Atīte kira imasmiṃ jambudīpe kassapo nāma sammāsambuddho pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto lokassa dukkhāpanudo sukhāvaho paṭivasati lokaṃ nibbāṇamahānagaravare paripūrento.
In the past, it is said, in this Jambudīpa, the Perfectly Enlightened One named Kassapa, having fulfilled the perfections, attained omniscience, and resided as one who removes suffering and brings happiness to the world, filling the world with the great city of Nibbāna.
Thuở xưa, tại Jambudīpa này, Đức Kassapa Chánh Đẳng Giác, sau khi hoàn thành các Ba-la-mật và chứng đắc Nhất thiết trí, là bậc giải thoát chúng sinh khỏi khổ đau, mang lại hạnh phúc cho thế gian, Ngài trú ngụ để hoàn thiện thế gian cho đến Niết Bàn đại thành.
Tasmiṃ samaye aññataro puriso satthu dhammadesanaṃ sutvā pasanno bhikkhusaṅghassa dānaṃ dento sīlaṃ rakkhanto uposathakammaṃ karonto nānāvidhāni puññakammāni katvā suttappabuddhoviya gantvā devaloke nibbatti sabbaratanamaye dibbavidhāne devaccharāsahassaparivuto.
At that time, a certain man, having heard the teaching of the Master, became joyful, and giving alms to the community of bhikkhus, guarding his precepts, observing Uposatha duties, and performing various meritorious deeds, passed away as if awakening from sleep and was reborn in the deva realm, in a divine mansion made of all jewels, surrounded by a thousand devī attendants.
Vào thời đó, một người đàn ông nọ, sau khi nghe pháp được Đức Phật thuyết giảng, đã phát tâm hoan hỷ, cúng dường Tăng chúng, giữ giới, thực hành Uposatha, và làm nhiều công đức khác, rồi như người thức dậy sau giấc ngủ, ông tái sinh vào cõi trời trong một cung điện thần thánh toàn bằng châu báu, được vây quanh bởi hàng ngàn thiên nữ.
Tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto amhākaṃ bhagavati parinibbute jambudīpe pāṭaliputtanagare āṇācakkavattidhammāsokamahānarindassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti.
Having resided there for his full lifespan, he passed away from there and was reborn in the womb of the chief queen of the great King Dhammāsoka, the universal monarch who wielded the wheel of command, in the city of Pāṭaliputta in Jambudīpa, after our Bhagavā had attained parinibbāna.
Sau khi sống ở đó trọn tuổi thọ, ông từ đó mệnh chung và tái sinh vào bụng của hoàng hậu chánh cung của Đại vương Dhammāsoka, vị Chuyển Luân Vương thống trị, tại thành Pāṭaliputta ở Jambudīpa, sau khi Đức Thế Tôn của chúng ta đã nhập Niết Bàn.
Tassa nāmaṃ karonto sīse lomaṃ visamaṃ hutvā jātatthā visamalomakumāroti sañjāniṃsu.
When they named him, since the hair on his head grew unevenly, they called him Visamaloma Kumāra (Prince Uneven-Hair).
Khi đặt tên cho đứa trẻ, vì tóc trên đầu mọc không đều, nên người ta gọi là Visamaloma Kumāra (Hoàng tử Tóc Không Đều).
So kamena viññutaṃ patto balasampanno ahosi.
He gradually reached maturity and became endowed with strength.
Dần dần, cậu bé trưởng thành và trở nên mạnh mẽ.
Mahāthāmo abhirūpoca ahosi.
He was of great might and handsome.
Cậu có sức mạnh phi thường và dung mạo tuấn tú.
Dassanīyo pāsādiko yasaparivārasampanno paṭivasati.
He resided as one lovely to behold, pleasing, endowed with fame and retinue.
Cậu sống một cuộc đời đáng chiêm ngưỡng, dễ thương, được vây quanh bởi danh tiếng và tùy tùng.
Tato aparena samayena dhammāsokamahānarindo caturāsītisahassarājaparivuto anantabalavāhano kī ḷā pa ro himavantaṃ gantvā yathābhirantaṃ kīḷitvā āgacchanto candabhāgaṃ nāma gaṅgaṃ sampāpuṇi.
Then, at a later time, King Dhammāsoka, accompanied by eighty-four thousand kings, with an immeasurable army, went to the Himavanta region for sport and, after amusing himself as he pleased, arrived back at the Gaṅgā river called Candabhāgā.
Sau đó, vào một thời điểm khác, Đại vương Dhammāsoka, cùng với tám vạn bốn ngàn vị vua chư hầu, với binh lực hùng hậu vô biên, đã đi đến Hy Mã Lạp Sơn để vui chơi, và khi trở về, Ngài đến sông Candabhāga.
Sā pana yojanavitthatā tigāvutagambhīrā ahosi.
That river was one yojana wide and three gāvutas deep.
Sông này rộng một do tuần và sâu ba gāvuta.
Tadā sā adhunāgatehi oghehi mahāpheṇasamākulā bahūmiyo ubhokūle uttarantī mahāvegā* gacchanti.
At that time, it was flowing with a great current, filled with much foam from recent floods, overflowing both banks.
Lúc đó, dòng sông đang chảy xiết với nhiều bọt lớn do những trận lũ gần đây, nước tràn lên cả hai bờ.
Tadā rājā gaṅgaṃ disvā ko nāmettha puriso evaṃvidhaṃ mahāgaṅgaṃ tarituṃ samattho bhavissatīti āha.
Then the King, seeing the Gaṅgā, asked, “Who among men here will be able to cross such a great Gaṅgā?”
Khi đó, nhà vua nhìn thấy dòng sông và nói: “Ai trong số những người này có thể vượt qua dòng sông lớn như vậy?”
Taṃ sutvā visamaloma kumāro āgantvā vanditvā ahaṃ deva gaṅgaṃ taritvā gantuñca āgantuñca sakkomīti āha.
Hearing that, Prince Visamaloma came forward, bowed, and said, “I, Your Majesty, can cross the Gaṅgā and go and return.”
Nghe vậy, Hoàng tử Visamaloma tiến đến, đảnh lễ và thưa: “Thưa Đại vương, con có thể vượt sông đi qua và trở lại.”
Rājā sādhūti sampaṭicchi.
The King agreed, saying, “Very well.”
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm!”
Atha kumāro gāḷhaṃ nivāsetvā makaradantiyā kese bandhitvā gaṅgākūle ṭhito aṭṭhārasahatthaṃ abbhuggantvā usabhamattaṭṭhāne patitvā taritu mārabhi.
Then the Prince, having dressed tightly, tied his hair with a crocodile tooth, stood on the bank of the Gaṅgā, leapt up eighteen cubits, fell into a place the size of a bull, and began to cross.
Sau đó, Hoàng tử mặc quần áo chắc chắn, buộc tóc bằng răng cá sấu, đứng ở bờ sông, nhảy vọt lên không trung mười tám cubit, rơi xuống một chỗ rộng bằng con bò đực và bắt đầu bơi qua.
Tato caṇḍasotaṃ chinditvā taranto gamanā gamanakāle gaṇhanatthāya āgate caṇḍasuṃsumāre pāṇinā paharitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ karonto vīsasataṃ māretvā uttāretvā talamuggamma rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Then, cutting through the fierce current, as he crossed, he struck with his hand and pulverized the ferocious crocodiles that came to seize him during his going and coming, killing two hundred of them. He crossed, rose from the water, bowed to the king, and stood.
Rồi, cậu vượt qua dòng nước xiết, đánh tan tác những con cá sấu hung dữ đến để bắt cậu trong lúc đi và về, giết chết hai mươi con, rồi lên bờ, đảnh lễ nhà vua và đứng đó.
Rājā taṃ kāraṇaṃ disvā bhayappatto eso kho maṃ māretvā rajjampi gahituṃ samattho.
The King, seeing that deed, was seized with fear, thinking, “This man is capable of killing me and even seizing the kingdom.
Nhà vua nhìn thấy việc đó, sợ hãi và nghĩ: “Người này có thể giết ta và đoạt lấy vương quốc.
Etaṃ māretuṃ vaṭṭatīti cintetvā nagaraṃ sampatto kumāraṃ pakkosāpetvā amacce āha.
It is proper to kill him.” He returned to the city, summoned the Prince, and said to his ministers,
Cần phải giết hắn.” Sau khi về đến thành, nhà vua cho gọi Hoàng tử và nói với các quan:
Imaṃ bhaṇe bandhanāgāre karothāti.
“Men, put him in prison.”
“Này các ngươi, hãy giam hắn vào ngục thất!”
Te tathā kariṃsu, athassa bandhanāgāre vasantassa cattāro māsā atikkantā.
They did so, and four months passed while he was in prison.
Họ đã làm như vậy, và bốn tháng trôi qua khi cậu sống trong ngục.
Tato rājā catumāsaccayena dīghato saṭṭhihatthappamāṇe saṭṭhiveḷukalāpe āharāpetvā gaṇṭhiyo sodhāpetvā anto ayosāraṃ pūretvā rājaṅgaṇe ṭhapāpetvā visamalomakumāraṃ bandhanāgārato āhārāpetvā* amacce evamāha.
Then, after four months, the King had sixty bundles of bamboos, sixty cubits long, brought, had their knots smoothed, filled them with iron rods, and had them placed in the royal courtyard. He then had Prince Visamaloma brought from prison and spoke thus to his ministers,
Sau bốn tháng, nhà vua cho mang đến sáu mươi bó tre, mỗi bó dài sáu mươi cubit, cho gọt bỏ các mắt tre, nhét lõi sắt vào bên trong, rồi đặt chúng ở sân điện, sau đó cho dẫn Hoàng tử Visamaloma ra khỏi ngục và nói với các quan:
Bhaṇe svāyaṃ kumāro iminā khaggena ime veḷukalāpe caturaṅgulaṃ katvā chindatu.
“Men, let this prince cut these bamboo bundles into four-finger lengths with this sword.
“Này các ngươi, Hoàng tử này phải dùng thanh gươm này để chặt các bó tre này thành từng đoạn bốn ngón tay.
No ce chindituṃ sakkoti.
If he cannot cut them,
Nếu không thể chặt được,
Taṃ mārethāti āha, taṃ sutvā kumāro ahaṃ bandhanāgāre ci ra vu ttho jighacchāpīḷito āhārena kilamiṃ, yannūnāhaṃ āhāraṃ bhuñcitvā chindeyyanti.
Kill him,” he said. Hearing that, the Prince said, “I have been imprisoned for a long time, afflicted by hunger, and weakened by lack of food. I should eat food and then cut them.”
Hãy giết hắn!” Nghe vậy, Hoàng tử nói: “Con đã bị giam giữ trong ngục lâu ngày, bị đói hành hạ và kiệt sức vì thiếu thức ăn. Ước gì con được ăn uống rồi mới chặt.”
Te natthi dāni tuyhaṃ āhāranti āhaṃsu.
They replied, “There is no food for you now.”
Họ nói: “Bây giờ ngươi không có thức ăn đâu!”
Tenahi pokkharaṇiyā pānīyaṃ pivissāmīti āha.
“Then I will drink water from the pond,” he said.
Hoàng tử nói: “Vậy thì con sẽ uống nước ở hồ.”
Te sādhūti pokkharaṇiṃ nesuṃ.
They agreed and led him to the pond.
Họ đồng ý và dẫn cậu đến hồ.
Kumāro pokkharaṇiṃ otaritvā nahāyitvā nimuggo yāvadatthaṃ kalalaṃ bhuñcitvā pānīyaṃ pivitvā uṭṭhāya asipattaṃ gahetvā mahājanānaṃ* passantānameva aṭṭhāsītihatthaṭṭhānaṃ ākāsaṃ ullaṅghitvā sabbaveḷukalāpe caturaṅgulamattena khaṇḍākhaṇḍaṃ kurumāno otaritvā mūle thūlaayasalākaṃ patvā kiṇīti saddaṃ sutvā asipattaṃ vissajjetvā rodamāno aṭṭhāsi.
The Prince descended into the pond, bathed, submerged, ate mud to his satisfaction, drank water, then rose, took the sword, and, while the great multitude watched, leapt into the air to a height of eighty-eight cubits, cutting all the bamboo bundles into four-finger pieces as he descended. He reached the thick iron rod at the bottom, heard a kiṇī sound, dropped the sword, and stood weeping.
Hoàng tử xuống hồ, tắm rửa, lặn xuống, ăn bùn đủ no, uống nước, rồi đứng dậy, cầm lấy thanh kiếm, trước mắt mọi người, cậu nhảy vọt lên không trung cao tám mươi tám cubit, chặt tất cả các bó tre thành từng đoạn bốn ngón tay, rồi rơi xuống, khi chạm đến thanh sắt dày ở gốc, nghe tiếng “kì nì”, cậu buông thanh kiếm và đứng khóc.
Tato rājapurisehi kimattaṃ rodasīti vutte ettakānaṃ purisānamantare mayhaṃ ekopi suhado natti.
Then, when the king's men asked, “Why do you weep?” he said, “Among so many men, I have not even one friend.
Khi các thị vệ hỏi: “Tại sao ngươi khóc?”, cậu nói: “Trong số bao nhiêu người này, ta không có một người bạn nào.
Sace bhaveyya, imesaṃ veḷukalāpānamantare ayo sāraṃ atthibhāvaṃ katheyya, ahaṃ pana jānamāno ime veḷu kalāpe aṅgulaṅgulesu chindeyyanti āha.
If I had one, he would have told me that there was an iron rod inside these bamboo bundles, and I, knowing it, would have cut these bamboo bundles at every inch.”
Nếu có, người ấy sẽ nói cho ta biết rằng có lõi sắt bên trong các bó tre này, và ta sẽ chặt các bó tre này thành từng đốt.”
Tato rājā kumārena katakammaṃ oloketvā pasanno uparājaṭṭhānaṃ bahuñca vibhavaṃ dāpesi, evamassa balasampattilābho nāma na jātigottakulapadesādīnaṃ balaṃ.
Then the King, observing the deed performed by the Prince, was pleased and bestowed upon him the position of viceroy and great wealth. Thus, his attainment of strength was not the strength of birth, clan, family, or region, etc.
Sau đó, nhà vua nhìn thấy việc làm của Hoàng tử, hoan hỷ, ban cho cậu chức vụ phó vương và nhiều tài sản. Như vậy, sự đạt được sức mạnh này không phải là sức mạnh của dòng dõi, gia tộc, địa vị, v.v.
Na pāṇātipātādiduccaritānaṃ balaṃ.
Nor was it the strength of evil deeds such as killing living beings.
Cũng không phải là sức mạnh của những hành vi ác như sát sinh, v.v.
Kassetaṃ balanti.
Whose strength was this?
Vậy đây là sức mạnh của ai?
Kassapasammāsambuddhakāle bhikkhusaṅghassa dinnadānādisucaritakammavipākaṃ.
It was the result of good deeds such as giving alms to the community of bhikkhus during the time of Kassapa the Perfectly Enlightened One.
Đó là quả báo của những hành vi thiện như cúng dường Tăng chúng vào thời Đức Kassapa Chánh Đẳng Giác.
Tena vuttaṃ.
Therefore, it is said:
Vì vậy, đã nói rằng:
Jambudīpe kira devaputtanagaraṃ nāma dassanīyaṃ ekaṃ nagaraṃ ahosi.
There was once in Jambudīpa a beautiful city named Devaputtanagara.
Người ta kể rằng, ở Jambudīpa có một thành phố xinh đẹp tên là Devaputtanagara.
Tasmiṃ samaye manussā yebhuyyena pattamahaṃ nāma pūjaṃ karonti, bhagavatā paribhuttapattaṃ gahetvā katānekapūjāvidhānā ussavaṃ karonti.
At that time, people generally performed a festival called Pattamahaṃ, holding the bowl used by the Buddha and celebrating with various offering ceremonies.
Vào thời đó, con người thường tổ chức lễ cúng dường gọi là Pattamaha, họ tổ chức lễ hội với nhiều nghi thức cúng dường khác nhau bằng cách lấy bát mà Đức Thế Tôn đã dùng.
Taṃ pattamahanti vuccati.
This is called Pattamahaṃ.
Đó được gọi là Pattamaha.
Tasmiṃ samaye devaputtanagare rājā sabbaratanamayaṃ rathaṃ sabbālaṅkārehi alaṅkārāpetvā kumudapattavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā susikkhitasippācariyehi sattaratanapariniṭṭhite asītihatthaveḷagge satthunā paribhuttaṃ selamayapattaṃ muttājālādīhi alaṅkaritvā veḷaggaṃ āropetvā veḷuṃ rathe ṭhapāpetvā nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkaritvā dhajapatākādayo ussāpetvā toraṇaggha kapantiyoca puṇṇaghaṭadīpamālādayoca patiṭṭhāpetvā anekehi pūjāvidhānehi nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāretvā nagaramajjhe susajjitaratanamaṇḍape pattadhātuṃ ṭhapetvā sattame divase mahādhammasavaṇaṃ kārāpesi.
At that time, in Devaputtanagara, the king had a chariot made of all jewels adorned with all ornaments, harnessed with four Sindhu horses the color of kumuda petals, and by master craftsmen skilled in various arts, he had the stone bowl used by the Teacher placed on an eighty-cubit bamboo pole adorned with pearl nets and so on, placed the pole in the chariot, adorned the city like a city of devas, hoisted flags and banners, set up arches and rows of garlands, full pots and lamp garlands, and with many offering ceremonies, he had the city circumambulated, and placed the bowl-relic in a beautifully adorned jewel pavilion in the middle of the city, and on the seventh day, he caused a great Dhamma discourse to be given.
Vào thời đó, tại thành phố Devaputtanagara, nhà vua đã trang hoàng một cỗ xe làm bằng tất cả châu báu với mọi đồ trang sức, đã thắng bốn con ngựa Sindhu màu hoa súng, đã trang trí bát đá mà Đức Đạo Sư đã dùng bằng lưới ngọc trai và các thứ khác trên một ngọn cờ cao tám mươi cubit làm bằng bảy loại châu báu, do các bậc thầy lành nghề đã được huấn luyện kỹ lưỡng thực hiện, đã dựng ngọn cờ đó lên, đã đặt cây cờ trên cỗ xe, đã trang hoàng thành phố như thành phố của chư thiên, đã dựng cờ phướn và các biểu ngữ, đã đặt các cổng chào, các hàng bình nước đầy, các chuỗi đèn, v.v., đã cho thành phố đi nhiễu quanh với nhiều nghi thức cúng dường khác nhau, và đã đặt xá lợi bát trong một bảo tháp trang hoàng lộng lẫy ở giữa thành phố, sau đó vào ngày thứ bảy, đã tổ chức một buổi thuyết pháp lớn.
Tadā tasmiṃ janapade bahū manussāca devatāca yakkharakkhasanāgasupaṇṇādayoca manussavesena yebhuyyena taṃ samāgamaṃ otaranti, evamacchariyaṃ taṃ pūjāvidhānaṃ ahosi.
At that time, many humans, devas, yakkhas, rakkhasas, nāgas, supaṇṇas, and others from that country mostly attended that assembly in human form; such a wondrous offering ceremony it was.
Lúc bấy giờ, nhiều người, chư thiên, Dạ Xoa, La Sát, Nāga, Supaṇṇa, v.v., từ khắp vùng đó đã đến tham dự buổi lễ đó dưới hình dạng con người, nghi thức cúng dường đó thật là kỳ diệu.
Athevaṃ sā paṭiladdhamahāvibhavā yāvajīvaṃ komāriya brahmacāriṇī hutvā āyupariyosāne kālaṃ katvā tasmiṃyeva nagare rañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhitvā dasamāsaccayena mātukucchito nikkhami.
Thus, having attained great prosperity, she remained a virgin brahmacārinī throughout her life, and at the end of her lifespan, having passed away, she conceived in the womb of the chief queen in that very city and was born after ten months.
Sau đó, cô gái ấy, sau khi đạt được sự giàu sang vĩ đại như vậy, đã sống phạm hạnh trọn đời như một thiếu nữ, và khi tuổi thọ kết thúc, đã qua đời và tái sinh vào bụng của hoàng hậu chính của nhà vua trong cùng thành phố đó, sau mười tháng đã ra khỏi bụng mẹ.
Nikkhantadivase panassā sakaladevaputtanagare ratanavassaṃ vassi.
On the day of her birth, a shower of jewels fell throughout the entire Devaputtanagara.
Vào ngày cô ra đời, một trận mưa châu báu đã rơi xuống khắp thành phố Devaputtanagara.
Tenassā kañjanadevīti nāmaṃ kariṃsu.
Therefore, they named her Kañcanadevī.
Vì vậy, họ đặt tên cho cô là Kañcanadevī.
Samantapāsādikā ahosi.
She was perfectly beautiful.
Cô ấy hoàn toàn xinh đẹp.
Abhirūpā devaccharapaṭibhāgā.
Graceful, like a divine nymph.
Cô ấy có hình dáng giống như một tiên nữ.
Mukhato uppalagandho vāyati.
From her mouth, the scent of blue water lilies emanated.
Từ miệng cô ấy tỏa ra mùi hương hoa súng.
Sarīrato candanagandho vāyati.
From her body, the scent of sandalwood emanated.
Từ thân thể cô ấy tỏa ra mùi hương gỗ đàn hương.
Sakalasarīrato bālasuriyo viya raṃsiyo nicchārentī caturatanagabbhe padīpakiccaṃ nāma natthi.
From her whole body, rays emanated like the young sun, and there was no need for lamps in the jewel chamber.
Từ toàn thân cô ấy tỏa ra những tia sáng như mặt trời non, không cần đèn trong phòng chứa bốn loại châu báu.
Sabbo gabbho sarīrā lokena eko bhāso hoti, tassā rūpasampatti sakalajambudīpe pākaṭā ahosi.
The entire chamber became luminous with the light of her body; her beauty became renowned throughout Jambudīpa.
Toàn bộ căn phòng trở nên sáng rực nhờ ánh sáng từ thân thể cô ấy, vẻ đẹp của cô ấy nổi tiếng khắp Jambudīpa.
Tato sakalajambudīpavāsī rājāno tassā atthāya piturañño paṇṇākārāni pahiṇiṃsu.
Then kings from all over Jambudīpa sent presents to her father the king for her sake.
Sau đó, các vị vua sống khắp Jambudīpa đã gửi lễ vật cho vua cha của cô ấy để cầu hôn cô.
Sā pana pañcakāme ananulittā pitaraṃ anujānāpetvā bhikkhunū passayaṃ gantvā pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇīti.
But she, unattached to the five sense pleasures, obtained her father's permission, went to a bhikkhunī monastery, became a nun, developed insight, and attained Arahantship with the four paṭisambhidās.
Nhưng cô ấy không bị vướng mắc vào năm dục lạc, đã xin phép vua cha, đã đến tu viện ni, đã xuất gia, đã phát triển thiền quán và đã đạt được Arahant cùng với các phép phân tích (paṭisambhidā).
Jambudīpe cūlaraṭṭhā sanne bārāṇasīnagare ekaṃ paṃsupabbataṃ vinivijjhitvā mahāmaggo hoti, tattha vemajjhe eko byaggho attano andhapitaraṃ pabbataguhāyaṃ katvā posento vasati.
In Jambudīpa, near the kingdom of Cūlaraṭṭha, in Bārāṇasī city, there was a great road that pierced through a mountain of sand. In the middle of it, a tiger lived, caring for its blind father whom it had placed in a mountain cave.
Ở Jambudīpa, gần Cūlaraṭṭha, tại thành phố Bārāṇasī, có một con đường lớn xuyên qua một ngọn núi đất, ở giữa đó có một con hổ sống, nuôi cha mẹ mù lòa của mình trong một hang núi.
Tasseva pabbatassa vanadvāre tuṇḍilo nāma eko suvapotako rukkhasmiṃ vasati.
At the entrance to that very mountain forest, a parrot chick named Tuṇḍila lived in a tree.
Ở cửa rừng của cùng ngọn núi đó, có một con vẹt tên là Tuṇḍila sống trên cây.
Te ubhopi aññamaññaṃ piyasahāyā ahesuṃ, tasmiṃ samaye paccantagāmavāsī eko manusso attano mātugāmena saddhiṃ kalahaṃ katvā bārāṇasiṃ gacchanto taṃ vanadvāraṃ sampāpuṇi.
Both of them were dear friends to each other. At that time, a man living in a border village, having quarreled with his wife, was going to Bārāṇasī and reached that forest entrance.
Cả hai đều là bạn thân của nhau, vào thời đó, một người đàn ông sống ở làng biên giới, sau khi cãi nhau với vợ, đang đi đến Bārāṇasī thì đến cửa rừng đó.
Atha suvapotako parihīnattabhāvaṃ dukkhitaṃ taṃ disvā kampamānahadayo taṃ pakkositvā bho kuhiṃ gacchasīti āha, tena parakhaṇḍaṃ gacchāmīti vutte tuṇḍilo bho imasmiṃ vanakhaṇḍamajjhe eko byaggho vasati.
Then the parrot chick, seeing him in a dejected and sorrowful state, with a trembling heart called out to him, "Sir, where are you going?" When he replied that he was going to another region, Tuṇḍila said, "Sir, in the middle of this forest, there lives a tiger.
Sau đó, con vẹt, nhìn thấy người đàn ông ấy thân thể suy yếu, đau khổ, với trái tim run rẩy, đã gọi anh ta và hỏi: "Này bạn, bạn đi đâu vậy?", khi người đàn ông trả lời: "Tôi đi đến một vùng đất khác", Tuṇḍila nói: "Này bạn, ở giữa khu rừng này có một con hổ sống.
Kakkhalo pharuso sampattasampatte māretvā khādati.
He is harsh and fierce, killing and eating anyone who comes near.
Nó rất hung dữ, thô bạo, nó giết và ăn thịt bất cứ ai đến gần.
Mā tvaṃ tena gacchāti āha.
Do not go that way," he said.
Bạn đừng đi qua đó".
Svāyaṃ dubbhago manusso hitakāmassa tassa vacanaṃ anādiyitvā gacchāmevāti āha.
But this unfortunate man disregarded the words of his well-wisher and said, "I will go anyway."
Nhưng người đàn ông bất hạnh đó đã không nghe lời khuyên của người bạn tốt và nói: "Tôi vẫn sẽ đi".
Tuṇḍilo tenahi samma yadi anivattamāno gacchasi.
Tuṇḍila then said, "Well, friend, if you are going without turning back,
Tuṇḍila nói: "Vậy thì, này bạn, nếu bạn không quay lại mà vẫn đi,
Eso byaggho mama sahāyo.
This tiger is my companion.
Con hổ này là bạn của ta.
Me vacanaṃ tava santikā sutvā na gaṇhātīti.
He does not accept my words, even having heard them from you.
Nó không chấp nhận lời ta, dù đã nghe từ ngươi.
Tassa taṃ anādiyanto so suvarāje paduṭṭhacitto muggarena paharitvā māretvā araṇiṃ aggiṃ katvā maṃsaṃ khādi.
Disregarding him, that evil-minded person struck and killed the king boar with a club, then made fire with a fire-stick and ate the meat.
Không để ý đến điều đó, kẻ ấy với tâm ác độc đối với vua heo, đã dùng chùy đánh chết nó, rồi dùng cây chà lửa để tạo lửa và ăn thịt.
Asappurisasaṃsaggo nāme sa idha lokaparalokesu dukkhāvahoyeva.
Association with wicked people indeed brings suffering in this world and the next.
Sự giao du với kẻ xấu xa, thật sự chỉ mang lại khổ đau ở đời này và đời sau.
Tathāhi.
Thus it is said:
Như vậy đó.
Tato so asappuriso maṃsaṃ khāditvā gacchanto vanakhaṇḍamajjhaṃ sampāpuṇi.
Then that wicked person, after eating the meat, departed and reached the middle of a forest.
Sau đó, kẻ xấu xa ấy ăn thịt xong, đi đến giữa một khu rừng.
Atha byaggho taṃ disvā mahānādaṃ karonto gahaṇatthāya uṭṭhāsi.
Then the tiger, seeing him, roared loudly and rose to seize him.
Bấy giờ, con hổ thấy hắn, liền gầm lên một tiếng lớn và đứng dậy để bắt.
So byagghaṃ disvā bhayappatto tuṇḍilassa vacanaṃ saritvā ahaṃ bho tava sahāyatuṇḍilassa santikā āgatomhīti āha, taṃ sutvā byaggho attamano ehi sammāti taṃ pakkositvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā khāditabbāhārena taṃ santappetvā pitusantike nisīdāpetvā puna vanakhaṇḍa magamāsi.
That man, seeing the tiger and overcome by fear, remembered Tuṇḍila’s words and said, “Sir, I have come from your companion Tuṇḍila.” Hearing that, the delighted tiger invited him, saying, “Come, friend,” led him to his dwelling place, satisfied him with food, seated him with his father, and then went back into the forest.
Hắn thấy con hổ, sợ hãi, nhớ lại lời của Tuṇḍila và nói: “Này bạn, ta đến từ Tuṇḍila, bạn của ngươi.” Nghe vậy, con hổ vui mừng, gọi hắn: “Này bạn, hãy đến đây!” rồi dẫn hắn về nơi ở của mình, thiết đãi thức ăn, cho ngồi cạnh cha mình, rồi lại đi vào rừng.
Athassa pitā puttassa gatakāle tena saddhiṃ sallapanto tassa vacanānusārena tuṇḍilaṃ māretvā khāditabhāvaṃ aññāsi.
Then, when the son had gone, his father, conversing with the man, understood from his words that he had killed and eaten Tuṇḍila.
Bấy giờ, khi con trai đã đi, cha nó trò chuyện với hắn và biết được rằng hắn đã giết Tuṇḍila và ăn thịt theo lời nói của hắn.
Tato so puttassa āgatakāle tava sahāyo tena māritoti āha.
So, when the son returned, he said, “Your companion was killed by him.”
Sau đó, khi con trai trở về, ông nói: “Bạn của con đã bị hắn giết rồi.”
Taṃ sutvā byaggho anattamano vegena tassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā samma tuṇḍilāti saddaṃ katvā apassanto luñcitapattaṃcassa disvā nissaṃsayaṃ tena mārito me sahāyoti socanto paridevanto āgañchi.
Hearing that, the tiger, displeased, swiftly went to the man's dwelling place, called out “Friend Tuṇḍila!” but not seeing him, and seeing his plucked leaves, he grieved, lamenting, “Undoubtedly, my companion was killed by him,” and returned.
Nghe vậy, con hổ không vui, nhanh chóng đi đến nơi ở của Tuṇḍila, gọi: “Này Tuṇḍila!” nhưng không thấy, lại thấy những chiếc lá bị nhổ trụi của nó, liền đau buồn than khóc: “Chắc chắn bạn ta đã bị hắn giết rồi!” rồi quay về.
Atha so asappuriso tasmiṃ tattha gate tassa pitaraṃ pāsāṇena paharitvā māretvā byagghaṃca dāni māressāmīti byagghāgamanamaggaṃ olokento nilīno aṭṭhāsi.
Then, when the tiger had gone there, that wicked person struck and killed his father with a stone, and thinking, “Now I will kill the tiger too,” he hid himself, watching the path of the tiger’s return.
Bấy giờ, khi kẻ xấu xa đó đã đi, hắn dùng đá đánh chết cha của con hổ, rồi ẩn mình chờ đợi con hổ đến, nghĩ: “Bây giờ ta sẽ giết cả con hổ.”
Tasmiṃ khaṇe byagghopi āgañchi.
At that moment, the tiger also arrived.
Đúng lúc đó, con hổ cũng trở về.
So tassā gatakāle tassa tejena bhīto gantvā jīvitaṃ me sāmi dehīti pādamūle urena nipajji, byaggho pana tena katakammaṃ disvā tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā mama sahāyassa sāsanamādāyāgatassa dubbhituṃ na yuttanti cintento taṃ samassāsetvā gaccha sammāti sukhaṃ pesesi.
When the wicked person went there, he, frightened by the tiger's power, went and lay on his chest at its feet, saying, "My master, grant me life!" But the tiger, seeing what he had done, suppressed his anger towards him and, thinking, "It is not right to harm one who has come bearing a message from my companion," he comforted him and sent him away kindly, saying, "Go, friend."
Khi con hổ đã đi, hắn sợ hãi trước uy lực của nó, liền đến nằm sấp dưới chân nó, cầu xin: “Chủ nhân, xin hãy ban cho con sự sống!” Nhưng con hổ, thấy việc hắn đã làm, đã dập tắt cơn giận trong lòng đối với hắn, nghĩ: “Không nên làm điều ác với kẻ đã mang thông điệp của bạn ta đến,” rồi an ủi hắn: “Này bạn, hãy đi đi!” và vui vẻ tiễn hắn đi.
Evañhi sappurisasamāgamo nāma idha lokaparalokesu sukhāvahoyeva, vuttaṃhi.
Thus, indeed, association with good people brings happiness in this world and the next, for it is said:
Thật vậy, sự giao du với người tốt đẹp luôn mang lại hạnh phúc ở đời này và đời sau, như đã nói:
Sāvatthiyaṃ kireko manusso uttarāpathaṃ gacchāmīti addhānamaggapaṭipanno gimhānamāse majjhaṇhe bahalātapena kilanto hutvā rukkhacchāyaṃ pavisitvā tambulaṃ khādanto phalake nisīdi.
It is said that in Sāvatthī, a certain man, setting out for Uttarāpatha, was travelling on the road. During the summer month, at noon, exhausted by the intense heat, he entered the shade of a tree, ate betel, and sat on a plank.
Nghe nói, tại Sāvatthī, một người đàn ông trên đường đi về phương Bắc, vào giữa trưa mùa hè, vì quá mệt mỏi dưới cái nắng gay gắt, đã vào bóng cây, vừa nhai trầu vừa ngồi trên một tấm ván.
Atha uttarāpathenāgacchānto eko tatheva ātapena kilanto āgantvā purimassa santike nisīditvā bho pānīyaṃ atthīti pucchi.
Then another man, coming from Uttarāpatha, also exhausted by the heat, arrived and sat near the first man, asking, “Sir, do you have any drinking water?”
Bấy giờ, một người khác cũng từ phương Bắc đến, cũng mệt mỏi vì nắng nóng, đến ngồi cạnh người trước và hỏi: “Này bạn, có nước uống không?”
Itaro pānīyaṃ natthīti āha.
The other replied, “I have no drinking water.”
Người kia nói: “Không có nước.”
Athassa so mayhampi bho tambulaṃ dehi pipāsitomhiti vatvāpi na labhi.
Then, although he said, “Sir, please give me some betel too, for I am thirsty,” he did not receive any.
Sau đó, dù người kia nói: “Này bạn, hãy cho tôi một ít trầu, tôi khát nước,” nhưng cũng không được.
Catukahāpaṇena ekaṃ tambulapaṇṇaṃ kiṇitvā laddho tattheva nisīditvā khāditvā pipāsaṃ vinodetvā tena upakārena tassa sinehaṃ katvā attano gamanaṭṭhāna magamāsi, athā parabhāge so paṭṭanaṃ gantvā nāvāya vaṇijjatthāya gacchanto samuddamajjhaṃ pāpuṇi.
He bought one betel leaf for four kahāpaṇas, and having obtained it, sat there, ate it, quenched his thirst, and, having formed affection for the man due to that help, went on his way; afterwards, he went to a port and reached the middle of the ocean while travelling by ship for trade.
Sau khi mua một lá trầu với bốn đồng kahāpaṇa và được cho, hắn ngồi ngay tại đó ăn, giải tỏa cơn khát, rồi vì ơn đó mà sinh lòng yêu mến người kia, và đi đến nơi mình muốn đi. Sau đó, một thời gian sau, người kia đến một hải cảng, lên thuyền đi buôn bán và đến giữa biển.
Tato sattame divase nāvā bhijji.
Then, on the seventh day, the ship broke apart.
Sau đó, vào ngày thứ bảy, con thuyền bị vỡ.
Manussā macchakacchapānaṃ bhakkhā jātā.
The people became food for fish and tortoises.
Mọi người trở thành mồi cho cá và rùa.
So eva puriso arogo hutvā ekaṃ phalakakhaṇḍaṃ ure katvā samuddaṃ tarati.
That very man, being unharmed, floated across the ocean with a plank-fragment held against his chest.
Chỉ có người đàn ông ấy vẫn khỏe mạnh, ôm một mảnh ván vào ngực và bơi qua biển.
Athe taropi tatheva nāvāya bhinnāya seso hutvā samuddaṃ taranto purimena samāgami.
Then the other man also, whose ship had likewise broken, having survived, met the first man while floating across the ocean.
Bấy giờ, người kia cũng vậy, sau khi thuyền vỡ, còn lại một mình và bơi qua biển, đã gặp lại người trước.
Atha te sattadivasaṃ samudde tarantā aññamaññaṃ sañjāniṃsu.
Then, as they floated in the ocean for seven days, they recognized each other.
Sau đó, họ bơi trên biển bảy ngày và nhận ra nhau.
Tesu kahāpaṇe datvā tambulaṃ gahito ekaṃ phalakakhaṇḍaṃ ure katvā tarati.
Among them, the one who had bought betel for kahāpaṇas was floating with a plank-fragment against his chest.
Trong số họ, người đã trả tiền kahāpaṇa để lấy trầu thì ôm một mảnh ván vào ngực mà bơi.
Itarassetaṃ natthi.
The other did not have one.
Người kia thì không có.
Atha so kahāpaṇe gahetvā dinnatambulamattasso pakāraṃ saritvā attano phalakakhaṇḍaṃ tassa adāsi.
Then, remembering the favor of the betel he had received for kahāpaṇas, he gave his plank-fragment to the other.
Bấy giờ, người đã nhận kahāpaṇa, nhớ lại sự giúp đỡ của người kia dù chỉ là một lá trầu đã cho, liền đưa mảnh ván của mình cho hắn.
So tasmiṃ sayitvā taranto taṃ pahāya agamāsi, aparo anādhārakena taranto ossaṭṭhaviriyo udake osīditumārati.
The other, lying on it, floated and left him behind; the first man, floating without support, became exhausted and began to sink in the water.
Hắn nằm trên mảnh ván đó mà bơi, bỏ lại người kia và đi tiếp. Người kia, không có chỗ dựa mà bơi, dần mất sức và bắt đầu chìm xuống nước.
Tasmiṃ khaṇe samudde adhivatthā maṇimekhalā nāma devadhītā osīdantaṃ taṃ disvā sappurisoti tassa guṇānussarantī vegenā gantvā taṃ attano ānubhāvena samuddatīraṃ pāpesi.
At that moment, a female deity named Maṇimekhalā, residing in the ocean, seeing him sinking, and remembering his virtues as a good person, swiftly came and, by her power, brought him to the seashore.
Đúng lúc đó, một nữ thần tên là Maṇimekhalā, trú ngụ dưới biển, thấy hắn sắp chìm, nhớ đến những phẩm chất tốt đẹp của người tốt này, liền nhanh chóng đến và dùng thần lực của mình đưa hắn đến bờ biển.
Itaraṃpi sā etasseva guṇānubhāvena tīraṃ pāpesi.
She also brought the other to the shore by the power of his virtues.
Nàng cũng đưa người kia đến bờ nhờ năng lực của những phẩm chất tốt đẹp của người này.
Atha phalakenotiṇṇapuriso taṃ disvā vimhito kathaṃ purato ahosi sammāti pucchi.
Then the man who had landed with the plank, seeing him, was astonished and asked, “Friend, how did you get ahead?”
Bấy giờ, người đàn ông đã lên bờ bằng mảnh ván, thấy hắn, kinh ngạc hỏi: “Này bạn, làm sao bạn lại ở đây trước tôi?”
So na jānāmi.
He said, “I do not know.
Hắn nói: “Tôi không biết.
Apica kho sukheneva tīraṃ pattosmīti āha.
However, I reached the shore comfortably.”
Nhưng tôi đã đến bờ một cách dễ dàng.”
Atha devadhītā dissamānakasarīreneva attanā ānītabhāvaṃ ārocentī āha.
Then the female deity, appearing in visible form, declared that she had brought him, and said:
Bấy giờ, nữ thần, hiện thân rõ ràng, kể lại việc mình đã đưa họ đến bờ và nói:
Amhākaṃ bhagavati parinibbute jambudīpe devadahanagare eko manusso dukkhito tattha tattha vicaranto paccante aññataraṃ gāmaṃ gantvā tattha ekasmiṃ kulagehe nivāsaṃ kappesi.
When our Blessed One had attained parinibbāna, in Jambudīpa, in the city of Devadaha, a certain man, afflicted with suffering, wandered here and there, went to a village in a frontier region, and established residence in a family home there.
Khi Đức Thế Tôn của chúng ta đã nhập Niết Bàn, tại thành phố Devadaha ở Jambudīpa, có một người đàn ông đau khổ, đi lang thang khắp nơi, đến một ngôi làng ở vùng biên giới và cư trú tại một gia đình ở đó.
Tattha manussā tassa yāgubhattaṃ datvā posesuṃ, tato so tattha manussehi mittasanthavaṃ katvā katipāhaṃ tattha vasitvā aññaṭṭhānaṃ gantvā aparabhāge corakammaṃ karonto jīvikaṃ kappeti.
There, people fed him by giving him gruel and food. Then, having made friends with the people there and resided there for some days, he went to another place and later lived by engaging in robbery.
Ở đó, mọi người đã cho anh ta cháo và cơm để nuôi dưỡng; sau đó, anh ta kết bạn với những người ở đó, sống ở đó vài ngày, rồi đi đến nơi khác, về sau sống bằng nghề trộm cắp.
Athekadivasaṃ corentaṃ taṃ rājapurisā gahetvā rañño dassesuṃ.
Then one day, while he was robbing, royal officers seized him and presented him to the king.
Rồi một ngày nọ, khi anh ta đang trộm cắp, các quan quân đã bắt anh ta và trình lên vua.
Rājā taṃ bandhanāgāre karothāti āṇāpesi, te taṃ bandhanāgāraṃ netvā saṅkhalikāhi bandhitvā ārakkhakānaṃ paṭipādetvā agamaṃsu, bandhanāgāre vasantassa tassa dvādasasaṃvaccharāni atikkantāni.
The king commanded, "Put him in prison!" They took him to prison, bound him with chains, handed him over to the guards, and departed. Twelve years passed while he resided in prison.
Nhà vua ra lệnh: “Hãy giam hắn vào ngục!”; họ đã đưa anh ta đến nhà tù, xiềng xích anh ta lại và giao cho lính canh rồi bỏ đi. Anh ta đã sống trong nhà tù mười hai năm.
Tato aparabhāge tassa pubbasahāyo paccantagāmavāsī manusso kenaci kammena devadaha māgato tattha tattha āhiṇḍanto bandhanāgāre baddhaṃ taṃ addasa.
Then, later, his former friend, a man from the frontier village, came to Devadaha for some reason and, wandering here and there, saw him bound in prison.
Sau đó, người bạn cũ của anh ta, một người dân làng biên giới, vì một việc gì đó đã đến Devadaha, đi lang thang khắp nơi và nhìn thấy anh ta bị giam trong nhà tù.
Disvā tassa hadayaṃ kampi, so roditvā paridevitvā kiṃ te mayā kattabbaṃ sammāti pucchi.
Seeing him, his heart trembled. He wept and lamented, asking, "My friend, what can I do for you?"
Khi nhìn thấy, trái tim anh ta rung động, anh ta khóc lóc than vãn và hỏi: “Này bạn, tôi có thể làm gì cho bạn?”
Tato tena samma bandhanāgāre vasantassa me idāni dvādasasaṃvaccharāni atikkantāni, ettakaṃ kālaṃ dubbhojanādinā mahādukkhaṃ anubhomi.
Then he said, "My friend, it has now been twelve years since I have been residing in prison; for such a long time, I have endured great suffering due to bad food and so on.
Rồi người kia nói: “Này bạn, tôi đã sống trong nhà tù này mười hai năm rồi, trong suốt thời gian đó tôi đã chịu đựng khổ sở lớn lao vì thức ăn tồi tệ và nhiều thứ khác.
Yāvāhaṃ āhāraṃ pariyesitvā bhuñjitvā āgamissāmi.
Until I find and eat food and return,
Cho đến khi tôi tìm được thức ăn, ăn xong rồi trở lại.
Tāva maṃ ito muñcanupāyaṃ jānāhīti vutte so sappuriso.
Know a way to release me from here." When this was said, that good man (replied).
Hãy tìm cách giải thoát tôi khỏi đây!” Khi được nói vậy, người thiện nhân đó.
Athassa bandhanāgāre vasantassa dvādasasaṃvaccharāni atikkantāni.
Then, twelve years passed while he resided in prison.
Rồi mười hai năm trôi qua khi anh ta sống trong nhà tù.
Ettakaṃ kālaṃ jighacchāpīḷitena tena āhārattāya paro na yācitapubbo, anucchiṭṭhāhāraṃ labhanadivasato alabhanadivasāyeva bahutarā honti, atha dvādasasaṃvaccharātikkame rañño putto nibbatti.
For all that time, tormented by hunger, he had never begged for food from others. The days he did not obtain uneaten food were far more numerous than the days he did. Then, after twelve years had passed, a son was born to the king.
Trong suốt thời gian đó, anh ta bị đói hành hạ, chưa từng xin ai thức ăn; số ngày không có thức ăn thừa còn nhiều hơn số ngày có. Rồi sau mười hai năm, con trai của nhà vua ra đời.
Tadā rājā attano vijite sabbabandhanāgārāni vivarāpesi.
At that time, the king ordered all prisons in his realm to be opened.
Khi đó, nhà vua đã ra lệnh mở tất cả các nhà tù trong vương quốc của mình.
Antamaso migapakkhinopi bandhanā muñcāpesi.
Even wild animals and birds were released from their enclosures.
Thậm chí cả chim muông cũng được giải thoát khỏi xiềng xích.
Dvāre vivaṭamatteyeva bandhanāgāre manussā icchiticchitaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
As soon as the gates were opened, the people in the prison went to their desired places.
Ngay khi cửa mở, những người trong nhà tù đã đi đến nơi họ muốn.
So panekova tehi saddhiṃ agantvā ohīyi.
But he alone did not go with them and remained behind.
Nhưng chỉ một mình anh ta không đi cùng họ mà ở lại.
Ārakkhakehi tvaṃ bho kasmā na gacchasīti vutte ahaṃ bho paññātabhāvena idāni na gamissāmi.
When asked by the guards, "Sir, why don't you go?" he said, "Sirs, I will not go now in this recognizable state.
Khi lính canh hỏi: “Này bạn, tại sao bạn không đi?”, anh ta nói: “Này các ngài, vì tình trạng của tôi bây giờ, tôi sẽ không đi.
Atīva parihīnagattosmi.
My body is extremely wasted.
Thân thể tôi quá suy yếu.
Andhakāre gamissāmīti vatvā andhakāre āgate nikkhamma antonagare vissāsikānaṃ abhāvena kuto āhāraṃ labhissāmīti cintento nikkhamma rattandhakāre āmakasusāna magamāsi.
I will go in the darkness." Having said this, when darkness came, he exited, and thinking, "Where will I find food in the city, since I have no trustworthy friends?" he went out into the deep darkness of night to a charnel ground.
Tôi sẽ đi trong bóng tối.” Sau khi nói vậy, khi bóng tối đến, anh ta ra ngoài và nghĩ: “Vì không có người thân quen trong thành, làm sao mình có thể kiếm được thức ăn?” Anh ta ra ngoài trong đêm tối và đi đến một nghĩa địa mới chôn.
Etthāhāraṃ labhissāmīti.
"Here I shall find food," he thought.
“Ở đây mình sẽ kiếm được thức ăn.”
Tattha so adhunā nikkhittamatamanussaṃ disvā manussaṭṭhinā maṃsaṃ chinditvā sīsakapāle pakkhipitvā tīhi manussasīsehi katauddhane ṭhapetvā citakato omukkaalātehi aggiṃ katvā susānaṃ nibbāpanatthāyā bhataudakena manussaṭṭhinā ālolento maṃsaṃ pacitvā otāretvā sākhābhaṅgena hirikopīṇaṃ paṭicchādetvā nivatthapilokikaṃ vātāvaraṇaṃ katvānisīdi.
There, he saw a human body that had just been deposited, cut the flesh with a human bone, put it into a skull, placed it on a fireplace made of three human skulls, made a fire with embers taken from a pyre, stirred the flesh with a human bone using water brought for extinguishing the charnel ground, cooked the flesh, took it down, covered his private parts with a branch, made a wind-shelter with his worn-out rag, and sat down.
Ở đó, anh ta nhìn thấy một người vừa mới chết, dùng xương người cắt thịt, bỏ vào sọ người, đặt lên ba cái đầu người làm bếp lò, dùng than củi lấy từ giàn hỏa thiêu để đốt lửa, dùng nước mang đến để dập tắt nghĩa địa, dùng xương người khuấy thịt đang nấu, rồi nhấc xuống. Sau đó, anh ta dùng cành cây che đi sự xấu hổ của mình và ngồi xuống, dùng miếng vải rách làm vật che gió.
Tasmiṃ khaṇe tattha pippalīrukkhe adhivatthā devatā tassa taṃ kiriyaṃ disvā pucchissāmi tāva nanti taṃ upasaṅkamitvā evamāha.
At that moment, a devatā residing in a fig tree there, seeing his action, thought, "I will ask him," and approaching him, spoke thus:
Vào lúc đó, một vị devatā trú trên cây Pippalī ở đó, nhìn thấy hành động của anh ta, nghĩ: “Mình sẽ hỏi anh ta,” rồi đến gần anh ta và nói như sau:
Bho tvaṃ ghanataratimirākule mahārattiyaṃ tattha tattha vikiṇṇanaraṭṭhisamākiṇṇe soṇasigālādikuṇapādakākule manussamaṃsabhakkhayakkharakkhasākule tattha tattha pajjalantānekacitakabhayānake susāne manussamaṃsaṃ pacitvā kiṃkarosīti pucchantī āha.
"Sir, what are you doing, cooking human flesh in a skull in the midst of a charnel ground, fearful with many burning pyres here and there, crowded with dog-jackal-like carrion-eaters, swarming with human-flesh-eating yakkhas and rakkhasas, and strewn with human bones, in the deep darkness of this great night?" she asked.
“Này bạn, trong đêm tối dày đặc, giữa nghĩa địa đáng sợ đầy xương người vương vãi khắp nơi, đầy xác chết của chó sói, linh cẩu, v.v., đầy những Dạ Xoa, La Sát ăn thịt người, và đầy những giàn hỏa thiêu đang cháy khắp nơi, bạn đang nấu thịt người trong sọ người để làm gì?”
Jambudīpe candabhāgā nāma gaṅgātīre homagāmaṃ nāma atthi.
In Jambudīpa, on the bank of the Candabhāgā river, there is a village called Homagāma.
Trên đảo Jambudīpa, có một ngôi làng tên là Homagāma nằm bên bờ sông Candabhāgā.
Tasmiṃ eko marutto nāma brāhmaṇo paṭivasati.
There lived a brāhmaṇa named Marutta.
Ở đó, có một Bà-la-môn tên là Marutta sinh sống.
Tadā so vohāratthāya takkasīlaṃ gantvā gehaṃ āgacchanto antarāmagge ekāya sālāya kuṭṭharogā turaṃ sunakhaṃ disvā tasmiṃ kāruññena nīlavallitakkambilena madditvā pāyesi.
At that time, he went to Takkasilā for trade, and returning home, he saw a dog suffering from leprosy in a rest hall along the way, and out of compassion, he treated it with a medicine of blue creepers and made it drink.
Lúc bấy giờ, ông đi đến Takkasilā để buôn bán, khi trở về nhà, trên đường đi, ông nhìn thấy một con chó bị bệnh phong cùi trong một ngôi nhà lá, và với lòng từ bi, ông đã xoa bóp và cho nó uống nước thuốc làm từ cây Nilavalli.
Sunakho vūpasantarogo pākatiko hutvā brāhmaṇena attano katūpakāraṃ sallakkhento teneva saddhiṃ agamāsi.
The dog, cured of its illness and normal again, recognizing the kindness shown to it by the brāhmaṇa, followed him.
Con chó hết bệnh, trở lại bình thường, nhận ra ơn huệ mà Bà-la-môn đã làm cho mình, nó đi theo ông.
Aparabhāge brāhmaṇassa bhariyā gabbhaṃ paṭilabhi, paripuṇṇagabbhāya tāya vijāyanakāle dārako tiriyampatitvā antogabbheyeva mato.
Later, the brāhmaṇa's wife became pregnant, and when she was full-term and giving birth, the child turned transversely and died inside the womb.
Sau đó, vợ của Bà-la-môn mang thai; khi thai kỳ đủ tháng, đứa bé bị rơi ngược và chết ngay trong bụng mẹ.
Tadā taṃ satthena khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā nīhariṃsu, atha brāhmaṇo taṃ disvā nibbindahadayo gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharati.
At that time, they cut it into pieces with a knife and removed it. The brāhmaṇa, seeing this, became disheartened, abandoned household life, became an ascetic, and lived in the forest.
Lúc đó, người ta đã cắt đứa bé ra từng mảnh để lấy ra; sau khi nhìn thấy điều đó, Bà-la-môn chán nản, từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm ẩn sĩ và sống trong rừng.
Athassa bhariyā aññena saddhiṃ saṃvasantī ayaṃ maṃ pahāya pabbajitoti brāhmaṇe paduṭṭhacittā bho brāhmaṇaṃ mārehīti sāmikena saddhiṃ mantesi.
Then his wife, living with another man, conceived an ill will towards the brāhmaṇa, thinking, "He abandoned me and went forth," and conspired with her husband, saying, "O, kill the brāhmaṇa!"
Sau đó, vợ ông, sống với người khác, nghĩ: “Ông ta đã bỏ tôi mà xuất gia”, nên có tâm ác với Bà-la-môn và bàn bạc với chồng mình: “Này ông, hãy giết Bà-la-môn đó đi.”
Tesaṃ mantanaṃ sunakho sutvā brāhmaṇeneva saddhiṃ carati.
The dog, hearing their plan, stayed with the brāhmaṇa.
Con chó nghe được cuộc bàn bạc của họ và đi theo Bà-la-môn.
Athekadivasaṃ tassā sāmiko tā pa saṃ māressāmīti dhanu kalāpaṃ gahetvā nikkhami, tadā tāpaso phalāphalatthāya araññaṃ gato.
Then one day, her husband took a bow and quiver, intending to kill the ascetic, and set out. At that time, the ascetic had gone to the forest to gather fruits and roots.
Rồi một ngày nọ, chồng của bà ta cầm cung tên ra đi, nói: “Tôi sẽ giết ông ta.” Lúc đó, vị ẩn sĩ đã đi vào rừng để tìm trái cây.
Su na kho assameyeva o hī yi.
The dog remained in the hermitage.
Con chó chỉ ở lại tịnh xá.
Puriso tāpasassāgamanamaggaṃ olokento gacchantare nilīno acchi.
The man watched for the ascetic's return, hiding in a tree gap.
Người đàn ông ẩn mình giữa đường, chờ đợi vị ẩn sĩ đi qua.
Sunakho tassa pamādaṃ oloketvā dhanuno guṇaṃ khāditvā chindi.
The dog, noticing his carelessness, bit and cut the bowstring.
Con chó nhìn thấy sự lơ là của hắn, cắn đứt dây cung.
So puna guṇaṃ pākatikaṃ katvā āropesi.
He again made the string normal and restrung it.
Hắn lại làm dây cung bình thường và lắp vào.
Evaṃ so āropitaṃ āropitaṃ khādateva, atha so pāpapuriso tāpasassāgamanaṃ ñatvā taṃ māressāmīti dhanunā saddhiṃ agamāsi.
Thus, the dog kept biting off whatever was strung. Then the wicked man, knowing the ascetic's approach, went with his bow, intending to kill him.
Cứ như thế, mỗi khi hắn lắp vào, nó lại cắn đứt; sau đó, tên ác nhân biết vị ẩn sĩ đang đến, liền cầm cung đi tới để giết ông.
Athassa sunakho pāde ḍasitvā pātetvā tassa mukhaṃ khāditvā dubbalaṃ katvā bhuṅkāramakāsi, evañhi sappurisā attano upakārakānaṃ paccupakāraṃ karonti.
Then the dog bit his feet, making him fall, bit his face, weakened him, and barked. Indeed, good people return kindness to those who have helped them.
Lúc đó, con chó cắn vào chân hắn, làm hắn ngã xuống, rồi cắn vào mặt hắn, làm hắn yếu đi và sủa lớn; quả thật, những người tốt luôn đền đáp ơn nghĩa cho những người đã giúp đỡ mình.
Vuttañhi.
It is said:
Đã nói rằng:
Jambudīpe aññatarasmiṃ janapade kire ko manusso raṭṭhato raṭṭhaṃ janapadato janapadaṃ vicaranto anukkamena candabhāgānadītīraṃ patvā nāvaṃ abhiruhitvā paratīraṃ gacchati.
It is said that in a certain region of Jambudīpa, a man traveling from country to country, from district to district, eventually reached the bank of the Candabhāgā river, boarded a boat, and went to the other side.
Người ta kể rằng, ở một vùng đất nào đó trên đảo Jambudīpa, có một người đàn ông đi từ vùng này sang vùng khác, từ quốc gia này sang quốc gia khác, rồi dần dần đến bờ sông Candabhāgā, lên thuyền và đi sang bờ bên kia.
Athāparā gabbhinitthī tāya eva nāvāya gacchati, atha nāvā gaṅgāmajjhappattakāle tassā kammajavātā caliṃsu.
Then another pregnant woman was also traveling in that same boat. When the boat reached the middle of the river, her birth pangs began.
Lúc đó, một phụ nữ mang thai khác cũng đi trên cùng con thuyền ấy; khi thuyền đang ở giữa sông Gaṅgā, cơn đau chuyển dạ của bà ấy bắt đầu.
Tato sā vijāyitumasakkontī kilantā pānīyaṃ me detha, pipāsitāmhiti manusse yāci.
Unable to give birth, she became exhausted and begged the people, "Give me water, I am thirsty."
Vì vậy, bà ấy không thể sinh con, kiệt sức và xin mọi người: “Hãy cho tôi nước uống, tôi khát nước.”
Te tassā vacanaṃ asuṇantā viya pānīyaṃ nādaṃsu, atha so jānapadiko tassā karuṇāyanto* toyaṃ gahetvā mukhe āsiñci, tasmiṃ khaṇe sā laddhassāsā sukhena dārakaṃ vijāyi, atha te tīraṃ patvā katipayadivasena attano attano ṭhānaṃ pāpuṇiṃsu.
They, as if not hearing her words, did not give her water. Then that local man, feeling compassion for her, took water and poured it into her mouth. At that moment, she, relieved, gave birth to a child easily. Then, reaching the shore, after a few days, they each went to their respective places.
Họ làm như không nghe thấy lời bà ấy và không cho nước; lúc đó, người đàn ông từ vùng quê ấy, với lòng từ bi, lấy nước và đổ vào miệng bà ấy; ngay lúc đó, bà ấy cảm thấy dễ chịu và sinh con một cách thuận lợi; sau đó, họ đến bờ và sau vài ngày, mỗi người trở về nơi của mình.
Athāparabhāge so jānapadiko aññatarakiccaṃ paṭicca tassā itthiyā vasananagaraṃ patvā tattha tattha āhiṇḍanto nivāsanaṭṭhānaṃ alabhitvā nagaradvāre sālaṃ gantvā tattha nipajji.
Later, that local man, for a certain purpose, arrived at the city where that woman lived. Wandering here and there, unable to find lodging, he went to a rest hall at the city gate and lay down there.
Sau đó, người đàn ông từ vùng quê ấy, vì một công việc nào đó, đến thành phố nơi người phụ nữ ấy sống, và đi khắp nơi mà không tìm được chỗ ở, ông đến một ngôi nhà lá ở cổng thành và nằm xuống đó.
Tasmiṃyeva divase corā nagaraṃ pavisitvā rājagehe sandhiṃ chinditvā dhanasāraṃ gahetvā gacchantā rājapurisehi anubandhā gantvā tāyeva sālāya chaḍḍetvā palāyiṃsu.
On that very day, thieves entered the city, broke into the royal palace, took precious wealth, and being pursued by royal guards, they threw the wealth in that same hall and fled.
Cũng trong ngày hôm đó, bọn cướp đột nhập vào thành phố, phá tường nhà vua, lấy tài sản quý giá và khi đang chạy trốn, bị quân lính của vua truy đuổi, chúng vứt bỏ đồ cướp ở chính ngôi nhà lá đó rồi bỏ chạy.
Atha rājapurisā āgantvā core apassantā taṃ jānapadikaṃ disvā ayaṃ coroti gahetvā pacchābāhaṃ gāḷhaṃ bandhitvā puna divase rañño dassesuṃ.
Then the royal guards arrived, and not finding the thieves, they saw that local man, seized him, saying, "This is the thief," bound him tightly with his hands behind his back, and presented him to the king the next day.
Sau đó, quân lính của vua đến, không thấy bọn cướp, nhìn thấy người đàn ông từ vùng quê ấy, họ bắt ông ta, nói: “Đây là tên cướp,” trói chặt tay ông ra phía sau và hôm sau dẫn ông đến trước mặt vua.
Raññā kasmā bhaṇe corakamma makāsīti pucchito nāhaṃ deva coro, āgantukomhīti vutte rājā core pariyesitvā alabhanto ayameva coro, imaṃ mārethāti āṇāpesi.
When asked by the king, "Why, fellow, did you commit theft?" he replied, "I am not a thief, Your Majesty, I am a stranger." The king, searching for the thieves and not finding them, commanded, "This is the thief, kill him!"
Khi vua hỏi: “Này ngươi, tại sao ngươi lại ăn cắp?”, ông ta đáp: “Thưa Đại vương, tôi không phải là tên cướp, tôi là người lạ.” Vua tìm kiếm bọn cướp mà không thấy, liền nói: “Chính hắn là tên cướp, hãy giết hắn đi.”
Rājapurisehi taṃ gāḷhaṃ bandhitvā āghātanaṃ nīte sā itthī taṃ tathā nīyamānaṃ disvā sañjānitvā kampamānahadayā muhuttena rañño santikaṃ gantvā vanditvā deva eso na coro āgantuko muñcathetaṃ devāti āha.
As the royal guards were leading him, tightly bound, to the place of execution, that woman saw him being led in such a way, recognized him, and with a trembling heart, immediately went to the king, saluted him, and said, "Your Majesty, this is not a thief; he is a stranger. Release him, Your Majesty!"
Khi quân lính của vua đang trói chặt ông ta và dẫn đến nơi hành quyết, người phụ nữ ấy nhìn thấy ông ta bị dẫn đi như vậy, nhận ra ông, trái tim bà run rẩy, lập tức đến trước mặt vua, cúi lạy và nói: “Thưa Đại vương, người này không phải là tên cướp, ông ta là người lạ, xin Đại vương hãy thả ông ta.”
Rājā tassā kathaṃ asaddahanto yajjetaṃ mocetu micchasi.
The king, disbelieving her words, said, "If you wish to release him,
Vua không tin lời bà ấy và nói: “Nếu ngươi muốn cứu hắn.”
Tassagghanakaṃ dhanaṃ datvā muñcāpehīti, sā sāmi mama gehe dhanaṃ natthi.
"Give him money of equal value and release him!" She said, "Master, I have no money in my house.
“Hãy cho ông ta tài sản quý giá và thả ông ta ra!” Cô ấy nói: “Thưa chủ nhân, trong nhà con không có tài sản.
Apica mama sattaputtehi saddhiṃ maṃ dāsiṃ karohi, etaṃ muñca devāti āha, atha rājā tvaṃ etaṃ adhunāgatoti vadasi.
Furthermore, make me and my seven sons your slaves, and release him, O deva!" she said. Then the king said, "You say that he has just arrived.
Hơn nữa, xin hãy biến con cùng bảy người con trai của con thành nô lệ, và hãy thả người này ra, thưa Thiên tử!” Sau đó, nhà vua nói: “Ngươi nói rằng người này vừa mới đến.
Etaṃ nissāya puttehi saddhiṃ attānaṃ dāsattaṃ sāvesi.
Because of this, you have declared yourself and your sons into slavery."
Dựa vào người này mà ngươi đã tự biến mình cùng các con thành nô lệ.”
Kimeso te ñāti vā, udāhu upakārakoti pucchanto āha.
Asking, "Is this man a relative of yours, or a benefactor?" he said.
Vua hỏi: “Người này là họ hàng của ngươi, hay là người đã giúp đỡ ngươi?”