chứng ngộ các minh này, là những trí tuệ xuyên thấu các uẩn vô minh che lấp các uẩn đã từng tồn tại trong quá khứ.

Lokiyābhiññāsu imāyeva dve abhiññā āsavakkhayañāṇassa bahūpakārā, na tathā dibbasotacetopariyaiddhividhañāṇānīti dassanatthaṃ vijjattayamevettha tesaṃ bhikkhūnaṃ adhigamadassanavasena uddhaṭaṃ.

Among mundane supernormal powers (lokiyābhiññā), only these two abhiññā are greatly beneficial for the āsavakkhayañāṇa, not so much the divine ear, knowledge of others' minds, or the various kinds of psychic powers (iddhividhañāṇa). It is for the purpose of showing this that only the three vijjā are mentioned here in connection with the attainment of those bhikkhus.

Trong các thắng trí thế gian, chỉ có hai thắng trí này là rất hữu ích cho Lậu tận minh, còn Thiên nhĩ, Tha tâm thông, và Thần thông thì không như vậy. Để chỉ rõ điều này, ở đây chỉ đề cập đến ba minh như là sự chứng đắc của các Tỳ-kheo đó.

Tathā hi verañjasutte (a. ni. 8.11) bhagavā verañjabrāhmaṇassa attano adhigamaṃ dassento vijjattayameva desesi, na dibbasotañāṇādīnaṃ abhāvato.

Thus, in the Verañja Sutta, the Bhagavā, showing his own attainment to the Verañja brahmin, taught only the three vijjā, not because of the absence of the divine ear knowledge etc.

Thật vậy, trong kinh Verañja (A.N. 8.11), Đức Thế Tôn đã thuyết giảng về ba minh cho Bà-la-môn Verañja để chỉ rõ sự chứng đắc của Ngài, chứ không phải vì không có Thiên nhĩ minh v.v.

Evaṃ tesampi bhikkhūnaṃ vijjamānānipi dibbasotañāṇādīni na uddhaṭāni.

Similarly, in the case of these bhikkhus, even though they possessed the divine ear knowledge etc., they are not mentioned.

Tương tự, mặc dù các Tỳ-kheo đó cũng có Thiên nhĩ minh v.v., nhưng chúng không được đề cập.

Chaḷabhiññā hi te bhikkhū.

Indeed, these bhikkhus possessed the six abhiññā.

Thật vậy, các Tỳ-kheo đó là những vị có sáu thắng trí.

Evañca katvā ‘‘vaggumudāya nadiyā tīre antarahitā mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ bhagavato sammukhe pāturahesu’’nti tesaṃ bhikkhūnaṃ iddhivaḷañjanaṃ vakkhati.

Having done so, it will describe the monks' display of psychic power (iddhividha-abhiññā), saying, "Having vanished from the bank of the Vaggumudā River, they appeared before the Blessed One in the Kūṭāgārasālā in the Great Wood."

Và khi đã làm như vậy, Ngài sẽ nói về sự sử dụng thần thông của các Tỳ-kheo đó: “Họ biến mất ở bờ sông Vaggumudā và xuất hiện trước mặt Đức Thế Tôn trong Đại Lâm, tại giảng đường Kūṭāgāra.”

703

Yathābhirantanti yathābhiratiṃ yathājjhāsayaṃ.

Yathābhiranta means according to one's liking, according to one's disposition.

Yathābhirantaṃ có nghĩa là tùy theo sự hoan hỷ, tùy theo ý muốn.

Buddhānañhi ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ chāyūdakavipattiṃ vā aphāsukasenāsanaṃ vā manussānaṃ assaddhādibhāvaṃ vā āgamma anabhirati nāma natthi, tesaṃ sampattiyā ‘‘phāsuṃ viharāmā’’ti ciravihāropi natthi.

For Buddhas, when dwelling in one place, there is no discontent arising from a lack of shade and water, or an uncomfortable resting place, or the faithlessness of people. Nor is there a prolonged stay because they think, "We dwell comfortably" due to the presence of these amenities.

Khi các Đức Phật cư ngụ ở một nơi, không có sự không hoan hỷ nào do thiếu bóng mát, nước, chỗ ở không tiện nghi, hoặc do sự bất tín của con người. Cũng không có việc Ngài ở lại lâu dài vì sự đầy đủ của những thứ đó, nghĩ rằng: “Ta sẽ sống an lạc.”

Yattha pana bhagavati viharante manussā saraṇesu vā patiṭṭhahanti, sīlāni vā samādiyanti pabbajanti, sotāpattimaggādīni vā pāpuṇanti, satthā tāsu sampattīsu tesaṃ patiṭṭhāpanatthaṃ vasati, tadabhāve pakkamati.

But if, while the Blessed One is dwelling in a certain place, people establish themselves in the refuges, or undertake precepts, or go forth, or attain the paths to stream-entry and so forth, then the Teacher dwells there to establish them in these attainments. In the absence of such, he departs.

Tuy nhiên, khi Đức Thế Tôn cư ngụ ở một nơi mà con người nương tựa vào Tam Bảo, thọ trì giới luật, xuất gia, hoặc chứng đắc các đạo quả như Sơ quả, thì Bậc Đạo Sư sẽ ở lại để giúp họ đạt được những thành tựu đó. Nếu không có những điều kiện đó, Ngài sẽ ra đi.

Tadā hi sāvatthiyaṃ kattabbabuddhakiccaṃ nāhosi.

At that time, there was no Buddha-duty to be performed in Sāvatthī.

Vào thời điểm đó, không có việc Phật sự nào cần làm ở Sāvatthī.

Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā sāvatthiyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena vesālī tena cārikaṃ pakkāmī’’ti.

Therefore, it is said: "Then the Blessed One, having dwelt in Sāvatthī as long as he pleased, set out on a wandering tour towards Vesālī."

Do đó, có lời dạy: “Rồi Đức Thế Tôn đã cư ngụ ở Sāvatthī tùy theo sự hoan hỷ, sau đó Ngài lên đường du hành đến Vesālī.”

704

Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto.

Cārikaṃ caramāno means proceeding on a journey.

Cārikaṃ caramāno có nghĩa là đang đi trên đường dài.

Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā turitacārikā aturitacārikāti.

This wandering tour of the Blessed One is twofold: swift wandering (turitacārikā) and unhurried wandering (aturitacārikā).

Sự du hành của Đức Thế Tôn có hai loại: du hành nhanh (turitacārikā) và du hành chậm (aturitacārikā).

Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthaṃ sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma, sā mahākassapapaccuggamanādīsu daṭṭhabbā.

Of these, proceeding swiftly to enlighten a person capable of being enlightened, even if distant, is called swift wandering. This can be seen in cases like going forth to meet Mahākassapa.

Trong đó, việc đi nhanh chóng để hóa độ một người có duyên giác ngộ ở nơi xa là du hành nhanh. Điều này có thể thấy trong các trường hợp như khi Ngài đi đón Đại Ca-diếp.

Yā pana gāmanigamarājadhānīpaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanaddhayojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhanto gacchati, ayaṃ aturitacārikā nāma, ayameva idhādhippetā.

But the wandering that proceeds through villages, towns, and capitals, daily covering half a yojana or one yojana, benefiting the world through alms-round and other activities—this is called unhurried wandering, and this is what is intended here.

Còn việc đi tuần tự qua các làng mạc, thị trấn, kinh đô, mỗi ngày đi nửa do-tuần hoặc một do-tuần, để giúp đỡ thế gian bằng cách khất thực v.v., thì đó là du hành chậm. Loại này được đề cập ở đây.

Tadavasarīti tena avasari, taṃ vā avasari, tattha avasari, pāvisīti attho.

Tadavasarī means he arrived at it, or he reached it, or he entered it; that is the meaning.

Tadavasarī có nghĩa là Ngài đã đến đó, hoặc Ngài đã đến nơi đó, tức là đã đi vào.

705

Tatrāti tassaṃ.

Tatrā means in that.

Tatrā có nghĩa là ở nơi đó.

Sudanti nipātamattaṃ.

Sudaṃ is merely a particle.

Sudaṃ chỉ là một giới từ.

Vesāliyanti tikkhattuṃ visālībhūtattā ‘‘vesālī’’ti laddhanāme licchavirājūnaṃ nagare.

Vesāliyaṃ refers to the city of the Licchavi princes, named "Vesālī" because it was wide three times over.

Vesāliyaṃ có nghĩa là ở thành phố của các vương tử Licchavi, nơi được gọi là “Vesālī” vì đã ba lần trở nên rộng lớn.

Mahāvaneti mahāvanaṃ nāma sayaṃjātaṃ aropimaṃ saparicchedaṃ mahantaṃ vanaṃ.

Mahāvane means a great forest, a vast forest that grew naturally, not planted, and has boundaries.

Mahāvane có nghĩa là Đại Lâm là một khu rừng rộng lớn tự nhiên, không do trồng trọt, có ranh giới rõ ràng.

Kapilavatthusāmantā pana mahāvanaṃ himavantena saha ekābaddhaṃ aparicchedaṃ hutvā mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitaṃ.

However, the Great Forest near Kapilavatth is contiguous with the Himālaya, boundless, and extends to the great ocean.

Tuy nhiên, Đại Lâm gần Kapilavatthu thì nối liền với dãy Hy Mã Lạp Sơn, không có ranh giới, và kéo dài đến Đại dương.

Idaṃ tādisaṃ na hoti, saparicchedaṃ mahantaṃ vananti mahāvanaṃ.

This forest is not like that; it is a vast forest with boundaries, hence called Mahāvana.

Rừng này (ở Vesālī) không giống như vậy, nó là một khu rừng rộng lớn có ranh giới rõ ràng, nên gọi là Đại Lâm.

Kūṭāgārasālāyanti tasmiṃ mahāvane bhagavantaṃ uddissa kate ārāme kūṭāgāraṃ anto katvā haṃsavaṭṭakacchannena katā sabbākārasampannā buddhassa bhagavato gandhakuṭi kūṭāgārasālā nāma, tassaṃ kūṭāgārasālāyaṃ.

Kūṭāgārasālāyaṃ refers to the Kūṭāgārasālā, which is the Buddha's Perfumed Chamber (Gandhakuṭi) within the monastery dedicated to the Blessed One in that Great Forest, constructed with a peaked roof (kūṭāgāraṃ) inside and covered like swan feathers (haṃsavaṭṭakacchannena), complete in all aspects; in that Kūṭāgārasālā.

Kūṭāgārasālāyaṃ có nghĩa là trong khu vườn được xây dựng dành cho Đức Thế Tôn trong Đại Lâm, một ngôi nhà có mái nhọn (kūṭāgāra) được làm bên trong, được lợp bằng mái hình cánh ngỗng, đầy đủ mọi tiện nghi, là Tịnh xá Hương thất (gandhakuṭi) của Đức Thế Tôn, gọi là Kūṭāgārasālā. Ngài đã ở trong Tịnh xá Kūṭāgārasālā đó.

Vaggumudātīriyānanti vaggumudātīravāsīnaṃ.

Vaggumudātīriyānaṃ means of those dwelling on the bank of the Vaggumudā (River).

Vaggumudātīriyānaṃ có nghĩa là của những Tỳ-kheo cư ngụ ở bờ sông Vaggumudā.

Cetasā ceto paricca manasi karitvāti attano cittena tesaṃ cittaṃ paricchijja manasi karitvā, cetopariyañāṇena vā sabbaññutaññāṇena vā tehi adhigatavisesaṃ jānitvāti attho.

Cetasā ceto paricca manasi karitvā means perceiving their minds with his own mind and contemplating them, or knowing their special attainments through mind-penetrating knowledge (cetopariyañāṇa) or omniscient knowledge (sabbaññutaññāṇa); that is the meaning.

Cetasā ceto paricca manasi karitvā có nghĩa là dùng tâm của mình để thấu hiểu tâm của họ, tức là bằng Tha tâm thông (cetopariyañāṇa) hoặc bằng Nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa), Ngài đã biết được sự chứng đắc đặc biệt của họ.

706

Ālokajātā viyāti sañjātālokā viya.

Ālokajātā viyā means like those arisen as light.

Ālokajātā viyā có nghĩa là như một ánh sáng đã sinh khởi.

Itaraṃ tasseva vevacanaṃ, candasahassasūriyasahassehi obhāsitā viyāti attho.

The other is merely a synonym of that, meaning as if illuminated by a thousand moons and a thousand suns.

Từ khác là đồng nghĩa với từ đó, có nghĩa là như được chiếu sáng bởi hàng ngàn mặt trăng và hàng ngàn mặt trời.

Yasmā te yasojappamukhā pañcasatā bhikkhū sabbaso avijjandhakāravidhamanena ālokabhūtā obhāsabhūtā hutvā viharanti, tasmā bhagavā tehi ṭhitadisāya ‘‘ālokajātā viya me, ānanda, esā disā’’tiādinā vaṇṇabhaṇanāpadesena te bhikkhū pasaṃsati.

Because those five hundred monks, led by Yasojā, dwell having become light and radiance through the complete dispelling of the darkness of ignorance, the Blessed One praises those monks by way of description, saying, "Ananda, that direction appears as if filled with light to me," and so forth, in the direction where they are located.

Vì năm trăm Tỳ-kheo, đứng đầu là Yasojā, đã sống như những ánh sáng, những sự chiếu rọi, bằng cách hoàn toàn xua tan bóng tối vô minh, nên Đức Thế Tôn đã khen ngợi các Tỳ-kheo đó bằng cách mô tả phương hướng mà họ đang đứng là: “Này Ānanda, phương này đối với Ta như một ánh sáng đã sinh khởi,” v.v.

Tena vuttaṃ – ‘‘yassaṃ disāyaṃ vaggumudātīriyā bhikkhū viharantī’’ti.

Therefore, it is said: "In whichever direction the monks from the Vaggumudā riverbank dwell."

Do đó, có lời dạy: “yassaṃ disāyaṃ vaggumudātīriyā bhikkhū viharantī” (phương nào mà các Tỳ-kheo ở bờ sông Vaggumudā đang cư ngụ).

Appaṭikūlāti na paṭikūlā, manāpā manoharāti attho.

Appaṭikūlā means not repulsive, but pleasant and charming; that is the meaning.

Appaṭikūlā có nghĩa là không đáng ghét, tức là đáng yêu, làm say đắm lòng người.

Yasmiñhi padese sīlādiguṇasampannā mahesino viharanti, taṃ kiñcāpi ukkūlavikūlavisamaduggākāraṃ, atha kho manuññaṃ ramaṇīyameva.

For indeed, any region where great sages endowed with virtues such as morality dwell, even if it is uneven, rough, and difficult to access, is nonetheless delightful and charming.

Thật vậy, nơi nào có các bậc Đại Hiền, đầy đủ các đức tính như giới hạnh, cư ngụ, thì dù nơi đó có thể là đồi núi gập ghềnh, khó đi, nhưng vẫn là một nơi dễ chịu và đáng yêu.

Vuttañhetaṃ –

This has been stated:

Điều này đã được nói:

707

‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;

"In a village or in a forest, in a valley or on a plain;

“Dù ở làng hay ở rừng, ở thung lũng hay trên đất bằng;

708

Yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti.(dha. pa. 98);

Wherever Arahants dwell, that spot of earth is delightful."

Nơi nào các bậc A-la-hán cư ngụ, nơi đó là một vùng đất đẹp đẽ.”

709

Pahiṇeyyāsīti peseyyāsi.

Pahiṇeyyāsī means you should send.

Pahiṇeyyāsī có nghĩa là hãy sai đi.

Satthā āyasmantānaṃ dassanakāmoti tesaṃ bhikkhūnaṃ santike paheṇākāradassanaṃ.

Satthā āyasmantānaṃ dassanakāmo (The Teacher desires to see the Venerables) is an expression of his sending a message to those monks.

Đức Bổn Sư muốn gặp các Tôn giả là lời nói biểu lộ ý muốn được gặp các vị tỳ khưu đó.

Iti bhagavā yadatthaṃ te bhikkhū paṇāmesi, tamatthaṃ matthakappattaṃ disvā āraddhacitto tesaṃ dassanakāmataṃ therassa ārocesi.

Thus, the Blessed One, seeing that the purpose for which he had sent those monks away had been accomplished, informed the elder of his desire to see them, with a delighted mind.

Do đó, Đức Thế Tôn, khi thấy mục đích mà Ngài đã đuổi các vị tỳ khưu đó đã thành tựu, tâm hoan hỷ, đã báo cho Trưởng lão biết ý muốn được gặp họ.

Evaṃ kirassa ahosi ‘‘ahaṃ ime uccāsaddamahāsaddakaraṇe paṇāmessāmi, atha te bhadro assājānīyo viya kasābhighātena, tena coditā saṃvegappattā mamārādhanatthaṃ araññaṃ pavisitvā ghaṭentā vāyamantā khippameva arahattaṃ sacchikarissantī’’ti.

Indeed, he had thought, "I shall send these monks away who are making loud noises, and then, urged on by this, like a fine thoroughbred horse spurred by a whip, they will attain urgency and, entering the forest to strive and endeavor for my sake, they will quickly realize Arahantship."

Thật vậy, Ngài đã nghĩ rằng: “Ta sẽ đuổi những vị này vì họ gây tiếng ồn lớn, rồi họ sẽ được thúc giục bởi sự quất roi như những con ngựa thuần chủng tốt, đạt đến sự xúc động, và để làm hài lòng ta, họ sẽ vào rừng, tinh tấn và nỗ lực, rồi sẽ nhanh chóng chứng đắc A-la-hán quả.”

Idāni te aggaphalappatte disvā tāya arahattappattiyā ārādhitacitto tesaṃ dassanakāmo hutvā evaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ āṇāpesi.

Now, seeing them attain the highest fruit, his mind delighted by their attainment of Arahantship, he, desiring to see them, thus commanded the Treasurer of the Dhamma (Ānanda).

Bây giờ, khi thấy họ đã chứng đắc quả vị tối thượng, Ngài hoan hỷ vì sự chứng đắc A-la-hán đó, và muốn gặp họ nên đã truyền lệnh cho vị Thủ kho Pháp bảo như vậy.

710

So bhikkhūti ānandattherena tathā āṇatto chaḷabhiñño eko bhikkhu.

So bhikkhu refers to one monk endowed with six higher knowledges (chaḷabhiñño), who was thus instructed by the Venerable Ānanda.

Vị tỳ khưu đó là một vị tỳ khưu có sáu thắng trí, được Tôn giả Ānanda ra lệnh như vậy.

Pamukheti sammukhe.

Pamukhe means in front of.

Trước mặt có nghĩa là đối diện.

Āneñjasamādhināti catutthajjhānapādakena aggaphalasamādhinā, ‘‘arūpajjhānapādakenā’’tipi vadanti.

Āneñjasamādhinā means with the concentration of the highest fruit (aggaphalasamādhi), which has the fourth jhāna as its basis. Some also say, "with the basis of the immaterial jhānas (arūpajjhānapādakena)."

Với Āneñja-samādhi (định bất động) là với định quả vị tối thượng có Tứ thiền làm nền tảng. Có người cũng nói: “Có các thiền vô sắc làm nền tảng.”

‘‘Āneñjena samādhinā’’tipi pāṭho.

"Āneñjena samādhinā" is also a reading.

Cũng có bản đọc là “Āneñjena samādhinā.”

Kasmā pana bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ āgamanaṃ jānanto paṭisanthāraṃ akatvā samāpattiṃyeva samāpajji?

But why did the Blessed One, knowing the coming of those monks, enter into an attainment (samāpatti) instead of making a polite greeting (paṭisanthāra)?

Nhưng vì sao Đức Thế Tôn, dù biết sự đến của các vị tỳ khưu đó, lại không chào hỏi mà chỉ nhập định?

Tesaṃ attanā samāpannasamāpattiṃ jānitvā samāpajjanatthaṃ, tesaṃ pubbe paṇāmitānaṃ idāni attanā samānasambhogadassanatthaṃ, ānubhāvadīpanatthaṃ, vinā vacībhedena aññabyākaraṇadīpanatthañca.

It was for them to know the attainment he had entered and to enter it themselves, to show them a shared enjoyment now after having sent them away before, to demonstrate his psychic power, and to demonstrate his answering without verbal communication.

Là để họ biết được định mà Ngài đang nhập và để họ cũng nhập định đó; để cho thấy rằng những vị đã bị Ngài đuổi đi trước đây giờ đây có sự hưởng thụ bình đẳng với Ngài; để biểu lộ uy lực của Ngài; và để biểu lộ sự giác ngộ của người khác mà không cần lời nói.

Apare panāhu ‘‘pubbe paṇāmitānaṃ idāni attano santikaṃ āgatānaṃ anuttarasukhuppādanena anaññasādhāraṇapaṭisanthārakaraṇattha’’nti.

Others say, "It was to perform an unparalleled greeting by bringing about unsurpassed bliss for those who had been sent away before and had now come to him."

Những người khác lại nói: “Để tạo ra sự chào hỏi phi thường, không ai sánh bằng, bằng cách tạo ra niềm hạnh phúc tối thượng cho những vị đã bị đuổi đi trước đây và nay đã đến với Ngài.”

Tepi āyasmanto bhagavato ajjhāsayaṃ ñatvā taṃyeva samāpattiṃ samāpajjiṃsu.

Those Venerables, understanding the Blessed One's intention, also entered into that very attainment.

Các Tôn giả đó cũng hiểu ý của Đức Thế Tôn và đã nhập chính định đó.

Tena vuttaṃ – ‘‘katamena nu kho bhagavā vihārena etarahi viharatī’’tiādi.

Therefore, it is said: "With what dwelling, Venerable Sir, does the Blessed One now dwell?" and so forth.

Vì vậy đã có lời nói: “Đức Thế Tôn hiện tại đang an trú trong thiền định nào?” v.v.

711

Ettha ca rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kosajjādīnaṃ pāripantikadhammānaṃ suvidūrabhāvato iddhiyā mūlabhūtehi anoṇamanādīhi soḷasahi vodānadhammehi samannāgamanato āneñjappattaṃ sayaṃ aniñjanaṭṭhena āneñjanti vuccati.

Here, the fourth jhāna of the rūpāvacara realm is called "Āneñja" (immovable) because of its complete remoteness from hindrances like idleness (kosajja), and because it is endowed with sixteen purifying qualities (vodānadhamma) such as non-inclination, which are fundamental to psychic power (iddhi), and also because it is itself unshakeable (aniñjanaṭṭhena).

Trong trường hợp này, Tứ thiền sắc giới được gọi là Āneñja (bất động) vì nó rất xa lìa các pháp đối nghịch như biếng nhác, v.v., và vì nó được trang bị mười sáu pháp thanh tịnh như không nghiêng ngả, v.v., là nền tảng của thần thông, và vì tự nó không lay động.

Vuttañhetaṃ –

This has been stated:

Điều này đã được nói:

712

‘‘Anoṇataṃ cittaṃ kosajje na iñjatīti āneñjaṃ.

"The mind that is not depressed does not waver through idleness, therefore it is Āneñja (immovable).

“Tâm không bị chìm đắm không lay động bởi sự biếng nhác, nên gọi là Āneñja.

Anuṇṇataṃ cittaṃ uddhacce na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is not uplifted does not waver through restlessness, therefore it is Āneñja.

Tâm không bị phóng dật không lay động bởi sự phóng dật, nên gọi là Āneñja.

Anabhirataṃ cittaṃ rāge na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is not discontent does not waver through lust, therefore it is Āneñja.

Tâm không bị tham đắm không lay động bởi sự tham ái, nên gọi là Āneñja.

Anapanataṃ cittaṃ byāpāde na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is not turned away does not waver through ill will, therefore it is Āneñja.

Tâm không bị khuất phục không lay động bởi sự sân hận, nên gọi là Āneñja.

Anissitaṃ cittaṃ diṭṭhiyā na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is not dependent does not waver through wrong views, therefore it is Āneñja.

Tâm không nương tựa không lay động bởi tà kiến, nên gọi là Āneñja.

Appaṭibaddhaṃ cittaṃ chandarāge na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is not bound does not waver through passionate desire, therefore it is Āneñja.

Tâm không bị ràng buộc không lay động bởi dục ái, nên gọi là Āneñja.

Vippamuttaṃ cittaṃ kāmarāge na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is released does not waver through sensual lust, therefore it is Āneñja.

Tâm được giải thoát hoàn toàn không lay động bởi dục ái, nên gọi là Āneñja.

Visaṃyuttaṃ cittaṃ kilese na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that is disjoined does not waver through defilements, therefore it is Āneñja.

Tâm không bị kết hợp không lay động bởi các phiền não, nên gọi là Āneñja.

Vimariyādikataṃ cittaṃ kilesamariyādāya na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that has transcended boundaries does not waver through the boundaries of defilements, therefore it is Āneñja.

Tâm vượt qua mọi giới hạn không lay động bởi giới hạn của phiền não, nên gọi là Āneñja.

Ekattagataṃ cittaṃ nānattakilese na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind that has attained oneness does not waver through various defilements, therefore it is Āneñja.

Tâm đạt đến sự nhất tâm không lay động bởi các phiền não đa tạp, nên gọi là Āneñja.

Saddhāya pariggahitaṃ cittaṃ assaddhiye na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind grasped by faith does not waver through faithlessness, therefore it is Āneñja.

Tâm được giữ vững bởi niềm tin không lay động bởi sự vô tín, nên gọi là Āneñja.

Vīriyena pariggahitaṃ cittaṃ kosajje na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind, gripped by effort, does not waver in idleness; thus, it is imperturbable (āneñja).

Tâm được giữ vững bởi tinh tấn không lay động bởi sự biếng nhác, nên gọi là Āneñja.

Satiyā pariggahitaṃ cittaṃ pamāde na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind, gripped by mindfulness, does not waver in heedlessness; thus, it is imperturbable.

Tâm được giữ vững bởi chánh niệm không lay động bởi sự xao lãng, nên gọi là Āneñja.

Samādhinā pariggahitaṃ cittaṃ uddhacce na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind, gripped by concentration, does not waver in restlessness; thus, it is imperturbable.

Tâm được giữ vững bởi định không lay động bởi sự phóng dật, nên gọi là Āneñja.

Paññāya pariggahitaṃ cittaṃ avijjāya na iñjatīti āneñjaṃ.

The mind, gripped by wisdom, does not waver in ignorance; thus, it is imperturbable.

Tâm được giữ vững bởi tuệ không lay động bởi vô minh, nên gọi là Āneñja.

Obhāsagataṃ cittaṃ avijjandhakāre na iñjatīti āneñja’’nti.

The mind that has attained light does not waver in the darkness of ignorance; thus, it is imperturbable.”

Tâm đạt đến ánh sáng không lay động bởi bóng tối vô minh, nên gọi là Āneñja.”

713

Rūpāvacaracatutthajjhānameva ca rūpavirāgabhāvanāvasena pavattitaṃ, ārammaṇavibhāgena catubbidhaṃ arūpāvacarajjhānanti etesaṃ pañcannaṃ jhānānaṃ āneñjavohāro.

The designation ‘imperturbable’ applies to these five jhāna states: the fourth rūpāvacara jhāna, and the four arūpāvacara jhāna states, which are developed through the cultivation of dispassion towards rūpa (form) and classified according to their respective objects.

Chính Tứ thiền sắc giới, khi được thực hành để lìa bỏ sắc, và Tứ thiền vô sắc giới, được phân loại thành bốn loại theo đối tượng, thì năm thiền này được gọi chung là Āneñja.

Tesaṃ yaṃ kiñci pādakaṃ katvā samāpannā arahattaphalasamāpatti āneñjasamādhīti porāṇā.

According to the ancients, the attainment of arahattaphala-samāpatti, entered upon by taking any of these as a foundation, is called ‘imperturbable concentration’ (āneñjasamādhi).

Các bậc trưởng lão nói rằng bất kỳ thiền nào trong số đó được dùng làm nền tảng để nhập A-la-hán quả định thì đó là Āneñja-samādhi.

714

Abhikkantāyāti atītāya.

“Has passed” means gone by.

Đã qua có nghĩa là đã trôi qua.

Nikkhanteti niggate, apagateti attho.

“Set forth” means departed, gone away.

Đã rời đi có nghĩa là đã ra đi, đã biến mất.

Tuṇhī ahosīti bhagavā ariyena tuṇhībhāvena tuṇhī ahosi.

“Was silent” means the Blessed One was silent with the noble silence (ariya tuṇhībhāva).

Đã im lặng có nghĩa là Đức Thế Tôn đã im lặng với sự im lặng cao quý.

Uddhaste aruṇeti uggate aruṇe, aruṇo nāma puratthimadisāya sūriyodayato puretarameva uṭṭhitobhāso.

“When the dawn was upraised” means when the dawn had arisen. Dawn (aruṇa) is the light that rises in the eastern direction just before sunrise.

Khi bình minh đã lên có nghĩa là khi rạng đông đã xuất hiện. Rạng đông là ánh sáng xuất hiện ở phía đông ngay trước khi mặt trời mọc.

Nandimukhiyāti rattiyā aruṇassa uggatattā eva aruṇappabhāya sūriyālokūpajīvino satte nandāpanamukhiyā viya rattiyā jātāya, vibhāyamānāyāti attho.

“With a joyful face” means when the night, as if with a joyful face, gladdens beings who live by the light of the sun, due to the rising of the dawn and the dawn's radiance; it means as the night was breaking.

Nandimukhī có nghĩa là đêm đã đến, như thể có một khuôn mặt vui vẻ làm cho chúng sinh sống nhờ ánh sáng mặt trời vui mừng bởi sự xuất hiện của rạng đông, có nghĩa là đêm đã sáng tỏ.

715

Tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvāti yathāparicchedaṃ tato āneñjasamādhito arahattaphalasamāpattito uṭṭhāya.

“Having arisen from that concentration” means having arisen from that imperturbable concentration, from the arahattaphala-samāpatti, as previously explained.

Thoát khỏi định đó có nghĩa là thoát khỏi Āneñja-samādhi, tức là A-la-hán quả định, theo giới hạn đã định.

Sace kho tvaṃ, ānanda, jāneyyāsīti bhagavā ‘‘ime ca bhikkhū ettakaṃ kālaṃ iminā nāma samāpattisukhena vītināmentī’’ti, ānanda, yadi tvaṃ jāneyyāsi.

“If you, Ānanda, were to know” means, Ānanda, if you were to know that “these monks have spent such a long time in the bliss of this particular attainment.”

Nếu con, Ānanda, biết được có nghĩa là, Ānanda, nếu con biết rằng: “Các vị tỳ khưu này đã trải qua thời gian dài như vậy trong niềm hạnh phúc của định này.”

Ettakampi te nappaṭibhāseyyāti lokiyapaṭisammodanaṃ sandhāya yadidaṃ te ‘‘abhikkantā, bhante, rattī’’tiādinā tikkhattuṃ paṭibhānaṃ upaṭṭhitaṃ, tayidaṃ ettakampi te na upaṭṭhaheyya.

“Even this would not occur to you” refers to the worldly greeting. That which occurred to you three times, beginning with “Bhante, the night has passed,” would not have occurred to you even this much.

Con sẽ không nói ra điều này có nghĩa là, liên quan đến lời chào hỏi thế tục, lời con đã thưa ba lần rằng: “Bạch Thế Tôn, đêm đã khuya,” lời đó sẽ không xuất hiện trong tâm con.

Yasmā ca kho tvaṃ, ānanda, sekkho asekkhaṃ samāpattivihāraṃ na jānāsi, tasmā maṃ imesaṃ bhikkhūnaṃ lokiyapaṭisammodanaṃ kāretuṃ ussukkaṃ āpajji.

Because you, Ānanda, are a trainee (sekkhā) and do not know the meditative abiding of one beyond training (asekkha samāpatti-vihāra), you made an effort to make me perform this worldly greeting for these monks.

Vì con, Ānanda, là một vị hữu học (sekha) và không biết về sự an trú trong định của bậc vô học (asekha), nên con đã nỗ lực để ta thực hiện lời chào hỏi thế tục với các vị tỳ khưu này.

Ahaṃ pana imehi bhikkhūhi saddhiṃ lokuttarapaṭisammodaneneva tiyāmarattiṃ vītināmesinti dassento bhagavā āha – ‘‘ahañca, ānanda, imāni ca pañca bhikkhusatāni sabbeva āneñjasamādhinā nisīdimhā’’ti.

But I, together with these five hundred monks, spent the three watches of the night solely in a supramundane greeting. Thus, the Blessed One spoke, indicating this: “I, Ānanda, and these five hundred monks, all sat in imperturbable concentration.”

Đức Thế Tôn nói, biểu lộ rằng: “Còn ta, Ānanda, và năm trăm vị tỳ khưu này, tất cả chúng ta đều an tọa trong Āneñja-samādhi (định bất động) suốt ba canh đêm.”

716

Etamatthaṃ viditvāti etaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ attanā samaṃ āneñjasamādhisamāpajjanasamatthatāsaṅkhātaṃ vasībhāvatthaṃ sabbākārato viditvā.

“Having understood this meaning” means having understood in all respects this meaning, namely, the monks’ mastery (vasībhāva) in being able to enter imperturbable concentration together with himself.

Sau khi biết được điều này có nghĩa là sau khi biết rõ mọi phương diện về khả năng thành thạo của các vị tỳ khưu đó trong việc nhập Āneñja-samādhi cùng với Ngài.

Imaṃ udānanti imaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ anavasesarāgādippahānasaṃsiddhitādisabhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.

“This solemn utterance” means the Buddha made this solemn utterance (udāna), revealing their state of having fully accomplished the abandonment of all defilements such as passion.

Lời cảm hứng này có nghĩa là Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này, biểu lộ bản chất của sự thành tựu hoàn toàn về việc từ bỏ tham ái, v.v., của các vị tỳ khưu đó.

717

Tattha yassa jito kāmakaṇḍakoti kusalapakkhavijjhanaṭṭhena kaṇḍakabhūto kilesakāmo yena ariyapuggalena anavasesaṃ jito pahīno, etenassa anunayābhāvaṃ dasseti.

In this stanza, “He whose thorn of sensual desires is overcome” refers to the defilement of sensual desire, which is like a thorn piercing the wholesome side. This defilement has been completely overcome and abandoned by that noble individual. This indicates his lack of attachment.

Ở đây, người nào đã chiến thắng gai nhọn của dục vọng có nghĩa là dục vọng phiền não, vốn là gai nhọn chích chọt vào các pháp thiện, đã được vị thánh đó hoàn toàn chiến thắng và từ bỏ. Điều này cho thấy rằng vị ấy không còn tham ái.

‘‘Gāmakaṇṭako’’tipi pāṭho.

There is also the reading “gāmakaṇṭako” (thorn of the village).

Cũng có bản đọc là “gāmakaṇṭako” (gai nhọn của làng).

Tassattho – gāme kaṇṭako kaṇṭakaṭṭhāniyo sakalo vatthukāmo yassa jitoti.

Its meaning is: “he by whom all material sensual desires, which are like thorns in the village, are overcome.”

Ý nghĩa của bản đó là: “Người nào đã chiến thắng mọi dục vọng vật chất, vốn là gai nhọn trong làng.”

Jayo cassa tappaṭibaddhachandarāgappahāneneva veditabbo, tena tesaṃ anāgāmimaggo vutto hoti.

His victory should be understood through the abandonment of desire and lust connected with it. By this, their anāgāmi path is stated.

Sự chiến thắng này phải được hiểu là sự từ bỏ dục ái và tham ái liên quan đến chúng, điều đó có nghĩa là con đường Bất Lai (Anāgāmimagga) đã được nói đến cho họ.

Akkoso ca jitoti sambandho.

“And abuse is overcome”—this is the connection.

Và sự mắng nhiếc cũng đã được chiến thắng, đó là sự liên kết.

Vadho ca bandhanañcāti etthāpi eseva nayo.

The same method applies to “And murder and bondage.”

Trong sự giết hại và sự trói buộc, cũng theo cách tương tự.

Tesu akkosajayena vacīduccaritābhāvo, itarena kāyaduccaritābhāvo dassito.

Among these, the absence of verbal misconduct is shown by the overcoming of abuse, and the absence of bodily misconduct by the other two (murder and bondage).

Trong số đó, sự chiến thắng sự mắng nhiếc cho thấy không có ác hạnh lời nói, và sự chiến thắng kia cho thấy không có ác hạnh thân thể.

Tena taṃnimittakassa byāpādassa anavasesappahānena tatiyamaggo vutto hoti.

By this, through the complete abandonment of the ill-will that causes them, the third path is stated.

Điều đó có nghĩa là con đường thứ ba đã được nói đến thông qua sự từ bỏ hoàn toàn sự sân hận gây ra bởi những điều đó.

Atha vā akkosādijayavacanena tatiyamaggo vutto hoti, akkosādīnaṃ accantakhamanaṃ tattha pakāsitaṃ hoti, ubhayathāpi nesaṃ virodhābhāvaṃ dasseti.

Alternatively, the third path is stated by the words “overcoming abuse and so forth,” and it means that complete forbearance of abuse and so forth is proclaimed there. In both cases, it shows the absence of contradiction for them.

Hoặc, con đường thứ ba đã được nói đến bằng lời nói về sự chiến thắng sự mắng nhiếc, v.v., và sự nhẫn nhục tuyệt đối đối với sự mắng nhiếc, v.v., đã được công bố ở đó. Trong cả hai cách, điều đó cho thấy không có sự đối nghịch giữa họ.

Pabbato viya so ṭhito anejoti ejā vuccati calanakilesaparipantho, ejāhetūnaṃ avasesakilesānaṃ abhāvena anejo, anejattāyeva sabbakilesehi paravādavātehi ca akampanīyattā ṭhito ekagghanapabbatasadiso.

“That monk stands imperturbable, like a mountain.” Imperturbability (ejā) is called the obstacle of wavering defilements. He is imperturbable (aneja) due to the absence of remaining defilements that are causes of wavering. Because of this imperturbability, he is unshakeable by all defilements and by the winds of opposing views, like a solid rock mountain.

Vị ấy đứng vững như núi, không lay động có nghĩa là ejā được gọi là chướng ngại của phiền não lay động. Vị ấy không lay động (anejo) vì không còn các phiền não còn lại là nguyên nhân của sự lay động. Vì không lay động, vị ấy không bị lay chuyển bởi mọi phiền não và gió của các quan điểm sai lầm của người khác, giống như một ngọn núi vững chắc.

Sukhadukkhesu na vedhati sa bhikkhūti so bhinnakileso bhikkhu sukhadukkhanimittaṃ na kampatīti heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.

“That monk does not tremble in pleasure and pain” means that monk, whose defilements are shattered, does not tremble due to pleasure and pain, as explained above.

Vị tỳ khưu đó không run sợ trước khổ và lạc có nghĩa là vị tỳ khưu đã diệt trừ phiền não đó không run sợ vì khổ và lạc, ý nghĩa này phải được hiểu theo cách đã nói ở trên.

Iti bhagavā tesaṃ pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ arahattādhigamena tādibhāvappattiṃ ekajjhaṃ katvā ekapuggalādhiṭṭhānaṃ udānaṃ udānesīti.

Thus, the Blessed One, bringing together the attainment of Tādi-bhāva (imperturbable state) by the five hundred monks through their arahantship, uttered this solemn utterance referring to a single individual.

Do đó, Đức Thế Tôn đã tổng hợp sự chứng đắc A-la-hán và sự đạt đến trạng thái bất biến (tādibhāva) của năm trăm vị tỳ khưu đó thành một cá nhân duy nhất và thốt lên lời cảm hứng này.

718

Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the third Sutta is concluded.

Chú giải về kinh thứ ba đã hoàn tất.

719

4. Sāriputtasuttavaṇṇanā

4. Commentary on the Sāriputta Sutta

4. Chú giải về kinh Sāriputta

720

24. Catutthe parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti ārammaṇābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā mukhasamīpe katvā.

24. In the fourth, “Having established mindfulness in front of one” means having placed mindfulness facing the object, having placed it near the mouth.

24. Trong kinh thứ tư, thiết lập chánh niệm trước mặt có nghĩa là đặt chánh niệm hướng về đối tượng, đặt nó gần miệng.

Tathā hi vibhaṅge vuttaṃ –

For it is said in the Vibhaṅga:

Thật vậy, trong Vibhaṅga đã nói:

721

‘‘Ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti supaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā, tena vuccati parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti (vibha. 537).

“This mindfulness is established, well-established, at the tip of the nose or at the sign of the mouth. Therefore, it is said, ‘Having established mindfulness in front of one’” (Vibh. 537).

“Chánh niệm này được thiết lập, được thiết lập vững chắc ở chóp mũi hoặc ở tướng mặt. Do đó, được gọi là ‘thiết lập chánh niệm hướng về phía trước’.”

722

Atha vā ‘‘parīti pariggahaṭṭho, mukhanti niyyānaṭṭho, satīti upaṭṭhānaṭṭho, tena vuccati ‘parimukhaṃ sati’’’nti.

Or alternatively, “pari” means grasping, “mukha” means going forth, “sati” means establishment. Therefore, it is called ‘parimukhaṃ sati.’”

Hoặc, parī có nghĩa là thâu tóm, mukha có nghĩa là xuất ly, satī có nghĩa là sự an trú. Do đó, được gọi là ‘parimukhaṃ sati’.

Evaṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.164) vuttanayenapettha attho veditabbo.

Thus, the meaning here should be understood in the way stated in the Paṭisambhidā (Paṭi. Ma. 1.164).

Theo cách đã nói trong Paṭisambhidā, ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.

Tatrāyaṃ saṅkhepattho – pariggahitaniyyānasatiṃ katvāti.

Here is the brief meaning: having made mindfulness for going forth well-grasped.

Trong đó, ý nghĩa tóm tắt là: đã thực hiện chánh niệm xuất ly được thâu tóm.

Niyyānanti ca satiyā ogāhitabbaṃ ārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

And ‘going forth’ should be seen as the object to be immersed in by mindfulness.

Và “xuất ly” nên được xem là đối tượng mà chánh niệm cần phải thâm nhập.

Ettha ca purimo pacchimo ca attho sabbasaṅgāhakavasena, itaro samāpattiyā pubbabhāgasamannāhāravasena daṭṭhabbo.

Here, the former and latter meanings are to be understood in terms of encompassing all, while the other is to be understood in terms of the initial phase of the attainment.

Ở đây, ý nghĩa trước và sau nên được hiểu theo cách bao hàm tất cả, còn ý nghĩa khác nên được hiểu theo cách thâu tóm phần trước của sự nhập định.

Satīti vā satisīsena jhānaṃ vuttaṃ ‘‘ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantī’’tiādīsu (a. ni. 1.600) viya.

Or jhāna is spoken of with mindfulness as its head, as in “those who partake in mindfulness of the body” (A.N. 1.600).

Hoặc, thiền định được nói đến bằng cách lấy chánh niệm làm chủ đề, như trong các đoạn “những ai thực hành niệm thân” v.v.

Katamaṃ pana taṃ jhānanti?

And what is that jhāna?

Vậy thiền định đó là gì?

Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ pādakaṃ katvā samāpannaṃ arahattaphalajjhānaṃ.

It is the arahattaphala-jhāna attained by taking the fourth rūpāvacara jhāna as its foundation.

Đó là Arahant-phala-jhāna (thiền quả A-la-hán) được nhập vào, lấy Tứ thiền sắc giới làm nền tảng.

Kathaṃ panetaṃ jānitabbanti?

But how is this to be known?

Làm sao để biết điều này?

Āneñjasamādhiyogena therassa savisesaṃ niccalabhāvaṃ kenaci akampanīyatañca pabbatopamāya pakāsento bhagavā imaṃ udānaṃ abhāsīti gāthāya eva ayamattho viññāyati.

This meaning is understood from the stanza itself, as the Blessed One uttered this Udāna, proclaiming the Elder's extraordinary immovability and unshakeability by anyone through the connection with imperturbable concentration, using the simile of a mountain.

Ý nghĩa này được hiểu từ bài kệ rằng Đức Thế Tôn đã thốt lên bài Udāna này, trình bày trạng thái bất động đặc biệt và sự không thể bị lay chuyển bởi bất cứ ai của vị Trưởng lão, thông qua sự phối hợp với Āneñja-samādhi (định bất động), ví như một ngọn núi.

Na cāyaṃ nisajjā therassa saccappaṭivedhāya, atha kho diṭṭhadhammasukhavihārāya.

And this sitting was not for the Elder’s penetration of the truths, but for a comfortable abiding in the present moment.

Và sự an tọa này của vị Trưởng lão không phải để chứng ngộ chân lý, mà là để an trú hạnh phúc trong hiện tại.

Pubbeyeva hi sūkarakhataleṇe (ma. ni. 2.201) attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa bhagavati dhammaṃ desente ayaṃ mahāthero saccappaṭivedhakiccaṃ matthakaṃ pāpesīti.

For, long before, in the Boar’s Cave (Sūkarakhataleṇa) (M.N. 2.201), while the Blessed One was teaching the Dhamma to his nephew, the wanderer Dīghanakha, this Great Elder brought the task of penetrating the truths to its culmination.

Vì trước đó, trong hang Sūkarakhata, khi Đức Thế Tôn thuyết pháp cho cháu trai của mình là du sĩ Dīghanakha, vị Đại Trưởng lão này đã hoàn thành việc chứng ngộ chân lý.

723

Etamatthanti etaṃ therassa āneñjasamādhiyogena tādibhāvappattiyā ca kenaci akampanīyatāsaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.

“This meaning” means having understood in all respects this meaning, which is the Elder’s attainment of the Tādi-bhāva and his unshakeability by anyone through the connection with imperturbable concentration, the Buddha uttered this Udāna, revealing that meaning.

Etamatthaṃ (Ý nghĩa này): Đức Thế Tôn đã biết rõ ý nghĩa này, tức là sự đạt đến trạng thái bất động của vị Trưởng lão thông qua sự phối hợp với Āneñja-samādhi và sự không thể bị lay chuyển bởi bất cứ ai, bằng mọi phương diện. Ngài đã thốt lên bài Udāna này để làm rõ ý nghĩa đó.

724

Tattha yathāpi pabbato seloti yathā silāmayo ekagghanasilāpabbato, na paṃsupabbato na missakapabbatoti attho.

In this stanza, “Just as a rock mountain” means just as a mountain made of stone, a solid rock mountain; it is not a dust mountain nor a mixed mountain.

Trong đó, yathāpi pabbato selo (như một ngọn núi đá) có nghĩa là như một ngọn núi đá nguyên khối, không phải núi đất hay núi hỗn hợp.

Acalo suppatiṭṭhitoti suppatiṭṭhitamūlo pakativātehi acalo akampanīyo hoti.

“Immovable and well-established” means a tree with well-established roots is immovable and unshakeable by natural winds.

Acalo suppatiṭṭhito (bất động, vững chắc) có nghĩa là có gốc rễ vững chắc, không bị lay chuyển bởi những cơn gió thông thường.

Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatīti mohassa anavasesappahānā mohamūlakattā ca sabbākusalānaṃ pahīnasabbākusalo bhikkhu, yathā so pabbato pakativātehi, evaṃ lokadhammehi na vedhati na kampati.

Thus, a bhikkhu whose delusion is destroyed, like a mountain, does not tremble. This means that a bhikkhu, due to the complete abandonment of delusion and because all unwholesome states have delusion as their root, having abandoned all unwholesome states, does not tremble or shake from worldly conditions, just as that mountain does not tremble from ordinary winds.

Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatī (Như vậy, vị Tỳ-khưu đã diệt si mê, không lay chuyển như núi) có nghĩa là vị Tỳ-khưu đã diệt trừ si mê hoàn toàn, và vì tất cả các điều bất thiện đều có gốc từ si mê, nên vị Tỳ-khưu đã diệt trừ tất cả các điều bất thiện, không bị lay chuyển, không bị rung động bởi các pháp thế gian, giống như ngọn núi kia không bị lay chuyển bởi những cơn gió thông thường.

Mohakkhayoti vā yasmā nibbānaṃ arahattañca vuccati, tasmā mohakkhayassa hetu nibbānassa arahattassa vā adhigatattā catūsu ariyasaccesu suppatiṭṭhito asamāpannakālepi yathāvuttapabbato viya na kenaci vedhati, pageva samāpannakāleti adhippāyo.

Or, since Nibbāna and Arahantship are called the destruction of delusion (mohakkhaya), therefore, due to having attained Nibbāna or Arahantship, which is the cause of the destruction of delusion, a bhikkhu is well-established in the Four Noble Truths and does not tremble from anything, like the aforesaid mountain, even when not absorbed in jhāna; how much more so when absorbed in jhāna! This is the intention.

Hoặc, mohakkhayā (diệt si mê) được gọi là Nibbāna và Arahant-quả. Do đó, vì đã chứng đắc Nibbāna hoặc Arahant-quả, là nguyên nhân của sự diệt si mê, vị Tỳ-khưu đã an trú vững chắc trong Tứ Thánh Đế, không bị lay chuyển bởi bất cứ ai, ngay cả khi không nhập định, huống chi là khi nhập định. Đó là ý nghĩa.

725

Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Fourth Sutta is concluded.

Phần giải thích bài kinh thứ tư đã hoàn tất.

726

5. Mahāmoggallānasuttavaṇṇanā

5. Commentary on the Mahāmoggallāna Sutta

5. Giải thích bài kinh Mahāmoggallāna

727

25. Pañcame kāyagatāya satiyāti kāyānupassanāvasena kāye gatāya kāyārammaṇāya satiyā, itthambhūtalakkhaṇe idaṃ karaṇavacanaṃ.

In the fifth (sutta), with mindfulness established upon the body (kāyagatāya satiyā) means with mindfulness that has arrived at the body (kāya), mindfulness whose object is the body, by way of contemplation of the body (kāyānupassanā). This instrumental case indicates the characteristic of such a state.

Trong bài kinh thứ năm, kāyagatāya satiyā (với niệm thân) là một từ ngữ chỉ công cụ trong ý nghĩa của dấu hiệu như vậy, tức là với chánh niệm đã đi vào thân thể, lấy thân thể làm đối tượng, theo cách quán thân.

Ajjhattanti idha ajjhattaṃ nāma niyakajjhattaṃ, tasmā attani attasantāneti attho.

Internally (ajjhattaṃ): Here, "internally" refers to one's own internal self (niyakajjhattaṃ). Therefore, it means within oneself, within one's own continuum.

Ajjhattaṃ (nội thân) ở đây có nghĩa là nội thân của chính mình. Do đó, ý nghĩa là trong tự thân, trong dòng tâm thức của mình.

Atha vā yasmā kammaṭṭhānabhūto kesādiko dvattiṃsakoṭṭhāsasamudāyo idha kāyoti adhippeto, tasmā ajjhattanti padassa gocarajjhattanti attho veditabbo.

Alternatively, since the collection of thirty-two bodily parts, such as hairs and so forth, which serves as the meditation object, is here intended as "body" (kāya), therefore, the meaning of the word "internally" (ajjhattaṃ) should be understood as "within the sphere of its object" (gocarajjhattaṃ).

Hoặc, vì ở đây, tập hợp ba mươi hai phần thân thể từ tóc trở đi, là đối tượng thiền định, được hiểu là thân thể, nên từ ajjhattaṃ nên được hiểu là nội thân trong phạm vi đối tượng thiền quán.

Sūpaṭṭhitāyāti niyakajjhattabhūte gocarajjhattabhūte vā kāye suṭṭhu upaṭṭhitāya.

Well-established (sūpaṭṭhitāyā): Well-established upon the body, which is one's own internal self (niyakajjhatta) or within the sphere of its object (gocarajjhatta).

Sūpaṭṭhitāyā (được thiết lập vững chắc) có nghĩa là được thiết lập vững chắc trong thân thể, dù là nội thân của chính mình hay nội thân trong phạm vi đối tượng thiền quán.

Kā panāyaṃ sati, yā ‘‘ajjhattaṃ sūpaṭṭhitā’’ti vuttā?

And what kind of mindfulness is this, described as "internally well-established"?

Vậy chánh niệm này, được gọi là “ajjhattaṃ sūpaṭṭhitā” (được thiết lập vững chắc trong nội thân) là gì?

Yvāyaṃ bhagavatā ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā’’tiādinā (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) ajjhattakesādiko dvattiṃsākāro kāyo vutto, tattha yā paṭikūlamanasikāraṃ pavattentassa upacārappanāvasena kāye upaṭṭhitā sati, sā ‘‘kāyagatā satī’’ti vuccati.

That body consisting of thirty-two aspects, such as hairs and so forth, described by the Blessed One as, "There are in this body hairs, body-hairs..." – the mindfulness that is established upon that body, consisting of hairs and so forth, in thirty-two aspects, by way of jhāna-access or full absorption (upacārappanāvasena), while one is cultivating the contemplation of repulsiveness (paṭikūlamanasikāra), is called "mindfulness established upon the body" (kāyagatā sati).

Đó là chánh niệm đã được thiết lập trong thân thể thông qua cận định và nhập định của người thực hành quán tưởng sự ghê tởm, trong ba mươi hai phần thân thể từ tóc trở đi, như Đức Thế Tôn đã nói: “Trong thân thể này có tóc, lông…” v.v. Chánh niệm đó được gọi là “kāyagatā sati” (niệm thân).

Yathā cāyaṃ, evaṃ ānāpānacatuiriyāpathasatisampajaññānaṃ vasena uddhumātakavinīlakādivasena ca manasikāraṃ pavattentassa yathārahaṃ upacārappanāvasena kāye upaṭṭhitā sati ‘‘kāyagatā satī’’ti vuccati.

Just as this is the case, so too is the mindfulness that is established upon the body, by way of jhāna-access or full absorption (upacārappanāvasena), as appropriate, while one is cultivating contemplation by way of mindfulness of breathing (ānāpāna), the four postures (catuiriyāpatha), mindfulness and clear comprehension (satisampajañña), or by way of bloated corpses, livid corpses, and so forth – that mindfulness is called "mindfulness established upon the body" (kāyagatā sati).

Cũng như vậy, chánh niệm được thiết lập trong thân thể thông qua cận định và nhập định của người thực hành quán tưởng hơi thở vào ra, bốn oai nghi, chánh niệm và tỉnh giác, hoặc các giai đoạn tử thi như trương phình, xanh bầm v.v., tùy theo mức độ thích hợp, cũng được gọi là “kāyagatā sati” (niệm thân).

Idha pana ajjhattaṃ kāyagatā sati pathavīādikā catasso dhātuyo sasambhārasaṅkhepādīsu catūsu yena kenaci ekenākārena vavatthapetvā tesaṃ aniccādilakkhaṇasallakkhaṇavasena upaṭṭhitā vipassanāsampayuttā sati ‘‘kāyagatā satī’’ti adhippetā.

Here, however, the mindfulness established upon the body (kāyagatā sati) that is intended is vipassanā-associated mindfulness (vipassanāsampayuttā sati) which, having classified the four elements (dhātuyo), such as earth and so forth, within one's own internal self (ajjhattaṃ), by any one of the four modes, such as the comprehensive inclusion of their components (sasambhārasaṅkhepādi), and then having observed their characteristics of impermanence (anicca) and so forth, is thus established.

Tuy nhiên, ở đây, kāyagatā sati (niệm thân) được hiểu là chánh niệm đi kèm với tuệ quán, được thiết lập bằng cách quán sát bốn đại (đất, nước, lửa, gió) và các sắc pháp y sinh từ chúng, theo một trong bốn phương diện như tổng hợp các thành phần v.v., sau đó quán sát các đặc tính vô thường v.v. của chúng.

Thero pana tathā vipassitvā attano phalasamāpattimeva samāpajjitvā nisīdi.

But the Elder, having thus gained insight, sat down having entered his own attainment of fruition (phalasamāpatti).

Vị Trưởng lão đã quán tưởng như vậy, rồi nhập vào quả định của mình và an tọa.

Idhāpi gāthāya evaṃ imassa atthassa viññātabbatā ‘‘na cāyaṃ nisajjā’’tiādinā vuttanayānusārena yojetabbā.

Here too, the meaning of this should be understood from the verse by connecting it according to the method stated in "This is not merely sitting," and so forth.

Ở đây, ý nghĩa này cũng cần được hiểu từ bài kệ, và cần được liên kết theo cách đã nói trong “Na cāyaṃ nisajjā” v.v.

728

Etamatthanti etaṃ therassa catudhātuvavatthānamukhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānena vipassanaṃ ogāhetvā phalasamāpattisamāpajjanasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā.

This meaning (Etamatthaṃ): Having understood this meaning, which is the Elder's entering into vipassanā through the mindfulness established upon the body (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna) by way of the classification of the four elements (catudhātuvavatthāna), and then entering into the attainment of fruition (phalasamāpatti).

Etamatthaṃ (Ý nghĩa này): Đức Thế Tôn đã biết rõ ý nghĩa này, tức là vị Trưởng lão đã thâm nhập tuệ quán bằng cách quán niệm thân thông qua việc phân tích bốn đại, rồi nhập vào quả định.

Imaṃ udānanti imaṃ satipaṭṭhānabhāvanāya nibbānādhigamadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

This inspired utterance (imaṃ udānaṃ): He uttered this inspired utterance (udāna), which illuminates the attainment of Nibbāna through the development of mindfulness (satipaṭṭhānabhāvanā).

Imaṃ udānaṃ (Bài Udāna này): Đức Thế Tôn đã thốt lên bài Udāna này, để chỉ rõ sự chứng đắc Nibbāna thông qua việc tu tập niệm xứ.

729

Tattha sati kāyagatā upaṭṭhitāti pubbe vuttalakkhaṇā sati saddhāpubbaṅgamānaṃ samādhivīriyapaññānaṃ yathāsakaṃ kiccanipphādanena sahāyabhāvaṃ āpannattā pahīnappaṭipakkhā tato eva tikkhavisadabhūtā ca yathāvuttakāyasaṃvaraṇavasena ekatthasamosaraṇavasena ca aviparītasabhāvaṃ sallakkhentī upagantvā ṭhitā hoti, etena kāyasaṅkhātānaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ tannissitānañca upādārūpānaṃ sallakkhaṇavasena, paccaye vavatthapetvā tato paraṃ tesaṃ aniccādilakkhaṇasallakkhaṇavasena ca pavattaṃ ñāṇaparamparāgataṃ satiṃ dasseti, satisīsena vā taṃsampayuttaṃ pariññāttayapariyāpannañāṇaparamparameva dasseti.

Therein, Mindfulness established upon the body (sati kāyagatā upaṭṭhitā): The mindfulness possessing the characteristics mentioned previously, having become an associate in the performance of their respective functions for concentration (samādhi), effort (vīriya), and wisdom (paññā), which are preceded by faith (saddhāpubbaṅgamānaṃ), has thereby abandoned its antagonists, has become keen and clear, and stands having approached and thoroughly observed the unperverted nature by way of restraint concerning the body (kāyasaṃvaraṇa) as mentioned, and by way of converging into one essence. By this, it indicates the succession of knowledge (ñāṇaparamparāgataṃ satiṃ) that arises from classifying the four elements (dhātūnaṃ), which are designated as body (kāya), and the derived material phenomena (upādārūpānaṃ) dependent on them, and then from thoroughly observing their characteristics of impermanence (anicca) and so forth. Alternatively, by highlighting mindfulness (satisīsena), it indicates only that succession of knowledge (ñāṇaparamparameva) comprised within the three kinds of full understanding (pariññāttaya) associated with it.

Trong đó, sati kāyagatā upaṭṭhitā (chánh niệm niệm thân được thiết lập) có nghĩa là chánh niệm với các đặc tính đã nói ở trên, do đã trở thành bạn đồng hành với định, tinh tấn và tuệ, mà có đức tin làm tiền đạo, nên đã diệt trừ các đối nghịch, và do đó trở nên sắc bén và trong sáng. Chánh niệm đó được thiết lập bằng cách quán sát bản chất không sai lệch của thân thể, thông qua việc bảo hộ thân thể đã nói ở trên và thông qua việc hợp nhất vào một đối tượng. Điều này cho thấy sự liên tục của các loại tri kiến phát sinh từ việc quán sát bốn đại cấu thành thân thể và các sắc pháp y sinh từ chúng, sau đó phân biệt các duyên, và tiếp tục quán sát các đặc tính vô thường v.v. của chúng. Hoặc, lấy chánh niệm làm chủ đề, nó chỉ ra sự liên tục của các loại tri kiến thuộc ba loại biến tri đi kèm với chánh niệm đó.

Chasu phassāyatanesu saṃvutoti yathāvuttāya kāye upaṭṭhitāya satiyā samannāgato cakkhādīsu phassassa kāraṇabhūtesu chasu dvāresu kāyānupassanāya abhāvitāya uppajjanārahānaṃ abhijjhādīnaṃ tassā bhāvitattā ñāṇappavattiṃ paṭivedhento te pidahanto ‘‘tattha saṃvuto’’ti vuccati, etena ñāṇasaṃvaraṃ dasseti.

Restrained in the six sense bases (chasu phassāyatanesu saṃvuto): The bhikkhu endowed with the aforesaid mindfulness established in the body, who is able to penetrate the arising of defilements like covetousness that would arise in the six doors (dvāresu) such as the eye and so forth, which are causes for sense-contact (phassa), because the contemplation of the body has been cultivated, blocks them off; thus he is called "restrained in them." By this, he indicates restraint through knowledge (ñāṇasaṃvaraṃ).

Chasu phassāyatanesu saṃvuto (được phòng hộ trong sáu xứ xúc) có nghĩa là vị Tỳ-khưu đã thành tựu chánh niệm được thiết lập trong thân thể như đã nói ở trên, do đã tu tập quán thân, nên đã ngăn chặn sự phát sinh của tham ái v.v., những thứ đáng lẽ sẽ phát sinh khi quán thân chưa được tu tập. Vị ấy đã thâm nhập sự phát triển của trí tuệ và che đậy chúng (tham ái v.v.), nên được gọi là “được phòng hộ trong đó”. Điều này cho thấy sự phòng hộ bằng trí tuệ.

730

Satataṃ bhikkhu samāhitoti so bhikkhu evaṃ upaṭṭhitassati sabbattha ca saṃvuto puthuttārammaṇe cittaṃ avissajjetvā aniccādivasena sammasanto vipassanaṃ ussukkāpetvā ñāṇe tikkhe sūre vahante vipassanāsamādhinā tāva satataṃ nirantaraṃ samāhito anulomañāṇānantaraṃ gotrabhuñāṇodayato paṭṭhāya.

Constantly concentrated, a bhikkhu (satataṃ bhikkhu samāhito): Such a bhikkhu, with mindfulness thus established and restrained everywhere, without releasing his mind onto diverse objects (puthuttārammaṇe), reflecting by way of impermanence and so forth, exerts himself in vipassanā. When his knowledge (ñāṇa) is keen and courageous, he is constantly (satataṃ), continuously (nirantaraṃ), concentrated (samāhito) through vipassanā-samādhi, from the arising of Gotrabhu-ñāṇa immediately following the adaptation knowledge (anulomañāṇa).

Satataṃ bhikkhu samāhito (vị Tỳ-khưu luôn luôn định tĩnh) có nghĩa là vị Tỳ-khưu đó, với chánh niệm đã được thiết lập như vậy và được phòng hộ trong mọi nơi, không để tâm phân tán vào các đối tượng khác nhau, mà quán sát theo các đặc tính vô thường v.v., thúc đẩy tuệ quán, khi trí tuệ sắc bén và mạnh mẽ vận hành, vị ấy luôn luôn định tĩnh không gián đoạn với tuệ quán định, từ khi trí tuệ chuyển tộc (gotrabhuñāṇa) khởi sinh sau trí tuệ thuận thứ (anulomañāṇa).

Jaññā nibbānamattanoti aññesaṃ puthujjanānaṃ supinantepi agocarabhāvato, ariyānaṃ pana tassa tasseva āveṇikattā attasadisattā ca ‘‘attā’’ti laddhavohārassa maggaphalañāṇassa sātisayavisayabhāvato ekantasukhāvahaṃ nibbānaṃ asaṅkhatadhātu ‘‘attano’’ti vuttaṃ, taṃ nibbānaṃ jaññā jāneyya, maggaphalañāṇehi paṭivijjheyya, sacchikareyyāti attho.

He would know his own Nibbāna (Jaññā nibbānamattano): Nibbāna, the unconditioned element (asaṅkhatadhātu), which brings ultimate happiness (ekantasukhāvahaṃ), is called "one's own" (attano) because it is beyond the comprehension of ordinary people even in their dreams, and because for Noble Ones, it is unique to each and akin to oneself (attasadisattā), being the extraordinary object of path-and-fruition knowledge (maggaphalañāṇassa sātisayavisayabhāvato). That Nibbāna should be known, penetrated by path-and-fruition knowledge, and realized. This is the meaning.

Jaññā nibbānamattano (biết Nibbāna của chính mình) có nghĩa là Nibbāna, là yếu tố vô vi, mang lại hạnh phúc tuyệt đối, được gọi là “của chính mình” vì nó không thể đạt được ngay cả trong giấc mơ đối với những phàm nhân khác, nhưng đối với các bậc Thánh thì nó là độc nhất và giống như tự ngã của họ, và vì nó là đối tượng siêu việt của trí tuệ Đạo và Quả. Vị ấy nên biết Nibbāna đó, nên chứng ngộ bằng trí tuệ Đạo và Quả, nên hiện thực hóa. Đó là ý nghĩa.

Etena ariyānaṃ nibbāne adhimuttataṃ dasseti.

By this, it shows the Noble Ones' strong inclination towards Nibbāna.

Điều này cho thấy sự quyết tâm của các bậc Thánh đối với Nibbāna.

Ariyā hi adhicittappavattikālepi ekanteneva nibbāne ninnapoṇapabbhārabhāvena viharanti.

Indeed, even during the cultivation of higher consciousness (adhicittappavattikāle), Noble Ones dwell invariably with their minds inclining, tending, and leaning towards Nibbāna.

Thật vậy, ngay cả khi tâm siêu thế khởi lên, các bậc Thánh vẫn an trú với tâm hướng về Nibbāna, nghiêng về Nibbāna, và chìm đắm trong Nibbāna.

Ettha ca yassa sati kāyagatā upaṭṭhitā, so bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvuto, tato eva satataṃ samāhito attapaccakkhakaraṇena nibbānaṃ attano jāneyyāti evaṃ gāthāpadānaṃ sambandho veditabbo.

Here too, the connection of the verses should be understood thus: "A bhikkhu whose mindfulness is established upon the body is restrained in the six sense bases, and for that very reason, being constantly concentrated, he would know Nibbāna for himself by actual experience."

Ở đây, vị tỳ khưu nào có niệm (sati) an trú nơi thân (kāyagatā), vị ấy hộ trì sáu xứ xúc (phassāyatana), do đó, vị ấy luôn luôn an định (samāhito), tự mình chứng ngộ Nibbāna của chính mình – mối liên hệ của các câu kệ phải được hiểu như vậy.

Evaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānamukhena yāva arahattā ekassa bhikkhuno niyyānamaggaṃ dasseti dhammarājā.

Thus, the King of Dhamma (Dhammarājā) shows the path to liberation (niyyānamaggaṃ) for a bhikkhu, up to Arahantship (arahattā), by way of mindfulness established upon the body (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna).

Bằng cách này, Đức Pháp Vương (Dhammarājā) chỉ ra con đường giải thoát (niyyānamagga) cho một vị tỳ khưu, từ niệm xứ quán thân (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna) cho đến A-la-hán quả (arahatta).

731

Aparo nayo – sati kāyagatā upaṭṭhitāti etena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dasseti.

Another method (aparo nayo): By "mindfulness established upon the body" (sati kāyagatā upaṭṭhitā), the contemplation of the body as a foundation of mindfulness (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna) is indicated.

Một phương pháp khác – với câu "niệm (sati) an trú nơi thân (kāyagatā)", Ngài chỉ ra niệm xứ quán thân (kāyānupassanāsatipaṭṭhāna).

Chasu phassāyatanesu saṃvutoti phasso āyatanaṃ kāraṇaṃ etesanti phassāyatanāni, tesu phassāyatanesu.

Restrained in the six sense bases (chasu phassāyatanesu saṃvuto): The sense bases of contact (phassāyatanāni) are those of which contact (phassa) is the condition (kāraṇaṃ). He is restrained in these sense bases of contact.

Với câu "hộ trì sáu xứ xúc (phasāyatana)", các xứ xúc (phassāyatana) là những gì có xúc (phassa) làm nguyên nhân (āyatana), tức là trong các xứ xúc đó.

Phassahetukesu phassapaccayā nibbattesu chasu cakkhusamphassajādivedayitesu taṇhādīnaṃ appavattiyā saṃvuto, etena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dasseti.

Restrained by the non-arising of craving (taṇhā) and so forth, in the six kinds of feeling (vedayitesu) born of eye-contact and so forth, which are conditioned by contact and arise through contact. By this, the contemplation of feeling as a foundation of mindfulness (vedanānupassanāsatipaṭṭhāna) is indicated.

Trong sáu cảm thọ (vedayita) do xúc mắt (cakkhusamphassa) v.v... sinh ra, vốn có xúc làm nguyên nhân (phassahetu) và sinh khởi do duyên xúc (phassapaccaya), vị ấy được hộ trì do không có tham ái (taṇhā) v.v... khởi lên; bằng cách này, Ngài chỉ ra niệm xứ quán thọ (vedanānupassanāsatipaṭṭhāna).

Satataṃ bhikkhu samāhitoti satataṃ niccakālaṃ nirantaraṃ vikkhepābhāvato samāhito bhikkhu.

Constantly concentrated, a bhikkhu (satataṃ bhikkhu samāhito): A bhikkhu who is constantly (satataṃ), continuously (niccakālaṃ), uninterruptedly (nirantaraṃ), concentrated (samāhito) due to the absence of distraction (vikkhepābhāvato).

Với câu "vị tỳ khưu luôn luôn (satataṃ) an định (samāhito)", vị tỳ khưu luôn luôn, mọi lúc, không gián đoạn, an định do không có sự xao lãng.

So cāyaṃ avikkhepo sabbaso satipaṭṭhānabhāvanāya matthakappattāya hoti.

And this non-distraction occurs when the development of the foundations of mindfulness (satipaṭṭhānabhāvanāya) has reached its peak (matthakappattāya).

Sự không xao lãng này hoàn toàn đạt đến đỉnh cao của sự tu tập niệm xứ (satipaṭṭhānabhāvanā).

Sammasanto hi atītādibhedabhinnesu pañcupādānakkhandhesu anavasesatova pariggahetvā sammasatīti.

Indeed, when one reflects, one embraces and reflects upon the five aggregates of clinging (pañcupādānakkhandhesu), which are differentiated into past, etc., completely without remainder.

Khi quán xét, vị ấy quán xét năm uẩn chấp thủ (pañcupādānakkhandha) được phân chia thành quá khứ v.v... mà không bỏ sót bất cứ điều gì.

Etena sesasatipaṭṭhāne dasseti.

By this, the other foundations of mindfulness (sesasatipaṭṭhāne) are indicated.

Bằng cách này, Ngài chỉ ra các niệm xứ còn lại.

Jaññā nibbānamattanoti evaṃ catusatipaṭṭhānabhāvanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhito bhinnakileso bhikkhu attano kilesanibbānaṃ paccavekkhaṇañāṇena sayameva jāneyyāti attho.

He would know his own Nibbāna (Jaññā nibbānamattano): A bhikkhu whose defilements are destroyed (bhinnakileso), having brought the development of the four foundations of mindfulness (catusatipaṭṭhānabhāvanaṃ) to its peak, and thus established, would know his own Nibbāna of defilements (kilesanibbānaṃ) by himself, through the knowledge of retrospection (paccavekkhaṇañāṇena). This is the meaning.

Với câu "vị ấy sẽ biết Nibbāna của chính mình", nghĩa là, vị tỳ khưu đã hoàn thành sự tu tập bốn niệm xứ (catusatipaṭṭhānabhāvanā), đã diệt trừ các phiền não (bhinnakilesa), sẽ tự mình biết được sự diệt phiền não (kilesanibbāna) của chính mình bằng tuệ quán triệt (paccavekkhaṇañāṇa).

732

Atha vā sati kāyagatā upaṭṭhitāti attano paresañca kāyassa yathāsabhāvapariññādīpanena therassa sativepullappatti dīpitā.

Alternatively, mindfulness of the body is established means that the elder's attainment of abundant mindfulness is shown by demonstrating the understanding of the true nature of one's own body and the bodies of others.

Hoặc, với câu "niệm (sati) an trú nơi thân (kāyagatā)", sự thành tựu niệm phong phú (sativepullappatti) của Trưởng lão được chỉ ra bằng cách làm sáng tỏ sự hiểu biết về bản chất thực của thân mình và thân người khác.

Chasu phassāyatanesu saṃvutoti cakkhādīsu chasu dvāresu accantasaṃvaradīpanena satatavihārivasena therassa sampajaññappakāsinī paññāvepullappatti dīpitā.

And restrained in the six sense bases means that the elder's attainment of abundant wisdom, which makes sampajañña manifest, is shown by demonstrating utmost restraint at the six doors, such as the eye, as one who dwells constantly.

Với câu "hộ trì sáu xứ xúc (phasāyatana)", sự thành tựu tuệ phong phú (paññāvepullappatti) của Trưởng lão, vốn làm sáng tỏ sự tỉnh giác (sampajañña), được chỉ ra qua sự hộ trì tuyệt đối sáu căn (dvāra) như mắt v.v... như một sự an trú thường xuyên.

Satataṃ bhikkhu samāhitoti samāpattibahulatādassanena navānupubbavihārasamāpattiyo dassitā.

By the bhikkhu being ever concentrated the nine successive attainments of dwelling are shown, by indicating the abundance of attainments.

Với câu "vị tỳ khưu luôn luôn (satataṃ) an định (samāhito)", các thiền định (samāpatti) tuần tự (anupubbavihāra) được chỉ ra bằng cách thể hiện sự thường xuyên nhập định.

Evaṃbhūto pana bhikkhu jaññā nibbānamattanoti katakiccattā uttari karaṇīyābhāvato kevalaṃ attano anupādisesanibbānameva jāneyya cinteyya, aññampi tassa cintetabbaṃ natthīti adhippāyo.

Such a bhikkhu, having accomplished what should be done and having nothing further to do, would know his own Nibbāna. The intention is that he would know and contemplate only his own anupādisesa Nibbāna; there is nothing else for him to contemplate.

Vị tỳ khưu như vậy, "sẽ biết Nibbāna của chính mình", nghĩa là, vì đã hoàn thành nhiệm vụ và không còn gì phải làm thêm, vị ấy chỉ biết và suy tư về Nibbāna vô dư y (anupādisesanibbāna) của chính mình, không còn gì khác để vị ấy suy tư.

733

Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the fifth Sutta is concluded.

Phần chú giải bài kinh thứ năm đã kết thúc.

734

Table of Contents

7. Ekaputtakasuttavaṇṇanā

7. Commentary on the Ekaputtaka Sutta

7. Chú giải kinh Ekaputtaka

8. Suppavāsāsuttavaṇṇanā

8. Commentary on the Suppavāsā Sutta

8. Chú giải kinh Suppavāsā

9. Visākhāsuttavaṇṇanā

9. Commentary on the Visākhā Sutta

9. Lời giải thích về Kinh Visākhā

10. Bhaddiyasuttavaṇṇanā

10. Commentary on the Bhaddiya Sutta

10. Giải thích bài kinh Bhaddiya

3. Nandavaggo

3. The Nanda Vagga

3. Phẩm Nanda

1. Kammavipākajasuttavaṇṇanā

1. Commentary on the Kammavipākaja Sutta

1. Giải thích bài kinh Kammavipākaja

2. Nandasuttavaṇṇanā

2. Commentary on the Nandasutta

2. Chú giải Sutta Nanda

3. Yasojasuttavaṇṇanā

3. Commentary on the Yasojasutta

3. Giải thích kinh Yasojā

4. Sāriputtasuttavaṇṇanā

4. Commentary on the Sāriputta Sutta

4. Chú giải về kinh Sāriputta

5. Mahāmoggallānasuttavaṇṇanā

5. Commentary on the Mahāmoggallāna Sutta

5. Giải thích bài kinh Mahāmoggallāna

6. Pilindavacchasuttavaṇṇanā

6. Commentary on the Pilindavaccha Sutta

6. Chú giải bài kinh Pilindavaccha

Table of Contents

Udāna-aṭṭhakathā

7. Ekaputtakasuttavaṇṇanā

7. Commentary on the Ekaputtaka Sutta

7. Chú giải kinh Ekaputtaka

8. Suppavāsāsuttavaṇṇanā

8. Commentary on the Suppavāsā Sutta

8. Chú giải kinh Suppavāsā

9. Visākhāsuttavaṇṇanā

9. Commentary on the Visākhā Sutta

9. Lời giải thích về Kinh Visākhā

10. Bhaddiyasuttavaṇṇanā

10. Commentary on the Bhaddiya Sutta

10. Giải thích bài kinh Bhaddiya

3. Nandavaggo

3. The Nanda Vagga

3. Phẩm Nanda

1. Kammavipākajasuttavaṇṇanā

1. Commentary on the Kammavipākaja Sutta

1. Giải thích bài kinh Kammavipākaja

2. Nandasuttavaṇṇanā

2. Commentary on the Nandasutta

2. Chú giải Sutta Nanda

3. Yasojasuttavaṇṇanā

3. Commentary on the Yasojasutta

3. Giải thích kinh Yasojā

4. Sāriputtasuttavaṇṇanā

4. Commentary on the Sāriputta Sutta

4. Chú giải về kinh Sāriputta

5. Mahāmoggallānasuttavaṇṇanā

5. Commentary on the Mahāmoggallāna Sutta

5. Giải thích bài kinh Mahāmoggallāna

6. Pilindavacchasuttavaṇṇanā

6. Commentary on the Pilindavaccha Sutta

6. Chú giải bài kinh Pilindavaccha

Settings