Khadiravanamagge sīvalitthero viyāti satthari kira taṃ maggaṃ paṭipanne devatā ‘‘amhākaṃ ayyassa sīvalittherassa sakkāraṃ karissāmā’’ti cintetvā ekekayojane vihāraṃ kāretvā ekayojanato uddhaṃ gantuṃ adatvā pātova uṭṭhāya dibbāni yāguādīni gahetvā ‘‘amhākaṃ ayyo sīvalitthero kahaṃ nisinno’’ti vicaranti.
Like Sīvali Thera on the Khadira forest path — it is said that when the Teacher was proceeding along that path, deities, thinking, “We shall pay homage to our venerable Sīvali Thera,” built monasteries at every yojana and, not allowing him to go beyond one yojana, would rise early in the morning, take divine gruel and other provisions, and inquire, “Where is our venerable Sīvali Thera seated?”
Giống như Trưởng lão Sīvali trên con đường rừng Khadira: Khi Đức Phật đang đi trên con đường đó, chư thiên nghĩ: “Chúng ta sẽ cúng dường Trưởng lão Sīvali, bậc trưởng lão của chúng ta”, rồi xây dựng một tịnh xá mỗi yojana (khoảng 12 km), không cho đi xa hơn một yojana, sáng sớm thức dậy mang theo cháo và các món ăn cúng dường của chư thiên, rồi đi tìm: “Trưởng lão Sīvali của chúng ta đang ngồi ở đâu?”
Thero attano abhihaṭaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dāpesi.
The elder gave the offerings brought to him to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha.
Trưởng lão đã cúng dường những gì mình nhận được cho Tăng đoàn gồm Đức Phật và các vị khác.
Evaṃ satthā saparivāro tiṃsayojanikaṃ kantāraṃ sīvalittherassa puññaphalaṃ anubhavamānova agamāsi.
Thus, the Teacher, with his retinue, traversed the thirty-yojana wilderness, experiencing the fruit of Sīvali Thera’s merit.
Như vậy, Đức Phật cùng đoàn tùy tùng đã đi qua một vùng hoang mạc dài ba mươi yojana, chỉ hưởng thụ quả phước của Trưởng lão Sīvali.
Tenevetaṃ vuttaṃ.
It was with reference to this that it was said.
Do đó điều này đã được nói.
Tiṇṇampi sannipātena nibbattānīti pittādīnaṃ tiṇṇampi visamānaṃ sannipātena jātāni.
Arisen from the conjunction of the three means arisen from the conjunction of the three imbalances, such as bile.
Nibbattānī do sự kết hợp của cả ba có nghĩa là phát sinh do sự kết hợp của ba yếu tố bất thường như mật, v.v.
Atisītādibhāvena utūnaṃ pariṇāmoti āha ‘‘atisītaatiuṇhaututo jātānī’’ti.
The transformation of seasons due to extreme cold and so on is why it is said “arisen from extremely cold and extremely hot seasons”.
Sự thay đổi của thời tiết do quá lạnh, v.v., do đó nói “phát sinh do thời tiết quá lạnh, quá nóng”.
Purimaututo visadiso utu utupariṇāmo, tato jātāni utupariṇāmajāni, visabhāgaututo jātānīti attho.
A season different from the previous season is utupariṇāmo (seasonal change); those arisen from that are utupariṇāmajāni (born of seasonal change), meaning arisen from a dissimilar season.
Thời tiết khác thường so với thời tiết trước đó là utupariṇāma (sự thay đổi thời tiết), những gì phát sinh từ đó là utupariṇāmajāni, nghĩa là phát sinh từ thời tiết bất thường.
Jaṅgaladesavāsīnañhi anūpadese vasantānaṃ visabhāgova utu uppajjati, anūpadesavāsīnañca jaṅgaladeseti.
Indeed, for those living in jungle regions, a dissimilar climate arises when they live in marshy regions, and for those living in marshy regions, (a dissimilar climate arises when they live in) jungle regions.
Thật vậy, đối với những người sống ở vùng rừng núi, khi sống ở vùng đầm lầy, thời tiết bất thường sẽ xuất hiện, và đối với những người sống ở vùng đầm lầy, thì ở vùng rừng núi.
Evaṃ malayasamuddatīrādivasenapi utuvisabhāgatā uppajjatiyeva.
Thus, a dissimilar climate also arises due to factors like the Malaya sea coast and so on.
Tương tự, sự bất thường về thời tiết cũng phát sinh do vùng núi Malaya, bờ biển, v.v.
Tato jātāni utupariṇāmajāni nāma.
Those born from that are called 'born of climatic change'.
Những gì phát sinh từ đó được gọi là utupariṇāmajāni.
Attano pakaticariyānaṃ visamaṃ kāyassa pariharaṇavasena visamaparihārajāni.
Those born from improper care of the body, inconsistent with one's natural habits, are visamaparihārajāni (born of improper care).
Visamaparihārajāni là những gì phát sinh do sự chăm sóc cơ thể không đúng cách, trái với thói quen tự nhiên của mình.
Tāni pana accāsanaatiṭṭhānādinā veditabbānīti āha ‘‘accāsanaatiṭṭhānādikā’’ti.
These, however, should be understood as arising from excessive eating, excessive standing, etc., hence it is said: 'arising from excessive eating, excessive standing, etc.'
Những điều đó cần được hiểu là do ngồi quá nhiều, đứng quá nhiều, v.v., do đó nói “do ngồi quá nhiều, đứng quá nhiều, v.v.”.
Ādi-saddena mahābhāravahaṇasudhākoṭṭanaadesakālacaraṇādīni saṅgaṇhāti.
By the word 'etc.' are included carrying heavy loads, pounding lime, walking at improper times and places, and so on.
Với từ “v.v.”, bao gồm việc mang vác nặng, đập đá vôi, đi lại không đúng lúc, không đúng nơi, v.v.
Parassa upakkamato nibbattāni opakkamikāni, ayaṃ coroti vā pāradārikoti vā gahetvā jaṇṇukakapparamuggarādīhi nippothanaupakkamaṃ paccayaṃ katvā uppannānīti attho.
Those arisen from the assault of others are opakkamikāni (born of assault); the meaning is that they arise by making the assault of beating with knees, elbows, clubs, etc., a condition, having seized someone saying 'this is a thief' or 'this is an adulterer'.
Những gì phát sinh do sự tấn công của người khác là opakkamikāni, nghĩa là phát sinh do sự tấn công như bắt giữ người này vì tội trộm cắp hoặc ngoại tình, rồi đánh đập bằng gậy, chày, v.v.
Tenāha ‘‘vadhabandhanādiupakkamena nibbattānī’’ti.
Therefore, it is said: 'arisen from assaults such as killing and binding.'
Do đó nói “phát sinh do sự tấn công như giết hại, trói buộc, v.v.”.
Kevalanti bāhiraṃ paccayaṃ anapekkhitvā kevalaṃ, tena vināti attho.
Kevala means 'solely', without relying on an external condition; it means 'by that alone'.
Kevala có nghĩa là hoàn toàn, không phụ thuộc vào nhân duyên bên ngoài, nghĩa là không có điều đó.
Tenāha ‘‘pubbekatakammavipākavaseneva jātānī’’ti.
Therefore, it is said: 'arisen solely by the ripening of past kamma.'
Do đó nói “phát sinh chỉ do quả báo của nghiệp đã làm trước đây”.
88-90. Aṭṭhame sotāpanno catūhi vātehi indakhīlo viya parappavādehi akampiyo acalasaddhāya samannāgatattā sāsane laddhappatiṭṭho samaṇamacalo nāmāti āha ‘‘sāsane laddhappatiṭṭhattā’’tiādi.
88-90. In the eighth (sutta), a stream-enterer (Sotāpanna), being unshakeable by the doctrines of others like an immovable pillar (indakhīla) by four winds, is called samaṇamacala (an unshakeable recluse) because he is endowed with unshakeable faith and has gained a footing in the Dispensation, hence it is said: 'having gained a footing in the Dispensation' and so on.
88-90. Trong phần thứ tám, bậc Dự Lưu, giống như cột đá Indakhīla không bị lay chuyển bởi bốn ngọn gió, không bị lung lay bởi các luận thuyết khác, được an lập vững chắc trong giáo pháp do có đức tin bất động, được gọi là samaṇamacala, do đó nói “do được an lập vững chắc trong giáo pháp”, v.v.
Thaddhabhāvakarānaṃ kilesānaṃ sabbaso samucchinnattāti cittassa thaddhabhāvakarānaṃ uddhambhāgiyakilesānaṃ sabbaso abhāvā samaṇasukhumālo nāma sukhumālabhāvappattito.
Samaṇasukhumāla (a delicate recluse) is so called due to having attained a delicate state, because of 'the complete eradication of defilements that cause rigidity of mind,' meaning the complete absence of the higher fetters that cause rigidity of mind.
Samaṇasukhumāla được gọi là bậc sa-môn tế nhị, do đạt được trạng thái tế nhị vì hoàn toàn đoạn trừ các phiền não gây ra sự cứng nhắc của tâm, tức là hoàn toàn không còn các phiền não thuộc thượng phần kiết sử.
Navamadasamāni suviññeyyāneva.
The ninth and tenth (suttas) are easily understood.
Thứ chín và thứ mười rất dễ hiểu.
93. Tatiye appaṭivānīti bhāvappadhāno niddesoti āha ‘‘anivattanatā’’ti.
93. In the third (sutta), appaṭivānī is a designation based on the abstract noun, hence it is said: 'non-reversal'.
93. Trong phần thứ ba, appaṭivānī là một cách diễn đạt nhấn mạnh trạng thái, do đó nói “sự không thoái lui”.
‘‘Appaṭivānitā’’ti vattabbe ‘‘appaṭivānī’’ti vuttaṃ.
Instead of saying "appaṭivānitā," "appaṭivānī" is stated.
Thay vì nói “appaṭivānitā”, đã nói “appaṭivānī”.
Tathā hi vīriyappavāhe vattamāne antarā eva paṭigamanaṃ nivattanaṃ paṭivānaṃ, taṃ assa atthīti paṭivānī, na paṭivānī appaṭivānī, tassa bhāvo appaṭivānitā, anivattanāti attho.
For indeed, when the flow of energy is proceeding, turning back midway is nivattana (reversal), paṭivāna (turning back); one who has that is paṭivānī; one who does not have it is appaṭivānī; the state of that is appaṭivānitā, meaning non-reversal.
Cũng vậy, khi dòng tinh tấn đang diễn ra, sự quay lại, sự dừng lại, sự rút lui giữa chừng là paṭivāna. Người có nó là paṭivānī. Không paṭivānī là appaṭivānī. Trạng thái đó là appaṭivānitā, nghĩa là không dừng lại.
Appaṭivānīti vā itthiliṅgavasenevāyaṃ niddeso.
Or, appaṭivānī is a designation in the feminine gender.
Hoặc, appaṭivānī là sự trình bày theo giống cái.
Antarāyeva paṭigamanaṃ nivattanaṃ paṭivānī, na paṭivānī appaṭivānī, anivattanāti attho.
Turning back midway is nivattana (reversal), paṭivānī (one who turns back); one who does not turn back is appaṭivānī, meaning non-reversal.
Sự quay lại, sự dừng lại, sự rút lui giữa chừng là paṭivānī. Không paṭivānī là appaṭivānī, nghĩa là không dừng lại.
94. Catutthe saṇṭhapetabbanti sammadeva ṭhapetabbaṃ.
94. In the fourth (sutta), saṇṭhapetabba means to establish well.
94. Trong phần thứ tư, saṇṭhapetabbaṃ nghĩa là được an trú một cách đúng đắn.
Yathā pana ṭhapitaṃ saṇṭhapitaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘sannisādetabba’’ntiādi vuttaṃ.
To show how it is established well, 'sannisādetabba' and so on are stated.
Để chỉ ra cách thức an trú được gọi là saṇṭhapitaṃ, nên đã nói “sannisādetabbaṃ” v.v.
Tattha sannisādetabbanti samādhippaṭipakkhe kilese sannisīdāpentena cittaṃ gocarajjhatte sannisīdāpetabbanti.
Therein, sannisādetabba means that by subduing the defilements, which are obstacles to samādhi, one should settle the mind on its object.
Trong đó, sannisādetabbaṃ nghĩa là hành giả phải làm cho tâm an trú vào đối tượng, bằng cách làm lắng dịu các phiền não đối nghịch với samādhi.
Ekodi kātabbanti abyaggabhāvāpādanena ekaggaṃ kātabbaṃ.
Ekodi kātabba means to make it one-pointed by bringing it to a state of undistractedness.
Ekodi kātabbaṃ nghĩa là làm cho tâm nhất tâm bằng cách đạt đến trạng thái không phân tán.
Samādahitabbanti yathā ārammaṇe suṭṭhu appitaṃ hoti, evaṃ sammā sammadeva ādahitabbaṃ, suṭṭhu āropetabbaṃ samāhitaṃ kātabbanti attho.
Samādahitabba means to fix it well, to apply it well, so that it is well-placed on the object; the meaning is to make it samāhita (collected).
Samādahitabbaṃ nghĩa là phải an trú một cách đúng đắn, tức là phải đặt tâm vào đối tượng một cách vững chắc, làm cho tâm được định.
95-96. Pañcame chavālātanti chavānaṃ daḍḍhaṭṭhāne alātaṃ.
95-96. In the fifth (sutta), chavālāta means a firebrand from a burnt corpse.
95-96. Trong phần thứ năm, chavālātaṃ là một cục than hồng ở nơi thiêu xác.
Tenevāha ‘‘susāne alāta’’nti.
Therefore, it is said: 'a firebrand in a charnel ground.'
Do đó, đã nói “than hồng ở nghĩa địa”.
Majjhaṭṭhāne gūthamakkhitanti pamāṇena aṭṭhaṅgulamattaṃ dvīsu ṭhānesu ādittaṃ majjhe gūthamakkhitaṃ.
Majjhaṭṭhāne gūthamakkhita means eight finger-breadths in size, burning at two ends, and smeared with excrement in the middle.
Majjhaṭṭhāne gūthamakkhitaṃ nghĩa là có chiều dài khoảng tám ngón tay, cháy ở hai đầu, và ở giữa bị dính phân.
Kaṭṭhatthanti kaṭṭhena kātabbakiccaṃ.
Kaṭṭhattha means the purpose for which wood is used.
Kaṭṭhatthaṃ nghĩa là công việc cần làm bằng gỗ.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is obvious.
Phần còn lại ở đây rõ ràng.
Chaṭṭhaṃ uttānameva.
The sixth (sutta) is obvious.
Phần thứ sáu cũng rõ ràng.
97-100. Sattame khippanisantīti khippapañño.
97-100. In the seventh (sutta), khippanisanti means one with swift wisdom.
97-100. Trong phần thứ bảy, khippanisantī nghĩa là người có trí tuệ nhanh nhạy.
Tenāha ‘‘khippanisāmano’’tiādi.
Therefore, it is said: 'one who discerns swiftly' and so on.
Do đó, đã nói “khippanisāmano” v.v.
Anurūpadhammanti lokuttarādhigamassa anucchavikasabhāvaṃ.
Anurūpadhamma means a nature suitable for the attainment of the supramundane.
Anurūpadhammaṃ nghĩa là bản chất phù hợp để đạt được các pháp siêu thế.
Kalyāṇā sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā vācā assāti kalyāṇavāco.
Whose speech is good, beautiful, with well-rounded words and syllables, is therefore kalyāṇavāco (good-spoken).
Người có lời nói tốt đẹp, có từ ngữ và câu cú tròn đầy là kalyāṇavāco.
Tenāha ‘‘sundaravacano’’ti.
Therefore it is said, "sundaravacano" (beautiful-spoken).
Do đó, đã nói “sundaravacano”.
Kalyāṇaṃ madhuraṃ vākkaraṇaṃ udāhāraghoso assāti kalyāṇavākkaraṇo.
Whose utterance, whose sound of speech, is good and sweet, is therefore kalyāṇavākkaraṇo (good-voiced).
Người có giọng nói tốt đẹp, ngọt ngào là kalyāṇavākkaraṇo.
Guṇaparipuṇṇabhāvena pūre puṇṇabhāve bhavāti porī, tāya poriyā.
It is called porī because it exists in a state of fullness, complete with virtues; by that poriyā.
Là porī vì có sự tròn đầy, đầy đủ các phẩm chất; bởi poriyā.
Tenāha ‘‘guṇaparipuṇṇāyā’’ti.
Therefore it is said, "guṇaparipuṇṇāyā" (complete with virtues).
Do đó, đã nói “guṇaparipuṇṇāyā”.
Pure bhavattā poriyā nāgarikitthiyā sukhumālattanena sadisāti porī, tāya poriyā.
It is called porī because it exists from before, similar to the delicate nature of a city woman; by that poriyā.
Là porī vì giống như người phụ nữ thành thị (nāgarikitthiyā) có sự tinh tế (sukhumālattanena) do sống trong thành thị (pure bhavattā); bởi poriyā.
‘‘Sukhumālattanenā’’ti iminā tassā vācāya mudusaṇhabhāvo vutto.
By "sukhumālattanena" (by its delicate nature), the soft and refined quality of that speech is stated.
Với từ “sukhumālattanena” này, sự mềm mại và tinh tế của lời nói được nói đến.
Apalibuddhāyāti pittasemhādīhi na paliveṭhitāya.
Apalibuddhāyā means not entangled by phlegm, bile, etc.
Apalibuddhāyā nghĩa là không bị vướng mắc bởi đờm, mật v.v.
Adosāyāti sandiddhavilambitādidosarahitāya agaḷitapadabyañjanāyāti apatitapadabyañjanāya avirahitapadabyañjanāya.
Adosāyā means free from faults such as being indistinct or hesitant. Agaḷitapadabyañjanāyā means whose words and syllables are not fallen, whose words and syllables are not missing.
Adosāyā nghĩa là không có các lỗi như nói lắp, nói chậm v.v. Agaḷitapadabyañjanāyā nghĩa là không bỏ sót từ ngữ hay câu cú, không thiếu từ ngữ hay câu cú.
Ubhayametaṃ anelagalāyāti imasseva atthavacanaṃ.
Both of these are merely an explanation of the meaning of anelagalāyā.
Cả hai điều này đều là ý nghĩa của từ anelagalāyā.
Anelagalāyāti hi anelāya ceva agalāya cāti attho.
For Anelagalāyā means both not stammering and not faltering.
Vì anelagalāyā có nghĩa là không ela và không gala.
Atthaṃ viññāpetuṃ samatthāyāti ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā bhāsitatthassa viññāpanasatthāya.
Atthaṃ viññāpetuṃ samatthāyā means capable of making the meaning understood, by speaking clearly from beginning, middle, to end.
Atthaṃ viññāpetuṃ samatthāyā nghĩa là có khả năng làm cho ý nghĩa được nói rõ ràng từ đầu, giữa đến cuối, có khả năng làm cho ý nghĩa được hiểu.
Aṭṭhamanavamadasamāni uttānatthāneva.
The eighth, ninth, and tenth are indeed clear in meaning.
Các phần thứ tám, thứ chín và thứ mười đều có ý nghĩa rõ ràng.
101-2. Tatiyapaṇṇāsakassa paṭhame gajjitāti thanitā.
101-2. In the first of the Third Paṇṇāsaka, gajjitā means thundered.
101-2. Trong phần đầu tiên của Paṇṇāsaka thứ ba, gajjitā nghĩa là sấm sét.
Tattha gajjitvā novassanabhāvo nāma pāpako.
Here, the state of thundering but not raining is bad.
Trong đó, việc sấm sét mà không mưa là điều xấu.
Manussā hi yadā devo gajjati, tadā ‘‘suvuṭṭhitā bhavissatī’’ti bījāni nīharitvā vapanti.
For when the sky thunders, people think, "There will be good rain," and they take out seeds and sow them.
Vì khi trời sấm sét, con người nghĩ “sẽ có mưa tốt” nên lấy hạt giống ra gieo.
Atha deve avassante khette bījāni khetteyeva nassanti, gehe bījāni geheyeva nassantīti dubbhikkhaṃ hoti.
Then, if the sky does not rain, the seeds in the field perish in the field, and the seeds at home perish at home, leading to famine.
Nếu trời không mưa, hạt giống trên ruộng sẽ hư hại ngay trên ruộng, hạt giống trong nhà cũng hư hại ngay trong nhà, dẫn đến nạn đói.
Nogajjitvā vassanabhāvopi pāpako.
The state of raining without thundering is also bad.
Việc không sấm sét mà mưa cũng là điều xấu.
Manussā hi imasmiṃ kāle ‘‘dubbuṭṭhikā bhavissatī’’ti ninnaṭṭhānesuyeva vappaṃ karonti.
For at such a time, people think, "There will be bad rain," and they only sow in low-lying areas.
Vì trong thời điểm này, con người nghĩ “sẽ có hạn hán” nên chỉ gieo trồng ở những nơi trũng thấp.
Atha devo vassitvā sabbabījāni mahāsamuddaṃ pāpeti, dubbhikkhameva hoti.
Then the sky rains and carries all the seeds to the great ocean, and there is still famine.
Nếu trời mưa, tất cả hạt giống sẽ bị cuốn trôi ra biển lớn, cũng dẫn đến nạn đói.
Gajjitvā vassanabhāvo pana bhaddako.
However, the state of thundering and then raining is good.
Còn việc sấm sét rồi mưa thì tốt.
Tadā hi subhikkhaṃ hoti.
At that time, there is indeed plenty.
Khi đó, sẽ có mùa màng bội thu.
Nogajjitvā novassanabhāvo ekantapāpakova.
The state of neither thundering nor raining is entirely bad.
Việc không sấm sét mà cũng không mưa thì hoàn toàn xấu.
Bhāsitā hoti no kattāti ‘‘idāni ganthadhuraṃ pūressāmi, vāsadhuraṃ pūressāmī’’ti kathetiyeva, na uddesaṃ gaṇhāti, na kammaṭṭhānaṃ bhāveti.
Bhāsitā hoti no kattā means one merely says, "Now I will fulfill the burden of study, I will fulfill the burden of dwelling," but does not undertake study, nor does one develop meditation.
Bhāsitā hoti no kattā nghĩa là “Bây giờ tôi sẽ hoàn thành phận sự học tập, tôi sẽ hoàn thành phận sự tu tập” – chỉ nói mà không thọ nhận bài học, không tu tập thiền định.
Kattā hoti no bhāsitāti ‘‘ganthadhuraṃ pūressāmi, vāsadhuraṃ vā’’ti na bhāsati, sampatte pana kāle samattaṃ sampādeti.
Kattā hoti no bhāsitā means one does not say, "I will fulfill the burden of study, or the burden of dwelling," but at the appropriate time, one accomplishes everything.
Kattā hoti no bhāsitā nghĩa là không nói “Tôi sẽ hoàn thành phận sự học tập, hoặc phận sự tu tập”, nhưng khi đến lúc thì hoàn thành tất cả.
Iminā nayena itarepi veditabbā.
By this method, the others should also be understood.
Theo cách này, những trường hợp khác cũng cần được hiểu.
Atha vā sabbaṃ panetaṃ paccayadāyakeheva kathitaṃ.
Alternatively, all of this was spoken by those who provide requisites.
Hoặc, tất cả điều này đều được nói bởi những người cúng dường.
Eko hi ‘‘asukadivase nāma dānaṃ dassāmī’’ti saṅghaṃ nimanteti, sampatte kāle no karoti.
For one person invites the Saṅgha, saying, "On such and such a day, I will give a gift," but when the time comes, does not do it.
Một người mời Tăng đoàn “Tôi sẽ cúng dường vào ngày đó”, nhưng khi đến lúc thì không thực hiện.
Ayaṃ puggalo puññena parihāyati, bhikkhusaṅgho pana lābhena parihāyati.
This person is deprived of merit, and the community of bhikkhus is deprived of gain.
Người này mất phước, còn Tăng đoàn mất lợi lộc.
Aparo saṅghaṃ animantetvā sakkāraṃ katvā ‘‘bhikkhū ānessāmī’’ti na labhi, sabbe aññattha nimantitā honti.
Another person, without inviting the Saṅgha, prepares offerings and then says, "I will bring bhikkhus," but does not succeed; all are invited elsewhere.
Một người khác không mời Tăng đoàn mà làm lễ cúng dường, nhưng không tìm được “các vị Tỳ-khưu sẽ đến”, vì tất cả đều đã được mời đi nơi khác.
Ayampi puññena parihāyati, saṅghopi lābhena parihāyati.
This one is also deprived of merit, and the Saṅgha is also deprived of gain.
Người này cũng mất phước, Tăng đoàn cũng mất lợi lộc.
Aparo paṭhamaṃ saṅghaṃ nimantetvā pacchā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, ayaṃ kiccakārī hoti.
Another first invites the Saṅgha, then prepares offerings and gives a gift; this one is a doer of deeds.
Một người khác đầu tiên mời Tăng đoàn, sau đó làm lễ cúng dường và bố thí; người này là người làm được việc.
Aparo neva saṅghaṃ nimanteti, na dānaṃ deti, ayaṃ pāpapuggaloti veditabbo.
Another neither invites the Saṅgha nor gives a gift; this one should be known as a bad person.
Một người khác không mời Tăng đoàn, cũng không bố thí; người này cần được biết là người xấu.
Dutiyaṃ uttānameva.
The second (sutta) is indeed clear.
Phần thứ hai rõ ràng.
104. Catutthe udakarahado jaṇṇukamattepi udake sati paṇṇarasasambhinnavaṇṇattā vā bahalattā vā udakassa apaññāyamānatalo uttāno gambhīrobhāso nāma hotīti āha ‘‘purāṇapaṇṇarasa…pe… gambhīrobhāso nāmā’’ti.
104. In the fourth discourse, a water-pool, even with knee-deep water, due to the mixture of fifteen colors (of sediment) or the density of the water, whose bottom is not discernible, is called shallow-looking, deep-appearing. Thus it is said: “old, fifteen…etc… is called deep-appearing.”
104. Trong phần thứ tư, hồ nước, ngay cả khi có nước sâu đến đầu gối, do có màu sắc pha trộn của mười lăm loại lá cây hoặc do nước đục, nên đáy không nhìn thấy được, được gọi là uttāno gambhīrobhāso (nông nhưng trông có vẻ sâu), như đã nói “purāṇapaṇṇarasa…v.v… gambhīrobhāso nāmā”.
Tiporisacatuporise pana udake sati acchattā udakassa paññāyamānatalo gambhīro uttānobhāso nāma hotīti āha ‘‘acchavippasannamaṇivaṇṇaudako uttānobhāso nāmā’’ti.
But when the water is three or four men deep, due to the clarity of the water, whose bottom is discernible, it is called deep, shallow-appearing. Thus it is said: “clear, tranquil, jewel-colored water is called shallow-appearing.”
Còn khi có nước sâu ba hoặc bốn người (đo bằng chiều cao người), do nước trong, đáy nhìn thấy được, được gọi là gambhīro uttānobhāso (sâu nhưng trông có vẻ nông), như đã nói “acchavippasannamaṇivaṇṇaudako uttānobhāso nāmā”.
Ubhayakāraṇasambhavato pana itare dve veditabbā.
The other two should be understood from the combination of both causes.
Còn hai loại kia nên được hiểu là do sự kết hợp của cả hai nguyên nhân.
Puggalepi kilesussadabhāvato guṇagambhīratāya ca abhāvato guṇagambhīrānaṃ sadisehi abhikkamanādīhi yutto uttāno gambhīrobhāso nāma.
In the case of a person, due to the abundance of defilements and the absence of profound qualities, one who is associated with the mannerisms of those with profound qualities, such as their deportment, is called shallow-looking, deep-appearing.
Ngay cả ở người, do sự tràn ngập phiền não và không có phẩm chất sâu sắc, nhưng lại có các hành vi như đi tới, v.v., giống như những người có phẩm chất sâu sắc, thì được gọi là bề ngoài sâu sắc nhưng nông cạn (uttāna gambhīrobhāsa).
Iminā nayena sesā veditabbā.
In this way, the rest should be understood.
Theo cách này, những loại còn lại nên được hiểu.
105-6. Pañcame āmakaṃ hutvāti anto āmaṃ hutvā.
105-6. In the fifth discourse, being unripe means being unripe inside.
105-6. Trong (kinh) thứ năm, trở thành thô (āmakaṃ hutvā) nghĩa là bên trong còn thô.
Pakkaṃ āmavaṇṇīti anto pakkaṃ bahi āmasadisaṃ.
Ripe, unripe in color means ripe inside but unripe-looking on the outside.
Chín nhưng có màu thô (pakkaṃ āmavaṇṇī) nghĩa là bên trong đã chín nhưng bên ngoài giống như còn thô.
Tattha yathā ambe apakkabhāvo āmatā hoti, evaṃ puggalepi puthujjanatā.
Just as in a mango, the state of being unripe is its unripeness, so too in a person is the state of being a worldling (puthujjana).
Cũng như ở trái xoài, trạng thái chưa chín là sự xanh, thì ở nơi người, phàm phu tính cũng vậy.
Yathā ca tattha pakkasadisatā pakkavaṇṇitā, evaṃ puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatā pakkavaṇṇitāti iminā nayena sesā veditabbā.
And just as in a mango, the resemblance to ripeness is its ripe color, so too in a person, the resemblance to the deportment of noble ones is its ripe color. In this way, the rest should be understood.
Và cũng như ở đó, sự giống như đã chín được mô tả là đã chín, thì ở nơi người, sự giống như sự tiến bộ của các bậc Thánh, v.v., cũng được mô tả là đã chín. Theo cách này, những điều còn lại nên được hiểu.
Chaṭṭhaṃ uttānameva.
The sixth discourse is straightforward.
Thứ sáu chỉ là rõ ràng.
107. Sattame āvāṭaṃ khanatīti attano āsayaṃ bilakūpaṃ khanati.
107. In the seventh discourse, digs a hole means digs a burrow, a dwelling-hole, for itself.
107. Trong kinh thứ bảy, āvāṭaṃ khanatī (đào hang) có nghĩa là đào nơi trú ẩn của mình, một cái hang.
Na ca tattha vasatīti tattha avasitvā kismiñcideva ṭhāne vasati, evaṃ biḷārādiamittavasaṃ gacchati.
But does not dwell there means not dwelling there but dwelling in some other place, thus falling into the power of enemies like cats.
Na ca tattha vasatī (và không sống ở đó) có nghĩa là không sống ở đó mà sống ở một nơi nào đó, như vậy rơi vào sự kiểm soát của kẻ thù như mèo, v.v.
Vasitā no gādhaṃ kattāti sayaṃ na khanati, parena kate bile vasati, evaṃ jīvitaṃ rakkhati.
Dwells, but does not dig a burrow means does not dig itself, but dwells in a burrow dug by another, thus preserving its life.
Vasitā no gādhaṃ kattā (sống nhưng không tự đào hang) có nghĩa là không tự đào mà sống trong hang do người khác đào, như vậy bảo vệ được mạng sống.
Tatiyā dvepi karontī jīvitaṃ rakkhati.
The third (type of mouse) does both and preserves its life.
Loại thứ ba làm cả hai việc và bảo vệ được mạng sống.
Catutthī dvepi akarontī amittavasaṃ gacchati.
The fourth (type of mouse) does neither and falls into the power of enemies.
Loại thứ tư không làm cả hai việc và rơi vào sự kiểm soát của kẻ thù.
Imāya pana upamāya upamitesu puggalesu paṭhamo yathā sā mūsikā gādhaṃ khanati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ uggaṇhāti.
Among the persons compared by this simile, the first, just as that mouse digs a burrow, so too does he learn the nine-fold teaching of the Master.
Tuy nhiên, trong số những người được ví bằng ví dụ này, người thứ nhất giống như con chuột đó đào hang, cũng vậy, người này học hỏi giáo pháp chín chi của Đức Bổn Sư.
Yathā pana sā tattha na vasati, kismiñcideva ṭhāne vasantī amittavasaṃ gacchati, tathā ayampi pariyattivasena ñāṇaṃ pesetvā catusaccadhammaṃ na paṭivijjhati, lokāmisaṭṭhānesu vicaranto maccumārakilesamāradevaputtamārasaṅkhātānaṃ vasaṃ gacchati.
But just as that (mouse) does not dwell there, but dwelling in some other place falls into the power of enemies, so too this person, having applied knowledge through learning, does not penetrate the Four Noble Truths, and wandering in places of worldly allurements, falls into the power of Māra, who is called the Māra of death, the Māra of defilements, and the Māra of divine beings.
Nhưng cũng như con chuột đó không sống ở đó, mà sống ở một nơi nào đó và rơi vào sự kiểm soát của kẻ thù, thì người này cũng vậy, sau khi phát triển trí tuệ qua việc học hỏi, không thâm nhập Tứ Thánh Đế, lang thang trong những nơi dính mắc thế gian và rơi vào sự kiểm soát của tử thần (mārakilesa, devaputtamāra) được gọi là Mārā.
Dutiyo yathā mūsikā gādhaṃ na khanati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ na uggaṇhāti.
The second, just as the mouse does not dig a burrow, so too does he not learn the nine-fold teaching of the Master.
Người thứ hai giống như con chuột không đào hang, cũng vậy, người này không học hỏi giáo pháp chín chi của Đức Bổn Sư.
Yathā pana parena khanite bile vasantī jīvitaṃ rakkhati, evaṃ parassa kathaṃ sutvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā tiṇṇaṃ mārānaṃ vasaṃ atikkamati.
But just as dwelling in a burrow dug by another, it preserves its life, so too this person, having heard the discourse of another, penetrates the Four Noble Truths and overcomes the power of the three Māras.
Nhưng cũng như con chuột sống trong hang do người khác đào và bảo vệ được mạng sống, thì người này cũng vậy, sau khi nghe lời giảng của người khác, thâm nhập Tứ Thánh Đế và vượt qua sự kiểm soát của ba loại Mārā.
Iminā nayena tatiyacatutthesupi opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
In this way, the comparison for the third and fourth (types of persons) should also be understood.
Theo cách này, sự so sánh ví dụ cũng nên được hiểu đối với loại thứ ba và thứ tư.
108. Aṭṭhame balībaddo tāva yo attano gogaṇaṃ ghaṭṭeti ubbejeti, paragoṇe pana sūrato sukhasīlo hoti, ayaṃ sagavacaṇḍo no paragavacaṇḍo nāma.
108. In the eighth discourse, the bull that harasses and disturbs its own herd, but is gentle and agreeable towards other bulls, is called fierce towards its own herd, but not fierce towards other herds.
108. Trong kinh thứ tám, con bò đực mà tự nó quấy rầy, làm phiền đàn bò của mình, nhưng lại hiền lành, dễ chịu đối với bò của người khác, con này được gọi là hung dữ với bò của mình nhưng không hung dữ với bò của người khác.
Puggalopi attano parisaṃ ghaṭṭento vijjhanto pharuse samudācaranto, paraparisāya pana soraccaṃ nivātavuttitaṃ āpajjanto sagavacaṇḍo nāmāti iminā nayena sesāpi veditabbā.
A person who harasses, torments, and speaks harshly to his own assembly, but behaves with gentleness and humility towards other assemblies, is called fierce towards his own herd. In this way, the rest should also be understood.
Người cũng vậy, quấy rầy, đâm chọc, hành xử thô lỗ với hội chúng của mình, nhưng lại hiền hòa, khiêm tốn với hội chúng của người khác, người này được gọi là hung dữ với bò của mình. Theo cách này, những điều còn lại cũng nên được hiểu.
110. Dasame yassa visaṃ pajjalitatiṇukkāya aggi viya sīghaṃ abhiruhitvā akkhīni gahetvā khandhaṃ gahetvā sīsaṃ gahetvā ṭhitanti vattabbataṃ āpajjati maṇisappādīnaṃ visaṃ viya, mantaṃ pana parivattetvā kaṇṇavātaṃ datvā daṇḍakena pahaṭamatte otaritvā daṭṭhaṭṭhāneyeva tiṭṭhati, ayaṃ āgataviso na ghoraviso nāma.
110. In the tenth, that whose poison, like a blazing torch or fire, quickly rises, taking hold of the eyes, taking hold of the shoulders, taking hold of the head, is said to become fixed, like the poison of gem-snakes and the like; but when a mantra is recited, wind is blown into the ear, and it is struck with a stick, it immediately descends and remains only at the bitten spot. This is called āgataviso na ghoraviso (quick-acting poison, not virulent poison).
110. Trong kinh thứ mười, nọc độc của con rắn mà bốc lên nhanh chóng như lửa từ một cây đuốc đang cháy, chiếm lấy mắt, chiếm lấy vai, chiếm lấy đầu, được gọi là đã đến như nọc độc của rắn có ngọc, v.v., nhưng khi niệm chú được xoay chuyển, thổi vào tai, và chỉ cần dùng gậy đánh nhẹ là nọc độc rút xuống và chỉ còn ở chỗ bị cắn, con này được gọi là nọc độc đã đến nhưng không dữ tợn.
Yassa pana visaṃ saṇikaṃ abhiruhati, āruḷhāruḷhaṭṭhāne pana āsittaudakaṃ viya hoti udakasappādīnaṃ viya, dvādasavassaccayenapi kaṇṇaviddhakhandhapiṭṭhikādīsu paññāyati, mantaparivattanādīsu ca kariyamānesu sīghaṃ na otarati, ayaṃ ghoraviso na āgataviso nāma.
But that whose poison rises slowly, and in the places where it has risen, it is like water that has been poured, like that of water-snakes and the like; it becomes manifest even after twelve years in pierced ears, shoulders, back, and so on; and when mantras are recited and so forth, it does not descend quickly. This is called ghoraviso na āgataviso (virulent poison, not quick-acting poison).
Nọc độc của con rắn mà bốc lên chậm rãi, nhưng khi đã bốc lên thì giống như nước đổ vào, như nọc độc của rắn nước, v.v., ngay cả sau mười hai năm cũng biểu hiện ở tai, vai, lưng, v.v., và khi niệm chú được thực hiện, nó không rút xuống nhanh chóng, con này được gọi là nọc độc dữ tợn nhưng không đến nhanh.
Yassa pana visaṃ sīghaṃ abhiruhati, na sīghaṃ otarati aneḷakasappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ āgataviso ca ghoraviso ca.
That whose poison rises quickly but does not descend quickly, like the poison of aneḷaka-snakes and the like, this is āgataviso ca ghoraviso ca (both quick-acting and virulent poison).
Nọc độc của con rắn mà bốc lên nhanh chóng, nhưng không rút xuống nhanh chóng, như nọc độc của rắn Aneḷaka, v.v., con này được gọi là nọc độc đã đến và dữ tợn.
Aneḷakasappo nāma mahāāsīviso.
An aneḷaka-snake is a large venomous snake.
Rắn Aneḷaka là một loại rắn độc lớn.
Yassa visaṃ mandaṃ hoti, ohāriyamānampi sukheneva otarati nīlasappadhamanisappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ neva āgataviso na ghoraviso.
That whose poison is mild, and even when being removed, descends easily, like the poison of blue-snakes, dhamani-snakes, and the like, this is neva āgataviso na ghoraviso (neither quick-acting nor virulent poison).
Nọc độc của con rắn mà yếu, và khi được giải độc thì rút xuống dễ dàng như nọc độc của rắn Nīla, rắn Dhamanī, v.v., con này được gọi là không nọc độc đến nhanh cũng không dữ tợn.
Nīlasappo nāma sākhavaṇṇo rukkhaggādīsu vicaraṇasappo.
A nīlasappa (blue-snake) is a tree-dwelling snake of branch-color.
Rắn Nīla là loại rắn có màu sắc giống cành cây, sống trên ngọn cây, v.v.
118-120. Aṭṭhame saddhassāti buddhādīsu pasannacittassa vattasampannassa, yassa pāto vuṭṭhāya cetiyaṅgaṇavattādīni sabbavattāni katāneva paññāyanti.
118-120. In the eighth, saddhassa means of one whose mind is serene towards the Buddha and others, who is endowed with observances, and whose every observance, such as those performed in the cetiyaṅgaṇa, is evident from the moment he rises in the morning.
118-120. Trong kinh thứ tám, saddhassā (của người có đức tin) là của người có tâm thanh tịnh đối với chư Phật, v.v., người đầy đủ các phận sự, người mà khi thức dậy vào buổi sáng, tất cả các phận sự như phận sự đối với sân tháp, v.v., đều đã được thực hiện.
Dassanīyānīti dassanārahāni.
Dassanīyāni means worthy of seeing.
Dassanīyānī (đáng thấy) có nghĩa là đáng được nhìn thấy.
Saṃvego nāma sahottappaṃ ñāṇaṃ.
Saṃvego means knowledge accompanied by apprehension.
Saṃvego (sự xúc động) có nghĩa là trí tuệ kèm theo sự hổ thẹn.
Abhijātiṭṭhānādīnipi tassa uppattihetūni bhavantīti sikkhāpento āha ‘‘saṃvegajanakānī’’ti.
Teaching that places of birth and so on also become causes for its arising, he says ‘‘saṃvegajanakāni’’ (generating apprehension).
Để dạy rằng các nơi sinh ra cũng là nguyên nhân cho sự phát sinh của nó, Ngài nói ‘‘saṃvegajanakānī’’ (những nơi tạo ra sự xúc động).
Ṭhānānīti kāraṇāni, padesaṭṭhānāni vā.
Ṭhānāni means causes, or places/locations.
Ṭhānānī (những nơi) có nghĩa là những nguyên nhân, hoặc những địa điểm.
Navamadasamāni suviññeyyāni.
The ninth and tenth are easily understood.
Kinh thứ chín và thứ mười rất dễ hiểu.
122. Dutiye kodhūpāyāsassetaṃ adhivacananti ettha kujjhanaṭṭhena kodho, sveva cittassa kāyassa ca atippamaddanamathanuppādanehi daḷhaāyāsaṭṭhena upāyāso.
122. In the second, regarding kodhūpāyāsassetaṃ adhivacana (this is a designation for anger and distress), kodho is anger in the sense of being enraged, and that same anger is upāyāso (distress) in the sense of causing intense oppression and agitation of the mind and body.
122. Trong kinh thứ hai, kodhūpāyāsassetaṃ adhivacana (đây là tên gọi của sự sân hận và phiền não). Ở đây, kodho (sân hận) theo nghĩa là giận dữ, và chính nó là upāyāso (phiền não) theo nghĩa là gây ra sự giày vò, khuấy động mạnh mẽ cho tâm và thân.
Anekavāraṃ pavattitvā attanā samavetaṃ sattaṃ ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā ūmisadisatā daṭṭhabbā.
It should be seen as similar to a wave, in that it arises repeatedly, overwhelms the being with whom it is associated, and prevents him from raising his head.
Nó nên được xem là giống như sóng vì nó phát sinh nhiều lần, nhấn chìm chúng sinh liên quan đến nó và không cho phép ngóc đầu lên.
Yathā hi bāhiraṃ udakaṃ otiṇṇo ūmīsu osīditvā marati, evaṃ imasmiṃ sāsane kodhūpāyāse osīditvā vibbhamati, tasmā kodhūpāyāso ‘‘ūmibhaya’’nti vutto.
Just as one who has entered external water drowns in the waves and dies, so too in this Dispensation, one who drowns in anger and distress goes astray. Therefore, anger and distress are called ‘‘ūmibhaya’’ (fear of waves).
Thật vậy, cũng như người xuống nước bên ngoài bị sóng nhấn chìm và chết, thì trong giáo pháp này, người bị nhấn chìm trong sân hận và phiền não sẽ lạc lối. Do đó, sân hận và phiền não được gọi là ‘‘ūmibhaya’’ (sợ sóng).
Odarikattassetaṃ adhivacananti yathā hi bāhiraṃ udakaṃ otiṇṇo kumbhīlena khādito marati, evaṃ imasmiṃ sāsane odarikattena odarikabhāvena āmisagedhena micchājīvena jīvikakappanena nāsitasīlādiguṇatāya khāditadhammasarīro vibbhamati, tasmā odarikattaṃ ‘‘kumbhīlabhaya’’nti vuttaṃ.
Odarikattassetaṃ adhivacana (this is a designation for gluttony) means that just as one who has entered external water is eaten by a crocodile and dies, so too in this Dispensation, one who is destroyed in terms of virtue and other qualities by gluttony, by being greedy for material things, by wrong livelihood, and by sustaining life in that way, has his Dhamma-body consumed and goes astray. Therefore, gluttony is called ‘‘kumbhīlabhaya’’ (fear of crocodiles).
Odarikattassetaṃ adhivacana (đây là tên gọi của sự tham ăn) có nghĩa là cũng như người xuống nước bên ngoài bị cá sấu ăn thịt và chết, thì trong giáo pháp này, người bị tham ăn, tham lam vật chất, sống bằng tà mạng, bị hủy hoại giới hạnh, v.v., bị ăn mòn thân pháp và lạc lối. Do đó, sự tham ăn được gọi là ‘‘kumbhīlabhaya’’ (sợ cá sấu).
Anupaṭṭhitāya satiyāti kāyagataṃ satiṃ anuṭṭhāpetvā.
Anupaṭṭhitāya satiyā means without establishing mindfulness of the body.
Anupaṭṭhitāya satiyā (với chánh niệm không hiện hữu) có nghĩa là không thiết lập chánh niệm về thân.
Asaṃvutehīti apihitehi.
Asaṃvutehi means unprotected.
Asaṃvutehī (với những giác quan không được phòng hộ) có nghĩa là với những giác quan không được che chắn.
Pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacananti yathā hi bāhiraṃ udakaṃ otiṇṇo āvaṭṭe nimujjitvā marati, evaṃ imasmiṃ sāsane pabbajito pañcakāmaguṇāvaṭṭe nimujjitvā vibbhamati.
This is a designation for the five cords of sensual pleasure. Just as one who has entered external water, having sunk in a whirlpool, dies, so too in this Dispensation, a renunciant, having sunk in the whirlpool of the five cords of sensual pleasure, goes astray.
Đây là tên gọi của năm dục lạc. Như người đã xuống nước bên ngoài, bị chìm trong xoáy nước mà chết, cũng vậy, người xuất gia trong giáo pháp này, bị chìm trong xoáy nước của năm dục lạc mà lầm lạc.
Kāmarāgābhibhūto hi satto ito ca etto, etto ca itoti evaṃ manāpiyarūpādivisayasaṅkhāte āvaṭṭe attānaṃ saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppādeti, evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena kāmaguṇānaṃ āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā.
Indeed, a being overwhelmed by sensual passion, spinning himself around in the whirlpool of agreeable objects such as forms, going hither and thither, hither and thither, does not even generate a thought for renunciation, which is outside of that. Thus, the similarity of the cords of sensual pleasure to a whirlpool, by causing misfortune through spinning around, should be understood.
Bởi vì chúng sanh bị dục ái chi phối, bị xoay vần trong xoáy nước được gọi là các đối tượng như sắc pháp khả ái từ chỗ này đến chỗ kia, từ chỗ kia đến chỗ này, không khởi tâm hướng đến sự xuất ly nằm ngoài những điều đó. Như vậy, sự giống nhau giữa các dục lạc và xoáy nước cần được thấy rõ qua việc xoay vần và dẫn đến tai họa.
Anuddhaṃsetīti kilameti vilolati.
Anuddhaṃseti means it wearies, it agitates.
Anuddhaṃsetīti có nghĩa là làm mệt mỏi, làm rối loạn.
Rāgānuddhaṃsitenāti rāgena anuddhaṃsitena.
By being agitated by passion means by being agitated by passion.
Rāgānuddhaṃsitenāti có nghĩa là bị dục ái làm cho mệt mỏi.
Mātugāmassetaṃ adhivacananti.
This is a designation for women.
Đây là tên gọi của nữ nhân.
Yathā hi bāhiraṃ udakaṃ otiṇṇo caṇḍamacchaṃ āgamma laddhappahāro marati, evaṃ imasmiṃ sāsane mātugāmaṃ ārabbha uppannakāmarāgo vibbhamati, tasmā mātugāmo ‘‘susukābhaya’’nti vutto.
Just as one who has entered external water, having encountered a fierce fish and received a blow, dies, so too in this Dispensation, sensual passion arising with regard to women causes one to go astray. Therefore, women are called "the danger of the crocodile."
Như người đã xuống nước bên ngoài, gặp cá dữ mà bị thương rồi chết, cũng vậy, trong giáo pháp này, dục ái khởi lên do nữ nhân mà lầm lạc. Vì vậy, nữ nhân được gọi là “susukābhaya” (sợ cá sấu).
Mātugāmo hi yonisomanasikārarahitaṃ adhīrapurisaṃ itthikuttabhūtehi attano hāsabhāvavilāsehi abhibhuyya gahetvā dhīrajātikampi attano rūpādīhi sampalobhanavasena anavasesaṃ attano upakāradhamme sīlādike sampādetuṃ asamatthaṃ karonto anayabyasanaṃ pāpeti.
Indeed, women, by overpowering and seizing an unwise person devoid of proper attention with their feminine wiles, laughter, gestures, and allurements, and by enticing even a wise person with their forms and so on, render them incapable of accomplishing their beneficial qualities such as sīla, thereby leading them to ruin and misfortune.
Nữ nhân, bằng những cử chỉ, điệu bộ, dáng vẻ của mình, chi phối và chiếm giữ người đàn ông thiếu trí tuệ, không có tác ý đúng đắn; và bằng cách quyến rũ người có trí tuệ bằng sắc đẹp của mình, làm cho họ không thể hoàn thành các pháp hỗ trợ cho mình như giới, v.v., dẫn đến tai họa và sự hủy hoại.
Imāni pana cattāri bhayāni bhāyitvā yathā udakaṃ anorohantassa udakaṃ nissāya udakapipāsāvinayanaṃ sarīrasuddhipariḷāhūpasamo kāyautuggāhāpananti, evamādi ānisaṃso natthi, evamevaṃ imāni cattāri bhayāni bhāyitvā sāsane apabbajantassapi imaṃ sāsanaṃ nissāya saṅkhepato vaṭṭadukkhūpasamo, vitthārato pana sīlānisaṃsādivasena anekavidho ānisaṃso natthi.
However, by fearing these four dangers, just as for one who does not enter the water there is no benefit such as quenching thirst, bodily purification, alleviation of heat, or lifting up the body by means of water, so too for one who does not go forth in the Dispensation by fearing these four dangers, there is no benefit by means of this Dispensation, such as the alleviation of the suffering of saṃsāra in brief, or the manifold benefits in detail, such as the benefits of sīla.
Tuy nhiên, nếu sợ hãi bốn điều nguy hiểm này mà không xuống nước, thì không có lợi ích như giải tỏa cơn khát nước, làm sạch cơ thể, làm dịu đi sự nóng bức, làm cho thân thể nhẹ nhàng, v.v. Cũng vậy, nếu sợ hãi bốn điều nguy hiểm này mà không xuất gia trong giáo pháp, thì không có lợi ích như sự chấm dứt khổ luân hồi một cách tóm tắt nhờ vào giáo pháp này, và một cách chi tiết là vô số lợi ích như lợi ích của giới, v.v.
Yathā pana imāni cattāri bhayāni abhāyitvā udakaṃ orohantassa vuttappakāro ānisaṃso hoti, evaṃ imāni abhāyitvā sāsane pabbajantassapi vuttappakāro ānisaṃso hoti.
But just as for one who enters the water without fearing these four dangers there are the aforementioned benefits, so too for one who goes forth in the Dispensation without fearing these there are the aforementioned benefits.
Tuy nhiên, như người không sợ hãi bốn điều nguy hiểm này mà xuống nước thì có những lợi ích đã nói, cũng vậy, người không sợ hãi những điều này mà xuất gia trong giáo pháp thì có những lợi ích đã nói.
Mahādhammarakkhitatthero panāha ‘‘cattāri bhayāni bhāyitvā udakaṃ anotaranto sotaṃ chinditvā paratīraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti, abhāyitvā otaranto sakkoti, evamevaṃ bhāyitvā sāsane apabbajantopi taṇhāsotaṃ chinditvā nibbānapāraṃ daṭṭhuṃ na sakkoti, abhāyitvā pabbajanto sakkotī’’ti.
However, the Elder Mahādhammarakkhita said: "One who, fearing the four dangers, does not enter the water, cannot cut the current and reach the other shore; one who enters without fear can. In the same way, one who, fearing, does not go forth in the Dispensation, cannot cut the current of craving and see the shore of Nibbāna; one who goes forth without fear can."
Trưởng lão Mahādhammarakkhita đã nói: “Người sợ hãi bốn điều nguy hiểm mà không xuống nước thì không thể cắt đứt dòng nước và đến bờ bên kia. Người không sợ hãi mà xuống nước thì có thể. Cũng vậy, người sợ hãi mà không xuất gia trong giáo pháp thì không thể cắt đứt dòng ái dục và thấy Niết Bàn. Người không sợ hãi mà xuất gia thì có thể.”
123. Tatiye brahmakāyikānaṃ devānanti ettha brahmānaṃ kāyo samūhoti brahmakāyo, tappariyāpannatāya tattha gatāti brahmakāyikā.
123. In the third*, regarding brahmakāyika devas, the assembly of Brahmās is the Brahmakāya; those who have gone there, being included therein, are brahmakāyika.
123. Trong đoạn thứ ba, brahmakāyikānaṃ devānanti (chư thiên thuộc cõi Phạm Thiên), ở đây, tập hợp của các Phạm Thiên là brahmakāya (thân Phạm Thiên), những người đã đến đó vì thuộc về tập hợp đó nên được gọi là brahmakāyikā (thuộc về thân Phạm Thiên).
Etāya ca sabbassapi brahmakāyassa samaññāya bhavitabbaṃ.
And this should be the designation for all Brahmakāyas.
Và với tên gọi này, tất cả các Phạm Thiên đều có thể được gọi.
Ābhassarānaṃ devānantiādinā pana dutiyajjhānabhūmikādīnaṃ upari gahitattā gobalībaddaññāyena tadavasiṭṭhānaṃ ayaṃ samaññā, tasmā ‘‘brahmakāyikānaṃ devāna’’nti paṭhamajjhānabhūmikānaṃyeva gahaṇaṃ veditabbaṃ.
However, since the Ābhassara devas and so on, referring to those of the second jhāna realm and above, are taken later, this designation refers to the remaining ones, by the analogy of the cow and bull. Therefore, "brahmakāyika devas" should be understood as referring only to those of the first jhāna realm.
Tuy nhiên, do các cõi như cõi thiền thứ hai, v.v., được đề cập ở trên với Ābhassarānaṃ devānanti (chư thiên cõi Quang Âm), v.v., nên tên gọi này là của những cõi còn lại theo phép ẩn dụ “bò và trâu”. Do đó, cần hiểu rằng “brahmakāyikānaṃ devānaṃ” chỉ đề cập đến các cõi thiền thứ nhất.
Saha byayati gacchatīti sahabyo, sahavattanako.
That which goes together, that which exists together, is sahabya, a companion.
Cùng tồn tại, cùng đi là sahabyo, cùng hiện hữu.
Tassa bhāvo sahabyatā, sahapavattīti āha ‘‘sahabhāvaṃ upagacchatī’’ti.
Its state is sahabyatā, co-existence; thus it says "attaining co-existence."
Trạng thái của nó là sahabyatā, cùng hiện hữu, nên nói “sahabhāvaṃ upagacchatī” (đạt đến sự cùng tồn tại).
Kappo āyuppamāṇanti ettha yadipi brahmapārisajjādīnaṃ āyuno antaraṃ atthi, ukkaṭṭhaparicchedena panetaṃ vuttanti dassento ‘‘paṭhamajjhānaṃ atthi hīna’’ntiādimāha.
Regarding a kappa is the lifespan, although there is a difference in the lifespan of the Brahmāpārisajjas and so on, it is stated as an excellent measure; thus, to show this, it states "the first jhāna is inferior" and so on.
Trong đoạn Kappo āyuppamāṇanti (một kiếp là tuổi thọ), mặc dù có sự khác biệt về tuổi thọ giữa các Phạm Thiên tùy tùng, v.v., nhưng để chỉ ra rằng điều này được nói theo giới hạn tối đa, nên nói “paṭhamajjhānaṃ atthi hīna” (thiền thứ nhất có loại thấp), v.v.
Dve kappā āyuppamāṇanti ettha pana hīnajjhānena nibbattānaṃ vasena ayaṃ paricchedo katoti dassetuṃ ‘‘dutiyajjhānaṃ vuttanayeneva tividhaṃ hotī’’tiādi āraddhaṃ.
Regarding two kappas are the lifespan, however, this measure is made based on those born from an inferior jhāna; thus, to show this, it begins with "the second jhāna is of three kinds in the manner stated" and so on.
Trong đoạn Dve kappā āyuppamāṇanti (hai kiếp là tuổi thọ), để chỉ ra rằng giới hạn này được thiết lập theo những người được tái sinh do thiền yếu kém, nên bắt đầu với “dutiyajjhānaṃ vuttanayeneva tividhaṃ hotī” (thiền thứ hai cũng có ba loại theo cách đã nói), v.v.
Cattāro kappāti ettha pana ukkaṭṭhaparicchedena catusaṭṭhi kappā vattabbāti dassento ‘‘yaṃ heṭṭhā vuttaṃ ‘kappo dve kappā’ti, kampi āharitvā attho veditabbo’’ti āha.
Regarding four kappas, however, to show that sixty-four kappas should be stated as an excellent measure, it says: "That which was stated below as 'a kappa, two kappas,' the meaning should be understood by bringing that in as well."
Trong đoạn Cattāro kappā (bốn kiếp), để chỉ ra rằng cần phải nói là sáu mươi bốn kiếp theo giới hạn tối đa, nên nói “yaṃ heṭṭhā vuttaṃ ‘kappo dve kappā’ti, kampi āharitvā attho veditabbo” (điều đã nói ở dưới là ‘một kiếp, hai kiếp’, cũng cần được hiểu nghĩa bằng cách suy luận).
Kathaṃ panettha ayamattho labbhatīti āha ‘‘kappoti ca guṇassapi nāma’’nti.
How is this meaning obtained here? It says: "And kappa is also a name for a quality."
Làm thế nào để có được ý nghĩa này ở đây? Nên nói “kappoti ca guṇassapi nāma” (và kiếp cũng là tên của một phép nhân).
Tattha paṭhamaṃ vutto kappo, tato ekena guṇena, ekasmiṃ vāre gaṇanāyāti attho.
There, the first eon mentioned, means that it is multiplied by one factor, by counting once.
Ở đó, paṭhamaṃ vutto kappo (kiếp được nói đầu tiên), có nghĩa là nhân với một, hoặc tính một lần.
Dve kappā hontīti ekavāragaṇanāya kappassa dviguṇitattā dve mahākappā hontīti attho.
"There are two eons" means that by counting once, the eon is doubled, thus there are two great eons.
Dve kappā hontīti (là hai kiếp), có nghĩa là kiếp được nhân đôi trong một lần tính, nên là hai đại kiếp.
Dutiyenāti dutiyavāragaṇanāya.
"By the second" means by counting a second time.
Dutiyenāti (bằng lần thứ hai), có nghĩa là tính lần thứ hai.
Cattāroti dutiyavāragaṇanāya dvīsu kappesu dviguṇitesu cattāro mahākappā hontīti attho.
"Four" means that by counting a second time, when the two eons are doubled, there are four great eons.
Cattāroti (bốn), có nghĩa là khi hai kiếp được nhân đôi trong lần tính thứ hai, thì thành bốn đại kiếp.
Puna te cattāro kappāti vuttanayena dve vāre guṇetvā ye cattāro kappā dassitā, puna te cattāro kappā catugguṇā hontīti attho.
"Again, those four eons" means that the four eons shown by doubling twice in the manner stated, again, those four eons become quadrupled.
Puna te cattāro kappā (lại bốn kiếp đó), có nghĩa là bốn kiếp đã được chỉ ra bằng cách nhân hai lần theo cách đã nói, lại bốn kiếp đó được nhân bốn lần.
Idaṃ vuttaṃ hoti – dve vāre guṇetvā ye cattāro kappā dassitā, tesu catukkhattuṃ guṇitesu catusaṭṭhi kappā sampajjantīti.
This is what is said: when the four eons shown by doubling twice are quadrupled, sixty-four eons are produced.
Điều này có nghĩa là: Bốn kiếp đã được chỉ ra bằng cách nhân hai lần, khi nhân bốn lần thì thành sáu mươi bốn kiếp.
Tathā hi cattāro ekasmiṃ vāre guṇitā aṭṭha honti, puna te aṭṭha dutiyavāre guṇitā soḷasa honti, puna te soḷasa tatiyavāre guṇitā dvattiṃsa honti, puna te dvattiṃsa catutthavāre guṇitā catusaṭṭhi honti.
For instance, four multiplied once become eight; again, those eight multiplied a second time become sixteen; again, those sixteen multiplied a third time become thirty-two; again, those thirty-two multiplied a fourth time become sixty-four.
Thật vậy, bốn nhân một lần thì thành tám, lại tám đó nhân lần thứ hai thì thành mười sáu, lại mười sáu đó nhân lần thứ ba thì thành ba mươi hai, lại ba mươi hai đó nhân lần thứ tư thì thành sáu mươi bốn.
Tenevāha ‘‘imehi catūhi guṇehi guṇitā ekena guṇena aṭṭha hontī’’tiādi.
Therefore, it is said: "When these four factors are multiplied by one factor, they become eight," and so on.
Vì thế nên nói “imehi catūhi guṇehi guṇitā ekena guṇena aṭṭha hontī” (khi nhân với bốn lần này, nhân một lần thì thành tám), v.v.
Ettha ca heṭṭhā uposathasutte (a. ni. 3.71) –
Here, below, in the Uposatha Sutta—
Ở đây, trong kinh Uposatha (A.N. 3.71) ở dưới –
‘‘Tayome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
"There are, bhikkhus, these three persons existing, found in the world.
“Này các Tỳ-kheo, có ba hạng người hiện hữu, có mặt trên đời.
Katame tayo?
Which three?
Ba hạng nào?
Idha, bhikkhave, ekacco puggalo sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā…pe… ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati.
Here, bhikkhus, a certain person, by completely transcending perceptions of form...pe... is reborn in the company of the devas of the realm of infinite space.
Này các Tỳ-kheo, ở đây, một số người, do hoàn toàn vượt qua các tưởng về sắc… (v.v.)… được tái sinh vào cõi của chư thiên Vô Biên Xứ Không.
Ākāsānañcāyatanūpagānaṃ, bhikkhave, devānaṃ vīsati kappasahassāni āyuppamāṇa’’nti (a. ni. 3.117) –
The lifespan of the devas of the realm of infinite space, bhikkhus, is twenty thousand eons"—
Này các Tỳ-kheo, tuổi thọ của chư thiên Vô Biên Xứ Không là hai mươi ngàn kiếp” (A.N. 3.117) –
Tattha sammāsambuddhena manussānaṃ devānañca āyuṃ paricchindamānena catūsu apāyesu bhummadevesu ca āyu na paricchinnaṃ.
There, when the Perfectly Self-Enlightened One was defining the lifespan of humans and devas, he did not define the lifespan in the four lower realms and among the earth-dwelling devas.
Ở đó, khi Đức Chánh Đẳng Giác xác định tuổi thọ của loài người và chư thiên, Ngài không xác định tuổi thọ của bốn cõi khổ và chư thiên địa cư.
Taṃ kasmāti?
Why is that?
Tại sao vậy?
Niraye tāva kammameva pamāṇaṃ.
In hell, action (kamma) itself is the measure.
Trong địa ngục, chính nghiệp là thước đo.
Yāva kammaṃ na khīyati, tāva paccanti.
They suffer as long as the kamma is not exhausted.
Họ phải chịu quả báo cho đến khi nghiệp chưa cạn.
Tathā sesaapāyesu.
Similarly in the remaining lower realms.
Cũng vậy ở các cõi khổ còn lại.
Bhummadevānampi kammameva pamāṇaṃ.
For the earth-dwelling devas too, kamma itself is the measure.
Đối với chư thiên địa cư, chính nghiệp là thước đo.
Tattha nibbattā hi keci sattāhamattaṃ tiṭṭhanti, keci aḍḍhamāsaṃ, kappaṃ tiṭṭhamānāpi atthiyeva.
Some beings born there remain for about seven days, some for half a month, and there are even those who remain for an eon.
Ở đó, một số chúng sanh được tái sinh và tồn tại trong bảy ngày, một số trong nửa tháng, và cũng có những người tồn tại trong một kiếp.
Tattha manussesu gihibhāve ṭhitāyeva sotāpannāpi honti, sakadāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ arahattampi pāpuṇanti, tesu sotāpannādayo yāvajīvaṃ tiṭṭhanti, khīṇāsavā pana parinibbāyanti vā pabbajanti vā.
Among humans, even those who remain in the lay state can be stream-enterers, attain the fruit of once-returning, the fruit of non-returning, and even arahatship; among them, stream-enterers and so forth remain for life, but those whose defilements are destroyed either attain parinibbāna or go forth into homelessness.
Trong đó, ngay cả khi vẫn còn là cư sĩ, trong loài người cũng có những bậc Dự lưu, đạt được quả Nhất lai, quả Bất hoàn, và cả A-la-hán. Trong số đó, các bậc Dự lưu v.v. sống cho đến trọn đời, còn các bậc lậu tận thì nhập Niết-bàn hoặc xuất gia.
Arahattaṃ nāma seṭṭhaguṇaṃ, gihiliṅgaṃ hīnaṃ, taṃ hīnatāya uttamaṃ guṇaṃ dhāretuṃ na sakkoti, tasmā te parinibbātukāmā vā honti pabbajitukāmā vā.
Arahatship is a supreme quality, while the lay state is inferior; being inferior, it cannot sustain the supreme quality; therefore, they either wish to attain parinibbāna or wish to go forth.
A-la-hán là một phẩm chất tối thượng, tướng cư sĩ là hạ liệt. Tướng hạ liệt ấy không thể giữ được phẩm chất tối thượng. Do đó, các vị ấy muốn nhập Niết-bàn hoặc muốn xuất gia.
Bhummadevā pana arahattaṃ pattāpi yāvajīvaṃ tiṭṭhanti, chasu kāmāvacaresu devesu sotāpannasakadāgāmino yāvajīvaṃ tiṭṭhanti, anāgāminā rūpabhavaṃ gantuṃ vaṭṭati khīṇāsavena parinibbātuṃ.
Earth-dwelling devas, however, even if they attain arahatship, remain for life; among the devas of the six sensuous realms, stream-enterers and once-returners remain for life; a non-returner should go to the form realm, and one whose defilements are destroyed should attain parinibbāna.
Còn các vị Phạm thiên thì ngay cả khi đã đạt A-la-hán vẫn sống cho đến trọn đời. Trong sáu cõi trời Dục giới, các bậc Dự lưu và Nhất lai sống cho đến trọn đời. Bậc Bất hoàn có thể đi đến các cõi sắc giới, bậc lậu tận thì nhập Niết-bàn.
Nilīyanokāsassa abhāvā.
Because there is no opportunity to hide.
Vì không có chỗ ẩn náu.
Rūpāvacarārūpāvacaresu sabbepi yāvajīvaṃ tiṭṭhanti, tattha rūpāvacare nibbattā sotāpannasakadāgāmino na puna idhāgacchanti, tattheva parinibbāyanti.
In the form and formless realms, all remain for life; stream-enterers and once-returners born in the form realm do not return here again, but attain parinibbāna right there.
Trong các cõi Sắc giới và Vô sắc giới, tất cả đều sống cho đến trọn đời. Ở đó, các bậc Dự lưu và Nhất lai tái sinh trong cõi Sắc giới không trở lại đây nữa, họ nhập Niết-bàn ngay tại đó.
Ete hi jhānaanāgāmino nāma.
Indeed, these are called jhāna non-returners.
Những vị này được gọi là Bất hoàn do thiền định.
Aṭṭhasamāpattilābhīnaṃ pana kiṃ niyameti?
But for those who have attained the eight attainments, what determines their rebirth?
Còn đối với những vị đắc tám thiền định thì điều gì quy định?
Paguṇajjhānaṃ.
The well-practiced jhāna.
Thiền định thuần thục.
Yadevassa paguṇaṃ hoti, tena upapajjati.
Whatever is well-practiced for him, by that he is reborn.
Thiền định nào của vị ấy thuần thục thì vị ấy tái sinh theo thiền định đó.
Sabbesu paguṇesu kiṃ niyameti?
When all are well-practiced, what determines it?
Trong tất cả các thiền định thuần thục, điều gì quy định?
Nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti.
The attainment of the realm of neither perception nor non-perception.
Thiền định Phi tưởng phi phi tưởng xứ.
Ekaṃseneva hi so nevasaññānāsaññāyatane upapajjati.
Indeed, he is reborn unequivocally in the realm of neither perception nor non-perception.
Chắc chắn vị ấy sẽ tái sinh vào cõi Phi tưởng phi phi tưởng xứ.
Navasu brahmalokesu nibbattaariyasāvakānaṃ tatrūpapattipi uparūpapattipi, na heṭṭhūpapatti.
For noble disciples born in the nine Brahma realms, there is rebirth there or rebirth higher, but no rebirth lower.
Đối với các Thánh đệ tử tái sinh trong chín cõi Phạm thiên, có sự tái sinh ngay tại đó (tatrūpapatti) hoặc tái sinh ở cõi cao hơn (uparūpapatti), không có tái sinh ở cõi thấp hơn (heṭṭhūpapatti).
Puthujjanānaṃ pana tatrūpapattipi hoti, uparūpapattipi, heṭṭhūpapattipi.
But for ordinary people, there is rebirth there, rebirth above, and rebirth below.
Còn đối với phàm phu, có sự tái sinh ngay tại đó, tái sinh ở cõi cao hơn, và cả tái sinh ở cõi thấp hơn.
Pañcasu suddhāvāsesu catūsu ca arūpesu ariyasāvakānaṃ tatrūpapattipi hoti uparūpapattipi.
In the five Pure Abodes and the four formless realms, for noble disciples, there is rebirth there and rebirth above.
Trong năm cõi Tịnh cư và bốn cõi Vô sắc, các Thánh đệ tử có sự tái sinh ngay tại đó và tái sinh ở cõi cao hơn.
Paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbatto anāgāmī nava brahmaloke sodhetvā matthake ṭhito parinibbāti.
An anāgāmī reborn in the first jhāna realm, having purified nine brahmalokas, attains parinibbāna standing at the top.
Bậc Bất hoàn tái sinh trong cõi sơ thiền sẽ nhập Niết-bàn sau khi vượt qua chín cõi Phạm thiên, đứng ở đỉnh.
Vehapphalaṃ, akaniṭṭhaṃ, nevasaññānāsaññāyatananti ime tayo devalokā seṭṭhabhavā nāma.
The Vehapphala, Akaniṭṭha, and Nevasaññānāsaññāyatana—these three divine realms are called supreme existences.
Cõi Quảng quả thiên (Vehapphala), cõi Sắc cứu cánh thiên (Akaniṭṭha), và cõi Phi tưởng phi phi tưởng xứ (Nevasaññānāsaññāyatana) – ba cõi trời này được gọi là các cõi tối thượng.
Imesu tīsu ṭhānesu nibbattaanāgāmino neva uddhaṃ gacchanti, na adho, tattha tattheva parinibbāyantīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.
Anāgāmīs reborn in these three places neither go up nor down; they attain parinibbāna right there—this miscellaneous point should be understood.
Các bậc Bất hoàn tái sinh ở ba nơi này không đi lên cũng không đi xuống, họ nhập Niết-bàn ngay tại đó. Điều này cần được biết như một sự kiện rời rạc.
124-6. Catutthe te dhammeti te ‘‘rūpagata’’ntiādinā nayena vutte rūpādayo dhamme.
124-6. In the fourth, those phenomena refers to those phenomena such as rūpa, etc., mentioned in the manner beginning with "rūpagata."
124-6. Trong kinh thứ tư, te dhamme (những pháp ấy) là những pháp sắc v.v. được nói theo cách như ‘‘rūpagata’’ (đi đến sắc) v.v.
Aniccatoti iminā niccappaṭikkhepato tesaṃ aniccatamāha, tato eva ca udayavayavantato vipariṇāmato tāvakālikato ca te aniccāti jotitaṃ hoti.
By impermanent (anicca), he states their impermanence by rejecting permanence, and thereby it is illuminated that they are impermanent because they have origination and dissolution, are subject to change, and are momentary.
Với từ Aniccato (vô thường), Ngài nói về tính vô thường của chúng do sự phủ nhận thường hằng. Và từ đó, điều này được làm sáng tỏ rằng chúng là vô thường vì có sự sinh diệt, vì biến hoại, và vì chỉ tồn tại trong thời gian ngắn ngủi.
Yañhi nibbattaṃ hoti, taṃ udayavayaparicchinnaṃ.
For whatever has arisen is limited by origination and dissolution.
Bởi vì cái gì đã sinh khởi thì bị giới hạn bởi sự sinh và diệt.
Jarāya maraṇena ca tadeva viparītaṃ, ittarakkhaṇameva ca hotīti.
And that same thing is reversed by old age and death, and it exists only for a moment.
Chính cái đó bị biến đổi bởi già và chết, và chỉ tồn tại trong một khoảnh khắc ngắn ngủi.
Dukkhatoti iminā sukhappaṭikkhepato tesaṃ dukkhatamāha.
By suffering (dukkha), he states their painful nature by rejecting pleasure.
Với từ Dukkhato (khổ), Ngài nói về tính khổ của chúng do sự phủ nhận hạnh phúc.
Tato eva ca abhiṇhappaṭipīḷanato dukkhavatthuto ca te dukkhāti jotitaṃ hoti.
And thereby it is illuminated that they are suffering because they are constantly afflicted and are objects of suffering.
Và từ đó, điều này được làm sáng tỏ rằng chúng là khổ vì liên tục bị bức bách và vì là đối tượng của khổ.
Udayavayavantatāya hi te abhiṇhappaṭipīḷanato nirantaradukkhatāya dukkhasseva ca adhiṭṭhānabhūtā.
Indeed, due to having origination and dissolution, they are constantly afflicted, are suffering due to continuous pain, and are the basis of suffering itself.
Vì có sự sinh diệt, chúng liên tục bị bức bách, do đó là khổ không ngừng và là nền tảng của khổ.
Paccayayāpanīyatāya rogamūlatāya ca rogato.
Because they are dependent on conditions for their existence and are the root of illness, they are a disease (roga).
Vì phải được duy trì bởi các duyên và là nguồn gốc của bệnh tật, nên gọi là rogato (bệnh).
Dukkhatāsūlayogato kilesāsucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkapabhinnato ca gaṇḍato.
Because they are associated with the dart of suffering, because defilements flow forth like pus, and because they are swollen, ripe, and burst through arising, old age, and dissolution, they are a boil (gaṇḍa).
Vì liên quan đến khổ và mũi tên, vì chảy ra các uế tạp phiền não, vì sưng phồng, chín nẫu và vỡ ra do sinh, già, hoại, nên gọi là gaṇḍato (ung nhọt).
Pīḷājananato, antotudanato, dunnīharaṇato ca sallato.
Because they cause affliction, pierce from within, and are difficult to extract, they are a dart (salla).
Vì gây ra sự bức bách, vì đâm chọc từ bên trong, vì khó loại bỏ, nên gọi là sallato (mũi tên).
Avaḍḍhiāvahanato aghavatthuto ca aghato.
Because they bring no growth and are an object of harm, they are a misfortune (agha).
Vì không mang lại sự tăng trưởng, vì là đối tượng của tai họa, nên gọi là aghato (tai họa).
Aseribhāvajananato ābādhapadaṭṭhānatāya ca ābādhato.
Because they cause lack of freedom and are the basis of affliction, they are an affliction (ābādha).
Vì gây ra sự không tự chủ, vì là nơi phát sinh bệnh tật, nên gọi là ābādhato (bệnh hoạn).
Avasavattanato avidheyyatāya ca parato.
Because they are not subject to one's will and are uncontrollable, they are alien (para).
Vì không tuân theo ý muốn, vì không thể điều khiển, nên gọi là parato (cái khác).
Byādhijarāmaraṇehi palujjanīyatāya palokato.
Because they are subject to decay through sickness, old age, and death, they are perishable (paloka).
Vì có thể bị hủy hoại bởi bệnh tật, già và chết, nên gọi là palokato (sự hủy hoại).
Sāminivāsikārakavedakaadhiṭṭhāyakavirahato suññato.
Because they are devoid of an owner, inhabitant, agent, experiencer, or controller, they are empty (suñña).
Vì thiếu chủ nhân, người cư ngụ, người tạo tác, người cảm nhận, người điều khiển, nên gọi là suññato (không).
Attappaṭikkhepaṭṭhena anattato.
By way of rejecting self, they are not-self (anatta).
Với ý nghĩa phủ nhận tự ngã, nên gọi là anattato (vô ngã).
Rūpādidhammā hi na ettha attā atthīti anattā.
Indeed, phenomena like rūpa are not-self because there is no self in them.
Các pháp sắc v.v. không có tự ngã ở trong đó, nên gọi là anattā (vô ngã).
Evaṃ sayampi attā na hontīti anattā.
Thus, they themselves are not self, hence not-self.
Như vậy, tự chúng cũng không phải là tự ngã, nên gọi là anattā (vô ngã).
Tena abyāpārato nirīhato tucchato anattāti dīpitaṃ hoti.
Thereby, it is illuminated that they are not-self because they are inactive, powerless, and void.
Do đó, điều này được làm sáng tỏ rằng chúng là vô ngã vì không có hoạt động, không có ý chí, và trống rỗng.
Lakkhaṇattayameva sukhāvabodhanatthaṃ ekādasahi padehi vibhajitvā gahitanti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ.
To show that the three characteristics themselves are divided and taken with eleven terms for easy comprehension, "therein," etc., was stated.
Để cho dễ hiểu về ba đặc tính, điều được nói là ‘‘tatthā’’ (trong đó) v.v. là để chỉ ra rằng chúng được phân chia thành mười một từ.
Pañcamachaṭṭhāni uttānatthāneva.
The fifth and sixth are indeed clear in meaning.
Kinh thứ năm và thứ sáu có ý nghĩa rõ ràng.
127. Sattame vattamānasamīpe vattamāne viya voharitabbanti ‘‘okkamatī’’ti āha ‘‘okkanto hotīti attho’’ti.
127. In the seventh, that which is near the present should be spoken of as if it were present, hence he says "enters" with the meaning "has entered."
127. Trong kinh thứ bảy, cần sử dụng từ ở thì hiện tại để nói về một sự kiện gần với hiện tại như thể nó đang xảy ra, nên Ngài nói ‘‘okkamatī’’ (đi vào) với ý nghĩa là ‘‘okkanto hotīti attho’’ (đã đi vào).
Dasasahassacakkavāḷapattharaṇo samujjalabhāvena uḷāro.
Spreading across ten thousand world-systems, magnificent by its blazing splendor.
Do sự chiếu sáng của mười ngàn thế giới, nên gọi là uḷāro (rực rỡ).
Devānubhāvanti devānaṃ pabhānubhāvaṃ.
Divine radiance means the splendor and power of the devas.
Devānubhāva (oai lực của chư thiên) là oai lực ánh sáng của chư thiên.
Devānañhi pabhaṃ so obhāso adhibhavati, na deve.
Indeed, that radiance overcomes the splendor of the devas, but not the devas themselves.
Bởi vì ánh sáng đó vượt trội hơn ánh sáng của chư thiên, chứ không phải vượt trội hơn chư thiên.
Tenāha ‘‘devāna’’ntiādi.
Therefore, he says "of the devas," etc.
Do đó, Ngài nói ‘‘devāna’’ (của chư thiên) v.v.
Rukkhagacchādinā kenaci na haññatīti aghā, asambādhā.
Not obstructed by any trees, bushes, etc., hence unobstructed, unconfined.
Không bị cản trở bởi bất cứ cây cối, bụi rậm nào, nên gọi là aghā (không chướng ngại), không bị chật hẹp.
Tenāha ‘‘niccavivarā’’ti.
Therefore, he says "always open."
Do đó, Ngài nói ‘‘niccavivarā’’ (luôn trống rỗng).
Asaṃvutāti heṭṭhā upari kenaci apihitā.
Uncovered means not covered by anything below or above.
Asaṃvutā (không che đậy) là không bị che đậy bởi bất cứ thứ gì ở dưới hay ở trên.
Tenāha ‘‘heṭṭhāpi appatiṭṭhā’’ti.
Therefore, he says "unsupported below."
Do đó, Ngài nói ‘‘heṭṭhāpi appatiṭṭhā’’ (cũng không có điểm tựa ở dưới).
Tattha pi-saddena yathā heṭṭhā udakassa pidhāyikā sandhārikā pathavī natthi asaṃvutā lokantarikā, evaṃ uparipi cakkavāḷesu devavimānānaṃ abhāvato asaṃvutā appatiṭṭhāti dasseti.
There, the word "pi" (also) indicates that just as there is no earth below to cover or contain the water, and the inter-world space is uncovered, so too above, due to the absence of divine mansions in the world-systems, it is uncovered and unsupported.
Ở đó, với từ pi (cũng), Ngài chỉ ra rằng giống như ở dưới không có đất che đậy hay giữ nước, không có Lokantarikā (khe hở giữa các thế giới) bị che đậy, thì ở trên cũng không có các cung điện của chư thiên trong các thế giới, nên không bị che đậy và không có điểm tựa.
Andhakāro ettha atthīti andhakārā.
Darkness is present here, hence dark.
Có bóng tối ở đây, nên gọi là andhakārā (tối tăm).
Cakkhuviññāṇaṃ na jāyati ālokassa abhāvato, na cakkhuno.
Visual consciousness does not arise due to the absence of light, not due to the eye.
Cakkhuviññāṇaṃ na jāyati (nhãn thức không sinh khởi) là do không có ánh sáng, chứ không phải do con mắt.
Tathā hi ‘‘tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānantī’’ti vuttaṃ.
Thus, it is said, "by that radiance, they recognize each other."
Như vậy, điều đã nói là ‘‘tenobhāsena aññamaññaṃ sañjānantī’’ (nhờ ánh sáng đó mà họ nhận biết lẫn nhau).
Jambudīpe ṭhitamajjhanhikavelāya pubbavidehavāsīnaṃ atthaṅgamavasena upaḍḍhaṃ sūriyamaṇḍalaṃ paññāyati, aparagoyānavāsīnaṃ uggamanavasena.
At midday in Jambudīpa, half the sun's disk is visible to the inhabitants of Pubbavideha due to its setting, and to the inhabitants of Aparagoyāna due to its rising.
Vào giữa trưa ở Jambudīpa, một nửa mặt trời xuất hiện theo cách lặn đối với cư dân Pubbavideha, và theo cách mọc đối với cư dân Aparagoyāna.
Evaṃ sesadīpesupīti āha ‘‘ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyantī’’ti.
Similarly in other continents, hence he says "visible in three continents at once."
Tương tự như vậy ở các châu lục khác, nên Ngài nói ‘‘ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyantī’’ (xuất hiện đồng thời ở ba châu lục).
Ito aññathā dvīsu eva dīpesu paññāyanti.
Otherwise, they appear only in these two continents.
Ngoài ra, mặt trời chỉ xuất hiện ở hai châu lục.
Ekekāya disāya navanavayojanasatasahassāni andhakāravidhamanampi imināva nayena daṭṭhabbaṃ.
The dispelling of darkness for ninety-nine hundred thousand yojanas in each direction should also be understood in this same way.
Sự xua tan bóng tối hàng trăm ngàn dojana về mỗi hướng cũng cần được hiểu theo cách này.
Pabhāya nappahontīti attano pabhāya obhāsituṃ nābhisambhuṇanti.
"Are not able with their light" means they are unable to illuminate with their own light.
Pabhāya nappahontī (không đủ ánh sáng) là không thể chiếu sáng bằng ánh sáng của mình.
Yugandharapabbatamatthakasamappamāṇe ākāse vicaraṇato ‘‘cakkavāḷapabbatassa vemajjhena carantī’’ti vuttaṃ.
Because they wander in the sky at a height equal to the summit of Mount Yugandhara, it is said, "they wander through the middle of the Cakkavāḷa mountain."
Vì di chuyển trong không gian có kích thước bằng đỉnh núi Yugandhara, nên được nói là ‘‘cakkavāḷapabbatassa vemajjhena carantī’’ (đi giữa núi Luân Vi).
Byāvaṭāti khādanatthaṃ gaṇhituṃ upakkamantā.
"Engaged" means attempting to take for eating.
Byāvaṭā (bận rộn) là cố gắng bắt để ăn.
Viparivattitvāti vivaṭṭitvā.
"Having turned about" means having revolved.
Viparivattitvā (quay vòng) là xoay tròn.
Chijjitvāti mucchāpavattiyā ṭhitaṭṭhānato muccitvā, aṅgapaccaṅgachedanavasena vā chijjitvā.
"Having been cut off" means having been released from the place where they stood due to the onset of unconsciousness, or "having been cut off" by means of severing limbs and minor parts of the body.
Chijjitvā (bị cắt đứt) là rời khỏi vị trí đang đứng do sự bất tỉnh, hoặc chijjitvā là bị cắt đứt các bộ phận cơ thể.
Accantakhāreti ātapasantapābhāvena atisītabhāvaṃ sandhāya accantakhāratā vuttā siyā.
"Extremely salty": This might be said to refer to an extremely cold state, due to the absence of heat and scorching.
Accantakhāre (rất mặn) có thể được nói là rất mặn do không có sự nóng bức của mặt trời mà rất lạnh.
Na hi taṃ kappasaṇṭhānaudakaṃ sampattikaramahāmeghavuṭṭhaṃ pathavisandhārakaṃ kappavināsakaudakaṃ viya khāraṃ bhavitumarahati, tathā sati pathavīpi vilīyeyya, tesaṃ vā pāpakammaphalena petānaṃ pakatiudakassa pubbakheḷabhāvāpatti viya tassa udakassa khārabhāvāpatti hotīti vuttaṃ ‘‘accantakhāre udake’’ti.
For that water of the world-formation, which rains down from great clouds that bring prosperity, supporting the earth, should not be salty like the water that destroys the world; if it were so, the earth would also dissolve. Or it is said, "in extremely salty water" because, due to the evil kamma-result of those petas, that water becomes salty, just as ordinary water becomes like pus and spittle for them.
Bởi vì nước trong sự hình thành kiếp đó không thể mặn như nước hủy diệt kiếp, là nước mưa từ những đám mây lớn mang lại sự thịnh vượng và giữ đất. Nếu như vậy, đất cũng sẽ tan chảy. Hoặc, do quả báo ác nghiệp của những ngạ quỷ đó, nước tự nhiên trở thành nước dãi và đờm, thì nước đó trở nên mặn. Điều này được nói là ‘‘accantakhāre udake’’ (trong nước rất mặn).
128. Aṭṭhame ālīyanti āramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā.
128. In the eighth discourse, ālaya means the five sense-pleasures, in the sense of being resorted to as objects of delight.
128. Trong (phẩm) thứ tám, ālaya là những thứ được nương tựa, được hưởng thụ theo nghĩa là cần được hoan hỷ, đó là năm dục lạc.
Āramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti.
"They delight" means they find enjoyment, play, and sport.
Āramanti có nghĩa là họ tìm thấy sự thích thú, vui chơi, đùa giỡn.
Ālīyanti vā allīyantā abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni.
Or, ālaya means the activities of craving, in the sense that they cling to and resort to them by way of finding delight.
Hoặc là, ālaya là những thứ được nương tựa, được bám víu, được hưởng thụ theo cách thức vui thích, đó là những hoạt động của ái dục.
Tehi ālayehi ramantīti ālayārāmā.
"Delighting in attachments (ālayārāmā)" means delighting in these attachments.
Họ hoan hỷ với những nơi nương tựa đó nên được gọi là ālayārāmā (hoan hỷ với những nơi nương tựa).
Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannauyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditappamodito hoti, na ukkaṇṭheti, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe pamuditā anukkaṇṭhitā vasanti.
Just as a king, having entered a well-arranged garden abundant with trees laden with flowers and fruits, delights in that prosperity, is joyful, pleased, and greatly delighted, does not feel weary, and does not wish to leave even in the evening; in the same way, beings delight in these attachments of sense-pleasures and attachments of craving, and they dwell in the cycle of existence, joyful and unwearied.
Thật vậy, giống như một vị vua khi bước vào một khu vườn được trang hoàng lộng lẫy, đầy cây cối trĩu quả, thì hoan hỷ với sự sung túc đó, vui mừng, hân hoan, không chán nản, và không muốn rời đi ngay cả vào buổi tối; cũng vậy, các chúng sinh hoan hỷ với những nơi nương tựa là dục lạc và ái dục này, họ sống vui vẻ, không chán nản trong vòng luân hồi.
Tena tesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayārāmā’’tiādimāha.
Therefore, the Blessed One, showing both types of attachment to them as if they were a pleasure-ground, said "delighting in attachments" and so on.
Vì lẽ đó, Đức Thế Tôn đã nói “ālayārāmā” và những điều tương tự, để chỉ ra cả hai loại nơi nương tựa đó cho họ như một khu vườn.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
131. Catutthassa paṭhame upapattippaṭilābhaṃ saṃvattanikānīti upapattipaṭilābhiyāni.
131. In the first discourse of the fourth chapter, "leading to the acquisition of rebirth" means leading to the acquisition of a new existence.
131. Trong (kinh) đầu tiên của (phẩm) thứ tư, những gì đưa đến sự thành tựu tái sinh được gọi là upapattipaṭilābhiyāni (những điều đưa đến sự thành tựu tái sinh).
Bhavapaṭilābhiyānīti etthāpi eseva nayo.
The same method applies to "leading to the acquisition of becoming."
Trong bhavapaṭilābhiyāni (những điều đưa đến sự thành tựu hữu) cũng theo cách đó.
Yehīti yehi saṃyojanehi hetubhūtehi, karaṇabhūtehi vā.
"By which" means by which fetters, as causes or as instruments.
Yehi có nghĩa là do những kiết sử đó làm nhân, hoặc làm điều kiện.
Nanu ca sotāpannassapi orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnāni, kasmā pana sakadāgāmīyeva idha gahitoti āha ‘‘sakadāgāmissāti idaṃ appahīnasaṃyojanesu ariyesu uttamakoṭiyā gahita’’nti.
Since the lower fetters are not abandoned even by a stream-enterer (sotāpanna), why is only the once-returner (sakadāgāmī) mentioned here? He says: "This mention of a once-returner is made as the highest category among noble ones with unabandoned fetters."
Chẳng phải các hạ phần kiết sử của vị Nhập Lưu cũng chưa được đoạn trừ sao, vậy tại sao ở đây chỉ đề cập đến vị Nhất Lai? (Luận sư) nói: “Lời này ‘của vị Nhất Lai’ được nói đến ở mức độ cao nhất trong số các bậc Thánh có kiết sử chưa được đoạn trừ.”
Tattha appahīnasaṃyojanesūti appahīnaorambhāgiyasaṃyojanesu.
Here, "with unabandoned fetters" means with unabandoned lower fetters.
Trong đó, appahīnasaṃyojanesu có nghĩa là trong số các kiết sử hạ phần chưa được đoạn trừ.
Uttamakoṭiyā gahitanti ukkaṭṭhaparicchedena gahitaṃ.
"Mentioned as the highest category" means mentioned as the highest limit.
Uttamakoṭiyā gahita có nghĩa là được nói đến ở mức độ cao nhất.
Sakadāgāmito parañhi appahīnaorambhāgiyasaṃyojano ariyo nāma natthi.
For beyond the once-returner, there is no noble one who has unabandoned lower fetters.
Thật vậy, sau vị Nhất Lai thì không có bậc Thánh nào có các kiết sử hạ phần chưa được đoạn trừ.
Nanu ca sakadāgāmissa pahīnānipi orambhāgiyāni saṃyojanāni atthi diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsasaṃyojanānaṃ pahīnattā, tasmā ‘‘orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnānī’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘orambhāgiyesu ca appahīnaṃ upādāyā’’tiādi.
Since a once-returner also has abandoned lower fetters, as the fetters of wrong view, doubt, and clinging to rites and rituals are abandoned, why is it said, "the lower fetters are unabandoned"? He says: "referring to what is unabandoned among the lower fetters," and so on.
Chẳng phải các kiết sử hạ phần của vị Nhất Lai cũng đã được đoạn trừ sao, vì các kiết sử tà kiến, hoài nghi, giới cấm thủ đã được đoạn trừ, vậy tại sao lại nói “các kiết sử hạ phần chưa được đoạn trừ”? (Luận sư) nói: “Do y cứ vào những kiết sử chưa được đoạn trừ trong các kiết sử hạ phần” và những điều tương tự.
Yasmā kāmarāgabyāpādasaṃyojanāni sakadāgāmissa appahīnāni, tasmā tāni appahīnāni upādāya ‘‘orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnānī’’ti vuttaṃ, na sabbesaṃ appahīnattāti adhippāyo.
Since the fetters of sensual desire and ill-will are not abandoned for a once-returner, therefore, taking those not-abandoned (fetters) as a basis, it is said, " the lower fetters are not abandoned," the intention is not that all of them are not abandoned.
Vì các kiết sử tham dục và sân hận của vị Nhất Lai chưa được đoạn trừ, do đó, y cứ vào những kiết sử chưa được đoạn trừ đó mà nói “các kiết sử hạ phần chưa được đoạn trừ”, chứ không phải tất cả đều chưa được đoạn trừ, đó là ý nghĩa.
132. Dutiye paṭibhānaṃ vuccati ñāṇampi ñāṇassa upaṭṭhitavacanampi, taṃ idha adhippetaṃ, atthayuttaṃ kāraṇayuttañca paṭibhānamassāti yuttappaṭibhāno.
132. In the second (sutta), paṭibhāna is said to be both knowledge and the expression of knowledge; that is intended here. One whose ready wit is connected with meaning and connected with reason is yuttappaṭibhāna (one with suitable ready wit).
132. Trong (kinh) thứ hai, paṭibhāna (biện tài) được gọi là trí tuệ, và cũng là lời nói xuất phát từ trí tuệ, điều đó được đề cập ở đây. Người có biện tài phù hợp với ý nghĩa và phù hợp với lý lẽ được gọi là yuttappaṭibhāno (biện tài phù hợp).
Pucchānantarameva sīghaṃ byākātuṃ asamatthatāya nomuttappaṭibhānamassāti nomuttappaṭibhāno.
One who is unable to answer quickly immediately after being questioned, so that their ready wit is not released, is nomuttappaṭibhāna (one whose ready wit is not released).
Người không có khả năng trả lời nhanh chóng ngay sau câu hỏi, nên biện tài của người ấy không được thốt ra, được gọi là nomuttappaṭibhāno (biện tài không thốt ra).
Iminā nayena sesā veditabbā.
The rest should be understood in this manner.
Theo cách này, các loại còn lại cũng cần được hiểu.
Ettha pana paṭhamo kañci kālaṃ vīmaṃsitvā yuttameva pekkhati tipiṭakacūḷanāgatthero viya.
Here, the first (type of person) is one who, like Tipiṭaka Cūḷanāga Thera, reflects for some time and then speaks only what is suitable.
Ở đây, người thứ nhất suy xét một thời gian rồi mới tìm ra điều phù hợp, giống như Trưởng lão Cūḷanāga Tam Tạng.
So pana pañhaṃ puṭṭho pariggahetvā yuttappattakāraṇameva katheti.
When questioned about a problem, he comprehends it and then states only what is suitable and appropriate.
Vị ấy khi được hỏi một vấn đề, sau khi nắm bắt, chỉ nói điều phù hợp và đúng lý.
Dutiyo pucchānantarameva yena vā tena vā vacanena paṭibāhati, vīmaṃsitvāpi ca yuttaṃ na pakkheti catunikāyikapiṇḍatissatthero viya.
The second (type of person) immediately answers with any words whatsoever after being questioned, and even after reflecting, does not speak what is suitable, like Catunikāyika Piṇḍatissa Thera.
Người thứ hai, ngay sau câu hỏi, trả lời bằng bất cứ lời lẽ nào, và dù có suy xét cũng không tìm ra điều phù hợp, giống như Trưởng lão Piṇḍatissa Tứ Bộ Kinh.
So pana pañhaṃ puṭṭho pañhapariyosānampi nāgameti, yaṃ vā taṃ vā kathetiyeva, vacanatthaṃ panassa vīmaṃsiyamānaṃ katthaci na lagati.
When questioned about a problem, he does not even wait for the end of the question, but says whatever comes to mind, and if the meaning of his words is examined, it does not connect anywhere.
Vị ấy khi được hỏi một vấn đề, thậm chí không đợi đến cuối câu hỏi, mà cứ nói lung tung, và khi suy xét ý nghĩa lời nói của vị ấy thì không ăn khớp vào đâu cả.
Tatiyo pucchāsamakālameva yuttaṃ pekkhati, taṃkhaṇaṃyeva ca naṃ byākaroti tipiṭakacūḷābhayatthero viya.
The third (type of person) reflects on what is suitable at the very moment of the question and answers it immediately, like Tipiṭaka Cūḷābaya Thera.
Người thứ ba, ngay lập tức khi câu hỏi được đặt ra, đã tìm ra điều phù hợp, và trả lời ngay lập tức, giống như Trưởng lão Cūḷābhaya Tam Tạng.
So pana pañhaṃ puṭṭho sīghameva katheti, yuttappattakāraṇo ca hoti.
When questioned about a problem, he answers quickly and is one whose reasons are suitable and appropriate.
Vị ấy khi được hỏi một vấn đề, trả lời rất nhanh chóng, và lời nói của vị ấy phù hợp với ý nghĩa và lý lẽ.
Catuttho puṭṭho samāno neva yuttaṃ pekkhati, na yena vā tena vā paṭibāhituṃ sakkoti, tibbandhakāranimuggo viya hoti lāḷudāyitthero viya.
The fourth (type of person), when questioned, neither reflects on what is suitable nor is able to answer with any words whatsoever; he is like one plunged into deep darkness, like Lāḷudāyi Thera.
Người thứ tư, khi được hỏi, không tìm ra điều phù hợp, cũng không thể trả lời bằng bất cứ lời lẽ nào, giống như chìm vào bóng tối dày đặc, giống như Trưởng lão Lāḷudāyi.
133-4. Tatiye ugghaṭitaññūti ettha ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatteyeva jānātīti attho.
133-4. In the third (sutta), ugghaṭitaññū means that ugghaṭana is the opening of knowledge, meaning one understands just by the opening of knowledge.
133-4. Trong (kinh) thứ ba, ugghaṭitaññū (người có trí tuệ phát lộ) ở đây, ugghaṭana có nghĩa là sự phát lộ của trí tuệ, ý nghĩa là người ấy hiểu ngay khi trí tuệ vừa phát lộ.
Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva.
Saha udāhaṭavelāyāti means just at the moment of utterance, when it is uttered.
Saha udāhaṭavelāyā có nghĩa là ngay khi được nói ra, ngay khi được đề cập.
Dhammābhisamayo hotīti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo.
Dhammābhisamayo hotīti means the penetration of the four Noble Truths with knowledge.
Dhammābhisamayo hotī có nghĩa là sự chứng ngộ Tứ Thánh Đế cùng với trí tuệ.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā (vibha. 355) nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti means this person, who is able to send forth knowledge according to the teaching, when the matrix is concisely established with "the four foundations of mindfulness" and so on (Vibh. 355), and attain arahantship, is called "ugghaṭitaññū."
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là hạng người này, người có khả năng đạt đến A-la-hán bằng cách hướng trí tuệ theo lời dạy được trình bày tóm tắt trong mātikā (đề cương) theo cách thức “bốn niệm xứ” (Vbha. 355) và các điều tương tự, được gọi là “ugghaṭitaññū”.
Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū.
One who understands the elaborated and expanded meaning is vipañcitaññū.
Người hiểu ý nghĩa đã được trình bày rộng rãi, chi tiết được gọi là vipañcitaññū (người có trí tuệ rộng rãi).
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe bhājiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti means this person, who is able to attain arahantship when the matrix is concisely established and the meaning is extensively expounded, is called "vipañcitaññū."
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là hạng người này, người có khả năng đạt đến A-la-hán khi ý nghĩa được phân tích rộng rãi, chi tiết sau khi mātikā được trình bày tóm tắt, được gọi là “vipañcitaññū”.
Uddesādīhi netabboti neyyo.
One who needs to be led by instruction and so on is neyya.
Người cần được dẫn dắt bằng cách giảng giải và các điều tương tự được gọi là neyyo (người cần được dẫn dắt).
Anupubbena dhammābhisamayoti anukkamena arahattappatti.
Anupubbena dhammābhisamayoti means the gradual attainment of arahantship.
Anupubbena dhammābhisamayo có nghĩa là sự đạt đến A-la-hán theo thứ tự.
Byañjanapadameva paramaṃ assāti padaparamo.
One for whom the mere letter of the text is supreme is padaparama.
Người mà chỉ có từ ngữ là tối thượng được gọi là padaparamo (người tối thượng về từ ngữ).
Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena jhānaṃ vā vipassanaṃ vā maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ na sakkotīti attho.
Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti means that in that existence, one is unable to produce jhāna, vipassanā, the path, or the fruit.
Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotī có nghĩa là không thể thành tựu thiền định, hoặc tuệ quán, hoặc đạo, hoặc quả trong đời sống đó.
Catutthaṃ uttānameva.
The fourth (sutta) is straightforward.
Kinh thứ tư đều rõ ràng.
135-8. Pañcame sāvajjoti sadoso.
135-8. In the fifth (sutta), sāvajjo means faulty.
135-8. Trong (kinh) thứ năm, sāvajjo có nghĩa là có lỗi.
Sāvajjena kāyakammenāti sadosena pāṇātipātādinā kāyakammena.
Sāvajjena kāyakammenāti means with faulty bodily action such as killing living beings.
Sāvajjena kāyakammena có nghĩa là bằng thân nghiệp có lỗi, như sát sinh và các điều tương tự.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách đó.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammassa sadosattā gūthakuṇapādibharito padeso viya ‘‘sāvajjo’’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti means this person, due to the faultiness of their accumulated kamma through the three doors, is called "sāvajja" (faulty) like a place filled with excrement and corpses.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là hạng người này, do nghiệp tích lũy có lỗi qua ba cửa, được gọi là “sāvajjo” (người có lỗi), giống như một nơi đầy phân và xác chết.
Sāvajjena bahulanti yassa sāvajjameva kāyakammaṃ bahulaṃ hoti, appaṃ anavajjaṃ.
Sāvajjena bahulanti means one whose faulty bodily action is abundant, and blameless action is meager.
Sāvajjena bahula có nghĩa là người có thân nghiệp có lỗi là chủ yếu, ít không có lỗi.
So ‘‘sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato appaṃ anavajjenā’’ti vuccati.
Such a one is called "one endowed with abundant faulty bodily action and meager blameless action."
Người ấy được gọi là “sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato appaṃ anavajjenā” (người có thân nghiệp có lỗi là chủ yếu, ít không có lỗi).
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách đó.
Ko pana evarūpo hotīti?
Who, then, is such a one?
Vậy hạng người như thế nào?
Yo gāmadhammatāya vā nigamadhammatāya vā kadāci karahaci uposathaṃ samādiyati, sīlāni pūreti.
One who, by village custom or town custom, occasionally undertakes the Uposatha and observes the precepts.
Là người đôi khi, thỉnh thoảng, do thói quen của làng xã hay thị trấn, thọ trì giới Bố-tát, giữ gìn giới hạnh.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammesu sāvajjasseva bahulatāya anavajjassa appatāya ‘‘vajjabahulo’’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti means this person, due to the abundance of faulty accumulated kamma and the meagerness of blameless kamma through the three doors, is called "vajjabahulo" (abundant in faults).
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là hạng người này, do nghiệp tích lũy có lỗi là chủ yếu qua ba cửa, và ít không có lỗi, được gọi là “vajjabahulo” (người có nhiều lỗi).
Yathā hi ekasmiṃ padese dubbaṇṇāni duggandhāni pupphāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ adhimuttakavassikapāṭalāni patitāni bhaveyyuṃ, evarūpo ayaṃ puggalo veditabbo.
Just as in one place, ugly and foul-smelling flowers might be piled up, and here and there, adhimuttaka, vassika, and pāṭalā flowers might fall upon them; such a person is to be understood.
Như thể trong một nơi, những bông hoa xấu xí, hôi thối chất thành đống, và trên đó, đây đó, những bông hoa lài, hoa hồng mùa mưa rơi xuống, người này được biết là loại người như vậy.
Yathā pana ekasmiṃ padese adhimuttakavassikapāṭalāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ duggandhāni badarapupphādīni patitāni bhaveyyuṃ.
But just as in one place, adhimuttaka, vassika, and pāṭalā flowers might be piled up, and here and there, foul-smelling jujube flowers, etc., might fall upon them.
Còn như thể trong một nơi, những bông hoa lài, hoa hồng mùa mưa chất thành đống, và trên đó, đây đó, những bông hoa hôi thối như hoa táo gai rơi xuống.
Evarūpo tatiyo puggalo veditabbo.
Such a third person is to be understood.
Người thứ ba được biết là loại người như vậy.
Catuttho pana tīhi dvārehi āyūhanakammassa niddosattā ca catumadhurabharitasuvaṇṇavāti viya daṭṭhabbo.
The fourth, however, being faultless in the act of striving through the three doors, should be seen as like a golden bowl filled with the four sweet things.
Còn người thứ tư, do sự vô tội của hành vi tích lũy qua ba cửa, cần được xem như một cái bát vàng chứa đầy bốn vị ngọt.
Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
The sixth and so on are indeed clear in meaning.
Thứ sáu và các điều tiếp theo chỉ là những điều rõ ràng.
139-140. Navame appañca bhāsatīti sampattaparisāya thokameva katheti.
In the ninth (sutta), ‘speaks little’ means he speaks only a little to the assembled audience.
139-140. Trong kinh thứ chín, nói ít (appañca bhāsatī) có nghĩa là chỉ nói một chút cho hội chúng đang có mặt.
Asahitañcāti kathento ca pana na atthayuttaṃ kālayuttaṃ katheti.
And ‘not connected (to the Dhamma)’ means that when he speaks, he does not speak what is connected to the meaning or appropriate for the time.
Và không phù hợp (asahitañcā) có nghĩa là khi nói, không nói điều phù hợp với ý nghĩa hay phù hợp với thời điểm.
Parisā cassa na kusalā hotīti sotuṃ nisinnaparisā cassa yuttāyuttaṃ kāraṇākāraṇaṃ siliṭṭhāsiliṭṭhaṃ na jānātīti attho.
‘And his audience is not skilled’ means that the audience seated to listen does not know what is appropriate or inappropriate, what is reasonable or unreasonable, what is coherent or incoherent.
Và hội chúng của người ấy không thiện xảo (parisā cassa na kusalā hotī) có nghĩa là hội chúng ngồi nghe không biết điều đúng điều sai, điều có lý điều không có lý, điều mạch lạc điều không mạch lạc.
Evarūpoti ayaṃ evaṃjātiko bāladhammakathiko evaṃjātikāya bālaparisāya dhammakathikotveva nāmaṃ labhati.
‘Such a one’ means this kind of foolish Dhamma speaker earns the name of Dhamma speaker only among this kind of foolish audience.
Người như vậy (evarūpo) có nghĩa là một pháp sư ngu dốt thuộc loại này chỉ có danh xưng là pháp sư đối với một hội chúng ngu dốt thuộc loại này.
Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.
In this manner, the meaning should be understood everywhere.
Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu ở khắp mọi nơi.
Ettha ca dveyeva janā sabhāvadhammakathikā, na itare.
And here, only two individuals are true Dhamma speakers, not the others.
Và ở đây, chỉ có hai người là pháp sư chân chính, không phải những người khác.
Itare pana dhammakathikānaṃ anto paviṭṭhattā evaṃ vuttā.
The others are called so because they are included among Dhamma speakers.
Những người khác được nói như vậy vì họ thuộc về hàng ngũ các pháp sư.
Dasamaṃ uttānameva.
The tenth (sutta) is indeed clear.
Kinh thứ mười chỉ là điều rõ ràng.
156-158. Chaṭṭhe saṃvaṭṭanaṃ vinassanaṃ saṃvaṭṭo, saṃvaṭṭato uddhaṃ tathā ṭhāyī saṃvaṭṭaṭṭhāyī.
In the sixth (sutta), contraction, destruction, is saṃvaṭṭa; remaining thus after contraction is saṃvaṭṭaṭṭhāyī.
156-158. Trong kinh thứ sáu, sự hoại diệt là saṃvaṭṭa, sự tồn tại như vậy sau khi hoại diệt là saṃvaṭṭaṭṭhāyī.
Vivaṭṭanaṃ nibbattanaṃ, vaḍḍhanaṃ vā vivaṭṭo.
Expansion, origination, or growth, is vivaṭṭa.
Sự hình thành, sự phát triển là vivaṭṭa.
‘‘Tejosaṃvaṭṭo, āposaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti evaṃ saṃvaṭṭasīmānukkamena saṃvaṭṭesu vattabbesu tathā avatvā āposaṃvaṭṭo, tejosaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti vacanaṃ saṃvaṭṭamahābhūtadesanānupubbiyā’’ti keci.
Some say: “‘Tejosaṃvaṭṭa (fire contraction), āposaṃvaṭṭa (water contraction), vāyosaṃvaṭṭa (wind contraction)’ – thus, when the contractions should be spoken of in the sequence of the limits of contraction, saying ‘āposaṃvaṭṭa, tejosaṃvaṭṭa, vāyosaṃvaṭṭa’ is according to the progressive order of the great elements of contraction.”
Một số người nói: “Mặc dù nên nói về sự hoại diệt theo thứ tự ranh giới hoại diệt như ‘sự hoại diệt do lửa, sự hoại diệt do nước, sự hoại diệt do gió’, nhưng việc nói ‘sự hoại diệt do nước, sự hoại diệt do lửa, sự hoại diệt do gió’ là theo thứ tự thuyết giảng các đại yếu tố hoại diệt.”
‘‘Bhāvīsaṃvaṭṭānupubbiyā’’ti apare.
Others say: “According to the progressive order of future contractions.”
Những người khác nói: “Theo thứ tự các sự hoại diệt sẽ xảy ra.”
Āpena saṃvaṭṭo āposaṃvaṭṭo.
Contraction by water is āposaṃvaṭṭa.
Sự hoại diệt do nước là āposaṃvaṭṭa.
Saṃvaṭṭasīmāti saṃvaṭṭanamariyādā.
Saṃvaṭṭasīmā means the limit of contraction.
Saṃvaṭṭasīmā có nghĩa là giới hạn của sự hoại diệt.
Saṃvaṭṭatīti vinassati.
Saṃvaṭṭati means it is destroyed.
Saṃvaṭṭati có nghĩa là hoại diệt.
Sadāti sabbakālaṃ, tīsupi saṃvaṭṭakālesūti attho.
Sadā means always, that is, during all three periods of contraction.
Luôn luôn (sadā) có nghĩa là trong mọi thời điểm, tức là trong cả ba thời kỳ hoại diệt.
Ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassatīti ettha buddhakkhettaṃ nāma tividhaṃ hoti jātikkhettaṃ, āṇākkhettaṃ, visayakkhettañca.
In ‘one Buddha-field is destroyed’, a Buddha-field is of three kinds: the birth-field (jātikkhetta), the authority-field (āṇākkhetta), and the range-field (visayakkhetta).
Một Phật độ bị hoại diệt (ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati) – ở đây, Phật độ có ba loại: jātikkhetta (phạm vi sinh), āṇākkhetta (phạm vi quyền lực), và visayakkhetta (phạm vi đối tượng).
Tattha jātikkhettaṃ dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti, tathāgatassa paṭisandhiggahaṇādīsu kampati.
Among these, the birth-field extends to ten thousand world-systems; it shakes at the Tathāgata’s conception and so forth.
Trong đó, jātikkhetta là phạm vi mười ngàn thế giới, rung chuyển khi Như Lai thọ sinh, v.v.
Āṇākkhettaṃ koṭisatasahassacakkavāḷapariyantaṃ, yattha ratanasuttaṃ (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) khandhaparittaṃ (a. ni. 4.67; cūḷava. 251) dhajaggaparittaṃ (saṃ. ni. 1.249) āṭānāṭiyaparittaṃ (dī. ni. 3.277-278) moraparittanti (jā. 1.2.17-18) imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo vattati.
The authority-field extends to a hundred thousand crores of world-systems, where the power of these protective verses operates: the Ratana Sutta, the Khandha Paritta, the Dhajaṭagga Paritta, the Āṭānāṭiya Paritta, and the Mora Paritta.
Āṇākkhetta là phạm vi một trăm ngàn vạn thế giới, nơi mà uy lực của các bài kinh hộ trì như Ratanasutta (Khuddakapāṭha 6.1 và các kinh khác; Suttanipāta 224 và các kinh khác), Khandhaparitta (Aṅguttaranikāya 4.67; Cūḷava. 251), Dhajaggaparitta (Saṃyuttanikāya 1.249), Āṭānāṭiyaparitta (Dīghanikāya 3.277-278), Moraparitta (Jātaka 1.2.17-18) có hiệu lực.
Visayakkhettaṃ anantāparimāṇaṃ, yaṃ ‘‘yāvatā vā panākaṅkheyyā’’ti (a. ni. 3.81) vuttaṃ.
The domain of knowledge is infinite and immeasurable, as stated: “as far as he wishes”.
Visayakkhetta là vô hạn vô biên, được nói đến trong câu “yāvatā vā panākaṅkheyyā” (Aṅguttaranikāya 3.81).
Tattha yaṃ yaṃ tathāgato ākaṅkhati, taṃ taṃ jānāti.
Whatever the Tathāgata wishes therein, that he knows.
Trong đó, bất cứ điều gì Như Lai mong muốn, Ngài đều biết điều đó.
Evametesu tīsu buddhakkhettesu ekaṃ āṇākkhettaṃ vinassati, tasmiṃ pana vinassante jātikkhettaṃ vinaṭṭhameva hoti, vinassantañca ekatova vinassati, saṇṭhahantañca ekatova saṇṭhahati.
Thus, among these three Buddha-domains, one, the domain of authority, perishes. When that perishes, the domain of birth is indeed perished. When perishing, it perishes simultaneously; and when establishing, it establishes simultaneously.
Như vậy, trong ba Phật độ này, một āṇākkhetta bị hoại diệt; khi nó hoại diệt, jātikkhetta cũng bị hoại diệt; và khi hoại diệt, chúng hoại diệt cùng một lúc; khi hình thành, chúng cũng hình thành cùng một lúc.
Sesamettha visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. mahāṭī. 2.404) vuttanayeneva gahetabbaṃ.
The rest here should be understood according to the method stated in the Visuddhimagga Saṃvaṇṇanās.
Phần còn lại ở đây cần được hiểu theo cách đã nói trong Visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (Visuddhimagga Mahāṭīkā 2.404).
Sattamaṭṭhamāni uttānatthāneva.
The seventh and eighth are straightforward in meaning.
Thứ bảy và thứ tám chỉ là những điều rõ ràng.
159. Navame evaṃ pavattaṃ paccuppannataṇhaṃ nissāyāti ‘‘kudāssu nāmāhampi āsavānaṃ khayā’’tiādinā nayena anuttare vimokkhe pihaṃ uppādentassa uppannataṇhaṃ nissāya.
159. In the ninth, evaṃ pavattaṃ paccuppannataṇhaṃ nissāyā means "relying on the present craving that has arisen in this way," that is, relying on the craving that has arisen in one who generates desire for the unsurpassed liberation, in the manner of "When, oh when shall I, too, attain the destruction of the defilements?" and so on.
159. Trong kinh thứ chín, nương vào ái hiện tại đang diễn ra như vậy (evaṃ pavattaṃ paccuppannataṇhaṃ nissāyā) có nghĩa là nương vào ái phát sinh nơi người đang khởi lòng khao khát về sự giải thoát vô thượng theo cách “bao giờ thì tôi sẽ diệt trừ các lậu hoặc”, v.v.
Kathaṃ pana lokuttaradhamme ārabbha āsā uppajjatīti?
But how can a desire arise concerning supramundane states?
Nhưng làm sao lòng khao khát lại phát sinh đối với các pháp siêu thế?
Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, na ārammaṇakaraṇavasena tattha pihā pavattati avisayattā puggalassa ca anadhigatabhāvato.
This should not be understood in that way, for desire does not proceed there by way of making it an object, as it is beyond the individual's scope and has not been attained by them.
Thực ra, điều này không nên được hiểu như vậy, lòng khao khát không phát sinh ở đó theo cách tạo thành đối tượng, vì nó không phải là đối tượng và vì người đó chưa đạt được.
Anussavūpaladdhe pana anuttaravimokkhe uddissa pihaṃ uppādento tattha pihaṃ uppādeti nāma.
However, one who, having heard of the unsurpassed liberation, generates desire for it, is said to generate desire there.
Tuy nhiên, khi khởi lòng khao khát hướng đến sự giải thoát vô thượng đã được biết qua truyền thống, người đó được gọi là khởi lòng khao khát ở đó.
Nākaḍḍhatīti kammapathabhāvaṃ appattatāya paṭisandhiṃ na deti.
Nākaḍḍhatī means it does not give rebirth, as it has not reached the state of a kamma-path.
Không kéo theo (nākaḍḍhatī) có nghĩa là không tạo ra sự tái sinh vì nó chưa đạt đến trạng thái của nghiệp đạo.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại dễ hiểu.
160. Dasame vaḷañjentīti sajjhāyanti ceva vācuggataṃ karontā dhārenti ca.
160. In the tenth, vaḷañjentī means they both recite and commit to memory.
160. Trong kinh thứ mười, vaḷañjentī có nghĩa là tụng đọc và ghi nhớ trong lòng.
Avigatataṇhatāya taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahumpi ādiyantīti bahulā, te eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8).
Because of their uneradicated craving, they take many requisites; they are bāhulikā (those who indulge in many requisites), just as one is called "venayiko" (one skilled in the Vinaya).
Do chưa diệt trừ ái, họ nhận nhiều vật dụng, nên họ là những người bāhulikā (thích nhiều vật dụng), giống như “venayiko” (Majjhimanikāya 1.246; Aṅguttaranikāya 8.11; Pārājika 8).
Te pana yasmā paccayabahulabhāvā yuttappayuttā nāma honti, tasmā āha ‘‘paccayabāhullāya paṭipannā’’ti.
Since such persons are called "yuttappayuttā" (those who are diligent and engaged) due to their abundance of requisites, it is said: "paccayabāhullāya paṭipannā" (practising for an abundance of requisites).
Vì những người này, do có nhiều vật dụng, được gọi là những người đã nỗ lực đúng đắn, nên kinh nói: “đã thực hành để có nhiều vật dụng”.
Sithilaṃ gaṇhantīti sāthalikā, sikkhāya ādaragāravābhāvena sithilaṃ adaḷhaṃ gaṇhantīti attho.
Those who grasp loosely are sāthalikā; this means they grasp loosely and not firmly due to a lack of respect and reverence for the training.
Những người nắm giữ lỏng lẻo là sāthalikā, có nghĩa là những người nắm giữ lỏng lẻo, không kiên cố, do thiếu sự kính trọng và tôn trọng đối với sự học tập.
Sithilanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso, sithila-saddena vā samānatthassa sāthalasaddassa vasena sāthalikāti padasiddhi veditabbā.
Sithilaṃ is a neuter noun indicating the state of being loose, or the formation of the word sāthalikā should be understood by analogy with the word sithila which has the same meaning.
Sithila là một từ chỉ giống trung tính, hoặc sự hình thành của từ sāthalikā cần được hiểu theo nghĩa của từ sāthala đồng nghĩa với sithila.
Avagamanatoti adhogamanato, orambhāgiyabhāvatoti attho.
Avagamanato means from going downwards, which implies being of the lower part.
Do đi xuống (avagamanato) có nghĩa là do đi xuống, tức là do thuộc về phần thấp hơn.
Nibbīriyāti ujjhitussāhā tadadhigamāya ārambhampi akurumānā.
Nibbīriyā means those who have abandoned effort and do not even undertake the endeavour for its attainment.
Không có tinh tấn (nibbīriyā) có nghĩa là những người đã từ bỏ nỗ lực, không bắt đầu bất kỳ sự nỗ lực nào để đạt được điều đó.
‘‘Tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā?
“Therein, what is wisdom that is a painful practice with slow direct knowledge?
“Trong số đó, thế nào là trí tuệ biết rõ chậm chạp với đạo lộ khổ đau?
Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā.
The wisdom, the understanding, that arises in one who generates concentration with difficulty and hardship, and discerns that state slowly… and so on… non-delusion, investigation of phenomena, right view—this is called wisdom that is a painful practice with slow direct knowledge.
Đối với người tạo ra định một cách khó khăn, vất vả, trí tuệ phát sinh, sự hiểu biết… (v.v.)… sự không si mê, sự trạch pháp, chánh kiến, nơi người ấy biết rõ chậm chạp điều đó – đây được gọi là trí tuệ biết rõ chậm chạp với đạo lộ khổ đau.
Tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā?
Therein, what is wisdom that is a painful practice with swift direct knowledge?
Trong số đó, thế nào là trí tuệ biết rõ nhanh chóng với đạo lộ khổ đau?
Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā.
The wisdom, the understanding, that arises in one who generates concentration with difficulty and hardship, and discerns that state swiftly… and so on… right view—this is called wisdom that is a painful practice with swift direct knowledge.
Đối với người tạo ra định một cách khó khăn, vất vả, trí tuệ phát sinh, sự hiểu biết… (v.v.)… chánh kiến, nơi người ấy biết rõ nhanh chóng điều đó – đây được gọi là trí tuệ biết rõ nhanh chóng với đạo lộ khổ đau.
Tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā?
Therein, what is wisdom that is a pleasant practice with slow direct knowledge?
Trong số đó, thế nào là trí tuệ biết rõ chậm chạp với đạo lộ an lạc?
Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā.
The wisdom, the understanding, that arises in one who generates concentration without difficulty or hardship, and discerns that state slowly… and so on… right view—this is called wisdom that is a pleasant practice with slow direct knowledge.
Đối với người tạo ra định một cách không khó khăn, không vất vả, trí tuệ phát sinh, sự hiểu biết… (v.v.)… chánh kiến, nơi người ấy biết rõ chậm chạp điều đó – đây được gọi là trí tuệ biết rõ chậm chạp với đạo lộ an lạc.
Tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā?
Therein, what is wisdom that is a pleasant practice with swift direct knowledge?
Trong số đó, thế nào là trí tuệ biết rõ nhanh chóng với đạo lộ an lạc?
Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’ti (vibha. 801) – ayamettha pāḷi.
The wisdom, the understanding, that arises in one who generates concentration without difficulty or hardship, and discerns that state swiftly… and so on… right view—this is called wisdom that is a pleasant practice with swift direct knowledge” —this is the Pāli text here.
Đối với người tạo ra định một cách không khó khăn, không vất vả, trí tuệ phát sinh, sự hiểu biết… (v.v.)… chánh kiến, nơi người ấy biết rõ nhanh chóng điều đó – đây được gọi là trí tuệ biết rõ nhanh chóng với đạo lộ an lạc” (Vibha. 801) – đây là bản Pāḷi ở đây.
Tattha kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassāti pubbabhāge āgamanakāle kicchena kasirena dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilese vikkhambhetvā lokuttarasamādhiṃ uppādentassa.
There, for one who produces concentration with difficulty and hardship means for one who, in the preceding stage, at the time of approach, having suppressed defilements with difficulty, hardship, suffering, with exertion, with application, produces supramundane concentration.
Ở đây, đối với người tạo ra định một cách khó khăn, vất vả có nghĩa là, trong giai đoạn đầu, khi đến, người ấy khó khăn, vất vả, khổ sở, với sự nỗ lực, với sự cố gắng, trấn áp các phiền não và tạo ra định siêu thế.
Dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassāti vikkhambhitesu kilesesu vipassanāparivāse ciraṃ vasitvā taṃ lokuttarasamādhisaṅkhātaṃ ṭhānaṃ dandhaṃ saṇikaṃ abhijānantassa paṭivijjhantassa, pāpuṇantassāti attho.
For one who slowly comprehends that state means for one who, having dwelt for a long time in the preparatory stage of insight after the defilements have been suppressed, slowly, gradually comprehends, penetrates, and attains that state, which is called supramundane concentration.
Đối với người biết rõ chậm chạp điều đó có nghĩa là, sau khi trấn áp các phiền não, người ấy ở lại lâu trong sự tu tập quán, và biết rõ, thấu triệt, đạt đến điều đó, tức là định siêu thế, một cách chậm chạp, từ từ.
Ayaṃ vuccatīti yā esā evaṃ uppajjati, ayaṃ kilesavikkhambhanappaṭipadāya dukkhattā, vipassanāparivāsapaññāya ca dandhattā maggakāle ekacittakkhaṇe uppannāpi paññā āgamanavasena ‘‘dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāmā’’ti vuccati.
This is called refers to the wisdom that thus arises; because of the suffering involved in the path of suppressing defilements, and because of the slowness of the wisdom in the preparatory stage of insight, even though this wisdom arises in a single mind-moment at the time of the path, it is called " painful practice with slow direct knowledge" in terms of its approach.
Đây được gọi là có nghĩa là, trí tuệ phát sinh như vậy, mặc dù phát sinh trong một sát-na tâm ở giai đoạn Đạo, nhưng do đạo lộ trấn áp phiền não là khổ, và do trí tuệ tu tập quán là chậm chạp, nên theo cách đến, nó được gọi là “trí tuệ biết rõ chậm chạp với đạo lộ khổ đau”.
Upari tīsu padesupi iminā nayena attho veditabbo.
In the three subsequent sections too, the meaning should be understood in this manner.
Ý nghĩa ở ba phần trên cũng nên được hiểu theo cách này.
162. Dutiye akatābhinivesoti akatādhikāro.
In the second discourse, one who has not made an initial determination means one who has not yet established the foundation.
162. Trong kinh thứ hai, akatābhiniveso có nghĩa là không có sự chứng đắc.
Rūpānaṃ lakkhaṇādīhi paricchinditvā gahaṇaṃ rūpapariggaho.
The comprehension of materiality by delimiting it with its characteristics and so forth is comprehension of materiality.
Sự nhận biết các sắc bằng cách phân định qua các đặc tính của chúng là rūpapariggaho (sự nhận biết sắc).
Tīsu addhāsu kilamatīti pubbante aparante pubbantāparanteti evaṃ tīsu padesesu kilamati.
He toils in the three times means he toils in the past, in the future, and in the past and future, in these three aspects.
Mệt mỏi ở ba thời có nghĩa là mệt mỏi ở quá khứ, vị lai, quá khứ-vị lai, tức là ở ba thời kỳ này.
Pañcasu ñāṇesūti rūpapariggahādīsu pañcasu ñāṇesu.
In the five knowledges means in the five knowledges such as the comprehension of materiality.
Ở năm tuệ có nghĩa là ở năm tuệ như sự nhận biết sắc (rūpapariggaha) v.v.
Navasu vipassanāñāṇesūti udayabbayādinavavipassanāñāṇesu.
In the nine insight-knowledges means in the nine insight-knowledges such as knowledge of rise and fall.
Ở chín tuệ quán có nghĩa là ở chín tuệ quán như sinh diệt (udayabbaya) v.v.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is self-evident.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
Imaṃ desanānayaṃ saṅgaṇhāti.
This embraces the method of teaching.
Nó bao gồm phương pháp thuyết giảng này.
Tassattho – yathā idaṃ saviññāṇakāsubhaṃ āyuusmāviññāṇānaṃ anapagamā carati tiṭṭhati nisīdati sayati, tathā etaṃ etarahi susāne sayitaṃ aviññāṇakampi pubbe tesaṃ dhammānaṃ anapagamā ahosi.
Its meaning is: just as this conscious impure body moves, stands, sits, and lies down due to the non-departure of the venerable consciousnesses, so that unconscious body, now lying in the charnel ground, also existed previously due to the non-departure of those phenomena.
Ý nghĩa của nó là: Cái bất tịnh có thức này, giống như nó, do thức và các yếu tố sinh mạng không rời bỏ, nó đi, đứng, ngồi, nằm, thì cái kia, tức là cái vô thức đang nằm trong nghĩa địa bây giờ, trước đây cũng đã như vậy do các pháp đó không rời bỏ.
Yathā ca etaṃ etarahi matasarīraṃ tesaṃ dhammānaṃ apagamā na carati na tiṭṭhati na nisīdati na seyyaṃ kappeti, tathā idaṃ saviññāṇakampi tesaṃ dhammānaṃ apagamā bhavissati.
And just as that dead body now does not move, stand, sit, or lie down due to the departure of those phenomena, so this conscious body will also be due to the departure of those phenomena.
Và giống như cái xác chết kia bây giờ, do các pháp đó đã rời bỏ, nó không đi, không đứng, không ngồi, không nằm, thì cái có thức này cũng sẽ như vậy khi các pháp đó rời bỏ.
Yathā ca idaṃ saviññāṇakaṃ netarahi susāne mataṃ seti na uddhumātakādibhāvamupagataṃ, tathā etaṃ etarahi matasarīrampi pubbe ahosi.
And just as this conscious body does not now lie dead in the charnel ground nor has it become bloated and so forth, so that dead body now also existed previously.
Và giống như cái có thức này bây giờ không phải là cái xác chết nằm trong nghĩa địa, không phải là cái đã sưng phồng v.v., thì cái xác chết kia bây giờ trước đây cũng đã như vậy.
Yathā panetaṃ etarahi aviññāṇakāsubhaṃ matakasusāne seti uddhumātakādibhāvañca upagataṃ, tathā idaṃ saviññāṇakampi bhavissatīti.
But just as that unconscious impure body now lies in the charnel ground and has become bloated and so forth, so this conscious body will also be.
Nhưng giống như cái bất tịnh vô thức kia bây giờ đang nằm trong nghĩa địa và đã trở thành sưng phồng v.v., thì cái có thức này cũng sẽ như vậy.
Tattha yathā idaṃ tathā etanti attanā matasarīrassa samānabhāvaṃ karonto bāhire dosaṃ pajahati.
There, just as this, so that means by making one's own body similar to the dead body, one abandons external defilement.
Ở đây, “Cái này như thế nào, cái kia cũng như thế ấy” – khi so sánh bản thân với xác chết, người ấy từ bỏ lỗi lầm bên ngoài.
Yathā etaṃ tathā idanti matasarīrena attano samānabhāvaṃ karonto ajjhattike rāgaṃ pajahati.
Just as that, so this means by making one's own body similar to the dead body, one abandons internal passion.
“Cái kia như thế nào, cái này cũng như thế ấy” – khi so sánh xác chết với bản thân, người ấy từ bỏ tham ái nội tại.
Yenākārena ubhayaṃ samaṃ karoti, taṃ sampajānanto ubhayattha mohaṃ pajahati.
By understanding the manner in which both are similar, one abandons delusion in both.
Với cách nào mà cả hai đều được coi là giống nhau, người ấy nhận biết điều đó và từ bỏ si mê ở cả hai.
Bahiddhā diṭṭhānanti bahiddhā susānādīsu diṭṭhānaṃ uddhumātakādidasannaṃ asubhānaṃ.
Seen externally means the ten impurities such as the bloated corpse seen externally in charnel grounds and so forth.
Đối với cái được thấy bên ngoài có nghĩa là đối với mười loại bất tịnh như sưng phồng v.v. được thấy bên ngoài ở nghĩa địa v.v.
‘‘Navannaṃ pāṭikulyānaṃ vasenā’’ti kasmā vuttaṃ, nanu antimajīvikābhāvato piṇḍapātassa alābhalābhesu paritassanagedhādisamuppattito bhattassa sammadajananato kimikulasaṃvaddhanatoti evamādīhipi ākārehi āhārepaṭikūlatā paccavekkhitabbā.
"By way of the nine repulsive aspects" – why is this said? Is it not that the repulsiveness of food should also be contemplated by such aspects as its being the last means of sustenance, the arising of anxiety and craving regarding gain or loss of almsfood, the difficulty of digesting food, and its being a breeding ground for worms?
Tại sao lại nói “theo chín phương diện ghê tởm”? Không phải sự ghê tởm đối với thức ăn cũng nên được quán chiếu theo các phương diện khác như đây là cách sống cuối cùng, do sự lo lắng và tham lam phát sinh khi không có được hay có được thức ăn, do sự khó tiêu của thức ăn, do sự nuôi dưỡng các loài côn trùng v.v. hay sao?
Vuttañhetaṃ – ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ yadidaṃ piṇḍolyaṃ atipāpoyaṃ lokasmiṃ yadidaṃ piṇḍolyo vicarati pattapāṇīti (saṃ. ni. 3.80; itivu. 91).
For it has been said: "This, monks, is the lowest of livelihoods, namely going for alms; how lowly is this in the world, that one wanders with a bowl in hand."
Điều này đã được nói: “Này các tỳ-khưu, đây là cách sống cuối cùng của những người sống, tức là khất thực; đây là điều đáng thương hại nhất trên thế gian, tức là đi khất thực với bát trong tay.” (Saṃ. Ni. 3.80; Itivu. 91).
Aladdhā ca piṇḍapātaṃ paritassati, laddhā ca piṇḍapātaṃ gadhito mucchito ajjhopanno anādīnavadassāvī anissaraṇapañño paribhuñjatīti (a. ni. 3.124).
"And having not obtained almsfood, he becomes anxious; and having obtained almsfood, he consumes it greedily, infatuated, absorbed, not seeing the danger, not discerning the escape."
“Khi không có được thức ăn, người ấy lo lắng; khi có được thức ăn, người ấy tham lam, mê đắm, chấp trước, không thấy được sự nguy hiểm, không có trí tuệ thoát ly, và thọ dụng.” (A. Ni. 3.124).
Bhutto ca āhāro kassaci kadāci maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ āvahatī’’ti.
"And food, once eaten, sometimes brings death or suffering equivalent to death to someone."
“Thức ăn đã thọ dụng đôi khi mang lại cái chết hoặc nỗi khổ gần kề cái chết cho một số người.”
Kaṭukīṭakādayo dvattiṃsakulappabhedā kimiyo naṃ upanissāya jīvantīti?
Do thirty-two types of worms, such as stinging insects, live dependent on it?
Các loài côn trùng độc hại và các loài sâu bọ thuộc ba mươi hai chủng loại sống nhờ vào nó ư?
Vuccate – antimajīvikābhāvo tāva cittasaṃkilesavisodhanatthaṃ kammaṭṭhānābhinivesanato pageva manasi kātabbo ‘‘māhaṃ chavālātasadiso bhaveyya’’nti.
It is said: The absence of a final livelihood, for the purification of mental defilements, should be kept in mind even before applying oneself to meditation subjects, thinking: "May I not become like a burning corpse."
Được nói rằng: Trước hết, sự thiếu vắng cách sống cuối cùng nên được quán niệm để thanh lọc tâm ô nhiễm, “mong sao tôi không trở thành như đống tro tàn của xác chết”.
Tathā piṇḍapātassa alābhalābhesu paritassanagedhādisamuppattinivāraṇaṃ pageva anuṭṭhātabbaṃ suparisuddhasīlassa paṭisaṅkhānavato tadabhāvato.
Similarly, the prevention of the arising of anxiety, greed, and so on, concerning the gain and loss of almsfood, should be undertaken even before, because for one with utterly pure sīla who reflects, these do not exist.
Tương tự, sự ngăn chặn sự lo lắng và tham lam phát sinh khi không có được hay có được thức ăn nên được thực hành trước, vì đối với người có giới hạnh thanh tịnh và có sự quán chiếu, điều đó không tồn tại.
Bhattasammado anekantiko paribhoge antogadhovāti veditabbo.
The intoxication from food is not absolute; it should be understood as included within consumption.
Sự khó tiêu của thức ăn nên được hiểu là không nhất định và bị bao hàm trong sự thọ dụng.
Kimikulasaṃvaddhanaṃ pana saṅgahetabbaṃ, saṅgahitameva vā ‘‘navannaṃ pāṭikulyānaṃ vasenā’’ti ettha niyamassa akatattā.
However, the increase of worms should be included, or rather, it is already included, because no restriction is made here in the phrase "by means of the nine repulsivenesses."
Còn sự nuôi dưỡng các loài sâu bọ thì nên được bao gồm, hoặc đã được bao gồm trong câu “theo chín phương diện ghê tởm” vì ở đây không có sự giới hạn.
Iminā vā nayena itaresampettha saṅgaho daṭṭhabbo yathāsambhavamettha paṭikūlatāpaccavekkhaṇassa adhippetattā.
By this method, the inclusion of others here should be understood as appropriate, as the contemplation of repulsiveness is intended here as far as possible.
Hoặc theo cách này, sự bao gồm của các phương diện khác cũng nên được thấy ở đây, vì sự quán chiếu tính ghê tởm ở đây được mong muốn tùy theo khả năng.
Evañca katvā visuddhimagge (visuddhi. 1.294-295) dasahi ākārehi paṭikūlatā veditabbā.
Thus, in the Visuddhimagga, repulsiveness is to be understood in ten aspects.
Và như vậy, trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 1.294-295), tính ghê tởm nên được biết theo mười phương diện.
Seyyathidaṃ – gamanato, pariyesanato, paribhogato, āsayato, nidhānato, aparipakkato, paripakkato, phalato, nissandato, sammakkhanatoti.
Namely: from going, from seeking, from consuming, from storing, from depositing, from being unripe, from being ripe, from the fruit, from the exudation, and from smearing.
Đó là: từ sự đi lại, từ sự tìm kiếm, từ sự thọ dụng, từ nơi chứa đựng, từ sự tích trữ, từ sự chưa tiêu hóa, từ sự tiêu hóa, từ kết quả, từ sự tiết ra, từ sự bôi trét.
Evaṃ dasannaṃ vasena pāṭikulyavacanenapi idha ‘‘navanna’’nti vacanaṃ na virujjhati, sammakkhanassa paribhogādīsu labbhamānabhāvā visuṃ taṃ aggahetvā na vadanti.
Thus, even with the mention of repulsiveness in terms of ten, the mention of "nine" here is not contradictory, as smearing can be found in consumption and so on, and they do not mention it separately.
Như vậy, việc nói về tính ghê tởm theo mười phương diện cũng không mâu thuẫn với việc nói “chín” ở đây, vì sự bôi trét có thể được bao gồm trong sự thọ dụng v.v., nên họ không nói riêng về nó.
Visuddhimagge (visuddhi. 1.304) pana sammakkhanaṃ paribhogādīsu labbhamānampi nissandavasena visesato paṭikūlanti dassetuṃ sabbapacchā ṭhapitā.
However, in the Visuddhimagga, smearing, though found in consumption and so on, is placed last to show that it is particularly repulsive by way of exudation.
Tuy nhiên, trong Thanh Tịnh Đạo (Thanh Tịnh Đạo. 1.304), sự xoa bóp, dù được thực hiện trong việc sử dụng, v.v., vẫn đặc biệt ghê tởm theo cách lan tỏa, điều này được trình bày ở cuối cùng để chỉ ra điều đó.
164-166. Catutthe padhānakaraṇakāle sītādīni nakkhamati na sahatīti akkhamā.
In the fourth*, during the time of strenuous exertion, one who does not endure or tolerate cold and so on is intolerant (akkhamā).
164-166. Trong kinh thứ tư, vào thời điểm tinh tấn, người không chịu đựng, không nhẫn nại được lạnh, v.v., được gọi là không nhẫn nại (akkamā).
Khamati sahati abhibhavatīti khamā.
One who endures, tolerates, or overcomes is tolerant (khamā).
Người nhẫn nại, chịu đựng, chế ngự được, được gọi là nhẫn nại (khamā).
Indriyadamanaṃ damā.
The taming of the faculties is restraint (damā).
Sự chế ngự các căn là đoan chính (damā).
‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) nayena vitakkasamanaṃ samāti āha ‘‘akusalavitakkānaṃ vūpasamanapaṭipadā’’ti.
He states "the path for the calming of unwholesome thoughts" (akusalavitakkānaṃ vūpasamanapaṭipadā), by way of "he does not tolerate a arisen thought of sensual desire" and so on, as calm (samā).
Sự lắng dịu các tầm (vitakka) được gọi là tịch tịnh (samā), như đã nói: ‘‘Không chấp nhận tầm dục đã khởi lên,’’ v.v. (Trung Bộ. 1.26; Tăng Chi Bộ. 4.14; 6.58) nghĩa là ‘‘con đường thực hành làm lắng dịu các tầm bất thiện’’.
Nidassanamattañcetaṃ, sabbesampi kilesānaṃ samanavasena pavattā paṭipadā samā.
And this is merely an example; the path that proceeds by way of calming all defilements is calm.
Và điều này chỉ là một ví dụ, con đường thực hành phát sinh do sự lắng dịu tất cả mọi phiền não là tịch tịnh.
Pañcamachaṭṭhāni uttānatthāneva.
The fifth and sixth are straightforward in meaning.
Kinh thứ năm và thứ sáu đều có ý nghĩa rõ ràng.
167-168. Sattamaṭṭhamesu mahāmoggallānattherassātiādinā moggallānattherassa heṭṭhā tiṇṇaṃ maggānaṃ sukhapaṭipadadandhābhiññabhāvo, arahattamaggassa dukkhapaṭipadakhippābhiññabhāvo vutto, sāriputtattherassa pana heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ sukhapaṭipadadandhābhiññabhāvo, arahattamaggassa ca sukhapaṭipadakhippābhiññabhāvo dassito.
In the seventh and eighth*, concerning Venerable Mahāmoggallāna, it is stated that the three lower paths were of difficult practice and slow realization, and the path of Arahantship was of difficult practice and swift realization; but concerning Venerable Sāriputta, it is shown that the three lower paths were of easy practice and slow realization, and the path of Arahantship was of easy practice and swift realization.
167-168. Trong kinh thứ bảy và thứ tám, đã nói về Trưởng lão Mahāmoggallāna rằng ba đạo đầu tiên là con đường thực hành khó khăn và chứng ngộ chậm (sukkhapaṭipadadandhābhiññā), còn đạo A-la-hán là con đường thực hành khó khăn và chứng ngộ nhanh (dukkhapaṭipadakhippābhiññā); còn đối với Trưởng lão Sāriputta, ba đạo đầu tiên là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ chậm (sukkhapaṭipadadandhābhiññā), còn đạo A-la-hán là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh (sukkhapaṭipadakhippābhiññā).
Yaṃ pana vuttaṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.801) ‘‘buddhānaṃ pana cattāropi maggā sukhapaṭipadakhippābhiññāva ahesuṃ, tathā dhammasenāpatissa.
However, what is stated in the Visuddhimagga: "For the Buddhas, all four paths were of easy practice and swift realization, and similarly for the Dhammasenāpati (Sāriputta).
Tuy nhiên, điều đã nói trong Thanh Tịnh Đạo (Thanh Tịnh Đạo. 2.801) ‘‘Đối với các vị Phật, cả bốn đạo đều là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh, cũng như đối với Pháp tướng quân (Sāriputta).
Mahāmoggallānattherassa pana paṭhamamaggo sukhapaṭipadakhippābhiñño ahosi, upari tayo dukkhapaṭipadadandhābhiññā’’ti.
But for Venerable Mahāmoggallāna, the first path was of easy practice and swift realization, while the three higher ones were of difficult practice and slow realization."
Còn đối với Trưởng lão Mahāmoggallāna, đạo thứ nhất là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh, ba đạo trên là con đường thực hành khó khăn và chứng ngộ chậm.’’
Yañca vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1476) ‘‘tathāgatassa hi sāriputtattherassa ca cattāropi maggā sukhapaṭipadakhippābhiññāva ahesuṃ, mahāmoggallānattherassa pana paṭhamamaggo sukhapaṭipadakhippābhiñño upari tayo dukkhapaṭipadakhippābhiññā’’ti, taṃ sabbaṃ aññamaññaṃ nānulometi.
And what is stated in the Aṭṭhasālinī: "For the Tathāgata and Venerable Sāriputta, all four paths were of easy practice and swift realization; but for Venerable Mahāmoggallāna, the first path was of easy practice and swift realization, while the three higher ones were of difficult practice and swift realization"—all of this is not consistent with one another.
Và điều đã nói trong Aṭṭhasālinī (Dhamma. Saṅgaṇī. Aṭṭhakathā. 1476) ‘‘Đối với Như Lai và Trưởng lão Sāriputta, cả bốn đạo đều là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh, còn đối với Trưởng lão Mahāmoggallāna, đạo thứ nhất là con đường thực hành dễ dàng và chứng ngộ nhanh, ba đạo trên là con đường thực hành khó khăn và chứng ngộ nhanh,’’ tất cả những điều đó không phù hợp với nhau.
Imāya pāḷiyā imāya ca aṭṭhakathāya na sameti, tasmā vīmaṃsitabbametaṃ.
It does not agree with this Pāḷi text and this commentary; therefore, this should be investigated.
Điều này không phù hợp với kinh điển này và chú giải này, do đó cần phải xem xét kỹ lưỡng.
Taṃtaṃbhāṇakānaṃ vā matena tattha tattha tathā tathā vuttanti gahetabbaṃ.
Or it should be understood that it was stated differently in different places according to the views of different reciters.
Hoặc có thể hiểu rằng điều đó đã được nói theo ý kiến của các vị trì tụng khác nhau ở những nơi khác nhau.
169. Navame sasaṅkhārena dukkhena kasirena adhimattapayogaṃ katvāva kilesaparinibbānadhammoti sasaṅkhāraparinibbāyī.
169. In the ninth (discourse), one who attains Nibbāna with exertion (sasaṅkhāraparinibbāyī) is one whose nature is the complete extinguishing of defilements, having made excessive effort with suffering and difficulty.
169. Trong kinh thứ chín, người sasaṅkhāraparinibbāyī là người có khả năng diệt trừ phiền não sau khi đã nỗ lực hết sức với sự khổ nhọc, khó khăn (sasaṅkhāra dukkha).
Asaṅkhārena appayogena adhimattapayogaṃ akatvāva kilesaparinibbānadhammoti asaṅkhāraparinibbāyī.
One who attains Nibbāna without exertion (asaṅkhāraparinibbāyī) is one whose nature is the complete extinguishing of defilements, without making excessive effort, with little exertion.
Người asaṅkhāraparinibbāyī là người có khả năng diệt trừ phiền não mà không cần nỗ lực quá mức, không cần nỗ lực nhiều (asaṅkhāra).
Dhammānusārī puggalo hi āgamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena akasirena akilamantova vikkhambhetuṃ sakkoti.
Indeed, the Dhamma-follower individual is able to suppress defilements at their approach with little suffering, without difficulty, and without tiring.
Quả thật, người Dhamma-anussārī (tùy pháp hành) có thể chế ngự phiền não khi đến, một cách không khổ nhọc, không khó khăn, không mệt mỏi.
Saddhānusārī puggalo pana dukkhena kasirena kilamanto hutvā vikkhambhetuṃ, tasmā dhammānusārissa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakaṃ ñāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati.
However, the faith-follower individual suppresses them with suffering, difficulty, and by becoming tired; therefore, for the Dhamma-follower, the knowledge that cuts off defilements in the moment of the preliminary path flows swiftly, sharply, and courageously.
Nhưng người Saddhā-anussārī (tùy tín hành) thì phải khổ nhọc, khó khăn, mệt mỏi mới có thể chế ngự được, do đó, trong giai đoạn tiền phần đạo của người Dhamma-anussārī, tuệ cắt đứt phiền não vận hành không chậm chạp, sắc bén và mạnh mẽ.
Yathā nāma tikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, atisīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavavāyāmakiccaṃ na hoti, evarūpā dhammānusārino pubbabhāgabhāvanā hoti.
Just as when one cuts a banana plant with a sharp sword, the cut place is smooth, it cuts very quickly, no sound is heard, and no strong effort is needed, such is the preliminary development of the Dhamma-follower.
Ví như khi một người dùng kiếm sắc bén chém chuối, chỗ chém sẽ nhẵn nhụi, vết chém rất nhanh, không nghe thấy tiếng động, không cần nỗ lực mạnh mẽ; sự tu tập tiền phần của người Dhamma-anussārī cũng như vậy.
Saddhānusārino pana pubbabhāgakkhaṇe kilesacchedakaṃ ñāṇaṃ dandhaṃ atikhiṇaṃ asūraṃ hutvā vahati.
But for the faith-follower, the knowledge that cuts off defilements in the preliminary moment flows slowly, not sharply, and not courageously.
Còn trong giai đoạn tiền phần của người Saddhā-anussārī, tuệ cắt đứt phiền não vận hành chậm chạp, không sắc bén, không mạnh mẽ.
Yathā nāma kuṇṭhena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, atisīghaṃ na vahati, saddo suyyati, balavavāyāmakiccaṃ icchitabbaṃ hoti, evarūpā saddhānusārino pubbabhāgabhāvanā hoti.
Just as when one cuts a banana plant with a blunt sword, the cut place is not smooth, it does not cut very quickly, a sound is heard, and strong effort is required, such is the preliminary development of the faith-follower.
Ví như khi một người dùng kiếm cùn chém chuối, chỗ chém không nhẵn nhụi, vết chém không nhanh, nghe thấy tiếng động, cần phải nỗ lực mạnh mẽ; sự tu tập tiền phần của người Saddhā-anussārī cũng như vậy.
Evaṃ santepi nesaṃ kilesakkhaye nānattaṃ natthi, anavasesāva kilesā khīyanti.
Even so, there is no difference in their destruction of defilements; the defilements are completely exhausted.
Dù vậy, không có sự khác biệt trong việc diệt trừ phiền não của họ, tất cả phiền não đều được diệt trừ hoàn toàn.
170. Dasame samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāvetīti idaṃ samathayānikassa vasena vuttaṃ.
170. In the tenth (discourse), the phrase develops insight preceded by tranquillity is stated with reference to one who follows the path of tranquillity (samathayānika).
170. Trong kinh thứ mười, tu tập tuệ quán có định làm tiền đạo (samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāvetī) được nói theo cách của người hành thiền chỉ (samathayānika).
So hi paṭhamaṃ upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā uppādeti, ayaṃ samatho.
Such a person first generates access concentration or absorption concentration; this is tranquillity.
Vị ấy trước tiên phát sinh cận định (upacārasamādhi) hoặc an chỉ định (appanāsamādhi), đây là định (samatha).
So tañca taṃsampayutte ca dhamme aniccādīhi vipassati, ayaṃ vipassanā, iti paṭhamaṃ samatho, pacchā vipassanā.
Then that person discerns that (concentration) and the states associated with it as impermanent, etc.; this is insight. Thus, first tranquillity, then insight.
Vị ấy quán chiếu định đó và các pháp tương ưng với nó bằng vô thường, v.v., đây là tuệ quán (vipassanā), như vậy trước tiên là định, sau đó là tuệ quán.
Tena vuccati ‘‘samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāvetī’’ti.
Therefore, it is said, "develops insight preceded by tranquillity."
Vì thế, được nói là ‘‘tu tập tuệ quán có định làm tiền đạo’’.
Vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāvetīti idaṃ pana vipassanāyānikassa vasena vuttaṃ.
The phrase develops tranquillity preceded by insight is stated with reference to one who follows the path of insight (vipassanāyānika).
Còn tu tập định có tuệ quán làm tiền đạo (vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāvetī) được nói theo cách của người hành thiền quán (vipassanāyānika).
So taṃ vuttappakāraṃ samathaṃ asampādetvā pañcupādānakkhandhe aniccādīhi vipassati.
Such a person, without attaining the aforementioned type of tranquillity, discerns the five aggregates of clinging as impermanent, etc.
Vị ấy không tạo ra định đã nói ở trên, mà quán chiếu năm uẩn chấp thủ bằng vô thường, v.v.
Paṭhamo lokuttaramaggo nibbattatīti sotāpattimaggaṃ sandhāya vadati, lokiyamaggavaseneva vā imissā pāḷiyā attho veditabbo.
The first supramundane path arises refers to the path of stream-entry, or the meaning of this Pali passage should be understood in terms of the mundane path.
Đạo siêu thế thứ nhất phát sinh (paṭhamo lokuttaramaggo nibbattatī) là nói đến đạo Nhập Lưu (sotāpattimagga), hoặc ý nghĩa của kinh này cần được hiểu theo cách của đạo thế gian.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Maggo sañjāyati, pubbabhāgiyo lokiyamaggo uppajjati.
The path arises means the preliminary mundane path arises.
Đạo phát sinh (maggo sañjāyati), đạo thế gian tiền phần phát sinh.
Āsevati nibbidānupassanāvasena.
Practices in the sense of discernment of disenchantment.
Thực hành (āsevati) theo cách quán chán ghét (nibbidānupassanā).
Bhāveti muccitukamyatāvasena.
Develops in the sense of the desire for liberation.
Tu tập (bhāveti) theo cách mong muốn thoát ly (muccitukamyatā).
Bahulīkaroti paṭisaṅkhānupassanāvasena.
Makes it abundant in the sense of discernment of contemplation.
Làm cho sung mãn (bahulīkaroti) theo cách quán tư duy (paṭisaṅkhānupassanā).
Āsevati vā bhayatupaṭṭhānādiñāṇavasena.
Or practices in the sense of knowledge of the manifestation of terror, etc.
Hoặc thực hành theo tuệ quán sự hiện khởi của sợ hãi, v.v.
Bhāveti muccitukamyatādiñāṇavasena.
Develops in the sense of knowledge of the desire for liberation, etc.
Tu tập theo tuệ quán mong muốn thoát ly, v.v.
Bahulīkaroti vuṭṭhānagāminivipassanāvasena.
Makes it abundant in the sense of insight leading to emergence.
Làm cho sung mãn theo tuệ quán đưa đến xuất ly (vuṭṭhānagāminivipassanā).
Saṃyojanāni pahīyanti.
Fetters are abandoned.
Các kiết sử được đoạn trừ.
Anusayā byantī hontīti maggappaṭipāṭiyā pahīyanti byantī honti.
Latent tendencies are eliminated means they are abandoned and eliminated in due course of the path.
Các tùy miên được diệt tận (anusayā byantī honti) nghĩa là được đoạn trừ, được diệt tận theo thứ tự của các đạo.
‘‘Dhammuddhaccaviggahitamānasaṃ hoti, aniccato manasi karoti, obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ, tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti.
“His mind is distracted by agitation concerning phenomena; he attends to it as impermanent, a light arises, he attends to the light as a phenomenon; then there is distraction, agitation. With that agitation, his mind being distracted, he does not rightly understand the manifestation as impermanent.
‘‘Tâm bị phóng dật bởi các pháp, tác ý vô thường, hào quang phát sinh, tác ý hào quang là pháp, từ đó có sự phân tán, phóng dật, do sự phóng dật đó, tâm bị chi phối không thể nhận biết đúng như thật sự hiện khởi của vô thường.
Dukkhato…pe… anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti.
As suffering… (and so on) …he does not rightly understand the manifestation as not-self.
Không nhận biết đúng như thật sự hiện khởi của khổ… v.v… của vô ngã.
Tathā aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati…pe… pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upaṭṭhānaṃ upekkhā nikanti uppajjati, nikanti dhammoti nikantiṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ, tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti.
Similarly, when attending to it as impermanent, knowledge arises… (and so on) …joy, tranquility, happiness, conviction, exertion, mindfulness, equanimity, and delight arise. He attends to delight as a phenomenon; then there is distraction, agitation. With that agitation, his mind being distracted, he does not rightly understand the manifestation as impermanent.
Cũng vậy, khi tác ý vô thường, tuệ phát sinh… v.v… hỷ, khinh an, lạc, thắng giải, tinh tấn, niệm, xả, sự ưa thích (nikanti) phát sinh, tác ý sự ưa thích là pháp, từ đó có sự phân tán, phóng dật, do sự phóng dật đó, tâm bị chi phối không thể nhận biết đúng như thật sự hiện khởi của vô thường.
Dukkhato…pe… anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānātī’’ti (paṭi. ma. 2.6).
does not truly understand the manifestation as suffering... as not-self.”
Không nhận biết đúng như thật sự hiện khởi của khổ… v.v… của vô ngã’’ (Paṭisambhidāmagga. 2.6).
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây rõ ràng.
171. Tatiyassa paṭhame kāyasañcetanāhetūti kāyakammanimittaṃ, kāyikassa kammassa kaṭattā upacitattāti attho.
171. In the first of the third (sutta), kāyasañcetanāhetu means the sign of bodily action, that is, due to the performance and accumulation of bodily action.
171. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ ba, kāyasañcetanāhetu (nguyên nhân của thân tư) là dấu hiệu của thân nghiệp, nghĩa là do thân nghiệp đã được tạo tác và tích lũy.
Esa nayo sesasañcetanādvayepi.
This method applies to the other two volitional actions as well.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho hai loại tư còn lại.
Uddhaccasahagatacetanā pavattivipākaṃ detiyevāti ‘‘vīsatividhā’’ti vuttaṃ.
It is stated as “twentyfold” because volitional action accompanied by restlessness certainly yields rebirth-producing results.
Tư tương ưng với phóng dật (uddhacca) vẫn tạo ra quả dị thục (vipāka), do đó được gọi là “hai mươi loại”.
Tathā vacīsañcetanā manosañcetanāti ettha kāmāvacarakusalākusalavasena vīsati cetanā labbhanti.
Here, similarly, volitional action of speech and volitional action of mind refers to the twenty volitional actions obtained based on wholesome and unwholesome actions in the sense-sphere.
Ở đây, cũng như khẩu tư và ý tư, có hai mươi loại tư được tìm thấy theo thiện và bất thiện trong cõi Dục giới.
Idaṃ tathā-saddena upasaṃharati.
This is summarized by the word “similarly”.
Điều này được tóm tắt bằng từ “cũng như” (tathā).
Apicettha nava mahaggatacetanāpi labbhantīti iminā navahi rūpārūpakusalacetanāhi saddhiṃ manodvāre ekūnatiṃsāti tīsu dvāresu ekūnasattati cetanā hontīti dasseti.
Furthermore, nine supramundane volitional actions are also obtained here means that with the nine rūpa and arūpa wholesome volitional actions, there are twenty-nine in the mind-door, thus showing that there are sixty-nine volitional actions across the three doors.
Hơn nữa, ở đây cũng có chín loại tư siêu thế (mahaggata cetanā), điều này cho thấy rằng với chín loại tư thiện sắc giới và vô sắc giới, có hai mươi chín loại tư ở ý môn, tổng cộng là sáu mươi chín loại tư ở ba môn.
Avijjāpaccayāvāti idaṃ tāpi cetanā avijjāpaccayāva hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ.
Conditioned by ignorance is stated to show that these volitional actions are also conditioned by ignorance.
Do duyên vô minh – điều này được nói ra để chỉ rằng ngay cả những tư đó cũng do duyên vô minh.
Yathāvuttā hi ekūnasattati cetanā kusalāpi avijjāpaccayā honti, pageva itarā appahīnāvijjasseva uppajjanato pahīnāvijjassa anuppajjanato.
Indeed, the sixty-nine volitional actions as described, even the wholesome ones, are conditioned by ignorance, let alone the others, as they arise only in one whose ignorance is not abandoned, and do not arise in one whose ignorance is abandoned.
Thật vậy, sáu mươi chín loại tư đã nói ở trên, dù là thiện, cũng do duyên vô minh mà có, huống chi những loại tư khác chỉ phát sinh ở người chưa đoạn trừ vô minh, và không phát sinh ở người đã đoạn trừ vô minh.
Yasmā yaṃ taṃ yathāvuttaṃ cetanābhedaṃ kāyasaṅkhārañceva vacīsaṅkhārañca manosaṅkhārañca parehi anussāhito sāmampi asaṅkhārikacittena karoti, parehi kāriyamāno sasaṅkhārikacittenapi karoti, ‘‘idaṃ nāma kammaṃ karontopi tassa evarūpo nāma vipāko bhavissatī’’ti evaṃ kammaṃ vipākañca jānantopi karoti, mātāpitūsu cetiyavandanādīni karontesu anukaronto dārako viya kevalaṃ kammaññeva vijjānanto ‘‘imassa pana kammassa ayaṃ vipāko’’ti vipākaṃ ajānantopi karoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘sāmaṃ vā ta’’ntiādi vuttaṃ.
Because when one performs the aforementioned kinds of volitional actions—bodily formations, verbal formations, and mental formations—unprompted by others, with an unprompted mind, or when prompted by others, with a prompted mind; when one performs them knowing, “This kind of action will have this kind of result,” thus knowing both the action and its result; or when one performs them merely knowing the action, like a child imitating parents performing acts such as worshipping a cetiya, without knowing the result, "This action has this result"; therefore, to show this, it is stated “one performs it oneself” and so on.
Bởi vì những loại tư đã nói ở trên—thân hành, khẩu hành và ý hành—một người tự mình thực hiện với tâm không có tác động (asaṅkhārika) mà không được người khác khuyến khích; hoặc khi được người khác khuyến khích, anh ta thực hiện với tâm có tác động (sasaṅkhārika); hoặc anh ta thực hiện khi biết rằng “nghiệp này sẽ có quả dị thục như thế này” – tức là biết cả nghiệp và quả dị thục; hoặc như một đứa trẻ bắt chước cha mẹ khi họ lễ tháp, chỉ biết nghiệp mà không biết quả dị thục, tức là không biết “quả dị thục của nghiệp này là đây”; do đó, để chỉ ra điều đó, lời dạy “tự mình” v.v. đã được nói.
Parehi anāṇattoti saraseneva vattamāno.
Uncommanded by others means acting spontaneously.
Không được người khác ra lệnh có nghĩa là hành động tự nhiên.
Jānantoti anussavādivasena jānanto.
Knowing means knowing through tradition and so on.
Biết có nghĩa là biết qua truyền thống v.v.
Nanu ca khīṇāsavo cetiyaṃ vandati, dhammaṃ bhaṇati, kammaṭṭhānaṃ manasi karoti, kathamassa kāyakammādayo na hontīti?
But does an Arahant worship a cetiya, preach the Dhamma, or attend to a meditation subject? How can their bodily actions and so on not exist?
Há không phải vị A-la-hán cũng lễ tháp, thuyết pháp, và tác ý đề mục thiền quán sao? Làm sao thân nghiệp v.v. của vị ấy lại không có?
Avipākattā.
Because they are without result.
Vì không có quả dị thục.
Khīṇāsavena hi katakammaṃ neva kusalaṃ hoti nākusalaṃ, avipākaṃ hutvā kiriyāmatte tiṭṭhati.
Indeed, actions performed by an Arahant are neither wholesome nor unwholesome; they remain mere functional actions without result.
Thật vậy, nghiệp do vị A-la-hán tạo ra không phải là thiện cũng không phải là bất thiện; nó chỉ tồn tại như một hành động (kiriya) không có quả dị thục.
Tenassa te kāyādayo na honti.
Therefore, those bodily actions and so on do not apply to them.
Vì vậy, những thân nghiệp v.v. đó không có ở vị ấy.
Tenevāha ‘‘khīṇāsavassa kāyena karaṇakammaṃ paññāyatī’’tiādi.
That is why it is said, “the action performed by an Arahant through the body is discerned” and so on.
Chính vì thế mà Đức Phật đã nói “hành động do thân của vị A-la-hán được biết đến” v.v.
Tanti kusalākusalaṃ.
That refers to wholesome and unwholesome actions.
Nó có nghĩa là thiện và bất thiện.
Khiḍḍāya padussantīti khiḍḍāpadosino, khiḍḍāpadosino eva khiḍḍāpadosikā.
They spoil through play, hence khiḍḍāpadosino; khiḍḍāpadosikā are precisely khiḍḍāpadosino.
Những vị bị hư hoại do vui chơi được gọi là khiḍḍāpadosino; chính những vị khiḍḍāpadosino này là khiḍḍāpadosikā.
Khiḍḍāpadoso vā etesaṃ atthīti khiḍḍāpadosikā.
Or, they are khiḍḍāpadosikā because they have khiḍḍāpadosa (spoiling through play).
Hoặc những vị này có sự hư hoại do vui chơi, nên được gọi là khiḍḍāpadosikā.
Te kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattiyā mahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimhā na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti.
It is said that these devas, when playing during a festival with their great wealth and splendor acquired through special merit, do not even know whether they have eaten or not.
Những vị này, nhờ phước báu đặc biệt mà có được sự giàu sang và quyền lực lớn, khi vui chơi trong lễ hội, họ không biết mình đã ăn hay chưa ăn vì sự vĩ đại của tài sản đó.
Atha ekāhārātikkamato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
Then, from the moment they miss one meal, even though they continuously eat and drink, they decay and do not remain.
Sau đó, từ khi bỏ lỡ một bữa ăn, dù họ ăn uống liên tục, họ vẫn suy yếu dần và không thể duy trì được.
Kammajatejassa balavatāya karajakāyassa mandatāya.
Because the energy generated by kamma is strong, and the physical body is weak.
Vì năng lực của nghiệp quá mạnh, còn thân thể do nghiệp tạo ra thì yếu ớt.
Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā.
For humans, the energy generated by kamma is weak, and the physical body is strong.
Thật vậy, năng lực nghiệp của loài người yếu, còn thân thể do nghiệp tạo ra thì mạnh.
Tesaṃ tejassa mandatāya kāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā karajakāyaṃ upatthambhetuṃ.
Due to the weakness of their energy and the strength of their body, it is possible to sustain the physical body for even seven days by means of warm water gruel and so on.
Với năng lực yếu và thân thể mạnh của họ, có thể duy trì thân thể do nghiệp tạo ra bằng nước ấm, cháo v.v. ngay cả sau bảy ngày.
Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajīraṇato ca.
But for devas, the energy is strong because it is produced by abundant merit and because it digests rich, heavy, and delicious ambrosial food.
Nhưng năng lực của chư thiên lại mạnh mẽ, vì họ được sinh ra từ phước báu thù thắng và tiêu hóa được thức ăn cam lồ nặng nề, dầu mỡ, thù thắng.
Karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato.
The physical body is weak because it is soft, subtle, and delicate.
Thân thể do nghiệp tạo ra thì yếu ớt vì mềm mại, tinh tế.
Te ekaṃ āhāravelaṃ akkamitvāva saṇṭhāpetuṃ na sakkonti.
They cannot sustain themselves even if they miss one mealtime.
Họ không thể duy trì được nếu bỏ lỡ một bữa ăn.
Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
Just as a lotus or water lily placed on a hot rock at midday in summer, even if watered with a hundred pots in the evening, does not return to its natural state but perishes; similarly, even if they continuously eat and drink afterwards, they decay and do not remain.
Giống như một bông sen hay hoa súng đặt trên tảng đá nóng vào giữa trưa mùa hè, dù tưới hàng trăm gáo nước vào buổi tối, nó cũng không trở lại bình thường mà chỉ héo tàn; tương tự, dù sau đó họ có ăn uống liên tục, họ vẫn suy yếu dần và không thể duy trì được.
Katame pana te devāti?
But which devas are these?
Vậy những vị thiên đó là ai?
‘‘Ime nāmā’’ti aṭṭhakathāya vicāraṇā natthi, ‘‘āhārūpacchedena ātape khittamālā viyā’’ti vuttattā ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino devā evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā.
There is no discussion in the commentary regarding "these are called" because, as it is said, "like garlands thrown into the sun due to the cessation of food," it should be understood that whatever devas subsist on solid food and do this, they pass away in this manner.
Trong chú giải không có sự phân tích “những vị này là ai”; nhưng vì đã nói “như những vòng hoa bị ném vào nắng do gián đoạn thức ăn”, nên cần hiểu rằng bất kỳ vị thiên nào sống nhờ thức ăn đoàn thực mà làm như vậy thì sẽ suy yếu dần như thế.
Abhayagirivāsino panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā, khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti.
However, the Abhayagirivāsins say, "Those devas are the Nimmānaratī and Paranimmitavasavattī devas; they are called 'khiḍḍāpadosikā' merely due to their indulgence in play."
Tuy nhiên, những vị cư ngụ tại Abhayagiri nói: “Những vị thiên đó là Nimmānaratī và Paranimmitavasavattī. Họ được gọi là khiḍḍāpadosikā chỉ vì họ bị hư hoại do vui chơi.”
Ko panettha devānaṃ āhāro, kā āhāravelāti?
What, then, is the food of devas, and what is the time for their food?
Vậy thức ăn của chư thiên là gì, và thời gian ăn là khi nào?
‘‘Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, sā heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamā hoti.
"For all devas of the sensuous realm, nectar (sudhā) is their food; it becomes increasingly exquisite for the higher ones compared to the lower ones.
“Thức ăn của tất cả chư thiên Dục giới là cam lồ, và cam lồ của những cõi thấp hơn thì kém tinh túy hơn cam lồ của những cõi cao hơn.
Taṃ yathāsakaṃ divasavaseneva divase divase bhuñjanti.
They partake of it daily according to their respective days.
Họ ăn cam lồ đó mỗi ngày theo thời gian riêng của mình.
Keci pana badarappamāṇaṃ sudhāhāraṃ paribhuñjanti.
Some, however, consume nectar food the size of a jujube fruit.
Một số vị ăn một lượng cam lồ bằng quả táo tàu.
So jivhāyaṃ ṭhapitamattoyeva yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
Once placed on the tongue, it pervades the body from the tips of the hair to the tips of the nails, and that alone is sufficient to sustain them for seven days, according to their days," so they say.
Ngay khi đặt lên lưỡi, nó lan tỏa khắp cơ thể từ đầu tóc đến móng chân, và chỉ một lượng đó đủ để họ sống sót trong bảy ngày, tùy theo ngày của họ,” họ nói.
Issāpakatattā paduṭṭhena manasā padussantīti manopadosikā.
They are manopadosikā (mentally corrupt) because, being overcome by envy, they become corrupt with a defiled mind.
Vì bị chi phối bởi sự đố kỵ, họ bị hư hoại với tâm ô nhiễm, nên được gọi là manopadosikā (những vị bị hư hoại do ý).
Usūyavasena vā manaso padoso manopadoso, so etesaṃ atthi vināsahetubhūtoti manopadosikā.
Or, the defilement of the mind due to jealousy is manopadosa, and since this exists for them as a cause of destruction, they are manopadosikā.
Hoặc sự ô nhiễm của tâm do sự ganh tỵ là manopadosa, và điều đó hiện hữu nơi họ như nguyên nhân của sự hủy diệt, nên họ được gọi là manopadosikā.
Akkuddho rakkhatīti kuddhassa so kodho itarasmiṃ akkujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakantaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akkuddho taṃ cavanato rakkhati.
"One who is not angry protects" means that the anger of an angry person, when the other is not angry, being without fuel and not repeated by a single arising, cannot cause the other to pass away; it extinguishes like fire reaching water. Therefore, one who is not angry protects them from passing away.
Người không giận dữ bảo vệ có nghĩa là, khi người kia không giận dữ, cơn giận đó của người giận dữ không có sự chấp thủ, không có sự tiếp tục phát sinh lần thứ hai, nên không thể làm cho người kia suy yếu; nó tắt đi như lửa chạm nước. Vì vậy, người không giận dữ bảo vệ khỏi sự suy yếu đó.
Ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ nidahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati.
However, when both are angry, anger, which is sharp in its conduct and has the nature of burning its basis, arises by increasing more and more in each other, burning the heart-base and making the delicate physical body extremely fragile, after which the entire existence disappears.
Tuy nhiên, khi cả hai đều giận dữ, cơn giận phát sinh ngày càng tăng lên giữa họ, trở nên sắc bén và đốt cháy nơi nương tựa, nó thiêu đốt vật ý căn (hadayavatthu) và hủy hoại thân thể do nghiệp tạo ra vốn cực kỳ tinh tế; sau đó, toàn bộ tự ngã biến mất.
Tenāha ‘‘ubhosu panā’’tiādi.
Therefore, it is said, " when both, however," and so on.
Chính vì thế mà Đức Phật đã nói “khi cả hai” v.v.
Tathā cāha bhagavā ‘‘aññamaññamhi paduṭṭhacittā kilantakāya…pe… cavantī’’ti (dī. ni. 1.47).
Thus, the Blessed One said, "with minds defiled towards each other, with bodies exhausted...pe... they pass away" (Dī. Ni. 1.47).
Và Đức Thế Tôn cũng đã nói: “Với tâm ô nhiễm lẫn nhau, thân mệt mỏi… v.v. … họ suy yếu dần” (Dī. Ni. 1.47).
172. Dutiye atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
172. In the second, the knowledge capable of discerning, elucidating, and determining the distinctions of meaning is atthapaṭisambhidā (analytical knowledge of meaning).
172. Trong kinh thứ hai, atthapaṭisambhidā (Vô ngại giải nghĩa) là tuệ có khả năng nhận biết, phân tích và xác định sự phân biệt của ý nghĩa.
Atthoti cettha saṅkhepato hetuphalaṃ.
Here, meaning (attho), in brief, is cause and effect.
Ở đây, ý nghĩa (attha), tóm lại, là nhân và quả.
Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā ‘‘attho’’ti vuccati.
For that is to be done, to be reached, to be attained by way of cause; therefore, it is called "meaning."
Thật vậy, nó là điều cần được đạt đến, cần được đến, cần được thành tựu theo nhân, do đó được gọi là “ý nghĩa” (attha).
Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā ‘‘attho’’ti veditabbā, taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
However, in terms of distinctions, whatever arises dependently, Nibbāna, the meaning of what is spoken, result (vipāka), and action (kiriyā)—these five phenomena should be understood as "meaning." The knowledge that discerns the distinctions in that meaning, when one reflects on that meaning, is atthapaṭisambhidā.
Theo sự phân biệt, bất cứ điều gì phát sinh do duyên, Niết Bàn, ý nghĩa của lời thuyết giảng, quả dị thục, và hành động—năm pháp này nên được hiểu là “ý nghĩa”; tuệ nhận biết sự phân biệt trong ý nghĩa đó khi quán chiếu ý nghĩa đó là atthapaṭisambhidā.
Tenāha ‘‘pañcasu atthesu pabhedagataṃ ñāṇa’’nti.
Therefore, it is said, " knowledge that discerns the distinctions in the five meanings."
Do đó, Ngài nói: “tuệ phân biệt trong năm loại nghĩa”.
Ācikkhāmītiādīsu ādito kathento ācikkhati nāma, uddisatīti attho.
Among "I declare" (ācikkhāmī) and so on, one who speaks from the beginning is said to declare (ācikkhati); that is, one who points out.
Trong các từ như ‘Ācikkhāmi’ (tôi sẽ chỉ ra), ‘ācikkhati’ có nghĩa là nói từ đầu, tức là nêu lên.
Tameva uddesaṃ pariyosāpento deseti.
One who brings that pointing out to completion teaches (deseti).
Kết thúc việc nêu lên đó là ‘deseti’ (thuyết giảng).
Yathāuddiṭṭhamatthaṃ uddisanavasena pakārehi ñāpento ñāpeti.
One who makes known the meaning as pointed out, by way of pointing out, informs (ñāpeti).
Làm cho người khác biết nghĩa đã được nêu lên bằng cách chỉ ra các phương diện là ‘ñāpeti’ (làm cho biết).
Pakārehi eva tamatthaṃ patiṭṭhāpento paṭṭhapeti.
One who establishes that meaning in various ways sets forth (paṭṭhapeti).
Làm cho nghĩa đó được thiết lập bằng các phương diện là ‘paṭṭhapeti’ (thiết lập).
Yathāuddiṭṭhaṃ paṭiniddisanavasena vivarati.
One who unfolds (vivarati) by way of reiterating what has been pointed out.
Giải thích lại những gì đã được nêu lên là ‘vivarati’ (mở ra, giải thích).
Vivaṭaṃ vibhajati.
One who analyzes (vibhajati) what has been unfolded.
Phân tích những gì đã được giải thích là ‘vibhajati’ (phân tích).
Vibhattaatthaṃ hetūdāharaṇadassanehi pākaṭaṃ karonto uttāniṃ karoti.
One who makes the analyzed meaning clear by showing causes and examples makes it plain (uttāniṃ karoti).
Làm cho nghĩa đã được phân tích trở nên rõ ràng bằng cách đưa ra các lý do và ví dụ là ‘uttāniṃ karoti’ (làm cho rõ ràng).
Tisso paṭisambhidāti dhammaniruttipaṭibhānapaṭisambhidā.
Three analytical knowledges (tisso paṭisambhidā) are analytical knowledge of phenomena (dhamma), analytical knowledge of language (nirutti), and analytical knowledge of ready wit (paṭibhāna).
Ba Tuệ Phân Tích (paṭisambhidā) là Pháp Tuệ Phân Tích (dhammapaṭisambhidā), Ngữ Tuệ Phân Tích (niruttipaṭisambhidā) và Biện Tuệ Phân Tích (paṭibhānapaṭisambhidā).
Tattha dhammapaṭisambhidā nāma dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ ñāṇaṃ.
Among these, dhammapaṭisambhidā (analytical knowledge of phenomena) is the knowledge capable of discerning, elucidating, and determining the distinctions of phenomena.
Trong đó, Pháp Tuệ Phân Tích (dhammapaṭisambhidā) là tuệ có khả năng nhận biết, làm sáng tỏ và xác định sự phân loại của pháp.
Dhammoti ca saṅkhepato paccayo.
Phenomenon (dhammo), in brief, is cause.
Và ‘Pháp’ (dhamma) tóm lại là nhân duyên.
So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā ‘‘dhammo’’ti vuccati.
For since it brings about, causes to occur, and leads to this or that, it is called "phenomenon."
Vì nó làm phát sinh, vận hành và đưa đến cái này cái kia, nên nó được gọi là ‘pháp’.
Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā ‘‘dhammo’’ti veditabbā, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
However, by way of distinction, whatever cause produces a result, the Noble Path, spoken word, wholesome, and unwholesome—these five things are to be understood as "Dhamma." The knowledge that has reached distinction in that Dhamma, for one who reviews that Dhamma, is Dhammapaṭisambhidā (discrimination of Dhamma).
Về sự phân loại, bất kỳ nhân nào tạo ra quả, Bát Chánh Đạo, lời nói, thiện pháp, bất thiện pháp, năm pháp này được biết là ‘pháp’; tuệ phân biệt trong pháp đó khi quán xét pháp đó là Pháp Tuệ Phân Tích.
Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti.
The knowledge that has reached distinction in the expression of language, capable of discerning, clarifying, and determining the distinction of language, is Niruttipaṭisambhidā (discrimination of language).
Tuệ phân biệt trong lời nói có khả năng nhận biết, làm sáng tỏ và xác định sự phân loại của lời nói là Ngữ Tuệ Phân Tích (niruttipaṭisambhidā).
Idaṃ vuttaṃ hoti – atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti, taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti.
This is what is meant: the natural expression (language) which is in the meaning and in the Dhamma—the knowledge that has reached distinction in that natural linguistic expression, for one who reviews that natural linguistic sound as an object, is Niruttipaṭisambhidā.
Điều này có nghĩa là: Ngữ Tuệ Phân Tích là tuệ phân biệt trong lời nói bản chất, khi quán xét lời nói bản chất đó, tức là âm thanh, trong nghĩa và pháp.
Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā.
Thus, this Niruttipaṭisambhidā arises with sound as its object, not with concept as its object.
Như vậy, Ngữ Tuệ Phân Tích này có đối tượng là âm thanh, chứ không phải đối tượng là khái niệm.
Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānanti.
Because hearing a sound, they know, "This is a natural expression."
Vì khi nghe âm thanh, người ta biết “đây là lời nói bản chất”.
Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ asabhāvaniruttī’’ti jānāti.
Indeed, one who has attained the Paṭisambhidā, when "phasso" is uttered, knows "This is a natural expression"; but when "phassā" or "phassa" are uttered, he knows "This is not a natural expression."
Người đã đạt được tuệ phân tích khi nghe từ “xúc” (phasso) thì biết “đây là lời nói bản chất”, nhưng khi nghe “phassā” hay “phassaṃ” thì biết “đây không phải là lời nói bản chất”.
Vedanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling (vedanā) and so on.
Đối với thọ (vedanā) và các pháp khác cũng theo cách này.
Aññaṃ panesa nāmākhyātaupasaggabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti?
Does he know or not know other sounds of nouns, verbs, prefixes, and particles?
Vậy người đó có biết các âm thanh danh từ, động từ, giới từ, và phụ từ khác không?
Yadaggena saddaṃ jānitvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ asabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissatīti.
Insofar as he knows a sound and knows, "This is a natural expression, this is not a natural expression," he will also know them.
Vì người đó biết âm thanh đến mức biết “đây là lời nói bản chất, đây không phải là lời nói bản chất”, nên người đó cũng sẽ biết những điều đó.
Taṃ pana ‘‘nayidaṃ paṭisambhidākicca’’nti paṭikkhipitvā idaṃ vatthu kathitaṃ –
However, rejecting that as "this is not the function of Paṭisambhidā," this story was told:
Nhưng điều đó không phải là “việc của tuệ phân tích”, nên đã bị bác bỏ, và câu chuyện này được kể:
Tissadattatthero kira bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā ‘‘aṭṭhārasasu bhāsāsu katarabhāsāya kathemī’’ti pavāresi.
It is said that Elder Tissadatta, holding a golden rod at the Bodhi-maṇḍa, declared, "In which of the eighteen languages shall I speak?"
Nghe nói, Trưởng lão Tissadatta đã cầm một thanh vàng tại Bồ Đề Đạo Tràng và tuyên bố: “Tôi sẽ nói bằng ngôn ngữ nào trong mười tám thứ tiếng?”
Taṃ pana tena attano uggahe ṭhatvā pavāritaṃ, na paṭisambhidāya ṭhitena.
But he made that declaration based on his learning, not based on Paṭisambhidā.
Nhưng điều đó do vị ấy tuyên bố dựa trên sự học hỏi của mình, chứ không phải dựa trên tuệ phân tích.
So hi mahāpaññatāya taṃ taṃ bhāsaṃ kathāpetvā uggahetvā evaṃ pavāresi.
For, due to his great wisdom, he had caused those various languages to be spoken and had learned them, and thus he made this declaration.
Vì vị ấy, nhờ trí tuệ lớn, đã khiến người khác nói các ngôn ngữ đó và học hỏi rồi mới tuyên bố như vậy.
‘‘Bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantī’’ti vatvā panettha idaṃ kathitaṃ.
Saying "Beings learn language," this was told here:
Sau khi nói “Chúng sinh học ngôn ngữ”, điều này đã được kể ở đây:
Mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti.
Parents, in the early years, lay their children on a bed or a stool and perform various tasks while speaking various things to them.
Cha mẹ khi còn nhỏ thường đặt con cái lên giường hoặc ghế và nói chuyện này chuyện kia, làm các việc này việc kia.
Dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti ‘‘iminā idaṃ vutta’’nti.
The children distinguish their various languages, understanding "this was said by this one."
Trẻ con phân biệt các ngôn ngữ của họ, “cái này được nói bởi người này”.
Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti.
As time passes, they know all languages.
Càng lớn, chúng càng biết tất cả các ngôn ngữ.
Mātā damiḷī, pitā andhako.
If the mother is Damila and the father is Andhaka.
Nếu mẹ là người Damili, cha là người Andhaka.
Tesaṃ jāto dārako sace mātukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, damiḷabhāsaṃ bhāsissati.
If their child first hears the mother's speech, he will speak the Damila language.
Đứa trẻ sinh ra nếu nghe tiếng mẹ trước, sẽ nói tiếng Damili.
Sace pitukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati.
If he first hears the father's speech, he will speak the Andhaka language.
Nếu nghe tiếng cha trước, sẽ nói tiếng Andhaka.
Ubhinnampi pana kathaṃ assuṇanto māgadhabhāsaṃ bhāsissati.
But if he hears neither's speech, he will speak the Magadha language.
Nhưng nếu không nghe tiếng của cả hai, sẽ nói tiếng Magadha.
Yopi agāmake mahāaraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi.
Even one born in a great forest without a village, where there is no one else speaking.
Ngay cả người sinh ra trong rừng lớn không có làng mạc, nơi không có ai nói chuyện.
Sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento, māgadhabhāsameva bhāsissati.
Even he, by his own nature, will utter words and will speak only the Magadha language.
Người đó cũng sẽ nói tiếng Magadha khi tự mình phát ra lời nói theo bản chất của mình.
Niraye, tiracchānayoniyaṃ, pettivisaye, manussaloke, devaloketi sabbattha māgadhabhāsāva ussannā, sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā aṭṭhārasa bhāsā parivattanti, kālantarena aññathā honti ca nassanti ca.
In hell, in the animal realm, in the realm of hungry ghosts, in the human world, and in the deva world—everywhere the Magadha language is predominant, while the other eighteen languages, such as Oṭṭa, Kirāta, Andhaka, Yonaka, and Damila languages, change, and in time they become different and perish.
Trong địa ngục, cõi súc sinh, cõi ngạ quỷ, cõi người, cõi trời, tiếng Magadha luôn phổ biến khắp mọi nơi, còn mười tám thứ tiếng khác như tiếng Oṭṭa, Kirāta, Andhaka, Yonaka, Damili, v.v. thì thay đổi, theo thời gian trở nên khác đi và biến mất.
Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhabhāsā na parivattati.
Only this one Magadha language, known as the truly Brahma-speech and Noble-speech, does not change.
Chỉ có một mình tiếng Magadha này, được gọi là tiếng Phạm thiên chân thật và tiếng Thánh, không thay đổi.
Sā hi katthaci kadāci parivattantīpi na sabbattha sabbadā sabbathāva parivattati, kappavināsepi tiṭṭhatiyeva.
For even if it changes somewhere, sometime, it does not change everywhere, always, in every way; it persists even through the destruction of a world-cycle.
Mặc dù đôi khi nó có thay đổi ở một số nơi, nhưng không phải lúc nào, ở đâu, và theo mọi cách đều thay đổi; ngay cả khi kiếp hoại, nó vẫn tồn tại.
Sammāsambuddhopi hi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhabhāsāya eva āropesi.
Indeed, the Perfectly Enlightened One, too, when compiling the Tipiṭaka Buddha-word, compiled it only in the Magadha language.
Chính Đức Chánh Đẳng Giác cũng đã đưa Phật ngôn tam tạng vào kinh điển bằng tiếng Magadha.
Evañhi āharituṃ sukhaṃ hoti.
Because it is easy to transmit in this way.
Vì như vậy dễ dàng để truyền bá.
Māgadhabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco.
For the Buddha-word compiled in the Magadha language, its mere arrival within the hearing range of those who have attained Paṭisambhidā is its elaboration.
Đối với Phật ngôn đã được đưa vào kinh điển bằng tiếng Magadha, chỉ cần đến tai của những người đã đạt được tuệ phân tích là đã đủ sự khai triển.
Tena saṅghaṭitamatteneva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti.
By that very arrangement, the meaning arises in hundreds and thousands of ways.
Chỉ với sự kết hợp như vậy, nghĩa sẽ hiện rõ theo hàng trăm, hàng ngàn cách.
Aññāya bhāsāya tantiṃ āruḷhakaṃ sodhetvā uggahetabbaṃ hoti, bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi, ariyasāvako nopaṭisambhidāppatto nāma natthi.
A text compiled in another language would have to be purified and learned; but even having learned much, there is no attainment of Paṭisambhidā for a worldling, and there is no noble disciple who has not attained Paṭisambhidā.
Kinh điển được đưa vào bằng ngôn ngữ khác thì phải được thanh lọc và học hỏi; nhưng dù học hỏi nhiều, phàm phu không thể đạt được tuệ phân tích, còn Thánh đệ tử thì không có ai không đạt được tuệ phân tích.
Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.
The knowledge that has reached distinction in spontaneous knowledge, capable of discerning, clarifying, and determining the distinction of spontaneous knowledge, is Paṭibhānapaṭisambhidā (discrimination of spontaneous knowledge).
Tuệ phân biệt trong biện tài, có khả năng nhận biết, làm sáng tỏ và xác định sự phân loại của biện tài là Biện Tuệ Phân Tích (paṭibhānapaṭisambhidā).
Atthadhammādivisayesu hi tīsu ñāṇesu ‘‘imāni ñāṇāni idamatthajotakānī’’ti (vibha. 725-731) evaṃ pavattañāṇassetaṃ adhivacanaṃ.
Indeed, regarding the three knowledges concerning meaning, Dhamma, etc., this is a designation for the knowledge that proceeds thus: "These knowledges illuminate this meaning."
Đây là tên gọi của tuệ vận hành như vậy: “Những tuệ này làm sáng tỏ nghĩa này” trong ba tuệ liên quan đến nghĩa, pháp, v.v. (Vibh. 725-731).
Imā pana catasso paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā.
But these four analytical knowledges branch out in two ways, and they become clear through five causes—this should be understood.
Bốn tuệ phân tích này được biết là phân biệt ở hai nơi và trở nên rõ ràng nhờ năm nguyên nhân.
Katamesu dvīsu?
In which two?
Hai nơi đó là gì?
Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca, tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhikattherassāti asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedagatā.
In the trainee's stage (sekkhabhūmi) and the accomplished one's stage (asekkhabhūmi). There, the analytical knowledges of the Elder Sāriputta, the Elder Mahāmoggallāna, the Elder Mahākassapa, the Elder Mahākaccāyana, the Elder Mahākoṭṭhika, and so forth, even of eighty great elders, have branched out in the accomplished one's stage.
Trong cảnh giới hữu học và cảnh giới vô học. Trong đó, tuệ phân tích của Trưởng lão Sāriputta, Trưởng lão Mahāmoggallāna, Trưởng lão Mahākassapa, Trưởng lão Mahākaccāyana, Trưởng lão Mahākoṭṭhika và tám mươi vị Đại Trưởng lão khác đều phân biệt trong cảnh giới vô học.
Ānandattherassa, cittassa gahapatino, dhammikassa upāsakassa, upālissa gahapatino, khujjuttarāya upāsikāyāti evamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedagatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.
The analytical knowledges of the Elder Ānanda, Citta the householder, Dhammika the lay follower, Upāli the householder, Khujjuttarā the lay follower, and so on, have branched out in the trainee's stage. Thus, they branch out in these two stages.
Tuệ phân tích của Trưởng lão Ānanda, gia chủ Citta, cận sự nam Dhammika, gia chủ Upāli, cận sự nữ Khujjuttarā, v.v. thì phân biệt trong cảnh giới hữu học. Như vậy, chúng phân biệt ở hai cảnh giới này.
Pabhedo nāma maggehi adhigatānaṃ paṭisambhidānaṃ pabhedagamanaṃ.
"Branching out" refers to the branching out of the analytical knowledges attained through the paths.
Sự phân biệt (pabheda) có nghĩa là sự phân biệt của các tuệ phân tích đã đạt được bằng các đạo.
Katamehi pañcahi kāraṇehi paṭisambhidā visadā hontīti?
Through which five causes do the analytical knowledges become clear?
Nhờ năm nguyên nhân nào mà các tuệ phân tích trở nên rõ ràng?
Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogena.
Through attainment, through learning, through listening, through questioning, and through prior practice.
Nhờ sự chứng đắc, sự học hỏi, sự lắng nghe, sự thưa hỏi, và sự tu tập trước đây.
Tattha adhigamo nāma arahattaṃ.
Among these, attainment refers to arahantship.
Trong đó, sự chứng đắc là A-la-hán quả.
Tañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti.
For one who has attained it, the analytical knowledges become clear.
Vì đối với người đã đạt được quả đó, các tuệ phân tích trở nên rõ ràng.
Savanaṃ nāma dhammassavanaṃ.
Listening refers to listening to the Dhamma.
Sự lắng nghe là sự nghe pháp.
Sakkaccaṃ suṇantassa hi paṭisambhidā visadā honti.
For one who listens attentively, the analytical knowledges become clear.
Vì đối với người lắng nghe một cách cẩn trọng, các tuệ phân tích trở nên rõ ràng.
Paripucchā nāma aṭṭhakathā.
Questioning refers to the commentaries.
Sự thưa hỏi là chú giải.
Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa hi paṭisambhidā visadā honti.
For one who explains the meaning of the learned Pāḷi, the analytical knowledges become clear.
Vì đối với người giảng nghĩa của kinh điển đã học, các tuệ phân tích trở nên rõ ràng.
Pubbayogo nāma pubbayogāvacaratā haraṇapaccāharaṇanayena parihaṭakammaṭṭhānatā.
Prior practice refers to being accustomed to prior practice, having cultivated the meditation subject through the method of bringing forth and bringing back.
Sự tu tập trước đây là sự quen thuộc với sự tu tập trước đây, tức là sự thực hành thiền định đã được thực hành theo cách đưa vào và đưa ra.
Pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti.
For one accustomed to prior practice, the analytical knowledges become clear.
Vì đối với người quen thuộc với sự tu tập trước đây, các tuệ phân tích trở nên rõ ràng.
Etesu pana pariyatti, savanaṃ, paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni, pubbayogo adhigamassa balavapaccayo.
Among these, learning, listening, and questioning—these three are strong causes for branching out, while prior practice is a strong condition for attainment.
Trong số đó, học hỏi (pariyatti), lắng nghe (savanaṃ), và hỏi han (paripucchā) là ba nguyên nhân mạnh mẽ của sự phân biệt (pabheda). Còn nghiệp quá khứ (pubbayoga) là duyên mạnh mẽ của sự thành tựu (adhigama).
Pabhedassa hoti na hotīti?
Is it a cause for branching out or not?
Sự phân biệt (pabheda) có hay không?
Hoti, na pana yathā adhigamassa balavapaccayo hoti, tathā pabhedassa.
It is, but not as strong a condition for branching out as it is for attainment.
Có, nhưng không phải là duyên mạnh mẽ của sự phân biệt như nó là duyên mạnh mẽ của sự thành tựu.
Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pana pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidādhigamo nāma natthi.
For whether learning, listening, and questioning existed before or not, there is no attainment of analytical knowledges without the contemplation of formations, both in the past and in the present, through prior practice.
Thật vậy, việc học hỏi, lắng nghe và hỏi han có thể có hoặc không có trước đây, nhưng không có sự quán sát các hành (saṅkhārasammasanaṃ) thông qua nghiệp quá khứ (pubbayoga) cả trước đây và hiện tại, thì không có sự thành tựu các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā hontīti.
But when these two come together, the analytical knowledges are supported and become clear.
Tuy nhiên, hai điều này khi kết hợp lại sẽ hỗ trợ và làm cho các tuệ phân tích trở nên rõ ràng.
173-4. Tatiye phassāyatanānanti ettha ākaraṭṭho āyatanasaddoti āha ‘‘phassākarāna’’ntiādi.
173-4. In the third*, regarding phassāyatanānaṃ (sense bases of contact), the word āyatana here means "source," thus it says "phassākarānaṃ" (sources of contact), etc.
Trong kinh thứ ba, về các xứ xúc (phassāyatanānaṃ), từ āyatana ở đây có nghĩa là nguồn (ākara). Do đó, có câu ‘các nguồn xúc’ (phassākarānaṃ) v.v.
‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ, rajatāyatana’’ntiādīsu ākaropi ‘‘āyatana’’nti vutto, sañjātisamosaraṇādivasenapi āyatanaṭṭho labbhatiyeva.
In phrases like "suvaṇṇāyatanaṃ, rajatāyatanaṃ" (source of gold, source of silver), "āyatana" is also used to mean "source"; the meaning of "source" is also obtained in terms of origination, confluence, etc.
Trong các cụm từ như ‘nguồn vàng’ (suvaṇṇāyatanaṃ), ‘nguồn bạc’ (rajatāyatanaṃ) v.v., nguồn cũng được gọi là āyatana. Nghĩa āyatana cũng có thể được hiểu theo nghĩa nơi phát sinh (sañjāti) và nơi hội tụ (samosaraṇa) v.v.
Mā-iti paṭisedhe nipāto.
Mā is a particle of prohibition.
Từ Mā là một giới từ phủ định.
Svāyaṃ channaṃ phassāyatanānaṃ asesaṃ virāganirodhā atthaññaṃ vacanaṃ kiñcīti sandhāyāhāti āha ‘‘mā bhaṇīti attho’’ti.
And it is said with reference to there being nothing else to say apart from the complete fading away and cessation of the six sense bases of contact; thus, it says "mā bhaṇīti attho" (the meaning is "do not speak").
Nó được nói với ý nghĩa rằng không có lời nào khác ngoài sự ly tham và đoạn diệt hoàn toàn sáu xứ xúc, do đó có câu ‘có nghĩa là chớ nói’.
Pañcaphassāyatanāni niruddhānīti cakkhādīnañca tattha abhāvaṃ sandhāya vadati.
Pañcaphassāyatanāni niruddhānīti (the five sense bases of contact have ceased) is said with reference to the absence of eye, etc., there.
Năm xứ xúc đã đoạn diệt (pañcaphassāyatanāni niruddhāni) được nói đến với ý nghĩa là các xứ như mắt v.v. không còn ở đó.
Chaṭṭhassāti manāyatanassa.
Chaṭṭhassa (of the sixth) refers to the mind-base.
Cái thứ sáu là ý xứ.
Catutthe natthi vattabbaṃ.
There is nothing to be said in the fourth*.
Trong kinh thứ tư không có gì để nói.
175-6. Pañcame vijjāyāti dibbacakkhupubbenivāsānussatiāsavakkhayañāṇasaṅkhātāya tividhāya vijjāya, aṭṭhavidhāya vā.
175-6. In the fifth*, vijjāya (knowledge) refers to the three kinds of knowledge, namely the divine eye, recollection of past lives, and the knowledge of the destruction of cankers, or it refers to the eight kinds of knowledge.
Trong kinh thứ năm, trí tuệ (vijjāya) là ba loại trí tuệ bao gồm thiên nhãn thông (dibbacakkhu), túc mạng thông (pubbenivāsānussati) và lậu tận thông (āsavakkhayañāṇa), hoặc tám loại.
Aṭṭhavidhāpi hi vijjā vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha abhiññā pariggahetvā vuttā.
Indeed, the eight kinds of knowledge are stated by including insight knowledge and the mind-made psychic power (manomayiddhi) as special knowledges (abhiññā).
Tám loại trí tuệ này được nói đến khi bao gồm các thắng trí (abhiññā) cùng với tuệ quán (vipassanāñāṇa) và thần thông do ý tạo (manomayiddhī).
Pannarasadhammabhedena caraṇena samannāgatoti sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, saddhā, hirī, ottappaṃ, bāhusaccaṃ, vīriyaṃ, sati, paññā, cattāri rūpāvacarajjhānānīti evaṃ pannarasabhedena caraṇadhammena samannāgato.
Pannarasadhammabhedena caraṇena samannāgato (endowed with conduct consisting of fifteen qualities) refers to one endowed with the conduct-qualities of fifteen kinds, namely: restraint in morality, guarding the sense doors, moderation in eating, devotion to wakefulness, faith, shame, fear of wrongdoing, extensive learning, energy, mindfulness, wisdom, and the four rūpāvacara jhāna.
Người đầy đủ mười lăm pháp hạnh (pannarasadhammabhedena caraṇena samannāgato) là người đầy đủ các pháp hạnh gồm mười lăm loại như sau: giới luật (sīlasaṃvaro), sự hộ trì các căn (indriyesu guttadvāratā), tiết độ trong ăn uống (bhojane mattaññutā), chuyên cần tỉnh thức (jāgariyānuyogo), đức tin (saddhā), hổ thẹn (hirī), ghê sợ (ottappaṃ), đa văn (bāhusaccaṃ), tinh tấn (vīriyaṃ), niệm (sati), tuệ (paññā), và bốn thiền sắc giới (cattāri rūpāvacarajjhānāni).
Imeyeva hi pannarasa dhammā yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ, tasmā ‘‘caraṇa’’nti vuttā.
Indeed, these fifteen qualities are called "caraṇa" (conduct) because through them, the noble disciple conducts himself and goes to the deathless direction.
Chính mười lăm pháp này được gọi là ‘hạnh’ (caraṇa) vì nhờ chúng mà vị Thánh đệ tử hành trì và đi đến phương bất tử.
Chaṭṭhe natthi vattabbaṃ.
There is nothing to be said in the sixth*.
Trong kinh thứ sáu không có gì để nói.
177. Sattame pathavīdhāturevesāti duvidhāpesā thaddhaṭṭhena, kakkhaḷaṭṭhena, pharusaṭṭhena ekalakkhaṇā pathavīdhātu evāti ajjhattikaṃ bāhirāya saddhiṃ yojetvā dasseti.
177. In the seventh*, 'this is just the earth element' means that although it is twofold, it is shown by connecting the internal* with the external, as it is just the earth element having a single characteristic by way of hardness, coarseness, and roughness.
Trong kinh thứ bảy, chính là địa đại này (pathavīdhāturevesā) được nói đến để chỉ ra rằng cả hai loại địa đại này đều có một đặc tính là cứng chắc (thaddhaṭṭhena), thô cứng (kakkhaḷaṭṭhena), và thô ráp (pharusaṭṭhena), kết nối cái nội tại với cái bên ngoài.
Bāhirāya pathavīdhātuyā acetanābhāvo pākaṭo, na ajjhattikāya, tasmā bāhirāya saddhiṃ ekasadisā acetanāyevāti gaṇhantassa sukhapariggāhā hoti, yathā kiṃ?
The non-conscious nature of the external earth element is evident, but not of the internal. Therefore, for one who grasps it as being non-conscious and similar to the external, it is easy to comprehend. Like what?
Vì tính vô tri của địa đại bên ngoài là rõ ràng, nhưng không phải của địa đại nội tại. Do đó, đối với người hiểu rằng địa đại nội tại cũng vô tri giống như địa đại bên ngoài, thì việc nắm bắt sẽ dễ dàng. Giống như điều gì?
Dantena goṇena saddhiṃ yojito adanto katipāhameva visukāyati vipphandati, atha na cirasseva damathaṃ upeti, evaṃ ajjhattikaṃ bāhirāya saddhiṃ ekasadisāti gaṇhantassa katipāhameva acetanabhāvena upaṭṭhāti, atha na cirenevassā acetanabhāvo pākaṭo hoti dhātumattatāya dassanato.
An untamed ox, yoked with a tamed ox, struggles and thrashes for a few days, then soon becomes tame. Similarly, for one who grasps the internal as being similar to the external, its non-conscious nature becomes apparent within a few days, and soon its non-conscious nature becomes evident by virtue of being merely an element.
Một con bò chưa thuần khi được cột chung với một con bò đã thuần, trong vài ngày đầu nó sẽ quẫy đạp, nhưng không lâu sau nó sẽ trở nên thuần phục. Tương tự, đối với người hiểu rằng địa đại nội tại cũng giống như địa đại bên ngoài, trong vài ngày đầu nó sẽ hiện hữu với tính vô tri, nhưng không lâu sau tính vô tri của nó sẽ trở nên rõ ràng do chỉ là một yếu tố (dhātumattatāya).
Netaṃ mama…pe… daṭṭhabbanti taṃ ubhayampi ‘‘na etaṃ mama, na esohamasmi, na eso me attā’’ti evaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ.
'This is not mine... should be seen' means that both of these should be seen as they actually are, with right wisdom, thus: "This is not mine, I am not this, this is not my self."
Cái này không phải của tôi… v.v… nên được thấy (netaṃ mama…pe… daṭṭhabbaṃ) có nghĩa là cả hai điều đó phải được thấy bằng trí tuệ chân chánh (sammappaññāya) một cách như thật (yathābhūtaṃ) rằng ‘cái này không phải của tôi, tôi không phải là cái này, cái này không phải là tự ngã của tôi’.
Yathābhūtanti yathāsabhāvaṃ.
'As they actually are' means according to their true nature.
Như thật (yathābhūtaṃ) có nghĩa là đúng với bản chất.
Tañhi aniccādisabhāvaṃ, tasmā aniccaṃ dukkhamanattāti evaṃ daṭṭhabbanti attho.
For it has the nature of impermanence and so forth; therefore, the meaning is that it should be seen as impermanent, suffering, and non-self.
Vì bản chất của nó là vô thường v.v., nên có nghĩa là phải thấy rằng nó là vô thường, khổ, vô ngã.
Yasmā ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti passanto neva katthaci attānaṃ passati, na taṃ parassa kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati, na parassa attānaṃ attano kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati, tasmā vuttaṃ ‘‘catukoṭikasuññatā nāma kathitā’’ti.
Since one who sees "This is not mine, I am not this, this is not my self" does not see a self anywhere, nor does he see that as something to be brought into the possession of another, nor does he see the self of another as something to be brought into his own possession, therefore it is said, "the fourfold emptiness is declared."
Vì người thấy rằng ‘cái này không phải của tôi, tôi không phải là cái này, cái này không phải là tự ngã của tôi’ thì không thấy tự ngã ở bất cứ đâu, không thấy điều đó có thể được gán cho là của người khác, và không thấy tự ngã của người khác có thể được gán cho là của mình, do đó được nói là ‘tứ cú không’ (catukoṭikasuññatā nāma kathitā).
178. Aṭṭhame santanti aṅgasantatāya ceva ārammaṇasantatāya ca kamanīyaṃ manoharaṃ.
178. In the eighth*, 'peaceful' means agreeable and delightful, both by way of the peacefulness of the factors and the peacefulness of the object.
Trong kinh thứ tám, tĩnh lặng (santaṃ) có nghĩa là khả ái, dễ chịu, do sự tĩnh lặng của các chi và sự tĩnh lặng của đối tượng.
Cetovimuttinti rūpārūpāvacaraṃ cittavimuttiṃ.
'Liberation of mind' means the liberation of mind pertaining to the rūpa and arūpa realms.
Tâm giải thoát (cetovimuttiṃ) là sự giải thoát của tâm trong cõi sắc và vô sắc.
Tenevāha ‘‘aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ aññataraṃ samāpatti’’nti.
Therefore, it is said, "one of the eight attainments."
Do đó, có câu ‘một trong tám thiền định’ (aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ aññataraṃ samāpattiṃ).
Lepamakkhitenāti lākhāmakkhitena.
'Smeared with lac' means smeared with lac.
Bị trét bằng keo (lepamakkhitenā) có nghĩa là bị trét bằng sơn mài.
Pāripanthike asodhetvāti kāmacchandādipāripanthike asodhetvā.
'Without clearing away the obstacles' means without clearing away obstacles such as sensual desire.
Chưa thanh lọc các chướng ngại (pāripanthike asodhetvā) có nghĩa là chưa thanh lọc các chướng ngại như dục tham v.v.
Yo hi kāmādīnavapaccavekkhaṇādīhi kāmacchandaṃ na suṭṭhu vikkhambhetvā kāyappassaddhivasena duṭṭhullaṃ suppaṭippassaddhaṃ akatvā ārambhadhātumanasikārādivasena thinamiddhaṃ na suṭṭhu paṭivinodetvā samathanimittamanasikārādivasena uddhaccakukkuccaṃ na samūhataṃ katvā aññepi samādhiparipanthe dhamme na suṭṭhu sodhetvā jhānaṃ samāpajjati.
For he who enters into jhāna without thoroughly suppressing sensual desire by reflecting on the disadvantages of sensual pleasures and so forth, without making the gross thoroughly tranquil by means of bodily tranquility, without thoroughly dispelling sloth and torpor by means of attention to the element of exertion and so forth, without eradicating restlessness and remorse by means of attention to the sign of tranquility and so forth, and without thoroughly clearing away other obstructive factors to concentration.
Vì người nào không quán sát sự nguy hiểm của dục v.v. để trấn áp dục tham một cách triệt để, không làm cho sự thô tháo lắng xuống hoàn toàn nhờ sự an tịnh thân, không loại bỏ hôn trầm thụy miên một cách triệt để nhờ sự tác ý đến giới khởi điểm v.v., không diệt trừ trạo cử hối hận nhờ sự tác ý đến tướng chỉ tịnh v.v., và không thanh lọc các pháp chướng ngại thiền định khác một cách triệt để mà nhập thiền.
So asodhitaṃ āsayaṃ paviṭṭhabhamaro viya asuddhaṃ uyyānaṃ paviṭṭharājā viya ca khippameva nikkhamati.
Such a one, like a bee entering an uncleared hive or a king entering an impure garden, quickly departs.
Người đó sẽ nhanh chóng xuất thiền, giống như con ong bay vào tổ chưa được thanh lọc, hoặc vị vua bước vào khu vườn chưa được thanh tịnh.
Yo pana samādhiparipanthe dhamme suṭṭhu visodhetvā jhānaṃ samāpajjati, so suvisodhitaṃ āsayaṃ paviṭṭhabhamaro viya suparisuddhaṃ uyyānaṃ paviṭṭharājā viya ca sakalampi divasabhāgaṃ antosamāpattiyaṃyeva hoti.
But he who enters into jhāna after thoroughly purifying the obstructive factors to concentration, like a bee entering a well-cleared hive or a king entering a thoroughly pure garden, remains in the attainment for the entire day.
Còn người nào đã thanh lọc các pháp chướng ngại thiền định một cách triệt để rồi nhập thiền, người đó sẽ ở trong thiền định suốt cả ngày, giống như con ong bay vào tổ đã được thanh lọc kỹ lưỡng, hoặc vị vua bước vào khu vườn đã được thanh tịnh hoàn toàn.
Āyamukhānīti naditaḷākakandarapadarādito āgamanamaggā.
'Inlet mouths' are the paths of entry from rivers, lakes, caves, chasms, and so forth.
Các cửa vào (āyamukhāni) là các con đường dẫn vào từ sông, hồ, hang động, khe núi v.v.
Te ca kandarāyevāti āha ‘‘catasso pavisanakandarā’’ti.
And these are just caves, so it is said, "four entering caves."
Và chúng chính là các hang động, do đó có câu ‘bốn hang động để vào’ (catasso pavisanakandarā).
Apāyamukhānīti apagamanamaggā.
'Outlet mouths' are the paths of exit.
Các cửa thoát (apāyamukhāni) là các con đường thoát ra.
Apenti apagacchanti etehīti hi apāyā, te eva mukhānīti apāyamukhāni.
For they go out, they depart through these, hence they are 'outlets,' and these are the mouths, thus 'outlet mouths.'
Thật vậy, chúng được gọi là apāya (khổ cảnh) vì người ta đi ra (apenti apagacchanti) qua chúng, và chúng chính là các cửa, do đó gọi là apāyamukhāni.
Tāni ca udakanikkhamanacchiddānīti āha ‘‘apavāhanacchiddānī’’ti, apāyasaṅkhātāni udakanikkhamanacchiddānīti attho.
And these are holes for water to flow out, so it is said, "holes for carrying away." The meaning is, holes for water to flow out, which are called outlets.
Và chúng là các lỗ thoát nước, do đó có câu ‘các lỗ thoát nước’ (apavāhanacchiddānī), có nghĩa là các lỗ thoát nước được gọi là khổ cảnh.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Tattha paṭhamassa jhānassa lābhinti yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamassa jhānassa lābhī, taṃ.
Therein, one who has attained the first jhāna means whoever has attained the first jhāna of undeveloped quality, him.
Ở đó, người đạt được sơ thiền (paṭhamassa jhānassa lābhiṃ) có nghĩa là người đạt được sơ thiền với phẩm chất thấp.
Kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācarantīti tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti.
Perceptions and mental engagements associated with sensual desire arise means, having emerged from that (jhāna), perceptions and mental engagements, by way of object, become associated with sensual desire and arise, tormenting and urging.
Các tưởng và tác ý liên quan đến dục phát sinh (kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācarantī) có nghĩa là các tưởng và tác ý, sau khi xuất khỏi thiền đó, phát sinh theo đối tượng liên quan đến dục, chúng thúc đẩy và kích thích.
Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati, tasmā ‘‘hānabhāginī paññā’’ti vuttā.
By means of those perceptions and mental engagements that intrude upon sensual desires, that wisdom of the first jhāna declines and deteriorates. Therefore, it is called 'wisdom prone to decline'.
Do những sự lao xao đến dục lạc, do sự tác ý và tưởng của người ấy, tuệ thiền thứ nhất ấy suy giảm, mất đi; do đó, được gọi là “tuệ thuộc phần suy giảm”.
Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā.
Its conformity means its corresponding nature.
Tadanudhammatā (sự tương ứng với pháp ấy) là có bản chất tương ứng với điều đó.
Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ.
Mindfulness remains—this is said with reference to wrong mindfulness, not right mindfulness.
Sati santiṭṭhatī (niệm an trú) – điều này được nói đến để chỉ tà niệm, không phải chánh niệm.
Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena paṭhamajjhānapaññā neva hāyati na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti.
For one in whom, seeing the first jhāna as continuous and refined, and delighting in and rejoicing in it, craving arises due to that delight, the wisdom of the first jhāna neither declines nor increases; it remains stable.
Quả thật, đối với người mà sự ham muốn khởi lên do sự thích thú, hoan hỷ khi nhìn thấy thiền thứ nhất có bản chất tương ứng với thiền thứ nhất, là cao quý và an tịnh; thì do sự ham muốn ấy, tuệ thiền thứ nhất của người ấy không suy giảm cũng không tăng trưởng, mà trở thành thuộc phần an trú.
Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitibhāginī paññā’’ti.
Therefore, it is said 'wisdom prone to stability'.
Do đó, được nói là “ṭhitibhāginī paññā” (tuệ thuộc phần an trú).
Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā saññāmanasikārā.
Associated with the non-discursive means perceptions and mental engagements associated with the non-discursive, by way of object, for one who mentally engages with the second jhāna as continuous and refined.
Avitakkasahagatā (tương ưng với vô tầm) là những tưởng và tác ý tương ưng với vô tầm do sự tác ý thiền thứ hai là an tịnh, là cao quý, như là đối tượng.
Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti, tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattipadaṭṭhānatāya ‘‘visesabhāginī’’ti vuttā.
Arise means, having emerged from the developed first jhāna, they torment and urge for the attainment of the second jhāna. By means of those perceptions and mental engagements that do not intrude upon the second jhāna, that wisdom of the first jhāna is called 'wisdom prone to distinction' because it is the proximate cause for the arising of the distinguished second jhāna.
Samudācarantī (khởi lên) là thúc đẩy, khuyến khích người đã xuất khỏi sơ thiền thành thục để đạt đến nhị thiền; do những tưởng và tác ý lao xao đến nhị thiền cao quý hơn của người ấy, tuệ sơ thiền ấy được gọi là “visesabhāginī” (thuộc phần thù thắng) vì là nhân cận cho sự khởi lên của nhị thiền đặc biệt.
Nibbidāsahagatāti taṃyeva paṭhamajjhānalābhiṃ jhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā.
Associated with disenchantment means, for that same one who has attained the first jhāna, having emerged from the jhāna, it is associated with the wisdom of insight, which is disenchantment.
Nibbidāsahagatā (tương ưng với sự nhàm chán) là tương ưng với tuệ quán được gọi là sự nhàm chán của người đã đắc thiền ấy, đã xuất khỏi thiền.
Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā ‘‘nibbidā’’ti vuccati.
For the wisdom of insight, when operating on the constituents of jhāna, becomes disenchanted and weary; therefore, it is called 'disenchantment'.
Quả thật, tuệ quán khi các chi thiền khác biệt đang diễn ra thì nhàm chán, chán ghét; do đó, được gọi là “nibbidā” (sự nhàm chán).
Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti.
Arise means they torment and urge for the realization of Nibbāna.
Samudācarantī (khởi lên) là thúc đẩy, khuyến khích để chứng ngộ Nibbāna.
Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā.
Connected with dispassion means connected with Nibbāna, which is dispassion.
Virāgūpasañhitā (liên hệ đến sự ly tham) là liên hệ đến Nibbāna được gọi là sự ly tham.
Vipassanāñāṇañhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasaṃhita’’nti vuccati.
For the wisdom of insight, when it proceeds with the thought, "By this path, dispassion, Nibbāna, can be realized," it is called 'connected with dispassion'.
Quả thật, tuệ quán khi diễn tiến với ý nghĩ “có thể chứng ngộ Nibbāna, sự ly tham bằng con đường này” thì được gọi là “virāgūpasaṃhita” (liên hệ đến sự ly tham).
Taṃsampayuttasaññāmanasikārāpi virāgūpasaṃhitā eva nāma.
The perceptions and mental engagements associated with it are also called 'connected with dispassion'.
Những tưởng và tác ý tương ưng với nó cũng được gọi là virāgūpasaṃhita.
Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggappaṭivedhassa padaṭṭhānatāya ‘‘nibbedhabhāginī’’ti vuttāti.
By means of those perceptions and mental engagements, that wisdom of the first jhāna is called 'wisdom prone to penetration' because it is the proximate cause for the penetration of the Noble Path.
Do những tưởng và tác ý ấy của người ấy, tuệ sơ thiền ấy được gọi là “nibbedhabhāginī” (thuộc phần xuyên thấu) vì là nhân cận cho sự chứng đắc Thánh đạo.
180. Dasame mahāokāseti mahante okāse mahantāni dhammassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni.
In the tenth (sutta), great opportunities refers to great opportunities, great places for the establishment of the Dhamma.
Trong kinh thứ mười, mahāokāse (trong đại xứ) là những nơi rộng lớn, những nơi để thiết lập giáo pháp vĩ đại.
Yesu patiṭṭhāpito dhammo nicchīyati asandehato.
In which the Dhamma, when established, is determined without doubt.
Giáo pháp được thiết lập ở những nơi ấy thì được xác định không còn nghi ngờ.
Kāni pana tāni?
What are these?
Vậy những nơi ấy là gì?
Āgamanavisiṭṭhāni suttotaraṇādīni.
They are distinguished by tradition, such as the descent into suttas.
Là những điều đặc biệt trong kinh điển như việc đối chiếu với các bài kinh (suttotaraṇa), v.v..
Dutiyavikappe apadisīyantīti apadesā, mahantā apadesā etesanti mahāpadesā.
In the second alternative, they are referred to as 'apadesa', and since these have great apadesas, they are mahāpadesas.
Trong trường hợp thứ hai, apadisīyanti (được chỉ ra) là apadesā (những điều chỉ dẫn), những điều chỉ dẫn lớn là mahāpadesā (đại giáo giới).
‘‘Sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa dhammoti vinicchayane kāraṇaṃ.
The reason for determining the Dhamma brought by someone with phrases like "This, friends, I heard directly from the Blessed One."
Là lý do để xác định giáo pháp do ai đó mang đến với lời nói “Này chư hiền, điều này tôi đã nghe trực tiếp từ Thế Tôn”, v.v..
Kiṃ pana tanti?
What is that?
Vậy điều đó là gì?
Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva.
It is the descent into suttas, etc., of what has been brought.
Chính là việc đối chiếu với các bài kinh, v.v. của giáo pháp được mang đến như vậy.
Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti?
If so, how are there four?
Nếu vậy, tại sao lại có bốn?
Yasmā dhammassa dve sampadāyo satthā sāvako ca.
Because there are two recipients of the Dhamma: the Teacher and the disciples.
Vì giáo pháp có hai nguồn truyền thừa: Bậc Đạo Sư và các đệ tử.
Tesu sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā.
Among these, the disciples are of three kinds: Saṅgha, group, and individual.
Trong đó, các đệ tử có ba loại theo chúng Tăng, đoàn thể và cá nhân.
Evamimamhā mayāyaṃ dhammo paṭiggahitoti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro.
Thus, there are four due to the distinction of those to whom it must be referred, as in "I received this Dhamma from this one."
Như vậy, có bốn loại do sự khác biệt của những điều cần chỉ ra rằng “giáo pháp này chúng tôi đã tiếp nhận từ vị này”.
Tenāha ‘‘sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato suta’’ntiādi.
Therefore, it is said, "This, friends, I heard directly from the Blessed One," and so on.
Do đó, đã nói “sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato sutaṃ” (Này chư hiền, điều này tôi đã nghe trực tiếp từ Thế Tôn), v.v..
Tathā ca vuttaṃ nettiyaṃ (netti. 4.18) ‘‘cattāro mahāpadesā buddhāpadeso, saṅghāpadeso, gaṇāpadeso, puggalāpadeso.
And it is said in the Netti (Netti. 4.18): "There are four great authorities (mahāpadesas): the Buddha as authority, the Saṅgha as authority, the group as authority, the individual as authority.
Và cũng đã nói trong Netti (Netti. 4.18): “Bốn đại giáo giới là: giáo giới của Đức Phật, giáo giới của Tăng đoàn, giáo giới của đoàn thể, giáo giới của cá nhân.
Ime cattāro mahāpadesā’’ti.
These are the four great authorities."
Đây là bốn đại giáo giới.”
Buddho apadeso etassāti buddhāpadeso.
Buddha as authority means the Buddha is its authority.
Đức Phật là giáo giới của điều này, nên là buddhāpadeso (giáo giới của Đức Phật).
Esa nayo sesesupi.
The same method applies to the rest.
Điều này cũng tương tự với các điều còn lại.
Tenāha ‘‘buddhādayo…pe… mahākāraṇānī’’ti.
Therefore, it is said, "The Buddha and others... (etc.)... are great reasons."
Do đó, đã nói “buddhādayo…pe… mahākāraṇānī” (Đức Phật, v.v… là những đại nhân).
Neva abhinanditabbanti na sampaṭicchitabbaṃ, ganthassa sampaṭicchanaṃ nāma savananti āha ‘‘na sotabba’’nti.
Should not be rejoiced in means should not be accepted. The acceptance of a text is hearing, so it says "should not be listened to."
Neva abhinanditabbaṃ (không nên hoan hỷ) là không nên chấp nhận, việc chấp nhận văn bản được gọi là lắng nghe, nên đã nói “na sotabbaṃ” (không nên nghe).
Padabyañjanānīti padāni ca byañjanāni ca, atthapadāni byañjanapadāni cāti attho.
Words and syllables means words and syllables, that is, meaning-words and expression-words.
Padabyañjanāni (các từ và chữ) là các từ và các chữ, nghĩa là các từ nghĩa và các từ chữ.
Pajjati attho etehīti padāni, akkharādīni byañjanapadāni.
Words are that by which meaning arises; syllables are letters and so on, which are expression-words.
Nghĩa được tạo ra bởi chúng, nên là padāni (các từ), các chữ cái, v.v. là các từ chữ.
Pajjitabbato padāni, saṅkāsanādīni atthapadāni.
Words (padāni) because they are to be comprehended; meaning-terms such as indicating, etc.
Do cần được tạo ra, nên là padāni (các từ), việc trình bày, v.v. là các từ nghĩa.
‘‘Aṭṭhakathāyaṃ padasaṅkhātāni byañjanānīti byañjanapadāneva vuttānī’’ti keci.
Some say, "In the Commentary, only expression-words (byañjanapadāni) are stated as expressions (byañjanāni) reckoned as words."
Một số người nói rằng “Trong Chú giải, các chữ được gọi là các từ, nên chỉ nói đến các từ chữ”.
Atthaṃ byañjentīti byañjanāni, byañjanapadāni.
Because they express meaning, they are expressions (byañjanāni), expression-words.
Biểu lộ nghĩa, nên là byañjanāni (các chữ), các từ chữ.
Tehi byañjitabbato byañjanāni, atthapadānīti ubhayasaṅgahato.
Because meaning is expressed by them, they are expressions (byañjanāni); meaning-terms, due to the inclusion of both.
Do cần được biểu lộ bởi chúng, nên là byañjanāni (các chữ), các từ nghĩa, bao gồm cả hai.
Imasmiṃ ṭhāneti tenābhatasuttassa imasmiṃ padese.
In this place means in this section of the Sutta that has been brought forth.
Imasmiṃ ṭhāne (trong chỗ này) là trong phần này của bài kinh do người ấy mang đến.
Pāḷi vuttāti kevalo pāḷidhammo vutto.
The Pāḷi is stated means the pure Pāḷi Dhamma is stated.
Pāḷi vuttā (Pāḷi được nói) là chỉ giáo pháp Pāḷi được nói.
Attho vuttoti pāḷiyā attho vutto niddiṭṭho.
The meaning is stated means the meaning of the Pāḷi is stated, explained.
Attho vutto (nghĩa được nói) là nghĩa của Pāḷi được nói, được chỉ định.
Anusandhi kathitoti yathāraddhadesanāya uparidesanāya ca anusandhānaṃ kathitaṃ, sambandho kathito.
The connection is explained means the connection of the initial teaching with the subsequent teaching is explained, the relationship is explained.
Anusandhi kathito (sự liên kết được nói) là sự liên kết của lời dạy trên với lời dạy dưới được nói, mối quan hệ được nói.
Pubbāparaṃ kathitanti pubbena paraṃ avirujjhanañceva visesaṭṭhānañca kathitaṃ pakāsitaṃ.
The preceding and succeeding are explained means that which does not contradict the preceding and also the specific point are explained, revealed.
Pubbāparaṃ kathitaṃ (trước sau được nói) là điều sau không mâu thuẫn với điều trước và chỗ đặc biệt được nói, được trình bày.
Evaṃ pāḷidhammādīni sammadeva sallakkhetvā gahaṇaṃ sādhukaṃ uggahaṇanti āha ‘‘suṭṭhu gahetvā’’ti.
Thus, correctly discerning and grasping the Pāḷi Dhamma and so on is a good comprehension, so it is said: "having thoroughly grasped."
Như vậy, việc xem xét kỹ lưỡng các giáo pháp Pāḷi, v.v. và nắm giữ chúng một cách tốt đẹp là việc học hỏi kỹ lưỡng, nên đã nói “suṭṭhu gahetvā” (sau khi nắm giữ kỹ lưỡng).
Sutte otāretabbānīti ñāṇena sutte ogāhetvā tāretabbāni.
To be brought down into the Sutta means to be immersed and brought across into the Sutta by wisdom.
Sutte otāretabbāni (cần được đối chiếu trong kinh) là cần được đưa vào và đối chiếu trong kinh bằng trí tuệ.
Taṃ pana ogāhetvā taraṇaṃ tattha otaraṇaṃ anuppavesanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘otaritabbānī’’ti.
And that immersion and crossing over is an entering into it, a penetration, so it is said: "to be entered."
Việc đưa vào và đối chiếu ấy là việc đi vào, thâm nhập vào đó, nên đã nói “otaritabbāni” (cần được đi vào).
Saṃsandetvā dassanaṃ sandassananti āha ‘‘vinaye saṃsandetabbānī’’ti.
Comparing and showing is sandassana, so it is said: "to be compared with the Vinaya."
Việc so sánh và trình bày là sự so sánh, nên đã nói “vinaye saṃsandetabbāni” (cần được so sánh trong Luật).
‘‘Kiṃ pana taṃ suttaṃ, ko vā vinayo’’ti vicāraṇāyaṃ ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ.
To show that meaning through the differing views of teachers in response to the question, "What is that Sutta, or what is the Vinaya?", the phrase "and here" and so on is stated.
Để trình bày ý nghĩa đó thông qua sự khác biệt ý kiến của các vị thầy khi xem xét “Vậy kinh đó là gì, hay Luật là gì?”, đã nói “ettha cā” (và ở đây), v.v..
Vinayoti vibhaṅgapāṭhamāha.
Vinaya refers to the Vibhaṅga section.
Vinayo (Luật) là chỉ phần Vibhaṅga Pāṭha.
So hi mātikāsaññitassa suttassa atthe sūcanato ‘‘sutta’’nti vattabbataṃ arahati.
For it is worthy of being called "Sutta" because it indicates the meaning of the Sutta, which is called the mātikā.
Vì nó có khả năng chỉ ra ý nghĩa của bài kinh được gọi là Mātika, nên xứng đáng được gọi là “sutta” (kinh).
Vividhanayattā visiṭṭhanayattā ca vinayo, khandhakapāṭho.
Vinaya (discipline) because of its various methods and its specific methods, refers to the Khandhaka section.
Do có nhiều phương pháp, có phương pháp đặc biệt, nên là vinayo (Luật), phần Khandhaka Pāṭha.
Evanti evaṃ suttavinayesu pariggayhamānesu vinayapiṭakampi na pariyādiyati parivārapāḷiyā asaṅgahitattā.
Thus, even if the Sutta and Vinaya are understood in this way, the Vinaya Piṭaka is not exhausted because it does not include the Parivāra Pāḷi.
Evaṃ (như vậy) là ngay cả khi kinh và Luật được phân loại như vậy, Tạng Luật cũng không hoàn toàn được bao gồm vì không được bao gồm trong Pāḷi của Parivāra.
Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ atthasūcanādiatthasambhavato.
Or the Suttanta and Abhidhamma Piṭakas are Sutta because they possess the quality of indicating meaning, etc.
Hay Tạng Kinh và Tạng Vi Diệu Pháp là suttaṃ (kinh) vì có thể có ý nghĩa như chỉ ra nghĩa, v.v..
Evampīti suttantābhidhammapiṭakāni suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evaṃ suttavinayavibhāge vuccamānepi.
Even so, even when the Suttanta and Abhidhamma Piṭakas are called Sutta, and the Vinaya Piṭaka is called Vinaya, in such a division of Sutta and Vinaya.
Evampī (ngay cả như vậy) là ngay cả khi Tạng Kinh và Tạng Vi Diệu Pháp là kinh, và Tạng Luật là Luật, khi sự phân chia kinh và Luật được nói như vậy.
Na tāva pariyādiyantīti na tāva anavasesato pariggayhanti.
They are not yet exhausted means they are not yet completely encompassed.
Na tāva pariyādiyantī (chưa hoàn toàn bao gồm) là chưa hoàn toàn được bao gồm một cách không sót.
Kasmāti ceti āha ‘‘asuttanāmakañhī’’tiādi.
Why? This is why it is said, "for there is that which is not named Sutta" and so on.
Nếu hỏi tại sao, thì đã nói “asuttanāmakañhī” (vì có những điều không mang tên kinh), v.v..
Yasmā suttanti imaṃ nāmaṃ anāropetvā saṅgītaṃ jātakādibuddhavacanaṃ atthi, tasmā vuttanayena tīṇi piṭakāni na pariyādiyantīti.
Because there is Buddha-word such as the Jātaka and so on, which was recited without being given the name "Sutta," therefore, the three Piṭakas are not exhausted in the manner stated.
Vì có những lời Phật dạy như Jātaka, v.v. đã được kết tập mà không mang tên kinh, do đó, ba Tạng theo cách đã nói chưa hoàn toàn được bao gồm.
Suttanipātaudānaitivuttakāni dīghanikāyādayo viya suttanti nāmaṃ āropetvā asaṅgītānīti adhippāyenettha jātakādīhi saddhiṃ tānipi gahitāni.
It is with the intention that the Suttanipāta, Udāna, and Itivuttaka, which were not recited with the name "Sutta" like the Dīghanikāya and others, are also included here along with the Jātaka and so on.
Với ý định rằng Suttanipāta, Udāna, Itivuttaka không được kết tập với tên kinh như Dīghanikāya, v.v., nên ở đây chúng cũng được bao gồm cùng với Jātaka, v.v..
Buddhavaṃsacariyāpiṭakānaṃ panettha aggahaṇe kāraṇaṃ maggitabbaṃ, kiṃ vā etena magganena.
The reason for not including the Buddhavaṃsa and Cariyāpiṭaka here should be sought, or what is the need for this search?
Cần tìm lý do tại sao Buddhavaṃsa và Cariyāpiṭaka không được bao gồm ở đây, hoặc việc tìm kiếm này có ích gì.
Sabbopāyaṃ vaṇṇanānayo theravādadassanamukhena paṭikkhitto evāti.
The method of explanation in every way is already rejected from the perspective of the Theravāda doctrine.
Tất cả các phương pháp chú giải đều đã bị bác bỏ theo quan điểm của Theravāda.
Dhammeti pariyattidhamme.
In the Dhamma means in the Dhamma of study (pariyatti).
Pháp (Dhamme) tức là Pháp học (pariyattidhamma).
Sarāgāyāti sarāgabhāvāya kāmarāgabhavarāgaparibrūhanāya.
For attachment means for the state of being attached, for the proliferation of sensual craving and craving for existence.
Để có tham ái (sarāgāya) tức là để có trạng thái tham ái, để tăng trưởng dục tham (kāmarāga) và hữu tham (bhavarāga).
Saṃyogāyāti bhavasaṃyojanāya.
For bondage means for the fetter of existence.
Để có kiết sử (saṃyogāya) tức là để có hữu kiết sử (bhavasaṃyojana).
Saupādānāyāti caturūpādānūpasaṃhitatāya.
For clinging means for being associated with the four clingings.
Để có chấp thủ (saupādānāya) tức là để có sự liên kết với bốn loại chấp thủ (upādāna).
Mahicchatāyāti mahicchabhāvāya.
For great desires means for the state of having great desires.
Để có đại dục (mahicchatāya) tức là để có trạng thái đại dục.
Asantuṭṭhiyāti asantuṭṭhabhāvāya.
For discontent means for the state of being discontent.
Để không biết đủ (asantuṭṭhiyā) tức là để có trạng thái không biết đủ.
Kosajjāyāti kusītabhāvāya.
For laziness means for the state of being lazy.
Để có biếng nhác (kosajjāya) tức là để có trạng thái biếng nhác.
Saṅgaṇikāyāti kilesasaṅgaṇikavihārāya.
For association means for dwelling in association with defilements.
Để có sự tụ tập (saṅgaṇikāya) tức là để có sự an trú trong sự tụ tập phiền não.
Ācayāyāti tividhavaṭṭācayāya.
For accumulation means for the accumulation of the three rounds (of existence).
Để tích lũy (ācayāya) tức là để tích lũy ba loại luân hồi (vaṭṭa).
Virāgāyāti sakalavaṭṭato virajjanatthāya.
For dispassion means for becoming dispassionate from the entire round (of existence).
Để ly tham (virāgāya) tức là để ly tham khỏi toàn bộ luân hồi.
Visaṃyogāyāti kāmarāgādīhi visaṃyujjanatthāya.
For disunion means for being disjoined from sensual craving and so on.
Để không kiết sử (visaṃyogāya) tức là để không bị kiết sử bởi dục tham (kāmarāga) v.v.
Anupādānāyāti sabbassapi kammabhavassa aggahaṇāya.
For non-clinging means for the non-grasping of all kamma-existence.
Để không chấp thủ (anupādānāya) tức là để không nắm giữ tất cả các nghiệp hữu (kammabhava).
Appicchatāyāti paccayappicchatādivasena sabbaso icchāya apagamāya.
For fewness of wishes means for the complete disappearance of wishes, in terms of fewness of wishes for requisites and so on.
Để ít dục (appicchatāya) tức là để tất cả các dục vọng biến mất, theo nghĩa ít dục về vật dụng v.v.
Santuṭṭhiyāti dvādasavidhasantuṭṭhabhāvāya.
For contentment means for the state of twelve kinds of contentment.
Để biết đủ (santuṭṭhiyā) tức là để có trạng thái biết đủ mười hai loại.
Vīriyārambhāyāti kāyikassa ceva cetasikassa ca vīriyassa paggaṇhanatthāya.
For the exertion of effort means for the arousal of physical and mental effort.
Để tinh tấn (vīriyārambhāya) tức là để nỗ lực tinh tấn cả về thân lẫn tâm.
Vivekāyāti pavivittabhāvāya kāmavivekāditadaṅgavivekādivivekasiddhiyā.
For seclusion means for the state of being secluded, for the attainment of seclusion, such as seclusion from sensual pleasures and seclusion by way of substitution.
Để viễn ly (vivekāya) tức là để có trạng thái viễn ly, để thành tựu sự viễn ly như viễn ly dục (kāmaviveka) và viễn ly tạm thời (tadaṅgaviveka) v.v.
Apacayāyāti sabbassapi vaṭṭassa apacayanāya, nibbānāyāti attho.
For diminution means for the diminution of all saṃsāra; the meaning is for Nibbāna.
Để tiêu trừ (apacayāya) tức là để tiêu trừ tất cả luân hồi; nghĩa là để Niết Bàn.
Evaṃ yo pariyattidhammo uggahaṇadhāraṇaparipucchāmanasikāravasena yoniso paṭipajjantassa sarāgādibhāvaparivajjanassa kāraṇaṃ hutvā virāgādibhāvāya saṃvattati, ekaṃsato eso dhammo, eso vinayo sammadeva apāyādīsu apatanavasena dhāraṇato kilesānaṃ vinayanato ca.
Thus, whichever Dhamma of study, by way of learning, memorizing, questioning, and wise attention, becoming a cause for one who practices wisely to avoid states like attachment and leading to states like dispassion, is certainly this Dhamma, this Vinaya, because it truly sustains by way of not falling into woeful states and so on, and by subduing defilements.
Như vậy, Pháp học (pariyattidhamma) nào, nhờ sự học hỏi, ghi nhớ, hỏi đáp và tác ý đúng đắn, trở thành nguyên nhân để tránh xa trạng thái tham ái v.v., và dẫn đến trạng thái ly tham v.v., thì chắc chắn "đó là Pháp, đó là Vinaya", vì sự thọ trì đúng đắn giúp không rơi vào các cõi khổ (apāya) v.v., và vì điều phục được các phiền não.
Satthu sammāsambuddhassa ovādānurūpappavattibhāvato etaṃ satthusāsananti ca jāneyyāsīti attho.
The meaning is, you should also know it as this is the Teacher's Dispensation, because it proceeds in accordance with the advice of the Fully Awakened Teacher.
Và ngươi nên biết "đó là lời dạy của Bậc Đạo Sư" (etaṃ satthusāsana) vì đó là sự thực hành phù hợp với lời khuyên của Bậc Đạo Sư Toàn Giác (Sammāsambuddha), là ý nghĩa.
Catusaccatthasūcanaṃ suttanti āha ‘‘sutteti tepiṭake buddhavacane’’ti.
He says "sutta means the Tipiṭaka Buddha-word" to indicate that the Sutta reveals the meaning of the Four Noble Truths.
Về việc kinh (sutta) chỉ rõ ý nghĩa của Tứ Thánh Đế (catusacca), nên nói "kinh (sutta) tức là Phật ngôn trong Tam Tạng (Tepiṭaka)".
Tepiṭakañhi buddhavacanaṃ saccavinimuttaṃ natthi.
Indeed, there is no Buddha-word in the Tipiṭaka that is devoid of the Truths.
Quả thật, không có Phật ngôn nào trong Tam Tạng mà không liên quan đến chân lý.
Rāgādivinayakāraṇaṃ yathā tena suttapadena pakāsitanti āha ‘‘vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe’’ti.
He says "vinaya means in this cause for the subduing of attachment and so on" to explain how the cause for subduing attachment and so on is revealed by that Sutta passage.
Về việc nguyên nhân điều phục tham ái v.v. được hiển bày trong kinh đó như thế nào, nên nói "Vinaya tức là trong nguyên nhân điều phục tham ái v.v. này".
Sutte otaraṇañcettha tepiṭakabuddhavacanapariyāpannatāvaseneva veditabbaṃ, na aññathāti āha ‘‘suttappaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā’’ti.
The inclusion in the Sutta here should be understood only by way of its being comprised within the Tipiṭaka Buddha-word, and not otherwise, thus he says "not coming anywhere in the Sutta tradition".
Sự đi vào kinh ở đây nên được hiểu là do nó thuộc về Phật ngôn trong Tam Tạng, chứ không phải theo cách khác, nên nói "không xuất hiện ở bất cứ đâu trong chuỗi kinh".
Challiṃ uṭṭhapetvāti arogassa mahato rukkhassa tiṭṭhato upakkamena challikāya sakalikāya papaṭikāya vā uṭṭhāpanaṃ viya arogassa sāsanadhammassa tiṭṭhato byañjanamattena tappariyāpannaṃ viya hutvā challisadisaṃ pubbāparaviruddhatādidosaṃ uṭṭhapetvā paridīpetvā.
Having raised a skin means, just as one might, by effort, raise a piece of bark or a scale from a healthy, large, standing tree, so too, becoming as if comprised within the healthy Dispensation-Dhamma by mere words, like a skin, having raised and revealed a fault such as contradiction between earlier and later parts.
Bóc vỏ (challiṃ uṭṭhapetvā) giống như việc bóc vỏ, lột vảy của một cây khỏe mạnh đang đứng vững bằng một phương tiện nào đó, thì ở đây cũng vậy, Phật Pháp khỏe mạnh đang đứng vững, bằng cách chỉ dùng từ ngữ, như thể nó thuộc về Phật Pháp, bóc tách ra một lớp vỏ tương tự, hiển bày những lỗi như sự mâu thuẫn trước sau.
Tādisāni pana ekaṃsato guḷhavessantarādipariyāpannāni hontīti āha ‘‘guḷhavessantara…pe… paññāyantīti attho’’ti.
Such things certainly belong to the category of the Guḷhavessantara and so on, thus he says "Guḷhavessantara... etc. ... the meaning is they are discerned".
Những điều như vậy chắc chắn thuộc về những câu chuyện ẩn giấu như Vessantara v.v., nên nói "Guḷhavessantara... v.v... là ý nghĩa được thấy rõ".
Rāgādivinayeti rāgādivinayanatthena atadākāratāya apaññāyamānāni chaḍḍetabbāni cajitabbāni na gahetabbāni.
In the subduing of attachment and so on means, by the meaning of subduing attachment and so on, by not being of that nature, things not discerned should be discarded, abandoned, not taken.
Trong việc điều phục tham ái v.v. (rāgādivinaye) tức là theo nghĩa điều phục tham ái v.v., những điều không phù hợp với bản chất đó nên bị loại bỏ (apaññāyamānāni chaḍḍetabbāni), nên bị từ bỏ, không nên chấp nhận.
Sabbatthāti sabbavāresu.
Everywhere means on all occasions.
Trong mọi trường hợp (sabbatthā) tức là trong mọi lúc.
184. Catutthe socatīti citte uppannabalavasokena socati, cittasantāpena anto nijjhāyatīti attho.
184. In the fourth, grieves means grieves with strong sorrow arisen in the mind; the meaning is, burns internally with mental anguish.
184. Trong kinh thứ tư, sầu khổ (socati) tức là sầu khổ do tâm phát sinh sầu khổ mạnh mẽ, nghĩa là nội tâm bị thiêu đốt bởi sự phiền não.
Kilamatīti tasseva sokassa vasena kāye ca uppannadukkhena kilamati.
Is tormented means is tormented by suffering arisen in the body due to that very sorrow.
Khổ não (kilamati) tức là khổ não do thân phát sinh khổ đau vì sầu khổ đó.
Paridevatīti sokuddehakavasena taṃ taṃ vippalapanto vācāya paridevati.
Laments means laments with speech, uttering various things due to the outburst of sorrow.
Than vãn (paridevati) tức là than vãn bằng lời nói, lảm nhảm đủ thứ do sự kích động của sầu khổ.
Urattāḷinti urattāḷaṃ, uraṃ tāḷetvāti attho.
Striking the breast means striking the breast, the meaning is, having struck the breast.
Đấm ngực (urattāḷiṃ) tức là đấm ngực, nghĩa là đấm vào ngực.
Tenāha ‘‘uraṃ tāḷetvā’’ti.
Therefore, he says "having struck the breast".
Vì thế, nói "đấm vào ngực".
Kaṅkhāvicikicchāti ettha ‘‘ekamevidaṃ pañcamaṃ nīvaraṇaṃ.
Here, regarding doubt and perplexity, "this is one and the same fifth hindrance.
Ở đây, về hoài nghi, do dự (kaṅkhāvicikicchā), đây là một trong năm triền cái.
Kiṃ nu kho ida’’nti ārammaṇaṃ kaṅkhanato kaṅkhā, ‘‘idameva vara’’nti nicchetuṃ asamatthabhāvato ‘‘vicikicchā’’ti vuccati – ‘‘dhammasabhāvaṃ vicinanto kicchati, vigatā cikicchā’’ti vā katvā.
What is this?" – it is called doubt because of doubting the object, and perplexity because of being unable to decide "this alone is excellent" – or by saying "one is tormented while investigating the nature of Dhamma, or perplexity has departed".
Nó được gọi là hoài nghi (kaṅkhā) vì nghi ngờ đối tượng "cái gì đây?"; và được gọi là do dự (vicikicchā) vì không thể quyết định "cái này là tốt nhất", hoặc do "người tìm hiểu bản chất của Pháp bị khổ sở, hoặc là sự do dự đã biến mất".
185. Pañcame etthāti etasmiṃ suññatānupassanādhikāre.
185. In the fifth, here means in this context of insight into emptiness.
185. Trong kinh thứ năm, ở đây (etthā) tức là trong phạm vi quán Không (suññatānupassanā) này.
Kvacīti katthaci ṭhāne, kāle, dhamme vā.
Anywhere means in any place, time, or Dhamma.
Ở đâu đó (kvacī) tức là ở một nơi, thời gian, hoặc pháp nào đó.
Atha vā kvacīti ajjhattaṃ bahiddhā vā.
Or anywhere means internally or externally.
Hoặc ở đâu đó (kvacī) tức là bên trong hay bên ngoài.
Attano attānanti sakattānaṃ ‘‘ayaṃ kho, bho brahmā, mahābrahmā…pe… vasī pitā bhūtabhabyāna’’ntiādinā (dī. ni. 1.42) parehi parikappitaṃ attānañca kassaci kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento ‘‘kassacī’’tiādimāha.
One's own self means one's own self, and the self conceived by others as "this, venerable Brahmā, is the Great Brahmā... etc. ... the sovereign father of all that has been and will be" – to show that one does not see it as belonging to anyone, he says "to anyone" and so on.
Tự ngã của mình (attano attānaṃ) tức là tự ngã của chính mình, và ngã mà người khác đã tưởng tượng như "Này các Bà La Môn, Đại Phạm Thiên... v.v... là đấng toàn năng, cha của mọi loài hữu tình" (Dī. Ni. 1.42), và không thấy bất cứ điều gì thuộc về bất cứ ai, nên nói "của bất cứ ai" v.v.
Tattha parassāti parajāti paro purisoti vā evaṃ gahitassa.
There, of another means of another person, or a person so taken.
Trong đó, của người khác (parassā) tức là của một chủng tộc khác, hoặc của một người đàn ông khác được chấp nhận như vậy.
Na ca mama kvacanīti ettha mama-saddo aṭṭhānappayuttoti āha ‘‘mama-saddaṃ tāva ṭhapetvā’’ti.
Here, regarding "nor is anything of mine anywhere", the word mine is used in an inappropriate place, so he says "setting aside the word 'mine' for now".
Và không có gì thuộc về tôi ở đâu đó (na ca mama kvacanī) ở đây, từ "tôi" (mama) được dùng không đúng chỗ, nên nói "trước hết hãy bỏ từ 'tôi'".
Parassa cāti attano aññassa.
And of another means of someone other than oneself.
Và của người khác (parassa cā) tức là của người khác ngoài mình.
Paro puriso nāma atthi mamatthāya ṭhito.
There is a person who stands for my sake.
Có một người đàn ông khác đứng đó vì lợi ích của tôi.
Tassa vasena mayhaṃ sabbaṃ ijjhatīti ekaccadiṭṭhigatikaparikappitavasena paraṃ attānaṃ tañca attano kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento ‘‘na ca kvacanī’’tiādimāha.
"Through that, everything succeeds for me"—showing that one does not see another's self, nor that self as one's own possession, in the manner conceived by some holding certain views, it is said, " nor anywhere," etc.
Để chỉ ra rằng người đó không thấy tự ngã của người khác theo cách tưởng tượng của một số người theo tà kiến, và không thấy điều gì thuộc về mình, nên nói "và không có gì ở đâu đó" v.v.
Ettha ca nāhaṃ kvacanīti sakaattano sabbhāvaṃ na passati.
Here, by " I am not anywhere," one does not see the existence of one's own self.
Ở đây, tôi không có ở đâu đó (nāhaṃ kvacanī) tức là không thấy sự tồn tại của tự ngã của mình.
Na kassaci kiñcanatasminti sakaattano eva kassaci attaniyataṃ na passati.
By " I am not anyone's possession," one does not see one's own self as belonging to anyone.
Tôi không phải là vật sở hữu của bất cứ ai (na kassaci kiñcanatasmiṃ) tức là không thấy tự ngã của mình là thuộc về ai đó.
Na ca mamāti etaṃ dvayaṃ yathārahaṃ sambandhitabbaṃ, atthi-padaṃ paccekaṃ.
The phrase " Nor mine" should be connected appropriately to these two; the word 'is' (atthi) applies to each.
Và không phải của tôi (na ca mamā) hai điều này phải được liên kết một cách thích đáng, với từ "là" (atthi) cho mỗi phần.
Na ca kvacani parassa attā atthīti parassa attano abhāvaṃ passati.
By " Nor is there a self of another anywhere," one sees the non-existence of another's self.
Và không có tự ngã của người khác ở đâu đó (na ca kvacani parassa attā atthī) tức là thấy sự không tồn tại của tự ngã của người khác.
Tassa parassa attano mama kiñcanatā natthīti parassa attano anattaniyataṃ passati.
By " There is no possession of mine in that self of another," one sees the non-belonging of another's self.
Tự ngã của người khác đó không phải là vật sở hữu của tôi (tassa parassa attano mama kiñcanatā natthī) tức là thấy tự ngã của người khác không phải là của mình.
Evaṃ ajjhattaṃ bahiddhā khandhānaṃ attattaniyasuññatā-suddhasaṅkhārapuñjatā-catukoṭikasuññatāpariggaṇhanena niṭṭhā hoti.
Thus, by comprehending the aggregates, internally and externally, as devoid of self and what belongs to self, as a mere heap of pure phenomena (suddhasaṅkhārapuñjatā), and as possessing a fourfold emptiness, completion is achieved.
Như vậy, sự quán xét các uẩn (khandha) bên trong và bên ngoài về sự không có tự ngã và không có gì thuộc về tự ngã, sự thuần túy là một khối các hành (saṅkhāra), và sự quán xét Tứ Không (catukoṭikasuññatā) được hoàn thành.
Sesamettha suviññeyyameva.
The rest here is easily understood.
Phần còn lại ở đây rất dễ hiểu.
186. Chaṭṭhe ākaḍḍhīyatīti cittavasiko loko tattha tattha upakaḍḍhīyati.
186. In the sixth, is drawn means that the world, being under the sway of the mind, is drawn hither and thither.
186. Trong kinh thứ sáu, bị lôi kéo (ākaḍḍhīyatī) tức là thế gian bị lôi kéo đến đó đây theo ý của tâm.
Tesaṃyevettha gahaṇaṃ veditabbanti ye apariññātavatthukā cittassa vasaṃ gacchanti, tesaṃyeva gahaṇaṃ.
Here, the grasping of those very ones should be understood means the grasping of those who, not having fully understood the objects, come under the sway of the mind.
Ở đây, nên hiểu rằng chỉ những người đó bị nắm giữ (tesaṃyevettha gahaṇaṃ veditabbaṃ) tức là chỉ những người không hiểu rõ sự vật và đi theo ý của tâm mới bị nắm giữ.
Na hi pariññātakkhandhā pahīnakilesā cittassa vasaṃ gacchanti, cittaṃ pana attano vase vattenti.
For those who have fully understood the aggregates and abandoned defilements do not come under the sway of the mind; rather, they keep the mind under their own control.
Vì những người đã thấu hiểu các uẩn và đã đoạn trừ phiền não thì không đi theo ý của tâm, mà tâm lại theo ý của họ.
Saha sīlenāti cārittavārittasīlena saddhiṃ.
Together with sīla means together with the sīla of conduct and restraint.
Cùng với giới (saha sīlena) tức là cùng với giới luật về hành vi và giới luật về sự kiêng cữ.
Pubbabhāgapaṭipadanti dhutaṅgamādiṃ katvā yāva gotrabhuñāṇaṃ, tāva pavattetabbaṃ samathavipassanāsaṅkhātaṃ sammāpaṭipadaṃ.
The preliminary path refers to the right practice (sammāpaṭipada) comprising samatha and vipassanā, which is to be cultivated, starting from the ascetic practices (dhutaṅga) up to the gotrabhuñāṇa.
Con đường thực hành ban đầu (pubbabhāgapaṭipadaṃ) tức là chánh đạo (sammāpaṭipada) bao gồm thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā) cần được thực hành, bắt đầu từ các pháp đầu đà (dhutaṅga) cho đến trí chuyển dòng (gotrabhuñāṇa).
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
187. Sattame vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmattoti ettha vassakāroti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ.
187. In the seventh, concerning Vassakāra, the brāhmaṇa, the chief minister of Magadha, Vassakāra is the name of that brāhmaṇa.
187. Trong bài thứ bảy, câu “Bà-la-môn Vassakāra, đại thần xứ Magadha”; ở đây, Vassakāra là tên của vị Bà-la-môn đó.
Mahatiyā issariyamattāya samannāgato mahāmatto.
He was a chief minister endowed with great power and authority.
Một đại thần được phú cho quyền lực to lớn.
Issariyamattāyāti ca issariyappamāṇenāti attho, issariyena ceva vittūpakaraṇena cāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo, upabhogūpakaraṇānipi hi loke ‘‘mattā’’ti vuccanti.
Issariyamattāya means by the measure of authority; or, the meaning here should be understood as by authority and by wealth and possessions, for even articles of enjoyment are called "mattā" in the world.
Và issariyamattā có nghĩa là theo mức độ quyền lực; hoặc ở đây, ý nghĩa nên được hiểu là bằng quyền lực và các phương tiện tài sản, vì các phương tiện sử dụng cũng được gọi là ‘mattā’ trong thế gian.
Magadharañño, magadharaṭṭhe vā mahāmattoti magadhamahāmatto.
He was the chief minister of the king of Magadha, or in the country of Magadha, hence magadhamahāmatto.
Đại thần của vua Magadha, hoặc đại thần ở xứ Magadha, nên gọi là magadhamahāmatto (đại thần xứ Magadha).
Tudisaññito gāmo nivāso etassāti todeyyo.
He whose dwelling is the village named Tudi, hence Todeyyo.
Ngôi làng tên Tudi là nơi cư ngụ của ông ấy, nên gọi là todeyyo (người làng Tudi).
Tenevāha ‘‘tudigāmavāsikassā’’ti.
Therefore, it is said, " of one residing in Tudigāma."
Vì thế, đã nói “của người cư ngụ tại làng Tudi”.
Tudigāmavāsitā cassa tattha adhipatibhāvenāti daṭṭhabbā.
And his residence in Tudigāma should be understood as in the capacity of an overlord there.
Và việc ông ấy cư ngụ tại làng Tudi nên được hiểu là với tư cách là người đứng đầu ở đó.
So hi taṃ gāmaṃ soṇadaṇḍo viya, campaṃ kūṭadanto viya, khāṇumataṃ adhipatibhāvena ajjhāvasati.
For he dwells in that village as an overlord, like Soṇadaṇḍa in Campā, or Kūṭadanta in Khāṇumata.
Vì ông ấy cư ngụ tại làng đó với tư cách là người đứng đầu, giống như Soṇadaṇḍa ở Campā, Kūṭadanta ở Khāṇumata.
Mahaddhano hoti pañcacattālīsakoṭivibhavo.
He is very wealthy means he possesses wealth worth forty-five crores.
Là người giàu có lớn, có tài sản bốn mươi lăm crore (bốn trăm năm mươi triệu).
Parisatīti parisāyaṃ, janasamūheti attho.
Parisatī means in an assembly, that is, in a gathering of people.
Parisatī có nghĩa là trong hội chúng, trong đám đông dân chúng.
Tenāha ‘‘sannipatitāya parisāyā’’ti.
Therefore, it is said, " in an assembled gathering."
Vì thế, đã nói “trong hội chúng đã tụ họp”.
Abhippasannoti ettha abhikkamanattho abhi-saddoti āha ‘‘atikkamma pasanno’’ti, pasādanīyaṃ ṭhānaṃ atikkamitvā appasādanīyaṭṭhāne pasannoti adhippāyo.
In abhippasanno, the prefix abhi means "exceeding," so it is said, " exceedingly pleased," the intention being that he is pleased in a disagreeable situation, surpassing a pleasing situation.
Trong abhippasanno (hoàn toàn tịnh tín), từ abhi có nghĩa là vượt qua, nên đã nói “vượt quá sự tịnh tín”, ý nghĩa là vượt quá nơi đáng tịnh tín để tịnh tín vào nơi không đáng tịnh tín.
Taṃ taṃ kiccaṃ atthaṃ passatīti atthadasā, alaṃ samatthā paṭibalā atthadasā alamatthadasā, alamatthadase atisayantīti alamatthadasatarā.
One who sees various matters and purposes is an atthadasā; one who is capable, competent, and able in matters is an alamatthadasā; those who surpass the alamatthadasā are alamatthadasatarā.
Người thấy được các việc, các ý nghĩa đó là atthadasā (người thấy ý nghĩa); alamatthadasā (người đủ khả năng thấy ý nghĩa) là người đủ năng lực, có khả năng; alamatthadasatarā (người thấy ý nghĩa siêu việt hơn) là người vượt trội hơn alamatthadasā.
Tenāha ‘‘atthe passituṃ samatthā’’tiādi.
Therefore, it is said, " capable of seeing matters," etc.
Vì thế, đã nói “có khả năng thấy các ý nghĩa” v.v.
Neva sappurisaṃ na asappurisaṃ jānāti sappurisadhammānaṃ asappurisadhammānañca yāthāvato ajānanato.
He knows neither a good person nor a bad person due to not knowing the true nature of the qualities of good people and bad people.
Không biết người thiện cũng không biết người bất thiện là do không biết đúng như thật các pháp của người thiện và các pháp của người bất thiện.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
188. Aṭṭhame nibbattivasena nirayaṃ arahati, nirayasaṃvattaniyena vā kammunā niraye niyuttoti nerayiko.
188. In the eighth, nerayiko means one who deserves hell by way of rebirth, or one who is destined for hell by kamma leading to hell.
188. Trong bài thứ tám, người xứng đáng đọa địa ngục do được tái sinh vào đó, hoặc người bị định vào địa ngục do nghiệp dẫn đến địa ngục, nên gọi là nerayiko (người địa ngục).
Avīcimhi uppajjitvā tattha āyukappasaññitaṃ antarakappaṃ tiṭṭhatīti kappaṭṭho.
Kappaṭṭho means one who, having arisen in Avīci, remains there for an intermediate eon (antarakappa) called an age-eon (āyukappa).
Người sinh ra ở Avīci và ở đó suốt một antarakappa (tiểu kiếp) được gọi là āyukappa, nên gọi là kappaṭṭho (người tồn tại suốt kiếp).
Nirayūpapattiṃ pariharaṇavasena tikicchituṃ asakkuṇeyyoti atekiccho.
Atekiccho means one who cannot be cured in the sense of avoiding rebirth in hell.
Người không thể chữa trị được, theo nghĩa không thể tránh khỏi sự tái sinh vào địa ngục, nên gọi là atekiccho (không thể chữa trị).
Apariyādinnāvāti aparikkhīṇāyeva.
Apariyādinnāvā means not yet exhausted.
Apariyādinnāvā có nghĩa là không bao giờ cạn kiệt.
Sace hi eko bhikkhu kāyānupassanaṃ pucchati, añño vedanānupassanaṃ…pe… cittānupassanaṃ.
For if one bhikkhu asks about contemplation of the body, another about contemplation of feelings... and so on... about contemplation of the mind.
Nếu một Tỳ-kheo hỏi về quán thân, một người khác hỏi về quán thọ… v.v… quán tâm.
‘‘Iminā puṭṭhe ahaṃ pucchāmī’’ti eko ekaṃ na oloketi, evaṃ santepi tesaṃ vāro paññāyati eva, buddhānaṃ pana vāro na paññāyati.
"When asked by this one, I will ask that one" – one does not look at the other. Even so, their turn is thus evident, but the Buddhas' turn is not evident.
Một người không nhìn người khác mà nói “khi người này hỏi, tôi sẽ hỏi”, dù vậy, vẫn có lượt của họ, nhưng đối với các vị Phật thì không có lượt.
Vidatthicaturaṅgulaṃ chāyaṃ atikkamanato puretaraṃyeva bhagavā cuddasavidhena kāyānupassanaṃ, navavidhena vedanānupassanaṃ, soḷasavidhena cittānupassanaṃ, pañcavidhena dhammānupassanaṃ katheti.
Even before the shadow has moved a span and four fingers, the Blessed One teaches fourteen kinds of contemplation of the body, nine kinds of contemplation of feelings, sixteen kinds of contemplation of mind, and five kinds of contemplation of phenomena.
Trước khi bóng nắng vượt quá một vidatthi (gang tay) và bốn ngón tay, Thế Tôn đã thuyết về quán thân mười bốn loại, quán thọ chín loại, quán tâm mười sáu loại, quán pháp năm loại.
Tiṭṭhantu vā evaṃ cattāro.
Let these four stand aside.
Hãy để bốn người như vậy.
Sace hi aññe cattāro sammappadhānesu, aññe iddhipādesu, aññe pañcindriyesu, aññe pañcabalesu, aññe sattabojjhaṅgesu, aññe aṭṭhamaggaṅgesu pañhe puccheyyuṃ, tampi bhagavā katheyya.
If, indeed, other four were to ask questions about the right exertions, others about the bases of psychic power, others about the five faculties, others about the five powers, others about the seven factors of awakening, others about the eight path factors, the Blessed One would still teach them.
Nếu có bốn người khác hỏi về chánh cần, bốn người khác về thần túc, bốn người khác về ngũ căn, bốn người khác về ngũ lực, bốn người khác về thất giác chi, bốn người khác về bát chánh đạo, thì Thế Tôn cũng sẽ thuyết.
Tiṭṭhantu vā ete aṭṭha.
Let these eight stand aside.
Hãy để tám người này.
Sace aññe sattatiṃsa janā bodhipakkhiyesu pañhe puccheyyuṃ, tampi bhagavā tāvadeva katheyya.
If other thirty-seven people were to ask questions about the factors of awakening, the Blessed One would still teach them at that very moment.
Nếu có ba mươi bảy người khác hỏi về các pháp trợ bồ-đề, thì Thế Tôn cũng sẽ thuyết ngay lập tức.
Yāvatā hi lokiyamahājane ekaṃ padaṃ kathente tāva ānandatthero aṭṭha padāni katheti.
Indeed, while an ordinary person speaks one word, Venerable Ānanda speaks eight words.
Trong khi một người phàm tục nói một từ, thì Tôn giả Ānanda nói tám từ.
Ānandatthere pana ekaṃ padaṃ kathenteyeva bhagavā soḷasa padāni katheti.
But while Venerable Ānanda speaks one word, the Blessed One speaks sixteen words.
Và khi Tôn giả Ānanda nói một từ, thì Thế Tôn nói mười sáu từ.
Bhagavato hi jivhā mudu, dantāvaraṇaṃ suphusitaṃ, vacanaṃ agaḷitaṃ, bhavaṅgaparivāso lahuko.
Indeed, the Blessed One's tongue is soft, the covering of his teeth is well-formed, his speech is unhindered, and his abiding in the subconscious is swift.
Vì lưỡi của Thế Tôn mềm mại, răng được che phủ khéo léo, lời nói không bị vướng mắc, sự lưu chuyển của bhavanga (tâm hữu phần) nhanh chóng.
Tena vuttaṃ – ‘‘apariyādinnāvassa tathāgatassa dhammadesanā, apariyādinnaṃ dhammapadabyañjana’’nti.
Therefore, it is said: "The Tathāgata's teaching of the Dhamma is inexhaustible, the Dhamma words and phrases are inexhaustible."
Vì thế, đã nói – “sự thuyết pháp của Như Lai không bao giờ cạn kiệt, các từ ngữ pháp cũng không bao giờ cạn kiệt”.
Tattha dhammadesanāti tantiṭṭhapanā.
Here, dhammadesanā means the establishment of the tradition.
Ở đây, dhammadesanā (thuyết pháp) là việc thiết lập giáo pháp.
Dhammapadabyañjananti ettha dhammoti pāḷi.
In dhammapadabyañjana, dhamma means the Pāḷi text.
Trong dhammapadabyañjana (các từ ngữ pháp), dhamma là Pāḷi.
Pajjati attho etenāti padaṃ.
That by which meaning is produced is pada (word).
Ý nghĩa được diễn đạt qua nó, nên gọi là padaṃ (từ).
Vākyañca padeneva saṅgahitaṃ.
And a sentence is included by words.
Và câu cũng được bao gồm trong từ.
Atthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, akkharaṃ.
That which expresses meaning is byañjana (expression), a letter.
Cái diễn tả ý nghĩa là byañjanaṃ (chữ, âm tiết).
Tañhi padavākyaṃ paricchijjamānaṃ taṃ taṃ atthaṃ byañjeti pakāseti.
Indeed, when a word or sentence is analyzed, it expresses and reveals that particular meaning.
Vì khi từ ngữ và câu được phân tích, chúng diễn tả, làm sáng tỏ các ý nghĩa đó.
Etena aparāparehi padabyañjanehi sucirampi kālaṃ kathentassa tathāgatassa na kadāci tesaṃ pariyādānaṃ atthīti dasseti.
By this, it shows that for the Tathāgata, who teaches for a very long time with various words and expressions, there is never an exhaustion of them.
Điều này cho thấy rằng, dù Như Lai thuyết pháp trong một thời gian rất dài bằng các từ ngữ và câu liên tiếp, chúng không bao giờ cạn kiệt.
Guṇadhaṃsīti guṇadhaṃsanasīlo.
Guṇadhaṃsī means one whose nature is to destroy virtues.
Guṇadhaṃsī (người hủy hoại đức hạnh) là người có thói quen hủy hoại đức hạnh.
Pagabboti vācāpāgabbiyena samannāgato.
Pagabbo means endowed with verbal impertinence.
Pagabbo (người ngạo mạn) là người có sự ngạo mạn trong lời nói.