Idāni ubhatovibhaṅgānantaraṃ saṅgahamāropitassa mahāvaggacūḷavaggasaṅgahitassa khandhakassa atthasaṃvaṇṇanaṃ ārabhitukāmo ‘‘ubhinnaṃ pātimokkhāna’’ntiādimāha.
Now, desiring to begin the explanation of the meaning of the Khandhakas, which are compiled in the Mahāvagga and Cūḷavagga after the Ubhatovibhaṅga, he says, "Of the two Pātimokkhas" (ubhinnaṃ pātimokkhānaṃ), etc.
Bây giờ, muốn bắt đầu giải thích ý nghĩa của khandhaka (phẩm) được bao gồm trong Mahāvagga và Cūḷavagga, đã được tóm tắt sau Ubhatovibhaṅga, nên đã nói ubhinnaṃ pātimokkhānaṃ (của hai Pātimokkha) và những điều tương tự.
Tattha ubhinnaṃ pātimokkhānanti ubhinnaṃ pātimokkhavibhaṅgānaṃ.
Therein, "Of the two Pātimokkhas" means of the explanations of the two Pātimokkhas.
Trong đó, ubhinnaṃ pātimokkhānaṃ có nghĩa là của hai phần Pātimokkhavibhaṅga.
Pātimokkhaggahaṇena hettha tesaṃ vibhaṅgo abhedena gahito.
By the mention of Pātimokkha here, their explanation is taken undifferentiatedly.
Ở đây, việc đề cập đến Pātimokkha đã bao gồm phần phân tích của chúng một cách không phân biệt.
Yaṃ khandhakaṃ saṅgāyiṃsūti sambandho.
The connection is: which Khandhaka they chanted.
Có sự liên kết là: khandhaka (phẩm) mà họ đã kết tập.
Khandhānaṃ samūho khandhako, khandhānaṃ vā pakāsanato dīpanato khandhako.
A collection of aggregates is a Khandhaka; or, it is a Khandhaka because it illuminates and explains the aggregates.
Tập hợp các khandha (phần) là khandhaka; hoặc vì nó làm sáng tỏ, làm rõ các khandha, nên là khandhaka.
‘‘Khandhā’’ti cettha pabbajjupasampadādivinayakammasaṅkhātā cārittavārittasikkhāpadasaṅkhātā ca paññattiyo adhippetā.
Here, by "aggregates" (khandhā) are meant the regulations (paññattiyo) concerning actions of Vinaya such as going forth and ordination (pabbajjā-upasampadā), and the Sikkhāpadas pertaining to conduct and restraint (cāritta-vāritta).
Ở đây, từ “khandhā” có nghĩa là các giới luật (paññatti) bao gồm các hành vi giới luật như xuất gia, thọ giới và các giới học về cāritta (hành vi) và vāritta (kiêng cữ).
Pabbajjādīni hi bhagavatā paññattattā ‘‘paññattiyo’’ti vuccanti.
For going forth, etc., are called "regulations" (paññattiyo) because they were laid down by the Blessed One.
Thật vậy, việc xuất gia và những điều tương tự được Đức Phật chế định nên được gọi là “paññatti” (giới luật).
Paññattiyañca khandhasaddo dissati ‘‘dārukkhandho aggikkhandho’’tiādīsu viya.
And the word "khandha" is seen applied to regulations, as in "a log" (dārukkhandho) or "a mass of fire" (aggikkhandho), etc.
Và từ khandha (phần) được thấy trong paññatti, giống như trong các ví dụ “dārukkhandho” (đống củi), “aggikkhandho” (khối lửa) và những điều tương tự.
Apica bhāgarāsaṭṭhatāpettha yujjatiyeva tāsaṃ paññattīnaṃ bhāgato rāsito ca vibhattattā.
Moreover, the sense of a portion or a heap is also appropriate here, as those regulations are divided into portions and heaps.
Hơn nữa, ở đây, ý nghĩa của “phần” hoặc “đống” cũng phù hợp, vì những paññatti đó được phân chia thành các phần hoặc các đống.
Khandhakovidāti paññattibhāgarāsaṭṭhavasena khandhaṭṭhe kovidā.
Experts in Khandhakas (khandhakovidā) means experts in the sense of Khandha as portions and heaps of regulations.
Khandhakovidā có nghĩa là những người thông thạo về ý nghĩa của khandha theo nghĩa là phần hoặc đống của các paññatti.
Padabhājanīye yesaṃ padānaṃ atthā yehi aṭṭhakathānayehi pakāsitāti yojetabbaṃ.
It should be connected as: in the Padabhājanīya, the meanings of which words were explained by which methods of commentary.
Trong Padabhājanīya, cần kết nối rằng: ý nghĩa của những từ nào đã được giải thích theo những phương pháp chú giải nào.
Te ce puna vadeyyāmāti te ce aṭṭhakathānaye punapi vadeyyāma.
If we were to speak them again (te ce puna vadeyyāmā) means if we were to speak those methods of commentary again.
Te ce puna vadeyyāmā (nếu chúng ta lại nói về chúng) có nghĩa là nếu chúng ta lại nói về những phương pháp chú giải đó.
Atha vā padabhājanīye yesaṃ padānaṃ ye atthā heṭṭhā pakāsitā, te ce atthe puna vadeyyāmāti yojetabbaṃ.
Or, it should be connected as: if we were to speak again those meanings of which words were explained below in the Padabhājanīya.
Hoặc cần kết nối rằng: nếu chúng ta lại nói về những ý nghĩa của những từ nào đã được giải thích ở dưới trong Padabhājanīya.
Imasmiṃ pakkhe hi-saddo padapūraṇe daṭṭhabbo.
In this alternative, the particle "hi" should be understood as an expletive.
Trong trường hợp này, từ hi nên được xem là từ đệm.
Pariyosānanti saṃvaṇṇanāpariyosānaṃ.
Conclusion (pariyosānaṃ) means the conclusion of the explanation.
Pariyosāna (sự kết thúc) có nghĩa là sự kết thúc của lời bình.
Uttānā ceva ye atthāti ye atthā pubbe apakāsitāpi uttānā agambhīrā.
And those meanings that are evident (uttānā ceva ye atthā) means those meanings that are evident and not profound, even if not explained previously.
Uttānā ceva ye atthā (những ý nghĩa nào rõ ràng) có nghĩa là những ý nghĩa nào rõ ràng, không sâu sắc, ngay cả khi chưa được giải thích trước đây.
1. Visesakāraṇaṃ natthīti ‘‘yena samayena āyasmato sāriputtattherassa sikkhāpadapaññattiyācanahetubhūto parivitakko udapādi, tena samayenā’’tiādinā vuttakāraṇaṃ viya idha visesakāraṇaṃ natthi.
1. There is no special reason (visesakāraṇaṃ natthī) means here there is no special reason like the reason stated by "at which time, the thought arose in Venerable Sāriputta Thera, which was the cause for requesting the laying down of the Sikkhāpada, at that time," etc.
1. Visesakāraṇaṃ natthi (không có nguyên nhân đặc biệt) có nghĩa là ở đây không có nguyên nhân đặc biệt như nguyên nhân đã được nói đến trong “vào thời điểm mà Tôn giả Sāriputta đã có ý nghĩ liên quan đến việc thỉnh cầu chế định giới học, vào thời điểm đó…” và những điều tương tự.
Ayamabhilāpoti ‘‘tena samayenā’’ti ayamabhilāpo.
This expression (ayamabhilāpo) means this expression "at that time."
Ayamabhilāpo (lời nói này) có nghĩa là lời nói “vào thời điểm đó” này.
Kiṃ panetassa vacane payojananti yadi visesakāraṇaṃ natthi, etassa vacane kiṃ payojananti adhippāyo.
What purpose is there in this utterance? (kiṃ panetassa vacane payojanaṃ) means, if there is no special reason, what purpose is there in this utterance? This is the intent.
Kiṃ panetassa vacane payojana (vậy thì lời nói này có mục đích gì?) có ý nghĩa là nếu không có nguyên nhân đặc biệt, thì lời nói này có mục đích gì?
Nidānadassanaṃ payojananti yojetabbaṃ.
It should be connected as: showing the origin is the purpose.
Cần kết nối rằng: mục đích là để chỉ ra nguyên nhân.
Tameva vibhāvetuṃ ‘‘yā hi bhagavatā’’tiādi vuttaṃ.
To elaborate on that, "for indeed by the Blessed One" (yā hi bhagavatā), etc., was stated.
Để làm rõ điều đó, đã nói yā hi bhagavatā (thật vậy, những gì Đức Thế Tôn đã…) và những điều tương tự.
Mahāvelā viya mahāvelā, vipulavālukapuñjatāya mahanto velātaṭo viyāti attho.
A great sand-bank (mahāvelā) is like a great bank; the meaning is like a great sandy bank due to a large heap of sand.
Mahāvelā (bãi cát lớn) giống như một bãi cát lớn, nghĩa là một bờ biển rộng lớn với nhiều đống cát.
Tenāha ‘‘mahante vālikarāsimhīti attho’’ti.
Therefore, it says, "the meaning is: on a great heap of sand."
Do đó, nói mahante vālikarāsimhīti attho (nghĩa là một đống cát lớn).
Uru maru sikatā vālukā vaṇṇu vālikāti ime saddā samānatthā, byañjanameva nānaṃ.
The words "uru," "maru," "sikatā," "vālukā," "vaṇṇu," "vālikā" have the same meaning; only the consonants differ.
Các từ uru, maru, sikatā, vālukā, vaṇṇu, vālikā đều có cùng nghĩa, chỉ khác nhau về cách viết.
Tenāha ‘‘urūti vālikā vuccatī’’ti.
Therefore, it says, "uru is called vālikā."
Do đó, nói urūti vālikā vuccatī (từ uru được gọi là cát).
Najjāti (udā. aṭṭha. 1) nadati sandatīti nadī, tassā najjā, nadiyā ninnagāyāti attho.
Of the river (najjā) (Ud.A. 1) means "nadī" (river) because it flows; of that river, of the stream, of the flowing water; this is the meaning.
Najjā (của dòng sông) (Udā. Aṭṭha. 1) là nadī (sông) vì nó chảy, nó tuôn, nghĩa là của dòng sông, của con sông, của dòng suối.
Nerañjarāyāti ‘‘nelañjalāyā’’ti vattabbe la-kārassa ra-kāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālapaṇakādidosarahitasalilāyāti attho.
Of the Nerañjarā (nerañjarāyā) means "nerañjarāyā" was said by changing the letter "la" to "ra" where "nelañjalāyā" should have been said; the meaning is of the water free from faults such as mud, moss, and algae.
Nerañjarāyā (sông Nerañjarā) được nói là “nerañjarāyā” bằng cách đổi chữ la thành ra thay vì nói “nelañjalāyā”, nghĩa là một dòng nước không có bùn, rong rêu, thực vật thủy sinh và các tạp chất khác.
Keci ‘‘nīlaṃjalāyāti vattabbe nerañjarāyāti vutta’’nti vadanti, nāmameva vā etaṃ tassā nadiyāti veditabbaṃ.
Some say, "nerañjarāyā was said where nīlaṃjalāyā should have been said"; or, it should be understood that this is simply the name of that river.
Một số người nói rằng “nerañjarāyā” được nói thay vì “nīlaṃjalāyā”, hoặc nên hiểu rằng đây chỉ là tên của dòng sông đó.
Tassā nadiyā tīre yattha bhagavā vihāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘bodhirukkhamūle’’ti vuttaṃ.
To show the bank of that river where the Blessed One resided, "at the root of the Bodhi tree" (bodhirukkhamūle) was stated.
Để chỉ ra nơi Đức Thế Tôn đã an trú trên bờ dòng sông đó, đã nói bodhirukkhamūle (dưới gốc cây Bồ-đề).
‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷava. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) ettha maggañāṇaṃ bodhīti vuttaṃ, ‘‘pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) ettha sabbaññutaññāṇaṃ.
In "Bodhi is called knowledge in the four paths" (Cūḷava. Khaggavisāṇasuttaniddesa 121), path-knowledge is called Bodhi; in "he attains Bodhi, the excellent wisdom-minded one" (Dī. Ni. 3.217), omniscience is meant.
Trong “Bodhi được gọi là trí tuệ trong bốn đạo” (Cūḷava. Khaggavisāṇasuttaniddesa 121), trí tuệ của đạo được gọi là bodhi; trong “pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso” (Dī. Ni. 3.217), đó là sabbaññutaññāṇa (trí tuệ toàn tri).
Tadubhayampi bodhiṃ bhagavā ettha pattoti rukkhopi ‘‘bodhirukkho’’tveva nāmaṃ labhi.
Since the Blessed One attained both these kinds of Bodhi here, the tree also came to be called "Bodhi tree" (bodhirukkho).
Đức Thế Tôn đã đạt được cả hai loại bodhi này ở đây, nên cây đó cũng có tên là “bodhirukkho” (cây Bồ-đề).
Atha vā satta bojjhaṅge bujjhatīti bhagavā bodhi.
Alternatively, the Blessed One is Bodhi because he awakens (bujjhati) to the seven factors of awakening (satta bojjhaṅge).
Hoặc là, vì Ngài (Bhagavā) giác ngộ bảy chi phần giác ngộ (satta bojjhaṅga), nên Ngài là Giác Ngộ (Bodhi).
Tena bujjhantena sannissitattā so rukkho ‘‘bodhirukkho’’ti nāmaṃ labhi.
Because he, the Awakened One, was associated with it, that tree gained the name "Bodhi tree".
Vì cây ấy được nương tựa bởi vị đã giác ngộ đó, nên cây ấy có tên là ‘cây Bồ-đề’ (bodhirukkha).
Aṭṭhakathāyaṃ pana ekadeseneva atthaṃ dassetuṃ ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’ntiādi vuttaṃ.
In the commentary, however, to show the meaning in part, "Bodhi is called knowledge in the four paths" (bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ), etc., was stated.
Tuy nhiên, trong Chú giải, để chỉ rõ ý nghĩa chỉ một phần, đã nói rằng: ‘Bồ-đề (bodhi) được gọi là trí tuệ trong bốn đạo lộ (catūsu maggesu ñāṇa)’ và tương tự.
Mūleti samīpe.
At the root (mūle) means near.
Mūle (gốc) nghĩa là gần bên.
Paṭhamābhisambuddhoti anunāsikalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘paṭhamaṃ abhisambuddho’’ti.
The term Paṭhamābhisambuddho is a designation formed by the elision of the nasal sound, hence it means "first fully awakened".
Paṭhamābhisambuddho (Người đã giác ngộ đầu tiên) – đây là cách giải thích bằng cách loại bỏ phụ âm mũi, nên nói là “paṭhamaṃ abhisambuddho” (đã giác ngộ đầu tiên).
Paṭhamanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso, tasmā abhisambuddho hutvā sabbapaṭhamaṃ bodhirukkhamūle viharatīti evamettha sambandho veditabbo.
And Paṭhamaṃ is a designation in the neuter gender denoting a state of being. Therefore, the connection here should be understood as: "having become fully awakened, he dwelled at the root of the Bodhi tree as the very first*."
Từ Paṭhamaṃ (đầu tiên) là cách giải thích ở thể trung tính chỉ hành động, do đó, nên hiểu mối liên hệ ở đây là: sau khi đã giác ngộ, Ngài an trú dưới gốc cây Bồ đề đầu tiên hết.
Atha kho bhagavāti ettha athāti tasmiṃ samayeti evamattho gahetabbo anekatthattā nipātānaṃ, yasmiṃ samaye abhisambuddho hutvā bodhirukkhamūle viharati, tasmiṃ samayeti attho.
In Atha kho bhagavā (Then the Blessed One), athā should be understood to mean "at that time" due to the multifaceted nature of particles. The meaning is: "at the time when, having become fully awakened, he was dwelling at the root of the Bodhi tree."
Trong cụm từ Atha kho bhagavā (Rồi Đức Thế Tôn), từ athā nên được hiểu theo nghĩa “vào lúc ấy” vì các giới từ có nhiều nghĩa. Nghĩa là, vào lúc Ngài đã giác ngộ và an trú dưới gốc cây Bồ đề.
Teneva udānapāḷiyaṃ (udā. 2) ‘‘tena kho pana samayena bhagavā sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno hoti vimuttisukhapaṭisaṃvedī’’ti vuttaṃ.
For this reason, it is said in the Udāna Pāḷi: "At that time, the Blessed One sat for seven days in one posture, experiencing the bliss of liberation."
Chính vì vậy, trong Udānapāḷi có nói: “Vào lúc ấy, Đức Thế Tôn an tọa một thế kiết già trong bảy ngày, cảm nghiệm niềm an lạc của sự giải thoát.”
Athāti vā pacchāti imasmiṃ atthe nipāto, tasmā abhisambodhito pacchāti evamattho gahetabbo.
Or athā is a particle in the sense of "after". Therefore, the meaning should be taken as "after the full awakening."
Hoặc từ athā là giới từ mang nghĩa “sau đó”, do đó nên hiểu nghĩa là “sau khi giác ngộ”.
Khoti padapūraṇe nipāto.
Kho is a particle for emphasis.
Kho là giới từ dùng để bổ nghĩa cho từ.
Satta ahāni sattāhaṃ.
Seven days* sattāhaṃ.
Bảy ngày là sattāhaṃ (bảy ngày).
Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ.
And this is a locative of duration for continuous connection.
Đây là cách dùng từ để chỉ sự liên tục tuyệt đối.
Yasmā bhagavā taṃ sattāhaṃ nirantaratāya accantameva phalasamāpattisukhena vihāsi, tasmā ‘‘sattāha’’nti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ vuttaṃ.
Because the Blessed One dwelled continuously throughout those seven days in the bliss of fruition-attainment, therefore sattāhaṃ is stated as a locative of duration in the sense of continuous connection.
Vì Đức Thế Tôn đã an trú trong niềm an lạc của quả vị nhập định liên tục tuyệt đối trong bảy ngày đó, nên từ sattāhaṃ được dùng theo cách chỉ sự liên tục tuyệt đối.
Ekapallaṅkenāti visākhapuṇṇamāya anatthaṅgateyeva sūriye aparājitapallaṅkavasena vajirāsane nisinnakālato paṭṭhāya sakimpi anuṭṭhahitvā yathābhujitena ekeneva pallaṅkena.
Ekapallaṅkenā means without ever rising even once from the time he sat on the vajirāsana in the posture of unvanquished resolve, while the sun had not yet set on Visākha Full Moon day, but in that very same posture.
Ekapallaṅkenā (một thế kiết già) – nghĩa là, từ lúc an tọa trên kim cương tọa theo thế kiết già bất bại vào ngày trăng tròn Vesākha khi mặt trời chưa lặn, Ngài không đứng dậy dù chỉ một lần, mà vẫn giữ nguyên một thế kiết già.
Vimuttisukhapaṭisaṃvedīti ettha tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttīsu pañcasu paṭippassaddhivimuttisaṅkhātā bhagavato phalavimutti adhippetāti āha ‘‘vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno’’ti.
In Vimuttisukhapaṭisaṃvedī (experiencing the bliss of liberation), the Blessed One's fruition-liberation, called paṭippassaddhivimutti, among the five liberations – viz., liberation by overcoming through replacement, liberation by eradication, liberation by tranquilization, liberation by escape, and liberation by calm – is intended, therefore it states: "experiencing the bliss of liberation, the bliss of fruition-attainment".
Trong cụm từ vimuttisukhapaṭisaṃvedī (cảm nghiệm niềm an lạc của sự giải thoát), sự giải thoát quả vị của Đức Thế Tôn, tức là sự giải thoát xoa dịu (paṭippassaddhivimutti), được đề cập đến trong năm loại giải thoát: giải thoát từng phần, giải thoát đoạn trừ, giải thoát xoa dịu, giải thoát xuất ly, giải thoát tạm thời. Do đó, nói là “vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno” (cảm nghiệm niềm an lạc của sự giải thoát, niềm an lạc của quả vị nhập định).
Vimuttīti ca upakkilesehi paṭippassaddhivasena cittassa vimuttabhāvo, cittameva vā tathā vimuttaṃ veditabbaṃ.
And vimutti should be understood as the mind's liberated state by tranquilization from defilements, or the mind itself as thus liberated.
Vimutti (giải thoát) là trạng thái tâm được giải thoát khỏi các phiền não bằng cách xoa dịu chúng, hoặc chính cái tâm được giải thoát như vậy nên được hiểu.
Tāya vimuttiyā jātaṃ, sampayuttaṃ vā sukhaṃ vimuttisukhaṃ.
The bliss arisen from or associated with that liberation is the bliss of liberation.
Niềm an lạc sinh ra hoặc liên kết với sự giải thoát đó là vimuttisukha (niềm an lạc của sự giải thoát).
‘‘Yāyaṃ, bhante, upekkhā sante sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88) vacanato upekkhāpi cettha sukhamicceva veditabbā.
According to the saying: "This equanimity, Venerable Sir, that has been spoken of by the Blessed One as a peaceful bliss," here equanimity should also be understood as bliss.
Theo lời dạy “Bạch Thế Tôn, sự xả này được Đức Thế Tôn nói là niềm an lạc an tịnh” thì sự xả cũng nên được hiểu là niềm an lạc ở đây.
Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 232) ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti.
Thus, it is said in the Sammohavinodanī: "But equanimity, being tranquil, is indeed spoken of as bliss."
Thật vậy, trong Sammohavinodanī có nói: “Sự xả, vì an tịnh, nên được nói là niềm an lạc.”
Bhagavā hi catutthajjhānikaṃ arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati, na itaraṃ.
For the Blessed One attains the fruition-attainment of Arahantship, which is the fourth jhāna, not any other.
Vì Đức Thế Tôn nhập định vào quả A-la-hán thuộc Tứ Thiền, chứ không phải các thiền khác.
Atha vā ‘‘tesaṃ vūpasamo sukho’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272) yathā saṅkhāradukkhavūpasamo ‘‘sukho’’ti vuccati, evaṃ sakalakilesadukkhūpasamabhāvato aggaphale labbhamānā paṭippassaddhivimutti eva idha ‘‘sukha’’nti veditabbā.
Alternatively, just as the tranquilization of the suffering of formations is called "bliss" in phrases like "the tranquilization of these is bliss," so too, here, fruition-liberation attained in the supreme fruit, being the tranquilization of all defilement-suffering, should be understood as "bliss."
Hoặc, như trong các câu “sự lắng dịu của chúng là an lạc” v.v. (Dī. Ni. 2.221, 272), sự lắng dịu khổ uẩn được gọi là “an lạc”, thì ở đây, sự giải thoát xoa dịu đạt được trong quả vị tối thượng, do sự lắng dịu của tất cả khổ phiền não, nên được hiểu là “an lạc”.
Athāti adhikāratthe nipāto, khoti padapūraṇe.
Athā is a particle in the sense of "further," kho is a particle for emphasis.
Athā là giới từ mang nghĩa “hơn nữa”, kho là giới từ dùng để bổ nghĩa cho từ.
Tesu adhikāratthena ‘‘athā’’ti iminā vimuttisukhapaṭisaṃvedanato aññaṃ adhikāraṃ dasseti.
Among these, with athā in the sense of "further," it indicates a different phase of activity from experiencing the bliss of liberation.
Trong đó, bằng giới từ “athā” với nghĩa “hơn nữa”, Ngài chỉ ra một sự việc khác hơn là việc cảm nghiệm niềm an lạc của sự giải thoát.
Ko panesoti?
What is it?
Vậy sự việc đó là gì?
Paṭiccasamauppādamanasikāro.
Mindfulness of Dependent Origination.
Đó là sự tác ý đến Duyên Khởi (Paṭiccasamuppāda).
Rattiyāti avayavasambandhe sāmivacanaṃ.
Rattiyā is a genitive case indicating part-whole relationship.
Rattiyā là cách dùng từ chỉ mối quan hệ bộ phận.
Paṭhamanti accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ.
Paṭhamaṃ is a locative of duration in the sense of continuous connection.
Paṭhamaṃ là cách dùng từ chỉ sự liên tục tuyệt đối.
Bhagavā hi tassā rattiyā sakalampi paṭhamaṃ yāmaṃ teneva manasikārena yutto ahosīti.
For the Blessed One was engaged in that very mindfulness throughout the entire first watch of that night.
Vì Đức Thế Tôn đã chuyên tâm vào sự tác ý đó suốt canh đầu của đêm ấy.
Paccayākāranti avijjādipaccayadhammaṃ.
Paccayākāraṃ means the conditioning factors like avijjā and so forth.
Paccayākāraṃ (các yếu tố duyên) là các pháp duyên như vô minh v.v.
Paṭiccāti paṭimukhaṃ gantvā, kāraṇasāmaggiṃ apaṭikkhipitvāti attho.
Paṭiccā means having gone facing, that is, without rejecting the assemblage of causes.
Paṭiccā (nương vào) nghĩa là đi đối diện, không từ chối sự kết hợp của các nguyên nhân.
Paṭimukhagamanañca paccayassa kāraṇasāmaggiyā aṅgabhāvena phalassa uppādanameva.
And "going facing" is precisely the production of the fruit as a constituent part of the assemblage of causes for a condition.
Sự đi đối diện là chính việc tạo ra quả như một phần của sự kết hợp các nguyên nhân của duyên.
Apaṭikkhipitvāti pana vinā tāya kāraṇasāmaggiyā aṅgabhāvaṃ agantvā sayameva na uppādetīti attho.
Apaṭikkhipitvā (without rejecting) means that it does not produce by itself without becoming a constituent part of that assemblage of causes.
Còn apaṭikkhipitvā (không từ chối) nghĩa là không tự mình tạo ra quả mà không có sự kết hợp của các nguyên nhân như một phần.
Etena kāraṇabahutā dassitā.
By this, the multiplicity of causes is indicated.
Điều này cho thấy sự đa dạng của các nguyên nhân.
Avijjādiekekahetusīsena hi hetusamūho niddiṭṭho.
For a collection of causes is designated by each individual root cause such as avijjā.
Vì nhóm các nguyên nhân đã được chỉ ra dưới mỗi đầu đề nguyên nhân như vô minh v.v.
Sahiteti samudite, avinibbhutteti attho.
Sahite means united, that is, inseparable.
Sahite (kết hợp) nghĩa là tập hợp, không tách rời.
Avijjādiko hi paccayadhammo sahiteyeva aññamaññaṃ avinibbhogavuttidhamme uppādeti.
For the conditioning factor such as avijjā produces dharmas that are inseparably co-existent with each other, only when united.
Vì pháp duyên như vô minh v.v. chỉ tạo ra các pháp tồn tại không tách rời nhau khi chúng kết hợp.
Iminā paccayuppannadhammabahutā dassitā.
By this, the multiplicity of dependently arisen phenomena is indicated.
Điều này cho thấy sự đa dạng của các pháp do duyên sinh.
Ubhayenapi ‘‘ekaṃ na ekato’’tiādinayo (vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddesa; visuddhi. 2.617) dīpito hoti.
By both, the principle of "one from not-one" and so forth is demonstrated.
Cả hai đều làm sáng tỏ nguyên tắc “một không từ một” v.v. (Vibha. Aṭṭha. 226, giải thích từ saṅkhāra; Visuddhi. 2.617).
Ekato hi kāraṇato na idha kiñci ekaṃ phalamatthi, na anekaṃ, nāpi anekehi kāraṇehi ekaṃ, anekehi pana kāraṇehi anekameva hoti.
For here, there is no single effect from a single cause, nor multiple effects from a single cause, nor a single effect from multiple causes; but rather, there are multiple effects from multiple causes.
Vì ở đây, không có một quả nào từ một nguyên nhân, không có nhiều quả từ một nguyên nhân, cũng không có một quả từ nhiều nguyên nhân, mà chỉ có nhiều quả từ nhiều nguyên nhân.
Tathā hi anekehi utupathavībījasalilasaṅkhātehi kāraṇehi anekameva rūpagandharasādiaṅkurasaṅkhātaṃ phalamuppajjamānaṃ dissati.
Thus, one observes multiple effects, such as sprouts possessing form, smell, taste, etc., arising from multiple causes such as season, earth, seeds, and water.
Thật vậy, người ta thấy nhiều quả như mầm cây có hình sắc, mùi, vị v.v. được sinh ra từ nhiều nguyên nhân như thời tiết, đất, hạt giống, nước.
Yaṃ panetaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti ekekahetuphaladīpanaṃ kataṃ, tattha payojanaṃ na vijjati.
But where a single cause-and-effect relationship is illuminated, such as "with avijjā as condition, formations; with formations as condition, consciousness," there is a specific purpose.
Còn việc giải thích từng nguyên nhân và quả như “do vô minh có hành, do hành có thức” thì không có mục đích.
Bhagavā hi katthaci padhānattā katthaci pākaṭattā katthaci asādhāraṇattā desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekameva hetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti.
For the Blessed One illuminates only one cause or one effect, sometimes due to its prominence, sometimes due to its obviousness, sometimes due to its uniqueness, and in accordance with the mode of teaching and the dispositions of the trainees.
Vì Đức Thế Tôn, tùy theo sự nổi bật ở một nơi nào đó, tùy theo sự hiển nhiên ở một nơi nào đó, tùy theo sự độc đáo ở một nơi nào đó, và tùy theo sự diễn đạt phù hợp với những người có khả năng giáo hóa, chỉ ra một nguyên nhân hoặc một quả.
‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi ekameva hetuṃ phalañcāha.
Indeed, he speaks of a single cause and effect: "with contact as condition, feeling."
Thật vậy, Ngài nói chỉ một nguyên nhân và một quả là “do xúc có thọ”.
Phasso hi vedanāya padhānahetu yathāphassaṃ vedanāvavatthānato.
For contact is the prominent cause of feeling, as feeling is determined according to contact.
Vì xúc là nguyên nhân chính của thọ, do thọ được xác định theo xúc.
Vedanā ca phassassa padhānaphalaṃ yathāvedanaṃ phassavavatthānato.
And feeling is the prominent effect of contact, as contact is determined according to feeling.
Và thọ là quả chính của xúc, do xúc được xác định theo thọ.
‘‘Semhasamuṭṭhānā ābādhā’’ti (mahāni. 5) pākaṭattā ekaṃ hetuṃ āha.
He speaks of a single cause due to its obviousness: "diseases caused by phlegm."
Ngài nói một nguyên nhân là “các bệnh do đàm gây ra” vì sự hiển nhiên.
Pākaṭo hi ettha semho, na kammādayo.
For phlegm is obvious here, not karma and the like.
Ở đây, đàm là hiển nhiên, chứ không phải nghiệp v.v.
‘‘Ye keci, bhikkhave, akusalā dhammā, sabbete ayonisomanasikāramūlakā’’ti asādhāraṇattā ekaṃ hetuṃ āha.
He speaks of a single cause due to its uniqueness: "Whatever unwholesome states there are, bhikkhus, all these have unwise attention as their root."
Ngài nói một nguyên nhân là “Này các Tỳ-kheo, bất cứ pháp bất thiện nào, tất cả đều có căn nguyên từ sự tác ý không như lý” vì sự độc đáo.
Asādhāraṇo hi ayonisomanasikāro akusalānaṃ, sādhāraṇāni vatthārammaṇādīnīti.
For unwise attention is unique to unwholesome states, whereas physical bases and objects are common.
Vì tác ý không như lý là độc đáo đối với các pháp bất thiện, còn các đối tượng và căn cứ là phổ biến.
Tasmā avijjā tāvettha vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā.
Therefore, although other co-arisen dharmas like physical bases and objects, which are causes of formations, exist here, avijjā is designated as a cause of formations because of its prominence, as it is the cause of other causes of formations like craving, as stated in "craving increases in one who perceives delight" and "with the arising of avijjā, there is the arising of taints," and also because of its obviousness, as stated in "Unknowing, bhikkhus, immersed in avijjā, one performs even meritorious formations," and its uniqueness.
Do đó, vô minh ở đây, mặc dù có những nguyên nhân khác của hành như đối tượng, căn cứ, các pháp đồng sinh v.v., nhưng vì vô minh là nguyên nhân của các nguyên nhân khác của hành như tham ái v.v. theo lời dạy “người quán sát sự vị ngọt thì tham ái tăng trưởng” và “do vô minh sinh tập khởi các lậu hoặc”, nên nó được giải thích là nguyên nhân của hành do sự nổi bật, sự hiển nhiên và sự độc đáo, như trong câu “Này các Tỳ-kheo, người vô minh, bị vô minh che lấp, tạo tác cả phước hành”.
Evaṃ sabbattha ekekahetuphaladīpane yathāsambhavaṃ nayo netabbo.
Thus, the method should be applied accordingly in all instances of illuminating a single cause and effect.
Tương tự, nguyên tắc này nên được áp dụng cho tất cả các trường hợp chỉ ra từng nguyên nhân và quả tùy theo khả năng.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì vậy, các bậc cổ đức đã nói:
Paccetumarahatīti paṭicco.
Worthy of being approached is paṭicca.
Có thể đến gần là paṭicco (duyên).
Yo hi naṃ pacceti abhisameti, tassa accantameva dukkhavūpasamāya saṃvattati.
For whoever approaches it, whoever comprehends it, for them it conduces to the utter tranquilization of suffering.
Vì ai đến gần, thấu hiểu nó, thì nó sẽ dẫn đến sự lắng dịu khổ đau hoàn toàn cho người đó.
Sammā saha ca uppādetīti samuppādo.
Arising correctly and simultaneously is samuppādo.
Cùng nhau sinh khởi một cách đúng đắn là samuppādo (sinh khởi đồng thời).
Paccayadhammo hi attano phalaṃ uppādento sampuṇṇameva uppādeti, na vikalaṃ.
For the conditioning factor, when producing its effect, produces it fully, not imperfectly.
Vì pháp duyên khi tạo ra quả của nó thì tạo ra một cách đầy đủ, không thiếu sót.
Ye ca dhamme uppādeti, te sabbe saheva uppādeti, na ekekaṃ.
And all the dharmas it produces, it produces simultaneously, not one by one.
Và tất cả các pháp mà nó tạo ra đều sinh khởi cùng nhau, không phải từng pháp riêng lẻ.
Iti paṭicco ca so samuppādo cāti paṭiccasamuppādoti evampettha attho daṭṭhabbo.
Thus, that which is approached and also simultaneously arising, this is paṭiccasamuppādo – this is how the meaning here should be understood.
Như vậy, đó là duyên (paṭicco) và đó là sinh khởi đồng thời (samuppādo), nên nghĩa của paṭiccasamuppādo (duyên khởi) ở đây nên được hiểu như vậy.
Vitthāroti paṭiccasamuppādapadavaṇṇanāpapañco.
Vitthāro means the detailed explanation of the terms of dependent origination.
Vitthāro (sự mở rộng) là sự giải thích chi tiết về các từ của Duyên Khởi.
Mayampi taṃ atipapañcabhayā idha na dassayissāma, evaṃ parato vakkhamānampi vitthāraṃ.
We also will not show that here due to the fear of excessive elaboration, likewise the detailed explanation to be stated later.
Chúng tôi cũng sẽ không trình bày điều đó ở đây vì sợ quá nhiều sự phỉ báng (papañca), cũng như sự giải thích chi tiết sẽ được nói đến sau.
Anulomapaṭilomanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya.
Anulomapaṭiloma is an explanation of the abstract noun in the neutral gender, like in "The moon and sun revolve irregularly" and so on.
Từ Anulomapaṭiloma (thuận và nghịch) là cách dùng ở thể trung tính, như trong các câu “mặt trăng và mặt trời xoay chuyển không đều” (A.N. 4.70) và các câu tương tự.
Svevāti so eva paccayākāro.
Svevā means that very mode of condition.
Svevā (chính điều đó) nghĩa là chính trạng thái duyên đó.
Purimanayena vā vuttoti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena vutto paccayākāro.
Purimanayena vā vutto means the mode of condition stated according to the former method, such as "Dependent on ignorance are formations" and so on.
Purimanayena vā vutto (hoặc đã được nói theo cách trước) nghĩa là trạng thái duyên đã được nói theo cách như “do vô minh có các hành” và các câu tương tự.
Pavattiyāti saṃsārappavattiyā.
Pavattiyā means for the continuation of saṃsāra.
Pavattiyā (về sự tiếp diễn) nghĩa là sự tiếp diễn của vòng luân hồi (saṃsāra).
Manasi akāsīti yo yo paccayadhammo yassa yassa paccayuppannadhammassa yathā yathā hetupaccayādinā paccayabhāvena paccayo hoti, taṃ sabbaṃ aviparītaṃ aparihāpetvā anavasesato paccavekkhaṇavasena citte akāsīti attho.
Manasi akāsī means, in the sense that, whichever causal phenomenon becomes a cause for whichever conditioned phenomenon, in whichever way, by way of condition such as root-condition, all of that was made in the mind by way of reflection, without distortion, without omission, completely.
Manasi akāsī (đặt vào tâm) nghĩa là đã đặt vào tâm, tức là đã quán chiếu một cách không sai lệch, không bỏ sót, không còn gì sót lại, tất cả những gì là pháp duyên, là duyên theo cách nhân duyên (hetupaccaya) và các duyên khác, cho pháp do duyên sinh tương ứng.
Avijjāpaccayātiādīsu (vibha. aṭṭha. 225; visuddhi. 2.586-587; udā. aṭṭha. 1) avindiyaṃ kāyaduccaritādiṃ vindatīti avijjā, vindiyaṃ kāyasucaritādiṃ na vindatīti avijjā, dhammānaṃ aviparītasabhāvaṃ aviditaṃ karotīti avijjā, antavirahite saṃsāre bhavādīsu satte javāpetīti avijjā, avijjamānesu javati, vijjamānesu na javatīti avijjā, vijjāpaṭipakkhāti vā avijjā.
Among Avijjāpaccayā and so on, avijjā (ignorance) means that which discerns what should not be discerned, such as bad bodily conduct; it means that which does not discern what should be discerned, such as good bodily conduct; it means that which makes the undistorted nature of phenomena unknown; it means that which causes beings to run in existence and so on within beginningless saṃsāra; it means that which runs among non-existent things and does not run among existent things; or avijjā means the opposite of knowledge (vijjā).
Trong các câu “ Avijjāpaccayā” (do vô minh), v.v. (Vibh.A. 225; Vis.M. 2.586-587; Ud.A. 1), avijjā (vô minh) là điều tìm kiếm (vindati) những hành vi xấu ác của thân, v.v., không nên tìm kiếm; là điều không tìm kiếm những hành vi tốt đẹp của thân, v.v., nên tìm kiếm; là điều làm cho bản chất không sai lệch của các pháp trở nên không được biết đến; là điều làm cho chúng sinh chạy nhảy (javāpeti) trong vòng luân hồi vô tận (saṃsāra), trong các cõi hữu, v.v.; là điều chạy nhảy trong những gì không hiện hữu, không chạy nhảy trong những gì hiện hữu; hoặc avijjā là đối nghịch với minh (vijjā).
Sā ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā catubbidhā veditabbā.
That is to be understood as fourfold, starting with "ignorance of suffering" and so on.
Vô minh đó được biết là có bốn loại, như “không biết về khổ”, v.v.
Paṭicca naṃ na vinā phalaṃ eti uppajjati ceva pavattati cāti paccayo, upakāraṭṭho vā paccayo.
That which, depending on it, the result comes into being and continues without it, is paccaya (condition); or paccaya is that which assists.
Paccayo (duyên) là điều mà không có nó thì quả không đến, không sinh khởi và không tiếp diễn; hoặc paccayo là trạng thái hỗ trợ.
Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā.
That is ignorance and that is a condition, thus avijjāpaccaya (ignorance-condition); hence avijjāpaccayā (dependent on ignorance).
Vô minh và duyên là vô minh duyên (avijjāpaccaya), do đó avijjāpaccayā (do vô minh).
Saṅkharontīti saṅkhārā, lokiyā kusalākusalacetanā.
That which forms is saṅkhārā (formations), which are mundane wholesome and unwholesome volitions.
Saṅkhārā (các hành) là điều tạo tác (saṅkharonti), tức là các tư (cetanā) thiện và bất thiện thuộc cõi dục.
Te puññāpuññāneñcābhisaṅkhāravasena tividhā veditabbā.
They are to be understood as threefold by way of meritorious, demeritorious, and imperturbable formations.
Chúng được biết là có ba loại theo các hành phước, hành phi phước và hành bất động.
Vijānātīti viññāṇaṃ, taṃ lokiyavipākaviññāṇavasena bāttiṃsavidhaṃ.
That which discerns is viññāṇaṃ (consciousness); that is thirty-twofold by way of mundane resultant consciousness.
Viññāṇaṃ (thức) là điều nhận biết (vijānāti), thức đó có ba mươi hai loại theo thức quả thuộc cõi dục.
Namatīti nāmaṃ, vedanādikkhandhattayaṃ.
That which bends is nāmaṃ (mentality), the three aggregates of feeling and so on.
Nāmaṃ (danh) là điều uốn nắn (namati), tức là ba uẩn thọ, tưởng, hành.
Ruppatīti rūpaṃ, bhūtarūpaṃ cakkhādiupādārūpañca.
That which is afflicted is rūpaṃ (materiality), the primary elements and the derived materiality such as the eye.
Rūpaṃ (sắc) là điều biến hoại (ruppati), tức là sắc đại hiển (bhūtarūpa) và sắc sở y như mắt, v.v.
Āyatanti, āyatañca saṃsāradukkhaṃ nayatīti āyatanaṃ.
That which extends and leads to the extended suffering of saṃsāra is āyatanaṃ (sense-base).
Āyatanaṃ (xứ) là điều dẫn đến (āyatanti), và dẫn đến khổ luân hồi kéo dài (āyata saṃsāradukkha).
Phusatīti phasso.
That which touches is phasso (contact).
Phasso (xúc) là điều tiếp xúc (phusati).
Vedayatīti vedanā.
That which feels is vedanā (feeling).
Vedanā (thọ) là điều cảm thọ (vedayati).
Idampi dvayaṃ dvāravasena chabbidhaṃ, vipākavasena gahaṇe bāttiṃsavidhaṃ.
These two are sixfold by way of sense-doors, and thirty-twofold when taken by way of resultants.
Cả hai điều này có sáu loại theo căn, và ba mươi hai loại khi được bao gồm trong quả.
Tassati paritassatīti taṇhā, sā kāmataṇhādivasena saṅkhepato tividhā, vitthārato aṭṭhasatavidhā ca.
That which thirsts and is agitated is taṇhā (craving); that is threefold in brief by way of sensual craving and so on, and one hundred and eightfold in detail.
Taṇhā (ái) là điều khát khao, lo lắng (tassati paritassati), ái đó tóm tắt có ba loại theo dục ái, v.v., và chi tiết có một trăm lẻ tám loại.
Upādiyatīti upādānaṃ, taṃ kāmupādānādivasaena catubbidhaṃ.
That which clings is upādānaṃ (clinging); that is fourfold by way of clinging to sensual pleasures and so on.
Upādānaṃ (thủ) là điều bám víu (upādiyati), thủ đó có bốn loại theo dục thủ, v.v.
Bhavati bhāvayati cāti bhavo, so kammopapattibhedato duvidho.
That which becomes and causes to be is bhavo (existence); that is twofold according to the division of kamma-existence and rebirth-existence.
Bhavo (hữu) là điều hiện hữu và tạo tác (bhavati bhāvayati), hữu đó có hai loại theo nghiệp hữu và sanh hữu.
Jananaṃ jāti.
Generating is jāti (birth).
Sự sanh là jāti (sanh).
Jīraṇaṃ jarā.
Aging is jarā (aging).
Sự già là jarā (già).
Maranti tenāti maraṇaṃ.
That by which one dies is maraṇaṃ (death).
Chết bởi điều đó là maraṇaṃ (chết).
Socanaṃ soko.
Sorrowing is soko (sorrow).
Sự sầu khổ là soko (sầu).
Paridevanaṃ paridevo.
Lamenting is paridevo (lamentation).
Sự than vãn là paridevo (bi).
Dukkhayatīti dukkhaṃ.
That which pains is dukkhaṃ (pain).
Dukkhaṃ (khổ) là điều làm khổ (dukkhayati).
Uppādaṭṭhitivasena dvedhā khanatīti vā dukkhaṃ.
Or that which pierces in two ways by way of arising and remaining is dukkhaṃ.
Hoặc dukkhaṃ là điều hủy hoại (khanati) theo hai cách là sanh và trụ.
Dummanassa bhāvo domanassaṃ.
The state of dejection is domanassaṃ (dejection).
Trạng thái ưu phiền là domanassaṃ (ưu).
Bhuso āyāso upāyāso.
Excessive distress is upāyāso (despair).
Sự phiền muộn quá mức là upāyāso (não).
Sambhavantīti nibbattanti.
Sambhavanti means arise.
Sambhavantī (sinh khởi) nghĩa là phát sinh.
Na kevalañca sokādīheva, atha kho sabbapadehi ‘‘sambhavantī’’ti padassa yojanā kātabbā.
Not only with sorrow and so on, but the word sambhavanti should be connected with all terms.
Không chỉ với sầu, v.v., mà câu “sambhavantī” phải được liên kết với tất cả các từ.
Evañhi avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti paccayapaccayuppannavavatthānaṃ dassitaṃ hoti.
In this way, by "dependent on ignorance are formations," the determination of cause and conditioned is shown.
Vì vậy, khi nói “do vô minh có các hành sinh khởi” (avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavanti), thì sự phân định giữa duyên và pháp do duyên sinh đã được chỉ ra.
Tenevāha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo’’ti.
Therefore, it is said: "Dependent on ignorance are formations: in this way, the meaning should be understood for all terms."
Do đó, Ngài nói: “Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các từ là ‘do vô minh có các hành sinh khởi’”.
Evametassa…pe… samudayo hotīti ettha pana ayamattho.
Here, the meaning of Evametassa…pe… samudayo hotī (Thus arises...the entire mass of suffering) is as follows.
Còn ở đây, trong câu “Evametassa…pe… samudayo hotī” (chính sự tập khởi của toàn bộ khối khổ này), ý nghĩa là như sau:
Evanti niddiṭṭhanayanidassanaṃ.
Evaṃ means the method shown.
Evaṃ (như vậy) là sự chỉ dẫn theo cách đã nêu.
Tena avijjādīheva kāraṇehi, na issaranimmānādīhīti dasseti.
Thereby it shows that it is from ignorance and so on as causes, not from the creation of a lord and so on.
Điều đó chỉ ra rằng do những nguyên nhân như vô minh, chứ không phải do sự tạo hóa của đấng tối cao, v.v.
Etassāti yathāvuttassa.
Etassā means of that which has been stated.
Etassā (của điều này) nghĩa là của điều đã nói.
Kevalassāti asammissassa, sakalassa vā.
Kevalassā means unmixed, or entire.
Kevalassā (của toàn bộ) nghĩa là không pha trộn, hoặc của toàn bộ.
Dukkhakkhandhassāti dukkhasamūhassa, na sattassa nāpi subhasukhādīnaṃ.
Dukkhakkhandhassā means of the mass of suffering, not of a being, nor of pleasantness, happiness, and so on.
Dukkhakkhandhassā (của khối khổ) nghĩa là của tập hợp khổ, chứ không phải của chúng sinh, cũng không phải của những điều tốt đẹp, hạnh phúc, v.v.
Samudayo hotīti nibbatti sambhavati.
Samudayo hotī means arising comes into being.
Samudayo hotī (sự tập khởi) nghĩa là sự phát sinh, sự sinh khởi.
Accantameva saṅkhārehi virajjati etenāti virāgo, ariyamaggoti āha ‘‘virāgasaṅkhātena maggenā’’ti.
That by which one is utterly dispassionate towards formations is virāgo (dispassion), which is the noble path; hence it is said virāgasaṅkhātena maggenā (by the path called dispassion).
Virāgo (ly tham) là điều mà nhờ đó người ta hoàn toàn ly tham khỏi các hành, tức là Thánh đạo (ariyamagga), do đó Ngài nói “virāgasaṅkhātena maggenā” (bằng con đường gọi là ly tham).
Asesaṃ nirodhā asesanirodhā, asesetvā nissesetvā nirodhā samucchindanā anusayappahānavasena aggamaggena avijjāya accantasamugghātatoti attho.
Asesanirodhā means the complete cessation, the cessation by completely and utterly uprooting, meaning by way of the highest path through the abandonment of underlying tendencies, ignorance is utterly eradicated.
Asesanirodhā (sự diệt tận hoàn toàn) nghĩa là sự diệt tận không còn sót lại, sự đoạn trừ hoàn toàn, tức là sự nhổ tận gốc vô minh bằng Thánh đạo tối thượng (aggamagga) thông qua sự đoạn trừ tùy miên (anusayappahāna).
Yadipi heṭṭhimamaggehipi pahīyamānā avijjā accantasamugghātavaseneva pahīyati, tathāpi na anavasesato pahīyati.
Although ignorance, even when abandoned by the lower paths, is abandoned by way of utter eradication, it is not abandoned completely.
Mặc dù vô minh được đoạn trừ bằng các đạo thấp hơn cũng được đoạn trừ theo cách nhổ tận gốc, nhưng nó không được đoạn trừ hoàn toàn không còn sót lại.
Apāyagamanīyā hi avijjā paṭhamamaggena pahīyati, tathā sakideva imasmiṃ loke sabbattha ca anariyabhūmiyaṃ upapattiyā paccayabhūtā avijjā yathākkamaṃ dutiyatatiyamaggehi pahīyati, na itarāti, arahattamaggeneva pana sā anavasesaṃ pahīyatīti.
For ignorance leading to a woeful state is abandoned by the first path; likewise, ignorance that is a condition for rebirth in this world or in any ignoble realm at once, is abandoned by the second and third paths respectively, but not other ignorance; it is by the Arahantship path alone that it is completely abandoned.
Vô minh dẫn đến các cõi khổ được đoạn trừ bằng đạo thứ nhất; tương tự, vô minh là nhân duyên cho sự tái sinh vào các cõi không phải Thánh (anariyabhūmi) trong cùng một đời sống và ở khắp mọi nơi được đoạn trừ tuần tự bằng đạo thứ hai và thứ ba, chứ không phải các loại khác; nhưng vô minh đó được đoạn trừ hoàn toàn không còn sót lại bằng đạo A-la-hán (arahattamagga).
Anuppādanirodho hotīti sabbesaṃ saṅkhārānaṃ anavasesaṃ anuppādanirodho hoti.
Anuppādanirodho hotī means the non-arising cessation of all formations completely.
Anuppādanirodho hotī (sự diệt không sinh khởi) nghĩa là sự diệt không sinh khởi hoàn toàn của tất cả các hành.
Heṭṭhimena hi maggattayena keci saṅkhārā nirujjhanti, keci na nirujjhanti avijjāya sāvasesanirodhā, aggamaggena panassā anavasesanirodhā na keci saṅkhārā na nirujjhantīti.
For by the three lower paths, some formations cease, some do not cease due to the incomplete cessation of ignorance; but by the highest path, due to its complete cessation, no formations fail to cease.
Vì bằng ba đạo thấp hơn, một số hành bị diệt, một số không bị diệt do sự diệt của vô minh còn sót lại; nhưng bằng đạo tối thượng, do sự diệt hoàn toàn của nó, không có hành nào không bị diệt.
Evaṃ niruddhānanti evaṃ anuppādanirodhena niruddhānaṃ.
Evaṃ niruddhānaṃ means of those thus ceased by non-arising cessation.
Evaṃ niruddhāna (của những điều đã diệt như vậy) nghĩa là của những điều đã diệt bằng sự diệt không sinh khởi như vậy.
Kevala-saddo niravasesavācako ca hoti ‘‘kevalā aṅgamagadhā’’tiādīsu.
The word kevala also means "complete" or "entire," as in "the entire Anga and Magadha" and so on.
Từ kevala cũng có nghĩa là không còn sót lại, như trong các câu “kevalā aṅgamagadhā” (toàn bộ xứ Anga và Magadha), v.v.
Asammissavācako ca ‘‘kevalā sālayo’’tiādīsu.
And it means "unmixed," as in "pure rice fields" and so on.
Và cũng có nghĩa là không pha trộn, như trong các câu “kevalā sālayo” (chỉ có ruộng lúa), v.v.
Tasmā ubhayathāpi atthaṃ vadati ‘‘sakalassa, suddhassa vā’’ti.
Therefore, it states the meaning in both ways: sakalassa, suddhassa vā (of the entire, or of the pure).
Do đó, nó mang ý nghĩa cả hai cách: “của toàn bộ, hoặc của thuần túy”.
Tattha sakalassāti anavasesassa sabbabhavādigatassa.
Therein, sakalassā means of the entire, all that is gone to existence and so on without remainder.
Trong đó, sakalassā (của toàn bộ) nghĩa là của tất cả các cõi hữu, v.v., không còn sót lại.
Sattavirahitassāti paraparikappitajīvarahitassa.
Sattavirahitassā means devoid of a being as imagined by others.
Sattavirahitassā (không có chúng sinh) nghĩa là không có linh hồn (jīva) do người khác tưởng tượng.
Apicettha kiñcāpi ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho’’ti ettāvatāpi sakalassa dukkhakkhandhassa anavasesato nirodho vutto hoti, tathāpi yathā anulome yassa yassa paccayadhammassa atthitāya yo yo paccayuppannadhammo na nirujjhati pavattati evāti imassa atthassa dassanatthaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… samudayo hotī’’ti vuttaṃ.
Furthermore, although here, by avijjānirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho (with the cessation of ignorance, there is the cessation of formations; with the cessation of formations, there is the cessation of consciousness), the complete and utter cessation of the entire mass of suffering is stated, still, just as in the progressive order, to show the meaning that due to the presence of each causal phenomenon, each conditioned phenomenon does not cease but continues, it is stated avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… samudayo hotī (dependent on ignorance are formations...and so on...thus arises).
Hơn nữa, ở đây, mặc dù khi nói “do vô minh diệt nên các hành diệt, do các hành diệt nên thức diệt” thì sự diệt hoàn toàn của toàn bộ khối khổ đã được nói đến, nhưng cũng như trong chiều thuận, để chỉ ra ý nghĩa rằng do sự hiện hữu của pháp duyên tương ứng mà pháp do duyên sinh tương ứng không diệt mà tiếp diễn, nên đã nói “do vô minh có các hành…pe… sự tập khởi sinh khởi”.
Evaṃ tappaṭipakkhato tassa tassa paccayassa abhāve so so paccayuppannadhammo nirujjhati na pavattatīti dassanatthaṃ idha ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho…pe… dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti vuttaṃ, na pana anulome viya kālattayapariyāpannassa dukkhakkhandhassa nirodhadassanatthaṃ.
Similarly, to show that, by the opposite, in the absence of that particular cause, that particular conditioned phenomenon ceases and does not continue, it is stated here avijjānirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho…pe… dukkhakkhandhassa nirodho hotī (with the cessation of ignorance, there is the cessation of formations; with the cessation of formations, there is the cessation of consciousness; with the cessation of consciousness, there is the cessation of mentality-materiality...and so on...there is the cessation of the mass of suffering), not, however, to show the cessation of the mass of suffering pertaining to all three times, as in the progressive order.
Tương tự, để chỉ ra rằng ngược lại, khi không có duyên tương ứng thì pháp do duyên sinh tương ứng diệt và không tiếp diễn, nên ở đây đã nói “do vô minh diệt nên các hành diệt, do các hành diệt nên thức diệt, do thức diệt nên danh sắc diệt…pe… sự diệt của khối khổ sinh khởi”, chứ không phải để chỉ ra sự diệt của khối khổ thuộc về ba thời gian như trong chiều thuận.
Anāgatasseva hi ariyamaggabhāvanāya asati uppajjanārahassa dukkhakkhandhassa ariyamaggabhāvanāya nirodho icchitoti ayampi viseso veditabbo.
For it is desired that the cessation of the mass of suffering, which is liable to arise in the future if the noble path is not cultivated, occurs through the cultivation of the noble path; this distinction should also be understood.
Vì sự diệt của khối khổ đáng lẽ sẽ sinh khởi trong tương lai nếu không có sự tu tập Thánh đạo, được mong muốn là diệt bằng sự tu tập Thánh đạo, nên sự khác biệt này cũng cần được hiểu.
Yadā haveti ettha haveti byattanti imasmiṃ atthe nipāto.
In Yadā have, have is an indeclinable particle with the meaning of "certainly" or "indeed."
Trong câu Yadā have, từ have là một tiểu từ (nipāta) mang ý nghĩa “rõ ràng” (byattaṃ).
Keci pana ‘‘haveti āhave yuddhe’’ti atthaṃ vadanti, ‘‘yodhetha māraṃ paññāvudhenā’’ti (dha. pa. 40) hi vacanato kilesamārena yujjhanasamayeti tesaṃ adhippāyo.
Some, however, say have means "in battle," referring to āhave (battle); their intention is that it means "at the time of fighting with the defilement-Māra," as stated by the saying "Fight Māra with the weapon of wisdom."
Một số người lại nói rằng “have có nghĩa là āhave, trong chiến tranh”, ý của họ là “vào thời điểm chiến đấu với Ma vương phiền não”, theo câu “hãy chiến đấu với Ma vương bằng vũ khí trí tuệ” (Dhp. 40).
Ārammaṇūpanijjhānalakkhaṇenāti ārammaṇūpanijjhānasabhāvena.
" By the characteristic of contemplating the object" means by the nature of contemplating the object.
Bằng đặc tính quán sát đối tượng nghĩa là bằng bản chất quán sát đối tượng.
Lakkhaṇūpanijjhānalakkhaṇenāti etthāpi eseva nayo.
" By the characteristic of contemplating the characteristic" – the same method applies here too.
Bằng đặc tính quán sát các đặc tướng, ở đây cũng cùng một phương pháp.
Tattha ārammaṇūpanijjhānaṃ nāma aṭṭha samāpattiyo kasiṇārammaṇassa upanijjhāyanato.
Among these, contemplating the object (ārammaṇūpanijjhāna) refers to the eight attainments (samāpattiyo) due to their contemplation of a kasiṇa object.
Trong đó, quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) là do quán sát đối tượng kasiṇa của tám thiền chứng.
Lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma vipassanāmaggaphalāni.
Contemplating the characteristic (lakkhaṇūpanijjhāna) refers to insight, path, and fruition.
Quán sát các đặc tướng (lakkhaṇūpanijjhāna) là các quả và đạo Tuệ quán.
Vipassanā hi tīṇi lakkhaṇāni upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ, maggo vipassanāya āgatakiccaṃ sādhetīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ, phalaṃ tathalakkhaṇaṃ nirodhasaccaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ.
Indeed, insight contemplates the three characteristics, hence it is contemplating the characteristic; the path accomplishes the task that insight has led to, hence it is contemplating the characteristic; fruition contemplates the true characteristic, which is the truth of cessation, hence it is contemplating the characteristic.
Tuệ quán (vipassanā) quán sát ba đặc tướng nên gọi là quán sát các đặc tướng, đạo (magga) hoàn thành công việc đã đến của Tuệ quán nên gọi là quán sát các đặc tướng, quả (phala) quán sát Niết Bàn (nirodhasacca) là đặc tướng như vậy nên gọi là quán sát các đặc tướng.
No kallo pañhoti ayutto pañho, duppañho esoti attho.
" An improper question" means an unsuitable question; the meaning is that it is a bad question.
Câu hỏi không hợp lý nghĩa là câu hỏi không phù hợp, câu hỏi này là câu hỏi sai.
Ādisaddena –
By the word " ādi" (beginning/etc.) –
Bằng từ vân vân (ādi) –
‘‘Phusatīti ahaṃ na vadāmi.
"I do not say 'one touches'.
“Ta không nói rằng có người xúc chạm.
Phusatīti cāhaṃ vadeyyaṃ, tatrassa kallo pañho ‘ko nu kho, bhante, phusatī’ti?
If I were to say 'one touches,' then the question 'Who, Venerable Sir, touches?' would be proper.
Nếu ta nói rằng có người xúc chạm, thì câu hỏi ‘Bạch Thế Tôn, ai là người xúc chạm?’ sẽ là câu hỏi hợp lý.
Evañcāhaṃ na vadāmi, evaṃ maṃ avadantaṃ yo evaṃ puccheyya ‘kiṃpaccayā nu kho, bhante, phasso’ti, esa kallo pañho.
But since I do not say this, if someone, when I do not say this, were to ask, 'What is the condition for contact, Venerable Sir?' that would be a proper question.
Nhưng ta không nói như vậy. Khi ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi ta rằng ‘Bạch Thế Tôn, xúc chạm do duyên gì?’ thì đó là câu hỏi hợp lý.
Tatra kallaṃ veyyākaraṇaṃ ‘saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā’ti.
In that case, the proper explanation is: 'Contact arises conditioned by the six sense bases; feeling arises conditioned by contact.'
Lời giải đáp hợp lý cho câu hỏi đó là ‘Xúc chạm do duyên sáu xứ, cảm thọ do duyên xúc chạm’.
Ko nu kho, bhante, vedayatīti?
Who, Venerable Sir, feels?
‘Bạch Thế Tôn, ai là người cảm thọ?’
No kallo pañhoti bhagavā avoca, vedayatīti ahaṃ na vadāmi, vedayatīti cāhaṃ vadeyyaṃ, tatrassa kallo pañho ‘ko nu kho, bhante, vedayatī’ti?
The Blessed One said, 'It is an improper question, I do not say "one feels"; if I were to say "one feels," then the question "Who, Venerable Sir, feels?" would be proper.
Đức Thế Tôn nói: ‘Câu hỏi không hợp lý. Ta không nói rằng có người cảm thọ. Nếu ta nói rằng có người cảm thọ, thì câu hỏi ‘Bạch Thế Tôn, ai là người cảm thọ?’ sẽ là câu hỏi hợp lý.
Evañcāhaṃ na vadāmi.
But since I do not say this.
Nhưng ta không nói như vậy.
Evaṃ maṃ avadantaṃ yo evaṃ puccheyya ‘kiṃpaccayā nu kho, bhante, vedanā’ti, esa kallo pañho.
If someone, when I do not say this, were to ask, "What is the condition for feeling, Venerable Sir?" that would be a proper question.
Khi ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi ta rằng ‘Bạch Thế Tôn, cảm thọ do duyên gì?’ thì đó là câu hỏi hợp lý.
Tatra kallaṃ veyyākaraṇaṃ ‘phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā’’’ti (saṃ. ni. 2.12) –
In that case, the proper explanation is: "Feeling arises conditioned by contact; craving arises conditioned by feeling."
Lời giải đáp hợp lý cho câu hỏi đó là ‘Cảm thọ do duyên xúc chạm, khát ái do duyên cảm thọ’”.
Ādinā ca nayenāti ettha ādi-saddena pana ‘‘katamā nu kho, bhante, jāti, kassa ca panāyaṃ jātīti.
In " also by the method beginning thus," the word " ādi" (beginning/etc.) includes phrases such as: "What is birth, Venerable Sir, and whose is this birth?
Trong câu và bằng phương pháp vân vân này, từ vân vân bao gồm các câu hỏi như: “Bạch Thế Tôn, sanh là gì? Và sanh này là của ai?
‘No kallo pañho’ti bhagavā avocā’’ti evamādiṃ saṅgaṇhāti.
The Blessed One said, 'It is an improper question.'"
Đức Thế Tôn nói: ‘Câu hỏi không hợp lý’”.
Nanu cettha ‘‘katamaṃ nu kho, bhante, jarāmaraṇa’’nti (saṃ. ni. 2.35) idaṃ supucchitanti?
But is it not a well-asked question to ask, "What is old age and death, Venerable Sir?"
Há chẳng phải ở đây câu hỏi “Bạch Thế Tôn, già và chết là gì?” là câu hỏi hợp lý sao?
Kiñcāpi supucchitaṃ, yathā pana satasahassagghanake suvaṇṇathālake vaḍḍhitassa subhojanassa matthake āmalakamatte gūthapiṇḍe ṭhapite sabbaṃ bhojanaṃ dubbhojanaṃ hoti chaḍḍetabbaṃ, evameva ‘‘kassa ca panidaṃ jarāmaraṇa’’nti iminā sattūpaladdhivādapadena gūthapiṇḍena taṃ bhojanaṃ dubbhojanaṃ viya ayampi sabbo duppañho jātoti.
Although it is a well-asked question, just as when a piece of excrement the size of an āmalaka fruit is placed on top of fine food served in a golden plate worth a hundred thousand, all the food becomes unpalatable and must be discarded, even so, this entire question has become a bad question, like that food becoming unpalatable, due to this dung-lump of a concept that refers to a being, "And whose is this old age and death?"
Mặc dù là câu hỏi hợp lý, nhưng cũng giống như khi một cục phân lớn bằng quả me được đặt trên một mâm vàng đựng thức ăn ngon trị giá hàng trăm ngàn, thì tất cả thức ăn đều trở thành thức ăn dở và phải bỏ đi; cũng vậy, với câu hỏi “Và già và chết này là của ai?” bằng lời nói chấp thủ chúng sanh như cục phân đó, thì tất cả câu hỏi này cũng trở thành câu hỏi sai lầm.
Tattha (ma. ni. aṭṭha. 1.18; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.20) ahosiṃ nu kho, na nu khoti sassatākārañca adhiccasamuppattiākārañca nissāya atīte attano vijjamānatañca avijjamānatañca kaṅkhati, kiṃ kāraṇanti na vattabbaṃ.
Among these, " Did I exist, or did I not exist?" expresses doubt about one's existence and non-existence in the past, based on the views of eternalism and accidentalism; the reason for this should not be asked.
Trong đó, (liên quan đến) há ta đã có mặt chăng, há ta không có mặt chăng, dựa trên quan điểm thường hằng và quan điểm vô nhân vô duyên, người ta nghi ngờ sự hiện hữu và không hiện hữu của tự ngã trong quá khứ. Không cần phải nói lý do tại sao.
Ummattako viya hi bālaputhujjano yathā tathā vā pavattati.
For indeed, a foolish ordinary person behaves in any way whatsoever, like a madman.
Vì phàm phu ngu si hành động một cách tùy tiện như người điên.
Apica ayonisomanasikāroyevettha kāraṇaṃ.
Furthermore, unwise attention (ayoniso manasikāra) is the sole cause here.
Hơn nữa, ở đây, sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra) chính là nguyên nhân.
Evaṃ ayonisomanasikārassa pana kiṃ kāraṇanti?
What, then, is the cause for this unwise attention?
Vậy thì, nguyên nhân của sự tác ý không như lý là gì?
Sveva puthujjanabhāvo ariyānaṃ adassanādīni vā.
It is that very state of being an ordinary person, or the not seeing of the Noble Ones, and so on.
Chính là trạng thái phàm phu hoặc không được thấy bậc Thánh, v.v.
Nanu ca puthujjanopi yoniso manasi karotīti.
But does not an ordinary person also pay wise attention?
Há chẳng phải phàm phu cũng tác ý như lý sao?
Ko vā evamāha ‘‘na manasi karotī’’ti.
Who says that one does not pay attention?
Ai nói rằng “không tác ý” đâu?
Na pana tattha puthujjanabhāvo kāraṇaṃ, saddhammasavanakalyāṇamittādīni tattha kāraṇāni.
However, in that case, the state of being an ordinary person is not the cause; listening to the Dhamma, having noble friends, and so on, are the causes there.
Nhưng trạng thái phàm phu không phải là nguyên nhân ở đó; sự nghe Pháp, bạn lành, v.v., là nguyên nhân ở đó.
Na hi macchamaṃsādīni attano pakatiyā sugandhāni, abhisaṅkhārapaccayā pana sugandhānipi honti.
For fish and meat, etc., are not naturally fragrant, but by means of preparation (abhisaṅkhāra), they can become fragrant.
Thật vậy, thịt cá, v.v., tự bản chất không thơm, nhưng do sự chế biến mà chúng có thể trở nên thơm.
Ahaṃ nu khosmīti attano atthibhāvaṃ kaṅkhati.
" Do I exist?" expresses doubt about one's self-existence.
Há ta có mặt chăng là nghi ngờ sự hiện hữu của tự ngã.
Yuttaṃ panetanti?
Is this appropriate?
Điều này có hợp lý không?
Yuttaṃ ayuttanti kā ettha cintā.
What is the concern here about what is appropriate or inappropriate?
Có gì phải bận tâm về việc hợp lý hay không hợp lý ở đây.
Apicettha idaṃ vatthumpi udāharanti, cūḷamātāya kira putto muṇḍo, mahāmātāya putto amuṇḍo.
Here, they also relate this story: a son of a younger mother was bald, while the son of an elder mother was not bald.
Hơn nữa, ở đây, người ta cũng kể câu chuyện này: Nghe nói, con trai của bà mẹ nhỏ thì trọc đầu, con trai của bà mẹ lớn thì không trọc đầu.
Taṃ suttaṃ muṇḍesuṃ.
They shaved his head.
Người ta đã cạo đầu cậu bé đó.
So uṭṭhāya ‘‘ahaṃ nu kho cūḷamātāya putto’’ti cintesi.
He got up and thought, "Am I the son of the younger mother?"
Cậu bé thức dậy và suy nghĩ: “Há ta là con trai của bà mẹ nhỏ chăng?”.
Evaṃ ‘‘ahaṃ nu khosmī’’ti kaṅkhā hoti.
Thus, the doubt "Do I exist?" arises.
Nghi ngờ “Há ta có mặt chăng?” xảy ra như vậy.
No nu khosmīti attano natthibhāvaṃ kaṅkhati.
" Do I not exist?" expresses doubt about one's non-existence.
Há ta không có mặt chăng là nghi ngờ sự không hiện hữu của tự ngã.
Tatrāpi idaṃ vatthu – eko kira macche gaṇhanto udake ciraṭṭhānena sītibhūtaṃ attano ūruṃ ‘‘maccho’’ti cintetvā pahari.
In that regard, there is this story: once, a man catching fish, whose thigh had become cold from prolonged immersion in water, thought it was a fish and hit it.
Ở đây cũng có câu chuyện này: Nghe nói, một người đang bắt cá, do ở lâu dưới nước, đùi của anh ta bị lạnh và anh ta nghĩ đó là “cá” rồi đánh vào đó.
Aparo susānapasse khettaṃ rakkhanto bhīto saṅkuṭito sayi.
Another, guarding a field near a charnel ground, lay down frightened and curled up.
Một người khác đang canh ruộng gần nghĩa địa, vì sợ hãi nên co rúm người lại và nằm xuống.
So paṭibujjhitvā attano jaṇṇukāni ‘‘dve yakkhā’’ti cintetvā pahari, evaṃ ‘‘no nu khosmī’’ti kaṅkhati.
When he awoke, he thought his own knees were "two ogres" and hit them. Thus, one doubts, "Do I not exist?"
Anh ta thức dậy và nghĩ đầu gối của mình là “hai quỷ” rồi đánh vào đó. Nghi ngờ “Há ta không có mặt chăng?” xảy ra như vậy.
Kiṃ nu khosmīti khattiyova samāno attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati kaṇṇo viya sūtaputtasaññī.
" What am I?" expresses doubt about one's Khattiya status, even though one is a Khattiya, like Karṇa who thought he was the son of a charioteer.
Há ta là gì là người Sát đế lỵ nghi ngờ về thân phận Sát đế lỵ của mình, giống như Karna tự cho mình là con trai của người đánh xe.
Esa nayo sesesu.
This method applies to the rest.
Phương pháp này cũng áp dụng cho các trường hợp còn lại.
Devo pana samāno devabhāvaṃ ajānanto nāma natthi.
A deva, however, does not exist who does not know their devahood.
Tuy nhiên, một vị chư thiên thì không thể không biết mình là chư thiên.
Sopi pana ‘‘ahaṃ rūpī nu kho arūpī nu kho’’tiādinā nayena kaṅkhati.
Yet, even such a one doubts in ways such as "Am I with form or without form?"
Nhưng vị ấy cũng nghi ngờ theo cách như: “Há ta là hữu sắc hay vô sắc chăng?”.
Khattiyādayo kasmā na jānantīti ce?
If it is asked why Khattiyas and others do not know?
Nếu hỏi tại sao các Sát đế lỵ, v.v., không biết?
Appaccakkhā tesaṃ tattha tattha kule uppatti.
Their birth in those families is not directly perceived.
Sự tái sanh của họ vào các gia đình đó là không trực tiếp chứng kiến.
Gahaṭṭhāpi ca pātalikādayo pabbajitasaññino.
And householders like Pāṭalikas consider themselves monastics.
Các gia chủ như Pātalikā, v.v., cũng có ý nghĩ mình là người xuất gia.
Pabbajitāpi ‘‘kuppaṃ nu kho me kamma’’ntiādinā nayena gahaṭṭhasaññino.
Monastics also consider themselves householders in ways such as "Is my action faulty?"
Và các vị xuất gia cũng có ý nghĩ mình là gia chủ theo cách như: “Há nghiệp của tôi có thể bị phá vỡ chăng?”.
Manussāpi ca ekacce rājāno viya attani devasaññino honti.
And some humans, like kings, consider themselves devas.
Và một số người trong loài người cũng tự cho mình là chư thiên, giống như các vị vua.
Kathaṃ nu khosmīti vuttanayameva.
" How am I?" is as explained before.
Há ta là như thế nào cũng theo phương pháp đã nói.
Kevalañhettha abbhantare jīvo nāma atthīti gahetvā tassa saṇṭhānākāraṃ nissāya ‘‘dīgho nu khosmi, rassacaturassachaḷaṃsaaṭṭhaṃsasoḷasaṃsādīnaṃ aññatarappakāro’’ti kaṅkhanto ‘‘kathaṃ nu khosmī’’ti kaṅkhatīti veditabbo.
It should be understood that, having merely grasped that "a living being exists inside here," and based on its shape and form, one who doubts "Am I long, or of some other type such as short, square, hexagonal, octagonal, or sixteen-sided?" is one who doubts "How am I?"
Ở đây, cần phải hiểu rằng, khi chấp thủ có một cái gọi là jīva (linh hồn) ở bên trong, và dựa vào hình dạng, dáng vẻ của nó, người ta nghi ngờ: “Ta dài, ngắn, vuông, sáu cạnh, tám cạnh, mười sáu cạnh, hay một loại nào khác?”, và do đó nghi ngờ: “Ta là loại gì?”.
Sarīrasaṇṭhānaṃ pana paccuppannaṃ ajānanto nāma natthi.
But there is no one who does not know the present shape of the body.
Tuy nhiên, không có ai là không biết hình dạng thân thể hiện tại của mình.
3. Kadā panassa bodhipakkhiyadhammā catusaccadhammā vā pātubhavanti uppajjanti pakāsantīti?
3. But when do the factors of awakening or the dhammas of the Four Truths manifest, arise, and become clear to him?
3. Vậy khi nào các pháp giác chi (bodhipakkhiyadhammā) hoặc các pháp Tứ Thánh Đế (catusaccadhammā) xuất hiện, sinh khởi, hiển lộ?
Vipassanāmaggañāṇesu pavattamānesu.
When the insight and path knowledges are occurring.
Khi các tuệ vipassanā và các đạo tuệ đang vận hành.
Tattha vipassanāñāṇe tāva vipassanāñāṇasampayuttā satiādayo vipassanāñāṇañca yathārahaṃ attano attano visayesu tadaṅgappahānavasena subhasaññādike pajahantā kāyānupassanādivasena visuṃ visuṃ uppajjanti.
Among them, first, in insight knowledge, mindfulness and other factors associated with insight knowledge, as well as insight knowledge itself, each according to its own object, arise separately by way of the contemplation of the body and so on, abandoning the perception of beauty and so forth by way of abandoning by substitution.
Trong đó, trong tuệ vipassanā trước hết, chánh niệm (sati) và các pháp khác tương ưng với tuệ vipassanā, và tuệ vipassanā tùy theo sự thích hợp, trên các đối tượng riêng của chúng, bằng cách đoạn trừ từng phần (tadaṅgappahāna), từ bỏ các tưởng subha (tưởng đẹp) v.v., sinh khởi riêng rẽ theo cách quán thân (kāyānupassanā) v.v.
Maggakkhaṇe pana te nibbānamālambitvā samucchedavasena paṭipakkhe pajahantā catūsupi ariyasaccesu asammohapaṭivedhasādhanavasena sakideva uppajjanti.
But at the moment of the path, having taken Nibbāna as their object, they arise just once by way of the means of achieving non-delusion and penetration concerning all Four Noble Truths, abandoning their opposites by way of eradication.
Tuy nhiên, tại sát-na đạo tuệ, chúng nương vào Nibbāna, bằng cách đoạn trừ hoàn toàn (samucchedappahāna) các đối nghịch, sinh khởi đồng thời trong cả bốn Thánh Đế, theo cách thực hiện sự thấu hiểu không mê lầm.
Evaṃ tāvettha bodhipakkhiyadhammānaṃ uppajjanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.
Thus, it should be understood that the manifestation of the factors of awakening is in the sense of their arising.
Như vậy, ở đây, sự xuất hiện của các pháp giác chi cần được hiểu là sự sinh khởi của chúng.
Ariyasaccadhammānaṃ pana lokiyānaṃ vipassanākkhaṇe vipassanāya ārammaṇakaraṇavasena lokuttarānaṃ tadadhimuttatāvasena maggakkhaṇe nirodhasaccassa ārammaṇābhisamayavasena sabbesampi kiccābhisamayavasena pākaṭabhāvato pakāsanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.
But it should be understood that the manifestation of the dhammas of the Noble Truths is in the sense of their becoming clear: for the worldly truths, at the moment of insight, by way of being made the object of insight; for the supramundane truths, by way of being convinced of them; at the moment of the path, for the truth of cessation, by way of direct experience as an object, and for all of them, by way of the direct experience of their function.
Còn sự xuất hiện của các pháp Thánh Đế thế gian tại sát-na vipassanā là theo cách lấy làm đối tượng của vipassanā, và của các pháp siêu thế tại sát-na đạo tuệ là theo cách quyết định hướng tới chúng, và của Diệt Đế là theo cách chứng ngộ đối tượng, và của tất cả là theo cách hiển lộ do sự chứng ngộ các phận sự.
Tattha (su. ni. aṭṭha. 2.439-41; mahāni. aṭṭha. 28) yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mohayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati.
Therein, because from the very beginning, sensual defilements delude beings who are householders in the objects of sensual pleasure, and for those who have overcome them and gone forth into the homeless life, discontent arises in secluded dwellings or in any of the higher wholesome states.
Trong đó (Su. Ni. Aṭṭha. 2.439-41; Mahāni. Aṭṭha. 28), vì ngay từ đầu, các dục phiền não (kilesakāma) đã mê hoặc các chúng sinh sống đời tại gia trong các dục vật (vatthukāma), khi đã vượt qua chúng và trở thành người xuất gia, sự bất lạc (arati) sinh khởi trong các trú xứ hoặc trong các pháp thiện cao hơn.
Vuttampi cetaṃ ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331).
And this is stated: “Indeed, friend, delight is difficult for one who has gone forth.” (saṃ. ni. 4.331).
Điều này cũng đã được nói: “Này các hiền giả, đối với người xuất gia, thật khó để tìm thấy sự hoan hỷ” (Saṃ. Ni. 4.331).
Tato te parapaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādhati, tāya bādhitānaṃ pariyesana taṇhā cittaṃ kilamayati, atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati, tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati, tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati, taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti, tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti, lābhādimucchitā dhammapatirūpakāni pakāsentā micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti paraṃ vambhenti, tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo.
Then, because their livelihood is dependent on others, hunger and thirst afflict them; for those afflicted by it, the craving of searching wears out the mind; then sloth and torpor overcome their weary minds; then, for those not attaining any distinction while dwelling in forest thickets and wilderness dwellings that are difficult to manage, fear, identified with terror, is born; for those dwelling in doubt and suspicion, not savoring the taste of seclusion for a long time, doubt about the practice arises, thinking “This might not be the path”; for those dwelling having dispelled that, conceit, hypocrisy, and stubbornness are born from a slight attainment of distinction; for those dwelling having dispelled those too, gain, honor, and praise arise dependent on a higher attainment of distinction; those infatuated with gain and so on, proclaiming counterfeit dhammas, having attained wrongful fame, established therein, they extol themselves and denigrate others with birth and so on; therefore, the status of sensual pleasures and so on as the first army and so forth should be understood.
Sau đó, vì cuộc sống của họ phụ thuộc vào người khác, đói khát (khuppipāsā) hành hạ họ, khi bị đói khát hành hạ, tham ái (taṇhā) tìm kiếm làm cho tâm họ mệt mỏi, rồi khi tâm họ mệt mỏi, hôn trầm thụy miên (thinamiddha) ập đến, sau đó, khi không đạt được sự tiến bộ đặc biệt, sống trong các trú xứ rừng núi hoang vắng khó khăn, sự sợ hãi (bhīru) mang tên utrāsa (kinh hoàng) sinh khởi, đối với những người nghi ngờ, lo lắng đó, sống trong thời gian dài nếm trải hương vị của sự độc cư, nghi ngờ (vicikicchā) về con đường thực hành sinh khởi: “Liệu đây có phải là con đường không?”, khi đã loại bỏ điều đó và sống, với một chút tiến bộ đặc biệt, kiêu mạn, cứng đầu (mānamakkhathambhā) sinh khởi, khi đã loại bỏ chúng và sống, dựa vào sự tiến bộ đặc biệt cao hơn, lợi lộc, cung kính, danh tiếng (lābhasakkārasilokā) sinh khởi, những người say mê lợi lộc v.v., khi hiển bày các pháp tương tự với Chánh pháp, đạt được danh tiếng sai trái (micchāyasaṃ), rồi đứng vững ở đó, họ tự đề cao mình và khinh thường người khác bằng các yếu tố như dòng dõi v.v., do đó, cần phải hiểu các dục v.v. là quân đội đầu tiên v.v.
Evametaṃ dasavidhaṃ senaṃ uddisitvā yasmā sā kaṇhadhammasamannāgatattā kaṇhassa namucino upakārāya saṃvattati, tasmā naṃ ‘‘tava senā’’ti niddisantena ‘‘esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī’’ti vuttaṃ.
Having thus pointed out this tenfold army, because it is associated with dark states and is conducive to the benefit of the Dark One, Namuci, it was stated, “This, Namuci, is your army, the striking force of the Dark One,” referring to it as “your army.”
Như vậy, sau khi chỉ ra mười loại quân đội này, vì nó giúp ích cho Namuci, kẻ có các pháp đen tối, nên đã nói: “Đây là quân đội của Namuci, kẻ tấn công Kaṇha” bằng cách chỉ rõ: “Đây là quân đội của ngươi”.
Tattha abhippahārinīti samaṇabrāhmaṇānaṃ ghātanī nippothanī, antarāyakarīti attho.
Therein, striking force means that which slays and crushes ascetics and brahmins; the meaning is that which causes obstacles.
Trong đó, abhippahārinī có nghĩa là kẻ giết hại, kẻ hủy diệt, kẻ gây chướng ngại cho các sa-môn và bà-la-môn.
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukhanti evaṃ tava senaṃ asūro kāye ca jīvite ca sāpekkho puriso na jināti, sūro pana jināti, jetvā ca maggasukhaṃ phalasukhañca adhigacchatīti attho.
One who is not a hero cannot conquer it, but having conquered it, one obtains happiness: the meaning is that a person who is not a hero, one attached to body and life, cannot conquer this army of yours, but a hero does conquer it, and having conquered it, he attains the happiness of the path and the happiness of the fruit.
“Kẻ hèn nhát không thể chiến thắng nó, chiến thắng rồi sẽ đạt được an lạc” có nghĩa là: Kẻ hèn nhát, người còn tham luyến thân mạng, không thể chiến thắng quân đội của ngươi như vậy, nhưng người dũng cảm thì chiến thắng, và sau khi chiến thắng sẽ đạt được an lạc của đạo và an lạc của quả.
Sopi brāhmaṇoti sopi khīṇāsavabrāhmaṇo.
That brahmin too: that brahmin who is an Arahant.
“Vị Bà-la-môn đó” có nghĩa là vị Bà-la-môn khīṇāsava (lậu tận) đó.
Idāni ‘‘tena kho pana samayena bhagavā sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno hoti vimuttisukhapaṭisaṃvedī.
Now, the section beginning with “But in the Udāna” is introduced to show the consistency between the Udāna text which says, “At that time, the Blessed One was seated for seven days in one cross-legged posture, experiencing the bliss of liberation. Then, at the end of those seven days, the Blessed One emerged from that concentration and, during the first watch of the night, carefully adverted to Dependent Origination in forward order. During the middle watch of the night, he carefully adverted to Dependent Origination in reverse order. During the last watch of the night, he carefully adverted to Dependent Origination in forward and reverse order” (udā. 1), and this Khandhaka text.
Bây giờ, để chỉ ra sự không mâu thuẫn giữa bài udāna này (Udā. 1) và đoạn khandhaka này, đã nói: “Thuở ấy, Đức Thế Tôn ngồi một tòa trong bảy ngày, cảm nhận sự an lạc của giải thoát.
Atha kho bhagavā tassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomaṃ sādhukaṃ manasākāsi.
Then the Blessed One, after the passing of those seven days, having emerged from that concentration, during the first watch of the night, thoroughly attended to Dependent Origination in forward order.
Sau bảy ngày đó, Đức Thế Tôn xuất khỏi định ấy, trong canh đầu đêm, Ngài đã quán xét Duyên Khởi một cách kỹ lưỡng theo chiều thuận.
Rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ paṭiccasamuppādaṃ paṭilomaṃ sādhukaṃ manasākāsi.
During the middle watch of the night, he thoroughly attended to Dependent Origination in reverse order.
Trong canh giữa đêm, Ngài đã quán xét Duyên Khởi một cách kỹ lưỡng theo chiều nghịch.
Rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomaṃ sādhukaṃ manasākāsī’’ti evaṃ vuttāya udānapāḷiyā (udā. 1) imissā ca khandhakapāḷiyā avirodhaṃ dassetuṃ ‘‘udāne panā’’tiādi āraddhaṃ.
During the last watch of the night, he thoroughly attended to Dependent Origination in forward and reverse order”—to show the non-contradiction between the Udāna text thus stated and this Khandhaka text, the passage beginning “But in the Udāna” was introduced.
Trong canh cuối đêm, Ngài đã quán xét Duyên Khởi một cách kỹ lưỡng theo cả chiều thuận và chiều nghịch”, đã bắt đầu bằng “Trong udāna thì…” v.v.
Ettha tassa vasenāti tassa paccayākārapajānanassa paccayakkhayādhigamassa ca vasena.
Therein, by means of that: by means of that understanding of the causal structure and the attainment of the cessation of conditions.
Ở đây, “do điều đó” có nghĩa là do sự hiểu biết về các nhân duyên và sự chứng ngộ về sự diệt trừ các nhân duyên.
Ekekameva koṭṭhāsanti anulomapaṭilomesu ekekameva koṭṭhāsaṃ.
Each single portion: each single portion of the forward and reverse orders.
“Mỗi phần riêng biệt” có nghĩa là mỗi phần riêng biệt trong chiều thuận và chiều nghịch.
Pāṭipadarattiyā evaṃ manasākāsīti rattiyā tīsupi yāmesu anulomapaṭilomaṃyeva manasākāsi.
He adverted thus on the night of the first day: during the three watches of the night, he adverted to the forward and reverse order.
“Đã tác ý như vậy vào đêm rằm” có nghĩa là đã tác ý Duyên Khởi theo cả chiều thuận và chiều nghịch trong cả ba canh đêm.
Bhagavā kira ṭhapetvā ratanagharasattāhaṃ sesesu chasu sattāhesu antarantarā dhammaṃ paccavekkhitvā yebhuyyena vimuttisukhapaṭisaṃvedī vihāsi, ratanagharasattāhe pana abhidhammapavicayavaseneva vihāsi.
Indeed, except for the week of the Jewelled House, during the other six weeks the Blessed One dwelt for the most part experiencing the bliss of liberation, reviewing the Dhamma from time to time; but during the week of the Jewelled House, he dwelt solely by way of investigating the Abhidhamma.
Đức Thế Tôn, ngoại trừ bảy ngày ở nhà đá quý (ratanaghara), trong sáu tuần còn lại, thỉnh thoảng quán xét giáo pháp và thường sống trong sự cảm nhận an lạc của giải thoát, còn trong bảy ngày ở nhà đá quý, Ngài sống chủ yếu bằng cách phân tích Abhidhamma.
Tasmā antarantarā dhammapaccavekkhaṇavasena uppāditamanasikāresu pāṭipadarattiyā uppāditaṃ manasikāraṃ sandhāya imissaṃ khandhakapāḷiyaṃ evaṃ vuttanti adhippāyo.
Therefore, the intention is that it was stated thus in this Khandhaka text with reference to the adverting that arose on the night of the first day among the advertings that were produced by way of reviewing the Dhamma from time to time.
Do đó, ý nghĩa là: trong đoạn khandhaka này, điều đã nói như vậy là ám chỉ sự tác ý đã được thực hiện vào đêm rằm, trong số các sự tác ý được sinh khởi do việc thỉnh thoảng quán xét giáo pháp.
4. Tassa sattāhassa accayenāti pallaṅkasattāhassa apagamanena.
4. “Upon the passing of that week” means by the ending of the week spent in the cross-legged posture.
4. Sau bảy ngày đó có nghĩa là sau khi kết thúc bảy ngày ngồi kiết già.
Tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvāti tato arahattaphalasamāpattisamādhito yathākālaparicchedaṃ vuṭṭhahitvā.
“Having arisen from that absorption” means having arisen from that absorption of the attainment of arahantship, according to the determined period.
Sau khi xuất khỏi định ấy có nghĩa là sau khi xuất khỏi định nhập quả A-la-hán ấy theo thời gian đã định.
Aññepi buddhattakarāti visākhapuṇṇamito paṭṭhāya rattindivaṃ evaṃ niccasamāhitabhāvahetubhūtānaṃ buddhaguṇānaṃ upari aññepi buddhattasādhakā.
“Other factors causing Buddhahood” means other proofs of Buddhahood, in addition to the Buddha-qualities that served as the cause for being constantly absorbed day and night, starting from the Visākha full moon.
Và những pháp khác làm nên Phật quả có nghĩa là, ngoài những Phật đức đã là nhân của trạng thái thường xuyên an định như thế cả ngày lẫn đêm kể từ ngày trăng tròn tháng Vesākha, còn có những pháp khác chứng minh Phật quả.
‘‘Ayaṃ buddho’’ti buddhabhāvassa paresaṃ vibhāvanā dhammā kiṃ nu kho santīti yojanā.
The meaning is: “Are there any other qualities that reveal his Buddhahood to others, to proclaim, ‘This is the Buddha’?”
Cách kết nối câu là: "Liệu có những pháp nào làm cho người khác nhận biết Phật tính, rằng ‘Đây là một vị Phật’ không?"
Ekaccānaṃ devatānanti yā adhigatamaggā sacchikatanirodhā ekapadesena buddhaguṇe jānanti, tā ṭhapetvā tadaññāsaṃ devatānaṃ.
“Of some deities” refers to deities other than those who have attained the Path and realized Nibbāna, and who know the Buddha-qualities in part.
Đối với một số thiên nhân có nghĩa là, trừ những vị thiên nhân đã chứng đắc đạo, đã chứng ngộ Niết-bàn, những vị chỉ biết Phật đức một phần, thì những vị thiên nhân khác.
Animisehīti dhammapītivipphāravasena pasādavibhāvaniccaladalatāya nimesarahitehi.
“With unblinking eyes” means with eyes devoid of winking, due to the radiant delight of the Dhamma and the steadfastness of faith.
Không chớp mắt có nghĩa là không chớp mắt do sự lan tỏa của hỷ lạc pháp, do sự tĩnh lặng của lòng tin thanh tịnh.
Ratanacaṅkameti devatāhi māpite ratanamayacaṅkame.
“On the jewel promenade” means on the promenade made of jewels, constructed by deities.
Trên kinh hành bằng ngọc có nghĩa là trên kinh hành bằng ngọc do các vị thiên nhân tạo ra.
‘‘Ratanabhūtānaṃ sattannaṃ pakaraṇānaṃ tattha ca anuttarassa dhammaratanassa sammasanena taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jāta’’ntipi vadanti.
Some also say: “That place became known as the Jewel House Cetiya due to the contemplation of the seven treatises which are like jewels, and of the unsurpassed Dhamma-gem therein.”
Cũng có người nói: "Do sự quán xét bảy bộ Abhidhamma quý báu và đặc biệt là Pháp bảo vô thượng ở nơi đó, nên nơi ấy được gọi là Ratanaghara (Ngôi nhà ngọc báu) hoặc Ratanacetiya (Bảo tháp ngọc báu)."
Teneva aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) ‘‘ratanagharaṃ nāma na ratanamayaṃ gehaṃ, sattannaṃ pana pakaraṇānaṃ sammasitaṭṭhānaṃ ratanagharanti veditabba’’nti vuttaṃ.
Therefore, in the Aṭṭhasālinī (Dhamma. Saṅgaṇī. Aṭṭha. Nidānakathā), it is stated: “The ‘Jewel House’ is not a house made of jewels; it should be understood as the place where the seven treatises were contemplated.”
Chính vì thế, trong Aṭṭhasālinī có nói: "Nên biết rằng ‘Ratanaghara’ không phải là một ngôi nhà bằng ngọc, mà là nơi đã quán xét bảy bộ Abhidhamma."
Kasmā panāyaṃ ajapālanigrodho nāma jātoti āha ‘‘tassa kirā’’tiādi.
Why, then, was this tree named Ajapāla Nigrodha? He says: “Because, it is said,…” and so on.
Tại sao cây này lại có tên là Ajapāla (Cây đa người chăn dê)? Câu trả lời là "Nghe nói rằng..." và tiếp theo.
Keci pana ‘‘yasmā tattha vede sajjhāyituṃ asamatthā mahallakabrāhmaṇā pākāraparikkhepayuttāni nivesanāni katvā sabbe vasiṃsu, tasmāssa ‘ajapālanigrodho’ti nāmaṃ jāta’’nti vadanti.
Some, however, say: “Because elderly brahmins who were unable to recite the Vedas resided there, having built residences surrounded by fences, therefore it was named ‘Ajapāla Nigrodha’.”
Tuy nhiên, một số người nói: "Vì ở đó, những vị Bà-la-môn lớn tuổi không thể tụng Veda đã xây nhà có tường bao quanh và tất cả đều sống ở đó, nên cây ấy có tên là ‘Ajapāla-nigrodha’ (Cây đa của những người không tụng Veda)."
Tatrāyaṃ vacanattho – na japantīti ajapā, mantānaṃ anajjhāyakāti attho.
The meaning of that word is this: ajapā means those who do not chant, i.e., those who do not recite mantras.
Ở đây, ý nghĩa của từ là: Ajapā là những người không tụng niệm, có nghĩa là những người không học thuộc lòng kinh chú.
Ajapā lanti ādiyanti nivāsaṃ etthāti ajapāloti.
And ajapā means they take, they acquire their dwelling here, hence ajapāla.
Ajapālo là nơi mà những người không tụng niệm đến ở, đến trú ngụ.
Apare pana vadanti ‘‘yasmā majjhanhike samaye anto paviṭṭhe aje attano chāyāya pāleti rakkhati, tasmā ‘ajapālo’tissa nāmaṃ ruḷha’’nti.
Others, however, say: “Because at midday it protects the goats that enter, sheltering them with its shade, therefore it gained the name ‘Ajapāla’.”
Những người khác lại nói: "Vì vào giữa trưa, cây ấy bảo vệ những con dê đã vào bên trong bằng bóng mát của mình, nên tên ‘Ajapāla’ đã trở nên phổ biến."
Sabbathāpi nāmametaṃ tassa rukkhassa.
In any case, this is the name of that tree.
Dù thế nào đi nữa, đây là tên của cây ấy.
Vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedentoti dhammaṃ vicinantoyeva antarantarā vimuttisukhañca paṭisaṃvedento.
“Experiencing the bliss of liberation” means contemplating the Dhamma and, from time to time, also experiencing the bliss of liberation.
Cảm nhận lạc vị giải thoát có nghĩa là vừa quán xét pháp, vừa thỉnh thoảng cảm nhận lạc vị giải thoát.
‘‘Dhammaṃ vicinanto vimuttisukhañca paṭisaṃvedento’’ti evaṃ vā ettha pāṭho gahetabbo.
Or, the reading here should be understood as “contemplating the Dhamma and experiencing the bliss of liberation.”
Hoặc nên hiểu cách đọc ở đây là "vừa quán xét pháp, vừa cảm nhận lạc vị giải thoát".
Udānaṭṭhakathāyampi (udā. aṭṭha. 4) hi ayameva pāṭho.
Indeed, this very reading is also found in the Udānaṭṭhakathā (Udā. Aṭṭha. 4).
Trong Udānaṭṭhakathā cũng có cách đọc này.
Dhammaṃ vicinanto cettha evaṃ abhidhamme nayamaggaṃ sammasi paṭhamaṃ dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ nāma, tato vibhaṅgappakaraṇaṃ, dhātukathāpakaraṇaṃ, puggalapaññattippakaraṇaṃ, kathāvatthuṃ nāma, yamakaṃ nāma, tato mahāpakaraṇaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti.
And here, “contemplating the Dhamma,” he thus reflected on the method of Abhidhamma: first, the Dhammasaṅgaṇī treatise, then the Vibhaṅga treatise, the Dhātukathā treatise, the Puggalapaññatti treatise, the Kathāvatthu, the Yamaka, and then the Mahāpakaraṇa, the Paṭṭhāna.
Ở đây, khi quán xét pháp, Ngài đã quán xét con đường phương pháp trong Abhidhamma như sau: đầu tiên là bộ Dhammasaṅgaṇī, sau đó là bộ Vibhaṅga, bộ Dhātukathā, bộ Puggalapaññatti, bộ Kathāvatthu, bộ Yamaka, và sau đó là bộ Paṭṭhāna vĩ đại.
Tatthassa saṇhasukhumaṭṭhānamhi citte otiṇṇe pīti uppajji, pītiyā uppannāya lohitaṃ pasīdi, lohite pasanne chavi pasīdi, chaviyā pasannāya puratthimakāyato kūṭāgārādippamāṇā rasmiyo uṭṭhahitvā ākāse pakkhandaṃ chaddantanāgakulaṃ viya pācīnadisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā.
When his mind descended into the subtle and profound aspects of it, delight arose in him; with the arising of delight, his blood became clear; with the clarity of his blood, his skin became clear; with the clarity of his skin, rays the size of pinnacled houses and so forth emerged from the front of his body and shot into the sky, like a herd of Chaddanta elephants rushing forth, they pierced infinite universes in the eastern direction.
Khi tâm Ngài đi sâu vào những điểm vi tế, tinh tế của bộ ấy, hỷ đã khởi lên; khi hỷ khởi lên, máu huyết thanh tịnh; khi máu huyết thanh tịnh, làn da thanh tịnh; khi làn da thanh tịnh, những tia sáng có kích thước như đỉnh tháp v.v. từ thân phía đông của Ngài phóng ra, bay lên không trung, xuyên qua vô số thế giới về phía đông, giống như đàn voi chaddanta đang bay.
Pacchimakāyato uṭṭhahitvā pacchimadisāya, dakkhiṇaṃsakūṭato uṭṭhahitvā dakkhiṇadisāya, vāmaṃsakūṭato uṭṭhahitvā uttaradisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā.
Rays emerged from the back of his body and pierced infinite universes in the western direction; from his right shoulder, they pierced infinite universes in the southern direction; from his left shoulder, they pierced infinite universes in the northern direction.
Từ thân phía tây phóng ra, xuyên qua vô số thế giới về phía tây; từ vai phải phóng ra, xuyên qua vô số thế giới về phía nam; từ vai trái phóng ra, xuyên qua vô số thế giới về phía bắc.
Pādatalehi pavāḷaṅkuravaṇṇā rasmiyo nikkhamitvā mahāpathaviṃ vinibbijjha udakaṃ dvidhā bhinditvā vātakkhandhaṃ padāletvā ajaṭākāsaṃ pakkhandā.
From the soles of his feet, coral-bud-colored rays emerged, piercing the great earth, splitting the water in two, breaking through the air element, and shooting into space without obstruction.
Những tia sáng màu san hô từ lòng bàn chân phóng ra, xuyên qua đại địa, chia nước làm đôi, xuyên qua khối gió, và xuyên vào không gian vô tận.
Sīsato saṃparivattiyamānaṃ maṇidāmaṃ viya nīlavaṇṇarasmivaṭṭi uṭṭhahitvā cha devaloke vinivijjhitvā nava brahmaloke atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhandā.
From his head, a swirl of blue-colored rays, like a revolving string of gems, emerged, piercing the six deva-worlds, surpassing the nine brahma-worlds, and shooting into space without obstruction.
Một dải tia sáng màu xanh lam, xoay tròn như một chuỗi ngọc, từ đỉnh đầu phóng ra, xuyên qua sáu cõi trời, vượt qua chín cõi Phạm thiên, và xuyên vào không gian vô tận.
Tasmiṃ divase aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sabbe suvaṇṇavaṇṇāva ahesuṃ.
On that day, in countless universes, countless beings all became golden in color.
Vào ngày hôm đó, vô số chúng sinh trong vô số thế giới đều có màu vàng rực rỡ.
Taṃ divasañca pana bhagavato sarīrā nikkhantā yāvajjadivasāpi kira tā rasmiyo anantalokadhātuyo gacchantiyeva.
And it is said that the rays that emanated from the Blessed One’s body on that day are still traveling through infinite world-systems even to this day.
Và nghe nói rằng, những tia sáng phóng ra từ thân của Đức Thế Tôn vào ngày đó vẫn đang tiếp tục đi đến vô tận thế giới cho đến ngày nay.
Na kevalañca imasmiṃyeva sattāhe dhammaṃ vicinantassa sarīrato rasmiyo nikkhamiṃsu, atha kho ratanagharasattāhepi paṭṭhānaṃ sammasantassa evameva sarīrato rasmiyo nikkhantā evāti veditabbaṃ.
It should be understood that not only in this week did rays emanate from his body while he contemplated the Dhamma, but also during the Jewel House week, when he contemplated the Paṭṭhāna, rays similarly emanated from his body.
Không chỉ trong bảy ngày này, khi quán xét pháp, những tia sáng mới phóng ra từ thân Ngài, mà trong bảy ngày ở Ratanaghara, khi quán xét bộ Paṭṭhāna, những tia sáng cũng đã phóng ra từ thân Ngài như vậy.
‘‘Imesu ca ekavīsatiyā divasesu ekadivasepi satthu sarīrato rasmiyo na nikkhantā, catutthe pana sattāhe pacchimuttarāya disāya ratanaghare nisīdi.
“During these twenty-one days, on not a single day did rays emanate from the Master’s body. However, in the fourth week, he sat in the Jewel House in the north-western direction.
"Trong hai mươi mốt ngày này, không một ngày nào tia sáng phóng ra từ thân của Đức Đạo Sư; nhưng vào tuần lễ thứ tư, Ngài ngồi ở Ratanaghara, phía tây bắc.
Tattha dhammasaṅgaṇiṃ sammasantassapi sarīrato rasmiyo na nikkhantā.
Even while contemplating the Dhammasaṅgaṇī there, no rays emanated from his body.
Ở đó, khi Ngài quán xét bộ Dhammasaṅgaṇī, những tia sáng cũng không phóng ra từ thân Ngài.
Vibhaṅgappakaraṇaṃ, dhātukathaṃ, puggalapaññattiṃ, kathāvatthuppakaraṇaṃ, yamakappakaraṇaṃ sammasantassapi rasmiyo na nikkhantā.
Even while contemplating the Vibhaṅga treatise, the Dhātukathā, the Puggalapaññatti, the Kathāvatthu treatise, the Yamaka treatise, no rays emanated.
Khi Ngài quán xét bộ Vibhaṅga, bộ Dhātukathā, bộ Puggalapaññatti, bộ Kathāvatthuppakaraṇa, bộ Yamakappakaraṇa, những tia sáng cũng không phóng ra.
Yadā pana mahāpakaraṇaṃ oruyha ‘hetupaccayo ārammaṇapaccayo…pe… avigatapaccayo’ti sammasanaṃ ārabhi, athassa catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ sammasantassa ekantato sabbaññutaññāṇaṃ mahāpakaraṇe okāsaṃ labhi.
But when he descended to the Mahāpakaraṇa and began contemplating ‘condition of root-cause, condition of object… and so on… condition of non-disappearance’, then, as he contemplated the twenty-four dependent originations (Paṭṭhāna), his omniscient knowledge definitively found its scope in the Mahāpakaraṇa.
Nhưng khi Ngài đi sâu vào bộ Đại Luận (Paṭṭhāna) và bắt đầu quán xét ‘Nhân duyên, cảnh duyên… v.v… vô ly duyên’, thì khi Ngài quán xét hai mươi bốn duyên của bộ Paṭṭhāna, Trí Toàn Giác đã hoàn toàn tìm thấy chỗ đứng trong bộ Đại Luận.
Yathā hi timirapiṅgalamahāmaccho caturāsītiyojanasahassagambhīre mahāsamuddeyeva okāsaṃ labhati, evameva sabbaññutaññāṇaṃ ekantato mahāpakaraṇeyeva okāsaṃ labhi.
Just as a dark, reddish-yellow great fish finds its scope only in the great ocean, eighty-four thousand yojanas deep, so too, omniscient knowledge definitively found its scope only in the Mahāpakaraṇa.”
Giống như con cá lớn Timirapiṅgala chỉ tìm thấy chỗ đứng trong đại dương sâu tám vạn bốn ngàn dojana, thì Trí Toàn Giác cũng hoàn toàn tìm thấy chỗ đứng trong bộ Đại Luận.
‘‘Satthu evaṃ laddhokāsena sabbaññutaññāṇena yathāsukhaṃ saṇhasukhumadhammaṃ sammasantassa sarīrato nīlapītalohitodātamañjiṭṭhapabhassaravasena chabbaṇṇarasmiyo nikkhamiṃsu.
“As the Master, with his thus established omniscient knowledge, comfortably contemplated the subtle and profound Dhamma, six-colored rays emanated from his body, consisting of blue, yellow, red, white, crimson, and dazzling hues.
"Khi Đức Đạo Sư, với Trí Toàn Giác đã tìm thấy chỗ đứng như vậy, quán xét pháp vi tế, tinh tế một cách thoải mái, sáu màu tia sáng đã phóng ra từ thân Ngài, gồm xanh lam, vàng, đỏ, trắng, cam, và lấp lánh.
Kesamassūhi ceva akkhīnañca nīlaṭṭhānehi nīlarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena gaganatalaṃ añjanacuṇṇasamokiṇṇaṃ viya umāpupphanīluppaladalasañchannaṃ viya vītipatantamaṇitālavaṇṭaṃ viya sampasāritamecakapaṭaṃ viya ca ahosi.
Blue rays emanated from his hair, beard, and the blue parts of his eyes, by virtue of which the sky appeared as if strewn with collyrium powder, as if covered with petals of umā flowers and blue water lilies, as if fanned by moving jewel fans, and as if a dark blue cloth were spread out.
Từ tóc, râu và những phần màu xanh lam của mắt, những tia sáng xanh lam đã phóng ra, do đó bầu trời như được rắc bột thuốc kẻ mắt, như được phủ đầy cánh hoa sen xanh và hoa sen xanh, như một chiếc quạt ngọc đang bay, và như một tấm vải đen được trải ra.
Chavito ceva akkhīnañca pītaṭṭhānehi pītarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā suvaṇṇarasanisiñcamānā viya suvaṇṇapaṭapasāritā viya kuṅkumacuṇṇakaṇikārapupphasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu.
Yellow rays emanated from his skin and the yellow parts of his eyes, by virtue of which the cardinal directions shone as if molten gold were flowing, as if golden cloths were spread out, and as if scattered with particles of saffron powder and karṇikāra flowers.
Từ da và những phần màu vàng của mắt, những tia sáng vàng đã phóng ra, do đó các phương hướng rực rỡ như được rắc vàng lỏng, như được trải vải vàng, và như được rải đầy bột nghệ và hoa kim tước.
Maṃsalohitehi ceva akkhīnañca rattaṭṭhānehi lohitarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā cīnapiṭṭhacuṇṇarañjitā viya supakkalākhārasanisiñcamānā viya rattakambalaparikkhittā viya jayasumanapāribaddhakabandhujīvakakusumasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu.
Red rays emanated from his flesh and blood, and the red parts of his eyes, by virtue of which the cardinal directions shone as if dyed with Chinese cinnabar powder, as if molten crimson lac were flowing, as if covered with red blankets, and as if strewn with auspicious jasmine, pāribaddhaka, bandhujīvaka, and kusuma flowers.
Từ thịt, máu và những phần màu đỏ của mắt, những tia sáng đỏ đã phóng ra, do đó các phương hướng rực rỡ như được nhuộm bột chu sa, như được rắc nhựa cánh kiến chín đỏ, như được bao phủ bởi chăn đỏ, và như được rải đầy hoa lài thắng lợi, hoa pāribaddhaka và hoa bandhujīvaka."
Aṭṭhīhi ceva dantehi ca akkhīnañca setaṭṭhānehi odātarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā rajatakuṭehi āsiñcamānakhīradhārāsamparikiṇṇā viya pasāritarajatapaṭavitānā viya vītipatantarajatatālavaṇṭā viya kundakumudasindhuvārasumanamallikādikusumasañchannā viya ca virociṃsu.
From the bones, teeth, and white parts of the eyes, white rays emanated. Due to these, the directions appeared as if sprinkled with streams of milk from silver pitchers, or as if adorned with spread out silver canopies, or as if shimmering with silver palm-fans, or as if covered with jasmine, water lilies, sindhuvāra, Arabian jasmine, and other flowers, and thus they shone.
Từ xương, răng và phần trắng của mắt, những tia sáng trắng (odātarasmiyo) phóng ra, nhờ đó các phương hướng rực rỡ như được bao phủ bởi những dòng sữa chảy từ các đỉnh bạc, như những tấm trần bạc được giăng ra, như những chiếc quạt bạc lướt qua, và như được phủ đầy hoa lài, hoa súng, hoa Sindhuvara, hoa Sumana, hoa Mallika, v.v.
Mañjiṭṭhapabhassarā pana tamhā tamhā sarīrappadesā nikkhamiṃsu.
However, radiant crimson rays emanated from various parts of the body.
Còn những tia sáng màu đỏ thẫm (mañjiṭṭhapabhassarā) thì phóng ra từ từng bộ phận cơ thể đó.
Iti tā chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā ghanamahāpathaviṃ gaṇhiṃsu.
Thus, those six-colored rays, having emanated, penetrated the dense great earth.
Như vậy, sáu sắc quang minh ấy phóng ra và chiếu thấu đại địa kiên cố.
‘‘Catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mahāpathavī niddhantasuvaṇṇapiṇḍi viya ahosi.
“The great earth, two hundred thousand yojanas and forty thousand yojanas thick, became like a mass of refined gold.
Đại địa dày một trăm hai mươi bốn ngàn dojana đã trở nên như một khối vàng ròng được tinh luyện.
Pathaviṃ bhinditvā heṭṭhā udakaṃ gaṇhiṃsu.
Penetrating the earth, they reached the water below.
Chúng xuyên qua đất và thấu đến nước bên dưới.
Pathavīsandhārakaṃ aṭṭhanahutādhikacatuyojanasatasahassabahalaṃ udakaṃ suvaṇṇakalasehi āsiñcamānavilīnasuvaṇṇaṃ viya ahosi.
The water supporting the earth, four hundred thousand yojanas and eighty thousand yojanas thick, became like molten gold being poured from golden pots.
Tầng nước đỡ đất, dày bốn trăm tám mươi bốn ngàn dojana, đã trở nên như vàng nóng chảy được rót từ những chiếc bình vàng.
Udakaṃ vinivijjhitvā vātaṃ aggahesuṃ.
Penetrating the water, they reached the wind.
Chúng xuyên qua nước và thấu đến gió.
Channavutādhikanavayojanasatasahassabahalo vāto samussitasuvaṇṇakkhandho viya ahosi.
The wind, nine hundred thousand yojanas and ninety-six thousand yojanas thick, became like a raised column of gold.
Tầng gió dày chín trăm sáu mươi chín ngàn dojana đã trở nên như một thân vàng dựng đứng.
Vātaṃ vinivijjhitvā heṭṭhā ajaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu.
Penetrating the wind, they plunged down into the unformed space below.
Chúng xuyên qua gió và thấu xuống không gian không có vật cản bên dưới.
Uparibhāgena uggantvāpi catumahārājike gaṇhiṃsu.
Ascending upwards, they also reached the Catumahārājika devas.
Ở phần trên, chúng vươn lên và thấu đến chư Thiên Tứ Đại Thiên Vương.
Te vinivijjhitvā tāvatiṃse, tato yāme, tato tusite, tato nimmānaratī, tato paranimmitavasavattī, tato nava brahmaloke, tato vehapphale, tato pañca suddhāvāse vinivijjhitvā cattāro āruppe gaṇhiṃsu.
Penetrating them, they reached the Tāvatiṃsa devas, then the Yāma devas, then the Tusita devas, then the Nimmānaratī devas, then the Paranimmitavasavattī devas, then the nine Brahma realms, then the Vehapphala devas, then the five Suddhāvāsa devas, and penetrating them, they reached the four immaterial realms (āruppa).
Xuyên qua họ, chúng thấu đến cõi Tam Thập Tam Thiên, rồi cõi Dạ Ma, rồi cõi Đâu Suất, rồi cõi Hóa Lạc, rồi cõi Tha Hóa Tự Tại, rồi chín cõi Phạm Thiên, rồi cõi Vô Tưởng, rồi xuyên qua năm cõi Tịnh Cư, chúng thấu đến bốn cõi Vô Sắc.
Cattāro ca āruppe vinivijjhitvā ajaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu.
And penetrating the four immaterial realms, they plunged into the unformed space.
Và xuyên qua bốn cõi Vô Sắc, chúng thấu vào không gian không có vật cản.
‘‘Tiriyabhāgehi anantā lokadhātuyo pakkhandiṃsu, ettake ṭhāne candamhi candappabhā natthi, sūriye sūriyappabhā natthi, tārakarūpesu tārakarūpappabhā natthi, devatānaṃ uyyānavimānakapparukkhesu sarīre ābharaṇesūti sabbattha pabhā natthi.
“Sideways, they plunged into infinite world-systems. In all these places, there was no light of the moon in the moon, no light of the sun in the sun, no light of stars in the star-forms, no light anywhere in the pleasure groves, mansions, wish-granting trees, bodies, or ornaments of devas.
Ở các phương ngang, chúng xuyên thấu vô số thế giới; trong những nơi đó, không có ánh sáng của mặt trăng trong mặt trăng, không có ánh sáng của mặt trời trong mặt trời, không có ánh sáng của các vì sao trong các vì sao, không có ánh sáng trong các khu vườn, cung điện, cây như ý của chư thiên, trong thân thể và trang sức của họ, mà hoàn toàn không có ánh sáng.
Tisahassimahāsahassilokadhātuyā ālokapharaṇasamattho mahābrahmāpi sūriyuggamane khajjopanako viya ahosi, candasūriyatārakarūpadevatuyyānavimānakapparukkhānaṃ paricchedamattakameva paññāyittha.
Even Mahābrahmā, capable of illuminating the three-thousand-great-thousand world-system, was like a firefly at sunrise; only a mere outline of the moon, sun, stars, devas, pleasure groves, mansions, and wish-granting trees was discernible.
Ngay cả Đại Phạm Thiên, người có khả năng chiếu sáng khắp Tam Thiên Đại Thiên Thế Giới, cũng trở nên như đom đóm khi mặt trời mọc; chỉ có thể nhận biết được một chút về mặt trăng, mặt trời, các vì sao, các khu vườn, cung điện, cây như ý của chư thiên.
Ettakaṃ ṭhānaṃ buddharasmīhiyeva ajjhotthaṭaṃ ahosi.
All this space was completely enveloped by the Buddha's rays.
Toàn bộ không gian này đã được bao phủ hoàn toàn bởi những tia sáng của Đức Phật.
Ayañca neva buddhānaṃ adhiṭṭhāniddhi, na bhāvanāmayiddhi.
And this was neither an iddhi power based on the Buddhas' determination, nor an iddhi power born of mental development.
Và đây không phải là thần thông do sự quyết định của chư Phật, cũng không phải là thần thông do sự tu tập.
Saṇhasukhumadhammaṃ pana sammasato lokanāthassa lohitaṃ pasīdi, vatthurūpaṃ pasīdi, chavivaṇṇo pasīdi.
Rather, as the World's Protector reflected upon the subtle and refined Dhamma, his blood became pure, his physical form became pure, and the color of his skin became pure.
Mà khi Đức Thế Tôn quán sát pháp vi tế, huyết của Ngài trở nên trong sáng, sắc thân trở nên trong sáng, màu da trở nên trong sáng.
Cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātu samantā asītihatthamatte padese niccalā aṭṭhāsī’’ti.
The color-element, originating from the mind, remained motionless all around, within a space of eighty cubits.”
Sắc giới do tâm sinh ra đã đứng yên trong một khu vực rộng tám mươi khuỷu tay xung quanh.”
Evaṃ nisinneti tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā nisinne.
‘‘Evaṃ nisinne’’ means ‘seated after rising from that concentration’.
Ngồi như vậy có nghĩa là ngồi sau khi xuất định khỏi thiền định đó.
Eko brāhmaṇoti nāmagottavasena anabhiññāto apākaṭo eko brāhmaṇo.
‘‘Eko brāhmaṇo’’ means ‘a certain brahmin, unknown and obscure by name and clan’.
Một Bà-la-môn có nghĩa là một Bà-la-môn không được biết đến theo tên họ, không nổi tiếng.
‘‘Huṃ hu’’nti karonto vicaratīti sabbaṃ acokkhajātikaṃ passitvā jigucchanto ‘‘huṃ hu’’nti karonto vicarati.
‘‘Huṃ hu’’nti karonto vicaratī means ‘wandering about, making sounds of disgust, “huṃ hu,” upon seeing anything impure’.
Đi lại và nói “hừm hừm” có nghĩa là đi lại và nói “hừm hừm” vì ghê tởm khi thấy mọi thứ không trong sạch.
Etadavocāti (udā. aṭṭha. 4) etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘kittāvatā nu kho’’tiādivacanaṃ avoca.
‘‘Etadavocā’’ means ‘he spoke this, the words to be said now, starting with “By what measure, pray?”’
Nói điều này (Udā. aṭṭha. 4) có nghĩa là nói lời sắp nói bây giờ, bắt đầu bằng “Kittāvatā nu kho” (Bạch Thế Tôn, đến mức độ nào…).
Tattha kittāvatāti kittakena pamāṇena.
Therein, ‘‘kittāvatā’’ means ‘by what measure’.
Trong đó, kittāvatā có nghĩa là đến mức độ nào.
Nu-ti saṃsayatthe nipāto, kho-ti padapūraṇe.
‘‘Nu’’ is a particle denoting doubt; ‘‘kho’’ is a mere particle for filling out the phrase.
Nu là một giới từ biểu thị sự nghi ngờ, kho là một giới từ để bổ nghĩa.
Bho-ti brāhmaṇānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanaṃ.
‘‘Bho’’ is an address to brahmins, arising from their birth.
Bho là cách xưng hô tự nhiên của các Bà-la-môn theo dòng dõi.
Tathā hi vuttaṃ ‘‘bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano’’ti (dha. pa. 396; su. ni. 625).
As it is said: “He is called a ‘bhovādī’ if he possesses anything.”
Như đã nói: “Người đó được gọi là ‘bhovādī’ nếu có của cải” (Dhp. 396; Sn. 625).
Gotamāti bhagavantaṃ gottena ālapati.
‘‘Gotamā’’ addresses the Blessed One by his clan name.
Gotamā là xưng hô Đức Thế Tôn bằng họ.
Kathaṃ panāyaṃ brāhmaṇo sampati samāgato bhagavato gottaṃ jānātīti?
How did this brahmin, who just arrived, know the Blessed One’s clan name?
Nhưng làm sao Bà-la-môn này, người mới đến, lại biết họ của Đức Thế Tôn?
Nāyaṃ sampati samāgato, chabbassāni padhānakaraṇakāle upaṭṭhahantehi pañcavaggiyehi saddhiṃ caramāno aparabhāge taṃ vataṃ chaḍḍetvā uruvelāyaṃ senanigame eko adutiyo hutvā piṇḍāya caramānopi tena brāhmaṇena diṭṭhapubbo ceva sallapitapubbo ca, tena so pubbe pañcavaggiyehi gayhamānaṃ bhagavato gottaṃ anussaranto ‘‘bho gotamā’’ti bhagavantaṃ gottena ālapati.
He did not just arrive now. He had been seen and spoken to previously by that brahmin when the Blessed One was wandering with the group of five ascetics who attended him during the six years of striving, and even later when he had abandoned that practice and was wandering for alms alone in Uruvelā, in the Senā town. Therefore, recalling the Blessed One’s clan name which was used by the group of five previously, he addresses the Blessed One by his clan name, saying, “Bho Gotama.”
Người này không phải mới đến; khi Đức Thế Tôn tu khổ hạnh sáu năm, Ngài đã từng đi lại cùng với nhóm năm vị tỳ-kheo hầu hạ Ngài, và sau đó, khi Ngài từ bỏ khổ hạnh đó và sống một mình ở làng Senanigama thuộc Uruvelā để đi khất thực, Ngài đã từng được Bà-la-môn này nhìn thấy và nói chuyện. Vì vậy, Bà-la-môn này nhớ lại họ của Đức Thế Tôn mà nhóm năm vị tỳ-kheo đã dùng trước đây, nên xưng hô Đức Thế Tôn bằng họ “Bho Gotamā”.
Yato paṭṭhāya vā bhagavā mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto anomānadītīre pabbaji, tato pabhuti ‘‘samaṇo gotamo’’ti cando viya sūriyo viya pākaṭo paññāto hoti, na ca tassa gottajānane kāraṇaṃ gavesitabbaṃ.
Or, from the time the Blessed One went forth on the Great Renunciation and renounced the world on the banks of the Anomā River, from then onwards he became well-known and famous as “the ascetic Gotama,” like the moon or the sun, and there is no need to seek a reason for his clan name being known.
Hoặc từ khi Đức Thế Tôn xuất gia đại từ bỏ và xuất gia trên bờ sông Anomā, từ đó Ngài đã trở nên nổi tiếng và được biết đến như mặt trăng, như mặt trời, với danh hiệu “Sa-môn Gotama”, và không cần phải tìm lý do để biết họ của Ngài.
Brāhmaṇakaraṇāti brāhmaṇaṃ karontīti brāhmaṇakaraṇā, brāhmaṇabhāvakarāti attho.
‘‘Brāhmaṇakaraṇā’’ means ‘those that make one a brahmin’, meaning ‘those that constitute the state of being a brahmin’.
Brāhmaṇakaraṇā có nghĩa là những điều làm cho một người trở thành Bà-la-môn, tức là những điều tạo nên trạng thái Bà-la-môn.
Ettha ca ‘‘kittāvatā’’ti etena yehi dhammehi brāhmaṇo hoti, tesaṃ dhammānaṃ parimāṇaṃ pucchati.
Here, by ‘‘kittāvatā’’, he asks about the measure of those qualities by which one becomes a brahmin.
Ở đây, với từ “kittāvatā”, ông ta hỏi về số lượng của những pháp mà nhờ đó một người trở thành Bà-la-môn.
‘‘Katame’’ti pana iminā tesaṃ sarūpaṃ pucchati.
And by ‘‘katame’’, he asks about their nature.
Còn với từ “katame”, ông ta hỏi về bản chất của chúng.
Udānaṃ udānesīti ‘‘yo brāhmaṇo’’tiādikaṃ udānaṃ udānesi, na pana tassa brāhmaṇassa dhammaṃ desesi.
‘‘Udānaṃ udānesī’’ means ‘he uttered an exclamation, the udāna beginning with “Yo brāhmaṇo,”’ but he did not teach the Dhamma to that brahmin.
Phát xuất lời cảm hứng có nghĩa là phát xuất lời cảm hứng bắt đầu bằng “yo brāhmaṇo” (Bà-la-môn nào…), chứ không phải thuyết pháp cho Bà-la-môn đó.
Dhammadesanāya abhājanabhāvato.
Because he was not a suitable recipient for a Dhamma discourse.
Vì ông ta không phải là người xứng đáng để nghe pháp.
Tathā hi tassa brāhmaṇassa imaṃ gāthaṃ sutvā na saccābhisamayo ahosi.
Indeed, that brahmin, upon hearing this verse, did not attain the realization of the truth.
Thật vậy, sau khi nghe bài kệ này, Bà-la-môn đó đã không chứng ngộ chân lý.
Yathā ca imassa, evaṃ upakassa ājīvakassa buddhaguṇappakāsanaṃ sutvā.
Just as with him, so it was with Upaka the Ājīvaka upon hearing the declaration of the Buddha’s qualities.
Cũng như trường hợp của ông ta, và như trường hợp của du sĩ Upaka sau khi nghe lời tuyên bố về các đức tính của Đức Phật.
Dhammacakkappavattanato hi pubbabhāge bhagavatā bhāsitaṃ paresaṃ suṇantānampi tapussabhallikānaṃ saraṇadānaṃ viya vāsanābhāgiyameva jātaṃ, na asekkhabhāgiyaṃ vā nibbedhabhāgiyaṃ vā.
For, prior to the turning of the Wheel of Dhamma, what the Blessed One spoke became merely a preparation for good dispositions for others who listened, like the giving of refuge to Tapussa and Bhallika; it was not conducive to training or penetration.
Vì trước khi Đức Phật chuyển Pháp luân, những lời Đức Thế Tôn nói, ngay cả khi người khác nghe, như việc quy y của Tapussa và Bhallika, chỉ là những gì thuộc về phần tích lũy thiện nghiệp (vāsanābhāgiya), chứ không phải là phần thuộc về bậc vô học (asekkabhāgiya) hay phần thuộc về sự thâm nhập (nibbedhabhāgiya).
Esā hi dhammatāti.
For this is the nature of things.
Đây là một quy luật tự nhiên.
Vedehi vā antanti ettha antaṃ nāma sabbasaṅkhārapariyosānaṃ nibbānaṃ.
In ‘‘Vedehi vā antaṃ’’, ‘‘antaṃ’’ means Nibbāna, the culmination of all formations.
Trong câu Vedehi vā antaṃ, antaṃ có nghĩa là Nibbāna, sự chấm dứt của mọi hành.
Ime ussadā natthīti sabbaso ime pahīnattā na santi.
‘‘Ime ussadā natthī’’ means ‘these are entirely eliminated and do not exist’.
Những sự nổi bật này không còn có nghĩa là chúng không còn tồn tại vì đã hoàn toàn bị đoạn trừ.
5. Mucalindamūleti (udā. aṭṭha. 11) ettha mucalindo vuccati nīparukkho, yo ‘‘niculo’’tipi vuccati, tassa samīpeti attho.
5. In ‘‘Mucalindamūle’’, Mucalinda refers to the Nīpa tree, also called Nicula; the meaning is ‘near that tree’.
5. Tại gốc cây Mucalinda (Udā. aṭṭha. 11), ở đây mucalindo được gọi là cây nipa, còn được gọi là “niculo”, có nghĩa là gần cây đó.
Keci pana ‘‘mucaloti tassa rukkhassa nāmaṃ, vanajeṭṭhakatāya pana mucalindoti vutta’’nti vadanti.
Some say, “Mucalinda is the name of that tree, and it is called Mucalinda because it is the chief of the forest.”
Một số người nói rằng “mucalo là tên của cây đó, nhưng vì là cây lớn nhất trong rừng nên được gọi là mucalindo”.
Udapādīti sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūrento mahāmegho udapādi.
‘‘Udapādī’’ means ‘a great cloud arose, filling the entire space of the cakkavāḷa’.
Xuất hiện có nghĩa là một đám mây lớn đã xuất hiện, bao phủ toàn bộ vũ trụ.
Evarūpo kira megho dvīsuyeva kālesu vassati cakkavattimhi vā uppanne buddhe vā, idha buddhuppādakāle udapādi.
Indeed, such a cloud rains only on two occasions: when a universal monarch arises, or when a Buddha arises. Here, it arose at the time of the Buddha’s arising.
Người ta nói rằng một đám mây như vậy chỉ mưa vào hai thời điểm: khi một vị Chuyển Luân Thánh Vương xuất hiện hoặc khi một vị Phật xuất hiện; ở đây nó xuất hiện vào thời điểm Đức Phật xuất hiện.
Pokkharaṇiyā nibbattoti pokkharaṇiyā heṭṭhā nāgabhavanaṃ atthi, tattha nibbatto.
‘‘Pokkharaṇiyā nibbatto’’ means ‘born in the pond’ – below the pond there is a nāga abode, and he was born there.
Sinh ra từ ao sen có nghĩa là có một cung điện của loài rắn dưới ao sen, vị ấy được sinh ra ở đó.
Sakabhavanāti attano nāgabhavanato.
‘‘Sakabhavanā’’ means ‘from his own nāga abode’.
Từ cung điện của mình có nghĩa là từ cung điện rắn của chính mình.
Evaṃ bhogehi parikkhipitvāti satta vāre attano sarīrabhogehi bhagavato kāyaṃ parivāretvā.
‘‘Evaṃ bhogehi parikkhipitvā’’ means ‘having thus encircled the Blessed One’s body with his own coiled body seven times’.
Bao phủ bằng thân mình như vậy có nghĩa là bao quanh thân Đức Thế Tôn bảy vòng bằng thân mình.
Uparimuddhani mahantaṃ phaṇaṃ vihaccāti bhagavato muddhappadesassa upari attano mahantaṃ phaṇaṃ pasāretvā.
‘‘Uparimuddhani mahantaṃ phaṇaṃ vihaccā’’ means ‘spreading his great hood above the Blessed One’s head area’.
Trải rộng một cái mui lớn trên đỉnh đầu có nghĩa là trải rộng cái mui lớn của mình trên đỉnh đầu của Đức Thế Tôn.
‘‘Phaṇaṃ karitvā’’tipi pāṭho, soyevattho.
Another reading is “phaṇaṃ karitvā,” which has the same meaning.
Cũng có bản đọc là “phaṇaṃ karitvā” (tạo thành một cái mui), ý nghĩa vẫn như vậy.
Tassa kira nāgarājassa etadahosi ‘‘bhagavā ca mayhaṃ bhavanasamīpe rukkhamūle nisinno, ayañca sattāhavaddalikā vattati, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
It occurred to that nāga king: “The Blessed One is seated at the root of a tree near my abode, and this seven-day continuous rain is occurring. It is fitting for him to have a dwelling place.”
Vị Long vương đó đã nghĩ rằng: “Đức Thế Tôn đang ngồi dưới gốc cây gần cung điện của ta, và cơn mưa lớn đã kéo dài bảy ngày. Thật thích hợp để Ngài có một nơi trú ẩn.”
So sattaratanamayaṃ pāsādaṃ nimminituṃ sakkontopi ‘‘evaṃ kate kāyasāro gahito na bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmī’’ti mahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ dhāresi.
Even though he was capable of creating a palace made of seven jewels, he thought, "If I do so, the essence of the body will not be taken. I will perform personal service for the Ten-Powered One," and having manifested a great body, he encircled the Teacher seven times with his coils and held his hood above.
Vị ấy, mặc dù có thể tạo ra một cung điện bằng bảy loại báu vật, nhưng nghĩ rằng: “Nếu làm như vậy, sự tinh túy của thân sẽ không được nắm giữ (sử dụng một cách hiệu quả), ta sẽ làm phận sự hầu hạ thân của đấng Thập Lực,” nên đã tạo ra một thân hình vĩ đại, bao quanh Đức Bổn Sư bằng các vòng cuộn bảy lần và che lọng bằng vảy phía trên.
‘‘Tassa parikkhepabbhantaraṃ lohapāsāde bhaṇḍāgāragabbhappamāṇaṃ ahosī’’ti idha vuttaṃ.
It is stated here that "The interior of his encirclement was the size of a treasury chamber in the Brazen Palace."
“Phần bên trong của vòng bao quanh ấy có kích thước bằng phòng kho trong Lâu đài Đồng,” đã được nói ở đây.
Majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.284) pana –
However, in the Majjhima Commentary:
Tuy nhiên, trong Majjhimaṭṭhakathā (ma. ni. aṭṭha. 1.284) thì –
Kiñcāpi…pe… cintetuṃ yuttanti ettha keci vadanti ‘‘uṇhaggahaṇaṃ bhogaparikkhepassa vipulabhāvakaraṇe kāraṇakittanaṃ.
Here, in "Although… etc.… it is fitting to consider," some say, "The mention of heat is a reason given for making the coils wide.
Ở đây, “Mặc dù…v.v… đáng để suy nghĩ” có một số người nói rằng “việc nắm bắt sức nóng là lý do để nói về sự rộng lớn của vòng bao quanh bằng các cuộn thân.
Khuddake hi tasmiṃ bhagavantaṃ nāgarājassa sarīrasambhūtā usmā bādheyya, vipulabhāvakaraṇena pana tādisaṃ mā uṇhaṃ bādhayitthā’’ti.
For if it were small, the heat arising from the nāgarāja's body might oppress the Bhagavā; by making it wide, such heat would not cause discomfort."
Vì nếu nó nhỏ, sức nóng phát ra từ thân của Long vương sẽ làm phiền Đức Thế Tôn, nhưng bằng cách làm cho nó rộng lớn, sức nóng như vậy đã không làm phiền Ngài.”
Saupasaggapadassa attho upasaggena vināpi viññāyatīti āha ‘‘viddhanti ubbiddha’’nti, sā cassa ubbiddhatā upakkilesavigamena dūrabhāvena upaṭṭhānanti āha ‘‘meghavigamena dūrībhūta’’nti.
The meaning of the word saupasagga is understood even without the upasagga, so he says "viddha means ubbiddha", and that elevation is perceived as distance due to the departure of defilements, so he says "distant due to the departure of clouds."
Ý nghĩa của từ saupasagga (có chướng ngại) có thể hiểu mà không cần upasagga (chướng ngại), nên đã nói “viddha là ubbiddha (không bị che khuất)”, và sự không bị che khuất ấy hiện hữu bằng cách xa rời các phiền não, bằng cách xa cách, nên đã nói “xa cách do sự tan biến của mây”.
Indanīlamaṇi viya dibbati jotatīti devo, ākāso.
It shines, it gleams like a sapphire jewel, therefore it is deva, the sky.
Chiếu sáng, rực rỡ như ngọc indanīla (sapphire) nên gọi là deva (trời, không gian).
Viditvāti ‘‘idāni vigatavalāhako ākāso, natthi bhagavato sītādiupaddavo’’ti ñatvā.
Having known means knowing, "Now the sky is clear of clouds; there is no discomfort from cold, etc., for the Bhagavā."
Viditvā (sau khi biết): sau khi biết rằng “bây giờ bầu trời đã không còn mây, không có chướng ngại như lạnh giá đối với Đức Thế Tôn.”
Viniveṭhetvāti apanetvā.
Having unwound means having removed.
Viniveṭhetvā (sau khi tháo gỡ): sau khi loại bỏ.
Attano rūpanti attano nāgarūpaṃ.
His own form means his own nāga-form.
Attano rūpaṃ (hình tướng của chính mình): hình tướng Long vương của chính mình.
Paṭisaṃharitvāti antaradhāpetvā.
Having retracted means having made disappear.
Paṭisaṃharitvā (sau khi thu lại): sau khi làm cho biến mất.
Māṇavakavaṇṇanti kumārakarūpaṃ.
The form of a youth means the form of a young boy.
Māṇavakavaṇṇaṃ (hình tướng chàng trai trẻ): hình tướng một hoàng tử.
Etamatthaṃ viditvāti ‘‘vivekasukhapaṭisaṃvedino yattha katthaci sukhameva hotī’’ti etaṃ atthaṃ sabbākārena jānitvā.
Having known this matter means having fully understood this matter, that "For one who experiences the joy of seclusion, there is happiness everywhere."
Etamatthaṃ viditvā (sau khi biết ý nghĩa này): sau khi biết rõ ý nghĩa này rằng “đối với người cảm nhận được niềm an lạc của sự độc cư, ở bất cứ nơi đâu cũng đều là an lạc.”
Imaṃ udānanti imaṃ vivekasukhānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
This utterance means he uttered this utterance, which illuminates the experience of the joy of seclusion.
Imaṃ udānaṃ (câu cảm hứng này): đã thốt lên câu cảm hứng này, làm sáng tỏ sự trải nghiệm niềm an lạc của sự độc cư.
Sutadhammassāti vissutadhammassa.
Of one whose Dhamma is heard means of one whose Dhamma is renowned.
Sutadhammassa (của pháp đã được nghe): của pháp đã được biết rõ.
Tenāha ‘‘pakāsitadhammassā’’ti.
Therefore, he says "of one whose Dhamma is proclaimed."
Vì vậy đã nói “của pháp đã được tuyên bố”.
Akuppanabhāvoti akuppanasabhāvo.
Unshakeable nature means the nature of not being shaken.
Akuppanabhāvo (trạng thái không lay chuyển): bản chất không lay chuyển.
6. Osadhaharītakaṃ upanesīti na kevalaṃ osadhaharītakameva, dantakaṭṭhampi upanesi.
6. He offered medicinal herbs means he offered not only medicinal herbs, but also a tooth-stick.
6. Osadhaharītakaṃ upanesī (đã dâng thuốc và rau xanh): không chỉ thuốc và rau xanh, mà còn dâng cả que xỉa răng.
Paccaggheti ettha purimaṃ atthavikappaṃ keci na icchanti, teneva ācariyadhammapālattherena vuttaṃ ‘‘paccaggheti abhinave.
Regarding paccagge, some do not accept the former interpretation of the meaning; therefore, Acariya Dhammapāla Thera said, "Paccagge means fresh.
Ở đây, đối với paccagghe, một số người không chấp nhận cách giải thích nghĩa đầu tiên, chính vì thế mà Trưởng lão Ācariyadhammapāla đã nói rằng “paccagghe có nghĩa là tươi mới.
Paccekaṃ mahagghatāya paccaggheti keci, taṃ na sundaraṃ.
Some say paccagge because of their individual great value, but that is not good.
Một số người nói paccagghe vì mỗi thứ đều có giá trị cao, nhưng điều đó không tốt.
Na hi buddhā bhagavanto mahagghaṃ paṭiggaṇhanti paribhuñjanti vā’’ti.
For the Buddhas, Bhagavās, do not accept or partake of what is extremely valuable."
Vì các Đức Phật, các Đức Thế Tôn không chấp nhận hay thọ dụng những thứ có giá trị cao.”
7. Āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho.
7. Habitually practiced means it is practiced and thoroughly practiced by those who practice.
7. Āciṇṇasamāciṇṇo (thường hành và được thường hành): có nghĩa là đã được thực hành và được những người thực hành thực hành một cách đúng đắn.
Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti.
By this, it shows that this reflection arises in all Buddhas at their initial awakening; this is the nature of things.
Điều này cho thấy rằng tư duy này luôn phát sinh trong lần giác ngộ đầu tiên của tất cả các Đức Phật, đây là một quy luật tự nhiên ở đây.
Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ.
Even profound Dhamma would become very clear through the suppression of opposing factors, but the suppression of opposing factors is bound up with right practice, which depends on hearing the True Dhamma, and that depends on faith in the Teacher and the Dhamma.
Mặc dù Pháp là sâu xa, nhưng nó có thể trở nên rất rõ ràng thông qua việc loại bỏ các đối nghịch; tuy nhiên, việc loại bỏ các đối nghịch lại gắn liền với sự thực hành đúng đắn, điều này phụ thuộc vào việc lắng nghe Chánh Pháp, và điều đó lại tùy thuộc vào niềm tin nơi Bậc Đạo Sư và Giáo Pháp.
So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti paramparāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmuno yācanānimittanti taṃ dassento ‘‘brahmunā yācite desetukāmatāyā’’tiādimāha.
This is particularly due to the aspiration of a revered and respected being in the world; thus, the request of Brahmā is the cause, in succession, for beings' right practice of Dhamma, and showing that, he says "because of the desire to teach, being requested by Brahmā," and so on.
Niềm tin ấy đặc biệt là do sự mong muốn của một người được tôn kính và trọng vọng trong thế gian, vì vậy, theo chuỗi liên kết, lời thỉnh cầu của Phạm Thiên là nguyên nhân cho sự thực hành Pháp của chúng sanh, và để chỉ ra điều đó, đã nói “do Phạm Thiên thỉnh cầu, ý muốn thuyết Pháp” v.v.
Adhigatoti paṭividdho, sayambhūñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā yathābhūtaṃ avabuddhoti attho.
Attained means penetrated, understood as it really is, "This is suffering," etc., by self-existent knowledge.
Adhigato (đã chứng đắc): đã thấu triệt, có nghĩa là đã thấu hiểu đúng như thật bằng tuệ giác tự sinh, rằng “đây là khổ” v.v.
Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato.
Dhamma means the Four Noble Truths Dhamma, there being no penetrable Dhamma apart from it.
Dhammo (Pháp): là Tứ Thánh Đế, vì không có pháp nào khác cần được thấu triệt ngoài Tứ Thánh Đế.
Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho.
Profound means like the great ocean, un fathomable by the knowledge of others, except for those who have accumulated mature and ripe knowledge, like a mosquito's proboscis cannot reach the bottom.
Gambhīro (sâu xa): như đại dương, không thể đạt đến nền tảng bằng trí tuệ của người khác ngoài những người đã tích lũy và hoàn thiện kho tàng trí tuệ.
Gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ.
Because of its profundity, it is difficult to see, difficult to be seen, not possible to be seen easily.
Vì sâu xa nên duddaso (khó thấy), khó mà thấy được, không thể dễ dàng thấy được.
Yo hi alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato ca visesato ca sukhena passituṃ na sakkā, atha kho kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo.
For that which is un fathomable, it is impossible to delve into it and understand its nature and its specific characteristics easily; rather, it can only be seen with some difficulty, and only rarely.
Thật vậy, cái gì không thể đạt đến nền tảng, thì vì không thể lặn sâu vào được, nên không thể dễ dàng thấy được về bản chất và đặc tính, mà chỉ có thể thấy được một cách khó khăn, đôi khi.
Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ.
Because it is difficult to see, it is difficult to comprehend, difficult to be understood, not possible to be understood easily.
Vì khó thấy nên duranubodho (khó thấu hiểu), khó mà thấu hiểu được, không thể dễ dàng thấu hiểu được.
Yañhi daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anubujjhane kathā eva natthi avabodhassa dukkarabhāvato.
Indeed, for that which cannot even be seen, there is no talk of delving into it and comprehending it, due to the difficulty of understanding.
Thật vậy, cái gì mà ngay cả thấy cũng không thể được, thì việc lặn sâu vào để thấu hiểu nó thì không cần phải nói đến, vì sự thấu hiểu là khó khăn.
Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ.
In this connection, the sutta passage "What do you think, monks, which is more difficult or more arduous to achieve?" (Saṃ. Ni. 5.1115) should be cited.
Tại chỗ này, cần phải nói câu kinh “Này các Tỳ-kheo, các ông nghĩ sao, cái nào khó khăn hơn hay khó đạt được hơn?” (saṃ. ni. 5.1115).
Santoti anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato vūpasantasabbapariḷāhatāya santo nibbuto, santārammaṇatāya vā santo.
Peaceful means peaceful and tranquil due to the absence of unpacified defilements and formations, and due to the complete calming of all burning fevers, or peaceful because its object is peace.
Santo (tịch tịnh): tịch tịnh, an tịnh vì không có các phiền não và các hành chưa được an tịnh, vì tất cả các sự thiêu đốt đều đã được an tịnh; hoặc tịch tịnh vì là đối tượng của sự tịch tịnh.
Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ.
Here, the cessation truth is peaceful and is an object, so it is a peaceful object (santārammaṇa); the path truth is peaceful and also has a peaceful object, so it is a peaceful object (santārammaṇa).
Và ở đây, Diệt Đế là đối tượng tịch tịnh, nên là santārammaṇaṃ (đối tượng tịch tịnh); Đạo Đế là tịch tịnh và là đối tượng tịch tịnh, nên là santārammaṇaṃ.
Padhānabhāvaṃ nītoti paṇīto.
It has reached a primary state, so it is sublime.
Đã đạt đến trạng thái tối thượng nên paṇīto (vi diệu).
Atha vā paṇītoti atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya.
Or, sublime means insatiable, unsatisfying, like delicious food.
Hoặc paṇīto có nghĩa là không làm nhàm chán, không làm thỏa mãn, như món ăn ngon.
Santapaṇītabhāveneva cettha asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā.
And here, due to its peaceful and sublime nature, its insatiability, being unadulterated, should be understood.
Ở đây, trạng thái tịch tịnh và vi diệu cho thấy sự không làm nhàm chán, không làm thỏa mãn vì không có sự pha trộn.
Idañhi dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ.
Indeed, this duality is spoken of with reference to the supramundane alone.
Quả thật, hai điều này chỉ được nói đến liên quan đến siêu thế.
Atakkāvacaroti uttamañāṇavisayattā takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo.
Beyond the sphere of reasoning means, due to being the domain of supreme knowledge, it cannot be traversed or fathomed by reasoning; it must be traversed by knowledge alone.
Atakkāvacaro (không thể đạt đến bằng suy luận): vì là đối tượng của trí tuệ tối thượng, nên không thể đạt đến hay thấu hiểu bằng suy luận, mà chỉ có thể đạt đến bằng trí tuệ.
Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo saṇho.
Therefore, because it is the object of subtle knowledge and has a delicate and subtle nature, it is subtle and delicate.
Chính vì thế, do là đối tượng của trí tuệ tinh tế và do bản chất vi tế, nên nipuṇo saṇho (tinh tế, vi tế).
Paṇḍitavedanīyoti bālānaṃ avisayattā sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi eva veditabbo.
To be experienced by the wise means, because it is beyond the scope of fools, it is to be understood only by the wise who have practiced the right path.
Paṇḍitavedanīyo (chỉ người trí mới thấu hiểu): vì không phải là đối tượng của kẻ ngu si, nên chỉ những người trí, những người đã thực hành đúng đắn mới có thể thấu hiểu.
Allīyanti abhiramitabbaṭṭhena seviyantīti ālayā, pañca kāmaguṇāti āha ‘‘sattā pañcakāmaguṇe allīyanti, tasmā te ālayāti vuccantī’’ti.
They cling, they are resorted to as delightful, so they are ālayas (attachments), the five sense-pleasures; so he says "beings cling to the five sense-pleasures, therefore they are called ālayas."
Bám víu, bám chặt, được phục vụ vì là nơi đáng vui thích nên gọi là ālayā (nơi bám víu), đó là năm loại dục lạc, nên đã nói “chúng sanh bám víu vào năm loại dục lạc, vì vậy chúng được gọi là ālayā”.
Tattha pañcakāmaguṇe allīyantīti pañcakāmaguṇe sevantīti attho.
Here, cling to the five sense-pleasures means they resort to the five sense-pleasures.
Ở đây, pañcakāmaguṇe allīyanti có nghĩa là “thọ dụng năm loại dục lạc.”
Teti pañca kāmaguṇā.
They refers to the five sense-pleasures.
Te (chúng): là năm loại dục lạc.
Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti.
They delight means they find pleasure, they play, they frolic.
Ramantī (vui thích): tìm thấy sự vui thích, vui đùa, hưởng thụ.
Ālīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni, tehi ālayehi ramantīti ālayarāmāti evampettha attho daṭṭhabbo.
They cling, they resort to them by way of delighting, so they are ālayas (attachments), the one hundred and eight modes of craving; they delight in these attachments, so they are ālayarāmā (delighting in attachments)—this is how the meaning here should be understood.
Bám víu, phục vụ theo cách vui thích nên là ālayā (nơi bám víu), đó là 108 loại hành tướng của ái dục, vui thích với những nơi bám víu ấy nên là ālayarāmā (vui thích nơi bám víu), ý nghĩa ở đây phải được hiểu như vậy.
Ime hi sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandantiyeva.
Indeed, these beings savor and rejoice in craving just as they do in sense-pleasures.
Thật vậy, những chúng sanh này cũng hoan hỷ và chấp nhận tham ái giống như dục lạc.
Yatheva hi susajjitapupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammoditā anukkaṇṭhitā vasanti.
Just as a king, having entered a garden abundant with well-decorated trees laden with flowers and fruits, delights in those various endowments, becomes overjoyed, gladdened, and exceedingly pleased, and does not grow weary, nor does he wish to depart even in the evening; in the same way, beings delight in these abodes of sensual pleasures and abodes of craving, dwelling in the cycle of existence, gladdened and unwearied.
Giống như một vị vua đi vào khu vườn đầy đủ cây cối trĩu quả và hoa được trang hoàng đẹp đẽ, vui thích với từng sự phong phú ấy, trở nên hoan hỷ, vui mừng khôn xiết, không chán nản, thậm chí không muốn rời đi vào buổi tối; cũng vậy, các chúng sinh vui thích với những nơi nương tựa của dục và nơi nương tựa của ái này, sống trong vòng luân hồi một cách hoan hỷ, không chán nản.
Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha.
Therefore, the Blessed One, showing these two kinds of abodes as if they were pleasure gardens for them, said "delighting in abodes" (ālayarāmā) and so on.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói “ālayarāmā” (vui thích nơi nương tựa) v.v... để chỉ ra hai loại nơi nương tựa này giống như một khu vườn cho họ.
Ratāti niratā.
Ratā means thoroughly attached.
Ratā (vui thích) nghĩa là gắn bó.
Suṭṭhu muditāti ativiya muditā anukkaṇṭhanato.
Suṭṭhu muditā means exceedingly gladdened, due to not growing weary.
Suṭṭhu muditā (rất hoan hỷ) nghĩa là cực kỳ hoan hỷ vì không chán nản.
Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya.
Ṭhānaṃ sandhāya means referring to the word ṭhāna.
Ṭhānaṃ sandhāyā (liên quan đến từ ṭhāna) nghĩa là liên quan đến từ ṭhāna.
Atthato pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto.
In meaning, however, ṭhāna refers to paṭiccasamuppāda itself.
Tuy nhiên, về nghĩa, ṭhāna (căn cứ) được hiểu là chính duyên khởi (paṭiccasamuppāda).
Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo.
That in which the result stands, being dependent on it, is ṭhāna; namely, avijjā and so on, which are the conditions for saṅkhāras and so forth.
Kết quả nương tựa vào đó mà tồn tại, nên gọi là ṭhāna (căn cứ), tức là vô minh v.v... là nhân duyên của các hành v.v...
Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova.
The conditions for these saṅkhāras and so on are these conditions (idappaccayā), namely, avijjā and so on.
Đây là các nhân duyên của các hành v.v..., tức là các nhân duyên này, chính là vô minh v.v...
Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā.
These conditions themselves are idappaccayatā, just as "deva" itself is "devatā".
Các nhân duyên này chính là idappaccayatā (tính duyên hệ), giống như devatā (chư thiên) là deva (chư thiên) vậy.
Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā.
Or, the conditioning nature of these conditions (idappaccayā) such as avijjā and so on, their ability to produce their own results, is idappaccayatā.
Hoặc idappaccayatā là trạng thái nhân duyên của vô minh v.v... tức là các nhân duyên này, đối với kết quả của chính chúng, là khả năng tạo ra chúng.
Tena samatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti.
Thereby, paṭiccasamuppāda, which is characterized by being an effective condition, is indicated.
Do đó, duyên khởi (paṭiccasamuppāda) được chỉ ra là có đặc tính của nhân duyên có khả năng.
Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo.
That from which a result arises dependently is paṭiccasamuppāda.
Kết quả sinh khởi do nương tựa vào đó, nên gọi là paṭiccasamuppādo (duyên khởi).
Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito.
By both words, the conditioning aspect of phenomena is elucidated.
Cả hai từ này đều làm sáng tỏ ý nghĩa nhân duyên của các pháp.
Saṅkhārādipaccayānañhi avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti.
Indeed, this is a designation for avijjā and so on, which are the conditions for saṅkhāras and so forth, namely idappaccayatāpaṭiccasamuppāda.
Vì đây là danh xưng của vô minh v.v... là nhân duyên của các hành v.v... là idappaccayatāpaṭiccasamuppāda (tính duyên hệ và duyên khởi).
Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ atthato nibbānameva.
Sabbasaṅkhārasamatho and so on, all refer to Nibbāna in terms of meaning.
Sabbasaṅkhārasamatho (sự tịnh chỉ mọi hành) v.v... tất cả, về nghĩa, đều là Niết Bàn.
Yasmā hi taṃ āgamma paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati.
Because all the agitations of saṅkhāras cease and are appeased by relying on it and due to its being the object-condition for the Noble Path, it is called "the calming of all saṅkhāras" (sabbasaṅkhārasamatho).
Vì nương tựa vào đó, do Niết Bàn là duyên cảnh của Thánh đạo, mọi sự xao động của các hành đều lắng xuống, tịnh chỉ, nên gọi là “sabbasaṅkhārasamatho” (sự tịnh chỉ mọi hành).
Sabbasaṅkhatavisaṃyutte hi nibbāne saṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgatoyevāti.
For, in Nibbāna, which is disjoined from all conditioned things, the term "cessation of saṅkhāras" (saṅkhāravūpasama) is indeed logically derived.
Vì trong Niết Bàn, vốn không liên hệ với mọi pháp hữu vi, sự tịnh chỉ các hành là điều hiển nhiên.
Idaṃ panettha nibbacanaṃ – sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamathoti.
Here is the etymology: that in which all saṅkhāras cease is sabbasaṅkhārasamatho.
Đây là giải thích về từ này: Mọi hành tịnh chỉ ở đó, nên gọi là sabbasaṅkhārasamatho (sự tịnh chỉ mọi hành).
Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā samucchedavasena pariccattā honti, aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati, tasmā ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati, yā panesā taṇhā tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena vinati saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ.
And because, by relying on it, all substrata of existence (upadhi) are abandoned and utterly relinquished through eradication, all 108 kinds of craving are exhausted, all defilement-passions (kilesarāgā) fade away, and all suffering of the cycle of existence (vaṭṭadukkha) comprising old age, death, and so forth, ceases, therefore it is called "the relinquishing of all substrata of existence, the destruction of craving, dispassion, cessation" (sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho). And this craving is called vāna because it binds (vinati) and entangles (saṃsibbati) one from one existence to another through attachment to existence, or it binds and entangles karma with its result; that which is free from vāna, therefore, is Nibbāna.
Và vì nương tựa vào đó, mọi chấp thủ đều được từ bỏ, được xả ly hoàn toàn; mọi ái dục với 108 loại đều được đoạn tận; mọi tham ái phiền não đều được ly tham; mọi khổ luân hồi, có các loại như già chết v.v... đều được diệt trừ, nên gọi là “sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho” (sự từ bỏ mọi chấp thủ, sự đoạn tận ái, sự ly tham, sự diệt trừ). Còn ái dục này, do nó dệt nên, kết nối với đời này đời khác qua sự yêu thích các cõi, hoặc dệt nên, kết nối nghiệp với quả, nên gọi là vāna (sự dệt). Thoát khỏi đó là vānato, tức là nibbānaṃ (Niết Bàn).
Kilamathoti kāyakilamatho.
Kilamatha means bodily weariness.
Kilamatho (sự mệt mỏi) là sự mệt mỏi của thân.
Vihesāpi kāyavihesāyeva, citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūleyeva samucchinnattā.
Vihesā also refers to bodily affliction; however, in the case of the mind, both of these are absent in Buddhas, having been eradicated at the very foot of the Bodhi tree.
Vihesā (sự tổn hại) cũng là sự tổn hại của thân. Nhưng trong tâm, cả hai điều này không có ở các vị Phật vì đã được đoạn trừ ngay dưới cội Bồ Đề.
Ettha ca ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā, sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānañca appaṭipajjantānañca vasena.
Here, bodily weariness and bodily affliction should be understood as occurring through prolonged sitting and prolonged speaking, manifesting as aching of the back, dryness of the palate and throat, and so on; and this indeed applies in the case of those who do not understand the meaning of the teaching and do not practice it.
Ở đây, sự mệt mỏi của thân và sự tổn hại của thân cần được hiểu là do ngồi lâu, nói lâu, dẫn đến đau lưng, khô cổ họng v.v... Điều này xảy ra đối với những người không hiểu và không thực hành giáo pháp.
Jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova, tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesetī’’ti.
However, for those who understand and practice, the bodily exertion involved in teaching is no exertion for the Teacher, which is why the Blessed One said, "nor does the exposition of Dhamma afflict me."
Tuy nhiên, đối với những người hiểu và thực hành, sự mệt mỏi thân do thuyết pháp không phải là sự mệt mỏi của Đấng Đạo Sư. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Việc thuyết pháp không làm tôi tổn hại.”
Teneva vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti.
Therefore it is said, "that teaching which is for those who do not understand, that would be my weariness."
Vì thế, đã nói: “Sự thuyết pháp cho những người không hiểu, đó là sự mệt mỏi của tôi.”
Apissūti sampiṇḍanatthe nipāto.
Apissu is a particle signifying inclusion.
Apissū là một giới từ với nghĩa tổng hợp.
So na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsūti dīpeti.
It indicates that not only that (thought) arose, but also these verses came to him.
Nó chỉ ra rằng không chỉ điều này đã xảy ra, mà những bài kệ này cũng đã hiện ra.
Bhagavantanti paṭisaddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bhagavato’’ti.
Regarding Bhagavantaṃ, it means the genitive case in the sense of possession when combined with a reciprocal pronoun (paṭisaddayogena), so he says "Bhagavato" (of the Blessed One).
Bhagavantaṃ (Đức Thế Tôn) là cách dùng từ thuộc sở hữu cách (sāmiatthe upayogavacanaṃ) với tiền tố paṭisadda, nên nói “bhagavato” (của Đức Thế Tôn).
Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā.
Those that have attained growth or are not extraordinary are anacchariyā.
Anacchariyā (không lạ lùng) là đã đạt được sự tăng trưởng hoặc là điều kỳ diệu.
Vuddhiatthopi hi a-kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti.
Indeed, the prefix "a-" can also convey the sense of growth, as in "asekkhā dhammā" (unconditioned phenomena).
Chữ a-kāro cũng có nghĩa là sự tăng trưởng, như trong “asekkhā dhammā” (các pháp vô học).
Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanattā gāthātthassa anuacchariyatā tassa vuddhippatti ca veditabbā.
Having fulfilled perfections (pāramiyo) for four incalculable aeons and a hundred thousand aeons for the sole purpose of sharing the Dhamma with the world including devas, and now having attained the Dhamma-sovereignty, the non-wonderfulness of the meaning of the verses and the attainment of growth by him should be understood as indicating his lack of concern in that state.
Sau khi đã hoàn thành các ba-la-mật trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp chỉ để phân chia giáo pháp cho thế giới chư thiên và loài người, và nay đã đạt được vương quyền giáo pháp, sự không lạ lùng của ý nghĩa bài kệ và sự tăng trưởng của Ngài cần được hiểu là do sự không bận tâm của Ngài trong việc đó.
Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā.
Indeed, the non-wonderfulness of the verses lies in their meaning.
Vì sự không lạ lùng của các bài kệ là qua ý nghĩa.
Gocarā ahesunti upaṭṭhahaṃsu, upaṭṭhānañca vitakkayitabbatāti āha ‘‘parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.
Gocarā ahesuṃ means they occurred to him, and what occurs is to be thought over, so he says "they reached the state of being thought over" (parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū).
Gocarā ahesuṃ (trở thành đối tượng) nghĩa là hiện hữu, và sự hiện hữu đó là để suy tư, nên nói “parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū” (đã đạt đến trạng thái đáng để suy tư).
Kicchenāti na dukkhappaṭipadāya.
Kicchenā does not mean by a difficult path.
Kicchenā (khó khăn) không phải là con đường khổ hạnh.
Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti.
For Buddhas, all four paths are indeed pleasant paths.
Vì cả bốn đạo lộ của các vị Phật đều là con đường an lạc.
Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
However, this is said in reference to the path followed during the time of fulfilling the perfections, when he, still possessing passion, aversion, and delusion, would cut off his decorated and adorned head, extract blood from his throat, gouge out his well-anointed eyes, give away his son, the lamp of his lineage, and his beloved wife to various petitioners who came and went, and would endure dismemberment and the like in other existences such as those of the Khantivādi (preacher of patience).
Tuy nhiên, điều này được nói đến khi đề cập đến con đường đã trải qua trong thời kỳ hoàn thành ba-la-mật, khi Ngài vẫn còn tham, sân, si, đã cắt đầu được trang sức và chuẩn bị kỹ lưỡng, đã rút máu từ cổ họng, đã móc mắt được tô điểm kỹ lưỡng, đã hiến dâng con trai là ngọn đèn của dòng họ, người vợ yêu quý v.v... cho những người xin đến, và đã phải chịu đựng những sự cắt xẻ, phân chia v.v... trên những thân thể khác trong các kiếp nhẫn nhục v.v...
Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto.
Or ha is a particle in the sense of clarity (byattaṃ).
Ha là một giới từ trong ý nghĩa rõ ràng.
Ekaṃsattheti keci.
Some say in the sense of certainty (ekaṃsatthe).
Một số người nói là trong ý nghĩa chắc chắn.
Ha byattaṃ ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigataṃ dhammaṃ desetunti yojanā.
The construction is: ha (clearly) or ha (certainly) alaṃ (futile/useless) to teach the Dhamma thus acquired with difficulty.
Ha (rõ ràng), hoặc alaṃ (đủ, vô ích) một cách chắc chắn, là vô ích khi thuyết pháp đã đạt được khó khăn như vậy, đó là cách kết nối.
Halanti vā alanti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya.
Or halaṃ is a word with the same meaning as alaṃ, as in "halanti vadāmī" (I say enough).
Hoặc halaṃ là một từ đồng nghĩa với alaṃ, như trong “halanti vadāmī” (tôi nói là đủ) v.v...
‘‘Pakāsita’’ntipi paṭhanti, desitanti attho.
Some also read "pakāsitaṃ" (proclaimed), meaning "desitaṃ" (taught).
Cũng có người đọc là “pakāsitaṃ” (đã công bố), nghĩa là đã thuyết giảng.
Evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desitaṃ pariyattaṃ desitaṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti.
In that case, it is stated that it is futile, it is sufficient, this Dhamma that has been acquired with such difficulty; what is the point of teaching it?
Như vậy, điều được nói là: giáo pháp đã đạt được khó khăn như vậy, đã thuyết giảng đủ rồi, đã thuyết giảng vừa phải rồi, thuyết giảng có ích gì?
Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi, phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehīti attho.
Rāgadosaparetehi means afflicted by passion and aversion, meaning overwhelmed by passion and aversion as if stung by a poisonous snake, or overcome by them.
Rāgadosaparetehī (bị tham sân chi phối) nghĩa là bị tham sân chạm vào, tức là bị tham và sân chạm vào, bị áp đảo như bị rắn độc chạm vào.
Atha vā rāgadosaparetehīti rāgadosānugatehi, rāgena ca dosena ca anubandhehīti attho.
Alternatively, rāgadosaparetehi means followed by passion and aversion, meaning bound by passion and aversion.
Hoặc rāgadosaparetehī nghĩa là bị tham sân theo sau, tức là bị tham và sân ràng buộc.
Paṭisotagāminti (dī. ni. aṭṭha. 2.65; ma. ni. aṭṭha. 1.281; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.172) niccagāhādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ pavattaṃ catusaccadhammanti attho.
Paṭisotagāmiṃ means the Dhamma of the Four Noble Truths, which proceeds against the current of eternalism and other views, as in impermanence, suffering, non-self, and impurity.
Paṭisotagāmiṃ (đi ngược dòng) (Dī. Nī. Aṭṭha. 2.65; Ma. Nī. Aṭṭha. 1.281; Saṃ. Nī. Aṭṭha. 1.1.172) nghĩa là giáo pháp Tứ Thánh Đế đi ngược dòng các chấp thủ thường hằng v.v... tức là vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh, v.v...
Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā.
Rāgarattā means stained by sensual passion, passion for existence, and passion for views.
Rāgarattā (bị tham ái nhuộm) nghĩa là bị tham ái dục, tham ái hữu, tham ái kiến nhuộm.
Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetunti adhippāyo.
Na dakkhanti means they will not see in this nature of impermanence, suffering, non-self, and impurity; the intention is, who will be able to make those who do not see, know the Dhamma truly in its nature of impermanence and so on?
Na dakkhantī (sẽ không thấy) nghĩa là sẽ không thấy bản chất vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh. Ý nghĩa là: ai có thể làm cho họ hiểu giáo pháp một cách chân thật với bản chất vô thường v.v... khi họ không thấy?
Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammuḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti, avijjārāsinā ajjhotthaṭāti attho.
Their state of being overcome by passion and aversion also implies their state of confusion, so he says "tamokhandhena āvuṭā", meaning overwhelmed by a mass of ignorance.
Sự bị tham sân chi phối của họ cũng là do sự mê muội của họ, nên nói “tamokhandhena āvuṭā” (bị khối tối che phủ), nghĩa là bị khối vô minh bao trùm.
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti?
And having made this aspiration, he fulfilled the perfections and attained omniscience?
Ngài đã phát nguyện và hoàn thành các ba-la-mật, rồi đạt được Nhất Thiết Trí sao?
Saccameva, tadeva paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami.
Indeed, his mind was inclined thus by the power of that reflection.
Quả thật vậy, chính do năng lực của sự quán xét đó mà tâm Ngài đã nghiêng về như vậy.
Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā.
For when he had attained omniscience, as he reflected upon the depth of defilements in beings and the profundity of the Dhamma, both the depth of defilements in beings and the profundity of the Dhamma became manifest in all aspects.
Bởi vì Ngài, sau khi đạt được Nhất thiết trí, khi quán xét sự sâu dày của phiền não nơi chúng sanh và sự thâm sâu của Giáo Pháp, thì sự sâu dày của phiền não nơi chúng sanh và sự thâm sâu của Giáo Pháp đã trở nên rõ ràng bằng mọi phương diện.
Athassa ‘‘ime sattā kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasātelapītapilotikā viya añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamuḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ nami.
Then, as he thought, ‘These beings are full of defilements, extremely corrupted, inflamed by lust, corrupted by hatred, deluded by ignorance, like a gourd filled with gruel, like a pot full of buttermilk, like an oil-soaked rag, or like a hand smeared with collyrium; what will they ever comprehend?’, his mind was thus inclined by the power of reflection on the depth of defilements.
Rồi Ngài, khi suy nghĩ rằng: “Những chúng sanh này đầy phiền não, cực kỳ ô nhiễm, bị tham ái nhuộm đỏ, bị sân hận làm cho hư hoại, bị si mê làm cho ngu muội, giống như quả bầu đầy nước cám, giống như chum đầy sữa đông, giống như giẻ rách thấm dầu mỡ, giống như bàn tay dính thuốc bôi mắt, thì chúng sẽ thấu hiểu được điều gì?”, thì do năng lực của sự quán xét về sự sâu dày của phiền não, tâm Ngài cũng đã nghiêng về như vậy.
‘‘Ayaṃ dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭi viya aṇu.
‘This Dhamma is profound like the mass of water supporting the earth, hard to see like a mustard seed hidden by a mountain, subtle like the tip of a hair split a hundred times.
“Giáo Pháp này thâm sâu như khối nước nâng đỡ trái đất, khó thấy như hạt cải được che giấu dưới núi, vi tế như đầu sợi lông bị chẻ làm trăm. Để thấu hiểu Giáo Pháp này, ta đã không có sự bố thí nào chưa từng cho, không có giới nào chưa từng giữ, không có ba-la-mật nào chưa từng viên mãn. Vì ta đã từng như vậy, khi ta diệt trừ binh lực của Ma Vương như không có sự cố gắng, thì trái đất không rung chuyển; khi ta hồi tưởng túc mạng trong canh đầu, thì trái đất không rung chuyển; khi ta làm thanh tịnh thiên nhãn trong canh giữa, thì trái đất không rung chuyển; nhưng khi ta thấu hiểu Duyên Khởi trong canh cuối, thì mười ngàn thế giới đã rung chuyển.
Mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassapi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassapi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassapi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha.
Indeed, while striving to penetrate this Dhamma, there was no generosity not given by me, no virtue not observed, no pāramī not perfected. Yet, when I dispelled Māra's forces as if without effort, the earth did not quake; when I recollected past existences in the first watch, it did not quake; when I purified the divine eye in the middle watch, it did not quake. But in the last watch, when I penetrated dependent origination, the ten-thousand-world system quaked.
Giáo Pháp này đã được thấu hiểu một cách khó khăn ngay cả bởi một người có trí tuệ sắc bén như ta, thì quần chúng thế gian làm sao có thể thấu hiểu được?”
Iti mādisenapi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāya paccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
Thus, this Dhamma was penetrated with difficulty even by one like me, with keen wisdom; how will the ordinary people of the world comprehend it?’, it should be understood that his mind was thus inclined by the power of reflection on the profundity of the Dhamma.
Cần phải hiểu rằng, do năng lực của sự quán xét về sự thâm sâu của Giáo Pháp, tâm Ngài cũng đã nghiêng về như vậy.
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami.
Moreover, his mind was thus inclined by his willingness to teach when requested by Brahmā.
Hơn nữa, tâm Ngài cũng đã nghiêng về như vậy do ý muốn thuyết pháp khi được Phạm Thiên thỉnh cầu.
Jānāti hi bhagavā ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpeti, santo vata bho dhammo paṇīto’ti maññamānā sussūsissantī’’ti.
For the Bhagavā knew, ‘When my mind is inclined to be disinclined, Mahābrahmā will request the teaching of the Dhamma. And these beings respect Brahmā; they will listen intently, thinking, “Indeed, the Teacher was disinclined to teach the Dhamma, but Mahābrahmā requested him to teach; truly, this Dhamma is peaceful and sublime.”’
Thật vậy, Đức Thế Tôn biết rằng: “Khi tâm ta nghiêng về sự ít cố gắng, Đại Phạm Thiên sẽ thỉnh cầu thuyết pháp. Và những chúng sanh này tôn kính Phạm Thiên, chúng sẽ lắng nghe với thái độ ‘Đức Đạo Sư đã không muốn thuyết pháp, nhưng Đại Phạm Thiên đã thỉnh cầu và khiến Ngài thuyết pháp. Ôi, Giáo Pháp thật cao quý!’”.
Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
It should be understood that his mind was inclined to disinclination due to this reason, and not because of the teaching of the Dhamma.
Cần phải hiểu rằng, chính do duyên cớ này mà tâm Ngài nghiêng về sự ít cố gắng, chứ không phải không muốn thuyết pháp.
8. Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto, tatra naṃ sahampati brahmāti sañjānanti.
8. Sahampati – He was a thera named Sahaka in the dispensation of Kassapa Bhagavā, who, having attained the first jhāna, was reborn as a Brahmā with a lifespan of an eon in the realm of the first jhāna. There, they recognize him as Brahmā Sahampati.
8. Sahampati (Phạm Thiên Sahampati): Vị này, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, là một vị Trưởng lão tên Sahaka. Sau khi chứng đắc sơ thiền, vị ấy đã tái sanh làm Phạm Thiên có tuổi thọ một kiếp trong cõi sơ thiền. Ở đó, người ta biết đến vị ấy là Phạm Thiên Sahampati.
Taṃ sandhāyāha ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti.
Referring to him, it is said "brahmuno sahampatissā".
Do đó, có nói “brahmuno sahampatissā” (Phạm Thiên Sahampati).
Nassati vatāti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāreti, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu.
Nassati vatā – He reportedly uttered this sound in such a way that all the Brahmās of the ten-thousand-world system heard it and assembled.
Nassati vatā (Thật sự là hủy hoại): Vị ấy đã phát ra âm thanh này theo cách mà tất cả các Phạm Thiên trong mười ngàn thế giới đã lắng nghe và tập hợp lại.
Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā.
Apparajakkhajātikā – These are beings whose eye of wisdom has little, slight dust of lust, hatred, and delusion; such is their nature, thus they are called apparajakkhajātikā.
Apparajakkhajātikā (những người có ít bụi phiền não): là những người có ít bụi tham, sân, si trong con mắt trí tuệ.
Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te sabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho daṭṭhabbo.
The meaning here should be understood as: those whose nature is to have little dust of lust, etc., are apparajakkhajātikā.
Ở đây, ý nghĩa cần được hiểu là: những người có ít bụi tham ái, v.v., bẩm sinh là những người có ít bụi phiền não.
Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇatthe paccattavacanaṃ, assavanatāyāti attho.
Assavanatā – This is the accusative case in the sense of 'instrumental', as in "sayaṃ abhiññā" (personally having known), meaning "by not hearing".
Assavanatā (do không lắng nghe): là cách nói ở thể cách thứ bảy (paccatta) mang nghĩa nguyên nhân, giống như trong các câu “sayaṃ abhiññā” (tự mình chứng ngộ), v.v., có nghĩa là do không lắng nghe.
Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
Bhavissantī – It indicates that countless hundreds of thousands of Dhamma-knowers, worthy of entering the Aryan path at the end of the four-lined stanza, will exist—not just one or two—who, having established good kamma in previous Buddhas' dispensations through the ten wholesome deeds, are like fully-bloomed lotuses, desiring only the Dhamma teaching which is like the touch of the sun's rays.
Bhavissanti (sẽ có): Chỉ ra rằng, vào cuối bài kệ bốn câu, sẽ có không phải một, không phải hai, mà là hàng trăm ngàn người sẽ thấu hiểu Giáo Pháp, những người đã tích lũy công đức theo mười hạnh ba-la-mật trong thời các Đức Phật quá khứ, giống như những đóa sen đã chín muồi, chỉ mong chờ ánh sáng mặt trời là lời thuyết pháp, và đủ khả năng bước vào Thánh địa.
Pāturahosīti pātubhavi.
Pāturahosī – appeared.
Pāturahosī (đã xuất hiện): đã hiển lộ.
Samalehi cintitoti samalehi pūraṇakassapādīhi chahi satthārehi cintito.
Samalehi cintito – conceived by the defiled ones, i.e., the six teachers headed by Pūraṇa Kassapa.
Samalehi cintito (đã được những kẻ ô nhiễm suy nghĩ): đã được sáu vị đạo sư ô nhiễm như Pūraṇa Kassapa, v.v., suy nghĩ.
Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu.
For they, having arisen earlier, taught defiled wrong views, as if scattering thorns throughout Jambudīpa or sprinkling poison.
Thật vậy, họ đã xuất hiện trước và thuyết giảng những tà pháp ô nhiễm, giống như rải gai khắp toàn cõi Jambudīpa, và giống như rắc thuốc độc.
Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalā lokaṃ vañcetvā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kiñci adhammaṃyeva dhammoti dīpesuṃ.
Reportedly, instigated by the rumor of a Buddha's arising, they deceived the world, acted fraudulently, claimed omniscience, and presented whatever was not Dhamma as Dhamma.
Những kẻ đó, do sự tò mò phát sinh từ tin đồn về Đức Phật, đã lừa dối thế gian, đứng trên lập trường lừa đảo và tự xưng là bậc Nhất thiết trí, đã chỉ ra bất cứ điều gì không phải là pháp đều là pháp.
Apāpuretanti vivara etaṃ.
Apāpuretaṃ – open this.
Apāpuretaṃ (hãy mở ra): hãy hé mở điều này.
Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ.
Amatassa dvāraṃ – the door to Nibbāna, which is the path to the Deathless (Nibbāna).
Amatassa dvāraṃ (cánh cửa bất tử): con đường Thánh đạo là cánh cửa dẫn đến Nibbāna bất tử.
Idaṃ vuttaṃ hoti – etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānanagarassa mahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara ugghāṭehīti.
This means: "Open, uncover, unlock with the hand of Saddhamma teaching this great door to the city of Nibbāna, the Noble Path, which has been closed since the disappearance of Kassapa Bhagavā's dispensation."
Điều này có nghĩa là: “Thưa Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy mở ra, hãy hé mở, hãy khai thông cánh cửa lớn của thành Nibbāna, tức là Thánh đạo, đã bị đóng kín kể từ khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa biến mất, bằng bàn tay thuyết giảng Chánh Pháp”.
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ – He requests, "May these beings listen to the Dhamma realized by the Stainless One, the Perfectly Self-Enlightened One, who is free from the defilements of lust, etc., the Dhamma of the Four Noble Truths, O Bhagavā."
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ (hãy để chúng sanh lắng nghe Giáo Pháp đã được bậc Vô Cấu chứng ngộ): Vị Phạm Thiên thỉnh cầu: “Thưa Đức Thế Tôn, xin hãy để những chúng sanh này lắng nghe Tứ Diệu Đế, Giáo Pháp đã được bậc Vô Cấu, tức là Đức Chánh Đẳng Giác, chứng ngộ, vì Ngài không có các cấu uế như tham ái, v.v.”.
Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.
A rock mountain is high and firm, unlike a mound of earth or a mixed mountain. Thus, it says "sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito".
Núi đá thì cao và vững chắc, không phải núi đất hay núi hỗn hợp, nên có nói “sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito” (như người đứng trên đỉnh núi đá).
Tassattho ‘‘selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova.
Its meaning is, "Just as one stands upon a solid, monolithic rock mountain top."
Ý nghĩa của câu đó là: “như người đứng trên đỉnh núi đá nguyên khối”.
Na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthī’’ti.
For one standing there, there is no need to raise or stretch the neck to see.
Thật vậy, người đứng ở đó không cần phải ngẩng cổ hay vươn mình để nhìn.”
Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ.
Tathūpamaṃ – similar to that, comparable to a rock mountain.
Tathūpamaṃ (tương tự như vậy): tương tự như núi đá.
Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha.
Dhammamayaṃ pāsādaṃ – refers to the supramundane Dhamma.
Dhammamayaṃ pāsādaṃ (lầu pháp): chỉ Pháp siêu thế.
So hi sabbaso pasādāvaho sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo.
For it is entirely inspiring and resembles a palace by virtue of transcending and rising above all phenomena. Alternatively, the word Dhamma here is a designation for wisdom.
Thật vậy, Pháp này mang lại sự thanh tịnh hoàn toàn, và vì vượt lên trên tất cả các pháp nên giống như một tòa lầu đài. Hoặc ở đây, từ “dhamma” là một thuật ngữ chỉ trí tuệ (paññā).
Paññā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme niddiṭṭhā.
For wisdom is declared in the Abhidhamma to be a palace by virtue of its elevated state.
Trí tuệ được chỉ rõ trong Abhidhamma là một tòa lầu đài vì nó vượt trội.
Tathā cāha –
Just as it is said –
Cũng như có nói:
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani yathāṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkhāti.
Herein, the concise meaning is: "Just as a clear-sighted person standing on a rock mountain top surveys the people all around, so too, O wise one of beautiful wisdom, O Bhagavā, with the all-seeing eye of omniscience, ascend the Dhamma-palace, the wisdom-palace, and being sorrowless yourself, observe, contemplate, and examine the populace afflicted by sorrow, overcome by birth and old age."
Đây là ý nghĩa tóm tắt: “Này bậc Thiện Tuệ, này bậc có trí tuệ tuyệt vời, giống như một người có mắt đứng trên đỉnh núi đá có thể nhìn thấy mọi người xung quanh, thì Ngài, Đức Thế Tôn có mắt nhìn khắp mọi nơi bằng Nhất thiết trí, hãy leo lên lầu pháp, tức lầu trí tuệ, tự mình không còn sầu muộn, hãy quán sát, hãy xem xét, hãy kiểm tra những chúng sanh đang chìm đắm trong sầu khổ, bị sinh, già áp bức.”
Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālāmattameva paññāyeyya ujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca, rattiṃ khittā sarā viya honti.
The intention here is this: Just as, if a large field were made all around the base of a mountain, with small huts on the irrigation ridges, and fires were lit at night, and there was utter darkness, then a clear-sighted person standing on the mountain top looking down at the ground would not discern the field, the irrigation ridges, the huts, or the people sleeping there, due to their lack of illumination; only the flames from the huts would be discernible due to their brightness. In the same way, when the Tathāgata, having ascended the Dhamma-palace, surveys the multitude of beings, those beings who have not done wholesome deeds, even if they are seated in the same monastery, near his right knee, do not come within the range of the Buddha-eye, due to their lack of illumination by the fire of knowledge and their insignificance; they are like arrows shot at night.
Đây là ý nghĩa sâu xa: Giống như khi người ta làm một cánh đồng lớn xung quanh chân núi, xây những túp lều trên bờ ruộng và đốt lửa vào ban đêm, trong khi bóng tối bốn phương bao trùm; rồi một người có mắt đứng trên đỉnh núi đó nhìn xuống mặt đất, thì cánh đồng, bờ ruộng, túp lều, và những người nằm ngủ ở đó sẽ không hiện rõ vì không có ánh sáng; nhưng chỉ có ngọn lửa trong các túp lều là hiện rõ vì có ánh sáng. Tương tự như vậy, khi Đức Như Lai leo lên lầu pháp và nhìn xuống thế giới chúng sanh, những chúng sanh chưa từng làm điều thiện, dù ngồi cạnh Ngài về phía đầu gối phải trong cùng một trú xứ, cũng không lọt vào tầm nhìn của Phật nhãn vì không có ánh sáng trí tuệ, vì không cao quý, giống như những mũi tên được bắn vào ban đêm.
Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthamāgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya ca, so aggi viya himavantapabbato viya ca.
But those trainees who have done good deeds, even if they are far away, come within his reach, shining due to their fully ripened wisdom and their excellent disposition, like fire or like the Himālaya mountain.
Những người có duyên lành, những cá nhân có khả năng giáo hóa, dù ở xa, họ cũng hiện diện trong tầm mắt vì ngọn lửa tuệ giác của họ đã chín muồi và rực rỡ, cùng với dòng dõi cao quý, giống như ngọn lửa hay dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Vuttampi cetaṃ –
And this was also said:
Điều này cũng đã được nói đến –
Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati.
The one requesting the Fortunate One to wander for the purpose of teaching the Dhamma says, " Arise!"
Uṭṭhehī (Hãy đứng dậy!) được nói bởi người thỉnh cầu Đức Thế Tôn du hành để thuyết giảng Chánh pháp.
Uṭṭhehīti vā dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha.
Or, " Arise!" means: arise from the state of weariness resulting from the contraction, so-called disinclination, for teaching the Dhamma.
Hoặc, Uṭṭhehī (Hãy đứng dậy!) có nghĩa là: hãy đứng dậy khỏi sự mệt mỏi phát sinh từ sự chần chừ, tức là sự không nhiệt tình trong việc thuyết giảng Chánh pháp.
Vīrātiādīsu bhagavā sātisayacatubbidhasammappadhānavīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesābhisaṅkhārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātikantārādito veneyyasatthaṃ vāhanasamatthatāya nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo.
In " Vīra," etc., the Fortunate One is called Vīra (Hero) due to possessing superlative fourfold right effort; Vijitasaṅgāma (Victor in battle) due to having conquered the devaputta, Māra, defilements, and formations; Satthavāha (Caravan Leader) due to his ability to convey the caravan of trainees from the wilderness of rebirth to the secure state of Nibbāna; and Aṇaṇa (Debt-free) due to the absence of the debt of sensual desire.
Trong các từ Vīrā (Bậc anh hùng), v.v.: Đức Thế Tôn là vīro (bậc anh hùng) vì Ngài có năng lực tinh tấn tứ chánh cần vượt trội; là vijitasaṅgāmo (bậc chiến thắng mọi cuộc chiến) vì Ngài đã chiến thắng các cuộc chiến với chư thiên, tử thần, phiền não và các hành; là satthavāho (người dẫn đầu đoàn lữ hành) vì Ngài có khả năng dẫn dắt đoàn người có thể giáo hóa thoát khỏi sa mạc sinh tử, và có khả năng đưa họ đến nơi an toàn gọi là Nibbāna; là aṇaṇo (không nợ) vì không có món nợ dục vọng.
Yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti, so tehi ‘‘iṇaṃ dehī’’ti tajjamānopi pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati.
Indeed, one who has borrowed a debt from others and squandered it cannot retaliate in any way, even if he is threatened, spoken to harshly, despised, or beaten by them, but endures everything.
Thật vậy, người nào vay nợ của người khác rồi tiêu xài, người đó dù bị họ đe dọa “Hãy trả nợ!”, dù bị nói lời thô tục, dù bị khinh miệt, dù bị đánh đập, cũng không thể phản kháng lại điều gì, mà phải chịu đựng tất cả.
Titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti, evameva yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgahaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati.
That debt is the reason for his endurance. Similarly, one who delights in something with sensual desire, grasping that object with the hold of craving, cannot retaliate in any way, even if he is spoken to harshly, despised, or beaten by it, but endures everything.
Nguyên nhân của sự chịu đựng đó chính là món nợ ấy. Cũng vậy, người nào say đắm trong cái gì đó với dục vọng, bám víu vào vật đó với sự tham ái, người đó dù bị nói lời thô tục, dù bị khinh miệt, dù bị đánh đập, cũng không thể phản kháng lại điều gì, mà phải chịu đựng tất cả.
Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi viheṭhiyamānānaṃ itthīnaṃ viya.
His sensual desire is the reason for his endurance, just like women oppressed by their husbands.
Nguyên nhân của sự chịu đựng đó chính là dục vọng ấy, giống như những người phụ nữ bị chủ nhà hành hạ.
Iṇasadisattā kāmacchandassa.
Because sensual desire is like a debt.
Vì dục vọng giống như món nợ.
9. Ajjhesananti garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanā eva.
9. Ajjhesana (request) is an earnest plea made with a weighty purpose after having respectfully approached someone in a venerable position; essentially, it is a request.
9. Ajjhesana (Lời thỉnh cầu) là sự thỉnh cầu một cách cung kính, với mục đích cao cả hơn, sau khi đã cung kính một bậc đáng tôn kính. Về mặt ý nghĩa, đó cũng chính là sự thỉnh cầu.
Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca.
By Buddha-eye is meant the knowledge of the maturity and immaturity of faculties, and the knowledge of latent tendencies.
Buddhacakkhunā (Với Phật nhãn) là với tuệ tri về sự hơn kém của các căn và tuệ tri về các khuynh hướng tiềm ẩn.
Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti.
Indeed, these two knowledges are called Buddha-eye, while the Omniscient Knowledge is called Samantacakkhū (all-seeing eye).
Thật vậy, hai loại tuệ tri này được gọi là buddhacakkhū (Phật nhãn), còn tuệ tri toàn tri được gọi là samantacakkhū (Biến nhãn).
Heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti.
The three lower path-knowledges are called Dhammacakkhū (Dhamma-eye).
Ba loại tuệ tri đạo phía dưới được gọi là dhammacakkhū (Pháp nhãn).
Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā.
In " Apparajakkha," etc., those in whose wisdom-eye there is little dust of greed, etc., in the manner described, are apparajakkhā (those with little dust).
Trong các từ Apparajakkhe (ít bụi bẩn), v.v.: Những người có ít bụi bẩn tham ái, v.v., trong tuệ nhãn theo cách đã nói, họ là apparajakkhā (người ít bụi bẩn).
Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā.
Those in whom it is great are mahārajakkhā (those with much dust).
Những người có nhiều bụi bẩn đó, họ là mahārajakkhā (người nhiều bụi bẩn).
Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā.
Those whose faculties such as faith are keen are tikkhindriyā (those with keen faculties).
Những người có các căn như tín, v.v., sắc bén, họ là tikkhindriyā (người có căn sắc bén).
Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā.
Those whose faculties are dull are mudindriyā (those with dull faculties).
Những người có các căn đó mềm yếu, họ là mudindriyā (người có căn mềm yếu).
Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā.
Those whose qualities of faith, etc., are beautiful are svākārā (those with good aspects).
Những người có các đặc tính như tín, v.v., tốt đẹp, họ là svākārā (người có đặc tính tốt đẹp).
Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā.
Those who heed the spoken reason, who can be easily taught, are suviññāpayā (those who are easy to teach).
Những người chú ý đến nguyên nhân được nói đến, dễ dàng được giáo hóa, họ là suviññāpayā (người dễ giáo hóa).
Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
Those who see both the other world and faults as fearful are called paralokavajjabhayadassāvino (those who see danger in the other world and in faults).
Những người nhìn thấy thế giới bên kia và tội lỗi là đáng sợ, họ được gọi là paralokavajjabhayadassāvino (người nhìn thấy sự đáng sợ của thế giới bên kia và tội lỗi).
Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippeto, tasmā uppaliniyanti uppalavaneti evamattho gahetabbo.
"Uppalinī" (lotus pond) is where lotuses are; it can refer to a lotus plant or a body of water. Here, a body of water is intended, therefore uppaliniya means "in the lotus forest," this meaning should be understood.
Nơi nào có hoa sen, nơi đó gọi là uppalinī (ao sen), có thể là bụi cây hoặc hồ nước. Ở đây, hồ nước được hiểu là ý nghĩa, do đó uppaliniya có nghĩa là “trong rừng sen” – ý nghĩa này nên được hiểu.
Ito paresupi eseva nayo.
This same principle applies to what follows.
Đối với các trường hợp khác cũng theo nguyên tắc này.
Antonimuggaposīnīti yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pussanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni.
Antonimuggaposīnī (nourished submerged within) are those that flourish and grow while remaining submerged within the water.
Antonimuggaposīnī (những cây sen chìm sâu bên trong) là những cây sen phát triển và lớn lên hoàn toàn chìm dưới nước.
Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti.
Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantī (standing above the water) means standing surpassing the water.
Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantī (những cây sen vươn lên khỏi mặt nước) là những cây sen vượt lên khỏi mặt nước.
Tattha yāni accuggamma ṭhitāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni, tāni ajja pupphanakāni.
Among these, those that stand above the water, awaiting the touch of the sun's rays, are destined to bloom today.
Trong số đó, những cây sen đã vươn lên và đang chờ đợi sự tiếp xúc của ánh nắng mặt trời, chúng sẽ nở hoa vào hôm nay.
Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni.
Those that stand level with the water are destined to bloom tomorrow.
Những cây sen đang ở ngang mặt nước, chúng sẽ nở hoa vào ngày mai.
Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni.
Those that have not risen above the water and are nourished submerged within it are destined to bloom on the third day.
Những cây sen chưa vươn lên khỏi mặt nước, chìm sâu bên trong, chúng sẽ nở hoa vào ngày thứ ba.
Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nāruḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni.
However, there are other lotus plants, not risen above the water, such as diseased ones, which will never bloom but will be eaten by fish and tortoises. These are not included in the Pāḷi text but are revealed in the commentary to be explained further.
Tuy nhiên, còn có những cây sen khác chưa vươn lên khỏi mặt nước, như những cây sen bị bệnh, v.v., chúng sẽ không bao giờ nở hoa mà sẽ bị cá và rùa ăn. Những cây này không được đề cập trong kinh điển, nhưng đã được giải thích trong Chú giải để làm rõ.
Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.
Just as there are these four kinds of flowers, so too are there four types of individuals: ugghaṭitaññū, vipañcitaññū, neyyo, and padaparamo.
Cũng như có bốn loại hoa đó, thì cũng có bốn loại người: ugghaṭitaññū (người hiểu nhanh), vipañcitaññū (người hiểu rộng), neyyo (người có thể được hướng dẫn), và padaparamo (người chỉ biết lời).
Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati.
Among them, the individual who comprehends the Dhamma at the very moment it is spoken, who is capable of directing his knowledge according to the teaching, as summarized in the mātikā (matrix) like "the four foundations of mindfulness," and thereby attaining Arahantship, is called ugghaṭitaññū (one who understands by mere utterance).
Trong số đó, người nào đạt được sự chứng ngộ Chánh pháp ngay khi được giải thích, người đó có khả năng hướng tuệ giác của mình theo lời dạy được trình bày tóm tắt theo cách “bốn niệm xứ,” v.v., và đạt được quả A-la-hán, người đó được gọi là ugghaṭitaññū (người hiểu nhanh).
Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū.
The individual who comprehends the Dhamma when what was briefly stated is explained in detail is called vipañcitaññū (one who understands by elaborated explanation).
Người nào đạt được sự chứng ngộ Chánh pháp khi ý nghĩa của điều được nói tóm tắt được giải thích rộng rãi, người đó được gọi là vipañcitaññū (người hiểu rộng).
Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo.
The individual who comprehends the Dhamma gradually through instruction, inquiry, wise attention, associating with and attending upon good friends, is called neyyo (one who is guided).
Người nào đạt được sự chứng ngộ Chánh pháp một cách tuần tự, bằng cách học hỏi, hỏi han, tác ý đúng đắn, thân cận, phụng sự và gần gũi với bạn lành, người đó được gọi là neyyo (người có thể được hướng dẫn).
Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo.
The individual who, despite hearing much, speaking much, remembering much, and reciting much, does not comprehend the Dhamma in this lifetime, who cannot develop the path, or the fruit, or even jhāna or vipassanā in this existence, is called padaparamo (one for whom the words are supreme).
Người nào dù nghe nhiều, nói nhiều, ghi nhớ nhiều, và đọc tụng nhiều, nhưng không đạt được sự chứng ngộ Chánh pháp trong kiếp sống đó, không thể tạo ra con đường, quả vị, thậm chí là thiền định hay tuệ quán trong kiếp sống ấy, người đó được gọi là padaparamo (người chỉ biết lời).
Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyye, macchakacchapabhakkhapupphāni viya padaparame ca addasa, passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
Thereupon, the Fortunate One, surveying the ten-thousand-world system, which was like a lotus pond, saw ugghaṭitaññū individuals like those destined to bloom today, vipañcitaññū individuals like those destined to bloom tomorrow, neyyo individuals like those destined to bloom on the third day, and padaparamo individuals like the flowers to be eaten by fish and tortoises. And seeing them, he discerned them in every aspect: "So many are apparajakkhā, so many are mahārajakkhā; among them, so many are ugghaṭitaññū," and so forth.
Trong số đó, Đức Thế Tôn đã nhìn thấy mười ngàn thế giới giống như vườn sen, thấy những người ugghaṭitaññū giống như những bông sen sẽ nở hôm nay, những người vipañcitaññū giống như những bông sen sẽ nở ngày mai, những người neyye giống như những bông sen sẽ nở ngày thứ ba, và những người padaparame giống như những bông sen bị cá và rùa ăn. Khi nhìn thấy, Ngài đã thấy tất cả mọi khía cạnh: “Có bấy nhiêu người ít bụi bẩn, có bấy nhiêu người nhiều bụi bẩn, và trong số đó, có bấy nhiêu người ugghaṭitaññū.”
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiññeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti.
In this very existence, the teaching of the Fortunate One is beneficial for these three types of individuals.
Trong số đó, đối với ba loại người, lời thuyết pháp của Đức Thế Tôn mang lại lợi ích ngay trong kiếp sống này.
Padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti.
For the padaparamo individuals, it serves as a latent impression for future benefit.
Đối với những người padaparama, đó là sự tích lũy thiện nghiệp cho tương lai.
Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi.
Then the Fortunate One, having known the beneficial Dhamma teaching for these four types of individuals, generated the desire to teach, and again divided all beings in the three existences into two categories: the capable and the incapable.
Sau đó, Đức Thế Tôn, khi biết được lời thuyết pháp mang lại lợi ích cho bốn loại người này, đã phát khởi ý muốn thuyết giảng. Ngài lại chia tất cả chúng sanh trong ba cõi thành hai nhóm: có khả năng và không có khả năng.
Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā.
Concerning whom it was said: "Those beings who are endowed with a kamma-hindrance, endowed with a result-hindrance, endowed with a defilement-hindrance, who are faithless, unwilling, unwise, and incapable of entering the fixed course in wholesome states—these are the incapable beings.
Liên quan đến điều này, đã nói: “Những chúng sanh nào bị nghiệp chướng che lấp, bị quả báo che lấp, bị phiền não che lấp, không có đức tin, không có ý chí, thiếu trí tuệ, không có khả năng bước vào sự nhất định trong các pháp thiện, những chúng sanh này là không có khả năng.
Katame te sattā bhabbā?
Who are the capable beings?
Những chúng sanh nào là có khả năng?
Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 826-827).
Those beings who are not endowed with a kamma-hindrance... etc. ...these are the capable beings."
Những chúng sanh nào không bị nghiệp chướng che lấp… v.v… những chúng sanh này là có khả năng.” (Vibha. 826-827).
Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosa, moha, vitakka, saddhā, buddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi, evaṃ katvā dhammaṃ desessāmīti cintesi.
Thereupon, dismissing all incapable individuals, he grasped only the capable individuals with his knowledge and divided them into six categories: "So many are of a greedy nature, so many of a hateful nature, deluded nature, speculative nature, faithful nature, and intelligent nature." Having done so, he intended to teach the Dhamma.
Trong số đó, Ngài đã bỏ qua tất cả những người không có khả năng, chỉ chọn những người có khả năng bằng tuệ giác, rồi chia họ thành sáu nhóm: “Có bấy nhiêu người thuộc tánh tham, có bấy nhiêu người thuộc tánh sân, si, tầm, tín, và tánh giác.” Sau khi làm như vậy, Ngài đã suy nghĩ: “Ta sẽ thuyết giảng Chánh pháp.”
Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekāti daṭṭhabbaṃ.
And here, it should be understood that to the Fortunate One, who was contemplating in terms of apparajakkhā and capable individuals, those beings presented themselves as masses, not as individuals.
Ở đây, khi Đức Thế Tôn quán xét chúng sanh theo các nhóm ít bụi bẩn, có khả năng, v.v., những chúng sanh đó hiện ra trước Ngài thành từng nhóm, chứ không phải từng cá nhân.
Paccabhāsīti patiabhāsi.
Paccabhāsī means "replied".
Paccabhāsī có nghĩa là đã đáp lại.
Apārutāti vivaṭā.
Apārutā means "open".
Apārutā có nghĩa là đã mở ra.
Amatassa dvārāti ariyamaggo.
Amatassa dvārā means "the Noble Path".
Amatassa dvārā (cánh cửa Bất tử) có nghĩa là Thánh đạo (ariyamagga).
So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhūñāṇena adhigatattāti dasseti.
For it is the door to Nibbāna, which is called the Deathless, and that has been opened and established by me, having been attained through self-existent knowledge, based on great compassion—thus it is shown.
Vì nó là cánh cửa dẫn đến Nibbāna, được gọi là Bất tử; Đức Phật chỉ ra rằng: “Cánh cửa đó đã được Ta mở ra và thiết lập, nhờ vào lòng đại bi và trí tuệ tự giác mà Ta đã chứng đắc.”
‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti.
Some read: "The door to the Deathless is open for them."
Một số người đọc là: “Cánh cửa Bất tử đã được mở ra cho họ.”
Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ muñcantu vissajjentu pavedentu, mayā desite dhamme mayi ca attano saddahanākāraṃ uṭṭhāpentūti attho.
Pamuñcantu saddhaṃ means: Let all release, abandon, and declare their faith; let them arouse the manner of their faith in the Dhamma taught by me and in me.
Pamuñcantu saddhaṃ (hãy phát khởi đức tin) có nghĩa là: tất cả hãy phát khởi, hãy bày tỏ, hãy công bố đức tin của mình; tức là, hãy phát khởi thái độ tin tưởng của mình vào Pháp do Ta thuyết giảng và vào chính Ta.
Pacchimapadadvaye ayamattho – ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, na bhāsissāmīti cintesiṃ, idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti.
The meaning of the last two phrases is this: "Indeed, I thought that I would not speak this refined and supreme Dhamma, which is well-mastered and well-practiced by me, perceiving weariness in body and speech. But now, let all people apply themselves to faith; I shall fulfill their aspirations."
Ý nghĩa của hai từ cuối cùng là: “Ta đã nghĩ rằng Ta sẽ không thuyết giảng Pháp cao thượng và tối thượng này, dù Ta đã thành thục và thực hành tốt, vì Ta cảm thấy mệt mỏi về thân và lời nói. Nhưng bây giờ, tất cả mọi người hãy mang bình đựng đức tin đến, Ta sẽ làm đầy những ước nguyện của họ.”
Antaradhāyīti satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā antarahito, sakaṭṭhānameva gatoti attho.
Antaradhāyī means he honored the Teacher with fragrances, garlands, and so forth, and then disappeared; that is to say, he returned to his own abode.
Antaradhāyī (biến mất) có nghĩa là sau khi cúng dường Đức Bổn Sư bằng hương hoa và các thứ khác, vị ấy đã biến mất, tức là đã trở về chỗ ở của mình.
Satthusantikañhi upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma sakaṭṭhānagamanameva.
For devas and Brahmās who have come into the presence of the Teacher, disappearing before him means simply returning to their own abodes.
Đối với các chư Thiên và Phạm Thiên đã đến diện kiến Đức Bổn Sư, việc biến mất trước Ngài có nghĩa là trở về chỗ ở của chính mình.
10. Etadahosīti etaṃ ahosi, ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti ayaṃ dhammadesanāpaṭisaṃyutto vitakko udapādīti attho.
10. Etadahosī means "this occurred," that is, this thought connected with teaching the Dhamma arose: "To whom should I first teach the Dhamma?"
10. Etadahosī (điều này đã xảy ra) có nghĩa là: điều này đã xảy ra, tức là ý nghĩ liên quan đến việc thuyết Pháp này đã khởi lên: “Ta nên thuyết Pháp cho ai trước tiên?”
Āḷāroti tassa nāmaṃ.
Āḷāro is his name.
Āḷāro là tên của vị ấy.
Dīghapiṅgalo kiresa.
He was, it is said, tall and tawny-eyed.
Người ta nói rằng vị ấy cao lớn và có mắt màu vàng nâu.
So hi tuṅgasarīratāya dīgho, piṅgalacakkhutāya piṅgalo, tenassa ‘‘āḷāro’’ti nāmaṃ ahosi.
Because of his lofty body, he was tall; because of his tawny eyes, he was tawny-eyed, hence he was named "Āḷāra."
Vì thân hình cao lớn nên vị ấy là Dīgha (cao), và vì mắt màu vàng nâu nên vị ấy là Piṅgala (vàng nâu), do đó tên của vị ấy là Āḷāra.
Kālāmoti gottaṃ.
Kālāmo is his clan name.
Kālāmo là họ.
Paṇḍitoti (ma. ni. aṭṭha. 1.284) paṇḍiccena samannāgato, samāpattipaṭilābhasaṃsiddhena adhigamabāhusaccasaṅkhātena paṇḍitabhāvena samannāgatoti attho.
Paṇḍito means endowed with wisdom, that is, endowed with the quality of wisdom, which is perfected by the attainment of meditative absorptions and characterized by extensive knowledge gained through realization.
Paṇḍito (bậc trí tuệ) có nghĩa là được trang bị trí tuệ, tức là được trang bị trí tuệ nhờ thành tựu các tầng thiền định và sự hiểu biết rộng lớn về giáo lý đã chứng đắc.
Byattoti veyyattiyena samannāgato, samāpattipaṭilābhapaccayena pārihārikapaññāsaṅkhātena byattabhāvena samannāgatoti attho.
Byatto means endowed with skill, that is, endowed with the quality of skill, which is characterized by the wisdom of retention due to the attainment of meditative absorptions.
Byatto (thông tuệ) có nghĩa là được trang bị sự thông tuệ, tức là được trang bị sự thông tuệ gọi là trí tuệ duy trì, nhờ vào thành tựu các tầng thiền định.
Medhāvīti ṭhānuppattiyā paññāya samannāgato.
Medhāvī means endowed with wisdom that arises spontaneously.
Medhāvī (có trí nhớ) có nghĩa là được trang bị trí tuệ phát sinh đúng lúc.
Atha vā medhāvīti tihetukapaṭisandhipaññāsaṅkhātāya taṃtaṃitikattabbatāpaññāsaṅkhātāya ca medhāya samannāgatoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, Medhāvī means endowed with intelligence characterized by wisdom at rebirth with three roots, and wisdom concerning what should be done in each particular instance—this is how the meaning should be understood here.
Hoặc ở đây, medhāvī có nghĩa là được trang bị trí nhớ, tức là trí tuệ tái sinh có ba nhân (tihetuka paṭisandhi-paññā) và trí tuệ để thực hiện các việc cần làm.
Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitattā nikkilesajātiko visuddhasatto.
Apparajakkhajātiko means a being pure of defilements, whose defilements have been suppressed by meditative absorption.
Apparajakkhajātiko (người có ít bụi phiền não) có nghĩa là người có ít phiền não, một chúng sinh thanh tịnh, vì các phiền não đã bị dẹp tan bởi thiền định.
Ājānissatīti sallakkhessati paṭivijjhissati.
Ājānissatī means "he will discern, he will penetrate."
Ājānissatī (sẽ hiểu) có nghĩa là sẽ nhận ra, sẽ thấu hiểu.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti bhagavatopi sabbaññutaññāṇaṃ uppajji.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī means "knowledge arose in the Blessed One," that is, the knowledge of omniscience arose in the Blessed One.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī (trí tuệ cũng khởi lên nơi Đức Thế Tôn) có nghĩa là trí tuệ Toàn giác cũng khởi lên nơi Đức Thế Tôn.
Bhagavā kira devatāya kathiteneva niṭṭhaṃ agantvā sayampi sabbaññutaññāṇena olokento ito sattamadivasamatthake kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane nibbattoti addasa.
It is said that the Blessed One, not content with merely what the deity said, looked with his own omniscient knowledge and saw that Āḷāra Kālāma had passed away seven days prior and was reborn in the sphere of nothingness.
Người ta nói rằng Đức Thế Tôn, không chỉ dựa vào lời của chư Thiên mà còn tự mình quán sát bằng trí tuệ Toàn giác, đã thấy rằng vị ấy đã qua đời bảy ngày trước và tái sinh vào cõi Vô sở hữu xứ.
Taṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti.
Referring to that, it is said, "Knowledge also arose in the Blessed One."
Nhắc đến điều đó, Ngài nói: “Trí tuệ cũng khởi lên nơi Đức Thế Tôn.”
Mahājāniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni parihāni assāti mahājāniyo.
Mahājāniyo means "one with a great loss," because he suffered a great loss, having missed the path and fruits that could have been attained within seven days.
Mahājāniyo (người chịu tổn thất lớn) có nghĩa là người chịu tổn thất lớn, sự suy đồi lớn, vì đã mất đi Đạo quả đáng lẽ phải chứng đắc trong vòng bảy ngày.
Akkhaṇe nibbattatthā idha dhammadesanaṭṭhānaṃ āgamanapādāpi natthi, athāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotapasādopi natthi, evaṃ mahājāniyo jātoti dasseti.
It is shown that because he was reborn in an unfortunate realm, there was no possibility of his coming to this place for the teaching of the Dhamma, nor, even if the Buddha were to go there and teach, would he have the ear-faculty to listen to the Dhamma; thus, he had suffered a great loss.
Ngài chỉ ra rằng: “Vì đã tái sinh vào một thời điểm không thích hợp, nên không có cách nào để đến nơi thuyết Pháp này, để Ta có thể đến đó. Hơn nữa, vị ấy cũng không có sự thanh tịnh của tai để nghe Pháp được thuyết giảng. Như vậy, vị ấy đã chịu tổn thất lớn.”
Kiṃ pana bhagavatā taṃ attano buddhānubhāvena dhammaṃ ñāpetuṃ na sakkāti?
But could the Blessed One not make him understand the Dhamma through his own Buddha-power?
Nhưng liệu Đức Thế Tôn có thể khiến vị ấy hiểu Pháp bằng Phật lực của mình không?
Āma na sakkā, na hi paratoghosamantarena sāvakānaṃ dhammābhisamayo sambhavati, aññathā itarapaccayarahitassapi dhammābhisamayena bhavitabbaṃ, na ca taṃ atthi.
Indeed, he could not. For the disciples' comprehension of the Dhamma is not possible without external sound; otherwise, the comprehension of the Dhamma would have to occur even for those lacking other conditions, which is not the case.
Vâng, không thể. Vì không có sự thấu hiểu Pháp của các đệ tử nếu không có lời nói từ người khác. Nếu không, sự thấu hiểu Pháp sẽ xảy ra mà không cần các yếu tố khác, nhưng điều đó không tồn tại.
Vuttañhetaṃ – ‘‘dveme, bhikkhave, paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ajjhattañca yonisomanasikāro’’ti (a. ni. 2.127).
For this has been stated: "These two conditions, monks, are for the arising of right view: external sound and internal appropriate attention."
Điều này đã được nói: “Này các tỳ khưu, có hai nhân duyên để Chánh kiến khởi lên: lời nói từ người khác (parato ghoso) và sự tác ý đúng đắn từ nội tâm (ajjhattañca yonisomanasikāro)” (A.N. 2.127).
Udakoti tassa nāmaṃ, rāmassa pana puttatāya rāmaputto.
Udako is his name, but because he was the son of Rāma, he is called Rāmaputto.
Udako là tên của vị ấy, và vì là con trai của Rāma nên được gọi là Rāmaputto.
Abhidosakālakatoti aḍḍharatte kālakato.
Abhidosakālakato means "passed away at midnight."
Abhidosakālakato (qua đời vào lúc nửa đêm) có nghĩa là qua đời vào lúc nửa đêm.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti idhāpi kira bhagavā devatāya kathitavacanena sanniṭṭhānaṃ akatvā sabbaññutaññāṇena olokento ‘‘hiyyo aḍḍharatte kālaṃ katvā udako rāmaputto nevasaññānāsaññāyatane nibbatto’’ti addasa, tasmā evaṃ vuttaṃ.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī—here, too, it is said that the Blessed One, without settling for the deity's words, looked with his omniscient knowledge and saw, "Yesterday, at midnight, Udaka Rāmaputta passed away and was reborn in the sphere of neither perception nor non-perception." Therefore, this was stated.
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī (trí tuệ cũng khởi lên nơi Đức Thế Tôn): Ở đây, Đức Thế Tôn cũng không chỉ dựa vào lời nói của chư Thiên mà còn quán sát bằng trí tuệ Toàn giác, đã thấy rằng “Udaka Rāmaputta đã qua đời vào nửa đêm hôm qua và tái sinh vào cõi Phi tưởng phi phi tưởng xứ.” Do đó, điều này đã được nói.
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is similar to the previous explanation.
Phần còn lại tương tự như trước.
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapaṭiggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā.
These were the eight brahmins who interpreted the dream and the bodily marks at the time of the Bodhisatta's birth.
Họ là tám vị Bà-la-môn đã giải mộng và xem tướng khi Bồ-tát đản sinh.
Tesu tayo dvedhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasamāno rājā hohiti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti.
Among them, three gave a two-fold prediction: "Endowed with these marks, if he remains in the household life, he will be a wheel-turning monarch; if he renounces, he will be a Buddha."
Trong số đó, ba vị đã đưa ra hai cách giải thích: “Nếu người mang những tướng này sống đời gia đình, sẽ trở thành Chuyển luân vương; nếu xuất gia, sẽ thành Phật.”
Pañca brāhmaṇā ekaṃsabyākaraṇā ahesuṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti.
The five brahmins gave a single, definite prediction: "Endowed with these marks, he will not remain in the household life; he will certainly be a Buddha."
Năm vị Bà-la-môn đã đưa ra lời tiên đoán dứt khoát: “Người mang những tướng này sẽ không sống đời gia đình, chắc chắn sẽ thành Phật.”
Tesu purimā tayo yathāmantapadaṃ gatā.
Among them, the former three followed the words of the mantras.
Trong số đó, ba vị đầu tiên đã đi theo con đường của các thần chú.
Ete hi lakkhaṇamantasaṅkhātavedavacanānurūpaṃ paṭipannā dve gatiyo bhavanti anaññāti vuttaniyāmena nicchinituṃ asakkontā vuttameva paṭipajjiṃsu, na mahāpurisassa buddhabhāvappattiṃ paccāsīsiṃsu.
These, indeed, conformed to the Vedic sayings (mantras) concerning the marks, and being unable to decide with certainty that "there are two destinations and not otherwise," they adopted the stated prediction; they did not foresee the Great Man's attainment of Buddhahood.
Vì không thể quyết định dứt khoát hai con đường theo lời của thần chú và kinh điển, họ đã thực hành theo những gì đã được nói, và không mong đợi sự thành Phật của Đại nhân.
Ime pana koṇḍaññādayo pañca ‘‘ekaṃsato buddho bhavissatī’’ti jātanicchayattā mantapadaṃ atikkantā.
However, these five, Koṇḍañña and the others, having definitively ascertained that "he will certainly be a Buddha," went beyond the words of the mantras.
Còn năm vị này, Koṇḍañña và những người khác, vì đã quyết định chắc chắn rằng “Ngài sẽ thành Phật,” nên đã vượt qua giới hạn của các thần chú.
Te attanā laddhaṃ tuṭṭhidānaṃ ñātakānaṃ vissajjetvā ‘‘ayaṃ mahāpuriso agāre na ajjhāvasissati, ekantena buddho bhavissatī’’ti nibbematikā bodhisattaṃ uddissa samaṇapabbajjaṃ pabbajitā, tesaṃ puttātipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ.
They gave away the gifts they had received to their relatives and, being unwavering that "this Great Man will not remain in the household life, he will definitely be a Buddha," they renounced the world and went forth into the ascetic life for the sake of the Bodhisatta. Some say they were his sons, but this is refuted in the commentaries.
Họ đã phân phát món quà mà mình nhận được cho người thân và, không còn nghi ngờ gì nữa, đã xuất gia để trở thành Sa-môn vì Bồ-tát, với niềm tin rằng “Đại nhân này sẽ không sống đời gia đình, chắc chắn sẽ thành Phật.” Một số người nói rằng họ là con trai của những vị đó, nhưng điều này đã bị bác bỏ trong các bản chú giải.
Ete kira daharakāleva bahū mante jāniṃsu, tasmā ne brāhmaṇā ācariyaṭṭhāne ṭhapayiṃsu.
These, it is said, learned many mantras even when they were young, so the brahmins placed them in the position of teachers.
Người ta nói rằng những vị này đã biết nhiều thần chú từ khi còn trẻ, vì vậy các Bà-la-môn đã đặt họ vào vị trí thầy giáo.
Te ‘‘pacchā amhehi puttadārajaṭaṃ chinditvā na sakkā bhavissati pabbajitu’’nti daharakāleyeva pabbajitvā ramaṇīyāni senāsanāni paribhuñjantā vicariṃsu.
They thought, "Later, it will not be possible for us to renounce after cutting off the ties of children and spouses," so they renounced while still young and wandered, enjoying pleasant abodes.
Họ nghĩ: “Sau này chúng ta sẽ không thể xuất gia sau khi cắt đứt mối ràng buộc với vợ con,” nên đã xuất gia từ khi còn trẻ và sống lang thang, tận hưởng những nơi ở dễ chịu.
Kālena kālaṃ pana ‘‘kiṃ bho mahāpuriso mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti pucchanti.
From time to time, they would ask, "Sir, has the Great Man made his Great Renunciation?"
Đôi khi họ hỏi: “Này chư vị, Đại nhân đã xuất gia chưa?”
Manussā ‘‘kuhiṃ tumhe mahāpurisaṃ passissatha, tīsu pāsādesu vividhanāṭakamajjhe devo viya sampattiṃ anubhotī’’ti vadanti.
People would say, "Where will you see the Great Man? He is enjoying prosperity like a deva amidst various entertainments in three palaces."
Mọi người nói: “Các vị sẽ thấy Đại nhân ở đâu? Ngài đang tận hưởng sự giàu sang như một vị thần giữa các loại hình giải trí đa dạng trong ba cung điện.”
Te sutvā ‘‘na tāva mahāpurisassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchatī’’ti appossukkā vihariṃsuyeva.
Hearing this, they remained unconcerned, thinking, "The Great Man's knowledge has not yet matured."
Nghe vậy, họ nghĩ: “Trí tuệ của Đại nhân vẫn chưa chín muồi,” và vẫn sống không lo lắng.
Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti āha.
Why, then, did the Blessed One say here, "The group of five bhikkhus were very helpful to me"?
Nhưng tại sao ở đây Thế Tôn lại nói: “Năm vị tỳ khưu này đã giúp đỡ Ta rất nhiều”?
Kiṃ upakārakānaṃyeva esa dhammaṃ deseti, anupakārakānaṃ na desetīti?
Does he teach the Dhamma only to those who have helped him, and not to those who have not helped him?
Phải chăng Ngài chỉ thuyết Pháp cho những người đã giúp đỡ, không thuyết cho những người không giúp đỡ?
No na deseti.
No, he does not not teach.
Không, Ngài không phải không thuyết.
Paricayavasena hesa āḷārañceva kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ olokesi.
Indeed, out of familiarity, he looked for Āḷāra Kālāma and Udaka Rāmaputta.
Ngài đã quán xét Āḷāra Kālāma và Uddaka Rāmaputta dựa trên sự quen biết trước đây.
Etasmiṃ pana buddhakkhette ṭhapetvā aññāsikoṇḍaññaṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi.
However, in this Buddha-field, apart from Aññāsi Koṇḍañña, there was no other person capable of realizing the Dhamma first.
Trong Phật địa này, ngoại trừ Tôn giả Aññāsikoṇḍañña, không có ai khác có khả năng chứng ngộ Pháp đầu tiên.
Tathāvidhaupanissayattā.
Because of such a supporting condition (upanissaya).
Vì có duyên lành như vậy.
Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ.
It is said that in a former time, when making merit, there were two brothers.
Thuở xưa, khi làm phước, có hai anh em.
Te ca ekato sassaṃ akaṃsu.
And they cultivated crops together.
Họ cùng nhau trồng trọt.
Tattha jeṭṭhassa ‘‘ekasmiṃ sasse nava vāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi.
There, for the elder brother, it was (the thought): "In one crop, I must give the foremost offering of grain nine times."
Khi đó, người anh cả nghĩ: “Trong một vụ mùa, ta phải cúng dường phần lúa tốt nhất chín lần”.
So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmī’’ti.
So, at sowing time, having given the foremost seed offering, at the time of pregnancy (of the grain), he consulted with his younger brother, saying, "At the time of pregnancy, I will split the grains (for offering)."
Vào mùa gieo hạt, ông đã cúng dường hạt giống tốt nhất; vào mùa lúa non, ông bàn với em trai: “Vào mùa lúa non, ta sẽ bẻ lúa non để cúng dường”.
Kaniṭṭho ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha.
The younger brother said, "You want to destroy the young crop!"
Người em nói: “Anh muốn làm hư hại lúa non sao?”.
Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappiphāṇitena yojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi, lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, veṇiyo purisabhāravasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ, khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ, madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ, koṭṭhāgāre dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhagganti evaṃ ekasmiṃ sasse nava vāre aggadānaṃ adāsi.
The elder brother, knowing the younger brother's non-cooperation, divided the field, and from his own share, he split the grains, extracted the milk, combined it with ghee and syrup, and gave it as an offering. At the time of parched rice, he had parched rice made and offered it. At harvest, the foremost harvest offering. At binding sheaves, the foremost sheaf offering. When binding sheaves based on a man's burden, the foremost bundle offering. At the threshing floor, the foremost threshing floor offering on the day the bundles were stored. On the day the husked grains were piled after threshing, the foremost threshing floor produce offering. On the day the grain was stored in the granary, the foremost granary offering—thus, in one crop, he gave the foremost offering nine times.
Người anh cả biết em trai không đồng ý, bèn chia ruộng, rồi từ phần của mình, ông bẻ lúa non, vắt sữa, trộn với bơ và mật đường để cúng dường; vào mùa lúa lép, ông làm lúa lép để cúng dường; khi gặt, ông cúng dường phần gặt đầu tiên; khi bó lúa, ông bó thành bó nặng bằng sức người rồi cúng dường phần bó đầu tiên; khi chất lúa trên sân, vào ngày chất lúa, ông cúng dường phần chất đầu tiên; khi đập lúa và chất đống thóc, vào ngày chất đống, ông cúng dường phần thóc đầu tiên; khi cho thóc vào kho, vào ngày cho thóc vào kho, ông cúng dường phần kho đầu tiên. Cứ như vậy, trong một vụ mùa, ông đã cúng dường phần tốt nhất chín lần.
Kaniṭṭho pana khalato dhaññaṃ uddharitvā gahaṇadivase adāsi.
The younger brother, however, gave his offering on the day he took the grain from the threshing floor.
Còn người em thì cúng dường vào ngày lấy thóc từ sân lúa.
Tesu jeṭṭho aññāsikoṇḍaññatthero jāto, kaniṭṭho subhaddaparibbājako.
Among them, the elder brother became the Elder Aññāsi Koṇḍañña, and the younger brother became the wandering ascetic Subhadda.
Trong số đó, người anh cả đã trở thành Tôn giả Aññāsikoṇḍañña, còn người em là du sĩ Subhadda.
Iti ekasmiṃ sasse navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā ṭhapetvā theraṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi.
Thus, because nine foremost offerings were given in one crop, apart from the Elder, there was no one else capable of realizing the Dhamma first.
Vì vậy, do đã cúng dường chín lần phần tốt nhất trong một vụ mùa, nên ngoại trừ vị Trưởng lão, không ai khác có thể chứng ngộ Pháp đầu tiên.
‘‘Navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā’’ti idañca tassa rattaññūnaṃ aggabhāvatthāya katābhinīhārānurūpaṃ pavattitasāvakapāramiyā ciṇṇante pavattitattā vuttaṃ.
The statement "because nine foremost offerings were given" was said because of the development of the disciple's pāramī, performed in accordance with the aspiration made by him for the foremost position among those with long-standing wisdom.
Việc nói “do đã cúng dường chín lần phần tốt nhất” là để nói về sự thực hành ba-la-mật của vị đệ tử đã được thực hiện phù hợp với lời nguyện cầu để đạt được địa vị tối thượng trong số những người đã thâm niên trong Pháp.
Tiṇṇampi hi bodhisattānaṃ taṃtaṃpāramiyā sikhāppattakāle pavattitaṃ puññaṃ apuññaṃ vā garutaravipākameva hoti, dhammassa ca sabbapaṭhamaṃ sacchikiriyāya vinā kathaṃ rattaññūnaṃ aggabhāvasiddhīti?
Indeed, for all three types of Bodhisattas, the merit or demerit performed when their respective pāramīs reach their peak results in a very weighty outcome. And without the realization of the Dhamma as the very first, how could the foremost position among those with long-standing wisdom be achieved?
Thật vậy, đối với cả ba vị Bồ Tát, công đức hay phi công đức đã được thực hiện khi ba-la-mật của họ đạt đến đỉnh cao sẽ mang lại quả báo nặng nề hơn; và làm sao có thể đạt được địa vị tối thượng trong số những người đã thâm niên trong Pháp mà không chứng ngộ Pháp đầu tiên?
‘‘Bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakeneva vuttaṃ.
However, the statement "The group of five bhikkhus were very helpful to me" was said merely out of recollection of the help received.
Còn việc nói “Năm vị tỳ khưu này đã giúp đỡ Ta rất nhiều” chỉ là để nhớ lại sự giúp đỡ mà thôi.
Isipatane migadāyeti tasmiṃ kira padese anuppanne buddhe paccekasambuddhā gandhamādanapabbate sattāhaṃ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya ākāsena āgantvā nipatanti.
In Isipatana Migadāya (Deer Park): It is said that in that area, before the appearance of a Buddha, Paccekabuddhas, having spent seven days in the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) on the Gandhamādana mountain, would emerge from cessation, chew a nāgalatā tooth-stick, wash their mouths in the Anotatta lake, take their robes and bowl, and descend through the air to that very spot.
Tại Isipatana Migadāya (Vườn Nai Isipatana) – Nghe nói, ở vùng đất ấy, khi không có Phật xuất hiện, các vị Phật Độc Giác đã trải qua bảy ngày nhập diệt thọ tưởng định trên núi Gandhamādana, sau khi xuất định, các Ngài dùng cây chải răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, rồi cầm y bát bay trên không trung đến và hạ xuống nơi đó.
Tattha cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakiccā gamanakālepi tatoyeva uppatitvā gacchanti.
There, having donned their robes, collected alms in the city, and finished their meal, they would, at the time of departure, ascend from that very spot and depart.
Tại đó, các Ngài đắp y, vào thành khất thực, sau khi thọ trai xong, khi đi, các Ngài cũng từ đó bay lên và đi.
Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cāti taṃ ṭhānaṃ ‘‘isipatana’’nti saṅkhaṃ gataṃ, migānaṃ pana abhayatthāya dinnattā ‘‘migadāyo’’ti vuccati.
Thus, because sages (isayo) descend and ascend here, that place became known as "Isipatana," and because it was given for the safety of deer (miga), it is called "Migadāya."
Vì vậy, nơi đó được gọi là “Isipatana” (Nơi các vị ẩn sĩ hạ xuống và bay lên); còn được gọi là “Migadāya” (Vườn Nai) vì đã được hiến tặng để bảo vệ các loài thú khỏi sợ hãi.
Tena vuttaṃ ‘‘isipatane migadāye’’ti.
Therefore, it is said, "in Isipatana Migadāya."
Do đó, có câu nói: “tại Isipatana Migadāya”.
Aññe buddhā paṭhamaṃ dhammadesanatthāya gacchantā ākāsena gantvā tattheva otaranti, amhākaṃ pana bhagavā upakassa ājīvakassa upanissayaṃ disvā ‘‘upako imaṃ addhānaṃ paṭipanno, so maṃ disvā sallapitvā gamissati, atha puna nibbinno āgamma arahattaṃ sacchikarissatī’’ti ñatvā aṭṭhārasayojanaṃ maggaṃ padasāva agamāsi.
Other Buddhas, when going to teach the Dhamma for the first time, would travel through the air and descend there. But our Blessed One, seeing the supporting condition (upanissaya) of Upaka the Ājīvaka, knew, "Upaka is on this path; he will see me, converse, and depart, and then, disillusioned, will return and realize arahantship." Knowing this, he traveled the eighteen-yojana path on foot.
Các vị Phật khác, khi đi thuyết Pháp lần đầu, thường bay trên không trung và hạ xuống chính nơi đó; nhưng Thế Tôn của chúng ta, khi thấy duyên lành của du sĩ Upaka, Ngài biết: “Upaka này đang đi trên con đường này, hắn sẽ gặp Ta, nói chuyện rồi đi; sau đó, chán nản rồi trở lại và chứng đắc A-la-hán”, nên Ngài đã đi bộ mười tám dojana.
Tena vuttaṃ ‘‘yena bārāṇasī, tena cārikaṃ pakkāmī’’ti.
Therefore, it is said, "He went on a walking tour towards Bārāṇasī."
Do đó, có câu nói: “Ngài đã đi bộ về hướng Bārāṇasī”.
11. Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhissa ca vivare tigāvutantare ṭhāne.
11. Between Gayā and Bodhi: in the intervening space, a distance of three gāvutas, between Gayā and Bodhi.
11. Giữa Gaya và Bodhi – tại khoảng trống giữa Gaya và Bodhi, cách nhau ba gāvuta.
Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni, bārāṇasī aṭṭhārasa yojanāni.
For from the Bodhi Maṇḍa to Gayā is three gāvutas, and to Bārāṇasī is eighteen yojanas.
Từ Bodhimaṇḍa đến Gaya là ba gāvuta, đến Bārāṇasī là mười tám dojana.
Upako bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa.
Upaka saw the Blessed One between the Bodhi Maṇḍa and Gayā.
Upaka đã thấy Thế Tôn giữa Bodhimaṇḍa và Gaya.
Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ.
However, due to the word antarā (between), the locative case is used (in the original text's implication).
Do có từ “antarā” (giữa), nên đã dùng cách nói ở thể sở thuộc (upayogavacana).
Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarā-saddaṃ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarā-saddayogena upayogavacanassa icchitattā.
In such instances, grammarians (akkharacintakā) use only one word antarā, as in "he goes between the village and the river." This (single antarā) must be construed with the second word as well; if not, the locative case would not apply, because despite the possibility of the possessive case, the locative case is desired in conjunction with the word antarā.
Trong những trường hợp như vậy, các nhà ngữ pháp thường chỉ dùng một từ “antarā” như trong câu “antarā gāmañca nadiñca yātī” (đi giữa làng và sông); từ đó phải được kết hợp với từ thứ hai, nếu không kết hợp, sẽ không đạt được thể sở thuộc, vì khi có khả năng là thể sở hữu, thì do sự kết hợp với từ “antarā”, thể sở thuộc được mong muốn.
Idha pana yojetvā eva vutto.
Here, however, it is stated having been construed (with both nouns).
Ở đây, thì đã được kết hợp và nói rõ.
Addhānamagganti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ, dīghamagganti attho.
Addhānamaggaṃ (long journey): a path called addhāna, meaning a long path.
Addhānamaggaṃ – con đường được gọi là addhāna, nghĩa là con đường dài.
Addhānagamanasamayassa vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti.
From the statement in the Vibhaṅga on the time of journey, "one should eat if one intends to go half a yojana," (Pāci. 218) even half a yojana is a long journey (addhānamagga).
Trong phần phân tích về thời gian đi đường, từ câu “nên ăn khi định đi nửa dojana” trở đi, nửa dojana cũng là một addhānamagga.
Bodhimaṇḍato pana gayā tigāvutaṃ.
However, from the Bodhi Maṇḍa to Gayā is three gāvutas.
Nhưng từ Bodhimaṇḍa đến Gaya là ba gāvuta.
Vippasannānīti suṭṭhu pasannāni.
Vippasannāni (serene): extremely clear (or calm).
Vippasannāni – rất trong sáng.
Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni.
Indriyāni (faculties): the faculties, with mind as the sixth.
Indriyāni – các căn, mà ý căn là thứ sáu.
Parisuddhoti niddoso.
Parisuddho (pure): faultless.
Parisuddho – không tì vết.
Pariyodātoti tasseva vevacanaṃ.
Pariyodāto (radiant): a synonym for that (pure).
Pariyodāto – đồng nghĩa với từ trước.
Nirupakkilesatāyeva hi esa ‘‘pariyodāto’’ti vutto, na setabhāvena.
Indeed, he is called "pariyodāto" because of his freedom from defilements (nirupakkilesatā), not because of being white.
Ngài được gọi là “pariyodāto” vì không có phiền não, chứ không phải vì màu trắng.
Etassa pariyodātataṃ disvāva indriyānaṃ vippasannataṃ aññāsi, nayaggāhīpaññā kiresā tassa ājīvakassa.
Upon seeing this radiance (pariyodātata) of his, he (Upaka) understood the serenity of his faculties; indeed, this Ājīvaka possessed wisdom that grasped the essence.
Thấy được sự trong sạch này, Upaka đã biết các căn của Ngài trong sáng; đó là trí tuệ nắm bắt được nguyên tắc của vị du sĩ ấy.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito.
Sabbābhibhū (overcoming all): having overcome all phenomena of the three realms, he stands.
Sabbābhibhū – vượt lên trên tất cả các pháp ba cõi.
Sabbavidūti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ avediṃ aññāsiṃ sabbaso ñeyyāvaraṇassa pahīnattā.
Sabbavidū (all-knower): I knew, I understood all phenomena of the four realms, because the obstruction of all knowable things (ñeyyāvaraṇa) was completely abandoned.
Sabbavidū – đã biết, đã thấu rõ tất cả các pháp bốn cõi, vì tất cả các chướng ngại đối với đối tượng nhận thức đã được đoạn trừ hoàn toàn.
Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu tebhūmakadhammesu rajjanadussanamuyhanādinā kilesalepena alitto.
Sabbesu dhammesu anūpalitto (unaffected by all phenomena): unblemished by the stain of defilements such as craving, aversion, and delusion in all phenomena of the three realms.
Sabbesu dhammesu anūpalitto – không bị nhiễm ô bởi các phiền não như tham, sân, si trong tất cả các pháp ba cõi.
Sabbañjahoti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito.
Sabbañjaho (having abandoned all): having abandoned all phenomena of the three realms, he stands.
Sabbañjaho – đã từ bỏ tất cả các pháp ba cõi.
Appahātabbampi hi kusalābyākataṃ tappaṭibaddhakilesappahānena pahīnattā na hotīti jahitameva hoti.
For even wholesome and indeterminate things, which are not to be abandoned, cease to exist because of the abandonment of the defilements associated with them, and thus are as if abandoned.
Ngay cả những pháp thiện và vô ký không cần phải đoạn trừ, nhưng do sự đoạn trừ các phiền não liên quan đến chúng, nên chúng không còn, và do đó, chúng đã bị từ bỏ.
Taṇhakkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇakaraṇavasena vimutto.
Taṇhakkhaye vimutto (liberated through the destruction of craving): liberated by making the destruction of craving, Nibbāna, his object.
Taṇhakkhaye vimutto – giải thoát trong sự diệt trừ tham ái, tức là Niết Bàn, bằng cách lấy Niết Bàn làm đối tượng.
Sayaṃ abhiññāyāti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ attanāva jānitvā.
Sayaṃ abhiññāyā (having known by myself): having known all phenomena of the four realms by himself.
Sayaṃ abhiññāyā – tự mình biết tất cả các pháp bốn cõi.
Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.
Kamuddiseyyaṃ (whom should I designate): whom else should I designate as "this is my teacher"?
Kamuddiseyyaṃ – ta nên chỉ định ai khác là “vị thầy của ta”?
Na me ācariyo atthīti lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthi.
Na me ācariyo atthī (I have no teacher): In terms of supramundane Dhamma, I have no teacher.
Na me ācariyo atthī – trong các pháp siêu thế, ta không có thầy.
Kiñcāpi hi lokiyadhammānampi yādiso lokanāthassa adhigamo, na tādiso adhigamo parūpadeso atthi, lokuttaradhamme panassa lesopi natthi.
Although there is no such acquisition or teaching from others for the World-Leader even in mundane Dhamma, such as his own acquisition, in the supramundane Dhamma there is not even a trace of it.
Mặc dù trong các pháp thế gian, sự chứng đắc của Đấng Cứu Thế không giống như sự chứng đắc hay sự giảng dạy của người khác, nhưng trong các pháp siêu thế, Ngài không có một chút nào từ người khác.
Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ sīlādīhi guṇehi paṭinidhibhūto puggalo nāma natthi.
Natthi me paṭipuggalo (I have no counterpart): there is no individual who is my counterpart in virtues such as sīla.
Natthi me paṭipuggalo – ta không có người nào tương đương về các đức tính như giới, v.v.
Sammāsambuddhoti hetunā nayena cattāri saccāni sayaṃ buddho.
Sammāsambuddho (Perfectly Self-Enlightened One): having perfectly awakened to the Four Noble Truths by means of cause and method, by himself.
Sammāsambuddho – tự mình giác ngộ Tứ Thánh Đế bằng nguyên nhân và phương pháp đúng đắn.
Sītibhūtoti sabbakilesagginibbāpanena sītibhūto, kilesānaṃ yeva nibbutattā nibbuto.
Sītibhūto (become cooled): become cooled by the extinguishing of all fires of defilements; nibbuto (extinguished) because the defilements themselves are extinguished.
Sītibhūto – đã trở nên mát mẻ do dập tắt tất cả ngọn lửa phiền não, và đã nibbuto (tịch diệt) vì các phiền não đã được dập tắt.
Arahasi anantajinoti anantajinopi bhavituṃ yuttoti attho.
“Arahasi anantajino” (You are worthy to be the Infinite Victor) means it is proper for him to be the Infinite Victor.
Ngài xứng đáng là Bậc Chiến Thắng Vô Biên (Arahasi anantajino) – có nghĩa là Ngài xứng đáng trở thành Bậc Chiến Thắng Vô Biên.
Anantañāṇo jitakilesoti anantajino.
“Anantajino” (Infinite Victor) means one with infinite knowledge and who has conquered defilements.
Trí tuệ vô biên, đã chiến thắng phiền não, nên là Bậc Chiến Thắng Vô Biên (Anantajino).
Hupeyyapāvusoti āvuso evampi nāma bhaveyya, evaṃvidhe nāma rūparatane īdisena ñāṇena bhavitabbanti adhippāyo.
“Hupeyyapāvuso” (Perhaps, friend) means, friend, such a thing might be; it is the intention that one with such knowledge should exist in such a gem-like form.
Này hiền giả, có thể là như vậy (Hupeyyapāvuso) – này hiền giả, có thể là như vậy; ý nghĩa là một bảo vật hình tướng như vậy phải có trí tuệ như thế này.
Ayañhissa pabbajjāya paccayo jāto.
This indeed became the cause for his ordination.
Đây chính là duyên cho sự xuất gia của ông ấy đã khởi sinh.
Katādhikāro hesa.
For he had performed noble deeds.
Vì ông ấy đã tạo các ba-la-mật.
Tathā hi bhagavā tena samāgamanatthaṃ padasāva taṃ maggaṃ paṭipajji.
Thus, the Blessed One travelled that path on foot to meet him.
Quả thật, Đức Thế Tôn đã đi bộ trên con đường ấy để hội ngộ với ông ấy.
Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi.
“Pakkāmī” (Departed) means he went to the country called Vaṅkahāra.
Đã ra đi (Pakkāmī) – đã đến một vùng đất tên là Vaṅkahāra.
Tatthekaṃ migaluddakagāmakaṃ nissāya vāsaṃ kappesi, jeṭṭhakaluddako taṃ upaṭṭhāsi.
There, he took up residence near a village of hunters; the chief hunter attended to him.
Ở đó, Ngài đã an cư gần một làng thợ săn, và người thợ săn trưởng đã phụng sự Ngài.
Tasmiñca janapade caṇḍā makkhikā honti.
And in that region, there were fierce flies.
Và trong vùng đất ấy có những con ruồi rất hung dữ.
Atha naṃ ekāya cāṭiyā vasāpesuṃ.
Then, they made him stay in a pot.
Sau đó, họ đã cho Ngài ở trong một cái vại.
Migaluddako dūraṃ migavaṃ gacchanto ‘‘amhākaṃ arahante mā pamajjī’’ti cāpaṃ nāma dhītaraṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi.
The hunter, going far away to hunt, commanded his daughter, Cāpā, saying, “Do not neglect our venerable one,” and then departed with his sons and brothers.
Người thợ săn đi săn xa, đã dặn dò con gái tên Cāpā: “Đừng lơ là Bậc A-la-hán của chúng ta”, rồi đi cùng với các con trai và anh em của mình.
Sā cassa dhītā dassanīyā hoti koṭṭhāsasampannā.
And his daughter was fair to behold and endowed with good fortune.
Con gái ông ấy xinh đẹp và có đầy đủ các bộ phận cơ thể.
Dutiyadivase upako gharaṃ āgato taṃ dārikaṃ sabbaṃ upacāraṃ katvā parivisituṃ upagataṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamantaṃ nikkhipitvā ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi.
On the second day, Upaka came home, and seeing that girl approaching to serve him, having performed all customary services, he was overcome by lust and, being unable to eat, he took his food in a bowl, went to his dwelling, put the food aside, and lay down without eating, thinking, “If I get Cāpā, I will live. If not, I will die.”
Ngày thứ hai, Upaka về nhà, thấy cô gái ấy đang đến dọn cơm sau khi đã làm mọi sự phụng sự, ông ấy bị tham ái chế ngự, không thể ăn được, bèn lấy cơm vào bát, đi đến chỗ ở, để cơm sang một bên rồi nói: “Nếu ta có được Cāpā thì ta sống. Nếu không thì ta sẽ chết”, rồi nằm xuống không ăn gì.
No ce, marāmī’’ti nirāhāro sayi.
He lay without food.
Ông ấy nằm xuống không ăn.
Sattame divase māgaviko āgantvā dhītaraṃ upakassa pavattiṃ pucchi.
On the seventh day, the hunter came and asked his daughter about Upaka’s condition.
Đến ngày thứ bảy, người thợ săn về, hỏi con gái về tình hình của Upaka.
Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha.
She said, “He came only one day, and has not come again.”
Cô ấy nói: “Ông ấy chỉ đến một lần rồi không bao giờ đến nữa”.
Māgaviko āgataveseneva naṃ upasaṅkamitvā pucchissāmīti taṅkhaṇaṃyeva gantvā ‘‘kiṃ, bhante, aphāsuka’’nti pāde parāmasanto pucchi.
The hunter, dressed as he was, immediately approached him and, touching his feet, asked, “What is wrong, venerable sir?”
Người thợ săn, vừa về đến đã đi ngay để hỏi ông ấy, rồi hỏi khi đang xoa bóp chân: “Bạch Tôn giả, có điều gì không khỏe không ạ?”
Upako nitthunanto parivattatiyeva.
Upaka only groaned and rolled over.
Upaka chỉ rên rỉ và trở mình.
So ‘‘vada bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, sabbaṃ karissāmī’’ti āha.
He said, “Speak, venerable sir, whatever I can do, I will do it all.”
Ông ấy nói: “Bạch Tôn giả, xin hãy nói, điều gì con có thể làm được, con sẽ làm tất cả”.
Upako ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, mayhameva maraṇaṃ seyyo’’ti āha.
Upaka said, “If I get Cāpā, I will live; if not, death is better for me.”
Upaka nói: “Nếu con có được Cāpā thì con sống, nếu không thì con chết còn hơn”.
Jānāsi kira, bhante, kiñci sippanti?
“Do you, venerable sir, know any craft?”
Bạch Tôn giả, Ngài có biết nghề gì không ạ?
Na jānāmīti.
“I do not know,” he said.
Tôi không biết.
Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharāvāsaṃ adhiṭṭhātunti.
“Venerable sir, it is not possible to sustain a household without knowing any craft.”
Bạch Tôn giả, không biết nghề gì thì không thể duy trì đời sống gia đình được.
So āha ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkiṇissāmī’’ti.
He said, “I do not know any craft, but I will be your meat-carrier, and I will sell meat.”
Ông ấy nói: “Tôi không biết nghề gì cả, nhưng tôi sẽ là người mang thịt cho ông, và tôi sẽ bán thịt”.
Māgaviko ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi.
The hunter said, “This also pleases us,” and giving him an outer robe, he brought him home and gave him his daughter.
Người thợ săn nói: “Điều này cũng vừa ý chúng tôi”, rồi đưa cho ông ấy một chiếc áo choàng ngoài, mang về nhà và gả con gái cho ông ấy.
Tesaṃ saṃvāsamanvāya putto vijāyi, ‘‘subhaddo’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
As a result of their cohabitation, a son was born, and they named him Subhadda.
Sau khi họ sống chung, một đứa con trai đã ra đời, họ đặt tên là Subhadda.
Cāpā tassa rodanakāle ‘‘maṃsahārakassa putta migaluddakassa putta mā rodi mā rodī’’tiādīni vadamānā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi.
When he cried, Cāpā, saying such things as, “Son of a meat-carrier, son of a hunter, do not cry, do not cry,” and other lullabies, ridiculed Upaka.
Khi đứa bé khóc, Cāpā nói: “Con của người mang thịt, con của thợ săn, đừng khóc, đừng khóc”, v.v., và dùng bài hát ru con để châm chọc Upaka.
‘‘Bhadde tvaṃ maṃ anāthoti maññasi, atthi me anantajino nāma sahāyo, tassāhaṃ santikaṃ gamissāmī’’ti āha.
He said, “My dear, you consider me to be helpless, but I have a friend named Anantajina (the Infinite Victor); I will go to him.”
Ông ấy nói: “Này hiền thê, cô nghĩ ta là người không có ai nương tựa sao? Ta có một người bạn tên là Bậc Chiến Thắng Vô Biên, ta sẽ đến chỗ bạn ấy”.
Cāpā ‘‘evamayaṃ aṭṭīyatī’’ti ñatvā punappunaṃ kathesi.
Cāpā, knowing that he was troubled, spoke repeatedly.
Cāpā biết rằng “ông ấy bị phiền não như vậy”, nên đã nói đi nói lại nhiều lần.
So ekadivasaṃ anārocetvāva majjhimadesābhimukho pakkāmi.
One day, without informing her, he departed towards the Middle Country.
Một ngày nọ, ông ấy đã ra đi về phía Trung Ấn Độ mà không báo trước.
Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ viharati jetavane, atha kho bhagavā paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi ‘‘yo, bhikkhave, anantajinoti pucchamāno āgacchati, tassa maṃ dasseyyāthā’’ti.
At that time, the Blessed One was residing in Sāvatthī, in Jeta’s Grove. Then, the Blessed One had previously instructed the bhikkhus, “Monks, if anyone comes asking for Anantajina, you should show him to me.”
Và vào thời gian ấy, Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, trong Jetavana. Sau đó, Đức Thế Tôn đã ra lệnh cho các Tỳ-khưu trước: “Này các Tỳ-khưu, ai đến hỏi về Bậc Chiến Thắng Vô Biên, hãy chỉ cho người ấy thấy ta”.
Upakopi kho ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti pucchanto anupubbena sāvatthiṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhatvā ‘‘kuhiṃ anantajino’’ti pucchi.
Upaka, asking, “Where does Anantajina reside?” gradually came to Sāvatthī, and standing in the middle of the monastery, asked, “Where is Anantajina?”
Upaka hỏi: “Bậc Chiến Thắng Vô Biên ở đâu?” rồi tuần tự đến Sāvatthī, đứng giữa tu viện và hỏi: “Bậc Chiến Thắng Vô Biên ở đâu?”
Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu.
The bhikkhus led him to the Blessed One.
Các Tỳ-khưu đã dẫn ông ấy đến chỗ Đức Thế Tôn.
So ca bhagavantaṃ disvā ‘‘sañjānātha maṃ bhagavā’’ti āha.
And seeing the Blessed One, he said, “Do you recognize me, Blessed One?”
Và khi thấy Đức Thế Tôn, ông ấy nói: “Bạch Đức Thế Tôn, Ngài có nhận ra con không?”
Āma upaka sañjānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ vasitthāti.
“Yes, Upaka, I recognize you. Where did you reside?”
Đúng vậy, Upaka, ta nhận ra ông. Nhưng ông đã ở đâu?
Vaṅkahārajanapade, bhanteti.
“In the country of Vaṅkahāra, venerable sir.”
Bạch Đức Thế Tôn, con đã ở vùng đất Vaṅkahāra.
Upaka mahallakosi jāto, pabbajituṃ sakkhissasīti.
“Upaka, you have grown old. Will you be able to ordain?”
Upaka, ông đã già rồi, ông có thể xuất gia được không?
Pabbajissāmi, bhanteti.
“I will ordain, venerable sir.”
Bạch Đức Thế Tôn, con sẽ xuất gia.
Bhagavā pabbājetvā tassa kammaṭṭhānaṃ adāsi.
The Blessed One ordained him and gave him a meditation subject.
Đức Thế Tôn đã cho ông ấy xuất gia và ban đề mục thiền định.
So kammaṭṭhāne kammaṃ karonto anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto, nibbattikkhaṇeyeva ca arahattaṃ pāpuṇi.
Working on that meditation subject, he established himself in the fruit of non-returning, and after passing away, he was reborn in the Aviha realm. And immediately upon rebirth, he attained arahantship.
Ông ấy đã hành thiền theo đề mục, an trú vào quả vị Bất Hoàn, rồi qua đời và tái sinh vào cõi Vô Phiền (Aviha), và ngay khi tái sinh đã đạt được A-la-hán quả.
Avihe nibbattamattā hi satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tesaṃ so aññataro.
Indeed, seven individuals who were reborn in Aviha immediately attained arahantship; he was one of them.
Quả thật, có bảy chúng sinh đã tái sinh vào cõi Vô Phiền và đạt được A-la-hán quả, ông ấy là một trong số đó.
Vuttañhetaṃ –
This has been stated –
Điều này đã được nói đến:
12. Saṇṭhapesunti ‘‘neva abhivādetabbo’’tiādinā katikaṃ akaṃsu.
12. “Saṇṭhapesuṃ” (established) means they made an agreement, saying, “He should not be greeted,” and so forth.
12. Đã thiết lập (Saṇṭhapesu) – đã lập quy ước “không nên chào hỏi”, v.v.
Bāhullikoti cīvarabāhullādīnaṃ atthāya paṭipanno.
“Bāhulliko” (one who loves abundance) means one who has resorted to an abundance of robes and so forth.
Người ham nhiều (Bāhulliko) – người theo đuổi nhiều y phục, v.v.
Padhānavibbhantoti padhānato pubbe anuṭṭhitadukkaracaraṇato vibbhanto bhaṭṭho parihīno.
“Padhānavibbhanto” (deviated from striving) means one who has deviated, fallen, or deteriorated from the strenuous practice previously undertaken for striving.
Đã rời bỏ sự tinh tấn (Padhānavibbhanto) – đã rời bỏ, đã lạc mất, đã suy thoái khỏi sự tinh tấn, tức là sự thực hành khó khăn đã không được thực hiện trước đây.
Āvatto bāhullāyāti cīvarādibahubhāvatthāya āvatto.
“Āvatto bāhullāya” (turned to abundance) means turned towards an abundance of robes and so forth.
Đã quay về với sự ham nhiều (Āvatto bāhullāyā) – đã quay về với việc có nhiều y phục, v.v.
Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa āsanamattaṃ ṭhapetabbanti vadiṃsu.
“Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbaṃ” (but a seat should be offered) means they said, “But at least a seat should be offered to him, who was born in a high family.”
Nhưng cũng nên đặt chỗ ngồi (Apica kho āsanaṃ ṭhapetabba) – họ nói rằng “nhưng cũng nên đặt chỗ ngồi cho người đã tái sinh vào gia đình cao quý ấy”.
Asaṇṭhahantāti buddhānubhāvena buddhatejena abhibhūtā attano katikāya ṭhātuṃ asakkontā.
“Asaṇṭhahantā” (unable to stand firm) means being overcome by the Buddha’s power, by the Buddha’s majesty, they were unable to abide by their own agreement.
Không thể đứng vững (Asaṇṭhahantā) – bị ảnh hưởng bởi uy lực của Đức Phật, bởi oai đức của Đức Phật, không thể giữ vững quy ước của mình.
Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti ‘‘gotamā’’ti ca ‘‘āvuso’’ti ca vadanti, ‘‘āvuso gotama, mayaṃ uruvelāyaṃ padhānakāle tuyhaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicarimha, mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ adamha, vutthapariveṇaṃ sammajjimha, pacchā te ko vattapaṭipattiṃ akāsi, kacci amhesu pakkantesu na cintayitthā’’ti evarūpaṃ kathaṃ kathentīti attho.
“Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantī” (they addressed him by name and as ‘friend’) means they said “Gotama” and “āvuso” (friend), and spoke words such as, “Friend Gotama, when you were striving in Uruvelā, we carried your bowl and robes, we gave you water for your face and tooth-sticks, we swept the living quarters after you left. Who performed these duties for you later? Surely you did not worry after we departed?”
Xưng hô bằng tên và bằng lời ‘hiền giả’ (Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantī) – họ nói “Gotama” và “hiền giả”; có nghĩa là họ nói những lời như “Này hiền giả Gotama, khi Ngài tinh tấn ở Uruvelā, chúng con đã mang bát và y của Ngài đi theo, đã dâng nước súc miệng và tăm xỉa răng, đã quét dọn khu vực ở của Ngài. Sau này, ai đã làm những công việc thường lệ cho Ngài? Khi chúng con rời đi, Ngài có lo lắng không?”
Na cirassevāti acireneva.
“Na cirasseva” (not long after) means very soon.
Không lâu sau (Na cirassevā) – không bao lâu.
Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ācārakulaputtā ca, ete pana ubhayathāpi kulaputtāyeva.
“Kulaputtā” (sons of good families) refers to two kinds of sons of good families: sons of good birth and sons of good conduct. These, however, are sons of good families in both respects.
Các thiện nam tử (Kulaputtā) – có hai loại thiện nam tử: thiện nam tử về dòng dõi và thiện nam tử về hạnh kiểm; nhưng những người này là thiện nam tử ở cả hai phương diện.
Agārasmāti gharā.
“Agārasmā” (from home) means from the house.
Từ gia đình (Agārasmā) – từ nhà.
Agārāya hitaṃ agāriyaṃ, kasigorakkhādi kuṭumbaposanakammaṃ vuccati.
What is beneficial for the home is "agāriyaṃ" (household life), which refers to work such as farming and cattle-rearing for supporting a family.
Điều lợi ích cho gia đình là đời sống gia đình (agāriyaṃ), được gọi là công việc nuôi sống gia đình như nông nghiệp và chăn nuôi gia súc.
Natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ.
Where there is no household life is “anagāriyaṃ” (homelessness).
Không có đời sống gia đình ở đây là đời sống không gia đình (anagāriyaṃ).
Pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for going forth into homelessness.
Đây là từ đồng nghĩa với sự xuất gia.
Pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti.
“Pabbajantī” (go forth) means they approach, they draw near.
Xuất gia (Pabbajantī) – đi đến, tiếp cận.
Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ.
“Tadanuttaraṃ” (that unsurpassed) means that which is unsurpassed.
Vô thượng ấy (Tadanuttara) – điều vô thượng ấy.
Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti.
“Brahmacariyapariyosānaṃ” (consummation of the holy life) means the consummation of the path of the holy life; it means the fruit of arahantship.
Sự kết thúc của Phạm hạnh (Brahmacariyapariyosāna) – sự kết thúc của Phạm hạnh Đạo, có nghĩa là quả vị A-la-hán.
Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti.
Indeed, for the sake of that, sons of good families go forth.
Các thiện nam tử xuất gia vì mục đích ấy.
Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve.
“Diṭṭheva dhamme” (in this very life) means in this very existence.
Trong hiện tại (Diṭṭheva dhamme) – ngay trong kiếp sống này.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanoyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ katvāti attho.
“Sayaṃ abhiññā sacchikatvā” (having realized for oneself through direct knowledge) means having personally actualized with one’s own wisdom, without reliance on others.
Tự mình chứng ngộ, làm cho hiển lộ (Sayaṃ abhiññā sacchikatvā) – tự mình dùng trí tuệ để làm cho hiển lộ, có nghĩa là tự mình làm cho không cần ai khác chỉ dạy.
Upasampajja viharissathāti pāpuṇitvā sampādetvā viharissatha.
“Upasampajja viharissathā” (you will attain and dwell) means you will attain and accomplish and dwell.
Sẽ đạt được và an trú (Upasampajja viharissathā) – sẽ đạt được và hoàn thành rồi an trú.
Iriyāyāti dukkarairiyāya.
“Iriyāya” (by means of deportment) means by means of difficult deportment.
Bởi oai nghi (Iriyāyā) – bởi oai nghi khó khăn.
Paṭipadāyāti dukkarapaṭipattiyā.
“Paṭipadāya” (by means of practice) means by means of difficult practice.
Bởi sự thực hành (Paṭipadāyā) – bởi sự thực hành khó khăn.
Dukkarakārikāyāti pasatapasatamuggayūsādiāharaṇādinā dukkarakaraṇena.
By ascetic practice means by performing difficult deeds, such as partaking of food like a measure of mung bean soup.
Khổ hạnh là bằng cách thực hành khó khăn như ăn nước đậu xanh mỗi nắm một lần v.v.
Uttari manussadhammāti manussadhammato upari.
Superior human states means above human states.
Pháp siêu nhân là vượt trên pháp của loài người.
Alaṃ ariyaṃ kātunti alamariyo, ariyabhāvāya samatthoti vuttaṃ hoti, ñāṇadassanameva ñāṇadassanaviseso, alamariyo ca so ñāṇadassanaviseso cāti alamariyañāṇadassanaviseso.
"Able to make noble" refers to one who is noble-enough, meaning capable of nobleness. Insight and vision itself is a special insight and vision; and that which is noble-enough and a special insight and vision is called a special noble-enough insight and vision.
Đủ để làm bậc thánh có nghĩa là đủ thánh, có khả năng đạt đến trạng thái thánh thiện. Chính là tuệ tri và tuệ kiến đặc biệt. Và đó là tuệ tri và tuệ kiến đặc biệt đủ thánh, nên gọi là tuệ tri và tuệ kiến đặc biệt đủ thánh.
Ñāṇadassananti ca dibbacakkhupi vipassanāpi maggopi phalampi paccavekkhaṇañāṇampi sabbaññutaññāṇampi vuccati.
And insight and vision is also said to be the divine eye, vipassanā, the path, the fruit, the knowledge of reviewing, and omniscience.
Tuệ tri và tuệ kiến cũng được gọi là thiên nhãn, tuệ quán, đạo, quả, tuệ quán xét và nhất thiết trí.
‘‘Appamatto samāno ñāṇadassanaṃ ārādhetī’’ti (ma. ni. 1.311) hi ettha dibbacakkhu ñāṇadassanaṃ nāma.
For here, in "Being diligent, one attains insight and vision" (MN 1.311), the divine eye is called insight and vision.
Vì ở đây, trong câu ‘‘không phóng dật, đạt được tuệ tri và tuệ kiến’’ (Ma. Ni. 1.311), tuệ tri và tuệ kiến có nghĩa là thiên nhãn.
‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.235) ettha vipassanāñāṇaṃ.
In "one directs and inclines the mind to insight and vision" (DN 1.235), it is vipassanā knowledge.
Ở đây, trong câu ‘‘hướng tâm, chuyên tâm đến tuệ tri và tuệ kiến’’ (Trường. Ni. 1.235), là tuệ quán.
‘‘Abhabbā te ñāṇadassanāya anuttarāya sambodhāyā’’ti (a. ni. 4.196) ettha maggo.
In "they are incapable of insight and vision, of unsurpassed full enlightenment" (AN 4.196), it is the path.
Ở đây, trong câu ‘‘họ không có khả năng đạt được tuệ tri và tuệ kiến, không có khả năng đạt đến giác ngộ vô thượng’’ (Tăng Chi. Ni. 4.196), là đạo.
‘‘Ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalaṃ.
In "this other superior human state, a special noble-enough insight and vision, a comfortable abiding, has been attained" (MN 1.328), it is the fruit.
Ở đây, trong câu ‘‘đây là một pháp siêu nhân khác, một tuệ tri và tuệ kiến đặc biệt đủ thánh đã đạt được, một sự an trú thoải mái’’ (Ma. Ni. 1.328), là quả.
‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘akuppā me cetovimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ.
In "and there arose in me knowledge and vision: 'My liberation of mind is unshakeable; this is my last birth; there is now no further existence'" (SN 5.1081; Mahāva. 16), it is the knowledge of reviewing.
Ở đây, trong câu ‘‘tuệ tri và tuệ kiến khởi lên nơi tôi: ‘tâm giải thoát của tôi không lay chuyển, đây là sự tái sinh cuối cùng, không còn tái hữu nữa’’’ (Tương Ưng. Ni. 5.1081; Đại Phẩm 16), là tuệ quán xét.
‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘sattāhakālakato āḷāro kālāmo’’’ti (ma. ni. 1.284; 2.340; mahāva. 10) ettha sabbaññutaññāṇaṃ.
In "and there arose in me knowledge and vision: 'Āḷāra Kālāma died seven days ago'" (MN 1.284; 2.340; Mahāva. 10), it is omniscience.
Ở đây, trong câu ‘‘tuệ tri và tuệ kiến khởi lên nơi tôi: ‘Āḷāra Kālāma đã qua đời bảy ngày trước’’’ (Ma. Ni. 1.284; 2.340; Đại Phẩm 10), là nhất thiết trí.
Idha pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhāno ariyamaggo sabbaññutaññāṇameva vā adhippetaṃ.
Here, however, the noble path, which is the basis for omniscience, or omniscience itself, is intended.
Ở đây, thì đạo thánh là nền tảng của nhất thiết trí, hoặc nhất thiết trí được hàm ý.
Abhijānātha me noti abhijānātha nu me.
Do you recognize this of me? means do you indeed recognize this of me?
Các ông có nhớ tôi không là các ông có nhớ tôi chăng.
Evarūpaṃ pabhāvitametanti ettha evarūpaṃ vākyabhedanti attho, api nu ahaṃ uruvelāyaṃ padhāne tumhākaṃ saṅgaṇhanatthaṃ anukkaṇṭhanatthaṃ rattiṃ vā divā vā āgantvā ‘‘āvuso, mayaṃ yattha katthaci gamissāmāti mā vitakkayittha, mayhaṃ obhāso vā kammaṭṭhānanimittaṃ vā paññāyatī’’ti evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsinti adhippāyo.
Here, such a statement (made manifest) means a divergence in statement. The intention is: "Did I, while striving in Uruvelā, to support you and prevent weariness, come by night or by day and make any such statement as, 'Friends, do not ponder where we are going; my radiance or meditation-object appears'?"
Ở đây, một lời nói như vậy đã được tôi nói ra có nghĩa là một lời nói khác thường. Ý là: ‘Này các bạn, khi tôi đang khổ hạnh ở Uruvelā, để giúp các bạn, để các bạn không nản lòng, tôi có từng đến vào ban đêm hay ban ngày và nói những lời khác thường như: ‘Này các bạn, đừng nghĩ rằng chúng ta sẽ đi bất cứ đâu, ánh sáng của tôi hoặc tướng thiền quán của tôi đang hiện ra’ không?’
Te ekapadeneva satiṃ labhitvā uppannagāravā ‘‘addhā esa buddho jāto’’ti saddahitvā ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āhaṃsu.
They, regaining mindfulness with a single word and feeling respect, believed, "Certainly, this one has become a Buddha," and said, "No, venerable sir."
Ngay lập tức, họ tỉnh thức, với lòng tôn kính phát sinh, họ tin rằng ‘‘chắc chắn vị này đã thành Phật’’, và họ nói ‘‘bạch Thế Tôn, không phải vậy’’.
Asakkhi kho bhagavā pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti bhagavā pañcavaggiye bhikkhū ‘‘buddho aha’’nti jānāpetuṃ asakkhi.
The Fortunate One was able to convince the group of five bhikkhus means the Fortunate One was able to make the group of five bhikkhus understand, "I am a Buddha."
Thế Tôn đã có thể thuyết phục năm vị tỳ khưu có nghĩa là Thế Tôn đã có thể làm cho năm vị tỳ khưu biết rằng ‘‘Ta là Phật’’.
Aññā cittaṃ upaṭṭhāpesunti aññāya arahattappattiyā cittaṃ upaṭṭhapesuṃ abhinīhariṃsu.
They established their minds in final knowledge means they directed their minds towards the attainment of final knowledge, i.e., arahantship.
Hướng tâm đến sự giác ngộ có nghĩa là hướng tâm đến sự chứng đắc A-la-hán, chuyên tâm.
13. Dveme, bhikkhave, antāti dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā, dve bhāgāti attho.
13. These two extremes, bhikkhus, means these two, bhikkhus, are divisions, two parts.
13. Này các tỳ khưu, hai cực đoan này có nghĩa là này các tỳ khưu, hai phần này, hai khía cạnh này.
Bhāgavacano hettha anta-saddo ‘‘pubbante ñāṇaṃ aparante ñāṇa’’ntiādīsu (dha. sa. 1063) viya.
Here the word anta (extreme) signifies a part, as in "knowledge of the past end, knowledge of the future end" (Dhs. 1063) and so forth.
Ở đây, từ anta có nghĩa là phần, như trong các câu ‘‘tuệ tri quá khứ, tuệ tri vị lai’’ (Pháp Tụ 1063) v.v.
Imassa pana padassa uccāraṇasamakālaṃ pavattanigghoso buddhānubhāvena heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
At the very moment of uttering this word, the resounding vibration, by the power of the Buddha, spread downwards to Avīci and upwards to the topmost realm of existence, pervading the ten-thousand-world-system.
Ngay khi từ này được tuyên thuyết, âm thanh vang dội do uy lực của chư Phật đã lan khắp mười ngàn thế giới, từ địa ngục A-tỳ bên dưới cho đến cõi trời Hữu Đảnh bên trên.
Tasmiṃyeva samaye paripakkakusalamūlā saccābhisambodhāya katādhikārā aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu.
At that very moment, eighteen koṭis of Brahmās, whose roots of wholesome kamma were ripe and who had made aspirations for the realization of the truths, assembled.
Cùng lúc đó, mười tám ức chư Phạm thiên, những vị đã trưởng thành thiện căn và đã tạo hạnh nguyện để chứng ngộ các sự thật, đã hội tụ.
Pacchimadisāya sūriyo atthameti, pācīnadisāya āsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati.
In the western direction, the sun was setting; in the eastern direction, the full moon, conjoined with the Āsāḷha constellation, was rising.
Mặt trời lặn ở hướng tây, trăng tròn, trùng với sao A-sàḷha, mọc ở hướng đông.
Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.
At that time, the Fortunate One, beginning the Dhammacakkappavattana Sutta, spoke, "These two extremes, bhikkhus," and so forth.
Vào thời điểm đó, Thế Tôn bắt đầu thuyết Kinh Chuyển Pháp Luân, Ngài nói ‘‘Này các tỳ khưu, hai cực đoan này’’ v.v.
Tattha pabbajitenāti gihibandhanaṃ chetvā pabbajjupagatena.
Here, by one who has gone forth means by one who has broken the bonds of household life and undertaken the going forth.
Ở đó, người xuất gia là người đã cắt đứt mọi ràng buộc gia đình và đã xuất gia.
Na sevitabbāti na vaḷañjetabbā nānuyuñjitabbā.
Should not be cultivated means should not be practiced, should not be indulged in.
Không nên thực hành là không nên làm theo, không nên theo đuổi.
Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anuyogo, kilesakāmasaṃyuttassa sukhassa anugatoti attho.
And this devotion to sensual pleasure in sensual objects means this indulgence in the pleasure of defilement-sense-objects in material-sense-objects, meaning the pursuit of pleasure associated with defilement-sense-objects.
Và sự buông thả theo dục lạc trong các đối tượng dục vọng này có nghĩa là sự buông thả theo lạc thú của phiền não trong các đối tượng dục vọng, sự theo đuổi lạc thú liên quan đến phiền não.
Hīnoti lāmako.
Inferior means base.
Thấp kém là hèn hạ.
Gammoti gāmavāsīnaṃ santako tehi sevitabbatāya.
Common means belonging to villagers, to be practiced by them.
Phàm tục là thuộc về những người sống trong làng mạc, vì họ thường thực hành điều đó.
Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo.
Of the ordinary person means practiced by ordinary people, by ignorant, foolish people.
Của phàm phu là được thực hành bởi những người phàm phu, những kẻ ngu muội.
Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo, na vā ariyānaṃ santako.
Ignoble means not noble, not pure, not supreme, or not belonging to noble ones.
Không thánh thiện là không thánh thiện, không thanh tịnh, không cao thượng, hoặc không thuộc về các bậc thánh.
Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, hitasukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho.
Not connected with benefit means not connected with benefit, meaning not leading to what is beneficial and conducive to happiness.
Không lợi ích là không liên quan đến lợi ích, có nghĩa là không dựa vào nguyên nhân mang lại lợi ích và hạnh phúc.
Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo, dukkhakaraṇaṃ dukkhuppādananti attho.
Devotion to self-mortification means devotion to one's own suffering, meaning the act of causing suffering, producing suffering.
Sự khổ hạnh tự hành hạ là sự theo đuổi việc tự hành hạ, có nghĩa là gây ra đau khổ, tạo ra đau khổ.
Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attabādhanehi dukkhāvaho.
Painful means bringing suffering through self-afflictions such as lying on thorns and other harsh practices.
Đau khổ là mang lại đau khổ do các hình thức tự hành hạ như nằm trên gai, nằm trên tro v.v.
Majjhimā paṭipadāti ariyamaggaṃ sandhāya vuttaṃ.
The Middle Way is said with reference to the noble path.
Con đường trung đạo được nói đến để chỉ con đường thánh.
Maggo hi kāmasukhallikānuyogo eko anto, attakilamathānuyogo eko anto, ete dve ante na upeti na upagacchati, vimutto etehi antehi, tasmā ‘‘majjhimā paṭipadā’’ti vuccati.
For the path does not approach or fall into these two extremes: devotion to sensual pleasure, which is one extreme, and devotion to self-mortification, which is another extreme. It is liberated from these extremes; therefore, it is called "the Middle Way."
Vì con đường này không đi đến, không tiếp cận hai cực đoan này: một cực đoan là sự buông thả theo dục lạc, một cực đoan là sự khổ hạnh tự hành hạ. Nó thoát khỏi hai cực đoan này, do đó được gọi là con đường trung đạo.
Etesaṃ majjhe bhavattā majjhimā, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca paṭipadāti, tathā lobho eko anto, doso eko anto.
It is middle because it exists between these, and it is the way because it is to be practiced by those who seek liberation from the suffering of saṃsāra. Similarly, greed is one extreme, hatred is one extreme.
Vì nó ở giữa các điều này nên trung, và vì những người muốn thoát khỏi khổ luân hồi phải thực hành nên đạo. Tương tự, tham là một cực đoan, sân là một cực đoan.
Sassataṃ ekaṃ antaṃ, ucchedo eko antoti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Eternality is one extreme, annihilation is one extreme; this should be elaborated in the same manner as before.
Thường kiến là một cực đoan, đoạn kiến là một cực đoan, cần phải giải thích chi tiết theo cách tương tự như trên.
Cakkhukaraṇītiādīhi tameva paṭipadaṃ thometi.
With that which brings about vision and so forth, he praises that very path.
Với các từ làm phát sinh nhãn v.v., Ngài tán dương con đường đó.
Paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī.
It brings about the eye of wisdom, thus it is "that which brings about vision."
Làm phát sinh tuệ nhãn nên gọi là làm phát sinh nhãn.
Sā hi catunnaṃ saccānaṃ dassanāya saṃvattati pariññābhisamayādibhedassa dassanassa pavattanaṭṭhenāti ‘‘cakkhukaraṇī’’ti vuccati.
For it leads to the seeing of the four noble truths, in the sense of bringing about the vision characterized by full comprehension and realization, thus it is called "that which brings about vision."
Vì nó dẫn đến sự thấy biết bốn sự thật, theo nghĩa làm phát sinh sự thấy biết có phân biệt như biến tri, chứng ngộ v.v., nên được gọi là làm phát sinh nhãn.
Tayidaṃ satipi paṭipadāya anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
And though there is no difference in the path itself, the meaning that is accomplished through its parts is figuratively attributed to the whole, so it should be understood as spoken by way of metaphor.
Điều này, mặc dù con đường không khác biệt, nhưng ý nghĩa được hoàn thành theo từng phần được gọi là hoàn thành bởi toàn bộ, nên phải hiểu là được nói theo cách ẩn dụ.
Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ.
The second term is a synonym for the same.
Từ thứ hai là đồng nghĩa của từ đó.
Upasamāyāti kilesupasamatthāya.
For peace means for the calming of defilements.
Để an tịnh là để an tịnh các phiền não.
Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya.
For higher knowledge means for the full understanding of the four noble truths.
Để thắng trí là để thắng tri bốn sự thật.
Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya.
For full enlightenment means for the full awakening to those very truths.
Để giác ngộ là để tự giác ngộ những điều đó.
Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyāya.
For Nibbāna means for the realization of Nibbāna.
Để Niết Bàn là để chứng ngộ Niết Bàn.
Atha vā nibbānāyāti anupādisesanibbānāya.
Or else, for Nibbāna means for anupādisesa-Nibbāna.
Hoặc, để Niết Bàn là để Vô Dư Y Niết Bàn.
‘‘Upasamāyā’’ti hi iminā saupādisesanibbānaṃ gahitaṃ.
For saupādisesa-Nibbāna is understood by the term "for peace."
Vì để an tịnh này đã bao hàm Hữu Dư Y Niết Bàn.
Idāni taṃ majjhimappaṭipadaṃ sarūpato dassetukāmo ‘‘katamā ca sā’’ti pucchitvā ‘‘ayamevā’’tiādinā nayena vissajjesi.
Now, wishing to show that Middle Way in its true nature, he asked, "And what is it?" and answered in the manner of "It is this very..." and so forth.
Bây giờ, muốn chỉ rõ bản chất của con đường trung đạo đó, Ngài đã hỏi ‘‘Và đó là gì?’’ và trả lời theo cách ‘‘chính là con đường này’’ v.v.
Tattha ayamevāti avadhāraṇavacanaṃ aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ.
Here, It is this very is an emphatic expression, for the purpose of denying the existence of any other path leading to Nibbāna.
Ở đó, chính là con đường này là một từ khẳng định, nhằm phủ nhận sự tồn tại của bất kỳ con đường nào khác dẫn đến Niết Bàn.
Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa.
For here, the rejection of another path implies its non-existence, as no other path can be found.
Ở đây, việc phủ nhận sự tồn tại là sự bác bỏ, vì không có con đường nào khác có thể đạt được.
Ariyoti kilesānaṃ ārakattā ariyo niruttinayena.
Noble means noble by etymological analysis, as it is far from defilements.
Thánh là thánh theo nghĩa ngữ nguyên vì nó cách xa các phiền não.
Aripahānāya saṃvattatītipi ariyo arayo pāpadhammā yanti apagacchanti etenāti katvā.
It also contributes to the abandonment of enemies, thus noble, because enemies, which are unwholesome states, depart and vanish by means of it.
Cũng là thánh vì nó dẫn đến sự đoạn trừ kẻ thù, tức là các ác pháp rời đi, biến mất nhờ con đường này.
Ariyena bhagavatā desitattā ariyassa ayantipi ariyo, ariyabhāvappaṭilābhāya saṃvattatītipi ariyo.
It is also noble because it was taught by the Noble Fortunate One, and because it leads to the attainment of nobility.
Cũng là thánh vì được Đức Thế Tôn là bậc thánh thuyết giảng, hoặc vì nó dẫn đến sự chứng đắc trạng thái thánh.
Ettha pana ariyakaro ariyotipi uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā.
Here, however, the derivation of the word ariya (noble) should be understood as ariya-karo ariyo with the elision of the latter part.
Ở đây, cần hiểu rằng từ ariya (thánh) được hình thành bằng cách lược bỏ hậu tố, như trong ariyakaro ariyo (người làm cho thành thánh).
Aṭṭhahi aṅgehi upetattā aṭṭhaṅgiko.
It is eightfold because it is endowed with eight factors.
Bát chánh đạo vì nó có tám chi phần.
Maggaṅgasamudāye hi maggavohāro, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hoti.
For the designation "path" refers to the collection of path factors, and a collection is said to be accompanied by its constituents.
Thật vậy, danh xưng con đường được dùng cho tập hợp các chi phần của con đường, và tập hợp được gọi là bao gồm các thành phần của nó.
Ayaṃ panettha vacanattho – attano avayavabhūtāni aṭṭhaṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgikoti.
This is the meaning of the word here: "Aṭṭhaṅgika" means 'having eight factors' because it possesses eight factors that are its own constituents.
Đây là ý nghĩa của từ ở đây: Tám chi phần là những bộ phận của nó, nên gọi là bát chi phần (aṭṭhaṅgika).
Paramatthato pana aṅgāniyeva maggo pañcaṅgikatūriyādīni viya, na ca aṅgavinimutto chaḷaṅgo vedo viya.
But in the ultimate sense, the path itself is the factors, like a five-factored musical instrument, and it is not separate from the factors, like the six-factored Veda.
Nhưng về mặt chân đế, các chi phần chính là con đường, giống như nhạc cụ năm chi phần v.v., không phải con đường tách rời các chi phần, giống như Veda sáu chi phần.
Kilese mārento gacchatīti maggo niruttinayena, nibbānaṃ maggati gavesatīti vā maggo.
Maggo (path) is so called in terms of etymology because it goes killing defilements, or maggo because it seeks, it searches for Nibbāna.
Nó đi đến diệt trừ các phiền não, nên theo nghĩa từ nguyên gọi là con đường (magga); hoặc nó tìm kiếm, truy cầu Nibbāna, nên gọi là con đường.
Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto gavesanto viya hoti.
For the Noble Path, by making Nibbāna its object, it is as if it is searching.
Thật vậy, Thánh đạo (ariyamagga) giống như việc truy cầu Nibbāna bằng cách lấy Nibbāna làm đối tượng.
Nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthapaṭipattito.
Or maggo (path) is so called because it is sought after by those desirous of Nibbāna, starting from the performance of merit that serves as a support for liberation, through to the practice for that purpose.
Hoặc nó được những người mong cầu Nibbāna tìm kiếm, nên gọi là con đường, bắt đầu từ việc tạo phước duyên dẫn đến Niết bàn (vivaṭṭūpanissaya) và sự thực hành vì mục đích đó.
Gammati vā tehi paṭipajjīyatīti maggo.
Or it is attained or practiced by them, thus maggo.
Hoặc nó được những người đó đi theo, thực hành, nên gọi là con đường.
Ettha pana ādiantavipariyāyena saddasiddhi veditabbā.
Here, however, the derivation of the word should be understood by the reversal of beginning and end.
Ở đây, nên hiểu sự hình thành từ theo cách đảo ngược đầu và cuối.
Seyyathidanti nipāto, tassa katamo so iti ceti attho, katamāni vā tāni aṭṭhaṅgānīti.
Seyyathidaṃ is an indeclinable particle, and its meaning is "which is that?" or "what are those eight factors?"
Seyyathidaṃ là một giới từ, ý nghĩa của nó là “cái đó là gì?” hoặc “tám chi phần đó là gì?”.
Sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇo hi ayaṃ nipāto.
For this particle is common to all genders, cases, and numbers.
Thật vậy, giới từ này là chung cho tất cả các giống, cách và số.
Ekamekampi aṅgaṃ maggoyeva.
Even each individual factor is the path itself.
Mỗi chi phần cũng chính là con đường.
Yathāha ‘‘sammādiṭṭhi maggo ceva hetu cā’’ti (dha. sa. 1039).
As it is said: "Right view is both the path and the cause."
Như đã nói: “Chánh kiến là con đường và cũng là nhân” (dha. sa. 1039).
Porāṇāpi bhaṇanti ‘‘dassanamaggo sammādiṭṭhi, abhiniropanamaggo sammāsaṅkappo…pe… avikkhepamaggo sammāsamādhī’’ti.
The ancients also say: "Right view is the path of vision; right intention is the path of directing*... Right concentration is the path of undistractedness."
Các bậc cổ đức cũng nói: “Chánh kiến là con đường thấy, Chánh tư duy là con đường hướng tâm…v.v… Chánh định là con đường không tán loạn.”
Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti?
But are not the factors, when combined, the path, since there is no Noble Path lacking even one of the seven factors?
Há không phải các chi phần hợp lại mới là con đường, đến nỗi không có Thánh đạo nào thiếu bảy chi phần sao?
Saccametaṃ saccasampaṭivedhe, maggappaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyeva, aññathā samuditānampi tesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti.
This is true concerning the realization of the truths; but in terms of being a condition for the path, by accomplishing its respective function, each of them is the path itself. Otherwise, even when combined, their function as the path would not be possible.
Điều đó đúng khi chứng ngộ các sự thật; nhưng về mặt nhân duyên của con đường, mỗi chi phần cũng là con đường bằng cách thực hiện chức năng riêng của nó, nếu không thì ngay cả khi hợp lại, chức năng của con đường cũng không thể xảy ra.
Sammādiṭṭhiādīsu sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammā saṅkappeti sampayuttadhamme nibbānasaṅkhāte ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo, sammā vadati etāyāti sammāvācā, sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto, sammā ājīvati etenāti sammāājīvo, sammā vāyamati ussahatīti sammāvāyāmo, sammā sarati anussaratīti sammāsati, sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ.
Among Right View and so on, one sees rightly, thus Right View (sammādiṭṭhi); one intends rightly, directing the associated phenomena to the object called Nibbāna, thus Right Intention (sammāsaṅkappo); one speaks rightly through this, thus Right Speech (sammāvācā); one acts rightly through this, thus Right Action, which is Right Bodily Action (sammākammanto); one makes a living rightly through this, thus Right Livelihood (sammāājīvo); one strives, endeavors rightly, thus Right Effort (sammāvāyāmo); one remembers, recollects rightly, thus Right Mindfulness (sammāsati); the mind is concentrated rightly through this, thus Right Concentration (sammāsamādhi) – thus should the explanation be understood.
Trong Chánh kiến v.v., thấy đúng đắn nên gọi là Chánh kiến (sammādiṭṭhi); tư duy đúng đắn, hướng các pháp tương ưng đến đối tượng gọi là Nibbāna, nên gọi là Chánh tư duy (sammāsaṅkappo); nói đúng đắn nhờ đó, nên gọi là Chánh ngữ (sammāvācā); hành động đúng đắn nhờ đó, nên gọi là chánh nghiệp, chính cái đó là Chánh nghiệp (sammākammanto); sinh sống đúng đắn nhờ đó, nên gọi là Chánh mạng (sammāājīvo); tinh tấn đúng đắn, nỗ lực, nên gọi là Chánh tinh tấn (sammāvāyāmo); ghi nhớ đúng đắn, hồi tưởng, nên gọi là Chánh niệm (sammāsati); tâm được định đúng đắn nhờ đó, nên gọi là Chánh định (sammāsamādhi). Nên hiểu cách giải thích từ như vậy.
Idāni ayaṃ kho sā bhikkhaveti tameva paṭipadaṃ nigamento āha.
Now, concluding that practice, he says: "This, bhikkhus, is that..."
Bây giờ, để kết luận về con đường thực hành đó, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, đây chính là”.
Tassattho – yvāyaṃ cattāropi lokuttaramagge ekato katvā kathito aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ kho sā bhikkhave…pe… nibbānāya saṃvattatīti.
Its meaning is: "This eight-factored path, which encompasses all four supramundane paths, is that, bhikkhus... leading to Nibbāna."
Ý nghĩa của nó là: “Con đường bát chi phần này, đã được nói đến bằng cách hợp nhất cả bốn Thánh đạo siêu thế (lokuttaramagga), này các Tỳ-khưu…v.v… dẫn đến Nibbāna.”
14. Evaṃ majjhimapaṭipadaṃ sarūpato dassetvā idāni cattāri ariyasaccāni dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave’’tiādimāha.
Having thus shown the Middle Way in its characteristic, he now says, "This, bhikkhus, is..." and so on, to show the Four Noble Truths.
14. Sau khi trình bày Trung đạo (majjhimapaṭipadā) về mặt bản chất như vậy, bây giờ để trình bày Tứ Thánh đế (cattāri ariyasaccāni), Ngài bắt đầu nói: “Này các Tỳ-khưu, đây chính là”.
Tattha (visuddhi. 2.530) dukkhanti ettha du-iti ayaṃ saddo kucchite dissati.
There, in dukkhaṃ, the word "du" is seen in the sense of 'bad' or 'contemptible'.
Ở đây (visuddhi. 2.530), trong từ dukkha (khổ), âm tiết du được thấy trong nghĩa “xấu xa, tệ hại”.
Kucchitañhi puttaṃ ‘‘duputto’’ti vadanti, khaṃ-saddo pana tucche.
For they call a bad son "duputto"; the word "khaṃ" means 'empty' or 'void'.
Thật vậy, người ta gọi một đứa con xấu xa là “duputto” (đứa con tệ hại); còn âm tiết khaṃ có nghĩa là “trống rỗng”.
Tucchañhi ākāsaṃ ‘‘kha’’nti vuccati.
For empty space is called "kha".
Thật vậy, không gian trống rỗng được gọi là “kha”.
Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato, tasmā kucchitattā tucchattā ca ‘‘dukkha’’nti vuccati.
And this first truth is contemptible because it is the basis of many afflictions, and it is empty because it is devoid of permanence, purity, and happiness imagined by the ignorant; therefore, because of its contemptible nature and emptiness, it is called "dukkhaṃ".
Và Thánh đế thứ nhất này là xấu xa vì là nơi trú ngụ của vô số tai họa; nó là trống rỗng vì thiếu đi trạng thái thường còn, thanh tịnh, hạnh phúc mà những kẻ ngu si tưởng tượng. Do đó, vì là xấu xa và trống rỗng, nên gọi là “dukkha”.
Yasmā panetaṃ buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ‘‘ariyasacca’’nti vuccati.
And because Buddhas and other noble ones penetrate it, it is called "Ariyasaccaṃ" (Noble Truth).
Vì các bậc Thánh như chư Phật thấu hiểu nó, nên gọi là “ariyasacca” (Thánh đế).
Ariyapaṭivijjhitabbañhi saccaṃ purimapade uttarapadalopena ‘‘ariyasacca’’nti vuttaṃ.
For a truth to be penetrated by noble ones is called "Ariyasaccaṃ" by the elision of the latter part of the compound word, as in the former word.
Sự thật cần được các bậc Thánh thấu hiểu được gọi là “ariyasacca” bằng cách lược bỏ hậu tố trong từ ngữ trước.
Ariyassa tathāgatassa saccantipi ariyasaccaṃ.
It is also the truth of the Noble One, the Tathāgata, thus Ariyasaccaṃ.
Sự thật của bậc Thánh Như Lai cũng là Thánh đế.
Tathāgatena hi sayaṃ adhigatattā paveditattā tato eva ca aññehi adhigamanīyattā taṃ tassa hotīti.
For because it was realized by the Tathāgata himself and proclaimed by him, and because others are to realize it from him, it belongs to him.
Thật vậy, vì nó được Như Lai tự mình chứng ngộ, tự mình tuyên bố, và cũng vì nó phải được những người khác chứng ngộ từ đó, nên nó thuộc về Ngài.
Atha vā etassa abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhito ariyasādhakaṃ saccantipi ariyasaccaṃ pubbe viya uttarapadalopena.
Alternatively, because of his perfect enlightenment of this, leading to his state of nobility, it is a truth that establishes nobility, also ariyasaccaṃ, by the elision of the latter part, as before.
Hoặc vì sự chứng ngộ nó mà thành tựu được trạng thái Thánh, nên nó là sự thật dẫn đến trạng thái Thánh, cũng là ariyasacca bằng cách lược bỏ hậu tố như trước.
Avitathabhāvena vā araṇīyattā adhigantabbattā ariyaṃ saccantipi ariyasaccaṃ.
Or it is noble truth because it is to be attained, to be penetrated, due to its unfailing nature, thus ariyasaccaṃ.
Hoặc vì nó không sai lầm, cần được loại bỏ (araṇīya), cần được chứng ngộ, nên nó là sự thật cao quý, cũng là ariyasacca.
Saccatthaṃ pana catunnampi saccānaṃ parato ekajjhaṃ dassayissāma.
However, we shall show the meaning of truth for all four truths together later.
Tuy nhiên, ý nghĩa của sự thật đối với cả bốn sự thật sẽ được trình bày chung ở phần sau.
Idāni taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘jātipi dukkhā’’tiādimāha.
Now, to show the characteristic of that noble truth of suffering, he says, "Birth is suffering," and so on.
Bây giờ, để trình bày Thánh đế Khổ đó về mặt bản chất, Ngài nói: “Sinh cũng là khổ” v.v.
Tatrāyaṃ jāti-saddo anekattho.
Here, the word jāti has many meanings.
Ở đây, từ jāti (sinh) này có nhiều nghĩa.
Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.148) ettha bhave āgato.
Thus, it refers to existence in expressions like "one birth, two births."
Thật vậy, nó được dùng trong nghĩa “hữu” (bhava) ở chỗ “một hữu, hai hữu” (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.148).
‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye.
It refers to a group or class in "Visākha, there is a class of ascetics called Nigaṇṭhas."
Ở chỗ “Này Visākha, có một hạng Sa-môn tên là Ni-kiền-tử” (a. ni. 3.71), nó được dùng trong nghĩa “loài, hạng” (nikāya).
‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe.
It refers to the characteristic of the conditioned in "Jāti is encompassed by two aggregates."
Ở chỗ “Jāti được bao gồm trong hai uẩn” (dhātu. 71), nó được dùng trong nghĩa “tướng hữu vi” (saṅkhatalakkhaṇa).
‘‘Yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ.
It refers to rebirth-linking (paṭisandhi) in "The first consciousness that arises in the mother's womb, the first cognition that appears, starting from that, that is its birth."
Ở chỗ “Cái tâm đầu tiên sinh khởi trong bụng mẹ, cái thức đầu tiên hiện hữu, đó là sự sinh của người đó” (mahāva. 124), nó được dùng trong nghĩa “tái tục” (paṭisandhi).
‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ.
It refers to the act of birth in "The Bodhisatta, Ānanda, is newly born."
Ở chỗ “Này Ānanda, Bồ-tát vừa mới sinh” (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207), nó được dùng trong nghĩa “sự ra đời” (pasūti).
‘‘Akkhitto anupakuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.303) ettha kule.
It refers to lineage in "Not insulted, not reviled concerning lineage."
Ở chỗ “Không bị chỉ trích, không bị quở trách về dòng dõi” (dī. ni. 1.303), nó được dùng trong nghĩa “gia đình, dòng tộc” (kula).
Svāyamidha gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva mātukucchimhā nikkhamanaṃ, tāva pavattesu khandhesu, itaresaṃ paṭisandhikkhaṇesvevāti daṭṭhabbo.
And here, this (jāti) should be understood as the aggregates occurring from the moment of rebirth-linking for those born in the womb, up to their emergence from the mother's womb; for others, it is at the moment of rebirth-linking itself.
Ở đây, nó nên được hiểu là các uẩn tồn tại từ lúc tái tục cho đến khi ra khỏi bụng mẹ đối với những chúng sinh nằm trong thai, và là khoảnh khắc tái tục đối với những chúng sinh khác.
Ayampi ca pariyāyakathāva, nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti nāma.
And this is also a metaphorical statement; in a non-metaphorical sense, jāti is the first appearance of the aggregates for beings being born here and there.
Và đây cũng chỉ là một cách nói gián tiếp; nhưng một cách trực tiếp, jāti (sinh) là sự hiện hữu đầu tiên của các uẩn của những chúng sinh đang được sinh ra ở từng nơi.
Kasmā panesā dukkhāti ce?
Why is this called suffering?
Nếu hỏi, tại sao cái này lại là khổ?
Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato.
Because it is the basis for various kinds of suffering.
Vì nó là nền tảng của vô số khổ đau.
Anekāni hi dukkhāni.
For there are various kinds of suffering.
Thật vậy, có vô số khổ đau.
Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ paṭicchannadukkhaṃ appaṭicchannadukkhaṃ pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti.
Namely: suffering as pain (dukkha-dukkha), suffering due to change (vipariṇāma-dukkha), suffering due to conditioned existence (saṅkhāra-dukkha), concealed suffering (paṭicchanna-dukkha), unconcealed suffering (appaṭicchanna-dukkha), suffering in a figurative sense (pariyāya-dukkha), and suffering in a direct sense (nippariyāya-dukkha).
Ví dụ như: Khổ khổ (dukkhadukkha), Hoại khổ (vipariṇāmadukkha), Hành khổ (saṅkhāradukkha), Khổ che giấu (paṭicchannadukkha), Khổ không che giấu (appaṭicchannadukkha), Khổ gián tiếp (pariyāyadukkha), Khổ trực tiếp (nippariyāyadukkha).
Tattha kāyikacetasikā dukkhā vedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā dukkhadukkhanti vuccati.
Among these, bodily and mental painful feeling is called suffering as pain because it is suffering by nature and by name.
Trong đó, cảm thọ khổ về thân và tâm, vì bản chất và tên gọi của nó là khổ, nên gọi là Khổ khổ.
Sukhā vedanā vipariṇāmadukkhuppattihetuto vipariṇāmadukkhaṃ.
Pleasant feeling is suffering due to change because it is the cause for the arising of suffering through change.
Cảm thọ lạc là Hoại khổ vì là nguyên nhân sinh khởi hoại khổ.
Upekkhā vedanā ceva sesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ.
Neutral feeling and the remaining conditioned phenomena of the three planes of existence are suffering due to conditioned existence because they are afflicted by arising and passing away.
Cảm thọ xả và các hành hữu vi ba cõi còn lại là Hành khổ vì bị sự sinh diệt bức bách.
Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādikāyikacetasikā ābādhā pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ.
Bodily and mental afflictions such as earache, toothache, fever arising from lust, fever arising from hatred, etc., are concealed suffering because they must be known by questioning and their cause is not evident.
Các bệnh về thân và tâm như đau tai, đau răng, nóng bức do tham, nóng bức do sân v.v., vì phải hỏi mới biết và vì phương pháp điều trị không rõ ràng, nên là Khổ che giấu.
Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ.
An affliction arising from the thirty-two modes of punishment, etc., is unconcealed suffering because it is known without questioning and its cause is evident.
Bệnh phát sinh từ ba mươi hai loại tra tấn v.v., vì không cần hỏi cũng biết và vì phương pháp điều trị rõ ràng, nên là Khổ không che giấu.
Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesadukkhaṃ saccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ.
All suffering mentioned in the Saccavibhaṅga, such as birth, etc., apart from suffering as pain, is suffering in a figurative sense because it is the basis for that particular suffering.
Trừ Khổ khổ ra, tất cả các khổ khác như sinh v.v. đã được đề cập trong phần phân tích các sự thật, vì là nền tảng của từng loại khổ đó, nên là Khổ gián tiếp.
Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati.
But suffering as pain is called suffering in a direct sense.
Còn Khổ khổ thì được gọi là Khổ trực tiếp.
Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā.
Here, this birth is suffering because it is the basis of the suffering in the lower realms, which the Blessed One also proclaimed by way of simile in the Bālapaṇḍita Sutta and others, and also the suffering that arises in happy destinations like the human world, such as suffering rooted in conception in the womb, and so on.
Ở đây, sự sinh này là khổ vì nó là nền tảng của sự khổ trong các cõi đọa xứ mà Đức Phật đã trình bày bằng cách ví dụ trong kinh Bālapaṇḍita v.v. (ma. ni. 3.246 v.v.), và cũng là nền tảng của sự khổ phát sinh trong cõi người, ngay cả trong thiện thú, như sự nhập thai v.v.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì vậy, các bậc cổ đức đã nói:
Jarāpi dukkhāti ettha pana duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakkhandhapurāṇabhāvo ca, sā idha adhippetā.
Here, concerning aging is suffering, aging is twofold: the characteristic of conditioned phenomena, and the old age of aggregates within one existence, recognized as decay, etc., in a continuous succession; this is what is intended here.
Ở đây, từ già cũng là khổ có hai loại già: đặc tính của các pháp hữu vi (saṅkhata-lakkhaṇa) và sự cũ kỹ của các uẩn thuộc một đời sống, được chấp nhận là sự suy tàn, v.v. (khaṇḍiccādi-sammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakkhandhapurāṇabhāvo ca), đó là điều được đề cập ở đây.
Sā panesā jarā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca dukkhā.
This aging, moreover, is suffering because it is the suffering of conditioned phenomena and because it is the basis for suffering.
Sự già này là khổ đau vì nó là một loại khổ hữu vi (saṅkhāra-dukkha) và vì nó là đối tượng của khổ đau.
Yañhi aṅgapaccaṅgasithilabhāvaindriyavikāravirūpatāyobbanavināsavīriyāvisādasatimativippavāsaparaparibhavādianekapaccayaṃ kāyikacetasikaṃ dukkhamuppajjati, jarā tassa vatthu.
For the physical and mental suffering that arises from numerous causes such as the slackening of limbs, impairment of faculties, disfigurement, loss of youth, decline of energy, weakening of memory and intellect, and humiliation by others, aging is the basis for that.
Thật vậy, sự khổ đau thân và tâm phát sinh do nhiều nguyên nhân như sự suy yếu của các chi phần, sự biến đổi của các căn, sự biến dạng, sự hủy hoại của tuổi trẻ, sự mất đi nghị lực, sự suy yếu của niệm và trí tuệ, sự bị người khác khinh miệt, v.v., thì già là đối tượng của nó.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Do đó, các bậc cổ đức đã nói:
Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ saṅkhatalakkhaṇañca.
Here, death is also suffering, death is likewise twofold: the characteristic of conditioned phenomena.
Ở đây, chết cũng là khổ cũng có hai loại chết: đặc tính của các pháp hữu vi (saṅkhata-lakkhaṇa).
Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71).
Concerning which it is said, “Aging and death are included in two aggregates.”
Liên quan đến điều này, đã nói: “Già và chết được bao gồm trong hai uẩn.”
Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca.
And the cessation of the continuum of the life faculty within a single existence.
Và sự gián đoạn của dòng sinh mạng thuộc một đời sống.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581; jā. 1.11.88), taṃ idha adhippetaṃ.
Concerning which it is said, “Always fear from death,” this is what is intended here.
Liên quan đến điều này, đã nói: “Luôn luôn sợ hãi cái chết,” đó là điều được đề cập ở đây.
Jātipaccayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ.
Death due to birth, death by violence, natural death, death by exhaustion of lifespan, death by exhaustion of merit are also names for it.
Cái chết do sinh làm duyên, cái chết do tai nạn, cái chết tức thì, cái chết do hết tuổi thọ, cái chết do hết phước báu cũng là tên gọi của nó.
Tayidaṃ dukkhassa vatthubhāvato dukkhanti veditabbaṃ.
This should be understood as suffering because it is the basis of suffering.
Điều này cần được hiểu là khổ đau vì nó là đối tượng của khổ đau.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Do đó, các bậc cổ đức đã nói:
Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhāti ettha pana yasmā indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpaṃ viya ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāyakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi vibādhentā tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavāni viya rukkhesu upādānakkhandhesuyeva nibbattanti, upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ, manorathavighātappattānañca icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehipi kappehi na sakkā anavasesato vattuṃ, tasmā taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcupādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avoca.
Here, concerning in brief, the five aggregates of clinging are suffering, just as fire is to fuel, arrows to a target, cattle to gadflies and mosquitoes, a field to reapers, a village to village destroyers, so too do birth and other various kinds of suffering arise in the five aggregates of clinging themselves, like grass and creepers in the earth, like flowers, fruits, and leaves on trees. The initial suffering of the aggregates of clinging is birth, the middle suffering is aging, and the final suffering is death. And for those whose hopes are frustrated, the suffering of frustrated desire is not getting what one wants. Thus, when the aggregates of clinging are examined in various ways, they are suffering. That which, if explained one by one, could not be fully stated even in many eons, all that suffering, like the taste of all ocean water in a single drop, the Blessed One summarized and showed it to be in the five aggregates of clinging, saying, “ In brief, the five aggregates of clinging are suffering.”
Ở đây, trong câu tóm lại, năm uẩn chấp thủ là khổ, vì giống như củi đối với lửa, mục tiêu đối với mũi tên, gia súc đối với ruồi muỗi, người gặt đối với cánh đồng, kẻ cướp làng đối với ngôi làng, năm uẩn chấp thủ bị các loại khổ đau như sinh, v.v., hành hạ theo nhiều cách khác nhau, và giống như cỏ cây trên đất, hoa quả lá non trên cây, chúng sinh khởi ngay trong năm uẩn chấp thủ. Khổ đau ban đầu của năm uẩn chấp thủ là sinh, khổ đau giữa chừng là già, khổ đau cuối cùng là chết. Đối với những người bị thất vọng về ước muốn, khổ đau do thất vọng là không đạt được điều mong muốn. Cứ như vậy, khi xem xét theo nhiều cách khác nhau, chính năm uẩn chấp thủ là khổ đau. Điều này, nếu nói từng điều một, thì ngay cả trong nhiều kiếp cũng không thể nói hết. Vì vậy, để tóm tắt tất cả khổ đau đó vào năm uẩn chấp thủ, giống như hương vị của toàn bộ nước biển trong một giọt nước, Đức Thế Tôn đã nói: “ Tóm lại, năm uẩn chấp thủ là khổ.”
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Do đó, các bậc cổ đức đã nói:
Evaṃ sarūpato dukkhasaccaṃ dassetvā idāni samudayasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhasamudaya’’ntiādimāha.
Having thus shown the truth of suffering in its own nature, now, to show the truth of the origin*, he said, beginning with " And this, monks, is the noble truth of the origin of suffering."
Sau khi đã trình bày Khổ thánh đế (dukkhasacca) theo bản chất như vậy, bây giờ để trình bày Tập thánh đế (samudayasacca), Ngài đã nói: ‘Này các Tỳ-khưu, đây là Khổ tập (dukkhasamudaya)’ và tương tự.
Tattha saṃ-iti ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu saṃyogaṃ dīpeti, u-iti ayaṃ ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu uppattiṃ.
There, the word " saṃ-" indicates conjunction in such terms as "samāgama" and "sameta"; the word " u-" indicates arising in such terms as "uppanna" and "udita".
Trong đó, từ saṃ này chỉ sự kết hợp (saṃyoga) trong các trường hợp như ‘samāgamo sameta’ (sự hội ngộ, hợp lại), còn u này chỉ sự phát sinh (uppatti) trong các trường hợp như ‘uppannaṃ udita’ (đã sinh, đã khởi lên).
Aya-saddo pana kāraṇaṃ dīpeti.
And the word " aya-" indicates cause.
Còn từ aya thì chỉ nguyên nhân (kāraṇa).
Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇanti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā ‘‘dukkhasamudaya’’nti vuccati.
And this second truth, being the cause for the arising of suffering when there is a combination of other conditions, is called " dukkhasamudaya" because it is the cause for the arising in conjunction with suffering.
Thánh đế thứ hai này cũng vậy, khi có sự kết hợp của các duyên còn lại, là nguyên nhân phát sinh khổ, nên vì là nguyên nhân phát sinh khổ khi có sự kết hợp, nó được gọi là ‘khổ tập’ (dukkhasamudaya).
Yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā.
That craving means that craving.
Yāyaṃ taṇhā (ái này) nghĩa là ái này.
Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sīlametissāti ponobbhavikā.
Ponobbhavikā means that which causes repeated existence; repeated existence, through the elision of the latter word; that which has repeated existence as its characteristic is ponobbhavikā.
Ponobbhavikā (tái sinh) là việc tạo ra sự tái sinh, là tái sinh (punabbhava) do lược bỏ hậu tố, có tái sinh là bản chất của nó nên là ponobbhavikā.
Nandīrāgena sahagatāti nandīrāgasahagatā.
Associated with delight and lust is nandīrāgasahagatā.
Đồng hành với sự hoan hỷ và tham ái (nandīrāga) nên là nandīrāgasahagatā.
Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘nandanato rajjanato ca nandīrāgabhāvaṃ sabbāsu avatthāsu appaccakkhāya vuttiyā nandīrāgasahagatā’’ti.
This means "nandīrāgasahagatā" through the constant continuation of delighting and lusting, not rejecting the state of delight and lust in all conditions.
Điều này có nghĩa là: “Vì không từ bỏ trạng thái hoan hỷ và tham ái (nandīrāga) trong mọi hoàn cảnh, do sự hoan hỷ và tham đắm, nên nó đồng hành với sự hoan hỷ và tham ái (nandīrāgasahagatā).”
Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo nibbattati, tatratatrābhinandinī.
Tatratatrābhinandinī means delighting wherever an existence arises.
Tatratatrābhinandinī (thích thú chỗ này chỗ kia) nghĩa là thích thú ở bất cứ nơi nào có sự tái sinh.
Seyyathidanti nipāto, tassa sā katamāti ceti ayamattho.
Seyyathidaṃ is a particle; its meaning is "which is that?"
Seyyathidaṃ là một giới từ, ý nghĩa của nó là “ái đó là gì?”.
Rūpataṇhādibhedena chabbidhāyeva taṇhā pavattiākārabhedato kāmataṇhādivasena tividhā vuttā.
Craving, though sixfold according to the distinction of craving for form and so on, is stated as threefold based on its modes of manifestation: kāma-taṇhā and so on.
Ái, vốn có sáu loại theo sự phân biệt như sắc ái (rūpataṇhā) v.v., đã được nói là có ba loại theo sự phân biệt về cách thức hoạt động, như dục ái (kāmataṇhā) v.v.
Rūpataṇhāyeva hi yadā cakkhussa āpāthamāgataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti.
Indeed, when craving for form itself arises, delighting in a form object that has come into the range of the eye, in the manner of relishing sensual pleasures, it is called kāma-taṇhā.
Chính sắc ái (rūpataṇhā), khi đối tượng sắc (rūpārammaṇa) đến tầm mắt, hoạt động bằng cách thưởng thức nó theo cách hưởng thụ dục lạc, thì lúc đó nó được gọi là dục ái (kāmataṇhā).
Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti.
When that same object arises associated with the view of eternalism, thinking it is permanent and eternal, then it is called bhava-taṇhā.
Khi chính đối tượng đó hoạt động cùng với tà kiến thường còn (sassatadiṭṭhi) cho rằng nó là thường hằng, vĩnh cửu, thì lúc đó nó được gọi là hữu ái (bhavataṇhā).
Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘bhavataṇhā’’ti vuccati.
Indeed, lust associated with the view of eternalism is called "bhava-taṇhā."
Tham ái đồng hành với tà kiến thường còn (sassatadiṭṭhi) được gọi là ‘hữu ái’.
Yadā pana tadevārammaṇaṃ ucchijjati vinassatīti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti.
But when that same object arises associated with the view of annihilationism, thinking it is cut off and perishes, then it is called vibhava-taṇhā.
Còn khi chính đối tượng đó hoạt động cùng với tà kiến đoạn diệt (ucchedadiṭṭhi) cho rằng nó bị cắt đứt, bị tiêu diệt, thì lúc đó nó được gọi là phi hữu ái (vibhavataṇhā).
Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘vibhavataṇhā’’ti vuccati.
Indeed, lust associated with the view of annihilationism is called "vibhava-taṇhā."
Tham ái đồng hành với tà kiến đoạn diệt (ucchedadiṭṭhi) được gọi là ‘phi hữu ái’.
Esa nayo saddataṇhādīsupi.
The same method applies to craving for sound and so on.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho thinh ái (saddataṇhā) v.v.
Kasmā panettha taṇhāva samudayasaccaṃ vuttāti?
But why is craving alone stated as the truth of origin here?
Tại sao ở đây chỉ có ái được nói là Tập thánh đế (samudayasacca)?
Visesahetubhāvato.
Because it is the special cause.
Vì nó là nguyên nhân đặc biệt.
Avijjā hi bhavesu ādīnavaṃ paṭicchādentī diṭṭhiādiupādānañca tattha tattha abhinivisamānaṃ taṇhaṃ abhivaḍḍheti, dosādayopi kammassa kāraṇaṃ honti, taṇhā pana taṃtaṃbhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāāvāsasattanikāyakulabhogissariyādivicittataṃ abhipatthentī kammavicittatāya upanissayataṃ kammassa ca sahāyabhāvaṃ upagacchantī bhavādivicittataṃ niyameti, tasmā dukkhassa visesahetubhāvato aññesupi avijjāupādānakammādīsu sutte abhidhamme ca avasesakilesākusalamūlādīsu vuttesu dukkhahetūsu vijjamānesu taṇhāva ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti veditabbaṃ.
For ignorance conceals the danger in existences and thereby greatly increases craving, which clings to views and other attachments here and there; hatred and other defilements also become causes for kamma; but craving, eagerly desiring the diverse nature of specific existences, destinations, consciousness-abodes, beings' residences, groups of beings, families, possessions, and sovereignty, becomes the underlying condition for diverse kamma and a helper for kamma, thereby determining the diversity of existences and so on. Therefore, it should be understood that craving alone is called "samudayasacca" because it is the special cause of suffering, even though other causes of suffering such as ignorance, clinging, kamma, and other defilements and unwholesome roots are mentioned in the Suttas and the Abhidhamma.
Vô minh (avijjā) che giấu những hiểm họa trong các cõi hữu (bhava), và làm tăng trưởng ái (taṇhā) đang bám chấp vào đó với kiến chấp (diṭṭhi) và các thủ (upādāna) khác; sân (dosa) và các pháp khác cũng là nguyên nhân của nghiệp (kamma); nhưng ái (taṇhā) thì ước muốn sự đa dạng như tái sinh (bhava), chủng loại (yoni), cõi (gati), thức trú (viññāṇaṭṭhiti), chúng sinh (sattā), trú xứ (āvāsa), nhóm chúng sinh (sattanikāya), gia đình (kula), tài sản (bhoga), quyền lực (issariya) v.v., trở thành điều kiện hỗ trợ cho sự đa dạng của nghiệp, và trở thành bạn đồng hành của nghiệp, từ đó quy định sự đa dạng của các cõi hữu (bhava) v.v. Do đó, cần phải hiểu rằng, mặc dù có những nguyên nhân của khổ khác như vô minh (avijjā), thủ (upādāna), nghiệp (kamma) v.v. được nói đến trong kinh tạng và vi diệu pháp, cũng như các phiền não (kilesā) và các gốc bất thiện (akusalamūla) còn lại, nhưng chỉ có ái (taṇhā) được gọi là ‘Tập thánh đế’ (samudayasacca) vì nó là nguyên nhân đặc biệt của khổ.
Idāni dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodha’’ntiādimāha.
Now, to show the noble truth of the cessation of suffering, he said, beginning with " And this, monks, is the noble truth of the cessation of suffering."
Bây giờ, để trình bày Khổ diệt thánh đế (dukkhanirodha ariyasacca), Ngài đã nói: ‘Này các Tỳ-khưu, đây là Khổ diệt (dukkhanirodha)’ và tương tự.
Tattha yasmā ni-saddo abhāvaṃ, rodha-saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi ‘‘dukkhanirodha’’nti vuccati.
There, since the word " ni-" indicates non-existence, and the word " rodha-" indicates a prison, therefore, non-existence here means the absence of suffering, which is the prison of saṃsāra, in all destinations. Or, when that* is realized, there is the non-existence of suffering, which is the prison of saṃsāra, because it is contrary to it; thus, it is called " dukkhanirodha."
Trong đó, vì từ ni chỉ sự không tồn tại, và từ rodha chỉ sự giam cầm, nên sự không tồn tại của sự giam cầm khổ (dukkharodha) được gọi là luân hồi (saṃsāra) ở đây là do không có tất cả các cõi (gati); hoặc khi đạt được sự không tồn tại đó, thì sự giam cầm khổ được gọi là luân hồi sẽ không còn tồn tại do đối lập với nó, nên nó cũng được gọi là ‘khổ diệt’ (dukkhanirodha).
Dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhaṃ.
Or, it is the cessation of suffering (dukkhanirodha) because it is the condition for the non-arising and cessation of suffering.
Hoặc là, vì nó là duyên cho sự không phát sinh và diệt trừ khổ, nên là khổ diệt (dukkhanirodhaṃ).
Dukkhanirodhaṃ dassentena cettha ‘‘yo tassāyeva taṇhāyā’’tiādinā nayena samudayanirodho vutto, so kasmā vuttoti ce?
Here, by showing the cessation of suffering, the cessation of origin is stated in the manner beginning with " the utter fading away and cessation of that very craving"; if it is asked why this is stated?
Ở đây, khi trình bày khổ diệt, đã nói về sự diệt tập (samudayanirodha) theo cách ‘sự diệt trừ hoàn toàn và không còn dư sót của chính ái đó’ và tương tự, vậy tại sao lại nói như vậy?
Samudayanirodhena dukkhanirodho.
The cessation of suffering is due to the cessation of its origin.
Khổ diệt là do diệt tập.
Byādhinimittavūpasamena byādhivūpasamo viya hi hetunirodhena phalanirodho, tasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, na aññathā.
Indeed, the cessation of the effect follows the cessation of the cause, just as the cessation of a disease follows the cessation of the cause of the disease. Therefore, suffering ceases only through the cessation of its origin, not otherwise.
Sự diệt trừ quả là do diệt trừ nhân, giống như sự chấm dứt bệnh tật là do chấm dứt nguyên nhân của bệnh. Do đó, khổ diệt chỉ xảy ra khi diệt tập, chứ không phải cách khác.
Tenāha –
Therefore, it is said:
Vì vậy, Ngài đã nói:
Iti yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, tasmā bhagavā dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena desesi.
Thus, since suffering ceases only through the cessation of its origin, the Bhagavā, in showing the cessation of suffering, taught it through the cessation of its origin.
Vì khổ diệt chỉ xảy ra khi diệt tập, nên Đức Thế Tôn đã trình bày khổ diệt bằng cách trình bày sự diệt tập.
Sīhasamānavuttino hi tathāgatā.
For the Tathāgatas are like lions in their actions.
Chư Như Lai có cách hành xử giống như sư tử.
Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā hetumhi paṭipajjanti, na phale.
When they bring suffering to cessation and teach the cessation of suffering, they act upon the cause, not the effect.
Khi diệt khổ và thuyết giảng về khổ diệt, các Ngài hành động trên nhân, chứ không phải trên quả.
Yathā hi sīho yenattani saro khitto, tattheva attano balaṃ dasseti, na sare, tathā buddhānaṃ kāraṇe paṭipatti, na phale.
Indeed, just as a lion shows its strength only at the point where a spear has been thrown at it, not at the spear itself, so too, the Buddhas act upon the cause, not the effect.
Giống như sư tử, khi bị ném đá vào mình, nó thể hiện sức mạnh của mình ngay tại nơi bị ném, chứ không phải vào hòn đá, thì chư Phật cũng hành động trên nguyên nhân, chứ không phải trên kết quả.
Titthiyā pana suvānavuttino.
Heretics, however, are like dogs in their actions.
Còn các ngoại đạo thì có cách hành xử giống như chó.
Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā attakilamathānuyogadesanādīhi phale paṭipajjanti, na hetumhi.
When they bring suffering to cessation and teach the cessation of suffering, they act upon the effect through teachings of self-mortification and so on, not the cause.
Khi diệt khổ và thuyết giảng về khổ diệt, họ hành động trên quả bằng cách thuyết giảng về việc hành hạ thân xác v.v., chứ không phải trên nhân.
Yathā hi sunakhā kenaci leḍḍuppahāre dinne bhussantā leḍḍuṃ khādanti, na pahāradāyake uṭṭhahanti, evaṃ aññatitthiyā dukkhaṃ nirodhetukāmā kāyakhedamanuyujjanti, na kilesanirodhanaṃ, evaṃ tāva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanāya payojanaṃ veditabbaṃ.
Indeed, just as dogs, when struck by a clod of earth, bark and bite the clod, not rising up against the one who threw it, so too, other heretics, desiring to cease suffering, engage in bodily exertion, not the cessation of defilements. This is thus to be understood as the purpose of teaching the cessation of suffering by way of the cessation of its origin.
Giống như những con chó, khi bị ai đó ném đá, chúng sủa và cắn hòn đá, chứ không tấn công người ném, thì các ngoại đạo khác muốn diệt khổ lại hành hạ thân xác, chứ không diệt trừ phiền não. Như vậy, cần phải hiểu mục đích của việc thuyết giảng khổ diệt theo cách diệt tập.
Ayaṃ panettha attho.
This is the meaning here.
Đây là ý nghĩa ở đây.
Tassāyeva taṇhāyāti tassā ‘‘ponobbhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattataṇhāya.
Tassāyeva taṇhāyāti refers to that craving which was divided as kāma-taṇhā and so on, after being called "ponobbhavikā."
Tassāyeva taṇhāyā (của chính ái đó) nghĩa là của ái đã được phân loại thành dục ái (kāmataṇhā) v.v., sau khi đã nói là ‘tái sinh’.
Virāgo vuccati maggo.
Virāga is called the path.
Ly tham (virāga) được gọi là đạo (magga).
‘‘Virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12, 59) hi vuttaṃ.
For it is said, "Through dispassion, one is liberated."
Quả thật đã nói: “Do ly tham mà được giải thoát” (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12, 59).
Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho.
Cessation through dispassion is virāga-nirodha; complete cessation through dispassion, by eradicating latent tendencies, is asesavirāganirodha.
Sự diệt trừ do ly tham là ly tham diệt trừ (virāganirodho); sự diệt trừ hoàn toàn do nhổ tận gốc các tùy miên là sự diệt trừ ly tham hoàn toàn (asesavirāganirodho).
Atha vā virāgoti pahānaṃ vuccati, tasmā anusayasamugghātato aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā, atthato pana sabbāneva etāni nibbānassa vevacanāni.
Alternatively, virāga is called abandonment. Therefore, complete dispassion by eradicating latent tendencies is complete cessation; this is how the connection should be understood here. In ultimate sense, however, all these are synonyms for Nibbāna.
Hoặc là, ly tham (virāga) được gọi là sự từ bỏ, do đó, sự ly tham hoàn toàn do nhổ tận gốc các tùy miên là sự diệt trừ hoàn toàn (aseso nirodho); cách kết nối ý nghĩa này cần được thấy ở đây. Tuy nhiên, về mặt ý nghĩa, tất cả những điều này đều là đồng nghĩa của Nibbāna.
Paramatthato hi dukkhanirodho ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati.
For in the ultimate sense, the noble truth of the cessation of suffering is called Nibbāna.
Thật vậy, về mặt tối hậu, Khổ diệt thánh đế (dukkhanirodho ariyasaccaṃ) được gọi là Nibbāna.
Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā virajjati ceva nirujjhati ca, tasmā ‘‘virāgo’’ti ca ‘‘nirodho’’ti ca vuccati.
But since craving becomes dispassionate and ceases by relying on it, it is called "virāga" and "nirodha."
Tuy nhiên, vì nương vào đó mà ái ly tham và diệt trừ, nên nó được gọi là ‘ly tham’ (virāgo) và ‘diệt trừ’ (nirodho).
Yasmā ca tadeva āgamma tassā cāgādayo honti, kāmaguṇālayādīsu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati.
And since relinquishing and so on of that* occur by relying on it, and there is no clinging to sensual pleasures and so on, it is called cāgo paṭinissaggo mutti anālayo (relinquishing, giving up, liberation, non-clinging).
Và vì nương vào chính nó mà có sự từ bỏ (cāga) v.v. của ái, và ở đây không có bất kỳ sự bám víu (ālayo) nào vào các dục lạc (kāmaguṇa) v.v., nên nó được gọi là từ bỏ (cāgo), xả ly (paṭinissaggo), giải thoát (mutti), không bám víu (anālayo).
Idāni dukkhanirodhagāminipaṭipadāariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī’’tiādimāha.
Now, to show the noble truth of the path leading to the cessation of suffering, he said, beginning with " And this, monks, is the noble truth of the path leading to the cessation of suffering."
Bây giờ, để trình bày Khổ diệt đạo thánh đế (dukkhanirodhagāminipaṭipadā ariyasaccaṃ), Ngài đã nói: ‘Này các Tỳ-khưu, đây là Khổ diệt đạo (dukkhanirodhagāminī)’ và tương tự.
Yasmā panetaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasaena tadabhimukhabhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti vuccati.
But since this noble truth leads to the cessation of suffering, being directed towards it in terms of its object, and is also the path to the attainment of the cessation of suffering, it is called "dukkhanirodhagāminī paṭipadā."
Tuy nhiên, vì thánh đế này đi đến khổ diệt (dukkhanirodha) theo nghĩa là hướng về nó như đối tượng, và nó là con đường dẫn đến sự đạt được khổ diệt, nên nó được gọi là ‘con đường dẫn đến khổ diệt’ (dukkhanirodhagāminī paṭipadā).
Sesamettha vuttanayameva.
The rest here is in the manner already stated.
Ở đây, cũng theo phương pháp đã nói về vừng.
Ko pana nesaṃ dukkhādīnaṃ saccaṭṭhoti?
But what is the meaning of "truth" for these, suffering and so on?
Vậy đâu là ý nghĩa chân đế của khổ, v.v., đối với chúng?
Yo paññācakkhunā upaparikkhiyamānānaṃ māyāva viparīto, marīciva visaṃvādako, titthiyānaṃ attā viya anupalabbhasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanappabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva, esa aggilakkhaṇaṃ viya lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo.
That which, when investigated by the eye of wisdom, is not deceptive like an illusion, not misleading like a mirage, and not unfindable in nature like the soul of sectarians, but is rather the domain of noble knowledge due to its true, non-inverted, actual nature, characterized by oppression, origin, cessation, and exit – such a true, non-inverted, actual nature, like the characteristic of fire and like the nature of the world, should be understood as the meaning of 'truth'.
Cái gì, khi được quán sát bằng tuệ nhãn, không sai lạc như huyễn ảo, không lừa dối như ảo ảnh, không phải là một tự ngã không thể nắm bắt được như tự ngã của các ngoại đạo, mà đúng hơn, do bản chất chân thật không sai khác của nó theo cách thức khổ, tập, diệt, đạo, thì nó là đối tượng của Thánh trí. Bản chất chân thật không sai khác đó, giống như đặc tính của lửa hoặc bản chất của thế gian, nên được hiểu là ý nghĩa của chân lý (saccaṭṭha).
Ettha ca aggilakkhaṇaṃ nāma uṇhattaṃ.
Here, the characteristic of fire is heat.
Ở đây, đặc tính của lửa là sự nóng.
Tañhi katthaci kaṭṭhādiupādānabhede visaṃvādakaṃ viparītaṃ abhūtaṃ vā kadācipi na hoti, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’ti (a. ni. 5.57) evaṃ vuttajātiādikā lokapakatīti veditabbā.
For it is never misleading, inverted, or unreal in any fuel like wood; the nature of the world, such as birth and so on, mentioned as "subject to birth, subject to aging, and also subject to death," should be understood.
Vì nó (sự nóng) không bao giờ sai lạc, sai khác hay không chân thật trong bất kỳ loại nhiên liệu nào như gỗ, v.v. Và bản chất của thế gian, như sự sinh, v.v., được nói đến là “pháp sinh, pháp già, và pháp chết”, nên được hiểu.
‘‘Ekaccānaṃ tiracchānānaṃ tiriyaṃ dīghatā, manussādīnaṃ uddhaṃ dīghatā, vuddhiniṭṭhappattānaṃ puna avaḍḍhananti evamādikā ca lokapakatī’’ti vadanti.
They say, "And the nature of the world is such things as the horizontal length of some animals, the vertical length of human beings and others, and the non-growth again of those who have reached the end of their growth."
Họ nói rằng: “Độ dài ngang của một số loài súc sinh, độ dài thẳng đứng của loài người, v.v., và sự không tăng trưởng nữa của những gì đã đạt đến sự tăng trưởng hoàn tất, v.v., là bản chất của thế gian.”
15. Pubbe ananussutesūti ito pubbe ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā na anussutesu assutapubbesu catusaccadhammesu.
Pubbe ananussutesu means in the four noble truths, which were unheard before, in the sense of "This is suffering" and so on.
15. Pubbe ananussutesu (chưa từng nghe trước đây): ám chỉ bốn Thánh đế chưa từng được nghe trước đây như “đây là khổ”, v.v.
Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva.
Cakkhu and so on are synonyms for knowledge.
Cakkhu (mắt), v.v., chỉ là các từ đồng nghĩa của trí tuệ (ñāṇa).
Ñāṇameva hettha paccakkhato dassanaṭṭhena cakkhu viyāti cakkhu, ñāṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pakārato jānanaṭṭhena paññā, paṭivijjhanaṭṭhena vijjā, saccappaṭicchādakassa mohandhakārassa vidhamanato obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ.
Here, knowledge itself is called cakkhu (eye) because it sees directly; it is called ñāṇaṃ (knowledge) in the sense of knowing; it is called paññā (wisdom) in the sense of knowing distinctively; it is called vijjā (true knowledge) in the sense of penetrating; and it is called āloko (light) in the sense of illuminating by dispelling the darkness of delusion that conceals the truths.
Trí tuệ ở đây được gọi là cakkhu vì nó giống như con mắt do có khả năng thấy trực tiếp; là ñāṇa do bản chất là trí tuệ; là paññā do bản chất là hiểu biết một cách rõ ràng; là vijjā do bản chất là thấu triệt; là āloka (ánh sáng) do bản chất là chiếu sáng, xua tan bóng tối vô minh che lấp chân lý.
Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ.
And this should be understood as referring to both mundane and supramundane knowledge concerning the four truths.
Và điều đó nên được hiểu là sự pha trộn giữa thế gian và siêu thế trong bốn chân lý.
16. Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ.
Yāvakīvañca means for as long as.
16. Yāvakīvañcā (chừng nào): chừng nào thời gian.
Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ.
Tiparivaṭṭaṃ refers to the three revolutions, namely, the knowledge of the truth, the knowledge of the task, and the knowledge of completion.
Tiparivaṭṭaṃ (ba vòng): ba vòng luân chuyển, tức là trí tuệ về chân lý, trí tuệ về phận sự, và trí tuệ về sự đã hoàn thành.
Saccañāṇādivasena hi tayo parivaṭṭā etassāti tiparivaṭṭanti vuccati ñāṇadassanaṃ.
Indeed, the knowledge and vision is called tiparivaṭṭaṃ because it has three revolutions in terms of knowledge of truth and so on.
Thật vậy, sự thấy biết (ñāṇadassana) được gọi là tiparivaṭṭa vì nó có ba vòng luân chuyển theo trí tuệ về chân lý, v.v.
Ettha ca ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma.
Here, the true knowledge of the four noble truths as they really are, such as "This is the noble truth of suffering, this is the origin of suffering," is called saccañāṇaṃ (knowledge of the truth).
Ở đây, trí tuệ biết rõ chân lý như nó là trong bốn Thánh đế, chẳng hạn như “đây là Khổ Thánh đế, đây là Khổ tập Thánh đế”, được gọi là saccañāṇa (trí tuệ về chân lý).
Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma.
The knowledge of the task to be done concerning these same truths, such as "to be fully understood, to be abandoned, to be realized, to be developed," is called kiccañāṇaṃ (knowledge of the task).
Chỉ trong những điều đó, trí tuệ biết rõ phận sự phải làm, chẳng hạn như “phải quán triệt, phải đoạn trừ, phải chứng ngộ, phải tu tập”, được gọi là kiccañāṇa (trí tuệ về phận sự).
‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma.
The knowledge that these tasks have been completed, such as "fully understood, abandoned, realized, developed," is called katañāṇaṃ (knowledge of completion).
Trí tuệ biết rõ rằng điều đó đã được thực hiện, chẳng hạn như “đã quán triệt, đã đoạn trừ, đã chứng ngộ, đã tu tập”, được gọi là katañāṇa (trí tuệ về sự đã hoàn thành).
Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ.
Dvādasākāraṃ means having twelve aspects, due to having three aspects for each of those four truths.
Dvādasākāraṃ (mười hai phương diện): mười hai phương diện theo ba phương diện trong mỗi chân lý.
Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannañāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ.
Ñāṇadassanaṃ refers to the vision, which is knowledge that has arisen by means of these three revolutions and twelve aspects.
Ñāṇadassanaṃ (sự thấy biết bằng trí tuệ): sự thấy biết được gọi là trí tuệ phát sinh theo ba vòng luân chuyển và mười hai phương diện đó.
Anuttaraṃ sammāsambodhinti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ sammā sāmañca bodhiṃ.
Anuttaraṃ sammāsambodhi means the unsurpassed, highest, perfect, self-awakening.
Anuttaraṃ sammāsambodhi (Vô thượng Chánh Đẳng Giác): sự giác ngộ tối thượng, không gì hơn, hoàn hảo và tự thân.
Atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ.
Or it means excellent and beautiful awakening.
Hoặc là sự giác ngộ đáng ca ngợi và tốt đẹp.
Bodhīti ca bhagavato arahattamaggo idhādhippeto.
And bodhī here is intended to mean the Buddha's path to Arahantship.
Và bodhī (giác ngộ) ở đây có nghĩa là đạo quả A-la-hán của Đức Thế Tôn.
Sāvakānaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti?
Is the Arahant path of disciples an unsurpassed bodhi, or is it not?
Đạo quả A-la-hán của các vị Thanh văn có phải là vô thượng giác ngộ không?
Na hoti.
It is not.
Không phải.
Asabbaguṇadāyakattā.
Because it does not bestow all excellent qualities.
Vì không ban cho tất cả các đức tính.
Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ.
For the Arahant path of some gives only the fruit of Arahantship, of others the three knowledges (vijjā), of others the six supernormal powers (abhiññā), of others the four analytical knowledges (paṭisambhidā), and of others the knowledge of a disciple's perfections.
Thật vậy, đạo quả A-la-hán của một số vị chỉ ban cho quả A-la-hán, của một số vị ban cho Tam Minh, của một số vị ban cho Lục Thông, của một số vị ban cho Tứ Vô Ngại Giải, của một số vị ban cho trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.
Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti, buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ.
Even for Paccekabuddhas, it gives only Paccekabodhi knowledge; but for Buddhas, it gives the complete attainment of all excellent qualities, just as an anointing ceremony bestows kingship over the entire world upon a king.
Ngay cả chư Phật Độc Giác cũng chỉ ban cho trí tuệ giác ngộ Độc Giác, nhưng đối với chư Phật thì ban cho sự thành tựu tất cả các đức tính, giống như lễ đăng quang ban cho vị vua quyền lực tối thượng trên toàn thế gian.
Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti.
Therefore, for no one else is there unsurpassed bodhi.
Vì vậy, không có vô thượng giác ngộ cho bất kỳ ai khác.
Abhisambuddhoti paccaññāsinti abhisambuddho ahaṃ patto paṭivijjhitvā ṭhitoti evaṃ paṭijāniṃ.
Abhisambuddho ti paccaññāsi means "I declared, 'I am fully awakened, I have attained and stand having fully penetrated.'"
Abhisambuddhoti paccaññāsi (Ta đã chứng ngộ hoàn toàn): Ta đã tuyên bố rằng Ta đã chứng ngộ hoàn toàn, đã đạt được, đã thấu triệt và an trú.
Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādīti adhigataguṇānaṃ yāthāvato dassanasamatthaṃ paccavekkhaṇañāṇañca pana me udapādi.
Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādī means "And indeed, reflective knowledge arose in me, capable of seeing the attained qualities as they truly are."
Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādī (và sự thấy biết bằng trí tuệ đã phát sinh nơi Ta): và trí tuệ quán xét, có khả năng thấy rõ đúng như thật các đức tính đã đạt được, đã phát sinh nơi Ta.
Akuppā me vimuttīti ayaṃ mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppā paṭipakkhehi na kopetabbāti evaṃ ñāṇaṃ udapādi.
Akuppā me vimutti means "Knowledge arose in me thus: 'This freedom of mine, the fruit of Arahantship, is unshakeable, not to be overthrown by opponents.'"
Akuppā me vimuttī (sự giải thoát của Ta là bất động): trí tuệ đã phát sinh nơi Ta rằng sự giải thoát quả A-la-hán này của Ta là bất động, không thể bị các đối thủ làm lay chuyển.
Tattha dvīhākārehi akuppatā veditabbā maggasaṅkhātakāraṇato ca ārammaṇato ca.
Here, unshakeability should be understood in two ways: from the perspective of the cause (the path) and from the perspective of the object.
Ở đây, sự bất động nên được hiểu theo hai phương diện: từ nguyên nhân là đạo và từ đối tượng.
Sā hi catūhi maggehi samucchinnakilesānaṃ puna anivattanatāya kāraṇatopi akuppā, akuppadhammaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattatāya ārammaṇatopi akuppā anākuppārammaṇānaṃ lokiyasamāpattīnaṃ tadabhāvato.
For it is unshakeable from the perspective of the cause because the defilements, being eradicated by the four paths, do not return; and it is unshakeable from the perspective of the object because it proceeds by taking Nibbāna, which is an unshakeable state, as its object, unlike mundane attainments which have no unshakeable objects.
Vì sự giải thoát đó là bất động từ nguyên nhân do các phiền não đã bị đoạn trừ hoàn toàn bằng bốn đạo không bao giờ trở lại; và là bất động từ đối tượng vì nó vận hành với Niết Bàn, một pháp bất động, làm đối tượng, không giống như các thiền định thế gian có đối tượng không bất động.
Antimāti pacchimā.
Antimā means final.
Antimā (cuối cùng): cuối cùng.
Natthi dāni punabbhavoti idāni puna añño bhavo nāma natthīti.
Natthi dāni punabbhavo means "Now there is no further existence."
Natthi dāni punabbhavo (nay không còn tái sinh nữa): bây giờ không còn tái sinh nào nữa.
Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ niggāthake sutte.
Imasmiñca pana veyyākaraṇasmi means in this discourse without stanzas.
Imasmiñca pana veyyākaraṇasmi (Trong bài giảng này): trong bài kinh không có kệ này.
Niggāthakañhi suttaṃ pucchāvissajjanasahitaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati.
A discourse without stanzas, containing questions and answers, is called veyyākaraṇaṃ.
Bài kinh không có kệ, có kèm theo hỏi đáp, được gọi là veyyākaraṇa (bài giảng).
Bhaññamāneti bhaṇiyamāne, desiyamāneti attho.
Bhaññamāne means while being spoken, meaning while being taught.
Bhaññamāne (đang được thuyết giảng): có nghĩa là đang được nói, đang được giảng.
Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ.
Virajaṃ means free from dust due to the departure of the dust of greed and other defilements leading to unfortunate rebirths.
Virajaṃ (không bụi trần): không bụi trần do sự diệt trừ bụi trần tham ái, v.v., dẫn đến khổ cảnh.
Vītamalanti anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ.
Vītamalaṃ means free from stain due to the complete removal of the stains of wrong views and doubt.
Vītamalaṃ (không cấu uế): không cấu uế do sự diệt trừ hoàn toàn cấu uế tà kiến và hoài nghi.
Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlyamalāpagamena vītamalaṃ.
Or virajaṃ due to the absence of the dust of defilements that are eradicated by the first path; vītamalaṃ due to the removal of the five kinds of moral impurity.
Hoặc là virajaṃ do không còn bụi trần phiền não bị đoạn trừ bởi Đạo thứ nhất; vītamalaṃ do sự diệt trừ cấu uế năm loại ác giới.
Dhammacakkhu nti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383 ādayo) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416 ādayo) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto.
Dhammacakkhu: In the Brahmāyu Sutta, the lower three paths are mentioned; in the Cūḷarāhulovāda, the destruction of the taints (āsavakkhaya) is mentioned; but here, the Sotāpatti path is intended.
Dhammacakkhu (Pháp nhãn): trong kinh Brahmāyu (Ma. Ni. 2.383, v.v.) đã nói về ba đạo thấp hơn, trong kinh Cūḷarāhulovāda (Ma. Ni. 3.416, v.v.) là sự diệt trừ lậu hoặc, còn ở đây có nghĩa là đạo Dự lưu.
Catusaccasaṅkhātesu dhammesu tesaṃ dassanaṭṭhena cakkhūti dhammacakkhu, heṭṭhimesu vā tīsu maggadhammesu ekaṃ sotāpattimaggasaṅkhātaṃ cakkhūti dhammacakkhu, samathavipassanādhammanibbattatāya sīlāditividhadhammakkhandhabhūtatāya vā dhammamayaṃ cakkhūtipi dhammacakkhu, tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha.
It is called dhammacakkhu because it is an eye in the sense of seeing the dhammas, which are the four noble truths; or it is called dhammacakkhu because it is an eye, meaning one of the lower three path-dhammas, namely the Sotāpatti path; or it is called dhammacakkhu because it is an eye made of dhamma, due to being brought forth by samatha and vipassanā dhammas, or due to being of the nature of the three aggregates of dhamma, beginning with morality. To show the manner of its arising, it is said: "Whatever is subject to arising, all that is subject to cessation."
Mắt để thấy các pháp thuộc bốn Thánh đế, nên gọi là dhammacakkhu (Pháp nhãn); hoặc một trong ba đạo pháp thấp hơn, tức đạo Dự lưu, là con mắt nên gọi là dhammacakkhu; hoặc là con mắt được làm bằng pháp do được tạo ra bởi samatha và vipassanā, do thuộc về ba uẩn pháp như giới, v.v., nên cũng gọi là dhammacakkhu. Để hiển bày cách thức phát sinh của nó, Ngài đã nói: “Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma” (Phàm cái gì có tính chất sinh khởi, tất cả cái đó có tính chất diệt tận).
Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti?
But isn't path-knowledge an object of the unconditioned (asaṅkhata), not the conditioned (saṅkhata)?
Há chẳng phải trí tuệ đạo là đối tượng của pháp vô vi, không phải đối tượng của pháp hữu vi sao?
Saccametaṃ, yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ asammohappaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.
That is true. But because it arises by taking cessation as its object, and by penetrating all conditioned things in terms of its function and in terms of non-deluded realization, it is said in that way.
Điều đó đúng, vì trí tuệ đó phát sinh khi lấy Niết Bàn làm đối tượng, và thấu triệt tất cả các pháp hữu vi theo cách thức phận sự, bằng sự thâm nhập không lầm lẫn, nên đã được nói như vậy.
17. Dhammacakketi paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañca pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ.
Dhammacakke means the Dhamma-wheel, so-called because both the knowledge of penetration and the knowledge of teaching cause it to roll forth.
17. Dhammacakke (bánh xe Pháp): bánh xe Pháp do có khả năng vận hành cả trí tuệ thâm nhập và trí tuệ thuyết giảng.
Bodhipallaṅke nisinnassa hi catūsu saccesu uppannaṃ dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi, isipatane nisinnassa dvādasākārāya saccadesanāya pavattakaṃ desanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma.
The penetrative knowledge of the twelve aspects of the Four Noble Truths that arose in him while seated at the Bodhi-seat, and the knowledge of teaching that initiated the twelve-fold teaching of the Truths while seated at Isipatana, are both called the Dhamma-wheel.
Quả thật, Pháp luân (Dhammacakka) là cả tuệ quán thông mười hai khía cạnh (dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇa) đã khởi lên trong bốn sự thật (catūsu saccesu) nơi bậc Đại Giác ngự trên tòa Bồ-đề (Bodhipallaṅka), và cả tuệ thuyết pháp (desanāñāṇa) đã khởi sự thuyết giảng các sự thật mười hai khía cạnh (dvādasākārāya saccadesanāya) nơi bậc Đại Giác ngự tại Isipatana.
Ubhayampi hetaṃ dasabalassa ure pavattañāṇameva.
Both of these are indeed the knowledge that arose in the mind of the Ten-powered One.
Cả hai điều này đều là tuệ khởi lên trong tâm của bậc Thập lực (Dasabala).
Tadubhayaṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma.
When the Blessed One revealed both of these through this teaching, it is called ‘the Dhamma-wheel set in motion’.
Do Đức Thế Tôn đã tuyên bố cả hai điều ấy bằng bài thuyết pháp này, nên gọi là Pháp luân đã được chuyển vận (dhammacakkaṃ pavattitaṃ).
Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññāsikoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma pavattanakiccassa aniṭṭhitattā.
And this Dhamma-wheel, until the elder Aññāsi Koṇḍañña, together with eighteen crores of brahmas, was established in the fruit of stream-entry, the Blessed One is said to sets in motion (pavatteti), because the act of setting in motion was not yet completed.
Pháp luân ấy, cho đến khi Tôn giả Aññāsikoṇḍañña cùng với mười tám ức chư thiên an trú vào quả vị Dự lưu (sotāpattiphala), thì Đức Thế Tôn được gọi là chuyển vận (pavatteti) vì công việc chuyển vận chưa hoàn tất.
Patiṭṭhite pavattitaṃ nāma kassapasammāsambuddhassa sāsanantaradhānato paṭṭhāya yāva buddhuppādo, ettakaṃ kālaṃ appavattapubbassa pavattitattā.
Once established, it is called set in motion (pavattitaṃ), because it was set in motion after remaining uninitiated for such a long time, from the disappearance of the Dispensation of Kassapa Sammāsambuddha until the arising of the Buddha.
Khi đã an trú, thì được gọi là đã được chuyển vận (pavattitaṃ) vì nó đã được chuyển vận sau một thời gian dài chưa từng được chuyển vận, từ khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa Sammāsambuddha biến mất cho đến khi một vị Phật xuất hiện.
Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke bhummā devā saddamanussāvesu’’ntiādi vuttaṃ.
Regarding this, it is said: “When the Dhamma-wheel had been set in motion by the Blessed One, the terrestrial devas made a sound,” and so on.
Liên quan đến điều ấy, đã nói rằng: “Khi Pháp luân đã được Đức Thế Tôn chuyển vận, chư thiên Bhumma đã cất tiếng hô hoán,” v.v.
Tattha bhummāti bhūmaṭṭhakadevatā.
Therein, terrestrial (bhummā) means earth-dwelling deities.
Trong đó, Bhumma là chư thiên trú trên mặt đất (bhūmaṭṭhakadevatā).
Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā ‘‘etaṃ bhagavatā’’tiādīni vadantā anussāvayiṃsu.
Made a sound (saddamanussāvesuṃ) means they gave a spontaneous acclamation and proclaimed, saying “This, O Blessed One,” and so on.
Cất tiếng hô hoán (saddamanussāvesu) là họ đã đồng loạt hoan hô và nói “Điều này do Đức Thế Tôn,” v.v.
Obhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto cittapaccayautusamuṭṭhāno obhāso.
Radiance (obhāso) is a radiance arisen through the power of all-knowing knowledge, originating from mind-conditions and temperature-conditions.
Ánh sáng (obhāso) là ánh sáng khởi lên do thần thông của tuệ Toàn tri (sabbaññutaññāṇa), do tâm và thời tiết sinh ra.
So hi tadā devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvā virocittha.
Indeed, it outshone the divine power of the devas at that time.
Quả thật, lúc đó nó đã vượt qua thần thông của chư thiên và tỏa sáng rực rỡ.
Aññāsi vata bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
The sound of the utterance, “Indeed, Koṇḍañña has understood, O sirs!” also spread throughout the ten-thousand-world-system and remained.
Tiếng hô hoán tán thán “ Ôi, Kondañña đã thật sự hiểu biết!” (Aññāsi vata bho koṇḍañño) cũng đã lan tỏa khắp mười ngàn thế giới.
Bhagavato hi dhammacakkappavattanassa ārambhe viya parisamāpanepi ativiya uḷāratamaṃ pītisomanassaṃ udapādi.
For the Blessed One, just as at the commencement of the setting in motion of the Dhamma-wheel, so too at its completion, an exceedingly sublime joy and happiness arose.
Quả thật, nơi Đức Thế Tôn, niềm hoan hỷ và hân hoan tột độ đã khởi lên khi Pháp luân được chuyển vận, cũng như khi kết thúc.
18. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo.
18. The Ariyan truth-Dhamma has been seen by him, thus one who has seen the Dhamma (diṭṭhadhammo).
18. Pháp (Dhamma) đã được thấy bởi vị ấy, nên gọi là Diṭṭhadhamma (người đã thấy Pháp).
Esa nayo sesapadesupi.
This is the method for the remaining terms as well.
Tương tự cho các từ còn lại.
Ettha ca dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃnivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ.
And here, since there is also a 'seeing' other than the seeing by knowledge, to exclude that, it is said ‘one who has attained the Dhamma’ (pattadhammo).
Ở đây, vì có sự thấy khác ngoài sự thấy bằng tuệ (ñāṇadassana), nên để loại trừ điều đó, đã nói “Pattadhamma” (người đã đạt Pháp).
Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ.
And since there is also an 'attainment' other than the attainment of knowledge, to distinguish from that, it is said ‘one who has known the Dhamma’ (viditadhammo).
Vì có sự đạt khác ngoài sự đạt được tuệ (ñāṇasampatti), nên để phân biệt điều đó, đã nói “Viditadhamma” (người đã biết Pháp).
Sā panesā viditadhammatā ekadesatopi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ.
However, this 'state of having known the Dhamma' can also be partial, so to show the state of having known it thoroughly, it is said ‘one who has penetrated the Dhamma’ (pariyogāḷhadhammo).
Sự biết Pháp này có thể chỉ là một phần, nên để chỉ sự biết một cách toàn diện, đã nói “Pariyogāḷhadhamma” (người đã thâm nhập Pháp).
Tenassa saccābhisambodhiṃyeva dīpeti.
Thereby, it signifies his full awakening to the Truths.
Do đó, điều này chỉ ra sự giác ngộ các sự thật của vị ấy.
Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti.
For Path-knowledge, by way of a single comprehension, accomplishing functions like full understanding, becomes as if thoroughly penetrated the four Noble Truths without omission.
Quả thật, tuệ đạo (maggañāṇa), khi hoàn thành các phận sự như liễu tri (pariññā) theo cách giác ngộ đồng thời (ekābhisamaya), được gọi là đã thâm nhập hoàn toàn (nippadesena) vào Pháp Tứ Thánh đế (catusaccadhamma) từ mọi phía.
Sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho.
The sixteen-fold and eight-fold doubts, which are like a fearful wilderness, have been crossed by him, thus one who has crossed doubt (tiṇṇavicikiccho).
Sự nghi ngờ (vicikicchā) mười sáu điều và tám điều, giống như một sa mạc nguy hiểm, đã được vị ấy vượt qua, nên gọi là Tiṇṇavicikiccho (người đã vượt qua nghi ngờ).
Pavattiādīsu ‘‘evaṃ nukho na nukho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho.
His perplexity, which takes the form of "is it so, or is it not so?" regarding existences and so forth, has departed and been eradicated, thus one whose perplexity has departed (vigatakathaṃkatho).
Sự hoài nghi (kathaṃkathā) kiểu “có phải vậy không, không phải vậy sao” trong các hành vi, v.v., đã biến mất, đã bị đoạn trừ nơi vị ấy, nên gọi là Vigatākathaṃkatho (người đã dứt nghi).
Vesārajjappattoti sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādīsu guṇesu suppatiṭṭhitattā visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto adhigato.
One who has attained confidence (vesārajjappatto) means one who has reached and acquired the state of intrepidity and expertise, due to the abandonment of unwholesome states that cause diffidence, and due to being well-established in the opposing virtues such as morality.
Vesārajjappatto (người đã đạt được sự vô úy) là người đã đạt được, đã thành tựu sự vô úy (visāradabhāvaṃ), sự minh bạch (veyyattiyaṃ) do đã đoạn trừ các ác pháp gây ra sự sợ hãi (sārajjakara) và đã an trú vững chắc vào các đức tính như giới (sīla), v.v., là đối nghịch với chúng.
Svāyaṃ vesārajjappattisuppatiṭṭhitabhāvo katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti.
Where is this attainment of confidence and well-establishedness? It is said: “in the Teacher’s Dispensation.”
Sự đạt được sự vô úy và an trú vững chắc này ở đâu? Điều này được nói là “trong giáo pháp của Bậc Đạo Sư” (satthusāsane).
Attanā paccakkhato adhigatattā na paraṃ pacceti, parassa saddhāya ettha nappavattati, na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.
Since he has attained it directly by himself, he does not rely on others; his faith does not depend on another here, nor does he have anyone else to rely on, thus one who is independent of others (aparappaccayo).
Vì đã tự mình chứng ngộ trực tiếp, vị ấy không tin người khác, không hành động theo niềm tin của người khác, không có ai khác để vị ấy phải tin, nên gọi là Aparappaccayo (người không cần ai khác tin).
Labheyyāhanti labheyyaṃ ahaṃ, āyācanavacanametaṃ.
May I obtain (labheyyāhaṃ) means “may I receive”; this is a word of request.
Labheyyāhaṃ là “tôi xin được,” đây là lời thỉnh cầu.
Ehīti āyācitānaṃ pabbajjūpasampadānaṃ anumatabhāvappakāsanavacanaṃ, tasmā ehi sampaṭicchāhi yathāyācitaṃ pabbajjūpasampadavisesanti attho.
Come (ehī) is a word expressing approval for the requested ordination and full admission; therefore, it means, “come, accept the special ordination and full admission as requested.”
Ehī (hãy đến) là lời tuyên bố sự chấp thuận đối với sự thỉnh cầu xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo. Do đó, ý nghĩa là “hãy đến, hãy chấp nhận sự xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo đặc biệt như đã thỉnh cầu.”
Iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano.
The word iti marks the conclusion of the statement indicating the attainment of the ‘Come, bhikkhu’ full admission.
Từ iti (như vậy) biểu thị sự kết thúc của lời nói dẫn đến sự đạt được giới Ehībhikkhūpasampadā.
Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo.
For his state as a bhikkhu concluded with that.
Quả thật, tình trạng Tỳ-kheo của vị ấy kết thúc ở đó.
Tenevāha ‘‘ehi bhikkhūti bhagavato vacanena abhinipphannā sāva tassa āyasmato ehibhikkhūpasampadā ahosī’’ti.
That is why it is said: “That ‘Come, bhikkhu’ full admission of that Venerable One came to be accomplished by the Blessed One’s words, ‘Come, bhikkhu.’”
Chính vì thế đã nói: “Sự thọ giới Ehībhikkhūpasampadā của Tôn giả ấy đã thành tựu bằng lời của Đức Thế Tôn là ‘Ehī Bhikkhū.’”
Cara brahmacariyanti uparimaggattayasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ samadhigaccha.
Practice the holy life (cara brahmacariyaṃ) means attain the holy life, which consists of the three higher paths.
Cara brahmacariyaṃ (hãy sống Phạm hạnh) là “hãy thành tựu Phạm hạnh được gọi là ba đạo quả cao hơn.”
Kimatthaṃ?
For what purpose?
Để làm gì?
Sammā dukkhassa antakiriyāya.
For the complete ending of suffering.
Để chấm dứt khổ một cách đúng đắn (sammā dukkhassa antakiriyāya).
Idhāpi ‘‘avocā’’ti sambandhitabbaṃ.
Here too, ‘avocā’ (spoke) should be connected.
Ở đây cũng cần liên hệ với từ “avocā” (đã nói).
‘‘Nava koṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37) vuttappabhedānaṃ anekasahassānaṃ saṃvaravinayānaṃ samādiyitvā vattanena uparibhūtā aggabhūtā sampadāti upasampadā.
Full admission (upasampadā) is the highest and foremost accomplishment, which is attained by undertaking and observing many thousands of precepts and disciplines of the types mentioned in “nine hundred thousand” (Visuddhimagga 1.20; Paṭisambhidāmagga Aṭṭhakathā 1.1.37) and so on.
Upasampadā (cụ túc giới) là sự thành tựu cao nhất, tối thượng do việc thực hành nhiều ngàn giới luật phòng hộ khác nhau được nói đến trong “chín mươi triệu” (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37), v.v.
20. Āmantesīti āsāḷhīpuṇṇamadivase dhammacakkappavattanato paṭṭhāya anukkamena sotāpattiphale patiṭṭhite aññāsikoṇḍaññappamukhe pañcavaggiye ‘‘idāni tesaṃ āsavakkhayāya dhammaṃ desessāmī’’ti pañcamiyā pakkhassa āmantesi.
20. Addressed (āmantesī) means that on the fifth day of the waxing moon, the Blessed One addressed the group of five bhikkhus led by Aññāsi Koṇḍañña, who had gradually become established in the fruit of stream-entry since the setting in motion of the Dhamma-wheel on the full moon day of Āsāḷha, thinking, “Now I shall teach them the Dhamma for the destruction of the asavas.”
20. Āmantesī (Đức Phật đã gọi) là Đức Phật đã gọi nhóm năm Tỳ-kheo đứng đầu là Tôn giả Aññāsikoṇḍañña, những người đã tuần tự an trú vào quả vị Dự lưu kể từ ngày rằm tháng Āsāḷha khi Pháp luân được chuyển vận, vào ngày mùng năm của tháng đó, nói rằng: “Bây giờ Ta sẽ thuyết pháp cho họ để đoạn tận các lậu hoặc.”
Anattāti avasavattanaṭṭhena asāmikaṭṭhena suññataṭṭhena attapaṭikkhepaṭṭhenāti evaṃ catūhi kāraṇehi anattā.
Not-self (anattā) is so for four reasons: in the sense of not being subject to control, in the sense of being ownerless, in the sense of emptiness, and in the sense of rejecting a self.
Anattā (vô ngã) là vô ngã theo bốn phương diện: không thuộc quyền kiểm soát (avasavattanaṭṭha), không có chủ (asāmikaṭṭha), trống rỗng (suññataṭṭha), và bác bỏ ngã (attapaṭikkhepaṭṭha).
Tattha ‘‘uppannaṃ rūpaṃ ṭhitiṃ mā pāpuṇātu, ṭhānappattaṃ mā jīratu, jarappattaṃ mā bhijjatu, udayabbayehi mā kilamayatū’’ti na ettha kassaci vasībhāvo atthi, svāyamassa avasavattanaṭṭho.
Therein, there is no mastery over this: “May arisen form not persist, may that which has persisted not decay, may that which has decayed not break up, may it not suffer from arising and passing away.” This is its sense of not being subject to control.
Trong đó, không có sự kiểm soát của bất kỳ ai đối với sắc (rūpa) rằng “mong sắc đã sinh ra đừng tồn tại, mong sắc đã tồn tại đừng già đi, mong sắc đã già đi đừng hoại diệt, mong sắc đừng bị phiền não bởi sự sinh diệt,” đó là phương diện không thuộc quyền kiểm soát của nó.
Sāmibhūtassa kassaci abhāvo asāmikaṭṭho.
The absence of any owner is the sense of being ownerless.
Sự không có bất kỳ ai làm chủ là phương diện không có chủ.
Nivāsīkārakavedakaadhiṭṭhāyakavirahena tato suññatā suññataṭṭho.
Its emptiness due to the absence of an inhabitant, a doer, an experiencer, or a director, is the sense of emptiness.
Sự trống rỗng do không có người trú ngụ, người tạo tác, người cảm nhận, người điều khiển là phương diện trống rỗng.
Paraparikappitaattasabhāvābhāvo eva attapaṭikkhepaṭṭho.
The absence of the nature of a self as imagined by others is precisely the sense of rejecting a self.
Sự không có tự ngã được tưởng tượng bởi người khác chính là phương diện bác bỏ ngã.
Idāni anattataṃyeva vibhāvetuṃ ‘‘rūpañca hidaṃ bhikkhave’’tiādimāha.
Now, to further elucidate the state of not-self, he said, “Form, O bhikkhus,” and so on.
Bây giờ, để làm rõ hơn tính vô ngã, Đức Phật đã nói “Này các Tỳ-kheo, nếu sắc này…” v.v.
Tattha attā abhavissāti kārako vedako sayaṃvasīti evaṃbhūto attā abhavissāti adhippāyo.
Therein, would be self (attā abhavissā) means the intention is that there would be a self that is a doer, an experiencer, and self-controlled.
Trong đó, abhavissā attā (sẽ có ngã) có nghĩa là “sẽ có một ngã là người tạo tác, người cảm nhận, người tự chủ,” đó là ý định.
Evañhi sati rūpassa ābādhāya saṃvattanaṃ ayujjamānakaṃ siyā.
If it were so, then the condition of form being afflicted would be inappropriate.
Nếu vậy, việc sắc phải chịu khổ sẽ là không hợp lý.
Kāmañcettha ‘‘yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattatī’’ti rūpassa anattatāya dukkhatā vibhāvitā viya dissati, tathāpi ‘‘yasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati, tasmā anattā’’ti pākaṭāya sābādhatāya rūpassa attasārābhāvo vibhāvito, tato eva ca ‘‘na ca labbhati rūpe ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti’’ rūpe kassaci anissaratā tassa ca avasavattanākāro dassito.
Although here it appears as if the suffering nature of form is elucidated by saying, “But, O bhikkhus, since form is not-self, therefore form leads to affliction,” nevertheless, the absence of a self-essence in form is elucidated by its manifest susceptibility to affliction, by saying, “Since form leads to affliction, therefore it is not-self.” And for this very reason, the lack of mastery of anyone over form and its aspect of not being subject to control is shown by saying, “And it is not obtainable in form: ‘May my form be thus, may my form not be thus.’”
Mặc dù ở đây dường như tính khổ của sắc được làm rõ bằng cách nói “Này các Tỳ-kheo, vì sắc là vô ngã, nên sắc phải chịu khổ,” nhưng thực ra, tính không có cốt lõi của ngã trong sắc được làm rõ bằng cách nói “Vì sắc phải chịu khổ, nên nó là vô ngã” do tính khổ rõ ràng của nó. Và từ đó, tính không có quyền lực của bất kỳ ai đối với sắc và tính không thuộc quyền kiểm soát của sắc được chỉ ra bằng cách nói “Và không thể có trong sắc rằng ‘mong sắc của tôi là như vậy, mong sắc của tôi không là như vậy.’”
Vedanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling (vedanā) and so on.
Tương tự cho thọ (vedanā), v.v.
21. Taṃ kiṃmaññatha bhikkhaveti idaṃ kasmā āraddhaṃ?
21. What do you think, O bhikkhus? (taṃ kiṃmaññatha bhikkhave) Why was this introduced?
21. Này các Tỳ-kheo, các ông nghĩ sao về điều đó? (Taṃ kiṃmaññatha bhikkhave) Điều này được khởi xướng vì lý do gì?
Ettakena ṭhānena anattalakkhaṇameva kathitaṃ, na aniccadukkhalakkhaṇāni, idāni tāni dassetvā samodhānetvā tīṇipi lakkhaṇāni dassetuṃ idamāraddhanti veditabbaṃ.
It should be understood that until this point only the characteristic of not-self was taught, not the characteristics of impermanence and suffering. Now, this was introduced to show all three characteristics by presenting and combining them.
Cần hiểu rằng cho đến đoạn này, chỉ nói về tướng vô ngã (anattalakkhaṇa), chứ chưa nói về tướng vô thường (aniccalakkhaṇa) và tướng khổ (dukkhalakkhaṇa). Bây giờ, để chỉ ra cả ba tướng ấy bằng cách kết hợp chúng, điều này đã được khởi xướng.
Aniccaṃ bhanteti bhante yasmā hutvā na hoti, tasmā aniccaṃ.
"Impermanent, venerable sir," means, venerable sir, because it comes into being and then ceases to be, therefore it is impermanent.
“Vô thường, bạch Thế Tôn” là, bạch Thế Tôn, bởi vì đã có rồi không còn nữa, cho nên là vô thường.
Yasmā pubbe asantaṃ paccayasamavāyena hutvā uppajjitvā puna bhaṅgupagamanena na hoti, tasmā na niccanti aniccaṃ, addhuvanti adhippāyo.
Because what was previously non-existent comes into being through the convergence of conditions, arises, and then ceases to be through dissolution, it is therefore not permanent, meaning impermanent, transient.
Bởi vì trước kia không có, do sự hòa hợp của các duyên mà có, sinh khởi rồi lại đi đến hoại diệt mà không còn nữa, cho nên không phải thường hằng, tức là vô thường, ý nói là không bền vững.
Atha vā uppādavayavantatāya tāvakālikatāya vipariṇāmakoṭiyā niccappaṭikkhepatoti imehipi kāraṇehi aniccaṃ.
Or, it is impermanent for these reasons: due to having origination and dissolution, due to being momentary, due to the extremity of change, and due to the negation of permanence.
Hoặc giả, do có sự sinh diệt, do có tính tạm thời, do có sự biến đổi, do có sự phủ nhận tính thường hằng, bởi những lý do này mà là vô thường.
Ettha khaṇe khaṇe uppajjanavasena nirujjhanavasena ca pavattanato uppādavayavantatā.
Here, having origination and dissolution refers to its occurrence through arising moment by moment and ceasing moment by moment.
Ở đây, do sự vận hành theo cách từng sát na sinh khởi và từng sát na hoại diệt, nên gọi là có sự sinh diệt.
Taṅkhaṇikatāya tāvakālikatā.
Momentary is due to its instantaneity.
Do tính sát na, nên gọi là tính tạm thời.
Vipariṇāmavantatāya vipariṇāmakoṭi.
Extremity of change is due to its changing nature.
Do có sự biến đổi, nên gọi là sự biến đổi.
Rūpañhi uppādādivikārāpajjanena vipariṇāmantaṃ vināsaṃ pāpuṇāti.
Indeed, form (rūpa) reaches change and dissolution by undergoing alterations such as origination.
Sắc, do trải qua các biến đổi như sinh khởi, biến hoại mà đi đến sự hoại diệt.
Niccasabhāvābhāvo eva niccapaṭikkhepo.
Negation of permanence is simply the absence of a permanent nature.
Sự không có tự tánh thường hằng chính là sự phủ nhận tính thường hằng.
Aniccā hi dhammā, teneva attano aniccabhāvena atthato niccataṃ paṭikkhipanti nāma.
Indeed, phenomena are impermanent; therefore, by their impermanent nature, they truly negate permanence.
Các pháp là vô thường, chính vì vậy mà do tự tánh vô thường của chúng, chúng phủ nhận tính thường hằng về mặt bản chất.
Dukkhaṃ bhanteti bhante paṭipīḷanākārena dukkhaṃ.
"Suffering, venerable sir," means, venerable sir, suffering due to its oppressive nature.
“Khổ, bạch Thế Tôn” là, bạch Thế Tôn, do cách thức bị bức bách nên là khổ.
Uppādajarābhaṅgavasena hi rūpassa nirantaraṃ bādhati, paṭipīḷanākārenassa dukkhatā.
Indeed, it continuously afflicts form (rūpa) through origination, aging, and dissolution; its suffering is due to its oppressive nature.
Sắc, do cách thức sinh, già, hoại diệt mà liên tục bị bức hại, đó là tính khổ của nó do cách thức bị bức bách.
Atha vā santāpaṭṭhena dukkhamaṭṭhena dukkhavatthukaṭṭhena sukhapaṭikkhepaṭṭhena cāti catūhi kāraṇehi dukkhaṃ.
Or, it is suffering for four reasons: in the sense of torment, in the sense of affliction, in the sense of being a basis for suffering, and in the sense of negating happiness.
Hoặc giả, do có nghĩa là bị thiêu đốt, do có nghĩa là khổ, do có nghĩa là đối tượng của khổ, và do có nghĩa là phủ nhận sự lạc, bởi bốn lý do này mà là khổ.
Ettha ca santāpo nāma dukkhadukkhatādivasena santāpanaṃ paridahanaṃ.
Here, torment refers to agonizing and consuming in the sense of suffering-as-suffering, and so on.
Ở đây, sự thiêu đốt là sự thiêu đốt, sự đốt cháy do tính khổ của khổ, v.v.
Tato evassa dussahatāya dukkhamatā.
Affliction is due to its unbearable nature, arising from that very torment.
Chính vì vậy, do tính khó chịu đựng của nó mà là tính khổ.
Tissannaṃ dukkhatānaṃ saṃsāradukkhassa ca adhiṭṭhānatāya dukkhavatthukatā.
Being a basis for suffering is due to its being the foundation for the three kinds of suffering and for the suffering of saṃsāra.
Do là nền tảng của ba loại khổ và khổ của luân hồi, nên gọi là đối tượng của khổ.
Sukhasabhāvābhāvo eva sukhapaṭikkhepo.
Negation of happiness is simply the absence of a happy nature.
Sự không có tự tánh lạc chính là sự phủ nhận sự lạc.
Vipariṇāmadhammanti jarāya maraṇena ca vipariṇāmasabhāvaṃ.
"Of a changing nature" means having the nature to change through aging and death.
Pháp biến đổi là có tự tánh biến đổi do già và chết.
Kallaṃ nūti yuttaṃ nu.
"Is it proper?" means is it fitting?
Có hợp lý không? là có đúng không?
Tanti evaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ rūpaṃ.
"That" refers to form (rūpa) which is impermanent, suffering, and of a changing nature.
Đó là sắc vô thường, khổ, pháp biến đổi như vậy.
Etaṃ mamāti taṇhāgāho mamaṅkārabhāvato.
"This is mine" is the grasping of craving, due to the state of possessiveness (mamaṅkāra).
Cái này là của tôi là sự chấp thủ do tham ái, vì có tính “của tôi”.
Esohamasmīti mānagāho ahaṅkārabhāvato.
"This I am" is the grasping of conceit, due to the state of ego (ahaṅkāra).
Cái này là tôi là sự chấp thủ do kiêu mạn, vì có tính “tôi”.
Eso me attāti diṭṭhigāho attabhāvavipallāsaggāhato.
"This is my self" is the grasping of wrong view, due to the perverted grasping of a self-entity.
Cái này là tự ngã của tôi là sự chấp thủ do tà kiến, vì có sự chấp thủ sai lầm về tự ngã.
Taṇhāgāho cettha aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena, mānagāho navavidhamānavasena, diṭṭhigāho dvāsaṭṭhidiṭṭhivasena veditabbo.
Here, the grasping of craving should be understood in terms of the one hundred and eight modes of craving, the grasping of conceit in terms of the nine kinds of conceit, and the grasping of wrong view in terms of the sixty-two wrong views.
Ở đây, sự chấp thủ do tham ái cần được hiểu theo cách vận hành của một trăm lẻ tám loại tham ái, sự chấp thủ do kiêu mạn theo chín loại kiêu mạn, sự chấp thủ do tà kiến theo sáu mươi hai loại tà kiến.
Imesaṃ tiṇṇaṃ taṇhāmānadiṭṭhigāhānaṃ vasena yuttaṃ nu taṃ samanupassitunti vuttaṃ hoti.
Thus, it is said, "Is it proper to regard that in terms of these three graspings: craving, conceit, and wrong view?"
Nói rằng “có hợp lý không khi quán sát như vậy” là ý muốn nói theo ba loại chấp thủ tham ái, kiêu mạn, tà kiến này.
Iti bhagavā aniccadukkhavasena anattalakkhaṇaṃyeva dassesi.
Thus, the Blessed One demonstrated the characteristic of non-self (anattā) through impermanence and suffering.
Như vậy, Thế Tôn đã chỉ dạy đặc tính vô ngã chỉ theo cách vô thường và khổ.
Bhagavā hi katthaci aniccavasena anattataṃ dasseti, katthaci dukkhavasena, katthaci ubhayavasena.
Indeed, the Blessed One sometimes demonstrates non-self through impermanence, sometimes through suffering, and sometimes through both.
Thế Tôn, đôi khi chỉ dạy tính vô ngã theo cách vô thường, đôi khi theo cách khổ, đôi khi theo cả hai cách.
Tathā hi ‘‘cakkhu attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati, cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati.
For example, in this Chachakka Sutta (M.III.422), "If one were to say that the eye is the self, that is not tenable, for the origination and dissolution of the eye are evident.
Như trong kinh Chachakka Sutta (Trung Bộ 3.422) này, ‘‘Nếu ai nói rằng mắt là tự ngã, điều đó không hợp lý, vì sự sinh và diệt của mắt được nhận biết.
Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati, ‘attā me uppajjati ceva veti cā’ti iccassa evamāgataṃ hoti, tasmā taṃ na upapajjati.
And that of which the origination and dissolution are evident, one would have to conclude, 'My self arises and ceases.' Therefore, that is not tenable.
Đối với cái mà sự sinh và diệt được nhận biết, người ấy sẽ có ý nghĩ như thế này: ‘Tự ngã của tôi sinh và diệt.’ Vì vậy, điều đó không hợp lý.
‘Cakkhu attā’ti yo vadeyya, iti cakkhu anattā’’ti imasmiñca chachakkasutte (ma. ni. 3.422) aniccavasena anattataṃ dassesi.
If one were to say 'the eye is the self,' then the eye is non-self," here he demonstrated non-self through impermanence.
Nếu ai nói rằng ‘mắt là tự ngã’, thì mắt là vô ngã’’—ở đây, Ngài đã chỉ dạy tính vô ngã theo cách vô thường.
‘‘Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa…pe… evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’ti imasmiṃyeva anattalakkhaṇasutte dukkhavasena anattataṃ dassesi.
In this very Anattalakkhaṇa Sutta, "And if, monks, form were the self…pe… 'May my form not be so,'" he demonstrated non-self through suffering.
Trong chính kinh Vô Ngã Tướng Sutta này, Ngài đã chỉ dạy tính vô ngã theo cách khổ: ‘‘Này các Tỳ-khưu, nếu sắc này là tự ngã… (v.v.)… thì sắc này đừng có đối với tôi như vậy’’.
‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na me so attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabba’’nti imasmiṃ arahantasutte (saṃ. ni. 3.76-77) ubhayavasena anattataṃ dassesi.
In this Arahanta Sutta (S.III.76-77), "Form, monks, is impermanent. What is impermanent is suffering. What is suffering is non-self. What is non-self, that should be seen as it really is with right wisdom: 'This is not mine, this I am not, this is not my self,'" he demonstrated non-self through both.
Trong kinh Arahanta Sutta (Tương Ưng Bộ 3.76-77) này, Ngài đã chỉ dạy tính vô ngã theo cả hai cách: ‘‘Này các Tỳ-khưu, sắc là vô thường; cái gì vô thường thì là khổ; cái gì là khổ thì là vô ngã; cái gì là vô ngã, thì ‘cái này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải tự ngã của tôi’—phải quán sát điều này một cách như thật bằng chánh trí’’.
Aniccaṃ dukkhañca pākaṭaṃ, anattā apākaṭaṃ.
Impermanence and suffering are evident; non-self is not evident.
Vô thường và khổ thì rõ ràng, vô ngã thì không rõ ràng.
Paribhogabhājanādīsu hi bhinnesu ‘‘aho anicca’’nti vadanti, ‘‘aho anattā’’ti pana vattā nāma natthi.
When household utensils break, people say, "Oh, how impermanent!" but no one says, "Oh, how non-self!"
Khi các vật dụng như đồ dùng bị vỡ, người ta nói ‘‘Ôi, vô thường!’’, nhưng không có ai nói ‘‘Ôi, vô ngã!’’.
Sarīre gaṇḍapiḷakāsu vā uṭṭhitāsu kaṇṭakena vā viddhā ‘‘aho dukkha’’nti vadanti, ‘‘aho anattā’’ti pana vattā nāma natthi.
When boils or carbuncles arise on the body, or one is pierced by a thorn, people say, "Oh, how painful!" but no one says, "Oh, how non-self!"
Khi trên thân thể nổi mụn nhọt hoặc bị gai đâm, người ta nói ‘‘Ôi, khổ!’’, nhưng không có ai nói ‘‘Ôi, vô ngã!’’.
Idañhi anattalakkhaṇaṃ nāma avibhūtaṃ duddasaṃ duppaññāpanaṃ.
For this characteristic of non-self is indistinct, difficult to see, and difficult to explain.
Vì đặc tính vô ngã này không hiển lộ, khó thấy, khó giảng giải.
Tathā hi sarabhaṅgādayopi satthāro nāddasaṃsu, kuto paññāpanā, tena naṃ bhagavā aniccavasena vā dukkhavasena vā ubhayavasena vā dassesi.
Indeed, even teachers like Sarabhaṅga and others did not perceive it, let alone explain it; therefore, the Blessed One demonstrated it through impermanence, or through suffering, or through both.
Như các vị đạo sư như Sarabhaṅga, v.v. cũng không thấy được, thì làm sao có thể giảng giải được? Vì vậy, Thế Tôn đã chỉ dạy nó theo cách vô thường, hoặc theo cách khổ, hoặc theo cả hai cách.
Tayidaṃ imasmimpi teparivaṭṭe aniccadukkhavaseneva dassitaṃ.
And this, in the present discourse on the three turnings, is also demonstrated through impermanence and suffering.
Và điều này, trong ba vòng chuyển này, cũng được chỉ dạy theo cách vô thường và khổ.
Vedanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling and so on.
Đối với thọ và các uẩn khác cũng theo cùng một phương pháp này.
22. Tasmātihāti tasmā icceva vuttaṃ.
22. "Therefore, here" means "therefore," as just stated.
22. Tasmātihā là do vậy đã được nói.
Ti-kāra ha-kārā nipātā, yasmā ime pañcakkhandhā aniccā dukkhā anattā, tasmāti attho.
The particles ti and ha are expletives, meaning, "Because these five aggregates are impermanent, suffering, and non-self, therefore."
Tiếp vĩ ngữ ti và ha là những tiểu từ, ý nghĩa là bởi vì năm uẩn này là vô thường, khổ, vô ngã, cho nên.
Yaṃ kiñcīti anavasesapariyādānametaṃ.
"Whatever" indicates complete comprehensiveness without exception.
Bất cứ cái gì là sự bao gồm không sót một cái gì.
Yanti hi sāmaññena aniyamadassanaṃ, kiñcīti pakārato bhedaṃ āmasitvā aniyamadassanaṃ.
Indeed, "yaṃ" shows indefiniteness in a general sense, while "kiñcī" shows indefiniteness by touching upon distinctions of kind.
Cái gì là sự chỉ định không xác định một cách chung chung, bất cứ cái gì là sự chỉ định không xác định bằng cách đề cập đến sự khác biệt về loại.
Ubhayenapi atītaṃ vā…pe… santike vā appaṃ vā bahuṃ vā yādisaṃ vā tādisaṃ vā napuṃsakaniddesārahaṃ sabbaṃ byāpetvā saṅgaṇhāti, tasmā anavasesapariyādānametaṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’ti.
By both, it encompasses all neuter objects, whether past…pe… or near, little or much, of whatever kind or quality, thus "whatever" signifies complete comprehensiveness without exception.
Cả hai đều bao gồm tất cả những gì thuộc về giống trung, dù quá khứ… (v.v.)… dù gần hay xa, dù ít hay nhiều, dù loại nào đi nữa, do đó ‘‘bất cứ cái gì’’ là sự bao gồm không sót một cái gì.
Evañca sati aññesupi napuṃsakaniddesārahesu pasaṅgaṃ disvā tattha adhippetatthaṃ adhicca pavattanato atippasaṅgassa niyamanatthaṃ ‘‘rūpa’’nti vuttaṃ.
In such a case, seeing the possibility of extending to other neuter objects, the word "form" is stated to restrict over-extension, as it is used with reference to the intended meaning there.
Và khi điều này xảy ra, nhận thấy sự mở rộng sang những thứ khác cũng thuộc về giống trung, để giới hạn sự mở rộng quá mức đó, điều ‘‘sắc’’ đã được nói, vì nó được dùng để chỉ ý nghĩa đã định.
Evaṃ padadvayenapi rūpassa asesapariggaho kato hoti.
Thus, by these two words, form is completely encompassed.
Như vậy, bằng hai từ này, sự bao gồm hoàn toàn của sắc đã được thực hiện.
Athassa atītādivibhāgaṃ ārabhati ‘‘atītānāgatapaccuppanna’’ntiādinā.
Then, it begins the classification of form into past, etc., with "past, future, and present."
Sau đó, bắt đầu sự phân chia theo quá khứ, v.v. bằng ‘‘quá khứ, vị lai, hiện tại’’ và những điều tương tự.
Tañhi kiñci atītaṃ kiñci anāgatādibhedanti.
For some of it is past, some is of the nature of future, etc.
Vì một số là quá khứ, một số là vị lai, v.v.
Esa nayo vedanādīsupi.
This method applies also to feeling and so on.
Phương pháp này cũng áp dụng cho thọ và các uẩn khác.
Tattha rūpaṃ tāva addhāsantatisamayakhaṇavasena catudhā atītaṃ nāma hoti, tathā anāgatapaccuppannaṃ.
Here, form (rūpa) is past in four ways: in terms of duration (addhā), continuity (santati), moment (samaya), and instant (khaṇa); and similarly for future and present.
Ở đây, sắc có thể là quá khứ theo bốn cách: theo thời gian (addha), theo dòng chảy (santati), theo thời điểm (samaya), và theo sát na (khaṇa); tương tự cho vị lai và hiện tại.
Tattha addhāvasena tāva ekassa ekasmiṃ bhave paṭisandhito pubbe atītaṃ, cutito uddhamanāgataṃ, ubhinnamantare paccuppannaṃ.
Here, in terms of duration, it is past before rebirth-linking in a single existence, future after death, and present in between the two.
Ở đây, trước hết, theo thời gian, trong một kiếp của một người, cái trước khi tái sinh là quá khứ, cái sau khi chết là vị lai, và cái ở giữa hai cái đó là hiện tại.
Santativasena sabhāgekautusamuṭṭhānaekāhārasamauṭṭhānañca pubbāpariyavasena vattamānampi paccuppannaṃ, tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgataṃ.
In terms of continuity, that which occurs successively as homologous, temperature-born, or nutriment-born is present, while temperature-born and nutriment-born of a heterogeneous kind prior to that are past, and later are future.
Theo dòng chảy, cái đang vận hành theo thứ tự trước sau, do cùng loại thời tiết sinh khởi và cùng loại thức ăn sinh khởi, cũng là hiện tại; cái trước đó, do khác loại thời tiết và thức ăn sinh khởi, là quá khứ; cái sau đó là vị lai.
Cittajaṃ ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ.
Mind-born (cittaja) form that arises in a single thought-process (vīthi), a single javana, or a single absorption (samāpatti) is present; that prior to it is past, and that subsequent is future.
Cái do tâm sinh khởi, do cùng một lộ trình tâm, cùng một sát na động lực, cùng một sự nhập định sinh khởi, là hiện tại; cái trước đó là quá khứ; cái sau đó là vị lai.
Kammasamuṭṭhānassa pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi.
Karma-born (kammaja) form has no specific past, etc., in terms of individual continuity.
Sắc do nghiệp sinh khởi không có sự phân biệt quá khứ, v.v. theo dòng chảy riêng biệt.
Tesaṃyeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ upatthambhakavasena tassa atītādibhāvo veditabbo.
However, its past, etc., nature should be understood in terms of its supporting role for temperature-born, nutriment-born, and mind-born forms.
Tuy nhiên, tính quá khứ, v.v. của nó cần được hiểu theo cách hỗ trợ cho sắc do thời tiết, thức ăn và tâm sinh khởi.
Samayavasena ekamuhuttapubbaṇhasāyanharattidivādīsu samayesu santānavasena pavattamānaṃ taṃtaṃsamayavantaṃ rūpaṃ paccuppannaṃ nāma, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ.
In terms of moment, form occurring continuously during specific times such as a muhutta, morning, evening, night, or day, and belonging to those specific times, is present; that prior to it is past, and that subsequent is future.
Theo thời điểm, sắc vận hành theo dòng chảy trong các thời điểm như một khoảnh khắc, buổi sáng, buổi chiều, đêm, ngày, v.v., và có thời điểm riêng của nó, được gọi là hiện tại; cái trước đó là quá khứ; cái sau đó là vị lai.
Khaṇavasena uppādādikkhaṇattayapariyāpannaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ, idamevettha nippariyāyaṃ, sesā pariyāyakathā.
In terms of instant, that which is comprised of the three instants of origination, etc., is present; that prior to it is past, and that subsequent is future. This alone is direct here; the rest is indirect discourse.
Theo sát na, cái bao gồm ba sát na sinh, trụ, diệt là hiện tại; cái trước đó là quá khứ; cái sau đó là vị lai; đây là ý nghĩa trực tiếp ở đây, các cách nói khác là gián tiếp.
Ajjhattaṃ vā bahiddhā vāti cakkhādipañcavidhaṃ rūpaṃ attabhāvaṃ adhikicca pavattattā ajjhattaṃ, sesaṃ tato bāhirattā bahiddhā.
Internal or external: The five kinds of form, such as the eye, are internal (ajjhattaṃ) because they occur with reference to one's own body (attabhāva); the rest are external (bahiddhā) because they are outside of that.
Bên trong hay bên ngoài là năm loại sắc như mắt, v.v., do vận hành liên quan đến tự thân, nên là bên trong; phần còn lại, do ở bên ngoài tự thân, nên là bên ngoài.
Apica niyakajjhattampi idha ajjhattaṃ, parapuggalikampi ca bahiddhāti veditabbaṃ.
Moreover, one's own internal is internal here, and that belonging to another person is external, it should be understood.
Hơn nữa, ở đây, cái thuộc về tự thân cũng là nội tại, và cái thuộc về người khác cũng nên được hiểu là ngoại tại.
Oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vāti cakkhādīni nava, āpodhātuvajjā tisso dhātuyo cāti dvādasavidhaṃ rūpaṃ ghaṭṭanavasena gahetabbato oḷārikaṃ, sesaṃ tato viparītattā sukhumaṃ.
Gross or subtle: The nine (bases) beginning with the eye, and the three elements apart from the water element—these twelve kinds of material form are gross because they can be apprehended by impingement. The rest are subtle because they are contrary to that.
Thô hay tế – chín loại sắc như mắt, v.v., và ba giới (đất, lửa, gió) trừ giới nước, tổng cộng mười hai loại sắc này được xem là thô vì có thể nắm bắt được qua sự va chạm; phần còn lại là tế vì ngược lại với điều đó.
Hīnaṃ vā paṇītaṃ vāti ettha hīnapaṇītabhāvo pariyāyato nippariyāyato ca.
Inferior or superior: Here, the state of being inferior or superior is to be understood both indirectly and directly.
Thấp kém hay cao thượng – ở đây, trạng thái thấp kém và cao thượng nên được hiểu theo cách gián tiếp và trực tiếp.
Tattha akaniṭṭhānaṃ rūpato sudassīnaṃ rūpaṃ hīnaṃ, tadeva sudassānaṃ rūpato paṇītaṃ.
Among these, the material form of the Suddhāvāsa devas, which are of the Akaniṭṭha realm, is inferior compared to the material form of the Sudassī devas; the same (material form) is superior compared to the material form of the Sudassa devas.
Trong đó, sắc của chư thiên Sudassī là thấp kém so với sắc của chư thiên Akaniṭṭha; chính sắc đó là cao thượng so với sắc của chư thiên Sudassa.
Evaṃ yāva narakasattānaṃ rūpaṃ, tāva pariyāyato hīnapaṇītatā veditabbā.
Thus, the indirect inferiority and superiority should be understood down to the material form of beings in hell.
Tương tự như vậy, cho đến sắc của chúng sanh địa ngục, trạng thái thấp kém và cao thượng nên được hiểu theo cách gián tiếp.
Nippariyāyato pana yaṃ ārammaṇaṃ katvā akusalavipākaviññāṇaṃ uppajjati, taṃ hīnaṃ aniṭṭhabhāvato.
However, directly, that object, by taking which unwholesome resultant consciousness arises, is inferior due to its undesirable nature.
Tuy nhiên, theo cách trực tiếp, pháp nào mà khi lấy làm đối tượng, thức quả bất thiện sanh khởi, pháp đó là thấp kém vì có trạng thái không đáng ưa.
Yaṃ pana ārammaṇaṃ katvā kusalavipākaviññāṇaṃ uppajjati, taṃ paṇītaṃ iṭṭhabhāvato.
But that object, by taking which wholesome resultant consciousness arises, is superior due to its desirable nature.
Còn pháp nào mà khi lấy làm đối tượng, thức quả thiện sanh khởi, pháp đó là cao thượng vì có trạng thái đáng ưa.
Yathā hi akusalavipāko sayaṃ aniṭṭho aniṭṭhe eva uppajjati, na iṭṭhe, evaṃ kusalavipākopi sayaṃ iṭṭho iṭṭheyeva uppajjati, na aniṭṭhe.
Just as unwholesome fruition is inherently undesirable and arises only with what is undesirable, not with what is desirable, so too wholesome fruition is inherently desirable and arises only with what is desirable, not with what is undesirable.
Quả bất thiện tự nó là không đáng ưa, chỉ sanh khởi trên đối tượng không đáng ưa, không sanh khởi trên đối tượng đáng ưa; cũng vậy, quả thiện tự nó là đáng ưa, chỉ sanh khởi trên đối tượng đáng ưa, không sanh khởi trên đối tượng không đáng ưa.
Yaṃ dūre santike vāti yaṃ sukhumaṃ, tadeva duppaṭivijjhasabhāvattā dūre, itaraṃ suppaṭivijjhasabhāvattā santike.
Which is far or near: That which is subtle is far due to its nature of being difficult to penetrate; the other is near due to its nature of being easy to penetrate.
Cái xa hay gần – cái tế, chính nó là xa vì có bản chất khó thấu hiểu; cái kia là gần vì có bản chất dễ thấu hiểu.
Apicettha okāsatopi upādāyupādāya dūrasantikatā veditabbā.
Moreover, here, distance and nearness should also be understood taking into account space.
Hơn nữa, ở đây, trạng thái xa gần nên được hiểu tùy theo từng không gian.
Taṃ sabbanti taṃ atītādīhi padehi visuṃ niddiṭṭhaṃ sabbaṃ rūpaṃ.
All that: All that material form distinctly indicated by terms like past, etc.
Tất cả đó – tất cả sắc đã được chỉ rõ riêng biệt bằng các từ như quá khứ, v.v.
Sammappaññāya daṭṭhabbanti sahavipassanāya maggapaññāya daṭṭhabbaṃ.
To be seen with right wisdom: To be seen with path-wisdom accompanied by insight.
Nên được thấy bằng chánh trí – nên được thấy bằng tuệ đạo cùng với tuệ quán.
Yā kāci vedanātiādīsu pana santativasena ca khaṇavasena ca vedanāya atītānāgatapaccuppannabhāvo veditabbo.
In any feeling whatsoever and so on, the past, future, and present nature of feeling should be understood both by way of continuum and by way of moment.
Tuy nhiên, trong các câu Cảm thọ nào, v.v., trạng thái quá khứ, vị lai, hiện tại của cảm thọ nên được hiểu theo dòng tương tục và theo sát-na.
Tattha (visuddhi. 2.497 ādayo) santativasena ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā ekavidhavisayasamāyogappavattā ca divasampi buddharūpaṃ passantassa dhammaṃ suṇantassa pavattasaddhādisahitavedanā paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā.
Among these, by way of continuum, when one sees the Buddha's form or hears the Dhamma for an entire day, the feeling accompanied by faith, etc., that arises belonging to one course, one javana process, one attainment, and occurring due to the conjunction of a single type of object is present; before that it is past, and after that it is future.
Trong đó, theo dòng tương tục, cảm thọ hiện tại là cảm thọ phát sanh cùng với niềm tin, v.v., của người nhìn thấy hình Phật hoặc nghe Pháp suốt cả một ngày, thuộc về một lộ trình, một sát-na tốc hành, một thiền định, và phát sanh do sự kết hợp của một loại đối tượng; cảm thọ trước đó là quá khứ, sau đó là vị lai.
Khaṇavasena khaṇattayapariyāpannā paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā.
By way of moment, that which belongs to the three moments (arising, abiding, dissolution) is present; before that it is past, and after that it is future.
Theo sát-na, cảm thọ thuộc về ba sát-na là hiện tại; trước đó là quá khứ, sau đó là vị lai.
Ajjhattabahiddhābhedo niyakajjhattavasena veditabbo.
The division into internal and external should be understood in terms of one's own internal.
Sự phân biệt nội tại và ngoại tại nên được hiểu theo tự thân nội tại.
Oḷārikasukhumabhedo ‘‘akusalā vedanā oḷārikā, kusalābyākatā vedanā sukhumā’’tiādinā nayena vibhaṅge (vibha. 11) vuttena jātisabhāvapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo.
The division into gross and subtle should be understood according to the method stated in the Vibhaṅga (Vibh. 11), such as "unwholesome feelings are gross, wholesome and indeterminate feelings are subtle," by way of class, nature, person, and mundane/supramundane.
Sự phân biệt thô và tế nên được hiểu theo loại, bản chất, cá nhân, thế gian và xuất thế gian, như đã được nói trong Phân Tích (Vibha. 11) theo cách ‘‘cảm thọ bất thiện là thô, cảm thọ thiện và vô ký là tế’’, v.v.
Jātivasena tāva akusalavedanā sāvajjakiriyahetuto kilesasantāpasabhāvato ca avūpasantavuttīti kusalavedanāya oḷārikā, sabyāpārato saussāhato savipākato kilesasantāpasabhāvato sāvajjato ca vipākābyākatāya oḷārikā, savipākato kilesasantāpasabhāvato sabyāpajjato sāvajjato ca kiriyābyākatāya oḷārikā, kusalābyākatā pana vuttavipariyāyato akusalāya sukhumā.
By way of class, unwholesome feeling is grosser than wholesome feeling because it is an action with fault, has the nature of affliction by defilements, and is not tranquil in its functioning. It is grosser than resultant-indeterminate feeling because it is active, strenuous, produces results, has the nature of affliction by defilements, and is faulty. It is grosser than functional-indeterminate feeling because it produces results, has the nature of affliction by defilements, is distressing, and is faulty. Wholesome and indeterminate feelings, however, are subtle compared to unwholesome feeling due to the opposite of what has been stated.
Trước hết, theo loại, cảm thọ bất thiện là thô so với cảm thọ thiện vì là nguyên nhân của hành động đáng lỗi, có bản chất gây phiền não, và có sự vận hành không lắng dịu; là thô so với quả vô ký vì có sự vận hành, có sự nỗ lực, có quả, có bản chất gây phiền não, và đáng lỗi; là thô so với hành vô ký vì có quả, có bản chất gây phiền não, có sự vận hành, và đáng lỗi; còn cảm thọ thiện và vô ký là tế so với bất thiện vì ngược lại với điều đã nói.
Dvepi kusalākusalavedanā sabyāpārato saussāhato savipākato ca yathāyogaṃ duvidhāyapi abyākatāya oḷārikā, vuttavipariyāyena duvidhāpi abyākatā tāhi sukhumā.
Both wholesome and unwholesome feelings, being active, strenuous, and producing results, are, according to their respective cases, grosser than both kinds of indeterminate feeling; and both kinds of indeterminate feeling are subtle compared to them, due to the opposite of what has been stated.
Cả hai loại cảm thọ thiện và bất thiện đều là thô so với cả hai loại vô ký (quả và hành) tùy theo trường hợp, vì có sự vận hành, có sự nỗ lực, và có quả; còn cả hai loại vô ký là tế so với chúng vì ngược lại với điều đã nói.
Evaṃ tāva jātivasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
Thus, the grossness and subtlety by way of class should be understood.
Như vậy, trạng thái thô và tế của cảm thọ nên được hiểu theo loại.
Sabhāvavasena pana dukkhavedanā nirassādato savipphārato ubbejanīyato abhibhavanato ca itarāhi dvīhi oḷārikā, itarā pana dve sātato santato paṇītato manāpato majjhattato ca yathāyogaṃ dukkhāya sukhumā.
By way of nature, however, painful feeling is grosser than the other two because it is devoid of relish, has a jarring impact, is agitating, and overwhelming; the other two, however, are, according to their respective cases, subtle compared to painful feeling because they are pleasant, tranquil, refined, agreeable, and neutral.
Tuy nhiên, theo bản chất, cảm thọ khổ là thô so với hai loại cảm thọ kia vì không có vị ngọt, có sự chấn động, đáng ghê tởm, và có sự áp đảo; còn hai loại cảm thọ kia là tế so với cảm thọ khổ tùy theo trường hợp, vì có sự thỏa mãn, có sự an lạc, cao thượng, đáng ưa, và trung tính.
Ubho pana sukhadukkhā savipphārato khobhakaraṇato pākaṭato ca adukkhamasukhāya oḷārikā, sā vuttavipariyāyena tadubhayato sukhumā.
Both pleasant and painful feelings, however, are grosser than neither-painful-nor-pleasant feeling because they have a jarring impact, cause agitation, and are evident; the latter is subtle compared to those two, due to the opposite of what has been stated.
Tuy nhiên, cả hai cảm thọ lạc và khổ đều là thô so với cảm thọ không khổ không lạc vì có sự chấn động, gây xáo trộn, và rõ ràng; còn cảm thọ không khổ không lạc là tế so với hai loại kia vì ngược lại với điều đã nói.
Evaṃ sabhāvavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
Thus, the grossness and subtlety by way of nature should be understood.
Như vậy, trạng thái thô và tế của cảm thọ nên được hiểu theo bản chất.
Puggalavasena pana asamāpannassa vedanā nānārammaṇavikkhittabhāvato samāpannassa vedanāya oḷārikā, vipariyāyena itarā sukhumā.
By way of person, however, the feeling of one who has not attained jhāna is grosser than the feeling of one who has attained jhāna because it is scattered by various objects; conversely, the latter is subtle.
Theo cá nhân, cảm thọ của người chưa nhập thiền là thô so với cảm thọ của người đã nhập thiền vì có nhiều đối tượng bị phân tán; ngược lại, cảm thọ kia là tế.
Evaṃ puggalavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
Thus, the grossness and subtlety by way of person should be understood.
Như vậy, trạng thái thô và tế của cảm thọ nên được hiểu theo cá nhân.
Lokiyalokuttaravasena pana sāsavā vedanā lokiyā.
By way of mundane and supramundane, however, tainted feelings are mundane.
Theo thế gian và xuất thế gian, cảm thọ hữu lậu là thế gian.
Sā āsavuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato nīvaraṇiyato upādāniyato saṃkilesikato puthujjanasādhāraṇato ca anāsavāya oḷārikā, sā vipariyāyena sāsavāya sukhumā.
That (mundane feeling) is grosser than untainted feeling because it is a cause for the arising of taints, bound by floods, bound by yokes, bound by fetters, conducive to hindrances, conducive to attachment, conducive to defilement, and common to ordinary people; the latter (untainted feeling) is subtle compared to the tainted, due to the opposite of what has been stated.
Cảm thọ đó là thô so với cảm thọ vô lậu vì là nguyên nhân sanh khởi các lậu hoặc, bị trói buộc bởi ách (ogha), bị trói buộc bởi kiết sử (yoga), bị trói buộc bởi triền cái (gantha), bị trói buộc bởi chướng ngại (nīvaraṇa), bị trói buộc bởi chấp thủ (upādāna), có tính chất ô nhiễm, và là pháp chung của phàm phu; còn cảm thọ vô lậu là tế so với cảm thọ hữu lậu vì ngược lại.
Evaṃ lokiyalokuttaravasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
Thus, the grossness and subtlety by way of mundane and supramundane should be understood.
Như vậy, trạng thái thô và tế của cảm thọ nên được hiểu theo thế gian và xuất thế gian.
Tattha jātiādivasena sambhedo pariharitabbo.
Among these, the blending (of distinctions) by way of class and so on should be avoided.
Trong đó, sự lẫn lộn theo loại, v.v., nên được tránh.
Akusalavipākakāyaviññāṇasampayuttā hi vedanā jātivasena abyākatattā sukhumāpi samānā sabhāvādivasena oḷārikā hoti.
For instance, a feeling associated with the body-consciousness of unwholesome result, though subtle by way of class (being indeterminate), becomes gross by way of nature and so on (being painful).
Thật vậy, cảm thọ tương ưng với thân thức quả bất thiện, mặc dù là tế theo loại vì là vô ký, nhưng lại là thô theo bản chất, v.v.
Vuttañhetaṃ ‘‘abyākatā vedanā sukhumā, dukkhā vedanā oḷārikā.
For this was stated: "Indeterminate feeling is subtle, painful feeling is gross.
Điều này đã được nói: ‘‘Cảm thọ vô ký là tế, cảm thọ khổ là thô.
Asamāpannassa vedanā oḷārikā, sāsavā vedanā oḷārikā’’ti (vibha. 11).
The feeling of one who has not attained jhāna is gross, tainted feeling is gross" (Vibh. 11).
Cảm thọ của người chưa nhập thiền là thô, cảm thọ hữu lậu là thô’’ (Vibha. 11).
Yathā ca dukkhavedanā, evaṃ sukhādayopi jātivasena oḷārikā, sabhāvādivasena sukhumā honti.
And just as painful feeling, so too pleasant and other feelings are gross by way of class, but subtle by way of nature and so on.
Và cũng như cảm thọ khổ, cảm thọ lạc, v.v., là thô theo loại, nhưng là tế theo bản chất, v.v.
Tasmā yathā jātiādivasena sambhedo na hoti, tathā vedanānaṃ oḷārikasukhumatā veditabbā.
Therefore, the grossness and subtlety of feelings should be understood in such a way that there is no blending by way of class and so on.
Do đó, trạng thái thô và tế của cảm thọ nên được hiểu sao cho không có sự lẫn lộn theo loại, v.v.
Seyyathidaṃ – abyākatā jātivasena kusalākusalāhi sukhumā.
That is to say, indeterminate (feelings) are subtle by way of class compared to wholesome and unwholesome (feelings).
Nghĩa là – cảm thọ vô ký là tế so với thiện và bất thiện theo loại.
Na tattha ‘‘katamā abyākatā, kiṃ dukkhā, kiṃ sukhā, kiṃ samāpannassa, kiṃ asamāpannassa, kiṃ sāsavā, kiṃ anāsavā’’ti evaṃ sabhāvādibhedo parāmasitabbo.
There, one should not consider distinctions by way of nature and so on, such as "which indeterminate, which painful, which pleasant, which of one who has attained jhāna, which of one who has not attained jhāna, which tainted, which untainted?"
Ở đó, không nên xem xét sự phân biệt theo bản chất, v.v., như ‘‘cảm thọ vô ký nào, có phải là khổ, có phải là lạc, có phải của người nhập thiền, có phải của người chưa nhập thiền, có phải hữu lậu, có phải vô lậu’’.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho mọi trường hợp.
Apica ‘‘taṃ taṃ vā pana vedanaṃ upādāyupādāya vedanā oḷārikā sukhumā daṭṭhabbā’’ti vacanato akusalādīsupi lobhasahagatāya dosasahagatavedanā aggi viya attano nissayadahanato oḷārikā, lobhasahagatā sukhumā.
Moreover, according to the statement "that specific feeling, taking it up again and again, feelings are to be seen as gross or subtle," even among unwholesome feelings, a feeling associated with hatred is grosser than a feeling associated with greed, like a fire burning its own base; a feeling associated with greed is subtle.
Hơn nữa, theo lời dạy ‘‘cảm thọ nên được xem là thô hay tế tùy theo từng cảm thọ’’, trong các cảm thọ bất thiện, v.v., cảm thọ tương ưng với sân là thô như lửa đốt cháy tự căn cứ của nó, còn cảm thọ tương ưng với tham là tế.
Dosasahagatāpi niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā.
Even a feeling associated with hatred, if it is definite (niyata), is gross; if indefinite (aniyata), it is subtle.
Cảm thọ tương ưng với sân mà cố định là thô, không cố định là tế.
Niyatāpi kappaṭṭhitikā oḷārikā, itarā sukhumā.
Even if definite, if it is long-lasting (kappaṭṭhitikā), it is gross; otherwise, it is subtle.
Cảm thọ cố định mà tồn tại lâu dài (kappaṭṭhitikā) là thô, cái kia là tế.
Kappaṭṭhitikāsupi asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā.
Even among long-lasting ones, if it is unprompted (asaṅkhārikā), it is gross; otherwise, it is subtle.
Trong những cảm thọ tồn tại lâu dài, cái vô hành (asaṅkhārika) là thô, cái kia là tế.
Lobhasahagatā pana diṭṭhisampayuttā oḷārikā, itarā sukhumā.
However, a feeling associated with greed, if accompanied by wrong view (diṭṭhisampayuttā), is gross; otherwise, it is subtle.
Còn cảm thọ tương ưng với tham mà tương ưng với tà kiến là thô, cái kia là tế.
Sāpi niyatā kappaṭṭhitikā asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā, avisesena akusalā bahuvipākā oḷārikā, appavipākā sukhumā.
Even that, if it is definite, long-lasting, and unprompted, is gross; otherwise, it is subtle. Without distinction, unwholesome (feelings) with many results are gross; those with few results are subtle.
Chính cảm thọ đó mà cố định, tồn tại lâu dài, vô hành là thô, cái kia là tế; nói chung, bất thiện mà có nhiều quả là thô, có ít quả là tế.
Kusalā pana appavipākā oḷārikā, bahuvipākā sukhumā.
Wholesome (feelings) with few results are gross; those with many results are subtle.
Còn thiện mà có ít quả là thô, có nhiều quả là tế.
Apica kāmāvacarakusalā oḷārikā, rūpāvacarā sukhumā, tato arūpāvacarā, tato lokuttarā.
Furthermore, wholesome feelings of the sense sphere are gross; those of the fine-material sphere are subtle; further, those of the immaterial sphere; further, those of the supramundane.
Hơn nữa, thiện Dục giới là thô, Sắc giới là tế, rồi Vô Sắc giới, rồi Siêu thế.
Kāmāvacarā ca dānamayā oḷārikā, sīlamayā sukhumā, tato bhāvanāmayā.
And among wholesome feelings of the sense sphere, those arising from giving are gross; those from morality are subtle; further, those from mental development.
Trong Dục giới, thiện do bố thí là thô, do trì giới là tế, rồi do tu thiền.
Bhāvanāmayāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā.
Even among those from mental development, those with two roots are gross; those with three roots are subtle.
Trong thiện do tu thiền, cái nhị nhân là thô, cái tam nhân là tế.
Tihetukāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā.
Even among those with three roots, those prompted (sasaṅkhārikā) are gross; those unprompted (asaṅkhārikā) are subtle.
Trong cái tam nhân, cái hữu hành (sasaṅkhārika) là thô, cái vô hành (asaṅkhārika) là tế.
Rūpāvacarā paṭhamajjhānikā oḷārikā…pe… pañcamajjhānikā sukhumāva.
Among those of the fine-material sphere, the first jhāna ones are gross… and so on… the fifth jhāna ones are subtle.
Trong Sắc giới, cái tương ưng với sơ thiền là thô… v.v… cái tương ưng với ngũ thiền là tế.
Arūpāvacarā ākāsānañcāyatanasampayuttā oḷārikā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasampayuttā sukhumāva.
Among those of the immaterial sphere, those associated with the base of infinite space are gross… and so on… those associated with the base of neither perception nor non-perception are subtle.
Trong Vô Sắc giới, cái tương ưng với Không Vô Biên Xứ là thô… v.v… cái tương ưng với Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ là tế.
Lokuttarā ca sotāpattimaggasampayuttā oḷārikā…pe… arahattamaggasampayuttā sukhumāva.
Among the supramundane, those associated with the path of stream-entry are gross… and so on… those associated with the path of arahantship are subtle.
Trong Siêu thế, cái tương ưng với Sơ Đạo (Sotāpattimagga) là thô… v.v… cái tương ưng với A-la-hán Đạo (Arahattamaggasampayutta) là tế.
Esa nayo taṃtaṃbhūmivipākakiriyavedanāsu dukkhādiasamāpannādisāsavādivasena vuttavedanāsu ca.
This is the method for feelings described in terms of various planes, resultant, and functional feelings, and in terms of suffering, non-attainment, contaminated (sāsava), etc.
Đây là cách thức trong các cảm thọ quả và hành của các cõi khác nhau, và trong các cảm thọ đã được nói đến theo cách thức khổ, v.v., không nhập định, v.v., hữu lậu, v.v.
Okāsavasena cāpi niraye dukkhā oḷārikā, tiracchānayoniyaṃ sukhumā…pe… paranimmitavasavattī sukhumāva.
Regarding location, feelings of suffering in hell are gross; in the animal realm, subtle... and in the Paranimmita-vasavattī realm, they are indeed subtle.
Và theo phương diện nơi chốn, trong địa ngục, khổ thô; trong loài súc sanh, vi tế… (v.v.)… trong cõi Tha Hóa Tự Tại, chỉ vi tế.
Yathā ca dukkhā, evaṃ sukhāpi sabbattha yathānurūpaṃ yojetabbā.
Just as suffering, so too happiness should be applied everywhere according to suitability.
Như khổ, cũng vậy, lạc cũng phải được phối hợp tương ứng ở khắp mọi nơi.
Vatthuvasena cāpi hīnavatthukā yā kāci vedanā oḷārikā, paṇītavatthukā sukhumā.
Regarding basis, any feeling with an inferior object-base is gross, and with an excellent object-base, subtle.
Và theo phương diện đối tượng, bất kỳ cảm thọ nào có đối tượng hạ liệt thì thô, có đối tượng thù thắng thì vi tế.
Hīnappaṇītabhede yā oḷārikā, sā hīnā.
Among the distinctions of inferior and excellent, that which is gross is inferior.
Trong sự phân biệt hạ liệt và thù thắng, điều gì thô thì hạ liệt.
Yā ca sukhumā, sā paṇītāti veditabbā.
And that which is subtle is to be understood as excellent.
Và điều gì vi tế thì thù thắng, nên biết như vậy.
Dūrapadaṃ pana akusalā vedanā kusalābyākatāhi vedanāhi dūre, santikapadaṃ akusalā vedanā akusalāya vedanāya santiketiādinā nayena vibhattaṃ.
The term 'far' means that unwholesome feelings are far from wholesome and indeterminate feelings; the term 'near' means that unwholesome feelings are near unwholesome feelings, and so on, is divided by this method.
Còn từ ‘xa’ thì được phân biệt theo cách: cảm thọ bất thiện xa rời các cảm thọ thiện và vô ký; từ ‘gần’ thì cảm thọ bất thiện gần với cảm thọ bất thiện, v.v.
Tasmā akusalā vedanā visabhāgato asaṃsaṭṭhato asarikkhato ca kusalābyākatāhi dūre, tathā kusalābyākatā akusalāya.
Therefore, unwholesome feelings are far from wholesome and indeterminate feelings due to being dissimilar, unconnected, and unalike; and similarly, wholesome and indeterminate feelings are far from unwholesome feelings.
Do đó, cảm thọ bất thiện xa rời các cảm thọ thiện và vô ký về phương diện khác loại, không hòa lẫn, không tương tự; cũng vậy, các cảm thọ thiện và vô ký xa rời cảm thọ bất thiện.
Esa nayo sabbavāresu.
This method applies to all instances.
Đây là cách thức trong tất cả các trường hợp.
Akusalā pana vedanā sabhāgato ca saṃsaṭṭhato ca sarikkhato ca akusalāya santiketi.
But unwholesome feelings are near unwholesome feelings due to being similar, connected, and alike.
Còn cảm thọ bất thiện thì gần với cảm thọ bất thiện về phương diện đồng loại, hòa lẫn và tương tự.
Taṃtaṃvedanāsampayuttānaṃ pana saññādīnampi evameva veditabbaṃ.
Similarly, the associated perceptions (saññā) etc. of those respective feelings should also be understood in this way.
Các tưởng, v.v., tương ưng với các cảm thọ đó cũng nên hiểu theo cách này.
23. Sutavāti āgamādhigamasaṅkhātena bāhusaccena samannāgatattā sutavā.
23. Sutavā (well-instructed) means being endowed with extensive learning (bāhusacca) in the sense of scriptural knowledge (āgama) and penetrative understanding (adhigama).
23. Đã nghe nhiều (Sutavā) có nghĩa là đã nghe nhiều do có đầy đủ sự học hỏi và sự chứng đắc.
Nibbindatīti ukkaṇṭhati.
Nibbindati (becomes dispassionate) means he becomes weary.
Chán ghét (Nibbindati) có nghĩa là nhàm chán.
Ettha ca nibbidāti vuṭṭhānagāminīvipassanā adhippetā.
Here, nibbidā (dispassion) refers to insight leading to emergence.
Ở đây, sự chán ghét (nibbidā) có nghĩa là tuệ quán dẫn đến sự xuất ly.
Nibbindaṃ virajjatīti ettha virāgavasena cattāro maggā kathitā.
In "nibbindaṃ virajjati" (becoming dispassionate, he becomes detached), the four paths (magga) are described in terms of detachment (virāga).
Trong câu “ chán ghét, ly tham” (nibbindaṃ virajjati), bốn đạo được nói đến theo phương diện ly tham.
Virāgā vimuccatīti virāgena maggeneva hetubhūtena paṭippassaddhivimuttivasena vimuccati.
Virāgā vimuccati (from detachment he is liberated) means that he is liberated by the path, through detachment as the cause, in the sense of liberation by tranquilization (paṭippassaddhivimutti).
Do ly tham mà giải thoát (virāgā vimuccati) có nghĩa là do đạo ly tham làm nhân, vị ấy giải thoát theo phương diện giải thoát bằng sự an tịnh.
Iminā cattāri sāmaññaphalāni kathitāni.
By this, the four fruits of recluseship (sāmaññaphala) are described.
Bằng cách này, bốn Sa-môn quả được nói đến.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotīti iminā pana paccavekkhaṇañāṇaṃ kathitaṃ.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti (when liberated, the knowledge 'I am liberated' arises) – by this, the knowledge of reviewing (paccavekkhaṇañāṇa) is described.
Còn bằng câu “ Khi đã giải thoát, vị ấy biết rằng mình đã giải thoát” (vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti) thì tuệ quán sát được nói đến.
Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmi.
Khīṇā jātī (birth is destroyed), etc., refers to its stage.
“ Sanh đã tận” (khīṇā jātī), v.v., là cảnh giới của tuệ đó.
Tena hi ñāṇena ariyasāvako paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādīni pajānāti.
By that knowledge, the noble disciple, reviewing, discerns "birth is destroyed," etc.
Vì vậy, với tuệ đó, vị Thánh đệ tử quán sát và nhận biết “sanh đã tận”, v.v.
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ pajānātīti?
What kind of birth is destroyed for him, and how does he discern it?
Nhưng sanh nào của vị ấy đã tận, và vị ấy nhận biết điều đó như thế nào?
Na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā.
His past birth is not destroyed, as it was destroyed earlier; nor is his future birth, as there is no effort for it in the future; nor his present birth.
Sanh quá khứ của vị ấy chưa tận vì nó đã tận từ trước; sanh vị lai chưa tận vì không có sự nỗ lực trong vị lai; sanh hiện tại cũng chưa tận.
Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā, taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotīti jānanto pajānāti.
However, the birth consisting of the five aggregates (khandha) in one, two, or five planes of existence, which would arise due to the non-cultivation of the path, is destroyed by attaining the state of non-arising due to the cultivation of the path; he discerns this by reviewing the defilements abandoned through the cultivation of the path, and knowing that when defilements are absent, existing kamma will not give rise to rebirth in the future.
Nhưng sự sanh, tức là sự sanh thuộc một, bốn, năm uẩn trong các cõi hữu một, bốn, năm uẩn, mà lẽ ra sẽ phát sanh do đạo chưa được tu tập, thì nay đã tận do đạo đã được tu tập, khiến cho nó không còn khả năng phát sanh nữa; vị ấy nhận biết điều đó bằng cách quán sát các phiền não đã được đoạn trừ nhờ sự tu tập đạo, và biết rằng khi không còn phiền não, nghiệp hiện hữu cũng không còn khả năng tái tục trong tương lai.
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho.
Vusitaṃ (lived) means lived, completed, performed, accomplished. This is the meaning.
Đã sống (Vusitaṃ) có nghĩa là đã sống, đã hoàn thành, đã thực hành, đã xong.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Brahmacariyaṃ (holy life) means the holy life of the path (maggabrahmacariya).
Phạm hạnh (Brahmacariya) có nghĩa là phạm hạnh đạo.
Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā maggabrahmacariyaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vutthavāso, tasmā ariyasāvako attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti pajānāti.
Seven trainees (sekkhā) along with the virtuous ordinary person (puthujjanakalyāṇaka) are said to "live" the holy life of the path, but one whose defilements are destroyed (khīṇāsava) has "lived" (vutthavāso) it; therefore, the noble disciple, reviewing his dwelling in the holy life, discerns "the holy life has been lived."
Bảy vị Hữu học cùng với vị phàm phu thiện tri thức được gọi là đang sống phạm hạnh đạo, còn vị A-la-hán là người đã sống xong. Do đó, vị Thánh đệ tử quán sát sự sống phạm hạnh của mình và nhận biết “phạm hạnh đã sống xong”.
Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
Kataṃ karaṇīyaṃ (what had to be done has been done) means that all sixteen kinds of tasks concerning the four Noble Truths—comprehension, abandonment, realization, and development—have been completed through the four paths. This is the meaning.
Việc cần làm đã làm xong (Kataṃ karaṇīyaṃ) có nghĩa là tất cả mười sáu loại công việc đã được hoàn thành bằng bốn đạo trong bốn chân lý, theo phương diện tuệ tri, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập.
Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo.
The virtuous ordinary person and others "do" that task, but one whose defilements are destroyed is "one for whom the task has been done."
Các vị phàm phu thiện tri thức, v.v., thì đang làm công việc đó, còn vị A-la-hán là người đã làm xong công việc cần làm.
Tasmā ariyasāvako attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti.
Therefore, the noble disciple, reviewing his task, discerns "what had to be done has been done."
Do đó, vị Thánh đệ tử quán sát công việc cần làm của mình và nhận biết “việc cần làm đã làm xong”.
Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃsoḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti pajānāti.
Nāparaṃ itthattāyā (there is no further state of being for this world) means that he discerns, "Now, there is no further task of developing the path for me for such a state of being, for such sixteen tasks, or for the destruction of defilements."
Không còn gì khác cho trạng thái này nữa (Nāparaṃ itthattāyā) có nghĩa là vị ấy nhận biết rằng không còn công việc tu tập đạo để đạt đến trạng thái này nữa, tức là trạng thái mười sáu công việc như vậy, hoặc để diệt trừ phiền não.
Atha vā itthattāyāti itthabhāvā imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya.
Alternatively, itthattāyā (for this state of being) means "from this such-like present continuum of aggregates, there is no further continuum of aggregates for me." But these five aggregates, being fully comprehended, stand like trees with severed roots.
Hoặc là, cho trạng thái này (itthattāyā) có nghĩa là không còn dòng tương tục uẩn khác cho tôi ngoài dòng tương tục uẩn hiện tại như thế này; nhưng năm uẩn này đã được tuệ tri vẫn còn tồn tại như những cây đã bị chặt gốc.
Te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti pajānāti.
He discerns that they will be extinguished with the cessation of the final consciousness, like a fire without fuel (anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti).
Vị ấy nhận biết rằng chúng sẽ niết bàn như ngọn lửa không còn nhiên liệu khi thức cuối cùng diệt đi.
24. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti te bhikkhū sakamanā tuṭṭhamanā, pītisomanassehi vā samattamanā hutvā karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsato bhagavato vacanaṃ sukathitaṃ sulapitaṃ ‘‘evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’ti matthakena sampaṭicchantā anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cāti attho.
24. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinanduṃ (those monks were delighted and rejoiced in the Blessed One's words) means that those monks, being joyful and pleased in mind, having become utterly delighted with joy and gladness, accepting and approving the Blessed One's well-spoken and well-uttered words, resembling a shower of nectar to the hearts of the wise, spoken in the sweet and charming voice of a karavīka bird, with pleasantness to the ears, saying "It is so, Blessed One; it is so, Sugata," both approved and accepted them.
24. Các Tỳ-kheo hoan hỷ, tùy hỷ lời Đức Thế Tôn thuyết giảng (Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinanduṃ) có nghĩa là các Tỳ-kheo đó, với tâm vừa lòng, tâm vui vẻ, hoặc với tâm đầy hỷ lạc và hoan hỷ, đã tùy hỷ và chấp nhận lời của Đức Thế Tôn đã thuyết giảng bằng giọng Phạm âm ngọt ngào như tiếng chim karavīka, êm tai, giống như sự rưới cam lồ vào tâm của bậc trí giả, bằng cách chấp nhận trên đầu rằng “Đúng vậy, Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy, Bạch Thiện Thệ”.
Ayañhi abhinanda-saddo ‘‘abhinandati abhivadatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.5; 4.114, 118) taṇhāyapi āgato.
Indeed, this word abhinanda appears in the sense of craving in "abhinandati abhivadatī" (craves, hails), etc.
Thật vậy, từ abhinanda này cũng được dùng để chỉ tham ái trong các trường hợp như “hoan hỷ, tán thán” (Saṃ. Ni. 3.5; 4.114, 118).
‘‘Annamevābhinandanti, ubhaye devamānusā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.43) upagamanepi.
And in the sense of approaching in "Annamevābhinandanti, ubhaye devamānusā" (both gods and humans delight in food), etc.
Cũng để chỉ sự tiếp nhận trong các trường hợp như “cả chư thiên và loài người đều hoan hỷ với thức ăn” (Saṃ. Ni. 1.43).
Ādīsu sampaṭicchanepi.
And so on, in the sense of acceptance.
Trong các trường hợp như vậy, cũng để chỉ sự chấp nhận.
‘‘Abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) anumodanepi.
And in the sense of approval in "abhinanditvā anumoditvā" (having rejoiced and approved), etc.
Trong các trường hợp như “sau khi hoan hỷ và tùy hỷ” (Ma. Ni. 1.205), cũng để chỉ sự tùy hỷ.
Svāyamidha anumodanasampaṭicchanesu yujjati.
Here, it is used in the sense of approval and acceptance.
Ở đây, từ đó được dùng cho cả sự tùy hỷ và sự chấp nhận.
Tena vuttaṃ ‘‘anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cā’’ti.
Therefore, it is said, "they both approved and accepted."
Vì vậy, đã nói “họ đã tùy hỷ và chấp nhận”.
Anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti anuppādanirodhena nirujjhamānehi āsavehi anupādāya aggahetvā kañci dhammaṃ ‘‘ahaṃ mamā’’ti anādiyitvāva cittāni vimucciṃsu.
Anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu (their minds were liberated from defilements without clinging) means their minds were liberated from defilements that ceased through cessation of arising, without grasping any phenomenon, and without holding anything as "I" or "mine."
Tâm các vị ấy được giải thoát khỏi các lậu hoặc mà không chấp thủ (Anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu) có nghĩa là tâm các vị ấy được giải thoát khỏi các lậu hoặc đang diệt đi bằng sự diệt trừ không sanh khởi, không chấp thủ bất kỳ pháp nào, không xem là “tôi” hay “của tôi”.
Cha arahantoti bhagavatā saddhiṃ cha janā arahanto.
Cha arahanto (six Arahants) means there were six Arahants including the Blessed One.
Sáu vị A-la-hán (Cha arahanto) có nghĩa là sáu người cùng với Đức Thế Tôn là A-la-hán.
Aññesaṃ pana devabrahmānampi arahattappattisambhavato idaṃ manussaarahanteyeva sandhāya vuttanti āha ‘‘cha manussā arahanto hontī’’ti.
Since the attainment of Arahantship is also possible for other devas and Brahmas, this statement refers specifically to human Arahants, so it says, "There were six human Arahants."
Nhưng vì có khả năng các vị trời và Phạm thiên khác cũng đạt được quả A-la-hán, nên câu này được nói đến chỉ để chỉ các vị A-la-hán là con người, như đã nói “có sáu vị A-la-hán là con người”.
25. Idāni yasassa pabbajjaṃ dassetuṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādi āraddhaṃ.
25. Now, in order to show Yasa's going forth, "tena kho pana samayena" (at that time) and so on, is begun.
25. Bây giờ, để trình bày sự xuất gia của Yasa, câu “Vào thời điểm đó” (Tena kho pana samayenā) v.v., được bắt đầu.
Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – hemantikotiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 2.42; a. ni. aṭṭha. 2.3.39) yattha sukhaṃ hoti hemantakāle vasituṃ, ayaṃ hemantiko.
Herein is the commentary on non-obvious terms: In hemantiko (wintry season), etc., that (place) where it is pleasant to dwell in the winter season, that is 'wintry'.
Trong đó, đây là chú giải các từ khó hiểu – trong các trường hợp như “thuộc mùa đông” (hemantiko), v.v. (Dī. Ni. Aṭṭha. 2.42; A. Ni. Aṭṭha. 2.3.39), nơi nào dễ chịu để sống vào mùa đông, đó là thuộc mùa đông.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách này.
Ayaṃ panettha vacanattho – hemante vāso hemantaṃ uttarapadalopena, hemantaṃ arahatīti hemantiko.
Herein is the etymological meaning: dwelling in winter is hemantaṃ (winter) by elision of the latter part of the compound; that which is suitable for winter is hemantiko.
Đây là nghĩa của từ ở đây – sự cư trú vào mùa đông là hemanta, do sự lược bỏ hậu tố; điều gì thích hợp cho mùa đông thì là hemantiko.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách này.
Tattha vassiko pāsādo nātiucco hoti nātinīco, dvāravātapānānipissa nātibahūni nātitanūni, bhūmattharaṇapaccattharaṇakhajjabhojjānipettha missakāneva vaṭṭanti.
Therein, a monastic residence (pāsāda) for the rainy season is neither too high nor too low; its doors and windows are neither too many nor too few; and mixed kinds of floor coverings, cushions, and food are suitable there.
Trong đó, một lâu đài mùa mưa thì không quá cao cũng không quá thấp, cửa ra vào và cửa sổ cũng không quá nhiều cũng không quá ít, các vật trải sàn, vật đệm, đồ ăn và thức uống ở đó đều là loại hỗn hợp.
Hemantike thambhāpi bhittiyopi nīcā honti, dvāravātapānāni tanukāni sukhumachiddāni, uṇhappavesanatthāya bhittiniyyūhāni hariyanti, bhūmattharaṇapaccattharaṇanivāsanapārupanāni panettha uṇhavikiriyāni kambalādīni vaṭṭanti, khajjabhojjaṃ siniddhaṃ kaṭukasannissitañca.
In a residence for the winter season, the pillars and walls are low; the doors and windows are small with fine openings; projections are built into the walls to allow heat in; and warm coverings, such as blankets, and warm foods that are oily and pungent, are suitable there.
Trong lâu đài mùa đông, các cột và tường đều thấp, cửa ra vào và cửa sổ thì mỏng với các lỗ nhỏ, các phần nhô ra của tường được làm để đón hơi ấm, các vật trải sàn, vật đệm, y phục và chăn mền ở đó đều là các loại giữ ấm như chăn len, v.v., đồ ăn và thức uống thì béo và có vị cay.
Gimhike thambhāpi bhittiyopi uccā honti, dvāravātapānāni panettha bahūni vipulajātāni honti, bhūmattharaṇāni sītavikiriyāni dukūlamayāni vaṭṭanti, khajjabhojjāni madhurarasasītavikiriyāni, vātapānasamīpesu cettha navā cāṭiyo ṭhapetvā udakassa pūretvā nīluppalādīhi sañchādenti, tesu tesu padesesu udakayantāni karonti, yehi deve vassante viya udakadhārā nikkhamanti.
In summer, the pillars and walls were tall, and there were many wide doors and windows. Cool, fine linen floor coverings were spread. The food and drinks were sweet-flavored and cooling. Near the windows, new jars were placed, filled with water, and covered with blue water lilies and other flowers. Water machines were made in various places, from which streams of water emerged as if the devas were raining.
Vào mùa hè, các cột và tường đều cao; ở đó có nhiều cửa ra vào và cửa sổ rộng lớn; các thảm trải sàn làm từ vải lụa mát mẻ được sử dụng; các món ăn thức uống có vị ngọt và mát lạnh; gần các cửa sổ, người ta đặt những chum nước mới, đổ đầy nước và che phủ bằng hoa sen xanh, v.v.; ở những nơi khác nhau, họ tạo ra các thiết bị phun nước, nhờ đó, các dòng nước phun ra như thể trời đang mưa.
Nippurisehīti purisavirahitehi.
"Nippurisehi" means "devoid of men."
Nippurisehīti: (Do) không có đàn ông.
Na kevalañcettha tūriyāneva nippurisāni, sabbaṭṭhānānipi nippurisāneva.
Not only were the musical instruments here without men, but all places were also without men.
Không chỉ các nhạc cụ ở đó là không có đàn ông, mà tất cả các nơi đều không có đàn ông.
Dovārikāpi itthiyova, nahāpanādiparikammakarāpi itthiyova.
The doorkeepers were only women; those who performed services such as bathing were also only women.
Cả những người gác cổng cũng là phụ nữ, và những người làm công việc tắm rửa, v.v., cũng là phụ nữ.
Pitā kira ‘‘tathārūpaṃ issariyasukhasampattiṃ anubhavamānassa purisaṃ disvā parisaṅkā uppajjati, sā me puttassa mā ahosī’’ti sabbakiccesu itthiyova ṭhapāpesi.
It is said that his father, thinking, "If, while experiencing such lordly bliss and prosperity, he sees a man, doubt might arise, may that not happen to my son!" appointed only women for all tasks.
Đức vua cha đã nói: “Nếu con trai ta đang hưởng thụ sự giàu sang và quyền lực như vậy mà nhìn thấy một người đàn ông, sự nghi ngờ sẽ nảy sinh, ta không muốn điều đó xảy ra với con trai ta,” nên đã chỉ định toàn bộ công việc cho phụ nữ.
Pañcahi kāmaguṇehīti rūpasaddādīhi pañcahi kāmakoṭṭhāsehi.
"Pañcahi kāmaguṇehi" means "by the five strands of sensual pleasure," such as forms and sounds.
Pañcahi kāmaguṇehīti: Với năm đối tượng dục lạc là sắc, thinh, v.v.
Samappitassāti sammā appitassa, upetassāti attho.
"Samappitassa" means "properly entrusted," that is, "endowed."
Samappitassāti: Được giao phó đúng đắn, nghĩa là được cung cấp.
Samaṅgībhūtassāti tasseva vevacanaṃ.
"Samaṅgībhūtassa" is a synonym for the same.
Samaṅgībhūtassāti: Đồng nghĩa với từ đó.
Paricārayamānassāti parito cārayamānassa, tasmiṃ tasmiṃ kāmaguṇe indriyāni cārayamānassāti attho.
"Paricārayamānassa" means "making them wander all around," that is, "making the sense faculties wander in those various sensual pleasures."
Paricārayamānassāti: Đang hưởng thụ khắp nơi, nghĩa là đang cho các căn của mình hưởng thụ các đối tượng dục lạc đó.
Āḷambaranti paṇavaṃ.
"Āḷambaraṃ" means a drum.
Āḷambaraṃti: Trống paṇava.
Vikesikanti muttakesaṃ, vippakiṇṇakesanti attho.
"Vikesikaṃ" means "dishevelled hair," that is, "scattered hair."
Vikesikaṃti: Tóc xõa, nghĩa là tóc rối bời.
Vikkheḷikanti vissandamānalālaṃ.
"Vikkheḷikaṃ" means "with saliva dripping."
Vikkheḷikaṃti: Nước dãi chảy ra.
Vippalapantiyoti viruddhaṃ palapantiyo vā rudantiyo vā.
"Vippalapantiyo" means "babbling incoherently" or "crying."
Vippalapantiyoti: Nói lảm nhảm hoặc khóc lóc trái ngược.
Susānaṃ maññeti āmakasusānaṃ viya addasa sakaṃ parijananti sambandho.
"Susānaṃ maññe" means "he saw his own retinue as if a charnel ground," thus the connection.
Susānaṃ maññeti: Liên quan đến việc “như thấy người nhà của mình như một nghĩa địa mới chôn.”
Udānaṃ udānesīti saṃvegavasena udānaṃ udānesi, saṃvegavasappavattaṃ vācaṃ nicchāresīti attho.
"Udānaṃ udānesi" means "he uttered an inspired utterance due to a sense of urgency," that is, "he gave voice to words arising from a sense of urgency."
Udānaṃ udānesīti: Cảm hứng (udāna) đã được thốt ra do sự xúc động, nghĩa là đã thốt ra lời nói phát sinh từ sự xúc động.
26. Idaṃ kho yasāti bhagavā nibbānaṃ sandhāyāha.
26. "Idaṃ kho yasā"—here the Blessed One speaks with reference to Nibbāna.
26. Idaṃ kho yasāti: Đức Thế Tôn nói điều này ám chỉ Nibbāna.
Tañhi taṇhādīhi kilesehi anupaddutaṃ anupassaṭṭhañca.
For it is untroubled and undisturbed by defilements such as craving.
Vì Nibbāna không bị quấy rầy và không bị phiền não bởi tham ái, v.v.
Anupubbiṃ kathanti (dī. ni. aṭṭha. 2.75; ma. ni. aṭṭha. 2.69) dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evamanupaṭipāṭikathaṃ.
"Anupubbiṃ kathaṃ" means a gradual discourse as follows: after generosity, morality; after morality, heaven; after heaven, the path.
Anupubbiṃ kathaṃti: (Dī. Ni. Aṭṭha. 2.75; Ma. Ni. Aṭṭha. 2.69) Bài pháp tuần tự, tức là sau bố thí là giới, sau giới là cõi trời, sau cõi trời là đạo, một bài pháp theo trình tự như vậy.
Tattha dānakathā nāma ‘‘idaṃ dānaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi.
Among these, the discourse on generosity is: "Generosity is the source of happiness, the root of prosperity, the foundation of possessions, a refuge, a shelter, a destination, a final resort for one gone astray. In this world and the next, there is no reliance, foundation, support, refuge, shelter, destination, or final resort like generosity.
Trong đó, dānakathā (bài pháp về bố thí) là: “Bố thí này là nguồn gốc của hạnh phúc, là cội rễ của sự thành tựu, là nền tảng của tài sản, là nơi nương tựa, nơi ẩn náu, nơi đến, nơi quy hướng cho người lạc lối; ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, nền tảng, chỗ dựa, nơi ẩn náu, nơi đến, nơi quy hướng nào giống như bố thí.
Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavīsadisaṃ, ārammaṇaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ, idañhi dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvā, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena susaṅkhatanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena aggi, durāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsanaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā.
For it is like a jewel-studded throne in the sense of reliance, like the great earth in the sense of foundation, like a supporting rope in the sense of support. It is a ship in the sense of crossing suffering, a hero in battle in the sense of solace, a well-fortified city in the sense of protection from fear, a lotus in the sense of being undefiled by the stain of stinginess, fire in the sense of burning them, a poisonous snake in the sense of being formidable, a lion in the sense of being fearless, an elephant in the sense of strength, a white bull in the sense of being deemed auspicious, and a royal cloud-horse in the sense of leading to the land of security.
Vì bố thí này, xét về phương diện nương tựa, giống như ngai vàng bằng ngọc; xét về phương diện nền tảng, giống như đại địa; xét về phương diện chỗ dựa, giống như sợi dây để nắm. Bố thí này, xét về phương diện thoát khỏi khổ đau, là chiếc thuyền; xét về phương diện an ủi, là dũng sĩ trong trận chiến; xét về phương diện bảo vệ khỏi sợ hãi, là thành trì kiên cố; xét về phương diện không bị ô nhiễm bởi keo kiệt, v.v., là hoa sen; xét về phương diện tiêu diệt chúng, là lửa; xét về phương diện khó tiếp cận, là rắn độc; xét về phương diện không sợ hãi, là sư tử; xét về phương diện mạnh mẽ, là voi; xét về phương diện được xem là rất may mắn, là bò đực trắng; xét về phương diện đưa đến vùng đất an toàn, là vua ngựa Valāhaka.
Dānaṃ nāmetaṃ mayā gatamaggo, mayheveso vaṃso, mayā dasa pāramiyo pūrentena velāmamahāyaññā mahāgovindamahāyaññā mahāsudassanamahāyaññā vessantaramahāyaññāti aneke mahāyaññā pavattitā, sasabhūtena jalite aggikkhandhe attānaṃ niyyātentena sampattayācakānaṃ cittaṃ gahitaṃ.
This path of generosity is what I have travelled; this is my lineage. While perfecting the ten Pāramīs, I carried out many great sacrifices, such as the Velāma Great Sacrifice, the Mahāgovinda Great Sacrifice, the Mahāsudassana Great Sacrifice, and the Vessantara Great Sacrifice. As the quail, I satisfied the minds of beggars by offering myself to a blazing heap of fire.
Bố thí này là con đường ta đã đi; đó là dòng dõi của ta. Khi ta thực hành mười Ba-la-mật, ta đã thực hiện nhiều đại tế lễ như Velāma đại tế lễ, Mahāgovinda đại tế lễ, Mahāsudassana đại tế lễ, Vessantara đại tế lễ, v.v. Khi ta hiến dâng thân mình vào đống lửa đang cháy, ta đã chiếm được lòng của những người cầu xin.
Dānañhi loke sakkasampattiṃ deti, mārasampattiṃ brahmasampattiṃ cakkavattisampattiṃ sāvakapāramiñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ abhisambodhiñāṇaṃ detī’’ti evamādinā dānaguṇappaṭisaṃyuttakathā.
Generosity in the world bestows the prosperity of Sakka, the prosperity of Māra, the prosperity of Brahmā, the prosperity of a universal monarch, the knowledge of a disciple's perfection, Paccekabodhi knowledge, and full enlightenment knowledge"—a discourse connected with the virtues of generosity in this manner.
Bố thí này mang lại sự thành tựu của chư thiên, sự thành tựu của Ma-vương, sự thành tựu của Phạm thiên, sự thành tựu của Chuyển luân vương, trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn, trí tuệ Độc giác Bồ-đề, trí tuệ Chánh Đẳng Giác,” v.v., đó là bài pháp liên quan đến các phẩm chất của bố thí.
Yasmā pana dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi.
Since one who gives generosity is able to undertake morality, he then delivered a discourse on morality.
Vì người bố thí có thể thọ trì giới, nên sau đó Ngài đã thuyết bài pháp về giới.
Dānañhi nāma dakkhiṇeyyesu hitajjhāsayena pūjanajjhāsayena vā attano santakassa paresaṃ pariccajanaṃ, tasmā dāyako sattesu ekantahitajjhāsayo purisapuggalo, paresaṃ vā santakaṃ haratīti aṭṭhānametaṃ.
Generosity means the abandoning of one's possessions to others with an attitude of benevolence or reverence towards those worthy of offerings. Therefore, a donor is a person with an exclusively benevolent attitude towards beings, and it is impossible for them to steal others' possessions.
Bố thí là sự từ bỏ tài sản của mình cho người khác với ý định lợi ích hoặc ý định tôn kính đối với những người đáng được cúng dường. Do đó, người bố thí là một người có ý định lợi ích tuyệt đối đối với chúng sinh, hoặc việc người đó lấy tài sản của người khác là điều không thể.
Tasmā dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkotīti dānānantaraṃ sīlaṃ vuttaṃ.
Therefore, because one who gives generosity is able to undertake morality, morality was spoken of after generosity.
Vì vậy, người bố thí có thể thọ trì giới, nên sau bố thí là giới đã được nói đến.
Apica dānakathā tāva pacurajanesupi pavattiyā sabbasādhāraṇattā sukarattā sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca ādito kathitā.
Moreover, the discourse on generosity was spoken first because it is common and easy for many people, and it serves as a means for establishing morality.
Hơn nữa, dānakathā (bài pháp về bố thí) được thuyết trước tiên vì nó phổ biến đối với nhiều người, dễ thực hiện và là phương tiện để thiết lập giới.
Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti.
For a person with the virtue of relinquishing, being unattached to objects of acquisition, easily undertakes the precepts and is well-established in them.
Người có đức hạnh bố thí, vì không chấp trước vào các vật sở hữu, nên dễ dàng thọ trì giới và kiên cố trong giới đó.
Sīlena dāyakapaṭiggāhakavisuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato bhogayasasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathitā.
A discourse on morality was delivered after the discourse on generosity because it speaks of benefiting others through the purity of the donor and recipient, speaks of refraining from harming others, speaks of active deeds before inactive deeds, and speaks of the cause of prosperity in wealth and fame before speaking of the cause of prosperity in future existences.
Bài pháp về giới được thuyết sau bài pháp về bố thí vì nó nói về sự thanh tịnh của người bố thí và người nhận, nói về sự giúp đỡ người khác, nói về sự chấm dứt việc làm hại người khác, nói về pháp hành động, nói về pháp không hành động, nói về nguyên nhân của sự thành tựu tài sản và danh tiếng, và nói về nguyên nhân của sự thành tựu các cõi.
Sīlakathā nāma ‘‘sīlaṃ nāmetaṃ avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ.
The discourse on morality is: "Morality is a reliance, a foundation, a support, a refuge, a shelter, a destination, a final resort.
Sīlakathā (bài pháp về giới) là: “Giới này là nơi nương tựa, nền tảng, chỗ dựa, nơi ẩn náu, nơi đến, nơi quy hướng.
Sīlaṃ nāmetaṃ mama vaṃso, ahaṃ saṅkhapālanāgarājakāle bhūridattanāgarājakāle campeyyanāgarājakāle sīlavarājakāle mātuposakahatthirājakāle chaddantahatthirājakāleti anantesu attabhāvesu sīlaṃ paripūresiṃ.
Morality is my lineage. I perfected morality in countless existences, as the Nāga King Saṅkhapāla, the Nāga King Bhūridatta, the Nāga King Campeyya, King Sīlava, the elephant king Mātuposaka, and the elephant king Chaddanta.
Giới này là dòng dõi của ta. Ta đã hoàn thành giới trong vô số kiếp sống như khi là vua rắn Saṅkhapāla, vua rắn Bhūridatta, vua rắn Campeyya, vua Sīlava, vua voi Mātuposaka, vua voi Chaddanta, v.v.
Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo sīlasadisā patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro natthi, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthi, sīlagandhasadiso gandho natthi.
Indeed, for the prosperities of this world and the next, there is no reliance like morality, no foundation like morality, no support, refuge, shelter, destination, or final resort like morality. There is no adornment like the adornment of morality, no flower like the flower of morality, no fragrance like the fragrance of morality.
Ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, nền tảng, chỗ dựa, nơi ẩn náu, nơi đến, nơi quy hướng nào giống như giới, không có đồ trang sức nào giống như đồ trang sức của giới, không có hoa nào giống như hoa của giới, không có hương nào giống như hương của giới.
Sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhanaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevakopi loko olokento tittiṃ na gacchatī’’ti evamādisīlaguṇappaṭisaṃyuttakathā.
Indeed, the world, including the devas, looking upon one adorned with the adornment of morality, wearing the flower-ornament of morality, and anointed with the fragrance of morality, is never satisfied"—a discourse connected with the virtues of morality in this manner.
Thật vậy, thế gian cùng với chư thiên, khi nhìn người được trang sức bằng đồ trang sức của giới, đeo hoa của giới, và được xoa hương của giới, cũng không bao giờ chán ngán,” v.v., đó là bài pháp liên quan đến các phẩm chất của giới như vậy.
Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassanatthaṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi.
Then, to show that this heaven is attained by relying on morality, a discourse on heaven was delivered after morality.
Để chỉ ra rằng cõi trời này có được nhờ giới, Ngài đã thuyết bài pháp về cõi trời sau giới.
Saggakathā nāma ‘‘ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā, niccaṃ sampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti, tāvatiṃsā tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānī’’ti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttakathā.
The discourse on heaven is: "This heaven is desirable, pleasing, and agreeable; there is constant enjoyment here, constant prosperity is obtained. The devas of the Cātumahārājika realm experience divine happiness and divine prosperity for ninety-one hundred thousand years; the Tāvatiṃsā devas for three crores and sixty hundred thousand years"—a discourse connected with the virtues of heaven in this manner.
Saggakathā (bài pháp về cõi trời) là: “Cõi trời này là điều mong muốn, đáng yêu, vừa lòng; ở đó luôn có trò vui, luôn đạt được sự thành tựu; chư thiên Tứ Đại Thiên Vương hưởng thụ hạnh phúc và sự thành tựu của chư thiên trong chín mươi ngàn vạn năm; chư thiên Đao Lợi trong ba mươi ba vạn năm và sáu mươi vạn năm,” v.v., đó là bài pháp liên quan đến các phẩm chất của cõi trời như vậy.
Saggasampattiṃ kathayantānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti.
Indeed, the mouths of Buddhas are insufficient to describe the prosperity of heaven.
Miệng của các vị Phật không đủ để mô tả sự thành tựu của cõi trời.
Vuttampi cetaṃ ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi.
And it has been said, "In many ways, bhikkhus, I have spoken the discourse on heaven," and so forth.
Điều này cũng đã được nói: “Này các Tỳ-kheo, Ta sẽ thuyết bài pháp về cõi trời bằng nhiều phương tiện,” v.v.
Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarāgo kātabboti dassanatthaṃ ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.177; pāci. 417) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi.
Having thus enticed with the discourse on heaven, then, as if adorning an elephant and then severing its trunk, to show that this heaven is also impermanent and unstable, and that no craving should be made for it, he spoke of the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures in the manner of "Sensual pleasures have little gratification, much suffering, and much despair; the danger here is greater," and so forth.
Sau khi dụ dỗ bằng bài pháp về cõi trời như vậy, Ngài lại thuyết về sự nguy hiểm, sự thấp kém và sự ô nhiễm của các dục lạc bằng cách nói: “Các dục lạc có ít vị ngọt, nhiều khổ đau, nhiều phiền não, ở đây sự nguy hiểm nhiều hơn,” v.v., (Ma. Ni. 1.177; Pāci. 417) như thể trang sức cho một con voi rồi chặt vòi của nó, để chỉ ra rằng cõi trời này cũng vô thường, không bền vững, không nên có tham ái ở đó.
Tattha ādīnavoti doso, aniccatādinā appassādatādinā ca dūsitabhāvoti attho.
Therein, danger means fault; the meaning is the state of being corrupted by impermanence and so on, and by little satisfaction and so on.
Ở đây, ādīnava có nghĩa là lỗi lầm, khuyết điểm; tức là trạng thái bị làm hư hoại do tính vô thường, do tính không thỏa mãn, v.v.
Atha vā ādīnaṃ vāti pavattatīti ādīnavo, paramakapaṇatā.
Or else, it blows as misery, thus it is danger, extreme wretchedness.
Hoặc là, điều gì đó diễn ra theo cách bị ràng buộc, nên gọi là ādīnava (tai họa); là sự cực kỳ khốn khổ.
Tathā ca kāmā yathābhūtaṃ paccavekkhantānaṃ paccupatiṭṭhanti.
And thus, sensual pleasures present themselves to those who reflect upon them as they really are.
Và như vậy, các dục hiện ra đúng như thật đối với những người quán xét.
Okāroti lāmakabhāvo nihīnabhāvo aseṭṭhehi sevitabbatā seṭṭhehi na sevitabbatā ca.
Baseness means a vile state, a low state, being fit to be associated with by the ignoble and not fit to be associated with by the noble.
Okāra có nghĩa là trạng thái thấp kém, trạng thái hạ liệt, là điều nên được những người không ưu việt thực hành và không nên được những người ưu việt thực hành.
Saṃkilesoti tehi sattānaṃ saṃkilissanaṃ, vibādhetabbatā upatāpetabbatāti attho.
Defilement means the defiling of beings by them; the meaning is being fit to be oppressed, fit to be tormented.
Saṃkilesa có nghĩa là sự ô nhiễm của chúng sinh bởi những điều đó, tức là trạng thái bị quấy nhiễu, bị phiền não.
Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
Thus, having intimidated him with the danger in sensual pleasures, he declared the benefit in renunciation.
Sau khi đã làm cho sợ hãi bởi những tai họa của dục như vậy, Ngài đã tuyên bố lợi ích của sự xuất ly.
Yattakā ca kāmesu ādīnavā, paṭipakkhato tattakāva nekkhamme ānisaṃsā.
And as many dangers as there are in sensual pleasures, just so many benefits, by way of contrast, are there in renunciation.
Có bao nhiêu tai họa trong các dục thì có bấy nhiêu lợi ích trong sự xuất ly, theo chiều đối nghịch.
Apica ‘‘nekkhammaṃ nāmetaṃ asambādhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ, nikkhantaṃ kāmehi, nikkhantaṃ kāmasaññāya, nikkhantaṃ kāmavitakkehi, nikkhantaṃ kāmapariḷāhehi, nikkhantaṃ byāpārato’’tiādinā nayena nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi, pabbajjāya jhānādīsu ca guṇe vibhāvesi vaṇṇesi.
Moreover, he declared the benefit in renunciation in the manner beginning with: “This renunciation is unconfined, undefiled, it has departed from sensual pleasures, departed from perceptions of sensual pleasure, departed from thoughts of sensual pleasure, departed from the fever of sensual pleasure, departed from engagement”; he explained and praised the qualities in going forth, in the jhānas, and so on.
Hơn nữa, Ngài đã tuyên bố lợi ích của sự xuất ly theo cách thức như: “Sự xuất ly này là không chật chội, không ô nhiễm, thoát ly khỏi các dục, thoát ly khỏi dục tưởng, thoát ly khỏi dục tầm, thoát ly khỏi các dục lậu, thoát ly khỏi sự bận rộn”, v.v., và đã làm sáng tỏ, ca ngợi các đức tính trong sự xuất gia và các thiền định, v.v.
Ettha ca saggaṃ kathetvā svāyaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho, sabbathāpi anupakkiliṭṭho ariyamaggoti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggo kathetabbo.
And here, having spoken of heaven, in order to show that this heaven is defiled by lust and so on, and that the noble path is utterly undefiled, the path should be spoken of immediately after heaven.
Ở đây, sau khi thuyết về cõi trời, cần phải thuyết về con đường (đạo) ngay sau cõi trời để chỉ ra rằng cõi trời này bị ô nhiễm bởi tham, v.v., còn Thánh đạo thì hoàn toàn không bị ô nhiễm.
Maggañca kathentena tadadhigamupāyasandassanatthaṃ saggapariyāpannāpi pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā aniccā addhuvā vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo, hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasañhitāti tesaṃ okāro lāmakabhāvo, sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso, sabbasaṃkilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti kāmesu ādīnavo okāro saṃkileso nekkhamme ca ānisaṃso pakāsitoti daṭṭhabbaṃ.
And in speaking of the path, to show the means for its attainment, it should be understood that all sensual pleasures—those pertaining to heaven and even more so the others—are said to have many dangers, to be impermanent, not lasting, and subject to change, thus the danger in sensual pleasures; that they are low, vulgar, worldly, ignoble, and not connected with the goal, thus their baseness, their vile nature; that all forms of existence are a basis for defilements, thus the defilement therein; and that Nibbāna is completely liberated from all defilements, thus the benefit in renunciation should be spoken of, and so the danger, baseness, and defilement in sensual pleasures and the benefit in renunciation were declared.
Và khi thuyết về đạo, để chỉ ra phương tiện đạt được đạo, cần phải thuyết về tai họa của các dục, tức là tất cả các dục, bao gồm cả những gì thuộc về cõi trời và những điều khác, đều có nhiều tai họa, vô thường, không bền vững, có bản chất biến đổi; sự thấp kém của chúng, tức là chúng là hạ liệt, thô tục, thuộc phàm phu, không phải Thánh, không mang lại lợi ích; sự ô nhiễm trong đó, tức là tất cả các cõi tồn tại đều là đối tượng của các phiền não; và lợi ích của sự xuất ly, tức là Niết Bàn hoàn toàn thoát khỏi mọi ô nhiễm. Do đó, cần phải hiểu rằng tai họa, sự thấp kém, sự ô nhiễm trong các dục và lợi ích trong sự xuất ly đã được tuyên bố.
Kallacittanti kammaniyacittaṃ, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammakkhamacittanti attho.
A ready mind means a workable mind; the meaning is a mind fit for the task, having become a vessel for the teaching to come because the mental faults of faithlessness and so on had departed due to the teaching previously delivered.
Kalla-citta có nghĩa là tâm dễ sai khiến, tức là tâm đã thoát khỏi các lỗi lầm như bất tín, v.v., do lời giáo huấn đã được thuyết trước đó, và đã trở thành một pháp khí để tiếp nhận lời giáo huấn tiếp theo, nên là tâm dễ sai khiến.
Assaddhiyādayo vā yasmā cittassa rogabhūtā tadā tassa vigatā, tasmā kallacittaṃ arogacittanti attho.
Or, because faithlessness and so on are diseases of the mind, and they were at that time absent for him, therefore, a ready mind means a healthy mind.
Hoặc là, vì bất tín, v.v., là bệnh của tâm, và chúng đã biến mất khỏi tâm của người ấy vào lúc đó, nên kalla-citta có nghĩa là tâm không bệnh.
Diṭṭhimānādikilesavigamena muducittaṃ, kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ, sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ.
With the removal of defilements such as wrong view and conceit, it is a pliant mind; with the removal of sensual desire and so on, it is a mind free from hindrances; through the connection with sublime joy and gladness in the right practice, it is an uplifted mind.
Mudu-citta (tâm mềm mại) là do sự biến mất của các phiền não như tà kiến, ngã mạn, v.v.; vinīvaraṇa-citta (tâm không chướng ngại) là do sự biến mất của dục tham, v.v.; udagga-citta (tâm phấn chấn) là do sự kết hợp của hỷ và hoan hỷ cao thượng trong chánh hạnh.
Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ yadā bhagavā aññāsīti sambandho.
Therein, the connection is: when the Blessed One knew his mind was serene through the attainment of faith.
Ở đây, sự liên hệ là: khi Đức Thế Tôn biết tâm đã tịnh tín do thành tựu đức tin.
Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ.
Or else, a ready mind is a healthy mind through the removal of sensual desire.
Hoặc là, kalla-citta có nghĩa là tâm không bệnh do sự biến mất của dục tham.
Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akaṭhinacittaṃ.
A pliant mind is a non-rigid mind, due to loving-kindness, through the removal of ill will.
Mudu-citta có nghĩa là tâm không cứng nhắc do sự biến mất của sân hận, nhờ vào lòng từ bi.
Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattā tena apihitacittaṃ.
A mind free from hindrances is a mind not covered by it, as distraction is absent through the removal of restlessness and remorse.
Vinīvaraṇa-citta có nghĩa là tâm không bị che đậy bởi sự phóng dật, do sự biến mất của trạo hối và sự biến mất của sự xao nhãng.
Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alīnacittaṃ.
An uplifted mind is an unsluggish mind, due to exertion, through the removal of sloth and torpor.
Udagga-citta có nghĩa là tâm không bị chìm đắm do sự biến mất của hôn trầm thụy miên, nhờ vào sự nỗ lực.
Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyaṃ adhimuttacittanti evampettha attho veditabbo.
A serene mind is a mind resolved in the right practice through the removal of doubt; thus the meaning should be understood here.
Pasanna-citta có nghĩa là tâm quyết định trong chánh hạnh do sự biến mất của hoài nghi. Ý nghĩa ở đây cần được hiểu như vậy.
Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā, attanāyeva uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena diṭṭhā asādhāraṇā aññesanti attho.
Elevated by himself means personally elevated, grasped after having lifted it up oneself; the meaning is that it was seen with self-originating knowledge and is not shared with others.
Sāmukkaṃsikā có nghĩa là tự mình nâng lên, tự mình nắm giữ, tức là điều được thấy bằng tự tánh trí, không phải là điều chung cho người khác.
Kā ca pana sāti?
And what is that?
Và điều đó là gì?
Ariyasaccadesanā.
The teaching of the noble truths.
Là sự thuyết giảng về Tứ Thánh Đế.
Tenevāha ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti.
For that very reason he said, “suffering, the origin, the cessation, the path.”
Vì thế Ngài nói: “Khổ, tập, diệt, đạo”.
Seyyathāpītiādinā upamāvasena tassa kilesappahānaṃ ariyamagguppādañca dasseti.
By the passage beginning with “Just as,” he shows the abandoning of his defilements and the arising of the noble path by way of a simile.
Bằng cách bắt đầu với seyyathāpi, Ngài chỉ ra sự đoạn trừ phiền não và sự phát sinh Thánh đạo bằng ví dụ.
Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ.
With stains removed means with the black stains gone.
Apagatākāḷaka có nghĩa là không còn vết đen.
Sammadevāti suṭṭhu eva.
Properly means thoroughly.
Sammadevā có nghĩa là thật sự tốt đẹp.
Rajananti nīlapītādiraṅgajātaṃ.
Dye means a kind of color such as blue, yellow, and so on.
Rajana có nghĩa là thuốc nhuộm màu xanh, vàng, v.v.
Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya, pabhassaraṃ bhaveyya.
Would take means would receive, would become bright.
Paṭiggaṇheyyā có nghĩa là sẽ nhận, sẽ trở nên trong sáng.
Tasmiṃyeva āsaneti tassaṃyeva nisajjāyaṃ.
On that very seat means in that very sitting posture.
Tasmiṃyeva āsane có nghĩa là trong cùng một chỗ ngồi đó.
Etenassa lahuvipassakatā tikkhapaññatā sukhapaṭipadakhippābhiññatā ca dassitā hoti.
By this, his swiftness of insight, keenness of wisdom, and pleasant practice with swift direct knowledge are shown.
Điều này cho thấy người ấy có tuệ quán nhanh chóng, trí tuệ sắc bén, thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh chóng.
Virajantiādi vuttanayameva.
Dust-free and so on is as was explained.
Viraja v.v. cũng theo cách đã nói.
Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanasilā viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udakena temetvā temetvā ūsagomayachārikakhārakehi kāḷakapadese sammadditvā vatthassa dhovanapayogo viya saddhāsinehena temetvā temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā sīlasutādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti.
Herein is the application of the simile: the mind is like the cloth; the state of the mind being sullied by the corruptions of lust and so on is like the state of the cloth being sullied by adventitious stains; the gradual discourse is like the washing stone; faith is like water; the effort in cleansing the mind by the method of virtue, learning, etc., after loosening the faults with mindfulness, concentration, and wisdom, having repeatedly moistened it with the moisture of faith, is like the process of washing the cloth by repeatedly moistening it with water and thoroughly rubbing the stained parts with lye, cow-dung, ash, and acidic substances; the removal of the stains on the cloth by that process is like the suppression of defilements by the application of effort; the noble path is like the dye; the state of the purified cloth becoming bright with it is like the purification of the mind, whose defilements have been suppressed, by the path.
Đây là sự tương đồng của ví dụ: tâm giống như tấm vải, trạng thái tấm vải bị làm ô nhiễm bởi các vết bẩn từ bên ngoài giống như tâm bị ô nhiễm bởi các phiền não như tham, v.v.; anupubbikathā (bài thuyết giảng tuần tự) giống như hòn đá giặt; đức tin giống như nước; việc giặt vải bằng cách làm ướt nhiều lần với nước, rồi chà xát các chỗ đen bằng tro, phân bò, tro trấu, v.v., giống như sự tinh tấn thanh lọc tâm bằng cách làm cho các phiền não suy yếu nhờ chánh niệm, định, tuệ, sau khi đã làm ướt tâm bằng sự thấm nhuần của đức tin, và bằng phương pháp giới, văn, v.v.; sự biến mất của các vết đen trên vải do sự thực hành đó giống như sự trấn áp phiền não bằng sự tinh tấn; Thánh đạo giống như thuốc nhuộm; và trạng thái sáng chói của tấm vải sạch nhờ thuốc nhuộm giống như sự thanh tịnh hóa tâm đã trấn áp phiền não bằng đạo.
27. Assadūteti āruḷhaasse dūte.
27. To the messenger on horseback means to the messenger mounted on a horse.
27. Assadūte có nghĩa là sứ giả cưỡi ngựa.
Iddhābhisaṅkhāranti iddhikiriyaṃ.
A feat of psychic power means the performance of a psychic power.
Iddhābhisaṅkhāra có nghĩa là hành động thần thông.
Abhisaṅkharesīti abhisaṅkhari, akāsīti attho.
Performed means he performed, he did; that is the meaning.
Abhisaṅkharesī có nghĩa là đã tạo tác, đã làm.
Kimatthanti ce?
If it is asked, “For what purpose?”
Để làm gì ư?
Ubhinnaṃ paṭilabhitabbavisesantarāyanisedhanatthaṃ.
For the purpose of preventing an obstacle to the special attainment to be gained by both.
Để ngăn chặn sự trở ngại cho những thành tựu đặc biệt của cả hai người.
Yadi hi so puttaṃ passeyya, puttassapi arahattappatti seṭṭhissapi dhammacakkhupaṭilābho na siyā.
For if he were to see his son, the attainment of arahatship for the son and the gaining of the eye of the Dhamma for the setthi would not have occurred.
Nếu người ấy nhìn thấy con trai mình, thì con trai cũng sẽ không đạt được A-la-hán, và vị trưởng giả cũng sẽ không đạt được pháp nhãn.
Adiṭṭhasaccopi hi ‘‘dehi te mātuyā jīvita’’nti yācanto kathañhi nāma vikkhepaṃ paṭibāhitvā bhagavato dhammadesanānusārena ñāṇaṃ pesetvā dhammacakkhuṃ paṭilabheyya, yaso ca evaṃ tena yāciyamāno kathaṃ taṃ vikkhepaṃ paṭibāhitvā arahatte patiṭṭhaheyya.
For how indeed could one who has not seen the truth, while begging, “Grant your mother her life,” have overcome the distraction, directed his knowledge in accordance with the Blessed One’s Dhamma discourse, and gained the eye of the Dhamma? And how could Yasa, being begged by him in this way, have overcome that distraction and become established in arahatship?
Vì một người chưa thấy được chân lý, khi van xin “Hãy trả lại mạng sống cho mẹ con”, làm sao có thể gạt bỏ sự xao nhãng, hướng trí tuệ theo lời giáo huấn của Đức Thế Tôn và đạt được pháp nhãn? Và làm sao Yasa, khi bị người ấy van xin như vậy, có thể gạt bỏ sự xao nhãng đó để an trú vào A-la-hán quả?
Imināva lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo.
By this very characteristic, it should be understood that here it was said twice out of confidence and out of praise.
Theo đặc điểm này, ở đây cần hiểu rằng lời này được nói hai lần với ý nghĩa tịnh tín và khen ngợi.
Seyyathāpītiādinā catūhi upamāhi bhagavato desanaṃ thometi.
By the passage beginning with “Just as,” he praises the Blessed One’s teaching with four similes.
Bắt đầu với seyyathāpi, Ngài ca ngợi lời giáo huấn của Đức Thế Tôn bằng bốn ví dụ.
Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā.
Therein, overturned means placed face down, or turned upside down.
Trong đó, nikkujjita có nghĩa là đặt úp xuống, hoặc là quay mặt xuống dưới.
Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya.
Would set upright means would turn it right side up.
Ukkujjeyyā có nghĩa là làm cho ngửa mặt lên.
Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādichāditaṃ.
Concealed means covered by grass, leaves, and so on.
Paṭicchanna có nghĩa là bị che đậy bởi cỏ, lá cây, v.v.
Vivareyyāti ugghāṭeyya.
Would reveal means would uncover.
Vivareyyā có nghĩa là mở ra.
Mūḷhassāti disāmūḷhassa.
To one who was lost means to one who had lost his way.
Mūḷhassa có nghĩa là người bị lạc phương hướng.
Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya.
Would point out the way means, taking him by the hand, he would say, “This is the way.”
Maggaṃ ācikkheyyā có nghĩa là nắm tay và nói: “Đây là con đường”.
Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasī aḍḍharatti ghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅgatame.
In the darkness means in the fourfold darkness of the fourteenth day of the dark fortnight, at midnight, with a canopy of dense forest thickets and clouds.
Andhakāre có nghĩa là trong bóng tối dày đặc bốn bề: đêm rằm tối, nửa đêm, rừng rậm và mây đen.
Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto ‘‘esāha’’ntiādimāha.
Thus, having praised the teaching, with his mind confident in the Triple Gem through this teaching, making a display of his confidence, he said the words beginning with “I here.”
Sau khi ca ngợi giáo pháp như vậy, với tâm tịnh tín nơi Tam Bảo do giáo pháp này, và thể hiện sự tịnh tín đó, người ấy nói: “Esāhaṃ” v.v.
Tattha esāhanti eso ahaṃ.
Therein, I here means this I.
Trong đó, esāhaṃ có nghĩa là “Tôi đây”.
Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretūti maṃ bhagavā ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho.
"May the Blessed One remember me as a lay follower" means: May the Blessed One remember me thus, "This is a lay follower;" the meaning is, may he know.
Upāsakaṃ maṃ Bhagavā dhāretū có nghĩa là “Xin Đức Thế Tôn hãy ghi nhận con là một cư sĩ”, tức là “Xin Ngài hãy biết con như vậy”.
Ajjataggeti etthāyaṃ agga-saddo ādiatthe, tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvāti evamattho veditabbo.
Regarding "Ajjatagge," here the word "agga" is in the sense of "beginning." Therefore, "ajjatagge" should be understood as "making today the beginning."
Ajjatagge (Từ hôm nay trở đi) – ở đây, từ agga có nghĩa là khởi đầu, do đó, ajjatagge nên được hiểu là lấy ngày hôm nay làm khởi điểm.
Ajjatanti ajjabhāvaṃ.
"Ajjataṃ" means "today's state."
Ajjataṃ là trạng thái hiện tại.
‘‘Ajjadagge’’ti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.
Alternatively, the reading is "Ajjadagge," where the letter "da" is a euphonic conjunct. The meaning is "making today the beginning."
Hoặc cách đọc là ‘‘Ajjadagge’’, âm da là âm nối từ, nghĩa là lấy ngày hôm nay làm khởi điểm.
Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ.
"Pāṇupetaṃ" means "endowed with life."
Pāṇupetaṃ (có sinh mạng) là được bao gồm bởi các sinh mạng.
Yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ, anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhagavā dhāretu jānātu.
"As long as my life continues, may the Blessed One accept and know me, the lay follower, a performer of proper deeds, who has gone for refuge to the Three Refuges, having no other teacher, endowed with life."
Nguyện Thế Tôn ghi nhận và biết con là một cư sĩ, một người làm việc đúng pháp, đã quy y Tam Bảo bằng ba sự quy y, không có vị đạo sư nào khác, có sinh mạng cho đến khi mạng sống của con còn tồn tại.
Ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyya, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā, dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā, saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti evaṃ attasanniyyātanena saraṇaṃ agamāsi.
"For even if one were to cut off my head with a sharp sword, I would never say that the Buddha is 'not the Buddha,' or the Dhamma is 'not the Dhamma,' or the Saṅgha is 'not the Saṅgha'—in this way, he went for refuge by dedicating himself."
Vì con, dù có bị chặt đầu bằng thanh gươm sắc bén, cũng sẽ không nói rằng Đức Phật ‘‘không phải là Phật’’, Pháp ‘‘không phải là Pháp’’, hay Tăng ‘‘không phải là Tăng’’, con đã quy y bằng cách hiến dâng tự thân như vậy.
Evaṃ ‘‘abhikkanta’’ntiādīnaṃ anuttānapadattho veditabbo, vitthāro pana heṭṭhā verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ āgatoyevāti idha na dassito.
Thus, the meaning of "abhikkanta" and other such terms, whose sense is not immediately clear, should be understood. The detailed explanation has already appeared below in the Veranja section, so it is not presented here.
Như vậy, ý nghĩa của các từ không rõ ràng như ‘‘abhikkanta’’ v.v. nên được hiểu, nhưng phần giải thích chi tiết đã được trình bày trong phần giải thích về phẩm Verañja bên dưới, nên ở đây không trình bày lại.
28. Bhūmiṃ paccavekkhantassāti attanā diṭṭhamatthaṃ paccavekkhantassa.
28. "Bhūmiṃ paccavekkhantassā" means "one who reviews the matter he has seen."
28. Bhūmiṃ paccavekkhantassā (đang quán sát cảnh giới) là đang quán sát điều mình đã thấy.
Iddhābhisaṅkhāraṃ paṭippassambhesīti yathā taṃ seṭṭhi gahapati tattha nisinnova yasaṃ kulaputtaṃ passati, tathā adhiṭṭhāsīti attho.
"Iddhābhisaṅkhāraṃ paṭippassambhesī" means "he brought the psychic power to an end," meaning "he willed it so that the wealthy householder saw the noble youth sitting there."
Iddhābhisaṅkhāraṃ paṭippassambhesī (đã làm cho thần thông biến mất) có nghĩa là đã làm cho vị trưởng giả cư sĩ đó thấy vị công tử Yasa ngay tại chỗ ngồi của mình.
Adhivāsetūti sampaṭicchatu.
"Adhivāsetū" means "may he accept."
Adhivāsetū (xin chấp thuận) là xin chấp nhận.
Ajjatanāyāti yaṃ me tumhesu sakkāraṃ karoto ajja bhavissati puññañca pītipāmojjañca, tadatthāya.
"Ajjatanāyā" means "for the sake of the merit and joy and gladness that will accrue to me today by showing respect to you."
Ajjatanāyā (cho ngày hôm nay) là vì phước báu và niềm hoan hỷ sẽ có được cho con hôm nay khi con cúng dường đến quý Ngài.
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ karonto tuṇhībhāvena adhivāsesi, seṭṭhissa anuggahatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti.
"Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenā" means "the Blessed One accepted by silence," meaning "the Blessed One, without moving his body or speech, enduring inwardly, accepted by silence; it is said that he consented mentally to benefit the householder."
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenā (Thế Tôn đã chấp thuận bằng sự im lặng) có nghĩa là Thế Tôn đã chấp thuận bằng sự im lặng, không cử động thân hay lời nói, chỉ nhẫn nại trong nội tâm; điều này có nghĩa là Ngài đã chấp nhận trong tâm để ban ân cho vị trưởng giả.
‘‘Ehi bhikkhū’’ti bhagavā avocāti tassa kira iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ olokento anekāsu jātīsu cīvarādiaṭṭhaparikkhāradānaṃ disvā ‘‘ehi bhikkhū’’ti avoca.
"‘Ehi bhikkhū’ti bhagavā avocā" means "the Blessed One said, ‘Come, bhikkhu!’" For, observing the proximate cause of his psychic-power-created bowl and robe (pattacīvara), and seeing his giving of robes and other eight requisites in numerous existences, he said, "Come, bhikkhu!"
‘‘Ehi bhikkhū’’ti bhagavā avocā (Thế Tôn đã nói ‘‘Hãy đến, này tỳ khưu’’) – Ngài đã nói ‘‘Hãy đến, này tỳ khưu’’ sau khi quán xét nhân duyên của y bát thần thông của người ấy, thấy được sự cúng dường y phục và các vật dụng thiết yếu khác trong nhiều kiếp quá khứ.
So tāvadeva bhaṇḍu kāsāvavasano aṭṭhahi bhikkhuparikkhārehi sarīre paṭimukkeheva vassasaṭṭhikatthero viya bhagavantaṃ namassamānova nisīdi.
At that very moment, he, shaven-headed and clad in saffron robes, with the eight requisites of a bhikkhu appearing as if attached to his body, sat down like an elder of sixty years, paying homage to the Blessed One.
Ngay lập tức, người ấy cạo tóc, mặc y vàng, với tám vật dụng của tỳ khưu như thể được đeo vào thân, giống như một vị trưởng lão sáu mươi hạ, đã ngồi xuống trong khi đảnh lễ Thế Tôn.
Yo hi cīvarādike aṭṭha parikkhāre pattacīvarameva vā sotāpannādiariyassa puthujjanasseva vā sīlasampannassa datvā ‘‘idaṃ parikkhāradānaṃ anāgate ehibhikkhubhāvāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapeti, tassa taṃ sati adhikārasampattiyaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve iddhimayaparikkhāralābhāya saṃvattatīti veditabbaṃ.
It should be understood that whoever, having given the eight requisites such as robes, or only a bowl and robe, to a Noble One like a Sotāpanna or to an ordinary person endowed with morality, makes the aspiration, "May this gift of requisites be a condition for attaining the 'Come, bhikkhu!' state in the future," for that person, if the necessary conditions are met, it conduces to the attainment of psychic-power-created requisites in the presence of the Buddhas.
Cần phải biết rằng, nếu một người cúng dường tám vật dụng như y phục, hoặc chỉ y bát, cho một vị Thánh nhập lưu hay một phàm nhân có giới hạnh, và phát nguyện rằng ‘‘Nguyện sự cúng dường vật dụng này là nhân duyên để được trở thành tỳ khưu ‘ehi bhikkhū’ trong tương lai’’, thì điều đó, khi có đủ điều kiện và được gặp chư Phật, sẽ dẫn đến việc nhận được vật dụng thần thông.
29. Paṇītenāti uttamena.
29. "Paṇītenā" means "with excellent."
29. Paṇītenā (với món ăn thượng vị) là với món ăn tối thượng.
Sahatthāti sahatthena.
"Sahatthā" means "with his own hand."
Sahatthā (tự tay) là bằng chính tay mình.
Santappetvāti suṭṭhu tappetvā, paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā.
"Santappetvā" means "having thoroughly satisfied," meaning "having made them completely full, contented, and to their heart's content."
Santappetvā (sau khi làm cho no đủ) là sau khi làm cho no đủ hoàn toàn, đầy đủ, vừa ý.
Sampavāretvāti suṭṭhu pavāretvā, alaṃ alanti hatthasaññāya paṭikkhipāpetvā.
"Sampavāretvā" means "having thoroughly invited (to eat more)," meaning "having made them decline with a hand gesture, saying 'enough, enough'."
Sampavāretvā (sau khi làm cho từ chối) là sau khi làm cho từ chối hoàn toàn, bằng cách ra hiệu tay ‘‘đủ rồi, đủ rồi’’.
Bhuttāvinti bhuttavantaṃ.
"Bhuttāviṃ" means "one who has eaten."
Bhuttāviṃ (người đã dùng bữa) là người đã dùng bữa xong.
Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ, apanītahatthanti vuttaṃ hoti.
"Onītapattapāṇiṃ" means "with his hand withdrawn from the bowl," meaning "with his hand removed."
Onītapattapāṇiṃ (người đã rút tay khỏi bát) là người đã rút tay khỏi bát, có nghĩa là đã bỏ tay ra.
‘‘Onittapattapāṇi’’ntipi pāṭho, tassattho – onittaṃ nānābhūtaṃ vinābhūtaṃ pattaṃ pāṇito assāti onittapattapāṇi, taṃ onittapattapāṇiṃ, hatthe ca pattañca dhovitvā ekamantaṃ pattaṃ nikkhipitvā nisinnanti attho.
The reading is also "Onittapattapāṇiṃ." Its meaning is: "Onittapattapāṇi" means one whose bowl is "onitta"—separated, detached from his hand; that is, "Onittapattapāṇiṃ" means "having washed his hands and the bowl, and set the bowl aside, he sat down."
Cũng có cách đọc là ‘‘Onittapattapāṇiṃ’’, ý nghĩa của nó là – người đã rút tay khỏi bát, nghĩa là sau khi rửa tay và bát, đặt bát sang một bên rồi ngồi xuống.
Ekamantaṃ nisīdiṃsūti bhagavantaṃ evaṃbhūtaṃ ñatvā ekasmiṃ okāse nisīdiṃsūti attho.
"Ekamantaṃ nisīdiṃsū" means "knowing the Blessed One to be in such a state, they sat down in one place."
Ekamantaṃ nisīdiṃsū (đã ngồi sang một bên) có nghĩa là sau khi biết Thế Tôn như vậy, họ đã ngồi ở một chỗ riêng.
Dhammiyā kathāyātiādīsu taṅkhaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaatthaṃ sandassetvā kusale ca dhamme samādapetvā tattha ca naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya ca saussāhatāya aññehi ca vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Regarding "Dhammiyā kathāyā" and so on, by a Dhamma talk appropriate for that occasion, "sandassetvā" explaining the meaning related to this world and the next, "samādapetvā" encouraging them in wholesome states, "samuttejetvā" inspiring them with enthusiasm, and "sampahaṃsetvā" gladdening them with that enthusiasm and other existing virtues, having showered a rain of Dhamma-gems, he rose from his seat and departed.
Dhammiyā kathāyā (bằng lời nói về Pháp) v.v. – bằng lời nói về Pháp phù hợp với thời điểm đó, sau khi sandassetvā (chỉ rõ) ý nghĩa của đời này và đời sau, samādapetvā (khuyến khích) họ trong các pháp thiện, samuttejetvā (khích lệ) họ với sự nhiệt tình, và sampahaṃsetvā (làm cho hoan hỷ) họ bằng sự nhiệt tình đó và các phẩm chất khác hiện có, sau khi mưa pháp bảo, Ngài đã đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
30. Idāni tassa sahāyānaṃ pabbajjaṃ dassento ‘‘assosuṃ kho’’tiādimāha.
30. Now, to show the ordination of his friends, he says "assosuṃ kho" and so on.
30. Bây giờ, để trình bày sự xuất gia của các bạn của vị ấy, kinh nói ‘‘assosuṃ kho’’ (đã nghe) v.v.
Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – seṭṭhino ca anuseṭṭhino ca yesaṃ kulānaṃ tāni seṭṭhānuseṭṭhīni kulāni, tesaṃ seṭṭhānuseṭṭhīnaṃ kulānaṃ, paveṇivasena āgatehi seṭṭhīhi ca anuseṭṭhīhi ca samannāgatānaṃ kulānanti attho.
Here is the explanation of the terms not immediately clear: "seṭṭhānuseṭṭhīnaṃ kulānaṃ" means "the families of chief merchants and secondary merchants," that is, "the families consisting of chief merchants and secondary merchants who have come in an unbroken lineage."
Ở đây, phần giải thích về các từ không rõ ràng là – seṭṭhānuseṭṭhīnaṃ kulānaṃ (của các gia đình trưởng giả và phó trưởng giả) là các gia đình mà những trưởng giả và phó trưởng giả đó thuộc về, có nghĩa là các gia đình có các trưởng giả và phó trưởng giả kế thừa theo dòng dõi.
Vimalotiādīni tesaṃ puttānaṃ nāmāni.
"Vimalo" and so on are the names of their sons.
Vimalo v.v. là tên của các con trai của họ.
Kesamassuṃ ohāretvāti kesañca massuñca oropetvā.
"Kesamassuṃ ohāretvā" means "having shaved off hair and beard."
Kesamassuṃ ohāretvā (sau khi cạo bỏ tóc và râu) là sau khi cạo bỏ tóc và râu.
Kāsāyāni vatthānīti kasāyarasapītāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni.
"Kāsāyāni vatthānī" means "garments dyed with astringent juice, suitable for those practicing the holy life."
Kāsāyāni vatthānī (các y phục màu vàng) là các y phục được nhuộm màu vỏ cây, phù hợp cho những người sống phạm hạnh.
Orakoti ūnako lāmako.
"Orako" means "inferior, base."
Orako (thấp kém) là kém cỏi, hạ liệt.
Sesamettha vuttanayameva.
The rest is as explained.
Phần còn lại là theo cách đã nói.
31. Paññāsamattānaṃ gihisahāyānaṃ pabbajjāyapi yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva.
31. What needs to be said about the ordination of the fifty householder friends has already been said.
31. Những điều cần nói về sự xuất gia của năm mươi người bạn cư sĩ cũng đã được nói.
Imesaṃ pana sabbesaṃ pubbayogo vattabboti taṃ dassetuṃ ‘‘yasaādīnaṃ kulaputtānaṃ ayaṃ pubbayogo’’tiādimāha.
However, the past actions of all these should be stated. To show that, he says "yasaādīnaṃ kulaputtānaṃ ayaṃ pubbayogo" and so on.
Nhưng cần phải nói về tiền nghiệp của tất cả những người này, để trình bày điều đó, kinh nói ‘‘yasaādīnaṃ kulaputtānaṃ ayaṃ pubbayogo’’ (đây là tiền nghiệp của các công tử Yasa v.v.) v.v.
Tattha vaggabandhanenāti gaṇabandhanena, ekībhūtāti vuttaṃ hoti.
Here, "vaggabandhanenā" means "in groups, in a band," meaning "united."
Ở đây, vaggabandhanenā (bằng sự kết nhóm) là bằng sự kết nhóm, có nghĩa là đã hợp nhất.
Anāthasarīrānīti anāthāni matakaḷevarāni.
"Anāthasarīrānī" means "unprotected dead bodies."
Anāthasarīrānī (các thi thể vô chủ) là các thi thể người chết vô chủ.
Paṭijaggantāti bahi nīharitvā jhāpentā.
"Paṭijaggantā" means "attending to them," meaning "carrying them out and cremating them."
Paṭijaggantā (đang chăm sóc) là đang mang ra ngoài và hỏa táng.
32. Idāni saraṇagamanūpasampadaṃ dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi āraddhaṃ.
32. Now, to show the going for refuge and ordination, "atha kho bhagavā" and so on is begun.
32. Bây giờ, để trình bày sự thọ cụ túc giới bằng cách quy y, kinh bắt đầu với ‘‘atha kho bhagavā’’ (rồi Thế Tôn) v.v.
Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.141) – muttāhanti mutto ahaṃ.
Here is the explanation of the successive terms (Saṃ. Ni. Aṭṭha. 1.1.141): "muttāhaṃ" means "I am liberated."
Ở đây, phần giải thích từng từ (Saṃ. Ni. Aṭṭha. 1.1.141) là – muttāhaṃ (ta đã được giải thoát) là ta đã được giải thoát.
Cārikanti anupubbagamanacārikaṃ, gāmanigamarājadhānīsu anukkamena gamanasaṅkhātaṃ cārikanti attho.
"Cārikaṃ" means "wandering by gradual journey," meaning "a journey consisting of traveling successively through villages, market towns, and royal cities."
Cārikaṃ (du hành) là du hành theo thứ tự, có nghĩa là du hành lần lượt qua các làng, thị trấn, và kinh đô.
Carathāti divasaṃ yojanaparamaṃ gacchantā caratha.
"Carathā" means "travel, going at most a yojana a day."
Carathā (hãy du hành) là hãy du hành, đi xa nhất một dojana mỗi ngày.
Mā ekena dve agamitthāti ekena maggena dvīsu gatesu ekasmiṃ dhammaṃ desente ekena tuṇhībhūtena ṭhātabbaṃ hoti, tasmā evamāha.
"Mā ekena dve agamitthā" means "do not go two by one path." This is said because if two go by one path, one would have to remain silent while the other preaches the Dhamma.
Mā ekena dve agamitthā (đừng hai người đi cùng một con đường) – nếu hai người đi cùng một con đường, một người thuyết pháp thì người kia phải im lặng, do đó Ngài nói như vậy.
Ādikalyāṇanti ādimhi kalyāṇaṃ sundaraṃ bhaddakaṃ, tathā majjhapariyosānesu.
"Ādikalyāṇaṃ" means "beautiful, good, excellent in the beginning," likewise "in the middle and at the end."
Ādikalyāṇaṃ (tốt đẹp ở đoạn đầu) là tốt đẹp, thanh tịnh, tốt lành ở đoạn đầu, cũng như majjhapariyosānesu (ở đoạn giữa và đoạn cuối).
Ādimajjhapariyosānañca nāmetaṃ sāsanassa ca desanāya ca vasena dubbidhaṃ.
The beginning, middle, and end are twofold, according to the teaching (sāsana) and the discourse (desanā).
Sự tốt đẹp ở đoạn đầu, giữa và cuối này có hai loại, tùy theo giáo pháp và sự thuyết giảng.
Tattha sāsanassa sīlaṃ ādi, samathavipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ.
There, in the teaching, morality (sīla) is the beginning, tranquility and insight (samatha-vipassanā) and the paths (maggā) are the middle, and the fruits (phalā) and Nibbāna are the end.
Trong đó, đối với giáo pháp, giới là khởi đầu, định và tuệ, đạo là đoạn giữa, quả và Niết Bàn là đoạn cuối.
Sīlasamādhayo vā ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ.
Or, morality and concentration (sīla-samādhi) are the beginning, insights (vipassanā) and the paths are the middle, and the fruits and Nibbāna are the end.
Hoặc giới và định là khởi đầu, tuệ và đạo là đoạn giữa, quả và Niết Bàn là đoạn cuối.
Sīlasamādhivipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ.
Or, morality, concentration, and insight (sīla-samādhi-vipassanā) are the beginning, the path is the middle, and the fruits and Nibbāna are the end.
Hoặc giới, định, tuệ là khởi đầu, đạo là đoạn giữa, quả và Niết Bàn là đoạn cuối.
Desanāya pana catuppadikagāthāya tāva paṭhamapādo ādi, dutiyatatiyā majjhaṃ, catuttho pariyosānaṃ.
However, regarding the discourse, for a four-lined stanza (catuppadikagāthā), the first line is the beginning, the second and third are the middle, and the fourth is the end.
Đối với sự thuyết giảng, một bài kệ bốn câu thì câu đầu là khởi đầu, câu thứ hai và thứ ba là đoạn giữa, câu thứ tư là đoạn cuối.
Pañcapadachappadānaṃ paṭhamapādo ādi, avasānapādo pariyosānaṃ, sesā majjhaṃ.
For five-lined or six-lined stanzas, the first line is the beginning, the last line is the end, and the rest are the middle.
Đối với các bài kệ năm hoặc sáu câu, câu đầu là khởi đầu, câu cuối là đoạn cuối, các câu còn lại là đoạn giữa.
Ekānusandhikassa suttassa nidānaṃ ādi, idamavocāti pariyosānaṃ, sesaṃ majjhaṃ.
For a Sutta with a single theme, the introduction (nidāna) is the beginning, "idamavocā" (this was said) is the end, and the rest is the middle.
Đối với một bài kinh có một chủ đề, phần dẫn nhập là khởi đầu, phần ‘‘đức Phật đã nói điều này’’ là đoạn cuối, phần còn lại là đoạn giữa.
Anekānusandhikassa suttassa majjhe bahukampi anusandhi majjhameva, nidānaṃ ādi, idamavocāti pariyosānaṃ.
In a discourse with many connections, even many connections in the middle are still the middle; the introduction is the beginning, and "this was said" is the conclusion.
Trong bài kinh có nhiều mối liên hệ, nhiều mối liên hệ cũng là phần giữa; nhân duyên là phần đầu, "đây là lời đã nói" là phần kết thúc.
Sātthanti sātthakaṃ katvā desetha.
Sāttha means 'teach making it meaningful'.
Sāttha (có nghĩa): hãy giảng dạy làm cho có ý nghĩa.
Sabyañjananti byañjanehi ceva padehi ca paripūraṃ katvā desetha.
Sabyañjana means 'teach making it complete with both syllables and words'.
Sabyañjana (có từ ngữ): hãy giảng dạy làm cho đầy đủ cả văn tự và từ ngữ.
Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ.
Kevalaparipuṇṇa means 'entirely complete'.
Kevalaparipuṇṇa (hoàn toàn đầy đủ): đầy đủ toàn bộ.
Parisuddhanti nirupakkilesaṃ.
Parisuddha means 'pure, free from defilements'.
Parisuddha (trong sạch): không có phiền não.
Brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanabrahmacariyaṃ.
Brahmacariya means 'the holy life of the Dispensation, which includes the three trainings'.
Brahmacariya (Phạm hạnh): Phạm hạnh của giáo pháp bao gồm ba học (giới, định, tuệ).
Pakāsethāti āvi karotha.
Pakāsethā means 'make evident'.
Pakāsethā (hãy tuyên bố): hãy làm cho hiển lộ.
Apparajakkhajātikāti paññācakkhumhi appakilesarajasabhāvā, dukūlasāṇiyā paṭicchannā viya catuppadikagāthāpariyosāne arahattaṃ pattuṃ samatthā sattā santīti attho.
Apparajakkhajātikā means 'those whose nature is of little defilement-dust in the eye of wisdom', meaning that there are beings capable of attaining arahatship at the end of the four-lined stanza, like those hidden by a fine cloth.
Apparajakkhajātikā (có chủng tánh ít bụi trần): có bản chất phiền não bụi trần ít trong tuệ nhãn, có nghĩa là có những chúng sanh có khả năng đạt A-la-hán vào cuối bài kệ bốn câu, giống như được che phủ bởi tấm vải dukūla.
Parihāyantīti alābhaparihāniyā dhammato parihāyanti.
Parihāyantī means 'they decline', referring to declining from the Dhamma due to a loss of gain.
Parihāyantī (suy giảm): suy giảm về Pháp do sự suy giảm lợi lộc.
Tenevāha ‘‘anadhigataṃ nādhigacchantā visesādhigamato parihāyantī’’ti.
Therefore, it says: "Not realizing what has not been realized, they decline from realizing distinction."
Vì thế mới nói “anadhigataṃ nādhigacchantā visesādhigamato parihāyantī” (không đạt được điều chưa đạt, suy giảm từ việc đạt được sự thù thắng).
Senānigamoti senāya nigamo.
Senānigamo means 'the cantonment of the army'.
Senānigamo (làng của quân đội): làng của quân đội.
Paṭhamakappikānaṃ kira tasmiṃ ṭhāne senāniveso ahosi, tasmā so padeso ‘‘senānigamo’’ti vuccati.
It is said that in that place, the first inhabitants had an army encampment; therefore, that area is called "Senānigama."
Nghe nói, vào thời kỳ đầu, nơi đó là nơi đóng quân của quân đội, vì vậy vùng đất đó được gọi là “Senānigama”.
‘‘Senānigāmo’’tipi pāṭho, senāni nāma sujātāya pitā, tassa gāmoti attho.
There is also the reading "Senānigāmo," meaning 'the village of Senāni,' who was the father of Sujātā.
Cũng có bản đọc là “Senānigāmo”, có nghĩa là làng của Senāni, cha của Sujātā.
Tenupasaṅkamissāmīti nāhaṃ tumhe uyyojetvā pariveṇādīni kāretvā upaṭṭhākādīhi paricariyamāno viharissāmi, tiṇṇaṃ pana jaṭilānaṃ aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā dhammameva desetuṃ upasaṅkamissāmi.
Tenupasaṅkamissāmī means: "I will not send you forth and then dwell here, having built hermitages and such, being served by attendants and so on, but I will approach to teach the Dhamma, having shown three and a half thousand miracles to the three ascetics."
Tenupasaṅkamissāmī (Ta sẽ đến đó): Ta sẽ không sống bằng cách sai các con đi, xây dựng các tinh xá, v.v., và được các người hộ trì, v.v., mà Ta sẽ đến để chỉ giảng Pháp sau khi đã trình bày một ngàn rưỡi phép lạ cho ba vị đạo sĩ bện tóc.
33. Māro pāpimāti attano visayaṃ atikkamituṃ paṭipanne satte māretīti māro, pare pāpe niyojeti, sayaṃ vā pāpe niyuttoti pāpimā.
33. Māro pāpimā means Māra, because he kills beings who proceed to transcend his domain; and he is Pāpimā (the Evil One) because he enjoins others to evil, or he himself is engaged in evil.
33. Māro pāpimā (Ma Ba-tuần độc ác): kẻ giết hại chúng sanh đi ngược lại cõi giới của mình nên gọi là Māra (Ma); kẻ sai khiến người khác làm điều ác, hoặc tự mình bị sai khiến làm điều ác nên gọi là pāpimā (độc ác).
Aññānipissa kaṇho adhipati vasavattī antako namuci pamattabandhūtiādīni bahūni nāmāni, idha pana nāmadvayameva gahitaṃ.
He has many other names, such as Kaṇha, Adhipati, Vasavattī, Antaka, Namuci, and Pamattabandhu, but here only two names are taken.
Ma còn có nhiều tên khác như Kaṇha, Adhipati, Vasavattī, Antaka, Namuci, Pamattabandhu, v.v., nhưng ở đây chỉ dùng hai tên.
Upasaṅkamīti ‘‘ayaṃ samaṇo gotamo mahāyuddhaṃ vicārento viya ‘mā ekena dve agamittha, dhammaṃ desethā’ti saṭṭhi jane uyyojeti, imasmiṃ pana ekasmimpi dhammaṃ desente mayhaṃ cittassa sātaṃ natthi, evaṃ bahūsu desentesu kuto bhavissati, paṭibāhāmi na’’nti cintetvā upasaṅkami.
Upasaṅkamī means he approached, having thought: "This ascetic Gotama, as if planning a great battle, sends forth sixty people saying, 'Do not go two by two; teach the Dhamma.' There is no satisfaction in my mind when even one teaches the Dhamma like this; how will it be when so many teach? I will obstruct him."
Upasaṅkamī (đến gần): Ma suy nghĩ rằng “vị sa-môn Gotama này giống như đang phát động một cuộc chiến lớn khi sai sáu mươi người đi, nói rằng ‘chớ hai người đi chung một đường, hãy giảng Pháp’. Ngay cả khi một người giảng Pháp, tâm ta cũng không yên, vậy thì khi nhiều người giảng Pháp thì sao? Ta sẽ ngăn cản ông ta”, rồi Ma đến gần.
Sabbapāsehīti sabbehi kilesapāsehi.
Sabbapāsehī means 'from all the snares of defilements'.
Sabbapāsehī (khỏi tất cả các cạm bẫy): khỏi tất cả các cạm bẫy phiền não.
Ye dibbā ye ca mānusāti ye dibbakāmaguṇasaṅkhātā mānusakakāmaguṇasaṅkhātā ca kilesapāsā nāma atthi, sabbehi tehi tvaṃ baddhoti vadati.
Ye dibbā ye ca mānusā means that you are bound by all those defilement-snares, which are called divine sense pleasures and human sense pleasures.
Ye dibbā ye ca mānusā (những cái thuộc cõi trời và những cái thuộc loài người): Ma nói rằng “có những cạm bẫy phiền não được gọi là dục lạc cõi trời và dục lạc loài người, ngươi bị trói buộc bởi tất cả những thứ đó”.
Mahābandhanabaddhoti mahatā kilesabandhanena baddho, mahati vā bandhane baddho, kilesabandhanassa ṭhānabhūte bhavacārake baddhoti attho.
Mahābandhanabaddho means 'bound by a great fetter of defilements', or 'bound in a great fetter', meaning bound in the prison of existence, which is the locus of the fetter of defilements.
Mahābandhanabaddho (bị trói buộc trong đại trói buộc): bị trói buộc bởi đại trói buộc phiền não, hoặc bị trói buộc trong đại trói buộc, có nghĩa là bị trói buộc trong ngục tù luân hồi, nơi là chỗ của trói buộc phiền não.
Na me samaṇa mokkhasīti samaṇa tvaṃ mama visayato na muccissasi.
Na me samaṇa mokkhasī means 'Ascetic, you will not escape my domain'.
Na me samaṇa mokkhasī (Sa-môn, ngươi sẽ không thoát khỏi ta): Sa-môn, ngươi sẽ không thoát khỏi cõi giới của ta.
‘‘Na me samaṇa mokkhasī’’ti ca idaṃ māro ‘‘muttāhaṃ, bhikkhave, sabbapāsehī’’ti bhagavato vacanaṃ asaddahanto vadati, saddahantopi vā ‘‘evamayaṃ paresaṃ sattānaṃ mokkhāya ussāhaṃ na kareyyā’’ti santajjento kohaññe ṭhatvā vadati.
The words "Na me samaṇa mokkhasī" are spoken by Māra, disbelieving the Blessed One's statement, "I am freed, bhikkhus, from all snares," or, even believing, he speaks with intimidation from a position of hostility, thinking, "This one should not exert himself for the liberation of other beings."
Ma nói câu “Na me samaṇa mokkhasī” này vì không tin lời Đức Thế Tôn “Này các tỳ-khưu, Ta đã thoát khỏi tất cả các cạm bẫy”, hoặc dù có tin, Ma cũng nói với thái độ đe dọa, đứng trên sự xảo trá, để ông ta không cố gắng giải thoát cho các chúng sanh khác.
Nihatoti tvaṃ mayā nihato, nibbisevanabhāvaṃ gamito parājitoti attho.
Nihato means 'you are defeated by me', meaning you are brought to a state of disuse, conquered.
Nihato (bị đánh bại): ngươi đã bị ta đánh bại, bị đưa đến trạng thái không thể hành động, bị đánh bại, có nghĩa là vậy.
Antalikkhe carante pañcābhiññepi bandhatīti antalikkhacaro.
Antalikkhacaro means 'moving in the sky', as it binds even those with five supernormal powers who move in the sky.
Kẻ trói buộc cả những người có năm thắng trí bay trên không nên gọi là antalikkhacaro (kẻ đi trên không).
Rāgapāso hi antalikkhacaresupi kiccasādhanato ‘‘antalikkhacaro’’ti vuccati, teneva naṃ māropi antalikkhacaroti maññati.
The snare of lust is called antalikkhacaro because it is effective even for those who move in the sky; therefore, Māra also considers it "moving in the sky."
Quả thật, cạm bẫy tham ái được gọi là “kẻ đi trên không” vì nó có thể thực hiện công việc ngay cả đối với những người đi trên không, vì thế Ma cũng xem nó là kẻ đi trên không.
Manasi jātoti mānaso, manasampayuttoti attho.
Mānaso means 'born in the mind', meaning associated with the mind.
Sinh ra trong tâm nên gọi là mānaso (thuộc về tâm), có nghĩa là liên hệ với tâm.
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here is of clear meaning.
Những điều còn lại ở đây đều dễ hiểu.
34. ‘‘Anujānāmi bhikkhave’’tiādikāya pana pāḷiyā yo pabbajjūpasampadāvinicchayo vattabbo, taṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pabbajjāpekkhaṃ kulaputtaṃ pabbājentenā’’tiādimāha.
34. To explain in detail the determination of going forth and full ordination that should be stated in the Pāḷi starting with "Anujānāmi bhikkhave" (I allow, bhikkhus), it is said, "when ordaining a young man aspiring for going forth" and so on.
34. Để trình bày chi tiết về sự quyết định xuất gia và thọ giới đã được nói trong đoạn Pāḷi “Anujānāmi bhikkhave” (Này các tỳ-khưu, Ta cho phép), v.v., nên mới nói đoạn “pabbajjāpekkhaṃ kulaputtaṃ pabbājentenā” (khi cho một thiện gia nam tử muốn xuất gia xuất gia), v.v.
Tattha ye puggalā paṭikkhittāti sambandho.
Here, the connection is "which individuals are prohibited."
Ở đó có mối liên hệ là “những người bị cấm”.
Sayaṃ pabbājetabboti kesacchedanādīni sayaṃ karontena pabbājetabbo.
Sayaṃ pabbājetabbo means 'should be ordained by performing the cutting of hair and so on oneself'.
Sayaṃ pabbājetabbo (người nên tự mình cho xuất gia): nên cho xuất gia bằng cách tự mình thực hiện việc cắt tóc, v.v.
Kesacchedanaṃ kāsāyacchādanaṃ saraṇadānanti hi imāni tīṇi karonto ‘‘pabbājetī’’ti vuccati.
Indeed, one who performs these three: cutting hair, donning robes, and giving the refuges, is said to "pabbājeti" (ordain).
Thật vậy, người thực hiện ba việc này là cắt tóc, đắp y cà-sa, và trao Tam quy y được gọi là “pabbājetī” (cho xuất gia).
Etesu ekaṃ dve vāpi karonto tathā voharīyatiyeva, tasmā etaṃ pabbājehīti kesacchedanaṃ kāsāyacchādanañca sandhāya vuttaṃ.
Even one who performs one or two of these is similarly referred to. Therefore, "etaṃ pabbājehī" (ordain this one) is said with reference to hair cutting and donning robes.
Người thực hiện một hoặc hai trong số đó cũng được gọi như vậy, do đó câu etaṃ pabbājehī (hãy cho người này xuất gia) được nói đến việc cắt tóc và đắp y cà-sa.
Upajjhāyaṃ uddissa pabbājetīti etthāpi eseva nayo.
The same applies to "Upajjhāyaṃ uddissa pabbājetī" (ordains for an upajjhāya).
Trong câu Upajjhāyaṃ uddissa pabbājetī (cho xuất gia vì một vị bổn sư) cũng theo cách này.
Khaṇḍasīmaṃ netvāti bhaṇḍukammārocanapariharaṇatthaṃ vuttaṃ.
Khaṇḍasīmaṃ netvā is said to avoid announcing the barbers' task.
Khaṇḍasīmaṃ netvā (đưa đến ranh giới bị chia cắt): được nói ra để tránh việc báo cáo và giữ gìn việc cắt tóc.
Tena sabhikkhuke vihāre aññampi ‘‘etassa kese chindā’’ti vattuṃ na vaṭṭati.
Therefore, in a monastery with bhikkhus, it is not proper to say to another, "Cut this one's hair."
Do đó, trong một tinh xá có các tỳ-khưu, không được nói với người khác “hãy cắt tóc cho người này”.
Pabbājetvāti kesacchedanaṃ sandhāya vadati.
Pabbājetvā is said with reference to cutting hair.
Pabbājetvā (sau khi cho xuất gia): được nói đến việc cắt tóc.
Bhikkhuto añño pabbājetuṃ na labhatīti saraṇadānaṃ sandhāya vuttaṃ.
Bhikkhuto añño pabbājetuṃ na labhatī is said with reference to giving the refuges.
Bhikkhuto añño pabbājetuṃ na labhatī (ngoài tỳ-khưu ra không ai được cho xuất gia): được nói đến việc trao Tam quy y.
Tenevāha ‘‘sāmaṇero panā’’tiādi.
Therefore, it says, "Sāmaṇero panā" and so on.
Vì thế mới nói “sāmaṇero panā” (nhưng sa-di), v.v.
Bhabbarūpoti bhabbasabhāvo.
Bhabbarūpo means 'of an able nature'.
Bhabbarūpo (có hình tướng khả năng): có bản chất khả năng.
Tamevatthaṃ pariyāyantarena vibhāveti ‘‘sahetuko’’ti.
That same meaning is clarified through another expression: "sahetuko" (with causes).
Giải thích ý nghĩa đó bằng một cách khác là “sahetuko” (có nhân).
Ñātoti pākaṭo.
Ñāto means 'well-known'.
Ñāto (được biết đến): hiển nhiên.
Yasassīti parivārasampattiyā samannāgato.
Yasassī means 'endowed with fame and following'.
Yasassī (có danh tiếng): có được sự đầy đủ về quyến thuộc.
Vaṇṇasaṇṭhānagandhāsayokāsavasena asucijegucchapaṭikūlabhāvaṃ pākaṭaṃ karontenāti sambandho.
The connection is 'by making clear the impure, disgusting, and repulsive nature by way of color, shape, smell, origin, and location'.
Có mối liên hệ là “bằng cách làm cho rõ ràng tính chất bất tịnh, đáng ghê tởm, đáng chán ghét theo màu sắc, hình dáng, mùi, chỗ ở và vị trí”.
Tattha kesā nāmete vaṇṇatopi paṭikūlā, saṇṭhānatopi gandhatopi āsayatopi okāsatopi paṭikūlā.
Here, hairs are repulsive in terms of color, shape, smell, origin, and location.
Ở đó, những sợi tóc này đáng ghê tởm về màu sắc, về hình dáng, về mùi, về chỗ ở và về vị trí.
Manuññepi (visuddhi. 1.183; vibha. aṭṭha. 356; sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.162) hi yāgupatte vā bhattapatte vā kesavaṇṇaṃ kiñci disvā ‘‘kesamissakamidaṃ, haratha na’’nti jigucchanti, evaṃ kesā vaṇṇato paṭikūlā.
Indeed, even in an agreeable gruel bowl or food plate (Visuddhi. 1.183; Vibha. Atth. 356; Sārattha. Tī. Pārājikakaṇḍa 2.162), seeing something the color of hair, people feel disgusted, saying, "This is mixed with hair; take it away!" Thus, hairs are repulsive by color.
Thật vậy, ngay cả khi thấy một sợi tóc nào đó trong bát cháo hoặc bát cơm ngon, người ta cũng ghê tởm mà nói “cái này có lẫn tóc, hãy mang đi”, như vậy tóc đáng ghê tởm về màu sắc.
Rattiṃ bhuñjantāpi kesasaṇṭhānaṃ akkavākaṃ vā makacivākaṃ vā chupitvā tatheva jigucchanti, evaṃ saṇṭhānato paṭikūlā.
Even when eating at night, touching something hair-shaped, like a broken hair or an eyelash, people similarly feel disgusted. Thus, they are repulsive by shape.
Ngay cả khi ăn vào ban đêm, chạm phải vật có hình dáng giống tóc hoặc giống sâu bọ, người ta cũng ghê tởm như vậy, như vậy đáng ghê tởm về hình dáng.
Telamakkhanapupphadhūmādisaṅkhāravirahitānañca kesānaṃ gandho paramajeguccho hoti, tato jegucchataro aggimhi pakkhittānaṃ.
The smell of hairs devoid of conditioning like oil, flowers, or incense is utterly repulsive; even more repulsive is the smell of hairs thrown into fire.
Và mùi của tóc không được xoa dầu, hoa, hương, v.v., là cực kỳ đáng ghê tởm, còn đáng ghê tởm hơn khi tóc bị ném vào lửa.
Kesā hi vaṇṇasaṇṭhānato appaṭikūlāpi siyuṃ, gandhena pana paṭikūlāyeva.
Hairs may be not repulsive in terms of color and shape, but they are always repulsive by smell.
Tóc có thể không đáng ghê tởm về màu sắc và hình dáng, nhưng về mùi thì chắc chắn đáng ghê tởm.
Yathā hi daharassa kumārakassa vaccaṃ vaṇṇato haliddivaṇṇaṃ, saṇṭhānatopi haliddipiṇḍisaṇṭhānaṃ.
Just as the excrement of a young child may be yellow in color and round like a lump of turmeric in shape.
Giống như phân của đứa trẻ sơ sinh có màu vàng về màu sắc, và có hình dáng như cục nghệ về hình dáng.
Saṅkāraṭṭhāne chaḍḍitañca uddhumātakakāḷasunakhasarīraṃ vaṇṇato tālapakkavaṇṇaṃ, saṇṭhānato vaṭṭetvā vissaṭṭhamudiṅgasaṇṭhānaṃ, dāṭhāpissa sumanamakuḷasadisā, taṃ ubhayampi vaṇṇasaṇṭhānato siyā appaṭikūlaṃ, gandhena pana paṭikūlameva, evaṃ kesāpi siyuṃ vaṇṇasaṇṭhānato appaṭikūlā, gandhena pana paṭikūlāyevāti.
And the bloated, black dog's corpse discarded in a refuse heap may be date-colored in color and shaped like a drum that has been rolled up and released, and its fangs may resemble jasmine buds—both of these might not be repulsive in terms of color and shape, but they are certainly repulsive by smell. Similarly, hairs may not be repulsive in terms of color and shape, but they are certainly repulsive by smell.
Và xác chó đen bị trương phình ném ở bãi rác có màu sắc như quả thốt nốt chín, hình dáng như cái trống bị cuộn tròn và vứt bỏ, răng của nó giống như nụ hoa lài, cả hai thứ đó có thể không đáng ghê tởm về màu sắc và hình dáng, nhưng về mùi thì chắc chắn đáng ghê tởm, như vậy tóc cũng có thể không đáng ghê tởm về màu sắc và hình dáng, nhưng về mùi thì chắc chắn đáng ghê tởm.
Yathā pana asuciṭṭhāne gāmanissandena jātāni sūpeyyapaṇṇāni nāgarikamanussānaṃ jegucchāni honti aparibhogāni, evaṃ kesāpi pubbalohitamuttakarīsapittasemhādinissandena jātattā paramajegucchāti evaṃ āsayato paṭikūlā.
Just as vegetables grown in a filthy place from village runoff are disgusting and unusable for urban people, so too hairs, having arisen from the runoff of pus, blood, urine, feces, bile, phlegm, and so on, are utterly disgusting. Thus, they are repulsive by origin.
Giống như các loại rau ăn được mọc từ nước thải làng ở chỗ bất tịnh thì đáng ghê tởm đối với người dân thành thị và không dùng được, như vậy tóc cũng cực kỳ đáng ghê tởm vì sinh ra từ nước thải mủ, máu, nước tiểu, phân, mật, đờm, v.v., như vậy đáng ghê tởm về chỗ ở.
Ime ca kesā nāma gūtharāsimhi uṭṭhitakaṇṇakaṃ viya ekatiṃsakoṭṭhāsarāsimhi jātā, te susānasaṅkāraṭṭhānādīsu jātasākaṃ viya parikhādīsu jātakamalakuvalayādipupphaṃ viya ca asuciṭṭhāne jātattā paramajegucchāti evaṃ okāsato paṭikūlātiādinā nayena tacapañcakassa vaṇṇādivasena paṭikūlabhāvaṃ pakāsentenāti attho.
And these hairs, like thorns grown in a pile of dung, are born in the heap of thirty-one body-parts; and because they are born in impure places, like vegetables grown in charnel grounds and rubbish heaps, or like lotuses and water lilies grown in ditches, they are extremely repulsive. Thus, the meaning is that by demonstrating the repulsiveness of the five body-parts in terms of their colour, etc., in this way, from the aspect of location they are repulsive.
Những sợi tóc này, giống như cỏ dại mọc trên đống phân, sinh ra từ đống ba mươi mốt phần của cơ thể. Chúng ghê tởm tột độ vì chúng sinh ra ở những nơi ô uế, giống như rau mọc ở bãi tha ma, bãi rác, hoặc hoa sen, hoa súng mọc ở hào rãnh. Theo cách này, ý nghĩa là* đã bày tỏ sự ghê tởm của năm thành phần da (tức tóc, lông, móng, răng, da) về màu sắc, v.v., theo cách ‘ghê tởm từ nơi sinh’.
Nijjīvanissattabhāvaṃ vā pākaṭaṃ karontenāti ime kesā nāma sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā.
Or by making manifest their lifeless and soulless nature: these hairs are born on the skin that covers the skull.
Hoặc bằng cách làm cho rõ ràng trạng thái vô sinh, vô hồn (nijjīvanissattabhāvaṃ): những sợi tóc này sinh ra trên da bọc hộp sọ.
Tattha yathā vammikamatthake jātesu kunthatiṇesu na vammikamatthako jānāti ‘‘mayi kunthatiṇāni jātānī’’ti, nāpi kunthatiṇāni jānanti ‘‘mayaṃ vammikamatthake jātānī’’ti, evameva na sīsakaṭāhapaliveṭhanacammaṃ jānāti ‘‘mayi kesā jātā’’ti, nāpi kesā jānanti ‘‘mayaṃ sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā’’ti.
Just as, regarding the parasitic grasses that grow on the top of an anthill, the top of the anthill does not know, "Parasitic grasses have grown on me," nor do the parasitic grasses know, "We have grown on the top of the anthill"; even so, the skin covering the skull does not know, "Hairs have grown on me," nor do the hairs know, "We have grown on the skin covering the skull."
Ở đó, giống như cỏ dại mọc trên đỉnh gò mối, gò mối không biết ‘cỏ dại đã mọc trên ta’, và cỏ dại cũng không biết ‘chúng ta đã mọc trên đỉnh gò mối’, cũng vậy, da bọc hộp sọ không biết ‘tóc đã mọc trên ta’, và tóc cũng không biết ‘chúng ta đã mọc trên da bọc hộp sọ’.
Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā.
These phenomena are devoid of mutual reflection and awareness.
Những pháp này không có sự quán sát lẫn nhau.
Iti kesā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūtiādinā nayena nijjīvanissattabhāvaṃ pakāsentena.
Thus, by making manifest the lifeless and soulless nature of these hairs, as a distinct part in this body, inanimate, indeterminate, empty, soulless, rigid, and of the earth element, and so forth.
Như vậy, tóc là một phần riêng biệt trong cơ thể này, vô tri, vô ký, trống rỗng, vô hồn, cứng nhắc, là địa đại, v.v., theo cách này,* đã làm rõ trạng thái vô sinh, vô hồn.
Pubbeti purimabuddhānaṃ santike.
Previously: in the presence of former Buddhas.
Trước đây (pubbe): tại chỗ các vị Phật quá khứ.
Madditasaṅkhāroti nāmarūpavavatthānena ceva paccayapariggahavasena ca ñāṇena parimadditasaṅkhāro.
Sankhāras crushed: the sankhāras crushed by knowledge through the discernment of nāmarūpa and the comprehension of conditionality.
Các hành đã được quán xét (madditasaṅkhāro): các hành đã được quán xét bằng trí tuệ thông qua việc phân biệt danh sắc và bằng cách nắm giữ các duyên.
Bhāvitabhāvanoti kalāpasammasanādinā sabbaso kusalabhāvanāya pūraṇena bhāvitabhāvano.
Cultivated cultivation: perfected by the complete cultivation of wholesome states, such as the comprehension of kalāpas.
Đã được tu tập (bhāvitabhāvano): đã được tu tập đầy đủ bằng cách hoàn thiện mọi sự tu tập thiện lành, bắt đầu từ việc quán xét theo nhóm.
Adinnaṃ na vaṭṭatīti ettha pabbajjā na ruhatīti vadanti.
Here, regarding that which is not given is not allowable, they say that ordination does not take root.
Trong câu “Không được phép nhận vật chưa cho” (adinnaṃ na vaṭṭatī), họ nói rằng sự xuất gia không được chấp nhận.
Anuññātaupasampadāti ñatticatutthakammena anuññātaupasampadā.
Permission for Upasampadā: Upasampadā granted by a ñatticatuttha-kamma.
Sự thọ giới đã được cho phép (anuññātaupasampadā): sự thọ giới đã được cho phép bằng Tứ Yết-ma (ñatticatutthakamma).
Ṭhānakaraṇasampadanti ettha urādīni ṭhānāni, saṃvutādīni karaṇānīti veditabbāni.
Here, regarding perfection of posture and action, one should understand that "postures" are the chest, etc., and "actions" are restraint, etc.
Trong câu “Sự đầy đủ về vị trí và cách thức” (ṭhānakaraṇasampadaṃ), nên hiểu rằng các vị trí là ngực, v.v., và các cách thức là sự giữ gìn, v.v.
Anunāsikantaṃ katvā dānakāle antarā vicchedaṃ akatvā dātabbānīti dassetuṃ ‘‘ekasambandhānī’’ti vuttaṃ.
It is stated “as being of one connection” to show that they should be given by making them end in an anusvāra and without interruption during the giving.
Để chỉ ra rằng chúng phải được đọc liền mạch mà không bị gián đoạn trong lúc tụng, nên đã nói “liên kết một cách” (ekasambandhānī).
Vicchinditvāti ma-kārantaṃ katvā dānasamaye vicchedaṃ katvā.
Having interrupted: having made them end in the letter 'm', having made an interruption at the time of giving.
Bằng cách ngắt quãng (vicchinditvā): bằng cách kết thúc bằng âm ‘ma’ và ngắt quãng trong lúc tụng.
Sabbamassa kappiyākappiyaṃ ācikkhitabbanti dasasikkhāpadavinimuttaṃ parāmāsāparāmāsādibhedaṃ kappiyākappiyaṃ ācikkhitabbaṃ.
All that is allowable and unallowable must be taught to him: What is allowable and unallowable, distinct from the ten precepts, such as what is proper to touch and what is not, must be taught.
Tất cả những gì được phép và không được phép của vị ấy phải được chỉ dạy (sabbamassa kappiyākappiyaṃ ācikkhitabbaṃ): những điều được phép và không được phép, khác biệt bởi sự chạm vào và không chạm vào, v.v., không nằm trong mười giới học, phải được chỉ dạy.
Ābhisamācārikesu vinetabboti iminā sekhiyaupajjhāyavattādiābhisamācārikasīlamanena pūretabbaṃ, tattha ca kattabbassa akaraṇe akattabbassa ca karaṇe daṇḍakammāraho hotīti dīpeti.
He should be trained in the Ābhisamācārika: this implies that the ābhisamācārika precepts, such as the sekhiya rules and duties towards the Upajjhāya, should be fulfilled; and it indicates that if one fails to do what should be done, or does what should not be done, one is liable to punishment.
Phải được rèn luyện trong các quy tắc ứng xử (ābhisamācārikesu vinetabbo): điều này cho thấy rằng các giới hạnh về quy tắc ứng xử như sekhiya và bổn phận đối với vị thầy phải được hoàn thiện bằng tâm ý, và nếu không làm những gì phải làm hoặc làm những gì không phải làm, thì sẽ đáng bị trừng phạt.
35. Atha kho bhagavā vassaṃvuṭṭhotiādikāya pana pāḷiyā ayaṃ apubbapadavaṇṇanā.
35. Now, this is the explanation of the uncommon words in the Pali passage beginning with: Then the Blessed One, having spent the Rains.
35. Đây là phần giải thích các từ chưa từng được giải thích trong đoạn Pali bắt đầu bằng “Rồi Đức Thế Tôn đã an cư mùa mưa” (Atha kho bhagavā vassaṃvuṭṭho) và các câu tiếp theo.
Yonisomanasikārāti upāyamanasikārena, aniccādīsu aniccādito manasikaraṇenāti attho.
Careful attention: by appropriate attention, meaning, by attending to impermanence etc., as impermanence etc.
Sự tác ý đúng đắn (yonisomanasikārā): có nghĩa là tác ý một cách khéo léo, tác ý về vô thường, v.v., theo cách vô thường, v.v.
Yoniso sammappadhānāti upāyavīriyena, anuppannākusalānuppādanādividhinā pavattavīriyenāti attho.
Careful Right Exertion: by appropriate effort, meaning, by effort that proceeds according to the method of preventing the arising of unarisen unwholesome states, and so forth.
Chánh tinh tấn đúng đắn (yoniso sammappadhānā): có nghĩa là tinh tấn một cách khéo léo, tinh tấn được thực hành theo phương pháp không cho các điều bất thiện chưa sinh khởi, v.v.
Vimuttīti ukkaṭṭhaniddesena arahattaphalavimutti vuttā.
Deliverance: signifies the deliverance of arahatta-phala as the supreme description.
Giải thoát (vimuttī): chỉ sự giải thoát quả A-la-hán bằng cách đề cập đến điều cao nhất.
Ajjhabhāsīti ‘‘ayaṃ attanā vīriyaṃ katvā arahattaṃ patvāpi na tussati, idāni aññesampi ‘pāpuṇāthā’ti ussāhaṃ karoti, paṭibāhessāmi na’’nti cintetvā abhāsi.
He addressed: He addressed, thinking, "Though this one has made effort and attained Arahantship, he is not content. Now he also encourages others saying, 'Attain it!' I will obstruct him."
Đã nói (ajjhabhāsī):* đã nói sau khi suy nghĩ: “Vị này đã tự mình tinh tấn và đạt được A-la-hán mà vẫn không thỏa mãn, bây giờ lại khuyến khích người khác ‘hãy đạt được!’, ta sẽ ngăn cản vị ấy.”
Mārapāsenāti kilesapāsena.
By Māra's snare: by the snare of defilements.
Bởi lưới Ma-ra (Mārapāsenā): bởi lưới phiền não.
Sesamettha vuttanayameva.
The rest here is in the manner already explained.
Phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói.
36. Tiṃsabhaddavaggiyavatthumhi yathābhirantaṃ viharitvāti yathāajjhāsayaṃ viharitvā.
36. In the story of the thirty Bhaddavaggiya youths, having resided as long as he pleased means having resided according to his inclination.
36. Trong câu chuyện về ba mươi vị Bhaddavaggīya, “an trú tùy theo ý muốn” (yathābhirantaṃ viharitvā): có nghĩa là an trú tùy theo khuynh hướng tâm ý.
Buddhānañhi ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ chāyūdakādīnaṃ vipattiṃ vā aphāsukasenāsanaṃ vā manussānaṃ assaddhādibhāvaṃ vā āgamma anabhirati nāma natthi, tesaṃ sampattiyā ‘‘idha phāsuṃ viharāmā’’ti abhiramitvā ciravihāropi natthi.
For Buddhas, there is no discontent while residing in one place due to the failure of shade and water, or uncomfortable lodging, or the unfaithfulness of people; nor is there prolonged residence because they are pleased, thinking, "Here we reside comfortably."
Đối với các vị Phật, khi an trú tại một nơi, không có sự không vui nào phát sinh do sự thiếu thốn về bóng mát, nước, v.v., hoặc chỗ ở không thoải mái, hoặc do sự thiếu đức tin của con người; cũng không có sự an trú lâu dài với ý nghĩ “chúng ta an trú thoải mái ở đây” khi có đầy đủ mọi thứ.
Yattha pana tathāgate viharante sattā saraṇesu vā tīsu patiṭṭhahanti, sīlāni vā samādiyanti, pabbajanti vā, sotāpattimaggādīnaṃ vā paresaṃ upanissayo hoti, tattha buddhā satte tāsu sampattīsu patiṭṭhāpanaajjhāsayena vasanti, tāsaṃ abhāve pakkamanti.
But wherever the Tathāgata resides and beings take refuge in the Tisarana, or undertake the precepts, or go forth, or when others have the proximate cause for the path of stream-entry and so forth, there the Buddhas reside with the intention of establishing beings in those attainments; in the absence of such, they depart.
Tuy nhiên, khi các vị Như Lai an trú ở một nơi mà chúng sinh quy y Tam Bảo, hoặc thọ trì giới luật, hoặc xuất gia, hoặc có duyên lành để đạt được Sơ quả, v.v., thì các vị Phật an trú ở đó với ý định giúp chúng sinh an lập trong những thành tựu đó; nếu không có những điều đó, các vị sẽ rời đi.
Tena vuttaṃ ‘‘yathāajjhāsayaṃ viharitvā’’ti.
Therefore, it is said, “having resided according to his inclination.”
Vì vậy đã nói “an trú tùy theo khuynh hướng tâm ý” (yathāajjhāsayaṃ viharitvā).
Ajjhogāhetvāti pavisitvā.
Having plunged in: having entered.
Đi vào (ajjhogāhetvā): có nghĩa là đi vào.
Tiṃsamattāti tiṃsapamāṇā.
As many as thirty: thirty in number.
Khoảng ba mươi (tiṃsamattā): có nghĩa là khoảng ba mươi.
Sesamettha vuttanayameva.
The rest here is in the manner already explained.
Phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói.
37-38. Uruvelakassapavatthumhi jaṭiloti jaṭādharo.
37-38. In the story of Uruvela Kassapa, jaṭila means one who has matted hair.
37-38. Trong câu chuyện về Uruvelā Kassapa, “jaṭilo”: là người có tóc bện.
Jaṭā assa atthīti hi jaṭilo.
For, one who has matted hair is a jaṭila.
Thật vậy, vì có tóc bện nên gọi là jaṭilo.
Netīti nāyako, sāmaṃ vineti attano laddhiṃ sikkhāpetīti vināyako.
Nayaka means one who leads; vināyaka means one who trains others himself, one who teaches his own doctrine.
Người dẫn dắt nên gọi là nāyako (đạo sư); người tự mình rèn luyện và dạy giáo lý của mình nên gọi là vināyako (người rèn luyện).
Sace te kassapa agarūti kassapa sace tuyhaṃ bhāriyaṃ aphāsukaṃ kiñci natthi.
If you, Kassapa, are not burdened: Kassapa, if there is nothing difficult or troublesome for you.
Nếu ông, Kassapa, không có gì khó khăn (sace te kassapa agarū): Kassapa, nếu ông không có bất cứ điều gì khó khăn hay bất tiện.
Agyāgāreti aggisālāyaṃ.
In the fire-house: in the fire-hall.
Trong nhà lửa (agyāgāre): trong phòng lửa.
Ubhinnaṃ sajotibhūtānanti ubhosu sajotibhūtesu pajjalitesu.
When both are aflame: when both are aflame, blazing brightly.
Khi cả hai đều bốc cháy (ubhinnaṃ sajotibhūtānaṃ): khi cả hai đều bốc cháy, tức là đang bừng cháy.
Yatra hi nāmāti yo nāma.
Yatra hi nāmā: whoever.
Thật vậy, ai (yatra hi nāmā): ai đó.
39. Ajjaṇhoti ajja ekadivasaṃ.
39. Today: today, for one day.
39. Hôm nay (ajjaṇho): hôm nay, một ngày.
Aggisālamhīti agyāgāre.
In the fire-hall: in the fire-house.
Trong nhà lửa (aggisālamhī): trong phòng lửa.
Sumanamanasoti sundaracittasaṅkhātamano.
With a joyful mind: a mind consisting of beautiful thoughts.
Với tâm hoan hỷ (sumanamanaso): tâm ý có tâm đẹp đẽ.
Tejodhātūsu kusaloti tejokasiṇasamāpattīsu kusalo.
Skilled in the fire element: skilled in the absorption of the fire kasiṇa.
Khéo léo về hỏa đại (tejodhātūsu kusalo): khéo léo trong các thiền định kasina lửa.
Udicchareti ullokesuṃ, parivāresunti vā attho.
They looked up: they looked up, or else, they surrounded.
Họ nhìn lên (udicchare): họ nhìn lên, hoặc có nghĩa là họ vây quanh.
Pattamhi odahitvāti patte pakkhipitvā.
Having placed in the bowl: having put into the bowl.
Đặt vào bát (pattamhi odahitvā): đặt vào bát.
Dhuvabhattenāti niccabhattena.
With constant food: with regular food.
Với bữa ăn thường xuyên (dhuvabhattenā): với bữa ăn cố định.
40. Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khaye vattati, tena parikkhīṇāyarattiyāti attho.
40. Here, in when the night was far spent, the word abhikkanta refers to exhaustion, meaning when the night was exhausted.
40. Trong câu “Khi đêm đã khuya” (abhikkantāya rattiyā), từ abhikkanta mang nghĩa tiêu tan, vì vậy có nghĩa là khi đêm đã tàn.
Ete hi cattāro mahārājāno majjhimayāmasamanantare āgatā.
For these four Great Kings arrived immediately after the middle watch.
Thật vậy, bốn vị Đại Thiên Vương này đã đến ngay sau canh giữa.
Niyāmo kiresa devatānaṃ, yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantare āgacchanti.
This is said to be the rule for deities, namely, that when they come to attend upon Buddhas or disciples of Buddhas, they arrive immediately after the middle watch.
Đây là quy luật của các vị thiên nhân, rằng khi họ đến để hầu hạ các vị Phật hoặc các đệ tử Phật, họ đến ngay sau canh giữa.
Abhikkantavaṇṇāti abhirūpachavivaṇṇā, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti.
Of excellent appearance: of beautiful complexion and appearance; it means of pleasing and delightful appearance.
Với sắc đẹp tuyệt vời (abhikkantavaṇṇā): có nghĩa là có màu da đẹp, sắc đẹp đáng yêu, sắc đẹp làm hài lòng.
Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇavatthālaṅkārakāyādīhi obhāsaṃ muñcamānādivasena ca dibbaṃ iddhānubhāvañca nimminitvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti.
For when deities come to the human world, they abandon their natural appearance and natural psychic power, create a coarse form, and come with a specially created body, like humans going to a play or assembly, manifesting divine psychic power by emitting radiance from their exceedingly beautiful appearance, clothing, ornaments, and body.
Thật vậy, khi các vị thiên nhân đến thế giới loài người, họ từ bỏ sắc tướng tự nhiên và thần thông tự nhiên của mình, tạo ra một thân tướng thô kệch, và bằng cách tỏa ra ánh sáng từ sắc đẹp, y phục, trang sức, thân thể tuyệt vời, v.v., và tạo ra thần thông siêu việt, họ đến với một thân tướng được tạo tác, giống như những người đi xem kịch, hội hè, v.v.
Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti oḷārikarūpattā.
Among these, kāma-realm deities can also come with an uncreated body due to their coarse form.
Trong đó, các vị thiên nhân cõi Dục có thể đến ngay cả với thân tướng không tạo tác vì thân tướng của họ là thô kệch.
Tathā hi te kabaḷīkārāhārabhakkhā, rūpāvacarā pana anabhisaṅkhatena kāyena āgantuṃ na sakkonti sukhumatararūpattā.
Indeed, they consume edible food. However, rūpa-realm deities cannot come with an uncreated body due to their extremely subtle form.
Thật vậy, họ ăn thức ăn thô; nhưng các vị thiên nhân cõi Sắc không thể đến với thân tướng không tạo tác vì thân tướng của họ quá vi tế.
Tesañhi atisukhumova attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti.
Their individual existence is indeed extremely subtle; there is no posturing with it.
Thật vậy, thân tướng của họ quá vi tế, không thể thực hiện các oai nghi.
Tasmā brahmalokepi brahmāno yebhuyyena nimmitarūpeneva pavattanti.
Therefore, even in the Brahma world, Brahmas mostly appear with an created form.
Vì vậy, ngay cả ở cõi Phạm thiên, các vị Phạm thiên chủ yếu xuất hiện với thân tướng được tạo tác.
Mūlapaṭisandhirūpañhi nesaṃ ativiya sukhumamahārūpaṃ, kevalaṃ taṃ cittuppādassa nissayādhiṭṭhānabhūtaṃ saṇṭhānavantaṃ hutvā tiṭṭhati.
Their root-relinking form is indeed an exceedingly subtle and great form; it merely exists as an object and support for the mind-moment, having a shape.
Thật vậy, thân tướng tái sinh gốc của họ là một đại sắc tướng cực kỳ vi tế, chỉ tồn tại như là một nền tảng và chỗ dựa cho sự phát sinh của tâm, có hình dạng.
Kevalakappanti ettha kevala-saddassa anavasesattaṃ attho, kappa-saddassa samantabhāvo, tasmā kevalakappaṃ vanasaṇḍanti anavasesaṃ samantato vanasaṇḍanti attho.
In kevalakappaṃ, the meaning of the word kevala is 'without remainder', and the meaning of the word kappa is 'all-encompassing'. Therefore, kevalakappaṃ vanasaṇḍaṃ means a forest grove completely and all-encompassingly.
Kevalakappa ở đây, kevala-sadda có nghĩa là không còn sót lại, kappa-sadda có nghĩa là khắp mọi nơi. Do đó, kevalakappaṃ vanasaṇḍa có nghĩa là khu rừng khắp mọi nơi không còn sót lại.
Anavasesaṃ pharituṃ samatthassapi hi obhāsassa kenaci kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbaso pharatīti dassetuṃ samantattho kappa-saddo gahito.
Indeed, even for a radiance capable of pervading entirely, there might be a partial pervasion due to some reason; but to show that this pervades in every way, the word kappa, meaning 'all-encompassing', is used.
Thật vậy, ánh sáng có khả năng chiếu rọi không sót lại, nhưng vì một lý do nào đó, nó cũng có thể chỉ chiếu rọi một phần. Tuy nhiên, ở đây, từ kappa được dùng với nghĩa "khắp mọi nơi" để chỉ ra rằng ánh sáng chiếu rọi hoàn toàn.
Atha vā īsaṃ asamatthaṃ kevalakappaṃ.
Or alternatively, kevalakappaṃ means slightly unable.
Hoặc là, kevalakappa có nghĩa là hơi không hoàn hảo.
Bhagavato pabhāya anobhāsitameva hi padesaṃ devatā attano pabhāya obhāsenti.
For indeed, the deities illuminate with their own radiance the place not illuminated by the Buddha's radiance.
Thật vậy, các vị chư thiên chiếu sáng những nơi mà ánh sáng của Thế Tôn không chiếu tới bằng ánh sáng của chính họ.
Na hi bhagavato pabhā kāyaci pabhāya abhibhūyati, sūriyādīnampi pana pabhaṃ sā abhibhuyya tiṭṭhatīti.
The Buddha's radiance is not overcome by any other radiance; rather, it outshines even the radiance of the sun and others.
Vì ánh sáng của Thế Tôn không bị ánh sáng nào khác lấn át, mà ngược lại, nó còn lấn át ánh sáng của mặt trời và các vì sao.
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.
Obhāsetvā means having pervaded with the light arising from attire, ornaments, and the body; it means making it a single light, a single illumination, like the moon or the sun.
Obhāsetvā có nghĩa là chiếu rọi bằng ánh sáng phát ra từ y phục, trang sức và thân thể, làm cho mọi thứ trở thành một ánh sáng, một sự rực rỡ duy nhất, như mặt trăng và mặt trời.
Devatānañhi sarīrābhā dasadvādasayojanamattaṭṭhānaṃ tato bhiyyopi pharitvā tiṭṭhati, tathā vatthābharaṇādīsu samuṭṭhitā pabhā.
Indeed, the bodily radiance of deities pervades a space of ten or twelve yojanas, or even more, as does the light arising from clothes and ornaments.
Thật vậy, ánh sáng từ thân thể của chư thiên chiếu rọi một khu vực rộng mười hai dojana hoặc hơn, và ánh sáng phát ra từ y phục, trang sức cũng vậy.
Catuddisāti catūsu disāsu.
Catuddisā means in the four directions.
Catuddisā có nghĩa là ở bốn phương.
Yatra hi nāmāti yaṃ nāma.
Yatra hi nāmā means "that which is named".
Yatra hi nāmā có nghĩa là cái gì đó.
43. Aṅgamagadhāti ubho aṅgamagadharaṭṭhavāsino.
43. Aṅgamagadhā means the inhabitants of both the Aṅga and Magadha countries.
43. Aṅgamagadhā có nghĩa là những người dân sống ở cả hai xứ Aṅga và Magadha.
Iddhipāṭihāriyanti iddhibhūtaṃ pāṭihāriyaṃ, na ādesanānusāsanīpāṭihāriyanti attho.
Iddhipāṭihāriyaṃ means a miracle that is a psychic power, not a miracle of mind-reading or instruction.
Iddhipāṭihāriya có nghĩa là thần thông kỳ diệu, không phải là thần thông chỉ dẫn hay thần thông giáo hóa.
Tividhañhi pāṭihāriyaṃ iddhipāṭihāriyaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ anusāsanīpāṭihāriyanti.
There are three kinds of miracles: the miracle of psychic power (iddhipāṭihāriya), the miracle of mind-reading (ādesanāpāṭihāriya), and the miracle of instruction (anusāsanīpāṭihāriya).
Thật vậy, có ba loại thần thông: thần thông biến hóa (iddhipāṭihāriya), thần thông đọc tâm (ādesanāpāṭihāriya), và thần thông giáo hóa (anusāsanīpāṭihāriya).
Tattha ‘‘idha bhikkhu ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hoti āvibhāvaṃ tirobhāva’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 1.238-239; ma. ni. 1.147; saṃ. ni. 2.70; 5.834) iddhividhameva iddhipāṭihāriyaṃ.
Among these, the iddhipāṭihāriya is the psychic power, described in the manner beginning with, "Here a bhikkhu, being one, becomes many; being many, becomes one; appears and disappears."
Trong đó, thần thông biến hóa (iddhividha) được thực hiện theo cách như "Ở đây, một tỳ-khưu có thể là một người nhưng biến thành nhiều người, hoặc là nhiều người nhưng biến thành một người, xuất hiện và biến mất," v.v. chính là iddhipāṭihāriya.
‘‘Idha bhikkhu parasattānaṃ parapuggalānaṃ cittampi ādisati, cetasikampi ādisati, vitakkitampi ādisati, vicāritampi ādisati ‘evampi te mano, itthampi te mano’’’tiādinayappavattaṃ (paṭi. ma. 3.30) parassa cittaṃ ñatvā kathanaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ.
The ādesanāpāṭihāriya is the declaration of another's mind, in the manner beginning with, "Here a bhikkhu declares the minds, the mental states, the thoughts, the reflections of other beings, other individuals: 'Such is your mind, thus is your mind.'"
Việc biết tâm của người khác và nói ra, như "Ở đây, một tỳ-khưu có thể đọc tâm, đọc ý nghĩ, đọc tư duy, đọc suy xét của người khác, 'tâm của ngươi là thế này, tâm của ngươi là thế kia'," v.v. chính là ādesanāpāṭihāriya.
‘‘Idha bhikkhu evamanusāsati ‘evaṃ vitakketha, mā evaṃ vitakkayittha, evaṃ manasi karotha, mā evaṃ mānasā karittha, idaṃ pajahatha, idaṃ upasampajja viharathā’’’ti (paṭi. ma. 3.30) evamādinayappavattā sāvakānaṃ buddhānañca sabbakālaṃ desetabbadhammadesanā anusāsanīpāṭihāriyaṃ.
The anusāsanīpāṭihāriya is the Dhamma teaching that is to be taught at all times by Buddhas to their disciples, proceeding in the manner beginning with, "Here a bhikkhu instructs thus: 'Think in this way, do not think in that way; attend in this way, do not attend in that way; abandon this, attain and dwell in this.'"
Việc thuyết pháp mà chư Phật và các đệ tử luôn phải thuyết, theo cách như "Ở đây, một tỳ-khưu giáo hóa như thế này: 'Hãy suy nghĩ như thế này, đừng suy nghĩ như thế kia; hãy chú ý như thế này, đừng chú ý như thế kia; hãy từ bỏ điều này, hãy an trú trong điều kia'," v.v. chính là anusāsanīpāṭihāriya.
Tattha (udā. aṭṭha. 1) pāṭihāriyapadassa vacanatthaṃ paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriyanti vadanti.
There, they say that the meaning of the word pāṭihāriya is 'miracle' because it involves the removal of adversaries and the elimination of defilements such as passion.
Trong đó, người ta nói rằng ý nghĩa của từ pāṭihāriya là pāṭihāriya vì nó loại bỏ đối thủ, loại bỏ các phiền não như tham ái.
Bhagavato pana paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ vattati, tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ.
However, the Buddha, being free from adversaries such as passions that need to be removed, and even in the case of ordinary people, psychic power operates in a mind free from defilements and endowed with eight qualities, with adversaries removed. Therefore, the common usage of the term there cannot be applied here to mean 'miracle'.
Tuy nhiên, Thế Tôn không có các đối thủ như tham ái để phải loại bỏ; và ngay cả đối với phàm phu, thần thông biến hóa cũng được thực hiện trong tâm đã loại bỏ các cấu uế và có tám phẩm chất, do đó, không thể nói pāṭihāriya ở đây theo cách hiểu thông thường đó.
Sace pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyanti vuttaṃ, evaṃ sati yuttametaṃ.
If, however, the defilements of those who can be guided are considered adversaries of the greatly compassionate Buddha, and pāṭihāriya is said because of their removal, then this is appropriate.
Tuy nhiên, nếu nói rằng các phiền não của những người có thể được giáo hóa là đối thủ của Thế Tôn đại bi, và việc loại bỏ chúng là pāṭihāriya, thì điều này là hợp lý.
Atha vā bhagavato ca sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ.
Or alternatively, the adversaries of the Buddha and the Dispensation are the sectarians; pāṭihāriya refers to their removal.
Hoặc là, các tà sư là đối thủ của Thế Tôn và Giáo Pháp, việc loại bỏ họ là pāṭihāriya.
Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā hontīti.
For they are removed, eliminated by psychic power, mind-reading, and instruction, either by the removal of their views or by their inability to express their views.
Thật vậy, họ bị loại bỏ, bị xua đuổi bởi thần thông biến hóa, thần thông đọc tâm và thần thông giáo hóa, thông qua việc loại bỏ tà kiến và sự bất lực trong việc tuyên bố tà kiến của họ.
Paṭīti vā ayaṃ saddo pacchāti etassa atthaṃ bodheti ‘‘tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo’’tiādīsu (cūḷani. vatthugāthā 4) viya, tasmā samāhite citte vigatūpakkilesena katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ, attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ, iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasattānaṃ upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti, paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ.
Or the word paṭi signifies the meaning of 'after', as in phrases like "When he had entered it, another brahmin came," and so on. Therefore, that which is to be performed later, after the task has been accomplished with a concentrated mind free from defilements, is paṭihāriya. Or, the removal that takes place after one's own defilements have been removed by the fourth jhāna and the path is paṭihāriya. And psychic powers, mind-reading, and instruction must be performed again for the welfare of beings by one who has accomplished the task and is free from defilements; and when one's own defilements have been removed, there follows the removal of the defilements of others. Thus, they become paṭihāriya. Paṭihāriya is indeed pāṭihāriya.
Hoặc là, từ paṭī này có nghĩa là "sau", như trong các câu "Khi ông ấy đã vào, một Bà-la-môn khác đã đến," v.v. Do đó, pāṭihāriya là điều cần được thực hiện sau khi tâm đã định tĩnh, đã loại bỏ các cấu uế và hoàn thành công việc; hoặc là, sau khi các cấu uế của chính mình đã được loại bỏ bằng Tứ thiền và Đạo, thì việc loại bỏ sau đó là pāṭihāriya. Thần thông biến hóa, thần thông đọc tâm và thần thông giáo hóa cần được thực hiện lại vì lợi ích của chúng sinh bởi người đã loại bỏ các cấu uế và hoàn thành công việc; và khi các cấu uế của chính mình đã được loại bỏ, thì việc loại bỏ các cấu uế của chúng sinh khác là pāṭihāriya. Pāṭihāriya chính là paṭihāriya.
Paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanīsamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati.
Or each individual part within the collection of paṭihāriya, which consists of psychic power, mind-reading, and instruction, is called pāṭihāriya.
Hoặc là, mỗi một điều trong tập hợp các thần thông biến hóa, đọc tâm và giáo hóa, tồn tại trong paṭihāriya, được gọi là pāṭihāriya.
Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.
Or paṭihāriya is the fourth jhāna and the path, due to their removal of adversaries. That which arises there as a sign, or that which originates from there, is pāṭihāriya.
Hoặc là, Tứ thiền và Đạo là paṭihāriya vì chúng loại bỏ đối thủ, và những gì sinh ra ở đó, những gì là dấu hiệu, hoặc những gì đến từ đó, là pāṭihāriya.
Svātanāyāti sve dātabbassa atthāya.
Svātanāyā means for the purpose of giving tomorrow.
Svātanāyā có nghĩa là vì lợi ích của việc sẽ được trao vào ngày mai.
46-49. Jaṭilāti tāpasā.
46-49. Jaṭilā means ascetics.
46-49. Jaṭilā có nghĩa là các đạo sĩ khổ hạnh.
Te hi jaṭādhāritāya idha ‘‘jaṭilā’’ti vuttā.
They are referred to here as jaṭilā because they wear matted hair.
Họ được gọi là "jaṭilā" ở đây vì họ mang tóc bện.
Antaraṭṭhakāsu himapātasamayeti hemantassa utuno abbhantarabhūte māghamāsassa avasāne catasso, phagguṇamāsassa ādimhi catassoti evaṃ ubhinnamantare aṭṭharattīsu himapatanakāle.
Antaraṭṭhakāsu himapātasamaye means during the time of snowfall in the eight nights in between, that is, the last four nights of the month of Māgha and the first four nights of the month of Phagguṇa, which are within the winter season.
Antaraṭṭhakāsu himapātasamaye có nghĩa là trong tám đêm giữa mùa đông, tức là bốn đêm cuối tháng Māgha và bốn đêm đầu tháng Phagguṇa, vào thời điểm tuyết rơi.
Nerañjarāya ummujjantīti keci tasmiṃ titthasammate udake paṭhamaṃ nimuggasakalasarīrā tato ummujjantā vuṭṭhahanti uppilavanti.
Nerañjarāya ummujjantī means that some, having first fully submerged their bodies in that water considered sacred for bathing, then emerge and float up.
Nerañjarāya ummujjantī có nghĩa là một số người, sau khi toàn thân đã lặn xuống nước tại nơi được coi là bến tắm đó, lại nổi lên, trồi lên.
Nimujjantīti sasīsaṃ udake osīdanti.
Nimujjantī means they sink into the water headfirst.
Nimujjantī có nghĩa là lặn xuống nước cả đầu.
Ummujjananimujjanampi karontīti punappunaṃ ummujjananimujjanānipi karonti.
Ummujjananimujjanampi karontī means they also repeatedly emerge and sink.
Ummujjananimujjanampi karontī có nghĩa là cũng lặn lên lặn xuống nhiều lần.
Tattha hi keci ‘‘ekummujjaneneva pāpasuddhi hotī’’ti evaṃdiṭṭhikā, te ummujjanameva katvā gacchanti.
Some people hold the view that "purification from demerit occurs with a single emergence"; such people emerge once and then depart.
Thật vậy, một số người có quan điểm rằng "tội lỗi được thanh tịnh chỉ bằng một lần nổi lên," họ chỉ nổi lên rồi đi.
Ummujjanaṃ pana nimujjanamantarena natthīti avinābhāvato nimujjanampi te karontiyeva.
However, since emergence is not possible without prior immersion, they also immerse themselves.
Tuy nhiên, việc nổi lên không thể có nếu không có việc lặn xuống, nên do không thể tách rời, họ cũng lặn xuống.
Yepi ‘‘ekanimujjaneneva pāpasuddhi hotī’’ti evaṃdiṭṭhikā, tepi ekavārameva nimujjitvā vuttanayeneva avinābhāvato ummujjanampi katvā pakkamanti.
Even those who hold the view that "purification from demerit occurs with a single immersion" immerse themselves just once and, for the reasons mentioned, also emerge and then depart.
Những người có quan điểm rằng "tội lỗi được thanh tịnh chỉ bằng một lần lặn xuống," họ cũng chỉ lặn xuống một lần rồi, theo cách đã nói, do không thể tách rời, họ cũng nổi lên rồi rời đi.
Apare ‘‘punappunaṃ ummujjananimujjanāni katvā nahāte pāpasuddhi hotī’’ti evaṃdiṭṭhikā, te kālena kālaṃ ummujjananimujjanāni karonti.
Others hold the view that "purification from demerit occurs by repeatedly emerging and immersing themselves and bathing"; these people repeatedly emerge and immerse themselves from time to time.
Những người khác có quan điểm rằng "tội lỗi được thanh tịnh bằng cách tắm rửa, lặn lên lặn xuống nhiều lần," họ lặn lên lặn xuống theo thời gian.
Te sabbepi sandhāya vuttaṃ ‘‘ummujjantipi nimujjantipi ummujjananimujjanampi karontī’’ti.
It is with reference to all of them that it is said, "They emerge, they immerse themselves, and they also emerge and immerse themselves."
Tất cả những người đó được nói đến khi nói "họ nổi lên, họ lặn xuống, họ cũng lặn lên lặn xuống."
Ettha ca kiñcāpi nimujjanapubbakaṃ ummujjanaṃ, nimujjanameva pana karontā katipayā, ummujjanaṃ tadubhayañca karontā bahūti tesaṃ yebhuyyabhāvadassanatthaṃ ummujjanaṃ paṭhamaṃ vuttaṃ.
And here, although emergence is preceded by immersion, only a few perform immersion alone, whereas many perform emergence or both. Thus, to show their majority, emergence is mentioned first.
Ở đây, mặc dù việc nổi lên xảy ra sau việc lặn xuống, nhưng vì có một số ít người chỉ lặn xuống, còn đa số người vừa nổi lên vừa làm cả hai, nên để chỉ ra số đông đó, việc nổi lên được nói trước.
50-51. Udakavāhakoti udakogho.
50-51. Udakavāhako means a current of water.
50-51. Udakavāhako có nghĩa là dòng nước.
Reṇuhatāyāti rajogatāya, rajokiṇṇāyāti vuttaṃ hoti.
Reṇuhatāyā means covered with dust, or full of dust.
Reṇuhatāyā có nghĩa là bị bụi bẩn, tức là bị dính bụi.
Neva ca kho tvaṃ kassapa arahāti etena tadā kassapassa asekkhabhāvaṃ paṭikkhipati, nāpi arahattamaggasamāpannoti etena sekkhabhāvaṃ.
Neva ca kho tvaṃ kassapa arahā negates Kassapa's state of an asekha (one beyond training) at that time, and nāpi arahattamaggasamāpanno negates his state of a sekha (one in training).
Neva ca kho tvaṃ kassapa arahā có nghĩa là lúc đó Thế Tôn phủ nhận trạng thái A-la-hán của Kassapa, và nāpi arahattamaggasamāpanno có nghĩa là phủ nhận trạng thái Hữu học của ông.
Ubhayenapissa anariyabhāvameva dīpeti.
In both ways, it shows his ignoble state.
Điều đó cho thấy sự không cao quý của ông ta ở cả hai phương diện.
Sāpi te paṭipadā natthi, yāya tvaṃ arahā vā assasi arahattamaggaṃ vā samāpannoti iminā panassa kalyāṇaputhujjanabhāvampi paṭikkhipati.
With the statement, ‘You do not have that practice by which you might be an Arahant or have entered the path to Arahantship,’ he also rejects his state as a noble ordinary person.
Với câu "Ông cũng không có con đường tu tập nào để trở thành bậc A-la-hán hay đã nhập vào đạo lộ A-la-hán", điều này bác bỏ cả trạng thái phàm nhân thiện lành của ông ta.
Tattha paṭipadāti sīlavisuddhiādayo cha visuddhiyo.
There, 'practice' (paṭipadā) means the six purifications, such as purification of virtue.
Ở đây, paṭipadā (con đường tu tập) là sáu sự thanh tịnh, bắt đầu từ Giới thanh tịnh.
Paṭipajjati etāya ariyamaggoti paṭipadā.
One practices the Noble Path by this, therefore it is practice (paṭipadā).
Người ta thực hành theo con đường này để đạt đến Đạo quả Thánh, nên gọi là paṭipadā.
Assasīti bhaveyyāsi.
Assasī means 'you might be'.
Assasī (sẽ là) có nghĩa là "bạn sẽ là".
Cirapaṭikāti cirakālato paṭṭhāya, nāgadamanato paṭṭhāyāti attho.
Cirapaṭikā means 'from a long time ago,' meaning 'since the taming of the Nāga'.
Cirapaṭikā (đã lâu) có nghĩa là "từ một thời gian dài, từ khi thuần hóa con rồng".
Khārikājamissanti ettha khārīti araṇīkamaṇḍalusūciādayo tāpasaparikkhārā, taṃ haraṇakājaṃ khārikājaṃ.
Here, in khārikājamissaṃ ('with a shoulder-pole load'), khārī refers to the ascetics' requisites such as a fire-drill, a bowl, a needle, and so forth; the load carried on a shoulder-pole is a shoulder-pole load (khārikājaṃ).
Trong khārikājaṃ (gánh đồ của đạo sĩ), ở đây khārī là các vật dụng của đạo sĩ như cây cọ xát lửa, vòng tròn, kim, v.v.; gánh mang những thứ đó là khārikājaṃ.
Aggihutamissanti dabbiādiaggipūjopakaraṇaṃ.
Aggihutamissaṃ means 'with implements for fire worship,' such as a ladle.
Aggihutamissaṃ (cùng với việc cúng dường lửa) là các dụng cụ cúng dường lửa như muỗng, v.v.
54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi āraddhaṃ.
54. Now, in order to show that those thousand bhikkhus attained Arahantship through the teaching of the Adittapariyāya, the passage beginning ‘Then the Blessed One’ and so on, was begun.
54. Bây giờ, để trình bày việc ngàn vị Tỳ-kheo đó đạt đến quả A-la-hán qua việc thuyết giảng Kinh Ādittapariyāya, câu "sau đó, Thế Tôn" được bắt đầu.
Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati.
There, ‘resides in Gayā, at Gayāsīsa’ means that the village is called Gayā because it is not far from the river named Gayā; he resides in that Gayā.
Ở đây, gayāyaṃ viharati gayāsīse (trú ngụ tại Gayā, trên Gayāsīsa) có nghĩa là ngôi làng tên Gayā, vì nó không xa con sông tên Gayā; Ngài trú ngụ tại Gayā đó.
Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ.
And this locative case is in the sense of proximity.
Và đây là cách dùng định sở cách để chỉ sự gần gũi.
Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi.
Indeed, not far from the village of Gayā, there is also a pond called Gayā, a river, and a rock formation called Gayāsīsa, resembling an elephant's forehead.
Thật vậy, không xa làng Gayā có một cái hồ tên Gayā, một con sông và một tảng đá phẳng tên Gayāsīsa giống như đầu voi.
Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati.
The Blessed One resided wherever there was sufficient space for the thousand bhikkhus.
Thế Tôn trú ngụ ở nơi mà ngàn vị Tỳ-kheo có thể có chỗ ở.
Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti.
Therefore, it is stated ‘at Gayāsīsa’, meaning that he resided on the rock formation called Gayāsīsa, near the village of Gayā.
Vì thế, đã nói "gayāsīse", tức là nói rằng Ngài trú ngụ trên tảng đá phẳng tên Gayāsīsa, gần làng Gayā.
Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi.
‘He addressed the bhikkhus’ means he addressed them, having sought out a suitable Dhamma teaching for them, intending to teach it.
Bhikkhū āmantesī (Ngài gọi các Tỳ-kheo) có nghĩa là Ngài gọi họ để thuyết giảng giáo pháp phù hợp cho họ, sau khi đã suy xét.
Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi.
For the Blessed One, taking that thousand monks who bore robes and alms-bowls created by psychic power, went to Gayāsīsa, and surrounded by them, sat down and pondered, "Which Dhamma talk would be suitable for them?" He then resolved, "These individuals worship fire morning and evening; I will show them how the twelve sense bases are ablaze and burning. Thus, they will be able to attain Arahantship."
Thật vậy, Thế Tôn đã dẫn ngàn vị Sa-môn mặc y bát do thần thông tạo ra đến Gayāsīsa, ngồi xuống được họ vây quanh và suy nghĩ: "Bài pháp nào sẽ phù hợp với những vị này?" Sau đó, Ngài quyết định: "Những vị này cúng dường lửa sáng tối; ta sẽ cho họ thấy mười hai xứ đang bốc cháy, đang rực lửa. Như vậy, họ sẽ có thể đạt đến quả A-la-hán."
Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.
Then, in order to teach them thus, he delivered this Adittapariyāya, beginning with "All, bhikkhus, is ablaze."
Rồi để thuyết giảng cho họ như vậy, Ngài đã nói Kinh Ādittapariyāya này, bắt đầu bằng "Này các Tỳ-kheo, tất cả đều đang bốc cháy".
Idaṃ sabbasabbaṃ nāma.
This is called all-inclusive all (sabbasabbaṃ).
Đây gọi là sabbasabbaṃ (tất cả của tất cả).
‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma.
“I shall teach you all, bhikkhus; listen to that” (Saṃ. Ni. 4.23) – this is called sense-sphere all (āyatanasabbaṃ).
"Này các Tỳ-kheo, ta sẽ thuyết giảng cho các con về tất cả; hãy lắng nghe" (Saṃ. Ni. 4.23) – đây gọi là āyatanasabbaṃ (tất cả của xứ).
‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma.
“Bhikkhus, I shall teach you the Root-Pariyāya of all Dhammas” (Ma. Ni. 1.1) – this is called self-identity all (sakkāyasabbaṃ).
"Này các Tỳ-kheo, ta sẽ thuyết giảng cho các con về bài pháp căn bản của tất cả các pháp" (Ma. Ni. 1.1) – đây gọi là sakkāyasabbaṃ (tất cả của thân kiến).
‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma.
“Or, regarding all Dhammas, at the first mental advertence, consciousness, mind, mentality, and the corresponding mind-consciousness element arise” – this is called partial all (padesasabbaṃ).
"Hoặc trong tất cả các pháp, sự chú ý ban đầu khởi lên, tâm, ý, ý thức, và ý thức giới tương ứng" – đây gọi là padesasabbaṃ (tất cả của một phần).
Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ.
Thus, the partial all is merely the five objects of sense; the self-identity all refers to the Dhammas of the three planes of existence; the sense-sphere all refers to the Dhammas of the four planes of existence; and the all-inclusive all refers to whatever is knowable.
Như vậy, chỉ năm đối tượng là tất cả của một phần; các pháp thuộc ba cõi là tất cả của thân kiến; các pháp thuộc bốn cõi là tất cả của xứ; bất cứ điều gì cần biết là tất cả của tất cả.
Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato.
The partial all does not extend to the self-identity all, because it does not encompass even a part of the Dhammas of the three planes of existence.
Tất cả của một phần không bao gồm tất cả của thân kiến, vì nó không bao gồm một phần của các pháp thuộc ba cõi.
Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato.
The self-identity all does not extend to the sense-sphere all, because it does not encompass the supramundane Dhammas.
Tất cả của thân kiến không bao gồm tất cả của xứ, vì nó không bao gồm các pháp siêu thế.
Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti.
The sense-sphere all does not extend to the all-inclusive all.
Tất cả của xứ không bao gồm tất cả của tất cả.
Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā, na lakkhaṇapaññattiyoti.
Because only the Dhammas of the four planes of existence are included in the sense-sphere all, not their characteristics or concepts.
Vì tất cả của xứ chỉ bao gồm các pháp thuộc bốn cõi, chứ không phải các đặc tính và khái niệm.
Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.
However, in this Sutta, the sense-sphere all is intended, and even within that, only the Dhammas conducive to insight should be taken here.
Tuy nhiên, trong kinh này, tất cả của xứ được đề cập, và ở đây, chỉ nên hiểu là các pháp liên quan đến tuệ quán.
Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca.
Cakkhu ('eye') (Dha. Sa. Aṭṭha. 596; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 3.4.1) means two eyes: the knowledge-eye and the physical-eye.
Cakkhu (mắt) (Dha. Sa. Aṭṭha. 596; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 3.4.1) có hai loại mắt: nhãn trí và nhục nhãn.
Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti.
There, the knowledge-eye is of five kinds: the Buddha-eye, the Dhamma-eye, the all-seeing-eye, the divine-eye, and the wisdom-eye.
Trong đó, nhãn trí có năm loại: Phật nhãn, Pháp nhãn, Toàn nhãn, Thiên nhãn, và Tuệ nhãn.
Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ.
Among these, Buddha-eye (buddhacakkhu) refers to both the knowledge of inclinations and inherent tendencies and the knowledge of the superiority and inferiority of faculties, which is mentioned as "surveying the world with the Buddha-eye" (Dī. Ni. 2.69; Ma. Ni. 1.283).
Trong số đó, Phật nhãn là trí tuệ về khuynh hướng và tùy miên, và trí tuệ về sự sai biệt của các căn, như đã nói "nhìn thế gian bằng Phật nhãn" (Dī. Ni. 2.69; Ma. Ni. 1.283).
Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ.
Dhamma-eye (dhammacakkhu) refers to the lower three paths and the three fruits, which is mentioned as "the dustless, stainless Dhamma-eye arose" (Dī. Ni. 1.355; Saṃ. Ni. 5.1081).
Pháp nhãn là ba đạo và ba quả thấp hơn, như đã nói "Pháp nhãn không bụi bặm, không cấu uế khởi lên" (Dī. Ni. 1.355; Saṃ. Ni. 5.1081).
Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ.
All-seeing-eye (samantacakkhu) refers to omniscience, which is mentioned as "having ascended the palace, the all-seeing one" (Dī. Ni. 2.70; Ma. Ni. 1.282).
Toàn nhãn là trí tuệ toàn tri, như đã nói "lên lầu cao, bậc Toàn nhãn" (Dī. Ni. 2.70; Ma. Ni. 1.282).
Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ.
Divine-eye (dibbacakkhu) refers to the knowledge arisen through the increase of light, which is mentioned as "with the purified divine eye" (Ma. Ni. 1.148, 284).
Thiên nhãn là trí tuệ phát sinh do sự tăng trưởng ánh sáng, như đã nói "bằng thiên nhãn thanh tịnh" (Ma. Ni. 1.148, 284).
Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ.
Wisdom-eye (paññācakkhu) refers to the knowledge that discerns the four Noble Truths, which is mentioned as "the eye arose" (Saṃ. Ni. 5.1081; Mahāva. 15).
Tuệ nhãn là trí tuệ phân biệt Tứ Thánh Đế, như đã nói "mắt đã khởi lên" (Saṃ. Ni. 5.1081; Mahāva. 15).
Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti.
The physical eye is also of two kinds: the eye with its constituents and the sensitive eye.
Nhục nhãn cũng có hai loại: mắt có thành phần và mắt tịnh sắc.
Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma.
Among these, the fleshy mass enclosed by the membranes of the eye socket, where the four elements, color, odor, taste, nutritive essence, vitality, gender, eye-sensitivity, and body-sensitivity come into being, in brief, consists of thirteen constituents; but in detail, the four elements, color, odor, taste, nutritive essence, coming into being – these nine, based on their four origins, make thirty-six; and vitality, gender, eye-sensitivity, body-sensitivity – these four, based on kamma-origin, make forty constituents. This is called the eye with its constituents (sasambhāracakkhu).
Trong số đó, khối thịt nằm trong hốc mắt, được bao quanh bởi các lớp màng mắt, nơi có bốn đại, sắc, hương, vị, chất dinh dưỡng, sự sống, trạng thái, tịnh sắc nhãn, tịnh sắc thân, tóm lại có mười ba thành phần; còn nếu chi tiết, bốn đại, sắc, hương, vị, chất dinh dưỡng, những chín thứ này phát sinh từ bốn nguồn là ba mươi sáu; sự sống, trạng thái, tịnh sắc nhãn, tịnh sắc thân, những bốn thứ này phát sinh từ nghiệp là bốn mươi thành phần. Đây gọi là sasambhāracakkhu (mắt có thành phần).
Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma.
That which is situated in the iris, surrounded by the black circle delimited by the white circle, and is merely the sensitive matter capable of seeing forms, this is called the sensitive eye (pasādacakkhu).
Phần tịnh sắc nhãn có khả năng thấy sắc, nằm trong vòng tròn thị giác được bao quanh bởi vòng tròn đen, được giới hạn bởi vòng tròn trắng, đây gọi là pasādacakkhu (mắt tịnh sắc).
Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.
Its detailed explanation and that of other senses like the ear are given in the Visuddhimagga (Visuddhi. 2.436).
Sự giải thích chi tiết về nó và các căn khác như tai, v.v., đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 2.436).
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha.
There, taking this sensitive eye, the Blessed One said, "The eye is ablaze" and so on.
Ở đây, chính mắt tịnh sắc này mà Thế Tôn đã dùng khi nói "mắt đang bốc cháy", v.v.
Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho.
There, ādittaṃ means ignited, burning, becoming a single flame with the eleven fires.
Ở đây, āditta (bốc cháy) có nghĩa là đang cháy, đang rực lửa, đang thành một ngọn lửa duy nhất với mười một ngọn lửa.
Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ.
The consciousness dependent on the eye is eye-consciousness (cakkhuviññāṇaṃ); or the consciousness that is the cause of the eye is eye-consciousness.
Thức nương tựa vào mắt là cakkhuviññāṇaṃ (nhãn thức), hoặc thức mà mắt là nguyên nhân là cakkhuviññāṇaṃ.
Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti.
Although attention to form and light, and so on, are also causes of that consciousness, they are general causes, whereas the eye is the uncommon cause; therefore, this specification is made through the uncommon cause, as in "a barley sprout."
Mặc dù sắc, ánh sáng, tác ý, v.v. cũng là nhân của thức ấy, nhưng chúng là nhân chung, còn nhãn là nhân không chung (đặc biệt). Vì vậy, sự giải thích này được thực hiện bằng nhân không chung, giống như "mầm lúa mạch".
Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
This same method applies also to ear-consciousness, and so on.
Đối với nhĩ thức và các thức khác cũng theo nguyên tắc này.
Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ.
Contact dependent on the eye is eye-contact; this is a designation for the contact associated with eye-consciousness.
Xúc nương vào nhãn là nhãn xúc. Đây là tên gọi của xúc tương ưng với nhãn thức.
Sotasamphassādīsupi eseva nayo.
This same method applies also to ear-contact, and so on.
Đối với nhĩ xúc và các xúc khác cũng theo nguyên tắc này.
Cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā.
"Conditioned by eye-contact, what is felt arises" refers to the feelings of receiving, investigating, determining, and javana that have arisen by taking eye-contact as the root condition.
Do nhãn xúc làm duyên mà cảm thọ sinh khởi (uppajjati vedayitaṃ) là các cảm thọ thọ lãnh, thẩm sát, quyết định, và tốc hành sinh khởi lấy nhãn xúc làm duyên gốc.
Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi.
However, regarding the conditionality of eye-contact for the feeling associated with eye-consciousness, there is nothing further to be said.
Còn đối với việc nhãn xúc là duyên cho cảm thọ tương ưng với nhãn thức thì không cần nói đến nữa.
Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti.
For eye-contact is a condition for co-nascent feeling by way of co-nascence, and so on, and for non-co-nascent feeling by way of decisive support, and so on.
Thật vậy, nhãn xúc là duyên cho cảm thọ đồng sinh theo cách đồng sinh, v.v., và là duyên cho cảm thọ không đồng sinh theo cách cận y, v.v.
Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ.
For that very reason, it was said: "Conditioned by eye-contact, there arises what is felt, whether pleasant, painful, or neither-painful-nor-pleasant."
Chính vì thế mà đã nói: "Do nhãn xúc làm duyên mà cảm thọ sinh khởi, hoặc lạc, hoặc khổ, hoặc bất khổ bất lạc."
Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo.
This same method applies also to feeling at the ear-door, and so on.
Đối với thọ ở nhĩ môn và các thọ khác cũng theo nguyên tắc này.
Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā.
Here, however, mind refers to the bhavaṅga citta, as the mind-door is intended.
Ở đây, ý (mano) là tâm hữu phần vì ý môn được đề cập.
Dhammāti dhammārammaṇaṃ.
Dhammas refers to the mental object.
Pháp (dhammā) là pháp cảnh.
Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ.
Mind-consciousness refers to the javana together with adverting.
Ý thức (manoviññāṇa) là tốc hành đồng với khai ý môn.
Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso.
Mind-contact refers to the contact co-nascent with the bhavaṅga.
Ý xúc (manosamphasso) là xúc đồng sinh với hữu phần.
Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā.
What is felt refers to the javana feeling together with the adverting feeling.
Cảm thọ (vedayitaṃ) là cảm thọ tốc hành cùng với cảm thọ khai ý môn.
Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi.
However, regarding the inclusion of feeling associated with bhavaṅga, there is nothing further to be said.
Còn đối với việc thọ lãnh cảm thọ tương ưng với hữu phần thì không cần nói đến nữa.
Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ.
Alternatively, without separating adverting from bhavaṅga, mind should be understood as the bhavaṅga together with adverting.
Hoặc không tách khai ý môn ra khỏi hữu phần, ý (mano) nên được hiểu là hữu phần có khai ý môn.
Dhammāti dhammārammaṇameva.
Dhammas refers to the mental object itself.
Pháp (dhammā) chỉ là pháp cảnh.
Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ.
Mind-consciousness refers to javana-consciousness.
Ý thức (manoviññāṇa) là ý thức tốc hành.
Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso.
Mind-contact refers to the contact co-nascent with bhavaṅga and adverting.
Ý xúc (manosamphasso) là xúc đồng sinh với hữu phần và khai ý môn.
Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.
What is felt refers to the feeling co-nascent with javana; that which is co-nascent with bhavaṅga and adverting is also acceptable.
Cảm thọ (vedayitaṃ) là cảm thọ đồng sinh với tốc hành; cảm thọ đồng sinh với hữu phần và khai ý môn cũng được chấp nhận.
Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi.
In "by the fire of greed," etc., greed itself is the fire due to its nature of burning, thus the fire of greed.
Trong các cụm từ như bởi lửa tham (rāgagginā), tham chính là lửa (aggi) theo nghĩa thiêu đốt, nên gọi là lửa tham (rāgaggi).
Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati.
For when greed arises fiercely, it burns and scorches beings; therefore, it is called "fire."
Tham khi sinh khởi mãnh liệt sẽ thiêu đốt, đốt cháy các chúng sinh, vì vậy được gọi là "lửa".
Itaresupi dvīsu eseva nayo.
This same method applies to the other two as well.
Đối với hai điều còn lại (sân và si) cũng theo nguyên tắc này.
Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā.
Here are the stories for this: A certain young bhikkhunī at the Cittalapabbata monastery went to the uposatha hall and stood there looking at a statue of a door-guardian.
Ở đây có những câu chuyện sau: Một vị tỳ khưu ni trẻ tuổi đến nhà Uposatha ở Tinh xá Cittala-pabbata và đứng nhìn hình ảnh người gác cổng.
Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi.
Then, inside her, greed arose with greater intensity. From that, the fire element that arose from it, with extreme intensity, scorched the heart-base along with its co-nascent mental states, just as an external fire element scorches its physical support. Due to that, that bhikkhunī was scorched and passed away.
Khi đó, tham ái mãnh liệt sinh khởi trong tâm cô, vì vậy, năng lượng lửa (tejodhātu) phát sinh từ tham ấy, do quá mãnh liệt, đã thiêu đốt vùng tim cùng với các pháp đồng sinh với nó, giống như năng lượng lửa bên ngoài thiêu đốt vật nương tựa. Do đó, vị tỳ khưu ni ấy bị thiêu cháy và qua đời.
Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu.
As the bhikkhunīs were leaving, they said, "This young one is standing here; call her."
Các tỳ khưu ni khác đi ngang qua nói: "Vị tỳ khưu ni trẻ này đang đứng đó, hãy gọi cô ấy."
Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi.
One went and, asking, "Why are you standing there?" took her by the hand.
Một vị đến và nắm tay cô ấy hỏi: "Tại sao cô đứng đó?"
Gahitamattā parivattitvā papatā.
As soon as she was taken, she turned over and fell down.
Ngay khi bị nắm, cô ấy ngã lăn ra.
Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.
This, for now, is the story on the burning nature of greed.
Đây là câu chuyện về sự thiêu đốt của tham.
Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā.
As for the burning nature of hatred, the Manopadosikā devas should be considered.
Còn về sự thiêu đốt của sân, nên xem xét các vị trời Manopadosika.
Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati.
Among them, it is said, one devaputta, thinking "I will enjoy the festival," sets out on a street in his chariot with his retinue.
Người ta kể rằng, một vị thiên tử trong số đó, cùng với tùy tùng, đang đi trên đường bằng cỗ xe để "vui chơi lễ hội".
Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati.
Then another, coming out and seeing him going ahead, becomes angry, thinking, "Look at this wretch, as if he has never seen such a thing before, going as if puffed up and bursting with joy."
Sau đó, một vị khác, khi đi ra, thấy vị kia đi trước, liền nổi sân nói: "Này, người đáng thương này, dường như chưa từng thấy điều này, khi thấy nó, anh ta dường như phồng lên vì vui sướng và vỡ tung ra mà đi!"
Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati.
The one going ahead, turning around and seeing him angry—for angry ones are easy to recognize—and knowing his angry state, retorts angrily, "You are angry, but what can you do to me? This fortune was gained by me through generosity, virtue, and so on, not through your power."
Vị đi trước cũng quay lại, thấy vị kia nổi sân, biết rằng những người nổi sân dễ nhận biết, liền đáp lại bằng sân: "Ngươi nổi sân thì làm gì được ta? Sự thịnh vượng này ta có được nhờ bố thí, trì giới, v.v., chứ không phải nhờ ngươi."
Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati.
For when one is angry, the other, if not angry, protects.
Thật vậy, khi một người nổi sân, người kia không nổi sân sẽ bảo vệ.
Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati.
Indeed, the anger of the angry one, when the other does not get angry, has no fuel, and, arising only once without repetition, is not able to cause a fall from that state; it is extinguished like a fire that has reached water. Therefore, the one who is not angry protects the other from falling.
Vì sân của người nổi sân, khi người kia không nổi sân, không có đối tượng nương tựa và không được tiếp tục sinh khởi chỉ trong một lần, thì không thể khiến người kia hoại diệt; nó sẽ tắt đi như lửa gặp nước. Vì vậy, người không nổi sân bảo vệ người kia khỏi sự hoại diệt.
Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti.
But when both are angry, the anger of one becomes a condition for the other, and that one's anger also becomes a condition for the first. Thus, both fall from their state, just like quarreling court ladies.
Nhưng khi cả hai đều nổi sân, sân của một người trở thành duyên cho người kia, và sân của người kia cũng trở thành duyên cho người này, khiến cả hai đều hoại diệt trong tiếng kêu khóc của các tùy tùng.
Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati.
For when both are angry, the anger, arising with a fierce demeanor by way of mutually increasing more and more, and having the characteristic of burning its support, scorches the heart-base and destroys the extremely subtle physical body. Then the entire personality-complex vanishes.
Thật vậy, khi cả hai đều nổi sân, sân, vốn có đặc tính thiêu đốt vật nương tựa và hành xử mãnh liệt do tăng trưởng lẫn nhau ngày càng nhiều, sinh khởi, thiêu đốt vật tim và phá hủy thân thể vật chất vô cùng tinh tế, sau đó toàn bộ thân thể biến mất.
Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.
This is the story on the burning nature of hatred.
Đây là câu chuyện về sự thiêu đốt của sân.
Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā.
As for the burning nature of delusion, the Khiḍḍāpadosikā devas should be considered.
Còn về sự thiêu đốt của si, nên xem xét các vị trời Khiḍḍāpadosika.
Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti.
For, due to delusion, a lapse of mindfulness occurs in them; therefore, engrossed in play, they miss their mealtime and pass away.
Thật vậy, do si mà họ bị lãng quên chánh niệm, vì vậy, do vui chơi mà họ bỏ lỡ thời gian ăn uống và qua đời.
Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti.
It is said that they, while enjoying a festival with their great splendor and majesty acquired through special merit, do not even know, due to the greatness of that fortune, "Have we eaten our meal, or have we not eaten?"
Người ta kể rằng, các vị trời ấy, với sự giàu sang và quyền lực to lớn có được nhờ công đức đặc biệt, đang vui chơi lễ hội đến nỗi không biết mình đã "ăn hay chưa ăn".
Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
Then, from the first missed meal onwards, even if they eat and drink continuously, they inevitably fall and do not survive.
Sau đó, từ khi bỏ lỡ một bữa ăn, dù họ có ăn uống liên tục thì cũng vẫn hoại diệt chứ không tồn tại được.
Kammajatejassa balavatāya.
Because of the strength of the kamma-born fire element.
Vì năng lượng nhiệt do nghiệp sinh ra rất mạnh.
Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā.
For humans, the kamma-born fire element is weak, and the physical body is strong.
Thật vậy, năng lượng nhiệt do nghiệp của loài người yếu, còn thân thể vật chất thì mạnh.
Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ.
Because their fire element is weak and the physical body is strong, it is possible to sustain the physical basis even after missing meals for seven days with hot water, clear rice-gruel, and so on.
Do năng lượng nhiệt của họ yếu và thân thể vật chất mạnh, nên có thể duy trì sự sống bằng nước nóng, cháo, v.v., ngay cả sau khi bỏ lỡ bữa ăn đến bảy ngày.
Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato.
For devas, however, the fire element is strong, being produced by eminent merit and from digesting eminent, heavy, rich, ambrosial food, while the physical body is weak due to its soft and subtle nature.
Nhưng năng lượng nhiệt của chư thiên rất mạnh, vì được sinh ra từ phước báu cao quý và do tiêu hóa thức ăn cam lồ bổ dưỡng, nặng nề, nhờn béo; còn thân thể vật chất thì yếu, mềm mại và tinh tế.
Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti.
For this very reason, the Blessed One, in the Indasāla cave, said to Sakka, king of the devas, who was unable to stand on the normal earth, "Resolve upon a grosser body." Therefore, they are unable to survive after missing a single mealtime.
Chính vì thế, Đức Thế Tôn đã bảo Thiên chủ Sakka, người không thể đứng vững trên mặt đất bình thường trong hang Indasāla, rằng: "Hãy hóa hiện một thân thể thô tháo." Do đó, họ không thể tồn tại sau khi bỏ lỡ một bữa ăn.
Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
Just as a lotus or water lily placed on a hot stone slab at noon in summer does not become normal even if sprinkled with a hundred pots of water in the evening, but perishes, so too, even if they eat and drink continuously afterwards, they inevitably fall and do not survive.
Giống như một bông sen hay bông súng đặt trên tảng đá nóng vào giữa trưa mùa hè, dù có tưới hàng trăm gáo nước vào buổi tối thì cũng không trở lại bình thường mà vẫn héo úa; cũng vậy, dù sau đó có ăn uống liên tục thì họ cũng vẫn hoại diệt chứ không tồn tại được.
Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti?
But what is their food, and what is their mealtime?
Vậy thức ăn của họ là gì, và thời gian ăn uống của họ là khi nào?
Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti.
For all devas of the sense-sphere, ambrosia is the food. For those in higher realms, it is more sublime than for those in lower realms.
Thức ăn của tất cả chư thiên Dục giới là cam lồ (sudhā), và thức ăn này càng lên các cõi trên thì càng tinh tế hơn so với các cõi dưới.
Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti.
They consume it each day according to their own day-length.
Họ ăn uống cam lồ ấy hàng ngày theo số ngày của cõi mình.
Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti.
Some, however, say, "They consume a cat's-paw measure of ambrosial food.
Một số người nói: "Họ ăn cam lồ chỉ bằng một dấu chân mèo.
So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
As soon as it is placed on the tongue, it pervades the body up to the tips of the hair and nails, and is capable of sustaining them for seven days according to their own day-length."
Chỉ cần đặt lên lưỡi, nó sẽ lan khắp cơ thể từ đầu tóc đến móng chân, và chỉ đủ để duy trì sự sống trong bảy ngày theo số ngày của họ."
Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti?
But who are these devas called Khiḍḍāpadosikā?
Vậy những vị trời Khiḍḍāpadosika ấy là ai?
Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā.
Regarding "these by name," there is no discussion in the Aṭṭhakathā. However, since it is stated without distinction that "kamma-born energy is strong, body-born is weak," it should be understood that whoever subsists on solid food and acts thus, they pass away thus.
Trong chú giải không có sự phân tích về những vị này. Nhưng vì đã được nói một cách không phân biệt rằng “oai lực do nghiệp sinh mạnh mẽ, do thân sinh thì yếu ớt”, nên cần phải biết rằng bất cứ ai sống nhờ đoàn thực mà làm như vậy, họ sẽ sanh tử như vậy.
Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā.
But some say: "Those devas are Nimmānaratī and Paranimmitavasavattī devas.
Một số vị lại nói: “Những vị chư thiên đó là Hóa Lạc Thiên và Tha Hóa Tự Tại Thiên.
Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti.
It is simply by being corrupted by play that these are called Khiḍḍāpadosikā."
Chỉ do sự làm hư hỏng trong trò chơi mà những vị này được gọi là chư thiên phạm lỗi do vui chơi.”
Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ.
However, that Manopadosikā are Cātumahārājika devas is stated in the Aṭṭhakathā itself.
Còn chư thiên phạm lỗi do ý là Tứ Đại Thiên Vương, điều này đã được nói trong chính chú giải.
Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti.
But some say, "Even Khiḍḍāpadosikā are Cātumahārājika devas."
Một số vị lại nói: “Chư thiên phạm lỗi do vui chơi cũng là Tứ Đại Thiên Vương.”
Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā.
Thus, the three, greed and so forth, should be understood as "fires" in the sense of burning.
Như vậy, tham, sân, si ba thứ này cần phải biết là “lửa” theo nghĩa thiêu đốt.
Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi.
The triad of birth and so forth, however, is fire because it burns as the basis of various kinds of suffering.
Còn ba thứ sanh, lão, tử là lửa vì thiêu đốt theo nghĩa là đối tượng của các loại khổ khác nhau.
Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva.
The burning nature of sorrow and so forth is already evident.
Sự thiêu đốt của sầu khổ v.v… thì đã rõ ràng.
Sesamettha vuttanayameva.
The rest here is as stated.
Phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói.
Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.
Thus, in this Sutta, the characteristic of suffering is described, because the nature of suffering is explained by the fact that the eye and so forth are burning with the eleven fires, making them suffering.
Như vậy, trong kinh này, đặc tính của khổ đã được trình bày vì tính chất khổ của nó đã được nói đến do sự thiêu đốt của mười một ngọn lửa đối với mắt v.v…
55. Idāni ‘‘atha kho bhagavā gayāsīse yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādīsu yā sā anuttānapadavaṇṇanā, taṃ dassetuṃ ‘‘laṭṭhivaneti tāluyyāne’’tiādi āraddhaṃ.
Now, to show the commentary on the not-so-obvious words in "Then the Blessed One, having stayed at Gayāsīsa as long as he wished," etc., the section beginning with "laṭṭhivane, in the palm grove" has been commenced.
55. Bây giờ, để trình bày phần giải thích các từ ngữ không rõ ràng trong câu “Sau đó, Đức Thế Tôn ngự tại Gayāsīsa tùy thích” v.v…, nên đã bắt đầu bằng “Laṭṭhivane là trong khu vườn cây thốt nốt” v.v…
Tattha tāluyyāneti tālarukkhānaṃ bahubhāvato evaṃladdhanāme uyyāne.
There, tāluyyāne means in a park so named due to the abundance of palm trees.
Trong đó, tāluyyāne có nghĩa là trong khu vườn được đặt tên như vậy vì có nhiều cây thốt nốt.
Appekacce yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvātiādīsu añjaliṃ paṇāmetvāti ye ubhatopakkhikā, te sandhāyetaṃ vuttaṃ.
In "Appekacce yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā" (some, having saluted the Blessed One with joined hands), añjaliṃ paṇāmetvā is said with reference to those who were on both sides.
Trong câu “một số người chắp tay hướng về phía Đức Thế Tôn” v.v…, câu “chắp tay” này được nói đến để chỉ những người lưỡng lự.
Te kira evaṃ cintayiṃsu ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma.
They, it is said, thought thus: "If those of wrong view criticize us, 'Why did you venerate the recluse Gotama?' we will tell them, 'Is it veneration simply by joining hands?'
Họ đã suy nghĩ như sau: “Nếu những người tà kiến chất vấn chúng ta ‘Tại sao các ông lại đảnh lễ Sa-môn Gotama?’, chúng ta sẽ nói với họ rằng ‘Chỉ chắp tay thôi thì có phải là đảnh lễ đâu?’.
Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti.
If those of right view criticize us, 'Why did you not venerate the Blessed One?' we will tell them, 'Is veneration only by striking the ground with the head? Is not the joining of hands also veneration?'"
Nếu những người chánh kiến chất vấn chúng ta ‘Tại sao các ông không đảnh lễ Đức Thế Tôn?’, chúng ta sẽ nói rằng ‘Chỉ đập đầu xuống đất mới là đảnh lễ sao? Chắp tay cũng là một cách đảnh lễ mà’.”
Nāmagottaṃ sāvetvāti ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma, ‘‘bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma.
Nāmagottaṃ sāvetvā (having announced their name and clan): Those who say, "Venerable Gotama, I am so-and-so, the son of such-and-such, named Datta or Mitta, I have come here," announce their name. Those who say, "Venerable Gotama, I am named Vāseṭṭha or Kaccāna, I have come here," announce their clan.
Nói tên và dòng họ có nghĩa là: khi nói “Bạch Sa-môn Gotama, tôi là Datta, con của người kia, tên là Mitta, đã đến đây”, thì họ nói tên; khi nói “Bạch Sa-môn Gotama, tôi là Vāseṭṭha, tên là Kaccāna, đã đến đây”, thì họ nói dòng họ.
Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu.
These, it is said, were poor young men from good families who acted thus, thinking they would become well-known in the assembly by their name and clan.
Những người này là con nhà nghèo khổ, già yếu, đã làm như vậy để được nổi tiếng trong hội chúng bằng tên và dòng họ.
Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca.
But those who sat silently were either kerāṭikā (opportunists) or blind fools.
Còn những người ngồi im lặng là những kẻ lừa đảo và những kẻ ngu dốt mù quáng.
Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti.
The kerāṭikā, thinking, "If one engages in a few conversational exchanges, one becomes familiar; then, with familiarity, it would not be proper not to give one or two alms," sat silently to free themselves from that (obligation).
Trong đó, những kẻ lừa đảo ngồi im lặng để tự thoát khỏi việc phải cho một hai món vật thực, vì họ nghĩ rằng “khi nói chuyện qua lại một hai câu, người ta sẽ trở nên thân thiết, và khi đã thân thiết thì không nên không cho một hai món vật thực”.
Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittā mattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
The blind fools, due to ignorance, sat silently, like a lump of clay, cast aside anywhere.
Những kẻ ngu dốt mù quáng thì do vô minh mà bị bỏ mặc, ngồi im lặng bất cứ đâu như một cục đất sét.
Kisakovadānoti ettha kisakānaṃ ovadāno kisakovadānoti imaṃ tāva atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘tāpasacariyāya kisasarīrattā’’tiādi vuttaṃ.
In kisakovadāno (thin and emaciated), to show the interpretive option of this meaning, "tāpasacariyāya kisasarīrattā" (because his body was emaciated due to ascetic practice) is stated.
Trong câu Kisakovadāno, để trình bày một cách giải thích ý nghĩa rằng kisakovadāno là lời khuyên dành cho những người nông dân, nên đã nói “vì thân thể gầy yếu do thực hành khổ hạnh” v.v…
Aggihuttanti aggiparicaraṇaṃ.
Aggihutta means service to the fire.
Aggihutta là việc thờ lửa.
Rūpādayova idha kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttāti āha ‘‘ete rūpādayo kāme’’ti.
He says "ete rūpādayo kāme" (these forms and so forth are sense pleasures) because forms and so forth are called "kāmā" here in the sense of being desirable.
Vì sắc v.v… ở đây được gọi là “kāmā” (dục) theo nghĩa đáng mong muốn, nên đã nói “những sắc v.v… này là dục”.
Yaññā abhivadantīti yāgahetu ijjhantīti vadanti.
Yaññā abhivadantī means "they declare that they thrive for the sake of sacrifice."
Yaññā abhivadantī có nghĩa là họ nói rằng vì lý do hiến tế mà thành tựu.
Upadhīsūti ettha cattāro upadhī kāmupadhi khandhupadhi kilesupadhi abhisaṅkhārupadhīti.
In upadhīsu (in the attachments), there are four attachments: kāmupadhi (attachment to sense pleasures), khandhupadhi (attachment to aggregates), kilesupadhi (attachment to defilements), and abhisaṅkhārupadhi (attachment to volitional formations).
Trong câu Upadhīsu (các sự chấp thủ) này, có bốn sự chấp thủ: kāmupadhi (chấp thủ dục), khandhupadhi (chấp thủ uẩn), kilesupadhi (chấp thủ phiền não), abhisaṅkhārupadhi (chấp thủ các hành).
Kāmāpi hi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.167) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena ‘‘upadhī’’ti vuccanti.
Indeed, sense pleasures are also called "upadhī" (attachments) by this meaning: "happiness is sustained here," because they are the basis of the happiness stated as "that pleasure and joy which arises in dependence on the five sense objects, this is the gratification of sense pleasures."
Dục cũng được gọi là “upadhī” (sự chấp thủ) theo nghĩa là “hạnh phúc được nương tựa vào đây”, vì chúng là nền tảng của hạnh phúc đã được nói đến như “hạnh phúc và hoan hỷ phát sinh do năm dục công đức, đây là vị ngọt của dục” (Ma. Ni. 1.167).
Khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhī’’ti vuccanti, tesu khandhupadhi idhādhippetoti āha ‘‘khandhupadhīsu malanti ñatvā’’ti.
The aggregates are also called "upadhī" because they are the basis of suffering rooted in aggregates; defilements are also called "upadhī" because they are the basis of suffering in the lower realms; volitional formations are also called "upadhī" because they are the basis of suffering in existence. Among these, khandhupadhi is intended here, thus he says "khandhupadhīsu malanti ñatvā" (having known that they are defilement in the aggregates-attachment).
Các uẩn cũng được gọi là “upadhī” vì là nền tảng của khổ bắt nguồn từ uẩn; các phiền não cũng được gọi là “upadhī” vì là nền tảng của khổ trong các cõi đọa; các hành cũng được gọi là “upadhī” vì là nền tảng của khổ trong các cõi hữu. Trong số đó, khandhupadhi (chấp thủ uẩn) được đề cập ở đây, nên đã nói “biết rằng các chấp thủ uẩn là dơ bẩn”.
Yaññā malameva vadantīti yāgahetu malameva ijjhatīti vadanti.
Yaññā malameva vadantī means "they declare that defilement itself thrives for the sake of sacrifice."
Yaññā malameva vadantī có nghĩa là họ nói rằng vì lý do hiến tế mà chỉ thành tựu sự dơ bẩn.
Yiṭṭheti mahāyāge.
Yiṭṭhe means in great sacrifices.
Yiṭṭhe là trong đại hiến tế.
Huteti divase divase kattabbaaggiparicaraṇe.
Hute means in the daily service to the fire.
Hute là trong việc thờ lửa cần làm hằng ngày.
Kāmabhave asattanti kāmabhave alaggaṃ, tabbinimuttanti vuttaṃ hoti.
Kāmabhave asattaṃ means "not clinging to the realm of sense desires," which implies being detached from it.
Kāmabhave asattaṃ có nghĩa là không dính mắc vào dục hữu, tức là thoát ly khỏi nó.
57-58. Āsīsanāti patthanā.
57-58. Āsīsanā means aspiration.
57-58. Āsīsanā là sự mong ước.
Dibbasuvaṇṇesupi siṅgīsuvaṇṇassa sabbaseṭṭhattā ‘‘siṅgīnikkhasavaṇṇo’’ti vuttaṃ.
Even among divine gold, Siṅgī gold is the best of all, thus it is called "siṅgīnikkhasavaṇṇo" (the colour of a Siṅgī-nikkha).
Ngay cả trong các loại vàng của chư thiên, vàng siṅgī là tốt nhất, nên đã nói “có màu vàng siṅgīnikkha”.
Yatheva hi manussaparibhoge suvaṇṇe yuttikataṃ hīnaṃ, tato rasaviddhaṃ seṭṭhaṃ, rasaviddhato ākaruppannaṃ, tato yaṃ kiñci dibbaṃ seṭṭhaṃ, evaṃ dibbasuvaṇṇesupi cāmīkarato sātakumbhaṃ, sātakumbhato jambunadaṃ, jambunadato siṅgīsuvaṇṇaṃ, tasmā taṃ sabbaseṭṭhaṃ.
Just as among gold used by humans, refined gold is inferior, gold mixed with mercury is superior to that, gold originated from a mine is superior to that, and any divine gold is superior, so too among divine gold, Sātakhumbha is superior to Cāmīkara, Jambunada is superior to Sātakhumbha, and Siṅgī gold is superior to Jambunada. Therefore, it is the best of all.
Thật vậy, trong các loại vàng được con người sử dụng, vàng pha tạp là kém, vàng luyện kim là tốt hơn, vàng từ mỏ tốt hơn vàng luyện kim, và bất kỳ loại vàng của chư thiên nào cũng tốt hơn. Tương tự, trong các loại vàng của chư thiên, vàng sātakumbha tốt hơn cāmīkara, vàng jambunada tốt hơn sātakumbha, vàng siṅgī tốt hơn jambunada, do đó nó là tốt nhất.
Siṅgīnikkhanti ca nikkhaparimāṇena siṅgīsuvaṇṇena kataṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ.
Siṅgīnikkha means a plate of gold made from Siṅgī gold, of the measure of a nikkha.
Siṅgīnikkha là một tấm vàng được làm từ vàng siṅgī với trọng lượng một nikkha.
Ūnakanikkhena katañhi ghaṭṭanamajjanakkhamaṃ na hoti, atirekena kataṃ ghaṭṭanamajjanaṃ khamati, vaṇṇavantaṃ pana na hoti, pharusadhātukaṃ khāyati, nikkhena kataṃ ghaṭṭanamajjanañceva khamati vaṇṇavantañca hoti.
Indeed, if made with less than a nikkha, it is not durable for rubbing and polishing; if made with more, it is durable for rubbing and polishing but lacks colour and appears coarse-grained; if made with a nikkha, it is both durable for rubbing and polishing and beautiful in colour.
Thật vậy, vàng được làm với trọng lượng ít hơn một nikkha thì không chịu được việc mài dũa, vàng được làm với trọng lượng nhiều hơn thì chịu được việc mài dũa nhưng không có màu sắc đẹp, trông thô cứng; vàng được làm với trọng lượng một nikkha thì vừa chịu được việc mài dũa vừa có màu sắc đẹp.
Nikkhaṃ pana vīsatisuvaṇṇanti keci.
Some say a nikkha is twenty suvaṇṇas.
Một số vị nói rằng một nikkha là hai mươi suvaṇṇa.
Pañcavīsatisuvaṇṇanti apare.
Others say twenty-five suvaṇṇas.
Một số vị khác nói là hai mươi lăm suvaṇṇa.
Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘nikkhaṃ nāma pañcasuvaṇṇā’’ti vuttaṃ.
In the Majjhimanikāyaṭṭhakathā, however, it is stated that "a nikkha is five suvaṇṇas."
Tuy nhiên, trong Chú giải Trung Bộ Kinh lại nói rằng “một nikkha là năm suvaṇṇa”.
Suvaṇṇo nāma catudharaṇanti vadanti.
They say a suvaṇṇa is four dharaṇas.
Họ nói rằng suvaṇṇa là bốn dharaṇa.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti?
"And how, bhikkhus, is a bhikkhu one who has abandoned five factors?
“Và này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo đã đoạn trừ năm chi như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti.
Here, bhikkhus, a bhikkhu's sensual desire is abandoned, ill will is abandoned, sloth and torpor are abandoned, restlessness and remorse are abandoned, and doubt is abandoned.
Này các Tỳ-kheo, ở đây, dục tham đã được Tỳ-kheo đoạn trừ, sân hận đã được đoạn trừ, hôn trầm thụy miên đã được đoạn trừ, trạo cử hối hận đã được đoạn trừ, hoài nghi đã được đoạn trừ.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
It is in this way, bhikkhus, that a bhikkhu has abandoned five factors.
Này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo đã đoạn trừ năm chi như vậy đó.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti?
"And how, bhikkhus, is a bhikkhu endowed with six factors?
“Và này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo đầy đủ sáu chi như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
Here, bhikkhus, a bhikkhu, having seen a form with the eye, is neither happy nor unhappy; he dwells equanimously, mindful and fully aware.
Này các Tỳ-kheo, ở đây, một Tỳ-kheo khi thấy sắc bằng mắt, không hoan hỷ cũng không buồn rầu, trú xả, có niệm và có tỉnh giác.
Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
Having heard a sound with the ear… having smelt a smell with the nose… having tasted a taste with the tongue… having felt a tactile sensation with the body… having cognized a mental phenomenon with the mind, he is neither happy nor unhappy; he dwells equanimously, mindful and fully aware.
Khi nghe tiếng bằng tai… (v.v.)… khi ngửi mùi bằng mũi… khi nếm vị bằng lưỡi… khi xúc chạm bằng thân… khi nhận thức pháp bằng ý, không hoan hỷ cũng không buồn rầu, trú xả, có niệm và có tỉnh giác.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
It is in this way, bhikkhus, that a bhikkhu is endowed with six factors.
Này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo đầy đủ sáu chi như vậy đó.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti?
And how, monks, is a monk one with four supports?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có bốn sự nương tựa như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti.
Here, monks, a monk reflectively uses one thing, reflectively endures one thing, reflectively avoids one thing, reflectively dispels one thing.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu quán xét mà thọ dụng một điều, quán xét mà nhẫn chịu một điều, quán xét mà tránh xa một điều, quán xét mà diệt trừ một điều.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti.
In this way, monks, a monk is one with four supports.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có bốn sự nương tựa là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti?
And how, monks, is a monk one who has dispelled individual truths?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu đã xua tan các tà kiến riêng rẽ như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni, sabbāni tāni nuṇṇāni honti panuṇṇāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni.
Here, monks, whatever individual truths there are of the many ascetics and brahmins, all of them are driven out, dispelled, given up, vomited out, released, abandoned, relinquished.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, những tà kiến riêng rẽ của các Sa-môn, Bà-la-môn khác nhau, tất cả những điều ấy đều đã được xua tan, đã được loại bỏ, đã được vứt bỏ, đã được nhổ ra, đã được giải thoát, đã được từ bỏ, đã được xả ly.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti.
In this way, monks, a monk is one who has dispelled individual truths.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu đã xua tan các tà kiến riêng rẽ là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti?
And how, monks, is a monk one with searching completely allayed?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu đã hoàn toàn xả bỏ các sự tìm cầu như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā.
Here, monks, a monk’s searching for sensual pleasures is abandoned, his searching for existence is abandoned, his searching for the holy life is stilled.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, sự tìm cầu dục lạc đã được từ bỏ nơi Tỳ-khưu, sự tìm cầu hữu đã được từ bỏ, sự tìm cầu Phạm hạnh đã được lắng dịu.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
In this way, monks, a monk is one with searching completely allayed.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu đã hoàn toàn xả bỏ các sự tìm cầu là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti?
And how, monks, is a monk one with untroubled thoughts?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tư duy không ô nhiễm như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti.
Here, monks, a monk’s sensual thought is abandoned, his thought of ill will is abandoned, his thought of cruelty is abandoned.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, tư duy dục lạc đã được từ bỏ nơi Tỳ-khưu, tư duy sân hận đã được từ bỏ, tư duy hại người đã được từ bỏ.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
In this way, monks, a monk is one with untroubled thoughts.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tư duy không ô nhiễm là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti?
And how, monks, is a monk one with bodily formations calmed?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có hành động thân đã lắng dịu như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
Here, monks, with the abandoning of pleasure and pain, and with the previous passing away of joy and grief, a monk enters and abides in the fourth jhāna, which is neither-painful-nor-pleasant and has purity of mindfulness due to equanimity.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu, do sự đoạn trừ lạc và đoạn trừ khổ, và do sự diệt tận của hỷ và ưu trước đó, chứng đạt và an trú thiền thứ tư, không khổ không lạc, với sự thanh tịnh của niệm do xả.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
In this way, monks, a monk is one with bodily formations calmed.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có hành động thân đã lắng dịu là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti?
And how, monks, is a monk one with a well-liberated mind?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tâm giải thoát hoàn toàn như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhuno rāgācittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti.
Here, monks, a monk’s mind is liberated from greed, his mind is liberated from hatred, his mind is liberated from delusion.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, tâm của Tỳ-khưu đã giải thoát khỏi tham, tâm đã giải thoát khỏi sân, tâm đã giải thoát khỏi si.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
In this way, monks, a monk is one with a well-liberated mind.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tâm giải thoát hoàn toàn là như vậy.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hoti?
And how, monks, is a monk one with well-liberated wisdom?
“Và này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tuệ giải thoát hoàn toàn như thế nào?
Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti, ‘doso me pahīno…pe… moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti.
Here, monks, a monk understands: ‘My greed is abandoned, cut off at the root, made like a palm stump, obliterated, and is of a nature not to arise again in the future.’ He understands: ‘My hatred… delusion is abandoned, cut off at the root, made like a palm stump, obliterated, and is of a nature not to arise again in the future.’
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu biết rõ: ‘Tham của ta đã được từ bỏ, đã bị cắt đứt tận gốc rễ, đã trở thành như thân cây thốt nốt, đã bị làm cho không còn tồn tại, không thể sinh khởi lại trong tương lai’, biết rõ: ‘Sân của ta đã được từ bỏ… Si của ta đã được từ bỏ, đã bị cắt đứt tận gốc rễ, đã trở thành như thân cây thốt nốt, đã bị làm cho không còn tồn tại, không thể sinh khởi lại trong tương lai’.
Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hotī’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) –
In this way, monks, a monk is one with well-liberated wisdom.
Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có tuệ giải thoát hoàn toàn là như vậy.” –
Tattha vasanti etthāti vāsā, ariyānaṃ eva vāsāti ariyavāsā anariyānaṃ tādisānaṃ vāsānaṃ asambhavato.
They reside herein, thus they are ‘abodes’; they are the abodes of the noble ones only, thus noble abodes, because such abodes do not exist for the ignoble.
Nơi đó, các vị an trú (vasanti) nên gọi là các sự an trú (vāsā). Chỉ là sự an trú của các bậc Thánh (ariyavāsā) vì những sự an trú như vậy không thể có nơi những người không phải bậc Thánh.
Ariyāti cettha ukkaṭṭhaniddesena khīṇāsavā gahitā.
And here, by ‘noble ones,’ those who have destroyed the cankers are taken in the highest sense.
Ở đây, các bậc Thánh (ariyā) được hiểu là những vị đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsava) theo nghĩa tối thượng.
Ekārakkhoti ekā satisaṅkhātā ārakkhā etassāti ekārakkho.
One with a single guard: he has one guard, that is, mindfulness, thus he is one with a single guard.
Ekārakkho (có một sự phòng hộ) là người có một sự phòng hộ, tức là chánh niệm.
Khīṇāsavassa (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) hi tīsu dvāresu sabbakāle sati ārakkhakiccaṃ sādheti.
For one who has destroyed the cankers, mindfulness accomplishes the task of a guard at the three doors at all times.
Vì đối với vị A-la-hán, chánh niệm luôn thực hiện chức năng phòng hộ ở ba cửa (thân, khẩu, ý) vào mọi lúc.
Tenevassa carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotīti vuccati.
For that very reason, it is said that for him, whether walking, standing, sleeping, or awake, knowledge and vision are constantly and uninterruptedly present.
Do đó, người ta nói rằng, dù đi, đứng, ngủ hay thức, vị ấy luôn có tri kiến hiện tiền liên tục.
Caturāpassenoti cattāri apassenāni apassayā etassāti caturāpasseno.
One with four supports: he has four supports, four reliances, thus he is one with four supports.
Caturāpasseno (có bốn sự nương tựa) là người có bốn sự nương tựa.
Saṅkhāyāti ñāṇena (dī. ni. aṭṭha. 3.308).
Reflectively: with knowledge.
Saṅkhāyā (quán xét) là với trí tuệ.
Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati.
Uses: having known with knowledge, he uses only what is proper to be used.
Paṭisevati (thọ dụng) là biết rõ bằng trí tuệ và chỉ thọ dụng những gì đáng thọ dụng.
Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paribhuñjatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena veditabbo.
Its detailed explanation should be understood in the manner beginning with, “Wisely reflecting, he uses the robe.”
Sự giải thích chi tiết về điều này cần được hiểu theo cách nói: “Quán xét y phục một cách đúng đắn mà thọ dụng…” v.v.
Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti.
Reflectively endures one thing: having known with knowledge, he endures only what is proper to be endured.
Saṅkhāyekaṃ adhivāseti (quán xét mà nhẫn chịu một điều) là biết rõ bằng trí tuệ và chỉ nhẫn chịu những gì đáng nhẫn chịu.
Vitthāro panettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24) nayena veditabbo.
Here, the detailed explanation should be understood in the manner beginning with, “Wisely reflecting, he is patient with cold.”
Sự giải thích chi tiết về điều này cần được hiểu theo cách nói: “Quán xét một cách đúng đắn, vị ấy có khả năng chịu đựng cái lạnh…” v.v.
Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetabbayuttakameva parivajjeti.
Avoids: having known with knowledge, he avoids only what is proper to be avoided.
Parivajjeti (tránh xa) là biết rõ bằng trí tuệ và chỉ tránh xa những gì đáng tránh xa.
Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’tiādinā nayena veditabbo.
Its detailed explanation should be understood in the manner beginning with, “Wisely reflecting, he avoids a fierce elephant.”
Sự giải thích chi tiết về điều này cần được hiểu theo cách nói: “Quán xét một cách đúng đắn, vị ấy tránh xa con voi hung dữ…” v.v.
Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti nudati nīharati anto vasituṃ na deti.
Dispels: having known with knowledge, he dispels, drives out, and expels only what ought to be dispelled; he does not allow it to dwell within.
Vinodeti (diệt trừ) là biết rõ bằng trí tuệ và chỉ diệt trừ, xua đuổi, loại bỏ những gì đáng diệt trừ, không cho chúng ở lại bên trong.
Tassa vitthāro ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena veditabbo.
Its detailed explanation should be understood in the manner beginning with, “He does not tolerate an arisen thought of sensuality.”
Sự giải thích chi tiết về điều này cần được hiểu theo cách nói: “Không chấp nhận những tư duy dục lạc đã sinh khởi…” v.v.
Panuṇṇapaccekasaccoti (a. ni. aṭṭha. 2.4.38; dī. ni. aṭṭha. 3.348) ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitattā paccekasaṅkhātāni diṭṭhisaccāni panuṇṇāni nīhaṭāni pahīnāni assāti panuṇṇapaccekasacco.
One who has dispelled individual truths: the truths of views, designated as ‘individual’ because they are grasped individually as “this view alone is true, this alone is true,” are dispelled, expelled, and abandoned for him; thus he is one who has dispelled individual truths.
Panuṇṇapaccekasacco (đã xua tan các tà kiến riêng rẽ) là người đã xua tan, đã loại bỏ các tà kiến được gọi là ‘chân lý riêng rẽ’ (paccekasaccāni), do đã chấp giữ riêng rẽ rằng: “Chỉ có quan điểm này là chân lý, chỉ có điều này là chân lý”.
Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ.
Of the many ascetics and brahmins: of many ascetics and brahmins.
Puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ (của các Sa-môn, Bà-la-môn khác nhau) là của nhiều Sa-môn, Bà-la-môn.
Ettha ca samaṇāti pabbajjupagatā.
And here, ascetics means those who have gone forth.
Ở đây, samaṇā (Sa-môn) là những người đã xuất gia.
Brāhmaṇāti bhovādino.
Brahmins means those who use the address ‘bho’.
Brāhmaṇā (Bà-la-môn) là những người xưng hô bằng ‘bho’.
Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho.
Individual truths of the many: many individual truths; the meaning is many truths grasped individually as “this view alone is true, this alone is true.”
Puthupaccekasaccānī (các tà kiến riêng rẽ khác nhau) là nhiều chân lý riêng rẽ, nghĩa là nhiều chân lý được chấp giữ riêng rẽ rằng: “Chỉ có quan điểm này là chân lý, chỉ có điều này là chân lý”.
Nuṇṇānīti nīhaṭāni.
Driven out: expelled.
Nuṇṇāni (đã xua tan) là đã loại bỏ.
Panuṇṇānīti suṭṭhu nīhatāni.
Dispelled: well expelled.
Panuṇṇāni (đã loại bỏ hoàn toàn) là đã loại bỏ một cách triệt để.
Cattānīti vissaṭṭhāni.
Given up: relinquished.
Cattāni (đã vứt bỏ) là đã xả bỏ.
Vantānīti vamitāni.
Vomited out: ejected.
Vantāni (đã nhổ ra) là đã nôn ra.
Muttānīti chinnabandhanāni katāni.
Released: made with bonds cut.
Muttāni (đã giải thoát) là đã cắt đứt trói buộc.
Pahīnānīti pajahitāni.
Abandoned: forsaken.
Pahīnāni (đã từ bỏ) là đã từ bỏ hoàn toàn.
Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ ārohanti, evaṃ paṭivissajjitāni.
Relinquished: given back in such a way that they do not arise in the mind again.
Paṭinissaṭṭhāni (đã xả ly) là đã xả bỏ để chúng không bao giờ khởi lên trong tâm nữa.
Sabbāneva cetāni ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhiggāhassa vissaṭṭhabhāvavevacanāni.
All of these are synonyms for the state of having relinquished the grasping of views that were held before the attainment of the noble path.
Tất cả những từ này đều là đồng nghĩa của trạng thái đã xả bỏ sự chấp thủ tà kiến đã được chấp giữ trước khi đạt được Thánh đạo.
Samavayasaṭṭhesanoti (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) ettha avayāti anūnā.
One with searching completely allayed: here, avayā means not deficient.
Samavayasaṭṭhesano (đã hoàn toàn xả bỏ các sự tìm cầu) ở đây, avayā là không thiếu sót.
Saṭṭhāti nissaṭṭhā.
Saṭṭhā means relinquished.
Saṭṭhā là đã xả bỏ.
Sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano, sammā vissaṭṭhasabbaesanoti attho.
He whose searching is rightly, not deficiently, relinquished is samavayasaṭṭhesano; the meaning is, one for whom all searching is rightly relinquished.
Người có sự tìm cầu đã được xả bỏ một cách đúng đắn và không thiếu sót nên gọi là samavayasaṭṭhesano, nghĩa là đã xả bỏ hoàn toàn mọi sự tìm cầu.
‘‘Rāgā cittaṃ vimutta’’ntiādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato.
By the phrases beginning with “the mind is liberated from greed,” the accomplishment of the path’s function is stated, by showing the state of abandonment of greed and so on.
Với các câu như “Rāgā cittaṃ vimutta” (tâm giải thoát khỏi tham) v.v., đã nói về sự hoàn thành chức năng của đạo lộ, vì đã chỉ ra trạng thái tham v.v. đã được từ bỏ.
‘‘Rāgo me pahīno’’tiādīhi paccavekkhaṇāmukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ.
By the phrases beginning with “My greed is abandoned,” the noble fruit is stated by way of reviewing.
Với các câu như “Rāgo me pahīno” (tham của ta đã được từ bỏ) v.v., đã nói về Thánh quả thông qua phương thức quán xét.
Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti.
For when the highest fruit is attained, one understands the nature of greed and so on to be completely non-arising, and that understanding is the reviewing knowledge.
Vì khi đã đạt được quả tối thượng, vị ấy biết rõ rằng tham v.v. hoàn toàn không còn sinh khởi, và sự biết rõ đó là tuệ quán xét.
Tattha pañcaṅgavippahānapaccekasaccāpanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti vuttesu apassenesu vinodanā ca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti.
Therein, the abandoning of the five hindrances, the dispelling of individual truths, and the allaying and relinquishing of searching, among the supports mentioned as “reflectively he uses, endures, avoids, dispels,” the dispelling is a function of the path, and the others are accomplished by the path itself.
Ở đây, việc đoạn trừ năm chi, việc xua tan các tà kiến riêng rẽ, và việc xả bỏ sự tìm cầu hoàn toàn là những chức năng của đạo lộ, được đề cập trong các sự nương tựa: “quán xét mà thọ dụng, nhẫn chịu, tránh xa, diệt trừ”, và việc diệt trừ cũng là chức năng của đạo lộ, còn những điều khác cũng được hoàn thành bởi đạo lộ.
Imāni hi dasa hatthikulāni.
These are indeed the ten classes of elephants.
Đây là mười dòng voi.
Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, Kāḷāvaka should be understood as the ordinary class of elephants.
Trong đó, kāḷāvaka nên được hiểu là một dòng voi bình thường.
Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino.
The bodily strength of ten men is that of one Kāḷāvaka elephant.
Sức mạnh thân thể của mười người thì bằng của một con voi Kāḷāvaka.
Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa.
The strength of ten Kāḷāvakas is that of one Gaṅgeyya.
Sức mạnh của mười con Kāḷāvaka thì bằng của một con Gaṅgeyya.
Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa.
The strength of ten Gaṅgeyyas is that of one Paṇḍara.
Sức mạnh của mười con Gaṅgeyya thì bằng của một con Paṇḍara.
Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa.
The strength of ten Paṇḍaras is that of one Tamba.
Sức mạnh của mười con Paṇḍara thì bằng của một con Tamba.
Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa.
The strength of ten Tambas is that of one Piṅgala.
Sức mạnh của mười con Tamba thì bằng của một con Piṅgala.
Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino.
The strength of ten Piṅgalas is that of one Gandhahatthi.
Sức mạnh của mười con Piṅgala thì bằng của một con Gandhahatthī.
Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa.
The strength of ten Gandhahatthīs is that of one Maṅgala.
Sức mạnh của mười con Gandhahatthī thì bằng của một con Maṅgala.
Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa.
The strength of ten Maṅgalas is that of one Hemavata.
Sức mạnh của mười con Maṅgala thì bằng của một con Hemavata.
Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa.
The strength of ten Hemavatas is that of one Uposatha.
Sức mạnh của mười con Hemavata thì bằng của một con Uposatha.
Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa.
The strength of ten Uposathas is that of one Chaddanta.
Sức mạnh của mười con Uposatha thì bằng của một con Chaddanta.
Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa kāyabalaṃ.
The bodily strength of ten Chaddantas is that of one Tathāgata.
Sức mạnh thân thể của mười con Chaddanta thì bằng của một vị Như Lai.
Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati.
This is also called the strength of the Nārayaṇa assemblage.
Sức mạnh Nārāyaṇa-saṅghāta cũng được gọi là như vậy.
Tattha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā tato uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā vajirasaṅghātabalanti attho.
Here, nārā refers to rays; many and various rays arise therefrom, hence Nārayaṇa, meaning diamond, thus it is the strength of a diamond-like assemblage.
Trong đó, nārā được gọi là các tia sáng, rất nhiều và đa dạng phát sinh từ đó, nên gọi là nārāyaṇa, tức kim cương. Do đó, có nghĩa là sức mạnh như sự kết hợp của kim cương.
Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti.
This strength amounts to a thousand crores of elephants by the count of ordinary elephants, and a thousand crores of men by the count of men.
Sức mạnh này, theo số lượng voi bình thường, là sức mạnh của một ngàn vạn con voi; theo số lượng người, là sức mạnh của mười ngàn vạn người.
Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
This is the bodily strength of the Tathāgata.
Đây là sức mạnh thân thể của Như Lai.
‘‘Dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
"These are, Sāriputta, the ten powers of a Tathāgata, endowed with which the Tathāgata claims the foremost rank, roars his lion's roar in assemblies, and sets rolling the Brahma-wheel.
“Này Sāriputta, có mười sức mạnh của Như Lai, nhờ những sức mạnh này mà Như Lai tự xưng là bậc tối thượng, rống tiếng sư tử giữa các hội chúng, và chuyển bánh xe Chánh pháp.
Katamāni dasa?
Which ten?
Mười điều đó là gì?
Idha, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti, yampi, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti.
Here, Sāriputta, the Tathāgata understands as it really is the possible as possible and the impossible as impossible. And this too, Sāriputta, that the Tathāgata understands as it really is the possible as possible and the impossible as impossible.
Này Sāriputta, ở đây, Như Lai như thật biết nhân là nhân, phi nhân là phi nhân. Này Sāriputta, việc Như Lai như thật biết nhân là nhân và phi nhân là phi nhân,
Idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.(1)
This also, Sāriputta, is a power of the Tathāgata, by virtue of which power the Tathāgata claims the foremost rank, roars his lion's roar in assemblies, and sets rolling the Brahma-wheel. (1)
đây cũng là một sức mạnh của Như Lai, nhờ sức mạnh này mà Như Lai tự xưng là bậc tối thượng, rống tiếng sư tử giữa các hội chúng, và chuyển bánh xe Chánh pháp. (1)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati…pe… idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
"Again, Sāriputta, the Tathāgata, by the destruction of the āsavas, having realized by his own direct knowledge, in this very life, the Stainless Liberation of Mind and Liberation through Wisdom, attains and abides therein... this too, Sāriputta, is a power of the Tathāgata, by virtue of which power the Tathāgata claims the foremost rank, roars his lion's roar in assemblies, and sets rolling the Brahma-wheel.
“Lại nữa, này Sāriputta, Như Lai, do sự đoạn tận các lậu hoặc, chứng ngộ và an trú vào tâm giải thoát, tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại, với thắng trí của chính mình… Này Sāriputta, đây cũng là một sức mạnh của Như Lai, nhờ sức mạnh này mà Như Lai tự xưng là bậc tối thượng, rống tiếng sư tử giữa các hội chúng, và chuyển bánh xe Chánh pháp.
Imāni kho, sāriputta, dasa tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti.(10)
These, Sāriputta, are the ten powers of a Tathāgata." (10)
Này Sāriputta, đây là mười sức mạnh của Như Lai.” (10)
Tattha (ma. ni. aṭṭha. 1.148; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha. 760) ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato.
Here, ṭhānañca ṭhānato means cause as cause.
Trong đó, ṭhānañca ṭhānato có nghĩa là nguyên nhân là nguyên nhân.
‘‘Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ.
"Whatever phenomena are causes and conditions for the arising of other phenomena, that is a possible occurrence (ṭhāna).
“Những pháp nào là nhân, là duyên cho sự phát sinh của những pháp nào, đó là nhân (ṭhāna).
Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti.
Whatever phenomena are not causes and not conditions for the arising of other phenomena, that is an impossible occurrence (aṭṭhāna)," thus he understands the possible as possible and the impossible as impossible, as it really is.
Những pháp nào không phải là nhân, không phải là duyên cho sự phát sinh của những pháp nào, đó là phi nhân (aṭṭhāna)” – khi biết như vậy, Như Lai như thật biết nhân là nhân và phi nhân là phi nhân.
Yampīti yena ñāṇena.
Yampi means by which knowledge.
Yampī có nghĩa là nhờ trí tuệ nào.
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca.
Sabbatthagāminiṃ means leading to all destinations (gati) and also to freedom from destinations (agati).
Sabbatthagāmini có nghĩa là con đường dẫn đến mọi cảnh giới và con đường không dẫn đến cảnh giới.
Paṭipadanti maggaṃ.
Paṭipadaṃ means the path.
Paṭipada có nghĩa là con đường.
Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ.
Yathābhūtaṃ pajānātīti: Even among many people who kill the same living being, although the volition of all of them is directed towards the life-faculty of that single being, their actions are of various kinds.
Yathābhūtaṃ pajānātī có nghĩa là trong số nhiều người, dù chỉ có một sinh vật bị giết, ý muốn của tất cả đều hướng đến sinh mạng của riêng sinh vật đó, nhưng nghiệp đó của họ lại khác nhau.
Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati, tasmā tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye.
Among them, one acts with enthusiasm and desire; another acts pressured by others saying, "Come, you do it too"; another acts as if having similar desire, moving about unimpeded. Therefore, among them, one is reborn in hell by that very action, another in the animal realm, and another in the realm of hungry ghosts.
Trong số họ, một người làm với sự nhiệt tâm và ý muốn; một người làm vì bị người khác thúc ép “Hãy làm đi!”; một người làm như thể có ý muốn tương tự nhưng không bị ngăn cản. Do đó, trong số họ, một người tái sinh vào địa ngục do chính nghiệp đó, một người vào loài súc sinh, một người vào cảnh giới ngạ quỷ.
Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti.
The Tathāgata knows at the very moment of accumulation, "Because of the way it has been accumulated, this one will be reborn in hell, this one in the animal realm, this one in the realm of hungry ghosts."
Như Lai biết điều đó ngay tại thời điểm tích lũy nghiệp: “Với cách tích lũy này, người này sẽ tái sinh vào địa ngục, người này vào loài súc sinh, người này vào cảnh giới ngạ quỷ.”
Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti.
Even when someone is reborn in hell, he knows, "This one will be reborn in a great hell, this one in a minor hell."
Ngay cả khi tái sinh vào địa ngục, Như Lai cũng biết: “Người này sẽ tái sinh vào đại địa ngục, người này vào địa ngục phụ.”
Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādo, esa bahuppādo’’ti jānāti.
Even when someone is reborn in the animal realm, he knows, "This one will be limbless, this one two-legged, this one four-legged, this one many-legged."
Ngay cả khi tái sinh vào loài súc sinh, Như Lai cũng biết: “Người này sẽ không có chân, người này có hai chân, người này có bốn chân, người này có nhiều chân.”
Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti.
Even when someone is reborn in the realm of hungry ghosts, he knows, "This one will be parched with thirst, this one afflicted by hunger and thirst, this one living on what is given by others."
Ngay cả khi tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ, Như Lai cũng biết: “Người này sẽ bị khát cháy, người này sẽ bị đói khát, người này sẽ sống nhờ vào vật bố thí của người khác.”
Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, etaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
And concerning these actions, he knows, "This action will draw a rebirth, this one will be a supporting condition for a rebirth given by another."
Và trong các nghiệp đó, Như Lai biết: “Nghiệp này sẽ kéo theo sự tái sinh, nghiệp kia sẽ là quả báo phụ thuộc vào sự tái sinh do nghiệp khác mang lại.”
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ.
Similarly, among all villagers giving alms together, although the volition of all of them is directed towards the alms food, their actions are of various kinds.
Tương tự, trong số những người dân làng cùng bố thí vật thực, ý muốn của tất cả đều hướng đến vật thực, nhưng nghiệp đó của họ lại khác nhau.
Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ.
Among them, one acts with enthusiasm – all is similar to the previous example.
Trong số họ, một người làm với sự nhiệt tâm, và tất cả đều giống như trường hợp trước.
Tasmā tesu ca keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke.
Therefore, some of them are reborn in the deva realm, and some in the human realm.
Do đó, một số trong họ được tái sinh vào cõi trời, một số vào cõi người.
Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
The Tathāgata knows this at the very moment of their striving.
Đức Như Lai biết điều đó ngay vào khoảnh khắc họ đang nỗ lực.
‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke, tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
"Because of striving in this manner, this one will be reborn in the human realm, this one in the deva realm; and even there, this one in a warrior family, this one in a brahmin family, this one in a merchant family, this one in a sudra family, this one among the Paranimmitavasavattī devas, this one among the Nimmānaratī devas, this one among the Tusita devas, this one among the Yāma devas, this one among the Tāvatiṃsa devas, this one among the Cātumahārājika devas, this one among the earth devas," and so on—at the very moment of their striving, he knows each particular distinction, such as low or excellent, fair or foul, with few attendants or many attendants, in each specific place.
"Với cách nỗ lực này, người này sẽ tái sinh vào cõi người, người kia vào cõi trời; và ở đó, người này vào dòng dõi Sát-đế-lợi, người kia vào dòng dõi Bà-la-môn, người kia vào dòng dõi Thương gia, người kia vào dòng dõi Hạ tiện; người này vào cõi chư thiên Hóa Lạc Tự Tại, người kia vào cõi chư thiên Hóa Lạc, người kia vào cõi chư thiên Đâu Suất, người kia vào cõi chư thiên Dạ Ma, người kia vào cõi chư thiên Đao Lợi, người kia vào cõi chư thiên Tứ Đại Thiên Vương, người kia vào cõi địa cư thiên," và cứ thế, Ngài biết từng chi tiết đặc biệt ngay vào khoảnh khắc nỗ lực, như thấp kém hay cao thượng, xinh đẹp hay xấu xí, ít quyến thuộc hay nhiều quyến thuộc.
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggahe eva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti.
Similarly, even as they are establishing vipassanā, he knows: "Through this method, this one will not be able to apprehend anything, this one will only discern the primary elements, this one will remain in the discernment of rūpa, this one only in the discernment of arūpa, this one only in the discernment of nāmarūpa, this one only in the discernment of conditions, this one only in vipassanā focused on characteristics and objects, this one only in the first fruition, this one only in the second fruition, this one only in the third fruition, this one will attain Arahantship."
Tương tự, ngay cả khi họ bắt đầu tuệ quán, Ngài biết: "Với cách này, người này sẽ không thể nhận ra điều gì; người này sẽ chỉ phân biệt các đại chủng; người này sẽ chỉ dừng lại ở sự nhận biết sắc; người kia sẽ chỉ dừng lại ở sự nhận biết vô sắc; người kia sẽ chỉ dừng lại ở sự nhận biết danh sắc; người kia sẽ chỉ dừng lại ở sự nhận biết duyên khởi; người kia sẽ chỉ dừng lại ở tuệ quán quán sát các đặc tính và đối tượng; người kia sẽ chỉ đạt được quả vị thứ nhất; người kia sẽ chỉ đạt được quả vị thứ hai; người kia sẽ chỉ đạt được quả vị thứ ba; người kia sẽ đạt đến A-la-hán."
Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti.
Even among those practicing kasiṇa meditation, he knows: "For this one, it will only be preliminary practice, this one will produce the nimitta, this one will attain appanā, this one will make jhāna the basis, establish vipassanā, and attain Arahantship."
Ngay cả đối với những người đang thực hành biến xứ, Ngài cũng biết: "Người này sẽ chỉ đạt được sự chuẩn bị; người kia sẽ tạo ra tướng; người kia sẽ đạt đến an chỉ; người kia sẽ lấy thiền làm căn bản, bắt đầu tuệ quán và đạt được A-la-hán."
Nānādhimuttikatanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ.
Diverse inclinations: The state of having diverse inclinations, due to low and other inclinations.
Nhiều khuynh hướng (Nānādhimuttikataṃ) có nghĩa là có nhiều khuynh hướng do các khuynh hướng thấp kém, v.v.
Parasattānanti padhānasattānaṃ.
Of other beings: Of principal beings.
Của các chúng sinh khác (Parasattānaṃ) là của các chúng sinh ưu việt.
Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ.
Of other persons: Of other, inferior beings.
Của các cá nhân khác (Parapuggalānaṃ) là của các chúng sinh thấp kém hơn so với những người đó.
Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ, veneyyavasena pana dvedhā vuttaṃ.
Or these two terms mean the same thing, but are stated in two ways for the sake of those to be trained.
Hoặc hai từ này có cùng nghĩa, nhưng được nói theo hai cách tùy theo đối tượng cần giáo hóa.
Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
The higher and lower faculties (indriya-paropariyatta): The meaning is the higher and lower states of the faculties such as faith, and their growth and decline.
Sự hơn kém của các căn (Indriyaparopariyattaṃ) có nghĩa là sự cao thấp, sự tăng trưởng và suy giảm của các căn như tín, v.v.
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ.
Of jhānas, vimokkhas, samādhis, and samāpattis: Of the four jhānas beginning with the first, of the eight vimokkhas beginning with "one who has form sees forms," of the three samādhis beginning with those accompanied by initial and sustained application, and of the nine sequential attainments (anupubbasamāpattī) beginning with the attainment of the first jhāna.
Các thiền, giải thoát, định và đẳng chí (Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ) là bốn thiền từ sơ thiền, v.v., tám giải thoát như "người có sắc thấy các sắc," v.v., ba định như hữu tầm hữu tứ, v.v., và chín thứ lớp đẳng chí như sơ thiền đẳng chí, v.v.
Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ.
Defilement (saṃkilesa): Qualities that lead to decline.
Sự ô nhiễm (Saṃkilesaṃ) là các pháp thuộc phần suy thoái.
Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ.
Purity (vodāna): Qualities that lead to distinction.
Sự thanh tịnh (Vodānaṃ) là các pháp thuộc phần thù thắng.
Vuṭṭhānanti ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca.
Emergence (vuṭṭhāna): As stated, "purity is also emergence, and emergence from this or that samādhi is also emergence" (Vibh. 828) means the cultivated jhānas and the bhavaṅga and fruition attainments.
Sự xuất khởi (Vuṭṭhānaṃ) là thiền thuần thục và các quả đẳng chí của hữu phần, được nói như vậy: "Sự thanh tịnh cũng là sự xuất khởi, sự xuất khởi khỏi mỗi định đó cũng là sự xuất khởi" (Vibhā. 828).
Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
For indeed, a lower, cultivated jhāna becomes the proximate cause for a higher one; therefore, it is said, "purity is also emergence."
Thiền thuần thục thấp hơn là nền tảng cho thiền cao hơn, do đó được nói là "sự thanh tịnh cũng là sự xuất khởi."
Bhavaṅgena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti.
Emergence from all jhānas occurs through bhavaṅga; emergence from the attainment of cessation occurs through fruition attainment.
Sự xuất khởi khỏi tất cả các thiền xảy ra với hữu phần, sự xuất khởi khỏi diệt tận định xảy ra với quả đẳng chí.
Tametaṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
Referring to this, it is said, "emergence from this or that samādhi is also emergence."
Nói về điều này, đã được nói: "Sự xuất khởi khỏi mỗi định đó cũng là sự xuất khởi."
Sabbañāṇānañca vitthārakathāya vinicchayo sammohavinodaniyaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 760) vutto.
The detailed explanation and determination of all knowledge types are given in the Sammohavinodanī, the Commentary on the Vibhaṅga (VibhA. 760).
Sự phân tích chi tiết về tất cả các tuệ đã được trình bày trong Sammohavinodanī Vibhaṅga-aṭṭhakathā (Vibhā. Aṭṭha. 760).
Pubbenivāsānussatidibbacakkhuāsavakkhayañāṇakathā pana verañjakaṇḍe (pārā. 12) vitthāritāyeva.
However, the accounts of the knowledge of past lives, the divine eye, and the knowledge of the destruction of influxes are already expanded upon in the Verañja Section (Pārā. 12).
Còn câu chuyện về tuệ túc mạng, tuệ thiên nhãn và tuệ lậu tận đã được trình bày chi tiết trong Verañja-kaṇḍa (Pārā. 12).
Imāni kho sāriputtāti yāni pubbe ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti avocaṃ, imāni tānīti appanaṃ karoti.
"These, Sāriputta": This refers to those that I previously stated as "There are, Sāriputta, these ten Tathāgata powers of the Tathāgata," thereby establishing them.
Này Sāriputta, đây là những điều (Imāni kho sāriputtā) là sự khẳng định rằng "những điều mà trước đây ta đã nói: 'Này Sāriputta, đây là mười lực của Như Lai,' chính là những điều này."
Tattha paravādikathā hoti ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ.
Here, there is a contention by others: "There is no such thing as a separate ten-power knowledge; it is merely a subdivision of omniscience." This should not be seen that way.
Ở đây, có một lập luận của người khác rằng "không có tuệ thập lực riêng biệt, đây chỉ là một sự phân loại của tuệ toàn tri," nhưng điều đó không nên được hiểu như vậy.
Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ.
For the ten-power knowledge is one thing, and omniscience is another.
Thật vậy, tuệ thập lực là một điều khác, tuệ toàn tri là một điều khác.
Dasabalañāṇaṃ sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi pajānāti.
The ten-power knowledge knows only its own specific function, while omniscience knows that and also what remains beyond it.
Tuệ thập lực chỉ biết công việc riêng của mình, tuệ toàn tri biết cả điều đó và những điều còn lại.
Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva, pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva.
In the ten-power knowledge, the first knows only the possible and the impossible; the second, only the results of different actions; the third, only the analysis of action; the fourth, only the causes of the diversity of elements; the fifth, only the inclinations and dispositions of beings; the sixth, only the keenness and dullness of the faculties; the seventh, only their defilement and so on in relation to jhānas and so forth; the eighth, only the continuity of aggregates of past abodes; the ninth, only the passing away and rebirth of beings; the tenth, only the discernment of the truths.
Trong các tuệ thập lực, tuệ thứ nhất chỉ biết nhân và phi nhân; tuệ thứ hai chỉ biết sự khác biệt về nghiệp và quả; tuệ thứ ba chỉ biết sự phân định về nghiệp; tuệ thứ tư chỉ biết nguyên nhân của sự đa dạng giới; tuệ thứ năm chỉ biết khuynh hướng và sở thích của chúng sinh; tuệ thứ sáu chỉ biết sự sắc bén và yếu kém của các căn; tuệ thứ bảy chỉ biết sự ô nhiễm, v.v., của các thiền, v.v.; tuệ thứ tám chỉ biết sự liên tục của các uẩn đã sống trong quá khứ; tuệ thứ chín chỉ biết sự chết và tái sinh của chúng sinh; tuệ thứ mười chỉ biết sự phân định về các sự thật.
Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti, etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti.
Omniscience, however, knows what is to be known by these, and what is beyond them, but it does not perform all of their functions.
Còn tuệ toàn tri thì biết những điều cần biết bởi những tuệ này và cả những điều vượt quá chúng, nhưng nó không thực hiện tất cả công việc của chúng.
Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.
For it cannot become jhāna and attain (absorption), it cannot become psychic power and perform transformations, it cannot become the path and destroy defilements.
Thật vậy, nó không thể trở thành thiền để an chỉ, không thể trở thành thần thông để biến hóa, không thể trở thành đạo để diệt trừ phiền não.
Iti yathāvuttakāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatattā bhagavā ‘‘dasabalo’’ti vuccati.
Thus, being endowed with the aforementioned bodily strength and knowledge power, the Blessed One is called "possessing ten powers" (Dasabala).
Như vậy, vì Đức Thế Tôn đầy đủ sức mạnh thân thể và sức mạnh trí tuệ như đã nói, nên Ngài được gọi là "Thập Lực."
Dasahi asekkhehi aṅgehi upetoti ‘‘asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammāājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimuttī’’ti (dī. ni. 3.348, 360) evaṃ vuttehi dasahi asekkhadhammehi samannāgato.
Endowed with ten qualities of one beyond training (asekkha): Endowed with the ten qualities of one beyond training as stated: "Right view of one beyond training, right thought of one beyond training, right speech of one beyond training, right action of one beyond training, right livelihood of one beyond training, right effort of one beyond training, right mindfulness of one beyond training, right concentration of one beyond training, right knowledge of one beyond training, right liberation of one beyond training" (Dī. Ni. 3.348, 360).
Đầy đủ mười chi vô học (Dasahi asekkhehi aṅgehi upeto) có nghĩa là đầy đủ mười pháp vô học được nói như sau: "Chánh kiến vô học, chánh tư duy vô học, chánh ngữ vô học, chánh nghiệp vô học, chánh mạng vô học, chánh tinh tấn vô học, chánh niệm vô học, chánh định vô học, chánh trí vô học, chánh giải thoát vô học" (Dī. Ni. 3.348, 360).
Asekkhā sammādiṭṭhiādayo ca sabbe phalasampayuttadhammā eva.
And right view and so on, as qualities of one beyond training, are all qualities associated with fruition.
Chánh kiến vô học, v.v., đều là các pháp tương ưng với quả.
Ettha ca sammādiṭṭhi sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā ‘‘sammā dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi, sammā pajānanaṭṭhena sammāñāṇa’’nti.
Here, wisdom is spoken of in two places, right view and right knowledge, as "right view in the sense of right seeing, right knowledge in the sense of right knowing."
Ở đây, chánh kiến (sammādiṭṭhi) và chánh trí (sammāñāṇaṃ) được nói đến ở hai chỗ, đó là trí tuệ: "Chánh kiến theo nghĩa thấy đúng, chánh trí theo nghĩa biết đúng."
Atthi hi dassanajānanānaṃ visaye pavattiākāraviseso.
For there is indeed a distinction in the mode of operation regarding seeing and knowing.
Thật vậy, có một sự khác biệt về cách vận hành trong lĩnh vực của sự thấy và sự biết.
Sammāvimuttīti iminā pana padena vuttāvasesā phalasamāpattisahagatadhammā saṅgahitāti veditabbā.
It should be understood that by the term right liberation, the remaining qualities associated with fruition attainment are encompassed.
Còn với từ chánh giải thoát (Sammāvimuttī), cần hiểu rằng các pháp tương ưng với quả đẳng chí còn lại đã được bao gồm.
Ariyaphalasampayuttadhammāpi hi sabbaso paṭipakkhato vimuttataṃ upādāya vimuttīti vattabbataṃ labhanti.
For qualities associated with the noble fruitions also gain the designation "liberation" by virtue of being completely liberated from all opposition.
Thật vậy, các pháp tương ưng với Thánh quả cũng được gọi là giải thoát vì chúng hoàn toàn giải thoát khỏi đối nghịch.
59. Vacanasaddena appasaddanti ārāmupacārena gacchato addhikajanassapi vacanasaddena appasaddaṃ.
59. Few sounds of speech: Few sounds of speech even from a traveler passing by the monastery grounds.
59. Tiếng nói nhỏ (Vacanasaddena appasaddaṃ) có nghĩa là tiếng nói nhỏ ngay cả của những người lữ hành đi qua khu vực xung quanh tinh xá.
Nagaranigghosasaddenāti avibhāvitatthena nagare manussānaṃ nigghosasaddena.
With the clamor of the city: With the clamor of people in the city, in the sense of being undefined.
Tiếng ồn ào của thành phố (Nagaranigghosasaddenā) có nghĩa là tiếng ồn ào của con người trong thành phố, theo nghĩa không phân biệt được.
Manussehi samāgamma ekajjhaṃ pavattitasaddo hi nigghoso.
For "clamor" is a sound that arises when people gather together.
Thật vậy, tiếng ồn ào là tiếng động phát ra khi con người tụ tập lại một chỗ.
Anusañcaraṇajanassāti antosañcārino janassa.
Of people moving about: Of people circulating inside.
Của những người qua lại (Anusañcaraṇajanassā) là của những người đi lại bên trong.
Manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyanti manussānaṃ rahassakaraṇassa yuttaṃ anucchavikaṃ.
Suitable for people's secret activities: Appropriate and fitting for people to perform secret activities.
Nơi thích hợp cho sự riêng tư của con người (Manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyaṃ) là nơi thích hợp, tương xứng cho việc giữ bí mật của con người.
Vivekānurūpanti ekībhāvassa anurūpaṃ.
Conducive to solitude: Conducive to being alone.
Phù hợp với sự độc cư (Vivekānurūpaṃ) là phù hợp với sự ở một mình.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Các phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
60. Idāni ‘‘tena kho pana samayena sañcayo paribbājako’’tiādīsu apubbapadavaṇṇanaṃ dassento ‘‘sāriputtamoggallānā’’tiādimāha.
60. Now, showing the explanation of words not previously explained in the passage beginning, “Now at that time, the wanderer Sañjaya…,” he said, “Sāriputta and Moggallāna,” and so on.
60. Bây giờ, để trình bày chú giải những từ chưa từng có trong các đoạn như ‘‘Khi ấy, du sĩ Sañcaya’’, v.v.,* đã nói ‘‘Sāriputta và Moggallāna’’, v.v.
Tattha sārībrāhmaṇiyā putto sāriputto, moggallībrāhmaṇiyā putto moggallāno.
Therein, the son of the brahmin lady Sārī is Sāriputta; the son of the brahmin lady Moggallī is Moggallāna.
Trong đó, con trai của nữ Bà-la-môn Sārī là Sāriputta, con trai của nữ Bà-la-môn Moggalī là Moggallāna.
Amhākaṃ kira (a. ni. aṭṭha. 1.1.189-190; dha. pa. aṭṭha. 1.10 sāriputtattheravatthu) bhagavato nibbattito puretarameva sāriputto rājagahanagarassa avidūre upatissagāme sārībrāhmaṇiyā nāma kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
It is said that even before the arising of our Blessed One, Sāriputta took conception in the womb of the brahmin lady named Sārī in the village of Upatissa, not far from the city of Rājagaha.
Nghe nói, Sāriputta đã thọ thai trong bụng của một nữ Bà-la-môn tên Sārī, tại làng Upatissa không xa thành Rājagaha, sớm hơn cả sự xuất hiện của Đức Thế Tôn chúng ta.
Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggallībrāhmaṇiyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
On that very day, his friend also took conception in the womb of the brahmin lady Moggallī in the village of Kolita, also not far from Rājagaha.
Cũng trong cùng ngày đó, người bạn của ông cũng thọ thai trong bụng của nữ Bà-la-môn Moggalī tại làng Kolita, không xa Rājagaha.
Tāni kira dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyāneva.
It is said that both those families were bound in friendship for up to seven generations.
Nghe nói, hai gia đình này là bạn bè gắn bó với nhau cho đến bảy đời.
Tesaṃ dvinnaṃ ekadivasameva gabbhaparihāraṃ adaṃsu.
For both of them, the pregnancy rites were performed on the same day.
Họ đã chăm sóc thai kỳ cho cả hai người trong cùng một ngày.
Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo upanayiṃsu.
Even when they were born after the passing of ten months, sixty-six wet-nurses were appointed for them.
Sau mười tháng, khi cả hai được sinh ra, họ đã sắp xếp sáu mươi sáu bảo mẫu.
Nāmaggahaṇadivase sārībrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā ‘‘upatisso’’ti nāmaṃ akaṃsu, itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā ‘‘kolito’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of the naming ceremony, because he was the son of the chief family in the village of Upatissa, they gave the name “Upatissa” to the son of the brahmin lady Sārī; because he was the son of the chief family in the village of Kolita, they gave the name “Kolita” to the other.
Vào ngày đặt tên, con trai của nữ Bà-la-môn Sārī được đặt tên là ‘‘Upatissa’’ vì là con trai của gia đình trưởng tại làng Upatissa; người kia được đặt tên là ‘‘Kolita’’ vì là con trai của gia đình trưởng tại làng Kolita.
Tena vuttaṃ ‘‘gihikāle upatisso kolitoti evaṃ paññāyamānanāmā’’ti.
Therefore, it was said: “In their lay life, they were known by the names Upatissa and Kolita.”
Vì vậy, đã nói: ‘‘Khi còn tại gia, tên của họ được biết đến là Upatissa và Kolita’’.
Rājagahe ca anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ nāma hoti.
And in Rājagaha, there was an annual festival called the Hilltop Festival.
Và ở Rājagaha có một lễ hội thường niên tên là Giragga.
Tesaṃ dvinnampi ekaṭṭhāneyeva mañcakaṃ bandhanti.
For both of them, a seat was set up in the same place.
Họ đều dựng giường ở cùng một chỗ.
Dvepi ekatova nisīditvā samajjaṃ passitvā hasitabbaṭṭhāne hasanti, saṃvegaṭṭhāne saṃvijjanti, dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ denti.
Both sat together, and while watching the festival, they would laugh at what was laughable, feel a sense of spiritual urgency at what was moving, and give gifts where it was appropriate to give.
Cả hai đều ngồi cùng nhau xem lễ hội, cười ở chỗ đáng cười, xúc động ở chỗ đáng xúc động, và bố thí ở chỗ thích hợp để bố thí.
Tesaṃ imināva niyāmena ekadivasaṃ samajjaṃ passantānaṃ paripākagatattā ñāṇassa purimadivasesu viya hasitabbaṭṭhāne hāso vā saṃvegaṭṭhāne saṃvijjanaṃ vā dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyadānaṃ vā nāhosi.
As they were watching the festival one day in this very manner, because their knowledge had matured, there was no laughter at what was laughable, nor a sense of spiritual urgency at what was moving, nor the giving of gifts where it was appropriate to give, as there had been on previous days.
Khi cả hai xem lễ hội theo cách này vào một ngày nọ, do trí tuệ đã chín muồi, họ không còn cười ở chỗ đáng cười, không còn xúc động ở chỗ đáng xúc động, và không còn bố thí ở chỗ thích hợp để bố thí như những ngày trước nữa.
Dvepi pana janā evaṃ cintayiṃsu ‘‘kiṃ ettha oloketabbaṃ atthi, sabbepime appatte vassasate apaṇṇattikabhāvaṃ gamissanti, amhehi pana ekaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti ārammaṇaṃ gahetvā nisīdiṃsu.
Instead, both individuals thought thus: “What is there to see here? All these people will become non-existent before a hundred years have passed. We should search for a doctrine of deliverance.” Taking this as their object, they sat down.
Cả hai người đều suy nghĩ như sau: ‘‘Có gì đáng xem ở đây? Tất cả những người này sẽ trở thành vô thường trước khi đạt đến một trăm tuổi. Chúng ta nên tìm kiếm một pháp giải thoát’’, rồi họ ngồi xuống với tâm niệm đó.
Tato kolito upatissaṃ āha ‘‘samma upatissa, na tvaṃ aññadivasesu viya haṭṭhapahaṭṭho, anattamanadhātukosi, kiṃ te sallakkhita’’nti.
Then Kolita said to Upatissa, “Friend Upatissa, you are not as joyful and delighted as on other days; you seem to be of a displeased disposition. What have you been reflecting on?”
Sau đó, Kolita nói với Upatissa: ‘‘Này bạn Upatissa, bạn không còn vui vẻ như những ngày khác, bạn có vẻ không hài lòng. Bạn đã nhận thấy điều gì?’’
‘‘Samma kolita, etesaṃ olokane sāro natthi, niratthakametaṃ, attano mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti idaṃ cintayanto nisinnomhīti.
“Friend Kolita, there is no essence in watching these things; this is meaningless. It is right to search for a doctrine of deliverance for oneself.” Thinking this, I am sitting here.
‘‘Này bạn Kolita, không có gì là cốt lõi trong việc xem những thứ này, điều này là vô ích. Tôi ngồi đây suy nghĩ rằng chúng ta nên tìm kiếm pháp giải thoát cho chính mình’’.
Tvaṃ pana kasmā anattamanoti.
“But why are you displeased?”
‘‘Thế còn bạn, tại sao bạn không hài lòng?’’
Sopi tatheva āha.
He also said the same thing.
Người kia cũng nói y như vậy.
Athassa attanā saddhiṃ ekajjhāsayataṃ ñatvā upatisso evamāha ‘‘amhākaṃ ubhinnaṃ sucintitaṃ, mokkhadhammaṃ pana gavesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭati, kassa santike pabbajāmā’’ti.
Then, knowing that he shared the same aspiration, Upatissa said this: “Both of us have thought well. While searching for the doctrine of deliverance, one should find a going-forth. With whom shall we go forth?”
Sau khi biết rằng cả hai có cùng chí hướng, Upatissa nói: ‘‘Cả hai chúng ta đều đã suy nghĩ đúng đắn. Để tìm kiếm pháp giải thoát, chúng ta nên xuất gia. Chúng ta nên xuất gia với ai?’’
Tena kho pana samayena sañcayo paribbājako rājagahe paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ.
Now at that time, the wanderer Sañjaya was living in Rājagaha with a large company of wanderers.
Khi ấy, du sĩ Sañcaya đang sống ở Rājagaha cùng với một đoàn du sĩ lớn.
Te ‘‘tassa santike pabbajissāmā’’ti pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa santike pabbajiṃsu.
They, thinking, “We will go forth under him,” went forth under Sañjaya, together with five hundred young men.
Họ đã xuất gia với Sañcaya cùng với năm trăm thanh niên, nói rằng: ‘‘Chúng ta sẽ xuất gia với ông ấy’’.
Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo atirekalābhaggayasaggappatto ahosi.
From the time they went forth, Sañjaya attained an abundance of gain and honor.
Kể từ khi họ xuất gia, Sañcaya đã đạt được sự thù thắng về lợi lộc và danh tiếng.
Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimadditvā ‘‘ācariya, tumhākaṃ jānanasamayo ettakova, udāhu uttaripi atthī’’ti pucchiṃsu.
In just a few days, they mastered all of Sañjaya’s doctrine and asked, “Teacher, is this all that you know, or is there something further?”
Trong vài ngày, họ đã nắm vững tất cả giáo lý của Sañcaya và hỏi: ‘‘Thưa thầy, giáo lý của thầy chỉ có bấy nhiêu thôi, hay còn có gì khác nữa không?’’
Sañcayo ‘‘ettakova, sabbaṃ tumhehi ñāta’’nti āha.
Sañjaya said, “This is all; you have known everything.”
Sañcaya nói: ‘‘Chỉ có bấy nhiêu thôi, tất cả các con đã biết rồi’’.
Tassa kathaṃ sutvā cintayiṃsu ‘‘evaṃ sati imassa santike brahmacariyavāso niratthako, mayaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ nikkhantā, so imassa santike uppādetuṃ na sakkā, mahā kho pana jambudīpo, gāmanigamarājadhāniyo carantā avassaṃ mokkhadhammadesakaṃ ācariyaṃ labhissāmā’’ti.
Hearing his words, they thought: “If so, living the holy life under him is pointless. We went forth to search for the doctrine of deliverance, and it cannot be produced under him. Jambudīpa is indeed vast; while journeying through villages, market-towns, and royal cities, we will surely find a teacher who can teach the doctrine of deliverance.”
Nghe lời ông nói, họ suy nghĩ: ‘‘Nếu vậy, việc sống phạm hạnh với ông ấy là vô ích. Chúng ta đã từ bỏ gia đình để tìm kiếm pháp giải thoát, điều đó không thể đạt được với ông ấy. Tuy nhiên, Jambudīpa (Ấn Độ) rất rộng lớn, khi chúng ta đi qua các làng mạc, thị trấn và kinh đô, chắc chắn chúng ta sẽ tìm được một vị thầy thuyết giảng pháp giải thoát’’.
Te tato paṭṭhāya ‘‘yattha yattha paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā atthī’’ti suṇanti, tattha tattha gantvā pañhasākacchaṃ karonti, tehi puṭṭhaṃ pañhaṃ añño kathetuṃ samattho nāma natthi, te pana tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.
From then on, wherever they heard, “There are wise ascetics and brahmins,” they would go there and engage in discussion. There was no one capable of answering the questions they were asked, but they would answer their questions.
Từ đó trở đi, họ đi đến bất cứ nơi nào nghe nói có các Sa-môn, Bà-la-môn hiền trí, để đàm luận các vấn đề. Không ai có thể giải đáp những câu hỏi mà họ đặt ra, nhưng họ lại giải đáp được các vấn đề của người khác.
Evaṃ sakalajambudīpaṃ pariggaṇhitvā nivattitvā sakaṭṭhānameva āgantvā ‘‘samma kolita, yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū’’ti katikaṃ akaṃsu.
Having thus traversed the whole of Jambudīpa, they returned to their own place and made an agreement: “Friend Kolita, whoever first realizes the deathless should inform the other.”
Sau khi đi khắp Jambudīpa và trở về nơi của mình, họ đã lập lời thề: ‘‘Này bạn Kolita, ai đạt được bất tử trước, người đó hãy báo cho người kia biết’’.
Imameva vatthuṃ saṅkhipitvā dassento ‘‘tatra nesaṃ mahājanaṃ disvā…pe… katikaṃ akaṃsū’’ti āha.
Summarizing this very story, he said: “There, upon seeing the great crowd… and so on… they made an agreement.”
Để tóm tắt câu chuyện này,* đã nói: ‘‘Ở đó, sau khi thấy đại chúng… cho đến… đã lập lời thề’’.
Tattha channaparibbājakassāti setapaṭadharassa paribbājakassa.
Therein, of a wanderer wearing clothes: of a wanderer who wore white clothes.
Ở đây, ‘‘channaparibbājakassā’’ có nghĩa là du sĩ mặc áo trắng.
Tena nāyaṃ naggaparibbājakoti dasseti.
By this, he shows that he was not a naked wanderer.
Điều đó cho thấy rằng ông ấy không phải là một du sĩ lõa thể.
Pāsādikena abhikkantenātiādīsu pāsādikenāti pasādāvahena sāruppena samaṇānucchavikena.
In the phrase “with graceful approaching,” etc., “with graceful” means inspiring confidence, suitable, befitting an ascetic.
Trong các đoạn như ‘‘Pāsādikena abhikkantenā’’, v.v., ‘‘pāsādikenā’’ có nghĩa là đoan trang, phù hợp, xứng đáng với Sa-môn.
Abhikkantenāti gamanena.
“Approaching” means going forward.
‘‘Abhikkantenā’’ có nghĩa là dáng đi.
Paṭikkantenāti nivattanena.
“Departing” means returning.
‘‘Paṭikkantenā’’ có nghĩa là dáng trở về.
Ālokitenāti purato dassanena.
“Looking ahead” means seeing in front.
‘‘Ālokitenā’’ có nghĩa là dáng nhìn về phía trước.
Vilokitenāti ito cito dassanena.
“Looking around” means seeing from here and there.
‘‘Vilokitenā’’ có nghĩa là dáng nhìn đây đó.
Samiñjitenāti pabbasaṅkocanena.
“Bending” means the contracting of the joints.
‘‘Samiñjitenā’’ có nghĩa là dáng co tay chân.
Pasāritenāti tesaṃyeva pasāraṇena.
“Stretching” means the extending of those same joints.
‘‘Pasāritenā’’ có nghĩa là dáng duỗi tay chân.
Sabbattha itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, tasmā satisampajaññakehi vabhisaṅkhatattā pāsādikaabhikkantapaṭikkantaālokitavilokitasamiñjitapasārito hutvāti vuttaṃ hoti.
In all cases, the instrumental case is used in the sense of expressing a characteristic; therefore, the meaning is: having become one who approaches, departs, looks ahead, looks around, bends, and stretches gracefully because these actions are conditioned by mindfulness and clear comprehension.
Trong tất cả các trường hợp, đây là cách nói về dấu hiệu của trạng thái đó (itthambhūtalakkhaṇa), do đó có nghĩa là đã trở thành người có dáng đi, dáng trở về, dáng nhìn về phía trước, dáng nhìn đây đó, dáng co tay chân, dáng duỗi tay chân một cách đoan trang, được hình thành bởi chánh niệm và tỉnh giác.
Okkhittacakkhūti heṭṭhākhittacakkhu.
“With downcast eyes” means with eyes cast downwards.
‘‘Okkhittacakkhū’’ có nghĩa là mắt nhìn xuống.
Iriyāpathasampannoti tāya pāsādikaabhikkantāditāya sampannairiyāpatho.
“Endowed with deportment” means having deportment endowed with that graceful approaching and so on.
‘‘Iriyāpathasampanno’’ có nghĩa là người có oai nghi đầy đủ bởi sự đoan trang trong dáng đi, v.v.
Atthikehi upaññātanti ‘‘maraṇe sati amatenapi bhavitabba’’nti evaṃ anumānañāṇena ‘‘atthī’’ti upagataṃ nibbānaṃ nāma, taṃ magganto pariyesanto yannūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyanti sambandho.
“Known by those who have a need”: “When there is death, there must also be the deathless.” In this way, by inferential knowledge, what is approached as “is” is Nibbāna. While seeking and searching for that, the connection is, “What if I were to follow this monk from behind?”
‘‘Atthikehi upaññātaṃ’’ có nghĩa là Niết-bàn, được nhận biết bởi tuệ suy luận rằng ‘‘khi có cái chết, ắt hẳn phải có cái bất tử’’. Ý nghĩa là: ‘‘Tôi sẽ đi theo vị Tỳ-kheo này từ phía sau để tìm kiếm, để truy cầu điều đó’’.
Sudinnakaṇḍe vuttappakāranti ‘‘dānapatīnaṃ gharesu sālā honti, āsanāni cettha paññattāni honti, upaṭṭhāpitaṃ udakakañjiyaṃ, tattha pabbajitā piṇḍāya caritvā nisīditvā bhuñjanti.
“The manner described in the Sudinnakaṇḍa”: “In the houses of donors, there are halls, and seats are prepared there. Gruel with water is set up. There, having gone for alms, the renunciants sit and eat.
‘‘Sudinnakaṇḍe vuttappakāraṃ’’ có nghĩa là loại đã nói như sau: ‘‘Ở nhà các thí chủ có các sảnh đường, trong đó có các chỗ ngồi được sắp đặt, và nước uống được chuẩn bị. Các vị xuất gia sau khi đi khất thực sẽ ngồi xuống và thọ thực ở đó.
Sace icchanti, dānapatīnampi santakaṃ gaṇhanti, tasmā tampi aññatarassa kulassa īdisāya sālāya aññataraṃ kuṭṭamūlanti veditabba’’nti evaṃ vuttappakāraṃ.
If they wish, they may also take what belongs to the donors. Therefore, it should be understood that this is also the base of a certain pillar in such a hall of a certain family.” The manner stated thus.
Nếu muốn, họ cũng có thể nhận đồ của thí chủ. Vì vậy, điều đó cũng phải được hiểu là một góc tường của một sảnh đường như vậy của một gia đình nào đó’’.
Appaṃ vā bahuṃ vā bhāsassūti paribbājako ‘‘ahaṃ upatisso nāma, tvaṃ yathāsattiyā appaṃ vā bahuṃ vā pāvada, etaṃ nayasatena nayasahassena paṭivijjhituṃ mayhaṃ bhāro’’ti cintetvā evamāha.
Thinking, "I am Upatissa. You speak little or much according to your ability. It is my responsibility to comprehend this by hundreds of methods, by thousands of methods," the wanderer said, " Speak little or much."
Du sĩ nghĩ: “Ta tên Upatissa. Ngươi hãy nói ít hay nhiều tùy theo khả năng của ngươi. Việc thấu hiểu điều này bằng hàng trăm, hàng ngàn phương pháp là trách nhiệm của ta,” rồi nói: “ Hãy nói ít hay nhiều.”
Nirodho ca nirodhupāyo ca ekadesasarūpekasesanayena ‘‘nirodho’’ti vuttoti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha.
Showing that cessation and the means to cessation are referred to as "cessation" by way of a partial identity of form, he said, " Or else," and so on.
Để chỉ ra rằng sự diệt và phương pháp dẫn đến diệt được gọi là “diệt” theo cách nói một phần nhưng bao hàm toàn bộ bản chất, nên đã nói từ “hoặc là” trở đi.
Paṭipādentoti nigamento.
" Bringing to fruition" means concluding.
Paṭipādento có nghĩa là hoàn tất.
Imaṃ dhammapariyāyaṃ sutvā virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādīti ettha paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Here, in the statement " Having heard this discourse on Dhamma, the dust-free, stainless Dhamma-eye arose," the wanderer, having heard only the first two phrases, became established in the fruit of stream-entry, endowed with a thousand methods.
Ở đây, “ Nghe pháp thoại này, pháp nhãn ly trần, vô cấu đã khởi lên” – du sĩ đã nghe hai vế câu đầu tiên rồi an trú vào quả Dự Lưu, một quả vị bao gồm hàng ngàn phương pháp.
Itarapadadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsīti veditabbaṃ.
The remaining two phrases should be understood to have been completed at the time of stream-entry.
Hai vế câu còn lại được hiểu là đã hoàn tất vào thời điểm chứng quả Dự Lưu.
61. Atha kho sāriputto paribbājako yena moggallāno paribbājako tenupasaṅkamīti (a. ni. aṭṭha. 1.1.189-190; dha. pa. aṭṭha. 1.10 sāriputtattheravatthu) sotāpanno hutvā uparivisese appavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha ‘‘bhante, mā upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva hotu, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti.
61. " Then the wanderer Sāriputta approached the wanderer Moggallāna": Having become a stream-enterer, when no further special attainments occurred, he reflected, "There must be a reason for this," and said to the Elder, "Venerable sir, do not extend the Dhamma discourse further; let this much be enough. Where does our Teacher reside?"
Sau khi chứng quả Dự Lưu, khi không có sự tiến bộ nào hơn nữa, du sĩ Sāriputta đã nhận ra: “Chắc chắn có một nguyên nhân ở đây,” rồi thưa với vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, xin ngài đừng thuyết pháp thêm nữa, bấy nhiêu là đủ rồi. Bậc Đạo Sư của chúng con đang trú ngụ ở đâu?” (A.N.A. 1.1.189-190; Dhp.A. 1.10 Sāriputtattheravatthu).
Veḷuvane paribbājakāti.
"The wanderers are in Veḷuvana."
“Trong Trúc Lâm, này các du sĩ.”
‘‘Bhante, tumhe purato yātha, mayhaṃ eko sahāyako atthi, amhehi ca aññamaññaṃ katikā katā ‘yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū’ti, ahaṃ taṃ paṭiññaṃ mocetvā sahāyakaṃ gahetvā tumhākaṃ gatamaggeneva satthu santikaṃ āgamissāmī’’ti pañcapatiṭṭhitena therassa pādesu nipatitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmābhimukho agamāsi.
"Venerable sir, you go ahead. I have a friend, and we made an agreement with each other, 'Whoever first attains the Deathless, let him inform the other.' I will fulfill that promise, take my friend, and come to the Teacher by the same path you took." Having prostrated to the Elder's feet in five places, circled him three times clockwise, and dispatched the Elder, he headed towards the wanderers' hermitage.
“Bạch Đại đức, xin ngài hãy đi trước, con có một người bạn. Chúng con đã có một thỏa thuận với nhau rằng ‘ai chứng ngộ bất tử trước thì hãy báo cho người kia biết.’ Con sẽ hoàn thành lời hứa đó, dẫn người bạn đến và sẽ đến gặp Bậc Đạo Sư theo con đường mà ngài đã đi.” Nói vậy, ông đã năm vóc gieo sát đất đảnh lễ dưới chân vị Trưởng lão, đi nhiễu ba vòng, tiễn vị Trưởng lão rồi đi về phía tu viện của các du sĩ.
62. Sāriputtaṃ paribbājakaṃ etadavocāti ‘‘ajja mayhaṃ sahāyassa mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya, addhā anena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti amatādhigamaṃ pucchanto etadavoca.
62. " He said this to the wanderer Sāriputta": "Today my friend's facial complexion is not like on other days; surely, he has attained the Deathless." Asking about the attainment of the Deathless, he spoke thus.
“ Nói điều này với du sĩ Sāriputta” – du sĩ Moggallāna đã nói điều này khi hỏi về sự chứng ngộ bất tử, vì ông nghĩ: “Hôm nay, sắc mặt của bạn ta không giống như những ngày khác, chắc chắn bạn ta đã chứng ngộ bất tử.”
Sopissa ‘‘āmāvuso, amataṃ adhigata’’nti paṭijānitvā sabbaṃ pavattiṃ ārocetvā tameva gāthaṃ abhāsi.
And he, acknowledging, "Yes, friend, the Deathless has been attained," recounted all the events and recited that same verse.
Và ông (Sāriputta) đã xác nhận với Moggallāna: “Vâng, này Hiền giả, bất tử đã được chứng ngộ,” rồi kể lại toàn bộ sự việc và đọc lại bài kệ đó.
Gāthāpariyosāne moggallāno paribbājako sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the end of the verse, the wanderer Moggallāna became established in the fruit of stream-entry.
Khi bài kệ kết thúc, du sĩ Moggallāna đã an trú vào quả Dự Lưu.
Tena vuttaṃ ‘‘atha kho moggallānassa paribbājakassa…pe… dhammacakkhuṃ udapādī’’ti.
Therefore, it is said, " Then for the wanderer Moggallāna... the Dhamma-eye arose."
Do đó, đã nói: “ Rồi pháp nhãn ly trần, vô cấu đã khởi lên nơi du sĩ Moggallāna…v.v…”
Gacchāma mayaṃ, āvuso, bhagavato santiketi ‘‘kahaṃ samma satthā vasatī’’ti pucchitvā ‘‘veḷuvane kira samma, evaṃ no ācariyena assajittherena kathita’’nti vutte evamāha.
" Let us go, friend, to the Blessed One": Having asked, "Where, friend, does the Teacher reside?" and being told, "It seems, friend, he is in Veḷuvana; thus our teacher, the Elder Assaji, informed us," he spoke thus.
“ Này Hiền giả, chúng ta hãy đến gặp Thế Tôn” – ông đã nói điều này khi được hỏi: “Này Hiền giả, Bậc Đạo Sư đang trú ngụ ở đâu?” và được trả lời: “Này Hiền giả, nghe nói là ở Trúc Lâm. Vị Thầy của chúng ta, Trưởng lão Assaji, đã nói như vậy.”
Sāriputtatthero ca nāmesa sadāpi ācariyapūjakova, tasmā sahāyaṃ moggallānaṃ paribbājakaṃ evamāha ‘‘amhehi adhigataṃ amataṃ amhākaṃ ācariyassa sañcayaparibbājakassapi kathessāma, bujjhamāno paṭivijjhissati, appaṭivijjhanto amhākaṃ saddahitvā satthu santikaṃ gamissati, buddhānaṃ desanaṃ sutvā maggaphalappaṭivedhaṃ karissatī’’ti.
The Elder Sāriputta was always respectful of his teacher, so he said to his friend, the wanderer Moggallāna, "We will tell Sañcaya the wanderer, our teacher, about the Deathless we have attained. If he understands, he will comprehend it; if he does not comprehend, he will believe us and go to the Teacher, and having heard the Buddhas' teaching, he will realize the path and its fruits."
Trưởng lão Sāriputta luôn là người tôn kính các vị thầy của mình. Vì vậy, ông nói với người bạn là du sĩ Moggallāna: “Chúng ta hãy nói về sự bất tử mà chúng ta đã chứng ngộ cho vị thầy của chúng ta, du sĩ Sañcaya. Nếu ông ấy hiểu, ông ấy sẽ thấu triệt. Nếu không thấu triệt, ông ấy sẽ tin chúng ta và đến gặp Bậc Đạo Sư, và sau khi nghe giáo pháp của các vị Phật, ông ấy sẽ chứng đắc các đạo quả.”
Tato dvepi janā sañcayassa santikaṃ agamaṃsu.
Then both of them went to Sañcaya.
Sau đó, cả hai người đều đến gặp Sañcaya.
Tena vuttaṃ ‘‘atha kho sāriputtamoggallānā yena sañcayo paribbājako tenupasaṅkamiṃsū’’ti.
Therefore, it is said, " Then Sāriputta and Moggallāna approached the wanderer Sañcaya."
Do đó, đã nói: “ Rồi Sāriputta và Moggallāna đã đến gặp du sĩ Sañcaya.”
Upasaṅkamitvā ca ‘‘ācariya, tvaṃ kiṃ karosi, loke buddho uppanno, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho, āyāma dasabalaṃ passissāmā’’ti.
Having approached him, they said, "Teacher, what are you doing? A Buddha has arisen in the world, the Dhamma is well-proclaimed, the Saṅgha is well-practicing. Let us go see the Ten-Powered One."
Sau khi đến, họ nói: “Thưa thầy, thầy đang làm gì vậy? Một vị Phật đã xuất hiện trên thế gian, Pháp đã được thuyết giảng khéo léo, Tăng chúng đã thực hành đúng đắn. Chúng ta hãy đến chiêm ngưỡng Bậc Thập Lực.”
So ‘‘kiṃ vadatha tātā’’ti tepi vāretvā lābhaggayasaggappavattimeva nesaṃ dīpeti.
He said, "What are you saying, my children?" and dissuaded them, pointing out to them only the prosperity of gains and fame.
Ông (Sañcaya) hỏi: “Các con nói gì vậy, các con?” rồi ngăn cản họ và chỉ cho họ thấy sự thịnh vượng về lợi lộc và danh tiếng.
Te ‘‘amhākaṃ evarūpo antevāsikavāso niccameva hotu, tumhākaṃ pana gamanaṃ vā agamanaṃ vā jānāthā’’ti āhaṃsu.
They said, "May our discipleship always be such as this, but as for your going or not going, you decide for yourselves."
Họ nói: “Nguyện cho chúng con mãi mãi được sống như những đệ tử như thế này. Còn việc thầy đi hay không thì tùy thầy quyết định.”
Sañcayo ‘‘ime ettakaṃ jānantā mama vacanaṃ na karissantī’’ti ñatvā ‘‘gacchatha tumhe tātā, ahaṃ mahallakakāle antevāsikavāsaṃ vasituṃ na sakkomī’’ti āha.
Sañcaya, realizing, "These people, knowing so much, will not heed my words," said, "Go, my children; I cannot live as a disciple in my old age."
Sañcaya biết rằng: “Những người này đã biết nhiều như vậy thì sẽ không nghe lời ta,” rồi nói: “Các con hãy đi đi, các con. Ta đã già rồi, không thể sống đời đệ tử được nữa.”
Te anekehipi kāraṇasatehi taṃ bodhetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānaṃ janaṃ ādāya veḷuvanaṃ agamaṃsu.
Unable to enlighten him with hundreds of reasons, they took the people who followed their advice and went to Veḷuvana.
Họ không thể giác ngộ ông ta bằng hàng trăm lý do khác nhau, nên đã dẫn những người đang tuân theo lời khuyên của họ đến Trúc Lâm.
Pañcasu antevāsikasatesu aḍḍhateyyasatā nivattiṃsu, aḍḍhateyyasatā tehi saddhiṃ agamaṃsu.
Of the five hundred disciples, two hundred and fifty turned back, and two hundred and fifty went with them.
Trong số năm trăm đệ tử, hai trăm rưỡi đã quay về, và hai trăm rưỡi đã đi cùng họ.
Tena vuttaṃ ‘‘atha kho sāriputtamoggallānā tāni aḍḍhateyyāni paribbājakasatāni ādāya yena veḷuvanaṃ tenupasaṅkamiṃsū’’ti.
Therefore, it is said, " Then Sāriputta and Moggallāna, taking those two hundred and fifty wanderers, approached Veḷuvana."
Do đó, đã nói: “ Rồi Sāriputta và Moggallāna đã dẫn hai trăm rưỡi du sĩ đó đến Trúc Lâm.”
Evaṃ byākaritvā ca satthā catuparisamajjhe dhammaṃ desento nesaṃ parisāya cariyavasena dhammadesanaṃ vaḍḍhesi, ṭhapetvā dve aggasāvake sabbepi aḍḍhateyyasatā paribbājakā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Having thus declared, the Teacher, while expounding the Dhamma in the midst of the fourfold assembly, further expounded the Dhamma according to the conduct of that assembly. All two hundred and fifty wanderers, except for the two chief disciples, attained Arahantship.
Sau khi tuyên bố như vậy, Bậc Đạo Sư đã thuyết pháp giữa bốn hội chúng, tăng cường pháp thoại tùy theo căn cơ của hội chúng. Trừ hai vị Đại Đệ tử, tất cả hai trăm rưỡi du sĩ còn lại đều chứng đắc A-la-hán.
Satthā ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi, sabbesaṃ kesamassu antaradhāyi, iddhimayapattacīvaraṃ kāyapaṭibaddhaṃ ahosi.
The Teacher extended his hand, saying, "Come, Bhikkhus!" All their hair and beards vanished, and robes and bowls made by psychic power became attached to their bodies.
Bậc Đạo Sư duỗi tay và nói: “Hãy đến, này các Tỳ-kheo!” Râu tóc của tất cả đều biến mất, y bát thần thông hiện ra gắn liền với thân thể.
Aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgataṃ, uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāti.
Robes and bowls made by psychic power also came for the chief disciples, but their work for the three higher paths was not yet complete.
Y bát thần thông cũng hiện ra cho các vị Đại Đệ tử, nhưng ba giai đoạn đạo quả cao hơn vẫn chưa hoàn tất.
Sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.
Due to the greatness of the knowledge of the Sāvaka-Pāramī.
Vì sự vĩ đại của trí tuệ Ba-la-mật của các vị Thanh văn.
Athāyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe kallavāḷagāmakaṃ upanissāya samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhaṃ okkamanto satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā tathāgatena dinnaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇantova uparimaggattayakiccaṃ niṭṭhāpetvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patto.
Then, on the seventh day from his ordination, the Venerable Mahāmoggallāna, while practicing the ascetic's life near the village of Kallavāḷa in Magadha and being overcome by sloth and torpor, was roused by the Teacher. Having dispelled the sloth and torpor, he listened to the meditation object of the elements given by the Tathāgata, completed the work of the three higher paths, and reached the pinnacle of the knowledge of the Sāvaka-Pāramī.
Sau đó, vào ngày thứ bảy kể từ ngày xuất gia, Tôn giả Mahāmoggallāna, khi đang thực hành pháp Sa-môn gần làng Kallavāḷa trong xứ Magadha, đã bị hôn trầm thụy miên xâm chiếm. Được Bậc Đạo Sư thức tỉnh, ngài đã loại bỏ hôn trầm thụy miên, và ngay khi nghe đề mục thiền định về các yếu tố mà Đức Như Lai đã ban, ngài đã hoàn tất ba giai đoạn đạo quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn.
Sāriputtattheropi pabbajitadivasato addhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ tameva rājagahaṃ upanissāya sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante desiyamāne suttānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitabhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patto.
The Elder Sāriputta also, half a month after his ordination day, while dwelling with the Teacher near Rājagaha in the Sūkarakhata cave and while the Dīghanakha Sutta on the comprehension of feelings was being taught to his nephew, the wanderer Dīghanakha, sent forth his knowledge according to the Sutta, and as if partaking of another's offered meal, reached the pinnacle of the knowledge of the Sāvaka-Pāramī.
Trưởng lão Sāriputta cũng vậy, sau nửa tháng kể từ ngày xuất gia, khi đang trú ngụ cùng Bậc Đạo Sư tại hang Sūkarakhatā gần Rājagaha, trong khi Pháp thoại Vedanāpariggaha Sutta (Kinh Phân Biệt Thọ) đang được thuyết giảng cho cháu của ngài là du sĩ Dīghanakha, ngài đã hướng trí tuệ theo kinh điển và đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn, giống như một người đang ăn bữa ăn đã được chuẩn bị sẵn cho người khác.
Tenevāha ‘‘mahāmoggallānatthero sattahi divasehi arahatte patiṭṭhito, sāriputtatthero addhamāsenā’’ti.
Therefore, it is said, " The Elder Mahāmoggallāna became established in Arahantship in seven days, and the Elder Sāriputta in half a month."
Do đó, đã nói: “ Trưởng lão Mahāmoggallāna đã an trú vào A-la-hán trong bảy ngày, Trưởng lão Sāriputta trong nửa tháng.”
Yadipi mahāmoggallānatthero na cirasseva arahattaṃ patto, dhammasenāpati tato cirena, evaṃ santepi sāriputtattherova mahāpaññataro.
Although the Elder Mahāmoggallāna attained Arahantship very soon, the Dhamma-commander (Sāriputta) attained it later. Despite this, the Elder Sāriputta was the more greatly discerning one.
Mặc dù Trưởng lão Mahāmoggallāna đã chứng đắc A-la-hán không lâu sau đó, còn Pháp quân (Dhammasenāpati) thì lâu hơn, nhưng dù vậy, Trưởng lão Sāriputta vẫn là người có trí tuệ vĩ đại hơn.
Mahāmoggallānatthero hi sāvakānaṃ sammasanacāraṃ yaṭṭhikoṭiyā uppīḷento viya ekadesameva sammasanto satta divase vāyamitvā arahattaṃ patto.
For the Elder Mahāmoggallāna, by contemplating only a single aspect of the disciples' way of meditation, as if pressing with the tip of a stick, exerted himself for seven days and attained Arahantship.
Trưởng lão Mahāmoggallāna đã nỗ lực trong bảy ngày để chứng đắc A-la-hán bằng cách quán xét chỉ một phần, giống như dùng đầu gậy để thúc giục sự quán xét của các đệ tử.
Sāriputtatthero ṭhapetvā buddhānaṃ paccekabuddhānañca sammasanacāraṃ sāvakānaṃ sammasanacāraṃ nippadesaṃ sammasi, evaṃ sammasanto addhamāsaṃ vāyami.
Venerable Sāriputta, excluding the range of contemplation of Buddhas and Paccekabuddhas, fully contemplated the range of contemplation of disciples. Contemplating thus, he strove for half a month.
Trừ Trưởng lão Sāriputta, ngài đã quán xét con đường quán xét (sammasanacāra) của các Thanh văn một cách không bỏ sót, không phân biệt, khác với con đường quán xét của các vị Phật và Độc Giác Phật. Khi quán xét như vậy, ngài đã tinh tấn trong nửa tháng.
Ukkaṃsagatassa sāvakānaṃ sammasanacārassa nippadesena pavattiyamānattā sāvakapāramīñāṇassa ca tathā paripācetabbattā.
(This was) due to the range of contemplation of disciples, which had reached its zenith, proceeding without omission, and also because the disciple's perfection-knowledge had to be ripened in that way.
Bởi vì con đường quán xét của các Thanh văn đã đạt đến mức tối thượng được thực hành một cách không bỏ sót, và trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn cũng phải được làm cho chín muồi như vậy.
Yathā hi puriso ‘‘veṇuyaṭṭhiṃ gaṇhissāmī’’ti mahājaṭaṃ veṇuṃ disvā ‘‘jaṭaṃ chindantassa papañco bhavissatī’’ti antarena hatthaṃ pavesetvā sampattameva yaṭṭhiṃ mūle ca agge ca chinditvā ādāya pakkameyya, so kiñcāpi paṭhamataraṃ gacchati, yaṭṭhiṃ pana sāraṃ vā ujuṃ vā na labhati.
Just as a man, thinking "I will take a bamboo stick," seeing a bamboo with many tangled roots, (and thinking) "There will be trouble if I cut the tangled roots," inserts his hand into the middle, takes just the stick he happened upon, cutting it at the base and tip, and departs carrying it; although he goes earlier, he does not obtain a stick that is sound or straight.
Ví như một người, khi thấy một bụi tre lớn rậm rạp và nghĩ: “Ta sẽ lấy một cây tre”, rồi nghĩ: “Nếu chặt bụi tre này sẽ mất công”, bèn luồn tay vào giữa, chặt lấy một cây tre vừa tầm ở gốc và ngọn rồi mang đi. Mặc dù người đó đi trước, nhưng lại không có được cây tre chắc chắn hay thẳng thắn.
Aparo tathārūpameva veṇuṃ disvā sace sampattayaṭṭhiṃ gaṇhissāmi, sāraṃ vā ujuṃ vā na labhissāmīti kacchaṃ bandhitvā mahantena satthena veṇujaṭaṃ chinditvā sārā ceva ujū ca yaṭṭhiyo uccinitvā ādāya pakkameyya, ayaṃ kiñcāpi pacchā gacchati, yaṭṭhiyo pana sārā ceva ujū ca labhati, evaṃsampadamidaṃ imesaṃ dvinnaṃ therānaṃ padhānaṃ.
Another, seeing such a bamboo, (and thinking) "If I take just the stick I happen upon, I will not obtain one that is sound or straight," ties up his waist, and cutting the bamboo tangle with a large knife, selects sound and straight sticks, takes them, and departs. Although this one goes later, he obtains sticks that are sound and straight. This simile applies to the striving of these two Venerables.
Một người khác, khi thấy một bụi tre tương tự như vậy, nghĩ: “Nếu ta lấy cây tre vừa tầm thì sẽ không có được cây tre chắc chắn hay thẳng thắn”, bèn thắt lưng và dùng một con dao lớn chặt bụi tre, rồi chọn lấy những cây tre chắc chắn và thẳng thắn mang đi. Mặc dù người này đi sau, nhưng lại có được những cây tre chắc chắn và thẳng thắn. Sự tinh tấn của hai vị Trưởng lão này cũng tương tự như vậy.
Sammasanacāro ca nāmettha vipassanābhūmi veditabbā sammasanaṃ carati etthāti sammasanacāroti katvā.
Here, contemplation range (sammasanacāra) should be understood as the domain of vipassanā, as it is where one contemplates.
Ở đây, con đường quán xét (sammasanacāro) cần được hiểu là cảnh giới của tuệ quán (vipassanābhūmi), vì nó là nơi mà sự quán xét được thực hành, nên gọi là sammasanacāra.
Tattha buddhānaṃ sammasanacāro dasasahassalokadhātuyaṃ sattasantānagatā anindriyabaddhā ca saṅkhārāti vadanti.
They say that the contemplation range of Buddhas consists of the saṅkhāras within the stream of beings throughout ten thousand world-systems, which are not bound by faculties.
Trong đó, con đường quán xét của các vị Phật được nói là các hành (saṅkhārā) không bị ràng buộc bởi căn (anindriyabaddhā) trong dòng tâm thức của chúng sanh thuộc mười ngàn thế giới.
Koṭisatasahassacakkavāḷesūti apare.
Others say it extends to hundreds of thousands of koṭis of Cakkavāḷas.
Một số người khác nói là trong hàng trăm ngàn vạn cõi luân hồi (cakkavāḷa).
Tathā hi attaniyavasena paṭiccasamuppādanayaṃ otaritvā chattiṃsakoṭisatasahassamukhena buddhānaṃ mahāvajirañāṇaṃ pavattaṃ.
Thus, the great vajira-knowledge of the Buddhas proceeds through three hundred and sixty koṭis of aspects, by descending into the way of dependent origination according to one's own continuity.
Thật vậy, trí tuệ kim cương vĩ đại của các vị Phật đã vận hành thông qua ba mươi sáu trăm ngàn vạn phương diện khi đi vào phương pháp Duyên khởi (paṭiccasamuppāda) theo cách riêng của mình.
Paccekabuddhānaṃ sasantānagatehi saddhiṃ majjhimadesavāsīsattasantānagatā anindriyabaddhā ca saṅkhārā sammasanacāroti vadanti.
They say that the Paccekabuddhas' contemplation range consists of the saṅkhāras within their own continuity, along with those within the stream of beings inhabiting the Middle Country, which are not bound by faculties.
Con đường quán xét của các vị Độc Giác Phật được nói là các hành không bị ràng buộc bởi căn trong dòng tâm thức của chúng sanh sống ở Trung Ấn, cùng với các hành trong dòng tâm thức của chính mình.
Jambudīpavāsīsantānagatāti keci.
Some say (those) within the continuity of beings inhabiting Jambudīpa.
Một số người nói là trong dòng tâm thức của chúng sanh sống ở Jambudīpa.
Sasantānagate sabbadhamme parasantānagate ca santānavibhāgaṃ akatvā bahiddhābhāvasāmaññato sammasanaṃ, ayaṃ sāvakānaṃ sammasanacāro.
To contemplate all phenomena within one's own continuity and those within others' continuities, without distinguishing between continuities, simply as external existences—this is the contemplation range of disciples.
Con đường quán xét của các Thanh văn là sự quán xét tất cả các pháp trong dòng tâm thức của chính mình và các pháp trong dòng tâm thức của người khác mà không phân biệt dòng tâm thức, chỉ xét chung về sự tồn tại bên ngoài.
Moggallānatthero pana bahiddhā dhammepi sasantānavibhāgena keci keci uddharitvā sammasi, tañca kho ñāṇena phuṭṭhamattaṃ katvā.
However, Venerable Moggallāna contemplated external phenomena by extracting some here and there, distinguishing them by continuity, and that was just by touching them with knowledge.
Tuy nhiên, Trưởng lão Moggallāna đã quán xét một số pháp bên ngoài bằng cách trích dẫn chúng theo sự phân biệt dòng tâm thức của chính mình, và điều đó chỉ là chạm đến bằng trí tuệ.
Tena vuttaṃ ‘‘yaṭṭhikoṭiyā uppīḷento viya ekadesameva sammasanto’’ti.
Therefore it is said, "contemplating only a part, as if pressing with the tip of a stick."
Vì vậy đã nói: “Chỉ quán xét một phần, như thể dùng đầu gậy để đẩy.”
Tattha ñāṇena nāma yāvatā neyyaṃ vattitabbaṃ, tāvatā avattanato ‘‘yaṭṭhikoṭiyā uppīḷento viyā’’ti vuttaṃ, anupadadhammavipassanāya abhāvato ‘‘ekadesameva sammasanto’’ti vuttaṃ.
Here, "with knowledge" means that because it did not extend as far as the knowable should extend, it is said "as if pressing with the tip of a stick," and because there was no vipassanā of consecutive phenomena, it is said "contemplating only a part."
Trong đó, “như thể dùng đầu gậy để đẩy” được nói là vì trí tuệ không vận hành đến mức độ cần phải biết, và “chỉ quán xét một phần” được nói là vì không có sự tuệ quán các pháp từng bước (anupadadhammavipassanā).
Dhammasenāpatinopi yathāvuttasāvakānaṃ vipassanāya bhūmiyeva sammasanacāro.
For the Dhamma-commander (Sāriputta) too, the contemplation range is indeed the domain of vipassanā for disciples, as described.
Đối với Pháp Tướng Quân (Dhammasenāpati), con đường quán xét cũng chính là cảnh giới tuệ quán của các Thanh văn như đã nói.
Tattha pana thero sātisayaṃ niravasesaṃ anupadañca sammā vipassi.
However, in that, the Venerable one discerned with excellent vipassanā, without remainder, and consecutively.
Tuy nhiên, ở đó, Trưởng lão đã quán xét một cách đặc biệt, không bỏ sót và từng bước một cách đúng đắn.
Tena vuttaṃ ‘‘sāvakānaṃ sammasanacāraṃ nippadesaṃ sammasī’’ti.
Therefore it is said, "he fully contemplated the contemplation range of disciples."
Vì vậy đã nói: “Ngài đã quán xét con đường quán xét của các Thanh văn một cách không bỏ sót.”
Ettha ca sukkhavipassakā lokiyābhiññappattā pakatisāvakā mahāsāvakā aggasāvakā paccekabuddhā sammāsambuddhāti chasu janesu sukkhavipassakānaṃ jhānābhiññāhi anadhigatapaññānepuññattā andhānaṃ viya icchitapadesokkamanaṃ vipassanākāle icchiticchitadhammabhāvanā natthi, te yathāpariggahitadhammamatteyeva vipassanaṃ vaḍḍhenti.
Among these six types of individuals—dry-insight practitioners, those who have attained worldly abhiññā, ordinary disciples, great disciples, chief disciples, Paccekabuddhas, and Sammāsambuddhas—for dry-insight practitioners, due to their lack of skill in wisdom not yet attained through jhāna and abhiññā, there is no development of desired phenomena during vipassanā as desired by the blind to reach a desired place; they develop vipassanā only within the scope of phenomena they have apprehended.
Ở đây, trong sáu hạng người: những vị thuần tuệ quán (sukkhavipassakā), những vị Thanh văn bình thường đã đạt được các thần thông thế gian (lokiyābhiññappattā pakatisāvakā), các Đại Thanh văn (mahāsāvakā), các Thượng Thủ Thanh văn (aggasāvakā), các Độc Giác Phật (paccekabuddhā) và các Chánh Đẳng Giác Phật (sammāsambuddhā) – các vị thuần tuệ quán, vì chưa thành thạo về trí tuệ đã đạt được bằng thiền định và thần thông, nên không có khả năng đi đến cảnh giới mong muốn hay tu tập các pháp mong muốn trong lúc tuệ quán, giống như người mù. Họ chỉ tăng trưởng tuệ quán trên những pháp đã được nắm giữ.
Lokiyābhiññappattā pana pakatisāvakā yena mukhena vipassanaṃ ārabhanti, tato aññenapi vipassanaṃ vitthārikaṃ kātuṃ sakkonti vipulañāṇattā.
But ordinary disciples who have attained worldly abhiññā are able to expand vipassanā in other ways, even if they started it in one way, due to their extensive knowledge.
Tuy nhiên, các vị Thanh văn bình thường đã đạt được các thần thông thế gian, vì có trí tuệ rộng lớn, có thể mở rộng tuệ quán bằng cách khác ngoài phương pháp mà họ đã bắt đầu.
Mahāsāvakā abhinīhārasampannattā tato sātisayaṃ vipassanaṃ vitthārikaṃ kātuṃ sakkonti.
Great disciples are able to expand vipassanā even more extensively due to their perfected aspirations.
Các Đại Thanh văn, vì đã thành tựu sự phát nguyện, có thể mở rộng tuệ quán một cách đặc biệt hơn nữa.
Aggasāvakesu dutiyo abhinīhārasampattiyā samādhānassa sātisayattā vipassanaṃ tatopi vitthārikaṃ karoti.
Among the chief disciples, the second one expands vipassanā even more from that point, due to the excellence of his concentration in perfected aspirations.
Trong số các Thượng Thủ Thanh văn, vị thứ hai, vì sự thành tựu phát nguyện và sự tập trung đặc biệt, đã mở rộng tuệ quán còn hơn thế nữa.
Paṭhamo pana tatopi mahāpaññatāya sāvakehi asādhāraṇaṃ katvā vipassanaṃ vitthārikaṃ karoti.
The first one, however, expands vipassanā from that point even further, making it uncommon among disciples due to his great wisdom.
Còn vị thứ nhất, vì có đại trí tuệ hơn thế nữa, đã mở rộng tuệ quán một cách độc đáo, không giống với các Thanh văn khác.
Paccekabuddhā tehipi mahābhinīhāratāya attano abhinīhārānurūpaṃ tatopi vitthārikaṃ vipassanaṃ karonti.
Paccekabuddhas, with greater aspiration than even these, expand vipassanā from that point further, in accordance with their own aspirations.
Các Độc Giác Phật, vì có đại phát nguyện hơn cả các vị ấy, đã mở rộng tuệ quán còn hơn thế nữa, phù hợp với sự phát nguyện của mình.
Buddhānaṃ sammadeva paripūritapaññāpāramīpabhāvitā sabbaññutaññāṇādhigamassa anurūpā yathā nāma katavālavedhaparicayena sarabhaṅgasadisena dhanuggahena khitto saro antarā rukkhalatādīsu asajjamāno lakkheyeva patati, na sajjati na virajjati, evaṃ antarā asajjamānā avirajjamānā vipassanā sammasanīyadhammesu yāthāvato nānānayehi pavattati, yaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati.
For the Buddhas, whose perfection of wisdom is fully cultivated, the vipassanā, which is appropriate for the attainment of omniscience, proceeds in various ways according to reality in the phenomena to be contemplated, without getting stuck or discolored. Just as an arrow shot by an archer skilled in hitting a hair's breadth, like Sarabhaṅga, without getting stuck on trees or vines in between, falls right on the target, not getting stuck or discolored; similarly, this vipassanā, not getting stuck or discolored in between, proceeds in various ways in the phenomena to be contemplated, which is called "great vajira-knowledge."
Đối với các vị Phật, trí tuệ toàn tri (sabbaññutaññāṇa) được phát triển từ sự viên mãn hoàn hảo của Ba-la-mật trí tuệ, giống như một mũi tên được một cung thủ thiện xạ, thành thạo việc bắn xuyên qua sợi lông, bắn ra mà không vướng mắc vào cây cối, dây leo, v.v., mà rơi thẳng vào mục tiêu, không vướng mắc, không bị sai lệch. Tương tự như vậy, tuệ quán của các vị Phật vận hành một cách chân thực theo nhiều phương pháp khác nhau trong các pháp cần quán xét, không vướng mắc, không bị sai lệch, điều này được gọi là “đại kim cương trí” (mahāvajirañāṇa).
Etesu ca sukkhavipassakānaṃ vipassanācāro khajjotappabhāsadiso, abhiññappattapakatisāvakānaṃ dīpappabhāsadiso, mahāsāvakānaṃ ukkāppabhāsadiso, aggasāvakānaṃ osadhitārakappabhāsadiso, paccekabuddhānaṃ candappabhāsadiso, sammāsambuddhānaṃ rasmisahassapaṭimaṇḍitasaradasūriyamaṇḍalasadiso hutvā upaṭṭhāti.
Among these, the vipassanā practice of dry-insight practitioners appears like the light of a firefly; that of ordinary disciples who have attained abhiññā, like the light of a lamp; that of great disciples, like the light of a torch; that of chief disciples, like the light of a medicinal star; that of Paccekabuddhas, like the light of the moon; and that of Sammāsambuddhas, like the disk of the autumn sun adorned with a thousand rays.
Trong số này, con đường tuệ quán của các vị thuần tuệ quán giống như ánh sáng đom đóm; của các vị Thanh văn bình thường đạt thần thông giống như ánh sáng đèn; của các Đại Thanh văn giống như ánh sáng đuốc; của các Thượng Thủ Thanh văn giống như ánh sáng sao dược liệu; của các Độc Giác Phật giống như ánh sáng mặt trăng; và của các Chánh Đẳng Giác Phật giống như mặt trời mùa thu rạng rỡ với ngàn tia sáng.
Tathā sukkhavipassakānaṃ vipassanācāro andhānaṃ yaṭṭhikoṭiyā gamanasadiso, lokiyābhiññappattapakatisāvakānaṃ daṇḍakasetugamanasadiso, mahāsāvakānaṃ jaṅghasetugamanasadiso, aggasāvakānaṃ sakaṭasetugamanasadiso, paccekabuddhānaṃ mahājaṅghamaggagamanasadiso, sammāsambuddhānaṃ mahāsakaṭamaggagamanasadiso.
Similarly, the vipassanā practice of dry-insight practitioners is like the walking of the blind with a stick; that of ordinary disciples who have attained worldly abhiññā, like crossing a bridge made of logs; that of great disciples, like crossing a footbridge; that of chief disciples, like crossing a cart bridge; that of Paccekabuddhas, like traveling on a major foot-path; that of Sammāsambuddhas, like traveling on a major cart-road.
Tương tự, con đường tuệ quán của các vị thuần tuệ quán giống như người mù đi bằng đầu gậy; của các vị Thanh văn bình thường đạt thần thông giống như đi qua cầu ván; của các Đại Thanh văn giống như đi qua cầu chân; của các Thượng Thủ Thanh văn giống như đi qua cầu xe; của các Độc Giác Phật giống như đi trên đường lớn; của các Chánh Đẳng Giác Phật giống như đi trên đại lộ xe lớn.
Tathā buddhānaṃ paccekabuddhānañca vipassanā cintāmayañāṇasaṃvaḍḍhitattā sayambhūñāṇabhūtā, itaresaṃ sutamayañāṇasaṃvaḍḍhitattā paropadesasambhūtāti veditabbā.
Also, the vipassanā of Buddhas and Paccekabuddhas, being developed by wisdom born of reflection, is known to be self-existent knowledge (sayambhūñāṇa); that of others, being developed by wisdom born of learning, is known to be born from instruction by others.
Tương tự, tuệ quán của các vị Phật và Độc Giác Phật được tăng trưởng bởi trí tuệ tư duy (cintāmayañāṇa), trở thành trí tuệ tự sinh (sayambhūñāṇa). Còn của những vị khác được tăng trưởng bởi trí tuệ nghe (sutamayañāṇa), được biết là phát sinh từ sự chỉ dạy của người khác.
64. Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, natthi upajjhāyo etesanti anupajjhāyakā.
One who watches over what is faulty and faultless is an upajjhāya. Those who do not have an upajjhāya are anupajjhāyakā (without an upajjhāya).
64. Vị quán xét những điều đúng và sai (vajjāvajjaṃ upanijjhāyati) là Upajjhāya (Hòa thượng Bổn sư). Anupajjhāyakā là những người không có Upajjhāya.
Tenāha ‘‘vajjāvajjaṃ upanijjhāyakena garunā virahitā’’ti.
Therefore, it is said, "devoid of a guru who watches over what is faulty and faultless."
Vì vậy đã nói: “vajjāvajjaṃ upanijjhāyakena garunā virahitā” (không có vị thầy đáng kính, Upajjhāya, quán xét những điều đúng và sai).
Tattha vajjāvajjanti khuddakaṃ mahantañca vajjaṃ.
Here, vajjāvajja means both minor and major faults.
Trong đó, vajjāvajjaṃ là lỗi nhỏ và lỗi lớn.
Vuddhiattho hi ayamakāro ‘‘phalāphala’’ntiādīsu viya.
Indeed, this prefix 'a' signifies increase, as in "phalāphala" (various fruits) and so on.
Âm ‘a’ này có nghĩa là tăng trưởng, giống như trong “phalāphala” (trái cây và không trái cây).
Uttiṭṭhapattanti ettha ucchiṭṭha-saddasamānattho uttiṭṭha-saddo.
In uttiṭṭhapatta, the word uttiṭṭha is synonymous with the word ucchiṭṭha (leftover/impure).
Trong Uttiṭṭhapatta, từ uttiṭṭha đồng nghĩa với từ ucchiṭṭha (đồ thừa, đồ dơ).
Tenevāha ‘‘tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vutta’’nti.
Therefore, it is said, "for people consider it impure; hence it is called uttiṭṭhapatta."
Vì vậy đã nói: “tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vutta” (vì con người xem đó là đồ dơ, nên gọi là uttiṭṭhapattanti).
Piṇḍāya caraṇakapattanti iminā pana pattassa sarūpadassanamukhena ucchiṭṭhakappanāya kāraṇaṃ vibhāvitaṃ.
By the phrase "piṇḍāya caraṇakapatta" (a bowl for going on alms round), the reason for the notion of impurity is clarified through the depiction of the bowl's nature.
Còn piṇḍāya caraṇakapatta (bát đi khất thực) đã làm rõ nguyên nhân của sự xem là đồ dơ thông qua việc trình bày bản chất của cái bát.
Tasminti tasmiṃ piṇḍāya caraṇakapatte.
Tasmiṃ means in that alms-round bowl.
Tasmiṃ (trong đó) có nghĩa là trong bát để đi khất thực.
65. Sagāravā sappatissāti ettha garubhāvo gāravaṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇīyatā.
65. In sagāravā sappatissā here, reverence is the state of being weighty; it is worth honoring, like a stone umbrella.
65. Sagāravā sappatissā (kính trọng và vâng lời): Ở đây, garubhāva (sự đáng kính) là gārava (sự kính trọng), là sự đáng được kính trọng như một cây dù đá.
Saha gāravenāti sagāravā.
Sagāravā means with reverence.
Cùng với sự kính trọng là sagāravā.
Garunā kismiñci vutte gāravavasena patissavanaṃ patisso, patissavabhūtaṃ taṃsabhāgañca yaṃkiñci gāravanti attho.
When something is said by a venerable one, the respectful heeding due to reverence is patisso; the meaning is that whatever is akin to or part of that heeding is also reverence.
Khi một điều gì đó được người đáng kính nói ra, sự vâng lời theo cách kính trọng là patisso; bất cứ điều gì là một phần của sự vâng lời, đó cũng là sự kính trọng, đó là ý nghĩa.
Saha patissenāti sappatissā, ovādaṃ sampaṭicchantāti attho.
Sappatissā means with patissa; the meaning is those who accept advice.
Cùng với sự vâng lời là sappatissā, nghĩa là chấp nhận lời khuyên.
Patissīyatīti vā patisso, garukātabbo.
Or patisso is that which is to be heeded, to be honored.
Hoặc patisso là điều đáng được kính trọng, vì nó được vâng lời (patissīyati).
Tena saha patissenāti sappatissā.
Sappatissā means with that patissa.
Cùng với điều đáng vâng lời là sappatissā.
Aṭṭhakathāyaṃ pana byañjanavicāraṃ akatvā atthamattameva dassetuṃ ‘‘garukabhāvañceva jeṭṭhakabhāvañca upaṭṭhapetvā’’ti vuttaṃ.
However, in the Aṭṭhakathā, without analyzing the individual words, only the meaning is shown by the statement "establishing reverence and seniority."
Tuy nhiên, trong Chú giải (Aṭṭhakathā), để chỉ rõ ý nghĩa mà không phân tích từ ngữ, đã nói: “thiết lập sự đáng kính và sự trưởng thượng”.
Sāhūti sādhu.
Sāhū means excellent.
Sāhū (tốt lành) nghĩa là sādhu (tốt lành).
Lahūti agaru, mama tuyhaṃ upajjhāyabhāve bhāriyaṃ nāma natthīti attho.
Lahū means not heavy; the meaning is that there is nothing burdensome in my becoming your preceptor.
Lahū (nhẹ nhàng) nghĩa là không nặng nề, tức là không có gì nặng nề trong vai trò thầy tế độ của ta đối với con.
Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ te upajjhāyaggahaṇaṃ iminā upāyena tvaṃ me ito paṭṭhāya bhāro jātosīti vuttaṃ hoti.
Opāyikaṃ means connected with a means; it is said that your acceptance of a preceptor means that by this means, you have become a burden to me from now on.
Opāyikaṃ (phù hợp phương tiện) nghĩa là sự thọ nhận thầy tế độ của con liên quan đến phương tiện; điều đó có nghĩa là: “Từ nay trở đi, con đã trở thành gánh nặng của ta bằng phương tiện này”.
Patirūpanti anurūpaṃ tava upajjhāyaggahaṇanti attho.
Patirūpaṃ means appropriate; the meaning is your acceptance of a preceptor.
Patirūpaṃ (tương xứng) nghĩa là sự thọ nhận thầy tế độ của con là phù hợp.
Pāsādikenāti pasādāvahena kāyavacīpayogena.
Pāsādikenā means by a charming bodily and verbal action.
Pāsādikenā (bằng cách làm cho hoan hỷ) nghĩa là bằng hành vi thân và khẩu mang lại sự hoan hỷ.
Sampādehīti tividhasikkhaṃ nipphādehīti attho.
Sampādehī means complete the three trainings.
Sampādehī (hãy hoàn thành) nghĩa là hãy hoàn thành ba loại học giới.
Kāyena vāti hatthamuddādiṃ dassento kāyena vā viññāpeti.
Kāyena vā means by showing hand gestures, etc., he informs by body.
Kāyena vā (hoặc bằng thân) nghĩa là hoặc bằng thân, chỉ ra các cử chỉ tay, v.v., để thông báo.
Gahito tayā…pe… viññāpetīti ‘‘sāhū’’tiādīsu ekaṃ vadantoyeva imamatthaṃ viññāpetīti vuccati.
Gahito tayā…pe… viññāpetī means by saying one of "sāhū" and so on, he is said to convey this meaning.
Gahito tayā…pe… viññāpetī (con đã được thọ nhận…pe… thông báo): Người ta nói rằng chỉ cần nói một trong các từ như “sāhū” (tốt lành) là đã thông báo ý nghĩa này.
Tenevāha ‘‘idameva hī’’tiādi.
That is why it says "idameva hī" and so on.
Chính vì vậy mà đã nói “idameva hi” (chính điều này) v.v.
Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyāti upajjhāyena ‘‘sāhū’’ti vutte saddhivihārikassa ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchanavacanaṃ sandhāya.
Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāya refers to the sādhū (excellent) word of acceptance by the student when the preceptor says "sāhū."
Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyā (nói đến sự chấp nhận “sādhu”): Điều này đề cập đến lời chấp nhận “sādhu” của đệ tử khi thầy tế độ nói “sāhū”.
Kasmā nappamāṇanti āha ‘‘āyācanadānamattena hī’’tiādi, saddhivihārikassa ‘‘upajjhāyo me, bhante, hohī’’ti āyācanamattena, upajjhāyassa ca ‘‘sāhū’’tiādinā dānavacanamattenāti attho.
Why is it not immeasurable? It says "āyācanadānamattena hī" and so on. The meaning is merely by the student's request, "Venerable sir, be my preceptor," and by the preceptor's word of giving, such as "sāhū."
Tại sao không phải là sự giới hạn? Để trả lời điều này, đã nói: “āyācanadānamattena hi” (chỉ bằng lời thỉnh cầu và lời cho phép) v.v., nghĩa là chỉ bằng lời thỉnh cầu của đệ tử: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài làm thầy tế độ cho con”, và chỉ bằng lời cho phép của thầy tế độ như “sāhū” (tốt lành).
Na ettha sampaṭicchanaṃ aṅganti saddhivihārikassa sampaṭicchanavacanaṃ ettha upajjhāyaggahaṇe aṅgaṃ na hoti.
Na ettha sampaṭicchanaṃ aṅga means the student's word of acceptance is not a factor in this acceptance of a preceptor.
Na ettha sampaṭicchanaṃ aṅga (ở đây sự chấp nhận không phải là một phần): Lời chấp nhận của đệ tử không phải là một phần trong việc thọ nhận thầy tế độ ở đây.
66. Sammāvattanāti sammāpavatti.
66. Sammāvattanā means proper conduct.
66. Sammāvattanā (hạnh đúng đắn) nghĩa là hành vi đúng đắn.
Assāti saddhivihārikassa.
Assā means for the student.
Assā (của người ấy) nghĩa là của đệ tử.
Tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbanti utumhi sarīrasabhāve ca ekākāre tādisameva dātabbaṃ.
Tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbaṃ means the same kind of mouth-washing water should be given, with regard to the season and the physical condition.
Tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbaṃ (nước rửa mặt cũng phải được cho như vậy): Trong mùa và tình trạng cơ thể giống nhau, nước rửa mặt cũng phải được cho như vậy.
Dve cīvarānīti pārupanaṃ saṅghāṭiñca sandhāya vadati.
Dve cīvarānī refers to the upper robe and the outer robe (saṅghāṭī).
Dve cīvarānī (hai y) đề cập đến y khoác ngoài và y tăng-già-lê.
Yadi evaṃ ‘‘saṅghāṭiyo’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā saṅghāṭīti vuccatī’’ti.
If so, why is "saṅghāṭiyo" used? It says, "sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā saṅghāṭīti vuccatī" (all robes are called saṅghāṭī because they are sewn together).
Nếu vậy, tại sao lại nói “saṅghāṭiyo” (các y tăng-già-lê)? Để trả lời điều đó, đã nói: “sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā saṅghāṭīti vuccatī” (tất cả y đều được gọi là saṅghāṭī vì chúng được ghép lại).
Padavītihārehīti ettha padaṃ vītiharati etthāti padavītihāro, padavītiharaṇaṭṭhānaṃ dūtavilambitaṃ akatvā samagamane dvinnaṃ padānaṃ antare muṭṭhiratanamattaṃ.
In padavītihārehī, padavītihāro is where a step is taken; it is the place for stepping, where one takes a step without delay, a distance of a closed fist between two steps when walking together.
Padavītihārehī (bằng khoảng cách bước chân): Ở đây, nơi mà các bước chân được đặt (padaṃ vītiharati) được gọi là padavītihāro, tức là nơi đặt bước chân, khoảng cách giữa hai bước chân khi đi bộ mà không chậm trễ như dūtavilambita, chỉ bằng một nắm ngọc.
Padānaṃ vā vītiharaṇaṃ abhimukhaṃ haritvā nikkhepo padavītihāroti evamettha attho daṭṭhabbo.
Or padavītihāro means the setting down of feet by bringing them forward; this is how the meaning should be understood here.
Hoặc sự đặt các bước chân về phía trước được gọi là padavītihāro; ý nghĩa ở đây phải được hiểu như vậy.
Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha vutta na-kārato paṭṭhāya.
Ito paṭṭhāyā means from the negative particle na stated in "na upajjhāyassa bhaṇamānassā" (not while the preceptor is speaking).
Ito paṭṭhāyā (từ đây trở đi) nghĩa là từ từ “na” (không) được nói trong “na upajjhāyassa bhaṇamānassā” (không phải khi thầy tế độ đang nói).
Sabbattha dukkaṭāpatti veditabbāti ‘‘īdisesu gilānopi na muccatī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ.
Sabbattha dukkaṭāpatti veditabbā is stated to show that "even a sick person is not exempted from these."
Sabbattha dukkaṭāpatti veditabbā (phải biết rằng có tội dukkaṭa ở mọi nơi): Điều này được nói để chỉ ra rằng “ngay cả khi bị bệnh, người ta cũng không được miễn trừ trong những trường hợp như vậy”.
Aññampi hi yathāvuttaṃ upajjhāyavattaṃ anādariyena akarontassa agilānassa vattabhede sabbattha dukkaṭameva.
Indeed, for a healthy student who negligently fails to perform the duties of a preceptor as stated, there is a dukkaṭa offense for every breach of duty.
Thật vậy, đối với một người không bệnh mà không thực hành đúng đắn các phận sự của thầy tế độ đã được nói, thì ở mọi nơi đều có tội dukkaṭa trong việc vi phạm phận sự.
Teneva vakkhati ‘‘agilānena hi saddhivihārikena saṭṭhivassenapi sabbaṃ upajjhāyavattaṃ kātabbaṃ, anādarena akarontassa vattabhede dukkaṭaṃ.
That is why it will be stated: "Indeed, a healthy student, even after sixty years, must perform all the duties towards his preceptor. If he performs them negligently, there is a dukkaṭa offense for every breach of duty.
Chính vì vậy mà sẽ nói: “Một đệ tử không bệnh, ngay cả khi đã 60 tuổi, cũng phải thực hiện tất cả phận sự của thầy tế độ; nếu không thực hiện một cách bất cẩn, thì có tội dukkaṭa trong việc vi phạm phận sự.
Na-kārapaṭisaṃyuttesu pana padesu gilānassapi paṭikkhittakiriyaṃ karontassa dukkaṭamevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 64).
However, in passages connected with the negative particle na, even a sick person commits a dukkaṭa if he performs a forbidden action" (Mahāva. Aṭṭha. 64).
Tuy nhiên, trong những trường hợp liên quan đến từ “na” (không), ngay cả đối với người bệnh, nếu thực hiện hành động bị cấm, thì vẫn có tội dukkaṭa” (mahāva. aṭṭha. 64).
Āpattiyā āsannavācanti āpattijanakameva vacanaṃ sandhāya vadati.
Āpattiyā āsannavācaṃ refers to a statement that directly causes an offense.
Āpattiyā āsannavācaṃ (lời nói gần với tội) đề cập đến lời nói trực tiếp gây ra tội.
Yāya hi vācāya āpattiṃ āpajjati, sā vācā tassā āpattiyā āsannāti vuccati.
For the statement by which one incurs an offense, that statement is said to be "close to" that offense.
Lời nói mà qua đó người ta phạm tội được gọi là gần với tội đó.
Cīvarena pattaṃ veṭhetvāti ettha ‘‘uttarāsaṅgassa ekena kaṇṇena veṭhetvā’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ.
In cīvarena pattaṃ veṭhetvā, it is stated in the gaṇṭhipadesu that "one should wrap it with one corner of the upper robe."
Cīvarena pattaṃ veṭhetvā (quấn bát bằng y): Ở đây, trong Gaṇṭhipada, đã nói: “quấn bằng một góc của y tăng-già-lê”.
Gāmeti gāmapariyāpanne tādise kismiñci padese.
Gāme means in some such place within the village boundary.
Gāme (trong làng) nghĩa là ở một nơi nào đó tương tự thuộc về làng.
Antaraghareti antogehe.
Antaraghare means inside the house.
Antaraghare (trong nhà) nghĩa là bên trong nhà.
Paṭikkamaneti āsanasālāyaṃ.
Paṭikkamane means in the assembly hall.
Paṭikkamane (trong phòng nghỉ) nghĩa là trong sảnh ngồi.
Tikkhattuṃ pānīyena pucchitabboti sambandho, ādimhi majjhe anteti evaṃ tikkhattuṃ pucchitabboti attho.
The connection is that he should be asked for water thrice; the meaning is that he should be asked thrice: at the beginning, in the middle, and at the end.
Phải hỏi về nước uống ba lần, đó là sự liên kết, nghĩa là phải hỏi ba lần như vậy: lúc đầu, ở giữa và cuối.
Upakaṭṭhoti āsanno.
Upakaṭṭho means near.
Upakaṭṭho (đến gần) nghĩa là ở gần.
Dhotavālikāyāti nirajāya parisuddhavālikāya.
Dhotavālikāyā means with clean, pure sand.
Dhotavālikāyā (bằng cát đã rửa) nghĩa là bằng cát sạch không bụi.
Sace pahotīti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘na kenaci gelaññena abhibhūto hotī’’ti.
Sace pahotī explains the same meaning already stated: "na kenaci gelaññena abhibhūto hotī" (is not overcome by any illness).
Sace pahotī (nếu có thể) giải thích ý nghĩa đã nói: “na kenaci gelaññena abhibhūto hotī” (không bị bất kỳ bệnh tật nào chi phối).
Pariveṇaṃ gantvāti upajjhāyassa pariveṇaṃ gantvā.
Pariveṇaṃ gantvā means having gone to the preceptor's enclosure.
Pariveṇaṃ gantvā (đi đến khu vực) nghĩa là đi đến khu vực của thầy tế độ.
68. Nasammāvattanādikathāyaṃ gehassitapemanti ‘‘pitā me aya’’nti evaṃ uppannapemaṃ.
68. In the commentary on Not Conducting Oneself Properly and so on, gehassitapemaṃ means affection arisen with the thought "this is my father."
68. Trong Nasammāvattanādikathā, gehassitapemaṃ (tình thương quyến thuộc) nghĩa là tình thương phát sinh như: “Đây là cha của ta”.
Upajjhāyamhi pitucittupaṭṭhānameva hi idha gehassitapemaṃ nāma.
Indeed, here, gehassitapemaṃ refers to the attitude of a son towards his preceptor.
Thật vậy, ở đây, gehassitapemaṃ (tình thương quyến thuộc) là tâm trạng xem thầy tế độ như cha.
Na hi idaṃ akusalapakkhiyaṃ gehassitapemaṃ sandhāya vuttaṃ paṭividdhasaccānaṃ pahīnānugedhānaṃ tadasambhavato, na ca bhagavā bhikkhū saṃkilese niyojeti, gehassitapemasadisattā pana pemamukhena mettāsineho idha vuttoti veditabbaṃ.
This is not said with reference to unwholesome worldly affection, as it is impossible for those who have penetrated the truths and abandoned attachment. Nor does the Blessed One enjoin bhikkhus to defilement. Rather, it should be understood that mettā-sineha (loving-kindness and affection) is mentioned here through the term for affection because it is similar to worldly affection.
Thật ra, điều này không đề cập đến tình thương quyến thuộc thuộc về phe bất thiện, vì điều đó không thể xảy ra đối với những người đã chứng ngộ chân lý và đã đoạn trừ sự bám víu; và Đức Phật không khuyến khích các tỳ-kheo dính mắc vào phiền não. Tuy nhiên, ở đây, tình thương từ bi được nói đến qua khía cạnh tình thương vì nó giống như tình thương quyến thuộc, điều này phải được hiểu như vậy.
‘‘Tesu eko vattasampanno bhikkhu…pe… tesaṃ anāpattī’’ti vacanato sace eko vattasampanno bhikkhu ‘‘bhante, tumhe appossukkā hotha, ahaṃ tumhākaṃ saddhivihārikaṃ antevāsikaṃ vā gilānaṃ upaṭṭhahissāmi, ovaditabbaṃ ovadissāmi, iti karaṇīyesu ussukkaṃ āpajjissāmī’’ti vadati, te eva vā saddhivihārikādayo ‘‘bhante, tumhe kevalaṃ appossukkā hothā’’ti vadanti, vattaṃ vā na sādiyanti, tato paṭṭhāya ācariyupajjhāyānaṃ anāpattīti vadanti.
According to the statement "If one bhikkhu, complete in duties…pe… for them, there is no offense," if one bhikkhu who is complete in duties says, "Venerable sirs, you be unconcerned; I will attend to your sick student or novice, I will advise what needs to be advised, I will undertake what needs to be done," or if those students, etc., themselves say, "Venerable sirs, you just be unconcerned," or if they do not value the duties, then from that point onward, the teachers and preceptors say there is no offense.
Theo lời dạy “Trong số đó, nếu một tỳ-kheo có đầy đủ phận sự…pe… họ không phạm tội”, nếu một tỳ-kheo có đầy đủ phận sự nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy vô sự, con sẽ chăm sóc đệ tử hoặc thị giả bị bệnh của Ngài, con sẽ khuyên bảo những gì cần khuyên bảo, con sẽ nỗ lực trong những việc cần làm”, hoặc nếu các đệ tử, v.v., nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài chỉ cần vô sự”, hoặc nếu họ không chấp nhận phận sự, thì từ đó trở đi, các vị A-xà-lê và thầy tế độ không phạm tội, đó là điều họ nói.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
69. Rādhabrāhmaṇavatthumhi kiso ahosīti khādituṃ vā bhuñjituṃ vā asakkonto tanuko ahosi appamaṃsalohito.
69. In the story of the Brahmin Rādha, kiso ahosī means he became thin, with little flesh and blood, unable to eat or partake.
69. Trong câu chuyện về Bà-la-môn Rādha, kiso ahosī (trở nên gầy yếu) nghĩa là trở nên gầy gò, ít thịt ít máu vì không thể ăn uống.
Uppaṇḍuppaṇḍukajātoti sañjātuppaṇḍuppaṇḍukabhāvo paṇḍupalāsappaṭibhāgo.
Uppaṇḍuppaṇḍukajāto means having become yellowish-pale, resembling a faded leaf.
Uppaṇḍuppaṇḍukajāto (trở nên vàng vọt) nghĩa là trở nên vàng vọt như lá úa.
Dhamanisanthatagattoti pariyādinnamaṃsalohitattā sirājāleneva santharitagatto.
Dhamanisanthatagatto means his body was covered as if by a network of veins, due to the depletion of flesh and blood.
Dhamanisanthatagatto (thân thể phủ đầy gân) nghĩa là thân thể phủ đầy như mạng lưới gân vì thịt và máu đã cạn kiệt.
Adhikāranti adhikiriyaṃ, sakkāranti vuttaṃ hoti.
Adhikāraṃ means an office, or honor, it is said.
Adhikāraṃ (sự phụng sự) nghĩa là sự phụng sự, tức là sự tôn kính.
Kataṃ jānantīti kataññuno, kataṃ pākaṭaṃ katvā jānantīti katavedino.
Those who know what has been done are kataññuno (grateful); those who make known what has been done and then know are katavedino (appreciative of favors).
Biết những gì đã làm là kataññuno (biết ơn), biết rõ những gì đã làm là katavedino (đền ơn).
Kiṃ pana thero bhagavatā bārāṇasiyaṃ tīhi saraṇagamanehi anuññātaṃ pabbajjaṃ upasampadañca na jānātīti?
But does the Elder not know the ordination and full admission, allowed by the Blessed One in Bārāṇasī with the three refuges?
Nhưng liệu Trưởng lão có không biết về sự xuất gia và thọ giới đã được Đức Phật cho phép ở Bārāṇasī bằng ba lần quy y không?
No na jānāti.
No, he does not not know.
Không, ngài không biết.
Yadi evaṃ ‘‘kathāhaṃ, bhante, taṃ brāhmaṇaṃ pabbājemi upasampādemī’’ti kasmā āhāti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘kiñcāpi āyasmā sāriputto’’tiādi.
If so, why did he say, "How, venerable sir, shall I ordain and give full admission to that brahmin?" Addressing this question, it says "kiñcāpi āyasmā sāriputto" and so on.
Nếu vậy, tại sao lại nói: “Bạch Thế Tôn, làm sao con có thể cho Bà-la-môn đó xuất gia và thọ giới?” Để trả lời câu hỏi này, đã nói: “kiñcāpi āyasmā sāriputto” (mặc dù Tôn giả Sāriputta) v.v.
Parimaṇḍalehīti paripuṇṇehi.
By parimaṇḍala means by what is complete.
Parimaṇḍalehī nghĩa là hoàn hảo.
Aññathā vā vattabbaṃ aññathā vadatīti ‘‘bhante’’ti vattabbaṃ ‘‘bandhe’’ti vadati.
Speaking differently from how it should be spoken means saying “bandhe” when it should be said “bhante”.
Aññathā vā vattabbaṃ aññathā vadatī nghĩa là đáng lẽ phải nói “bạch Thế Tôn” nhưng lại nói “bandhe”.
71-73. Samanantarāti anantaraṃ.
71-73. _Samanantara_ means immediately after.
71-73. Samanantarā nghĩa là ngay sau đó.
Paṇṇattivītikkamaṃ karotīti sikkhāpadavītikkamaṃ karoti.
Committing a transgression of a regulation means committing a transgression of a training rule.
Paṇṇattivītikkamaṃ karotī nghĩa là vi phạm giới luật.
Attabhāvapariharaṇatthaṃ nissīyantīti nissayā, piṇḍiyālopabhojanādikā cattāro paccayā.
Those on which one depends for the maintenance of one's own body are dependencies (nissayā), the four requisites beginning with almsfood.
Được nương tựa để duy trì thân thể nên gọi là nissayā (y cứ), đó là bốn vật dụng như thức ăn khất thực.
Tattha piṇḍiyālopabhojananti jaṅghapiṇḍiyabalena caritvā ālopamattaṃ laddhabhojanaṃ.
Among these, almsfood means food obtained, just a mouthful, by wandering with the strength of one's calves.
Trong đó, piṇḍiyālopabhojana nghĩa là thức ăn có được chỉ một ít, sau khi đi khất thực bằng sức của đôi chân.
Atirekalābhoti ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāyā’’ti evaṃ vuttabhikkhāhāralābhato adhikalābho saṅghabhattādi.
Extra gain means a gain greater than the gain of almsfood, spoken of as “depending on almsfood”, such as communal meal (saṅghabhatta), etc.
Atirekalābho nghĩa là lợi lộc vượt trội hơn so với việc nhận thức ăn khất thực đã được nói đến như “nương tựa vào thức ăn khất thực”, ví dụ như Tăng thực.
Tattha sakalassa saṅghassa dātabbabhattaṃ saṅghabhattaṃ.
Among these, a meal to be given to the entire Saṅgha is a communal meal (saṅghabhatta).
Trong đó, thức ăn cúng dường cho toàn thể Tăng chúng là saṅghabhattaṃ (Tăng thực).
Katipaye bhikkhū uddisitvā dātabbabhattaṃ uddesabhattaṃ.
A meal to be given by specifying certain monks is a specified meal (uddesabhatta).
Thức ăn cúng dường cho một số vị tỳ khưu được chỉ định là uddesabhattaṃ (chỉ định thực).
Nimantetvā dātabbabhattaṃ nimantanaṃ.
A meal to be given after an invitation is an invitation meal (nimantana).
Thức ăn cúng dường sau khi được thỉnh mời là nimantanaṃ (thỉnh thực).
Salākaṃ gāhāpetvā dātabbabhattaṃ salākabhattaṃ.
A meal to be given after drawing tickets is a ticket meal (salākabhatta).
Thức ăn cúng dường sau khi bốc phiếu là salākabhattaṃ (phiếu thực).
Ekasmiṃ pakkhe ekadivasaṃ dātabbabhattaṃ pakkhikaṃ.
A meal to be given one day in each fortnight is a fortnightly meal (pakkhika).
Thức ăn cúng dường một ngày trong nửa tháng là pakkhikaṃ (bán nguyệt thực).
Uposathe dātabbabhattaṃ uposathikaṃ.
A meal to be given on Uposatha day is an Uposatha meal (uposathika).
Thức ăn cúng dường vào ngày Uposatha là uposathikaṃ (Uposatha thực).
Pāṭipadadivase dātabbabhattaṃ pāṭipadikaṃ.
A meal to be given on the first day of the fortnight is a first-day-of-the-fortnight meal (pāṭipadika).
Thức ăn cúng dường vào ngày mùng một là pāṭipadikaṃ (mùng một thực).
Vitthārakathā nesaṃ senāsanakkhandhakavaṇṇanāyaṃ āvi bhavissati.
A detailed explanation of these will become clear in the commentary on the Khandhaka concerning dwellings.
Lời giải thích chi tiết về những điều này sẽ được trình bày trong phần chú giải về Senāsanakkhandhaka.
Dīghapāsādo.
a long-gabled mansion.
lâu đài dài.
Garuḷasaṇṭhānapāsādotipi vadanti.
Some also say it is a mansion shaped like a garuḷa.
Cũng có người nói là lâu đài hình chim Garuda.
Pāsādoti caturassapāsādo.
_Pāsāda_ means a square mansion.
Pāsādo nghĩa là lâu đài hình vuông.
Hammiyanti muṇḍacchadanapāsādo.
_Hammiya_ means a flat-roofed mansion.
Hammiya là lâu đài có mái bằng phẳng.
Apare pana bhaṇanti ‘‘vihāro nāma dīghamukhapāsādo, aḍḍhayogo ekapassacchadanakasenāsanaṃ, tassa kira ekapasse bhitti uccatarā hoti, itarapasse nīcā, tena taṃ ekapassacchadanakaṃ hoti, pāsādo āyatacaturassapāsādo, hammiyaṃ muṇḍacchadanaṃ candikaṅgaṇayutta’’nti.
But others say: “A vihāra is a mansion with a long frontage; an aḍḍhayoga is a dwelling with a roof slanting on one side, for it is said that one wall of it is higher, and the other side is lower, so it has a roof slanting on one side; a pāsāda is a long, square mansion; a hammiya is a flat-roofed mansion equipped with a moon terrace.”
Những người khác lại nói rằng: “Vihāra là lâu đài có mặt tiền dài; aḍḍhayoga là chỗ ở có mái che một bên, một bên tường của nó cao hơn, bên kia thấp hơn, nên nó có mái che một bên; pāsāda là lâu đài hình chữ nhật; hammiya là lâu đài có mái bằng phẳng và có sân thượng.”
Guhāti pabbataguhā.
_Guhā_ means a mountain cave.
Guhā nghĩa là hang núi.
Pūtimuttanti yaṃ kiñci muttaṃ.
Foul urine means any kind of urine.
Pūtimutta nghĩa là bất cứ loại nước tiểu nào.
Yathā suvaṇṇavaṇṇopi kāyo ‘‘pūtikāyo’’ti vuccati, evaṃ abhinavampi muttaṃ pūtimuttameva.
Just as a body, even if gold-colored, is called a "foul body," so too, even fresh urine is foul urine.
Cũng như thân thể dù có màu vàng kim cũng được gọi là “thân thể thối rữa”, tương tự, nước tiểu dù mới cũng là pūtimutta (nước tiểu thối).
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here is merely of obvious meaning.
Phần còn lại ở đây chỉ là ý nghĩa hiển nhiên.
75. Upasenavatthumhi āciṇṇanti caritaṃ vattaṃ anudhammatā.
75. In the story of Upasena, customary means practiced, duty, nature.
75. Trong câu chuyện về Upasena, āciṇṇa nghĩa là hành vi, phép tắc, thông lệ.
Kacci bhikkhu khamanīyanti bhikkhu kacci tuyhaṃ idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ khamanīyaṃ sakkā khamituṃ sahituṃ pariharituṃ, na kiñci dukkhaṃ uppādetīti.
Are you, bhikkhu, tolerable? means, bhikkhu, is this four-wheeled, nine-doored body-machine of yours tolerable, can it be endured, tolerated, maintained, does it cause no suffering?
Kacci bhikkhu khamanīya nghĩa là: “Này tỳ khưu, cái cỗ máy thân thể bốn bánh xe, chín cửa này của ông có dễ chịu không, có thể chịu đựng được không, có thể duy trì được không, có gây ra bất kỳ đau khổ nào không?”
Kacci yāpanīyanti kacci sabbakiccesu yāpetuṃ sakkā, na kiñci antarāyaṃ dassetīti.
Is it manageable? means, is it manageable for all activities, does it present no obstruction?
Kacci yāpanīya nghĩa là: “Có thể duy trì mọi việc không, có gây ra bất kỳ trở ngại nào không?”
Jānantāpi tathāgatātievamādi yaṃ parato ‘‘kati vassosi tvaṃ bhikkhū’’tiādinā pucchi, tassa parihāradassanatthaṃ vuttaṃ.
Even though the Tathāgatas know, and so on – this was said to explain what was asked later with "How many years old are you, bhikkhu?" and so forth.
Jānantāpi tathāgatā và những câu tương tự, mà sau đó đã được hỏi như “Này tỳ khưu, ông đã thọ giới được bao nhiêu năm rồi?”, được nói ra để giải thích điều đó.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – tathāgatā nāma jānantāpi sace tādisaṃ pucchākāraṇaṃ hoti, pucchanti.
Here is the brief meaning: Tathāgatas, even though they know, if there is a reason for such a question, they ask.
Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: Chư Như Lai, dù đã biết, nhưng nếu có lý do để hỏi như vậy, thì vẫn hỏi.
Sace pana tādisaṃ pucchākāraṇaṃ natthi, jānantāpi na pucchanti.
But if there is no such reason for a question, even though they know, they do not ask.
Nhưng nếu không có lý do để hỏi như vậy, thì dù đã biết cũng không hỏi.
Yasmā pana buddhānaṃ ajānanaṃ nāma natthi, tasmā ‘‘ajānantāpī’’ti na vuttaṃ.
However, since there is no such thing as not knowing for Buddhas, "even though they do not know" was not said.
Vì chư Phật không bao giờ không biết, nên không nói “dù không biết”.
Kālaṃ viditvā pucchantīti sace tassā pucchāya so kālo hoti, evaṃ taṃ kālaṃ viditvā pucchanti.
They ask, knowing the time means if it is the right time for that question, then they ask, knowing that time.
Kālaṃ viditvā pucchantī nghĩa là: Nếu đó là thời điểm thích hợp cho câu hỏi đó, thì biết thời điểm đó mà hỏi.
Sace na hoti, evampi kālaṃ viditvāva na pucchanti.
If it is not, then also, knowing the time, they do not ask.
Nếu không phải, thì cũng biết thời điểm đó mà không hỏi.
Evaṃ pucchantāpi ca atthasaṃhitaṃ tathāgatā pucchanti, yaṃ atthanissitaṃ kāraṇanissitaṃ, tadeva pucchanti, no anatthasaṃhitaṃ.
And even when asking in this way, Tathāgatas ask what is connected with benefit; they ask only what is based on benefit, what is based on reason, not what is not connected with benefit.
Và khi hỏi như vậy, chư Như Lai hỏi những điều có lợi ích, những điều dựa trên lợi ích, dựa trên lý do, chứ không hỏi những điều không có lợi ích.
Yasmā anatthasaṃhite setughāto tathāgatānaṃ.
Because for the Tathāgatas, there is the destruction of a bridge in what is not connected with benefit.
Vì anatthasaṃhite setughāto tathāgatānaṃ (đối với những điều không lợi ích, chư Như Lai đã phá hủy cây cầu).
Setu vuccati maggo, maggeneva tādisassa vacanassa ghāto samucchedoti vuttaṃ hoti.
_Setu_ is called a path; it is said that the destruction, the complete severance, of such a statement occurs by the path itself.
Setu được gọi là con đường. Nghĩa là, lời nói như vậy đã bị tiêu diệt hoàn toàn bởi con đường.
Idāni atthasaṃhitanti ettha yaṃ atthanissitaṃ vacanaṃ tathāgatā pucchanti, taṃ dassento ‘‘dvīhi ākārehī’’tiādimāha.
Now, in what is connected with benefit, pointing out the statement based on benefit that Tathāgatas ask, he says “in two ways,” and so on.
Bây giờ, để chỉ ra những lời nói có lợi ích mà chư Như Lai hỏi ở đây, Ngài đã nói ‘‘dvīhi ākārehī’’ (bằng hai cách) và những câu tương tự.
Tattha ākārehīti kāraṇehi.
Among these, _ākārehi_ means by reasons.
Trong đó, ākārehī nghĩa là bằng các lý do.
Dhammaṃ vā desessāmāti aṭṭhuppattiyuttaṃ suttaṃ vā pubbacaritakāraṇayuttaṃ jātakaṃ vā kathayissāma.
Or we shall teach the Dhamma means we shall relate a discourse accompanied by an occasion, or a Jātaka accompanied by previous conduct.
Dhammaṃ vā desessāmā nghĩa là sẽ thuyết một bài kinh liên quan đến một sự kiện phát sinh, hoặc một câu chuyện Jātaka liên quan đến một hành vi trong quá khứ.
Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāmāti sāvakānaṃ vā tāya pucchāya vītikkamaṃ pākaṭaṃ katvā garukaṃ vā lahukaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāma āṇaṃ ṭhapessāma.
Or we shall lay down a training rule for the disciples means, by making known the transgression through that question, we shall lay down a serious or light training rule, we shall establish a command.
Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāmā nghĩa là, bằng câu hỏi đó, sẽ làm rõ sự vi phạm của các đệ tử và sẽ chế định một giới luật nặng hoặc nhẹ, tức là sẽ thiết lập một điều luật.
Atilahunti atisīghaṃ.
Very quickly means very swiftly.
Atilahu nghĩa là rất nhanh.
76. Aññatitthiyavatthumhi aññatitthiyapubboti pubbe aññatitthiyo bhūtoti aññatitthiyapubbo.
76. In the story of the former adherent of other sects, formerly an adherent of another sect means one who was formerly an adherent of another sect, therefore a former adherent of another sect.
76. Trong câu chuyện về người ngoại đạo, aññatitthiyapubbo nghĩa là trước đây đã từng là người ngoại đạo.
Ettha (a. ni. aṭṭha. 2.3.62) ca titthaṃ jānitabbaṃ, titthakaro jānitabbo, titthiyā jānitabbā, titthiyasāvakā jānitabbā.
Here, the sect (tittha) should be known, the founder of a sect (titthakara) should be known, the sectarians (titthiyā) should be known, and the disciples of sectarians (titthiyasāvakā) should be known.
Ở đây, cần biết về tittha (tà kiến), titthakara (người tạo ra tà kiến), titthiyā (người theo tà kiến), titthiyasāvakā (đệ tử của người theo tà kiến).
Tattha titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo.
Among these, sect means the sixty-two views.
Trong đó, tittha là sáu mươi hai tà kiến.
Ettha hi sattā taranti uppilavanti ummujjanimujjaṃ karonti, tasmā ‘‘tittha’’nti vuccanti.
For here beings cross over, float up, emerge and sink, therefore they are called “sect.”
Ở đây, chúng sinh vượt qua, nổi lên, lặn xuống, nổi lên, vì vậy chúng được gọi là “tittha” (bến bờ).
Tāsaṃ diṭṭhīnaṃ uppādetā titthakaro nāma pūraṇakassapādiko.
The one who produces these views is called a founder of a sect (titthakara), such as Pūraṇa Kassapa and so on.
Người tạo ra những tà kiến đó là titthakaro, ví dụ như Pūraṇa Kassapa.
Tassa laddhiṃ gahetvā pabbajitā titthiyā nāma.
Those who have adopted his doctrine and gone forth are called sectarians (titthiyā).
Những người đã xuất gia theo học thuyết của ông ta là titthiyā.
Te hi titthe jātāti titthiyā, yathāvuttaṃ vā diṭṭhigatasaṅkhātaṃ titthaṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā.
For they are born in a sect (tittha) and are therefore sectarians (titthiyā); or because they have the sect, which is the aforementioned system of views, they are titthikā, and titthikā are indeed titthiyā.
Họ sinh ra trong tà kiến nên là titthiyā; hoặc họ có tà kiến được gọi là tittha, nên là titthikā, titthikā chính là titthiyā.
Tesaṃ paccayadāyakā titthiyasāvakāti veditabbā.
Those who provide requisites for them should be understood as disciples of sectarians (titthiyasāvakā).
Những người cúng dường vật dụng cho họ cần được biết là titthiyasāvakā (đệ tử của người ngoại đạo).
Sahadhammikaṃ vuccamānoti sahadhammikena vuccamāno, karaṇatthe upayogavacanaṃ.
Being addressed by a fellow Dhamma-farer means being addressed by one who shares the Dhamma; the locative case is used here in the sense of the instrumental.
Sahadhammikaṃ vuccamāno nghĩa là được một người đồng phạm hạnh nói, đây là cách dùng từ chỉ phương tiện.
Pañcahi sahadhammikehi sikkhitabbattā, tesaṃ vā santakattā ‘‘sahadhammika’’nti laddhanāmena buddhapaññattena sikkhāpadena vuccamānoti attho.
Because it is to be learned by five fellow Dhamma-farers, or because it belongs to them, it means being addressed by a training rule, a Buddha-enjoined one, called "fellow Dhamma-farer" by name.
Nghĩa là, được nói đến bởi giới luật do Đức Phật chế định, được gọi là “sahadhammika” vì phải học theo năm điều đồng phạm hạnh, hoặc vì thuộc về họ.
Pasūroti tassa nāmaṃ.
_Pasūra_ is his name.
Pasūro là tên của ông ta.
Paribbājakoti gihibandhanaṃ pahāya pabbajjupagato.
A wanderer (paribbājaka) is one who has abandoned household ties and gone forth.
Paribbājako nghĩa là người đã từ bỏ ràng buộc gia đình và xuất gia.
Ettha samosaraṇaṭṭhānaṃ.
Here, it is a place of gathering.
Ở đây, là nơi tụ họp.
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, vimuttāyatanānī’’ti (a. ni. 5.26) ettha kāraṇaṃ, taṃ idha sabbampi labbhati.
In “Bhikkhus, there are these five grounds of liberation,” it means a cause. All of this is taken here.
“Này các tỳ khưu, có năm āyatana giải thoát này” (A.N. 5.26), ở đây là lý do, tất cả đều được chấp nhận ở đây.
Sabbepi hi diṭṭhigatikā sañjāyamānā imāsuyeva dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu sañjāyanti, samosaramānāpi etāsuyeva samosaranti sannipatanti, diṭṭhigatikabhāve ca nesaṃ imāyeva dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo kāraṇaṃ, tasmā yathāvuttaṃ titthameva sañjātiādinā atthena āyatananti titthāyatanaṃ, tenevatthena titthīnaṃ āyatanantipi titthāyatanaṃ.
For all those with views, when they arise, they arise in these sixty-two views; when they gather, they gather and assemble in these very views; and the cause for their being people of views is these very sixty-two views. Therefore, the aforementioned sect itself, by the meaning of origin and so on, is āyatana, hence titthāyatana; and by the same meaning, the ground of the sectarians is also titthāyatana.
Tất cả những người theo tà kiến, khi phát sinh, đều phát sinh trong sáu mươi hai tà kiến này; khi tụ họp, họ cũng tụ họp và tập trung vào những tà kiến này; và sáu mươi hai tà kiến này cũng là lý do cho trạng thái theo tà kiến của họ. Do đó, tittha đã nói ở trên, với ý nghĩa là nơi phát sinh, v.v., là āyatana, nên là titthāyatana; và với ý nghĩa đó, āyatana của những người theo tà kiến cũng là titthāyatana.
80. Yaṃ pubbe lakkhaṇaṃ vuttanti sambandho, ‘‘teneva lakkhaṇena nissayantevāsikassa āpatti veditabbā’’ti potthakesu pāṭho dissati, ‘‘na teneva lakkhaṇena nissayantevāsikassa āpatti veditabbā’’ti evaṃ panettha pāṭho veditabbo.
80. The connection is "what was previously stated as a characteristic." In some texts, the reading "the offense of the dependent pupil should be understood by that same characteristic" is found. However, here, the reading should be understood as "the offense of the dependent pupil should not be understood by that same characteristic."
80. Liên quan đến điều đã được nói trước đây là đặc điểm, trong các sách có đoạn văn "nissayantevāsikassa āpatti veditabbā (tội của vị đệ tử nương tựa cần được biết) với cùng đặc điểm đó", nhưng ở đây, đoạn văn cần được hiểu là "na teneva lakkhaṇena nissayantevāsikassa āpatti veditabbā (tội của vị đệ tử nương tựa không cần được biết với cùng đặc điểm đó)".
Saddhivihārikassa vuttalakkhaṇena nissayantevāsikassa āpatti na veditabbāti evaṃ panettha atthopi veditabbo.
Accordingly, the meaning here should also be understood as: the offense of a dependent pupil should not be understood by the characteristic stated for a co-resident.
Ở đây, nghĩa cũng cần được hiểu là "tội của vị đệ tử nương tựa không cần được biết với đặc điểm đã nói về saddhivihārika".
Aññathā ‘‘nissayantevāsikena hi yāva ācariyaṃ nissāya vasati, tāva sabbaṃ ācariyavattaṃ kātabba’’nti idaṃ virujjheyya.
Otherwise, the statement "for a dependent pupil, all duties to the teacher must be performed as long as he resides depending on the teacher" would be contradicted.
Nếu không, điều này sẽ mâu thuẫn với câu "nissayantevāsikena hi yāva ācariyaṃ nissāya vasati, tāva sabbaṃ ācariyavattaṃ kātabba" (quả thật, vị đệ tử nương tựa phải thực hành tất cả bổn phận của vị thầy chừng nào còn sống nương tựa vị thầy).
Idañhi vacanaṃ nissayantevāsikassa amuttanissayasseva vattaṃ akarontassa āpattīti dīpeti.
This statement indeed indicates that an offense arises for a dependent pupil only when he neglects his duties while still under dependence.
Câu này cho thấy rằng tội phát sinh khi vị đệ tử nương tựa không thực hiện bổn phận khi chưa được giải thoát khỏi sự nương tựa.
Tasmā saddhivihārikassa yathāvuttavattaṃ akarontassa nissayamuttakassa amuttakassapi āpatti, nissayantevāsikassa pana amuttanissayasseva āpattīti gahetabbaṃ.
Therefore, it should be understood that for a co-resident, an offense arises whether he is free from dependence or not, if he neglects the aforementioned duties; but for a dependent pupil, an offense arises only when he is not yet free from dependence.
Do đó, cần hiểu rằng saddhivihārika phạm tội nếu không thực hiện bổn phận đã nói, dù đã được giải thoát hay chưa được giải thoát khỏi sự nương tựa; nhưng đối với nissayantevāsika, chỉ phạm tội khi chưa được giải thoát khỏi sự nương tựa.
Teneva visuddhimaggepi (visuddhi. 1.41) ñātipalibodhakathāyaṃ –
For this reason, in the Visuddhimagga (Vism. 1.41) in the Discourse on Family Hindrance –
Chính vì vậy, trong Visuddhimagga (Visuddhi. 1.41), trong Ñātipalibodhakathā (Câu chuyện về chướng ngại thân quyến) –
‘‘Ñātīti vihāre ācariyupajjhāyasaddhivihārikaantevāsikasamānupajjhāyakasamānācariyakā, ghare mātā pitā bhaginī bhātāti evamādikā.
"Family (ñāti) refers to one's teacher, preceptor, co-resident, pupil, co-preceptors, and co-teachers in the monastery; and mother, father, sister, brother, etc., in the home.
"Thân quyến (ñātī) là các vị thầy (ācariya), các vị bổn sư (upajjhāya), các saddhivihārika, các antevāsika, các vị đồng bổn sư (samānupajjhāyaka), các vị đồng thầy (samānācariyaka) trong tu viện; và cha, mẹ, chị em gái, anh em trai…v.v… trong gia đình.
Te gilānā imassa palibodhā honti, tasmā so palibodho upaṭṭhahitvā tesaṃ pākatikakaraṇena upacchinditabbo.
If these are ill, they become a hindrance to him. Therefore, that hindrance should be attended to and removed by making them well.
Khi họ bị bệnh, họ trở thành chướng ngại cho vị ấy; do đó, chướng ngại đó phải được hỗ trợ và loại bỏ bằng cách làm cho họ trở lại bình thường.
Tattha upajjhāyo tāva gilāno sace lahuṃ na vuṭṭhāti, yāvajīvaṃ paṭijaggitabbo.
Among these, if the preceptor is ill and does not recover quickly, he should be attended to for life.
Trong số đó, nếu vị bổn sư bị bệnh mà không hồi phục nhanh chóng, thì phải chăm sóc suốt đời.
Tathā pabbajjācariyo upasampadācariyo saddhivihāriko upasampāditapabbājitaantevāsikasamānupajjhāyakā ca.
Similarly, the pabbajjācariya (teacher of renunciation), upasampadācariya (teacher of ordination), co-resident, ordained or renounced pupil, and co-preceptors.
Tương tự, vị thầy xuất gia (pabbajjācariya), vị thầy thọ cụ túc giới (upasampadācariya), saddhivihārika đã thọ cụ túc giới, antevāsika đã xuất gia, và các vị đồng bổn sư.
Nissayācariya uddesācariya nissayantevāsika uddesantevāsikasamānācariyakā pana yāva nissayauddesā anupacchinnā, tāva paṭijaggitabbā’’ti –
However, the Nissayācariya (teacher of dependence), Uddesācariya (teacher of instruction), Nissayantevāsika (dependent pupil), Uddesantevāsika (pupil under instruction), and co-teachers should be attended to as long as the dependence and instruction are not discontinued" –
Còn vị thầy nương tựa (nissayācariya), vị thầy chỉ dạy (uddesācariya), vị đệ tử nương tựa (nissayantevāsika), vị đệ tử chỉ dạy (uddesantevāsika) và các vị đồng thầy thì phải được chăm sóc chừng nào sự nương tựa và sự chỉ dạy chưa bị chấm dứt." –
83. Nissayapaṭippassaddhikathāyaṃ disaṃ gatoti puna āgantukāmo anāgantukāmo vā hutvā vāsatthāya kañci disaṃ gato.
83. In the discourse on the termination of dependence, disaṃ gato (gone to a direction) means gone to some direction to reside, with the intention of returning or not returning.
83. Trong câu chuyện về sự chấm dứt nương tựa, disaṃ gato (đi đến một phương) có nghĩa là đi đến một phương nào đó để ở, dù có ý định quay lại hay không.
Bhikkhuno sabhāgatanti pesalabhāvaṃ.
Bhikkhuno sabhāgataṃ (suitability of the bhikkhu) means suitability in character.
Bhikkhuno sabhāgataṃ (sự phù hợp của vị Tỳ-khưu) có nghĩa là phẩm chất tốt đẹp.
Oloketvāti upaparikkhitvā.
Oloketvā (having looked into) means having examined.
Oloketvā (nhìn kỹ) có nghĩa là xem xét kỹ lưỡng.
Vibbhante…pe… tattha gantabbanti ettha sace kenaci karaṇīyena tadaheva gantuṃ asakkonto katipāhena gamissāmīti gamane saussāho hoti, rakkhatīti vadanti.
Regarding vibbhante…pe… tattha gantabbaṃ (should go there even if bewildered), if, due to some reason, one cannot go immediately but is eager to go in a few days, it is said that he maintains dependence.
Trong cụm từ Vibbhante…pe… tattha gantabba (nếu bị lạc…v.v… phải đi đến đó), ở đây người ta nói rằng nếu vì một lý do nào đó mà vị ấy không thể đi ngay lập tức nhưng có ý chí mạnh mẽ để đi trong vài ngày, thì sự nương tựa vẫn được giữ.
Mā idha paṭikkamīti mā idha pavisi.
Mā idha paṭikkamī (do not retreat here) means do not enter here.
Mā idha paṭikkamī (đừng quay lại đây) có nghĩa là đừng vào đây.
Tatreva vasitabbanti tattheva nissayaṃ gahetvā vasitabbaṃ.
Tatreva vasitabbaṃ (should reside there) means one should take dependence and reside there.
Tatreva vasitabba (phải ở lại đó) có nghĩa là phải nương tựa và ở lại đó.
Taṃyeva vihāraṃ…pe… vasituṃ vaṭṭatīti ettha upajjhāyena pariccattattā upajjhāyasamodhānaparihāro natthi, tasmā upajjhāyena samodhānagatassapi ācariyassa santike gahitanissayo na paṭippassambhati.
Regarding taṃyeva vihāraṃ…pe… vasituṃ vaṭṭatī (it is proper to reside in that same monastery), because the preceptor has abandoned it, there is no need for the preceptor's agreement. Therefore, dependence taken from a teacher does not terminate even for one who has gone for the preceptor's agreement.
Trong cụm từ Taṃyeva vihāraṃ…pe… vasituṃ vaṭṭatī (được phép ở lại chính tu viện đó…v.v…), vì vị bổn sư đã từ bỏ, nên không có sự bỏ lỡ việc hòa hợp với vị bổn sư; do đó, sự nương tựa đã nhận từ vị thầy không chấm dứt ngay cả khi vị thầy đã hòa hợp với vị bổn sư.
Ācariyamhā nissayapaṭippassaddhīsu ācariyo pakkanto vā hotīti ettha ‘‘pakkantoti disaṃ gato’’tiādinā upajjhāyassa pakkamane yo vinicchayo vutto, so tattha vuttanayeneva idhāpi sakkā viññātunti taṃ avatvā ‘‘koci ācariyo āpucchitvā pakkamatī’’tiādinā aññoyeva nayo āraddho, ayañca nayo upajjhāyapakkamanepi veditabboyeva.
In Ācariyamhā nissayapaṭippassaddhīsu ācariyo pakkanto vā hotī (when the teacher has gone away in cases of termination of dependence from a teacher), the decision stated regarding the preceptor's departure, such as "pakkanto means gone to a direction," can be understood here in the same way it was stated there. Therefore, without repeating that, a different method is initiated with "if some teacher departs after asking leave," etc., and this method should also be understood regarding the preceptor's departure.
Trong cụm từ Ācariyamhā nissayapaṭippassaddhīsu ācariyo pakkanto vā hotī (sự chấm dứt nương tựa từ vị thầy: vị thầy đã đi khỏi), sự phán quyết được nói về việc vị bổn sư rời đi, bắt đầu bằng "pakkantoti disaṃ gato" (đi khỏi là đi đến một phương), có thể được hiểu ở đây theo cách đã nói ở đó; do đó, không nói điều đó, một phương pháp khác đã được bắt đầu với "koci ācariyo āpucchitvā pakkamatī" (nếu một vị thầy nào đó sau khi xin phép thì rời đi)…v.v… và phương pháp này cũng cần được hiểu trong trường hợp vị bổn sư rời đi.
Īdisesu hi ṭhānesu ekattha vuttalakkhaṇaṃ aññatthāpi daṭṭhabbaṃ.
Indeed, in such instances, a characteristic stated in one place should be seen in others as well.
Trong những trường hợp như vậy, đặc điểm đã nói ở một nơi cũng cần được thấy ở nơi khác.
Sace dve leḍḍupāte atikkamitvā nivattati, paṭippassaddho hotīti ettha ettāvatā disāpakkanto nāma hotīti antevāsike anikkhittadhurepi nissayo paṭippassambhati.
In Sace dve leḍḍupāte atikkamitvā nivattati, paṭippassaddho hotī (if he turns back after having gone beyond two clod-throws, the dependence is terminated), it means that by this distance, one is considered to have gone to a direction, and dependence terminates even if the pupil has not been entrusted with responsibility.
Trong cụm từ Sace dve leḍḍupāte atikkamitvā nivattati, paṭippassaddho hotī (nếu vượt qua hai tầm ném đất rồi quay lại, thì sự nương tựa chấm dứt), ở đây, khi một vị thầy được gọi là "đi đến một phương" như vậy, sự nương tựa chấm dứt ngay cả khi gánh nặng không được đặt lên vai vị đệ tử.
Ācariyupajjhāyā dve leḍḍupāte atikkamma aññasmiṃ vihāre vasantīti bahiupacārasīmāyaṃ antevāsikasaddhivihārikānaṃ vasanaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamma aññasmiṃ senāsane vasanti, antoupacārasīmāyaṃ pana dve leḍḍupāte atikkamitvāpi vasato nissayo na paṭippassambhati.
When Ācariyupajjhāyā dve leḍḍupāte atikkamma aññasmiṃ vihāre vasantī (the teachers and preceptors reside in another monastery having gone beyond two clod-throws), it means they reside in another dwelling place beyond two clod-throws from the dwelling place of the pupils and co-residents, outside the boundary of the precincts. However, within the boundary of the precincts, dependence does not terminate even if one resides beyond two clod-throws.
Ācariyupajjhāyā dve leḍḍupāte atikkamma aññasmiṃ vihāre vasantī (các vị thầy và bổn sư ở trong một tu viện khác sau khi vượt qua hai tầm ném đất) có nghĩa là họ ở trong một chỗ ở khác sau khi vượt qua hai tầm ném đất từ nơi ở của các đệ tử và saddhivihārika, bên ngoài ranh giới của khu vực tu viện; nhưng bên trong ranh giới của khu vực tu viện, sự nương tựa không chấm dứt ngay cả khi họ ở cách xa hai tầm ném đất.
‘‘Sacepi ācariyo muñcitukāmova hutvā nissayapaṇāmanāya paṇāmetī’’tiādi sabbaṃ upajjhāyassa āṇattiyampi veditabbaṃ.
"Even if the teacher, intending to release, dismisses him by the dismissal of dependence" and so on, everything should also be understood in terms of the preceptor's command.
Tất cả những điều như "Sacepi ācariyo muñcitukāmova hutvā nissayapaṇāmanāya paṇāmetī" (ngay cả khi vị thầy muốn giải thoát và từ bỏ sự nương tựa)…v.v… cũng cần được hiểu trong mệnh lệnh của vị bổn sư.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is self-evident.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
Imassa anurūpavasena paṭhamaṃ tāva attasampattiyaṃ niyojetuṃ ‘‘na asekkhena sīlakkhandhenā’’tiādi vuttaṃ, na āpattiaṅgavasena.
In accordance with this, to first establish oneself in self-perfection, "na asekkhena sīlakkhandhenā" (not with the asekha aggregate of virtue), etc., is stated, not in the sense of a factor leading to an offense.
Theo ý nghĩa này, trước hết để tự đặt mình vào sự thành tựu của bản thân, nên đã nói "na asekkhena sīlakkhandhenā" (không phải với giới uẩn vô học)…v.v…, chứ không phải theo nghĩa của chi phần phạm tội.
Tattha asekkhena sīlakkhandhenāti asekkhassa sīlakkhandho asekkho sīlakkhandho nāma.
Here, asekkhena sīlakkhandhenā means the aggregate of virtue of an asekha, which is called the asekha aggregate of virtue.
Ở đây, asekkhena sīlakkhandhenā có nghĩa là giới uẩn của bậc vô học là giới uẩn vô học.
Asekkhassa ayanti hi asekkho, sīlakkhandho.
For "this belongs to an asekha," thus "asekkho sīlakkhandho" (asekha aggregate of virtue).
Vì đây là của bậc vô học, nên nó là vô học, là giới uẩn.
Evaṃ sabbattha.
And so forth everywhere.
Cũng vậy ở mọi nơi.
Evañca katvā vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇassapi asekkhatā upapannā.
Having done so, the asekha nature of the knowledge of review, which consists of the knowledge and vision of liberation, is established.
Và như vậy, sự vô học của tuệ quán sát, tức là tuệ giải thoát tri kiến, đã được thiết lập.
Asekkhasīlanti ca na maggaphalameva adhippetaṃ, atha kho yaṃkiñci asekkhasantāne pavattasīlaṃ lokiyalokuttaramissakassa sīlassa idhādhippetattā.
And by asekkhasīla (asekha virtue), not only the path and fruition are intended, but any virtue present in the continuum of an asekha, because a mixture of mundane and supramundane virtue is intended here.
Và asekkhasīla (giới vô học) không chỉ có nghĩa là Đạo và Quả, mà là bất kỳ giới nào hiện hữu trong dòng tâm thức của bậc vô học, vì giới pha trộn giữa thế gian và xuất thế gian được đề cập ở đây.
Samādhikkhandhādīsupi vimuttikkhandhapariyosānesu ayameva nayo.
The same method applies to the aggregates of concentration and so on, up to the aggregate of liberation.
Trong các uẩn như định uẩn…v.v… cho đến giải thoát uẩn, cũng theo cách này.
Tasmā yathā sīlasamādhipaññakkhandhā missakā adhippetā, evaṃ vimuttikkhandhopīti tadaṅgavimuttiādayopi veditabbā, na paṭippassaddhivimutti eva.
Therefore, just as the aggregates of morality, concentration, and wisdom are understood to be mixed, so too is the aggregate of liberation; hence, liberation by way of its components (tadaṅgavimutti) and others should be understood, not just liberation by tranquillization (paṭippassaddhivimutti).
Do đó, như các uẩn giới, định, tuệ được hiểu là pha trộn, thì uẩn giải thoát cũng vậy, nên được biết là bao gồm cả giải thoát từng phần (tadaṅgavimutti) v.v., chứ không chỉ là giải thoát đoạn diệt (paṭippassaddhivimutti).
Vimuttiñāṇadassanaṃ pana lokiyameva.
But the knowledge and vision of liberation is entirely mundane.
Nhưng tri kiến giải thoát chỉ là thế gian.
Teneva saṃyuttanikāyaṭṭhakathāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.135) vuttaṃ ‘‘purimehi catūhi padehi lokiyalokuttarasīlasamādhipaññāvimuttiyo kathitā, vimuttiñāṇadassanaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ hoti, taṃ lokiyamevā’’ti.
For this very reason, it is stated in the Samyuttanikāya-aṭṭhakathā: “By the previous four terms, mundane and supramundane morality, concentration, wisdom, and liberation are taught; the knowledge and vision of liberation is the knowledge of reviewing, and that is entirely mundane.”
Chính vì vậy, trong Saṃyuttanikāyaṭṭhakathā (Saṃ. Ni. Aṭṭha. 1.1.135) đã nói: “Bốn từ trước đã nói về giới, định, tuệ, giải thoát thuộc thế gian và siêu thế; tri kiến giải thoát là tuệ quán xét, nó chỉ là thế gian.”
Assaddhotiādīsu tīsu vatthūsu saddhā etassa natthīti assaddho.
In the three instances beginning with " Assaddho (faithless)", one who has no faith is " assaddho".
Trong ba trường hợp như Assaddho (không có tín) v.v., không có tín đối với người này nên gọi là assaddho.
Sukkapakkhe saddahatīti saddho, saddhā vā etassa atthītipi saddho.
One who has faith in the wholesome side is " saddho (faithful)", or one who has faith is also called saddho.
Tin tưởng vào phe thiện nên gọi là saddho (có tín), hoặc có tín đối với người này cũng gọi là saddho.
Natthi etassa hirīti ahiriko, akusalasamāpattiyā ajigucchamānassetaṃ adhivacanaṃ.
One who has no shame is " ahiriko (shameless)"; this is a designation for one who is not disgusted by engaging in unwholesome states.
Không có tàm đối với người này nên gọi là ahiriko (không có tàm), đây là từ chỉ người không hổ thẹn khi rơi vào trạng thái bất thiện.
Hirī etassa atthīti hirimā.
One who has shame is " hirimā (conscientious)".
Có tàm đối với người này nên gọi là hirimā (có tàm).
Na ottappatīti anottappī, akusalasamāpattiyā na bhāyatīti vuttaṃ hoti.
One who does not dread is " anottappī (fearless of blame)"; it is said that this means one who is not afraid of engaging in unwholesome states.
Không sợ hãi nên gọi là anottappī (không có quý), có nghĩa là không sợ hãi khi rơi vào trạng thái bất thiện.
Tabbiparīto ottappī.
The opposite of that is " ottappī (fearful of blame/dreadful)".
Ngược lại là ottappī (có quý).
Kucchitaṃ sīdatīti kusīto, hīnavīriyassetaṃ adhivacanaṃ.
One who sinks wretchedly is " kusīto (lazy)"; this is a designation for one of weak energy.
Lười biếng, trì trệ nên gọi là kusīto (biếng nhác), đây là từ chỉ người có tinh tấn yếu kém.
Āraddhaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo, sammappadhānayuttassetaṃ adhivacanaṃ.
One who has aroused energy is " āraddhavīriyo (resolute in energy)"; this is a designation for one engaged in right effort (sammappadhāna).
Có tinh tấn đã được khởi lên nên gọi là āraddhavīriyo (tinh tấn tinh cần), đây là từ chỉ người chuyên cần chánh tinh tấn.
Muṭṭhā sati etassāti muṭṭhassati, naṭṭhassatīti vuttaṃ hoti.
One whose mindfulness is lost is " muṭṭhassati (unmindful)"; it is said that this means one whose mindfulness is forgotten.
Chánh niệm bị quên lãng đối với người này nên gọi là muṭṭhassati (thất niệm), có nghĩa là chánh niệm bị mất.
Upaṭṭhitā sati etassāti upaṭṭhitassati, niccaṃ ārammaṇābhimukhappavattasatissetaṃ adhivacanaṃ.
One whose mindfulness is present is " upaṭṭhitassati (mindful)"; this is a designation for one whose mindfulness constantly proceeds towards the object.
Chánh niệm được thiết lập đối với người này nên gọi là upaṭṭhitassati (niệm hiện tiền), đây là từ chỉ chánh niệm luôn hướng về đối tượng.
Abhivisiṭṭho uttamo samācāroti abhisamācāro, abhisamācārova sikkhitabbato sikkhāti ābhisamācārikā sikkhā, abhisamācāraṃ vā ārabbha paññattā sikkhā ābhisamācārikā.
Excellent, supreme conduct is abhisamācāra. The training is called ābhisamācārikā sikkhā because abhisamācāra itself is to be trained in, or the training laid down concerning abhisamācāra is ābhisamācārikā.
Oai nghi cao quý, thù thắng gọi là abhisamācāra; chính abhisamācāra này cần phải học hỏi nên gọi là ābhisamācārikā sikkhā (giới học thuộc oai nghi), hoặc giới luật được chế định liên quan đến abhisamācāra thì gọi là ābhisamācārikā.
Maggabrahmacariyassa ādibhūtāti ādibrahmacariyakā, ubhatovibhaṅgapariyāpannasikkhāyetaṃ adhivacanaṃ.
Ādibrahmacariyakā (pertaining to the beginning of the holy life) means what is fundamental to the holy life of the path; this is a designation for the training included in both Vibhaṅgas.
Là khởi điểm của phạm hạnh (con đường) nên gọi là ādibrahmacariyakā (phạm hạnh sơ khởi), đây là từ chỉ giới học thuộc cả hai bộ phận (ubhatovibhaṅga).
Teneva ‘‘ubhatovibhaṅgapariyāpannaṃ ādibrahmacariyakaṃ, khandhakavattapariyāpannaṃ ābhisamācārika’’nti visuddhimagge (visuddhi. 1.11) vuttaṃ.
For this very reason, it is stated in the Visuddhimagga: “What is included in both Vibhaṅgas is the fundamental holy life; what is included in the Khandhakas and observances is conduct-based (ābhisamācārika).”
Chính vì vậy, trong Visuddhimagga (Visuddhi. 1.11) đã nói: “Những gì thuộc cả hai bộ phận là phạm hạnh sơ khởi, những gì thuộc các Khandhaka và Vatta là ābhisamācārika.”
Tasmā sekkhapaṇṇattiyanti ettha sikkhitabbato sabbāpi ubhatovibhaṅgapariyāpannā paṇṇattīti gahetabbā.
Therefore, in " sekkhapaṇṇattiyaṃ (in the training rule for trainees)", it should be understood that all the training rules included in both Vibhaṅgas are to be trained in.
Do đó, trong sekkhapaṇṇattiyaṃ (trong giới luật của bậc hữu học) ở đây, cần phải hiểu rằng tất cả các giới luật thuộc cả hai bộ phận đều là giới luật cần phải học hỏi.
Teneva gaṇṭhipadepi vuttaṃ ‘‘sekkhapaṇṇattiyanti pārājikamādiṃ katvā sikkhitabbasikkhāpadapaññattiya’’nti.
For this very reason, it is also stated in the Gaṇṭhipada: “'Sekkhapaṇṇattiyaṃ' means the training rules to be trained in, beginning with the pārājika rules.”
Chính vì vậy, trong Gaṇṭhipada cũng đã nói: “Sekkhapaṇṇattiyanti có nghĩa là giới luật cần phải học hỏi, bắt đầu từ các Pārājika v.v.”
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here is straightforward in meaning.
Phần còn lại ở đây đều có nghĩa rõ ràng.
87. Āmisakiñcikkhasampadānaṃ nāma appamattakasseva deyyadhammassa anuppadānaṃ.
87. Āmisakiñcikkhasampadānaṃ (giving of a little material thing) means the offering of even a small amount of a gift of material things.
87. Āmisakiñcikkhasampadānaṃ có nghĩa là sự cúng dường vật phẩm bố thí dù chỉ là một chút ít.
Rūpūpajīvikāti attano rūpaṃyeva nissāya jīvantiyo.
Rūpūpajīvikā (living by their beauty) means those who live solely by relying on their physical beauty.
Rūpūpajīvikā là những người sống nhờ vào sắc đẹp của mình.
Vesiyā gocaro mittasanthavavasena upasaṅkamitabbaṭṭhānaṃ assāti vesiyāgocaro.
Vesiyāgocaro means a place where courtesans are a suitable range, a place to visit through friendship and familiarity.
Vesiyāgocaro là nơi mà các kỹ nữ thường lui tới để kết giao bạn bè.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Yobbanappattā yobbanātītā vāti ubhayenapi mahallikā anividdhakumāriyova vadati.
" Yobbanappattā yobbanātītā vā (having attained youth or passed youth)" refers to older women who are not virgins by both terms.
Yobbanappattā yobbanātītā vā (đã đến tuổi thanh xuân hoặc đã qua tuổi thanh xuân) đều chỉ người phụ nữ lớn tuổi mà chưa từng bị xâm phạm.
Bhikkhuniyo nāma ussannabrahmacariyā, tathā bhikkhūpi.
Bhikkhuniyo (nuns) are abundant in the holy life, and so too are bhikkhū (monks).
Bhikkhuniyo (Tỳ-khưu-ni) là những người có phạm hạnh thù thắng, và bhikkhūpi (Tỳ-khưu) cũng vậy.
Tesaṃ aññamaññavisabhāgavatthubhāvato santhavavasena upasaṅkamane katipāheneva brahmacariyantarāyo siyāti āha ‘‘tāhi saddhiṃ khippameva vissāso hoti, tato sīlaṃ bhijjatī’’ti.
Because they are of different natures, if they associate through familiarity, an obstacle to the holy life would arise within a few days. Therefore, it is said: " tāhi saddhiṃ khippameva vissāso hoti, tato sīlaṃ bhijjatī (with them, intimacy quickly arises, then the morality is broken)."
Vì họ có những đặc tính khác biệt nhau, nếu lui tới kết giao thì chỉ trong vài ngày phạm hạnh có thể bị gián đoạn, nên nói “với họ sự thân mật sẽ nhanh chóng xảy ra, từ đó giới luật sẽ bị phá vỡ”.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
88. Pañcābādhavatthumhi nakhapiṭṭhippamāṇanti ettha ‘‘kaniṭṭhaṅgulinakhapiṭṭhi adhippetā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ.
88. In the case of the five diseases, regarding " nakhapiṭṭhippamāṇaṃ (the size of a fingernail)", it is stated in all three Gaṇṭhipadas that "the fingernail of the little finger is intended."
88. Trong câu chuyện về năm chướng ngại, về nakhapiṭṭhippamāṇaṃ (kích thước bằng móng tay), trong cả ba Gaṇṭhipada đều nói: “có ý nghĩa là móng tay út.”
‘‘Tañce nakhapiṭṭhippamāṇampi vaḍḍhanakapakkhe ṭhitaṃ hoti, na pabbājetabbo’’ti iminā sāmaññato lakkhaṇaṃ dassitaṃ, tasmā yattha katthaci sarīrāvayavesu nakhapiṭṭhippamāṇaṃ vaḍḍhanakapakkhe ṭhitañce, na vaṭṭatīti siddhaṃ.
By the statement, " Tañce nakhapiṭṭhippamāṇampi vaḍḍhanakapakkhe ṭhitaṃ hoti, na pabbājetabbo (If it is even the size of a fingernail and is in the growing stage, he should not be ordained)", the characteristic is shown in general. Therefore, it is established that if it is the size of a fingernail in a growing stage on any part of the body, it is not permissible.
Với câu “Nếu nó có kích thước bằng móng tay và đang trong giai đoạn phát triển, thì không được xuất gia”, đặc điểm chung đã được chỉ ra, do đó, nếu ở bất kỳ bộ phận nào của cơ thể mà có kích thước bằng móng tay và đang trong giai đoạn phát triển, thì không được phép (xuất gia) là điều đã được xác định.
Evañca sati nakhapiṭṭhippamāṇampi avaḍḍhanakapakkhe ṭhitañce, sabbattha vaṭṭatīti āpannaṃ, tañca na sāmaññato adhippetanti padesaviseseyeva niyametvā dassento ‘‘sace panā’’tiādimāha.
And if this is the case, it implies that if it is the size of a fingernail and is in a non-growing stage, it is permissible everywhere, but that is not intended in a general sense. Therefore, in order to specify it to a particular place, it states " Sace panā (But if...)".
Và trong trường hợp đó, nếu có kích thước bằng móng tay và không trong giai đoạn phát triển, thì được phép ở khắp mọi nơi, nhưng điều đó không được chấp nhận một cách tổng quát, nên để giới hạn và chỉ ra ở những vị trí cụ thể, Đức Phật đã nói “sace panā” (nhưng nếu) v.v.
Sace hi avisesena nakhapiṭṭhippamāṇaṃ avaḍḍhanakapakkhe ṭhitaṃ vaṭṭeyya, ‘‘nivāsanapārupanehi pakatipaacchanne ṭhāne’’ti padesaniyamaṃ na kareyya, tasmā nivāsanapārupanehi pakatipaṭicchannaṭṭhānato aññattha nakhapiṭṭhippamāṇaṃ avaḍḍhanakapakkhe ṭhitampi na vaṭṭatīti siddhaṃ, nakhapiṭṭhippamāṇato khuddakataraṃ pana avaḍḍhanakapakkhe vaḍḍhanakapakkhe vā ṭhitaṃ hotu, vaṭṭati nakhapiṭṭhippamāṇato khuddakatarassa vaḍḍhanakapakkhe avaḍḍhanakapakkhe vā ṭhitassa mukhādīsuyeva paṭikkhittattā.
For if a lesion the size of a fingernail, when in a non-growing stage, were permissible without distinction, it would not have specified "in places usually covered by outer and inner garments." Therefore, it is established that a lesion the size of a fingernail, even in a non-growing stage, is not permissible anywhere other than places usually covered by outer and inner garments. However, if it is smaller than a fingernail, whether in a growing or non-growing stage, it is permissible, since a lesion smaller than a fingernail, whether in a growing or non-growing stage, is prohibited only on the face and other specific areas.
Vì nếu không phân biệt, kích thước bằng móng tay mà không trong giai đoạn phát triển được phép, thì Ngài sẽ không quy định vị trí “ở những nơi thường được che đậy bởi y phục”, do đó, điều đã được xác định là ở những nơi khác ngoài những chỗ thường được che đậy bởi y phục, dù có kích thước bằng móng tay và không trong giai đoạn phát triển cũng không được phép; nhưng nếu nhỏ hơn kích thước bằng móng tay, dù đang trong giai đoạn phát triển hay không trong giai đoạn phát triển, đều được phép, vì những vết nhỏ hơn kích thước bằng móng tay, dù đang trong giai đoạn phát triển hay không trong giai đoạn phát triển, chỉ bị cấm ở mặt v.v.
Gaṇḍepi imināva nayena vinicchayo veditabbo.
Concerning gaṇḍe (boils) also, the decision should be understood by this same method.
Đối với gaṇḍe (mụn nhọt) cũng cần hiểu sự phân định theo cách này.
Tattha pana mukhādīsu kolaṭṭhimattato khuddakataropi gaṇḍo na vaṭṭatīti visuṃ na dassito.
However, it is not separately stated there that even a boil smaller than a jujube seed on the face and other areas is not permissible.
Tuy nhiên, ở đó không chỉ rõ rằng ngay cả mụn nhọt nhỏ hơn kích thước hạt táo tàu ở mặt v.v. cũng không được phép.
‘‘Mukhādike appaṭicchannaṭṭhāne avaḍḍhanakapakkhe ṭhitopi na vaṭṭatī’’ti ettakameva hi tattha vuttaṃ, tathāpi kuṭṭhe vuttanayena mukhādīsu kolaṭṭhippamāṇato khuddakataropi gaṇḍo na vaṭṭatīti viññāyati, tasmā avaḍḍhanakapakkhe ṭhitopīti ettha pi-saddo avuttasampiṇḍanattho.
For it is only stated there: "even if it is in an uncovered place like the face and in a non-growing stage, it is not permissible." Nevertheless, by the method stated for leprosy, it is understood that even a boil smaller than a jujube seed on the face and other areas is not permissible. Therefore, in " avaḍḍhanakapakkhe ṭhitopī (even if it is in a non-growing stage)", the particle "pi" means "including what is unstated".
Thật vậy, ở đó chỉ nói: “Ở những nơi không được che đậy như mặt v.v., dù không trong giai đoạn phát triển cũng không được phép”, tuy nhiên, theo cách đã nói về bệnh phong, mụn nhọt nhỏ hơn kích thước hạt táo tàu ở mặt v.v. cũng không được phép, do đó, trong avaḍḍhanakapakkhe ṭhitopī (dù không trong giai đoạn phát triển), từ pi (cũng) có nghĩa là bao gồm những điều chưa được nói.
Tena kolaṭṭhimattato khuddakataropi na vaṭṭatīti ayamattho dassitoyevāti ayamamhākaṃ khanti.
By this, the meaning that even one smaller than a jujube seed is not permissible is indeed shown. This is our understanding.
Do đó, ý nghĩa là ngay cả những vết nhỏ hơn kích thước hạt táo tàu cũng không được phép, đây là sự chấp nhận của chúng tôi.
Pakativaṇṇe jāteti rogahetukassa vikāravaṇṇassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
" Pakativaṇṇe jāte (when the natural complexion has appeared)" is stated with reference to the absence of discolored patches caused by the disease.
Pakativaṇṇe jāte (khi màu da trở lại bình thường) được nói để ám chỉ không còn màu sắc biến dạng do bệnh tật.
Kolaṭṭhimattakoti badaraṭṭhippamāṇo.
" Kolaṭṭhimattako (the size of a jujube seed)" means the size of a jujube seed.
Kolaṭṭhimattako (kích thước bằng hạt táo tàu).
Suchaviṃ kāretvāti sañjātachaviṃ kāretvā.
" Suchaviṃ kāretvā (having made it with good skin)" means having made the skin regenerated.
Suchaviṃ kāretvā (khiến cho có da tốt) là khiến cho da được hình thành.
‘‘Sañchaviṃ kāretvā’’tipi pāṭho, vijjamānachaviṃ kāretvāti attho.
"Sañchaviṃ kāretvā" is also a reading, meaning "having made it with existing skin".
Cũng có bản đọc là “Sañchaviṃ kāretvā”, có nghĩa là khiến cho có da hiện hữu.
Padumapuṇḍarīkapattavaṇṇanti rattapadumasetapadumavasena padumapattavaṇṇaṃ.
" Padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ (the color of a lotus or white water-lily leaf)" means the color of a lotus leaf, whether red lotus or white water-lily.
Padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ (màu sắc như cánh hoa sen đỏ và hoa sen trắng) là màu sắc như cánh hoa sen, tùy theo hoa sen đỏ và hoa sen trắng.
Sosabyādhīti khayarogo.
Sosabyādhī (consumption) means consumption.
Sosabyādhī (bệnh suy mòn) là bệnh lao.
90-96. Rājabhaṭādivatthūsu āhaṃsūti manussā vadiṃsu.
90-96. In the stories concerning royal officials and others, āhaṃsu means 'people said'.
90-96. Trong các câu chuyện về các quan lính, v.v., āhaṃsū có nghĩa là “con người đã nói”.
Tasmā…pe… evamāhāti yasmā sayaṃ dhammassāmī, tasmā bhikkhūhi apabbājitabbaṃ coraṃ aṅgulimālaṃ pabbājetvā āyatiṃ akaraṇatthāya bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapento ‘‘na, bhikkhave, dhajabandho coro pabbājetabbo, yo pabbājeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti āha.
Tasmā…pe… evamāhā means that because he himself is the Lord of Dhamma, having ordained Angulimāla, a thief who should not have been ordained by bhikkhus, he said, for the purpose of preventing such an act in the future, while enacting a training rule for bhikkhus, "Bhikkhus, a bandit should not be ordained. Whoever ordains one, there is an offense of dukkata."
Tasmā…pe… evamāhā có nghĩa là: Bởi vì chính Ngài là Bậc Thầy của Pháp, do đó, sau khi cho phép tên cướp Aṅgulimāla, người mà các tỳ khưu không nên xuất gia, được xuất gia, để ngăn chặn việc tương tự xảy ra trong tương lai, Ngài đã chế định một giới luật cho các tỳ khưu, nói rằng: “Này các tỳ khưu, một tên cướp bị trói bằng dây (dhajabandho coro) không được phép xuất gia. Ai cho xuất gia thì phạm tội dukkaṭa.”
Uparamantīti viramanti nivattanti.
Uparamanti means 'they desist, they turn back'.
Uparamantī có nghĩa là “từ bỏ, ngừng lại, quay lại”.
Bhinditvāti andubandhanaṃ bhinditvā.
Bhinditvā means 'having broken the iron chain'.
Bhinditvā có nghĩa là “phá vỡ xiềng xích”.
Chinditvāti saṅkhalikabandhanaṃ chinditvā.
Chinditvā means 'having cut the iron chain'.
Chinditvā có nghĩa là “cắt đứt dây xích”.
Muñcitvāti rajjubandhanaṃ muñcitvā.
Muñcitvā means 'having released the rope bond'.
Muñcitvā có nghĩa là “cởi bỏ dây trói”.
Vivaritvāti gāmabandhanādīsu gāmadvārādīni vivaritvā.
Vivaritvā means 'having opened the village gates, etc., among village bonds, etc.'.
Vivaritvā có nghĩa là “mở cửa làng, v.v., trong các nơi bị trói buộc như làng, v.v.”.
Apassamānānaṃ vā palāyatīti purisaguttiyaṃ purisānaṃ apassamānānaṃ palāyati.
Apassamānānaṃ vā palāyati means 'he flees while the men in the guardhouse are not watching'.
Apassamānānaṃ vā palāyatī có nghĩa là “trốn thoát khi những người canh giữ không nhìn thấy”.
Upaḍḍhupaḍḍhanti thokaṃ thokaṃ.
Upaḍḍhupaḍḍhaṃ means 'little by little'.
Upaḍḍhupaḍḍhaṃ có nghĩa là “một chút, một ít”.
97. Abhisekādīsu bandhanāgārādīni sodhenti, taṃ sandhāyāha ‘‘sabbasādhāraṇena vā nayenā’’ti.
97. In royal consecrations and so forth, they clean the prisons, etc. With reference to that, it is said "or by a universally applicable method".
97. Trong các lễ đăng quang, v.v., họ làm sạch các nhà tù, v.v., điều đó được đề cập đến khi nói “sabbasādhāraṇena vā nayenā” (hoặc theo cách thông thường).
Sace sayameva paṇṇaṃ āropenti, na vaṭṭatīti tā bhujissitthiyo ‘‘mayampi dāsiyo homā’’ti sayameva dāsipaṇṇaṃ likhāpenti, na vaṭṭati.
Sace sayaṃyeva paṇṇaṃ āropenti, na vaṭṭati means 'if those free women themselves write a slave-deed saying "we too are slave-women," it is not permissible'.
Sace sayameva paṇṇaṃ āropenti, na vaṭṭatī có nghĩa là: Nếu những người phụ nữ tự do đó tự mình viết giấy nô lệ, nói rằng “chúng tôi cũng là nô lệ”, thì điều đó không được phép.
Takkaṃ sīse āsittakasadisāva hontīti yathā adāse karontā takkena sīsaṃ dhovitvā adāsaṃ karonti, evaṃ ārāmikavacanena dinnattā adāsāva teti adhippāyo.
Takkaṃ sīse āsittakasadisāva honti means that just as they make non-slaves by washing their heads with buttermilk, so too, because they were given by the word of an ārāmika, they are non-slaves; this is the intention.
Takkaṃ sīse āsittakasadisāva hontī có nghĩa là: Giống như khi họ gội đầu bằng sữa đông để biến người không phải nô lệ thành không phải nô lệ, thì những người này cũng không phải nô lệ, vì họ được ban tặng theo lời của người quản lý tu viện. Đó là ý nghĩa.
Takkāsiñcanaṃ pana sīhaḷadīpe cārittanti vadanti.
And they say that the sprinkling of buttermilk is a custom in Sri Lanka.
Việc gội đầu bằng sữa đông được cho là một phong tục ở đảo Tích Lan.
Neva pabbājetabboti vuttanti kappiyavacanena dinnepi saṅghassa ārāmikadāsattā evaṃ vuttaṃ.
Neva pabbājetabboti vuttaṃ means that even if given by a permissible word, it is said this way because they are ārāmika-slaves of the Saṅgha.
Neva pabbājetabboti vuttaṃ có nghĩa là “đã nói rằng không được phép xuất gia”, điều này được nói như vậy vì họ là nô lệ của người quản lý tu viện của Tăng đoàn, ngay cả khi được ban tặng theo lời của người quản lý.
Nissāmikadāso nāma yassa sāmikā saputtadārādayo matā honti, na koci tassa pariggāhako, sopi pabbājetuṃ na vaṭṭati, taṃ pana attanāpi bhujissaṃ kātuṃ vaṭṭati.
A nissāmikadāso (masterless slave) is one whose owners, such as children and wives, are dead, and there is no one to own him. Even he should not be ordained. However, it is permissible to make him a free person oneself.
Nissāmikadāso là một người nô lệ mà chủ nhân của anh ta, cùng với vợ con, v.v., đã chết, và không có ai là người sở hữu anh ta. Người như vậy cũng không được phép xuất gia, nhưng người ta có thể tự mình biến anh ta thành người tự do.
Ye vā pana tasmiṃ raṭṭhe sāmino, tehipi kārāpetuṃ vaṭṭati.
Or it is permissible for the owners in that country to make them do work.
Hoặc những người chủ trong quốc độ đó cũng có thể sai khiến anh ta.
‘‘Devadāsiputtaṃ pabbājetuṃ vaṭṭatī’’ti tīsu gaṇṭhipadesu vuttaṃ.
"It is permissible to ordain a son of a temple-slave woman" is stated in the three gaṇṭhipada texts.
Trong tīsu gaṇṭhipadesu (ba chỗ nút thắt) có nói: “Được phép cho con của nữ thần xuất gia.”
Dāsassa pabbajitvā attano sāmike disvā palāyantassa āpatti natthīti vadanti.
They say that a slave who has been ordained and, seeing his former owners, flees, incurs no offense.
Họ nói rằng một người nô lệ sau khi xuất gia, nếu nhìn thấy chủ nhân của mình và bỏ trốn, thì không phạm tội.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.