52. Brāhmaṇavaggassa paṭhame jiṇṇāti jarājiṇṇā.
In the first of the Brāhmaṇa Chapter, aged means old through aging.
52. Trong kinh thứ nhất của Phẩm Bà La Môn, jiṇṇā (già yếu) nghĩa là già yếu do tuổi tác.
Vuddhāti vayovuddhā.
Old means old in years.
Vuddhā (lớn tuổi) nghĩa là lớn tuổi về tuổi đời.
Mahallakāti jātimahallakā.
Elderly means elderly by birth.
Mahallakā (lão thành) nghĩa là lão thành về dòng dõi.
Addhagatāti tayo addhe atikkantā.
Far advanced in life means having passed three stages of life.
Addhagatā (đã trải qua đường đời) nghĩa là đã trải qua ba phần đường đời.
Vayoanuppattāti tatiyaṃ vayaṃ anuppattā.
Reached the final stage of life means having reached the third stage of life.
Vayoanuppattā (đã đạt đến tuổi già) nghĩa là đã đạt đến tuổi thứ ba.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti puttadāre attano vacanaṃ akaronte disvā ‘‘samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā niyyānikamaggaṃ gavesissāmā’’ti cintetvā upasaṅkamiṃsu.
They approached the Blessed One means seeing that their sons and wives did not heed their words, they thought, "We will go to the recluse Gotama and seek the path to liberation," and so they approached.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsū (họ đến chỗ Đức Thế Tôn) nghĩa là khi thấy vợ con không nghe lời mình, họ nghĩ: “Chúng ta sẽ đến chỗ Sa-môn Gotama để tìm con đường dẫn đến giải thoát”, và họ đã đến.
Mayamassu, bho gotama, brāhmaṇāti; bho gotama, mayaṃ brāhmaṇā na khattiyā nāmaccā na gahapatikāti brāhmaṇabhāvaṃ jānāpetvā jiṇṇātiādimāhaṃsu.
"Venerable Gotama, we are brāhmaṇas," they said, making known their brāhmaṇa status, that they were brāhmaṇas, not khattiyas, not ministers, not householders, and then said "aged" and so on.
Mayamassu, bho gotama, brāhmaṇā (Thưa Tôn giả Gotama, chúng tôi là các Bà La Môn) nghĩa là họ tự giới thiệu mình là Bà La Môn, không phải Sát Đế Lợi, không phải quan lại, không phải gia chủ, rồi nói: jiṇṇā (già yếu), v.v.
Akatabhīruttāṇāti akatabhayaparittāṇā.
No refuge or protection has been made means no protection from fear has been made.
Akatabhīruttāṇā (chưa làm nơi nương tựa, nơi che chở khỏi sợ hãi) nghĩa là chưa làm nơi nương tựa, nơi che chở khỏi sợ hãi.
Avassayabhūtaṃ patiṭṭhākammaṃ amhehi na katanti dassenti.
They show that no firm foundation has been established by them.
Họ chỉ ra rằng họ chưa thực hiện hành động nương tựa cần thiết.
Tagghāti ekaṃsatthe nipāto, sampaṭicchanatthe vā.
Indeed is an indeclinable signifying certainty, or assent.
Tagghā (chắc chắn) là một trạng từ chỉ sự chắc chắn, hoặc là chỉ sự chấp thuận.
Ekantena tumhe evarūpā, ahampi kho etaṃ sampaṭicchāmīti ca dasseti.
And he shows that "you are indeed such ones, and I too accept this."
Ngài cũng chỉ ra rằng: "Chắc chắn các vị là như vậy, và tôi cũng chấp nhận điều này."
Upanīyatīti upasaṃharīyati.
Upanīyatī means 'is brought near'.
Upanīyati (được đưa đến) có nghĩa là được mang đến.
Ayaṃ hi jātiyā jaraṃ upanīyati, jarāya byādhiṃ, byādhinā maraṇaṃ, maraṇena puna jātiṃ.
For this* is brought near to old age by birth, to sickness by old age, to death by sickness, and to rebirth by death.
Thật vậy, sự sinh đưa đến tuổi già, tuổi già đưa đến bệnh tật, bệnh tật đưa đến cái chết, cái chết lại đưa đến sự sinh.
Tena vuttaṃ – ‘‘upanīyatī’’ti.
Therefore it is said: "is brought near."
Vì thế, đã nói rằng: "upanīyati" (được đưa đến).
Idāni yasmā te brāhmaṇā mahallakattā pabbajitvāpi vattaṃ pūretuṃ na sakkhissanti, tasmā ne pañcasu sīlesu patiṭṭhāpento bhagavā yodha kāyena saṃyamotiādimāha.
Now, because those brahmins, being old, would not be able to fulfill the ascetic practices even after going forth, the Blessed One, establishing them in the five precepts, spoke thus, beginning with "restraint of body here".
Giờ đây, vì những vị Bà-la-môn đó do tuổi già sẽ không thể hoàn thành giới hạnh ngay cả khi xuất gia, nên Đức Thế Tôn đã nói: yodha kāyena saṃyamo (sự kiềm chế thân ở đây) và những điều tương tự, để thiết lập họ vào năm giới.
Tattha kāyena saṃyamoti kāyadvārena saṃvaro.
Therein, restraint of body means restraint through the bodily door.
Trong đó, kāyena saṃyamo (kiềm chế thân) là sự phòng hộ qua cửa thân.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining ones.
Đối với các trường hợp còn lại cũng theo cách tương tự.
Taṃ tassa petassāti taṃ puññaṃ tassa paralokaṃ gatassa tāyanaṭṭhena tāṇaṃ, nilīyanaṭṭhena leṇaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena dīpo, avassayanaṭṭhena saraṇaṃ, uttamagativasena parāyaṇañca hotīti dasseti.
That for that departed one means that merit becomes a shelter for that departed one in the next world by way of protection, a refuge by way of concealment, a lamp by way of establishment, a resort by way of reliance, and the ultimate goal by way of the highest destination, thus he shows.
Taṃ tassa petassā (phần công đức đó cho người đã mất đó) chỉ ra rằng công đức đó trở thành tāṇaṃ (nơi nương tựa) cho người đã qua đời ở thế giới bên kia bằng cách bảo vệ, leṇaṃ (nơi ẩn náu) bằng cách che chở, dīpo (hòn đảo) bằng cách làm nền tảng, saraṇaṃ (nơi trú ẩn) bằng cách nương tựa, và parāyaṇañca (chốn nương tựa tối thượng) theo nghĩa là một cảnh giới tốt đẹp nhất.
Gāthā uttānatthāyeva.
The verses are plain in meaning.
Bài kệ có nghĩa rõ ràng.
Evaṃ te brāhmaṇā tathāgatena pañcasu sīlesu samādapitā yāvajīvaṃ pañca sīlāni rakkhitvā sagge nibbattiṃsu.
Thus, those brahmins, exhorted by the Tathāgata to observe the five precepts, protected the five precepts throughout their lives and were reborn in the heavens.
Như vậy, những vị Bà-la-môn đó, được Như Lai khuyến khích giữ năm giới, đã giữ năm giới suốt đời và tái sinh trên cõi trời.
54. Tatiye sammodanīyanti sammodajananiṃ.
54. In the third*, sammodanīya means conducive to agreeable conversation.
54. Trong kinh thứ ba, sammodanīyaṃ (đáng để hoan hỷ) là điều tạo ra sự hoan hỷ.
Sāraṇīyanti saritabbayuttakaṃ.
Sāraṇīya means fit to be remembered.
Sāraṇīyaṃ (đáng để ghi nhớ) là điều đáng được ghi nhớ.
Vītisāretvāti pariyosāpetvā.
Vītisāretvā means having finished.
Vītisāretvā (sau khi kết thúc) là sau khi hoàn tất.
Kittāvatāti kittakena.
Kittāvatā means by how much.
Kittāvatā (bằng bao nhiêu) là bằng bao nhiêu.
Sandiṭṭhiko dhammo hotīti sāmaṃ passitabbo hoti.
The Dhamma is to be seen here and now means it is to be seen by oneself.
Sandiṭṭhiko dhammo hoti (Pháp là thiết thực) có nghĩa là có thể tự mình thấy được.
Akālikoti na kālantare phaladāyako.
Akāliko means not yielding results after a long time.
Akāliko (không có thời gian) có nghĩa là không cho quả vào một thời điểm khác.
Ehipassikoti ‘‘ehi passā’’ti evaṃ dassetuṃ sakkāti āgamanīyapaṭipadaṃ pucchati.
Ehipassiko means "come and see," thus it is capable of being shown, so he asks about the path of approach.
Ehipassiko (đến để mà thấy) là hỏi về con đường thực hành có thể được chỉ ra như "hãy đến mà thấy".
Opaneyyikoti attano cittaṃ upanetabbo.
Opaneyyiko means to be led inwards to one's own mind.
Opaneyyiko (có khả năng dẫn đến) là điều phải được đưa vào tâm của chính mình.
Paccattaṃ veditabboti sāmaṃyeva jānitabbo.
To be understood individually means to be known by oneself.
Paccattaṃ veditabbo (người trí tự mình chứng nghiệm) là điều phải tự mình biết.
Viññūhīti paṇḍitehi.
By the wise means by the intelligent.
Viññūhi (bởi người trí) là bởi những người có trí tuệ.
Pariyādinnacittoti ādinnagahitaparāmaṭṭhacitto hutvā.
Pariyādinnacitto means with a mind seized, grasped, and clung to.
Pariyādinnacitto (tâm bị chiếm đoạt) là có tâm bị chiếm đoạt, bị nắm giữ, bị bám víu.
Cetetīti cinteti.
Cetetī means thinks.
Cetetī (suy nghĩ) là suy tư.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is plain in meaning.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
Imasmiṃ pana sutte brāhmaṇena lokuttaramaggo pucchito, satthārāpi soyeva kathito.
In this Sutta, however, the transcendental path was asked by the brahmin, and that same path was taught by the Teacher.
Trong kinh này, vị Bà-la-môn đã hỏi về con đường siêu thế, và Đức Đạo Sư cũng đã giảng về con đường đó.
So hi sāmaṃ passitabbattā sandiṭṭhiko nāmāti.
For that is called sandiṭṭhiko because it is to be seen by oneself.
Vì con đường đó có thể tự mình thấy được, nên nó được gọi là sandiṭṭhika.
57. Chaṭṭhe ācariyapācariyānanti ācariyānañceva ācariyācariyānañca.
57. In the sixth*, of the teachers and the teachers of teachers means of the teachers and of their teachers' teachers.
57. Trong kinh thứ sáu, ācariyapācariyānaṃ (của các vị thầy và các vị thầy của các vị thầy) là của các vị thầy và của các vị thầy của các vị thầy.
Avīci maññe phuṭo ahosīti yathā avīci mahānirayo nirantaraphuṭo nerayikasattehi paripuṇṇo, manussehi evaṃ paripuṇṇo hoti.
Avīci maññe phuṭo ahosī means as Avīci, the great hell, is continuously pervaded and filled with hell-beings, so is it filled with humans.
Avīci maññe phuṭo ahosī (tôi nghĩ rằng Avīci đã tràn ngập) có nghĩa là đại địa ngục Avīci tràn ngập không ngừng với các chúng sinh địa ngục, cũng như loài người tràn ngập như vậy.
Kukkuṭasaṃpātikāti ekagāmassa chadanapiṭṭhito uppatitvā itaragāmassa chadanapiṭṭhe patanasaṅkhāto kukkuṭasaṃpāto etāsu atthīti kukkuṭasaṃpātikā.
Kukkuṭasaṃpātikā means that in these villages there is kukkuṭasaṃpāta, referring to chickens flying from the roof of one village to the roof of another.
Kukkuṭasaṃpātikā (những nơi gà nhảy qua) là những nơi có sự "gà nhảy qua", tức là việc nhảy từ mái nhà của một làng sang mái nhà của làng khác.
Kukkuṭasaṃpādikātipi pāṭho, gāmantarato gāmantaraṃ kukkuṭānaṃ padasā gamanasaṅkhāto kukkuṭasaṃpādo etāsu atthīti attho.
Kukkuṭasaṃpādikā is also a reading, meaning that in these villages there is kukkuṭasaṃpāda, referring to chickens walking on foot from one village to another.
Cũng có bản đọc là Kukkuṭasaṃpādikā, có nghĩa là những nơi có sự "gà đi bộ", tức là việc gà đi bộ từ làng này sang làng khác.
Ubhayampetaṃ ghananivāsataṃyeva dīpeti.
Both of these merely indicate dense habitation.
Cả hai đều chỉ sự đông đúc của các khu dân cư.
Adhammarāgarattāti rāgo nāma ekanteneva adhammo, attano parikkhāresu pana uppajjamāno na adhammarāgoti adhippeto, paraparikkhāresu uppajjamānova adhammarāgoti.
Adhammarāgarattā means that craving (rāga) is inherently unrighteous (adhamma); but when it arises concerning one's own possessions, it is not considered adhammarāga; it is only adhammarāga when it arises concerning others' possessions.
Adhammarāgarattā (bị tham ái phi pháp nhuộm đỏ) có nghĩa là tham ái vốn dĩ là phi pháp, nhưng khi phát sinh đối với tài sản của mình thì không được coi là tham ái phi pháp; chỉ khi phát sinh đối với tài sản của người khác mới là tham ái phi pháp.
Visamalobhābhibhūtāti lobhassa samakālo nāma natthi, ekantaṃ visamova esa.
Overcome by unrighteous greed means that there is never a righteous time for greed; it is always unrighteous.
Visamalobhābhibhūtā (bị tham lam bất chính chế ngự) có nghĩa là tham lam không bao giờ công bằng, nó luôn luôn bất chính.
Attanā pariggahitavatthumhi pana uppajjamāno samalobho nāma, parapariggahitavatthumhi uppajjamānova visamoti adhippeto.
However, when it arises concerning things one owns, it is called righteous greed (samalobha); it is only considered unrighteous (visama) when it arises concerning things owned by others.
Tuy nhiên, khi phát sinh đối với vật sở hữu của mình thì được gọi là tham lam chính đáng, chỉ khi phát sinh đối với vật sở hữu của người khác mới được coi là bất chính.
Micchādhammaparetāti avatthupaṭisevanasaṅkhātena micchādhammena samannāgatā.
Micchādhammaparetā means endowed with wrong conduct, referred to as inappropriate engagement.
Micchādhammaparetā (bị tà pháp chi phối) là bị chi phối bởi tà pháp, tức là sự thực hành những điều không đúng đắn.
Devo na sammā dhāraṃ anuppavecchatīti vassitabbayutte kāle vassaṃ na vassati.
The deva does not properly send down rain means it does not rain at the appropriate time for rain.
Devo na sammā dhāraṃ anuppavecchatī (chư thiên không giáng mưa đúng lúc) có nghĩa là trời không mưa vào thời điểm thích hợp để mưa.
Dubbhikkhanti dullabhabhikkhaṃ.
Dubbhikkha means scarcity of alms.
Dubbhikkhaṃ (nạn đói) là nạn đói khó tìm thấy thức ăn.
Dussassanti vividhasassānaṃ asampajjanena dussassaṃ.
Dussassa means a shortage of various kinds of grain due to their non-production.
Dussassaṃ (mùa màng thất bát) là mùa màng thất bát do không có nhiều loại ngũ cốc.
Setaṭṭhikanti sasse sampajjamāne pāṇakā patanti, tehi daṭṭhattā nikkhantanikkhantāni sālisīsāni setavaṇṇāni honti nissārāni.
Setaṭṭhika means that when grains are produced, insects infest them; being bitten by these, the emerging rice ears become white and fruitless.
Setaṭṭhikaṃ (trắng xương) có nghĩa là khi mùa màng phát triển, sâu bọ tấn công, do bị chúng cắn phá, những bông lúa đã trổ ra trở nên trắng bệch và không có hạt.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘setaṭṭhika’’nti.
Referring to that, it is said "setaṭṭhika".
Điều đó được nói đến khi dùng từ "setaṭṭhikaṃ".
Salākāvuttanti vapitaṃ vapitaṃ sassaṃ salākāmattameva sampajjati, phalaṃ na detīti attho.
Salākāvutta means that whatever grain is sown, it yields only a measure (salākā) and does not produce fruit.
Salākāvuttaṃ (gieo trồng chỉ cho ra que) có nghĩa là mỗi vụ gieo trồng chỉ cho ra một lượng nhỏ như que, không cho ra quả.
Yakkhāti yakkhādhipatino.
Yakkhā means the chiefs of the yakkhas.
Yakkhā (các Dạ-xoa) là các thủ lĩnh Dạ-xoa.
Vāḷe amanusse ossajjantīti caṇḍayakkhe manussapathe vissajjenti, te laddhokāsā mahājanaṃ jīvitakkhayaṃ pāpenti.
They release fierce non-humans means they release fierce yakkhas onto human paths, and these, having gained opportunity, bring about the destruction of life for the populace.
Vāḷe amanusse ossajjantī (thả những phi nhân hung dữ) có nghĩa là họ thả những Dạ-xoa hung dữ vào đường đi của loài người, và những Dạ-xoa đó, khi có cơ hội, sẽ gây hại đến mạng sống của nhiều người.
58. Sattame mahapphalanti mahāvipākaṃ.
58. In the seventh*, mahapphala means of great result (vipāka).
58. Trong kinh thứ bảy, mahapphalaṃ (quả lớn) là quả báo lớn.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontīti ettha dhammo nāma kathitakathā, anudhammo nāma kathitassa paṭikathanaṃ.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontī means, here dhamma is the spoken discourse, and anudhamma is the repetition of what has been spoken.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontī (giải thích Pháp và tùy Pháp) ở đây, dhammo (Pháp) là lời đã được thuyết giảng, anudhammo (tùy Pháp) là sự giải thích lại lời đã được thuyết giảng.
Sahadhammikoti sakāraṇo sahetuko.
Sahadhammiko means with reason, with cause.
Sahadhammiko (có lý do) là có nguyên nhân, có lý do.
Vādānupātoti vādassa anupāto, anupatanaṃ pavattīti attho.
Vādānupāto means the following of the argument, the continuation of the discussion.
Vādānupāto (diễn tiến của cuộc tranh luận) là sự diễn tiến, sự tiếp nối của cuộc tranh luận.
Gārayhaṃ ṭhānanti garahitabbayuttaṃ kāraṇaṃ.
Gārayhaṃ ṭhāna means a blameworthy cause.
Gārayhaṃ ṭhānaṃ (điểm đáng bị khiển trách) là nguyên nhân đáng bị khiển trách.
Idaṃ vuttaṃ hoti – bhotā gotamena vuttā sakāraṇā vādappavatti kiñcipi gārayhaṃ kāraṇaṃ na āgacchatīti.
This is said to mean: "The discussion put forth by venerable Gotama with reason does not give rise to any blameworthy cause."
Điều này có nghĩa là: "Sự diễn tiến của cuộc tranh luận có lý do được Đức Gotama thuyết giảng không dẫn đến bất kỳ nguyên nhân đáng khiển trách nào."
Atha vā tehi parehi vuttā sakāraṇā vādappavatti kiñci gārayhaṃ kāraṇaṃ na āgacchatīti pucchati.
Alternatively, it means he asks: "Does the reasoned discussion put forth by others give rise to any blameworthy cause?"
Hoặc, nó hỏi rằng: "Sự diễn tiến của cuộc tranh luận có lý do được những người khác thuyết giảng có dẫn đến bất kỳ nguyên nhân đáng khiển trách nào không?"
Candanikāyāti asucikalalakūpe.
Candanikāyā means in a cesspool of defilements.
Candanikāyā (trong hố phân) là trong hố phân, hố chất thải.
Oligalleti niddhamanakalale.
Oligalle means in the mire of filth.
Oligalle (trong bùn lầy) là trong bùn lầy thải ra.
So cāti so sīlavāti vuttakhīṇāsavo.
So cā means that one, the one of good conduct, the Arahant, as stated.
So cā (và người đó) là vị A-la-hán đã được nói đến là người giữ giới đó.
Sīlakkhandhenāti sīlarāsinā.
Sīlakkhandhenā means with the mass of moral conduct.
Sīlakkhandhenā (với khối giới) là với khối giới.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining clauses.
Đối với các từ ngữ còn lại cũng theo cách tương tự.
Ettha ca vimuttiñāṇadassanaṃ vuccati paccavekkhaṇañāṇaṃ, taṃ asekkhassa pavattattā asekkhanti vuttaṃ.
Here, vimuttiñāṇadassana (knowledge and vision of liberation) is said to be paccavekkhaṇañāṇa (knowledge of reviewing), and since it pertains to the Arahant, it is called asekkhassa (of the one beyond training).
Ở đây, vimuttiñāṇadassana (tri kiến giải thoát) được gọi là paccavekkhaṇañāṇa (tuệ quán xét), và vì nó phát sinh ở người vô học nên được gọi là asekkhanti (vô học).
Itarāni sikkhāpariyosānappattatāya sayampi asekkhāneva.
The others are themselves beyond training because they have attained the culmination of training.
Các điều khác cũng là vô học vì chúng đạt đến sự hoàn tất của sự học.
Tāni ca pana lokuttarāni, paccavekkhaṇañāṇaṃ lokiyaṃ.
And these are supramundane (lokuttara), while the knowledge of reviewing is mundane (lokiya).
Chúng là siêu thế, còn tuệ quán xét là thế tục.
Rohiṇīsūti rattavaṇṇāsu.
Rohiṇīsū means among the red-colored cows.
Rohiṇīsu (những con bò cái màu đỏ) là những con bò cái có màu đỏ.
Sarūpāsūti attano vacchakehi samānarūpāsu.
Sarūpāsū means among those similar in form to their own calves.
Sarūpāsu (có hình dạng giống nhau) là những con có hình dạng giống với con non của chúng.
Pārevatāsūti kapotavaṇṇāsu.
Pārevatāsū means among the dove-colored cows.
Pārevatāsu (những con bò cái màu bồ câu) là những con có màu sắc như chim bồ câu.
Dantoti nibbisevano.
Danto means tamed, free from defilements.
Danto (đã được thuần hóa) là đã được loại bỏ sự kiêu căng.
Puṅgavoti usabho.
Puṅgavo means a bull.
Puṅgavo (con bò đực đầu đàn) là con bò đực.
Dhorayhoti dhuravāho.
Dhorayho means a beast of burden.
Dhorayho (con vật kéo xe) là con vật kéo gánh nặng.
Kalyāṇajavanikkamoti kalyāṇena ujunā javena gantā.
Kalyāṇajavanikkamo means one who moves with good, straight swiftness.
Kalyāṇajavanikkamo (có bước đi nhanh nhẹn tốt đẹp) là con vật đi nhanh nhẹn và thẳng thắn một cách tốt đẹp.
Nāssa vaṇṇaṃ parikkhareti assa goṇassa sarīravaṇṇaṃ na upaparikkhanti, dhuravahanakammameva pana upaparikkhanti.
Nāssa vaṇṇaṃ parikkhare means they do not examine the color of that bull's body; they only examine its ability to pull the yoke.
Nāssa vaṇṇaṃ parikkhare (không quan tâm đến màu sắc của nó) có nghĩa là họ không xem xét màu sắc cơ thể của con bò đực đó, mà chỉ xem xét khả năng kéo gánh nặng của nó.
Yasmiṃ kasmiñci jātiyeti yattha katthaci kulajāte.
Yasmiṃ kasmiñci jātiye means in whatever kind of birth.
Yasmiṃ kasmiñci jātiye (thuộc bất kỳ dòng dõi nào) là thuộc bất kỳ dòng dõi nào.
Yāsu kāsuci etāsūti etāsu khattiyādippabhedāsu yāsu kāsuci jātīsu.
Yāsu kāsuci etāsūti means "in whichever of these castes, such as Khattiya."
Yāsu kāsuci etāsū có nghĩa là trong bất cứ chủng tộc nào trong số các chủng tộc như Sát-đế-lợi (khattiya) và các chủng tộc khác.
Brahmacariyassa kevalīti brahmacariyassa kevalena samannāgato, paripuṇṇabhāvena yuttoti attho.
Brahmacariyassa kevalī means "endowed with the entirety of the holy life," that is, "possessed of completeness."
Brahmacariyassa kevalī có nghĩa là người hoàn toàn đầy đủ phạm hạnh, tức là người được trang bị trạng thái viên mãn.
Khīṇāsavo hi sakalabrahmacārī nāma hoti.
For one whose defilements are destroyed is called one who has lived the complete holy life.
Quả thật, một vị A-la-hán (Khīṇāsavo) được gọi là người đã hoàn toàn sống phạm hạnh.
Tenetaṃ vuttaṃ.
Therefore, this was said.
Vì vậy, điều này đã được nói.
Pannabhāroti oropitabhāro, khandhabhāraṃ kilesabhāraṃ kāmaguṇabhārañca oropetvā ṭhitoti attho.
Pannabhāro means "one who has laid down the burden," that is, "one who stands having laid down the burden of the aggregates, the burden of defilements, and the burden of sensual pleasures."
Pannabhāro có nghĩa là người đã đặt xuống gánh nặng, tức là người đã đặt xuống gánh nặng của các uẩn (khandha), gánh nặng của phiền não (kilesa) và gánh nặng của các dục lạc (kāmaguṇa).
Katakiccoti catūhi maggehi kiccaṃ katvā ṭhito.
Katakicco means "one who has done what is to be done through the four paths."
Katakicco có nghĩa là người đã hoàn thành công việc bằng bốn đạo (magga).
Pāragū sabbadhammānanti sabbadhammā vuccanti pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo, tesaṃ sabbadhammānaṃ abhiññāpāraṃ, pariññāpāraṃ, pahānapāraṃ, bhāvanāpāraṃ, sacchikiriyāpāraṃ, samāpattipārañcāti chabbidhaṃ pāraṃ gatattā pāragū.
Pāragū sabbadhammānaṃ means that all phenomena are called the five aggregates, the twelve sense bases, and the eighteen elements; because he has gone to the six kinds of other shores of these all phenomena—the other shore of direct knowledge, the other shore of full understanding, the other shore of abandonment, the other shore of development, the other shore of realization, and the other shore of attainment—he is pāragū.
Pāragū sabbadhammānaṃ có nghĩa là tất cả các pháp (sabbadhamma) được gọi là năm uẩn (pañcakkhandhā), mười hai xứ (dvādasāyatanāni), mười tám giới (aṭṭhārasa dhātuyo); vì đã đạt đến sáu loại bờ bên kia (pāra) của tất cả các pháp đó, đó là bờ bên kia của thắng tri (abhiññāpāra), của biến tri (pariññāpāra), của đoạn trừ (pahānapāra), của tu tập (bhāvanāpāra), của chứng ngộ (sacchikiriyāpāra) và của nhập định (samāpattipāra), nên gọi là pāragū.
Anupādāyāti aggahetvā.
Anupādāyā means without grasping.
Anupādāyā có nghĩa là không chấp thủ.
Nibbutoti kilesasantāparahito.
Nibbuto means free from the fever of defilements.
Nibbuto có nghĩa là người không còn sự nung nấu của phiền não.
Virajeti rāgadosamoharajarahite.
Viraje means free from the dust of greed, hatred, and delusion.
Viraje có nghĩa là người không còn bụi bặm của tham (rāga), sân (dosa) và si (moha).
Avijānantāti khettaṃ ajānantā.
Avijānantā means not knowing the field.
Avijānantā có nghĩa là không biết ruộng phước.
Dummedhāti nippaññā.
Dummedhā means unintelligent.
Dummedhā có nghĩa là người thiếu trí tuệ.
Assutāvinoti khettavinicchayasavanena rahitā.
Assutāvino means devoid of hearing the discernment of the field.
Assutāvino có nghĩa là người không được nghe về sự phân định ruộng phước.
Bahiddhāti imamhā sāsanā bahiddhā.
Bahiddhā means outside this Dispensation.
Bahiddhā có nghĩa là ở ngoài giáo pháp này.
Na hi sante upāsareti buddhapaccekabuddhakhīṇāsave uttamapurise na upasaṅkamanti.
Na hi sante upāsare means they do not approach the excellent persons who are Buddhas, Paccekabuddhas, and Arahants.
Na hi sante upāsare có nghĩa là không đến gần các bậc thượng nhân như Phật, Độc Giác Phật và các vị A-la-hán.
Dhīrasammateti paṇḍitehi sammate sambhāvite.
Dhīrasammate means esteemed and honored by the wise.
Dhīrasammate có nghĩa là được người trí tuệ tôn kính và kính trọng.
Mūlajātā patiṭṭhitāti iminā sotāpannassa saddhaṃ dasseti.
Mūlajātā patiṭṭhitā—by this, the faith of a Stream-enterer is shown.
Mūlajātā patiṭṭhitā điều này cho thấy đức tin của bậc Dự Lưu.
Kule vā idha jāyareti idha vā manussaloke khattiyabrāhmaṇavessakule jāyanti.
Kule vā idha jāyare means they are born here in the human world in Khattiya, Brāhmaṇa, or Vessa families.
Kule vā idha jāyare có nghĩa là được sinh ra trong các gia đình Sát-đế-lợi (khattiya), Bà-la-môn (brāhmaṇa), Phệ-xá (vessa) ở cõi người này.
Ayameva hi tividhā kulasampatti nāma.
Indeed, this is called the threefold family prosperity.
Đây chính là ba loại thành tựu về gia đình.
Anupubbena nibbānaṃ, adhigacchantīti sīlasamādhipaññāti ime guṇe pūretvā anukkamena nibbānaṃ adhigacchantīti.
Anupubbena nibbānaṃ, adhigacchantī means having perfected these qualities of sīla, samādhi, and paññā, they gradually attain Nibbāna.
Anupubbena nibbānaṃ, adhigacchantī có nghĩa là sau khi hoàn thiện các đức tính như giới (sīla), định (samādhi), tuệ (paññā), họ sẽ tuần tự chứng đắc Niết Bàn (Nibbāna).
59. Aṭṭhame tikaṇṇoti tassa nāmaṃ.
In the eighth, Tikaṇṇo is his name.
Trong kinh thứ tám, Tikaṇṇa là tên của vị ấy.
Upasaṅkamīti ‘‘samaṇo kira gotamo paṇḍito, gacchissāmi tassa santika’’nti cintetvā bhuttapātarāso mahājanaparivuto upasaṅkami.
Upasaṅkamī means, thinking, "The ascetic Gotama is wise, I will go to him," he approached, having eaten his breakfast and surrounded by a large crowd.
Upasaṅkamī có nghĩa là sau khi ăn sáng, vị ấy suy nghĩ: “Sa-môn Gotama quả là bậc trí tuệ, ta sẽ đến gặp Ngài,” rồi cùng với đông đảo quần chúng đến gặp Ngài.
Bhagavato sammukhāti dasabalassa purato nisīditvā.
Bhagavato sammukhā means sitting in front of the Ten-powered One.
Bhagavato sammukhā có nghĩa là ngồi trước mặt bậc Thập Lực.
Vaṇṇaṃ bhāsatīti kasmā bhāsati?
Vaṇṇaṃ bhāsatī—why does he speak praise?
Vaṇṇaṃ bhāsatī có nghĩa là tại sao lại nói lời ca ngợi?
So kira ito pubbe tathāgatassa santikaṃ agatapubbo.
It is said that he had never approached the Tathāgata before.
Vì vị ấy trước đây chưa từng đến gặp Như Lai.
Athassa etadahosi – ‘‘buddhā nāma durāsadā, mayi paṭhamataraṃ akathente katheyya vā na vā.
Then it occurred to him: "Buddhas are difficult to approach; if I do not speak first, he may or may not speak.
Rồi vị ấy nghĩ: “Các vị Phật quả thật khó tiếp cận, nếu ta không nói trước, Ngài có thể nói hoặc không nói.”
Sace na kathessati, atha maṃ samāgamaṭṭhāne kathentaṃ evaṃ vakkhanti ‘tvaṃ idha kasmā kathesi, yena te samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā vacanamattampi na laddha’nti.
If he does not speak, then people at the gathering place will say, 'Why did you speak there? You did not even get a single word from the ascetic Gotama when you went to him.'
“Nếu Ngài không nói, thì khi ta nói ở nơi hội họp, người ta sẽ nói với ta rằng: ‘Tại sao ngươi lại nói ở đây, khi ngươi đến gặp Sa-môn Gotama mà không nhận được một lời nào?’”
Tasmā ‘evaṃ me ayaṃ garahā muccissatī’’’ti maññamāno bhāsati.
Therefore, thinking, 'Thus I will be freed from this blame,' he spoke.
Vì vậy, nghĩ rằng “như vậy ta sẽ thoát khỏi lời khiển trách này,” vị ấy đã nói.
Kiñcāpi brāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ bhāsati, tathāgatassa pana ñāṇaṃ ghaṭṭessāmīti adhippāyeneva bhāsati.
Although he speaks praise of the brāhmaṇas, he speaks with the intention of testing the Tathāgata's knowledge.
Mặc dù vị ấy nói lời ca ngợi các Bà-la-môn, nhưng vị ấy nói với ý định thử thách trí tuệ của Như Lai.
Evampi tevijjā brāhmaṇāti tevijjakabrāhmaṇā evaṃpaṇḍitā evaṃdhīrā evaṃbyattā evaṃbahussutā evaṃvādino, evaṃsammatāti attho.
Evampi tevijjā brāhmaṇā means that the brāhmaṇas who possess the three Vedas are thus wise, thus intelligent, thus eloquent, thus learned, and thus esteemed; this is the meaning.
Evampi tevijjā brāhmaṇā có nghĩa là các Bà-la-môn Tam Minh (tevijjaka) là những bậc trí tuệ như vậy, những bậc thông minh như vậy, những bậc tài giỏi như vậy, những bậc đa văn như vậy, những bậc nói như vậy, những bậc được tôn kính như vậy.
Itipīti iminā tesaṃ paṇḍitādiākāraparicchedaṃ dasseti.
Itipī—by this, he shows the distinction of their wisdom and other characteristics.
Itipī điều này cho thấy sự phân định về các đặc tính như trí tuệ của họ.
Ettakena kāraṇena paṇḍitā…pe… ettakena kāraṇena sammatāti ayañhi ettha attho.
This is the meaning here: "They are wise for this reason... and esteemed for this reason."
Đây là ý nghĩa: “Vì lý do này mà họ là bậc trí tuệ… v.v… vì lý do này mà họ được tôn kính.”
Yathā kathaṃ pana brāhmaṇāti ettha yathāti kāraṇavacanaṃ, kathaṃ panāti pucchāvacanaṃ.
Yathā kathaṃ pana brāhmaṇā—here, yathā is a word indicating reason, and kathaṃ pana is a word of inquiry.
Yathā kathaṃ pana brāhmaṇā trong đó yathā là từ chỉ lý do, kathaṃ panā là từ hỏi.
Idaṃ vuttaṃ hoti – kathaṃ pana, brāhmaṇa, brāhmaṇā tevijjaṃ paññāpenti.
This is what is meant: "How, O brāhmaṇa, do the brāhmaṇas declare one to possess the three Vedas?
Điều này có nghĩa là: “Này Bà-la-môn, các Bà-la-môn phân định Tam Minh như thế nào?”
Yathā evaṃ sakkā hoti jānituṃ, taṃ kāraṇaṃ vadehīti.
Please state the reason by which it is possible to know this."
“Xin hãy nói lý do để có thể biết được điều đó.”
Taṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘jānanaṭṭhāneyeva maṃ sammāsambuddho pucchi, no ajānanaṭṭhāne’’ti attamano hutvā idha, bho gotamātiādimāha.
Hearing that, the brāhmaṇa, pleased that the Perfectly Enlightened One had asked him about what he knew, not about what he didn't know, said, idha, bho gotamā, and so on.
Nghe vậy, vị Bà-la-môn hoan hỷ nghĩ: “Đức Chánh Đẳng Giác đã hỏi ta về điều ta biết, chứ không phải điều ta không biết,” rồi nói idha, bho gotamā (Ở đây, này Tôn giả Gotama) và tiếp theo.
Tattha ubhatoti dvīhipi pakkhehi.
There, ubhato means from both sides.
Trong đó, ubhato có nghĩa là từ cả hai phía.
Mātito ca pitito cāti yassa mātā brāhmaṇī, mātu mātā brāhmaṇī, tassāpi mātā brāhmaṇī.
Mātito ca pitito cā means one whose mother is a brāhmaṇī, whose mother's mother is a brāhmaṇī, and whose mother's mother's mother is also a brāhmaṇī.
Mātito ca pitito cā có nghĩa là người có mẹ là Bà-la-môn, mẹ của mẹ là Bà-la-môn, và mẹ của mẹ của mẹ cũng là Bà-la-môn.
Pitā brāhmaṇo, pitu pitā brāhmaṇo, tassāpi pitā brāhmaṇo, so ubhato sujāto mātito ca pitito ca.
His father is a brāhmaṇa, his father's father is a brāhmaṇa, and his father's father's father is also a brāhmaṇa; such a one is well-born from both mother and father.
Cha là Bà-la-môn, cha của cha là Bà-la-môn, và cha của cha của cha cũng là Bà-la-môn, thì người đó được sinh ra thuần khiết từ cả hai phía, từ mẹ và từ cha.
Saṃsuddhagahaṇikoti yassa saṃsuddhā mātu gahaṇī, kucchīti attho.
Saṃsuddhagahaṇiko means one whose mother's womb (gahaṇī) is pure.
Saṃsuddhagahaṇiko có nghĩa là người có tử cung (gahaṇī) của mẹ thuần khiết, tức là bụng mẹ thuần khiết.
‘‘Samavepākiniyā gahaṇiyā’’ti pana ettha kammajatejodhātu gahaṇīti vuccati.
In the phrase "samavepākiniyā gahaṇiyā," however, gahaṇī refers to the tejodhātu (fire element) born of kamma.
Tuy nhiên, ở đây, “tử cung với sự tiêu hóa đồng đều” (samavepākiniyā gahaṇiyā) được gọi là yếu tố lửa do nghiệp sinh.
Yāva sattamā pitāmahayugāti ettha pitu pitā pitāmaho, pitāmahassa yugaṃ pitāmahayugaṃ.
Yāva sattamā pitāmahayugā—here, the father's father is the grandfather (pitāmaha), and the generation (yuga) of the grandfather is pitāmahayuga.
Yāva sattamā pitāmahayugā trong đó, cha của cha là ông nội (pitāmaha), thời đại của ông nội là pitāmahayuga.
Yuganti āyuppamāṇaṃ vuccati.
Yuga is said to mean lifespan.
Yuga được gọi là tuổi thọ.
Abhilāpamattameva cetaṃ, atthato pana pitāmahoyeva pitāmahayugaṃ.
But this is merely a figure of speech; in reality, the grandfather himself is the pitāmahayuga.
Điều này chỉ là một cách diễn đạt, thực ra pitāmahayuga chính là ông nội.
Tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā.
All ancestors beyond that are included under the term pitāmaha.
Từ đó trở lên, tất cả các tổ tiên đều được bao gồm trong cách gọi ông nội.
Evaṃ yāva sattamo puriso, tāva saṃsuddhagahaṇiko, atha vā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādenāti dasseti.
Thus, it shows that he is pure in lineage up to the seventh generation, or unblemished and unaccused in terms of birth.
Như vậy, cho đến đời thứ bảy, người đó có dòng dõi thuần khiết, hoặc không bị chỉ trích, không bị chê bai về dòng tộc.
Akkhittoti ‘‘apanetha etaṃ, kiṃ iminā’’ti evaṃ akkhitto anavakkhitto.
Akkhitto means not rejected in the sense of not being cast away with words like, "Take him away, what is he good for?"
Akkhitto có nghĩa là không bị chỉ trích, không bị khinh thường như: “Hãy đuổi người này đi, người này có ích gì?”
Anupakkuṭṭhoti na upakkuṭṭho, na akkosaṃ vā nindaṃ vā pattapubbo.
Anupakkuṭṭho means not reviled, not having previously received abuse or blame.
Anupakkuṭṭho có nghĩa là không bị chê bai, không từng bị mắng nhiếc hay chỉ trích.
Kena kāraṇenāti?
For what reason?
Vì lý do gì?
Jātivādena.
By reason of birth.
Jātivādena (về dòng tộc).
‘‘Itipi hīnajātiko eso’’ti evarūpena vacanenāti attho.
The meaning is: by such words as, "He is of a low birth, too."
Có nghĩa là bằng những lời nói như: “Người này thuộc dòng tộc thấp kém.”
Ajjhāyakoti idaṃ ‘‘na dānime jhāyanti, na dānime jhāyantīti kho, vāseṭṭha, ajjhāyakā ajjhāyakāteva tatiyaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.132) evaṃ paṭhamakappikakāle jhānavirahitānaṃ brāhmaṇānaṃ garahavacanaṃ uppannaṃ.
Ajjhāyako—this term arose in the time of the first eon as a word of reproach for Brahmins who were devoid of jhāna, as in, "Indeed, these do not meditate, indeed, these do not meditate, Vāseṭṭha; thus, the third letter of 'Ajjhāyakā' (non-meditators) developed into 'Ajjhāyakā' (reciters)."
Ajjhāyako từ này, trong thời kỳ sơ kiếp, đã xuất hiện như một lời chỉ trích các Bà-la-môn thiếu thiền định, như đã nói: “Này Vāseṭṭha, vì những người này không thiền định, không thiền định, nên chữ thứ ba của ‘ajjhāyakā’ (người học thuộc lòng) đã xuất hiện.”
Idāni pana taṃ ajjhāyatīti ajjhāyako, mante parivattetīti iminā atthena pasaṃsāvacanaṃ katvā voharanti.
However, nowadays, they use it as a word of praise with the meaning "he recites" (ajjhāyati), hence ajjhāyako (reciter), or "he repeats the mantras."
Nhưng ngày nay, người ta dùng từ đó như một lời khen ngợi với ý nghĩa là ‘ajjhāyako’ (người học thuộc lòng) là người học thuộc lòng, là người lặp lại các thần chú.
Mante dhāretīti mantadharo.
He holds the mantras in memory, hence mantadharo (holder of mantras).
Người ghi nhớ các thần chú là mantadharo.
Tiṇṇaṃ vedānanti irubbedayajubbedasāmabbedānaṃ.
Of the three Vedas —the Ṛgveda, Yajurveda, and Sāmaveda.
Tiṇṇaṃ vedānaṃ có nghĩa là của ba kinh Veda (irubbeda, yajubbeda, sāmabbeda).
Oṭṭhapahatakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū.
He has gone to the other shore by way of reciting them by heart, hence pāragū (gone to the other shore).
Pāragū có nghĩa là người đã vượt qua bờ bên kia bằng cách đọc thuộc lòng.
Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ.
With the Nighaṇḍu and the Keṭubha.
Cùng với từ điển và ngữ pháp là sanighaṇḍukeṭubhānaṃ.
Nighaṇḍūti nāmanighaṇḍurukkhādīnaṃ vevacanapakāsakasatthaṃ.
Nighaṇḍu means the science that explains synonyms of names, trees, etc.
Nighaṇḍū là bộ sách giải thích các từ đồng nghĩa của cây cối và các danh từ khác.
Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāya satthaṃ.
Keṭubha means the science that helps poets with verb conjugations and variations.
Keṭubha là bộ sách ngữ pháp và cú pháp, có ích cho các nhà thơ.
Saha akkharappabhedena sākkharappabhedānaṃ.
With the divisions of letters.
Cùng với sự phân loại chữ cái là sākkharappabhedānaṃ.
Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca.
Akkharappabhedo means sikkhā (phonetics) and nirutti (etymology).
Akkharappabhedo là giáo dục (sikkhā) và ngữ nguyên học (nirutti).
Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā itiha āsa, itiha āsāti īdisavacanapaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto khattavijjāsaṅkhāto vā itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā.
With Itihāsa as the fifth means, making the Atharvaveda the fourth, and Itihāsa—which consists of ancient narratives related to such expressions as "thus it was" or knowledge of warfare—as the fifth of these; hence, itihāsapañcamā.
Itihāsapañcamānaṃ có nghĩa là các kinh Veda mà kinh Atharva là kinh thứ tư, và itihāsa (lịch sử) là kinh thứ năm, bao gồm các câu chuyện cổ xưa hoặc khoa học về chiến tranh, được gọi là “đã xảy ra như vậy, đã xảy ra như vậy.”
Tesaṃ itihāsapañcamānaṃ vedānaṃ.
Of those Vedas, with Itihāsa as the fifth.
Của các kinh Veda mà itihāsa là thứ năm.
Padaṃ tadavasesañca byākaraṇaṃ adhīyati vedeti cāti padako veyyākaraṇo.
He studies and knows the words and the remaining grammar, hence padako veyyākaraṇo (one skilled in words and grammar).
Người học và biết các từ và phần còn lại của ngữ pháp là padako veyyākaraṇo.
Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ.
Lokāyata is called the science of sophistry.
Lokāyataṃ được gọi là khoa tranh luận (vitaṇḍavādasatthaṃ).
Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇadīpakaṃ dvādasasahassaganthapamāṇaṃ satthaṃ, yattha soḷasasahassagāthāpadaparimāṇā buddhamantā nāma ahesuṃ, yesaṃ vasena ‘‘iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā, dve aggasāvakā, asīti mahāsāvakā, buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhākā, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattī’’ti ayaṃ viseso ñāyati.
Mahāpurisalakkhaṇa means the science of the marks of great men like the Buddhas, comprising twelve thousand sections, in which there were Buddha-mantras amounting to sixteen thousand verses, by means of which this distinction is known: "Those endowed with these marks are called Buddhas, with these Paccekabuddhas, the two chief disciples, the eighty great disciples, the Buddha's mother, the Buddha's father, the chief attendants, the chief female attendants, and the universal monarch."
Mahāpurisalakkhaṇa (Đại Nhân Tướng) là một bộ kinh điển gồm mười hai ngàn bài kệ, chuyên trình bày các tướng của các bậc đại nhân như chư Phật, v.v., trong đó có mười sáu ngàn bài kệ gọi là Phật chú (buddhamantā). Nhờ đó mà sự khác biệt này được biết đến: “Những vị được đầy đủ tướng này là chư Phật; những vị này là Phật Độc Giác; hai vị Thượng Thủ Thanh Văn; tám mươi vị Đại Thanh Văn; mẹ của Đức Phật; cha của Đức Phật; các vị Thượng Thủ Thị Giả nam; các vị Thượng Thủ Thị Giả nữ; vua Chuyển Luân Thánh Vương.”
Anavayoti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūno paripūrakārī, avayo na hotīti vuttaṃ hoti.
Anavayo means, regarding these Lokāyata and Mahāpurisalakkhaṇa, complete and perfect; it is said that there is no deficiency.
Anavayo (không thiếu sót) có nghĩa là không thiếu, hoàn hảo trong những tướng Đại Nhân của thế gian này; được nói là không có sự thiếu sót (avayo).
Avayo nāma yo tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ na sakkoti.
Avayo (deficiency) is when one cannot retain them in terms of meaning and text.
Avayo (thiếu sót) là người không thể ghi nhớ chúng về nghĩa lẫn về văn.
Atha vā anavayoti anu avayo, sandhivasena ukāralopo.
Alternatively, anavayo means anu avayo, with the elision of the 'u' due to sandhi.
Hoặc anavayo là anu avayo, với sự lược bỏ nguyên âm u do sandhi (nối âm).
Anu avayo paripuṇṇasippoti attho.
The meaning is: anu avayo, perfect in skill.
Nghĩa là anu avayo là kỹ năng hoàn hảo.
Tena hīti idaṃ bhagavā naṃ āyācantaṃ disvā ‘‘idānissa pañhaṃ kathetuṃ kālo’’ti ñatvā āha.
Tena hī—the Blessed One, seeing him imploring, knew, "Now is the time to explain the question to him," and spoke.
Tena hi (vậy thì) – Đức Thế Tôn thấy người ấy đang khẩn cầu, biết rằng “Bây giờ là lúc để giải thích câu hỏi của người ấy,” nên đã nói.
Tassattho – yasmā maṃ āyācasi, tasmā suṇāhīti.
Its meaning is: "Since you implore me, listen."
Ý nghĩa của nó là: “Vì ngươi khẩn cầu Ta, vậy hãy lắng nghe.”
Vivicceva kāmehītiādi visuddhimagge (visuddhi. 1.70) vitthāritameva.
Vivicceva kāmehī and so on, is elaborated in the Visuddhimagga.
Vivicceva kāmehi (tách rời khỏi các dục) và những điều tương tự đã được giải thích chi tiết trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 1.70).
Idha panetaṃ tissannaṃ vijjānaṃ pubbabhāgapaṭipattidassanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ.
Here, however, it should be understood that this is stated to show the preliminary practice for the three knowledges.
Ở đây, cần hiểu rằng điều này được nói ra để trình bày sự thực hành sơ khởi của ba loại minh (vijjā).
Tattha dvinnaṃ vijjānaṃ anupadavaṇṇanā ceva bhāvanānayo ca visuddhimagge (visuddhi. 2.402 ādayo) vitthāritova.
There, the explanation of the two knowledges and the method of development are elaborated in the Visuddhimagga.
Trong đó, sự giải thích từng từ và phương pháp tu tập của hai loại minh đã được giải thích chi tiết trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 2.402 trở đi).
Paṭhamā vijjāti paṭhamaṃ uppannāti paṭhamā, viditakaraṇaṭṭhena vijjā.
Paṭhamā vijjā means the first to arise, hence paṭhamā; knowledge (vijjā) in the sense of making known.
Paṭhamā vijjā (minh thứ nhất) có nghĩa là minh (vijjā) được phát sinh đầu tiên (paṭhamaṃ uppannā), và là vijjā do có khả năng làm cho điều chưa biết trở nên biết (viditakaraṇaṭṭhena).
Kiṃ viditaṃ karoti?
What does it make known?
Nó làm cho điều gì trở nên biết?
Pubbenivāsaṃ.
Past lives.
Các đời sống quá khứ (pubbenivāsaṃ).
Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇaṭṭhena tappaṭicchādako moho vuccati.
Avijjā (ignorance) is called the delusion that conceals past lives, in the sense of making them unknown.
Avijjā (vô minh) được gọi là sự si mê che lấp các đời sống quá khứ ấy, do có khả năng làm cho chúng không được biết đến (aviditakaraṇaṭṭhena).
Tamoti sveva moho paṭicchādakaṭṭhena tamoti vuccati.
Tamo (darkness) is that same delusion, called darkness in the sense of concealing.
Tamo (tối tăm) là sự si mê ấy được gọi là tamo do có khả năng che lấp (paṭicchādakaṭṭhena).
Ālokoti sāyeva vijjā obhāsakaraṇaṭṭhena ālokoti vuccati.
Āloko (light) is that same knowledge, called light in the sense of illuminating.
Āloko (ánh sáng) là chính vijjā ấy được gọi là āloko do có khả năng chiếu sáng (obhāsakaraṇaṭṭhena).
Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho.
Here, the meaning is that knowledge has been attained.
Ở đây, ý nghĩa là vijjā đã được thành tựu.
Sesaṃ pasaṃsāvacanaṃ.
The rest is a word of praise.
Phần còn lại là lời tán thán.
Yojanā panettha ayamassa vijjā adhigatā, athassa adhigatavijjassa avijjā vihatā vinaṭṭhāti attho.
The connection here is that this knowledge has been attained by him; then, for him who has attained knowledge, ignorance is dispelled, destroyed.
Sự kết nối ở đây là: vijjā này đã được người ấy thành tựu, và vô minh của người ấy, người đã thành tựu vijjā, đã bị tiêu diệt, đã bị phá hủy.
Yasmā vijjā uppannā.
Because knowledge has arisen.
Vì vijjā đã phát sinh.
Itarasmimpi padadvaye eseva nayo.
The same method applies to the other two phrases.
Trong hai cụm từ còn lại cũng theo cách tương tự.
Yathā tanti ettha yathāti opammaṃ, tanti nipātamattaṃ.
In yathā taṃ, yathā is a simile, and taṃ is merely a particle.
Trong yathā ta (như vậy), yathā là sự so sánh, ta chỉ là một giới từ.
Satiyā avippavāsena appamattassa.
Appamattassa (diligent one) means through not being unmindful, by mindfulness.
Appamattassa (người không phóng dật) là do không mất chánh niệm (satiyā avippavāsena).
Vīriyātāpena ātāpino.
Ātāpino (ardent one) means through the exertion of energy.
Ātāpino (người tinh cần) là do nhiệt tâm tinh tấn (vīriyātāpena).
Kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pahitattassa.
For one who has exerted oneself, not caring for body or life.
Pahitattassa (người đã nỗ lực) là do không còn bám víu vào thân và mạng sống (kāye ca jīvite ca anapekkhatāya).
Pesitattassāti attho.
The meaning is, for one who has sent forth oneself.
Nghĩa là người đã gửi gắm tự ngã.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā vihaññeyya, vijjā uppajjeyya.
This is said to mean: just as for one who dwells diligent, ardent, and with exerted self, ignorance would be destroyed and knowledge would arise.
Điều này có nghĩa là: như vô minh bị phá hủy, minh phát sinh, tối tăm bị phá hủy, ánh sáng phát sinh đối với người sống không phóng dật, tinh cần, đã nỗ lực.
Tamo vihaññeyya, āloko uppajjeyya, evameva tassa avijjā vihatā, vijjā uppannā.
Darkness would be destroyed, light would arise; in the same way, for him, ignorance is destroyed, knowledge has arisen.
Cũng vậy, vô minh của người ấy đã bị phá hủy, minh đã phát sinh.
Tamo vihato, āloko uppanno.
Darkness is destroyed, light has arisen.
Tối tăm đã bị phá hủy, ánh sáng đã phát sinh.
Etassa tena padhānānuyogassa anurūpameva phalaṃ laddhanti.
This means that the fruit corresponding to that application to exertion has been obtained.
Người ấy đã đạt được thành quả tương xứng với sự tinh tấn ấy.
Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ.
In the third knowledge, "when his mind is thus concentrated" should be understood as the fourth jhāna-mind, which is the basis for insight (vipassanā).
Đối với minh thứ ba (tatiyavijjā), so evaṃ samāhite citte (với tâm đã định như vậy) cần được hiểu là tâm thiền thứ tư, nền tảng của thiền quán (vipassanā).
Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya.
"for the knowledge of the destruction of the asavas" means for the knowledge of the path of Arahantship.
Āsavānaṃ khayañāṇāyā (để đạt được trí tuệ diệt trừ các lậu hoặc) là để đạt được trí tuệ đạo A-la-hán (arahattamaggañāṇa).
Arahattamaggo hi āsavavināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati, tatra cetaṃ ñāṇaṃ tattha pariyāpannattāti.
The path of Arahantship is called the destruction of the asavas because it eliminates the asavas, and this knowledge is included therein.
Vì đạo A-la-hán được gọi là sự diệt trừ các lậu hoặc (āsavānaṃ khaya) do nó tiêu diệt các lậu hoặc, và trí tuệ này bao hàm trong đó.
Cittaṃ abhininnāmetīti vipassanācittaṃ abhinīharati.
"He directs his mind" means he directs his insight-mind.
Cittaṃ abhininnāmetī (hướng tâm đến) là hướng tâm thiền quán (vipassanācitta) đến.
So idaṃ dukkhanti evamādīsu ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyoti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti paṭivijjhati, tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti, tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ apavattiṃ nibbānaṃ ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti.
"He understands: ‘This is suffering’": in such passages, he understands and penetrates the entire truth of suffering, "this much is suffering, no more than this," by directly realizing its inherent characteristic; and he understands and penetrates that craving, the cause of that suffering, as "this is the origin of suffering"; and that state where both cease, that cessation, Nibbāna, as "this is the cessation of suffering."
Trong các câu như so idaṃ dukkha (người ấy biết đây là khổ), ý nghĩa là: người ấy biết và thấu triệt chân lý Khổ (dukkhasacca) một cách đúng đắn, với sự thâm nhập bản chất của tất cả khổ, không hơn không kém; người ấy biết tham ái là nguyên nhân phát sinh khổ, là Khổ Tập (dukkhasamudayo); nơi mà cả hai (khổ và tập) đều chấm dứt, sự không tái diễn của chúng, tức Niết Bàn, là Khổ Diệt (dukkha nirodho).
Tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti paṭivijjhatīti evamattho veditabbo.
And he understands and penetrates the Noble Eightfold Path that leads to it as "this is the path leading to the cessation of suffering," by directly realizing its inherent characteristic; this is how the meaning should be understood.
Người ấy biết và thấu triệt Bát Chánh Đạo, con đường dẫn đến Niết Bàn, là Khổ Diệt Đạo (dukkhanirodhagāminī paṭipadā) một cách đúng đắn, với sự thâm nhập bản chất của nó.
Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha.
Having thus shown the truths in their essence, now, showing them indirectly in terms of defilements, he says, "These asavas," and so on.
Sau khi trình bày các chân lý theo bản chất của chúng như vậy, bây giờ Đức Phật trình bày chúng một cách gián tiếp theo phương diện các phiền não, nên Ngài nói ime āsavā (những lậu hoặc này) và những điều tương tự.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa bhikkhuno evaṃ jānantassa evaṃ passantassa.
"For him who knows thus, who sees thus" means for that bhikkhu who knows thus, who sees thus.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passato (đối với vị ấy, người biết như vậy, thấy như vậy) có nghĩa là đối với vị tỳ khưu ấy, người biết như vậy, thấy như vậy.
Saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ kathesi.
He spoke of the path that has reached its peak with insight.
Đức Phật đã nói về đạo đã đạt đến đỉnh cao cùng với thiền quán (vipassanā).
Kāmāsavāti kāmāsavato.
"from the asava of sensual desire" means from the asava of sensual desire.
Kāmāsavā (khỏi lậu hoặc dục) là khỏi lậu hoặc dục.
Vimuccatīti iminā maggakkhaṇaṃ dasseti.
"is liberated": by this, he indicates the moment of the path.
Vimuccatī (được giải thoát) trình bày sát na đạo (maggakkhaṇa).
Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti.
For at the moment of the path, the mind is liberated; at the moment of the fruit, it is already liberated.
Vì tâm được giải thoát trong sát na đạo, và đã được giải thoát trong sát na quả.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti.
"the knowledge: ‘I am liberated’": by this, he indicates the knowledge of review (paccavekkhaṇañāṇa).
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇa (trí tuệ biết rằng đã được giải thoát) trình bày trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa).
Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ.
"Destroyed is birth," and so on, indicate his stage.
Khīṇā jātī (sự tái sinh đã tận) và những điều tương tự trình bày cảnh giới của vị ấy.
Tena hi ñāṇena so paccavekkhanto khīṇā jātītiādīni pajānāti.
For by that knowledge, reviewing, he understands "destroyed is birth," and so on.
Với trí tuệ ấy, vị ấy quán xét và biết rằng sự tái sinh đã tận và những điều tương tự.
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ pajānātīti?
But what birth is destroyed for him, and how does he understand it?
Vậy thì sự tái sinh nào của vị ấy đã tận, và làm thế nào vị ấy biết điều đó?
Na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā, anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā, vijjamānattā.
His past birth is not destroyed, as it was destroyed long ago; nor is his future birth, as there is no effort for it in the future; nor is his present birth, as it exists.
Sự tái sinh quá khứ của vị ấy chưa tận, vì nó đã tận từ trước; sự tái sinh vị lai cũng chưa tận, vì không có sự nỗ lực trong tương lai; sự tái sinh hiện tại cũng chưa tận, vì nó đang hiện hữu.
Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā.
However, the birth, consisting of one, four, or five aggregates in one, four, or five realms of existence, which would have arisen due to the non-cultivation of the path, is destroyed by becoming non-arising through the cultivation of the path.
Nhưng sự tái sinh, phân loại thành một, bốn hoặc năm uẩn trong các cõi hữu (ekacatupañcavokārabhavesu) lẽ ra sẽ phát sinh do đạo chưa được tu tập, thì nay đã tận do đạo đã được tu tập, khiến nó không còn khả năng phát sinh.
Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiappaṭisandhikaṃ hotīti jānanto pajānāti.
He understands this by reviewing the defilements abandoned through the cultivation of the path, knowing that when defilements are absent, even existing kamma does not lead to future rebirth.
Vị ấy quán xét các phiền não đã được đoạn trừ nhờ tu tập đạo, và biết rằng ngay cả nghiệp đang hiện hữu cũng sẽ không dẫn đến tái sinh trong tương lai do không còn phiền não.
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho.
"Lived" means dwelt, completed, done, accomplished, finished.
Vusita (đã sống) có nghĩa là đã sống, đã hoàn thành, đã thực hiện, đã chấm dứt.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
"the holy life" means the holy life of the path.
Brahmacariya (phạm hạnh) là đạo phạm hạnh (maggabrahmacariya).
Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vutthavāso.
For ordinary virtuous individuals and the seven trainees (sekkhā) are said to be living the holy life, while an Arahant (khīṇāsava) has completed living it.
Bảy bậc Thánh hữu học (sekkhā) cùng với phàm phu thiện (puthujjanakalyāṇaka) được gọi là sống phạm hạnh, còn vị A-la-hán (khīṇāsavo) là người đã hoàn thành đời sống phạm hạnh (vutthavāso).
Tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti pajānāti.
Therefore, reviewing his own living of the holy life, he understands, "the holy life has been lived."
Vì vậy, khi quán xét đời sống phạm hạnh của mình, vị ấy biết rằng “phạm hạnh đã được sống.”
Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
"Done is what had to be done" means that all sixteen kinds of tasks—comprehension, abandonment, realization, and development—regarding the four truths, by means of the four paths, have been completed.
Kataṃ karaṇīya (việc cần làm đã làm xong) có nghĩa là tất cả mười sáu loại việc cần làm liên quan đến Tứ Diệu Đế, thông qua sự thấu hiểu, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập của bốn đạo, đã được hoàn thành.
Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo.
For ordinary virtuous individuals and others are doing that task, while an Arahant has done what had to be done.
Phàm phu thiện và các bậc Thánh hữu học đang thực hiện công việc đó, còn vị A-la-hán là người đã hoàn thành công việc cần làm.
Tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti.
Therefore, reviewing what had to be done, he understands, "done is what had to be done."
Vì vậy, khi quán xét công việc cần làm của mình, vị ấy biết rằng “việc cần làm đã làm xong.”
Nāparaṃ itthattāyāti puna itthabhāvāya, evaṃ soḷasavidhakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti pajānāti.
"There is no more for this state of being" means that there is no more for future existence, or for this state of sixteen kinds of tasks, or for the destruction of defilements, or for the task of cultivating the path; he understands that there is no more for him.
Nāparaṃ itthattāyā (không còn tái sinh nữa) có nghĩa là không còn tái sinh vào trạng thái hiện hữu như vậy nữa, tức là không còn việc tu tập đạo để diệt trừ phiền não hay để đạt được mười sáu loại công việc như vậy nữa.
Atha vā itthattāyāti itthabhāvato, imasmā evaṃ pakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya.
Or, itthattāyā means from the state of existence, that is, from this present aggregate-continuum of such a kind, there is no other aggregate-continuum for me; these five aggregates stand fully understood, like trees with severed roots.
Hoặc itthattāyā là từ trạng thái hiện hữu này, tức là không còn dòng tương tục uẩn khác cho tôi từ dòng tương tục uẩn hiện tại như vậy nữa; nhưng năm uẩn này đã được thấu hiểu và tồn tại như những cây đã bị chặt gốc.
Te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti pajānāti.
He understands that they will be extinguished like a fire without fuel upon the cessation of the final consciousness.
Vị ấy biết rằng chúng sẽ tịch diệt như ngọn lửa đã hết nhiên liệu khi thức cuối cùng chấm dứt.
Idha vijjāti arahattamaggañāṇavijjā.
Here, vijjā (true knowledge) means the knowledge of the path of Arahantship.
Ở đây, vijjā (minh) là trí tuệ đạo A-la-hán (arahattamaggañāṇavijjā).
Avijjāti catusaccappaṭicchādikā avijjā.
Avijjā (ignorance) means the ignorance that conceals the Four Noble Truths.
Avijjā (vô minh) là vô minh che lấp Tứ Diệu Đế (catusaccappaṭicchādikā avijjā).
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is according to the stated method.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Anuccāvacasīlassāti yassa sīlaṃ kālena hāyati, kālena vaḍḍhati, so uccāvacasīlo nāma hoti.
Regarding "having unfluctuating virtue": one whose virtue at times declines and at times increases is called one with fluctuating virtue.
Anuccāvacasīlassā (người có giới không lên xuống) nghĩa là: giới của ai lúc suy giảm, lúc tăng trưởng, người ấy được gọi là uccāvacasīla (giới lên xuống).
Khīṇāsavassa pana sīlaṃ ekantavaḍḍhitameva.
But for one whose defilements are destroyed, virtue is only ever-increasing.
Tuy nhiên, giới của bậc Khīṇāsava (người đã diệt trừ các lậu hoặc) chỉ có tăng trưởng mà thôi.
Tasmā so anuccāvacasīlo nāma hoti.
Therefore, he is called one with unfluctuating virtue.
Vì vậy, vị ấy được gọi là anuccāvacasīla (người có giới không lên xuống).
Vasībhūtanti vasippattaṃ.
"Mastered" means having attained mastery.
Vasībhūtaṃ (đã thành tựu sự thuần thục) nghĩa là đã đạt được sự thuần thục.
Susamāhitanti suṭṭhu samāhitaṃ, ārammaṇamhi suṭṭhapitaṃ.
"Well-composed" means thoroughly composed, well-established in the object (of meditation).
Susamāhitaṃ (đã khéo định tĩnh) nghĩa là đã được định tĩnh một cách tốt đẹp, đã được an định vững chắc vào đối tượng.
Dhīranti dhitisampannaṃ.
"Resolute" means endowed with steadfastness.
Dhīraṃ (người kiên định) nghĩa là người có sự kiên định.
Maccuhāyinanti maccuṃ jahitvā ṭhitaṃ.
"Having gone beyond death" means standing having abandoned death.
Maccuhāyinaṃ (người đã vượt qua cái chết) nghĩa là người đã từ bỏ cái chết mà an trú.
Sabbappahāyinanti sabbe pāpadhamme pajahitvā ṭhitaṃ.
"Having abandoned all" means standing having abandoned all evil qualities.
Sabbappahāyinaṃ (người đã từ bỏ tất cả) nghĩa là người đã từ bỏ tất cả các pháp bất thiện mà an trú.
Buddhanti catusaccabuddhaṃ.
"Buddha" means one who has awakened to the Four Noble Truths.
Buddhaṃ (Phật) nghĩa là bậc đã giác ngộ Tứ Diệu Đế.
Antimadehinanti sabbapacchimasarīradhārinaṃ.
"Having the final body" means bearing the very last body.
Antimadehinaṃ (người mang thân cuối cùng) nghĩa là người mang thân cuối cùng.
Taṃ namassanti gotamanti taṃ gotamagottaṃ buddhasāvakā namassanti.
"They pay homage to that Gotama" means the disciples of the Buddha pay homage to that one of the Gotama clan.
Taṃ namassanti gotama (họ đảnh lễ Gotama đó) nghĩa là các đệ tử của Đức Phật thuộc dòng Gotama đảnh lễ vị ấy.
Atha vā gotamabuddhassa sāvakopi gotamo, taṃ gotamaṃ devamanussā namassantīti attho.
Alternatively, a disciple of Gotama Buddha is also a Gotama, and devas and humans pay homage to that Gotama—this is the meaning.
Hoặc là, đệ tử của Đức Phật Gotama cũng là Gotama, nghĩa là chư thiên và loài người đảnh lễ vị Gotama đó.
Pubbenivāsanti pubbenivutthakkhandhaparamparaṃ.
"Former existences" means the succession of aggregates previously dwelt in.
Pubbenivāsaṃ (túc mạng) nghĩa là chuỗi khandha (uẩn) đã an trú trong quá khứ.
Yovetīti yo aveti avagacchati.
"Who knows" means who perceives, who understands.
Yo vetī (người biết) nghĩa là người hiểu rõ, người thấu đạt.
Yovedītipi pāṭho.
"Yovedī" is also a reading.
Cũng có bản đọc là Yovedī.
Yo avedi, viditaṃ pākaṭaṃ katvā ṭhitoti attho.
"Who knew" means one who stands having made it known and manifest.
Nghĩa là người đã biết, đã làm cho rõ ràng.
Saggāpāyañca passatīti cha kāmāvacare nava brahmaloke cattāro ca apāye passati.
"And sees heaven and hell" means sees the six sense-sphere heavens, the nine Brahma realms, and the four woeful states.
Saggāpāyañca passatī (và thấy cõi trời và cõi thấp) nghĩa là thấy sáu cõi dục giới, chín cõi Phạm thiên và bốn cõi apāya (khổ cảnh).
Jātikkhayaṃ pattoti arahattaṃ patto.
"One who has attained the destruction of birth" means one who has attained Arahantship.
Jātikkhayaṃ patto (đã đạt đến sự diệt tận của sinh) nghĩa là đã đạt đến quả vị A-la-hán.
Abhiññāvositoti jānitvā kiccavosānena vosito.
"Settled in higher knowledge" means settled by knowing, by the completion of the task.
Abhiññāvosito (đã hoàn tất thắng trí) nghĩa là đã hoàn tất bằng sự chấm dứt việc cần làm sau khi đã biết.
Munīti moneyyena samannāgato khīṇāsavamuni.
"Sage" means a khīṇāsava sage endowed with sagacity (moneyya).
Munī (bậc ẩn sĩ) nghĩa là bậc ẩn sĩ Khīṇāsava (đã diệt trừ các lậu hoặc), người đã thành tựu sự trầm lặng.
Etāhīti heṭṭhā niddiṭṭhāhi pubbenivāsañāṇādīhi.
"By these" means by the knowledge of former existences, etc., mentioned below.
Etāhi (bằng những điều này) nghĩa là bằng các trí tuệ như pubbenivāsañāṇa (túc mạng trí) đã được chỉ rõ ở dưới.
Nāññaṃ lapitalāpananti yo panañño tevijjoti aññehi lapitavacanamattameva lapati, tamahaṃ tevijjoti na vadāmi, attapaccakkhato ñatvā parassapi tisso vijjā kathentamevāhaṃ tevijjoti vadāmīti attho.
"Not mere prattling" means, if another merely prattles words spoken by others, saying, "I am one endowed with the three knowledges (tevijja)," I do not call him tevijja. I call one tevijja only if he knows it by direct experience and explains the three knowledges to others.
Nāññaṃ lapitalāpanaṃ (không chỉ là lời nói suông của người khác) nghĩa là: còn người nào khác chỉ nói những lời đã được nghe từ người khác rằng mình là tevijja (tam minh), thì tôi không gọi người đó là tevijja. Tôi chỉ gọi người nào tự mình biết rõ và giảng giải ba minh cho người khác là tevijja.
Kalanti koṭṭhāsaṃ.
"A fraction" means a portion.
Kalaṃ (phần) nghĩa là một phần.
Nāgghatīti na pāpuṇāti.
"Does not equal" means does not reach.
Nāgghatī (không xứng đáng) nghĩa là không đạt đến.
Idāni brāhmaṇo bhagavato kathāya pasanno pasannākāraṃ karonto abhikkantantiādimāha.
Now, the brahmin, pleased with the Blessed One's discourse, expressed his pleasure, saying, "Excellent!" and so forth.
Bây giờ, vị Bà-la-môn hoan hỷ với lời giảng của Đức Thế Tôn, biểu lộ sự hoan hỷ của mình bằng cách nói abhikkantaṃ (tuyệt vời) và những lời tương tự.
60. Navame yassassūti yassa bhaveyyuṃ.
In the ninth, "Yassassū" means if there should be.
60. Trong kinh thứ chín, yassassū (của người nào) nghĩa là của người nào có.
Yaññotiādīsu yajitabboti yañño, deyyadhammassetaṃ nāmaṃ.
In "Yañño" and so forth, "yajitabbo" means that which should be sacrificed; this is a name for a donation.
Trong yañño (lễ tế) và các từ khác, yañño (lễ tế) nghĩa là điều đáng được tế lễ, đây là tên gọi của deyyadhamma (pháp cúng dường).
Saddhanti matakabhattaṃ.
"Saddhā" means a meal for the deceased.
Saddhaṃ (bữa ăn cúng dường người chết) nghĩa là bữa ăn cúng dường người chết.
Thālipākoti varapurisānaṃ dātabbayuttaṃ bhattaṃ.
"Thālipāko" means a meal suitable for giving to excellent men.
Thālipāko (bữa ăn trong nồi) nghĩa là bữa ăn thích hợp để dâng cúng cho các bậc thiện nhân.
Deyyadhammanti vuttāvasesaṃ yaṃkiñci deyyadhammaṃ nāma.
"Deyyadhamma" means any remaining donation not yet mentioned.
Deyyadhammaṃ (pháp cúng dường) nghĩa là bất cứ pháp cúng dường nào còn lại ngoài những điều đã nói.
Tevijjesu brāhmaṇesu dānaṃ dadeyyāti sabbametaṃ dānaṃ tevijjesu dadeyya, tevijjā brāhmaṇāva paṭiggahetuṃ yuttāti dasseti.
"One should give a donation to brahmins endowed with the three knowledges" shows that all these donations should be given to those endowed with the three knowledges, and that only brahmins endowed with the three knowledges are suitable recipients.
Tevijjesu brāhmaṇesu dānaṃ dadeyyā (nên bố thí cho các Bà-la-môn tam minh) là để chỉ ra rằng tất cả những sự bố thí này nên được dâng cúng cho các Bà-la-môn tam minh, chỉ có các Bà-la-môn tam minh mới xứng đáng thọ nhận.
Sesamettha heṭṭhā vuttanayamevāti.
The rest here is as stated below.
Các phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói ở dưới.
61. Dasame saṅgāravoti evaṃnāmako rājagahanagare jiṇṇapaṭisaṅkharaṇakārako āyuttakabrāhmaṇo.
In the tenth, "Saṅgāravo" refers to a brahmin superintendent of that name in Rājagaha, who was responsible for old repairs.
61. Trong kinh thứ mười, Saṅgāravo (Saṅgārava) nghĩa là một Bà-la-môn quản lý việc trùng tu các công trình cũ ở thành Rājagaha, tên là Saṅgārava.
Upasaṅkamīti bhuttapātarāso hutvā mahājanaparivuto upasaṅkami.
"Approached" means he approached, having eaten his breakfast, surrounded by a large retinue.
Upasaṅkamī (đã đến) nghĩa là sau khi ăn sáng xong, được đông đảo quần chúng vây quanh mà đến.
Mayamassūti ettha assūti nipātamattaṃ, mayaṃ, bho gotama, brāhmaṇā nāmāti idameva atthapadaṃ.
In "Mayamassū," "assū" is merely a particle; the actual meaning is, "We, good Gotama, are brahmins."
Trong mayamassū (chúng tôi), assū chỉ là một trợ từ, ý nghĩa chính là "Thưa Gotama, chúng tôi là các Bà-la-môn".
Yaññaṃ yajāmāti bāhirasamaye sabbacatukkena sabbaṭṭhakena sabbasoḷasakena sabbadvattiṃsāya sabbacatusaṭṭhiyā sabbasatena sabbapañcasatenāti ca evaṃ pāṇaghātapaṭisaṃyutto yañño nāma hoti.
"We offer a sacrifice" refers to the sacrifices of the external sects, which involve the killing of living beings, such as those with four, eight, sixteen, thirty-two, sixty-four, a hundred, or five hundred animals.
Yaññaṃ yajāmā (chúng tôi thực hiện lễ tế) nghĩa là trong các lễ tế của ngoại đạo, có những lễ tế liên quan đến việc sát hại sinh vật, chẳng hạn như lễ tế với bốn con vật, tám con vật, mười sáu con vật, ba mươi hai con vật, sáu mươi bốn con vật, một trăm con vật, năm trăm con vật, v.v.
Taṃ sandhāyevamāha.
It is with reference to that that this is said.
Lời này được nói đến để ám chỉ điều đó.
Anekasārīrikanti anekasarīrasambhavaṃ.
"Involving many bodies" means arising from many bodies.
Anekasārīrikaṃ (liên quan đến nhiều thân) nghĩa là phát sinh từ nhiều thân.
Yadidanti yā esā.
"This" means that which is.
Yadidaṃ (điều này) nghĩa là cái này.
Yaññādhikaraṇanti yajanakāraṇā ceva yājanakāraṇā cāti attho.
"Caused by sacrifice" means both due to the act of sacrificing and the act of causing others to sacrifice.
Yaññādhikaraṇaṃ (liên quan đến lễ tế) nghĩa là vì lý do tế lễ và vì lý do kêu gọi tế lễ.
Ekasmiñhi bahūnaṃ dadantepi dāpentepi bahūsupi bahūnaṃ dentesupi dāpentesupi puññapaṭipadā anekasārīrikā nāma hoti.
For even when many give, or cause others to give, to one person, or when many give, or cause others to give, to many people, the path of merit is called "involving many bodies."
Quả phúc anekasārīrikā (liên quan đến nhiều thân) được gọi là khi nhiều người cùng bố thí hoặc cùng khuyến khích bố thí, hoặc nhiều người cùng bố thí cho nhiều người hoặc khuyến khích nhiều người bố thí.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to that that this was said.
Lời này được nói để ám chỉ điều đó.
Tuyhañca tuyhañca yajāmīti vadantassāpi tvañca tvañca yajāhīti āṇāpentassāpi ca anekasārīrikāva hoti.
Even for one who says, "I will sacrifice for you and you," or who commands, "You and you, sacrifice!" it is "involving many bodies."
Ngay cả khi nói "Tôi sẽ tế lễ cho bạn và cho bạn" hoặc ra lệnh "Bạn hãy tế lễ và bạn hãy tế lễ", thì đó cũng là anekasārīrikā (liên quan đến nhiều thân).
Tampi sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is also with reference to that that this was said.
Lời này cũng được nói để ám chỉ điều đó.
Yassa vā tassa vāti yasmā vā tasmā vā.
"From whichever" means from whatever source.
Yassa vā tassa vā (của bất cứ ai) nghĩa là từ bất cứ ai.
Ekamattānaṃ dametīti attano indriyadamanavasena ekaṃ attānameva dameti.
"He tames himself alone" means he tames his own self alone by means of taming his sense faculties.
Ekamattānaṃ dametī (chế ngự một tự ngã) nghĩa là chỉ chế ngự một tự ngã của mình bằng cách chế ngự các căn.
Ekamattānaṃ sametīti attano rāgādisamanavasena ekaṃ attānameva sameti.
"He tranquillizes himself alone" means he tranquillizes his own self alone by means of tranquillizing his lust, etc.
Ekamattānaṃ sametī (làm cho một tự ngã được an tịnh) nghĩa là chỉ làm cho một tự ngã của mình được an tịnh bằng cách làm cho các rāga (tham), v.v. được an tịnh.
Parinibbāpetīti rāgādiparinibbāneneva parinibbāpeti.
"He attains Nibbāna" means he attains Nibbāna by the complete extinguishing of lust, etc.
Parinibbāpetī (làm cho Niết-bàn hoàn toàn) nghĩa là làm cho Niết-bàn hoàn toàn bằng sự Niết-bàn hoàn toàn của rāga (tham), v.v.
Evamassāyanti evaṃ santepi ayaṃ.
"Even if it were so" means even if it is so, this (person).
Evamassāyaṃ (như vậy thì điều này) nghĩa là ngay cả khi như vậy, điều này.
Evamidaṃ brāhmaṇassa kathaṃ sutvā satthā cintesi – ‘‘ayaṃ brāhmaṇo pasughātakasaṃyuttaṃ mahāyaññaṃ anekasārīrikaṃ puññapaṭipadaṃ vadeti, pabbajjāmūlakaṃ pana puññuppattipaṭipadaṃ ekasārīrikanti vadeti.
Having heard the brahmin’s words, the Teacher thus thought, "This brahmin speaks of a great sacrifice involving animal slaughter as a path of merit involving many bodies, but he speaks of the path to the arising of merit rooted in renunciation as involving a single body.
Sau khi nghe lời nói của vị Bà-la-môn này, Đức Thế Tôn suy nghĩ: "Vị Bà-la-môn này nói rằng đại lễ tế có liên quan đến việc sát hại gia súc là một con đường tạo phước anekasārīrika (liên quan đến nhiều thân), còn con đường tạo phước phát sinh từ sự xuất gia thì là ekasārīrika (liên quan đến một thân).
Nevāyaṃ ekasārīrikaṃ jānāti, na anekasārīrikaṃ, handassa ekasārīrikañca anekasārīrikañca paṭipadaṃ desessāmī’’ti upari desanaṃ vaḍḍhento tena hi brāhmaṇātiādimāha.
He knows neither the path involving a single body nor the path involving many bodies. I shall teach him both paths." Thus, extending the discourse, he said, "In that case, brahmin," and so forth.
Vị này không biết ekasārīrika cũng không biết anekasārīrika. Ta hãy giảng cho vị ấy con đường ekasārīrika và anekasārīrika." Rồi Đức Thế Tôn tiếp tục giảng dạy, nói tena hi brāhmaṇā (này Bà-la-môn) và những lời tương tự.
Tattha yathā te khameyyāti yathā tuyhaṃ rucceyya.
There, "As it pleases you" means as it is agreeable to you.
Trong đó, yathā te khameyyā (như điều ông chấp nhận) nghĩa là như điều ông ưa thích.
Idha tathāgato loke uppajjatītiādi visuddhimagge vitthāritameva.
"Here a Tathāgata arises in the world" and so forth are elaborated in the Visuddhimagga.
Idha tathāgato loke uppajjatī (ở đây, một vị Như Lai xuất hiện trên thế gian) và những lời tương tự đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Ethāyaṃ maggoti etha tumhe, ahamanusāsāmi, ayaṃ maggo.
"This is the path" means "Come, you all, I will instruct you; this is the path."
Ethāyaṃ maggo (đây là con đường này) nghĩa là "Này các ông, hãy đến đây, tôi sẽ chỉ dạy, đây là con đường này".
Ayaṃ paṭipadāti tasseva vevacanaṃ.
"This is the practice" is a synonym for that.
Ayaṃ paṭipadā (đây là đạo lộ) là từ đồng nghĩa với từ trước.
Yathā paṭipannoti yena maggena paṭipanno.
"Having practiced in such a way" means by whichever path one has practiced.
Yathā paṭipanno (như đã hành trì) nghĩa là theo con đường nào đã hành trì.
Anuttaraṃ brahmacariyogadhanti arahattamaggasaṅkhātassa brahmacariyassa anuttaraṃ ogadhaṃ uttamapatiṭṭhābhūtaṃ nibbānaṃ.
"Entering the unsurpassed holy life" means Nibbāna, which is the unsurpassed entering, the ultimate foundation, of the holy life, which consists of the path of Arahantship.
Anuttaraṃ brahmacariyogadhaṃ (đã đi vào đời sống phạm hạnh vô thượng) nghĩa là Niết-bàn, nơi nương tựa tối thượng của đời sống phạm hạnh, tức là arahattamagga (đạo quả A-la-hán).
Iccāyanti iti ayaṃ.
"Thus this" means thus this.
Iccāyaṃ (như vậy thì điều này) nghĩa là như vậy thì điều này.
Appaṭṭhatarāti yattha bahūhi veyyāvaccakarehi vā upakaraṇehi vā attho natthi.
"Requiring fewer efforts" means where there is no need for many assistants or requisites.
Appaṭṭhatarā (ít tốn kém hơn) nghĩa là nơi không cần nhiều người phục vụ hay nhiều vật dụng.
Appasamārambhatarāti yattha bahūnaṃ kammacchedavasena pīḷāsaṅkhāto samārambho natthi.
"Requiring less effort" means where there is no undertaking, in the sense of distress caused by cutting off the work of many.
Appasamārambhatarā (ít gây phiền toái hơn) nghĩa là nơi không có sự phiền toái được gọi là sự đau khổ do cắt đứt công việc của nhiều người.
Seyyathāpi bhavaṃ gotamo, bhavaṃ cānando, ete me pujjāti yathā bhavaṃ gotamo, bhavañcānando, evarūpā mama pūjitā, tumheyeva dve janā mayhaṃ pujjā ca pāsaṃsā cāti imamatthaṃ sandhāyetaṃ vadati.
"Just as Master Gotama and Master Ānanda, these are revered by me" — he says this referring to the meaning that "just as Master Gotama and Master Ānanda, such are those revered by me; you two alone are worthy of my reverence and praise."
Seyyathāpi bhavaṃ gotamo, bhavaṃ cānando, ete me pujjā (như Tôn giả Gotama, và Tôn giả Ānanda, các vị này là những người tôi tôn kính) nghĩa là "Như Tôn giả Gotama và Tôn giả Ānanda, những người như vậy là những người tôi tôn kính, chỉ hai vị này là những người tôi tôn kính và đáng tán thán". Lời này được nói để ám chỉ ý nghĩa đó.
Tassa kira evaṃ ahosi – ‘‘ānandatthero maṃyeva imaṃ pañhaṃ kathāpetukāmo, attano kho pana vaṇṇe vutte padussanako nāma natthī’’ti.
It seems that he thought, "Venerable Ānanda intends to make me speak this question, and there is no one who would be offended if his own praise were spoken."
Vị ấy nghĩ rằng: "Tôn giả Ānanda muốn tôi nói về vấn đề này, và không ai lại không thích được khen ngợi".
Tasmā pañhaṃ akathetukāmo vaṇṇabhaṇanena vikkhepaṃ karonto evamāha.
Therefore, not wishing to speak the question, he diverted the conversation by praising, and spoke thus.
Vì vậy, không muốn nói về vấn đề đó, vị ấy đã nói như vậy để làm lạc đề bằng cách khen ngợi.
Sahadhammikanti sakāraṇaṃ.
"In accordance with the Dhamma" means with reason.
Sahadhammikaṃ (hợp pháp) nghĩa là có lý do.
Saṃsādetīti saṃsīdāpeti.
"Troubles" means causes to sink.
Saṃsādetī (làm cho sa lầy) nghĩa là làm cho sa lầy.
No vissajjetīti na katheti.
"Does not explain" means does not speak.
No vissajjetī (không giải đáp) nghĩa là không nói.
Yaṃnūnāhaṃ parimoceyyanti yaṃnūnāhaṃ ubhopete vihesato parimoceyyaṃ.
"How if I were to free" means "How if I were to free both of them from vexation."
Yaṃnūnāhaṃ parimoceyya (tôi sẽ giải thoát) nghĩa là "Ước gì tôi có thể giải thoát cả hai vị này khỏi sự phiền toái".
Brāhmaṇo hi ānandena pucchitaṃ pañhaṃ akathento viheseti, ānandopi brāhmaṇaṃ akathentaṃ kathāpento.
For the brahmin causes vexation by not answering the question asked by Ānanda, and Ānanda causes vexation by trying to make the brahmin speak when he does not wish to.
Vị Bà-la-môn làm phiền Tôn giả Ānanda bằng cách không trả lời câu hỏi, và Tôn giả Ānanda cũng làm phiền vị Bà-la-môn bằng cách ép vị ấy nói.
Iti ubhopete vihesato mocessāmīti cintetvā evamāha.
Thus, thinking, "I shall free both of them from vexation," he spoke thus.
Vì vậy, Đức Thế Tôn nghĩ rằng "Ta sẽ giải thoát cả hai vị này khỏi sự phiền toái" rồi nói như vậy.
Kā nvajjāti kā nu ajja.
"What now today" means "What now today."
Kā nvajjā (hôm nay là gì) nghĩa là hôm nay là gì.
Antarākathā udapādīti aññissā kathāya antarantare katarā kathā uppajjīti pucchati.
"What was the intermediate discussion that arose?" means he asks what discussion arose amidst another discussion.
Antarākathā udapādī (câu chuyện gì đã nảy sinh giữa chừng) nghĩa là câu chuyện nào đã nảy sinh giữa chừng trong một câu chuyện khác.
Tadā kira rājantepure tīṇi pāṭihāriyāni ārabbha kathā udapādi, taṃ pucchāmīti satthā evamāha.
At that time, indeed, a discussion arose in the royal inner palace concerning three marvels. 'I shall ask about that,' said the Teacher.
Khi ấy, trong nội cung của đức vua, một cuộc thảo luận đã khởi lên liên quan đến ba loại thần thông. Đức Thế Tôn nói: "Ta sẽ hỏi về điều đó."
Atha brāhmaṇo ‘‘idāni vattuṃ sakkhissāmī’’ti rājantepure uppannaṃ kathaṃ ārocento ayaṃ khvajja, bho gotamātiādimāha.
Then the brahmin, thinking, 'Now I shall be able to speak,' reported the discussion that had arisen in the royal inner palace, saying, 'Indeed, Master Gotama, this...' and so on.
Lúc ấy, vị Bà-la-môn nghĩ: "Bây giờ ta có thể nói được rồi," và trong khi trình bày về cuộc thảo luận đã phát sinh trong nội cung của đức vua, ông đã nói câu bắt đầu bằng Thưa Tôn giả Gotama, hôm nay.
Tattha ayaṃ khvajjāti ayaṃ kho ajja.
Here, ayaṃ khvajjā means ayaṃ kho ajja.
Trong đó, hôm nay có nghĩa là "kho ajja".
Pubbe sudanti ettha sudanti nipātamattaṃ.
Here, suda in pubbe sudanti is merely a particle.
Trong câu pubbe sudaṃ, từ sudaṃ chỉ là một tiểu từ.
Uttari manussadhammāti dasakusalakammapathasaṅkhātā manussadhammā uttariṃ.
Uttari manussadhammā refers to human states that are superior, namely, the ten courses of wholesome action.
Pháp siêu nhân có nghĩa là các pháp của con người, được gọi là mười thiện nghiệp, một cách siêu việt.
Iddhipāṭihāriyaṃ dassesunti bhikkhācāraṃ gacchantā ākāseneva gamiṃsu ceva āgamiṃsu cāti evaṃ pubbe pavattaṃ ākāsagamanaṃ sandhāyevamāha.
Iddhipāṭihāriyaṃ dassesu refers to the feat of travelling through the air, which occurred previously, such as when bhikkhus went and returned through the air for almsfood.
Đã biểu diễn thần thông biến hóa có nghĩa là, khi đi khất thực, các vị đã đi và về bằng đường không. Ngài nói như vậy để chỉ việc đi trên không đã xảy ra trong quá khứ.
Etarahi pana bahutarā ca bhikkhūti idaṃ so brāhmaṇo ‘‘pubbe bhikkhū ‘cattāro paccaye uppādessāmā’ti maññe evamakaṃsu, idāni paccayānaṃ uppannabhāvaṃ ñatvā soppena ceva pamādena ca vītināmentī’’ti laddhiyā evamāha.
The brahmin said, Etarahi pana bahutarā ca bhikkhū in accordance with his own view, thinking: 'Previously, I believe, the bhikkhus acted thus, thinking, "We shall acquire the four requisites." Now, knowing that the requisites have been acquired, they pass their time in sleep and negligence.'
Nhưng hiện nay có nhiều Tỳ khưu hơn – vị Bà-la-môn ấy nói như vậy với quan điểm rằng: "Tôi cho rằng trước đây các Tỳ khưu đã làm như vậy với ý nghĩ 'chúng ta sẽ tạo ra bốn món vật dụng', còn bây giờ, khi biết rằng các vật dụng đã được tạo ra, họ sống trong sự buồn ngủ và phóng dật."
Nimittena ādisatīti āgatanimittena vā gatanimittena vā ṭhitanimittena vā ‘‘idaṃ nāma bhavissatī’’ti katheti.
Nimittena ādisatī means one says 'this will be such and such' based on an omen of arrival, an omen of departure, or an omen of remaining.
Nói tiên tri bằng điềm báo có nghĩa là nói "việc này sẽ xảy ra" dựa vào điềm báo đến, điềm báo đi, hoặc điềm báo đứng yên.
Tatridaṃ vatthu – eko kira rājā tisso muttā gahetvā purohitaṃ pucchi ‘‘kiṃ me, ācariya, hatthe’’ti.
Here is a story: A certain king, taking three pearls, asked his chaplain, 'What is in my hand, teacher?'
Câu chuyện về điều này như sau: Một vị vua nọ cầm ba viên ngọc trai và hỏi vị tế sư: "Thưa thầy, trong tay tôi có gì?"
So ito cito ca olokesi, tena ca samayena ekā sarabū ‘‘makkhikaṃ gahessāmī’’ti pakkhantā, gahaṇakāle makkhikā palātā.
He looked all around, and at that time, a lizard, having sprung to catch a fly, missed it as the fly escaped.
Vị ấy nhìn quanh, và lúc đó có một con thằn lằn đang lao tới để bắt một con ruồi, nhưng lúc nó bắt thì con ruồi đã bay đi mất.
So makkhikāya muttattā ‘‘muttā mahārājā’’ti āha.
Because the fly had escaped (mutta), he said, 'Pearls (muttā), great king.'
Vì con ruồi đã thoát (mutta), nên ông ta nói: "Thưa Đại vương, đó là ngọc trai (muttā)."
Muttā tāva hontu, kati muttāti.
'Pearls indeed, but how many pearls?'
"Đúng là ngọc trai, nhưng có bao nhiêu viên?"
So puna nimittaṃ olokesi.
He looked for an omen again.
Ông ta lại tìm điềm báo.
Athāvidūre kukkuṭo tikkhattuṃ saddaṃ nicchāresi.
Then, a rooster nearby crowed three times.
Lúc ấy, ở gần đó có một con gà trống gáy ba tiếng.
Brāhmaṇo ‘‘tisso mahārājā’’ti āha.
The brahmin said, 'Three, great king.'
Vị Bà-la-môn nói: "Thưa Đại vương, có ba viên."
Evaṃ ekacco āgatanimittena katheti.
Thus, some speak based on an omen of arrival.
Như vậy, có người nói tiên tri dựa vào điềm báo đến.
Etenupāyena gataṭhitanimittehipi kathanaṃ veditabbaṃ.
By this method, it should be understood that speaking also occurs based on omens of departure and remaining.
Theo phương pháp này, cần hiểu việc nói tiên tri cũng có thể dựa vào các điềm báo đi và đứng yên.
Evampi te manoti evaṃ tava mano somanassito vā domanassito vā kāmavitakkādisaṃyutto vāti.
Evampi te mano means 'your mind is thus, either joyful or sorrowful, or accompanied by thoughts of sensual desire, etc.'
Tâm của ông như thế này có nghĩa là tâm của ông đang hoan hỷ hay ưu phiền, hoặc đang liên kết với dục tầm, v.v.
Dutiyaṃ tasseva vevacanaṃ.
The second is a synonym of the same.
Câu thứ hai là một từ đồng nghĩa của câu đó.
Itipi te cittanti itipi tava cittaṃ, imañca imañca atthaṃ cintayamānaṃ pavattatīti attho.
Itipi te cittaṃ means 'your mind also, thinking this and that matter, proceeds thus.'
Tâm của ông là như thế này có nghĩa là tâm của ông đang suy nghĩ về điều này và điều kia.
Bahuṃ cepi ādisatīti bahuṃ cepi katheti.
Bahuṃ cepi ādisatī means 'even if he says much.'
Dù nói tiên tri nhiều có nghĩa là dù nói nhiều.
Tatheva taṃ hotīti yathā kathitaṃ, tatheva hoti.
Tatheva taṃ hotī means 'it happens exactly as stated.'
Sự việc xảy ra đúng như vậy có nghĩa là sự việc xảy ra đúng như đã được nói.
Amanussānanti yakkhapisācādīnaṃ.
Amanussānaṃ means 'of non-humans,' such as Yakkhas and Pisācas.
Của các phi nhân có nghĩa là của các loài dạ-xoa, ngạ quỷ, v.v.
Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ.
Devatānaṃ means 'of deities,' such as those of the Cātumahārājika realm.
Của các chư thiên có nghĩa là của các vị thuộc cõi Tứ Đại Thiên Vương, v.v.
Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ sutvā.
Saddaṃ sutvā means 'having heard the sound of those who speak, knowing the mind of another.'
Nghe được âm thanh có nghĩa là nghe được những người biết tâm của người khác và nói ra.
Vitakkavipphārasaddanti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ saddaṃ.
Vitakkavipphārasaddaṃ refers to the sound of those who babble, such as the sleeping or negligent, which arises from the unfolding of thoughts.
Tiếng động do sự lan tỏa của tầm có nghĩa là tiếng của những người đang nói lảm nhảm, ngủ mê, v.v., phát sinh do sự lan tỏa của tầm.
Sutvāti taṃ sutvā.
Sutvā means 'having heard that.'
Sau khi nghe có nghĩa là sau khi nghe tiếng đó.
Yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’tiādisati.
Based on the sound that arose from his thinking, he says, evampi te mano and so on.
Dựa vào tầm nào mà tiếng động đó phát sinh, người ấy nói tiên tri rằng: "Tâm của ông như thế này".
Tatrimāni vatthūni – eko kira manusso ‘‘aṭṭaṃ karissāmī’’ti gāmā nagaraṃ gacchanto nikkhantaṭṭhānato paṭṭhāya ‘‘vinicchayasabhāyaṃ rañño ca rājamahāmattānañca idaṃ kathessāmi idaṃ kathessāmī’’ti vitakkento rājakulaṃ gato viya rañño purato ṭhito viya aṭṭakārakena saddhiṃ kathento viya ca ahosi, tassa taṃ vitakkavipphāravasena niccharantaṃ saddaṃ sutvā eko puriso ‘‘kenaṭṭhena gacchasī’’ti āha.
Here are the stories: Once, a man, intending to do some business, went from a village to a city. From the moment he left, he kept thinking, 'I will say this and that to the king and the royal ministers in the court of justice.' He became as if he had arrived at the royal palace, as if he stood before the king, as if he spoke with the business-doer. Hearing that sound emanating from his unfolding thoughts, a man asked, 'For what purpose are you going?'
Các câu chuyện về điều này như sau: Một người nọ, khi đi từ làng đến thành phố để kiện tụng, từ lúc khởi hành đã suy nghĩ: "Tại tòa án, ta sẽ nói điều này, điều này với vua và các đại thần." Ông ta giống như đã đến hoàng cung, đứng trước mặt vua và đang nói chuyện với người kiện tụng. Một người khác nghe thấy tiếng động phát ra do sự lan tỏa của tầm của ông ta, liền hỏi: "Ông đi đâu vậy?"
Aṭṭakammenāti.
'For business.'
"Để kiện tụng."
Gaccha, jayo te bhavissatīti.
'Go, victory will be yours.'
"Hãy đi đi, ông sẽ thắng."
So gantvā aṭṭaṃ katvā jayameva pāpuṇi.
He went, did his business, and indeed achieved victory.
Người ấy đi, kiện tụng và đã giành được chiến thắng.
Aparopi thero moḷiyagāme piṇḍāya cari.
Another elder went for alms in Moḷiyagāma.
Một vị trưởng lão khác đi khất thực trong làng Moḷiya.
Atha naṃ nikkhamantaṃ ekā dārikā aññavihitā na addasa.
As he was leaving, a girl, preoccupied, did not see him.
Khi ngài rời đi, một cô gái đang mải việc khác nên không nhìn thấy ngài.
So gāmadvāre ṭhatvā nivattitvā oloketvā taṃ disvā vitakkento agamāsi.
He stood at the village gate, turned back, looked, saw her, and walked on, thinking.
Ngài đứng ở cổng làng, quay lại nhìn và thấy cô gái, rồi vừa đi vừa suy nghĩ.
Gacchantoyeva ca ‘‘kiṃ nu kho kurumānā dārikā na addasā’’ti vacībhedaṃ akāsi.
As he walked, he uttered a vocalization, 'What could the girl have been doing that she did not see me?'
Vừa đi, ngài vừa nói ra lời: "Cô gái đang làm gì mà không nhìn thấy nhỉ?"
Passe ṭhito eko puriso sutvā ‘‘tumhe, bhante, moḷiyagāme caritthā’’ti āha.
A man standing nearby heard it and said, 'Venerable sir, did you wander for alms in Moḷiyagāma?'
Một người đứng bên cạnh nghe thấy và nói: "Bạch ngài, ngài đã đi khất thực ở làng Moḷiya phải không ạ?"
Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā suṭṭhapitā.
Manosaṅkhārā paṇihitā means 'mental formations are well-directed.'
Các tâm hành được định hướng có nghĩa là các tâm hành được thiết lập tốt.
Vitakkessatīti vitakkayissati pavattayissatīti pajānāti.
Vitakkessatī means 'he will reflect, he will engage in thought'; he knows.
Sẽ suy tầm có nghĩa là sẽ suy tầm, sẽ làm cho phát sinh, người ấy biết rõ như vậy.
Pajānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ apaloketvā jānāti.
Knowing, he knows by arrival, he knows by the preceding part, he knows by observing the mind within the attainment.
Khi biết rõ, người ấy biết bằng cách đến gần, biết bằng giai đoạn đầu, và biết bằng cách quán xét tâm trong lúc nhập định.
Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva ‘‘yenākārenesa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā…pe… catutthajjhānaṃ vā aṭṭha vā samāpattiyo nibbattessatī’’ti jānāti.
Āgamanena jānāti means that he knows even at the time of kasiṇa preparation: 'By what manner this one has begun kasiṇa development, he will achieve the first jhāna... (and so on) ...or the fourth jhāna, or the eight attainments.'
Biết bằng cách đến gần là biết ngay từ khi thực hành chuẩn bị kasiṇa rằng: "Với cách thức mà người này bắt đầu tu tập kasiṇa, người ấy sẽ tạo ra sơ thiền... cho đến... tứ thiền, hoặc tám tầng thiền định."
Pubbabhāgena jānāti nāma paṭhamavipassanāya āraddhāyayeva jānāti, ‘‘yenākārena esa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā nibbattessati…pe… arahattamaggaṃ vā nibbattessatī’’ti jānāti.
Pubbabhāgena jānāti means that he knows even when the first insight has begun: 'By what manner this one has begun insight, he will achieve the path of stream-entry... (and so on) ...or the path of Arahantship.'
Biết bằng giai đoạn đầu là biết ngay khi bắt đầu tu tập minh sát rằng: "Với cách thức mà người này bắt đầu tu tập minh sát, người ấy sẽ tạo ra đạo Tu-đà-hoàn... cho đến... đạo A-la-hán."
Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma – ‘‘yenākārena imassa manosaṅkhārā suṭṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati, ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā, abhiññāyo vā nibbattessatī’’ti jānāti.
Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti means that he knows: 'By what manner this one's mental formations are well-directed, immediately after this particular mind, he will reflect on this particular thought; after emerging from this, his concentration will be prone to decline, or prone to stability, or prone to distinction, or prone to penetration, or he will achieve supernormal powers.'
Biết bằng cách quán xét tâm trong lúc nhập định là biết rằng: "Với cách thức mà các tâm hành của người này được thiết lập tốt, sau tâm này, người ấy sẽ suy tầm về điều này; khi xuất khỏi định này, định của người ấy sẽ thuộc phần thoái lui, phần an trú, phần thù thắng, hay phần xuyên thấu, hoặc sẽ tạo ra các thắng trí."
Tattha puthujjano cetopariyañāṇalābhī puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti, na ariyānaṃ.
Among them, an ordinary person (puthujjano) who has attained the knowledge of discerning others' minds (cetopariyañāṇa) knows only the minds of ordinary people, not those of noble ones (ariyas).
Trong đó, phàm nhân có được tha tâm thông chỉ biết được tâm của phàm nhân, không biết được tâm của bậc Thánh.
Ariyesupi heṭṭhimo uparimassa cittaṃ na jānāti, uparimo pana heṭṭhimassa jānāti.
Even among noble ones, a lower noble one does not know the mind of a higher noble one, but a higher one knows the mind of a lower one.
Trong các bậc Thánh, bậc thấp hơn không biết được tâm của bậc cao hơn, nhưng bậc cao hơn thì biết được tâm của bậc thấp hơn.
Etesu ca sotāpanno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajjati…pe… arahā arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati.
Among these, a Stream-enterer attains the attainment of Stream-entry fruition... (and so on) ...an Arahant attains the attainment of Arahantship fruition.
Trong số này, bậc Tu-đà-hoàn nhập định Tu-đà-hoàn quả... cho đến... bậc A-la-hán nhập định A-la-hán quả.
Uparimo heṭṭhimaṃ na samāpajjati.
A higher one does not attain the lower one.
Bậc cao hơn không nhập định của bậc thấp hơn.
Tesañhi heṭṭhimā heṭṭhimā samāpatti tatravattiyeva hoti.
For them, the respective lower attainments exist in that very state.
Đối với họ, các định của bậc thấp hơn chỉ có hiệu lực ở cấp độ đó mà thôi.
Tatheva taṃ hotīti etaṃ ekaṃsena tatheva hoti.
Tatheva taṃ hotī means 'it is definitely thus.'
Sự việc xảy ra đúng như vậy có nghĩa là điều đó chắc chắn xảy ra đúng như vậy.
Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvi nāma natthi.
For what is known by cetopariyañāṇa is never otherwise.
Vì điều được biết thông qua tha tâm thông không thể nào khác đi được.
Evaṃ vitakkethāti evaṃ nekkhammavitakkādayo pavattentā vitakketha.
Evaṃ vitakkethā means 'thus reflect, engaging in thoughts of renunciation and so on.'
Hãy suy tầm như thế này có nghĩa là hãy suy tầm, làm phát sinh các tầm như xuất ly tầm, v.v.
Mā evaṃ vitakkayitthāti evaṃ kāmavitakkādayo pavattentā mā vitakkayittha.
Mā evaṃ vitakkayitthā means 'do not reflect thus, engaging in thoughts of sensual desire and so on.'
Đừng suy tầm như thế này có nghĩa là đừng suy tầm, làm phát sinh các tầm như dục tầm, v.v.
Evaṃ manasi karothāti evaṃ aniccasaññameva, dukkhasaññādīsu vā aññataraṃ manasi karotha.
Evaṃ manasi karothā means 'thus give attention to the perception of impermanence itself, or to any of the perceptions of suffering, etc.'
Hãy tác ý như thế này có nghĩa là hãy tác ý về vô thường tưởng, hoặc một trong các tưởng như khổ tưởng, v.v.
Mā evanti niccantiādinā nayena mā manasā karittha.
Mā evaṃ means 'do not give attention in the manner of permanence and so on.'
Đừng như thế này có nghĩa là đừng tác ý theo cách thức cho là thường, v.v.
Idanti idaṃ pañcakāmaguṇarāgaṃ pajahatha.
Idaṃ means 'abandon this attachment to the five sense objects.'
Điều này có nghĩa là hãy từ bỏ ái dục trong năm dục trần này.
Idañca upasampajjāti idaṃ catumaggaphalappabhedaṃ lokuttaradhammameva upasampajja pāpuṇitvā nipphādetvā viharatha.
Idañca upasampajjā means 'and having attained, having accomplished, these supramundane states, categorized as the four paths and their fruitions, dwell.'
Đạt được điều này có nghĩa là hãy an trú sau khi đã đạt được, đã thành tựu Pháp siêu thế này, tức là bốn Đạo và bốn Quả.
Māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyatīti māyāya samānakāraṇajātikaṃ viya hutvā upaṭṭhāti.
Māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyatī means 'it appears as if it were of the same nature as an illusion, and thus arises.'
Hiện ra như hình ảnh của Māyā có nghĩa là hiện ra như thể có cùng nguyên nhân với Māyā.
Māyākāropi hi udakaṃ gahetvā telaṃ karoti, telaṃ gahetvā udakanti evaṃ anekarūpaṃ māyaṃ dasseti.
Indeed, a magician, taking water, makes oil; taking oil, makes water; thus he shows a magical illusion of many forms.
Thật vậy, một người làm ảo thuật lấy nước làm dầu, lấy dầu làm nước, như vậy biểu diễn nhiều loại ảo thuật.
Idampi pāṭihāriyaṃ tathārūpamevāti.
This miracle too is of such a nature.
Phép thần thông này cũng tương tự như vậy.
Idampi me, bho gotama, pāṭihāriyaṃ māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyatīti cintāmaṇikavijjāsarikkhakataṃ sandhāya evaṃ āha.
He said this, referring to something similar to the Cintāmaṇi knowledge: ‘ This miracle too, Venerable Gotama, appears to me like a magical trick.’
"Bạch Tôn giả Gotama, phép thần thông này đối với con dường như là một loại ảo thuật" – nói như vậy là ám chỉ đến loại 'cintāmaṇikavijjā' (phép thuật đá như ý).
Cintāmaṇikavijjaṃ jānantāpi hi āgacchantameva disvā ‘‘ayaṃ idaṃ nāma vitakkento āgacchatī’’ti jānanti.
Indeed, those who know the Cintāmaṇi knowledge, merely by seeing someone approaching, know: “This one is approaching, thinking such and such.”
Thật vậy, những người biết phép 'cintāmaṇikavijjā' chỉ cần nhìn thấy người đang đến thì biết rằng "người này đang đến với ý nghĩ như thế này".
Tathā ‘‘idaṃ nāma vitakkento ṭhito, idaṃ nāma vitakkento nisinno, idaṃ nāma vitakkento nipanno’’ti jānanti.
Similarly, they know: “This one is standing, thinking such and such; this one is sitting, thinking such and such; this one is lying down, thinking such and such.”
Tương tự, họ biết rằng "người này đang đứng với ý nghĩ như thế này, người này đang ngồi với ý nghĩ như thế này, người này đang nằm với ý nghĩ như thế này".
Abhikkantataranti sundarataraṃ.
Abhikkantataraṃ means more beautiful.
Abhikkantataranti (tốt đẹp hơn) có nghĩa là đẹp hơn.
Paṇītataranti uttamataraṃ.
Paṇītataraṃ means more excellent.
Paṇītataranti (vi diệu hơn) có nghĩa là tối thượng hơn.
Bhavañhi gotamo avitakkaṃ avicāranti idha brāhmaṇo avasesaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ bāhirakanti na gaṇhi.
For Venerable Gotama, it is without initial application and without sustained application — here, the brahmin did not consider the remaining miracles of instruction to be external.
Bhavañhi gotamo avitakkaṃ avicāranti (Thật vậy, Gotama không có tầm, không có tứ) – ở đây, vị Bà-la-môn không xem phần còn lại của thần thông giáo hóa là ngoại đạo.
Idañca pana sabbaṃ so brāhmaṇo tathāgatassa vaṇṇaṃ kathentoyeva āha.
And the brahmin said all this while praising the Tathāgata.
Vị Bà-la-môn đó nói tất cả những điều này trong khi tán dương Đức Như Lai.
Addhā kho tyāyanti ekaṃseneva tayā ayaṃ.
Addhā kho tyāyaṃ means certainly by you, this.
Addhā kho tyāyanti (chắc chắn đây là của ngài) có nghĩa là chắc chắn đây là của ngài.
Āsajja upanīya vācā bhāsitāti mama guṇe ghaṭṭetvā mameva guṇānaṃ santikaṃ upanītā vācā bhāsitā.
Āsajja upanīya vācā bhāsitā means words spoken by touching upon my qualities, brought near to my own qualities.
Āsajja upanīya vācā bhāsitāti (lời nói đã được nói ra bằng cách xúc phạm và mang đến) có nghĩa là lời nói đã được nói ra bằng cách chạm đến những phẩm chất của tôi và mang chúng đến gần những phẩm chất của chính tôi.
Apica tyāhaṃ byākarissāmīti apica te ahameva kathessāmīti.
Apica tyāhaṃ byākarissāmī means moreover, I myself will explain to you.
Apica tyāhaṃ byākarissāmīti (hơn nữa, tôi sẽ giải thích cho ngài) có nghĩa là hơn nữa, chính tôi sẽ nói cho ngài.
Sesaṃ uttānatthamevāti.
The rest is of clear meaning.
Phần còn lại có ý nghĩa rõ ràng.
62. Dutiyassa paṭhame titthāyatanānīti titthabhūtāni āyatanāni, titthiyānaṃ vā āyatanāni.
62. In the first of the second section, titthāyatanāni means the resorts that are places of pilgrimage, or the resorts of sectarians.
62. Trong phần đầu của thứ hai, titthāyatanāni (các trú xứ của ngoại đạo) có nghĩa là các trú xứ là bến bờ, hoặc là các trú xứ của các ngoại đạo.
Tattha titthaṃ jānitabbaṃ, titthakarā jānitabbā, titthiyā jānitabbā, titthiyasāvakā jānitabbā.
Here, the place of pilgrimage should be known, the founders of pilgrimages should be known, the sectarians should be known, and the disciples of the sectarians should be known.
Ở đây, cần phải biết bến bờ, cần phải biết những người tạo ra bến bờ, cần phải biết các ngoại đạo, cần phải biết các đệ tử của ngoại đạo.
Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo.
A place of pilgrimage means the sixty-two wrong views.
Bến bờ (tittha) là sáu mươi hai tà kiến.
Titthikarā nāma tāsaṃ diṭṭhīnaṃ uppādakā.
The founders of pilgrimages are those who originated these views.
Những người tạo ra bến bờ (titthikarā) là những người khởi xướng các tà kiến đó.
Titthiyā nāma yesaṃ tā diṭṭhiyo ruccanti khamanti.
The sectarians are those to whom these views are pleasing and acceptable.
Các ngoại đạo (titthiyā) là những người ưa thích và chấp nhận các tà kiến đó.
Titthiyasāvakā nāma tesaṃ paccayadāyakā.
The disciples of the sectarians are those who provide them with requisites.
Các đệ tử của ngoại đạo (titthiyasāvakā) là những người cúng dường vật dụng cho họ.
Āyatananti ‘‘kambojo assānaṃ āyatanaṃ, gunnaṃ dakkhiṇāpatho āyatana’’nti ettha sañjātiṭṭhānaṃ āyatanaṃ nāma.
Āyatana (resort) is used in the sense of a place of origin, as in “Kamboja is a resort for horses, the Southern region is a resort for cattle.”
Āyatana (trú xứ) – ở đây, trú xứ có nghĩa là nơi phát sinh, như trong câu: "Kambojā là trú xứ của ngựa, Dakkhiṇāpatha là trú xứ của bò".
Ettha samosaraṇaṭṭhānaṃ.
Here, it means a place of convergence.
Ở đây là nơi tụ họp.
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, vimuttāyatanānī’’ti (a. ni. 5.26) ettha kāraṇaṃ.
“There are these five, bhikkhus, resorts of liberation” – here, it means a cause.
"Này các Tỳ-khưu, có năm trú xứ giải thoát này" (A.N. 5.26) – ở đây là nguyên nhân.
Taṃ idha sabbampi labbhati.
All of these meanings are found here.
Tất cả những điều đó đều được chấp nhận ở đây.
Sabbepi hi diṭṭhigatikā sañjāyamānā imesuyeva tīsu ṭhānesu sañjāyanti, samosaraṇamānāpi etesuyeva tīsu ṭhānesu samosaranti sannipatanti, diṭṭhigatikabhāve ca nesaṃ etāneva tīṇi kāraṇānīti titthabhūtāni sañjātiādinā atthena āyatanānītipi titthāyatanāni.
Indeed, all those holding wrong views originate in these three places, converge and gather in these three places, and these three are the causes for their adherence to wrong views; thus, they are called titthāyatanāni in the sense of resorts that are places of pilgrimage, and in the sense of places of origin.
Thật vậy, tất cả những người có tà kiến khi phát sinh đều phát sinh ở ba nơi này, khi tụ họp cũng tụ họp ở ba nơi này, và ba điều này cũng là nguyên nhân cho việc họ có tà kiến – do đó, các trú xứ đó là 'titthāyatana' theo nghĩa là bến bờ, nơi phát sinh, v.v.
Tenevatthena titthiyānaṃ āyatanānītipi titthāyatanāni.
For the same reason, they are also called titthāyatanāni in the sense of resorts of sectarians.
Cũng theo nghĩa đó, chúng là 'titthāyatana' vì là trú xứ của các ngoại đạo.
Samanuyuñjiyamānānīti kā nāmetā diṭṭhiyoti evaṃ pucchiyamānāni.
Samanuyuñjiyamānāni means being questioned thus: “What are these views?”
Samanuyuñjiyamānāni (khi được hỏi kỹ) có nghĩa là khi được hỏi: "Những tà kiến này là gì?".
Samanugāhiyamānānīti kiṃkāraṇā etā diṭṭhiyo uppannāti evaṃ sammā anuggāhiyamānāni.
Samanugāhiyamānāni means being properly investigated thus: “For what reason have these views arisen?”
Samanugāhiyamānāni (khi được điều tra kỹ) có nghĩa là khi được điều tra kỹ: "Tại sao những tà kiến này lại phát sinh?".
Samanubhāsiyamānānīti paṭinissajjetha etāni pāpakāni diṭṭhigatānīti evaṃ sammā anusāsiyamānāni.
Samanubhāsiyamānāni means being properly advised thus: “Abandon these evil wrong views!”
Samanubhāsiyamānāni (khi được khuyên răn kỹ) có nghĩa là khi được khuyên răn kỹ: "Hãy từ bỏ những tà kiến xấu xa này!".
Apica tīṇipi etāni anuyogapucchāvevacanāneva.
Moreover, all three of these are synonyms for questioning and inquiry.
Hơn nữa, cả ba từ này đều là đồng nghĩa của việc hỏi và điều tra.
Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘samanuyuñjatīti vā samanuggāhatīti vā samanubhāsatīti vā esese ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
Therefore, it is said in the Aṭṭhakathā: “Whether one says samanuyuñjati, or samanuggāhati, or samanubhāsati, it is the same meaning, of the same kind, of the same nature, and the same thing.”
Do đó, trong Chú giải có nói: "Samanuyuñjati (hỏi kỹ) hay samanuggāhati (điều tra kỹ) hay samanubhāsati (khuyên răn kỹ) – tất cả đều có cùng một nghĩa, cùng một phần, cùng một loại, cùng một đối tượng".
Parampi gantvāti ācariyaparamparā laddhiparamparā attabhāvaparamparāti etesu yaṃkiñci paramparaṃ gantvāpi.
Parampi gantvā means even going through any lineage, such as a lineage of teachers, a lineage of doctrines, or a lineage of existences.
Parampi gantvā (đi xa hơn nữa) có nghĩa là đi xa hơn bất kỳ truyền thống nào trong số này: truyền thống thầy trò, truyền thống giáo lý, truyền thống thân thể.
Akiriyāya saṇṭhahantīti akiriyamatte saṃtiṭṭhanti.
Akiriyāya saṇṭhahanti means they stand firm in mere inaction.
Akiriyāya saṇṭhahantīti (họ dừng lại ở sự không hành động) có nghĩa là họ dừng lại ở việc không hành động.
‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ pācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo pubbekatavādī.
“Our teacher is a past-action theorist, our teacher’s teacher is a past-action theorist, our teacher’s teacher’s teacher is a past-action theorist.
"Thầy của chúng tôi là người chủ trương nghiệp quá khứ, thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương nghiệp quá khứ, thầy của thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương nghiệp quá khứ.
Amhākaṃ ācariyo issaranimmānavādī, amhākaṃ pācariyo issaranimmānavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo issaranimmānavādī.
Our teacher is a divine-creation theorist, our teacher’s teacher is a divine-creation theorist, our teacher’s teacher’s teacher is a divine-creation theorist.
Thầy của chúng tôi là người chủ trương do Thượng đế tạo ra, thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương do Thượng đế tạo ra, thầy của thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương do Thượng đế tạo ra.
Amhākaṃ ācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ pācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayavādī’’ti evaṃ gacchantāni hi etāni ācariyaparamparaṃ gacchanti nāma.
Our teacher is a no-cause-or-condition theorist, our teacher’s teacher is a no-cause-or-condition theorist, our teacher’s teacher’s teacher is a no-cause-or-condition theorist”—indeed, such statements are said to follow a lineage of teachers.
Thầy của chúng tôi là người chủ trương vô nhân vô duyên, thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương vô nhân vô duyên, thầy của thầy của thầy chúng tôi là người chủ trương vô nhân vô duyên" – những điều như vậy được gọi là đi theo truyền thống thầy trò.
‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekataladdhiko, amhākaṃ pācariyo…pe… amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayaladdhiko’’ti evaṃ gacchantāni laddhiparamparaṃ gacchanti nāma.
“Our teacher holds the view of past action, our teacher’s teacher… our teacher’s teacher’s teacher holds the view of no cause or condition”—such statements are said to follow a lineage of views.
"Thầy của chúng tôi có giáo lý về nghiệp quá khứ, thầy của thầy chúng tôi...v.v... thầy của thầy của thầy chúng tôi có giáo lý về vô nhân vô duyên" – những điều như vậy được gọi là đi theo truyền thống giáo lý.
‘‘Amhākaṃ ācariyassa attabhāvo pubbekatahetu, amhākaṃ pācariyassa…pe… amhākaṃ ācariyapācariyassa attabhāvo ahetu apaccayo’’ti evaṃ gacchantāni attabhāvaparamparaṃ gacchanti nāma.
“Our teacher’s existence is due to past action, our teacher’s teacher’s existence… our teacher’s teacher’s teacher’s existence is without cause or condition”—such statements are said to follow a lineage of existences.
"Thân thể của thầy chúng tôi là do nghiệp quá khứ, thân thể của thầy của thầy chúng tôi...v.v... thân thể của thầy của thầy của thầy chúng tôi là vô nhân vô duyên" – những điều như vậy được gọi là đi theo truyền thống thân thể.
Evaṃ pana suvidūrampi gacchantāni akiriyamatteyeva saṇṭhahanti, ekopi etesaṃ diṭṭhigatikānaṃ kattā vā kāretā vā na paññāyati.
Even if they go so far, they stop only at non-action (akiriyā); not a single doer or instigator is found among these adherents of wrong views.
Tuy nhiên, dù đi xa đến đâu, chúng cũng chỉ dừng lại ở sự không hành động, không có một người nào trong số những người có tà kiến này được biết là người làm hay người khiến làm.
Purisapuggaloti satto.
Purisapuggala means a being.
Purisapuggaloti (con người) có nghĩa là chúng sinh.
Kāmañca purisotipi vutte puggalotipi vutte sattoyeva vutto hoti, ayaṃ pana sammutikathā nāma yo yathā jānāti, tassa tathā vuccati.
Although when one says "purisa" or "puggala," a being is meant, this is a conventional expression, and it is spoken to someone in the way they understand.
Mặc dù nói 'puriso' (người nam) hay 'puggalo' (cá nhân) đều có nghĩa là chúng sinh, nhưng đây là cách nói quy ước, được nói theo cách mà người nghe hiểu.
Paṭisaṃvedetīti attano santāne uppannaṃ jānāti paṭisaṃviditaṃ karoti, anubhavati vā.
Paṭisaṃvedetī means one knows what has arisen in one’s own continuum, one makes it known, or one experiences it.
Paṭisaṃvedetīti (trải nghiệm) có nghĩa là biết điều phát sinh trong dòng tâm thức của mình, làm cho nó được biết, hoặc trải nghiệm nó.
Pubbekatahetūti pubbekatakāraṇā, pubbekatakammapaccayeneva paṭisaṃvedetīti attho.
Pubbekatahetū means due to a past cause, meaning one experiences it solely due to past kamma as a condition.
Pubbekatahetūti (do nhân nghiệp quá khứ) có nghĩa là do nguyên nhân nghiệp quá khứ, chỉ do duyên nghiệp quá khứ mà trải nghiệm.
Iminā kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchanti.
By this, they reject both kamma-feeling and action-feeling, accepting only vipāka-feeling.
Với điều này, họ bác bỏ cảm thọ do nghiệp và cảm thọ do hành động, chỉ chấp nhận một loại cảm thọ là quả báo.
Ye vā ime pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā vātasamuṭṭhānā sannipātikā utupariṇāmajā visamaparihārajā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhāti aṭṭha rogā vuttā, tesu satta paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanaṃyeva sampaṭicchanti.
And among the eight diseases mentioned—those arising from bile, phlegm, wind, or a combination of them; those caused by change of season, by improper care, or by external assault; and those born of kamma-vipāka—they reject seven, accepting only vipāka-feeling.
Trong tám loại bệnh đã được nói đến (bệnh do mật, bệnh do đàm, bệnh do phong, bệnh do sự kết hợp của các yếu tố, bệnh do thay đổi thời tiết, bệnh do hành vi sai trái, bệnh do tai nạn, bệnh do quả báo của nghiệp), họ bác bỏ bảy loại và chỉ chấp nhận một loại bệnh do quả báo của nghiệp.
Yepime diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyaṃ aparapariyāyavedanīyanti tayo kammarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyakammaṃyeva sampaṭicchanti.
And among the three kamma-accumulations mentioned—that which is felt in this very life (diṭṭhadhammavedanīya), that which is felt in the next existence (upapajjavedanīya), and that which is felt in subsequent existences (aparapariyāyavedanīya)—they reject two, accepting only aparapariyāya-kamma.
Trong ba loại nghiệp đã được nói đến (nghiệp có quả báo trong hiện tại, nghiệp có quả báo trong kiếp sau, nghiệp có quả báo trong các kiếp sau nữa), họ bác bỏ hai loại và chỉ chấp nhận một loại nghiệp có quả báo trong các kiếp sau nữa.
Yepime diṭṭhadhammavedanīyo vipāko upapajjavedanīyo aparapariyāyavedanīyoti tayo vipākarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyavipākameva sampaṭicchanti.
And among the three vipāka-accumulations mentioned—vipāka felt in this very life, vipāka felt in the next existence, and vipāka felt in subsequent existences—they reject two, accepting only aparapariyāya-vipāka.
Trong ba loại quả báo đã được nói đến (quả báo trong hiện tại, quả báo trong kiếp sau, quả báo trong các kiếp sau nữa), họ bác bỏ hai loại và chỉ chấp nhận một loại quả báo trong các kiếp sau nữa.
Yepime kusalacetanā akusalacetanā vipākacetanā kiriyacetanāti cattāro cetanārāsayo vuttā, tesupi tayo paṭibāhitvā ekaṃ vipākacetanaṃyeva sampaṭicchanti.
And among the four types of volitions mentioned—wholesome volition (kusalacetanā), unwholesome volition (akusalacetanā), resultant volition (vipākacetanā), and functional volition (kiriyacetanā)—they reject three, accepting only vipāka-cetanā.
Trong bốn loại tác ý đã được nói đến (tác ý thiện, tác ý bất thiện, tác ý quả báo, tác ý hành động), họ bác bỏ ba loại và chỉ chấp nhận một loại tác ý quả báo.
Issaranimmānahetūti issaranimmānakāraṇā, issarena nimmitattā paṭisaṃvedetīti attho.
Issaranimmānahetū means due to divine creation, meaning one experiences it because it was created by a god.
Issaranimmānahetūti (do nhân sự tạo tác của Thượng đế) có nghĩa là do nguyên nhân sự tạo tác của Thượng đế, do được Thượng đế tạo ra mà trải nghiệm.
Ayaṃ hi tesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā ahetuapaccayā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, issaranimmānakāraṇāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti.
Indeed, their intention is this: these three feelings cannot be experienced in the present either through one's own action, by command, by past action, or without cause or condition; rather, these are experienced solely due to divine creation.
Ý của họ là: ba loại cảm thọ này không thể được trải nghiệm do hành động tự mình làm trong hiện tại, hay do lệnh của người khác, hay do nghiệp quá khứ, hay vô nhân vô duyên; mà chỉ có thể được trải nghiệm do nguyên nhân sự tạo tác của Thượng đế.
Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu aṭṭhasu rogesu ekampi asampaṭicchitvā sabbe paṭibāhanti, heṭṭhā vuttesu ca tīsu kammarāsīsu tīsu vipākarāsīsu catūsu cetanārāsīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbepi paṭibāhanti.
However, these proponents of such views, not accepting even one of the eight diseases mentioned below, reject all of them; and not accepting even one of the three bundles of kamma, the three bundles of kamma-results, and the four bundles of volition mentioned below, they reject all of them.
Những người nói như vậy, không chấp nhận dù chỉ một trong tám bệnh đã nói ở dưới, mà bác bỏ tất cả; và không chấp nhận dù chỉ một trong ba khối nghiệp, ba khối quả dị thục, và bốn khối tư tâm sở đã nói ở dưới, mà bác bỏ tất cả.
Ahetuapaccayāti hetuñca paccayañca vinā, akāraṇeneva paṭisaṃvedetīti attho.
The meaning of Ahetuapaccayā is that one experiences without cause and condition, for no reason at all.
Ahetuapaccayā có nghĩa là: không có nhân và không có duyên, chỉ cảm thọ mà không có nguyên nhân.
Ayañhi nesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā issaranimmānahetunā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, ahetuapaccayāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti.
Indeed, this is their intention: "These three feelings cannot be experienced in the present as rooted in what was done by oneself, or rooted in command, or rooted in past kamma, or rooted in creation by a divine being; rather, these are experienced only due to lack of cause and condition."
Ý của họ là thế này – ba thọ này trong hiện tại không thể cảm thọ được do tự mình tạo tác, hay do sự sai khiến, hay do nghiệp quá khứ, hay do nhân tạo hóa của đấng Tối cao, mà chỉ cảm thọ do không có nhân và duyên.
Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu rogādīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭibāhanti.
These proponents of such views, not accepting even one of the diseases and so forth mentioned below, reject all of them.
Những người nói như vậy, không chấp nhận dù chỉ một trong các bệnh đã nói ở dưới, mà bác bỏ tất cả.
Evaṃ satthā mātikaṃ nikkhipitvā idāni taṃ vibhajitvā dassetuṃ tatra, bhikkhavetiādimāha.
Having thus laid down the matrix, the Teacher now says, Tatra, bhikkhave and so forth, to explain it.
Sau khi đặt ra phần tóm tắt (mātika), nay để phân tích và chỉ rõ, Đức Bổn Sư nói: Tatra, bhikkhave (Ở đây, này các Tỳ-khưu), v.v.
Tattha evaṃ vadāmīti laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti dasseti.
Here, Evaṃ vadāmī indicates, "I speak thus" for the establishment of the doctrine.
Ở đây, evaṃ vadāmī (Ta nói như vậy) có nghĩa là Ta nói như vậy để thiết lập chủ thuyết.
Laddhiñhi appatiṭṭhāpetvā niggayhamānā laddhito laddhiṃ saṅkamanti, bho gotama, na mayaṃ pubbekatavādaṃ vadāmātiādīni vadanti.
For if a doctrine is criticized without being established, they shift from one doctrine to another, saying, "Reverend Gotama, we do not declare the past kamma doctrine," and so forth.
Thật vậy, nếu chủ thuyết không được thiết lập, khi bị bác bỏ, họ sẽ chuyển từ chủ thuyết này sang chủ thuyết khác, và nói những điều như: “Thưa Tôn giả Gotama, chúng tôi không nói về thuyết nghiệp quá khứ.”
Laddhiyā pana patiṭṭhāpitāya saṅkamituṃ alabhantā suniggahitā honti, iti nesaṃ laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti āha.
But when the doctrine is established, they cannot shift, and thus they are thoroughly refuted; therefore, to establish their doctrine, he says, "I speak thus."
Nhưng khi chủ thuyết đã được thiết lập, họ không thể chuyển đổi và sẽ bị bác bỏ một cách triệt để; vì vậy, để thiết lập chủ thuyết của họ, Đức Phật nói: “Ta nói như vậy.”
Tenahāyasmantoti tena hi āyasmanto.
Tenahāyasmanto means "Therefore, Venerables."
Tenahāyasmanto có nghĩa là: Vậy thì, thưa các Tôn giả.
Kiṃ vuttaṃ hoti – yadi etaṃ saccaṃ, evaṃ sante tena tumhākaṃ vādena.
What is stated? "If this is true, then by your doctrine—"
Điều gì được nói đến? Nếu điều này là sự thật, thì với chủ thuyết của quý vị.
Pāṇātipātino bhavissanti pubbekatahetūti ye keci loke pāṇaṃ atipātenti, sabbe te pubbekatahetu pāṇātipātino bhavissanti.
Pāṇātipātino bhavissanti pubbekatahetū: "Whoever in the world takes life, all of them will be life-takers due to past kamma."
Pāṇātipātino bhavissanti pubbekatahetū (những người sát sinh sẽ là do nhân nghiệp quá khứ): bất cứ ai sát sinh trên thế gian này, tất cả họ sẽ sát sinh do nhân nghiệp quá khứ.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Na hi pāṇātipātakammaṃ attanā katamūlakena na āṇattimūlakena na issaranimmānahetunā na ahetuapaccayā sakkā paṭisaṃvedetuṃ, pubbekatahetuyeva paṭisaṃvedetīti ayaṃ vo laddhi.
"Indeed, the act of taking life cannot be experienced as rooted in what was done by oneself, or rooted in command, or rooted in creation by a divine being, or due to lack of cause and condition; it is experienced only due to past kamma"—this is your doctrine.
Vì nghiệp sát sinh không thể được cảm thọ do tự mình tạo tác, không do sự sai khiến, không do nhân tạo hóa của đấng Tối cao, không do không có nhân và duyên, mà chỉ cảm thọ do nhân nghiệp quá khứ – đây là chủ thuyết của quý vị.
Yathā ca pāṇātipātino, evaṃ pāṇātipātā viramantāpi pubbekatahetuyeva viramissantīti.
And just as those who take life, so too those who abstain from taking life will abstain only due to past kamma.
Và cũng như những người sát sinh, những người từ bỏ sát sinh cũng sẽ từ bỏ do nhân nghiệp quá khứ.
Iti bhagavā tesaṃyeva laddhiṃ gahetvā tesaṃ niggahaṃ āropeti.
Thus, the Blessed One takes their own doctrine and applies a refutation to them.
Như vậy, Đức Thế Tôn lấy chính chủ thuyết của họ để bác bỏ họ.
Iminā nayena adinnādāyinotiādīsupi yojanā veditabbā.
By this method, the explanation for Adinnādāyino and so forth should also be understood.
Theo cách này, sự phối hợp cũng nên được hiểu đối với các từ như adinnādāyino (những kẻ trộm cắp), v.v.
Sārato paccāgacchatanti sārabhāvena gaṇhantānaṃ.
Sārato paccāgacchantī: for those who grasp the essence.
Sārato paccāgacchataṃ (những người chấp nhận bản chất) có nghĩa là: những người chấp nhận bản chất.
Chandoti kattukamyatāchando.
Chando: the desire to act.
Chando (ý muốn) có nghĩa là: ý muốn hành động.
Idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyanti ettha ayaṃ adhippāyo – idaṃ vā karaṇīyanti kattabbassa karaṇatthāya, idaṃ vā akaraṇīyanti akattabbassa akaraṇatthāya kattukamyatā vā paccattapurisakāro vā na hoti.
In Idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīya, the intention is: there is no desire to act or no individual exertion for doing what should be done (idaṃ vā karaṇīyaṃ) or for not doing what should not be done (idaṃ vā akaraṇīyaṃ).
Ở đây, idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyaṃ (điều này nên làm, điều này không nên làm) có ý nghĩa là: không có ý muốn hành động hoặc nỗ lực cá nhân để làm điều nên làm hoặc không làm điều không nên làm.
Chandavāyāmesu vā asantesu ‘‘idaṃ kattabba’’ntipi ‘‘idaṃ na kattabba’’ntipi na hoti.
And when desire and effort are absent, there is neither "this should be done" nor "this should not be done."
Hoặc khi không có ý muốn và nỗ lực, thì không có “điều này nên làm” hay “điều này không nên làm”.
Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāneti evaṃ kattabbe ca akattabbe ca bhūtato thirato apaññāyamāne alabbhamāne.
Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne: thus, when what should be done and what should not be done are not found, not obtainable, as truly and firmly existing.
Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne (như vậy, khi điều nên làm và không nên làm không được tìm thấy một cách chân thật và vững chắc) có nghĩa là: khi điều nên làm và không nên làm không được nhận thức một cách chân thật và vững chắc, không được tìm thấy.
Yadi hi kattabbaṃ kātuṃ akattabbato ca viramituṃ labheyya, karaṇīyākaraṇīyaṃ saccato thetato upalabbheyya.
If indeed one could do what should be done and abstain from what should not be done, then what should be done and what should not be done would be found as truly and firmly existing.
Nếu có thể làm điều nên làm và tránh điều không nên làm, thì điều nên làm và không nên làm sẽ được tìm thấy một cách chân thật và vững chắc.
Yasmā pana ubhayampi taṃ esa nupalabbhati, tasmā taṃ saccato thetato na upalabbhati, evaṃ tasmiṃ ca anupalabbhiyamāneti attho.
But since neither of these is found by him, therefore it is not found as truly and firmly existing; thus, the meaning is, "when that is not found."
Nhưng vì cả hai điều đó đều không được tìm thấy, nên chúng không được tìm thấy một cách chân thật và vững chắc; như vậy, khi chúng không được tìm thấy.
Muṭṭhassatīnanti naṭṭhassatīnaṃ vissaṭṭhassatīnaṃ.
Muṭṭhassatīnaṃ: of those whose mindfulness is lost, whose mindfulness is released.
Muṭṭhassatīnaṃ (những người mất niệm) có nghĩa là: những người mất niệm, những người phóng dật niệm.
Anārakkhānaṃ viharatanti chasu dvāresu nirārakkhānaṃ viharantānaṃ.
Anārakkhānaṃ viharata: of those dwelling without protection at the six sense-doors.
Anārakkhānaṃ viharataṃ (những người sống không được bảo vệ) có nghĩa là: những người sống không được bảo vệ ở sáu căn môn.
Na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādoti evaṃ bhūtānaṃ tumhākaṃ vā aññesaṃ vā mayaṃ samaṇāti paccattaṃ sakāraṇo samaṇavādo na hoti na ijjhati.
Na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo: for those who are such, for you or others, the statement "we are ascetics," which is righteous and personal, does not arise, does not succeed.
Na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo (không có lời nói của Sa-môn có lý do chính đáng cho mỗi cá nhân) có nghĩa là: đối với những người như quý vị hoặc những người khác tự xưng là Sa-môn, lời nói của Sa-môn có lý do chính đáng không tồn tại, không thành công.
Samaṇāpi hi pubbekatakāraṇāyeva honti, assamaṇāpi pubbekatakāraṇāyevāti.
For ascetics, too, come to be only due to past kamma, and non-ascetics too, only due to past kamma.
Vì các Sa-môn cũng là do nhân nghiệp quá khứ, và những người không phải Sa-môn cũng là do nhân nghiệp quá khứ.
Sahadhammikoti sakāraṇo.
Sahadhammiko: righteous, with a reason.
Sahadhammiko có nghĩa là: có lý do chính đáng.
Niggaho hotīti mama niggaho hoti, te pana niggahitā hontīti.
Niggaho hotī: "My refutation becomes true, and they become refuted."
Niggaho hotī (sự bác bỏ sẽ xảy ra) có nghĩa là: sự bác bỏ của Ta sẽ xảy ra, và họ sẽ bị bác bỏ.
Evaṃ imesaṃ titthāyatanānaṃ parampi gantvā akiriyāya saṇṭhahanabhāvena tucchabhāvaṃ aniyyānikabhāvaṃ, asārabhāvena thusakoṭṭanasadisataṃ āpajjanabhāvena aggisaññāya dhamamānakhajjupanakasarikkhataṃ taṃdiṭṭhikānaṃ purimassapi majjhimassapi pacchimassapi atthadassanatāya abhāvena andhaveṇūpamataṃ saddamatteneva tāni gahetvā sāradiṭṭhikānaṃ pathaviyaṃ patitassa beluvapakkassa daddabhāyitasaddaṃ sutvā ‘‘pathavī saṃvaṭṭamānā āgacchatī’’ti saññāya palāyantena sasakena sarikkhabhāvañca dassetvā idāni attanā desitassa dhammassa sārabhāvañceva niyyānikabhāvañca dassetuṃ ayaṃ kho pana, bhikkhavetiādimāha.
Having thus shown the emptiness and unleading nature, the worthlessness of these sectarian views by their adhering to inactivity, going even further; and by their coming to resemble the pounding of husks due to their lack of essence; and by their resemblance to fireflies being fanned by a fire-perception; and by the blind-leading-the-blind simile due to the absence of seeing meaning in the former, middle, and latter stages for those holding such views; and by the simile of a hare fleeing in fear upon hearing the sound of a fallen bilva fruit, thinking "the earth is contracting and coming," for those who grasp them merely by sound—having shown all this, he now says Ayaṃ kho pana, bhikkhave and so forth, to show the essence and the leading-out nature of his own proclaimed Dhamma.
Như vậy, sau khi chỉ ra sự trống rỗng, vô ích, vô giá trị của các tà kiến này, rằng chúng đạt đến sự không hành động; sự giống như việc giã trấu vì không có bản chất cốt lõi; sự giống như việc con thỏ chạy trốn khi nghe tiếng quả mộc qua rơi xuống đất và tưởng rằng “đất đang sụp đổ” vì những người theo tà kiến đó không nhìn thấy lợi ích ở quá khứ, hiện tại, hay tương lai, giống như sự mù quáng; và chỉ chấp nhận chúng bằng lời nói, nay để chỉ ra bản chất cốt lõi và sự hữu ích của Giáo Pháp do Ngài thuyết giảng, Đức Phật nói: Ayaṃ kho pana, bhikkhave (Này các Tỳ-khưu, đây là), v.v.
Tattha aniggahitoti aññehi aniggahito niggahetuṃ asakkuṇeyyo.
Here, Aniggahito: not refuted by others, impossible to refute.
Ở đây, aniggahito (không bị bác bỏ) có nghĩa là: không bị người khác bác bỏ, không thể bị bác bỏ.
Asaṃkiliṭṭhoti nikkileso parisuddho, ‘‘saṃkiliṭṭhaṃ naṃ karissāmā’’ti pavattehipi tathā kātuṃ asakkuṇeyyo.
Asaṃkiliṭṭho: stainless, pure, impossible to make stained even by those who try to do so.
Asaṃkiliṭṭho (không bị ô nhiễm) có nghĩa là: không có phiền não, thanh tịnh, không thể bị làm ô nhiễm bởi những người cố gắng làm như vậy.
Anupavajjoti upavādavinimutto.
Anupavajjo: free from reproach.
Anupavajjo (không bị chỉ trích) có nghĩa là: không bị lời chỉ trích.
Appaṭikuṭṭhoti ‘‘kiṃ iminā haratha na’’nti evaṃ appaṭibāhito, anupakkuṭṭho vā.
Appaṭikuṭṭho: not rejected as in "What is this, take it away!", or not reviled.
Appaṭikuṭṭho (không bị phản đối) có nghĩa là: không bị phản đối theo cách “Hãy mang cái này đi!”, hoặc không bị khiển trách.
Viññūhīti paṇḍitehi.
Viññūhī: by the wise.
Viññūhī (bởi những người trí) có nghĩa là: bởi những người trí tuệ.
Apaṇḍitānañhi ajānitvā kathentānaṃ vacanaṃ appamāṇaṃ.
For the words of the foolish, who speak without understanding, are not authoritative.
Thật vậy, lời nói của những người không trí, nói mà không hiểu biết, là vô giá trị.
Tasmā viññūhīti āha.
Therefore, he says Viññūhī.
Vì vậy, Đức Phật nói: bởi những người trí.
Idāni tassa dhammassa dassanatthaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave’’ti pañhaṃ pucchitvā ‘‘imā cha dhātuyo’’tiādinā nayena mātikaṃ nikkhipitvā yathāpaṭipāṭiyā vibhajitvā dassento puna imā cha dhātuyotiādimāha.
Now, to show that Dhamma, he asks the question, "What, bhikkhus, is it?" and then, having laid down the matrix in the manner of "These six elements," he again says Imā cha dhātuyo and so forth, explaining it in due order.
Nay, để chỉ ra Giáo Pháp đó, sau khi đặt câu hỏi “Này các Tỳ-khưu, điều gì?”, và đặt ra phần tóm tắt theo cách “Sáu giới này”, v.v., và phân tích chúng theo thứ tự, Ngài lại nói: Imā cha dhātuyo (Sáu giới này), v.v.
Tattha dhātuyoti sabhāvā.
Here, Dhātuyo: natures.
Ở đây, dhātuyo (các giới) có nghĩa là: các bản chất.
Nijjīvanissattabhāvappakāsako hi sabhāvaṭṭho dhātvaṭṭho nāma.
For the meaning of element (dhātu) is the characteristic of revealing a lifeless, soulless state.
Thật vậy, ý nghĩa của giới là bản chất, chỉ ra trạng thái không có linh hồn, không có tự ngã.
Phassāyatanānīti vipākaphassānaṃ ākaraṭṭhena āyatanāni.
Phassāyatanānī: sense-bases in the sense of being sources of resultant contact (phassa).
Phassāyatanānī (các xứ xúc) có nghĩa là: các xứ theo nghĩa là nguồn gốc của các xúc dị thục.
Manopavicārāti vitakkavicārapādehi aṭṭhārasasu ṭhānesu manassa upavicārā.
Manopavicārā: the roamings of the mind in eighteen instances, through the aspects of vitakka and vicāra.
Manopavicārā (các sự suy tư của ý) có nghĩa là: các sự suy tư của ý ở mười tám vị trí với các chân của tầm và tứ.
Pathavīdhātūti patiṭṭhādhātu.
Pathavīdhātu: the element of extension (lit. earth element), the element of foundation.
Pathavīdhātu (địa giới) có nghĩa là: giới nền tảng.
Āpodhātūti ābandhanadhātu.
Āpodhātu: the element of cohesion (lit. water element), the element of binding.
Āpodhātu (thủy giới) có nghĩa là: giới kết dính.
Tejodhātūti paripācanadhātu.
Tejodhātu: the element of heat (lit. fire element), the element of ripening.
Tejodhātu (hỏa giới) có nghĩa là: giới làm chín muồi.
Vāyodhātūti vitthambhanadhātu.
Vāyodhātu: the element of motion (lit. wind element), the element of distension.
Vāyodhātu (phong giới) có nghĩa là: giới trương nở.
Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu.
Ākāsadhātu: the element of space, the element of non-contact.
Ākāsadhātu (không giới) có nghĩa là: giới không tiếp xúc.
Viññāṇadhātūti vijānanadhātu.
Viññāṇadhātu: the element of consciousness, the element of knowing.
Viññāṇadhātu (thức giới) có nghĩa là: giới nhận biết.
Evamidaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Thus, this contemplation of elements has appeared.
Như vậy, đề mục thiền quán về các giới đã được trình bày.
Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
And this contemplation, where it appears briefly, may be explained briefly or in detail.
Và điều này, khi được trình bày tóm tắt, có thể được giải thích cả tóm tắt và chi tiết.
Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati, vitthāratova vaṭṭati.
Where it appears in detail, it should not be explained briefly; it should be explained only in detail.
Khi được trình bày chi tiết, không nên giải thích tóm tắt, mà chỉ nên giải thích chi tiết.
Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
In this Titthāyatana Sutta, however, this contemplation of the six elements has appeared briefly.
Tuy nhiên, trong kinh Titthāyatana này, đề mục thiền quán về sáu giới được trình bày tóm tắt.
Taṃ ubhayathāpi kathetuṃ vaṭṭati.
It may be explained in both ways.
Nó có thể được giải thích theo cả hai cách.
Saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ pariggaṇhantopi evaṃ pariggaṇhāti – pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti imāni cattāri mahābhūtāni, ākāsadhātu upādārūpaṃ.
In brief, when one grasps the meditation subject based on the six elements, one grasps it thus: the earth element, water element, fire element, air element—these are the four great primary elements; the space element is derived rūpa.
Tóm tắt, khi quán xét đề mục thiền định theo cách sáu giới, vị ấy quán xét như sau: địa giới, thủy giới, hỏa giới, phong giới là bốn đại hiển lộ này; không giới là sắc y sinh (upādārūpa).
Ekasmiṃ ca upādārūpe diṭṭhe sesāni tevīsati diṭṭhānevāti sallakkhetabbāni.
And when one derived rūpa is seen, the remaining twenty-three should be observed as also seen.
Và khi một sắc y sinh được thấy, thì hai mươi ba sắc còn lại cũng được thấy, cần phải ghi nhận như vậy.
Viññāṇadhātūti cittaṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā nāma.
The consciousness element (viññāṇadhātu) is mind, the consciousness aggregate (viññāṇakkhandho). Feeling (vedanā) born with it is the feeling aggregate (vedanākkhandho); perception (saññā) is the perception aggregate (saññākkhandho); contact (phasso) and volition (cetanā) are the volition aggregate (saṅkhārakkhandho)—these are called the four immaterial aggregates.
Thức giới (viññāṇadhātu) là tâm, là uẩn thức (viññāṇakkhandha); thọ đồng sinh với nó là uẩn thọ (vedanākkhandha); tưởng là uẩn tưởng (saññākkhandha); xúc và tư là uẩn hành (saṅkhārakkhandha) – đây là bốn uẩn vô sắc (arūpakkhandha) gọi là danh (nāma).
Cattāri pana mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādārūpaṃ rūpakkhandho nāma.
But the four great primary elements and the derived rūpa of the four great primary elements are called the form aggregate (rūpakkhandho).
Còn bốn đại hiển lộ và sắc y sinh của bốn đại hiển lộ gọi là uẩn sắc (rūpakkhandha).
Tattha cattāro arūpakkhandhā nāmaṃ, rūpakkhandho rūpanti nāmañca rūpañcāti dveyeva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti evaṃ ekassa bhikkhuno saṅkhepato chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Among these, the four immaterial aggregates are nāma, and the form aggregate is rūpa. Thus, there are only two phenomena: nāma and rūpa. Beyond that, there is no being (satta) or living entity (jīva). In this way, the meditation subject, based on the six elements, for a monk to attain Arahantship, should be understood in brief.
Trong đó, bốn uẩn vô sắc là danh, uẩn sắc là sắc – chỉ có hai pháp này là danh và sắc; ngoài ra không có chúng sinh hay linh hồn nào cả. Như vậy, đề mục thiền định đưa đến chứng đắc A-la-hán cho một Tỳ-khưu theo cách sáu giới một cách tóm tắt cần được hiểu.
Vitthārato pariggaṇhanto pana cattāri mahābhūtāni pariggaṇhitvā ākāsadhātupariggahānusārena tevīsati upādārūpāni pariggaṇhāti.
However, one who grasps it in detail first grasps the four great primary elements, and then, following the comprehension of the space element, grasps the twenty-three derived rūpa.
Tuy nhiên, khi quán xét một cách rộng rãi, sau khi quán xét bốn đại hiển lộ, vị ấy quán xét hai mươi ba sắc y sinh theo cách quán xét không giới.
Atha nesaṃ paccayaṃ upaparikkhanto puna cattāreva mahābhūtāni disvā tesu pathavīdhātu vīsatikoṭṭhāsā, āpodhātu dvādasa, tejodhātu cattāro, vāyodhātu chakoṭṭhāsāti koṭṭhāsavasena samodhānetvā dvācattālīsa mahābhūtāni ca vavatthapetvā tesu tevīsati upādārūpāni pakkhipitvā pañcasaṭṭhi rūpāni vavatthapeti.
Then, examining their causes, one again sees the four great primary elements. Dividing them into parts—the earth element into twenty parts, the water element into twelve, the fire element into four, and the air element into six—one combines and defines the forty-two great primary elements. Adding the twenty-three derived rūpa to these, one defines sixty-five rūpa.
Rồi khi suy xét nhân duyên của chúng, vị ấy lại thấy bốn đại hiển lộ, và trong đó, địa giới có hai mươi phần, thủy giới mười hai, hỏa giới bốn, phong giới sáu phần – tổng hợp theo từng phần, vị ấy phân định bốn mươi hai đại hiển lộ, rồi thêm vào đó hai mươi ba sắc y sinh, phân định sáu mươi lăm sắc.
Tāni ca vatthurūpena saddhiṃ chasaṭṭhi hontīti chasaṭṭhi rūpāni passati.
With the basis rūpa (vatthurūpa), these become sixty-six, and thus one sees sixty-six rūpa.
Và cùng với sắc căn bản (vatthurūpa), chúng trở thành sáu mươi sáu, như vậy vị ấy thấy sáu mươi sáu sắc.
Viññāṇadhātu pana lokiyacittavasena ekāsīti cittāni.
The consciousness element (viññāṇadhātu), in terms of worldly consciousness, comprises eighty-one types of consciousness.
Còn thức giới (viññāṇadhātu), theo tâm thế gian, là tám mươi mốt tâm.
Tāni sabbānipi viññāṇakkhandho nāma hoti.
All of these are called the consciousness aggregate (viññāṇakkhandho).
Tất cả những tâm đó đều gọi là uẩn thức.
Tehi sahajātā vedanādayopi tattakāyevāti ekāsīti vedanā vedanākkhandho, ekāsīti saññā saññākkhandho, ekāsīti cetanā saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā tebhūmakavasena gayhamānā catuvīsādhikāni tīṇi dhammasatāni hontīti iti ime ca arūpadhammā chasaṭṭhi ca rūpadhammāti sabbepi samodhānetvā nāmañca rūpañcāti dveva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti nāmarūpavasena pañcakkhandhe vavatthapetvā tesaṃ paccayaṃ pariyesanto avijjāpaccayā taṇhāpaccayā kammapaccayā āhārapaccayāti evaṃ paccayaṃ disvā ‘‘atītepi imehi paccayehi idaṃ vaṭṭaṃ pavattittha, anāgatepi etehi paccayehi pavattissati, etarahipi etehiyeva pavattatī’’ti tīsu kālesu kaṅkhaṃ vitaritvā anukkamena paṭipajjamāno arahattaṃ pāpuṇāti.
The feelings (vedanā), etc., that arise simultaneously with these are also of the same number, thus eighty-one feelings are the feeling aggregate (vedanākkhandho), eighty-one perceptions are the perception aggregate (saññākkhandho), and eighty-one volitions are the volition aggregate (saṅkhārakkhandho). These four immaterial aggregates, when taken in the context of the three realms, amount to three hundred and twenty-four phenomena. When these immaterial phenomena and the sixty-six form phenomena are all combined, there are only two phenomena: nāma and rūpa. Beyond that, there is no being (satta) or living entity (jīva). Having thus defined the five aggregates as nāma and rūpa, one seeks their causes. Seeing the causes as avijjā (ignorance) as a condition, taṇhā (craving) as a condition, kamma (action) as a condition, and āhāra (nutriment) as a condition, and realizing, "This cycle of existence continued in the past due to these causes, it will continue in the future due to these causes, and it continues now due to these very causes," one overcomes doubt regarding the three times, and by progressively practicing, one attains Arahantship.
Thọ, v.v. đồng sinh với chúng cũng có số lượng tương tự, như vậy tám mươi mốt thọ là uẩn thọ, tám mươi mốt tưởng là uẩn tưởng, tám mươi mốt tư là uẩn hành – bốn uẩn vô sắc này, khi được xét theo ba cõi, trở thành ba trăm hai mươi bốn pháp. Như vậy, tổng hợp các pháp vô sắc này và sáu mươi sáu pháp sắc, chỉ có hai pháp là danh và sắc; ngoài ra không có chúng sinh hay linh hồn nào cả. Sau khi phân định năm uẩn theo danh sắc, vị ấy tìm kiếm nhân duyên của chúng, thấy nhân duyên là vô minh duyên, ái duyên, nghiệp duyên, vật thực duyên. Rồi vị ấy vượt qua sự nghi ngờ về ba thời gian rằng: “Trong quá khứ, vòng luân hồi này đã vận hành do những nhân duyên này; trong tương lai, nó cũng sẽ vận hành do những nhân duyên này; và hiện tại, nó cũng đang vận hành do chính những nhân duyên này.” Rồi tuần tự thực hành, vị ấy chứng đắc A-la-hán.
Evaṃ vitthāratopi chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
In this way, the meditation subject, based on the six elements, for attaining Arahantship, should be understood in detail as well.
Như vậy, đề mục thiền định đưa đến chứng đắc A-la-hán theo cách sáu giới một cách rộng rãi cũng cần được hiểu.
Cakkhu phassāyatananti suvaṇṇādīnaṃ suvaṇṇādiākaro viya dve cakkhuviññāṇāni dve sampaṭicchanāni tīṇi santīraṇānīti imehi sattahi viññāṇehi sahajātānaṃ sattannaṃ phassānaṃ samuṭṭhānaṭṭhena ākaroti āyatanaṃ.
The eye is a faculty for contact means that it is a source, like a source of gold, for the arising of the seven contacts (phassa) that are born simultaneously with two eye-consciousnesses, two receiving-consciousnesses (sampaṭicchana), and three investigating-consciousnesses (santīraṇa), and so it is a faculty.
Xúc xứ nhãn (Cakkhu phassāyatanaṃ) là xứ (āyatana) do là nguồn gốc (ākara) của bảy xúc đồng sinh với bảy thức này: hai nhãn thức, hai tiếp thọ thức, ba suy tư thức, giống như nguồn gốc vàng, v.v. của vàng, v.v.
Sotaṃ phassāyatanantiādīsupi eseva nayo.
The ear is a faculty for contact, etc. The same method applies to these cases.
Trong Xúc xứ nhĩ (Sotaṃ phassāyatanaṃ), v.v. cũng theo cách này.
Mano phassāyatananti ettha pana dvāvīsati vipākaphassā yojetabbā.
However, in the case of the mind is a faculty for contact, twenty-two resultant contacts (vipākaphassa) should be applied.
Tuy nhiên, ở đây, trong Xúc xứ ý (Mano phassāyatanaṃ), cần phải kết hợp hai mươi hai xúc quả.
Iti hidaṃ chaphassāyatanānaṃ vasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Thus, this meditation subject has been presented in terms of the six faculties of contact.
Như vậy, đây là đề mục thiền định được trình bày theo sáu xúc xứ.
Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetabbaṃ.
It should be explained both in brief and in detail.
Đề mục này có thể được trình bày cả tóm tắt lẫn rộng rãi.
Saṅkhepato tāva – ettha hi purimāni pañca āyatanāni upādārūpaṃ, tesu diṭṭhesu avasesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti.
In brief, the first five faculties are derived rūpa; when these are seen, the remaining derived rūpa are also considered seen.
Trước hết là tóm tắt – ở đây, năm xứ đầu tiên là sắc y sinh; khi chúng được thấy, các sắc y sinh còn lại cũng được thấy.
Chaṭṭhaṃ āyatanaṃ cittaṃ, taṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanādayo sesā tayo arūpakkhandhāti heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
The sixth faculty is mind, which is the consciousness aggregate (viññāṇakkhandho). The feelings (vedanā), etc., born with it are the remaining three immaterial aggregates. In this way, the meditation subject, for attaining Arahantship, should be understood both in brief and in detail, as stated earlier.
Xứ thứ sáu là tâm, nó là uẩn thức; thọ, v.v. đồng sinh với nó là ba uẩn vô sắc còn lại. Theo cách đã nói ở trên, đề mục thiền định đưa đến chứng đắc A-la-hán một cách tóm tắt và rộng rãi cần được hiểu.
Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvā.
Seeing a form with the eye means perceiving a form with eye-consciousness.
Thấy sắc bằng mắt (Cakkhunā rūpaṃ disvā) nghĩa là thấy sắc bằng nhãn thức.
Somanassaṭṭhāniyanti somanassassa kāraṇabhūtaṃ.
A cause for joy means that which is a reason for joy.
Dẫn đến hỷ (Somanassaṭṭhāniyaṃ) nghĩa là nguyên nhân của hỷ.
Upavicaratīti tattha manaṃ cārento upavicarati.
It moves about means that the mind, directing itself there, moves about.
Ý hành (Upavicarati) nghĩa là ý vận hành ở đó.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining passages.
Trong các trường hợp còn lại cũng theo cách này.
Ettha ca iṭṭhaṃ vā hotu aniṭṭhaṃ vā, yaṃ rūpaṃ disvā somanassaṃ uppajjati, taṃ somanassaṭṭhāniyaṃ nāma.
Here, whether it is agreeable or disagreeable, the form upon seeing which joy arises is called a cause for joy.
Ở đây, dù là đáng ưa hay không đáng ưa, sắc nào khi thấy mà sinh hỷ, thì sắc đó gọi là dẫn đến hỷ.
Yaṃ disvā domanassaṃ uppajjati, taṃ domanassaṭṭhāniyaṃ nāma.
That upon seeing which sorrow arises is called a cause for sorrow.
Sắc nào khi thấy mà sinh ưu, thì sắc đó gọi là dẫn đến ưu.
Yaṃ disvā upekkhā uppajjati, taṃ upekkhāṭṭhāniyaṃ nāmāti veditabbaṃ.
That upon seeing which equanimity arises is called a cause for equanimity – this should be understood.
Sắc nào khi thấy mà sinh xả, thì sắc đó gọi là dẫn đến xả, cần được hiểu như vậy.
Saddādīsupi eseva nayo.
The same method applies to sounds, etc.
Trong tiếng (sadda) v.v. cũng theo cách này.
Iti idaṃ saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Thus, this meditation subject has been presented in brief.
Như vậy, đây là đề mục thiền định được trình bày một cách tóm tắt.
Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
This meditation subject, presented in brief, is suitable to be explained both in brief and in detail.
Và khi được trình bày tóm tắt, nó có thể được giảng giải cả tóm tắt lẫn rộng rãi.
Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati.
Where it is presented in detail, it is not suitable to explain it in brief.
Khi được trình bày rộng rãi, nó không thể được giảng giải tóm tắt.
Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato aṭṭhārasamanopavicāravasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
However, in this Titthāyatana Sutta, this meditation subject is presented briefly in terms of the eighteen mental movements.
Tuy nhiên, trong kinh Titthāyatana này, đề mục thiền định được trình bày một cách tóm tắt theo mười tám ý hành.
Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
It is suitable to explain this both in brief and in detail.
Nó có thể được giảng giải cả tóm tắt lẫn rộng rãi.
Tattha saṅkhepato tāva – cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo, rūpaṃ saddo gandho rasoti imāni nava upādārūpāni, tesu diṭṭhesu sesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti.
In brief, the eye, ear, nose, tongue, body, and then form, sound, smell, taste—these nine are derived rūpa. When these are seen, the remaining derived rūpa are also considered seen.
Trước hết là tóm tắt – ở đây, mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, sắc, tiếng, hương, vị – chín sắc y sinh này; khi chúng được thấy, các sắc y sinh còn lại cũng được thấy.
Phoṭṭhabbaṃ tīṇi mahābhūtāni, tehi diṭṭhehi catutthaṃ diṭṭhameva hoti.
Tangible object (phoṭṭhabba) comprises three great primary elements; when these are seen, the fourth is also considered seen.
Xúc là ba đại hiển lộ; khi chúng được thấy, đại thứ tư cũng được thấy.
Mano viññāṇakkhandho, tena sahajātā vedanādayo tayo arūpakkhandhāti heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Mind is the consciousness aggregate (viññāṇakkhandho). The feelings (vedanā), etc., born with it are the three remaining immaterial aggregates. In this way, the meditation subject, for attaining Arahantship, should be understood both in brief and in detail, as stated earlier.
Ý là uẩn thức; thọ, v.v. đồng sinh với nó là ba uẩn vô sắc còn lại. Theo cách đã nói ở trên, đề mục thiền định đưa đến chứng đắc A-la-hán một cách tóm tắt và rộng rãi cần được hiểu.
Ariyasaccānīti ariyabhāvakarāni, ariyapaṭividdhāni vā saccāni.
Noble Truths (Ariyasaccāni) means truths that cause nobility, or truths realized by noble ones.
Các Thánh đế (Ariyasaccāni) là các sự thật làm cho trở thành bậc Thánh, hoặc các sự thật được bậc Thánh thấu hiểu.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padaṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.529) pakāsitaṃ.
This is the brief explanation here; in detail, this term is expounded in the Visuddhimagga.
Đây là phần tóm tắt ở đây; tuy nhiên, từ này đã được giải thích rộng rãi trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Channaṃ, bhikkhave, dhātūnanti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ?
"Monks, of the six elements"—for what purpose was this begun?
Này các Tỳ-khưu, do sáu giới (Channaṃ, bhikkhave, dhātūnaṃ) – điều này được khởi xướng vì mục đích gì?
Sukhāvabodhanatthaṃ.
For ease of comprehension.
Vì mục đích dễ hiểu.
Yassa hi tathāgato dvādasapadaṃ paccayāvaṭṭaṃ kathetukāmo hoti, tassa gabbhāvakkanti vaṭṭaṃ dasseti.
For indeed, when the Tathāgata wishes to expound the twelve-linked cycle of conditioned co-arising, he shows the cycle of conception in the womb.
Khi Như Lai muốn thuyết giảng vòng duyên khởi mười hai chi, Ngài trình bày vòng thai nhập.
Gabbhāvakkanti vaṭṭasmiṃ hi dassite kathetumpi sukhaṃ hoti paraṃ avabodhe utumpīti sukhāvabodhanatthaṃ idamāraddhanti veditabbaṃ.
When the cycle of conception in the womb is shown, it becomes easy to expound and easy for others to understand; thus, it should be understood that this was begun for ease of comprehension.
Vì khi vòng thai nhập được trình bày, việc thuyết giảng sẽ dễ dàng và việc giác ngộ cho người khác cũng sẽ thuận lợi. Do đó, cần hiểu rằng điều này được khởi xướng vì mục đích dễ hiểu.
Tattha channaṃ dhātūnanti heṭṭhā vuttānaṃyeva pathavīdhātuādīnaṃ.
Here, "of the six elements" refers to the earth element, etc., as stated earlier.
Trong đó, do sáu giới (channaṃ dhātūnaṃ) là do các địa giới, v.v. đã nói ở trên.
Upādāyāti paṭicca.
"Depending on" (Upādāya) means paṭicca (conditional on).
Do duyên (Upādāyā) nghĩa là nương vào.
Etena paccayamattaṃ dasseti.
By this, only the condition is shown.
Với điều này, Ngài chỉ ra duyên.
Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘chadhātupaccayā gabbhassāvakkanti hotī’’ti.
This is what is said: "Conception in the womb occurs conditioned by the six elements."
Điều này có nghĩa là: “Do duyên sáu giới mà có sự thai nhập.”
Kassa channaṃ dhātūnaṃ paccayena, kiṃ mātu, udāhu pitūti?
Conditioned by whose six elements? The mother's or the father's?
Do duyên sáu giới của ai, của mẹ, hay của cha?
Na mātu na pitu, paṭisandhiggaṇhanakasattasseva pana channaṃ dhātūnaṃ paccayena gabbhassāvakkanti nāma hoti.
Neither the mother's nor the father's. Conception in the womb occurs conditioned by the six elements of the being receiving rebirth-linking.
Không phải của mẹ, không phải của cha, mà là do duyên sáu giới của chính chúng sinh thọ nhận tái sinh mà có sự thai nhập.
Gabbho ca nāmesa nirayagabbho tiracchānayonigabbho pettivisayagabbho manussagabbho devagabbhoti nānappakāro hoti.
This conception can be of various kinds: hell-beings' conception, animal conception, ghost conception, human conception, or divine conception.
Và thai này có nhiều loại: thai địa ngục, thai súc sinh, thai ngạ quỷ, thai người, thai chư thiên.
Imasmiṃ pana ṭhāne manussagabbho adhippeto.
However, in this context, human conception is intended.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, thai người được đề cập.
Avakkanti hotīti okkanti nibbatti pātubhāvo hoti, kathaṃ hotīti?
Avakkanti hotī means conception, birth, or manifestation occurs. How does it occur?
Avakkanti hotī (sự tái sinh xảy ra) nghĩa là sự tái sinh, sự xuất hiện, sự hiển lộ xảy ra. Làm sao mà xảy ra?
Tiṇṇaṃ sannipātena.
By the conjunction of three things.
Do sự hội tụ của ba yếu tố.
Vuttañhetaṃ –
For it has been said:
Điều này đã được nói:
‘‘Tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassāvakkanti hoti.
“It is, bhikkhus, by the conjunction of three things that there is the descent of a foetus.
“Này các Tỳ-khưu, do sự hội tụ của ba yếu tố mà sự tái sinh của bào thai xảy ra.
Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Which three?
Ba yếu tố đó là gì?
Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca na utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti.
Here, the mother and father have come together, but the mother is not in her season, and the gandhabba is not present.
Ở đây, cha mẹ đã giao hợp, người mẹ không trong thời kỳ thụ thai, và hương linh (thần thức tái sinh) không hiện diện.
Neva tāva gabbhassāvakkanti hoti.
Then there is not yet the descent of a foetus.
Sự tái sinh của bào thai vẫn chưa xảy ra.
Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti, neva tāva gabbhassāvakkanti hoti.
Here, the mother and father have come together, and the mother is in her season, but the gandhabba is not present. Then there is not yet the descent of a foetus.
Ở đây, cha mẹ đã giao hợp, người mẹ đang trong thời kỳ thụ thai, và hương linh không hiện diện, sự tái sinh của bào thai vẫn chưa xảy ra.
Yato ca kho, bhikkhave, mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti.
But when, bhikkhus, the mother and father have come together, and the mother is in her season, and the gandhabba is present,
Này các Tỳ-khưu, khi cha mẹ đã giao hợp, người mẹ đang trong thời kỳ thụ thai, và hương linh hiện diện.
Evaṃ tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassāvakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408).
it is by the conjunction of these three things that there is the descent of a foetus.”
Như vậy, do sự hội tụ của ba yếu tố mà sự tái sinh của bào thai xảy ra” (Trung Bộ Kinh 1.408).
Okkantiyā sati nāmarūpanti ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne vatthudasakaṃ kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ tayo arūpino khandhāti tettiṃsa dhammā gahitā, imasmiṃ pana ‘‘okkantiyā sati nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne viññāṇakkhandhampi pakkhipitvā gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe catuttiṃsa dhammā gahitāti veditabbā.
Regarding the statement, “With the descent, there is nāmarūpa,” in the place where it is said, “Nāmarūpa is conditioned by viññāṇa,” thirty-three phenomena are taken: the ten bases (vatthu-dasaka), the ten body-decads (kāya-dasaka), the ten bhavadasaka, and the three formless aggregates. However, in this present statement, “With the descent, there is nāmarūpa,” it should be understood that the viññāṇa aggregate is also included, making thirty-four phenomena taken at the moment of rebirth-linking for those in the womb.
Okkantiyā sati nāmarūpaṃ (khi có sự tái sinh thì có danh sắc) – tại chỗ đã nói “viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ” (danh sắc do duyên thức), mười pháp vật chất, mười pháp thân, mười pháp sắc, ba uẩn vô sắc, tức ba mươi ba pháp được đề cập. Còn tại chỗ đã nói “okkantiyā sati nāmarūpaṃ” này, cần phải hiểu rằng ba mươi tư pháp được đề cập, bao gồm cả uẩn thức (viññāṇakkhandha) vào thời điểm tái sinh của những chúng sinh nằm trong bào thai.
Nāmarūpapaccayā saḷāyatanantiādīhi yatheva okkantiyā sati nāmarūpapātubhāvo dassito, evaṃ nāmarūpe sati saḷāyatanapātubhāvo, saḷāyatane sati phassapātubhāvo, phasse sati vedanāpātubhāvo dassito.
Just as the manifestation of nāmarūpa with descent is shown, so too is the manifestation of the six sense bases (saḷāyatana) with nāmarūpa, the manifestation of contact (phassa) with the six sense bases, and the manifestation of feeling (vedanā) with contact, as stated in “Nāmarūpa conditions the six sense bases,” and so on.
Với các câu như Nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ (sáu xứ do duyên danh sắc) và những câu tiếp theo, cũng như sự xuất hiện của danh sắc khi có sự tái sinh được chỉ ra, tương tự, sự xuất hiện của sáu xứ khi có danh sắc, sự xuất hiện của xúc khi có sáu xứ, sự xuất hiện của thọ khi có xúc cũng được chỉ ra.
Vediyamānassāti ettha vedanaṃ anubhavantopi vediyamānoti vuccati jānantopi.
Here, vediyamānassa (to one who is feeling) refers to one who is experiencing feeling, and also to one who is knowing.
Trong câu Vediyamānassā (đối với người đang thọ), ở đây, người đang thọ (vedana) cũng được gọi là người đang thọ (vediyamāna), người đang biết cũng vậy.
‘‘Vediyāmahaṃ, bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) ettha hi anubhavanto vediyamāno nāma, ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380; vibha. 363) ettha jānanto.
For instance, in the passage, “‘I feel, Venerable Sir; let the Saṅgha consider me as one who feels,’” it refers to one who is experiencing. In the passage, “‘Experiencing a pleasant feeling, he understands, ‘I experience a pleasant feeling,’” it refers to one who is knowing.
Trong câu “Vediyāmahaṃ, bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū” (Tỳ-khưu, tôi đang thọ, xin Tăng chúng hãy chấp nhận tôi là người đang thọ), ở đây, người đang thọ là người đang trải nghiệm. Còn trong câu “sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī” (khi thọ lạc thọ, người ấy biết ‘tôi đang thọ lạc thọ’), ở đây là người đang biết.
Idhāpi jānantova adhippeto.
Here too, it is one who is knowing that is intended.
Ở đây, người đang biết là điều được đề cập.
Idaṃ dukkhanti paññapemīti evaṃ jānantassa sattassa ‘‘idaṃ dukkhaṃ ettakaṃ dukkhaṃ, natthi ito uddhaṃ dukkha’’nti paññapemi bodhemi jānāpemi.
‘This is suffering,’ I declare means, to such a knowing being, “This is suffering, this much is suffering, there is no suffering beyond this”—I declare, I make known, I inform.
Idaṃ dukkhanti paññapemī (Ta tuyên bố đây là Khổ) nghĩa là đối với chúng sinh đang biết như vậy, Ta tuyên bố, Ta giác ngộ, Ta khiến cho biết rằng “đây là Khổ, Khổ đến mức này, không có Khổ nào vượt quá điều này”.
Ayaṃ dukkhasamudayotiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to ‘This is the origin of suffering,’ and so on.
Trong các câu Ayaṃ dukkhasamudayo (Đây là Khổ tập) và những câu tiếp theo, cũng theo cách tương tự.
Tattha dukkhādīsu ayaṃ sanniṭṭhānakathā – ṭhapetvā hi taṇhaṃ tebhūmakā pañcakkhandhā dukkhaṃ nāma, tasseva pabhāvikā pubbataṇhā dukkhasamudayo nāma, tesaṃ dvinnampi saccānaṃ anuppattinirodho dukkhanirodho nāma, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā nāma.
Among these, regarding suffering and so forth, this is the definitive statement: Apart from craving, the five aggregates pertaining to the three realms are called suffering. The former craving, which is the cause of that very suffering, is called the origin of suffering. The non-arising and cessation of both these truths is called the cessation of suffering. The Noble Eightfold Path is called the path leading to the cessation of suffering.
Trong số Khổ và những điều khác, đây là lời giải thích về sự kết luận: Ngoại trừ ái (taṇhā), năm uẩn thuộc ba cõi được gọi là Khổ. Ái cũ đã tạo ra Khổ đó được gọi là Khổ tập. Sự đoạn diệt không tái sinh của cả hai Chân lý đó được gọi là Khổ diệt. Con đường Bát Chánh Đạo được gọi là Con đường dẫn đến Khổ diệt.
Iti bhagavā okkantiyā sati nāmarūpanti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi, nāmarūpapaccayā saḷāyatananti kathentopi, saḷāyatanapaccayā phassoti kathentopi, phassapaccayā vedanāti kathentopi, vediyamānassa kho panāhaṃ, bhikkhave, idaṃ dukkhanti paññapemīti kathentopi, ayaṃ dukkhasamudayoti, ayaṃ dukkhanirodhoti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti paññapemīti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi.
Thus, the Blessed One, even when speaking of "with the descent, there is nāmarūpa," spoke to one who knows, to one who understands; and when speaking of "nāmarūpa conditions the six sense bases," and "the six sense bases condition contact," and "contact conditions feeling," and when declaring, "And, bhikkhus, to one who is feeling, I declare, 'This is suffering,' I declare, 'This is the origin of suffering,' 'This is the cessation of suffering,' 'This is the path leading to the cessation of suffering,'" he spoke to one who knows, to one who understands.
Vì vậy, khi Thế Tôn nói “okkantiyā sati nāmarūpaṃ” (khi có sự tái sinh thì có danh sắc), Ngài đã nói cho người đang thọ, người đang biết. Khi nói “nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ” (sáu xứ do duyên danh sắc), khi nói “saḷāyatanapaccayā phasso” (xúc do duyên sáu xứ), khi nói “phassapaccayā vedanā” (thọ do duyên xúc), khi nói “vediyamānassa kho panāhaṃ, bhikkhave, idaṃ dukkhanti paññapemī” (Này các Tỳ-khưu, Ta tuyên bố đây là Khổ cho người đang thọ), khi nói “ayaṃ dukkhasamudayo” (đây là Khổ tập), “ayaṃ dukkhanirodho” (đây là Khổ diệt), “ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā” (đây là Con đường dẫn đến Khổ diệt), Ngài đã nói cho người đang thọ, người đang biết.
Idāni tāni paṭipāṭiyā ṭhapitāni saccāni vitthārento katamañca, bhikkhavetiādimāha.
Now, expanding on those truths arranged in sequence, he says, “And what, bhikkhus,” and so on.
Bây giờ, để mở rộng các Chân lý đã được sắp xếp theo thứ tự đó, Ngài nói Katamañca, bhikkhave (Và này các Tỳ-khưu, cái gì là) và những câu tiếp theo.
Taṃ sabbaṃ sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 2.537) vitthāritameva.
All of that is fully expounded in the Visuddhimagga.
Tất cả những điều đó đã được giải thích đầy đủ trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga 2.537).
Tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
It should be understood in the manner stated therein.
Cần phải hiểu theo cách đã được nói ở đó.
Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā’’ti (ma. ni. 1.133; dī. ni. 2.400; vibha. 203) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti paccayākāravasena.
However, this is the distinction: there, the Noble Truth of the Origin of Suffering is given by the text, “That craving which leads to renewed existence”; here, it is given in terms of conditionality, “Ignorance conditions volitional formations.”
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: Ở đó, Khổ tập Thánh đế được nói đến theo văn bản “yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā” (chính cái ái dẫn đến tái sinh), còn ở đây là theo cách nhân duyên “avijjāpaccayā saṅkhārā” (các hành do duyên vô minh).
Tattha ca dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ ‘‘yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti (ma. ni. 1.134; dī. ni. 2.401; vibha. 204) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’ti paccayākāranirodhavasena.
And there, the Noble Truth of the Cessation of Suffering is given by the text, “The complete fading away and cessation of that very craving”; here, it is given in terms of the cessation of conditions, “With the complete fading away and cessation of ignorance itself.”
Và ở đó, Khổ diệt Thánh đế được nói đến theo văn bản “yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho” (chính sự đoạn diệt không còn dấu vết, sự diệt tận của ái đó), còn ở đây là theo cách diệt tận nhân duyên “avijjāyatveva asesavirāganirodhā” (chính do sự đoạn diệt không còn dấu vết của vô minh).
Tattha asesavirāganirodhāti asesavirāgena ca asesanirodhena ca.
There, asesavirāganirodhā means by complete fading away and by complete cessation.
Ở đó, asesavirāganirodhā (do sự đoạn diệt không còn dấu vết) nghĩa là do sự ly tham không còn dấu vết và sự đoạn diệt không còn dấu vết.
Ubhayampetaṃ aññamaññavevacanameva.
Both of these are merely synonyms for each other.
Cả hai điều này chỉ là những từ đồng nghĩa của nhau.
Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppattinirodho hoti.
Saṅkhāranirodho means the non-arising cessation of volitional formations.
Saṅkhāranirodho (sự diệt của các hành) nghĩa là sự diệt không tái sinh của các hành.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Trong các từ còn lại cũng theo cách tương tự.
Imehi pana padehi yaṃ āgamma avijjādayo nirujjhanti, atthato taṃ nibbānaṃ dīpitaṃ hoti.
By these terms, that Nibbāna, by virtue of which ignorance and the others cease, is revealed in essence.
Tuy nhiên, qua những từ này, Niết-bàn được chỉ ra là nơi mà vô minh và các pháp khác diệt tận.
Nibbānañhi avijjānirodhotipi saṅkhāranirodhotipi evaṃ tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ nirodhanāmena kathīyati.
Indeed, Nibbāna is spoken of as the cessation of ignorance, the cessation of volitional formations, and so on, by the name of the cessation of those respective phenomena.
Vì Niết-bàn được gọi là sự diệt của vô minh (avijjānirodha), sự diệt của các hành (saṅkhāranirodha), và sự diệt của các pháp khác theo cách đó.
Kevalassāti sakalassa.
Kevalassā means of the entire.
Kevalassā (của toàn bộ) nghĩa là của tất cả.
Dukkhakkhandhassāti vaṭṭadukkharāsissa.
Dukkhakkhandhassā means of the mass of suffering of saṃsāra.
Dukkhakkhandhassā (của khối Khổ) nghĩa là của khối Khổ luân hồi.
Nirodho hotīti appavatti hoti.
Nirodho hotīti means there is non-occurrence.
Nirodho hotī (sự diệt xảy ra) nghĩa là sự không hoạt động.
Tattha yasmā avijjādīnaṃ nirodho nāma khīṇākāropi vuccati arahattampi nibbānampi, tasmā idha khīṇākāradassanavasena dvādasasu ṭhānesu arahattaṃ, dvādasasuyeva nibbānaṃ kathitanti veditabbaṃ.
There, since the cessation of ignorance and so on is also called the state of exhaustion, Arahantship, and Nibbāna, therefore, it should be understood that Arahantship is taught in twelve instances and Nibbāna in these same twelve instances, in terms of showing the state of exhaustion.
Ở đó, vì sự diệt của vô minh và các pháp khác cũng được gọi là trạng thái tiêu diệt (khīṇākāra), là A-la-hán quả (arahatta), và là Niết-bàn, nên cần phải hiểu rằng ở đây, A-la-hán quả được nói đến ở mười hai chỗ theo cách chỉ ra trạng thái tiêu diệt, và Niết-bàn cũng ở mười hai chỗ.
Idaṃ vuccatīti ettha nibbānameva sandhāya idanti vuttaṃ.
In " This is said," "this" is stated with reference to Nibbāna itself.
Idaṃ vuccatī (điều này được gọi là) – ở đây, “idaṃ” (điều này) được nói đến để chỉ Niết-bàn.
Aṭṭhaṅgikoti na aṭṭhahi aṅgehi vinimutto añño maggo nāma atthi.
In " Eight-factored," there is no other path apart from the eight factors.
Aṭṭhaṅgiko (có tám chi phần) nghĩa là không có con đường nào khác tách rời khỏi tám chi phần.
Yathā pana pañcaṅgikaṃ tūriyanti vutte pañcaṅgamattameva tūriyanti vuttaṃ hoti, evamidhāpi aṭṭhaṅgikamattameva maggo hotīti veditabbo.
Just as when one says "a five-factored musical instrument," it means that the musical instrument consists only of five factors, so too here it should be understood that the path consists only of eight factors.
Cũng như khi nói “tūriyaṃ pañcaṅgikaṃ” (nhạc cụ có năm chi phần) nghĩa là chỉ có năm chi phần là nhạc cụ, tương tự ở đây cũng cần phải hiểu rằng con đường chỉ có tám chi phần.
Aniggahitoti na niggahito.
In " Unrestrained," it means not restrained.
Aniggahito (không bị hạn chế) nghĩa là không bị chế ngự.
Niggaṇhanto hi hāpetvā vā dasseti vaḍḍhetvā vā taṃ parivattetvā vā.
For one who restrains shows it by diminishing, or by increasing, or by altering it.
Người chế ngự sẽ trình bày bằng cách giảm bớt, hoặc tăng thêm, hoặc thay đổi nó.
Tattha yasmā cattāri ariyasaccāni ‘‘na imāni cattāri, dve vā tīṇi vā’’ti evaṃ hāpetvāpi ‘‘pañca vā cha vā’’ti evaṃ vaḍḍhetvāpi ‘‘na imāni cattāri ariyasaccāni, aññāneva cattāri ariyasaccānī’’ti dassetuṃ na sakkā.
Here, since it is not possible to show the Four Noble Truths by diminishing them, saying "these are not four, but two or three," or by increasing them, saying "five or six," or by altering them, saying "these are not the Four Noble Truths, but other Four Noble Truths,"
Ở đó, vì không thể trình bày Tứ Diệu Đế bằng cách giảm bớt như “không phải bốn, mà là hai hoặc ba”, hoặc tăng thêm như “năm hoặc sáu”, hoặc thay đổi như “không phải Tứ Diệu Đế này, mà là Tứ Diệu Đế khác”.
Tasmā ayaṃ dhammo aniggahito nāma.
therefore, this Dhamma is called "unrestrained."
Do đó, pháp này được gọi là không bị hạn chế.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
63. Dutiye amātāputtikānīti mātā ca putto ca mātāputtaṃ, parittātuṃ samatthabhāvena natthi ettha mātāputtanti amātāputtikāni.
In the second Sutta, " without mothers or fathers" (amātāputtikāni) means that there is no mother and son (mātāputta) here, due to their inability to protect; hence, without mothers or fathers.
63. Trong kinh thứ hai, amātāputtikānī (không có mẹ con) nghĩa là không có mẹ và con trai (mātāputta), vì không có khả năng bảo vệ, nên được gọi là amātāputtikāni (không có mẹ con).
Yanti yasmiṃ samaye.
" When" (yaṃ) means at which time.
Yaṃ (khi) nghĩa là vào thời điểm nào.
Tattha mātāpi puttaṃ nappaṭilabhatīti tasmiṃ aggibhaye uppanne mātāpi puttaṃ passituṃ na labhati, puttopi mātaraṃ passituṃ na labhatīti attho.
" There, a mother does not find her son" (tattha mātāpi puttaṃ nappaṭilabhatī) means that when that danger of fire arises, a mother does not get to see her son, and a son does not get to see his mother.
Tattha mātāpi puttaṃ nappaṭilabhatī (ở đó, mẹ cũng không tìm thấy con) nghĩa là khi hiểm họa lửa bùng phát, mẹ cũng không thể nhìn thấy con, và con cũng không thể nhìn thấy mẹ.
Bhayaṃ hotīti cittutrāsabhayaṃ hoti.
" There is fear" (bhayaṃ hotī) means there is the fear of mental agitation.
Bhayaṃ hotī (sự sợ hãi xảy ra) nghĩa là sự sợ hãi, hoảng loạn trong tâm xảy ra.
Aṭavisaṅkopoti aṭaviyā saṅkopo.
" Disturbance in the wilderness" (aṭavisaṅkopo) means a disturbance in the wilderness.
Aṭavisaṅkopo (sự hỗn loạn trong rừng) nghĩa là sự hỗn loạn của rừng.
Aṭavīti cettha aṭavivāsino corā veditabbā.
Here, "wilderness" (aṭavī) should be understood as referring to bandits living in the wilderness.
Ở đây, aṭavī (rừng) cần được hiểu là những tên cướp sống trong rừng.
Yadā hi te aṭavito janapadaṃ otaritvā gāmanigamarājadhāniyo paharitvā vilumpanti, tadā aṭavisaṅkopo nāma hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
For when they descend from the wilderness into the countryside, attacking and plundering villages, towns, and royal capitals, then it is called a "disturbance in the wilderness." This is what is referred to.
Khi chúng từ rừng xuống các vùng dân cư, tấn công và cướ bóc các làng mạc, thị trấn và kinh đô, thì đó được gọi là aṭavisaṅkopo (sự hỗn loạn trong rừng), điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Cakkasamārūḷhāti ettha iriyāpathacakkampi vaṭṭati yānacakkampi.
In " mounted on a wheel" (cakkasamārūḷhā), both the wheel of posture and the wheel of a vehicle are applicable.
Cakkasamārūḷhā (đã lên xe) – ở đây, cả bánh xe của tư thế đi đứng và bánh xe của phương tiện đều được chấp nhận.
Bhayasmiṃ hi sampatte yesaṃ yānakāni atthi, te attano parikkhārabhaṇḍaṃ tesu āropetvā palāyanti.
For when danger arises, those who have vehicles load their belongings onto them and flee.
Khi nguy hiểm ập đến, những ai có xe cộ thì chất đồ đạc của mình lên đó rồi bỏ chạy.
Yesaṃ natthi, te kājena vā ādāya sīsena vā ukkhipitvā palāyantiyeva.
Those who do not have them take them on their shoulders or lift them onto their heads and flee.
Những ai không có, thì họ hoặc ôm vác bằng thân thể hoặc đội lên đầu rồi cũng bỏ chạy.
Te cakkasamārūḷhā nāma honti.
These are called ‘mounted on wheels’.
Những người đó được gọi là những người lên xe.
Pariyāyantīti ito cito ca gacchanti.
Pariyāyanti means they go here and there.
Đi quanh quẩn có nghĩa là đi đây đó.
Kadācīti kismiñcideva kāle.
Kadāci means at some time or another.
Đôi khi có nghĩa là vào một thời điểm nào đó.
Karahacīti tasseva vevacanaṃ.
Karahaci is a synonym for that.
Lúc nào đó là một từ đồng nghĩa với từ trước.
Mātāpi puttaṃ paṭilabhatīti āgacchantaṃ vā gacchantaṃ vā ekasmiṃ ṭhāne nilīnaṃ vā passituṃ labhati.
Mātāpi puttaṃ paṭilabhati means a mother is able to see her son coming, going, or hidden in one place.
Mẹ cũng gặp được con có nghĩa là có thể nhìn thấy con đang đi đến hoặc đi khỏi, hoặc đang ẩn nấp ở một nơi nào đó.
Udakavāhakoti nadīpūro.
Udakavāhaka means a flood of a river.
Dòng nước cuốn trôi có nghĩa là dòng nước lũ của sông.
Mātāpi puttaṃ paṭilabhatīti kulle vā uḷumpe vā mattikābhājane vā dārukkhaṇḍe vā laggaṃ vuyhamānaṃ passituṃ paṭilabhati, sotthinā vā puna uttaritvā gāme vā araññe vā ṭhitaṃ passituṃ labhatīti.
Mātāpi puttaṃ paṭilabhati means she is able to see him being carried along, caught on a raft, a float, an earthen pot, or a log of wood; or she is able to see him having safely crossed over and staying in a village or a forest.
Mẹ cũng gặp được con có nghĩa là có thể nhìn thấy con đang bị trôi dạt trên bè, trên mảng, trong chậu đất, hay trên khúc gỗ; hoặc có thể nhìn thấy con đã vượt qua an toàn và đang ở trong làng hoặc trong rừng.
Evaṃ pariyāyato amātāputtikāni bhayāni dassetvā idāni nippariyāyena dassento tīṇimānītiādimāha.
Having thus shown the dangers of being without mother or son through circumstantial examples, now, showing them directly, he says, tīṇimānīti (these three), and so forth.
Sau khi trình bày những nỗi sợ hãi không có mẹ con như vậy, bây giờ Ngài nói ba điều này v.v. để trình bày chúng một cách trực tiếp.
Tattha jarābhayanti jaraṃ paṭicca uppajjanakabhayaṃ.
Among these, jarābhayaṃ means the fear that arises on account of old age.
Trong đó, sợ hãi tuổi già có nghĩa là nỗi sợ hãi phát sinh do tuổi già.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Đối với những điều khác cũng theo cách tương tự.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘jaraṃ paṭicca uppajjati bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso.
It is also said: “Fear, dread, terror, horror of mind arise on account of old age.
Điều này cũng đã được nói: “Do tuổi già mà phát sinh sợ hãi, đáng sợ, rùng rợn, dựng tóc gáy, tâm hoảng loạn.
Byādhiṃ paṭicca, maraṇaṃ paṭicca uppajjati bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso’’ti (vibha. 921).
Fear, dread, terror, horror of mind arise on account of sickness, on account of death” (Vibh. 921).
Do bệnh tật mà phát sinh sợ hãi, do cái chết mà phát sinh sợ hãi, đáng sợ, rùng rợn, dựng tóc gáy, tâm hoảng loạn” (Vibhā. 921).
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
All the rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
64. Tatiye kosalesūti evaṃnāmake janapade.
64. In the third*, kosalesu means in a country of that name.
64. Trong kinh thứ ba, ở Kosala có nghĩa là trong xứ có tên như vậy.
Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto.
Cārikaṃ caramāno means travelling on a journey.
Du hành có nghĩa là đi đường.
Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā hoti turitacārikā ca aturitacārikā cāti.
This wandering of the Bhagavā is of two kinds: urgent wandering (turitacārikā) and unhurried wandering (aturitacārikā).
Sự du hành của Đức Thế Tôn có hai loại: du hành cấp tốc (turitacārikā) và du hành không cấp tốc (aturitacārikā).
Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthāya sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma.
Among these, seeing a person capable of awakening far away, and going quickly for their awakening, is called turitacārikā.
Trong đó, việc đi nhanh chóng để giác ngộ một người đáng được giác ngộ khi nhìn thấy người đó ở xa được gọi là du hành cấp tốc.
Sā mahākassapapaccuggamanādīsu daṭṭhabbā.
This should be seen in cases like the Buddha's hastening to Mahākassapa.
Điều này có thể thấy trong việc đón Đại Ca-diếp và những trường hợp tương tự.
Yaṃ pana gāmanigamapaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanaaddhayojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhantassa gamanaṃ, ayaṃ aturitacārikā nāma.
However, the journey of one who benefits the world through alms-round and other activities, travelling a yojana or half a yojana daily, village by village, town by town, this is called aturitacārikā.
Còn việc đi lại theo thứ tự các làng mạc, thị trấn, mỗi ngày một yojana hoặc nửa yojana, để giúp đỡ thế gian bằng các hoạt động như khất thực, đây được gọi là du hành không cấp tốc.
Imaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘cārikaṃ caramāno’’ti.
Referring to this, it is said: “cārikaṃ caramāno” (wandering on a tour).
Vì vậy, điều này được nói là: “du hành”.
Vitthārena pana cārikākathā sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ambaṭṭhasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.254) vuttā.
The full account of wandering is given in the Sumaṅgalavilāsinī, the Dīghanikāyaṭṭhakathā, in the commentary on the Ambaṭṭha Sutta.
Tuy nhiên, câu chuyện về du hành đã được trình bày chi tiết trong phần chú giải Kinh Ambaṭṭha của Sumaṅgalavilāsinī, chú giải Trường Bộ Kinh (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.254).
Brāhmaṇagāmoti brāhmaṇānaṃ samosaraṇagāmopi brāhmaṇagāmoti vuccati, brāhmaṇānaṃ bhogagāmopi.
Brāhmaṇagāmo is called a village where brahmins gather, and also a village of brahmins' estates.
Làng Bà-la-môn được gọi là làng Bà-la-môn cũng là làng nơi các Bà-la-môn tụ họp, và cũng là làng sở hữu của các Bà-la-môn.
Idha samosaraṇagāmo brāhmaṇavasanagāmoti adhippeto.
Here, it is intended to mean a village where brahmins gather and reside.
Ở đây, làng tụ họp được hiểu là làng nơi các Bà-la-môn cư trú.
Tadavasarīti tattha avasari, sampattoti attho.
Tadavasarī means he arrived there, reached that place.
Ngài đã đến đó có nghĩa là Ngài đã đến đó, đã tới.
Vihāro panettha aniyāmito.
The monastery here is not fixed.
Tịnh xá ở đây không cố định.
Tasmā tassa avidūre buddhānaṃ anucchaviko eko vanasaṇḍo atthi, satthā taṃ vanasaṇḍaṃ gatoti veditabbo.
Therefore, it should be understood that there was a suitable forest grove not far from it for the Buddhas, and the Teacher went to that forest grove.
Vì vậy, cần hiểu rằng có một khu rừng thích hợp cho chư Phật không xa đó, và Đức Bổn Sư đã đi đến khu rừng đó.
Assosunti suṇiṃsu upalabhiṃsu, sotadvārasampattavacananigghosānusārena jāniṃsu.
Assosuṃ means they heard, they perceived, they understood through the sound of the words that reached their ear-door.
Họ đã nghe có nghĩa là họ đã nghe, đã nhận biết, đã hiểu theo tiếng vang của lời nói đến tai.
Khoti avadhāraṇatthe, padapūraṇamatte vā nipāto.
Kho is a particle used for emphasis or merely for filling out the sentence.
Kho là một tiểu từ dùng để nhấn mạnh hoặc chỉ để bổ sung từ ngữ.
Tattha avadhāraṇatthena ‘‘assosuṃ eva, na tesaṃ koci savanantarāyo ahosī’’ti ayamattho veditabbo.
In the sense of emphasis, the meaning should be understood as: “They certainly heard, there was no obstacle to their hearing.”
Trong đó, với nghĩa nhấn mạnh, cần hiểu là “họ đã nghe, không có bất kỳ chướng ngại nào đối với việc nghe của họ”.
Padapūraṇena byañjanasiliṭṭhatāmattameva.
As a filler, it merely adds smoothness to the expression.
Với nghĩa bổ sung từ ngữ, chỉ là để câu văn trôi chảy hơn.
Idāni yamatthaṃ assosuṃ, taṃ pakāsetuṃ samaṇo khalu, bho, gotamotiādi vuttaṃ.
Now, to make clear what they heard, samaṇo khalu, bho, gotamotiādi (the ascetic Gotama, sirs, and so forth) is said.
Bây giờ, để trình bày điều họ đã nghe, câu Sa-môn Gotama, thưa quý vị v.v. đã được nói.
Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo.
Among these, samaṇa should be understood as one who has calmed evil deeds.
Trong đó, Sa-môn cần được hiểu là do đã dứt trừ tội lỗi.
Khalūti anussavatthe nipāto.
Khaḷu is a particle signifying affirmation.
Khaḷu là một tiểu từ dùng để chỉ sự xác nhận.
Bhoti tesaṃ aññamaññaṃ ālapanamattaṃ.
Bho is merely their mutual address.
Bho chỉ là cách họ gọi nhau.
Gotamoti bhagavato gottavasena paridīpanaṃ, tasmā ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’ti ettha samaṇo kira, bho, gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo.
Gotamo is the designation of the Bhagavā by clan name, therefore, in “samaṇo khalu, bho, gotamo,” the meaning should be understood as “indeed, sirs, the ascetic of the Gotama clan.”
Gotama là cách chỉ Đức Thế Tôn theo dòng họ, vì vậy, trong câu “Sa-môn Gotama, thưa quý vị”, cần hiểu là “Sa-môn Gotama, thưa quý vị, là thuộc dòng họ Gotama”.
Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ.
Sakyaputto indicates the Bhagavā’s noble birth.
Con trai dòng Sakya là cách chỉ dòng dõi cao quý của Đức Thế Tôn.
Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ, kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti.
Sakyakulā pabbajito indicates that he went forth out of faith, meaning he abandoned that clan, which was not exhausted by any misfortune, and went forth with faith.
Xuất gia từ dòng Sakya là cách chỉ việc Ngài xuất gia do lòng tin, có nghĩa là Ngài đã từ bỏ dòng họ đó khi nó chưa suy tàn, không phải do bất kỳ sự thiếu thốn nào, mà do lòng tin mà xuất gia.
Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho.
Taṃ kho panāti is a phrase used to denote such a state, meaning “that, indeed, of the Venerable Gotama.”
Và tiếng tốt đó là một cách diễn đạt được sử dụng để kể lại một sự kiện như vậy, có nghĩa là “và tiếng tốt của Đức Gotama tôn kính đó”.
Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato, seṭṭhoti vuttaṃ hoti.
Kalyāṇo means endowed with excellent qualities; it is said to be supreme.
Tốt đẹp có nghĩa là được trang bị những phẩm chất tốt đẹp, tức là cao quý.
Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso vā.
Kittisaddo means renown itself, or a sound of praise.
Tiếng tăm có nghĩa là danh tiếng, hoặc tiếng ca ngợi.
Abbhuggatoti sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā uggato.
Abbhuggato means risen, having overcome the world with its devas.
Đã vang dội có nghĩa là đã lan rộng khắp thế gian cùng với chư thiên.
Kinti?
How?
Vang dội như thế nào?
Itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavāti.
Itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā (Indeed, that Bhagavā is…and so on…the Buddha, the Bhagavā).
Đức Thế Tôn đó là… v.v… Đức Phật, Đức Thế Tôn.
Tatrāyaṃ padasambandho – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti.
Here is the connection of the words: That Bhagavā is indeed Arahant, indeed Perfectly Self-Enlightened…and so on…indeed Bhagavā.
Sự liên kết các từ ở đây là: Đức Thế Tôn đó là A-la-hán, là Chánh Đẳng Giác… v.v… là Đức Thế Tôn.
Iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.
It is said: "for this reason and that reason."
Có nghĩa là do nguyên nhân này và nguyên nhân kia.
So imaṃ lokanti so bhavaṃ gotamo imaṃ lokaṃ, idāni vattabbaṃ nidasseti.
So imaṃ lokaṃ means that Venerable Gotama (discerns) this world; now he indicates what is to be stated.
Vị đó thế gian này có nghĩa là Đức Gotama đó thế gian này, bây giờ sẽ trình bày điều cần nói.
Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ.
Sadevakaṃ means with devas, including devas.
Cùng với chư thiên có nghĩa là cùng với chư thiên.
Evaṃ saha mārena samārakaṃ.
Similarly, samārakaṃ means with Māra.
Cũng vậy, cùng với Māra có nghĩa là cùng với Māra.
Saha brahmunā sabrahmakaṃ.
Sabrahmakaṃ means with Brahmā.
Cùng với Phạm thiên có nghĩa là cùng với Phạm thiên.
Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ.
Sassamaṇabrāhmaṇiṃ means with ascetics and brahmins.
Cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn có nghĩa là cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn.
Pajātattā pajā, taṃ pajaṃ.
Pajā is beings because they are born; that multitude of beings.
Chúng sinh do đã sinh ra, tức là chúng sinh đó.
Saha devamanussehi sadevamanussaṃ.
Sadevamanussaṃ means with devas and humans.
Cùng với chư thiên và loài người có nghĩa là cùng với chư thiên và loài người.
Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ, samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ.
Here, by the word sadevaka is to be understood the grasping of devas of the five sense-sphere realms; by the word samāraka is the grasping of devas of the sixth sense-sphere realm; by the word sabrahmaka is the grasping of Brahmās, such as the Brahmā of the Brahmā-kāyika realm; by the word sassamaṇabrāhmaṇi is the grasping of ascetics and brahmins who are adversaries and enemies of the Sāsana, and also the grasping of ascetics and brahmins who have calmed or expelled evil; by the word pajā is the grasping of the world of beings; by the word sadevamanussa is the grasping of conventional devas and the remaining humans.
Trong đó, từ “cùng với chư thiên” cần được hiểu là bao gồm chư thiên cõi Dục giới; từ “cùng với Māra” là bao gồm chư thiên cõi Dục giới thứ sáu; từ “cùng với Phạm thiên” là bao gồm các Phạm thiên như Phạm thiên cõi Sắc; từ “cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn” là bao gồm các Sa-môn và Bà-la-môn là kẻ thù, đối nghịch với giáo pháp, và cũng bao gồm các Sa-môn và Bà-la-môn đã dứt trừ tội lỗi, đã loại bỏ tội lỗi; từ “chúng sinh” là bao gồm bảy cõi chúng sinh; từ “cùng với chư thiên và loài người” là bao gồm các vị thiên theo quy ước và những loài người còn lại.
Evamettha tīhi padehi okāsalokena saddhiṃ sattaloko, dvīhi pajāvasena sattalokova gahitoti veditabbo.
Thus, here, by three terms, the world of beings (sattaloka) together with the world of space (okāsaloka) is grasped, and by two terms, the world of beings (sattaloka) itself is grasped in the sense of 'pajā'.
Như vậy, ở đây, với ba từ, bảy cõi chúng sinh được bao gồm cùng với thế giới không gian; với hai từ “chúng sinh”, cũng chỉ bao gồm bảy cõi chúng sinh.
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena, sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā.
Another method: By the grasping of sadevaka is the world of formless realms (arūpāvacara loka) grasped; by the grasping of samāraka is the world of six sense-sphere devas (chakāmāvacara devaloka); by the grasping of sabrahmaka is the world of form Brahmās (rūpī brahmaloka); by the grasping of sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇa is the world of humans (manussa loka) together with the four assemblies, or together with conventional devas, or all other beings.
Một cách giải thích khác là: qua việc bao gồm chư thiên, cõi Vô sắc giới được hàm ý; qua việc bao gồm Māra, sáu cõi trời Dục giới được hàm ý; qua việc bao gồm chư Phạm thiên, cõi Phạm thiên Sắc giới được hàm ý; qua việc bao gồm các sa-môn, bà-la-môn, v.v., theo cách của bốn hội chúng, hoặc cõi người cùng với các vị trời giả định, hoặc tất cả các cõi chúng sinh còn lại.
Porāṇā panāhu – sadevakanti devatāhi saddhiṃ avasesalokaṃ.
However, the ancients said: Sadevakaṃ means the remaining world together with the devas.
Tuy nhiên, các vị cổ đức đã nói: Cùng với chư thiên (sadevaka) nghĩa là thế giới còn lại cùng với chư thiên.
Samārakanti mārena saddhiṃ avasesalokaṃ.
Samārakaṃ means the remaining world together with Māra.
Cùng với Māra (samāraka) nghĩa là thế giới còn lại cùng với Māra.
Sabrahmakanti brahmehi saddhiṃ avasesalokaṃ.
Sabrahmakaṃ means the remaining world together with the Brahmās.
Cùng với chư Phạm thiên (sabrahmaka) nghĩa là thế giới còn lại cùng với chư Phạm thiên.
Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhi padehi pariyādātuṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussanti vuttaṃ.
In this way, after placing all beings of the three existences into the three terms in three aspects, it is then said sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ to encompass them again with two terms.
Như vậy, sau khi đã xếp tất cả chúng sanh trong ba cõi vào ba phạm trù theo ba cách, để tóm thâu lại bằng hai phạm trù, câu quần chúng cùng với Sa-môn, Bà-la-môn, cùng với chư thiên và loài người đã được nói đến.
Evaṃ pañcahi padehi tena tenākārena tedhātukameva pariyādinnanti.
Thus, by these five terms, the three realms (tedhātuka) are completely encompassed in those respective ways.
Như vậy, toàn bộ ba giới đã được bao gồm bằng năm phạm trù theo những cách thức ấy.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti sayanti sāmaṃ, aparaneyyo hutvā.
‘ Proclaims after realizing with direct knowledge oneself’ – oneself means by oneself, without being led by another.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetī (tự mình chứng ngộ, tự mình tuyên bố) nghĩa là sayaṃ (tự mình), không nhờ người khác.
Abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho.
‘ Abhiññā’ means having known with direct knowledge, i.e., having known with superior knowledge.
Abhiññā (thắng trí) nghĩa là đã biết bằng thắng trí, bằng trí tuệ cao siêu.
Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā, etena anumānādipaṭikkhepo kato.
‘ Sacchikatvā’ means having directly experienced, by which inference and the like are refuted.
Sacchikatvā (đã chứng thực) nghĩa là đã thực chứng, đã làm cho hiện tiền; điều này bác bỏ sự suy luận hay những cách khác.
Pavedetīti bodheti ñāpeti pakāseti.
‘ Pavedeti’ means enlightens, makes known, proclaims.
Pavedetī (tuyên bố) nghĩa là giác ngộ, làm cho biết, tuyên bố.
So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti.
‘ He teaches the Dhamma good in the beginning...good in the end’ means that the Blessed One, out of compassion for beings, teaches the Dhamma, even giving up the unsurpassed bliss of solitude.
So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇaṃ (Ngài thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu…pe… toàn thiện ở phần cuối) nghĩa là đức Thế Tôn, vì lòng bi mẫn đối với chúng sanh, đã từ bỏ hạnh phúc viễn ly vô thượng để thuyết pháp.
Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti, ādimhipi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā deseti, majjhepi, pariyosānepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā desetīti vuttaṃ hoti.
And when he teaches it, whether little or much, he teaches it in such a way that it is good in the beginning, and also good and excellent and faultless in the middle, and also good and excellent and faultless in the end.
Và khi Ngài thuyết pháp, dù ít hay nhiều, Ngài thuyết theo cách toàn thiện ở phần đầu, v.v., nghĩa là Ngài thuyết pháp làm cho phần đầu cũng toàn thiện, tốt đẹp, không có lỗi; phần giữa cũng vậy, và phần cuối cũng toàn thiện, tốt đẹp, không có lỗi.
Tattha atthi desanāya ādimajjhapariyosānaṃ, atthi sāsanassa.
Here, there is a beginning, middle, and end for a discourse, and there is for the Dispensation.
Ở đây có phần đầu, phần giữa, phần cuối của bài thuyết pháp, và có phần đầu, phần giữa, phần cuối của giáo pháp (Sāsana).
Desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāya paṭhamapādo ādi nāma, tato dve majjhaṃ nāma, ante eko pariyosānaṃ nāma.
For a discourse, even a four-lined verse, the first line is called the beginning, the next two are the middle, and the last one at the end is called the conclusion.
Đối với bài thuyết pháp, ngay cả một bài kệ bốn câu, câu đầu tiên là phần đầu, hai câu giữa là phần giữa, và câu cuối cùng là phần cuối.
Ekānusandhikassa suttassa nidānaṃ ādi, idamavocāti pariyosānaṃ, ubhinnaṃ antarā majjhaṃ.
For a Sutta with a single theme, the introduction is the beginning, ‘thus it was spoken’ is the conclusion, and between the two is the middle.
Đối với một bài kinh có một chủ đề (anusandhi), phần dẫn nhập là phần đầu, phần kết "idamavoca" (Đức Phật đã nói như vậy) là phần cuối, và phần giữa là khoảng giữa hai phần đó.
Anekānusandhikassa suttassa paṭhamānusandhi ādi, ante anusandhi pariyosānaṃ, majjhe eko vā dve vā bahū vā majjhameva.
For a Sutta with multiple themes, the first theme is the beginning, the last theme is the conclusion, and one, two, or many in the middle are simply the middle.
Đối với một bài kinh có nhiều chủ đề, chủ đề đầu tiên là phần đầu, chủ đề cuối cùng là phần cuối, và một, hai hoặc nhiều chủ đề ở giữa là phần giữa.
Sāsanassa sīlasamādhivipassanā ādi nāma.
For the Dispensation, morality (sīla), concentration (samādhi), and insight (vipassanā) are called the beginning.
Đối với giáo pháp (Sāsana), giới (sīla), định (samādhi) và tuệ (vipassanā) là phần đầu.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369).
It has also been said: “What is the beginning of wholesome states? Well-purified morality and a straight view” (Saṃ. Ni. 5.369).
Điều này cũng đã được nói: “Cái gì là khởi đầu của các thiện pháp? Giới thanh tịnh và chánh kiến” (Saṃ. Ni. 5.369).
‘‘Atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā’’ti evaṃ vutto pana ariyamaggo majjhaṃ nāma.
The Noble Eightfold Path, when described as “There is, bhikkhus, a middle way realized by the Tathāgata,” is called the middle.
Bát Chánh Đạo, được nói như “Này các tỳ-khưu, có con đường trung đạo đã được Như Lai giác ngộ”, là phần giữa.
Phalañceva nibbānañca pariyosānaṃ nāma.
The fruits of the path and Nibbāna are called the conclusion.
Quả vị và Nibbāna là phần cuối.
‘‘Tasmātiha tvaṃ, brāhmaṇa, brahmacariyaṃ etaṃpāraṃ etaṃpariyosāna’’nti ettha phalaṃ pariyosananti vuttaṃ.
In the phrase “Therefore, brahmin, this holy life has that as its goal, that as its conclusion,” the fruit is called the conclusion.
Trong câu “Do đó, này Bà-la-môn, Phạm hạnh này có mục đích là bờ bên kia, có cùng đích là bờ bên kia”, quả vị được nói là phần cuối.
‘‘Nibbānogadhañhi, āvuso visākha, brahmacariyaṃ vussati nibbānaparāyaṇaṃ nibbānapariyosāna’’nti (ma. ni. 1.466) ettha nibbānaṃ pariyosānanti vuttaṃ.
In the phrase “Friends Visākha, the holy life is lived tending towards Nibbāna, having Nibbāna as its destination, Nibbāna as its conclusion” (Ma. Ni. 1.466), Nibbāna is called the conclusion.
Trong câu “Này Hiền giả Visākha, Phạm hạnh được sống để đạt đến Nibbāna, có mục đích là Nibbāna, có cùng đích là Nibbāna” (Ma. Ni. 1.466), Nibbāna được nói là phần cuối.
Idha pana desanāya ādimajjhapariyosānaṃ adhippetaṃ.
But here, the beginning, middle, and end of the discourse are intended.
Tuy nhiên, ở đây ý muốn nói đến phần đầu, phần giữa, phần cuối của bài thuyết pháp.
Bhagavā hi dhammaṃ desento ādimhi sīlaṃ dassetvā majjhe maggaṃ pariyosāne nibbānaṃ dasseti.
For the Blessed One, when teaching the Dhamma, shows morality in the beginning, the path in the middle, and Nibbāna in the end.
Khi Đức Thế Tôn thuyết pháp, Ngài trình bày giới ở phần đầu, đạo (magga) ở phần giữa, và Nibbāna ở phần cuối.
Tena vuttaṃ – ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇa’’nti.
Therefore it is said: “He teaches the Dhamma good in the beginning, good in the middle, good in the end.”
Do đó, đã nói: “Ngài thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu, toàn thiện ở phần giữa, toàn thiện ở phần cuối”.
Tasmā aññopi dhammakathiko dhammaṃ kathento –
Therefore, any other Dhamma teacher, when speaking the Dhamma—
Vì vậy, một vị thuyết pháp khác khi thuyết pháp nên:
Sātthaṃ sabyañjananti yassa hi yāgubhattaitthipurisādivaṇṇanānissitā desanā hoti, na so sātthaṃ deseti.
‘ With meaning and expression’ – A discourse that relies on descriptions of gruel, food, women, men, and so on, is not taught with meaning.
Sātthaṃ sabyañjanaṃ (có ý nghĩa, có văn tự) nghĩa là bài thuyết pháp nào liên quan đến việc mô tả cháo, cơm, phụ nữ, đàn ông, v.v., thì không phải là bài thuyết pháp có ý nghĩa.
Bhagavā pana tathārūpaṃ desanaṃ pahāya catusatipaṭṭhānādinissitaṃ desanaṃ deseti.
But the Blessed One, having abandoned such discourse, teaches a discourse rooted in the four foundations of mindfulness (catusatipaṭṭhāna) and the like.
Đức Thế Tôn thì từ bỏ những bài thuyết pháp như vậy mà thuyết pháp liên quan đến Tứ Niệm Xứ, v.v.
Tasmā ‘‘sātthaṃ desetī’’ti vuccati.
Therefore, it is said, “He teaches with meaning.”
Vì vậy, được gọi là “thuyết pháp có ý nghĩa”.
Yassa pana desanā ekabyañjanādiyuttā vā sabbaniroṭṭhabyañjanā vā sabbavissaṭṭhabyañjanā vā sabbaniggahitabyañjanā vā, tassa damiḷakirātayavanādimilakkhānaṃ bhāsā viya byañjanapāripūriyā abhāvato abyañjanā nāma desanā hoti.
However, if a discourse is delivered with only one type of articulation, or with all consonants muted, or all consonants released, or all consonants suppressed, then such a discourse, like the language of Damila, Kirāta, Yavanas, and other Mlecchas, lacks completeness of expression and is called ‘without expression’.
Còn bài thuyết pháp nào chỉ có một vài chữ, hoặc toàn bộ không có môi, hoặc toàn bộ chữ rõ ràng, hoặc toàn bộ chữ bị nuốt, thì bài thuyết pháp đó được gọi là không có văn tự, giống như ngôn ngữ của những người Mleccha như Damiḷa, Kirāta, Yavāna, v.v., vì thiếu sự hoàn chỉnh về văn tự.
Bhagavā pana –
But the Blessed One –
Đức Thế Tôn thì—
Evaṃ vuttaṃ dasavidhaṃ byañjanaṃ amakkhetvā paripuṇṇabyañjanameva katvā dhammaṃ deseti.
teaches the Dhamma by making the ten kinds of articulation thus described perfect, without obscuring them.
Ngài thuyết pháp bằng cách không làm hỏng mười loại văn tự đã nói như vậy, mà làm cho văn tự hoàn chỉnh.
Tasmā ‘‘sabyañjanaṃ katvā desetī’’ti vuccati.
Therefore, it is said, “He teaches with expression.”
Vì vậy, được gọi là “thuyết pháp có văn tự”.
Kevalaparipuṇṇanti ettha kevalanti sakalādhivacanaṃ.
In ‘ Entirely complete’, entirely is a synonym for all.
Trong kevalaparipuṇṇaṃ (hoàn toàn đầy đủ), kevalaṃ là từ đồng nghĩa với toàn bộ (sakala).
Paripuṇṇanti anūnādhikavacanaṃ.
‘ Complete’ means neither deficient nor excessive.
Paripuṇṇaṃ là từ đồng nghĩa với không thiếu không thừa.
Idaṃ vuttaṃ hoti – sakalaparipuṇṇameva deseti, ekadesanāpi aparipuṇṇā natthīti.
This means that he teaches it entirely complete, there is not even a single partial teaching that is incomplete.
Điều này có nghĩa là: Ngài thuyết pháp hoàn toàn đầy đủ, không có một phần nào là không đầy đủ.
Parisuddhanti nirupakkilesaṃ.
‘ Pure’ means without defilements.
Parisuddhaṃ (thanh tịnh) nghĩa là không có phiền não.
Yo hi ‘‘imaṃ dhammadesanaṃ nissāya lābhaṃ vā sakkāraṃ vā labhissāmī’’ti deseti, tassa aparisuddhā desanā nāma hoti.
Indeed, if one teaches, thinking, “Through this Dhamma discourse, I shall obtain gain or honor,” then one's discourse is impure.
Người nào thuyết pháp với ý nghĩ “nhờ bài thuyết pháp này, ta sẽ được lợi lộc hay sự cung kính”, thì bài thuyết pháp của người đó là không thanh tịnh.
Bhagavā pana lokāmisanirapekkho hitapharaṇeneva mettābhāvanāya muduhadayo ullumpanasabhāvasaṇṭhitena cittena deseti.
But the Blessed One, indifferent to worldly gains, teaches with a gentle heart, pervaded by beneficial loving-kindness, with a mind intent on uplifting (others).
Đức Thế Tôn thì không màng đến lợi lộc thế gian, với tấm lòng mềm mỏng bởi sự tu tập tâm từ, với tâm ý hướng đến sự cứu vớt, Ngài thuyết pháp.
Tasmā parisuddhaṃ desetīti vuccati.
Therefore, it is said, “He teaches purely.”
Vì vậy, được gọi là “thuyết pháp thanh tịnh”.
Brahmacariyaṃ pakāsetīti ettha brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalaṃ sāsanaṃ.
Here, brahmacariya (holy life) refers to the entire Dispensation, which is comprised of the three trainings.
Trong câu brahmacariyaṃ pakāsetī (tuyên bố Phạm hạnh), Phạm hạnh (brahmacariya) là toàn bộ giáo pháp bao gồm ba học (giới, định, tuệ).
Tasmā brahmacariyaṃ pakāsetīti so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… parisuddhaṃ, evaṃ desento ca sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalasāsanabrahmacariyaṃ pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Thus, in “ Proclaims the holy life”, it means that he teaches the Dhamma good in the beginning...pure, and by teaching thus, he proclaims the entire holy life of the Dispensation, which is comprised of the three trainings. This is how the meaning should be understood here.
Vì vậy, ý nghĩa ở đây là: Ngài thuyết pháp toàn thiện ở phần đầu…pe… thanh tịnh, và khi thuyết pháp như vậy, Ngài tuyên bố toàn bộ Phạm hạnh của giáo pháp bao gồm ba học.
Brahmacariyanti seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtaṃ cariyaṃ, brahmabhūtānaṃ vā buddhādīnaṃ cariyanti vuttaṃ hoti.
‘ Brahmacariya’ means conduct that is supreme (brahma) by virtue of its excellence, or the conduct of supreme ones like the Buddhas.
Brahmacariyaṃ (Phạm hạnh) nghĩa là hạnh cao thượng (brahmabhūtaṃ cariyaṃ) hoặc hạnh của các bậc Phạm (brahmabhūtānaṃ) như chư Phật, v.v.
Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana, atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti.
‘ Indeed it is good’ means it is excellent, it brings benefit, it brings happiness.
Sādhu kho panā (Thật tốt lành thay) nghĩa là thật tốt đẹp thay, mang lại lợi ích, mang lại hạnh phúc.
Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo, evarūpānaṃ anekehipi kappakoṭisatasahassehi dullabhadassanānaṃ byāmappabhāparikkhittehi asītianubyañjanapaṭimaṇḍitehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavarehi samākiṇṇamanoramasarīrānaṃ anappakadassanānaṃ atimadhuradhammanigghosānaṃ yathābhūtaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ.
‘ To see such Arahants’ refers to Arahants who are like that Blessed Gotama, difficult to see even over hundreds of thousands of eons, whose charming bodies are surrounded by an aura of a fathom and adorned with eighty minor characteristics and thirty-two major marks of a Great Man, whose sight is boundless, and whose Dhamma teaching is exceedingly sweet, and who are renowned in the world as Arahants due to their realization of qualities as they truly are.
Tathārūpānaṃ arahataṃ (của những bậc A-la-hán như vậy) nghĩa là những bậc A-la-hán như Đức Gotama, những bậc hiếm khi được thấy dù qua hàng trăm ngàn đại kiếp, với thân thể đẹp đẽ được bao quanh bởi hào quang một sải tay, được trang hoàng bởi tám mươi tướng tốt phụ và ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, với lời thuyết pháp vô cùng ngọt ngào, và được thế gian biết đến là A-la-hán nhờ sự chứng đắc các đức tính chân thật.
Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīletvā dassanamattampi sādhu hoti.
‘ Seeing is’ means that even the mere act of seeing, with eyes opened with faith and serenity, is good.
Dassanaṃ hotī (sự thấy) nghĩa là ngay cả việc mở mắt hiền hòa và từ ái để nhìn thấy cũng là điều tốt lành.
Sace pana aṭṭhaṅgasamannāgatena brahmassarena dhammaṃ desentassa ekapadampi sotuṃ labhissāma, sādhutaraṃyeva bhavissatīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.
If we can hear even a single word from him who teaches the Dhamma with an eight-fold endowed Brahma-voice, it will be even better – having such an intention.
Nếu chúng ta có thể nghe dù chỉ một từ của Ngài thuyết pháp bằng giọng Phạm âm có tám chi, thì điều đó sẽ còn tốt lành hơn nữa – với ý nghĩ như vậy.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti sabbakiccāni pahāya tuṭṭhamānasā agamaṃsu.
‘ They approached the Blessed One’ means they went with joyful minds, abandoning all their duties.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu (Họ đến chỗ Đức Thế Tôn) nghĩa là họ từ bỏ mọi việc, với tâm hoan hỷ mà đi đến.
Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintesuṃ – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalikaraṇamattenāpi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma.
‘ Having saluted with clasped hands’ – these people from both sides (both with right and wrong views) thought, “If those with wrong views blame us, saying, ‘Why did you bow to the ascetic Gotama?’, we will say to them, ‘Is merely joining hands considered bowing?’
Añjaliṃ paṇāmetvā (chắp tay vái chào) nghĩa là những người thuộc cả hai phe này đã nghĩ như vậy – “Nếu những người tà kiến chất vấn chúng ta ‘Tại sao các ông lại đảnh lễ Sa-môn Gotama?’, chúng ta sẽ nói với họ ‘Chỉ chắp tay thôi thì có phải là đảnh lễ đâu?’.
Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti.
If those with right views blame us, saying, ‘Why did you not bow to the Blessed One?’, we will say, ‘Is bowing only done by striking the head on the ground?
Nếu những người chánh kiến chất vấn chúng ta ‘Tại sao các ông không đảnh lễ Đức Thế Tôn?’, chúng ta sẽ nói ‘Đâu phải chỉ đập đầu xuống đất mới là đảnh lễ.
Nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti.
Is not joining hands also a form of bowing?’”
Chắp tay cũng là một cách đảnh lễ mà!’”.
Nāmagottanti, ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idhāgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma.
‘ Name and clan’ – by saying, “Reverend Gotama, I am Datta, son of so-and-so, or Mitta, who has come here,” they made their name known.
Nāmagottaṃ (tên họ) nghĩa là những người nói “Thưa Gotama, tôi là Datta, con của người kia, tên là Mitta, tôi đến đây” là những người nói tên của mình.
‘‘Bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma.
By saying, “Reverend Gotama, I am Vāseṭṭha, or Kaccāna, who has come here,” they made their clan known.
Những người nói “Thưa Gotama, tôi là Vāseṭṭha, tên là Kaccāna, tôi đến đây” là những người nói họ của mình.
Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā ‘‘parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmā’’ti evaṃ akaṃsu.
These were poor, elderly noblemen who acted thus, thinking, “We will become known in the assembly by our name and clan.”
Những người này là những người con của gia đình nghèo khó, già yếu, đã làm như vậy với ý nghĩ “chúng ta sẽ được biết đến trong hội chúng qua tên họ của mình”.
Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca.
But those who remained silent were cunning and utterly foolish.
Còn những người tuṇhībhūtā (im lặng) mà ngồi xuống, thì đó là những người vụng về và ngu ngốc.
Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhībhūtā nisīdanti.
Therein, the fraudulent ones, thinking, ‘‘When one or two are engaged in conversation, one becomes familiar; then, with familiarity, it is not proper not to give one or two almsfood,’’ extricate themselves from that (thought) and sit silently.
Ở đây, những kẻ lừa đảo (kerāṭikā) nghĩ rằng: “Khi một hai người trò chuyện, họ trở nên thân thiết. Rồi, khi đã thân thiết, không nên không cúng dường một hai món vật thực.” Vì vậy, để thoát khỏi điều đó, họ ngồi im lặng.
Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍā viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
The utterly foolish ones, out of sheer ignorance, sit silently anywhere at all, like discarded lumps of clay.
Những kẻ ngu si, dại dột, do vô minh, giống như một cục đất sét bị ném xuống, ngồi im lặng ở bất cứ đâu.
Tattha yāvañcidanti adhimattappamāṇaparicchedavacanametaṃ.
Therein, yāvañcidaṃ is a word indicating excessive measure.
Ở đây, yāvañcidaṃ là một từ chỉ mức độ cực kỳ lớn.
Tassa vippasannapadena saddhiṃ sambandho.
It is connected with the word vippasanna.
Nó có liên hệ với từ vippasanna (trong sáng).
Yāvañca vippasannāni adhimattavippasannānīti attho.
The meaning is: “exceedingly clear” (yāvañca vippasannāni adhimattavippasannānīti).
Nghĩa là, yāvañca vippasannāni là adhimattavippasannāni (cực kỳ trong sáng).
Indriyānīti cakkhādīni cha indriyāni.
Indriyānī means the six faculties such as the eye.
Indriyāni là sáu căn như mắt (cakkhu) v.v.
Tassa hi pañcannaṃ indriyānaṃ patiṭṭhitokāsassa vippasannataṃ disvā tesaṃ vippasannatā pākaṭā ahosi.
For indeed, seeing the clarity of the location where the five faculties are established, their clarity became manifest.
Thật vậy, khi thấy sự trong sáng của chỗ an trú của năm căn, sự trong sáng của chúng đã trở nên rõ ràng.
Yasmā pana sā mane vippasanneyeva hoti, avippasannacittānañhi indriyappasādo nāma natthi, tasmāssa manindriyappasādopi pākaṭo ahosi.
And since that (clarity) occurs only when the mind is clear, for those with an unclear mind, there is no such thing as clarity of the faculties; therefore, the clarity of his mind-faculty also became manifest.
Và vì điều đó chỉ xảy ra khi tâm trong sáng, bởi vì những người có tâm không trong sáng thì không có sự trong sáng của các căn, nên sự trong sáng của ý căn (manindriya) của ông ấy cũng trở nên rõ ràng.
Taṃ esa vippasannataṃ gahetvā ‘‘vippasannāni indriyānī’’ti āha.
Taking this clarity, he said, ‘‘The faculties are clear.’’
Nắm bắt sự trong sáng đó, ông ấy nói: “Các căn trong sáng (vippasannāni indriyāni).”
Parisuddhoti nimmalo.
Parisuddho means spotless.
Parisuddho có nghĩa là không tì vết.
Pariyodātoti pabhassaro.
Pariyodāto means radiant.
Pariyodāto có nghĩa là rực rỡ.
Sāradaṃ badarapaṇḍunti saradakāle jātaṃ nātisuparipakkaṃ badaraṃ.
Sāradaṃ badarapaṇḍu means a jujube fruit that has ripened in the autumn, but not overly ripe.
Sāradaṃ badarapaṇḍu có nghĩa là quả táo tàu (badara) chín không quá mức, mọc vào mùa thu (saradakāla).
Tañhi parisuddhañceva hoti pariyodātañca.
For it is both spotless and radiant.
Thật vậy, nó vừa không tì vết (parisuddha) vừa rực rỡ (pariyodāta).
Tālapakkanti suparipakkatālaphalaṃ.
Tālapakkaṃ means a fully ripe palm fruit.
Tālapakka có nghĩa là quả thốt nốt chín hoàn toàn.
Sampati bandhanā pamuttanti taṃkhaṇaññeva bandhanā pamuttaṃ.
Sampati bandhanā pamuttaṃ means just at that moment released from its stalk.
Sampati bandhanā pamutta có nghĩa là vừa được giải thoát khỏi sự ràng buộc (bandhana) ngay lúc đó.
Tassa hi bandhanamūlaṃ apanetvā paramukhaṃ katvā phalake ṭhapitassa caturaṅgulamattaṃ ṭhānaṃ olokentānaṃ parisuddhaṃ pariyodātaṃ hutvā khāyati.
For when the root of its stalk is removed and it is placed face down on a board, observing an area of about four fingers, it appears spotless and radiant.
Thật vậy, khi bỏ phần gốc của nó, quay mặt khác lại và đặt trên một tấm ván, chỗ khoảng bốn ngón tay mà người ta nhìn thấy sẽ hiện ra trong sáng và rực rỡ.
Taṃ sandhāyevamāha.
Referring to that, this was said.
Nói như vậy là ám chỉ điều đó.
Nekkhaṃ jambonadanti surattavaṇṇassa jambonadasuvaṇṇassa ghaṭikā.
Nekkhaṃ jambonadaṃ means a nugget of reddish jambonada gold.
Nekkhaṃ jambonada có nghĩa là một thỏi vàng jambonada có màu đỏ tươi.
Dakkhakammāraputtasuparikammakatanti dakkhena suvaṇṇakāraputtena suṭṭhu kataparikammaṃ.
Dakkhakammāraputtasuparikammakataṃ means thoroughly prepared by a skilled goldsmith’s son.
Dakkhakammāraputtasuparikammakata có nghĩa là được người con của thợ kim hoàn lành nghề (dakkha) gia công kỹ lưỡng.
Ukkāmukhe sukusalasampahaṭṭhanti suvaṇṇakārauddhane pacitvā sukusalena suvaṇṇakārena ghaṭṭanaparimajjanahaṃsanena suṭṭhu pahaṭṭhaṃ suparimadditanti attho.
Ukkāmukhe sukusalasampahaṭṭhaṃ means perfectly beaten, thoroughly kneaded, by a very skilled goldsmith, having been heated in the goldsmith’s furnace and subjected to striking, polishing, and burnishing.
Ukkāmukhe sukusalasampahaṭṭha có nghĩa là được nung trong lò của thợ kim hoàn và được người thợ kim hoàn lành nghề (sukusala) đập, mài, đánh bóng kỹ lưỡng, tức là được gia công rất tốt.
Paṇḍukambale nikkhittanti agginā pacitvā dīpidāṭhāya ghaṃsitvā gerukaparikammaṃ katvā rattakambale ṭhapitaṃ.
Paṇḍukambale nikkhittaṃ means placed on a red blanket, having been heated with fire, rubbed with a tiger's tooth, and prepared with red chalk.
Paṇḍukambale nikkhitta có nghĩa là được nung bằng lửa, mài bằng răng cưa, gia công bằng đất son (geruka), rồi đặt trên tấm chăn đỏ.
Bhāsateti sañjātaobhāsatāya bhāsate.
Bhāsate means it shines with generated splendor.
Bhāsate có nghĩa là tỏa sáng do có ánh sáng.
Tapateti andhakāraviddhaṃsanatāya tapate.
Tapate means it glows by dispelling darkness.
Tapate có nghĩa là chiếu sáng do xua tan bóng tối.
Virocatīti vijjotamānaṃ hutvā virocati, sobhatīti attho.
Virocatī means it shines brilliantly, it is radiant, that is the meaning.
Virocatī có nghĩa là tỏa sáng rực rỡ, tức là đẹp đẽ.
Uccāsayanamahāsayanānīti ettha atikkantappamāṇaṃ uccāsayanaṃ nāma, āyatavitthataṃ akappiyabhaṇḍaṃ mahāsayanaṃ nāma.
Here, uccāsayanamahāsayanāni refers to an ‘exceedingly high couch’ and a ‘grand couch’ with inappropriate furnishings of great length and breadth.
Trong cụm từ uccāsayanamahāsayanāni, uccāsayana có nghĩa là giường cao quá mức cho phép, còn mahāsayana là giường lớn, rộng rãi, thuộc loại vật dụng không phù hợp.
Idāni tāni dassento seyyathidaṃ, āsandītiādimāha.
Now, showing these, he says seyyathidaṃ, āsandī and so on.
Bây giờ, để chỉ ra những thứ đó, ông ấy nói: seyyathidaṃ, āsandī và những từ tương tự.
Tattha āsandīti atikkantappamāṇaṃ āsanaṃ.
Therein, āsandī means an oversized seat.
Ở đây, āsandī có nghĩa là ghế ngồi (āsana) quá mức cho phép.
Pallaṅkoti pādesu vāḷarūpāni ṭhapetvā kato.
Pallaṅko means one made by placing lion figures at the feet.
Pallaṅko là ghế được làm có hình sư tử (vāla) ở chân.
Gonakoti dīghalomako mahākojavo.
Gonako means a large, long-haired rug.
Gonako là một tấm thảm lớn bằng lông dài.
Caturaṅgulādhikāni kira tassa lomāni.
Its hairs are said to be more than four finger-breadths long.
Nghe nói lông của nó dài hơn bốn ngón tay.
Cittakoti vānacittaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ.
Cittako means a variegated woolen rug with animal designs.
Cittako là tấm trải bằng len có hình động vật hoang dã.
Paṭikāti uṇṇāmayo setattharako.
Paṭikā means a white woolen cover.
Paṭikā là tấm trải màu trắng bằng len.
Paṭalikāti ghanapuppho uṇṇāmayattharako, yo āmalakapaṭṭotipi vuccati.
Paṭalikā means a thick-flowered woolen rug, also called āmalakapaṭṭa.
Paṭalikā là tấm trải bằng len có hoa văn dày đặc, còn được gọi là āmalakapaṭṭa.
Tūlikāti tiṇṇaṃ tūlānaṃ aññatarapuṇṇā tūlikā.
Tūlikā means a mattress filled with one of three kinds of cotton.
Tūlikā là một tấm đệm đầy một trong ba loại bông (tūla).
Vikatikāti sīhabyagghādirūpavicitro uṇṇāmayattharako.
Vikatikā means a woolen rug variegated with figures of lions, tigers, and so on.
Vikatikā là tấm trải bằng len có hình sư tử, hổ, v.v.
Uddalomīti ubhatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ.
Uddalomī means a woolen rug with pile on both sides.
Uddalomī là tấm trải bằng len có lông mọc ở cả hai mặt.
Keci ekato uggatapupphanti vadanti.
Some say it is one with pile raised on one side.
Một số người nói là có lông mọc ở một mặt.
Ekantalomīti ekatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ.
Ekantalomī means a woolen rug with pile on one side.
Ekantalomī là tấm trải bằng len có lông mọc ở một mặt.
Keci ubhato uggatapupphanti vadanti.
Some say it is one with pile raised on both sides.
Một số người nói là có lông mọc ở cả hai mặt.
Kaṭṭissanti ratanaparisibbitaṃ koseyyakaṭṭissamayaṃ paccattharaṇaṃ.
Kaṭṭissaṃ means a silken mattress interwoven with gems.
Kaṭṭissaṃ là tấm trải bằng lụa thêu ngọc quý.
Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayaṃ paccattharaṇaṃ.
Koseyyaṃ means a silken mattress interwoven with gems.
Koseyyaṃ là tấm trải bằng lụa thêu ngọc quý.
Kuttakanti soḷasannaṃ nāṭakitthīnaṃ ṭhatvā naccanayoggaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ.
Kuttakaṃ means a woolen rug large enough for sixteen dancing girls to stand and dance upon.
Kuttaka là tấm trải bằng len đủ rộng cho mười sáu nữ vũ công đứng múa.
Hatthattharādayo hatthipiṭṭhādīsu attharaṇakaattharakā ceva hatthirūpādīni dassetvā kataattharakā ca.
Hatthattharā and so on refer to covers placed on elephant backs, etc., and also covers made showing elephant figures, and so on.
Hatthattharā và những thứ khác là những tấm trải được trải trên lưng voi, v.v., và những tấm trải được làm có hình voi, v.v.
Ajinappaveṇīti ajinacammehi mañcappamāṇena sibbitvā katappaveṇī.
Ajinappaveṇī means a rug sewn together from antelope skins to the size of a couch.
Ajinappaveṇī là một tấm thảm được may từ da thú (ajina) có kích thước bằng chiếc giường.
Sesaṃ heṭṭhā vuttatthameva.
The rest is as explained below.
Phần còn lại có nghĩa đã được nói ở dưới.
Nikāmalābhīti atikāmalābhī icchiticchitalābhī.
Nikāmalābhī means obtaining what one excessively desires, obtaining all that one wishes for.
Nikāmalābhī có nghĩa là được lợi lộc quá mức, được lợi lộc tùy theo ý muốn.
Akicchalābhīti adukkhalābhī.
Akicchalābhī means obtaining without difficulty.
Akicchalābhī có nghĩa là được lợi lộc không khó khăn.
Akasiralābhīti vipulalābhī mahantalābhī, uḷāruḷārāneva labhati maññeti sandhāya vadati.
Akasiralābhī means obtaining abundant and great gains, implying that one receives only excellent things.
Akasiralābhī có nghĩa là được lợi lộc dồi dào, lợi lộc lớn, ám chỉ rằng ông ấy nghĩ mình chỉ nhận được những lợi lộc cao quý.
Ayaṃ kira brāhmaṇo sayanagaruko, so bhagavato vippasannindriyāditaṃ disvā ‘‘addhā esa evarūpesu uccāsayanamahāsayanesu nisīdati ceva nipajjati ca.
This brahmin, it is said, was fond of couches, and seeing the Buddha’s clear faculties, etc., thought, ‘‘Surely, he sits and lies on such high and grand couches.
Bà-la-môn này vốn là người thích giường nằm, khi thấy các căn của Đức Phật trong sáng, v.v., ông ấy nghĩ: “Chắc chắn Đức Phật ngồi và nằm trên những chiếc giường cao quý và lớn như vậy.
Tenassa vippasannāni indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto’’ti maññamāno imaṃ senāsanavaṇṇaṃ kathesi.
That is why his faculties are clear, his skin is pure, and his complexion radiant,’’ and so he praised his lodging.
Vì thế, các căn của Ngài trong sáng, sắc da thanh tịnh và rực rỡ,” rồi ông ấy tán thán chỗ nghỉ ngơi này.
Laddhā ca pana na kappantīti ettha kiñci kiñci kappati.
In this context, laddhā ca pana na kappantī means that some things are allowable.
Trong cụm từ laddhā ca pana na kappantī, một số thứ là phù hợp.
Suddhakoseyyañhi mañcepi attharituṃ vaṭṭati, gonakādayo ca bhūmattharaṇaparibhogena, āsandiyā pāde chinditvā, pallaṅkassa vāḷe bhinditvā, tūlikaṃ vijaṭetvā ‘‘bimbohanañca kātu’’nti (cūḷava. 297) vacanato imānipi ekena vidhānena kappanti.
Pure silk, indeed, is allowable even on a couch, and gonaka and other items are allowable for use as a ground covering; by cutting off the legs of an āsandī, breaking the lion figures of a pallaṅka, and unraveling a tūlikā for a cushion, these too become allowable in one way, according to the saying ‘‘for a cushion.’’
Thật vậy, lụa tinh khiết (suddhakoseyya) được phép trải trên giường, và các tấm thảm lông (gonakādayo) được phép sử dụng làm tấm trải sàn, bằng cách cắt chân của ghế (āsandī), phá hủy các hình sư tử (vāla) của ghế pallaṅka, tháo rời tấm đệm (tūlikā) để làm gối, theo lời dạy “bimbohanañca kātuṃ” (Cūḷava. 297), những thứ này cũng được phép sử dụng theo một cách nào đó.
Akappiyaṃ pana upādāya sabbāneva na kappantīti vuttāni.
However, all are stated to be unallowable if they are acquired inappropriately.
Tuy nhiên, khi đề cập đến những thứ không phù hợp (akappiya), tất cả đều được nói là không phù hợp.
Vanantaññeva pavisāmīti araññaṃyeva pavisāmi.
Vanantaññeva pavisāmī means I enter the forest itself.
Vanantaññeva pavisāmī có nghĩa là tôi đi vào rừng.
Yadevāti yāniyeva.
Yadevā means whichever ones.
Yadevā có nghĩa là bất cứ cái gì.
Pallaṅkaṃ ābhujitvāti samantato ūrubaddhāsanaṃ bandhitvā.
Pallaṅkaṃ ābhujitvā means having crossed the legs in a lotus posture all around.
Pallaṅkaṃ ābhujitvā có nghĩa là ngồi kiết già (ūrubaddhāsana) ở mọi phía.
Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādento ujuṃ kāyaṃ ṭhapetvā.
Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā means having kept the body erect, aligning the eighteen vertebrae of the spine tip to tip.
Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā có nghĩa là giữ thẳng thân thể, đặt mười tám đốt xương sống thẳng hàng.
Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ ṭhapetvā, pariggahitaniyyānaṃ vā katvāti attho.
Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā means having established mindfulness directed towards the meditation subject, or having made the egress comprehensible, that is the meaning.
Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā có nghĩa là thiết lập chánh niệm hướng về đề mục thiền (kammaṭṭhāna), hoặc là đã nắm giữ lối thoát (niyyāna).
Vuttañhetaṃ – ‘‘parīti pariggahaṭṭho.
For this was said: ‘‘Pari means the sense of encompassing.
Điều này đã được nói: “Parī là nghĩa nắm giữ.
Mukhanti niyyānaṭṭho.
Mukha means the sense of egress.
Mukha là nghĩa lối thoát.
Satīti upaṭṭhānaṭṭho.
Sati means the sense of establishment.
Sati là nghĩa thiết lập.
Tena vuccati parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti (paṭi. ma. 1.164).
Therefore, it is said, ‘having established mindfulness at the fore’.’’
Vì vậy, được gọi là parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā” (Paṭi. Ma. 1.164).
Upasampajja viharāmīti paṭilabhitvā paccakkhaṃ katvā viharāmi.
Upasampajja viharāmī means having attained and realized, I dwell.
Upasampajja viharāmī có nghĩa là đạt được và chứng ngộ để an trú.
Evaṃbhūtoti evaṃ paṭhamajjhānādīsu aññatarasamaṅgī hutvā.
Evaṃbhūto means having become endowed with one of the first jhānas and so on in this way.
Evaṃbhūto có nghĩa là đã thành tựu một trong các thiền định sơ thiền, v.v., như vậy.
Dibbo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hotīti cattāri hi rūpajjhānāni samāpajjitvā caṅkamantassa caṅkamo dibbacaṅkamo nāma hoti, samāpattito vuṭṭhāya caṅkamantassāpi caṅkamo dibbacaṅkamoyeva.
Dibbo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hotī means for one who walks having attained the four rūpa jhānas, his walking is called a divine walk; even for one who walks having risen from attainment, his walk is a divine walk.
Dibbo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hotī có nghĩa là hành lang của người đi kinh hành sau khi nhập bốn thiền sắc giới được gọi là hành lang chư thiên (dibba caṅkama), và hành lang của người đi kinh hành sau khi xuất định cũng là hành lang chư thiên.
Ṭhānādīsupi eseva nayo.
The same method applies to standing, etc.
Đối với tư thế đứng, v.v., cũng theo cách này.
Tathā itaresu dvīsu vihāresu.
Likewise with the other two modes of dwelling.
Tương tự, đối với hai tư thế an trú còn lại.
So evaṃ pajānāmi ‘‘rāgo me pahīno’’ti mahābodhipallaṅke arahattamaggena pahīnarāgameva dassento ‘‘so evaṃ pajānāmi rāgo me pahīno’’ti āha.
In saying: "So I understand: 'My lust is abandoned'", he indicates the abandonment of lust by the Arahattamagga (Path of Arahantship) at the great Bodhi-pallaṅka.
Vị ấy biết như vầy: ‘Tham của ta đã được đoạn tận’ là chỉ về việc tham đã được đoạn tận bằng đạo A-la-hán trên bồ-đoàn Đại Bồ-đề, nên đã nói: “Vị ấy biết như vầy: ‘Tham của ta đã được đoạn tận.’”
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining passages.
Trong các câu còn lại, phương pháp cũng tương tự.
Iminā pana kiṃ kathitaṃ hotīti?
What, then, is stated by this?
Nhưng điều gì được nói đến qua câu này?
Paccavekkhaṇā kathitā, paccavekkhaṇāya phalasamāpatti kathitā.
Reviewing (paccavekkhaṇā) is stated; the attainment of fruition (phalasamāpatti) is stated through reviewing.
Sự quán xét (paccavekkhaṇā) được nói đến, và qua sự quán xét, quả thiền định (phalasamāpatti) được nói đến.
Phalasamāpattiñhi samāpannassapi samāpattito vuṭṭhitassāpi caṅkamādayo ariyacaṅkamādayo honti.
For one who has attained the fruition-attainment, or who has risen from it, their walking and other activities become noble walking and other activities.
Đối với người đã nhập quả thiền định và cả người đã xuất khỏi thiền định, việc kinh hành v.v... trở thành kinh hành của bậc Thánh v.v...
Sesamettha uttānatthamevāti.
The rest here is self-evident.
Phần còn lại ở đây có ý nghĩa rõ ràng.
65. Catutthe rājagaheti evaṃnāmake nagare.
65. In the fourth*, Rājagahe means "in the city of that name."
65. Trong bài kinh thứ tư, tại Rājagaha có nghĩa là trong thành phố có tên như vậy.
Gijjhakūṭe pabbateti gijjhasadisānissa kūṭāni, gijjhā vā tassa kūṭesu vasantīti gijjhakūṭo, tasmiṃ gijjhakūṭe pabbate.
On Gijjhakūṭa Mountain: Its peaks resemble vultures (gijjha), or vultures dwell on its peaks, hence Gijjhakūṭa. On that Gijjhakūṭa Mountain.
Trên núi Gijjhakūṭa có nghĩa là trên núi Gijjhakūṭa, nơi có các đỉnh núi giống như con kên kên, hoặc vì các con kên kên sống trên các đỉnh núi của nó.
Etenassa rājagahaṃ gocaragāmaṃ katvā viharantassa vasanaṭṭhānaṃ dassitaṃ.
By this, his dwelling place is shown, having made Rājagaha his alms-resort village.
Qua đó, nơi ở của Ngài khi đang trú ngụ và lấy Rājagaha làm làng khất thực đã được chỉ ra.
Gijjhakūṭasmiñhi tathāgataṃ uddissa vihāro kārito, gijjhakūṭavihārotvevassa nāmaṃ.
A monastery was built on Gijjhakūṭa dedicated to the Tathāgata, and its name was Gijjhakūṭa Monastery.
Thật vậy, một ngôi tịnh xá đã được xây dựng trên núi Gijjhakūṭa để dâng lên Như Lai, và tên của nó là tịnh xá Gijjhakūṭa.
Tatthāyaṃ tasmiṃ samaye viharatīti.
There he was residing at that time.
Vào thời điểm đó, Ngài đang trú tại nơi ấy.
Sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotīti sarabhoti evaṃnāmako paribbājako imasmiṃ sāsane pabbajitvā nacirasseva pakkanto hoti, adhunā vibbhantoti attho.
Sarabha, a wanderer, had recently departed: Sarabha, a wanderer of that name, having ordained in this Dispensation, had recently departed, meaning he had become bewildered.
Du sĩ tên Sarabha vừa mới rời bỏ có nghĩa là du sĩ tên Sarabha, sau khi xuất gia trong giáo pháp này, đã rời bỏ không lâu sau đó, nghĩa là hiện đã hoàn tục.
Sammāsambuddhe hi loke uppanne titthiyā naṭṭhalābhasakkārā ahesuṃ, tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahālābhasakkāro uppajji.
For when the Sammāsambuddha appeared in the world, the sectarians lost their gains and honor, and great gains and honor arose for the Three Jewels.
Thật vậy, khi Đức Phật Chánh Đẳng Giác xuất hiện trên thế gian, các ngoại đạo bị mất lợi lộc và danh vọng, còn lợi lộc và danh vọng lớn lao lại phát sinh cho Tam Bảo.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
‘‘Tena kho pana samayena bhagavā sakkato hoti garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ.
“At that time, the Blessed One was honored, respected, esteemed, revered, and venerated; he was a recipient of robes, alms-food, lodgings, medicines, and requisites for the sick.
“Vào lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn được tôn kính, trọng vọng, quý mến, cúng dường, cung kính, và nhận được nhiều y phục, vật thực, sàng tọa, dược phẩm trị bệnh và các vật dụng cần thiết.”
Aññatitthiyā pana paribbājakā asakkatā honti agarukatā amānitā apūjitā na lābhino cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti (udā.14; saṃ.ni.1.2.70).
But the wanderers of other sects were not honored, not respected, not esteemed, not venerated, nor were they recipients of robes, alms-food, lodgings, medicines, and requisites for the sick.”
“Trong khi đó, các du sĩ ngoại đạo khác không được tôn kính, không được trọng vọng, không được quý mến, không được cúng dường, không nhận được y phục, vật thực, sàng tọa, dược phẩm trị bệnh và các vật dụng cần thiết.”
Te evaṃ parihīnalābhasakkārā pañcasatamattā ekasmiṃ paribbājakārāme sannipatitvā sammantayiṃsu – ‘‘bho, mayaṃ samaṇassa gotamassa uppannakālato paṭṭhāya hatalābhasakkārā jātā, samaṇassa gotamassa sāvakānañcassa ekaṃ avaṇṇaṃ upadhāretha, avaṇṇaṃ pattharitvā etassa sāsanaṃ garahitvā amhākaṃ lābhasakkāraṃ uppādessāmā’’ti.
Thus, deprived of gains and honor, some five hundred of them gathered in a wanderers' park and deliberated: "Sirs, since the appearance of the ascetic Gotama, we have lost our gains and honor. Let each of the ascetic Gotama's disciples observe a fault, spread that fault, criticize his Dispensation, and we will regain our gains and honor."
Họ, bị mất lợi lộc và danh vọng như vậy, khoảng năm trăm người đã tụ tập tại một tu viện của du sĩ và bàn bạc: “Thưa quý vị, kể từ khi Sa-môn Gotama xuất hiện, chúng ta đã mất hết lợi lộc và danh vọng. Hãy tìm ra một điểm xấu nào đó của Sa-môn Gotama và các đệ tử của ông ta. Sau khi lan truyền điểm xấu đó, chúng ta sẽ chỉ trích giáo pháp của ông ta và tạo ra lợi lộc và danh vọng cho chúng ta.”
Te vajjaṃ olokentā – ‘‘tīsu dvāresu ājīve cāti catūsupi ṭhānesu samaṇassa gotamassa vajjaṃ passituṃ na sakkā, imāni cattāri ṭhānāni muñcitvā aññattha olokethā’’ti āhaṃsu.
Searching for a fault, they said: "It is impossible to find a fault in the ascetic Gotama regarding these four points: in the three doors and in his livelihood. Look elsewhere, apart from these four points."
Họ tìm kiếm lỗi lầm và nói: “Không thể tìm thấy lỗi lầm của Sa-môn Gotama ở cả bốn nơi: ba cửa (thân, khẩu, ý) và cách sinh nhai. Hãy bỏ qua bốn nơi này và tìm ở nơi khác.”
Atha nesaṃ antare eko evamāha – ‘‘ahaṃ aññaṃ na passāmi, ime anvaḍḍhamāsaṃ sannipatitvā dvāravātapānāni pidhāya sāmaṇerānampi pavesanaṃ na denti.
Then one among them said: "I see nothing else. These* gather every half-month, close the doors and windows, and do not even allow novices to enter.
Bấy giờ, một người trong số họ nói: “Tôi không thấy điều gì khác, nhưng cứ nửa tháng một lần, họ tụ tập, đóng cửa chính và cửa sổ, không cho cả các sa-di vào.
Jīvitasadisāpi upaṭṭhākā daṭṭhuṃ na labhanti, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā osāretvā janaṃ āvaṭṭetvā āvaṭṭetvā khādanti.
Even attendants, dear as their lives, are not allowed to see them. They deceive and consume the people by repeatedly drawing them in.
Ngay cả những người hộ độ thân thiết như mạng sống cũng không được thấy. Họ đọc đi đọc lại một thứ bùa chú gì đó, rồi lôi kéo, dụ dỗ dân chúng và ăn thịt họ.”
Sace taṃ mayaṃ āharituṃ sakkhissāma, evaṃ no lābhasakkārauḷāro bhavissatī’’ti.
If we can bring that out, then our gains and honor will be great."
“Nếu chúng ta có thể lấy được thứ đó, lợi lộc và danh vọng của chúng ta sẽ rất lớn.”
Aparopi evameva vadanto uṭṭhāsi.
Another also rose, speaking in the same way.
Một người khác cũng đứng lên nói y như vậy.
Sabbe ekavādā ahesuṃ.
All were in agreement.
Tất cả đều đồng lòng.
Tato āhaṃsu – ‘‘yo taṃ āharituṃ sakkhissati, taṃ mayaṃ amhākaṃ samaye jeṭṭhakaṃ karissāmā’’ti.
Then they said: "Whoever can bring that out, we will make him our chief in our sect."
Sau đó, họ nói: “Ai có thể lấy được thứ đó, chúng ta sẽ tôn người đó làm trưởng lão trong giới của chúng ta.”
Tato koṭito paṭṭhāya ‘‘tvaṃ sakkhissasi, tvaṃ sakkhissasī’’ti pucchitvā ‘‘ahaṃ na sakkhissāmi, ahaṃ na sakkhissāmī’’ti bahūhi vutte sarabhaṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ sakkhissasi ācariyā’’ti.
Then, starting from the last, they asked, "Can you do it? Can you do it?" And after many said, "I cannot, I cannot," they asked Sarabha, "Can you, teacher?"
Sau đó, họ hỏi từng người từ đầu đến cuối: “Ông có thể không? Ông có thể không?” và khi nhiều người nói “Tôi không thể, tôi không thể”, họ hỏi Sarabha: “Thưa thầy, thầy có thể không?”
So āha – ‘‘agaru etaṃ āharituṃ, sace tumhe attano kathāya ṭhatvā maṃ jeṭṭhakaṃ karissathā’’ti.
He said, "It is not difficult to bring that out, if you stand by your word and make me your chief."
Ông ta đáp: “Việc lấy nó không khó, nếu các ông giữ lời và tôn tôi làm trưởng lão.”
Agaru etamācariya āhara, tvaṃ katoyevāsi amhehi jeṭṭhakoti.
"It is not difficult, teacher, bring it out. We have already made you chief."
“Thưa thầy, việc đó không khó, xin thầy hãy lấy nó. Chúng tôi đã tôn thầy làm trưởng lão rồi.”
So āha – ‘‘taṃ āharantena thenetvā vā vilumpitvā vā āharituṃ na sakkā, samaṇassa pana gotamassa sāvakasadisena hutvā tassa sāvake vanditvā vattapaṭivattaṃ katvā tesaṃ patte bhattaṃ bhuñjitvā āharituṃ sakkā.
He said: "It is not possible to bring it out by stealing or plundering. However, by acting like a disciple of the ascetic Gotama, paying homage to his disciples, performing duties and services, eating food from their bowls, it can be brought out.
Ông ta nói: “Để lấy được nó, không thể trộm cắp hay cướp giật, mà phải giả làm đệ tử của Sa-môn Gotama, đảnh lễ các đệ tử của ông ta, làm các phận sự, ăn cơm trong bát của họ thì mới có thể lấy được.”
Ruccati vo etassa ettakassa kiriyā’’ti.
Do you approve of such an act?"
“Các ông có chấp nhận việc làm chừng ấy không?”
Yaṃkiñci katvā āharitvā ca no dehīti.
"Do whatever it takes and bring it to us!"
“Dù làm bất cứ điều gì, xin hãy lấy và đưa cho chúng tôi.”
Tena hi maṃ disvā apassantā viya bhaveyyāthāti paribbājakānaṃ saññaṃ datvā dutiyadivase pātova uṭṭhāya gijjhakūṭamahāvihāraṃ gantvā diṭṭhadiṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ pañcapatiṭṭhitena pāde vandi.
"Then, when you see me, act as if you don't see me," he said, giving instructions to the wanderers. The next day, he got up early, went to the great Vihāra at Gijjhakūṭa, and paid homage to the bhikkhus he saw, prostrating with five points of contact.
“Vậy thì, khi thấy tôi, các ông hãy làm như không thấy,” ông ta ra hiệu cho các du sĩ, rồi vào sáng sớm ngày hôm sau, ông ta thức dậy, đi đến đại tịnh xá Gijjhakūṭa và đảnh lễ chân các vị tỳ-khưu mà ông gặp bằng năm điểm chạm đất.
Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘aññe paribbājakā caṇḍā pharusā, ayaṃ pana saddho bhavissati pasanno’’ti.
The bhikkhus said: "Other wanderers are fierce and harsh, but this one must be faithful and serene."
Các vị tỳ-khưu nói: “Các du sĩ khác thì hung hăng, thô lỗ, nhưng vị này chắc có đức tin, có lòng tịnh tín.”
Bhante, tumhe ñatvā yuttaṭṭhānasmiṃyeva pabbajitā, mayaṃ pana anupadhāretvā atittheneva pakkhantā aniyyānikamagge vicarāmāti.
"Venerable sirs, you have discerned wisely and have ordained in the appropriate place. But we, without careful consideration, wandered off with a sectarian, treading a path that leads nowhere."
“Bạch các ngài, các ngài đã biết và xuất gia đúng chỗ, còn chúng con vì không suy xét nên đã đi theo ngoại đạo, đi trên con đường không đưa đến giải thoát.”
So evaṃ vatvā diṭṭhe diṭṭhe bhikkhū punappunaṃ vandati, nhānodakādīni paṭiyādeti, dantakaṭṭhaṃ kappiyaṃ karoti, pāde dhovati makkheti, atirekabhattaṃ labhitvā bhuñjati.
Having said this, he repeatedly paid homage to every bhikkhu he saw, prepared bathing water and other necessities, made tooth-sticks permissible, washed and massaged their feet, and received and ate extra food.
Nói xong, ông ta lại đảnh lễ các vị tỳ-khưu gặp được, chuẩn bị nước tắm v.v..., làm tăm xỉa răng hợp lệ, rửa chân, xoa bóp chân, và ăn phần cơm thừa nhận được.
Taṃ iminā nīhārena vasantaṃ eko mahāthero disvā, ‘‘paribbājaka, tvaṃ saddho pasanno, kiṃ na pabbajasī’’ti.
One great elder, seeing him dwelling in this manner, asked, "Wanderer, you are faithful and serene; why don't you ordain?"
Một vị Đại Trưởng lão thấy ông ta sống theo cách này, bèn hỏi: “Này du sĩ, ông có đức tin, có lòng tịnh tín, sao không xuất gia?”
Ko maṃ, bhante, pabbājessati.
"Venerable sir, who would ordain me?
“Bạch ngài, ai sẽ cho con xuất gia?”
Mayañhi cirakālaṃ bhadantānaṃ paccatthikā hutvā vicarimhāti.
For a long time, we have wandered as enemies of the venerable ones."
“Chúng con đã sống như những kẻ đối nghịch với các bậc tôn giả từ lâu.”
Thero ‘‘sace tvaṃ pabbajitukāmo, ahaṃ taṃ pabbājessāmī’’ti vatvā pabbājesi.
The elder, saying, "If you wish to ordain, I will ordain you," ordained him.
Vị Trưởng lão nói: “Nếu ông muốn xuất gia, tôi sẽ cho ông xuất gia,” rồi cho ông ta xuất gia.
So pabbajitakālato paṭṭhāya nirantaraṃ vattapaṭivattamakāsi.
From the time of his ordination, he continuously performed his duties and services.
Kể từ khi xuất gia, ông ta liên tục làm các phận sự.
Atha naṃ thero vatte pasīditvā nacirasseva upasampādesi.
Then the elder, pleased with his conduct, conferred upasampadā upon him not long after.
Bấy giờ, vị Trưởng lão hài lòng với các phận sự của ông, không lâu sau đã cho ông thọ cụ túc giới.
So uposathadivase bhikkhūhi saddhiṃ uposathaggaṃ pavisitvā bhikkhū mahantena ussāhena pātimokkhaṃ paggaṇhante disvā ‘‘iminā nīhārena osāretvā osāretvā lokaṃ khādanti, katipāhena harissāmī’’ti cintesi.
On the Uposatha day, he entered the Uposatha hall with the bhikkhus, and seeing them earnestly reciting the Pātimokkha, he thought, "It is by this method that they deceive and consume the world. I will obtain it in a few days."
Vào ngày Uposatha, ông ta cùng các vị tỳ-khưu vào nhà Bố-tát, thấy các vị tỳ-khưu với nỗ lực lớn đọc Pātimokkha, ông ta nghĩ: “Họ đọc đi đọc lại theo cách này để lừa gạt thế gian, trong vài ngày nữa ta sẽ lấy được nó.”
So pariveṇaṃ gantvā upajjhāyaṃ vanditvā, ‘‘bhante, ko nāmo ayaṃ dhammo’’ti pucchi.
He went to his residence, paid homage to his preceptor, and asked, "Venerable sir, what is this Dhamma called?"
Ông ta đi đến phòng học, đảnh lễ thầy tế độ và hỏi: “Bạch ngài, pháp này tên là gì?”
Pātimokkho nāma, āvusoti.
"It is called the Pātimokkha, friend."
“Thưa hiền hữu, gọi là Pātimokkha.”
Uttamadhammo esa, bhante, bhavissatīti.
"This must be an excellent Dhamma, venerable sir."
“Bạch ngài, chắc hẳn đây là pháp tối thượng.”
Āma, āvuso, sakalasāsanadhāraṇī ayaṃ sikkhāti.
"Yes, friend, this training holds the entire Dispensation."
“Đúng vậy, thưa hiền hữu, học giới này là nền tảng của toàn bộ giáo pháp.”
Bhante, sace esa sikkhādhammo uttamo, imameva paṭhamaṃ gaṇhāmīti.
"Venerable sir, if this training-Dhamma is excellent, I will learn this first."
“Bạch ngài, nếu học giới này là tối thượng, con sẽ học nó trước tiên.”
Gaṇhāvusoti thero sampaṭicchi.
"Learn it, friend," the elder agreed.
Vị Trưởng lão đồng ý: “Hãy học đi, hiền hữu.”
So gaṇhanto paribbājake passitvā ‘‘kīdisaṃ ācariyā’’ti pucchito, ‘‘āvuso, mā cintayittha, katipāhena āharissāmī’’ti vatvā nacirasseva uggaṇhitvā upajjhāyaṃ āha – ‘‘ettakameva, bhante, udāhu aññampi atthī’’ti.
While he was learning, he saw the wanderers and, when asked, "How is it, teacher?" he replied, "Friends, do not worry; I will bring it out in a few days." Not long after, he had learned it and said to his preceptor, "Is this all, venerable sir, or is there more?"
Trong khi học, khi các du sĩ thấy và hỏi: “Thưa thầy, thế nào rồi?”, ông ta trả lời: “Thưa các hiền hữu, đừng lo, trong vài ngày nữa tôi sẽ lấy được nó.” Rồi không lâu sau, ông ta học thuộc và nói với thầy tế độ: “Bạch ngài, chỉ có chừng này thôi, hay còn nữa?”
Ettakameva, āvusoti.
"This is all, friend."
“Chỉ có chừng đó thôi, hiền hữu.”
So punadivase yathānivatthapārutova gahitanīhāreneva pattaṃ gahetvā gijjhakūṭā nikkhamma paribbājakārāmaṃ agamāsi.
The next day, dressed and draped as usual, holding his bowl in the same manner as before, he left Gijjhakūṭa and went to the wanderers' park.
Ngày hôm sau, ông ta vẫn mặc y như thường lệ, cầm bát theo cách đã quen, rời khỏi Gijjhakūṭa và đi đến tu viện của các du sĩ.
Paribbājakā disvā ‘‘kīdisaṃ, ācariya, nāsakkhittha maññe āvaṭṭanimāyaṃ āharitu’’nti taṃ parivārayiṃsu.
The wanderers saw him and surrounded him, asking, "How is it, teacher? I suppose you couldn't bring out the deception?"
Các du sĩ thấy vậy bèn vây quanh ngài và hỏi: “Thưa Tôn sư, ngài không thể mang về cái vòng đó chăng?”
Mā cintayittha, āvuso, āhaṭā me āvaṭṭanimāyā, ito paṭṭhāya amhākaṃ lābhasakkāro mahā bhavissati.
"Do not worry, friends, I have brought out the deception. From now on, our gains and honor will be great.
Ngài nói: “Chư hiền đừng lo lắng, tôi đã mang về cái vòng đó rồi. Từ nay trở đi, lợi lộc và sự cung kính của chúng ta sẽ lớn lao.
Tumhe aññamaññaṃ samaggā hotha, mā vivādaṃ akatthāti.
You all be united with each other, and do not quarrel."
Các vị hãy hòa hợp với nhau, đừng tranh cãi.”
Sace te, ācariya, suggahitā, amhepi naṃ vācehīti.
"If, teacher, you have learned it well, teach it to us too."
Thưa thầy, nếu thầy đã học thuộc lòng, xin hãy dạy chúng con nữa.
So ādito paṭṭhāya pātimokkhaṃ osāresi.
So from the beginning, he recited the Pātimokkha.
Vị ấy liền tụng giới bổn Pātimokkha từ đầu.
Atha te sabbepi – ‘‘etha, bho, nagare vicarantā samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ kathessāmā’’ti anugghāṭitesuyeva nagaradvāresu dvārasamīpaṃ gantvā vivaṭena dvārena sabbapaṭhamaṃ pavisiṃsu.
Then all of them—"Come, friends, as we wander in the city, we will speak ill of the recluse Gotama"—went to the city gate, which had just been opened, and entered first through the open gate.
Sau đó, tất cả họ đều nói: “Này các bạn, chúng ta hãy đi vào thành phố và bôi nhọ Sa-môn Gotama!” Khi các cổng thành vừa mở, họ liền đến gần cổng và là những người đầu tiên bước vào qua cánh cổng đang mở.
Evaṃ saliṅgeneva apakkantaṃ taṃ paribbājakaṃ sandhāya – ‘‘sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotī’’ti vuttaṃ.
With reference to that wanderer who had thus departed in his own guise, it was said: "The wanderer named Sarabho has recently departed."
Chính vì vị du sĩ ấy đã bỏ đi với hình tướng của mình mà có lời nói rằng: “Vị du sĩ tên Sarabha đã bỏ đi không lâu rồi.”
Taṃ divasaṃ pana bhagavā paccūsasamaye lokaṃ olokento idaṃ addasa – ‘‘ajja sarabho paribbājako nagare vicaritvā pakāsanīyakammaṃ karissati, tiṇṇaṃ ratanānaṃ avaṇṇaṃ kathento visaṃ siñcitvā paribbājakārāmaṃ gamissati, ahampi tattheva gamissāmi, catassopi parisā tattheva osarissanti.
On that day, the Blessed One, looking upon the world at dawn, saw this: "Today, the wanderer Sarabho will wander in the city and perform an act of denigration, speaking ill of the Three Jewels and spreading poison; he will go to the wanderers' hermitage. I too will go there, and all four assemblies will gather there.
Vào ngày hôm đó, Đức Thế Tôn vào lúc rạng đông quán sát thế gian và thấy rằng: “Hôm nay, du sĩ Sarabha sẽ đi vào thành phố để thực hiện việc công bố, bôi nhọ Ba Ngôi Báu, rắc thuốc độc rồi trở về tu viện của các du sĩ. Ta cũng sẽ đến đó, và cả bốn chúng hội cũng sẽ tập hợp ở đó.
Tasmiṃ samāgame caturāsīti pāṇasahassāni amatapānaṃ pivissantī’’ti.
At that gathering, eighty-four thousand beings will drink the draught of immortality."
Trong cuộc tập hợp đó, tám vạn bốn ngàn chúng sinh sẽ uống nước cam lồ.”
Tato ‘‘tassa okāso hotu, yathāruciyā avaṇṇaṃ pattharatū’’ti cintetvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, aṭṭhārasasu mahāvihāresu bhikkhusaṅghassa mayā saddhiṃyeva piṇḍāya carituṃ ārocehī’’ti.
Therefore, thinking, "Let him have the opportunity; let him spread his disparagement as he wishes," he addressed the Elder Ānanda: "Ānanda, announce to the Saṅgha of bhikkhus in the eighteen great monasteries that they should go on alms-round with me."
Sau đó, Ngài nghĩ: “Hãy để cho hắn có cơ hội, hãy để hắn tùy ý lan truyền sự bôi nhọ,” rồi Ngài gọi Tôn giả Ānanda và nói: “Này Ānanda, hãy báo cho Tăng đoàn trong mười tám đại tinh xá rằng hãy đi khất thực cùng với Ta.”
Thero tathā akāsi.
The Elder did so.
Tôn giả đã làm như vậy.
Bhikkhū pattacīvaramādāya satthārameva parivārayiṃsu.
The bhikkhus took their bowls and robes and surrounded the Teacher.
Các Tỳ-kheo cầm bát và y, vây quanh Đức Đạo Sư.
Satthā bhikkhusaṅghaṃ ādāya dvāragāmasamīpeyeva piṇḍāya cari.
The Teacher, accompanied by the Saṅgha of bhikkhus, went on alms-round near the gate-village.
Đức Đạo Sư cùng với Tăng đoàn đi khất thực gần cổng làng.
Sarabhopi paribbājakehi saddhiṃ nagaraṃ paviṭṭho tattha tattha parisamajjhe rājadvāravīthicatukkādīsu ca gantvā ‘‘aññāto mayā samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ dhammo’’tiādīni abhāsi.
Sarabho, with the wanderers, entered the city and spoke, "I have understood the Dhamma of the Sakyan recluses," and so on, in various assemblies, at the royal gate, in streets, and at crossroads.
Du sĩ Sarabha cũng cùng với các du sĩ khác đi vào thành phố, đến các hội trường, các con đường hoàng gia, các ngã tư, v.v., và nói những lời như: “Pháp của các Sa-môn Thích Tử đã được ta biết rõ.”
Taṃ sandhāya so rājagahe parisati evaṃ vācaṃ bhāsatītiādi vuttaṃ.
With reference to this, it was said: "He spoke such words in the assembly at Rājagaha."
Liên quan đến điều đó, đã có lời nói rằng: Vị ấy đã nói lời như vậy trong hội chúng ở Rājagaha.
Tattha aññātoti ñāto avabuddho, pākaṭaṃ katvā uggahitoti dīpeti.
Here, aññāto means known, understood; it implies that it was openly comprehended.
Ở đây, aññāto có nghĩa là đã biết, đã thấu hiểu, cho thấy rằng nó đã được công khai học hỏi.
Aññāyāti jānitvā.
Aññāya means having known.
Aññāya có nghĩa là đã biết.
Apakkantoti saliṅgeneva apakkanto.
Apakkanto means departed in his own guise.
Apakkanto có nghĩa là đã bỏ đi với hình tướng của mình.
Sace hi samaṇassa gotamassa sāsane koci sāro abhavissa, nāhaṃ apakkamissaṃ.
"For if there were any essence in the teaching of the recluse Gotama, I would not have departed.
Nếu giáo pháp của Sa-môn Gotama có bất kỳ cốt lõi nào, thì ta đã không bỏ đi.
Tassa pana sāsanaṃ asāraṃ nissāraṃ, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā samaṇā lokaṃ khādantīti evamatthaṃ dīpento evamāha.
But his teaching is without essence, worthless; these recluses are devouring the world by leading it to ruin." He spoke thus, indicating this meaning.
Nhưng giáo pháp của Ngài là vô cốt lõi, không có giá trị, các Sa-môn đã kéo thế gian vào vòng xoáy này và ăn thịt thế gian – nói như vậy, vị ấy đã bày tỏ ý nghĩa này.
Sippinikātīranti sippinikāti evaṃnāmikāya nadiyā tīraṃ.
Sippinikātīraṃ means the bank of the river named Sippinikā.
Sippinikātīraṃ có nghĩa là bờ sông tên Sippinikā.
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā abbhantare khantiṃ dhāretvā citteneva adhivāsesīti attho.
The Blessed One assented with silence means he assented mentally, holding patience within, without moving his body or speech organs.
Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvenā có nghĩa là Đức Thế Tôn đã chấp nhận bằng sự im lặng, không cử động thân và khẩu, mà giữ sự kiên nhẫn trong tâm.
Evaṃ adhivāsetvā puna cintesi – ‘‘kiṃ nu kho ajja mayā sarabhassa vādaṃ maddituṃ gacchantena ekakena gantabbaṃ, udāhu bhikkhusaṅghaparivutenā’’ti.
Having assented thus, he then thought: "Should I go alone to crush Sarabho's argument today, or accompanied by the Saṅgha of bhikkhus?"
Sau khi chấp nhận như vậy, Ngài lại suy nghĩ: “Hôm nay, khi ta đi để dập tắt cuộc tranh luận của Sarabha, ta nên đi một mình hay có Tăng đoàn vây quanh?”
Athassa etadahosi – sacāhaṃ bhikkhusaṅghaparivuto gamissāmi, mahājano evaṃ cintessati – ‘‘samaṇo gotamo vāduppattiṭṭhānaṃ gacchanto pakkhaṃ ukkhipitvā gantvā parisabalena uppannaṃ vādaṃ maddati, paravādīnaṃ sīsaṃ ukkhipituṃ na detī’’ti.
Then it occurred to him: "If I go accompanied by the Saṅgha of bhikkhus, the great mass of people will think, 'The recluse Gotama, when going to the place of a dispute, goes raising his side and crushes the arisen dispute with the strength of the assembly; he does not allow the heads of other debaters to rise.'"
Rồi Ngài nghĩ: Nếu ta đi cùng với Tăng đoàn, đại chúng sẽ nghĩ rằng: “Sa-môn Gotama khi đi đến nơi xảy ra tranh luận, đã dựa vào phe cánh để dập tắt cuộc tranh luận đã nảy sinh, không cho các đối thủ ngóc đầu lên được.”
Na kho pana mayhaṃ uppanne vāde paraṃ gahetvā maddanakiccaṃ atthi, ahameva gantvā maddissāmi.
But I have no need to take others to crush an arisen dispute; I will go alone and crush it.
Nhưng ta không có việc phải dập tắt người khác khi tranh luận nảy sinh, chính ta sẽ đi và dập tắt nó.
Anacchariyaṃ cetaṃ yvāhaṃ idāni buddhabhūto attano uppannaṃ vādaṃ maddeyyaṃ, cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbaṃ dhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosi.
And it is not surprising that I, who am now a Buddha, should crush an arisen dispute on my own; even when I was practicing the Cariyā, born in a rebirth without cause, no other was capable of bearing the burden that I had to bear.
Không có gì lạ khi ta, nay đã thành Phật, lại tự mình dập tắt cuộc tranh luận đã nảy sinh; ngay cả khi ta đang thực hành Bồ-tát đạo, sinh ra trong một kiếp tái sinh vô nhân, cũng không có ai khác có khả năng gánh vác trách nhiệm mà ta phải gánh vác.
Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –
To prove this point—
Để chứng minh điều này,
Idaṃ kaṇhajātakaṃ āharitabbaṃ.
This Kaṇha Jātaka should be cited.
Chuyện Jātaka về con bò đen này nên được kể ra.
Atīte kira eko satthavāho ekissā mahallikāya gehe nivāsaṃ gaṇhi.
It is said that in the past, a caravan leader took lodging in the house of an old woman.
Thuở xưa, có một chủ đoàn buôn đã tá túc trong nhà một bà lão.
Athassa ekissā dhenuyā rattibhāgasamanantare gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Then, one of his cows gave birth immediately after nightfall.
Sau đó, vào ban đêm, một con bò cái của ông ta đã sinh nở.
Sā ekaṃ vacchakaṃ vijāyi.
She gave birth to a calf.
Nó đã sinh ra một con bê con.
Mahallikāya vacchakaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya puttasineho udapādi.
From the moment the old woman saw the calf, motherly affection arose in her.
Từ khi nhìn thấy con bê, bà lão đã nảy sinh tình yêu thương như con.
Punadivase satthavāhaputto – ‘‘tava gehavetanaṃ gaṇhāhī’’ti āha.
The next day, the caravan leader's son said, "Take your house rent."
Ngày hôm sau, con trai của chủ đoàn buôn nói: “Bà hãy nhận tiền thuê nhà của bà đi.”
Mahallikā ‘‘mayhaṃ aññena kiccaṃ na atthi, imameva vacchakaṃ dehī’’ti āha.
The old woman said, "I have no need of anything else; give me this calf."
Bà lão nói: “Tôi không cần gì khác, hãy cho tôi con bê này.”
Gaṇha, ammāti.
"Take it, mother," he said.
“Bà cứ lấy đi, thưa mẹ.”
Sā taṃ gaṇhitvā khīraṃ pāyetvā yāgubhattatiṇādīni dadamānā posesi.
She took it, fed it milk, and nurtured it by giving it gruel, rice, and grass.
Bà nhận lấy nó, cho uống sữa, cho ăn cháo, cơm và cỏ, rồi nuôi dưỡng nó.
So vuddhimanvāya paripuṇṇarūpo balavīriyasampanno ahosi sampannācāro, kāḷako nāma nāmena.
It grew up, became fully developed, endowed with strength and vigor, and had excellent conduct; its name was Kāḷaka (Blackie).
Nó lớn lên, hình dáng đầy đặn, có sức mạnh và nghị lực, hành vi tốt đẹp, tên là Kāḷaka (Đen).
Athekassa satthavāhassa pañcahi sakaṭasatehi āgacchantassa udakabhinnaṭṭhāne sakaṭacakkaṃ laggi.
Then, the wheel of a cart belonging to a certain caravan leader, who was coming with five hundred carts, got stuck in a place where the ground was broken by water.
Sau đó, một chủ đoàn buôn khác đang đi với năm trăm cỗ xe, bánh xe của ông ta bị kẹt ở một nơi bị nước xói mòn.
So dasapi vīsampi tiṃsampi yojetvā nīharāpetuṃ asakkonto kāḷakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘tāta, tava vetanaṃ dassāmi, sakaṭaṃ me ukkhipitvā dehī’’ti.
Unable to pull it out by yoking ten, twenty, or even thirty (oxen), he approached Kāḷaka and said, "Son, I will give you your wages; lift this cart out for me."
Ông ta không thể kéo nó ra dù đã dùng mười, hai mươi, ba mươi con bò, liền đến gặp Kāḷaka và nói: “Này con, ta sẽ trả công cho con, hãy giúp ta kéo cỗ xe lên.”
Evañca pana vatvā taṃ ādāya – ‘‘añño iminā saddhiṃ dhuraṃ vahituṃ samattho natthī’’ti dhurasakaṭe yottaṃ bandhitvā taṃ ekakaṃyeva yojesi.
Having said this, and taking him, he tied the yoke to the leading cart and yoked him alone, saying, "There is no other who can bear the burden with him."
Nói vậy, ông ta dẫn Kāḷaka đi và nói: “Không có con nào khác có thể kéo gánh nặng này cùng với nó,” rồi buộc dây vào cỗ xe chính và chỉ dùng một mình Kāḷaka.
So taṃ sakaṭaṃ ukkhipitvā thale patiṭṭhāpetvā eteneva nihārena pañca sakaṭasatāni nīhari.
He lifted that cart and set it on dry ground, and in the same manner, pulled out five hundred carts.
Nó đã kéo cỗ xe lên và đặt nó trên đất khô ráo, rồi theo cách đó đã kéo ra năm trăm cỗ xe.
So sabbapacchimasakaṭaṃ nīharitvā mociyamāno ‘‘su’’nti katvā sīsaṃ ukkhipi.
Having pulled out the very last cart and being unyoked, he made a "Su!" sound and raised his head.
Nó kéo cỗ xe cuối cùng ra, khi được tháo dây, nó kêu “Su!” và ngẩng đầu lên.
Satthavāho ‘‘ayaṃ ettakāni sakaṭāni ukkhipanto evaṃ na akāsi, vetanatthaṃ maññe karotī’’ti sakaṭagaṇanāya kahāpaṇe gahetvā pañcasatabhaṇḍikaṃ tassa gīvāya bandhāpesi.
The caravan leader thought, "This one did not act like this while lifting so many carts; he must be doing it for wages." So he took coins equal to the number of carts and had a bundle of five hundred (coins) tied around his neck.
Chủ đoàn buôn nghĩ: “Con bò này kéo nhiều cỗ xe như vậy mà không làm thế, chắc là nó làm vì tiền công,” liền lấy số tiền vàng tương ứng với số cỗ xe và buộc năm trăm đồng tiền vào cổ nó.
So aññesaṃ attano santikaṃ allīyituṃ adento ujukaṃ gehameva agamāsi.
He did not allow others to cling to him, but went straight home.
Nó không cho con nào khác đến gần mình mà đi thẳng về nhà.
Mahallikā disvā mocetvā kahāpaṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘kasmā, putta, evamakāsi, mā tvaṃ ‘mayā kammaṃ katvā ābhatena ayaṃ jīvissatī’ti saññamakāsī’’ti vatvā goṇaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena abbhañjitvā ‘‘ito paṭṭhāya puna mā evamakāsī’’ti ovadi.
The old woman saw him, unloosed the bundle, and knowing it to be coins, said, "Son, why did you do this? Do not conceive the idea that 'This one will live on what I have brought by working.'" Having said this, she bathed the ox with warm water, anointed it with oil, and advised it, "From now on, do not do this again."
Bà lão thấy vậy, tháo ra, biết là tiền vàng, liền nói: “Này con, sao con lại làm như vậy? Đừng nghĩ rằng ‘bà ấy sẽ sống nhờ công việc ta làm ra’,” rồi tắm cho con bò bằng nước ấm, xoa dầu và khuyên: “Từ nay trở đi, đừng làm như vậy nữa.”
Evaṃ satthā ‘‘cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosī’’ti cintetvā ekakova agamāsi.
Thus, the Teacher, thinking, "Even when I was practicing the Cariyā, born in a rebirth without cause, no other was capable of bearing the burden that I had to bear," went alone.
Như vậy, Đức Đạo Sư đã nghĩ: “Ngay cả khi ta đang thực hành Bồ-tát đạo, sinh ra trong một kiếp tái sinh vô nhân, cũng không có ai khác có khả năng gánh vác trách nhiệm mà ta phải gánh vác,” rồi Ngài đi một mình.
Taṃ dassetuṃ atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhitotiādi vuttaṃ.
To show this, it was said, "Then the Blessed One, having risen from seclusion in the evening," and so on.
Để chỉ điều đó, đã có lời nói rằng: Atha kho Bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito (Rồi Đức Thế Tôn, vào buổi chiều, đã đứng dậy từ sự độc cư), v.v.
Tattha paṭisallānāti puthuttārammaṇehi cittaṃ paṭisaṃharitvā sallānato, phalasamāpattitoti attho.
Here, paṭisallānā means from seclusion, having withdrawn the mind from varied objects; that is, from the attainment of fruition.
Ở đây, paṭisallānā có nghĩa là từ sự thu nhiếp tâm khỏi các đối tượng khác nhau và độc cư, tức là từ sự nhập quả.
Tenupasaṅkamīti paribbājakesu sakalanagare pakāsanīyakammaṃ katvā nagarā nikkhamma paribbājakārāme sannipatitvā ‘‘sace, āvuso sarabha, samaṇo gotamo āgamissati, kiṃ karissasī’’ti.
He approached them: The wanderers, having made an announcement throughout the entire city, left the city and gathered at the wanderers' hermitage,* "Friend Sarabha, if the recluse Gotama comes, what will you do?"
Tenupasaṅkamī (Đức Phật đã đến gần) là sau khi các du sĩ đã công bố lời thách thức khắp thành phố, rời khỏi thành phố, tập hợp tại tinh xá của các du sĩ, họ nói rằng: “Này hiền giả Sarabha, nếu Sa-môn Gotama đến, ông sẽ làm gì?”
Samaṇe gotame ekaṃ karonte ahaṃ dve karissāmi, dve karonte cattāri, cattāri karonte pañca, pañca karonte dasa, dasa karonte vīsati, vīsati karonte tiṃsaṃ, tiṃsaṃ karonte cattālīsaṃ, cattālīsaṃ karonte paññāsaṃ, paññāsaṃ karonte sataṃ, sataṃ karonte sahassaṃ karissāmīti evaṃ aññamaññaṃ sīhanādakathaṃ samuṭṭhāpetvā nisinnesu upasaṅkami.
He approached them as they were seated, having thus initiated an exchange of lion's roars among themselves: "If the recluse Gotama does one thing, I will do two; if he does two, four; if he does four, five; if he does five, ten; if he does ten, twenty; if he does twenty, thirty; if he does thirty, forty; if he does forty, fifty; if he does fifty, one hundred; if he does one hundred, I will do a thousand."
Khi Sa-môn Gotama làm một điều, tôi sẽ làm hai; khi làm hai, tôi sẽ làm bốn; khi làm bốn, tôi sẽ làm năm; khi làm năm, tôi sẽ làm mười; khi làm mười, tôi sẽ làm hai mươi; khi làm hai mươi, tôi sẽ làm ba mươi; khi làm ba mươi, tôi sẽ làm bốn mươi; khi làm bốn mươi, tôi sẽ làm năm mươi; khi làm năm mươi, tôi sẽ làm một trăm; khi làm một trăm, tôi sẽ làm một ngàn – Đức Phật đã đến gần khi họ đang ngồi và khởi lên lời nói sư tử hống như vậy với nhau.
Upasaṅkamanto pana yasmā paribbājakārāmassa nagaramajjheneva maggo, tasmā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā sugatamahācīvaraṃ pārupitvā vissaṭṭhabalo rājā viya ekakova nagaramajjhena agamāsi.
As the path to the wanderers' hermitage was through the middle of the city, he approached wearing a robe dyed a deep red, with the Great Robe of the Sugata draped over him, as robust as a king, all alone, through the middle of the city.
Khi đến gần, vì con đường đi qua giữa thành phố dẫn đến tinh xá của các du sĩ, nên Ngài đã khoác y Đại Cát Tường (Sugatamahācīvara) màu đỏ thẫm, mặc y trong, đi một mình qua giữa thành phố như một vị vua với sức mạnh tự tại.
Micchādiṭṭhikā disvā ‘‘paribbājakā samaṇassa gotamassa pakāsanīyakammaṃ karontā avaṇṇaṃ patthariṃsu, so ete anuvattitvā saññāpetuṃ gacchati maññe’’ti anubandhiṃsu.
Those of wrong view, seeing him, followed, thinking, "The wanderers spread dispraise by proclaiming the recluse Gotama; he must be going to conciliate them."
Những người tà kiến thấy vậy liền theo sau, nghĩ rằng: “Các du sĩ đã công bố lời chê bai Sa-môn Gotama, có lẽ Ngài đi theo họ để thuyết phục.”
Sammādiṭṭhikāpi ‘‘sammāsambuddho pattacīvaraṃ ādāya ekakova nikkhanto, ajja sarabhena saddhiṃ mahādhammasaṅgāmo bhavissati.
Those of right view also followed, thinking, "The Perfectly Self-Enlightened One has gone forth alone, taking his bowl and robe; today there will be a great Dhamma-battle with Sarabha.
Những người chánh kiến cũng theo sau, nghĩ rằng: “Đấng Chánh Đẳng Giác đã mang y bát ra đi một mình, hôm nay sẽ có một cuộc đại pháp chiến với Sarabha.
Mayampi tasmiṃ samāgame kāyasakkhino bhavissāmā’’ti anubandhiṃsu.
We too shall be eyewitnesses at that assembly."
Chúng ta cũng sẽ là những nhân chứng trong cuộc hội ngộ đó.”
Satthā passantasseva mahājanassa paribbājakārāmaṃ upasaṅkami.
The Teacher approached the wanderers' hermitage while the great multitude looked on.
Bậc Đạo Sư đã đến tinh xá của các du sĩ ngay trước mắt đại chúng đang nhìn.
Paribbājakā rukkhānaṃ khandhaviṭapasākhantarehi samuggacchantā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo disvā ‘‘aññadā evarūpo obhāso nāma natthi, kiṃ nu kho eta’’nti ulloketvā ‘‘samaṇo gotamo āgacchatī’’ti āhaṃsu.
The wanderers, seeing the dense six-colored Buddha-rays emerging from between the trunks, branches, and twigs of the trees, looked up and exclaimed, "Such a radiance has never been seen before; what could this be?" and then said, "The recluse Gotama is coming!"
Các du sĩ thấy những tia Phật quang sáu màu rực rỡ phát ra từ giữa thân cây, cành cây và nhánh cây, liền nhìn lên và nói: “Trước đây chưa từng có ánh sáng như vậy, điều này là gì vậy?” rồi nói: “Sa-môn Gotama đang đến!”
Taṃ sutvāva sarabho jāṇukantare sīsaṃ ṭhapetvā adhomukho nisīdi.
Just upon hearing that, Sarabha placed his head between his knees and sat facing downwards.
Nghe vậy, Sarabha liền cúi đầu, úp mặt xuống giữa hai đầu gối mà ngồi.
Evaṃ tasmiṃ samaye bhagavā taṃ ārāmaṃ upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Thus, at that time, the Blessed One approached that hermitage and sat on the prepared seat.
Trong lúc đó, Thế Tôn đã đến tinh xá ấy và ngồi xuống trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.
Tathāgato hi jambudīpatale aggakule jātattā aggāsanārahotissa sabbattha āsanaṃ paññattameva hoti.
For the Tathāgata, having been born into the foremost family on the Jambudīpa continent, was worthy of the foremost seat, and a seat was always prepared for him everywhere.
Bởi vì Như Lai đã sinh ra trong gia đình tối thượng ở Jambudīpa (Diêm Phù Đề), xứng đáng với chỗ ngồi tối thượng, nên chỗ ngồi luôn được sắp đặt ở khắp mọi nơi.
Evaṃ paññatte mahārahe buddhāsane nisīdi.
Thus, he sat on the prepared, highly precious Buddha-seat.
Ngài đã ngồi xuống trên Phật tọa cao quý đã được sắp đặt như vậy.
Te paribbājakā sarabhaṃ paribbājakaṃ etadavocunti sammāsambuddhe kira sarabhena saddhiṃ ettakaṃ kathenteyeva bhikkhusaṅgho satthu padānupadiko hutvā paribbājakārāmaṃ sampāpuṇi, catassopi parisā paribbājakārāmeyeva osariṃsu.
Those wanderers said to the wanderer Sarabha: While the Perfectly Self-Enlightened One was speaking this much with Sarabha, the assembly of bhikkhus, following in the footsteps of the Teacher, arrived at the wanderers' hermitage, and all four assemblies converged at the wanderers' hermitage.
Te paribbājakā sarabhaṃ paribbājakaṃ etadavocu (Các du sĩ ấy đã nói với du sĩ Sarabha như sau) là khi Đức Chánh Đẳng Giác đang nói chuyện với Sarabha như vậy, Tăng đoàn Tỳ-kheo đã theo bước chân của Bậc Đạo Sư mà đến tinh xá của các du sĩ, và cả bốn chúng hội đều tập hợp tại tinh xá của các du sĩ.
Tato te paribbājakā ‘‘acchariyaṃ samaṇassa gotamassa kammaṃ, sakalanagaraṃ vicaritvā avaṇṇaṃ pattharitvā pakāsanīyakammaṃ katvā āgatānaṃ verīnaṃ paṭisattūnaṃ paccāmittānaṃ santikaṃ āgantvā thokampi viggāhikakathaṃ na kathesi, āgatakālato paṭṭhāya satapākatelena makkhento viya amatapānaṃ pāyento viya madhurakathaṃ kathetī’’ti sabbepi sammāsambuddhaṃ anuvattantā etadavocuṃ.
Then all those wanderers, following the Perfectly Self-Enlightened One, said, "How amazing is the deed of the recluse Gotama! He came to these enemies, adversaries, and foes who had gone throughout the entire city, spreading dispraise and making proclamations, yet he did not utter a single argumentative word. From the moment he arrived, he spoke sweet words, as if anointing them with oil cooked a hundred times, or giving them a drink of nectar."
Khi đó, tất cả các du sĩ ấy, đi theo Đức Chánh Đẳng Giác, nói rằng: “Thật kỳ diệu là hành động của Sa-môn Gotama! Ngài đã đến với những kẻ thù, đối thủ, địch thủ đã đi khắp thành phố, công bố những lời chê bai và thách thức, nhưng Ngài không nói một lời tranh cãi nào. Từ khi đến, Ngài đã nói những lời ngọt ngào như xoa dầu bách vị hay cho uống nước cam lồ vậy.”
Yāceyyāsīti āyāceyyāsi pattheyyāsi piheyyāsi.
You should implore: you should implore, you should seek, you should desire.
Yāceyyāsī (ông nên thỉnh cầu) nghĩa là ông nên thỉnh cầu, mong cầu, ao ước.
Tuṇhībhūtoti tuṇhībhāvaṃ upagato.
Having become silent: having attained the state of silence.
Tuṇhībhūto (trở nên im lặng) nghĩa là đã trở nên im lặng.
Maṅkubhūtoti nittejataṃ āpanno.
Having become embarrassed: having become devoid of splendor.
Maṅkubhūto (trở nên bối rối) nghĩa là đã trở nên mất hết uy lực.
Pattakkhandhoti onatagīvo.
With shoulders drooping: with a bowed neck.
Pattakkhandho (vai rũ xuống) nghĩa là cổ cúi xuống.
Adhomukhoti heṭṭhāmukho.
Facing downwards: with face turned down.
Adhomukho (mặt cúi xuống) nghĩa là mặt hướng xuống dưới.
Sammāsambuddhassa te paṭijānatoti ‘‘ahaṃ sammāsambuddho, sabbe dhammā mayā abhisambuddhā’’ti evaṃ paṭijānato tava.
To you, the Perfectly Self-Enlightened One, who declares: "I am the Perfectly Self-Enlightened One; all phenomena have been fully awakened by me"—to you who declares thus.
Sammāsambuddhassa te paṭijānato (khi ông tuyên bố mình là Đức Chánh Đẳng Giác) nghĩa là khi ông tuyên bố: “Ta là Đức Chánh Đẳng Giác, tất cả các pháp đã được ta giác ngộ.”
Anabhisambuddhāti ime nāma dhammā tayā anabhisambuddhā.
Not fully awakened: these phenomena have not been fully awakened by you.
Anabhisambuddhā (chưa được giác ngộ) nghĩa là những pháp này chưa được ông giác ngộ.
Tatthāti tesu anabhisambuddhāti evaṃ dassitadhammesu.
Therein: in those phenomena thus shown as "not fully awakened."
Tatthā (trong đó) nghĩa là trong những pháp được chỉ ra là chưa được giác ngộ như vậy.
Aññena vā aññaṃ paṭicarissatīti aññena vā vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭicchādessati, aññaṃ pucchito aññaṃ kathessatīti adhippāyo.
Or retort with something else: or he will retort with a different statement, meaning he will say something else when asked about something else.
Aññena vā aññaṃ paṭicarissatī (hoặc sẽ dùng lời khác để che đậy lời khác) nghĩa là sẽ dùng lời khác để che đậy lời khác, hỏi một điều lại nói một điều khác.
Bahiddhā kathaṃ apanāmessatīti bahiddhā aññaṃ āgantukakathaṃ āharanto purimakathaṃ apanāmessati.
Or divert the conversation elsewhere: or he will divert the previous conversation by introducing another extraneous topic.
Bahiddhā kathaṃ apanāmessatī (sẽ lái câu chuyện ra ngoài) nghĩa là sẽ mang một câu chuyện khác từ bên ngoài vào để lái câu chuyện trước đi.
Appaccayanti anabhiraddhiṃ atuṭṭhākāraṃ pātukarissatīti pākaṭaṃ karissati.
Discontent: dissatisfaction, a displeased state; he will manifest: he will make evident.
Appaccayaṃ (sự không hoan hỷ, sự không hài lòng) pātukarissatī (sẽ biểu lộ) nghĩa là sẽ biểu lộ sự không hoan hỷ, sự không hài lòng.
Ettha ca appaccayena domanassaṃ vuttaṃ, purimehi dvīhi mandabalavabhedo kodhoyeva.
Here, "discontent" refers to mental distress (domanassa); the former two refer to anger, which is a weak and low-level emotion.
Ở đây, sự không hoan hỷ được nói đến là sự ưu phiền, còn hai điều trước là sự yếu kém và sự sân hận.
Evaṃ bhagavā paṭhamavesārajjena sīhanādaṃ naditvā puna dutiyādīhi nadanto yo kho maṃ paribbājakātiādimāha.
Thus, the Blessed One, having roared a lion's roar with the first boldness, then roared with the second and so on, and said, "Indeed, those wanderers..."
Như vậy, Thế Tôn đã rống tiếng sư tử hống với sự vô úy thứ nhất, rồi lại rống tiếng sư tử hống với sự vô úy thứ hai và các sự vô úy khác, nói rằng: Yo kho maṃ paribbājakā (Này các du sĩ, ai mà nói về Ta…)
Tattha yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa maggassa vā phalassa vā atthāya tayā catusaccadhammo desito.
Therein, "for the sake of which the Dhamma was taught to you": for the sake of which path or fruit the Four Noble Truths were taught by you.
Trong đó, yassa kho pana te atthāya dhammo desito (pháp được thuyết giảng vì lợi ích của ông) nghĩa là pháp Tứ Thánh Đế đã được ông thuyết giảng vì lợi ích của con đường (magga) hoặc quả (phala).
So na niyyātīti so dhammo na niyyāti na niggacchati, na taṃ atthaṃ sādhetīti vuttaṃ hoti.
It does not lead to: that Dhamma does not lead, does not go forth, meaning it does not accomplish that purpose.
So na niyyātī (nó không dẫn đến) nghĩa là pháp đó không dẫn đến, không đi ra, không thành tựu lợi ích đó.
Takkarassāti yo naṃ karoti, tassa paṭipattipūrakassa puggalassāti attho.
For one who practices it: for the individual who practices it, for one who fulfills the practice, is the meaning.
Takkarassā (đối với người thực hành nó) nghĩa là đối với người thực hành, người hoàn thành sự thực hành.
Sammā dukkhakkhayāyāti hetunā nayena kāraṇena sakalassa vaṭṭadukkhassa khayāya.
For the complete destruction of suffering: for the destruction of all suffering of saṃsāra, through proper cause, method, and reason.
Sammā dukkhakkhayāyā (để đoạn trừ khổ một cách chân chánh) nghĩa là để đoạn trừ tất cả khổ luân hồi bằng lý do, phương pháp, nguyên nhân chân chánh.
Atha vā yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa te atthāya dhammo desito.
Alternatively, "for the sake of which the Dhamma was taught to you": for your sake the Dhamma was taught.
Hoặc là yassa kho pana te atthāya dhammo desito (pháp được thuyết giảng vì lợi ích của ông) nghĩa là pháp được thuyết giảng vì lợi ích của ông.
Seyyathidaṃ – rāgapaṭighātatthāya asubhakammaṭṭhānaṃ, dosapaṭighātatthāya mettābhāvanā, mohapaṭighātatthāya pañca dhammā, vitakkupacchedāya ānāpānassati.
For example, the meditation on the unbeautiful (asubha kammaṭṭhāna) for suppressing lust, the development of loving-kindness (mettābhāvanā) for suppressing hatred, the five phenomena for suppressing delusion, and mindfulness of breathing (ānāpānassati) for cutting off initial thought.
Ví dụ: đề mục bất tịnh để đối trị tham, tu tập tâm từ để đối trị sân, năm pháp để đối trị si, hơi thở vào ra để đoạn trừ tầm.
So na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti so dhammo yo naṃ yathādesitaṃ karoti, tassa takkarassa sammā hetunā nayena kāraṇena vaṭṭadukkhakkhayāya na niyyāti na niggacchati, taṃ atthaṃ na sādhetīti ayamettha attho.
That does not lead to the complete destruction of suffering for one who practices it: that Dhamma does not lead, does not go forth, does not accomplish that purpose of the complete destruction of saṃsāric suffering for one who practices it as taught, through proper cause, method, and reason—this is the meaning here.
So na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā (pháp ấy không dẫn đến sự đoạn trừ khổ một cách chân chánh đối với người thực hành nó) nghĩa là pháp ấy, đối với người thực hành nó đúng như đã được thuyết giảng, pháp ấy không dẫn đến, không đi ra, không thành tựu sự đoạn trừ khổ luân hồi bằng lý do, phương pháp, nguyên nhân chân chánh. Đây là ý nghĩa ở đây.
Seyyathāpi sarabho paribbājakoti yathā ayaṃ sarabho paribbājako pajjhāyanto appaṭibhāno nisinno, evaṃ nisīdissatīti.
Just like the wanderer Sarabha: just as this wanderer Sarabha is seated, troubled and without presence of mind, so will he be seated.
Seyyathāpi sarabho paribbājako (như du sĩ Sarabha) nghĩa là như du sĩ Sarabha này đang ngồi trầm tư, không có khả năng đối đáp, thì cũng sẽ ngồi như vậy.
Evaṃ tīhi padehi sīhanādaṃ naditvā desanaṃ nivattentasseva tathāgatassa tasmiṃ ṭhāne sannipatitā caturāsītipāṇasahassaparimāṇā parisā amatapānaṃ pivi, satthā parisāya amatapānassa pītabhāvaṃ ñatvā vehāsaṃ abbhuggantvā pakkāmi.
Thus, while the Tathāgata, having roared a lion's roar with these three statements, was concluding his discourse, the assembly of eighty-four thousand living beings gathered in that place partook of the nectar. The Teacher, knowing that the assembly had partaken of the nectar, ascended into the air and departed.
Như vậy, khi Như Lai rống tiếng sư tử hống với ba điều này và kết thúc bài thuyết pháp, thì hội chúng gồm tám vạn bốn ngàn chúng sinh đang tập hợp ở đó đã uống nước cam lồ. Bậc Đạo Sư biết rằng hội chúng đã uống nước cam lồ, liền bay lên không trung và rời đi.
Tamatthaṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ.
To show that meaning, "Then the Blessed One..." and so forth were said.
Để chỉ ra điều đó, đã nói atha kho bhagavā (Khi ấy, Thế Tôn) và các đoạn tiếp theo.
Tattha sīhanādanti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ appaṭinādaṃ.
Therein, lion's roar: a supreme roar, a fearless roar, an unchallenged roar.
Trong đó, sīhanādaṃ (tiếng sư tử hống) nghĩa là tiếng nói tối thượng, tiếng nói không sợ hãi, tiếng nói không đối kháng.
Vehāsaṃ pakkāmīti abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena ākāsaṃ pakkhandi.
Departed through the air: having attained the fourth jhāna that gives rise to supernormal powers, risen from it, and resolved, he soared into the sky with the assembly of bhikkhus.
Vehāsaṃ pakkāmī (bay lên không trung và rời đi) nghĩa là nhập Tứ thiền có khả năng thần thông, xuất thiền, rồi an trú và cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo bay lên không trung.
Evaṃ pakkhando ca pana taṃkhaṇaññeva gijjhakūṭamahāvihāre patiṭṭhāsi.
Having thus soared, he immediately alighted at the Gijjhakūṭa Mahāvihāra.
Và khi đã bay lên như vậy, ngay lập tức Ngài đã an vị tại Đại Tinh xá Gijjhakūṭa.
Vācāya sannitodakenāti vacanapatodena.
With a verbal goad: with a verbal prod.
Vācāya sannitodakenā (bằng lời nói nhạo báng) nghĩa là bằng lời nói châm chọc.
Sañjambharimakaṃsūti sambharitaṃ nirantaraphuṭaṃ akaṃsu, upari vijjhiṃsūti vuttaṃ hoti.
They pierced him through: they made him agitated, constantly agitated; it means they stung him from above.
Sañjambharimakaṃsū (họ đã chọc ghẹo không ngừng) nghĩa là họ đã chọc ghẹo liên tục, đã đâm chọc vào.
Brahāraññeti mahāraññe.
In the great forest: in the large forest.
Brahāraññe (trong rừng lớn) nghĩa là trong rừng rậm.
Sīhanādaṃ nadissāmīti sīhassa nadato ākāraṃ disvā ‘‘ayampi tiracchānagato, ahampi, imassa cattāro pādā, mayhampi, ahampi evameva sīhanādaṃ nadissāmī’’ti cintesi.
I will roar a lion's roar: He thought, "This is also an animal, and I am too. It has four legs, and so do I. I too will roar a lion's roar in the same way, observing the manner of its roaring."
Sīhanādaṃ nadissāmī (tôi sẽ rống tiếng sư tử hống) nghĩa là nhìn thấy dáng vẻ của sư tử đang rống, ông ta nghĩ: “Con này là súc sinh, ta cũng là người. Nó có bốn chân, ta cũng vậy. Ta cũng sẽ rống tiếng sư tử hống y như vậy.”
So sīhassa sammukhā nadituṃ asakkonto tasmiṃ gocarāya pakkante ekako nadituṃ ārabhi.
He, being unable to roar in the presence of the lion, began to roar alone when it had departed for pasture.
Nó không thể gầm trước mặt sư tử, nên khi sư tử đã đi kiếm mồi, nó bắt đầu gầm một mình.
Athassa siṅgālasaddoyeva nicchari.
Then only the sound of a jackal came forth from him.
Và chỉ có tiếng tru của chó rừng phát ra.
Tena vuttaṃ – siṅgālakaṃyeva nadatīti.
Therefore it is said: "He roars only like a jackal."
Vì vậy, đã nói rằng: Nó chỉ tru như chó rừng.
Bheraṇḍakanti tasseva vevacanaṃ.
"Bheraṇḍaka" is a synonym for that.
Bheraṇḍaka là một từ đồng nghĩa với từ đó.
Apica bhinnassaraṃ amanāpasaddaṃ nadatīti vuttaṃ hoti.
Moreover, it is said that he roars with a broken, unpleasant sound.
Hơn nữa, có nghĩa là nó tru lên một tiếng chói tai, khó nghe.
Evameva kho tvanti iminā opammena paribbājakā tathāgataṃ sīhasadisaṃ katvā sarabhaṃ siṅgālasadisaṃ akaṃsu.
"Even so are you" – by this simile, the wanderers made the Tathāgata like a lion and the sarabha like a jackal.
Evameva kho tvaṃ (Ngươi cũng vậy) — với ví dụ này, các du sĩ đã ví Như Lai như sư tử và con sarabha như chó rừng.
Ambukasañcarīti khuddakakukkuṭikā.
"Ambukasañcarī" means a small hen.
Ambukasañcarī là con gà mái con.
Purisakaravitaṃ ravissāmīti mahākukkuṭaṃ ravantaṃ disvā ‘‘imassapi dve pādā dve pakkhā, mayhampi tatheva, ahampi evarūpaṃ ravitaṃ ravissāmī’’ti sā tassa sammukhā ravituṃ asakkontī tasmiṃ pakkante ravamānā kukkuṭikāravaṃyeva ravi.
"I will crow like a great cock" – seeing a great cock crowing,* "This one also has two feet, two wings; I too have the same. I will crow such a crowing," she, being unable to crow in its presence, crowed only a hen's crow when it had departed.
Purisakaravitaṃ ravissāmī (Ta sẽ gáy như gà trống) — thấy con gà trống gáy, nó nghĩ: “Con này cũng có hai chân, hai cánh, ta cũng vậy, ta cũng sẽ gáy như thế này.” Nhưng nó không thể gáy trước mặt con gà trống, nên khi con gà trống đã đi, nó gáy ra chỉ là tiếng gà mái con.
Tena vuttaṃ – ambukasañcariravitaṃyeva ravatīti.
Therefore it is said: "She crows only a hen's crow."
Vì vậy, đã nói rằng: Nó chỉ gáy ra tiếng gà mái con.
Usabhoti goṇo.
"Usabho" means an ox.
Usabho là con bò đực.
Suññāyāti tucchāya jeṭṭhakavasabhehi virahitāya.
"Suññāya" means empty, devoid of leading oxen.
Suññāyā là trống rỗng, không có những con bò đực đầu đàn.
Gambhīraṃ naditabbaṃ maññatīti jeṭṭhakavasabhassa nādasadisaṃ gambhīranādaṃ naditabbaṃ maññati.
"He thinks he should bellow deeply" means he thinks he should bellow with a deep sound, like the bellow of a leading ox.
Gambhīraṃ naditabbaṃ maññatī (Nó nghĩ mình có thể gầm tiếng trầm hùng) — nó nghĩ mình có thể gầm tiếng trầm hùng giống như tiếng gầm của con bò đực đầu đàn.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear in all respects.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều có nghĩa rõ ràng.
66. Pañcame kālāmānaṃ nigamoti kālāmā nāma khattiyā, tesaṃ nigamo.
66. In the fifth, "kālāmānaṃ nigamo" means the market town of the Kālāmas, who were Khattiyas.
66. Trong phần thứ năm, Kālāmānaṃ nigamo có nghĩa là thị trấn của các Kālāma, những người thuộc dòng Khattiya.
Kesamuttiyāti kesamuttanigamavāsino.
"Kesamuttiyā" means residents of the Kesamutta market town.
Kesamuttiyā là những người dân sống ở thị trấn Kesamutta.
Upasaṅkamiṃsūti sappinavanītādibhesajjāni ceva aṭṭhavidhapānakāni ca gāhāpetvā upasaṅkamiṃsu.
"Upasaṅkamiṃsū" means they approached, having taken ghee, butter, and other medicines, as well as eight kinds of beverages.
Upasaṅkamiṃsū là họ đã đến gần, mang theo các loại thuốc như bơ ghee, bơ tươi và tám loại nước uống.
Sakaṃyeva vādaṃ dīpentīti attanoyeva laddhiṃ kathenti.
"Sakaṃyeva vādaṃ dīpentī" means they expound only their own doctrine.
Sakaṃyeva vādaṃ dīpentī là họ trình bày giáo lý của riêng mình.
Jotentīti pakāsenti.
"Jotentī" means they illuminate.
Jotentī là họ làm sáng tỏ.
Khuṃsentīti ghaṭṭenti.
"Khuṃsentī" means they provoke.
Khuṃsentī là họ chà xát, cọ xát.
Vambhentīti avajānanti.
"Vambhentī" means they despise.
Vambhentī là họ khinh thường.
Paribhavantīti lāmakaṃ karonti.
"Paribhavantī" means they make light of.
Paribhavantī là họ làm cho trở nên thấp kém.
Omakkhiṃ karontīti ukkhittakaṃ karonti, ukkhipitvā chaḍḍenti.
"Omakkhiṃ karontī" means they make it rejected, they cast it away.
Omakkhiṃ karontī là họ làm cho bị vứt bỏ, ném đi.
Aparepi, bhanteti so kira aṭavimukhe gāmo, tasmā tattha aṭaviṃ atikkantā ca atikkamitukāmā ca vāsaṃ kappenti.
"Aparepi, bhante" – it is said that this village was at the edge of a forest, therefore those who had crossed the forest or wished to cross it stayed there.
Aparepi, bhante (Thưa Ngài, những người khác cũng vậy) — có lẽ đó là một ngôi làng ở rìa rừng, vì vậy những người đã vượt qua rừng hoặc muốn vượt qua rừng đều sống ở đó.
Tesupi paṭhamaṃ āgatā attano laddhiṃ dīpetvā pakkamiṃsu, pacchā āgatā ‘‘kiṃ te jānanti, amhākaṃ antevāsikā te, amhākaṃ santike kiñci kiñci sippaṃ uggaṇhiṃsū’’ti attano laddhiṃ dīpetvā pakkamiṃsu.
Among them, those who came first expounded their own doctrine and departed; those who came later,* "What do they know? They were our disciples, they learned some skills from us," expounded their own doctrine and departed.
Trong số đó, những người đến trước đã trình bày giáo lý của mình rồi rời đi; những người đến sau nói: “Họ biết gì chứ? Họ là đệ tử của chúng tôi, họ đã học được một vài kỹ năng từ chúng tôi,” rồi trình bày giáo lý của mình và rời đi.
Kālāmā ekaladdhiyampi saṇṭhahituṃ na sakkhiṃsu.
The Kālāmas were unable to settle on a single doctrine.
Các Kālāma không thể an trụ vào bất kỳ giáo lý nào.
Te etamatthaṃ dīpetvā bhagavato evamārocetvā tesaṃ no, bhantetiādimāhaṃsu.
Having made this matter clear, they reported it to the Blessed One and said, "Tesaṃ no, bhante" and so on.
Họ đã trình bày vấn đề này và báo cáo với Đức Thế Tôn như vậy, rồi nói: Tesaṃ no, bhante (Thưa Ngài, đối với chúng con), v.v.
Tattha hoteva kaṅkhāti hotiyeva kaṅkhā.
Therein, "hoteva kaṅkhā" means indeed there is doubt.
Trong đó, hoteva kaṅkhā là có sự nghi ngờ.
Vicikicchāti tasseva vevacanaṃ.
"Vicikicchā" is a synonym for that.
Vicikicchā là từ đồng nghĩa với từ đó.
Alanti yuttaṃ.
"Alaṃ" means fitting.
Alaṃ là thích hợp.
Mā anussavenāti anussavakathāyapi mā gaṇhittha.
"Mā anussavenā" means do not accept based on hearsay.
Mā anussavenā (Đừng theo truyền thuyết) — đừng chấp nhận chỉ vì đó là lời truyền thuyết.
Mā paramparāyāti paramparakathāyapi mā gaṇhittha.
"Mā paramparāyā" means do not accept based on tradition.
Mā paramparāyā (Đừng theo truyền thống) — đừng chấp nhận chỉ vì đó là lời truyền thống.
Mā itikirāyāti evaṃ kira etanti mā gaṇhittha.
"Mā itikirāyā" means do not accept thinking "so it is said."
Mā itikirāyā (Đừng theo tin đồn) — đừng chấp nhận chỉ vì nghe nói “chuyện này là như vậy”.
Mā piṭakasampadānenāti amhākaṃ piṭakatantiyā saddhiṃ sametīti mā gaṇhittha.
"Mā piṭakasampadānenā" means do not accept thinking "it agrees with our Pāli canon."
Mā piṭakasampadānenā (Đừng theo sự truyền tụng trong kinh điển) — đừng chấp nhận chỉ vì nó phù hợp với kinh điển của chúng ta.
Mā takkahetūti takkaggāhenapi mā gaṇhittha.
"Mā takkahetū" means do not accept based on mere reasoning.
Mā takkahetū (Đừng theo lý luận suông) — đừng chấp nhận chỉ vì đó là sự suy luận.
Mā nayahetūti nayaggāhenapi mā gaṇhittha.
"Mā nayahetū" means do not accept based on mere logic.
Mā nayahetū (Đừng theo phương pháp) — đừng chấp nhận chỉ vì đó là sự suy diễn logic.
Mā ākāraparivitakkenāti sundaramidaṃ kāraṇanti evaṃ kāraṇaparivitakkenapi mā gaṇhittha.
"Mā ākāraparivitakkenā" means do not accept based on mere consideration of reasons, thinking "this reason is good."
Mā ākāraparivitakkenā (Đừng theo sự suy xét hình thức) — đừng chấp nhận chỉ vì suy xét rằng “điều này là hợp lý”.
Mā diṭṭhinijjhānakkhantiyāti amhākaṃ nijjhāyitvā khamitvā gahitadiṭṭhiyā saddhiṃ sametītipi mā gaṇhittha.
"Mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā" means do not accept thinking "it accords with a view examined and endured by us."
Mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā (Đừng theo sự chấp nhận quan điểm đã được suy tư) — đừng chấp nhận chỉ vì nó phù hợp với quan điểm mà chúng ta đã suy tư và chấp nhận.
Mā bhabbarūpatāyāti ayaṃ bhikkhu bhabbarūpo, imassa kathaṃ gahetuṃ yuttantipi mā gaṇhittha.
"Mā bhabbarūpatāyā" means do not accept thinking "this bhikkhu is suitable in appearance, it is fitting to accept his teaching."
Mā bhabbarūpatāyā (Đừng theo hình dáng khả kính) — đừng chấp nhận chỉ vì “vị Tỳ-kheo này có hình dáng khả kính, nên lời của vị ấy đáng được chấp nhận”.
Mā samaṇo no garūti ayaṃ samaṇo amhākaṃ garu, imassa kathaṃ gahetuṃ yuttantipi mā gaṇhittha.
"Mā samaṇo no garū" means do not accept thinking "this recluse is our teacher, it is fitting to accept his teaching."
Mā samaṇo no garū (Đừng theo vì vị sa-môn là thầy của chúng ta) — đừng chấp nhận chỉ vì “vị sa-môn này là thầy của chúng ta, nên lời của vị ấy đáng được chấp nhận”.
Samattāti paripuṇṇā.
"Samattā" means complete.
Samattā là đầy đủ.
Samādinnāti gahitā parāmaṭṭhā.
"Samādinnā" means accepted, grasped.
Samādinnā là đã nắm giữ, đã chấp thủ.
Yaṃsa hotīti yaṃ kāraṇaṃ tassa puggalassa hoti.
"Yaṃsa hotī" means whatever reason that person has.
Yaṃsa hotī là điều gì xảy ra với người đó.
Alobhādayo lobhādipaṭipakkhavasena veditabbā.
Alobha and so forth should be understood as the opposites of lobha and so forth.
Các đức tính như không tham (alobha), v.v., nên được hiểu theo nghĩa đối nghịch với tham (lobha), v.v.
Vigatābhijjhotiādīhi mettāya pubbabhāgo kathito.
By "vigatābhijjho" and so on, the preliminary part of mettā is stated.
Với Vigatābhijjho (không tham lam), v.v., phần mở đầu của tâm từ (mettā) đã được trình bày.
Idāni mettādikaṃ kammaṭṭhānaṃ kathento mettāsahagatenātiādimāha.
Now, in teaching the meditation subject of mettā and so on, he said "mettāsahagatenā" and so on.
Bây giờ, khi nói về đề mục thiền (kammaṭṭhāna) như tâm từ, Ngài đã nói: mettāsahagatenā (với tâm từ), v.v.
Tattha kammaṭṭhānakathāya vā bhāvanānaye vā pāḷivaṇṇanāya vā yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.240) vuttameva.
Whatever is to be said concerning the explanation of the meditation subject, or the method of development, or the Pāli commentary, all of that is already stated in the Visuddhimagga (Visuddhi. 1.240).
Trong đó, bất cứ điều gì cần nói về sự trình bày đề mục thiền, hay phương pháp tu tập, hay lời giải thích văn bản Pāḷi, tất cả đều đã được nói trong Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) (Visuddhi. 1.240).
Evaṃ averacittoti evaṃ akusalaverassa ca puggalaverino ca natthitāya averacitto.
"Evaṃ averacitto" means thus, being without hostility, due to the absence of unwholesome hostility and hostility towards individuals.
Evaṃ averacitto (Tâm không thù hận như vậy) — có nghĩa là tâm không thù hận vì không có sự thù hận bất thiện và không có người thù địch.
Abyābajjhacittoti kodhacittassa abhāvena niddukkhacitto.
"Abyābajjhacitto" means a mind free from suffering due to the absence of anger.
Abyābajjhacitto (Tâm không ác ý) — có nghĩa là tâm không đau khổ vì không có tâm sân hận.
Asaṃkiliṭṭhacittoti kilesassa natthitāya asaṃkiliṭṭhacitto.
"Asaṃkiliṭṭhacitto" means a mind unstained due to the absence of defilements.
Asaṃkiliṭṭhacitto (Tâm không ô nhiễm) — có nghĩa là tâm không ô nhiễm vì không có phiền não.
Visuddhacittoti kilesamalābhāvena visuddhacitto hotīti attho.
"Visuddhacitto" means the meaning is that the mind becomes pure due to the absence of the stain of defilements.
Visuddhacitto (Tâm thanh tịnh) — có nghĩa là tâm trở nên thanh tịnh vì không có cấu uế phiền não.
Tassāti tassa evarūpassa ariyasāvakassa.
"Tassā" means of such a noble disciple.
Tassā (Của vị ấy) — của vị Thánh đệ tử như vậy.
Assāsāti avassayā patiṭṭhā.
"Assāsā" means support, refuge.
Assāsā là nơi nương tựa, là chỗ dựa.
Sace kho pana atthi paro lokoti yadi imamhā lokā paraloko nāma atthi.
"Sace kho pana atthi paro loko" means if there is indeed another world beyond this one.
Sace kho pana atthi paro loko (Nếu có thế giới khác) — nếu có một thế giới khác ngoài thế giới này.
Athāhaṃ kāyassa bhedā parammaraṇā…pe… upapajjissāmīti atthetaṃ kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissāmīti evaṃ sabbattha nayo veditabbo.
"Athāhaṃ kāyassa bhedā parammaraṇā…pe… upapajjissāmī" means there is this reason by which, after the breaking up of the body, after death, I shall reappear in a good destination, a heavenly world – this method should be understood everywhere.
Athāhaṃ kāyassa bhedā parammaraṇā…pe… upapajjissāmī (Vậy tôi, sau khi thân hoại mạng chung… sẽ tái sinh…) — có lý do này, nhờ đó tôi, sau khi thân hoại mạng chung, sẽ tái sinh vào cõi thiện, cõi trời; nên hiểu theo cách này ở khắp mọi nơi.
Anīghanti niddukkhaṃ.
"Anīghaṃ" means without suffering.
Anīghaṃ là không đau khổ.
Sukhinti sukhitaṃ.
"Sukhiṃ" means happy.
Sukhiṃ là hạnh phúc.
Ubhayeneva visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmīti yañca pāpaṃ na karomi, yañca karotopi na karīyati, iminā ubhayenāpi visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmi.
"Ubhayeneva visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmī" means I see myself as purified by both: what I do not do that is evil, and what, even if done, is not done*.
Ubhayeneva visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmī (Tôi nhận thấy tự ngã thanh tịnh ở cả hai phương diện) — tôi nhận thấy tự ngã thanh tịnh ở cả hai phương diện: điều ác tôi không làm, và điều ác dù có làm cũng không bị ảnh hưởng.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear in all respects.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều có nghĩa rõ ràng.
67. Chaṭṭhe migāranattāti migāraseṭṭhino nattā.
67. In the sixth, "migāranattā" means the grandson of the chief Migāra.
67. Trong phần thứ sáu, migāranattā là cháu của trưởng giả Migāra.
Sekhuniyanattāti sekhuniyaseṭṭhino nattā.
"Sekhuniyanattā" means the grandson of the chief Sekhuniya.
Sekhuniyanattā là cháu của trưởng giả Sekhuniya.
Upasaṅkamiṃsūti bhuttapātarāsā dāsakammakaraparivutā upasaṅkamiṃsu.
"Upasaṅkamiṃsū" means they approached, having finished their morning meal, surrounded by servants and workers.
Upasaṅkamiṃsū là họ đã đến gần, sau khi ăn sáng, được bao quanh bởi các người hầu và công nhân.
Tesaṃ kira purebhatte pubbaṇhasamayeyeva gehe eko pañho samuṭṭhito, taṃ pana kathetuṃ okāso nāhosi.
It is said that a certain question had arisen for them in the morning at home, but there was no opportunity to discuss it.
Có lẽ một vấn đề đã nảy sinh trong nhà họ vào buổi sáng sớm, nhưng không có cơ hội để nói về nó.
Te ‘‘taṃ pañhaṃ sossāmā’’ti therassa santikaṃ gantvā vanditvā tuṇhī nisīdiṃsu.
They went to the elder, thinking "We will hear that question," paid homage, and sat down silently.
Họ nghĩ: “Chúng ta sẽ nghe vấn đề đó,” nên đã đến chỗ vị Trưởng lão, đảnh lễ rồi ngồi im lặng.
Thero ‘‘gāme taṃ samuṭṭhitaṃ pañhaṃ sotuṃ āgatā bhavissantī’’ti tesaṃ manaṃ ñatvā tameva pañhaṃ ārabhanto etha tumhe sāḷhātiādimāha.
The elder, knowing their thoughts – "They must have come to hear the question that arose in the village" – began that very question, saying "Etha tumhe Sāḷhā" and so on.
Vị Trưởng lão biết ý họ: “Họ chắc hẳn đã đến để nghe vấn đề nảy sinh trong làng,” nên đã bắt đầu nói về vấn đề đó: Etha tumhe sāḷhā (Này các Sāḷha, hãy đến đây), v.v.
Tattha atthi lobhoti lubbhanasabhāvo lobho nāma atthīti pucchati.
Therein, "atthi lobho" means he asks if there is such a thing as greed, the nature of being greedy.
Trong đó, atthi lobho (có tham ái) — Ngài hỏi: “Có cái gọi là tham ái, bản chất của sự tham lam không?”
Abhijjhāti kho ahaṃ sāḷhā etamatthaṃ vadāmīti etaṃ lobhasaṅkhātaṃ atthaṃ ahaṃ ‘‘abhijjhā’’ti vadāmi, ‘‘taṇhā’’ti vadāmīti samuṭṭhitapañhassa atthaṃ dīpento āha.
"Abhijjhāti kho ahaṃ Sāḷhā etamatthaṃ vadāmī" – he said this, clarifying the meaning of the question that had arisen,* "I call this matter, which is called greed, 'covetousness,' I call it 'craving.'"
Abhijjhāti kho ahaṃ sāḷhā etamatthaṃ vadāmī (Này Sāḷha, ta gọi điều đó là tham lam) — Ngài nói để làm rõ ý nghĩa của vấn đề đã nảy sinh, rằng: “Ta gọi điều này, tức là tham ái, là ‘tham lam’, là ‘ái dục’.”
Evaṃ sabbavāresu nayo netabbo.
This method should be applied in all instances.
Tương tự, nên hiểu theo cách này trong tất cả các trường hợp.
So evaṃ pajānātīti so cattāro brahmavihāre bhāvetvā ṭhito ariyasāvako samāpattito vuṭṭhāya vipassanaṃ ārabhanto evaṃ pajānāti.
"So evaṃ pajānātī" means that noble disciple, having developed the four Brahmavihāras, risen from jhāna, and begun Vipassanā, thus understands.
So evaṃ pajānātī (Vị ấy nhận biết như vậy) — vị Thánh đệ tử đã tu tập bốn pháp vô lượng tâm, sau khi xuất định, bắt đầu tu tập thiền quán và nhận biết như vậy.
Atthi idanti atthi dukkhasaccasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ nāmarūpavasena paricchinditvā pajānanto esa ‘‘evaṃ pajānāti atthi ida’’nti vutto.
"Atthi idaṃ" – this*, understanding the five aggregates, which constitute the suffering truth, by way of mind-and-matter, is said to "thus understand 'there is this'."
Atthi idaṃ (Có điều này) — khi nhận biết năm uẩn, tức là khổ đế, bằng cách phân định chúng theo danh và sắc, vị ấy được gọi là “nhận biết như vậy, có điều này”.
Hīnanti samudayasaccaṃ.
"Hīnaṃ" means the truth of origination.
Hīnaṃ là tập đế.
Paṇītanti maggasaccaṃ.
"Paṇītaṃ" means the truth of the path.
Paṇītaṃ là đạo đế.
Imassa saññāgatassa uttari nissaraṇanti imassa vipassanāsaññāsaṅkhātassa saññāgatassa uttari nissaraṇaṃ nāma nibbānaṃ, tamatthīti iminā nirodhasaccaṃ dasseti.
The further escape from this perception refers to Nibbāna, the further escape from this perception which is called insight perception; by this, the truth of cessation is shown.
Sự xuất ly cao hơn của nhận thức này – Nibbāna được gọi là sự xuất ly cao hơn của nhận thức này, tức là vipassanā-saññā (tưởng quán). Với câu ‘nó có tồn tại’ này, (Đức Phật) chỉ ra Diệt đế.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ kathitaṃ.
The knowledge of ‘I am freed in the freed’ refers to the nineteen kinds of reviewing knowledge.
Trí tuệ biết rằng ‘đã giải thoát trong sự giải thoát’ – (Ở đây) đã nói về mười chín loại paccavekkhaṇa-ñāṇa (trí tuệ quán xét).
Ahu pubbe lobhoti pubbe me lobho ahosi.
‘Formerly there was greed’ means that formerly I had greed.
Trước đây có tham ái – Trước đây, tôi có tham ái.
Tadahu akusalanti taṃ akusalaṃ nāma ahosi, tadā vā akusalaṃ nāma ahosi.
‘That was unwholesome’ means that was unwholesome, or it was unwholesome at that time.
Đó là bất thiện – Điều đó là bất thiện, hoặc vào lúc đó là bất thiện.
Iccetaṃ kusalanti iti etaṃ kusalaṃ, tasseva akusalassa natthibhāvaṃ kusalaṃ khemanti sandhāya vadati.
‘This is wholesome’ means that this is wholesome, referring to the absence of that unwholesome state as wholesome and secure.
Như vậy, điều này là thiện – Như vậy, điều này là thiện, (lời này) nói đến sự không còn của bất thiện đó là thiện, là an ổn.
Nicchātoti nittaṇho.
Free from craving means free from craving.
Nicchāto – Đã không còn khát ái.
Nibbutoti abbhantare santāpakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena nibbuto.
Extinguished means extinguished by the absence of defilements that cause inner suffering.
Nibbuto – Đã tịch tịnh do không còn các phiền não gây phiền não bên trong.
Sītibhūtoti sītalībhūto.
Cooled means having become cool.
Sītibhūto – Đã trở nên mát mẻ.
Sukhappaṭisaṃvedīti kāyikacetasikassa sukhassa paṭisaṃveditā.
Experiencing happiness means experiencing bodily and mental happiness.
Sukhappaṭisaṃvedī – Cảm thọ được sự an lạc về thân và tâm.
Brahmabhūtenāti seṭṭhabhūtena.
Having become Brahmā means having become supreme.
Brahmabhūtena – Đã trở thành tối thượng.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Còn lại tất cả đều có nghĩa rõ ràng.
68. Sattame kathāvatthūnīti kathākāraṇāni, kathāya bhūmiyo patiṭṭhāyoti attho.
68. In the seventh discourse, topics of discussion means reasons for discussion, foundations for discussion.
68. Trong (kinh) thứ bảy, kathāvatthūni có nghĩa là các nguyên nhân của câu chuyện, tức là nền tảng, cơ sở của câu chuyện.
Atītaṃ vā, bhikkhave, addhānanti atītamaddhānaṃ nāma kālopi vaṭṭati khandhāpi.
Whether, bhikkhus, it is the past time (addhāna) means that the past addhāna refers to both time and aggregates.
Này các Tỳ-khưu, thời quá khứ – Thời quá khứ có thể là thời gian hoặc các uẩn.
Anāgatapaccuppannesupi eseva nayo.
The same method applies to the future and the present.
Đối với thời vị lai và hiện tại cũng theo cách này.
Tattha atīte kassapo nāma sammāsambuddho ahosi, tassa kikī nāma kāsikarājā aggupaṭṭhāko ahosi, vīsati vassasahassāni āyu ahosīti iminā nayena kathento atītaṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma.
When one speaks in this way, for example, "In the past, there was a Fully Awakened One named Kassapa; King Kikī of Kāsi was his chief attendant; his lifespan was twenty thousand years," one is said to discuss concerning the past.
Trong đó, khi nói theo cách này: “Trong quá khứ, có một vị Sammāsambuddha tên là Kassapa, vua xứ Kāsī tên là Kikī là người hầu cận chính của Ngài, tuổi thọ của Ngài là hai mươi ngàn năm”, thì được gọi là kể chuyện về quá khứ.
Anāgate metteyyo nāma buddho bhavissati, tassa saṅkho nāma rājā aggupaṭṭhāko bhavissati, asīti vassasahassāni āyu bhavissatīti iminā nayena kathento anāgataṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma.
When one speaks in this way, for example, "In the future, there will be a Buddha named Metteyya; King Saṅkha will be his chief attendant; his lifespan will be eighty thousand years," one is said to discuss concerning the future.
Khi nói theo cách này: “Trong vị lai, sẽ có một vị Phật tên là Metteyya, vua tên là Saṅkha sẽ là người hầu cận chính của Ngài, tuổi thọ của Ngài sẽ là tám mươi ngàn năm”, thì được gọi là kể chuyện về vị lai.
Etarahi asuko nāma rājā dhammikoti iminā nayena kathento paccuppannaṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma.
When one speaks in this way, for example, "Currently, a certain king is righteous," one is said to discuss concerning the present.
Khi nói theo cách này: “Hiện nay, vị vua tên là Asuka là người có Pháp”, thì được gọi là kể chuyện về hiện tại.
Kathāsampayogenāti kathāsamāgamena.
By engagement in discussion means by participation in discussion.
Kathāsampayogenā – Do sự kết hợp của câu chuyện.
Kacchoti kathetuṃ yutto.
Suitable for discussion means fit to be discussed.
Kaccho – Phù hợp để nói.
Akacchoti kathetuṃ na yutto.
Unsuitable for discussion means not fit to be discussed.
Akaccho – Không phù hợp để nói.
Ekaṃsabyākaraṇīyaṃ pañhantiādīsu, ‘‘cakkhu, anicca’’nti puṭṭhena, ‘‘āma, anicca’’nti ekaṃseneva byākātabbaṃ.
Regarding "A question to be answered categorically" and so on, when asked "Is the eye impermanent?", one should answer categorically, "Yes, it is impermanent."
Trong các trường hợp như vấn đề cần trả lời dứt khoát, khi được hỏi: “Mắt là vô thường phải không?”, thì phải trả lời dứt khoát: “Vâng, là vô thường”.
Eseva nayo sotādīsu.
The same method applies to the ear and so on.
Đối với tai, mũi, v.v. cũng theo cách này.
Ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered categorically.
Đây là vấn đề cần trả lời dứt khoát.
‘‘Aniccaṃ nāma cakkhū’’ti puṭṭhena pana ‘‘na cakkhumeva, sotampi aniccaṃ, ghānampi anicca’’nti evaṃ vibhajitvā byākātabbaṃ.
When asked "Is the eye impermanent?", one should answer by differentiating, "Not only the eye, but the ear is also impermanent, the nose is also impermanent."
Khi được hỏi: “Mắt là vô thường phải không?”, thì phải trả lời phân tích như sau: “Không chỉ mắt, tai cũng vô thường, mũi cũng vô thường”.
Ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered by differentiation.
Đây là vấn đề cần trả lời phân tích.
‘‘Yathā cakkhu, tathā sotaṃ.
When asked, "As is the eye, so is the ear.
Khi được hỏi: “Mắt như thế nào, tai cũng như thế ấy. Tai như thế nào, mắt cũng như thế ấy phải không?
Yathā sotaṃ, tathā cakkhū’’ti puṭṭhena ‘‘kenaṭṭhena pucchasī’’ti paṭipucchitvā ‘‘dassanaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte ‘‘na hī’’ti byākātabbaṃ.
As is the ear, so is the eye?" one should ask in return, "From what perspective are you asking?" And when told, "I am asking from the perspective of seeing," one should answer, "No."
”, thì phải hỏi lại: “Ông hỏi về ý nghĩa gì?”, khi được nói: “Tôi hỏi về ý nghĩa nhìn thấy”, thì phải trả lời: “Không phải vậy”.
‘‘Aniccaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte, ‘‘āmā’’ti byākātabbaṃ.
When told, "I am asking from the perspective of impermanence," one should answer, "Yes."
Khi được nói: “Tôi hỏi về ý nghĩa vô thường”, thì phải trả lời: “Vâng, đúng vậy”.
Ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered by counter-question.
Đây là vấn đề cần trả lời bằng cách hỏi lại.
‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādīni puṭṭhena pana ‘‘abyākatametaṃ bhagavatā’’ti ṭhapetabbo, esa pañho na byākātabbo.
When asked, "Is the soul the same as the body?" and so on, that question should be set aside, "This was undeclared by the Blessed One"; it should not be answered.
Khi được hỏi về các vấn đề như: “Mạng sống đó là thân đó phải không?”, thì phải để qua một bên: “Điều này đã không được Đức Thế Tôn giải thích”, vấn đề đó không nên giải thích.
Ayaṃ ṭhapanīyo pañho.
This is a question to be set aside.
Đây là vấn đề cần gác lại.
Ṭhānāṭhāne na saṇṭhātīti kāraṇākāraṇe na saṇṭhāti.
Does not stand firm in what is fitting or unfitting means does not stand firm in cause or non-cause.
Ṭhānāṭhāne na saṇṭhātī – Không đứng vững trong đúng và sai.
Tatrāyaṃ nayo – sassatavādī yuttena kāraṇena pahoti ucchedavādiṃ niggahetuṃ, ucchedavādī tena niggayhamāno ‘‘kiṃ panāhaṃ ucchedaṃ vadāmī’’ti sassatavādibhāvameva dīpeti, attano vāde patiṭṭhātuṃ na sakkoti.
Here is the method: The eternalist is able to refute the annihilationist with a fitting reason, but when the annihilationist is refuted by him, he says, "Why do I speak of annihilation?" thus indicating that he himself is an eternalist, and he cannot stand firm in his own doctrine.
Cách thức ở đây là: Người chấp thường có thể đánh bại người chấp đoạn bằng lý lẽ đúng đắn, khi người chấp đoạn bị đánh bại bởi lý lẽ đó, anh ta nói: “Tôi có nói gì về chấp đoạn đâu?”, và tự mình chỉ ra rằng mình là người chấp thường, không thể đứng vững trong quan điểm của mình.
Evaṃ ucchedavādimhi pahonte sassatavādī, puggalavādimhi pahonte suññatavādī, suññatavādimhi pahonte puggalavādīti evaṃ ṭhānāṭhāne na saṇṭhāti nāma.
Similarly, when the annihilationist is able, the eternalist; when the individualist is able, the voidist; when the voidist is able, the individualist; thus, it is said that one does not stand firm in what is fitting or unfitting.
Cũng vậy, khi người chấp đoạn có thể đánh bại người chấp thường, khi người chấp ngã có thể đánh bại người chấp không, khi người chấp không có thể đánh bại người chấp ngã, thì được gọi là không đứng vững trong đúng và sai.
Parikappe na saṇṭhātīti idaṃ pañhapucchanepi pañhakathanepi labbhati.
Does not stand firm in speculation applies to both asking questions and giving answers.
Parikappe na saṇṭhātī – Điều này được áp dụng cả trong việc hỏi và kể chuyện.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Ekacco hi ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti kaṇṭhaṃ sodheti, so itarena ‘‘idaṃ nāma tvaṃ pucchissasī’’ti vutto ñātabhāvaṃ ñatvā ‘‘na etaṃ, aññaṃ pucchissāmī’’ti vadati.
Indeed, one clears one's throat saying, "I will ask a question," but when told by another, "You will ask this particular thing," knowing it to be known, he says, "Not that, I will ask something else."
Có người hắng giọng nói: “Tôi sẽ hỏi một câu hỏi”, khi người khác nói: “Ông sẽ hỏi điều này”, anh ta biết rằng đã bị biết trước nên nói: “Không phải điều đó, tôi sẽ hỏi điều khác”.
Pañhaṃ puṭṭhopi ‘‘pañhaṃ kathessāmī’’ti hanuṃ saṃsodheti, so itarena ‘‘idaṃ nāma kathessasī’’ti vutto ñātabhāvaṃ ñatvā ‘‘na etaṃ, aññaṃ kathessāmī’’ti vadati.
Even when asked a question, one clears one's throat saying, "I will answer the question," but when told by another, "You will answer this particular thing," knowing it to be known, he says, "Not that, I will answer something else."
Khi được hỏi một câu hỏi, anh ta cũng hắng giọng nói: “Tôi sẽ kể một câu chuyện”, khi người khác nói: “Ông sẽ kể điều này”, anh ta biết rằng đã bị biết trước nên nói: “Không phải điều đó, tôi sẽ kể điều khác”.
Evaṃ parikappe na saṇṭhāti nāma.
Thus, it is said that one does not stand firm in speculation.
Như vậy, được gọi là không đứng vững trong sự dự định.
Aññātavāde na saṇṭhātīti aññātavāde jānitavāde na saṇṭhāti.
Does not stand firm in acknowledged doctrine means does not stand firm in known doctrine.
Aññātavāde na saṇṭhātī – Không đứng vững trong lời nói đã biết.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Ekacco pañhaṃ pucchati, taṃ itaro ‘‘manāpo tayā pañho pucchito, kahaṃ te esa uggahito’’ti vadati.
One person asks a question, and another says to him, "You have asked a good question; where did you learn this?"
Có người hỏi một câu hỏi, người khác nói với anh ta: “Câu hỏi của ông thật hay, ông đã học được điều này ở đâu?”.
Itaro pucchitabbaniyāmeneva pañhaṃ pucchitvāpi tassa kathāya ‘‘apañhaṃ nu kho pucchita’’nti vimatiṃ karoti.
The first, even though he asked the question according to the rules, has doubts about his own discussion, thinking, "Did I ask a non-question?"
Người hỏi, mặc dù đã hỏi câu hỏi đúng quy cách, nhưng lại nghi ngờ về lời nói đó: “Chẳng lẽ mình đã hỏi một câu hỏi không đúng sao?”.
Aparo pañhaṃ puṭṭho katheti, tamañño ‘‘suṭṭhu te pañho kathito, kattha te uggahito, pañhaṃ kathentena nāma evaṃ kathetabbo’’ti vadati.
Another, when asked a question, answers it, and someone else says to him, "You have answered the question well; where did you learn it? This is how one should answer a question."
Người khác được hỏi một câu hỏi và trả lời, người khác nói với anh ta: “Câu trả lời của ông thật tốt, ông đã học được điều này ở đâu? Khi trả lời câu hỏi, phải trả lời như thế này”.
Itaro kathetabbaniyāmeneva pañhaṃ kathetvāpi tassa kathāya ‘‘apañho nu kho mayā kathito’’ti vimatiṃ karoti.
The second, even though he answered the question according to the rules, has doubts about his own discussion, thinking, "Did I answer a non-question?"
Người trả lời, mặc dù đã trả lời đúng quy cách, nhưng lại nghi ngờ về lời nói đó: “Chẳng lẽ mình đã trả lời một câu hỏi không đúng sao?”.
Paṭipadāya na saṇṭhātīti paṭipattiyaṃ na tiṭṭhati, vattaṃ ajānitvā apucchitabbaṭṭhāne pucchatīti attho.
Does not stand firm in the practice means does not abide in the proper conduct, meaning one asks in an unsuitable place without knowing or inquiring about the proper conduct.
Paṭipadāya na saṇṭhātī – Không đứng vững trong thực hành, tức là không biết phận sự nên hỏi ở nơi không nên hỏi.
Ayaṃ pañho nāma cetiyaṅgaṇe pucchitena na kathetabbo, tathā bhikkhācāramagge gāmaṃ piṇḍāya caraṇakāle.
This question should not be answered if asked in a cetiya courtyard, nor on the alms round path, during the time of going for alms in the village.
Vấn đề này không nên hỏi tại sân tháp, cũng như trên đường khất thực, trong lúc đi khất thực vào làng.
Āsanasālāya nisinnakāle yāguṃ vā bhattaṃ vā gahetvā nisinnakāle paribhuñjitvā nisinnakāle divāvihāraṭṭhānagamanakālepi.
It should not be answered when one is sitting in the assembly hall, when one has taken gruel or rice and is sitting, when one has finished eating and is sitting, or when one is going to the daytime resting place.
Trong lúc ngồi ở sảnh đường, trong lúc nhận cháo hoặc cơm và ngồi xuống, trong lúc đã dùng xong và ngồi xuống, trong lúc đi đến nơi trú ngụ ban ngày.
Divāṭṭhāne nisinnakāle pana okāsaṃ kāretvāva pucchantassa kathetabbo, akāretvā pucchantassa na kathetabbo.
However, if one is sitting in a daytime resting place, it should be answered only if the questioner has requested permission; it should not be answered if he asks without requesting permission.
Tuy nhiên, trong lúc ngồi ở nơi trú ngụ ban ngày, chỉ nên trả lời cho người hỏi khi đã được cho phép, không nên trả lời cho người hỏi mà không được cho phép.
Idaṃ vattaṃ ajānitvā pucchanto paṭipadāya na saṇṭhāti nāma.
One who asks without knowing this proper conduct is said to not stand firm in the practice.
Người hỏi mà không biết phận sự này được gọi là không đứng vững trong thực hành.
Evaṃ santāyaṃ, bhikkhave, puggalo akaccho hotīti, bhikkhave, etaṃ imasmiṃ ca kāraṇe sati ayaṃ puggalo na kathetuṃ yutto nāma hoti.
‘In such a case, bhikkhus, this person is unsuitable for discussion’ means, bhikkhus, that given this reason, this person is unsuitable for discussion.
Này các Tỳ-khưu, khi có điều này, vị ấy là người không phù hợp để nói – Này các Tỳ-khưu, khi có lý do này, vị ấy là người không phù hợp để nói.
Ṭhānāṭhāne saṇṭhātīti sassatavādī yuttena kāraṇena pahoti ucchedavādiṃ niggahetuṃ, ucchedavādī tena niggayhamānopi ‘‘ahaṃ tayā satakkhattuṃ niggayhamānopi ucchedavādīyevā’’ti vadati.
Stands firm in what is fitting or unfitting means that the eternalist is able to refute the annihilationist with a fitting reason, but even when the annihilationist is refuted by him, he says, "Even if you refute me a hundred times, I am still an annihilationist."
Ṭhānāṭhāne saṇṭhātī – Người chấp thường có thể đánh bại người chấp đoạn bằng lý lẽ đúng đắn, nhưng dù người chấp đoạn bị đánh bại một trăm lần, anh ta vẫn nói: “Tôi vẫn là người chấp đoạn”.
Iminā nayena sassatapuggalasuññatavādādīsupi nayo netabbo.
In this way, the method should be applied to eternalists, individualists, voidists, and so on.
Theo cách này, cũng nên áp dụng cho người chấp thường, chấp ngã, chấp không, v.v.
Evaṃ ṭhānāṭhāne saṇṭhāti nāma.
Thus, it is said that one stands firm in what is fitting or unfitting.
Như vậy, được gọi là đứng vững trong đúng và sai.
Parikappe saṇṭhātīti ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti kaṇṭhaṃ sodhento ‘‘tvaṃ imaṃ nāma pucchissasī’’ti vutte, ‘‘āma, etaṃyeva pucchissāmī’’ti vadati.
Stands firm in speculation means that when one clears one's throat saying, "I will ask a question," and is told, "You will ask this particular thing," one says, "Yes, I will ask that very thing."
Parikappe saṇṭhātī – Người hắng giọng nói: “Tôi sẽ hỏi một câu hỏi”, khi được nói: “Ông sẽ hỏi điều này”, anh ta nói: “Vâng, tôi sẽ hỏi đúng điều đó”.
Pañhaṃ kathessāmīti hanuṃ saṃsodhentopi ‘‘tvaṃ imaṃ nāma kathessasī’’ti vutte, ‘‘āma, etaṃyeva kathessāmī’’ti vadati.
Even when one clears one's throat saying, "I will answer the question," and is told, "You will answer this particular thing," one says, "Yes, I will answer that very thing."
Người hắng giọng nói: “Tôi sẽ kể một câu chuyện”, khi được nói: “Ông sẽ kể điều này”, anh ta nói: “Vâng, tôi sẽ kể đúng điều đó”.
Evaṃ parikappe saṇṭhāti nāma.
Thus, it is said that one stands firm in speculation.
Như vậy, được gọi là đứng vững trong sự dự định.
Aññātavāde saṇṭhātīti imaṃ pañhaṃ pucchitvā ‘‘suṭṭhu te pañho pucchito, pucchantena nāma evaṃ pucchitabba’’nti vutte sampaṭicchati, vimatiṃ na uppādeti.
Stands firm in acknowledged doctrine means that when one asks this question and is told, "You have asked a good question; this is how one should ask a question," one accepts it and does not create doubt.
Aññātavāde saṇṭhātī – Người này hỏi một câu hỏi, khi được nói: “Câu hỏi của ông thật tốt, người hỏi phải hỏi như thế này”, anh ta chấp nhận, không khởi lên nghi ngờ.
Pañhaṃ kathetvāpi ‘‘suṭṭhu te pañho kathito, kathentena nāma evaṃ kathetabba’’nti vutte sampaṭicchati, vimatiṃ na uppādeti.
Even after a question has been explained, he accepts it when told, "Your question was well explained; one should explain it this way," and does not raise doubt.
Sau khi đã giải thích câu hỏi, khi được nói rằng: “Câu hỏi của bạn đã được giải thích rõ ràng, người giải thích nên giải thích như vậy”, thì người đó chấp nhận, không phát sinh nghi ngờ.
Paṭipadāya saṇṭhātīti gehe nisīdāpetvā yāgukhajjakādīni datvā yāva bhattaṃ niṭṭhāti, tasmiṃ antare nisinno pañhaṃ pucchati.
He stands by the practice means that, having been invited to sit in a house, and given gruel, snacks, and so on, he asks a question while sitting there until the meal is finished.
Paṭipadāya saṇṭhāti (đứng vững trên con đường đúng đắn) nghĩa là: sau khi mời ngồi tại nhà, dâng cháo, thức ăn nhẹ, v.v., người đó ngồi xuống trong khoảng thời gian chờ đợi bữa ăn hoàn tất và hỏi câu hỏi.
Sappiādīni bhesajjāni aṭṭhavidhāni pānakāni vatthacchādanamālāgandhādīni vā ādāya vihāraṃ gantvā tāni datvā divāṭṭhānaṃ pavisitvā okāsaṃ kāretvā pañhaṃ pucchati.
Or he goes to the monastery taking ghee and other medicines, eight kinds of drinks, clothes, coverings, garlands, perfumes, and so on, gives them, enters the day-quarters, makes a space, and asks a question.
Hoặc mang bơ ghee và các loại thuốc khác, tám loại thức uống, y phục, tràng hoa, hương liệu, v.v., đến tịnh xá, dâng cúng những thứ đó, rồi vào nơi trú ngụ ban ngày, tạo cơ hội và hỏi câu hỏi.
Evañhi vattaṃ ñatvā pucchanto paṭipadāya saṇṭhāti nāma.
Indeed, one who asks questions knowing this proper conduct is called "standing by the practice."
Thật vậy, người biết bổn phận mà hỏi thì gọi là paṭipadāya saṇṭhāti.
Tassa pañhaṃ kathetuṃ vaṭṭati.
It is appropriate to answer his question.
Đáng để giải thích câu hỏi cho người đó.
Aññenaññaṃ paṭicaratīti aññena vacanena aññaṃ paṭicchādeti, aññaṃ vā pucchito aññaṃ katheti.
He answers with something else means he conceals one statement with another, or being asked one thing, he answers with another.
Aññenaññaṃ paṭicarati (dùng cái này để che đậy cái khác) nghĩa là dùng lời nói này để che đậy điều khác, hoặc được hỏi về điều này lại nói điều khác.
Bahiddhā kathaṃ apanāmetīti āgantukakathaṃ otārento purimakathaṃ bahiddhā apanāmeti.
He diverts the talk outwards means that, by introducing an extraneous topic, he diverts the previous topic outwards.
Bahiddhā kathaṃ apanāmeti (làm chệch hướng câu chuyện ra bên ngoài) nghĩa là khi một câu chuyện mới xen vào, câu chuyện trước đó bị đẩy ra ngoài.
Tatridaṃ vatthu – bhikkhū kira sannipatitvā ekaṃ daharaṃ, ‘‘āvuso, tvaṃ imañcimañca āpattiṃ āpanno’’ti āhaṃsu.
Here is the story: once, monks gathered and said to a certain young monk, "Friend, you have fallen into this and that offense."
Đây là câu chuyện: Một lần nọ, các tỳ khưu họp lại và nói với một tỳ khưu trẻ: “Này hiền giả, ông đã phạm lỗi này và lỗi kia.”
So āha – ‘‘bhante, nāgadīpaṃ gatomhī’’ti.
He said, "Venerable sirs, I went to Nāgadīpa."
Vị ấy nói: “Bạch chư Tôn giả, con đã đi đến Nāgadīpa.”
Āvuso, na mayaṃ tava nāgadīpagamanena atthikā, āpattiṃ pana āpannoti pucchāmāti.
"Friend, we are not concerned with your going to Nāgadīpa; we are asking if you have fallen into an offense."
“Này hiền giả, chúng tôi không quan tâm đến việc ông đi Nāgadīpa, chúng tôi hỏi ông có phạm lỗi không.”
Bhante, nāgadīpaṃ gantvā macche khādinti.
"Venerable sirs, having gone to Nāgadīpa, they eat fish."
“Bạch chư Tôn giả, con đã ăn cá ở Nāgadīpa.”
Āvuso, tava macchakhādanena kammaṃ natthi, āpattiṃ kirasi āpannoti.
"Friend, your eating fish is not our concern; we are asking if you have fallen into an offense."
“Này hiền giả, việc ông ăn cá không liên quan gì, chúng tôi hỏi ông có phạm lỗi không.”
So ‘‘nātisupakko maccho mayhaṃ aphāsukamakāsi, bhante’’ti.
He said, "An undercooked fish caused me discomfort, venerable sirs."
Vị ấy nói: “Bạch chư Tôn giả, cá chưa chín kỹ làm con khó chịu.”
Āvuso, tuyhaṃ phāsukena vā aphāsukena vā kammaṃ natthi, āpattiṃ āpannosīti.
"Friend, we are not concerned with your comfort or discomfort; we are asking if you have fallen into an offense."
“Này hiền giả, việc ông dễ chịu hay khó chịu không liên quan gì, chúng tôi hỏi ông có phạm lỗi không.”
Bhante, yāva tattha vasiṃ, tāva me aphāsukameva jātanti.
"Venerable sirs, as long as I stayed there, I was uncomfortable."
“Bạch chư Tôn giả, chừng nào con còn ở đó, chừng đó con luôn cảm thấy khó chịu.”
Evaṃ āgantukakathāvasena bahiddhā kathaṃ apanāmetīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that he diverts the talk outwards by means of extraneous topics.
Như vậy, cần hiểu rằng đó là việc làm chệch hướng câu chuyện ra bên ngoài bằng cách đưa vào một câu chuyện mới.
Abhiharatīti ito cito ca suttaṃ āharitvā avattharati.
He heaps up means he brings suttas from here and there and spreads them out.
Abhiharati (chất chồng lên) nghĩa là mang các bài kinh từ đây đó đến và chất chồng lên.
Tepiṭakatissatthero viya.
Like the Elder Tepiṭaka Tissa.
Giống như Trưởng lão Tipiṭaka Tissa.
Pubbe kira bhikkhū mahācetiyaṅgaṇe sannipatitvā saṅghakiccaṃ katvā bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā aññamaññaṃ pañhasākacchaṃ karonti.
Formerly, monks, having gathered in the great cetiya's courtyard, performed monastic duties, gave advice to monks, and engaged in question-and-answer discussions among themselves.
Thuở xưa, các tỳ khưu họp lại tại sân Đại tháp, sau khi hoàn thành công việc của Tăng-già và ban lời khuyên cho các tỳ khưu, họ thảo luận các câu hỏi với nhau.
Tatthāyaṃ thero tīhi piṭakehi tato tato suttaṃ āharitvā divasabhāge ekampi pañhaṃ niṭṭhāpetuṃ na deti.
There, that Elder, by bringing suttas from various places in the three Piṭakas, would not allow even one question to be concluded during the daytime.
Tại đó, vị trưởng lão này mang các bài kinh từ ba tạng đến và không cho phép hoàn tất một câu hỏi nào trong suốt cả ngày.
Abhimaddatīti kāraṇaṃ āharitvā maddati.
He crushes means he brings a reason and crushes it.
Abhimaddati (đè bẹp) nghĩa là mang lý lẽ đến để đè bẹp.
Anupajagghatīti parena pañhe pucchitepi kathitepi pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasati, yena parassa ‘‘apucchitabbaṃ nu kho pucchiṃ, akathetabbaṃ nu kho kathesi’’nti vimati uppajjati.
He sneers means that, when a question is asked or answered by another, he claps his hands and laughs loudly, which causes the other person to wonder, "Did I ask something I shouldn't have? Did I say something I shouldn't have?"
Anupajagghati (cười nhạo) nghĩa là khi người khác hỏi hoặc giải thích câu hỏi, người đó vỗ tay và cười lớn, khiến người kia nghi ngờ rằng: “Chắc mình đã hỏi điều không nên hỏi, hoặc đã nói điều không nên nói chăng?”
Khalitaṃ gaṇhātīti appamattakaṃ mukhadosamattaṃ gaṇhāti, akkhare vā pade vā byañjane vā durutte ‘‘evaṃ nāmetaṃ vattabba’’nti ujjhāyamāno vicarati.
He seizes on a slip means he seizes on a slight fault in speech, finding fault with a misspoken letter, word, or syllable, saying, "It should be said this way."
Khalitaṃ gaṇhāti (bắt lỗi nhỏ) nghĩa là bắt lỗi nhỏ nhặt, chỉ là một chút sai sót trong lời nói, hoặc khi có một từ, một câu, một phụ âm bị nói sai, người đó đi khắp nơi mà cằn nhằn: “Nên nói như thế này mới đúng.”
Saupanisoti saupanissayo sapaccayo.
Saupaniso means having a support, having a condition.
Saupaniso (có nhân duyên) nghĩa là có nhân duyên, có nguyên nhân.
Ohitasototi ṭhapitasoto.
With ears alert means with ears attentively placed.
Ohitasoto (lắng tai nghe) nghĩa là đã đặt tai xuống.
Abhijānāti ekaṃ dhammanti ekaṃ kusaladhammaṃ abhijānāti ariyamaggaṃ.
He comprehends one phenomenon means he fully comprehends one wholesome phenomenon, the noble path.
Abhijānāti ekaṃ dhammaṃ (thấu hiểu một pháp) nghĩa là thấu hiểu một thiện pháp, tức là Thánh đạo.
Parijānāti ekaṃ dhammanti ekaṃ dukkhasaccadhammaṃ tīraṇapariññāya parijānāti.
He discerns one phenomenon means he thoroughly discerns one phenomenon, the truth of suffering, with the discernment of investigation.
Parijānāti ekaṃ dhammaṃ (liễu tri một pháp) nghĩa là liễu tri một pháp Khổ đế bằng trí tuệ liễu tri (tīraṇapariññā).
Pajahati ekaṃ dhammanti ekaṃ sabbākusaladhammaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti.
He abandons one phenomenon means he abandons, dispels, and puts an end to all unwholesome phenomena.
Pajahati ekaṃ dhammaṃ (đoạn trừ một pháp) nghĩa là đoạn trừ, loại bỏ, tiêu diệt một pháp bất thiện.
Sacchikaroti ekaṃ dhammanti ekaṃ arahattaphaladhammaṃ nirodhameva vā paccakkhaṃ karoti.
He realizes one phenomenon means he directly experiences the phenomenon of Arahatship, or Nibbāna itself.
Sacchikaroti ekaṃ dhammaṃ (chứng ngộ một pháp) nghĩa là chứng ngộ một pháp quả A-la-hán, hoặc chính sự Diệt tận (Nirodha).
Sammāvimuttiṃ phusatīti sammā hetunā nayena kāraṇena arahattaphalavimokkhaṃ ñāṇaphassena phusati.
He experiences right liberation means he experiences the liberation of Arahatship with the touch of knowledge, correctly, in the right way, with a sound reason.
Sammāvimuttiṃ phusati (chạm đến sự giải thoát chân chánh) nghĩa là chạm đến sự giải thoát quả A-la-hán một cách chân chánh bằng trí tuệ xúc chạm (ñāṇaphassa).
Etadatthā, bhikkhave, kathāti, bhikkhave, yā esā kathāsampayogenāti kathā dassitā, sā etadatthā, ayaṃ tassā kathāya bhūmi patiṭṭhā.
"This, bhikkhus, is the purpose of talk" means, bhikkhus, that this talk, expressed in connection with talk, has this purpose; this is its foundation and basis.
Etadatthā, bhikkhave, kathā (Này các tỳ khưu, câu chuyện này có mục đích đó) nghĩa là, này các tỳ khưu, câu chuyện đã được trình bày như là sự kết hợp của câu chuyện này, câu chuyện đó có mục đích này, đây là nền tảng, cơ sở của câu chuyện đó.
Idaṃ vatthu yadidaṃ anupādā cittassa vimokkhoti evaṃ sabbapadesu yojanā veditabbā.
This meaning, namely, "the liberation of the mind through non-clinging," should be understood by applying it to all phrases in this way.
Cần hiểu rằng sự kết nối (yojanā) này áp dụng cho tất cả các phần, tức là sự giải thoát của tâm không chấp thủ.
Etadatthā mantanāti yā ayaṃ kacchākacchesu puggalesu kacchena saddhiṃ mantanā, sāpi etadatthāyeva.
"This is the purpose of counsel" means that this counsel, which is counsel with one another among individuals who talk, also has this very purpose.
Etadatthā mantanā (sự bàn bạc này có mục đích đó) nghĩa là sự bàn bạc với những người tranh luận (kacchākacchesu puggalasu kacchena saddhiṃ mantanā) cũng có mục đích đó.
Etadatthā upanisāti ohitasoto saupanisoti evaṃ vuttā upanisāpi etadatthāyeva.
"This is the purpose of proximity" means that proximity, as mentioned in "with ears alert, with proximity," also has this very purpose.
Etadatthā upanisā (sự hỗ trợ này có mục đích đó) nghĩa là sự hỗ trợ đã được nói đến như "lắng tai nghe, có nhân duyên" cũng có mục đích đó.
Etadatthaṃ sotāvadhānanti tassā upanisāya sotāvadhānaṃ, tampi etadatthameva.
"This is the purpose of listening attentively" means that the attentive listening to that proximity also has this very purpose.
Etadatthaṃ sotāvadhānaṃ (sự lắng tai nghe này có mục đích đó) nghĩa là sự lắng tai nghe cho sự hỗ trợ đó cũng có mục đích đó.
Anupādāti catūhi upādānehi aggahetvā.
Anupādā means without grasping with the four clingings.
Anupādā (không chấp thủ) nghĩa là không chấp thủ bởi bốn sự chấp thủ (upādāna).
Cittassa vimokkhoti arahattaphalavimokkho.
Cittassa vimokkho means the liberation of the mind, which is the liberation of Arahatship.
Cittassa vimokkho (sự giải thoát của tâm) nghĩa là sự giải thoát quả A-la-hán.
Arahattaphalatthāya hi sabbametanti suttantaṃ vinivattetvā upari gāthāhi kūṭaṃ gaṇhanto ye viruddhātiādimāha.
Indeed, with the aim of Arahatship, all of this, thus concluding the Suttanta, he states the following in the verses, beginning with "those who are opposed" to capture the essence.
Để đạt được quả A-la-hán, tất cả những điều này đều là mục đích. Do đó, sau khi kết thúc bài kinh và tóm tắt bằng các câu kệ ở trên, Đức Phật đã nói ye viruddhā (những người đối kháng), v.v.
Tattha viruddhāti virodhasaṅkhātena kopena viruddhā.
There, viruddhā means opposed by way of anger called opposition.
Trong đó, viruddhā (đối kháng) nghĩa là đối kháng do sự tức giận được gọi là virodha.
Sallapantīti sallāpaṃ karonti.
Sallapantī means they converse.
Sallapanti (trò chuyện) nghĩa là nói chuyện.
Viniviṭṭhāti abhiniviṭṭhā hutvā.
Viniviṭṭhā means having become firmly entrenched.
Viniviṭṭhā (chìm đắm) nghĩa là đã chìm đắm.
Samussitāti mānussayena suṭṭhu ussitā.
Samussitā means exceedingly elated by way of pride.
Samussitā (ngạo mạn) nghĩa là rất ngạo mạn do kiêu mạn.
Anariyaguṇamāsajjāti anariyaguṇakathaṃ guṇamāsajja kathenti.
Anariyaguṇamāsajjā means they speak of a quality, approaching an ignoble quality.
Anariyaguṇamāsajjā (dựa vào phẩm chất không cao quý) nghĩa là dựa vào câu chuyện về phẩm chất không cao quý mà nói.
Guṇaṃ ghaṭṭetvā kathā hi anariyakathā nāma, na ariyakathā, taṃ kathentīti attho.
The meaning is that talk that touches on a quality is called ignoble talk, not noble talk; they engage in such talk.
Câu chuyện dựa trên sự chỉ trích là câu chuyện không cao quý, không phải là câu chuyện cao quý, nghĩa là họ nói điều đó.
Aññoññavivaresinoti aññamaññassa chiddaṃ aparādhaṃ gavesamānā.
Aññoññavivaresino means seeking each other's faults or offenses.
Aññoññavivaresino (tìm kiếm lỗi lầm của nhau) nghĩa là tìm kiếm lỗi lầm, sai trái của nhau.
Dubbhāsitanti dukkathitaṃ.
Dubbhāsitaṃ means badly spoken.
Dubbhāsitaṃ (lời nói tệ) nghĩa là lời nói tệ.
Vikkhalitanti appamattakaṃ mukhadosakhalitaṃ.
Vikkhalitaṃ means a slight verbal slip or error.
Vikkhalitaṃ (sự vấp váp nhỏ) nghĩa là một lỗi nhỏ trong lời nói.
Sampamohaṃ parājayanti aññamaññassa appamattena mukhadosena sampamohañca parājayañca.
Sampamohaṃ parājayaṃ means confusion and defeat for one another due to a slight verbal error.
Sampamohaṃ parājayaṃ (sự bối rối và thất bại) nghĩa là sự bối rối và thất bại của nhau do một lỗi nhỏ trong lời nói.
Abhinandantīti tussanti.
Abhinandantī means they rejoice.
Abhinandanti (hoan hỷ) nghĩa là vui mừng.
Nācareti na carati na katheti.
Nācare means he does not engage in, does not speak.
Nācare (không thực hành) nghĩa là không thực hành, không nói.
Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttāti yā ca dhamme ṭhitena kathitakathā, sā dhammaṭṭhā ceva hoti tena ca dhammena paṭisaṃyuttāti dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā.
Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā means talk spoken by one established in Dhamma, which is both Dhamma-based and connected with that Dhamma.
Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā (liên quan đến pháp và đứng vững trong pháp) nghĩa là câu chuyện được nói bởi người đứng vững trong pháp, câu chuyện đó vừa đứng vững trong pháp vừa liên quan đến pháp.
Anunnatena manasāti anuddhatena cetasā.
Anunnatena manasā means with an unagitated mind.
Anunnatena manasā (với tâm không ngạo mạn) nghĩa là với tâm không kiêu mạn.
Apaḷāsoti yugaggāhapaḷāsavasena apaḷāso hutvā.
Apaḷāso means being without partiality due to taking sides.
Apaḷāso (không thiên vị) nghĩa là không thiên vị do sự thiên vị khi giữ phe.
Asāhasoti rāgadosamohasāhasānaṃ vasena asāhaso hutvā.
Asāhaso means being without impetuosity due to greed, hatred, delusion, and recklessness.
Asāhaso (không hung bạo) nghĩa là không hung bạo do sự hung bạo của tham, sân, si.
Anusūyāyamānoti na usūyamāno.
Anusūyāyamāno means not being envious.
Anusūyāyamāno (không ganh tị) nghĩa là không ganh tị.
Dubbhaṭṭhe nāpasādayeti dukkathitasmiṃ na apasādeyya.
Dubbhaṭṭhe nāpasādaye means he should not disparage what is badly spoken.
Dubbhaṭṭhe nāpasādaye (không chê bai lời nói tệ) nghĩa là không chê bai lời nói tệ.
Upārambhaṃ na sikkheyyāti kāraṇuttariyalakkhaṇaṃ upārambhaṃ na sikkheyya.
Upārambhaṃ na sikkheyyā means he should not practice reproach which is characteristic of seeking a superior reason.
Upārambhaṃ na sikkheyyā (không học cách chỉ trích) nghĩa là không học cách chỉ trích mang tính ưu việt.
Khalitañca na gāhayeti appamattakaṃ mukhakhalitaṃ ‘‘ayaṃ te doso’’ti na gāhayeyya.
Khalitañca na gāhaye means he should not seize on a slight verbal slip by saying, "This is your fault."
Khalitañca na gāhaye (không bắt lỗi nhỏ) nghĩa là không bắt lỗi nhỏ trong lời nói mà nói: “Đây là lỗi của bạn.”
Nābhihareti nāvatthareyya.
Nābhihare means he should not heap up.
Nābhihare (không chất chồng) nghĩa là không chất chồng.
Nābhimaddeti ekaṃ kāraṇaṃ āharitvā na maddeyya.
Nābhimadde means he should not crush by bringing up one reason.
Nābhimadde (không đè bẹp) nghĩa là không mang một lý lẽ đến để đè bẹp.
Na vācaṃ payutaṃ bhaṇeti saccālikapaṭisaṃyuttaṃ vācaṃ na bhaṇeyya.
Na vācaṃ payutaṃ bhaṇe means he should not utter speech connected with truth and falsehood.
Na vācaṃ payutaṃ bhaṇe (không nói lời nói không đúng) nghĩa là không nói lời nói liên quan đến sự thật và dối trá.
Aññātatthanti jānanatthaṃ.
Aññātatthaṃ means for the sake of knowing.
Aññātatthaṃ (để biết) nghĩa là để biết.
Pasādatthanti pasādajananatthaṃ.
Pasādatthaṃ means for the sake of generating clarity.
Pasādatthaṃ (để có niềm tin) nghĩa là để tạo ra niềm tin.
Na samusseyya mantayeti na mānussayena samussito bhaveyya.
Na samusseyya mantaye means he should not be elated by pride.
Na samusseyya mantaye (không nên bàn bạc với sự kiêu mạn) nghĩa là không nên kiêu mạn do kiêu mạn.
Na hi mānussitā hutvā paṇḍitā kathayanti, mānena pana anussitova hutvā mantaye katheyya bhāseyyāti.
Indeed, the wise do not speak while being elated by pride; rather, they should counsel, speak, and converse without being elated by pride.
Quả thật, những người trí tuệ không nói chuyện với sự kiêu mạn, mà nên bàn bạc, nói chuyện, diễn thuyết với tâm không kiêu mạn.
69. Aṭṭhame bhagavaṃmūlakāti bhagavā mūlaṃ etesanti bhagavaṃmūlakā.
In the eighth, bhagavaṃmūlakā means "the Blessed One is their root," thus "rooted in the Blessed One."
69. Trong phần thứ tám, bhagavaṃmūlakā (có Thế Tôn làm gốc) nghĩa là Thế Tôn là gốc của những điều này.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ime, bhante, amhākaṃ dhammā pubbe kassapasammāsambuddhena uppāditā, tasmiṃ parinibbute ekaṃ buddhantaraṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā ime dhamme uppādetuṃ samattho nāma nāhosi, bhagavato pana no ime dhammā uppāditā.
This is what was said: "Venerable sir, these Dhamma teachings of ours were brought forth by the Sammāsambuddha Kassapa in the past. After his Parinibbāna, for one Buddha-interval, no other ascetic or brahmin was able to bring forth these teachings. But for us, these Dhamma teachings have been brought forth by the Blessed One."
Ý nghĩa của lời này là: “Thưa Tôn giả, những giáo pháp này của chúng con trước kia đã được Đức Kassapa Chánh Đẳng Giác khởi xướng. Sau khi Ngài nhập Niết-bàn, trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, không có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có khả năng khởi xướng những giáo pháp này. Nhưng những giáo pháp này đã được Đức Thế Tôn khởi xướng cho chúng con.
Bhagavantañhi nissāya mayaṃ ime dhamme ājānāma paṭivijjhāmāti evaṃ bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammāti.
"Indeed, relying on the Blessed One, we comprehend and penetrate these Dhamma teachings." Thus, "Venerable sir, the Blessed One is the source of our Dhamma teachings."
Thật vậy, nương tựa vào Đức Thế Tôn, chúng con hiểu biết và thấu triệt những giáo pháp này. Như vậy, thưa Tôn giả, những giáo pháp của chúng con có Đức Thế Tôn là cội nguồn.”
Bhagavaṃnettikāti bhagavā dhammānaṃ netā vinetā anunetā yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gahetvāva dassetāti dhammā bhagavaṃnettikā nāma honti.
Bhagavaṃnettikā means that the Blessed One is the leader, trainer, and guide of the Dhamma teachings, revealing each one according to its inherent nature by taking its specific name. Thus, the Dhamma teachings are called bhagavaṃnettikā.
Bhagavaṃnettikā (Do Đức Thế Tôn dẫn dắt) là Đức Thế Tôn là người dẫn dắt, giáo hóa, hướng dẫn các pháp, Ngài đã chỉ ra từng pháp theo đúng bản chất của chúng. Vì vậy, các pháp được gọi là Bhagavanta-nettikā.
Bhagavaṃpaṭisaraṇāti catubhūmakadhammā sabbaññutaññāṇassa āpāthaṃ āgacchamānā bhagavati paṭisaranti nāmāti bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Bhagavaṃpaṭisaraṇā means that the four-realm Dhamma teachings, when entering the range of omniscience, take refuge in the Blessed One. Thus, they are bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Bhagavaṃpaṭisaraṇā (Nương tựa Đức Thế Tôn) là các pháp thuộc bốn cảnh giới (tứ địa) khi đi vào phạm vi của Tuệ Toàn Tri (sabbaññutaññāṇa) thì được gọi là nương tựa vào Đức Thế Tôn. Do đó, chúng là Bhagavanta-paṭisaraṇā.
Paṭisarantīti osaranti samosaranti.
Paṭisaranti means they resort, they gather.
Paṭisarantī (nương tựa) nghĩa là đi vào, hội tụ.
Apica mahābodhimaṇḍe nisinnassa bhagavato paṭivedhavasena phasso āgacchati – ‘‘ahaṃ bhagavā kinnāmo’’ti.
Furthermore, to the Blessed One seated at the Great Bodhi Maṇḍa, the term 'phassa' comes to mind: "Blessed One, what am I called?"
Hơn nữa, khi Đức Thế Tôn ngồi dưới cội Bồ-đề, xúc (phassa) khởi lên theo sự thể nhập – “Bạch Đức Thế Tôn, con tên là gì?”
Tvaṃ phusanaṭṭhena phasso nāma.
"You are called 'phassa' by way of touching."
“Ngươi tên là xúc (phassa) theo nghĩa chạm.”
Vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ āgacchati – ‘‘ahaṃ bhagavā kinnāma’’nti.
Vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ come to mind: "Blessed One, what am I called?"
Thọ (vedanā), tưởng (saññā), hành (saṅkhārā), thức (viññāṇa) khởi lên – “Bạch Đức Thế Tôn, con tên là gì?”
Tvaṃ vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ nāmāti.
"You are called 'viññāṇaṃ' by way of cognizing."
“Ngươi tên là thức (viññāṇa) theo nghĩa nhận biết.”
Evaṃ catubhūmakadhammānaṃ yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gaṇhanto bhagavā dhamme paṭisaratīti bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Thus, the Blessed One, taking the individual name of each of the four-realm Dhamma teachings according to its inherent nature, takes refuge in the Dhamma teachings. Hence, they are bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã nương tựa vào các pháp khi Ngài nhận biết từng tên gọi của các pháp thuộc bốn cảnh giới theo đúng bản chất của chúng. Đó là Bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Bhagavantaṃyeva paṭibhātūti bhagavatova etassa bhāsitassa attho upaṭṭhātu, tumheyeva no kathetvā dethāti attho.
Bhagavantaṃyeva paṭibhātū means "May the meaning of this utterance manifest only to the Blessed One, meaning, 'Please, teach it to us yourself.'"
Bhagavantaṃyeva paṭibhātū (Chỉ Đức Thế Tôn mới có thể hiểu rõ) nghĩa là ý nghĩa của lời nói này chỉ có Đức Thế Tôn mới có thể hiểu rõ, ý là “chỉ có Ngài mới có thể giảng giải cho chúng con.”
Rāgo khoti rajjanavasena pavattarāgo.
Rāgo kho means attachment that arises by way of coloring.
Rāgo kho (Tham ái) là tham ái khởi lên theo sự nhiễm đắm.
Appasāvajjoti lokavajjavasenapi vipākavajjavasenapīti dvīhipi vajjehi appasāvajjo, appadosoti attho.
Appasāvajjo means of minor fault, both by way of worldly fault and by way of resultant fault. It means having little demerit.
Appasāvajjo (Ít lỗi lầm) nghĩa là ít lỗi lầm theo cả hai phương diện: lỗi lầm thế gian và lỗi lầm quả báo, tức là ít gây hại.
Mātāpitaro hi bhātibhaginiādayo ca puttabhātikānaṃ āvāhavivāhamaṅgalaṃ nāma kārenti.
Parents, brothers, and sisters, etc., arrange marriage ceremonies for their children and siblings.
Cha mẹ, anh chị em và những người khác thường tổ chức lễ cưới hỏi cho con cháu.
Evaṃ tāveso lokavajjavasena appasāvajjo.
Thus, by way of worldly fault, it is of minor fault.
Như vậy, theo phương diện lỗi lầm thế gian thì tham ái này là ít lỗi lầm.
Sadārasantosamūlikā pana apāye paṭisandhi nāma na hotīti evaṃ vipākavajjavasena appasāvajjo.
However, rebirth in the lower realms does not occur for one who is rooted in contentment with one's own spouse. Thus, by way of resultant fault, it is of minor fault.
Còn sự thỏa mãn với vợ/chồng của mình thì không dẫn đến tái sinh vào các khổ cảnh. Như vậy, theo phương diện lỗi lầm quả báo thì tham ái này là ít lỗi lầm.
Dandhavirāgīti virajjamāno panesa saṇikaṃ virajjati, na sīghaṃ muccati.
Dandhavirāgī means that this defilement fades away slowly; it does not disappear quickly.
Dandhavirāgī (Khó đoạn trừ) là khi đoạn trừ, nó đoạn trừ từ từ, không nhanh chóng thoát ly.
Telamasirāgo viya ciraṃ anubandhati, dve tīṇi bhavantarāni gantvāpi nāpagacchatīti dandhavirāgī.
Like the stain of oil, it clings for a long time and does not depart even after two or three existences. Thus, it is dandhavirāgī.
Nó bám víu lâu dài như vết dầu mỡ, ngay cả sau hai ba kiếp cũng không biến mất. Đó là dandhavirāgī.
Tatridaṃ vatthu – eko kira puriso bhātu jāyāya micchācāraṃ carati.
In this regard, there is a story: A certain man committed misconduct with his brother's wife.
Về điều này, có câu chuyện như sau: Có một người đàn ông ngoại tình với vợ của anh trai mình.
Tassāpi itthiyā attano sāmikato soyeva piyataro ahosi.
That woman, too, loved him more than her own husband.
Người phụ nữ này cũng yêu người đàn ông đó hơn chồng mình.
Sā tamāha – ‘‘imasmiṃ kāraṇe pākaṭe jāte mahatī garahā bhavissati, tava bhātikaṃ ghātehī’’ti.
She said to him: "If this matter becomes known, there will be great blame. Kill your brother."
Cô ta nói với anh ta: “Nếu chuyện này bị lộ, sẽ có sự khiển trách lớn. Anh hãy giết anh trai mình đi.”
So ‘‘nassa, vasali, mā evaṃ puna avacā’’ti apasādesi.
He dismissed her, saying, "Begone, vile woman! Do not speak like that again!"
Anh ta xua đuổi cô ta: “Cút đi, đồ tiện nữ, đừng bao giờ nói như vậy nữa.”
Sā tuṇhī hutvā katipāhaccayena puna kathesi, tassa cittaṃ dvajjhabhāvaṃ agamāsi.
She remained silent, but after a few days, she spoke again, and his mind became indecisive.
Cô ta im lặng một vài ngày, rồi lại nói lại. Tâm trí anh ta trở nên lưỡng lự.
Tato tatiyavāraṃ kathito ‘‘kinti katvā okāsaṃ labhissāmī’’ti āha.
Then, when she spoke for the third time, he said, "What should I do to get an opportunity?"
Lần thứ ba bị thuyết phục, anh ta nói: “Làm sao tôi có thể tìm được cơ hội?”
Athassa sā upāyaṃ kathentī ‘‘tvaṃ mayā vuttameva karohi, asukaṭṭhāne mahākakudhasamīpe titthaṃ atthi, tattha tikhiṇaṃ daṇḍakavāsiṃ gahetvā tiṭṭhāhī’’ti.
Then, advising him of a plan, she said, "You do exactly as I tell you. There is a bathing place near a great Indian fig tree in such-and-such a place; go there with a sharp digging-stick and wait."
Sau đó, cô ta chỉ cách: “Anh cứ làm theo lời tôi nói. Có một cái hồ gần cây kakudha lớn ở chỗ kia. Anh hãy cầm một cây gậy nhọn và đứng chờ ở đó.”
So tathā akāsi.
He did as she said.
Anh ta làm theo.
Jeṭṭhabhātāpissa araññe kammaṃ katvā gharaṃ āgato.
His elder brother, too, returned home after working in the forest.
Anh trai của anh ta làm việc trong rừng xong trở về nhà.
Sā tasmiṃ muducittā viya hutvā ‘‘ehi sāmi, sīse te olikhissāmī’’ti olikhantī ‘‘upakkiliṭṭhaṃ te sīsa’’nti āmalakapiṇḍaṃ datvā ‘‘gaccha asukaṭṭhāne sīsaṃ dhovitvā āgacchāhī’’ti pesesi.
She, feigning a gentle heart, said, "Come, husband, I will comb your hair." As she combed, she said, "Your head is dirty," and giving him an āmalaka fruit, she sent him, saying, "Go to such-and-such a place, wash your head, and come back."
Cô ta tỏ vẻ dịu dàng nói: “Anh yêu, đến đây em gội đầu cho anh.” Trong khi gội, cô ta nói: “Đầu anh bẩn quá,” rồi đưa cho anh ta một viên bồ kết và sai: “Anh hãy đến chỗ kia gội đầu rồi về.”
So tāya vuttatitthameva gantvā āmalakakakkena sīsaṃ makkhetvā udakaṃ oruyha onamitvā sīsaṃ dhovi.
He went to the bathing place she had mentioned, smeared his head with āmalaka paste, entered the water, and bent down to wash his head.
Anh ta đi đến cái hồ mà cô ta đã nói, xoa bồ kết lên đầu, xuống nước, cúi xuống gội đầu.
Atha naṃ itaro rukkhantarato nikkhamitvā khandhaṭṭhike paharitvā jīvitā voropetvā gehaṃ agamāsi.
Then the other man emerged from among the trees, struck him on the neck, deprived him of life, and went home.
Khi đó, người kia từ sau lùm cây bước ra, đánh vào gáy anh ta, đoạt mạng sống của anh ta rồi về nhà.
Itaro bhariyāya sinehaṃ pariccajitumasakkonto tasmiṃyeva gehe mahādhammani hutvā nibbatti.
Unable to relinquish his affection for his wife, the other man was reborn in that very house as a large house-lizard.
Người anh không thể từ bỏ tình yêu với vợ mình, nên tái sinh thành một con mèo lớn trong chính ngôi nhà đó.
So tassā ṭhitāyapi nisinnāyapi gantvā sarīre patati.
He would go and fall on her body whether she was standing or sitting.
Nó đến và nhảy lên người cô ta khi cô ta đứng hoặc ngồi.
Atha naṃ sā ‘‘soyeva ayaṃ bhavissatī’’ti ghātāpesi.
Then she, thinking, "This must be him," had him killed.
Thấy vậy, cô ta nghĩ: “Chắc là nó,” rồi sai người giết nó.
So puna tassā sinehena tasmiṃyeva gehe kukkuro hutvā nibbatti.
Out of affection for her, he was reborn again in that same house as a dog.
Nó lại tái sinh thành một con chó trong chính ngôi nhà đó vì tình yêu với cô ta.
So padasā gamanakālato paṭṭhāya tassā pacchato pacchato carati.
From the time he could walk, he would follow closely behind her.
Từ khi biết đi, nó cứ lẽo đẽo theo sau cô ta.
Araññaṃ gacchantiyāpi saddhiṃyeva gacchati.
Even when she went to the forest, he went with her.
Ngay cả khi cô ta đi vào rừng, nó cũng đi cùng.
Taṃ disvā manussā ‘‘nikkhanto sunakhaluddako, kataraṭṭhānaṃ gamissatī’’ti uppaṇḍenti.
Seeing him, people would mock, "The dog-hunter has gone out. Where will the cows graze?"
Thấy vậy, mọi người cười nhạo: “Kìa, kẻ săn chó đi rồi, nó sẽ đi đâu?”
Sā puna taṃ ghātāpesi.
She again had him killed.
Cô ta lại sai người giết nó.
Sopi puna tasmiṃyeva gehe vacchako hutvā nibbatti.
He was again reborn in that same house as a calf.
Nó lại tái sinh thành một con bê trong chính ngôi nhà đó.
Tatheva tassā pacchato pacchato carati.
He likewise followed closely behind her.
Cũng vậy, nó cứ lẽo đẽo theo sau cô ta.
Tadāpi naṃ manussā disvā ‘‘nikkhanto gopālako, kattha gāviyo carissantī’’ti uppaṇḍenti.
Even then, people, seeing him, would mock, "The cowherd has gone out. Where will the cows graze?"
Lúc đó, mọi người lại thấy nó và cười nhạo: “Kìa, người chăn bò đi rồi, bò sẽ ăn cỏ ở đâu?”
Sā tasmimpi ṭhāne taṃ ghātāpesi.
She had him killed even in that state.
Cô ta lại sai người giết nó ở chỗ đó.
So tadāpi tassā upari sinehaṃ chindituṃ asakkonto catutthe vāre tassāyeva kucchiyaṃ jātissaro hutvā nibbatti.
Still unable to break his affection for her, he was reborn for the fourth time in her womb, endowed with memory of past lives.
Lúc đó, nó vẫn không thể đoạn tuyệt tình yêu với cô ta, nên lần thứ tư tái sinh vào bụng cô ta, với ký ức về các kiếp trước (jātissara).
So paṭipāṭiyā catūsu attabhāvesu tāya ghātitabhāvaṃ disvā ‘‘evarūpāya nāma paccatthikāya kucchismiṃ nibbattosmī’’ti tato paṭṭhāya tassā hatthena attānaṃ phusituṃ na deti.
Seeing how he had been killed by her in a sequence of four existences, he would not allow her hand to touch him from then on.
Nó nhớ lại việc bị cô ta giết chết trong bốn kiếp liên tiếp, và nghĩ: “Mình đã tái sinh vào bụng của một kẻ thù như vậy!” Từ đó, nó không cho cô ta chạm vào mình bằng tay.
Sace naṃ sā phusati, kandati rodati.
If she touched him, he would cry and weep.
Nếu cô ta chạm vào, nó sẽ khóc thét lên.
Atha naṃ ayyakova paṭijaggati.
So, his grandfather alone took care of him.
Thế là ông nội phải chăm sóc nó.
Taṃ aparabhāge vuddhippattaṃ ayyako āha – ‘‘tāta, kasmā tvaṃ mātu hatthena attānaṃ phusituṃ na desi.
When he had grown up, his grandfather later asked him, "My child, why do you not let your mother's hand touch you?
Sau này, khi nó lớn lên, ông nội hỏi: “Con trai, tại sao con không cho mẹ con chạm vào con?
Sacepi taṃ phusati, mahāsaddena rodasi kandasī’’ti.
Even if she touches you, you cry and weep loudly."
Nếu mẹ con chạm vào, con lại khóc thét lên?”
Ayyakena puṭṭho ‘‘na esā mayhaṃ mātā, paccāmittā esā’’ti taṃ pavattiṃ sabbaṃ ārocesi.
Being questioned by his grandfather, he reported the entire incident, saying, "She is not my mother; she is an enemy."
Được ông nội hỏi, nó kể lại toàn bộ câu chuyện: “Đó không phải là mẹ con, đó là kẻ thù của con.”
So taṃ āliṅgitvā roditvā ‘‘ehi, tāta, kiṃ amhākaṃ īdise ṭhāne nivāsakicca’’nti taṃ ādāya nikkhamitvā ekaṃ vihāraṃ gantvā pabbajitvā ubhopi tattha vasantā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
His grandfather embraced him, wept, and said, "Come, my child, what business do we have living in such a place?" Taking him, he left and went to a monastery, where both of them ordained and attained Arahantship.
Ông nội ôm nó khóc, rồi nói: “Thôi con trai, chúng ta còn làm gì ở nơi như thế này nữa?” Ông dắt nó đi, đến một ngôi chùa, cả hai cùng xuất gia và sống ở đó, rồi đạt được A-la-hán quả.
Mahāsāvajjoti lokavajjavasenapi vipākavajjavasenapīti dvīhipi kāraṇehi mahāsāvajjo.
Mahāsāvajjo means of great fault due to two reasons: by way of worldly fault and by way of resultant fault.
Mahāsāvajjo (Nhiều lỗi lầm) là nhiều lỗi lầm theo cả hai phương diện: lỗi lầm thế gian và lỗi lầm quả báo.
Dosena hi duṭṭho hutvā mātaripi aparajjhati, pitaripi bhātibhaginiādīsupi pabbajitesupi.
A person corrupted by ill-will offends even their mother, father, brothers, sisters, and monastics.
Kẻ sân hận có thể phạm lỗi với cha mẹ, anh chị em và cả những người xuất gia.
So gatagataṭṭhānesu ‘‘ayaṃ puggalo mātāpitūsupi aparajjhati, bhātibhaginiādīsupi, pabbajitesupī’’ti mahatiṃ garahaṃ labhati.
Such a person receives great blame wherever they go, with people saying, "This individual offends even parents, siblings, and monastics."
Ở bất cứ nơi nào anh ta đi, anh ta đều bị mọi người chỉ trích nặng nề: “Người này phạm lỗi với cả cha mẹ, anh chị em và những người xuất gia.”
Evaṃ tāva lokavajjavasena mahāsāvajjo.
Thus, by way of worldly fault, it is of great fault.
Như vậy, theo phương diện lỗi lầm thế gian thì sân hận là nhiều lỗi lầm.
Dosavasena pana katena ānantariyakammena kappaṃ niraye paccati.
However, by way of ill-will, one who performs an anantariya-kamma ripens in hell for an eon.
Còn theo phương diện sân hận, nghiệp vô gián đã tạo ra khiến anh ta phải chịu khổ trong địa ngục suốt một kiếp.
Evaṃ vipākavajjavasena mahāsāvajjo.
Thus, by way of resultant fault, it is of great fault.
Như vậy, theo phương diện lỗi lầm quả báo thì sân hận là nhiều lỗi lầm.
Khippavirāgīti khippaṃ virajjati.
Khippavirāgī means that it fades away quickly.
Khippavirāgī (Dễ đoạn trừ) là nhanh chóng đoạn trừ.
Dosena hi duṭṭho mātāpitūsupi cetiyepi bodhimhipi pabbajitesupi aparajjhitvā ‘‘mayhaṃ khamathā’’ti.
Indeed, one who is corrupted by ill-will and offends parents, a stupa, the Bodhi tree, or monastics says, "Please forgive me,"
Kẻ sân hận, sau khi phạm lỗi với cha mẹ, bảo tháp, cây Bồ-đề và những người xuất gia, nói: “Xin hãy tha thứ cho tôi.”
Accayaṃ deseti.
and confesses the transgression.
Anh ta sám hối lỗi lầm.
Tassa saha khamāpanena taṃ kammaṃ pākatikameva hoti.
With their apology, that action becomes normal again.
Ngay khi được tha thứ, nghiệp đó trở lại bình thường.
Mohopi dvīheva kāraṇehi mahāsāvajjo.
Delusion (moha) is also mahāsāvajjo due to two reasons.
Si mê cũng là mahāsāvajjo (nhiều lỗi lầm) do hai nguyên nhân.
Mohena hi mūḷho hutvā mātāpitūsupi cetiyepi bodhimhipi pabbajitesupi aparajjhitvā gatagataṭṭhāne garahaṃ labhati.
Indeed, one who is deluded by delusion and offends parents, a stupa, the Bodhi tree, or monastics, receives blame wherever they go.
Kẻ si mê, vì si mê mà phạm lỗi với cha mẹ, bảo tháp, cây Bồ-đề và những người xuất gia, đi đến đâu cũng bị chỉ trích.
Evaṃ tāva lokavajjavasena mahāsāvajjo.
Thus, by way of worldly fault, it is of great fault.
Như vậy, theo phương diện lỗi lầm thế gian thì si mê là nhiều lỗi lầm.
Mohavasena pana katena ānantariyakammena kappaṃ niraye paccati.
However, due to delusion, one who commits an anantariya-kamma ripens in hell for an eon.
Nhưng do nghiệp vô gián đã tạo ra bởi sự si mê, người ấy bị thiêu đốt trong địa ngục một kiếp.
Evaṃ vipākavajjavasenapi mahāsāvajjo.
Thus, in terms of the fault of its result, it is also greatly blameworthy.
Như vậy, người ấy cũng đáng trách lớn lao về phương diện tránh khỏi quả báo.
Dandhavirāgīti saṇikaṃ virajjati.
" Slow to fade" (dandhavirāgī) means that it fades slowly.
Dandhavirāgī (người từ bỏ chậm chạp) nghĩa là từ bỏ một cách chậm chạp.
Mohena mūḷhena hi katakammaṃ saṇikaṃ muccati.
For kamma done by one deluded with moha is released slowly.
Quả thật, nghiệp đã tạo ra bởi sự si mê, sự mê muội thì được giải thoát một cách chậm chạp.
Yathā hi acchacammaṃ satakkhattumpi dhoviyamānaṃ na paṇḍaraṃ hoti, evameva mohena mūḷhena katakammaṃ sīghaṃ na muccati, saṇikameva muccatīti.
Just as a raw hide, even if washed a hundred times, does not become white, so too kamma done by one deluded with moha is not released quickly; it is released only slowly.
Quả thật, như da cá sấu dù được giặt một trăm lần cũng không trở nên trắng, cũng vậy, nghiệp đã tạo ra bởi sự si mê, sự mê muội không được giải thoát nhanh chóng, mà chỉ được giải thoát một cách chậm chạp.
Sesamettha uttānamevāti.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây là hiển nhiên.
70. Navame akusalamūlānīti akusalānaṃ mūlāni, akusalāni ca tāni mūlāni cāti vā akusalamūlāni.
In the ninth Sutta, " roots of unwholesome states" (akusalamūlāni) means the roots of unwholesome states, or they are unwholesome and they are roots, hence akusalamūlāni.
70. Trong đoạn thứ chín, akusalamūlāni là các căn bản của bất thiện, hoặc là những điều bất thiện và cũng là căn bản, nên gọi là các căn bản bất thiện (akusalamūla).
Yadapi, bhikkhave, lobhoti yopi, bhikkhave, lobho.
" Whatever, bhikkhus, is greed" (yadapi, bhikkhave, lobho) means "whatever, bhikkhus, is greed."
Yadapi, bhikkhave, lobho (Này các tỳ-khưu, dục tham nào) là dục tham nào, này các tỳ-khưu.
Tadapi akusalamūlanti sopi akusalamūlaṃ.
" That too is a root of unwholesome states" (tadapi akusalamūlaṃ) means "that too is a root of unwholesome states."
Tadapi akusalamūlaṃ (thì điều đó cũng là căn bản bất thiện) là điều đó cũng là căn bản bất thiện.
Akusalamūlaṃ vā sandhāya idha tampīti attho vaṭṭatiyeva.
It is certainly appropriate to interpret "that too" here as referring to a root of unwholesome states.
Nghĩa là, khi nói đến căn bản bất thiện, thì điều đó cũng phù hợp.
Etenupāyena sabbattha nayo netabbo.
The method should be applied everywhere in this manner.
Theo phương pháp này, cách giải thích phải được áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Abhisaṅkharotīti āyūhati sampiṇḍeti rāsiṃ karoti.
" He performs" (abhisaṅkharotī) means he collects, gathers, accumulates.
Abhisaṅkharotī là tích lũy, gom góp, tạo thành một đống.
Asatā dukkhaṃ uppādayatīti abhūtena avijjamānena yaṃkiñci tassa abhūtaṃ dosaṃ vatvā dukkhaṃ uppādeti.
" He causes suffering falsely" (asatā dukkhaṃ uppādayatī) means he causes suffering by saying some false fault about that person, which is non-existent and unreal.
Asatā dukkhaṃ uppādayatī là nói bất kỳ lỗi lầm không có thật nào của người ấy rồi gây ra khổ đau.
Vadhena vātiādi yenākārena dukkhaṃ uppādeti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ.
" By killing or..." (vadhena vā) and so on, is said to show the manner in which suffering is caused.
Vadhena vā (hoặc bằng sự giết hại) v.v... được nói ra để chỉ cách thức gây ra khổ đau.
Tattha jāniyāti dhanajāniyā.
Here, " by loss" (jāniyā) means by loss of wealth.
Trong đó, jāniyā là sự mất mát tài sản.
Pabbājanāyāti gāmato vā raṭṭhato vā pabbājanīyakammena.
" By banishment" (pabbājanāyā) means by the act of banishing from a village or from a country.
Pabbājanāyā là bằng hành động trục xuất khỏi làng hoặc khỏi quốc gia.
Balavamhīti ahamasmi balavā.
" I am strong" (balavamhī) means "I am strong."
Balavamhī là "tôi mạnh mẽ".
Balattho itipīti balena me attho itipi, bale vā ṭhitomhītipi vadati.
" Or for the sake of strength" (balattho itipī) means "I have a purpose with strength," or "I am established in strength," he says.
Balattho itipī là "tôi cần sức mạnh" hoặc "tôi dựa vào sức mạnh", người ấy nói như vậy.
Akālavādīti kālasmiṃ na vadati, akālasmiṃ vadati nāma.
" Speaking at the wrong time" (akālavādī) means speaking not at the right time, but at the wrong time.
Akālavādī là không nói đúng lúc, mà nói không đúng lúc.
Abhūtavādīti bhūtaṃ na vadati, abhūtaṃ vadati nāma.
" Speaking falsely" (abhūtavādī) means not speaking what is true, but speaking what is false.
Abhūtavādī là không nói sự thật, mà nói điều không thật.
Anatthavādīti atthaṃ na vadati, anatthaṃ vadati nāma.
" Speaking unbeneficially" (anatthavādī) means not speaking what is beneficial, but speaking what is unbeneficial.
Anatthavādī là không nói điều lợi ích, mà nói điều không lợi ích.
Adhammavādīti dhammaṃ na vadati, adhammaṃ vadati nāma.
" Speaking against the Dhamma" (adhammavādī) means not speaking the Dhamma, but speaking against the Dhamma.
Adhammavādī là không nói Pháp, mà nói phi Pháp.
Avinayavādīti vinayaṃ na vadati, avinayaṃ vadati nāma.
" Speaking against the Vinaya" (avinayavādī) means not speaking the Vinaya, but speaking against the Vinaya.
Avinayavādī là không nói Luật, mà nói phi Luật.
Duggati pāṭikaṅkhāti nirayādikā duggati icchitabbā, sā assa avassabhāvinī, tatthānena nibbattitabbanti attho.
Duggati pāṭikaṅkhā: The meaning is that a bad destination such as hell is to be expected; it is unavoidable for him, and he will be reborn there.
Duggati pāṭikaṅkhā là ác thú như địa ngục là điều đáng mong đợi, nó chắc chắn sẽ xảy ra với người ấy, người ấy sẽ tái sinh vào đó, đó là ý nghĩa.
Uddhastoti upari dhaṃsito.
Uddhasto: Cast down from above.
Uddhasto là bị đổ vỡ từ trên xuống.
Pariyonaddhoti samantā onaddho.
Pariyonaddho: Enveloped all around.
Pariyonaddho là bị bao phủ hoàn toàn.
Anayaṃ āpajjatīti avuḍḍhiṃ āpajjati.
Anayaṃ āpajjatī: Falls into decline.
Anayaṃ āpajjatī là rơi vào sự suy yếu.
Byasanaṃ āpajjatīti vināsaṃ āpajjati.
Byasanaṃ āpajjatī: Falls into ruin.
Byasanaṃ āpajjatī là rơi vào sự hủy diệt.
Gimhakālasmiñhi māluvāsipāṭikāya phalitāya bījāni uppatitvā vaṭarukkhādīnaṃ mūle patanti.
In the summer season, when the māluvā creeper bursts, its seeds fall at the base of banyan trees and other trees.
Vào mùa hè, khi dây māluvā (dây leo) nứt ra, hạt của nó bay lên và rơi xuống gốc cây đa hoặc các cây khác.
Tattha yassa rukkhassa mūle tīsu disāsu tīṇi bījāni patitāni honti, tasmiṃ rukkhe pāvussakena meghena abhivaṭṭhe tīhi bījehi tayo aṅkurā uṭṭhahitvā taṃ rukkhaṃ allīyanti.
When the rainy season clouds water a tree at the base of which three seeds have fallen in three directions, three shoots emerge from these three seeds and cling to that tree.
Tại đó, nếu ba hạt rơi xuống ba phía của một gốc cây, khi mưa mùa đổ xuống cây đó, ba mầm cây sẽ mọc lên từ ba hạt và bám vào cây.
Tato paṭṭhāya rukkhadevatāyo sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkonti.
From that point on, the tree deities are unable to remain in their own form.
Từ đó trở đi, các vị cây thần không thể giữ được hình dạng tự nhiên của mình.
Tepi aṅkurā vaḍḍhamānā latābhāvaṃ āpajjitvā taṃ rukkhaṃ abhiruhitvā sabbaviṭapasākhāpasākhā saṃsibbitvā taṃ rukkhaṃ upari pariyonandhanti.
Those shoots, as they grow, become creepers, climb the tree, intertwine with all its branches, sub-branches, and twigs, and envelop the tree from above.
Những mầm cây đó lớn lên thành dây leo, bám vào cây, quấn chặt tất cả các cành lớn, cành nhỏ và bao phủ hoàn toàn cây từ trên xuống.
So māluvālatāhi saṃsibbito ghanehi mahantehi māluvāpattehi sañchanno deve vā vassante vāte vā vāyante tattha tattha palujjitvā khāṇumattameva avasissati.
That tree, entwined by the māluvā creepers and covered by their thick, large leaves, breaks apart here and there when it rains or when the wind blows, leaving only a stump.
Cái cây bị dây māluvā quấn chặt, bị che phủ bởi những lá māluvā dày và lớn, khi trời mưa hoặc gió thổi, nó sẽ bị mục nát từng phần và chỉ còn lại một cái gốc cây khô.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to this that it was said.
Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Sukkapakkho vuttavipallāsena veditabbo.
The wholesome side should be understood as the opposite of what has been stated.
Phần thiện pháp phải được hiểu theo cách ngược lại với điều đã nói.
Evameva khoti ettha pana idaṃ opammasaṃsandanaṃ – sālādīsu aññatararukkho viya ayaṃ satto daṭṭhabbo, tisso māluvālatā viya tīṇi akusalamūlāni, tāsaṃ appavattiṃ kātuṃ āgatapuriso viya yogāvacaro, kuddālo viya paññā, kuddālapiṭakaṃ viya saddhāpiṭakaṃ, palikhananakhaṇitti viya vipassanāpaññā, khaṇittiyā mūlacchedanaṃ viya vipassanāñāṇena avijjāmūlassa chindanakālo, khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindanakālo viya khandhavasena diṭṭhakālo, phālanakālo viya maggañāṇena kilesānaṃ samugghātitakālo, masikaraṇakālo viya dharamānakapañcakkhandhakālo, mahāvāte opuṇitvā appavattanakālo viya upādinnakakkhandhānaṃ appaṭisandhikanirodhena nirujjhitvā punabbhave paṭisandhiaggahaṇakālo daṭṭhabboti.
Evameva kho: Here, the simile is to be understood thus: This being should be seen as one of the sāla trees or other trees; the three unwholesome roots are like the three māluvā creepers; the yogāvacara is like the man who comes to prevent their growth; wisdom is like the hoe; the basket for the hoe is like the basket of faith; vipassanā-paññā is like the digging pick; the cutting of the roots with the pick is like the time of cutting the root of avijjā with vipassanā-ñāṇa; the time of cutting into pieces is like the time of seeing by way of the aggregates; the time of splitting is like the time of eradicating defilements with magga-ñāṇa; the time of reducing to ashes is like the time of the existing five aggregates; and the time when they are scattered by a strong wind and do not grow again is to be understood as the time when the clung-to aggregates cease through non-relinking cessation and do not take rebirth in a future existence.
Evameva kho (cũng vậy) ở đây, sự so sánh ví dụ này phải được hiểu như sau: Chúng sinh này phải được xem như một cây nào đó trong số các cây như cây sala, v.v.; ba căn bản bất thiện phải được xem như ba dây māluvā; hành giả phải được xem như người đến để ngăn chặn sự phát triển của chúng; trí tuệ phải được xem như cái cuốc; giỏ cuốc phải được xem như giỏ tín; tuệ quán phải được xem như cái cuốc đào rễ; thời điểm chặt đứt rễ bằng tuệ quán giống như thời điểm chặt đứt gốc vô minh bằng tuệ quán; thời điểm chặt thành từng mảnh nhỏ giống như thời điểm đã thấy theo các uẩn; thời điểm tách ra giống như thời điểm đã nhổ tận gốc các phiền não bằng đạo tuệ; thời điểm nghiền nát thành bột giống như thời điểm năm uẩn còn tồn tại; thời điểm bị gió lớn thổi bay và không còn phát triển nữa giống như thời điểm các uẩn bị chấp thủ diệt tận bằng sự diệt trừ không tái sinh và không còn tái sinh trong kiếp sống mới.
Imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
In this Sutta, both saṃsāra (vaṭṭa) and liberation (vivaṭṭa) are discussed.
Trong kinh này, sự luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) đã được nói đến.
71. Dasame tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe taṃ divasaṃ uposathe, pannarasikauposathadivaseti vuttaṃ hoti.
In the tenth Sutta, tadahuposathe means on that Uposatha, on that day, on the Uposatha of the full moon (or fifteenth day).
71. Trong đoạn thứ mười, tadahuposathe là vào ngày Uposatha đó, tức là vào ngày Uposatha rằm.
Upasaṅkamīti uposathaṅgāni adhiṭṭhāya gandhamālādihatthā upasaṅkami.
Upasaṅkamī: Having undertaken the Uposatha precepts, he approached with perfumes, garlands, and so on in hand.
Upasaṅkamī là đã đến, mang theo hương hoa v.v. và thọ trì các giới Uposatha.
Handāti vavassaggatthe nipāto.
Handā is a particle indicating exhortation or assent.
Handā là một từ cảm thán mang ý nghĩa thúc giục.
Divā divassāti divasassa divā nāma majjhanho, imasmiṃ ṭhite majjhanhike kāleti attho.
Divā divassā: Divā means midday; the meaning is at this midday time.
Divā divassā là giữa trưa của ngày, nghĩa là vào thời điểm giữa trưa này.
Kuto nu tvaṃ āgacchasīti kiṃ karontī vicarasīti pucchati.
Kuto nu tvaṃ āgacchasī: He asks, "What were you doing as you wandered about?"
Kuto nu tvaṃ āgacchasī là hỏi "ngươi đang làm gì mà đi đến đây?".
Gopālakuposathoti gopālakehi saddhiṃ upavasanauposatho.
Gopālakuposatho: The Uposatha observed by cowherds.
Gopālakuposatho là Uposatha được thọ trì cùng với những người chăn bò.
Nigaṇṭhuposathoti nigaṇṭhānaṃ upavasanauposatho.
Nigaṇṭhuposatho: The Uposatha observed by Nigaṇṭhas.
Nigaṇṭhuposatho là Uposatha được thọ trì bởi các Nigaṇṭha.
Ariyuposathoti ariyānaṃ upavasanauposatho.
Ariyuposatho: The Uposatha observed by noble ones.
Ariyuposatho là Uposatha được thọ trì bởi các bậc Thánh.
Seyyathāpi visākheti yathā nāma, visākhe.
Just as, Visākhā, means just as, Visākhā.
Seyyathāpi visākhe là "này Visākhā, ví như".
Sāyanhasamaye sāmikānaṃ gāvo niyyātetvāti gopālakā hi devasikavetanena vā pañcāhadasāhaaddhamāsamāsachamāsasaṃvaccharaparicchedena vā gāvo gahetvā rakkhanti.
In the evening, having handed over the cows to their owners, means that cowherds take the cows and guard them for daily wages, or for a period of five, ten, half a month, a month, six months, or a year.
Sāyanhasamaye sāmikānaṃ gāvo niyyātetvā là những người chăn bò giữ bò theo lương ngày, hoặc theo định kỳ nửa tháng, một tháng, sáu tháng, một năm.
Idha pana devasikavetanena rakkhantaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – niyyātetvāti paṭicchāpetvā ‘‘etā vo gāvo’’ti datvā.
Here, however, this is said with reference to one who guards for daily wages – having handed over means having caused them to receive, having given them saying, “These are your cows.”
Ở đây, điều này được nói đến để chỉ người chăn bò theo lương ngày – niyyātetvā là giao lại, nói "đây là bò của quý vị".
Iti paṭisañcikkhatīti attano gehaṃ gantvā bhuñjitvā mañce nipanno evaṃ paccavekkhati.
Thus he reflects means having gone to his own house, eaten, and lain down on a bed, he reflects thus.
Iti paṭisañcikkhatī là về nhà, ăn uống, nằm trên giường rồi quán xét như vậy.
Abhijjhāsahagatenāti taṇhāya sampayuttena.
Accompanied by covetousness means associated with craving.
Abhijjhāsahagatenā là đi kèm với tham ái.
Evaṃ kho, visākhe, gopālakuposatho hotīti ariyuposathova ayaṃ, aparisuddhavitakkatāya pana gopālakauposathaṭṭhāne ṭhito.
“Thus, Visakha, is the cowherd's Uposatha.” This is indeed the noble Uposatha, but due to impure thoughts, it stands in the place of a cowherd's Uposatha.
"Này Visākhā, như vậy là giới Uposatha của người chăn bò"—Đây chính là Uposatha của bậc Thánh, nhưng vì tư duy chưa thanh tịnh nên nó đứng ở vị trí của Uposatha của người chăn bò.
Na mahapphaloti vipākaphalena na mahapphalo.
“Not of great fruit” means it is not of great fruit with regard to the fruit of its ripening.
"Không có quả lớn"—nghĩa là không có quả lớn về mặt dị thục.
Na mahānisaṃsoti vipākānisaṃsena na mahānisaṃso.
“Not of great benefit” means it is not of great benefit with regard to the benefit of its ripening.
"Không có lợi ích lớn"—nghĩa là không có lợi ích lớn về mặt dị thục.
Na mahājutikoti vipākobhāsena na mahāobhāso.
“Not of great splendor” means it is not of great effulgence with regard to the effulgence of its ripening.
"Không có ánh sáng lớn"—nghĩa là không có ánh sáng lớn về mặt dị thục.
Na mahāvipphāroti vipākavipphārassa amahantatāya na mahāvipphāro.
“Not of great pervasiveness” means it is not of great pervasiveness due to the non-greatness of the pervasiveness of its ripening.
"Không có sự lan tỏa lớn"—nghĩa là không có sự lan tỏa lớn vì sự lan tỏa của dị thục không vĩ đại.
Samaṇajātikāti samaṇāyeva.
“Those of Samaṇa nature” means recluses themselves.
Giống Sa-môn—nghĩa là chính là Sa-môn.
Paraṃ yojanasatanti yojanasataṃ atikkamitvā tato paraṃ.
“Beyond a hundred yojanas” means having passed beyond a hundred yojanas, further than that.
Hơn một trăm do-tuần—nghĩa là vượt quá một trăm do-tuần, xa hơn thế nữa.
Tesu daṇḍaṃ nikkhipāhīti tesu yojanasatato parabhāgesu ṭhitesu sattesu daṇḍaṃ nikkhipa, nikkhittadaṇḍo hohi.
“Lay down the stick among them” means lay down the stick among those beings who are situated beyond a hundred yojanas, be one who has laid down the stick.
Hãy đặt gậy xuống đối với họ—nghĩa là hãy đặt gậy xuống đối với những chúng sinh đang ở nơi xa hơn một trăm do-tuần đó, hãy là người đã đặt gậy xuống.
Nāhaṃ kvacani kassaci kiñcanatasminti ahaṃ katthaci kassaci parassa kiñcanatasmiṃ na homi.
“I am not in any way a hindrance to anyone” means I am not in any way a hindrance to anyone else in any place.
Tôi không phải là của cải của bất kỳ ai ở bất cứ đâu—nghĩa là tôi không phải là của cải của bất kỳ người nào ở bất cứ nơi nào.
Kiñcanaṃ vuccati palibodho, palibodho na homīti vuttaṃ hoti.
“Hindrance” means an impediment; it is said that one is not an impediment.
"Kiñcanaṃ" được gọi là chướng ngại (palibodha), nghĩa là không có chướng ngại.
Na ca mama kvacani katthaci kiñcanatatthīti mamāpi kvacani anto vā bahiddhā vā katthaci ekaparikkhārepi kiñcanatā natthi, palibodho natthi, chinnapalibodhohamasmīti vuttaṃ hoti.
“Nor is there for me in any way any hindrance anywhere” means for me too, there is no hindrance anywhere, whether inwardly or outwardly, even in a single belonging; it is said that I am one whose impediments are cut off.
Và tôi cũng không có của cải nào ở bất cứ đâu—nghĩa là tôi cũng không có bất kỳ của cải nào ở bất cứ nơi nào, dù bên trong hay bên ngoài, dù chỉ là một vật dụng nhỏ, không có chướng ngại, nghĩa là tôi là người đã đoạn trừ chướng ngại.
Bhogeti mañcapīṭhayāgubhattādayo.
“Possessions” means couches, chairs, gruel, rice, and so forth.
Tài vật—nghĩa là giường, ghế, cháo, cơm và các thứ khác.
Adinnaṃyeva paribhuñjatīti punadivase mañce nipajjantopi pīṭhe nisīdantopi yāguṃ pivantopi bhattaṃ bhuñjantopi te bhoge adinneyeva paribhuñjati.
“Consumes what has not been given” means even if one lies on a couch, sits on a chair, drinks gruel, or eats rice on the next day, one consumes those possessions which have not been given.
Vẫn thọ dụng vật chưa được cho—nghĩa là vào ngày hôm sau, dù nằm trên giường, ngồi trên ghế, uống cháo hay ăn cơm, người ấy vẫn thọ dụng những tài vật đó mà chưa được cho.
Na mahapphaloti nipphalo.
“Not of great fruit” means fruitless.
Không có quả lớn—nghĩa là không có quả gì.
Byañjanameva hi ettha sāvasesaṃ, attho pana niravaseso.
Here, only the wording remains, but the meaning is entirely exhausted.
Thật vậy, ở đây chỉ còn lại từ ngữ, nhưng ý nghĩa thì hoàn toàn không còn.
Evaṃ upavutthassa hi uposathassa appamattakampi vipākaphalaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ nāma natthi.
For an Uposatha observed in this manner, there is not even a small amount of fruit of ripening that is desirable, lovely, or pleasing.
Vì vậy, Uposatha đã giữ như vậy không có một chút dị thục quả nào đáng mong muốn, đáng yêu, đáng ưa.
Tasmā nipphalotveva veditabbo.
Therefore, it should be understood as fruitless.
Do đó, phải hiểu là không có quả gì.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining phrases.
Trong các đoạn còn lại cũng theo cách này.
Upakkiliṭṭhassa cittassāti idaṃ kasmā āha?
“Of a defiled mind”—why was this said?
Của tâm ô nhiễm—điều này được nói ra vì lý do gì?
Saṃkiliṭṭhena hi cittena upavuttho uposatho na mahapphalo hotīti dassitattā visuddhena cittena upavutthassa mahapphalatā anuññātā hoti.
Because it was shown that an Uposatha observed with a defiled mind is not of great fruit, it is implied that one observed with a purified mind is of great fruit.
Vì đã chỉ ra rằng Uposatha được giữ với tâm ô nhiễm thì không có quả lớn, nên Uposatha được giữ với tâm thanh tịnh được công nhận là có quả lớn.
Tasmā yena kammaṭṭhānena cittaṃ visujjhati, taṃ cittavisodhanakammaṭṭhānaṃ dassetuṃ idamāha.
Therefore, to show that meditation subject by which the mind is purified, this was said.
Do đó, để chỉ ra đề mục thiền định làm thanh tịnh tâm, điều này được nói ra.
Tattha upakkamenāti paccattapurisakārena, upāyena vā.
Here, “by effort” means by personal exertion, or by skillful means.
Ở đây, bằng sự nỗ lực—nghĩa là bằng sự nỗ lực cá nhân, hoặc bằng phương tiện.
Tathāgataṃ anussaratīti aṭṭhahi kāraṇehi tathāgataguṇe anussarati.
“Recalls the Tathāgata” means one recalls the qualities of the Tathāgata by eight reasons.
Niệm Như Lai—nghĩa là niệm các đức tính của Như Lai bằng tám lý do.
Ettha hi itipi so bhagavāti so bhagavā itipi sīlena, itipi samādhināti sabbe lokiyalokuttarā buddhaguṇā saṅgahitā.
For here, “Indeed, that Blessed One is thus…” includes all worldly and transcendent qualities of the Buddha, such as by virtue, by concentration, and so forth.
Ở đây, "Đức Thế Tôn là bậc như vậy"—nghĩa là Đức Thế Tôn là bậc như vậy về giới, như vậy về định, tất cả các đức Phật thế gian và xuất thế gian đều được bao hàm.
Arahantiādīhi pāṭiyekkaguṇāva niddiṭṭhā.
Individual qualities are indicated by “Arahant” and so forth.
Các đức tính riêng biệt được chỉ ra bằng "A-la-hán" và các từ tương tự.
Tathāgataṃ anussarato cittaṃ pasīdatīti lokiyalokuttare tathāgataguṇe anussarantassa cittuppādo pasanno hoti.
“The mind of one recalling the Tathāgata becomes clear” means the mind-moment of one recalling the worldly and transcendent qualities of the Tathāgata becomes clear.
Tâm của người niệm Như Lai được thanh tịnh—nghĩa là tâm của người niệm các đức tính thế gian và xuất thế gian của Như Lai trở nên thanh tịnh.
Cittassa upakkilesāti pañca nīvaraṇā.
“Defilements of the mind” means the five hindrances.
Các cấu uế của tâm—nghĩa là năm triền cái.
Kakkanti āmalakakakkaṃ.
“Powder” means amla fruit powder.
Bột—nghĩa là bột quả Amla.
Tajjaṃ vāyāmanti tajjātikaṃ tadanucchavikaṃ kakkena makkhanaghaṃsanadhovanavāyāmaṃ.
“Effort pertaining thereto” means the appropriate effort of scrubbing, rubbing, and washing with that kind of powder.
Sự nỗ lực tương ứng—nghĩa là sự nỗ lực bôi, chà xát, rửa sạch tương ứng với bột.
Pariyodapanā hotīti suddhabhāvakaraṇaṃ hoti.
“Becomes a purification” means it becomes a making pure.
Trở nên thanh tịnh—nghĩa là trở nên trong sạch.
Kiliṭṭhasmiṃ hi sīse pasādhanaṃ pasādhetvā nakkhattaṃ kīḷamāno na sobhati, parisuddhe pana tasmiṃ pasādhanaṃ pasādhetvā nakkhattaṃ kīḷamāno sobhati, evameva kiliṭṭhacittena uposathaṅgāni adhiṭṭhāya uposatho upavuttho na mahapphalo hoti, parisuddhena pana cittena uposathaṅgāni adhiṭṭhāya upavuttho uposatho mahapphalo hotīti adhippāyena evamāha.
For one does not shine when playing during a festival, having adorned oneself while having a dirty head; but one shines when playing during a festival, having adorned oneself with a clean head. In the same way, an Uposatha observed by undertaking the Uposatha precepts with a defiled mind is not of great fruit; but an Uposatha observed by undertaking the Uposatha precepts with a purified mind is of great fruit—with this intention it was said thus.
Thật vậy, khi đầu bị bẩn, dù trang điểm đẹp đẽ để dự lễ hội cũng không đẹp, nhưng khi đầu sạch sẽ, trang điểm đẹp đẽ để dự lễ hội thì đẹp, cũng vậy, Uposatha được giữ với tâm ô nhiễm thì không có quả lớn, nhưng Uposatha được giữ với tâm thanh tịnh thì có quả lớn, với ý nghĩa này, điều này được nói ra.
Brahmuposathaṃ upavasatīti brahmā vuccati sammāsambuddho, tassa guṇānussaraṇavasena ayaṃ uposatho brahmuposatho nāma, taṃ upavasati.
“Observes the Brahma-Uposatha” means the Sammāsambuddha is called Brahmā; this Uposatha is called Brahma-Uposatha due to recalling his qualities, and one observes it.
Thọ trì Phạm Uposatha—Phạm được gọi là Đức Chánh Đẳng Giác, Uposatha này được gọi là Phạm Uposatha do sự niệm tưởng các đức tính của Ngài, người ấy thọ trì Uposatha đó.
Brahmunā saddhiṃ saṃvasatīti sammāsambuddhena saddhiṃ saṃvasati.
“Dwells together with Brahmā” means one dwells together with the Sammāsambuddha.
Cùng sống với Phạm—nghĩa là cùng sống với Đức Chánh Đẳng Giác.
Brahmañcassa ārabbhāti sammāsambuddhaṃ ārabbha.
“With Brahmā as the object” means with the Sammāsambuddha as the object.
Và vì Phạm—nghĩa là vì Đức Chánh Đẳng Giác.
Dhammaṃ anussaratīti sahatantikaṃ lokuttaradhammaṃ anussarati.
“Recalls the Dhamma” means one recalls the transcendent Dhamma, comprising both the scriptures and their meaning.
Niệm Pháp—nghĩa là niệm Pháp xuất thế gian cùng với các phần của nó.
Sottinti kuruvindakasottiṃ.
“A polishing stone” means a kuruvindaka polishing stone.
Đá mài—nghĩa là đá mài kuruvindaka.
Kuruvindakapāsāṇacuṇṇena hi saddhiṃ lākhaṃ yojetvā maṇike katvā vijjhitvā suttena āvuṇitvā taṃ maṇi kalāpapantiṃ ubhato gahetvā piṭṭhiṃ ghaṃsenti, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sottiñca paṭiccā’’ti.
For they mix lac with kuruvindaka stone powder, form it into beads, pierce them, string them together, and holding both ends of that string of beads, they rub the back of the hand. It was said referring to that: “depending on a polishing stone.”
Thật vậy, người ta trộn sơn với bột đá kuruvindaka, làm thành hạt ngọc, khoan lỗ, xâu bằng chỉ, rồi cầm hai đầu chuỗi hạt ngọc đó mà chà xát mặt sau, ý nói "và dựa vào đá mài".
Cuṇṇanti nhānīyacuṇṇaṃ.
“Powder” means bathing powder.
Bột—nghĩa là bột tắm.
Tajjaṃ vāyāmanti ubbaṭṭanaghaṃsanadhovanādikaṃ tadanurūpavāyāmaṃ.
“Effort pertaining thereto” means the appropriate effort of massaging, rubbing, washing, and so forth.
Sự nỗ lực tương ứng—nghĩa là sự nỗ lực xoa bóp, chà xát, rửa sạch và các hoạt động tương tự.
Dhammuposathanti sahatantikaṃ navalokuttaradhammaṃ ārabbha upavutthattā ayaṃ uposatho ‘‘dhammuposatho’’ti vutto.
“Dhamma-Uposatha” – this Uposatha is called “Dhamma-Uposatha” because it is observed with the transcendent ninefold Dhamma as the object, comprising both the scriptures and their meaning.
Pháp Uposatha—Uposatha này được gọi là "Pháp Uposatha" vì được giữ dựa trên Pháp xuất thế gian gồm chín phần.
Idhāpi pariyodapanāti pade ṭhatvā purimanayeneva yojanā kātabbā.
Here also, the explanation should be made in the previous manner, standing on the phrase “becomes a purification.”
Ở đây cũng vậy, tại từ thanh tịnh—phải phối hợp theo cách trước.
Saṅghaṃ anussaratīti aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ guṇe anussarati.
“Recalls the Saṅgha” means one recalls the qualities of the eight types of Noble Ones.
Niệm Tăng—nghĩa là niệm các đức tính của tám bậc Thánh.
Usmañca paṭiccāti dve tayo vāre gāhāpitaṃ usumaṃ paṭicca.
“Depending on heat” means depending on the heat generated by blowing two or three times.
Và dựa vào hơi nóng—nghĩa là dựa vào hơi nóng đã được làm nóng hai hoặc ba lần.
Usañcātipi pāṭho, ayamevattho.
“Usañcā” is also a reading, and the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là Usañcāpi, ý nghĩa vẫn như vậy.
Khāranti chārikaṃ.
“Alkali” means ash.
Kiềm—nghĩa là tro.
Gomayanti gomuttaṃ vā ajalaṇḍikā vā.
“Cow dung” means cow urine or goat droppings.
Phân bò—nghĩa là nước tiểu bò hoặc phân dê.
Pariyodapanāti idhāpi purimanayeneva yojanā kātabbā.
“Purification” – here too, the explanation should be made in the previous manner.
Thanh tịnh—ở đây cũng phải phối hợp theo cách trước.
Saṅghuposathanti aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ guṇe ārabbha upavutthattā ayaṃ uposatho ‘‘saṅghuposatho’’ti vutto.
“Saṅgha-Uposatha” – this Uposatha is called “Saṅgha-Uposatha” because it is observed with the qualities of the eight types of Noble Ones as the object.
Tăng Uposatha—Uposatha này được gọi là "Tăng Uposatha" vì được giữ dựa trên các đức tính của tám bậc Thánh.
Sīlānīti gahaṭṭho gahaṭṭhasīlāni, pabbajito pabbajitasīlāni.
“Precepts” – for a householder, householder’s precepts; for a renunciant, renunciant’s precepts.
Giới hạnh—người tại gia thì giới hạnh của người tại gia, người xuất gia thì giới hạnh của người xuất gia.
Akhaṇḍānītiādīnaṃ attho visuddhimagge (visuddhi. 1.21) vitthāritova.
The meaning of “unbroken” and so forth is fully explained in the Visuddhimagga.
Ý nghĩa của không bị sứt mẻ và các từ tương tự đã được giải thích chi tiết trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 1.21).
Vālaṇḍupakanti assavālehi vā makacivālādīhi vā kataṃ aṇḍupakaṃ.
“Hair-brush” means a brush made from horsehair or macacīva hair, and so forth.
Búi tóc bằng lông—nghĩa là búi tóc được làm bằng lông ngựa hoặc lông của những con vật tương tự.
Tajjaṃ vāyāmanti telena temetvā malassa tintabhāvaṃ ñatvā chārikaṃ pakkhipitvā vālaṇḍupakena ghaṃsanavāyāmo.
“Appropriate effort” means the effort of rubbing with a hair-brush after soaking it in oil, recognizing the wetness of the dirt, and then adding ash.
Sự nỗ lực tương ứng—nghĩa là sự nỗ lực chà xát bằng búi tóc bằng lông sau khi đã làm ướt bằng dầu, biết rằng vết bẩn đã mềm, rồi rắc tro vào.
Idha pariyodapanāti pade ṭhatvā evaṃ yojanā kātabbā kiliṭṭhasmiñhi ādāse maṇḍitapasādhitopi attabhāvo olokiyamāno na sobhati, parisuddhe sobhati.
Here, standing on the word “purification,” the explanation should be understood thus: a person adorned and beautified does not appear radiant when looking into a dirty mirror, but does so in a clean one.
Ở đây, tại từ thanh tịnh—phải phối hợp như sau: Thật vậy, khi soi mình vào gương bẩn, dù đã trang điểm đẹp đẽ cũng không đẹp, nhưng khi gương sạch thì đẹp.
Evameva kiliṭṭhena cittena upavuttho uposatho na mahapphalo hoti, parisuddhena pana mahapphalo hotīti.
In the same way, an Uposatha observed with a defiled mind is not of great fruit, but with a purified mind, it is of great fruit.
Cũng vậy, Uposatha được giữ với tâm ô nhiễm thì không có quả lớn, nhưng với tâm thanh tịnh thì có quả lớn.
Sīluposathanti attano sīlānussaraṇavasena upavuttho uposatho sīluposatho nāma.
“Sīla-Uposatha” is an Uposatha observed by recalling one's own precepts.
Giới Uposatha—Uposatha được giữ bằng cách niệm tưởng giới hạnh của mình được gọi là Giới Uposatha.
Sīlena saddhinti attano pañcasīladasasīlena saddhiṃ.
“Together with one’s sīla” means together with one’s five precepts or ten precepts.
Cùng với giới hạnh—nghĩa là cùng với ngũ giới hoặc thập giới của mình.
Sīlañcassa ārabbhāti pañcasīlaṃ dasasīlañca ārabbha.
“Having one’s sīla as the object” means having the five precepts and ten precepts as the object.
Và vì giới hạnh của mình—nghĩa là vì ngũ giới và thập giới.
Devatā anussaratīti devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇe anussarati.
“Recalls the deities” means one recalls one's own qualities of faith and so forth, setting the deities in the position of witnesses.
Niệm chư Thiên—nghĩa là niệm các đức tính như tín của mình, đặt chư Thiên ở vị trí chứng kiến.
Ukkanti uddhanaṃ.
“Furnace” means a hearth.
Lò nung—nghĩa là lò nung.
Loṇanti loṇamattikā.
“Salt” means saline clay.
Muối—nghĩa là đất mặn.
Gerukanti gerukacuṇṇaṃ.
“Red ochre” means red ochre powder.
Đất son—nghĩa là bột đất son.
Nāḷikasaṇḍāsanti dhamananāḷikañceva parivattanasaṇḍāsañca.
“Blowpipe and tongs” means a blowpipe for fanning and tongs for turning.
Ống thổi và kẹp—nghĩa là ống thổi và kẹp để xoay.
Tajjaṃ vāyāmanti uddhane pakkhipanadhamanaparivattanādikaṃ anurūpaṃ vāyāmaṃ.
“Appropriate effort” means the appropriate effort of placing in the furnace, blowing, turning, and so forth.
Sự nỗ lực tương ứng—nghĩa là sự nỗ lực thích hợp như đặt vào lò, thổi, xoay.
Idha pariyodapanāti pade ṭhatvā evaṃ yojanā veditabbā – saṃkiliṭṭhasuvaṇṇamayena hi pasādhanabhaṇḍena pasādhitā nakkhattaṃ kīḷamānā na sobhanti, parisuddhasuvaṇṇamayena sobhanti.
Here, standing on the word “purification,” the explanation should be understood thus: people adorned with defiled gold ornaments do not appear radiant when playing at a festival, but they do so with pure gold ornaments.
Ở đây, tại từ thanh tịnh—phải hiểu sự phối hợp như sau: Thật vậy, những người trang điểm bằng đồ trang sức bằng vàng ô nhiễm để dự lễ hội thì không đẹp, nhưng trang điểm bằng vàng thanh tịnh thì đẹp.
Evameva saṃkiliṭṭhacittassa uposatho na mahapphalo hoti, parisuddhacittassa mahapphalo.
In the same way, the Uposatha of a defiled mind is not of great fruit, but that of a purified mind is of great fruit.
Cũng vậy, ngày trai giới của người có tâm ô nhiễm không có đại phước báu, còn của người có tâm thanh tịnh thì có đại phước báu.
Devatuposathanti devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano guṇe anussarantena upavutthauposatho devatuposatho nāma.
Devatuposatha means an Uposatha observed by one who, having placed devas as witnesses, recollects their own virtues.
Trai giới chư thiên (Devatuposatha) nghĩa là ngày trai giới đã được thọ trì bởi người ấy, sau khi đặt chư thiên vào vị trí chứng kiến và hồi tưởng các đức hạnh của mình, được gọi là devatuposatha.
Sesaṃ imesu buddhānussatiādīsu kammaṭṭhānesu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123 ādayo) vuttameva.
The rest, whatever needs to be said regarding these meditation subjects, such as the recollection of the Buddha and so forth, is all stated in the Visuddhimagga.
Phần còn lại, những gì cần nói về các đề mục thiền (kammaṭṭhāna) như niệm Phật (Buddhānussati) này, tất cả đều đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Pāṇātipātanti pāṇavadhaṃ.
Pāṇātipāta means the killing of living beings.
Sát sinh (Pāṇātipāta) nghĩa là giết hại sinh mạng.
Pahāyāti taṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā.
Pahāyā means having abandoned that unwholesome conduct, which is called the volition of killing living beings.
Từ bỏ (Pahāya) nghĩa là từ bỏ ác giới (dussīlya) đó, tức là ý muốn sát sinh.
Paṭiviratāti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato oratā viratāva.
Paṭiviratā means abstained from, indeed, having ceased from that unwholesome conduct from the time it was abandoned.
Đã đoạn trừ (Paṭiviratā) nghĩa là đã đoạn trừ, đã từ bỏ ác giới đó kể từ khi nó bị loại bỏ.
Nihitadaṇḍā nihitasatthāti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍā ceva nikkhittasatthā cāti attho.
Nihitadaṇḍā nihitasatthā means having laid aside rods and laid aside weapons, which means they do not act by taking up a rod or a weapon for the purpose of harming others.
Đã đặt gậy xuống, đã đặt vũ khí xuống (Nihitadaṇḍā nihitasatthā) nghĩa là không cầm gậy hay vũ khí để làm hại người khác; tức là đã bỏ gậy và đã bỏ vũ khí.
Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vihiṃsanabhāvato satthanti veditabbaṃ.
Here, it should be understood that apart from a rod, any other implement that harms beings is called a weapon.
Ở đây, cần hiểu rằng tất cả các dụng cụ còn lại, trừ cây gậy, đều được gọi là vũ khí vì chúng có thể gây hại cho chúng sinh.
Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalakaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya.
However, the short staffs, tooth-stick knives, or spatulas that bhikkhus carry are not for the purpose of harming others.
Tuy nhiên, các tỳ-khưu mang theo dao cắt móng tay, dao cạo răng hoặc quạt tre khi đi lại, không phải để làm hại người khác.
Tasmā nihitadaṇḍā nihitasatthātveva saṅkhaṃ gacchanti.
Therefore, they are reckoned as "nihitadaṇḍā nihitasatthā" (having laid aside rods and laid aside weapons).
Do đó, họ được xem là những người đã đặt gậy xuống và đã đặt vũ khí xuống.
Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgatā.
Lajjī means endowed with shame, characterized by abhorrence of evil.
Tàm quý (Lajjī) nghĩa là có lòng tàm quý, đặc trưng bởi sự ghê tởm tội lỗi.
Dayāpannāti dayaṃ mettacittataṃ āpannā.
Dayāpannā means imbued with compassion, with a mind full of loving-kindness.
Có lòng từ bi (Dayāpannā) nghĩa là có lòng từ bi, tâm từ.
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampakā, tāya eva dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakāti attho.
Sabbapāṇabhūtahitānukampī means compassionate towards the welfare of all living beings, which means having a mind benevolent to all living beings due to that very compassion.
Thương xót, mong lợi ích cho tất cả chúng sinh (Sabbapāṇabhūtahitānukampī) nghĩa là thương xót tất cả chúng sinh với lòng từ ái, tức là có tâm mong lợi ích cho tất cả chúng sinh do lòng từ bi đó.
Ahampajjāti ahampi ajja.
Ahampajjā means "I too, today".
Hôm nay tôi cũng vậy (Ahampajjā) nghĩa là hôm nay tôi cũng thế.
Imināpi aṅgenāti imināpi guṇaṅgena.
Imināpi aṅgenā means by this virtue too.
Với chi phần này (Imināpi aṅgenā) nghĩa là với chi phần đức hạnh này.
Arahataṃ anukaromīti yathā purato gacchantaṃ pacchato gacchanto anugacchati nāma, evaṃ ahampi arahantehi paṭhamaṃ kataṃ imaṃ guṇaṃ pacchā karonto tesaṃ arahantānaṃ anukaromi.
Arahataṃ anukaromī means just as one who follows behind imitates one who goes ahead, so too do I imitate those Arahants by performing this virtue which they first accomplished, after them.
Tôi noi theo các bậc A-la-hán (Arahataṃ anukaromī) nghĩa là giống như người đi sau noi theo người đi trước, tôi cũng noi theo các bậc A-la-hán bằng cách thực hành đức hạnh này sau khi các bậc A-la-hán đã thực hành trước.
Uposatho ca me upavuttho bhavissatīti evaṃ karontena mayā arahatañca anukataṃ bhavissati, uposatho ca upavuttho bhavissati.
Uposatho ca me upavuttho bhavissatī means by doing this, I shall have imitated the Arahants, and my Uposatha will have been observed.
Và ngày trai giới của tôi sẽ được thọ trì (Uposatho ca me upavuttho bhavissatī) nghĩa là khi tôi làm như vậy, tôi sẽ noi theo các bậc A-la-hán và ngày trai giới của tôi sẽ được thọ trì.
Adinnādānanti adinnassa parapariggahitassa ādānaṃ, theyyaṃ corikanti attho.
Adinnādāna means the taking of what is not given, what belongs to another; it means theft or stealing.
Không lấy của không cho (Adinnādāna) nghĩa là lấy những vật không được cho, những vật thuộc sở hữu của người khác; tức là trộm cắp, ăn cắp.
Dinnameva ādiyantīti dinnādāyī.
They take only what is given, thus they are dinnādāyī.
Chỉ lấy những gì được cho, nên gọi là người chỉ lấy của được cho (dinnādāyī).
Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhantīti dinnapāṭikaṅkhī.
Even in thought, they desire only what is given, thus they are dinnapāṭikaṅkhī.
Ngay cả trong tâm cũng chỉ mong muốn những gì được cho, nên gọi là người mong muốn của được cho (dinnapāṭikaṅkhī).
Thenetīti theno, na thenena athenena.
One who steals is a thief (theno); not by a thief, but athenena.
Kẻ trộm là theno, không phải kẻ trộm là không phải kẻ trộm (athenena).
Athenattāyeva sucibhūtena.
Being non-thieves, they are sucibhūtena (pure).
Vì không phải kẻ trộm nên thanh tịnh (sucibhūtena).
Attanāti attabhāvena, athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharantīti vuttaṃ hoti.
Attanā means by oneself, by one's own being; it is said that they dwell having made their being pure and non-thievish.
Bản thân (Attanā) nghĩa là với thân thể; tức là sống với một bản thân không trộm cắp, thanh tịnh.
Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ.
Abrahmacariya means ignoble conduct.
Phi phạm hạnh (Abrahmacariya) nghĩa là hạnh không cao thượng.
Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāraṃ carantīti brahmacārī.
Those who observe noble conduct are brahmacārī.
Thực hành phạm hạnh (brahma), tức là hạnh cao thượng, nên gọi là người phạm hạnh (brahmacārī).
Ārācārīti abrahmacariyato dūrācārī.
Ārācārī means one who keeps far away from ignoble conduct.
Xa lìa (Ārācārī) nghĩa là xa lìa phi phạm hạnh.
Methunāti rāgapariyuṭṭhānavasena sadisattā methunakāti laddhavohārehi paṭisevitabbato methunoti saṅkhaṃ gatā asaddhammā.
Methunā refers to ignoble practices that are called "methuna" due to their similarity with, and being indulged in through, the arising of passion (rāga).
Tình dục (Methunā) là những pháp bất thiện được gọi là tình dục do sự tương đồng trong việc bị tham ái chi phối, và do đó được thực hành.
Gāmadhammāti gāmavāsīnaṃ dhammā.
Gāmadhammā means the customs of villagers.
Pháp làng xã (Gāmadhammā) nghĩa là pháp của cư dân làng xã.
Musāvādāti alikavacanā tucchavacanā.
Musāvādā means false speech, empty speech.
Nói dối (Musāvādā) nghĩa là lời nói sai sự thật, lời nói trống rỗng.
Saccaṃ vadantīti saccavādī.
They speak the truth, thus they are saccavādī.
Nói lời chân thật, nên gọi là người nói lời chân thật (saccavādī).
Saccena saccaṃ saṃdahanti ghaṭṭentīti saccasandhā, na antarantarā musā vadantīti attho.
They connect (or join) truth with truth, meaning they never speak falsely in between.
Người nói lời chân thật nối kết sự thật với sự thật, tức là người kiên định với sự thật (saccasandhā), nghĩa là không nói dối xen kẽ.
Yo hi puriso kadāci musāvādaṃ vadati, kadāci saccaṃ.
Indeed, a person who sometimes speaks falsehood and sometimes truth,
Bởi vì một người đôi khi nói dối, đôi khi nói thật.
Tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati.
their truth is not joined with truth because it is interrupted by falsehood.
Đối với người đó, sự thật không được nối kết với sự thật vì bị lời nói dối xen vào.
Tasmā na so saccasandho.
Therefore, such a one is not a "saccasandha".
Do đó, người đó không phải là saccasandha.
Ime pana na tādisā, jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ saṃdahantiyevāti saccasandhā.
But these are not like that; they connect truth with truth, even at the cost of their lives, without speaking falsely, thus they are "saccasandhā".
Nhưng những người này không như vậy, họ không nói dối ngay cả vì mạng sống, mà luôn nối kết sự thật với sự thật, nên họ là saccasandhā.
Thetāti thirā, ṭhitakathāti attho.
Thetā means firm, meaning of steady speech.
Kiên cố (Thetā) nghĩa là vững chắc, tức là lời nói kiên định.
Eko puggalo haliddirāgo viya thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na ṭhitakatho hoti.
One person is not of steady speech, like a turmeric dye, like a stake buried in a heap of chaff, or like a gourd placed on a donkey's back.
Một người không có lời nói kiên định giống như màu nghệ, giống như cọc cắm trong đống trấu, hoặc giống như quả bí đặt trên lưng ngựa.
Eko pāsāṇalekhā viya indakhīlo viya ca ṭhitakatho hoti, asinā sīsaṃ chindantepi dve kathā na katheti.
Another is of steady speech, like an inscription on rock or an Indra-pillar; even if his head is severed by a sword, he does not speak two words.
Một người có lời nói kiên định giống như nét khắc trên đá, giống như trụ cột thành; ngay cả khi bị chém đầu bằng kiếm, người đó cũng không nói hai lời.
Ayaṃ vuccati theto.
This one is called "theto".
Người này được gọi là theto.
Paccayikāti pattiyāyitabbakā, saddhāyikāti attho.
Paccayikā means trustworthy, meaning reliable.
Đáng tin cậy (Paccayikā) nghĩa là đáng được tin tưởng, tức là đáng được tin cậy.
Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukena nāmā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati.
Indeed, some individuals are not trustworthy; when it is said, "This was spoken by so-and-so," it is said, "Do not believe his words."
Có một số người không đáng tin cậy; khi được hỏi: “Điều này do ai nói?”, và được trả lời: “Do người kia”, thì người ta sẽ nói: “Đừng tin lời người đó”.
Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni paṭikkhipitabbaṃ natthi, evamevaṃ ida’’nti vattabbataṃ āpajjati.
Another is trustworthy; when it is said, "This was spoken by so-and-so," it is said, "If it was spoken by him, this is indeed the authority; there is nothing to reject now, it is exactly so."
Có một người đáng tin cậy; khi được hỏi: “Điều này do ai nói?”, và được trả lời: “Do người kia”, thì người ta sẽ nói: “Nếu người đó nói, thì điều này là đúng, không có gì để bác bỏ nữa, nó là như vậy”.
Ayaṃ vuccati paccayiko.
This one is called "paccayiko".
Người này được gọi là paccayiko.
Avisaṃvādakā lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādentīti attho.
Avisaṃvādakā lokassā means by that truthfulness, they do not deceive the world.
Không lừa dối thế gian (Avisaṃvādakā lokassā) nghĩa là do sự nói thật đó, họ không lừa dối thế gian.
Surāmerayamajjapamādaṭṭhānanti surāmerayamajjānaṃ pānacetanāsaṅkhātaṃ pamādakāraṇaṃ.
Surāmerayamajjapamādaṭṭhāna means the cause of heedlessness, which is the volition to drink fermented and distilled liquors.
Chỗ phóng dật do rượu và các chất say (Surāmerayamajjapamādaṭṭhāna) nghĩa là nguyên nhân của sự phóng dật, tức là ý muốn uống rượu và các chất say.
Ekabhattikāti pātarāsabhattaṃ sāyamāsabhattanti dve bhattāni.
Ekabhattikā means having one meal, referring to two meals: morning meal and evening meal.
Chỉ ăn một bữa (Ekabhattikā) nghĩa là hai bữa ăn: bữa sáng và bữa tối.
Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ, itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena.
Of these, the morning meal is limited to before midday, and the other is after midday until dawn.
Trong đó, bữa sáng được giới hạn trong khoảng thời gian trước giữa trưa, còn bữa kia là sau giữa trưa cho đến trước bình minh.
Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānāpi ekabhattikāva honti.
Therefore, even those who eat ten times before midday are considered to be "ekabhattikā".
Vì vậy, ngay cả khi ăn mười lần trong khoảng thời gian trước giữa trưa, người đó vẫn là người chỉ ăn một bữa.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ekabhattikā’’ti.
It is with this in mind that it is said, " ekabhattikā."
Nói như vậy là để chỉ điều đó – “chỉ ăn một bữa”.
Rattibhojanaṃ ratti, tato uparatāti rattūparatā.
Eating at night is "rattibhojanaṃ"; those abstaining from it are rattūparatā.
Không ăn vào ban đêm, đã từ bỏ việc ăn vào ban đêm, nên gọi là đã từ bỏ việc ăn vào ban đêm (rattūparatā).
Atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā viratā vikālabhojanā.
Food consumed after midday until sunset is called "vikālabhojanaṃ"; by abstaining from it, they are viratā vikālabhojanā.
Ăn sau giữa trưa cho đến khi mặt trời lặn được gọi là ăn phi thời (vikālabhojana); do đã từ bỏ điều đó, nên gọi là đã từ bỏ việc ăn phi thời (viratā vikālabhojanā).
Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇibhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ, attanā naccananaccāpanādivasena naccañca gītañca vāditañca, antamaso mayūranaccanādivasenāpi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtaṃ dassanañcāti naccagītavāditavisūkadassanaṃ.
Naccagītavāditavisūkadassanaṃ means seeing unbecoming sights, which are considered contrary to the Dispensation; dancing, singing, and playing musical instruments by oneself or causing others to dance, sing, or play, or even seeing such unbecoming displays as a peacock's dance, etc.
Việc trình diễn các trò giải trí (visūkadassana) là sự trình diễn các trò giải trí (visūka), vốn không phù hợp với giáo pháp và gây chướng ngại; đó là sự nhảy múa, ca hát và âm nhạc, do chính mình nhảy múa, ca hát, v.v., hoặc do người khác thực hiện, hoặc thậm chí là sự trình diễn các điệu múa, v.v., do chim công nhảy múa, v.v., nên gọi là không xem múa, hát, nhạc và các trò giải trí (naccagītavāditavisūkadassanaṃ).
Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā payuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ, na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti.
Indeed, it is not permissible for either bhikkhus or bhikkhunis to perform, cause others to perform, or even watch dances and similar activities.
Thật vậy, đối với các tỳ-khưu và tỳ-khưu-ni, việc tự mình thực hiện, hoặc sai người khác thực hiện, hoặc xem các điệu múa, v.v., đều không được phép.
Mālādīsu mālāti yaṃkiñci pupphaṃ.
Among mālā and so forth, mālā means any kind of flower.
Trong các vật phẩm như vòng hoa (Mālā), vòng hoa là bất kỳ loại hoa nào.
Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ.
Gandha means any kind of perfume.
Hương liệu (Gandha) là bất kỳ loại hương liệu nào.
Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ.
Vilepana means what is used for coloring the skin.
Dầu thoa (Vilepana) là thứ dùng để làm đẹp da.
Tattha piḷandhanto dhāreti nāma, ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma, gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma.
Among these, one who wears (flowers) is called dhāreti; one who fills in empty spaces (with adornments) is called maṇḍeti; and one who enjoys (perfumes or skin colorants) is called vibhūseti.
Trong đó, người đeo vật trang sức được gọi là mang (dhāreti), người bổ sung vào chỗ thiếu được gọi là trang điểm (maṇḍeti), người thích thú với hương liệu và màu sắc da được gọi là làm đẹp (vibhūseti).
Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ, tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratāti attho.
Ṭhānaṃ means cause; therefore, it means abstaining from the immoral volition by which the populace performs the wearing of garlands and so forth.
Chỗ (Ṭhānaṃ) nghĩa là nguyên nhân; do đó, nghĩa là đã từ bỏ những việc đeo vòng hoa, v.v., mà đại chúng thường làm với ý muốn tạo ác giới.
Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ, mahāsayanaṃ akappiyattharaṇaṃ, tato paṭiviratāti attho.
Uccāsayanaṃ refers to excessive (high) couches, and mahāsayanaṃ refers to inappropriate (luxurious) beds; thus, it means abstaining from these.
Giường cao (Uccāsayanaṃ) nghĩa là vượt quá mức cho phép, giường lớn (mahāsayanaṃ) là nệm không phù hợp; do đó, nghĩa là đã từ bỏ điều đó.
Kīvamahapphaloti kittakaṃ mahapphalo.
Kīvamahapphalo means how great the fruit.
Phước báu lớn đến mức nào (Kīvamahapphalo) nghĩa là phước báu lớn đến mức nào.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining passages.
Tương tự cho các đoạn khác.
Pahūtarattaratanānanti pahūtena rattasaṅkhātena ratanena samannāgatānaṃ, sakalajambudīpatalaṃ bheritalasadisaṃ katvā kaṭippamāṇehi sattahi ratanehi pūritānanti attho.
Pahūtarattaratanāna means endowed with abundant red gems, meaning that the entire continent of Jambudīpa is filled with seven kinds of gems up to hip-level, like a drumhead.
Có nhiều châu báu màu đỏ (Pahūtarattaratanāna) nghĩa là có nhiều châu báu màu đỏ; tức là toàn bộ mặt đất Jambudīpa được làm phẳng như mặt trống và được lấp đầy bằng bảy loại châu báu cao đến thắt lưng.
Issariyādhipaccanti issarabhāvena vā issariyameva vā ādhipaccaṃ, na ettha sāhasikakammantipi issariyādhipaccaṃ.
Issariyādhipacca means sovereignty or rulership through being a ruler; here, even forceful acts are not sovereignty or rulership.
Quyền uy và thống trị (Issariyādhipacca) nghĩa là quyền uy hoặc sự thống trị; ở đây, ngay cả những hành vi bạo lực cũng không phải là quyền uy và thống trị.
Rajjaṃ kāreyyāti evarūpaṃ cakkavattirajjaṃ kāreyya.
Rajjaṃ kāreyyā means to rule such a universal monarchy.
Sẽ cai trị vương quốc (Rajjaṃ kāreyyā) nghĩa là sẽ cai trị một vương quốc Chuyển Luân Thánh Vương như vậy.
Aṅgānantiādīni tesaṃ janapadānaṃ nāmāni.
Aṅgāna and so forth are the names of those provinces.
Aṅgāna và những thứ khác là tên của những xứ ấy.
Kalaṃ nāgghati soḷasinti ekaṃ ahorattaṃ upavutthauposathe puññaṃ soḷasabhāge katvā tato ekaṃ bhāgañca na agghati.
"Kalaṃ nāgghati soḷasi" means that the merit from an Uposatha observed for one day and night, even if divided into sixteen parts, is not worth even one of those parts.
Không đáng giá bằng một phần mười sáu có nghĩa là công đức của một ngày một đêm giữ giới Uposatha, dù chia thành mười sáu phần, thì một phần trong số đó cũng không đáng giá.
Ekarattuposathassa soḷasiyā kalāya yaṃ vipākaphalaṃ, taṃyeva tato bahutaraṃ hotīti attho.
The meaning is that the resultant fruit of even one-sixteenth of an Uposatha observed for one day and night is itself much greater than that.
Ý nghĩa là quả báo của một đêm giữ giới Uposatha, dù chỉ bằng một phần mười sáu, thì quả báo đó còn nhiều hơn thế.
Kapaṇanti parittakaṃ.
"Kapaṇa" means little (or meager).
Kapaṇa có nghĩa là ít ỏi.
Abrahmacariyāti aseṭṭhacariyato.
"Abrahmacariyā" means from ignoble conduct.
Abrahmacariyā (phi phạm hạnh) có nghĩa là từ hạnh không cao thượng.
Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojananti uposathaṃ upavasanto rattibhojanañca divāvikālabhojanañca na bhuñjeyya.
"Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojana" means one observing the Uposatha should not consume food at night or at improper times during the day.
Không ăn phi thời vào ban đêm có nghĩa là người giữ giới Uposatha không nên ăn bữa ăn ban đêm và bữa ăn phi thời ban ngày.
Mañce chamāyaṃva sayetha santhateti muṭṭhihatthapādake kappiyamañce vā sudhādiparikammakatāya bhūmiyaṃ vā tiṇapaṇṇapalālādīni santharitvā kate santhate vā sayethāti attho.
"Mañce chamāyaṃva sayetha santhate" means one should lie down on a proper bed with raised hands and feet, or on the ground prepared with plaster and so forth, or on a spread made of grass, leaves, and straw.
Nằm trên giường hoặc trên đất trải có nghĩa là nên nằm trên giường hợp lệ có chân tay nắm hoặc trên đất đã được trát vữa, hoặc trên chiếu trải bằng cỏ, lá, rơm rạ, v.v.
Etaṃ hi aṭṭhaṅgikamāhuposathanti evaṃ pāṇātipātādīni asamācarantena upavutthaṃ uposathaṃ aṭṭhahi aṅgehi samannāgatattā aṭṭhaṅgikanti vadanti.
"Etaṃ hi aṭṭhaṅgikamāhuposatha" means that an Uposatha observed without engaging in pāṇātipāta (killing) and so forth, is called "eight-limbed" because it is endowed with eight factors.
Đây là Uposatha tám chi phần có nghĩa là Uposatha được giữ như vậy, không thực hành sát sinh, v.v., được gọi là Uposatha tám chi phần vì nó có tám chi phần.
Taṃ pana upavasantena ‘‘sve uposathiko bhavissāmī’’ti ajjeva ‘‘idañca idañca kareyyāthā’’ti āhārādividhānaṃ vicāretabbaṃ.
However, one intending to observe it should plan on this very day, saying, "Tomorrow I shall be an Uposatha observer," and consider provisions such as food, thinking, "This and this should be done."
Người giữ giới Uposatha nên suy xét các quy định về thức ăn, v.v., ngay hôm nay, rằng “Ngày mai tôi sẽ giữ giới Uposatha” và “Hãy làm điều này và điều kia”.
Uposathadivase pātova bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā dasasīlalakkhaṇaññuno upāsakassa vā upāsikāya vā santike vācaṃ bhinditvā uposathaṅgāni samādātabbāni.
On the Uposatha day, early in the morning, one should undertake the Uposatha precepts by declaring one's intention to a bhikkhu or bhikkhunī who knows the ten precepts, or to a male or female lay follower.
Vào ngày Uposatha, ngay từ sáng sớm, nên thọ trì các chi phần Uposatha từ một vị tỳ khưu hoặc tỳ khưu ni, hoặc một cận sự nam hoặc cận sự nữ biết mười giới.
Pāḷiṃ ajānantena pana ‘‘buddhapaññattaṃ uposathaṃ adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭhātabbaṃ.
One who does not know the Pāḷi should make the resolve, "I undertake the Uposatha as prescribed by the Buddha."
Người không biết Pāḷi thì nên phát nguyện rằng “Con xin thọ trì Uposatha do Đức Phật chế định”.
Aññaṃ alabhantena attanāpi adhiṭṭhātabbaṃ, vacībhedo pana kātabboyeva.
One who cannot find another (to administer the precepts) should make the resolve by oneself, but the verbal declaration should definitely be made.
Nếu không có ai khác, thì tự mình cũng nên phát nguyện, nhưng việc tuyên bố bằng lời nói thì phải thực hiện.
Uposathaṃ upavasantena parūparodhapaṭisaṃyuttā kammantā na vicāretabbā, āyavayagaṇanaṃ karontena na vītināmetabbaṃ, gehe pana āhāraṃ labhitvā niccabhattikabhikkhunā viya paribhuñjitvā vihāraṃ gantvā dhammo vā sotabbo, aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu aññataraṃ vā manasikātabbaṃ.
While observing the Uposatha, one should not engage in activities connected with harming others, nor should one pass the time by calculating income and expenses; instead, after obtaining food at home and consuming it like a bhikkhu who receives regular alms-food, one should go to the monastery and listen to the Dhamma or contemplate one of the thirty-eight meditation objects.
Người giữ giới Uposatha không nên suy xét các công việc liên quan đến việc làm phiền người khác, không nên phí thời gian tính toán thu chi, nhưng sau khi nhận thức ăn ở nhà, nên thọ dụng như một vị tỳ khưu thường xuyên nhận thực phẩm, rồi đến tịnh xá để nghe Pháp hoặc chú tâm vào một trong ba mươi tám đề mục (thiền định).
Sudassanāti sundaradassanā.
"Sudassanā" means beautiful to behold.
Sudassanā có nghĩa là có vẻ đẹp.
Obhāsayanti obhāsayamānā.
"Obhāsaya" means illuminating.
Obhāsaya có nghĩa là đang chiếu sáng.
Anupariyantīti vicaranti.
"Anupariyantī" means roaming around.
Anupariyantī có nghĩa là đang đi lại.
Yāvatāti yattakaṃ ṭhānaṃ.
"Yāvatā" means as far as.
Yāvatā có nghĩa là bao nhiêu nơi.
Antalikkhagāti ākāsaṅgamā.
"Antalikkhagā" means moving in the sky.
Antalikkhagā có nghĩa là đi trên không trung.
Pabhāsantīti jotanti pabhā muñcanti.
"Pabhāsantī" means shining, emitting light.
Pabhāsantī có nghĩa là chiếu sáng, phát ra ánh sáng.
Disāvirocanāti sabbadisāsu virocamānā.
"Disāvirocanā" means illuminating all directions.
Disāvirocanā có nghĩa là chiếu sáng khắp mọi phương.
Atha vā pabhāsantīti disāhi disā obhāsanti.
Alternatively, "pabhāsantī" means illuminating direction after direction.
Hoặc pabhāsantī có nghĩa là chiếu sáng từ phương này sang phương khác.
Virocanāti virocamānā.
"Virocanā" means shining.
Virocanā có nghĩa là đang chiếu sáng.
Veḷuriyanti maṇīti vatvāpi iminā jātimaṇibhāvaṃ dasseti.
"Veḷuriya" means "jewel," but with this (term) it shows that it is a genuine gem.
Veḷuriya có nghĩa là ngọc, và bằng cách này, nó chỉ ra là một loại ngọc quý.
Ekavassikaveḷuvaṇṇañhi veḷuriyaṃ jātimaṇi nāma.
For a genuine gem is called veḷuriya with the color of bamboo shoots that are one year old.
Ngọc quý gọi là veḷuriya là loại có màu như tre một năm tuổi.
Taṃ sandhāyevamāha.
Referring to that, it is thus stated.
Nói như vậy là để chỉ điều đó.
Bhaddakanti laddhakaṃ.
"Bhaddaka" means excellent.
Bhaddaka có nghĩa là được tìm thấy.
Siṅgīsuvaṇṇanti gosiṅgasadisaṃ hutvā uppannattā evaṃ nāmakaṃ suvaṇṇaṃ.
"Siṅgīsuvaṇṇa" is gold named thus because it appears like a cow's horn.
Siṅgīsuvaṇṇa có nghĩa là vàng có tên như vậy vì nó xuất hiện giống như sừng bò.
Kañcananti pabbateyyaṃ pabbate jātasuvaṇṇaṃ.
"Kañcana" is mountain gold, gold produced in mountains.
Kañcana có nghĩa là vàng núi, vàng sinh ra trên núi.
Jātarūpanti satthuvaṇṇasuvaṇṇaṃ.
"Jātarūpa" is pure gold, gold refined by a craftsman.
Jātarūpa có nghĩa là vàng đã được chế tác.
Haṭakanti kipillikāhi nīhaṭasuvaṇṇaṃ.
"Haṭaka" is gold brought out by ants.
Haṭaka có nghĩa là vàng được kiến tha ra.
Nānubhavantīti na pāpuṇanti.
"Nānubhavantī" means do not reach.
Nānubhavantī có nghĩa là không đạt đến.
Candappabhāti sāmiatthe paccattaṃ, candappabhāyāti attho.
"Candappabhā" is the genitive case used in the sense of possession, meaning 'by the moonlight'.
Candappabhā là trường hợp sở hữu cách, có nghĩa là ánh sáng mặt trăng.
Upavassuposathanti upavasitvā uposathaṃ.
"Upavassuposatha" means having observed the Uposatha.
Upavassuposatha có nghĩa là đã giữ giới Uposatha.
Sukhudrayānīti sukhaphalāni sukhavedanīyāni.
"Sukhudrayānī" means yielding pleasant results, yielding pleasant feelings.
Sukhudrayānī có nghĩa là có quả là an lạc, có cảm thọ là an lạc.
Saggamupenti ṭhānanti saggasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ upagacchanti, kenaci aninditā hutvā devaloke uppajjantīti attho.
"Saggamupenti ṭhāna" means they go to the realm called heaven; the meaning is that they arise in the deva-world, unblamed by anyone.
Saggamupenti ṭhāna có nghĩa là đi đến nơi gọi là cõi trời, nghĩa là được tái sinh vào cõi trời mà không bị ai chê trách.
Sesamettha yaṃ antarantarā na vuttaṃ, taṃ vuttānusāreneva veditabbanti.
Whatever is not mentioned intermittently here should be understood according to what has been said.
Những phần còn lại không được đề cập ở đây nên được hiểu theo những gì đã nói.
72. Tatiyassa paṭhame channoti evaṃnāmako channaparibbājako.
72. In the first of the third (sutta), "channo" refers to the wandering ascetic Channa of that name.
72. Trong phần đầu của kinh thứ ba, Channa có nghĩa là du sĩ Channa có tên như vậy.
Tumhepi, āvusoti, āvuso, yathā mayaṃ rāgādīnaṃ pahānaṃ paññāpema, kiṃ evaṃ tumhepi paññāpethāti pucchati.
"Tumhepi, āvuso" means, "Friends, just as we teach the abandonment of lust and so forth, do you also teach it thus?" he asks.
Này chư hiền, có nghĩa là: “Này chư hiền, như chúng tôi tuyên bố sự đoạn trừ tham ái, v.v., chư hiền có tuyên bố như vậy không?” – ông hỏi.
Tato thero ‘‘ayaṃ paribbājako amhe rāgādīnaṃ pahānaṃ paññāpemāti vadati, natthi panetaṃ bāhirasamaye’’ti taṃ paṭikkhipanto mayaṃ kho, āvusotiādimāha.
Then the Elder, thinking, "This wandering ascetic says we teach the abandonment of lust and so forth, but this does not exist in the external schools," rejecting him, said, "Mayaṃ kho, āvuso" and so forth.
Sau đó, Trưởng lão nghĩ: “Du sĩ này nói rằng chúng tôi tuyên bố sự đoạn trừ tham ái, v.v., nhưng điều này không có trong các giáo phái bên ngoài,” và bác bỏ điều đó, ông nói: Này chư hiền, chúng tôi thực sự và tiếp tục.
Tattha khoti avadhāraṇatthe nipāto, mayameva paññāpemāti attho.
Here, "kho" is an emphatic particle, meaning "we alone teach."
Ở đây, kho là một giới từ dùng để nhấn mạnh, có nghĩa là chỉ chúng tôi mới tuyên bố.
Tato paribbājako cintesi ‘‘ayaṃ thero bāhirasamayaṃ luñcitvā haranto ‘mayamevā’ti āha.
Then the wandering ascetic thought, "This Elder, cutting off the external schools, says 'we alone.'
Sau đó, du sĩ nghĩ: “Vị Trưởng lão này đã bác bỏ giáo phái bên ngoài và nói ‘chỉ chúng tôi’.
Kiṃ nu kho ādīnavaṃ disvā ete etesaṃ pahānaṃ paññāpentī’’ti.
What danger do they see that makes them teach the abandonment of these?"
Có lẽ họ đã thấy điều bất lợi nào mà tuyên bố sự đoạn trừ những điều này?”
Atha theraṃ pucchanto kiṃ pana tumhetiādimāha.
Then, questioning the Elder, he said, "Kiṃ pana tumhe" and so forth.
Sau đó, ông hỏi Trưởng lão: Nhưng chư hiền thấy điều gì và tiếp tục.
Thero tassa byākaronto ratto khotiādimāha.
The Elder, replying to him, said, "Ratto kho" and so forth.
Trưởng lão trả lời ông: Người bị tham ái và tiếp tục.
Tattha attatthanti diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ lokiyalokuttaraṃ attano atthaṃ.
Here, "attatthaṃ" means one's own welfare, both worldly and supramundane, visible and invisible.
Ở đây, attatthaṃ có nghĩa là lợi ích của chính mình, cả thế gian và siêu thế, cả hiện tại và vị lai.
Paratthaubhayatthesupi eseva nayo.
The same method applies to the welfare of others and the welfare of both.
Đối với lợi ích của người khác và cả hai, cũng theo cách tương tự.
Andhakaraṇotiādīsu yassa rāgo uppajjati, taṃ yathābhūtadassananivāraṇena andhaṃ karotīti andhakaraṇo.
Among "andhakaraṇo" and so forth, "andhakaraṇo" means that which blinds one by obstructing the vision of reality when rāga arises in someone.
Trong Andhakaraṇo và các từ khác, andhakaraṇo có nghĩa là làm cho người bị tham ái trở nên mù quáng bằng cách ngăn cản họ thấy sự thật như nó là.
Paññācakkhuṃ na karotīti acakkhukaraṇo.
"Acakkhukaraṇo" because it does not create the eye of wisdom.
Acakkhukaraṇo có nghĩa là không tạo ra tuệ nhãn.
Ñāṇaṃ na karotīti aññāṇakaraṇo.
"Aññāṇakaraṇo" because it does not create knowledge.
Aññāṇakaraṇo có nghĩa là không tạo ra trí tuệ.
Kammassakatapaññā jhānapaññā vipassanāpaññāti imā tisso paññā appavattikaraṇena nirodhetīti paññānirodhiko.
"Paññānirodhiko" because it suppresses these three wisdoms—wisdom regarding the ownership of kamma, jhāna-wisdom, and insight-wisdom—by preventing their arising.
Paññānirodhiko có nghĩa là ngăn chặn ba loại trí tuệ này: trí tuệ về nghiệp sở hữu, trí tuệ thiền định, và trí tuệ quán chiếu, bằng cách làm cho chúng không phát sinh.
Aniṭṭhaphaladāyakattā dukkhasaṅkhātassa vighātasseva pakkhe vattatīti vighātapakkhiko.
"Vighātapakkhiko" because it belongs to the side of suffering, known as harm, due to yielding undesirable results.
Vighātapakkhiko có nghĩa là thuộc về sự hủy hoại, tức là sự khổ, vì nó mang lại quả bất lợi.
Kilesanibbānaṃ na saṃvattetīti anibbānasaṃvattaniko.
"Anibbānasaṃvattaniko" because it does not lead to the extinguishing of defilements.
Anibbānasaṃvattaniko có nghĩa là không dẫn đến Niết Bàn của phiền não.
Alañca panāvuso ānanda, appamādāyāti, āvuso ānanda, sace evarūpā paṭipadā atthi, alaṃ tumhākaṃ appamādāya yuttaṃ anucchavikaṃ, appamādaṃ karotha, āvusoti therassa vacanaṃ anumoditvā pakkāmi.
"Alañca panāvuso ānanda, appamādāyā" means, "Friend Ānanda, if such a path exists, it is fitting and proper for your diligence; be diligent, friend," and having approved the Elder's words, he departed.
Alañca panāvuso Ānanda, appamādāyā có nghĩa là: “Này hiền giả Ānanda, nếu có con đường thực hành như vậy, thì điều đó đủ cho sự không phóng dật của hiền giả, hiền giả hãy thực hành không phóng dật, này hiền giả.” – Sau khi tán thành lời của Trưởng lão, ông rời đi.
Imasmiṃ sutte ariyamaggo lokuttaramissako kathito.
In this sutta, the Noble Path is taught as intermingled with the supramundane.
Trong kinh này, con đường Thánh đạo (ariyamagga) có tính chất siêu thế đã được giảng.
Sesamettha uttānatthamevāti.
The rest of it is obvious.
Những phần còn lại ở đây là rõ ràng.
73. Dutiye tena hi gahapatīti thero kira cintesi – ‘‘ayaṃ idha āgacchanto na aññātukāmo hutvā āgami, pariggaṇhanatthaṃ pana āgato.
73. In the second (sutta), "tena hi gahapatī" means the Elder thought, "This person did not come here with the intention of knowing, but rather to grasp (our teachings).
73. Trong kinh thứ hai, Này gia chủ, vậy thì có nghĩa là Trưởng lão nghĩ: “Người này đến đây không phải vì muốn biết, mà là để nắm bắt.
Iminā pucchitapañhaṃ imināva kathāpessāmī’’ti.
I shall make him discuss the very question he asked,"
Tôi sẽ để người này tự nói về vấn đề mà người này đã hỏi.”
Iti taṃyeva kathaṃ kathāpetukāmo tena hītiādimāha.
Thus, desiring to make him discuss that very topic, he said, "Tena hi" and so forth.
Vì vậy, muốn người này tự nói, ông nói: Vậy thì và tiếp tục.
Tattha tena hīti kāraṇāpadeso.
Here, "tena hi" is an indication of reason.
Ở đây, Vậy thì là một cách diễn đạt nguyên nhân.
Yasmā tvaṃ evaṃ pucchasi, tasmā taññevettha paṭipucchāmīti.
"Since you ask this, I shall ask you back about it."
Vì ngươi hỏi như vậy, nên ta hỏi lại ngươi về điều đó.
Kesaṃ noti katamesaṃ nu.
"Kesaṃ no" means of which ones?
Kesaṃ no có nghĩa là của những ai.
Sadhammukkaṃsanāti attano laddhiyā ukkhipitvā ṭhapanā.
"Sadhammukkaṃsanā" means exalting one's own doctrine and establishing it.
Sadhammukkaṃsanā có nghĩa là nâng cao giáo lý của mình.
Paradhammāpasādanāti paresaṃ laddhiyā ghaṭṭanā vambhanā avakkhipanā.
"Paradhammāpasādanā" means disparaging, disdaining, and denouncing the doctrines of others.
Paradhammāpasādanā có nghĩa là chỉ trích, khinh thường, hạ thấp giáo lý của người khác.
Āyataneva dhammadesanāti kāraṇasmiṃyeva dhammadesanā.
"Āyataneva dhammadesanā" means teaching the Dhamma solely based on what is appropriate.
Āyataneva dhammadesanā có nghĩa là chỉ giảng Pháp về nguyên nhân.
Attho ca vuttoti mayā pucchitapañhāya attho ca pakāsito.
"Attho ca vutto" means the meaning of the question I asked has been elucidated.
Attho ca vutto có nghĩa là ý nghĩa của câu hỏi tôi đã hỏi cũng được trình bày.
Attā ca anupanītoti amhe evarūpāti evaṃ attā ca na upanīto.
"Attā ca anupanīto" means "I was not introduced as being of such a nature."
Attā ca anupanīto có nghĩa là không tự giới thiệu mình là người như vậy.
Nupanītotipi pāṭho.
"Nupanīto" is also a reading.
Cũng có bản đọc là Nupanīto.
74. Tatiye gilānā vuṭṭhitoti gilāno hutvā vuṭṭhito.
74. In the third (sutta), "gilānā vuṭṭhito" means risen from sickness, having been sick.
74. Trong kinh thứ ba, Gilānā vuṭṭhito có nghĩa là đã khỏi bệnh.
Gelaññāti gilānabhāvato.
"Gelaññā" means due to sickness.
Gelaññā có nghĩa là từ trạng thái bệnh tật.
Upasaṅkamīti bhuttapātarāso mālāgandhādīni ādāya mahāparivāraparivuto upasaṅkami.
"Upasaṅkamī" means, having eaten his breakfast, accompanied by a large retinue carrying garlands, perfumes, etc., he approached.
Upasaṅkamī có nghĩa là sau khi ăn sáng, ông cùng với đoàn tùy tùng đông đảo, mang theo vòng hoa, hương liệu, v.v., đến gần.
Bāhāyaṃ gahetvāti na bāhāyaṃ gahetvā ākaḍḍhi, nisinnāsanato vuṭṭhāya tassa santikaṃ gantvā dakkhiṇabāhāyaṃ aṅguṭṭhakena saññaṃ datvā ekamantaṃ apanesīti veditabbo.
The meaning of Bāhāyaṃ gahetvā should be understood as: he did not seize him by the arm and pull him, but getting up from his seated position, went to him, gave a sign with his thumb on his right arm, and led him aside.
Nắm lấy cánh tay – không phải nắm lấy cánh tay mà kéo, mà là đứng dậy từ chỗ ngồi, đi đến gần người ấy, dùng ngón cái ra hiệu vào cánh tay phải rồi dẫn người ấy ra một bên, như vậy nên hiểu.
Athassa ‘‘sekhampi kho, mahānāma, sīla’’ntiādinā nayena sattannaṃ sekhānaṃ sīlañca samādhiñca paññañca kathetvā upari arahattaphalavasena asekhā sīlasamādhipaññāyo kathento – ‘‘sekhasamādhito sekhaṃ vipassanāñāṇaṃ asekhañca phalañāṇaṃ pacchā, sekhavipassanāñāṇato ca asekhaphalasamādhi pacchā uppajjatī’’ti dīpesi.
Then, by the method beginning with ‘‘Mahānāma, there is also the virtue of a Sekha’’, he expounded the sīla, samādhi, and paññā of the seven sekhas, and furthermore, teaching the asekha sīla-samādhi-paññā in the context of the fruit of Arahantship, he clarified: ‘‘From sekha samādhi, sekha insight-knowledge and asekha fruition-knowledge arise later; and from sekha insight-knowledge, asekha fruition-samādhi arises later.’’
Sau đó, Ngài đã giảng về giới, định và tuệ của bảy vị Hữu học (sekha) theo cách thức bắt đầu bằng câu ‘‘Này Mahānāma, giới của bậc Hữu học (sekha) là…’’ và sau đó, Ngài đã giảng về giới, định và tuệ của bậc Vô học (asekha) theo ý nghĩa của quả A-la-hán, chỉ ra rằng – ‘‘Từ định của bậc Hữu học (sekha), trí tuệ quán (vipassanāñāṇa) của bậc Hữu học (sekha) và trí tuệ quả (phalañāṇa) của bậc Vô học (asekha) phát sinh sau; và từ trí tuệ quán (vipassanāñāṇa) của bậc Hữu học (sekha), định của quả Vô học (asekha) phát sinh sau’’.
Yāni pana sampayuttāni samādhiñāṇāni, tesaṃ apacchā apure uppatti veditabbāti.
As for the associated samādhi and knowledge, their arising should be understood as neither before nor after.
Tuy nhiên, đối với các định và tuệ tương ưng, sự phát sinh của chúng nên được hiểu là không trước không sau.
75. Catutthe kūṭāgārasālāyanti dve kaṇṇikā gahetvā haṃsavaṭṭakacchannena katāya gandhakuṭiyā.
75. In the fourth, kūṭāgārasālāya means in the fragrant hut made with two peaks, covered like a swan's nest.
75. Trong đoạn thứ tư, trong giảng đường có mái nhọn – là một gandhakuṭi được xây dựng với hai mái nhọn và được lợp bằng ván hình chim thiên nga.
Aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānātīti appamattakampi asesetvā sabbaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānāti.
Aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānāti means acknowledging all knowledge and vision without leaving even a little bit.
Tuyên bố trí kiến vô dư – là tuyên bố tất cả trí kiến mà không bỏ sót dù chỉ một chút.
Satataṃ samitanti sabbakālaṃ nirantaraṃ.
Satataṃ samita means constantly, without interruption.
Liên tục không ngừng – là không gián đoạn trong mọi lúc.
Ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitanti sabbaññutaññāṇaṃ mayhaṃ upaṭṭhitamevāti dasseti.
Ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhita means showing that omniscience is present for me.
Trí kiến hiện tiền – là chỉ ra rằng trí tuệ toàn tri đã hiện hữu nơi ta.
Purāṇānaṃ kammānanti āyūhitakammānaṃ.
Purāṇānaṃ kammāna means accumulated past kamma.
Các nghiệp cũ – là các nghiệp đã tích lũy.
Tapasā byantībhāvanti dukkaratapena vigatantakaraṇaṃ.
Tapasā byantībhāva means the elimination of the end (of kamma) through difficult ascetic practices.
Sự chấm dứt bằng khổ hạnh – là sự chấm dứt bằng khổ hạnh khó hành.
Navānaṃ kammānanti idāni āyūhitabbakammānaṃ.
Navānaṃ kammāna means the kamma to be accumulated now.
Các nghiệp mới – là các nghiệp cần được tích lũy bây giờ.
Akaraṇāti anāyūhanena.
Akaraṇā means through non-accumulation.
Không làm – là không tích lũy.
Setughātanti padaghātaṃ paccayaghātaṃ katheti.
Setughāta means the destruction of the foundation or the destruction of the cause.
Phá cầu – là nói về sự phá hoại nền tảng, sự phá hoại nhân duyên.
Kammakkhayā dukkhakkhayoti kammavaṭṭakkhayena dukkhakkhayo.
Kammakkhayā dukkhakkhayo means the ending of suffering through the ending of the kamma-cycle.
Nghiệp diệt thì khổ diệt – là sự diệt khổ do sự diệt vòng nghiệp.
Dukkhakkhayā vedanākkhayoti dukkhavaṭṭakkhayena vedanākkhayo.
Dukkhakkhayā vedanākkhayo means the ending of feeling through the ending of the suffering-cycle.
Khổ diệt thì thọ diệt – là sự diệt thọ do sự diệt vòng khổ.
Dukkhavaṭṭasmiñhi khīṇe vedanāvaṭṭampi khīṇameva hoti.
Indeed, when the suffering-cycle is exhausted, the feeling-cycle is also exhausted.
Thật vậy, khi vòng khổ đã diệt thì vòng thọ cũng diệt.
Vedanākkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti vedanākkhayena pana sakalavaṭṭadukkhaṃ nijjiṇṇameva bhavissati.
Vedanākkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti through the ending of feeling, all suffering of the cycle will be completely worn out.
Còn khi thọ diệt thì tất cả khổ của vòng luân hồi sẽ diệt tận.
Sandiṭṭhikāyāti sāmaṃ passitabbāya paccakkhāya.
Sandiṭṭhikāyā means to be seen for oneself, directly perceptible.
Hiện tại – là tự mình có thể thấy, trực tiếp.
Nijjarāya visuddhiyāti kilesajīraṇakapaṭipadāya kilese vā nijjīraṇato nijjarāya sattānaṃ visuddhiyā.
Nijjarāya visuddhiyā means for the purification of beings by the practice of wearing out defilements, or by wearing out defilements, for the purification of beings.
Sự thanh tịnh do sự đoạn trừ phiền não – là sự thanh tịnh của chúng sanh do con đường đoạn trừ phiền não hoặc do sự đoạn trừ phiền não.
Samatikkamo hotīti sakalassa vaṭṭadukkhassa atikkamo hoti.
Samatikkamo hotīti means there is transcendence of all suffering of the cycle.
Sự vượt qua – là sự vượt qua tất cả khổ của vòng luân hồi.
Idha, bhante, bhagavā kimāhāti, bhante, bhagavā imāya paṭipattiyā kimāha, kiṃ etaṃyeva kilesanijjīraṇakapaṭipadaṃ paññapeti, udāhu aññanti pucchati.
Idha, bhante, bhagavā kimāhāti, bhante, he asks: ‘‘What does the Blessed One say about this practice? Does he teach this same practice of wearing out defilements, or something else?’’
Bạch Thế Tôn, Thế Tôn nói gì về điều này? – bạch Thế Tôn, Thế Tôn nói gì về con đường này, có phải Ngài thuyết giảng chính con đường đoạn trừ phiền não này, hay là con đường khác? – đó là câu hỏi.
Jānatāti anāvaraṇañāṇena jānantena.
Jānatā means by one who knows with unobstructed knowledge.
Người biết – là người biết bằng trí tuệ vô ngại.
Passatāti samantacakkhunā passantena.
Passatā means by one who sees with the all-seeing eye.
Người thấy – là người thấy bằng con mắt toàn diện.
Visuddhiyāti visuddhisampāpanatthāya.
Visuddhiyā means for the attainment of purification.
Để thanh tịnh – là để đạt được sự thanh tịnh.
Samatikkamāyāti samatikkamanatthāya.
Samatikkamāyā means for the sake of transcendence.
Để vượt qua – là để vượt qua.
Atthaṅgamāyāti atthaṃ gamanatthāya.
Atthaṅgamāyā means for the sake of setting (of the sun) or disappearance.
Để diệt tận – là để đi đến sự diệt tận.
Ñāyassa adhigamāyāti saha vipassanāya maggassa adhigamanatthāya.
Ñāyassa adhigamāyā means for the attainment of the path, together with insight.
Để chứng đắc chánh lý – là để chứng đắc con đường cùng với tuệ quán.
Nibbānassa sacchikiriyāyāti apaccayanibbānassa sacchikaraṇatthāya.
Nibbānassa sacchikiriyāyā means for the realization of unconditioned Nibbāna.
Để chứng ngộ Nibbāna – là để chứng ngộ Nibbāna không điều kiện.
Navañca kammaṃ na karotīti navaṃ kammaṃ nāyūhati.
Navañca kammaṃ na karotīti means one does not accumulate new kamma.
Không tạo nghiệp mới – là không tích lũy nghiệp mới.
Purāṇañca kammanti pubbe āyūhitakammaṃ.
Purāṇañca kamma means kamma accumulated previously.
Nghiệp cũ – là nghiệp đã tích lũy trước đây.
Phussa phussa byantī karotīti phusitvā phusitvā vigatantaṃ karoti, vipākaphassaṃ phusitvā phusitvā taṃ kammaṃ khepetīti attho.
Phussa phussa byantī karotīti means he eliminates kamma repeatedly by experiencing its results; that is, he repeatedly experiences the result and exhausts that kamma.
Tiếp xúc và diệt tận – là tiếp xúc và làm cho diệt tận, nghĩa là tiếp xúc với quả dị thục và làm cho nghiệp đó tiêu tan.
Sandiṭṭhikāti sāmaṃ passitabbā.
Sandiṭṭhikā means to be seen for oneself.
Hiện tại – là tự mình có thể thấy.
Akālikāti na kālantare kiccakārikā.
Akālikā means not functioning at a later time.
Không thời gian – là không hành động vào thời gian khác.
Ehipassikāti ‘‘ehi passā’’ti evaṃ dassetuṃ yuttā.
Ehipassikā means suitable to be shown thus: ‘‘Come and see!’’
Đến để thấy – là thích hợp để chỉ ra như vậy: “Hãy đến và thấy”.
Opaneyyikāti upanaye yuttā allīyitabbayuttā.
Opaneyyikā means suitable for leading on, suitable to be adhered to.
Có khả năng hướng thượng – là thích hợp để hướng đến, thích hợp để bám vào.
Paccattaṃ veditabbā viññūhīti paṇḍitehi attano attano santāneyeva jānitabbā, bālehi pana dujjānā.
Paccattaṃ veditabbā viññūhī means to be known individually by the wise, but difficult for fools to know.
Người trí tự mình chứng biết – là các bậc hiền trí tự mình biết trong dòng tâm thức của mình, còn người ngu thì khó biết.
Iti sīlavasena dve maggā, dve ca phalāni kathitāni.
Thus, two paths and two fruits are taught in terms of sīla.
Như vậy, hai đạo và hai quả đã được giảng theo phương diện giới.
Sotāpannasakadāgāmino hi sīlesu paripūrakārinoti.
Indeed, Sotāpannas and Sakadāgāmins are said to be complete in sīla.
Vì các bậc Dự lưu (Sotāpanna) và Nhất lai (Sakadāgāmī) là những người hoàn thiện về giới.
Vivicceva kāmehītiādikāya pana samādhisampadāya tayo maggā, tīṇi ca phalāni kathitāni.
However, with Vivicceva kāmehī and so forth, three paths and three fruits are taught concerning the accomplishment of samādhi.
Còn ba đạo và ba quả đã được giảng theo phương diện định, bắt đầu bằng ly viễn các dục.
Anāgāmī ariyasāvako hi samādhimhi paripūrakārīti vutto.
Indeed, an Anāgāmī noble disciple is said to be complete in samādhi.
Vì vị Thánh đệ tử Bất hoàn (Anāgāmī) được gọi là người hoàn thiện về định.
Āsavānaṃ khayātiādīhi arahattaphalaṃ kathitaṃ.
The fruit of Arahantship is taught by Āsavānaṃ khayā and so forth.
Quả A-la-hán đã được giảng bằng sự diệt trừ các lậu hoặc và các câu tương tự.
Keci pana sīlasamādhayopi arahattaphalasampayuttāva idha adhippetā.
Some, however, understand sīla and samādhi here as associated with the fruit of Arahantship.
Tuy nhiên, một số người cho rằng giới và định cũng được đề cập ở đây là tương ưng với quả A-la-hán.
Ekekassa pana vasena paṭipattidassanatthaṃ visuṃ visuṃ tanti āropitāti.
But for the purpose of showing the practice in terms of each one, they are presented separately in the canonical texts.
Nhưng để chỉ ra con đường thực hành theo từng khía cạnh, chúng đã được trình bày riêng biệt.
76. Pañcame amaccāti suhajjā.
76. In the fifth, amaccā means friends.
76. Trong đoạn thứ năm, các vị quan – là những người bạn.
Ñātīti sassusasurapakkhikā.
Ñātī means relatives on the side of the father-in-law and mother-in-law.
Thân quyến – là những người thuộc dòng họ bên vợ và bên chồng.
Sālohitāti samānalohitā bhātibhaginiādayo.
Sālohitā means blood relatives such as brothers and sisters.
Huyết thống – là những người cùng huyết thống như anh chị em ruột.
Aveccappasādeti guṇe avecca jānitvā uppanne acalappasāde.
Aveccappasāde means in unwavering faith that arises after having known the virtues directly.
Niềm tin bất động – là niềm tin bất động phát sinh sau khi đã biết rõ các phẩm chất một cách chắc chắn.
Aññathattanti bhāvaññathattaṃ.
Aññathatta means a change of state.
Sự thay đổi trạng thái – là sự thay đổi về bản chất.
Pathavīdhātuyātiādīsu vīsatiyā koṭṭhāsesu thaddhākārabhūtāya pathavīdhātuyā, dvādasasu koṭṭhāsesu yūsagatāya ābandhanabhūtāya āpodhātuyā, catūsu koṭṭhāsesu paripācanabhūtāya tejodhātuyā, chasu koṭṭhāsesu vitthambhanabhūtāya vāyodhātuyā siyā aññathattaṃ.
Regarding Pathavīdhātuyā and so forth, there could be a change of state in the earth element which is rigid in twenty constituents; in the water element which is cohesive like juice in twelve constituents; in the fire element which is digestive in four constituents; and in the air element which is expansive in six constituents.
Trong các yếu tố như địa đại và các yếu tố khác, có thể có sự thay đổi trạng thái của địa đại, là yếu tố cứng chắc trong hai mươi phần; của thủy đại, là yếu tố kết dính ở dạng nước trong mười hai phần; của hỏa đại, là yếu tố làm chín trong bốn phần; của phong đại, là yếu tố hỗ trợ trong sáu phần.
Na tvevāti imesaṃ hi catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññamaññabhāvūpagamanena siyā aññathattaṃ, ariyasāvakassa pana na tveva siyāti dasseti.
Na tvevā means it shows that a change of state might occur through the mutual transformation of these four great elements, but it would not occur for a noble disciple.
Nhưng không bao giờ – là chỉ ra rằng có thể có sự thay đổi trạng thái do sự chuyển hóa lẫn nhau của bốn đại này, nhưng đối với vị Thánh đệ tử thì không bao giờ có sự thay đổi trạng thái.
Ettha ca aññathattanti pasādaññathattañca gatiaññathattañca.
And here, aññathatta means a change in faith and a change in destiny.
Ở đây, sự thay đổi trạng thái – là sự thay đổi về niềm tin và sự thay đổi về cảnh giới.
Tañhi tassa na hoti, bhāvaññathattaṃ pana hoti.
That does not occur for him, but a change of state does occur.
Điều đó không xảy ra với người ấy, nhưng sự thay đổi về bản chất thì có.
Ariyasāvako hi manusso hutvā devopi hoti brahmāpi.
Indeed, a noble disciple, having been a human, also becomes a deva and a Brahmā.
Vì vị Thánh đệ tử, sau khi là người, cũng có thể trở thành chư thiên hoặc Phạm thiên.
Pasādo panassa bhavantarepi na vigacchati, na ca apāyagatisaṅkhātaṃ gatiaññathattaṃ pāpuṇāti.
However, his faith does not waver even in another existence, nor does he fall into a change of destiny, such as going to the lower realms.
Nhưng niềm tin của người ấy không mất đi ngay cả trong các kiếp sống khác, và người ấy không rơi vào sự thay đổi cảnh giới được gọi là ác đạo.
Satthāpi tadeva dassento tatridaṃ aññathattantiādimāha.
The Teacher also said tatridaṃ aññathatta and so forth, indicating the same thing.
Chính Đức Đạo Sư cũng đã nói ở đây có sự thay đổi trạng thái và các câu tương tự để chỉ ra điều đó.
Sesamettha uttānatthamevāti.
The rest here is of clear meaning.
Phần còn lại ở đây là ý nghĩa rõ ràng.
77. Chaṭṭhe kāmadhātuvepakkanti kāmadhātuyā vipaccanakaṃ.
77. In the sixth, kāmadhātuvepakka means ripening in the kāmadhātu.
77. Trong đoạn thứ sáu, quả dị thục của cõi dục – là sự dị thục trong cõi dục.
Kāmabhavoti kāmadhātuyaṃ upapattibhavo.
Kāmabhavo means the existence of rebirth in the kāmadhātu.
Hữu cõi dục – là hữu tái sinh trong cõi dục.
Kammaṃ khettanti kusalākusalakammaṃ viruhanaṭṭhānaṭṭhena khettaṃ.
Kammaṃ khetta means wholesome and unwholesome kamma is the field in the sense of a place of growth.
Nghiệp là ruộng – là nghiệp thiện và bất thiện là ruộng theo nghĩa là nơi phát triển.
Viññāṇaṃ bījanti sahajātaṃ abhisaṅkhāraviññāṇaṃ viruhanaṭṭhena bījaṃ.
Viññāṇaṃ bīja means co-existent volitional consciousness is the seed in the sense of a growing thing.
Thức là hạt giống – là thức do nghiệp tạo ra (abhisaṅkhāraviññāṇa) là hạt giống theo nghĩa là nơi phát triển.
Taṇhā snehoti paggaṇhanānubrūhanavasena taṇhā udakaṃ nāma.
Taṇhā sneho means craving is like water in the sense of sustaining and nourishing.
Tham ái là chất dinh dưỡng – là tham ái được gọi là nước theo nghĩa là sự nâng đỡ và nuôi dưỡng.
Avijjānīvaraṇānanti avijjāya āvaritānaṃ.
Avijjānīvaraṇāna means obstructed by avijjā.
Bị vô minh che chướng – là bị vô minh che chướng.
Taṇhāsaṃyojanānanti taṇhābandhanena baddhānaṃ.
Taṇhāsaṃyojanāna means bound by the fetter of craving.
Bị tham ái trói buộc – là bị tham ái trói buộc.
Hīnāya dhātuyāti kāmadhātuyā.
Hīnāya dhātuyā means in the lower realm, i.e., the kāmadhātu.
Trong yếu tố thấp kém – là trong cõi dục.
Viññāṇaṃ patiṭṭhitanti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ.
Viññāṇaṃ patiṭṭhita means volitional consciousness is established.
Thức được thiết lập – là thức do nghiệp tạo ra (abhisaṅkhāraviññāṇa) được thiết lập.
Majjhimāya dhātuyāti rūpadhātuyā.
Majjhimāya dhātuyā means in the middle realm, i.e., the rūpadhātu.
Trong yếu tố trung bình – là trong cõi sắc.
Paṇītāya dhātuyāti arūpadhātuyā.
Paṇītāya dhātuyā means in the sublime realm, i.e., the arūpadhātu.
Trong yếu tố thù thắng – là trong cõi vô sắc.
Sesamettha uttānatthamevāti.
The rest here is of clear meaning.
Phần còn lại ở đây là ý nghĩa rõ ràng.
79. Aṭṭhame sīlabbatanti sīlañceva vatañca.
79. In the eighth, sīlabbata means both virtue and vow.
79. Trong đoạn thứ tám, giới cấm thủ – là giới và cấm thủ.
Jīvitanti dukkarakārikānuyogo.
Jīvita means the practice of difficult asceticism.
Sự sống – là sự tinh tấn thực hành khổ hạnh.
Brahmacariyanti brahmacariyavāso.
Brahmacariya means living the spiritual life.
Phạm hạnh – là sự an trú trong phạm hạnh.
Upaṭṭhānasāranti upaṭṭhānena sāraṃ, ‘‘idaṃ varaṃ idaṃ niṭṭhā’’ti evaṃ upaṭṭhitanti attho.
Upaṭṭhānasāra means the essence through application, meaning it is established as, "this is excellent, this is ultimate."
Upaṭṭhānasāra có nghĩa là cốt lõi của sự duy trì, tức là được duy trì như vậy, rằng "điều này là tối thượng, điều này là sự hoàn tất".
Saphalanti saudrayaṃ savaḍḍhikaṃ hotīti pucchati.
Saphala means that it is fruitful and productive, so he asks.
Saphala có nghĩa là hỏi rằng có tăng trưởng, có lợi ích không.
Na khvettha, bhante, ekaṃsenāti, bhante, na kho ettha ekaṃsena byākātabbanti attho.
Na khvettha, bhante, ekaṃsenā means, venerable sir, it should not be declared uniformly here.
Na khvettha, bhante, ekaṃsenā có nghĩa là, bạch Thế Tôn, không thể tuyên bố một cách dứt khoát về điều này.
Upaṭṭhānasāraṃ sevatoti idaṃ sāraṃ varaṃ niṭṭhāti evaṃ upaṭṭhitaṃ sevamānassa.
Upaṭṭhānasāraṃ sevato means for one who practices what is established as "this is the essence, excellent, ultimate."
Upaṭṭhānasāraṃ sevato có nghĩa là đối với người thực hành điều được duy trì như là cốt lõi, tối thượng, hoàn tất này.
Aphalanti iṭṭhaphalena aphalaṃ.
Aphala means fruitless with regard to desired results.
Aphala có nghĩa là không có kết quả mong muốn.
Ettāvatā kammavādikiriyavādīnaṃ pabbajjaṃ ṭhapetvā seso sabbopi bāhirakasamayo gahito hoti.
By this, all external systems are included, with the exception of the ascetic lives of the kammavādīs and kiriyavādīs.
Đến đây, ngoại trừ sự xuất gia của những người chủ trương nghiệp và những người chủ trương hành động, tất cả các giáo phái ngoại đạo khác đều được bao gồm.
Saphalanti iṭṭhaphalena saphalaṃ saudrayaṃ.
Saphala means fruitful with regard to desired results, with increase.
Saphala có nghĩa là có kết quả mong muốn, có tăng trưởng.
Ettāvatā imaṃ sāsanaṃ ādiṃ katvā sabbāpi kammavādikiriyavādīnaṃ pabbajjā gahitā.
By this, all ascetic lives of the kammavādīs and kiriyavādīs are included, starting with this Dispensation.
Đến đây, tất cả sự xuất gia của những người chủ trương nghiệp và những người chủ trương hành động, bắt đầu từ giáo pháp này, đều được bao gồm.
Na ca panassa sulabharūpo samasamo paññāyāti evaṃ sekkhabhūmiyaṃ ṭhatvā pañhaṃ kathento assa ānandassa paññāya samasamo na sulabhoti dasseti.
Na ca panassa sulabharūpo samasamo paññāyā shows that when answering the question while dwelling in the stage of a Sekkha, there was no one easily found equal to Venerable Ānanda in wisdom.
Na ca panassa sulabharūpo samasamo paññāyā cho thấy rằng khi thuyết giảng một vấn đề như vậy trong giai đoạn học đạo, không dễ tìm được người có trí tuệ ngang bằng với Tôn giả Ānanda.
Imasmiṃ sutte sekkhabhūmi nāma kathitāti.
In this Sutta, the stage of a Sekkha is spoken of.
Trong kinh này, giai đoạn học đạo đã được đề cập.
80. Navame etadavocāti pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto dasabalassa vattaṃ dassetvā attano divāvihāraṭṭhānaṃ gantvā ‘‘imasmiṃ loke mūlagandho nāma atthi, sāragandho nāma atthi, pupphagandho nāma atthi.
80. In the ninth, etadavocā means that after his meal and return from alms-round, the Buddha, having shown the practice of the Ten Strengths, went to his day-dwelling place and reflected, "In this world there is root-fragrance, wood-heart-fragrance, and flower-fragrance.
80. Trong kinh thứ chín, etadavocā có nghĩa là, sau khi dùng bữa và trở về từ việc khất thực, Đức Thập Lực đã trình bày các quy tắc và đi đến nơi ngài an trú ban ngày. Ngài suy nghĩ: "Trên thế gian này có hương gốc, có hương lõi, có hương hoa. Ba loại hương này chỉ bay thuận gió, không bay ngược gió. Có cái gì mà hương của nó cũng bay ngược gió không?" Sau khi suy nghĩ như vậy, vào lúc nghi ngờ phát sinh trong thời gian thọ nhận tám điều tối thượng, vì đã thọ nhận điều tối thượng về việc đến yết kiến, ngài liền rời chỗ an trú ban ngày, đến chỗ Đức Phật, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi nói lời "Tīṇimāni, bhante" (Bạch Thế Tôn, có ba điều này) để giải tỏa sự nghi ngờ đã phát sinh.
Ime pana tayopi gandhā anuvātaṃyeva gacchanti, na paṭivātaṃ.
These three types of fragrance travel only with the wind, not against it.
Tuy nhiên, ba loại hương này chỉ bay thuận gió, không bay ngược gió.
Atthi nu kho kiñci, yassa paṭivātampi gandho gacchatī’’ti cintetvā aṭṭhannaṃ varānaṃ gahaṇakāleyeva kaṅkhuppattisamaye upasaṅkamanavarassa gahitattā takkhaṇaṃyeva divāṭṭhānato vuṭṭhāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno uppannāya kaṅkhāya vinodanatthaṃ etaṃ ‘‘tīṇimāni, bhante’’tiādivacanaṃ avoca.
Is there anything whose fragrance travels even against the wind?" And having reflected, since at the time of choosing the eight excellent things, the excellent thing of approaching for clarification of doubts had been chosen, he immediately arose from his day-dwelling, went to the Teacher, saluted him, and sat down to one side. Then he spoke these words, "Tīṇimāni, bhante" (These three, venerable sir), to resolve the doubt that had arisen.
Có cái gì mà hương của nó cũng bay ngược gió không?
Tattha gandhajātānīti gandhajātiyo.
Here, gandhajātānī means types of fragrance.
Trong đó, gandhajātāni có nghĩa là các loại hương.
Mūlagandhoti mūlavatthuko gandho, gandhasampannaṃ vā mūlameva mūlagandho.
Mūlagandho means a fragrance based on roots, or a root itself that is rich in fragrance is mūlagandha.
Mūlagandho có nghĩa là hương có nguồn gốc từ rễ, hoặc chính rễ đầy đủ hương thơm là hương gốc.
Tassa hi gandho anuvātaṃ gacchati.
Its fragrance travels with the wind.
Hương của nó bay thuận gió.
Gandhassa pana gandho nāma natthi.
But fragrance itself has no fragrance.
Tuy nhiên, không có hương của hương.
Sāragandhapupphagandhesupi eseva nayo.
The same method applies to sāragandhapupphagandhesu.
Đối với sāragandhapupphagandhesu (hương lõi và hương hoa) cũng vậy.
Atthānanda, kiñci gandhajātanti ettha saraṇagamanādayo guṇavaṇṇabhāsanavasena disāgāmitāya gandhasadisattā gandhā, tesaṃ vatthubhūto puggalo gandhajātaṃ nāma.
In Atthānanda, kiñci gandhajāta, the qualities like taking refuge are fragrances because they travel in directions through praising, and the person who possesses them is called a gandhajāta.
Trong câu Atthānanda, kiñci gandhajāta (Này Ānanda, có loại hương nào không?), các phẩm chất như quy y Tam Bảo được gọi là hương vì chúng có tính chất lan tỏa khắp các phương theo cách ca ngợi và tán thán, và người là đối tượng của những phẩm chất đó được gọi là gandhajāta (loại hương).
Gandho gacchatīti vaṇṇabhāsanavasena gacchati.
Gandho gacchatī means it travels by way of praise and declaration.
Gandho gacchatī có nghĩa là hương lan tỏa theo cách ca ngợi.
Sīlavāti pañcasīlena vā dasasīlena vā sīlavā.
Sīlavā means one endowed with virtue, either the five precepts or the ten precepts.
Sīlavā có nghĩa là người có giới, với ngũ giới hoặc thập giới.
Kalyāṇadhammoti teneva sīladhammena kalyāṇadhammo sundaradhammo.
Kalyāṇadhammo means one whose Dhamma is excellent or beautiful because of that very sīla-Dhamma.
Kalyāṇadhammo có nghĩa là người có pháp lành, pháp đẹp bởi chính giới pháp đó.
Vigatamalamaccherenātiādīnaṃ attho visuddhimagge (visuddhi. 1.160) vitthāritova.
The meaning of vigatamalamaccherenā and so on is already extensively explained in the Visuddhimagga.
Ý nghĩa của vigatamalamaccherenā và các từ khác đã được giải thích rộng rãi trong Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo 1.160).
Disāsūti catūsu disāsu catūsu anudisāsu.
Disāsu means in the four cardinal directions and the four intermediate directions.
Disāsu có nghĩa là ở bốn phương và bốn phương phụ.
Samaṇabrāhmaṇāti samitapāpabāhitapāpā samaṇabrāhmaṇā.
Samaṇabrāhmaṇā means ascetics and brahmins who have tranquillized evil and banished evil.
Samaṇabrāhmaṇā có nghĩa là các Sa-môn và Bà-la-môn là những người đã làm lắng dịu tội lỗi và đã loại bỏ tội lỗi.
Na pupphagandho paṭivātametīti vassikapupphādīnaṃ gandho paṭivātaṃ na gacchati.
Na pupphagandho paṭivātametī means the fragrance of jasmine flowers and the like does not travel against the wind.
Na pupphagandho paṭivātametī có nghĩa là hương của các loài hoa theo mùa và các loài hoa khác không bay ngược gió.
Na candanaṃ tagaramallikā vāti candanatagaramallikānampi gandho paṭivātaṃ na gacchatīti attho.
Na candanaṃ tagaramallikā vā means the fragrance of sandalwood, tagara, and jasmine also does not travel against the wind.
Na candanaṃ tagaramallikā vā có nghĩa là hương của gỗ đàn hương, tagara và hoa lài cũng không bay ngược gió.
Devalokepi phuṭasumanā nāma hoti, tassā pupphitadivase gandho yojanasataṃ ajjhottharati.
Even in the deva-world, there is a flower called phuṭasumanā, and on the day it blooms, its fragrance pervades for a hundred yojanas.
Ngay cả ở cõi trời cũng có loại hoa tên là phuṭasumanā, khi nở, hương thơm của nó lan tỏa xa một trăm do-tuần.
Sopi paṭivātaṃ vidatthimattampi ratanamattampi gantuṃ na sakkotīti vadanti.
They say that even that cannot travel even a cubit or a jewel's breadth against the wind.
Họ nói rằng ngay cả hương đó cũng không thể bay ngược gió dù chỉ một gang tay hay một hột cải.
Satañca gandho paṭivātametīti satañca paṇḍitānaṃ buddhapaccekabuddhabuddhaputtānaṃ sīlādiguṇagandho paṭivātaṃ gacchati.
Satañca gandho paṭivātametī means the fragrance of the qualities like virtue of the good, the wise, the Buddhas, Paccekabuddhas, and sons of the Buddha travels against the wind.
Satañca gandho paṭivātametī có nghĩa là hương đức hạnh của những người thiện trí, các bậc Phật, Độc Giác Phật và Phật tử, bay ngược gió.
Sabbā disā sappuriso pavāyatīti sappuriso paṇḍito sīlādiguṇagandhena sabbā disā pavāyati, sabbā disā gandhena avattharatīti attho.
Sabbā disā sappuriso pavāyatī means the good person, the wise one, pervades all directions with the fragrance of qualities like virtue, meaning he spreads fragrance in all directions.
Sabbā disā sappuriso pavāyatī có nghĩa là người thiện trí, bậc hiền giả, lan tỏa hương đức hạnh khắp mọi phương, tức là hương thơm bao phủ khắp mọi phương.
81. Dasamassa duvidho nikkhepo atthuppattikopi pucchāvasikopi.
81. The tenth (Sutta) has two explanations: one relating to its origin, and one relating to the questions (asked).
81. Kinh thứ mười có hai cách trình bày: theo sự kiện phát sinh và theo câu hỏi.
Kataraatthuppattiyaṃ kassa pucchāya kathitanti ce?
If it is asked for whose questions it was taught in which origin?
Nếu hỏi nó được thuyết giảng trong sự kiện phát sinh nào và theo câu hỏi của ai?
Aruṇavatisuttantaatthuppattiyaṃ (saṃ. ni. 1.185 ādayo) ānandattherassa pucchāya kathitaṃ.
It was taught in the origin of the Aruṇavatī Suttanta, in response to the questions of Venerable Ānanda Thera.
Nó được thuyết giảng theo câu hỏi của Tôn giả Ānanda trong sự kiện phát sinh của kinh Aruṇavatīsuttanta (Tương Ưng Bộ 1.185 và các kinh khác).
Aruṇavatisuttanto kena kathitoti?
By whom was the Aruṇavatī Suttanta taught?
Kinh Aruṇavatīsuttanta được ai thuyết giảng?
Dvīhi buddhehi kathito sikhinā ca bhagavatā amhākañca satthārā.
It was taught by two Buddhas: the Fortunate One Sikhī, and our own Teacher.
Được thuyết giảng bởi hai vị Phật: Đức Phật Sikhī và Đức Đạo Sư của chúng ta.
Imasmā hi kappā ekatiṃsakappamatthake aruṇavatinagare aruṇavato rañño pabhāvatiyā nāma mahesiyā kucchismiṃ nibbattitvā paripakke ñāṇe mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sikhī bhagavā bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā pavattitavaradhammacakko aruṇavatiṃ nissāya viharanto ekadivasaṃ pātova sarīrappaṭijagganaṃ katvā mahābhikkhusaṅghaparivāro ‘‘aruṇavatiṃ piṇḍāya pavisissāmī’’ti nikkhamitvā vihāradvārakoṭṭhakasamīpe ṭhito abhibhuṃ nāma aggasāvakaṃ āmantesi – ‘‘atippago kho, bhikkhu, aruṇavatiṃ piṇḍāya pavisituṃ, yena aññataro brahmaloko tenupasaṅkamissāmā’’ti.
Indeed, at the end of thirty-one aeons from this aeon, in the city of Aruṇavatī, having been born from the womb of the chief queen named Pabhāvatī, wife of King Aruṇava, and with his knowledge matured, the Fortunate One Sikhī, having performed the Great Renunciation, attained omniscience at the Bodhi-mandala, and having set in motion the excellent Wheel of Dhamma, dwelt near Aruṇavatī. One day, early in the morning, after attending to his bodily needs, accompanied by a great assembly of bhikkhus, he thought, "I shall enter Aruṇavatī for alms." He then left and, standing near the monastery gate, addressed Abhibhū, the chief disciple: "It is too early, bhikkhu, to enter Aruṇavatī for alms. Let us go to a certain brahma-world."
Vào ba mươi mốt kiếp trước kiếp này, Đức Phật Sikhī, sau khi sinh ra trong bụng hoàng hậu Pabhāvatī của vua Aruṇavatī tại thành Aruṇavatī, và khi trí tuệ đã viên mãn, ngài đã thực hiện cuộc đại xuất gia, chứng đắc Nhất Thiết Trí tại Bồ-đề đạo tràng, và chuyển bánh xe Chánh Pháp tối thượng. Khi ngài đang an trú gần Aruṇavatī, một ngày nọ, vào buổi sáng sớm, sau khi vệ sinh thân thể, ngài cùng với đại chúng Tỳ-kheo đi ra, đứng gần cổng tu viện và nói: "Ta sẽ vào thành Aruṇavatī để khất thực." Rồi ngài gọi vị đệ tử trưởng tên là Abhibhū và nói: "Này Tỳ-kheo, còn quá sớm để vào thành Aruṇavatī khất thực. Chúng ta hãy đi đến một cõi Phạm thiên khác."
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
‘‘Atha kho, bhikkhave, sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho abhibhuṃ bhikkhuṃ āmantesi – ‘āyāma, brāhmaṇa, yena aññataro brahmaloko tenupasaṅkamissāma, na tāva bhattakālo bhavissatī’ti.
"Then, bhikkhus, the Fortunate One Sikhī, Arahant, Perfectly Self-Awakened One, addressed the bhikkhu Abhibhū, 'Come, brahmin, let us go to a certain brahma-world, for it is not yet time for the meal.'
"Này các Tỳ-kheo, rồi Đức Phật Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, đã gọi Tỳ-kheo Abhibhū và nói: 'Này Bà-la-môn, chúng ta hãy đi đến một cõi Phạm thiên khác, chưa phải giờ thọ thực.' "
‘Evaṃ, bhante’ti kho, bhikkhave, abhibhū bhikkhu sikhissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa paccassosi.
'Yes, venerable sir,' bhikkhus, the bhikkhu Abhibhū replied to the Fortunate One Sikhī, Arahant, Perfectly Self-Awakened One.
"Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo Abhibhū đã vâng lời Đức Phật Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, và nói: 'Vâng, bạch Thế Tôn.' "
Atha kho, bhikkhave, sikhī bhagavā arahaṃ sammāsambuddho abhibhū ca bhikkhu yena aññataro brahmaloko tenupasaṅkamiṃsū’’ti (saṃ. ni. 1.185).
Then, bhikkhus, the Fortunate One Sikhī, Arahant, Perfectly Self-Awakened One, and the bhikkhu Abhibhū went to a certain brahma-world."
"Này các Tỳ-kheo, rồi Đức Phật Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, và Tỳ-kheo Abhibhū đã đi đến một cõi Phạm thiên khác." (Tương Ưng Bộ 1.185).
Atha kho, bhikkhave, sikhī bhagavā abhibhuṃ bhikkhuṃ āmantesi – ‘‘paṭibhātu taṃ, brāhmaṇa, brahmuno ca brahmaparisāya ca brahmapārisajjānañca dhammīkathāti.
Then, bhikkhus, the Fortunate One Sikhī addressed the bhikkhu Abhibhū: "It is fitting for you, brahmin, to give a Dhamma-talk to Brahmā, the assembly of Brahmās, and the retinue of Brahmās."
Này các Tỳ-kheo, rồi Đức Phật Sikhī gọi Tỳ-kheo Abhibhū và nói: "Này Bà-la-môn, hãy thuyết pháp cho Phạm thiên, hội chúng Phạm thiên và các tùy tùng của Phạm thiên."
‘Evaṃ, bhante’ti kho, bhikkhave, abhibhū bhikkhu sikhissa bhagavato arahato sammāsambuddhassa paṭissuṇitvā brahmuno ca brahmaparisāya ca brahmapārisajjānañca dhammiṃ kathaṃ kathesi.
"Yes, venerable sir," bhikkhus, the bhikkhu Abhibhū replied to the Fortunate One Sikhī, Arahant, Perfectly Self-Awakened One, and gave a Dhamma-talk to Brahmā, the assembly of Brahmās, and the retinue of Brahmās.
"Vâng, bạch Thế Tôn," này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo Abhibhū đã vâng lời Đức Phật Sikhī, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, và thuyết pháp cho Phạm thiên, hội chúng Phạm thiên và các tùy tùng của Phạm thiên.
There dhammaṃ kathente brahmagaṇā ujjhāyiṃsu – ‘‘cirassañca mayaṃ satthu brahmalokāgamanaṃ labhimha, ayañca bhikkhu ṭhapetvā satthāraṃ sayaṃ dhammakathaṃ ārabhī’’ti.
While the Thera was giving the Dhamma-talk, the hosts of Brahmās complained, "We have finally obtained the Teacher's visit to the Brahma-world after a long time, but this bhikkhu has started a Dhamma-talk himself, setting aside the Teacher."
Khi vị Trưởng lão thuyết pháp, các vị Phạm thiên than phiền: "Chúng ta đã phải chờ đợi rất lâu mới có được sự viếng thăm của Đức Đạo Sư đến cõi Phạm thiên, vậy mà vị Tỳ-kheo này lại tự mình bắt đầu thuyết pháp, ngoại trừ Đức Đạo Sư."
Satthā tesaṃ anattamanabhāvaṃ ñatvā abhibhuṃ bhikkhuṃ etadavoca – ‘‘ujjhāyanti kho te, brāhmaṇa, brahmā ca brahmaparisā ca brahmapārisajjā ca.
The Teacher, knowing their displeasure, said to the bhikkhu Abhibhū: "Brahmā, the assembly of Brahmās, and the retinue of Brahmās are indeed displeased with you, brahmin.
Đức Đạo Sư biết được sự không hài lòng của họ, liền nói với Tỳ-kheo Abhibhū: "Này Bà-la-môn, Phạm thiên, hội chúng Phạm thiên và các tùy tùng của Phạm thiên đang than phiền về ông."
Tena hi tvaṃ – brāhmaṇa, bhiyyosomattāya saṃvejehī’’ti.
“Then, brahmin, you should be even more stirred to urgency.”
Vậy thì này Bà-la-môn, ngươi hãy tinh tấn hơn nữa!”
Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā anekavihitaṃ iddhivikubbanaṃ katvā sahassilokadhātuṃ sarena viññāpento ‘‘ārambhatha nikkamathā’’ti (saṃ. ni. 1.185) gāthādvayaṃ abhāsi.
The Elder, having accepted the Teacher's words, performed various kinds of psychic displays and, making the thousandfold world system aware with his voice, recited the two stanzas: “Strive! Set forth!”
Vị Trưởng lão, vâng lời Thế Tôn, đã thực hiện nhiều loại thần thông khác nhau, làm cho ngàn thế giới được biết đến bằng giọng nói của mình, và đọc hai bài kệ: “Hãy bắt đầu, hãy xuất ly!”
Kiṃ pana katvā thero sahassilokadhātuṃ viññāpesīti?
What did the Elder do to make the thousandfold world system aware?
Nhưng vị Trưởng lão đã làm gì để khiến ngàn thế giới được biết đến?
Nīlakasiṇaṃ tāva samāpajjitvā sabbattha andhakāraṃ phari, tato ‘‘kimidaṃ andhakāra’’nti sattānaṃ ābhoge uppanne ālokaṃ dassesi.
First, having entered the blue kasiṇa, he spread darkness everywhere; then, when beings wondered, “What is this darkness?” he showed light.
Trước hết, Ngài nhập vào sắc xanh biến xứ (nīlakasiṇa), rồi tỏa ra bóng tối khắp nơi. Sau đó, khi chúng sanh khởi lên ý nghĩ “Đây là gì, bóng tối này?”, Ngài liền hiển lộ ánh sáng.
‘‘Kiṃ āloko aya’’nti vicinantānaṃ attānaṃ dassesi, sahassacakkavāḷe devamanussā añjaliṃ paggaṇhitvā paggaṇhitvā theraṃyeva namassamānā aṭṭhaṃsu.
While they were pondering, “What is this light?” he revealed himself, and devas and humans in the thousandfold world system stood revering the Elder with clasped hands.
Khi họ đang suy nghĩ “Ánh sáng này là gì?”, Ngài liền hiện thân, và chư thiên cùng loài người trong ngàn thế giới đều chắp tay cung kính đảnh lễ vị Trưởng lão.
Thero ‘‘mahājano mayhaṃ dhammaṃ desentassa saraṃ suṇātū’’ti imā gāthā abhāsi.
The Elder, thinking, “May the great multitude hear my voice as I teach the Dhamma,” recited these stanzas.
Vị Trưởng lão nghĩ: “Mong đại chúng lắng nghe giọng nói của ta khi ta thuyết pháp,” rồi Ngài đọc những bài kệ này.
Sabbe osaṭāya parisāya majjhe nisīditvā dhammaṃ desentassa viya saddaṃ assosuṃ.
All heard his voice as if he were seated in the midst of a gathered assembly teaching the Dhamma.
Tất cả đều lắng nghe giọng nói của Ngài như thể Ngài đang ngồi giữa một hội chúng đông đảo mà thuyết pháp.
Atthopi nesaṃ pākaṭo ahosi.
The meaning was also clear to them.
Ý nghĩa cũng trở nên rõ ràng đối với họ.
Atha kho bhagavā saddhiṃ therena aruṇavatiṃ paccāgantvā piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘assuttha no tumhe, bhikkhave, abhibhussa bhikkhuno brahmaloke ṭhitassa gāthāyo bhāsamānassā’’ti.
Then the Blessed One, together with the Elder, returned to Aruṇavatī, went for alms, and after the meal, having put away his alms-bowl, asked the assembly of bhikkhus, “Did you hear, bhikkhus, the stanzas recited by the bhikkhu Abhibhū, standing in the Brahma world?”
Sau đó, Thế Tôn cùng vị Trưởng lão trở về Aruṇavatī, đi khất thực, và sau bữa ăn, khi đã cất bát, Ngài hỏi chúng Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, các ngươi có nghe những bài kệ do vị Tỳ-kheo Abhibhū thuyết giảng khi Ngài đang ở cõi Phạm thiên không?”
Te ‘‘āma, bhante’’ti paṭijānitvā sutabhāvaṃ āvikarontā tadeva gāthādvayaṃ udāhariṃsu.
They replied, “Yes, Venerable Sir,” and, confirming that they had heard, repeated those same two stanzas.
Họ đáp: “Bạch Thế Tôn, có ạ!” và bày tỏ rằng họ đã nghe, rồi họ đọc lại hai bài kệ ấy.
Satthā ‘‘sādhu sādhū’’ti sādhukāraṃ datvā desanaṃ niṭṭhapesi.
The Teacher, having given his approval saying, “Excellent! Excellent!” concluded the discourse.
Đức Bổn Sư khen: “Lành thay, lành thay!” rồi chấm dứt bài thuyết pháp.
Evaṃ tāva idaṃ suttaṃ ito ekatiṃsakappamatthake sikhinā bhagavatā kathitaṃ.
Thus, this Sutta was taught by the Blessed One Sikhī at the end of thirty-one aeons ago.
Như vậy, kinh này đã được Đức Thế Tôn Sikhī thuyết giảng vào một kiếp ba mươi mốt kiếp về trước.
Amhākaṃ pana bhagavā sabbaññutaṃ patto pavattitavaradhammacakko sāvatthiṃ upanissāya jetavane viharanto jeṭṭhamūlamāsapuṇṇamadivase bhikkhū āmantetvā imaṃ aruṇavatisuttaṃ paṭṭhapesi.
Our Blessed One, however, having attained omniscience and set in motion the supreme Wheel of Dhamma, residing in Jetavana near Sāvatthī, on the full moon day of the month of Jeṭṭhamūla, addressed the bhikkhus and commenced this Aruṇavatī Sutta.
Còn Đức Thế Tôn của chúng ta, sau khi đạt được Nhất thiết trí, chuyển Pháp luân tối thượng, Ngài trú tại Jetavana gần Sāvatthī, vào ngày trăng tròn tháng Jeṭṭhamūla, đã triệu tập các Tỳ-kheo và bắt đầu thuyết giảng kinh Aruṇavatī này.
Ānandatthero bījaniṃ gahetvā bījayamāno ṭhitakova ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā ekabyañjanampi ahāpetvā sakalasuttaṃ uggaṇhi.
Elder Ānanda, holding a fan and fanning, learned the entire Sutta from beginning to end without missing a single syllable.
Đại đức Ānanda, cầm quạt quạt hầu, đã lắng nghe toàn bộ kinh từ đầu đến cuối, không bỏ sót một chữ nào.
So punadivase piṇḍapātapaṭikkanto dasabalassa vattaṃ dassetvā attano divāvihāraṭṭhānaṃ gantvā saddhivihārikantevāsikesu vattaṃ dassetvā pakkantesu hiyyo kathitaṃ aruṇavatisuttaṃ āvajjento nisīdi.
The next day, after returning from alms-round, he performed his duties for the Ten-Powered One, and after his co-residents and pupils had performed their duties and departed, he sat down reflecting on the Aruṇavatī Sutta that had been taught yesterday.
Ngày hôm sau, sau khi khất thực và cất bát, Ngài thực hiện các bổn phận đối với Đức Thập Lực, rồi đi đến nơi an trú ban ngày của mình. Sau khi các đệ tử và đồ chúng đã thực hiện bổn phận và rời đi, Ngài ngồi suy tư về kinh Aruṇavatī đã được Đức Bổn Sư thuyết giảng ngày hôm qua.
Athassa sabbaṃ suttaṃ vibhūtaṃ upaṭṭhāsi.
Then the entire Sutta became clear to him.
Khi ấy, toàn bộ kinh hiện rõ trong tâm Ngài.
So cintesi – ‘‘sikhissa bhagavato aggasāvako brahmaloke ṭhatvā cakkavāḷasahasse andhakāraṃ vidhametvā sarīrobhāsaṃ dassetvā attano saddaṃ sāvento dhammakathaṃ kathesīti hiyyo satthārā kathitaṃ, sāvakassa tāva visayo evarūpo, dasa pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto pana sammāsambuddho kittakaṃ ṭhānaṃ sarena viññāpeyyā’’ti.
He thought, “The Teacher said yesterday that the chief disciple of the Blessed One Sikhī, standing in the Brahma world, dispelled darkness in a thousand world systems, displayed the radiance of his body, and, making his voice heard, taught the Dhamma. If such is the range of a disciple, how far could a Perfectly Enlightened Buddha, who has fulfilled the ten perfections and attained omniscience, make his voice heard?”
Ngài suy nghĩ: “Đức Bổn Sư hôm qua đã nói rằng vị Thượng thủ đệ tử của Đức Thế Tôn Sikhī đã đứng ở cõi Phạm thiên, xua tan bóng tối trong ngàn thế giới, hiển lộ ánh sáng thân mình, và thuyết pháp bằng giọng nói của Ngài. Phạm vi của một vị đệ tử còn như vậy, vậy thì một vị Chánh Đẳng Giác, đã viên mãn mười Ba-la-mật và đạt được Nhất thiết trí, có thể khiến giọng nói của mình vang vọng đến bao nhiêu cõi?”
So evaṃ uppannāya vimatiyā vinodanatthaṃ taṅkhaṇeyeva bhagavantaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ pucchi.
To resolve this doubt that had arisen, he immediately approached the Blessed One and asked about that matter.
Để giải tỏa sự nghi ngờ vừa khởi lên, Ngài liền đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi về vấn đề đó.
Etamatthaṃ dassetuṃ atha kho āyasmā ānandoti vuttaṃ.
To show this matter, it is said, Then the Venerable Ānanda.
Để trình bày vấn đề này, kinh nói: “Thế rồi, Tôn giả Ānanda…”
Tattha sammukhāti sammukhībhūtena mayā etaṃ sutaṃ, na anussavena, na dūtaparamparāyāti iminā adhippāyena evamāha.
There, face to face means, “I heard this directly, not through hearsay, nor through a chain of messengers,” with this intention he spoke thus.
Trong đó, sammukhā (trực tiếp) có nghĩa là: “Tôi đã nghe điều này trực tiếp, không phải qua lời đồn, không phải qua sứ giả,” với ý nghĩa này, Ngài nói như vậy.
Kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetunti kittakaṃ ṭhānaṃ sarīrobhāsena vihatandhakāraṃ katvā sarena viññāpetuṃ sakkoti.
How far can he make his voice heard? means how far can he make his voice heard, having dispelled darkness with the radiance of his body.
Kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetuṃ (có thể khiến giọng nói vang vọng đến bao nhiêu cõi) có nghĩa là: Có thể khiến bóng tối bị xua tan bởi ánh sáng thân mình, và giọng nói vang vọng đến bao nhiêu cõi.
Sāvako so, ānanda, appameyyā tathāgatāti idaṃ bhagavā iminā adhippāyenāha – ānanda, tvaṃ kiṃ vadesi, so padesañāṇe ṭhito sāvako.
"This is a disciple, Ānanda; the Tathāgatas are immeasurable"—the Blessed One said this with this intention: "Ānanda, what are you saying? That disciple stands in partial knowledge."
Đức Thế Tôn nói: “Này Ānanda, đó là một đệ tử, các Như Lai là vô lượng” với ý nghĩa này: Này Ānanda, ngươi nói gì vậy? Vị ấy là một đệ tử, chỉ đứng trong phạm vi hiểu biết hữu hạn.
Tathāgatā pana dasa pāramiyo pūretvā sabbaññutaññāṇaṃ pattā appameyyā.
"But the Tathāgatas, having fulfilled the ten perfections, have attained omniscience and are immeasurable."
Còn các Như Lai, sau khi viên mãn mười Ba-la-mật và đạt được Nhất thiết trí, là vô lượng.
So tvaṃ nakhasikhāya paṃsuṃ gahetvā mahāpathavipaṃsunā saddhiṃ upamento viya kiṃ nāmetaṃ vadesi.
"Therefore, what is this that you are saying, as if comparing a speck of dust taken on a fingernail with the dust of the great earth?"
Ngươi nói điều này như thể lấy một chút đất trên đầu móng tay mà so sánh với đất của đại địa vậy.
Añño hi sāvakānaṃ visayo, añño buddhānaṃ.
"Indeed, the domain of disciples is one, and that of Buddhas is another."
Phạm vi của các đệ tử khác, phạm vi của các Đức Phật khác.
Añño sāvakānaṃ gocaro, añño buddhānaṃ.
"The range of disciples is one, and that of Buddhas is another."
Cảnh giới của các đệ tử khác, cảnh giới của các Đức Phật khác.
Aññaṃ sāvakānaṃ balaṃ, aññaṃ buddhānanti.
"The power of disciples is one, and that of Buddhas is another."
Sức mạnh của các đệ tử khác, sức mạnh của các Đức Phật khác.
Iti bhagavā iminā adhippāyena appameyyabhāvaṃ vatvā tuṇhī ahosi.
Thus, the Blessed One, having spoken of immeasurability with this intention, remained silent.
Như vậy, Đức Thế Tôn, với ý nghĩa này, đã nói về sự vô lượng rồi im lặng.
Thero dutiyampi pucchi.
The Elder asked a second time.
Vị Trưởng lão hỏi lần thứ hai.
Satthā, ‘‘ānanda, tvaṃ tāḷacchiddaṃ gahetvā anantākāsena upamento viya, cātakasakuṇaṃ gahetvā diyaḍḍhayojanasatikena supaṇṇarājena upamento viya, hatthisoṇḍāya udakaṃ gahetvā mahāgaṅgāya upamento viya, caturatanike āvāṭe udakaṃ gahetvā sattahi sarehi upamento viya, nāḷikodanamattalābhiṃ manussaṃ gahetvā cakkavattiraññā upamento viya, paṃsupisācakaṃ gahetvā sakkena devaraññā upamento viya, khajjopanakappabhaṃ gahetvā sūriyappabhāya upamento viya kiṃ nāmetaṃ vadesīti dīpento dutiyampi appameyyabhāvameva vatvā tuṇhī ahosi.
The Teacher, explaining, "Ānanda, what is this that you are saying, as if comparing a hole in a palm leaf with infinite space, or a cātaka bird with Supaṇṇa, the king of birds (who flies 150 yojanas), or water taken with an elephant's trunk with the great Gaṅgā, or water taken from a four-cubit well with the seven great lakes, or a person who has obtained a nāḷi of cooked rice with a universal monarch, or a dust-goblin with Sakka, the king of devas, or the light of a firefly with the light of the sun?"—thus, he spoke of immeasurability a second time and remained silent.
Đức Bổn Sư, để làm rõ rằng: “Này Ānanda, ngươi nói điều này như thể lấy một lỗ thủng trên cây cọ mà so sánh với không gian vô tận, như thể lấy một con chim chātakā mà so sánh với vua chim Supaṇṇa dài một trăm rưỡi dojana, như thể lấy nước trong vòi voi mà so sánh với sông Hằng vĩ đại, như thể lấy nước trong một cái hố bốn thước mà so sánh với bảy hồ lớn, như thể lấy một người chỉ nhận được một nắm cơm mà so sánh với một vị Chuyển Luân Thánh Vương, như thể lấy một con quỷ đất mà so sánh với Sakka, vua chư thiên, như thể lấy ánh sáng của con đom đóm mà so sánh với ánh sáng mặt trời vậy,” Ngài cũng nói về sự vô lượng lần thứ hai rồi im lặng.
Tato thero cintesi – ‘‘satthā mayā pucchito na tāva kathesi, handa naṃ yāvatatiyaṃ yācitvā buddhasīhanādaṃ nadāpessāmī’’ti.
Thereupon, the Elder thought, "The Teacher has not yet spoken, though I have asked him. Come, I will ask him for the third time and make him roar the Buddha's lion's roar."
Khi đó, vị Trưởng lão suy nghĩ: “Đức Bổn Sư vẫn chưa trả lời câu hỏi của ta. Thôi được, ta sẽ thỉnh cầu Ngài lần thứ ba để Ngài phóng ra tiếng rống sư tử của chư Phật.”
So tatiyampi yāci.
So he asked a third time.
Ngài thỉnh cầu lần thứ ba.
Taṃ dassetuṃ tatiyampi khotiādi vuttaṃ.
To show this, "A third time, too," and so on, was said.
Để trình bày điều đó, kinh nói: “Lần thứ ba…” và tiếp theo.
Athassa bhagavā byākaronto sutā te ānandātiādimāha.
Then the Blessed One, answering him, said "Have you heard, Ānanda," and so on.
Khi ấy, Đức Thế Tôn trả lời, nói: “Này Ānanda, ngươi có nghe không…” và tiếp theo.
Thero cintesi – ‘‘satthā me ‘sutā te, ānanda, sahassī cūḷanikā lokadhātū’ti ettakameva vatvā tuṇhī jāto, idāni buddhasīhanādaṃ nadissatī’’ti so satthāraṃ yācanto etassa bhagavā kālotiādimāha.
The Elder thought, "The Teacher has only said to me, 'Have you heard, Ānanda, of the thousandfold minor world system,' and has become silent. Now he will roar the Buddha's lion's roar." So, asking the Teacher, he said "Now is the time, Blessed One," and so on.
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Đức Bổn Sư chỉ nói với ta: ‘Này Ānanda, ngươi có nghe về tiểu thiên thế giới ngàn lần không?’ rồi im lặng. Bây giờ Ngài sẽ phóng ra tiếng rống sư tử của chư Phật.” Vì vậy, vị ấy thỉnh cầu Đức Bổn Sư, nói: “Bạch Thế Tôn, đây là lúc thích hợp…” và tiếp theo.
Bhagavāpissa vitthārakathaṃ kathetuṃ tena hānandātiādimāha.
The Blessed One, to give an elaborate explanation, said "Therefore, Ānanda," and so on.
Đức Thế Tôn cũng nói: “Vậy thì này Ānanda…” và tiếp theo, để thuyết giảng rộng rãi.
Tattha yāvatāti yattakaṃ ṭhānaṃ.
Therein, "yāvatā" means "as far as."
Trong đó, yāvatā (bao nhiêu) có nghĩa là: bao nhiêu cõi.
Candimasūriyāti candimā ca sūriyo ca.
"Candimasūriyā" means "the moon and the sun."
Candimasūriyā (mặt trăng và mặt trời) có nghĩa là: mặt trăng và mặt trời.
Pariharantīti vicaranti.
"Pariharantī" means "they wander."
Pariharantī (lưu chuyển) có nghĩa là: đi khắp nơi.
Disā bhantīti sabbadisā obhāsanti.
"Disā bhantī" means "all directions shine."
Disā bhantī (tỏa sáng các phương) có nghĩa là: tỏa sáng khắp các phương.
Virocanāti virocamānā.
"Virocanā" means "shining forth."
Virocanā (rực rỡ) có nghĩa là: đang rực rỡ.
Ettāvatā ekacakkavāḷaṃ paricchinditvā dassitaṃ hoti.
By this much, one cakkavāḷa is delimited and shown.
Cho đến đây, một vũ trụ đã được xác định và trình bày.
Idāni taṃ sahassaguṇaṃ katvā dassento tāva sahassadhā lokoti āha.
Now, showing it multiplied a thousandfold, he said "that world system of a thousandfold."
Bây giờ, để trình bày nó nhân lên một ngàn lần, kinh nói: “Tāva sahassadhā loko” (thế giới ngàn lần như vậy).
Tasmiṃ sahassadhā loketi tasmiṃ sahassacakkavāḷe.
"Tasmiṃ sahassadhā loke" means "in that thousandfold cakkavāḷa."
Tasmiṃ sahassadhā loke (trong ngàn thế giới như vậy) có nghĩa là: trong ngàn vũ trụ đó.
Sahassaṃ cātumahārājikānanti sahassaṃ cātumahārājikānaṃ devalokānaṃ.
"Sahassaṃ cātumahārājikānaṃ" means "a thousand deva-worlds of the Cātumahārājika devas."
Sahassaṃ cātumahārājikānaṃ (ngàn cõi Tứ Đại Thiên Vương) có nghĩa là: ngàn cõi trời Tứ Đại Thiên Vương.
Yasmā pana ekekasmiṃ cakkavāḷe cattāro cattāro mahārājāno, tasmā cattāri mahārājasahassānīti vuttaṃ.
Since there are four great kings in each cakkavāḷa, it is said "four thousand great kings."
Vì trong mỗi vũ trụ có bốn Đại Thiên Vương, nên kinh nói: cattāri mahārājasahassānī (bốn ngàn Đại Thiên Vương).
Iminā upāyena sabbattha attho veditabbo.
By this method, the meaning should be understood everywhere.
Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu ở mọi nơi.
Cūḷanikāti khuddikā.
"Cūḷanikā" means "minor."
Cūḷanikā (tiểu) có nghĩa là: nhỏ.
Ayaṃ sāvakānaṃ visayo.
This is the domain of disciples.
Đây là phạm vi của các đệ tử.
Kasmā panesā ānītāti?
But why was this brought up?
Vì sao lại được đề cập đến?
Majjhimikāya lokadhātuyā paricchedadassanatthaṃ.
To show the extent of the middle world system.
Để trình bày giới hạn của trung thiên thế giới.
Yāvatāti yattakā.
"Yāvatā" means "as far as."
Yāvatā (bao nhiêu) có nghĩa là: bao nhiêu.
Tāva sahassadhāti tāva sahassabhāgena.
"Tāva sahassadhā" means "that thousandfold part."
Tāva sahassadhā (ngàn lần như vậy) có nghĩa là: với ngàn phần như vậy.
Dvisahassī majjhimikā lokadhātūti ayaṃ sahassacakkavāḷāni sahassabhāgena gaṇetvā dasasatasahassacakkavāḷaparimāṇā dvisahassī majjhimikā nāma lokadhātu.
"Dvisahassī majjhimikā lokadhātu" means this world system, called the two-thousandfold middle world system, which is ten hundred thousand cakkavāḷas in extent, calculated by multiplying the thousand cakkavāḷas by a thousandfold.
Dvisahassī majjhimikā lokadhātu (trung thiên thế giới hai ngàn lần) có nghĩa là: trung thiên thế giới gọi là Dvisahassī, có số lượng mười vạn vũ trụ, được tính bằng cách nhân ngàn vũ trụ với ngàn phần.
Ayaṃ sāvakānaṃ avisayo, buddhānameva visayo.
This is not the domain of disciples, but only the domain of Buddhas.
Đây không phải là phạm vi của các đệ tử, mà là phạm vi của riêng chư Phật.
Ettakepi hi ṭhāne tathāgatā andhakāraṃ vidhametvā sarīrobhāsaṃ dassetvā sarena viññāpetuṃ sakkontīti dīpeti.
It illustrates that even in such a place, the Tathāgatas are able to dispel darkness, display their bodily radiance, and make themselves understood by voice.
Điều này cho biết rằng trong phạm vi rộng lớn như vậy, chư Như Lai có thể xua tan bóng tối, hiển lộ hào quang thân và làm cho tiếng nói được nghe thấy.
Ettakena buddhānaṃ jātikkhettaṃ nāma dassitaṃ.
By this much, the Buddha's birth-field is shown.
Với chừng mực này, đó được gọi là jātikkhetta (phạm vi sinh ra) của chư Phật.
Bodhisattānañhi pacchimabhave devalokato cavitvā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇadivase ca kucchito nikkhamanadivase ca mahābhinikkhamanadivase ca sambodhidhammacakkappavattanaāyusaṅkhāravossajjanaparinibbānadivasesu ca ettakaṃ ṭhānaṃ kampati.
For when a Bodhisatta, in his final existence, descends from the deva-world and takes conception in his mother's womb, and on the day of his emergence from the womb, and on the day of his Great Renunciation, and on the days of his Enlightenment, the setting in motion of the Wheel of Dhamma, the relinquishing of the life-span, and his Parinibbāna, such a place trembles.
Quả thật, trong kiếp cuối cùng của các vị Bồ Tát, vào ngày giáng từ cõi trời xuống và thọ thai trong bụng mẹ, vào ngày rời khỏi bụng mẹ, vào ngày Đại Xuất Gia, vào ngày chứng đắc Chánh Đẳng Giác, vào ngày chuyển pháp luân, vào ngày xả bỏ hành thọ, và vào ngày Parinibbāna (nhập Niết Bàn), phạm vi rộng lớn như vậy đều rung chuyển.
Tisahassī mahāsahassīti sahassito paṭṭhāya tatiyāti tisahassī, sahassaṃ sahassadhā katvā gaṇitaṃ majjhimikaṃ sahassadhā katvā gaṇitattā mahantehi sahassehi gaṇitāti mahāsahassī.
Three-thousand great-thousand (world-system): Tisahassī is the third starting from a thousand (i.e., a thousand cubed); mahāsahassī is that which is reckoned by great thousands, because a thousand is made a thousandfold, and the middle (thousand) is made a thousandfold.
Tisahassī mahāsahassī (Ba ngàn Đại Thiên Thế giới): Tisahassī là tam thiên, tức là lần thứ ba kể từ một ngàn; Mahāsahassī là đại thiên, tức là được tính bằng cách nhân lên một ngàn lần, rồi nhân lên một ngàn lần nữa, nên được tính bằng những ngàn lớn.
Ettāvatā koṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇo loko dassito hoti.
By this, the world of a hundred thousand koṭis of Cakkavāḷas is indicated.
Với chừng mực này, thế giới có một trăm ngàn ức cakkavāḷa (hệ thống thế giới) đã được chỉ ra.
Bhagavā ākaṅkhamāno ettake ṭhāne andhakāraṃ vidhametvā sarīrobhāsaṃ dassetvā sarena viññāpeyyāti.
The Blessed One, if he wished, could dispel the darkness in such a realm, display his bodily radiance, and make himself understood by voice.
Đức Thế Tôn, nếu muốn, có thể xua tan bóng tối, hiển lộ hào quang thân và làm cho tiếng nói được nghe thấy trong phạm vi rộng lớn như vậy.
Gaṇakaputtatissatthero pana evamāha – ‘‘na tisahassimahāsahassilokadhātuyā evaṃ parimāṇaṃ.
However, the Elder Gaṇakaputtatissa said thus: ‘‘The extent of the three-thousand great-thousand world-system is not like this.
Tuy nhiên, Trưởng lão Gaṇakaputta Tissa đã nói như sau: “Tisahassī Mahāsahassī lokadhātu (tam thiên đại thiên thế giới) không có kích thước như vậy.
Idañhi ācariyānaṃ sajjhāyamuḷhakaṃ vācāya parihīnaṭṭhānaṃ, dasakoṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇaṃ pana ṭhānaṃ tisahassimahāsahassilokadhātu nāmā’’ti.
This is a place where the teachers’ recitation has become corrupted or the wording has been lost; the realm of a ten-koṭi hundred-thousand Cakkavāḷas is called the three-thousand great-thousand world-system.’’
Đây là điểm mà các vị thầy đã bị nhầm lẫn trong việc tụng đọc hoặc đã bị thiếu sót trong lời nói; nhưng phạm vi một trăm ngàn ức cakkavāḷa (hệ thống thế giới) được gọi là Tisahassī Mahāsahassī lokadhātu.”
Ettāvatā hi bhagavatā āṇākkhettaṃ nāma dassitaṃ.
By this, the Buddha’s sphere of influence (āṇākkhetta) is indicated.
Với chừng mực này, Đức Thế Tôn đã chỉ ra ānākkhetta (phạm vi quyền lực).
Etasmiñhi antare āṭānāṭiyaparittaisigiliparittadhajaggaparittabojjhaṅgaparittakhandhaparitta- moraparittamettaparittaratanaparittānaṃ āṇā pharati.
Within this sphere, the power of the Āṭānāṭiya Paritta, Isigilī Paritta, Dhajagga Paritta, Bojjhaṅga Paritta, Khandha Paritta, Mora Paritta, Metta Paritta, and Ratana Paritta is effective.
Trong phạm vi này, quyền lực của Āṭānāṭiya Paritta, Isigili Paritta, Dhajagga Paritta, Bojjhaṅga Paritta, Khandha Paritta, Mora Paritta, Metta Paritta và Ratana Paritta đều có hiệu lực.
Yāvatā pana ākaṅkheyyāti yattakaṃ ṭhānaṃ iccheyya, iminā visayakkhettaṃ dasseti.
As far as he might wish means as much area as he desires; this indicates the sphere of knowledge (visayakkhetta).
Yāvatā pana ākaṅkheyyā (Phạm vi nào mà Ngài muốn): Tức là phạm vi nào mà Ngài muốn, điều này chỉ ra visayakkhetta (phạm vi nhận thức).
Buddhānañhi visayakkhettassa pamāṇaparicchedo nāma natthi, natthikabhāve cassa imaṃ opammaṃ āharanti – koṭisatasahassacakkavāḷamhi yāva brahmalokā sāsapehi pūretvā sace koci puratthimāya disāya ekacakkavāḷe ekaṃ sāsapaṃ pakkhipanto āgaccheyya, sabbepi te sāsapā parikkhayaṃ gaccheyyuṃ, na tveva puratthimāya disāya cakkavāḷāni.
Indeed, there is no measure or limit to the sphere of knowledge of the Buddhas; to illustrate its immeasurability, they bring forth this simile: If someone were to fill a hundred thousand koṭis of Cakkavāḷas up to the Brahmā world with mustard seeds, and then, starting from the eastern direction, were to place one mustard seed in each Cakkavāḷa, all those mustard seeds would be exhausted, but not the Cakkavāḷas in the eastern direction.
Quả thật, không có giới hạn hay định lượng nào cho visayakkhetta của chư Phật; và để minh họa cho sự vô hạn của nó, ví dụ này được đưa ra: Nếu có ai đó lấp đầy một trăm ngàn ức cakkavāḷa cho đến cõi Phạm Thiên bằng hạt cải, và rồi đi từ hướng đông, đặt một hạt cải vào một cakkavāḷa, thì tất cả những hạt cải đó sẽ cạn kiệt, nhưng các cakkavāḷa ở hướng đông thì không.
Dakkhiṇādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the southern and other directions.
Tương tự như vậy đối với các hướng nam và các hướng khác.
Tattha buddhānaṃ avisayo nāma natthi.
In that, there is no realm beyond the Buddhas' reach.
Trong đó, không có gì là ngoài tầm với của chư Phật.
Evaṃ vutte thero cintesi – ‘‘satthā evamāha – ‘ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato tisahassimahāsahassilokadhātuṃ sarena viññāpeyya, yāvatā pana ākaṅkheyyā’ti.
When this was said, the Elder thought: ‘‘The Teacher says: ‘If the Tathāgata wishes, Ānanda, he can make the three-thousand great-thousand world-system understand by voice, as far as he might wish.’
Khi được nói như vậy, vị Trưởng lão suy nghĩ: “Đức Đạo Sư nói rằng: ‘Này Ānanda, nếu Như Lai muốn, Ngài có thể làm cho tiếng nói được nghe thấy trong Tisahassī Mahāsahassī lokadhātu (tam thiên đại thiên thế giới), và xa hơn nữa, tùy theo ý muốn của Ngài.’
Visamo kho panāyaṃ loko, anantāni cakkavāḷāni, ekasmiṃ ṭhāne sūriyo uggato hoti, ekasmiṃ ṭhāne majjhe ṭhito, ekasmiṃ ṭhāne atthaṅgato.
But this world is uneven; there are infinite Cakkavāḷas; in one place the sun has risen, in another place it is at its zenith, in another place it has set.
Thế giới này thật bất đồng, vô số cakkavāḷa; ở một nơi mặt trời mọc, ở một nơi mặt trời đứng bóng, ở một nơi mặt trời lặn.
Ekasmiṃ ṭhāne paṭhamayāmo hoti, ekasmiṃ ṭhāne majjhimayāmo, ekasmiṃ ṭhāne pacchimayāmo.
In one place it is the first watch, in another place it is the middle watch, in another place it is the last watch.
Ở một nơi là canh đầu, ở một nơi là canh giữa, ở một nơi là canh cuối.
Sattāpi kammappasutā, khiḍḍāpasutā, āhārappasutāti evaṃ tehi tehi kāraṇehi vikkhittā ca pamattā ca honti.
Beings are engaged in their actions, engaged in play, engaged in seeking food, and thus they are scattered and heedless due to these various reasons.
Chúng sanh thì bận rộn với nghiệp, bận rộn với trò chơi, bận rộn với thức ăn, và cứ thế, vì những lý do khác nhau mà họ bị phân tâm và lơ đễnh.
Kathaṃ nu kho te satthā sarena viññāpeyyā’’ti.
How then could the Teacher make them understand by voice?’’
Vậy làm sao Đức Đạo Sư có thể làm cho tiếng nói được nghe thấy đối với những chúng sanh đó?”
So evaṃ cintetvā vimaticchedanatthaṃ tathāgataṃ pucchanto yathā kathaṃ panātiādimāha.
Having thought thus, to resolve his doubt, he asked the Tathāgata, saying how then and so on.
Sau khi suy nghĩ như vậy, để giải tỏa nghi ngờ, vị ấy hỏi Đức Như Lai, bắt đầu bằng yathā kathaṃ panā (như thế nào vậy).
Athassa satthā byākaronto idhānanda, tathāgatotiādimāha.
Then the Teacher, answering him, said Here, Ānanda, the Tathāgata and so on.
Sau đó, Đức Đạo Sư trả lời, bắt đầu bằng idhānanda, tathāgato (Này Ānanda, ở đây Như Lai).
Tattha obhāsena phareyyāti sarīrobhāsena phareyya.
There, he would pervade with radiance means he would pervade with the radiance of his body.
Trong đó, obhāsena phareyyā có nghĩa là chiếu rọi bằng hào quang thân.
Pharamāno panesa kiṃ kareyyāti?
And what would he do while pervading?
Khi chiếu rọi, Ngài sẽ làm gì?
Yasmiṃ ṭhāne sūriyo paññāyati, tattha naṃ attano ānubhāvena atthaṃ gameyya.
In places where the sun is visible, he would make it set by his own power.
Ở nơi nào mặt trời hiện hữu, Ngài sẽ làm cho nó lặn bằng năng lực của mình.
Yattha pana na paññāyati, tattha naṃ uṭṭhāpetvā majjhe ṭhapeyya.
In places where it is not visible, he would make it rise and place it at the zenith.
Còn ở nơi nào nó không hiện hữu, Ngài sẽ làm cho nó mọc lên và đặt ở giữa.
Tato yattha sūriyo paññāyati, tattha manussā ‘‘adhunāva sūriyo paññāyittha, so idāneva atthaṅgamito, nāgāvaṭṭo nu kho ayaṃ, bhūtāvaṭṭayakkhāvaṭṭadevatāvaṭṭānaṃ aññataro’’ti vittakkaṃ uppādeyyuṃ.
Then, in places where the sun is visible, people would generate the thought: ‘‘Just now the sun was visible, and now it has set; is this a Nāga-whirlwind, or one of the Bhūta-whirlwind, Yakkha-whirlwind, or Devatā-whirlwind?’’
Khi đó, ở nơi mặt trời hiện hữu, con người sẽ nảy sinh ý nghĩ: “Mặt trời vừa mới hiện hữu, bây giờ đã lặn rồi, đây có phải là Nāgāvaṭṭa (sự xoay chuyển của loài rắn) hay một trong các Bhūtāvaṭṭa (sự xoay chuyển của loài quỷ), Yakkhāvaṭṭa (sự xoay chuyển của loài Dạ Xoa), Devatāvaṭṭa (sự xoay chuyển của loài chư thiên) chăng?”
Yattha pana na paññāyati, tattha manussā ‘‘adhunāva sūriyo atthaṅgamito, svāyaṃ idāneva uṭṭhito, kiṃ nu kho ayaṃ nāgāvaṭṭabhūtāvaṭṭayakkhāvaṭṭadevatāvaṭṭānaṃ aññataro’’ti vitakkaṃ uppādeyyuṃ.
And in places where it is not visible, people would generate the thought: ‘‘Just now the sun had set, and now it has risen; is this one of the Nāga-whirlwind, Bhūta-whirlwind, Yakkha-whirlwind, or Devatā-whirlwind?’’
Còn ở nơi mặt trời không hiện hữu, con người sẽ nảy sinh ý nghĩ: “Mặt trời vừa mới lặn, giờ đã mọc lên rồi, đây có phải là một trong các Nāgāvaṭṭa, Bhūtāvaṭṭa, Yakkhāvaṭṭa, Devatāvaṭṭa chăng?”
Tato tesu manussesu ālokañca andhakārañca āvajjitvā ‘‘kiṃ paccayā nu kho ida’’nti pariyesamānesu satthā nīlakasiṇaṃ samāpajjitvā bahalandhakāraṃ patthareyya.
Then, as those people contemplate the light and the darkness, seeking ‘‘what is the cause of this?’’, the Teacher would enter the blue kasiṇa and spread intense darkness.
Sau đó, khi những người đó đang chú ý đến ánh sáng và bóng tối, và đang tìm hiểu “do nhân duyên gì mà điều này xảy ra vậy?”, Đức Đạo Sư sẽ nhập nīlakasiṇa (thiền chỉ sắc xanh) và trải rộng bóng tối dày đặc.
Tesaṃ kammādippasutānaṃ sattānaṃ santāsajananatthaṃ.
To generate terror in those beings who are engaged in their actions and so on.
Để tạo ra sự sợ hãi cho những chúng sanh đang bận rộn với nghiệp, v.v.
Atha nesaṃ santāsaṃ āpannabhāvaṃ ñatvā odātakasiṇasamāpattiṃ samāpajjitvā paṇḍaraṃ ghanabuddharasmiṃ vissajjento candasahassasūriyasahassauṭṭhānakālo viya ekappahāreneva sabbaṃ ekālokaṃ kareyya.
Then, knowing that they have become terrified, he would enter the white kasiṇa meditation and, emitting bright, dense Buddha-rays, he would make everything uniformly bright in an instant, as if a thousand moons and a thousand suns had risen.
Sau đó, khi biết họ đã sợ hãi, Ngài sẽ nhập odātakasiṇa (thiền chỉ sắc trắng) và phóng ra những tia Phật quang trắng dày đặc, làm cho tất cả trở thành một vùng ánh sáng duy nhất trong một khoảnh khắc, như thể ngàn mặt trăng và ngàn mặt trời cùng mọc lên.
Tañca kho tilabījamattena kāyappadesena obhāsaṃ muñcanto.
And he would emit this radiance from a portion of his body no larger than a sesame seed.
Và điều đó, Ngài làm bằng cách phóng hào quang từ một phần thân thể chỉ bằng hạt vừng.
Yo hi cakkavāḷapathaviṃ dīpakapallakaṃ katvā mahāsamudde udakaṃ telaṃ katvā sineruṃ vaṭṭiṃ katvā aññasmiṃ sinerumuddhani ṭhapetvā jāleyya, so ekacakkavāḷeyeva ālokaṃ kareyya.
If someone were to make the earth of a cakkavāḷa a lampstand, the water of the great ocean oil, Mount Sineru a wick, and place it on the summit of another Sineru to light it, that would illuminate only one cakkavāḷa.
Nếu có ai đó lấy trái đất của một cakkavāḷa làm đĩa đèn, lấy nước biển lớn làm dầu, lấy núi Sineru làm bấc, đặt lên đỉnh một núi Sineru khác và thắp sáng, thì nó chỉ chiếu sáng một cakkavāḷa mà thôi.
Tato paraṃ vidatthimpi obhāsetuṃ na sakkuṇeyya.
Beyond that, it would not be able to illuminate even a single span.
Từ đó trở đi, nó không thể chiếu sáng dù chỉ một gang tay.
Tathāgato pana tilaphalappamāṇena sarīrappadesena obhāsaṃ muñcitvā tisahassimahāsahassilokadhātuṃ ekobhāsaṃ kareyya tato vā pana bhiyyo.
But the Tathāgata, emitting light from a part of his body the size of a sesame seed, could illuminate the entire three-thousand-great-thousand world-system, or even more.
Nhưng Đức Như Lai, bằng một phần thân thể có kích thước bằng hạt vừng, phóng hào quang và làm cho Tisahassī Mahāsahassī lokadhātu (tam thiên đại thiên thế giới) trở thành một vùng ánh sáng duy nhất, hoặc thậm chí còn hơn thế nữa.
Evaṃ mahantā hi buddhaguṇāti.
Such indeed are the great qualities of the Buddha.
Quả thật, phẩm chất của chư Phật vĩ đại đến như vậy.
Taṃ ālokaṃ sañjāneyyunti taṃ ālokaṃ disvā ‘‘yena sūriyo atthañceva gamito uṭṭhāpito ca, bahalandhakārañca vissaṭṭhaṃ, esa so puriso idāni ālokaṃ katvā ṭhito, aho acchariyapuriso’’ti añjaliṃ paggayha namassamānā nisīdeyyuṃ.
They would recognize that light means that, seeing that light, they would sit down, raising their hands in añjali and paying homage, thinking: "By whom was the sun made to set and rise, and the dense darkness dispelled? This is that person who now stands having created light. Oh, what a wondrous person!"
Taṃ ālokaṃ sañjāneyyu (Họ sẽ nhận biết ánh sáng đó): Khi thấy ánh sáng đó, họ sẽ chắp tay và ngồi xuống cung kính, nói: “Người đã làm cho mặt trời lặn và mọc, và đã xua tan bóng tối dày đặc, chính là người đang tạo ra ánh sáng này; ôi, thật là một người phi thường!”
Saddamanussāveyyāti dhammakathāsaddamanussāveyya.
They would make the sound heard means they would make the sound of Dhamma discourse heard.
Saddamanussāveyyā (Làm cho tiếng nói được nghe thấy): Tức là làm cho tiếng thuyết pháp được nghe thấy.
Yo hi ekaṃ cakkavāḷapabbataṃ bheriṃ katvā mahāpathaviṃ bhericammaṃ katvā sineruṃ daṇḍaṃ katvā aññasmiṃ sinerumatthake ṭhapetvā ākoṭeyya, so ekacakkavāḷeyeva taṃ saddaṃ sāveyya, parato vidatthimpi atikkāmetuṃ na sakkuṇeyya.
If someone were to make a cakkavāḷa mountain a drum, the great earth the drum-skin, and Sineru a drumstick, and place it on the summit of another Sineru to beat it, that would make the sound heard only in one cakkavāḷa; it would not be able to extend even a single span beyond that.
Nếu có ai đó lấy một ngọn núi cakkavāḷa làm trống, lấy trái đất lớn làm mặt trống, lấy núi Sineru làm dùi, đặt lên đỉnh một núi Sineru khác và đánh trống, thì tiếng trống đó chỉ vang vọng trong một cakkavāḷa mà thôi, không thể vượt quá dù chỉ một gang tay.
Tathāgato pana pallaṅke vā pīṭhe vā nisīditvā tisahassimahāsahassilokadhātuṃ sarena viññāpeti, tato vā pana bhiyyo, evaṃ mahānubhāvā tathāgatāti.
But the Tathāgata, sitting on a cross-legged posture or a seat, makes the three-thousand-great-thousand world-system understand with his voice, or even more. Such indeed is the great power of the Tathāgatas.
Nhưng Đức Như Lai, khi ngồi trên bồ đoàn hay ghế, làm cho tiếng nói được nghe thấy trong Tisahassī Mahāsahassī lokadhātu (tam thiên đại thiên thế giới), hoặc thậm chí còn hơn thế nữa; quả thật, chư Như Lai có thần thông vĩ đại đến như vậy.
Iti bhagavā iminā ettakena visayakkhettameva dasseti.
Thus, the Bhagavā, by this much, merely indicates the range of his power.
Như vậy, Đức Thế Tôn chỉ ra visayakkhetta (phạm vi nhận thức) với chừng mực này.
Imañca pana buddhasīhanādaṃ sutvā therassa abbhantare balavapīti uppannā, so pītivasena udānaṃ udānento lābhā vata metiādimāha.
Hearing this Buddha's lion's roar, strong joy arose within the Elder, and out of joy, he uttered an udāna, saying: "Indeed, it is a gain for me," and so on.
Sau khi nghe lời rống sư tử của Đức Phật này, một niềm hỷ lạc mãnh liệt khởi lên trong vị Trưởng lão, và trong niềm hỷ lạc đó, vị ấy đã thốt lên lời cảm hứng, bắt đầu bằng lābhā vata me (thật là lợi lộc cho tôi).
Tattha yassa me satthā evaṃmahiddhikoti yassa mayhaṃ satthā evaṃmahiddhiko, tassa mayhaṃ evaṃmahiddhikassa satthu paṭilābho lābhā ceva suladdhañcāti attho.
Therein, "for whom my Teacher is so mighty" means that for me, whose Teacher is so mighty, the attainment of such a mighty Teacher is indeed a gain and well-attained.
Trong đó, yassa me satthā evaṃmahiddhiko có nghĩa là: “Thật là lợi lộc và may mắn cho tôi khi có một Đức Đạo Sư với thần thông vĩ đại như vậy.”
Atha vā yvāhaṃ evarūpassa satthuno pattacīvaraṃ gahetvā vicarituṃ, pādaparikammaṃ piṭṭhiparikammaṃ kātuṃ, mukhadhovanaudakanhānodakāni dātuṃ, gandhakuṭipariveṇaṃ sammajjituṃ, uppannāya kaṅkhāya pañhaṃ pucchituṃ, madhuradhammakathañca sotuṃ labhāmi, ete sabbepi mayhaṃ lābhā ceva suladdhañcātipi sandhāya evamāha.
Or else, when I obtain the opportunity to carry the bowl and robe for such a Teacher, to perform foot service and back service, to provide water for washing the face and water for bathing, to sweep the perfumed chamber and the monastery precincts, to ask questions when doubt arises, and to listen to sweet Dhamma talks—all these are indeed gains for me and well-obtained. With this in mind, he spoke thus.
Hoặc là, nếu tôi có thể cầm y bát của một Bậc Đạo Sư như vậy để du hành, thực hiện việc xoa bóp chân và lưng, dâng nước rửa mặt và nước tắm, quét dọn khu Gandhakuti, hỏi những vấn đề khi có nghi ngờ, và được nghe những bài pháp thoại ngọt ngào, tất cả những điều này đều là lợi lộc và sự thành tựu tốt đẹp cho tôi – với ý nghĩ đó, ngài đã nói như vậy.
Ettha ca bhagavato andhakārālokasaddasavanasaṅkhātānaṃ iddhīnaṃ mahantatāya mahiddhikatā, tāsaṃyeva anupharaṇena mahānubhāvatā veditabbā.
Herein, the greatness of the Buddha's psychic powers, namely those connected with seeing in darkness and hearing sounds, is to be understood as His great psychic potency (mahiddhikatā), and His great might (mahānubhāvatā) through the pervasion of those very powers.
Ở đây, cần phải hiểu rằng do sự vĩ đại của các thần thông của Đức Thế Tôn, bao gồm khả năng nghe tiếng trong bóng tối và ánh sáng, nên Ngài có đại thần thông (mahiddhika), và do sự lan tỏa của chính những thần thông đó, Ngài có đại uy lực (mahānubhāva).
Udāyīti lāḷudāyitthero.
Udāyī refers to Venerable Lāḷudāyī.
Udāyī là Trưởng lão Lāḷudāyī.
So kira pubbe upaṭṭhākatthere āghātaṃ bandhitvā carati.
He, it is said, had previously harbored ill-will towards the attendant elder.
Nghe nói, trước đây vị ấy đã nuôi lòng oán hận các Trưởng lão thị giả.
Tasmā idāni okāsaṃ labhitvā imasmiṃ buddhasīhanādapariyosāne jalamānaṃ dīpasikhaṃ nibbāpento viya carantassa goṇassa tuṇḍe pahāraṃ dento viya bhattabharitaṃ pātiṃ avakujjanto viya therassa pasādabhaṅgaṃ karonto evamāha.
Therefore, having now found an opportunity, at the conclusion of this Buddha-lion's roar, as if extinguishing a burning lamp wick, as if striking the snout of a grazing bull, as if overturning a plate full of food, he broke the elder's faith and spoke thus.
Vì vậy, bây giờ, khi có cơ hội, vào cuối bài Sư Tử Hống của Đức Phật này, vị ấy đã nói như vậy, giống như dập tắt ngọn đèn đang cháy, hoặc như đánh vào miệng con bò đang đi, hoặc như lật úp cái bát đầy cơm, làm mất đi sự hoan hỷ của Trưởng lão.
Evaṃ vutte bhagavāti evaṃ udāyittherena vutte bhagavā yathā nāma papātataṭe ṭhatvā pavedhamānaṃ purisaṃ ekamante ṭhito hitesī puriso ‘‘ito ehi ito ehī’’ti punappunaṃ vadeyya, evamevaṃ udāyittheraṃ tasmā vacanā nivārento mā hevaṃ udāyi, mā hevaṃ udāyīti āha.
When this was said, the Blessed One—when Venerable Udāyī spoke thus, the Blessed One, just as a well-wisher standing aside would repeatedly say "Come here! Come here!" to a person trembling on the edge of a precipice, similarly preventing Venerable Udāyī from that speech, said, "Don't speak like that, Udāyī! Don't speak like that, Udāyī!"
Khi được nói như vậy, Đức Thế Tôn – khi Trưởng lão Udāyī nói như vậy, Đức Thế Tôn, như một người bạn tốt đứng một bên sẽ lặp đi lặp lại “Hãy đến đây, hãy đến đây” với một người đang run rẩy đứng trên bờ vực thẳm, cũng vậy, Ngài đã nói “Này Udāyī, đừng như vậy, này Udāyī, đừng như vậy” để ngăn Trưởng lão Udāyī khỏi lời nói đó.
Tattha hīti nipātamattaṃ, mā evaṃ avacāti attho.
Herein, hi is merely a particle; the meaning is, "Do not speak thus."
Ở đây, hī chỉ là một tiểu từ, nghĩa là đừng nói như vậy.
Mahārajjanti cakkavattirajjaṃ.
Mahārajjaṃ means the sovereignty of a Cakkavatti.
Mahārajjaṃ là vương quyền của một Chuyển Luân Thánh Vương.
Nanu ca satthā ekassa sāvakassa dhammadesanāya uppannapasādassa mahānisaṃsaṃ aparicchinnaṃ akāsi, so kasmā imassa buddhasīhanādaṃ ārabbha uppannassa pasādassa ānisaṃsaṃ paricchindatīti?
Surely, the Teacher did not limit the great benefit of the faith that arose from teaching the Dhamma to one disciple, so why does He limit the benefit of the faith that arose regarding this lion's roar of the Buddha?
Há chẳng phải Bậc Đạo Sư đã không giới hạn lợi ích lớn lao của sự hoan hỷ phát sinh từ bài pháp của một vị đệ tử sao, vậy tại sao Ngài lại giới hạn lợi ích của sự hoan hỷ phát sinh từ bài Sư Tử Hống của Đức Phật này?
Ariyasāvakassa ettakaattabhāvaparimāṇattā.
Because the noble disciple's existence is of such a limited extent.
Vì một vị Thánh đệ tử có giới hạn về số kiếp.
Dandhapaññopi hi sotāpanno sattakkhattuṃ devesu ca manussesu ca attabhāvaṃ paṭilabhati, tenassa gatiṃ paricchindanto evamāha.
Even a slow-witted Sotāpanna attains existence seven times among devas and humans; therefore, limiting his destiny, He spoke thus.
Ngay cả một vị Nhập Lưu (Sotāpanna) có trí tuệ chậm cũng tái sinh bảy lần trong cõi trời và cõi người, do đó, khi giới hạn đường đi của vị ấy, Ngài đã nói như vậy.
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve ṭhatvā.
In this very Dhamma means remaining in this very existence.
Diṭṭheva dhamme là ngay trong kiếp sống này.
Parinibbāyissatīti appaccayaparinibbānena parinibbāyissati.
Will attain parinibbāna means will attain parinibbāna by unconditioned parinibbāna.
Parinibbāyissati là sẽ nhập Niết Bàn bằng sự nhập Niết Bàn không còn duyên.
Iti nibbānena kūṭaṃ gaṇhanto imaṃ sīhanādasuttaṃ niṭṭhāpesīti.
Thus, concluding with Nibbāna, He brought this Sīhanāda Sutta to an end.
Như vậy, khi đạt đến Niết Bàn, Ngài đã kết thúc kinh Sīhanāda này.
82. Catutthassa paṭhame samaṇiyānīti samaṇasantakāni.
82. In the first of the fourth chapter, samaṇiyānī means belongings of a samaṇa.
82. Trong kinh thứ nhất của phẩm thứ tư, samaṇiyāni là những thứ thuộc về sa môn.
Samaṇakaraṇīyānīti samaṇena kattabbakiccāni.
Samaṇakaraṇīyānī means duties to be performed by a samaṇa.
Samaṇakaraṇīyāni là những việc cần làm của một sa môn.
Adhisīlasikkhāsamādānantiādīsu samādānaṃ vuccati gahaṇaṃ, adhisīlasikkhāya samādānaṃ gahaṇaṃ pūraṇaṃ adhisīlasikkhāsamādānaṃ.
Among adhisīlasikkhāsamādāna and so on, samādāna means undertaking; the undertaking, the fulfillment of the training in higher morality, is adhisīlasikkhāsamādāna.
Trong adhisīlasikkhāsamādāna và các từ khác, samādāna có nghĩa là thọ trì; adhisīlasikkhāsamādāna là thọ trì, hoàn thành giới học cao hơn.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the other two terms.
Đối với hai từ còn lại cũng vậy.
Ettha ca sīlaṃ adhisīlaṃ, cittaṃ adhicittaṃ, paññā adhipaññāti ayaṃ vibhāgo veditabbo.
Herein, the distinction should be understood as: morality is adhisīla, concentration is adhicitta, wisdom is adhipaññā.
Ở đây, cần phải hiểu sự phân biệt này: sīla là adhisīla, citta là adhicitta, paññā là adhipaññā.
Tattha pañcasīlaṃ sīlaṃ nāma, taṃ upādāya dasasīlaṃ adhisīlaṃ nāma, tampi upādāya catupārisuddhisīlaṃ adhisīlaṃ nāma.
Among these, the five precepts are called sīla; based on that, the ten precepts are called adhisīla; and based on that too, the Catu Pārisuddhi Sīla is called adhisīla.
Trong đó, ngũ giới được gọi là sīla, dựa vào đó, thập giới được gọi là adhisīla, và dựa vào đó nữa, Tứ Thanh Tịnh Giới được gọi là adhisīla.
Apica sabbampi lokiyasīlaṃ sīlaṃ nāma, lokuttarasīlaṃ adhisīlaṃ, tadeva sikkhitabbato sikkhāti vuccati.
Moreover, all mundane morality is called sīla, and supramundane morality is adhisīla; that itself is called sikkhā because it is to be trained in.
Hơn nữa, tất cả các giới luật thế gian đều được gọi là sīla, giới luật siêu thế là adhisīla, và chính điều đó được gọi là sikkhā vì nó cần được học.
Kāmāvacaracittaṃ pana cittaṃ nāma, taṃ upādāya rūpāvacaraṃ adhicittaṃ nāma, tampi upādāya arūpāvacaraṃ adhicittaṃ nāma.
Kāmāvacara citta is called citta; based on that, rūpāvacara is called adhicitta; and based on that too, arūpāvacara is called adhicitta.
Tâm dục giới được gọi là citta, dựa vào đó, tâm sắc giới là adhicitta, và dựa vào đó nữa, tâm vô sắc giới là adhicitta.
Apica sabbampi lokiyacittaṃ cittameva, lokuttaraṃ adhicittaṃ.
Moreover, all mundane consciousness is citta, and supramundane consciousness is adhicitta.
Hơn nữa, tất cả các tâm thế gian đều là citta, tâm siêu thế là adhicitta.
Paññāyapi eseva nayo.
The same method applies to wisdom (paññā).
Đối với trí tuệ (paññā) cũng vậy.
Tasmāti yasmā imāni tīṇi samaṇakaraṇīyāni, tasmā.
Tasmā means because these three are duties of a samaṇa, therefore.
Tasmā là vì ba điều này là những việc cần làm của sa môn, nên.
Tibboti bahalo.
Tibbo means intense.
Tibbo là mạnh mẽ, dày đặc.
Chandoti kattukamyatākusalacchando.
Chando means wholesome desire to act.
Chando là ý muốn làm, thiện dục.
Iti imasmiṃ suttante tisso sikkhā lokiyalokuttarā kathitāti.
Thus, in this Sutta, the three trainings, mundane and supramundane, are expounded.
Như vậy, trong kinh này, ba học giới thế gian và siêu thế đã được giảng dạy.
83. Dutiye piṭṭhito piṭṭhitoti pacchato pacchato.
83. In the second, piṭṭhito piṭṭhito means from behind, behind.
83. Trong kinh thứ hai, piṭṭhito piṭṭhito là từ phía sau, từ phía sau.
Ahampi dammo ahampi dammoti ahampi ‘‘dammo dammamāno’’ti vadamāno gāvīti.
Ahampi dammo ahampi dammo means "I too am tamed, I too am tamed," saying this, like a cow.
Ahampi dammo ahampi dammo là tôi cũng nói “được thuần hóa, được thuần hóa” như con bò cái.
Seyyathāpi gunnanti yathā gāvīnaṃ.
Seyyathāpi gunnaṃ means just as of cows.
Seyyathāpi gunnaṃ là như những con bò cái.
Gāvo hi kāḷāpi rattāpi setādivaṇṇāpi honti, gadrabhassa pana tādiso vaṇṇo nāma natthi.
Cows can be black, red, or white, etc., but a donkey does not have such a color.
Bò cái có thể có màu đen, đỏ, trắng và các màu khác, nhưng lừa thì không có màu sắc như vậy.
Yathā ca vaṇṇo, evaṃ saropi padampi aññādisameva.
Just as its color, so too its sound and gait are different.
Cũng như màu sắc, giọng nói và bước đi cũng khác biệt.
Sesaṃ uttānatthameva.
The rest is clear in meaning.
Phần còn lại là ý nghĩa rõ ràng.
Imasmimpi sutte tisso sikkhā missikāva kathitāti.
In this Sutta too, the three trainings are expounded as interwoven.
Trong kinh này, ba học giới cũng được giảng dạy một cách tổng hợp.
84. Tatiye paṭikaccevāti paṭhamameva.
84. In the third, paṭikaccevā means first and foremost.
84. Trong kinh thứ ba, paṭikaccevā là ngay từ đầu.
Sukaṭṭhaṃ karotīti naṅgalena sukaṭṭhaṃ karoti.
Sukaṭṭhaṃ karotī means cultivates well with a plow.
Sukaṭṭhaṃ karoti là cày bừa kỹ lưỡng bằng cày.
Sumatikatanti matiyā suṭṭhu samīkataṃ.
Sumatikataṃ means well-leveled with care.
Sumatikataṃ là được làm kỹ lưỡng bằng trí tuệ.
Kālenāti vapitabbayuttakālena.
Kālenā means at the appropriate time for sowing.
Kālena là vào thời điểm thích hợp để gieo hạt.
Sesaṃ uttānameva.
The rest is clear in meaning.
Phần còn lại là ý nghĩa rõ ràng.
Idhāpi tisso sikkhā missikāva kathitā.
Herein too, the three trainings are expounded as interwoven.
Ở đây, ba học giới cũng được giảng dạy một cách tổng hợp.
85. Catutthe vajjiputtakoti vajjirājakulassa putto.
85. In the fourth, vajjiputtako means a son of the Vajji royal family.
85. Trong kinh thứ tư, vajjiputtako là con trai của gia đình vua Vajji.
Diyaḍḍhasikkhāpadasatanti paṇṇāsādhikaṃ sikkhāpadasataṃ.
Diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ means one hundred and fifty training rules.
Diyaḍḍhasikkhāpada sataṃ là một trăm năm mươi giới điều.
Tasmiṃ samaye paññattāni sikkhāpadāneva sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was stated with reference to the training rules laid down at that time.
Điều này được nói đến các giới điều đã được chế định vào thời điểm đó.
So kira bhikkhu ajjavasampanno ujujātiko avaṅko akuṭilo, tasmā ‘‘ahaṃ ettakāni sikkhāpadāni rakkhituṃ sakkuṇeyyaṃ vā na vā’’ti cintetvā satthu ārocesi.
That monk, it is said, was upright, straightforward, not crooked or deceitful; therefore, he considered, "Can I observe so many training rules or not?" and reported it to the Teacher.
Nghe nói, vị tỳ khưu đó là người ngay thẳng, chân thật, không cong vẹo, không gian xảo, vì vậy, sau khi suy nghĩ “Tôi có thể giữ được chừng đó giới điều hay không?”, vị ấy đã trình lên Đức Phật.
Sakkomahanti sakkomi ahaṃ.
Sakkomahaṃ means "I am able."
Sakkomahaṃ là tôi có thể.
So kira ‘‘ettakesu sikkhāpadesu sikkhantassa agaru tīsu sikkhāsu sikkhitu’’nti maññamāno evamāha.
He, it is said, thinking, "For one who trains in so many training rules, it is not difficult to train in the three trainings," spoke thus.
Nghe nói, vị ấy đã nói như vậy, nghĩ rằng “Đối với người đang học chừng đó giới điều, việc học ba học giới không khó khăn.”
Atha bhagavā yathā nāma paññāsa tiṇakalāpiyo ukkhipituṃ asakkontassa kalāpiyasataṃ bandhitvā sīse ṭhapeyya, evameva ekissāpi sikkhāya sikkhituṃ asakkontassa aparā dvepi sikkhā upari pakkhipanto tasmātiha tvaṃ bhikkhūtiādimāha.
Then the Blessed One, just as one would bind a hundred bundles of grass and place them on the head of someone unable to lift fifty bundles, similarly placing two other trainings on top of one who was unable to train in even one training, said, "Therefore, monk, you..." and so on.
Rồi Đức Thế Tôn, như một người không thể nhấc năm mươi bó cỏ lại buộc thành một trăm bó và đặt lên đầu, cũng vậy, Ngài đã nói “Tasmātiha tvaṃ bhikkhū” (Do đó, này tỳ khưu) và tiếp tục, như thể đặt thêm hai học giới lên một người không thể học một học giới nào.
Sukhumālo kira uttaro nāma jānapadamanusso lohapāsādavihāre vasati.
It is said that a refined rural man named Uttara lived in the Lohapāsāda Vihāra.
Nghe nói, có một người dân quê tên Uttara, rất yếu ớt, sống trong tu viện Loha Pāsāda.
Atha naṃ daharabhikkhū āhaṃsu – ‘‘uttara, aggisālā ovassati, tiṇaṃ kappiyaṃ katvā dehī’’ti.
Then young monks said to him, "Uttara, the fire-hall roof is leaking; make some grass permissible and give it."
Rồi các tỳ khưu trẻ nói với ông: “Này Uttara, phòng lửa bị dột, hãy cắt cỏ hợp lệ rồi đưa cho.”
Taṃ ādāya aṭaviṃ gantvā tena lāyitaṃ tiṇaṃyeva karaḷe bandhitvā ‘‘paññāsa karaḷe gahetuṃ sakkhissasi uttarā’’ti āhaṃsu.
Taking that, they went to the forest, and binding the grass he had cut into a bundle, they said, "Uttara, can you carry fifty bundles?"
Họ đưa ông vào rừng, và sau khi ông cắt cỏ, họ buộc thành bó và nói: “Này Uttara, ông có thể mang năm mươi bó không?”
So ‘‘na sakkhissāmī’’ti āha.
He said, "I cannot."
Ông nói: “Tôi không thể.”
Asītiṃ pana sakkhissasīti?
"Can you carry eighty, then?"
Tám mươi bó thì sao?
Na sakkhissāmi, bhanteti.
"No, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, tôi không thể.”
Ekaṃ karaḷasataṃ sakkhissasīti?
"Can you carry one hundred bundles?"
Một trăm bó thì sao?
Āma, bhante, gaṇhissāmīti.
"Yes, Venerable Sir, I will take them."
“Vâng, bạch Thế Tôn, tôi sẽ mang.”
Daharabhikkhū karaḷasataṃ bandhitvā tassa sīse ṭhapayiṃsu.
The young monks bound one hundred bundles and placed them on his head.
Các tỳ khưu trẻ buộc một trăm bó và đặt lên đầu ông.
So ukkhipitvā nitthunanto gantvā aggisālāya samīpe pātesi.
He lifted them, groaned, and carrying them, threw them down near the fire-hall.
Ông nhấc lên, thở dài, đi đến gần phòng lửa và đặt xuống.
Atha naṃ bhikkhū ‘‘kilantarūposi uttarā’’ti āhaṃsu.
Then the monks said to him, "Uttara, you look exhausted."
Rồi các tỳ khưu nói với ông: “Này Uttara, ông có vẻ mệt mỏi.”
Āma, bhante, daharā bhikkhū maṃ vañcesuṃ, imaṃ ekampi karaḷasataṃ ukkhipituṃ asakkontaṃ maṃ ‘‘paṇṇāsa karaḷe ukkhipāhī’’ti vadiṃsu.
"Yes, Venerable Sir, the young monks deceived me; they told me to carry fifty bundles when I couldn't even lift this one hundred-bundle load."
“Vâng, bạch Thế Tôn, các tỳ khưu trẻ đã lừa tôi. Tôi không thể nhấc nổi một trăm bó này, vậy mà họ lại bảo tôi nhấc năm mươi bó.”
Āma, uttara, vañcayiṃsu tanti.
"Yes, Uttara, they did deceive you."
“Vâng, Uttara, họ đã lừa ông.”
Evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ.
This simile should be understood accordingly.
Điều này cần được hiểu theo cách tương tự.
Idhāpi tisso sikkhā missikāva kathitā.
Herein too, the three trainings are expounded as interwoven.
Ở đây, ba học giới cũng được giảng dạy một cách tổng hợp.
86. Pañcame ujumaggānusārinoti ujumaggo vuccati ariyamaggo, taṃ anussarantassa paṭipannakassāti attho.
86. In the fifth, ujumaggānusārino means one who follows the straight path, the straight path being the Noble Path; that is, one who practices it.
86. Trong kinh thứ năm, ujumaggānusārino là người đi theo con đường thẳng, nghĩa là người thực hành theo Bát Chánh Đạo.
Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇanti paṭhamameva maggañāṇaṃ uppajjati.
Knowledge of destruction means that the knowledge of the path arises first.
Trí tuệ đầu tiên về sự diệt tận có nghĩa là trí tuệ Đạo (maggañāṇa) đầu tiên phát sinh.
Maggo hi kilesānaṃ khepanato khayo nāma, taṃsampayuttaṃ ñāṇaṃ khayasmiṃ ñāṇaṃ nāma.
Indeed, the path is called 'destruction' because it expels defilements (kilesa). The knowledge associated with it is called 'knowledge of destruction'.
Đạo (magga) được gọi là sự diệt tận (khaya) vì nó tiêu diệt các phiền não (kilesa), và trí tuệ đi kèm với nó được gọi là trí tuệ về sự diệt tận (khayasmiṃ ñāṇa).
Tato aññā anantarāti tato catutthamaggañāṇato anantarā aññā uppajjati, arahattaphalaṃ uppajjatīti attho.
After that, another immediately means that immediately after that fourth path-knowledge, another arises; that is, the fruit of arahantship (arahattaphala) arises.
Sau đó, một trí tuệ khác không gián đoạn có nghĩa là sau trí tuệ Đạo thứ tư, một trí tuệ khác không gián đoạn phát sinh, tức là quả A-la-hán (arahattaphala) phát sinh.
Aññāvimuttassāti arahattaphalavimuttiyā vimuttassa.
Of one liberated by another knowledge means of one liberated by the liberation of the fruit of arahantship.
Đối với người được giải thoát bằng trí tuệ có nghĩa là đối với người được giải thoát bằng sự giải thoát của quả A-la-hán.
Ñāṇaṃ ve hotīti paccavekkhaṇañāṇaṃ hoti.
Knowledge indeed arises means that knowledge of review (paccavekkhaṇañāṇa) arises.
Thật vậy, có trí tuệ có nghĩa là có trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa).
Iti suttepi gāthāsupi satta sekhā kathitā.
Thus, in both the Sutta and the verses, seven learners (sekha) are mentioned.
Như vậy, trong các bài kinh và cả trong các bài kệ, bảy bậc Hữu học (sekha) đã được nói đến.
Avasāne pana khīṇāsavo dassitoti.
But at the end, one whose taints are destroyed (khīṇāsava) is shown.
Nhưng cuối cùng, bậc Lậu tận (khīṇāsava) được chỉ ra.
87. Chaṭṭhe attakāmāti attano hitakāmā.
In the sixth, attakāmā means those desirous of their own welfare.
Trong bài thứ sáu, attakāmā có nghĩa là người mong muốn điều lợi ích cho bản thân.
Yatthetaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchatīti yāsu sikkhāsu sabbametaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ saṅgahaṃ gacchati.
Where all this comes together means in which trainings all this, one and a half hundred training rules, are included.
Nơi tất cả điều này được hội tụ có nghĩa là trong những học giới (sikkhā) nào mà tất cả một trăm rưỡi học giới này được bao gồm.
Paripūrakārī hotīti samattakārī hoti.
Becomes one who fulfills completely means becomes one who completes.
Là người hoàn thiện có nghĩa là người thực hiện trọn vẹn.
Mattaso kārīti pamāṇena kārako, sabbena sabbaṃ kātuṃ na sakkotīti attho.
One who acts in moderation means one who acts within limits; the meaning is that one cannot do everything in its entirety.
Người thực hiện có chừng mực có nghĩa là người thực hiện theo mức độ, tức là không thể thực hiện tất cả mọi thứ.
Khuddānukhuddakānīti cattāri pārājikāni ṭhapetvā sesasikkhāpadāni.
Minor and very minor refers to the remaining training rules, excluding the four pārājika offenses.
Các giới nhỏ và giới rất nhỏ là các học giới còn lại, trừ bốn giới Pārājika.
Tatrāpi saṅghādisesaṃ khuddakaṃ, thullaccayaṃ anukhuddakaṃ nāma.
Among these, the saṅghādisesa is minor, and the thullaccaya is very minor.
Trong đó, Saṅghādisesa là giới nhỏ, Thullaccaya là giới rất nhỏ.
Thullaccayañca khuddakaṃ, pācittiyaṃ anukhuddakaṃ nāma, pācittiyañca khuddakaṃ, pāṭidesaniyadukkaṭadubbhāsitāni anukhuddakāni nāma.
The thullaccaya is minor, and the pācittiya is very minor; the pācittiya is minor, and the pāṭidesanīya, dukkaṭa, and dubbhāsita are very minor.
Thullaccaya là giới nhỏ, Pācittiya là giới rất nhỏ; Pācittiya là giới nhỏ, Pāṭidesanīya, Dukkaṭa, Dubbhāsita là các giới rất nhỏ.
Ime pana aṅguttaramahānikāyavaḷañjanakaācariyā ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā sesāni sabbānipi khuddānukhuddakānī’’ti vadanti.
However, the teachers who interpret the Aṅguttara Mahānikāya say, "Excluding the four pārājika offenses, all the rest are minor and very minor."
Tuy nhiên, các vị thầy giải thích Anguttara Mahānikāya nói rằng: “Trừ bốn giới Pārājika, tất cả các giới còn lại đều là giới nhỏ và giới rất nhỏ.”
Tāni āpajjatipi vuṭṭhātipīti ettha pana khīṇāsavo tāva lokavajjaṃ nāpajjati, paṇṇattivajjameva āpajjati.
Falls into them and rises out of them: Here, an Arahant (khīṇāsava) does not fall into offenses blameworthy by the world, but only into offenses prescribed (by the Buddha).
Phạm và thoát khỏi chúng – ở đây, bậc A-la-hán không phạm lỗi thế tục, chỉ phạm lỗi chế định.
Āpajjanto ca kāyenapi vācāyapi cittenapi āpajjati.
When falling into an offense, one falls by body, speech, and mind.
Khi phạm, vị ấy phạm bằng thân, bằng lời nói và bằng ý nghĩ.
Kāyena āpajjanto kuṭikārasahaseyyādīni āpajjati, vācāya āpajjanto sañcarittapadasodhammādīni, cittena āpajjanto rūpiyapaṭiggahaṇaṃ āpajjati.
Falling by body, one commits offenses like building a hut or sleeping with another; falling by speech, one commits offenses like going on errands for others or making improper statements; falling by mind, one commits offenses like accepting gold or silver.
Phạm bằng thân thì phạm các giới như xây nhà, ngủ chung; phạm bằng lời nói thì phạm các giới như làm trung gian mai mối (sañcaritta), v.v.; phạm bằng ý nghĩ thì phạm giới nhận tiền vàng (rūpiyapaṭiggahaṇa).
Sekkhesupi eseva nayo.
The same method applies to learners (sekha) as well.
Đối với các bậc Hữu học (sekha) cũng theo cách tương tự.
Na hi mettha, bhikkhave, abhabbatā vuttāti, bhikkhave, na hi mayā ettha evarūpaṃ āpattiṃ āpajjane ca vuṭṭhāne ca ariyapuggalassa abhabbatā kathitā.
For in this, bhikkhus, inability has not been declared by me means, bhikkhus, I have not declared the inability of a noble person to fall into and rise out of such offenses.
Này các tỳ-khưu, ở đây Ta không nói về sự không có khả năng có nghĩa là, này các tỳ-khưu, ở đây Ta không nói về sự không có khả năng của một bậc Thánh nhân trong việc phạm lỗi và thoát khỏi lỗi như vậy.
Ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtāni cattāri mahāsīlasikkhāpadāni.
Fundamental to the holy life refers to the four great morality training rules (mahāsīla-sikkhāpada) that are fundamental to the holy life of the path (maggabrahmacariya).
Là những giới hạnh Phạm hạnh sơ khởi là bốn học giới đại giới (mahāsīla) là khởi đầu của Phạm hạnh Đạo (maggabrahmacariya).
Brahmacariyasāruppānīti tāniyeva catumaggabrahmacariyassa sāruppāni anucchavikāni.
Appropriate to the holy life refers to those very four great morality training rules which are appropriate and suitable for the holy life of the four paths.
Phù hợp với Phạm hạnh là chính những giới hạnh đó phù hợp và tương xứng với Phạm hạnh Tứ Đạo (catumaggabrahmacariya).
Tatthāti tesu sikkhāpadesu.
Therein refers to those training rules.
Ở đó có nghĩa là trong những học giới đó.
Dhuvasīloti nibaddhasīlo.
One of constant virtue means one whose virtue is unbroken.
Giới hạnh kiên định có nghĩa là giới hạnh vững chắc.
Ṭhitasīloti patiṭṭhitasīlo.
One of stable virtue means one whose virtue is established.
Giới hạnh vững chãi có nghĩa là giới hạnh được thiết lập.
Sotāpannoti sotasaṅkhātena maggena phalaṃ āpanno.
Stream-enterer (sotāpanna) means one who has attained the fruit through the path called the stream.
Bậc Nhập Lưu (Sotāpanna) có nghĩa là người đã đạt được quả (phala) bằng Đạo (magga) được gọi là dòng (sota).
Avinipātadhammoti catūsu apāyesu apatanasabhāvo.
One whose nature it is not to fall into states of woe means one whose nature is not to fall into the four lower realms (apāya).
Không rơi vào các khổ cảnh có nghĩa là không có bản chất rơi vào bốn khổ cảnh.
Niyatoti sotāpattimagganiyāmena niyato.
Determined means determined by the stream-entry path (sotāpattimagga).
Đã được định đoạt có nghĩa là đã được định đoạt bởi sự định đoạt của Đạo Nhập Lưu (sotāpattimagganiyāma).
Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasambodhiparāyaṇo.
Bound for full enlightenment means bound for the full enlightenment of the three higher paths.
Hướng đến Giác ngộ có nghĩa là hướng đến sự giác ngộ của ba Đạo cao hơn.
Tanuttāti tanubhāvo.
Attenuation means the state of being thin or diminished.
Tanuttā có nghĩa là sự mỏng manh.
Sakadāgāmino hi rāgādayo abbhapaṭalaṃ viya macchikāpattaṃ viya ca tanukā honti, na bahalā.
For the once-returner (sakadāgāmī), greed (rāga) and other defilements are attenuated, not dense, like a cloud layer or a film of oil.
Thật vậy, đối với bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī), tham ái (rāga) và các phiền não khác trở nên mỏng manh như lớp mây mỏng hay lớp vảy cá, không còn dày đặc.
Orambhāgiyānanti heṭṭhābhāgiyānaṃ.
Of the lower fetters means of the fetters of the lower realms.
Của những kiết sử hạ phần có nghĩa là của những kiết sử thuộc phần dưới.
Saṃyojanānanti bandhanānaṃ.
Of the fetters means of the bonds.
Của những kiết sử có nghĩa là của những ràng buộc.
Parikkhayāti parikkhayena.
By their destruction means by the destruction (of the fetters).
Do sự diệt tận có nghĩa là do sự diệt tận.
Opapātiko hotīti uppannako hoti.
Is an apparitional rebirth means one who has arisen (spontaneously).
Là một bậc Hóa sinh (Opapātika) có nghĩa là một bậc tái sinh tự phát.
Tattha parinibbāyīti heṭṭhā anotaritvā upariyeva parinibbānadhammo.
Attains Nibbāna there means one who attains Nibbāna right there, above, without descending below.
Nhập Niết Bàn tại đó có nghĩa là bậc có bản chất nhập Niết Bàn ngay tại đó, không cần tái sinh xuống các cõi thấp hơn.
Anāvattidhammoti yonigativasena anāgamanadhammo.
One whose nature it is not to return means one whose nature is not to return in terms of going to a womb.
Không tái sinh trở lại có nghĩa là không có bản chất tái sinh trở lại theo cách đi vào các cảnh giới.
Padesaṃ padesakārītiādīsu padesakārī puggalo nāma sotāpanno ca sakadāgāmī ca anāgāmī ca, so padesameva sampādeti.
In expressions like one who performs partially, the individual who performs partially (padesakārī) is the stream-enterer, the once-returner, and the non-returner, and such a one accomplishes only a part.
Trong các trường hợp như người thực hành một phần (padesakārī), người thực hành một phần là bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), Nhất Lai (Sakadāgāmī) và Bất Hoàn (Anāgāmī); vị ấy chỉ đạt được một phần.
Paripūrakārī nāma arahā, so paripūrameva sampādeti.
The one who fulfills completely (paripūrakārī) is the Arahant, and such a one accomplishes completely.
Người thực hành trọn vẹn là bậc A-la-hán (Arahā); vị ấy đạt được sự trọn vẹn.
Avañjhānīti atucchāni saphalāni saudrayānīti attho.
Not barren means not empty, fruitful, having future results; this is the meaning.
Không vô ích có nghĩa là không trống rỗng, có kết quả, có lợi ích.
Idhāpi tisso sikkhā missakāva kathitā.
Here too, the three trainings are spoken of as being mixed.
Ở đây, ba học giới cũng được nói đến một cách hỗn hợp.