Apāyimha anaccimhāti idaṃ satthā kosambiṃ upanissāya ghositārāme viharanto sāgatattheraṃ ārabbha kathesi.
“ We drank, we danced”—the Teacher, dwelling in Ghositārāma near Kosambī, spoke this with reference to Thera Sāgata.
Apāyimha anaccimhā (Chúng ta đã uống, chúng ta đã nhảy múa) – Câu chuyện này Đức Thế Tôn kể khi ngài đang trú tại Ghositārāma, gần Kosambī, liên quan đến Trưởng lão Sāgata.
Bhagavati hi sāvatthiyaṃ vassaṃ vasitvā cārikāgamanena bhaddavatikaṃ nāma nigamaṃ sampatte gopālakā pasupālakā kassakā pathāvino ca satthāraṃ disvā vanditvā ‘‘mā, bhante, bhagavā ambatitthaṃ agamāsi, ambatitthe jaṭilassa assame ambatitthako nāma nāgo āsīviso ghoraviso, so bhagavantaṃ viheṭheyyā’’ti vārayiṃsu.
Indeed, when the Blessed One, having spent the rainy season in Sāvatthī, arrived at a village called Bhaddavatika on a walking tour, cowherds, cattle-breeders, farmers, and travelers, seeing the Teacher, bowed and warned him, saying, “Venerable Sir, may the Blessed One not go to Ambatittha; at Ambatittha, in the hermitage of the ascetic, there is a nāga named Ambatitthaka, who is venomous and fiercely poisonous. He might harm the Blessed One.”
Khi Đức Thế Tôn, sau khi an cư mùa mưa tại Sāvatthī, đi du hành và đến một thị trấn tên là Bhaddavatika, các người chăn bò, người chăn gia súc, nông dân và khách bộ hành thấy Đức Thế Tôn, đảnh lễ và khuyên: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng đến Ambātittha. Ở Ambātittha, tại tu viện của vị ẩn sĩ, có một con rắn độc tên là Ambātittaka, nó có nọc độc khủng khiếp, nó có thể làm hại Thế Tôn.”
Bhagavāpi tesaṃ kathaṃ asuṇanto viya tesu yāvatatiyaṃ vārayamānesupi agamāsiyeva.
The Blessed One, as if not hearing their words, went on even when they warned him a third time.
Dù họ đã khuyên đến ba lần, Đức Thế Tôn vẫn đi, như thể không nghe lời họ.
Tatra sudaṃ bhagavā bhaddavatikāya avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati.
There, it is said, the Blessed One dwelt in a certain grove not far from Bhaddavatika.
Tại đó, Đức Thế Tôn trú trong một khu rừng gần Bhaddavatika.
Tena kho pana samayena buddhūpaṭṭhāko sāgato nāma thero pothujjanikāya iddhiyā samannāgato taṃ assamaṃ upasaṅkamitvā tassa nāgarājassa vasanaṭṭhāne tiṇasanthārakaṃ paññāpetvā pallaṅkena nisīdi.
At that time, the Buddha’s attendant, a thera named Sāgata, endowed with ordinary psychic power, approached that hermitage, spread a grass mat in the dwelling place of that nāga king, and sat down cross-legged.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Sāgata, người hầu cận của Đức Phật, được phú cho thần thông của phàm nhân, đã đến tu viện đó, trải một tấm thảm cỏ tại nơi ở của vua rắn, và ngồi kiết già.
Nāgo makkhaṃ asahamāno dhūmāyi, theropi dhūmāyi.
The nāga, unable to bear the insult, emitted smoke; the thera also emitted smoke.
Con rắn, không chịu đựng được sự xúc phạm, bốc khói, và Trưởng lão cũng bốc khói.
Nāgo pajjali, theropi pajjali.
The nāga blazed; the thera also blazed.
Con rắn bùng cháy, và Trưởng lão cũng bùng cháy.
Nāgassa tejo theraṃ na bādhati, therassa tejo nāgaṃ bādhati.
The nāga’s fiery energy did not harm the thera, but the thera’s fiery energy harmed the nāga.
Sức nóng của con rắn không làm hại Trưởng lão, nhưng sức nóng của Trưởng lão lại làm hại con rắn.
Evaṃ so khaṇena taṃ nāgarājānaṃ dametvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā satthu santikaṃ agamāsi.
Thus, in a moment, he subdued that nāga king, established him in the refuges and precepts, and went to the Teacher.
Như vậy, trong chốc lát, ngài đã chế ngự vua rắn đó, khiến nó quy y Tam Bảo và giữ giới, rồi đến gặp Đức Thế Tôn.
Satthā bhaddavatikāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā kosambiṃ agamāsi.
The Teacher, having stayed in Bhaddavatika as long as he wished, went to Kosambī.
Đức Thế Tôn, sau khi trú tại Bhaddavatika tùy ý thích, đã đến Kosambī.
Sāgatattherena nāgassa damitabhāvo sakalajanapadaṃ patthari.
The news of Thera Sāgata having subdued the nāga spread throughout the entire country.
Việc Trưởng lão Sāgata chế ngự con rắn đã lan truyền khắp cả vùng.
Kosambinagaravāsino satthu paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ vanditvā sāgatattherassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā evamāhaṃsu ‘‘bhante, yaṃ tumhākaṃ dullabhaṃ, taṃ vadeyyātha, tadeva mayaṃ paṭiyādessāmā’’ti.
The residents of Kosambī city went forth to meet the Teacher, bowed to him, then went to Thera Sāgata, bowed to him, stood to one side, and said, “Venerable Sir, please tell us what is difficult for you to obtain; we will prepare that very thing.”
Cư dân thành Kosambī đã ra đón Đức Thế Tôn, đảnh lễ ngài, rồi đến gặp Trưởng lão Sāgata, đảnh lễ và đứng sang một bên, nói: “Bạch Trưởng lão, điều gì khó tìm đối với ngài, xin hãy nói, chúng con sẽ chuẩn bị điều đó.”
Thero tuṇhī ahosi.
The thera remained silent.
Trưởng lão im lặng.
Chabbaggiyā panāhaṃsu ‘‘āvuso, pabbajitānaṃ nāma kāpotikā surā dullabhā ceva manāpā ca.
But the group of six bhikkhus said, “Friend, for renunciants, pigeon-colored liquor is both rare and pleasing.
Nhóm sáu vị tỳ khưu nói: “Này chư Hiền, rượu kāpotika vừa khó tìm vừa ngon đối với người xuất gia.
Sace tumhe therassa pasannā, kāpotikaṃ suraṃ paṭiyādethā’’ti.
If you are devoted to the thera, prepare pigeon-colored liquor.”
Nếu các ông tín tâm nơi vị Trưởng lão, hãy chuẩn bị rượu kāpotika.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ svātanāya nimantetvā nagaraṃ pavisitvā attano attano gehe ‘‘therassa dassāmā’’ti kāpotikaṃ suraṃ pasannaṃ paṭiyādetvā theraṃ nimantetvā ghare ghare pasannaṃ suraṃ adaṃsu.
They, saying “Very well,” accepted the invitation, invited the Teacher for the next day, entered the city, and in their respective homes, saying, “We will give it to the thera,” prepared pleasing pigeon-colored liquor, invited the thera, and gave him pleasing liquor in house after house.
Họ “Lành thay!” rồi chấp nhận, thỉnh Đức Đạo Sư dùng bữa vào ngày mai, rồi vào thành, tại nhà riêng của mình, họ chuẩn bị rượu kāpotika tinh khiết với ý nghĩ “Chúng ta sẽ dâng lên vị Trưởng lão”, rồi thỉnh vị Trưởng lão và dâng rượu tinh khiết ở mỗi nhà.
Thero pivitvā surāmadamatto nagarato nikkhamanto dvārantare patitvā vilapamāno nipajji.
The thera, having drunk and being intoxicated with liquor, fell down between the city gates as he was leaving the city and lay there lamenting.
Vị Trưởng lão uống xong, say rượu, khi ra khỏi thành thì ngã giữa cổng, nằm rên rỉ.
Satthā katabhattakicco nagarā nikkhamanto theraṃ tenākārena nipannaṃ disvā ‘‘gaṇhatha, bhikkhave, sāgata’’nti gāhāpetvā ārāmaṃ agamāsi.
The Teacher, having finished his meal and leaving the city, saw the thera lying in that state, and having the bhikkhus pick up Sāgata, went to the monastery.
Đức Đạo Sư, sau khi dùng bữa xong, ra khỏi thành, thấy vị Trưởng lão nằm trong tình trạng đó, liền bảo: “Này chư Tỳ khưu, hãy đỡ Sāgata dậy!” rồi đỡ dậy và đi đến tu viện.
Bhikkhū therassa sīsaṃ tathāgatassa pādamūle katvā taṃ nipajjāpesuṃ, so parivattitvā pāde tathāgatābhimukhe katvā nipajji.
The bhikkhus placed the thera’s head at the Tathāgata’s feet, but he rolled over and lay with his feet towards the Tathāgata.
Các tỳ khưu đặt đầu vị Trưởng lão dưới chân Đức Như Lai, rồi đặt ngài nằm xuống. Ngài lăn mình, đặt chân hướng về Đức Như Lai mà nằm.
Satthā bhikkhū paṭipucchi ‘‘kiṃ nu kho, bhikkhave, yaṃ pubbe sāgatassa mayi gāravaṃ, taṃ idāni atthī’’ti?
The Teacher asked the bhikkhus, “Bhikkhus, is the respect Sāgata formerly had for me still present now?”
Đức Đạo Sư hỏi các tỳ khưu: “Này chư Tỳ khưu, sự tôn kính mà Sāgata đã có đối với Ta trước đây, bây giờ còn không?”
‘‘Natthi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không còn nữa.”
‘‘Bhikkhave, ambatitthakaṃ nāgarājānaṃ ko damesī’’ti.
“Bhikkhus, who subdued the nāga king Ambatitthaka?”
“Này chư Tỳ khưu, ai đã chế ngự vua rắn Ambatitthaka?”
‘‘Sāgato, bhante’’ti.
“Sāgata, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, là Sāgata.”
‘‘Kiṃ panetarahi, bhikkhave, sāgato udakadeḍḍūbhakampi dametuṃ sakkuṇeyyā’’ti.
“But bhikkhus, is Sāgata now capable of subduing even a water snake?”
“Nhưng này chư Tỳ khưu, bây giờ Sāgata có thể chế ngự được một con rắn nước nhỏ không?”
‘‘No hetaṃ, bhante’’.
“No, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không thể.”
‘‘Api nu kho, bhikkhave, evarūpaṃ pātuṃ yuttaṃ, yaṃ pivitvā evaṃvisaññī hotī’’ti.
“Is it proper, bhikkhus, to drink such a thing, by drinking which one becomes so senseless?”
“Này chư Tỳ khưu, có nên uống thứ gì mà khi uống vào lại trở nên mất ý thức như vậy không?”
‘‘Ayuttaṃ, bhante’’ti.
“It is not proper, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không nên.”
Atha kho bhagavā theraṃ garahitvā bhikkhū āmantetvā ‘‘surāmerayapāne pācittiya’’nti (pāci. 327) sikkhāpadaṃ paññāpetvā uṭṭhāyāsanā gandhakuṭiṃ pāvisi.
Then the Blessed One, having rebuked the thera, addressed the bhikkhus, and having laid down the training rule, “A Pācittiya for drinking liquor and fermented drinks,” rose from his seat and entered the perfumed chamber.
Sau đó, Đức Thế Tôn quở trách vị Trưởng lão, rồi gọi các tỳ khưu lại, chế định giới học “phạm pācittiya về việc uống rượu và các chất say” và đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi vào hương thất.
Dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū surāpānassa avaṇṇaṃ kathayiṃsu ‘‘yāva mahādosañcetaṃ, āvuso, surāpānaṃ nāma, tāva paññāsampannaṃ nāma iddhimantaṃ sāgataṃ yathā satthu guṇamattampi na jānāti, tathā akāsī’’ti.
The bhikkhus assembled in the Dhamma hall spoke dispraise of liquor drinking: "Indeed, friends, this liquor drinking is such a great fault that even a wise, powerful, and well-behaved person acts as if they do not know even the slightest quality of the Teacher."
Các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường, nói lên sự xấu xa của việc uống rượu: “Này chư Hiền, việc uống rượu thật là một đại tội, đến nỗi một vị Sāgata đầy trí tuệ và thần thông cũng không còn biết chút phẩm hạnh nào của Đức Đạo Sư.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva suraṃ pivitvā pabbajitā visaññino honti, pubbepi ahesuṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what talk are you engaged in now?" When they said, "This talk, venerable sir," he said, "Bhikkhus, it is not only now that renunciants become senseless after drinking liquor; they were so in the past too," and related a past event.
Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này chư Tỳ khưu, bây giờ các ông đang tụ họp nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này chư Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ mà những người xuất gia uống rượu mới mất ý thức, mà trước đây cũng đã từng như vậy,” rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantappadese vasati pañcahi antevāsikasatehi parivuto.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a high-caste Brahmin family in the Kāsī kingdom. Having come of age, he entered the ascetic life, developed supernormal powers (abhiññā) and attainments (samāpatti), and lived in the Himavanta region, indulging in the sport of jhāna, surrounded by five hundred disciples.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào một gia đình Bà la môn thượng lưu ở xứ Kāsī, khi đến tuổi trưởng thành, Ngài xuất gia tu sĩ, chứng đắc các thần thông và thiền định, an trú trong các thiền định, sống ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, được năm trăm đệ tử vây quanh.
Atha naṃ vassānasamaye sampatte antevāsikā āhaṃsu ‘‘ācariya, manussapathaṃ gantvā loṇambilaṃ sevitvā āgacchāmā’’ti.
Then, when the rainy season arrived, his disciples said to him, "Teacher, we will go to inhabited areas, partake of salt and sour food, and return."
Đến mùa mưa, các đệ tử thưa với Ngài: “Bạch Sư phụ, chúng con muốn đi đến vùng người ở, dùng muối và vị chua rồi sẽ trở về.”
‘‘Āvuso, ahaṃ idheva vasissāmi, tumhe pana gantvā sarīraṃ santappetvā vassaṃ vītināmetvā āgacchathā’’ti.
"Friends, I will stay right here. You, however, may go, refresh yourselves, spend the rainy season, and return."
“Này chư Hiền, Ta sẽ ở lại đây, còn các con hãy đi, làm cho thân thể được an lạc, trải qua mùa mưa rồi trở về.”
Te ‘‘sādhū’’ti ācariyaṃ vanditvā bārāṇasiṃ gantvā rājuyyāne vasitvā punadivase bahidvāragāmeyeva bhikkhāya caritvā suhitā hutvā punadivase nagaraṃ pavisiṃsu.
They said, "Very well," paid homage to their teacher, went to Bārāṇasī, stayed in the royal park, and the next day, having gone for alms in a village outside the gate and eaten their fill, they entered the city again the following day.
Họ “Lành thay!” rồi đảnh lễ vị Sư phụ, đi đến Bārāṇasī, trú ngụ trong vườn thượng uyển của nhà vua, ngày hôm sau, họ khất thực ở làng ngoại ô, ăn uống no đủ, rồi ngày hôm sau nữa, họ vào thành.
Manussā sampiyāyamānā bhikkhaṃ adaṃsu.
The people, being affectionate, gave them alms.
Người dân yêu mến, dâng cúng thức ăn.
Katipāhaccayena ca raññopi ārocesuṃ ‘‘deva, himavantato pañcasatā isayo āgantvā uyyāne vasanti ghoratapā paramadhitindriyā sīlavanto’’ti.
After a few days, they informed the king, "Your Majesty, five hundred ascetics from Himavanta have come and are staying in the park. They are of severe austerity, supreme in self-control, and virtuous."
Vài ngày sau, họ cũng báo cho nhà vua biết: “Tâu Đại vương, năm trăm vị đạo sĩ từ Hy Mã Lạp Sơn đến, đang trú ngụ trong vườn thượng uyển, họ là những người tu khổ hạnh, có các căn rất thanh tịnh, và giữ giới.”
Rājā tesaṃ guṇe sutvā uyyānaṃ gantvā vanditvā katapaṭisanthāro vassānaṃ catumāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā nimantesi, te tato paṭṭhāya rājageheyeva bhuñjitvā uyyāne vasanti.
The king, hearing of their virtues, went to the park, paid homage, exchanged greetings, and, having obtained their promise to stay there for the four months of the rainy season, invited them. From then on, they ate in the royal palace and stayed in the park.
Nhà vua nghe nói về phẩm hạnh của họ, liền đến vườn thượng uyển, đảnh lễ, chào hỏi, rồi thỉnh họ ở lại đó trong bốn tháng mùa mưa, và từ đó trở đi, họ dùng bữa tại cung vua và trú ngụ trong vườn thượng uyển.
Athekadivasaṃ nagare surānakkhattaṃ nāma ahosi.
Then, one day, there was a liquor festival (surānakkhattaṃ) in the city.
Một hôm, trong thành có lễ hội rượu.
Rājā ‘‘pabbajitānaṃ surā dullabhā’’ti bahuṃ uttamasuraṃ dāpesi.
The king, thinking, "Liquor is rare for renunciants," had much excellent liquor given to them.
Nhà vua cho dâng nhiều loại rượu thượng hạng, vì nghĩ rằng “rượu là thứ khó tìm đối với người xuất gia.”
Tāpasā suraṃ pivitvā uyyānaṃ gantvā surāmadamattā hutvā ekacce uṭṭhāya nacciṃsu, ekacce gāyiṃsu, naccitvā gāyitvā khārikādīni avattharitvā niddāyitvā surāmade chinne pabujjhitvā taṃ attano vippakāraṃ disvā ‘‘na amhehi pabbajitasāruppaṃ kata’’nti roditvā paridevitvā ‘‘mayaṃ ācariyena vinābhūtattā evarūpaṃ pāpakammaṃ karimhā’’ti taṅkhaṇaññeva uyyānaṃ pahāya himavantaṃ gantvā paṭisāmitaparikkhārā ācariyaṃ vanditvā nisīditvā ‘‘kiṃ nu kho, tātā, manussapathe bhikkhāya akilamamānā sukhaṃ vasittha, samaggavāsañca pana vasitthā’’ti pucchitā ‘‘ācariya, sukhaṃ vasimha, apica kho pana mayaṃ apātabbayuttakaṃ pivitvā visaññībhūtā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā naccimha ceva gāyimha cā’’ti etamatthaṃ ārocentā imaṃ gāthaṃ samuṭṭhāpetvā āhaṃsu –
The ascetics drank the liquor, went to the park, and, intoxicated by the liquor, some stood up and danced, some sang. After dancing and singing, they threw down their belongings and slept. When the intoxication wore off, they awoke, saw their misconduct, and wept and lamented, "We have not acted in a manner befitting renunciants!" Thinking, "We committed such evil deeds because we were separated from our teacher," they immediately left the park, went to Himavanta, arranged their requisites, paid homage to their teacher, and sat down. When asked, "My dear ones, did you live happily in inhabited areas without difficulty while going for alms? And did you live in harmony?" they replied, "Teacher, we lived happily. However, we drank what should not be drunk, became senseless, and, unable to regain mindfulness, we danced and sang." Reporting this matter, they uttered this verse:
Các đạo sĩ uống rượu xong, đi đến vườn thượng uyển, say rượu, một số đứng dậy nhảy múa, một số ca hát; sau khi nhảy múa và ca hát, họ nằm ngủ la liệt trên những đồ dùng, sau khi cơn say rượu tan, họ thức dậy, thấy hành vi sai trái của mình, liền khóc than: “Chúng ta đã làm những điều không xứng đáng với người xuất gia,” và “Vì chúng ta không có Sư phụ bên cạnh nên đã làm những việc ác như vậy,” ngay lập tức họ rời vườn thượng uyển, đi đến Hy Mã Lạp Sơn, sắp xếp lại đồ dùng của mình, đảnh lễ Sư phụ, rồi ngồi xuống. Khi được hỏi: “Này các con, các con sống có an lạc không, không mệt mỏi khi khất thực ở vùng người ở, và các con có sống hòa hợp không?”, họ thưa: “Bạch Sư phụ, chúng con sống an lạc, nhưng chúng con đã uống thứ không nên uống, mất ý thức, không thể giữ được chánh niệm, nên chúng con đã nhảy múa và ca hát,” rồi kể lại sự việc đó, và nói lên bài kệ này:
Tattha apāyimhāti suraṃ pivimha.
Therein, apāyimhā means "we drank liquor."
Ở đây, apāyimhā nghĩa là chúng con đã uống rượu.
Anaccimhāti taṃ pivitvā hatthapāde lāḷentā naccimha.
Anaccimhā means "having drunk it, we danced, flailing our arms and legs."
Anaccimhā nghĩa là sau khi uống rượu đó, chúng con đã nhảy múa, vẫy tay vẫy chân.
Agāyimhāti mukhaṃ vivaritvā āyatakena sarena gāyimha.
Agāyimhā means "we opened our mouths and sang with a prolonged voice."
Agāyimhā nghĩa là chúng con đã mở miệng ca hát với giọng dài.
Rudimha cāti puna vippaṭisārino ‘‘evarūpaṃ nāma amhehi kata’’nti rodimha ca.
Rudimha cā means "and then, regretting, we cried, 'Such a thing was done by us!'"
Rudimha cā nghĩa là sau đó, chúng con hối hận, đã khóc than “Chúng con đã làm điều như vậy.”
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarāti evarūpaṃ saññāvināsanato visaññīkaraṇiṃ suraṃ pivitvā ‘‘etadeva sādhu, yaṃ vānarā nāhumhā’’ti.
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarā means "having drunk such a mind-destroying liquor, it is good that we did not become monkeys."
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarā nghĩa là sau khi uống rượu làm mất ý thức như vậy, “thật tốt khi chúng ta đã không trở thành loài vượn.”
Evaṃ te attano aguṇaṃ kathesuṃ.
Thus, they spoke of their own faults.
Như vậy, họ đã kể về lỗi lầm của mình.
Tattha ramaṇakanti tasmiṃ kāle phalikassa nāmaṃ, phalikapāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Here, ramaṇakaṃ refers to crystal at that time, and it indicates that you passed over the crystal palace.
Ở đây, ramaṇaka là tên của pha lê vào thời đó, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện pha lê.
Sadāmattañcāti rajatassa nāmaṃ, rajatapāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Sadāmattañcā refers to silver, and it indicates that you passed over the silver palace.
Sadāmattañcā là tên của bạc, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện bạc.
Dūbhakanti maṇino nāmaṃ, maṇipāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Dūbhakaṃ refers to jewels, and it indicates that you passed over the jewel palace.
Dūbhaka là tên của ngọc, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện ngọc.
Svāsīti so asi tvaṃ.
Svāsī means "you are that."
Svāsī nghĩa là ngươi đã ở đó.
Pāsāṇamāsīnoti khuracakkaṃ nāma pāsāṇamayaṃ vā hoti rajatamayaṃ vā maṇimayaṃ vā, taṃ pana pāsāṇamayameva.
Pāsāṇamāsīno means that the razor-wheel is made of stone, or silver, or jewels; but it is indeed made of stone.
Pāsāṇamāsīno nghĩa là bánh xe lưỡi dao (khuracakka) có thể làm bằng đá, bạc hoặc ngọc, nhưng nó được làm bằng đá.
So ca tena āsīno atiniviṭṭho ajjhotthaṭo.
And he, being seated on it, was deeply engrossed, overwhelmed by it.
Và người đó đã ngồi trên nó, bị mắc kẹt, bị áp đảo bởi nó.
Tasmā pāsāṇena āsīnattā ‘‘pāsāṇāsīno’’ti vattabbe byañjanasandhivasena makāraṃ ādāya ‘‘pāsāṇamāsīno’’ti vuttaṃ.
Therefore, instead of saying "pāsāṇāsīno" for "seated on the stone," it is said " pāsāṇamāsīno" by taking the letter 'm' due to consonantal sandhi.
Do đó, thay vì nói “pāsāṇāsīno” (ngồi trên đá), do sự hòa âm của phụ âm, nó được nói là “pāsāṇamāsīno” bằng cách thêm âm ‘m’.
Pāsāṇaṃ vā āsīno, taṃ khuracakkaṃ āsajja pāpuṇitvā ṭhitoti attho.
Or, "seated on the stone" means having reached and stood upon that razor-wheel.
Hoặc là ngồi trên tảng đá, nghĩa là đã đến và bám vào bánh xe lưỡi dao đó.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasīti yasmā khuracakkā yāva te pāpaṃ na khīyati, tāva jīvantoyeva na muccissasi, taṃ āsīnosīti.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasī means that as long as your evil deed is not exhausted by the razor-wheel, you will not be released while still alive, because you are seated on it.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasī nghĩa là chừng nào tội lỗi của ngươi chưa tiêu trừ khỏi bánh xe lưỡi dao, chừng đó ngươi sẽ không được giải thoát khi còn sống, ngươi đã ngồi trên nó.
Mitto have sattapadena hotīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikassa mittaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story beginning with " Mitto have sattapadena hotī" concerning a friend of Anāthapiṇḍika.
Mitto have sattapadena hotī – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú ngụ tại Jetavana, liên quan đến một người bạn của Anāthapiṇḍika.
So kira anāthapiṇḍikena saddhiṃ sahapaṃsukīḷiko ekācariyasseva santike uggahitasippo nāmena kāḷakaṇṇī nāma.
He, it is said, was named Kāḷakaṇṇī, a playmate of Anāthapiṇḍika, who had learned his craft from the same teacher.
Anh ta, tên Kāḷakaṇṇī, là bạn cùng chơi cát với Anāthapiṇḍika và đã học nghề từ cùng một vị thầy.
So gacchante kāle duggato hutvā jīvituṃ asakkonto seṭṭhissa santikaṃ agamāsi.
As time passed, he fell into poverty and, unable to make a living, went to the treasurer.
Thời gian trôi qua, anh ta trở nên nghèo khó và không thể sống nổi, nên đã đến gặp vị trưởng giả.
So taṃ samassāsetvā paribbayaṃ datvā attano kuṭumbaṃ paṭicchāpesi.
The treasurer comforted him, gave him expenses, and provided for his family.
Vị trưởng giả đã an ủi anh ta, cấp tiền chi tiêu và chu cấp cho gia đình anh ta.
So seṭṭhino upakārako hutvā sabbakiccāni karoti.
He became a helper to the treasurer and performed all tasks.
Anh ta trở thành người giúp việc cho trưởng giả và làm mọi công việc.
Taṃ seṭṭhissa santikaṃ āgatakāle ‘‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda, kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’’ti vadanti.
When he came to the treasurer, they would say, "Stand, Kāḷakaṇṇī! Sit, Kāḷakaṇṇī! Eat, Kāḷakaṇṇī!"
Khi anh ta đến nhà trưởng giả, mọi người nói: "Kāḷakaṇṇī, hãy đứng lại! Kāḷakaṇṇī, hãy ngồi xuống! Kāḷakaṇṇī, hãy ăn đi!"
Athekadivasaṃ seṭṭhino mittāmaccā seṭṭhiṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ‘‘mahāseṭṭhi, mā etaṃ tava santike kari, ‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’ti hi iminā saddena yakkhopi palāyeyya, na cesa tayā samāno, duggato durūpeto, kiṃ te iminā’’ti.
Then one day, the treasurer's friends and ministers approached the treasurer and said, "Great treasurer, do not keep him near you. Even a yakkha would flee at the sound of 'Stand, Kāḷakaṇṇī! Sit, Kāḷakaṇṇī! Eat, Kāḷakaṇṇī!' And he is not your equal; he is poor and ill-favored. What use is he to you?"
Rồi một ngày nọ, các bạn bè và người thân của trưởng giả đến gặp trưởng giả và nói: "Đại trưởng giả, đừng để người này ở gần ngài. Vì với cái tên 'Kāḷakaṇṇī, hãy đứng lại! Kāḷakaṇṇī, hãy ngồi xuống! Kāḷakaṇṇī, hãy ăn đi!' thì ngay cả dạ xoa cũng phải bỏ chạy. Hơn nữa, anh ta không bằng ngài, nghèo khó và xấu xí. Ngài cần gì anh ta?"
Anāthapiṇḍiko ‘‘nāmaṃ nāma vohāramattaṃ, na taṃ paṇḍitā pamāṇaṃ karonti, sutamaṅgalikena nāma bhavituṃ na vaṭṭati, na sakkā mayā nāmamattaṃ nissāya sahapaṃsukīḷikaṃ sahāyaṃ pariccajitu’’nti tesaṃ vacanaṃ anādāya ekadivasaṃ attano bhogagāmaṃ gacchanto taṃ geharakkhakaṃ katvā agamāsi.
Anāthapiṇḍika, disregarding their words, saying, "A name is merely a convention; the wise do not take it as a measure. One should not be superstitious about names. I cannot abandon a childhood friend merely because of his name," went to his estate village one day, leaving him to guard the house.
Anāthapiṇḍika nói: "Tên chỉ là một cách gọi, người trí không lấy đó làm thước đo. Không nên chỉ dựa vào điềm lành của cái tên. Ta không thể vì một cái tên mà từ bỏ người bạn cùng chơi cát này." Không để ý đến lời nói của họ, một ngày nọ, khi đi đến làng tài sản của mình, ông đã để anh ta trông nhà rồi đi.
Corā ‘‘seṭṭhi kira bhogagāmaṃ gato, gehamassa vilumpissāmā’’ti nānāvudhahatthā rattibhāge āgantvā gehaṃ parivāresuṃ.
The thieves, thinking, "The treasurer has gone to his estate village; we will plunder his house," came at night, armed with various weapons, and surrounded the house.
Bọn cướp nghĩ: "Nghe nói trưởng giả đã đi đến làng tài sản, chúng ta sẽ cướp nhà ông ta." Chúng mang theo nhiều loại vũ khí, đến vào ban đêm và bao vây ngôi nhà.
Itaropi corānaññeva āgamanaṃ āsaṅkamāno aniddāyantova nisīdi.
The other one, also suspecting the arrival of thieves, sat up without sleeping.
Người kia (Kāḷakaṇṇī) cũng nghi ngờ bọn cướp sẽ đến, nên ngồi thức không ngủ.
So corānaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā manusse pabodhetuṃ ‘‘tvaṃ saṅkhaṃ dhama, tvaṃ mudiṅgaṃ vādehī’’ti mahāsamajjaṃ karonto viya sakalanivesanaṃ ekasaddaṃ kāresi.
So, knowing of the thieves' arrival, to awaken the people, he made the entire dwelling one sound, as if making a great assembly, saying, "You blow the conch, you play the drum!"
Biết bọn cướp đã đến, anh ta đánh thức mọi người, ra lệnh: "Ngươi hãy thổi ốc tù và! Ngươi hãy đánh trống mudiṅga!" làm cho cả khu nhà vang lên một tiếng động lớn như đang tổ chức một lễ hội lớn.
Corā ‘‘suññaṃ gehanti dussutaṃ amhehi, attheva idha mahāseṭṭhī’’ti pāsāṇamuggarādīni tattheva chaḍḍetvā palāyiṃsu.
The thieves, thinking, "We heard this house was empty, but indeed, there is a great setthi here!" threw down their stones, hammers, and other implements right there, and fled.
Bọn cướp nghĩ: "Chúng ta đã nghe nhầm rằng ngôi nhà trống. Đại trưởng giả vẫn còn ở đây!" Chúng vứt bỏ đá, chùy, v.v. tại đó rồi bỏ chạy.
Punadivase manussā tattha tattha chaḍḍite pāsāṇamuggarādayo disvā saṃvegappattā hutvā ‘‘sace ajja evarūpo buddhisampanno gharavicārako nābhavissa, corehi yathāruciyā pavisitvā sabbaṃ gehaṃ viluttaṃ assa, imaṃ daḷhamittaṃ nissāya seṭṭhino vuḍḍhi jātā’’ti taṃ pasaṃsitvā seṭṭhissa bhogagāmato āgatakāle sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocayiṃsu.
The next day, people, seeing the stones and hammers scattered here and there, were filled with a sense of urgency and praised him, saying, "If such a wise house manager had not been here today, the thieves would have entered and plundered the entire house as they wished. Thanks to this steadfast friend, the setthi has prospered." When the setthi returned from the revenue village, they reported the entire incident to him.
Ngày hôm sau, mọi người thấy đá, chùy, v.v. bị vứt rải rác khắp nơi, liền kinh ngạc và nói: "Nếu hôm nay không có người quản gia thông minh như vậy, thì bọn cướp đã vào cướp sạch cả nhà theo ý muốn. Nhờ người bạn kiên cường này mà tài sản của trưởng giả đã được bảo toàn." Họ ca ngợi anh ta và khi trưởng giả trở về từ làng tài sản, họ đã kể lại toàn bộ sự việc.
Atha ne seṭṭhi avoca ‘‘tumhe evarūpaṃ mama geharakkhakaṃ mittaṃ nikkaḍḍhāpetha, sacāyaṃ tumhākaṃ vacanena mayā nikkaḍḍhito assa, ajja me kuṭumbaṃ kiñci nābhavissa, nāmaṃ nāma appamāṇaṃ, hitacittameva pamāṇa’’nti tassa uttaritaraṃ paribbayaṃ datvā ‘‘atthi dāni me idaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
Then the setthi said to them, "You wanted me to expel such a house-guarding friend of mine. If I had expelled him at your word, I would have nothing left of my household today. The name is insignificant; a benevolent heart is what matters." Giving him further expenses, he went to the Teacher, saying, "Now I have this story-gift," and reported the entire incident from the beginning.
Rồi trưởng giả nói với họ: "Các người muốn ta đuổi một người bạn trông nhà như vậy sao? Nếu ta đã đuổi anh ta theo lời các người, thì hôm nay ta sẽ chẳng còn tài sản gì. Tên chỉ là vô nghĩa, lòng thiện mới là quan trọng." Ông cấp thêm chi phí cho Kāḷakaṇṇī và nói: "Bây giờ ta có chuyện này để kể." Rồi ông đến gặp Đức Thế Tôn và kể lại toàn bộ câu chuyện từ đầu.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, idāneva kāḷakaṇṇimitto attano mittassa ghare kuṭumbaṃ rakkhati, pubbepi rakkhiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, it is not only now that the friend Kāḷakaṇṇī protects his friend's household; he protected it in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: "Này gia chủ, không phải chỉ bây giờ người bạn Kāḷakaṇṇī mới bảo vệ tài sản trong nhà của bạn mình đâu, mà ngay cả trong quá khứ, anh ta cũng đã từng bảo vệ rồi." Sau khi được thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāyaso seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a great and famous setthi.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một trưởng giả giàu có và danh tiếng.
Tassa kāḷakaṇṇī nāma mittoti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva.
His friend was named Kāḷakaṇṇī, and all else was similar to the present story.
Người bạn của ông tên là Kāḷakaṇṇī, và mọi chuyện đều giống như câu chuyện hiện tại.
Bodhisatto bhogagāmato āgato taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘sace mayā tumhākaṃ vacanena evarūpo mitto nikkaḍḍhito assa, ajja me kuṭumbaṃ kiñci nābhavissā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, having returned from the revenue village and heard the incident, said, "If I had expelled such a friend at your word, I would have nothing left of my household today," and then uttered this verse:
Khi Bồ Tát trở về từ làng tài sản và nghe câu chuyện, ông nói: "Nếu ta đã đuổi một người bạn như vậy theo lời các người, thì hôm nay ta sẽ chẳng còn tài sản gì." Rồi ông nói lên bài kệ này:
Tattha haveti nipātamattaṃ.
Here, have is merely a particle.
Trong đó, have là một giới từ.
Mettāyatīti mitto, mettaṃ paccupaṭṭhāpeti, sinehaṃ karotīti attho.
One who shows kindness is a mitto (friend), meaning one who expresses loving-kindness and affection.
Mitto (bạn) là người có lòng từ, người thể hiện lòng từ, tức là người có tình cảm.
So panesa sattapadena hoti, ekato sattapadavītihāragamanamattena hotīti attho.
Such a one becomes by seven steps, meaning by merely walking seven steps together.
Người đó sattapadena hoti, có nghĩa là trở thành bạn chỉ bằng cách cùng đi bảy bước chân.
Sahāyo pana dvādasakena hotīti sabbakiccāni ekato karaṇavasena sabbiriyāpathesu saha gacchatīti sahāyo.
A companion, however, is by twelve; one who goes together in all postures, performing all tasks together, is a sahāyo (companion).
Sahāyo pana dvādasakena hotīti (bạn thân có được từ mười hai bước) là người cùng đi trong mọi tư thế, cùng làm mọi việc.
So panesa dvādasakena hoti, dvādasāhaṃ ekato nivāsena hotīti attho.
Such a one becomes by twelve, meaning by living together for twelve days.
Người đó trở thành bạn thân bằng cách cùng sống mười hai ngày.
Māsaḍḍhamāsena cāti māsena vā aḍḍhamāsena vā.
By a month or half a month, means by a month or half a month.
Māsaḍḍhamāsena cāti (sau nửa tháng hoặc một tháng) là sau một tháng hoặc nửa tháng.
Ñāti hotīti ñātisamo hoti.
One becomes a ñāti (relative), meaning one becomes like a relative.
Ñāti hotīti (trở thành người thân) là trở thành như người thân.
Tatuttarinti tato uttariṃ ekato vāsena attasamopi hotiyeva.
Tatuttariṃ (beyond that), meaning beyond that, by living together, one becomes as dear as oneself.
Tatuttarinti (hơn thế nữa) là hơn thế nữa, bằng cách sống chung, attasamopi hotiyeva (trở thành như chính mình).
Jaheyyanti ‘‘evarūpaṃ sahāyaṃ kathaṃ jaheyya’’nti mittassa guṇaṃ kathesi.
Jaheyya (abandon)? He spoke of the friend's virtue, saying, "How could one abandon such a companion?"
Jaheyyanti (từ bỏ) là nói về phẩm chất của người bạn: "Làm sao có thể từ bỏ một người bạn như vậy?"
Tato paṭṭhāya puna koci tassa antare vattā nāma nāhosīti.
From that time onwards, no one ever again spoke against him.
Từ đó trở đi, không còn ai dám nói xấu anh ta nữa.
Ārogyamicche paramañca lābhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ atthakusalaṃ kulaputtaṃ ārabbha kathesi.
Ārogyamicche paramañca lābhaṃ (One should wish for health and the highest gain)—this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning a certain young man skilled in welfare.
Ārogyamicche paramañca lābhanti (Mong cầu sức khỏe và lợi lộc tối thượng) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một thiện nam tử có trí tuệ về lợi ích.
Sāvatthiyañhi ekassa mahāvibhavassa seṭṭhino putto jātiyā sattavasso paññavā atthakusalo.
Indeed, in Sāvatthī, the son of a very wealthy setthi, seven years old by birth, was wise and skilled in welfare.
Tại Sāvatthī, có một người con trai của một trưởng giả giàu có, mới bảy tuổi nhưng đã có trí tuệ và khéo léo trong việc tìm kiếm lợi ích.
So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, so taṃ na jānāti.
One day, he approached his father and asked him a question called the "Gate of Welfare," but his father did not know it.
Một ngày nọ, cậu bé đến gặp cha và hỏi về "cánh cửa của lợi ích", nhưng người cha không biết.
Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ pañho atisukhumo, ṭhapetvā sabbaññubuddhaṃ añño upari bhavaggena, heṭṭhā ca avīcinā paricchinne lokasannivāse etaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti.
Then it occurred to him, "This question is extremely subtle. No one in the world, circumscribed by the highest existence and Avīci below, except for an Omniscient Buddha, is capable of explaining this question."
Rồi ông nghĩ: "Câu hỏi này thật vi diệu. Trừ Đức Phật Toàn Giác ra, không ai khác, dù ở cõi trời cao nhất hay địa ngục A-tỳ sâu nhất trong thế giới này, có thể trả lời câu hỏi này."
So puttamādāya bahuṃ mālāgandhavilepanaṃ gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ, bhante, dārako paññavā atthakusalo maṃ atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ taṃ pañhaṃ ajānanto tumhākaṃ santikaṃ āgato, sādhu me, bhante, bhagavā taṃ pañhaṃ kathetū’’ti.
So, taking his son and having much garlands, perfumes, and unguents taken along, he went to Jetavana. Having honored the Teacher and paid homage, he sat down to one side and said this to the Blessed One: 'Venerable Sir, this boy is wise and skilled in welfare; he asked me a question called "the gate of welfare." Not knowing that question, I have come to you. It would be good if the Blessed One, Venerable Sir, would explain that question to me.'
Ông dẫn con trai mình, mang theo nhiều vòng hoa, hương liệu, và dầu thơm, đến Jetavana, cúng dường và đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi ngồi sang một bên và bạch với Đức Thế Tôn: "Bạch Đức Thế Tôn, đứa trẻ này có trí tuệ, khéo léo trong việc tìm kiếm lợi ích, đã hỏi con về 'cánh cửa của lợi ích'. Con không biết câu hỏi đó nên đã đến gặp Ngài. Kính mong Đức Thế Tôn giảng giải câu hỏi đó cho con."
Satthā ‘‘pubbepāhaṃ, upāsaka, iminā kumārakenetaṃ pañhaṃ puṭṭho, mayā cassa kathito, tadā naṃ esa jānāti, idāni pana bhavasaṅkhepagatattā na sallakkhetī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, 'Lay follower, I was asked this question by this boy before, and I explained it to him; at that time, he knew it, but now, due to having gone through a condensed existence, he does not recall it,' and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: "Này cận sự nam, không phải chỉ bây giờ mà ngay cả trong quá khứ, Ta đã từng được chú tiểu này hỏi câu hỏi đó, và Ta đã giảng giải cho chú ấy. Khi đó chú ấy đã biết, nhưng bây giờ vì đã trải qua nhiều kiếp sống nên không còn nhớ nữa." Sau khi được thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a very wealthy seṭṭhi.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một trưởng giả giàu có.
Athassa putto sattavassiko jātiyā paññavā atthakusalo.
Then his son, seven years old by birth, was wise and skilled in welfare.
Ông có một người con trai bảy tuổi, bẩm sinh đã có trí tuệ và khéo léo trong việc tìm kiếm lợi ích.
So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tāta, atthassa dvāraṃ nāma ki’’nti atthassa dvārapañhaṃ pucchi.
One day, he approached his father and asked the question about the gate of welfare: 'Father, what is called the gate of welfare?'
Một ngày nọ, cậu bé đến gặp cha và hỏi: "Thưa cha, 'cánh cửa của lợi ích' là gì?" Cậu hỏi câu hỏi về cánh cửa của lợi ích.
Athassa pitā taṃ pañhaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
Then his father, explaining that question to him, spoke this verse:
Rồi người cha đã giảng giải câu hỏi đó và nói lên bài kệ này:
Tattha ārogyamicche paramañca lābhanti ca-kāro nipātamattaṃ.
Here, in ārogyamicche paramañca lābhaṃ, the particle ca is merely an expletive.
Trong đó, ārogyamicche paramañca lābhanti (mong cầu sức khỏe và lợi lộc tối thượng), chữ "ca" chỉ là một giới từ.
Tāta, paṭhamameva ārogyasaṅkhātaṃ paramaṃ lābhaṃ iccheyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha.
Father, one should first desire the highest gain, which is health—thus he explained this meaning.
Này con, trước hết hãy mong cầu lợi lộc tối thượng là sức khỏe – ông nói như vậy để chỉ rõ ý này.
Tattha ārogyaṃ nāma sarīrassa ceva cittassa ca arogabhāvo anāturatā.
Here, health means the state of being free from sickness, the state of being free from affliction, of both body and mind.
Trong đó, sức khỏe (ārogya) là trạng thái không bệnh tật, không đau yếu của cả thân và tâm.
Sarīre hi rogāture neva aladdhaṃ bhogalābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ paribhuñjituṃ, anāture pana ubhayampetaṃ sakkoti.
For when the body is afflicted by illness, one cannot produce wealth not yet obtained, nor can one enjoy what has been obtained; but when it is free from affliction, one can do both.
Khi thân bị bệnh tật, người ta không thể tạo ra lợi lộc chưa có, cũng không thể hưởng thụ những gì đã có; nhưng khi không bệnh tật, cả hai điều này đều có thể làm được.
Citte ca kilesāture neva aladdhaṃ jhānādibhedaṃ lābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ puna samāpattivasena paribhuñjituṃ.
And when the mind is afflicted by defilements, one cannot produce gains such as jhāna not yet obtained, nor can one enjoy what has been obtained again through attainment.
Khi tâm bị phiền não, người ta không thể tạo ra lợi lộc như thiền định, v.v. chưa có, cũng không thể hưởng thụ những gì đã có bằng cách nhập định trở lại.
Etasmiṃ anārogye sati aladdhopi lābho na labbhati, laddhopi niratthako hoti, asati panetasmiṃ aladdhopi lābho labbhati, laddhopi sātthako hotīti ārogyaṃ paramo lābho nāma.
When this unhealthiness exists, even wealth not obtained is not gained, and what is obtained becomes useless; but when it does not exist, even wealth not obtained is gained, and what is obtained becomes beneficial—thus health is called the highest gain.
Khi không có sức khỏe, lợi lộc chưa có cũng không đạt được, lợi lộc đã có cũng trở nên vô ích; nhưng khi có sức khỏe, lợi lộc chưa có cũng đạt được, lợi lộc đã có cũng trở nên hữu ích. Vì vậy, sức khỏe là lợi lộc tối thượng.
Taṃ sabbapaṭhamaṃ icchitabbaṃ.
This should be desired first of all.
Điều đó cần được mong cầu trước hết.
Idamekaṃ atthassa dvāranti ayamettha attho.
This is one gate of welfare—this is the meaning here.
Đây là một trong những cánh cửa của lợi ích – đó là ý nghĩa ở đây.
Sīlañcāti ācārasīlaṃ.
Sīlañcā means customary morality.
Sīlañcāti (và giới hạnh) là giới hạnh trong hành vi.
Iminā lokacārittaṃ dasseti.
By this, he shows worldly conduct.
Điều này chỉ ra phong tục thế gian.
Vuddhānumatanti guṇavuddhānaṃ paṇḍitānaṃ anumataṃ.
Vuddhānumataṃ means approved by the virtuous elders, the wise ones.
Vuddhānumatanti (được người trưởng thượng chấp thuận) là được những người có phẩm hạnh và người trí chấp thuận.
Iminā ñāṇasampannānaṃ garūnaṃ ovādaṃ dasseti.
By this, he shows the advice of teachers endowed with wisdom.
Điều này chỉ ra lời khuyên của những bậc thầy có trí tuệ.
Sutañcāti kāraṇanissitaṃ sutaṃ.
Sutañcā means learning based on reason.
Sutañcāti (và sự học hỏi) là sự học hỏi dựa trên lý do.
Iminā imasmiṃ loke atthanissitaṃ bāhusaccaṃ dasseti.
By this, he shows extensive learning based on welfare in this world.
Điều này chỉ ra sự uyên bác dựa trên lợi ích trong thế giới này.
Dhammānuvattī cāti tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaṃ.
Dhammānuvattī cā means adherence to the threefold good conduct (sucarita-dhamma).
Dhammānuvattī cāti (và sống theo Pháp) là thực hành theo ba loại thiện hạnh.
Iminā duccaritadhammaṃ vajjetvā sucaritadhammassa anuvattanabhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the state of adhering to good conduct, avoiding bad conduct.
Điều này cho thấy sự tránh xa pháp ác hạnh và sự tuân theo pháp thiện hạnh.
Alīnatā cāti cittassa alīnatā anīcatā.
Alīnatā cā means the non-languidness, the non-lowliness of the mind.
Alīnatā (không lười biếng) là sự không lười biếng, không thấp kém của tâm.
Iminā cittassa asaṅkocataṃ paṇītabhāvaṃ uttamabhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the uncontracted state, the refined state, the excellent state of the mind.
Điều này cho thấy sự không co rút, sự cao quý và sự tối thượng của tâm.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷeteti attho nāma vuḍḍhi, tassa vuḍḍhisaṅkhātassa lokiyalokuttarassa atthassa ete pamukhā uttamā cha dvārā upāyā adhigamamukhānīti.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷete means welfare is growth; these six are the foremost, excellent gates, means, and avenues of attainment for that welfare, whether worldly or supramundane, which is called growth.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷete (sáu cánh cửa chính của lợi ích này) có nghĩa là lợi ích là sự tăng trưởng; những điều này là sáu cánh cửa chính, tối thượng, là phương tiện, là lối vào để đạt được lợi ích thế gian và xuất thế gian, tức là sự tăng trưởng.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyā—This the Teacher spoke while dwelling in Jetavana, concerning a certain bhikkhu who had become discontented.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyā (không biết lỗi lầm trong tương lai) là câu chuyện mà Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu đã chán nản.
Aññataro kira kulaputto buddhasāsane uraṃ datvā pabbajito ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā ukkaṇṭhi.
It is said that a certain young man of good family, having gone forth into the Buddha's dispensation with full dedication, one day, while going for alms in Sāvatthī, saw an adorned woman and became discontented.
Nghe nói, một thiện nam tử đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật. Một ngày nọ, khi đi khất thực ở Sāvatthī, thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy, vị ấy đã chán nản.
Atha naṃ ācariyupajjhāyā satthu santikaṃ ānayiṃsu.
Then his teachers and preceptors brought him to the Teacher.
Sau đó, các vị A-xà-lê và Hòa thượng đã dẫn vị ấy đến gặp Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘pañca kāmaguṇā nāmete bhikkhu paribhogakāle ramaṇīyā.
The Teacher, having asked, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?" and when told "It is true," said, "These five strands of sensual pleasure, bhikkhu, are delightful at the time of enjoyment.
Bậc Đạo Sư hỏi: “Này Tỳ khưu, có thật là ông đã chán nản không?” Khi được trả lời “Thật vậy,” Ngài nói: “Này Tỳ khưu, năm dục lạc này chỉ dễ chịu khi được hưởng thụ.
So pana tesaṃ paribhogo nirayādīsu paṭisandhidāyakattā kiṃpakkaphalaparibhogasadiso hoti.
However, the enjoyment of them is like the enjoyment of a kiṃpakka fruit, as it leads to rebirth in hell and other miserable states.
Nhưng việc hưởng thụ chúng giống như việc ăn quả kiṃpakka, vì nó dẫn đến tái sinh vào các cõi khổ như địa ngục.
Kiṃpakkaphalaṃ nāma vaṇṇagandharasasampannaṃ, khāditaṃ pana antāni khaṇḍitvā jīvitakkhayaṃ pāpeti.
The kiṃpakka fruit is endowed with beautiful color, fragrance, and taste, but when eaten, it tears the intestines and leads to the loss of life.
Quả kiṃpakka có màu sắc, mùi hương và vị ngon, nhưng khi ăn vào sẽ làm nát ruột và dẫn đến cái chết.
Pubbe bahū bālajanā tassa dosaṃ adisvā vaṇṇagandharasesu bajjhitvā taṃ phalaṃ paribhuñjitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
Previously, many foolish people, not seeing its fault, became attached to its color, fragrance, and taste, and having eaten that fruit, they met with the loss of life." Having said this, and being requested by them, he recounted a past event.
Trước đây, nhiều người ngu si đã không thấy được hiểm họa của nó, bị quyến luyến bởi màu sắc, mùi hương và vị ngon, đã ăn loại quả ấy và phải bỏ mạng.” Sau khi nói vậy, Ngài được thỉnh cầu và đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto satthavāho hutvā pañcahi sakaṭasatehi pubbantāparantaṃ gacchanto aṭavimukhaṃ patvā manusse sannipātetvā ‘‘imissā aṭaviyā visarukkhā nāma atthi, mā kho maṃ anāpucchā pubbe akhāditapubbāni phalāphalāni khāditthā’’ti ovadi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having become a caravan leader, was traveling from the eastern to the western border with five hundred carts. Reaching the edge of a forest, he gathered the people and advised, "In this forest, there are poisonous trees. Do not eat any fruits or berries that you have not eaten before, without asking me."
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là một người dẫn đầu đoàn buôn gồm năm trăm cỗ xe, đi từ miền Đông sang miền Tây. Khi đến bìa rừng, Ngài tập hợp mọi người lại và khuyên: “Trong rừng này có những cây độc. Đừng ai tự ý ăn những loại quả chưa từng ăn trước đây mà không hỏi ta.”
Manussā aṭaviṃ atikkamitvā aṭavimukhe ekaṃ kiṃpakkarukkhaṃ phalabhāraoṇamitasākhaṃ addasaṃsu.
The people, having passed through the forest, saw a kiṃpakka tree at the edge of the forest, with its branches bending low under the weight of its fruit.
Khi vượt qua rừng, mọi người thấy một cây kiṃpakka ở bìa rừng, cành cây trĩu nặng quả.
Tassa khandhasākhāpattaphalāni saṇṭhānavaṇṇarasagandhehi ambasadisāneva.
Its trunk, branches, leaves, and fruits were similar to mangoes in form, color, taste, and fragrance.
Thân cây, cành cây, lá và quả của nó có hình dáng, màu sắc, vị và mùi hương giống hệt quả xoài.
Tesu ekacce vaṇṇagandharasesu bajjhitvā ambaphalasaññāya phalāni khādiṃsu, ekacce ‘‘satthavāhaṃ pucchitvā khādissāmā’’ti gahetvā aṭṭhaṃsu.
Some of them, attached to the color, fragrance, and taste, ate the fruits, mistaking them for mangoes; others took them, intending to ask the caravan leader before eating.
Một số người bị quyến luyến bởi màu sắc, mùi hương và vị ngon, lầm tưởng là quả xoài nên đã ăn. Một số khác thì cầm lấy nhưng đứng chờ, nói: “Chúng ta sẽ ăn sau khi hỏi vị dẫn đầu đoàn buôn.”
Bodhisatto taṃ ṭhānaṃ patvā ye gahetvā ṭhitā, te phalāni chaḍḍāpetvā, ye khādamānā aṭṭhaṃsu, te vamanaṃ kāretvā tesaṃ bhesajjaṃ adāsi.
The Bodhisatta, arriving at that place, made those who had taken the fruits throw them away, and made those who were eating them vomit, and gave them medicine.
Khi Bồ Tát đến nơi, Ngài bảo những người đang cầm quả bỏ chúng đi, và những người đang ăn thì Ngài cho ói ra rồi cấp thuốc cho họ.
Tesu ekacce arogā jātā, paṭhamameva khāditvā ṭhitā pana jīvitakkhayaṃ pattā.
Some of them recovered, but those who had eaten them first met with the loss of life.
Một số người trong số đó đã khỏi bệnh, nhưng những người đã ăn ngay từ đầu thì đã bỏ mạng.
Bodhisattopi icchitaṭṭhānaṃ sotthinā gantvā lābhaṃ labhitvā puna sakaṭṭhānameva āgantvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta also went safely to his desired destination, obtained profit, and then returned to his own place, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát cũng đã đến nơi mình muốn một cách an toàn, thu được lợi nhuận, rồi trở về nơi ở của mình, thực hành các công đức như bố thí và đã ra đi tùy theo nghiệp của mình.
Tattha āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti anāgate dosaṃ na aññāya, ajānitvāti attho.
Therein, āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti means "not knowing the danger in the future, not understanding," is the meaning.
Trong đó, āyatiṃ dosaṃ nāññāyā nghĩa là không biết, không nhận ra lỗi lầm trong tương lai.
Yo kāme paṭisevatīti yo vatthukāme ca kilesakāme ca paṭisevati.
Yo kāme paṭisevatīti means "whoever indulges in both objective sensual pleasures (vatthukāma) and defilement sensual pleasures (kilesakāma)."
Yo kāme paṭisevatī nghĩa là người nào hưởng thụ dục lạc vật chất và dục lạc phiền não.
Vipākante hananti nanti te kāmā taṃ purisaṃ attano vipākasaṅkhāte ante nirayādīsu uppannaṃ nānappakārena dukkhena saṃyojayamānā hananti.
Vipākante hananti nanti means "those sensual pleasures destroy that person by binding him with various kinds of suffering that arise in hell and other miserable states at the end, which is their ripening."
Vipākante hananti nanti nghĩa là những dục lạc ấy sẽ giết hại người ấy khi quả báo đến, tức là trói buộc người ấy bằng đủ loại khổ đau phát sinh ở các cõi như địa ngục.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti, yathā paribhogakāle vaṇṇagandharasasampattiyā manāpaṃ kiṃpakkaphalaṃ anāgatadosaṃ adisvā bhakkhitaṃ ante hanati, jīvitakkhayaṃ pāpeti, evaṃ paribhogakāle manāpāpi kāmā vipākakāle hanantīti desanaṃ yathānusandhiṃ pāpetvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti means "just as a kiṃpakka fruit, delightful with its color, fragrance, and taste at the time of enjoyment, when eaten without seeing the future danger, destroys one at the end, leading to the loss of life, so too sensual pleasures, though delightful at the time of enjoyment, destroy one at the time of their ripening." Having brought the teaching to its logical conclusion, he expounded the Noble Truths, and at the conclusion of the Truths, the discontented bhikkhu attained the fruit of stream-entry.
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti nghĩa là, giống như quả kiṃpakka, khi ăn vào lúc hưởng thụ thì dễ chịu vì có đủ màu sắc, mùi hương và vị ngon, nhưng không thấy lỗi lầm trong tương lai, cuối cùng nó sẽ giết hại, dẫn đến cái chết; cũng vậy, dục lạc dù dễ chịu khi hưởng thụ nhưng sẽ giết hại khi quả báo đến. Sau khi kết nối bài pháp với câu chuyện tiền thân, Ngài đã thuyết giảng các Chân lý. Khi bài pháp kết thúc, vị Tỳ khưu chán nản đã chứng đắc quả Sotāpatti. Trong số những người còn lại trong hội chúng, một số đã chứng Sotāpatti, một số Sakadāgāmī, một số Anāgāmī, và một số Arahant.
Sesaparisāyapi keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto ahesuṃ.
Among the rest of the assembly, some became stream-enterers, some once-returners, some non-returners, and some Arahants.
Trong số những người còn lại trong hội chúng, một số đã chứng Sotāpatti, một số Sakadāgāmī, một số Anāgāmī, và một số Arahant.
Sīlaṃ kireva kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sīlavīmaṃsakaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
Sīlaṃ kireva kalyāṇanti (Indeed, virtue is good) – The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story concerning a certain brahmin who was testing virtue.
Sīlaṃ kireva kalyāṇa (giới hạnh thật sự là tốt lành) là câu chuyện mà Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Bà la môn thử nghiệm giới hạnh.
So kira kosalarājānaṃ nissāya jīvati tisaraṇaṃ gato akhaṇḍapañcasīlo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū.
It is said that he lived dependent on the King of Kosala, had taken refuge in the Triple Gem, observed the five precepts unbrokenly, and was proficient in the three Vedas.
Nghe nói, vị ấy sống nhờ vào vua Kosala, đã quy y Tam Bảo, giữ năm giới không bị sứt mẻ, và thông thạo ba bộ Veda.
Rājā ‘‘ayaṃ sīlavā’’ti tassa atirekasammānaṃ karoti.
The king showed him excessive honor, thinking, "This man is virtuous."
Vua đã dành cho vị ấy sự tôn trọng đặc biệt, nói: “Vị này là người có giới hạnh.”
So cintesi ‘‘ayaṃ rājā mayhaṃ aññehi brāhmaṇehi atirekasammānaṃ karoti, ativiya maṃ garuṃ katvā passati, kiṃ nu kho esa mama jātigottakulappadesasippasampattiṃ nissāya imaṃ sammānaṃ karoti, udāhu sīlasampattiṃ, vīmaṃsissāmi tāvā’’ti.
He thought, "This king shows me more honor than other brahmins; he regards me with great respect. Is he showing this honor because of my birth, lineage, family, region, and craft, or because of my virtuous conduct? I shall investigate this."
Vị ấy suy nghĩ: “Vị vua này dành cho ta sự tôn trọng đặc biệt hơn các Bà la môn khác, và rất kính trọng ta. Không biết có phải Ngài tôn trọng ta vì dòng dõi, gia tộc, địa vị, nghề nghiệp, hay vì giới hạnh của ta? Ta sẽ thử xem sao.”
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gantvā gharaṃ āgacchanto ekassa heraññikassa phalakato anāpucchitvā ekaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā agamāsi, heraññiko brāhmaṇe garubhāvena kiñci avatvā nisīdi.
So one day, having gone to the royal court and returning home, he took a kahāpaṇa from a money-changer's counter without asking and went away. The money-changer, out of respect for the brahmin, said nothing and remained seated.
Một ngày nọ, sau khi đến triều kiến vua và trở về nhà, vị ấy đã lấy một đồng tiền kahāpaṇa từ bàn của một người thợ kim hoàn mà không hỏi, rồi bỏ đi. Người thợ kim hoàn vì kính trọng Bà la môn nên không nói gì và ngồi yên.
Punadivase dve kahāpaṇe gaṇhi, heraññiko tatheva adhivāsesi.
The next day, he took two kahāpaṇas. The money-changer tolerated it as before.
Ngày hôm sau, vị ấy lấy hai đồng kahāpaṇa, người thợ kim hoàn cũng nhẫn nhịn như vậy.
Tatiyadivase kahāpaṇamuṭṭhiṃ aggahesi, atha naṃ heraññiko ‘‘ajja te tatiyo divaso rājakuṭumbaṃ vilumpantassā’’ti ‘‘rājakuṭumbavilumpakacoro me gahito’’ti tikkhattuṃ viravi.
On the third day, he took a handful of kahāpaṇas. Then the money-changer exclaimed three times, "Today is the third day you have plundered the royal treasury!" and "The thief who plunders the royal treasury has been caught by me!"
Ngày thứ ba, vị ấy lấy một nắm kahāpaṇa. Bấy giờ, người thợ kim hoàn la lên ba lần: “Hôm nay là ngày thứ ba ông cướp bóc tài sản của hoàng gia!” và “Ta đã bắt được tên trộm cướp bóc tài sản hoàng gia!”
Atha naṃ manussā ito cito ca āgantvā ‘‘ciraṃdāni tvaṃ sīlavā viya vicarī’’ti dve tayo pahāre datvā bandhitvā rañño dassesuṃ.
Then people came from here and there, saying, "For a long time, you have been acting as if you were virtuous!" They gave him two or three blows, bound him, and presented him to the king.
Sau đó, mọi người từ khắp nơi kéo đến, nói: “Ông đã sống như một người có giới hạnh bấy lâu nay,” rồi đánh vị ấy vài cái, trói lại và dẫn đến trình vua.
Rājā vippaṭisārī hutvā ‘‘kasmā, brāhmaṇa, evarūpaṃ dussīlakammaṃ karosī’’ti vatvā ‘‘gacchatha, tassa rājāṇaṃ karothā’’ti āha.
The king, feeling remorse, said, "Why, brahmin, do you commit such an unvirtuous act?" and then commanded, "Go, inflict the royal punishment upon him!"
Vua hối hận, nói: “Này Bà la môn, tại sao ông lại làm một hành động vô giới hạnh như vậy?” rồi ra lệnh: “Hãy đi, thi hành lệnh vua đối với hắn!”
Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ, mahārāja, coro’’ti āha.
The brahmin said, "I am not a thief, great king."
Bà la môn nói: “Thưa Đại vương, thần không phải là kẻ trộm.”
Atha ‘‘kasmā rājakuṭumbikassa phalakato kahāpaṇe gaṇhī’’ti?
"Then why did you take kahāpaṇas from the royal treasurer's counter?"
Vậy thì, “Tại sao ông lại lấy tiền kahāpaṇa từ bàn của người thợ kim hoàn thuộc hoàng gia?”
‘‘Etaṃ mayā tayi mama atisammānaṃ karonte ‘kiṃ nu kho rājā mama jātiādīni nissāya atisammānaṃ karoti, udāhu sīlaṃ nissāyā’ti vīmaṃsanatthāya kataṃ, idāni pana mayā ekaṃsena ñātaṃ.
"This was done by me to investigate, while you showed me great honor, 'Does the king honor me greatly because of my birth and so forth, or because of my sīla?' Now, however, I have definitively understood.
“Thần làm điều này để thử xem khi Đại vương dành cho thần sự tôn trọng đặc biệt, có phải là vì dòng dõi của thần hay vì giới hạnh của thần. Giờ đây, thần đã biết chắc chắn.
Yathā sīlameva nissāya tayā mama sammāno kato, na jātiādīni.
Indeed, you honored me solely based on my sīla, not on my birth and so forth.
Đại vương đã tôn trọng thần chỉ vì giới hạnh, chứ không phải vì dòng dõi hay những thứ khác.
Tathā hi me idāni rājāṇaṃ kāresi, svāhaṃ iminā kāraṇena ‘imasmiṃ loke sīlameva uttamaṃ sīlaṃ pamukha’nti sanniṭṭhānaṃ gato.
Thus, you have now inflicted royal punishment upon me. For this reason, I have come to the conclusion that 'in this world, sīla alone is supreme, sīla is paramount.'
Thật vậy, giờ đây Đại vương đã ra lệnh xử phạt thần. Vì lý do này, thần đã đi đến kết luận rằng ‘giới hạnh là tối thượng, giới hạnh là hàng đầu trong thế gian này’.
Imassa panāhaṃ sīlassa anucchavikaṃ karonto gehe ṭhito kilese paribhuñjanto na sakkhissāmi kātuṃ, ajjeva jetavanaṃ gantvā satthu santike pabbajissāmi, pabbajjaṃ me detha, devā’’ti vatvā rājānaṃ anujānāpetvā jetavanābhimukho pāyāsi.
However, remaining at home and indulging in defilements, I will not be able to act in a manner befitting this sīla. Today itself, I will go to Jetavana and go forth under the Teacher. Grant me ordination, O devas," he said, and having obtained the king's permission, he set off towards Jetavana.
Thần sẽ không thể thực hành giới hạnh này một cách xứng đáng khi còn ở nhà và hưởng thụ các phiền não. Ngay hôm nay, thần sẽ đến Jetavana và xuất gia dưới sự chỉ dạy của Bậc Đạo Sư. Xin Đại vương cho phép thần xuất gia.” Sau khi được vua cho phép, vị ấy lên đường hướng về Jetavana.
Atha naṃ ñātisuhajjabandhavā sannipatitvā nivāretuṃ asakkontā nivattiṃsu.
Then his relatives, friends, and kinsmen gathered and, being unable to restrain him, turned back.
Sau đó, bà con, thân hữu, quyến thuộc tụ họp lại, không thể ngăn cản được ông, đành phải bỏ cuộc.
So satthu santikaṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayhaṃ pabbajjā matthakaṃ pattā’’ti aññaṃ byākāsi.
He went to the Teacher, requested ordination, and having obtained both going forth and higher ordination, he developed insight without abandoning his meditation subject, attained arahantship, and approached the Teacher, declaring his aññā, "Venerable Sir, my going forth has reached its culmination."
Ông đến chỗ của Đức Bổn Sư, xin xuất gia, được thọ Tỳ-kheo giới và giới Cụ túc, không xao nhãng thiền quán, phát triển thiền minh sát, đạt đến A-la-hán quả, rồi đến gần Đức Bổn Sư và tuyên bố sự chứng đắc của mình: “Bạch Đức Thế Tôn, sự xuất gia của con đã đạt đến đỉnh cao.”
Tassa taṃ aññabyākaraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ.
His declaration of aññā became known among the Saṅgha of bhikkhus.
Lời tuyên bố chứng đắc đó của ông đã trở nên công khai trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, asuko nāma rañño upaṭṭhākabrāhmaṇo attano sīlaṃ vīmaṃsitvā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā arahatte patiṭṭhito’’ti tassa guṇaṃ kathayamānā nisīdiṃsu.
Then one day, bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing his virtues, saying, "Friends, that brahmin, the king's attendant, having investigated his own sīla, asked the king for permission, went forth, and became established in arahantship."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường, ngồi đàm luận về đức hạnh của vị ấy rằng: “Thưa chư Hiền, vị Bà-la-môn cận sự của nhà vua nọ đã tự quán xét giới hạnh của mình, xin phép nhà vua xuất gia, và đã an trú trong quả vị A-la-hán.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāni ayameva brāhmaṇo attano sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ akāsi, pubbepi paṇḍitā attano sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ kariṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came, asked, "With what talk, bhikkhus, are you now assembled?" When told, "With this talk," He said, "Bhikkhus, it is not only now that this brahmin, having investigated his own sīla, went forth and established himself; in the past too, wise ones, having investigated their own sīla, went forth and established themselves," and being requested by them, He related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con bàn chuyện này ạ,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ vị Bà-la-môn này đã tự quán xét giới hạnh của mình, xuất gia và tạo lập chỗ tựa cho mình, mà ngay cả trong quá khứ, các bậc hiền trí cũng đã tự quán xét giới hạnh của mình, xuất gia và tạo lập chỗ tựa cho mình.” Sau khi nói vậy, được các Tỳ-khưu thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi dānādhimutto sīlajjhāsayo akhaṇḍapañcasīlo.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his purohita, devoted to giving, inclined towards sīla, and possessed of unbroken five precepts.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát là vị đạo sĩ tiên tri (purohita) của vua, Ngài có ý chí hướng về bố thí, có khuynh hướng về giới hạnh, giữ gìn năm giới không bị sứt mẻ.
Rājā sesabrāhmaṇehi atirekaṃ tassa sammānaṃ karotīti sabbaṃ purimasadisameva.
The king honored him more than the other brahmins—everything was just as before.
Vua đã tôn kính Ngài hơn các Bà-la-môn khác; tất cả đều giống như câu chuyện trước.
Bodhisatte pana bandhitvā rañño santikaṃ nīyamāne ahituṇḍikā antaravīthiyaṃ sappaṃ kīḷāpentā naṅguṭṭhe gaṇhanti, gīvāya gaṇhanti, gale veṭhenti.
However, as the Bodhisatta was being led, bound, to the king, snake charmers were playing with snakes in the middle of the street, grasping them by the tail, grasping them by the neck, and wrapping them around their throats.
Khi Bồ-tát bị trói và dẫn đến chỗ vua, những người bắt rắn đang biểu diễn rắn giữa đường, họ nắm đuôi, nắm cổ, quấn quanh cổ rắn.
Bodhisatto te disvā ‘‘mā, tātā, evaṃ sappaṃ naṅguṭṭhe gaṇhatha, mā gīvāya gaṇhatha, mā gale veṭhetha.
Seeing them, the Bodhisatta said, "Do not, my dears, grasp the snake by the tail like that, do not grasp it by the neck, do not wrap it around the throat.
Bồ-tát thấy họ liền nói: “Này các con, đừng nắm đuôi rắn như thế, đừng nắm cổ rắn, đừng quấn quanh cổ rắn.
Ayañhi vo ḍaṃsitvā jīvitakkhayaṃ pāpeyyā’’ti āha.
For this one might bite you and cause loss of life."
Con rắn này có thể cắn các con và khiến các con mất mạng.”
Ahituṇḍikā ‘‘ayaṃ, brāhmaṇa, sappo sīlavā ācārasampanno tādiso dussīlo na hoti, tvaṃ pana attano dussīlatāya anācārena rājakuṭumbavilumpakacoroti bandhitvā nīyasī’’ti āhaṃsu.
The snake charmers said, "This snake, brahmin, is virtuous and endowed with good conduct; it is not unvirtuous like that. But you, because of your unvirtuousness and misconduct, are being led bound as a thief who plunders the royal treasury."
Những người bắt rắn nói: “Này Bà-la-môn, con rắn này có giới hạnh, có đầy đủ oai nghi, nó không phải là kẻ ác giới như vậy. Còn ông, vì ác giới và vô oai nghi, bị trói và dẫn đi vì là kẻ trộm cướp tài sản hoàng gia.”
So cintesi ‘‘sappāpi tāva aḍaṃsantā aviheṭhentā ‘sīlavanto’ti nāmaṃ labhanti, kimaṅgaṃ pana manussabhūtā.
He thought, "Even snakes, by not biting and not harming, gain the name 'virtuous'; how much more so human beings!"
Ngài suy nghĩ: “Ngay cả loài rắn, khi không cắn, không quấy nhiễu, còn được gọi là ‘có giới hạnh’. Huống chi là loài người.
Sīlameva imasmiṃ loke uttamaṃ, natthi tato uttaritara’’nti.
"Virtue indeed is supreme in this world; there is nothing higher than it."
Giới hạnh là tối thượng trong thế gian này, không có gì cao hơn nó.”
Atha naṃ netvā rañño dassesuṃ.
Then they took him and showed him to the king.
Sau đó, họ dẫn Ngài đến trình diện vua.
Rājā ‘‘kiṃ idaṃ, tātā’’ti pucchi.
The king asked, "What is this, my dear?"
Vua hỏi: “Chuyện gì vậy, này con?”
‘‘Rājakuṭumbavilumpako coro, devā’’ti.
"It is a thief who plundered the royal treasury, Your Majesty."
“Tâu Đại vương, đây là kẻ trộm cướp tài sản hoàng gia.”
‘‘Tena hissa rājāṇaṃ karothā’’ti.
"Then inflict the royal punishment upon him."
“Vậy thì hãy thi hành án lệnh của vua đối với hắn.”
Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ, mahārāja, coro’’ti āha.
The brahmin said, "I am not a thief, great king."
Bà-la-môn nói: “Tâu Đại vương, tôi không phải là kẻ trộm.”
‘‘Atha kasmā kahāpaṇe aggahesī’’ti ca vutte purimanayeneva sabbaṃ ārocento ‘‘svāhaṃ iminā kāraṇena ‘imasmiṃ loke sīlameva uttamaṃ, sīlaṃ pāmokkha’nti sanniṭṭhānaṃ gato’’ti vatvā ‘‘tiṭṭhatu tāva idaṃ, āsīvisopi tāva aḍaṃsanto aviheṭhento ‘sīlavā’ti vattabbataṃ labhati.
And when asked, "Then why did you take the kahāpaṇas?", he recounted everything in the same previous manner, saying, "It was for this reason that I came to the conclusion that 'virtue is indeed supreme in this world, virtue is pre-eminent.' Let that be for now; even a venomous snake, by not biting or harming, gains the appellation 'virtuous'.
Khi được hỏi: “Vậy tại sao ông lại lấy tiền vàng (kahāpaṇa)?” Ngài kể lại tất cả theo cách thức trước, rồi nói: “Chính vì lý do này, tôi đã đi đến kết luận rằng ‘giới hạnh là tối thượng trong thế gian này, giới hạnh là đứng đầu.’
Imināpi kāraṇena sīlameva uttamaṃ, sīlaṃ pavara’’nti sīlaṃ vaṇṇento imaṃ gāthamāha –
For this reason too, virtue is supreme, virtue is excellent," thus praising virtue, he spoke this verse:
Hãy tạm gác chuyện đó sang một bên, ngay cả một con rắn độc cũng có thể được gọi là ‘có giới hạnh’ khi nó không cắn và không quấy nhiễu. Chính vì lý do này, giới hạnh là tối thượng, giới hạnh là cao quý nhất.” Rồi Ngài ca ngợi giới hạnh bằng bài kệ này:
Tattha sīlaṃ kirevāti kāyavācācittehi avītikkamasaṅkhātaṃ ācārasīlameva.
There, sīlaṃ kireva means virtue of conduct, which is non-transgression by body, speech, and mind.
Trong đó, sīlaṃ kireva có nghĩa là giới hạnh về hành vi, tức là sự không vi phạm bằng thân, khẩu, ý.
Kirāti anussavavasena vadati.
Kirā indicates speaking based on hearsay.
Kirā được dùng để nói theo truyền thuyết.
Kalyāṇanti sundarataraṃ.
Kalyāṇaṃ means most beautiful.
Kalyāṇa có nghĩa là tốt đẹp hơn.
Anuttaranti jeṭṭhakaṃ sabbaguṇadāyakaṃ.
Anuttaraṃ means foremost, bestower of all good qualities.
Anuttara có nghĩa là tối thượng, ban tặng tất cả các đức tính.
Passāti attanā diṭṭhakāraṇaṃ abhimukhaṃ karonto katheti.
Passā means he speaks, bringing to mind the reason he has seen for himself.
Passā được nói để chỉ ra sự việc đã thấy trước mắt.
Sīlavāti na haññatīti ghoravisopi samāno aḍaṃsanaaviheṭhanamattakena sīlavāti pasaṃsaṃ labhati, na haññati na vihaññatīti.
Sīlavāti na haññatī means even a highly venomous snake, merely by not biting or harming, gains praise as 'virtuous,' and is not harmed or afflicted.
Sīlavāti na haññatī có nghĩa là ngay cả một con rắn độc cũng được khen là có giới hạnh chỉ vì không cắn và không quấy nhiễu, nó không bị giết hại, không bị làm hại.
Imināpi kāraṇena sīlameva uttamanti.
For this reason too, virtue is supreme.
Cũng vì lý do này, giới hạnh là tối thượng.
Yassa maṅgalā samūhatāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ sāṭakalakkhaṇabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
" Yassa maṅgalā samūhatā" – The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, spoke this in reference to a certain brahmin who was an expert in garment marks.
Yassa maṅgalā samūhatā (Người đã loại bỏ những điều kiết tường) — Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến một Bà-la-môn coi trọng điềm lành.
Rājagahavāsiko kireko brāhmaṇo kotuhalamaṅgaliko tīsu ratanesu appasanno micchādiṭṭhiko aḍḍho mahaddhano mahābhogo, tassa samugge ṭhapitaṃ sāṭakayugaṃ mūsikā khādiṃsu.
It is said that a certain brahmin residing in Rājagaha was superstitious about omens, distrustful of the Three Jewels, held wrong views, and was wealthy and possessed great riches. A pair of garments kept in his chest was eaten by mice.
Có một Bà-la-môn sống ở Rājagaha, ông ta rất tin vào các điềm lành, không tin Tam Bảo, là người giàu có, tài sản lớn, hưởng thụ nhiều. Một đôi y phục của ông ta được cất trong hộp đã bị chuột gặm.
Athassa sīsaṃ nhāyitvā ‘‘sāṭake āharathā’’ti vuttakāle mūsikāya khāditabhāvaṃ ārocayiṃsu.
Then, after he had bathed his head and asked for the garments, they informed him that they had been eaten by mice.
Khi ông ta gội đầu xong và nói: “Hãy mang y phục đến đây,” thì người ta báo rằng chuột đã gặm.
So cintesi ‘‘sace idaṃ mūsikādaṭṭhaṃ sāṭakayugaṃ imasmiṃ gehe bhavissati, mahāvināso bhavissati.
He thought, "If this pair of garments, bitten by mice, remains in this house, there will be great destruction.
Ông ta nghĩ: “Nếu đôi y phục bị chuột gặm này còn ở trong nhà, sẽ có đại họa.
Idañhi avamaṅgalaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ puttadhītādīnaṃ vā dāsakammakarādīnaṃ vā na sakkā dātuṃ.
Indeed, this is an ill omen, like a black mark; it cannot be given to sons, daughters, or servants and laborers.
Đây là điều bất hạnh, giống như điềm xui xẻo, không thể trao cho con cái hay người hầu kẻ hạ.
Yo hi idaṃ gaṇhissati, sabbassa mahāvināso bhavissati, āmakasusāne taṃ chaḍḍāpessāmi, na kho pana sakkā dāsakammakarādīnaṃ hatthe dātuṃ.
Whoever takes this will suffer great destruction. I will have it thrown into a charnel ground. But it cannot be given into the hands of servants and laborers.
Ai nhận nó sẽ gặp đại họa, mình sẽ vứt nó ở bãi tha ma hoang dã. Nhưng không thể giao cho người hầu kẻ hạ.
Te hi ettha lobhaṃ uppādetvā imaṃ gahetvā vināsaṃ pāpuṇeyyuṃ, puttassa taṃ hatthe dassāmī’’ti.
For they might develop greed for it, take it, and come to ruin. I will give it into my son's hands."
Họ có thể nảy sinh lòng tham, lấy nó và gặp tai họa. Mình sẽ đưa nó cho con trai.”
So puttaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tvampi naṃ, tāta, hatthena aphusitvā daṇḍakena gahetvā āmakasusāne chaḍḍetvā sīsaṃ nhāyitvā ehī’’ti pesesi.
He summoned his son, informed him of the matter, and sent him, saying, "You too, my dear, without touching it with your hand, take it with a stick, throw it into the charnel ground, bathe your head, and return."
Ông ta cho gọi con trai đến, kể lại sự việc và sai đi: “Này con, con cũng đừng chạm tay vào nó, hãy dùng gậy mà cầm, vứt ở bãi tha ma hoang dã rồi gội đầu mà về.”
Satthāpi kho taṃ divasaṃ paccūsasamaye bodhaneyyabandhave olokento imesaṃ pitāputtānaṃ sotāpattiphalassa upanissayaṃ disvā migavīthiṃ gahetvā migaluddako viya gantvā āmakasusānadvāre nisīdi chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjento.
On that day, the Teacher, in the early morning, looking upon those to be guided, saw the potential for stream-entry for these father and son. Taking the path of a deer, like a deer hunter, he went and sat at the entrance to the charnel ground, emitting six-colored Buddha rays.
Cũng vào sáng sớm hôm đó, Đức Bổn Sư quan sát những người thân cận có thể giác ngộ, thấy được nhân duyên chứng đắc quả Dự lưu của hai cha con này. Ngài đi theo con đường mòn như một người thợ săn, đến ngồi ở cửa bãi tha ma hoang dã, phóng ra sáu màu hào quang Phật.
Māṇavopi pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā ajagarasappaṃ viya taṃ yugasāṭakaṃ yaṭṭhikoṭiyā gahetvā āmakasusānadvāraṃ pāpuṇi.
The young man, having accepted his father's words, took that pair of garments with the tip of a stick, like a python, and reached the entrance to the charnel ground.
Chàng trai cũng vâng lời cha, dùng đầu gậy cầm đôi y phục như cầm một con rắn hổ mang, rồi đến cửa bãi tha ma hoang dã.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ karosi māṇavā’’ti āha.
Then the Teacher said to him, "What are you doing, young man?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi: “Này chàng trai, con làm gì vậy?”
‘‘Bho gotama, idaṃ sāṭakayugaṃ mūsikādaṭṭhaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ halāhalavisūpamaṃ, mama pitā ‘añño etaṃ chaḍḍento lobhaṃ uppādetvā gaṇheyyā’ti bhayena maṃ pahiṇi, ahametaṃ chaḍḍetvā sīsaṃ nhāyissāmīti āgatomhi, bho gotamā’’ti.
‘‘Reverend Gotama, this pair of cloths is bitten by mice, like a bad omen, like deadly poison. My father, fearing that ‘another, throwing this away, might develop greed and take it,’ sent me. I have come to discard it and wash my head, Reverend Gotama.’’
“Thưa Gotama, đôi y phục này bị chuột gặm, giống như điềm xui xẻo, như chất độc halāhala. Cha con sợ rằng ‘người khác vứt nó đi có thể nảy sinh lòng tham mà lấy,’ nên đã sai con. Con đến đây để vứt nó đi và gội đầu, thưa Gotama.”
‘‘Tena hi chaḍḍehī’’ti.
‘‘Then discard it,’’ (said the Buddha).
“Vậy thì hãy vứt đi,” Ngài nói.
Māṇavo chaḍḍesi, satthā ‘‘amhākaṃ dāni vaṭṭatī’’ti tassa sammukhāva gaṇhi.
The young man discarded it. The Teacher, saying, ‘‘Now it is suitable for us,’’ took it right in front of him.
Chàng trai vứt đi, Đức Bổn Sư nói: “Bây giờ thì chúng ta có thể dùng được,” rồi Ngài nhặt lấy ngay trước mặt chàng trai.
‘‘Avamaṅgalaṃ, bho gotama, etaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ, mā gaṇhi mā gaṇhī’’ti tasmiṃ vārayamāneyeva taṃ gahetvā veḷuvanābhimukho pāyāsi.
‘‘It is inauspicious, Reverend Gotama, it is like a bad omen! Do not take it, do not take it!’’ Even as he was protesting, the Teacher took it and departed towards Veḷuvana.
Chàng trai ngăn cản: “Thưa Gotama, đó là điềm bất hạnh, giống như điềm xui xẻo, đừng lấy, đừng lấy!” Nhưng Ngài vẫn cầm lấy và đi về hướng Veluvana.
Māṇavo vegena gantvā pitu ārocesi ‘‘tāta, mayā āmakasusāne chaḍḍitaṃ sāṭakayugaṃ samaṇo gotamo ‘amhākaṃ vaṭṭatī’ti mayā vāriyamānopi gahetvā veḷuvanaṃ gato’’ti.
The young man went quickly and reported to his father, ‘‘Father, the ascetic Gotama took the pair of cloths that I discarded in the charnel ground, saying ‘it is suitable for us,’ even though I protested, and he has gone to Veḷuvana.’’
Chàng trai vội vàng về báo cho cha: “Thưa cha, đôi y phục con vứt ở bãi tha ma hoang dã, Sa-môn Gotama nói ‘chúng ta có thể dùng được,’ dù con đã ngăn cản nhưng Ngài vẫn lấy và đi về Veluvana.”
Brāhmaṇo cintesi ‘‘taṃ sāṭakayugaṃ avamaṅgalaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ, taṃ vaḷañjento samaṇopi gotamo nassissati, vihāropi nassissati, tato amhākaṃ garahā bhavissati, samaṇassa gotamassa aññe bahū sāṭake datvā taṃ chaḍḍāpessāmī’’ti.
The brahmin thought, ‘‘That pair of cloths is inauspicious, like a bad omen. If the ascetic Gotama uses it, he will perish, and the entire monastery will perish. Then there will be blame for us. I will give many other cloths to the ascetic Gotama and have him discard that one.’’
Bà-la-môn nghĩ: “Đôi y phục đó là điềm bất hạnh, giống như điềm xui xẻo. Sa-môn Gotama dùng nó sẽ gặp tai họa, cả tinh xá cũng sẽ gặp tai họa. Sau đó chúng ta sẽ bị chỉ trích. Mình sẽ dâng nhiều y phục khác cho Sa-môn Gotama và bảo Ngài vứt đôi y phục đó đi.”
So bahū sāṭake gāhāpetvā puttena saddhiṃ veḷuvanaṃ gantvā satthāraṃ disvā ekamantaṃ ṭhito evamāha ‘‘saccaṃ kira vo, bho gotama, āmakasusāne sāṭakayugaṃ gahita’’nti?
So, having taken many cloths, he went to Veḷuvana with his son, saw the Teacher, stood to one side, and said, ‘‘Is it true, Reverend Gotama, that you took a pair of cloths from the charnel ground?’’
Ông ta sai người mang nhiều y phục, cùng với con trai đến Veluvana, thấy Đức Bổn Sư, đứng sang một bên và nói: “Thưa Gotama, có thật là Ngài đã lấy đôi y phục ở bãi tha ma hoang dã không?”
‘‘Saccaṃ, brāhmaṇā’’ti.
‘‘It is true, brahmin.’’
“Thật vậy, này Bà-la-môn,” Ngài đáp.
‘‘Bho gotama, taṃ sāṭakayugaṃ avamaṅgalaṃ, tumhe taṃ paribhuñjamānā nassissatha, sakalavihāropi nassissati.
‘‘Reverend Gotama, that pair of cloths is inauspicious. If you use it, you will perish, and the entire monastery will perish.
“Thưa Gotama, đôi y phục đó là điềm bất hạnh. Ngài dùng nó sẽ gặp tai họa, cả tinh xá cũng sẽ gặp tai họa.
Sace vo nivāsanaṃ vā pārupanaṃ vā nappahoti, ime sāṭake gahetvā taṃ chaḍḍāpethā’’ti.
If you do not have enough lower garments or upper robes, take these cloths and have that one discarded.’’
Nếu Ngài không đủ y phục để mặc hoặc đắp, xin hãy nhận những y phục này và vứt đôi y phục kia đi.”
Atha naṃ satthā ‘‘mayaṃ brāhmaṇa pabbajitā nāma, amhākaṃ āmakasusāne antaravīthiyaṃ saṅkāraṭṭhāne nhānatitthe mahāmaggeti evarūpesu ṭhānesu chaḍḍitā vā patitā vā pilotikā vaṭṭati, tvaṃ pana na idāneva evaṃladdhiko, pubbepi evaṃladdhikoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, ‘‘Brahmin, we are renunciants. For us, rags discarded or fallen in a charnel ground, at a crossroads, in a rubbish heap, at a bathing place, or on a highway—such rags are suitable. And you are not only now of such a view, but you were also of such a view in the past.’’ Having said this, being requested by him, he recounted a past story.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với ông ta: “Này Bà-la-môn, chúng tôi là những người xuất gia. Đối với chúng tôi, những mảnh vải cũ bị vứt bỏ hoặc rơi rớt ở bãi tha ma hoang dã, giữa đường, ở bãi rác, ở bến tắm, hay trên đại lộ đều có thể dùng được. Ông không phải chỉ bây giờ mới có quan điểm như vậy, mà ngay cả trong quá khứ cũng đã có quan điểm như vậy.” Sau khi nói vậy, được ông ta thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare dhammiko magadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the kingdom of Magadha, in the city of Rājagaha, the righteous King of Magadha ruled.
Trong quá khứ, tại thành Rājagaha thuộc xứ Magadha, vua Dhammika Magadha trị vì.
Tadā bodhisatto ekasmiṃ udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavante vasamāno ekasmiṃ kāle himavantato nikkhamitvā rājagahanagare rājuyyānaṃ patvā tattha vasitvā dutiyadivase bhikkhācāratthāya nagaraṃ pāvisi.
At that time, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the northern country, attained maturity, entered the ascetic life, developed supernormal powers and attainments, and resided in the Himalayas. At one time, he left the Himalayas, reached the royal park in the city of Rājagaha, resided there, and on the second day, entered the city for almsfood.
Bấy giờ, Bồ-tát sanh trong một gia đình Bà-la-môn miền bắc, khi trưởng thành, Ngài xuất gia làm đạo sĩ, chứng đắc các thắng trí và thiền định, trú tại Himavanta. Một thời gian sau, Ngài rời Himavanta, đến khu vườn thượng uyển của vua ở thành Rājagaha, trú tại đó. Ngày hôm sau, Ngài vào thành để khất thực.
Rājā taṃ disvā pakkosāpetvā pāsāde nisīdāpetvā bhojetvā uyyāneyeva vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
The king saw him, had him called, seated him in the palace, fed him, and obtained his promise to reside in the park itself.
Vua thấy Ngài, cho người gọi đến, thỉnh Ngài ngồi trên cung điện, cúng dường Ngài, rồi thỉnh Ngài trú lại trong vườn thượng uyển.
Bodhisatto rañño nivesane bhuñjitvā uyyāne vasati.
The Bodhisatta ate in the king’s abode and resided in the park.
Bồ-tát dùng bữa tại cung điện của vua và trú tại vườn thượng uyển.
Tasmiṃ kāle rājagahanagare dussalakkhaṇabrāhmaṇo nāma ahosi.
At that time, there was a brahmin named Dussalakkhaṇa (Bad Omen) in the city of Rājagaha.
Vào thời đó, tại thành Rājagaha có một Bà-la-môn tên là Dussalakkhaṇa.
Tassa samugge ṭhapitaṃ sāṭakayuganti sabbaṃ purimasadisameva.
All about his pair of cloths kept in a casket was just as before.
Đôi y phục của ông ta được cất trong hộp, tất cả đều giống như câu chuyện trước.
Māṇave pana susānaṃ gacchante bodhisatto paṭhamataraṃ gantvā susānadvāre nisīditvā tena chaḍḍitaṃ sāṭakayugaṃ gahetvā uyyānaṃ agamāsi.
However, the Bodhisatta went ahead of the young man going to the charnel ground, sat at the entrance to the charnel ground, took the pair of cloths discarded by him, and went to the park.
Khi người thanh niên đi đến bãi tha ma, Bồ-tát đã đến trước, ngồi ở cổng bãi tha ma, nhặt đôi y đã bị vứt bỏ của người thanh niên và đi vào vườn.
Māṇavo gantvā pitu ārocesi.
The young man went and reported to his father.
Người thanh niên đi đến báo với cha mình.
Pitā ‘‘rājakulūpako tāpaso nasseyyā’’ti bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘tāpasa, tayā gahitasāṭake chaḍḍehi, mā nassī’’ti āha.
His father, thinking, ‘‘May the ascetic, a royal retainer, not perish,’’ went to the Bodhisatta and said, ‘‘Ascetic, discard the cloths you took, lest you perish.’’
Người cha nói: “Vị đạo sĩ cận sự của hoàng gia sẽ bị hủy hoại,” rồi đến chỗ Bồ-tát và nói: “Này đạo sĩ, hãy vứt bỏ đôi y mà ngài đã nhặt, đừng để bị hủy hoại.”
Tāpaso ‘‘amhākaṃ susāne chaḍḍitapilotikā vaṭṭati, na mayaṃ kotuhalamaṅgalikā, kotuhalamaṅgalaṃ nāmetaṃ na buddhapaccekabuddhabodhisattehi vaṇṇitaṃ, tasmā paṇḍitena nāma kotuhalamaṅgalikena na bhavitabba’’nti brāhmaṇassa dhammaṃ desesi.
The ascetic taught the Dhamma to the brahmin, saying, ‘‘For us, rags discarded in a charnel ground are suitable. We are not superstitious about omens. Such superstition is not praised by Buddhas, Paccekabuddhas, or Bodhisattas. Therefore, a wise person should not be superstitious about omens.’’
Vị đạo sĩ thuyết pháp cho Bà-la-môn rằng: “Đối với chúng ta, vải vụn bị vứt bỏ ở bãi tha ma là thích hợp, chúng ta không phải là những người mê tín dị đoan. Mê tín dị đoan là điều không được chư Phật, chư Độc Giác Phật, và chư Bồ-tát tán thán. Vì vậy, người trí không nên là người mê tín dị đoan.”
Brāhmaṇo dhammaṃ sutvā diṭṭhiṃ bhinditvā bodhisattaṃ saraṇaṃ gato.
The brahmin, having heard the Dhamma, abandoned his wrong view and took refuge in the Bodhisatta.
Bà-la-môn nghe pháp, phá bỏ tà kiến và quy y Bồ-tát.
Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
The Bodhisatta, too, without losing his jhāna, was destined for the Brahma-world.
Bồ-tát cũng không suy giảm thiền định, trở thành bậc hướng về cõi Phạm thiên.
Tattha yassa maṅgalā samūhatāti yassa arahato khīṇāsavassa diṭṭhamaṅgalaṃ, sutamaṅgalaṃ, mutamaṅgalanti ete maṅgalā samucchinnā.
Therein, yassa maṅgalā samūhatā means that for that Arahant, whose taints are destroyed, omens seen, omens heard, and omens thought—these omens are completely cut off.
Trong đó, yassa maṅgalā samūhatā có nghĩa là: vị A-la-hán đã đoạn trừ phiền não, đã diệt sạch những điềm lành như điềm lành thấy được, điềm lành nghe được, điềm lành cảm nhận được.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cāti ‘‘evarūpo candaggāho bhavissati, evarūpo sūriyaggāho bhavissati, evarūpo nakkhattaggāho bhavissati, evarūpo ukkāpāto bhavissati, evarūpo disāḍāho bhavissatī’’ti ime pañca mahāuppātā, nānappakārā supinā, subhagalakkhaṇaṃ, dubbhagalakkhaṇaṃ, itthilakkhaṇaṃ, purisalakkhaṇaṃ, dāsilakkhaṇaṃ, dāsalakkhaṇaṃ, asilakkhaṇaṃ, hatthilakkhaṇaṃ, assalakkhaṇaṃ, usabhalakkhaṇaṃ, āvudhalakkhaṇaṃ, vatthalakkhaṇanti evamādikāni lakkhaṇāni ime ca diṭṭhiṭṭhānā yassa samūhatā, na etehi uppātādīhi attano maṅgalaṃ vā avamaṅgalaṃ vā pacceti.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cā means: "There will be such a lunar eclipse, there will be such a solar eclipse, there will be such a stellar eclipse, there will be such a meteor shower, there will be such a burning of the quarters"—these are the five great portents; various kinds of dreams; auspicious characteristics, inauspicious characteristics, characteristics of women, characteristics of men, characteristics of female slaves, characteristics of male slaves, characteristics of swords, characteristics of elephants, characteristics of horses, characteristics of bulls, characteristics of weapons, characteristics of garments—and such characteristics; and these views (diṭṭhiṭṭhānā) are uprooted for him, so he does not reckon his good fortune or misfortune by these portents and so forth.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cā có nghĩa là: “sẽ có nguyệt thực như thế này, sẽ có nhật thực như thế này, sẽ có sao chổi như thế này, sẽ có sao băng như thế này, sẽ có hỏa hoạn ở phương này” – năm điềm gở lớn này, các loại giấc mộng khác nhau, tướng tốt, tướng xấu, tướng phụ nữ, tướng đàn ông, tướng nữ tỳ, tướng nô lệ, tướng kiếm, tướng voi, tướng ngựa, tướng bò đực, tướng vũ khí, tướng y phục – và các tướng tương tự như vậy, những tà kiến này đã được đoạn trừ, vị ấy không còn tin vào những điềm gở hay điềm lành này nữa.
So maṅgaladosavītivattoti so khīṇāsavo sabbamaṅgaladose vītivatto atikkanto pajahitvā ṭhito.
So maṅgaladosavītivatto means that that Arahant has gone beyond, overcome, and abandoned all faults of omens.
So maṅgaladosavītivatto có nghĩa là: vị A-la-hán ấy đã vượt qua, đã từ bỏ tất cả các lỗi của mê tín dị đoan và an trú.
Yugayogādhigatoti ‘‘kodho ca upanāho ca, makkho ca paḷāso cā’’tiādinā (vibha. 833) nayena dve dve ekato āgatakilesā yugā nāma.
Yugayogādhigato means that defilements that come in pairs, such as "anger and resentment, hypocrisy and envy" (Vibh. 833), are called yuga (pairs).
Yugayogādhigato có nghĩa là: “sân hận và oán hận, ganh tị và keo kiệt” v.v. (Vibha. 833) theo cách này, hai phiền não đi đôi với nhau được gọi là yugā (cặp).
Kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogoti ime saṃsāre yojanabhāvato cattāro yogā nāma.
The four yoga (bonds) are: kāmayoga (bond of sensual desire), bhavayoga (bond of becoming), diṭṭhiyoga (bond of views), and avijjāyoga (bond of ignorance), because they bind one to saṃsāra.
Dục kiết sử (kāmayoga), hữu kiết sử (bhavayoga), kiến kiết sử (diṭṭhiyoga), vô minh kiết sử (avijjāyoga) – bốn kiết sử này được gọi là yogā vì chúng trói buộc vào luân hồi.
Te yuge ca yoge cāti yugayoge adhigato abhibhavitvā gato vītivatto samatikkanto khīṇāsavo bhikkhu.
That bhikkhu, whose taints are destroyed, has overcome and transcended these yuga and yoga.
Vị Tỳ-kheo A-la-hán đã vượt qua, đã chế ngự, đã vượt qua những cặp (yugā) và những kiết sử (yogā) đó.
Na jātumetīti puna paṭisandhivasena ekaṃseneva imaṃ lokaṃ na eti nāgacchatīti.
Na jātumeti means that he will never again come to this world through rebirth.
Na jātumetī có nghĩa là: vị ấy chắc chắn sẽ không tái sinh vào thế giới này nữa.
Kalyāṇimeva muñceyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto omasavādasikkhāpadaṃ (pāci. 15) ārabbha kathesi.
Kalyāṇimeva muñceyyā—the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning the rule of training regarding contemptuous speech.
Kalyāṇimeva muñceyyā – câu này được Đức Bổn Sư thuyết khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến giới học về lời nói thô lỗ (Pāci. 15).
Dvepi vatthūni heṭṭhā nandivisālajātake vuttasadisāneva.
Both stories are similar to what was stated previously in the Nandivisāla Jātaka.
Cả hai câu chuyện đều giống như đã kể trong chuyện Jātaka Nandivisāla ở phần dưới.
Imasmiṃ pana jātake bodhisatto gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa sārambho nāma balibaddo ahosi.
In this Jātaka, however, the Bodhisatta was a bull named Sārambha, belonging to a certain brahmin in Takkasilā, in the kingdom of Gandhāra.
Tuy nhiên, trong chuyện Jātaka này, Bồ-tát đã là một con bò đực tên Sārambha của một Bà-la-môn ở Takkasīlā trong xứ Gandhāra.
Satthā idaṃ atītavatthuṃ kathetvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
Having related this past story, the Teacher, having attained full enlightenment, spoke this verse:
Đức Bổn Sư, sau khi kể lại câu chuyện quá khứ này và đã thành bậc Chánh Đẳng Giác, đã thuyết bài kệ này –
Tattha kalyāṇimeva muñceyyāti catudosavinimuttaṃ kalyāṇiṃ sundaraṃ anavajjaṃ vācameva muñceyya vissajjeyya katheyya.
Therein, kalyāṇimeva muñceyyā means one should utter, release, or speak only wholesome, beautiful, blameless speech, free from the four faults.
Trong đó, kalyāṇimeva muñceyyā có nghĩa là: chỉ nên nói ra, phát ra, nói lời tốt đẹp, thanh cao, không có lỗi, đẹp đẽ, không đáng trách.
Na hi muñceyya pāpikanti pāpikaṃ lāmikaṃ paresaṃ appiyaṃ amanāpaṃ na muñceyya na katheyya.
Na hi muñceyya pāpika means one should not utter or speak evil, bad, unpleasant, or disagreeable speech to others.
Na hi muñceyya pāpika có nghĩa là: không nên nói ra, không nên nói lời xấu xa, thấp kém, không được lòng người khác, không dễ chịu.
Mokkho kalyāṇiyā sādhūti kalyāṇavācāya vissajjanameva imasmiṃ loke sādhu sundaraṃ bhaddakaṃ.
Mokkho kalyāṇiyā sādhu means that the utterance of wholesome speech is indeed good, beautiful, and excellent in this world.
Mokkho kalyāṇiyā sādhū có nghĩa là: việc nói ra lời tốt đẹp là điều tốt lành, đẹp đẽ, đáng quý trong thế gian này.
Mutvā tappati pāpikanti pāpikaṃ pharusavācaṃ muñcitvā vissajjetvā kathetvā so puggalo tappati socati kilamatīti.
Mutvā tappati pāpika means that having uttered, released, or spoken harsh, evil speech, that person repents, grieves, and suffers.
Mutvā tappati pāpika có nghĩa là: người ấy, sau khi nói ra, phát ra, nói lời thô lỗ, sẽ hối hận, buồn rầu, khổ sở.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekaṃ gāmakaṃ upanissāya eko kūṭajaṭilo kuhakatāpaso vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a cunning ascetic, a false recluse, lived near a certain village.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một đạo sĩ giả dối tên Kuhaka sống gần một ngôi làng.
Eko kuṭumbiko tassa araññe paṇṇasālaṃ kāretvā tattha naṃ vāsento attano gehe paṇītāhārena paṭijaggati.
A householder built a leaf-hut for him in the forest and, settling him there, cared for him with choice foods at his own home.
Một chủ gia đình đã xây một túp lều lá trong rừng cho ông ta, để ông ta ở đó, và chăm sóc ông ta bằng những món ăn ngon tại nhà mình.
So taṃ kūṭajaṭilaṃ ‘‘sīlavā eso’’ti saddahitvā corabhayena suvaṇṇanikkhasataṃ tassa paṇṇasālaṃ netvā bhūmigataṃ katvā ‘‘idaṃ olokeyyāsi, bhante’’ti āha.
Believing that fraudulent ascetic, "He is virtuous," and fearing robbers, he took a hundred gold coins to the ascetic's leaf-hut, buried them, and said, "Please look after this, Venerable Sir."
Người ấy tin rằng vị đạo sĩ giả dối này là người giữ giới, nên vì sợ trộm cắp, đã mang một trăm đồng vàng đến túp lều của ông ta, chôn xuống đất và nói: “Bạch ngài, xin ngài hãy trông coi cái này.”
Atha naṃ tāpaso ‘‘pabbajitānaṃ nāma, āvuso, evarūpaṃ kathetuṃ, na vaṭṭati, amhākaṃ pana parasantake lobho nāma natthī’’ti āha.
Then the ascetic said to him, "Friend, it is not proper for renunciants to speak of such things, and we have no greed for others' possessions."
Rồi vị đạo sĩ nói với người ấy: “Này Hiền hữu, đối với người xuất gia, không nên nói những điều như vậy. Chúng tôi không có lòng tham đối với tài sản của người khác.”
So ‘‘sādhu, bhante’’ti tassa vacanaṃ saddahitvā pakkāmi.
He, believing his words, "Very well, Venerable Sir," departed.
Người ấy nói: “Tốt lắm, bạch ngài,” tin lời ông ta và rời đi.
Duṭṭhatāpaso ‘‘sakkā ettakena jīvitu’’nti katipāhaṃ atikkamitvā taṃ suvaṇṇaṃ gahetvā antarāmagge ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā āgantvā paṇṇasālāyameva vasitvā punadivase tassa gehe bhattakiccaṃ katvā evamāha ‘‘āvuso, mayaṃ tumhe nissāya ciraṃ vasimha, aticiraṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ manussehi saddhiṃ saṃsaggo hoti, saṃsaggo ca nāma pabbajitānaṃ malaṃ, tasmā gacchāmaha’’nti vatvā tena punappunaṃ yāciyamānopi nivattituṃ na icchi.
The wicked ascetic, thinking, "Can one live on this much?", after a few days, took the gold, placed it in a certain spot on the road, returned and stayed in the leaf-hut. The next day, after having eaten at the householder's home, he said, "Friend, we have lived here long relying on you. Those who stay too long in one place develop association with people, and association is a defilement for renunciants. Therefore, we shall go." Although repeatedly implored by the householder, he did not wish to turn back.
Vị đạo sĩ xấu xa nghĩ: “Có thể sống được bằng số này,” sau vài ngày, ông ta lấy số vàng đó, đặt ở một nơi trên đường, rồi trở về túp lều của mình. Ngày hôm sau, sau khi ăn xong tại nhà người chủ gia đình, ông ta nói: “Này Hiền hữu, chúng tôi đã ở đây lâu nhờ các vị. Ở một nơi quá lâu sẽ có sự giao du với con người, mà giao du là một vết nhơ đối với người xuất gia. Vì vậy, chúng tôi sẽ đi.” Mặc dù người chủ gia đình nhiều lần thỉnh cầu, ông ta vẫn không muốn ở lại.
Atha naṃ so ‘‘evaṃ sante gacchatha, bhante’’ti yāva gāmadvāraṃ anugantvā nivatti.
Then the householder, saying, "If that is so, please go, Venerable Sir," accompanied him to the village gate and returned.
Rồi người chủ gia đình nói: “Nếu vậy, xin ngài hãy đi, bạch ngài,” và tiễn ông ta đến tận cổng làng rồi quay về.
Tāpasopi thokaṃ gantvāva ‘‘imaṃ kuṭumbikaṃ mayā vañcetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā jaṭānaṃ antare tiṇaṃ ṭhapetvā paṭinivatti.
The ascetic, after going a short distance, thought, "I should deceive this householder," and placing a blade of grass among his matted locks, he turned back.
Vị đạo sĩ đi được một đoạn ngắn, nghĩ: “Mình nên lừa dối người chủ gia đình này,” rồi đặt một cọng cỏ vào giữa búi tóc và quay trở lại.
Kuṭumbiko ‘‘kiṃ, bhante, nivattitthā’’ti pucchi.
The householder asked, "Why have you returned, Venerable Sir?"
Người chủ gia đình hỏi: “Bạch ngài, sao ngài lại quay lại?”
Āvuso tumhākaṃ gehacchadanato me jaṭāsu ekatiṇaṃ laggaṃ, adinnādānañca nāma pabbajitānaṃ na vaṭṭati, taṃ ādāya āgatomhīti.
"Friend, a blade of grass from your house's thatch got caught in my matted locks. It is not proper for renunciants to take what is not given. I have come back to take it."
“Này Hiền hữu, một cọng cỏ từ mái nhà của các vị đã mắc vào tóc của tôi. Đối với người xuất gia, việc lấy vật không cho là không được phép. Tôi đã trở lại để trả nó.”
Kuṭumbiko ‘‘chaḍḍetvā gacchatha, bhante’’ti vatvā ‘‘tiṇasalākampi nāma parasantakaṃ na gaṇhāti, aho kukkuccako me ayyo’’ti pasīditvā vanditvā uyyojesi.
The householder, saying, "Please throw it away and go, Venerable Sir," was pleased, thinking, "He does not even take a blade of grass belonging to another! Oh, how scrupulous my lord is!" He paid homage and sent him off.
Người chủ hộ nói: “Bạch Tôn giả, xin hãy bỏ lại rồi đi.” Sau đó, ông ta cảm phục và nói: “Ngài ấy thậm chí không lấy một cọng cỏ của người khác. Ôi, bậc Thánh của tôi thật là cẩn trọng!” Rồi ông ta đảnh lễ và tiễn biệt vị Tỳ khưu.
Tadā pana bodhisattena bhaṇḍatthāya paccantaṃ gacchantena tasmiṃ nivesane nivāso gahito hoti.
At that time, the Bodhisatta, going to the border for trade, had taken lodging in that residence.
Khi đó, Bồ Tát, trên đường đi đến vùng biên giới để buôn bán, đã từng tá túc tại ngôi nhà đó.
So tāpasassa vacanaṃ sutvāva ‘‘addhā iminā duṭṭhatāpasena imassa kiñci gahitaṃ bhavissatī’’ti kuṭumbikaṃ pucchi ‘‘atthi pana te, samma, kiñci etassa tāpasassa santike nikkhitta’’nti?
As soon as he heard the ascetic's words, he asked the householder, "Surely this wicked ascetic must have taken something from him." "Friend, do you have anything deposited with this ascetic?"
Nghe lời của vị ẩn sĩ, ngài liền hỏi người chủ hộ: “Chắc chắn vị ẩn sĩ lừa đảo này đã lấy thứ gì đó của ngươi.” Ngài hỏi: “Này bạn, có thứ gì ngươi gửi gắm cho vị ẩn sĩ này không?”
‘‘Atthi, samma, suvaṇṇanikkhasata’’nti.
"Yes, friend, a hundred gold coins."
“Có, thưa bạn, một trăm đồng vàng.”
‘‘Tena hi gaccha, taṃ upadhārehī’’ti.
"Then go and check it."
“Vậy thì hãy đi, kiểm tra xem sao.”
So paṇṇasālaṃ gantvā taṃ adisvā vegenāgantvā ‘‘natthi, sammā’’ti āha.
He went to the leaf-hut, did not see it, and quickly returned, saying, "It's not there, friend."
Người chủ hộ đi đến tịnh xá lá, không thấy nó, liền vội vàng quay lại nói: “Không có, thưa bạn.”
‘‘Na te suvaṇṇaṃ aññena gahitaṃ, teneva kuhakatāpasena gahitaṃ, ehi, taṃ anubandhitvā gaṇhāmā’’ti vegena gantvā kūṭatāpasaṃ gaṇhitvā hatthehi ca pādehi ca pothetvā suvaṇṇaṃ āharāpetvā gaṇhiṃsu.
"Your gold was not taken by anyone else; it was taken by that deceitful ascetic. Come, let's pursue him and get it back." They quickly went, seized the fraudulent ascetic, beat him with their hands and feet, made him bring the gold, and took it.
“Vàng của ngươi không phải do người khác lấy, mà chính vị ẩn sĩ lừa đảo đó đã lấy. Nào, chúng ta hãy đuổi theo và lấy lại nó.” Họ nhanh chóng đi, bắt lấy vị ẩn sĩ giả dối, đánh đập bằng tay và chân, rồi bắt ông ta mang vàng ra và lấy lại.
Bodhisatto suvaṇṇaṃ disvā ‘‘nikkhasataṃ haramāno asajjitvā tiṇamatte sattosī’’ti vatvā taṃ garahanto imaṃ gāthamāha –
Seeing the gold, the Bodhisatta, rebuking him, said, "You were attached to a mere blade of grass while stealing a hundred gold coins!" and spoke this verse:
Thấy số vàng, Bồ Tát nói: “Ngươi đã dính mắc vào một cọng cỏ mà lại không dính mắc khi lấy trộm một trăm đồng vàng sao?” Ngài khiển trách ông ta và nói lên bài kệ này:
Tattha vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇinoti ‘‘pabbajitānaṃ tiṇamattampi adinnaṃ ādātuṃ na vaṭṭatī’’ti evaṃ sakhilaṃ muduvacanaṃ vadantassa vācā eva kira te saṇhā āsi, vacanamattameva maṭṭhaṃ ahosīti attho.
Here, indeed, your speech was smooth, you spoke kindly means that your speech was indeed smooth, your words alone were polished, when you said, "It is not proper for renunciants to take even a blade of grass that is not given."
Ở đây, vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇino có nghĩa là: “Chắc chắn lời nói của ngươi, một người nói lời hòa nhã, êm ái như ‘người xuất gia không được lấy dù chỉ một cọng cỏ không được cho,’ chỉ là lời nói êm ái, chỉ là lời nói trau chuốt.”
Tiṇamatte asajjitthoti kūṭajaṭila ekissā tiṇasalākāya kukkuccaṃ kurumāno tvaṃ satto āsatto laggo ahosi.
You were attached to a mere blade of grass means, O fraudulent ascetic, you became attached and clung to a single blade of grass, showing scrupulousness.
Tiṇamatte asajjittho nghĩa là: “Này vị ẩn sĩ giả dối, ngươi đã dính mắc, bám víu vào một cọng cỏ, tỏ ra cẩn trọng.”
No ca nikkhasataṃ haranti imaṃ pana nikkhasataṃ haranto asatto nillaggova jātosīti.
but not when you stole a hundred gold coins means, however, when you stole these hundred gold coins, you became unattached and unconcerned.
No ca nikkhasataṃ hara nghĩa là: “Nhưng khi lấy trộm một trăm đồng vàng này, ngươi lại không dính mắc, không bám víu.”
Yo pubbe katakalyāṇoti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while residing at Jetavana, told this story beginning with ‘‘ Yo pubbe katakalyāṇo’’ concerning Anāthapiṇḍika.
Yo pubbe katakalyāṇo – Câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Tassa kireko paccantavāsiko seṭṭhi adiṭṭhasahāyo ahosi.
It is said that he had an unseen friend, a rich merchant living in a border region.
Có một vị phú hộ ở vùng biên giới là bạn không quen biết của ông.
So ekadā paccante uṭṭhānakabhaṇḍassa pañca sakaṭasatāni pūretvā kammantikamanusse āha – ‘‘gacchatha, bho, imaṃ bhaṇḍaṃ sāvatthiṃ netvā amhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikamahāseṭṭhissa paccagghena vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ āharathā’’ti.
One day, having filled five hundred carts with merchandise for trade in the border region, he said to his workmen, "Go, sirs, take this merchandise to Sāvatthī, sell it for a good price to our friend, the great merchant Anāthapiṇḍika, and bring back return goods."
Một lần, ông ta chất đầy năm trăm cỗ xe hàng hóa sản xuất ở vùng biên giới và nói với những người làm công: “Này các bạn, hãy mang số hàng này đến Sāvatthī, bán với giá cao cho bạn của chúng ta là đại phú hộ Anāthapiṇḍika, rồi mang hàng đổi lại về.”
Te ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā sāvatthiṃ gantvā mahāseṭṭhiṃ disvā paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They, saying "Very well," accepted his word, went to Sāvatthī, saw the great merchant, presented a gift, and reported the matter.
Họ “Vâng” lời ông ta, chấp nhận lời nói đó, đi đến Sāvatthī, gặp đại phú hộ, dâng tặng lễ vật và kể lại sự việc.
Mahāseṭṭhi ‘‘svāgataṃ vo’’ti tesaṃ āvāsañca paribbayañca dāpetvā sahāyakassa sukhaṃ pucchitvā bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ dāpesi.
The great merchant, saying "Welcome," arranged lodging and expenses for them, inquired about his friend's well-being, sold the merchandise, and arranged for return goods.
Đại phú hộ nói: “Chào mừng các bạn,” rồi sai người sắp xếp chỗ ở và chi phí cho họ, hỏi thăm sức khỏe của bạn mình, bán số hàng hóa và cấp hàng đổi lại.
Te paccantaṃ gantvā tamatthaṃ attano seṭṭhissa ārocesuṃ.
They returned to the border region and reported the matter to their merchant.
Họ trở về vùng biên giới và kể lại sự việc cho phú hộ của mình.
Aparabhāge anāthapiṇḍikopi tatheva pañca sakaṭasatāni tattha pesesi.
Later, Anāthapiṇḍika also sent five hundred carts there in the same way.
Sau đó, Anāthapiṇḍika cũng gửi năm trăm cỗ xe đến đó tương tự.
Manussā tattha gantvā paṇṇākāraṃ ādāya paccantavāsikaseṭṭhiṃ passiṃsu.
The men went there, took a gift, and saw the merchant of the border region.
Những người này đến đó, mang lễ vật và gặp vị phú hộ ở vùng biên giới.
So ‘‘kuto āgacchathā’’ti pucchitvā ‘‘sāvatthito tumhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikassa santikā’’ti vutte ‘‘anāthapiṇḍikoti kassaci purisassa nāmaṃ bhavissatī’’ti parihāsaṃ katvā paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti uyyojesi, neva nivāsaṃ, na paribbayaṃ dāpesi.
He asked, "Where do you come from?" and when they replied, "From Sāvatthī, from your friend Anāthapiṇḍika," he joked, "Anāthapiṇḍika must be the name of some man," took the gift, and dismissed them, saying, "Go, you all," without providing lodging or expenses.
Ông ta hỏi: “Các bạn từ đâu đến?” Khi họ nói: “Từ Sāvatthī, từ chỗ bạn của ngài là Anāthapiṇḍika,” ông ta chế giễu: “Anāthapiṇḍika chắc là tên của một người nào đó,” rồi nhận lễ vật và tiễn họ đi: “Các bạn hãy đi đi,” không cấp chỗ ở cũng không cấp chi phí.
Te sayameva bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ ādāya sāvatthiṃ āgantvā seṭṭhissa taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They themselves sold the merchandise, took return goods, returned to Sāvatthī, and reported the matter to the merchant.
Họ tự mình bán hàng hóa, lấy hàng đổi lại, trở về Sāvatthī và kể lại sự việc cho đại phú hộ.
Atha so paccantavāsī punapi ekavāraṃ tatheva pañca sakaṭasatāni sāvatthiṃ pesesi, manussā paṇṇākāraṃ ādāya mahāseṭṭhiṃ passiṃsu.
Then that border-region merchant again sent five hundred carts to Sāvatthī, and the men took a gift and saw the great merchant.
Sau đó, vị phú hộ ở vùng biên giới lại một lần nữa gửi năm trăm cỗ xe đến Sāvatthī tương tự, những người này mang lễ vật và gặp đại phú hộ.
Te pana disvā anāthapiṇḍikassa manussā ‘‘mayaṃ, sāmi, etesaṃ nivāsañca bhattañca paribbayañca jānissāmā’’ti vatvā tesaṃ sakaṭāni bahinagare tathārūpe ṭhāne mocāpetvā ‘‘tumhe idheva vasatha, amhākaṃ vo ghare yāgubhattañca paribbayo ca bhavissatī’’ti gantvā dāsakammakare sannipātetvā majjhimayāmasamanantare pañca sakaṭasatāni vilumpitvā nivāsanapārupanānipi nesaṃ acchinditvā goṇe palāpetvā sakaṭāni vicakkāni katvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā cakkānipi gaṇhitvāva agamaṃsu.
Anāthapiṇḍika's men, seeing them, said, "Master, we will arrange their lodging, food, and expenses," and having their carts unyoked at such a place outside the city, they said, "You stay right here; you will have gruel, food, and expenses at our house," and then, gathering the servants and workers, immediately after midnight, they plundered the five hundred carts, even seizing their clothes and coverings, drove away the oxen, dismantled the carts, placed them on the ground, and even took the wheels before leaving.
Nhưng khi thấy họ, những người của Anāthapiṇḍika nói: “Thưa chủ nhân, chúng tôi sẽ lo chỗ ở, thức ăn và chi phí cho họ,” rồi họ cho tháo dỡ các cỗ xe của những người đó ở một nơi thích hợp bên ngoài thành phố và nói: “Các bạn hãy ở đây, chúng tôi sẽ có cháo, cơm và chi phí tại nhà cho các bạn.” Sau đó, họ tập hợp đầy tớ và người làm, ngay sau nửa đêm, cướp phá năm trăm cỗ xe, giật lấy cả quần áo của họ, xua bò đi, tháo bánh xe ra, đặt các cỗ xe xuống đất, và mang cả bánh xe đi.
Paccantavāsino nivāsanamattassapi sāmikā ahutvā bhītā vegena palāyitvā paccantameva gatā.
The people from the border region, not even owning their clothes, fled in fear and returned to the border region.
Những người từ vùng biên giới, không còn gì để mặc, sợ hãi vội vàng bỏ chạy về vùng biên giới.
Seṭṭhimanussāpi tamatthaṃ mahāseṭṭhino ārocesuṃ.
The great merchant's men also reported the matter to the great merchant.
Những người của đại phú hộ cũng kể lại sự việc cho đại phú hộ.
So ‘‘atthi dānidaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
He, thinking, "Now I have a topic for conversation," went to the Teacher and reported all that had happened from the beginning.
Ông ta nghĩ: “Bây giờ có một câu chuyện để kể,” rồi đi đến chỗ Đức Thế Tôn, kể lại toàn bộ sự việc từ đầu.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, so paccantavāsī idāneva evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyeva ahosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, that border-region merchant is not of such character only now; he was of such character in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này gia chủ, vị phú hộ ở vùng biên giới đó không phải chỉ bây giờ mới có tính cách như vậy, mà trước đây cũng có tính cách như vậy,” rồi theo lời thỉnh cầu của ông ta, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ mahāvibhavo seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a rich merchant of great wealth in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là một phú hộ giàu có ở Bārāṇasī.
Tasseko paccantavāsiko seṭṭhi adiṭṭhasahāyo ahosi.
He had an unseen friend, a rich merchant living in a border region.
Có một vị phú hộ ở vùng biên giới là bạn không quen biết của ngài.
Sabbaṃ atītavatthu paccuppannavatthusadisameva bodhisatto pana attano manussehi ‘‘ajja amhehi idaṃ nāma kata’’nti ārocite ‘‘paṭhamaṃ attano kataṃ upakāraṃ ajānantā pacchā evarūpaṃ labhantiyevā’’ti vatvā sampattaparisāya dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The entire past story is similar to the present story; but the Bodhisatta, when his men reported, "Today we did such and such," said, "Those who do not first recognize the help rendered to them will later experience such a result," and teaching the Dhamma to the assembled audience, he spoke this verse:
Toàn bộ câu chuyện quá khứ tương tự như câu chuyện hiện tại. Bồ Tát, khi nghe những người của mình kể: “Hôm nay chúng tôi đã làm điều này,” nói: “Những người không biết ơn công lao đã được giúp đỡ trước đây, sau này sẽ phải nhận lấy những điều như vậy,” rồi ngài thuyết Pháp cho hội chúng đang có mặt, nói lên bài kệ này:
Littaṃ paramena tejasāti idaṃ satthā jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaṃ ārabbha kathesi.
"Littaṃ paramena tejasā"—the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning improper consumption.
Littaṃ paramena tejasā – Câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc không quán chiếu khi thọ dụng.
Tasmiṃ kira kāle bhikkhū cīvarādīni labhitvā yebhuyyena apaccavekkhitvā paribhuñjanti.
At that time, it is said, bhikkhus, having received robes and other requisites, mostly consumed them without proper reflection.
Vào thời đó, các Tỳ khưu khi nhận y phục và các vật dụng khác, phần lớn thọ dụng mà không quán chiếu.
Te cattāro paccaye apaccavekkhitvā paribhuñjamānā yebhuyyena nirayatiracchānayonito na muccanti.
Consuming the four requisites without reflection, they were mostly not freed from the hellish and animal realms.
Họ thọ dụng bốn vật dụng mà không quán chiếu, phần lớn không thoát khỏi các cõi địa ngục và súc sinh.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā bhikkhūnaṃ anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ kathetvā apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ dassetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma cattāro paccaye labhitvā apaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya cattāro paccaye paccavekkhitvā paribhuñjeyyāthā’’ti paccavekkhanavidhiṃ dassento ‘‘idha pana, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevati sītassa paṭighātāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena tantiṃ ṭhapetvā ‘‘bhikkhave, cattāro paccaye evaṃ paccavekkhitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, apaccavekkhitvā paribhogo nāma halāhalavisaparibhogasadiso.
The Teacher, knowing this reason, gave a Dhamma talk to the bhikkhus in many ways, showing the danger in improper consumption, and said: "Bhikkhus, a bhikkhu, having received the four requisites, should not consume them without reflection. Therefore, from now on, you should consume the four requisites with reflection." Thus, showing the method of reflection, He established the teaching in the manner of "Herein, bhikkhus, a bhikkhu reflects wisely and uses the robe for warding off cold" and so on, and said: "Bhikkhus, it is proper to consume the four requisites reflecting in this way. Consumption without reflection is like consuming halāhala poison.
Đức Bổn Sư, sau khi biết rõ sự việc đó, đã thuyết pháp cho các Tỳ-khưu bằng nhiều phương cách khác nhau, chỉ ra những hiểm họa của việc thọ dụng mà không quán chiếu, và nói: “Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sau khi nhận bốn vật dụng mà không quán chiếu thì không nên thọ dụng. Do đó, từ nay trở đi, các con hãy quán chiếu bốn vật dụng rồi thọ dụng.” Ngài đã chỉ ra phương pháp quán chiếu bằng cách thiết lập giáo lý theo cách “Này các Tỳ-khưu, ở đây, Tỳ-khưu quán chiếu y phục một cách đúng đắn để ngăn chặn cái lạnh,” v.v. (Ma. Ni. 1.23; A. Ni. 6.58), và nói: “Này các Tỳ-khưu, nên quán chiếu bốn vật dụng như vậy rồi thọ dụng. Việc thọ dụng mà không quán chiếu thì giống như việc thọ dụng chất độc halāhala.
Porāṇakā hi apaccavekkhitvā dosaṃ ajānitvā visaṃ paribhuñjitvā vipākante mahādukkhaṃ anubhaviṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
For the ancients, consuming poison without reflection and without knowing its fault, experienced great suffering in its consequence." Having said this, He related a past incident.
Quả thật, những người xưa, vì không quán chiếu, không biết đến hiểm họa, đã thọ dụng chất độc và cuối cùng phải chịu đựng khổ đau tột cùng.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto akkhadhutto ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy family and, having come of age, became a dice player.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình giàu có và khi đến tuổi trưởng thành, Ngài trở thành một người chơi cờ bạc.
Athāparo kūṭakkhadhutto bodhisattena saddhiṃ kīḷanto attano jaye vattamāne keḷimaṇḍalaṃ na bhindati, parājayakāle pana akkhaṃ mukhe pakkhipitvā ‘‘akkho naṭṭho’’ti keḷimaṇḍalaṃ bhinditvā pakkamati.
Then another fraudulent dice player, playing with the Bodhisatta, would not break the dice circle when he was winning, but when he was losing, he would put a die in his mouth, saying, "The die is lost," break the dice circle, and leave.
Rồi một tay cờ bạc gian lận khác, khi chơi với Bồ-tát, nếu mình thắng thì không phá vỡ vòng tròn chơi, nhưng khi thua thì bỏ quân cờ vào miệng, nói “quân cờ mất rồi” và phá vỡ vòng tròn chơi rồi bỏ đi.
Bodhisatto tassa taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘hotu, jānissāmettha patirūpakāraṇa’’nti akkhe ādāya attano ghare halāhalavisena rañjitvā punappunaṃ sukkhāpetvā te ādāya tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, samma, akkhehi kīḷāmā’’ti āha.
The Bodhisatta, knowing this trick of his, thought, "Very well, I shall find a suitable counter-measure for this," and taking some dice, he dyed them with halāhala poison at his home, dried them repeatedly, and taking them, went to the fraudulent player and said, "Come, friend, let's play with dice."
Bồ-tát biết được sự việc đó của hắn, nghĩ: “Được rồi, ta sẽ biết được thủ đoạn thích hợp ở đây,” bèn lấy những quân cờ về nhà, nhuộm chúng bằng chất độc halāhala, rồi phơi khô nhiều lần, sau đó mang chúng đến chỗ hắn và nói: “Này bạn, hãy đến đây, chúng ta chơi cờ với những quân cờ này.”
So ‘‘sādhu, sammā’’ti keḷimaṇḍalaṃ sajjetvā tena saddhiṃ kīḷanto attano parājayakāle ekaṃ akkhaṃ mukhe pakkhipi.
He said, "Good, friend," prepared the dice circle, and playing with him, when he was losing, he put a die into his mouth.
Hắn nói “Được thôi, bạn,” rồi sắp đặt vòng tròn chơi và chơi với Ngài, khi mình thua thì bỏ một quân cờ vào miệng.
Atha naṃ bodhisatto tathā karontaṃ disvā ‘‘gilāhi tāva, pacchā idaṃ nāmetanti jānissasī’’ti codetuṃ imaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta, seeing him do that, urged him, "Swallow it first; afterwards, you will know what this is called," and spoke this verse:
Lúc đó, Bồ-tát thấy hắn làm như vậy, để cảnh báo hắn, nói: “Hãy nuốt đi đã, sau này ngươi sẽ biết đây là cái gì,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha littanti makkhitaṃ rañjitaṃ.
Therein, littaṃ means smeared, dyed.
Ở đó, litta có nghĩa là được bôi, được nhuộm.
Paramena tejasāti uttamatejasampannena halāhalavisena.
Paramena tejasā means with halāhala poison endowed with supreme potency.
Paramena tejasā có nghĩa là với chất độc halāhala có sức mạnh tối thượng.
Gilanti gilanto.
Gilaṃ means swallowing.
Gila có nghĩa là đang nuốt.
Akkhanti guḷakaṃ.
Akkhaṃ means a die.
Akkha có nghĩa là viên bi.
Na bujjhatīti ‘‘ayaṃ me gilato idaṃ nāma karissatī’’ti na jānāti.
Na bujjhatīti means "He does not know that this will do such and such to him when he swallows it."
Na bujjhatī có nghĩa là không biết rằng “khi ta nuốt viên bi này, nó sẽ làm điều này cho ta.”
Gila reti gilāhi are.
Gila re means "Swallow, oh!"
Gila re có nghĩa là “hỡi ngươi, hãy nuốt đi.”
Gilāti punapi codento vadati.
Gilā means urging him again, he says.
Gilā có nghĩa là thúc giục lần nữa.
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti imasmiṃ te akkhe gilite pacchā etaṃ visaṃ tikhiṇaṃ bhavissatīti attho.
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti means, "After you swallow this die, this poison will become sharp."
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī có nghĩa là “sau khi ngươi nuốt viên bi này, chất độc đó sẽ trở nên sắc bén,” đó là ý nghĩa.
So bodhisattassa kathentasseva visavegena mucchito akkhīni parivattetvā khandhaṃ nāmetvā pati.
While the Bodhisatta was speaking, he fainted from the swiftness of the poison, rolled his eyes, bent his neck, and fell.
Khi Bồ Tát đang nói, kẻ lừa đảo đó đã ngất đi vì nọc độc, đảo mắt, gục cổ và ngã xuống.
Bodhisatto ‘‘idānissa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti osadhaparibhāvitaṃ vamanayogaṃ datvā vametvā sappiphāṇitamadhusakkarādayo khādāpetvā arogaṃ katvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti ovaditvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta thought, "Now it is proper to grant him the gift of life," and giving him an emetic prepared with medicine, made him vomit, then fed him ghee, honey, sugar, and so on, made him healthy, admonished him, "Do not do such a thing again," performed meritorious deeds such as giving alms, and went according to his kamma.
Bồ Tát nghĩ rằng “bây giờ là lúc ban sự sống cho hắn,” liền cho hắn uống thuốc gây nôn đã được tẩm dược liệu, khiến hắn nôn ra, rồi cho hắn ăn mật ong, đường phèn, v.v., chữa cho hắn khỏi bệnh, và khuyên răn “đừng bao giờ làm điều như vậy nữa,” sau đó làm các việc phước thiện như bố thí, rồi tùy nghiệp mà đi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, apaccavekkhitaparibhogo nāma apaccavekkhitvā katavisaparibhogasadiso hotī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paṇḍitadhutto ahameva ahosiṃ, kūṭadhutto panettha na kathīyati, yathā ca ettha, evaṃ sabbattha.
The Teacher, having brought this discourse on the Dhamma, said, ‘‘Monks, enjoyment without reflection is like consuming poison without reflection,’’ and then identified the Jātaka: ‘‘At that time, the wise cheat was none other than myself. The cunning cheat is not mentioned here, and just as here, so it is everywhere.
Đức Thế Tôn đã kể lại bài pháp thoại này và nói: “Này các Tỳ Khưu, sự thụ hưởng mà không quán xét thì giống như sự thụ hưởng chất độc mà không quán xét,” rồi kết hợp câu chuyện Jātaka: “Lúc đó, kẻ lừa đảo thông thái chính là Ta; còn kẻ lừa đảo xảo quyệt thì không được nhắc đến ở đây, cũng như ở đây, và ở khắp mọi nơi.
Yo pana imasmiṃ kāle na paññāyati, so na kathīyatevā’’ti.
But whoever is not identified at this time, he is simply not mentioned.’’
Còn người nào không được biết đến trong thời điểm hiện tại thì không được nhắc đến.”
Ukkaṭṭhe sūramicchantīti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmantaṃ ānandattheraṃ ārabbha kathesi.
Ukkaṭṭhe sūramicchantī (They desire a hero in a high position) – this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning Venerable Ānanda Thera.
Ukkaṭṭhe sūramicchantī – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến Tôn giả Ānanda.
Ekasmiñhi samaye kosalarañño itthiyo cintayiṃsu ‘‘buddhuppādo nāma dullabho, tathā manussapaṭilābho, paripuṇṇāyatanatā ca.
Indeed, on one occasion, the Kosala king’s women thought, ‘‘The arising of a Buddha is rare, as is the attainment of human existence, and the perfection of faculties.
Một thời, các bà vợ của vua Kosala suy nghĩ: “Sự xuất hiện của một vị Phật thật hiếm có, cũng như việc được sinh làm người và có đầy đủ các căn.
Mayañca imaṃ dullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ labhitvāpi attano ruciyā vihāraṃ gantvā dhammaṃ vā sotuṃ buddhapūjaṃ vā kātuṃ dānaṃ vā dātuṃ na labhāma, mañjūsāya pakkhittā viya vasāma, rañño kathetvā amhākaṃ dhammaṃ desetuṃ anucchavikaṃ ekaṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā tassa santike dhammaṃ sossāma, tato yaṃ sakkhissāma, taṃ uggaṇhissāma, dānādīni ca puññāni karissāma.
Though we have obtained this rare convergence of opportunities, we are unable to go to the monastery according to our wishes to listen to the Dhamma, or to offer homage to the Buddha, or to give donations. We live as if confined in a box. Let us speak to the king and ask him to invite a bhikkhu suitable to teach us the Dhamma, and we will listen to the Dhamma from him. Then we will learn what we can, and perform meritorious deeds such as giving donations.
Chúng ta đã có được cơ hội hiếm có này, nhưng lại không thể tùy ý đến tịnh xá để nghe Pháp, cúng dường Phật, hay bố thí; chúng ta sống như thể bị nhốt trong một cái hộp. Chúng ta hãy thỉnh một vị Tỳ Khưu thích hợp đến để thuyết Pháp cho chúng ta sau khi đã nói với nhà vua, rồi chúng ta sẽ học những gì có thể, và thực hiện các việc phước thiện như bố thí.
Evaṃ no ayaṃ khaṇapaṭilābho saphalo bhavissatī’’ti.
In this way, our attainment of this opportunity will be fruitful.’’
Như vậy, cơ hội mà chúng ta có được sẽ mang lại kết quả tốt đẹp.”
Tā sabbāpi rājānaṃ upasaṅkamitvā attanā cintitakāraṇaṃ kathayiṃsu.
All of them approached the king and told him what they had thought.
Tất cả họ đều đến gặp nhà vua và kể lại ý định của mình.
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The king assented, saying, ‘‘Very well.’’
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm.”
Athekadivasaṃ rājā uyyānakīḷaṃ kīḷitukāmo uyyānapālaṃ pakkosāpetvā ‘‘uyyānaṃ sodhehī’’ti āha.
Then, one day, the king, wishing to enjoy a garden excursion, summoned the gardener and said, ‘‘Clean the garden.’’
Rồi một ngày nọ, nhà vua muốn đi dạo trong vườn, liền gọi người giữ vườn đến và nói: “Hãy dọn dẹp khu vườn.”
Uyyānapālo uyyānaṃ sodhento satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘suddhaṃ, deva, uyyānaṃ, apicettha aññatarasmiṃ rukkhamūle bhagavā nisinno’’ti āha.
As the gardener was cleaning the garden, he saw the Teacher sitting at the foot of a certain tree. He went to the king and said, ‘‘The garden is clean, Your Majesty, but the Bhagavā is seated at the foot of a certain tree there.’’
Người giữ vườn đang dọn dẹp khu vườn thì thấy Đức Thế Tôn đang ngồi dưới một gốc cây, liền đến gặp nhà vua và nói: “Tâu Đại Vương, khu vườn đã sạch sẽ, nhưng Đức Thế Tôn đang ngự dưới một gốc cây.”
Rājā ‘‘sādhu, samma, satthu santike dhammampi sossāmā’’ti alaṅkatarathaṃ abhiruhitvā uyyānaṃ gantvā satthu santikaṃ agamāsi.
The king thought, ‘‘Good, my friend, I will also listen to the Dhamma from the Teacher,’’ and mounting an adorned chariot, he went to the garden and approached the Teacher.
Nhà vua nói: “Tốt lắm, này bạn, chúng ta sẽ nghe Pháp từ Đức Thế Tôn,” rồi ngự lên chiếc xe ngựa đã được trang hoàng, đi đến khu vườn và đến gặp Đức Thế Tôn.
Tasmiñca samaye chattapāṇi nāmeko anāgāmī upāsako satthu santike dhammaṃ suṇamāno nisinno hoti.
At that time, a certain anāgāmī lay follower named Chattapāṇi was seated, listening to the Dhamma from the Teacher.
Lúc đó, có một cận sự nam tên là Chattapāṇi, một vị Bất Hoàn, đang ngồi nghe Pháp từ Đức Thế Tôn.
Rājā taṃ disvā āsaṅkamāno muhuttaṃ ṭhatvā puna ‘‘sacāyaṃ pāpako bhaveyya, na satthu santike nisīditvā dhammaṃ suṇeyya, apāpakena iminā bhavitabba’’nti cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
The king, seeing him, hesitated for a moment. Then he thought, ‘‘If this person were evil, he would not be sitting with the Teacher listening to the Dhamma; he must be a good person,’’ and approaching the Teacher, he paid homage and sat down to one side.
Nhà vua thấy ông ta, nghi ngờ một lúc, rồi lại nghĩ: “Nếu người này là kẻ xấu, ông ta sẽ không ngồi nghe Pháp từ Đức Thế Tôn; người này hẳn là người tốt,” rồi đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Upāsako buddhagāravena rañño paccuṭṭhānaṃ vā vandanaṃ vā na akāsi, tenassa rājā anattamano ahosi.
Out of reverence for the Buddha, the lay follower neither rose nor paid homage to the king, and because of this, the king was displeased.
Vị cận sự nam, vì lòng tôn kính Đức Phật, đã không đứng dậy hay đảnh lễ nhà vua, vì vậy nhà vua không hài lòng.
Satthā tassa anattamanabhāvaṃ ñatvā upāsakassa guṇaṃ kathesi ‘‘ayaṃ, mahārāja, upāsako bahussuto āgatāgamo kāmesu vītarāgo’’ti rājā ‘‘na iminā orakena bhavitabbaṃ, yassa satthā guṇaṃ vaṇṇetī’’ti cintetvā ‘‘upāsaka, vadeyyāsi yena te attho’’ti āha.
The Teacher, knowing his displeasure, praised the lay follower’s virtues, saying, ‘‘This lay follower, great king, is learned, has mastered the scriptures, and is dispassionate towards sensual pleasures.’’ The king, thinking, ‘‘This person cannot be an ordinary one, since the Teacher praises his virtues,’’ said, ‘‘Lay follower, say what you wish to say.’’
Đức Thế Tôn biết được sự không hài lòng của nhà vua, liền ca ngợi đức hạnh của vị cận sự nam: “Này Đại Vương, vị cận sự nam này là người đa văn, đã thấu triệt giáo pháp, và đã ly tham đối với các dục.” Nhà vua nghĩ: “Người mà Đức Thế Tôn ca ngợi đức hạnh thì không thể là người tầm thường,” rồi nói: “Này cận sự nam, nếu có điều gì cần, xin hãy nói.”
Upāsako ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The lay follower assented, saying, ‘‘Very well.’’
Vị cận sự nam chấp thuận: “Thưa Đại Vương.”
Rājā satthu santike dhammaṃ sutvā satthāraṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
The king, having listened to the Dhamma from the Teacher, circumambulated the Teacher and departed.
Nhà vua nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, rồi nhiễu bên Đức Thế Tôn và rời đi.
So ekadivasaṃ uparipāsāde mahāvātapānaṃ vivaritvā ṭhito taṃ upāsakaṃ bhuttapātarāsaṃ chattamādāya jetavanaṃ gacchantaṃ disvā pakkosāpetvā evamāha ‘‘tvaṃ kira, upāsaka, bahussuto, amhākañca itthiyo dhammaṃ sotukāmā ceva uggahetukāmā ca, sādhu vatassa sace tāsaṃ dhammaṃ vāceyyāsī’’ti.
One day, standing on the upper palace, he opened a large window and saw that lay follower carrying an umbrella and going to Jetavana after his morning meal. He summoned him and said, ‘‘I hear, lay follower, that you are learned, and our women wish to listen to and learn the Dhamma. It would be good if you would teach them the Dhamma.’’
Một ngày nọ, nhà vua đứng mở cửa sổ lớn trên lầu thượng, thấy vị cận sự nam đó đang cầm dù đi đến Jetavana sau khi đã dùng bữa sáng, liền gọi ông ta đến và nói: “Nghe nói, này cận sự nam, ông là người đa văn, và các bà vợ của ta muốn nghe Pháp và học Pháp. Sẽ thật tốt nếu ông có thể thuyết Pháp và dạy Pháp cho họ.”
‘‘Deva, gihīnaṃ nāma rājantepure dhammaṃ desetuṃ vā vācetuṃ vā nappatirūpaṃ, ayyānaṃ eva patirūpa’’nti.
‘‘Your Majesty, it is not proper for lay people to teach or recite the Dhamma in the king’s inner palace; it is proper only for the noble ones (ariyas).’’
“Tâu Đại Vương, đối với người tại gia, việc thuyết Pháp hay dạy Pháp trong nội cung của nhà vua là không thích hợp; chỉ có các vị Ārya mới thích hợp.”
Rājā ‘‘saccaṃ esa vadatī’’ti uyyojetvā itthiyo pakkosāpetvā ‘‘bhadde, ahaṃ tumhākaṃ dhammadesanatthāya ca dhammavācanatthāya ca satthu santikaṃ gantvā ekaṃ bhikkhuṃ yācāmi, asītiyā mahāsāvakesu kataraṃ yācāmī’’ti āha.
The king thought, ‘‘What he says is true,’’ and dismissing him, he summoned the women and said, ‘‘Ladies, I will go to the Teacher and ask for a bhikkhu to teach and recite the Dhamma for you. Which of the eighty great disciples should I ask for?’’
Nhà vua nói: “Ông ấy nói đúng,” rồi tiễn ông ta đi, gọi các bà vợ đến và nói: “Này các khanh, ta sẽ đến gặp Đức Thế Tôn để thỉnh một vị Tỳ Khưu đến thuyết Pháp và dạy Pháp cho các khanh. Ta nên thỉnh vị nào trong số tám mươi vị Đại Thanh Văn?”
Tā sabbāpi mantetvā dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattherameva ārocesuṃ.
All of them consulted together and named Venerable Ānanda Thera, the Dhamma-treasurer.
Tất cả họ đều bàn bạc và đề xuất Tôn giả Ānanda, vị thủ kho Pháp bảo.
Rājā satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno evamāha ‘‘bhante, amhākaṃ gehe itthiyo ānandattherassa santike dhammaṃ sotuñca uggaṇhituñca icchanti, sādhu vata sace thero amhākaṃ gehe dhammaṃ deseyya ceva vāceyya cā’’ti.
The king went to the Teacher, paid homage, sat to one side, and said this: "Bhante, the women in our palace wish to hear and learn the Dhamma from Venerable Ānanda. It would be good if the Thera would preach and teach the Dhamma in our palace."
Nhà vua đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi nói: “Bạch Đức Thế Tôn, các bà vợ trong nhà con muốn nghe Pháp và học Pháp từ Tôn giả Ānanda. Sẽ thật tốt nếu Tôn giả có thể thuyết Pháp và dạy Pháp trong nhà con.”
Satthā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā theraṃ āṇāpesi.
The Teacher assented, saying "Good," and instructed the Thera.
Đức Thế Tôn chấp thuận: “Tốt lắm,” rồi ra lệnh cho Tôn giả.
Tato paṭṭhāya rañño itthiyo therassa santike dhammaṃ suṇanti ceva uggaṇhanti ca.
From then on, the king's women heard and learned the Dhamma from the Thera.
Từ đó trở đi, các bà vợ của nhà vua đã nghe Pháp và học Pháp từ Tôn giả.
Athekadivasaṃ rañño cūḷāmaṇi naṭṭho.
Then, one day, the king's crest-jewel was lost.
Rồi một ngày nọ, viên ngọc cài tóc của nhà vua bị mất.
Rājā tassa naṭṭhabhāvaṃ sutvā amacce āṇāpesi ‘‘sabbe antovaḷañjanake manusse gahetvā cūḷāmaṇiṃ āharāpethā’’ti.
Hearing of its loss, the king ordered his ministers: "Arrest all the people within the palace and bring back the crest-jewel."
Nhà vua nghe tin viên ngọc bị mất, liền ra lệnh cho các quan đại thần: “Hãy bắt tất cả những người trong nội cung và tìm viên ngọc cài tóc.”
Amaccā mātugāme ādiṃ katvā cūḷāmaṇiṃ paripucchantā adisvā mahājanaṃ kilamenti.
The ministers, starting with the women, questioned them about the crest-jewel, and not finding it, tormented the populace.
Các quan đại thần, bắt đầu từ phụ nữ, tra hỏi về viên ngọc cài tóc nhưng không tìm thấy, khiến mọi người khổ sở.
Taṃ divasaṃ ānandatthero rājanivesanaṃ paviṭṭho.
That day, Venerable Ānanda entered the royal residence.
Ngày hôm đó, Tôn giả Ānanda đã vào hoàng cung.
Yathā tā itthiyo pubbe theraṃ disvāva haṭṭhatuṭṭhā dhammaṃ suṇanti ceva uggaṇhanti ca, tathā akatvā sabbā domanassappattāva ahesuṃ.
Unlike before, when those women, upon seeing the Thera, were joyful and delighted to hear and learn the Dhamma, they were all overcome with sorrow.
Các bà vợ, thay vì vui vẻ và nghe Pháp, học Pháp như trước khi thấy Tôn giả, thì tất cả đều rất buồn rầu.
Tato therena ‘‘kasmā tumhe ajja evarūpā jātā’’ti pucchitā evamāhaṃsu ‘‘bhante, rañño cūḷāmaṇiṃ pariyesāmāti amaccā mātugāme upādāya antovaḷañjanake kilamenti, na jānāma kassa ‘kiṃ bhavissatī’ti, tenamha domanassappattā’’ti.
Then, when asked by the Thera, "Why are you like this today?", they replied: "Bhante, the ministers are tormenting the people within the palace, starting with the women, searching for the king's crest-jewel. We do not know what will happen to whom. That is why we are overcome with sorrow."
Rồi khi Tôn giả hỏi: “Tại sao hôm nay các cô lại như vậy?” Họ trả lời: “Bạch Tôn giả, các quan đại thần đang làm khổ những người trong nội cung, bắt đầu từ phụ nữ, để tìm viên ngọc cài tóc của nhà vua. Chúng con không biết điều gì sẽ xảy ra với ai, vì vậy chúng con rất buồn rầu.”
Thero ‘‘mā cintayitthā’’ti tā samassāsetvā rañño santikaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘maṇi kira te, mahārāja, naṭṭho’’ti pucchi.
The Thera comforted them, saying, "Do not worry," and went to the king, sat on the prepared seat, and asked, "Is it true, Your Majesty, that your jewel is lost?"
Tôn giả nói: “Đừng lo lắng,” rồi an ủi họ, đến gặp nhà vua, ngồi xuống chỗ đã định và hỏi: “Nghe nói, thưa Đại Vương, viên ngọc của ngài bị mất phải không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Bhante," he replied.
“Vâng, bạch Tôn giả.”
‘‘Asakkhi pana taṃ āharāpetu’’nti.
"Were you able to recover it?"
“Ngài có tìm được nó không?”
‘‘Bhante, sabbaṃ antojanaṃ gahetvā kilamentopi na sakkomi āharāpetu’’nti.
"Bhante, even though I had all the palace staff arrested and tormented, I could not recover it."
“Bạch Tôn giả, con đã làm khổ tất cả những người trong nội cung nhưng vẫn không tìm được.”
‘‘Mahārāja, mahājanaṃ akilametvāva āharaṇūpāyo atthī’’ti.
"Your Majesty, there is a way to recover it without tormenting the populace."
“Thưa Đại Vương, có một cách để tìm được mà không làm khổ mọi người.”
‘‘Kataro, bhante’’ti?
"Which way, Bhante?"
“Cách nào, bạch Tôn giả?”
‘‘Piṇḍadānaṃ, mahārājā’’ti.
"The 'lump-offering' (piṇḍadāna), Your Majesty."
“Là bố thí bánh, thưa Đại Vương.”
‘‘Kataraṃ piṇḍadānaṃ, bhante’’ti?
"Which lump-offering, Bhante?"
“Bố thí bánh nào, bạch Tôn giả?”
‘‘Mahārāja, yattakesu āsaṅkā atthi, te gahetvā ekekassa ekekaṃ palālapiṇḍaṃ vā mattikāpiṇḍaṃ vā datvā ‘imaṃ paccūsakāle āharitvā asukaṭṭhāne nāma pātethā’ti vattabbaṃ.
"Your Majesty, gather all those who are suspected, give each of them a lump of straw or a lump of clay, and tell them: 'Bring this back at dawn and throw it in such-and-such a place.'
“Thưa Đại Vương, hãy tập hợp tất cả những người bị nghi ngờ, mỗi người một viên bánh rơm hoặc bánh đất, và nói: ‘Hãy mang cái này đến và bỏ vào chỗ tên là… vào sáng sớm.’
Yena gahito bhavissati, so tasmiṃ pakkhipitvā āharissati.
Whoever took it will put it in there and bring it back.
Người nào đã lấy viên ngọc sẽ bỏ nó vào đó và mang đến.
Sace paṭhamadivaseyeva pātenti, iccetaṃ kusalaṃ.
If they throw it on the very first day, that is good.
Nếu họ bỏ nó vào ngay ngày đầu tiên, thì đó là điều tốt.
No ce pātenti, dutiyadivasepi tatiyadivasepi tatheva kātabbaṃ.
If they do not throw it, the same should be done on the second day and on the third day.
Nếu không, hãy làm tương tự vào ngày thứ hai và ngày thứ ba.
Evaṃ mahājano ca na kilamissati, maṇiñca labhissasī’’ti evaṃ vatvā thero agamāsi.
In this way, the populace will not be tormented, and you will recover the jewel," having said this, the Thera departed.
Như vậy, mọi người sẽ không bị khổ sở, và ngài cũng sẽ tìm được viên ngọc,” nói xong, Tôn giả rời đi.
Rājā vuttanayeneva tayo divase dāpesi, neva maṇiṃ āhariṃsu.
The king had it done for three days in the manner described, but they did not bring back the jewel.
Nhà vua đã làm theo cách đã nói trong ba ngày, nhưng họ vẫn không mang viên ngọc đến.
Thero tatiyadivase āgantvā ‘‘kiṃ, mahārāja, pātito maṇī’’ti pucchi.
On the third day, the Thera came and asked, "Has the jewel been thrown, Your Majesty?"
Ngày thứ ba, Tôn giả đến và hỏi: “Thưa Đại Vương, viên ngọc đã được bỏ vào chưa?”
‘‘Na pātenti, bhante’’ti.
"They have not thrown it, Bhante," he replied.
“Chưa được bỏ vào, bạch Tôn giả.”
‘‘Tena hi, mahārāja, mahātalasmiṃyeva paṭicchannaṭṭhāne mahācāṭiṃ ṭhapāpetvā udakassa pūrāpetvā sāṇiṃ parikkhipāpetvā ‘sabbe antovaḷañjanakamanussā ca itthiyo ca uttarāsaṅgaṃ katvā ekekova antosāṇiṃ pavisitvā hatthaṃ dhovitvā āgacchantū’ti vadehī’’ti thero imaṃ upāyaṃ ācikkhitvā pakkāmi.
"In that case, Your Majesty, have a large pot placed in a hidden spot in the great hall, fill it with water, enclose it with a curtain, and announce: 'All people within the palace, both men and women, should make their upper robe (uttarāsaṅga) ready, and each one should enter within the curtain, wash their hands, and come out,'" having explained this method, the Thera departed.
“Vậy thì, thưa Đại Vương, hãy đặt một cái chậu lớn ở một nơi kín đáo trong đại sảnh, đổ đầy nước vào, quây màn xung quanh và nói: ‘Tất cả những người trong nội cung và phụ nữ, hãy khoác y thượng lên, mỗi người một mình đi vào trong màn, rửa tay rồi đi ra,’” Tôn giả chỉ cách này rồi rời đi.
Rājā tathā kāresi.
The king did as instructed.
Nhà vua đã làm như vậy.
Maṇicoro cintesi ‘‘dhammabhaṇḍāgāriko imaṃ adhikaraṇaṃ ādāya maṇiṃ adassetvā osakkissatīti aṭṭhānametaṃ, pātetuṃ dāni vaṭṭatī’’ti maṇiṃ paṭicchannaṃ katvā ādāya antosāṇiṃ pavisitvā cāṭiyaṃ pātetvā nikkhami.
The jewel thief thought: "It is not proper for the Dhamma-treasurer to take up this matter and then withdraw without revealing the jewel; now it is fitting to throw it." So, he concealed the jewel, took it, entered within the curtain, threw it into the pot, and came out.
Tên trộm ngọc nghĩ: “Không thể nào người giữ kho Pháp lại nhận vụ việc này mà không để lộ viên ngọc rồi bỏ đi. Bây giờ phải thả nó ra.” Hắn giấu viên ngọc, mang vào trong tấm vải, thả vào cái chum rồi đi ra.
Sabbesaṃ nikkhantakāle udakaṃ chaḍḍetvā maṇiṃ addasaṃsu.
When everyone had come out, they emptied the water and found the jewel.
Khi mọi người đã ra hết, họ đổ nước đi và thấy viên ngọc.
Rājā ‘‘theraṃ nissāya mahājanaṃ akilametvāva me maṇi laddho’’ti tussi, antovaḷañjanakamanussāpi ‘‘theraṃ nissāya mahādukkhato muttamhā’’ti tussiṃsu.
The king rejoiced, thinking, "Through the Thera, I have recovered my jewel without tormenting the populace." The people within the palace also rejoiced, thinking, "Through the Thera, we have been freed from great suffering."
Đức vua hoan hỷ, nói: “Nhờ Trưởng lão mà ta tìm được viên ngọc mà không làm phiền đại chúng.” Những người trong cung cũng hoan hỷ, nói: “Nhờ Trưởng lão mà chúng ta thoát khỏi khổ đau lớn.”
‘‘Therassānubhāvena rañño cūḷāmaṇi laddho’’ti therassānubhāvo sakalanagare ceva bhikkhusaṅghe ca pākaṭo jāto.
"Through the power of the Thera, the king's crest-jewel was recovered," and thus the Thera's power became known throughout the entire city and among the Saṅgha of bhikkhus.
“Nhờ oai lực của Trưởng lão mà viên ngọc quý của vua được tìm thấy,” oai lực của Trưởng lão trở nên nổi tiếng khắp thành phố và trong Tăng đoàn.
Dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū therassa guṇaṃ vaṇṇayiṃsu ‘‘āvuso, ānandatthero attano bahussutatāya paṇḍiccena upāyakusalatāya mahājanaṃ akilametvā upāyeneva rañño maṇiṃ dassesī’’ti.
In the Dhamma hall, the bhikkhus, assembled together, praised the Thera's virtues: "Friends, Venerable Ānanda, through his great learning, wisdom, and skill in means, revealed the king's jewel through a clever method without tormenting the populace."
Các Tỳ-khưu tụ họp tại Pháp đường, tán dương công đức của Trưởng lão: “Này chư hiền, Trưởng lão Ānanda, nhờ sự học rộng, trí tuệ và khéo léo trong phương tiện, đã không làm phiền đại chúng mà dùng phương tiện để trình viên ngọc cho vua.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāni ānandeneva parahatthagataṃ bhaṇḍaṃ dassitaṃ, pubbepi paṇḍitā mahājanaṃ akilametvā upāyeneva tiracchānahatthagataṃ bhaṇḍaṃ dassayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, ‘‘Monks, what topic were you discussing just now?’’ When they replied, ‘‘This one, Venerable Sir,’’ he said, ‘‘Monks, it was not only now that the goods in another’s hands were shown by Ānanda; in the past too, the wise ones, without troubling the great multitude, showed the goods in the hands of animals by means of a stratagem,’’ and then he related a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ các con đang tụ họp nói chuyện gì?” Khi được trả lời “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Ānanda mới trình bày vật bị người khác giữ lấy, mà trong quá khứ, các bậc hiền trí cũng đã dùng phương tiện để trình bày vật bị loài súc sinh giữ lấy mà không làm phiền đại chúng.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sabbasippesu nipphattiṃ patto tasseva amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having attained proficiency in all arts, was his minister.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã thành thạo tất cả các nghề và trở thành vị đại thần của nhà vua.
Athekadivasaṃ rājā mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā vanantarāni vicaritvā udakakīḷaṃ kīḷitukāmo maṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā itthāgārampi pakkosi.
Then, one day, the king went to the pleasure garden with a large retinue, wandered through the groves, and wishing to play in the water, he descended into the royal pond and also summoned the women of the harem.
Rồi một ngày nọ, nhà vua cùng đoàn tùy tùng đông đảo đến vườn thượng uyển, đi dạo trong rừng, muốn chơi trò chơi dưới nước, bèn xuống ao sen hoàng gia và gọi cả hậu cung đến.
Itthiyo attano attano sīsūpagagīvūpagādīni ābharaṇāni omuñcitvā uttarāsaṅgesu pakkhipitvā samuggapiṭṭhesu ṭhapetvā dāsiyo paṭicchāpetvā pokkharaṇiṃ otariṃsu.
The women removed their ornaments, such as those worn on the head and neck, placed them in their outer robes, put them on top of caskets, had their maids guard them, and then descended into the pond.
Các cung nữ tháo những trang sức trên đầu, cổ, v.v., bỏ vào khăn choàng vai, đặt lên các hộp trang sức, sai các thị nữ giữ rồi xuống ao sen.
Athekā uyyānamakkaṭī sākhantare nisinnā deviṃ piḷandhanāni omuñcitvā uttarāsaṅge pakkhipitvā samuggapiṭṭhe ṭhapayamānaṃ disvā tassā muttāhāraṃ piḷandhitukāmā hutvā dāsiyā pamādaṃ olokayamānā nisīdi, dāsīpi taṃ rakkhamānā tahaṃ tahaṃ oloketvā nisinnāyeva niddāyituṃ ārabhi.
Then, a monkey of the pleasure garden, seated among the branches, saw the queen removing her ornaments, placing them in her outer robe, and putting them on top of a casket. Desiring to wear her pearl necklace, it sat watching for the maid’s carelessness, and the maid, guarding it, looked here and there and then began to doze off while seated.
Lúc đó, một con khỉ trong vườn đang ngồi trên cành cây, thấy hoàng hậu tháo trang sức, bỏ vào khăn choàng vai, đặt lên hộp trang sức, liền muốn đeo chuỗi ngọc trai lớn của bà, bèn ngồi đợi sự lơ đễnh của thị nữ. Thị nữ cũng đang canh giữ, nhìn quanh rồi ngồi ngủ gật.
Makkaṭī tassā pamādabhāvaṃ ñatvā vātavegena otaritvā mahāmuttāhāraṃ gīvāya paṭimuñcitvā vātavegena uppatitvā sākhantare nisīditvā aññāsaṃ makkaṭīnaṃ dassanabhayena ekasmiṃ rukkhasusiraṭṭhāne ṭhapetvā upasantūpasantā viya taṃ rakkhamānā nisīdi.
The monkey, knowing her carelessness, swiftly descended, put the great pearl necklace around its neck, swiftly ascended, and sat among the branches. Fearing that other monkeys might see it, it placed the necklace in a hollow of a tree and sat guarding it, appearing very calm.
Con khỉ biết thị nữ lơ đễnh, liền nhanh như gió nhảy xuống, đeo chuỗi ngọc trai lớn vào cổ, rồi nhanh như gió nhảy lên, ngồi trên cành cây khác, vì sợ các con khỉ khác thấy nên giấu vào một hốc cây, rồi ngồi canh giữ nó một cách rất điềm tĩnh.
Sāpi kho dāsī paṭibujjhitvā muttāhāraṃ apassantī kampamānā aññaṃ upāyaṃ adisvā ‘‘puriso deviyā muttāhāraṃ gahetvā palāto’’ti mahāviravaṃ viravi.
That maid, having woken up and not seeing the pearl necklace, trembled and, finding no other solution, cried out loudly, ‘‘A man has taken the queen’s pearl necklace and fled!’’
Thị nữ kia tỉnh dậy, không thấy chuỗi ngọc trai, run rẩy, không thấy cách nào khác, bèn la lớn: “Có người đàn ông đã lấy chuỗi ngọc trai của hoàng hậu rồi bỏ trốn!”
Ārakkhamanussā tato tato sannipatitvā tassā vacanaṃ sutvā rañño ārocayiṃsu.
The guards gathered from here and there, heard her words, and reported to the king.
Những người canh gác từ khắp nơi tụ tập lại, nghe lời cô ta nói, bèn báo cho vua.
Rājā ‘‘coraṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king said, ‘‘Seize the thief!’’
Vua nói: “Hãy bắt tên trộm!”
Purisā uyyānā nikkhamitvā ‘‘coraṃ gaṇhatha, coraṃ gaṇhathā’’ti ito cito ca olokenti.
The men left the pleasure garden, shouting, ‘‘Seize the thief, seize the thief!’’ and looked here and there.
Những người lính ra khỏi vườn, la lên: “Bắt tên trộm, bắt tên trộm!” và nhìn quanh khắp nơi.
Atheko jānapado balikārakapuriso taṃ saddaṃ sutvā kampamāno palāyi.
Then, a countryman, a tax collector, hearing the noise, trembled and fled.
Lúc đó, một người dân quê chuyên làm lễ vật, nghe tiếng động, run rẩy bỏ chạy.
Taṃ disvā rājapurisā ‘‘ayaṃ coro bhavissatī’’ti anubandhitvā taṃ gahetvā pothetvā ‘‘are, duṭṭhacora, evaṃ mahāsāraṃ nāma piḷandhanaṃ avaharissasī’’ti paribhāsiṃsu.
Seeing him, the king’s men pursued him, seized him, beat him, and rebuked him, ‘‘Hey, wicked thief, you would steal such a valuable ornament!’’
Thấy vậy, các lính hoàng gia nghĩ: “Đây chắc là tên trộm,” bèn đuổi theo, bắt hắn, đánh đập và mắng: “Này tên trộm xấu xa, ngươi dám lấy một món trang sức quý giá như vậy sao!”
So cintesi ‘‘sacāhaṃ ‘na gaṇhāmī’ti vakkhāmi, ajja me jīvitaṃ natthi, pothentāyeva maṃ māressanti, sampaṭicchāmi na’’nti.
He thought, ‘‘If I say, ‘I did not take it,’ I will not live today; they will just beat me to death. I will admit it.’’
Hắn nghĩ: “Nếu ta nói ‘ta không lấy,’ hôm nay ta sẽ không còn sống, chúng sẽ đánh ta đến chết. Tốt hơn là ta nên nhận.”
So ‘‘āma, sāmi, gahitaṃ me’’ti āha.
So he said, ‘‘Yes, master, I took it.’’
Hắn nói: “Vâng, thưa chủ, tôi đã lấy.”
Atha naṃ bandhitvā rañño santikaṃ ānayiṃsu.
Then they bound him and brought him before the king.
Rồi họ trói hắn lại và dẫn đến trước mặt vua.
Rājāpi naṃ pucchi ‘‘gahitaṃ te mahāsārapiḷandhana’’nti?
The king also asked him, ‘‘Did you take the valuable ornament?’’
Vua hỏi hắn: “Ngươi đã lấy món trang sức quý giá đó sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Idāni taṃ kaha’’nti.
‘‘Where is it now?’’
“Bây giờ nó ở đâu?”
‘‘Deva, mayā mahāsāraṃ nāma mañcapīṭhampi na diṭṭhapubbaṃ, seṭṭhi pana maṃ mahāsārapiḷandhanaṃ gaṇhāpesi, sohaṃ taṃ gahetvāva tassa adāsiṃ, so naṃ jānātī’’ti.
‘‘Your Majesty, I have never even seen a valuable bed or chair before. But the merchant made me take the valuable ornament. I took it and gave it to him. He knows where it is.’’
“Bệ hạ, tôi chưa từng thấy một chiếc giường hay ghế quý giá nào, nhưng trưởng giả đã sai tôi lấy món trang sức quý giá đó, tôi đã lấy nó và đưa cho ông ấy, ông ấy biết nó ở đâu.”
Rājā seṭṭhiṃ pakkosāpetvā ‘‘gahitaṃ te imassa hatthato mahāsārapiḷandhana’’nti pucchi.
The king had the merchant summoned and asked, ‘‘Did you receive the valuable ornament from this man’s hand?’’
Vua cho gọi trưởng giả đến và hỏi: “Ngươi đã nhận món trang sức quý giá từ tay người này sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Kahaṃ ta’’nti.
‘‘Where is it?’’
“Nó ở đâu?”
‘‘Purohitassa me dinna’’nti.
‘‘It was given to my purohita.’’
“Tôi đã đưa nó cho vị tư tế của tôi.”
Purohitampi pakkosāpetvā tatheva pucchi, sopi sampaṭicchitvā ‘‘gandhabbassa me dinna’’nti āha.
He also had the purohita summoned and asked him the same question. He too admitted it and said, ‘‘It was given to the musician.’’
Vua cũng cho gọi vị tư tế đến và hỏi tương tự, ông ta cũng nhận và nói: “Tôi đã đưa nó cho nhạc sĩ.”
Tampi pakkosāpetvā ‘‘purohitassa hatthato te mahāsārapiḷandhanaṃ gahita’’nti pucchi.
He also had him summoned and asked, ‘‘Did you receive the valuable ornament from the purohita’s hand?’’
Vua cũng cho gọi nhạc sĩ đến và hỏi: “Ngươi đã nhận món trang sức quý giá từ tay vị tư tế sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Kahaṃ ta’’nti.
‘‘Where is it?’’
“Nó ở đâu?”
‘‘Kilesavasena me vaṇṇadāsiyā dinna’’nti.
‘‘It was given to my courtesan due to passion.’’
“Tôi đã đưa nó cho cô gái vũ công vì dục vọng.”
Tampi pakkosāpetvā pucchi, sā ‘‘na gaṇhāmī’’ti āha.
Having had her summoned, he questioned her, and she said, "I did not take it."
Vua cũng cho gọi cô ta đến và hỏi, cô ta nói: “Tôi không lấy.”
Te pañca jane pucchantānaññeva sūriyo atthaṃ gato.
While they were questioning those five people, the sun set.
Mặt trời đã lặn khi họ vẫn đang hỏi năm người này.
Rājā ‘‘idāni vikālo jāto, sve jānissāmā’’ti te pañca jane amaccānaṃ datvā nagaraṃ pāvisi.
The king, saying, "Now it is late; we will know tomorrow," handed those five people over to the ministers and entered the city.
Vua nói: “Bây giờ đã muộn rồi, ngày mai chúng ta sẽ giải quyết,” rồi giao năm người đó cho các đại thần và vào thành.
Bodhisatto cintesi – ‘‘idaṃ piḷandhanaṃ antovaḷañje naṭṭhaṃ, ayañca gahapatiko bahivaḷañjo, dvārepi balavārakkho, tasmā antovaḷañjanakānampi taṃ gahetvā palāyituṃ na sakkā.
The Bodhisatta reflected: "This ornament was lost within the inner palace, and this householder is from outside the palace. There are also strong guards at the gate, so it is impossible for even those within the inner palace to take it and flee.
Bồ-tát nghĩ: “Món trang sức này bị mất trong cung điện, còn người chủ gia đình này thì ở ngoài cung điện, ở cổng cũng có lính canh mạnh mẽ, do đó những người trong cung cũng không thể lấy nó rồi bỏ trốn.
Evaṃ neva bahivaḷañjanakānaṃ, na anto, uyyāne vaḷañjanakānaṃ gahaṇūpāyo dissati.
Thus, there is no way for those outside the palace, nor those inside, nor those who frequent the garden, to have taken it.
Như vậy, không có cách nào để những người ngoài cung hay trong cung, hoặc những người trong vườn thượng uyển có thể lấy được.”
Iminā duggatamanussena ‘seṭṭhissa me dinna’nti kathentena attano mokkhatthāya kathitaṃ bhavissati, seṭṭhināpi ‘purohitassa me dinna’nti kathentena ‘ekato hutvā nittharissāmī’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, purohitenāpi ‘gandhabbassa me dinna’nti kathentena ‘bandhanāgāre gandhabbaṃ nissāya sukhena vasissāmā’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, gandhabbenāpi ‘vaṇṇadāsiyā me dinna’nti kathentena ‘ekantena anukkaṇṭhitā bhavissāmā’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, imehi pañcahipi corehi na bhavitabbaṃ, uyyāne makkaṭā bahū, piḷandhanena ekissā makkaṭiyā hatthe āruḷhena bhavitabba’’nti.
This poor man, by saying 'it was given to me by the rich man,' must have said it for his own liberation. The rich man, by saying 'it was given to me by the purohita,' must have said it thinking, 'we will escape together.' The purohita, by saying 'it was given to me by the gandhabba,' must have said it thinking, 'we will live comfortably in prison relying on the gandhabba.' The gandhabba, by saying 'it was given to me by the courtesan,' must have said it thinking, 'we will certainly not be bored.' These five cannot be the thieves. There are many monkeys in the garden; the ornament must have ended up in the hand of one female monkey."
Người đàn ông khốn khổ này nói: ‘Tôi đã tặng cho ông chủ giàu có,’ điều đó chắc chắn được nói ra với mục đích giải thoát cho chính mình. Ông chủ giàu có cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho vị đạo sĩ,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi sẽ cùng nhau vượt qua.’ Vị đạo sĩ cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho người nhạc sĩ,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi sẽ sống thoải mái trong nhà tù nhờ người nhạc sĩ.’ Người nhạc sĩ cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho cô gái nô lệ xinh đẹp,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi chắc chắn sẽ không còn buồn chán.’ Năm người này không phải là kẻ trộm. Có rất nhiều con khỉ trong vườn, và món trang sức chắc chắn đã rơi vào tay một con khỉ cái.”
So rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, core amhākaṃ niyyādetha, mayaṃ taṃ kiccaṃ sodhessāmā’’ti āha.
He approached the king and said, "Great King, entrust the thieves to us; we will resolve this matter."
Người ấy đến gặp nhà vua và thưa: “Thưa Đại vương, xin hãy giao những tên trộm đó cho chúng tôi, chúng tôi sẽ giải quyết vụ việc đó.”
Rājā ‘‘sādhu, paṇḍita, sodhehī’’ti tassa niyyādesi.
The king said, "Very well, wise one, resolve it," and entrusted them to him.
Nhà vua nói: “Được lắm, hiền sĩ, hãy giải quyết đi,” và giao vụ việc cho ông.
Bodhisatto attano dāsapurise pakkosāpetvā te pañca jane ekasmiṃyeva ṭhāne vasāpetvā samantā ārakkhaṃ katvā kaṇṇaṃ datvā ‘‘yaṃ te aññamaññaṃ kathenti, taṃ mayhaṃ ārocethā’’ti vatvā pakkāmi.
The Bodhisatta had his servants summoned, made those five people stay in one place, set up a guard around them, and instructed them to listen and report to him whatever they said to each other, then he departed.
Bồ tát cho gọi các người hầu của mình, cho năm người đó ở cùng một chỗ, bố trí canh gác xung quanh, dặn dò họ lắng nghe và báo lại cho mình những gì họ nói với nhau, rồi bỏ đi.
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm như vậy.
Tato manussānaṃ sannisinnavelāya seṭṭhi taṃ gahapatikaṃ āha – ‘‘are, duṭṭhagahapati, tayā ahaṃ, mayā vā tvaṃ kahaṃ diṭṭhapubbo, kadā te mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti āha.
Then, when people had gathered, the rich man said to the householder, "Hey, wicked householder, where have I seen you, or you me, before? When did you give me the ornament?"
Khi mọi người đã tụ tập, ông chủ giàu có nói với người chủ hộ đó: “Này, chủ hộ xấu xa, ngươi đã thấy ta ở đâu, hay ta đã thấy ngươi ở đâu trước đây? Ngươi đã tặng trang sức của ta khi nào?”
So ‘‘sāmi mahāseṭṭhi, ahaṃ mahāsāraṃ nāma rukkhasārapādakaṃ mañcapīṭhampi na jānāmi, ‘taṃ nissāya pana mokkhaṃ labhissāmī’ti evaṃ avacaṃ, mā me kujjha, sāmī’’ti āha.
He replied, "My lord, great rich man, I do not even know a bed or chair made of valuable wood (mahāsāra). I merely said that hoping to gain liberation by relying on you. Please do not be angry with me, my lord."
Người ấy thưa: “Thưa Đại trưởng giả, tôi không biết cây quý giá tên Mahāsāra, cũng không biết giường ghế. Tôi nói như vậy để ‘nhờ đó mà được giải thoát.’ Xin ngài đừng giận tôi, thưa chủ!”
Purohitopi seṭṭhiṃ āha ‘‘mahāseṭṭhi, tvaṃ iminā attano adinnakameva mayhaṃ kathaṃ adāsī’’ti?
The purohita also said to the rich man, "Great rich man, how did you give me something that was not given to you by him?"
Vị đạo sĩ cũng nói với ông chủ giàu có: “Thưa Đại trưởng giả, sao ngài lại tặng cho tôi thứ mà người này chưa từng tặng cho ngài?”
‘‘Mayampi dve issarā, amhākaṃ ekato hutvā ṭhitakāle kammaṃ khippaṃ nipphajjissatī’’ti kathesinti.
He replied, "We are both powerful; when we stand together, the task will be accomplished quickly."
Ông chủ giàu có nói: “Chúng ta đều là hai người có thế lực, khi chúng ta hợp tác, công việc sẽ nhanh chóng hoàn thành.”
Gandhabbopi purohitaṃ āha ‘‘brāhmaṇa, kadā tayā mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti?
The gandhabba also said to the purohita, "Brahmin, when did you give me the ornament?"
Người nhạc sĩ cũng nói với vị đạo sĩ: “Này Bà la môn, ngài đã tặng trang sức cho tôi khi nào?”
‘‘Ahaṃ taṃ nissāya vasanaṭṭhāne sukhaṃ vasissāmī’’ti kathesinti.
He replied, "I will live comfortably in the place where I reside by relying on you."
Vị đạo sĩ nói: “Tôi nói vậy để nhờ ngài mà chúng tôi sẽ sống thoải mái trong nơi ở.”
Vaṇṇadāsīpi gandhabbaṃ āha ‘‘are duṭṭhagandhabba, ahaṃ kadā tava santikaṃ gatapubbā, tvaṃ vā mama santikaṃ āgatapubbo, kadā te mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti?
The courtesan also said to the gandhabba, "Hey, wicked gandhabba, when have I ever gone to you, or you come to me? When did you give me the ornament?"
Cô gái nô lệ xinh đẹp cũng nói với người nhạc sĩ: “Này nhạc sĩ xấu xa, tôi đã từng đến chỗ anh khi nào, hay anh đã từng đến chỗ tôi khi nào? Anh đã tặng trang sức cho tôi khi nào?”
Bhagini kiṃkāraṇā kujjhasi, ‘‘amhesu pañcasu ekato vasantesu gharāvāso bhavissati, anukkaṇṭhamānā sukhaṃ vasissāmā’’ti kathesinti.
He replied, "Sister, why are you angry? When the five of us live together, there will be a household, and we will live happily without being bored."
Người nhạc sĩ nói: “Này em gái, sao em lại giận? Nếu năm chúng ta sống chung một chỗ, sẽ có một gia đình, chúng ta sẽ sống thoải mái mà không buồn chán.”
Bodhisatto payojitamanussānaṃ santikā taṃ kathaṃ sutvā tesaṃ tathato acorabhāvaṃ ñatvā ‘‘makkaṭiyā gahitapiḷandhanaṃ upāyeneva pātessāmī’’ti geṇḍumayāni bahūni piḷandhanāni kāretvā uyyāne makkaṭiyo gāhāpetvā hatthapādagīvāsu geṇḍupiḷandhanāni piḷandhāpetvā vissajjesi.
The Bodhisatta, having heard that conversation from the people he had assigned, understood that they were not thieves, and thought, "I will make the ornament taken by the female monkey fall by stratagem." He had many imitation ornaments made of wood, had them given to the female monkeys in the garden, and had the wooden ornaments put on their hands, feet, and necks, then released them.
Bồ tát nghe câu chuyện đó từ những người được phái đi, biết rằng họ không phải là kẻ trộm, và nghĩ: “Ta sẽ dùng mưu mẹo để lấy lại món trang sức mà con khỉ đã lấy.” Ngài cho làm nhiều món trang sức giả bằng gỗ, rồi cho người đeo chúng vào tay, chân và cổ các con khỉ cái trong vườn, rồi thả chúng ra.
Itarā makkaṭī piḷandhanaṃ rakkhamānā uyyāne eva nisīdi.
The other female monkey, guarding the ornament, remained in the garden.
Con khỉ cái kia vẫn ở trong vườn, giữ chặt món trang sức của mình.
Bodhisatto manusse āṇāpesi ‘‘gacchatha tumhe, uyyāne sabbā makkaṭiyo upadhāretha, yassā taṃ piḷandhanaṃ passatha, taṃ uttāsetvā piḷandhanaṃ gaṇhathā’’ti.
The Bodhisatta commanded his men, "Go, examine all the female monkeys in the garden. If you see that ornament on any of them, frighten her and take the ornament."
Bồ tát ra lệnh cho người: “Các ngươi hãy đi, quan sát tất cả các con khỉ cái trong vườn. Nếu thấy món trang sức đó ở con nào, hãy dọa nó để lấy lại món trang sức.”
Tāpi kho makkaṭiyo ‘‘piḷandhanaṃ no laddha’’nti tuṭṭhapahaṭṭhā uyyāne vicarantiyo tassā santikaṃ gantvā ‘‘passa amhākaṃ piḷandhana’’nti āhaṃsu.
Those female monkeys, delighted that they had received ornaments, wandered in the garden and went to her, saying, "Look at our ornaments!"
Những con khỉ cái khác, vui mừng vì đã có được trang sức, đi lang thang trong vườn, đến gần con khỉ kia và nói: “Hãy xem trang sức của chúng tôi này!”
Sā makkaṭī asahamānā ‘‘kiṃ iminā geṇḍupiḷandhanenā’’ti muttāhāraṃ piḷandhitvā nikkhami.
That monkey, unable to bear it, thinking, "What is this ball-necklace?", put on the pearl necklace and went out.
Con khỉ cái kia không chịu được, nghĩ: “Món trang sức giả này có ích gì?” rồi vứt chuỗi ngọc trai đi và bỏ chạy.
Atha naṃ te purisā disvā piḷandhanaṃ chaḍḍāpetvā āharitvā bodhisattassa adaṃsu.
Then those men, seeing her, made her discard the necklace, brought it, and gave it to the Bodhisatta.
Thế là những người kia thấy nó, khiến nó vứt trang sức đi, rồi mang về dâng cho Bồ tát.
So taṃ ādāya rañño dassetvā ‘‘idaṃ te deva piḷandhanaṃ, te pañcapi acorā, idaṃ pana uyyāne makkaṭiyā ābhata’’nti āha.
He, taking it, showed it to the king and said, "This, O king, is your necklace. Those five are not thieves. This was brought by a monkey in the park."
Ngài cầm lấy, trình lên vua và thưa: “Thưa Đại vương, đây là trang sức của ngài. Năm người kia không phải là kẻ trộm. Món này do một con khỉ cái trong vườn mang đi.”
‘‘Kathaṃ pana te, paṇḍita, makkaṭiyā hatthaṃ āruḷhabhāvo ñāto, kathaṃ te gahita’’nti?
"But how, O wise one, was it known that it had come into the monkey's hand? How did you get it?"
“Thưa hiền sĩ, làm sao ngài biết được món trang sức rơi vào tay con khỉ cái, và làm sao ngài lấy được nó?”
So sabbaṃ ācikkhi.
He recounted everything.
Ngài kể lại tất cả.
Rājā tuṭṭhamānaso ‘‘saṅgāmasīsādīsu nāma sūrādayo icchitabbā hontī’’ti bodhisattassa thutiṃ karonto imaṃ gāthamāha –
The king, delighted in mind, saying, "Indeed, heroes and the like are desired in battlefronts and so on," praised the Bodhisatta and spoke this verse –
Nhà vua vui mừng, tán thán Bồ tát và nói kệ này: “Trong chiến trận, người ta cần dũng sĩ, trong hội nghị cần người không bối rối,”
Tattha ukkaṭṭheti upakaṭṭhe, ubhatobyūḷhe saṅgāme sampahāre vattamāneti attho.
Therein, ukkaṭṭhe means in a close, doubly arrayed battle, when a conflict is occurring.
Ở đây, ukkaṭṭhe có nghĩa là trong trận chiến ác liệt, trong cuộc giao tranh dữ dội khi hai bên đối đầu.
Sūramicchantīti asaniyāpi matthake patamānāya apalāyinaṃ sūraṃ icchanti, tasmiṃ khaṇe evarūpo saṅgāmayodho patthetabbo hoti.
Sūramicchanti means they desire a hero who does not flee even when a thunderbolt falls on his head; at that moment, such a warrior is to be sought.
Sūramicchanti có nghĩa là người ta muốn có một dũng sĩ không bỏ chạy ngay cả khi sét đánh vào đầu, vào lúc đó, một chiến binh như vậy là đáng mong muốn.
Mantīsu akutūhalanti kattabbākattabbakiccaṃ sammantanakāle uppanne mantīsu yo akutūhalo avikiṇṇavāco mantaṃ na bhindati, taṃ icchanti, tādiso tesu ṭhānesu patthetabbo hoti.
Mantīsu akutūhalaṃ means among ministers, when a matter to be done or not to be done arises for deliberation, they desire one who is undisturbed, whose speech is not scattered, and who does not break the counsel; such a one is to be sought in those situations.
Mantīsu akutūhala có nghĩa là khi có việc cần bàn bạc về điều nên làm hay không nên làm, người ta muốn có một vị cố vấn không bối rối, không nói năng lộn xộn, không phá vỡ cuộc họp. Một người như vậy là đáng mong muốn trong những trường hợp đó.
Piyañca annapānamhīti madhure annapāne paccupaṭṭhite sahaparibhuñjanatthāya piyapuggalaṃ patthenti, tādiso tasmiṃ kāle patthetabbo hoti.
Piyañca annapānamhi means when sweet food and drink are presented, they desire a beloved person to partake together; such a one is to be sought at that time.
Piyañca annapānamhi có nghĩa là khi có món ăn thức uống ngon ngọt, người ta mong muốn có một người thân yêu để cùng chia sẻ. Một người như vậy là đáng mong muốn vào lúc đó.
Atthe jāte ca paṇḍitanti atthagambhīre dhammagambhīre kismiñcideva kāraṇe vā pañhe vā uppanne paṇḍitaṃ vicakkhaṇaṃ icchanti.
Atthe jāte ca paṇḍita means when some profound matter or profound Dhamma, or some problem or question arises, they desire a wise and discerning person.
Atthe jāte ca paṇḍita có nghĩa là khi có một vấn đề sâu sắc về ý nghĩa (attha) hay giáo lý (dhamma), hoặc một câu hỏi nào đó phát sinh, người ta mong muốn có một bậc hiền trí, một người sáng suốt.
Tathārūpo hi tasmiṃ samaye patthetabbo hotīti.
For such a one is to be sought at that time.
Quả thật, một người như vậy là đáng mong muốn vào lúc đó.
Na vissase avissattheti idaṃ satthā jetavane viharanto vissāsabhojanaṃ ārabbha kathesi.
Na vissase avissatthe – The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning food taken on trust.
Na vissase avissatthe (Đừng tin người không đáng tin) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến việc thọ dụng vật cúng dường một cách tin tưởng.
Tasmiṃ kira samaye yebhuyyena bhikkhū ‘‘mātarā no dinnaṃ, pitarā no dinnaṃ, bhātarā, bhaginiyā, cūḷamātarā, cūḷapitarā, mātulena, mātulāniyā dinnaṃ.
At that time, it is said, most bhikkhus, thinking, "This was given by our mother, given by our father, by our brother, sister, aunt, uncle, maternal uncle, maternal aunt. Are these suitable to give to us both in our lay life and in our bhikkhu life?", would partake of the four requisites given by relatives, trusting them and without reflecting.
Vào thời đó, hầu hết các tỳ khưu thường thọ dụng bốn vật dụng cúng dường do thân quyến dâng (như: ‘mẹ chúng ta đã cúng dường, cha chúng ta đã cúng dường, anh em, chị em, dì, chú, cậu, mợ đã cúng dường. Ngay cả khi chúng ta còn là cư sĩ, và cả khi là tỳ khưu, những người này cũng đáng để cúng dường’) một cách tin tưởng, không quán xét.
Amhākaṃ gihikālepi bhikkhukālepi ete dātuṃ yuttarūpāvā’’ti ñātīhi dinne cattāro paccaye vissatthā hutvā apaccavekkhitvā paribhuñjanti.
"These are suitable to be given both during our time as householders and as bhikkhus"—thus, they consume the four requisites given by relatives with confidence, without reflection.
Vào thời đó, hầu hết các tỳ khưu thường thọ dụng bốn vật dụng cúng dường do thân quyến dâng (như: ‘mẹ chúng ta đã cúng dường, cha chúng ta đã cúng dường, anh em, chị em, dì, chú, cậu, mợ đã cúng dường. Ngay cả khi chúng ta còn là cư sĩ, và cả khi là tỳ khưu, những người này cũng đáng để cúng dường’) một cách tin tưởng, không quán xét.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘bhikkhūnaṃ mayā dhammadesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhū sannipātāpetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma ñātīhipi aññātīhipi dinnake cattāro paccaye paccavekkhitvāva paribhogo kātabbo.
The Teacher, knowing this matter, thought, "It is proper for me to give a Dhamma discourse to the bhikkhus," and having assembled the bhikkhus, said, "Bhikkhus, a bhikkhu should partake of the four requisites given by both relatives and non-relatives only after reflecting.
Đức Thế Tôn biết điều đó và nghĩ: “Ta nên thuyết pháp cho các tỳ khưu.” Ngài triệu tập các tỳ khưu và nói: “Này các tỳ khưu, một tỳ khưu phải thọ dụng bốn vật dụng cúng dường, dù do thân quyến hay người lạ dâng, sau khi đã quán xét.
Apaccavekkhitvā paribhogaṃ katvā hi kālaṃ kurumāno bhikkhu yakkhapetaattabhāvato na muccati, apaccavekkhitaparibhogo nāmesa visaparibhogasadiso.
For a bhikkhu who passes away after partaking without reflecting is not freed from the state of a yakkha or peta. Partaking without reflecting is like partaking of poison.
Nếu một tỳ khưu thọ dụng mà không quán xét, khi chết đi, sẽ không thoát khỏi trạng thái quỷ dạ xoa. Việc thọ dụng không quán xét này giống như thọ dụng thuốc độc.
Visañhi vissāsikena dinnakampi avissāsikena dinnakampi māretiyeva.
Indeed, poison, whether given by one trusted or by one not trusted, certainly kills.
Thuốc độc, dù do người đáng tin hay không đáng tin dâng, cũng đều giết chết.
Pubbepi vissāsena dinnaṃ visaṃ paribhuñjitvā jīvitakkhayaṃ pattā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Even in the past, some attained the destruction of life by partaking of poison given on trust," and then recounted a past event.
Trước đây cũng có người đã thọ dụng thuốc độc do tin tưởng mà mất mạng.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a wealthy treasurer.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ tát là một trưởng giả giàu có.
Tasseko gopālako kiṭṭhasambādhasamaye gāvo gahetvā araññaṃ pavisitvā tattha gosālaṃ katvā rakkhanto vasati.
One of his cowherds, during the time of crop abundance, took the cows and entered the forest, where he built a cow-shed and lived guarding them.
Người chăn bò của ngài, vào mùa thiếu cỏ, đã dẫn đàn bò vào rừng, dựng chuồng bò ở đó để trông giữ và sinh sống.
Seṭṭhino ca kālena kālaṃ gorasaṃ āharati.
He would bring milk products to the treasurer from time to time.
Người ấy thường mang sữa bò về cho trưởng giả theo định kỳ.
Athassa gosālāya avidūre sīho nivāsaṃ gaṇhi.
Then a lion took up residence not far from his cow-shed.
Sau đó, một con sư tử đến ở gần chuồng bò của người ấy.
Gāvīnaṃ sīhasantāsena milātānaṃ khīraṃ mandaṃ ahosi.
Due to the fear of the lion, the cows became emaciated and their milk became scanty.
Vì sợ sư tử, sữa bò của các con bò cái trở nên ít đi.
Atha naṃ ekadivasaṃ sappiṃ ādāya āgataṃ seṭṭhi pucchi ‘‘kiṃ nu kho, samma gopālaka, mandaṃ sappī’’ti?
Then one day, the merchant asked the cowherd who had come bringing ghee, "Well, friend cowherd, why is the ghee so poor?"
Rồi một hôm, vị trưởng giả hỏi người chăn bò đang mang bơ đến: "Này bạn chăn bò, sao bơ lại kém chất lượng vậy?"
So taṃ kāraṇaṃ ācikkhi.
He explained the reason.
Người ấy kể lại nguyên nhân đó.
‘‘Atthi pana, samma, tassa sīhassa katthaci paṭibandho’’ti?
"But, friend, does that lion have any attachment anywhere?"
"Này bạn, con sư tử đó có vướng mắc với ai không?"
‘‘Atthissa sāmi, ekāya migamātukāya saddhiṃ saṃsaggo’’ti.
"Yes, master, he has a relationship with a certain doe."
"Thưa chủ, nó có quan hệ với một con nai cái."
‘‘Sakkā pana taṃ gāhāpetu’’nti?
"Is it possible to capture her?"
"Vậy có thể bắt được nó không?"
‘‘Sakkā, sāmī’’ti.
"It is possible, master."
"Dạ được, thưa chủ."
‘‘Tena hi taṃ gahetvā tassā nalāṭato paṭṭhāya sarīre lomāni visena punappunaṃ rajitvā sukkhāpetvā dve tayo divase atikkāmetvā taṃ migamātukaṃ vissajjehi, so tassā sinehena sarīraṃ lehitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissati.
"In that case, capture her, then repeatedly anoint the hairs on her body with poison, starting from her forehead, and let them dry. After two or three days, release that doe. Out of affection for her, he will lick her body and meet his end.
"Vậy thì hãy bắt con nai đó, rồi từ trán trở xuống thân nó, hãy bôi thuốc độc nhiều lần lên lông, phơi khô, sau hai ba ngày thì thả con nai đó ra. Con sư tử vì tình yêu thương sẽ liếm thân nó và sẽ chết.
Athassa cammanakhadāṭhā ceva vasañca maṃsañca gahetvā āgaccheyyāsī’’ti halāhalavisaṃ datvā uyyojesi.
Then you should take his skin, claws, fangs, fat, and flesh and return," he said, giving him deadly poison and sending him off.
Sau đó, ngươi hãy lấy da, móng, răng nanh, mỡ và thịt của nó mà về đây." Nói vậy rồi, trưởng giả đưa thuốc độc cực mạnh cho người chăn bò và sai đi.
So gopālako jālaṃ khipitvā upāyena taṃ migamātukaṃ gaṇhitvā tathā akāsi.
That cowherd cast a net and, by means of a stratagem, caught that doe and did as instructed.
Người chăn bò giăng lưới, dùng mưu bắt được con nai cái đó và làm theo lời dặn.
Sīho taṃ disvāva balavasinehena tassā sarīraṃ lehitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
As soon as the lion saw her, out of strong affection, he licked her body and met his end.
Con sư tử vừa thấy liền vì tình yêu thương mãnh liệt mà liếm thân con nai, rồi chết.
Gopālakopi cammādīni gahetvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.
The cowherd, too, took the skin and other parts and went to the Bodhisatta.
Người chăn bò lấy da và các thứ khác rồi đến chỗ Bồ tát.
Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘paresu sineho nāma na kātabbo, evaṃ balasampannopi sīho migarājā kilesavasena saṃsaggaṃ nissāya migamātukāya sarīraṃ lehanto visaparibhogaṃ katvā jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā sampattaparisāya dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, knowing the reason, said, "One should not have affection for others. Even a lion, a king of beasts, though mighty, due to defilements and relying on attachment, licked the body of a doe, consumed poison, and met his end." Thus, preaching the Dhamma to the assembled multitude, he spoke this verse:
Bồ tát biết rõ nguyên nhân đó, nói rằng: "Không nên có tình cảm với người khác. Ngay cả một con sư tử hùng mạnh như vậy, vua loài thú, vì phiền não mà nương tựa vào sự giao du, liếm thân con nai cái, đã nuốt phải thuốc độc và mất mạng." Nói vậy rồi, Ngài thuyết pháp cho hội chúng hiện diện và đọc bài kệ này:
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yo pubbe sabhayo attani avissattho ahosi, tasmiṃ avissatthe, yo pubbepi nibbhayo attani vissāsikoyeva, tasmiṃ vissatthepi na vissase, neva vissāsaṃ kareyya.
Here is the brief meaning: One should not trust the untrustworthy, who was formerly fearful and distrustful of oneself; nor should one trust the trustworthy, who was formerly fearless and always confident in oneself. One should not place trust.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: Người nào trước đây đáng sợ, không đáng tin cậy đối với mình, thì không tin người không tin đó; người nào trước đây không đáng sợ, đáng tin cậy đối với mình, thì ngay cả người tin cũng chớ tin, không nên tin cậy.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Vissāsā bhayamanveti, yo hi mittepi amittepi vissāso, tato bhayameva āgacchati.
From trust comes fear. Indeed, whatever trust there is, whether in friends or enemies, from that comes fear.
Từ sự tin cậy mà hiểm nguy theo đến, bởi vì sự tin cậy đối với bạn hay không bạn, thì nguy hiểm sẽ đến từ đó.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Sīhaṃva migamātukā, yathā mittasanthavavasena katavissāsāya migamātukāya santikā sīhassa bhayaṃ anveti, upagataṃ sampattanti attho.
As for the lion from the doe. Just as fear came to the lion from the doe, who had gained his trust through friendly association, that is to say, it arrived and occurred.
Như con nai cái đối với sư tử, nghĩa là, như nguy hiểm đến với sư tử từ con nai cái đã tin cậy do tình bạn, hay nguy hiểm đã đến, đã xảy ra.
Yathā vā vissāsavasena sīhaṃ migamātukā anvetā upagatātipi attho.
Or, it means that the doe approached the lion due to trust.
Hoặc cũng có nghĩa là, con nai cái đã đến, đã tiếp cận con sư tử vì sự tin cậy.
Sotatto sosinno cevāti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya pāṭikārāme viharanto sunakkhattaṃ ārabbha kathesi.
"Sotatto sosinno cevā" — this the Teacher spoke concerning Sunakkhatta, while residing in Pāṭikārāma near Vesālī.
Sotatto sosinno cevāti: Câu này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Pāṭikārāma gần Vesāli, liên quan đến Sunakkhatta.
Ekasmiñhi samaye sunakkhatto satthu upaṭṭhāko hutvā pattacīvaramādāya vicaramāno korakkhattiyassa dhammaṃ rocento dasabalassa pattacīvaraṃ niyyādetvā korakkhattiyaṃ nissāya vasati.
For at one time, Sunakkhatta, having been the Teacher's attendant, wandered about carrying his bowl and robe, praising the Dhamma of Korakkhattiya, and, handing over the Ten-Powered One's bowl and robe, lived depending on Korakkhattiya.
Vào một thời điểm, Sunakkhatta là thị giả của Đức Phật, mang bát và y đi đó đây, tán dương pháp của Korakkhattiya, rồi giao lại bát và y của Đức Thế Tôn, sống nương tựa vào Korakkhattiya.
Tassa kālakañjikaasurayoniyaṃ nibbattakāle gihi hutvā ‘‘natthi samaṇassa gotamassa uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso, takkapariyāhataṃ samaṇo gotamo dhammaṃ deseti vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ.
When he was reborn in the Kāḷakañjika asura realm, being a layman, he would wander between the three walls of Vesālī, speaking ill of the Teacher, saying, "There is no superior human Dhamma, no special noble knowledge and vision for the recluse Gotama. The recluse Gotama teaches a Dhamma that is reasoned out, investigated, and self-concocted.
Khi người này tái sanh vào loài A-tu-la Kāḷakañjika, trở thành gia chủ, người này đi giữa ba bức tường thành Vesāli, nói xấu Đức Phật rằng: "Sa-môn Gotama không có pháp vượt hơn loài người, không có tuệ tri và kiến giải đặc biệt của bậc Thánh. Sa-môn Gotama thuyết pháp dựa trên suy luận, dựa trên sự khảo sát và tự nghĩ ra.
Yassa ca khvāssa atthāya dhammo desito, na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti (ma. ni. 1.146) vesāliyaṃ tiṇṇaṃ pākārānaṃ antare vicaranto satthu avaṇṇaṃ bhāsati.
And the Dhamma for whose sake it is taught does not lead the one who practices it to the complete destruction of suffering."
Và pháp mà Ngài thuyết giảng vì lợi ích của người nào, thì người đó không đạt được sự chấm dứt khổ đau một cách chân chính."
Athāyasmā sāriputto piṇḍāya caranto tassevaṃ avaṇṇaṃ bhāsantassa sutvā piṇḍapātapaṭikkanto tamatthaṃ bhagavato ārocesi.
Then Venerable Sāriputta, while on his alms round, heard him speaking ill in this way. Having returned from his alms round, he reported the matter to the Blessed One.
Khi ấy, Tôn giả Sāriputta đang khất thực, nghe người ấy nói xấu như vậy, sau khi thọ trai xong, Ngài đã trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘kodhano, sāriputta, sunakkhatto moghapuriso, kodhavasenevamāha, kodhavasenāpi pana ‘na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti vadanto ajānitvāpi mayhaṃ guṇameva bhāsati.
The Blessed One said, "Sunakkhatta, Sāriputta, is an angry, foolish man; he speaks thus out of anger. But even speaking out of anger, when he says, 'it does not lead the one who practices it to the complete destruction of suffering,' he speaks of my quality without knowing it.
Đức Thế Tôn nói: “Này Sāriputta, Sunakkhatta là một người ngu si, nóng giận. Ông ta nói như vậy vì sự nóng giận. Dù nói trong cơn nóng giận, nhưng khi nói ‘Người ấy không thể đạt được sự diệt khổ hoàn toàn cho kẻ hành trì theo đó’, ông ta đã nói lên đức hạnh của Ta mà không hề hay biết.
Na kho pana so moghapuriso mayhaṃ guṇaṃ jānāti.
But that foolish man does not know my quality.
Thật vậy, kẻ ngu si ấy không biết đức hạnh của Ta.
Mayhañhi, sāriputta, cha abhiññā nāma atthi, ayampi me uttarimanussadhammova.
Indeed, Sāriputta, I possess the six abhiññās; this too is anuttarimanussadhamma for me.
Này Sāriputta, Ta có sáu Thắng Trí (abhiññā), đây cũng là một pháp thượng nhân của Ta.
Dasabalañāṇāni atthi, catuvesārajjañāṇaṃ atthi, catuyoniparicchedakañāṇaṃ atthi, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ atthi, ayampi me uttarimanussadhammova.
I possess the ten powers of a Tathāgata (dasabalañāṇāni), the four kinds of intrepidity (catuvesārajjañāṇaṃ), the knowledge of discerning the four origins (catuyoniparicchedakañāṇaṃ), the knowledge of discerning the five destinations (pañcagatiparicchedakañāṇaṃ); this too is anuttarimanussadhamma for me.
Ta có Thập Lực Trí (Dasabalañāṇa), có Tứ Vô Úy Trí (catuvesārajjañāṇa), có Tứ Chủng Sanh Xứ Phân Biệt Trí (catuyoniparicchedakañāṇa), có Ngũ Thú Phân Biệt Trí (pañcagatiparicchedakañāṇa), đây cũng là một pháp thượng nhân của Ta.
Evaṃ uttarimanussadhammasamannāgataṃ pana maṃ yo evaṃ vadeyya ‘natthi samaṇassa gotamassa uttarimanussadhammo’ti, so taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti evaṃ attano vijjamānaṃ uttarimanussadhammassa guṇaṃ kathetvā ‘‘sunakkhatto kira, sāriputta, korakkhattiyassa dukkarakārikāya micchātape pasanno, micchātape pasīdantena pana mayi eva pasīdituṃ vaṭṭati.
If anyone, seeing me thus endowed with anuttarimanussadhamma, were to say, ‘There is no anuttarimanussadhamma for the recluse Gotama,’ he, without abandoning that speech, without abandoning that thought, without relinquishing that view, would be cast into hell just as he was brought there.” Having thus spoken of the quality of his existing anuttarimanussadhamma, he then said, “Sunakkhatta, Sāriputta, was pleased with the Korakkhattiya’s ascetic practice (dukkarakārikā) of wrong asceticism (micchātapa). However, it is proper for one who is pleased with wrong asceticism to be pleased with me instead.
Một người nào mà nói rằng ‘Sa-môn Gotama không có pháp thượng nhân’ đối với Ta, người đang đầy đủ các pháp thượng nhân như vậy, nếu không từ bỏ lời nói ấy, không từ bỏ tâm ý ấy, không từ bỏ tà kiến ấy, thì người ấy chắc chắn sẽ bị quăng vào địa ngục như một vật bị ném xuống.” Sau khi nói lên đức hạnh về pháp thượng nhân hiện có của mình như vậy, Đức Thế Tôn nói: “Này Sāriputta, Sunakkhatta đã tin tưởng vào khổ hạnh tà kiến của Korakkhattiya, nhưng thay vì tin tưởng vào khổ hạnh tà kiến, ông ta nên tin tưởng vào Ta.
Ahañhi ito ekanavutikappamatthake ‘atthi nu kho ettha sāro’ti bāhirakaṃ micchātapaṃ vīmaṃsanto caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyavāsaṃ vasiṃ, tapassī sudaṃ homi paramatapassī, lūkho sudaṃ homi paramalūkho, jegucchī sudaṃ homi paramajegucchī, pavivitto sudaṃ homi paramapavivitto’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
For I, ninety-one aeons ago, seeking ‘Is there indeed any essence here?’ investigated external wrong asceticism and lived the holy life (brahmacariya) endowed with four factors. I was indeed an ascetic, a supreme ascetic; I was indeed harsh, supremely harsh; I was indeed repulsive, supremely repulsive; I was indeed secluded, supremely secluded.” Having said this, he, being requested by the Elder, recounted a past event.
Vì Ta, cách đây chín mươi mốt đại kiếp, đã từng sống phạm hạnh đầy đủ bốn chi, để tìm hiểu xem ‘có cốt lõi gì trong khổ hạnh ngoại đạo này không’. Ta đã là một người khổ hạnh, một người khổ hạnh tột cùng; Ta đã là một người thô lậu, một người thô lậu tột cùng; Ta đã là một người ghê tởm, một người ghê tởm tột cùng; Ta đã là một người độc cư, một người độc cư tột cùng.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng lão, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte ekanavutikappamatthake bodhisatto ‘‘bāhirakatapaṃ vīmaṃsissāmī’’ti ājīvakapabbajjaṃ pabbajitvā acelako ahosi rajojalliko, pavivitto ahosi ekavihārī.
In the past, ninety-one aeons ago, the Bodhisatta, thinking, “I will investigate external asceticism,” went forth into the Ājīvaka ascetic life, becoming naked and covered in dust and grime. He was secluded, living alone.
Trong quá khứ, cách đây chín mươi mốt đại kiếp, Bồ Tát đã xuất gia theo phái Ajīvaka để “tìm hiểu khổ hạnh ngoại đạo”, Ngài không mặc y phục, thân thể dơ bẩn đầy bụi, sống độc cư một mình.
Manusse disvā migo viya palāyi, mahāvikatibhojano ahosi, vacchakagomayādīni paribhuñji, appamādavihāratthāya araññe ekasmiṃ bhiṃsanake vanasaṇḍe vihāsi.
Seeing people, he would flee like a deer. He consumed extremely repulsive food, eating things like calf dung. For the purpose of living diligently, he dwelled in a terrifying forest thicket in the wilderness.
Ngài trốn chạy như một con thú khi thấy người, ăn những thứ ghê tởm, ăn phân bê con, v.v., và sống trong một khu rừng rậm rạp đáng sợ để thực hành chánh niệm.
Tasmimpi viharanto himapātasamaye antaraṭṭhake rattiṃ vanasaṇḍā nikkhamitvā abbhokāse viharitvā sūriye uggate vanasaṇḍaṃ pavisati.
Dwelling there, during the time of snowfall, in the cold season, he would emerge from the forest thicket at night and stay in the open air, then re-enter the forest thicket when the sun rose.
Khi sống ở đó, vào mùa tuyết rơi, Ngài rời khu rừng vào ban đêm và sống ngoài trời, rồi khi mặt trời mọc, Ngài lại vào khu rừng.
So yathā rattiṃ abbhokāse himodakena tinto, tatheva divā vanasaṇḍato paggharantehi udakabindūhi temayi.
Just as he was drenched by the icy water in the open air at night, so too was he soaked by the drops of water dripping from the forest thicket during the day.
Như vậy, Ngài bị ướt đẫm sương tuyết ngoài trời vào ban đêm, và cũng bị ướt bởi những giọt nước chảy xuống từ khu rừng vào ban ngày.
Evaṃ ahorattaṃ sītadukkhaṃ anubhoti.
Thus, he experienced the suffering of cold day and night.
Cứ thế, Ngài chịu đựng nỗi khổ lạnh suốt ngày đêm.
Gimhānaṃ pana pacchime māse divā abbhokāse viharitvā rattiṃ vanasaṇḍaṃ pavisati.
However, in the last month of summer, he would stay in the open air during the day and enter the forest thicket at night.
Vào tháng cuối mùa hè, Ngài sống ngoài trời vào ban ngày và vào khu rừng vào ban đêm.
So yathā divā abbhokāse ātapena pariḷāhappatto, tatheva rattiṃ nivāte vanasaṇḍe pariḷāhaṃ pāpuṇāti, sarīrā sedadhārā muccanti.
Just as he was afflicted by heat in the open air during the day, so too did he experience heat in the windless forest thicket at night, and streams of sweat flowed from his body.
Như vậy, Ngài bị nóng bức bởi ánh nắng mặt trời ngoài trời vào ban ngày, và cũng bị nóng bức trong khu rừng kín gió vào ban đêm, mồ hôi chảy ra từ thân thể.
Athassa pubbe assutapubbā ayaṃ gāthā paṭibhāsi –
Then, this verse, unheard before, occurred to him—
Bấy giờ, bài kệ này, chưa từng nghe trước đây, đã hiện ra trong tâm Ngài:
Tattha sotattoti sūriyasantāpena suṭṭhu tatto.
Therein, sotatto means thoroughly scorched by the heat of the sun.
Trong đó, sotatto nghĩa là bị nóng bức dữ dội bởi ánh nắng mặt trời.
Sosinnoti himodakena susinno suṭṭhu tinto.
Sosinno means thoroughly drenched, thoroughly soaked by icy water.
Sosinno nghĩa là bị ướt đẫm, bị lạnh cóng dữ dội bởi sương tuyết.
Eko bhiṃsanake vaneti yattha paviṭṭhānaṃ yebhuyyena lomāni haṃsanti, tathārūpe bhiṃsanakevanasaṇḍe eko adutiyova ahosinti dīpeti.
Eko bhiṃsanake vane clarifies that he was alone, without a second, in such a terrifying forest thicket where the hair of most who entered would stand on end.
Eko bhiṃsanake vane giải thích rằng: Ngài đã ở một mình, không có ai khác trong một khu rừng đáng sợ, nơi mà hầu hết những ai bước vào đều dựng tóc gáy.
Naggo na caggimāsīnoti naggo ca na ca aggimāsīno.
Naggo na caggimāsīno means naked and not seated by a fire.
Naggo na caggimāsīno nghĩa là trần truồng và không ngồi gần lửa.
Tathā sītena pīḷiyamānopi neva nivāsanapārupanaṃ vā ādiyiṃ, na ca aggiṃ āgamma nisīdinti dīpeti.
It clarifies that even though he was afflicted by cold, he did not take up any clothing or covering, nor did he sit by a fire.
Giải thích rằng: Dù bị lạnh hành hạ như vậy, Ngài cũng không mặc y phục hay chăn đắp, cũng không ngồi gần lửa.
Esanāpasutoti abrahmacariyepi tasmiṃ brahmacariyasaññī hutvā ‘‘brahmacariyamevetaṃ esanā gavesanā upāyo brahmalokassā’’ti evaṃ tāya brahmacariyesanāya pasuto anuyutto ussukkaṃ āpanno ahosinti dasseti.
Esanāpasuto shows that, considering that non-holy life (abrahmacariya) to be the holy life (brahmacariya), he was devoted, engaged, and eager in that quest for the holy life, thinking, “This is the quest, the search, the means to the Brahma-world.”
Esanāpasuto chỉ ra rằng: Ngài đã chuyên tâm, tinh tấn tìm cầu phạm hạnh ấy, xem đó là phương tiện để đạt đến cõi Phạm thiên, dù thực chất đó không phải là phạm hạnh, nhưng Ngài vẫn nghĩ đó là phạm hạnh, rằng “đây chính là sự tìm cầu, sự truy tầm, phương tiện cho cõi Phạm thiên”.
Munīti ‘‘muni kho esa monatthāya paṭipanno’’ti evaṃ lokena sambhāvito ahosinti dīpeti.
Munī clarifies that he was thus esteemed by the world, thinking, “This recluse (muni) is indeed practicing for reclusion (mona).”
Munī giải thích rằng: Ngài đã được mọi người tôn kính là “vị đạo sĩ này đang thực hành sự tịch tịnh (mona)”.
Aniccā vata saṅkhārāti idaṃ satthā parinibbānamañce nipanno ānandattherassa ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake’’tyādivacanaṃ (dī. ni. 2.210) ārabbha kathesi.
The Teacher spoke this, beginning with the words "Aniccā vata saṅkhārā" (Truly, impermanent are all conditioned things), when he was lying on his deathbed, in response to Venerable Ānanda's statement, "Bhante, may the Blessed One not pass away in this insignificant town..."
Aniccā vata saṅkhārā (Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường) – Đức Đạo Sư đã nói điều này khi Ngài nằm trên giường Niết Bàn, bắt đầu từ lời thỉnh cầu của Trưởng lão Ānanda: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết Bàn tại thị trấn nhỏ bé này…”
Tathāgate hi jetavane viharante sāriputtatthero kattikapuṇṇamāyaṃ nāḷakagāmake jātovarake parinibbāyi, mahāmoggallāno kattikamāsasseva kāḷapakkhaamāvasiyaṃ.
Indeed, while the Tathāgata was residing in Jetavana, Venerable Sāriputta attained parinibbāna in Nāḷaka village, his birthplace, on the full moon day of Kattika. Venerable Mahāmoggallāna attained parinibbāna on the new moon day of the dark half of the month of Kattika.
Khi Đức Như Lai đang trú tại Jetavana, Trưởng lão Sāriputta đã nhập Niết Bàn tại làng Nāḷaka, thuộc Jātovara, vào ngày trăng tròn tháng Kattika; Trưởng lão Mahāmoggallāna nhập Niết Bàn vào ngày trăng khuyết cuối tháng Kattika.
Evaṃ parinibbute aggasāvakayuge ‘‘ahampi kusinārāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti anupubbena cārikaṃ caramāno tattha gantvā yamakasālānamantare uttarasīsake mañcake anuṭṭhānaseyyāya nipajji.
When the pair of chief disciples had thus attained parinibbāna, the Buddha, thinking "I too shall attain parinibbāna in Kusinārā," proceeded on his tour gradually, arrived there, and lay down on a couch with his head to the north, between the twin Sāla trees, in the lion's posture.
Sau khi hai vị Thượng thủ đệ tử nhập Niết Bàn như vậy, Đức Thế Tôn, với ý muốn “Ta cũng sẽ nhập Niết Bàn tại Kusinārā”, đã tuần tự du hành đến đó và nằm xuống trên chiếc giường giữa hai cây Sāla song sinh, với đầu hướng về phía bắc, trong tư thế nằm nghỉ không dậy.
Atha naṃ āyasmā ānandatthero ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake visame ujjaṅgalanagarake, sākhānagarake parinibbāyi, aññesaṃ campārājagahādīnaṃ mahānagarānaṃ aññatarasmiṃ bhagavā parinibbāyatū’’ti yāci.
Then Venerable Ānanda implored him, "Bhante, may the Blessed One not pass away in this insignificant, rough, jungle-like town, a mere branch-town. May the Blessed One attain parinibbāna in one of the other great cities, such as Campā or Rājagaha."
Bấy giờ, Trưởng lão Ānanda đã thỉnh cầu Ngài: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết Bàn tại thị trấn nhỏ bé, hoang tàn, hẻo lánh này. Xin Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn tại một trong các đại thành khác như Campā, Rājagaha, v.v.”
Satthā ‘‘mā, ānanda, imaṃ ‘khuddakanagarakaṃ, ujjaṅgalanagarakaṃ sākhānagaraka’nti vadehi, ahañhi pubbe sudassanacakkavattirājakāle imasmiṃ nagare vasiṃ, tadā idaṃ dvādasayojanikena ratanapākārena parikkhittaṃ mahānagaraṃ ahosī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āharanto mahāsudassanasuttaṃ (dī. ni. 2.241 ādayo) kathesi.
The Teacher said, "Ānanda, do not call this 'an insignificant town, a rough jungle-like town, a branch-town.' In the past, during the time of King Mahāsudassana, I resided in this city. At that time, it was a great city, surrounded by a twelve-yojana jewel wall." Having said this, and being implored by the elder, he recounted the past, speaking the Mahāsudassana Sutta.
Đức Đạo Sư nói: “Này Ānanda, chớ gọi thị trấn này là ‘thị trấn nhỏ bé, hoang tàn, hẻo lánh’. Vì Ta, trong quá khứ, vào thời vua Chuyển Luân Thánh Vương Sudassana, đã từng sống trong thành phố này. Khi đó, đây là một đại thành được bao quanh bởi bức tường châu báu dài mười hai dojana.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng lão, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ, nói về Kinh Mahāsudassana.
Tadā pana mahāsudassanaṃ sudhammapāsādā otaritvā avidūre sattaratanamaye tālavane paññattasmiṃ kappiyamañcake dakkhiṇena passena anuṭṭhānaseyyāya nipannaṃ disvā ‘‘imāni te, deva, caturāsīti nagarasahassāni kusāvatirājadhānippamukhāni, ettha chandaṃ karohī’’ti subhaddāya deviyā vutte mahāsudassano ‘‘mā devi evaṃ avaca, atha kho ‘ettha chandaṃ vinehi, mā apekkhaṃ akāsī’ti evaṃ maṃ ovadā’’ti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā, devā’’ti pucchito ‘‘ajjāhaṃ kālakiriyaṃ karissāmī’’ti.
At that time, when Mahāsudassana descended from the Sudhammā Palace and lay down on a suitable couch, on his right side, in the lion's posture, in a seven-jeweled palm grove not far away, Queen Subhaddā said to him, "My lord, these are your eighty-four thousand cities, with Kusāvatī as the capital. Delight in them." Mahāsudassana replied, "Do not speak thus, my queen. Rather, advise me thus: 'Relinquish your desire for these, do not cling to them.'" When she asked, "For what reason, my lord?" he replied, "I shall pass away today."
Khi đó, vua Mahāsudassana, sau khi bước xuống từ cung điện Sudhamma, thấy mình nằm nghiêng bên phải trên chiếc giường phù hợp được sắp đặt trong khu rừng cây cọ bảy báu không xa, trong tư thế nằm nghỉ không dậy. Khi Hoàng hậu Subhaddā nói: “Bạch Đại Vương, đây là tám mươi bốn ngàn thành phố của Đại Vương, đứng đầu là kinh đô Kusāvatī, xin Đại Vương hãy hoan hỷ tại đây.” Vua Mahāsudassana đáp: “Này Hoàng hậu, chớ nói như vậy, mà hãy khuyên Ta rằng ‘hãy từ bỏ sự hoan hỷ ở đây, chớ bám víu’.” Khi được hỏi “Vì lý do gì, Đại Vương?”, Ngài đáp: “Hôm nay Ta sẽ ra đi.”
Atha naṃ devī rodamānā akkhīni puñchitvā kicchena kasirena tathā vatvā rodi paridevi.
Then the queen, weeping, wiped her eyes and with great difficulty spoke thus, and wept and lamented.
Bấy giờ, Hoàng hậu lau nước mắt, khóc lóc và than van một cách khó nhọc, rồi nói như vậy.
Sesāpi caturāsītisahassaitthiyo rodiṃsu parideviṃsu.
The other eighty-four thousand women also wept and lamented.
Tám mươi bốn ngàn cung nữ khác cũng khóc lóc và than van.
Amaccādīsupi ekopi adhivāsetuṃ nāsakkhi, sabbepi rodiṃsu.
Not even one of the ministers could bear it; all of them wept.
Ngay cả các quan đại thần cũng không ai có thể chịu đựng được, tất cả đều khóc.
Bodhisatto ‘‘alaṃ, bhaṇe, mā saddamakatthā’’ti sabbe nivāretvā deviṃ āmantetvā ‘‘mā tvaṃ devi rodi, mā paridevi.
The Bodhisatta, saying, "Enough, friends, do not make a noise," restrained everyone and, addressing the queen, said, "My queen, do not weep, do not lament.
Bồ Tát nói: “Này các bạn, đủ rồi, đừng làm ồn nữa.” Ngài ngăn tất cả lại, rồi gọi Hoàng hậu và nói: “Này Hoàng hậu, chớ khóc, chớ than van.
Tilaphalamattopi hi saṅkhāro nicco nāma natthi, sabbepi aniccā bhedanadhammā evā’’ti vatvā deviṃ ovadanto imaṃ gāthamāha –
Indeed, not even a sesame-seed's worth of conditioned things is permanent; all are impermanent and subject to dissolution." Having said this, and advising the queen, he spoke this verse:
Thật vậy, không có pháp hữu vi nào, dù chỉ bằng hạt mè, là thường còn cả. Tất cả đều là vô thường, có bản chất biến hoại.” Sau khi khuyên nhủ Hoàng hậu như vậy, Ngài đã nói bài kệ này:
Tattha aniccā vata saṅkhārāti bhadde subhaddādevi, yattakā kehici paccayehi samāgantvā katā khandhāyatanādayo saṅkhārā, sabbe te aniccāyeva nāma.
Therein, aniccā vata saṅkhārā means, "O beautiful Queen Subhaddā, all conditioned things—aggregates, sense bases, etc.—that have come into being through various conditions, all of them are indeed impermanent.
Trong đó, aniccā vata saṅkhārā (Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường) có nghĩa là: Này Hoàng hậu Subhaddā hiền đức, tất cả các pháp hữu vi như uẩn, xứ, v.v., được tạo thành do các duyên tụ hợp, tất cả chúng đều là vô thường.
Etesu hi rūpaṃ aniccaṃ…pe… viññāṇaṃ aniccaṃ.
Among these, form is impermanent... consciousness is impermanent.
Trong các pháp này, sắc là vô thường… cho đến… thức là vô thường.
Cakkhu aniccaṃ…pe… dhammā aniccā.
The eye is impermanent... phenomena are impermanent.
Mắt là vô thường… cho đến… các pháp là vô thường.
Yaṃkiñci saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ ratanaṃ, sabbaṃ taṃ aniccameva.
Whatever animate or inanimate jewel there may be, all of it is impermanent.
Bất cứ châu báu nào có tri giác hay không có tri giác, tất cả đều là vô thường.
Iti ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti gaṇha.
Thus, understand 'aniccā vata saṅkhārā'.
Vì vậy, hãy hiểu “Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường.”
Uppādavayadhamminoti, sabbe hete uppādadhammino ceva vayadhammino ca uppajjanabhijjanasabhāvāyeva, tasmā ‘‘aniccā’’ti veditabbā.
Uppādavayadhammino means that all these are by nature subject to arising and passing away, having the characteristic of arising and dissolution; therefore, they should be understood as 'impermanent'.
Uppādavayadhammino (có bản chất sanh diệt) nghĩa là: Tất cả chúng đều có bản chất sanh khởi và hoại diệt, có bản chất sanh ra rồi tan rã, do đó cần phải biết là “vô thường”.
Yasmā ca aniccā, tasmā uppajjitvā nirujjhanti, uppajjitvā ṭhitiṃ patvāpi nirujjhantiyeva.
And because they are impermanent, uppajjitvā nirujjhanti means that having arisen, even having reached a state of existence, they still cease.
Và vì chúng là vô thường, nên uppajjitvā nirujjhanti (sau khi sanh khởi, chúng diệt đi), sau khi sanh khởi và đạt đến trạng thái tồn tại, chúng cũng diệt đi.
Sabbeva hete nibbattamānā uppajjanti nāma, bhijjamānā nirujjhanti nāma.
All of these, when coming into being, are said to arise; when breaking up, they are said to cease.
Tất cả chúng khi hiện hữu thì được gọi là sanh khởi, khi tan rã thì được gọi là diệt đi.
Tesaṃ uppāde satiyeva ca ṭhiti nāma hoti, ṭhitiyā satiyeva bhaṅgo nāma hoti, na hi anuppannassa ṭhiti nāma, nāpi ṭhitaṃ abhijjanakaṃ nāma atthi.
Existence occurs only when there is arising, and dissolution occurs only when there is existence; for there is no existence for that which has not arisen, nor is there anything existing that is not subject to dissolution.
Khi chúng sinh khởi thì có sự tồn tại, khi có sự tồn tại thì có sự hoại diệt. Thật vậy, không có sự tồn tại nào cho cái chưa sinh, cũng không có cái gì đã tồn tại mà không bị tan rã.
Iti sabbepi saṅkhārā tīṇi lakkhaṇāni patvā tattha tattheva nirujjhanti, tasmā sabbepime aniccā khaṇikā ittarā adhuvā pabhaṅguno calitā samīritā anaddhaniyā payātā tāvakālikā nissārā, tāvakālikaṭṭhena māyāmarīcipheṇasadisā.
Thus, all conditioned phenomena, having attained the three characteristics, cease right there. Therefore, all these are impermanent, momentary, transient, unstable, subject to dissolution, agitated, stirred, not enduring, departed, temporary, insubstantial; by being temporary, they are like an illusion, a mirage, foam.
Như vậy, tất cả các pháp hữu vi (saṅkhārā) đều trải qua ba tướng trạng và hoại diệt ngay tại đó. Do đó, tất cả chúng đều vô thường (anicca), sát na (khaṇika), phù du (ittarā), không bền vững (adhuvā), dễ tan rã (pabhaṅguṇa), lay động (calitā), rung chuyển (samīritā), không lâu dài (anaddhaniyā), trôi qua (payātā), tạm thời (tāvakālikā), vô ngã (nissārā), giống như ảo ảnh, tia nắng, bọt nước vì tính chất tạm thời của chúng.
Tesu bhadde subhaddādevi, kasmā sukhasaññaṃ uppādesi, evaṃ pana gaṇha tesaṃ vūpasamo sukhoti, sabbavaṭṭavūpasamanato tesaṃ vūpasamo nāma nibbānaṃ, tadevekaṃ ekantato sukhaṃ, tato aññaṃ sukhaṃ nāma natthīti.
Regarding these, good Subhaddādevī, why do you produce the perception of happiness? Rather, grasp this: “The cessation of these is happiness.” The cessation of these, which is the cessation of all rounds of existence (saṃsāra), is Nibbāna. That alone is utterly happy; there is no other happiness than that.
Hỡi Subhaddā Devi hiền thục, tại sao bà lại sinh khởi tưởng về hạnh phúc trong những điều đó? Hãy hiểu rằng sự tịch diệt của chúng là hạnh phúc. Sự tịch diệt của chúng, tức là Nibbāna, là sự tịch diệt của mọi vòng luân hồi (vaṭṭa). Duy nhất điều đó là hạnh phúc tuyệt đối; không có hạnh phúc nào khác ngoài điều đó.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ‘janapadakalyāṇī janapadakalyāṇī’ti kho, bhikkhave, mahājanakāyo sannipateyya, sā kho panassa janapadakalyāṇī paramapāsāvinī nacce, paramapāsāvinī gīte.
Monks, a great crowd would gather even more, saying, ‘The country beauty is dancing! The country beauty is singing!’
“Này các Tỳ-khưu, ví như một đám đông lớn tụ tập lại vì ‘người đẹp thôn quê, người đẹp thôn quê’. Người đẹp thôn quê ấy rất giỏi múa, rất giỏi hát.
‘Janapadakalyāṇī naccati gāyatī’ti kho, bhikkhave, bhiyyosomattāya mahājanakāyo sannipateyya.
Then a man would come, desiring to live, not desiring to die, desiring happiness, averse to suffering.
Này các Tỳ-khưu, một đám đông lớn hơn nữa sẽ tụ tập lại vì ‘người đẹp thôn quê đang múa, đang hát’.
Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo.
They would say to him, ‘Friend, this oil-bowl, full to the brim, must be carried by you between the great crowd and the country beauty, and a man with a drawn sword will follow you from behind, saying, “Wherever you spill even a drop, right there I will cut off your head.”’
Bấy giờ, một người đàn ông muốn sống, không muốn chết, muốn hạnh phúc, ghét đau khổ sẽ đến.
Tamenaṃ evaṃ vadeyya ‘‘ayaṃ te, ambho purisa, samatittiko telapatto antarena ca mahājanakāyassa antarena ca janapadakalyāṇiyā pariharitabbo, puriso ca taṃ ukkhittāsiko piṭṭhito piṭṭhito anubandhissati ‘yattheva naṃ thokampi chaḍḍessasi, tattheva te sīsaṃ pātessāmī’’’ti.
What do you think, monks? Would that man, disregarding that oil-bowl, indulge in carelessness outside?”
Người ta sẽ nói với anh ta rằng: ‘Này anh kia, anh phải mang cái chén dầu đầy ắp này đi qua giữa đám đông và người đẹp thôn quê. Một người đàn ông cầm kiếm giơ cao sẽ đi theo sau anh và nói: “Chỉ cần anh làm đổ một giọt dầu thôi, ta sẽ chém đầu anh ngay tại đó”’.
‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu so puriso amuṃ telapattaṃ amanasikaritvā bahiddhā pamādaṃ āhareyyā’’ti?
“No, Venerable Sir.”
Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao? Người đàn ông ấy có lơ là mà không chú ý đến chén dầu đó không?”
‘‘No hetaṃ, bhante’’.
“Monks, this simile has been made by me for the purpose of understanding the meaning.
“Bạch Đức Thế Tôn, không ạ.”
Upamā kho myāyaṃ, bhikkhave, katā atthassa viññāpanāya.
Herein is the meaning: ‘The oil-bowl full to the brim,’ monks, is a designation for mindfulness of the body.
Này các Tỳ-khưu, Ta đã đưa ra ví dụ này để làm rõ ý nghĩa.
Ayamevettha attho – ‘samatittiko telapatto’ti kho, bhikkhave, kāyagatāyetaṃ satiyā adhivacanaṃ.
Therefore, monks, you should train yourselves thus: ‘Our mindfulness of the body will be developed and well-established.’ Thus, monks, should you train yourselves.”
Ý nghĩa ở đây là: ‘Cái chén dầu đầy ắp’ này, này các Tỳ-khưu, là tên gọi của niệm thân (kāyagatā sati).
Tasmātiha, bhikkhave, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘kāyagatā no sati bhāvitā bhavissati susamāraddhā’ti evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 5.386) –
The Teacher delivered this Janapadakalyāṇī Sutta, complete with meaning and exposition.
Do đó, này các Tỳ-khưu, các ông phải học tập như vầy: ‘Niệm thân của chúng ta sẽ được tu tập, sẽ được thực hành tốt đẹp’. Này các Tỳ-khưu, các ông phải học tập như vậy” (Saṃyutta Nikāya 5.386) –
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī uttamā chasarīradosarahitā pañcakalyāṇasamannāgatā.
Since she is neither too tall nor too short, neither too thin nor too fat, neither too dark nor too fair, having surpassed human complexion but not yet attained divine complexion, she is thus free from six bodily defects.
Ở đây, tóm tắt ý nghĩa là: janapadakalyāṇī (người đẹp thôn quê) là người đẹp nhất trong làng, không có sáu khuyết điểm về thân thể, và đầy đủ năm vẻ đẹp.
Sā hi yasmā nātidīghā, nātirassā, nātikisā, nātithūlā, nātikāḷā, nāccodātā, atikkantā mānusakavaṇṇaṃ, apattā dibbavaṇṇaṃ, tasmā chasarīradosarahitā.
She is called endowed with five beauties because she possesses the beauty of skin, the beauty of flesh, the beauty of sinews, the beauty of bones, and the beauty of youth.
Thật vậy, vì nàng không quá cao, không quá lùn, không quá gầy, không quá mập, không quá đen, không quá trắng, vượt qua vẻ đẹp của con người nhưng chưa đạt đến vẻ đẹp của chư thiên, nên nàng không có sáu khuyết điểm về thân thể.
Chavikalyāṇaṃ, maṃsakalyāṇaṃ, nhārukalyāṇaṃ, aṭṭhikalyāṇaṃ, vayokalyāṇanti imehi pana pañcahi kalyāṇehi samannāgatattā pañcakalyāṇasamannāgatā nāma.
Indeed, she needs no artificial light; with her own bodily radiance, she illuminates a twelve-cubit space. She is either dark like piyangu or golden-hued.
Nàng được gọi là người đầy đủ năm vẻ đẹp vì nàng có vẻ đẹp của da (chavikalyāṇaṃ), vẻ đẹp của thịt (maṃsakalyāṇaṃ), vẻ đẹp của gân (nhārukalyāṇaṃ), vẻ đẹp của xương (aṭṭhikalyāṇaṃ), và vẻ đẹp của tuổi tác (vayokalyāṇaṃ).
Tassā hi āgantukobhāsakiccaṃ nāma natthi, attano sarīrobhāseneva dvādasahatthe ṭhāne ālokaṃ karoti, piyaṅgusāmā vā hoti suvaṇṇasāmā vā.
This is her beauty of skin.
Nàng không cần ánh sáng nhân tạo; chỉ bằng ánh sáng từ thân thể mình, nàng có thể chiếu sáng trong phạm vi mười hai sải tay. Nàng có làn da màu xanh đen như hạt tiêu hoặc màu vàng như vàng.
Ayamassā chavikalyāṇatā.
Her four hands and feet, and the end of her mouth, are like red coral or a red blanket treated with lac dye.
Đây là vẻ đẹp của da của nàng.
Cattāro panassā hatthapādā mukhapariyosānañca lākhārasaparikammakataṃ viya rattapavāḷarattakambalasadisaṃ hoti.
This is her beauty of flesh.
Bốn chi và phần cuối của khuôn mặt nàng giống như được tô điểm bằng nước sơn mài, đỏ như san hô đỏ hoặc vải đỏ.
Ayamassā maṃsakalyāṇatā.
Her twenty nails, where they are not separated from the flesh, are like filled with lac dye; where they are separated, they are like streams of milk.
Đây là vẻ đẹp của thịt của nàng.
Vīsati nakhapattāni maṃsato amuttaṭṭhāne lākhārasapūritāni viya, muttaṭṭhāne khīradhārāsadisāni.
This is her beauty of sinews.
Hai mươi móng tay của nàng, ở phần chưa tách rời khỏi thịt, giống như được đổ đầy nước sơn mài; ở phần đã tách rời, chúng giống như dòng sữa.
Ayamassā nhārukalyāṇatā.
This is its quality of being like a good sinew.
Đây là vẻ đẹp của gân của nàng.
Dvattiṃsa dantā suphusitā sudhotavajirapanti viya khāyanti.
Her thirty-two teeth, well-arranged and clean, appear like a row of diamonds.
Ba mươi hai chiếc răng của nàng trông như một hàng kim cương trắng tinh, được đánh bóng kỹ lưỡng.
Ayamassā aṭṭhikalyāṇatā.
This is her bone-beauty.
Đây là vẻ đẹp của xương của nàng.
Vīsativassasatikāpi pana samānā soḷasavassuddesikā viya hoti nibbalipalitā.
Even when she is one hundred and twenty years old, she appears like a sixteen-year-old, without wrinkles or grey hair.
Mặc dù nàng đã hai mươi tuổi, nàng vẫn trông như một cô gái mười sáu tuổi, không có nếp nhăn hay tóc bạc.
Ayamassā vayokalyāṇatā.
This is her age-beauty.
Đây là vẻ đẹp của tuổi tác của nàng.
Paramapāsāvinīti ettha pana pasavanaṃ pasavo, pavattīti attho.
Here, in the term Paramapāsāvinī, pasavana is pasava, meaning activity or performance.
Ở đây, paramapāsāvinī có nghĩa là sự sinh ra, sự phát sinh, tức là sự vận hành.
Pasavo eva pāsāvo, paramo pāsāvo paramapāsāvo, so assā atthīti paramapāsāvinī.
Pasava itself is pāsāva; the highest pāsāva is paramapāsāva; she who possesses this is paramapāsāvinī.
Sự phát sinh chính là pāsāvo, sự phát sinh tối thượng là paramapāsāvo, người có điều đó là paramapāsāvinī.
Nacce ca gīte ca uttamappavatti seṭṭhakiriyā.
It means the highest performance, the best action, in dancing and singing.
Trong múa và hát, đó là sự vận hành tối thượng, hành động xuất sắc.
Uttamameva naccaṃ naccati, gītañca gāyatīti vuttaṃ hoti.
It is said that she performs the best dance and sings the best song.
Điều đó có nghĩa là nàng chỉ múa những điệu múa tuyệt vời và hát những bài hát tuyệt vời.
Atha puriso āgaccheyyāti na attano ruciyā āgaccheyya, ayaṃ panettha adhippāyo – athevaṃ mahājanamajjhe janapadakalyāṇiyā naccamānāya ‘‘sādhu sādhū’’ti sādhukāresu aṅguliphoṭanesu celukkhepesu ca pavattamānesu taṃ pavattiṃ sutvā rājā bandhanāgārato ekaṃ corapurisaṃ pakkosāpetvā nigaḷāni chinditvā samatittikaṃ suparipuṇṇaṃ telapattaṃ tassa hatthe datvā ubhohi hatthehi daḷhaṃ gāhāpetvā ekaṃ asihatthaṃ purisaṃ āṇāpesi ‘‘etaṃ gahetvā janapadakalyāṇiyā samajjaṭṭhānaṃ gaccha.
As for Atha puriso āgaccheyyā (Then a man might come), the intention here is not that he would come of his own accord. Rather, it is said that while the country's beauty was dancing in the midst of a large assembly, and exclamations of "Sādhu! Sādhu!", finger-snapping, and waving of clothes were occurring, the king, hearing of this event, summoned a criminal from the prison, broke his fetters, gave him a full, brimming pot of oil, made him hold it firmly with both hands, and commanded a man with a drawn sword: "Take him and go to the assembly place of the country's beauty.
Atha puriso āgaccheyya (Bấy giờ, một người đàn ông sẽ đến) – ở đây, ý nghĩa là anh ta không đến theo ý muốn của mình. Đây là ý nghĩa: khi người đẹp thôn quê đang múa giữa đám đông, những lời tán thán “Sādhu! Sādhu!” (Lành thay! Lành thay!), những tiếng vỗ tay và những mảnh vải được tung lên đang diễn ra, nhà vua nghe tin ấy, cho gọi một tên trộm từ nhà tù, cởi bỏ xiềng xích, đưa cho hắn một chén dầu đầy ắp, bảo hắn cầm chắc bằng hai tay, và ra lệnh cho một người lính cầm kiếm: “Hãy đưa hắn đến chỗ người đẹp thôn quê đang biểu diễn. Nếu hắn lơ là mà làm đổ dù chỉ một giọt dầu, hãy chém đầu hắn ngay tại đó.”
Yattheva cesa pamādaṃ āgamma ekampi telabinduṃ chaḍḍeti, tatthevassa sīsaṃ chindā’’ti.
Wherever he, through carelessness, spills even a single drop of oil, right there cut off his head."
Người lính ấy giơ kiếm lên và đe dọa hắn, đưa hắn đến đó.
So puriso asiṃ ukkhipitvā taṃ tajjento tattha nesi.
That man, raising his sword, threatening him, led him there.
Bị đe dọa bởi nỗi sợ cái chết và vì muốn sống, hắn không hề lơ là mà không một lần mở mắt nhìn người đẹp thôn quê ấy.
So maraṇabhayatajjito jīvitukāmatāya pamādavasena taṃ amanasikaritvā sakimpi akkhīni ummīletvā taṃ janapadakalyāṇiṃ na olokesi.
Threatened by the fear of death, and desiring to live, he did not pay attention to her through carelessness, nor did he even once open his eyes to look at that country's beauty.
Câu chuyện này đã xảy ra trong quá khứ, nhưng trong kinh, nó được kể theo cách giả định.
Evaṃ bhūtapubbamevetaṃ vatthu, sutte pana parikappavasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
This event occurred in the past, but it should be understood that in the Sutta, it is stated hypothetically.
Ở đây, cần hiểu rằng, trong kinh, điều này được nói theo cách giả định.
Upamā kho myāyanti ettha pana telapattassa tāva kāyagatāsatiyā opammasaṃsandanaṃ katameva.
Here, in Upamā kho myāyaṃ (This is my simile), the comparison of the oil pot to kāyagatāsati (mindfulness of the body) has already been made.
Ở đây, sự so sánh giữa chén dầu và niệm thân (kāyagatāsati) đã được thực hiện.
Ettha pana rājā viya kammaṃ daṭṭhabbaṃ, asi viya kilesā, ukkhittāsikapuriso viya māro, telapattahattho puriso viya kāyagatāsatibhāvako vipassakayogāvacaro.
Here, the king should be seen as kamma, the sword as defilements, the man with the drawn sword as Māra, and the man holding the oil pot as the meditator (yogāvacara) who develops kāyagatāsati and practices insight (vipassanā).
Ở đây, nhà vua nên được xem là nghiệp (kamma), thanh kiếm là phiền não (kilesā), người lính cầm kiếm giơ cao là Māra, và người đàn ông cầm chén dầu là hành giả thiền quán (vipassakayogāvacara) đang tu tập niệm thân.
Iti bhagavā ‘‘kāyagatāsatiṃ bhāvetukāmena bhikkhunā telapattahatthena tena purisena viya satiṃ avissajjetvā appamattena kāyagatāsati bhāvetabbā’’ti imaṃ suttaṃ āharitvā dassesi.
Thus, the Blessed One, bringing forth this Sutta, showed that "a bhikkhu who wishes to develop kāyagatāsati should develop kāyagatāsati diligently, without abandoning mindfulness, just like that man holding the oil pot."
Như vậy, Đức Thế Tôn đã đưa ra kinh này để chỉ rõ rằng: “Một Tỳ-khưu muốn tu tập niệm thân phải tu tập niệm thân một cách không phóng dật, không xao nhãng niệm, giống như người đàn ông cầm chén dầu kia.”
Bhikkhū imaṃ suttañca atthañca sutvā evamāhaṃsu – ‘‘dukkaraṃ, bhante, tena purisena kataṃ tathārūpiṃ janapadakalyāṇiṃ anoloketvā telapattaṃ ādāya gacchantenā’’ti.
The bhikkhus, having heard this Sutta and its meaning, said thus: "It was difficult, Venerable Sir, for that man to go carrying the oil pot without looking at such a country's beauty."
Các Tỳ-khưu nghe kinh và ý nghĩa này, liền nói: “Bạch Đức Thế Tôn, người đàn ông ấy đã làm một việc khó khăn khi đi mang chén dầu mà không nhìn người đẹp thôn quê như vậy.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, tena dukkaraṃ kataṃ, sukaramevetaṃ.
The Teacher said: "No, bhikkhus, that was not difficult for him; it was easy.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, việc ấy không khó khăn đối với hắn, mà là dễ dàng.
Ukkhittāsikena purisena santajjetvā nīyamānatāya.
Because he was being led by a man with a drawn sword who was threatening him.
Vì hắn bị người lính cầm kiếm giơ cao đe dọa và dẫn đi.
Yaṃ pana pubbe paṇḍitā appamādena satiṃ avissajjetvā abhisaṅkhataṃ dibbarūpampi indriyāni bhinditvā anoloketvāva gantvā rajjaṃ pāpuṇiṃsu, etaṃ dukkara’’nti vatvā atītaṃ āhari.
But that which the wise ones in the past, without abandoning mindfulness through heedfulness, went without looking at even a constructed divine form, breaking through the sense faculties, and attained kingship—that was difficult," and having said this, he recounted a past story.
Còn việc mà các bậc hiền trí trong quá khứ, không xao nhãng niệm một cách không phóng dật, đã đi mà không nhìn ngay cả hình dáng chư thiên được tạo tác, phá vỡ các căn, và đạt được vương quốc, đó mới là điều khó khăn.” Nói vậy, ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa rañño puttasatassa sabbakaniṭṭho hutvā nibbatti, so anupubbena viññutaṃ pāpuṇi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as the youngest of that king's hundred sons, and he gradually attained maturity.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm con út trong số một trăm người con của vị vua ấy, và dần dần đạt đến sự trưởng thành.
Tadā ca rañño gehe paccekabuddhā bhuñjanti, bodhisatto tesaṃ veyyāvaccaṃ karoti.
At that time, Paccekabuddhas used to eat in the king's house, and the Bodhisatta performed services for them.
Lúc đó, các vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) thường thọ thực tại nhà vua, và Bồ-tát phụ giúp các ngài.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘mama bahū bhātaro, lacchāmi nu kho ahaṃ imasmiṃ nagare kulasantakaṃ rajjaṃ, udāhu no’’ti?
One day he thought: "I have many brothers; shall I obtain the ancestral kingdom in this city, or not?"
Một ngày nọ, ngài suy nghĩ: “Ta có nhiều anh em trai. Liệu ta có thể giành được vương quốc của gia đình trong thành phố này không, hay là không?”
Athassa etadahosi ‘‘paccekabuddhe pucchitvā jānissāmī’’ti.
Then it occurred to him: "I will ask the Paccekabuddhas and find out."
Sau đó, ý nghĩ này nảy ra trong ngài: “Ta sẽ hỏi các vị Độc Giác Phật và tìm hiểu.”
So dutiyadivase paccekabuddhesu āgatesu dhamakaraṇaṃ ādāya pānīyaṃ parissāvetvā pāde dhovitvā telena makkhetvā tesaṃ antarakhajjakaṃ khāditvā nisinnakāle vanditvā ekamantaṃ nisinno tamatthaṃ pucchi.
The next day, when the Paccekabuddhas arrived, he took a water strainer, filtered water, washed their feet, anointed them with oil, and after they had eaten their light meal and were seated, he paid homage and, sitting to one side, asked about the matter.
Ngày hôm sau, khi các vị Độc Giác Phật đến, ngài lấy bình nước, lọc nước, rửa chân cho các ngài, xoa dầu, và khi các ngài đã dùng xong món ăn nhẹ và ngồi xuống, ngài đảnh lễ, ngồi sang một bên và hỏi về vấn đề đó.
Atha naṃ te avocuṃ – kumāra, na tvaṃ imasmiṃ nagare rajjaṃ labhissasi, ito pana vīsayojanasatamatthake gandhāraraṭṭhe takkasilānagaraṃ nāma atthi, tattha gantuṃ sakkonto ito sattame divase rajjaṃ lacchasi.
Then they said to him: "Prince, you will not obtain the kingdom in this city, but there is a city called Takkasilā in the Gandhāra country, a hundred yojanas away from here; if you can go there, you will obtain the kingdom on the seventh day from now."
Rồi họ nói với chàng: “Này hoàng tử, ngươi sẽ không được vương quyền trong thành phố này. Nhưng từ đây, tại quốc độ Gandhāra, cách một trăm hai mươi do tuần, có một thành phố tên là Takkasilā. Nếu ngươi có thể đến đó, vào ngày thứ bảy kể từ đây, ngươi sẽ được vương quyền.”
Antarāmagge pana mahāvattaniaṭaviyaṃ paripantho atthi, taṃ aṭaviṃ pariharitvā gacchantassa yojanasatiko maggo hoti, ujukaṃ gacchantassa paññāsa yojanāni honti.
However, on the way, in the great circular forest, there are dangers. For one who avoids that forest, the path is one hundred yojanas long. For one who goes straight, it is fifty yojanas.
Nhưng trên đường đi, có một hiểm họa trong khu rừng lớn đầy xoáy nước. Nếu đi vòng qua khu rừng đó, con đường sẽ dài một trăm do tuần; nếu đi thẳng, sẽ là năm mươi do tuần.
So hi amanussakantāro nāma.
Indeed, it is called a wilderness of non-humans.
Khu rừng đó được gọi là khu rừng hoang dã không người.
Tattha yakkhiniyo antarāmagge gāme ca sālāyo ca māpetvā upari suvaṇṇatārakavicittavitānaṃ mahārahaseyyaṃ paññāpetvā nānāvirāgapaṭasāṇiyo parikkhipitvā dibbālaṅkārehi attabhāvaṃ maṇḍetvā sālāsu nisīditvā āgacchante purise madhurāhi vācāhi saṅgaṇhitvā ‘‘kilantarūpā viya paññāyatha, idhāgantvā nisīditvā pānīyaṃ pivitvā gacchathā’’ti pakkositvā āgatāgatānaṃ āsanāni datvā attano rūpalīlāvilāsehi palobhetvā kilesavasike katvā attanā saddhiṃ ajjhācāre kate tattheva ne lohitena paggharantena khāditvā jīvitakkhayaṃ pāpenti.
There, the yakkhinīs, having created villages and halls on the path, spread a magnificent, secret canopy adorned with golden stars above, surrounded it with various beautiful curtains, adorned their bodies with divine ornaments, sat in the halls, and enticed the approaching men with sweet words, saying, "You appear tired; come here, sit down, drink some water, and then go." Having called them, they gave seats to those who came, seduced them with their beauty, charm, and allure, made them slaves to defilements, and after engaging in misconduct with them, devoured them there, causing their lives to end with blood flowing.
Ở đó, các nữ dạ xoa dựng làng mạc và nhà nghỉ dọc đường, trải một tấm màn lớn quý giá thêu sao vàng lấp lánh phía trên, bao quanh bằng những tấm vải rèm nhiều màu sắc, trang điểm thân mình bằng những trang sức thần diệu, rồi ngồi trong các nhà nghỉ, dùng lời lẽ ngọt ngào để dụ dỗ những người đàn ông đến, gọi họ: “Các ông trông có vẻ mệt mỏi, hãy đến đây ngồi nghỉ, uống nước rồi đi.” Khi họ đến, chúng cho chỗ ngồi, dùng vẻ đẹp, dáng điệu và cử chỉ quyến rũ họ, khiến họ bị dục vọng chi phối, rồi khi họ giao cấu với chúng, chúng liền ăn thịt họ ngay tại đó, khiến máu chảy lênh láng, và kết thúc mạng sống của họ.
Rūpagocaraṃ sattaṃ rūpeneva gaṇhanti, saddagocaraṃ madhurena gītavāditasaddena, gandhagocaraṃ dibbagandhehi, rasagocaraṃ dibbena nānaggarasabhojanena, phoṭṭhabbagocaraṃ ubhatolohitakūpadhānehi dibbasayanehi gaṇhanti.
They seize beings whose sense-sphere is forms with forms, those whose sense-sphere is sounds with sweet singing and musical sounds, those whose sense-sphere is odors with divine fragrances, those whose sense-sphere is tastes with divine food of various excellent flavors, and those whose sense-sphere is tangibles with divine beds having pillows red on both sides.
Chúng bắt sinh vật ham sắc bằng sắc đẹp, ham tiếng bằng tiếng ca và tiếng nhạc ngọt ngào, ham hương bằng hương thơm thần diệu, ham vị bằng các món ăn thần diệu với nhiều vị ngon tuyệt, ham xúc bằng những chiếc giường thần diệu với gối hai đầu đỏ tươi.
Sace indriyāni bhinditvā tā anoloketvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā gamissasi, sattame divase tattha rajjaṃ lacchasīti.
"If you break your senses, do not look at them, and establish mindfulness as you go, on the seventh day you will obtain sovereignty there."
Nếu ngươi có thể chế ngự các căn, không nhìn chúng, và thiết lập chánh niệm mà đi, thì vào ngày thứ bảy ngươi sẽ được vương quyền ở đó.”
Bodhisatto ‘‘hotu, bhante, tumhākaṃ ovādaṃ gahetvā kiṃ tā olokessāmī’’ti paccekabuddhehi parittaṃ kārāpetvā parittavālukañceva parittasuttañca ādāya paccekabuddhe ca mātāpitaro ca vanditvā nivesanaṃ gantvā attano purise āha – ‘‘ahaṃ takkasilāyaṃ rajjaṃ gahetuṃ gacchāmi, tumhe idheva tiṭṭhathā’’ti.
The Bodhisatta said, "Very well, Venerable Sir, taking your advice, why should I look at them?" Having the Paccekabuddhas perform a paritta, and taking paritta-sand and paritta-thread, he paid homage to the Paccekabuddhas and his parents, went to his residence, and said to his men, "I am going to Takkasīlā to take sovereignty; you all stay here."
Bồ Tát nói: “Bạch chư Tôn giả, được thôi! Con sẽ nghe lời khuyên của chư Tôn giả, việc gì phải nhìn chúng?” Sau khi được chư Độc Giác Phật trì tụng bảo hộ, Ngài mang theo cát và chỉ hộ mệnh, đảnh lễ chư Độc Giác Phật và cha mẹ, rồi về cung điện nói với người của mình: “Ta sẽ đi Takkasilā để nhận vương quyền, các ngươi hãy ở lại đây.”
Atha naṃ pañca janā āhaṃsu ‘‘mayampi anugacchāmā’’ti.
Then five men said to him, "We too will follow you."
Rồi năm người nói với Ngài: “Chúng con cũng xin theo Ngài.”
‘‘Na sakkā tumhehi anugantuṃ, antarāmagge kira yakkhiniyo rūpādigocare manusse evañcevañca rūpādīhi palobhetvā gaṇhanti, mahā paripantho, ahaṃ pana attānaṃ takketvā gacchāmī’’ti.
"You cannot follow; it is said that on the way, yakkhinīs entice and seize men whose sense-sphere is forms and so on, with forms and so on. It is a great danger. But I will go, relying on my own wisdom."
“Các ngươi không thể theo ta được. Nghe nói trên đường đi có các nữ dạ xoa dùng sắc đẹp và các đối tượng khác để dụ dỗ những người ham sắc, v.v., đó là một hiểm họa lớn. Còn ta, ta sẽ tự mình suy xét mà đi.”
‘‘Kiṃ pana, deva, mayaṃ tumhehi saddhiṃ gacchantā attano piyāni rūpādīni olokessāma, mayampi tatheva gamissāmā’’ti.
"But, my lord, when we go with you, will we look at our beloved forms and so on? We too will go in the same way."
“Bạch Thiên tử, khi đi cùng Ngài, lẽ nào chúng con lại nhìn những đối tượng sắc đẹp, v.v., mà mình yêu thích? Chúng con cũng sẽ đi như vậy thôi.”
Bodhisatto ‘‘tena hi appamattā hothā’’ti te pañca jane ādāya maggaṃ paṭipajji.
The Bodhisatta said, "Then be heedful," and taking those five men, he set out on the path.
Bồ Tát nói: “Vậy thì các ngươi hãy cẩn thận!” rồi đưa năm người đó lên đường.
Yakkhiniyo gāmādīni māpetvā nisīdiṃsu.
The yakkhinīs created villages and so on, and sat down.
Các nữ dạ xoa đã dựng làng mạc, v.v., rồi ngồi chờ.
Tesu rūpagocaro puriso tā yakkhiniyo oloketvā rūpārammaṇe paṭibaddhacitto thokaṃ ohīyi.
Among them, the man whose sense-sphere was forms looked at those yakkhinīs, and his mind became attached to the visual object, so he lagged a little behind.
Trong số đó, một người ham sắc nhìn thấy các nữ dạ xoa, tâm bị dính mắc vào đối tượng sắc đẹp, nên tụt lại một chút.
Bodhisatto ‘‘kiṃ bho, thokaṃ ohīyasī’’ti āha.
The Bodhisatta said, "What, my good man, are you lagging a little behind?"
Bồ Tát hỏi: “Này bạn, sao bạn lại tụt lại một chút?”
‘‘Deva, pādā me rujjanti, thokaṃ sālāyaṃ nisīditvā āgacchāmī’’ti.
"My lord, my feet hurt; I will sit in the hall for a little while and then come."
“Bạch Thiên tử, chân con đau quá, con xin ngồi nghỉ trong nhà nghỉ một lát rồi sẽ đến.”
‘‘Ambho, etā yakkhiniyo, mā kho patthesī’’ti.
"My good man, these are yakkhinīs; do not desire them!"
“Này bạn, đó là các nữ dạ xoa, đừng ham muốn chúng!”
‘‘Yaṃ hoti, taṃ hotu, na sakkomi, devā’’ti.
"Whatever happens, let it happen; I cannot, my lord."
“Dù có chuyện gì xảy ra, thì cứ xảy ra, con không thể chịu được, bạch Thiên tử.”
‘‘Tena hi paññāyissasī’’ti itare cattāro ādāya agamāsi.
"Then you will know," he said, and taking the other four, he went on.
“Vậy thì bạn sẽ phải chịu hậu quả!” Rồi Ngài đưa bốn người còn lại đi tiếp.
Sopi rūpagocarako tāsaṃ santikaṃ agamāsi.
That man whose sense-sphere was forms also went to them.
Người ham sắc đó cũng đi đến chỗ chúng.
Tā attanā saddhiṃ ajjhācāre kate taṃ tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā purato gantvā aññaṃ sālaṃ māpetvā nānātūriyāni gahetvā gāyamānā nisīdiṃsu, tattha saddagocarako ohīyi.
After he engaged in misconduct with them, they caused his life to end right there, then went ahead, created another hall, and sat down playing various musical instruments and singing. There, the man whose sense-sphere was sounds lagged behind.
Chúng giao cấu với người đó, rồi giết chết người đó ngay tại chỗ. Sau đó, chúng đi trước, dựng một nhà nghỉ khác, cầm nhiều loại nhạc cụ, vừa hát vừa ngồi chờ. Ở đó, người ham tiếng tụt lại.
Purimanayeneva tampi khāditvā purato gantvā nānappakāre gandhakaraṇḍake pūretvā āpaṇaṃ pasāretvā nisīdiṃsu, tattha gandhagocarako ohīyi.
Having devoured him in the same manner as before, they went ahead, filled various perfume caskets, spread out a shop, and sat down. There, the man whose sense-sphere was odors lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó theo cách tương tự như trước, rồi đi trước, bày bán một cửa hàng đầy các loại hộp hương thơm. Ở đó, người ham hương tụt lại.
Tampi khāditvā purato gantvā nānaggarasānaṃ dibbabhojanānaṃ bhājanāni pūretvā odanikāpaṇaṃ pasāretvā nisīdiṃsu, tattha rasagocarako ohīyi.
Having devoured him too, they went ahead, filled vessels with divine food of various excellent flavors, spread out a rice shop, and sat down. There, the man whose sense-sphere was tastes lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó, rồi đi trước, bày bán một cửa hàng cơm đầy các loại món ăn thần diệu với nhiều vị ngon tuyệt. Ở đó, người ham vị tụt lại.
Tampi khāditvā purato gantvā dibbasayanāni paññāpetvā nisīdiṃsu, tattha phoṭṭhabbagocarako ohīyi.
Having devoured him too, they went ahead, arranged divine beds, and sat down. There, the man whose sense-sphere was tangibles lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó, rồi đi trước, bày những chiếc giường thần diệu. Ở đó, người ham xúc tụt lại.
Tampi khādiṃsu, bodhisatto ekakova ahosi.
They devoured him too, and the Bodhisatta was left alone.
Chúng cũng ăn thịt người đó. Bồ Tát chỉ còn lại một mình.
Athekā yakkhinī ‘‘atikharamanto vatāyaṃ, ahaṃ taṃ khāditvāva nivattissāmī’’ti bodhisattassa pacchato pacchato agamāsi.
Then one yakkhinī said, "This one is truly hard to charm; I will devour him and then return," and she followed closely behind the Bodhisatta.
Rồi một nữ dạ xoa nói: “Người này thật là khó trị! Ta sẽ ăn thịt hắn rồi mới quay về.” Nó đi theo sau Bồ Tát.
Aṭaviyā parabhāge vanakammikādayo yakkhiniṃ disvā ‘‘ayaṃ te purato gacchanto puriso kiṃ hotī’’ti pucchiṃsu.
On the other side of the forest, the forest workers and others saw the yakkhinī and asked, "What is this man who is walking ahead of you?"
Ở phía bên kia khu rừng, những người làm việc trong rừng, v.v., nhìn thấy nữ dạ xoa và hỏi: “Người đàn ông đi trước cô là ai vậy?”
‘‘Komārasāmiko me, ayyā’’ti.
"He is my young husband, lady."
“Là chồng của con, thưa các ngài.”
‘‘Ambho, ayaṃ evaṃ sukumālā pupphadāmasadisā suvaṇṇavaṇṇā kumārikā attano kulaṃ chaḍḍetvā bhavantaṃ takketvā nikkhantā, kasmā etaṃ akilametvā ādāya na gacchasī’’ti?
"Hey, this maiden, so delicate, like a flower garland, with a golden complexion, has left her family, thinking of you, and come forth. Why do you not take her without tiring her and go?"
“Này bạn, sao bạn không đưa cô gái xinh đẹp, mềm mại như vòng hoa, có màu da vàng óng này, người đã bỏ gia đình để đi theo bạn, mà lại để cô ấy mệt mỏi như vậy?”
‘‘Nesā, ayyā, mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā, etāya me pañca manussā khāditā’’ti.
"She is not my wife, lady. She is a yakkhiṇī. She has eaten five men of mine."
“Thưa các ngài, cô ta không phải vợ tôi, cô ta là một nữ dạ xoa. Cô ta đã ăn thịt năm người của tôi.”
‘‘Ayyā, purisā nāma kuddhakāle attano pajāpatiyo yakkhiniyopi karonti petiniyopī’’ti.
"Lady, men, when angry, make their wives out to be yakkhiṇīs or petinīs."
“Thưa các ngài, đàn ông khi giận dữ thì gọi vợ mình là nữ dạ xoa hay là nữ ngạ quỷ.”
Sā gacchamānā gabbhinivaṇṇaṃ dassetvā puna sakiṃ vijātavaṇṇaṃ katvā puttaṃ aṅkena ādāya bodhisattaṃ anubandhi, diṭṭhadiṭṭhā purimanayeneva pucchanti.
As she went, she showed the appearance of being pregnant, then again made herself appear as if she had just given birth, and carrying a son on her hip, she followed the Bodhisatta. Those who saw them questioned them in the same manner as before.
Nó vừa đi vừa giả vờ có thai, rồi lại giả vờ đã sinh con, bế con trên tay, đuổi theo Bồ Tát. Những người nhìn thấy đều hỏi theo cách tương tự như trước.
Bodhisattopi tatheva vatvā gacchanto takkasilaṃ pāpuṇi.
The Bodhisatta also spoke likewise and, continuing his journey, reached Takkasilā.
Bồ Tát cũng nói như vậy và đi đến Takkasilā.
Sā puttaṃ antaradhāpetvā ekikāva anubandhi.
She made the son disappear and followed him alone.
Nó giấu đứa con đi và chỉ một mình đuổi theo.
Bodhisatto nagaradvāraṃ gantvā ekissā sālāya nisīdi.
The Bodhisatta went to the city gate and sat down in a hall.
Bồ Tát đến cổng thành và ngồi trong một nhà nghỉ.
Sā bodhisattassa tejena pavisituṃ asakkontī dibbarūpaṃ māpetvā sālādvāre aṭṭhāsi.
Unable to enter due to the Bodhisatta's power, she created a divine form and stood at the entrance of the hall.
Nó không thể vào được do oai lực của Bồ Tát, nên biến thành hình dạng thần diệu và đứng ở cổng nhà nghỉ.
Tasmiṃ samaye takkasilarājā uyyānaṃ gacchanto taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā ‘‘gaccha, imissā sassāmikaassāmikabhāvaṃ jānāhī’’ti manussaṃ pesesi.
At that time, the King of Takkasilā, going to the park, saw her and became infatuated, sending a man, saying, "Go, find out if she has a husband or not."
Lúc đó, vua Takkasilā đang đi dạo trong vườn, nhìn thấy nó, tâm bị dính mắc, liền sai người: “Hãy đi xem cô gái này có chồng hay không.”
So taṃ upasaṅkamitvā ‘‘sassāmikāsī’’ti pucchi.
He approached her and asked, "Do you have a husband?"
Người đó đến gần nó và hỏi: “Cô có chồng chưa?”
‘‘Āma, ayya, ayaṃ me sālāya nisinno sāmiko’’ti.
"Yes, sir, this man seated in the hall is my husband."
“Thưa ngài, người ngồi trong nhà nghỉ này là chồng con.”
Bodhisatto ‘‘nesā mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā, etāya me pañca manussā khāditā’’ti āha.
The Bodhisatta said, "She is not my wife; she is a yakkhiṇī. She has eaten five men of mine."
Bồ Tát nói: “Cô ta không phải vợ tôi, cô ta là một nữ dạ xoa. Cô ta đã ăn thịt năm người của tôi.”
Sāpi ‘‘purisā nāma ayyā kuddhakāle yaṃ icchanti, taṃ vadantī’’ti āha.
She also said, "Sir, men, when angry, say whatever they wish."
Nó cũng nói: “Thưa các ngài, đàn ông khi giận dữ thì nói bất cứ điều gì họ muốn.”
So ubhinnampi vacanaṃ rañño ārocesi.
He reported the words of both to the king.
Người đó báo cáo lời của cả hai cho nhà vua.
Rājā ‘‘assāmikabhaṇḍaṃ nāma rājasantakaṃ hotī’’ti yakkhiniṃ pakkosāpetvā ekahatthipiṭṭhe nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pāsādaṃ abhiruyha taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
The king, thinking "unclaimed property belongs to the king," summoned the yakkhiṇī, made her sit on the back of an elephant, circumambulated the city, ascended the palace, and appointed her to the position of chief queen.
Nhà vua nói: “Vật vô chủ thuộc về nhà vua,” rồi cho gọi nữ dạ xoa đến, đặt nó ngồi trên lưng một con voi, đi vòng quanh thành phố, rồi lên cung điện và đặt nó vào vị trí hoàng hậu.
So nhātavilitto sāyamāsaṃ bhuñjitvā sirīsayanaṃ abhiruhi.
He bathed and anointed himself, ate his evening meal, and ascended his royal couch.
Sau khi tắm gội sạch sẽ, dùng bữa tối, nhà vua lên giường quý.
Sāpi yakkhinī attano upakappanakaṃ āhāraṃ āharitvā alaṅkatapaṭiyattā sirisayane raññā saddhiṃ nipajjitvā rañño rativasena sukhaṃ samappitassa nipannakāle ekena passena parivattitvā parodi.
That yakkhiṇī, having brought her own suitable food, adorned and prepared, lay down with the king on the royal couch, and when the king, having received pleasure from her, lay down, she turned to one side and wept.
Nữ dạ xoa cũng mang thức ăn của mình đến, trang điểm lộng lẫy, nằm trên giường quý cùng nhà vua. Khi nhà vua đang hưởng thụ hạnh phúc do dục lạc mang lại, nó trở mình sang một bên và khóc.
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ, bhadde, rodasī’’ti pucchi.
Then the king asked her, "Why do you weep, my dear?"
Rồi nhà vua hỏi nó: “Này hiền thê, sao nàng lại khóc?”
‘‘Deva, ahaṃ tumhehi magge disvā ānītā, tumhākañca gehe bahū itthiyo, ahaṃ sapattīnaṃ antare vasamānā kathāya uppannāya ‘ko tuyhaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā gottaṃ vā jātiṃ vā jānāti, tvaṃ antarāmagge disvā ānītā nāmā’ti sīse gahetvā nippīḷiyamānā viya maṅku bhavissāmi.
"Your Majesty, I was seen by you on the road and brought here, and there are many women in your household. If I live among co-wives, when a dispute arises, I will be humiliated as if seized by the head and crushed, with them saying, 'Who knows your mother or father, your clan or birth? You were just found on the road and brought here.'
“Bạch Thiên tử, con được Ngài đưa về từ đường đi, trong cung điện của Ngài lại có nhiều phụ nữ. Con sống giữa các bà vợ lẽ, khi có chuyện tranh cãi, con sẽ cảm thấy xấu hổ như bị nắm đầu mà ép buộc, khi họ nói: ‘Ai biết mẹ cha, dòng dõi hay xuất thân của ngươi? Ngươi chỉ là người được đưa về từ đường đi.’ ”
Sace tumhe sakalarajje issariyañca āṇañca mayhaṃ dadeyyātha, koci mayhaṃ cittaṃ kopetvā kathetuṃ na sakkhissatī’’ti.
If you grant me authority and command over the entire kingdom, no one will be able to speak to me in a way that offends me."
“Nếu Ngài ban cho con quyền lực và uy quyền trên toàn vương quốc, thì sẽ không ai có thể làm con phật ý mà nói chuyện với con.”
‘‘Bhadde, mayhaṃ sakalaraṭṭhavāsino na kiñci honti, nāhaṃ etesaṃ sāmiko.
"My dear, the inhabitants of my entire kingdom are nothing to me; I am not their master.
“Này hiền thê, tất cả dân chúng trong vương quốc này không thuộc về ta. Ta không phải là chủ của họ.”
Ye pana rājāṇaṃ kopetvā akattabbaṃ karonti, tesaññevāhaṃ sāmiko.
I am only the master of those who defy the royal command and do what ought not to be done.
“Ta chỉ là chủ của những kẻ vi phạm lệnh vua và làm những điều không nên làm.”
Iminā kāraṇena na sakkā tuyhaṃ sakalaraṭṭhe vā nagare vā issariyañca āṇañca dātu’’nti.
For this reason, it is not possible to grant you authority and command over the entire kingdom or city."
“Vì lý do này, ta không thể ban cho nàng quyền lực và uy quyền trên toàn vương quốc hay trong thành phố.”
‘‘Tena hi, deva, sace raṭṭhe vā nagare vā āṇaṃ dātuṃ na sakkotha, antonivesane antovaḷañjanakānaṃ upari mama vasaṃ vattanatthāya āṇaṃ dethā’’ti.
"In that case, Your Majesty, if you cannot grant command over the kingdom or city, then grant me command over those within the palace, over the inner attendants, so that they may be under my control."
“Vậy thì, bạch Thiên tử, nếu Ngài không thể ban quyền lực trong vương quốc hay thành phố, xin hãy ban cho con quyền cai quản những người phục vụ trong nội cung.”
Rājā dibbaphoṭṭhabbena baddho tassā vacanaṃ atikkamituṃ asakkonto ‘‘sādhu, bhadde, antovaḷañjanakesu tuyhaṃ āṇaṃ dammi, tvaṃ ete attano vase vattāpehī’’ti āha.
The king, bound by her divine touch, was unable to disregard her words and said, "Very well, my dear, I grant you command over the inner attendants; make them subject to your will."
Nhà vua, bị ràng buộc bởi xúc chạm thần diệu, không thể từ chối lời nó, liền nói: “Được thôi, hiền thê, ta ban cho nàng quyền cai quản những người phục vụ trong nội cung. Nàng hãy khiến họ phục tùng mình.”
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rañño niddaṃ okkantakāle yakkhanagaraṃ gantvā yakkhe pakkositvā attanā rājānaṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā aṭṭhimattaṃ sesetvā sabbaṃ nhārucammamaṃsalohitaṃ khādi, avasesā yakkhā mahādvārato paṭṭhāya antonivesane kukkuṭakukkure ādiṃ katvā sabbe khāditvā aṭṭhimattasese akaṃsu.
She assented, saying, "Very well," and when the king had fallen asleep, she went to the yakkha city, summoned the yakkhas, and having brought the king to the end of his life, leaving only his bones, she ate all his sinews, skin, flesh, and blood. The remaining yakkhas, starting from the main gate, ate everything inside the palace, including chickens and dogs, leaving only their bones.
Nàng "Được!" rồi nhận lời, khi vua ngủ say, nàng đến thành Dạ-xoa, gọi các Dạ-xoa đến, tự mình giết vua, chỉ còn lại xương, ăn hết gân, da, thịt và máu. Các Dạ-xoa còn lại, từ cổng lớn trở vào trong cung điện, bắt đầu từ gà và chó, ăn hết tất cả, chỉ còn lại xương.
Punadivase dvāraṃ yathāpihitameva disvā manussā pharasūhi kavāṭāni koṭṭetvā anto pavisitvā sabbaṃ nivesanaṃ aṭṭhikaparikiṇṇaṃ disvā ‘‘saccaṃ vata so puriso āha ‘nāyaṃ mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā’ti.
On the next day, seeing the door just as it had been closed, people broke open the panels with axes, entered, and seeing the entire house strewn with bones, said: "Indeed, that man spoke the truth, 'This is not my wife, she is a yakkhiṇī.'"
Ngày hôm sau, thấy cửa vẫn đóng như cũ, mọi người dùng rìu phá cửa, đi vào trong, thấy toàn bộ cung điện đầy xương, họ nói: "Quả thật người đàn ông kia nói đúng: 'Đây không phải vợ tôi, đây là Dạ-xoa nữ.'
Rājā pana kiñci ajānitvā taṃ gahetvā attano bhariyaṃ akāsi, sā yakkhe pakkositvā sabbaṃ janaṃ khāditvā gatā bhavissatī’’ti āhaṃsu.
"But the king, knowing nothing, took her and made her his wife. She must have summoned yakkhas, devoured all the people, and gone away," they said.
Nhà vua không biết gì cả, đã lấy nàng làm vợ, nàng đã gọi các Dạ-xoa đến ăn hết mọi người rồi đi mất."
Bodhisattopi taṃ divasaṃ tassāyeva sālāyaṃ parittavālukaṃ sīse katvā parittasuttañca parikkhipitvā khaggaṃ gahetvā ṭhitakova aruṇaṃ uṭṭhāpesi.
The Bodhisatta, too, on that day, having placed a small amount of sand on his head in that very hall, and having tied a protective thread around himself, stood holding a sword, and thus brought forth the dawn.
Bồ tát cũng trong ngày đó, tại chính căn phòng đó, rắc một ít cát lên đầu và quấn một sợi chỉ hộ mệnh quanh người, cầm kiếm đứng yên cho đến khi trời sáng.
Manussā sakalarājanivesanaṃ sodhetvā haritūpalittaṃ katvā upari gandhehi vilimpitvā pupphāni vikiritvā pupphadāmāni osāretvā dhūmaṃ datvā navamālā bandhitvā sammantayiṃsu ‘‘ambho, yo puriso dibbarūpaṃ māpetvā pacchato āgacchantiṃ yakkhiniṃ indriyāni bhinditvā olokanamattampi na akāsi, so ativiya uḷārasatto dhitimā ñāṇasampanno, tādise purise rajjaṃ anusāsante sabbaraṭṭhaṃ sukhitaṃ bhavissati, taṃ rājānaṃ karomā’’ti.
The people cleaned the entire royal residence, smeared it with green plaster, perfumed it with fragrances, scattered flowers, hung garlands, offered incense, and tied new wreaths, then deliberated: "Friends, the man who created a divine form and did not even glance at the yakkhiṇī following behind, breaking his senses, is an exceedingly noble being, resolute and endowed with wisdom. If such a person rules the kingdom, the entire country will be happy. Let us make him king."
Mọi người dọn dẹp toàn bộ cung điện của vua, trát vôi xanh, xức hương thơm lên trên, rải hoa, treo vòng hoa, xông hương, kết vòng hoa mới, rồi bàn bạc: "Này chư vị, người đàn ông này, người đã tạo ra hình dáng thần thánh và không hề liếc nhìn dù chỉ một chút vào Dạ-xoa nữ đi theo sau, đã phá vỡ các giác quan của mình, người ấy có ý chí cao cả, kiên trì và trí tuệ viên mãn. Nếu những người như vậy cai trị vương quốc, thì toàn bộ đất nước sẽ được an lạc. Chúng ta hãy tôn người ấy làm vua."
Atha sabbe amaccā ca nāgarā ca ekacchandā hutvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, tumhe imaṃ rajjaṃ kārethā’’ti nagaraṃ pavesetvā ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā takkasilarājānaṃ akaṃsu.
Then all the ministers and citizens, being of one mind, approached the Bodhisatta and said, "Lord, may you rule this kingdom." They brought him into the city, placed him on a heap of jewels, consecrated him, and made him the king of Takkasilā.
Thế là, tất cả các quan đại thần và dân chúng đồng lòng, đến gặp Bồ tát, thưa: "Thưa Đức vua, xin Ngài hãy cai trị vương quốc này." Rồi họ đưa Ngài vào thành, đặt lên đống châu báu, làm lễ quán đảnh, và tôn Ngài làm vua Takkasilā.
So cattāri agatigamanāni vajjetvā dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
He, avoiding the four wrong courses of action and not violating the ten royal duties, ruled the kingdom righteously, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Ngài tránh bốn con đường bất chính, không vi phạm mười pháp trị quốc, cai trị vương quốc bằng Chánh pháp, làm các công đức như bố thí, rồi tùy nghiệp mà tái sanh.
Tattha samatittikanti antomukhavaṭṭilekhaṃ pāpetvā samabharitaṃ.
Therein, samatittikaṃ means filled to the brim, reaching the inner rim.
Ở đây, samatittikaṃ nghĩa là được đổ đầy đến mép bên trong.
Anavasesakanti anavasiñcanakaṃ aparissāvanakaṃ katvā.
Anavasesakaṃ means without overflowing, without spilling.
Anavasesakaṃ nghĩa là không để tràn ra, không để nhỏ giọt.
Telapattanti pakkhittatilatelapattaṃ.
Telapattaṃ means a pot of sesame oil.
Telapattaṃ nghĩa là chén dầu mè đã được đổ vào.
Parihareyyāti hareyya, ādāya gaccheyya.
Parihareyyāti means should carry, should take and go.
Parihareyyāti nghĩa là mang đi, cầm đi.
Evaṃ sacittamanurakkheti taṃ telabharitaṃ pattaṃ viya attano cittaṃ kāyagatāsatiyā gocare ceva sampayuttasatiyā cāti ubhinnaṃ antare pakkhipitvā yathā muhuttampi bahiddhā gocare na vikkhipati, tathā paṇḍito yogāvacaro rakkheyya gopeyya.
Evaṃ sacittamanurakkheti: Just as that pot filled with oil, a wise yogi should guard and protect his own mind, placing it between the sphere of kāyagatāsati and sampayuttasati, so that it does not wander to external objects even for a moment.
Evaṃ sacittamanurakkheti: Như chén dầu đầy đó, người trí tuệ, hành giả, nên bảo vệ, giữ gìn tâm mình, đặt nó giữa đối tượng của niệm thân (kāyagatāsati) và niệm tương ưng (sampayuttasati), sao cho nó không bị phân tán ra ngoài đối tượng dù chỉ một khoảnh khắc.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Etassa hi –
Because of this:
Bởi vì:
Ettha pana nibbānaṃ ‘‘disā’’ti vuttaṃ.
Here, however, Nibbāna is called a “direction.”
Ở đây, Nibbāna được gọi là “phương”.
Idhāpi tadeva adhippetaṃ.
Here too, the same is intended.
Ở đây cũng vậy, ý nghĩa đó được hiểu.
Tañhi ‘‘khayaṃ virāga’’ntiādīhi dissati apadissati, tasmā ‘‘disā’’ti vuccati.
For it is seen and pointed out by terms such as “cessation, dispassion,” therefore it is called a “direction.”
Vì Nibbāna được thấy và được chỉ ra qua các từ như “diệt tận, ly tham”, v.v., nên nó được gọi là “phương”.
Anamatagge pana saṃsāre kenaci bālaputhujjanena supinenapi agatapubbatāya agatapubbā disā nāmāti vuttaṃ.
But in the beginningless Saṃsāra, it is said that it is a direction never before reached, because no foolish ordinary person has ever reached it even in a dream.
Và nó được gọi là phương trời chưa từng đến, vì chưa từng có bất kỳ phàm phu ngu si nào từng đến đó dù chỉ trong giấc mơ trong vòng luân hồi vô thủy.
Taṃ patthayantena kāyagatāsatiyā yogo karaṇīyoti.
One who aspires to it should practice mindfulness of the body.
Người mong cầu điều đó nên thực hành niệm thân.
Jīvakañca mataṃ disvāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ nāmasiddhikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Seeing Jīvaka dead—the Teacher told this story while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who was attached to his name.
Thấy Jīvaka đã chết, Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu có niềm tin vào tên gọi.
Eko kira kulaputto nāmena pāpako nāma.
It is said that a certain young man of good family was named Pāpaka (Evil).
Nghe nói, có một thiện nam tử tên là Pāpaka.
So sāsane uraṃ datvā pabbajito bhikkhūhi ‘‘ehāvuso, pāpaka, tiṭṭhāvuso, pāpakā’’ti vuccamāno cintesi ‘‘loke pāpakaṃ nāma lāmakaṃ kāḷakaṇṇibhūtaṃ vuccati, aññaṃ maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ nāmaṃ āharāpessāmī’’ti.
Having entered the Saṃsāra with enthusiasm and gone forth, he was addressed by bhikkhus as “Come, friend Pāpaka, stand, friend Pāpaka,” and he thought, “In the world, the name Pāpaka is considered vile and unlucky; I will adopt another auspicious name.”
Anh ta đã xuất gia trong Giáo pháp, nhưng khi được các Tỳ-khưu gọi là “Này hiền giả Pāpaka, đứng dậy đi hiền giả Pāpaka,” anh ta nghĩ: “Trong thế gian, Pāpaka có nghĩa là xấu xa, bất hạnh. Ta sẽ đổi một cái tên khác có ý nghĩa cát tường.”
So ācariyupajjhāye upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ me nāmaṃ karothā’’ti āha.
So he approached his teachers and preceptors and said, “Venerable sirs, my name is inauspicious; please give me another name.”
Anh ta đến gặp các vị thầy tế độ và nói: “Bạch chư Tôn giả, tên của con là điềm xấu, xin hãy đổi tên khác cho con.”
Atha naṃ te evamāhaṃsu – ‘‘āvuso, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, nāmena kāci atthasiddhi nāma natthi, attano nāmeneva santuṭṭho hohī’’ti.
Then they said to him, “Friend, a name is merely a designation; there is no accomplishment of purpose by a name. Be content with your own name.”
Bấy giờ, các vị ấy nói với anh ta: “Này hiền giả, tên gọi chỉ là một khái niệm, không có sự thành công nào nhờ tên gọi cả. Hãy hài lòng với tên của mình đi.”
So punappunaṃ yāciyeva.
He kept asking again and again.
Anh ta vẫn cứ van nài hết lần này đến lần khác.
Tassāyaṃ nāmasiddhikabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
His attachment to names became known in the Saṅgha of bhikkhus.
Sự việc anh ta có niềm tin vào tên gọi này đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko kira bhikkhu nāmasiddhiko maṅgalaṃ nāmaṃ āharāpetī’’ti.
Then one day, the bhikkhus, assembled in the Dhamma hall, raised a discussion: “Friends, it seems that such-and-such a bhikkhu is attached to names and wants to adopt an auspicious name.”
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-khưu tụ họp trong Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: “Này hiền giả, nghe nói vị Tỳ-khưu kia có niềm tin vào tên gọi và muốn đổi một cái tên cát tường.”
Atha satthā dhammasabhaṃ āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, so idāneva, pubbepi nāmasiddhikoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher came to the Dhamma hall, and when asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” and they replied, “This is it,” he said, “Bhikkhus, he is not attached to names only now; he was attached to names in the past too,” and he related a past event.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư đến Pháp đường, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ mà trước đây vị ấy cũng đã có niềm tin vào tên gọi rồi,” và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte takkasilāyaṃ bodhisatto disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni mante vācesi.
In the past, in Takkasīlā, the Bodhisatta, being a world-renowned teacher, taught mantras to five hundred young men.
Thuở xưa, tại Takkasilā, Bồ-tát là vị đạo sư danh tiếng, dạy học cho năm trăm học trò.
Tasseko māṇavo pāpako nāma nāmena.
One of his students was named Pāpaka.
Một trong số các học trò của Ngài tên là Pāpaka.
So ‘‘ehi, pāpaka, yāhi, pāpakā’’ti vuccamāno cintesi ‘‘mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ nāmaṃ āharāpessāmī’’ti.
Being addressed as “Come, Pāpaka, go, Pāpaka,” he thought, “My name is inauspicious; I will adopt another name.”
Khi được gọi là “Này Pāpaka, lại đây; này Pāpaka, đi đi,” anh ta nghĩ: “Tên của ta là điềm xấu, ta sẽ đổi một cái tên khác.”
So ācariyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ācariya, mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ me nāmaṃ karothā’’ti āha.
He approached his teacher and said, “Teacher, my name is inauspicious; please give me another name.”
Anh ta đến gặp vị đạo sư và nói: “Thưa đạo sư, tên của con là điềm xấu, xin hãy đổi tên khác cho con.”
Atha naṃ ācariyo avoca ‘‘gaccha, tāta, janapadacārikaṃ caritvā attano abhirucitaṃ ekaṃ maṅgalanāmaṃ gahetvā ehi, āgatassa te nāmaṃ parivattetvā aññaṃ nāmaṃ karissāmī’’ti.
Then the teacher said to him, “Go, my dear, wander through the country, and when you return with an auspicious name of your liking, I will change your name to another.”
Bấy giờ, vị đạo sư nói với anh ta: “Này con, hãy đi du hành khắp xứ, tìm một cái tên cát tường mà con thích, rồi trở về. Khi con trở về, ta sẽ đổi tên khác cho con.”
So ‘‘sādhū’’ti pātheyyaṃ gahetvā nikkhanto gāmena gāmaṃ caranto ekaṃ nagaraṃ pāpuṇi.
He said, “Very well,” took provisions, and set out, wandering from village to village until he reached a certain town.
Anh ta nói “Vâng,” lấy lương thực và lên đường, đi từ làng này sang làng khác, rồi đến một thành phố.
Tattha ceko puriso kālakato jīvako nāma nāmena.
There, a man named Jīvaka had died.
Ở đó, có một người đàn ông tên Jīvaka đã chết.
So taṃ ñātijanena āḷāhanaṃ nīyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ nāmako esa puriso’’ti pucchi.
Seeing him being carried to the cremation ground by his relatives, he asked, “What is this man’s name?”
Anh ta thấy người này đang được thân quyến khiêng đi hỏa táng, liền hỏi: “Người đàn ông này tên gì vậy?”
‘‘Jīvako nāmeso’’ti.
“His name is Jīvaka.”
“Ông ấy tên là Jīvaka.”
‘‘Jīvakopi maratī’’ti?
“Does Jīvaka also die?”
“Jīvaka cũng chết sao?”
‘‘Jīvakopi marati, ajīvakopi marati, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, tvaṃ bālo maññe’’ti.
“Jīvaka also dies, and Ajīvaka also dies. A name is merely a designation; you must be foolish.”
“Jīvaka cũng chết, người không phải Jīvaka cũng chết. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So taṃ kathaṃ sutvā nāme majjhatto hutvā antonagaraṃ pāvisi.
Hearing that statement, he became indifferent to names and entered the town.
Nghe câu chuyện đó, anh ta trở nên thờ ơ với tên gọi và đi vào trong thành.
Athekaṃ dāsiṃ bhatiṃ adadamānaṃ sāmikā dvāre nisīdāpetvā rajjuyā paharanti, tassā ca ‘‘dhanapālī’’ti nāmaṃ hoti.
Then, a certain slave girl who had not paid her wages was made to sit at the door by her master and was being beaten with a rope; her name was Dhanapālī.
Bấy giờ, một người chủ đang đánh đập một nữ tỳ tên Dhanapālī bằng dây thừng, bắt cô ta ngồi ở cổng vì không trả tiền công.
So antaravīthiyā gacchanto taṃ pothiyamānaṃ disvā ‘‘kasmā imaṃ pothethā’’ti pucchi.
Going along the street, he saw her being beaten and asked, "Why do you beat her?"
Anh ta đi ngang qua đường, thấy cô ta bị đánh, liền hỏi: “Tại sao các người lại đánh cô ta?”
‘‘Bhatiṃ dātuṃ na sakkotī’’ti.
"She cannot pay the wage," (they said).
“Cô ta không thể trả tiền công.”
‘‘Kiṃ panassā nāma’’nti?
"What, then, is her name?"
“Vậy cô ta tên gì?”
‘‘Dhanapālī nāmā’’ti.
"Dhanapālī is her name," (they said).
“Tên là Dhanapālī.”
Nāmena dhanapālī samānāpi bhatimattaṃ dātuṃ na sakkotīti dhanapāliyopi adhanapāliyopi duggatā honti, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, tvaṃ bālo maññeti.
"Even though she is Dhanapālī by name, she cannot pay even the wage. Both those named Dhanapālī and those not named Dhanapālī are poor. A name is merely a designation. You are foolish," he thought.
“Dhanapālī mà cũng không thể trả một chút tiền công sao? Dhanapālī hay không Dhanapālī đều nghèo khổ cả. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So nāme majjhattataro hutvā nagarā nikkhamma maggaṃ paṭipanno antarāmagge maggamūḷhapurisaṃ disvā ‘‘ambho kiṃ karonto vicarasī’’ti pucchi.
Becoming more indifferent to names, he left the city and set out on the road. Along the way, he saw a man who had lost his way and asked, "Sir, what are you doing wandering about?"
Anh ta càng trở nên thờ ơ hơn với tên gọi, rời thành phố và đi trên đường. Giữa đường, anh ta thấy một người đàn ông bị lạc, liền hỏi: “Này anh, anh đang đi đâu vậy?”
‘‘Maggamūḷhomhi, sāmī’’ti.
"I have lost my way, master," (he replied).
“Tôi bị lạc đường, thưa ngài.”
‘‘Kiṃ pana te nāma’’nti?
"What, then, is your name?"
“Vậy anh tên gì?”
‘‘Panthako nāmā’’ti.
"Panthaka is my name," (he replied).
“Tên là Panthaka.”
‘‘Panthakopi maggamūḷho hotī’’ti?
"Even a Panthaka loses his way?"
“Panthaka mà cũng bị lạc đường sao?”
‘‘Panthakopi apanthakopi maggamūḷho hoti, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ tvaṃ pana bālo maññeti’’.
"Both Panthakas and non-Panthakas lose their way. A name is merely a designation. You are foolish," he thought.
“Panthaka hay không Panthaka đều bị lạc đường cả. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So nāme atimajjhatto hutvā bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, tāta, nāmaṃ rocetvā āgatosī’’ti vutte ‘‘ācariya, jīvakāpi nāma maranti ajīvakāpi, dhanapāliyopi duggatā honti adhanapāliyopi, panthakāpi maggamūḷhā honti apanthakāpi, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, nāmena siddhi natthi, kammeneva siddhi.
Becoming extremely indifferent to names, he went to the Bodhisatta. When asked, "What, my dear, have you come back approving of a name?", he said, "Teacher, those named Jīvaka die, and those not named Jīvaka die. Those named Dhanapālī are poor, and those not named Dhanapālī are poor. Those named Panthaka lose their way, and those not named Panthaka lose their way. A name is merely a designation; there is no success by name, but success by action.
Anh ta hoàn toàn thờ ơ với tên gọi, trở về gặp Bồ-tát. Khi được hỏi: “Này con, con đã chọn được tên nào rồi?” anh ta đáp: “Thưa đạo sư, những người tên Jīvaka cũng chết, những người không tên Jīvaka cũng chết; những người tên Dhanapālī cũng nghèo khổ, những người không tên Dhanapālī cũng nghèo khổ; những người tên Panthaka cũng lạc đường, những người không tên Panthaka cũng lạc đường. Tên gọi chỉ là một khái niệm, không có thành công nào nhờ tên gọi cả, thành công là nhờ hành động. Con không cần tên khác, xin cứ giữ nguyên tên cũ của con.”
Alaṃ mayhaṃ aññena nāmena, tadeva me nāmaṃ hotū’’ti āha.
Enough for me with another name; let that same name be mine."
Bodhisatto tena diṭṭhañca katañca saṃsandetvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, connecting what he had seen and done, spoke this verse:
Bồ-tát đã kết nối những gì anh ta đã thấy và đã làm, rồi nói lên bài kệ này:
Sādhu kho paṇḍito nāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kūṭavāṇijaṃ ārabbha kathesi.
Indeed, a wise person — This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain fraudulent merchant.
Người trí thật tốt lành, Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một thương gia gian xảo.
Sāvatthiyañhi dve janā ekato vaṇijjaṃ karontā bhaṇḍaṃ sakaṭenādāya janapadaṃ gantvā laddhalābhā paccāgamiṃsu.
In Sāvatthī, two men, trading together, took their goods by cart to the countryside, and having gained profit, returned.
Ở Sāvatthī, có hai người cùng nhau kinh doanh, họ chở hàng hóa bằng xe bò đi đến một vùng quê, sau khi thu được lợi nhuận thì trở về.
Tesu kūṭavāṇijo cintesi ‘‘ayaṃ bahū divase dubbhojanena dukkhaseyyāya kilanto, idāni attano ghare nānaggarasehi yāvadatthaṃ subhojanaṃ bhuñjitvā ajīrakena marissati.
Among them, the fraudulent merchant thought, "This man has been exhausted for many days by poor food and uncomfortable sleep; now, having eaten his fill of excellent food with various delicious flavors at his own home, he will die from indigestion.
Trong số đó, người thương gia gian xảo nghĩ: “Người này đã mệt mỏi vì ăn uống kham khổ và ngủ nghỉ khó khăn nhiều ngày. Bây giờ, khi về nhà, anh ta sẽ ăn uống no đủ những món ngon và chết vì khó tiêu.
Athāhaṃ imaṃ bhaṇḍaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekaṃ tassa dārakānaṃ dassāmi, dve koṭṭhāse attanā gahessāmī’’ti.
Then I will divide these goods into three portions, give one to his children, and take two portions myself."
Khi đó, ta sẽ chia số hàng hóa này thành ba phần, một phần ta sẽ đưa cho con cái anh ta, hai phần ta sẽ giữ cho mình.”
So ‘‘ajja bhājessāma, sve bhājessāmā’’ti bhaṇḍaṃ bhājetuṃ na icchi.
So he did not wish to divide the goods, saying, "We will divide today, we will divide tomorrow."
Người ấy nói: “Hôm nay chúng ta sẽ chia, ngày mai chúng ta sẽ chia,” không muốn chia tài sản.
Atha naṃ paṇḍitavāṇijo akāmakaṃ nippīḷetvā bhājāpetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā katapaṭisanthāro ‘‘atipapañco te kato, idhāgantvāpi cirena buddhupaṭṭhānaṃ āgatosī’’ti vutte taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi.
Then the wise merchant, pressing him against his will, made him divide the goods and went to the monastery. Having paid homage to the Teacher and exchanged greetings, when asked, "You have made a great delay; even after coming here, you have been late in attending the Buddha," he reported the incident to the Blessed One.
Sau đó, thương gia trí tuệ (paṇḍitavāṇijo) ép buộc người kia (kūṭavāṇijo) không muốn, chia tài sản xong, đi đến tu viện, đảnh lễ Đức Bổn Sư. Sau khi đã chào hỏi, khi Đức Bổn Sư nói: “Ngươi đã gây ra quá nhiều rắc rối, dù đến đây nhưng rất lâu mới đến hầu Phật,” thì ông ta đã trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘na kho so, upāsaka, idāneva kūṭavāṇijo, pubbepi kūṭavāṇijoyeva.
The Teacher said, "Upāsaka, he was not a fraudulent merchant only now; he was a fraudulent merchant in the past too.
Đức Bổn Sư nói: “Này cư sĩ, kẻ gian thương đó không phải chỉ bây giờ mới là gian thương, mà trước đây cũng đã là gian thương rồi.
Idāni pana taṃ vañcetukāmo jāto, pubbe paṇḍitepi vañcetuṃ ussahī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Now he wished to deceive you, but in the past, he even attempted to deceive the wise," and being requested by him, the Teacher related a past event.
Bây giờ thì hắn ta muốn lừa dối ngươi, nhưng trước đây hắn ta đã từng cố gắng lừa dối cả những người trí tuệ.” Nói vậy xong, khi được ông ta thỉnh cầu, Đức Bổn Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ vāṇijakule nibbatti, nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘paṇḍito’’ti nāmaṃ akaṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a merchant family in Bārāṇasī, and on his naming day, they named him "Paṇḍita."
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình thương gia ở Bārāṇasī, và vào ngày đặt tên, họ đã đặt tên cho ngài là “Paṇḍita” (Người Trí Tuệ).
So vayappatto aññena vāṇijena saddhiṃ ekato hutvā vaṇijjaṃ karoti, tassa ‘‘atipaṇḍito’’ti nāmaṃ ahosi.
When he came of age, he traded together with another merchant, whose name was "Atipaṇḍita."
Khi trưởng thành, ngài cùng với một thương gia khác làm ăn, và người đó có tên là “Atipaṇḍita” (Người Siêu Trí Tuệ).
Te bārāṇasito pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya janapadaṃ gantvā vaṇijjaṃ katvā laddhalābhā puna bārāṇasiṃ āgamiṃsu.
They took goods in five hundred carts from Bārāṇasī to the countryside, conducted their trade, gained profit, and then returned to Bārāṇasī.
Họ mang năm trăm xe hàng từ Bārāṇasī đi đến các vùng nông thôn, buôn bán, thu được lợi nhuận, rồi trở về Bārāṇasī.
Atha nesaṃ bhaṇḍabhājanakāle atipaṇḍito āha ‘‘mayā dve koṭṭhāsā laddhabbā’’ti.
Then, at the time of dividing the goods, Atipaṇḍita said, "I should receive two portions."
Đến lúc chia hàng, Atipaṇḍita nói: “Tôi phải nhận hai phần.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Tvaṃ paṇḍito, ahaṃ atipaṇḍito.
"You are Paṇḍita, I am Atipaṇḍita.
“Ông là Paṇḍita, tôi là Atipaṇḍita.
Paṇḍito ekaṃ laddhuṃ arahati, atipaṇḍito dve’’ti.
Paṇḍita deserves one, Atipaṇḍita two."
Paṇḍita xứng đáng nhận một phần, Atipaṇḍita xứng đáng nhận hai phần.”
‘‘Nanu amhākaṃ dvinnaṃ bhaṇḍamūlakampi goṇādayopi samasamāyeva, tvaṃ kasmā dve koṭṭhāse laddhuṃ arahasī’’ti.
“Are not the capital goods and the oxen, etc., of both of us equal? Why are you entitled to two shares?”
“Chẳng phải vốn liếng hàng hóa và bò của cả hai chúng ta đều bằng nhau sao? Tại sao ông lại xứng đáng nhận hai phần?”
‘‘Atipaṇḍitabhāvenā’’ti.
“Because of being overly clever.”
“Vì tôi là Atipaṇḍita.”
Evaṃ te kathaṃ vaḍḍhetvā kalahaṃ akaṃsu.
Thus, they prolonged the discussion and quarreled.
Cứ thế, họ tranh cãi và gây gổ.
Tato atipaṇḍito ‘‘attheko upāyo’’ti cintetvā attano pitaraṃ ekasmiṃ susirarukkhe pavesetvā ‘‘tvaṃ amhesu āgatesu ‘atipaṇḍito dve koṭṭhāse laddhuṃ arahatī’ti vadeyyāsī’’ti vatvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, mayhaṃ dvinnaṃ koṭṭhāsānaṃ yuttabhāvaṃ vā ayuttabhāvaṃ vā esā rukkhadevatā jānāti, ehi, taṃ pucchissāmā’’ti taṃ tattha netvā ‘‘ayye rukkhadevate, amhākaṃ aṭṭaṃ pacchindā’’ti āha.
Then the overly clever man, thinking “There is a way,” put his father inside a hollow tree and said, “When we arrive, you should say, ‘The overly clever man is entitled to two shares.’” Having said this, he approached the Bodhisatta and said, “Friend, this tree deity knows whether my claim to two shares is right or wrong. Come, let’s ask her.” Having led him there, he said, “Venerable tree deity, please settle our dispute.”
Sau đó, Atipaṇḍita nghĩ: “Có một cách,” rồi đưa cha mình vào một cái cây rỗng, nói: “Khi chúng ta đến, cha hãy nói: ‘Atipaṇḍita xứng đáng nhận hai phần’.” Nói xong, hắn ta đến gặp Bồ Tát và nói: “Này bạn, vị thần cây này biết việc tôi có xứng đáng hai phần hay không. Hãy đến, chúng ta sẽ hỏi vị ấy.” Rồi hắn ta dẫn Bồ Tát đến đó và nói: “Kính thưa thần cây, xin ngài hãy phán quyết vụ việc của chúng con.”
Athassa pitā saraṃ parivattetvā ‘‘tena hi kathethā’’ti āha.
Then his father, changing his voice, said, “In that case, speak.”
Sau đó, cha của hắn ta thay đổi giọng nói và nói: “Vậy thì hãy trình bày đi.”
‘‘Ayye, ayaṃ paṇḍito, ahaṃ atipaṇḍito.
“Venerable one, this one is clever, and I am overly clever.
“Kính thưa thần cây, ông ấy là Paṇḍita, tôi là Atipaṇḍita.
Amhehi ekato vohāro kato, tattha kena kiṃ laddhabbanti.
We engaged in a joint transaction. What should each of us receive from it?”
Chúng con đã cùng nhau kinh doanh, vậy ai nên nhận bao nhiêu.
Paṇḍitena eko koṭṭhāso, atipaṇḍitena pana dve koṭṭhāsā laddhabbā’’ti.
“The clever man should receive one share, but the overly clever man should receive two shares.”
Paṇḍita nên nhận một phần, còn Atipaṇḍita nên nhận hai phần.”
Bodhisatto evaṃ vinicchitaṃ aṭṭaṃ sutvā ‘‘idāni devatābhāvaṃ vā adevatābhāvaṃ vā jānissāmī’’ti palālaṃ āharitvā susiraṃ pūretvā aggiṃ adāsi, atipaṇḍitassa pitā jālāya phuṭṭhakāle aḍḍhajjhāmena sarīrena upari āruyha sākhaṃ gahetvā olambanto bhūmiyaṃ patitvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, having heard the dispute thus decided, thought, “Now I shall know whether it is a deity or not.” He brought straw, filled the hollow, and set it on fire. When the flames touched him, the overly clever man’s father, with a half-burnt body, climbed up, grabbed a branch, hung down, fell to the ground, and uttered this verse—
Bồ Tát nghe phán quyết như vậy, nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết đây là thần hay không phải thần,” rồi mang rơm khô đến, nhét đầy vào chỗ rỗng và châm lửa. Khi ngọn lửa bùng lên, cha của Atipaṇḍita với thân thể cháy xém một nửa, trèo lên, nắm lấy cành cây và rơi xuống đất, rồi nói bài kệ này –
Tattha sādhu kho paṇḍito nāmāti imasmiṃ loke paṇḍiccena samannāgato kāraṇākāraṇaññū puggalo sādhu sobhano.
Therein, sādhu kho paṇḍito nāmāti: in this world, a person endowed with cleverness, who knows what is proper and improper, is good and excellent.
Trong đó, sādhu kho paṇḍito nāmā có nghĩa là, trên đời này, người có trí tuệ, biết lý lẽ và phi lý thì tốt đẹp.
Atipaṇḍitoti nāmamattena atipaṇḍito kūṭapuriso na tveva varaṃ.
Atipaṇḍitoti: an overly clever, deceitful person merely by name is not at all superior.
Atipaṇḍito là kẻ gian xảo chỉ có tên là siêu trí tuệ, không phải là người tốt.
Manamhi upakūḷitoti thokenamhi jhāmo, aḍḍhajjhāmakova muttoti attho.
Manamhi upakūḷitoti: I am slightly scorched, meaning I was released half-burnt.
Manamhi upakūḷito có nghĩa là ta bị cháy một chút, tức là bị cháy xém một nửa.
Te ubhopi majjhe bhinditvā samaññeva koṭṭhāsaṃ gaṇhitvā yathākammaṃ gatā.
Both of them divided it equally in the middle, took their shares, and went their ways according to their kamma.
Cả hai người họ đã chia đôi tài sản và nhận phần bằng nhau, rồi ai nấy đi theo nghiệp của mình.
Parosahassampi samāgatānanti idaṃ satthā jetavane viharanto puthujjanapucchāpañcakaṃ ārabbha kathesi.
Parosahassampi samāgatānanti: this was taught by the Teacher while dwelling at Jetavana, concerning the five questions of ordinary people.
Parosahassampi samāgatānaṃ (Dù hơn ngàn người tụ họp) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài đang ngự tại Jetavana, liên quan đến năm câu hỏi của phàm phu.
Vatthu sarabhajātake (jā. 1.13.134 ādayo) āvi bhavissati.
The story will appear in the Sarabhajātakā.
Câu chuyện sẽ được trình bày rõ trong Sarabhajātakā.
Ekasmiṃ pana samaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, dasabalena saṃkhittena kathitaṃ dhammasenāpati sāriputto vitthārena byākāsī’’ti therassa guṇaṃ kathayamānā nisīdiṃsu.
At one time, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing the virtues of the Elder, saying, “Friends, the Dhamma General Sāriputta expounded in detail what the Ten-Powered One spoke concisely.”
Một thời, các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường, ngồi bàn về đức hạnh của trưởng lão Sāriputta: “Này chư hiền, Pháp tướng Sāriputta đã giải thích rộng rãi những điều Đức Thập Lực đã nói vắn tắt.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, sāriputto idāneva mayā saṃkhittena bhāsitaṃ vitthārena byākaroti, pubbepi byākāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what topic are you gathered to discuss now?” When told, “This topic,” he said, “Bhikkhus, Sāriputta does not only now expound in detail what I have spoken concisely; he did so in the past as well,” and he brought up a past story.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này,” ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ Sāriputta mới giải thích rộng rãi những điều ta nói vắn tắt, mà trước đây cũng đã giải thích như vậy rồi.” Nói xong, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā himavante vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family, learned all arts in Takkasīlā, renounced sensual pleasures, took up the ascetic’s life, developed the five Abhiññā and eight Samāpattis, and dwelt in the Himalayas.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình Bà La Môn phương Bắc, học tất cả các nghề ở Takkasilā, từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ, thành tựu năm thắng trí và tám thiền định, rồi sống ở Hy Mã Lạp Sơn.
Parivāropissa pañca tāpasasatāni ahesuṃ.
His retinue consisted of five hundred ascetics.
Đoàn tùy tùng của ngài có năm trăm đạo sĩ.
Athassa jeṭṭhantevāsiko vassārattasamaye upaḍḍhaṃ isigaṇaṃ ādāya loṇambilasevanatthāya manussapathaṃ agamāsi.
Then, during the rainy season, his chief disciple took half of the ascetic community and went to human habitations to partake of salt and sour flavors.
Sau đó, vào mùa mưa, vị đệ tử lớn nhất của ngài dẫn một nửa số đạo sĩ đi đến vùng người ở để tìm muối và vị chua.
Tadā bodhisattassa kālakiriyāsamayo jāto.
At that time, the Bodhisatta’s time of death arrived.
Khi đó, Bồ Tát đã đến lúc viên tịch.
Atha naṃ antevāsikā ‘‘ācariya, kataro vo guṇo laddho’’ti adhigamaṃ pucchiṃsu.
Then his disciples asked him about his attainments, saying, “Teacher, what attainment have you achieved?”
Sau đó, các đệ tử hỏi ông: “Thưa thầy, thầy đã chứng đắc được phẩm hạnh nào?”
So ‘‘natthi kiñcī’’ti vatvā ābhassarabrahmaloke nibbatti.
He said, “Nothing at all,” and was reborn in the Ābhassara Brahma-world.
Ông ấy nói: “Không có gì cả,” rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên Ábhassara.
Bodhisattā hi arūpasamāpattilābhino hutvāpi abhabbaṭṭhānattā āruppe na nibbattanti.
Indeed, Bodhisattas, even having attained formless absorptions, do not get reborn in the formless realms due to their unsuitability.
Chư Bồ-tát, dù đã chứng đắc các thiền vô sắc, nhưng do không thể tái sinh vào cõi vô sắc, nên không tái sinh ở đó.
Antevāsikā ‘‘ācariyassa adhigamo natthī’’ti āḷāhane sakkāraṃ na kariṃsu.
The disciples, thinking, “Our teacher has no attainment,” did not perform honors at his funeral pyre.
Các đệ tử nghĩ: “Thầy không có chứng đắc gì,” nên không thực hiện lễ cúng dường tại nơi hỏa táng.
Jeṭṭhantevāsiko āgantvā ‘‘kahaṃ ācariyo’’ti pucchitvā ‘‘kālakato’’ti sutvā ‘‘api ācariyaṃ adhigamaṃ pucchitthā’’ti āha.
The chief disciple came, asked, "Where is the teacher?", and on hearing "He has passed away," asked, "Did you ask the teacher about his attainment?"
Trưởng đệ tử đến hỏi: “Thầy ở đâu?” Nghe nói “Thầy đã qua đời,” liền hỏi: “Các con có hỏi thầy về sự chứng đắc không?”
‘‘Āma, pucchimhā’’ti.
"Yes, we asked," they replied.
“Dạ, chúng con có hỏi.”
‘‘Kiṃ kathesī’’ti?
"What did he say?"
“Thầy đã nói gì?”
‘‘Natthi kiñcīti tena vuttaṃ, athassa amhehi sakkāro na kato’’ti āhaṃsu.
"He said, 'There is nothing,' so we did not pay him respect," they answered.
Họ nói: “Thầy nói không có gì cả, nên chúng con không cúng dường.”
Jeṭṭhantevāsiko ‘‘tumhe ācariyassa vacanatthaṃ na jānātha, ākiñcaññāyatanasamāpattilābhī ācariyo’’ti āha.
The chief disciple said, "You do not understand the meaning of the teacher's words. The teacher had attained the ākiñcaññāyatana samāpatti."
Trưởng đệ tử nói: “Các con không hiểu ý nghĩa lời nói của thầy. Thầy đã chứng đắc thiền Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatana-samāpatti).”
Te tasmiṃ punappunaṃ kathentepi na saddahiṃsu.
Even though he spoke repeatedly, they did not believe him.
Dù ông ấy lặp đi lặp lại nhiều lần, họ vẫn không tin.
Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘andhabālā mama jeṭṭhantevāsikassa vacanaṃ na saddahanti.
The Bodhisatta, knowing that reason, thought, "These blind fools do not believe the words of my chief disciple.
Bồ-tát biết được sự việc đó, nghĩ: “Những kẻ ngu dốt này không tin lời của trưởng đệ tử của ta.
Imaṃ tesaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ karissāmī’’ti brahmalokā āgantvā assamapadamatthake mahantenānubhāvena ākāse ṭhatvā jeṭṭhantevāsikassa paññānubhāvaṃ vaṇṇento imaṃ gāthamāha –
I will make this matter clear to them." He came from the Brahma-world, stood in the sky above the hermitage with great power, and extolling the wisdom of the chief disciple, uttered this verse:
Ta sẽ làm cho sự việc này rõ ràng với họ.” Ngài từ cõi Phạm thiên đến, đứng trên không trung phía trên đạo tràng với uy lực lớn, ca ngợi trí tuệ của trưởng đệ tử và nói bài kệ này:
Tattha parosahassampīti atirekasahassampi.
Therein, parosahassampi means even more than a thousand.
Trong đó, parosahassampī có nghĩa là hơn một ngàn.
Samāgatānanti sannipatitānaṃ bhāsitassa atthaṃ jānituṃ asakkontānaṃ bālānaṃ.
Samāgatānaṃ refers to the assembled fools who are unable to understand the meaning of what is spoken.
Samāgatānaṃ có nghĩa là những kẻ ngu dốt đã tụ tập mà không thể hiểu ý nghĩa của lời đã nói.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññāti te evaṃ samāgatā apaññā ime bālatāpasā viya vassasatampi vassasahassampi rodeyyuṃ parideveyyuṃ, rodamānāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā neva jāneyyunti dīpeti.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā means that those unwise people, thus assembled, like these foolish ascetics, would weep and lament for a hundred years or even a thousand years, but even while weeping, they would not understand the meaning or the reason, thus it is shown.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā có nghĩa là những kẻ vô trí đã tụ tập như vậy, giống như những đạo sĩ ngu dốt này, có thể khóc than suốt trăm năm, thậm chí ngàn năm; nhưng dù khóc than, họ cũng không hiểu ý nghĩa hay nguyên nhân.
Ekova seyyo puriso sapaññoti evarūpānaṃ bālānaṃ parosahassatopi eko paṇḍitapurisova seyyo varataroti attho.
Ekova seyyo puriso sapañño means that one wise person is better and more excellent than a thousand or more of such fools.
Ekova seyyo puriso sapañño có nghĩa là một người hiền trí thì tốt hơn, ưu việt hơn cả ngàn kẻ ngu dốt như vậy.
Kīdiso sapaññoti?
What kind of wise person?
Người có trí tuệ như thế nào?
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ ayaṃ jeṭṭhantevāsiko viyāti.
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ is like this chief disciple.
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ nghĩa là người hiểu được ý nghĩa của lời đã nói, giống như trưởng đệ tử này.
Asātaṃ sātarūpenāti idaṃ satthā kuṇḍiyanagaraṃ upanissāya kuṇḍadhānavane viharanto koliyarājadhītaraṃ suppavāsaṃ upāsikaṃ ārabbha kathesi.
Asātaṃ sātarūpenā (What is disagreeable in the form of agreeable) – The Teacher spoke this while dwelling in the Kuṇḍadhāna forest near Kuṇḍiya city, concerning the female lay follower Suppavāsā, daughter of the Koliyas.
Asātaṃ sātarūpenā— Câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại rừng Kuṇḍadhāna, gần thành Kuṇḍiya, liên quan đến nữ cư sĩ Suppavāsā, con gái của vua Koliya.
Sā hi tasmiṃ samaye satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhā ahosi, adhimattā vedanā pavattiṃsu.
Indeed, at that time, she had carried a fetus in her womb for seven years and had been in obstructed labor for seven days; excessive pains arose.
Vào thời điểm đó, bà đã mang thai bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày, phải chịu những cơn đau dữ dội.
Sā evaṃ adhimattavedanābhibhūtāpi ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti.
Though overwhelmed by such excessive pains, she endured with these three thoughts: "Truly, the Blessed One, the Perfectly Enlightened One, teaches the Dhamma for the abandonment of such suffering.
Dù bị những cơn đau dữ dội hành hạ, bà vẫn suy nghĩ với ba tư niệm này: “Đức Thế Tôn, bậc Chánh Đẳng Giác, thật sự là người đã thuyết pháp để đoạn trừ nỗi khổ như vậy.
Suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṅgho, yo evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno.
Truly, the Sangha of the Blessed One's disciples is practicing well, practicing for the abandonment of such suffering.
Tăng đoàn đệ tử của Đức Thế Tôn thật sự là những người đã tu tập đúng đắn để đoạn trừ nỗi khổ như vậy.
Susukhaṃ vata nibbānaṃ, yattheva rūpaṃ dukkhaṃ natthī’’ti (udā. 18) imehi tīhi vitakkehi adhivāsesi.
Truly, Nibbāna is utterly pleasant, where such suffering does not exist."
Niết Bàn thật sự là an lạc, nơi không có khổ đau hình sắc nào cả.”
Sā sāmikaṃ pakkosetvā tañca attano pavattiṃ vandanasāsanañca ārocetuṃ satthu santikaṃ pesesi.
She called her husband and sent him to the Teacher to inform Him of her condition and her message of homage.
Bà gọi chồng đến và sai ông đến gặp Đức Phật để báo tin về tình trạng của mình và lời đảnh lễ.
Satthā vandanasāsanaṃ sutvāva ‘‘sukhinī hotu suppavāsā koliyadhītā, sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.
As soon as the Teacher heard the message of homage, He said, "May Suppavāsā, the daughter of the Koliyas, be happy, healthy, and give birth to a healthy son."
Đức Phật vừa nghe lời đảnh lễ liền nói: “Mong cho nữ nhân Suppavāsā, con gái vua Koliya, được an lạc, được khỏe mạnh, sinh ra một đứa con khỏe mạnh!”
Saha vacaneneva pana bhagavato suppavāsā koliyadhītā sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyi.
And immediately upon the Blessed One's words, Suppavāsā, the daughter of the Koliyas, happily and healthily gave birth to a healthy son.
Ngay khi Đức Thế Tôn vừa dứt lời, nữ nhân Suppavāsā, con gái vua Koliya, đã an lạc, khỏe mạnh và sinh ra một đứa con khỏe mạnh.
Athassā sāmiko gehaṃ gantvā taṃ vijātaṃ disvā ‘‘acchariyaṃ vata, bho’’ti ativiya tathāgatassa ānubhāvena acchariyabbhutacittajāto ahosi.
Then her husband went home, saw that she had given birth, and was exceedingly filled with wonder and amazement at the Tathāgata's power, exclaiming, "Truly, this is amazing!"
Sau đó, chồng bà về nhà, thấy bà đã sinh con, liền vô cùng ngạc nhiên và kinh ngạc trước uy lực của Đức Như Lai, thốt lên: “Thật kỳ diệu thay!”
Suppavāsāpi puttaṃ vijāyitvā sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ dātukāmā puna nimantanatthāya taṃ pesesi.
Suppavāsā, having given birth to her son, wished to offer alms to the Sangha headed by the Buddha for seven days, so she sent her husband again to invite them.
Suppavāsā, sau khi sinh con, muốn cúng dường Đức Phật và Tăng đoàn trong bảy ngày, nên lại sai chồng đi thỉnh Ngài.
Tena kho pana samayena mahāmoggallānassa upaṭṭhākena buddhappamukho saṅgho nimantito hoti.
At that time, the Sangha headed by the Buddha had been invited by the attendant of Mahāmoggallāna.
Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu đã được một người hộ độ của Đại Mục Kiền Liên thỉnh mời.
Satthā suppavāsāya dānassa okāsadānatthāya theraṃ tassa santikaṃ pesetvā taṃ saññāpetvā sattāhaṃ tassā dānaṃ paṭiggahesi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher, to make room for Suppavāsā's alms-giving, sent the elder to him, persuaded him, and then accepted alms from her for seven days, together with the community of monks.
Đức Phật đã sai vị Trưởng lão đến gặp người đó để xin nhường cơ hội cúng dường của Suppavāsā, và sau khi thuyết phục được, Ngài đã nhận sự cúng dường của bà cùng với Tăng đoàn trong bảy ngày.
Sattame pana divase suppavāsā puttaṃ sīvalikumāraṃ maṇḍetvā satthārañceva bhikkhusaṅghañca vandāpesi.
On the seventh day, Suppavāsā adorned her son, Prince Sīvali, and had him pay homage to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus.
Vào ngày thứ bảy, Suppavāsā trang điểm cho con trai mình, hoàng tử Sīvali, và sai cậu bé đảnh lễ Đức Phật và Tăng đoàn.
Tasmiṃ paṭipāṭiyā sāriputtattherassa santikaṃ nīte thero tena saddhiṃ ‘‘kacci te, sīvali, khamanīya’’nti paṭisanthāramakāsi.
When he was led in due course to the Elder Sāriputta, the Elder exchanged greetings with him, saying, “Is it well with you, Sīvali?”
Khi cậu bé được dẫn đến chỗ Trưởng lão Sāriputta theo thứ tự, vị Trưởng lão đã hỏi thăm cậu: “Này Sīvali, con có khỏe không?”
So ‘‘kuto me, bhante, sukhaṃ, svāhaṃ satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasi’’nti therena saddhiṃ evarūpaṃ kathaṃ kathesi.
He spoke thus with the Elder: “How can I be well, Venerable Sir? I dwelt for seven years in a blood-filled womb.”
Cậu bé nói với vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, làm sao con có thể an lạc được, con đã sống trong một vũng máu suốt bảy năm.” Cậu bé đã nói chuyện như vậy với vị Trưởng lão.
Suppāvāsā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sattāhajāto me putto anubuddhena dhammasenāpatinā saddhiṃ mantetī’’ti somanassappattā ahosi.
Hearing his words, Suppavāsā was filled with joy, thinking, “My son, born just seven days ago, is conversing with the fully enlightened General of the Dhamma.”
Suppavāsā nghe lời con nói, vô cùng hoan hỷ: “Con trai ta mới bảy ngày tuổi mà đã đàm đạo với Pháp tướng quân của bậc Chánh Đẳng Giác!”
Satthā ‘‘api nu suppavāse aññepi evarūpe putte icchasī’’ti āha.
The Teacher said, “Suppavāsā, do you wish for other sons like this?”
Đức Phật hỏi: “Này Suppavāsā, bà có muốn có thêm những đứa con như vậy không?”
‘‘Sace, bhante, evarūpe aññe satta putte labheyyaṃ, iccheyyamevāha’’nti.
“Venerable Sir, if I could obtain seven other sons like this, I would indeed wish for them.”
“Bạch Thế Tôn, nếu con có thể có thêm bảy đứa con như vậy, con sẽ rất muốn.”
Satthā udānaṃ udānetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher uttered an udāna, gave his approval, and departed.
Đức Phật đã thốt lên lời cảm hứng (udāna) và tùy hỷ công đức rồi rời đi.
Sīvalikumāropi kho sattavassikakāleyeva sāsane uraṃ datvā pabbajitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhitvā puññavā lābhaggappatto hutvā pathaviṃ unnādetvā arahattaṃ patvā puññavantānaṃ antare etadaggaṭṭhānaṃ pāpuṇi.
Prince Sīvali, at the age of seven, dedicated himself to the Dispensation, went forth, and after completing his years, received the higher ordination. Being meritorious and foremost in gains, he made the earth resound, attained Arahantship, and reached the foremost position among the meritorious.
Hoàng tử Sīvali cũng vậy, khi mới bảy tuổi đã xuất gia trong giáo pháp, thọ giới Tỳ-kheo khi đủ tuổi, trở thành người có phước báu và đạt đến địa vị tối thắng về lợi lộc, làm chấn động địa cầu, chứng đắc A-la-hán và đạt đến vị trí tối thượng trong số những người có phước báu.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, sīvalitthero nāma evarūpo mahāpuñño patthitapatthano pacchimabhavikasatto satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji, aho mātāputtā mahantaṃ dukkhaṃ anubhaviṃsu, kiṃ nu kho kammaṃ akaṃsū’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
Then, one day, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and raised the topic of conversation: “Friends, the Elder Sīvali, such a greatly meritorious being, a candidate for the final existence, whose aspirations were fulfilled, dwelt for seven years in a blood-filled womb and suffered a difficult birth for seven days. Oh, mother and son endured great suffering! What karma did they commit?”
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: “Này các hiền giả, Trưởng lão Sīvali, một bậc đại phước báu, một chúng sinh cuối cùng đã phát nguyện, đã sống trong một vũng máu suốt bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày. Ôi, mẹ con họ đã chịu đựng nỗi khổ lớn lao! Họ đã tạo nghiệp gì vậy?”
Satthā tatthāgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, sīvalino mahāpuññatova satta vassāni lohitakumbhiyaṃ nivāso ca sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvappatti ca attanā katakammamūlakāva, suppavāsāyapi satta vassāni kucchinā gabbhapariharaṇadukkhañca sattāhaṃ mūḷhagabbhadukkhañca attanā katakammamūlakamevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came there, asked, “Bhikkhus, what is the topic of your present discussion?” and when told, “This is it,” he said, “Bhikkhus, Sīvali’s dwelling for seven years in a blood-filled womb and his suffering a difficult birth for seven days were due to his own past karma, even with his great merit. And Suppavāsā’s suffering of carrying the fetus in her womb for seven years and the difficult birth for seven days were also due to her own past karma.” Having said this, being requested by them, he recounted a past event.
Đức Phật đến đó, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi đàm đạo về chuyện gì?” Khi được trả lời là “Chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, việc Sīvali đại phước báu phải sống trong vũng máu suốt bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày đều bắt nguồn từ nghiệp mà chính cậu ấy đã tạo. Việc Suppavāsā phải chịu đựng nỗi khổ mang thai bảy năm và khó sinh bảy ngày cũng đều bắt nguồn từ nghiệp mà chính bà ấy đã tạo.” Sau khi nói vậy, được các Tỳ-kheo thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā pitu accayena rajjaṃ patvā dhammena rajjaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was conceived in the womb of his chief queen. When he came of age, he learned all arts in Takkasilā, and upon his father’s demise, he attained kingship and ruled righteously.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu của ông, khi trưởng thành, Ngài đã học tất cả các nghề thủ công ở Takkasilā, và sau khi vua cha qua đời, Ngài đã lên ngôi và trị vì vương quốc một cách công bằng.
Tasmiṃ samaye kosalamahārājā mahantena balenāgantvā bārāṇasiṃ gahetvā rājānaṃ māretvā tasseva aggamahesiṃ attano aggamahesiṃ akāsi.
At that time, the King of Kosala came with a great army, seized Bārāṇasī, killed the king, and made his chief queen his own chief queen.
Vào thời điểm đó, Đại vương Kosala đã đến với một đội quân lớn, chiếm Bārāṇasī, giết chết vị vua đó và lấy hoàng hậu của ông làm hoàng hậu của mình.
Bārāṇasirañño pana putto pitu maraṇakāle niddhamanadvārena palāyitvā balaṃ saṃharitvā bārāṇasiṃ āgantvā avidūre nisīditvā tassa rañño paṇṇaṃ pesesi ‘‘rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti.
However, the son of the King of Bārāṇasī, having escaped through a secret passage at the time of his father’s death, gathered an army, came to Bārāṇasī, and settled not far away. He sent a message to that king, saying, “Either give up the kingdom or fight.”
Con trai của vua Bārāṇasī, vào lúc vua cha qua đời, đã trốn thoát qua một lối thoát bí mật, tập hợp lực lượng và trở về Bārāṇasī, đóng quân gần đó và gửi một lá thư cho vị vua kia: “Hãy trả lại vương quốc hoặc chiến đấu.”
So ‘‘yuddhaṃ demī’’ti paṭipaṇṇaṃ pesesi.
The king sent a return message, saying, “I will fight.”
Vị vua kia đã gửi thư trả lời: “Chúng ta sẽ chiến đấu.”
Rājakumārassa pana mātā taṃ sāsanaṃ sutvā ‘‘yuddhena kammaṃ natthi, sabbadisāsu sañcāraṃ pacchinditvā bārāṇasinagaraṃ parivāretu, tato dārūdakabhattaparikkhayena kilantamanussaṃ nagaraṃ vināva yuddhena gaṇhissasī’’ti paṇṇaṃ pesesi.
But the prince’s mother, hearing that message, sent a message saying, “There is no need for battle. Cut off communication in all directions and surround the city of Bārāṇasī. Then, you will capture the city without battle, as its people will be exhausted from lack of wood, water, and food.”
Tuy nhiên, mẹ của hoàng tử nghe tin đó, đã gửi thư khuyên: “Không cần chiến đấu. Hãy cắt đứt mọi đường tiếp tế và bao vây thành Bārāṇasī. Khi đó, thành phố sẽ kiệt sức vì thiếu củi, nước và lương thực, con sẽ chiếm được nó mà không cần chiến đấu.”
So mātu sāsanaṃ sutvā satta divasāni sañcāraṃ pacchinditvā nagaraṃ rundhi, nāgarā sañcāraṃ alabhamānā sattame divase tassa rañño sīsaṃ gahetvā kumārassa adaṃsu.
Hearing his mother’s message, he cut off communication and blockaded the city for seven days. The citizens, unable to communicate, took the king’s head on the seventh day and gave it to the prince.
Hoàng tử nghe lời mẹ, đã cắt đứt đường tiếp tế và bao vây thành phố trong bảy ngày. Các cư dân thành phố, không nhận được tiếp tế, vào ngày thứ bảy đã chặt đầu vị vua kia và dâng cho hoàng tử.
Kumāro pana nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ gahetvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The prince then entered the city, took the kingship, and at the end of his life, went according to his karma.
Hoàng tử sau đó đã vào thành, lên ngôi và khi hết tuổi thọ, đã đi theo nghiệp của mình.
So etarahi satta divasāni sañcāraṃ pacchinditvā nagaraṃ rundhitvā gahitakammanissandena satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji.
He, having cut off communication and blockaded the city for seven days, as a result of that karma, dwelt for seven years in a blood-filled womb and suffered a difficult birth for seven days.
Do đó, bây giờ, sau khi cắt đứt đường giao thông trong bảy ngày, bao vây thành phố, và do hậu quả của nghiệp đã gây ra, ngài đã sống bảy năm trong bụng mẹ như một thai nhi bị tắc nghẽn trong bảy ngày.
Yaṃ pana so padumuttarassa bhagavato pādamūle ‘‘lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti mahādānaṃ datvā patthanaṃ akāsi, yañca vipassibuddhakāle nāgarehi saddhiṃ sahassagghanakaṃ guḷadadhiṃ datvā patthanamakāsi, tassānubhāvena lābhīnaṃ aggo jāto.
But because he had made a great offering and an aspiration at the feet of the Buddha Padumuttara, saying, “May I be foremost among those who receive gains,” and because he had made an aspiration with the citizens during the time of Vipassī Buddha by offering jaggery and curd worth a thousand, by the power of that, he became foremost among those who receive gains.
Còn việc ngài đã cúng dường đại thí dưới chân Đức Phật Padumuttara với lời nguyện “mong con trở thành bậc tối thắng về lợi lộc”, và việc ngài đã cùng với dân chúng cúng dường sữa đông đường trị giá một ngàn (đồng tiền) vào thời Đức Phật Vipassī với lời nguyện, nhờ oai lực của việc ấy, ngài đã trở thành bậc tối thắng về lợi lộc.
Suppavāsāpi ‘‘nagaraṃ rundhitvā gaṇha, tātā’’ti pesitabhāvena satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhā jātā.
Suppavāsā, too, having been sent with the message, “Blockade and take the city, my dear son,” carried the fetus in her womb for seven years, and was born after seven days of being a difficult birth.
Suppavāsā cũng vậy, do việc đã được sai đi với lời “hãy bao vây thành phố và chiếm lấy, con ơi”, bà đã mang thai trong bụng bảy năm và sinh ra một thai nhi bị tắc nghẽn trong bảy ngày.
Tattha asātaṃ sātarūpenāti amadhurameva madhurapatirūpakena.
There, asātaṃ sātarūpena means the unpleasant itself in the guise of the pleasant.
Trong đó, cái không đáng ưa dưới hình tướng đáng ưa nghĩa là cái không ngọt dưới hình tướng như ngọt.
Pamattamativattatīti asātaṃ appiyaṃ dukkhanti etaṃ tividhampi etena sātarūpādinā ākārena sativippavāsavasena pamattaṃ puggalaṃ ativattati abhibhavati ajjhottharatīti attho.
Pamattamativattatīti means that these three, the unpleasant, the disagreeable, and suffering, in the guise of the pleasant and so on, overcome, overpower, and overwhelm the heedless person due to their forgetfulness, this is the meaning.
Vượt qua kẻ phóng dật nghĩa là cái không đáng ưa, cái không vui, cái khổ—cả ba điều này—với hình tướng đáng ưa v.v., vượt qua, chế ngự, và áp đảo người phóng dật do sự quên lãng chánh niệm; đó là ý nghĩa.
Idaṃ bhagavatā yañca te mātāputtā iminā gabbhapariharaṇagabbhavāsasaṅkhātena asātādinā pubbe nagararundhanasātādipatirūpakena ajjhotthaṭā, yañca idāni sā upāsikā punapi sattakkhattuṃ evarūpaṃ asātaṃ appiyaṃ dukkhaṃ pemavatthubhūtena puttasaṅkhātena sātādipatirūpakena ajjhotthaṭā hutvā tathā avaca, taṃ sabbampi sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that this was spoken by the Blessed One with reference to both the mother and son who were formerly overwhelmed by the unpleasant, etc., in the guise of the pleasant, etc., of the city blockade, and also to the female lay follower who, having been overwhelmed by such unpleasant, disagreeable suffering in the guise of the beloved son, spoke thus again seven times.
Điều này được Đức Thế Tôn nói đến để chỉ tất cả những gì mà mẹ con họ đã bị áp đảo bởi cái không đáng ưa v.v. dưới hình tướng đáng ưa v.v. của việc bao vây thành phố trước đây, và bây giờ, vị nữ cư sĩ ấy lại một lần nữa bị áp đảo bởi cái không đáng ưa, cái không vui, cái khổ như vậy dưới hình tướng đáng ưa v.v. của người con trai là đối tượng của tình yêu thương, và đã nói như vậy; điều này cần được hiểu.
Idaṃ jātakaṃ vatthuto ca veyyākaraṇato ca samodhānato ca parosahassajātakasadisameva.
This Jātaka is similar to the Parosahassa Jātaka in terms of its story, explanation, and connection.
Câu chuyện Jātaka này, về cốt truyện, giải thích ngữ pháp, và sự kết nối, tương tự như câu chuyện Jātaka Parosahassa.
Kevalañhettha ‘‘jhāyeyyu’’nti padamattameva viseso.
Only the word “jhāyeyyuṃ” is different here.
Chỉ có từ “jhāyeyyuṃ” là khác biệt ở đây.
Tassattho – vassasatampi apaññā jhāyeyyuṃ olokeyyuṃ upadhāreyyuṃ, evaṃ olokentāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā na passanti, tasmā yo bhāsitassa atthaṃ jānāti, so ekova sapañño seyyoti.
Its meaning is: the unwise may meditate, observe, or reflect for a hundred years, but even by observing thus, they do not perceive the meaning or the reason; therefore, one wise person who understands the meaning of what is spoken is better.
Ý nghĩa của nó là: những kẻ vô trí có thể thiền định, quan sát, suy xét cả trăm năm, nhưng dù có quan sát như vậy, họ cũng không thấy được ý nghĩa hay nguyên nhân. Do đó, người nào hiểu được ý nghĩa của lời nói, thì một mình người trí tuệ ấy còn tốt hơn.
Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ paṇṇikaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇaṃ – the Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this with reference to a certain lay follower, a greengrocer.
Người nào có thể là nơi nương tựa cho người bị khổ đau—Điều này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một nam cư sĩ bán lá cây.
So kira sāvatthivāsī upāsako nānappakārāni mūlapaṇṇādīni ceva lābukumbhaṇḍādīni ca vikkiṇitvā jīvikaṃ kappeti.
He was a lay follower living in Sāvatthī who earned his living by selling various roots, leaves, gourds, pumpkins, and so on.
Người cư sĩ ấy, vốn là cư dân Sāvatthī, kiếm sống bằng cách bán các loại lá cây, củ quả như bí đao, bí đỏ v.v.
Tassekā dhītā abhirūpā pāsādikā ācārasīlasampannā hirottappasamannāgatā kevalaṃ niccappahasitamukhā.
He had a daughter who was beautiful, charming, endowed with good conduct and virtue, possessed of modesty and moral dread, and always had a smiling face.
Ông có một cô con gái xinh đẹp, đáng yêu, có đầy đủ phẩm hạnh và giới đức, có lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, luôn tươi cười rạng rỡ.
Tassā samānakulesu vāreyyatthāya āgatesu so cintesi ‘‘imissā vāreyyaṃ vattati, ayañca niccappahasitamukhā.
When suitors from families of equal standing came for her, he thought, “Suits are coming for her, and she always has a smiling face.
Khi có những người cùng đẳng cấp đến hỏi cưới cô, ông nghĩ: “Con bé này đang được hỏi cưới, và nó luôn tươi cười rạng rỡ.
Kumārikādhamme pana asati kumārikāya parakulaṃ gatāya mātāpitūnaṃ garahā hoti, ‘atthi nu kho imissā kumārikādhammo, natthī’ti vīmaṃsissāmi na’’nti.
But if a maiden lacks maidenly virtue and goes to another family, her parents will be blamed. I will test whether she has maidenly virtue or not.”
Nếu không có phẩm hạnh của một thiếu nữ, khi con gái về nhà chồng, cha mẹ sẽ bị chê trách. Ta sẽ thử xem con bé này có phẩm hạnh của một thiếu nữ hay không.”
So ekadivasaṃ dhītaraṃ pacchiṃ gāhāpetvā paṇṇatthāya araññaṃ gantvā vīmaṃsanavasena kilesasannissito viya hutvā rahassakathaṃ kathetvā taṃ hatthe gaṇhi.
One day, he made his daughter carry a basket and went to the forest for leaves, and pretending to be overcome by defilements, he spoke privately and took her hand.
Một ngày nọ, ông bảo con gái cầm giỏ đi vào rừng hái lá cây. Để thử con, ông giả vờ như bị dục vọng chi phối, nói chuyện riêng tư rồi nắm lấy tay cô.
Sā gahitamattāva rodantī kandantī ‘‘ayuttametaṃ, tāta, udakato aggipātubhāvasadisaṃ, mā evarūpaṃ karothā’’ti āha.
As soon as her hand was taken, she cried and wailed, saying, “This is improper, father, like fire appearing from water. Do not do such a thing.”
Vừa bị nắm lấy, cô liền khóc lóc, than vãn: “Thưa cha, điều này thật không đúng, giống như lửa bùng lên từ nước vậy. Xin cha đừng làm điều như thế!”
‘‘Amma, mayā vīmaṃsanatthāya tvaṃ hatthe gahitā, na ca kilesavasena.
“My dear, I took your hand to test you, not out of defilement.
“Con ơi, cha nắm tay con là để thử con, chứ không phải vì dục vọng.
Vadehi, atthi dāni te kumārikādhammo’’ti.
Tell me, do you still have maidenly virtue?”
Nói cho cha biết, con có phẩm hạnh của một thiếu nữ không?”
‘‘Āma, tāta, atthi.
“Yes, father, I do.
“Vâng, thưa cha, có ạ.
Mayā hi lobhavasena na koci puriso olokitapubbo’’ti.
I have never looked at any man with greed.”
Con chưa bao giờ nhìn bất kỳ người đàn ông nào với lòng tham ái.”
So dhītaraṃ assāsetvā gharaṃ netvā maṅgalaṃ katvā parakulaṃ pesetvā ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti gandhamālādihattho jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pūjetvā ekamantaṃ nisīdi, ‘‘cirassamāgatosī’’ti ca vutte tamatthaṃ bhagavato ārocesi.
Having comforted his daughter, brought her home, performed the ceremony, and sent her to another family, he thought, "I will pay homage to the Teacher." With perfumes and flowers in hand, he went to Jetavana, paid homage to the Teacher, made offerings, and sat down to one side. When told, "You have come after a long time," he reported the matter to the Blessed One.
Ông trấn an con gái, đưa về nhà, tổ chức lễ cưới và gả cô về nhà chồng. Sau đó, ông cầm hương hoa v.v. đến Jetavana để “đảnh lễ Bậc Đạo Sư”. Sau khi đảnh lễ và cúng dường Bậc Đạo Sư, ông ngồi sang một bên. Khi được hỏi “Sao lâu rồi mới đến?”, ông đã kể lại câu chuyện ấy cho Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘upāsaka, kumārikā ciraṃ paṭṭhāya ācārasīlasampannāva, tvaṃ pana na idāneva evaṃ vīmaṃsasi, pubbepi vīmaṃsiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Lay follower, the maiden has been endowed with good conduct and virtue for a long time. You are not testing her just now; you tested her in the past too." Having said this, and being requested by him, the Teacher recounted a past story.
Bậc Đạo Sư nói: “Này cư sĩ, thiếu nữ ấy đã có đầy đủ phẩm hạnh và giới đức từ lâu rồi. Ông không phải chỉ bây giờ mới thử, mà trước đây ông cũng đã từng thử rồi.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của ông, Bậc Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Tattha yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti kāyikacetasikehi dukkhehi phuṭṭhāya tāyitā paritāyitā patiṭṭhā bhaveyya.
Therein, yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇaṃ means "he who should be a protector for me, afflicted by bodily and mental sufferings."
Trong đó, người đáng lẽ là nơi nương tựa cho con khi bị khổ đau nghĩa là người đáng lẽ là nơi bảo vệ, che chở, nương tựa cho người bị khổ đau về thân và tâm.
So me pitā dubbhi vane karotīti so mayhaṃ dukkhaparitāyako pitāva imasmiṃ vane evarūpaṃ mittadubbhi kammaṃ karoti, attano jātāya dhītari vītikkamaṃ kātuṃ maññatīti attho.
So me pitā dubbhi vane karotīti means "that very father of mine, who should be a protector from suffering, commits such an act of treachery in this forest, intending to transgress against his own born daughter."
Cha con lại làm điều bất chính trong rừng nghĩa là chính người cha đáng lẽ phải bảo vệ con khỏi khổ đau lại làm điều bất chính như vậy trong rừng này, ý nói ông ta định làm điều sai trái với con gái ruột của mình.
Sā kassa kandāmīti kassa rodāmi, ko me patiṭṭhā bhavissatīti dīpeti.
Sā kassa kandāmīti indicates "to whom shall I cry? Who will be my refuge?"
Con biết kêu ai nghĩa là con biết khóc than với ai, ai sẽ là nơi nương tựa cho con; điều này được thể hiện.
Yo tāyitā so sahasaṃ karotīti yo mayhaṃ tāyitā rakkhitā avassayo bhavituṃ arahati, so pitāyeva sāhasikakammaṃ karotīti attho.
Yo tāyitā so sahasaṃ karotīti means "he who should be my protector, my guardian, my support, that very father commits an act of violence."
Người bảo vệ lại làm điều bạo ngược nghĩa là người cha đáng lẽ phải là người bảo vệ, che chở, nương tựa cho con, lại chính là người làm điều bạo ngược; đó là ý nghĩa.
Yattha verī nivisatīti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
Yattha verī nivisati (Where an enemy dwells) – this was taught by the Teacher while dwelling at Jetavana, concerning Anāthapiṇḍika.
Nơi nào có kẻ thù trú ngụ—Điều này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko kira bhogagāmaṃ gantvā āgacchanto antarāmagge core disvā ‘‘antarāmagge vasituṃ na yuttaṃ, sāvatthimeva gamissāmī’’ti vegena goṇe pājetvā sāvatthimeva āgantvā punadivase vihāraṃ gato satthu etamatthaṃ ārocesi.
It is said that Anāthapiṇḍika, returning from a village of wealth, saw robbers on the road and thought, "It is not proper to stay on the road; I will go straight to Sāvatthī." He quickly drove his oxen to Sāvatthī, and on the next day, he went to the monastery and reported the matter to the Teacher.
Được biết, Anāthapiṇḍika, khi đi đến làng Bhogagāma và trở về, đã thấy bọn cướp trên đường. Ông nghĩ: “Không nên ở lại giữa đường, ta sẽ về Sāvatthī.” Ông liền thúc bò đi nhanh về Sāvatthī. Ngày hôm sau, ông đến tịnh xá và kể lại sự việc ấy cho Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘pubbepi gahapati paṇḍitā antarāmagge core disvā antarā avilambamānā attano vasanaṭṭhānameva gamiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Householder, in the past too, the wise, seeing robbers on the road, did not delay on the road but quickly went to their own dwelling place." Having said this, and being requested by him, the Teacher recounted a past story.
Bậc Đạo Sư nói: “Này gia chủ, trước đây các bậc hiền trí cũng vậy, khi thấy bọn cướp trên đường, họ không chần chừ mà đi thẳng về nơi ở của mình.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của ông, Bậc Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Tattha verīti veracetanāsamaṅgipuggalo.
Therein, verī means a person endowed with hostile intentions.
Trong đó, kẻ thù nghĩa là người có tâm ý thù địch.
Nivisatīti patiṭṭhāti.
Nivisatīti means "dwells" or "is established."
Trú ngụ nghĩa là an trú.
Na vase tattha paṇḍitoti so verīpuggalo yasmiṃ ṭhāne patiṭṭhito hutvā vasati, tattha paṇḍito paṇḍiccena samannāgato na vaseyya.
Na vase tattha paṇḍitoti means "a wise person, endowed with wisdom, should not dwell in the place where that hostile person is established and dwells."
Kẻ trí không nên ở đó: Kẻ thù đó, người đã an trú ở nơi nào và sống ở đó, thì người trí, người có đầy đủ trí tuệ, không nên sống ở đó.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Ekarattaṃ dirattaṃ vā, dukkhaṃ vasati verisūti, verīnañhi antare vasanto ekāhampi dvīhampi dukkhameva vasatīti attho.
Ekarattaṃ dirattaṃ vā, dukkhaṃ vasati verisūti means "dwelling among enemies, one dwells in suffering even for one day or two days."
Dù một đêm hay hai đêm, sống trong địch thù thật khổ sở, nghĩa là: Sống giữa những kẻ thù, dù một ngày hay hai ngày, cũng chỉ là sống trong khổ sở.
Catubbhi aṭṭhajjhagamāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Catubbhi aṭṭhajjhagamā" – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a certain difficult-to-admonish bhikkhu.
Bởi bốn mà được tám – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu khó dạy.
Vatthu heṭṭhā mittavindakajātake vuttanayena vitthāretabbaṃ.
The story should be elaborated in the manner stated in the Mittavindaka Jātaka below.
Câu chuyện cần được kể chi tiết theo cách đã nói trong Chuyện Jātaka về Mittavindaka ở phần dưới.
Idaṃ pana jātakaṃ kassapabuddhakālikaṃ.
This Jātaka, however, belongs to the time of Kassapa Buddha.
Tuy nhiên, câu chuyện Jātaka này thuộc thời Đức Phật Kassapa.
Tasmiñhi kāle uracakkaṃ ukkhipitvā niraye paccamāno eko nerayikasatto ‘‘bhante, kiṃ nu kho pāpakammaṃ akāsi’’nti bodhisattaṃ pucchi.
At that time, a certain being in hell, being crushed by an iron wheel, asked the Bodhisatta, "Venerable sir, what evil kamma did I commit?"
Vào thời đó, một chúng sinh địa ngục đang bị hành hạ trong địa ngục bởi một bánh xe sắt trên ngực, đã hỏi Bồ Tát: “Bạch ngài, con đã làm ác nghiệp gì?”
Bodhisatto ‘‘tayā idañcidañca pāpakammaṃ kata’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, "You committed such and such evil kamma," spoke this verse:
Bồ Tát đã nói: “Ngươi đã làm ác nghiệp này và này,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha catubbhi aṭṭhajjhagamāti samuddantare catasso vimānapetiyo labhitvā tāhi asantuṭṭho atricchatāya parato gantvā aparā aṭṭha adhigatosīti attho.
Therein, "Catubbhi aṭṭhajjhagamā" means: having obtained four celestial mansions in the midst of the ocean, being discontent with them, due to excessive craving, he went further and obtained another eight; this is the meaning.
Trong đó, bởi bốn mà được tám, nghĩa là: Ở giữa biển, ngươi đã có được bốn nữ thần cung điện, nhưng không thỏa mãn với họ, do quá tham lam, ngươi đã đi xa hơn và có được tám nữ thần khác.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the remaining two lines of the verse.
Đối với hai vế còn lại cũng theo cách đó.
Atricchaṃ cakkamāsadoti evaṃ sakalābhena asantuṭṭho atra atra icchanto parato parato lābhaṃ patthento idāni cakkamāsado idaṃ uracakkaṃ pattosi.
"Atricchaṃ cakkamāsado" means: being discontent with all gains, desiring more and more, seeking gain further and further, now he has reached the wheel; he has obtained this chest-wheel.
Do quá tham mà bánh xe sắt đến: Không thỏa mãn với tất cả những gì đã đạt được như vậy, do tham muốn cái này cái kia, mong cầu lợi lộc xa hơn nữa, bây giờ ngươi đã có được bánh xe sắt này, bánh xe trên ngực.
Tassa te evaṃ icchāhatassa posassa taṇhāya hatassa upahatassa tava cakkaṃ bhamati matthake.
Thus, for that person "icchāhatassa posassa", for you, who are struck and afflicted by craving, "cakkaṃ bhamati matthake" – the wheel turns on your head.
Đối với kẻ bị dục vọng đánh bại như ngươi, kẻ bị tham ái hủy hoại, bánh xe quay trên đầu.
Pāsāṇacakkaṃ, ayacakkanti imesu dvīsu khuradhāraṃ ayacakkaṃ tassa matthake punappunaṃ patanavasena bhamantaṃ disvā evamāha.
Seeing the iron wheel with razor-sharp edges, among the two types of wheels (stone wheel and iron wheel), repeatedly falling and turning on his head, he spoke thus.
Ngài đã nói như vậy khi thấy bánh xe sắt sắc như lưỡi dao, trong số hai loại bánh xe (bánh xe đá và bánh xe sắt), quay đi quay lại rơi trên đầu người đó.
Vatvā ca pana attano devalokameva gato.
Having spoken, he went to his own celestial abode.
Sau khi nói xong, ngài đã trở về cõi trời của mình.
Sopi nerayikasatto attano pāpe khīṇe yathākammaṃ gato.
That being in hell, too, having exhausted his evil kamma, departed according to his kamma.
Vị chúng sinh địa ngục đó cũng đã đi theo nghiệp của mình sau khi ác nghiệp của y đã hết.
Bahumpetaṃ vane kaṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ uttasitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Bahumpetaṃ vane kaṭṭhaṃ" – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a certain frightened bhikkhu.
Nhiều củi yếu trong rừng này – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu sợ hãi.
So kira sāvatthivāsī eko kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā maraṇabhīruko ahosi, rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu vātassa vā vījantassa sukkhadaṇḍakassa vā patantassa pakkhicatuppadānaṃ vā saddaṃ sutvā maraṇabhayatajjito mahāravaṃ ravanto palāyati.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, having heard the Teacher's discourse on Dhamma, went forth into homelessness and became fearful of death; in his night and day abodes, hearing the sound of the wind blowing, or a dry branch falling, or birds and quadrupeds, he would be terrified by the fear of death and flee, screaming loudly.
Người đó, một thiện nam tử sống ở Sāvatthī, sau khi nghe bài pháp của Bậc Đạo Sư, đã xuất gia nhưng lại rất sợ chết; ở nơi ở ban đêm hay ban ngày, khi nghe tiếng gió thổi, tiếng cành cây khô rơi, hay tiếng chim muông, y sợ hãi cái chết mà la lớn bỏ chạy.
Tassa hi ‘‘maritabbaṃ mayā’’ti satimattampi natthi.
Indeed, he had not even a trace of mindfulness that "I must die."
Y không hề có niệm “ta sẽ chết.”
Sace hi so ‘‘ahaṃ marissāmī’’ti jāneyya, na maraṇaṃ bhāyeyya.
If he had known "I will die," he would not have feared death.
Nếu y biết “ta sẽ chết,” thì y đã không sợ chết.
Maraṇassatikammaṭṭhānassa pana tassa abhāvitattāva bhāyati.
But because he had not cultivated the meditation on the mindfulness of death, he was afraid.
Tuy nhiên, do y chưa tu tập niệm chết, nên y sợ hãi.
Tassa so maraṇabhīrukabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
His fear of death became known in the assembly of bhikkhus.
Sự sợ chết của y đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu maraṇabhīruko maraṇaṃ bhāyati, bhikkhunā nāma ‘avassaṃ mayā maritabba’nti maraṇassatikammaṭṭhānaṃ bhāvetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then, one day, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: "Friends, such and such a bhikkhu is afraid of death, he fears death; a bhikkhu should cultivate the meditation on the mindfulness of death, thinking 'I must inevitably die'."
Rồi một ngày nọ, trong pháp đường, các Tỳ khưu đã khởi lên câu chuyện: “Này chư hiền, vị Tỳ khưu tên kia sợ chết, vị Tỳ khưu nên tu tập niệm chết ‘nhất định ta sẽ chết’.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ maraṇabhīruko’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhave, mā etassa bhikkhuno anattamanā hotha, nāyaṃ idāneva maraṇabhīruko, pubbepi maraṇabhīrukoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?" When told, "This one," he had that bhikkhu summoned and asked, "Is it true that you are afraid of death?" When the bhikkhu replied, "It is true, Venerable sir," the Teacher said, "Bhikkhus, do not be displeased with this bhikkhu; he is not afraid of death only now, he was afraid of death in the past as well," and then he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?” Khi được trả lời “chuyện này,” ngài cho gọi vị Tỳ khưu đó đến và hỏi: “Có thật là ông sợ chết không?” Khi được trả lời “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” ngài nói: “Này các Tỳ khưu, đừng bất mãn với vị Tỳ khưu này, y không chỉ sợ chết bây giờ, mà trước kia y cũng đã sợ chết,” rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavante rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in the Himālaya region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành vị thiên thần cây ở Himavanta.
Tasmiṃ kāle bārāṇasirājā attano maṅgalahatthiṃ āneñjakāraṇaṃ sikkhāpetuṃ hatthācariyānaṃ adāsi.
At that time, the King of Bārāṇasī gave his auspicious elephant to the elephant trainers to train it for immobility.
Vào thời đó, vua Bārāṇasī đã giao con voi tốt lành của mình cho các huấn luyện viên voi để huấn luyện nó không di chuyển.
Taṃ āḷāne niccalaṃ bandhitvā tomarahatthā manussā parivāretvā āneñjakāraṇaṃ kārenti.
Having firmly bound it to a post, men with spears in hand surrounded it and inflicted the torture of immobility.
Họ buộc voi vào cọc một cách bất động, rồi những người cầm giáo bao vây để huấn luyện nó không di chuyển.
So taṃ kāraṇaṃ kāriyamāno vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto āḷānaṃ bhinditvā manusse palāpetvā himavantaṃ pāvisi.
Being subjected to that torture, unable to endure the pain, it broke the post, put the men to flight, and entered the Himavanta.
Khi bị huấn luyện như vậy, voi không chịu nổi đau đớn, đã phá cọc, xua đuổi những người đó và đi vào Himavanta.
Manussā taṃ gahetuṃ asakkontā nivattiṃsu.
The men, unable to catch it, returned.
Những người đó không thể bắt được voi nên đã quay về.
So tattha maraṇabhīruko ahosi, vātasaddāni sutvā kampamāno maraṇabhayatajjito soṇḍaṃ vidhunitvā vegena palāyati, āḷāne bandhitvā āneñjakāraṇaṃ karaṇakālo viyassa hoti, kāyassādaṃ vā cittassādaṃ vā alabhanto kampamāno vicarati.
There, it became fearful of death; hearing the sounds of the wind, it trembled, struck by the fear of death, shaking its trunk, it fled swiftly, as if it were the time of being bound to a post and subjected to the torture of immobility; obtaining no bodily or mental pleasure, it wandered trembling.
Ở đó, voi rất sợ chết, khi nghe tiếng gió, nó run rẩy, sợ hãi cái chết mà vẫy vòi bỏ chạy nhanh chóng, giống như lúc bị trói vào cọc và bị huấn luyện không di chuyển; nó không tìm thấy sự an lạc về thân hay tâm, mà cứ run rẩy đi lại.
Tatthāyaṃ piṇḍattho – yaṃ etaṃ dubbalaṃ kaṭṭhaṃ puratthimādibhedo vāto bhañjati, taṃ imasmiṃ vane bahuṃ sulabhaṃ, tattha tattha saṃvijjati.
Herein, the condensed meaning is this: that weak wood, which the wind, distinguished by east and so forth, breaks, is abundant and easily found in this forest; it exists here and there. If you fear that, then being constantly afraid, you will surely become thin, having suffered the loss of flesh and blood. However, there is no fear for you in this forest; therefore, from now on, do not be afraid.
Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: Củi yếu này, bị gió từ phương đông và các phương khác bẻ gãy, thì trong rừng này có rất nhiều, dễ kiếm, có ở khắp nơi.
Sace tvaṃ tassa bhāyasi, evaṃ sante niccaṃ bhīto maṃsalohitakkhayaṃ patvā kiso nūna bhavissasi, imasmiṃ pana vane tava bhayaṃ nāma natthi, tasmā ito paṭṭhāya mā bhāyīti.
Thus, the deity gave it counsel, and from then on, it became fearless.
Nếu ngươi sợ hãi điều đó, thì như vậy, ngươi sẽ luôn sợ hãi, thân thể hao mòn, chắc chắn sẽ gầy ốm; nhưng trong rừng này, ngươi không có gì phải sợ hãi, vì vậy, từ nay trở đi, đừng sợ hãi nữa.
Sukhaṃ vata maṃ jīvantanti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
“ Sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ” – this the Teacher related while dwelling in Jetavana, concerning the seduction of a certain plump maiden.
Thật hạnh phúc khi ta sống – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến việc một thiếu nữ thô tục dụ dỗ.
Vatthu terasakanipāte cūḷanāradakassapajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvi bhavissati.
The story will become evident in the Cūḷanāradakassapa Jātaka of the Terasa Nipāta.
Câu chuyện sẽ được trình bày trong Chuyện Jātaka về Cūḷanāradakassapa (Jā. 1.13.40 và tiếp theo) ở phần Terasakanipāta.
Taṃ pana bhikkhuṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhagavā’’ti vutte ‘‘kattha te cittaṃ paṭibaddha’’nti pucchi.
The Teacher asked that bhikkhu, “Is it true, bhikkhu, that you are discontented?” When he replied, “It is true, Blessed One,” the Teacher asked, “To what is your mind attached?”
Bậc Đạo Sư đã hỏi vị Tỳ khưu đó: “Này Tỳ khưu, có thật là ông chán nản không?” Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” ngài hỏi: “Tâm ông bị ràng buộc vào đâu?”
So ‘‘ekissā thullakumārikāyā’’ti āha.
He said, “To a certain plump maiden.”
Y nói: “Vào một thiếu nữ thô tục.”
Atha naṃ satthā ‘‘ayaṃ te bhikkhu anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sīlabyasanaṃ patvā kampanto vicaramāno paṇḍite nissāya sukhaṃ labhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, “This maiden, bhikkhu, is harmful to you. In the past too, relying on her, you fell into a moral transgression and wandered about trembling, but you found happiness by relying on the wise,” and He related a past event.
Khi đó, Bậc Đạo Sư nói với y: “Này Tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ông, trước đây ông cũng vì cô ta mà rơi vào sự suy đồi giới hạnh, run rẩy đi lại, rồi nhờ các bậc hiền trí mà ông tìm được hạnh phúc,” rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārenteti atītavatthupi cūḷanāradakassapajātakeyeva āvi bhavissati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī—this past story will also become evident in the Cūḷanāradakassapa Jātaka.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, câu chuyện quá khứ cũng sẽ được trình bày trong Chuyện Jātaka về Cūḷanāradakassapa.
Tadā pana bodhisatto sāyaṃ phalāphale ādāya āgantvā paṇṇasālādvāraṃ vivaritvā pavisitvā puttaṃ cūḷatāpasaṃ etadavoca ‘‘tāta, tvaṃ aññesu divasesu dārūni āharasi, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ āharasi, aggiṃ karosi, ajja pana ekampi akatvā kasmā dummukho pajjhāyanto nipannosī’’ti?
At that time, the Bodhisatta, having brought fruits and roots in the evening, opened the door of the leaf-hut, entered, and said to his son, the younger ascetic, “My dear, on other days you bring firewood, you bring drinking water and provisions, you make fire, but today, having done nothing, why are you lying down with a gloomy face, brooding?”
Khi đó, Bồ Tát vào buổi chiều, mang theo trái cây và hoa quả về, mở cửa tịnh xá, bước vào và nói với con trai là Cūḷatāpasa: “Này con, những ngày khác con mang củi về, mang nước uống và đồ dùng về, nhóm lửa, nhưng hôm nay con không làm gì cả, tại sao lại nằm ủ rũ, buồn bã vậy?”
‘‘Tāta, tumhesu phalāphalatthāya gatesu ekā itthī āgantvā maṃ palobhetvā ādāya gantuṃ ārabhi, ahaṃ pana ‘tumhehi vissajjito gamissāmī’ti na gacchiṃ, asukaṭṭhāne pana naṃ nisīdāpetvā āgatomhi, idāni gacchāmahaṃ tātā’’ti.
“My dear, when you had gone for fruits and roots, a certain woman came and, having enticed me, began to take me away. But I did not go, saying, ‘I will go after being released by you.’ I have seated her in a certain place and returned; now, my dear, I will go.”
“Này cha, khi cha đi hái trái cây và hoa quả, có một người phụ nữ đến dụ dỗ con và định đưa con đi, nhưng con đã không đi, nói rằng ‘con sẽ đi khi được cha cho phép.’ Con đã để cô ta ngồi ở chỗ kia rồi trở về, bây giờ con sẽ đi, thưa cha.”
Bodhisatto ‘‘na sakkā etaṃ nivattetu’’nti ñatvā ‘‘tena hi, tāta, gaccha, esā pana taṃ netvā yadā macchamaṃsādīni vā khāditukāmā bhavissati, sappiloṇataṇḍulādīhi vā panassā attho bhavissati, tadā ‘idañcidañcāharā’ti taṃ kilamessati.
The Bodhisatta, knowing that “it is impossible to stop him,” said, “Then, my dear, go. But when she takes you and desires to eat fish, meat, and so forth, or if she needs ghee, salt, rice, and so forth, then she will trouble you, saying, ‘Bring this and that.’
Bồ Tát biết rằng “không thể ngăn cản được,” nên nói: “Vậy thì, này con, hãy đi đi. Nhưng khi người phụ nữ đó muốn ăn cá thịt, hoặc cần bơ, muối, gạo, v.v., thì cô ta sẽ làm con mệt mỏi bằng cách sai con mang cái này cái kia.
Tadā mayhaṃ guṇaṃ saritvā palāyitvā idheva āgaccheyyāsī’’ti vissajjesi.
At that time, remembering my virtues, you should flee and return here.” Thus, he released him.
Khi đó, hãy nhớ đến công đức của ta mà bỏ trốn và trở về đây.” Ngài đã cho phép y đi.
So tāya saddhiṃ manussapathaṃ agamāsi.
He went with her to the human world.
Y đã đi theo người phụ nữ đó đến con đường của loài người.
Atha naṃ sā attano vasaṃ gametvā ‘‘maṃsaṃ āhara, macchaṃ āharā’’ti yena yena atthikā hoti, taṃ taṃ āharāpeti.
Then she, having brought him under her control, made him bring whatever she desired, saying, “Bring meat, bring fish.”
Sau đó, cô ta khiến chàng phải phục tùng mình, rồi nói: “Hãy mang thịt đến, hãy mang cá đến!”, và bắt chàng mang đến bất cứ thứ gì cô ta muốn.
Tadā so ‘‘ayaṃ maṃ attano dāsaṃ viya kammakāraṃ viya ca katvā pīḷetī’’ti palāyitvā pitu santikaṃ āgantvā pitaraṃ vanditvā ṭhitakova imaṃ gāthamāha –
At that time, he, thinking, “She is oppressing me as if I were her slave or laborer,” fled and came to his father, and standing after saluting his father, he uttered this verse –
Khi đó, chàng nghĩ: “Người này đã biến ta thành nô lệ, thành người làm công, và hành hạ ta”, rồi bỏ trốn về với cha, đảnh lễ cha và đứng đó đọc bài kệ này –
Tattha sukhaṃ vata maṃ jīvantanti tāta, tumhākaṃ santike maṃ sukhaṃ jīvantaṃ.
Therein, sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ means, “O dear, I live happily in your presence.”
Trong đó, sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ (thật là sung sướng thay cho ta đang sống) có nghĩa là: Này con, ta sống sung sướng bên con.
Pacamānāti tāpayamānā pīḷayamānā, yaṃ yaṃ vā khāditukāmā hoti, taṃ taṃ pacamānā.
Pacamānā means tormenting, oppressing, or cooking whatever she desires to eat.
Pacamānā (người nấu) có nghĩa là: người hành hạ, người làm khổ, hoặc người nấu bất cứ món gì cô ta muốn ăn.
Udakaṃ añcanti etāyāti udañcanī, cāṭito vā kūpato vā udakaussiñcanaghaṭikāyetaṃ nāmaṃ.
Udañcanī is that by which water is drawn; it is the name for a bucket used to draw water from a pot or a well.
Udañcanī (người múc nước) là tên gọi của cái gáo múc nước từ chum hoặc từ giếng, bởi vì người ta dùng nó để múc nước.
Sā pana udañcanī viya, udakaṃ viya ghaṭikā, yena yenatthikā hoti, taṃ taṃ ākaḍḍhatiyevāti attho.
The meaning is that she, like a water-drawer, like a bucket for water, pulls whatever she desires.
Ý nghĩa là: Cô ta giống như người múc nước, giống như cái gáo múc nước, kéo đến bất cứ thứ gì cô ta muốn.
Corī jāyappavādenāti ‘‘bhariyā’’ti nāmena ekā corī maṃ madhuravacanena upalāpetvā tattha netvā telaṃ loṇañca yañca aññaṃ icchati, taṃ sabbaṃ yācati, dāsaṃ viya kammakāraṃ viya ca katvā āharāpetīti tassā aguṇaṃ kathesi.
Corī jāyappavādenā means, “A certain thief, by the name ‘wife,’ having enticed me with sweet words and led me there, yācati (begs) for telaṃ loṇañca (oil and salt) and whatever else she desires, making me bring it like a slave or a labourer.” Thus he spoke of her faults.
Corī jāyappavādena (kẻ trộm cắp, dưới danh nghĩa vợ) có nghĩa là: Một kẻ trộm cắp, dưới cái tên “vợ”, đã dụ dỗ ta bằng lời nói ngọt ngào, đưa ta đến đó và yācati (đòi) telaṃ loṇañca (dầu và muối) cùng tất cả những thứ khác mà cô ta muốn, bắt ta mang đến như một nô lệ hay người làm công. Chàng đã nói lên những khuyết điểm của cô ta.
Atha naṃ bodhisatto assāsetvā ‘‘hotu, tāta, ehi tvaṃ mettaṃ bhāvehi, karuṇaṃ bhāvehī’’ti cattāro brahmavihāre ācikkhi, ācikkhitvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
Then the Bodhisatta, reassuring him, said, “So be it, dear. Come, cultivate loving-kindness, cultivate compassion,” and he taught him the four Brahmavihāras, and having taught them, he taught him kasiṇa meditation.
Sau đó, Bồ Tát an ủi chàng: “Thôi được, này con, con hãy đến đây tu tập tâm từ, tu tập tâm bi”, rồi chỉ dạy bốn pháp Tứ Vô Lượng Tâm, và sau đó chỉ dạy pháp quán Tứ Đại.
So na cirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā brahmavihāre bhāvetvā saddhiṃ pitarā brahmaloke nibbatti.
Not long after, he developed supernormal powers and attainments, and having cultivated the Brahmavihāras, he was reborn in the Brahma world together with his father.
Chẳng bao lâu, chàng đã phát sinh các thắng trí và các thiền định, tu tập Tứ Vô Lượng Tâm, rồi cùng với cha tái sinh vào cõi Phạm Thiên.
Sādhū kho sippakaṃ nāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ haṃsapaharanakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Sādhu kho sippakaṃ nāmā (Indeed, skill is good). This the Teacher related while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who shot swans.
Sādhu kho sippakaṃ nāmā (Thật tốt lành thay, một nghề nghiệp) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ khưu giỏi bắn sỏi.
So kireko sāvatthivāsī kulaputto sālittakasippe nipphattiṃ patto.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, born into a good family, had attained proficiency in the skill of sālittaka.
Được biết, có một thiện nam tử cư trú tại Sāvatthī, đã đạt đến sự thành thạo trong nghề bắn sỏi (sālittaka-sippa).
‘‘Sālittakasippa’’nti sakkharākhipanasippaṃ vuccati.
“Sālittakasippa” refers to the skill of shooting pellets.
“Nghề bắn sỏi” (Sālittaka-sippa) được gọi là nghề ném đá.
So ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajitvā upasampadaṃ labhi, na pana sikkhākāmo, na paṭipattisādhako ahosi.
One day, having heard the Dhamma, he devoted himself to the Dispensation and was ordained, receiving the higher ordination, but he was not keen on training nor was he a practitioner of the path.
Một ngày nọ, chàng nghe pháp, rồi phát tâm xuất gia trong giáo pháp và thọ giới Tỳ khưu, nhưng chàng không ham học hỏi, cũng không thực hành pháp.
So ekadivasaṃ ekaṃ daharabhikkhuṃ ādāya aciravatiṃ gantvā nhāyitvā nadītīre aṭṭhāsi.
One day, he went to Aciravatī with a young bhikkhu, bathed, and stood on the riverbank.
Một ngày nọ, chàng cùng một vị Tỳ khưu trẻ đến sông Aciravatī, tắm xong rồi đứng trên bờ sông.
Tasmiṃ samaye dve setahaṃsā ākāsena gacchanti.
At that time, two white swans were flying in the sky.
Lúc đó, hai con thiên nga trắng đang bay trên không trung.
So taṃ daharaṃ āha ‘‘imaṃ pacchimahaṃsaṃ sakkharāya akkhimhi paharitvā pādamūle pātemī’’ti.
He said to the young bhikkhu, “I will hit the eye of this rear swan with a pellet and make it fall at my feet.”
Vị Tỳ khưu đó nói với vị Tỳ khưu trẻ kia: “Ta sẽ dùng sỏi bắn vào mắt con thiên nga phía sau này và làm nó rơi xuống chân ta.”
Itaro ‘‘kathaṃ pātessasi, na sakkhissasi paharitu’’nti āha.
The other replied, “How will you make it fall? You won’t be able to hit it.”
Vị kia nói: “Làm sao ông có thể làm nó rơi xuống? Ông sẽ không thể bắn trúng đâu.”
Itaro ‘‘tiṭṭhatu tāvassa orato akkhi, parato akkhimhi taṃ paharāmī’’ti.
The first one said, “Let its near eye be for now; I will hit its far eye.”
Vị này nói: “Hãy đợi đấy, ta sẽ bắn vào mắt phía bên kia của nó, không phải mắt bên này.”
Idāni pana tvaṃ asantaṃ kathesīti.
“Now you are speaking falsely,” said the other.
“Giờ thì ông đang nói điều không thể tin được đấy.”
‘‘Tena hi upadhārehī’’ti ekaṃ tikhiṇasakkharaṃ gahetvā aṅguliyā pariyante katvā tassa haṃsassa pacchato khipi.
“Then observe!” he said, and taking a sharp pellet, he placed it on his finger and shot it behind the swan.
“Nếu vậy, hãy chú ý đây!” Vị Tỳ khưu đó lấy một viên sỏi sắc nhọn, đặt vào đầu ngón tay và ném về phía sau con thiên nga.
Sā ‘‘ru’’nti saddaṃ akāsi, haṃso ‘‘parissayena bhavitabba’’nti nivattitvā saddaṃ sotuṃ ārabhi.
It made a “ru” sound, and the swan, thinking, “There must be danger,” turned back to listen to the sound.
Viên sỏi phát ra tiếng “ru”, con thiên nga nghĩ “chắc có nguy hiểm”, liền quay đầu lại để nghe tiếng động.
Itaro tasmiṃ khaṇe ekaṃ vaṭṭasakkharaṃ gahetvā tassa nivattitvā olokentassa parabhāge akkhiṃ pahari.
At that moment, the other bhikkhu took a round pellet and hit the swan’s far eye as it turned to look.
Ngay lúc đó, vị Tỳ khưu kia lấy một viên sỏi tròn và bắn vào mắt phía bên kia của con thiên nga đang quay đầu nhìn lại.
Sakkharā itarampi akkhiṃ vinivijjhitvā gatā.
The pellet pierced even the other eye and passed through.
Viên sỏi xuyên qua cả mắt kia.
Haṃso mahāravaṃ ravanto pādamūleyeva pati.
The swan fell right at his feet, crying out loudly.
Con thiên nga kêu lên một tiếng lớn rồi rơi xuống ngay dưới chân.
Tato tato bhikkhū āgantvā garahitvā ‘‘ananucchavikaṃ te kata’’nti satthu santikaṃ netvā ‘‘bhante, iminā idaṃ nāma kata’’nti tamatthaṃ ārocesuṃ.
Bhikkhus came from all directions, censured him, saying, “What you have done is unsuitable,” and led him to the Teacher, reporting the matter, “Bhante, this one has done such and such.”
Các vị Tỳ khưu từ khắp nơi đến, quở trách: “Ông đã làm điều không thích hợp!”, rồi dẫn vị Tỳ khưu đó đến Đức Thế Tôn và kể lại sự việc.
Satthā taṃ bhikkhuṃ garahitvā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa etasmiṃ sippe kusalo, pubbepi kusaloyeva ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher censured that bhikkhu and said, “Bhikkhus, he is not only skilled in this art now; he was skilled in it before as well,” and then he related a past story.
Đức Thế Tôn quở trách vị Tỳ khưu đó và nói: “Này các Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ vị ấy mới thành thạo nghề này, mà trước kia vị ấy cũng đã thành thạo rồi”, rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị quan đại thần của vua.
Tasmiṃ kāle rañño purohito atimukharo hoti bahubhāṇī, tasmiṃ kathetuṃ āraddhe aññe okāsameva na labhanti.
At that time, the king’s purohita was very garrulous and talked a lot; when he started speaking, others found no opportunity.
Vào thời đó, vị đạo sĩ của nhà vua rất ba hoa, nói nhiều, khi ông ta bắt đầu nói thì không ai khác có cơ hội nói chen vào.
Rājā cintesi ‘‘kadā nu kho etassa vacanupacchedakaṃ kañci labhissāmī’’ti.
The king thought, “When will I find someone to interrupt his speech?”
Nhà vua nghĩ: “Khi nào ta mới tìm được ai đó có thể làm cho lời nói của ông ta bị cắt đứt đây?”
So tato paṭṭhāya tathārūpaṃ ekaṃ upadhārento vicarati.
From then on, he wandered about, looking for such a person.
Từ đó, nhà vua đi tìm kiếm một người như vậy.
Tasmiṃ kāle bārāṇasiyaṃ eko pīṭhasappī sakkharākhipanasippe nipphattiṃ patto hoti.
At that time, in Bārāṇasī, there was a cripple who had attained mastery in the art of throwing pebbles.
Vào thời đó, tại Bārāṇasī, có một người tàn tật (pīṭhasappī) đã đạt đến sự thành thạo trong nghề bắn sỏi.
Gāmadārakā taṃ rathakaṃ āropetvā ākaḍḍhamānā bārāṇasinagaradvāramūle eko viṭapasampanno mahānigrodho atthi, tattha ānetvā samparivāretvā kākaṇikādīni datvā ‘‘hatthirūpakaṃ kara, assarūpakaṃ karā’’ti vadanti.
Village children, having placed him on a small cart and dragging it, brought him to the base of a great banyan tree, rich in branches, near the gate of Bārāṇasī city. Surrounding him, they gave him small coins and other things, saying, "Make an elephant figure, make a horse figure!"
Những đứa trẻ trong làng đặt người đó lên một chiếc xe đẩy, kéo đi và mang đến một cây đa lớn có nhiều cành lá rậm rạp gần cổng thành Bārāṇasī. Chúng vây quanh người đó, cho người đó những đồng xu nhỏ và nói: “Hãy làm hình con voi, hãy làm hình con ngựa!”
So sakkharā khipitvā khipitvā nigrodhapaṇṇesu nānārūpāni dasseti, sabbāni paṇṇāni chiddāvachiddāneva ahesuṃ.
He, throwing pebbles repeatedly, displayed various figures on the banyan leaves; all the leaves became full of holes.
Người đó bắn sỏi, bắn sỏi và tạo ra nhiều hình dạng khác nhau trên lá đa, tất cả các lá đều bị thủng lỗ chỗ.
Atha bārāṇasirājā uyyānaṃ gacchanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi.
Then the King of Bārāṇasī, going to the park, reached that place.
Sau đó, vua Bārāṇasī đi dạo trong vườn và đến chỗ đó.
Ussāraṇābhayena sabbe dārakā palāyiṃsu, pīṭhasappī tattheva nipajji.
Fearing being driven away, all the children fled, but the cripple lay down right there.
Vì sợ bị xua đuổi, tất cả trẻ con đều bỏ chạy, còn người tàn tật thì nằm nguyên tại chỗ.
Rājā nigrodhamūlaṃ patvā rathe nisinno pattānaṃ chiddatāya chāyaṃ kabarakabaraṃ disvā olokento sabbesaṃ pattānaṃ chiddabhāvaṃ disvā ‘‘kenetāni evaṃ katānī’’ti pucchi.
The king, having arrived at the base of the banyan tree and seated in his chariot, saw the dappled shade due to the holes in the leaves. Looking around and seeing that all the leaves were full of holes, he asked, "By whom were these made thus?"
Nhà vua đến gốc cây đa, ngồi trên xe và thấy bóng cây lốm đốm vì lá bị thủng. Ngài nhìn kỹ và thấy tất cả các lá đều bị thủng, bèn hỏi: “Ai đã làm những việc này?”
‘‘Pīṭhasappinā, devā’’ti.
"By the cripple, Your Majesty," they replied.
“Tâu bệ hạ, là người tàn tật đó ạ.”
Rājā ‘‘imaṃ nissāya brāhmaṇassa vacanupacchedaṃ kātuṃ sakkā bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘kahaṃ, bhaṇe, pīṭhasappī’’ti pucchi.
The king, thinking, "Through him, it will be possible to silence the brahmin," asked, "Where, pray tell, is the cripple?"
Nhà vua nghĩ: “Nhờ người này, ta có thể làm cho lời nói của vị Bà la môn bị cắt đứt”, rồi hỏi: “Này các người, người tàn tật ở đâu?”
Vicinantā mūlantare nipannaṃ disvā ‘‘ayaṃ, devā’’ti āhaṃsu.
Searching, they found him lying between the roots and said, "Here he is, Your Majesty."
Họ tìm kiếm và thấy người đó đang nằm dưới gốc cây, bèn nói: “Tâu bệ hạ, đây ạ.”
Rājā naṃ pakkosāpetvā parisaṃ ussāretvā pucchi ‘‘amhākaṃ santike eko mukharabrāhmaṇo atthi, sakkhissasi taṃ nissaddaṃ kātu’’nti.
The king had him called, dismissed the assembly, and asked, "We have a talkative brahmin; will you be able to silence him?"
Nhà vua cho gọi người đó đến, giải tán đám đông và hỏi: “Chúng ta có một vị Bà la môn rất ba hoa, ông có thể làm cho ông ta im lặng được không?”
Nāḷimattā ajalaṇḍikā labhanto sakkhissāmi, devāti.
"If I receive a nāḷi-measure of dry jujubes, I will be able to, Your Majesty," he replied.
“Tâu bệ hạ, nếu được một đấu hạt tiêu đen khô, thần có thể làm được.”
Rājā pīṭhasappiṃ gharaṃ netvā antosāṇiyaṃ nisīdāpetvā sāṇiyaṃ chiddaṃ kāretvā brāhmaṇassa chiddābhimukhaṃ āsanaṃ paññapetvā nāḷimattā sukkhā ajalaṇḍikā pīṭhasappissa santike ṭhapāpetvā brāhmaṇaṃ upaṭṭhānakāle āgataṃ tasmiṃ āsane nisīdāpetvā kathaṃ samuṭṭhāpesi.
The king took the cripple home, seated him behind a curtain, had a hole made in the curtain, arranged a seat for the brahmin facing the hole, placed a nāḷi-measure of dry jujubes near the cripple, and when the brahmin arrived at the time of attendance, seated him on that seat and initiated a conversation.
Nhà vua đưa người tàn tật về cung, cho ngồi trong một chiếc màn, khoét một lỗ trên màn, đặt một chiếc ghế đối diện với lỗ khoét cho vị Bà la môn, và đặt một đấu hạt tiêu đen khô bên cạnh người tàn tật. Khi vị Bà la môn đến vào giờ triều yết, nhà vua cho ông ta ngồi vào chiếc ghế đó và bắt đầu cuộc trò chuyện.
Brāhmaṇo aññesaṃ okāsaṃ adatvā raññā saddhiṃ kathetuṃ ārabhi.
The brahmin, without giving opportunity to others, began to converse with the king.
Vị Bà la môn bắt đầu nói chuyện với nhà vua mà không cho ai khác cơ hội nói.
Athassa so pīṭhasappī sāṇicchiddena ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ pacchiyaṃ pavesento viya tālutalamhiyeva pāteti, brāhmaṇo āgatāgataṃ nāḷiyaṃ telaṃ pavesento viya gilati, sabbā parikkhayaṃ gamiṃsu.
Then the cripple, through the hole in the curtain, dropped one jujube after another, as if pouring them into a basket, right into his palate. The brahmin swallowed each one as it came, as if pouring oil into a tube, and all of them were consumed.
Khi đó, người tàn tật, qua lỗ khoét trên màn, ném từng hạt tiêu đen vào miệng vị Bà la môn như thể đang đổ dầu vào một cái ống, và vị Bà la môn nuốt chửng tất cả những hạt tiêu đó như thể đang đổ dầu vào một cái ống, cho đến khi tất cả đều hết.
Tassetā nāḷimattā ajalaṇḍikā kucchiṃ paviṭṭhā aḍḍhāḷhakamattā ahesuṃ.
Those nāḷi-measure of jujubes that entered his stomach amounted to half an āḷhaka.
Một đấu hạt tiêu đen đó khi vào bụng ông ta thì thành nửa đấu.
Rājā tāsaṃ parikkhīṇabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘ācariya, tumhe atimukharatāya nāḷimattā ajalaṇḍikā gilantā kiñci na jānittha, ito dāni uttari jīrāpetuṃ na sakkhissatha.
The king, knowing that they were exhausted, said, "Teacher, in your excessive talkativeness, you swallowed a nāḷi-measure of jujubes and knew nothing. Now you will not be able to digest anything more.
Nhà vua biết rằng hạt tiêu đã hết, bèn nói: “Thưa đạo sĩ, vì quá ba hoa, ngài đã nuốt một đấu hạt tiêu đen mà không hề hay biết. Từ giờ trở đi, ngài sẽ không thể tiêu hóa được nữa.
Gacchatha, piyaṅgudakaṃ pivitvā chaḍḍetvā attānaṃ arogaṃ karothā’’ti brāhmaṇo tato paṭṭhāya pihitamukho viya hutvā kathentenāpi saddhiṃ akathanasīlo ahosi.
Go, drink water mixed with millet, vomit, and make yourself well." From that time onwards, the brahmin became as if his mouth was sealed, and he would not speak even with those who spoke to him.
Hãy đi uống nước piyaṅgu và nôn ra để làm cho mình khỏe mạnh.” Từ đó, vị Bà la môn trở nên như người bị bịt miệng, không còn nói chuyện với ai nữa, ngay cả khi người khác nói chuyện với ông ta.
Rājā ‘‘iminā me kaṇṇasukhaṃ kata’’nti pīṭhasappissa satasahassuṭṭhānake catūsu disāsu cattāro gāme adāsi.
The king, thinking, "He has brought joy to my ears," gave the cripple four villages, each worth a hundred thousand, in the four directions.
Nhà vua nghĩ: “Người này đã làm cho tai ta được an vui”, bèn ban cho người tàn tật bốn ngôi làng ở bốn phương, trị giá một trăm ngàn đồng.
Bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, sippaṃ nāma loke paṇḍitehi uggahitabbaṃ, pīṭhasappinā sālittakamattenāpi ayaṃ sampatti laddhā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta approached the king and, saying, "Your Majesty, skills should indeed be learned by the wise in the world; this cripple obtained this prosperity with merely the skill of throwing pebbles," recited this verse:
Bồ Tát đến gặp nhà vua và nói: “Tâu bệ hạ, nghề nghiệp là thứ mà những người trí tuệ nên học hỏi. Người tàn tật này đã đạt được tài sản này chỉ nhờ vào một chút tài bắn sỏi”, rồi Ngài đọc bài kệ này –
Sikkheyya sikkhitabbānīti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ viharanto ekaṃ licchaviṃ ārabbha kathesi.
Sikkheyya sikkhitabbānīti (One should learn what is to be learned) – the Teacher spoke this while dwelling in the Kūṭāgārasālā in the Mahāvana near Vesālī, concerning a certain Licchavi.
Sikkheyya sikkhitabbānī (Hãy học những điều cần học) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài đang ngự tại Kūṭāgārasālā trong Đại Lâm gần Vesālī, liên quan đến một vị Licchavi.
So kira licchavirājā saddho pasanno buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā attano nivesane mahādānaṃ pavattesi.
It is said that this Licchavi king, being faithful and devoted, invited the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha and offered a great alms-giving at his own residence.
Vị vua Licchavi đó, với niềm tin và sự hoan hỷ, đã thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn đến nhà mình để cúng dường đại thí.
Bhariyā panassa thūlaṅgapaccaṅgā uddhumātakanimittasadisā anākappasampannā ahosi.
But his wife had large limbs, resembling a bloated corpse, and lacked grace.
Tuy nhiên, vợ của ông ta lại có thân hình to lớn, các chi thô kệch, trông như một xác chết trương phình, không có vẻ đẹp duyên dáng.
Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā vihāraṃ gantvā bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
At the end of the meal, the Teacher gave thanks, went to the monastery, gave instruction to the bhikkhus, and entered the Perfumed Chamber.
Đức Bổn Sư, sau khi dùng bữa và ban lời tùy hỷ, đã trở về tu viện, ban lời giáo huấn cho các tỳ khưu rồi vào tịnh thất (gandhakuṭi).
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, tassa nāma licchavirañño tāva abhirūpassa tādisā bhariyā thūlaṅgapaccaṅgā anākappasampannā, kathaṃ so tāya saddhiṃ abhiramatī’’ti.
In the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: "Friends, that Licchavi king, so handsome, has such a wife with large limbs and lacking grace. How does he enjoy himself with her?"
Các tỳ khưu đã khởi lên cuộc đàm luận tại Pháp đường: “Này chư hiền, vị vua Licchavi đẹp đẽ như thế mà lại có người vợ thân hình to lớn, các chi thô kệch, không duyên dáng như vậy, làm sao ông ấy có thể vui vẻ với bà ta được?”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa idāneva, pubbepi thūlasarīrāya eva itthiyā saddhiṃ abhiramī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When they replied, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it's not only now; in the past too, he enjoyed himself with a woman of large physique," and being requested by them, he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này,” ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ ông ấy mới vui vẻ với người phụ nữ thân hình to lớn, mà trước đây cũng đã vui vẻ như vậy rồi.” Nói xong, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của ông.
Athekā janapaditthī thūlasarīrā anākappasampannā bhatiṃ kurumānā rājaṅgaṇassa avidūrena gacchamānā sarīravaḷañjapīḷitā hutvā nivatthasāṭakena sarīraṃ paṭicchādetvā nisīditvā sarīravaḷañjaṃ muñcitvā khippameva uṭṭhāsi.
Then, a woman from the countryside, stout-bodied and lacking grace, while working for wages, was passing near the royal courtyard when she was afflicted by a bodily need; she covered herself with her lower garment, sat down, relieved herself, and quickly stood up.
Khi đó, một người phụ nữ nông thôn, thân hình to lớn, không duyên dáng, đang làm công, đi ngang qua gần sân cung điện, bị mắc tiểu, liền che thân bằng tấm y đang mặc, ngồi xuống tiểu tiện, rồi nhanh chóng đứng dậy.
Tasmiṃ khaṇe bārāṇasirājā vātapānena rājaṅgaṇaṃ olokento taṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ evarūpe aṅgaṇaṭṭhāne sarīravaḷañjaṃ muñcamānā hirottappaṃ appahāya nivāsaneneva paṭicchannā hutvā sarīravaḷañjaṃ mocetvā khippaṃ uṭṭhitā, imāya nirogāya bhavitabbaṃ, etissā vatthu visadaṃ bhavissati, visade pana vatthusmiṃ eko putto labbhamāno visado puññavā bhavissati, imaṃ mayā aggamahesiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
At that moment, the King of Bārāṇasī, looking out at the royal courtyard from a window, saw her and thought, "This woman, relieving herself in such a courtyard, without shame or moral dread, covered only by her lower garment, relieved herself and quickly stood up. She must be healthy; her womb will be pure. If a son is born from a pure womb, he will be pure and meritorious. I should make her my chief queen."
Ngay lúc đó, vua Bārāṇasī đang nhìn ra sân cung điện qua cửa sổ, thấy bà ta và nghĩ: “Người phụ nữ này, ở một nơi như sân cung điện mà tiểu tiện không chút xấu hổ hay e dè, chỉ che thân bằng tấm y rồi nhanh chóng đứng dậy. Chắc hẳn bà ta rất khỏe mạnh, và tử cung của bà ta hẳn sẽ trong sạch. Nếu có một đứa con sinh ra từ tử cung trong sạch đó, đứa bé sẽ trong sạch và có phước đức. Ta nên lập bà ta làm hoàng hậu.”
So tassā apariggahitabhāvaṃ ñatvā āharāpetvā aggamahesiṭṭhānaṃ adāsi.
Knowing that she was not yet taken, he had her brought and gave her the position of chief queen.
Biết bà ta chưa có chồng, vua cho người rước về và lập làm hoàng hậu.
Sā tassa piyā ahosi manāpā, na cirasseva ekaṃ puttaṃ vijāyi.
She was dear and pleasing to him, and before long, she gave birth to a son.
Bà ta được vua yêu quý, vừa lòng, và chẳng bao lâu sau đã sinh một đứa con trai.
So panassā putto cakkavattī rājā ahosi.
That son of hers became a universal monarch (cakkavattī rājā).
Đứa con trai đó sau này trở thành một vị Chuyển Luân Thánh Vương.
Tattha santi sacchandino janāti tesu tesu sippesu sacchandā janā atthiyeva.
Therein, santi sacchandino janā means: there are indeed people who are self-willed in various skills.
Trong đó, santi sacchandino janā có nghĩa là có những người tự do ý chí trong các nghề đó.
Bāhiyāti bahijanapade jātā saṃvaḍḍhā itthī.
Bāhiyā means: a woman born and raised in an outer region.
Bāhiyā là người phụ nữ sinh ra và lớn lên ở vùng ngoại ô (bahijanapada).
Suhannenāti hirottappaṃ appahāya paṭicchannenākārena hannaṃ suhannaṃ nāma, tena suhannena.
Suhannenāti: a good deed (hannaṃ) is called suhannaṃ when done in a covered manner, abandoning shame and moral dread; by that good deed.
Suhannenā có nghĩa là sự khéo léo (hanna) bằng cách che giấu, không từ bỏ lòng hổ thẹn và sự ghê sợ tội lỗi (hirottappaṃ appahāya paṭicchannenākārena).
Rājānamabhirādhayīti devaṃ abhirādhayitvā imaṃ sampattiṃ pattāti.
Rājānamabhirādhayīti: she pleased the king and attained this prosperity.
Rājānamabhirādhayī có nghĩa là đã làm hài lòng nhà vua và đạt được sự giàu sang này.
Evaṃ mahāsatto sikkhitabbayuttakānaṃ sippānaṃ guṇaṃ kathesi.
Thus, the Great Being extolled the virtues of skills that ought to be learned.
Như vậy, Đại Sĩ đã tán thán những đức tính của các nghề đáng học.
Yathanno puriso hotīti idaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto mahāduggataṃ ārabbha kathesi.
Yathanno puriso hotīti: This the Teacher spoke in Sāvatthī concerning a very destitute man.
Yathanno puriso hotī – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Sāvatthī, liên quan đến một người đàn ông rất nghèo khổ.
Sāvatthiyañhi kadāci ekameva kulaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, kadāci tīṇi cattāri ekato hutvā, kadāci gaṇabandhanena, kadāci vīthisabhāgena, kadāci sakalanagaraṃ chandakaṃ saṃharitvā.
Indeed, in Sāvatthī, sometimes a single family would offer alms to the community of bhikkhus led by the Buddha, sometimes three or four together, sometimes by groups, sometimes by street sections, and sometimes by collecting contributions from the entire city.
Ở Sāvatthī, đôi khi chỉ một gia đình cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, đôi khi ba hoặc bốn gia đình hợp lại, đôi khi theo nhóm, đôi khi theo từng khu phố, đôi khi cả thành phố cùng góp tiền.
Tadā pana vīthibhattaṃ nāma ahosi.
At that time, it was the turn for a street-alms offering.
Lúc đó, có một bữa ăn theo khu phố.
Atha manussā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa yāguṃ datvā ‘‘khajjakaṃ āharathā’’ti āhaṃsu.
Then the people, having offered gruel to the community of bhikkhus led by the Buddha, said, "Bring snacks."
Sau đó, mọi người cúng dường cháo cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu và nói: “Hãy mang đồ ăn nhẹ đến.”
Tadā paneko paresaṃ bhatikārako duggatamanusso tassaṃ vīthiyaṃ vasamāno cintesi ‘‘ahaṃ yāguṃ dātuṃ na sakkhissāmi, khajjakaṃ pana dassāmī’’ti saṇhasaṇhaṃ kuṇḍakaṃ vaḍḍhāpetvā udakena temetvā akkapaṇṇena veṭhetvā kukkuḷe pacitvā ‘‘idaṃ buddhassa dassāmī’’ti taṃ ādāya gantvā satthu santike ṭhito ‘‘khajjakaṃ āharathā’’ti ekasmiṃ vacane vuttamatte sabbapaṭhamaṃ gantvā taṃ pūvaṃ satthu patte patiṭṭhāpesi, satthā aññehi dīyamānaṃ khajjakaṃ aggahetvā tameva pūvakhajjakaṃ paribhuñji.
At that time, a poor man, a wage-laborer for others, living in that street, thought: "I will not be able to give gruel, but I will give a sweet cake." He carefully gathered some rice bran, moistened it with water, wrapped it in a leaf, and cooked it in hot ashes. Thinking, "I will give this to the Buddha," he took it and went to the Teacher. When the words "Bring the sweet cakes" were uttered, he was the very first to go and place that cake in the Teacher's bowl. The Teacher, not accepting sweet cakes offered by others, partook only of that cake.
Lúc đó, một người đàn ông nghèo khổ làm thuê cho người khác, sống trong khu phố đó, nghĩ: “Mình không thể cúng dường cháo, nhưng mình sẽ cúng dường đồ ăn nhẹ.” Anh ta nhẹ nhàng nhặt cám, trộn với nước, gói trong lá cây và nướng trong than hồng. Anh ta nghĩ: “Mình sẽ cúng dường cái này cho Đức Phật,” rồi mang nó đi. Khi đến gần Đức Phật, anh ta đứng đó. Vừa nghe câu “Hãy mang đồ ăn nhẹ đến,” anh ta là người đầu tiên đến đặt chiếc bánh cám đó vào bát của Đức Phật. Đức Phật không nhận những đồ ăn nhẹ khác được cúng dường mà chỉ thọ dụng chiếc bánh cám đó.
Tasmiṃyeva pana khaṇe ‘‘sammāsambuddhena kira mahāduggatassa kuṇḍakakhajjakaṃ ajigucchitvā amataṃ viya paribhutta’’nti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
And at that very moment, the entire city became a single uproar with the news: "Indeed, the Perfectly Enlightened One partook of the poor man's bran cake without disdain, as if it were ambrosia!"
Ngay lúc đó, cả thành phố xôn xao: “Đức Chánh Đẳng Giác đã thọ dụng chiếc bánh cám của người nghèo khổ mà không ghê tởm, như thể đó là cam lồ.”
Rājarājamahāmattādayo antamaso dovārike upādāya sabbeva sannipatitvā satthāraṃ vanditvā mahāduggataṃ upasaṅkamitvā ‘‘handa bho, sataṃ gahetvā, dve satāni gahetvā, pañca satāni gahetvā amhākaṃ pattiṃ dehī’’ti vadiṃsu.
Kings, great ministers, and others, down to the doorkeepers, all gathered, paid homage to the Teacher, and approached the poor man, saying, "Come, sir, take a hundred, take two hundred, take five hundred, and give us a share of merit!"
Các vị vua, đại thần, cho đến những người gác cổng, tất cả đều tề tựu, đảnh lễ Đức Phật, rồi đến gặp người nghèo khổ và nói: “Này bạn, hãy nhận một trăm, hai trăm, năm trăm và hãy chia phước cho chúng tôi.”
So ‘‘satthāraṃ paṭipucchitvā jānissāmī’’ti satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi.
He thought, "I will know after asking the Teacher," and going to the Teacher, he reported the matter.
Anh ta nói: “Tôi sẽ hỏi Đức Phật rồi mới biết.” Anh ta đến gặp Đức Phật và trình bày sự việc.
Satthā ‘‘dhanaṃ gahetvā vā aggahetvā vā sabbasattānaṃ pattiṃ dehī’’ti āha.
The Teacher said, "Give a share of merit to all beings, whether taking money or not."
Đức Phật nói: “Hãy chia phước cho tất cả chúng sinh, dù có nhận tiền hay không.”
So dhanaṃ gahetuṃ ārabhi.
So he began to take money.
Anh ta bắt đầu nhận tiền.
Manussā diguṇacatugguṇaaṭṭhaguṇādivasena dadantā nava hiraññakoṭiyo adaṃsu.
People gave double, quadruple, eightfold amounts, and so on, giving nine crores of gold.
Mọi người cúng dường gấp đôi, gấp bốn, gấp tám, v.v., đã cúng dường chín mươi triệu đồng vàng.
Satthā anumodanaṃ katvā vihāraṃ gantvā bhikkhūhi vatte dassite sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
The Teacher, having given his anumodana, went to the monastery, and after the bhikkhus had performed their duties, he gave a teaching of the Sugata and entered the Perfumed Chamber.
Đức Phật đã tùy hỷ, rồi trở về tịnh xá. Sau khi các Tỳ-kheo trình bày các bổn phận, Ngài ban lời giáo huấn tốt lành rồi vào Hương thất.
Rājā sāyanhasamaye mahāduggataṃ pakkosāpetvā seṭṭhiṭṭhānena pūjesi.
In the evening, the king summoned the poor man and honored him with the position of a seṭṭhi.
Vào buổi tối, nhà vua cho gọi người nghèo khổ đến và phong cho anh ta chức trưởng giả.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, satthā mahāduggatena dinnaṃ kuṇḍakapūvaṃ ajigucchanto amataṃ viya paribhuñji, mahāduggatopi bahudhanañca seṭṭhiṭṭhānañca labhitvā mahāsampattiṃ patto’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, the Teacher partook of the bran cake given by the poor man without disdain, as if it were ambrosia. And the poor man, having obtained much wealth and the position of seṭṭhi, has attained great prosperity."
Các Tỳ-kheo đã khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Này chư hiền, Đức Phật đã thọ dụng chiếc bánh cám do người nghèo khổ cúng dường mà không ghê tởm, như thể đó là cam lồ. Người nghèo khổ đó cũng đã nhận được nhiều tài sản và chức vị trưởng giả, đạt được sự giàu sang lớn.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva mayā ajigucchantena tassa kuṇḍakapūvo paribhutto, pubbepi rukkhadevatāya hutvā paribhuttoyeva, tadāpi cesa maṃ nissāya seṭṭhiṭṭhānaṃ alatthevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When they replied, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now that I have partaken of his bran cake without disdain; in the past too, as a tree deity, I partook of it, and even then, he obtained the position of seṭṭhi because of me." Having said this, he related a past story.
Đức Phật đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ Ta mới thọ dụng chiếc bánh cám đó mà không ghê tởm, mà trước đây, khi là vị thiên nhân cây, Ta cũng đã thọ dụng nó. Và lúc đó, nhờ Ta, người đó cũng đã đạt được chức vị trưởng giả.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ ṭhāne eraṇḍarukkhe rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in an eraṇḍa tree in a certain place.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành một vị thiên nhân cây trên một cây thầu dầu ở một nơi nọ.
Tadā tasmiṃ gāmake manussā devatāmaṅgalikā honti.
At that time, the people in that village were auspicious towards deities.
Lúc đó, những người trong làng đó rất sùng bái các vị thiên nhân.
Athekasmiṃ chaṇe sampatte manussā attano attano rukkhadevatānaṃ balikammaṃ akaṃsu.
Then, when a festival arrived, people performed offerings to their respective tree deities.
Vào một dịp lễ nọ, mọi người đều cúng dường lễ vật cho các vị thiên nhân cây của mình.
Atheko duggatamanusso te manusse rukkhadevatā paṭijaggante disvā ekaṃ eraṇḍarukkhaṃ paṭijaggi.
Then a poor man, seeing those people attending to their tree deities, attended to an eraṇḍa tree.
Một người đàn ông nghèo khổ thấy những người đó đang chăm sóc các vị thiên nhân cây, liền chăm sóc một cây thầu dầu.
Te manussā attano attano devatānaṃ nānappakārāni mālāgandhavilepanādīni ceva khajjabhojjāni ca ādāya gacchiṃsu.
Those people went, taking various garlands, perfumes, ointments, and sweet cakes and food for their respective deities.
Những người đó mang theo đủ loại vòng hoa, hương liệu, dầu thơm, v.v., và đồ ăn thức uống đến cúng dường cho các vị thiên nhân của mình.
So pana kuṇḍakapūvañceva uḷuṅkena ca udakaṃ ādāya gantvā eraṇḍarukkhassa avidūre ṭhatvā cintesi ‘‘devatā nāma dibbakhajjakāni khādanti, mayhaṃ devatā imaṃ kuṇḍakapūvaṃ na khādissati, kiṃ imaṃ akāraṇena nāsemi, ahameva naṃ khādissāmī’’ti tatova nivatti.
But he, taking a bran cake and water in a bowl, stood not far from the eraṇḍa tree and thought: "Deities partake of divine sweet cakes. My deity will not eat this bran cake. Why should I destroy this for no reason? I will eat it myself." And from there, he turned back.
Còn người đàn ông đó thì mang theo bánh cám và một gáo nước. Anh ta đứng gần cây thầu dầu và nghĩ: “Các vị thiên nhân ăn đồ ăn thức uống của chư thiên, vị thiên nhân của mình sẽ không ăn chiếc bánh cám này đâu. Tại sao mình lại hủy hoại nó một cách vô ích? Mình sẽ tự ăn nó.” Anh ta liền quay trở lại.
Bodhisatto khandhaviṭape ṭhatvā ‘‘bho purisa, sace tvaṃ issaro bhaveyyāsi, mayhaṃ madhurakhajjakaṃ dadeyyāsi.
The Bodhisatta, standing on a branch, said: "O man, if you were powerful, you would give me sweet cakes.
Bồ Tát đứng trên cành cây và nói: “Này người đàn ông, nếu ngươi là một người giàu có, ngươi sẽ cúng dường cho ta những món ăn ngọt ngào.
Tvaṃ pana duggato, ahaṃ tava pūvaṃ na khāditvā aññaṃ kiṃ khādissāmi, mā me koṭṭhāsaṃ nāsehī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
But you are poor. What else would I eat if I did not eat your cake? Do not destroy my share!" Having said this, he uttered this verse:
Nhưng ngươi là người nghèo khổ, nếu ta không ăn chiếc bánh của ngươi thì ta sẽ ăn gì? Đừng hủy hoại phần của ta.” Nói xong, Ngài đọc bài kệ này:
So nivattitvā bodhisattaṃ oloketvā balikammamakāsi.
He, having returned, looked at the Bodhisatta and performed the offering ritual.
Anh ta quay lại, nhìn Bồ Tát và thực hiện lễ cúng dường.
Bodhisatto tato ojaṃ paribhuñjitvā ‘‘purisa, tvaṃ kimatthaṃ maṃ paṭijaggasī’’ti āha.
The Bodhisatta, having partaken of the essence from it, said, "Man, why do you attend to me?"
Bồ Tát thọ dụng tinh túy từ đó và nói: “Này người đàn ông, vì sao ngươi lại chăm sóc ta?”
‘‘Duggatomhi, sāmi, taṃ nissāya duggatabhāvato muccitukāmatāya paṭijaggāmī’’ti.
"I am poor, master; relying on you, I attend to you out of a desire to be freed from my state of poverty."
“Bạch chủ nhân, con là người nghèo khổ, con chăm sóc ngài vì muốn thoát khỏi cảnh nghèo khổ nhờ ngài.”
‘‘Bho purisa, mā cintayi, tayā kataññussa katavedino pūjā katā, imaṃ eraṇḍaṃ parikkhipitvā nidhikumbhiyo gīvāya gīvaṃ āhaccaṭhitā.
"Oh man, do not worry. You have performed an offering to one who is grateful and repays kindness. Surrounding this castor-oil plant, treasure jars stand neck to neck."
“Này người đàn ông, đừng lo lắng. Ngươi đã cúng dường cho một người biết ơn và đền ơn. Xung quanh cây thầu dầu này có những chum kho báu chất chồng lên nhau.
Tvaṃ rañño ācikkhitvā sakaṭehi dhanaṃ āharāpetvā rājaṅgaṇe rāsiṃ kārehi, rājā te tussitvā seṭṭhiṭṭhānaṃ dassatī’’ti vatvā bodhisatto antaradhāyi.
"You should inform the king, have the wealth brought by carts, and make a heap in the royal courtyard. The king, pleased with you, will give you the position of a seṭṭhi," having said this, the Bodhisatta disappeared.
Ngươi hãy báo cho nhà vua biết, rồi dùng xe chở tiền về, chất thành đống ở sân cung điện. Nhà vua sẽ hài lòng và phong cho ngươi chức trưởng giả.” Nói xong, Bồ Tát biến mất.
So tathā akāsi.
He did so.
Người đàn ông đã làm như vậy.
Rājāpi tassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
The king also gave him the position of a seṭṭhi.
Nhà vua cũng đã phong cho anh ta chức trưởng giả.
Iti so bodhisattaṃ nissāya mahāsampattiṃ patvā yathākammaṃ gato.
Thus, relying on the Bodhisatta, he attained great prosperity and passed away according to his kamma.
Như vậy, nhờ Bồ Tát, anh ta đã đạt được sự giàu sang lớn và đã đi theo nghiệp của mình.