3. ‘‘Iccheyyātha no tumhe, bhikkhave, pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ sotu’’nti?
3. “Bhikkhus, would you like to hear a Dhamma talk connected with past lives?”
3. “Này các Tỳ-kheo, các ông có muốn nghe một câu chuyện Pháp liên quan đến túc mạng không?”
‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo; yaṃ bhagavā pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kareyya, bhagavato sutvā* bhikkhū dhāressantī’’ti.
“Now is the time, Blessed One! Now is the time, Fortunate One! May the Blessed One give a Dhamma talk connected with past lives. Having heard from the Blessed One, the bhikkhus will remember it.”
“Bạch Đức Thế Tôn, đã đến lúc rồi; Bạch Thiện Thệ, đã đến lúc rồi; Đức Thế Tôn hãy thuyết một câu chuyện Pháp liên quan đến túc mạng, sau khi nghe lời của Đức Thế Tôn, các Tỳ-kheo sẽ ghi nhớ.”
‘‘Tena hi, bhikkhave, suṇātha,sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti.
“Then, bhikkhus, listen, and pay close attention. I shall speak.”
“Vậy thì, này các Tỳ-kheo, hãy lắng nghe, hãy chú ý kỹ, Ta sẽ nói.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ.
“Yes, venerable sir,” those bhikkhus replied to the Blessed One.
“Thưa vâng, bạch Ngài,” các Tỳ-kheo ấy vâng lời Đức Thế Tôn.
Bhagavā etadavoca –
The Blessed One spoke this:
Đức Thế Tôn nói như sau:
4. ‘‘Ito so, bhikkhave, ekanavutikappe yaṃ* vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
4. “Bhikkhus, ninety-one aeons ago, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī arose in the world.
4. “Này các Tỳ-kheo, cách đây chín mươi mốt kiếp, Đức Thế Tôn Vipassī (Tỳ-bà-thi), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Ito so, bhikkhave, ekatiṃse kappe* yaṃ sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
Bhikkhus, thirty-one aeons ago, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Sikhī arose in the world.
Này các Tỳ-kheo, cách đây ba mươi mốt kiếp, Đức Thế Tôn Sikhī (Thi-khí), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Tasmiññeva kho, bhikkhave, ekatiṃse kappe vessabhū bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
Indeed, bhikkhus, in that same thirty-first aeon, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vessabhū arose in the world.
Cũng trong kiếp thứ ba mươi mốt ấy, này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vessabhū (Tỳ-xá-phù), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Imasmiññeva* kho, bhikkhave, bhaddakappe kakusandho bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
Indeed, bhikkhus, in this very auspicious aeon, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kakusandha arose in the world.
Này các Tỳ-kheo, trong kiếp hiện tại tốt lành này, Đức Thế Tôn Kakusandha (Câu-lưu-tôn), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Imasmiññeva kho, bhikkhave, bhaddakappe koṇāgamano bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
Indeed, bhikkhus, in this very auspicious aeon, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Koṇāgamana arose in the world.
Cũng trong kiếp hiện tại tốt lành này, này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Koṇāgamana (Câu-na-hàm), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Imasmiññeva kho, bhikkhave, bhaddakappe kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
Indeed, bhikkhus, in this very auspicious aeon, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kassapa arose in the world.
Cũng trong kiếp hiện tại tốt lành này, này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kassapa (Ca-diếp), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
Imasmiññeva kho, bhikkhave, bhaddakappe ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho loke uppanno.
Indeed, bhikkhus, in this very auspicious aeon, I, as an Arahant, a Fully Self-Awakened One, have now arisen in the world.
Cũng trong kiếp hiện tại tốt lành này, này các Tỳ-kheo, Ta hiện giờ là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã xuất hiện trên thế gian.
5. ‘‘Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi, khattiyakule udapādi.
5. “Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī was a Khattiya by birth, he arose in a Khattiya family.
5. “Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Khattiya (Sát-đế-lợi), đã xuất hiện trong gia đình Khattiya.
Sikhī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi, khattiyakule udapādi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Sikhī was a Khattiya by birth, he arose in a Khattiya family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Khattiya, đã xuất hiện trong gia đình Khattiya.
Vessabhū, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi, khattiyakule udapādi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vessabhū was a Khattiya by birth, he arose in a Khattiya family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vessabhū, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Khattiya, đã xuất hiện trong gia đình Khattiya.
Kakusandho, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi, brāhmaṇakule udapādi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kakusandha was a Brāhmaṇa by birth, he arose in a Brāhmaṇa family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kakusandha, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Brāhmaṇa (Bà-la-môn), đã xuất hiện trong gia đình Brāhmaṇa.
Koṇāgamano, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi, brāhmaṇakule udapādi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Koṇāgamana was a Brāhmaṇa by birth, he arose in a Brāhmaṇa family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Koṇāgamana, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Brāhmaṇa, đã xuất hiện trong gia đình Brāhmaṇa.
Kassapo, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi, brāhmaṇakule udapādi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kassapa was a Brāhmaṇa by birth, he arose in a Brāhmaṇa family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kassapa, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Brāhmaṇa, đã xuất hiện trong gia đình Brāhmaṇa.
Ahaṃ, bhikkhave, etarahi arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosiṃ, khattiyakule uppanno.
Bhikkhus, I, as an Arahant, a Fully Self-Awakened One, have now arisen as a Khattiya by birth, in a Khattiya family.
Này các Tỳ-kheo, Ta hiện giờ là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Khattiya, đã xuất hiện trong gia đình Khattiya.
6. ‘‘Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi.
6. “Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī was of the Koṇḍañña clan.
6. “Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Koṇḍañña (Kiều-trần-như).
Sikhī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Sikhī was of the Koṇḍañña clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Koṇḍañña.
Vessabhū, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vessabhū was of the Koṇḍañña clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vessabhū, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Koṇḍañña.
Kakusandho, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kakusandha was of the Kassapa clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kakusandha, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Kassapa (Ca-diếp).
Koṇāgamano, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Koṇāgamana was of the Kassapa clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Koṇāgamana, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Kassapa.
Kassapo, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho kassapo gottena ahosi.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kassapa was of the Kassapa clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kassapa, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Kassapa.
Ahaṃ, bhikkhave, etarahi arahaṃ sammāsambuddho gotamo gottena ahosiṃ.
Bhikkhus, I, as an Arahant, a Fully Self-Awakened One, am now of the Gotama clan.
Này các Tỳ-kheo, Ta hiện giờ là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Gotama (Cồ-đàm).
7. ‘‘Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
7. “Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī was eighty thousand years.
7. “Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là tám mươi ngàn năm.
Sikhissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa sattativassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Sikhī was seventy thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là bảy mươi ngàn năm.
Vessabhussa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa saṭṭhivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vessabhū was sixty thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Vessabhū, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là sáu mươi ngàn năm.
Kakusandhassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa cattālīsavassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kakusandha was forty thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Kakusandha, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là bốn mươi ngàn năm.
Koṇāgamanassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa tiṃsavassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Koṇāgamana was thirty thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Koṇāgamana, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là ba mươi ngàn năm.
Kassapassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa vīsativassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
Bhikkhus, the lifespan of the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kassapa was twenty thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Thế Tôn Kassapa, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là hai mươi ngàn năm.
Mayhaṃ, bhikkhave, etarahi appakaṃ āyuppamāṇaṃ parittaṃ lahukaṃ; yo ciraṃ jīvati, so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo.
Bhikkhus, my lifespan now is short, brief, and slight; whoever lives long, lives a hundred years or a little more.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Ta hiện giờ thì ít ỏi, ngắn ngủi, chóng qua; ai sống lâu thì được một trăm năm, hoặc hơn một chút.
8. ‘‘Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho.
8. “Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī became fully awakened at the root of a Paṭalī tree.
8. “Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Pāṭalī (Bạc-la).
Sikhī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho puṇḍarīkassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Sikhī became fully awakened at the root of a Puṇḍarīka tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Puṇḍarīka (Liên hoa).
Vessabhū, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sālassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vessabhū became fully awakened at the root of a Sāla tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vessabhū, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Sāla (Sa-la).
Kakusandho, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sirīsassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kakusandha became fully awakened at the root of a Sirīsa tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kakusandha, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Sirīsa (Hợp hoan).
Koṇāgamano, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho udumbarassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Koṇāgamana became fully awakened at the root of an Udumbara tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Koṇāgamana, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Udumbara (Ưu-đàm-bát-la).
Kassapo, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho nigrodhassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Kassapa became fully awakened at the root of a Nigrodha tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Kassapa, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Nigrodha (Ni-câu-đà).
Ahaṃ, bhikkhave, etarahi arahaṃ sammāsambuddho assatthassa mūle abhisambuddho.
Bhikkhus, I, as an Arahant, a Fully Self-Awakened One, have now become fully awakened at the root of an Assattha tree.
Này các Tỳ-kheo, Ta hiện giờ là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành Chánh Giác dưới gốc cây Assattha (A-tất-thổ).
9. ‘‘Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
9. “Bhikkhus, the Blessed One, Arahant, Fully Self-Awakened One Vipassī had a pair of chief disciples named Khaṇḍa and Tissa, an excellent pair.
9. “Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có cặp đệ tử xuất sắc nhất là Khaṇḍa và Tissa.
Sikhissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa abhibhūsambhavaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Sikhī had a pair of chief disciples named Abhibhū and Sambhava, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Sikhī có cặp đệ tử tên là Abhibhū và Sambhava, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
Vessabhussa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa soṇuttaraṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Vessabhū had a pair of chief disciples named Soṇa and Uttara, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Vessabhū có cặp đệ tử tên là Soṇa và Uttara, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
Kakusandhassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa vidhurasañjīvaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Kakusandha had a pair of chief disciples named Vidhura and Sañjīva, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Kakusandha có cặp đệ tử tên là Vidhura và Sañjīva, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
Koṇāgamanassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa bhiyyosuttaraṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Koṇāgamana had a pair of chief disciples named Bhiyyosa and Uttara, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Koṇāgamana có cặp đệ tử tên là Bhiyyosa và Uttara, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
Kassapassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa tissabhāradvājaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Kassapa had a pair of chief disciples named Tissa and Bhāradvāja, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Kassapa có cặp đệ tử tên là Tissa và Bhāradvāja, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
Mayhaṃ, bhikkhave, etarahi sāriputtamoggallānaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
Monks, I, too, now have a pair of chief disciples named Sāriputta and Moggallāna, a supreme and excellent pair.
Này các Tỳ-kheo, hiện nay, Ta có cặp đệ tử tên là Sāriputta và Moggallāna, đó là cặp đệ tử tối thượng, cặp đệ tử tốt lành.
11. ‘‘Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
11. ‘‘Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Vipassī had a bhikkhu named Asoka as his chief attendant.
11. ‘‘Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Vipassī có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Asoka, đó là vị thị giả tối thượng.
Sikhissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa khemaṅkaro nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Sikhī had a bhikkhu named Khemaṅkara as his chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Sikhī có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Khemankara, đó là vị thị giả tối thượng.
Vessabhussa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa upasanto nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Vessabhū had a bhikkhu named Upasanta as his chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Vessabhū có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Upasanta, đó là vị thị giả tối thượng.
Kakusandhassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa buddhijo nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Kakusandha had a bhikkhu named Buddhi as his chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Kakusandha có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Buddhija, đó là vị thị giả tối thượng.
Koṇāgamanassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa sotthijo nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Koṇāgamana had a bhikkhu named Sotthija as his chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Koṇāgamana có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Sottija, đó là vị thị giả tối thượng.
Kassapassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa sabbamitto nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, the Blessed One, the Arahant, the Fully Awakened Buddha Kassapa had a bhikkhu named Sabbamitta as his chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác Kassapa có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Sabbamitta, đó là vị thị giả tối thượng.
Mayhaṃ, bhikkhave, etarahi ānando nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Monks, I, too, now have a bhikkhu named Ānanda as my chief attendant.
Này các Tỳ-kheo, hiện nay, Ta có vị Tỳ-kheo thị giả tên là Ānanda, đó là vị thị giả tối thượng.
13. Atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato ayamantarākathā udapādi – ‘‘acchariyaṃ, āvuso, abbhutaṃ, āvuso, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā.
13. Then, soon after the Blessed One had departed, this discussion arose among those bhikkhus: "It is wonderful, friends, it is amazing, friends, the great power and might of the Tathāgata.
13. Rồi thì, sau khi Đức Thế Tôn vừa mới đi không lâu, cuộc nói chuyện giữa chừng này đã khởi lên giữa các Tỳ-khưu ấy: “Này chư Hiền, thật là kỳ diệu! Này chư Hiền, thật là hy hữu! Thần thông lớn và oai lực lớn của Đức Như Lai.
Yatra hi nāma tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarissati, nāmatopi anussarissati, gottatopi anussarissati, āyuppamāṇatopi anussarissati, sāvakayugatopi anussarissati, sāvakasannipātatopi anussarissati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’’’ti.
Inasmuch as the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects."
Ở đây, Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận (papañca), đã đoạn trừ vòng luân hồi (vaṭuma), đã chấm dứt sự luân chuyển (vaṭṭa), đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’”.
‘‘Kiṃ nu kho, āvuso, tathāgatasseva nu kho esā dhammadhātu suppaṭividdhā, yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’ti, udāhu devatā tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ, yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’’’ti.
"Is it, friends, that this Dhamma-element has been perfectly penetrated by the Tathāgata himself, by the perfect penetration of which Dhamma-element the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects? Or have devas informed the Tathāgata of this matter, by which the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects?"
“Này chư Hiền, phải chăng chỉ có Đức Như Lai đã thấu triệt Pháp tính (dhammadhātu) này, nhờ sự thấu triệt Pháp tính này mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’ hay là các vị chư thiên đã báo cho Đức Như Lai biết điều này, nhờ đó mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’?”
Ayañca hidaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ antarākathā vippakatā hoti.
This discussion of those bhikkhus remained unfinished.
Và cuộc nói chuyện giữa chừng này của các Tỳ-khưu ấy vẫn còn dở dang.
Evaṃ vutte te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘idha, bhante, amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato ayaṃ antarākathā udapādi – ‘acchariyaṃ, āvuso, abbhutaṃ, āvuso, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā, yatra hi nāma tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarissati, nāmatopi anussarissati, gottatopi anussarissati, āyuppamāṇatopi anussarissati, sāvakayugatopi anussarissati, sāvakasannipātatopi anussarissati – ‘‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’’ti.
When this was said, those bhikkhus said to the Blessed One: "Here, venerable sir, soon after the Blessed One had departed, this discussion arose among us: 'It is wonderful, friends, it is amazing, friends, the great power and might of the Tathāgata, inasmuch as the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: "Such was the birth of those Blessed Ones," thus he recollects, "Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones," thus he recollects.'
Khi được nói vậy, các Tỳ-khưu ấy thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Ngài, sau khi Đức Thế Tôn vừa mới đi không lâu, cuộc nói chuyện giữa chừng này đã khởi lên giữa chúng con: ‘Này chư Hiền, thật là kỳ diệu! Này chư Hiền, thật là hy hữu! Thần thông lớn và oai lực lớn của Đức Như Lai, ở đây, Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’’’.
Kiṃ nu kho, āvuso, tathāgatasseva nu kho esā dhammadhātu suppaṭividdhā, yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’’ti.
Is it, friends, that this Dhamma-element has been perfectly penetrated by the Tathāgata himself, by the perfect penetration of which Dhamma-element the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects.
‘Này chư Hiền, phải chăng chỉ có Đức Như Lai đã thấu triệt Pháp tính này, nhờ sự thấu triệt Pháp tính này mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’’’.
Udāhu devatā tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ, yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’ti?
Or have devas informed the Tathāgata of this matter, by which the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects?'
Hay là các vị chư thiên đã báo cho Đức Như Lai biết điều này, nhờ đó mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’?
Ayaṃ kho no, bhante, antarākathā vippakatā, atha bhagavā anuppatto’’ti.
This, venerable sir, was our unfinished discussion, and then the Blessed One arrived."
Bạch Ngài, đây là cuộc nói chuyện giữa chừng của chúng con vẫn còn dở dang, rồi Đức Thế Tôn đã đến.”
15. ‘‘Tathāgatassevesā, bhikkhave, dhammadhātu suppaṭividdhā, yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’ti.
15. "This Dhamma-element, bhikkhus, has been perfectly penetrated by the Tathāgata himself, by the perfect penetration of which Dhamma-element the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects.
15. “Này các Tỳ-khưu, đó là Pháp tính mà Đức Như Lai đã thấu triệt, nhờ sự thấu triệt Pháp tính này mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’.
Devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesuṃ, yena tathāgato atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jātitopi anussarati, nāmatopi anussarati, gottatopi anussarati, āyuppamāṇatopi anussarati, sāvakayugatopi anussarati, sāvakasannipātatopi anussarati – ‘evaṃjaccā te bhagavanto ahesuṃ itipi, evaṃnāmā evaṃgottā evaṃsīlā evaṃdhammā evaṃpaññā evaṃvihārī evaṃvimuttā te bhagavanto ahesuṃ itipī’ti.
And devas have also informed the Tathāgata of this matter, by which the Tathāgata recollects the Buddhas of the past, who have attained parinibbāna, whose mental proliferation is cut off, whose paths are cut off, whose cycles of rebirth are exhausted, who have transcended all suffering—he recollects their birth, their names, their clans, their lifespans, their pairs of chief disciples, their assemblies of disciples: 'Such was the birth of those Blessed Ones,' thus he recollects, 'Such were their names, such their clans, such their virtue, such their teachings, such their wisdom, such their mode of dwelling, such their liberation, those Blessed Ones,' thus he recollects."
Và các vị chư thiên cũng đã báo cho Đức Như Lai biết điều này, nhờ đó mà Đức Như Lai có thể nhớ lại các vị Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn trừ hý luận, đã đoạn trừ vòng luân hồi, đã chấm dứt sự luân chuyển, đã vượt qua mọi khổ đau, nhớ lại cả chủng tộc, cả tên, cả dòng họ, cả tuổi thọ, cả cặp đệ tử chính, cả hội chúng đệ tử – ‘Các vị Thế Tôn ấy có chủng tộc như vầy, có tên như vầy, có dòng họ như vầy, có giới hạnh như vầy, có pháp như vầy, có tuệ như vầy, có sự an trú như vầy, có sự giải thoát như vầy’.
‘‘Iccheyyātha no tumhe, bhikkhave, bhiyyosomattāya pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ sotu’’nti?
"Would you wish, bhikkhus, to hear a further Dhamma-talk connected with previous existences?"
“Này các Tỳ-khưu, các con có muốn nghe thêm một bài pháp về các đời sống quá khứ không?”
‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo; yaṃ bhagavā bhiyyosomattāya pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kareyya, bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti.
"Now is the time, venerable sir; now is the time, Sugata, for the Blessed One to give a further Dhamma-talk connected with previous existences; having heard it from the Blessed One, the bhikkhus will retain it."
“Bạch Đức Thế Tôn, đây là lúc thích hợp; bạch Bậc Thiện Thệ, đây là lúc thích hợp; để Đức Thế Tôn thuyết thêm một bài pháp về các đời sống quá khứ, sau khi nghe từ Đức Thế Tôn, các Tỳ-khưu sẽ ghi nhớ.”
‘‘Tena hi, bhikkhave, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti.
"Then, bhikkhus, listen, attend carefully, I shall speak."
“Vậy thì, này các Tỳ-khưu, hãy lắng nghe, hãy chú tâm kỹ lưỡng, Ta sẽ nói.”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ.
"Yes, venerable sir," those bhikkhus replied to the Blessed One.
“Vâng, bạch Ngài,” các Tỳ-khưu ấy vâng lời Đức Thế Tôn.
Bhagavā etadavoca –
The Blessed One spoke this:
Đức Thế Tôn đã nói điều này –
16. ‘‘Ito so, bhikkhave, ekanavutikappe yaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho loke udapādi.
16. "O bhikkhus, it was ninety-one aeons ago from this time that the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, arose in the world.
16. ‘‘Này các Tỳ-kheo, đây là vào chín mươi mốt kiếp về trước, khi Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, xuất hiện trên đời.
Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho khattiyo jātiyā ahosi, khattiyakule udapādi.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, was a Khattiya by birth; he arose in a Khattiya family.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, thuộc dòng Sát-đế-lợi về chủng tộc, và Ngài xuất thân từ gia đình Sát-đế-lợi.
Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho koṇḍañño gottena ahosi.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, was of the Koṇḍañña clan.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có họ là Koṇḍañña.
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa asītivassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
O bhikkhus, the life span of the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, was eighty thousand years.
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, là tám mươi ngàn năm.
Vipassī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, became fully enlightened at the foot of a pāṭalī tree.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thành tựu giác ngộ dưới gốc cây Pāṭalī.
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa khaṇḍatissaṃ nāma sāvakayugaṃ ahosi aggaṃ bhaddayugaṃ.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, had a distinguished pair of chief disciples named Khaṇḍa and Tissa.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có cặp đệ tử chính là Khaṇḍa và Tissa, cặp đệ tử tốt nhất.
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, had three assemblies of disciples.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có ba cuộc hội họp của các đệ tử.
Eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ, eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi bhikkhusatasahassaṃ, eko sāvakānaṃ sannipāto ahosi asītibhikkhusahassāni.
One assembly of disciples consisted of sixty-eight hundred thousand bhikkhus, one assembly of disciples consisted of one hundred thousand bhikkhus, and one assembly of disciples consisted of eighty thousand bhikkhus.
Một cuộc hội họp của các đệ tử có sáu mươi tám vạn Tỳ-kheo; một cuộc hội họp của các đệ tử có một trăm ngàn Tỳ-kheo; một cuộc hội họp của các đệ tử có tám mươi ngàn Tỳ-kheo.
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa ime tayo sāvakānaṃ sannipātā ahesuṃ sabbesaṃyeva khīṇāsavānaṃ.
O bhikkhus, these three assemblies of disciples of the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, all consisted of Arahants who had destroyed the defilements.
Này các Tỳ-kheo, ba cuộc hội họp này của các đệ tử của Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, tất cả đều là các bậc đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsava).
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, had a chief attendant bhikkhu named Asoka.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có Tỳ-kheo tên Asoka làm thị giả, là thị giả chính.
Vipassissa, bhikkhave, bhagavato arahato sammāsambuddhassa bandhumā nāma rājā pitā ahosi.
O bhikkhus, the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, Vipassī, had a father, King Bandhumā by name.
Này các Tỳ-kheo, Đức Phật Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, có vua tên Bandhumā làm phụ thân.
Bandhumatī nāma devī mātā ahosi janetti.
His mother was Queen Bandhumatī.
Hoàng hậu tên Bandhumatī là mẫu thân sinh ra Ngài.
Bandhumassa rañño bandhumatī nāma nagaraṃ rājadhānī ahosi.
The capital city of King Bandhumā was named Bandhumatī.
Thành phố tên Bandhumatī là kinh đô của vua Bandhumā.
18. ‘‘Dhammatā, esā, bhikkhave, yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamati.
18. "O bhikkhus, this is the natural way of things: when the Bodhisatta, having departed from the Tusita realm, enters his mother's womb,
18. ‘‘Này các Tỳ-kheo, đây là Pháp tánh, khi Bồ-tát từ thân thể ở cõi trời Tusita nhập vào thai mẹ.
Atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya appamāṇo uḷāro obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
then in this world with its devas, Māras, and Brahmās, among the generation with its recluses and brahmins, its devas and humans, an immeasurable, splendid radiance appears, surpassing the divine power of the devas.
Khi đó, trong thế gian với chư thiên, với Ma-vương, với Phạm thiên, với chúng Sa-môn và Bà-la-môn, với loài người và chư thiên, một ánh sáng rực rỡ vô lượng xuất hiện, vượt xa oai lực của chư thiên.
Yāpi tā lokantarikā aghā asaṃvutā andhakārā andhakāratimisā, yattha pime candimasūriyā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā ābhāya nānubhonti, tatthapi appamāṇo uḷāro obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
Even in those inter-mundane hells, the desolate, unconfined, dark, gloomy abysses, where even the moon and sun, so mighty and powerful, do not shine with their light, even there an immeasurable, splendid radiance appears, surpassing the divine power of the devas.
Ngay cả những khoảng không gian giữa các thế giới (lokantarikā) tối tăm, không có ánh sáng, u ám và mù mịt, nơi mà mặt trăng và mặt trời với uy lực lớn lao như vậy cũng không thể chiếu sáng, ở đó cũng xuất hiện một ánh sáng rực rỡ vô lượng, vượt xa oai lực của chư thiên.
Yepi tattha sattā upapannā, tepi tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānanti – ‘aññepi kira, bho, santi sattā idhūpapannā’ti.
And the beings reborn there recognize each other by that radiance, thinking: ‘Indeed, other beings too, good sirs, are reborn here!’
Ngay cả những chúng sanh sinh ra ở đó, cũng nhờ ánh sáng đó mà nhận biết lẫn nhau – ‘Ồ, có những chúng sanh khác cũng được sinh ra ở đây!’.
Ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhati.
And this ten-thousand-fold world system trembles, quakes, and violently shakes.
Và mười ngàn thế giới này rung chuyển, chấn động, lay động mạnh mẽ.
Appamāṇo ca uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
And an immeasurable, splendid radiance appears in the world, surpassing the divine power of the devas.
Một ánh sáng rực rỡ vô lượng xuất hiện trong thế gian, vượt xa oai lực của chư thiên.
Ayamettha dhammatā.
This is the natural way of things in this regard.
Đây là Pháp tánh trong trường hợp này.
23. ‘‘Dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchiṃ okkanto hoti, na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati.
23. "O bhikkhus, this is the natural way of things: when the Bodhisatta has entered his mother's womb, no ailment whatsoever arises for the Bodhisatta's mother.
23. ‘‘Này các Tỳ-kheo, đây là Pháp tánh, khi Bồ-tát đã nhập vào thai mẹ, mẹ Bồ-tát không gặp bất kỳ bệnh tật nào.
Sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā, bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataṃ passati sabbaṅgapaccaṅgiṃ ahīnindriyaṃ.
The Bodhisatta's mother is happy and her body is unwearied; and the Bodhisatta's mother sees the Bodhisatta within her womb, complete with all limbs and parts, with unblemished faculties.
Mẹ Bồ-tát sống hạnh phúc, thân thể không mệt mỏi, và mẹ Bồ-tát có thể nhìn thấy Bồ-tát trong bụng, đầy đủ tất cả các chi phần và giác quan không thiếu sót.
Seyyathāpi, bhikkhave, maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno anāvilo sabbākārasampanno.
Just as, O bhikkhus, a beryl gem, beautiful, of good water, eight-faceted, well-cut, clear, pure, flawless, perfect in all its aspects.
Này các Tỳ-kheo, ví như một viên ngọc bích (veḷuriya) trong sáng, quý giá, có tám mặt, được mài giũa kỹ lưỡng, trong suốt, tinh khiết, không tì vết, hoàn hảo về mọi phương diện.
Tatrāssa* suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā pītaṃ vā lohitaṃ vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā.
And a thread might be strung through it—blue, yellow, red, white, or pale yellow.
Trong đó có một sợi chỉ được xâu qua, hoặc màu xanh lam, hoặc màu vàng, hoặc màu đỏ, hoặc màu trắng, hoặc màu vàng nhạt.
Tamenaṃ cakkhumā puriso hatthe karitvā paccavekkheyya – ‘ayaṃ kho maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno anāvilo sabbākārasampanno.
A sharp-sighted man, taking it in his hand, might examine it thus: ‘This beryl gem is beautiful, of good water, eight-faceted, well-cut, clear, pure, flawless, perfect in all its aspects.
Một người có mắt cầm nó trong tay và xem xét kỹ lưỡng – ‘Đây là một viên ngọc bích trong sáng, quý giá, có tám mặt, được mài giũa kỹ lưỡng, trong suốt, tinh khiết, không tì vết, hoàn hảo về mọi phương diện.
Tatridaṃ suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā pītaṃ vā lohitaṃ vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā’ti.
And through it is strung this thread—blue, yellow, red, white, or pale yellow.’
Trong đó có một sợi chỉ được xâu qua, hoặc màu xanh lam, hoặc màu vàng, hoặc màu đỏ, hoặc màu trắng, hoặc màu vàng nhạt’.
Evameva kho, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchiṃ okkanto hoti, na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati, sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā, bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataṃ passati sabbaṅgapaccaṅgiṃ ahīnindriyaṃ.
In the same way, O bhikkhus, when the Bodhisatta has entered his mother's womb, no ailment whatsoever arises for the Bodhisatta's mother; the Bodhisatta's mother is happy and her body is unwearied; and the Bodhisatta's mother sees the Bodhisatta within her womb, complete with all limbs and parts, with unblemished faculties.
Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, khi Bồ-tát đã nhập vào thai mẹ, mẹ Bồ-tát không gặp bất kỳ bệnh tật nào, mẹ Bồ-tát sống hạnh phúc, thân thể không mệt mỏi, và mẹ Bồ-tát có thể nhìn thấy Bồ-tát trong bụng, đầy đủ tất cả các chi phần và giác quan không thiếu sót.
Ayamettha dhammatā.
This is the natural way of things in this regard.
Đây là Pháp tánh trong trường hợp này.
29. ‘‘Dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamati, visadova nikkhamati amakkhito udena* amakkhito semhena amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinā suddho* visado.
29. “This is the nature of things, bhikkhus: when a Bodhisatta emerges from his mother’s womb, he emerges pure, unstained by water, unstained by phlegm, unstained by blood, unstained by any impurity; he is clean and pure.
29. Này các Tỳ-khưu, đây là quy luật tự nhiên: khi Bồ-tát xuất ra khỏi thai mẹ, Ngài xuất ra trong sạch, không bị dính nước, không bị dính đàm, không bị dính máu, không bị dính bất cứ thứ bất tịnh nào, trong sạch, tinh khiết.
Seyyathāpi, bhikkhave, maṇiratanaṃ kāsike vatthe nikkhittaṃ neva maṇiratanaṃ kāsikaṃ vatthaṃ makkheti, nāpi kāsikaṃ vatthaṃ maṇiratanaṃ makkheti.
Just as, bhikkhus, a jewel placed on a Benares cloth neither soils the Benares cloth nor is the Benares cloth soiled by the jewel.
Này các Tỳ-khưu, ví như một viên ngọc quý được đặt trên tấm vải Kasi, viên ngọc quý không làm dơ tấm vải Kasi, và tấm vải Kasi cũng không làm dơ viên ngọc quý.
Taṃ kissa hetu?
Why is that?
Tại sao vậy?
Ubhinnaṃ suddhattā.
Because both are pure.
Vì cả hai đều trong sạch.
Evameva kho, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamati, visadova nikkhamati amakkhito, udena amakkhito semhena amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinā suddho visado.
In the same way, bhikkhus, when a Bodhisatta emerges from his mother’s womb, he emerges pure, unstained by water, unstained by phlegm, unstained by blood, unstained by any impurity; he is clean and pure.
Cũng vậy, này các Tỳ-khưu, khi Bồ-tát xuất ra khỏi thai mẹ, Ngài xuất ra trong sạch, không bị dính nước, không bị dính đàm, không bị dính máu, không bị dính bất cứ thứ bất tịnh nào, trong sạch, tinh khiết.
Ayamettha dhammatā.
This is the nature of things in this case.
Đây là quy luật tự nhiên trong trường hợp này.
32. ‘‘Dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamati, atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya appamāṇo uḷāro obhāso pātubhavati, atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
32. “This is the nature of things, bhikkhus: when a Bodhisatta emerges from his mother’s womb, then in the world with its devas, Māra, Brahmā, with its generation of ascetics and brahmins, of devas and humans, an immeasurable, magnificent radiance appears, surpassing the divine power of the devas.
32. Này các Tỳ-khưu, đây là quy luật tự nhiên: khi Bồ-tát xuất ra khỏi thai mẹ, một ánh sáng vô lượng, vĩ đại xuất hiện trong thế gian cùng với chư thiên, Ma-vương, Phạm thiên, cùng với tất cả chúng Sa-môn, Bà-la-môn, cùng với chư thiên và loài người, vượt xa uy lực của chư thiên.
Yāpi tā lokantarikā aghā asaṃvutā andhakārā andhakāratimisā, yattha pime candimasūriyā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā ābhāya nānubhonti, tatthapi appamāṇo uḷāro obhāso pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
Even in the inter-world spaces, the abysmal, unconfined, dark, blindingly dark regions where even these moons and suns of such great power and might cannot make their light effective, there too an immeasurable, magnificent radiance appears, surpassing the divine power of the devas.
Ngay cả những khoảng không gian giữa các thế giới, những nơi sâu thẳm, tối tăm, mịt mờ không thể tiếp cận, nơi mà mặt trăng và mặt trời với uy lực vĩ đại như vậy cũng không thể chiếu sáng, ở đó cũng xuất hiện một ánh sáng vô lượng, vĩ đại, vượt xa uy lực của chư thiên.
Yepi tattha sattā upapannā, tepi tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānanti – ‘aññepi kira, bho, santi sattā idhūpapannā’ti.
And those beings who are reborn there also recognize each other by that radiance: ‘Indeed, other beings, sirs, have been reborn here!’
Và những chúng sinh sinh ra ở đó cũng nhận biết lẫn nhau nhờ ánh sáng đó: ‘Ôi chao, còn có những chúng sinh khác sinh ra ở đây nữa!’
Ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhati appamāṇo ca uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ.
And this ten-thousandfold world system trembles, quakes, and shudders, and an immeasurable, magnificent radiance appears in the world, surpassing the divine power of the devas.
Và mười ngàn thế giới này rung chuyển, chấn động, lay động, và một ánh sáng vô lượng, vĩ đại xuất hiện trong thế gian, vượt xa uy lực của chư thiên.
Ayamettha dhammatā.
This is the nature of things in this case.
Đây là quy luật tự nhiên trong trường hợp này.
33. ‘‘Jāte kho pana, bhikkhave, vipassimhi kumāre bandhumato rañño paṭivedesuṃ – ‘putto te, deva* , jāto, taṃ devo passatū’ti.
33. “When Prince Vipassī was born, bhikkhus, they reported to King Bandhumā: ‘Your son, sire, has been born. May Your Majesty see him.’
33. Này các Tỳ-khưu, khi Thái tử Vipassī đản sinh, họ báo tin cho vua Bandhumā: ‘Tâu Đại vương, con trai của Ngài đã đản sinh, xin Đại vương hãy xem.’
Addasā kho, bhikkhave, bandhumā rājā vipassiṃ kumāraṃ, disvā nemitte brāhmaṇe āmantāpetvā etadavoca – ‘passantu bhonto nemittā brāhmaṇā kumāra’nti.
King Bandhumā, bhikkhus, saw Prince Vipassī, and having seen him, he summoned the divining brahmins and said to them: ‘Sirs, divining brahmins, examine the prince.’
Này các Tỳ-khưu, vua Bandhumā đã nhìn thấy Thái tử Vipassī, sau khi nhìn thấy, Ngài cho triệu tập các Bà-la-môn xem tướng và nói: ‘Thưa quý vị Bà-la-môn xem tướng, xin hãy xem Thái tử.’
Addasaṃsu kho, bhikkhave, nemittā brāhmaṇā vipassiṃ kumāraṃ, disvā bandhumantaṃ rājānaṃ etadavocuṃ – ‘attamano, deva, hohi, mahesakkho te putto uppanno, lābhā te, mahārāja, suladdhaṃ te, mahārāja, yassa te kule evarūpo putto uppanno.
The divining brahmins, bhikkhus, examined Prince Vipassī, and having seen him, they said to King Bandhumā: ‘Be joyful, sire! A son of great fortune has been born to you. It is a gain for you, O great king, a blessing for you, O great king, that such a son has been born in your family.
Này các Tỳ-khưu, các Bà-la-môn xem tướng đã nhìn thấy Thái tử Vipassī, sau khi nhìn thấy, họ nói với vua Bandhumā: ‘Tâu Đại vương, xin Ngài hãy hoan hỷ, một người con trai có uy lực lớn đã đản sinh cho Ngài. Đây là lợi lộc của Ngài, thưa Đại vương, Ngài đã có được điều tốt đẹp, thưa Đại vương, vì một người con như vậy đã đản sinh trong dòng dõi của Ngài.
Ayañhi, deva, kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā.
For this prince, sire, is endowed with the thirty-two marks of a great man, with which a great man so endowed has only two destinations, no other.
Thưa Đại vương, Thái tử này đầy đủ ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, một Đại nhân có những tướng tốt này chỉ có hai con đường, không có con đường thứ ba.
Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato.
If he lives in a house, he becomes a wheel-turning monarch, a righteous king of Dhamma, a sovereign of the four quarters, a conqueror, established in his country, endowed with the seven jewels.
Nếu Ngài sống đời gia đình, Ngài sẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương, một vua Pháp, một vua công chính, cai trị bốn phương, chinh phục thiên hạ, thiết lập sự ổn định trong quốc gia, đầy đủ bảy báu.
Tassimāni sattaratanāni bhavanti.
These seven jewels belong to him:
Ngài sẽ có bảy báu này.
Seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ.
namely, the jewel of the wheel, the jewel of the elephant, the jewel of the horse, the jewel of the gem, the jewel of the woman, the jewel of the householder, and the seventh, the jewel of the adviser.
Đó là: Bánh xe báu, voi báu, ngựa báu, ngọc báu, nữ báu, gia chủ báu, và vị chỉ huy báu là thứ bảy.
Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā.
He has more than a thousand sons, who are brave, heroic in appearance, crushers of hostile armies.
Hơn một ngàn người con của Ngài sẽ là những dũng sĩ, có hình dáng anh hùng, có khả năng đè bẹp quân thù.
So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati.
He conquers and rules this earth, bounded by the ocean, without rod or weapon, righteously by Dhamma.
Ngài sẽ chinh phục và cai trị trái đất này, cho đến tận bờ biển, bằng Pháp, không dùng gậy, không dùng kiếm.
Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado.
But if he goes forth from the home life into homelessness, he becomes an Arahant, a Fully Self-Enlightened One, with the veil removed in the world.
Nếu Ngài từ bỏ gia đình, xuất gia không nhà, Ngài sẽ là một vị A-la-hán, một vị Chánh Đẳng Giác, người đã vén màn vô minh trong thế gian.
34. ‘Katamehi cāyaṃ, deva, kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā.
34. ‘With which of these thirty-two marks of a great man, sire, is this prince endowed, with which a great man so endowed has only two destinations, no other?
34. ‘Thưa Đại vương, Thái tử này đầy đủ những tướng tốt nào trong ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, mà một Đại nhân có những tướng tốt này chỉ có hai con đường, không có con đường thứ ba?
Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāpī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato.
If he lives in a house, he becomes a wheel-turning monarch, a righteous king of Dhamma, a sovereign of the four quarters, a conqueror, established in his country, endowed with the seven jewels.
Nếu Ngài sống đời gia đình, Ngài sẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương, một vua Pháp, một vua công chính, cai trị bốn phương, chinh phục thiên hạ, thiết lập sự ổn định trong quốc gia, đầy đủ bảy báu.
Tassimāni sattaratanāni bhavanti.
These seven jewels belong to him:
Ngài sẽ có bảy báu này.
Seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ.
namely, the jewel of the wheel, the jewel of the elephant, the jewel of the horse, the jewel of the gem, the jewel of the woman, the jewel of the householder, and the seventh, the jewel of the adviser.
Đó là: Bánh xe báu, voi báu, ngựa báu, ngọc báu, nữ báu, gia chủ báu, và vị chỉ huy báu là thứ bảy.
Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā.
He has more than a thousand sons, who are brave, heroic in appearance, crushers of hostile armies.
Hơn một ngàn người con của Ngài sẽ là những dũng sĩ, có hình dáng anh hùng, có khả năng đè bẹp quân thù.
So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati.
He conquers and rules this earth, bounded by the ocean, without rod or weapon, righteously by Dhamma.
Ngài sẽ chinh phục và cai trị trái đất này, cho đến tận bờ biển, bằng Pháp, không dùng gậy, không dùng kiếm.
Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado.
But if he goes forth from the home life into homelessness, he becomes an Arahant, a Fully Self-Enlightened One, with the veil removed in the world.
Nếu Ngài từ bỏ gia đình, xuất gia không nhà, Ngài sẽ là một vị A-la-hán, một vị Chánh Đẳng Giác, người đã vén màn vô minh trong thế gian.
36. ‘Imehi kho ayaṃ, deva, kumāro dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā.
36. ‘Indeed, O king, this prince is endowed with these thirty-two marks of a Great Man, being endowed with which, there are only two paths for a Great Man, no third.
36. ‘Thưa Đại vương, vị hoàng tử này được đầy đủ ba mươi hai đại nhân tướng này, mà một vị đại nhân được đầy đủ những tướng ấy thì chỉ có hai con đường, không có con đường thứ ba.
Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato.
If he lives in a household, he becomes a Universal Monarch, a righteous king of righteousness, ruler of the four quarters, victorious, having attained stability in his country, endowed with the seven jewels.
Nếu sống đời gia đình, vị ấy sẽ là một vị Chuyển Luân Vương, một vị Pháp Vương, cai trị bằng Chánh pháp, chinh phục bốn phương, đạt được sự ổn định trong quốc gia, được đầy đủ bảy báu.
Tassimāni sattaratanāni bhavanti.
These seven jewels arise for him:
Vị ấy có bảy báu này.
Seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ.
namely, the jewel of the wheel, the jewel of the elephant, the jewel of the horse, the jewel of the gem, the jewel of the woman, the jewel of the householder, and seventh, the jewel of the counsellor.
Đó là: Bánh xe báu, Voi báu, Ngựa báu, Ngọc báu, Nữ báu, Gia chủ báu, và vị chỉ huy báu là thứ bảy.
Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā.
Moreover, he has more than a thousand sons, who are brave, heroic in form, crushers of hostile armies.
Vị ấy có hơn một ngàn người con, dũng cảm, có hình dáng anh hùng, có khả năng đè bẹp quân thù.
So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena* abhivijiya ajjhāvasati.
He conquers this earth, bounded by the ocean, without rod and without sword, through righteousness, and dwells in it.
Vị ấy chinh phục và thống trị trái đất này, cho đến tận bờ biển, bằng Chánh pháp, không dùng gậy gộc hay binh khí.
Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭacchado’ti.
But if he goes forth from the household life into homelessness, he becomes an Arahant, a Fully Self-Enlightened One, with the veil removed from the world.’
Nếu vị ấy từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình, thì sẽ trở thành một vị A-la-hán, một vị Chánh Đẳng Giác, mở toang màn che trong thế gian.’
37. ‘‘Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā nemitte brāhmaṇe ahatehi vatthehi acchādāpetvā* sabbakāmehi santappesi.
37. Then, bhikkhus, King Bandhumā clothed the brahmin soothsayers with new garments and satisfied them with all desires.
37. ‘‘Này các Tỳ-khưu, sau đó, Vua Bandhumā đã ban cho các vị Bà-la-môn tướng số những tấm y mới và làm họ hài lòng với mọi thứ dục lạc.
Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā vipassissa kumārassa dhātiyo upaṭṭhāpesi.
Then, bhikkhus, King Bandhumā appointed nurses for Prince Vipassī.
Này các Tỳ-khưu, sau đó, Vua Bandhumā đã chỉ định các nhũ mẫu chăm sóc hoàng tử Vipassī.
Aññā khīraṃ pāyenti, aññā nhāpenti, aññā dhārenti, aññā aṅkena pariharanti.
Some gave him milk, some bathed him, some held him, some carried him on their hip.
Người cho bú sữa, người tắm rửa, người bồng ẵm, người bế trên tay.
Jātassa kho pana, bhikkhave, vipassissa kumārassa setacchattaṃ dhārayittha divā ceva rattiñca – ‘mā naṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā ussāvo vā bādhayitthā’ti.
And, bhikkhus, when Prince Vipassī was born, a white parasol was held over him day and night – ‘May neither cold nor heat, nor grass, nor dust, nor dew harm him.’
Này các Tỳ-khưu, khi hoàng tử Vipassī vừa ra đời, một chiếc lọng trắng được giữ che cho ngài cả ngày lẫn đêm – ‘để ngài không bị lạnh, nóng, cỏ, bụi hay sương làm phiền.’
Jāto kho pana, bhikkhave, vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo.
And, bhikkhus, when Prince Vipassī was born, he was dear and agreeable to many people.
Này các Tỳ-khưu, khi hoàng tử Vipassī vừa ra đời, ngài được nhiều người yêu mến, hài lòng.
Seyyathāpi, bhikkhave, uppalaṃ vā padumaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā bahuno janassa piyaṃ manāpaṃ; evameva kho, bhikkhave, vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo.
Just as, bhikkhus, a blue water lily or a red water lily or a white water lily is dear and agreeable to many people; even so, bhikkhus, Prince Vipassī was dear and agreeable to many people.
Cũng như, này các Tỳ-khưu, một bông sen xanh, sen hồng, hay sen trắng được nhiều người yêu mến, hài lòng; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī được nhiều người yêu mến, hài lòng.
Svāssudaṃ aṅkeneva aṅkaṃ parihariyati.
He was carried from hip to hip.
Ngài được bồng từ tay này sang tay khác.
38. ‘‘Jāto kho pana, bhikkhave, vipassī kumāro mañjussaro ca* ahosi vaggussaro ca madhurassaro ca pemaniyassaro ca.
38. And, bhikkhus, when Prince Vipassī was born, he had a charming voice, a clear voice, a sweet voice, and a captivating voice.
38. ‘‘Này các Tỳ-khưu, khi hoàng tử Vipassī vừa ra đời, ngài có giọng nói du dương, êm ái, ngọt ngào và đáng yêu.
Seyyathāpi, bhikkhave, himavante pabbate karavīkā nāma sakuṇajāti mañjussarā ca vaggussarā ca madhurassarā ca pemaniyassarā ca; evameva kho, bhikkhave, vipassī kumāro mañjussaro ca ahosi vaggussaro ca madhurassaro ca pemaniyassaro ca.
Just as, bhikkhus, the Karavīka bird species in the Himālaya mountains has a charming voice, a clear voice, a sweet voice, and a captivating voice; even so, bhikkhus, Prince Vipassī had a charming voice, a clear voice, a sweet voice, and a captivating voice.
Cũng như, này các Tỳ-khưu, trên dãy núi Hy-mã-lạp sơn, loài chim tên karavīka có tiếng hót du dương, êm ái, ngọt ngào và đáng yêu; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī có giọng nói du dương, êm ái, ngọt ngào và đáng yêu.
41. ‘‘Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā atthakaraṇe* nisinno vipassiṃ kumāraṃ aṅke nisīdāpetvā atthe anusāsati.
41. Then, bhikkhus, King Bandhumā, sitting in the judgment hall, would seat Prince Vipassī on his lap and instruct him in matters of justice.
41. ‘‘Này các Tỳ-khưu, sau đó, Vua Bandhumā ngồi tại nơi xử án, đặt hoàng tử Vipassī ngồi trên đùi và dạy ngài về các vấn đề.
Tatra sudaṃ, bhikkhave, vipassī kumāro pituaṅke nisinno viceyya viceyya atthe panāyati ñāyena* .
There, bhikkhus, Prince Vipassī, sitting on his father’s lap, would decide matters of justice with discernment and wisdom.
Tại đó, này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī ngồi trên đùi cha, suy xét kỹ lưỡng các vấn đề bằng trí tuệ.
Viceyya viceyya kumāro atthe panāyati ñāyenāti kho, bhikkhave, vipassissa kumārassa bhiyyosomattāya ‘vipassī vipassī’ tveva samaññā udapādi.
‘The prince decides matters of justice with discernment and wisdom’ – thus, bhikkhus, even more so the name ‘Vipassī, Vipassī’ arose for Prince Vipassī.
Vì hoàng tử suy xét kỹ lưỡng các vấn đề bằng trí tuệ, này các Tỳ-khưu, nên hoàng tử Vipassī càng được gọi là ‘Vipassī, Vipassī’.
43. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro bahūnaṃ vassānaṃ bahūnaṃ vassasatānaṃ bahūnaṃ vassasahassānaṃ accayena sārathiṃ āmantesi – ‘yojehi, samma sārathi, bhaddāni bhaddāni yānāni uyyānabhūmiṃ gacchāma subhūmidassanāyā’ti.
43. Then, bhikkhus, after many years, many hundreds of years, many thousands of years, Prince Vipassī addressed his charioteer: ‘Harness, dear charioteer, fine carriages; let us go to the pleasure park for a beautiful sight.’
43. ‘‘Này các Tỳ-khưu, sau nhiều năm, nhiều trăm năm, nhiều ngàn năm, hoàng tử Vipassī gọi người đánh xe: ‘Này bạn đánh xe, hãy thắng những cỗ xe tốt nhất, chúng ta sẽ đến khu vườn để chiêm ngưỡng cảnh đẹp.’
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojetvā vipassissa kumārassa paṭivedesi – ‘yuttāni kho te, deva, bhaddāni bhaddāni yānāni, yassa dāni kālaṃ maññasī’ti.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer to Prince Vipassī, and having harnessed fine carriages, he announced to Prince Vipassī: ‘Your fine carriages are ready, Your Majesty; do now as you deem fit.’
‘Vâng, thưa Đại vương,’ này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời hoàng tử Vipassī, thắng những cỗ xe tốt nhất và báo cho hoàng tử Vipassī: ‘Thưa Đại vương, những cỗ xe tốt nhất đã được thắng, xin Đại vương tùy thời điểm mà ngài thấy thích hợp.’
Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ* abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi uyyānabhūmiṃ niyyāsi.
Then, bhikkhus, Prince Vipassī mounted a fine carriage and set out for the pleasure park in fine carriages.
Này các Tỳ-khưu, sau đó, hoàng tử Vipassī lên một cỗ xe tốt nhất và đi đến khu vườn bằng những cỗ xe tốt nhất.
44. ‘‘Addasā kho, bhikkhave, vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ jiṇṇaṃ gopānasivaṅkaṃ bhoggaṃ* daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ.
44. ‘‘Friends, Prince Vipassī, while going to the pleasure garden, saw an old man, bent like a roof-gable, stooped, leaning on a staff, walking trembling, afflicted, with youth gone.
44. “Này các Tỳ-khưu, khi Thái tử Vipassī đi ra vườn, ngài đã thấy một người đàn ông già yếu, lưng còng như mái nhà, thân thể cong vẹo, phải nương tựa vào gậy, đi run rẩy, bệnh tật, tuổi trẻ đã qua.
Disvā sārathiṃ āmantesi – ‘ayaṃ pana, samma sārathi, puriso kiṃkato?
Having seen him, he addressed the charioteer: ‘But, good charioteer, what has happened to this man?
Sau khi thấy, ngài gọi người đánh xe và nói: ‘Này người đánh xe, người đàn ông này bị gì vậy?
Kesāpissa na yathā aññesaṃ, kāyopissa na yathā aññesa’nti.
His hair is not like that of others, and his body is not like that of others.’
Tóc của ông ta không giống như những người khác, thân thể của ông ta cũng không giống như những người khác’.
‘Eso kho, deva, jiṇṇo nāmā’ti.
‘Indeed, my lord, that is called an old man.’
‘Thưa Điện hạ, đó là người già’.
‘Kiṃ paneso, samma sārathi, jiṇṇo nāmā’ti?
‘But what is this, good charioteer, called an old man?’
‘Người già là sao, này người đánh xe?’
‘Eso kho, deva, jiṇṇo nāma.
‘Indeed, my lord, that is called an old man.
‘Thưa Điện hạ, đó là người già.
Na dāni tena ciraṃ jīvitabbaṃ bhavissatī’ti.
He will not live long now.’
Ông ta sẽ không còn sống lâu nữa’.
‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi jarādhammo, jaraṃ anatīto’ti?
‘But good charioteer, am I too subject to old age, not beyond old age?’
‘Vậy thì, này người đánh xe, ta cũng là người có pháp già, không thoát khỏi già sao?’
‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe jarādhammā, jaraṃ anatītā’ti.
‘You, my lord, and we all are subject to old age, not beyond old age.’
‘Thưa Điện hạ, cả Điện hạ và chúng tôi đều là những người có pháp già, không thoát khỏi già’.
‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā.
‘In that case, good charioteer, enough of the pleasure garden for today.
‘Vậy thì, này người đánh xe, hôm nay không cần đi vườn nữa.
Itova antepuraṃ paccaniyyāhī’ti.
Return to the palace from here.’
Hãy quay về cung điện từ đây’.
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsi.
‘Yes, my lord,’ friends, the charioteer replied to Prince Vipassī and returned to the palace from there.
‘Vâng, thưa Điện hạ’, này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời Thái tử Vipassī và quay về cung điện từ đó.
Tatra sudaṃ, bhikkhave, vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘dhiratthu kira, bho, jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī’ti!
There, friends, Prince Vipassī, having gone to the palace, was sorrowful and displeased, pondering: ‘Fie on birth, indeed, where old age will become manifest for one who is born!’
Này các Tỳ-khưu, Thái tử Vipassī khi về đến cung điện, ngài đau khổ, buồn bã và suy tư: ‘Ôi, thật đáng ghê tởm cái gọi là sinh, mà khi đã sinh ra thì sự già sẽ xuất hiện!’
45. ‘‘Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca – ‘kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha?
45. ‘‘Then, friends, King Bandhumā had the charioteer summoned and said this: ‘Good charioteer, did the prince enjoy the pleasure garden?
45. “Rồi, này các Tỳ-khưu, vua Bandhumā cho gọi người đánh xe và nói: ‘Này người đánh xe, Thái tử có vui thích ở vườn không?
Kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti?
Good charioteer, was the prince pleased with the pleasure garden?’
Này người đánh xe, Thái tử có hoan hỷ ở vườn không?’
‘Na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha, na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti.
‘No, my lord, the prince did not enjoy the pleasure garden, nor was the prince pleased with the pleasure garden.’
‘Thưa Điện hạ, Thái tử không vui thích ở vườn, thưa Điện hạ, Thái tử không hoan hỷ ở vườn’.
‘Kiṃ pana, samma sārathi, addasa kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto’ti?
‘But good charioteer, what did the prince see while going to the pleasure garden?’
‘Vậy thì, này người đánh xe, Thái tử đã thấy gì khi đi ra vườn?’
‘Addasā kho, deva, kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ jiṇṇaṃ gopānasivaṅkaṃ bhoggaṃ daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ.
‘Indeed, my lord, while going to the pleasure garden, the prince saw an old man, bent like a roof-gable, stooped, leaning on a staff, walking trembling, afflicted, with youth gone.
‘Thưa Điện hạ, khi Thái tử đi ra vườn, ngài đã thấy một người đàn ông già yếu, lưng còng như mái nhà, thân thể cong vẹo, phải nương tựa vào gậy, đi run rẩy, bệnh tật, tuổi trẻ đã qua.
Disvā maṃ etadavoca – ‘‘ayaṃ pana, samma sārathi, puriso kiṃkato, kesāpissa na yathā aññesaṃ, kāyopissa na yathā aññesa’’nti?
Having seen him, he said to me: ‘‘But good charioteer, what has happened to this man, his hair is not like that of others, and his body is not like that of others?’’’
Sau khi thấy, ngài đã nói với tôi: ‘‘Này người đánh xe, người đàn ông này bị gì vậy, tóc của ông ta không giống như những người khác, thân thể của ông ta cũng không giống như những người khác?’’
‘‘Eso kho, deva, jiṇṇo nāmā’’ti.
‘‘Indeed, my lord, that is called an old man,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, đó là người già’’.
‘‘Kiṃ paneso, samma sārathi, jiṇṇo nāmā’’ti?
‘‘But what is this, good charioteer, called an old man?’’ he asked.
‘‘Người già là sao, này người đánh xe?’’
‘‘Eso kho, deva, jiṇṇo nāma na dāni tena ciraṃ jīvitabbaṃ bhavissatī’’ti.
‘‘Indeed, my lord, that is called an old man; he will not live long now,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, đó là người già, ông ta sẽ không còn sống lâu nữa’’.
‘‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi jarādhammo, jaraṃ anatīto’’ti?
‘‘But good charioteer, am I too subject to old age, not beyond old age?’’ he asked.
‘‘Vậy thì, này người đánh xe, ta cũng là người có pháp già, không thoát khỏi già sao?’’
‘‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe jarādhammā, jaraṃ anatītā’’ti.
‘‘You, my lord, and we all are subject to old age, not beyond old age,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, cả Điện hạ và chúng tôi đều là những người có pháp già, không thoát khỏi già’’.
‘‘‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā, itova antepuraṃ paccaniyyāhī’’’ti.
‘‘‘In that case, good charioteer, enough of the pleasure garden for today; return to the palace from here,’’’ he said.
‘‘‘Vậy thì, này người đánh xe, hôm nay không cần đi vườn nữa, hãy quay về cung điện từ đây’’’.
‘‘Evaṃ, devā’’ti kho ahaṃ, deva, vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsiṃ.
‘‘‘Yes, my lord,’’’ I, my lord, replied to Prince Vipassī and returned to the palace from there.
‘‘Vâng, thưa Điện hạ’’, thưa Điện hạ, tôi đã vâng lời Thái tử Vipassī và quay về cung điện từ đó.
So kho, deva, kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘‘dhiratthu kira bho jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī’’’ti.
That prince, my lord, having gone to the palace, was sorrowful and displeased, pondering: ‘‘Fie on birth, indeed, where old age will become manifest for one who is born!’’’
Thưa Điện hạ, Thái tử khi về đến cung điện, ngài đau khổ, buồn bã và suy tư: ‘‘Ôi, thật đáng ghê tởm cái gọi là sinh, mà khi đã sinh ra thì sự già sẽ xuất hiện!’’’.
47. ‘‘Addasā kho, bhikkhave, vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ ābādhikaṃ dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse palipannaṃ semānaṃ* aññehi vuṭṭhāpiyamānaṃ aññehi saṃvesiyamānaṃ.
47. ‘‘Friends, Prince Vipassī, while going to the pleasure garden, saw a man afflicted, suffering, gravely ill, lying in his own urine and feces, being lifted up by others, being laid down by others.
47. “Này các Tỳ-khưu, khi Thái tử Vipassī đi ra vườn, ngài đã thấy một người đàn ông bệnh tật, đau đớn, ốm nặng, nằm trên chính nước tiểu và phân của mình, được người khác đỡ dậy, được người khác đặt nằm xuống.
Disvā sārathiṃ āmantesi – ‘ayaṃ pana, samma sārathi, puriso kiṃkato?
Having seen him, he addressed the charioteer: ‘But good charioteer, what has happened to this man?
Sau khi thấy, ngài gọi người đánh xe và nói: ‘Này người đánh xe, người đàn ông này bị gì vậy?
Akkhīnipissa na yathā aññesaṃ, saropissa* na yathā aññesa’nti?
His eyes are not like that of others, and his voice is not like that of others?’
Mắt của ông ta không giống như những người khác, đầu của ông ta cũng không giống như những người khác’?
‘Eso kho, deva, byādhito nāmā’ti.
‘Indeed, my lord, that is called a sick man.’
‘Thưa Điện hạ, đó là người bệnh’.
‘Kiṃ paneso, samma sārathi, byādhito nāmā’ti?
‘But what is this, good charioteer, called a sick man?’
‘Người bệnh là sao, này người đánh xe?’
‘Eso kho, deva, byādhito nāma appeva nāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’ti.
‘Indeed, my lord, that is called a sick man, who may or may not recover from that illness.’
‘Thưa Điện hạ, đó là người bệnh, có lẽ ông ta sẽ không thể hồi phục khỏi bệnh tật đó’.
‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi byādhidhammo, byādhiṃ anatīto’ti?
‘But good charioteer, am I too subject to sickness, not beyond sickness?’
‘Vậy thì, này người đánh xe, ta cũng là người có pháp bệnh, không thoát khỏi bệnh sao?’
‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe byādhidhammā, byādhiṃ anatītā’ti.
‘You, my lord, and we all are subject to sickness, not beyond sickness.’
‘Thưa Điện hạ, cả Điện hạ và chúng tôi đều là những người có pháp bệnh, không thoát khỏi bệnh’.
‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā, itova antepuraṃ paccaniyyāhī’ti.
‘In that case, good charioteer, enough of the pleasure garden for today; return to the palace from here.’
‘Vậy thì, này người đánh xe, hôm nay không cần đi vườn nữa, hãy quay về cung điện từ đây’.
‘Evaṃ devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsi.
‘Yes, my lord,’ friends, the charioteer replied to Prince Vipassī and returned to the palace from there.
‘Vâng, thưa Điện hạ’, này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời Thái tử Vipassī và quay về cung điện từ đó.
Tatra sudaṃ, bhikkhave, vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘dhiratthu kira bho jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati, byādhi paññāyissatī’ti.
There, friends, Prince Vipassī, having gone to the palace, was sorrowful and displeased, pondering: ‘Fie on birth, indeed, where for one who is born, old age becomes manifest, sickness becomes manifest!’
Này các Tỳ-khưu, Thái tử Vipassī khi về đến cung điện, ngài đau khổ, buồn bã và suy tư: ‘Ôi, thật đáng ghê tởm cái gọi là sinh, mà khi đã sinh ra thì sự già sẽ xuất hiện, sự bệnh sẽ xuất hiện!’
48. ‘‘Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca – ‘kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha, kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti?
48. ‘‘Then, friends, King Bandhumā had the charioteer summoned and said this: ‘Good charioteer, did the prince enjoy the pleasure garden, good charioteer, was the prince pleased with the pleasure garden?’
48. “Rồi, này các Tỳ-khưu, vua Bandhumā cho gọi người đánh xe và nói: ‘Này người đánh xe, Thái tử có vui thích ở vườn không, này người đánh xe, Thái tử có hoan hỷ ở vườn không?’
‘Na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha, na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti.
‘No, my lord, the prince did not enjoy the pleasure garden, nor was the prince pleased with the pleasure garden.’
‘Thưa Điện hạ, Thái tử không vui thích ở vườn, thưa Điện hạ, Thái tử không hoan hỷ ở vườn’.
‘Kiṃ pana, samma sārathi, addasa kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto’ti?
‘But good charioteer, what did the prince see while going to the pleasure garden?’
‘Vậy thì, này người đánh xe, Thái tử đã thấy gì khi đi ra vườn?’
‘Addasā kho, deva, kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ ābādhikaṃ dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse palipannaṃ semānaṃ aññehi vuṭṭhāpiyamānaṃ aññehi saṃvesiyamānaṃ.
‘Indeed, my lord, while going to the pleasure garden, the prince saw a man afflicted, suffering, gravely ill, lying in his own urine and feces, being lifted up by others, being laid down by others.
‘Thưa Điện hạ, khi Thái tử đi ra vườn, ngài đã thấy một người đàn ông bệnh tật, đau đớn, ốm nặng, nằm trên chính nước tiểu và phân của mình, được người khác đỡ dậy, được người khác đặt nằm xuống.
Disvā maṃ etadavoca – ‘‘ayaṃ pana, samma sārathi, puriso kiṃkato, akkhīnipissa na yathā aññesaṃ, saropissa na yathā aññesa’’nti?
Having seen him, he said to me: ‘‘But good charioteer, what has happened to this man, his eyes are not like that of others, and his voice is not like that of others?’’’
Sau khi thấy, ngài đã nói với tôi: ‘‘Này người đánh xe, người đàn ông này bị gì vậy, mắt của ông ta không giống như những người khác, đầu của ông ta cũng không giống như những người khác?’’
‘‘Eso kho, deva, byādhito nāmā’’ti.
‘‘Indeed, my lord, that is called a sick man,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, đó là người bệnh’’.
‘‘Kiṃ paneso, samma sārathi, byādhito nāmā’’ti?
‘‘But what is this, good charioteer, called a sick man?’’ he asked.
‘‘Người bệnh là sao, này người đánh xe?’’
‘‘Eso kho, deva, byādhito nāma appeva nāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’’ti.
‘‘Indeed, my lord, that is called a sick man; he may or may not recover from that illness,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, đó là người bệnh, có lẽ ông ta sẽ không thể hồi phục khỏi bệnh tật đó’’.
‘‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi byādhidhammo, byādhiṃ anatīto’’ti?
‘‘But good charioteer, am I too subject to sickness, not beyond sickness?’’ he asked.
‘‘Vậy thì, này người đánh xe, ta cũng là người có pháp bệnh, không thoát khỏi bệnh sao?’’
‘‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe byādhidhammā, byādhiṃ anatītā’’ti.
‘‘You, my lord, and we all are subject to sickness, not beyond sickness,’’ I said.
‘‘Thưa Điện hạ, cả Điện hạ và chúng tôi đều là những người có pháp bệnh, không thoát khỏi bệnh’’.
‘‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā, itova antepuraṃ paccaniyyāhī’’ti.
‘‘In that case, good charioteer, enough of the pleasure garden for today; return to the palace from here,’’ he said.
‘‘Vậy thì, này người đánh xe, hôm nay không cần đi vườn nữa, hãy quay về cung điện từ đây’’’.
‘‘Evaṃ, devā’’ti kho ahaṃ, deva, vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsiṃ.
‘‘‘Yes, my lord,’’’ I, my lord, replied to Prince Vipassī and returned to the palace from there.’
‘‘Vâng, thưa Điện hạ’’, thưa Điện hạ, tôi đã vâng lời Thái tử Vipassī và quay về cung điện từ đó.
So kho, deva, kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘‘‘dhiratthu kira bho jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati, byādhi paññāyissatī’’’ti.
That prince, O king, having gone to the inner palace, was sorrowful, dejected, and reflected: ‘Fie, indeed, on birth! In that one who is born will experience aging, will experience sickness!’”
Vậy là, thưa thiên chủ, hoàng tử trở về nội cung, đau khổ, phiền muộn, suy tư: “‘Thật đáng ghê tởm thay cái gọi là sự sinh, mà khi đã sinh thì sự già sẽ hiện rõ, bệnh tật sẽ hiện rõ!’”
50. ‘‘Addasā kho, bhikkhave, vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiramānaṃ.
“Then, bhikkhus, Prince Vipassī, while riding to the pleasure ground, saw a great crowd gathered, with various colored cloths being displayed.
“Này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī khi đi dạo trong vườn, đã thấy một đám đông tụ tập và đang làm lễ mai táng với nhiều loại vải nhuộm.
Disvā sārathiṃ āmantesi – ‘kiṃ nu kho, so, samma sārathi, mahājanakāyo sannipatito nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiratī’ti?
Seeing this, he addressed the charioteer: ‘What, my dear charioteer, is that great crowd gathered for, and what is being done with those various colored cloths?’
Thấy vậy, ngài gọi người đánh xe: ‘Này bạn đánh xe, tại sao đám đông này lại tụ tập và đang làm lễ mai táng với nhiều loại vải nhuộm?’
‘Eso kho, deva, kālaṅkato nāmā’ti.
‘That, Your Majesty, is what is called a dead man.’
‘Thưa thiên chủ, đó là một người đã chết.’
‘Tena hi, samma sārathi, yena so kālaṅkato tena rathaṃ pesehī’ti.
‘Then, my dear charioteer, drive the chariot to where that dead man is!’
‘Vậy thì, này bạn đánh xe, hãy điều xe đến chỗ người đã chết đó.’
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā yena so kālaṅkato tena rathaṃ pesesi.
‘Yes, Your Majesty,’ the charioteer replied to Prince Vipassī and drove the chariot to where the dead man was.
‘Vâng, thưa thiên chủ,’ này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời hoàng tử Vipassī và điều xe đến chỗ người đã chết đó.
Addasā kho, bhikkhave, vipassī kumāro petaṃ kālaṅkataṃ, disvā sārathiṃ āmantesi – ‘kiṃ panāyaṃ, samma sārathi, kālaṅkato nāmā’ti?
Then, bhikkhus, Prince Vipassī saw the dead man, and seeing him, he addressed the charioteer: ‘What, my dear charioteer, is this called a dead man?’
Này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī đã thấy người đã chết đó, thấy vậy, ngài gọi người đánh xe: ‘Này bạn đánh xe, người đã chết này là gì?’
‘Eso kho, deva, kālaṅkato nāma.
‘This, Your Majesty, is what is called a dead man.
‘Thưa thiên chủ, đó là một người đã chết.
Na dāni taṃ dakkhanti mātā vā pitā vā aññe vā ñātisālohitā, sopi na dakkhissati mātaraṃ vā pitaraṃ vā aññe vā ñātisālohite’ti.
Neither his mother nor father nor other relatives will now see him, and he will not see his mother nor father nor other relatives.’
Giờ đây, mẹ hay cha hay những người thân huyết thống khác sẽ không còn thấy người ấy nữa, và người ấy cũng sẽ không còn thấy mẹ hay cha hay những người thân huyết thống khác nữa.’
‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi maraṇadhammo maraṇaṃ anatīto; mampi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā; ahampi na dakkhissāmi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohite’ti?
‘But, my dear charioteer, am I too subject to death, not beyond death? Will neither the king nor queen nor other relatives see me? And will I not see the king nor queen nor other relatives?’
‘Vậy thì, này bạn đánh xe, ta cũng phải chịu chết, không thoát khỏi cái chết sao? Thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác sẽ không còn thấy ta nữa sao? Ta cũng sẽ không còn thấy thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác nữa sao?’
‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe maraṇadhammā maraṇaṃ anatītā; tampi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā; tvampi na dakkhissasi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohite’ti.
‘Both you, Your Majesty, and we are all subject to death, not beyond death. Neither the king nor queen nor other relatives will see you, and you will not see the king nor queen nor other relatives.’
‘Thưa thiên chủ, cả ngài và chúng ta đều phải chịu chết, không thoát khỏi cái chết; thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác cũng sẽ không còn thấy ngài nữa, và ngài cũng sẽ không còn thấy thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác nữa.’
‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā, itova antepuraṃ paccaniyyāhī’ti.
‘Then, my dear charioteer, enough of the pleasure ground for today; turn the chariot back to the inner palace!’
‘Vậy thì, này bạn đánh xe, hôm nay đủ rồi với việc đi dạo trong vườn, hãy quay xe về nội cung ngay từ đây.’
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsi.
‘Yes, Your Majesty,’ the charioteer replied to Prince Vipassī and turned the chariot back to the inner palace.
‘Vâng, thưa thiên chủ,’ này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời hoàng tử Vipassī và quay xe về nội cung ngay từ đó.
Tatra sudaṃ, bhikkhave, vipassī kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘dhiratthu kira, bho, jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati, byādhi paññāyissati, maraṇaṃ paññāyissatī’ti.
There, bhikkhus, Prince Vipassī, having gone to the inner palace, was sorrowful, dejected, and reflected: ‘Fie, indeed, on birth! In that one who is born will experience aging, will experience sickness, will experience death!’”
Này các Tỳ-khưu, ở đó, hoàng tử Vipassī trở về nội cung, đau khổ, phiền muộn, suy tư: “‘Thật đáng ghê tởm thay cái gọi là sự sinh, mà khi đã sinh thì sự già sẽ hiện rõ, bệnh tật sẽ hiện rõ, cái chết sẽ hiện rõ!’”
51. ‘‘Atha kho, bhikkhave, bandhumā rājā sārathiṃ āmantāpetvā etadavoca – ‘kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha, kacci, samma sārathi, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti?
“Then, bhikkhus, King Bandhumā had the charioteer summoned and said to him: ‘Did the prince, my dear charioteer, enjoy himself at the pleasure ground? Was the prince, my dear charioteer, pleased at the pleasure ground?’
“Rồi này các Tỳ-khưu, vua Bandhumā đã cho gọi người đánh xe và hỏi: ‘Này bạn đánh xe, hoàng tử có vui thích khi đi dạo trong vườn không? Này bạn đánh xe, hoàng tử có hài lòng khi đi dạo trong vườn không?’
‘Na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā abhiramittha, na kho, deva, kumāro uyyānabhūmiyā attamano ahosī’ti.
‘No, Your Majesty, the prince did not enjoy himself at the pleasure ground; no, Your Majesty, the prince was not pleased at the pleasure ground.’
‘Thưa thiên chủ, hoàng tử không vui thích khi đi dạo trong vườn, thưa thiên chủ, hoàng tử không hài lòng khi đi dạo trong vườn.’
‘Kiṃ pana, samma sārathi, addasa kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto’ti?
‘What then, my dear charioteer, did the prince see while riding to the pleasure ground?’
‘Vậy thì, này bạn đánh xe, hoàng tử đã thấy gì khi đi dạo trong vườn?’
‘Addasā kho, deva, kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiramānaṃ.
‘The prince, Your Majesty, while riding to the pleasure ground, saw a great crowd gathered, with various colored cloths being displayed.
‘Thưa thiên chủ, hoàng tử khi đi dạo trong vườn, đã thấy một đám đông tụ tập và đang làm lễ mai táng với nhiều loại vải nhuộm.
Disvā maṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, so, samma sārathi, mahājanakāyo sannipatito nānārattānañca dussānaṃ vilātaṃ kayiratī’’ti?
Seeing this, he said to me: “What, my dear charioteer, is that great crowd gathered for, and what is being done with those various colored cloths?”
Thấy vậy, ngài hỏi tôi: ‘‘Này bạn đánh xe, tại sao đám đông này lại tụ tập và đang làm lễ mai táng với nhiều loại vải nhuộm?’’
‘‘Eso kho, deva, kālaṅkato nāmā’’ti.
“That, Your Majesty, is what is called a dead man,” I replied.
‘‘Thưa thiên chủ, đó là một người đã chết.’’
‘‘Tena hi, samma sārathi, yena so kālaṅkato tena rathaṃ pesehī’’ti.
“Then, my dear charioteer, drive the chariot to where that dead man is!” he said.
‘‘Vậy thì, này bạn đánh xe, hãy điều xe đến chỗ người đã chết đó.’’
‘‘Evaṃ devā’’ti kho ahaṃ, deva, vipassissa kumārassa paṭissutvā yena so kālaṅkato tena rathaṃ pesesiṃ.
“Yes, Your Majesty,” I, Your Majesty, replied to Prince Vipassī and drove the chariot to where the dead man was.
‘‘Vâng, thưa thiên chủ,’’ thưa thiên chủ, tôi đã vâng lời hoàng tử Vipassī và điều xe đến chỗ người đã chết đó.
Addasā kho, deva, kumāro petaṃ kālaṅkataṃ, disvā maṃ etadavoca – ‘‘kiṃ panāyaṃ, samma sārathi, kālaṅkato nāmā’’ti?
Then, Your Majesty, the prince saw the dead man, and seeing him, he said to me: “What, my dear charioteer, is this called a dead man?”
Thưa thiên chủ, hoàng tử đã thấy người đã chết đó, thấy vậy, ngài hỏi tôi: ‘‘Này bạn đánh xe, người đã chết này là gì?’’
‘‘Eso kho, deva, kālaṅkato nāma.
“This, Your Majesty, is what is called a dead man.
‘‘Thưa thiên chủ, đó là một người đã chết.
Na dāni taṃ dakkhanti mātā vā pitā vā aññe vā ñātisālohitā, sopi na dakkhissati mātaraṃ vā pitaraṃ vā aññe vā ñātisālohite’’ti.
Neither his mother nor father nor other relatives will now see him, and he will not see his mother nor father nor other relatives,” I replied.
Giờ đây, mẹ hay cha hay những người thân huyết thống khác sẽ không còn thấy người ấy nữa, và người ấy cũng sẽ không còn thấy mẹ hay cha hay những người thân huyết thống khác nữa.’’
‘‘Kiṃ pana, samma sārathi, ahampi maraṇadhammo maraṇaṃ anatīto; mampi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā; ahampi na dakkhissāmi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohite’’ti?
“But, my dear charioteer, am I too subject to death, not beyond death? Will neither the king nor queen nor other relatives see me? And will I not see the king nor queen nor other relatives?” he asked.
‘‘Vậy thì, này bạn đánh xe, ta cũng phải chịu chết, không thoát khỏi cái chết sao? Thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác sẽ không còn thấy ta nữa sao? Ta cũng sẽ không còn thấy thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác nữa sao?’’
‘‘Tvañca, deva, mayañcamha sabbe maraṇadhammā maraṇaṃ anatītā; tampi na dakkhanti devo vā devī vā aññe vā ñātisālohitā, tvampi na dakkhissasi devaṃ vā deviṃ vā aññe vā ñātisālohite’’ti.
“Both you, Your Majesty, and we are all subject to death, not beyond death. Neither the king nor queen nor other relatives will see you, and you will not see the king nor queen nor other relatives,” I replied.
‘‘Thưa thiên chủ, cả ngài và chúng ta đều phải chịu chết, không thoát khỏi cái chết; thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác cũng sẽ không còn thấy ngài nữa, và ngài cũng sẽ không còn thấy thiên chủ hay thiên hậu hay những người thân huyết thống khác nữa.’’
‘‘Tena hi, samma sārathi, alaṃ dānajja uyyānabhūmiyā, itova antepuraṃ paccaniyyāhī’ti.
“Then, my dear charioteer, enough of the pleasure ground for today; turn the chariot back to the inner palace!” he said.
‘‘Vậy thì, này bạn đánh xe, hôm nay đủ rồi với việc đi dạo trong vườn, hãy quay xe về nội cung ngay từ đây.’’
‘‘‘Evaṃ, devā’’ti kho ahaṃ, deva, vipassissa kumārassa paṭissutvā tatova antepuraṃ paccaniyyāsiṃ.
“Yes, Your Majesty,” I, Your Majesty, replied to Prince Vipassī and turned the chariot back to the inner palace.
‘‘‘Vâng, thưa thiên chủ,’’ thưa thiên chủ, tôi đã vâng lời hoàng tử Vipassī và quay xe về nội cung ngay từ đó.
So kho, deva, kumāro antepuraṃ gato dukkhī dummano pajjhāyati – ‘‘dhiratthu kira bho jāti nāma, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati, byādhi paññāyissati, maraṇaṃ paññāyissatī’’’ti.
That prince, Your Majesty, having gone to the inner palace, was sorrowful, dejected, and reflected: “Fie, indeed, on birth! In that one who is born will experience aging, will experience sickness, will experience death!”’ ”
Vậy là, thưa thiên chủ, hoàng tử trở về nội cung, đau khổ, phiền muộn, suy tư: ‘‘Thật đáng ghê tởm thay cái gọi là sự sinh, mà khi đã sinh thì sự già sẽ hiện rõ, bệnh tật sẽ hiện rõ, cái chết sẽ hiện rõ!’’’
‘‘Tatra sudaṃ, bhikkhave, vipassī kumāro pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti.
There, bhikkhus, Prince Vipassī was fully endowed and integrated with the five strands of sensual pleasure, and he indulged in them.
“Này các Tỳ-khưu, ở đó, hoàng tử Vipassī đã tận hưởng trọn vẹn năm loại dục lạc.
Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro bahūnaṃ vassānaṃ bahūnaṃ vassasatānaṃ bahūnaṃ vassasahassānaṃ accayena sārathiṃ āmantesi – ‘yojehi, samma sārathi, bhaddāni bhaddāni yānāni, uyyānabhūmiṃ gacchāma subhūmidassanāyā’ti.
Then, bhikkhus, after many years, many hundreds of years, many thousands of years, Prince Vipassī addressed the charioteer: ‘Harness, my dear charioteer, the finest chariots; we shall go to the pleasure ground for a good view.’
Rồi này các Tỳ-khưu, hoàng tử Vipassī, sau nhiều năm, nhiều trăm năm, nhiều ngàn năm, đã gọi người đánh xe: ‘Này bạn đánh xe, hãy thắng những cỗ xe tốt nhất, chúng ta hãy đến khu vườn để ngắm cảnh đẹp.’”
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojetvā vipassissa kumārassa paṭivedesi – ‘yuttāni kho te, deva, bhaddāni bhaddāni yānāni, yassa dāni kālaṃ maññasī’ti.
"Yes, sir," monks, the charioteer, having assented to Prince Vipassī, yoked fine carriages and reported to Prince Vipassī: "Your fine carriages are yoked, sir. Do now what you think is timely."
“Thưa vâng, thưa Hoàng tử,” này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời Hoàng tử Vipassī, rồi thắng những cỗ xe tốt đẹp và tâu lên Hoàng tử Vipassī: “Thưa Hoàng tử, những cỗ xe tốt đẹp đã được thắng rồi, bây giờ Hoàng tử thấy lúc nào thích hợp thì lên đường.”
Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi uyyānabhūmiṃ niyyāsi.
Then, monks, Prince Vipassī, having ascended a fine carriage, proceeded to the pleasure garden in his fine carriages.
Rồi này các Tỳ-khưu, Hoàng tử Vipassī đã lên một cỗ xe tốt đẹp, và đi đến khu vườn bằng những cỗ xe tốt đẹp.
53. ‘‘Addasā kho, bhikkhave, vipassī kumāro uyyānabhūmiṃ niyyanto purisaṃ bhaṇḍuṃ pabbajitaṃ kāsāyavasanaṃ.
"Monks, as Prince Vipassī was proceeding to the pleasure garden, he saw a man with shaven head, gone forth, wearing a saffron robe.
53. Này các Tỳ-khưu, khi Hoàng tử Vipassī đang đi đến khu vườn, ngài đã thấy một người đàn ông đầu trọc, xuất gia, mặc y cà-sa.
Disvā sārathiṃ āmantesi – ‘ayaṃ pana, samma sārathi, puriso kiṃkato?
Seeing him, he addressed the charioteer: "Good charioteer, what is this man doing?
Thấy vậy, ngài gọi người đánh xe: “Này bạn đánh xe, người đàn ông này đã làm gì?
Sīsaṃpissa na yathā aññesaṃ, vatthānipissa na yathā aññesa’nti?
His head is not like others, and his clothes are not like others."
Đầu của ông ấy không giống như những người khác, y phục của ông ấy cũng không giống như những người khác?”
‘Eso kho, deva, pabbajito nāmā’ti.
"That, sir, is called a renunciant."
“Thưa Hoàng tử, đó là một vị xuất gia.”
‘Kiṃ paneso, samma sārathi, pabbajito nāmā’ti?
"Good charioteer, what is this renunciant?"
“Này bạn đánh xe, vị xuất gia này là gì?”
‘Eso kho, deva, pabbajito nāma sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā* sādhu kusalakiriyā* sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampā’ti.
"That, sir, is called a renunciant: one who practices Dhamma well, practices equanimity well, performs wholesome deeds well, performs meritorious deeds well, practices non-harming well, and has compassion for beings."
“Thưa Hoàng tử, vị xuất gia này là người thực hành Chánh pháp tốt đẹp, thực hành Chánh hạnh tốt đẹp, thực hành điều thiện tốt đẹp, thực hành phước đức tốt đẹp, không làm hại tốt đẹp, lòng từ bi đối với chúng sinh tốt đẹp.”
‘Sādhu kho so, samma sārathi, pabbajito nāma, sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalakiriyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampā.
"Indeed, good charioteer, that renunciant is good: good is his practice of Dhamma, good his practice of equanimity, good his performance of wholesome deeds, good his performance of meritorious deeds, good his non-harming, good his compassion for beings.
“Này bạn đánh xe, vị xuất gia này thật tốt đẹp, thực hành Chánh pháp tốt đẹp, thực hành Chánh hạnh tốt đẹp, thực hành điều thiện tốt đẹp, thực hành phước đức tốt đẹp, không làm hại tốt đẹp, lòng từ bi đối với chúng sinh tốt đẹp.
Tena hi, samma sārathi, yena so pabbajito tena rathaṃ pesehī’ti.
Therefore, good charioteer, drive the carriage to where that renunciant is."
Vậy thì này bạn đánh xe, hãy điều xe đến chỗ vị xuất gia đó.”
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā yena so pabbajito tena rathaṃ pesesi.
"Yes, sir," monks, the charioteer, having assented to Prince Vipassī, drove the carriage to where that renunciant was.
“Thưa vâng, thưa Hoàng tử,” này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời Hoàng tử Vipassī, rồi điều xe đến chỗ vị xuất gia đó.
Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro taṃ pabbajitaṃ etadavoca – ‘tvaṃ pana, samma, kiṃkato, sīsampi te na yathā aññesaṃ, vatthānipi te na yathā aññesa’nti?
Then, monks, Prince Vipassī said to that renunciant: "Good sir, what are you doing? Your head is not like others, and your clothes are not like others."
Rồi này các Tỳ-khưu, Hoàng tử Vipassī đã nói với vị xuất gia đó: “Này bạn, bạn đã làm gì, đầu của bạn không giống như những người khác, y phục của bạn cũng không giống như những người khác?”
‘Ahaṃ kho, deva, pabbajito nāmā’ti.
"I, sir, am called a renunciant."
“Thưa Hoàng tử, tôi là một vị xuất gia.”
‘Kiṃ pana tvaṃ, samma, pabbajito nāmā’ti?
"Good sir, what are you, a renunciant?"
“Này bạn, bạn là một vị xuất gia là gì?”
‘Ahaṃ kho, deva, pabbajito nāma, sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalakiriyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampā’ti.
"I, sir, am called a renunciant: one who practices Dhamma well, practices equanimity well, performs wholesome deeds well, performs meritorious deeds well, practices non-harming well, and has compassion for beings."
“Thưa Hoàng tử, tôi là một vị xuất gia, thực hành Chánh pháp tốt đẹp, thực hành Chánh hạnh tốt đẹp, thực hành điều thiện tốt đẹp, thực hành phước đức tốt đẹp, không làm hại tốt đẹp, lòng từ bi đối với chúng sinh tốt đẹp.”
‘Sādhu kho tvaṃ, samma, pabbajito nāma sādhu dhammacariyā sādhu samacariyā sādhu kusalakiriyā sādhu puññakiriyā sādhu avihiṃsā sādhu bhūtānukampā’ti.
"Indeed, good sir, you, a renunciant, are good: good is your practice of Dhamma, good your practice of equanimity, good your performance of wholesome deeds, good your performance of meritorious deeds, good your non-harming, good your compassion for beings."
“Này bạn, bạn là một vị xuất gia thật tốt đẹp, thực hành Chánh pháp tốt đẹp, thực hành Chánh hạnh tốt đẹp, thực hành điều thiện tốt đẹp, thực hành phước đức tốt đẹp, không làm hại tốt đẹp, lòng từ bi đối với chúng sinh tốt đẹp.”
54. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro sārathiṃ āmantesi – ‘tena hi, samma sārathi, rathaṃ ādāya itova antepuraṃ paccaniyyāhi.
"Then, monks, Prince Vipassī addressed the charioteer: "Therefore, good charioteer, take the carriage and return to the inner palace from here.
54. Rồi này các Tỳ-khưu, Hoàng tử Vipassī đã gọi người đánh xe: “Vậy thì này bạn đánh xe, hãy mang xe này trở về nội cung.
Ahaṃ pana idheva kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmī’ti.
I, for my part, will shave off my hair and beard here, don saffron robes, and go forth from home into homelessness."
Còn ta, ta sẽ cạo bỏ râu tóc ở đây, mặc y cà-sa, và xuất gia từ bỏ gia đình để sống không gia đình.”
‘Evaṃ, devā’ti kho, bhikkhave, sārathi vipassissa kumārassa paṭissutvā rathaṃ ādāya tatova antepuraṃ paccaniyyāsi.
"Yes, sir," monks, the charioteer, having assented to Prince Vipassī, took the carriage and returned from there to the inner palace.
“Thưa vâng, thưa Hoàng tử,” này các Tỳ-khưu, người đánh xe đã vâng lời Hoàng tử Vipassī, rồi mang xe đó trở về nội cung.
Vipassī pana kumāro tattheva kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbaji.
Prince Vipassī, however, shaved off his hair and beard right there, donned saffron robes, and went forth from home into homelessness.
Còn Hoàng tử Vipassī, ngài đã cạo bỏ râu tóc ở đó, mặc y cà-sa, và xuất gia từ bỏ gia đình để sống không gia đình.
55. ‘‘Assosi kho, bhikkhave, bandhumatiyā rājadhāniyā mahājanakāyo caturāsīti pāṇasahassāni – ‘vipassī kira kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito’ti.
"Monks, the great multitude of eighty-four thousand beings in the royal capital of Bandhumatī heard: 'Prince Vipassī has shaved off his hair and beard, donned saffron robes, and gone forth from home into homelessness.'
55. Này các Tỳ-khưu, tám mươi bốn ngàn chúng sinh ở kinh đô Bandhumatī đã nghe nói: “Hoàng tử Vipassī đã cạo bỏ râu tóc, mặc y cà-sa, và xuất gia từ bỏ gia đình để sống không gia đình.”
Sutvāna tesaṃ etadahosi – ‘na hi nūna so orako dhammavinayo, na sā orakā* pabbajjā, yattha vipassī kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito.
Having heard this, they thought: 'That Dhamma and Vinaya must not be ordinary, that going forth must not be ordinary, where Prince Vipassī has shaved off his hair and beard, donned saffron robes, and gone forth from home into homelessness.
Sau khi nghe, họ suy nghĩ: “Chắc chắn pháp và luật đó không phải là tầm thường, sự xuất gia đó không phải là tầm thường, mà Hoàng tử Vipassī đã cạo bỏ râu tóc, mặc y cà-sa, và xuất gia từ bỏ gia đình để sống không gia đình.
Vipassīpi nāma kumāro kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissati, kimaṅgaṃ* pana maya’nti.
If even Prince Vipassī goes forth from home into homelessness, shaving off his hair and beard and donning saffron robes, what then of us?'"
Ngay cả Hoàng tử Vipassī cũng đã cạo bỏ râu tóc, mặc y cà-sa, và xuất gia từ bỏ gia đình để sống không gia đình, huống chi là chúng ta!”
58. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassissa bodhisattassa etadahosi – ‘paccudāvattati kho idaṃ viññāṇaṃ nāmarūpamhā, nāparaṃ gacchati.
58. “Then, bhikkhus, this occurred to Vipassī Bodhisatta: ‘This consciousness turns back from name-and-form; it does not go further.
58. "Này các Tỳ-khưu, rồi Bồ-tát Vipassī suy nghĩ: ‘Thức này quay trở lại từ danh sắc, không đi xa hơn.
Ettāvatā jāyetha vā jiyyetha vā miyyetha vā cavetha vā upapajjetha vā, yadidaṃ nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti.
To this extent one may be born or age or die or pass away or reappear, that is, conditioned by name-and-form, consciousness; conditioned by consciousness, name-and-form; conditioned by name-and-form, the six sense bases; conditioned by the six sense bases, contact; conditioned by contact, feeling; conditioned by feeling, craving; conditioned by craving, clinging; conditioned by clinging, becoming; conditioned by becoming, birth; conditioned by birth, aging-and-death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair arise.
Chừng ấy thôi thì sinh, già, chết, hoại diệt, tái sinh, tức là: do duyên danh sắc mà có thức; do duyên thức mà có danh sắc; do duyên danh sắc mà có sáu xứ; do duyên sáu xứ mà có xúc chạm; do duyên xúc chạm mà có cảm thọ; do duyên cảm thọ mà có tham ái; do duyên tham ái mà có chấp thủ (upādāna); do duyên chấp thủ mà có hữu (bhava); do duyên hữu mà có sinh (jāti); do duyên sinh mà già chết, sầu bi, khổ ưu, não hại khởi lên.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti’.
Thus is the origin of this entire mass of suffering.’
Như vậy, toàn bộ khối khổ đau này khởi lên.’
61. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassissa bodhisattassa etadahosi – ‘adhigato kho myāyaṃ maggo sambodhāya yadidaṃ – nāmarūpanirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho, nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho, saḷāyatananirodhā phassanirodho, phassanirodhā vedanānirodho, vedanānirodhā taṇhānirodho, taṇhānirodhā upādānanirodho, upādānanirodhā bhavanirodho, bhavanirodhā jātinirodho, jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti.
“Then, bhikkhus, this thought occurred to Bodhisatta Vipassī: ‘This path to enlightenment has been attained by me, namely: with the cessation of name-and-form, there is a cessation of consciousness; with the cessation of consciousness, there is a cessation of name-and-form; with the cessation of name-and-form, there is a cessation of the six sense bases; with the cessation of the six sense bases, there is a cessation of contact; with the cessation of contact, there is a cessation of feeling; with the cessation of feeling, there is a cessation of craving; with the cessation of craving, there is a cessation of clinging; with the cessation of clinging, there is a cessation of becoming; with the cessation of becoming, there is a cessation of birth; with the cessation of birth, old age and death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair cease.
61. Này các Tỳ-khưu, rồi Bồ-tát Vipassī suy nghĩ: ‘Ta đã chứng đắc con đường dẫn đến giác ngộ, đó là: do danh sắc diệt nên thức diệt; do thức diệt nên danh sắc diệt; do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt; do sáu xứ diệt nên xúc diệt; do xúc diệt nên thọ diệt; do thọ diệt nên ái diệt; do ái diệt nên thủ diệt; do thủ diệt nên hữu diệt; do hữu diệt nên sinh diệt; do sinh diệt nên già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đều diệt.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti’.
Thus there is the cessation of this entire mass of suffering.’
Chính sự diệt tận của toàn bộ khối khổ này là như vậy.’
63. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī bodhisatto aparena samayena pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassī vihāsi – ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo; iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti, tassa pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharato na cirasseva anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccī’’ti.
“Then, bhikkhus, Bodhisatta Vipassī at a later time dwelled observing the rise and fall of the five aggregates of clinging: ‘Such is material form, such is its origination, such is its disappearance; such is feeling, such is its origination, such is its disappearance; such is perception, such is its origination, such is its disappearance; such are volitional formations, such is their origination, such is their disappearance; such is consciousness, such is its origination, such is its disappearance.’ As he dwelled observing the rise and fall of these five aggregates of clinging, his mind was soon liberated from the defilements, without clinging.”
63. Này các Tỳ-khưu, rồi Bồ-tát Vipassī, về sau, đã an trú quán chiếu sự sinh diệt trong năm uẩn chấp thủ: ‘Đây là sắc, đây là sự sinh của sắc, đây là sự diệt của sắc; đây là thọ, đây là sự sinh của thọ, đây là sự diệt của thọ; đây là tưởng, đây là sự sinh của tưởng, đây là sự diệt của tưởng; đây là hành, đây là sự sinh của hành, đây là sự diệt của hành; đây là thức, đây là sự sinh của thức, đây là sự diệt của thức.’ Khi Ngài an trú quán chiếu sự sinh diệt trong năm uẩn chấp thủ như vậy, chẳng bao lâu tâm Ngài được giải thoát khỏi các lậu hoặc, không còn chấp thủ.
64. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ dhammaṃ deseyya’nti.
“Then, bhikkhus, this thought occurred to Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One: ‘I might now teach the Dhamma.’
64. Này các Tỳ-khưu, rồi Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī suy nghĩ: ‘Vậy thì ta hãy thuyết pháp.’
Atha kho, bhikkhave, vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi – ‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo.
Then, bhikkhus, this thought occurred to Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One: ‘This Dhamma I have attained is profound, difficult to see, difficult to comprehend, peaceful, sublime, beyond the sphere of reasoning, subtle, to be experienced by the wise.
Này các Tỳ-khưu, rồi Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī suy nghĩ: ‘Pháp này mà ta đã chứng đắc thật thâm sâu, khó thấy, khó lãnh hội, tịch tịnh, vi diệu, không thể lý luận, tinh tế, chỉ bậc trí mới cảm nhận được.
Ālayarāmā kho panāyaṃ pajā ālayaratā ālayasammuditā.
But this generation delights in clinging, rejoices in clinging, is satisfied with clinging.
Nhưng chúng sinh này ưa thích sự chấp trước, vui thích sự chấp trước, hoan hỷ trong sự chấp trước.
Ālayarāmāya kho pana pajāya ālayaratāya ālayasammuditāya duddasaṃ idaṃ ṭhānaṃ yadidaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
For a generation delighting in clinging, rejoicing in clinging, satisfied with clinging, this state is difficult to see: namely, specific conditionality, dependent origination.
Đối với chúng sinh ưa thích sự chấp trước, vui thích sự chấp trước, hoan hỷ trong sự chấp trước, thì chỗ này thật khó thấy, đó là duyên khởi (idappaccayatāpaṭiccasamuppādo).
Idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
This state is also difficult to see: namely, the calming of all formations, the relinquishing of all substrata of existence, the destruction of craving, dispassion, cessation, Nibbāna.
Chỗ này cũng thật khó thấy, đó là sự an tịnh tất cả các hành (sabbasaṅkhārasamatho), sự từ bỏ tất cả các thủ (sabbūpadhipaṭinissaggo), sự diệt tận ái (taṇhākkhayo), sự ly tham (virāgo), sự diệt tận (nirodho), Niết Bàn (Nibbānaṃ).
Ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyuṃ; so mamassa kilamatho, sā mamassa vihesā’ti.
If I were to teach the Dhamma, and others did not understand me, that would be weariness for me, that would be annoyance for me.’
Nếu ta thuyết pháp, mà người khác không hiểu ta; thì đó sẽ là sự mệt mỏi cho ta, đó sẽ là sự phiền toái cho ta.’
66. ‘‘Atha kho, bhikkhave, aññatarassa mahābrahmuno vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya etadahosi – ‘nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko, yatra hi nāma vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa appossukkatāya cittaṃ namati* , no dhammadesanāyā’ti.
“Then, bhikkhus, a certain Mahābrahmā, knowing with his mind the thought-process in the mind of Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, thought: ‘Alas, the world is perishing! Alas, the world is being destroyed! For Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One’s mind inclines to inactivity, not to teaching the Dhamma!’
66. Này các Tỳ-khưu, rồi một vị Đại Phạm Thiên nọ, biết được tâm tư của Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī, đã suy nghĩ: ‘Ôi, thế gian này sẽ bị hủy diệt! Ôi, thế gian này sẽ bị tiêu vong! Khi mà tâm của Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī nghiêng về sự ít bận tâm, không nghiêng về việc thuyết pháp.’
Atha kho so, bhikkhave, mahābrahmā seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva brahmaloke antarahito vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa purato pāturahosi.
Then, bhikkhus, that Mahābrahmā, just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, vanished from the Brahmā world and appeared before Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.
Này các Tỳ-khưu, rồi vị Đại Phạm Thiên ấy, cũng như một người lực sĩ co cánh tay duỗi ra, hoặc duỗi cánh tay co lại; liền biến mất khỏi Phạm Thiên giới và hiện ra trước mặt Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī.
Atha kho so, bhikkhave, mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dakkhiṇaṃ jāṇumaṇḍalaṃ pathaviyaṃ nihantvā* yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenañjaliṃ paṇāmetvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavoca – ‘desetu, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ, santi* sattā apparajakkhajātikā; assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro’ti.
Then, bhikkhus, that Mahābrahmā, arranging his upper robe over one shoulder, knelt with his right knee on the ground, extended his joined palms towards Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, and said: ‘May the Fortunate One, Venerable Sir, teach the Dhamma! May the Sugata teach the Dhamma! There are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma. There will be those who will understand the Dhamma!’
Này các Tỳ-khưu, rồi vị Đại Phạm Thiên ấy, khoác y vai phải, quỳ gối phải xuống đất, chắp tay hướng về Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī và bạch rằng: ‘Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn thuyết pháp! Bạch Thiện Thệ, xin Ngài thuyết pháp! Có những chúng sinh ít bụi trần; nếu không được nghe Pháp, họ sẽ bị tổn thất; sẽ có người hiểu được Pháp.’
67. ‘‘Evaṃ vutte* , bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho taṃ mahābrahmānaṃ etadavoca – ‘mayhampi kho, brahme, etadahosi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ dhammaṃ deseyya’’nti.
“When this was said, bhikkhus, Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, said to that Mahābrahmā: ‘Brahmā, this thought also occurred to me: ‘‘I might now teach the Dhamma.’’
67. Này các Tỳ-khưu, khi được nói như vậy, Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác Vipassī đã nói với vị Đại Phạm Thiên ấy: ‘Này Phạm Thiên, ta cũng đã suy nghĩ: ‘‘Vậy thì ta hãy thuyết pháp.’’
Tassa mayhaṃ, brahme, etadahosi – ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo.
Then, Brahmā, this thought occurred to me: ‘‘This Dhamma I have attained is profound, difficult to see, difficult to comprehend, peaceful, sublime, beyond the sphere of reasoning, subtle, to be experienced by the wise.
Này Phạm Thiên, rồi ta suy nghĩ: ‘‘Pháp này mà ta đã chứng đắc thật thâm sâu, khó thấy, khó lãnh hội, tịch tịnh, vi diệu, không thể lý luận, tinh tế, chỉ bậc trí mới cảm nhận được.
Ālayarāmā kho panāyaṃ pajā ālayaratā ālayasammuditā.
But this generation delights in clinging, rejoices in clinging, is satisfied with clinging.
Nhưng chúng sinh này ưa thích sự chấp trước, vui thích sự chấp trước, hoan hỷ trong sự chấp trước.
Ālayarāmāya kho pana pajāya ālayaratāya ālayasammuditāya duddasaṃ idaṃ ṭhānaṃ yadidaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādo.
For a generation delighting in clinging, rejoicing in clinging, satisfied with clinging, this state is difficult to see: namely, specific conditionality, dependent origination.
Đối với chúng sinh ưa thích sự chấp trước, vui thích sự chấp trước, hoan hỷ trong sự chấp trước, thì chỗ này thật khó thấy, đó là duyên khởi (idappaccayatāpaṭiccasamuppādo).
Idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
This state is also difficult to see: namely, the calming of all formations, the relinquishing of all substrata of existence, the destruction of craving, dispassion, cessation, Nibbāna.
Chỗ này cũng thật khó thấy, đó là sự an tịnh tất cả các hành (sabbasaṅkhārasamatho), sự từ bỏ tất cả các thủ (sabbūpadhipaṭinissaggo), sự diệt tận ái (taṇhākkhayo), sự ly tham (virāgo), sự diệt tận (nirodho), Niết Bàn (Nibbānaṃ).
Ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyuṃ; so mamassa kilamatho, sā mamassa vihesā’’ti.
If I were to teach the Dhamma, and others did not understand me, that would be weariness for me, that would be annoyance for me.’’
Nếu ta thuyết pháp, mà người khác không hiểu ta; thì đó sẽ là sự mệt mỏi cho ta, đó sẽ là sự phiền toái cho ta.’’
Apissu maṃ, brahme, imā anacchariyā gāthāyo paṭibhaṃsu pubbe assutapubbā –
And also, Brahmā, these unrecited verses, unheard before, spontaneously occurred to me:
Này Phạm Thiên, rồi những bài kệ phi thường này, chưa từng được nghe trước đây, đã hiện lên trong tâm ta:
69. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho brahmuno ca ajjhesanaṃ viditvā sattesu ca kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesi.
69. “Then, monks, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, knowing the request of Brahmā and out of compassion for beings, surveyed the world with his Buddha-eye.
69. "Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, sau khi biết được lời thỉnh cầu của Phạm Thiên và do lòng bi mẫn đối với chúng sanh, đã dùng Phật nhãn quán xét thế gian."
Addasā kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye* appekacce paralokavajjabhayadassāvine* viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvine* viharante.
Surveying the world with his Buddha-eye, monks, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, saw beings with little dust in their eyes, with much dust in their eyes, with sharp faculties, with dull faculties, with good dispositions, with bad dispositions, easy to instruct, difficult to instruct, some living seeing fear in future blameworthy states, and some not living seeing fear in future blameworthy states.
"Này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, khi dùng Phật nhãn quán xét thế gian, đã thấy có những chúng sanh ít bụi, nhiều bụi, có căn tánh lanh lợi, có căn tánh đần độn, có tướng trạng tốt, có tướng trạng xấu, dễ giáo hóa, khó giáo hóa, một số đang sống với tâm thấy sợ hãi tội lỗi ở đời sau, một số đang sống không có tâm thấy sợ hãi tội lỗi ở đời sau."
Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakānuggatāni anto nimuggaposīni.
Just as in a pond of blue lotuses, or a pond of red lotuses, or a pond of white lotuses, some blue lotuses, or red lotuses, or white lotuses, born in the water, grown in the water, remain submerged in the water, nourished from within.
"Ví như trong hồ sen xanh, sen hồng, hay sen trắng, có những bông sen xanh, sen hồng, hay sen trắng sinh ra trong nước, lớn lên trong nước, chưa vươn khỏi mặt nước, được nuôi dưỡng ngập chìm bên trong."
Appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṃ ṭhitāni.
Some blue lotuses, or red lotuses, or white lotuses, born in the water, grown in the water, stand even with the water.
"Có những bông sen xanh, sen hồng, hay sen trắng sinh ra trong nước, lớn lên trong nước, đứng ngang bằng mặt nước."
Appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma ṭhitāni anupalittāni udakena.
And some blue lotuses, or red lotuses, or white lotuses, born in the water, grown in the water, rise above the water, untouched by the water.
"Có những bông sen xanh, sen hồng, hay sen trắng sinh ra trong nước, lớn lên trong nước, vươn lên khỏi mặt nước, không bị nước làm lấm bẩn."
Evameva kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvine viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvine viharante.
Even so, monks, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, surveying the world with his Buddha-eye, saw beings with little dust in their eyes, with much dust in their eyes, with sharp faculties, with dull faculties, with good dispositions, with bad dispositions, easy to instruct, difficult to instruct, some living seeing fear in future blameworthy states, and some not living seeing fear in future blameworthy states.
"Cũng vậy, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, khi dùng Phật nhãn quán xét thế gian, đã thấy có những chúng sanh ít bụi, nhiều bụi, có căn tánh lanh lợi, có căn tánh đần độn, có tướng trạng tốt, có tướng trạng xấu, dễ giáo hóa, khó giáo hóa, một số đang sống với tâm thấy sợ hãi tội lỗi ở đời sau, một số đang sống không có tâm thấy sợ hãi tội lỗi ở đời sau."
72. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi – ‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyaṃ, ko imaṃ dhammaṃ khippameva ājānissatī’ti?
72. “Then, monks, it occurred to Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One: ‘To whom should I first teach the Dhamma? Who will quickly understand this Dhamma?’
72. "Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, khởi lên ý nghĩ này: 'Ta nên thuyết Pháp cho ai trước tiên? Ai sẽ nhanh chóng thấu hiểu Pháp này?'"
Atha kho, bhikkhave, vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa etadahosi – ‘ayaṃ kho khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasanti paṇḍitā viyattā medhāvino dīgharattaṃ apparajakkhajātikā.
Then, monks, it occurred to Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One: ‘Here, Prince Khaṇḍa and the brahmin’s son Tissa reside in Bandhumatī royal capital; they are wise, experienced, intelligent, and have little dust in their eyes for a long time.
"Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, khởi lên ý nghĩ này: 'Vương tử Khaṇḍa và con trai vị tư tế là Tissa này đang cư ngụ tại kinh thành Bandhumatī, là những người thông thái, sáng suốt, có trí tuệ, từ lâu đã thuộc hạng ít bụi trong mắt.'"
Yaṃnūnāhaṃ khaṇḍassa ca rājaputtassa, tissassa ca purohitaputtassa paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyaṃ, te imaṃ dhammaṃ khippameva ājānissantī’ti.
What if I were to first teach the Dhamma to Prince Khaṇḍa and the brahmin’s son Tissa? They will quickly understand this Dhamma.’
"'Vậy ta hãy thuyết Pháp trước tiên cho vương tử Khaṇḍa và con trai vị tư tế là Tissa. Họ sẽ nhanh chóng thấu hiểu Pháp này.'"
73. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva bodhirukkhamūle antarahito bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye pāturahosi.
73. “Then, monks, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, in the same way vanished from the root of the Bodhi tree and reappeared in the Khemamigadāya, near Bandhumatī royal capital.
73. "Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, ví như một người lực sĩ co duỗi cánh tay đang duỗi, hoặc duỗi ra cánh tay đang co; cũng vậy, Ngài biến mất từ gốc cây Bồ-đề và hiện ra tại vườn nai Khema ở kinh thành Bandhumatī."
Atha kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dāyapālaṃ* āmantesi – ‘ehi tvaṃ, samma dāyapāla, bandhumatiṃ rājadhāniṃ pavisitvā khaṇḍañca rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ evaṃ vadehi – vipassī, bhante, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati, so tumhākaṃ dassanakāmo’ti.
Then, monks, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, addressed the park-keeper: ‘Come, friend park-keeper, enter Bandhumatī royal capital and tell Prince Khaṇḍa and the brahmin’s son Tissa this: “Bhante, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, has arrived at Bandhumatī royal capital and is dwelling in the Khemamigadāya; he desires to see you.”’
"Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, gọi người giữ vườn và bảo: 'Này người giữ vườn hiền hữu, hãy đi vào kinh thành Bandhumatī và nói với vương tử Khaṇḍa và con trai vị tư tế là Tissa như sau: "Thưa các ngài, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã đến kinh thành Bandhumatī và đang ngự tại vườn nai Khema. Ngài muốn gặp các ngài."'"
‘Evaṃ, bhante’ti kho, bhikkhave, dāyapālo vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa paṭissutvā bandhumatiṃ rājadhāniṃ pavisitvā khaṇḍañca rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ etadavoca – ‘vipassī, bhante, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati; so tumhākaṃ dassanakāmo’ti.
‘Yes, Bhante,’ monks, the park-keeper replied to Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, and having entered Bandhumatī royal capital, he told Prince Khaṇḍa and the brahmin’s son Tissa: ‘Bhante, Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, has arrived at Bandhumatī royal capital and is dwelling in the Khemamigadāya; he desires to see you.’
"'Vâng, bạch ngài,' này các Tỳ-khưu, người giữ vườn vâng lời Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đi vào kinh thành Bandhumatī và thưa với vương tử Khaṇḍa và con trai vị tư tế là Tissa rằng: 'Thưa các ngài, Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã đến kinh thành Bandhumatī và đang ngự tại vườn nai Khema; Ngài muốn gặp các ngài.'"
74. ‘‘Atha kho, bhikkhave, khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā bhaddaṃ bhaddaṃ yānaṃ abhiruhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi bandhumatiyā rājadhāniyā niyyiṃsu.
74. “Then, monks, Prince Khaṇḍa and the brahmin’s son Tissa had splendid carriages prepared, mounted splendid carriages, and departed from Bandhumatī royal capital in splendid carriages.
74. "Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, vương tử Khaṇḍa và con trai vị tư tế là Tissa cho thắng những cỗ xe tốt đẹp, lên những cỗ xe tốt đẹp, và rời khỏi kinh thành Bandhumatī bằng những cỗ xe tốt đẹp ấy."
Yena khemo migadāyo tena pāyiṃsu.
They rode as far as the ground was suitable for carriages, then dismounted and proceeded on foot to where Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, was.
"Họ đi đến vườn nai Khema."
Yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikāva* yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu.
Having gone by vehicle as far as the ground for vehicles, having dismounted from the vehicles, they went on foot to Vipassī, the Fortunate One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.
"Đi xe cho đến hết đoạn đường có thể đi xe, họ xuống xe và đi bộ đến nơi Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đang ngự."
Upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Having approached, they saluted Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, and sat down to one side.
"Sau khi đến, họ đảnh lễ Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, rồi ngồi xuống một bên."
75. ‘‘Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbiṃ kathaṃ* kathesi, seyyathidaṃ – dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
75. “To them Vipassī the Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Awakened One, delivered a gradual discourse, that is: a talk on giving, a talk on morality, a talk on heaven, he explained the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures, and the benefit of renunciation.
75. "Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã thuyết cho họ một bài pháp tuần tự, nghĩa là: thuyết về bố thí, thuyết về giới, thuyết về cõi trời; Ngài tuyên thuyết về sự nguy hại, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các dục và lợi ích của sự xuất ly."
Yadā te bhagavā aññāsi kallacitte muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte, atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā, taṃ pakāsesi – dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ.
When the Blessed One perceived that their minds were ready, pliant, free from hindrances, uplifted, and confident, he then expounded the teaching that is unique to the Buddhas: suffering, its origin, its cessation, and the path.
"Khi Đức Thế Tôn biết họ đã có tâm sẵn sàng, tâm nhu nhuyến, tâm không còn chướng ngại, tâm hân hoan, tâm trong sạch, bấy giờ Ngài mới tuyên thuyết bài pháp đặc thù của chư Phật: Khổ, Tập, Diệt, Đạo."
Seyyathāpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya, evameva khaṇḍassa ca rājaputtassa tissassa ca purohitaputtassa tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti.
Just as a clean cloth, free from stains, would perfectly absorb dye, so too, for Prince Khaṇḍa and Tissa, the brahmin's son, right on that very seat, the stainless, dustless Dhamma-eye arose: ‘Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease.’
Giống như một tấm vải sạch, không vết bẩn, dễ dàng nhận thuốc nhuộm, cũng vậy, ngay trên chỗ ngồi đó, Pháp nhãn vô cấu, ly trần đã khởi lên nơi hoàng tử Khaṇḍa và con trai vị Bà-la-môn Tissa – rằng: ‘Phàm cái gì có tính chất tập khởi, tất cả cái đó có tính chất đoạn diệt.’
76. ‘‘Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthusāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ – ‘abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante.
76. “Those who had seen the Dhamma, attained the Dhamma, understood the Dhamma, penetrated the Dhamma; who had crossed over doubt, were free from perplexity, had attained confidence, and were independent of others in the Teacher’s Dispensation, addressed the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, saying: ‘Excellent, venerable sir, excellent, venerable sir!
76. “Sau khi đã thấy Pháp, đã đạt Pháp, đã thấu hiểu Pháp, đã thấm nhuần Pháp, đã vượt qua nghi ngờ, đã đoạn trừ sự hoài nghi, đã đạt đến sự vô úy, không còn phụ thuộc vào người khác trong giáo pháp của Bậc Đạo Sư, họ bạch với Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác rằng: ‘Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn! Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn!
Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya ‘‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’’ti.
It is as if, venerable sir, one were to set upright what had been overturned, or to reveal what had been hidden, or to show the way to one who was lost, or to hold up a lamp in the darkness so that those with eyes might see forms.
Bạch Thế Tôn, giống như dựng đứng cái bị lật úp, phơi bày cái bị che giấu, chỉ đường cho người lạc lối, hoặc cầm đèn dầu trong bóng tối để ‘những người có mắt có thể thấy các sắc.’
Evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
In the same way, the Dhamma has been made clear by the Blessed One in many ways.
Cũng vậy, Pháp đã được Đức Thế Tôn thuyết giảng bằng nhiều phương cách.
Ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca.
We, venerable sir, go for refuge to the Blessed One and to the Dhamma.
Bạch Thế Tôn, chúng con xin quy y Đức Thế Tôn và quy y Pháp.
Labheyyāma mayaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyāma upasampada’nti.
May we receive the going forth (pabbajjā) in the Blessed One’s presence, venerable sir, may we receive the full ordination (upasampadā).”
Bạch Thế Tôn, chúng con xin được xuất gia dưới sự giáo hóa của Đức Thế Tôn, xin được thọ giới Cụ túc.’”
77. ‘‘Alatthuṃ kho, bhikkhave, khaṇḍo ca rājaputto, tisso ca purohitaputto vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alatthuṃ upasampadaṃ.
77. “Indeed, bhikkhus, Prince Khaṇḍa and Tissa, the brahmin’s son, received the going forth in the presence of the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One; they received the full ordination.
77. “Này các Tỳ-khưu, hoàng tử Khaṇḍa và con trai vị Bà-la-môn Tissa đã được xuất gia dưới sự giáo hóa của Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã được thọ giới Cụ túc.
Te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi; saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nibbāne* ānisaṃsaṃ pakāsesi.
The Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, then instructed, exhorted, inspired, and gladdened them with a Dhamma talk; he revealed the danger, degradation, and defilement of conditioned phenomena (saṅkhārā), and the advantage of Nibbāna.
Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã khơi gợi, khuyến khích, làm phấn khởi, và làm hoan hỷ họ bằng những lời thuyết Pháp; Ngài đã thuyết giảng về sự nguy hại, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các hành (saṅkhāra), và về lợi ích của Niết-bàn.
Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu.
As they were being instructed, exhorted, inspired, and gladdened by the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, with a Dhamma talk, their minds were soon liberated from the taints (āsavā) through non-clinging.
Khi được Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác khơi gợi, khuyến khích, làm phấn khởi, và làm hoan hỷ bằng những lời thuyết Pháp, không bao lâu sau, tâm của họ đã được giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ.
78. ‘‘Assosi kho, bhikkhave, bandhumatiyā rājadhāniyā mahājanakāyo caturāsītipāṇasahassāni – ‘vipassī kira bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati.
78. “Indeed, bhikkhus, the great multitude of eighty-four thousand beings in Bandhumatī, the royal capital, heard: ‘It seems that the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, has arrived at the royal capital of Bandhumatī and is dwelling in the Khemaka deer park.
78. “Này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn chúng sanh trong kinh thành Bandhumatī đã nghe rằng: ‘Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã đến kinh thành Bandhumatī và đang an trú tại công viên Khemā Migadāya.
Khaṇḍo ca kira rājaputto tisso ca purohitaputto vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā’ti.
And it seems that Prince Khaṇḍa and Tissa, the brahmin’s son, have shaved off their hair and beard, put on saffron robes, and gone forth from the home life into homelessness in the presence of the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One.’
Hoàng tử Khaṇḍa và con trai vị Bà-la-môn Tissa đã cạo bỏ râu tóc, đắp y cà-sa, từ bỏ gia đình, sống không gia đình dưới sự giáo hóa của Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.’
Sutvāna nesaṃ etadahosi – ‘na hi nūna so orako dhammavinayo, na sā orakā pabbajjā, yattha khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā.
Having heard this, they thought: ‘Surely that Dhamma and discipline is not lowly, nor is that going forth lowly, where Prince Khaṇḍa and Tissa, the brahmin’s son, have shaved off their hair and beard, put on saffron robes, and gone forth from the home life into homelessness.
Sau khi nghe, họ nghĩ rằng: ‘Chắc chắn đó không phải là một Pháp và Luật tầm thường, không phải là một sự xuất gia tầm thường, nơi mà hoàng tử Khaṇḍa và con trai vị Bà-la-môn Tissa đã cạo bỏ râu tóc, đắp y cà-sa, từ bỏ gia đình, sống không gia đình.
Khaṇḍo ca rājaputto tisso ca purohitaputto kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissanti, kimaṅgaṃ pana maya’nti.
If Prince Khaṇḍa and Tissa, the brahmin’s son, shave off their hair and beard, put on saffron robes, and go forth from the home life into homelessness, then what about us?’
Nếu hoàng tử Khaṇḍa và con trai vị Bà-la-môn Tissa đã cạo bỏ râu tóc, đắp y cà-sa, từ bỏ gia đình, sống không gia đình, thì huống chi là chúng ta!’
Atha kho so, bhikkhave, mahājanakāyo caturāsītipāṇasahassāni bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā yena khemo migadāyo yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then, bhikkhus, that great multitude of eighty-four thousand beings departed from the royal capital of Bandhumatī and went to the Khemaka deer park, to where the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, was; having approached, they paid homage to the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, and sat down to one side.
Sau đó, này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn chúng sanh đó đã rời khỏi kinh thành Bandhumatī, đi đến công viên Khemā Migadāya, nơi Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đang trú ngụ; sau khi đến, họ đảnh lễ Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác và ngồi xuống một bên.
79. ‘‘Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbiṃ kathaṃ kathesi.
79. “To them, the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, gave a gradual discourse.
79. “Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng cho họ một bài Pháp tuần tự.
Seyyathidaṃ – dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
That is, he spoke of giving, of morality, of heaven; he revealed the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures, and the advantage of renunciation (nekkhamma).
Đó là bài Pháp về bố thí, về giới luật, về cõi trời, về sự nguy hại, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các dục, và về lợi ích của sự xuất ly.
Yadā te bhagavā aññāsi kallacitte muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte, atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā, taṃ pakāsesi – dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ.
When the Blessed One perceived that their minds were ready, pliant, free from hindrances, uplifted, and confident, then he expounded the teaching peculiar to the Buddhas – suffering, its origin, its cessation, and the path.
Khi Đức Thế Tôn nhận thấy tâm của họ đã sẵn sàng, đã mềm mại, đã không còn chướng ngại, đã phấn khởi, đã thanh tịnh, thì Ngài đã thuyết giảng bài Pháp đặc biệt của chư Phật – đó là Khổ, Tập, Diệt, Đạo.
Seyyathāpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya, evameva tesaṃ caturāsītipāṇasahassānaṃ tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti.
Just as a clean cloth, free from stains, would perfectly absorb dye, so too, for those eighty-four thousand beings, right on that very seat, the stainless, dustless Dhamma-eye arose: ‘Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease.’
Giống như một tấm vải sạch, không vết bẩn, dễ dàng nhận thuốc nhuộm, cũng vậy, ngay trên chỗ ngồi đó, Pháp nhãn vô cấu, ly trần đã khởi lên nơi tám vạn bốn ngàn chúng sanh đó – rằng: ‘Phàm cái gì có tính chất tập khởi, tất cả cái đó có tính chất đoạn diệt.’
80. ‘‘Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthusāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ – ‘abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante.
80. “Those who had seen the Dhamma, attained the Dhamma, understood the Dhamma, penetrated the Dhamma; who had crossed over doubt, were free from perplexity, had attained confidence, and were independent of others in the Teacher’s Dispensation, addressed the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, saying: ‘Excellent, venerable sir, excellent, venerable sir!
80. “Sau khi đã thấy Pháp, đã đạt Pháp, đã thấu hiểu Pháp, đã thấm nhuần Pháp, đã vượt qua nghi ngờ, đã đoạn trừ sự hoài nghi, đã đạt đến sự vô úy, không còn phụ thuộc vào người khác trong giáo pháp của Bậc Đạo Sư, họ bạch với Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác rằng: ‘Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn! Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn!
Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya ‘‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’’ti.
It is as if, venerable sir, one were to set upright what had been overturned, or to reveal what had been hidden, or to show the way to one who was lost, or to hold up a lamp in the darkness so that those with eyes might see forms.
Bạch Thế Tôn, giống như dựng đứng cái bị lật úp, phơi bày cái bị che giấu, chỉ đường cho người lạc lối, hoặc cầm đèn dầu trong bóng tối để ‘những người có mắt có thể thấy các sắc.’
Evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
In the same way, the Dhamma has been made clear by the Blessed One in many ways.
Cũng vậy, Pháp đã được Đức Thế Tôn thuyết giảng bằng nhiều phương cách.
Ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca bhikkhusaṅghañca* .
We, venerable sir, go for refuge to the Blessed One, to the Dhamma, and to the Saṅgha of bhikkhus.
Bạch Thế Tôn, chúng con xin quy y Đức Thế Tôn, quy y Pháp và quy y Tăng đoàn Tỳ-khưu.
Labheyyāma mayaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampada’’nti.
May we receive the going forth in the Blessed One’s presence, venerable sir, may we receive the full ordination.”
Bạch Thế Tôn, chúng con xin được xuất gia dưới sự giáo hóa của Đức Thế Tôn, xin được thọ giới Cụ túc.’”
81. ‘‘Alatthuṃ kho, bhikkhave, tāni caturāsītipāṇasahassāni vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ, alatthuṃ upasampadaṃ.
81. “Indeed, bhikkhus, those eighty-four thousand beings received the going forth in the presence of the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One; they received the full ordination.
81. “Này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn chúng sanh đó đã được xuất gia dưới sự giáo hóa của Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã được thọ giới Cụ túc.
Te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi; saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nibbāne ānisaṃsaṃ pakāsesi.
The Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, then instructed, exhorted, inspired, and gladdened them with a Dhamma talk; he revealed the danger, degradation, and defilement of conditioned phenomena (saṅkhārā), and the advantage of Nibbāna.
Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã khơi gợi, khuyến khích, làm phấn khởi, và làm hoan hỷ họ bằng những lời thuyết Pháp; Ngài đã thuyết giảng về sự nguy hại, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các hành (saṅkhāra), và về lợi ích của Niết-bàn.
Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu.
As they were being instructed, exhorted, inspired, and gladdened by the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, with a Dhamma talk, their minds were soon liberated from the taints (āsavā) through non-clinging.
Khi được Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác khơi gợi, khuyến khích, làm phấn khởi, và làm hoan hỷ bằng những lời thuyết Pháp, không bao lâu sau, tâm của họ đã được giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ.
82. ‘‘Assosuṃ kho, bhikkhave, tāni purimāni caturāsītipabbajitasahassāni – ‘vipassī kira bhagavā arahaṃ sammāsambuddho bandhumatiṃ rājadhāniṃ anuppatto kheme migadāye viharati, dhammañca kira desetī’ti.
82. “Indeed, bhikkhus, those previous eighty-four thousand ordained ones heard: ‘It seems that the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, has arrived at the royal capital of Bandhumatī and is dwelling in the Khemaka deer park, and it seems he is teaching the Dhamma.’
82. “Này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn vị xuất gia trước đó đã nghe rằng: ‘Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã đến kinh thành Bandhumatī và đang an trú tại công viên Khemā Migadāya, và Ngài đang thuyết Pháp.’
Atha kho, bhikkhave, tāni caturāsītipabbajitasahassāni yena bandhumatī rājadhānī yena khemo migadāyo yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then, bhikkhus, those eighty-four thousand ordained ones went to the royal capital of Bandhumatī, to the Khemaka deer park, to where the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, was; having approached, they paid homage to the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, and sat down to one side.
Sau đó, này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn vị xuất gia đó đã đi đến kinh thành Bandhumatī, đến công viên Khemā Migadāya, nơi Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đang trú ngụ; sau khi đến, họ đảnh lễ Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác và ngồi xuống một bên.
83. ‘‘Tesaṃ vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho anupubbiṃ kathaṃ kathesi.
83. “To them, the Blessed One Vipassī, the Arahant, the Fully Self-awakened One, gave a gradual discourse.
83. “Đức Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng cho họ một bài Pháp tuần tự.
Seyyathidaṃ – dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
That is, he spoke of giving, of morality, of heaven; he revealed the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures, and the advantage of renunciation (nekkhamma).
Đó là bài Pháp về bố thí, về giới luật, về cõi trời, về sự nguy hại, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các dục, và về lợi ích của sự xuất ly.
Yadā te bhagavā aññāsi kallacitte muducitte vinīvaraṇacitte udaggacitte pasannacitte, atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā, taṃ pakāsesi – dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ.
When the Blessed One knew their minds to be ready, pliable, free from hindrances, uplifted, and confident, then he expounded the teaching that is the essence of the Buddhas' discourse—suffering, its origin, its cessation, and the path.
Khi Thế Tôn biết rằng tâm của họ đã sẵn sàng, mềm mại, không chướng ngại, phấn khởi, thanh tịnh, bấy giờ Ngài đã thuyết giảng bài pháp đặc biệt của chư Phật—Khổ, Tập, Diệt, Đạo.
Seyyathāpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya, evameva tesaṃ caturāsītipabbajitasahassānaṃ tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti.
Just as a clean cloth, free from stains, readily absorbs dye, so too, for those eighty-four thousand renunciants, on that very seat, the stainless, blemishless Dhamma-eye arose: 'Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease.'
Ví như tấm vải sạch, không vết bẩn, dễ dàng thọ nhận thuốc nhuộm; cũng vậy, đối với tám vạn bốn ngàn vị xuất gia ấy, ngay tại chỗ ngồi đó, Pháp nhãn không bụi bẩn, không vết nhơ đã khởi lên: ‘Bất cứ thứ gì có tính chất khởi lên, tất cả thứ đó có tính chất diệt đi’.
84. ‘‘Te diṭṭhadhammā pattadhammā viditadhammā pariyogāḷhadhammā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṃkathā vesārajjappattā aparappaccayā satthusāsane vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavocuṃ – ‘abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante.
84. Having seen the Dhamma, attained the Dhamma, understood the Dhamma, penetrated the Dhamma, having crossed over doubt, having put away perplexity, having attained to fearlessness, and become independent of others in the Teacher's Dispensation, those beings said to Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One: 'Excellent, Bhante, excellent, Bhante!'
84. “Những vị ấy đã thấy Pháp, đã đạt Pháp, đã hiểu Pháp, đã thâm nhập Pháp, đã vượt qua sự nghi ngờ, đã loại bỏ sự hoài nghi, đã đạt đến sự tự tin, không còn phụ thuộc vào người khác trong giáo pháp của Bậc Đạo Sư, đã bạch Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác rằng: ‘Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn! Thật tuyệt vời, bạch Thế Tôn!
Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya ‘‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’’ti.
It is as if, Bhante, one were to set upright what had been overturned, or to reveal what had been hidden, or to show the way to one who was lost, or to hold up a lamp in the darkness so that those with eyes might see forms.
Bạch Thế Tôn, ví như lật ngửa cái bị úp xuống, hay phơi bày cái bị che giấu, hay chỉ đường cho người lạc lối, hay cầm đèn dầu trong bóng tối để ‘người có mắt có thể thấy các sắc’.
Evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Even so has the Dhamma been expounded by the Blessed One in many ways.
Cũng vậy, Pháp đã được Thế Tôn thuyết giảng bằng nhiều phương cách.
Ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañca bhikkhusaṅghañca.
We go for refuge to the Blessed One, Bhante, and to the Dhamma, and to the Bhikkhu Saṅgha.
Bạch Thế Tôn, chúng con xin quy y Thế Tôn, quy y Pháp và quy y Tăng đoàn.
Labheyyāma mayaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampada’’nti.
May we receive the going forth, Bhante, in the presence of the Blessed One; may we receive the full ordination.'
Bạch Thế Tôn, chúng con mong được xuất gia, mong được thọ cụ túc giới trong giáo pháp của Thế Tôn’.”
85. ‘‘Alatthuṃ kho, bhikkhave, tāni caturāsītipabbajitasahassāni vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alatthuṃ upasampadaṃ.
85. Then, bhikkhus, those eighty-four thousand renunciants received the going forth in the presence of Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One; they received the full ordination.
85. “Này các Tỳ-khưu, tám vạn bốn ngàn vị xuất gia ấy đã được xuất gia, đã được thọ cụ túc giới trong giáo pháp của Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác.
Te vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi; saṅkhārānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nibbāne ānisaṃsaṃ pakāsesi.
Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, instructed, urged, inspired, and gladdened them with a Dhamma talk; he expounded the danger, degradation, and defilement of conditioned phenomena, and the benefit of Nibbāna.
Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác đã khích lệ, khuyến tấn, làm phấn khởi, làm hoan hỷ các vị ấy bằng bài pháp; Ngài đã thuyết giảng về sự nguy hiểm, sự thấp kém, sự ô nhiễm của các hành (saṅkhāra) và lợi ích của Nibbāna.
Tesaṃ vipassinā bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya sandassiyamānānaṃ samādapiyamānānaṃ samuttejiyamānānaṃ sampahaṃsiyamānānaṃ nacirasseva anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu.
While they were being instructed, urged, inspired, and gladdened by Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, with a Dhamma talk, their minds were soon liberated from the taints through non-clinging.
Khi được Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác khích lệ, khuyến tấn, làm phấn khởi, làm hoan hỷ bằng bài pháp, tâm của các vị ấy đã được giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ (anupādāya) trong một thời gian ngắn sau đó.
86. ‘‘Tena kho pana, bhikkhave, samayena bandhumatiyā rājadhāniyā mahābhikkhusaṅgho paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ.
86. Now at that time, bhikkhus, a great Saṅgha of bhikkhus, sixty-eight hundred thousand bhikkhus, resided in the royal capital of Bandhumatī.
86. “Này các Tỳ-khưu, vào thời đó, tại kinh đô Bandhumatī, có một đại Tăng đoàn gồm sáu mươi tám vạn Tỳ-khưu đang trú ngụ.
Atha kho, bhikkhave, vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘mahā kho etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ, yaṃnūnāhaṃ bhikkhū anujāneyyaṃ – ‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ; mā ekena dve agamittha; desetha, bhikkhave, dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha.
Then, bhikkhus, Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, being alone in seclusion, had this thought arise in his mind: 'Presently, a great Saṅgha of bhikkhus, sixty-eight hundred thousand bhikkhus, resides in the royal capital of Bandhumatī. What if I were to authorize the bhikkhus: "Wander, bhikkhus, for the welfare of the many, for the happiness of the many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans; let not two go by one path. Teach, bhikkhus, the Dhamma that is beautiful in the beginning, beautiful in the middle, and beautiful in the end, with meaning and with phrasing; proclaim the perfectly complete and purified holy life.
Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, khi Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác đang ẩn cư một mình, một ý nghĩ đã khởi lên trong tâm Ngài: ‘Hiện tại, tại kinh đô Bandhumatī, có một đại Tăng đoàn gồm sáu mươi tám vạn Tỳ-khưu đang trú ngụ. Vậy ta hãy cho phép các Tỳ-khưu du hành: ‘Này các Tỳ-khưu, hãy du hành vì lợi ích của nhiều người, vì hạnh phúc của nhiều người, vì lòng từ bi đối với thế gian, vì sự an lạc, lợi ích, hạnh phúc của chư thiên và loài người; chớ đi hai người trên cùng một con đường; này các Tỳ-khưu, hãy thuyết giảng Giáo Pháp tốt đẹp ở phần đầu, tốt đẹp ở phần giữa, tốt đẹp ở phần cuối, với ý nghĩa và văn từ đầy đủ, trọn vẹn, thanh tịnh, hãy tuyên bố đời sống Phạm hạnh.
Santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro.
There are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma; there will be those who understand the Dhamma.
Có những chúng sinh có ít bụi trần, nếu không được nghe Pháp, họ sẽ bị tổn thất; sẽ có những người hiểu được Pháp.
Api ca channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyā’’’ti.
Moreover, the royal capital of Bandhumatī should be approached every six years for the recitation of the Pātimokkha."’
Hơn nữa, cứ sáu năm một lần, cần phải đến kinh đô Bandhumatī để tụng đọc Pātimokkha’.”
87. ‘‘Atha kho, bhikkhave, aññataro mahābrahmā vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya.
87. Then, bhikkhus, a certain Mahābrahmā, understanding with his mind the thought in the mind of Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—
87. “Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, một vị Đại Phạm thiên nào đó, biết được ý nghĩ trong tâm của Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác, ví như một người mạnh mẽ co cánh tay đang duỗi ra, hoặc duỗi cánh tay đang co lại.
Evameva brahmaloke antarahito vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa purato pāturahosi.
even so, vanished from the Brahmā world and appeared before Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One.
Cũng vậy, vị ấy biến mất khỏi Phạm thiên giới và hiện ra trước mặt Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác.
Atha kho so, bhikkhave, mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tenañjaliṃ paṇāmetvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etadavoca – ‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata.
Then, bhikkhus, that Mahābrahmā, having arranged his upper robe over one shoulder, and having saluted Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, with clasped hands, said to Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One: 'So it is, Blessed One! So it is, Fortunate One!
Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, vị Đại Phạm thiên ấy vắt y vai qua một bên, chắp tay đảnh lễ Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác và bạch rằng: ‘Đúng vậy, bạch Thế Tôn! Đúng vậy, bạch Thiện Thệ!
Mahā kho, bhante, etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ, anujānātu, bhante, bhagavā bhikkhū – ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ; mā ekena dve agamittha; desetha, bhikkhave, dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha.
Indeed, Bhante, a great Saṅgha of bhikkhus, sixty-eight hundred thousand bhikkhus, presently resides in the royal capital of Bandhumatī. May the Blessed One, Bhante, authorize the bhikkhus: "Wander, bhikkhus, for the welfare of the many, for the happiness of the many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans; let not two go by one path. Teach, bhikkhus, the Dhamma that is beautiful in the beginning, beautiful in the middle, and beautiful in the end, with meaning and with phrasing; proclaim the perfectly complete and purified holy life.
Bạch Thế Tôn, hiện tại, tại kinh đô Bandhumatī, có một đại Tăng đoàn gồm sáu mươi tám vạn Tỳ-khưu đang trú ngụ; bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn cho phép các Tỳ-khưu: ‘‘Này các Tỳ-khưu, hãy du hành vì lợi ích của nhiều người, vì hạnh phúc của nhiều người, vì lòng từ bi đối với thế gian, vì sự an lạc, lợi ích, hạnh phúc của chư thiên và loài người; chớ đi hai người trên cùng một con đường; này các Tỳ-khưu, hãy thuyết giảng Giáo Pháp tốt đẹp ở phần đầu, tốt đẹp ở phần giữa, tốt đẹp ở phần cuối, với ý nghĩa và văn từ đầy đủ, trọn vẹn, thanh tịnh, hãy tuyên bố đời sống Phạm hạnh.
Santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro’’ti* .
There are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma; there will be those who understand the Dhamma."'
Có những chúng sinh có ít bụi trần, nếu không được nghe Pháp, họ sẽ bị tổn thất; sẽ có những người hiểu được Pháp’’.
Api ca, bhante, mayaṃ tathā karissāma yathā bhikkhū channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamissanti pātimokkhuddesāyā’ti.
'Moreover, Bhante, we will ensure that the bhikkhus approach the royal capital of Bandhumatī every six years for the recitation of the Pātimokkha.'
Hơn nữa, bạch Thế Tôn, chúng con sẽ làm sao để các Tỳ-khưu cứ sáu năm một lần sẽ đến kinh đô Bandhumatī để tụng đọc Pātimokkha’.
Idamavoca, bhikkhave, so mahābrahmā, idaṃ vatvā vipassiṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tattheva antaradhāyi.
This is what that Mahābrahmā said, bhikkhus; having said this, and having saluted Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, and circumambulated him clockwise, he vanished right there.
Này các Tỳ-khưu, vị Đại Phạm thiên ấy đã nói như vậy, sau khi nói lời ấy, đảnh lễ Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác, đi nhiễu hữu và biến mất ngay tại chỗ đó.”
88. ‘‘Atha kho, bhikkhave, vipassī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito bhikkhū āmantesi – ‘idha mayhaṃ, bhikkhave, rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – mahā kho etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ.
88. Then, bhikkhus, Vipassī, the Blessed One, the Arahant, the Fully Self-Awakened One, having risen from seclusion in the evening, addressed the bhikkhus: 'Here, bhikkhus, being alone in seclusion, this thought arose in my mind: "Presently, a great Saṅgha of bhikkhus, sixty-eight hundred thousand bhikkhus, resides in the royal capital of Bandhumatī.
88. “Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, Thế Tôn Vipassī, bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác, sau khi rời khỏi chỗ ẩn cư vào buổi chiều, đã gọi các Tỳ-khưu và nói: ‘Này các Tỳ-khưu, khi ta đang ẩn cư một mình, một ý nghĩ đã khởi lên trong tâm ta: Hiện tại, tại kinh đô Bandhumatī, có một đại Tăng đoàn gồm sáu mươi tám vạn Tỳ-khưu đang trú ngụ.
Yaṃnūnāhaṃ bhikkhū anujāneyyaṃ – ‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ; mā ekena dve agamittha; desetha, bhikkhave, dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha.
What if I were to authorize the bhikkhus: 'Wander, bhikkhus, for the welfare of the many, for the happiness of the many, out of compassion for the world, for the good, welfare, and happiness of devas and humans; let not two go by one path. Teach, bhikkhus, the Dhamma that is beautiful in the beginning, beautiful in the middle, and beautiful in the end, with meaning and with phrasing; proclaim the perfectly complete and purified holy life.
Vậy ta hãy cho phép các Tỳ-khưu: ‘Này các Tỳ-khưu, hãy du hành vì lợi ích của nhiều người, vì hạnh phúc của nhiều người, vì lòng từ bi đối với thế gian, vì sự an lạc, lợi ích, hạnh phúc của chư thiên và loài người; chớ đi hai người trên cùng một con đường; này các Tỳ-khưu, hãy thuyết giảng Giáo Pháp tốt đẹp ở phần đầu, tốt đẹp ở phần giữa, tốt đẹp ở phần cuối, với ý nghĩa và văn từ đầy đủ, trọn vẹn, thanh tịnh, hãy tuyên bố đời sống Phạm hạnh.
Santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro.
There are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma; there will be those who understand the Dhamma.
Có những chúng sinh có ít bụi trần, nếu không được nghe Pháp, họ sẽ bị tổn thất; sẽ có những người hiểu được Pháp.
Api ca, channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyāti.
Moreover, the royal capital of Bandhumatī should be approached every six years for the recitation of the Pātimokkha.' "
Hơn nữa, cứ sáu năm một lần, cần phải đến kinh đô Bandhumatī để tụng đọc Pātimokkha’.
‘‘‘Atha kho, bhikkhave, aññataro mahābrahmā mama cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva brahmaloke antarahito mama purato pāturahosi.
Then, bhikkhus, a certain Mahābrahmā, understanding with his mind the thought in my mind—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—even so, vanished from the Brahmā world and appeared before me.
‘Bấy giờ, này các Tỳ-khưu, một vị Đại Phạm thiên nào đó, biết được ý nghĩ trong tâm ta, ví như một người mạnh mẽ co cánh tay đang duỗi ra, hoặc duỗi cánh tay đang co lại; cũng vậy, vị ấy biến mất khỏi Phạm thiên giới và hiện ra trước mặt ta.
Atha kho so, bhikkhave, mahābrahmā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yenāhaṃ tenañjaliṃ paṇāmetvā maṃ etadavoca – ‘‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata.
Then, bhikkhus, that Great Brahmā, having arranged his upper robe over one shoulder, and having saluted me with joined palms, said to me: ‘‘It is so, Blessed One, it is so, Fortunate One.
Rồi này các Tỳ-kheo, Đại Phạm thiên đó đắp y vai trái, chắp tay hướng về phía Ta và thưa với Ta rằng: ‘‘Thưa Thế Tôn, đúng vậy; thưa Thiện Thệ, đúng vậy.
Mahā kho, bhante, etarahi bhikkhusaṅgho bandhumatiyā rājadhāniyā paṭivasati aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ.
Indeed, Venerable Sir, at present, a great Saṅgha of bhikkhus, sixty-eight hundred thousand bhikkhus, resides in the royal capital of Bandhumatī.
Này Bhante, hiện nay Tăng đoàn rất đông, có sáu mươi tám ngàn Tỳ-kheo đang trú tại kinh thành Bandhumatī.
Anujānātu, bhante, bhagavā bhikkhū – ‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ; mā ekena dve agamittha; desetha, bhikkhave, dhammaṃ…pe… santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro’ti.
May the Blessed One, Venerable Sir, grant permission to the bhikkhus: ‘Go forth, bhikkhus, on tour for the welfare of the many, for the happiness of the many, out of compassion for the world, for the good, benefit, and happiness of devas and humans; let not two go by one road; teach the Dhamma… there are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma, they will be knowers of the Dhamma.’
Xin Thế Tôn, Bhante, cho phép các Tỳ-kheo – ‘Này các Tỳ-kheo, hãy đi du hành vì lợi ích của nhiều người, vì hạnh phúc của nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc của chư thiên và loài người; chớ đi hai người trên cùng một con đường; này các Tỳ-kheo, hãy thuyết pháp… có những chúng sanh có ít bụi trần trong mắt, vì không được nghe pháp mà bị tổn thất, họ sẽ trở thành những người hiểu biết pháp’.
Api ca, bhante, mayaṃ tathā karissāma, yathā bhikkhū channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamissanti pātimokkhuddesāyā’’ti.
Moreover, Venerable Sir, we will arrange it so that the bhikkhus will approach the royal capital of Bandhumatī after every six years for the recitation of the Pātimokkha.’’
Hơn nữa, Bhante, chúng con sẽ làm như vậy, để các Tỳ-kheo sau sáu năm sẽ đến kinh thành Bandhumatī để tụng đọc Pātimokkha’’.
Idamavoca, bhikkhave, so mahābrahmā, idaṃ vatvā maṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tattheva antaradhāyi’.
This is what that Great Brahmā said, bhikkhus; having said this, he saluted me, circumambulated me keeping his right side towards me, and then vanished right there.’
Này các Tỳ-kheo, Đại Phạm thiên đó đã nói như vậy, sau khi nói như vậy, đảnh lễ Ta, đi nhiễu hữu và biến mất ngay tại đó’.
‘‘‘Anujānāmi, bhikkhave, caratha cārikaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ; mā ekena dve agamittha; desetha, bhikkhave, dhammaṃ ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha.
‘‘‘I grant permission, bhikkhus: Go forth on tour for the welfare of the many, for the happiness of the many, out of compassion for the world, for the good, benefit, and happiness of devas and humans; let not two go by one road; teach the Dhamma, bhikkhus, which is lovely in its beginning, lovely in its middle, and lovely in its end, with the spirit and the letter, and proclaim the entirely complete and purified holy life.
‘‘‘Này các Tỳ-kheo, Ta cho phép các con đi du hành vì lợi ích của nhiều người, vì hạnh phúc của nhiều người, vì lòng bi mẫn đối với thế gian, vì lợi ích, vì hạnh phúc của chư thiên và loài người; chớ đi hai người trên cùng một con đường; này các Tỳ-kheo, hãy thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu, toàn thiện ở phần giữa, toàn thiện ở phần cuối, với ý nghĩa và văn từ đầy đủ, trọn vẹn, thanh tịnh, hãy tuyên bố Phạm hạnh.
Santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro.
There are beings with little dust in their eyes; they are perishing through not hearing the Dhamma, they will be knowers of the Dhamma.
Có những chúng sanh có ít bụi trần trong mắt, vì không được nghe pháp mà bị tổn thất, họ sẽ trở thành những người hiểu biết pháp.
Api ca, bhikkhave, channaṃ channaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyā’ti.
Moreover, bhikkhus, the royal capital of Bandhumatī is to be approached after every six years for the recitation of the Pātimokkha.’
Hơn nữa, này các Tỳ-kheo, sau sáu năm, kinh thành Bandhumatī phải được đến để tụng đọc Pātimokkha’.
Atha kho, bhikkhave, bhikkhū yebhuyyena ekāheneva janapadacārikaṃ pakkamiṃsu.
Then, bhikkhus, the bhikkhus mostly set out on their country tour in a single day.
Rồi này các Tỳ-kheo, các Tỳ-kheo phần lớn đã đi du hành khắp các xứ chỉ trong một ngày.
89. ‘‘Tena kho pana samayena jambudīpe caturāsīti āvāsasahassāni honti.
89. ‘‘Now at that time, there were eighty-four thousand monasteries in Jambudīpa.
89. ‘‘Vào thời đó, tại Jambudīpa có tám mươi bốn ngàn trú xứ.
Ekamhi hi vasse nikkhante devatā saddamanussāvesuṃ – ‘nikkhantaṃ kho, mārisā, ekaṃ vassaṃ; pañca dāni vassāni sesāni; pañcannaṃ vassānaṃ accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyā’ti.
When one year had passed, the devas made an announcement: ‘One year, friends, has passed; five years now remain; after the lapse of five years, the royal capital of Bandhumatī is to be approached for the recitation of the Pātimokkha.’
Khi một năm đã trôi qua, chư thiên đã loan truyền tiếng nói rằng – ‘Này các hiền giả, một năm đã trôi qua; bây giờ còn năm năm nữa; sau năm năm, kinh thành Bandhumatī phải được đến để tụng đọc Pātimokkha’.
Dvīsu vassesu nikkhantesu… tīsu vassesu nikkhantesu… catūsu vassesu nikkhantesu… pañcasu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ – ‘nikkhantāni kho, mārisā, pañcavassāni; ekaṃ dāni vassaṃ sesaṃ; ekassa vassassa accayena bandhumatī rājadhānī upasaṅkamitabbā pātimokkhuddesāyā’ti.
When two years had passed… when three years had passed… when four years had passed… when five years had passed, the devas made an announcement: ‘Five years, friends, have passed; one year now remains; after the lapse of one year, the royal capital of Bandhumatī is to be approached for the recitation of the Pātimokkha.’
Khi hai năm đã trôi qua… khi ba năm đã trôi qua… khi bốn năm đã trôi qua… khi năm năm đã trôi qua, chư thiên đã loan truyền tiếng nói rằng – ‘Này các hiền giả, năm năm đã trôi qua; bây giờ còn một năm nữa; sau một năm, kinh thành Bandhumatī phải được đến để tụng đọc Pātimokkha’.
Chasu vassesu nikkhantesu devatā saddamanussāvesuṃ – ‘nikkhantāni kho, mārisā, chabbassāni, samayo dāni bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamituṃ pātimokkhuddesāyā’ti.
When six years had passed, the devas made an announcement: ‘Six years, friends, have passed; now is the time to approach the royal capital of Bandhumatī for the recitation of the Pātimokkha.’
Khi sáu năm đã trôi qua, chư thiên đã loan truyền tiếng nói rằng – ‘Này các hiền giả, sáu năm đã trôi qua, bây giờ là lúc phải đến kinh thành Bandhumatī để tụng đọc Pātimokkha’.
Atha kho te, bhikkhave, bhikkhū appekacce sakena iddhānubhāvena appekacce devatānaṃ iddhānubhāvena ekāheneva bandhumatiṃ rājadhāniṃ upasaṅkamiṃsu pātimokkhuddesāyāti* .
Then, bhikkhus, some of those bhikkhus by their own psychic power and some by the psychic power of devas approached the royal capital of Bandhumatī in a single day for the recitation of the Pātimokkha.
Rồi này các Tỳ-kheo, các Tỳ-kheo đó, một số bằng thần thông của mình, một số bằng thần thông của chư thiên, đã đến kinh thành Bandhumatī chỉ trong một ngày để tụng đọc Pātimokkha.