259. Dutiye dāyikānanti dānābhiratānaṃ upāsikānaṃ, visākhā migāramātā, aggāti dasseti.
259. In the second, among the donors shows that Visākhā, Migāramātā, is supreme among laywomen who are devoted to giving.
259. Trong phần thứ hai, dāyikānaṃ có nghĩa là trong số các nữ cư sĩ thích bố thí, Visākhā, mẹ của Migāra, là bậc nhất.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ dāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, and seeing the Teacher place a certain laywoman in the foremost position among donors, she performed an act of merit and aspired to that position.
Vào thời Đức Phật Padumuttara, nàng sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Về sau, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, thấy Ngài đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số các nữ cư sĩ bố thí, nàng đã thực hiện một công đức siêu việt và nguyện cầu đạt được vị trí ấy.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe sattannaṃ bhaginīnaṃ sabbakaniṭṭhā hutvā nibbatti.
After transmigrating among gods and humans for one hundred thousand aeons, she was born in the time of Kassapa Buddha as the youngest of seven sisters in the house of King Kiki of Kasi.
Nàng đã luân hồi trong cõi trời và cõi người một trăm ngàn kiếp. Vào thời Đức Phật Kassapa, nàng sinh ra là người em út trong bảy chị em gái trong gia đình của vua Kiki ở Kāsī.
Tadā kira –
At that time, it is said –
Vào thời đó, có bảy chị em gái này:
Evaṃnāmā hutvā nibbattā.
having been born with such names.
Saṅghadāsī này, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, vào thời Đức Phật hiện tại, đã sinh ra trong bụng của Sumanadevī, vợ cả của Dhanañcaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka ở thành Bhaddiya thuộc xứ Aṅga, và họ đặt tên cho nàng là Visākhā.
Tatrāyaṃ saṅghadāsī ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde aṅgaraṭṭhe bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañcayaseṭṭhino aggamahesiyā sumanadeviyā nāma kucchismiṃ nibbatti, visākhātissā nāmaṃ akaṃsu.
Among them, this Saṅghadāsī, after transmigrating among gods and humans for one Buddha-interval, was born in this Buddha's dispensation into the womb of Sumanadevī, the chief consort of the rich man Dhanañcaya, son of Meṇḍaka, in Bhaddiyanagara in Aṅga kingdom. They named her Visākhā.
Khi nàng lên bảy tuổi, Đức Thế Tôn, thấy duyên lành của Selabrāhmaṇa và các bà con cần được giác ngộ khác, cùng với một đại Tăng đoàn, du hóa và đến thành phố đó trong xứ ấy.
Tassā sattavassikakāle dasabalo selabrāhmaṇassa ca aññesañca bodhaneyyabandhavānaṃ upanissayasampattiṃ disvā mahābhikkhusaṅghaparivāro cārikaṃ caramāno tasmiṃ raṭṭhe taṃ nagaraṃ pāpuṇi.
When she was seven years old, the Ten-Powered One, seeing the spiritual maturity of the brahmin Sela and other relatives deserving of enlightenment, traveled with a great Saṅgha of bhikkhus and reached that city in that kingdom.
Vào thời điểm đó, gia chủ Meṇḍaka là người đứng đầu trong năm vị đại phước đức ở thành phố đó và giữ chức trưởng giả.
Tasmiñca samaye meṇḍako gahapati tasmiṃ nagare pañcannaṃ mahāpuññānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhiṭṭhānaṃ kāresi.
At that time, the householder Meṇḍaka, being the chief of five greatly meritorious individuals in that city, held the position of rich man.
Năm vị đại phước đức là trưởng giả Meṇḍaka, Candapadumā là vợ cả của ông, con trai của ông là Dhanañcaya, vợ của Dhanañcaya là Sumanadevī, và người hầu của trưởng giả Meṇḍaka tên là Puṇṇa.
Pañca mahāpuññā nāma meṇḍako seṭṭhi, candapadumā nāma tasseva aggamahesī, tassa ca putto dhanañcayo nāma, tassa bhariyā sumanadevī nāma, meṇḍakaseṭṭhissa dāso puṇṇo nāmāti.
The five greatly meritorious individuals were: Meṇḍaka the rich man, Candapadumā his chief consort, their son named Dhanañcaya, his wife Sumanadevī, and Meṇḍaka the rich man's slave named Puṇṇa.
Không chỉ trưởng giả Meṇḍaka, mà trong số những người có quyền lực dưới quyền vua Bimbisāra, có năm vị có tài sản vô biên là Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇa, và Kākaḷiya.
Na kevalañca meṇḍakaseṭṭhiyeva, bimbisāramahārājassa pana āṇāpavattiṭṭhāne pañca amitabhogā nāma ahesuṃ jotiko jaṭilo meṇḍako puṇṇo kākavaliyoti.
Not only Meṇḍaka the rich man, but in the realm of King Bimbisāra's authority, there were five individuals of immeasurable wealth, namely Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇa, and Kākaavaliya.
Trong số đó, trưởng giả Meṇḍaka này, khi nghe tin Đức Thế Tôn đã đến thành phố của mình, đã gọi Visākhā, con gái của Dhanañcaya, con trai của mình, và nói: “Này con, đây là điều may mắn cho con và cũng là điều may mắn cho chúng ta. Con hãy cùng năm trăm thiếu nữ hầu cận của con, đi trên năm trăm cỗ xe, được năm trăm tỳ nữ vây quanh, đi nghênh đón Đức Thế Tôn.”
Tesu ayaṃ meṇḍakaseṭṭhi dasabalassa attano nagaraṃ sampattabhāvaṃ sutvā puttassa dhanañcayaseṭṭhino dhītaraṃ visākhādārikaṃ pakkositvā evamāha – ‘‘amma, tuyhampi maṅgalaṃ amhākampi maṅgalaṃ, tava paricārikāhi pañcadārikāsatehi saddhiṃ pañca rathasatāni āruyha pañcahi dāsisatehi parivutā dasabalassa paccuggamanaṃ karohī’’ti.
Among them, this Meṇḍaka the rich man, hearing that the Ten-Powered One had arrived in his city, summoned his granddaughter, the maiden Visākhā, daughter of the rich man Dhanañcaya, and said, "My dear, it is an auspicious occasion for you and for us. Ascend five hundred chariots with five hundred maidservants, your attendants, and surrounded by five hundred female slaves, go to greet the Ten-Powered One."
Nàng nghe lời ông nội mình và làm theo.
Sā pitāmahassa vacanaṃ sutvā tathā akāsi.
She, having heard her grandfather's words, acted accordingly.
Vì nàng khéo léo trong việc biết nên và không nên, nàng đã đi bằng xe đến chỗ có thể đi được, rồi xuống xe, đi bộ đến chỗ Thế Tôn, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Kāraṇākāraṇesu pana kusalattā yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikāva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Being skilled in what was appropriate and inappropriate, she traveled by carriage as far as the road allowed, then descended from the carriage and went on foot to approach the Teacher. She worshipped him and stood to one side.
Rồi Thế Tôn thuyết pháp tùy theo căn tánh của nàng.
Athassā caritavasena satthā dhammaṃ desesi.
Then the Teacher preached the Dhamma according to her disposition.
Sau khi pháp thoại kết thúc, nàng cùng năm trăm thiếu nữ hầu cận an trú vào quả Dự Lưu.
Desanāpariyosāne pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
At the end of the discourse, she, along with five hundred maidservants, became established in the fruit of stream-entry.
Trưởng giả Meṇḍaka cũng đi đến Thế Tôn, đảnh lễ Ngài và đứng sang một bên.
Meṇḍakaseṭṭhipi kho satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
The rich man Meṇḍaka also went to the Teacher, worshipped him, and stood to one side.
Rồi Thế Tôn cũng thuyết pháp tùy theo căn tánh của ông.
Atha satthā tassapi caritavasena dhammaṃ desesi.
Then the Teacher also preached the Dhamma according to his disposition.
Sau khi pháp thoại kết thúc, ông an trú vào quả Dự Lưu, rồi thỉnh Thế Tôn cho ngày hôm sau. Vào ngày hôm sau, tại nhà mình, ông đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu với các món ăn và thức uống thượng vị. Bằng cách này, ông đã cúng dường đại thí trong nửa tháng.
So desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ svātanāya nimantetvā punadivase attano nivesane paṇītena khādanīyena bhojanīyena buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā etenupāyena aḍḍhamāsaṃ mahādānaṃ adāsi.
At the end of the discourse, he became established in the fruit of stream-entry, invited the Teacher for the next day, and on the following day, served the assembly of bhikkhus headed by the Buddha with choice foods and drinks in his residence. In this manner, he gave great alms for half a month.
Thế Tôn ở lại thành Bhaddiya tùy thích rồi ra đi.
Satthā bhaddiyanagare yathābhirantaṃ viharitvā pakkāmi.
The Teacher, having stayed in Bhaddiyanagara as long as he wished, departed.
Từ đây trở đi, cần phải kể câu chuyện về sự ra đời của Visākhā, thay vì tiếp tục câu chuyện khác.
Ito paraṃ aññaṃ kathāmaggaṃ vissajjetvā visākhāya uppattikathāva kathetabbā.
From here onwards, setting aside other narrative paths, only the story of Visākhā's origin should be told.
Thật vậy, vua Kosala ở Sāvatthī đã gửi sứ giả đến Bimbisāra nói: “Trong vùng quyền lực của tôi không có gia đình nào có tài sản vô biên, xin hãy gửi một gia đình có tài sản vô biên đến cho chúng tôi.”
Sāvatthiyañhi kosalarājā bimbisārassa santikaṃ pesesi – ‘‘mama āṇāpavattiṭṭhāne amitabhogavindanakulaṃ nāma natthi, amhākaṃ amitabhogavindanakulaṃ pesetū’’ti.
For in Sāvatthī, the Kosala king sent a message to Bimbisāra, "There is no family possessing immeasurable wealth in my domain; please send us a family possessing immeasurable wealth."
Vua bàn bạc với các quan đại thần.
Rājā amaccehi saddhiṃ mantesi.
The king consulted with his ministers.
Các quan đại thần nói: “Không thể gửi một gia đình lớn được, nhưng chúng ta sẽ gửi một con trai của trưởng giả.” Rồi họ cầu xin Dhanañcaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka.
Amaccā ‘‘mahākulaṃ pesetuṃ na sakkā, ekaṃ pana seṭṭhiputtaṃ pesessāmā’’ti meṇḍakaseṭṭhino puttaṃ dhanañcayaseṭṭhiṃ āyāciṃsu.
The ministers said, "It is not possible to send a great family, but we will send a rich man's son." They requested Dhanañcaya, the son of the rich man Meṇḍaka.
Vua nghe lời họ và gửi Dhanañcaya đi.
Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā taṃ pesesi.
The king, having heard their words, sent him.
Nhà vua nghe lời họ, đã gửi cô đi.
Atha naṃ kosalarājā sāvatthito sattayojanamatthake sāketanagare seṭṭhiṭṭhānaṃ datvā vāsesi.
Then the Kosala king settled him, after giving him the position of seṭṭhi in Sāketa city, seven yojanas away from Sāvatthī.
Sau đó, vua Kosala ban chức vị trưởng giả cho ông ta tại thành Sāketa, cách Sāvatthī bảy do tuần, và cho ông ta cư trú ở đó.
Sāvatthiyañca migāraseṭṭhino putto puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma vayappatto ahosi.
In Sāvatthī, Migāra the seṭṭhi had a son named Puṇṇavaḍḍhana, who had reached maturity.
Tại Sāvatthī, con trai của trưởng giả Migāra tên là Punṇavaḍḍhana đã đến tuổi trưởng thành.
Athassa pitā ‘‘putto me vayappatto, gharāvāsenassa ābandhanasamayo’’ti ñatvā ‘‘amhākaṃ samānajātike kule dārikaṃ pariyesathā’’ti kāraṇākāraṇakusale purise pesesi.
Then his father, knowing, “My son has reached maturity; it is time for him to be bound by household life,” sent men skilled in discerning reasons and situations, saying, “Seek a suitable maiden from a family of our own caste.”
Rồi cha của chàng nghĩ: “Con trai ta đã đến tuổi trưởng thành, đây là lúc để nó lập gia đình,” và sai những người thông thạo việc đời đi tìm một cô gái trong gia đình cùng đẳng cấp với họ.
Te sāvatthiyaṃ attano rucitaṃ dārikaṃ adisvā sāketaṃ agamaṃsu.
Not finding a maiden to their liking in Sāvatthī, they went to Sāketa.
Những người này không tìm thấy cô gái nào ưng ý ở Sāvatthī nên đã đi đến Sāketa.
Taṃdivasañca, visākhā, attano samānavayehi pañcahi kumārikāsatehi parivāritā nakkhattakīḷanatthāya ekaṃ mahāgāmaṃ agamāsi.
And on that very day, Visākhā, surrounded by five hundred maidens of her own age, went to a certain large village for a festival game.
Vào ngày đó, Visākhā, cùng với năm trăm cô gái đồng trang lứa, đã đi đến một ngôi làng lớn để vui chơi lễ hội.
Tepi purisā antonagare caritvā attano rucitaṃ dārikaṃ adisvā bahinagaradvāre aṭṭhaṃsu.
Those men, after searching inside the city and not finding a maiden to their liking, stood outside the city gate.
Những người đàn ông kia cũng đi khắp nội thành nhưng không tìm thấy cô gái nào ưng ý, nên họ đứng đợi ở cổng thành.
Tasmiṃ samaye devo vassituṃ ārabhi.
At that time, the sky began to rain.
Vào lúc đó, trời bắt đầu mưa.
Atha tā visākhāya saddhiṃ nikkhantā dārikā temanabhayena vegena sālaṃ pavisiṃsu.
Then those maidens, who had gone out with Visākhā, quickly entered a hall for fear of getting wet.
Rồi những cô gái đi cùng Visākhā vội vã chạy vào một hội trường vì sợ bị ướt.
Te purisā tāsampi antare yathārucitaṃ dārikaṃ na passiṃsu.
But those men did not see any maiden among them whom they liked.
Những người đàn ông đó cũng không thấy cô gái nào ưng ý trong số họ.
Tāsaṃ pana sabbapacchato, visākhā, devaṃ vassantampi agaṇetvā aturitagamanena temayamānāva sālaṃ pāvisi.
However, Visākhā, the very last of them, entered the hall getting wet, without hurrying her pace, disregarding even the falling rain.
Nhưng Visākhā, đi sau cùng, không bận tâm đến trời mưa, vẫn bước đi chậm rãi và ướt sũng khi vào hội trường.
Te purisā taṃ disvā cintayiṃsu – ‘‘rūpavatī tāva kaññā etaparamā bhaveyya, rūpaṃ panetaṃ ekaccāya kāritapattaṃ viya hoti, kathaṃ samuṭṭhāpetvā kathentā jānissāma madhuravacanā vā no vā’’ti.
Seeing her, those men thought, “This girl’s beauty must be of the highest caliber, but some beauty is like a painted image. How shall we know if her words are sweet or not when she speaks after we provoke her?”
Thấy vậy, những người đàn ông suy nghĩ: “Một cô gái xinh đẹp đến thế này thì có lẽ là như vậy, nhưng vẻ đẹp này có thể chỉ là nhất thời. Làm sao chúng ta biết được cô ấy có lời lẽ ngọt ngào hay không khi chúng ta nói chuyện với cô ấy?”
Tato naṃ āhaṃsu – ‘‘ativiya pariṇatavayā itthī viya yāsi, ammā’’ti.
Then they said to her, “You walk like a very old woman, young lady!”
Rồi họ nói với cô ấy: “Này cô bé, cô đi chậm như một người phụ nữ đã lớn tuổi vậy.”
Kiṃ disvā kathetha, tātāti?
“What have you seen to say that, sirs?”
“Các chú thấy gì mà nói vậy ạ?”
Aññā tayā saddhiṃ kīḷanakumāriyo temanabhayena vegena āgantvā sālaṃ paviṭṭhā, tvaṃ pana mahallikā viya padavāraṃ atikkamma nāgacchasi, sāṭakassa temanabhāvampi na gaṇesi.
“The other girls playing with you quickly came and entered the hall for fear of getting wet, but you don’t come rushing like an old woman, nor do you care about your shawl getting wet.
“Những cô gái khác chơi với cô đã vội vã chạy vào hội trường vì sợ bị ướt, nhưng cô lại đi chậm như một bà lão, không bận tâm đến việc áo bị ướt. Nếu một con voi hay một con ngựa đuổi theo cô, cô có làm như vậy không?”
Sace taṃ hatthī vā asso vā anubandheyya, kiṃ evamevaṃ kareyyāsīti?
If an elephant or a horse were to pursue you, would you act in the same way?”
“Nếu một con voi hay một con ngựa đuổi theo cô, cô có làm như vậy không?”
Tātā, sāṭakā nāma na dullabhā, sulabhā mayhaṃ kule sāṭakā.
“Sirs, shawls are not hard to come by; in my family, shawls are abundant.
“Các chú ơi, y phục không khó kiếm, trong gia đình cháu y phục rất dễ tìm.
Vayappattā mātugāmā pana paṇiyabhaṇḍasadisā, hatthe vā pāde vā bhagge aṅgavikalaṃ mātugāmaṃ jigucchantā niṭṭhubhitvā gacchanti, tasmā saṇikaṃ āgatāmhīti.
But women who have come of age are like merchandise; if their hands or feet are broken, people despise a disabled woman and cast her aside. That is why I came slowly.”
Tuy nhiên, những người phụ nữ đã trưởng thành thì giống như hàng hóa. Nếu tay hoặc chân bị gãy, người ta sẽ ghê tởm một người phụ nữ tàn tật và bỏ đi. Vì vậy, cháu đã đi chậm rãi.”
Te cintayiṃsu – ‘‘imāya sadisā imasmiṃ jambudīpe itthī nāma natthi, yādisā rūpena, kathāyapi tādisāva.
They thought, “There is no woman like her in this Jambudīpa; just as she is in beauty, so she is in speech.
Họ suy nghĩ: “Không có người phụ nữ nào trên cõi Diêm-phù-đề này sánh bằng cô ấy, cả về sắc đẹp lẫn lời nói.
Kāraṇākāraṇaṃ ñatvā kathetī’’ti tassā upari mālāguḷaṃ khipiṃsu.
She speaks knowing what is appropriate and what is not.” So they threw a garland at her.
Cô ấy nói chuyện sau khi hiểu rõ lý lẽ phải trái.” Rồi họ ném vòng hoa về phía cô ấy.
Atha, visākhā, cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe apariggahitā, idāni pana pariggahitāmhī’’ti vinītenākārena bhūmiyaṃ nisīdi.
Then Visākhā thought, “Before, I was unclaimed, but now I am claimed,” and sat down on the ground in a modest manner.
Lúc đó, Visākhā nghĩ: “Trước đây ta chưa có chủ, nhưng bây giờ ta đã có chủ,” và ngồi xuống đất một cách khiêm tốn.
Atha naṃ tattheva sāṇiyā parikkhipiṃsu.
Then they encircled her right there with a screen.
Rồi họ quấn một tấm vải quanh cô ngay tại đó.
Sā paṭicchannabhāvaṃ ñatvā dāsigaṇaparivutā gehaṃ agamāsi.
Knowing she was veiled, she went home accompanied by her retinue of maidservants.
Biết mình đã được chấp nhận, cô cùng đoàn tỳ nữ trở về nhà.
Tepi migāraseṭṭhino purisā tāya saddhiṃyeva dhanañcayaseṭṭhissa santikaṃ agamaṃsu.
Those men of Migāra the seṭṭhi also went directly with her to Dhanañjaya the seṭṭhi.
Những người của trưởng giả Migāra cũng đi cùng cô đến chỗ trưởng giả Dhanañcaya.
‘‘Kataragāmavāsino, tātā, tumhe’’ti pucchitā ‘‘sāvatthinagare migāraseṭṭhino purisamhā’’ti vatvā ‘‘mayaṃ amhākaṃ seṭṭhinā tumhākaṃ gehe vayappattā dārikā atthīti sutvā pesitā’’ti.
When asked, “From what village are you, sirs?”, they replied, “We are men of Migāra the seṭṭhi from Sāvatthī,” and added, “We were sent by our seṭṭhi after hearing that there is a marriageable maiden in your house.”
Khi được hỏi: “Các chú đến từ làng nào?”, họ trả lời: “Chúng tôi là người của trưởng giả Migāra ở thành Sāvatthī,” và nói thêm: “Trưởng giả của chúng tôi đã sai chúng tôi đến đây khi nghe nói trong nhà ngài có một cô gái đã đến tuổi trưởng thành.”
Sādhu, tātā, tumhākaṃ seṭṭhi kiñcāpi bhogena amhehi asadiso, jātiyā pana sadiso.
“Good, sirs! Although your seṭṭhi is not equal to us in wealth, he is equal in caste.
“Tốt lắm, các chú. Mặc dù trưởng giả của các chú không thể sánh bằng chúng tôi về tài sản, nhưng về dòng dõi thì ngang hàng.
Sabbākārasampanno nāma dullabho gacchatha tumhe seṭṭhissa amhehi sampaṭicchitabhāvaṃ ārocethāti.
One perfect in all aspects is rare. Go and inform your seṭṭhi that we accept the proposal.”
Một người hoàn hảo về mọi mặt thật khó tìm. Các chú hãy đi và báo cho trưởng giả biết rằng chúng tôi đã chấp thuận.”
Te tassa vacanaṃ sutvā sāvatthiṃ gantvā migāraseṭṭhissa tuṭṭhiṃ vaḍḍhiṃ ca pavedetvā ‘‘laddhā no sāmi sākete dhanañcayaseṭṭhissa gehe dārikā’’ti āhaṃsu.
Hearing his words, they went to Sāvatthī and, conveying the joy and increased delight of Migāra the seṭṭhi, said, “Lord, we have found a maiden in Sāketa, at the house of Dhanañjaya the seṭṭhi.”
Nghe lời đó, họ trở về Sāvatthī, báo tin vui và sự chấp thuận cho trưởng giả Migāra, và nói: “Thưa chủ, chúng tôi đã tìm được một cô gái trong nhà của trưởng giả Dhanañcaya ở Sāketa.”
Taṃ sutvā migāraseṭṭhi ‘‘mahākulagehe kira no dārikā laddhā’’ti tuṭṭhamānaso hutvā tāvadeva dhanañcayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi ‘‘idāneva dārikaṃ ānayissāma, kattabbakiccaṃ karontū’’ti.
Hearing that, Migāra the seṭṭhi, overjoyed that “a maiden has been found for us in a great family,” immediately sent a message to Dhanañjaya the seṭṭhi, saying, “We will bring the maiden now; let them make the necessary preparations.”
Nghe vậy, trưởng giả Migāra vui mừng nghĩ: “Chúng ta đã tìm được một cô gái từ một gia đình danh giá,” và ngay lập tức gửi sứ giả đến trưởng giả Dhanañcaya: “Chúng tôi sẽ đến đón cô gái ngay bây giờ, xin ngài hãy chuẩn bị những gì cần thiết.”
Sopissa paṭisāsanaṃ pesesi – ‘‘nayidaṃ amhākaṃ bhāriyaṃ, seṭṭhi pana attano kattabbakiccaṃ karotū’’ti.
He sent a return message, saying, “This is not a burden for us; let the seṭṭhi make his own arrangements.”
Ông ấy cũng gửi lại sứ giả: “Việc này không khó đối với chúng tôi, nhưng trưởng giả hãy làm những gì ngài cần làm.”
So kosalarañño santikaṃ gantvā ārocesi – ‘‘deva, ekā me maṅgalakiriyā atthi, dāsassa te puṇṇavaḍḍhanassa dhanañcayaseṭṭhino dhītaraṃ visākhaṃ nāma dārikaṃ ānessāmi, sāketagamanaṃ me anujānāthā’’ti.
He went to King Pasenadi of Kosala and informed him, “Your Majesty, I have an auspicious ceremony; I shall bring the maiden Visākhā, the daughter of Dhanañjaya the seṭṭhi, for your servant Puṇṇavaḍḍhana. Please grant me permission to go to Sāketa.”
Ông ấy đến chỗ vua Kosala và tâu: “Thưa Đại vương, thần có một việc trọng đại cần làm. Thần sẽ đón cô gái tên Visākhā, con gái của trưởng giả Dhanañcaya, cho con trai thần là Punṇavaḍḍhana. Xin Đại vương cho phép thần đi đến Sāketa.”
Sādhu, mahāseṭṭhi, kiṃ pana amhehipi āgantabbanti?
“Very well, great seṭṭhi. But should we too come?”
“Tốt lắm, đại trưởng giả. Nhưng chúng ta có cần phải đến không?”
Deva tumhādisānaṃ gamanaṃ laddhuṃ sakkāti?
“Your Majesty, is it possible for one like you to come?”
“Thưa Đại vương, việc Đại vương đích thân đến là điều không thể có được sao?”
Rājā mahākulassa saṅgahaṃ kātukāmo ‘‘hotu seṭṭhi, āgamissāmī’’ti sampaṭicchitvā migāraseṭṭhinā saddhiṃ sāketanagaraṃ agamāsi.
The king, wishing to show favor to a great family, accepted, saying, “So be it, seṭṭhi, I will come,” and went to Sāketa city with Migāra the seṭṭhi.
Vua, muốn giúp đỡ gia đình danh giá, chấp thuận: “Được thôi, trưởng giả, ta sẽ đến,” và cùng trưởng giả Migāra đi đến thành Sāketa.
Dhanañcayaseṭṭhi ‘‘migāraseṭṭhi kira kosalarājānaṃ gahetvā āgato’’ti sutvā paccuggamanaṃ katvā rājānaṃ gahetvā attano nivesanaṃ agamāsi.
Dhanañjaya the seṭṭhi, hearing, “Migāra the seṭṭhi has arrived, bringing King Pasenadi of Kosala,” went forth to meet them, escorted the king, and went to his own mansion.
Trưởng giả Dhanañcaya nghe tin: “Trưởng giả Migāra đã đến cùng với vua Kosala,” liền ra đón và đưa nhà vua về tư dinh của mình.
Tāvadeva rañño ca rājabalassa ca migāraseṭṭhino ca vasanaṭṭhānaṃ ceva mālāgandhabhattādīni ca sabbāni paṭiyādesi.
Immediately, he prepared all the lodging, garlands, perfumes, food, and other necessities for the king, the royal army, and Migāra the seṭṭhi.
Ngay lập tức, ông chuẩn bị mọi thứ cho vua, quân đội hoàng gia và trưởng giả Migāra, bao gồm chỗ ở, vòng hoa, hương liệu và thức ăn.
‘‘Idaṃ imassa laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ imassā’’ti sabbaṃ attanāva jānāti.
“This is suitable for this one, this for that one,” he knew everything himself.
Ông biết rõ: “Cái này hợp với người này, cái kia hợp với người kia,” và tự mình lo liệu mọi thứ.
Te te janā cintayiṃsu – ‘‘seṭṭhi amhākameva sakkāraṃ karotī’’ti.
Those people thought, “The seṭṭhi is only honoring us.”
Những người đó đều nghĩ: “Trưởng giả đang đãi ngộ riêng cho chúng ta.”
Athekadivasaṃ rājā dhanañcayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi ‘‘na sakkā seṭṭhinā cirakālaṃ amhākaṃ bharaṇaposanaṃ kātuṃ, dārikāya gamanakālaṃ jānātū’’ti.
Then one day, the king sent a message to Dhanañjaya the seṭṭhi, saying, “The seṭṭhi cannot sustain and support us for a long time; let him know the time for the maiden’s departure.”
Rồi một ngày nọ, nhà vua gửi sứ giả đến trưởng giả Dhanañcaya: “Trưởng giả không thể nuôi dưỡng chúng ta mãi được, xin hãy cho biết thời điểm cô gái sẽ đi.”
Sopi rañño sāsanaṃ pesesi – ‘‘idāni vassakālo āgato, na sakkā catumāsaṃ vicarituṃ, tumhākaṃ balakāyassa yaṃ yaṃ laddhuṃ vaṭṭati, sabbaṃ taṃ mama bhāro.
He sent a return message to the king, saying, “Now the rainy season has arrived; it is not possible to travel for four months. Whatever is suitable for your army is all my responsibility.
Ông ấy cũng gửi sứ giả lại cho nhà vua: “Bây giờ mùa mưa đã đến, không thể đi lại trong bốn tháng. Mọi thứ cần thiết cho quân đội của Đại vương đều là gánh nặng của tôi.
Kevalaṃ devo mayā pesitakāle gacchatū’’ti.
Only, Your Majesty should depart at the time I send word.”
Chỉ xin Đại vương hãy đi khi tôi đã chuẩn bị xong.”
Tato paṭṭhāya sāketanagaraṃ niccanakkhattagāmo viya ahosi.
From then on, Sāketa city was like a perpetual festival village.
Từ đó trở đi, thành Sāketa giống như một ngôi làng luôn có lễ hội.
Evaṃ tayo māsā atikkantā.
Thus, three months passed.
Cứ thế ba tháng trôi qua.
Dhanañcayaseṭṭhino pana dhītāya mahālatāpasādhanaṃ na tāva niṭṭhaṃ gacchati.
However, the great creeper ornament for Dhanañjaya the seṭṭhi’s daughter was not yet finished.
Nhưng bộ trang sức Mahālatā của con gái trưởng giả Dhanañcaya vẫn chưa hoàn thành.
Athassa kammantādhiṭṭhāyakā āgantvā ārocayiṃsu – ‘‘sesaṃ asantaṃ nāma natthi, balakāyassa pana bhattapacanadārūni nappahontī’’ti.
Then his foremen came and reported, “There is nothing else missing, but the firewood for cooking the army’s food is insufficient.”
Rồi những người giám sát công việc đến báo cáo: “Không còn gì thiếu sót, nhưng củi để nấu cơm cho quân đội không đủ.”
‘‘Gacchatha, tātā, hatthisālā assasālā viyojetvā bhattaṃ pacathā’’ti.
“Go, sirs, dismantle the elephant stables and horse stables, and cook the food.”
“Các chú hãy đi, phá dỡ chuồng voi, chuồng ngựa và nấu cơm đi.”
Evaṃ pacantānampi aḍḍhamāso atikkanto.
Even as they cooked in this manner, half a month passed.
Cứ thế, nửa tháng nữa trôi qua khi họ đang nấu ăn.
Tato puna ārocayiṃsu – ‘‘dārūni sāmi nappahontī’’ti.
Then they reported again, “Lord, the firewood is insufficient.”
Rồi họ lại báo cáo: “Thưa chủ, củi không đủ.”
‘‘Tātā, imasmiṃ kāle dārūni laddhuṃ na sakkā, dussakoṭṭhāgāraṃ pana vivaritvā thūlasāṭake gahetvā vaṭṭiyo katvā telacāṭiyaṃ temetvā bhattaṃ pacathā’’ti.
“Sirs, at this time, firewood cannot be obtained. So, open the cloth storeroom, take thick cloths, make them into rolls, soak them in oil, and cook the food.”
“Các chú ơi, vào lúc này không thể kiếm được củi. Hãy mở kho vải, lấy những tấm vải thô, cuộn lại, nhúng vào chậu dầu và nấu cơm đi.”
Iminā niyāmena pacantānaṃ cattāro māsā pūrayiṃsu.
By this method of cooking, four months were completed.
Cứ thế, bốn tháng trôi qua khi họ đang nấu ăn theo cách này.
Tato dhanañcayaseṭṭhi dhītuyā mahālatāpasādhanassa niṭṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘sve dārikaṃ pesessāmī’’ti dhītaraṃ samīpe nisīdāpetvā ‘‘amma patikule vasantiyā nāma imañcimañca ācāraṃ sikkhituṃ vaṭṭatī’’ti ovādaṃ adāsi.
Then Dhanañjaya the seṭṭhi, knowing that his daughter’s great creeper ornament was completed, and intending to send the maiden tomorrow, made his daughter sit nearby and gave her advice, saying, “Mother, when residing in your husband’s family, you should learn these and those customs.”
Rồi trưởng giả Dhanañcaya biết rằng bộ trang sức Mahālatā của con gái đã hoàn thành, liền nói: “Ngày mai ta sẽ gửi con gái đi,” và đặt con gái ngồi cạnh mình, rồi khuyên răn: “Này con, khi sống ở nhà chồng, con cần phải học những cách cư xử này và cách cư xử kia.”
Ayaṃ migāraseṭṭhi anantaragabbhe nisinno dhanañcayaseṭṭhino ovādaṃ assosi.
Migāra the seṭṭhi, seated in the next chamber, heard Dhanañjaya the seṭṭhi’s advice.
Trưởng giả Migāra đang ngồi trong căn phòng kế bên đã nghe được lời khuyên của trưởng giả Dhanañcaya.
Sopi seṭṭhi dhītaraṃ evaṃ ovadi –
That seṭṭhi thus advised his daughter:
Trưởng giả ấy cũng khuyên răn con gái mình như sau:
Imaṃ dasavidhaṃ ovādaṃ datvā punadivase sabbā seniyo sannipātetvā rājasenāya majjhe aṭṭha kuṭumbike pāṭibhoge gahetvā ‘‘sace me dhītu gataṭṭhāne doso uppajjati, tumhehi sodhetabbo’’ti vatvā navakoṭiagghanakena mahālatāpasādhanena dhītaraṃ pasādhetvā nhānacuṇṇamūlaṃ catupaṇṇāsasakaṭasataṃ dhanaṃ datvā dhītāya saddhiṃ nibaddhaṃ gamanacāriniyo pañcasatā dāsiyo pañca ājaññarathasatāni sabbūpakārañca sataṃ sataṃ datvā kosalarājānañca migāraseṭṭhiñca, vissajjetvā dhītu gamanavelāyaṃ vajādhiṭṭhāyake purise pakkosāpetvā, ‘‘tātā, mama dhītāya gataṭṭhāne khīrapānatthaṃ dhenūhi, yānayojanatthaṃ usabhehi ca attho hoti, tasmā mama dhītu gamanamagge vajadvāraṃ vivaritvā puthulato aṭṭha usabhāni gogaṇena pūretvā tigāvutamatthake asukā nāma kandarā atthi, aggagoyūthe taṃ ṭhānaṃ patte bherisaññāya vajadvāraṃ pidaheyyāthā’’ti.
Having given this ten-fold advice, on the next day, he assembled all the senis (generals) and, in the midst of the royal army, took eight householders as guarantors, saying, ‘‘If any fault arises regarding my daughter in the place where she has gone, you must rectify it.’’ Then, having adorned his daughter with a great creeper ornament worth nine crores, and given her wealth amounting to fifty-four hundred cartloads of bathing powder, five hundred slave-women who were constantly accompanying her, five hundred chariots drawn by thoroughbreds, and one hundred of every kind of accessory; and having dismissed the King of Kosala and Migāra the setthi, at the time of his daughter’s departure, he summoned the men in charge of the cow-shed, saying, ‘‘My dear men, for my daughter’s residence, there will be a need for milch cows for milk and bulls for yoking to vehicles. Therefore, along my daughter’s path, open the cow-shed gate, and fill a wide space with a herd of eight hundred cattle. At the end of three leagues, there is a certain ravine; when the leading herd reaches that place, close the cow-shed gate by a drum signal.’’
Sau khi ban mười lời khuyên này, vào ngày hôm sau, ông triệu tập tất cả các tướng lĩnh, và giữa quân đội hoàng gia, ông chọn tám gia chủ làm người bảo lãnh, nói rằng: “Nếu có lỗi phát sinh tại nơi con gái ta đến, các ông phải giải quyết.” Sau đó, ông trang điểm cho con gái bằng bộ trang sức dây chuyền lớn trị giá chín mươi triệu, ban cho nàng một trăm năm mươi xe bột tắm và tiền bạc, năm trăm tỳ nữ luôn đi theo con gái, năm trăm cỗ xe ngựa quý, và một trăm món vật dụng hỗ trợ. Sau khi tiễn vua Kosala và trưởng giả Migāra, vào lúc con gái lên đường, ông gọi những người trông coi chuồng bò đến và nói: “Các con ơi, tại nơi con gái ta đến, nàng sẽ cần bò cái để uống sữa và bò đực để kéo xe. Vì vậy, trên đường con gái ta đi, hãy mở cổng chuồng bò và lấp đầy con đường rộng tám con bò với đàn bò. Khi đàn bò đầu tiên đến một thung lũng tên là ‘X’ cách đó ba gāvuta, hãy đóng cổng chuồng bò lại bằng hiệu lệnh trống.”
Te ‘‘sādhū’’ti seṭṭhissa vacanaṃ sampaṭicchitvā tathā akaṃsu.
They, saying ‘‘Very well,’’ accepted the setthi’s words and did so.
Họ “Vâng ạ!” và chấp nhận lời của trưởng giả, rồi làm theo.
Vajadvāre vivaṭe uḷāruḷārāyeva gāviyo nikkhamiṃsu.
When the cow-shed gate was open, only excellent cows came out.
Khi cổng chuồng bò mở, những con bò cái lớn và vĩ đại nhất đã đi ra.
Dvāre pidahite pana visākhāya puññabalena balavagāvo ca dammagāvo ca bahi laṅghitvā maggaṃ paṭipajjiṃsu.
But when the gate was closed, by Visākhā’s merit-power, strong cows and tamed cows leaped out and took to the road.
Nhưng khi cổng đóng lại, nhờ phước báu của Visākhā, những con bò khỏe mạnh và những con bò đã được thuần hóa đã nhảy ra ngoài và tiếp tục đi trên đường.
Atha, visākhā, sāvatthinagaradvāraṃ pattakāle cintesi – ‘‘paṭicchannayānasmiṃ nu kho nisīditvā pavisāmi, udāhu rathe ṭhatvā’’ti.
Then, when Visākhā reached the gate of Sāvatthī city, she thought, ‘‘Should I enter sitting in a covered carriage, or standing in a chariot?’’
Lúc đó, khi Visākhā đến cổng thành Sāvatthī, nàng nghĩ: “Mình nên ngồi trong xe kín mà vào, hay đứng trên xe mà vào?”
Athassā etadahosi – ‘‘paṭicchannayānena me pavisantiyā mahālatāpasādhanassa viseso na paññāyissatī’’ti.
Then it occurred to her, ‘‘If I enter in a covered carriage, the special beauty of my great creeper ornament will not be seen.’’
Rồi nàng nghĩ: “Nếu mình vào bằng xe kín, thì vẻ đẹp của bộ trang sức dây chuyền lớn sẽ không được thấy rõ.”
Sā sakalanagarassa attānaṃ dassentī rathe ṭhatvā nagaraṃ pāvisi.
So, showing herself to the entire city, she entered the city standing in a chariot.
Nàng đứng trên xe và vào thành, tự cho cả thành thấy mình.
Sāvatthivāsino visākhāya sampattiṃ disvā ‘‘esā kira, visākhā, nāma evarūpā, ayañca sampatti etissāva anucchavikā’’ti āhaṃsu.
The residents of Sāvatthī, seeing Visākhā’s prosperity, said, ‘‘It is said that Visākhā is indeed like this, and this prosperity is fitting for her.’’
Dân chúng Sāvatthī thấy sự thịnh vượng của Visākhā liền nói: “Này, Visākhā quả là người như vậy, và sự thịnh vượng này cũng xứng đáng với nàng.”
Iti sā mahāsampattiyā migāraseṭṭhino gehaṃ pāvisi.
Thus, she entered Migāra the setthi’s house with great prosperity.
Như vậy, nàng đã vào nhà của trưởng giả Migāra với sự thịnh vượng vĩ đại.
Āgatadivase cassā sakalanagaravāsino ‘‘amhākaṃ, dhanañcayaseṭṭhi, attano nagaraṃ sampattānaṃ mahāsakkāraṃ akāsī’’ti yathābalaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu.
On the day she arrived, all the city residents sent gifts according to their ability, saying, ‘‘Our Dhanañcaya Setthi paid great respect to us who came to his city.’’
Vào ngày nàng đến, tất cả dân chúng trong thành đã gửi tặng phẩm theo khả năng của mình, nói rằng: “Trưởng giả Dhanañcaya của chúng ta đã làm một lễ trọng đại khi đến thành của chúng ta.”
Visākhā, pahitapahitaṃ paṇṇākāraṃ tasmiṃyeva nagare aññamaññesu kulesu sabbatthakameva dāpesi.
Visākhā had every single gift that was sent given to various families in that very city.
Visākhā đã phân phát tất cả các tặng phẩm được gửi đến cho các gia đình khác nhau trong chính thành phố đó.
Athassā rattibhāgasamanantare ekissā ājaññavaḷavāya gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Then, immediately after nightfall, a thoroughbred mare gave birth.
Rồi ngay sau đó vào ban đêm, một con ngựa cái quý tộc đã sinh con.
Sā dāsīhi daṇḍadīpikā gāhāpetvā tattha gantvā vaḷavaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena makkhāpetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi.
She, having her slave-women hold torches, went there, bathed the mare with warm water, anointed it with oil, and then returned to her own dwelling place.
Nàng sai các tỳ nữ cầm đuốc đến đó, tắm cho ngựa cái bằng nước ấm, xoa dầu, rồi trở về chỗ ở của mình.
Migāraseṭṭhipi sattāhaṃ puttassa āvāhasakkāraṃ karonto dhuravihāre vasantampi tathāgataṃ amanasikatvā sattame divase sakalanivesanaṃ pūrento naggasamaṇake nisīdāpetvā ‘‘āgacchatu me dhītā, arahante vandatū’’ti visākhāya sāsanaṃ pahiṇi.
Migāra the setthi, too, while performing the marriage festivities for his son for seven days, disregarded the Tathāgata, even though he was residing in the nearby vihāra. On the seventh day, filling his entire mansion with naked ascetics, he sent a message to Visākhā, saying, ‘‘My daughter, come, salute the arahants.’’
Trưởng giả Migāra cũng đã tổ chức lễ cưới cho con trai trong bảy ngày, và dù Đức Thế Tôn đang trú tại tu viện chính, ông đã không để tâm đến Ngài. Vào ngày thứ bảy, ông đã mời các sa môn lõa thể ngồi đầy khắp nhà và gửi lời nhắn cho Visākhā: “Con gái ta hãy đến, hãy đảnh lễ các bậc A-la-hán.”
Sā ‘‘arahantā’’ti vacanaṃ sutvā sotāpannā ariyasāvikā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā te oloketvā ‘‘na evarūpā nāma arahantā honti, hirottappavivajjitānaṃ nāma santikaṃ kasmā maṃ sasuro pakkosāpetī’’ti ‘‘dhī, dhī’’ti garahitvā attano vasanaṭṭhānameva gatā.
She, hearing the word ‘‘arahants,’’ being an Arahant’s noble disciple, became joyful and delighted. Going to the place where they were seated, she looked at them and said, ‘‘Arahants are not like this. Why does my father-in-law summon me to the presence of those devoid of shame and moral dread?’’ She then criticized them with ‘‘Fie! Fie!’’ and returned to her own dwelling place.
Nàng nghe từ “A-la-hán” liền, với tư cách là một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), vui mừng khôn xiết, đi đến chỗ họ đang ngồi, nhìn họ và nói: “Các bậc A-la-hán không phải là những người như thế này. Tại sao cha chồng lại gọi con đến chỗ những người không có sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi?” Nàng đã chê trách họ bằng cách nói “Xì! Xì!” rồi trở về chỗ ở của mình.
Naggasamaṇā taṃ disvā sabbe ekappahāreneva seṭṭhiṃ garahiṃsu – ‘‘kiṃ tvaṃ, gahapati, aññaṃ nālattha, samaṇassa gotamassa sāvikaṃ mahākāḷakaṇṇiṃ kasmā imaṃ gehaṃ pavesesi, vegena naṃ imasmā gehā nīharāhī’’ti.
Seeing her, the naked ascetics all at once criticized the setthi: ‘‘What, householder, couldn’t you find anyone else? Why did you bring this great inauspicious woman, a disciple of the ascetic Gotama, into this house? Quickly remove her from this house!’’
Các sa môn lõa thể thấy vậy, tất cả đồng loạt chê trách trưởng giả: “Này gia chủ, ông không tìm được ai khác sao? Tại sao ông lại đưa một kẻ đại xúi quẩy, một đệ tử của sa môn Gotama, vào nhà này? Hãy nhanh chóng đuổi nó ra khỏi nhà này!”
Tato seṭṭhi ‘‘na sakkā mayā imesaṃ vacanena imaṃ gehā nīharituṃ, mahākulassa dhītā aya’’nti cintetvā – ‘‘ācariyā daharā nāma jānitvā vā ajānitvā vā kareyyuṃ, tumhe tuṇhī hothā’’ti nagge uyyojetvā mahāpallaṅke nisīdāpetvā suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā visākhāya parivisiyamāno suvaṇṇapātiyaṃ appodakamadhupāyāsaṃ paribhuñji.
Then the setthi, thinking, ‘‘I cannot remove her from this house based on their words; she is the daughter of a great family,’’ said, ‘‘Teachers, young people may act knowingly or unknowingly. You remain silent!’’ Having dismissed the naked ascetics, he seated himself on a large couch and, taking a golden spoon, ate a honey-porridge with little water in a golden bowl, while Visākhā was serving him.
Khi đó, trưởng giả nghĩ: “Ta không thể đuổi nàng ra khỏi nhà này theo lời của những người này, nàng là con gái của một gia đình lớn.” Ông nói: “Các vị thầy còn trẻ có thể làm điều gì đó dù biết hay không biết, các vị hãy im lặng.” Sau khi tiễn các sa môn lõa thể đi, ông ngồi trên chiếc ghế lớn, cầm muỗng vàng, và tự mình phục vụ Visākhā, ông ăn cháo mật ong ít nước trong bát vàng.
Tasmiṃ samaye eko piṇḍacāriko thero piṇḍāya caranto seṭṭhissa gharadvāraṃ pāpuṇi.
At that time, a thera on alms round reached the setthi’s house door.
Vào lúc đó, một vị Trưởng lão khất thực đi ngang qua và đến trước cửa nhà của trưởng giả.
Visākhā, taṃ disvā ‘‘sasurassa ācikkhituṃ na yutta’’nti yathā so theraṃ passati, evaṃ apagantvā aṭṭhāsi.
Visākhā, seeing him, thought, ‘‘It is not proper to inform my father-in-law,’’ and stepped aside so that the thera would see him, and stood there.
Visākhā thấy vị ấy, nghĩ: “Không nên nói với cha chồng,” liền tránh sang một bên để vị Trưởng lão có thể thấy nàng.
So pana bālo theraṃ disvāpi apassanto viya hutvā adhomukho pāyāsameva bhuñjati.
But that foolish man, though seeing the thera, acted as if he did not see him, and with a downcast face, just ate the porridge.
Nhưng người ngu đó, dù thấy vị Trưởng lão, vẫn giả vờ như không thấy, cúi mặt xuống và chỉ ăn cháo.
Visākhā, ‘‘theraṃ disvāpi me sasuro saññaṃ na karotī’’ti ñatvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro purāṇaṃ khādatī’’ti āha.
Visākhā, realizing, ‘‘My father-in-law does not pay attention even after seeing the thera,’’ approached the thera and said, ‘‘Please accept, Bhante; my father-in-law is eating the old.’’
Visākhā, biết rằng “cha chồng mình dù thấy vị Trưởng lão cũng không để ý,” liền đến gần vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, xin hãy chấp nhận. Cha chồng con đang ăn cái cũ.”
So nigaṇṭhehi tāva kathitakāle adhivāsesi, ‘‘purāṇaṃ khādatī’’ti vuttakkhaṇeyeva pana hatthaṃ apanetvā ‘‘imaṃ pāyāsaṃ ito haratha, etañca imasmā gehā nīharatha.
He had indeed endured during the time when the Nigaṇṭhas spoke. But the moment she said, ‘‘He is eating the old,’’ he removed his hand and said, ‘‘Take this porridge away from here, and remove this woman from this house.
Khi các Nigaṇṭha nói, ông đã chấp nhận. Nhưng ngay khi nghe nói “đang ăn cái cũ,” ông liền rút tay lại và nói: “Hãy mang món cháo này đi, và hãy đuổi người này ra khỏi nhà này.
Ayañhi maṃ evarūpe maṅgalagehe asucikhādakaṃ nāma karotī’’ti āha.
For she is calling me an eater of filth in such an auspicious house!’’
Vì người này đã khiến ta trở thành kẻ ăn đồ bất tịnh trong một ngôi nhà tốt lành như thế này.”
Tasmiṃ kho pana nivesane sabbepi dāsakammakarā visākhāya santakāva, ko naṃ hatthe vā pāde vā gaṇhissati, mukhena kathetuṃ samatthopi nāma natthi.
However, in that mansion, all the servants and workers belonged to Visākhā. Who would take her by the hands or feet? There was no one even capable of speaking to her face-to-face.
Tuy nhiên, trong ngôi nhà đó, tất cả nô lệ và người làm đều thuộc về Visākhā, ai sẽ nắm tay hay chân nàng? Không một ai có thể nói bằng miệng.
Tato, visākhā, sasurassa kathaṃ sutvā āha – ‘‘tāta, na ettakena vacanena mayaṃ nikkhamāma, nāhaṃ tumhehi udakatitthato kumbhadāsikā viya ānītā.
Then Visākhā, hearing her father-in-law’s words, said, ‘‘Father, we do not depart for such a small statement. I was not brought here by you like a pot-bearing slave-woman from a water-ford.
Khi đó, Visākhā nghe lời cha chồng liền nói: “Thưa cha, chúng con sẽ không ra đi chỉ vì lời nói như vậy. Con không phải là tỳ nữ múc nước được các vị mang về từ bến nước.
Dharamānakamātāpitūnaṃ dhītaro nāma na ettakeneva nikkhamanti, eteneva me kāraṇena pitā idhāgamanadivase aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā ‘sace me dhītaraṃ upādāya doso uppajjati, sodheyyāthā’ti vatvā tesaṃ hatthe ṭhapesi.
Daughters of living parents do not depart for such a trifle. For this very reason, my father, on the day I came here, summoned eight householders and placed me in their hands, saying, ‘If any fault arises concerning my daughter, you should rectify it.’
Các con gái của cha mẹ còn sống không ra đi chỉ vì một điều nhỏ nhặt như vậy. Chính vì lý do này mà cha con, vào ngày con đến đây, đã gọi tám gia chủ đến và nói: ‘Nếu có lỗi phát sinh liên quan đến con gái ta, các vị hãy giải quyết,’ và giao nàng vào tay họ.
Te pakkosāpetvā mayhaṃ dosādosaṃ sodhāpethā’’ti.
Summon them and have them investigate my fault or lack thereof.’’
Hãy gọi họ đến và để họ giải quyết lỗi hay không lỗi của con.”
Tato seṭṭhi ‘‘kalyāṇaṃ esā kathetī’’ti aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā ‘‘ayaṃ dārikā sattame divase aparipuṇṇeyeva maṅgalagehe nisinnaṃ maṃ ‘asucikhādako’ti vadatī’’ti āha.
Then the setthi, thinking, ‘‘She speaks well,’’ summoned the eight householders and said, ‘‘This girl, on the seventh day, while I am seated in this auspicious house, not yet fully established, calls me an ‘eater of filth’.’’
Khi đó, trưởng giả nghĩ: “Lời nàng nói thật hay,” liền gọi tám gia chủ đến và nói: “Cô gái này, vào ngày thứ bảy, chưa đầy đủ lễ cưới, đã nói ta là ‘kẻ ăn đồ bất tịnh’ khi ta đang ngồi trong nhà tốt lành.”
Evaṃ kira, ammāti?
‘‘Is that so, Mother?’’
Có phải vậy không, thưa cô?
‘‘Tātā, mayhaṃ sasuro asuciṃ khāditukāmo bhavissati, ahaṃ pana evaṃ katvā na kathemi.
‘‘Fathers, my father-in-law may wish to eat filth, but I did not speak in that way.
“Thưa các cha, cha chồng con có lẽ muốn ăn đồ bất tịnh, nhưng con không nói như vậy.
Ekasmiṃ pana piṇḍapātikatthere gharadvāre ṭhite ayaṃ appodakamadhupāyāsaṃ bhuñjanto na taṃ manasi karoti, ahaṃ iminā kāraṇena ‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro imasmiṃ attabhāve puññaṃ na karoti, purāṇapuññaṃ khādatī’ti ettakaṃ kathayinti āha.
However, when an alms-gathering thera stood at the house door, this man, eating honey-porridge with little water, did not pay attention to him. For this reason, I said, ‘Please accept, Bhante, my father-in-law does not perform merit in this existence; he is eating old merit.’ I said only that much.’’
Khi một vị Trưởng lão khất thực đứng trước cửa nhà, ông ấy ăn cháo mật ong ít nước mà không để tâm đến vị ấy. Chính vì lý do này mà con đã nói: ‘Bạch Đại đức, xin hãy chấp nhận. Cha chồng con trong kiếp này không tạo phước, mà đang hưởng phước cũ’ – con chỉ nói có vậy.”
Ayya, idha doso natthi, amhākaṃ dhītā kāraṇaṃ katheti, tvaṃ kasmā kujjhasīti?
"Lady, there is no fault here. Our daughter states the reason. Why are you angry?"
Thưa bà, ở đây không có lỗi gì cả, con gái chúng tôi đang nói lý lẽ, tại sao bà lại giận dữ?
Ayyā, esa tāva doso mā hotu, ayaṃ pana dārikā āgatadivaseyeva mama putte saññaṃ akatvā attano icchitaṭṭhānaṃ agamāsīti.
"Ladies, let that not be a fault then. But this girl, on the very day she arrived, went to a place she desired without notifying my son."
Thưa bà, lỗi đó xin đừng có, nhưng cô gái này ngay trong ngày đầu tiên đến đã không thông báo cho con trai tôi mà đi đến nơi mình muốn.
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Tātā, nāhaṃ icchitaṭṭhānaṃ gacchāmi, imasmiṃ pana gehe ājānīyavaḷavāya vijātāya saññampi akatvā nisīdanaṃ nāma ayuttanti daṇḍadīpikā gāhāpetvā dāsīhi parivutā tattha gantvā vaḷavāya vijātaparihāraṃ kārāpesinti.
"Fathers, I did not go to a place I desired. It is improper to remain seated in this house without even making known the birth of a noble mare. Therefore, having taken oil lamps and being surrounded by slave women, I went there and attended to the mare's delivery."
Cha ơi, con không đi đến nơi mình muốn, nhưng trong nhà này, khi một con ngựa cái quý tộc sinh con, việc ngồi yên mà không thông báo là không hợp lý, nên con đã sai các tỳ nữ cầm đèn đi cùng đến đó và chăm sóc con ngựa cái vừa sinh.
Ayya, amhākaṃ dhītā tava gehe dāsīhipi akattabbakammaṃ akāsi, tvaṃ ettha kiṃ dosaṃ passasīti?
"Lady, our daughter performed a task in your house that even slave women would not do. What fault do you see in this?"
Thưa bà, con gái chúng tôi đã làm công việc mà ngay cả tỳ nữ cũng không làm trong nhà bà, bà thấy lỗi gì ở đây?
Ayyā, esa tāva guṇo hotu, imissā pana pitā idhāgamanadivase ovādaṃ dento ‘‘antoaggi bahi na nīharitabbo’’ti āha, kiṃ pana sakkā amhehi ubhato paṭivissakagehānaṃ aggiṃ adatvā vasitunti?
"Ladies, let that be a good deed then. But on the day she came here, her father, when giving advice, said, ‘Do not carry fire from inside to outside.’ But how can we live without giving fire to our two neighboring houses?"
Thưa bà, điều đó có thể là một đức tính tốt, nhưng cha của cô ấy, vào ngày cô ấy đến đây, đã khuyên rằng: “Lửa trong nhà không nên mang ra ngoài”, làm sao chúng tôi có thể sống mà không cho lửa cho những người hàng xóm ở hai bên?
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Tātā, na mayhaṃ pitā etaṃ aggiṃ upādāya kathesi, yā pana antonivesane sassuādīnaṃ rahassakathā uppajjati, sā dāsidāsānaṃ na kathetabbā.
"Fathers, my father did not speak with reference to this fire. But when a secret conversation arises among the mother-in-law and others within the house, it should not be told to the servants, male and female.
Cha ơi, cha con không nói về ngọn lửa này, mà là những câu chuyện bí mật của mẹ chồng và những người khác trong nhà không nên kể cho người hầu trai và gái. Những câu chuyện như vậy, nếu phát triển, sẽ dẫn đến cãi vã. Cha con đã nói điều này để ám chỉ điều đó, cha ạ.
Evarūpā hi kathā vaḍḍhamānā kalahāya saṃvattati, idaṃ sandhāya mayhaṃ pitā kathesi, tātāti.
Indeed, such talk, when it increases, leads to quarrels. My father spoke with reference to this, Fathers."
“Thưa cha, những lời nói như vậy khi lan rộng sẽ dẫn đến cãi vã, cha của con đã nói điều này với ý đó.”
Ete tāva ettakā guṇā hontu, imissā pana pitā antodevatā namassāpeti, imassa ko atthoti?
"Let these many qualities be so. But her father says, ‘Worship the gods inside,’ what is the meaning of this?"
Những đức tính này tạm thời là như vậy, nhưng cha của cô ấy “khiến các vị thần trong nhà được thờ cúng”, điều này có ý nghĩa gì?
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Āma, tātā, etampi hi me pitarā idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘āveṇikagharāvāsaṃ vasanakālato paṭṭhāya attano gharadvāraṃ sampattapabbajitaṃ disvā yaṃ ghare khādanīyaṃ bhojanīyaṃ atthi, tato pabbajitānaṃ datvāva khādituṃ vaṭṭatī’’ti.
"Yes, Fathers, my father said this with reference to this: 'From the time of living as a householder, upon seeing a monastic who has arrived at one's house door, it is proper to give to the monastics whatever food and edibles are in the house, and only then to eat.'"
Vâng, cha ơi, điều này cũng được cha con nói để ám chỉ điều này – “Từ khi bắt đầu sống đời gia đình riêng, khi thấy một vị tu sĩ đến trước cửa nhà, nên cho các vị tu sĩ những gì có trong nhà là đồ ăn, thức uống, rồi sau đó mới tự mình ăn”.
Atha naṃ te āhaṃsu – ‘‘tuyhaṃ pana mahāseṭṭhi pabbajite disvā adānameva ruccati maññeti.
Then they said to him, "You, the great rich man, seem to prefer not giving when seeing monastics."
Sau đó, họ nói với ông ta – “Ông đại phú hộ này, có lẽ ông thích không cho các vị tu sĩ khi thấy họ đến”.
So aññaṃ paṭivacanaṃ apassanto adhomukho nisīdi’’.
Having no other reply, he sat with his head down.
Ông ta không tìm được lời đáp khác nên ngồi cúi đầu.
Atha naṃ kuṭumbikā ‘‘kiṃ seṭṭhi aññopi amhākaṃ dhītu doso atthī’’ti pucchiṃsu.
Then the householders asked him, "Setthi, is there any other fault of our daughter?"
Sau đó, các gia chủ hỏi ông phú hộ: “Thưa phú hộ, con gái chúng tôi còn có lỗi gì khác không?”
Natthi, ayyāti.
"No, Ladies."
Không có, thưa bà.
Kasmā pana naṃ niddosaṃ akāraṇā gehato nīharāpesīti?
"Then why did you make her leave the house without a fault, without a reason?"
Vậy tại sao ông lại đuổi cô ấy ra khỏi nhà mà không có lý do, trong khi cô ấy không có lỗi?
Tasmiṃ khaṇe, visākhā, āha – ‘‘paṭhamaṃ tāva mayhaṃ mama sasurassa vacanena gamanaṃ na yuttaṃ, mayhaṃ pana āgamanadivase mama dosādosaṃ sodhanatthāya mama pitā tumhākaṃ hatthe ṭhapetvā adāsi, idāni mayhaṃ gantuṃ sukha’’nti dāsidāse ‘‘yānādīni sajjāni karothā’’ti āṇāpesi.
At that moment, Visākhā said, "Firstly, it is not proper for me to leave by my father-in-law's word. On the day of my arrival, my father entrusted me to your hands to ascertain my faults or lack thereof. Now, it is easy for me to go." Then she ordered the servants to prepare the carriages and other conveyances.
Lúc đó, Visākhā nói: “Trước hết, việc con đi theo lời của cha chồng là không đúng. Nhưng vào ngày con đến đây, cha con đã giao con vào tay các vị để các vị thanh minh lỗi lầm của con, bây giờ con đi thì dễ dàng rồi.” Cô ấy ra lệnh cho người hầu trai và gái: “Hãy chuẩn bị xe cộ và mọi thứ.”
Atha naṃ seṭṭhi te kuṭumbike gahetvā, ‘‘amma, mayā ajānitvā kathitaṃ, khamāhi mayha’’nti āha.
Then the Setthi, taking those householders, said, "Mother, I spoke unknowingly. Forgive me."
Sau đó, ông phú hộ đưa các gia chủ đến và nói: “Mẹ ơi, tôi đã nói mà không biết, xin mẹ tha thứ cho tôi.”
‘‘Tātā, tumhākaṃ khamitabbaṃ tāva khamāmi, ahaṃ pana buddhasāsane aveccappasannassa kulassa dhītā, na mayaṃ vinā bhikkhusaṅghena vattāma.
"Fathers, I will forgive what is to be forgiven. But I am the daughter of a family with unwavering faith in the Buddha's dispensation. We do not exist without the Saṅgha of bhikkhus.
“Cha ơi, điều cha cần tha thứ thì con tha thứ, nhưng con là con gái của một gia đình có niềm tin vững chắc vào giáo pháp của Đức Phật, chúng con không thể sống mà không có Tăng đoàn.
Sace mama ruciyā bhikkhusaṅghaṃ paṭijaggituṃ labhāmi, vasissāmī’’ti.
If I am allowed to attend to the Saṅgha of bhikkhus as I please, I will stay."
Nếu con được phép chăm sóc Tăng đoàn theo ý muốn của con, con sẽ ở lại.”
‘‘Amma, tvaṃ yathāruciyā tava samaṇe paṭijaggāhī’’ti.
"Mother, you may attend to your monastics as you please."
“Mẹ ơi, mẹ hãy chăm sóc các vị Sa-môn của mẹ theo ý muốn.”
Tato, visākhā, dasabalaṃ nimantāpetvā punadivase nivesanaṃ pūrentī buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpesi.
Thereupon, Visākhā invited the Ten-Powered One, and on the next day, filling the mansion, she seated the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha.
Sau đó, Visākhā mời Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau, lấp đầy ngôi nhà và mời chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu ngồi xuống.
Naggaparisāpi satthu migāraseṭṭhino gehaṃ gatabhāvaṃ sutvā tattha gantvā gehaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
The Nigaṇṭha ascetics, having heard that the Teacher had gone to Migāra Setthi's house, also went there, surrounded the house, and sat down.
Nhóm khỏa thân phái cũng nghe tin Đức Thế Tôn đã đến nhà phú hộ Migāra nên đến đó, bao vây ngôi nhà và ngồi xuống.
Visākhā, dakkhiṇodakaṃ datvā ‘‘sabbo sakkāro paṭiyādito, sasuro me āgantvā dasabalaṃ parivisatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
Visākhā, having offered water for rinsing hands, sent a message: "All arrangements have been made. Let my father-in-law come and serve the Ten-Powered One."
Visākhā dâng nước cúng dường và gửi lời nhắn: “Mọi sự cúng dường đã được chuẩn bị, xin cha chồng con đến cúng dường Đức Phật.”
So nigaṇṭhānaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘mama dhītā sammāsambuddhaṃ parivisatū’’ti āha.
He, having heard the words of the Nigaṇṭhas, said, "Let my daughter serve the Sammāsambuddha."
Ông ta nghe lời của các Nigaṇṭha và nói: “Con gái ta hãy cúng dường Đức Chánh Đẳng Giác.”
Visākhā, nānaggarasehi dasabalaṃ parivisitvā niṭṭhite bhattakicce puna sāsanaṃ pahiṇi – ‘‘sasuro me āgantvā dasabalassa dhammakathaṃ suṇātū’’ti.
Visākhā served the Ten-Powered One with various delicious foods, and when the meal was finished, she sent another message: "Let my father-in-law come and listen to the Dhamma talk of the Ten-Powered One."
Visākhā cúng dường Đức Phật với nhiều món ăn ngon. Sau khi bữa ăn xong, cô ấy lại gửi lời nhắn: “Xin cha chồng con đến nghe pháp của Đức Phật.”
Atha naṃ ‘‘idāni agamanaṃ nāma ativiya akāraṇa’’nti dhammakathaṃ sotukamyatāya gacchantaṃ naggasamaṇā āhaṃsu – ‘‘samaṇassa gotamassa dhammaṃ suṇanto bahisāṇiyaṃ nisīditvā suṇāhī’’ti.
Then the naked ascetics said to him, who was going to listen to the Dhamma talk, "Now it is extremely improper not to go. Listen to the Dhamma of the recluse Gotama while sitting outside the screen."
Lúc đó, các Sa-môn khỏa thân nói với ông ta, người đang muốn đi nghe pháp: “Bây giờ không đi là hoàn toàn vô lý. Hãy ngồi bên ngoài tấm màn mà nghe pháp của Sa-môn Gotama.”
Puretarameva ca gantvā sāṇiyā parikkhipiṃsu.
And they had already gone ahead and enclosed the place with a screen.
Và họ đã đi trước, giăng màn bao quanh.
Migāraseṭṭhi gantvā bahisāṇiyaṃ nisīdi.
Migāra Setthi went and sat outside the screen.
Phú hộ Migāra đi đến và ngồi bên ngoài tấm màn.
Tathāgato ‘‘tvaṃ bahisāṇiyaṃ vā nisīda, parakuṭṭe vā parasele vā paracakkavāḷe vā nisīda.
The Tathāgata said, "Whether you sit outside the screen, or on another mountain, or in another world-system, I, the Buddha, am able to make you hear my voice." He delivered the Dhamma talk as if shaking a golden-colored mango tree held on his shoulder. At the end of the discourse, the Setthi established himself in the fruit of Stream-entry, then lifted the screen, paid homage to the Teacher's feet with a five-point prostration, and then, in the Teacher's presence, said, "Mother, from today onwards, you are my mother," thereby placing Visākhā in the position of his mother.
Đức Như Lai nói pháp như đang cầm một cây xoài có quả màu vàng rực và lắc nó, nói rằng: “Ngươi có thể ngồi bên ngoài tấm màn, hoặc trên một ngọn núi khác, hoặc trong một vũ trụ khác. Ta là một vị Phật, có thể khiến ngươi nghe được tiếng của ta.” Khi bài pháp kết thúc, ông phú hộ đạt được quả vị Dự Lưu, vén tấm màn lên, quỳ năm vóc sát đất đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn và ngay trước Đức Thế Tôn, ông đặt Visākhā vào vị trí của mẹ mình, nói: “Mẹ ơi, từ hôm nay trở đi, mẹ là mẹ của con.”
Ahaṃ buddho nāma sakkomi taṃ mama saddaṃ sāvetu’’nti suvaṇṇavaṇṇaphalaṃ ambarukkhaṃ khandhe gahetvā cālento viya dhammakathaṃ kathesi, desanāpariyosāne seṭṭhi sotāpattiphale patiṭṭhāya sāṇiṃ ukkhipitvā satthu pāde pañcapatiṭṭhitena vanditvā satthu santikeyeva ca ‘‘tvaṃ, amma, ajja ādiṃ katvā mama mātā’’ti visākhaṃ attano mātuṭṭhāne ṭhapesi.
"I am the Buddha, I am able to make him hear my voice," he preached the Dhamma as if shaking a golden-colored mango tree held on his shoulder. At the end of the discourse, the rich man, established in the fruit of stream-entry, uncovered his headcloth, bowed at the Teacher's feet with five points of contact, and placed Visākhā in the position of his own mother, saying to her in the Teacher's presence, "From today onwards, mother, you are my mother."
‘Ta là Phật, có thể làm cho ông nghe được tiếng của ta’, rồi thuyết một bài pháp thoại giống như đang nắm lấy thân cây xoài có trái màu vàng óng mà lay động. Khi kết thúc bài thuyết pháp, vị trưởng giả an trú trong quả Dự Lưu, vén tấm màn lên, đảnh lễ dưới chân Bậc Đạo Sư bằng năm điểm chạm đất, và ngay tại nơi Bậc Đạo Sư, đã đặt Visākhā vào địa vị làm mẹ của mình rằng: “Thưa mẹ, kể từ hôm nay, mẹ là mẹ của con.”
Tato paṭṭhāya, visākhā migāramātā, nāma jātā.
From then on, Visākhā became known as Migāramātā.
Từ đó, Visākhā được gọi là Migāramātā (Mẹ của Migāra).
Sā ekadivasaṃ nakkhattasamaye vattante ‘‘antonagare guṇo natthī’’ti dāsīhi parivutā satthu dhammakathaṃ sotuṃ gacchantī ‘‘buddhānaṃ santikaṃ uddhatavesena gantuṃ ayutta’’nti mahālatāpasādhanaṃ omuñcitvā dāsiyā hatthe datvā satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, satthā dhammakathaṃ kathesi.
One day, during a festival, Visākhā, thinking, "There is no merit in town," went with her female servants to listen to the Master's Dhamma talk. Thinking, "It is improper to approach the Buddhas in a haughty attire," she removed her great creeper ornament, gave it into the hand of a female servant, approached the Master, paid homage, and sat down to one side. The Master gave a Dhamma talk.
Một hôm, khi lễ hội đang diễn ra, nàng (Visākhā) nghĩ rằng “trong thành không có gì đáng xem”, bèn cùng các tỳ nữ đi nghe pháp của Đức Bổn Sư. Nghĩ rằng “đến chỗ các Đức Phật mà ăn mặc lộng lẫy thì không thích hợp”, nàng cởi bỏ bộ trang sức lớn (Mahālatāpasādhana), trao vào tay tỳ nữ, rồi đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi sang một bên. Đức Bổn Sư thuyết pháp.
Sā dhammadesanāpariyosāne dasabalaṃ vanditvā nagarābhimukhā pāyāsi.
At the end of the Dhamma teaching, she paid homage to the Ten-Powered One and departed towards the city.
Sau khi bài pháp kết thúc, nàng đảnh lễ Đức Thập Lực rồi quay mặt về phía thành mà đi.
Sāpi dāsī attanā gahitapasādhanassa ṭhapitaṭṭhānaṃ asallakkhetvā gacchantī pasādhanatthāya paṭinivatti.
That female servant, not remembering where she had placed the ornament she had taken, returned for the ornament while going.
Nàng tỳ nữ kia, vì không nhớ chỗ đã đặt bộ trang sức mà mình cầm, nên khi đang đi thì quay trở lại để tìm bộ trang sức.
Atha naṃ, visākhā, ‘‘kahaṃ pana te taṃ ṭhapita’’nti paṭipucchi.
Then Visākhā asked her in return, "But where did you put it?"
Bấy giờ, Visākhā hỏi lại nàng ấy, “Con đã đặt nó ở đâu vậy?”
Gandhakuṭipariveṇe, ayyeti.
"In the perfumed chamber's precinct, mistress."
“Ở sân của Hương Thất, thưa bà chủ.”
Hotu je gantvā āhara, gandhakuṭipariveṇe ṭhapitakālato paṭṭhāya āharāpanaṃ nāma amhākaṃ ayuttaṃ.
"Let it be, girl. Do not go and fetch it. It is improper for us to have it fetched after it has been placed in the perfumed chamber's precinct.
“Thôi được, con hãy đi lấy về. Nhưng việc lấy lại món đồ đã đặt trong sân của Hương Thất là điều không thích hợp đối với chúng ta.
Tasmā taṃ vissajjetvā daṇḍakammaṃ karissāma.
Therefore, we will renounce it and undergo a penalty.
Do đó, chúng ta sẽ từ bỏ nó và làm một việc thiện (daṇḍakammaṃ).”
Tattha pana ṭhapite ayyānaṃ palibodho hotīti.
For if it is placed there, it would be a hindrance to the Noble Ones."
“Vì nếu để nó ở đó thì sẽ gây chướng ngại cho các Tôn giả.”
Punadivase satthā bhikkhusaṅghaparivāro visākhāya nivesanadvāraṃ sampāpuṇi.
The next day, the Master, surrounded by the assembly of bhikkhus, arrived at Visākhā's house gate.
Ngày hôm sau, Đức Bổn Sư cùng với Tăng chúng đến cổng nhà của Visākhā.
Nivesane ca nibaddhapaññattāni āsanāni.
And seats were permanently arranged in the house.
Trong nhà, các chỗ ngồi đã được sắp đặt sẵn.
Visākhā, satthu pattaṃ gaṇhitvā satthāraṃ gehaṃ pavesetvā paññattāsanesuyeva nisīdāpetvā katabhattakicce satthari taṃ pasādhanaṃ āharitvā satthu pādamūle nikkhipitvā ‘‘idaṃ, bhante, tumhākaṃ dammī’’ti āha.
Visākhā, taking the Master's bowl, led the Master into the house, seated him on the prepared seats, and when the Master had finished his meal, she brought that ornament, placed it at the Master's feet, and said, "Venerable sir, I give this to you."
Visākhā nhận bát của Đức Bổn Sư, mời Ngài vào nhà và an tọa trên những chỗ ngồi đã được sắp đặt. Sau khi Đức Bổn Sư dùng bữa xong, nàng mang bộ trang sức đó đến đặt dưới chân Ngài và bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con xin dâng cúng vật này cho Ngài.”
Satthā ‘‘alaṅkāro nāma pabbajitānaṃ na vaṭṭatī’’ti paṭikkhipi.
The Master refused, saying, "An ornament is not suitable for renunciants."
Đức Bổn Sư từ chối: “Đồ trang sức không thích hợp cho người xuất gia.”
Jānāmi, bhante, ahaṃ pana imaṃ agghāpetvā dhanaṃ gahetvā tumhākaṃ vasanagandhakuṭiṃ kāressāmīti.
"I know, Venerable sir, but I will have it valued, take the money, and build a perfumed chamber for you to reside in."
“Bạch Đức Thế Tôn, con biết điều đó. Nhưng con sẽ định giá món này, lấy tiền đó và xây dựng một Hương Thất để Ngài ở.”
Tadā satthā adhivāsesi.
Then the Master consented.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư chấp thuận.
Sāpi taṃ agghāpetvā navakoṭidhanaṃ gahetvā gabbhasahassapaṭimaṇḍite pubbārāmavihāre tathāgatassa vasanagandhakuṭiṃ kāresi.
She then had it valued, took nine crores of money, and built a perfumed chamber for the Tathāgata to reside in, adorned with a thousand cells, in the Pubbārāma monastery.
Nàng ấy bèn định giá món trang sức, lấy chín mươi triệu tiền vàng và xây dựng một Hương Thất có một ngàn phòng trong tu viện Pubbārāma để Đức Như Lai trú ngụ.
Visākhāya pana nivesanaṃ pubbaṇhasamaye kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātameva hoti anāthapiṇḍikassa gehaṃ viya.
Visākhā's residence, like Anāthapiṇḍika's house, was always radiant with the saffron robes in the morning and receptive to ascetics.
Nhà của Visākhā, vào buổi sáng, luôn rực rỡ sắc y vàng (kāsāva) như nhà của Anāthapiṇḍika, nơi gió thổi xuôi ngược (isivātapaṭivātaṃ).
Tassāpi gehe sabbabhattāni paṭiyattāneva ahesuṃ.
All meals were also prepared in her house.
Trong nhà nàng cũng luôn chuẩn bị sẵn tất cả các bữa ăn.
Sā pubbaṇhasamaye bhikkhusaṅghassa āmisasaṅgahaṃ katvā pacchābhatte bhesajjāni ceva aṭṭhavidhapānāni ca gaṇhāpetvā vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghassa datvā pacchā satthu dhammadesanaṃ sutvā āgacchati.
In the morning, she would make an offering of material requisites to the assembly of bhikkhus, and after the meal, she would have medicines and the eight kinds of beverages taken to the monastery, give them to the assembly of bhikkhus, and then return after listening to the Master's Dhamma teaching.
Vào buổi sáng, nàng cúng dường vật thực cho Tăng chúng. Sau bữa ăn, nàng cho mang các loại thuốc và tám loại nước giải khát đến tu viện, dâng cúng cho Tăng chúng, rồi sau đó nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp rồi trở về.
Satthā aparabhāge upāsikāyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento visākhaṃ migāramātaraṃ dāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Master, placing the female lay followers in their respective positions, placed Visākhā, Migāramātā, at the foremost position among the givers.
Về sau, Đức Bổn Sư sắp xếp các nữ cư sĩ vào các vị trí theo thứ tự, và Ngài đã đặt Visākhā, mẹ của Migāra, vào vị trí đứng đầu trong số những người bố thí (dāyikā).
260-261. Tatiyacatutthesu bahussutānaṃ yadidaṃ, khujjuttarā, mettāvihārīnaṃ yadidaṃ, sāmāvatīti bahussutānaṃ upāsikānaṃ khujjuttarā, mettāvihārīnaṃ sāmāvatī aggāti dasseti.
260-261. In the third and fourth verses, it is shown that Khujjuttarā is foremost among female lay followers who are learned, and Sāmāvatī is foremost among those who abide in loving-kindness, as in "foremost among the learned, namely Khujjuttarā; foremost among those abiding in loving-kindness, namely Sāmāvatī."
260-261. Trong phần thứ ba và thứ tư, câu “Trong số những người đa văn, đó là Khujjuttarā; trong số những người an trú tâm từ, đó là Sāmāvatī” cho thấy Khujjuttarā là người đứng đầu trong số các nữ cư sĩ đa văn, và Sāmāvatī là người đứng đầu trong số những người an trú tâm từ.
Tā kira dvepi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge ‘‘satthu dhammakathaṃ sossāmā’’ti vihāraṃ agamaṃsu.
It is said that both of them, in the time of Padumuttara Buddha, were reborn into noble families in Haṃsavatī. Later, desiring to hear the Master's Dhamma talk, they went to the monastery.
Hai vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, họ đến tu viện để nghe pháp của Đức Bổn Sư.
Tattha, khujjuttarā, satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
There, Khujjuttarā, seeing the Master placing a certain female lay follower in the foremost position among the learned, performed an act of determination and aspired to that position.
Tại đó, Khujjuttarā thấy Đức Bổn Sư đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người đa văn, bèn thực hiện việc tạo nghiệp thiện và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sāmāvatīpi ekaṃ upāsikaṃ mettāvihārīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Sāmāvatī also, seeing a certain female lay follower being placed in the foremost position among those abiding in loving-kindness, performed an act of determination and aspired to that position.
Sāmāvatī cũng thấy một nữ cư sĩ được đặt vào vị trí đứng đầu trong số những người an trú tâm từ, bèn thực hiện việc tạo nghiệp thiện và cầu nguyện cho vị trí đó.
Tāsaṃ dvinnampi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā devamanussesu saṃsarantīnaṃyeva kappasatasahassaṃ atikkantaṃ.
For both of them, after performing wholesome deeds throughout their lives and being reborn in the deva realm, a hundred thousand aeons passed while they wandered through existences among devas and humans.
Cả hai vị này đã làm các việc thiện trong suốt cuộc đời, tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người, trải qua một trăm ngàn đại kiếp.
Atha amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva allakapparaṭṭhe ahivātakarogo nāma udapādi.
Then, even before the birth of our Master, a disease called ahivātakaroga arose in the region of Allakappa.
Sau đó, trước khi Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện, một căn bệnh dịch tả (ahivātakaroga) đã phát sinh ở vùng Allakappa.
Ekekasmiṃ gehe ekappahāreneva dasapi vīsampi tiṃsampi janā maranti, tiroraṭṭhaṃ gatā pana jīvitaṃ labhanti.
In each house, ten, twenty, or even thirty people died in a single stroke, but those who went to another country found life.
Trong mỗi nhà, mười, hai mươi, thậm chí ba mươi người chết cùng một lúc. Tuy nhiên, những người đi đến vùng khác thì sống sót.
Taṃ ñatvā eko puriso attano puttadāraṃ ādāya ‘‘aññaṃ raṭṭhaṃ gamissāmī’’ti tato nikkhami.
Knowing this, a man took his wife and children and set out from there, thinking, "I will go to another country."
Biết điều đó, một người đàn ông dẫn vợ con mình rời khỏi đó, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ đi đến một vùng đất khác.”
Athassa ghare gahitapātheyyaṃ antarāmagge kantāre anuttiṇṇeyeva parikkhayaṃ agamāsi.
Then the provisions he had taken from his house were exhausted in the wilderness along the way, before they had crossed it.
Nhưng lương thực mang theo từ nhà đã cạn kiệt trên đường đi, trong vùng hoang dã chưa vượt qua.
Tesaṃ sarīrabalaṃ parihāyi, sakiṃ mātā puttaṃ ukkhipati, sakiṃ pitā.
Their bodily strength diminished; sometimes the mother lifted the child, sometimes the father.
Sức lực của họ suy giảm. Lúc thì mẹ bồng con, lúc thì cha bồng.
Athassa pitā cintesi – ‘‘amhākaṃ sarīrabalaṃ parihīnaṃ, puttaṃ ukkhipitvā gacchantā kantāraṃ nittharituṃ na sakkhissāmā’’ti.
Then the father thought, "Our bodily strength is diminished; carrying the child, we will not be able to cross the wilderness."
Bấy giờ, người cha nghĩ: “Sức lực của chúng ta đã suy yếu, nếu cứ bồng con mà đi thì không thể vượt qua vùng hoang dã này.”
So tassa mātaraṃ ajānāpetvāva udakakiccena ohīno viya puttaṃ magge nisīdāpetvā ekakova maggaṃ paṭipajji.
Without letting his wife know, he left the child sitting on the path as if he had gone to relieve himself, and continued on the path alone.
Ông ta, không cho vợ biết, giả vờ đi vệ sinh, đặt đứa con xuống đường rồi một mình tiếp tục đi.
‘‘Athassa bhariyā āgamanaṃ olokayamānā ṭhitā hatthe puttaṃ adisvā viravamānā gantvā kahaṃ me sāmi putto’’ti āha.
Then his wife, standing and looking for his return, did not see the child in his hands, cried out, and went and asked, "Where is my child, my lord?"
Bấy giờ, người vợ đang đứng đợi chồng quay lại, không thấy con trong tay, bèn kêu lên và hỏi: “Chồng ơi, con của em đâu?”
Ko te puttena attho?
"What do you want with a child?
“Con cái có ích gì cho cô?
Jīvamānā puttaṃ labhissāmāti.
If we live, we will have children."
Nếu còn sống, cô sẽ có con khác.”
Sā ‘‘atisāhasiko vatāyaṃ puriso’’ti vatvā ‘‘gaccha tvaṃ, nāhaṃ tādisena saddhiṃ gamissāmī’’ti āha.
She, saying, "This man is indeed very rash," then said, "You go; I will not go with such a person."
Nàng ấy nói: “Người đàn ông này thật quá liều lĩnh!” và nói tiếp: “Anh đi đi, tôi sẽ không đi cùng với người như anh.”
So ‘‘anupadhāretvā me bhadde kataṃ, khametaṃ mayha’’nti vatvā puttaṃ ādāyāgato.
He said, "My dear, I acted without thinking; forgive me," and took the child and returned.
Ông ta nói: “Này hiền thê, ta đã làm việc này mà không suy nghĩ kỹ, xin nàng hãy tha thứ cho ta,” rồi bồng con trở lại.
Te taṃ kantāraṃ samatikkamitvā sāyaṃ ekaṃ gopālakakulaṃ sampāpuṇiṃsu.
Having crossed that wilderness, they arrived at a cowherd family's home in the evening.
Họ vượt qua vùng hoang dã đó và đến một gia đình chăn bò vào buổi tối.
Taṃ divasañca gopālakakulavāsino nirudakapāyāsaṃ paciṃsu.
On that day, the inhabitants of the cowherd family's home had cooked rice porridge without water.
Ngày hôm đó, những người trong gia đình chăn bò đang nấu món cháo sữa không nước (nirudakapāyāsa).
Te te disvā ‘‘ime ativiya chātakā’’ti pāyāsassa mahābhājanaṃ pūretvā uḷuṅkapūraṃ sappiṃ āsiñcitvā adaṃsu.
Seeing them, they thought, "These people are very hungry," and filled a large bowl with the porridge, poured a ladleful of ghee into it, and gave it to them.
Thấy họ, những người chăn bò nghĩ: “Những người này rất đói,” bèn đổ đầy một bát lớn cháo sữa, thêm một muỗng đầy bơ lỏng (sappiṃ) và đưa cho họ.
Tesu taṃ pāyāsaṃ bhuñjantesu sā itthī pamāṇeneva bhuñji, puriso pana pamāṇātikkantaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto rattibhāgasamanantare kālamakāsi.
While they were eating that porridge, the woman ate in moderation, but the man ate excessively and, being unable to digest it, died shortly after nightfall.
Trong khi họ đang ăn cháo sữa đó, người phụ nữ ăn vừa phải, nhưng người đàn ông ăn quá mức, không thể tiêu hóa được, và qua đời ngay trong đêm đó.
So kālaṃ karonto tesu sālayabhāvena gopālakānaṃ gehe sunakhiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Dying, he was reborn in the womb of a bitch in the cowherd's house due to his fondness for them.
Khi qua đời, do sự thân thiết với những người chăn bò, ông ta đã tái sinh vào bụng một con chó cái trong nhà họ.
Sunakhī nacirasseva vijātā.
The bitch gave birth not long after.
Chẳng bao lâu sau, con chó cái sinh con.
Gopālako taṃ kukkuraṃ sassirikaṃ disvā piṇḍena palobhetvā attani uppannasinehaṃ gahetvā saddhimeva carati.
The cowherd, seeing the dog's beauty, enticed it with food, developed affection for it, and always went about with it.
Người chăn bò thấy con chó con đó thật xinh đẹp, bèn dụ dỗ nó bằng thức ăn, và vì có tình cảm với nó, ông ta luôn đi cùng với nó.
Athekadivasaṃ eko paccekabuddho bhikkhācāravelāya gopālakassa gharadvāraṃ sampatto.
Then one day, a Paccekabuddha arrived at the cowherd's house gate for alms.
Một hôm, một vị Phật Độc Giác đến trước cửa nhà người chăn bò để khất thực.
Sopi taṃ disvā bhikkhaṃ datvā attānaṃ nissāya vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
Seeing him, the cowherd offered alms and undertook a commitment for him to reside there.
Người chăn bò thấy Ngài, bèn cúng dường thức ăn và hứa sẽ cung cấp chỗ ở cho Ngài.
Paccekabuddho gopālakakulassa avidūre ṭhāne ekasmiṃ vanasaṇḍe vāsaṃ upagato.
The Paccekabuddha took up residence in a thicket not far from the cowherd family's home.
Vị Phật Độc Giác trú ngụ trong một khu rừng không xa gia đình người chăn bò.
Gopālako tassa santikaṃ gacchanto taṃ kukkuraṃ gahetvāva gacchati, antarāmagge ca vāḷamigaṭṭhāne vāḷamigānaṃ palāyanatthaṃ rukkhe vā pāsāṇe vā pahāraṃ deti, sopi kukkuro tassa karaṇavidhānaṃ vavatthapeti.
The cowherd would take that dog with him when he went to the Paccekabuddha; along the way, in places where wild animals might be, he would strike a tree or a rock to scare away the wild animals, and the dog would also observe his method of doing this.
Người chăn bò khi đến chỗ Ngài luôn mang theo con chó đó. Trên đường đi, ở những nơi có thú dữ, ông ta đập vào cây hoặc đá để xua đuổi chúng, và con chó đó cũng hiểu được cách ông ta làm.
Athekadivasaṃ so gopālako paccekabuddhassa santike nisīditvā, ‘‘bhante, amhākaṃ sabbakālaṃ āgamanaṃ nāma na hoti.
Then one day, that cowherd, sitting with the Paccekabuddha, said, "Venerable sir, it is not always possible for us to come.
Một hôm, người chăn bò ngồi bên cạnh vị Phật Độc Giác và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không thể đến thăm Ngài thường xuyên được.
Ayaṃ pana kukkuro cheko, imassa āgatasaññāya amhākaṃ gehadvāraṃ āgaccheyyāthā’’ti āha.
But this dog is clever; may you come to our house gate upon a signal from it."
Nhưng con chó này rất thông minh, Ngài có thể đến cửa nhà chúng con khi thấy nó đến báo hiệu.”
So ekadivasaṃ ‘‘paccekabuddhaṃ gaṇhitvā ehī’’ti kukkuraṃ pesesi.
One day, he sent the dog, saying, "Go and bring the Paccekabuddha."
Một hôm, ông ta sai con chó đi: “Hãy đi và dẫn vị Phật Độc Giác về.”
Kukkuro tassa vacanaṃ sutvā bhikkhācāravelāya gantvā paccekabuddhassa pādamūle urena nipajji.
The dog, hearing his words, went at alms-time and lay down with its chest at the Paccekabuddha's feet.
Con chó nghe lời, vào giờ khất thực, đến nằm úp ngực dưới chân vị Phật Độc Giác.
Paccekabuddho ‘‘ayaṃ mama santikaṃ āgato’’ti ñatvā pattacīvaraṃ ādāya maggaṃ paṭipajji.
The Paccekabuddha, knowing, "This one has come to me," took his bowl and robes and set out on the path.
Vị Phật Độc Giác biết rằng: “Người này đã đến chỗ ta,” liền cầm y bát lên và đi theo con đường.
So tassa vīmaṃsanatthāya ukkamitvā aññaṃ maggaṃ gaṇhi, kukkuro purato ṭhatvā gopālakamaggaṃ paṭipannakāle apasakki.
To test him, he ascended and took another path, but the dog stood in front and moved aside when he followed the herdsman's path.
Để thử người ấy, Ngài đi vòng và chọn một con đường khác, nhưng con chó đứng phía trước và tránh sang một bên khi Ngài đi theo con đường của người chăn bò.
Yasmiṃ ca yasmiṃ ca ṭhāne vāḷamigānaṃ palāyanatthaṃ gopālako rukkhaṃ vā pāsāṇaṃ vā pahari, taṃ taṃ ṭhānaṃ patvā kukkuro mahāviravaṃ viravi.
At every place where the herdsman struck a tree or a stone to scare away wild animals, the dog, reaching that spot, barked loudly.
Ở bất cứ nơi nào người chăn bò đập cây hay đá để xua đuổi thú dữ, con chó đến chỗ đó và sủa vang.
Tassa saddena vāḷamigā palāyanti.
At his sound, the wild animals fled.
Với tiếng sủa của nó, các loài thú dữ bỏ chạy.
Paccekabuddhopi bhattakiccavelāya mahantaṃ siniddhapiṇḍaṃ tassa deti.
Even the Paccekabuddha, at mealtime, gave him a large, choice portion of food.
Vị Phật Độc Giác cũng cho nó một cục cơm lớn và béo vào giờ ăn.
Sopi piṇḍalābhena paccekabuddhe uttaritaraṃ sinehaṃ karoti.
He, too, having received the food, felt even greater affection for the Paccekabuddha.
Do được miếng cơm, nó càng thêm yêu mến vị Phật Độc Giác.
Gopālako temāsaṃ vutthassa paccekabuddhassa ticīvarappahonakaṃ sāṭakaṃ datvā, ‘‘bhante, sace vo ruccati, idheva vasatha.
The herdsman, having given the Paccekabuddha, who had stayed for three months, a cloth sufficient for three robes, said, "Venerable Sir, if it pleases you, stay right here.
Người chăn bò dâng tấm y đủ dùng cho ba y của vị Phật Độc Giác đã an cư ba tháng, và nói: “Bạch Ngài, nếu Ngài hoan hỷ, xin hãy ở lại đây.
No ce ruccati, yathāsukhaṃ gacchathā’’ti āha.
If it does not please you, go at your ease."
Nếu không hoan hỷ, xin Ngài cứ tùy ý ra đi.”
Paccekabuddho gamanākāraṃ dasseti.
The Paccekabuddha showed his intention to depart.
Vị Phật Độc Giác ra hiệu muốn ra đi.
So gopālako paccekabuddhaṃ anugantvā nivattati.
That herdsman followed the Paccekabuddha for a while and then turned back.
Người chăn bò ấy đi theo vị Phật Độc Giác một đoạn rồi quay về.
Kukkuro paccekabuddhassa aññattha gamanabhāvaṃ ñatvā atisinehena uppannabalavasoko hadayaphālanaṃ patvā kālaṃ katvā tāvatiṃsapure nibbatti.
The dog, knowing that the Paccekabuddha was going elsewhere, died from intense sorrow caused by extreme affection, and was reborn in Tāvatiṃsa heaven.
Con chó biết vị Phật Độc Giác đã đi nơi khác, do quá yêu mến nên nỗi buồn mãnh liệt trỗi dậy, tim vỡ tan mà chết, rồi tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba.
Athassa paccekabuddhena saddhiṃ gamanakāle uccāsaddaṃ katvā vāḷamigānaṃ palāpitabhāvena devatāhi saddhiṃ kathentassa saddo sakaladevapuraṃ chādetvā aṭṭhāsi.
Then, as he spoke with the devas about how he had scared away wild animals by making a loud sound when going with the Paccekabuddha, his voice covered the entire city of devas and remained.
Khi nó đi cùng vị Phật Độc Giác và sủa lớn để xua đuổi thú dữ, tiếng sủa ấy đã vang khắp cõi trời khi nó nói chuyện với các vị thiên nhân.
So teneva nāmadheyyaṃ labhitvā ghosakadevaputto nāma jāto.
He thus received the name Ghosakadevaputta and was born.
Vì lẽ đó, nó được đặt tên là thiên tử Ghosaka.
Athassa tasmiṃ sampattiṃ anubhavantassa manussapathe kosambinagare udeno nāma rājā rajjaṃ paṭipajji.
Then, while he was experiencing that prosperity, King Udena ruled in the human realm, in the city of Kosambi.
Khi vị ấy đang hưởng thụ phước báu ở đó, trên cõi người, vua Udena trị vì thành Kosambī.
Tassa vatthu majjhimapaṇṇāsake bodhirājakumārasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.324 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ.
His story is to be understood in the manner stated in the commentary on the Bodhirājakumārasutta in the Majjhima Paṇṇāsaka.
Câu chuyện về vị ấy cần được hiểu theo cách đã kể trong phần chú giải kinh Bodhirājakumāra trong Majjhimapaṇṇāsaka.
Tasmiṃ pana rajjaṃ kārayamāne ghosakadevaputto cavitvā kosambiyaṃ ekissā rūpūpajīviniyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
While he was thus ruling, Ghosakadevaputta passed away and was conceived in the womb of a courtesan in Kosambi.
Trong khi vị ấy đang trị vì, thiên tử Ghosaka mạng chung và tái sinh vào bụng một người kỹ nữ ở Kosambī.
Sā dasamāsaccayena vijāyitvā puttabhāvaṃ ñatvā saṅkārakūṭe chaḍḍāpesi.
After ten months, she gave birth, and knowing it was a son, had him abandoned on a heap of refuse.
Sau mười tháng, cô ấy sinh con và biết đó là con trai, liền sai người vứt bỏ vào đống rác.
Tasmiṃ khaṇe kosambiseṭṭhino kammantiko pātova seṭṭhigharaṃ gacchanto ‘‘kiṃ nu kho imaṃ kākehi samparikiṇṇa’’nti gantvā dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuññavā esa dārako bhavissatī’’ti ekassa purisassa hatthe gehaṃ pesetvā seṭṭhigharaṃ agamāsi.
At that moment, a worker of the Kosambi rich man, going to the rich man's house early in the morning, went there thinking, "What is this, surrounded by crows?" and seeing the baby, thought, "This child will be very meritorious," and sent him home by the hands of a man, then proceeded to the rich man's house.
Ngay lúc đó, một người làm công của trưởng giả Kosambī, trên đường đến nhà trưởng giả vào buổi sáng, thấy: “Cái gì mà quạ bu quanh thế này?” Anh ta đến gần, thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này chắc chắn là người có đại phước báu,” liền giao đứa bé cho một người đàn ông mang về nhà rồi tiếp tục đi đến nhà trưởng giả.
Seṭṭhipi rājūpaṭṭhānavelāya rājakulaṃ gacchanto antarāmagge purohitaṃ disvā ‘‘ajja kiṃ nakkhatta’’nti pucchi.
The rich man, too, going to the royal palace at the time of attending on the king, met the chief priest on the way and asked, "What is today's constellation?"
Trưởng giả cũng trên đường đến hoàng cung vào giờ yết kiến vua, giữa đường gặp vị quan tế tự và hỏi: “Hôm nay là sao gì?”
So tattheva ṭhito gaṇetvā ‘‘asukaṃ nāma nakkhattaṃ, ajja iminā nakkhattena jātadārako imasmiṃ nagare seṭṭhiṭṭhānaṃ labhissatī’’ti āha.
Standing right there, he calculated and said, "It is such and such a constellation; a child born today under this constellation will obtain the position of a rich man in this city."
Vị ấy đứng đó tính toán và nói: “Hôm nay là sao tên là... đứa bé nào sinh ra dưới sao này hôm nay sẽ được địa vị trưởng giả trong thành này.”
So tassa kathaṃ sutvā vegena gharaṃ pesesi – ‘‘imassa purohitassa dve kathā nāma natthi, gharaṇī ca me garugabbhā, jānātha tāva naṃ vijātā vā no vā’’ti.
Hearing his words, he swiftly sent word home: "The words of this chief priest are never false, and my wife is heavily pregnant; find out whether she has given birth or not."
Nghe lời ấy, trưởng giả vội sai người về nhà: “Lời của vị quan tế tự này không sai đâu, vợ ta đang mang thai lớn, hãy xem cô ấy đã sinh hay chưa.”
Te gantvā jānitvā, ‘‘ayya, na tāva vijātā’’ti āhaṃsu.
They went and found out, then said, "Lady, she has not given birth yet."
Họ đi và biết được, rồi báo: “Thưa chủ, vẫn chưa sinh.”
Tena hi gacchatha, imasmiṃ nagare ajja jātadārakaṃ pariyesathāti.
"In that case, go and search for a child born today in this city."
“Vậy thì hãy đi tìm đứa bé nào sinh ra hôm nay trong thành này.”
Te pariyesantā tassa seṭṭhino kammantikassa gehe taṃ dārakaṃ disvā seṭṭhino ārocayiṃsu.
Searching, they found that child in the house of the rich man's worker and reported it to the rich man.
Họ đi tìm, thấy đứa bé đó trong nhà người làm công của trưởng giả, liền báo cho trưởng giả.
Tena hi gacchatha bhaṇe, taṃ kammantikaṃ pakkosathāti.
"In that case, go, my men, summon that worker."
“Vậy thì hãy đi, này các người, hãy gọi người làm công đó đến.”
Te taṃ pakkosiṃsu.
They summoned him.
Họ đã gọi anh ta đến.
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘gehe kira te dārako atthī’’ti pucchi.
Then the rich man asked him, "Is there, I hear, a child in your house?"
Trưởng giả hỏi anh ta: “Nghe nói nhà ngươi có một đứa bé phải không?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, master," he said.
“Vâng, thưa chủ.”
‘‘Taṃ dārakaṃ amhākaṃ dehī’’ti.
"Give us that child."
“Hãy đưa đứa bé đó cho chúng ta.”
‘‘Na demi, ayyā’’ti.
"I will not give him, master."
“Không đưa đâu, thưa chủ.”
‘‘Handa sahassaṃ gaṇhitvā dehī’’ti.
"Here, take a thousand (coins) and give him."
“Vậy thì hãy nhận một ngàn đồng và đưa đi.”
So ‘‘ayaṃ jīveyya vā mareyya vā, dujjānamida’’nti sahassaṃ gaṇhitvā adāsi.
He, thinking, "Whether he lives or dies, this is difficult to know," took the thousand and gave him.
Anh ta nghĩ: “Đứa bé này sống hay chết thì khó biết,” liền nhận một ngàn đồng và giao đứa bé.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘sace me bhariyā dhītaraṃ vijāyissati, imameva puttaṃ karissāmi.
Thereupon the rich man thought, "If my wife gives birth to a daughter, I will make this one my son.
Sau đó, trưởng giả nghĩ: “Nếu vợ ta sinh con gái, ta sẽ nhận đứa bé này làm con trai.
Sace puttaṃ vijāyissati, māressāmī’’ti.
If she gives birth to a son, I will kill him."
Nếu sinh con trai, ta sẽ giết nó.”
Cintetvā gehe posesi.
Having thought this, he raised him in his house.
Nghĩ vậy, ông ta nuôi đứa bé ở nhà.
Athassa bhariyā katipāhaccayena puttaṃ vijāyi.
Then, after a few days, his wife gave birth to a son.
Vài ngày sau, vợ ông ta sinh con trai.
Tato seṭṭhi ‘‘evaṃ taṃ gāvo madditvā māressantī’’ti cintetvā ‘‘imaṃ dārakaṃ vajadvāre nipajjāpethā’’ti āha.
Thereupon the rich man, thinking, "The cows will trample him and kill him," said, "Lay this child down at the gate of the cowpen."
Thế là trưởng giả nghĩ: “Như vậy, những con bò sẽ giẫm chết nó,” liền nói: “Hãy đặt đứa bé này ở cổng chuồng bò.”
Taṃ tattha nipajjāpesuṃ.
They laid him down there.
Họ đã đặt nó ở đó.
Atha naṃ yūthapati usabho paṭhamaṃ nikkhamanto disvā ‘‘evaṃ taṃ aññe na maddissantī’’ti catunnaṃ pādānaṃ antare katvā aṭṭhāsi.
Then the leader bull, coming out first, saw him and, thinking, "Others must not trample him," stood with the child between his four legs.
Sau đó, con bò đực đầu đàn, khi đi ra, thấy đứa bé, liền đứng lại giữa bốn chân nó và nghĩ: “Như vậy những con khác sẽ không giẫm nó.”
Atha naṃ gopālakā disvā ‘‘mahāpuñño esa dārako bhavissati, yassa tiracchānagatāpi guṇaṃ jānanti, paṭijaggissāma na’’nti attano gehaṃ nayiṃsu.
Then the herdsmen saw him and, thinking, "This child will be very meritorious, for even animals know his quality; we shall take care of him," they carried him to their own house.
Sau đó, những người chăn bò thấy nó, nghĩ: “Đứa bé này chắc chắn là người có đại phước báu, đến cả loài súc sinh cũng biết đức hạnh của nó, chúng ta hãy chăm sóc nó,” liền mang về nhà mình.
Sopi seṭṭhi tassa matabhāvaṃ anuvijjanto ‘‘gopālakehi nīto’’ti sutvā puna sahassaṃ datvā āṇāpetvā āmakasusāne chaḍḍāpesi.
That rich man, investigating whether he was dead, heard, "He was taken by the herdsmen," and again gave a thousand and ordered him to be thrown into the charnel ground.
Trưởng giả ấy, khi tìm hiểu về cái chết của đứa bé, nghe nói: “Đã được những người chăn bò mang đi,” liền lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh vứt bỏ đứa bé ở nghĩa địa hoang.
Tasmiṃ ca kāle seṭṭhissa ghare ajapālako susānaṃ nissāya ajikā cāreti.
At that time, a goat-herder from the rich man's house grazed goats near the charnel ground.
Vào lúc đó, người chăn dê trong nhà trưởng giả đang chăn dê gần nghĩa địa.
Athekā dhenu ajikā dārakassa puññena maggā okkamma gantvā dārakassa khīraṃ datvā gatā.
Then, by the child's merit, a she-goat left the path, went and gave milk to the child, then departed.
Một con dê cái, nhờ phước báu của đứa bé, đã đi lạc khỏi đường, đến cho đứa bé bú sữa rồi đi.
Tato nivattamānāpi tatheva gantvā khīramadāsi.
Returning, she also went there and gave milk in the same way.
Khi quay về, nó cũng đến đó và cho bú sữa như vậy.
Ajapālako cintesi – ‘‘ayaṃ ajikā pātopi imasmā ṭhānā okkamitvā gatā, kiṃ nu kho eta’’nti gantvā olokento taṃ dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuñño esa dārako, tiracchānagatāpissa guṇaṃ jānanti, paṭijaggissāmi na’’nti gahetvā gehaṃ gato.
The goat-herder thought, "This she-goat left this spot even in the morning; what could it be?" Going and looking, he saw the child and thought, "This child is very meritorious; even animals know his quality; I will take care of him," and taking him, went home.
Người chăn dê nghĩ: “Con dê cái này sáng nay cũng đi lạc khỏi chỗ này, có chuyện gì vậy?” Anh ta đến xem, thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này có đại phước báu, đến cả loài súc sinh cũng biết đức hạnh của nó, ta sẽ chăm sóc nó,” liền bế về nhà.
Punadivase seṭṭhi ‘‘mato nu kho dārako, na mato’’ti olokāpento ajapālakena gahitabhāvaṃ ñatvā sahassaṃ datvā āṇāpetvā ‘‘sve imaṃ nagaraṃ eko satthavāhaputto pavisissati, imaṃ dārakaṃ netvā cakkamagge ṭhapetha, evaṃ taṃ sakaṭacakkaṃ chindantaṃ gamissatī’’ti āha.
The next day, the rich man, checking, "Is the child dead or not dead?" learned that he had been taken by the goat-herder, gave another thousand, and ordered, "Tomorrow, a caravan leader's son will enter this city. Take this child and place him on the cart-track; thus the cart-wheel will pass over him and crush him."
Ngày hôm sau, trưởng giả sai người đi xem: “Đứa bé đã chết hay chưa chết?” Biết được nó đã được người chăn dê mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh: “Ngày mai, con trai của một đoàn trưởng sẽ vào thành này, hãy mang đứa bé này đặt trên đường xe chạy, như vậy bánh xe sẽ nghiền nát nó.”
Taṃ tattha nikkhittaṃ satthavāhaputtassa purimasakaṭe goṇā disvā cattāro pāde thambhe viya otāretvā aṭṭhaṃsu.
When he was placed there, the oxen of the caravan leader's leading cart saw him and stood still, dropping their four legs like pillars.
Khi nó được đặt ở đó, những con bò kéo xe đầu tiên của con trai đoàn trưởng thấy nó, liền đứng lại, bốn chân như cột trụ.
Satthavāho ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti tesaṃ ṭhitakāraṇaṃ olokento dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuñño dārako, patijaggituṃ vaṭṭatī’’ti gaṇhitvā agamāsi.
The caravan leader, thinking, "What could this be?" looked for the reason for their stopping, saw the child, and thinking, "He is a child of great merit, he must be taken care of," took him and went on his way.
Đoàn trưởng nghĩ: “Có chuyện gì vậy?” Khi xem xét lý do chúng đứng lại, ông ta thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này có đại phước báu, đáng được chăm sóc,” liền bế nó đi.
Seṭṭhipi tassa cakkapathe matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā olokāpento satthavāhena gahitabhāvaṃ ñatvā tassapi sahassaṃ datvā āṇāpetvā nagarato avidūre ṭhāne papāte pātāpesi.
The rich man, too, checking on his death or survival at the cart-track, learned that he had been taken by the caravan leader, gave him a thousand, and ordered him to be thrown down a precipice not far from the city.
Trưởng giả cũng sai người đi xem đứa bé đã chết hay chưa chết trên đường xe chạy, biết được nó đã được đoàn trưởng mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh ném nó xuống vực sâu gần thành phố.
So tattha papatanto naḷakārānaṃ kammakaraṇaṭṭhāne ekasālāya patito.
Falling there, he landed in a shed at the workplace of the reed-workers.
Khi rơi xuống đó, nó rơi vào một căn nhà ở chỗ làm việc của những người thợ làm tre.
Sā tassa puññānubhāvena satavihatakappāsapicusamphassasadisā ahosi.
By the power of his merit, that (shed) became like the touch of a hundred-fold carded cotton bale.
Nhờ phước báu của nó, căn nhà đó trở nên mềm mại như một trăm cục bông gòn.
Atha naṃ naḷakārajeṭṭhako ‘‘puññavā esa dārako, paṭijaggituṃ vaṭṭatī’’ti gaṇhitvā gehaṃ gato.
Then the chief reed-worker, thinking, "This child is meritorious, he must be taken care of," took him and went home.
Sau đó, người thợ làm tre cả nghĩ: “Đứa bé này có phước báu, đáng được chăm sóc,” liền bế nó về nhà.
Seṭṭhi dārakassa papātato patitaṭṭhāne matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā pariyesāpento naḷakārajeṭṭhakena gahitabhāvaṃ ñatvā tassapi sahassaṃ datvā āṇāpesi.
The rich man, searching for the child's death or survival at the place where he fell from the precipice, learned that he had been taken by the chief reed-worker, and gave him a thousand also, issuing orders.
Trưởng giả sai người tìm hiểu đứa bé đã chết hay chưa chết ở chỗ rơi xuống vực, biết được nó đã được người thợ làm tre cả mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh.
Aparabhāge seṭṭhissa sakaputtopi sopi ubho vayappattā ahesuṃ.
Later, the rich man's own son also grew up, and both reached maturity.
Về sau, con trai ruột của trưởng giả và đứa bé đó đều đến tuổi trưởng thành.
Seṭṭhi puna ghosakadārakassa māraṇupāyaṃ cintento attano kumbhakārassa gehaṃ gantvā ‘‘ambho mayhaṃ gehe evarūpo eko avajātadārako atthi, taṃ dārakaṃ yaṃkiñci katvā māretuṃ vaṭṭati rahassenā’’ti āha.
The merchant, again devising a plan to kill the boy Ghosaka, went to the house of his potter and said, "Sir, there is such a wicked boy in my house. It is necessary to kill that boy secretly by whatever means."
Vị trưởng giả lại suy nghĩ mưu kế để giết Ghosaka-dāraka, bèn đến nhà người thợ gốm của mình và nói: “Này anh, trong nhà tôi có một đứa trẻ bất hạnh như vậy, cần phải bí mật làm cách nào đó để giết nó.”
So ubhopi kaṇṇe pidahitvā ‘‘evarūpaṃ nāma bhāriyaṃ kathaṃ kathetuṃ na vaṭṭatī’’ti āha.
He covered both his ears and said, "It is not proper to speak of such a serious matter."
Người thợ gốm bịt cả hai tai lại và nói: “Không nên nói những lời nghiêm trọng như vậy.”
Tato seṭṭhi ‘‘ayaṃ mudhā na karissatī’’ti cintetvā – ‘‘handa, bho, sahassaṃ gaṇhitvā etaṃ kammaṃ nipphādehī’’ti āha.
Then the merchant, thinking, "This one will not do it for free," said, "Well then, sir, take a thousand* and accomplish this task."
Khi đó, vị trưởng giả nghĩ: “Người này sẽ không làm không công đâu,” bèn nói: “Này anh, hãy nhận một ngàn* và hoàn thành việc này đi.”
Lañjaṃ nāma abhinnaṃ bhindati, tasmā so sahassaṃ labhitvā sampaṭicchitvā ‘‘ahaṃ, ayya, asukadivase nāma āvāpaṃ ālimpessāmi, tadā taṃ dārakaṃ asukavelāya nāma pesehī’’ti āha.
A bribe breaks even the unbreakable, so he, having received the thousand and agreed, said, "Sir, I will light the kiln on a certain day. At that time, send that boy at a certain hour."
Hối lộ có thể phá vỡ những điều không thể phá vỡ, vì vậy, người thợ gốm nhận một ngàn* và chấp nhận, nói: “Thưa ngài, tôi sẽ đốt lò vào ngày nào đó, khi đó, ngài hãy gửi đứa trẻ ấy đến vào giờ nào đó.”
Seṭṭhipi kho tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya divase gaṇento kumbhakārena vuttadivasassa sampattabhāvaṃ ñatvā ghosakakumāraṃ pakkosāpetvā ‘‘amhākaṃ, tāta, asukadivase nāma bahūhi bhājanehi attho, tvaṃ amhākaṃ kumbhakārassa santikaṃ gantvā ‘pitarā kira me tumhākaṃ ekaṃ kathitaṃ atthi, taṃ ajja nipphādehī’ti vadehī’’ti āha.
The merchant, having accepted his words, counted the days from then on. Knowing that the day mentioned by the potter had arrived, he had Prince Ghosaka summoned and said, "My dear, we need many pots on a certain day. You go to our potter and say, 'My father has apparently told you something; accomplish it today.'"
Vị trưởng giả cũng chấp nhận lời của người thợ gốm, từ đó trở đi đếm ngày, khi biết đã đến ngày mà người thợ gốm nói, bèn cho gọi Ghosaka-kumāra đến và nói: “Này con, vào ngày nào đó chúng ta cần nhiều đồ gốm, con hãy đến chỗ người thợ gốm của chúng ta và nói: ‘Cha đã dặn một việc, hôm nay hãy hoàn thành việc đó.’”
So ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā nikkhami.
He accepted his words, saying "Very well," and departed.
Ghosaka-kumāra nói: “Vâng, thưa cha,” chấp nhận lời của trưởng giả rồi ra đi.
Atha naṃ antarāmagge seṭṭhissa sakaputto guḷakīḷaṃ kīḷanto disvā vegena gantvā ‘‘ahaṃ bhātika dārakehi saddhiṃ kīḷanto ettakaṃ nāma jito, taṃ me paṭijinitvā dehī’’ti āha.
Then, on the way, the merchant's own son, who was playing a ball game, saw him. He quickly went to him and said, "Brother, while playing with the boys, I have lost such an amount; win it back for me."
Trên đường đi, con trai ruột của vị trưởng giả đang chơi trò ném bi, thấy Ghosaka-kumāra bèn vội vàng đến nói: “Này anh, em đã thua các bạn nhiều như thế này khi chơi, hãy chơi thay em để lấy lại điểm cho em đi.”
So ‘‘mayhaṃ idāni okāso natthi, pitā maṃ accāyikakammena kumbhakārassa santikaṃ pahiṇī’’ti āha.
He said, "I have no time now; my father sent me on an urgent errand to the potter."
Ghosaka-kumāra nói: “Bây giờ tôi không có thời gian, cha đã gửi tôi đến chỗ người thợ gốm để làm việc khẩn cấp.”
Itaro ‘‘ahaṃ bhātika tattha gamissāmi, tvaṃ imehi saddhiṃ kīḷitvā mayhaṃ lakkhaṃ paccāharitvā dehī’’ti āha.
The other said, "Brother, I will go there. You play with these boys and recover my stake for me."
Người kia nói: “Này anh, em sẽ đến đó, anh hãy chơi với những đứa trẻ này và lấy lại điểm cho em đi.”
‘‘Tena hi gacchā’’ti attano kathitasāsanaṃ tassa kathetvā dārakehi saddhiṃ kīḷi.
"Then go," he said, telling him the message he had been given, and played with the boys.
Ghosaka-kumāra nói: “Vậy thì anh đi đi,” rồi kể lại lời dặn của mình cho người kia và chơi với các bạn nhỏ.
Sopi kumāro kumbhakārassa santikaṃ gantvā taṃ sāsanaṃ ārocesi.
That prince also went to the potter and delivered the message.
Người con trai của trưởng giả kia cũng đến chỗ người thợ gốm và báo lại lời dặn đó.
So ‘‘sādhu, tāta, nipphādessāmī’’ti taṃ kumāraṃ gabbhaṃ pavesetvā tikhiṇāya vāsiyā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā cāṭiyaṃ pakkhipitvā cāṭimukhaṃ pidahitvā bhājanantare ṭhapetvā āvāpaṃ ālimpesi.
The potter said, "Very well, my dear, I will accomplish it." He led that prince into a room, cut him into pieces with a sharp axe, put him into a pot, sealed the pot's mouth, placed it among other pots, and lit the kiln.
Người thợ gốm nói: “Được rồi, này con, ta sẽ hoàn thành,” rồi đưa người con trai đó vào phòng, dùng rìu sắc bén chặt thành từng mảnh, bỏ vào vại, đậy miệng vại lại, đặt giữa các đồ gốm khác, rồi đốt lò.
Ghosakakumāro bahū jinitvā kaniṭṭhassa āgamanaṃ olokento nisīdi.
Prince Ghosaka won many games and waited for his younger brother to return.
Ghosaka-kumāra thắng nhiều ván, ngồi chờ em trai trở về.
So taṃ cirāyamānaṃ ñatvā ‘‘kiṃ nu kho cirāyatī’’ti kumbhakāragehasabhāgaṃ gantvā katthaci adisvā ‘‘gehaṃ gato bhavissatī’’ti nivattitvā gehaṃ agamāsi.
Knowing that he was delayed, he thought, "Why is he delayed?" and went towards the potter's house. Not seeing him anywhere, he thought, "He must have gone home," and returned home.
Khi biết em trai đã lâu không về, Ghosaka-kumāra nghĩ: “Sao nó lại lâu thế này?” rồi đến gần nhà người thợ gốm, không thấy ở đâu cả, nghĩ: “Chắc nó đã về nhà rồi,” bèn quay về nhà.
Seṭṭhi naṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇaṃ bhavissati, mayā esa māraṇatthāya kumbhakārassa santikaṃ pahito, so dāni puna idhevāgacchatī’’ti āgacchantaṃyeva naṃ ‘‘kiṃ, tāta, kumbhakārassa santikaṃ na gatosī’’ti āha.
The merchant saw him approaching from a distance and thought, "What could be the reason? I sent him to the potter to be killed, and now he is coming back here." As he approached, the merchant said, "My dear, did you not go to the potter?"
Vị trưởng giả thấy Ghosaka-kumāra từ xa trở về, nghĩ: “Chuyện gì thế này? Ta đã gửi nó đến chỗ người thợ gốm để giết nó, mà bây giờ nó lại về đây,” bèn hỏi ngay khi Ghosaka-kumāra đến: “Này con, con không đến chỗ người thợ gốm sao?”
‘‘Āma, tāta, na gatomhī’’ti.
"Yes, dear father, I did not go."
“Vâng, thưa cha, con đã không đến.”
‘‘Kasmā, tātā’’ti?
"Why, dear child?"
“Tại sao, này con?”
So attano nivattakāraṇañca kaniṭṭhabhātikassa tattha gatakāraṇañca ārocesi.
He related the reason for his return and the reason why his younger brother had gone there.
Ghosaka-kumāra kể lại lý do mình quay về và lý do em trai mình đã đến đó.
Seṭṭhi tassa vacanassa sutakālato paṭṭhāya mahāpathaviyā ajjhotthaṭo viya hutvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ tvaṃ vadasī’’ti vipphandacitto vegena kumbhakārassa santikaṃ gantvā aññesaṃ santike akathanīyabhāvena ‘‘pekkha, bho, pekkha, bho’’ti āha.
From the moment the merchant heard his words, he felt as if the great earth had fallen upon him. With a distraught mind, he said, "What is this you are saying?" and quickly went to the potter. Not wishing to speak about it with others, he said, "Look, sir, look, sir!"
Vị trưởng giả, từ lúc nghe lời đó, như bị đất lớn nuốt chửng, tâm trí hoảng loạn, nói: “Con đang nói gì thế này?” rồi vội vàng đến chỗ người thợ gốm, vì không thể nói chuyện đó với người khác, bèn nói: “Hãy xem, này anh, hãy xem, này anh!”
‘‘Kiṃ pekkhāpesi tvaṃ’’?
"What do you want me to look at?"
“Anh muốn tôi xem gì?”
Niṭṭhitaṃ etaṃ kammanti.
"This task is accomplished," he replied.
“Việc đó đã xong rồi.”
So tatova nivattitvā gehaṃ agamāsi.
He returned from there and went home.
Sau đó, vị trưởng giả quay về nhà.
Tato paṭṭhāya cassa cetasikarogo uppajji.
From then on, a mental illness arose in him.
Từ đó trở đi, bệnh tâm thần phát sinh trong ông ta.
So tasmiṃ kāle tena saddhiṃ abhuñjitvā āsaṃ bhinditvā ‘‘yena kenaci upāyena mama puttassa sattuno antarameva passituṃ vaṭṭatī’’ti ekaṃ paṇṇaṃ likhitvā ghosakakumāraṃ pakkositvā ‘‘tvaṃ imaṃ paṇṇaṃ ādāya asukagāme nāma amhākaṃ kammantiko atthi, tassa santikaṃ gantvā imaṃ paṇṇaṃ datvā ‘imasmiṃ kira paṇṇe sāsanaṃ sīghaṃ karohī’ti vada.
At that time, he did not eat with him and broke off hope. Thinking, "By whatever means, I must see the end of my son's enemy," he wrote a letter, summoned Prince Ghosaka, and said, "Take this letter and go to our worker in a certain village. Give him this letter and tell him, 'The message in this letter should be carried out quickly.'
Vào lúc đó, ông ta không ăn cùng Ghosaka-kumāra, bỏ bữa, và nghĩ: “Bằng bất cứ cách nào, ta phải tìm cách tiêu diệt kẻ thù là con trai ta,” rồi viết một lá thư, gọi Ghosaka-kumāra đến và nói: “Con hãy cầm lá thư này, đến chỗ người quản lý của chúng ta ở làng nào đó, đưa lá thư này và nói: ‘Hãy nhanh chóng làm theo lời dặn trong lá thư này.’”
Antarāmagge amhākaṃ sahāyako gāmakaseṭṭhi nāma eko seṭṭhi atthi, tassa gharaṃ gantvā bhattaṃ bhuñjitvā gaccheyyāsī’’ti ca mukhasāsanaṃ adāsi.
On the way, there is a certain merchant, our friend the village chief; go to his house, eat your meal, and then proceed," he gave him this verbal instruction.
Vị trưởng giả còn dặn miệng: “Trên đường đi, có một vị trưởng giả tên là Gāmakaseṭṭhi, bạn của chúng ta, con hãy ghé nhà ông ấy ăn cơm rồi hãy đi tiếp.”
So seṭṭhiṃ vanditvā paṇṇaṃ gahetvā nikkhanto antarāmagge gāmakaseṭṭhissa vasanaṭṭhānaṃ gantvā tassa gehaṃ pucchitvā taṃ bahidvārakoṭṭhake nisīditvā massuparikammaṃ karontaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He paid homage to the merchant, took the letter, and departed. On the way, he went to the dwelling place of the village chief, asked for his house, and found him sitting in the outer gatehouse, trimming his beard. He paid homage and stood there.
Ghosaka-kumāra vâng lời trưởng giả, cầm lá thư ra đi, trên đường đến chỗ ở của Gāmakaseṭṭhi, hỏi nhà ông ấy, rồi thấy ông ấy đang ngồi ở cổng ngoài sửa sang râu, bèn vái chào và đứng đó.
‘‘Kuto āgacchasi, tātā’’ti ca vutte ‘‘kosambiseṭṭhino puttomhi, tātā’’ti āha.
When asked, "Where do you come from, my dear?" he replied, "I am the son of the Kosambi merchant, dear sir."
Khi được hỏi: “Này con, con từ đâu đến?” Ghosaka-kumāra nói: “Con là con trai của trưởng giả Kosambī, thưa ngài.”
So ‘‘amhākaṃ sahāyaseṭṭhino putto’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi.
The village chief was delighted and pleased, thinking, "This is the son of my friend the merchant."
Gāmakaseṭṭhi vui mừng nói: “Con trai của bạn ta!”
Tasmiṃ ca khaṇe tassa seṭṭhino dhītāya ekā dāsī seṭṭhidhītu pupphāni āharituṃ gacchati.
At that very moment, a maidservant of that merchant's daughter was going to fetch flowers for the merchant's daughter.
Vào lúc đó, một người hầu gái của con gái vị trưởng giả ấy đang đi hái hoa cho con gái trưởng giả.
Atha naṃ seṭṭhi āha – ‘‘tvaṃ, amma, etaṃ kammaṃ ṭhapetvā ghosakakumārassa pāde dhovitvā sayanaṃ attharitvā dehī’’ti.
Then the merchant said to her, "My dear, stop that work, wash the feet of Prince Ghosaka, and prepare a bed for him."
Khi đó, vị trưởng giả nói với người hầu gái: “Này con, con hãy gác việc đó lại, rửa chân cho Ghosaka-kumāra và trải giường cho cậu ấy đi.”
Sā tathā katvā āpaṇaṃ gantvā seṭṭhidhītu pupphāni āhari.
She did so and then went to the market to fetch flowers for the merchant's daughter.
Người hầu gái làm như vậy, rồi đến chợ hái hoa cho con gái trưởng giả.
Seṭṭhidhītā taṃ disvā ‘‘tvaṃ ajja ciraṃ bahi papañcesī’’ti tassā kujjhitvā ‘‘kiṃ te ettakaṃ kālaṃ ettha kata’’nti āha.
The merchant's daughter, seeing her, was angry with her and said, "You have dallied outside for a long time today! What kept you here for so long?"
Con gái trưởng giả thấy vậy, nói: “Hôm nay con ở ngoài lâu quá,” rồi giận dữ hỏi: “Con đã làm gì ở đây lâu như vậy?”
‘‘Mā kathesi, ayye, mayā evarūpo nadiṭṭhapubbo, tuyhaṃ kira pitu sahāyakaseṭṭhino putto eko, na sakkā tassa rūpasampattiṃ kathetuṃ.
"Do not speak, my lady! I have never seen such a person. He is the son of your father's friend, the merchant. It is impossible to describe his beauty.
Người hầu gái nói: “Đừng nói gì, thưa tiểu thư, tôi chưa từng thấy ai như vậy. Có một người con trai của bạn cha tiểu thư, không thể kể hết vẻ đẹp của cậu ấy.
Seṭṭhi maṃ pupphānaṃ atthāya gacchantiṃ ‘tassa kumārassa pāde dhovitvā sayanaṃ attharitvā dehī’ti āha, tenāhaṃ bahi ciraṃ papañcesi’’nti.
The merchant told me, as I was going for flowers, to wash the prince's feet and prepare a bed for him. That is why I dallied outside for a long time."
Vị trưởng giả đã bảo tôi, khi tôi đang đi hái hoa, ‘Hãy rửa chân cho cậu bé đó và trải giường cho cậu ấy,’ vì vậy tôi đã ở ngoài lâu như vậy.”
Sāpi kho seṭṭhidhītā tassa kumārassa catutthe attabhāve gharasāminī ahosi, tasmā tassā vacanassa sutakālato paṭṭhāya neva attano ṭhitabhāvaṃ, na nisinnabhāvaṃ aññāsi.
That merchant's daughter, indeed, had been the wife of that prince in his fourth existence. Therefore, from the moment she heard her words, she was unaware of whether she was standing or sitting.
Con gái trưởng giả ấy, trong kiếp thứ tư trước đó, đã là vợ của Ghosaka-kumāra, vì vậy, từ lúc nghe lời đó, cô ấy không còn biết mình đang đứng hay đang ngồi nữa.
Sā tameva dāsiṃ gahetvā tassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā taṃ niddāyamānaṃ oloketvā dussante paṇṇaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho etaṃ paṇṇa’’nti kumāraṃ anuṭṭhāpetvāva paṇṇaṃ gahetvā vācetvā ‘‘ayaṃ attano maraṇapaṇṇaṃ sayameva gahetvā āgacchatī’’ti taṃ paṇṇaṃ phāletvā tasmiṃ appabuddheyeva ‘‘mayā tava santikaṃ putto pesito, sahāyakassa me gāmakaseṭṭhissa vayappattā dārikā atthi, tvaṃ sīghaṃ amhākaṃ āṇāpavattiṭṭhāne uppādaṃ dhanaṃ gaṇhitvā sabbasatena mama puttassa gāmakaseṭṭhino dhītaraṃ gahetvā maṅgalaṃ karohi.
She took that maidservant and went to where he was lying. Seeing him asleep, she noticed a letter in his garment. "What is this letter?" she thought. Without waking the prince, she took the letter and read it. "This one is carrying his own death warrant!" she thought. She tore up that letter, and while he was still barely awake, she wrote a new letter: "I have sent my son to you. My friend the village chief has a daughter who is of marriageable age. You should quickly take the accumulated wealth at our place of command and, with all your might, marry the daughter of the village chief to my son.
Cô ấy cùng người hầu gái đó đến chỗ Ghosaka-kumāra đang nằm, thấy cậu ấy đang ngủ, thấy lá thư trên y phục, nghĩ: “Lá thư này là gì?” rồi không đánh thức cậu bé, cầm lá thư đọc, nghĩ: “Cậu ấy tự mình mang lá thư chết chóc này đến,” bèn xé lá thư đó, và khi cậu bé chưa tỉnh hẳn, viết một lá thư khác: “Tôi đã gửi con trai tôi đến chỗ cô, người bạn của tôi là Gāmakaseṭṭhi có một cô con gái đã đến tuổi trưởng thành, cô hãy nhanh chóng lấy số tiền đã phát sinh ở nơi chúng ta quản lý, và dùng toàn bộ số tiền đó để tổ chức hôn lễ cho con trai tôi với con gái của Gāmakaseṭṭhi.
Maṅgale ca niṭṭhite ‘iminā me vidhānena kata’nti mayhaṃ sāsanaṃ pesehi.
And when the wedding is finished, send me a message saying, 'I have done it according to your arrangement.'
Sau khi hôn lễ hoàn tất, hãy gửi tin cho tôi: ‘Tôi đã làm theo sự sắp đặt này.’
Ahaṃ tava idha kattabbaṃ jānissāmī’’ti paṇṇaṃ likhitvā tameva lañchanaṃ datvā paṭhamaṃ baddhaniyāmeneva dussante bandhi.
I will then know what needs to be done by you here." She then sealed the letter with the same seal and tied it into his garment exactly as the first one had been.
Tôi sẽ biết điều cần làm ở đây cho cô.” Rồi cô ấy đóng dấu cũ và buộc lá thư đó vào y phục như ban đầu.
Sopi kho kumāro taṃdivasaṃ tattha vasitvā punadivase seṭṭhiṃ āpucchitvā kammantikassa gāmaṃ gantvā paṇṇaṃ adāsi.
Having stayed there on that day, the young man asked leave of the financier the next day, went to the village of the artisan, and delivered the letter.
Vị hoàng tử đó ở lại đó một ngày, rồi hôm sau xin phép trưởng giả, đi đến làng của người thợ và trao thư.
Kammantiko paṇṇaṃ vācetvā gāmike sannipātetvā ‘‘tumheva maṃ na gaṇetha, mama sāmī attano jeṭṭhaputtassa sabbasatena dārikaṃ ānetuṃ mayhaṃ santikaṃ pesesi, vegena imasmiṃ ṭhāne uppādaṃ sampiṇḍethā’’ti sabbaṃ maṅgalasakkāraṃ sajjetvā gāmakaseṭṭhissa sāsanaṃ pesetvā sampaṭicchāpetvā sabbasatena maṅgalakiriyaṃ niṭṭhāpetvā kosambiseṭṭhissa paṇṇaṃ pahiṇi ‘‘mayā tumhehi pahitapaṇṇe sāsanaṃ sutvā idañcidañca kata’’nti.
The artisan read the letter, gathered the villagers, and said, ‘‘You do not appreciate me. My master sent me to fetch a bride for his eldest son with a hundred for all. Quickly collect all the festive preparations in this place!’’ Having prepared all the auspicious offerings, he sent a message to the village headman, received his consent, completed the auspicious ceremony with a hundred for all, and sent a letter to the Kosambi financier saying, ‘‘Having heard the message in the letter you sent, I have done thus and so.’’
Người thợ đọc thư, tập hợp dân làng lại và nói: “Các ngươi không biết ta, chủ của ta đã sai ta đến đây để cưới con gái cho con trai trưởng của ngài với toàn bộ tài sản. Hãy nhanh chóng thu gom lễ vật ở nơi này!” Sau khi chuẩn bị tất cả các nghi lễ và vật phẩm may mắn, ông gửi thư cho trưởng giả làng và được chấp thuận, hoàn tất lễ cưới với toàn bộ tài sản, rồi gửi thư cho trưởng giả Kosambī: “Tôi đã nghe lời nhắn trong thư ngài gửi và đã làm những việc này, việc kia.”
Seṭṭhi taṃ sāsanaṃ sutvā aggidaḍḍho viya ‘‘idāni naṭṭhomhī’’ti cintanavasena lohitapakkhandikarogaṃ patvā ‘‘yena kenaci taṃ upāyena pakkositvā mama santakassa assāmikaṃ karissāmī’’ti ‘‘maṅgalassa niṭṭhitakālato paṭṭhāya kasmā mayhaṃ putto bahi hoti, sīghaṃ āgacchatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
Upon hearing that message, the financier, as if burnt by fire, thought, ‘‘Now I am ruined!’’ and suffered from dysentery. Thinking, ‘‘By whatever means, I will summon him and make him without an owner to my property,’’ he sent a message saying, ‘‘Why is my son outside since the completion of the marriage? Let him come quickly!’’
Trưởng giả nghe lời nhắn đó, như bị lửa đốt, nghĩ: “Bây giờ ta đã mất tất cả!” và mắc bệnh kiết lỵ ra máu. Ông nghĩ: “Dù bằng cách nào, ta cũng phải gọi nó về và biến nó thành kẻ không có chủ đối với tài sản của ta.” Thế là ông gửi thư nhắn: “Tại sao con trai ta lại ở ngoài lâu như vậy kể từ khi lễ cưới hoàn tất? Hãy về ngay!”
Sāsanaṃ sutvā kumāre gantuṃ āraddhe seṭṭhidhītā cintesi – ‘‘ayaṃ bālo maṃ nissāya imaṃ sampattiṃ alatthanti na jānāti, yaṃkiñci katvā imassa gamanapaṭibāhanupāyo kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
When the young man started to go upon hearing the message, the financier’s daughter thought, ‘‘This fool does not know that he obtained this prosperity because of me. Something must be done to prevent his departure.’’
Khi hoàng tử bắt đầu đi sau khi nghe lời nhắn, con gái trưởng giả nghĩ: “Kẻ ngu ngốc này không biết rằng nó đã có được tài sản này nhờ ta. Ta phải làm gì đó để ngăn cản nó đi.”
Tato naṃ āha – ‘‘kumāra, mā ativegena gacchāhi, kulagāmaṃ gacchantena nāma attano parivacchaṃ katvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then she said to him, ‘‘My dear, do not go too quickly. One who goes to the family village should go after having made preparations for himself.’’
Rồi nàng nói với hoàng tử: “Hoàng tử, đừng đi quá vội vàng. Khi đi về làng tổ tiên, người ta nên chuẩn bị hành trang của mình rồi mới đi.”
Kosambakaseṭṭhipi tassa cirāyanabhāvaṃ ñatvā puna sāsanaṃ pahiṇi ‘‘kasmā me putto cirāyati, ahaṃ lohitapakkhandikarogaṃ patto, jīvantameva maṃ āgantvā daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti.
The Kosambi financier, knowing his delay, sent another message, ‘‘Why does my son delay? I have suffered from dysentery. You should come and see me while I am still alive.’’
Trưởng giả Kosambī cũng biết việc hoàng tử chậm trễ, nên lại gửi thư nhắn: “Tại sao con trai ta lại chậm trễ? Ta đã mắc bệnh kiết lỵ ra máu. Con nên về gặp ta khi ta còn sống.”
Tasmiṃ kāle seṭṭhidhītā tassa ārocesi – ‘‘na eso tava pitā, tvaṃ pana ‘pitā’ti saññaṃ karosi.
At that time, the financier’s daughter informed him, ‘‘He is not your father, but you think of him as ‘father’.
Lúc đó, con gái trưởng giả báo cho hoàng tử biết: “Đó không phải là cha của chàng, nhưng chàng lại có ý niệm ‘cha’.
Esa tava māraṇatthāya kammantikassa paṇṇaṃ pahiṇi, ahaṃ taṃ paṇṇaṃ apanetvā aññaṃ sāsanaṃ likhitvā tava etaṃ sampattiṃ uppādayiṃ.
He sent a letter to the artisan to kill you. I removed that letter and wrote another message, thus creating this prosperity for you.
Ông ta đã gửi thư cho người thợ để giết chàng. Ta đã lấy bức thư đó đi và viết một lời nhắn khác, tạo ra tài sản này cho chàng.
Esa taṃ ‘aputtaṃ karissāmī’ti pakkosati, etassa kālakiriyaṃ āgamehī’’ti.
He is summoning you to make you heirless. Wait for his death.’’
Ông ta gọi chàng về để khiến chàng không có con. Hãy đợi đến khi ông ta qua đời.”
Athassa dharamānakasseva kālakatabhāvaṃ sutvā kosambinagaraṃ agamāsi.
Then, hearing that he had died while still alive, he went to Kosambi city.
Sau đó, khi nghe tin ông ta đã qua đời trong khi còn sống, hoàng tử đã đến thành Kosambī.
Seṭṭhidhītāpi tassa bahiyeva saññaṃ adāsi ‘‘tvaṃ pavisanto sakalagehe tava ārakkhaṃ ṭhapentova pavisāhī’’ti.
The financier’s daughter also gave him a signal outside, ‘‘When you enter, you must enter after placing your guards throughout the house.’’
Con gái trưởng giả cũng ra hiệu cho hoàng tử từ bên ngoài: “Khi chàng vào, hãy vào sau khi đã đặt người bảo vệ khắp nhà.”
Sayampi seṭṭhiputtena saddhimeva pavisitvā ubho hatthe ukkhipitvā rodantī viya hutvā andhakāraṭṭhāne nipannakassa seṭṭhissa santikaṃ gantvā sīseneva hadayaṃ pahari.
She herself entered with the financier’s son, raised both her hands, and as if weeping, went to the financier who was lying in the dark, and struck his heart with her head.
Nàng cũng cùng con trai trưởng giả bước vào, giơ cả hai tay lên như đang khóc, rồi đi đến chỗ trưởng giả đang nằm trong bóng tối và dùng đầu đập vào tim ông ta.
So dubbalatāya teneva pahārena kālamakāsi.
Due to his weakness, he died from that very blow.
Vì yếu ớt, ông ta đã qua đời ngay lập tức với cú đánh đó.
Kumāropi pitu sarīrakiccaṃ katvā ‘‘tumhe mahāseṭṭhissa maṃ sakaputtoti vadathā’’ti pādamūlikānaṃ lañjaṃ adāsi.
The young man, having performed his father’s funeral rites, gave a bribe to the attendants, saying, ‘‘You must say that I am the great financier’s own son.’’
Hoàng tử cũng làm lễ tang cho cha, rồi hối lộ những người hầu cận: “Hãy nói với vua rằng ta là con trai ruột của đại trưởng giả.”
Tato sattame divase rājā ‘‘seṭṭhiṭṭhānārahaṃ ekaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘seṭṭhissa saputtakaniputtakabhāvaṃ jānāthā’’ti pesesi.
Then, on the seventh day, the king, thinking, ‘‘One worthy of the financier’s position should be found,’’ sent a message saying, ‘‘Ascertain whether the financier had a son or not.’’
Sau đó, vào ngày thứ bảy, nhà vua nghĩ: “Cần phải có một người xứng đáng với chức vị trưởng giả,” nên đã sai người đi điều tra: “Hãy tìm hiểu xem trưởng giả có con trai hay không.”
Seṭṭhipādamūlikā rañño seṭṭhissa saputtabhāvaṃ kathayiṃsu.
The financier’s attendants informed the king that the financier had a son.
Những người hầu cận của trưởng giả đã báo với vua rằng trưởng giả có con trai.
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
The king assented, saying, ‘‘Good!’’ and bestowed the financier’s position upon him.
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm!” và trao chức vị trưởng giả cho hoàng tử.
So ghosakaseṭṭhi nāma jāto.
He became known as Ghosaka, the financier.
Hoàng tử đó trở thành trưởng giả Ghosaka.
Atha naṃ bhariyā āha – ‘‘ayyaputta, tvampi avajāto, ahampi duggatakule nibbattā.
Then his wife said to him, ‘‘My dear husband, you were of low birth, and I was born into a poor family.
Rồi vợ hoàng tử nói: “Thưa phu quân, chàng cũng xuất thân thấp kém, thiếp cũng sinh ra trong gia đình nghèo khó.
Pubbe katakusalavasena pana evarūpaṃ sampattiṃ alabhimha, adhunāpi kusalaṃ karissāmā’’ti.
However, due to the wholesome deeds done in the past, we have obtained such prosperity. Now, let us also perform wholesome deeds.’’
Nhưng nhờ phước báu đã tạo trong quá khứ mà chúng ta có được tài sản như vậy. Bây giờ chúng ta cũng sẽ tạo phước báu.”
So ‘‘sādhu bhadde’’ti sampaṭicchitvā devasikaṃ sahassaṃ vissajjetvā dānaṃ paṭṭhapesi.
He assented, saying, ‘‘Very well, my lady,’’ and established a daily almsgiving, spending a thousand (coins).
Hoàng tử chấp thuận: “Được lắm, hiền thê!” và bắt đầu bố thí mỗi ngày một ngàn đồng.
Tasmiṃ samaye tāsaṃ dvinnaṃ janānaṃ khujjuttarā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dhātiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
At that time, Khujjuttarā, for those two people, passed away from the deva-world and was reborn in the womb of a nurse in Ghosaka, the financier’s house.
Vào thời điểm đó, Khujjuttarā, một trong hai người đó, đã chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào bụng của người hầu gái trong nhà trưởng giả Ghosaka.
Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātevassā nāmaṃ akaṃsu.
As she was hunchbacked at birth, they named her Khujjuttarādevassā.
Vì sinh ra bị gù lưng, nên nàng được đặt tên là Khujjuttarā.
Sāmāvatīpi devalokato cavitvā bhaddavatiyaraṭṭhe bhaddiyanagare bhaddavatiyaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sāmātissā nāmaṃ akaṃsu.
Sāmāvatī also passed away from the deva-world and was reborn in the house of the Bhaddavatiya financier in Bhaddiyanagara, in the country of Bhaddavati. They named her Sāmātissā.
Sāmāvatī cũng chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào nhà của trưởng giả Bhaddavatī ở thành Bhaddiya, xứ Bhaddavatī, và được đặt tên là Sāmātissā.
Aparabhāge tasmiṃ nagare chātakabhayaṃ uppajji, manussā chātakabhayabhītā yena vā tena vā gacchanti.
Later, a famine arose in that city. People, terrified by the famine, went in every direction.
Sau này, nạn đói xảy ra ở thành phố đó, mọi người sợ hãi nạn đói nên đi khắp nơi.
Tadā ayaṃ bhaddavatiyaseṭṭhi bhariyāya saddhiṃ mantesi – ‘‘bhadde imasmiṃ chātakabhayassa anto na paññāyati, kosambinagare amhākaṃ sahāyakassa ghosakaseṭṭhissa santikaṃ gacchāma, na so amhe disvā pamajjissatī’’ti.
At that time, this Bhaddavatiya financier consulted with his wife, ‘‘My lady, there is no end in sight to this famine. Let us go to our friend Ghosaka, the financier, in Kosambi city. He will not neglect us when he sees us.’’
Khi đó, trưởng giả Bhaddavatī bàn với vợ: “Hiền thê, nạn đói này không biết bao giờ mới kết thúc. Chúng ta hãy đến chỗ bạn của chúng ta, trưởng giả Ghosaka ở thành Kosambī. Ông ấy sẽ không bỏ qua chúng ta khi thấy chúng ta.”
Tassa kira so seṭṭhi adiṭṭhasahāyako ahosi, tasmā evamāha.
That financier, it is said, was his unseen friend, which is why he spoke thus.
Trưởng giả đó là bạn chưa từng gặp mặt của ông kia, vì vậy ông ấy nói như vậy.
So sesajanaṃ nivattāpetvā bhariyañca dhītarañca gaṇhitvā kosambinagarassa maggaṃ paṭipajji.
He sent the remaining people back and took his wife and daughter, setting out on the road to Kosambi city.
Ông ấy cho những người khác quay về, rồi đưa vợ và con gái đi trên con đường đến thành Kosambī.
Te tayopi antarāmagge mahādukkhaṃ anubhavantā anupubbena kosambiṃ patvā ekāya sālāya nivāsaṃ akaṃsu.
The three of them, enduring great hardship on the way, gradually reached Kosambi and took lodging in a hall.
Ba người họ chịu đựng nhiều khổ sở trên đường, dần dần đến Kosambī và ở trong một hội trường.
Ghosakaseṭṭhipi kho attano gharadvāre kapaṇaddhikavanibbakayācakānaṃ mahādānaṃ dāpesi.
Ghosaka, the financier, made a great offering of alms to the poor, the destitute, and the beggars at his house door.
Trưởng giả Ghosaka cũng đã cho bố thí lớn trước cửa nhà mình cho những người nghèo khổ, ăn xin.
Athāyaṃ bhaddavatiyaseṭṭhi cintesi – ‘‘na sakkā amhehi imināva kapaṇavesena sahāyakassa attānaṃ dassetuṃ, sarīre pākatike jāte sunivatthā supārutā seṭṭhiṃ passissāmā’’ti.
Then this Bhaddavatiya financier thought, ‘‘It is not possible for us to show ourselves to our friend in this guise of poverty. When our bodies are normal, well-dressed and well-clothed, we will see the financier.’’
Rồi trưởng giả Bhaddavatī nghĩ: “Chúng ta không thể để bạn bè thấy mình trong bộ dạng nghèo khổ này. Khi cơ thể khỏe mạnh trở lại, chúng ta sẽ ăn mặc chỉnh tề và đi gặp trưởng giả.”
Te ubhopi dhītaraṃ ghosakaseṭṭhissa dānaggaṃ pahiṇiṃsu.
Both of them sent their daughter to Ghosaka, the financier’s alms-hall.
Cả hai vợ chồng đều sai con gái đến nơi bố thí của trưởng giả Ghosaka.
Sā attano bhattaṃ āharaṇatthāya bhājanaṃ gahetvā dānaggaṃ gantvā ekasmiṃ okāse lajjamānarūpā aṭṭhāsi.
She went to the alms-hall with a bowl to fetch her meal and stood in a corner, appearing shy.
Nàng cầm bát đi đến nơi bố thí để lấy thức ăn cho mình, đứng ở một góc với vẻ ngượng ngùng.
Taṃ disvā dānakammiko cintesi – ‘‘sesajanā sammukhasammukhaṭṭhāne kevaṭṭā macchavilope viya mahāsaddaṃ katvā gaṇhitvā gacchanti, ayaṃ pana dārikā kuladhītā bhavissati, upadhisampadāpissā atthī’’ti.
Seeing her, the alms distributor thought, ‘‘Other people take it with great noise, like fishermen catching fish, in prominent places. But this girl must be from a noble family; she also has the virtue of modesty.’’
Thấy vậy, người phụ trách việc bố thí nghĩ: “Những người khác ồn ào như những người đánh cá tranh giành cá, lấy thức ăn và đi. Cô gái này chắc hẳn là con gái nhà gia giáo, và cô ấy cũng có vẻ đẹp ngoại hình.”
Tato naṃ āha – ‘‘tvaṃ, amma, kasmā sesajano viya gaṇhitvā na gacchasī’’ti?
Then he said to her, ‘‘My dear, why do you not take it like the other people?’’
Rồi ông ta hỏi nàng: “Này con, tại sao con không lấy thức ăn như những người khác?”
Tāta, evarūpaṃ sambādhaṭṭhānaṃ kinti katvā pavisāmīti.
‘‘Sir, how can I enter such a crowded place?’’
“Thưa cha, con biết làm sao mà vào được nơi đông đúc như vậy ạ?”
Amma, kati pana janā tumheti?
‘‘My dear, how many people are there of you?’’
“Này con, có bao nhiêu người trong gia đình con?”
Tayo janā, tātāti.
‘‘Three people, sir,’’ she said.
“Có ba người, thưa cha.”
So tayo bhattapiṇḍe adāsi.
He gave her three portions of rice.
Ông ta cho nàng ba phần cơm.
Sā taṃ bhattaṃ mātāpitūnaṃ adāsi, pitā dīgharattaṃ chātakattā atirekaṃ bhuñjitvā kālamakāsi.
She gave that rice to her parents. Her father, having been hungry for a long time, ate too much and died.
Nàng đưa cơm cho cha mẹ, người cha vì đói lâu ngày nên ăn quá nhiều mà qua đời.
Sā punadivase gantvā dveyeva bhattapiṇḍe gaṇhi.
The next day, she went and took only two portions of rice.
Hôm sau, nàng đi lấy chỉ hai phần cơm.
Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā bhattena ca kilantatāya seṭṭhino ca maraṇasokena rattibhāgasamanantare kālamakāsi.
On that day, the financier’s wife died immediately after nightfall, exhausted by the food and grief over her husband’s death.
Vào ngày đó, vợ trưởng giả vì mệt mỏi do ăn uống và đau buồn vì cái chết của chồng, đã qua đời ngay sau buổi tối.
Sā punadivase seṭṭhidhītā ekameva bhattapiṇḍaṃ gaṇhi.
The next day, the financier’s daughter took only one portion of rice.
Hôm sau, con gái trưởng giả chỉ lấy một phần cơm.
Dānakammiko tassā kiriyaṃ upadhāretvā, ‘‘amma, tayā paṭhamadivase tayo piṇḍā gahitā, punadivase dve, ajja ekameva gaṇhasi.
The alms distributor observed her actions and asked, ‘‘My dear, on the first day you took three portions, the next day two, and today you take only one.
Người phụ trách việc bố thí quan sát hành động của nàng và hỏi: “Này con, ngày đầu con lấy ba phần, hôm sau hai phần, hôm nay chỉ lấy một phần.
Kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchi.
What is the reason?’’
Có chuyện gì vậy?”
Sā taṃ kāraṇaṃ kathesi.
She explained the reason.
Nàng kể lại câu chuyện.
Kataragāmavāsino pana, amma, tumheti.
‘‘And from which village are you, my dear?’’
“Này con, con là người làng nào vậy?”
Sā tampi kāraṇaṃ nippadesato kathesi.
She also explained that reason in detail.
Nàng cũng kể lại toàn bộ câu chuyện.
‘‘Amma, evaṃ sante tvaṃ amhākaṃ seṭṭhidhītā nāma ahosi, mayhañca aññā dārikā natthi, tvaṃ ito paṭṭhāya mama dhītā, ammā’’ti taṃ dhītaraṃ katvā gaṇhi.
‘‘My dear, if that is so, you are the daughter of our financier. I have no other daughters, so from now on, you are my daughter, my dear.’’ Thus, he took her as his daughter.
“Này con, nếu vậy thì con là con gái của trưởng giả chúng ta. Ta không có con gái nào khác. Kể từ bây giờ, con là con gái của ta, này con.” Ông ta nhận nàng làm con gái.
Sā uṭṭhāya samuṭṭhāya dānagge mahāsaddaṃ sutvā ‘‘kasmā ayaṃ, tāta, uccāsaddamahāsaddo’’ti āha.
She, having arisen, having got up, heard a great noise at the alms hall and said, ‘‘Why is there such a loud noise, dear son?’’
Nàng ấy đứng dậy, nghe tiếng ồn ào lớn ở nhà bố thí, liền hỏi: “Thưa cha, vì sao lại có tiếng ồn ào lớn như vậy?”
Amma, mahājanassa antare nāma appasaddaṃ kātuṃ na sakkāti.
‘‘Mother, it is not possible to make little noise among a great multitude of people.’’
“Thưa mẹ, giữa đám đông thì không thể nào giữ yên lặng được.”
Ahamettha upāyaṃ jānāmi, tātāti.
‘‘I know a method for this, dear son,’’ she said.
“Thưa cha, con biết cách để giải quyết việc này.”
Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, ammāti?
‘‘What should be done, Mother?’’
“Thưa mẹ, nên làm gì?”
Samantā vatiṃ katvā dve dvārāni yojetvā anto bhājanāni ṭhapāpetvā ekena dvārena pavisitvā bhattaṃ gaṇhitvā ekena dvārena nikkhamanaṃ karotha, tātāti.
‘‘Make a fence all around, construct two doors, place vessels inside, and let them enter through one door, take food, and exit through the other door, dear son,’’ she said.
“Thưa cha, hãy xây một hàng rào xung quanh, đặt hai cánh cửa, sắp đặt các vật dụng bên trong, rồi cho người đi vào bằng một cửa để nhận thức ăn và đi ra bằng một cửa khác.”
Sādhu, ammāti punadivasato paṭṭhāya tathā kāresi.
‘‘Very well, Mother,’’ he said, and from the next day onwards, he did so.
“Vâng, thưa mẹ,” từ ngày hôm sau, ông đã làm theo như vậy.
Tato paṭṭhāya dānaggaṃ padumassaraṃ viya sannisinnasaddaṃ ahosi.
From then on, the alms hall became quiet like a lotus pond.
Từ đó về sau, nhà bố thí trở nên yên tĩnh như một hồ sen.
Tato ghosakaseṭṭhi pubbe dānaggasmiṃ uccāsaddamahāsaddaṃ sutvā tadā taṃ asuṇanto dānakammikaṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘tvaṃ ajja dānaṃ na dāpesī’’ti.
Then, Ghosaka Setthi, having previously heard the great loud noise at the alms hall, and not hearing it then, had the alms-worker summoned and asked, ‘‘Did you not give alms today?’’
Sau đó, Trưởng giả Ghosaka, trước đây từng nghe tiếng ồn ào lớn ở nhà bố thí, nay không còn nghe nữa, bèn cho gọi người quản lý việc bố thí đến hỏi: “Hôm nay ngươi không bố thí sao?”
Dinnaṃ, ayyāti.
‘‘It was given, sir.’’
“Thưa chủ, đã bố thí rồi.”
Atha kasmā pubbe viya dānagge saddo na suyyatīti?
‘‘Then why is no noise heard at the alms hall as before?’’
“Vậy sao tiếng ồn ào ở nhà bố thí không còn như trước nữa?”
Āma, ayya, ekā me dhītā atthi, ahaṃ tāya kathitaupāye ṭhatvā dānaggaṃ nissaddamakāsinti.
‘‘Indeed, sir, I have a daughter, and by following the method she told me, I made the alms hall quiet.’’
“Vâng, thưa chủ, tôi có một cô con gái, tôi đã làm cho nhà bố thí yên tĩnh theo cách mà cô ấy đã chỉ dẫn.”
Tava dhītā nāma natthi, kuto te dhītā laddhāti?
‘‘You have no daughter; from where did you get a daughter?’’
“Ngươi không có con gái mà, con gái ngươi từ đâu ra?”
So vañcetuṃ asakkuṇeyyabhāvena seṭṭhissa sabbaṃ dhītu āgamanavidhānaṃ kathesi.
Since he could not deceive the setthi, he told him the entire story of his daughter’s arrival.
Vì không thể giấu giếm được, người ấy đã kể cho trưởng giả nghe toàn bộ câu chuyện về việc con gái mình xuất hiện.
Kasmā pana bho tvaṃ evarūpaṃ bhāriyaṃ kammamakāsi?
‘‘Why, good sir, did you undertake such a serious matter?
“Này ngươi, sao ngươi lại làm một việc nghiêm trọng như vậy?
Tvaṃ ettakaṃ addhānaṃ mama dhītaraṃ attano santike vasamānaṃ nārocesi, vegena taṃ amhākaṃ gehaṃ āṇāpehīti.
You did not inform me that my daughter was staying with you for such a long time; quickly send her to our house!’’
Ngươi đã không báo cho ta biết rằng con gái ta đã ở với ngươi lâu như vậy. Hãy mau chóng đưa nàng về nhà chúng ta!”
So tassa vacanaṃ sutvā akāmako āṇāpesi.
Having heard his words, he sent for her unwillingly.
Nghe lời ấy, người kia miễn cưỡng đưa nàng về.
Tato paṭṭhāya seṭṭhi taṃ dhītuṭṭhāne ṭhapetvā ‘‘dhītu sakkāraṃ karomī’’ti attano samānajātikehi kulehi dhītu samānavayāni pañca kumārikasatāni tassā parivāramakāsi.
From then on, the setthi placed her in his daughter’s position and, saying, ‘‘I will honor my daughter,’’ he arranged five hundred maidens of her same age from families of his own caste to be her retinue.
Từ đó về sau, trưởng giả xem nàng như con gái ruột và nói: “Ta sẽ làm lễ trọng thể cho con gái ta,” rồi ông cho năm trăm thiếu nữ cùng tuổi, cùng đẳng cấp với nàng, làm tùy tùng cho nàng.
Athekadivasaṃ udeno rājā nagare anusañcaranto taṃ sāmāvatiṃ tāhi kumārīhi parivāritaṃ kīḷamānaṃ disvā ‘‘kassāyaṃ dārikā’’ti pucchitvā ‘‘ghosakaseṭṭhissa dhītā’’ti sutvā sassāmikaassāmikabhāvaṃ pucchi.
Then one day, King Udena, traveling through the city, saw that Sāmāvatī playing, surrounded by those maidens, and asked, ‘‘Whose daughter is this?’’ Having heard, ‘‘She is the daughter of Ghosaka Setthi,’’ he asked whether she was married or unmarried.
Một hôm, vua Udena đi dạo trong thành phố, thấy Sāmāvatī đang chơi đùa cùng các thiếu nữ tùy tùng, bèn hỏi: “Đây là con gái của ai?” Khi nghe nói là “con gái của Trưởng giả Ghosaka,” vua bèn hỏi nàng đã có chồng hay chưa.
Tato assāmikabhāve kathite ‘‘gacchatha seṭṭhino kathetha ‘tumhākaṃ dhītaraṃ rājā icchatī’’’ti.
When her unmarried status was reported, he said, ‘‘Go and tell the setthi, ‘The king desires your daughter’.’’
Khi được biết nàng chưa có chồng, vua nói: “Hãy đi và nói với trưởng giả rằng nhà vua muốn con gái của ông.”
Taṃ sutvā seṭṭhi ‘‘amhākaṃ aññā dārikā natthi, ekadhītikaṃ sapattivāse dātuṃ na sakkomā’’ti.
Having heard that, the setthi said, ‘‘We have no other daughter; we cannot give our only daughter to live with co-wives.’’
Nghe vậy, trưởng giả nói: “Chúng tôi không có cô con gái nào khác, chúng tôi không thể gả cô con gái duy nhất của mình vào một gia đình có nhiều vợ.”
Rājā taṃ kathaṃ sutvā seṭṭhiṃ ca seṭṭhibhariyañca bahi katvā sakalagehaṃ lañchāpesi.
Having heard that statement, the king put the setthi and his wife outside and sealed the entire house.
Nghe lời ấy, nhà vua đã đuổi trưởng giả và vợ trưởng giả ra ngoài, rồi niêm phong toàn bộ ngôi nhà.
Sāmāvatī bahi kīḷitvā āgacchantī mātāpitaro bahi nisinnake disvā ‘‘ammatātā, kasmā idha nisinnatthā’’ti?
Sāmāvatī, returning after playing outside, saw her parents sitting outside and said, ‘‘Mother, Father, why are you sitting here?’’
Sāmāvatī chơi bên ngoài rồi trở về, thấy cha mẹ ngồi ngoài, bèn hỏi: “Thưa cha mẹ, sao cha mẹ lại ngồi đây?”
Te taṃ kāraṇaṃ kathayiṃsu.
They told her the reason.
Họ đã kể cho nàng nghe nguyên nhân.
Ammatātā, kasmā tumhe imaṃ paṭivacanaṃ na jānātha ‘‘mama dhītā sapattivāse vasantī ekikā vasituṃ na sakkhissati, sacassā parivārā pañcasatā kumāriyo vasāpetha, evaṃ vasissatī’’ti.
‘‘Mother, Father, why do you not know this reply? ‘My daughter cannot live alone with co-wives; if you make five hundred maidens her retinue, she will live there’.’’
“Thưa cha mẹ, sao cha mẹ không biết trả lời thế này: ‘Con gái của chúng tôi không thể sống một mình trong gia đình có nhiều vợ. Nếu ngài cho phép năm trăm thiếu nữ tùy tùng của nó cũng sống cùng, thì nó sẽ sống.’ ”
Idāni evaṃ kathāpetha, tātāti.
‘‘Now have them say this, Father,’’ she said.
“Bây giờ, thưa cha, hãy nói như vậy.”
‘‘Sādhu, amma, mayaṃ tava cittaṃ na jānimhā’’ti vatvā te tathā kathayiṃsu.
‘‘Very well, Mother, we did not know your mind,’’ they said, and then they spoke accordingly.
Họ nói: “Được rồi, thưa con, chúng ta không biết ý con,” rồi họ đã nói như vậy.
Rājā uttaritaraṃ pasīditvā ‘‘sahassampi hotu, sabbā ānethā’’ti āha.
The king was even more pleased and said, ‘‘Let it be even a thousand; bring them all!’’
Nhà vua càng thêm hài lòng và nói: “Dù là một ngàn người cũng được, hãy đưa tất cả đến.”
Atha naṃ bhaddakena nakkhattamuhuttakena pañcamātugāmasataparivāraṃ rājagehaṃ nayiṃsu.
Then, at an auspicious astrological moment, they brought her to the royal palace, surrounded by five hundred women.
Thế rồi, vào một giờ lành, họ đã đưa nàng đến cung điện của vua, cùng với năm trăm nữ tùy tùng.
Rājā tā pañcasatāpi tassāyeva parivāraṃ katvā abhisekaṃ katvā visuṃ ekasmiṃ pāsāde vasāpesi.
The king made all those five hundred her retinue, performed the anointing ceremony, and had them live in a separate palace.
Nhà vua đã cho năm trăm người ấy làm tùy tùng riêng của nàng, rồi làm lễ tấn phong và cho nàng sống trong một cung điện riêng.
Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhi kukkuṭaseṭṭhi pavārikaseṭṭhīti tayo janā aññamaññaṃ sahāyakā honti.
At that time, there were three men in Kosambī who were friends: Ghosaka Setthi, Kukkuṭa Setthi, and Pavārika Setthi.
Vào thời ấy, ở Kosambī có ba người là Trưởng giả Ghosaka, Trưởng giả Kukkuṭa và Trưởng giả Pavārika là bạn của nhau.
Te tayopi janā pañcasate tāpase paṭijagganti.
All three of them attended to five hundred ascetics.
Cả ba người ấy đều chăm sóc năm trăm vị ẩn sĩ.
Tāpasāpi cattāro māse tesaṃ santike vasitvā aṭṭha māse himavante vasanti.
The ascetics also stayed with them for four months and lived in the Himalayas for eight months.
Các vị ẩn sĩ cũng sống với họ bốn tháng, và sống ở Himalaya tám tháng.
Athekadivasaṃ te tāpasā himavantato āgacchantā mahākantāre tasitā kilantā ekaṃ mahantaṃ vaṭarukkhaṃ patvā tattha adhivatthāya devatāya santikā saṅgahaṃ paccāsīsantā nisīdiṃsu.
Then, one day, those ascetics, coming from the Himalayas, were thirsty and weary in a great wilderness, and reaching a large banyan tree, they sat down, expecting hospitality from the deity residing there.
Một hôm, các vị ẩn sĩ ấy từ Himalaya trở về, bị khát và mệt mỏi trong một khu rừng lớn, đến một cây đa cổ thụ lớn, rồi ngồi xuống mong được sự giúp đỡ từ vị thiên nữ trú ngụ ở đó.
Devatā sabbālaṅkāravibhūsitaṃ hatthaṃ pasāretvā tesaṃ pānīyapānakādīni datvā kilamathaṃ paṭivinodesi.
The deity, extending a hand adorned with all ornaments, gave them drinking water and other refreshments, thereby relieving their fatigue.
Vị thiên nữ với tay trang sức lộng lẫy, đã dâng nước uống và các thứ khác cho họ, và xua tan sự mệt mỏi của họ.
Te devatāya ānubhāvena vimhitā pucchiṃsu – ‘‘kiṃ nu kho devate kammaṃ katvā tayā ayaṃ sampatti laddhā’’ti?
Astonished by the deity’s power, they asked, ‘‘What kamma did you perform, goddess, to obtain this prosperity?’’
Các vị ấy kinh ngạc trước thần lực của thiên nữ, bèn hỏi: “Thưa thiên nữ, nhờ làm nghiệp gì mà ngài đã đạt được sự thịnh vượng này?”
Devatā āha – loke buddho nāma bhagavā uppanno, so etarahi sāvatthiyaṃ viharati.
The deity said, ‘‘A Blessed One named the Buddha has appeared in the world; he is currently residing in Sāvatthī.
Vị thiên nữ nói: “Đức Phật, Thế Tôn, đã xuất hiện trên thế gian, Ngài hiện đang trú ngụ tại Sāvatthī.
Anāthapiṇḍiko gahapati taṃ upaṭṭhāti.
Anāthapiṇḍika, the householder, attends to him.
Gia chủ Anāthapiṇḍika đang cúng dường Ngài.
So uposathadivasesu attano bhatakānaṃ pakatibhattavetanameva datvā uposathaṃ kārāpesi.
On Uposatha days, he would give his hired workers their usual food and wages and have them observe the Uposatha.’’
Vào những ngày trai giới, ông ấy chỉ trả lương thực bình thường cho những người làm công của mình và cho họ giữ giới Uposatha.
Athāhaṃ ekadivasaṃ majjhanhike pātarāsatthāya āgato kañci bhatakaṃ kammaṃ karontaṃ adisvā ‘‘ajja manussā kasmā kammaṃ na karontī’’ti pucchiṃ.
‘‘Then one day, having come for breakfast at midday, I saw no worker doing work and asked, ‘Why are the people not working today?’ ’’
Một hôm, tôi đến vào giữa trưa để ăn sáng, không thấy người làm công nào đang làm việc, bèn hỏi: ‘Hôm nay sao mọi người không làm việc?’ ”
Tassa me etamatthaṃ ārocesuṃ.
‘‘They informed me of this matter.’’
Họ đã báo cáo cho tôi biết điều đó.
Athāhaṃ etadavocaṃ – ‘‘idāni upaḍḍhadivaso gato, sakkā nu kho upaḍḍhauposathaṃ kātu’’nti.
‘‘Then I said, ‘Now half the day has passed; is it possible to observe a half-Uposatha?’ ’’
Thế rồi tôi nói: “Bây giờ đã quá nửa ngày rồi, liệu có thể giữ nửa ngày Uposatha không?”
Tato seṭṭhissa paṭivedetvā ‘‘sakkā kātu’’nti āha.
‘‘Then, having reported to the setthi, he said, ‘It is possible to observe.’ ’’
Sau đó, họ báo cáo với trưởng giả và nói: “Có thể giữ được.”
Svāhaṃ upaḍḍhadivasaṃ uposathaṃ samādiyitvā tadaheva kālaṃ katvā imaṃ sampattiṃ paṭilabhinti.
‘‘So I, having observed the Uposatha for half a day, passed away on that very day and attained this prosperity.’’
“Tôi đã giữ giới Uposatha nửa ngày, và ngay trong ngày đó, tôi đã qua đời và đạt được sự thịnh vượng này.”
Atha te tāpasā ‘‘buddho kira uppanno’’ti sañjātapītipāmojjā tato sāvatthiṃ gantukāmā hutvāpi ‘‘bahūpakārā no upaṭṭhākaseṭṭhino, tesampi imamatthaṃ ārocessāmā’’ti kosambiṃ gantvā seṭṭhīhi katasakkārabahumānā ‘‘tadaheva mayaṃ gacchāmā’’ti āhaṃsu.
Then those ascetics, filled with joy and delight at the news, ‘‘It seems the Buddha has appeared!’’ desired to go to Sāvatthī, but thought, ‘‘Our attendant setthis are of great help to us; we will inform them of this matter too.’’ So they went to Kosambī and, having been honored and respected by the setthis, said, ‘‘We are leaving today.’’
Thế rồi, các vị ẩn sĩ, vui mừng khôn xiết khi nghe nói “Đức Phật đã xuất hiện,” dù muốn đi Sāvatthī ngay lập tức, nhưng nghĩ rằng: “Các vị trưởng giả cúng dường chúng ta đã có nhiều công đức, chúng ta cũng sẽ báo cáo điều này cho họ,” bèn đi đến Kosambī. Sau khi được các trưởng giả tiếp đón trọng thị, họ nói: “Chúng tôi sẽ đi ngay hôm nay.”
‘‘Kiṃ, bhante, turitattha, nanu tumhe pubbe cattāro pañca māse vasitvā gacchathā’’ti vuttā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
When asked, ‘‘Why are you in such a hurry, venerable sirs? Do you not usually stay for four or five months before leaving?’’ they reported the incident.
Khi được hỏi: “Thưa các ngài, sao các ngài lại vội vã thế? Chẳng phải trước đây các ngài thường ở lại bốn, năm tháng rồi mới đi sao?” Họ đã kể lại câu chuyện.
‘‘Tena hi, bhante, saheva gacchāmā’’ti ca vutte – ‘‘gacchāma mayaṃ, tumhe saṇikaṃ āgacchathā’’ti sāvatthiṃ gantvā bhagavato santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Then, when asked, ‘‘In that case, venerable sirs, let us go together,’’ they replied, ‘‘We are going; you come slowly,’’ and went to Sāvatthī, renounced at the feet of the Blessed One, and attained arahantship.
Khi được nói: “Vậy thì, thưa các ngài, chúng ta hãy đi cùng nhau,” họ đáp: “Chúng tôi sẽ đi trước, các ngài hãy đến sau,” rồi họ đi đến Sāvatthī, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn và đạt được quả A-la-hán.
Tepi seṭṭhino pacchā pañcasatapañcasatasakaṭaparivārā sāvatthiṃ gantvā jetavanato avidūre ṭhāne khandhāvāraṃ bandhitvā satthu santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Those setthis, too, later went to Sāvatthī, accompanied by five hundred carts each, set up camp not far from Jetavana, and going to the Teacher, they bowed with fivefold prostration and sat to one side.
Sau đó, các vị trưởng giả ấy, cùng với năm trăm cỗ xe, đi đến Sāvatthī, dựng trại ở một nơi không xa Jetavana, rồi đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất và ngồi sang một bên.
Satthā tesaṃ cariyāvasena dhammaṃ desesi.
The Teacher preached the Dhamma according to their character.
Đức Bổn Sư đã thuyết pháp tùy theo căn cơ của họ.
Desanāpariyosāne tayopi sotāpattiphale patiṭṭhāya svātanāya nimantetvā punadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā teneva niyāmena ajjatanāya svātanāyāti nimantetvā addhamāsaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvā satthāraṃ attano nagaraṃ āgamanatthāya yāciṃsu.
At the conclusion of the discourse, all three became established in the fruit of stream-entry, invited the Buddha and the Saṅgha for the next day, and on the following day, offered a great alms-giving. Following that custom, they continued to invite them daily for half a month, offering what was called ‘camp food,’ and requested the Teacher to visit their city.
Khi bài pháp kết thúc, cả ba vị đều an trú vào quả Dự lưu, rồi thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau. Sau khi dâng đại thí cho Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau, họ lại thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn theo cách tương tự cho ngày hôm nay và ngày mai, dâng cúng dường liên tục trong nửa tháng, rồi thỉnh Đức Bổn Sư quang lâm thành phố của họ.
Satthā ‘‘suññāgāre tathāgatā abhiramantī’’ti kathesi.
The Teacher said, ‘‘Tathāgatas delight in secluded dwellings.’’
Đức Bổn Sư nói: “Các Như Lai thường an trú trong những nơi vắng vẻ.”
Te ‘‘aññātaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘tumhe amhehi pahitasāsanena āgaccheyyāthā’’ti vatvā satthāraṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā attano nagarameva āgantvā tayopi janā sake sake uyyāne vihāre kārāpesuṃ.
They said, ‘‘We understand, venerable sir,’’ and adding, ‘‘You should come when sent for by our message,’’ they bowed to the Teacher, circumambulated him three times, and returned to their own city, where all three had vihāras built in their respective pleasure groves.
Họ nói: “Chúng con đã hiểu, thưa Thế Tôn,” rồi nói: “Xin các ngài hãy đến khi chúng con gửi sứ giả đến,” rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi nhiễu ba vòng và trở về thành phố của mình. Cả ba người đều xây dựng các tu viện trong vườn của mình.
Ghosakaseṭṭhinā kārito ghositārāmo nāma jāto, kukkuṭaseṭṭhinā kārito kukkuṭārāmo nāma jāto, pāvārikaseṭṭhinā kāritaṃ pāvārikambavanaṃ nāma jātaṃ.
The park caused to be made by Ghosaka the treasurer became known as Ghositārāma; the park caused to be made by Kukkuṭa the treasurer became known as Kukkuṭārāma; the mango grove caused to be made by Pāvārika the treasurer became known as Pāvārikambavana.
Ngôi tự viện do trưởng giả Ghosaka xây dựng được gọi là Ghositārāma, ngôi tự viện do trưởng giả Kukkuṭa xây dựng được gọi là Kukkuṭārāma, khu vườn xoài do trưởng giả Pāvārika xây dựng được gọi là Pāvārikambavana.
Te vihāre kārāpetvā satthu dūtaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ saṅgahaṃ kātuṃ imaṃ nagaraṃ āgacchatū’’ti.
Having caused these monasteries to be built, they sent a messenger to the Master, saying, "May the Master come to this city to show favor to us."
Sau khi cho xây dựng các ngôi tịnh xá, họ đã phái sứ giả đến Bậc Đạo Sư thưa rằng: “Xin Bậc Đạo Sư hãy đến thành phố này để tế độ chúng con.”
Satthā ‘‘kosambiṃ gamissāmī’’ti mahābhikkhusaṅghaparivāro cārikaṃ nikkhamanto antarāmagge māgaṇḍiyabrāhmaṇassa arahattūpanissayaṃ disvā gamanaṃ vicchinditvā kururaṭṭhe kammāsadammaṃ nāma nigamaṃ agamāsi.
The Master, thinking, "I shall go to Kosambī," set out on a wandering tour accompanied by a great assembly of bhikkhus. On the way, seeing the potential for Arahantship in Māgaṇḍiya the brahmin, he interrupted his journey and proceeded to the town called Kammāsadamma in the Kuru country.
Bậc Đạo Sư, với ý định “Ta sẽ đi đến Kosambī,” đã khởi hành du hành cùng với đại chúng Tỳ-khưu Tăng. Trên đường đi, thấy được nhân duyên chứng đắc A-la-hán của Bà-la-môn Māgaṇḍiya, Ngài đã tạm dừng cuộc hành trình và đi đến một thị trấn tên là Kammāsadamma ở xứ Kuru.
Tasmiṃ samaye māgaṇḍiyo sabbarattiṃ bahigāme aggiṃ juhitvā pātova antogāmaṃ pavisati.
At that time, Māgaṇḍiya, having performed fire sacrifices outside the village all night, entered the village early in the morning.
Vào thời điểm ấy, Māgaṇḍiya suốt đêm cúng dường lửa ở ngoài làng, và vào buổi sáng sớm thì đi vào trong làng.
Satthāpi punadivase antogāmaṃ piṇḍāya pavisanto paṭipathe māgaṇḍiyabrāhmaṇassa attānaṃ dassesi.
The Master, too, entering the village for alms the next day, showed himself to Māgaṇḍiya the brahmin on the path.
Vào ngày hôm sau, Bậc Đạo Sư khi đi vào trong làng để khất thực cũng đã thị hiện cho Bà-la-môn Māgaṇḍiya thấy trên đường đi.
So dasabalaṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ ettakaṃ kālaṃ mama dhītu rūpasampattiyā sadisaṃ dārakaṃ pariyesanto carāmi, rūpasampattiyā ca satipi evarūpaṃ gahitapabbajjameva patthesiṃ.
Seeing the One with Ten Powers, he thought, "For such a long time I have been searching for a young man whose beauty matches that of my daughter; and even with her beauty, I wished for one who had renounced the world in such a way.
Vị ấy, khi thấy bậc Thập Lực, đã suy nghĩ: “Bấy lâu nay ta đi tìm kiếm một chàng trai xứng với vẻ đẹp của con gái ta, và dù có vẻ đẹp đi nữa, ta cũng chỉ mong muốn một người đã xuất gia như thế này.”
Ayaṃ kho pana pabbajito abhirūpo dassanīyo mama dhītuyeva anucchaviko’’ti vegena gehaṃ agamāsi.
Indeed, this ascetic is handsome and pleasing to look at, fitting only for my daughter." Thus, he quickly went home.
“Vị xuất gia này thật tuấn tú, ưa nhìn, quả là xứng đôi với con gái của ta,” rồi vội vã về nhà.
Tassa kira brāhmaṇassa pubbe eko pabbajitavaṃso atthi, tenassa pabbajitameva disvā cittaṃ namati.
It is said that this brahmin had a lineage of ascetics in the past, which is why his mind inclined upon seeing an ascetic.
Nghe nói rằng, dòng dõi của vị Bà-la-môn này trước đây có người đã xuất gia, do đó tâm của ông hướng về người xuất gia khi nhìn thấy.
So brāhmaṇiṃ āmantesi – ‘‘bhadde mayā evarūpo pabbajito nāma nadiṭṭhapubbo suvaṇṇavaṇṇo brahmavaṇṇo mama dhītuyeva anucchaviko, sīghaṃ me dhītaraṃ alaṅkarohī’’ti.
He addressed his brahmin wife, "My dear, I have never before seen such an ascetic, golden-skinned, with the complexion of Brahmā, truly suitable for my daughter. Quickly adorn my daughter."
Ông gọi bà vợ và nói: “Này bà, ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào như thế này, thân sắc như vàng, phạm sắc, thật xứng đôi với con gái của ta. Hãy mau trang điểm cho con gái của ta đi.”
Brāhmaṇiyā dhītaraṃ alaṅkarontiyāva satthā attano ṭhitaṭṭhāne padacetiyāni dassetvā antonagaraṃ pāvisi.
While the brahmin wife was adorning her daughter, the Master, showing his footprint monuments at the place where he had stood, entered the city.
Trong khi bà vợ đang trang điểm cho con gái, Bậc Đạo Sư đã để lại dấu chân thiêng tại nơi Ngài đứng rồi đi vào trong thành phố.
Atha brāhmaṇo brāhmaṇiyā saddhiṃ dhītaraṃ gahetvā taṃ ṭhānaṃ āgacchanto antogāmaṃ paviṭṭhakāle āgatattā ito cito ca olokento dasabalaṃ adisvā brāhmaṇiṃ paribhāsati – ‘‘tava kāraṇaṃ bhaddakaṃ nāma natthi, tayi papañcaṃ karontiyāva so pabbajito nikkhamitvā gato’’ti.
Then, the brahmin, taking his daughter with his brahmin wife, arrived at that place. Having arrived at the time when the Master had entered the city, he looked around here and there but did not see the One with Ten Powers. He scolded his brahmin wife, saying, "You do nothing good. While you were delaying, that ascetic has left."
Khi ấy, vị Bà-la-môn cùng với vợ và dắt theo con gái đến nơi đó, vì đến vào lúc Ngài đã vào trong làng, ông nhìn quanh đây đó mà không thấy bậc Thập Lực, liền trách mắng vợ: “Chẳng có việc gì tốt do bà làm cả, trong khi bà còn chần chừ thì vị xuất gia ấy đã đi mất rồi.”
Brāhmaṇa, gato tāva hotu, kataradisābhāgena gatoti?
"Brahmin, let him have gone; in which direction did he go?"
“Này ông Bà-la-môn, cứ cho là đã đi rồi, vậy ngài ấy đi về hướng nào?”
Iminā disābhāgenāti satthu gataṭṭhānaṃ olokentova padacetiyāni disvā ‘‘bhadde imāni tassa purisassa padāni, ito gato bhavissatī’’ti āha.
"In this direction," he said, and looking towards the direction the Master had gone, he saw the footprint monuments and said, "My dear, these are the footprints of that man; he must have gone this way."
“Về hướng này,” vừa nói vừa nhìn về phía Bậc Đạo Sư đã đi, ông thấy những dấu chân thiêng và nói: “Này bà, đây là dấu chân của vị ấy, chắc hẳn ngài đã đi lối này.”
Atha, brāhmaṇī, satthu padacetiyaṃ disvā cintesi – ‘‘bālo vatāyaṃ brāhmaṇo attano ganthamattassāpi atthaṃ na jānātī’’ti tena saddhiṃ parihāsaṃ karontī āha – ‘‘yāva bālo cāsi, brāhmaṇa, evarūpassa nāma purisassa dhītaraṃ dassāmīti vadasi.
Then the brahmin wife, seeing the Master's footprint monuments, thought, "This brahmin is indeed foolish; he does not even know the meaning of his own scriptures." Jesting with him, she said, "How foolish you are, brahmin, that you say you will give your daughter to such a man.
Lúc ấy, bà vợ Bà-la-môn, sau khi nhìn thấy dấu chân thiêng của Bậc Đạo Sư, đã suy nghĩ: “Ông Bà-la-môn này thật ngu si, ngay cả ý nghĩa của kinh sách mình học cũng không biết,” rồi nói đùa với ông rằng: “Ông thật là ngu si, này ông Bà-la-môn, khi nói rằng sẽ gả con gái cho một người như thế này.”
Rāgena hi rattassa dosena duṭṭhassa mohena mūḷhassa purisassa padaṃ nāma evarūpaṃ na hoti.
Indeed, the footprints of a man inflamed by lust, defiled by hatred, or deluded by ignorance are not like this.
“Bởi vì dấu chân của một người bị tham ái nhuộm đỏ, bị sân hận làm cho hư hoại, bị si mê làm cho ngu muội, thì không thể như thế này được.”
Loke pana vivaṭacchadassa sabbaññubuddhassa etaṃ padaṃ’’ passa, brāhmaṇa –
But behold, brahmin, this is the footprint of a Fully Awakened Buddha, one with the covering removed:
“Trên đời này, đây là dấu chân của bậc Toàn Giác, người đã vén mở tấm màn che. Hãy nhìn xem, này ông Bà-la-môn:”
So brāhmaṇiyā ettakaṃ kathentiyāpi asutvā ‘‘tvaṃ nāma caṇḍā mukharā’’ti āha.
Even though the brahmin wife said so much, he did not listen and said, "You are quarrelsome and garrulous!"
Dù bà vợ đã nói đến thế, ông ta vẫn không nghe, và nói: “Bà thật là hung dữ, lắm lời.”
Tesaṃ dvinnampi aññamaññaṃ vivādaṃ karontānaṃyeva satthā piṇḍāya caritvā saddhiṃ bhikkhusaṅghena katabhattakicco brāhmaṇassa dassanūpacāreneva nikkhami.
While the two of them were quarreling with each other, the Master, having collected alms and completed his meal with the assembly of bhikkhus, departed from the brahmin's vicinity.
Trong khi hai người đang tranh cãi với nhau, Bậc Đạo Sư sau khi đi khất thực và dùng bữa xong cùng với Tăng chúng, đã đi ra ngay trong tầm mắt của vị Bà-la-môn.
Brāhmaṇo satthāraṃ dūratova āgacchantaṃ disvā brāhmaṇiṃ apasādetvā ‘‘ayaṃ so puriso’’ti haṭṭhapahaṭṭho dasabalassa purato ṭhatvā ‘‘bho pabbajita, ahaṃ pātova paṭṭhāya taṃ pariyesanto carāmi, imasmiṃ jambudīpe mama dhītāya samānarūpā itthī nāma natthi, purisopi tayā saddhiṃ samānarūpo nāma natthi, mama dhītaraṃ tuyhaṃ posanatthāya dammi, gaṇhāhi na’’nti āha.
The brahmin, seeing the Master approaching from afar, pushed his brahmin wife aside and, delighted, stood before the One with Ten Powers, saying, "O ascetic, I have been searching for you since early morning. There is no woman with beauty equal to my daughter's in this Jambudīpa, nor is there any man with beauty equal to yours. I give my daughter to you for your upkeep; please take her."
Vị Bà-la-môn, khi thấy Bậc Đạo Sư từ xa đi tới, đã gạt bà vợ sang một bên và nói: “Chính là vị ấy,” rồi vui mừng hớn hở đứng trước mặt bậc Thập Lực và nói: “Này vị xuất gia, từ sáng sớm tôi đã đi tìm ngài. Ở cõi Diêm-phù-đề này, không có người phụ nữ nào có dung sắc sánh bằng con gái tôi, và cũng không có người đàn ông nào có dung sắc sánh bằng ngài. Tôi xin gả con gái tôi để ngài nuôi dưỡng, xin ngài hãy nhận lấy.”
Atha naṃ satthā ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, kāmaggavāsiniyo uttamarūpadharā nānāvaṇṇaṃ kathaṃ kathentiyo mama palobhanatthameva āgantvā santike ṭhitā devadhītāpi na icchiṃ, kimaṅgaṃ pana imaṃ gaṇhissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Master said to him, "Brahmin, I did not desire even divine maidens, supreme in beauty, who came speaking various delightful words to tempt me and stood before me. How then could I take this one?" Having said this, he uttered this verse:
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư nói với ông ta rằng: “Này Bà-la-môn, ta ngay cả những thiên nữ ngự ở cõi trời Dục giới, mang dung sắc tuyệt trần, nói những lời đa dạng, đến gần ta chỉ để quyến rũ mà ta còn không muốn, huống chi là nhận lấy người này,” rồi nói lên kệ này:
Māgaṇḍiyā cintesi – ‘‘anatthikena nāma ‘ala’nti vattumeva vaṭṭati.
Māgaṇḍiyā thought, "It is sufficient for one who is uninterested to merely say 'enough.'
Māgaṇḍiyā suy nghĩ: “Người không cần thì chỉ cần nói ‘Thôi’ là đủ.”
Ayaṃ pana mama sarīraṃ muttakarīsapuṇṇaṃ nāma katvā ‘pādāpi naṃ samphusituṃ na icche’ti avoca, ekaṃ issariyaṭṭhānaṃ labhantī antaramevassa passissāmī’’ti āghātaṃ bandhi.
But this one called my body 'filled with urine and faeces' and said, 'I do not wish to touch it even with my foot.' I shall find an opportunity and deal with him later, when I obtain a position of authority." Thus, she conceived a grudge.
“Vậy mà người này lại gọi thân thể ta là đầy phân và nước tiểu, rồi nói ‘Chân ta còn chẳng muốn chạm vào’. Nếu ta có được địa vị quyền thế, ta sẽ cho ông ta biết tay,” rồi nuôi lòng oán hận.
Satthā taṃ amanasikatvā cariyavasena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ ārabhi.
The Master, not taking heed of her, began to teach the Dhamma to the brahmin according to his disposition.
Bậc Đạo Sư không để tâm đến việc đó, và bắt đầu thuyết pháp cho vị Bà-la-môn theo hạnh nguyện của ông.
Desanāpariyosāne ubhopi jāyampatikā anāgāmiphale patiṭṭhāya ‘‘idāni amhākaṃ gharāvāsena attho natthī’’ti dhītaraṃ māgaṇḍiyaṃ cūḷapitaraṃ sampaṭicchāpetvā ubhopi pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the end of the discourse, both husband and wife attained the fruit of Non-returning, and thinking, "There is no purpose for us in household life now," they entrusted their daughter Māgaṇḍiyā to her maternal uncle, and both renounced the world and attained Arahantship.
Khi kết thúc bài thuyết pháp, cả hai vợ chồng đều an trú trong quả Bất Lai, rồi nói: “Bây giờ chúng ta không còn cần đến đời sống tại gia nữa,” rồi giao con gái Māgaṇḍiyā cho người chú ruột, cả hai cùng xuất gia và chứng đắc A-la-hán.
Atha rājā udeno cūḷamāgaṇḍiyena saddhiṃ vohāraṃ katvā māgaṇḍiyadārikaṃ rājānubhāvena gehaṃ ānetvā abhisekaṃ katvā tassā pañcamātugāmasataparivārāya vasanaṭṭhānaṃ visuṃ pāsādaṃ adāsi.
Then King Udena, after consultation with the younger Māgaṇḍiya, brought the girl Māgaṇḍiyā to his palace with royal splendor, performed her anointing, and gave her a separate palace as a residence, surrounded by five hundred women.
Sau đó, vua Udena sau khi giao hảo với người chú của Māgaṇḍiyā, đã dùng uy quyền của nhà vua để đưa thiếu nữ Māgaṇḍiyā về cung, làm lễ tấn phong và ban cho nàng một cung điện riêng để ở cùng với năm trăm thị nữ tùy tùng.
Satthāpi kho anupubbena cārikaṃ caramāno kosambinagaraṃ sampāpuṇi.
The Master, too, wandering gradually, arrived at the city of Kosambī.
Bậc Đạo Sư cũng tuần tự du hành và đến thành Kosambī.
Seṭṭhino satthu āgamanaṃ sutvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisinnā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ime, bhante, tayo vihārā tumhe uddissa katā, paṭiggaṇhatha, bhante, vihāre cātuddisassa saṅghassa saṅgahatthāyā’’ti.
The treasurers, hearing of the Master's arrival, went to meet him, bowed down with the five-point prostration, and sitting to one side, said to the Blessed One, "These three monasteries, Venerable Sir, have been built for your sake. Please accept these monasteries, Venerable Sir, for the benefit of the Saṅgha of the four directions."
Các vị trưởng giả khi nghe tin Bậc Đạo Sư đến, đã ra nghênh đón, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất, rồi ngồi xuống một bên và bạch với Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, ba ngôi tịnh xá này được xây dựng để dâng lên Ngài. Bạch Thế Tôn, xin hãy nhận lấy các tịnh xá này để hỗ trợ cho Tăng chúng bốn phương.”
Paṭiggahesi bhagavā vihāre.
The Blessed One accepted the monasteries.
Đức Thế Tôn đã nhận các tịnh xá.
Tepi seṭṭhino satthāraṃ svātanāya nimantetvā abhivādetvā gharaṃ agamaṃsu.
Those treasurers then invited the Master for the next day, paid their respects, and returned home.
Các vị trưởng giả ấy cũng đã thỉnh Bậc Đạo Sư cho ngày hôm sau, rồi đảnh lễ và trở về nhà.
Māgaṇḍiyāpi kho satthu āgatabhāvaṃ sutvā chinnabhinnake dhutte pakkosāpetvā tesaṃ lañjaṃ datvā ‘‘tumhe samaṇaṃ gotamaṃ iminā iminā ca niyāmena akkosathā’’ti vatvā uyyojesi.
Māgaṇḍiyā, too, hearing of the Master's arrival, summoned some broken and wicked ruffians, gave them a bribe, and sent them off, saying, "You are to insult the ascetic Gotama in this and that manner."
Māgaṇḍiyā cũng nghe tin Bậc Đạo Sư đã đến, liền cho gọi những kẻ lừa đảo, du đãng đến, cho chúng tiền hối lộ và sai đi rằng: “Các ngươi hãy đi mắng chửi Sa-môn Gotama bằng những cách này cách này.”
Te satthu antogāmaṃ pavisanavelāya saparivāraṃ satthāraṃ nānāvidhehi akkosehi akkosiṃsu.
When the Master was entering the city for alms, they insulted the Master and his retinue with various abuses.
Khi Bậc Đạo Sư đi vào trong làng, chúng đã mắng chửi Bậc Đạo Sư và đoàn tùy tùng bằng nhiều lời lẽ khác nhau.
Āyasmā ānando satthāraṃ āha – ‘‘bhante, evarūpe akkosanaṭṭhāne na vasissāma, aññaṃ nagaraṃ gacchāmā’’ti.
Venerable Ānanda said to the Master, "Venerable Sir, we should not reside in a place where such abuse occurs. Let us go to another city."
Tôn giả Ānanda bạch với Bậc Đạo Sư: “Bạch Thế Tôn, chúng ta sẽ không ở lại một nơi bị mắng chửi như thế này, chúng ta hãy đi đến thành phố khác.”
Satthā, ‘‘ānanda, tathāgatā nāma aṭṭhahi lokadhammehi na kampanti, ayampi saddo sattāhaṃ nātikkamissati, akkosakānaṃyeva upari patissati, tvaṃ mā vitakkayitthā’’ti.
The Master replied, "Ānanda, Tathāgatas are not shaken by the eight worldly conditions. This noise will not last beyond seven days; it will fall only upon those who abuse. Do not worry."
Bậc Đạo Sư: “Này Ānanda, các bậc Như Lai không hề dao động bởi tám pháp thế gian. Tiếng tăm này cũng sẽ không vượt qua bảy ngày, nó sẽ rơi xuống trên đầu những kẻ mắng chửi mà thôi. Con đừng suy nghĩ gì cả.”
Tepi tayo nagaraseṭṭhino mahāsakkārena bhagavantaṃ pavesetvā mahādānaṃ adaṃsu.
Those three city treasurers, having ushered the Blessed One in with great veneration, offered a great alms-giving.
Ba vị trưởng giả trong thành ấy cũng đã rước Thế Tôn vào với sự tôn kính trọng thể và đã cúng dường đại thí.
Tesaṃ aparāparaṃ dānaṃ dadantānaṃyeva māso atikkami, atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokaṃ anukampamānā uppajjanti, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti.
While they were thus continually giving donations, a month passed. Then it occurred to them: "Buddhas appear out of compassion for all the world. We should give an opportunity to others as well."
Khi họ cứ liên tục dâng cúng dường, một tháng đã trôi qua. Rồi họ nghĩ: “Chư Phật xuất hiện là vì lòng từ bi đối với tất cả thế gian, chúng ta cũng nên cho những người khác cơ hội.”
Tato te kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu.
Thereupon, they gave an opportunity to the people of Kosambi city as well.
Từ đó, những cư dân thành Kosambī cũng tạo cơ hội cho người dân.
Tato paṭṭhāya nāgarāpi vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti.
From then on, the townspeople also gave great donations by street sections and by groups.
Kể từ đó, các cư dân thành phố cũng dâng cúng dường lớn theo từng khu phố, từng nhóm.
Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārakajeṭṭhakassa gehe nisīdi.
Then one day, the Teacher, surrounded by the assembly of bhikkhus, sat in the house of the chief garland-maker.
Rồi một ngày nọ, Đức Đạo Sư, được chúng Tỳ-khưu vây quanh, ngồi tại nhà của người thợ kết vòng hoa trưởng.
Tasmiṃ khaṇe sāmāvatiyā upaṭṭhāyikā khujjuttarā aṭṭha kahāpaṇe ādāya mālatthāya taṃ gehaṃ agamāsi.
At that moment, Khujjuttarā, Sāmāvatī's attendant, taking eight kahāpaṇas, went to that house for garlands.
Vào lúc đó, Khujjuttarā, người cận sự nữ của Sāmāvatī, mang tám đồng kahāpaṇa đến nhà đó để mua hoa.
Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā, ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi.
The chief garland-maker, seeing her, said, "Mother Uttara, today there is no time to give you flowers. I am serving the assembly of bhikkhus headed by the Buddha.
Người thợ kết vòng hoa trưởng thấy cô ấy liền nói: “Này Uttara, hôm nay không phải lúc để đưa hoa cho cô, tôi đang cúng dường cho chúng Tỳ-khưu do Đức Phật dẫn đầu.
Tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissatī’’ti āha.
You also be an assistant in serving, and thus you will be free from rendering service to others from now on."
Cô cũng hãy giúp tôi dọn thức ăn, như vậy cô sẽ thoát khỏi việc phục vụ người khác từ đây.”
Tato khujjuttarā attanā laddhaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi.
Thereupon, Khujjuttarā, after eating the food she had received, performed service at the Buddha's mealtime.
Rồi Khujjuttarā ăn phần thức ăn mà mình nhận được và làm công việc phục vụ tại bữa ăn của chư Phật.
Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ dhammaṃ sabbameva uggaṇhi.
She learned all the Dhamma taught by the Teacher in the course of his informal talk.
Cô ấy đã học thuộc tất cả giáo pháp mà Đức Đạo Sư đã thuyết giảng theo cách nói chuyện thông thường.
Anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
After listening to the anumodanā, she became established in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti).
Sau khi nghe lời tùy hỷ, cô ấy đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā sabbeva aṭṭha kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni ādāya sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi.
On other days, she would give four kahāpaṇas and take flowers, but on that day, having realized the truth, she did not allow her mind to dwell on others' property. Giving all eight kahāpaṇas, she filled her basket with flowers and went to Sāmāvatī.
Những ngày khác, cô ấy trả bốn đồng kahāpaṇa để lấy hoa rồi đi về, nhưng vào ngày hôm đó, do đã chứng ngộ chân lý, không còn khởi tâm tham lam đối với tài vật của người khác, cô ấy đã trả cả tám đồng kahāpaṇa, đổ đầy giỏ hoa và mang đến chỗ Sāmāvatī.
Atha naṃ sā pucchi – ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti?
Then Sāmāvatī asked her, "Mother Uttara, on other days you do not bring many flowers, but today there are many. Has the king perhaps become more pleased with us?"
Rồi Sāmāvatī hỏi cô ấy: “Này Uttara, những ngày khác cô không mang nhiều hoa về, nhưng hôm nay thì rất nhiều. Có phải nhà vua đặc biệt hài lòng với chúng ta không?”
Sā musāvāde abhabbatāya atīte attanā kataṃ aniguhitvā sabbaṃ kathesi.
Being incapable of falsehood, she did not conceal what she had done in the past, but told everything.
Cô ấy, không thể nói dối, đã kể lại tất cả những gì mình đã làm trong quá khứ mà không che giấu.
‘‘Atha kasmā ajja bahūni pupphāni āharasī’’ti vuttā ca evamāha – ‘‘ahaṃ ajja dasabalassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti.
When asked, "Then why did you bring many flowers today?" she said, "Today I heard the Dhamma of the Ten-Powered One and realized the Deathless, therefore I do not deceive you."
Khi được hỏi: “Vậy tại sao hôm nay cô lại mang nhiều hoa như vậy?”, cô ấy trả lời: “Hôm nay tôi đã nghe pháp của Đức Thập Lực (Dasabala) và chứng ngộ pháp bất tử (amata), vì vậy tôi không lừa dối các cô.”
Taṃ sutvā, ‘‘amma uttare, tayā laddhaṃ amatadhammaṃ amhākampi dehī’’ti sabbāva hatthaṃ pasārayiṃsu.
Hearing that, all of them extended their hands, saying, "Mother Uttara, give us also the Deathless Dhamma you have received!"
Nghe vậy, tất cả họ đều giơ tay ra và nói: “Này Uttara, hãy ban cho chúng tôi giáo pháp bất tử mà cô đã chứng đắc!”
Ayye, evaṃ dātuṃ na sakkā, ahaṃ pana satthārā kathitaniyāmena tumhākaṃ dhammaṃ desessāmi, tumhe attano hetumhi sati taṃ dhammaṃ labhissathāti.
"Ladies, it is not possible to give it in that way. However, I will teach you the Dhamma according to the method taught by the Teacher, and if you have the proper cause, you will receive that Dhamma."
“Thưa các cô, không thể ban cho như vậy được. Tuy nhiên, tôi sẽ thuyết giảng giáo pháp cho các cô theo cách mà Đức Đạo Sư đã thuyết. Các cô sẽ chứng đắc giáo pháp đó nếu có nhân duyên.”
Tena hi, amma uttare, kathehīti.
"Then, Mother Uttara, please teach," they said.
“Vậy thì, này Uttara, hãy thuyết giảng đi.”
‘‘Evaṃ kathetuṃ na sakkā, mayhaṃ uccaṃ āsanaṃ paññāpetvā tumhe nīcāsanesu nisīdathā’’ti āha.
She said, "It is not possible to teach in this way. Arrange a high seat for me, and you sit on low seats."
Cô ấy nói: “Không thể thuyết giảng như vậy được. Hãy sắp đặt một chỗ ngồi cao cho tôi, còn các cô hãy ngồi ở chỗ thấp.”
Tā pañcasatāpi itthiyo khujjuttarāya uccāsanaṃ datvā sayaṃ nīcāsanāni gahetvā nisīdiṃsu.
All five hundred women gave Khujjuttarā a high seat and themselves sat on low seats.
Năm trăm người phụ nữ ấy đã đặt một chỗ ngồi cao cho Khujjuttarā và tự mình ngồi xuống những chỗ thấp.
Khujjuttarāpi sekkhapaṭisambhidāsu ṭhatvā tāsaṃ dhammaṃ desesi.
Khujjuttarā, standing in the analytical knowledges of a trainee, taught them the Dhamma.
Khujjuttarā cũng an trú vào các Tu học Vô ngại giải (Sekkhāpaṭisambhidā) và thuyết giảng giáo pháp cho họ.
Desanāpariyosāne sāmāvatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā sabbāva sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all of them, with Sāmāvatī as their chief, became established in the fruit of Stream-entry.
Khi bài thuyết giảng kết thúc, tất cả họ, với Sāmāvatī là người đứng đầu, đều đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Tato paṭṭhāya khujjuttaraṃ veyyāvaccakaraṇato apanetvā ‘‘tvaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā āharitvā amhe sāvehī’’ti āhaṃsu.
From then on, they relieved Khujjuttarā from household duties and said, "You should listen to the Teacher's Dhamma discourse and bring it to us and instruct us."
Kể từ đó, họ đã miễn cho Khujjuttarā khỏi công việc phục vụ và nói: “Cô hãy nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư rồi mang về kể lại cho chúng tôi nghe.”
Khujjuttarāpi tato paṭṭhāya tathā akāsi.
Khujjuttarā also did so from then on.
Khujjuttarā cũng làm như vậy kể từ đó.
Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti?
Why was she reborn as a slave woman?
Tại sao cô ấy lại tái sinh làm người hầu gái?
Sā kira kassapadasabalassa sāsane ekāya sāmaṇeriyā attano veyyāvaccaṃ kāresi.
It is said that in the dispensation of Kassapa the Ten-Powered One, she made a female novice perform service for her.
Nghe nói, trong giáo pháp của Đức Kassapa Thập Lực (Dasabala), cô ấy đã bắt một nữ Sa-di (sāmaṇerī) làm công việc phục vụ cho mình.
Tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.
Due to that kamma, she was reborn as a slave woman for five hundred existences.
Do nghiệp đó, cô ấy đã tái sinh làm người hầu gái cho người khác trong năm trăm kiếp.
Kasmā pana khujjā ahosīti?
Why was she hunchbacked?
Tại sao cô ấy lại bị gù?
Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī khujjākārena vicari.
It is said that before the Buddha appeared, while living in the palace of the king of Bārāṇasī, she saw a hunchbacked Paccekabuddha who belonged to the royal family, and she imitated his hunchbacked gait, making fun of him in front of her female companions.
Nghe nói, trước khi Đức Phật xuất hiện, cô ấy sống trong cung vua Bārāṇasī, thấy một vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha) có thân hình gù lưng đang đến gần hoàng gia, cô ấy đã chế giễu trước mặt những người phụ nữ sống cùng mình bằng cách đi lại với dáng vẻ gù lưng.
Tasmā khujjā hutvā nibbatti.
Therefore, she was reborn hunchbacked.
Vì vậy, cô ấy đã tái sinh với thân hình gù lưng.
Kiṃ pana katvā sā paññavantī jātāti?
But what did she do to become wise?
Vậy cô ấy đã làm gì để trở nên thông tuệ?
Anuppanne buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte gahetvā gacchante disvā ‘‘ettha ṭhapetvā gacchatha, bhante’’ti aṭṭha suvaṇṇakaṭake omuñcitvā adāsi.
Before the Buddha appeared, while living in the palace of the king of Bārāṇasī, she saw eight Paccekabuddhas carrying bowls filled with hot porridge from the royal palace, and she said, "Bhantes, place them here and go," and she gave them eight golden bracelets by removing them.
Nghe nói, trước khi Đức Phật xuất hiện, cô ấy sống trong cung vua Bārāṇasī, thấy tám vị Phật Độc Giác đang mang những bát cháo nóng đầy từ cung vua đi ra, cô ấy đã nói: “Bạch chư Đại đức, xin hãy đặt bát xuống đây rồi đi.” và đã tháo tám chiếc vòng vàng ra cúng dường.
Tassa kammassa nissandena paññavantī hutvā nibbatti.
As a result of that kamma, she was reborn wise.
Do kết quả của nghiệp đó, cô ấy đã tái sinh trở nên thông tuệ.
Atha kho tā sāmāvatiyā parivārā pañcasatā itthiyo paṭividdhasaccāpi samānā rañño assaddhabhāvena kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā buddhadassanaṃ na labhanti.
Now, although those five hundred women, Sāmāvatī's entourage, had realized the truth, due to the king's lack of faith, they could not go to the Teacher from time to time to see the Buddha.
Rồi năm trăm người phụ nữ tùy tùng của Sāmāvatī, mặc dù đã chứng ngộ chân lý, nhưng do nhà vua không có đức tin, họ không thể thường xuyên đến chỗ Đức Đạo Sư để chiêm ngưỡng Đức Phật.
Tasmā dasabale antaravīthiṃ paṭipanne vātapānesu nappahontesu attano attano gabbhesu chiddaṃ katvā tehi olokenti.
Therefore, when the Ten-Powered One walked through the intervening street, and the windows were not enough, they made holes in their respective apartments and looked through them.
Vì vậy, khi Đức Thập Lực đi qua giữa đường phố, vì các cửa sổ không đủ, họ đã đục lỗ trên tường phòng riêng của mình để nhìn ngắm Ngài.
Athekadivasaṃ māgaṇḍiyā attano pāsādatalato nikkhamitvā caṅkamamānā tāsaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā gabbhacchiddaṃ disvā ‘‘kimida’’nti pucchi.
Then one day, Māgaṇḍiyā, descending from her palace terrace and walking around, went to their dwelling place, and seeing the holes in the apartments, she asked, "What is this?"
Rồi một ngày nọ, Māgaṇḍiyā từ tầng lầu cung điện đi ra, đi dạo đến chỗ ở của họ, thấy những lỗ trên tường phòng, cô ấy hỏi: “Cái gì đây?”
Tāhi tassā satthari baddhāghātataṃ ajānantīhi – ‘‘satthā imaṃ nagaraṃ āgato, mayaṃ ettha ṭhatvā satthāraṃ passāma ceva pūjema cā’’ti vutte ‘‘idānissa kattabbaṃ jānissāmi, imāpi tassa upaṭṭhāyikā, imāsampi kattabbaṃ jānissāmī’’ti cintetvā gantvā raññā saddhiṃ rahogatakāle, ‘‘mahārāja, sāmāvatimissakānaṃ bahiddhā patthanā atthi, katipāheneva te jīvitaṃ māressanti, sāmāvatī, saparivārā tumhesu sinehaṃ vā pemaṃ vā na karoti, samaṇaṃ pana gotamaṃ antaravīthiyā gacchantaṃ disvā vātapānesu appahontesu tāni khaṇḍitvāpi okāsaṃ katvā olokentī’’ti āha.
They, not knowing her hostility towards the Teacher, said, "The Teacher has come to this city; we stay here and see the Teacher and pay homage to him." When this was said, Māgaṇḍiyā thought, "Now I will know what to do with him, and these are his attendants, so I will know what to do with them too." Thinking thus, she went to the king and, when they were alone, said, "Your Majesty, Sāmāvatī and her group have external aspirations; in a few days they will end your life. Sāmāvatī and her entourage have no affection or love for you, but when they see the ascetic Gotama walking in the intervening street, they break the insufficient windows and make space to look at him."
Họ, không biết cô ấy có ác tâm với Đức Đạo Sư, đã nói: “Đức Đạo Sư đã đến thành phố này, chúng tôi đứng đây để chiêm ngưỡng và cúng dường Đức Đạo Sư.” Nghe vậy, Māgaṇḍiyā nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết phải làm gì với Ngài ấy, những người này cũng là cận sự nữ của Ngài ấy, ta cũng sẽ biết phải làm gì với họ.” Rồi cô ấy đi đến, khi ở riêng với nhà vua, cô ấy nói: “Đại vương, những người của Sāmāvatī có những mong muốn bên ngoài, chỉ trong vài ngày nữa họ sẽ cướp đoạt mạng sống của ngài. Sāmāvatī cùng với tùy tùng của cô ta không có tình yêu hay lòng quý mến đối với ngài, nhưng khi thấy Sa-môn Gotama đi qua giữa đường phố, vì các cửa sổ không đủ, họ đã phá vỡ chúng để tạo chỗ trống mà nhìn ngắm.”
Rājā ‘‘na tā evarūpaṃ karissantī’’ti na saddahati.
The king did not believe that they would do such a thing.
Nhà vua không tin rằng: “Họ sẽ không làm những điều như vậy.”
Puna vuttepi na saddahatiyeva.
Even when told again, he still did not believe.
Ngay cả khi được nhắc lại, ngài vẫn không tin.
Atha naṃ tikkhattuṃ vuttepi assaddahantaṃ ‘‘sace me vacanaṃ na saddahasi, tāsaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā upadhārehi, mahārājā’’ti āha.
Then, when she told him three times and he still disbelieved, she said, "If you do not believe my words, Your Majesty, go to their dwelling place and investigate."
Rồi khi ngài vẫn không tin sau ba lần được nhắc, cô ấy nói: “Nếu ngài không tin lời tôi, Đại vương, hãy đến chỗ ở của họ và kiểm tra đi.”
Rājā gantvā gabbhesu chiddaṃ disvā ‘‘idaṃ ki’’nti pucchitvā tasmiṃ atthe ārocite tāsaṃ akkujjhitvā kiñci avatvā chiddāni pidahāpesi.
The king went and saw the holes in the apartments, and after asking, "What is this?" and being told the matter, he did not get angry with them, but without saying anything, he had the holes sealed.
Nhà vua đi đến, thấy những lỗ trên tường phòng, hỏi: “Cái gì đây?” Khi sự việc được kể lại, ngài không giận họ mà không nói gì, ra lệnh bịt các lỗ lại.
Rājā tato paṭṭhāya tāsaṃ pāsāde uddhacchiddakajālavātapānāni kāresi.
From then on, the king had upper latticed windows made in their palace.
Kể từ đó, nhà vua đã cho làm các cửa sổ lưới có lỗ phía trên trong cung điện của họ.
Sā tena kāraṇena rājānaṃ kopetuṃ asakkontī, ‘‘deva, etāsaṃ tumhesu pemaṃ atthi vā natthi vāti jānissāma, aṭṭha kukkuṭe pesetvā tumhākaṃ atthāya pacāpethā’’ti āha.
Being unable to anger the king by that means, she said, "Your Majesty, we will know whether they have love for you or not. Send eight chickens and have them cooked for you."
Vì lý do đó, cô ấy không thể khiến nhà vua tức giận, cô ấy nói: “Đại vương, chúng ta sẽ biết liệu họ có tình yêu đối với ngài hay không. Hãy sai tám con gà trống đến và bảo họ nấu cho ngài.”
Rājā tassā vacanaṃ sutvā ‘‘ime pacitvā pesetū’’ti sāmāvatiyā aṭṭha kukkuṭe pahiṇi.
The king, hearing her words, sent eight chickens to Sāmāvatī, saying, "Cook these and send them."
Nhà vua nghe lời cô ấy, sai tám con gà trống đến Sāmāvatī và nói: “Hãy nấu những con này rồi gửi đến.”
Sotāpannā ariyasāvikā jīvamāne kukkuṭe kiṃ pacissati, alanti vatvā pana hatthenapi phusituṃ na icchi.
The noble female disciple, a Stream-enterer, would not cook living chickens; indeed, she did not even wish to touch them with her hand, saying, "Enough!"
Người đệ tử Thánh đã chứng quả Dự Lưu (Sotāpannā) thì làm sao có thể nấu những con gà trống còn sống? Cô ấy nói: “Không thể được!” và thậm chí không muốn chạm tay vào chúng.
Māgaṇḍiyā ‘‘hotu, mahārāja, eteyeva ca kukkuṭe samaṇassa gotamassa pacanatthāya pesehī’’ti.
Māgaṇḍiyā then said, "Very well, Your Majesty, send these very chickens to be cooked for the ascetic Gotama."
Māgaṇḍiyā nói: “Được thôi, Đại vương, hãy sai chính những con gà trống này đến để nấu cho Sa-môn Gotama.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua đã làm như vậy.
Māgaṇḍiyā antarāmaggeyeva kukkuṭe mārāpetvā ‘‘ime kukkuṭe pacāpetvā samaṇassa gotamassa detū’’ti pahiṇi.
Māgaṇḍiyā had the chickens killed on the way and sent them, saying, "Have these chickens cooked and give them to the ascetic Gotama."
Māgaṇḍiyā đã sai giết những con gà trống ngay trên đường đi và gửi đến với lời nhắn: “Hãy nấu những con gà trống này và dâng cho Sa-môn Gotama.”
Sā tesaṃ matabhāvena dasabalañca uddissa pahitabhāvena pacitvā dasabalassa pesesi.
As they were dead and sent specifically for the Ten-Powered One, Sāmāvatī cooked them and sent them to the Ten-Powered One.
Vì chúng đã chết và được gửi đến để dâng cho Đức Thập Lực, cô ấy đã nấu chúng và gửi đến cho Đức Thập Lực.
Māgaṇḍiyā ‘‘passa, mahārājā’’ti vatvā ettakenapi rājānaṃ kopetuṃ nāsakkhi.
Māgaṇḍiyā, saying, "Look, Your Majesty!", could not make the king angry even with this much.
Māgaṇḍiyā nói: “Tâu Đại vương, hãy xem!” nhưng ngay cả với lời nói đó, nàng cũng không thể khiến nhà vua nổi giận.
Ayaṃ pana udeno tāsu ekekissā vasanaṭṭhāne satta satta divasāni vasi.
But this Udena stayed seven days in the dwelling place of each of them.
Tuy nhiên, vị vua Udena này đã ở tại nơi ở của mỗi người trong số họ bảy ngày.
Athāyaṃ māgaṇḍiyā ekaṃ kaṇhasappapotakaṃ veḷupabbe pakkhipāpetvā attano vasanaṭṭhāne ṭhapesi.
Then Māgaṇḍiyā had a young black snake put into a bamboo joint and kept it in her dwelling place.
Sau đó, Māgaṇḍiyā cho đặt một con rắn con màu đen vào một ống tre và để nó ở nơi nàng ở.
Rañño ca yattha katthaci gacchantassa hatthikantavīṇaṃ ādāyayeva gamanaṃ āciṇṇaṃ, māgaṇḍiyā rañño attano santikaṃ āgamanakāle taṃ sappapotakaṃ antovīṇāya pakkhipitvā chiddaṃ pidahāpesi.
It was the king's custom to take his elephant-shaped lute wherever he went, so when the king came to her, Māgaṇḍiyā put that young snake inside the lute and sealed the opening.
Nhà vua có thói quen mang theo cây đàn hạc hình voi (hatthikantavīṇā) bất cứ khi nào ngài đi đâu, và khi vua đến chỗ Māgaṇḍiyā, nàng đã đặt con rắn con đó vào bên trong cây đàn hạc và bịt lỗ lại.
Atha naṃ sāmāvatiyā santikaṃ gamanakāle, ‘‘mahārāja, sāmāvatī nāma samaṇassa gotamassa pakkhā, tumhe na gaṇeti.
Then, when he was about to go to Sāmāvatī, she said, "Your Majesty, Sāmāvatī is on the side of the recluse Gotama; she does not consider you.
Sau đó, khi vua chuẩn bị đi đến chỗ Sāmāvatī, nàng nói: “Tâu Đại vương, Sāmāvatī thuộc phe của Sa-môn Gotama, nàng không coi trọng ngài.
Yaṃ kiñci katvā tumhākaṃ dosameva cinteti, appamattā hothā’’ti āha.
Whatever she does, she only thinks of your harm; be careful!"
Nàng luôn tìm cách làm hại ngài bằng mọi cách, xin ngài hãy cẩn thận.”
Rājā sāmāvatiyā vasanaṭṭhāne sattāhaṃ vītināmetvā puna sattāhe māgaṇḍiyāya nivesanaṃ agamāsi.
After spending seven days in Sāmāvatī's dwelling, the king went to Māgaṇḍiyā's residence for another seven days.
Nhà vua đã ở tại nơi ở của Sāmāvatī bảy ngày, rồi sau đó lại đến nhà của Māgaṇḍiyā.
Sā tasmiṃ āgacchanteyeva ‘‘kacci te, mahārāja, sāmāvatī otāraṃ na gavesatī’’ti kathentī viya rañño hatthato vīṇaṃ gahetvā cāletvā ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, ettha abbhantare vicaratī’’ti vatvā sappassa nikkhamanokāsaṃ katvā ‘‘abbhumme anto sappo’’ti vīṇaṃ chaḍḍetvā palāyi.
As he was approaching, she, as if asking, "Is it true, Your Majesty, that Sāmāvatī does not seek a fault in you?", took the lute from the king's hand, shook it, and saying, "What on earth is moving inside this, Your Majesty?", created an opening for the snake to come out, then exclaimed, "Oh, a snake inside!" and threw the lute away and fled.
Ngay khi vua đến, nàng nói như thể đang hỏi: “Tâu Đại vương, Sāmāvatī có tìm cách hãm hại ngài không?” rồi nàng cầm cây đàn hạc từ tay vua, lắc nó và nói: “Tâu Đại vương, có gì đang ở bên trong này vậy?” Sau đó, nàng mở chỗ cho con rắn thoát ra và nói: “Ôi chao, có rắn bên trong!” rồi nàng vứt cây đàn hạc xuống và bỏ chạy.
Tasmiṃ kāle rājā padittaṃ veṇuvanaṃ viya pakkhittaloṇaṃ uddhanaṃ viya ca dosena taṭataṭāyanto ‘‘vegena saparivāraṃ sāmāvatiṃ pakkosathā’’ti āha.
At that time, the king, crackling with anger like a burning bamboo grove or a cooking pot with salt thrown into it, said, "Quickly summon Sāmāvatī and her retinue!"
Vào lúc đó, nhà vua nổi giận bừng bừng như một rừng tre bốc cháy, như muối bị ném vào lò lửa, và ngài nói: “Hãy mau gọi Sāmāvatī cùng với tùy tùng của nàng đến!”
Rājapurisā gantvā pakkosiṃsu.
The king's men went and summoned them.
Các thị vệ của vua đi và gọi họ đến.
Sā rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā sesamātugāmānaṃ saññamadāsi.
Knowing the king's anger, she gave a sign to the other women.
Nàng (Sāmāvatī) biết nhà vua đang nổi giận nên đã ra hiệu cho các phụ nữ khác.
‘‘Rājā tumhe ghātetukāmo pakkosati, ajja divasaṃ odissakena mettāpharaṇena rājānaṃ pharathā’’ti āha.
She said, "The king has summoned you, intending to kill you. Today, pervade the king with boundless loving-kindness."
Nàng nói: “Nhà vua gọi các cô đến để giết các cô. Hôm nay, hãy rải tâm từ đến nhà vua một cách đặc biệt.”
Rājā tā itthiyo pakkosāpetvā sabbāva paṭipāṭiyā ṭhapetvā mahādhanuṃ ādāya visapītakaṇḍaṃ sannayhitvā dhanuṃ pūretvā aṭṭhāsi.
The king had those women summoned and stood them all in a row, then, taking a great bow, he fitted a poisoned arrow, drew the bowstring fully, and stood ready.
Nhà vua cho gọi các phụ nữ đó đến, sắp xếp tất cả họ thành hàng, rồi cầm cây cung lớn, lắp mũi tên tẩm thuốc độc, giương cung và đứng đó.
Tasmiṃ khaṇe sabbāva tā sāmāvatippamukhā itthiyo odhiso mettaṃ phariṃsu.
At that moment, all those women, led by Sāmāvatī, pervaded him with specific loving-kindness.
Ngay lúc đó, tất cả các phụ nữ đó, đứng đầu là Sāmāvatī, đều rải tâm từ một cách đặc biệt.
Rājā kaṇḍaṃ neva khipituṃ na apanetuṃ sakkoti, gattehi sedā muccanti, sarīraṃ vedhati, mukhato kheḷo patati, gahetabbagahaṇaṃ na passati.
The king could neither release nor remove the arrow; sweat flowed from his body, his body trembled, saliva drooled from his mouth, and he could not see where to aim.
Nhà vua không thể bắn mũi tên ra cũng không thể hạ nó xuống; mồ hôi chảy ra từ người ngài, thân thể run rẩy, nước bọt chảy ra từ miệng, ngài không thể nhìn thấy mục tiêu cần nắm giữ.
Atha naṃ sāmāvatī ‘‘kiṃ, mahārāja, kilamasī’’ti āha.
Then Sāmāvatī said to him, "Why are you suffering, Your Majesty?"
Sau đó, Sāmāvatī nói với ngài: “Tâu Đại vương, ngài có mệt không?”
Āma, devi, kilamāmi, avassayo me hohīti.
"Yes, Queen, I am suffering. Be my refuge."
“Phải, Nữ vương, ta mệt. Xin nàng hãy giúp ta.”
Sādhu, mahārāja, kaṇḍaṃ mahāpathavimukhaṃ karohīti.
"Very well, Your Majesty, turn the arrow towards the great earth."
“Tốt lắm, Đại vương, hãy hướng mũi tên xuống đất.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua làm theo.
Sā ‘‘rañño hatthato kaṇḍaṃ muccatū’’ti adhiṭṭhāsi.
She then resolved, "May the arrow be released from the king's hand!"
Nàng (Sāmāvatī) quyết định: “Xin cho mũi tên rời khỏi tay nhà vua!”
Tasmiṃ khaṇe kaṇḍaṃ mucci.
At that moment, the arrow was released.
Ngay lúc đó, mũi tên bay đi.
Rājā taṃkhaṇaṃyeva udake nimujjitvā āgamma allakeso allavattho sāmāvatiyā pādesu patitvā ‘‘khama, devi, mayhaṃ, bhedakānaṃ me vacanena anupadhāretvā etaṃ kata’’nti āha.
The king immediately plunged into water, emerged with wet hair and wet clothes, fell at Sāmāvatī's feet, and said, "Forgive me, Queen, I did this without due consideration, at the words of instigators."
Nhà vua ngay lập tức ngâm mình dưới nước, rồi trở lại với tóc và quần áo ướt, phủ phục dưới chân Sāmāvatī và nói: “Xin Nữ vương tha thứ cho ta, ta đã làm điều này vì lời nói của những kẻ chia rẽ mà không suy xét.”
Khamāmi, devāti.
"I forgive you, Your Majesty."
“Thiếp xin tha thứ, tâu Đại vương.”
‘‘Sādhu, devi, evaṃ tayā mayhaṃ khamitaṃ nāma hoti.
"Good, Queen, in this way, you have indeed forgiven me.
“Tốt lắm, Nữ vương, như vậy là nàng đã tha thứ cho ta.
Ito paṭṭhāya tumhākaṃ yathāruciyā dasabalassa dānaṃ detha, pacchābhattaṃ vihāraṃ gantvā dhammakathaṃ suṇātha, ajja vo paṭṭhāya parihāraṃ dammīti.
From now on, you may give alms to the Blessed One as you wish, and after the meal, go to the monastery to listen to the Dhamma. From today, I grant you protection."
Từ nay trở đi, các cô hãy cúng dường đến Đức Thập Lực tùy theo ý muốn, sau bữa ăn hãy đến tinh xá nghe Pháp thoại. Từ hôm nay, ta sẽ ban cho các cô sự bảo hộ.”
Tena hi, deva, ajja paṭṭhāya ekaṃ bhikkhuṃ yācitvā ānetha, yo no dhammaṃ vācessatīti.
"In that case, Your Majesty, from today, please request and bring a monk who will teach us the Dhamma."
“Vậy thì, Đại vương, từ hôm nay xin ngài hãy thỉnh một vị Tỳ-kheo đến để giảng Pháp cho chúng thiếp.”
Rājā satthu santikaṃ gantvā yācanto ānandattheraṃ labhi.
The king went to the Teacher and, requesting, obtained Elder Ānanda.
Nhà vua đến chỗ Đức Bổn Sư thỉnh cầu và được Tôn giả Ānanda.
Tato paṭṭhāya tā pañcasatā itthiyo theraṃ pakkosāpetvā sakkārasammānaṃ katvā katabhattakiccassa therassa santike dhammaṃ pariyāpuṇanti.
From then on, those five hundred women would summon the Elder, show him respect and honor, and after his meal was done, they would learn the Dhamma from him.
Từ đó trở đi, năm trăm phụ nữ đó cho thỉnh vị Tôn giả đến, cúng dường và kính trọng ngài, rồi học Pháp từ ngài sau khi ngài đã hoàn tất bữa ăn.
Tā ekadivasaṃ therassa anumodanāya pasannā therassa pañca uttarāsaṅgasatāni adaṃsu.
One day, pleased with the Elder's words of appreciation, they gave him five hundred upper robes.
Một ngày nọ, các vị đó hoan hỷ với lời tùy hỷ của vị Tôn giả và đã cúng dường năm trăm chiếc y thượng (uttarāsaṅga) cho ngài.
Thero kira pubbe tunnavāyakāle ekassa paccekabuddhassa ekāya sūciyā saddhiṃ hatthatalamattaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi.
It is said that in a previous existence, when he was a tailor, the Elder had given a piece of cloth the size of his palm, along with a needle, to a Paccekabuddha.
Nghe nói, trước đây, khi vị Tôn giả còn là thợ may, ngài đã cúng dường một mảnh vải nhỏ bằng lòng bàn tay cùng với một cây kim cho một vị Độc Giác Phật.
So sūciyā phalena imasmiṃ attabhāve mahāpañño ahosi, coḷakhaṇḍassa phalena imināva niyāmena pañcasatakkhattuṃ dussāni paṭilabhi.
As a result of the needle, he became greatly wise in this existence, and as a result of the piece of cloth, he received garments five hundred times in this very manner.
Nhờ quả của cây kim, trong kiếp hiện tại này ngài trở thành bậc Đại Trí; nhờ quả của mảnh vải, ngài đã nhận được y phục năm trăm lần theo cách này.
Tato māgaṇḍiyā aññaṃ kātabbaṃ apassantī ‘‘uyyānaṃ gacchāma, mahārājā’’ti āha.
Then Māgaṇḍiyā, seeing nothing else to do, said, "Let's go to the pleasure grove, Your Majesty."
Sau đó, Māgaṇḍiyā không còn cách nào khác để làm, nàng nói: “Tâu Đại vương, chúng ta hãy đi dạo vườn.”
Sādhu, devīti.
"Very well, Queen," he replied.
“Được thôi, Nữ vương.”
Sā rañño sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā cūḷapitaraṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘amhākaṃ uyyānaṃ gatakāle sāmāvatiyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā sāmāvatiṃ saparivāraṃ antokaritvā ‘rañño āṇā’ti vatvā dvāraṃ pidahitvā palālena paliveṭhetvā gehe aggiṃ dethā’’ti.
Knowing that the king had agreed, she summoned her maternal uncle and said, "When we go to the pleasure grove, go to Sāmāvatī's dwelling, enclose Sāmāvatī and her retinue inside, say 'By the king's command!', close the doors, wrap the house with straw, and set it on fire."
Nàng biết nhà vua đã đồng ý, liền cho gọi chú của mình đến và nói: “Khi chúng ta đi dạo vườn, hãy đến nơi ở của Sāmāvatī, nhốt Sāmāvatī cùng với tùy tùng của nàng vào trong, nói ‘Đây là lệnh của nhà vua’, rồi đóng cửa lại, phủ rơm rạ xung quanh nhà và châm lửa đốt.”
Māgaṇḍiyo tassā vacanaṃ sutvā tathā akāsi.
Māgaṇḍi's uncle, hearing her words, did so.
Māgaṇḍiya (chú của nàng) nghe lời nàng và làm theo.
Tasmiṃ divase sabbāpi tā itthiyo pubbe katassa upapīḷakakammassānubhāvena samāpattiṃ appetuṃ nāsakkhiṃsu, ekappahāreneva bhusamuṭṭhi viya jhāyiṃsu.
On that day, all those women, due to the power of a pressing past kamma they had committed, could not attain jhāna, but burned like a handful of chaff in a single blaze.
Vào ngày hôm đó, tất cả các phụ nữ đó, do ảnh hưởng của nghiệp ác đã tạo ra trước đây, không thể nhập định được, và họ đã bị thiêu cháy cùng một lúc như một bó rơm.
Tāsaṃ ārakkhapurisā rañño santikaṃ gantvā, ‘‘deva, idaṃ nāma kariṃsū’’ti ācikkhiṃsu.
Their guards went to the king and reported, "Your Majesty, such and such has been done."
Những người bảo vệ họ đến chỗ nhà vua và báo: “Tâu Đại vương, họ đã làm điều này.”
Rājā ‘‘kena kata’’nti pariyesanto māgaṇḍiyāya kāritabhāvaṃ ñatvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, bhaddakaṃ tayā kammaṃ kataṃ mayā kātabbaṃ karontiyā, ‘‘uṭṭhāya samuṭṭhāya mayhaṃ vadhāya parisakkamānā ghātitā, pasannosmi, tuyhaṃ sampattiṃ dassāmīti tava ñātake pakkosāpehī’’ti āha.
The king, investigating "who did this?", learned that Māgaṇḍiyā had caused it to be done, and summoned her, saying, "My dear, you have done a good deed by doing what I ought to have done. You who constantly strove for my destruction have been killed. I am pleased. I shall give you wealth. Summon your relatives!"
Nhà vua tìm hiểu “Ai đã làm điều này?” và biết rằng Māgaṇḍiyā đã làm. Ngài cho gọi nàng đến và nói: “Này cô gái, cô đã làm một việc tốt, cô đã làm điều mà ta phải làm. Những kẻ luôn tìm cách giết ta đã bị giết. Ta rất hài lòng, ta sẽ ban cho cô tài sản. Hãy gọi thân quyến của cô đến.”
Sā rañño kathaṃ sutvā aññātakepi ñātake katvā pakkosāpesi.
She, hearing the king's words, summoned even strangers as if they were relatives.
Nghe lời vua, nàng gọi những người không phải thân quyến cũng thành thân quyến mà đến.
Rājā sabbesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā rājaṅgaṇe galappamāṇesu āvāṭesu nikhanitvā upari ṭhitāni sīsāni bhindāpento mahantehi ayanaṅgalehi kasāpesi.
The king, knowing that all had gathered, had them buried in pits up to their necks in the royal courtyard, then had their heads crushed with great iron ploughshares.
Nhà vua biết tất cả đã tập trung, liền cho chôn họ xuống những cái hố sâu đến cổ ở sân cung điện, rồi dùng những cái cày sắt lớn cày xới, làm vỡ nát những cái đầu còn ở trên mặt đất.
Māgaṇḍiyampi khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindāpetvā pūvapacanakaṭāhe pacāpesi.
Māgaṇḍiyā too he had cut into pieces and cooked in a pancake-frying pan.
Māgaṇḍiyā cũng bị chặt thành từng mảnh và bị nấu trong nồi chiên bánh.
Kiṃ pana sāmāvatiyā saparivārāya agginā jhāpanakammanti?
What, then, was the kamma of Sāmāvatī and her retinue being burned by fire?
Vậy nghiệp gì đã khiến Sāmāvatī cùng tùy tùng bị thiêu cháy?
Sā kira anuppanne buddhe teheva pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ gaṅgāyaṃ kīḷitvā bahititthe ṭhitā sīte jāte avidūraṭṭhāne paccekabuddhassa paṇṇasālaṃ disvā anto asodhetvāva bahi aggiṃ datvā visibbesuṃ.
It is said that in an era when no Buddha had arisen, she, along with those five hundred women, played in the Ganges. Standing on the outer bank, when it became cold, they saw a Paccekabuddha's leaf-hut not far off. Without cleaning inside, they immediately set fire to it from the outside.
Nghe nói, khi Đức Phật chưa xuất hiện, nàng cùng năm trăm phụ nữ đó đã vui đùa ở sông Gaṅgā. Khi trời lạnh, họ đứng trên bờ, thấy một tịnh xá của một vị Độc Giác Phật ở gần đó, họ đã châm lửa bên ngoài mà không dọn dẹp bên trong.
Antopaṇṇasālāya paccekabuddho nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinno.
Inside the leaf-hut, the Paccekabuddha was seated, absorbed in the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Vị Độc Giác Phật đang ngồi trong tịnh xá, nhập vào diệt tận định.
Tā jālāsu pacchinnāsu paccekabuddhaṃ disvā ‘‘kiṃ amhehi kataṃ, ayaṃ paccekabuddho rañño kulūpako, imaṃ disvā rājā amhākaṃ kujjhissati, idāni naṃ sujjhāpitaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti aññānipi dārūni pakkhipitvā aggiṃ adaṃsu.
When the flames subsided, they saw the Paccekabuddha and thought, "What have we done? This Paccekabuddha is a royal protégé. If the king sees this, he will be angry with us. Now we must make him utterly burnt." So they threw in more firewood and set it on fire again.
Khi ngọn lửa tắt, họ thấy vị Độc Giác Phật và nói: “Chúng ta đã làm gì thế này? Vị Độc Giác Phật này là người thân cận của nhà vua, nếu vua thấy ngài, vua sẽ nổi giận với chúng ta. Bây giờ chúng ta phải làm cho ngài bị thiêu cháy hoàn toàn.” Rồi họ lại thêm củi và châm lửa.
Puna jālāya pacchinnāya paccekabuddho samāpattito vuṭṭhāya tāsaṃ passantīnaṃyeva cīvarāni papphoṭetvā vehāsaṃ uppatitvā gato.
When the flames subsided again, the Paccekabuddha emerged from his attainment, brushed off his robes while they watched, rose into the air, and departed.
Khi ngọn lửa lại tắt, vị Độc Giác Phật xuất định, phủi y phục trước mắt họ, rồi bay lên không trung và đi mất.
Tena kammena niraye paccitvā pakkāvasesena imaṃ byasanaṃ pāpuṇiṃsu.
Due to that kamma, they suffered in hell and, as a remainder of their kamma, experienced this calamity.
Do nghiệp đó, họ đã chịu khổ trong địa ngục, và phần còn lại của nghiệp đã khiến họ gặp phải tai họa này.
Catuparisamajjhe pana kathā udapādi – ‘‘bahussutā vata khujjuttarā, mātugāmaattabhāve ṭhatvā pañcannaṃ mātugāmasatānaṃ dhammaṃ kathetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
However, a discussion arose among the four assemblies: "Truly, Khujjuttarā is learned. Remaining in the state of a woman, she taught the Dhamma to five hundred women and established them in the fruit of Stream-entry."
Trong hội chúng bốn chúng, câu chuyện đã được kể: “Khujjuttarā thật là một bậc đa văn! Mặc dù là một phụ nữ, nàng đã thuyết Pháp cho năm trăm phụ nữ và giúp họ an trú vào quả vị Dự Lưu.
Sāmāvatīpi raññā attano appitaṃ kaṇḍaṃ mettāpharaṇena pharitvā paṭibāhī’’ti tassāpi mahājano guṇaṃ kathesi.
"Sāmāvatī too, by pervading with loving-kindness, repelled the arrow aimed at her by the king." Thus, the great multitude praised her virtues.
Sāmāvatī cũng đã rải tâm từ đến mũi tên mà nhà vua chĩa vào nàng và đẩy lùi nó.” Đại chúng cũng ca ngợi phẩm hạnh của nàng.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus this story arose.
Câu chuyện này đã khởi nguồn như vậy.
Atha satthā aparabhāge jetavane nisinno tadeva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā khujjuttaraṃ bahussutānaṃ, sāmāvatiṃ mettāvihārīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, residing in Jetavana later, having made that very incident the occasion, established Khujjuttarā in the foremost position among the extensively learned, and Sāmāvatī among those dwelling in mettā.
Sau đó, vào một dịp khác, khi Đức Bổn Sư đang ngự tại Tịnh xá Jetavana, Ngài đã lấy chính sự kiện đó làm duyên khởi để tôn Khujjuttarā lên hàng đầu trong số các nữ cư sĩ đa văn, và tôn Sāmāvatī lên hàng đầu trong số các nữ cư sĩ an trú trong tâm từ.
262. Pañcame jhāyīnanti jhānābhiratānaṃ upāsikānaṃ, uttarā nandamātā, aggāti dasseti.
262. In the fifth*, "among those practicing jhāna" refers to female lay disciples who delight in jhāna; Uttarā, Nandamātā, is declared foremost.
Trong phần thứ năm, jhāyīnanti chỉ các nữ cư sĩ ưa thích thiền định, và Uttarā Nandamātā được tuyên bố là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was born in a family home in Haṃsavatī. Hearing the Teacher's Dhamma talk, and seeing the Teacher place a certain female lay disciple in the foremost position among those delighting in jhāna, she performed an act of aspiration for that status.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, bà thấy Ngài tôn một nữ cư sĩ lên hàng đầu trong số những người ưa thích thiền định, bèn phát nguyện và cầu mong đạt được địa vị đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare sumanaseṭṭhiṃ nissāya vasantassa puṇṇasīhassa nāma bhariyāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-dispensation in Rājagaha, in the womb of the wife of Puṇṇasīha, who lived under the patronage of the elder Sumana. They named her Uttarā.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, bà đã tái sinh vào bụng vợ của ông Puṇṇasīha, người sống nhờ vào trưởng giả Sumana ở thành Rājagaha, và được đặt tên là Uttarātissā.
Athekasmiṃ nakkhattamahadivase rājagahaseṭṭhi puṇṇaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘tāta puṇṇa, nakkhattaṃ vā uposatho vā duggatassa kiṃ karissati, evaṃ santepi vadehi ‘kiṃ nakkhattaparibbayaṃ gahetvā nakkhattaṃ kīḷissasi, balavagoṇe ca phālañca naṅgalañca gahetvā kasissasī’’’ti.
Then, on a certain festival day, the Rājagaha merchant summoned Puṇṇa and said, "My dear Puṇṇa, what will a festival or Uposatha day do for a poor man? Even so, tell me, 'Will you take money for the festival and celebrate it, or will you take your strong oxen, plowshare, and plow and cultivate?'"
Rồi vào một ngày lễ hội, trưởng giả Rājagaha cho gọi Puṇṇa đến và nói: “Này Puṇṇa, lễ hội hay ngày Uposatha thì có ích gì cho người nghèo? Dù vậy, hãy nói xem, con sẽ lấy chi phí lễ hội để vui chơi lễ hội, hay sẽ lấy bò đực khỏe mạnh, lưỡi cày và cày để cày ruộng?”
‘‘Mama bhariyāya saddhiṃ mantetvā jānissāmi, ayyā’’ti taṃ kathaṃ bhariyāya ārocesi.
"I will consult with my wife and let you know, sir," he said, reporting the matter to his wife.
“Tôi sẽ bàn bạc với vợ rồi sẽ biết, thưa ngài,” anh ta nói, và kể chuyện đó cho vợ nghe.
‘‘Seṭṭhi nāma ayyo issaro, tassa tayā saddhiṃ kathentassa kathā sobhati, tvaṃ pana attano kasikammaṃ mā vissajjesī’’ti āha.
She said, "Sir, a merchant is a lord; his conversation with you is fitting. But you, do not abandon your farming work."
Bà nói: “Trưởng giả là chủ nhân, lời nói của ngài với anh là phù hợp, nhưng anh đừng bỏ việc cày cấy của mình.”
So tassā vacanaṃ sutvā kasibhaṇḍaṃ ādāya kasituṃ gato.
Hearing her words, he took his farming equipment and went to plow.
Nghe lời bà, anh ta mang dụng cụ cày cấy ra đồng.
Taṃdivasañca sāriputtatthero nirodhasamāpattito vuṭṭhāya ‘‘kassa ajja mayā saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āvajjento imassa puṇṇassa upanissayaṃ disvā bhikkhācāravelāya pattacīvaramādāya puṇṇassa kasanaṭṭhānaṃ gacchanto avidūre attānaṃ dassesi.
That day, Venerable Sāriputta, having emerged from the attainment of cessation, reflected, "Whom should I benefit today?" Seeing the potential for attainment in Puṇṇa, he took his bowl and robe at the time for alms-round, and going to Puṇṇa's plowing place, he revealed himself not far off.
Vào ngày hôm đó, Trưởng lão Sāriputta, sau khi xuất khỏi trạng thái diệt tận định, tự quán xét: “Hôm nay ta nên giúp đỡ ai?” Khi thấy duyên lành của Puṇṇa, ngài mang y bát đến cánh đồng của Puṇṇa vào giờ khất thực, và tự hiện ra ở gần đó.
Puṇṇo theraṃ disvā kasiṃ ṭhapetvā therassa santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vandi.
Puṇṇa, seeing the elder, stopped his plowing, went to the elder, and paid homage with the five-point prostration.
Puṇṇa thấy Trưởng lão, liền dừng việc cày cấy, đến gần Trưởng lão và đảnh lễ bằng năm chi phần.
Thero taṃ oloketvā udakasabhāgaṃ pucchi.
The elder looked at him and asked for water.
Trưởng lão nhìn anh ta và hỏi về nước.
Tassa etadahosi – ‘‘ayyo mukhaṃ dhovitukāmo bhavissatī’’ti.
It occurred to him, "The venerable one must wish to wash his mouth."
Anh ta nghĩ: “Chắc ngài muốn rửa mặt.”
Tato vegena gantvā dantakaṭṭhaṃ āharitvā kappiyaṃ katvā therassa adāsi.
So he quickly went, fetched a tooth-stick, made it allowable, and gave it to the elder.
Thế là anh ta vội vàng đi lấy cành cây dùng làm xỉa răng, làm cho phù hợp rồi dâng lên Trưởng lão.
There dantakaṭṭhaṃ khādante pattena saddhiṃ dhammakaraṇaṃ nīharitvā udakassa pūretvā āhari.
While the elder was chewing the tooth-stick, Puṇṇa fetched the water strainer together with the bowl, filled it with water, and brought it.
Khi Trưởng lão đang dùng cành cây xỉa răng, anh ta mang dụng cụ rửa mặt cùng với bát, đổ đầy nước rồi mang đến.
Thero mukhaṃ dhovitvā bhikkhācāramaggaṃ paṭipajji.
The elder washed his mouth and proceeded along the alms-round path.
Trưởng lão rửa mặt xong, liền đi theo con đường khất thực.
Puṇṇo cintesi – ‘‘thero aññesu divasesu imaṃ maggaṃ na paṭipajjati, ajja pana mayhaṃ saṅgahatthāya paṭipanno bhavissati.
Puṇṇa thought, "The elder does not usually take this path on other days; today, he must have taken it to benefit me.
Puṇṇa suy nghĩ: “Trưởng lão không đi con đường này vào những ngày khác, nhưng hôm nay chắc ngài đi để giúp đỡ ta.
Aho vata me bhariyā mamatthāya āharaṇakaṃ āhāraṃ therassa patte patiṭṭhapeyyā’’ti.
Oh, if only my wife would place the food she brings for me into the elder's bowl!"
Ôi, ước gì vợ ta đặt phần cơm đã chuẩn bị cho ta vào bát của Trưởng lão!”
Athassa bhariyā ‘‘ajja nakkhattadivaso’’ti pātova attano labhanakaniyāmena khādanīyabhojanīyaṃ saṃvidhāya gahetvā sāmikassa kasanaṭṭhānaṃ āgacchantī antarāmagge theraṃ disvā cintesi – ‘‘aññesu divasesu mayhaṃ theraṃ disvā deyyadhammo na hoti, deyyadhamme santepi mama ayyaṃ na passāmi, ajja pana dvinnampi sammukhībhāvo jāto.
Then his wife, thinking "Today is a festival day," prepared edible and consumable food early in the morning according to her means and was coming to her husband's plowing place when she saw the elder on the way. She thought, "On other days, when I see the elder, I have no offering to give, and even when I have an offering, I do not see my lord. Today, however, both have come together.
Vợ anh ta, nghĩ rằng “Hôm nay là ngày lễ hội,” đã chuẩn bị đồ ăn thức uống theo cách riêng của mình từ sáng sớm, mang đến cánh đồng của chồng. Trên đường đi, bà thấy Trưởng lão và nghĩ: “Những ngày khác, ta thấy Trưởng lão nhưng không có vật thí cúng dường, hoặc có vật thí cúng dường nhưng không thấy ngài. Hôm nay thì cả hai đều gặp nhau.
Mama sāmikassa puna sampādetvā āharissāmi, imaṃ tāva āhāraṃ therassa dassāmī’’ti tīhi cetanāhi sampayuttaṃ katvā taṃ bhojanaṃ sāriputtattherassa patte patiṭṭhapetvā ‘‘evaṃvidhā duggatajīvitā muccāmī’’ti āha.
I will prepare food for my husband again and bring it; for now, I will give this food to the elder." With these three intentions, she placed the food in Venerable Sāriputta's bowl and said, "May I be freed from such a life of poverty!"
Ta sẽ chuẩn bị lại đồ ăn cho chồng và mang đến sau, bây giờ ta sẽ dâng thức ăn này cho Trưởng lão.” Với ba ý định đó, bà đặt thức ăn vào bát của Trưởng lão Sāriputta và nói: “Ước gì con được thoát khỏi cuộc sống nghèo khổ như thế này!”
Theropi ‘‘tava ajjhāsayo pūratū’’ti tassānumodanaṃ katvā tato nivattitvā vihāraṃ agamāsi.
The elder, too, expressed his appreciation, saying, "May your aspirations be fulfilled," then turned back from there and went to the monastery.
Trưởng lão cũng tùy hỷ cho bà: “Nguyện vọng của con được thành tựu,” rồi quay về tịnh xá.
Sāpi puna attano gehaṃ gantvā sāmikassa āhāraṃ sampādetvā ādāya kasanaṭṭhānaṃ gantvā sāmikassa kujjhanabhāvato bhītā ‘‘sāmi, ajja ekadivasaṃ tava manaṃ sandhārehī’’ti āha.
She also went back to her house, prepared food for her husband, and taking it, went to the plowing place. Fearing her husband's anger, she said, "My lord, please bear with me for this one day."
Bà cũng trở về nhà, chuẩn bị lại đồ ăn cho chồng, rồi mang đến cánh đồng. Vì sợ chồng giận, bà nói: “Chàng ơi, hôm nay xin chàng hãy nhẫn nại một ngày.”
Kiṃ kāraṇāti?
"For what reason?"
“Có chuyện gì vậy?”
Ahaṃ ajja tāva āhāraṃ āharantī antarāmagge theraṃ disvā tava bhāgabhattaṃ therassa patte patiṭṭhapetvā puna gehaṃ gantvā āhāraṃ pacitvā ādāya āgatāmhīti.
"Today, while bringing food, I saw the elder on the way and placed your share of rice in his bowl. Then I went back home, cooked food, and brought it here."
“Hôm nay, khi con mang đồ ăn đến, trên đường đi con thấy Trưởng lão, con đã đặt phần cơm của chàng vào bát của ngài, rồi con về nhà nấu lại đồ ăn và mang đến đây.”
Manāpaṃ te, bhadde, kataṃ, mayāpi pātova therassa dantakaṭṭhañca mukhodakañca dinnaṃ.
"You have done well, my dear! I too gave the elder a tooth-stick and water for his mouth early this morning.
“Em đã làm một việc tốt đẹp, hiền thê. Sáng nay anh cũng đã dâng cành cây xỉa răng và nước rửa mặt cho Trưởng lão.
Ajja amhākaṃ suppabhātaṃ, sabbampi therassa amhākaṃ santakameva jātanti dvinnampi janānaṃ ekasadisameva cittaṃ ahosi.
Today is a good day for us; everything has become ours through the elder," thought both of them with the same mind.
Hôm nay của chúng ta thật là một buổi sáng tốt lành, tất cả mọi thứ của chúng ta đều đã thuộc về Trưởng lão.” Cả hai vợ chồng đều có cùng một ý nghĩ.
Atha puṇṇo āhārakiccaṃ katvā bhariyāya ūrumhi sīsaṃ katvā muhuttaṃ nipajji.
Then Puṇṇa, having finished eating, rested his head on his wife's lap for a moment.
Sau đó, Puṇṇa dùng bữa xong, đặt đầu lên đùi vợ và nằm nghỉ một lát.
Athassa niddā okkami.
Then sleep overtook him.
Rồi anh ta chìm vào giấc ngủ.
So thokaṃ niddāyitvā pabuddho kasitaṭṭhānaṃ olokesi, olokitolokitaṭṭhānaṃ mahākosātakipupphehi samparikiṇṇaṃ viya ahosi.
After sleeping for a while, he woke up and looked at the plowed field. The entire plowed area appeared as if covered with beautiful bitter gourd flowers.
Sau khi ngủ một chút và thức dậy, anh ta nhìn cánh đồng đã cày, và thấy khắp nơi như được bao phủ bởi những bông hoa mướp vàng rực rỡ.
So bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, kinnāmetaṃ ajja idaṃ kasitaṭṭhānaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ hutvā khāyatī’’ti.
He said to his wife, "My dear, why does this plowed field appear golden today?"
Anh ta nói với vợ: “Hiền thê, tại sao hôm nay cánh đồng này lại có màu vàng rực rỡ như thế này?”
Ayya, ajja te sakaladivasaṃ kilantatāya akkhīni maññe bhamantīti.
"Sir, your eyes must be spinning today from being tired all day," she replied.
“Chàng ơi, chắc là mắt chàng bị hoa mắt vì mệt mỏi cả ngày hôm nay.”
Bhadde, mayhaṃ assaddahantī sayaṃ olokehīti.
"My dear, if you don't believe me, look for yourself."
“Hiền thê, nếu em không tin, hãy tự mình nhìn xem.”
Tasmiṃ kāle sā oloketvā sabhāvaṃ ayya, kathesi, evametaṃ bhavissatīti.
At that time, she looked and said, "Sir, you spoke the truth. This is how it is!"
Lúc đó, bà nhìn và nói: “Chàng ơi, chàng nói đúng rồi, đúng là như vậy!”
Puṇṇo uṭṭhāya ekaṃ kaṭṭhiṃ gahetvā naṅgalasīse pahari, guḷapiṇḍo viya naṅgalasīse allīyitvā aṭṭhāsi.
Puṇṇa stood up, took a stick, and struck the head of the plow. A lump of gold stuck to the plowshare like a lump of molasses.
Puṇṇa đứng dậy, cầm một cây gậy đập vào lưỡi cày, một cục vàng liền dính chặt vào lưỡi cày như một viên kẹo.
So bhariyaṃ pakkositvā āha – ‘‘bhadde, aññesaṃ vapitabījaṃ nāma tīhi vā catūhi vā māsehi phalaṃ deti, amhākaṃ pana ayyassa sāriputtattherassa antare ropitena saddhābījena ajjeva avassaṃ phalaṃ dinnaṃ.
He called his wife and said, "My dear, the seeds sown by others bear fruit in three or four months. But our seed of faith, sown through Venerable Sāriputta, has borne fruit today without fail.
Anh ta gọi vợ và nói: “Hiền thê, hạt giống mà người khác gieo thì phải ba bốn tháng mới cho quả, nhưng hạt giống niềm tin mà chúng ta đã gieo cho Trưởng lão Sāriputta thì chắc chắn đã cho quả ngay hôm nay.
Imasmiṃ karīsamatte padese āmalakamattopi paṃsupiṇḍo asuvaṇṇo nāma natthī’’ti.
In this small area, there is not even a clod of earth as small as an amalaka fruit that is not gold."
Trong mảnh đất nhỏ này, không có một cục đất nào nhỏ bằng quả ổi mà không phải là vàng.”
Idāni kiṃ karissāma, ayyāti?
"What shall we do now, sir?"
“Bây giờ chúng ta sẽ làm gì, chàng?”
‘‘Bhadde, imaṃ ettakaṃ suvaṇṇaṃ thenetvā khādituṃ nāma na sakkā’’ti bhariyaṃ tasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā bhattassa pūretvā ābhataṃ pātiṃ suvaṇṇassa pūretvā gantvā rañño ārocāpesi – ‘‘eko manusso suvaṇṇapātiṃ gahetvā ṭhito’’ti.
"My dear, it is not possible to steal and consume this much gold." So, leaving his wife there, he filled the bowl that had brought the meal with gold and went to inform the king, saying, "A man is standing with a bowl of gold."
“Hiền thê, không thể nào giấu giếm số vàng lớn như thế này mà dùng được.” Anh ta để vợ ở đó, đổ đầy vàng vào cái bát đã mang cơm đến, rồi đi báo với nhà vua: “Có một người đàn ông đang cầm một bát vàng.”
Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘kahaṃ te, tāta, laddha’’nti pucchi.
The king summoned him and asked, "Where did you get this, my dear?"
Đức vua cho gọi anh ta đến và hỏi: “Này Puṇṇa, con tìm thấy ở đâu vậy?”
‘‘Deva, mayhaṃ ekaṃ kasitaṭṭhānaṃ sabbaṃ suvaṇṇameva jātaṃ, pahiṇitvā āharāpethā’’ti āha.
He replied, "Your Majesty, my plowed field has all turned into gold. Send men to bring it."
“Tâu bệ hạ, một cánh đồng mà thần đã cày đều biến thành vàng. Xin bệ hạ hãy sai người đến mang về.”
Tvaṃ kinnāmosīti?
"What is your name?"
“Con tên gì?”
Puṇṇo nāma ahaṃ, devāti.
"I am Puṇṇa, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, thần tên là Puṇṇa.”
Gacchatha, bhaṇe, sakaṭāni yojetvā puṇṇassa kasitaṭṭhānato suvaṇṇamāharathāti.
"Go, men, yoke the carts and bring the gold from Puṇṇa's plowed field!"
“Này các ngươi, hãy đi, thắng xe và mang vàng từ cánh đồng của Puṇṇa về.”
Sakaṭehi saddhiṃ gatarājapurisā ‘‘rañño puñña’’nti vatvā suvaṇṇapiṇḍe gaṇhanti, gahitagahitampi kasitaleḍḍuyeva hoti.
The royal officials who went with the carts said, "The king's merit!" and took the lumps of gold, but each lump they took turned into a clod of earth.
Các quan lại của nhà vua đi cùng với xe, khi họ nói “Phước báu của nhà vua” và nhặt những cục vàng, thì những gì họ nhặt được đều biến thành đất cục.
Te gantvā rañño ārocesuṃ.
They went and reported this to the king.
Họ trở về và báo cáo với nhà vua.
Tena hi bhaṇe gantvā ‘‘puṇṇassa puñña’’nti vatvā gaṇhathāti.
"Then, men, go and say, 'Puṇṇa's merit!', and take them,"*.
“Vậy thì, này các ngươi, hãy đi và nói ‘Phước báu của Puṇṇa’ rồi nhặt lấy.”
Gahitagahitaṃ suvaṇṇameva hoti.
Everything they took turned into gold.
Những gì họ nhặt được đều biến thành vàng.
Te sabbampi taṃ suvaṇṇaṃ āharitvā rājaṅgaṇe rāsiṃ akaṃsu.
They brought all that gold and made a pile in the royal courtyard.
Họ mang tất cả số vàng đó về và chất thành đống ở sân cung điện.
Rāsi ubbedhena tālappamāṇo ahosi.
The pile was as high as a palm tree.
Đống vàng cao bằng cây cọ.
Rājā vāṇije pakkosāpetvā ‘‘kassa gehe ettakaṃ suvaṇṇaṃ atthī’’ti pucchi.
The king summoned the merchants and asked, ‘‘In whose house is there this much gold?’’
Vua cho gọi các thương gia lại và hỏi: “Nhà ai có ngần ấy vàng?”
Natthi, deva, kassacīti.
‘‘There is none, Your Majesty, in anyone’s house,’’ they replied.
“Tâu Đại vương, không có nhà ai cả.”
Ettakassa pana dhanassa sāmino kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti?
‘‘What should be done for the owner of such wealth?’’
“Vậy thì nên làm gì cho người chủ của số tài sản lớn như vậy?”
Dhanaseṭṭhiṃ nāma naṃ kātuṃ vaṭṭati, devāti?
‘‘He should be made the treasurer (Dhanaseṭṭhi), Your Majesty.’’
“Tâu Đại vương, nên phong người ấy làm trưởng giả (Dhanaseṭṭhi).”
Tena hi puṇṇaṃ imasmiṃ nagare dhanaseṭṭhiṃ nāma karothāti sabbaṃ taṃ suvaṇṇaṃ tasseva datvā taṃdivasaṃyevassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
‘‘Then, Puṇṇa, make him the treasurer in this city!’’ The king gave all that gold to him and bestowed upon him the position of treasurer that very day.
Vậy thì hãy phong Puṇṇa làm trưởng giả trong thành phố này! Nói vậy, vua trao tất cả số vàng đó cho ông ta và phong ông ta làm trưởng giả ngay trong ngày hôm đó.
So seṭṭhi maṅgalaṃ karonto sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi.
As treasurer, he celebrated by offering a great alms-giving for seven days to the Sangha, with the Buddha at its head.
Vị trưởng giả đó đã tổ chức một đại lễ cúng dường chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày.
Sattame divase dasabalassa bhattānumodanāya puṇṇaseṭṭhipi bhariyāpi dhītāpi sabbe sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
On the seventh day, after the Ten-Powered One had given the അനുമോദന (anumodanā), Treasurer Puṇṇa, his wife, and his daughter all became established in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti).
Vào ngày thứ bảy, sau khi nghe Đức Thập Lực (Dasabala) tùy hỷ công đức, cả trưởng giả Puṇṇa, vợ ông và con gái ông đều an trú vào quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Aparabhāge rājagahaseṭṭhi ‘‘puṇṇaseṭṭhino vayappattā dārikā atthī’’ti sutvā attano puttassa kāraṇā tassa gehaṃ pesesi.
Later, the treasurer of Rājagaha, having heard, ‘‘Treasurer Puṇṇa has a grown-up daughter,’’ sent a messenger to his house for his son’s sake.
Sau đó, trưởng giả Rājagaha nghe nói: “Trưởng giả Puṇṇa có một cô con gái đã đến tuổi trưởng thành,” nên ông sai người đến nhà Puṇṇa để hỏi cưới cho con trai mình.
So tassa sāsanaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ dhītaraṃ dassāmī’’ti paṭisāsanaṃ pesesi.
Hearing his message, Puṇṇa sent back the reply, ‘‘I will not give my daughter.’’
Trưởng giả Puṇṇa nghe lời nhắn đó và trả lời: “Tôi sẽ không gả con gái mình.”
Sumanaseṭṭhipi puna pesesi – ‘‘tvaṃ mama gehaṃ nissāya vasitvā idāni ekappahāreneva issaro hutvā mayhaṃ dārikaṃ na desī’’ti.
Treasurer Sumanā sent another message: ‘‘Having lived relying on my house, you now suddenly become a powerful person and do not give me your daughter!’’
Trưởng giả Sumana lại sai người đến nhắn: “Ngươi đã sống nhờ nhà ta, giờ đây chỉ trong một khoảnh khắc đã trở thành người có quyền thế, mà không gả con gái cho ta sao?”
Tato puṇṇaseṭṭhi āha – ‘‘imaṃ tāva tumhākaṃ seṭṭhi sabhāvameva kathesi, puriso nāma sabbakāle evaṃvidhoyevāti na sallakkhetabbo.
Then Treasurer Puṇṇa said, ‘‘Indeed, your treasurer spoke of his own nature. A person should not be perceived as always being like this.
Khi đó, trưởng giả Puṇṇa nói: “Vị trưởng giả của các ông đã nói đúng bản chất của mình. Một người đàn ông không nên được xem là luôn luôn như vậy.
Ahañhi idāni tādise purise dāse katvā gahetuṃ sakkomi, tuyhaṃ pana jātiṃ vā gottaṃ vā na kopemi.
For now, I can take such a man as a slave, but I will not disrespect your birth or lineage.
Bây giờ tôi có thể biến những người như các ông thành nô lệ, nhưng tôi không muốn làm tổn hại đến dòng dõi hay đẳng cấp của các ông.
Apica kho mama dhītā sotāpannā ariyasāvikā devasikaṃ kahāpaṇagghanakehi pupphehi pūjaṃ karoti, tamahaṃ tumhādisassa micchādiṭṭhikassa gehaṃ na pesessāmī’’ti.
Moreover, my daughter is a Stream-enterer, a noble disciple (ariyasāvikā) who daily makes offerings of flowers worth a kahāpaṇa. I will not send her to the house of one with wrong view like you.’’
Hơn nữa, con gái tôi là một bậc Dự Lưu (Sotāpannā), một bậc thánh đệ tử, hàng ngày cúng dường hoa có giá trị bằng đồng kahāpaṇa. Tôi sẽ không gả con bé vào một gia đình tà kiến như các ông.”
Evaṃ puṇṇaseṭṭhissa paṭibāhakabhāvaṃ ñatvā rājagahaseṭṭhi puna sāsanaṃ pesesi – ‘‘porāṇakaṃ vissāsaṃ mā bhindatu, ahaṃ mayhaṃ suṇisāya devasikaṃ dvinnaṃ kahāpaṇānaṃ andhanakāni pupphāni sajjāpessāmī’’ti.
Knowing Treasurer Puṇṇa’s refusal, the treasurer of Rājagaha sent another message: ‘‘Let not the old trust be broken. I will arrange for my daughter-in-law to have flowers worth two kahāpaṇas daily.’’
Trưởng giả Rājagaha biết trưởng giả Puṇṇa từ chối như vậy, liền sai người nhắn lại: “Đừng phá vỡ tình thân cũ. Tôi sẽ chuẩn bị hoa trị giá hai đồng kahāpaṇa mỗi ngày cho con dâu tôi.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā dhītaraṃ tassa gharaṃ pesesi.
Puṇṇa agreed, saying, ‘‘Very well,’’ and sent his daughter to his house.
Trưởng giả Puṇṇa đồng ý và gả con gái mình cho nhà đó.
Athekadivasaṃ sā puṇṇaseṭṭhino dhītā uttarā attano sāmikaṃ evamāha – ‘‘ahaṃ attano kulagehe māsassa aṭṭha divasāni nibaddhaṃ uposathakammaṃ karomi, idānipi tumhesu sampaṭicchantesu uposathaṅgāni adhiṭṭhaheyya’’nti.
Then, one day, Uttarā, the daughter of Treasurer Puṇṇa, said to her husband, ‘‘In my family home, I observe the Uposatha practice for eight days each month. Now, if you agree, I would like to undertake the Uposatha precepts.’’
Rồi một ngày nọ, Uttara, con gái của trưởng giả Puṇṇa, nói với chồng mình: “Ở nhà cha mẹ, con thường giữ giới Uposatha tám ngày mỗi tháng. Giờ đây, nếu anh đồng ý, con sẽ thọ trì các giới Uposatha.”
So ‘‘na sakkā’’ti taṃ na sampaṭicchi.
He did not agree, saying, ‘‘It is not possible.’’
Chàng trai không đồng ý, nói: “Không thể được.”
Sā taṃ saññāpetuṃ asakkontī tuṇhī ahosi.
Unable to convince him, she remained silent.
Cô ấy không thuyết phục được anh ta, nên im lặng.
Puna antovasse ‘‘uposathikā bhavissāmī’’ti tadāpi okāsaṃ kārentī neva alattha.
Again, during the rainy season, when she asked to observe the Uposatha, she still did not get permission.
Sau đó, trong mùa an cư, cô ấy lại muốn giữ giới Uposatha, nhưng cũng không được phép.
Sā antovasse aḍḍhatiyesu māsesu atikkantesu aḍḍhamāse avasiṭṭhe mātāpitūnaṃ sāsanaṃ pesesi – ‘‘ahaṃ tumhehi cārake pakkhittā ettake addhāne ekadivasampi uposathaṅgāni adhiṭṭhātuṃ na labhāmi, pañcadasa me kahāpaṇasahassāni pesethā’’ti.
When two and a half months of the rainy season had passed, and half a month remained, she sent a message to her parents: ‘‘You have thrown me into prison. For such a long time, I have not been able to undertake the Uposatha precepts even for a single day. Please send me fifteen thousand kahāpaṇas.’’
Khi đã qua hai tháng rưỡi trong mùa an cư và còn nửa tháng nữa, cô ấy sai người nhắn cho cha mẹ: “Con đã bị các người bỏ tù ở đây, suốt thời gian này không thể giữ giới Uposatha dù chỉ một ngày. Xin hãy gửi cho con mười lăm ngàn đồng kahāpaṇa.”
Te dhītu sāsanaṃ sutvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti apucchitvāva pahiṇiṃsu.
Her parents, hearing their daughter’s message, sent them without asking ‘‘Why?’’
Cha mẹ cô ấy nghe lời nhắn của con gái, không hỏi lý do gì mà liền gửi tiền đi.
Uttarā te kahāpaṇe gaṇhitvā tasmiṃ nagare sirimā nāma gaṇikā atthi, taṃ pakkosāpetvā ‘‘amma sirime, ahaṃ imaṃ aḍḍhamāsaṃ uposathaṅgāni adhiṭṭhahissāmi, tvaṃ imāni pañcadasa kahāpaṇasahassāni gahetvā imaṃ aḍḍhamāsaṃ seṭṭhiputtaṃ paricarāhī’’ti.
Uttarā took those kahāpaṇas, summoned a courtesan named Sirimā who lived in that city, and said, ‘‘Dear Sirimā, I will undertake the Uposatha precepts for this half month. You take these fifteen thousand kahāpaṇas and attend to the treasurer’s son for this half month.’’
Uttara nhận số kahāpaṇa đó, rồi cho gọi một kỹ nữ tên Sirimā trong thành phố đó đến và nói: “Này Sirimā, con sẽ thọ trì các giới Uposatha trong nửa tháng này. Con hãy nhận mười lăm ngàn đồng kahāpaṇa này và phục vụ con trai trưởng giả trong nửa tháng này.”
Sā ‘‘sādhu, ayye’’ti sampaṭicchi.
She replied, ‘‘Very well, my lady,’’ and agreed.
Sirimā đáp: “Vâng, thưa bà chủ.”
Tato paṭṭhāya seṭṭhiputto ‘‘ahaṃ sirimāya saddhiṃ modissāmī’’ti uttarāya aḍḍhamāsaṃ uposathakammaṃ sampaṭicchi.
From then on, the treasurer’s son agreed to Uttarā’s Uposatha observance for half a month, thinking, ‘‘I will enjoy myself with Sirimā.’’
Từ đó trở đi, con trai trưởng giả đồng ý cho Uttara giữ giới Uposatha trong nửa tháng, với ý nghĩ: “Ta sẽ vui vẻ với Sirimā.”
Sā tena sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā divase divase pātova dāsigaṇaparivutā satthu sahatthā khādanīyabhojanīyaṃ saṃvidahitvā satthari bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gate uposathaṅgāni adhiṭṭhāya pāsādavaraṃ āruyha attano sīlāni āvajjamānā nisīdati.
Knowing that he had agreed, she would rise early each day, surrounded by a retinue of maids, prepare food and drink with her own hands for the Teacher, and after the Teacher had finished his meal and gone to the monastery, she would undertake the Uposatha precepts, ascend to the excellent mansion, and sit reflecting on her virtues.
Biết được chồng đã đồng ý, mỗi ngày, Uttara cùng đoàn tỳ nữ chuẩn bị đồ ăn thức uống bằng chính tay mình, sau khi cúng dường Đức Phật, khi Ngài đã về tịnh xá, cô ấy thọ trì các giới Uposatha, rồi lên lầu cao nhất của cung điện, ngồi quán tưởng về giới hạnh của mình.
Evaṃ aḍḍhamāsaṃ vītināmetvā uposathaṃ vissajjanadivase pātova yāgukhajjakādīni saṃvidahantī vicarati.
Having spent half a month thus, on the day of concluding the Uposatha, she rose early and went about arranging gruel and confections.
Cứ như vậy, cô ấy trải qua nửa tháng. Vào ngày xả giới Uposatha, ngay từ sáng sớm, cô ấy đã đi lại chuẩn bị cháo và các món ăn khác.
Tasmiṃ samaye seṭṭhiputto sirimāya saddhiṃ uparipāsādavaragato jālavātapānaṃ vivaritvā antaravatthuṃ olokento aṭṭhāsi.
At that time, the treasurer’s son, with Sirimā, was on the top floor of the excellent mansion, standing and looking out through an open window at the courtyard.
Lúc đó, con trai trưởng giả cùng Sirimā đang ở trên lầu cao nhất của cung điện, mở cửa sổ lưới và đứng nhìn xuống sân.
Uttarā, vātapānacchiddena uddhaṃ olokesi.
Uttarā looked up through the opening of the window.
Uttara ngước nhìn qua khe cửa sổ.
Seṭṭhiputto uttaraṃ oloketvā ‘‘nerayikajātikā vatāyaṃ evaṃvidhaṃ nāma sampattiṃ pahāya ukkhalikamasimakkhitā hutvā nikkāraṇā dāsīnaṃ antare vicaratī’’ti sitaṃ akāsi.
The treasurer’s son, seeing Uttarā, smiled, thinking, ‘‘This creature, destined for hell, abandons such wealth and wanders unnecessarily among maids, smeared with pot-soot.’’
Con trai trưởng giả nhìn Uttara và mỉm cười, nghĩ: “Thật là một người phụ nữ đáng xuống địa ngục, đã từ bỏ sự giàu sang như vậy để vô cớ đi lại giữa đám tỳ nữ, mặt mày lấm lem tro bếp.”
Uttarā, tassa pamādabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ bālo nāma attano sampatti sabbakālaṃ thāvarāti saññī bhavissatī’’ti sayampi sitaṃ akāsi.
Uttarā, knowing his heedlessness, and thinking, ‘‘This fool believes his wealth is permanent forever,’’ also smiled.
Uttara nhận ra sự lơ đễnh của anh ta, nghĩ: “Kẻ ngu này chắc nghĩ rằng tài sản của mình là vĩnh viễn,” nên cô ấy cũng mỉm cười.
Tato sirimā ‘‘ayaṃ ceṭikā mayi ṭhitāya evaṃ mama sāmikena saddhiṃ sitaṃ karotī’’ti kupitā vegena otari.
Then Sirimā, angered, thinking, ‘‘This maid, while I am here, smiles with my husband like this!’’ descended quickly.
Khi đó, Sirimā tức giận, nghĩ: “Con tỳ nữ này dám mỉm cười với chồng ta khi ta đang ở đây!” nên cô ta vội vàng đi xuống.
Uttarā, tassā āgamanākappeneva ‘‘ayaṃ bālā aḍḍhamāsamattaṃ imasmiṃ gehe vasitvā mayhamevetaṃ gehantisaññī jātā’’ti ñatvā taṅkhaṇaññeva mettājhānaṃ samāpajjitvā aṭṭhāsi.
Uttarā, by her very posture of approaching, knew, ‘‘This fool, having stayed in this house for only half a month, has become deluded into thinking it is her house,’’ and immediately entered into the mettā-jhāna (meditation of loving-kindness) and remained there.
Uttara, chỉ qua dáng điệu của cô ta, đã biết: “Con bé ngu ngốc này đã sống trong nhà này nửa tháng mà lại nghĩ đây là nhà của mình,” nên ngay lập tức cô ấy nhập vào thiền từ bi và đứng yên.
Sirimāpi dāsīnaṃ antarena āgantvā uḷuṅkaṃ gahetvā pūvapacanaṭṭhāne pakkuthitatelassa pūretvā uttarāya matthake āsiñci, mettājhānassa vipphārena uttarāya matthake āsittaṃ pakkuthitatelaṃ padumapatte āsittaudakaṃ viya vinivattitvā gataṃ.
Sirimā, coming among the maids, took a ladle, filled it with boiling oil from the cake-frying place, and poured it over Uttarā’s head. Due to the diffusion of mettā-jhāna, the boiling oil poured over Uttarā’s head rolled off like water poured on a lotus leaf.
Sirimā đi qua giữa đám tỳ nữ, cầm một cái muỗng, múc đầy dầu sôi sùng sục từ chỗ chiên bánh, rồi đổ lên đầu Uttara. Do sự lan tỏa của thiền từ bi, dầu sôi đổ lên đầu Uttara đã trôi đi như nước trên lá sen.
Tasmiṃ khaṇe sirimāya samīpe ṭhitā dāsiyo taṃ oloketvā, ‘‘bho je, tvaṃ amhākaṃ ayyāya hatthato mūlaṃ gahetvā āgatā imasmiṃ gehe vasamānā amhākaṃ ayyāya sadisā bhavituṃ vāyamasī’’ti sammukhaṭṭhāne taṃ paribhāsiṃsu.
At that moment, the maids standing near Sirimā, seeing that, scolded her in front of everyone, saying, ‘‘Hey, you! You came here after taking money from our lady, living in this house, and you try to be equal to our lady!’’
Lúc đó, các tỳ nữ đứng gần Sirimā nhìn cô ta và mắng thẳng mặt: “Này cô kia, cô đã nhận tiền từ bà chủ của chúng tôi mà đến sống trong nhà này, vậy mà cô dám cố gắng trở thành giống như bà chủ của chúng tôi sao?”
Tasmiṃ khaṇe sirimā attano āgantukabhāvaṃ aññāsi.
At that moment, Sirimā realized her status as a temporary guest.
Lúc đó, Sirimā nhận ra mình là khách.
Sā tatova gantvā uttarāya pādesu patitvā, ‘‘ayye, anupadhāretvā me kataṃ, khamatha mayha’’nti āha.
She then went and fell at Uttarā’s feet, saying, ‘‘My lady, I acted thoughtlessly. Please forgive me.’’
Cô ta liền đi đến, quỳ xuống chân Uttara và nói: “Thưa bà chủ, con đã làm điều đó mà không suy nghĩ, xin bà hãy tha thứ cho con.”
Amma sirime, nāhaṃ tava imasmiṃ ṭhāne khamissāmi, ahaṃ sapitikā dhītā, dasabale khamanteyeva khamissāmīti.
‘‘Dear Sirimā, I will not forgive you in this place. I am a daughter with a father. I will forgive only if the Ten-Powered One forgives.’’
“Này Sirimā, con sẽ không tha thứ cho con ở đây. Con là con gái có cha, con sẽ tha thứ khi Đức Thập Lực (Dasabala) tha thứ.”
Satthāpi kho bhikkhusaṅghaparivāro āgantvā uttarāya nivesane paññattāsane nisīdi.
Then the Teacher, surrounded by the Sangha of bhikkhus, came and sat on the prepared seat in Uttarā’s dwelling.
Đức Thế Tôn cùng chúng Tỳ-kheo đến, ngồi trên chỗ đã được sắp đặt tại nhà Uttara.
Sirimā gantvā satthu pādesu patitvā, ‘‘bhante, mayā ayyāya uttarāya antare eko doso kato, tumhesu khamantesu khamissāmīti vadati, khamatha mayhaṃ bhagavā’’ti.
Sirimā went and fell at the Teacher’s feet, saying, ‘‘Bhante, I committed a fault against Lady Uttarā. She says she will forgive me only if you forgive. Please forgive me, Blessed One.’’
Sirimā đến, quỳ xuống chân Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã phạm một lỗi lầm đối với bà chủ Uttara. Bà ấy nói sẽ tha thứ khi Đức Thế Tôn tha thứ. Xin Đức Thế Tôn hãy tha thứ cho con.”
Khamāmi te sirimeti.
‘‘I forgive you, Sirimā.’’
“Ta tha thứ cho con, Sirimā.”
Sā tasmiṃ kāle gantvā uttaraṃ khamāpesi.
At that time, she went and sought forgiveness from Uttarā.
Lúc đó, cô ta đi đến và xin Uttara tha thứ.
Taṃdivasañca sirimā dasabalassa bhattānumodanaṃ sutvā –
That day, Sirimā, having heard the anumodanā of the Ten-Powered One—
Và vào ngày đó, Sirimā nghe Đức Thập Lực tùy hỷ công đức –
263. Chaṭṭhe paṇītadāyikānanti paṇītarasadāyikānaṃ upāsikānaṃ, suppavāsā koliyadhītā, aggāti dasseti.
263. In the sixth (case), among the givers of exquisite food means among the female lay followers who gave exquisite food, Suppavāsā, the Koliyan daughter, is declared foremost.
263. Ở mục thứ sáu, trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu, tức là trong số các nữ cư sĩ cúng dường vật thực có hương vị tinh diệu, Suppavāsā, con gái của dòng Koliya, được xem là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ paṇītadāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among those giving exquisite food, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Phật thuyết pháp, bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde koliyanagare khattiyakule nibbatti, suppavāsātissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era in a khattiya family in the Koliyan city, and they named her Suppavāsā.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc dòng Sát-đế-lợi ở thành Koliya, và họ đặt tên bà là Suppavāsā.
Sā vayappattā ekassa sakyakumārassa gehaṃ gatā, paṭhamadassaneyeva satthu dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Having reached maturity, she went to the house of a certain Sakyan prince, and upon her first sight of the Teacher and hearing his Dhamma talk, she was established in the fruit of stream-entry.
Đến tuổi trưởng thành, bà kết hôn với một hoàng tử dòng Sakya. Ngay lần đầu tiên diện kiến, bà đã nghe pháp thoại của Đức Phật và chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Sā aparabhāge sīvaliṃ nāma dārakaṃ vijāyi.
Later, she gave birth to a son named Sīvali.
Sau đó, bà sinh một người con trai tên là Sīvalī.
Tassa vatthu heṭṭhā vitthāritameva.
His story has already been elaborated upon below.
Câu chuyện về người con trai đó đã được kể chi tiết ở phần dưới.
Sā ekasmiṃ samaye buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa nānaggarasapaṇītabhojanaṃ adāsi.
On one occasion, she gave various kinds of exquisite food and delicious meals to the community of monks headed by the Buddha.
Một lần nọ, bà đã cúng dường vật thực tinh diệu với nhiều hương vị cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Satthā katabhattakicco anumodanaṃ karonto suppavāsāya imaṃ dhammaṃ desesi ‘‘bhojanaṃ suppavāse dentī ariyasāvikā paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni deti.
After finishing his meal, the Teacher, in making the anumodanā, taught this Dhamma to Suppavāsā: "Suppavāsā, an Ariyan female lay follower giving food bestows five things upon the recipients.
Sau khi thọ thực xong, Đức Phật đã thuyết giảng giáo pháp này cho Suppavāsā để tùy hỷ công đức: “Này Suppavāsā, một Thánh đệ tử nữ khi cúng dường vật thực thì ban cho người thọ nhận năm điều.
Āyuṃ deti, vaṇṇaṃ deti, sukhaṃ deti, balaṃ deti, paṭibhānaṃ deti.
She bestows life, beauty, happiness, strength, and intelligence.
Ban cho tuổi thọ (āyu), ban cho sắc đẹp (vaṇṇa), ban cho an lạc (sukha), ban cho sức mạnh (bala), ban cho trí tuệ (paṭibhāna).
Āyuṃ kho pana datvā āyussa bhāginī hoti dibbassa vā mānusassa vā…pe… paṭibhānaṃ datvā paṭibhānassa bhāginī hoti dibbassa vā mānusassa vā’’ti.
Having bestowed life, she becomes a partaker of life, whether divine or human... Having bestowed intelligence, she becomes a partaker of intelligence, whether divine or human."
Sau khi ban cho tuổi thọ, người ấy sẽ được chia sẻ tuổi thọ, dù là của chư thiên hay của loài người… (tương tự với) sau khi ban cho trí tuệ, người ấy sẽ được chia sẻ trí tuệ, dù là của chư thiên hay của loài người.”
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã phát sinh như vậy.
Atha aparabhāge satthā jetavane nisīditvā upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento suppavāsaṃ koliyadhītaraṃ paṇītadāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then later, the Teacher, while sitting at Jetavana and appointing female lay followers to various positions, established Suppavāsā, the Koliyan daughter, in the foremost position among the givers of exquisite food.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, khi sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, Ngài đã đặt nữ cư sĩ Suppavāsā, con gái của dòng Koliya, vào vị trí hàng đầu trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu.
264. Sattame gilānupaṭṭhākīnanti gilānupaṭṭhākīnaṃ upāsikānaṃ, suppiyā upāsikā, aggāti dasseti.
264. In the seventh (case), among the attendants of the sick means among the female lay followers who attend the sick, the female lay follower Suppiyā, is declared foremost.
264. Ở mục thứ bảy, trong số những người chăm sóc bệnh nhân, tức là trong số các nữ cư sĩ chăm sóc bệnh nhân, nữ cư sĩ Suppiyā được xem là bậc tối thượng.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among the attendants of the sick, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người chăm sóc bệnh nhân, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbatti, suppiyātissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era into a noble family in Bārāṇasī, and they named her Suppiyā.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī, và họ đặt tên bà là Suppiyā.
Aparabhāge satthā bhikkhusaṅghaparivāro bārāṇasiṃ agamāsi.
Later, the Teacher, accompanied by the community of monks, went to Bārāṇasī.
Sau đó, Đức Phật cùng Tăng đoàn du hành đến Bārāṇasī.
Sā tathāgatassa paṭhamadassaneyeva dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Upon her first sight of the Tathāgata, she heard the Dhamma and was established in the fruit of stream-entry.
Ngay lần đầu tiên diện kiến Đức Như Lai, bà đã nghe pháp và chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Athekadivasaṃ dhammassavanatthāya vihāraṃ gatā.
Then one day, she went to the monastery to listen to the Dhamma.
Một ngày nọ, bà đến tịnh xá để nghe pháp.
Vihāracārikaṃ caramānā ekaṃ bhikkhuṃ gilānaṃ disvā abhivādetvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘ayyassa kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi.
While walking around the monastery, she saw a sick monk, greeted him, exchanged pleasantries, and asked, "What does the venerable one need?"
Khi đi dạo trong tịnh xá, bà thấy một vị Tỳ-kheo bệnh, bèn đảnh lễ và thăm hỏi: “Bạch Tôn giả, Tôn giả cần gì để thọ dụng?”
Rasaṃ laddhuṃ vaṭṭati, upāsiketi.
"I need some broth, lay follower," he replied.
“Này nữ cư sĩ, cần một chút nước cốt thịt.”
‘‘Hotu, bhante, ahaṃ pahiṇissāmī’’ti theraṃ abhivādetvā antonagaraṃ gantvā punadivase pavattamaṃsatthāya dāsiṃ antarāpaṇaṃ pesesi.
"Very well, Bhante, I will send it," she said, and after saluting the elder, she went into the city and sent a maid to the marketplace for fresh meat for the next day.
“Bạch Tôn giả, được thôi, con sẽ sai người mang đến.” Bà đảnh lễ vị Trưởng lão rồi vào trong thành, hôm sau sai tỳ nữ ra chợ mua thịt tươi.
Sā sakalanagare pavattamaṃsaṃ alabhitvā aladdhabhāvaṃ kathesi.
The maid, unable to find fresh meat in the entire city, reported its unavailability.
Tỳ nữ đi khắp thành nhưng không tìm được thịt tươi, bèn báo lại rằng không có.
Upāsikā cintesi – ‘‘ahaṃ ayyassa rasaṃ pahiṇissāmīti vatvā sace na pesessāmi, ayyo aññatopi alabhanto kilamissati, yaṃkiñci katvā pesetuṃ vaṭṭatī’’ti gabbhaṃ pavisitvā ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsi ‘‘idaṃ maṃsaṃ gahetvā sambhārehi yojetvā rasaṃ katvā vihāraṃ netvā ayyassa dehi.
The female lay follower thought, "If I say I will send broth to the venerable one but do not send it, he, not getting it from elsewhere, will suffer. I must send it, no matter what it takes." She entered her inner chamber, cut off some flesh from her thigh, and gave it to the maid, saying, "Take this meat, prepare it with ingredients, make broth, take it to the monastery, and give it to the venerable one.
Nữ cư sĩ suy nghĩ: “Nếu mình đã nói sẽ gửi nước cốt thịt cho Tôn giả mà không gửi, Tôn giả sẽ khổ sở vì không tìm được ở nơi khác. Mình phải làm gì đó để gửi đi.” Bà vào phòng, cắt một miếng thịt đùi của mình và đưa cho tỳ nữ, dặn: “Con hãy lấy miếng thịt này, chế biến cùng các gia vị rồi làm nước cốt thịt, mang đến tịnh xá và dâng cho Tôn giả.
So ce maṃ pucchati, gilānāti vadehī’’ti.
If he asks about me, tell him I am sick."
Nếu Tôn giả hỏi về ta, hãy nói rằng ta đang bị bệnh.”
Sā tathā akāsi.
The maid did so.
Tỳ nữ đã làm đúng như vậy.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā punadivase bhikkhācāravelāya bhikkhusaṅghaparivuto upāsikāya gehaṃ agamāsi.
The Teacher, knowing this matter, went to the female lay follower's house the next day at alms-round time, accompanied by the community of monks.
Đức Phật biết chuyện đó, hôm sau, vào giờ đi khất thực, Ngài cùng Tăng đoàn đến nhà nữ cư sĩ.
Sā tathāgatassa āgatabhāvaṃ sutvā sāmikaṃ āmantesi – ‘‘ayyaputta, ahaṃ satthu santikaṃ gantuṃ na sakkomi, gaccha tvaṃ satthāraṃ antogehaṃ pavesetvā nisīdāpehī’’ti.
Hearing of the Tathāgata's arrival, she called her husband and said, "My dear, I cannot go to the Teacher; please go and invite the Teacher into the house and seat him."
Nghe tin Đức Như Lai đến, bà gọi chồng: “Này phu quân, thiếp không thể đến gặp Đức Phật được, chàng hãy đi mời Đức Phật vào trong nhà và an tọa.”
So tathā akāsi.
He did so.
Người chồng đã làm đúng như vậy.
Satthā ‘‘kahaṃ suppiyā’’ti pucchi.
The Teacher asked, "Where is Suppiyā?"
Đức Phật hỏi: “Suppiyā ở đâu?”
Gilānā, bhanteti.
"She is sick, Bhante," he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, bà ấy đang bị bệnh.”
Pakkosatha, nanti.
"Call her," said the Teacher.
“Hãy gọi bà ấy đến đây,” Đức Phật nói.
Atha te gantvā ‘‘satthā taṃ pakkosatī’’ti āhaṃsu.
Then they went and said, "The Teacher is calling you."
Thế là họ đi gọi: “Đức Phật đang gọi bà.”
Sā cintesi – ‘‘sabbalokassa hitānukampako satthā na imaṃ kāraṇaṃ adisvā pakkosāpessatī’’ti sahasā mañcamhā vuṭṭhāsi.
She thought, "The Teacher, who is benevolent towards all beings, would not call me without seeing this matter," and quickly rose from her bed.
Bà suy nghĩ: “Đức Phật, Đấng từ bi vì lợi ích của tất cả chúng sinh, sẽ không gọi ta nếu Ngài không thấy lý do này.” Bà liền đứng dậy khỏi giường.
Athassā buddhānubhāvena taṃkhaṇaṃyeva vaṇo ruhitvā succhavi ahosi sesaṭṭhānato atirekataraṃ vippasannavaṇṇo.
Then, by the power of the Buddha, her wound healed instantly, and her complexion became pure, even clearer than other parts of her body.
Ngay lúc đó, nhờ oai lực của Đức Phật, vết thương của bà liền lành lại, da thịt trở nên sạch sẽ và sáng hơn những chỗ khác.
Tasmiṃ khaṇe upāsikā sitaṃ katvā dasabalaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
At that moment, the female lay follower smiled, paid homage to the Ten-Powered One with a five-point prostration, and sat down at one side.
Vào khoảnh khắc đó, nữ cư sĩ mỉm cười, đảnh lễ Đức Thập Lực với năm điểm chạm đất và ngồi xuống một bên.
Satthā ‘‘imissā upāsikāya kiṃ aphāsuka’’nti pucchi.
The Teacher asked, "What is wrong with this female lay follower?"
Đức Phật hỏi: “Nữ cư sĩ này có chuyện gì không khỏe sao?”
Sā attanā katakāraṇaṃ sabbaṃ kathesi.
She recounted everything she had done.
Bà kể lại tất cả những gì mình đã làm.
Satthā katabhattakicco vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā taṃ bhikkhuṃ anekapariyāyena vigarahitvā sikkhāpadaṃ (mahāva. 280) paññapesi.
After finishing his meal, the Teacher went to the monastery, gathered the community of monks, admonished that monk in many ways, and laid down a training rule.
Sau khi thọ thực xong, Đức Phật đến tịnh xá, triệu tập Tăng đoàn, quở trách vị Tỳ-kheo đó bằng nhiều cách và chế định giới luật.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã phát sinh như vậy.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento suppiyaṃ upāsikaṃ gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, residing at Jetavana and placing female lay followers in various positions, appointed Suppiyā, the female lay follower, to the foremost position among the attendants of the sick.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, khi sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, Ngài đã đặt nữ cư sĩ Suppiyā vào vị trí hàng đầu trong số những người chăm sóc bệnh nhân.
265. Aṭṭhame aveccappasannānanti adhigatena acalappasādena samannāgatānaṃ upāsikānaṃ, kātiyānī, aggāti dasseti.
265. In the eighth (case), among those with unshakeable faith means among the female lay followers endowed with attained, unshakeable faith, Kātiyānī is declared foremost.
265. Ở mục thứ tám, trong số những người có tín tâm bất động, tức là trong số các nữ cư sĩ có tín tâm bất động đã đạt được, Kātiyānī được xem là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among those with unshakeable faith, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người có tín tâm bất động, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kuraragharanagare nibbatti, kātiyānītissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era in the city of Kuraragharaka, and they named her Kātiyānī.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra ở thành Kuraraghara, và họ đặt tên bà là Kātiyānī.
Sā aparabhāge vayappattā kuraragharikāya, kāḷiyā sahāyikā, daḷhamittā ahosi.
Later, having reached maturity, she became a close friend of Kāḷī of Kuraraghara.
Sau đó, đến tuổi trưởng thành, bà trở thành bạn thân của Kālī, người phụ nữ ở Kuraraghara.
Yadā pana kuṭikaṇṇasoṇatthero ‘‘dasabalassa kathitaniyāmena mayhampi dhammaṃ kathehī’’ti mātarā yācito rattibhāge antonagare alaṅkatadhammāsane nisīditvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammadesanaṃ ārabhi, tadā ayaṃ kātiyānī upāsikā kāḷiyā saddhiṃ gantvā parisapariyante dhammaṃ suṇantī aṭṭhāsi.
One night, when the Elder Kuṭikaṇṇasoṇa, requested by his mother to teach her the Dhamma according to the method taught by the Ten-Powered One, sat on an adorned Dhamma seat in the city and began to preach the Dhamma, making his mother a witness, this female lay follower Kātiyānī went with Kāḷī and stood at the edge of the assembly, listening to the Dhamma.
Khi Trưởng lão Kuṭikaṇṇasoṇa được mẹ yêu cầu: “Hãy thuyết pháp cho con theo cách mà Đức Thập Lực đã thuyết,” Ngài ngồi trên pháp tòa được trang trí lộng lẫy trong thành vào ban đêm, và bắt đầu thuyết pháp, lấy mẹ mình làm nhân chứng. Lúc đó, nữ cư sĩ Kātiyānī cùng với Kālī đến và đứng nghe pháp ở rìa hội chúng.
Tasmiṃ samaye pañcamattāni corasatāni antonagare divā katasaññāya koṭito paṭṭhāya ummaṅgaṃ khanitvā imissā kātiyāniyā gharaṃ sampāpuṇiṃsu.
At that time, about five hundred thieves, having dug a tunnel from the fort during the day by arrangement, reached the house of this Kātiyānī.
Vào thời điểm đó, khoảng năm trăm tên cướp đã đào một đường hầm từ cổng thành vào ban ngày theo kế hoạch đã định, và đến được nhà của nữ cư sĩ Kātiyānī.
Tesaṃ corajeṭṭhako tehi saddhiṃ apavisitvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ parisā sannipatitā’’ti vīmaṃsanatthāya soṇattherassa dhammakathanaṭṭhānaṃ gantvā parisapariyante tiṭṭhamāno imissā kātiyāniyā piṭṭhipasse aṭṭhāsi.
Their chief, not entering with them, went to the place where the Elder Soṇa was preaching the Dhamma to investigate what kind of assembly this was, and stood behind this Kātiyānī at the edge of the assembly.
Tên cướp đầu sỏ cùng đồng bọn lẻn vào, rồi để điều tra xem “hội chúng này tụ tập vì chuyện gì,” hắn đến chỗ Trưởng lão Soṇa thuyết pháp và đứng ở phía sau lưng nữ cư sĩ Kātiyānī.
Tasmiṃ samaye, kātiyānī, dāsiṃ āmantesi – ‘‘gaccha je, gehaṃ pavisitvā dīpatelaṃ āhara, mayaṃ dīpe jāletvā dhammaṃ sossāmā’’ti.
At that time, Kātiyānī called her maidservant, "Go, my girl, enter the house and bring lamp oil. We will light the lamps and listen to the Dhamma."
Vào lúc đó, Kātiyānī gọi người hầu gái và nói: “Này con, hãy đi vào nhà mang dầu đèn đến, chúng ta sẽ thắp đèn và nghe Pháp.”
Sā gharaṃ gantvā ummaṅge core disvā dīpatelaṃ agaṇhitvāva āgantvā attano ayyāya ārocesi – ‘‘ayye, gehe corā ummaṅgaṃ khanantī’’ti.
She went to the house, and seeing the thieves digging a tunnel, she returned without taking the lamp oil and reported to her mistress, "Mistress, there are thieves digging a tunnel in the house!"
Cô gái ấy đi về nhà, thấy những tên trộm đang đào hầm, liền không lấy dầu đèn mà quay lại báo với chủ mình: “Thưa chủ, trong nhà có bọn trộm đang đào hầm!”
Taṃ sutvā corajeṭṭhako cintesi – ‘‘sacāyaṃ imissā kathaṃ gaṇhitvā gehaṃ gamissati, ettheva naṃ asinā dvedhā chindissāmi.
Having heard that, the chief of the thieves thought, "If she takes this maidservant's words and goes home, I will cut her in two with a sword right here.
Nghe vậy, tên trộm đầu đảng nghĩ: “Nếu cô ta nghe lời người hầu gái này mà về nhà, thì ta sẽ dùng kiếm chém cô ta làm hai ngay tại đây.
Sace pana gahitanimitteneva dhammaṃ suṇissati, corehi gahitabhaṇḍakampi puna dāpessāmī’’ti.
But if she listens to the Dhamma simply by the sign given, I will make the thieves return even the goods they have taken."
Nhưng nếu cô ta vẫn nghe Pháp với dấu hiệu đã nhận biết, thì ta sẽ khiến bọn trộm trả lại cả những tài sản đã lấy.”
Kātiyānīpi kho dāsiyā kathaṃ sutvā, ‘‘amma, mā saddaṃ kari, corā nāma harantā attanā diṭṭhameva harissanti, ahaṃ pana ajja dullabhassavanaṃ suṇāmi, mā dhammassa antarāyaṃ karohī’’ti āha.
Kātiyānī, having heard the maidservant's words, said, "My dear, do not make a sound. Thieves will only take what they see. Today, I am listening to the Dhamma which is hard to hear. Do not interrupt the Dhamma."
Kātiyānī, sau khi nghe lời người hầu gái, nói: “Này con, đừng làm ồn, bọn trộm khi cướp bóc thì chúng sẽ cướp những gì chúng thấy, nhưng hôm nay ta được nghe Pháp khó gặp, con đừng làm chướng ngại cho Pháp.”
Corajeṭṭhako tassā vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘iminā ajjhāsayena ṭhitāya nāma gehe bhaṇḍaṃ harantehi amhehi mahāpathavī pavisitabbā bhaveyyā’’ti.
The chief of the thieves, having heard her words, thought, "If we steal goods from the house of one with such resolve, we should sink into the great earth."
Tên trộm đầu đảng nghe lời cô ấy nói, liền nghĩ: “Với tâm ý như vậy, nếu chúng ta cướp bóc tài sản trong nhà thì chúng ta phải chui xuống lòng đất mất.”
So tāvadeva gantvā corehi gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍāpetvā corehi saddhiṃ āgantvā dhammaṃ suṇanto parisapariyante aṭṭhāsi.
He immediately went and made the thieves abandon the goods they had taken, and then, together with the thieves, he came and stood at the edge of the assembly, listening to the Dhamma.
Ngay lập tức, hắn đi và bắt bọn trộm vứt bỏ tài sản đã lấy, rồi cùng bọn trộm đến nghe Pháp, đứng ở rìa hội chúng.
Kātiyānīpi upāsikā therassa desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Kātiyānī the lay follower, at the end of the Elder's discourse, became established in the fruit of stream-entry.
Vị nữ cư sĩ Kātiyānī cũng vậy, khi bài thuyết pháp của vị Trưởng lão kết thúc, cô đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Atha aruṇe uggate corajeṭṭhako gantvā upāsikāya pādesu patitvā, ‘‘ayye, sabbesaṃyeva no khamāhī’’ti āha.
Then, at dawn, the chief of the thieves went and prostrated himself at the lay follower's feet, saying, "Mistress, please forgive us all."
Sau đó, khi bình minh lên, tên trộm đầu đảng đến quỳ dưới chân vị nữ cư sĩ và nói: “Thưa chủ, xin người hãy tha thứ cho tất cả chúng con.”
Kiṃ pana tumhehi mayhaṃ katanti?
"What have you done to me?"
“Các con đã làm gì cho ta vậy?”
So sabbaṃ attanā katadosaṃ ārocesi.
He reported all the wrongs he had committed.
Hắn kể lại tất cả lỗi lầm mà mình đã gây ra.
Tena hi, tātā, khamāmi tumhākanti.
"In that case, my sons, I forgive you."
“Vậy thì, này các con, ta tha thứ cho các con.”
Ayye, amhākaṃ evaṃ khamitaṃ nāma na hoti, tumhākaṃ pana puttattherassa santike sabbesaṃyeva no pabbajjaṃ dāpehīti.
"Mistress, such forgiveness is not enough for us; please arrange for all of us to be ordained with your son, the Elder."
“Thưa chủ, việc chúng con được tha thứ như vậy vẫn chưa đủ, xin người hãy cho tất cả chúng con được xuất gia với vị Trưởng lão là con trai của người.”
Sā sabbepi te gahetvā kuṭikaṇṇasoṇattherassa santike pabbājesi.
She took all of them and had them ordained under the Elder Kuṭikaṇṇasoṇa.
Cô ấy dẫn tất cả bọn họ đến xuất gia với Trưởng lão Kuṭikaṇṇasoṇa.
Tepi kho corā therassa santike pabbajitā sabbeva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
And those thieves, having been ordained under the Elder, all attained Arahantship.
Và những tên trộm ấy, sau khi xuất gia với vị Trưởng lão, tất cả đều đạt đến quả vị A-la-hán (Arahatta).
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã khởi lên như vậy.
Aparabhāge satthā jetavane viharanto upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento kātiyāniṃ upāsikaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, while residing in Jetavana, appointed Kātiyānī the lay follower to the foremost position among those with unwavering faith.
Về sau, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Kỳ Viên (Jetavana), Ngài đã sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, và Ngài đã đặt nữ cư sĩ Kātiyānī vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin bất động (aveccappasanna).
267. Dasame anussavappasannānanti anussaveneva uppannena pasādena samannāgatānaṃ upāsikānaṃ antare, kāḷī upāsikā, kuraragharikā aggāti dasseti.
267. In the tenth*, anussavappasannānaṃ indicates that Kāḷī, the lay follower from Kuraragharikā, was foremost among lay followers who had faith through hearing.
267. Trong kinh thứ mười, anussavappasannānaṃ (những người có niềm tin do nghe kể) có nghĩa là, trong số các nữ cư sĩ có niềm tin phát sinh do nghe kể, nữ cư sĩ Kāḷīkuraragharikā là người đứng đầu.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kuraragharanagare nibbattā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ anussavappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
She, it is said, was born into a noble family in Kuraragharanagara in Haṃsavati during the time of Padumuttara Buddha. Listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher placing a certain lay follower in the foremost position among those with faith through hearing. She then performed a meritorious deed and aspired to that position.
Được biết, vào thời Đức Phật Padumuttara, cô ấy sinh ra ở thành phố Kuraraghara thuộc Haṃsavatī, khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, thấy Ngài đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin do nghe kể, cô ấy đã thực hiện một công đức đặc biệt và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare kulagehe nibbatti, kāḷītissā nāmaṃ akaṃsu.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was born into a noble family in Rājagahanagara during this Buddha's arising, and they named her Kāḷī.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, cô ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Rājagaha, và được đặt tên là Kāḷī.
Sā vayappattā kuraragharanagare kulagehaṃ gatā.
Having reached maturity, she went to a noble family in Kuraragharanagara.
Khi đến tuổi trưởng thành, cô ấy về nhà chồng ở thành phố Kuraraghara.
Athassā saṃvāsena gabbho patiṭṭhahi.
Then, through their cohabitation, she became pregnant.
Sau đó, cô ấy mang thai do sống chung.
Sā paripuṇṇagabbhā ‘‘paresaṃ gehe gabbhavuṭṭhānaṃ nāma appatirūpa’’nti attano kulanagarameva āgantvā rattibhāgasamanantare attano pāsādassa upari ākāse ṭhitānaṃ sātāgirahemavatānaṃ ratanattayassa vaṇṇaṃ kathentānaṃ kathaṃ sutvā anussavikappasādaṃ uppādetvā satthu adassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, aparabhāge panassā gabbhavuṭṭhānaṃ ahosīti sabbaṃ vatthu heṭṭhā vitthāritameva.
Being heavily pregnant, she thought, "Giving birth in someone else's house is unsuitable," and returned to her own family's town. Immediately after nightfall, she heard the conversation of Sātāgira and Hemavata devas, who were standing in the sky above her mansion, praising the Triple Gem. Through this, she developed faith through hearing, and without seeing the Teacher, she became established in the fruit of stream-entry. Later, she gave birth, as the entire story has been elaborated upon below.
Khi thai đã đủ tháng, cô ấy nghĩ: “Việc sinh nở trong nhà người khác là không thích hợp,” nên đã trở về thành phố quê hương của mình. Ngay sau đêm đó, cô ấy nghe cuộc nói chuyện của Sātāgira và Hemavata đang đứng trên không trung phía trên cung điện của mình, ca ngợi Tam Bảo (Ratanattaya), và phát sinh niềm tin do nghe kể, rồi an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti) mà không cần gặp Đức Thế Tôn. Về sau, cô ấy đã sinh nở – tất cả câu chuyện này đã được kể chi tiết ở dưới.
Aparabhāge pana satthā jetavane bhikkhusaṅghamajjhe nisīditvā upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ upāsikaṃ anussavappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting amidst the community of bhikkhus in Jetavana, appointed this lay follower to the foremost position among those with faith through hearing.
Về sau, khi Đức Thế Tôn đang ngồi giữa Tăng đoàn tại Kỳ Viên (Jetavana), Ngài đã sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, và Ngài đã đặt nữ cư sĩ này vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin do nghe kể.
268. Aṭṭhānapāḷiyā aṭṭhānanti hetupaṭikkhepo.
268. In the Aṭṭhāna Section, aṭṭhānaṃ is the rejection of a cause.
268. Trong Aṭṭhānapāḷi, aṭṭhānaṃ là sự phủ nhận nguyên nhân.
Anavakāsoti paccayapaṭikkhepo.
Anavakāso is the rejection of a condition.
Anavakāso là sự phủ nhận điều kiện.
Ubhayenāpi kāraṇameva paṭikkhipati.
By both, it rejects the reason.
Cả hai đều phủ nhận nguyên nhân.
Kāraṇañhi tadāyattavuttitāya attano phalassa ṭhānanti ca avakāsoti ca vuccati.
For a reason, being dependent on it for its existence, is called a "place" (ṭhāna) and an "opportunity" (avakāsa) for its fruit.
Vì nguyên nhân là nơi nương tựa của quả, nên nó được gọi là ṭhāna (cơ sở) và avakāsa (cơ hội).
Yanti yena kāraṇena.
Yaṃ means "by which reason."
Yaṃ là bởi nguyên nhân nào.
Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako.
Diṭṭhisampanno means a stream-entrant, a noble disciple endowed with the Path-view.
Diṭṭhisampanno là vị Thánh đệ tử Nhập Lưu (Sotāpanna) đã thành tựu Chánh kiến (Maggadiṭṭhi).
Tassa hi diṭṭhisampanno itipi, dassanasampanno itipi, āgato imaṃ saddhammaṃ itipi, passati imaṃ saddhammaṃ itipi, sekkhena ñāṇena samannāgato itipi, sekkhāya vijjāya samannāgato itipi, dhammasotasamāpanno itipi, ariyo nibbedhikapañño itipi, amatadvāraṃ āhacca tiṭṭhati itipiti bahūni nāmāni honti.
Indeed, for such a one, there are many names: "one endowed with right view," "one endowed with vision," "one who has come to this True Dhamma," "one who sees this True Dhamma," "one endowed with trainee's knowledge," "one endowed with trainee's wisdom," "one who has entered the stream of Dhamma," "one with noble penetrative wisdom," and "one who stands at the door to the Deathless."
Thật vậy, vị ấy có nhiều tên gọi như: người thành tựu chánh kiến (diṭṭhisampanno), người thành tựu cái thấy (dassanasampanno), người đã đến với Chánh pháp này (āgato imaṃ saddhammaṃ), người thấy Chánh pháp này (passati imaṃ saddhammaṃ), người thành tựu trí tuệ học (sekkhena ñāṇena samannāgato), người thành tựu minh học (sekkhāya vijjāya samannāgato), người đã nhập dòng Pháp (dhammasotasamāpanno), Thánh nhân có tuệ quán thấu triệt (ariyo nibbedhikapañño), người đứng ở ngưỡng cửa bất tử (amatadvāraṃ āhacca tiṭṭhati).
Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu kañci ekaṃ saṅkhārampi.
Kañci saṅkhāraṃ means any one saṅkhāra among the conditioned saṅkhāras of the four realms.
Kañci saṅkhāraṃ là bất kỳ một hành (saṅkhāra) nào trong các hành hữu vi (saṅkhatasaṅkhāra) thuộc bốn cõi (catubhūmaka).
Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya.
Niccato upagaccheyyā means "would conceive as permanent."
Niccato upagaccheyyā là chấp thủ là thường hằng (nicca).
Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ natthi na upalabbhati.
Netaṃ ṭhānaṃ vijjatī means "this cause does not exist, it is not found."
Netaṃ ṭhānaṃ vijjatī là không có nguyên nhân đó, không thể tìm thấy.
Yaṃ puthujjanoti yena kāraṇena puthujjano.
Yaṃ puthujjano means "by which reason an ordinary person."
Yaṃ puthujjano là bởi nguyên nhân nào, phàm nhân.
Ṭhānametaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ atthi.
Ṭhānametaṃ vijjatī means "this cause exists."
Ṭhānametaṃ vijjatī là có nguyên nhân đó.
Sassatadiṭṭhiyā hi so tebhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu kañci saṅkhāraṃ niccato gaṇheyyāti attho.
For, by the eternalist view, an ordinary person would conceive any saṅkhāra among the conditioned saṅkhāras of the three realms as permanent—this is the meaning.
Nghĩa là, phàm nhân ấy sẽ chấp thủ bất kỳ hành nào trong các hành hữu vi thuộc ba cõi (tebhūmaka) là thường hằng với tà kiến thường còn (sassatadiṭṭhi).
Catutthabhūmakasaṅkhārā pana tejussadattā divasaṃsantatto ayoguḷo viya makkhikānaṃ, diṭṭhiyā vā aññesaṃ vā akusalānaṃ ārammaṇaṃ na honti.
However, the saṅkhāras of the fourth realm, being extremely intense, are not objects for wrong views or other unwholesome states, just as a red-hot iron ball is not an object for flies.
Tuy nhiên, các hành thuộc cõi thứ tư (catutthabhūmaka) thì quá nóng bỏng, giống như cục sắt nung đỏ đối với ruồi, không phải là đối tượng của tà kiến hay các bất thiện khác.
Iminā nayena kañci saṅkhāraṃ sukhatotiādīsupi attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood in phrases like kañci saṅkhāraṃ sukhato and so on.
Theo cách này, nghĩa của kañci saṅkhāraṃ sukhato và các câu tương tự cũng phải được hiểu.
270. Attavāre kasiṇādipaṇṇattisaṅgahatthaṃ ‘‘saṅkhāra’’nti avatvā kañci dhammanti vuttaṃ.
270. In the case of self, kañci dhammaṃ is stated instead of "saṅkhāra" to include such concepts as kasiṇa-designations.
270. Để bao gồm các khái niệm như kasiṇa, v.v., trong phần về tự ngã (attavāra), đã nói kañci dhammaṃ (bất kỳ pháp nào) thay vì “saṅkhāraṃ” (hành).
Idhāpi ariyasāvakassa catubhūmakavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebhūmakavasena.
Here too, the delimitation for a noble disciple should be understood in terms of the four realms, and for an ordinary person in terms of the three realms.
Ở đây cũng vậy, sự phân loại đối với Thánh đệ tử (ariyasāvaka) phải được hiểu theo bốn cõi (catubhūmaka), và đối với phàm nhân (puthujjano) là theo ba cõi (tebhūmaka).
Sabbavāresu vā ariyasāvakassāpi tebhūmakavaseneva paricchedo vaṭṭati.
Alternatively, in all instances, the delimitation for a noble disciple in terms of the three realms is also permissible.
Hoặc, trong tất cả các trường hợp, sự phân loại đối với Thánh đệ tử cũng có thể được xem xét theo ba cõi.
Yaṃ yaṃ hi puthujjano gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.
For whatever an ordinary person grasps, from that very thing, a noble disciple disentangles the grasping.
Thật vậy, bất cứ điều gì phàm nhân chấp thủ, Thánh đệ tử đều gỡ bỏ sự chấp thủ khỏi điều đó.
Puthujjano hi yaṃ yaṃ niccaṃ sukhaṃ attāti gaṇhāti, taṃ taṃ ariyasāvako aniccaṃ dukkhaṃ anattāti gaṇhanto taṃ gāhaṃ viniveṭheti.
For whatever a worldling (puthujjana) takes as permanent, pleasurable, and self, the noble disciple (ariyasāvaka), taking that as impermanent, unsatisfactory, and non-self, removes that grasp.
Kẻ phàm phu chấp thủ bất cứ cái gì là thường, là lạc, là tự ngã, thì bậc Thánh đệ tử chấp thủ chính cái đó là vô thường, khổ, vô ngã, và đoạn trừ sự chấp thủ đó.
Iti imasmiṃ suttattaye puthujjanattaggāhaviniveṭhanaṃ nāma kathitaṃ.
Thus, in these three suttas, the removal of the worldling's grasp of self is expounded.
Như vậy, trong ba bài kinh này, sự đoạn trừ chấp thủ tự ngã của kẻ phàm phu đã được nói đến.
271. Mātarantiādīsu janikāva mātā, janakova pitā, manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto.
271. In phrases like " mother" and so forth, "mother" is indeed the one who gave birth, and "father" is indeed the one who begot; an Arahant is meant to be a human being whose taints are destroyed.
271. Trong các từ Mātaraṃ (mẹ) và các từ khác, "mẹ" có nghĩa là người sinh ra, "cha" có nghĩa là người sinh ra, và "A-la-hán" có nghĩa là một người phàm đã diệt trừ các lậu hoặc (khīṇāsavo) – đó là ý nghĩa được dự định.
Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti?
Would a noble disciple, then, deprive another of life?
Vậy, một bậc Thánh đệ tử có thể tước đoạt mạng sống của người khác không?
Etampi aṭṭhānaṃ.
That is also impossible.
Điều này cũng không thể xảy ra.
Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya ‘‘imaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’’ti, neva so taṃ jīvitā voropeyya.
Even if someone were to say to a noble disciple who has gone to another existence, not knowing his own state as a noble disciple, "Deprive this insect or ant of life and take up sovereignty as a universal monarch (cakkavatti) within the entire cosmos," he would not deprive it of life.
Ngay cả khi có người nói với một bậc Thánh đệ tử đã chuyển kiếp (nhưng không biết mình là Thánh đệ tử) rằng: "Hãy giết con kiến này để trở thành Chuyển Luân Vương trong toàn bộ vũ trụ," thì vị ấy cũng sẽ không tước đoạt mạng sống của nó.
Athāpi naṃ evaṃ vadeyyuṃ ‘‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’’ti.
Even if they were to say to him, "If you do not kill this, we will cut off your head."
Nếu họ nói với vị ấy rằng: "Nếu ngươi không giết nó, chúng ta sẽ chặt đầu ngươi."
Sīsamevassa chindeyyuṃ, na ca so taṃ ghāteyya.
They would indeed cut off his head, but he would not kill it.
Họ có thể chặt đầu vị ấy, nhưng vị ấy sẽ không giết nó.
Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyasāvakassa ca balavadīpanatthametaṃ vuttaṃ.
However, this was stated to show the highly blameworthy nature of being a worldling and to strongly emphasize the power of a noble disciple.
Điều này được nói ra để chỉ rõ sự nguy hiểm lớn lao của trạng thái phàm phu và để làm sáng tỏ sức mạnh của bậc Thánh đệ tử.
Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma puthujjano mātughātādīnipi ānantariyāni karissati.
This is the intention here: the state of being a worldling is blameworthy, inasmuch as a worldling would indeed commit even such immediate heinous acts as matricide.
Ý nghĩa ở đây là: trạng thái phàm phu là có tội, vì một kẻ phàm phu thậm chí có thể thực hiện những nghiệp vô gián như giết mẹ.
Mahābalo ca ariyasāvako, yo etāni kammāni na karotīti.
And the noble disciple is mighty, for he does not commit these actions.
Và bậc Thánh đệ tử là người có sức mạnh lớn lao, không thực hiện những nghiệp này.
Tattha kammenāti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarena kammena.
Therein, by act means by one of the four acts such as revocation (apalokana).
Trong đó, kammena (bởi hành động) là bởi một trong bốn hành động như việc hủy bỏ (apalokana).
Uddesenāti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena.
By recitation means by one of the five recitations of the Pātimokkha.
Uddesena (bởi tuyên bố) là bởi một trong năm lời tuyên bố Giới bổn (Pātimokkha).
Voharantoti kathayanto, tāhi tāhi uppattīhi adhammaṃ dhammotiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni dīpento.
By utterance means by speaking, expounding the eighteen matters causing schism, such as "that which is not Dhamma is Dhamma" by various occurrences.
Voharanto (bởi lời nói) là nói, bằng cách trình bày mười tám điều gây chia rẽ như "pháp phi pháp" (adhammaṃ dhammo) thông qua các trường hợp khác nhau.
Anussāvanenāti ‘‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccākulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca, mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthu sāsanaṃ gāheyyāti cittampi uppādetuṃ na tumhākaṃ yuttaṃ, kiṃ mayhaṃ avīci nīluppalavanaṃ viya sītalā, kiṃ ahaṃ apāyato na bhāyāmī’’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena.
By suggestion means by whispering words into their ears in ways such as, "Do you not know that I renounced from a high family and am learned? It is not proper for you to even conceive the thought that one like me would uphold a teaching of the Teacher that is against the Dhamma or against the Discipline. Is Avīci not cold like a blue water lily grove for me? Do I not fear the lower realms?"
Anussāvanena (bởi sự xúi giục) là xúi giục bằng cách thì thầm vào tai, chẳng hạn như: "Các ông không biết rằng tôi xuất gia từ dòng dõi cao quý và là người đa văn sao? Một người như tôi không nên có ý nghĩ chấp nhận giáo pháp của Đức Phật là phi pháp, là phi luật. Địa ngục Avīci có mát lạnh như rừng hoa sen xanh đối với tôi sao? Tôi không sợ đọa xứ sao?"
Salākaggāhenāti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattidhamme katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.
By taking a ballot means having made such a suggestion, having encouraged their minds, and having made them irreversible, by taking a ballot with "Take this ballot."
Salākaggāhena (bởi sự bỏ phiếu) là sau khi xúi giục như vậy, củng cố tâm trí của họ và khiến họ không thể quay lại, rồi nói: "Hãy nhận phiếu này" và bỏ phiếu.
Ettha ca kammeva uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā.
Here, an act or a recitation is the criterion; utterance, suggestion, and taking a ballot are preparatory stages.
Ở đây, chỉ hành động hoặc tuyên bố là tiêu chuẩn; còn lời nói, sự xúi giục và bỏ phiếu chỉ là các giai đoạn chuẩn bị.
Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gahitāyapi abhinnova hoti saṅgho.
For indeed, even if a ballot is taken after making suggestions to create inclination, by uttering in the manner of expounding the eighteen matters, the Saṅgha is still considered not split.
Quả thực, Tăng đoàn vẫn còn nguyên vẹn ngay cả khi có người nói ra mười tám điều gây chia rẽ, xúi giục để tạo ra sự thích thú, và đã bỏ phiếu.
Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gahetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti.
But when four or more bhikkhus, having taken a ballot, perform a distinct act or recitation, then the Saṅgha is said to be split.
Nhưng khi bốn hoặc nhiều hơn các vị Tỳ-kheo nhận phiếu và thực hiện một hành động hoặc tuyên bố riêng biệt, thì Tăng đoàn được gọi là đã bị chia rẽ.
Evaṃ diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
It is not possible that a person endowed with right view would split the Saṅgha.
Một người có chánh kiến (diṭṭhisampanno) không thể chia rẽ Tăng đoàn.
Ettāvatā mātughātādīni pañca ānantariyakammāni dassitāni honti, yāni puthujjano karoti, na ariyasāvako.
Thus, the five immediate heinous acts (ānantarikakamma) such as matricide have been shown, which a worldling commits, but not a noble disciple.
Cho đến đây, năm nghiệp vô gián như giết mẹ đã được trình bày, những nghiệp mà kẻ phàm phu thực hiện, chứ không phải bậc Thánh đệ tử.
Tesaṃ āvibhāvatthaṃ –
To clarify them—
Để làm rõ những điều đó –
Tattha kammato tāva – ettha hi manussabhūtasseva manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā api parivattaliṅgaṃ jīvitā voropentassa kammaṃ ānantariyaṃ hoti, tassa vipākaṃ paṭibāhissāmīti sakalacakkavāḷaṃ mahācetiyappamāṇehipi kañcanathūpehi pūretvāpi sakalacakkavāḷaṃ pūretvā nisinnassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvāpi buddhassa bhagavato saṅghāṭikaṇṇaṃ amuñcanto vicaritvāpi kāyassa bhedā nirayameva upapajjati.
as well as from the commonality of result and so forth." First, from the perspective of the action: Here, the act of depriving a human mother or father, even one who has changed gender, of life by a human being himself, becomes an ānantariya kamma. Even if one were to fill the entire cosmos with golden stūpas the size of great caityas, even if one were to give great alms to an assembly of bhikkhus seated throughout the entire cosmos, even if one were to wander without releasing the hem of the Buddha Bhagavā's outer robe, upon the dissolution of the body, one would indeed be reborn in hell.
Trước hết, từ nghiệp (kammato): ở đây, nghiệp vô gián xảy ra khi một người là con người tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là con người, dù có thay đổi giới tính; người đó sẽ rơi vào địa ngục sau khi thân hoại mạng chung, ngay cả khi đã chất đầy toàn bộ vũ trụ bằng các tháp vàng cao như đại bảo tháp, đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn Tỳ-kheo ngồi khắp toàn bộ vũ trụ, và đã đi theo Đức Phật Thế Tôn không rời một góc y của Ngài, để cố gắng ngăn cản quả báo của nghiệp đó.
Yo pana sayaṃ manusso tiracchānabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā, sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtoyeva vā tiracchānabhūtaṃ jīvitā voropeti, tassa kammaṃ ānantariyaṃ na hoti, bhāriyaṃ pana hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
However, if a human being himself deprives an animal mother or father of life, or if an animal himself deprives a human being of life, or if an animal himself deprives an animal of life, that action is not an ānantariya kamma, but it is heavy, it stands as an immediate heinous act.
Còn nếu một người là con người tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là loài vật, hoặc một người là loài vật tước đoạt mạng sống của một người là con người, hoặc một loài vật tước đoạt mạng sống của một loài vật khác, thì nghiệp đó không phải là nghiệp vô gián, nhưng là nghiệp nặng, và nó đứng sát nghiệp vô gián.
Manussajātikānaṃva pana vasena ayaṃ pañho kathito.
This question, however, is discussed in terms of human beings.
Vấn đề này được nói đến chủ yếu dựa trên trường hợp của loài người.
Tattha eḷakacatukkaṃ, saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañca kathetabbaṃ.
Here, the fourfold case of the sheep, the fourfold case of the battle, and the fourfold case of the thief should be explained.
Ở đây, cần phải nói về bộ bốn con cừu, bộ bốn chiến trường, và bộ bốn kẻ trộm.
Eḷakaṃ māressāmīti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati.
Even with the intention of killing a sheep, if a human being kills his human mother or father who is in the place of a sheep, he incurs an ānantariya kamma.
Ngay cả với ý định giết một con cừu, nếu một người là con người giết mẹ hoặc cha là con người đang ở vị trí của con cừu, thì người đó vẫn phạm nghiệp vô gián.
Eḷakābhisandhinā mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati, mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva.
Killing a sheep with the intention for a sheep, or with the intention for a mother or father, does not incur an ānantariya kamma; but killing a mother or father with the intention for a mother or father certainly incurs it.
Nếu một người giết một con cừu với ý định giết cừu, hoặc với ý định giết cha mẹ, thì người đó không phạm nghiệp vô gián; nhưng nếu giết cha mẹ với ý định giết cha mẹ, thì chắc chắn phạm nghiệp vô gián.
Esa nayo itarasmimpi catukkadvaye.
This principle applies to the other two fourfold cases as well.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho hai bộ bốn còn lại.
Yathā ca mātāpitūsu, evaṃ arahantepi etāni catukkāni veditabbāni.
Just as with mothers and fathers, so too these fourfold cases should be understood concerning Arahants.
Cũng như đối với cha mẹ, các bộ bốn này cũng cần được hiểu đối với các bậc A-la-hán.
Manussaarahantameva ca māretvā ānantariyaṃ phusati, na yakkhabhūtaṃ.
One incurs an ānantariya kamma only by killing a human Arahant, not a yakkha being.
Chỉ khi giết một bậc A-la-hán là con người thì mới phạm nghiệp vô gián, chứ không phải khi giết một vị A-la-hán là Dạ-xoa.
Kammaṃ pana bhāriyaṃ, ānantariyasadisameva.
But the kamma is heavy, just like an ānantariya kamma.
Tuy nhiên, nghiệp đó là nghiệp nặng, tương tự như nghiệp vô gián.
Manussaarahantassa ca puthujjanakāleyeva satthappahāre vā vise vā dinnepi yadi so arahattaṃ patvā teneva marati, arahantaghātako hotiyeva.
If a human Arahant is struck with a weapon or given poison during his time as a worldling, and he dies from it after attaining Arahantship, he is indeed a killer of an Arahant.
Nếu một người A-la-hán là con người bị đánh bằng dao hoặc bị cho uống thuốc độc khi còn là phàm phu, và vị ấy chết vì chính vết thương hoặc chất độc đó sau khi đã chứng A-la-hán, thì người đó vẫn là kẻ giết A-la-hán.
Yaṃ pana puthujjanakāle dinnaṃ dānaṃ arahattaṃ patvā paribhuñjati, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti.
However, alms given to him during his time as a worldling, which he enjoys after attaining Arahantship, are considered given to a worldling.
Còn những món cúng dường được dâng khi vị ấy còn là phàm phu, mà vị ấy thọ hưởng sau khi đã chứng A-la-hán, thì những món đó vẫn được xem là cúng dường cho một phàm phu.
Sesaariyapuggale mārentassa ānantariyaṃ natthi, kammaṃ pana bhāriyaṃ, ānantariyasadisameva.
For one who kills other noble individuals, there is no ānantariya kamma, but the kamma is heavy, just like an ānantariya kamma.
Khi giết các bậc Thánh nhân khác, không có nghiệp vô gián, nhưng nghiệp đó là nghiệp nặng, tương tự như nghiệp vô gián.
Lohituppāde tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitapaggharaṇaṃ nāma natthi, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati.
Regarding causing blood to flow, due to the Tathāgata's invulnerable body, there is no cutting of the skin by another's attack resulting in blood flowing out; rather, blood gathers internally in one place within the body.
Trong trường hợp Lohituppāde (làm chảy máu), do thân của Đức Như Lai không thể bị phá hoại, nên không có việc cắt da gây chảy máu do sự tấn công của người khác; nhưng máu tụ lại ở một chỗ bên trong cơ thể.
Devadattena paviddhasilato bhijjitvā gatā sakalikāpi tathāgatassa pādantaṃ pahari, pharasunā pahaṭo viya pādo antolohitoyeva ahosi.
Even the splinter of rock that broke off from the stone thrown by Devadatta struck the Tathāgata's foot, and the foot became internally bloody as if struck by an axe.
Một mảnh đá vỡ ra từ tảng đá mà Devadatta lăn xuống đã va vào chân của Đức Như Lai, và bàn chân Ngài đã chảy máu bên trong như thể bị rìu đánh.
Tathā karontassa ānantariyaṃ hoti.
One who does that incurs an ānantariya kamma.
Người làm như vậy sẽ phạm nghiệp vô gián.
Jīvako pana tathāgatassa ruciyā satthakena cammaṃ chinditvā tamhā ṭhānā duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsukamakāsi.
However, Jīvaka, with the Tathāgata's permission, cut the skin with a lancet and drew out the bad blood from that spot, thereby making it comfortable.
Còn Jīvaka, với sự đồng ý của Đức Như Lai, đã dùng dao cắt da và lấy máu độc ra khỏi chỗ đó, làm cho Ngài được khỏe mạnh.
Tathā karontassa puññakammameva hoti.
One who does that performs a meritorious action.
Người làm như vậy sẽ có nghiệp phước.
Atha ye parinibbute tathāgate cetiyaṃ bhindanti, bodhiṃ chindanti, dhātumhi upakkamanti, tesaṃ kiṃ hotīti?
What happens to those who break down a cetiya, cut down a Bodhi tree, or attempt to harm relics after the Tathāgata has passed into Parinibbāna?
Vậy, những người phá hoại bảo tháp, chặt cây Bồ-đề, hoặc tấn công xá-lợi của Đức Như Lai sau khi Ngài đã nhập Niết-bàn, thì sẽ như thế nào?
Bhāriyaṃ kammaṃ hoti, ānantariyasadisaṃ.
It is a heavy kamma, similar to an ānantariya kamma.
Đó là nghiệp nặng, tương tự như nghiệp vô gián.
Sadhātukaṃ pana thūpaṃ vā paṭimaṃ vā bādhayamānaṃ bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati.
However, it is permissible to cut a branch of the Bodhi tree if it is obstructing a stūpa or image containing relics.
Tuy nhiên, được phép chặt một cành cây Bồ-đề nếu nó gây hại cho bảo tháp hoặc tượng Phật có xá-lợi.
Sacepi tattha nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭatiyeva.
Even if birds nesting there drop droppings on the cetiya, it is permissible to cut it.
Ngay cả khi những con chim trú ẩn ở đó phóng uế lên bảo tháp, thì cũng được phép chặt.
Paribhogacetiyato hi sarīracetiyaṃ mahantataraṃ.
Indeed, a bodily stupa is greater than a relic stupa of use.
Quả thật, bảo tháp xá lợi (Sarīra cetiya) vĩ đại hơn bảo tháp vật dụng (Paribhoga cetiya).
Cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchantaṃ bodhimūlampi chinditvā harituṃ vaṭṭati.
It is permissible to cut down and take away even the root of a Bodhi tree that grows by breaking a stupa site.
Được phép phá hủy vật thờ cúng (cetiya vatthu) đang bị hư hoại, và cũng được phép chặt và mang đi ngay cả gốc cây Bồ đề.
Yā pana bodhisākhā bodhigharaṃ bādhati, taṃ geharakkhaṇatthaṃ chindituṃ na labhati.
But a Bodhi branch that obstructs a Bodhi shrine should not be cut down for the protection of the building.
Nhưng cành Bồ đề nào làm cản trở nhà Bồ đề, thì không được phép chặt nó vì mục đích bảo vệ nhà.
Bodhiatthañhi gehaṃ, na gehatthāya bodhi.
For the building is for the sake of the Bodhi, not the Bodhi for the sake of the building.
Quả thật, ngôi nhà là vì cây Bồ đề, chứ cây Bồ đề không phải vì ngôi nhà.
Āsanagharepi eseva nayo.
The same rule applies to an image house.
Ngay cả trong nhà thờ tòa (Āsanaghara) cũng theo cách đó.
Yasmiṃ pana āsanaghare dhātu nihitā hoti, tassa rakkhaṇatthāya bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati.
However, if relics are enshrined in an image house, it is permissible to cut a Bodhi branch for its protection.
Nhưng trong nhà thờ tòa nào có an trí xá lợi, thì được phép chặt cành Bồ đề để bảo vệ ngôi nhà đó.
Bodhijagganatthaṃ ojāharaṇasākhaṃ vā pūtisākhaṃ vā chindituṃ vaṭṭatiyeva, sarīrapaṭijaggane viya puññampi hoti.
For the maintenance of the Bodhi tree, it is indeed permissible to cut a branch that drains its vigor or a rotten branch; merit is accrued just as in maintaining the body.
Để chăm sóc cây Bồ đề, được phép chặt cành hút chất dinh dưỡng (ojāharaṇasākhā) hoặc cành bị hư thối (pūtisākhā), và cũng có công đức như chăm sóc thân thể.
Saṅghabhedepi sīmaṭṭhakasaṅghe asannipatite visuṃ parisaṃ gahetvā katavohārānussāvanasalākaggāhassa kammaṃ vā karontassa uddesaṃ vā uddisantassa bhedo ca hoti ānantariyakammañca.
In the case of schism in the Saṅgha (Saṅghabhede), if the Saṅgha residing within the same boundary is not assembled, for one who takes a separate assembly and performs an act, or gives an admonition, or collects votes, or recites the Pātimokkha, a schism occurs and it is also an act of immediate retribution (ānantariyamma).
Trong việc chia rẽ Tăng đoàn (Saṅghabhede), đối với Tăng đoàn đang ở trong giới trường (sīmaṭṭhaka saṅgha) mà chưa hội họp, nếu có người tự ý tập hợp một nhóm riêng để thực hiện các hành động như tuyên bố (vohāra), kêu gọi (anussāvana), hoặc bỏ phiếu (salākaggāha), hoặc thuyết giảng (uddesa), thì đó là sự chia rẽ và là nghiệp vô gián (ānantariya kamma).
Samaggasaññāya pana vaṭṭatīti saññāya vā karontassa bhedova hoti, na ānantariyakammaṃ.
However, for one who acts with the perception that it is proper to do so in unity, only a schism occurs, but not an act of immediate retribution.
Nhưng nếu người đó làm việc đó với ý nghĩ rằng đó là sự hòa hợp (samaggasaññā) hoặc với ý nghĩ rằng đó là điều được phép (vaṭṭatīti saññā), thì đó chỉ là sự chia rẽ, không phải là nghiệp vô gián.
Tathā navato ūnaparisāya.
The same applies to an assembly with fewer than nine members.
Tương tự, đối với một nhóm ít hơn chín người.
Sabbantimena paricchedena navannaṃ janānaṃ yo saṅghaṃ bhindati, tassa ānantariyakammaṃ hoti.
According to the ultimate definition, for one who causes a schism in the Saṅgha with nine individuals, an act of immediate retribution occurs.
Theo giới hạn cuối cùng, người nào chia rẽ Tăng đoàn gồm chín vị thì đó là nghiệp vô gián.
Tassa anuvattakānaṃ adhammavādīnaṃ mahāsāvajjakammaṃ, dhammavādino pana anavajjā.
For his followers who preach against the Dhamma (adhammavādīnaṃ), it is a highly blameworthy act, but those who preach according to the Dhamma (dhammavādīno) are blameless.
Đối với những người theo phe của người đó, nếu họ là người ủng hộ phi pháp (adhammavādī), thì đó là nghiệp có tội lớn; nhưng nếu họ là người ủng hộ Chánh pháp (dhammavādī), thì họ không có tội.
Tattha navannameva saṅghabhede idaṃ suttaṃ – ‘‘ekato, upāli, cattāro honti, ekato cattāro, navamo anussāveti, salākaṃ gāheti ‘ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ satthu sāsanaṃ, imaṃ gaṇhatha, imaṃ rocethā’ti.
Regarding the schism of nine members, this Sutta states: “‘From one side, Upāli, there are four; from the other side, there are four; the ninth person issues an admonition and collects votes, saying: “This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher’s instruction; adopt this, approve of this.”
Về việc chia rẽ Tăng đoàn gồm chín vị, có kinh này: “Này Upāli, một bên có bốn, một bên có bốn, và vị thứ chín kêu gọi, bỏ phiếu rằng ‘Đây là pháp, đây là luật, đây là giáo huấn của Bậc Đạo Sư, hãy chấp nhận điều này, hãy tán thành điều này!’”.
Evaṃ kho, upāli, saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo ca.
Thus, Upāli, there is both a faction in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha.
“Này Upāli, như vậy là có sự chia rẽ hàng ngũ Tăng đoàn và sự chia rẽ Tăng đoàn.”
Navannaṃ vā, upāli, atirekanavannaṃ vā saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo cā’’ti (cūḷava. 351).
When there are nine or more than nine members, Upāli, there is both a faction in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha.”
“Này Upāli, dù là chín vị hay hơn chín vị, cũng là sự chia rẽ hàng ngũ Tăng đoàn và sự chia rẽ Tăng đoàn.”
Etesu ca pana pañcasu saṅghabhedo vacīkammaṃ, sesāni kāyakammānīti evaṃ kammato viññātabbo vinicchayo.
Among these five, the schism in the Saṅgha is a verbal act, while the others are bodily acts; thus, the determination should be understood according to the type of action.
Trong năm loại nghiệp này, sự chia rẽ Tăng đoàn là khẩu nghiệp (vacīkamma), còn các nghiệp khác là thân nghiệp (kāyakamma); như vậy, sự phân định (vinicchaya) cần được hiểu theo nghiệp.
Kappaṭṭhitiyatoti saṅghabhedoyeva cettha kappaṭṭhitiyo.
From the duration of the eon (Kappaṭṭhitiyato): Only the schism in the Saṅgha has the duration of an eon.
Theo sự tồn tại của kiếp (Kappaṭṭhitiyato), ở đây chỉ có sự chia rẽ Tăng đoàn là tồn tại suốt kiếp.
Saṇṭhahante hi kappe vā kappavemajjhe vā saṅghabhedaṃ katvā kappavināseyeva muccati.
Indeed, one who causes a schism in the Saṅgha during a stable eon or in the middle of an eon is liberated only at the destruction of that eon.
Người nào chia rẽ Tăng đoàn trong một kiếp đang tồn tại (saṇṭhahante kappe) hoặc giữa kiếp (kappavemajjha), thì chỉ thoát khỏi quả báo khi kiếp đó hoại diệt (kappavināsa).
Sacepi hi ‘sve kappo vinassissatī’’ti ajja saṅghabhedaṃ karoti, sveva muccati, ekadivasameva niraye paccati.
Even if one causes a schism in the Saṅgha today, thinking “the eon will be destroyed tomorrow,” one is liberated only tomorrow, burning in hell for just one day.
Dù cho hôm nay người đó chia rẽ Tăng đoàn với ý nghĩ “Ngày mai kiếp sẽ hoại diệt”, thì ngày mai người đó mới thoát khỏi quả báo, chỉ chịu khổ trong địa ngục một ngày.
Evaṃ karaṇaṃ pana natthi.
However, such an action does not exist.
Tuy nhiên, việc làm như vậy là không có.
Sesāni cattāri kammāni ānantariyāneva honti, na kappaṭṭhitiyānīti evamettha kappaṭṭhitiyatopi viññātabbo vinicchayo.
The other four actions are merely of immediate retribution, not of eon-duration; thus, the determination in this regard should be understood from the duration of the eon.
Bốn nghiệp còn lại là nghiệp vô gián (ānantariya), không phải là nghiệp tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhitiya). Như vậy, sự phân định (vinicchaya) cần được hiểu theo sự tồn tại của kiếp.
Pākatoti yena ca pañcapetāni kammāni katāni honti, tassa saṅghabhedoyeva paṭisandhivasena vipaccati, sesāni ‘‘ahosikammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti evamādīsu saṅkhaṃ gacchanti.
From the fruit (Pākato): For one who has committed these five actions, only the schism in the Saṅgha ripens as rebirth, while the others are counted as "actions without effect, no result of action," and so on.
Theo quả báo (Pākato), đối với người nào đã thực hiện năm nghiệp này, chỉ có nghiệp chia rẽ Tăng đoàn là cho quả tái sinh, còn các nghiệp khác được xem là “nghiệp đã diệt, không còn quả báo nghiệp” (ahosikamma nāhosi kammavipāko) và tương tự.
Saṅghabhedābhāve lohituppādo, tadabhāve arahantaghāto, tadabhāve sace pitā sīlavā hoti, mātā dussīlā, no vā tathā sīlavatī, pitughāto paṭisandhivasena vipaccati.
If there is no schism in the Saṅgha, the shedding of the Buddha's blood (lohituppādo); if that is absent, the killing of an Arahant; if that is absent, if the father is virtuous and the mother is unvirtuous or not equally virtuous, parricide ripens as rebirth.
Nếu không có nghiệp chia rẽ Tăng đoàn, thì nghiệp làm Phật chảy máu; nếu không có nghiệp đó, thì nghiệp giết A-la-hán; nếu không có nghiệp đó, thì nếu cha có giới hạnh (sīlavā) và mẹ không có giới hạnh (dussīlā) hoặc không có giới hạnh tương tự, thì nghiệp giết cha sẽ cho quả tái sinh.
Sace mātā sīlavatī, mātughāto.
If the mother is virtuous, matricide ripens.
Nếu mẹ có giới hạnh, thì nghiệp giết mẹ.
Dvīsupi sīlena vā dussīlena vā samānesu mātughātova paṭisandhivasena vipaccati.
In both cases, whether equal in virtue or unvirtuous, matricide ripens as rebirth.
Trong cả hai trường hợp cha mẹ có giới hạnh hoặc không có giới hạnh tương đương, nghiệp giết mẹ sẽ cho quả tái sinh.
Mātā hi dukkarakārinī bahūpakārā ca puttānanti.
For a mother performs difficult deeds and is of great help to her children.
Vì người mẹ là người đã làm việc khó khăn và có nhiều công ơn đối với con cái.
Evamettha pākatopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, the determination in this regard should be understood from the fruit.
Như vậy, sự phân định (vinicchaya) cần được hiểu theo quả báo.
Sādhāraṇādīhīti purimāni cattāri sabbesampi gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāni.
From the commonality and so on (Sādhāraṇādīhī): The first four are common to all householders and renunciants.
Theo sự phổ biến, v.v. (Sādhāraṇādīhi), bốn nghiệp đầu tiên là phổ biến (sādhāraṇa) đối với tất cả cư sĩ và xuất gia.
Saṅghabhedo pana ‘‘na kho, upāli bhikkhunī, saṅghaṃ bhindati, na sikkhamānā, na sāmaṇero, na sāmaṇerī, na upāsako, na upāsikā saṅghaṃ bhindati.
However, a schism in the Saṅgha belongs only to a bhikkhu of the aforementioned kind, not to others, as it is said: “Indeed, Upāli, a bhikkhunī does not cause a schism in the Saṅgha, nor does a female trainee (sikkhamānā), nor a novice monk (sāmaṇero), nor a novice nun (sāmaṇerī), nor a male lay follower (upāsako), nor a female lay follower (upāsikā) cause a schism in the Saṅgha.
Nhưng sự chia rẽ Tăng đoàn thì “Này Upāli, tỳ-khưu-ni không chia rẽ Tăng đoàn, người học giới (sikkhamānā) không chia rẽ Tăng đoàn, sa-di (sāmaṇera) không chia rẽ Tăng đoàn, sa-di-ni (sāmaṇerī) không chia rẽ Tăng đoàn, cư sĩ nam (upāsaka) không chia rẽ Tăng đoàn, cư sĩ nữ (upāsikā) không chia rẽ Tăng đoàn.
Bhikkhu kho, upāli, pakatatto samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito saṅghaṃ bhindatī’’ti (cūḷava. 351) vacanato vuttappakārassa bhikkhunova hoti, na aññassa, tasmā asādhāraṇo.
It is indeed a bhikkhu, Upāli, who is fully ordained, sharing the same code of conduct, residing within the same boundary, who causes a schism in the Saṅgha.” Therefore, it is not common.
Này Upāli, chỉ có tỳ-khưu (bhikkhu) đã trưởng thành (pakatatto), sống chung giới (samānasaṃvāsako), đang ở trong cùng giới trường (samānasīmāyaṃ ṭhito) mới chia rẽ Tăng đoàn” – theo lời dạy này, thì chỉ có tỳ-khưu thuộc loại đã nói mới chia rẽ Tăng đoàn, chứ không phải ai khác, do đó nó là không phổ biến (asādhāraṇa).
Ādisaddena sabbepete dukkhavedanāya sahagatā dosamohasampayuttā cāti evamettha sādhāraṇādīhipi viññātabbo vinicchayo.
By the word "and so on", all these are accompanied by painful feelings, connected with greed, hatred, and delusion; thus, the determination in this regard should be understood from the commonality and so on.
Với từ “v.v.” (ādisaddena), tất cả các nghiệp này đều đi kèm với cảm thọ khổ (dukkhavedanā sahagatā) và liên kết với tham (dosa) và si (moha). Như vậy, sự phân định (vinicchaya) cần được hiểu theo sự phổ biến, v.v.
277. Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā.
277. In one world-system (Ekissā lokadhātuyā) refers to the ten-thousand-world-system.
277. Trong một thế giới (Ekissā lokadhātuyā) có nghĩa là trong mười ngàn thế giới (dasasahassī lokadhātu).
Tīṇi hi khettāni jātikhettaṃ, āṇākhettaṃ visayakhettanti.
There are indeed three fields: the birth-field (jātikhettaṃ), the authority-field (āṇākhettaṃ), and the range-field (visayakhettaṃ).
Quả thật, có ba cõi: cõi sinh (jātikhetta), cõi quyền năng (āṇākhetta), cõi đối tượng (visayakhetta).
Tattha jātikhettaṃ nāma dasasahassī lokadhātu.
Among these, the birth-field is the ten-thousand-world-system.
Trong đó, cõi sinh (jātikhetta) là mười ngàn thế giới.
Sā hi tathāgatassa mātukucchismiṃ okkamanakāle nikkhamanakāle sambodhikāle dhammacakkappavattane āyusaṅkhāravossajjane parinibbāne ca kampati.
For it trembles at the time of the Tathāgata's conception in his mother's womb, at the time of his going forth, at the time of his awakening, at the turning of the Wheel of Dhamma, at the renunciation of his life-condition, and at his final Nibbāna.
Cõi này rung chuyển khi Đức Như Lai nhập thai mẹ, khi xuất thai, khi thành đạo Bồ-đề, khi chuyển bánh xe Pháp, khi xả bỏ thọ hành, và khi nhập Niết-bàn.
Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana āṇākhettaṃ nāma.
However, the authority-field is a hundred-thousand-million world-systems.
Còn một trăm ngàn vạn cõi thế giới (koṭisatasahassacakkavāḷaṃ) là cõi quyền năng (āṇākhetta).
Āṭānāṭiyaparittamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā pavattati.
For in this field, the authority of the Āṭānāṭiya Paritta, Mora Paritta, Dhajagga Paritta, Ratana Paritta, and so on, prevails.
Ở đây, quyền năng của các bài kinh như Āṭānāṭiya Paritta, Mora Paritta, Dhajagga Paritta, Ratana Paritta, v.v., được vận hành.
Visayakhettassa pana parimāṇaṃ natthi.
The range-field, however, has no limit.
Còn cõi đối tượng (visayakhetta) thì không có giới hạn.
Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddeso 85; paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi.
For Buddhas, there is no unperceived realm, as it is said: "As far as knowledge extends, so far does the knowable; as far as the knowable extends, so far does knowledge; the knowable is bounded by knowledge, and knowledge is bounded by the knowable."
Vì đối với các vị Phật, không có gì là không phải đối tượng của trí tuệ, theo lời dạy: “Trí tuệ bao nhiêu thì đối tượng biết bấy nhiêu, đối tượng biết bao nhiêu thì trí tuệ bấy nhiêu, đối tượng biết giới hạn bởi trí tuệ, trí tuệ giới hạn bởi đối tượng biết”.
Imesu pana tīsu khettesu ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.
Among these three fields, there is no Sutta stating that Buddhas arise in another world-system apart from this one; but there is one stating that they do not arise.
Tuy nhiên, trong ba cõi này, không có kinh nào nói rằng các vị Phật xuất hiện trong một cõi thế giới khác ngoài cõi thế giới này, nhưng có kinh nói rằng các vị Phật không xuất hiện.
Tīṇi hi piṭakāni – vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakaṃ.
There are indeed three Piṭakas: the Vinaya Piṭaka, the Sutta Piṭaka, and the Abhidhamma Piṭaka.
Quả thật, có ba tạng (Tīṇi piṭakāni): Tạng Luật (Vinayapiṭaka), Tạng Kinh (Suttantapiṭaka), Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka).
Tisso saṅgītiyo – mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtattherassa saṅgīti.
There are three Councils: the Council of Elder Mahākassapa, the Council of Elder Yasa, and the Council of Elder Moggaliputtatissa.
Có ba kỳ kết tập (Tisso saṅgītiyo): kỳ kết tập của Trưởng lão Mahākassapa, kỳ kết tập của Trưởng lão Yasa, kỳ kết tập của Trưởng lão Moggaliputta.
Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.
There is no Sutta stating that Buddhas arise elsewhere apart from this world-system in the Buddha's dispensation that has been compiled in these three Piṭakas through these three Councils; but there is one stating that they do not arise.
Trong lời Phật dạy đã được kết tập trong ba tạng này, không có kinh nào nói rằng các vị Phật xuất hiện ở nơi khác ngoài cõi thế giới này, nhưng có kinh nói rằng các vị Phật không xuất hiện.
Apubbaṃ acarimanti apure apacchā, ekato na uppajjanti.
Not before, not after (Apubbaṃ acarimaṃ) means not before, not after, they do not arise simultaneously.
Không trước không sau (Apubbaṃ acarimaṃ) có nghĩa là không trước không sau, không xuất hiện cùng lúc.
Pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti.
It is said that they arise either before or after.
Có nghĩa là xuất hiện trước hoặc sau.
Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ, tāva pubbeti na veditabbaṃ.
In this regard, it should not be understood as "before" from the time the Bodhisatta sat at the foot of the Bodhi tree, resolved "I will not rise until I attain awakening," until the moment of his conception in his mother's womb.
Trong đó, không nên hiểu “trước” là từ lúc Bồ-tát ngồi trên bồ-đoàn với lời thề “Tôi sẽ không đứng dậy cho đến khi đạt được giác ngộ” cho đến lúc thụ thai trong bụng mẹ.
Bodhisattassa hi paṭisandhikkhaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva khettapariggaho kato, etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti.
Indeed, at the moment of the Bodhisatta's conception, the field was already demarcated by the trembling of the ten-thousand-world-system, and the arising of another Buddha within this interval is prevented.
Vì vào khoảnh khắc Bồ-tát thụ thai, sự chiếm hữu cõi đã được thực hiện bằng cách làm rung chuyển mười ngàn cõi thế giới, và trong khoảng thời gian này, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã bị ngăn cấm.
Parinibbānato paṭṭhāya yāva sāsapamattāpi dhātu tiṭṭhati, tāva pacchāti na veditabbaṃ.
It should not be understood as "after" from the time of his final Nibbāna until even a mustard-seed-sized relic remains.
Không nên hiểu “sau” là từ lúc nhập Niết-bàn cho đến khi một hạt xá lợi nhỏ như hạt cải vẫn còn tồn tại.
Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhā ṭhitāva honti.
For when the relics are present, the Buddhas are present.
Khi các Xá-lợi (Dhātu) còn tồn tại, các vị Phật vẫn còn tồn tại.
Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti.
Therefore, the arising of another Buddha is prevented during this interval.
Do đó, trong khoảng thời gian này, sự xuất hiện của một vị Phật khác bị ngăn cấm.
Dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.
However, when the relics have attained final Nibbāna, the arising of another Buddha is not prevented.
Tuy nhiên, khi Xá-lợi đã nhập Niết-bàn (Dhātuparinibbāna), sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn cấm.
Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti?
Why do they not arise simultaneously, neither before nor after?
Tại sao các Ngài không xuất hiện cùng lúc, không trước không sau?
Anacchariyattā.
Because of the lack of wonder.
Vì sự không phi thường.
Buddhā hi acchariyamanussā.
For Buddhas are wondrous persons.
Chư Phật là những con người phi thường.
Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso.
As it is said: "One person, bhikkhus, arising in the world, arises as a wondrous person.
Như đã nói: “Này các Tỳ-khưu, một người duy nhất xuất hiện trên thế gian, xuất hiện như một con người phi thường.
Katamo ekapuggalo?
Which one person?
Người duy nhất đó là ai?
Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172).
The Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One."
Đó là Đức Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác” (A.N. 1.172).
Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ.
If two, four, eight, or sixteen were to arise together, they would not be wondrous.
Nếu hai, bốn, tám, hoặc mười sáu vị xuất hiện cùng lúc, các Ngài sẽ trở nên không phi thường.
Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷārā na honti, bhikkhūpi bahutāya anacchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ.
For even in one monastery, the offerings and honors for two cetiyas are not great, and bhikkhus, being numerous, become unwonderful; so too would Buddhas be.
Ngay cả trong một ngôi chùa, lợi lộc và sự cúng dường cho hai bảo tháp cũng không lớn, chư Tỳ-khưu cũng trở nên không phi thường vì số lượng đông đảo; chư Phật cũng sẽ như vậy.
Tasmā na uppajjanti.
Therefore, they do not arise.
Vì vậy, các Ngài không xuất hiện (cùng lúc).
‘‘Bhante, nāgasena, bhāsitampi hetaṃ bhagavatā – ‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’ti.
"Venerable Nāgasena, this was also spoken by the Blessed One: 'It is impossible, bhikkhus, there is no opportunity for two Arahants, Perfectly Self-Enlightened Ones, to arise simultaneously, neither before nor after, in one world-system; such a situation does not exist.'
“Bạch Đại đức Nāgasena, Thế Tôn đã thuyết rằng: ‘Này các Tỳ-khưu, điều này là không thể, không có cơ hội, để hai vị A-la-hán Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong một thế giới cùng lúc, không trước không sau. Điều đó không thể xảy ra.’
Desentā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādapaṭipattiyaṃ anusāsanti.
And, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas, when teaching, teach the thirty-seven factors of enlightenment; when speaking, they speak of the Four Noble Truths; when training, they train in the three trainings; and when admonishing, they admonish in the practice of heedfulness.
Và bạch Đại đức Nāgasena, tất cả các Đức Như Lai đều giảng dạy ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề (bodhipakkhiyadhammā), đều thuyết giảng Tứ Diệu Đế, đều huấn luyện trong ba môn học (sikkhā), và đều khuyên nhủ về sự thực hành không phóng dật (appamādapaṭipatti).
Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ eko uddeso ekā kathā ekā sikkhā ekā anusiṭṭhi, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe na uppajjanti.
If, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas have one aim, one discourse, one training, one admonition, for what reason do two Tathāgatas not arise at the same moment?
Bạch Đại đức Nāgasena, nếu tất cả các Đức Như Lai đều có cùng một mục đích, cùng một lời thuyết giảng, cùng một sự huấn luyện, cùng một lời khuyên nhủ, thì vì lý do gì mà hai Đức Như Lai không xuất hiện cùng một lúc?
Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyopi buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya.
Even with the arising of one Buddha, this world is illumined; if there were a second Buddha, this world would be illumined all the more by the radiance of two.
Ngay cả với sự xuất hiện của một Đức Phật, thế giới này đã được chiếu sáng; nếu có một Đức Phật thứ hai, thế giới này sẽ được chiếu sáng hơn nữa bởi ánh sáng của hai vị.
Ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ.
And two Tathāgatas, when admonishing, would admonish pleasantly; when instructing, they would instruct pleasantly.
Và khi hai Đức Như Lai khuyên bảo, các Ngài sẽ khuyên bảo dễ dàng; khi hai Ngài khuyên nhủ, các Ngài sẽ khuyên nhủ dễ dàng.
Tattha me kāraṇaṃ desehi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyyanti’’.
Please explain the reason for this to me, so that I may be free from doubt."
Xin Đại đức hãy giải thích lý do cho con, để con không còn nghi ngờ gì nữa.”
‘‘Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti.
"This ten-thousandfold world-system, great king, is the bearer of one Buddha, it bears the qualities of only one Tathāgata.
“Đại vương, mười ngàn thế giới (dasasahassī lokadhātu) này chỉ có thể chịu đựng được một Đức Phật, chỉ có thể giữ được phẩm hạnh của một Đức Như Lai.
Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.
If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world-system would not be able to sustain him; it would shake, tremble, bend, incline, sway, scatter, dissolve, disintegrate, and would not remain stable.
Nếu một Đức Phật thứ hai xuất hiện, mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng được, nó sẽ rung chuyển, lay động, nghiêng ngả, cúi xuống, uốn cong, tan rã, tiêu tan, hủy diệt, và không thể đứng vững được.
‘‘Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya.
“Just as, great king, a boat might be able to sustain one person.
“Đại vương, ví như một con thuyền chỉ có thể chở một người.
Ekasmiṃ purise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya.
When one person boards it, that boat would be just enough.
Khi một người lên thuyền, con thuyền đó sẽ ổn định.
Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhiruheyya.
Then a second person would come, similar in lifespan, complexion, age, size, whether lean or stout, and in all limbs and parts, and he would board that boat.
Rồi một người thứ hai đến, có cùng tuổi tác, dung mạo, độ tuổi, kích thước, gầy hay béo, và mọi chi phần cơ thể, người đó cũng lên con thuyền ấy.
Api nu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyāti?
Would that boat, great king, be able to sustain both of them?
Thưa Đại vương, liệu con thuyền đó có thể chở cả hai người không?
Na hi, bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya, osīdeyya udaketi.
No, Venerable Sir, it would shake, tremble, bend, incline, sway, scatter, dissolve, disintegrate, and would not remain stable; it would sink into the water.
Bạch Đại đức, không thể. Nó sẽ rung chuyển, lay động, nghiêng ngả, cúi xuống, uốn cong, tan rã, tiêu tan, hủy diệt, không thể đứng vững, và sẽ chìm xuống nước.
Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.
Even so, great king, this ten-thousand-world-system is for the sustenance of one Buddha; it sustains the qualities of only one Tathāgata. If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world-system would not be able to sustain him; it would shake… and would not remain stable.
Cũng vậy, Đại vương, mười ngàn thế giới này chỉ có thể chịu đựng được một Đức Phật, chỉ có thể giữ được phẩm hạnh của một Đức Như Lai. Nếu một Đức Phật thứ hai xuất hiện, mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng được, nó sẽ rung chuyển… (tương tự như trên)… không thể đứng vững được.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāva kaṇṭhamabhipūrayitvā.
“Or again, great king, a man might eat as much food as he desires, filling himself up to the throat.
“Hoặc nữa, Đại vương, ví như một người ăn no đủ, lấp đầy đến tận cổ họng.
So dhāto pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandikato anonamitadaṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya.
Being satisfied, nourished, full, replete, lethargic, and unable to bend his body, he might then eat the same amount of food again.
Người đó đã no nê, đầy đủ, không còn chỗ trống, mệt mỏi, không thể cúi gập người, lại tiếp tục ăn thêm một lượng thức ăn tương tự.
Api nu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyāti?
Would that man, great king, be happy?
Thưa Đại vương, liệu người đó có được an lạc không?
Na hi, bhante, sakiṃbhuttova mareyyāti.
No, Venerable Sir, he would die after eating just once.
Bạch Đại đức, không thể. Chỉ một lần ăn đó thôi cũng đủ làm người đó chết rồi.
Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī…pe… na ṭhānamupagaccheyyāti.
Even so, great king, this ten-thousand-world-system is for the sustenance of one Buddha… and would not remain stable.”
Cũng vậy, Đại vương, mười ngàn thế giới này chỉ có thể chịu đựng được một Đức Phật… (tương tự như trên)… không thể đứng vững được.”
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavi calatīti?
“Does the earth, Venerable Nāgasena, tremble due to an excess burden of Dhamma?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, có phải đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn không?”
Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanaparipūritā bhaveyyuṃ yāva mukhasamā.
Here, great king, there might be two carts filled with jewels up to the brim.
“Đại vương, ví như có hai cỗ xe đầy ắp châu báu đến tận miệng.
Ekasmā sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyāti?
If jewels were taken from one cart and poured into the other, would that cart, great king, be able to hold the jewels of both carts?
Người ta lấy châu báu từ một cỗ xe đổ vào cỗ xe kia. Thưa Đại vương, liệu cỗ xe đó có thể chứa được châu báu của cả hai cỗ xe không?”
Na hi, bhante, nābhipi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemīpi tassa opateyyuṃ, akkhopi tassa bhijjeyyāti.
No, Venerable Sir, its hub would burst, its spokes would break, its felloes would fall off, and its axle would snap.
“Bạch Đại đức, không thể. Trục của nó sẽ vỡ, các nan hoa của nó sẽ gãy, vành của nó sẽ bung ra, và bánh xe của nó cũng sẽ vỡ.”
Kiṃ nu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatīti?
Does the cart, great king, break due to an excess burden of jewels?
“Thưa Đại vương, có phải cỗ xe bị vỡ vì gánh nặng châu báu quá lớn không?”
Āma, bhanteti.
Yes, Venerable Sir.
“Vâng, bạch Đại đức.”
Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calatīti.
Even so, great king, the earth trembles due to an excess burden of Dhamma.
“Cũng vậy, Đại vương, đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn.”
‘‘Api ca, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ.
“Moreover, great king, this reason has been presented to demonstrate the Buddha’s power.
“Hơn nữa, Đại vương, lý do này được đưa ra để làm sáng tỏ sức mạnh của chư Phật.
Aññampi tattha abhirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na uppajjanti.
Listen to another excellent reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.
Hãy lắng nghe một lý do khác phù hợp hơn, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, parisāya vivādo uppajjeyya, ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
If, great king, two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, a dispute would arise among the assembly, saying, ‘This is our Buddha, that is your Buddha,’ and they would become divided into two factions.
Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, sẽ có tranh cãi trong hội chúng, họ sẽ chia thành hai phe: ‘Đức Phật của các ông,’ ‘Đức Phật của chúng tôi.’
Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjati, ‘tumhākaṃ amacco amhākaṃ amacco’ti ubhatopakkhajātā honti.
Just as, great king, a dispute arises among the assembly concerning two powerful ministers, saying, ‘This is our minister, that is our minister,’ and they become divided into two factions.
Cũng như, Đại vương, khi có hai vị quan lớn mạnh, sẽ có tranh cãi trong hội chúng, họ sẽ chia thành hai phe: ‘Quan của các ông,’ ‘Quan của chúng tôi.’
Evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, parisāya vivādo uppajjeyya, ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
Even so, great king, if two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, a dispute would arise among the assembly, saying, ‘This is our Buddha, that is your Buddha,’ and they would become divided into two factions.
Cũng vậy, Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, sẽ có tranh cãi trong hội chúng, họ sẽ chia thành hai phe: ‘Đức Phật của các ông,’ ‘Đức Phật của chúng tôi.’
Idaṃ paṭhamaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na uppajjanti.
Listen to this first reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.
Đây là lý do đầu tiên mà Đại vương hãy lắng nghe, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na uppajjanti.
“Listen further, great king, to another reason why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.
“Đại vương, hãy lắng nghe thêm một lý do nữa, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, aggo buddhoti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya.
If, great king, two Fully Enlightened Buddhas were to arise at the same moment, the statement ‘the foremost Buddha’ would be false.
Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện cùng một lúc, thì lời nói ‘Đức Phật là bậc tối thượng’ sẽ trở thành sai lầm.
Jeṭṭho buddhoti…pe… seṭṭho buddhoti.
The statement ‘the eldest Buddha’… the statement ‘the best Buddha’—
Lời nói ‘Đức Phật là bậc trưởng thượng’… (tương tự)… ‘Đức Phật là bậc ưu việt’.
Visiṭṭho buddhoti, uttamo buddhoti, pavaro buddhoti, asamo buddhoti, asamasamo buddhoti, appaṭisamo buddhoti, appaṭibhāgo buddhoti, appaṭipuggalo buddhoti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya.
The statements ‘the most distinguished Buddha,’ ‘the supreme Buddha,’ ‘the most excellent Buddha,’ ‘the incomparable Buddha,’ ‘the unequalled Buddha,’ ‘the peerless Buddha,’ ‘the matchless Buddha,’ ‘the unequalled person Buddha’—these would all be false.
Lời nói ‘Đức Phật là bậc xuất chúng’, ‘Đức Phật là bậc tối cao’, ‘Đức Phật là bậc tối thắng’, ‘Đức Phật là bậc vô song’, ‘Đức Phật là bậc vô song sánh’, ‘Đức Phật là bậc không ai sánh bằng’, ‘Đức Phật là bậc không ai sánh kịp’, ‘Đức Phật là bậc không ai sánh bằng người’ sẽ trở thành sai lầm.
Imampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na uppajjanti.
Accept this reason too, great king, as to why two Fully Enlightened Buddhas do not arise at the same moment.”
Đại vương, xin hãy chấp nhận lý do này theo nghĩa chân thật, vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện cùng một lúc.”
‘‘Apica, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakatikā esā, yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati.
Furthermore, O great king, it is the inherent nature of the Buddhas, the Fortunate Ones, that only one Buddha arises in the world.
‘‘Ngoài ra, Đại vương, đây là bản chất tự nhiên của chư Phật Thế Tôn, rằng chỉ có một vị Phật xuất hiện trên thế gian.
Kāraṇamahantattā sabbaññubuddhaguṇānaṃ.
Because of the immensity of the qualities of the Omniscient Buddha.
Do sự vĩ đại của các đức tính Toàn Giác của chư Phật.
Aññampi, mahārāja, yaṃ mahantaṃ hoti, taṃ ekaṃyeva hoti.
And also, O great king, whatever is immense is only one.
Và nữa, Đại vương, bất cứ điều gì vĩ đại, nó chỉ có một mà thôi.
Pathavī, mahārāja, mahantī, sā ekāyeva.
The earth, O great king, is immense; it is but one.
Đại vương, trái đất thì vĩ đại, nó chỉ có một.
Sāgaro mahanto, so ekoyeva.
The ocean is immense; it is but one.
Đại dương thì vĩ đại, nó chỉ có một.
Sineru girirāja mahanto, so ekoyeva.
Sineru, the king of mountains, is immense; it is but one.
Vua núi Sineru thì vĩ đại, nó chỉ có một.
Ākāso mahanto, so ekoyeva.
Space is immense; it is but one.
Hư không thì vĩ đại, nó chỉ có một.
Sakko mahanto, so ekoyeva.
Sakka is immense; he is but one.
Thích Ca thì vĩ đại, ngài chỉ có một.
Brahmā mahanto, so ekoyeva.
Brahmā is immense; he is but one.
Phạm Thiên thì vĩ đại, ngài chỉ có một.
Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva.
The Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, is immense; He is but one.
Đức Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác thì vĩ đại, ngài chỉ có một.
Yattha te uppajjanti, tattha aññesaṃ okāso na hoti.
Where they arise, there is no place for others.
Nơi nào các ngài xuất hiện, nơi đó không có chỗ cho người khác.
Tasmā tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatīti.
Therefore, the Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, arises as only one in the world.
Vì vậy, Đức Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác chỉ có một vị xuất hiện trên thế gian.”
Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehī’’ti.
“Well-explained, Venerable Nāgasena, is this question with similes and reasons.”
“Bạch Đại Đức Nāgasena, vấn đề này đã được giải thích rõ ràng bằng các ví dụ và lý do.”
Ekissā lokadhātuyāti ekasmiṃ cakkavāḷe.
Ekissā lokadhātuyā means in one world-system (cakkavāḷa).
Ekissā lokadhātuyā (Trong một thế giới) có nghĩa là trong một cõi vũ trụ (cakkavāḷa).
Heṭṭhā imināva padena dasa cakkavāḷasahassāni gahitāni, tānipi ekacakkavāḷeneva paricchindituṃ vaṭṭanti.
Below, by this same term, ten thousand world-systems are included, which may also be delimited by one world-system.
Phía dưới, với chính từ này, mười ngàn cõi vũ trụ (dasa cakkavāḷasahassāni) đã được bao hàm, và những cõi đó cũng có thể được giới hạn trong một cõi vũ trụ.
Buddhā hi uppajjamānā imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjanti, uppajjanaṭṭhāne pana vārite ito aññesu cakkavāḷesu na uppajjantīti vāritameva hoti.
For Buddhas, when they arise, they arise in this very world-system; but where their arising is prohibited, they do not arise in other world-systems, so it is indeed prohibited.
Chư Phật khi xuất hiện thì xuất hiện trong chính cõi vũ trụ này; nhưng khi nơi xuất hiện đã được ngăn cấm, thì các ngài không xuất hiện trong các cõi vũ trụ khác, như vậy là đã được ngăn cấm.
278. Apubbaṃ acarimanti ettha cakkaratanapātubhāvato pubbe pubbaṃ, tasseva antaradhānato pacchā carimaṃ.
278. Here, apubbaṃ acarimanti means ‘prior’ is prior to the appearance of the cakka-ratana, and ‘latter’ is after its disappearance. The disappearance of the cakka-ratana occurs in two ways: either by the cakkavatti king’s death or by his going forth.
278. Trong Apubbaṃ acarimanti (không trước không sau) này, "trước" là trước khi bánh xe báu xuất hiện, "sau" là sau khi bánh xe báu biến mất.
Tattha dvidhā cakkaratanassa antaradhānaṃ hoti cakkavattino kālakiriyāya vā pabbajjāya vā.
When it disappears, it disappears on the seventh day from the death or from the going forth; after that, the appearance of a cakkavatti king is not prohibited.
Sự biến mất của bánh xe báu có hai loại: do cái chết của Chuyển Luân Vương hoặc do ngài xuất gia.
Antaradhāyamānañca pana taṃ kālakiriyato vā pabbajjato vā sattame divase antaradhāyati, tato paraṃ cakkavattino pātubhāvo avārito.
And when that (Cakkavatti) disappears, either by death or by going forth (into homelessness), it disappears on the seventh day. After that, the appearance of a Cakkavatti is unobstructed.
Khi nó biến mất, nó biến mất vào ngày thứ bảy sau cái chết hoặc sự xuất gia; sau đó, sự xuất hiện của một Chuyển Luân Vương khác không bị ngăn cấm.
Kasmā pana ekacakkavāḷe dve cakkavattino na uppajjantīti?
Why do not two cakkavatti kings arise in one world-system?
Tại sao hai Chuyển Luân Vương không xuất hiện trong cùng một cõi vũ trụ?
Vivādupacchedato, acchariyabhāvato, cakkaratanassa mahānubhāvato ca.
Because of the cessation of disputes, their wondrous nature, and the great power of the cakka-ratana.
Vì để tránh tranh chấp, vì tính phi thường, và vì uy lực vĩ đại của bánh xe báu.
Dvīsu hi uppajjantesu ‘‘amhākaṃ rājā mahanto, amhākaṃ rājā mahanto’’ti vivādo uppajjeyya, ‘‘ekasmiṃ dīpe cakkavattī, ekasmiṃ dīpe cakkavattī’’ti ca anacchariyo bhaveyya.
If two were to arise, disputes would arise with cries of “Our king is great! Our king is great!” and it would not be wondrous to have “a cakkavatti in one continent and a cakkavatti in another continent.”
Nếu hai vị xuất hiện, sẽ có tranh chấp rằng: "Vua của chúng ta vĩ đại, vua của chúng ta vĩ đại"; và sẽ không còn phi thường nữa khi nói: "Một Chuyển Luân Vương ở hòn đảo này, một Chuyển Luân Vương ở hòn đảo kia."
Yo cāyaṃ cakkaratanassa dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu issariyānuppadānasamattho mahānubhāvo, sopi parihāyetha.
Also, the great power of the cakka-ratana, which is capable of bestowing sovereignty over the four great continents with their two thousand surrounding islands, would diminish.
Và uy lực vĩ đại của bánh xe báu, có khả năng ban quyền thống trị trên bốn đại châu với hai ngàn tiểu đảo, cũng sẽ bị suy giảm.
Iti vivādupacchedato acchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca na ekacakkavāḷe dve uppajjanti.
Thus, because of the cessation of disputes, their wondrous nature, and the great power of the cakka-ratana, two do not arise in one world-system.
Vì vậy, để tránh tranh chấp, để duy trì tính phi thường, và vì uy lực vĩ đại của bánh xe báu, hai vị không xuất hiện trong cùng một cõi vũ trụ.
Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni.
With the conjunction of these eight factors, the aspiration is fulfilled.”
Đây là những điều kiện để phát nguyện thành tựu.
Iti paṇidhānampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti.
These are indeed the causes for the fulfillment of aspiration. So how can Buddhahood be for a woman who is unable to fulfill even the aspiration?
Vậy thì, một người phụ nữ không thể thành tựu sự phát nguyện, làm sao có thể đạt được Phật quả?
‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti vuttaṃ.
Therefore, it was said: “Monks, it is impossible, it is not possible for a woman to be an Arahant, a Perfectly Self-Enlightened One.”
Như đã nói: "Này các Tỳ-khưu, điều này là bất khả, là không có cơ hội, rằng một người phụ nữ trở thành bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác."
Sabbākāraparipūrova puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho, na itthī.
A fully perfected accumulation of merit produces a fully perfected existence; therefore, only a man becomes an Arahant, a Perfectly Self-Enlightened One, not a woman.
Chỉ có sự tích lũy công đức đầy đủ mọi phương diện mới tạo ra một thân tướng đầy đủ mọi phương diện; vì vậy, chỉ có nam giới mới trở thành bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, chứ không phải nữ giới.
280. Rājā assa cakkavattītiādīsupi yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhatādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūranti, itthiratanābhāvena sattaratanasamaṅgitā na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhāvo na hoti.
280. Similarly, regarding “that a woman should be a cakkavatti king” and so on, because a woman lacks the private parts covered by a sheath and other features, the distinctive marks (lakkhaṇa) are not perfected; because of the absence of the "woman-gem" (itthiratana), the seven jewels are not fulfilled, and her existence is not superior to all humans.
280. Trong các trường hợp như Rājā assa cakkavattī (trở thành Chuyển Luân Vương), cũng vậy, vì người phụ nữ không có các tướng tốt như bộ phận sinh dục được che kín bằng vỏ bọc, không có đầy đủ bảy báu do thiếu nữ báu, và không có thân tướng vượt trội hơn tất cả mọi người.
Tasmā ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī’’ti vuttaṃ.
Therefore, it was said: “Monks, it is impossible, it is not possible for a woman to be a cakkavatti king.”
Vì vậy, đã nói: "Này các Tỳ-khưu, điều này là bất khả, là không có cơ hội, rằng một người phụ nữ trở thành Chuyển Luân Vương."
Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ, evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi.
But just as the female gender, so too is the male gender absent in the Brahma world.
Chẳng phải rằng, cũng như giới tính nữ, giới tính nam cũng không tồn tại trong cõi Phạm Thiên sao?
Tasmā ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kāreyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’tipi na vattabbaṃ siyāti.
Therefore, should it not be said that “it is possible for a man to attain the state of Brahmā”?
Vậy thì, lẽ ra cũng không nên nói: "Điều này là có thể, rằng một người nam có thể trở thành Phạm Thiên."
No na vattabbaṃ.
No, it should not be said.
Không, không phải là không nên nói.
Idha purisassa tattha nibbattanato.
Because a man is born there in this realm.
Vì ở đây, người nam tái sinh ở đó (cõi Phạm Thiên).
Brahmattanti hi mahābrahmattaṃ adhippetaṃ.
By “Brahma-hood,” the state of Mahābrahmā is intended.
"Phạm Thiên" ở đây có ý nghĩa là Đại Phạm Thiên.
Itthī ca idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjati, na mahābrahmānaṃ.
A woman, having developed jhāna here and died, attains companionship with the Brahmā's retinue, not with the Mahābrahmās.
Người nữ ở đây, sau khi tu tập thiền định và qua đời, tái sinh làm tùy tùng của Phạm Thiên, chứ không phải Đại Phạm Thiên.
Puriso pana tattha nuppajjatīti na vattabbo.
But it should not be said that a man does not arise there.
Còn người nam thì không thể nói là không tái sinh ở đó.
Samānepi cettha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva brahmāno, na itthisaṇṭhānā.
Even if both genders are absent there, Brahmās are in a male form, not a female form.
Mặc dù cả hai giới tính đều không có ở đó, nhưng các vị Phạm Thiên có hình dáng nam giới, chứ không phải hình dáng nữ giới.
Tasmā suvuttamevetaṃ.
Therefore, this has been well said.
Vì vậy, điều này đã được nói rất đúng.
284. Kāyaduccaritassātiādīsu yathā nimbabījakosātakibījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuraṃ vipākaṃ na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti.
284. In “Kāyaduccaritassā” (for bodily misconduct) and so on, just as seeds of neem, bitter gourd, etc., do not produce sweet fruit, but rather unpleasant, unsweet fruit, so too bodily misconduct and so on do not produce sweet results, but rather unpleasant ones.
284. Trong Kāyaduccaritassā (của ác hạnh thân) và các điều khác, giống như hạt cây nim, hạt mướp đắng, v.v., không tạo ra quả ngọt, mà chỉ tạo ra quả không ngon, không ngọt, thì ác hạnh thân, v.v., cũng không tạo ra quả báo ngọt ngào, mà chỉ tạo ra quả báo không ngọt ngào.
Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādurasameva phalaṃ nibbattenti, na asātaṃ kaṭukaṃ.
And just as sugarcane seeds, rice seeds, etc., produce sweet and delicious fruit, not unpleasant or bitter ones.
Và giống như hạt mía, hạt lúa, v.v., tạo ra quả ngọt, ngon, chứ không phải không ngon, đắng.
Evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti, na amadhuraṃ.
So too, good bodily conduct and so on produce only sweet results, not unpleasant ones.
Thì thiện hạnh thân, v.v., cũng tạo ra quả báo ngọt ngào, chứ không phải không ngọt ngào.
Vuttampi cetaṃ –
It was also said:
Điều này cũng đã được nói:
290-295. Kāyaduccaritasamaṅgītiādīsu samaṅgīti pañcavidhā samaṅgitā – āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, kammasamaṅgitā, vipākasamaṅgitā, upaṭṭhānasamaṅgitāti.
290-295. In “Kāyaduccaritasamaṅgī” (endowed with bodily misconduct) and so on, samaṅgī refers to five kinds of endowment: endowment by accumulation (āyūhanasamaṅgitā), endowment by volition (cetanāsamaṅgitā), endowment by kamma (kammasamaṅgitā), endowment by result (vipākasamaṅgitā), and endowment by presentation (upaṭṭhānasamaṅgitā).
290-295. Trong Kāyaduccaritasamaṅgī (người đầy đủ ác hạnh thân) và các điều khác, samaṅgī (đầy đủ) có năm loại đầy đủ: đầy đủ về sự nỗ lực (āyūhanasamaṅgitā), đầy đủ về ý chí (cetanāsamaṅgitā), đầy đủ về nghiệp (kammasamaṅgitā), đầy đủ về quả báo (vipākasamaṅgitā), đầy đủ về sự hiện hữu (upaṭṭhānasamaṅgitā).
Tattha kusalākusalakammāyūhanakkhaṇe āyūhanasamaṅgitāti vuccati.
Here, endowment by accumulation is said at the moment of accumulating wholesome and unwholesome kamma.
Trong đó, vào thời điểm nỗ lực thực hiện nghiệp thiện hoặc bất thiện, được gọi là āyūhanasamaṅgitā.
Tathā cetanāsamaṅgitā.
Similarly, endowment by volition.
Tương tự, cetanāsamaṅgitā.
Yāva pana sattā arahattaṃ na pāpuṇanti, tāva sabbepi sattā pubbe upacitacetanāya samaṅgitāya cetanāsamaṅginoti vuccanti.
As long as beings have not attained Arahantship, all beings are called “endowed with volition” (cetanāsamaṅgino) because of their volition accumulated previously.
Và chừng nào chúng sinh chưa đạt đến A-la-hán quả, tất cả chúng sinh đều được gọi là cetanāsamaṅgī (đầy đủ ý chí) do ý chí đã tích lũy từ trước.
Esā cetanāsamaṅgitā.
This is endowment by volition.
Đây là cetanāsamaṅgitā.
Yāva arahattaṃ na pāpuṇanti, tāva sabbepi sattā pubbe upacitaṃ vipākārahaṃ kammaṃ sandhāya ‘‘kammasamaṅgino’’ti vuccanti.
As long as beings have not attained Arahantship, all beings are called “endowed with kamma” (kammasamaṅgino) with reference to kamma accumulated previously, which is worthy of results.
Chừng nào chúng sinh chưa đạt đến A-la-hán quả, tất cả chúng sinh đều được gọi là "kammasamaṅgino" (đầy đủ nghiệp) dựa trên nghiệp đã tích lũy từ trước, xứng đáng với quả báo.
Esā kammasamaṅgitā.
This is endowment by kamma.
Đây là kammasamaṅgitā.
Vipākasamaṅgitā vipākakkhaṇeyeva veditabbā.
Endowment by result should be understood only at the moment of result.
Vipākasamaṅgitā (đầy đủ quả báo) chỉ nên được hiểu vào thời điểm quả báo.
Yāva pana sattā arahattaṃ na pāpuṇanti, tāva tesaṃ tato tato cavitvā niraye uppajjamānānaṃ aggijālālohakumbhiādīhi upaṭṭhānākārehi nirayo, gabbhaseyyakattaṃ āpajjamānānaṃ mātukucchi, devesu uppajjamānānaṃ kapparukkhavimānādīhi upaṭṭhānākārehi devalokoti evaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhāti.
As long as beings have not attained Arahantship, for those who die from one existence and are reborn in hell, hell presents itself with forms of presentation like flames of fire and iron cauldrons; for those who enter the mother’s womb, the mother’s womb; for those who are reborn among devas, the deva-world presents itself with forms of presentation like wish-granting trees and celestial mansions, and so on, as a sign of rebirth.
Và chừng nào chúng sinh chưa đạt đến A-la-hán quả, thì khi họ chết từ cõi này và tái sinh vào địa ngục, địa ngục sẽ hiện ra dưới dạng lửa cháy, nồi đồng, v.v.; khi họ tái sinh vào thai bào, thì đó là bụng mẹ; khi họ tái sinh vào cõi trời, thì cõi trời sẽ hiện ra dưới dạng cây như ý, cung điện, v.v., như là dấu hiệu của sự tái sinh.
Iti nesaṃ iminā upapattinimittaupaṭṭhānena aparimuttatā upaṭṭhānasamaṅgitā nāma.
Thus, their non-liberation due to this presentation of the sign of rebirth is called endowment by presentation.
Vì vậy, sự không giải thoát của họ do sự hiện hữu của dấu hiệu tái sinh này được gọi là upaṭṭhānasamaṅgitā.
Sā calati, sesā niccalā.
This one fluctuates; the others are constant.
Điều này có thể thay đổi, còn các điều khác là bất biến.
Niraye hi upaṭṭhitepi devaloko upaṭṭhāti, devaloke upaṭṭhitepi nirayo upaṭṭhāti, manussaloke upaṭṭhitepi tiracchānayoni upaṭṭhāti, tiracchānayoniyā ca upaṭṭhitāyapi manussaloko upaṭṭhātiyeva.
For even when hell appears, the deva-world appears; and even when the deva-world appears, hell appears; and even when the human world appears, the animal realm appears; and even when the animal realm appears, the human world appears.
Thật vậy, khi địa ngục hiện khởi, cõi trời cũng hiện khởi; khi cõi trời hiện khởi, địa ngục cũng hiện khởi; khi cõi người hiện khởi, bàng sanh giới cũng hiện khởi; và khi bàng sanh giới hiện khởi, cõi người cũng hiện khởi.
Tatridaṃ vatthu – soṇagiripāde kira acelavihāre soṇatthero nāma eko dhammakathiko.
Regarding this, there is a story – in a monastery at the foot of Soṇagiri mountain, there was, it is said, a Dhamma preacher named Thera Soṇa.
Về vấn đề này, có câu chuyện như sau: Tại tu viện của các đạo sĩ lõa thể ở chân núi Soṇagiri, có một vị trưởng lão thuyết pháp tên là Soṇa.
Tassa pitā sunakhavājiko nāma ahosi, thero taṃ paṭibāhantopi saṃvare ṭhapetuṃ asakkonto ‘‘mā nassi varāko’’ti mahallakakāle akāmakaṃ naṃ pabbājesi.
His father was named Sunakhavājika. Although the Thera tried to restrain him, being unable to keep him within bounds, he ordained him against his will in his old age, thinking, "May the poor fellow not be lost."
Cha của ngài tên là Sunakhavājika. Dù trưởng lão đã cố gắng ngăn cản, nhưng không thể khiến ông giữ gìn giới hạnh, nên khi ông đã già, ngài đã cho ông xuất gia dù ông không muốn, với ý nghĩ “Mong cho người đáng thương này không bị hư mất.”
Tassa gilānaseyyāya nipannassa nirayo upaṭṭhāsi.
As he lay on his sickbed, hell appeared to him.
Khi ông đang nằm trên giường bệnh, cảnh địa ngục hiện ra.
Soṇagiripādato mahantā sunakhā āgantvā khāditukāmā viya samparivāresuṃ.
Huge dogs from the foot of Soṇagiri mountain came and surrounded him as if they wanted to devour him.
Những con chó lớn từ chân núi Soṇagiri kéo đến, vây quanh như muốn ăn thịt ông.
So mahābhayabhīto ‘‘vārehi, tāta soṇa, vārehi, tāta soṇā’’ti āha.
Greatly terrified, he cried out, "Ward them off, dear Soṇa! Ward them off, dear Soṇa!"
Ông vô cùng sợ hãi, la lên: “Ngăn chúng lại, con Soṇa ơi! Ngăn chúng lại, con Soṇa ơi!”
Kiṃ mahātherāti?
"What is it, Great Thera?"
“Thưa Đại trưởng lão, có chuyện gì vậy?”
Na passasi, tātāti taṃ pavattiṃ ācikkhi.
"Don't you see, my dear?" he replied, and recounted the event.
“Con không thấy sao, con ơi?” rồi ông kể lại sự việc.
Soṇatthero ‘‘kathañhi nāma mādisassa pitā niraye nibbattissati, patiṭṭhāssa bhavissāmī’’ti sāmaṇerehi nānāpupphāni āharāpetvā cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu talasantharaṇapūjaṃ āsanapūjañca kāretvā pitaraṃ mañcakena cetiyaṅgaṇaṃ haritvā mañce nisīdāpetvā ‘‘ayaṃ, mahāthera, pūjā tumhākaṃ atthāya katā, ‘ayaṃ me bhagavā duggatapaṇṇākāro’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā cittaṃ pasādehī’’ti āha.
Thera Soṇa thought, "How can my father, of all people, be reborn in hell? I will be his support," and had the sāmaṇeras bring various flowers, arranged offerings on the ground and seat offerings at the cetiya enclosure and Bodhi tree enclosure, then brought his father on a bed to the cetiya enclosure, seated him on the bed, and said, "This offering, Great Thera, is made for your benefit. Say, 'This Blessed One is my offering for a destitute one,' and having paid homage to the Blessed One, gladden your mind."
Trưởng lão Soṇa nghĩ: “Làm sao cha của một người như ta lại có thể tái sanh vào địa ngục được? Ta sẽ là nơi nương tựa cho ông.” Ngài bèn sai các vị sa-di mang các loại hoa đến, tổ chức cúng dường bằng cách trải hoa trên nền đất tại sân tháp và sân Bồ-đề, và cúng dường chỗ ngồi. Sau đó, ngài cho khiêng cha mình trên giường đến sân tháp, đặt ông ngồi trên giường và nói: “Thưa Đại trưởng lão, sự cúng dường này được thực hiện vì lợi ích của ngài. Xin ngài hãy nói ‘Đây là phẩm vật cúng dường của con dâng lên Thế Tôn’ rồi đảnh lễ Thế Tôn và làm cho tâm thanh tịnh.”
Sā mahāthero pūjaṃ disvā tathā karonto cittaṃ pasādesi.
Seeing that offering, the Great Thera did as told and gladdened his mind.
Vị Đại trưởng lão ấy thấy sự cúng dường, làm theo lời dặn và làm cho tâm thanh tịnh.
Tāvadevassa devaloko upaṭṭhāsi.
Immediately, the deva-world appeared to him.
Ngay lúc đó, cõi trời hiện ra cho ông.
Nandanavana-cittalatāvana-missakavana-phārusakavana-vimānāni ceva devanāṭakāni ca parivāretvā ṭhitāni viya ahesuṃ.
The Nandanavana, Cittalatāvana, Missakavana, Phārusakavana, and celestial mansions, along with celestial dancers, appeared as if surrounding him.
Các khu vườn Nandanavana, Cittalatāvana, Missakavana, Phārusakavana, các thiên cung và các vũ điệu của chư thiên hiện ra như đang vây quanh.
So ‘‘apetha, soṇa, apetha, soṇā’’ti theraṃ āha.
He said to the Thera, "Go away, Soṇa! Go away, Soṇa!"
Ông nói với trưởng lão: “Tránh ra, Soṇa! Tránh ra, Soṇa!”
Kimidaṃ, mahātherāti?
"What is this, Great Thera?"
“Thưa Đại trưởng lão, có chuyện gì vậy?”
Etā te mātaro āgacchantīti.
"These are your mothers coming!"
“Các bà mẹ của con đang đến kia kìa.”
Thero ‘‘saggo upaṭṭhito mahātherassā’’ti cintesi.
The Thera thought, "Heaven has appeared to the Great Thera."
Trưởng lão nghĩ: “Thiên giới đã hiện ra với Đại trưởng lão rồi.”
Evaṃ upaṭṭhānasamaṅgitā calatīti veditabbā.
Thus, it should be understood that this 'being endowed with appearance' is transient.
Cần phải hiểu rằng, sự tương ưng với cảnh giới hiện khởi như vậy là không bền vững.
Etāsu samaṅgitāsu idha āyūhanacetanākamma-samaṅgitāvasena ‘‘kāyaduccaritasamaṅgī’’tiādi vuttaṃ.
Among these 'being endowed with', "endowed with bodily misconduct" and so on, is stated in the sense of being endowed with a volitional act of accumulation.
Trong các sự tương ưng này, ở đây, theo nghĩa tương ưng với nghiệp là tư tác tạo tác, đã nói rằng “tương ưng với thân ác hạnh” v.v...
Tattha eke ācariyā ‘‘yasmiṃ khaṇe kammaṃ āyūhati, tasmiṃyeva khaṇe tassa saggo vārito’’ti vadanti.
In this regard, some teachers say, "At the moment one accumulates a kamma, at that very moment, heaven is withheld from them."
Trong đó, một số vị thầy nói rằng: “Vào khoảnh khắc nào nghiệp được tạo tác, ngay khoảnh khắc đó, thiên giới bị ngăn che đối với người ấy.”
Apare pana ‘‘āyūhitakammaṃ nāma vipākavāraṃ labhantampi atthi alabhantampi.
Others, however, say, "An accumulated kamma sometimes obtains an opportunity for result, and sometimes does not.
Tuy nhiên, các vị khác lại nói: “Nghiệp đã được tạo tác có khi có cơ hội cho quả, có khi không có cơ hội.
Tattha yadā kammaṃ vipākavāraṃ labhati, tasmiṃyeva kāle tassa saggo vārito’’ti vadanti.
In that case, when the kamma obtains an opportunity for result, at that very time, heaven is withheld from them."
Trong đó, khi nào nghiệp có cơ hội cho quả, ngay lúc đó, thiên giới bị ngăn che đối với người ấy.”
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở mọi nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
296. Ekadhammapāḷiyaṃ ekadhammoti ekasabhāvo.
296. In the Single Dhamma Chapter, ekadhammo means a single nature.
296. Trong Kinh Một Pháp, một pháp có nghĩa là một thực thể duy nhất.
Ekantanibbidāyāti ekantena vaṭṭe nibbindanatthāya ukkaṇṭhanatthāya.
Ekantanibbidāyā means for absolutely dispassion towards saṃsāra, for weariness.
Để nhất hướng nhàm chán có nghĩa là để nhàm chán, chán ngán hoàn toàn đối với vòng luân hồi.
Virāgāyāti vaṭṭe virajjanatthāya, rāgādīnaṃ vā kilesānaṃ virajjanāya vigamāya.
Virāgāyā means for dispassion towards saṃsāra, or for the fading away, for the disappearance of defilements such as passion.
Để ly tham có nghĩa là để không còn tham luyến trong vòng luân hồi, hoặc để ly tham, để đoạn trừ các phiền não như tham ái v.v...
Nirodhāyāti rāgādīnaṃ nirodhāya appavattikaraṇatthāya, vaṭṭasseva vā nirujjhanatthāya.
Nirodhāyā means for the cessation, for the non-occurrence of passion and other defilements, or for the cessation of saṃsāra itself.
Để đoạn diệt có nghĩa là để đoạn diệt, để làm cho không còn khởi sanh các phiền não như tham ái v.v..., hoặc để đoạn diệt chính vòng luân hồi.
Upasamāyāti kilesavūpasamanatthāya, abhiññāyāti aniccādivasena lakkhaṇattayaṃ āropetvā abhijānanatthāya.
Upasamāyā means for the calming of defilements; abhiññāyā means for thoroughly knowing by superimposing the three characteristics as impermanence, etc.
Để an tịnh có nghĩa là để làm lắng dịu các phiền não; để thắng trí có nghĩa là để biết rõ bằng cách áp đặt ba tướng theo phương diện vô thường v.v...
Sambodhāyāti catunnaṃ saccānaṃ bujjhanatthāya, ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (mahāni. 191; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddeso 121) evaṃ vuttassa vā catumaggañāṇassa paṭivijjhanatthāya.
Sambodhāyā means for awakening to the four Noble Truths, or for penetrating the knowledge of the four paths, which is called "Bodhi is knowledge in the four paths."
Để giác ngộ có nghĩa là để liễu ngộ bốn chân lý, hoặc để chứng ngộ trí tuệ của bốn đạo, vốn được nói rằng: “Giác ngộ được gọi là trí tuệ trong bốn đạo.”
Nibbānāyāti appaccayanibbānassa sacchikaraṇatthāya.
Nibbānāyā means for the realization of Nibbāna, which is devoid of conditions.
Để Niết-bàn có nghĩa là để chứng ngộ Niết-bàn vô dư y.
Iti bhagavā imehi sattahi padehi buddhānussatikammaṭṭhānassa vaṇṇaṃ kathesi.
Thus, the Blessed One extolled the meditation subject of Buddha-recollection with these seven terms.
Như vậy, Thế Tôn đã tán thán đề mục niệm Phật bằng bảy thuật ngữ này.
Mahājanassa ussāhajananatthaṃ visakaṇṭakavāṇijo viya attano paṇiyassa.
To inspire the multitude, like a poison-thorn merchant with his goods.
Để khơi dậy lòng nhiệt thành nơi đại chúng, giống như người bán hàng “visakaṇṭaka” đối với món hàng của mình.
Visakaṇṭakavāṇijo nāma guḷavāṇijo vuccati.
A poison-thorn merchant means a jaggery merchant.
Người bán hàng “visakaṇṭaka” được gọi là người bán đường mật.
So kira guḷaphāṇitakhaṇḍasakkarādīni sakaṭenādāya paccantagāmaṃ gantvā ‘‘visakaṇṭakaṃ gaṇhatha, visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’’ti ugghosesi.
He, it is said, took jaggery, treacle, sugar, and other sweets by cart to a border village and proclaimed, "Take poison-thorns! Take poison-thorns!"
Người ấy chất đường mật, đường phèn, đường cát v.v... lên xe rồi đi đến một ngôi làng hẻo lánh và rao lên: “Hãy mua visakaṇṭaka đi, hãy mua visakaṇṭaka đi!”
Taṃ sutvā gāmikā ‘‘visaṃ nāma kakkhaḷaṃ ghoraṃ.
Hearing that, the villagers thought, "Poison is harsh and terrible.
Nghe vậy, dân làng nghĩ: “Visa (thuốc độc) thì độc hại, ghê gớm.
Yo naṃ khādati, so marati.
Whoever eats it dies.
Ai ăn vào sẽ chết.
Kaṇṭakampi vijjhitvā māreti, ubhopete kakkhaḷā.
A thorn also kills by piercing; both of these are harsh.
Kaṇṭaka (gai) đâm vào cũng gây chết người. Cả hai đều nguy hiểm.
Ko ettha ānisaṃso’’ti gehadvārāni thakesuṃ, dārake ca palāpesuṃ.
What benefit is there in this?" and they shut their house doors and made their children run away.
Có lợi ích gì ở đây?” rồi họ đóng cửa nhà và đuổi trẻ con đi.
Taṃ disvā vāṇijo ‘avohārakusalā ime gāmikā, handa ne upāyena gāhāpemī’’ti ‘‘atimadhuraṃ gaṇhatha, atisāduṃ gaṇhatha, guḷaṃ phāṇitaṃ sakkaraṃ samagghaṃ labbhati, kūṭamāsakakūṭakahāpaṇādīhi vāpi labbhatī’’ti ugghosesi.
Seeing that, the merchant thought, "These villagers are unskilled in transactions; let me make them take it by some means," and he proclaimed, "Take what is exceedingly sweet! Take what is exceedingly delicious! Jaggery, treacle, sugar can be obtained at a fair price, or even with counterfeit coins and counterfeit kahāpaṇas!"
Thấy vậy, người bán hàng nghĩ: “Dân làng này không rành buôn bán, ta phải dùng mưu để họ mua.” Anh ta bèn rao lên: “Hãy mua món cực ngọt đi, hãy mua món cực ngon đi! Đường mật, đường phèn, đường cát có sẵn với giá rẻ, có thể mua bằng đồng māsaka giả, đồng kahāpaṇa giả v.v... cũng được.”
Taṃ sutvā gāmikā tuṭṭhapahaṭṭhā vaggavaggā gantvā bahumpi mūlaṃ datvā aggahesuṃ.
Hearing that, the villagers, pleased and delighted, went in groups and took much, having given a lot of money.
Nghe vậy, dân làng vui mừng hớn hở, từng nhóm từng nhóm kéo đến, trả giá cao và mua rất nhiều.
Katamo ekadhammoti kathetukamyatāpucchā.
Katamo ekadhammo is a question indicating a desire to explain.
Một pháp ấy là gì? là câu hỏi thể hiện mong muốn được nghe giải thích.
Buddhānussatīti buddhaṃ ārabbha uppannā anussati, buddhaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
Buddhānussatī means recollection arisen concerning the Buddha; this is an appellation for mindfulness having the Buddha's qualities as its object.
Niệm Phật là sự tùy niệm khởi lên liên quan đến Đức Phật; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các ân đức của Đức Phật.
Taṃ panetaṃ buddhānussatikammaṭṭhānaṃ duvidhaṃ hoti cittasampahaṃsanatthañceva vipassanatthañca.
This Buddha-recollection meditation subject is twofold: for gladdening the mind and for insight.
Đề mục niệm Phật này có hai loại: để làm cho tâm hoan hỷ và để tu tập minh sát.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Yadā hi asubhārammaṇesu aññataraṃ bhāventassa bhikkhuno cittuppādo upahaññati ukkaṇṭhati nirassādo hoti, vīthiṃ nappaṭipajjati, kūṭagoṇo viya ito cito ca vidhāvati.
When a bhikkhu who is cultivating one of the foul objects finds his mind-state agitated, weary, tasteless, not entering the path, and darting here and there like a rogue bull,
Khi một vị tỳ-khưu đang tu tập một trong các đề mục bất tịnh, tâm sanh khởi bị tổn hại, chán nản, không có hứng thú, không đi vào lộ trình, chạy lang thang đây đó như con bò cứng đầu.
Tasmiṃ khaṇe esa mūlakammaṭṭhānaṃ pahāya ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā nayena tathāgatassa lokiyalokuttaraguṇe anussarati.
at that moment, he abandons his primary meditation subject and recollects the mundane and supramundane qualities of the Tathāgata with the method, "Indeed, the Blessed One is such..."
Vào khoảnh khắc đó, vị ấy từ bỏ đề mục gốc và tùy niệm các ân đức thế gian và siêu thế của Như Lai theo cách “Đức Thế Tôn là như vậy...”.
Tassevaṃ buddhaṃ anussarantassa cittuppādo pasīdati, vinīvaraṇo hoti.
As he recollects the Buddha in this way, his mind-state becomes gladdened and free from hindrances.
Khi vị ấy tùy niệm Đức Phật như vậy, tâm sanh khởi trở nên trong sáng, không còn các triền cái.
So taṃ cittaṃ evaṃ dametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃyeva manasi karoti.
Having thus tamed his mind, he again attends to his primary meditation subject.
Vị ấy điều phục tâm như vậy rồi lại tác ý đến đề mục gốc.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Yathā nāma balavā puriso kūṭāgārakaṇṇikatthāya mahārukkhaṃ chindanto sākhāpalāsacchedanamatteneva pharasudhārāya vipannāya mahārukkhaṃ chindituṃ asakkontopi dhuranikkhepaṃ akatvāva kammārasālaṃ gantvā tikhiṇaṃ pharasuṃ kārāpetvā puna taṃ chindeyya.
Just as a strong man, cutting down a large tree for the pinnacle of a house, even if he cannot cut it down with a blunted axe blade merely by cutting branches and leaves, does not abandon his task but goes to a smithy, has the axe sharpened, and then cuts it down.
Giống như một người đàn ông khỏe mạnh đang đốn một cây đại thụ để làm nóc nhà, khi lưỡi rìu bị mòn chỉ sau khi chặt cành lá, dù không thể đốn được cây đại thụ, anh ta cũng không bỏ cuộc mà đi đến lò rèn, rèn lại chiếc rìu cho sắc bén rồi quay lại đốn cây.
Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
This should be understood in the same way.
Cần phải hiểu ví dụ này là như vậy.
So evaṃ buddhānussativasena cittaṃ paridametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃ manasikaronto asubhārammaṇaṃ paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā jhānaṅgāni sammasitvā ariyabhūmiṃ okkamati.
Thus, having thoroughly tamed his mind through Buddha-recollection, and again attending to his primary meditation subject, he produces the first jhāna with the foul object, and having contemplated the jhāna factors, he enters the Noble Path.
Vị ấy, sau khi đã điều phục tâm theo cách như vậy bằng năng lực của niệm Phật, lại tác ý đến đề mục thiền định căn bản, làm phát sinh sơ thiền với đề mục bất tịnh, rồi quán xét các thiền chi và bước vào thánh địa.
Evaṃ tāva cittasampahaṃsanatthaṃ hoti.
Thus, it serves to gladden the mind.
Như vậy, trước hết là vì mục đích làm cho tâm hân hoan.
Yadā panesa buddhānussatiṃ anussaritvā ‘‘ko ayaṃ itipi so bhagavātiādinā nayena anussari, itthi nu kho puriso nu kho devamanussamārabrahmānaṃ aññataro nu kho’’ti pariggaṇhanto ‘‘na añño koci, satisampayuttaṃ pana cittameva anussarī’’ti disvā ‘‘taṃ kho panetaṃ cittaṃ khandhato viññāṇakkhandho hoti, tena sampayuttā vedanā vedanākkhandho, tena sampayuttā saññā saññākkhandho, sahajātā phassādayo saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā hontī’’ti arūpañca vavatthapetvā tassa nissayaṃ pariyesanto hadayavatthuṃ disvā tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, tāni upādāya pavattāni sesaupādārūpāni ca pariggahetvā ‘‘sabbampetaṃ rūpaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapetvā ‘‘idañca rūpaṃ purimañca arūpa’’nti saṅkhepato rūpārūpaṃ, pabhedato pañcakkhandhe puna ‘‘saṅkhepato pañcapete khandhā dukkhasacca’’nti dukkhasaccaṃ vavatthapetvā ‘‘tassa pabhāvikā taṇhā samudayasaccaṃ, tassā nirodho nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā maggasacca’’nti evaṃ pubbabhāge cattāri ca saccāni vavatthapetvā paṭipāṭiyā ariyabhūmiṃ okkamati.
When he recollects the Buddha-recollection, pondering in the manner beginning with "Such indeed is that Blessed One" and considering "Is this a woman or a man, or one of devas, humans, Māras, or Brahmās?", he sees that "It is none other, but the mind itself, endowed with mindfulness, that recollects." Upon seeing this, he distinguishes the formless aggregates: "This mind, as an aggregate, is the aggregate of consciousness (viññāṇakkhandha); the feeling (vedanā) associated with it is the aggregate of feeling (vedanākkhandha); the perception (saññā) associated with it is the aggregate of perception (saññākkhandha); and co-arising contacts (phassa) and so forth are the aggregate of formations (saṅkhārakkhandha) – these are the four formless aggregates." Having thus distinguished the formless, and seeking its support, he finds the heart-base (hadayavatthu). Understanding that its supports are the four great primaries (mahābhūta), and grasping the remaining derivative material phenomena (upādārūpa) that arise dependent on them, he distinguishes them as "All this rūpa is the aggregate of material form (rūpakkhandha)." Thus, in brief, rūpa and arūpa, and in detail, the five aggregates, are distinguished. Then, again, "These five aggregates, in brief, are the truth of suffering (dukkhasacca)" – thus distinguishing the truth of suffering. He then distinguishes the four noble truths (ariyasacca) in the preceding section, saying: "The craving that causes it is the truth of the origin (samudayasacca); its cessation is the truth of cessation (nirodhasacca); the path that knows its cessation is the truth of the path (maggasacca)." In this way, he successively enters the noble stage (ariyabhūmi).
Khi người này quán niệm Phật tùy niệm, quán niệm theo cách ‘‘Đức Thế Tôn ấy là ai, v.v., có phải là nữ, có phải là nam, có phải là một trong chư thiên, loài người, Ma-la, Phạm thiên chăng?’’, sau khi nhận ra ‘‘không phải ai khác, mà chính tâm sở hữu niệm đã quán niệm’’, rồi thấy ‘‘tâm ấy, về phương diện uẩn, là thức uẩn; thọ tương ưng với tâm ấy là thọ uẩn; tưởng tương ưng với tâm ấy là tưởng uẩn; các xúc v.v. đồng sinh là hành uẩn – bốn uẩn vô sắc này là các uẩn vô sắc’’, sau khi phân định vô sắc, tìm kiếm nơi nương tựa của nó, thấy vật y cứ là tim, rồi thâu tóm bốn đại chủng là nơi nương tựa của tim ấy, và các sắc y sinh còn lại phát sinh từ chúng, sau khi phân định ‘‘tất cả sắc này là sắc uẩn’’, sau khi tóm tắt sắc và vô sắc là ‘‘sắc này và vô sắc trước’’, và phân loại thành năm uẩn, rồi lại phân định ‘‘tóm tắt năm uẩn này là Khổ Thánh đế’’, sau khi phân định Khổ Thánh đế, rồi phân định ‘‘ái là nguyên nhân phát sinh của nó là Tập Thánh đế, sự diệt trừ của nó là Diệt Thánh đế, con đường nhận biết sự diệt trừ là Đạo Thánh đế’’, như vậy, sau khi phân định bốn Thánh đế ở phần đầu, người ấy tuần tự bước vào Thánh địa.
Tadāssa imaṃ kammaṭṭhānaṃ vipassanatthaṃ nāma hoti.
Then this meditation subject becomes for him a means to insight (vipassanatthaṃ).
Khi ấy, đề mục thiền này của người ấy được gọi là để tuệ quán.
Ayaṃ khotiādi appanāvāro vuttanayeneva veditabbo.
The section beginning with This indeed (Ayaṃ kho) and dealing with absorption (appanāvāro) should be understood in the manner described.
Ayaṃ kho (Đây chính là) v.v., phần nhập định (appanāvāro) cần được hiểu theo cách đã nói.
297. Dhammānussatiādīsupi eseva nayo.
297. The same method applies to recollection of the Dhamma (Dhammānussati) and so on.
297. Dhammānussati (Pháp tùy niệm) v.v., cũng theo cách tương tự.
Ayaṃ panettha vacanattho – dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati, svākkhātatādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
Here is the meaning of the terms: The recollection that arises with the Dhamma as its object is recollection of the Dhamma; this is a designation for mindfulness (sati) that has the qualities of the Dhamma, such as its being well-proclaimed, as its object.
Ý nghĩa của từ ngữ ở đây là: Niệm phát sinh dựa trên Pháp là dhammānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các đức tính của Pháp như được khéo giảng dạy (svākkhāta).
Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati, suppaṭipannatādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The recollection that arises with the Saṅgha as its object is recollection of the Saṅgha (Saṅghānussati); this is a designation for mindfulness that has the qualities of the Saṅgha, such as its being well-practiced, as its object.
Niệm phát sinh dựa trên Tăng là saṅghānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các đức tính của Tăng như thực hành chân chánh (suppaṭipanna).
Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati, akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The recollection that arises with morality (sīla) as its object is recollection of morality (Sīlānussati); this is a designation for mindfulness that has the qualities of morality, such as its being unbroken, as its object.
Niệm phát sinh dựa trên Giới là sīlānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các đức tính của Giới như không bị phá vỡ (akhaṇḍa).
Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati, muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The recollection that arises with generosity (cāga) as its object is recollection of generosity (Cāgānussati); this is a designation for mindfulness that has the qualities of generosity, such as freedom in giving, as its object.
Niệm phát sinh dựa trên Bố thí là cāgānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các đức tính của Bố thí như sự buông bỏ rộng lượng (muttacāgatā).
Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati, devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The recollection that arises with devas as its object is recollection of devas (Devatānussati); this is a designation for mindfulness that has one's own qualities such as faith as its object, placing devas as witnesses.
Niệm phát sinh dựa trên chư thiên là devatānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là các đức tính của chính mình như đức tin (saddhā) v.v., khi đặt chư thiên vào vị trí làm chứng.
Ānāpāne ārabbha uppannā sati ānāpānassati, assāsapassāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The mindfulness that arises with in-breaths and out-breaths as its object is mindfulness of in-breathing and out-breathing (Ānāpānassati); this is a designation for mindfulness that has the sign of in-breaths and out-breaths as its object.
Niệm phát sinh dựa trên hơi thở vào ra là ānāpānassati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là tướng của hơi thở vào ra.
Maraṇaṃ ārabbha uppannā sati maraṇassati, jīvitindriyupacchedārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The mindfulness that arises with death as its object is mindfulness of death (Maraṇassati); this is a designation for mindfulness that has the severance of the life-faculty as its object.
Niệm phát sinh dựa trên sự chết là maraṇassati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là sự đoạn tuyệt của sinh mạng.
Kesādibhedaṃ rūpakāyaṃ gatā, kāye vā gatāti kāyagatā, kāyagatā ca sā sati cāti kāyagatāsatīti vattabbe rassaṃ akatvā kāyagatāsatīti vuttā.
Mindfulness that has gone into the body of rūpa, such as hair, or has gone into the body, is called kāyagatāsatī, with the short vowel not made long, when it should be said as kāyagatā ca sā sati cāti kāyagatāsatī.
Niệm đi vào thân thể có sự sai biệt như tóc v.v., hoặc niệm đi vào thân thể, đáng lẽ phải nói là kāyagatā ca sā sati cāti kāyagatāsatī (niệm ấy là niệm về thân), nhưng không rút ngắn (rassaṃ akatvā) mà nói là kāyagatāsatī.
Kesādikāyakoṭṭhāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for mindfulness that has the signs of the body-parts such as hair as its object.
Đây là tên gọi của niệm có đối tượng là tướng của các phần thân thể như tóc v.v.
Upasamaṃ ārabbha uppannā anussati upasamānussati, sabbadukkhūpasamārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
The recollection that arises with peace (upasama) as its object is recollection of peace (Upasamānussati); this is a designation for mindfulness that has the complete cessation of all suffering as its object.
Niệm phát sinh dựa trên sự an tịnh là upasamānussati; đây là tên gọi của niệm có đối tượng là sự an tịnh tất cả khổ.
Duvidho vā upasamo accantūpasamo ca khayūpasamo ca.
Peace is twofold: absolute peace and peace through eradication.
Hoặc sự an tịnh có hai loại: sự an tịnh tuyệt đối (accantūpasamo) và sự an tịnh do đoạn diệt (khayūpasamo).
Tattha accantūpasamo nāma nibbānaṃ, khayūpasamo nāma maggo.
Among these, absolute peace (accantūpasamo) is Nibbāna, and peace through eradication (khayūpasamo) is the path.
Trong đó, sự an tịnh tuyệt đối là Nibbāna, sự an tịnh do đoạn diệt là Đạo.
Evametaṃ duvidhampi upasamaṃ anussarantassa uppannā sati upasamānussatīti ayamettha attho.
Thus, the mindfulness that arises in one recollecting this twofold peace is the recollection of peace; this is the meaning here.
Như vậy, niệm phát sinh nơi người quán niệm cả hai loại an tịnh này là upasamānussati; đây là ý nghĩa ở đây.
Iti imesu dasasu kammaṭṭhānesu ānāpānassati maraṇassati kāyagatāsatīti imāni tīṇi vipassanatthāneva honti, sesāni satta cittasampahaṃsanatthānipi hontīti.
Among these ten meditation subjects, mindfulness of in-breathing and out-breathing, mindfulness of death, and mindfulness immersed in the body—these three are only for insight. The remaining seven are also for gladdening the mind.
Trong mười đề mục thiền này, ānāpānassati (niệm hơi thở), maraṇassati (niệm sự chết), kāyagatāsati (niệm thân) – ba đề mục này chỉ dành cho tuệ quán, còn bảy đề mục kia cũng dành cho việc làm cho tâm hoan hỷ.
303. Yoniso manasikāroti upāyamanasikāro.
303. Wise attention (Yoniso manasikāro) is attention with proper means.
303. Yoniso manasikāro (tác ý như lý) là tác ý đúng phương pháp.
Tattha ayoniso manasikaroto pubbe anuppannā micchādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva niyāmokkamanā pavaḍḍhati.
Therein, for one who attends unwisely, previously unarisen wrong view arises, and having arisen, it grows until it reaches fixed destiny (niyāmokkamana).
Trong đó, đối với người tác ý phi như lý, tà kiến chưa từng phát sinh trước đây sẽ phát sinh, và tà kiến đã phát sinh sẽ tăng trưởng cho đến khi đạt đến sự chắc chắn (niyāmokkamanā).
Niyāme okkante vaḍḍhitā nāma hoti.
When fixed destiny is reached, it is said to have grown.
Khi đã đạt đến sự chắc chắn thì được gọi là đã tăng trưởng.
Yoniso manasikaroto pubbe anuppannā sammādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva arahattamaggā pavaḍḍhati.
For one who attends wisely, previously unarisen right view arises, and having arisen, it grows until the Arahant path.
Đối với người tác ý như lý, chánh kiến chưa từng phát sinh trước đây sẽ phát sinh, và chánh kiến đã phát sinh sẽ tăng trưởng cho đến A-la-hán Đạo.
Arahattaphale patte vaḍḍhitā nāma hoti.
When the fruit of Arahantship is attained, it is said to have grown.
Khi đã đạt đến A-la-hán Quả thì được gọi là đã tăng trưởng.
304. Micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā sattāti ettha ekaccā micchādiṭṭhi saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca, ekaccā maggāvaraṇāva, na saggāvaraṇā, ekaccā neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā.
304. Regarding the statement "Monks, beings endowed with wrong view" (Micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā sattā), some wrong view hinders both heavenly realms and the path, some hinders the path but not heavenly realms, and some hinders neither heavenly realms nor the path.
304. Trong câu ‘‘Này các Tỳ-khưu, các chúng sinh bị tà kiến chi phối’’, có một số tà kiến vừa ngăn cản tái sinh cõi trời (saggāvaraṇā) vừa ngăn cản Đạo (maggāvaraṇā); một số chỉ ngăn cản Đạo mà không ngăn cản tái sinh cõi trời; một số không ngăn cản tái sinh cõi trời cũng không ngăn cản Đạo.
Tattha ahetukadiṭṭhi, akiriyadiṭṭhi, natthikadiṭṭhīti ayaṃ tividhā saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca.
Therein, the three kinds of wrong view: ahetuka-diṭṭhi (view denying cause), akiriya-diṭṭhi (view denying action's results), and natthika-diṭṭhi (nihilistic view)—these hinder both heavenly realms and the path.
Trong đó, vô nhân kiến (ahetukadiṭṭhi), vô tác kiến (akiriyadiṭṭhi), hư vô kiến (natthikadiṭṭhi) – ba loại này vừa ngăn cản tái sinh cõi trời vừa ngăn cản Đạo.
Dasavatthukā antaggāhikā micchādiṭṭhi maggāvaraṇāva hoti na saggāvaraṇā.
The wrong view grasping at extremes (antaggāhika micchādiṭṭhi) with ten bases hinders the path but not heavenly realms.
Tà kiến chấp thủ cực đoan (antaggāhikā micchādiṭṭhi) với mười vật (dasavatthukā) chỉ ngăn cản Đạo mà không ngăn cản tái sinh cõi trời.
Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā.
The identity view (sakkāyadiṭṭhi) with twenty bases hinders neither heavenly realms nor the path.
Thân kiến (sakkāyadiṭṭhi) với hai mươi vật (vīsativatthukā) không ngăn cản tái sinh cõi trời cũng không ngăn cản Đạo.
Idaṃ pana vidhānaṃ paṭikkhipitvā imasmiṃ sutte ‘‘micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā’’ti vacanato antamaso vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ upādāya diṭṭhi nāma saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ nirayasmiṃyeva nimujjāpetīti vuttaṃ.
However, rejecting this classification, in this Sutta, by the statement "Monks, beings endowed with wrong view," it is said that no view, not even identity view with twenty bases, is capable of leading to heaven; it invariably plunges one into hell.
Tuy nhiên, bác bỏ sự phân loại này, trong kinh này, do lời dạy ‘‘Này các Tỳ-khưu, các chúng sinh bị tà kiến chi phối’’, nên đã nói rằng không có tà kiến nào, dù là thân kiến với hai mươi vật, có khả năng dẫn đến cõi trời, mà chắc chắn sẽ nhấn chìm vào địa ngục.
Yathā hi muggamāsappamāṇāpi pāsāṇasakkharā udake pakkhittā uppilavamānā nāma natthi, ekantaṃ heṭṭhāva pavisati, evamevaṃ antamaso sakkāyadiṭṭhipi saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ apāyesuyeva nimujjāpetīti.
Just as not even a tiny stone pebble the size of a mung bean, when thrown into water, floats, but invariably sinks to the bottom, so too, not even identity view is capable of leading to heaven; it invariably plunges one into states of woe.
Như hòn đá hay sỏi dù nhỏ bằng hạt đậu hay hạt mè, khi ném xuống nước thì không thể nổi lên mà chắc chắn sẽ chìm xuống đáy; cũng vậy, ngay cả thân kiến cũng không có khả năng dẫn đến cõi trời, mà chắc chắn sẽ nhấn chìm vào các khổ cảnh.
305. Sammādiṭṭhiyā samannāgatāti ettha kammassakatasammādiṭṭhi, jhānasammādiṭṭhi, vipassanāsammādiṭṭhi, maggasammādiṭṭhi, phalasammādiṭṭhīti pañcavidhā sammādiṭṭhi.
305. Regarding "endowed with right view" (Sammādiṭṭhiyā samannāgatā), there are five kinds of right view: right view pertaining to karma (kammassakata-sammādiṭṭhi), right view of jhāna (jhāna-sammādiṭṭhi), right view of insight (vipassanā-sammādiṭṭhi), right view of the path (magga-sammādiṭṭhi), and right view of the fruit (phala-sammādiṭṭhi).
305. Trong câu ‘‘bị chánh kiến chi phối’’, có năm loại chánh kiến: chánh kiến về nghiệp thuộc sở hữu (kammassakatasammādiṭṭhi), chánh kiến thiền định (jhānasammādiṭṭhi), chánh kiến tuệ quán (vipassanāsammādiṭṭhi), chánh kiến Đạo (maggasammādiṭṭhi), chánh kiến Quả (phalasammādiṭṭhi).
Tattha kammassakatasammādiṭṭhi sampattibhavaṃ ākaḍḍhati, jhānasammādiṭṭhi rūpārūpabhave paṭisandhiṃ deti, maggasammādiṭṭhi vaṭṭaṃ viddhaṃseti, phalasammādiṭṭhi bhavaṃ paṭibāhati.
Therein, right view pertaining to karma draws one to a fortunate existence; right view of jhāna gives rebirth in the rūpa or arūpa realms; right view of the path eradicates the cycle of existence (vaṭṭa); and right view of the fruit obstructs rebirth.
Trong đó, chánh kiến về nghiệp thuộc sở hữu dẫn đến tái sinh trong cõi thiện lạc (sampattibhavaṃ ākaḍḍhati); chánh kiến thiền định đưa đến tái sinh trong các cõi sắc và vô sắc (rūpārūpabhave paṭisandhiṃ deti); chánh kiến Đạo phá hủy vòng luân hồi (vaṭṭaṃ viddhaṃseti); chánh kiến Quả ngăn chặn tái sinh (bhavaṃ paṭibāhati).
Vipassanāsammādiṭṭhi kiṃ karotīti?
What does right view of insight do?
Chánh kiến tuệ quán làm gì?
Sāpi paṭisandhiṃ nākaḍḍhati.
It also does not draw rebirth.
Chánh kiến ấy cũng không dẫn đến tái sinh.
Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha ‘‘sace vipassanāsammādiṭṭhi bhāvitā diṭṭheva dhamme arahattaṃ pāpetuṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ.
But Tipiṭakacūḷābhayatthera said: "If right view of insight is cultivated, it is excellent if it can lead to Arahantship in this very life.
Tuy nhiên, Tipiṭakacūḷābhayatthera đã nói: ‘‘Nếu chánh kiến tuệ quán được tu tập mà có thể đưa đến A-la-hán trong đời này, thì điều đó là tốt đẹp.
Sace na sakkoti, satta bhave deti, āvuso’’ti.
If it cannot, it gives rise to seven existences, friend."
Nếu không thể, này hiền hữu, nó sẽ cho bảy kiếp sống.’’
Evamayaṃ lokiyalokuttarā sammādiṭṭhi kathitā.
Thus, this worldly and supramundane right view has been described.
Như vậy, chánh kiến thế gian và siêu thế này đã được nói đến.
Imasmiṃ panatthe lokikā bhavanipphādikāva veditabbā.
In this context, however, the worldly one should be understood as producing existence.
Tuy nhiên, trong ngữ cảnh này, chánh kiến thế gian cần được hiểu là loại tạo ra các kiếp sống.
306. Yañceva kāyakammaṃ yathādiṭṭhi samattaṃ samādinnanti ettha yathādiṭṭhīti yā yā diṭṭhi, tassā tassā anurūpaṃ.
306. In “whatever bodily action, in accordance with (one's) view, complete and undertaken,” here “yathādiṭṭhi” means according to whatever view, suitable for each respective (wrong) view.
306. Yañceva kāyakammaṃ yathādiṭṭhi samattaṃ samādinnanti ở đây, yathādiṭṭhīti là phù hợp với bất kỳ tà kiến nào.
Samattanti paripuṇṇaṃ.
“Samatta” means complete.
Samattanti là trọn vẹn.
Samādinnanti gahitaṃ.
“Samādinna” means undertaken.
Samādinnanti là đã chấp thủ.
Tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ, diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ, diṭṭhānulomikaṃ kāyakammanti tividhaṃ hoti.
This bodily action is of three kinds: bodily action based on one's view, bodily action born with the view, and bodily action in conformity with the view.
Thân nghiệp đã được thiết lập theo tà kiến này có ba loại: thân nghiệp đứng vững trên tà kiến, thân nghiệp đồng sinh với tà kiến, và thân nghiệp thuận theo tà kiến.
Tattha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ evaṃladdhikassa sato pāṇātipāta-adinnādāna-micchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ nāma.
Among these, the bodily action consisting of killing living beings, taking what is not given, and engaging in sexual misconduct, for one holding such a doctrine as, “For one who kills living beings, takes what is not given, or engages in sexual misconduct, there is no evil originating from that, there is no arrival of evil,” this is called “bodily action based on one's view.”
Trong đó, thân nghiệp được gọi là thân nghiệp đứng vững trên tà kiến là thân nghiệp bao gồm sát sanh, trộm cắp, tà dâm của người có quan điểm rằng: "Không có tội lỗi nào phát sinh từ việc sát sanh, trộm cắp, tà dâm; không có sự tích lũy tội lỗi."
‘‘Pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti imāya pana laddhiyā iminā dassanena sahajātaṃ kāyakammaṃ diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ nāma.
However, bodily action born with this doctrine, with this view—this is called “bodily action born with the view.”
Thân nghiệp đồng sinh với tà kiến là thân nghiệp đồng sinh với quan điểm và kiến giải rằng: "Không có tội lỗi nào phát sinh từ việc sát sanh, trộm cắp, tà dâm; không có sự tích lũy tội lỗi."
Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikaṃ kāyakammaṃ nāma.
That same bodily action, complete, undertaken, and wrongly grasped, is called “bodily action in conformity with the view.”
Và chính thân nghiệp đó, khi được chấp nhận, chấp thủ và bám víu một cách trọn vẹn, được gọi là thân nghiệp thuận theo tà kiến.
Vacīkammādīsupi eseva nayo.
The same method applies to verbal actions and so on.
Đối với khẩu nghiệp và các nghiệp khác cũng theo phương pháp tương tự.
Yathā panettha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā katā, evaṃ vacīkammamanokammesu ‘‘musā bhaṇato, pisuṇaṃ kathentassa, pharusaṃ kathentassa, samphaṃ palapantassa, abhijjhāluno, byāpannacittassa, micchādiṭṭhikassa ca sato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā kātabbā.
Just as here the connection is made with ‘‘For one who kills living beings, takes what is not given, or engages in sexual misconduct, there is no evil originating from that,’’ so in verbal and mental actions, the connection should be made with ‘‘For one who speaks falsely, speaks divisively, speaks harshly, speaks idly, is covetous, has an ill will, and holds wrong views, there is no evil originating from that.’’
Cũng như ở đây đã áp dụng câu: "Không có tội lỗi nào phát sinh từ việc sát sanh, trộm cắp, tà dâm", thì cũng nên áp dụng tương tự cho khẩu nghiệp và ý nghiệp rằng: "Không có tội lỗi nào phát sinh từ việc nói dối, nói lời đâm thọc, nói lời thô ác, nói lời vô ích, có lòng tham lam, có tâm sân hận, và có tà kiến."
Yā ca cetanātiādīsu diṭṭhisahajātāva cetanā cetanā nāma, diṭṭhisahajātāva patthanā patthanā nāma, cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma, tehi pana cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārā nāma.
In “ and whatever volition” and so on, volition (cetanā) is just the volition that arises with the (wrong) view; aspiration (patthanā) is just the aspiration that arises with the (wrong) view; setting the mind (cittaṭṭhapanā) in terms of volition and aspiration is called resolve (paṇidhi); and feelings and so on, associated with these volition and so on, are called formations (saṅkhārā).
Trong các câu Yā ca cetanāti, v.v., cetanā (tư) là tư đồng sinh với tà kiến, patthanā (nguyện) là nguyện đồng sinh với tà kiến, paṇidhi (chí nguyện) là sự thiết lập tâm theo tư và nguyện, và saṅkhārā (các hành) là xúc và các pháp khác tương ưng với tư, v.v.
Diṭṭhi hissa, bhikkhave, pāpikāti yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmikā.
“For his view, bhikkhus, is evil,” means because that person’s view is evil, wretched.
Diṭṭhi hissa, bhikkhave, pāpikāti vì tà kiến của người đó là xấu xa, thấp hèn.
Nikkhittanti ropitaṃ.
“Nikkhittaṃ” means planted.
Nikkhittanti là gieo trồng.
Upādiyatīti gaṇhāti.
“Upādiyatī” means takes up.
Upādiyatīti là chấp thủ.
Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
“Kaṭukattāyā” is merely a synonym for the preceding term.
Kaṭukattāyāti đây là một từ đồng nghĩa với từ trước.
Imasmi pana bījūpamasutte ‘‘diṭṭhīti niyatamicchādiṭṭhi gahitā’’ti porāṇakattherā āhaṃsu.
In this Sutta on the simile of the seed, the ancient Theras stated, “By ‘view’ is meant fixed wrong view that is grasped.”
Trong kinh ví dụ hạt giống này, các trưởng lão thời xưa đã nói: "diṭṭhi được hiểu là tà kiến cố định".
Taṃ pana paṭikkhipitvā ‘‘sabbānipi dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni gahitānī’’ti vuttaṃ.
However, rejecting that, it has been said, “All sixty-two wrong views are grasped.”
Tuy nhiên, bác bỏ điều đó, có người nói rằng: "tất cả sáu mươi hai loại kiến chấp đều được bao gồm".
Anantarasutte ‘‘pāṇātipātā viramantassa, adinnādānā viramantassa, micchācārā viramantassa natthi tatonidānaṃ puñña’’ntiādinā nayena yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammādīni yojetvā veditabbāni.
In the next Sutta, bodily actions based on one's view and so on should be understood by connecting them in the manner of, ‘‘For one who abstains from killing living beings, abstains from taking what is not given, abstains from sexual misconduct, there is no merit originating from that,’’ and so on.
Trong kinh tiếp theo, cần hiểu rằng thân nghiệp, v.v., đứng vững trên tà kiến nên được áp dụng theo cách: "Không có công đức nào phát sinh từ việc từ bỏ sát sanh, từ bỏ trộm cắp, từ bỏ tà dâm", v.v.
Idha pana sammādiṭṭhisahajātā cittaṭṭhapanāva patthanāti veditabbā.
However, here it should be understood that aspiration is merely the setting of the mind associated with right view.
Tuy nhiên, ở đây cần hiểu rằng patthanā (nguyện) chính là sự thiết lập tâm đồng sinh với chánh kiến.
Sammādiṭṭhi panettha lokiyalokuttarā kathitā.
Here, right view is described as both mundane and supramundane.
Chánh kiến ở đây được nói đến là cả hiệp thế và siêu thế.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
All the rest is clear in meaning.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có nghĩa rõ ràng.
308. Tatiyassa paṭhame micchādiṭṭhikoti ayāthāvadiṭṭhiko.
308. In the first (Sutta) of the third (Chapter), “micchādiṭṭhiko” means holding an unreal view.
308. Trong bài kinh đầu tiên của phẩm thứ ba, micchādiṭṭhikoti là người có cái thấy không như thật.
Viparītadassanoti tāyeva micchādiṭṭhiyā viparītadassano.
“Viparītadassano” means one whose vision is perverted by that very wrong view.
Viparītadassanoti là người có cái thấy sai lệch chính bởi tà kiến đó.
Saddhammā vuṭṭhāpetvāti dasakusalakammapathadhammato vuṭṭhāpetvā.
“Saddhammā vuṭṭhāpetvā” means dislodging from the Dharma of the ten wholesome courses of action.
Saddhammā vuṭṭhāpetvāti là làm cho ra khỏi chánh pháp, tức là mười thiện nghiệp đạo.
Asaddhamme patiṭṭhāpetīti dasaakusalakammapathasaṅkhāte asaddhamme patiṭṭhāpeti.
“Asaddhamme patiṭṭhāpetī” means establishing in the ignoble Dharma, which consists of the ten unwholesome courses of action.
Asaddhamme patiṭṭhāpetīti là thiết lập trong phi pháp, tức là mười bất thiện nghiệp đạo.
Ekapuggaloti cettha chahi satthārehi saddhiṃ devadatto ca aññe ca evarūpā veditabbā.
Here, in “ekapuggalo” (one person), Devadatta and others of his kind, along with the six teachers, should be understood.
Ekapuggaloti ở đây nên được hiểu là Devadatta cùng với sáu vị đạo sư và những người khác có tính chất tương tự.
309. Dutiye sammādiṭṭhikoti yāthāvadiṭṭhiko.
309. In the second (Sutta), “sammādiṭṭhiko” means holding a real view.
309. Trong bài kinh thứ hai, sammādiṭṭhikoti là người có cái thấy như thật.
Aviparītadassanoti tāyeva sammādiṭṭhiyā aviparītadassano.
“Aviparītadassano” means one whose vision is not perverted by that very right view.
Aviparītadassanoti là người có cái thấy không sai lệch chính bởi chánh kiến đó.
Asaddhammāti dasaakusalakammapathato.
“Asaddhammā” means from the ten unwholesome courses of action.
Asaddhammāti là từ phi pháp, tức mười bất thiện nghiệp đạo.
Saddhammeti dasakusalakammapathasaṅkhāte saddhamme.
“Saddhamme” means in the noble Dharma, which consists of the ten wholesome courses of action.
Saddhammeti là trong chánh pháp, tức mười thiện nghiệp đạo.
Ekapuggaloti cettha anuppanne buddhe cakkavattī rājā sabbaññubodhisattoti evamādayo labbhanti, uppanne buddhe buddho ceva buddhasāvakā ca.
Here, in “ekapuggalo,” are included the universal monarch when a Buddha has not arisen, the Bodhisatta who is destined for omniscience, and so on; when a Buddha has arisen, the Buddha himself and his disciples.
Ekapuggaloti ở đây, khi Đức Phật chưa xuất hiện, có thể là vua Chuyển luân vương, vị Bồ-tát Toàn giác, v.v.; khi Đức Phật đã xuất hiện, đó là Đức Phật và các vị Phật tử.
310. Tatiye micchādiṭṭhiparamānīti micchādiṭṭhi paramā etesanti micchādiṭṭhiparamāni.
310. In the third (Sutta), “micchādiṭṭhiparamānī” means those for whom wrong view is supreme.
310. Trong bài kinh thứ ba, micchādiṭṭhiparamānīti là những thứ có tà kiến là tối thượng.
Pañca hi ānantariyakammāni mahāsāvajjāni nāma, tehipi micchādiṭṭhiyeva mahāsāvajjatarāti adhippāyo.
For the five heinous deeds are called extremely blameworthy, but the intent is that wrong view itself is even more blameworthy than them.
Năm nghiệp vô gián được gọi là trọng tội, nhưng ý muốn nói rằng tà kiến còn có tội nặng hơn cả những nghiệp đó.
Tesañhi paricchedo atthi.
Because there is a limit to those (heinous deeds).
Vì những nghiệp đó có giới hạn.
Cattāri hi ānantariyakammāni niraye nibbattāpentīti vuttāni.
For it is said that four heinous deeds lead to rebirth in hell.
Bốn nghiệp vô gián được nói là làm tái sinh trong địa ngục.
Saṅghabhedakammampi niraye kappaṭṭhitikameva hoti.
The deed of causing a schism in the Saṅgha also lasts for an eon in hell.
Nghiệp chia rẽ Tăng đoàn cũng chỉ tồn tại trong địa ngục một kiếp.
Evametesaṃ paricchedo atthi, koṭi paññāyati.
Thus, there is a limit to these, and an end is known.
Như vậy, chúng có giới hạn, có thể biết được điểm kết thúc.
Niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi.
However, there is no limit to fixed wrong view.
Nhưng tà kiến cố định thì không có giới hạn.
Sā hi vaṭṭassa mūlaṃ, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi.
For it is the root of the cycle of existence, and for one endowed with it, there is no escape from existence.
Nó là gốc rễ của luân hồi, người có tà kiến đó không thể thoát khỏi vòng sinh tử.
Ye tassa sotabbaṃ maññanti, tepi vippaṭipādeti.
Even those who consider it worthy of listening are led astray by it.
Nó cũng làm cho những ai cho rằng lời nói của người đó đáng nghe bị lầm lạc.
Tāya ca samannāgatassa neva saggo atthi na maggo.
And for one endowed with it, there is neither heaven nor the Path.
Người có tà kiến đó không có cõi trời cũng không có đạo quả.
Kappavināse mahājane brahmaloke nibbattepi niyatamicchādiṭṭhiko tattha anibbattitvā piṭṭhicakkavāḷe nibbattati.
Even when the world-system is destroyed and the great masses are reborn in the Brahma-world, one with fixed wrong view is not reborn there, but is reborn in a secondary world-system.
Khi kiếp hoại, dù đại chúng tái sinh ở cõi Phạm thiên, người có tà kiến cố định cũng không tái sinh ở đó mà tái sinh ở thế giới luân xa phía sau.
Kiṃ pana piṭṭhicakkavāḷaṃ na jhāyatīti?
Does not the secondary world-system also burn?
Phải chăng thế giới luân xa phía sau không bị thiêu rụi?
Jhāyati, tasmiṃ jhāyamānepi esa ākāse ekasmiṃ okāse paccatiyevāti vadanti.
It burns, but even as it burns, that person continues to be tormented in a certain space in the sky, so they say.
Nó bị thiêu rụi, nhưng người ta nói rằng ngay cả khi nó đang bị thiêu rụi, người đó vẫn bị thiêu đốt ở một nơi nào đó trong không gian.
311. Catutthe makkhalīti ‘‘mā khalī’’ti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmo titthakaro.
311. In the fourth (Sutta), “makkhalī” is a founder of a sect who obtained that name by virtue of the saying “Do not stumble” (Mā Khalī).
311. Trong bài kinh thứ tư, makkhalīti là một vị ngoại đạo có tên như vậy do câu nói "mā khalī" (đừng vấp ngã).
Nadīmukheti dvinnaṃ nadīnaṃ samāgataṭṭhāne.
“Nadīmukhe” means at the confluence of two rivers.
Nadīmukheti là nơi hai con sông gặp nhau.
Desanāmattamevetaṃ, dvinnaṃ kandarānaṃ, dvinnaṃ udakānaṃ, samuddassa ca, loṇiyā ca, samuddassa ca nadiyā cāti etesampi yassa kassaci samāgataṭṭhānaṃ, aññampi tathārūpaṃ udakaṃ.
This is merely an illustrative teaching; it also refers to the confluence of two ravines, two bodies of water, the ocean, and a salt pan, or the ocean and a river, or any other such confluence of waters.
Đây chỉ là một cách gọi, nơi hợp lưu của hai hẻm núi, hai nguồn nước, của biển và nước mặn, của biển và sông, hay bất kỳ nơi hợp lưu nào khác, và bất kỳ nguồn nước nào tương tự.
Khipanti kuminaṃ.
“Khipaṃ” means a fish-trap.
Khipanti là họ đặt cái đó.
Uḍḍeyyāti oḍḍeyya.
“Uḍḍeyyā” means should set.
Uḍḍeyyāti là cái bẫy cá.
Manussā hi naḷehi vā ucchūhi vā veḷūhi vā palāsantisalākāya vā ekaṃ dve tayo vā kumbhe gaṇhanappamāṇakuminaṃ katvā mukhavaṭṭiyā yottena bandhitvā nadīmukhaṃ netvā dvīsu passesu khāṇuke koṭṭetvā yottehi tattha bandhanti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
People make a fish-trap large enough to catch one, two, or three fish, using reeds, sugar cane, bamboo, or split palm fronds, and tie it with a rope at the opening. They take it to the mouth of a river, drive stakes into both sides, and tie it there with ropes. This is what is meant.
Người ta làm một cái bẫy cá có kích thước vừa đủ để bắt một, hai hoặc ba con cá bằng sậy, mía, tre hoặc thanh cây palāsa, buộc một sợi dây vào miệng bẫy, mang đến ngã ba sông, đóng cọc ở hai bên rồi buộc dây vào đó. Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Tasmiñhi paviṭṭhassa khuddakassa macchassāpi mokkho natthi.
For even a small fish that enters it has no escape.
Ngay cả một con cá nhỏ lọt vào đó cũng không có lối thoát.
Anayāyāti avaḍḍhiyā.
“Anayāyā” means for its decline.
Anayāyāti là để không tiến bộ.
Byāsanāyāti vināsāya.
“Byāsanāyā” means for its destruction.
Byāsanāyāti là để hủy diệt.
Makkhali moghapurisoti ayaṃ makkhali gosālo tucchapuriso.
“Makkhali moghapuriso” means this Makkhali Gosāla is a deluded person.
Makkhali moghapurisoti Makkhali Gosāla này là một kẻ vô dụng.
Manussakhippaṃ maññe loke uppannoti mahājanassa saggamokkhagamanamagge tattha gamananivāraṇatthaṃ manussakuminaṃ viya loke uppanno.
“Manussakhippaṃ maññe loke uppanno” means he has arisen in the world like a human fish-trap, for the purpose of preventing the multitude from going on the path to heaven and liberation.
Ta nghĩ rằng, sanh ra trong đời như một cạm bẫy cho loài người có nghĩa là sanh ra trong đời như một cái bẫy cho loài người nhằm mục đích ngăn cản đại chúng đi trên con đường đến cõi trời và giải thoát.
312. Pañcamādīsu durakkhāte, bhikkhave, dhammavinayeti durakkhātadhammavinayo nāma bāhirakasāsanaṃ.
312. In the fifth (Sutta) and so on, “durakkhāte, bhikkhave, dhammavinaye” means the ill-proclaimed Dhamma and Vinaya refers to external teachings.
312. Trong các câu thứ năm trở đi, này các Tỳ khưu, trong giáo pháp và giới luật được thuyết giảng tồi tệ có nghĩa là giáo pháp và giới luật được thuyết giảng tồi tệ là tên gọi cho giáo lý của ngoại đạo.
Tattha hi satthāpi asabbaññū hoti, dhammopi durakkhāto, gaṇopi duppaṭipanno.
For there, the Teacher is not omniscient, the Dhamma is ill-proclaimed, and the Sangha is ill-practicing.
Ở đó, Đức Đạo Sư không phải là bậc Toàn Tri, Pháp được thuyết giảng kém, và Tăng đoàn thực hành sai.
Yo ca samādapetīti yo ācariyapuggalo samādapeti.
"Whoever inspires" means that teacher person who inspires.
Yo ca samādapetīti: người thầy nào khuyến khích.
Yañca samādapetīti yaṃ antevāsikaṃ samādapeti.
"Whom he inspires" means that pupil whom he inspires.
Yañca samādapetīti: người học trò nào được khuyến khích.
Yo ca samādapito tathattāya paṭipajjatīti yo antevāsiko ācariyena samādapito tassa vacanaṃ karonto tathābhāvāya paṭipajjati.
"Whoever, being inspired, practices accordingly" means that pupil, being inspired by the teacher, acts upon his words and practices for that state.
Yo ca samādapito tathattāya paṭipajjatīti: người học trò nào được thầy khuyến khích, vâng lời thầy mà thực hành như vậy.
Bahuṃ apuññaṃ pasavantīti samādapako hi pāṇātipātādīsu jaṅghasataṃ samādapento tesaṃ sabbesampi akusalena samakameva akusalaṃ pāpuṇāti.
"They generate much demerit" means that the inspirer, by inspiring hundreds of people in acts like taking life, incurs demerit equal to the unwholesome kamma of all of them.
Bahuṃ apuññaṃ pasavantīti: người khuyến khích, khi khuyến khích một trăm người sát sinh v.v., thì người đó cũng nhận lãnh bất thiện ngang bằng với bất thiện của tất cả những người đó.
Tenāha – ‘‘sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavantī’’ti.
Therefore, it is said: "All of them generate much demerit."
Vì vậy, đã nói rằng: “Tất cả những người đó tạo ra nhiều điều bất thiện.”
313. Svākkhāteti suṭṭhu akkhāte sudesite.
313. "Well-proclaimed" means well-declared, well-taught.
313. Svākkhāteti: được thuyết giảng tốt, được giảng dạy khéo léo.
Evarūpe hi dhammavinaye satthā ca sabbaññū hoti, dhammo ca svākkhāto, gaṇo ca suppaṭipanno.
For in such a Dhamma-Vinaya, the Teacher is omniscient, the Dhamma is well-proclaimed, and the Sangha is well-practicing.
Trong Pháp và Luật như vậy, Đức Đạo Sư là bậc Toàn Tri, Pháp được thuyết giảng khéo léo, và Tăng đoàn thực hành đúng đắn.
Sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavantīti samādapako hi bhikkhū piṇḍāya paviṭṭhe disvā yāgubhattādīni samādapento sabbesampi dāyakānaṃ kusalena samakaṃ kusalaṃ pāpuṇāti.
"All of them generate much merit" means that the inspirer, seeing bhikkhus entering for alms and inspiring people to offer gruel and food, incurs merit equal to the wholesome kamma of all those donors.
Sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavantīti: người khuyến khích, khi thấy các Tỳ-kheo đi khất thực, khuyến khích cúng dường cháo, cơm v.v., thì người đó cũng nhận lãnh thiện pháp ngang bằng với thiện pháp của tất cả những người cúng dường.
Tena vuttaṃ – ‘‘bahuṃ puññaṃ pasavantī’’ti.
Therefore, it is said: "They generate much merit."
Vì vậy, đã nói rằng: “Tất cả những người đó tạo ra nhiều điều thiện.”
314. Dāyakena mattā jānitabbāti dāyakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ, pamāṇena dātabbaṃ, pūretvā atirekaṃ na dātabbaṃ.
314. "The donor should know the measure" means that the donor person should know the limit; one should give according to measure, not giving in excess after filling.
314. Dāyakena mattā jānitabbāti: người cúng dường nên biết mức độ, nên cúng dường theo mức độ, không nên cúng dường quá mức.
Na dātabbanti hi avatvā pamāṇavasena thokaṃ dātabbanti vuttaṃ.
It is said that one should give a little according to measure, rather than saying "do not give."
Không nói “không nên cúng dường”, mà nói “nên cúng dường ít theo mức độ”.
Pūretvā atireke dinnepi hi atirekā manussasampatti vā dibbasampatti vā nibbānasampatti vā natthi.
Even if given in excess after filling, there is no greater human prosperity, divine prosperity, or Nibbāna prosperity.
Vì dù có cúng dường quá mức, cũng không có tài sản nhân loại, tài sản chư thiên, hay tài sản Niết-bàn vượt trội hơn.
No paṭiggāhakenāti paṭiggāhakassa pana mattaṃ jānitvā paṭiggahaṇakiccaṃ nāma natthi.
"Not the recipient" means that there is no task for the recipient to know the measure and receive.
No paṭiggāhakenāti: nhưng đối với người thọ nhận, không có việc phải biết mức độ để thọ nhận.
Tassa hi mattaṃ ñatvā pūretabbā mattapaṭiggahaṇamūlikā appicchapaṭipadā nāma natthi.
For him, there is no practice of fewness of wishes (appicchatā) based on knowing the measure and receiving according to measure.
Vì không có sự thực hành thiểu dục nào dựa trên việc biết mức độ và thọ nhận đầy đủ.
Yattakaṃ pana labhati, tattakaṃ gahetabbaṃ.
Whatever he receives, that much should be taken.
Tuy nhiên, nên nhận những gì được ban cho.
Atirekaggahaṇamūlaṃ hissa puttadārabharaṇaṃ bhavissati.
For him, the root of taking in excess would be supporting his children and wife.
Việc thọ nhận quá mức của người ấy sẽ là để nuôi vợ con.
315. Paṭiggāhakena mattā jānitabbāti paṭiggāhakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ.
315. "The recipient should know the measure" means that the recipient person should know the limit.
315. Paṭiggāhakena mattā jānitabbāti: người thọ nhận nên biết mức độ.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Tena hi dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo veditabbo.
He should know the donor's capacity, the capacity of the offering, and his own strength.
Người ấy nên biết khả năng của người cúng dường, nên biết khả năng của vật cúng dường, nên biết sức lực của mình.
Yadi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ.
If the offering is abundant, but the donor wishes to give little, then one should take little according to the donor's capacity.
Nếu vật cúng dường nhiều, người cúng dường muốn cho ít, thì nên nhận ít theo khả năng của người cúng dường.
Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ.
If the offering is little, but the donor wishes to give much, then one should take little according to the capacity of the offering.
Nếu vật cúng dường ít, người cúng dường muốn cho nhiều, thì nên nhận ít theo khả năng của vật cúng dường.
Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇeneva gaṇhitabbaṃ.
If the offering is abundant and the donor also wishes to give much, then knowing one's own strength, one should take according to measure.
Nếu vật cúng dường nhiều và người cúng dường cũng muốn cho nhiều, thì nên biết sức lực của mình mà nhận theo mức độ.
Evaṃ mattaṃ ñatvā paṭiggaṇhanto hi appicchapaṭipadaṃ pūreti.
Indeed, one who receives by knowing the measure in this way fulfills the practice of fewness of wishes (appicchatā).
Khi thọ nhận biết mức độ như vậy, người ấy hoàn thành sự thực hành thiểu dục.
Anuppannassa lābho uppajjati, uppanno lābho thāvarova hoti.
Gain that has not arisen, arises; gain that has arisen, becomes stable.
Lợi lộc chưa sinh sẽ sinh khởi, lợi lộc đã sinh sẽ vững bền.
Appasannā pasīdanti, pasannāpi bhiyyo pasādamāpajjanti, mahājanassa cakkhubhūto hoti, sāsanaṃ ciraṭṭhitikaṃ karoti.
Those who are displeased become pleased, and those who are pleased develop even greater pleasure; he becomes an eye for the multitude, and makes the Dispensation long-lasting.
Những người chưa có niềm tin sẽ phát sinh niềm tin, những người đã có niềm tin sẽ tăng trưởng niềm tin hơn nữa, người ấy trở thành con mắt cho đại chúng, và làm cho giáo pháp trường tồn.
Tatrimāni vatthūni – rohaṇajanapade kira kuṭimbiyavihāre eko daharo dubbhikkhasamaye tasmiṃ gāme ekassa kammakārassa gehe bhuñjanatthāya kaṭacchubhattaṃ gahetvā gamanatthāya ca kaṭacchubhattameva labhati.
Concerning this, there is this incident: in the Rohana region, in Kuṭimbiyavihāra, a young bhikkhu during a famine used to receive one scoop of rice to eat at a laborer’s house in that village, and one scoop of rice to take away.
Về điều này, có những câu chuyện sau: Nghe nói, vào thời đói kém, tại tu viện Kuṭimbiyavihāra ở vùng Rohaṇa, có một vị Tỳ-kheo trẻ nhận một muỗng cơm để ăn và một muỗng cơm để mang về từ nhà của một người làm công trong làng đó.
So ekadivasaṃ tasmiṃ gehe ekaṃ āgantukaṃ disvā ekameva kaṭacchubhattaṃ gaṇhi.
One day, seeing a visitor at that house, he took only one scoop of rice.
Một ngày nọ, khi thấy một vị khách đến nhà đó, vị ấy chỉ nhận một muỗng cơm.
Athassa ‘‘kena kāraṇenā’’ti vutte tamatthaṃ vatvā so kulaputto pasīditvā ‘‘amhākaṃ kulūpakabhadanto evarūpo nāmā’’ti rājadvāre mittāmaccānaṃ kathesi.
When asked "for what reason?", he explained the matter, and that nobleman, being pleased, spoke to his friends and ministers at the royal court, saying, "Our family-bhikkhu is of such a nature."
Khi được hỏi “Vì lý do gì?”, vị ấy kể lại sự việc, và người gia chủ đó đã phát sinh niềm tin, nói với bạn bè và quan chức ở cổng hoàng gia rằng: “Vị Bhadanta là thầy của gia đình chúng tôi là người như thế đó.”
Te sabbepi tassa appicchaguṇe pasannā ekadivaseneva saṭṭhi dhurabhattāni ṭhapesuṃ.
All of them, pleased by his quality of fewness of wishes, arranged sixty fixed meal-offerings in a single day.
Tất cả họ đều hoan hỷ với đức tính thiểu dục của vị ấy, và chỉ trong một ngày đã thiết lập sáu mươi suất cơm thường xuyên.
Evaṃ appiccho anuppannalābhaṃ uppādeti.
Thus, "one who has few wishes generates gain that has not arisen."
Như vậy, người thiểu dục làm cho lợi lộc chưa sinh được sinh khởi.
Saddhātissamahārājāpi cūḷupaṭṭhākaṃ tissāmaccaṃ vīmaṃsitvā tena ekaṃ tittiraṃ pacāpetvā āharāpesi.
King Saddhātissa, having tested the attendant Tissa, had a partridge cooked and brought by him.
Đại vương Saddhātissa cũng thử Tissa, vị quan hầu cận, sai người nấu một con chim đa đa và mang đến.
Atha paribhogasamaye ‘‘aggaṃ datvā paribhuñjissāmī’’ti aṭṭhakasālapariveṇe mahātherassa bhaṇḍaggāhasāmaṇerassa tittiramaṃsaṃ dento tasmiṃ thokaṃyeva paṭiggaṇhante tassa appicchaguṇe pasīditvā ‘‘pasannosmi, tāta, aṭṭha te dhurabhattāni demī’’ti āha.
Then, at the time of partaking, saying, "I will partake after giving the best," he offered partridge meat to the junior bhikkhu who was the storekeeper of the great elder at Aṭṭhakasālapariveṇa; and seeing him accept only a small amount, the king, pleased by his quality of fewness of wishes, said, "I am pleased, my dear, I give you eight fixed meal-offerings."
Đến lúc dùng bữa, nhà vua nói: “Ta sẽ dùng bữa sau khi cúng dường phần tốt nhất.” Khi cúng dường thịt chim đa đa cho vị Sāmaṇera giữ đồ đạc của Đại Trưởng lão tại Aṭṭhakasāla Pariveṇa, thấy vị ấy chỉ nhận một ít, nhà vua hoan hỷ với đức tính thiểu dục của vị ấy và nói: “Ta hoan hỷ, con trai, ta sẽ cúng dường con tám suất cơm thường xuyên.”
Mahārāja, upajjhāyassa demīti.
"Great King, I give them to my Upajjhāya."
“Đại vương, con xin cúng dường cho Hòa thượng của con.”
Aparānipi aṭṭha demīti.
"I give another eight."
“Ta sẽ cúng dường thêm tám suất nữa.”
Tāni amhākaṃ ācariyassa demīti.
"I give those to our teacher."
“Con xin cúng dường những suất đó cho vị A-xà-lê của con.”
Aparānipi aṭṭha dammīti.
"I give another eight."
“Ta sẽ cúng dường thêm tám suất nữa.”
Tāni samānupajjhāyānaṃ dammīti.
"I give those to my co-Upajjhāyas."
“Con xin cúng dường những suất đó cho các vị đồng Hòa thượng của con.”
Aparānipi aṭṭha dammīti.
"I give another eight."
“Ta sẽ cúng dường thêm tám suất nữa.”
Tāni bhikkhusaṅghassa dammīti.
"I give those to the Sangha of bhikkhus."
“Con xin cúng dường những suất đó cho Tăng đoàn.”
Aparānipi aṭṭha dammīti.
"I give another eight."
“Ta sẽ cúng dường thêm tám suất nữa.”
Sāmaṇero adhivāsesi.
The junior bhikkhu accepted.
Vị Sāmaṇera đã chấp nhận.
Evamassa uppanno lābho thāvaro hoti.
Thus, "his arisen gain becomes stable."
Như vậy, lợi lộc đã sinh của vị ấy trở nên vững bền.
Appasannā pasīdantīti etthapi – dīghabrāhmaṇo kira brāhmaṇe bhojento pañca pañca bhattasarakāni datvā santappetuṃ nāsakkhi.
Regarding "Those who are displeased become pleased" – there was a Brahmin named Dīgha, who, when feeding Brahmins, could not satisfy them even by giving five portions of food each.
Appasannā pasīdantīti: Về điều này, nghe nói một Bà-la-môn tên là Dīgha đã không thể làm hài lòng các Bà-la-môn bằng cách cúng dường năm phần cơm mỗi người.
Athekadivasaṃ ‘‘samaṇā kira nāma appicchā’’ti kathaṃ sutvā vīmaṃsanatthāya bhattaṃ gāhāpetvā bhikkhusaṅghassa bhattakiccakaraṇavelāya vihāraṃ gantvā tiṃsamatte bhikkhū bhojanasālāyaṃ bhuñjante disvā ekaṃ bhattasarakaṃ gahetvā saṅghattherassa santikaṃ agamāsi.
Then, one day, having heard the saying "ascetics are indeed content with little," and wishing to test it, he had food prepared and went to the monastery at the time of the bhikkhus' meal-taking; seeing thirty bhikkhus eating in the refectory, he took one portion of food and approached the Sangha Elder.
Một ngày nọ, sau khi nghe nói “Các Sa-môn là những người thiểu dục”, để kiểm chứng, ông ta sai người mang cơm đến tu viện vào giờ cúng dường cho Tăng đoàn, thấy ba mươi vị Tỳ-kheo đang dùng bữa trong phòng ăn, ông ta cầm một phần cơm và đến chỗ vị Trưởng lão của Tăng đoàn.
Thero aṅguliṃ cāletvā thokameva aggahesi.
The elder made a gesture with his finger and accepted only a small amount.
Vị Trưởng lão chỉ dùng một ít bằng cách ra dấu ngón tay.
Eteneva niyāmena ekaṃ bhattasarakaṃ sabbesaṃ sampāpuṇi.
In this same manner, one portion of food sufficed for all of them.
Theo cách đó, một phần cơm đã đủ cho tất cả mọi người.
Tato brāhmaṇo ‘‘saccoyeva etesaṃ samaṇānaṃ guṇo’’ti appicchatāya pasanno sahassaṃ vissajjetvā tasmiṃyeva vihāre cetiyaṃ kāresi.
Thereupon, the Brahmin, thinking, "The virtue of these ascetics is truly so," and pleased by their fewness of wishes, spent a thousand (coins) and had a cetiya built in that very monastery.
Từ đó, Bà-la-môn tin rằng “Đức tính của các Sa-môn này là sự thật”, hoan hỷ với đức tính thiểu dục, ông ta đã chi một ngàn đồng và xây một bảo tháp ngay tại tu viện đó.
Evaṃ appasannā pasīdanti.
Thus, those who were displeased become pleased.
Như vậy, những người chưa có niềm tin sẽ phát sinh niềm tin.
No dāyakenāti svākkhāte dhammavinaye pana dāyakassa pamāṇaṃ ñatvā dātabbakiccaṃ nāma natthi.
"Not the donor" means that in the well-proclaimed Dhamma-Vinaya, there is no task for the donor to know the measure and give.
No dāyakenāti: Tuy nhiên, trong Pháp và Luật được thuyết giảng khéo léo, không có việc người cúng dường phải biết mức độ để cúng dường.
Yattako deyyadhammo atthi, tattakaṃ avattharitvā dātuṃ vaṭṭati.
Whatever offering one has, it is proper to give it without reservation.
Có bao nhiêu vật cúng dường, thì nên cúng dường tất cả mà không giữ lại.
Avattharitvā dinnakāraṇā hi esa manussasampattiṃ, dibbasampattiṃ, nibbānasampattiñca avattharitvā uttaruttari paṇītapaṇītameva labhati.
Indeed, because of giving without reservation, one obtains ever more refined human prosperity, divine prosperity, and Nibbāna prosperity without reservation.
Vì do việc cúng dường mà không giữ lại, người ấy sẽ nhận được tài sản nhân loại, tài sản chư thiên, và tài sản Niết-bàn một cách không giới hạn, càng ngày càng thù thắng hơn.
317. Yo kusīto, so dukkhaṃ viharatīti ayampi diṭṭhe dhamme ceva samparāye ca dukkhaṃ viharati.
317. "Whoever is lazy dwells in suffering" means that this person also dwells in suffering in this very life and in the next.
317. Yo kusīto, so dukkhaṃ viharatīti: người biếng nhác này cũng sống khổ trong hiện tại và trong đời sau.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Yassa hi pabbajitakālato paṭṭhāya yoniso manasikāro natthi, buddhavacanaṃ na uggaṇhāti, ācariyupajjhāyavattaṃ na karoti, cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ na karoti.
For which slothful monk, from the time of his ordination onwards, there is no appropriate attention, he does not learn the Buddha’s words, does not perform the duties towards his teacher and preceptor, does not perform the duties for the pagoda courtyard and Bodhi tree courtyard.
Vì vị tỳ-khưu lười biếng nào, từ khi xuất gia, không có sự tác ý chân chánh (yoniso manasikāra), không học lời Phật dạy (Buddhavacana), không thực hành phận sự đối với thầy tổ (ācariyupajjhāyavatta), không thực hành phận sự đối với sân tháp (cetiyaṅgaṇa) và sân Bồ-đề (bodhiyaṅgaṇa).
Janassa pana saddhādeyyaṃ apaccavekkhitaparibhogena paribhuñjitvā divasaṃ seyyasukhaṃ passasukhaṃ anuyuñjitvā pabuddhakāle tayo vitakke vitakketi.
Having consumed the offerings of faith from people, without proper reflection, and having indulged in the pleasure of sleeping and the pleasure of lying down, when he awakens, he ponders three thoughts: sensual thought, thought of ill-will, and thought of harming.
Sau khi thọ dụng vật cúng dường do tín tâm của người khác mà không quán xét, rồi suốt ngày chỉ thích sự an lạc của giấc ngủ, sự an lạc của việc nằm nghiêng mình, khi tỉnh dậy thì suy nghĩ ba loại tầm (vitakka).
So katipāheneva bhikkhubhāvā cavati?
That slothful monk deviates from monkhood after only a few days.
Vị ấy chỉ sau vài ngày sẽ thoái thất khỏi địa vị tỳ-khưu.
Evaṃ diṭṭhadhamme ca dukkhaṃ viharati.
Thus, in this very life, he dwells miserably.
Như vậy, vị ấy sống khổ ngay trong hiện tại.
Pabbajitvā pana samaṇadhammassa sammā akatattā ca –
And because the ascetic’s duty was not properly performed after ordination—
Và vì đã xuất gia nhưng không thực hành chánh pháp một cách đúng đắn –
318. Yo kusīto, so sukhaṃ viharatīti kālena kālaṃ vuttappakāre tapacaraṇe kiñci kiñci tapacaraṇaṃ katvā kālena kālaṃ odātavatthavasano mālāgandhavilepanadharo madhurabhojanaṃ bhuñjanto mudukāsu seyyāsu sayanto diṭṭhe dhamme ceva sukhaṃ viharati samparāye ca.
318. Regarding, “The indolent one dwells happily”, it means that by performing some ascetic practices from time to time as mentioned, and being clad in white garments from time to time, wearing garlands, perfumes, and anointments, eating delicious food, and sleeping on soft beds, he dwells happily in this very life and in the next.
Vị ấy thọ sanh trong các cõi đọa xứ (apāya) mà thôi. Như vậy, vị ấy sống khổ cả trong đời sau.
So hi tassa tapacaraṇassa gāḷhaṃ aggahitattā nātibahuṃ niraye dukkhaṃ anubhavati.
Indeed, because he did not firmly grasp that ascetic practice, he does not experience much suffering in hell.
318. Người biếng nhác thì sống an lạc nghĩa là, người biếng nhác, thỉnh thoảng thực hành một vài pháp khổ hạnh (tapacaraṇa) đã được nói đến, thỉnh thoảng mặc y phục trắng, đeo vòng hoa, hương liệu, mỹ phẩm, ăn thức ăn ngon, nằm trên giường êm ái, thì sống an lạc ngay trong hiện tại và cả trong đời sau.
Tasmā samparāye sukhaṃ viharati nāma.
Therefore, it is said that he dwells happily in the next life.
Vì không thực hành khổ hạnh một cách kiên cố, vị ấy không phải chịu quá nhiều khổ đau trong địa ngục.
319. Yo āraddhavīriyo, so sukhaṃ viharatīti āraddhavīriyo hi pabbajitakālato paṭṭhāya vattesu paripūrakārī hoti, buddhavacanaṃ uggaṇhāti, yoniso manasikāre kammaṃ karoti.
319. Regarding, “The one with aroused energy dwells happily”, indeed, the one with aroused energy, from the time of his ordination, is diligent in performing duties, learns the Buddha’s words, and performs work with appropriate attention.
Do đó, được gọi là sống an lạc trong đời sau.
Athassa vattapūraṇañceva uggahitabuddhavacanañca samaṇadhammakiriyañca āvajjentassa cittaṃ pasīdati.
Then, as he reflects on his performance of duties, his learning of the Buddha’s words, and his fulfillment of the ascetic’s duties, his mind becomes clear.
319. Người tinh tấn thì sống an lạc nghĩa là, người tinh tấn (āraddhavīriya), từ khi xuất gia, luôn hoàn thành các phận sự, học lời Phật dạy, và thực hành công việc với sự tác ý chân chánh (yoniso manasikāra).
Evaṃ diṭṭheva dhamme sukhaṃ viharati.
Thus, he dwells happily in this very life.
Khi vị ấy quán xét việc hoàn thành phận sự, lời Phật dạy đã học, và sự thực hành pháp sa-môn, tâm vị ấy trở nên thanh tịnh.
Diṭṭhadhamme pana arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto nibbattabhave khippābhiñño hotīti samparāyepi sukhaṃ viharati nāma.
If he is unable to attain arahantship in this life, he becomes quick in realization in future existences; thus, it is said that he also dwells happily in the next life.
Như vậy, vị ấy sống an lạc ngay trong hiện tại. Và nếu không thể đạt A-la-hán trong hiện tại, vị ấy sẽ trở thành người có trí tuệ nhanh chóng trong kiếp tái sanh tiếp theo, nên được gọi là sống an lạc cả trong đời sau.
320. Seyyathāpi, bhikkhave, appamattakopi gūtho duggandho hotīti idaṃ suttaṃ aṭṭhuppattiyaṃ vuttaṃ.
320. “Just as, bhikkhus, even a small amount of excrement is foul-smelling”—this Sutta was spoken on an occasion.
320. Này các tỳ-khưu, dù chỉ một chút phân cũng có mùi hôi thối – bài kinh này được nói đến trong phần khởi nguyên (aṭṭhuppatti).
Kataraaṭṭhuppattiyanti?
Which occasion?
Phần khởi nguyên nào?
Navakanipāte (a. ni. 9.12) sattuppādasutta aṭṭhuppattiyaṃ.
On the occasion of the Sattuppāda Sutta in the Ninth Nipāta.
Trong phần khởi nguyên của kinh Sattuppāda (A.N. 9.12) thuộc phẩm Navaka.
Tathāgato hi taṃ atthaṃ kathento – ‘‘nava puggalā nirayato muttā, tiracchānayonito muttā, pettivisayato muttā’’ti kathesi.
Indeed, the Tathāgata, when explaining that matter, spoke thus: “Nine individuals are freed from hell, freed from the animal realm, freed from the realm of ghosts.”
Đức Như Lai, khi thuyết giảng ý nghĩa đó, đã nói: “Chín hạng người được thoát khỏi địa ngục, thoát khỏi loài súc sanh, thoát khỏi cõi ngạ quỷ.”
Athassa etadahosi – ‘‘sace kho pana me puttā imaṃ dhammadesanaṃ sutvā khīṇanirayamhā khīṇatiracchānayonikā khīṇapettivisayā khīṇāpāyaduggativinipātāti maññamānā uparimaggaphalatthāya vāyamituṃ na maññeyyuṃ, tesaṃ saṃvegaṃ janessāmī’’ti saṃvegajananatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’ti imaṃ suttamārabhi.
Then it occurred to him: “If my sons, having heard this Dhamma discourse, were to think they are ‘freed from hell, freed from the animal realm, freed from the realm of ghosts, freed from the lower realms, woeful states, and ruin,’ and not strive for the higher paths and fruits, I will arouse a sense of urgency in them.” To arouse this sense of urgency, he began this Sutta with “Just as, bhikkhus.”
Sau đó, Ngài nghĩ: “Nếu các con của Ta, sau khi nghe pháp thoại này, nghĩ rằng mình đã thoát khỏi địa ngục, thoát khỏi loài súc sanh, thoát khỏi cõi ngạ quỷ, thoát khỏi các cõi khổ (apāya), và không nỗ lực vì các quả vị đạo cao hơn, thì Ta sẽ tạo ra sự giác ngộ cho họ.” Để tạo sự giác ngộ, Ngài đã bắt đầu bài kinh này với câu “Này các tỳ-khưu”.
Tattha appamattakoti thokamattako parittappamāṇo, antamaso kusaggenapi gahetvā upasiṅghiyamāno duggandhova hoti.
Therein, “appamattako” means a small amount, a tiny measure; even if taken with the tip of a kusa grass and sniffed, it is still foul-smelling.
Ở đây, appamattako nghĩa là một lượng rất nhỏ, một lượng rất ít, dù chỉ lấy bằng đầu ngọn cỏ mà ngửi thì cũng có mùi hôi thối.
Appamattakampi bhavaṃ na vaṇṇemīti appamattakampi kālaṃ bhave paṭisandhiṃ na vaṇṇayāmi.
“I do not praise even a small amount of existence” means, “I do not praise rebirth in existence for even a small amount of time.”
Ta không tán thán dù chỉ một chút hữu tình nghĩa là Ta không tán thán sự tái sanh vào hữu tình dù chỉ trong một khoảnh khắc rất nhỏ.
Idānissa upamaṃ dassento āha – antamaso accharāsaṅghātamattampīti.
Now, showing its simile, he said: “even for as long as a finger snap.”
Bây giờ, khi đưa ra ví dụ, Ngài nói: dù chỉ bằng một cái búng ngón tay.
Sabbantimena paricchedena dve aṅguliyo ekato katvā paharaṇamattampi kālanti vuttaṃ hoti.
This means for the duration of striking with two fingers joined together, by the very last estimation.
Nghĩa là, dù chỉ là khoảng thời gian bằng cách đưa hai ngón tay lại gần nhau rồi búng ra.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều có nghĩa rõ ràng ở khắp mọi nơi.
322. Catutthavaggassa paṭhame jambudīpeti jambuyā paññāto pākaṭo dīpoti jambudīpo.
322. In the first discourse of the Fourth Chapter, Jambudīpa means the continent known and famous for its Jambu tree.
322. Trong câu đầu tiên của phẩm thứ tư, Jambudīpe (Jambudīpa) là hòn đảo nổi tiếng bởi cây Jambū.
Imassa kira dīpassa saññāṇabhūtā yojanasatubbedhā paṇṇāsayojanasākhā pañcadasayojanāvaṭṭakkhandhā himavantapabbate jātā kappaṭṭhāyinī mahājambū nāma atthi, tāya ayaṃ dīpo jambudīpoti vuccati.
It is said that a great Jambu tree, named Mahājambū, whose branches extend fifty yojanas, its trunk fifteen yojanas in circumference, and standing a hundred yojanas high, born on the Himavanta mountain, exists for a kappa (world-period) and is a distinguishing mark of this continent, hence this continent is called Jambudīpa.
Người ta nói rằng trên dãy núi Himavanta có một cây Jambū vĩ đại tên là Mahājambū, cao một trăm do-tuần, cành cây rộng năm mươi do-tuần, thân cây chu vi mười lăm do-tuần, tồn tại qua nhiều kiếp, là biểu tượng của hòn đảo này. Do đó, hòn đảo này được gọi là Jambudīpa.
Yathā ca imasmiṃ dīpe jamburukkho kappaṭṭhāyī, tathā aparagoyāne kadambarukkho, uttarakurūsu kapparukkho, pubbavidehe sirīsarukkho, asurānaṃ cittapāṭalirukkho, supaṇṇānaṃ simbalirukkho, devānaṃ pāricchattakoti imepi kappaṭṭhāyinova.
Just as the Jambu tree on this continent lasts for a kappa, so too are the Kadamba tree in Aparagoyāna, the Kappa tree in Uttarakuru, the Sirīsa tree in Pubbavideha, the Cittapāṭali tree of the Asuras, the Simbalī tree of the Supaṇṇas, and the Pāricchattaka tree of the devas; these too are kappa-lasting.
Cũng như cây Jambū tồn tại qua nhiều kiếp trên hòn đảo này, cây Kadamba ở Aparagoyāna, cây Kappā ở Uttarakuru, cây Sirīsa ở Pubbavideha, cây Cittapāṭali của các Asura, cây Simbali của các Supaṇṇa, cây Pāricchattaka của các chư thiên – những cây này cũng tồn tại qua nhiều kiếp.
Ārāmarāmaṇeyyakanti pupphārāmaphalārāmānaṃ rāmaṇeyyakaṃ veḷuvana-jīvakambavana-jetavanapubbārāmasadisaṃ.
Ārāmarāmaṇeyyakaṃ means the delightfulness of flower gardens and fruit orchards, like Veḷuvana, Jīvakambavana, Jetavana, and Pubbārāma.
Ārāmarāmaṇeyyakaṃ là sự quyến rũ của các vườn hoa và vườn cây ăn trái, giống như Veḷuvana, Jīvakambavana, Jetavanapubbārāma.
Taṃ imasmiṃ jambudīpe appamattakaṃ parittakaṃ, na bahukanti attho.
This is small and limited in this Jambudīpa; it is not abundant, is the meaning.
Ý nghĩa là, những nơi đó ở Jambudīpa rất ít, không nhiều.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to other regions.
Tương tự đối với các vùng đất khác.
Ettha vanarāmaṇeyyakanti nāgavanasālavanacampakavanādisadisaṃ vaṅkapabbatahimavantapabbatapadesādīsu araññavanaṃ veditabbaṃ.
Here, vanarāmaṇeyyakaṃ should be understood as forest groves like Nāgavana, Sālavana, Campakavana, and others, in regions like the Vaṅkapabbata and Himavanta mountain ranges.
Ở đây, vanarāmaṇeyyakaṃ là khu rừng hoang dã ở các vùng núi Vaṅka và Himavanta, giống như Nāgavana, Sālavana, Campakavana, v.v.
Bhūmirāmaṇeyyakanti jetavanavihāramagadhakkhettādisadisaṃ samaṃ bhūmiṭṭhānaṃ.
Bhūmirāmaṇeyyakaṃ means even ground, like the Jetavana Vihāra and the Magadhan fields.
Bhūmirāmaṇeyyakaṃ là những vùng đất bằng phẳng, giống như tu viện Jetavana và cánh đồng Magadha.
Pokkharaṇirāmaṇeyyakanti jetavanapokkharaṇigaggarāpokkharaṇisadisānaṃ vaṭṭacaturassadīghavaṅkādisaṇṭhānānaṃ pokkharaṇīnaṃ sannivesanaṭṭhānaṃ.
Pokkharaṇirāmaṇeyyakaṃ means the arrangement of ponds that are round, square, long, crooked, and other shapes, like the Jetavana pond and the Gaggarā pond.
Pokkharaṇirāmaṇeyyakaṃ là nơi tập hợp các hồ nước có hình dạng tròn, vuông, dài, uốn lượn, v.v., giống như hồ Jetavana và hồ Gaggarā.
Ukkūlavikūlanti ukkūlañca vikūlañca.
Ukkūlavikūlaṃ means both elevated and low-lying ground.
Ukkūlavikūlaṃ là nơi cao và nơi thấp.
Tattha ukkūlaṃ unnataṭṭhānaṃ, vikūlaṃ ninnaṭṭhānaṃ.
Therein, ukkūlaṃ is elevated ground, vikūlaṃ is low-lying ground.
Trong đó, ukkūlaṃ là nơi cao, vikūlaṃ là nơi thấp.
Nadīvidugganti nadīnaṃ bhinnaṭṭhānaṃ taṃ duggamattā nadīvidugganti vuccati.
Nadīviduggaṃ means the broken parts of rivers, which are called nadīvidugga because they are difficult to access.
Nadīviduggaṃ là nơi sông bị chia cắt, được gọi là nadīvidugga vì khó đi.
Khāṇukaṇṭakaṭṭhānanti tatthajātakānañceva āhariyamānānañca khāṇukaṇṭakādīnaṃ patiṭṭhānaṭṭhānaṃ.
Khāṇukaṇṭakaṭṭhānaṃ means places where stumps and thorns, both naturally grown and brought there, are found.
Khāṇukaṇṭakaṭṭhānaṃ là nơi có các gốc cây và gai nhọn mọc tự nhiên hoặc được mang đến.
Pabbatavisamanti girivisamaṃ.
Pabbatavisamaṃ means uneven mountainous terrain.
Pabbatavisamaṃ là vùng núi hiểm trở.
Ye odakāti ye ca udake jāyanti, teyeva bahutarā.
Ye odakā means those that are born in water are much more numerous.
Ye odakā nghĩa là những loài sống dưới nước thì nhiều hơn.
Ito kira suvaṇṇabhūmi sattamattāni yojanasatāni hoti, ekena vātena gacchantī nāvā sattahi ahorattehi gacchati.
It is said that Suvaṇṇabhūmi is about seven hundred yojanas away from here; a ship sailing with a single wind reaches it in seven days and nights.
Người ta nói rằng từ đây đến Suvaṇṇabhūmi khoảng bảy trăm do-tuần, một con thuyền đi bằng một luồng gió có thể đến trong bảy ngày đêm.
Athekasmiṃ samaye evaṃ gacchantī nāvā sattāhampi nandiyāvaṭṭamacchapiṭṭheneva gatā.
Once, such a ship, sailing for seven days, traveled only on the back of the Nandiyāvaṭṭa fish.
Một lần nọ, một con thuyền đi như vậy đã đi trên lưng cá Nandiyāvaṭṭa suốt bảy ngày.
Evaṃ odakānaṃ sattānaṃ bahubhāvo veditabbo.
Thus, the abundance of aquatic beings should be understood.
Như vậy, cần hiểu rằng số lượng chúng sanh sống dưới nước là rất nhiều.
Apica thalaṭṭhānassa parittabhāvena udakassa ca bahubhāvenāpi ayamattho veditabbo.
Moreover, this meaning should also be understood from the limitedness of land and the abundance of water.
Hơn nữa, ý nghĩa này cũng cần được hiểu qua sự ít ỏi của đất liền và sự rộng lớn của nước.
Yathā hi mahātaḷāke ekova uppalagaccho assa, tassa cattāri ca paṇṇāni, majjhe ca ekaṃ uppalamakulaṃ assa.
Just as in a great lake, there might be a single lotus plant, with four leaves and one lotus bud in the middle.
Giống như trong một cái ao lớn chỉ có một bụi sen, có bốn lá và một nụ sen ở giữa.
Evamevaṃ cattāri paṇṇāni viya cattāro dīpā, majjhe uppalamakulaṃ viya sinerupabbato, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso.
Even so, the four continents are like the four leaves, Mount Sineru is like the lotus bud in the middle, and the space surrounded by water is like the rest of the water.
Cũng vậy, bốn hòn đảo lớn giống như bốn chiếc lá, núi Sineru giống như nụ sen ở giữa, và phần còn lại là không gian được bao quanh bởi nước, giống như nước.
Tassa mahantabhāvo iddhimantānaṃ pākaṭo hoti.
Its vastness is apparent to those with psychic powers.
Sự rộng lớn của nó được hiển lộ rõ ràng đối với những người có thần thông.
Tesañhi ākāsena gacchantānaṃ cattāro mahādīpā cattāri paṇṇāni viya upaṭṭhahanti, sinerupabbato majjhe uppalamakulaṃ viya, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso.
For them, when traveling through the air, the four great continents appear like four leaves, Mount Sineru like the lotus bud in the middle, and the space surrounded by water like the rest of the water.
Đối với họ, khi bay trên không trung, bốn đại châu xuất hiện như bốn chiếc lá, núi Sineru như nụ sen ở giữa, và phần còn lại là không gian được bao quanh bởi nước, giống như nước.
Evaṃ mahante udake jātattā odakāva bahutarā veditabbā.
Thus, because they are born in such vast water, aquatic beings should be understood to be more numerous.
Vì được sinh ra trong vùng nước rộng lớn như vậy, nên cần hiểu rằng các loài sống dưới nước thì nhiều hơn.
Majjhimesu janapadesūti ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
By 'in the middle countries' is meant: 'To the east, there is a market town called Gajaṅgala. Beyond that are great sal trees. Beyond that are the border countries. This side is the middle.'
Ở các xứ trung tâm (Majjhima Janapada) nghĩa là: “Về phía đông, có một thị trấn tên Gajaṅgala; vượt qua đó là những cây sāla lớn, xa hơn nữa là các xứ biên địa, còn bên trong là trung tâm.
Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
To the southeast, there is a river called Sallavatī. Beyond that are the border countries. This side is the middle.
Về phía đông nam, có một con sông tên Sallavatī; vượt qua đó là các xứ biên địa, còn bên trong là trung tâm.
Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
To the south, there is a market town called Setakaṇṇika. Beyond that are the border countries. This side is the middle.
Về phía nam, có một thị trấn tên Setakaṇṇika; vượt qua đó là các xứ biên địa, còn bên trong là trung tâm.
Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe.
To the west, there is a brahman village called Thūṇa. Beyond that are the border countries. This side is the middle.
Về phía tây, có một làng Bà-la-môn tên Thūṇa; vượt qua đó là các xứ biên địa, còn bên trong là trung tâm.
Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne janapadeti attho.
To the north, there is a mountain called Usīraddhaja. Beyond that are the border countries. This side is the middle.' This is the meaning of 'in the countries thus delimited.'
Về phía bắc, có một ngọn núi tên Usīraddhaja; vượt qua đó là các xứ biên địa, còn bên trong là trung tâm” (Mahāva. 259). Đó là ý nghĩa của xứ được phân định như vậy.
Ayañhi janapado mudiṅgasaṇṭhāno ujukena katthaci asītiyojano hoti, katthaci yojanasatiko, katthaci dviyojanasatiko, majjhena pana tiyojanasatiko, pariyantaparikkhepena navamattayojanasatiko hoti.
This country is shaped like a drum. In a straight line, it is eighty yojanas in some places, one hundred yojanas in others, and two hundred yojanas in others. In the middle, it is three hundred yojanas, and its perimeter is approximately nine hundred yojanas.
Xứ này có hình dạng như một cái trống, thẳng tắp ở một số nơi dài tám mươi dojana, ở một số nơi dài một trăm dojana, ở một số nơi dài hai trăm dojana; nhưng ở giữa thì dài ba trăm dojana, và chu vi bao quanh là khoảng chín trăm dojana.
Ettake ṭhāne buddhapaccekabuddhā mahāsāvakā buddhupaṭṭhākā buddhasāvakā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājāti ime sattā nibbattanti.
In this area, beings such as Buddhas, Paccekabuddhas, Great Disciples, attendants of the Buddha, disciples of the Buddha, mothers of the Buddha, fathers of the Buddha, and Cakkavatti kings are born.
Trong phạm vi này, các chúng sinh như Phật, Độc Giác Phật, Đại Thanh Văn, thị giả Phật, Thanh Văn Phật, mẹ Phật, cha Phật, và Chuyển Luân Vương được sinh ra.
Apica upādāyupādāyāpi majjhimapadeso labbhati.
Furthermore, the middle region is also taken to mean progressively (smaller areas).
Hơn nữa, xứ trung tâm cũng được hiểu theo từng cấp độ.
Sakalopi hi jambudīpo majjhimapadeso nāma, sesadīpā paccantimā janapadā.
Indeed, the entire Jambudīpa is called the middle region, while the other continents are border countries.
Toàn bộ Jambudīpa (Diêm Phù Đề) được gọi là xứ trung tâm, các châu khác là các xứ biên địa.
Tambapaṇṇidīpe anurādhapuraṃ majjhimapadeso nāma, seso paccantoti evaṃ nayo veditabbo.
In the Tambapaṇṇidīpa, Anurādhapura is called the middle region, and the rest is the border region. This method should be understood.
Tại Tambapaṇṇidīpa (Tích Lan), Anurādhapura được gọi là xứ trung tâm, phần còn lại là biên địa; cách hiểu này nên được biết.
324. Paññavanto ajaḷā aneḷamūgāti ettha kammassakatapaññā, jhānapaññā vipassanāpaññā, maggapaññā, phalapaññāti etāhi samannāgatā paññavanto nāma, amūḷhā ajaḷā nāma.
In 324. Paññavanto ajaḷā aneḷamūgā (wise, not dull, not stupid): those endowed with the wisdom of kamma ownership, the wisdom of jhāna, the wisdom of insight, the wisdom of the path, and the wisdom of fruition are called 'wise'; those who are not deluded are called 'not dull'.
324. Paññavanto ajaḷā aneḷamūgā (Người trí tuệ, không ngu si, không câm ngọng): Ở đây, những người có trí tuệ về nghiệp báo, trí tuệ thiền định, trí tuệ tuệ quán, trí tuệ đạo, trí tuệ quả được gọi là người trí tuệ (paññavanto), những người không si mê được gọi là không ngu si (ajaḷā).
Yesaṃ eḷā mukhato na galati, te aneḷamūgā nāma, aneḷamukhā niddosamukhāti attho.
Those from whose mouths no slime (eḷā) drips are called 'aneḷamūgā'; the meaning is 'those with unblemished mouths'.
Những người mà nước dãi không chảy ra từ miệng được gọi là không câm ngọng (aneḷamūgā), nghĩa là miệng không có lỗi, miệng không tì vết.
Paṭibalāti samatthā, kāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatā.
Paṭibalā (capable): means competent, endowed with both physical strength and wisdom.
Paṭibalā (Có năng lực): có khả năng, đầy đủ cả sức mạnh thân thể và sức mạnh trí tuệ.
Atthamaññātunti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānituṃ.
Atthamaññātuṃ (to know the meaning): to know what is beneficial and what is not, what is a cause and what is not.
Atthamaññātuṃ (Để hiểu ý nghĩa): để biết điều lợi và điều bất lợi, nguyên nhân và phi nguyên nhân.
Duppaññāti appaññā nippaññā.
Duppaññā (foolish): means those with little wisdom, those without wisdom.
Duppaññā (Kém trí tuệ): không có trí tuệ, thiếu trí tuệ.
Jaḷāti mandā momūhā.
Jaḷā (dull): means slow-witted, utterly deluded.
Jaḷā (Ngu si): chậm chạp, mê muội.
334. Annaggarasaggānanti uttamannānañca uttamarasānañca.
334. Annaggarasaggānaṃ (of the best foods and best tastes):
334. Annaggarasaggānaṃ (Của thức ăn và vị ngon tối thượng): của những món ăn ngon nhất và những vị ngon nhất.
Uñchena kapālābhatena yāpentīti uñchācārena vanamūlaphalāphalena vā kapālena ābhatabhattena vā yāpenti.
Uñchena kapālābhatena yāpentī (they live on gleanings or food brought in a bowl): they live on gleanings, or forest roots, fruits and vegetables, or food brought in a bowl.
Uñchena kapālābhatena yāpentī (Sống bằng cách nhặt nhạnh hoặc bằng bát khất thực): sống bằng cách nhặt nhạnh, hoặc bằng các loại rễ cây, củ quả trong rừng, hoặc bằng thức ăn nhận được trong bát khất thực.
Ettha ca yo kassacideva khādanīyassa bhojanīyassa atthāya citte uppanne taṃkhaṇaṃyeva na taṃ labhati, ayaṃ annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma.
Here, whoever, upon conceiving a desire for any kind of food, does not obtain it at that very moment, is called 'not a recipient of the best foods and tastes'.
Ở đây, người nào khi có ý muốn một món ăn hay thức uống nào đó mà ngay lúc đó không có được, người đó được gọi là không được thức ăn và vị ngon tối thượng.
Yassapi taṃkhaṇaṃyeva labhitvā olokentassa vaṇṇagandharasā amanāpā honti, ayampi annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma.
And if, even having obtained it at that very moment, its color, aroma, and taste are unpleasant when observed, this one too is called 'not a recipient of the best foods and tastes'.
Người nào tuy có được ngay lúc đó nhưng khi nhìn thấy thì màu sắc, mùi vị không vừa ý, người đó cũng được gọi là không được thức ăn và vị ngon tối thượng.
Yassa pana vaṇṇagandharasā paṭilabhanti, manāpā honti, ayaṃ annaggarasaggānaṃ lābhī nāma.
However, one who obtains it, and its color, aroma, and taste are pleasant, is called 'a recipient of the best foods and tastes'.
Còn người nào được những màu sắc, mùi vị vừa ý, người đó được gọi là được thức ăn và vị ngon tối thượng.
So uttamakoṭiyā cakkavattī rājā, heṭṭhimakoṭiyā dhammāsoko veditabbo.
This is to be understood as a Cakkavatti king at the highest level, and Dhammāsoka at the lowest level.
Người đó ở cấp độ cao nhất là Chuyển Luân Vương, ở cấp độ thấp nhất là Dhammāsoka.
Saṅkhepato hi yassa bhattassa ekapāti satasahassaṃ agghati, idaṃ annaggarasaggaṃ nāma.
In short, a meal, one bowl of which is worth a hundred thousand, is called 'the best of foods and tastes'.
Tóm lại, một bát cơm trị giá một trăm ngàn được gọi là thức ăn và vị ngon tối thượng.
Yaṃ pana bhikkhusaṅghaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā manussā uttamapaṇītaṃ bhattaṃ denti, idaṃ kiṃ nāmāti?
What, then, is it called when people see a Saṅgha of bhikkhus on almsround and give them excellent and exquisite food?
Còn khi thấy chư Tăng đi khất thực, người ta cúng dường những món ăn ngon tuyệt hảo, đó là gì?
Idaṃ uñchena kapālābhatena yāpente upādāya annaggarasaggaṃ nāma vuccatīti.
This is called 'the best of foods and tastes' in comparison to those who live on gleanings or food brought in a bowl.
Điều này được gọi là thức ăn và vị ngon tối thượng đối với những người sống bằng cách nhặt nhạnh hoặc bằng bát khất thực.