1. Aṭṭhakanipātassa paṭhame āsevitāyāti ādarena sevitāya.
1. In the first Sutta of the Aṭṭhakanipāta, āsevitāyā means "practiced with respect."
1. Trong kinh đầu tiên của Tám Pháp, āsevitāyā nghĩa là được thực hành với sự tôn kính.
Bhāvitāyāti vaḍḍhitāya.
Bhāvitāyā means "developed."
Bhāvitāyā nghĩa là được phát triển.
Bahulīkatāyāti punappunaṃ katāya.
Bahulīkatāyā means "done repeatedly."
Bahulīkatāyā nghĩa là được thực hành lặp đi lặp lại.
Yānikatāyāti yuttayānasadisakatāya.
Yānikatāyā means "made like a suitable vehicle."
Yānikatāyā nghĩa là được thực hành như một phương tiện thích hợp.
Vatthukatāyāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katāya.
Vatthukatāyā means "made like a basis in the sense of a foundation."
Vatthukatāyā nghĩa là được thực hành như một nền tảng theo nghĩa là chỗ dựa.
Anuṭṭhitāyāti paccupaṭṭhitāya.
Anuṭṭhitāyā means "present."
Anuṭṭhitāyā nghĩa là được hiện khởi lặp đi lặp lại.
Paricitāyāti samantato citāya upacitāya.
Paricitāyā means "cultivated and accumulated all around."
Paricitāyā nghĩa là được tích tập và vun bồi khắp mọi mặt.
Susamāraddhāyāti suṭṭhu samāraddhāya sukatāya.
Susamāraddhāyā means "well undertaken, well done."
Susamāraddhāyā nghĩa là được bắt đầu tốt đẹp, được thực hành tốt.
Ānisaṃsāti guṇā.
Ānisaṃsā means "benefits."
Ānisaṃsā nghĩa là những lợi ích.
Sukhaṃ supatītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ekādasakanipāte vakkhāma.
What needs to be said regarding sukhaṃ supatī and so on, we shall explain in the Book of Elevens.
Những gì cần nói về “ngủ an lạc” và những điều tương tự, chúng tôi sẽ giải thích trong Mười Một Pháp.
Appamāṇanti pharaṇavasena appamāṇaṃ.
Appamāṇa means "immeasurable" in the sense of pervading.
Appamāṇaṃ nghĩa là vô lượng theo cách trải rộng.
Tanū saṃyojanā honti, passato upadhikkhayanti mettāpadaṭṭhānāya vipassanāya anukkamena upadhikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ pattassa dasa saṃyojanā pahīyantīti attho.
Tanū saṃyojanā honti, passato upadhikkhaya means that for one who has attained Arahantship, which is the destruction of defilements, through insight based on mettā, the ten fetters are abandoned.
Tanū saṃyojanā honti, passato upadhikkhaya nghĩa là: Đối với người đã đạt A-la-hán quả, tức sự đoạn tận các phiền não, nhờ thiền quán có lòng từ làm căn bản, mười kiết sử được đoạn trừ theo thứ lớp.
Atha vā tanū saṃyojanā hontīti paṭighañceva paṭighasampayuttasaṃyojanā ca tanukā honti.
Alternatively, tanū saṃyojanā honti means that ill-will and the fetters associated with ill-will become attenuated.
Hoặc, tanū saṃyojanā honti nghĩa là: sân hận và các kiết sử tương ưng với sân hận trở nên mỏng manh.
Passato upadhikkhayanti tesaṃyeva kilesūpadhīnaṃ khayasaṅkhātaṃ mettaṃ adhigamavasena passantassa.
Passato upadhikkhaya means for one who sees the destruction of those very defilement-substrates by way of attaining mettā.
Passato upadhikkhaya nghĩa là: Đối với người quán thấy sự đoạn tận các phiền não (upadhī) ấy, tức là đạt được lòng từ.
Kusalī tena hotīti tena mettāyanena kusalo hoti.
Kusalī tena hotī means "one is skillful by that practice of mettā."
Kusalī tena hotī nghĩa là: Người ấy trở nên thiện xảo nhờ lòng từ ấy.
Sattasaṇḍanti sattasaṅkhātena saṇḍena samannāgataṃ, sattabharitanti attho.
Sattasaṇḍa means "endowed with a multitude of beings," meaning "filled with beings."
Sattasaṇḍaṃ nghĩa là: được hợp thành bởi nhóm chúng sinh, tức là đầy dẫy chúng sinh.
Vijetvāti adaṇḍena asatthena dhammeneva vijinitvā.
Vijetvā means "having conquered by Dhamma alone, without rod or weapon."
Vijetvā nghĩa là: chiến thắng bằng Pháp, không dùng gậy gộc hay binh khí.
Rājisayoti isisadisā dhammikarājāno.
Rājisayo means "righteous kings who are like sages."
Rājisayo nghĩa là: các vị vua chánh pháp giống như các vị đạo sĩ.
Yajamānāti dānāni dadamānā.
Yajamānā means "offering gifts."
Yajamānā nghĩa là: đang bố thí.
Anupariyagāti vicariṃsu.
Anupariyagā means "they wandered around."
Anupariyagā nghĩa là: đã đi khắp nơi.
Assamedhantiādīsu porāṇakarājakāle kira sassamedhaṃ, purisamedhaṃ, sammāpāsaṃ, vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu.
Regarding assamedha and so on, it is said that in ancient royal times, there were four bases of welfare: the horse sacrifice (assamedha), the human sacrifice (purisamedha), the snare (sammāpāsa), and pleasant speech (vācāpeyya), by which kings gathered the people.
Về Assamedha và những điều tương tự, vào thời các vị vua cổ đại, có bốn pháp nhiếp hóa (saṅgahavatthu) là sassamedha (tế lễ mùa màng), purisamedha (tế lễ con người), sammāpāsa (cái thòng lọng đúng đắn) và vācāpeyya (lời nói ngọt ngào), nhờ đó các vị vua đã nhiếp hóa thế gian.
Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane medhāvitāti attho.
Among these, sassamedha is the taking of a tenth share from the harvested crops; it means being skillful in producing crops.
Trong đó, việc thu một phần mười từ mùa màng đã thu hoạch được gọi là sassamedha, nghĩa là sự khéo léo trong việc tạo ra mùa màng.
Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhattavetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho.
Purisamedha is the provision of food and wages for six months to great warriors; it means being skillful in gathering men.
Việc cấp lương thực và tiền lương sáu tháng cho các chiến binh vĩ đại được gọi là purisamedha, nghĩa là sự khéo léo trong việc nhiếp hóa con người.
Daliddamanussānaṃ hatthato lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vinā vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma.
Sammāpāsa is the provision of money, amounting to one or two thousand, without interest for three years, after taking a written bond from poor people.
Việc cho người nghèo vay một ngàn hoặc hai ngàn tiền mà không tính lãi trong ba năm, sau khi nhận được giấy tờ viết tay của họ, được gọi là sammāpāsa.
Tañhi sammā manusse pāseti hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā sammāpāsanti vuccati.
For it truly binds people well, as if tying them to the heart; therefore, it is called sammāpāsa.
Vì nó trói buộc con người một cách đúng đắn, giữ họ như thể bị trói buộc trong tim, nên nó được gọi là sammāpāsa.
‘‘Tāta, mātulā’’tiādinā nayena pana saṇhavācābhaṇanaṃ vācāpeyyaṃ nāma, piyavācāti attho.
Vācāpeyya is speaking gentle words, such as "My child," "Uncle"; it means pleasant speech.
Việc nói những lời dịu dàng theo cách “Con ơi, cậu ơi” và tương tự, được gọi là vācāpeyya, nghĩa là lời nói dễ thương.
Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti, phītañca, bahuannapānaṃ, khemaṃ, nirabbudaṃ.
A country thus gathered by the four bases of welfare becomes prosperous, thriving, abundant in food and drink, safe, and free from bandits.
Như vậy, một quốc gia được nhiếp hóa bằng bốn pháp nhiếp hóa này sẽ trở nên thịnh vượng, phồn thịnh, có nhiều lương thực và đồ uống, an toàn và không có nạn trộm cướp.
Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharā viharanti.
People live happily and joyfully, dancing their children on their chests, in houses with open doors.
Con người sống trong niềm vui hân hoan, bế con nhảy múa trên ngực, với những ngôi nhà không khóa cửa.
Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato niraggaḷanti vuccati.
This is called niraggaḷa due to the absence of door-bolts at the house entrances.
Điều này được gọi là niraggaḷa vì không có chốt cửa ở các lối vào nhà.
Ayaṃ porāṇikā paveṇi.
This is the ancient tradition.
Đây là truyền thống cổ xưa.
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattetvā uddhaṃmūlakaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhantiādike pañca yaññe nāma akaṃsu.
Later, however, during the time of King Okkāka, the brahmins inverted these four bases of welfare and this prosperity of the country, making them root upwards, and named five sacrifices such as assamedha, purisamedha.
Tuy nhiên, về sau, vào thời vua Okkāka, các Bà-la-môn đã thay đổi bốn pháp nhiếp hóa này và sự thịnh vượng của quốc gia, biến chúng thành có gốc rễ hướng lên trên, và đặt tên cho năm lễ tế là assamedha, purisamedha và những lễ tế khác.
Tesu assamettha medhanti vadhentīti assamedho.
Among these, they sacrifice (medhanti) a horse (assa) in this sacrifice; therefore, it is assamedha.
Trong số đó, họ giết ngựa ở đây, nên gọi là assamedha (ngựa tế).
Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ pacchimadivaseyeva sattanavutipañcapasusataghātabhiṃsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is the designation for a sacrifice to be offered with two subsidiary sacrifices, having twenty-one sacrificial posts, terrifying with the slaughter of five hundred animals plus ninety-seven on the last day alone, and with a donation of all remaining wealth except land and men.
Đây là tên gọi của lễ tế phải được thực hiện với hai lễ tế phụ, có hai mươi mốt trụ tế, đáng sợ vì giết chết năm trăm bảy mươi bảy con vật chỉ trong ngày cuối cùng, và có sự bố thí tất cả tài sản còn lại ngoại trừ đất đai và con người.
Purisamettha medhantīti purisamedho.
They sacrifice (medhanti) a man (purisa) in this sacrifice; therefore, it is purisamedha.
Họ giết người ở đây, nên gọi là purisamedha (người tế).
Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is the designation for a sacrifice to be offered with four subsidiary sacrifices, with a donation of wealth as stated in the assamedha, including land.
Đây là tên gọi của lễ tế phải được thực hiện với bốn lễ tế phụ, có sự bố thí tài sản như đã nói trong lễ assamedha, cùng với đất đai.
Sammamettha pāsantīti sammāpāso.
They cast (pāsanti) the yoke-pin (samma) in this sacrifice; therefore, it is sammāpāsa.
Họ ném cái ách ở đây một cách đúng đắn, nên gọi là sammāpāsa (cái ách đúng đắn).
Divase divase yugacchiggaḷe pavesanadaṇḍakasaṅkhātaṃ sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatīnadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for the Satrayāga, a sacrifice to be performed daily by throwing a yoke-pole, which is a staff inserted into the hole of a yoke, and then building a fence at the spot where it falls, proceeding upstream from the submerged area of the Sarasvatī River with movable sacrificial posts and the like.
Đây là tên gọi của lễ tế satrayāga, phải được thực hiện hàng ngày bằng cách ném một cây gậy lớn gọi là cái ách vào lỗ ách, rồi xây một bệ tế ở chỗ nó rơi xuống, và đi ngược dòng sông Sarasvatī từ chỗ bị nhấn chìm, với các trụ tế di động và những thứ tương tự.
Vājamettha pivantīti vājapeyyo.
They drink vāja (sacred drink) here, thus it is called Vājapeyya.
Họ uống vāja (một loại đồ uống) ở đây, nên gọi là vājapeyya (lễ uống vāja).
Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beluvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for the sacrifice of the Beluvayūpa, which is to be performed with one subsidiary sacrifice and seventeen animals, and involves a donation of seventeen items.
Đây là tên gọi của lễ tế phải được thực hiện với một lễ tế phụ, với mười bảy con vật, có trụ tế bằng cây beluva, và có sự bố thí mười bảy thứ.
Natthi ettha aggaḷāti niraggaḷo.
There are no crossbars here, thus it is Niraggaḷa.
Ở đây không có chốt cửa, nên gọi là niraggaḷa (không chốt cửa).
Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā ca purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for a variant of the Assamedha, called Sabbamedhapariyāya, which is to be performed with nine subsidiary sacrifices, including the land and men, and involves a donation of wealth as described in the Assamedha.
Đây là tên gọi của một biến thể của assamedha, có tên gọi là sabbamedhapariyāya (tất cả các loại tế lễ), phải được thực hiện với chín lễ tế phụ, có sự bố thí tài sản như đã nói trong assamedha, cùng với đất đai và con người.
Kalampi te nānubhavanti soḷasinti te sabbepi mahāyāgā ekassa mettācittassa vipākamahantatāya soḷasiṃ kalaṃ na agghanti, soḷasamaṃ bhāgaṃ na pāpuṇantīti attho.
Kalampi te nānubhavanti soḷasi means that all those great sacrifices do not amount to a sixteenth part, they do not attain a sixteenth share, due to the greatness of the result of a single thought of loving-kindness; this is the meaning.
Kalampi te nānubhavanti soḷasi nghĩa là: Tất cả các lễ tế lớn ấy, do quả báo vĩ đại của một tâm từ, không đáng giá một phần mười sáu, không đạt được một phần mười sáu.
Na jinātīti na attanā parassa jāniṃ karoti.
Na jināti means one does not cause loss to another by oneself.
Na jinātī nghĩa là: Tự mình không gây tổn hại cho người khác.
Na jāpayeti na parena parassa jāniṃ kāreti.
Na jāpaye means one does not cause another to cause loss to another.
Na jāpaye nghĩa là: Không khiến người khác gây tổn hại cho người khác.
Mettaṃsoti mettāyamānacittakoṭṭhāso hutvā.
Mettaṃso means by becoming a portion of a mind imbued with loving-kindness.
Mettaṃso nghĩa là: trở thành một phần của tâm từ ái.
Sabbabhūtānanti sabbasattesu.
Sabbabhūtānaṃ means towards all beings.
Sabbabhūtāna nghĩa là: đối với tất cả chúng sinh.
Veraṃ tassa na kenacīti tassa kenaci saddhiṃ akusalaveraṃ vā puggalaveraṃ vā natthi.
Veraṃ tassa na kenacī means that person has no unwholesome enmity or personal enmity with anyone.
Veraṃ tassa na kenacī nghĩa là: Người ấy không có sự thù hận bất thiện hoặc sự thù hận cá nhân với bất kỳ ai.
2. Dutiye ādibrahmacariyikāyāti maggabrahmacariyassa ādibhūtāya.
2. In the second (sutta), ādibrahmacariyikāya means that which is the beginning of the holy life of the path.
2. Trong kinh thứ hai, ādibrahmacariyikāyā nghĩa là: là khởi đầu của đời sống phạm hạnh (brahmacariya) của đạo lộ.
Paññāyāti vipassanāya.
Paññāyā means by insight.
Paññāyā nghĩa là: trí tuệ thiền quán (vipassanā).
Garuṭṭhāniyanti gāravuppattipaccayabhūtaṃ garubhāvanīyaṃ.
Garuṭṭhāniyaṃ means worthy of respect, being a cause for the arising of reverence.
Garuṭṭhāniyaṃ nghĩa là: đáng được tôn trọng, là nguyên nhân của sự tôn kính.
Tibbanti bahalaṃ.
Tibbaṃ means intense.
Tibbaṃ nghĩa là: mãnh liệt.
Paripucchatīti atthapāḷianusandhipubbāparaṃ pucchati.
Paripucchati means one questions the meaning, the connection of the Pāḷi, and the sequence of earlier and later parts.
Paripucchatī nghĩa là: hỏi về ý nghĩa, về sự liên kết của các đoạn kinh, về trước sau.
Paripañhatīti pañhaṃ karoti, idañcidañca paṭipucchissāmīti vitakketi.
Paripañhati means one poses a question, one thinks, "I will ask this and that question."
Paripañhatī nghĩa là: đặt câu hỏi, suy nghĩ "tôi sẽ hỏi điều này và điều kia".
Dvayenāti duvidhena.
Dvayenā means in two ways.
Dvayenā nghĩa là: bằng hai cách.
Anānākathikoti anānattakathiko hoti.
Anānākathiko means one does not speak diverse talks.
Anānākathiko nghĩa là: không nói những lời khác biệt.
Atiracchānakathikoti nānāvidhaṃ tiracchānakathaṃ na katheti.
Atiracchānakathiko means one does not speak various kinds of worldly talk.
Atiracchānakathiko nghĩa là: không nói những lời tầm thường khác nhau.
Ariyaṃ vā tuṇhībhāvanti ariyatuṇhībhāvo nāma catutthajjhānaṃ, sesakammaṭṭhānamanasikāropi vaṭṭati.
Ariyaṃ vā tuṇhībhāvaṃ means the noble silence is the fourth jhāna; focusing on other meditation subjects is also suitable.
Ariyaṃ vā tuṇhībhāvaṃ nghĩa là: sự im lặng cao thượng là thiền thứ tư; việc tác ý các đề mục thiền khác cũng được chấp nhận.
Jānaṃ jānātīti jānitabbakaṃ jānāti.
Jānaṃ jānāti means one knows what is to be known.
Jānaṃ jānātī nghĩa là: biết những gì cần biết.
Passaṃ passatīti passitabbakaṃ passati.
Passaṃ passati means one sees what is to be seen.
Passaṃ passatī nghĩa là: thấy những gì cần thấy.
Piyattāyāti piyabhāvatthāya.
Piyattāyā means for the sake of being dear.
Piyattāyā nghĩa là: vì sự yêu mến.
Garuttāyāti garubhāvatthāya.
Garuttāyā means for the sake of being respected.
Garuttāyā nghĩa là: vì sự tôn trọng.
Bhāvanāyāti bhāvanatthāya guṇasambhāvanāya vā.
Bhāvanāyā means for the sake of development, or for the sake of appreciating virtues.
Bhāvanāyā nghĩa là: vì sự tu tập hoặc vì sự tán dương công đức.
Sāmaññāyāti samaṇadhammatthāya.
Sāmaññāyā means for the sake of the recluse's practice.
Sāmaññāyā nghĩa là: vì pháp của sa-môn.
Ekībhāvāyāti nirantarabhāvatthāya.
Ekībhāvāyā means for the sake of continuous existence.
Ekībhāvāyā nghĩa là: vì sự liên tục.
3-4. Tatiye appiyapasaṃsīti appiyajanassa pasaṃsako vaṇṇabhāṇī.
3-4. In the third (sutta), appiyapasaṃsī means one who praises or speaks well of an unpleasant person.
3-4. Trong kinh thứ ba, appiyapasaṃsī nghĩa là: người tán dương, nói lời ca ngợi người không được yêu thích.
Piyagarahīti piyajanassa nindako garahako.
Piyagarahī means one who criticizes or blames a pleasant person.
Piyagarahī nghĩa là: người chỉ trích, chê bai người được yêu thích.
Catutthe anavaññattikāmoti ‘‘aho vata maṃ aññena avajāneyyu’’nti anavajānanakāmo.
In the fourth (sutta), anavaññattikāmo means one who desires not to be despised by others, thinking, "Oh, if only others would not despise me!"
Trong kinh thứ tư, anavaññattikāmo nghĩa là: người không muốn bị người khác khinh thường, mong rằng "mong sao người khác đừng khinh thường tôi".
Akālaññūti kathākālaṃ na jānāti, akāle katheti.
Akālaññū means one who does not know the proper time for speech, one speaks at an inappropriate time.
Akālaññū nghĩa là: không biết thời điểm nói, nói không đúng lúc.
Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato.
Asucī means one who is endowed with impure bodily actions and the like.
Asucī nghĩa là: người có những hành động thân thể ô uế và những thứ tương tự.
5. Pañcame lokassa dhammāti lokadhammā.
5. In the fifth (sutta), the characteristics of the world are lokadhammā (worldly conditions).
5. Trong kinh thứ năm, các pháp của thế gian, do đó được gọi là lokadhammā (pháp thế gian).
Etehi muttā nāma natthi, buddhānampi honti.
There is no one free from these, they even occur to Buddhas.
Không có chúng sinh nào thoát khỏi chúng, ngay cả đối với chư Phật cũng xảy ra.
Tenevāha – lokaṃ anuparivattantīti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantīti attho.
For that reason, it is said – they revolve around the world means they follow closely and do not abandon; they do not turn away from the world, this is the meaning.
Chỉ vì thế mà Ngài đã thuyết rằng lokaṃ anuparivattantī (chúng xoay vần theo thế gian), nghĩa là chúng theo sát, không từ bỏ, không thoái lui khỏi thế gian.
Loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattatīti ayañca loko ete anubandhati na pajahati, tehi dhammehi na nivattatīti attho.
And the world revolves around the eight lokadhammas means this world also follows closely and does not abandon these, it does not turn away from these conditions, this is the meaning.
Loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattatī (thế gian này cũng xoay vần theo tám pháp thế gian) có nghĩa là thế gian này cũng theo sát chúng, không từ bỏ, không thoái lui khỏi các pháp đó.
Lābho alābhoti lābhe āgate alābho āgatoyevāti veditabbo.
Gain and loss means it should be understood that when gain comes, loss also comes.
Lābho alābho (được lợi và mất lợi) có nghĩa là khi được lợi thì cũng phải hiểu rằng mất lợi sẽ đến.
Ayasādīsupi eseva nayo.
The same method applies to disrepute, etc.
Tương tự đối với ayasā (mất danh tiếng) và các pháp khác.
Avekkhati vipariṇāmadhammeti ‘‘vipariṇāmadhammā ime’’ti evaṃ avekkhati.
Observes the conditions of change means "these are conditions of change," thus he observes.
Avekkhati vipariṇāmadhamme (quán xét các pháp biến hoại) có nghĩa là quán xét rằng “các pháp này có tính chất biến hoại”.
Vidhūpitāti vidhamitā viddhaṃsitā.
Dispelled means scattered, destroyed.
Vidhūpitā (đã xua tan) có nghĩa là đã loại bỏ, đã tiêu diệt.
Padañca ñatvāti nibbānapadaṃ jānitvā.
And knowing the path means knowing the path to Nibbāna.
Padañca ñatvā (và biết được đạo lộ) có nghĩa là biết được đạo lộ Niết Bàn.
Sammappajānāti bhavassa pāragūti bhavassa pāraṃ gato nipphattiṃ matthakaṃ patto, nibbānapadaṃ ñatvāva taṃ pāraṃ gatabhāvaṃ sammappajānātīti.
He perfectly understands, gone to the other shore of existence means he has gone to the other shore of existence, attained the completion, the summit; having known the path to Nibbāna, he perfectly understands his state of having gone to that other shore.
Sammappajānāti bhavassa pāragū (hiểu biết đúng đắn, người đã vượt qua bờ bên kia của hữu) có nghĩa là đã đến bờ bên kia của hữu, đã đạt đến sự hoàn thành, sự tối thượng; chỉ khi biết được đạo lộ Niết Bàn thì mới hiểu biết đúng đắn về trạng thái đã đạt đến bờ bên kia đó.
Imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
In this sutta, both saṃsāra (vaṭṭa) and liberation from saṃsāra (vivaṭṭa) are taught.
Trong kinh này, vaṭṭa (luân hồi) và vivaṭṭa (thoát ly luân hồi) đã được thuyết giảng.
7. Sattame acirapakkanteti saṅghaṃ bhinditvā na cirapakkante.
7. In the seventh (sutta), recently departed means not long after he had split the Saṅgha and departed.
7. Trong kinh thứ bảy, acirapakkante (không lâu sau khi rời đi) có nghĩa là không lâu sau khi chia rẽ Tăng đoàn rồi rời đi.
Ārabbhāti āgamma paṭicca sandhāya.
Regarding means having recourse to, depending on, with reference to.
Ārabbhā (liên quan đến) có nghĩa là dựa vào, tùy thuộc vào, nhắm đến.
Attavipattinti attano vipattiṃ vipannākāraṃ.
His own downfall means his own misfortune, his fallen state.
Attavipatti (sự sa đọa của chính mình) có nghĩa là sự sa đọa, trạng thái sa đọa của chính mình.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms (such as 'downfall of others', 'his own prosperity').
Tương tự đối với các từ khác.
Abhibhuyyāti abhibhavitvā madditvā.
Having overcome means having conquered, having suppressed.
Abhibhuyyā (sau khi vượt qua) có nghĩa là sau khi chế ngự, sau khi đè bẹp.
9. Navame kulaputtoti jātikulaputto.
9. In the ninth (sutta), a gentleman means a nobleman by birth.
9. Trong kinh thứ chín, kulaputto (thiện nam tử) có nghĩa là người con trai của gia đình quý tộc.
Balavāti thāmasampanno.
Strong means endowed with vigor.
Balavā (mạnh mẽ) có nghĩa là đầy sức mạnh.
Pāsādikoti rūpasampattiyā pasādajanako.
Pleasing means inspiring confidence by his physical beauty.
Pāsādiko (đáng kính) có nghĩa là người tạo ra sự thanh tịnh nhờ vẻ đẹp hình thể.
Tibbarāgoti bahalarāgo.
Intensely passionate means having abundant passion.
Tibbarāgo (có tham ái mãnh liệt) có nghĩa là có tham ái dày đặc.
Kimaññatrātiādīsu ayamattho – kiṃ aññena kāraṇena kathitena, ayaṃ nando indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyamanuyutto satisampajaññena samannāgato, yehi nando sakkoti paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ carituṃ.
In what else and so on, this is the meaning – what good is it to speak of any other reason? This Nanda has his sense-doors guarded, is moderate in eating, devoted to wakefulness, and endowed with mindfulness and clear comprehension, by which Nanda is able to lead the complete and purified holy life.
Đối với kimaññatrā (còn gì khác nữa) và các câu tương tự, ý nghĩa là: còn cần phải nói thêm lý do nào khác nữa? Nanda này là người giữ gìn các căn, biết tiết độ trong ăn uống, chuyên cần tỉnh thức, đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác. Nhờ những điều này mà Nanda có thể sống một đời phạm hạnh hoàn hảo và thanh tịnh.
Sace imehi kāraṇehi samannāgato nābhavissa, na sakkuṇeyyāti.
If he had not been endowed with these factors, he would not have been able (to do so).
Nếu không có những điều kiện này, thì sẽ không thể làm được.
Itiha tatthāti evaṃ tattha.
Thus there means thus there.
Itiha tatthā (như vậy ở đó) có nghĩa là như vậy ở đó.
Imasmiṃ sutte vaṭṭameva kathitaṃ.
In this sutta, only saṃsāra is taught.
Trong kinh này, chỉ thuyết giảng về vaṭṭa.
10. Dasame aññenāññaṃ paṭicaratīti aññena kāraṇena vacanena vā aññaṃ kāraṇaṃ vacanaṃ vā paṭicchādeti.
10. In the tenth (sutta), he responds to one thing with another means he conceals one reason or statement with another reason or statement.
10. Trong kinh thứ mười, aññenāññaṃ paṭicaratī (lấy cái này để che đậy cái khác) có nghĩa là dùng một lý do hoặc lời nói này để che đậy một lý do hoặc lời nói khác.
Bahiddhā kathaṃ apanāmetīti bāhirato aññaṃ āgantukakathaṃ otāreti.
He diverts the external talk means he introduces another extraneous topic from outside.
Bahiddhā kathaṃ apanāmetī (làm cho câu chuyện bên ngoài biến mất) có nghĩa là đưa một câu chuyện khách quan khác từ bên ngoài vào.
Apaneyyesoti apaneyyo nīharitabbo esa.
This should be removed means this person should be removed, ejected.
Apaneyyeso (người này cần phải bị loại bỏ) có nghĩa là người này cần phải bị loại bỏ, bị trục xuất.
Samaṇadūsīti samaṇadūsako.
Corruptor of monastics means one who corrupts monastics.
Samaṇadūsī (kẻ làm ô uế sa môn) có nghĩa là kẻ làm ô uế các sa môn.
Samaṇapalāpoti vīhīsu vīhipalāpo viya nissāratāya samaṇesu samaṇapalāpo.
Chaff-like monastic means a monastic like chaff among rice grains, due to being worthless, so a chaff-like monastic among monastics.
Samaṇapalāpo (sa môn vỏ trấu) có nghĩa là một sa môn không có giá trị, giống như vỏ trấu trong lúa, vì không có cốt lõi.
Samaṇakāraṇḍavoti samaṇakacavaro.
Monastic refuse means monastic refuse.
Samaṇakāraṇḍavo (sa môn rác rưởi) có nghĩa là một sa môn như rác rưởi.
Bahiddhā nāsentīti bahi nīharanti.
They cast out means they cast out.
Bahiddhā nāsentī (họ loại bỏ ra ngoài) có nghĩa là họ trục xuất ra ngoài.
Yavakaraṇeti yavakhette.
In the barley field means in the barley field.
Yavakaraṇe (trong cánh đồng lúa mạch) có nghĩa là trong cánh đồng lúa mạch.
Phuṇamānassāti ucce ṭhāne ṭhatvā mahāvāte opuniyamānassa.
Of one winnowing means of one being winnowed by a strong wind while standing in a high place.
Phuṇamānassā (khi đang sàng sảy) có nghĩa là khi đang sàng sảy bằng cách đứng ở nơi cao và được gió lớn thổi.
Apasammajjantīti sāradhaññānaṃ ekato dubbaladhaññānaṃ ekato karaṇatthaṃ punappunaṃ apasammajjanti, apasammajjanisaṅkhātena vātaggāhinā suppena vā vatthena vā nīharanti.
They sweep away means they repeatedly sweep away (winnow) to separate the good grain from the weak grain, or they cast out with a winnowing fan that catches the wind, or with a cloth, which is called sweeping away.
Apasammajjantī (họ sàng sảy) có nghĩa là họ sàng sảy đi sàng sảy lại nhiều lần để tách lúa chắc ra một bên và lúa lép ra một bên, hoặc họ loại bỏ bằng sàng hoặc vải hứng gió.
Daddaranti daddarasaddaṃ.
Rattling means a rattling sound.
Daddara (tiếng ồn) có nghĩa là tiếng ồn daddara.
Saṃvāsāyanti saṃvāsena ayaṃ.
By association means this one is by association.
Saṃvāsāya (để chung sống) có nghĩa là người này chung sống.
Vijānāthāti jāneyyātha.
You should know means you should know.
Vijānāthā (hãy biết) có nghĩa là hãy biết.
Santavācoti saṇhavāco.
Gentle-voiced means soft-voiced.
Santavāco (lời nói dịu dàng) có nghĩa là lời nói dịu dàng.
Janavatīti janamajjhe.
Among people means in the midst of people.
Janavatī (giữa mọi người) có nghĩa là giữa đám đông.
Raho karoti karaṇanti karaṇaṃ vuccati pāpakammaṃ, taṃ raho paṭicchanno hutvā karoti.
He does evil secretly means evil deed is called karaṇa (doing), he does that while being concealed in private.
Raho karoti karaṇa (làm điều ác một cách bí mật), karaṇa được gọi là ác nghiệp, người đó làm điều đó một cách bí mật, che giấu.
Saṃsappī ca musāvādīti saṃsappitvā musāvādī, musā bhaṇanto saṃsappati phandatīti attho.
And a creeping liar means a liar who quivers; it means he shivers and trembles when speaking a lie.
Saṃsappī ca musāvādī (người nói dối lén lút) có nghĩa là người nói dối lén lút, khi nói dối thì lén lút, run rẩy.
Imasmiṃ sutte vaṭṭameva kathetvā gāthāsu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti.
In this sutta, only saṃsāra is taught, and in the verses, both saṃsāra and liberation from saṃsāra are taught.
Trong kinh này, chỉ thuyết giảng về vaṭṭa, và trong các bài kệ thì thuyết giảng về vaṭṭa và vivaṭṭa.
11. Dutiyassa paṭhame abhivādetīti evamādīni na samaṇo gotamoti ettha vuttanakārena yojetvā evamettha attho veditabbo ‘‘na vandati nāsanā vuṭṭhāti, nāpi ‘idha bhonto nisīdantū’ti evaṃ āsanena vā nimantetī’’ti.
11. In the first of the second (chapter), he salutes and so on should be construed with "Gotama the recluse does not" as stated here, and the meaning here should be understood as: "He neither bows nor rises from his seat, nor does he invite with a seat, saying 'Venerables, please sit here.'"
11. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ hai, các từ abhivādetī (đảnh lễ) và các từ tương tự cần được ghép với từ na samaṇo gotamo (Sa môn Gotama không) được nói ở đây, và ý nghĩa phải được hiểu như sau: “Ngài không đảnh lễ, không đứng dậy khỏi chỗ ngồi, cũng không mời ngồi bằng cách nói ‘Thưa quý vị, xin hãy ngồi đây’.”
Ettha hi vā-saddo vibhāvane nāma atthe ‘‘rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādīsu viya.
Here, the word 'vā' (or) is in the sense of elucidation, as in "Is form permanent or impermanent?" and so on.
Ở đây, từ "vā" (hoặc) có ý nghĩa làm rõ, giống như trong các câu “rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā” (sắc là thường hay vô thường) và các câu tương tự.
Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha – tayidaṃ, bho gotama, tathevāti.
Having said this, seeing the Blessed One not performing salutations and so on to him, he said – This, good Gotama, is indeed so.
Nói như vậy, rồi thấy Đức Thế Tôn không làm các hành động đảnh lễ và các hành động tương tự đối với mình, ông ta nói: tayidaṃ, bho gotama, tathevā (Thưa ông Gotama, điều đó đúng như vậy).
Yaṃ taṃ mayā sutaṃ, taṃ tatheva, taṃ savanañca me dassanañca saṃsandati sameti, atthato ekībhāvaṃ gacchati.
What I heard is indeed so; that hearing and my seeing correspond, they become one in meaning.
Điều tôi đã nghe thì đúng như vậy, điều tôi nghe và điều tôi thấy trùng khớp, trở thành một về ý nghĩa.
Na hi bhavaṃ gotamo…pe… āsanena vā nimantetīti.
For Venerable Gotama neither... nor invites with a seat.
Thưa ông Gotama, Ngài không… (lặp lại)… cũng không mời ngồi bằng chỗ ngồi.
Evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena nigametvā nindanto āha – tayidaṃ, bho gotama, na sampannamevāti taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ ayuttamevāti.
Thus, concluding what he had heard with what he had seen, he spoke reproachfully – This, good Gotama, is indeed not proper meaning that non-performance of salutations and so on is indeed inappropriate.
Sau khi xác nhận điều mình đã nghe bằng điều mình đã thấy, ông ta chỉ trích và nói: tayidaṃ, bho gotama, na sampannamevā (Thưa ông Gotama, điều đó không hề hoàn hảo) có nghĩa là việc không làm các hành động đảnh lễ và các hành động tương tự là không thích hợp.
Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma karuṇāsītalena hadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo nāhaṃ taṃ brāhmaṇātiādimāha.
Then the Blessed One, without falling into the fault of self-praise and disparagement of others, with a heart cooled by compassion, dispelled his ignorance and, wishing to show what was proper, spoke "I, brahmin," and so on.
Sau đó, Đức Thế Tôn, không rơi vào lỗi tự tán dương và khinh miệt người khác, với trái tim mát mẻ của lòng từ bi, Ngài đã xua tan sự vô minh đó và muốn chỉ ra sự thích hợp, Ngài đã nói nāhaṃ taṃ brāhmaṇā (Ta không, này Bà-la-môn) và các câu tiếp theo.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ahaṃ, brāhmaṇa, appaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ.
Here is the concise meaning: "Brahmin, even looking with the unhindered eye of omniscience, I do not see that person in this world with its devas and so on, whom I should salute, or rise for, or invite with a seat.
Tóm tắt ý nghĩa ở đây là: Này Bà-la-môn, ngay cả khi Ta nhìn bằng con mắt toàn giác không bị chướng ngại, Ta cũng không thấy một người nào trong thế gian này, bao gồm cả chư thiên, mà Ta phải đảnh lễ, đứng dậy chào đón, hoặc mời ngồi.
Anacchariyaṃ vā etaṃ, svāhaṃ ajja sabbaññutaṃ patto evarūpaṃ nipaccākārārahaṃ puggalaṃ na passāmi.
This is not surprising; I, having attained omniscience today, do not see such a person worthy of respect.
Điều này không có gì lạ, giờ đây Ta đã đạt đến toàn giác, Ta không thấy một người nào đáng được tôn kính như vậy.
Apica kho yadāpāhaṃ sampatijātova uttarena mukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokesiṃ, tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ puggalaṃ na passāmi, yamahaṃ evarūpaṃ nipaccakāraṃ kareyyaṃ.
Moreover, when I was newly born, after taking seven steps facing north, and looked over the entire ten-thousand-world-system, even then I did not see such a person in this world with its devas and so on, to whom I should show such reverence.
Hơn nữa, khi Ta vừa mới sinh ra, Ta đã đi bảy bước về phía bắc, nhìn khắp mười ngàn thế giới, ngay cả lúc đó Ta cũng không thấy một người nào trong thế gian này, bao gồm cả chư thiên, mà Ta phải làm những hành động tôn kính như vậy.
Atha kho maṃ soḷasakappasahassāyuko khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā ‘‘tvaṃ loke mahāpuriso, tvaṃ sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca, natthi tayā uttaritaro’’ti sañjātasomanasso patimānesi.
Then even a great Brahmā, whose lifespan was sixteen thousand eons and whose defilements were destroyed, raised his joined palms and honored me with joy, saying, 'You are the great man in the world, you are the foremost, the eldest, and the best in the world with its devas; there is none superior to you.'
Sau đó, Đại Phạm thiên, người đã diệt trừ các lậu hoặc và có tuổi thọ mười sáu ngàn kiếp, cũng chắp tay cung kính và nói: “Ngài là bậc Đại nhân trong thế gian, Ngài là bậc đứng đầu, bậc tối thượng, bậc cao quý nhất trong thế gian cùng với chư thiên, không ai cao hơn Ngài”, và Ngài đã được tôn vinh với niềm hoan hỷ.
Tadāpi cāhaṃ attanā uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassā’’ti.
Even then, seeing no one superior to myself, I uttered the lion's roar: 'I am the chief in the world, I am the eldest in the world, I am the best in the world.'
Ngay cả lúc đó, không thấy ai cao hơn mình, Ta đã phát ra lời nói oai hùng: “Ta là bậc đứng đầu thế gian, Ta là bậc tối thượng thế gian, Ta là bậc cao quý nhất thế gian”.
Evaṃ sampatijātassāpi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi, svāhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto kaṃ abhivādeyyaṃ.
Thus, even for me when newly born, there was no person worthy of salutation and so on; so now, having attained omniscience, whom should I salute?"
Ngay cả khi Ta vừa mới sinh ra, không có người nào đáng được đảnh lễ, v.v., vậy thì bây giờ Ta đã đạt đến toàn giác, Ta sẽ đảnh lễ ai?
Tasmā tvaṃ, brāhmaṇa, mā tathāgatā evarūpaṃ paramanipaccakāraṃ patthayi.
Therefore, O brahmin, do not wish for such extreme reverence from the Tathāgata.
Do đó, này Bà-la-môn, ngươi chớ mong cầu một sự tôn kính tối thượng như vậy đối với Như Lai.
Yañhi, brāhmaṇa, tathāgato abhivādeyya vā…pe… āsanena vā nimanteyya, muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā muttatālaphalaṃ viya gīvato chijjitvā sahasāva bhūmiyaṃ nipateyya.
For, O brahmin, if the Tathāgata were to salute or... (etc.)... or invite with a seat, the head of that person would, at the end of the night, suddenly fall from his neck to the ground, like a ripe palm fruit with a loosened stalk.
Thật vậy, này Bà-la-môn, nếu Như Lai đảnh lễ hay… mời ngồi bằng chỗ ngồi, thì đầu của người ấy vào cuối đêm sẽ lìa khỏi cổ như trái thốt nốt đã chín rụng khỏi cuống, và sẽ rơi xuống đất ngay lập tức.
Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa lokajeṭṭhabhāvaṃ asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha – arasarūpo bhavaṃ gotamoti.
Even when this was said, the brahmin, due to his lack of wisdom, not recognizing the Buddha's supreme status in the world, and simply unable to tolerate that statement, said, " Venerable Gotama is without flavor."
Dù đã được nói như vậy, Bà-la-môn do kém trí tuệ, không nhận ra địa vị tối thượng của Như Lai trong thế gian, chỉ vì không chịu đựng được lời nói ấy mà thốt lên: “Tôn giả Gotama là người không có hương vị.”
Ayaṃ kirassa adhippāyo – yaṃ loke abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ ‘‘sāmaggiraso’’ti vuccati, taṃ bhoto gotamassa natthi.
His intention, it is said, was this: that which in the world is called "the flavor of harmony"—salutation, rising to greet, reverential gestures, and proper conduct—that Venerable Gotama does not possess.
Ý của ông ta là: những hành động như đảnh lễ, đứng dậy chào, chắp tay, và những cử chỉ đúng mực được gọi là “hương vị của sự hòa hợp” trong thế gian, những điều đó Tôn giả Gotama không có.
Tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo, arasajātiko arasasabhāvoti.
Therefore, Venerable Gotama is without flavor, of a flavorless nature, of a flavorless disposition.
Do đó, Tôn giả Gotama là người không có hương vị, thuộc loại không có hương vị, có bản chất không có hương vị.
Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto aññathā tassa vacanassa atthaṃ attani sandassento atthi khvesa, brāhmaṇa, pariyāyotiādimāha.
Then the Blessed One, wishing to make his mind pliant and avoiding direct contradiction, explained the meaning of his statement in another way, indicating it applied to himself, and said, " There is indeed, O brahmin, a way," and so forth.
Sau đó, để làm cho tâm của ông ta trở nên mềm mại, Đức Thế Tôn đã tránh sự đối lập trực tiếp và giải thích ý nghĩa của lời nói đó theo cách khác, tự mình chỉ ra điều đó, và nói: “Này Bà-la-môn, có một phương diện…”
Tattha atthi khvesāti atthi kho esa.
There, atthi khvesā means atthi kho esa.
Trong đó, atthi khvesā là atthi kho esa (thật sự có điều này).
Pariyāyoti kāraṇaṃ.
Pariyāya means a reason.
Pariyāyo có nghĩa là lý do.
Idaṃ vuttaṃ hoti – atthi kho, brāhmaṇa, etaṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena maṃ ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti vadamāno puggalo sammā vadeyya, avitathavādīti saṅkhaṃ gaccheyya.
This is what is meant: “Indeed, brahmin, there is this reason, by which reason a person speaking of me as ‘Venerable Gotama is without taste’ would speak correctly, and would be reckoned as one who speaks truthfully.”
Điều này có nghĩa là: Này Bà-la-môn, thật sự có một lý do mà một người nói về ta rằng “Tôn giả Gotama là người không có hương vị” thì người ấy nói đúng, và sẽ được xem là người nói lời chân thật.
Katamo pana soti?
“But what is that*?”
Vậy đó là gì?
Ye te, brāhmaṇa, rūparasā…pe… phoṭṭhabbarasā, te tathāgatassa pahīnāti.
“Those tastes of forms, brahmin… and tastes of tangibles—they are abandoned by the Tathāgata.”
Này Bà-la-môn, những hương vị sắc… cho đến hương vị xúc, chúng đã được Như Lai đoạn trừ.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Điều này có nghĩa là gì?
Ye te jātivasena vā upapattivasena vā seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasā, saddarasā, gandharasā, rasarasā, phoṭṭhabbarasā, ye imaṃ lokaṃ gīvāya bandhitvā viya āviñchanti, vatthārammaṇādisāmaggiyañca uppannattā sāmaggirasāti vuccanti.
Those tastes of forms, tastes of sounds, tastes of smells, tastes of flavours, tastes of tangibles, which arise for ordinary people, even those considered excellent by birth or rebirth, as they enjoy, delight in, and are attached to sense objects such as forms, and which are termed the enjoyment of sensual pleasure, those which, as it were, bind this world by the neck and drag it along, and which are called tastes of harmony (sāmaggirasa) because they arise from the harmony of objects and their bases.
Những hương vị sắc, hương vị thinh, hương vị khí, hương vị vị, hương vị xúc, được gọi là hương vị của sự hưởng thụ dục lạc, chúng phát sinh nơi những phàm phu, dù được xem là cao quý nhất do chủng tộc hay do tái sinh, khi họ thưởng thức, hoan hỷ và đắm nhiễm các đối tượng sắc v.v., những hương vị này níu kéo thế gian như thể trói buộc bằng một sợi dây ở cổ, và vì chúng phát sinh từ sự hòa hợp của các đối tượng như vật chất, nên chúng được gọi là hương vị của sự hòa hợp.
Te sabbepi tathāgatassa pahīnā.
All of these are abandoned by the Tathāgata.
Tất cả những điều đó đều đã được Như Lai đoạn trừ.
‘‘Mayhaṃ pahīnā’’ti vattabbepi mamākārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti, desanāvilāso vā esa tathāgatassa.
Even though it should be said, “They are abandoned by me,” he teaches the Dhamma without exalting himself with the sense of 'mine'; or this is a graceful manner of the Tathāgata’s teaching.
Dù đáng lẽ phải nói “chúng đã được ta đoạn trừ”, nhưng Ngài thuyết pháp mà không tự đề cao mình bằng cách sở hữu hóa, hoặc đây là phong cách thuyết pháp của Như Lai.
Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā, pajahitā vā.
Here, pahīnā means vanished from the mental continuum, or abandoned.
Trong đó, pahīnā có nghĩa là đã rời khỏi dòng tâm thức, hoặc đã từ bỏ.
Etasmiṃ panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
In this context, the genitive case (sāmivacana) should be understood as indicating the instrument (karaṇa).
Trong trường hợp này, nên hiểu là cách dùng sở thuộc cách cho ý nghĩa công cụ.
Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ taṇhāvijjāmayaṃ mūlaṃ etesanti ucchinnamūlā.
Ucchinna-mūlā means having their roots, consisting of craving and ignorance, cut off by the sword of the Noble Path.
Ucchinnamūlā (đã bị cắt đứt gốc rễ) là vì gốc rễ do ái và vô minh của chúng đã bị chặt đứt bởi thanh kiếm Thánh đạo.
Tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā.
Tālāvatthu-katā means made like a palm-stump, i.e., their basis is destroyed.
Tālāvatthukatā (đã biến thành gốc cây thốt nốt) là vì nền tảng của chúng đã được làm như gốc cây thốt nốt.
Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti paññāyati, evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi te tālāvatthukatāti vuccanti.
Just as when a palm tree is uprooted and its base alone is left in that place, its re-growth is not seen, so too, when the tastes of forms, etc., are uprooted along with their roots by the sword of the Noble Path, and only their former occurrence is left as a trace in the mental continuum, all of them are called tālāvatthu-katā.
Cũng như khi cây thốt nốt bị nhổ tận gốc và chỉ còn lại phần gốc ở nơi đó, thì cây thốt nốt đó không thể mọc lại được nữa, tương tự như vậy, khi các hương vị sắc v.v. đã bị nhổ tận gốc bởi thanh kiếm Thánh đạo, và chỉ còn lại phần nền tảng trong dòng tâm thức mà chúng đã từng phát sinh trước đây, thì tất cả chúng đều được gọi là đã biến thành gốc cây thốt nốt.
Aviruḷhidhammattā vā matthakacchinnatālo viya katāti tālāvatthukatā.
Or they are made like a palm tree with its crown cut off, due to their nature of not growing again, hence tālāvatthu-katā.
Hoặc, chúng được làm như cây thốt nốt bị chặt ngọn, vì chúng không có khả năng mọc lại nên được gọi là tālāvatthukatā.
Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā honti, yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti, tathā katā honti.
And since they are thus made tālāvatthu-katā, they are made such that they will not come into existence again, so that there is no future arising for them.
Vì chúng đã bị biến thành gốc cây thốt nốt như vậy, chúng trở nên không còn tồn tại, được làm cho không còn tồn tại về sau.
Tasmā āha – anabhāvaṃkatāti.
Therefore, it is said: anabhāvaṃ-katā (made non-existent).
Do đó, Ngài nói: anabhāvaṃkatā (đã bị làm cho không còn tồn tại).
Āyatiṃ anuppādadhammāti anāgate anuppajjanakasabhāvā.
Āyatiṃ anuppāda-dhammā means having the nature of not arising in the future.
Āyatiṃ anuppādadhammā có nghĩa là có bản chất không tái sinh trong tương lai.
No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho tvaṃ sandhāya vadesi, so pariyāyo na hoti.
No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī means that the reason you refer to is not applicable.
No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī có nghĩa là lý do mà ngươi muốn nói đến thì không phải là phương diện đó.
Nanu ca evaṃ vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggiraso, tassa attani vijjamānatā anuññātā hotīti?
But when this is said, is it not an admission that the taste of harmony (sāmaggirasa) mentioned by the brahmin exists in oneself?
Chẳng phải khi nói như vậy, thì sự tồn tại của hương vị hòa hợp mà Bà-la-môn đã nói đến được thừa nhận nơi chính mình sao?
Na hoti.
No, it is not.
Không phải vậy.
Yo hi naṃ sāmaggirasaṃ kātuṃ bhabbo hutvā na karoti, so tadabhāvena arasarūpoti vattabbataṃ arahati.
For one who is capable of producing that taste of harmony but does not, is worthy of being called "without taste" due to its absence.
Thật vậy, người nào có khả năng thực hiện hương vị hòa hợp đó mà không thực hiện, thì người đó xứng đáng được gọi là không có hương vị do sự thiếu vắng đó.
Bhagavā pana abhabbova etaṃ kātuṃ, tenassa kāraṇe abhabbataṃ pakāsento āha – ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’ti.
But the Blessed One is incapable of doing so, and therefore, in order to declare His incapacity in that matter, He said, “No, what you refer to is not*.”
Nhưng Đức Thế Tôn thì không có khả năng thực hiện điều đó, do đó, để làm rõ sự bất khả thi của Ngài trong việc đó, Ngài nói: “Nhưng đó không phải là điều mà ngươi muốn nói đến.”
Yaṃ pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ ‘‘arasarūpo’’ti vadesi, so amhesu neva vattabboti.
The reason you refer to when you call me “without taste” is not to be spoken of in our case.
Phương diện mà ngươi dựa vào để nói ta là “không có hương vị” thì không thể áp dụng cho chúng ta.
Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavantiādimāha.
Thus, the brahmin, being unable to attribute his intended "tastelessness" to the Blessed One, then said, " Venerable one is without enjoyment," and so on.
Khi Bà-la-môn không thể gán cho Đức Phật cái ý nghĩa “không có hương vị” mà mình muốn, ông ta lại nói tiếp: “Tôn giả là người không có hưởng thụ.”
Sabbapariyāyesu cettha vuttanayeneva yojanākkamaṃ viditvā sandhāyabhāsitamatthaṃ evaṃ veditabbaṃ – brāhmaṇo tadeva vayovuddhānaṃ abhivādanādikammaṃ loke ‘‘sāmaggiparibhogo’’ti maññamāno tadabhāvena ca bhagavantaṃ ‘‘nibbhogo’’tiādimāha.
In all these instances, knowing the method of connection in the manner explained, the meaning intended by both parties should be understood thus: The brahmin, considering the acts of salutation and so forth towards elders in the world as "communal enjoyment" (sāmaggiparibhoga), therefore called the Blessed One "without enjoyment" (nibbhoga) due to the absence of such acts.
Trong tất cả các phương diện ở đây, cần hiểu cách phối hợp theo phương pháp đã nói và ý nghĩa được nói đến một cách ẩn ý như sau: Bà-la-môn cho rằng hành động đảnh lễ v.v. đối với người lớn tuổi trong thế gian là “sự hưởng thụ của sự hòa hợp”, và do sự thiếu vắng điều đó, ông ta nói Đức Thế Tôn là “người không có hưởng thụ” v.v.
Bhagavā ca yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo, tadabhāvaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
And the Blessed One, seeing in Himself the absence of that enjoyment of desire and attachment that beings have for forms and so forth, allowed another reason.
Đức Thế Tôn, khi thấy sự thiếu vắng sự hưởng thụ của tham ái nơi chúng sinh đối với các sắc v.v. nơi chính mình, đã chấp nhận một phương diện khác.
Puna brāhmaṇo yaṃ loke vayovuddhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti, tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha.
Again, the brahmin, seeing the non-performance of customary acts like saluting elders in the world, called the Blessed One akiriyavāda (a teacher of non-action).
Lại nữa, Bà-la-môn, khi thấy Đức Thế Tôn không thực hiện những hành động như đảnh lễ v.v., những phong tục gia đình mà người thế gian thường làm đối với người lớn tuổi, đã nói Đức Thế Tôn là “người theo thuyết bất hành động”.
Bhagavā pana yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati, tasmā taṃ akiriyavāditaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
But the Blessed One, since He teaches the non-performance of bodily misconduct and so forth, seeing that "non-action" in Himself, allowed another reason.
Đức Thế Tôn, vì Ngài nói về sự không thực hiện các ác hạnh thân v.v., nên khi thấy thuyết bất hành động đó nơi chính mình, Ngài đã chấp nhận một phương diện khác.
Tattha ṭhapetvā kāyaduccaritādīni avasesā akusalā dhammā anekavihitā pāpakā akusalā dhammāti veditabbā.
Here, apart from bodily misconduct and so forth, the remaining unwholesome states should be understood as various evil unwholesome states.
Trong đó, ngoài các ác hạnh thân v.v., các pháp bất thiện còn lại cần được hiểu là “nhiều loại pháp ác và bất thiện”.
Puna brāhmaṇo tadeva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ‘‘imaṃ āgamma ayaṃ lokatanti lokapaveṇī ucchijjatī’’ti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha.
Again, the brahmin, not seeing that same act of salutation and so on in the Blessed One, thinking, "Relying on this, this worldly custom, this worldly tradition, is being cut off," called the Blessed One an annihilationist.
Lại nữa, Bà-la-môn, khi không thấy Đức Thế Tôn thực hiện những hành động đảnh lễ v.v. đó, đã nghĩ rằng “do vị này mà tục lệ thế gian này, truyền thống thế gian này bị hủy diệt”, và nói Đức Thế Tôn là “người theo thuyết đoạn diệt”.
Bhagavā pana yasmā pañcakāmaguṇikarāgassa ceva akusalacittadvayasampayuttassa ca dosassa anāgāmimaggena ucchedaṃ vadati, sabbākusalasambhavassa pana mohassa arahattamaggena ucchedaṃ vadati, ṭhapetvā te tayo avasesānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati, tasmā taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
But the Blessed One, since he speaks of the cutting off of attachment to the five sense pleasures and of hatred associated with the two unwholesome states of mind by the Anāgāmi path, and of the cutting off of delusion, the source of all unwholesome states, by the Arahant path, and of the cutting off of the remaining evil unwholesome states by the four paths according to their nature, therefore, seeing that annihilationism in himself, he assented to that other interpretation.
Đức Thế Tôn, vì Ngài nói về sự đoạn diệt của tham ái đối với năm dục lạc và sự đoạn diệt của sân hận đi kèm với hai tâm bất thiện bằng đạo quả Bất Hoàn, và nói về sự đoạn diệt của si mê, căn nguyên của mọi bất thiện, bằng đạo quả A-la-hán, và nói về sự đoạn diệt của các pháp ác và bất thiện còn lại bằng bốn đạo quả tùy theo mức độ, nên khi thấy thuyết đoạn diệt đó nơi chính mình, Ngài đã chấp nhận một phương diện khác.
Puna brāhmaṇo ‘‘jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuddhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ, tena taṃ na karotī’’ti maññamāno bhagavantaṃ jegucchīti āha.
Again, the brahmin, thinking, "Perhaps the ascetic Gotama despises this family custom of salutation and so on towards elders, that is why he does not do it," called the Blessed One jegucchī (one who despises).
Lại nữa, Bà-la-môn nghĩ rằng “chắc Sa-môn Gotama ghê tởm những hành động đảnh lễ v.v., những phong tục gia đình đối với người lớn tuổi này, nên Ngài không thực hiện chúng”, và nói Đức Thế Tôn là “người ghê tởm”.
Bhagavā pana yasmā jigucchati kāyaduccaritādīhi, yāni kāyavacīmanoduccaritāni ceva yāva ca akusalānaṃ lāmakadhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo, taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiko puriso jigucchati hirīyati, tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
But the Blessed One, since he despises bodily misconduct and so on—all bodily, verbal, and mental misconduct, and the attainment, entering into, and possession of bad unwholesome states—he despises and is ashamed of all that as a person fond of adornment despises excrement. Therefore, seeing that quality of despising in himself, he assented to that other interpretation.
Đức Thế Tôn, vì Ngài ghê tởm các ác hạnh thân v.v., tức là các ác hạnh thân, khẩu, ý và sự thành tựu, sự đạt được, sự hòa hợp với các pháp bất thiện xấu xa, tất cả những điều đó Ngài ghê tởm và hổ thẹn như một người thích trang điểm ghê tởm phân, nên khi thấy sự ghê tởm đó nơi chính mình, Ngài đã chấp nhận một phương diện khác.
Tattha kāyaduccaritenātiādi karaṇavacanaṃ upayogatthe daṭṭhabbaṃ.
There, kāyaduccaritenātiādi (by bodily misconduct and so on) should be understood as an instrumental case used in the sense of the objective case.
Trong đó, kāyaduccaritenā v.v. là cách dùng công cụ cần được hiểu theo nghĩa sử dụng.
Puna brāhmaṇo tadeva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ‘‘ayaṃ idaṃ lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti, atha vā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ na karoti, tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabbo’’ti maññamāno bhagavantaṃ venayikoti āha.
Again, the brahmin, not seeing that same act of salutation and so on in the Blessed One, thinking, "This one removes, destroys this supreme worldly act," or alternatively, "Since he does not perform this proper act, therefore this one should be disciplined, should be suppressed," called the Blessed One venayiko (one who disciplines/should be disciplined).
Lại nữa, Bà-la-môn, khi không thấy Đức Thế Tôn thực hiện những hành động đảnh lễ v.v. đó, đã nghĩ rằng “vị này loại bỏ, hủy hoại những hành động tối thượng của thế gian này, hoặc vì không thực hiện những hành động đúng mực này, nên vị này cần được giáo huấn, cần được khiển trách”, và nói Đức Thế Tôn là “người giáo huấn”.
Tatrāyaṃ padattho – vinayatīti vinayo, vināsetīti vuttaṃ hoti.
Here is the meaning of the word: vinayati means vinayo (discipline), it is said to mean vināseti (destroys).
Ở đây, ý nghĩa của từ là: điều gì dẫn đến sự diệt trừ (vinayati) thì gọi là vinaya; có nghĩa là sự hủy diệt (vināseti).
Vinayo eva venayiko.
Vinayo itself is venayiko.
Chính Vinaya (kẻ diệt trừ) là Venayiko.
Vinayaṃ vā arahatīti venayiko, niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti.
Or, one who is worthy of discipline is venayiko, it is said to mean one who is worthy of suppression.
Hoặc, người xứng đáng được huấn luyện (vinaya) thì gọi là venayiko, có nghĩa là xứng đáng bị khiển trách.
Bhagavā pana yasmā rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti, tasmā venayiko hoti.
But the Blessed One, since he teaches the Dhamma for the discipline and appeasement of defilements like greed, is therefore a venayiko.
Nhưng vì Đức Thế Tôn thuyết giảng Pháp để diệt trừ (vinayāya) và làm lắng dịu (vūpasamāya) tham ái (rāga) và các phiền não khác, nên Ngài là Venayiko.
Ayameva cettha padattho – vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko.
This indeed is the meaning of the word here: one who teaches the Dhamma for discipline is a venayiko.
Và đây chính là ý nghĩa của từ ở đây: Ngài thuyết giảng Pháp để diệt trừ (vinayāya) nên Ngài là Venayiko.
Vicitrā hi taddhitavutti.
For the formation of taddhita derivatives is varied.
Quả thật, sự hình thành các từ phái sinh (taddhita) rất đa dạng.
Svāyaṃ taṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
So, seeing that quality of being a venayiko in himself, he assented to that other interpretation.
Vì vậy, khi thấy mình có phẩm chất của một Venayika, Ngài đã chấp nhận một cách giải thích khác.
Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni sāmīcikammāni karontā vayovuddhe tosenti hāsenti, akarontā pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti, bhagavā ca tāni na karoti, tasmā ‘‘ayaṃ vayovuddhe tapatī’’ti maññamāno sappurisācāravirahitattā vā ‘‘kapaṇapuriso aya’’nti maññamāno bhagavantaṃ tapassīti āha.
Again, the brahmin, since those who perform proper acts like salutation and so on please and delight the elders, while those who do not perform them torment, harass, and cause mental pain to them, and since the Blessed One does not perform them, thinking, "This one torments the elders," or alternatively, thinking, "This is a wretched person" due to his lack of noble conduct, called the Blessed One tapassī (ascetic/wretched).
Lại nữa, vì các Bà-la-môn khi thực hiện các hành vi đúng mực như chào hỏi, v.v., sẽ làm hài lòng và vui vẻ những người lớn tuổi, còn nếu không thực hiện, họ sẽ gây đau khổ, phiền nhiễu và làm phát sinh sự bất mãn cho những người đó; và vì Đức Thế Tôn không làm những điều đó, nên Bà-la-môn nghĩ rằng: “Vị này làm đau khổ những người lớn tuổi,” hoặc nghĩ rằng “Vị này là một người khốn khổ” vì thiếu phẩm hạnh của bậc thiện nhân, nên đã gọi Đức Thế Tôn là tapassī (người khổ hạnh).
Tatrāyaṃ padattho – tapatīti tapo, roseti vihesetīti attho.
Here is the meaning of the word: tapati means tapo (torment), the meaning is it vexes, it harasses.
Ở đây, ý nghĩa của từ là: điều gì làm đau khổ (tapatīti) thì gọi là tapo (khổ hạnh); nghĩa là làm phiền nhiễu, làm tổn hại.
Sāmīcikammākaraṇassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for not performing proper acts.
Đây là tên gọi của việc không thực hiện các hành vi đúng mực.
Tapo assa atthīti tapassī.
One who has tapo is tapassī.
Người có sự khổ hạnh (tapo) đó thì gọi là tapassī.
Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā loke kapaṇapuriso tapassīti vuccati.
In the second alternative meaning, without considering the etymology, in the world, a wretched person is called tapassī.
Trong cách giải thích ý nghĩa thứ hai, không xét đến ngữ pháp, trong đời thường, người khốn khổ được gọi là tapassī.
Bhagavā pana ye akusalā dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāni vuccanti, tesaṃ pahīnattā yasmā tapassīti saṅkhaṃ gato.
But the Blessed One is designated as tapassī because those unwholesome states that are called tapanīya (to be tormented) because they torment the world, have been abandoned by him.
Nhưng vì Đức Thế Tôn đã diệt trừ những pháp bất thiện được gọi là tapanīya (những điều gây đau khổ) vì chúng làm đau khổ thế gian, nên Ngài được gọi là tapassī.
Tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
Therefore, seeing that quality of being a tapassī in himself, he assented to that other interpretation.
Do đó, khi thấy mình có phẩm chất của một tapassī đó, Ngài đã chấp nhận một cách giải thích khác.
Tatrāyaṃ vacanattho – tapantīti tapā, akusaladhammānametaṃ adhivacanaṃ.
Here is the etymological meaning: those states that torment are tapā; this is a designation for unwholesome states.
Và đây là cách giải thích từ: những gì làm đau khổ (tapantīti) thì gọi là tapā; đây là tên gọi của các pháp bất thiện.
Te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsīti tapassī.
He has dispelled, abandoned, destroyed those tapā, therefore he is tapassī.
Vì Ngài đã diệt trừ, từ bỏ, hủy diệt những điều gây đau khổ (tape) đó, nên Ngài là tapassī.
Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha.
Again, the brahmin, thinking that the act of salutation and so on leads to the attainment of rebirth in the deva world, and seeing its absence in the Blessed One, called the Blessed One apagabbho (without a womb/unfortunate rebirth).
Lại nữa, vì Bà-la-môn nghĩ rằng hành vi chào hỏi, v.v., đó dẫn đến sự tái sinh trong cõi trời, sự thành tựu của thai tạng cõi trời, và thấy rằng Đức Thế Tôn không có điều đó, nên đã gọi Đức Thế Tôn là apagabbho (vô thai).
Kodhavasena vā bhagavato mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha.
Or, out of anger, he said this, pointing out a fault in the Blessed One's conception in his mother's womb.
Hoặc, do sự sân hận, ông ta nói như vậy để chỉ ra lỗi lầm trong việc Đức Thế Tôn thọ thai trong bụng mẹ.
Tatrāyaṃ vacanattho – gabbhato apagatoti apagabbho, abhabbo devalokūpapattiṃ pāpuṇitunti adhippāyo.
Here is the etymological meaning: one who has departed from the womb is apagabbho, the intention is that he is incapable of attaining rebirth in the deva world.
Ở đây, cách giải thích từ là: người đã thoát khỏi thai tạng (gabbhato apagatoti) thì gọi là apagabbho; ý nghĩa là không thể đạt được sự tái sinh trong cõi trời.
Hīno vā gabbho assāti apagabbho.
Or, one whose womb (birth) is inferior is apagabbho.
Hoặc, người có thai tạng thấp kém thì gọi là apagabbho.
Devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti.
Being excluded from the deva realm, he is destined for an inferior birth in the future.
Vì bị loại trừ khỏi thai tạng cõi trời, nên trong tương lai, người đó sẽ thuộc về sự thọ thai tạng thấp kém.
Hīno vāssa mātukucchismiṃ gabbhavāso ahosīti adhippāyo.
Or, the intention is that his dwelling in his mother's womb was inferior.
Hoặc, ý nghĩa là sự cư ngụ trong thai tạng của mẹ Ngài là thấp kém.
Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā, tasmā so taṃ apagabbhataṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyamanujāni.
But since future womb-birth was removed for the Blessed One, seeing that state of being without womb-birth in himself, he allowed another interpretation.
Nhưng vì Đức Thế Tôn đã thoát khỏi sự nằm trong thai tạng trong tương lai, nên khi thấy mình có phẩm chất apagabbha đó, Ngài đã chấp nhận một cách giải thích khác.
Tatra ca yassa kho, brāhmaṇa, āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo – ‘‘brāhmaṇa, yassa puggalassa anāgate gabbhaseyyā punabbhave ca abhinibbatti anuttarena maggena vihatakāraṇattā pahīnā.
And there, the meaning of these words – "Indeed, brahmin, for whom future womb-birth and rebirth-origination are abandoned" – should be understood thus: "Brahmin, for which person future womb-birth and origination in future existence are abandoned, because the cause for them has been destroyed by the unsurpassed path.
Và ở đó, ý nghĩa của các từ yassa kho, brāhmaṇa, āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnā (Này Bà-la-môn, đối với ai, trong tương lai, sự nằm trong thai tạng và sự tái sinh trong các kiếp sống đã được diệt trừ) cần được hiểu như sau: “Này Bà-la-môn, đối với người mà trong tương lai, sự nằm trong thai tạng và sự tái sinh trong các kiếp sống đã được diệt trừ do nguyên nhân (kilesa) đã bị loại bỏ bởi con đường vô thượng (A-la-hán đạo).
Gabbhaseyyāgahaṇena cettha jalābujayoni gahitā, punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tisso’’pi.
Here, by the term 'womb-birth,' the viviparous birth (jalābujayoni) is taken, and by the term 'rebirth-origination,' the other three (oviparous, moisture-born, and spontaneous births) are taken."
Ở đây, khi nói đến sự nằm trong thai tạng (gabbhaseyyā), ý chỉ sự tái sinh từ thai sinh (jalābujayoni); khi nói đến sự tái sinh trong các kiếp sống (punabbhavābhinibbatti), ý chỉ ba loại tái sinh còn lại (noãn sinh, thấp sinh, hóa sinh).
Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā.
Furthermore, the lying in a womb is gabbhaseyyā (womb-birth).
Hơn nữa, sự nằm (seyyā) của thai tạng (gabbhassa) là gabbhaseyyā (sự nằm trong thai tạng).
Punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Rebirth itself is origination, thus punabbhavābhinibbatti (rebirth-origination) – this is how the meaning here should be understood.
Chính sự tái sinh (punabbhavo eva) là sự phát sinh (abhinibbatti), nên ở đây, ý nghĩa cần được hiểu là punabbhavābhinibbatti (sự phát sinh của tái sinh).
Yathā ca viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi, evamidhāpi na gabbhato aññā seyyā veditabbā.
Just as when "viññāṇaṭṭhiti" (station of consciousness) is spoken of, there is no station other than consciousness, so too here, no lying other than in a womb should be understood.
Cũng như khi nói đến sự tồn tại của thức (viññāṇaṭṭhiti), không có sự tồn tại nào khác ngoài thức, thì ở đây cũng vậy, không có sự nằm nào khác ngoài thai tạng cần được hiểu.
Abhinibbatti ca nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi, idha ca punabbhavabhūtā adhippetā, tasmā vuttaṃ – ‘‘punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattī’’ti.
And since origination (abhinibbatti) can be either rebirth-related or not rebirth-related, and here rebirth-related origination is intended, it is therefore said: "Rebirth itself is origination, rebirth-origination."
Và vì sự phát sinh (abhinibbatti) có thể là sự phát sinh của tái sinh (punabbhavabhūtāpi) hoặc không phải sự phát sinh của tái sinh (apunabbhavabhūtāpi), và ở đây, ý muốn nói đến sự phát sinh của tái sinh, nên đã nói: “Chính sự tái sinh (punabbhavo eva) là sự phát sinh (abhinibbatti), là punabbhavābhinibbatti.”
Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā dhammasāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā brāhmaṇaṃ olekento yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappattā nāma hoti, tassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā vigatavalāhake nabhe puṇṇacando viya ca saradakāle sūriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ vidhamento tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā dassetvā punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi akampiyabhāvena paṭiladdhatādiguṇalakkhaṇaṃ pathavisamacittataṃ akuppadhammatañca pakāsento ‘‘ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalittacatādīhi attano vuddhabhāvaṃ sallakkheti, no ca kho jānāti attānaṃ jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhino adhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ ajja maritvā puna sveva uttānaseyyadārakabhāvagamanīyaṃ.
Thus, from the time of his arrival, the brahmin reviled the Blessed One, the Lord of Dhamma, the King of Dhamma, the Master of Dhamma, the Tathāgata, with eight grounds for abuse, such as being devoid of pleasing qualities. The Blessed One, looking at the brahmin with a cool eye out of compassion, and having thoroughly penetrated the Dhamma-element which leads to grace in teaching, dispelled the darkness of the brahmin's heart like a full moon in a cloudless sky or the sun in autumn. He showed those very grounds for abuse in a different way, and then again, revealing the expanse of his compassion, characterized by qualities such as being unshakeable by the eight worldly conditions, having a mind like the earth, and being of an unperturbed nature, he thought: "This brahmin merely recognizes his old age by his gray hair, broken teeth, wrinkled skin, and so on, but he does not know that he is pursued by birth, enveloped by old age, overcome by sickness, struck down by death, and that having died today, he may become a helpless infant again tomorrow.
Như vậy, từ khi Bà-la-môn đến, Đức Thế Tôn, bậc Pháp chủ, Pháp vương, Pháp sư, Như Lai, đã nhìn Bà-la-môn bằng ánh mắt từ bi mát mẻ, mặc dù Bà-la-môn đã phỉ báng Ngài bằng tám điều phỉ báng như vô duyên vô cớ, v.v. Ngài muốn xua tan bóng tối vô minh trong lòng Bà-la-môn, như mặt trăng tròn trên bầu trời không mây hay mặt trời trong mùa thu, vì Ngài đã thấu triệt Pháp giới, nơi sự thuyết pháp trở nên rực rỡ. Ngài đã trình bày lại những điều phỉ báng đó theo những cách khác nhau, và một lần nữa, Ngài đã bày tỏ sự lan tỏa của lòng từ bi của mình, phẩm chất không lay chuyển bởi tám pháp thế gian, tâm bình đẳng như đất, và pháp không sân hận, bằng cách nói: “Bà-la-môn này chỉ nhận biết tuổi già của mình qua mái tóc bạc, răng rụng, da nhăn nheo, v.v., nhưng không biết rằng mình bị sinh lão bệnh tử đeo bám, rằng hôm nay chết đi thì ngày mai sẽ lại trở thành một đứa trẻ sơ sinh nằm ngửa.
Mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato, tadassa āgamanaṃ sātthakaṃ hotū’’ti cintetvā imasmiṃ loke attano appaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ dassento seyyathāpi, brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
However, he has come to me with great effort; may his coming be fruitful." Thinking thus, and showing his incomparable seniority in this world, the Blessed One further developed the Dhamma discourse for the brahmin, beginning with the phrase "Just as, brahmin…" and so on.
Tuy nhiên, ông ta đã đến với Ta bằng một sự nỗ lực lớn, nguyện cho sự đến của ông ta có ý nghĩa.” Suy nghĩ như vậy, Ngài đã tăng cường bài thuyết pháp cho Bà-la-môn bằng cách nêu lên sự vô song của mình trong thế gian này, bắt đầu bằng cách nói: seyyathāpi, brāhmaṇā (ví như, này Bà-la-môn), v.v.
Tattha seyyathāpītiādīnaṃ heṭṭhā vutanayeneva attho veditabbo.
There, the meaning of "seyyathāpi" and so on should be understood in the manner explained previously.
Ở đây, ý nghĩa của seyyathāpī và các từ tiếp theo cần được hiểu theo cách đã nêu ở trên.
Ayaṃ pana viseso – heṭṭhā vuttanayeneva hi te kukkuṭapotakā pakkhe vidhunantā taṃkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti.
This, however, is the distinction: indeed, those chicks, flapping their wings and chirping appropriately for the moment, emerge.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: đúng như cách đã nói ở trên, những chú gà con đó vỗ cánh, kêu la phù hợp với khoảnh khắc đó và chui ra.
Evaṃ nikkhamantānañca tesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati, so jeṭṭhoti vuccati.
Among those thus emerging, the one who emerges first is called the eldest.
Và trong số những con gà con chui ra như vậy, con nào chui ra trước tiên thì được gọi là con lớn nhất.
Tasmā bhagavā tāya upamāya attano jeṭṭhabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchati – yo nu kho tesaṃ kukkuṭacchāpotakānaṃ…pe… kinti svāssa vacanīyoti.
Therefore, the Blessed One, wishing to establish his seniority by that simile, asks the brahmin: "Now, of those chicks… what should he be called?"
Vì vậy, Đức Thế Tôn, muốn chứng minh phẩm chất lớn nhất của mình bằng ví dụ đó, đã hỏi Bà-la-môn: yo nu kho tesaṃ kukkuṭacchāpotakānaṃ…pe… kinti svāssa vacanīyo (trong số những chú gà con đó… v.v… nó sẽ được gọi là gì?).
Tattha kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ.
There, kukkuṭacchāpakānaṃ means "of the chicks."
Ở đây, kukkuṭacchāpakānaṃ là những chú gà con (kukkuṭapotakānaṃ).
Kinti svāssa vacanīyoti so kinti vacanīyo assa, kiṃ vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho vāti.
Kinti svāssa vacanīyo means "What should he be called? What should be said of him, whether 'the eldest' or 'the youngest'?"
Kinti svāssa vacanīyo có nghĩa là nó sẽ được gọi là gì, nên nói là gì, là lớn nhất hay nhỏ nhất?
‘‘Jeṭṭho’’tissa, bho gotama, vacanīyoti, bho gotama, so jeṭṭho iti assa vacanīyo.
"He should be called 'the eldest,' good Gotama," meaning, "Good Gotama, he should be called 'the eldest'."
“Nó là con lớn nhất, thưa Gotama,” có nghĩa là, thưa Gotama, nó sẽ được gọi là con lớn nhất.
Kasmāti ce?
Why is that?
Tại sao ư?
So hi nesaṃ jeṭṭhoti, yasmā so nesaṃ vuddhataroti attho.
"For he is the eldest of them," meaning, "because he is older than them."
So hi nesaṃ jeṭṭho (Vì nó là con lớn nhất trong số chúng), có nghĩa là vì nó lớn tuổi hơn chúng.
Athassa bhagavā opammaṃ sampaṭipādento evameva khoti āha, yathā so kukkuṭapotako, evaṃ ahampi.
Then the Blessed One, drawing the comparison, said: "Even so," meaning, "just as that chick, so am I."
Sau đó, Đức Thế Tôn đã đưa ra ví dụ tương tự bằng cách nói: evameva kho (cũng vậy), như chú gà con đó, Ta cũng vậy.
Avijjāgatāya pajāyāti avijjā vuccati aññāṇaṃ, tattha gatāya.
Avijjāgatāya pajāyā means "ignorance (avijjā) is unknowing; gone into that."
Avijjāgatāya pajāyā (trong chúng sinh bị vô minh bao phủ): vô minh (avijjā) có nghĩa là sự không biết (aññāṇaṃ), chúng sinh đã đi vào đó.
Pajāyāti sattadhivacanametaṃ, avijjākosassa anto paviṭṭhesu sattesūpi vuttaṃ hoti.
Pajāyā is a genitive plural term, and it also means "among beings who have entered into the realm of ignorance."
Pajāyā là từ chỉ chúng sinh (sattadhivacanametaṃ), cũng có nghĩa là trong các chúng sinh đã đi vào bên trong vỏ trứng vô minh.
Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya pajātāya sañjātāya.
Aṇḍabhūtāyā means "born in an egg, originated, arisen."
Aṇḍabhūtāyā (đã trở thành trứng): đã được sinh ra, đã tồn tại trong trứng.
Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā aṇḍabhūtāti vuccanti, evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati.
Just as some beings born in an egg are called 'egg-born', so too is all this populace called 'egg-born' because it is born within the egg-shell of ignorance.
Cũng như một số chúng sinh sinh ra trong trứng được gọi là aṇḍabhūta (sinh từ trứng), thì tất cả chúng sinh này, vì sinh ra trong vỏ trứng vô minh, cũng được gọi là aṇḍabhūtā.
Pariyonaddhāyāti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya.
Pariyonaddhāyā means bound, tied, and enveloped all around by that egg-shell of ignorance.
Pariyonaddhāyā (bị bao bọc): bị bao bọc, bị ràng buộc, bị quấn quanh bởi vỏ trứng vô minh đó.
Avijjaṇḍakosaṃ padāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā.
Avijjaṇḍakosaṃ padāletvā means having broken open that egg-shell made of ignorance.
Avijjaṇḍakosaṃ padāletvā (phá vỡ vỏ trứng vô minh): phá vỡ vỏ trứng vô minh đó.
Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo.
Ekova loke means, in the entire world, "I alone am unequalled".
Ekova loke (một mình trong thế gian): trong toàn bộ thế gian này, chỉ có Ta là một, là vô song.
Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti uttararahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ sammā sāmañca bodhiṃ, atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ.
Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho means unsurpassed, supreme, perfectly and by oneself, Bodhi, or else, praised and beautiful Bodhi.
Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho nghĩa là Bodhi (giác ngộ) không có gì vượt trội, tối thượng, đúng đắn và tự mình giác ngộ; hoặc là Bodhi được ca ngợi và tốt đẹp.
Arahattamaggañāṇassetaṃ nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassāpi nāmameva.
This is a name for the knowledge of the Arahant Path, and also a name for Omniscience (sabbaññutaññāṇa).
Đây là tên của trí tuệ Đạo A-la-hán (Arahattamaggañāṇa), và cũng là tên của trí tuệ Toàn giác (Sabbaññutaññāṇa).
Ubhayampi vaṭṭati.
Both are acceptable.
Cả hai đều được chấp nhận.
Aññesaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti?
For others, is the Arahant Path an unsurpassed Bodhi, or is it not?
Đạo A-la-hán của những người khác có phải là Bodhi vô thượng (Anuttarā Bodhi) không?
Na hoti.
It is not.
Không phải.
Asabbaguṇadāyakattā.
Because it does not bestow all excellent qualities.
Vì nó không ban cho tất cả các phẩm chất.
Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramiñāṇaṃ.
For some of them, the Arahant Path bestows only the Arahant Fruition; for some, the Three Knowledges (Tisso Vijjā); for some, the Six Abhiññā; for some, the Four Analytical Knowledges (Paṭisambhidā); for some, the knowledge of the disciples' perfections (sāvakapāramiñāṇa).
Thật vậy, Đạo A-la-hán của một số người chỉ ban cho Quả A-la-hán (Arahattaphala), của một số người ban cho Tam Minh (Tisso Vijjā), của một số người ban cho Lục Thông (Cha Abhiññā), của một số người ban cho Tứ Vô Ngại Giải (Catasso Paṭisambhidā), của một số người ban cho trí tuệ Ba-la-mật của Thanh văn (Sāvakapāramiñāṇa).
Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti, buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissarabhāvaṃ.
For Paccekabuddhas too, it bestows only the Paccekabodhi knowledge. For Buddhas, however, it bestows the perfection of all excellent qualities, just as the anointing of a king bestows sovereignty over the entire world.
Đối với các vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha), nó chỉ ban cho trí tuệ Độc Giác Bodhi (Paccekabodhiñāṇa); nhưng đối với các vị Phật, nó ban cho sự viên mãn của tất cả các phẩm chất, giống như lễ quán đảnh ban cho một vị vua quyền thống trị toàn thế giới.
Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti.
Therefore, for no one else is it the unsurpassed Bodhi.
Vì vậy, không có Bodhi vô thượng nào cho bất kỳ ai khác.
Abhisambuddhoti abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ, pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti.
Abhisambuddho means, "I have fully comprehended, I have penetrated, I have attained, I have realized."
Abhisambuddho nghĩa là đã thấu triệt, đã thể nhập, đã đạt được, đã chứng đắc.
Idāni yadetaṃ bhagavatā ‘‘evameva kho’’tiādinā nayena vuttaṃ opammasampaṭipādanaṃ, taṃ evaṃ atthena saṃsanditvā veditabbaṃ – yathā hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayanāditividhakiriyākaraṇaṃ, evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano santāne aniccaṃ, dukkhaṃ, anattāti tividhānupassanākaraṇaṃ.
Now, this analogy presented by the Blessed One with the phrase "Just as, indeed," and so on, should be understood by correlating it with the meaning in this way: just as for that hen, the action of brooding, and so on, in three ways, upon her eggs, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, seated on the Bodhi-seat, the practice of insight (anupassanā) in three ways—impermanence (anicca), suffering (dukkha), and non-self (anattā)—within his own continuum.
Bây giờ, sự so sánh ví dụ mà Đức Thế Tôn đã nói theo cách "evameva kho" (cũng vậy) v.v., cần được hiểu bằng cách đối chiếu ý nghĩa như sau: giống như việc con gà mái thực hiện ba loại hành động như ấp trứng của mình, thì cũng vậy, Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát (Bodhisatta) ngồi trên bồ đoàn giác ngộ (bodhipallaṅka), đã thực hiện ba loại quán chiếu trong dòng tâm thức của mình: vô thường (aniccaṃ), khổ (dukkhaṃ), vô ngã (anattā).
Kukkuṭiyā tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni.
Just as the hen's eggs do not spoil through her performing the three kinds of actions, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, his Vipassanā-ñāṇa does not decline through his performing the three kinds of insight.
Giống như việc trứng không bị hư thối nhờ con gà mái hoàn thành ba loại hành động, thì cũng vậy, trí tuệ tuệ quán (vipassanāñāṇa) của Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát, không bị suy giảm nhờ việc hoàn thành ba loại quán chiếu.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugatanikantisinehapariyādānaṃ.
Just as the moist essence of the eggs dries up through the hen's performing the three kinds of actions, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, the clinging essence (nikantisineha) associated with the three existences dries up through his performing the three kinds of insight.
Giống như việc độ ẩm trong trứng cạn kiệt nhờ con gà mái thực hiện ba loại hành động, thì cũng vậy, sự cạn kiệt chất bám dính của ái dục (nikantisineha) đã theo suốt ba cõi hữu (bhavattaya) nhờ Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát, hoàn thành ba loại quán chiếu.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo, kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭapotakassa pādanakhatuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa tikkhakharavippasannasūrabhāvo.
Just as the eggshells become thin through the hen's performing the three kinds of actions, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, the eggshell of ignorance (avijjaṇḍakosa) becomes thin through his performing the three kinds of insight; just as the feet-claws and beaks of the chick become firm and hard through the hen's performing the three kinds of actions, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, his Vipassanā-ñāṇa becomes sharp, keen, extremely clear, and courageous through his performing the three kinds of insight.
Giống như việc vỏ trứng trở nên mỏng manh nhờ con gà mái thực hiện ba loại hành động, thì cũng vậy, vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa) trở nên mỏng manh nhờ Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát, hoàn thành ba loại quán chiếu. Giống như việc móng chân và mỏ của gà con trở nên cứng và chắc nhờ con gà mái thực hiện ba loại hành động, thì cũng vậy, trí tuệ tuệ quán (vipassanāñāṇa) của Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát, trở nên sắc bén, kiên cố, trong sáng và dũng mãnh nhờ việc hoàn thành ba loại quán chiếu.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭapotakassa pariṇāmakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa pariṇāmakālo vaḍḍhikālo gabbhaggahaṇakālo.
Just as the time for the chick to mature comes through the hen's performing the three kinds of actions, so too for the Blessed One, as a Bodhisatta, the time for the Vipassanā-ñāṇa to mature, to increase, and to conceive the path-knowledge (gabbhaggahaṇakālo) comes through his performing the three kinds of insight.
Giống như thời điểm gà con trưởng thành nhờ con gà mái thực hiện ba loại hành động, thì cũng vậy, thời điểm trưởng thành, thời điểm phát triển, thời điểm mang thai của trí tuệ tuệ quán (vipassanāñāṇa) là nhờ Đức Thế Tôn, khi còn là Bồ Tát, hoàn thành ba loại quán chiếu.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭapotakassa pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṃ padāletvā pakkhe papphoṭetvā sotthinā abhinibbhidākālo viya bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇagabbhaṃ gaṇhāpetvā anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosaṃ padāletvā abhiññāpakkhe papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabbo.
Just as the time for the chick to break open the eggshell with its feet-claws or beak, flap its wings, and emerge safely, so too should be understood the time when the Blessed One, having conceived the embryo of Vipassanā-ñāṇa through performing the three kinds of insight, breaks open the eggshell of ignorance with the Arahant Path attained gradually, flaps the wings of supernormal powers (abhiññāpakkhe), and realizes all the qualities of a Buddha safely.
Giống như thời điểm gà con dùng móng chân hoặc mỏ của mình phá vỡ vỏ trứng, vỗ cánh và thoát ra an toàn, thì cũng vậy, cần phải hiểu rằng nhờ Đức Thế Tôn hoàn thành ba loại quán chiếu, Ngài đã làm cho trí tuệ tuệ quán mang thai, rồi dùng Đạo A-la-hán (Arahattamagga) đã chứng đắc theo thứ lớp để phá vỡ vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa), vỗ cánh thần thông (abhiññāpakka) và chứng đắc tất cả các phẩm chất của Phật (sakalabuddhaguṇa) một cách an toàn.
Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato, taṃ paṭipadaṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇātiādimāha.
Thus, having revealed his unsurpassed seniority and supremacy to the brahmin, the Blessed One now speaks of "My energy, O brahmin, was aroused" (āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇā) and so on, to demonstrate the practice by which he attained that state, starting from its preliminary stages.
Sau khi Đức Thế Tôn đã tuyên bố với Bà-la-môn về địa vị vô thượng, trưởng thượng và tối thượng của mình như vậy, bây giờ để chỉ ra con đường (paṭipadā) mà Ngài đã đạt được điều đó, từ giai đoạn đầu tiên, Ngài nói: āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇātiādimāha (Này Bà-la-môn, Ta đã tinh tấn) v.v.
Tattha āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriyaṃ ahosīti, brāhmaṇa, na mayā ayaṃ anuttaro jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacitena adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi.
Therein, āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriyaṃ ahosīti means: "O brahmin, I did not attain this unsurpassed state of seniority and supremacy by being lazy, unmindful, with a agitated body, or with a distracted mind. Rather, for its attainment, my energy was indeed aroused."
Trong đó, āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriyaṃ ahosīti (Này Bà-la-môn, Ta đã tinh tấn) nghĩa là, này Bà-la-môn, Ta không đạt được địa vị vô thượng, trưởng thượng và tối thượng này bằng sự lười biếng, thất niệm, thân thể xao động và tâm tán loạn, mà chính vì để đạt được điều đó, Ta đã tinh tấn.
Bodhimaṇḍe nisinnena mayā catusammappadhānabhedaṃ vīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitaṃ.
Seated on the Bodhi-maṇḍa, my energy, which is characterized by the four right exertions (catusammappadhāna), was aroused; it was sustained and flowed unslackened.
Khi Ta ngồi trên bồ đoàn giác ngộ (bodhimaṇḍa), Ta đã tinh tấn, tức là đã khởi xướng sự tinh tấn thuộc loại Tứ Chánh Cần (Catusammappadhāna), đã nắm giữ và duy trì nó không lơi lỏng.
Āraddhattāyeva ca me taṃ asallīnaṃ ahosi.
And because it was aroused, that energy of mine was unflagging (asallīnaṃ).
Chính vì đã tinh tấn, nên sự tinh tấn đó của Ta asallīnaṃ (không bị chùng xuống).
Na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhabhāvena upaṭṭhitā ahosi, upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā.
Not only was my energy (vīriya) unflagging, but my mindfulness (sati) too was present (upaṭṭhitā), directed towards the object; and because it was present, it was unforgotten (asammuṭṭhā).
Không chỉ tinh tấn, mà chánh niệm của Ta cũng upaṭṭhitā (hiện hữu) nhờ hướng về đối tượng, và chính vì hiện hữu nên nó asammuṭṭhā (không bị lãng quên).
Passaddho kāyo asāraddhoti kāyacittappassaddhivasena kāyopi me passaddho ahosi.
Passaddho kāyo asāraddho means my body was tranquil (passaddho) due to the tranquility of body and mind.
Passaddho kāyo asāraddho (thân thể an tịnh, không xao động) nghĩa là thân thể của Ta cũng an tịnh (passaddho) nhờ sự an tịnh của thân và tâm.
Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā ‘‘nāmakāyo rūpakāyo’’ti avisesetvāva ‘‘passaddho kāyo’’ti vuttaṃ.
Here, since the rūpakāya (physical body) is also tranquil when the nāmakāya (mental body) is tranquil, it is stated "the body is tranquil" without distinguishing between "nāmakāya" and "rūpakāya."
Ở đây, vì khi danh thân (nāmakāya) an tịnh thì sắc thân (rūpakāya) cũng an tịnh, nên chỉ nói "thân thể an tịnh" mà không phân biệt "danh thân, sắc thân".
Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti.
Asāraddho means, moreover, that because it was tranquil, it was untroubled (asāraddho), free from distress (vigatadarathoti).
Asāraddho (không xao động) nghĩa là chính vì an tịnh nên nó không xao động, tức là không còn sự bồn chồn.
Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi, samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti.
Samāhitaṃ cittaṃ ekagga means my mind was well established, firmly placed, as if fixed; and because it was well established, it was one-pointed (ekaggaṃ), unwavering (acalaṃ), and unagitated (nipphandanaṃ).
Samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ (tâm định tĩnh, nhất tâm) nghĩa là tâm của Ta cũng được an định đúng đắn, được đặt vững chắc như được gắn chặt, và chính vì được an định nên nó nhất tâm (ekaggaṃ), không lay động, không rung chuyển.
Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
By this much, the preliminary practice leading to jhāna has been explained.
Đến đây, con đường thực hành sơ khởi của thiền định đã được trình bày.
Ayaṃ kho me, brāhmaṇātiādīsu pana vijjāti viditakaraṇaṭṭhena vijjā.
In Ayaṃ kho me, brāhmaṇātiādīsu, and so on, vijjā means knowledge in the sense of making known.
Trong Ayaṃ kho me, brāhmaṇātiādīsu (Này Bà-la-môn, đây là của Ta) v.v., thì vijjā (minh) nghĩa là minh vì có khả năng làm cho biết.
Kiṃ viditaṃ karoti?
What does it make known?
Nó làm cho biết điều gì?
Pubbenivāsaṃ.
Previous existences (pubbenivāsa).
Túc mạng (pubbenivāsa).
Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇaṭṭhena tappaṭicchādakamoho.
Avijjā means ignorance (moha) that conceals that same previous existence, in the sense of making it unknown.
Avijjā (vô minh) nghĩa là si mê che lấp túc mạng, vì nó làm cho túc mạng không được biết.
Tamoti sveva moho tappaṭicchādakaṭṭhena tamo nāma.
Tamo means that same ignorance (moha) is called darkness (tamo) in the sense of concealing it.
Tamo (tối tăm) nghĩa là chính sự si mê đó được gọi là tối tăm vì nó có khả năng che lấp.
Ālokoti sā eva vijjā obhāsakaraṇaṭṭhena ālokoti.
Āloko means that same knowledge (vijjā) is called light (āloko) in the sense of illuminating.
Āloko (ánh sáng) nghĩa là chính sự minh đó được gọi là ánh sáng vì nó có khả năng chiếu sáng.
Ettha ca vijjā adhigatāti attho, sesaṃ pasaṃsāvacanaṃ.
Here, the meaning is that knowledge was attained; the rest is praise.
Ở đây, ý nghĩa là minh đã được chứng đắc, phần còn lại là lời khen ngợi.
Yojanā panettha – ayaṃ kho me vijjā adhigatā, tassa me adhigatavijjassa avijjā vihatā, vinaṭṭhāti attho.
The synthesis here is: "This knowledge was indeed attained by me; for me, who had attained knowledge, ignorance was dispelled, destroyed."
Lời giải thích ở đây là: Minh này của Ta đã được chứng đắc, vô minh của Ta, người đã chứng đắc minh, đã bị diệt trừ, đã bị hủy hoại.
Yasmā vijjā uppannā.
Because knowledge arose.
Vì minh đã sinh khởi.
Esa nayo itarasmimpi padadvaye.
The same method applies to the other two pairs of terms.
Điều này cũng tương tự đối với hai cụm từ còn lại.
Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ.
In Yathā taṃ, taṃ is merely a particle.
Trong Yathā tanti (Như vậy), chữ tanti chỉ là một tiểu từ.
Satiyā avippavāsena appamattassa vīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca anapekkhātāya pahitattassa pesitattassāti attho.
The meaning is: for one who is diligent (appamattassa) through unwavering mindfulness (satiyā avippavāsena), ardent (ātāpino) through the intensity of effort (vīriyātāpena), and resolute (pahitattassa, pesitattassāti) through detachment from body and life (kāye ca jīvite ca anapekkhātāya).
Nghĩa là, của người sống không phóng dật (appamattassa) nhờ chánh niệm không bị rời xa, của người tinh tấn (ātāpino) nhờ nhiệt tâm tinh tấn, của người đã hiến dâng mình (pahitattassa pesitattassāti) nhờ không bám chấp vào thân và mạng sống.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā vihaññeyya, vijjā uppajjeyya tamo vihaññeyya, āloko uppajjeyya, evameva mama avijjā vihatā, vijjā uppannā, tamo vihato, āloko uppanno.
This is what is meant: Just as for one who dwells diligent, ardent, and resolute, ignorance would be dispelled, knowledge would arise, darkness would be dispelled, light would arise, even so, my ignorance was dispelled, knowledge arose, darkness was dispelled, light arose.
Điều này có nghĩa là: giống như vô minh bị diệt trừ, minh sinh khởi, tối tăm bị diệt trừ, ánh sáng sinh khởi ở người sống không phóng dật, tinh tấn, đã hiến dâng mình, thì cũng vậy, vô minh của Ta đã bị diệt trừ, minh đã sinh khởi, tối tăm đã bị diệt trừ, ánh sáng đã sinh khởi.
Etassa me padhānānuyogassa anurūpameva phalaṃ laddhanti.
The fruit I obtained was indeed in conformity with my strenuous exertion (padhānānuyogassa).
Ta đã đạt được quả tương xứng với sự tinh tấn của mình.
Ayaṃ kho me, brāhmaṇa, paṭhamā abhinibbhidā ahosi kukkuṭacchāpakasseva aṇḍakosamhāti ayaṃ kho mama, brāhmaṇa, pubbenivāsānussatiñāṇamukhatuṇḍakena pubbe nivutthakhandhappaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamā abhinibbhidā paṭhamā nikkhanti paṭhamā ariyājāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva mukhatuṇḍakena vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosaṃ padāletvā tamhā aṇḍakosamhā abhinibbhidā nikkhanti kukkuṭanikāye paccājātīti.
“This, indeed, brahmin, was my first breakthrough, just like a chick breaking out of its eggshell.” Here, for me, brahmin, by the beak-like knowledge of recollection of past lives, piercing the eggshell of ignorance that concealed the previously inhabited aggregates, was my first breakthrough, my first emergence, my first noble birth, just like a chick, by its beak or the tip of its claws, breaks the eggshell and emerges from that eggshell, a breakthrough, an emergence, a rebirth into the fowl's existence.
“Này Bà-la-môn, đây là sự phá vỡ đầu tiên của Ta, như gà con phá vỡ vỏ trứng vậy”—này Bà-la-môn, đây là sự phá vỡ đầu tiên, sự thoát ly đầu tiên, sự sinh ra cao quý đầu tiên của Ta, bằng mỏ là tuệ niệm về các đời sống quá khứ (pubbenivāsānussatiñāṇa), phá vỡ vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa) che phủ các uẩn đã từng sống trong quá khứ (pubbe nivutthakkhandha), giống như gà con dùng mỏ hoặc móng chân phá vỡ vỏ trứng và thoát ra khỏi vỏ trứng đó, sinh ra trong loài gà vậy.
Ayaṃ tāva pubbenivāsakathāyaṃ nayo.
This is the method of explanation concerning the recollection of past lives.
Đây là phương cách trong câu chuyện về các đời sống quá khứ (pubbenivāsa).
Cutupapātakathāya pana vijjāti dibbacakkhuñāṇavijjā.
In the discourse on the passing away and reappearance of beings, however, knowledge (vijjā) refers to the knowledge of the divine eye (dibbacakkhuñāṇa-vijjā).
Còn trong câu chuyện về sự sinh và tử (cutupapāta), “minh” (vijjā) là tuệ minh nhãn thần thông (dibbacakkhuñāṇavijjā).
Avijjāti cutupapātappaṭicchādikā avijjā.
Ignorance (avijjā) refers to the ignorance that conceals the passing away and reappearance of beings.
“Vô minh” (avijjā) là vô minh che lấp sự sinh và tử.
Yathā pana pubbenivāsakathāyaṃ ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇamukhatuṇḍakena pubbe nivutthakkhandhappaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā’’ti vuttaṃ, evamidha ‘‘cutupapātañāṇamukhatuṇḍakena cutupapātappaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā’’ti vattabbaṃ.
Just as it was said in the discourse on the recollection of past lives, “by the beak-like knowledge of the recollection of past lives, piercing the eggshell of ignorance that concealed the previously inhabited aggregates,” so here it should be said, “by the beak-like knowledge of the passing away and reappearance of beings, piercing the eggshell of ignorance that concealed the passing away and reappearance of beings.”
Như trong câu chuyện về các đời sống quá khứ đã nói: “bằng mỏ là tuệ niệm về các đời sống quá khứ (pubbenivāsānussatiñāṇamukhatuṇḍaka), phá vỡ vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa) che phủ các uẩn đã từng sống trong quá khứ (pubbe nivutthakkhandha)”, thì ở đây cũng phải nói: “bằng mỏ là tuệ về sự sinh và tử (cutupapātañāṇamukhatuṇḍaka), phá vỡ vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa) che lấp sự sinh và tử (cutupapātappaṭicchādaka)”.
Yaṃ panetaṃ paccavekkhaṇañāṇapariggahitaṃ āsavānaṃ khayañāṇādhigamaṃ brāhmaṇassa dassento ayaṃ kho me, brāhmaṇa, tatiyā vijjātiādimāha, tattha vijjāti arahattamaggavijjā.
But where the knowledge of the destruction of the taints, encompassed by the knowledge of review, is shown to the brahmin with the words, “This, indeed, brahmin, was my third knowledge,” and so forth, there knowledge (vijjā) refers to the knowledge of the Arahantship Path.
Còn điều này, để chỉ cho vị Bà-la-môn sự thành tựu tuệ diệt trừ các lậu hoặc (āsavānaṃ khayañāṇādhigama) được thâu tóm bởi tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa), Ngài đã nói: “Này Bà-la-môn, đây là minh thứ ba của Ta”, ở đây “minh” (vijjā) là tuệ minh đạo A-la-hán (arahattamaggavijjā).
Avijjāti catusaccappaṭicchādikā avijjā.
Ignorance (avijjā) refers to the ignorance that conceals the Four Noble Truths.
“Vô minh” (avijjā) là vô minh che lấp Tứ Thánh Đế (catusaccappaṭicchādikā avijjā).
Ayaṃ kho me, brāhmaṇa, tatiyā abhinibbhidā ahosīti ettha ayaṃ kho mama, brāhmaṇa, āsavānaṃ khayañāṇamukhatuṇḍakena catusaccapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā tatiyā abhinibbhidā tatiyā nikkhanti tatiyā ariyajāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva mukhatuṇḍakena vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosaṃ padāletvā tamhā aṇḍakosamhā abhinibbhidā nikkhanti kukkuṭanikāye paccājātīti.
In “This, indeed, brahmin, was my third breakthrough,” here for me, brahmin, by the beak-like knowledge of the destruction of the taints, piercing the eggshell of ignorance that concealed the Four Noble Truths, was my third breakthrough, my third emergence, my third noble birth, just like a chick, by its beak or the tip of its claws, breaks the eggshell and emerges from that eggshell, a breakthrough, an emergence, a rebirth into the fowl's existence.
Trong câu: “Này Bà-la-môn, đây là sự phá vỡ thứ ba của Ta”, nghĩa là: này Bà-la-môn, đây là sự phá vỡ thứ ba, sự thoát ly thứ ba, sự sinh ra cao quý thứ ba của Ta, bằng mỏ là tuệ diệt trừ các lậu hoặc (āsavānaṃ khayañāṇamukhatuṇḍaka), phá vỡ vỏ trứng vô minh (avijjaṇḍakosa) che lấp Tứ Thánh Đế (catusaccapaṭicchādaka), giống như gà con dùng mỏ hoặc móng chân phá vỡ vỏ trứng và thoát ra khỏi vỏ trứng đó, sinh ra trong loài gà vậy.
Ettāvatā kiṃ dassesīti?
“What does this show?”
Với chừng đó, Ngài muốn chỉ điều gì?
So hi, brāhmaṇa, kukkuṭacchāpako aṇḍakosaṃ padāletvā tato nikkhamanto sakimeva jāyati, ahaṃ pana pubbenivutthakkhandhappaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ bhinditvā paṭhamaṃ tāva pubbenivāsānussatiñāṇavijjāya jāto.
For that chick, brahmin, having broken the eggshell and emerged from it, is born only once; but I, having broken the eggshell of ignorance that concealed the previously inhabited aggregates, was first born by the knowledge of the recollection of past lives.
Này Bà-la-môn, gà con đó khi phá vỡ vỏ trứng và thoát ra thì chỉ sinh ra một lần, còn Ta, sau khi phá vỡ vỏ trứng vô minh che phủ các uẩn đã từng sống trong quá khứ, thì trước hết Ta đã sinh ra nhờ tuệ minh niệm về các đời sống quá khứ (pubbenivāsānussatiñāṇavijjā).
Tato sattānaṃ cutipaṭisandhippaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā dutiyaṃ dibbacakkhuñāṇavijjāya jāto, puna catusaccappaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā tatiyaṃ āsavānaṃ khayañāṇavijjāya jāto.
Then, piercing the eggshell of ignorance that concealed the passing away and reappearance of beings, I was born a second time by the knowledge of the divine eye; and again, piercing the eggshell of ignorance that concealed the Four Noble Truths, I was born a third time by the knowledge of the destruction of the taints.
Sau đó, Ta phá vỡ vỏ trứng vô minh che lấp sự chuyển sinh và tái sinh của các chúng sinh, và lần thứ hai Ta sinh ra nhờ tuệ minh nhãn thần thông (dibbacakkhuñāṇavijjā); rồi lần nữa Ta phá vỡ vỏ trứng vô minh che lấp Tứ Thánh Đế, và lần thứ ba Ta sinh ra nhờ tuệ minh diệt trừ các lậu hoặc (āsavānaṃ khayañāṇavijjāya).
Evaṃ tīhi vijjāhi tikkhattuṃ jātomhi.
Thus, I have been born three times by the three knowledges.
Như vậy, Ta đã sinh ra ba lần với ba minh.
Sā ca me jāti ariyā suparisuddhāti idaṃ dasseti.
And that birth of mine is noble and utterly pure—this is what is shown.
Và sự sinh ra đó của Ta là cao quý (ariyā) và hoàn toàn thanh tịnh (suparisuddhā)—Ngài chỉ rõ điều này.
Evaṃdassento ca pubbenivāsañāṇena atītaṃsañāṇaṃ, dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇaṃ, āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇanti evaṃ tīhi vijjāhi sabbepi sabbaññuguṇe pakāsetvā attano ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa dassesi.
By thus showing, with the knowledge of past lives, the knowledge of the past; with the divine eye, the knowledge of the present and future; and with the destruction of the taints, all mundane and supramundane qualities—thus, by these three knowledges, having proclaimed all the qualities of omniscience, he showed the brahmin his supremacy and excellence by virtue of his noble birth.
Khi chỉ rõ như vậy, Ngài đã trình bày cho vị Bà-la-môn thấy sự ưu việt và tối thượng của sự sinh ra cao quý của mình, bằng cách hiển bày tất cả các phẩm chất của bậc Toàn Giác (sabbaññuguṇa) qua ba minh: tuệ về quá khứ (atītaṃsañāṇa) qua tuệ niệm về các đời sống quá khứ (pubbenivāsañāṇa), tuệ về hiện tại và vị lai (paccuppannānāgataṃsañāṇa) qua nhãn thần thông (dibbacakkhu), và tất cả các phẩm chất thế gian và xuất thế gian qua sự diệt trừ các lậu hoặc (āsavakkhaya).
Evaṃ vutte verañjo brāhmaṇoti evaṃ bhagavatā lokānukampakena brāhmaṇaṃ anukampamānena niguhitabbepi attano ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāve vijjāttayapakāsikāya dhammadesanāya vutte pītivipphāraparipuṇṇagattacitto verañjo brāhmaṇo taṃ bhagavato ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ viditvā ‘‘īdisaṃ nāmāhaṃ sabbalokajeṭṭhaṃ sabbaguṇasamannāgataṃ sabbaññuṃ ‘aññesaṃ abhivādanādikammaṃ na karotī’ti avacaṃ, dhiratthu vata, bho, aññāṇa’’nti attānaṃ garahitvā ‘‘ayaṃ dāni loke ariyāya jātiyā purejātaṭṭhena jeṭṭho, sabbaguṇehi appaṭisamaṭṭhena seṭṭho’’ti niṭṭhaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca – jeṭṭho bhavaṃ gotamo seṭṭho bhavaṃ gotamoti.
When this was said, the brahmin Verañja… When the Fortunate One, out of compassion for the world, out of compassion for the brahmin, had spoken this teaching proclaiming the three knowledges, which revealed his own supremacy and excellence by virtue of his noble birth—even though it should have been concealed—the brahmin Verañja, with a heart and body filled with the spread of joy, understood that supremacy and excellence of the Fortunate One’s noble birth. He reproached himself, saying, “Alas, sir, I spoke of such a one, the foremost in all the world, endowed with all noble qualities, the Omniscient One, saying, ‘He does not perform acts of reverence, etc., to others.’ Fie on such ignorance!” Having condemned himself thus, and having reached the conclusion, “This Gotama is now supreme in the world by being born first in noble birth, and excellent by being incomparable in all noble qualities,” he said to the Fortunate One: “Excellent, Master Gotama! Excellent, Master Gotama!”
“Khi được nói như vậy, Bà-la-môn Verañja”—khi Đức Thế Tôn, bậc từ bi với thế gian, vì lòng thương xót vị Bà-la-môn, đã thuyết pháp hiển bày ba minh, nói lên sự ưu việt và tối thượng của sự sinh ra cao quý của mình, một điều đáng lẽ phải giữ kín, thì Bà-la-môn Verañja với tâm và thân tràn đầy hỷ lạc, sau khi hiểu được sự ưu việt và tối thượng của sự sinh ra cao quý của Đức Thế Tôn, đã tự trách mình rằng: “Ôi chao, ta đã nói với bậc tối thượng của tất cả thế gian, bậc đầy đủ mọi phẩm chất, bậc Toàn Giác như thế này rằng ‘Ngài không hành lễ chào hỏi người khác’, thật đáng ghê tởm thay sự vô minh này!”, rồi đi đến kết luận: “Giờ đây, trong thế gian, vị Sa-môn Gotama này là bậc tối thượng do sinh ra trước với sự sinh cao quý (ariyā jāti), là bậc tối cao do không ai sánh bằng về mọi phẩm chất”, và sau đó đã thưa với Đức Thế Tôn rằng: “Tôn giả Gotama là bậc tối thượng, Tôn giả Gotama là bậc tối cao”.
Evañca pana vatvā puna taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno abhikkantaṃ bho gotamātiādimāha.
And having said this, again, applauding that teaching of the Fortunate One, he said, “Magnificent, Master Gotama!” and so forth.
Và sau khi nói như vậy, Ngài lại tán thán bài pháp của Đức Thế Tôn và nói: “Tuyệt vời thay, Tôn giả Gotama!” và tiếp tục.
Taṃ vuttatthamevāti.
That is as already stated.
Điều đó đã được giải thích rồi.
12. Dutiye abhiññātāti ñātā paññātā pākaṭā.
12. In the second sutta, abhiññātā means known, renowned, manifest.
Trong kinh thứ hai, “nổi tiếng” (abhiññātā) nghĩa là được biết đến, được nhận ra, rõ ràng.
Santhāgāreti mahājanassa vissamanatthāya kate agāre.
Santhāgāre means in a hall built for the rest of the general public.
“Trong hội trường” (santhāgāre) nghĩa là trong ngôi nhà được xây dựng để đại chúng nghỉ ngơi.
Sā kira santhāgārasālā nagaramajjhe ahosi, catūsu ṭhānesu ṭhitānaṃ paññāyati, catūhi disāhi āgatamanussā paṭhamaṃ tattha vissamitvā pacchā attano attano phāsukaṭṭhānaṃ gacchanti.
That assembly hall, it is said, was in the middle of the city; it was visible to those standing in the four directions; people coming from the four directions would first rest there and then go to their respective comfortable places.
Ngôi hội trường đó được cho là nằm giữa thành phố, có thể nhìn thấy từ bốn phía, và những người từ bốn phương đến trước tiên nghỉ ngơi ở đó, sau đó mới đi đến nơi thoải mái của riêng mình.
Rājakulānaṃ rajjakiccasantharaṇatthāya kataṃ agārantipi vadantiyeva.
They also say it was a hall built for the royal families to consult on matters of state.
Người ta cũng nói rằng đó là ngôi nhà được xây dựng để các hoàng tộc thảo luận công việc triều chính.
Tattha hi nisīditvā licchavirājāno rajjakiccaṃ santharanti karonti vicārenti.
For there, seated, the Licchavī kings would consult, conduct, and deliberate on matters of state.
Ở đó, các vị vua Licchavi ngồi lại để thảo luận, thực hiện và xem xét các công việc triều chính.
Sannisinnāti tesaṃ nisīdanatthaññeva paññattesu mahārahavarapaccattharaṇesu samussitasetacchattesu āsanesu sannisinnā.
Sannisinnā means seated comfortably on splendid, noble coverings, with white parasols raised, which were arranged specifically for their sitting.
“Đã ngồi lại” (sannisinnā) nghĩa là đã ngồi lại trên những chỗ ngồi có những tấm trải cao quý và quý giá được sắp đặt riêng cho họ, với những chiếc lọng trắng được dựng lên.
Anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṃ bhāsantīti rājakule kiccañceva lokatthacariyañca vicāretvā anekehi kāraṇehi buddhassa vaṇṇaṃ bhāsanti kathenti dīpenti.
Anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṃ bhāsantīti means having deliberated on royal affairs and matters concerning the welfare of the world, they spoke, recounted, and explained the Buddha's praise in many ways.
“Bằng nhiều cách khác nhau, ca ngợi Đức Phật” (anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṃ bhāsantī) nghĩa là sau khi xem xét các công việc trong hoàng gia và các lợi ích cho thế gian, họ đã ca ngợi, kể và chỉ ra các phẩm chất của Đức Phật bằng nhiều lý do khác nhau.
Paṇḍitā hi te rājāno saddhā pasannā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi ariyasāvakā, te sabbepi lokiyajaṭaṃ chinditvā buddhādīnaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ vaṇṇaṃ bhāsanti.
For those kings were wise, faithful, and devoted, even stream-enterers, once-returners, non-returners, noble disciples. All of them, having cut off worldly entanglements, spoke praise of the Triple Gem: the Buddha, Dhamma, and Sangha.
Quả thật, những vị vua đó là những người trí tuệ, có đức tin, hoan hỷ, và là các Thánh đệ tử, có người đã chứng quả Nhập Lưu, Nhất Lai, hoặc Bất Hoàn; tất cả họ đều đã cắt đứt những ràng buộc thế gian và ca ngợi phẩm chất của Ba Ngôi Báu: Phật, Pháp, Tăng.
Tattha tividho buddhavaṇṇo nāma cariyavaṇṇo, sarīravaṇṇo, guṇavaṇṇoti.
Among these, the Buddha's praise is threefold: praise of conduct, praise of physical form, and praise of qualities.
Trong đó, phẩm chất của Đức Phật có ba loại: phẩm chất về hạnh (cariyavaṇṇa), phẩm chất về thân (sarīravaṇṇa), và phẩm chất về đức (guṇavaṇṇa).
Tatrime rājāno cariyāya vaṇṇaṃ ārabhiṃsu – ‘‘dukkaraṃ vata kataṃ sammāsambuddhena kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo pūrentena, ñātatthacariyaṃ, lokatthacariyaṃ, buddhacariyaṃ matthakaṃ pāpetvā pañca mahāpariccāge pariccajantenā’’ti aḍḍhacchakkehi jātakasatehi buddhavaṇṇaṃ kathentā tusitabhavanaṃ pāpetvā ṭhapayiṃsu.
Therein, these kings began to praise his conduct: “Indeed, the Perfectly Self-Awakened One performed a difficult task, fulfilling thirty Pāramīs – ten Pāramīs, ten Upapāramīs, and ten Paramatthapāramīs – for four asankheyyas and a hundred thousand aeons. Having brought the welfare of relatives, the welfare of the world, and the welfare of Buddhahood to perfection, and having made the five great sacrifices,” thus recounting the Buddha's praise through six and a half hundred Jātaka stories, they brought it up to the Tusita heaven.
Trong số đó, những vị vua này đã bắt đầu ca ngợi phẩm chất về hạnh: “Thật khó khăn thay những gì Đức Chánh Đẳng Giác đã làm khi Ngài đã viên mãn ba mươi Ba-la-mật (pāramī) – mười Ba-la-mật, mười Upapāramī, mười Paramatthapāramī – trong suốt bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, và sau khi hoàn thành hạnh lợi ích cho thân quyến (ñātatthacariya), hạnh lợi ích cho thế gian (lokatthacariya), và hạnh thành Phật (buddhacariya), Ngài đã thực hiện năm sự bố thí lớn (pañca mahāpariccāga)”. Bằng sáu trăm rưỡi câu chuyện Jātaka, họ đã ca ngợi phẩm chất của Đức Phật, đưa Ngài lên đến cõi trời Tusita và đặt Ngài ở đó.
Saṅghassa vaṇṇaṃ bhāsantā satthu dhammadesanaṃ sutvā ‘‘paṭiladdhasaddhā kulaputtā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya setacchattaṃ oparajjaṃ senāpatiseṭṭhibhaṇḍāgārikaṭṭhānantarādīni agaṇetvā nikkhamma satthu varasāsane pabbajanti.
Those praising the Sangha’s praise said: “Noble sons, having gained faith upon hearing the teaching of the Teacher, abandon their accumulation of wealth and their circle of relatives, disregard white parasols, viceroyships, positions as generals, chief treasurers, and other ranks, and go forth into the noble Dispensation of the Teacher.
Khi ca ngợi “phẩm chất của Tăng” (saṅghassa vaṇṇaṃ), họ đã nói rằng: “Các thiện nam tử có đức tin sau khi nghe pháp của Đức Đạo Sư, đã từ bỏ tài sản và quyến thuộc, không màng đến lọng trắng, quyền nhiếp chính, chức vị tổng tư lệnh, thủ quỹ và các chức vị khác, xuất gia theo giáo pháp tối thượng của Đức Đạo Sư.
Setacchattaṃ pahāya pabbajitānaṃ bhaddiyarājamahākappinapukkusātiādīnaṃ rājapabbajitānaṃyeva buddhakāle asītisahassāni ahesuṃ.
During the Buddha's time, there were eighty thousand royal ascetics like King Bhaddiya, Mahākappina, and Pukkusa, who, having given up the white parasol, went forth.”
Trong thời Đức Phật, có tám mươi ngàn vị vua xuất gia đã từ bỏ lọng trắng để xuất gia, như vua Bhaddiya, Mahākappina, Pukkusa, v.v.”
Anekakoṭisataṃ dhanaṃ pahāya pabbajitānaṃ pana yasakulaputtasoṇaseṭṭhiputtaraṭṭhapālakulaputtādīnaṃ paricchedo natthi.
Moreover, there is no limit to the number of those who went forth, having abandoned immeasurable crores of wealth, such as the noble son Yasa, the merchant's son Soṇa, and the noble son Raṭṭhapāla.
Nhưng đối với những thiện nam tử đã từ bỏ vô số trăm ngàn vạn của cải để xuất gia, như Yasa Kulaputta, Soṇa Seṭṭhiputta, Raṭṭhapāla Kulaputta, v.v., thì không có giới hạn.
Evarūpā ca evarūpā ca kulaputtā satthu sāsane pabbajantī’’ti pabbajjāsaṅkhepavasena saṅghaguṇe kathayiṃsu.
"Such and such noble sons go forth in the Dispensation of the Teacher," thus they spoke of the virtues of the Saṅgha by way of summarizing the going forth.
Họ đã tán thán những đức tính của Tăng đoàn bằng cách tóm tắt về sự xuất gia, rằng: “Những thiện nam tử như thế này, như thế này, đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Đạo Sư.”
Sīho senāpatīti evaṃnāmako senāya adhipati.
General Sīha: This refers to the chief of the army named Sīha.
Sīha Senāpatī (Sĩ Hộ Đại Tướng) là vị chỉ huy quân đội có tên như vậy.
Vesāliyañhi satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno.
Indeed, in Vesālī, there were seven thousand, seven hundred, and seven kings.
Tại Vesālī, có bảy ngàn, bảy trăm và bảy vị vua.
Te sabbepi sannipatitvā sabbesaṃ manaṃ gahetvā ‘‘raṭṭhaṃ vicāretuṃ samatthaṃ ekaṃ vicinathā’’ti vicinantā sīhaṃ rājakumāraṃ disvā ‘‘ayaṃ sakkhissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tassa rattamaṇivaṇṇaṃ kambalapariyonaddhaṃ senāpaticchattaṃ adaṃsu.
All of them, having assembled and having taken everyone's consent, said, "Choose one who is capable of governing the country." While searching, they saw Prince Sīha and, concluding "He will be able," they gave him the general's parasol, which was red-jewel colored and covered with a blanket.
Tất cả họ đều nhóm họp lại, thống nhất ý kiến của mọi người và nói: “Hãy chọn một người có khả năng điều hành đất nước.” Khi tìm kiếm, họ thấy hoàng tử Sīha và quyết định: “Người này sẽ có thể làm được.” Rồi họ trao cho ngài cây lọng chỉ huy quân đội màu đỏ như ngọc hồng ngọc, được bọc bằng vải len.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sīho senāpatī’’ti.
It is in reference to this that it was said, "General Sīha."
Chính điều đó được nói đến khi nhắc: “Sīha Senāpatī.”
Nigaṇṭhasāvakoti nigaṇṭhassa nāṭaputtassa paccayadāyako upaṭṭhāko.
Disciple of the Nigaṇṭha: One who provides requisites and serves the Nigaṇṭha Nātaputta.
Nigaṇṭhasāvako (Đệ tử của Nigaṇṭha) là người ủng hộ, người phục vụ, người cúng dường vật dụng cho Nigaṇṭha Nāṭaputta.
Jambudīpatalasmiñhi tayo janā nigaṇṭhānaṃ aggupaṭṭhākā – nāḷandāyaṃ, upāli gahapati, kapilapure vappo sakko, vesāliyaṃ ayaṃ sīho senāpatīti.
Indeed, on the Jambudīpa continent, there were three chief supporters of the Nigaṇṭhas: Upāli the householder in Nāḷandā, the Sakyan Vappa in Kapilavatthu, and this General Sīha in Vesālī.
Trên mặt đất Jambudīpa (Diêm Phù Đề), có ba người là những người phục vụ hàng đầu của các Nigaṇṭha: Gia chủ Upāli ở Nāḷandā, Vappa Sakka ở Kapilapura, và Sīha Senāpatī này ở Vesālī.
Nisinno hotīti sesarājūnaṃ parisāya antarantare āsanāni paññāpayiṃsu, sīhassa pana majjhe ṭhāneti tasmiṃ paññatte mahārahe rājāsane nisinno hoti.
Was seated: Seats were arranged here and there in the assembly for the other kings, but for Sīha, a seat was arranged in the middle. So, he was seated on that precious royal seat that had been arranged.
Nisinno hoti (ngồi) có nghĩa là: Họ đã sắp đặt chỗ ngồi cho các vị vua còn lại ở giữa các nhóm người, nhưng đối với Sīha, chỗ ngồi được sắp đặt ở vị trí trung tâm, và ngài ngồi trên ngai vàng quý giá đó.
Nissaṃsayanti nibbicikicchaṃ addhā ekaṃsena, na hete yassa vā tassa vā appesakkhassa evaṃ anekasatehi kāraṇehi vaṇṇaṃ bhāsanti.
Without a doubt: Without doubt, certainly and unequivocally. Indeed, these (Licchavi kings) do not praise a person of little influence, whoever he may be, with so many hundreds of reasons.
Nissaṃsayaṃ (không nghi ngờ) có nghĩa là không chút nghi ngờ, chắc chắn, tuyệt đối. Chắc chắn những người này không tán thán công đức của một người kém uy quyền nào đó bằng hàng trăm lý do như vậy.
Yena nigaṇṭho nāṭaputto tenupasaṅkamīti nigaṇṭho kira nāṭaputto ‘‘sacāyaṃ sīho kassacideva samaṇassa gotamassa vaṇṇaṃ kathentassa sutvā samaṇaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamissati, mayhaṃ parihāni bhavissatī’’ti cintetvā paṭhamataraṃyeva sīhaṃ senāpatiṃ etadavoca – ‘‘senāpati imasmiṃ loke ‘ahaṃ buddho ahaṃ buddho’ti bahū vicaranti.
He approached the Nigaṇṭha Nātaputta: It is said that the Nigaṇṭha Nātaputta, having thought, "If this Sīha, upon hearing someone praise the recluse Gotama, goes to see the recluse Gotama, it will be a loss for me," said to General Sīha beforehand, "General, in this world, many wander about saying, 'I am a Buddha, I am a Buddha.'"
Yena Nigaṇṭho Nāṭaputto tenupasaṅkamī (đến chỗ Nigaṇṭha Nāṭaputta): Nigaṇṭha Nāṭaputta đã nghĩ rằng: “Nếu Sīha này nghe ai đó tán thán công đức của Sa-môn Gotama và đến gặp Sa-môn Gotama, thì ta sẽ bị tổn thất.” Vì vậy, trước đó ông ta đã nói với Sīha Senāpatī rằng: “Đại tướng, trên thế gian này có nhiều người tự xưng là ‘Ta là Phật, ta là Phật’.
Sace tvaṃ kassaci dassanāya upasaṅkamitukāmo ahosi, maṃ puccheyyāsi.
If you wish to go to see anyone, you should ask me.
Nếu ngài muốn đến gặp ai đó, hãy hỏi ta.
Ahaṃ te yuttaṭṭhānaṃ pesessāmi, ayuttaṭṭhānato nivāressāmī’’ti.
I will send you to a suitable place and prevent you from going to an unsuitable place."
Ta sẽ cử ngài đến nơi thích hợp và ngăn ngài đến nơi không thích hợp.”
So taṃ kathaṃ anussaritvā ‘‘sace maṃ pesessati, gamissāmi.
Remembering that statement, he thought, "If he sends me, I will go.
Sīha nhớ lại lời nói đó và nghĩ: “Nếu ông ta cử ta đi, ta sẽ đi.
No ce, na gamissāmī’’ti cintetvā yena nigaṇṭho nāṭaputto, tenupasaṅkami.
If not, I will not go." Thus, he approached the Nigaṇṭha Nātaputta.
Nếu không, ta sẽ không đi.” Rồi ngài đến chỗ Nigaṇṭha Nāṭaputta.
Athassa vacanaṃ sutvā nigaṇṭho mahāpabbatena viya balavasokena otthaṭo ‘‘yattha dānissāhaṃ gamanaṃ na icchāmi, tattheva gantukāmo jāto, hatohamasmī’’ti anattamano hutvā ‘‘paṭibāhanupāyamassa karissāmī’’ti cintetvā kiṃ pana tvantiādimāha.
Then, hearing his words, the Nigaṇṭha, overcome with strong sorrow as if by a great mountain, was displeased, thinking, "Now he wishes to go to the very place where I do not want him to go; I am ruined!" Then he thought, "I will devise a way to prevent him," and said, " But what are you," and so on.
Sau khi nghe lời của Sīha, Nigaṇṭha cảm thấy vô cùng buồn bã, như bị một ngọn núi lớn đè nặng bởi nỗi sầu muộn mãnh liệt, và nghĩ: “Giờ đây, nơi ta không muốn ông ấy đến, ông ấy lại muốn đến. Ta đã bị đánh bại rồi!” Rồi ông ta nghĩ: “Ta sẽ tìm cách ngăn cản ông ấy,” và nói: “Kiṃ pana tvaṃ” (Ngươi muốn gì vậy?) và những lời tương tự.
Evaṃ vadanto vicarantaṃ goṇaṃ daṇḍena paharanto viya jalamānaṃ padīpaṃ nibbāpento viya bhattabharitaṃ pattaṃ nikkujjanto viya ca sīhassa uppannapītiṃ vināsesi.
Speaking thus, he destroyed the joy that had arisen in Sīha, like striking a wandering ox with a stick, or extinguishing a burning lamp, or overturning a bowl full of food.
Khi nói như vậy, Nigaṇṭha đã hủy hoại niềm hoan hỷ vừa khởi lên trong Sīha, giống như đánh một con bò đang đi bằng gậy, như dập tắt một ngọn đèn đang cháy, hoặc như lật úp một bát đầy thức ăn.
Gamiyābhisaṅkhāroti hatthiyānādīnaṃ yojāpanagandhamālādiggahaṇavasena pavatto payogo.
Preparation for travel means the effort made in preparing elephant carriages and so on, by arranging them and taking perfumes, garlands, and the like.
Gamiyābhisaṅkhāro (sự chuẩn bị cho chuyến đi) là sự chuẩn bị được thực hiện bằng cách sắp xếp xe cộ như voi, xe ngựa, và chuẩn bị hương hoa, v.v.
So paṭippassambhīti so vūpasanto.
He subsided: He became calm.
So paṭippassambhī (ngài đã lắng dịu) có nghĩa là ngài đã bình tĩnh trở lại.
Dutiyampi khoti dutiyavārampi.
A second time too: A second time.
Dutiyampi kho (lần thứ hai nữa) có nghĩa là lần thứ hai.
Imasmiñca vāre buddhassa vaṇṇaṃ bhāsantā tusitabhavanato paṭṭhāya yāva mahābodhipallaṅkā dasabalassa heṭṭhā pādatalehi upari kesaggehi paricchinditvā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhānaṃ vasena sarīravaṇṇaṃ kathayiṃsu.
And on this occasion, the Licchavi kings, speaking of the virtues of the Buddha, described the virtues of his body, circumscribing the Dasabala from the Tusita heaven up to the great Bodhi-seat, from the soles of his feet below to the tips of his hair above, in terms of the thirty-two marks of a Great Man, the eighty minor characteristics, and the fathom-wide aura.
Vào lần này, các vị vua Licchavi tán thán công đức của Đức Phật bằng cách mô tả vẻ đẹp thân thể của Ngài, từ cõi trời Tusita cho đến Đại Bồ Đề Đạo Tràng, bao gồm 32 tướng tốt của bậc Đại Nhân, 80 tùy hình hảo, và hào quang một tầm, được phân định từ lòng bàn chân đến ngọn tóc.
Dhammassa vaṇṇaṃ bhāsantā ‘‘ekapadepi ekabyañjanepi avakhalitaṃ nāma natthī’’ti sukathitavaseneva dhammaguṇaṃ kathayiṃsu.
Speaking of the virtues of the Dhamma, they declared the virtues of the Dhamma as being well-proclaimed, saying, "There is nothing faulty in a single word or even a single letter."
Khi tán thán công đức của Pháp, họ nói rằng: “Không có một từ nào, một chữ nào là không hoàn hảo,” và họ tán thán công đức của Pháp bằng cách nói rằng Pháp đã được thuyết giảng một cách hoàn hảo.
Saṅghassa vaṇṇaṃ bhāsantā ‘‘evarūpaṃ yasasirivibhavaṃ pahāya satthu sāsane pabbajitā na kosajjapakatikā honti, terasasu pana dhutaṅgaguṇesu paripūrakārino hutvā sattasu anupassanāsu kammaṃ karonti, aṭṭhatiṃsārammaṇavibhattiyo vaḷañjentī’’ti paṭipadāvasena saṅghaguṇe kathayiṃsu.
Speaking of the virtues of the Saṅgha, they described the virtues of the Saṅgha in terms of their practice, saying, "Noble sons who have abandoned such glory and splendor and gone forth in the Teacher's Dispensation are not lazy by nature; rather, they are complete in the thirteen Dhutaṅga practices, they strive in the seven contemplations, and they engage with the thirty-eight kinds of meditation objects."
Khi tán thán công đức của Tăng đoàn, họ nói rằng: “Những người đã từ bỏ vinh quang và tài sản như vậy để xuất gia trong giáo pháp của Đức Đạo Sư không hề lười biếng, mà họ hoàn thành đầy đủ 13 hạnh đầu đà (dhutaṅga), thực hành bảy pháp tùy quán (anupassanā), và vận dụng 38 đề mục cảnh (ārammaṇa).” Như vậy, họ đã tán thán công đức của Tăng đoàn theo phương diện thực hành (paṭipadā).
Tatiyavāre pana buddhassa vaṇṇaṃ bhāsamānā ‘‘itipi so bhagavā’’ti suttantapariyāyeneva buddhaguṇe kathayiṃsu, ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādinā suttantapariyāyeneva dhammaguṇe, ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā suttantapariyāyeneva saṅghaguṇe ca kathayiṃsu.
On the third occasion, speaking of the virtues of the Buddha, they declared the Buddha's virtues only through the suttanta passages, such as "Thus indeed is that Blessed One"; they declared the Dhamma's virtues only through suttanta passages, such as "Well-proclaimed by the Blessed One is the Dhamma," and so on; and they declared the Saṅgha's virtues only through suttanta passages, such as "The Saṅgha of the Blessed One's disciples is practicing well," and so on.
Đến lần thứ ba, khi tán thán công đức của Đức Phật, họ đã tán thán các đức tính của Đức Phật theo cách thức trong các kinh điển, như “Itipi so Bhagavā” (Đức Thế Tôn là bậc như vậy); các đức tính của Pháp theo cách thức trong các kinh điển, như “Svākkhāto Bhagavatā Dhammo” (Pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng là khéo léo); và các đức tính của Tăng đoàn theo cách thức trong các kinh điển, như “Suppaṭipanno Bhagavato Sāvakasaṅgho” (Tăng chúng đệ tử của Đức Thế Tôn là những bậc thực hành chân chính).
Tato sīho cintesi – ‘‘imesañca licchavirājakumārānaṃ tatiyadivasato paṭṭhāya buddhadhammasaṅghaguṇe kathentānaṃ mukhaṃ nappahoti, addhā anomaguṇena samannāgatā so bhagavā, imaṃ dāni uppannaṃ pītiṃ avijahitvāva ahaṃ ajja sammāsambuddhaṃ passissāmī’’ti.
Then Sīha reflected, "The mouths of these Licchavi princes are not sufficient to describe the virtues of the Buddha, Dhamma, and Saṅgha even after three days. Surely, that Blessed One is endowed with incomparable virtues. Now, without abandoning this joy that has arisen, I will go see the Perfectly Self-Awakened One today."
Khi đó, Sīha suy nghĩ: “Ngay cả miệng của các hoàng tử Licchavi này cũng không đủ để tán thán công đức của Phật, Pháp, Tăng từ ngày thứ ba trở đi. Chắc chắn Đức Thế Tôn đó là bậc đầy đủ những công đức vô thượng. Giờ đây, ta sẽ không từ bỏ niềm hoan hỷ vừa khởi lên này mà sẽ đến yết kiến Đức Chánh Đẳng Giác ngay hôm nay.”
Athassa ‘‘kiṃ hi me karissanti nigaṇṭhā’’ti vitakko udapādi.
Then the thought arose in him, "What can the Nigaṇṭhas do to me?"
Rồi ngài khởi lên ý nghĩ: “Các Nigaṇṭha sẽ làm gì được ta?”
Tattha kiṃ hi me karissantīti kiṃ nāma mayhaṃ nigaṇṭhā karissanti.
In this regard, "What can they do to me?" means, "What indeed can the Nigaṇṭhas do to me?"
Trong đó, Kiṃ hi me karissantī (Các Nigaṇṭha sẽ làm gì được ta?) có nghĩa là: Các Nigaṇṭha sẽ làm gì được ta?
Apalokitā vā anapalokitā vāti āpucchitā vā anāpucchitā vā.
Whether asked or unasked means whether consulted or not consulted.
Apalokitā vā anapalokitā vā (dù có hỏi hay không hỏi) có nghĩa là dù có xin phép hay không xin phép.
Na hi me te āpucchitā yānavāhanasampattiṃ, na ca issariyavisesaṃ dassanti, nāpi anāpucchitā harissanti, aphalaṃ etesaṃ āpucchananti adhippāyo.
Indeed, if asked, they will not grant me the fulfillment of conveyances or any special power, nor will they take them away if unasked. The intention is that asking them is fruitless.
Ý nghĩa là: Họ (các Nigaṇṭha) không ban cho ta sự giàu có về xe cộ hay bất kỳ quyền lực đặc biệt nào khi ta hỏi, cũng không cướp đi khi ta không hỏi. Việc hỏi họ là vô ích.
Vesāliyā niyyāsīti yathā hi gimhakāle deve vuṭṭhe udakaṃ sandamānaṃ nadiṃ otaritvā thokameva gantvā tiṭṭhati nappavattati, evaṃ sīhassa paṭhamadivase ‘‘dasabalaṃ passissāmī’’ti uppannāya pītiyā nigaṇṭhena paṭibāhitakālo.
He departed from Vesālī: Just as in the hot season, when rain falls, water flows into a river and after going a short distance, it stops and does not flow further—such was the time when Sīha's joy to see the Dasabala, which arose on the first day, was hindered by the Nigaṇṭha.
Vesāliyā niyyāsī (rời Vesālī): Giống như vào mùa hè, khi trời mưa, nước chảy vào sông, đi được một đoạn ngắn rồi dừng lại, không chảy tiếp, đó là lúc niềm hoan hỷ của Sīha muốn gặp Đức Thập Lực (Đức Phật) vào ngày đầu tiên đã bị Nigaṇṭha ngăn cản.
Yathāpi dutiyadivase deve vuṭṭhe udakaṃ sandamānaṃ nadiṃ otaritvā thokaṃ gantvā vālikāpuñjaṃ paharitvā appavattaṃ hoti, evaṃ sīhassa dutiyadivase ‘‘dasabalaṃ passissāmī’’ti uppannāya pītiyā nigaṇṭhena paṭibāhitakālo.
Just as on the second day, when rain falls, water flows into a river, and after going a short distance, it hits a sand dune and stops flowing—such was the time when Sīha's joy to see the Dasabala, which arose on the second day, was hindered by the Nigaṇṭha.
Cũng như vào ngày thứ hai, khi trời mưa, nước chảy vào sông, đi được một đoạn ngắn rồi va vào một đống cát và không chảy tiếp được, đó là lúc niềm hoan hỷ của Sīha muốn gặp Đức Thập Lực vào ngày thứ hai đã bị Nigaṇṭha ngăn cản.
Yathā tatiyadivase deve vuṭṭhe udakaṃ sandamānaṃ nadiṃ otaritvā purāṇapaṇṇasukkhadaṇḍakaṭṭhakacavarādīni parikaḍḍhantaṃ vālikāpuñjaṃ bhinditvā samuddaninnameva hoti, evaṃ sīho tatiyadivase tiṇṇaṃ vatthūnaṃ guṇakathaṃ sutvā uppanne pītipāmojje ‘‘aphalā nigaṇṭhā nipphalā nigaṇṭhā, kiṃ me ime karissanti, gamissāmahaṃ satthusantika’’nti manaṃ abhinīharitvā vesāliyā niyyāsi.
Just as on the third day, when rain falls, water flows into a river, carrying old leaves, dry sticks, rubbish, and the like, breaking through the sand dune, and flows continuously towards the ocean—similarly, on the third day, Sīha, hearing the praise of the three Jewels, and with the joy and delight that arose, thought, "The Nigaṇṭhas are useless, the Nigaṇṭhas are fruitless; what can they do to me? I will go to the Teacher," and he made up his mind and departed from Vesālī.
Giống như vào ngày thứ ba, khi trời mưa, nước chảy vào sông, cuốn theo lá khô, cành cây khô, rác rưởi cũ, phá vỡ đống cát và chảy thẳng ra biển, cũng vậy, Sīha vào ngày thứ ba, sau khi nghe tán thán công đức của ba ngôi báu, với niềm hoan hỷ và hân hoan khởi lên, đã nghĩ: “Các Nigaṇṭha là vô ích, không có kết quả gì. Họ sẽ làm gì được ta? Ta sẽ đến chỗ Đức Đạo Sư,” rồi ngài quyết tâm và rời Vesālī.
Niyyanto ca ‘‘cirassāhaṃ dasabalassa santikaṃ gantukāmo jāto, na kho pana me yuttaṃ aññātakavesena gantu’’nti ‘‘yekeci dasabalassa santikaṃ gantukāmā, sabbe nikkhamantū’’ti ghosanaṃ kāretvā pañcarathasatāni yojāpetvā uttamarathe ṭhito tehi ceva pañcahi rathasatehi mahatiyā ca parisāya parivuto gandhapupphacuṇṇavāsādīni gāhāpetvā niyyāsi.
As he departed, he thought, "I have long wished to go to the Dasabala, but it is not proper for me to go in an unrecognized manner." So, he had a proclamation made, "Let all who wish to go to the Dasabala depart!" Then, having prepared five hundred chariots, he stood on the finest chariot, surrounded by these five hundred chariots and a great retinue, and taking perfumes, flowers, powders, scents, and so on, he departed.
Khi rời đi, ngài nghĩ: “Ta đã muốn đến chỗ Đức Thập Lực từ lâu, nhưng không nên đi với trang phục của một người không quen biết.” Thế là ngài ra lệnh loan báo: “Ai muốn đến chỗ Đức Thập Lực, tất cả hãy ra đi!” Ngài cho chuẩn bị năm trăm cỗ xe, tự mình ngồi trên cỗ xe tốt nhất, được bao quanh bởi năm trăm cỗ xe đó và một đoàn tùy tùng đông đảo, mang theo hương, hoa, bột thơm, nước hoa, v.v., rồi ngài khởi hành.
Divā divassāti divasassa ca divā, majjhanhike atikkantamatte.
Divā divassā: In the daytime, when midday had just passed.
Divā divassā (ban ngày của ban ngày) có nghĩa là vào ban ngày, sau khi quá buổi trưa một chút.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti ārāmaṃ pavisanto dūratova asīti-anubyañjana-byāmappabhā-dvattiṃsa-mahāpurisalakkhaṇāni chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo ca disvā ‘‘evarūpaṃ nāma purisaṃ evaṃ āsanne vasantaṃ ettakaṃ kālaṃ nāddasaṃ, vañcito vatamhi, alābhā vata me’’ti cintetvā mahānidhiṃ disvā daliddapuriso viya sañjātapītipāmojjo yena bhagavā tenupasaṅkami.
"Where the Blessed One was, there he approached"—entering the monastery, from afar he saw the eighty minor characteristics, the aura extending for a fathom, the thirty-two major characteristics of a Great Man, and the dense six-colored Buddha-rays, and he thought: "I have never seen a person of such form, residing so near, for such a long time. Indeed, I have been deceived; indeed, it is a loss for me!" Thinking thus, like a poor man who has seen a great treasure, filled with joy and delight, he approached where the Blessed One was.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti (Đức Thế Tôn ở đâu, ông ấy đến đó): khi bước vào khu vườn, từ xa, ông đã thấy tám mươi tướng tốt phụ, ánh hào quang một tầm tay, ba mươi hai tướng đại nhân và những tia Phật quang sáu màu dày đặc. Ông nghĩ: “Một người như thế này, sống gần đây bấy lâu mà mình không hề thấy. Thật là mình đã bị lừa dối, thật là một sự mất mát lớn cho mình!” Nghĩ vậy, ông tràn đầy niềm hỷ lạc như một người nghèo thấy được kho báu lớn, rồi ông đi đến nơi Đức Thế Tôn đang ở.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontīti bhotā gotamena vuttakāraṇassa anukāraṇaṃ kathenti.
"Explaining the Dhamma and its conformity" means they explain that which conforms to the reason stated by Gotama.
Dhammassa cānudhammaṃ byākarontīti (và giải thích Pháp phù hợp với Pháp): họ giải thích những gì phù hợp với lý do được Đức Gotama thuyết.
Kāraṇavacano hettha dhammasaddo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) viya.
Here, the word dhamma refers to "reason," as in phrases like "knowledge in respect of cause is dhammapaṭisambhidā."
Ở đây, từ Dhamma có nghĩa là lý do, như trong các câu “trí tuệ về nguyên nhân là Dhammapaṭisambhidā” (Vibh. 720) v.v.
Kāraṇanti cettha tathāpavattassa saddassa attho adhippeto tassa pavattihetubhāvato.
And here, by "reason" is intended the meaning of a statement that has occurred in that way, because it is the cause of its occurrence.
Ở đây, từ kāraṇaṃ (lý do) có nghĩa là âm thanh được phát ra như vậy, vì nó là nguyên nhân của sự phát ra đó.
Atthappayutto hi saddappayogo.
For the usage of words is employed for the sake of meaning.
Thật vậy, việc sử dụng âm thanh là để truyền đạt ý nghĩa.
Anukāraṇanti eso eva parehi tathā vuccamāno.
"Conformity" means that very thing, when spoken thus by others.
Anukāraṇaṃ (sự phù hợp) có nghĩa là điều đó được người khác nói như vậy.
Sahadhammiko vādānuvādoti.
"A debate and counter-debate in accordance with the Dhamma."
Sahadhammiko vādānuvādoti (Lời tranh luận của quý vị là hợp Pháp).
Parehi vuttakāraṇehi sakāraṇo hutvā tumhākaṃ vādo vā tato paraṃ tassa anuvādo vā koci appamattakopi viññūhi garahitabbaṃ ṭhānaṃ kāraṇaṃ na āgacchati.
From the reasons stated by others, your debate, being reasonable, or a subsequent counter-debate to it, does not involve any point or reason that even a discerning person, however slight, would censure.
Với những lý do được người khác đưa ra, quý vị đã có lý do của mình, và dù là lời tranh luận của quý vị hay lời tranh luận tiếp theo của họ, không có một điểm nào, dù nhỏ nhất, bị người trí chỉ trích.
Idaṃ vuttaṃ hoti – kiṃ sabbākārenapi tava vāde gārayhaṃ kāraṇaṃ natthīti.
This is what is meant: "Is there no censurable reason at all in your debate?"
Điều này có nghĩa là: “Trong lời tranh luận của quý vị, hoàn toàn không có điều gì đáng chỉ trích ư?”
Anabbhakkhātukāmāti na abhūtena vattukāmā.
"Not wishing to malign" means not wishing to speak what is untrue.
Anabbhakkhātukāmāti (không muốn nói điều không thật).
Atthi sīhapariyāyotiādīnaṃ attho verañjakaṇḍe āgatanayeneva veditabbo.
The meaning of "there is the Lion's discourse" and so on is to be understood in the manner found in the Verañja Kanda.
Ý nghĩa của Atthi sīhapariyāyotiādīnaṃ (có một phép ẩn dụ về sư tử) v.v. nên được hiểu theo cách đã được trình bày trong chương Verañja.
Paramena assāsenāti catumaggacatuphalasaṅkhātena uttamena.
"With the supreme assurance" means with the supreme, which is comprised of the four paths and four fruits.
Paramena assāsenāti (với sự an ủi tối thượng): với sự an ủi tối thượng, tức là bốn Đạo và bốn Quả.
Assāsāya dhammaṃ desemīti assāsanatthāya santhambhanatthāya dhammaṃ desemi.
"I teach the Dhamma for assurance" means I teach the Dhamma for reassurance, for strengthening.
Assāsāya dhammaṃ desemīti (Ta thuyết Pháp để an ủi): Ta thuyết Pháp để làm cho an tâm, để làm cho vững vàng.
Iti bhagavā aṭṭhahaṅgehi sīhassa senāpatissa dhammaṃ desesi.
Thus, the Blessed One taught the Dhamma to Siha the general, with eight aspects.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp cho tướng quân Sīha với tám phương diện.
Anuviccakāranti anuviditvā cintetvā tulayitvā kattabbaṃ karohīti vuttaṃ hoti.
"After investigating" means, "Understand, reflect, weigh, and then do what should be done."
Anuviccakāranti (hành động sau khi suy xét): có nghĩa là “hãy làm điều cần làm sau khi đã tìm hiểu, suy nghĩ và cân nhắc.”
Sādhu hotīti sundaro hoti.
"It is good" means it is excellent.
Sādhu hotīti (thật tốt lành): thật là tốt đẹp.
Tumhādisasmiñhi maṃ disvā maṃ saraṇaṃ gacchante nigaṇṭhaṃ disvā nigaṇṭhaṃ saraṇaṃ gacchante ‘‘kiṃ ayaṃ sīho diṭṭhadiṭṭhameva saraṇaṃ gacchatī’’ti garahā uppajjati, tasmā anuviccakāro tumhādisānaṃ sādhūti dasseti.
For if people like you, seeing me, go for refuge to me, or seeing a Nigaṇṭha, go for refuge to a Nigaṇṭha, the criticism arises, "Why does this Siha go for refuge to whoever he sees?" Therefore, it shows that investigating before acting is good for people like you.
Thật vậy, khi quý vị, những người như ông, thấy tôi và quy y tôi, rồi lại thấy một Ni-kiền-tử và quy y Ni-kiền-tử, thì lời chỉ trích sẽ nổi lên rằng: “Tại sao ông Sīha này lại quy y bất cứ ai ông ta thấy?” Do đó, việc suy xét kỹ lưỡng là tốt cho những người như quý vị.
Paṭākaṃ parihareyyunti te kira evarūpaṃ sāvakaṃ labhitvā ‘‘asuko nāma rājā vā rājamahāmatto vā seṭṭhi vā amhākaṃ saraṇaṃ gato sāvako jāto’’ti paṭākaṃ ukkhipitvā nagare ghosentā āhiṇḍanti.
"They would carry a banner"—it is said that having gained such a disciple, they would raise a banner and parade through the city, proclaiming: "Such and such a king, or a chief minister, or a rich man, has gone for refuge to us and become a disciple."
Paṭākaṃ parihareyyunti (họ sẽ giương cờ): những người Ni-kiền-tử đó, khi có được một đệ tử như vậy, sẽ giương cờ và đi khắp thành phố để loan báo: “Một vị vua, hoặc một đại thần, hoặc một trưởng giả tên là X đã quy y chúng ta, đã trở thành đệ tử của chúng ta.”
Evaṃ no mahantabhāvo āvibhavissatīti ca.
They think: "Thus our greatness will be manifest."
Vì họ nghĩ rằng: “Như vậy, sự vĩ đại của chúng ta sẽ được hiển lộ.”
Sace panassa ‘‘kimahaṃ etesaṃ saraṇaṃ gato’’ti vippaṭisāro uppajjeyya, tampi so ‘‘etesaṃ me saraṇagatabhāvaṃ bahū jānanti, dukkhaṃ idāni paṭinivattitu’’nti vinodetvā na paṭikkamissatīti ca.
And if regret should arise in that person, "Why did I go for refuge to them?", that person, dispelling it with the thought, "Many know of my having gone for refuge to them; it is difficult now to turn back," will not retract.
Và nếu người đó có hối tiếc rằng: “Tại sao mình lại quy y họ?”, thì người đó cũng sẽ xua tan sự hối tiếc đó bằng cách nghĩ: “Nhiều người biết mình đã quy y họ, bây giờ thật khó để rút lui,” và sẽ không từ bỏ.
Tenāha – ‘‘paṭākaṃ parihareyyu’’nti.
Therefore, it is said: "They would carry a banner."
Vì vậy, Đức Phật nói: “Họ sẽ giương cờ.”
Opānabhūtanti paṭiyattaudapāno viya ṭhitaṃ.
"Like a well" means standing like a prepared water-well.
Opānabhūtanti (như một giếng nước): như một giếng nước đã được chuẩn bị.
Kulanti tava nivesanaṃ.
"Family" means your residence.
Kulanti (gia đình): là nhà của ông.
Dātabbaṃ maññeyyāsīti pubbe dasapi vīsatipi saṭṭhipi jane āgate disvā natthīti avatvā desi, idāni maṃ saraṇaṃ gatakāraṇamatteneva mā imesaṃ deyyadhammaṃ upacchindi.
"You should consider it to be given" means that previously you gave to ten, twenty, or sixty people without saying "there is nothing" when they came; now, merely because you have gone for refuge to me, do not cut off their offering.
Dātabbaṃ maññeyyāsīti (ông nên nghĩ rằng cần phải bố thí): trước đây, khi thấy mười, hai mươi hay sáu mươi người đến, ông đã bố thí mà không nói là không có. Bây giờ, chỉ vì ông đã quy y tôi, xin đừng cắt đứt vật cúng dường của những người này.
Sampattānañhi dātabbamevāti ovadi.
Indeed, it should be given to those who have arrived, so he advised.
Ngài khuyên rằng: “Đối với những người đến, việc bố thí là điều cần thiết.”
Sutaṃ metaṃ, bhanteti kuto sutanti?
"I have heard this, Venerable Sir"—From whom did you hear it?
Sutaṃ metaṃ, bhanteti (Bạch Thế Tôn, con đã nghe điều này): Nghe từ đâu?
Nigaṇṭhānaṃ santikā.
From the Nigaṇṭhas.
Từ các Ni-kiền-tử.
Te kira kulagharesu evaṃ pakāsenti ‘‘mayaṃ yassa kassaci sampattassa dātabbanti vadāma, samaṇo pana gotamo ‘mayhameva dānaṃ dātabbaṃ nāññesaṃ, mayhameva sāvakānaṃ dānaṃ dātabbaṃ, nāññesaṃ sāvakānaṃ, mayhameva dinnaṃ dānaṃ mahapphalaṃ, nāññesaṃ, mayhameva sāvakānaṃ dinnaṃ mahapphalaṃ, nāññesa’nti evaṃ vadatī’’ti.
It is said that they declare in lay-families thus: "We say that alms should be given to anyone who arrives, whoever it may be. But the recluse Gotama says: 'Alms should be given only to me, not to others. Alms should be given only to my disciples, not to other disciples. Alms given to me are of great fruit, not to others. Alms given to my disciples are of great fruit, not to other disciples.'"
Họ thường tuyên bố trong các gia đình thí chủ rằng: “Chúng tôi nói rằng nên bố thí cho bất kỳ ai đến, nhưng Sa-môn Gotama lại nói: ‘Chỉ nên bố thí cho tôi chứ không phải cho người khác; chỉ nên bố thí cho các đệ tử của tôi chứ không phải cho các đệ tử của người khác; bố thí cho tôi sẽ có quả lớn, chứ không phải cho người khác; bố thí cho các đệ tử của tôi sẽ có quả lớn, chứ không phải cho các đệ tử của người khác’.”
Taṃ sandhāya ayaṃ ‘‘sutaṃ meta’’nti āha.
Referring to that, this (Siha) said, "I have heard this."
Vì vậy, ông Sīha đã nói: “Con đã nghe điều này” để ám chỉ điều đó.
Anupubbiṃ kathanti dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ.
"Progressive discourse" means a discourse that proceeds in sequence, such as generosity, then morality, then heaven, and then the path.
Anupubbiṃ kathanti (bài pháp tuần tự): là bài pháp theo thứ tự, tức là sau bố thí là giới, sau giới là cõi trời, sau cõi trời là Đạo.
Tattha dānakathanti idaṃ dānaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi.
Among these, the discourse on generosity (dānakathā) is: this generosity is the source of happiness, the root of prosperity, the foundation of wealth, a refuge, shelter, resort, and destination for one in difficulty. In this world and the next, there is no support, foundation, object, refuge, shelter, resort, or destination like generosity.
Trong đó, dānakathanti (bài pháp về bố thí) là: Bố thí này là cội nguồn của mọi hạnh phúc, là gốc rễ của mọi thành tựu, là nền tảng của mọi tài sản, là nơi nương tựa, là nơi ẩn náu, là con đường, là chỗ dựa cho người lầm lạc. Ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, nền tảng, chỗ dựa, nơi ẩn náu, con đường, hay chỗ dựa nào sánh bằng bố thí.
Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavīsadisaṃ, ārammaṇaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ.
Indeed, by way of support, it is like a jewel-studded lion-throne; by way of foundation, it is like the great earth; by way of object, it is like a rope for clinging to.
Thật vậy, bố thí này, về mặt nương tựa, giống như ngai vàng bằng ngọc; về mặt nền tảng, giống như đại địa; về mặt chỗ dựa, giống như sợi dây để bám vào.
Idañhi dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvā, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena susaṅkhatanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena aggi, durāsadaṭṭhena āsiviso, asantāsanaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setavasabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā.
Indeed, by way of crossing over suffering, it is a boat; by way of reassurance, it is a hero in battle; by way of protection from fear, it is a well-fortified city; by way of not being smeared by the defilement of stinginess, it is a lotus; by way of burning away those (defilements), it is fire; by way of being difficult to approach, it is a venomous snake; by way of not being terrified, it is a lion; by way of being strong, it is an elephant; by way of being deemed highly auspicious, it is a white bull; by way of leading to the land of safety, it is the Cloud-Horse King.
Thật vậy, bố thí này, về mặt thoát khỏi khổ đau, giống như thuyền; về mặt an ủi, giống như dũng sĩ trong trận chiến; về mặt bảo vệ khỏi hiểm nguy, giống như thành trì kiên cố; về mặt không bị ô nhiễm bởi sự keo kiệt, giống như hoa sen; về mặt tiêu diệt chúng, giống như lửa; về mặt khó tiếp cận, giống như rắn độc; về mặt không sợ hãi, giống như sư tử; về mặt mạnh mẽ, giống như voi; về mặt được xem là điềm lành, giống như bò đực trắng; về mặt dẫn đến cõi an lạc, giống như vua ngựa Valāha.
Dānaṃ nāmetaṃ mayā gatamaggo, mayheso vaṃso, mayā dasa pāramiyo pūrentena velāmamahāyañño, mahāgovindamahāyañño, mahāsudassanamahāyañño, vessantaramahāyaññoti, anekamahāyaññā pavattitā, sasabhūtena jalitaaggikkhandhe attānaṃ niyyādentena sampattayācakānaṃ cittaṃ gahitaṃ.
This generosity is the path I have traveled; this is my lineage. By me, in fulfilling the ten Pāramīs, many great sacrifices were performed: the great Velāma sacrifice, the great Mahāgovinda sacrifice, the great Mahāsudassana sacrifice, the great Vessantara sacrifice. As the hare, by offering himself to a blazing fire, won the hearts of the mendicants who arrived.
Bố thí này là con đường ta đã đi, là dòng dõi của ta. Khi ta thực hành mười Ba-la-mật, ta đã thực hiện nhiều đại lễ cúng dường như đại lễ Velāma, đại lễ Mahāgovinda, đại lễ Mahāsudassana, đại lễ Vessantara. Khi là vua thỏ, ta đã dâng thân mình vào đống lửa đang cháy để làm hài lòng những người ăn xin.
Dānañhi loke sakkasampattiṃ deti mārasampattiṃ brahmasampattiṃ, cakkavattisampattiṃ, sāvakapāramīñāṇaṃ, paccekabodhiñāṇaṃ, abhisambodhiñāṇaṃ detīti evamādidānaguṇappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
Indeed, generosity in the world bestows the prosperity of Sakka, the prosperity of Māra, the prosperity of Brahmā, the prosperity of a Cakkavatti, the knowledge of a chief disciple's Pāramī, Paccekabodhi knowledge, and Abhisambodhi knowledge. This is the discourse connected with the virtues of generosity, and so on.
Thật vậy, bố thí ở đời này mang lại sự thành tựu của chư Thiên, sự thành tựu của Ma-vương, sự thành tựu của Phạm Thiên, sự thành tựu của Chuyển Luân Thánh Vương, trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn, trí tuệ Độc Giác Bồ-đề, trí tuệ Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Đây là bài pháp liên quan đến các công đức của bố thí như vậy.
Yasmā pana dānaṃ dento sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi.
Since one who gives alms is able to undertake morality, he then taught the discourse on morality.
Vì người bố thí có thể giữ giới, nên sau đó Ngài đã thuyết bài pháp về giới.
Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ.
The discourse on morality is: morality is a support, a foundation, an object, a refuge, a shelter, a resort, a destination.
Sīlakathanti (bài pháp về giới): Giới này là nơi nương tựa, là nền tảng, là chỗ dựa, là nơi bảo vệ, là nơi ẩn náu, là con đường, là chỗ dựa.
Sīlaṃ nāmetaṃ mama vaṃso, ahaṃ saṅkhapālanāgarājakāle bhūridattanāgarājakāle campeyyanāgarājakāle sīlavarājakāle mātuposakahatthirājakāle chaddantahatthirājakāleti anantesu attabhāvesu sīlaṃ paripūresiṃ.
This morality is my lineage. I perfected morality in countless existences, such as when I was the Nāga King Saṅkhapāla, the Nāga King Bhūridatta, the Nāga King Campeyya, King Sīlava, the elephant king Mātuposaka, and the elephant king Chaddanta.
Giới này là dòng dõi của ta. Ta đã hoàn thành giới trong vô số kiếp sống, như khi là vua rắn Sāṅkhapāla, khi là vua rắn Bhūridatta, khi là vua rắn Campeyya, khi là vua Sīlava, khi là vua voi Mātuposaka, khi là vua voi Chaddanta.
Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro natthi, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthi, sīlagandhasadiso gandho natthi.
Indeed, for the attainments of this world and the next, there is no support, foundation, object, refuge, shelter, resort, or destination like morality. There is no adornment like the adornment of morality. There is no flower like the flower of morality. There is no fragrance like the fragrance of morality.
Thật vậy, ở đời này và đời sau, không có nơi nương tựa, nền tảng, chỗ dựa, nơi bảo vệ, nơi ẩn náu, con đường, hay chỗ dựa nào sánh bằng giới. Không có trang sức nào sánh bằng trang sức của giới. Không có hoa nào sánh bằng hoa giới. Không có hương nào sánh bằng hương giới.
Sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlagandhānulittaṃ sadevakopi loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādisīlaguṇappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
Indeed, even the world with its devas, looking upon a person adorned with the adornment of morality and perfumed with the fragrance of morality, does not get enough. This is the discourse connected with the virtues of morality, and so on.
Thật vậy, một người được trang sức bằng giới, được xức hương giới, ngay cả thế giới chư Thiên cũng không thể nhìn đủ. Đây là bài pháp liên quan đến các công đức của giới như vậy.
‘‘Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatī’’ti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi.
To show that "by relying on this morality, this heaven is attained," he then taught the discourse on heaven after the discourse on morality.
Để chỉ ra rằng “nhờ giới này mà cõi trời được đạt đến,” Ngài đã thuyết bài pháp về cõi trời sau bài pháp về giới.
Saggakathanti ‘‘ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā, niccaṃ sampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ anubhavanti, tāvatiṃsā tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānī’’ti evamādisaggaguṇappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.
Saggakathaṃ means a discourse connected with the virtues of heaven, such as: "This heaven is desirable, pleasing, delightful; there is always sport here, always attainments are gained; the Cātumahārājika devas experience divine happiness and divine attainments for ninety hundred thousand years; the Tāvatiṃsa devas for three crores and sixty hundred thousand years."
Saggakathā (Chuyện về cõi trời) nghĩa là: "Cõi trời này là điều mong muốn, đáng yêu, vừa lòng; ở đó luôn có trò vui, luôn được hưởng các sự thành tựu. Chư thiên cõi Tứ Đại Thiên Vương hưởng lạc cõi trời và sự thành tựu cõi trời trong chín mươi ngàn năm. Chư thiên cõi Tam Thập Tam Thiên hưởng lạc cõi trời và sự thành tựu cõi trời trong ba mươi triệu và sáu mươi ngàn năm." Đây là lời nói liên quan đến các đức tính của cõi trời như vậy.
Saggasampattiṃ kathayantānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti.
Indeed, the mouths of the Buddhas are insufficient to describe the full extent of heavenly bliss.
Thật vậy, miệng của các vị Phật khi thuyết về sự thành tựu của cõi trời cũng không đủ sức.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘anekapariyāyena khvāhaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi (ma. ni. 3.255).
And it has been said: "Indeed, bhikkhus, I would speak of heaven in many ways," and so on.
Điều này cũng đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết về chuyện cõi trời bằng nhiều phương cách khác nhau," v.v.
Evaṃ saggakathāya palobhetvā pana hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya ‘‘ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarāgo kattabbo’’ti dassanatthaṃ ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.235-236; 2.42) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi.
Having enticed with the discourse on heaven, then, like adorning an elephant and then cutting off its trunk, in order to show that "this heaven too is impermanent, unstable, and one should not develop passionate desire for it," he taught the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures in the manner of "sensual pleasures are of little satisfaction, much suffering, much tribulation, and there is greater danger in them," and so on.
Sau khi đã dụ dỗ bằng lời nói về cõi trời như vậy, giống như việc trang hoàng một con voi rồi chặt vòi của nó, để chỉ ra rằng "cõi trời này cũng vô thường, không bền vững, không nên có lòng tham đắm ở đó," Ngài đã thuyết về sự nguy hiểm (ādīnava), sự thấp kém (okāra), và sự ô nhiễm (saṃkilesa) của các dục bằng cách nói: "Các dục ít vị ngọt, nhiều khổ đau, nhiều phiền não, sự nguy hiểm ở đây còn lớn hơn," v.v.
Tattha ādīnavoti doso.
Here, ādīnavo means fault.
Ở đây, ādīnava nghĩa là lỗi lầm.
Okāroti avakāro lāmakabhāvo.
Okāro means degradation, wretchedness.
Okāra nghĩa là sự thấp kém, sự hèn hạ.
Saṃkilesoti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ.
Saṃkileso means the defilement of beings in saṃsāra by them.
Saṃkilesa nghĩa là sự ô nhiễm của chúng sinh trong luân hồi do các dục.
Yathāha – ‘‘saṃkilissanti vata, bho, sattā’’ti (ma. ni. 2.351).
As it is said: "Indeed, sirs, beings become defiled."
Như đã nói: "Thật vậy, này các bạn, chúng sinh bị ô nhiễm."
Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi.
Having thus intimidated with the danger of sensual pleasures, he proclaimed the advantage in renunciation.
Sau khi răn đe bằng sự nguy hiểm của các dục như vậy, Ngài đã tuyên bố lợi ích của sự xuất ly (nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi).
Kallacittanti arogacittaṃ.
Kallacittaṃ means a healthy mind.
Kallacitta nghĩa là tâm không bệnh tật.
Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā attanāyeva uddharitvā gahitā, sayambhuñāṇena diṭṭhā asādhāraṇā aññesanti attho.
Sāmukkaṃsikā means that which is uplifted by oneself, taken by oneself, seen by self-existent knowledge, and not common to others.
Sāmukkaṃsikā nghĩa là tự mình nâng lên, tự mình rút ra và nắm giữ, được thấy bằng tự giác trí, không phổ biến cho người khác.
Kā pana sāti?
What is it?
Vậy đó là gì?
Ariyasaccadesanā.
The teaching of the Noble Truths.
Là sự thuyết giảng về các Thánh đế.
Tenevāha – dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magganti.
Therefore, he said: dukkha, samudaya, nirodha, magga.
Vì thế, Ngài đã nói: khổ, tập, diệt, đạo.
Virajaṃ vītamalanti rāgarajādīnaṃ abhāvā virajaṃ, rāgamalādīnaṃ vigatattā vītamalaṃ.
Virajaṃ vītamalaṃ means stainless due to the absence of the dust of passion and so on, and free from defilement due to the removal of the defilement of passion and so on.
Virajaṃ vītamalaṃ nghĩa là không có bụi bẩn của tham ái, v.v., nên là virajaṃ (không bụi trần); các cấu uế như tham ái, v.v., đã biến mất, nên là vītamalaṃ (không cấu uế).
Dhammacakkhunti idha sotāpattimaggo adhippeto.
Dhammacakkhu here refers to the path of stream-entry (sotāpattimagga).
Dhammacakkhu ở đây có nghĩa là Sơ quả Tu-đà-hoàn.
Tassa uppattiākāradassanatthaṃ yaṃkiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti āha.
To show the manner of its arising, he said: Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease.
Để chỉ ra cách thức phát sinh của nó, Ngài nói: "Bất cứ điều gì có tính chất tập khởi, tất cả đều có tính chất đoạn diệt."
Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena evaṃ sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.
For it arises by taking cessation as its object and penetrating all conditioned phenomena in this way, in terms of its function.
Thật vậy, nó phát sinh bằng cách lấy Niết-bàn làm đối tượng và thấu hiểu tất cả các pháp hữu vi theo chức năng của nó.
Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo.
Diṭṭhadhammo means one by whom the Dhamma of the Noble Truths has been seen.
Pháp Thánh đế được thấy bởi người này nên gọi là diṭṭhadhamma (đã thấy Pháp).
Esa nayo sesesupi.
This method applies to the remaining terms as well.
Tương tự cho các trường hợp còn lại.
Tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho.
Tiṇṇavicikiccho means one by whom doubt has been crossed.
Sự hoài nghi đã được vượt qua bởi người này nên gọi là tiṇṇavicikiccho (đã vượt qua hoài nghi).
Vigatā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho.
Vigatakathaṃkatho means one whose perplexity has vanished.
Sự nghi ngờ đã biến mất đối với người này nên gọi là vigatakathaṃkatho (không còn nghi ngờ).
Visārajjaṃ pattoti vesārajjappatto.
Vesārajjappatto means one who has attained confidence.
Đã đạt được sự tự tin nên gọi là vesārajjappatto (đã đạt đến sự tự tin).
Satthusāsane.
In the Teacher's Dispensation.
Trong giáo pháp của bậc Đạo Sư.
Nāssa paro paccayo, na paraṃ saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo.
Aparappaccayo means one who has no other reliance, who does not act here based on the faith of another.
Người này không phụ thuộc vào người khác, không hành xử ở đây bằng niềm tin vào người khác nên gọi là aparappaccayo (không phụ thuộc vào người khác).
Pavattamaṃsanti pakatiyā pavattaṃ kappiyamaṃsaṃ mūlaṃ gahetvā antarāpaṇe pariyesāhīti adhippāyo.
Pavattamaṃsaṃ means naturally available, permissible meat. The intention is: "Go to the market and search for meat that is already available."
Pavattamaṃsaṃ nghĩa là thịt hợp lệ tự nhiên có sẵn, ý muốn nói: hãy cầm tiền mà tìm mua ở chợ.
Sambahulā nigaṇṭhāti pañcasatamattā nigaṇṭhā.
Sambahulā nigaṇṭhā means about five hundred Nigaṇṭhas.
Sambahulā nigaṇṭhā nghĩa là khoảng năm trăm vị Ni-kiền-tử.
Thūlaṃ pasunti thūlaṃ mahāsarīraṃ gokaṇṇamahiṃsasūkarasaṅkhātaṃ pasuṃ.
Thūlaṃ pasuṃ means a large-bodied animal, such as an ox, buffalo, or pig.
Thūlaṃ pasuṃ nghĩa là con vật lớn, thân hình to lớn, như bò, trâu, heo.
Uddissakatanti attānaṃ uddisitvā kataṃ, māritanti attho.
Uddissakataṃ means made, meaning killed, for oneself.
Uddissakata nghĩa là được làm ra (giết) vì mình, tức là bị giết.
Paṭiccakammanti svāyaṃ taṃ maṃsaṃ paṭicca taṃ pāṇavadhakammaṃ phusati.
Paṭiccakammaṃ means that deed of taking life is connected with that meat.
Paṭiccakamma nghĩa là hành động sát sinh đó liên quan đến miếng thịt đó.
Tañhi akusalaṃ upaḍḍhaṃ dāyakassa, upaḍḍhaṃ paṭiggāhakassa hotīti nesaṃ laddhi.
For their doctrine is that such unwholesome kamma is half for the giver and half for the recipient.
Theo quan điểm của họ, một nửa nghiệp bất thiện đó thuộc về người cho, một nửa thuộc về người nhận.
Aparo nayo – paṭiccakammanti attānaṃ paṭiccakataṃ.
Another explanation: Paṭiccakammaṃ means made for oneself.
Một cách giải thích khác – paṭiccakamma nghĩa là được làm ra vì mình.
Atha vā paṭiccakammanti nimittakammassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ paṭiccakammaṃ ettha atthīti maṃsampi paṭiccakammanti vuttaṃ.
Or paṭiccakammaṃ is a designation for a deed done with a specific intention; since such a deed is present here, the meat is also called paṭiccakamma.
Hoặc paṭiccakamma là tên gọi của nghiệp nhân duyên, vì có nghiệp nhân duyên ở đây nên thịt cũng được gọi là paṭiccakamma.
Upakaṇṇaketi kaṇṇamūle.
Upakaṇṇake means near the ear.
Upakaṇṇake nghĩa là ở gần tai.
Alanti paṭikkhepavacanaṃ, kiṃ imināti attho.
Alaṃ is a word of rejection, meaning "What is the use of this?"
Alaṃ là từ chối, ý nói: cái này có ích gì?
Na ca paneteti ete āyasmanto dīgharattaṃ avaṇṇakāmā hutvā avaṇṇaṃ bhāsantāpi abbhācikkhantā na jiridanti, abbhakkhānassa antaṃ na gacchantīti attho.
"Na ca panete": Even though these venerable ones, desiring fault for a long time, speak fault and accuse, they do not come to an end; they do not reach the end of the accusation.
Na ca panete nghĩa là những Tôn giả này, dù đã lâu ngày muốn nói điều không tốt và đã nói điều không tốt, dù đã vu khống, cũng không già đi, tức là không đạt đến cuối của sự vu khống.
Atha vā lajjanatthe idaṃ jiridantīti padaṃ daṭṭhabbaṃ, na lajjantīti attho.
Or, this word "jiridanti" should be understood in the sense of shame; it means they are not ashamed.
Hoặc từ jiridantī nên được hiểu theo nghĩa xấu hổ, tức là không xấu hổ.
13. Tatiye aṅgehīti guṇaṅgehi.
13. In the third*, "aṅgehi" means with the qualities (guṇaṅgehi).
13. Trong kinh thứ ba, aṅgehī nghĩa là với các phẩm chất.
Tassaṃ disāyaṃ jāto hotīti tassaṃ sindhunadītīradisāyaṃ jāto hoti.
"Tassaṃ disāyaṃ jāto hoti" means he is born in that region, the region on the bank of the Sindhu river.
Tassaṃ disāyaṃ jāto hotī nghĩa là được sinh ra ở vùng bờ sông Sindhu đó.
Aññepi bhadrā assājānīyā tattheva jāyanti.
Other excellent thoroughbred horses are also born there.
Những con ngựa tốt khác cũng được sinh ra ở đó.
Allaṃ vā sukkhaṃ vāti allatiṇaṃ vā sukkhatiṇaṃ vā.
"Allaṃ vā sukkhaṃ vā" means wet grass or dry grass.
Allaṃ vā sukkhaṃ vā nghĩa là cỏ tươi hoặc cỏ khô.
Nāññe asse ubbejetāti aññe asse na ubbejeti na paharati na ḍaṃsati na kalahaṃ karoti.
"Nāññe asse ubbejetā" means he does not frighten other horses, does not kick, does not bite, and does not quarrel.
Nāññe asse ubbejetā nghĩa là không làm phiền, không đá, không cắn, không gây gổ với những con ngựa khác.
Sāṭheyyānīti saṭhabhāvo.
"Sāṭheyyānī" means crookedness.
Sāṭheyyānī nghĩa là sự gian xảo.
Kūṭeyyānīti kūṭabhāvo.
"Kūṭeyyānī" means deceitfulness.
Kūṭeyyānī nghĩa là sự lừa dối.
Jimheyyānīti jimhabhāvo.
"Jimheyyānī" means slyness.
Jimheyyānī nghĩa là sự quanh co.
Vaṅkeyyānīti vaṅkabhāvā.
"Vaṅkeyyānī" means deviousness.
Vaṅkeyyānī nghĩa là sự cong vẹo.
Iccassa catūhipi padehi asikkhitabhāvova kathito.
Thus, by these four terms, his untrained state is described.
Với bốn từ này, chỉ nói lên sự thiếu huấn luyện của nó.
Vāhīti vahanasabhāvo dinnovādapaṭikaro.
"Vāhī" means having the nature of carrying, one who responds to instruction given.
Vāhī nghĩa là có khả năng chuyên chở, tuân theo lời huấn luyện đã được ban.
Yāva jīvitamaraṇapariyādānāti yāva jīvitassa maraṇena pariyosānā.
"Yāva jīvitamaraṇapariyādānā" means until the termination of life by death.
Yāva jīvitamaraṇapariyādānā nghĩa là cho đến khi sự sống kết thúc bằng cái chết.
Sakkaccaṃ paribhuñjatīti amataṃ viya paccavekkhitvā paribhuñjati.
"Sakkaccaṃ paribhuñjati" means he partakes mindfully, as if it were nectar.
Sakkaccaṃ paribhuñjatī nghĩa là thọ dụng một cách cẩn trọng như cam lồ.
Purisathāmenātiādīsu ñāṇathāmādayo kathitā.
In "purisathāmenā" and so on, the strength of knowledge (ñāṇathāmā) and so forth are mentioned.
Trong purisathāmena v.v., đã nói về sức mạnh trí tuệ, v.v.
Saṇṭhānanti osakkanaṃ paṭippassaddhi.
"Saṇṭhānaṃ" means withdrawal, cessation.
Saṇṭhāna nghĩa là sự lùi lại, sự lắng dịu.
14. Catutthe ‘‘pehī’’ti vuttoti ‘‘gacchā’’ti vutto.
14. In the fourth*, "‘pehī’ti vutto" means when told "Go!"
14. Trong kinh thứ tư, "pehī"ti vutto nghĩa là được bảo "đi đi".
Piṭṭhito rathaṃ pavattetīti khandhaṭṭhikena yugaṃ uppīḷitvā pacchimabhāgena rathaṃ pavaṭṭento osakkati.
"Piṭṭhito rathaṃ pavatteti" means by pressing the yoke with his shoulder bone, he retreats by moving the chariot backward.
Piṭṭhito rathaṃ pavattetī nghĩa là nó lùi lại bằng cách dùng xương vai ép vào ách và đẩy xe bằng phần sau.
Pacchā laṅghati, kubbaraṃ hanatīti dve pacchimapāde ukkhipitvā tehi paharitvā rathakubbaraṃ bhindati.
"Pacchā laṅghati, kubbaraṃ hanati" means he lifts his two hind legs and kicks with them, breaking the chariot shaft.
Pacchā laṅghati, kubbaraṃ hanatī nghĩa là nó nhấc hai chân sau lên, dùng chúng đá vào và làm vỡ trục xe.
Tidaṇḍaṃ bhañjatīti rathassa purato tayo daṇḍakā honti, te bhañjati.
"Tidaṇḍaṃ bhañjati" means he breaks the three poles that are in front of the chariot.
Tidaṇḍaṃ bhañjatī nghĩa là nó làm gãy ba thanh gỗ ở phía trước xe.
Rathīsāya satthiṃ ussajjitvāti sīsaṃ nāmetvā yugaṃ bhūmiyaṃ pātetvā satthinā rathīsaṃ paharitvā.
"Rathīsāya satthiṃ ussajjitvā" means lowering his head, dropping the yoke to the ground, and kicking the chariot pole with his thigh.
Rathīsāya satthiṃ ussajjitvā nghĩa là nó cúi đầu, làm rơi ách xuống đất, rồi dùng đùi đá vào trục xe.
Ajjhomaddatīti dvīhi purimapādehi īsaṃ maddanto tiṭṭhati.
"Ajjhomaddati" means he stands pressing down on the pole with his two front legs.
Ajjhomaddatī nghĩa là nó đứng đè lên trục xe bằng hai chân trước.
Ubbaṭumaṃ rathaṃ karotīti thalaṃ vā kaṇḍakaṭṭhānaṃ vā rathaṃ āropeti.
"Ubbaṭumaṃ rathaṃ karoti" means he drives the chariot onto high ground or a thorny place.
Ubbaṭumaṃ rathaṃ karotī nghĩa là nó đẩy xe lên chỗ đất cao hoặc chỗ có gai.
Anādiyitvāti amanasikatvā agaṇitvā.
"Anādiyitvā" means without paying attention, without considering.
Anādiyitvā nghĩa là không chú ý, không đếm xỉa.
Mukhādhānanti mukhaṭhapanatthāya dinnaṃ ayasaṅkhalikaṃ.
"Mukhādhānaṃ" means the iron bit given to be placed in the mouth.
Mukhādhāna nghĩa là cái vòng sắt được đặt vào miệng.
Khīlaṭṭhāyīti cattāro pāde thambhe viya niccalaṃ ṭhapetvā khīlaṭṭhānasadisena ṭhānena tiṭṭhati.
"Khīlaṭṭhāyī" means he stands in a pillar-like position, holding his four legs motionless like pillars.
Khīlaṭṭhāyī nghĩa là nó đứng yên như một cái cọc, đặt bốn chân bất động như những cái cột.
Imasmiṃ sutte vaṭṭameva kathitaṃ.
In this sutta, only the cycle of existence (vaṭṭa) is described.
Trong kinh này, chỉ nói về luân hồi.
15. Pañcame asajjhāyamalāti uggahitamantānaṃ asajjhāyakaraṇaṃ malaṃ nāma hoti.
15. In the fifth*, "asajjhāyamalā" means not reciting the memorized mantras is called a defilement.
15. Trong kinh thứ năm, asajjhāyamalā nghĩa là không ôn tập các câu thần chú đã học là một loại cấu uế.
Anuṭṭhānamalā gharāti uṭṭhānavīriyābhāvo gharānaṃ malaṃ nāma.
"Anuṭṭhānamalā gharā" means the lack of energetic effort is a defilement for households.
Anuṭṭhānamalā gharā nghĩa là thiếu tinh tấn là cấu uế của các gia đình.
Vaṇṇassāti sarīravaṇṇassa.
"Vaṇṇassa" means of the bodily complexion.
Vaṇṇassā nghĩa là của sắc thân.
Rakkhatoti yaṃkiñci attano santakaṃ rakkhantassa.
"Rakkhato" means for one who protects whatever belongs to oneself.
Rakkhato nghĩa là của người bảo vệ bất cứ thứ gì thuộc về mình.
Avijjā paramaṃ malanti tato sesākusaladhammamalato aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇabhūtā vaṭṭamūlasaṅkhātā bahalandhakāraavijjā paramaṃ malaṃ.
"Avijjā paramaṃ malaṃ" means ignorance, which is the root of the cycle of existence (vaṭṭa), being unaware in eight respects, a profound darkness, is the supreme defilement, more so than the remaining unwholesome defilements.
Avijjā paramaṃ mala nghĩa là vô minh, tức sự vô tri ở tám chỗ, là gốc rễ của luân hồi, là bóng tối dày đặc, là cấu uế tối thượng hơn các cấu uế của các pháp bất thiện còn lại.
Tato hi malataraṃ nāma natthi.
Indeed, there is nothing more defiling than that.
Thật vậy, không có gì cấu uế hơn nó.
Imasmimpi sutte vaṭṭameva kathitaṃ.
In this sutta too, only the cycle of existence (vaṭṭa) is described.
Trong kinh này cũng chỉ nói về luân hồi.
16. Chaṭṭhe dūteyyanti dūtakammaṃ.
16. In the sixth*, "dūteyyaṃ" means the task of a messenger.
16. Trong kinh thứ sáu, dūteyya nghĩa là công việc sứ giả.
Gantumarahatīti taṃ dūteyyasaṅkhātaṃ sāsanaṃ dhāretvā harituṃ arahati.
"Gantumarahatī" means he is worthy to bear and convey that message, which is the task of a messenger.
Gantumarahatī nghĩa là xứng đáng mang thông điệp đó.
Sotāti yo taṃ assa sāsanaṃ deti, tassa sotā.
"Sotā" means the listener of him who gives that message.
Sotā nghĩa là người nghe thông điệp đó từ người đưa.
Sāvetāti taṃ uggaṇhitvā ‘‘idaṃ nāma tumhehi vutta’’nti paṭisāvetā.
Sāvetā means one who, having grasped it, proclaims it back, saying, "This indeed was spoken by you all."
Sāvetā nghĩa là ghi nhớ điều đó và nhắc lại rằng "điều này đã được quý vị nói".
Uggahetāti suggahitaṃ katvā uggahetā.
Uggahetā means one who grasps it by making it well-grasped.
Uggahetā nghĩa là ghi nhớ một cách chắc chắn.
Dhāretāti sudhāritaṃ katvā dhāretā.
Dhāretā means one who retains it by making it well-retained.
Dhāretā nghĩa là ghi nhớ một cách vững chắc.
Viññāti atthānatthassa atthaṃ jānitā.
Viññā means one who knows the meaning of what is beneficial and unbeneficial.
Viññā nghĩa là người hiểu ý nghĩa của điều lợi và điều bất lợi.
Viññāpetāti paraṃ vijānāpetā.
Viññāpetā means one who makes another understand.
Viññāpetā nghĩa là người làm cho người khác hiểu.
Sahitā sahitassāti idaṃ sahitaṃ, idaṃ asahitanti evaṃ sahitāsahitassa kusalo, upagatānupagatesu cheko sāsanaṃ ārocento sahitaṃ sallakkhetvā āroceti.
Sahitā sahitassā means one skilled in what is proper and improper, knowing "this is proper, this is improper." One who is clever regarding what is advantageous and disadvantageous, when conveying a message, discerns what is proper and then conveys it.
Sahitā sahitassa nghĩa là người khéo léo trong việc phân biệt điều gì là phù hợp, điều gì là không phù hợp; người tinh thông trong việc phân biệt điều gì mang lại lợi ích và điều gì không, khi trình bày giáo pháp thì lưu ý đến điều phù hợp rồi trình bày.
Na byathatīti vedhati na chambhati.
Na byathatī means does not tremble, is not perturbed.
Na byathatī nghĩa là không run sợ, không bối rối.
Asandiddhanti nissandehaṃ vigatasaṃsayaṃ.
Asandiddhaṃ means doubtless, free from doubt.
Asandiddhaṃ nghĩa là không nghi ngờ, không còn hoài nghi.
Pucchitoti pañhatthāya pucchito.
Pucchito means when questioned for a problem.
Pucchito nghĩa là được hỏi về một vấn đề.
19. Navame pahārādoti evaṃnāmako.
In the ninth (sutta), Pahārādo means one named thus.
19. Trong kinh thứ chín, Pahārādo là tên như vậy.
Asurindoti asurajeṭṭhako.
Asurindo means the chief of the asuras.
Asurindo nghĩa là thủ lĩnh của các A-tu-la.
Asuresu hi vepacitti rāhu pahārādoti ime tayo jeṭṭhakā.
Among the asuras, Vepacitti, Rāhu, and Pahārāda—these three are indeed the chiefs.
Trong số các A-tu-la, Vepacitti, Rāhu và Pahārāda là ba thủ lĩnh.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti dasabalassa abhisambuddhadivasato paṭṭhāya ‘‘ajja gamissāmi sve gamissāmī’’ti ekādasa vassāni atikkamitvā dvādasame vasse satthu verañjāyaṃ vasanakāle ‘‘sammāsambuddhassa santikaṃ gamissāmī’’ti cittaṃ uppādetvā ‘‘mama ‘ajja sve’ti dvādasa vassāni jātāni, handāhaṃ idāneva gacchāmī’’ti taṅkhaṇaṃyeva asuragaṇaparivuto asurabhavanā nikkhamitvā divā divassa yena bhagavā tenupasaṅkami, ekamantaṃ aṭṭhāsīti so kira ‘‘tathāgataṃ pañhaṃ pucchitvā eva dhammaṃ suṇissāmī’’ti āgato, tathāgatassa pana diṭṭhakālato paṭṭhāya buddhagāravena pucchituṃ asakkonto api satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Yena Bhagavā tenupasaṅkamī means that having passed eleven years from the day the Buddha attained full enlightenment, thinking "I will go today, I will go tomorrow," in the twelfth year, when the Master was residing in Verañjā, he conceived the thought, "I will go to the presence of the Fully Self-Awakened One." And then, reflecting, "It has been twelve years since I started thinking 'today, tomorrow,' well, I will go right now," at that very moment, surrounded by a host of asuras, he set out from the asura realm and approached the Exalted One in broad daylight. ekamantaṃ aṭṭhāsī means that he had indeed come thinking, "I will listen to the Dhamma after asking the Tathāgata a question," but out of reverence for the Buddha, he was unable to ask questions from the moment he saw the Tathāgata. Instead, he paid homage to the Master and stood to one side.
Yena Bhagavā tenupasaṅkamī nghĩa là từ ngày Đức Thế Tôn chứng đạt Chánh Đẳng Giác, A-tu-la Pahārāda đã nghĩ "Hôm nay ta sẽ đi, ngày mai ta sẽ đi" và đã bỏ lỡ mười một năm. Đến năm thứ mười hai, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Verañjā, ông đã phát khởi ý nghĩ "Ta sẽ đến yết kiến Đức Chánh Đẳng Giác". Ông tự nhủ "Ta đã trì hoãn 'hôm nay, ngày mai' đến mười hai năm rồi, ta phải đi ngay bây giờ". Ngay lúc đó, ông cùng đoàn tùy tùng A-tu-la rời khỏi cung điện A-tu-la, giữa ban ngày, đi đến nơi Đức Thế Tôn đang ngự, rồi ekamantaṃ aṭṭhāsi (đứng sang một bên). Ông ta đã đến với ý định "Ta sẽ hỏi Đức Như Lai một vấn đề rồi nghe pháp". Nhưng từ khi nhìn thấy Đức Như Lai, vì lòng tôn kính Đức Phật, ông không thể hỏi được mà chỉ đảnh lễ Đức Đạo Sư rồi đứng sang một bên.
Tato satthā cintesi – ‘‘ayaṃ pahārādo mayi akathente paṭhamataraṃ kathetuṃ na sakkhissati, ciṇṇavasiṭṭhāneyeva naṃ kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ ekaṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti.
Then the Master reflected, "This Pahārāda will not be able to speak first if I do not speak. I shall ask him a question to initiate a conversation, on a familiar topic."
Sau đó, Đức Đạo Sư suy nghĩ: "Pahārāda này sẽ không thể nói trước khi ta nói. Để khơi mào câu chuyện, ta sẽ hỏi ông ta một vấn đề liên quan đến những gì ông ta đã quen thuộc".
Atha naṃ pucchanto api pana pahārādātiādimāha.
Then, wishing to ask him, he uttered words beginning with api pana pahārādā.
Rồi, khi hỏi ông ấy, Đức Thế Tôn đã nói câu mở đầu api pana Pahārādā.
Tattha abhiramantīti ratiṃ vindanti, anukkaṇṭhamānā vasantīti attho.
There, abhiramantī means do you find delight? The meaning is, do you dwell without annoyance?
Trong đó, abhiramantī nghĩa là tìm thấy sự hoan hỷ, tức là sống mà không chán nản.
So ‘‘pariciṇṇaṭṭhāneyeva maṃ bhagavā pucchatī’’ti attamano hutvā abhiramanti, bhanteti āha.
He, being joyful, thinking, "The Blessed One is asking me about a familiar topic," said, " Abhiramanti, Bhante (We delight, venerable sir)."
Ông ấy vui mừng vì Đức Thế Tôn đã hỏi mình về điều đã quen thuộc, rồi thưa: "Bạch Thế Tôn, chúng con hoan hỷ".
Anupubbaninnotiādīni sabbāni anupaṭipāṭiyā ninnabhāvassa vevacanāni.
Anupubbaninno and so on, are all synonyms for the state of being gradually sloped.
Anupubbaninno và các từ khác đều là những từ đồng nghĩa với trạng thái dốc dần theo thứ tự.
Na āyatakeneva papātoti na chinnataṭamahāsobbho viya āditova papāto.
Na āyatakeneva papāto means it is not a steep drop right from the start, like a great chasm with broken banks.
Na āyatakeneva papāto nghĩa là không phải là một vực sâu ngay từ đầu như một hố lớn có bờ bị sụp đổ.
So hi tīrato paṭṭhāya ekaṅguladvaṅgulavidatthiratanayaṭṭhiusabhaaḍḍhagāvutagāvutaaḍḍhayojanādivasena gambhīro hutvā gacchanto sinerupādamūle caturāsītiyojanasahassagambhīro hutvā ṭhitoti dasseti.
Indeed, the ocean, starting from the shore, increases in depth by one, two fingers, a span, a cubit, a rod, a yojana, a half-gavuta, a gavuta, a half-yojana, and so on, reaching a depth of eighty-four thousand yojanas at the foot of Mount Sineru, thus indicating this meaning.
Điều đó cho thấy rằng đại dương, bắt đầu từ bờ với độ sâu tăng dần từng phân, hai phân, một gang, một khuỷu tay, một sải, một usabha, nửa gāvuta, một gāvuta, nửa yojana, v.v., đến chân núi Sineru thì sâu tám mươi bốn ngàn yojana.
Gaṅgāyamunāti idha ṭhatvā imāsaṃ nadīnaṃ uppattikathaṃ kathetuṃ vaṭṭati.
Gaṅgāyamunā: It is appropriate to pause here and recount the origin story of these rivers.
Gaṅgāyamunā: Ở đây, nên dừng lại để kể về sự hình thành của các con sông này.
Ayaṃ tāva jambudīpo dasasahassayojanaparimāṇo, tattha catusahassayojanaparimāṇo padeso udakena ajjhotthaṭo mahāsamuddoti saṅkhaṃ gato, tisahassayojanappamāṇe manussā vasanti, tisahassayojanappamāṇe himavā patiṭṭhito ubbedhena pañcayojanasatiko caturāsītikūṭasahassapaṭimaṇḍito samantato sandamānapañcasatanadīvicitto, yattha āyāmavitthārena ca gambhīrato ca paṇṇāsapaṇṇāsayojanā diyaḍḍhayojanasataparimaṇḍalā anotattadaho kaṇṇamuṇḍadaho rathakāradaho chaddantadaho kuṇāladaho mandākinidaho sīhappapātadahoti satta mahāsarā patiṭṭhahanti.
This Jambudīpa is ten thousand yojanas in extent. Of that, a region of four thousand yojanas is covered by water, referred to as the great ocean. In a region of three thousand yojanas, humans dwell. In a region of three thousand yojanas, the Himavā stands, five hundred yojanas in height, adorned with eighty-four thousand peaks, and variegated with five hundred rivers flowing from all sides. There, seven great lakes are situated, each fifty by fifty yojanas in length and width, and deep, with a circumference of one hundred and fifty yojanas. These are Anotattadaha, Kaṇṇamuṇḍadaha, Rathakāradaha, Chaddantadaha, Kuṇāladaha, Mandākinidaha, and Sīhappapātadaha.
Trước hết, Jambudīpa này có chu vi mười ngàn yojana. Trong đó, một khu vực rộng bốn ngàn yojana bị nước bao phủ được gọi là đại dương. Con người sống trong khu vực rộng ba ngàn yojana. Dãy núi Himavā cao năm trăm yojana, rộng ba ngàn yojana, được trang trí bởi tám mươi bốn ngàn đỉnh núi, và được tô điểm bởi năm trăm con sông chảy xiết từ khắp nơi. Tại đó, có bảy hồ lớn: hồ Anotattā, hồ Kaṇṇamuṇḍa, hồ Rathakāra, hồ Chaddanta, hồ Kuṇāla, hồ Mandākinī, và hồ Sīhappapāta, mỗi hồ có chiều dài, chiều rộng và chiều sâu năm mươi yojana, và chu vi một trăm năm mươi yojana.
Tesu anotatto sudassanakūṭaṃ cittakūṭaṃ kāḷakūṭaṃ gandhamādanakūṭaṃ kelāsakūṭanti imehi pañcahi pabbatehi parikkhitto.
Among these, Anotatta is surrounded by these five mountains: Sudassanakūṭa, Cittakūṭa, Kāḷakūṭa, Gandhamādanakūṭa, and Kelāsakūṭa.
Trong số đó, hồ Anotattā được bao quanh bởi năm ngọn núi: Sudassanakūṭa, Cittakūṭa, Kāḷakūṭa, Gandhamādanakūṭa, và Kelāsakūṭa.
Tattha sudassanakūṭaṃ sovaṇṇamayaṃ dviyojanasatubbedhaṃ antovaṅkaṃ kākamukhasaṇṭhānaṃ tameva saraṃ paṭicchādetvā tiṭṭhati, cittakūṭaṃ sabbaratanamayaṃ, kāḷakūṭaṃ añjanamayaṃ, gandhamādanakūṭaṃ sānumayaṃ abbhantare muggavaṇṇaṃ, mūlagandho sāragandho pheggugandho tacagandho papaṭikāgandho rasagandho pattagandho pupphagandho phalagandho gandhagandhoti imehi dasahi gandhehi ussannaṃ, nānappakāraosadhasañchannaṃ kāḷapakkhauposathadivase ādittamiva aṅgāraṃ jalantaṃ tiṭṭhati, kelāsakūṭaṃ rajatamayaṃ.
There, Sudassanakūṭa mountain is made of gold, two hundred yojanas high, curved inwards, shaped like a crow's beak, and stands covering that very lake. Cittakūṭa mountain is made of all kinds of jewels. Kāḷakūṭa mountain is made of collyrium. Gandhamādanakūṭa mountain consists of ridges and valleys, mung-bean colored inside, abundant with these ten fragrances: root fragrance, heartwood fragrance, sapwood fragrance, bark fragrance, flaky bark fragrance, sap fragrance, leaf fragrance, flower fragrance, fruit fragrance, and the fragrance of various perfumes. It is covered with various kinds of medicinal herbs, and on the uposatha day of the dark fortnight, it glows like burning embers. Kelāsakūṭa mountain is made of silver.
Trong số đó, núi Sudassanakūṭa bằng vàng, cao hai trăm yojana, cong vào bên trong, có hình dạng mỏ quạ, che phủ hồ đó. Núi Cittakūṭa bằng tất cả các loại ngọc. Núi Kāḷakūṭa bằng thuốc mắt. Núi Gandhamādanakūṭa có sườn núi, bên trong có màu xanh đậu. Núi này tràn ngập mười loại hương thơm: hương rễ, hương lõi, hương giác, hương vỏ, hương vỏ cây, hương nhựa, hương lá, hương hoa, hương quả, và hương của các loại hương liệu. Vào ngày Uposatha của kỳ trăng khuyết, núi này sáng rực như than hồng đang cháy. Núi Kelāsakūṭa bằng bạc.
Sabbāni sudassanena samānubbedhasaṇṭhānāni tameva saraṃ paṭicchādetvā ṭhitāni.
All of them are of the same height and form as Sudassana, standing and covering that very lake.
Tất cả các ngọn núi đều có chiều cao và hình dạng tương tự như Sudassana, che phủ hồ đó.
Tāni sabbāni devānubhāvena nāgānubhāvena ca vassanti, nadiyo cetesu sandanti.
All these (mountains) abound by the power of devas and nāgas, and rivers flow in them.
Tất cả chúng đều có mưa nhờ thần lực của chư thiên và thần lực của các Nāga, và các con sông chảy trong chúng.
Taṃ sabbampi udakaṃ anotattameva pavisati.
All that water flows into Anotatta itself.
Tất cả nước đó đều chảy vào hồ Anotattā.
Candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena tattha obhāsaṃ karonti, ujuṃ gacchantā na karonti.
The moon and sun, when moving south or north, illuminate that place through the gaps between the mountains; when moving straight, they do not.
Mặt trăng và mặt trời khi di chuyển về phía nam hoặc phía bắc thì chiếu sáng qua các khe núi, nhưng khi di chuyển thẳng thì không.
Tenevassa anotatto tisaṅkhā udapādi.
Therefore, the name Anotatta (unheated) arose for it.
Vì lý do đó, hồ này có tên gọi Anotattā (không bị nung nóng).
Tassa catūsu passesu sīhamukhaṃ, hatthimukhaṃ, assamukhaṃ, usabhamukhanti cattāri mukhāni honti, yehi catasso nadiyo sandanti.
On its four sides are four mouths: a lion's mouth, an elephant's mouth, a horse's mouth, and a bull's mouth, from which four rivers flow.
Hồ này có bốn cửa ở bốn phía: cửa Sư Tử, cửa Voi, cửa Ngựa, và cửa Bò Đực, từ đó bốn con sông chảy ra.
Sīhamukhena nikkhantanadītīre sīhā bahutarā honti, hatthimukhādīhi hatthiassausabhā.
On the banks of the river emerging from the lion's mouth, lions are abundant; from the elephant's mouth, and so on, elephants, horses, and bulls (are abundant).
Bờ sông chảy ra từ cửa Sư Tử có nhiều sư tử hơn, còn từ cửa Voi, v.v. thì có voi, ngựa, bò đực.
Puratthimadisato nikkhantanadī anotattaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā itarā tisso nadiyo anupagamma pācīnahimavanteneva amanussapathaṃ gantvā mahāsamuddaṃ pavisati.
The river emerging from the eastern direction circumambulates Anotatta three times, and without joining the other three rivers, it flows along the eastern Himalayas, through uninhabited paths, and enters the great ocean.
Con sông chảy ra từ phía Đông, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ Anotattā, không chảy vào ba con sông kia mà đi qua con đường không có người ở phía đông Himavā rồi đổ vào đại dương.
Pacchimadisato ca uttaradisato ca nikkhantanadiyopi tatheva padakkhiṇaṃ katvā pacchimahimavanteneva uttarahimavanteneva ca amanussapathaṃ gantvā mahāsamuddaṃ pavisanti.
The rivers emerging from the western and northern directions likewise circumambulate three times and flow along the western Himalayas and northern Himalayas, respectively, through uninhabited paths, and enter the great ocean.
Các con sông chảy ra từ phía Tây và phía Bắc cũng tương tự, sau khi đi nhiễu ba vòng, đi qua con đường không có người ở phía tây Himavā và phía bắc Himavā rồi đổ vào đại dương.
Dakkhiṇamukhato nikkhantanadī pana taṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā uttarena ujukaṃ pāsāṇapiṭṭheneva saṭṭhi yojanāni gantvā pabbataṃ paharitvā uṭṭhāya parikkhepena tigāvutappamāṇā udakadhārā hutvā ākāsena saṭṭhi yojanāni gantvā tiyaggaḷe nāma pāsāṇe patitā, pāsāṇo udakadhārāvegena bhinno.
The river emerging from the southern mouth, however, circumambulates it three times, goes straight north for sixty yojanas over a rock surface, then, striking a mountain, rises up and becomes a waterfall of three gavutas in circumference, travels sixty yojanas through the air, and falls onto a rock called Tiyaggaḷa, which is split by the force of the waterfall.
Còn con sông chảy ra từ cửa phía Nam, sau khi đi nhiễu ba vòng quanh hồ, chảy thẳng về phía bắc trên mặt đá sáu mươi yojana, rồi đâm vào một ngọn núi, dâng lên thành một dòng nước rộng ba gāvuta trên không trung, chảy sáu mươi yojana rồi rơi xuống tảng đá gọi là Tiyaggaḷa, tảng đá bị vỡ do sức mạnh của dòng nước.
Tattha paññāsayojanappamāṇā tiyaggaḷā nāma mahāpokkharaṇī jātā, pokkharaṇiyā kūlaṃ bhinditvā pāsāṇaṃ pavisitvā saṭṭhi yojanāni gatā.
There, a great pond named Tiyaggaḷā, fifty yojanas in extent, arose. Breaking through the bank of the pond, it entered a rock and flowed for sixty yojanas.
Ở đó, một hồ lớn tên là Tiyaggaḷā, rộng năm mươi do-tuần, đã hình thành. Nó phá vỡ bờ hồ, đi vào đá và chảy đi sáu mươi do-tuần.
Tato ghanapathaviṃ bhinditvā ummaṅgena saṭṭhi yojanāni gantvā giñjhaṃ nāma tiracchānapabbataṃ paharitvā hatthatale pañcaṅgulisadisā pañca dhārā hutvā pavattati.
Then, breaking through solid earth, it proceeded for sixty yojanas through an underground passage, struck a mountain of animals named Giñjha, and flowed as five streams resembling five fingers on the palm of a hand.
Từ đó, nó phá vỡ đất cứng, đi qua đường hầm sáu mươi do-tuần, va vào ngọn núi ngang tên là Giñjha, rồi chảy thành năm dòng như năm ngón tay trên lòng bàn tay.
Sā tikkhattuṃ anotattaṃ padakkhiṇaṃ katvā gataṭṭhāne āvattagaṅgāti vuccati.
Having circumambulated Anotatta three times, it is called Āvattagaṅgā at the place where it flowed.
Dòng nước đó, sau khi ba lần đi nhiễu quanh hồ Anotatta theo chiều kim đồng hồ, tại nơi nó chảy, được gọi là Āvattagaṅgā (sông Hằng xoáy).
Ujukaṃ pāsāṇapiṭṭhena saṭṭhi yojanāni gataṭṭhāne kaṇhagaṅgā, ākāsena saṭṭhi yojanāni gataṭṭhāne ākāsagaṅgā, tiyaggaḷapāsāṇe paññāsayojanokāse ṭhitā tiyaggaḷapokkharaṇī, kūlaṃ bhinditvā pāsāṇaṃ pavisitvā saṭṭhi yojanāni gataṭṭhāne bahalagaṅgāti, umaṅgena saṭṭhi yojanāni gataṭṭhāne umaṅgagaṅgāti vuccati.
In the place where it goes straight for sixty yojanas along the surface of the rock, it is called Kaṇhagaṅgā; in the place where it goes for sixty yojanas through the sky, it is called Ākāsagaṅgā; the Tiyaggaḷapokkharaṇī stands in a fifty-yojana space at the Tiyaggaḷa rock; in the place where it breaks the bank, enters the rock, and goes for sixty yojanas, it is called Bahalagaṅgā; and in the place where it goes for sixty yojanas through a tunnel, it is called Umaṅgagaṅgā.
Tại nơi nó chảy thẳng trên mặt đá sáu mươi do-tuần, được gọi là Kaṇhagaṅgā (sông Hằng Đen); tại nơi nó chảy trên không sáu mươi do-tuần, được gọi là Ākāsagaṅgā (sông Hằng Trời); tại hồ Tiyaggaḷā, nằm trong khoảng năm mươi do-tuần trên đá Tiyaggaḷā, được gọi là Tiyaggaḷapokkharaṇī (hồ Tiyaggaḷā); tại nơi nó phá vỡ bờ và đi vào đá sáu mươi do-tuần, được gọi là Bahalagaṅgā (sông Hằng Dày); tại nơi nó chảy qua đường hầm sáu mươi do-tuần, được gọi là Umaṅgagaṅgā (sông Hằng Hầm).
Viñjhaṃ nāma tiracchānapabbataṃ paharitvā pañca dhārā hutvā pavattanaṭṭhāne pana gaṅgā, yamunā, aciravatī, sarabhū, mahīti pañca saṅkhaṃ gatā.
However, in the place where it strikes the transverse mountain named Viñjha and flows as five streams, it is known by the five names: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū, and Mahī.
Tại nơi nó va vào ngọn núi ngang tên là Viñjha và chảy thành năm dòng, chúng được gọi là năm sông: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū, Mahī.
Evametā pañca mahānadiyo himavantato pavattantīti veditabbā.
Thus, these five great rivers are to be understood as flowing from the Himavanta.
Như vậy, năm con sông lớn này được biết là bắt nguồn từ Himavanta.
Savantiyoti yā kāci savamānā gacchantī mahānadiyo vā kunnadiyo vā.
Savantiyo means any great rivers or small rivers that flow and proceed.
Savantiyo (những con sông) là bất kỳ con sông lớn hay nhỏ nào đang chảy.
Appentīti allīyanti osaranti.
Appentī means they cling, they descend.
Appentī (tiếp cận) là dính vào, chìm xuống.
Dhārāti vuṭṭhidhārā.
Dhārā means rain streams.
Dhārā (dòng) là dòng mưa.
Pūrattanti puṇṇabhāvo.
Pūrattaṃ means fullness.
Pūrattaṃ (đầy đủ) là trạng thái đầy.
Mahāsamuddassa hi ayaṃ dhammatā – ‘‘imasmiṃ kāle devo mando jāto, jālakkhipādīni ādāya macchakacchape gaṇhissāmā’’ti vā ‘‘imasmiṃ kāle mahantā vuṭṭhi, labhissāma nu kho piṭṭhipasāraṇaṭṭhāna’’nti vā vattuṃ na sakkā.
Indeed, this is the nature of the great ocean: it is impossible to say, "The rain has been scarce at this time, so we will take nets and hooks to catch fish and turtles," or "There has been great rain at this time, will we find a place to stretch our backs?"
Thật vậy, đây là bản chất của đại dương: không thể nói rằng "vào thời điểm này, trời mưa ít, chúng ta sẽ bắt cá và rùa bằng lưới, v.v." hoặc "vào thời điểm này, mưa lớn, liệu chúng ta có tìm được chỗ để trải lưng không?".
Paṭhamakappikakālato paṭṭhāya hi yaṃ sinerumekhalaṃ āhacca udakaṃ ṭhitaṃ, tato ekaṅgulamattampi udakaṃ neva heṭṭhā osīdati, na uddhaṃ uttarati.
For from the time of the first eon, the water that has stood touching the girdle of Sineru neither sinks down by even one inch nor rises up.
Thật vậy, từ thời kỳ đầu của kiếp, mực nước đã chạm đến vành núi Sineru; từ đó, dù chỉ một ngón tay, nước không hề rút xuống hay dâng lên.
Ekarasoti asambhinnaraso.
Ekaraso means of unmixed taste.
Ekaraso (một vị) là vị không pha trộn.
Muttāti khuddakamahantavaṭṭadīghādibhedā anekavidhā.
Muttā means pearls of many kinds, such as small, large, round, and long.
Muttā (ngọc trai) có nhiều loại, khác nhau về kích thước nhỏ, lớn, tròn, dài, v.v.
Maṇīti rattanīlādibhedo anekavidho.
Maṇī means jewels of many kinds, such as red and blue gems.
Maṇī (ngọc) có nhiều loại, khác nhau về màu sắc như đỏ, xanh, v.v.
Veḷuriyoti vaṃsavaṇṇasirīsapupphavaṇṇādibhedo anekavidho.
Veḷuriyo means beryl of many kinds, such as bamboo-shoot colored and Sirīsa-flower colored.
Veḷuriyo (ngọc bích) có nhiều loại, khác nhau về màu sắc như màu măng tre, màu hoa siriṣa, v.v.
Saṅkhoti dakkhiṇāvaṭṭatambakucchikadhamanasaṅkhādibhedo anekavidho.
Saṅkho means conch shells of many kinds, such as right-spiraled, red-bellied, and blown conches.
Saṅkho (ốc xà cừ) có nhiều loại, khác nhau như ốc xà cừ xoắn phải, ốc xà cừ bụng đỏ, ốc xà cừ thổi, v.v.
Silāti setakāḷamuggavaṇṇādibhedo anekavidhā.
Silā means stones of many kinds, such as white, black, and mung-bean colored.
Silā (đá) có nhiều loại, khác nhau về màu sắc như trắng, đen, màu đậu xanh, v.v.
Pavāḷanti khuddakamahantarattaghanarattādibhedaṃ anekavidhaṃ.
Pavāḷaṃ means coral of many kinds, such as small, large, solid red, and intensely red.
Pavāḷaṃ (san hô) có nhiều loại, khác nhau như nhỏ, lớn, đỏ đậm, đỏ tươi, v.v.
Masāragallanti kabaramaṇi.
Masāragallaṃ means variegated gems.
Masāragallaṃ (ngọc mã não) là ngọc đốm.
Nāgāti ūmipiṭṭhavāsinopi vimānaṭṭhakā nāgāpi.
Nāgā means Nāgas dwelling on the surface of the waves and also Nāgas dwelling in celestial mansions.
Nāgā (rồng) là cả những loài rồng sống trên sóng biển và những loài rồng sống trong cung điện.
Aṭṭha pahārādāti satthā aṭṭhapi dhamme vattuṃ sakkoti, soḷasapi bāttiṃsapi catusaṭṭhipi sahassampi, pahārādena pana aṭṭha kathitā, ahampi teheva sarikkhake katvā kathessāmīti cintetvā evamāha.
Aṭṭha Pabhārādā (eight wonders): The Teacher can speak of eight, sixteen, thirty-two, sixty-four, a hundred, or a thousand qualities. But because Pabhārāda spoke of eight, the Teacher, thinking, "I too will speak of things similar to those," said this.
Aṭṭha pahārādā (tám điều kỳ diệu) – Bậc Đạo Sư có thể nói về tám, mười sáu, ba mươi hai, sáu mươi tư, một trăm, thậm chí một ngàn pháp. Nhưng vì tám điều đã được nói bởi Pahārāda, Ngài đã nghĩ: "Ta cũng sẽ nói về chúng bằng cách làm cho chúng tương tự như vậy," và Ngài đã nói như thế.
Anupubbasikkhātiādīsu anupubbasikkhāya tisso sikkhā gahitā, anupubbakiriyāya terasa dhutaṅgāni, anupubbapaṭipadāya satta anupassanā aṭṭhārasa mahāvipassanā aṭṭhatiṃsa ārammaṇavibhattiyo sattatiṃsa bodhapakkhiyadhammā.
In "gradual training" and so on, the three trainings are taken by gradual training; the thirteen Dhutaṅgas by gradual practice; the seven contemplations, eighteen great insights, thirty-eight classifications of objects, and thirty-seven Bodhipakkhiyadhammas by gradual path.
Trong các từ như anupubbasikkhā (sự tu tập tuần tự), ba học pháp (sikkhā) được bao gồm trong sự tu tập tuần tự; mười ba pháp đầu đà (dhutaṅga) trong hành động tuần tự; bảy quán chiếu (anupassanā), mười tám đại quán (mahāvipassanā), ba mươi tám phân loại đối tượng (ārammaṇavibhatti), và ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề (bodhapakkhiyadhammā) trong con đường tuần tự.
Na āyatakeneva aññāpaṭivedhoti maṇḍūkassa uppatitvā gamanaṃ viya āditova sīlapūraṇādiṃ akatvā arahattappaṭivedho nāma natthi, paṭipāṭiyā pana sīlasamādhipaññāyo pūretvāva sakkā arahattaṃ pattunti attho.
Na āyatakeneva aññāpaṭivedho means that just as a frog cannot leap and go, so too there is no penetration to Arahantship without first completing morality and so on. The meaning is that one can attain Arahantship only by gradually perfecting sīla, samādhi, and paññā.
Na āyatakeneva aññāpaṭivedho (không có sự chứng đắc kiến thức cao hơn chỉ bằng cách nhảy vọt) có nghĩa là không có sự chứng đắc A-la-hán quả mà không hoàn thành giới luật, v.v. ngay từ đầu, giống như việc một con ếch nhảy đi. Thay vào đó, có thể đạt được A-la-hán quả chỉ bằng cách tuần tự hoàn thiện giới, định và tuệ.
20. Dasame nisinno hotīti uposathakaraṇatthāya upāsikāya ratanapāsāde nisinno.
20. In the tenth, nisinno hotī means he was seated in the jeweled mansion for the observance of Uposatha by the female lay follower.
20. Trong bài thứ mười, nisinno hotī (Ngài đã ngồi) có nghĩa là Ngài đã ngồi trên tháp quý của nữ cư sĩ để thực hiện Uposatha.
Nisajja pana bhikkhūnaṃ cittāni olokento ekaṃ dussīlapuggalaṃ disvā ‘‘sacāhaṃ imasmiṃ puggale nisinneyeva pātimokkhaṃ uddisissāmi, sattadhā tassa muddhā phalissatī’’ti tassa anukampāya tuṇhīyeva ahosi.
While seated, observing the minds of the bhikkhus, he saw a certain immoral person and, out of compassion for him, remained silent, thinking, "If I were to recite the Pātimokkha while this person is seated, his head would split into seven pieces."
Sau khi ngồi, Ngài quan sát tâm của các Tỳ-kheo và thấy một người có giới đức xấu. Ngài nghĩ: "Nếu ta đọc Pātimokkha khi người này đang ngồi, đầu của y sẽ vỡ thành bảy mảnh." Vì lòng thương xót cho người đó, Ngài im lặng.
Abhikkantāti atikkantā parikkhīṇā.
Abhikkantā means passed, exhausted.
Abhikkantā (đã qua) là đã trôi qua, đã cạn kiệt.
Uddhaste aruṇeti uggate aruṇasīse.
Uddhaste aruṇe means when the head of dawn has risen.
Uddhaste aruṇe (khi bình minh đã lên) là khi đỉnh bình minh đã ló dạng.
Nandimukhiyāti tuṭṭhamukhiyā.
Nandimukhiyā means with a joyful face.
Nandimukhiyā (với khuôn mặt vui vẻ) là với khuôn mặt hoan hỷ.
Aparisuddhā, ānanda, parisāti ‘‘asukapuggalo aparisuddho’’ti avatvā ‘‘aparisuddhā, ānanda, parisā’’ti āha.
Aparisuddhā, Ānanda, parisā means, without saying "that person is impure," he said, "The assembly, Ānanda, is impure."
Aparisuddhā, Ānanda, parisā (này Ānanda, hội chúng chưa thanh tịnh) – Ngài không nói "người đó chưa thanh tịnh" mà nói "này Ānanda, hội chúng chưa thanh tịnh".
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở mọi nơi.
21. Tatiyassa paṭhame paññatte āsane nisīdīti tassa kira ghare pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pañca āsanasatāni niccaṃ paññattāneva honti, tesu aññatarasmiṃ āsane nisīdi.
21. In the first (sutta) of the third (vagga), regarding "sat on a seat made ready": it is said that in that householder's home, five hundred seats were always made ready for five hundred bhikkhus, and he sat on one of those seats.
21. Trong bài đầu tiên của chương thứ ba, paññatte āsane nisīdī (Ngài ngồi trên chỗ ngồi đã được chuẩn bị) có nghĩa là trong nhà của vị gia chủ này, năm trăm chỗ ngồi luôn được chuẩn bị sẵn cho năm trăm Tỳ-kheo, và Ngài đã ngồi trên một trong số đó.
Taṃ suṇāhīti te suṇāhi, taṃ vā aṭṭhavidhaṃ acchariyadhammaṃ suṇāhi.
"Listen to that" means "listen to those (eight wondrous qualities)," or "listen to that eightfold wondrous Dhamma."
Taṃ suṇāhī (hãy lắng nghe điều đó) có nghĩa là "hãy lắng nghe những điều đó," hoặc "hãy lắng nghe tám điều kỳ diệu đó."
Cittaṃ pasīdīti ‘‘buddho nu kho na buddho nu kho’’ti vitakkamattampi na uppajji, ayameva buddhoti cittuppādo pasanno anāvilo ahosi.
"His mind became clear" means that not even a thought like "Is he a Buddha or not a Buddha?" arose; the thought "This one is indeed the Buddha" became clear and undisturbed.
Cittaṃ pasīdī (tâm trở nên thanh tịnh) có nghĩa là không một chút nghi ngờ nào phát sinh như "Phật hay không phải Phật?", mà ý niệm "Đây chính là Phật" trở nên thanh tịnh và không vẩn đục.
Sakāni vā ñātikulānīti attano yāpanamattaṃ dhanaṃ gahetvā ñātigharāni gacchatu.
"Or his own relatives' families" means "let him take enough wealth for his sustenance and go to his relatives' homes."
Sakāni vā ñātikulānī (hoặc đến nhà bà con của mình) có nghĩa là hãy lấy đủ tiền để sống và đi đến nhà bà con.
Kassa vo dammīti katarapurisassa tumhe dadāmi, ārocetha me attano adhippāyaṃ.
"To whom shall I give you?" means "to which man shall I give you? Tell me your intention."
Kassa vo dammī (tôi sẽ trao cho ai trong số quý vị?) có nghĩa là "tôi sẽ trao quý vị cho người đàn ông nào? Hãy cho tôi biết ý muốn của quý vị."
Appaṭivibhattāti ‘‘ettakaṃ dassāmi ettakaṃ na dassāmi, idaṃ dassāmi idaṃ na dassāmī’’ti cittaṃ uppādentena hi paṭivibhattā nāma hoti, mayhaṃ pana na evaṃ.
"Not divided": indeed, by one who gives rise to the thought "I will give this much, I will not give this much; I will give this, I will not give this," it is called "divided." But for me, it is not so.
Appaṭivibhattā (không phân chia) có nghĩa là "tôi sẽ cho chừng này, tôi sẽ không cho chừng này; tôi sẽ cho cái này, tôi sẽ không cho cái này." Khi một người phát sinh ý nghĩ như vậy, thì đó là đã phân chia. Nhưng đối với tôi thì không như vậy.
Atha kho saṅghikā viya gaṇasantakā viya ca sīlavantehi saddhiṃ sādhāraṇāyeva.
Rather, they are common, as if belonging to the Saṅgha, as if belonging to the community, with those who are virtuous.
Thay vào đó, chúng là của chung với những người giữ giới, giống như tài sản của Tăng-già hoặc tài sản của một nhóm.
Sakkaccaṃyeva payirupāsāmīti sahatthā upaṭṭhahāmi, cittīkārena upasaṅkamāmi.
"I attend to them respectfully" means "I attend to them with my own hands; I approach them with reverence."
Sakkaccaṃyeva payirupāsāmī (tôi sẽ cung kính phụng sự) có nghĩa là "tôi sẽ phục vụ bằng chính tay mình, tôi sẽ đến gần với sự tôn kính."
Anacchariyaṃ kho pana maṃ, bhanteti, bhante, yaṃ maṃ devatā upasaṅkamitvā evaṃ ārocenti, idaṃ na acchariyaṃ.
"It is no wonder to me, Bhante": Bhante, that devas approach me and declare this, this is no wonder.
Anacchariyaṃ kho pana maṃ, bhante (Bạch Thế Tôn, điều đó không phải là kỳ diệu đối với con) có nghĩa là "Bạch Thế Tôn, việc chư thiên đến gặp con và nói như vậy không phải là điều kỳ diệu."
Yaṃ panāhaṃ tatonidānaṃ cittassa uṇṇatiṃ nābhijānāmi, taṃ eva acchariyanti vadati.
But that I do not know any elation of mind on account of that, that is indeed no wonder, he says.
Vị ấy nói rằng: "Nhưng việc con không biết đến sự kiêu ngạo của tâm do điều đó mới chính là điều kỳ diệu."
Sādhu sādhu, bhikkhūti ettha kiñcāpi bhikkhuṃ āmanteti, upāsakasseva pana veyyākaraṇasampahaṃsane esa sādhukāroti veditabbo.
"Excellent, excellent, bhikkhus": here, although he addresses the bhikkhu, it should be understood that this commendation is for the householder's explanation and encouragement.
Sādhu sādhu, bhikkhū (Lành thay, lành thay, các Tỳ-kheo) – Mặc dù Ngài gọi các Tỳ-kheo, nhưng cần hiểu rằng lời khen ngợi này là để tán thán vị cư sĩ.
22. Dutiye nāgavaneti tassa kira seṭṭhino nāgavanaṃ nāma uyyānaṃ, so tattha purebhattaṃ gandhamālādīni gāhāpetvā uyyānakīḷikaṃ kīḷitukāmo gantvā paricāriyamāno bhagavantaṃ addasa.
22. In the second (sutta), "in the Nāgavana": it is said that there was a pleasure grove named Nāgavana belonging to that householder. He, intending to enjoy a pleasure trip there, went before his meal, taking perfumes and garlands, and while being attended upon, he saw the Blessed One.
22. Trong bài thứ hai, nāgavane (trong rừng Nāga) có nghĩa là vị trưởng giả đó có một khu vườn tên là Nāgavana. Vị ấy đã đi đến đó trước bữa ăn, mang theo hương hoa và các thứ khác, định vui chơi trong vườn, và khi đang được phục vụ, vị ấy đã thấy Đức Thế Tôn.
Saha dassanenevassa purimanayeneva cittaṃ pasīdi, surāpānena ca uppannamando taṅkhaṇaṃyeva pahīyi.
Immediately upon seeing him, his mind became clear in the same manner as before, and the dullness caused by drinking alcohol instantly disappeared.
Ngay khi nhìn thấy, tâm của vị ấy trở nên thanh tịnh như cách đã nói trước đó, và sự say sưa do rượu cũng lập tức biến mất.
Taṃ sandhāyevamāha.
Referring to that, he spoke thus.
Điều này được nói đến để ám chỉ điều đó.
Oṇojesinti udakaṃ hatthe pātetvā adāsiṃ.
"I offered" means "I poured water into his hands and offered it."
Oṇojesiṃ (tôi đã dâng) có nghĩa là "tôi đã đổ nước vào tay và dâng cúng."
Asukoti amuko.
"Such-and-such" means "a certain one."
Asuko (người ấy) là người nào đó.
Samacittova demīti ‘‘imassa thokaṃ, imassa bahuka’’nti evaṃ cittanānattaṃ na karomi, deyyadhammaṃ pana ekasadisaṃ karomīti dasseti.
"I give with an even mind" means, "I do not create a diversity of mind, saying 'a little for this one, much for that one'; rather, I make the offering uniform," thus it shows.
Samacittova demī nghĩa là "Ta không phân biệt tâm như 'cho người này ít, cho người kia nhiều', mà ta làm cho vật cúng dường trở nên đồng đều" – điều này được chỉ ra.
Ārocentīti ākāse ṭhatvā ārocenti.
"They announce" means they announce while standing in the sky.
Ārocentī nghĩa là họ đứng trên không trung và báo cáo.
Natthi taṃ saṃyojananti iminā upāsako attano anāgāmiphalaṃ byākaroti.
"There is no such fetter" – by this, the lay follower declares his Anāgāmi fruit.
Natthi taṃ saṃyojana – qua điều này, vị cận sự nam tuyên bố quả Bất Hoàn của mình.
23. Tatiye hatthako āḷavakoti bhagavatā āḷavakayakkhassa hatthato hatthehi sampaṭicchitattā hatthakoti laddhanāmo rājakumāro.
23. In the third (sutta), Hatthaka the Āḷavaka is a prince who received the name Hatthaka because he was received by the Blessed One with His hands from the hands of the Āḷavaka yakkha.
23. Trong kinh thứ ba, hatthako āḷavako nghĩa là hoàng tử có tên Hatthaka vì được Đức Phật nhận bằng tay từ tay của dạ xoa Āḷavaka.
Sīlavāti pañcasīladasasīlena sīlavā.
Virtuous means virtuous with the five precepts and ten precepts.
Sīlavā nghĩa là người có giới hạnh với năm giới và mười giới.
Cāgavāti cāgasampanno.
Generous means endowed with generosity.
Cāgavā nghĩa là người có sự bố thí.
Kaccittha, bhanteti, bhante, kacci ettha bhagavato byākaraṇaṭṭhāne.
"Is it well, Bhante?" means, Bhante, is it well at the point of the Blessed One's declaration?
Kaccittha, bhante (Thưa Tôn giả), nghĩa là, thưa Tôn giả, có phải đây là nơi Đức Thế Tôn đã tuyên bố (chứng đắc) chăng?
Appicchoti adhigamappicchatāya appiccho.
Of few wishes means of few wishes due to having few wishes for attainments.
Appiccho (ít dục) nghĩa là ít dục vì không có mong muốn thấp kém đối với các pháp đã chứng đắc (đạo quả).
24. Catutthe pañcamattehi upāsakasatehīti sotāpannasakadāgāmīnaṃyeva ariyasāvakaupāsakānaṃ pañcahi satehi parivuto bhuttapātarāso gandhamālavilepenacuṇṇāni gahetvā yena bhagavā tenupasaṅkami.
24. In the fourth (sutta), with some five hundred lay followers — surrounded by five hundred Ariya Sāvaka lay followers who were Sotāpannas and Sakadāgāmis, he, having eaten his breakfast, took perfumes, garlands, anointments, and powders, and approached the Blessed One.
24. Trong kinh thứ tư, pañcamattehi upāsakasatehī (với năm trăm cận sự nam), nghĩa là được năm trăm cận sự nam, là các Thánh đệ tử cận sự nam chỉ gồm các bậc Nhập Lưu và Nhất Lai, vây quanh, sau khi thọ trai xong, đã cầm các loại hương, hoa, dầu thơm và bột rồi đi đến chỗ Đức Thế Tôn.
Saṅgahavatthūnīti saṅgaṇhanakāraṇāni.
Objects of benevolence means causes for benefiting others.
Saṅgahavatthūnī (các pháp nhiếp sự) nghĩa là các nguyên nhân của sự nhiếp thọ.
Tehāhanti tehi ahaṃ.
"By these I" means "I by these."
Tehāhaṃ (bởi những điều đó tôi) nghĩa là bởi những điều đó tôi.
Taṃ dānena saṅgaṇhāmīti naṅgalabalibaddabhattabījādīni ceva gandhamālamūlādīni ca datvā saṅgaṇhāmi.
"I benefit them with gifts" means I benefit them by giving ploughs, oxen, food, seeds, etc., and also perfumes, garlands, roots, etc.
Taṃ dānena saṅgaṇhāmī (tôi nhiếp thọ người ấy bằng bố thí) nghĩa là tôi nhiếp thọ bằng cách bố thí cày, bò đực, lúa gạo, hạt giống, v.v., và hương, hoa, rễ cây, v.v.
Peyyavajjenāti amma, tāta, bhātara, bhaginītiādikena kaṇṇasukhena mudukena piyavacanena saṅgaṇhāmi.
"With kindly speech" means I benefit them with pleasant, gentle, and loving words such as "mother, father, brother, sister."
Peyyavajjenā (bằng ái ngữ) nghĩa là tôi nhiếp thọ bằng lời nói dịu dàng, dễ nghe, như: "Mẹ ơi, con ơi, anh ơi, chị ơi", v.v.
Atthacariyāyāti ‘‘imassa dānena vā piyavacanena vā kiccaṃ natthi, atthacariyāya saṅgaṇhitabbayuttako aya’’nti ñatvā uppannakiccanittharaṇasaṅkhātāya atthacariyāya saṅgaṇhāmi.
"With conduct for welfare" means knowing, "This person does not need gifts or kindly speech; he should be benefited by conduct for welfare," I benefit him with conduct for welfare, which means accomplishing tasks that arise.
Atthacariyāyā (bằng lợi hành) nghĩa là tôi nhiếp thọ bằng lợi hành, tức là hoàn thành công việc đã phát sinh, sau khi biết rằng: "Người này không cần bố thí hay ái ngữ, người này đáng được nhiếp thọ bằng lợi hành."
Samānattatāyāti ‘‘imassa dānādīhi kiccaṃ natthi, samānattatāya saṅgaṇhitabbo aya’’nti ekato khādanapivananisajjādīhi attanā samānaṃ katvā saṅgaṇhāmi.
"With impartiality" means knowing, "This person does not need gifts, etc.; he should be benefited by impartiality," I make myself equal to him by eating, drinking, sitting, etc., together with him, and thus benefit him.
Samānattatāyā (bằng đồng lợi lạc) nghĩa là tôi nhiếp thọ bằng cách làm cho người ấy bình đẳng với mình qua việc ăn uống, ngồi cùng, v.v., sau khi biết rằng: "Người này không cần bố thí, v.v., người này đáng được nhiếp thọ bằng đồng lợi lạc."
Daliddassa kho no tathā sotabbaṃ maññantīti daliddassa kiñci dātuṃ vā kātuṃ vā asakkontassa, yathā daliddassa no tathā sotabbaṃ maññanti, mama pana sotabbaṃ maññanti, dinnovāde tiṭṭhanti, na me anusāsaniṃ atikkamitabbaṃ maññanti.
"They do not think that the poor should be listened to in that way" means, just as they do not think that a poor person who cannot give or do anything should be listened to, they do not think in that way. But they do think that I should be listened to; they abide by the advice given; they do not think my instruction should be transgressed.
Daliddassa kho no tathā sotabbaṃ maññantī (họ không nghĩ rằng người nghèo đáng được lắng nghe như vậy) nghĩa là đối với người nghèo không có khả năng bố thí hay làm bất cứ điều gì, họ không nghĩ rằng người nghèo đáng được lắng nghe như vậy, nhưng họ nghĩ rằng tôi đáng được lắng nghe, họ tuân thủ lời khuyên đã cho, và họ không nghĩ rằng lời giáo huấn của tôi có thể bị vượt qua.
Yoni kho tyāyanti upāyo kho te ayaṃ.
"This is indeed your method" means this is indeed your expedient.
Yoni kho tyāyaṃ (đây chính là phương tiện của ông) nghĩa là đây chính là phương tiện của ông.
Imesu pana dvīsupi suttesu satthārā sīlacāgapaññā missakā kathitāti veditabbā.
It should be understood that in both these suttas, the Teacher spoke about morality, generosity, and wisdom intermixed.
Cần phải biết rằng trong cả hai kinh này, Đức Đạo Sư đã thuyết giảng về giới, thí và tuệ một cách hỗn hợp.
27. Sattame ujjhattibalāti ujjhānabalā.
27. In the seventh (sutta), "with the strength of fault-finding" means with the strength of blaming.
27. Trong kinh thứ bảy, ujjhattibalā (sức mạnh của sự phàn nàn) nghĩa là sức mạnh của sự phàn nàn.
Bālānañhi ‘‘yaṃ asuko idañcidañca āha, maṃ so āha, na añña’’nti evaṃ ujjhānameva balaṃ.
For the foolish, "What so-and-so said this and that, he said to me, not to anyone else"—such blaming is their only strength.
Đối với những người ngu, sức mạnh chính là sự phàn nàn như: "Kẻ kia đã nói điều này điều nọ, hắn nói về ta, không phải người khác."
Nijjhattibalāti ‘‘na idaṃ evaṃ, evaṃ nāmeta’’nti atthānatthanijjhāpanaṃyeva balaṃ.
"With the strength of discernment" means the strength of discerning what is beneficial and what is not, saying "this is not so, it is named thus."
Nijjhattibalā (sức mạnh của sự quán sát) nghĩa là sức mạnh chính là sự quán sát lợi ích và phi lợi ích, như: "Điều này không phải như vậy, điều này là như thế này."
Paṭisaṅkhānabalāti paccavekkhaṇabalā.
"With the strength of reflection" means the strength of contemplation.
Paṭisaṅkhānabalā (sức mạnh của sự suy xét) nghĩa là sức mạnh của sự quán xét.
Khantibalāti adhivāsanabalā.
"With the strength of patience" means the strength of endurance.
Khantibalā (sức mạnh của sự nhẫn nại) nghĩa là sức mạnh của sự chịu đựng.
28. Aṭṭhame balānīti ñāṇabalāni.
28. In the eighth (sutta), "strengths" means strengths of knowledge.
28. Trong kinh thứ tám, balānī (các sức mạnh) nghĩa là các sức mạnh của trí tuệ.
Āsavānaṃ khayaṃ paṭijānātīti arahattaṃ paṭijānāti.
"He declares the destruction of the Taints (āsavas)" means he declares Arahantship.
Āsavānaṃ khayaṃ paṭijānātī (tuyên bố sự đoạn tận các lậu hoặc) nghĩa là tuyên bố A-la-hán quả.
Aniccatoti hutvā abhāvākārena.
"As impermanent" means in the mode of coming into being and then ceasing to be.
Aniccato (vô thường) nghĩa là theo cách tồn tại rồi không còn nữa.
Yathābhūtanti yathāsabhāvato.
"As it actually is" means according to its true nature.
Yathābhūtaṃ (như thật) nghĩa là theo bản chất.
Sammappaññāyāti sahavipassanāya maggapaññāya.
"With right wisdom" means with path-wisdom accompanied by Vipassanā.
Sammappaññāyā (bằng chánh trí) nghĩa là bằng trí tuệ đạo đi cùng với tuệ quán.
Aṅgārakāsūpamāti santāpanaṭṭhena aṅgārakāsuyā upamitā ime kāmāti.
"Comparable to a pit of glowing embers" means these sense pleasures are compared to a pit of glowing embers in the sense of causing suffering.
Aṅgārakāsūpamā (ví như hố than hồng) nghĩa là những dục lạc này được ví như hố than hồng theo nghĩa gây đau khổ.
Vivekaninnanti phalasamāpattivasena nibbānaninnaṃ.
"Inclined to seclusion" means inclined to Nibbāna by way of fruition attainment.
Vivekaninnaṃ (nghiêng về viễn ly) nghĩa là nghiêng về Niết Bàn theo nghĩa nhập quả định.
Vivekaṭṭhanti kilesehi vajjitaṃ dūrībhūtaṃ vā.
"Standing in seclusion" means free from defilements or far removed (from them).
Vivekaṭṭhaṃ (trú trong viễn ly) nghĩa là không có các phiền não hoặc đã xa lìa các phiền não.
Nekkhammābhiratanti pabbajjābhirataṃ.
"Delighting in renunciation" means delighting in going forth (into homelessness).
Nekkhammābhirataṃ (hoan hỷ với xuất ly) nghĩa là hoan hỷ với sự xuất gia.
Byantibhūtanti vigatantabhūtaṃ ekadesenāpi anallīnaṃ visaṃyuttaṃ visaṃsaṭṭhaṃ.
"Completely separated" means completely free from attachment, not clinging even in part, disjoined, unmixed.
Byantibhūtaṃ (đã vượt qua) nghĩa là đã vượt qua các giới hạn, không dính mắc dù chỉ một phần nhỏ, đã tách rời, đã không hòa lẫn.
Āsavaṭṭhāniyehīti sampayogavasena āsavānaṃ kāraṇabhūtehi, kilesadhammehīti attho.
"From things that are grounds for the Taints" means from defilement-dhammas which are causes for the Taints by way of association; this is the meaning.
Āsavaṭṭhāniyehī (bởi các pháp là chỗ trú của lậu hoặc) nghĩa là bởi các pháp phiền não là nguyên nhân của các lậu hoặc theo nghĩa tương ưng.
Atha vā byantibhūtanti vigatavāyanti attho.
Alternatively, "completely separated" means "free from craving"; this is the meaning.
Hoặc byantibhūtaṃ nghĩa là đã vượt qua sự trôi chảy.
Sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi, sabbehi tebhūmakadhammehīti attho.
"Completely from all things that are grounds for the Taints" means from all Tebūmaka dhammas; this is the meaning.
Sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi, nghĩa là từ tất cả các pháp tam giới là chỗ trú của lậu hoặc.
Imasmiṃ sutte ariyamaggo lokiyalokuttaro kathito.
In this sutta, the noble path, both mundane and supramundane, is spoken of.
Trong kinh này, Thánh đạo được thuyết giảng là cả thế gian lẫn xuất thế gian.