1. Navakanipātassa paṭhame sambodhipakkhikānanti catumaggasaṅkhātassa sambodhissa pakkhe bhavānaṃ, upakārakānanti attho.
1. In the first (sutta) of the Navakanipāta, sambodhipakkhikāna means "belonging to the side of awakening (sambodhi) known as the four paths, meaning helpful."
1. Trong kinh đầu tiên của Cửu Pháp, sambodhipakkhikānaṃ có nghĩa là: những pháp thuộc về Sambodhi (Giác ngộ hoàn toàn) tức là Tứ Đạo, hay nói cách khác là những pháp hỗ trợ.
Pāḷiyaṃ āgate nava dhamme sandhāyevaṃ pucchati.
The question is asked with reference to the nine qualities mentioned in the Pāli text.
Kinh điển hỏi về chín pháp được đề cập trong Pāli.
Kā upanisāti ko upanissayapaccayo.
Kā upanisā means "What is the proximate cause (upanissaya-paccaya)?"
Kā upanisā có nghĩa là: nhân duyên cận y là gì?
Abhisallekhantīti abhisallekhikā.
Abhisallekhikā means 'those who lead to diminishing'.
Những gì thanh lọc (abhisallekhanti) được gọi là abhisallekhikā.
Samathavipassanācittassa vivaraṇe sappāyā upakārakāti cetovivaraṇasappāyā.
Cetovivaraṇasappāyā means 'suitable for the opening up of the mind,' i.e., conducive to the revealing of the mind of samatha and vipassanā.
Những gì thích hợp và hỗ trợ cho sự khai mở tâm Samatha-vipassanā được gọi là cetovivaraṇasappāyā.
Appicchataṃ ārabbha pavattā kathā appicchakathā.
The talk that proceeds from wanting little is appicchakathā.
Bài pháp được nói về sự ít dục (appicchataṃ) được gọi là appicchakathā.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the rest.
Tương tự đối với những điều còn lại.
Asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyāti ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikkhette sāliyo lāyati.
Asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā – this meaning should be explained by the simile of the rice harvester: A certain man takes a sickle and harvests rice in a rice field, starting from one end.
Asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā (nên tu tập pháp bất tịnh để đoạn trừ tham ái). Ý nghĩa này nên được làm rõ bằng ví dụ về người cắt lúa. Một người cầm liềm bắt đầu cắt lúa trong ruộng từ một góc. Rồi bò phá hàng rào đi vào. Người ấy đặt liềm xuống, cầm gậy, đuổi bò ra bằng chính con đường bò đã vào, sửa lại hàng rào như cũ, rồi lại cầm liềm cắt lúa từ góc cũ.
Athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu.
Then, cows break through the fence and enter (the field).
Ở đây, ruộng lúa nên được xem là giáo pháp của Đức Phật, người cắt lúa là hành giả, liềm là tuệ, thời gian cắt lúa là thời gian thực hành thiền quán, gậy là đề mục bất tịnh, hàng rào là sự phòng hộ, bò phá hàng rào đi vào là sự phát sinh tham ái do sự lơ là, không quán xét kỹ càng; việc đặt liềm xuống, cầm gậy đuổi bò ra bằng chính con đường bò đã vào, sửa lại hàng rào như cũ, rồi lại cắt lúa từ góc cũ là thời gian đoạn trừ tham ái bằng đề mục bất tịnh và lại bắt đầu thực hành thiền quán.
So asitaṃ ṭhapetvā yaṭṭhiṃ ādāya teneva maggena gāvo nīharitvā vatiṃ pākatikaṃ katvā punapi asitaṃ ādāya sāliyo lāyi.
He puts down the sickle, takes a stick, drives the cows out by the same path, restores the fence to its original state, and then, taking up the sickle again, he harvests the rice.
Người ấy, bỏ lại lưỡi hái, cầm gậy, theo con đường đó dắt bò ra ngoài, sửa lại hàng rào như cũ, rồi lại cầm lưỡi hái gặt lúa.
Ettha sālikkhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro, vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ ārabbha rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā yaṭṭhiṃ ādāya paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā puna koṭito paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā puna vipassanāya kammaṃ ārabhanakālo.
Here, the Buddha's dispensation should be seen as the rice field, the meditator as the rice harvester, wisdom as the sickle, the time of harvesting as the time of practicing vipassanā, the meditation on impurity (asubha kammaṭṭhāna) as the stick, self-restraint as the fence, the breaking of the fence and the entry of cows as the sudden arising of lust due to heedlessness and lack of proper reflection, and putting down the sickle, taking the stick, driving out the cows by the same path they entered, restoring the fence to its original state, and then resuming rice harvesting from the beginning, is like suppressing lust with the asubha kammaṭṭhāna and then resuming the practice of vipassanā.
Ở đây, ruộng lúa nên được xem như giáo pháp của Đức Phật, người gặt lúa như hành giả (yogāvacara), lưỡi hái như trí tuệ (paññā), thời gian gặt lúa như thời gian thực hành vipassanā, cây gậy như đề mục bất tịnh (asubhakammaṭṭhāna), hàng rào như sự phòng hộ (saṃvara), việc bò phá hàng rào đi vào như sự khởi lên của tham ái do phóng dật mà không quán xét kịp thời, việc bỏ lưỡi hái, cầm gậy dắt bò ra khỏi con đường đã vào, sửa lại hàng rào như cũ, rồi lại gặt lúa từ đầu như thời gian dẹp bỏ tham ái bằng đề mục bất tịnh và lại bắt đầu thực hành vipassanā.
Imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.
It is with reference to this meaning that it was said: "Impurity should be cultivated for the abandonment of lust."
Ý nghĩa này được nói đến trong câu: ‘‘nên tu tập pháp bất tịnh để đoạn trừ tham ái’’.
Tattha rāgassāti pañcakāmaguṇikarāgassa.
Here, rāgassa means the lust associated with the five sense pleasures.
Ở đây, rāgassa có nghĩa là: tham ái đối với năm dục trần.
Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ.
Mettā means the mettā kammaṭṭhāna.
Mettā có nghĩa là: đề mục tâm từ.
Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannassa kopassa pajahanatthāya.
Byāpādassa pahānāyā means for the abandonment of arisen ill-will, in the manner stated.
Byāpādassa pahānāyā có nghĩa là: để đoạn trừ sự sân hận đã phát sinh theo cách đã nói.
Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati.
Ānāpānassatī means mindfulness of breathing (ānāpānassati) with sixteen aspects.
Ānāpānassatī có nghĩa là: niệm hơi thở vào ra với mười sáu đề mục.
Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya.
Vitakkupacchedāyā means for the cutting off of arisen thoughts, in the manner stated.
Vitakkupacchedāyā có nghĩa là: để đoạn trừ các tầm đã phát sinh theo cách đã nói.
Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa mānassa samugghātatthāya.
Asmimānasamugghātāyā means for the uprooting of the conceit "I am" that arises.
Asmimānasamugghātāyā có nghĩa là: để nhổ tận gốc ngã mạn "ta là" đã phát sinh.
Anattasaññā saṇṭhātīti aniccalakkhaṇe diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti.
Anattasaññā saṇṭhātī means when the characteristic of impermanence (anicca-lakkhaṇa) is seen, the characteristic of non-self (anattā-lakkhaṇa) is also seen.
Anattasaññā saṇṭhātī có nghĩa là: khi tướng vô thường được thấy, thì tướng vô ngã cũng được thấy.
Etesu hi tīsu lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti.
For among these three characteristics, when one is seen, the other two are also seen.
Trong ba tướng này, khi một tướng được thấy, hai tướng còn lại cũng được thấy.
Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino, bhikkhave, anattasaññā saṇṭhātī’’ti.
Therefore, it was said: "To one, bhikkhus, who perceives impermanence (anicca-saññī), the perception of non-self (anattā-saññā) is firmly established."
Do đó đã nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, đối với người nhận thức vô thường, nhận thức vô ngã sẽ được thiết lập’’.
Diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme apaccayaparinibbānañca pāpuṇātīti imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
Diṭṭheva dhamme nibbāna means "attains unconditioned Nibbāna in this very life," and in this sutta, both saṃsāra (vaṭṭa) and its cessation (vivaṭṭa) are discussed.
Diṭṭheva dhamme nibbānaṃ có nghĩa là: trong kinh này, luân hồi và thoát ly luân hồi đã được nói đến, tức là đạt đến Niết-bàn vô duyên ngay trong đời này.
2. Dutiye nissayasampannoti patiṭṭhāsampanno.
2. In the second (sutta), nissayasampanno means endowed with support.
2. Trong kinh thứ hai, nissayasampanno có nghĩa là: người đầy đủ chỗ nương tựa.
Saddhanti okappanasaddhaṃ.
Saddhaṃ means confidence based on conviction.
Saddhaṃ có nghĩa là: niềm tin chấp nhận.
Vīriyanti kāyikacetasikavīriyaṃ.
Vīriyaṃ means physical and mental energy.
Vīriyaṃ có nghĩa là: tinh tấn thân và tinh tấn tâm.
Yaṃsāti yaṃ assa.
Yaṃsā means "that which is his."
Yaṃsā có nghĩa là: cái gì của người ấy.
Ariyāya paññāyāti sahavipassanāya maggapaññāya.
Ariyāya paññāyā means with noble wisdom together with vipassanā, i.e., path-wisdom.
Ariyāya paññāyā có nghĩa là: bằng tuệ đạo cùng với thiền quán.
Saṅkhāyāti jānitvā.
Saṅkhāyā means having known.
Saṅkhāyā có nghĩa là: sau khi biết rõ.
Ekaṃ paṭisevatīti sevitabbayuttakaṃ sevati.
Ekaṃ paṭisevatī means he engages in what is fit to be engaged in.
Ekaṃ paṭisevatī có nghĩa là: thực hành điều đáng thực hành.
Adhivāsetīti adhivāsetabbayuttakaṃ adhivāseti.
Adhivāsetī means he endures what is fit to be endured.
Adhivāsetī có nghĩa là: chịu đựng điều đáng chịu đựng.
Parivajjetīti parivajjetabbayuttakaṃ parivajjeti.
Parivajjetī means he avoids what is fit to be avoided.
Parivajjetī có nghĩa là: tránh xa điều đáng tránh xa.
Vinodetīti nīharitabbayuttakaṃ nīharati.
Vinodetī means he removes what is fit to be removed.
Vinodetī có nghĩa là: loại bỏ điều đáng loại bỏ.
Evaṃ kho bhikkhūti evaṃ kho bhikkhu uggahaparipucchāvasena ceva dhammavavatthānavasena ca paṭisevitabbādīni suppaṭividdhāni supaccakkhāni katvā paṭisevanto adhivāsento parivajjento vinodento ca bhikkhu nissayasampanno nāma hotīti.
Thus, bhikkhus, means: A bhikkhu who, having thoroughly discerned and directly experienced (or rejected) things like what is to be cultivated, what is to be endured, what is to be avoided, and what is to be dispelled, through means of learning and inquiry, and through the establishment of Dhamma, cultivates, endures, avoids, and dispels them, is called a bhikkhu endowed with nissaya (reliance/support).
Này các Tỳ-khưu, như vậy nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, khi đã thấu triệt và chứng nghiệm rõ ràng những điều cần phải thực hành, v.v., thông qua việc học hỏi và thẩm định Giáo Pháp, một Tỳ-khưu thực hành, chấp nhận, từ bỏ và loại trừ (những điều không thích hợp) thì vị ấy được gọi là Tỳ-khưu đầy đủ các duyên nương tựa (nissaya-sampanna).
3. Tatiye cālikāyanti evaṃnāmake nagare.
3. In the third (sutta), in Cālikā means: in a city by that name.
3. Trong kinh thứ ba, tại Cālikā nghĩa là tại thành phố tên như vậy.
Taṃ kira calamaggaṃ nissāya katattā olokentānaṃ calamānaṃ viya upaṭṭhāti, tasmā cālikāti saṅkhaṃ gataṃ.
It is said that because it was built near a moving path, it appeared to those who looked at it as if it were moving; hence, it was called Cālikā.
Nghe nói, thành phố ấy được xây dựng nương vào một con đường di động, nên khi nhìn vào, nó dường như chuyển động, vì vậy nó được gọi là Cālikā.
Cāliyapabbateti sopi pabbato sabbasetattā kāḷapakkhuposathe olokentānaṃ calamāno viya upaṭṭhāti, tasmā cāliyapabbatoti vutto.
Cāliya Mountain means: that mountain, being entirely white, appeared to those who looked at it on the Uposatha of the dark fortnight as if it were moving; therefore, it was called Cāliya Mountain.
Trên núi Cāliya nghĩa là ngọn núi ấy cũng vậy, vì toàn bộ đều trắng, nên khi nhìn vào trong ngày trai giới của kỳ trăng đen, nó dường như chuyển động, vì vậy nó được gọi là núi Cāliya.
Tattha mahantaṃ vihāraṃ kārayiṃsu.
There, they built a great monastery.
Tại đó, họ đã xây dựng một đại tinh xá.
Iti bhagavā taṃ nagaraṃ nissāya cālikāpabbatamahāvihāre viharati.
Thus, the Blessed One resided in the great monastery of Cālikā Mountain, relying on that city.
Như vậy, Thế Tôn trú tại Đại tinh xá Cālikāpabbata, nương vào thành phố ấy.
Jantugāmanti evaṃnāmakaṃ aparampi tasseva vihārassa gocaragāmaṃ.
Jantugāma means: another alms-village of that same monastery, by that name.
Jantugāma nghĩa là một ngôi làng khác tên như vậy, là ngôi làng khất thực của chính tinh xá ấy.
Jattugāmantipi paṭhanti.
Some also read it as Jattugāma.
Cũng có bản đọc là Jattugāma.
Padhānatthikassāti padhānakammikassa.
One who yearns for exertion means: one who practices exertion.
Người mong cầu tinh tấn nghĩa là người thực hành các việc tinh tấn.
Padhānāyāti samaṇadhammakaraṇatthāya.
For exertion means: for practicing the ascetic life.
Để tinh tấn nghĩa là để thực hành pháp Sa-môn.
Āgamehi tāvāti satthā therassa vacanaṃ sutvā upadhārento ‘‘na tāvassa ñāṇaṃ paripakka’’nti ñatvā paṭibāhanto evamāha.
Wait a little while, venerable sir means: The Teacher, having heard the Elder's words and contemplating, "His wisdom is not yet fully ripened," said this, deterring him.
Hãy đợi một lát nghĩa là bậc Đạo Sư, khi nghe lời của vị Trưởng lão, đã suy xét và biết rằng “trí tuệ của vị ấy chưa chín muồi”, nên đã ngăn cản và nói như vậy.
Ekakamhi tāvāti idaṃ panassa ‘‘evamayaṃ gantvāpi kamme anipphajjamāne nirāsaṅko hutvā pemavasena puna āgacchissatī’’ti cittamaddavajananatthaṃ āha.
Alone, for a while means: He said this to make the Elder's mind soft, thinking, "Even if he goes and his practice does not succeed, he will become free from anxiety and return here out of affection."
Hãy ở một mình một lát thì điều này được nói ra để biết được tâm ý mềm mỏng của vị ấy rằng “khi vị ấy đi và không thành tựu trong việc thực hành, vị ấy sẽ không còn nghi ngờ và sẽ quay lại với lòng yêu kính”.
Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catunnaṃ kiccānaṃ katattā aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi.
There is nothing further to be done means: Since the four tasks regarding the Four Noble Truths have been accomplished, there is nothing further to be done.
Không có gì khác cần phải làm thêm nghĩa là vì đã hoàn thành bốn việc cần làm đối với bốn chân lý, nên không có việc gì khác cần phải làm thêm.
Katassa vā paṭicayoti adhigatassa vā puna paṭicayopi natthi.
Or an increase of what has been done means: nor is there any increase of what has been attained.
Hoặc việc tích lũy thêm những gì đã làm nghĩa là cũng không có việc tích lũy thêm những gì đã thành tựu.
Na hi bhāvitamaggo puna bhāvīyati, na pahīnakilesānaṃ puna pahānaṃ atthi.
For a path that has been developed is not developed again, nor is there any further abandonment for defilements that have been abandoned.
Thật vậy, con đường đã tu tập không thể tu tập lại, và không có việc đoạn trừ lại những phiền não đã đoạn trừ.
Padhānanti kho, meghiya, vadamānaṃ kinti vadeyyāmāti ‘‘samaṇadhammaṃ karomī’’ti taṃ vadamānaṃ mayaṃ aññaṃ kiṃ nāma vadeyyāma.
What shall we say to you, Meghiya, who speak of exertion? means: What else could we say to you who say, "I am practicing the ascetic life"?
Này Meghiya, khi nói về sự tinh tấn, chúng ta sẽ nói gì? nghĩa là khi vị ấy nói “tôi sẽ thực hành pháp Sa-môn”, thì chúng ta còn có thể nói gì khác nữa.
Divāvihāraṃ nisīdīti divāvihāratthāya nisīdi.
He sat for a daytime abiding means: He sat down for a daytime abiding.
Ngồi nghỉ ban ngày nghĩa là ngồi để nghỉ ban ngày.
Nisīdanto ca yasmiṃ maṅgalasilāpaṭṭe pubbe anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājā hutvā uyyānakīḷikaṃ kīḷanto tividhanāṭakaparivāro nisīdi, tasmiṃyeva nisīdi.
And when he sat down, he sat on the same auspicious stone slab where he had previously, for five hundred consecutive births as a king, sat surrounded by a three-fold troupe of dancers, enjoying garden pleasures.
Và khi ngồi, Ngài đã ngồi trên phiến đá cát tường mà trước đây, trong năm trăm kiếp làm vua liên tiếp, Ngài đã ngồi đó để vui chơi trong vườn, được vây quanh bởi ba loại vũ nữ.
Athassa nisinnakālato paṭṭhāya samaṇabhāvo jahito viya ahosi, rājavesaṃ gahetvā nāṭakavaraparivuto setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisinno viya jāto.
From the time he sat down, his state as a recluse seemed to vanish; he became as if he had assumed the garb of a king, surrounded by excellent dancers, sitting on a magnificent couch beneath a white parasol.
Và kể từ lúc Ngài ngồi đó, trạng thái Sa-môn của Ngài dường như đã bị loại bỏ, Ngài trở nên như một vị vua, được vây quanh bởi những vũ nữ tuyệt đẹp, ngồi trên một ngai vàng lộng lẫy dưới chiếc lọng trắng.
Athassa taṃ sampattiṃ assādayato kāmavitakko udapādi.
Then, as he enjoyed that prosperity, a thought of sensual pleasure arose in him.
Khi Ngài đang tận hưởng sự thịnh vượng ấy, tư duy dục lạc đã khởi lên trong Ngài.
So tasmiṃyeva khaṇe mahāyodhehi gahite dve core ānetvā purato ṭhapite viya addasa.
At that very moment, he saw two thieves, seized by strong warriors, brought and placed before him.
Ngay lúc đó, Ngài thấy hai tên trộm bị các chiến binh hùng mạnh bắt giữ và đặt trước mặt.
Tesu ekassa vadhaṃ āṇāpanavasenassa byāpādavitakko uppajji, ekassa bandhanaṃ āṇāpanavasena vihiṃsāvitakko.
Regarding one of them, a thought of ill-will arose in him through the command to kill; regarding the other, a thought of harming arose through the command to imprison.
Trong số đó, tư duy sân hận đã khởi lên trong Ngài khi ra lệnh giết một tên, và tư duy hại người đã khởi lên khi ra lệnh trói một tên.
Evaṃ so latājālena rukkho viya madhumakkhikāhi madhughātako viya akusalavitakkehi parikkhitto ahosi.
Thus, he was surrounded by unwholesome thoughts, like a tree by a network of vines, or like a honey-destroyer by honeybees.
Như vậy, Ngài bị bao vây bởi các tư duy bất thiện, như một cái cây bị mạng lưới dây leo bao phủ, như một kẻ phá hoại mật ong bị ong vò vẽ bao vây.
Taṃ sandhāya – atha kho āyasmato meghiyassātiādi vuttaṃ.
Referring to this, it was said: Then the venerable Meghiya and so on.
Liên quan đến điều đó, đã được nói: Rồi Tôn giả Meghiya v.v..
Anvāsattāti anubaddhā samparivāritā.
Pursued means: followed, surrounded.
Anvāsattā nghĩa là bị đeo bám, bị vây quanh.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ pāpavitakkehi samparikiṇṇo kammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘idaṃ vata disvā dīghadassī bhagavā paṭisedhesī’’ti sallakkhetvā ‘‘idaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmī’’ti nisinnāsanato vuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami.
He approached the Blessed One means: Being thus beset by evil thoughts, unable to make his meditation subject suitable, he reflected, "The far-sighted Blessed One indeed prevented this," and thinking, "I will report this matter to the Ten-Powered One," he rose from his seat and approached the Blessed One.
Đến chỗ Thế Tôn nghĩa là khi bị các tư duy ác ấy vây hãm, không thể thực hành đề mục thiền định một cách thích hợp, Ngài đã nhận ra rằng “quả thật, Thế Tôn với tuệ nhãn sâu rộng đã ngăn cản điều này”, và nghĩ rằng “tôi sẽ trình bày lý do này với bậc Thập Lực”, Ngài đã đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi đến chỗ Thế Tôn.
4. Catutthe upaṭṭhānasālāyanti bhojanasālāyaṃ.
4. In the fourth (sutta), in the service hall means: in the refectory.
4. Trong kinh thứ tư, tại sảnh đường phục vụ nghĩa là tại sảnh đường dùng bữa.
Yenupaṭṭhānasālāti satthā nandakattherena madhurassarena āraddhāya dhammadesanāya saddaṃ sutvā, ‘‘ānanda, ko eso upaṭṭhānasālāya madhurassarena dhammaṃ desetī’’ti pucchitvā ‘‘dhammakathikanandakattherassa ajja, bhante, vāro’’ti sutvā ‘‘atimadhuraṃ katvā, ānanda, eso bhikkhu dhammaṃ katheti, mayampi gantvā suṇissāmā’’ti vatvā yenupaṭṭhānasālā tenupasaṅkami.
To the service hall means: The Teacher, hearing the sound of the Dhamma discourse commenced by the Elder Nandaka in a sweet voice, asked, "Ānanda, who is this discoursing Dhamma in the service hall with a sweet voice?" and having heard, "Today, venerable sir, is the turn of the Dhamma-speaker, the Elder Nandaka," said, "Ānanda, this bhikkhu discourses Dhamma with excessive sweetness; we too shall go and listen," and then approached the service hall.
Đến sảnh đường phục vụ nghĩa là bậc Đạo Sư, khi nghe tiếng thuyết pháp ngọt ngào của Trưởng lão Nandaka, đã hỏi “Này Ānanda, ai đang thuyết pháp với giọng ngọt ngào trong sảnh đường phục vụ vậy?”, và khi nghe “Bạch Thế Tôn, hôm nay là phiên của Trưởng lão Nandaka, vị thuyết pháp”, Ngài đã nói “Này Ānanda, vị Tỳ-khưu ấy thuyết pháp rất ngọt ngào, chúng ta cũng sẽ đến nghe”, rồi Ngài đi đến sảnh đường phục vụ.
Bahidvārakoṭṭhake aṭṭhāsīti chabbaṇṇarasmiyo cīvaragabbhe paṭicchādetvā aññātakavesena aṭṭhāsi.
He stood at the outer gateway means: He covered his six-colored rays within his robe and stood in an unknown guise.
Đứng ở cổng ngoài nghĩa là Ngài che giấu sáu màu hào quang trong y phục và đứng đó với vẻ ngoài không ai nhận ra.
Kathāpariyosānaṃ āgamayamānoti ‘‘idamavocā’’ti idaṃ kathāvasānaṃ udikkhamāno dhammakathaṃ suṇanto aṭṭhāsiyeva.
Awaiting the conclusion of the discourse means: He stood listening to the Dhamma discourse, watching for its end, indicated by "Thus he spoke."
Chờ cho bài pháp kết thúc nghĩa là Ngài đứng đó lắng nghe bài pháp, chờ đợi phần kết thúc của bài thuyết pháp là “vị ấy đã nói điều này”.
Athāyasmā ānando nikkhante paṭhame yāme satthu saññaṃ adāsi – ‘‘paṭhamayāmo atikkanto, bhante, thokaṃ vissamathā’’ti.
Then, when the first watch had passed, the venerable Ānanda gave a sign to the Teacher – "The first watch has passed, venerable sir, rest a little."
Rồi Tôn giả Ānanda, khi canh đầu đã qua, đã ra hiệu cho bậc Đạo Sư – “Bạch Thế Tôn, canh đầu đã qua rồi, xin Ngài nghỉ ngơi một chút”.
Satthā tattheva aṭṭhāsi.
The Teacher remained standing right there.
Bậc Đạo Sư vẫn đứng yên tại đó.
Athāyasmā ānando majjhimayāmepi nikkhante, ‘‘bhante, tumhe pakatiyā khattiyasukhumālā, puna buddhasukhumālāti paramasukhumālā, majjhimayāmopi atikkanto, muhuttaṃ vissamathā’’ti āha.
Then, when the middle watch also passed, the venerable Ānanda said, "Venerable sir, by nature you are delicate as a khattiya, and as a Buddha, you are supremely delicate; the middle watch has also passed, rest for a moment."
Rồi Tôn giả Ānanda, khi canh giữa cũng đã qua, đã nói “Bạch Thế Tôn, Ngài vốn là bậc vương giả tinh tế, lại là bậc Phật tinh tế, nên càng vô cùng tinh tế; canh giữa cũng đã qua rồi, xin Ngài nghỉ ngơi một lát”.
Satthā tattheva aṭṭhāsi.
The Teacher remained standing right there.
Bậc Đạo Sư vẫn đứng yên tại đó.
Tattha ṭhitakassevassa aruṇaggaṃ paññāyittha.
While he was standing there, the tip of dawn became discernible to him.
Khi Ngài đang đứng đó, bình minh đã xuất hiện.
Aruṇuggamanañca therassa ‘‘idamavocā’’ti pāpetvā kathāpariyosānañca dasabalassa chabbaṇṇasarīrasmivissajjanañca ekappahāreneva ahosi.
The rising of dawn, the Elder's declaration of "Thus he spoke," the conclusion of the discourse, and the Ten-Powered One's release of the six-colored bodily rays all occurred simultaneously.
Việc mặt trời mọc, việc kết thúc bài pháp của vị Trưởng lão với câu “vị ấy đã nói điều này”, và việc bậc Thập Lực phóng ra sáu màu hào quang thân, tất cả đều xảy ra cùng một lúc.
Aggaḷaṃ ākoṭesīti agganakhena dvārakavāṭaṃ ākoṭesi.
He knocked on the bolt means: He knocked on the door panel with his fingernail.
Gõ chốt cửa nghĩa là dùng móng tay gõ vào cánh cửa.
Sārajjamānarūpoti harāyamāno ottappamāno.
Appearing ashamed means: feeling shame and apprehension.
Với vẻ ngượng ngùng nghĩa là cảm thấy xấu hổ, hổ thẹn.
Domanassasārajjaṃ panassa natthi.
However, there was no shame of mental distress for him.
Tuy nhiên, vị ấy không có sự ngượng ngùng do ưu phiền.
Ettakampi no nappaṭibhāseyyāti paṭisambhidāppattassa appaṭibhānaṃ nāma natthi.
It would not occur to us even this much means: There is no such thing as lack of ready wit for one who has attained the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Ngay cả điều này cũng không hiện rõ trong chúng con nghĩa là đối với người đã đạt được các Biện tài (paṭisambhidā), không có việc không hiện rõ.
Ettakampi na katheyyanti dasseti.
This shows that he would not even speak this much.
Điều này chỉ ra rằng ngay cả điều này cũng không được nói ra.
Sādhu sādhūti therassa dhammadesanaṃ sampahaṃsanto āha.
Excellent, excellent means: He said this, highly commending the Elder's Dhamma discourse.
Lành thay, lành thay nghĩa là Ngài nói để khen ngợi bài thuyết pháp của vị Trưởng lão.
Ayañhettha attho ‘‘sugahitā ca te dhammadesanā sukathitā cā’’ti.
The meaning here is, "Your Dhamma discourse is well-grasped and well-spoken."
Ý nghĩa ở đây là “bài thuyết pháp của con đã được nắm vững và được thuyết giảng rất tốt”.
Kulaputtānanti ācārakulaputtānañceva jātikulaputtānañca.
For noble sons means: both for sons of noble conduct and for sons of noble birth.
Của các thiện gia nam tử nghĩa là của các thiện gia nam tử về mặt hành vi và cả về mặt dòng dõi.
Ariyo ca tuṇhibhāvoti dutiyajjhānasamāpattiṃ sandhāyevamāha.
Noble silence means: He said this with reference to the attainment of the second jhāna.
Và sự im lặng cao thượng nghĩa là Ngài nói điều này liên quan đến sự nhập định thiền thứ hai.
Adhipaññādhammavipassanāyāti saṅkhārapariggahavipassanāñāṇassa.
By discerning insight of higher wisdom means: of the insight-knowledge of comprehending formations.
Bằng tuệ quán pháp thượng trí nghĩa là bằng tuệ quán nhận thức các hành (saṅkhāra).
Catuppādakoti assagoṇagadrabhādiko.
Four-footed means: a horse, ox, donkey, and so on.
Có bốn chân nghĩa là như ngựa, bò, lừa, v.v..
Idaṃ vatvāti imaṃ catūhaṅgehi samannāgataṃ dhammaṃ kathayitvā.
Having spoken this means: having taught this Dhamma endowed with four factors.
Khi nói điều này nghĩa là khi thuyết giảng pháp có bốn yếu tố này.
Vihāraṃ pāvisīti gandhakuṭiṃ paviṭṭho.
He entered the monastery means: He entered the perfumed chamber.
Vào tinh xá nghĩa là vào hương thất.
Kālena dhammassavaneti kāle kāle dhammassavanasmiṃ.
In due time means: in due time for listening to the Dhamma.
Trong việc nghe pháp đúng lúc nghĩa là trong việc nghe pháp đúng thời điểm.
Dhammasākacchāyāti pañhakathāya.
Discussion of Dhamma means: discussion of questions.
Trong việc đàm luận pháp nghĩa là trong việc đàm luận các vấn đề.
Gambhīraṃ atthapadanti gambhīraṃ guḷhaṃ rahassaṃ atthaṃ.
Profound topic means: a profound, recondite, secret meaning.
Một ý nghĩa sâu sắc nghĩa là một ý nghĩa sâu xa, ẩn kín, bí mật.
Paññāyāti sahavipassanāya maggapaññāya.
By wisdom means: by path-wisdom together with insight.
Bằng tuệ giác nghĩa là bằng tuệ giác Đạo cùng với tuệ quán.
Sammasanapaṭivedhapaññāpi uggahaparipucchāpaññāpi vaṭṭatiyeva.
Wisdom of comprehension and penetration, as well as wisdom of learning and inquiry, are also appropriate.
Tuệ giác quán sát và thấu hiểu, và tuệ giác học hỏi, tìm hiểu cũng đều được chấp nhận.
Patto vā pajjati vāti arahattaṃ patto vā pāpuṇissati vāti evaṃ guṇasambhāvanāya sambhāveti.
Has attained or is attaining means: has attained Arahantship or will attain it, thus he anticipates with an appreciation of virtues.
Đã đạt được hoặc sẽ đạt được nghĩa là đã đạt được A-la-hán quả hoặc sẽ đạt được A-la-hán quả, Ngài suy đoán như vậy với sự đánh giá cao về phẩm hạnh.
Appattamānasāti appattaarahattā, arahattaṃ vā appattaṃ mānasaṃ etesantipi appattamānasā.
Whose minds are unreached means: those who have not attained Arahantship, or those whose minds have not attained Arahantship.
Với tâm chưa đạt được nghĩa là chưa đạt được A-la-hán quả, hoặc tâm chưa đạt được A-la-hán quả thì được gọi là appattamānasā.
Diṭṭhadhammasukhavihāranti ettha diṭṭhadhammasukhavihāro lokiyopi vaṭṭati lokuttaropi.
Pleasant abiding in this very life means: in this case, a pleasant abiding in this very life can be worldly or supramundane.
Sống an lạc trong hiện tại ở đây, sự sống an lạc trong hiện tại có thể là thế gian hoặc xuất thế gian.
5. Pañcame avijjākosajjasāvajjaassaddhiyesu akampanato paññābalādīni daṭṭhabbāni.
5. In the fifth (sutta), powers such as wisdom-power should be understood as unshaken in ignorance, laziness, blameworthiness, and lack of faith.
5. Trong (phẩm) thứ năm, các lực như tuệ lực (paññābala) cần được hiểu là không lay chuyển trước vô minh, lười biếng, có tội và vô tín.
Akusalasaṅkhātāti akusalāti ñātā.
Reckoned as unwholesome means known as unwholesome.
Akusalasaṅkhātā (được gọi là bất thiện) là được biết đến là bất thiện.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Cách này cũng vậy ở khắp mọi nơi.
Nālamariyāti ariyabhāvaṃ kātuṃ asamatthā, ariyānaṃ vā ananucchavikā.
Not worthy of the noble ones means unable to attain the state of a noble one, or unsuitable for noble ones.
Nālamariyā (không xứng bậc Thánh) là không có khả năng trở thành bậc Thánh, hoặc không phù hợp với các bậc Thánh.
Vodiṭṭhāti suṭṭhu diṭṭhā.
Well-seen means seen very well.
Vodiṭṭhā (được thấy rõ) là được thấy một cách rõ ràng.
Vocaritāti manodvāre samudācārappattā.
Well-perceived means having reached the sphere of activity in the mind-door.
Vocaritā (đã được suy xét) là đã đạt đến sự vận hành trong ý môn.
Atthikassāti dhammadesanāya atthikassa.
For one who needs means for one who needs the Dhamma teaching.
Atthikassā (đối với người có nhu cầu) là đối với người có nhu cầu về sự thuyết giảng Dhamma.
Ājīvikābhayanti jīvitavuttibhayaṃ.
Fear of livelihood means fear concerning the means of sustenance.
Ājīvikābhaya (sợ hãi về sinh kế) là sợ hãi về phương tiện sinh sống.
Asilokabhayanti garahābhayaṃ.
Fear of disrepute means fear of blame.
Asilokabhaya (sợ hãi bị chê bai) là sợ hãi bị chỉ trích.
Parisāsārajjabhayanti parisaṃ patvā sārajjaṃ okkamanabhayaṃ.
Fear of timidity in an assembly means the fear of becoming timid when facing an assembly.
Parisāsārajjabhaya (sợ hãi sự rụt rè trong hội chúng) là sợ hãi sự rụt rè khi đối mặt với hội chúng.
Imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
In this sutta, the cycle of existence (saṃsāra) and the cessation of the cycle of existence (nibbāna) are taught.
Trong kinh này, luân hồi (vaṭṭa) và thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) đã được nói đến.
6. Chaṭṭhe jīvitaparikkhārāti jīvitasambhārā.
6. In the sixth (sutta), necessities of life means provisions for life.
6. Trong (phẩm) thứ sáu, jīvitaparikkhārā (các vật dụng cần thiết cho đời sống) là các vật dụng để duy trì sự sống.
Samudānetabbāti samāharitabbā.
Should be acquired means should be gathered.
Samudānetabbā (cần phải thu thập) là cần phải thu gom.
Kasirena samudāgacchantīti dukkhena uppajjanti.
Are acquired with difficulty means they arise with hardship.
Kasirena samudāgacchantī (khó khăn để có được) là phát sinh một cách khó khăn.
Rattibhāgaṃ vā divasabhāgaṃ vāti ettha rattibhāge ñatvā rattibhāgeyeva pakkamitabbaṃ, rattiṃ caṇḍavāḷādiparipanthe sati aruṇuggamanaṃ āgametabbaṃ.
Whether by night or by day means here, if one knows it is night, one should depart at night; if there is danger from wild animals etc. at night, one should wait for dawn.
Ở đây, rattibhāgaṃ vā divasabhāgaṃ vā (hoặc vào ban đêm hoặc vào ban ngày) có nghĩa là, nếu biết vào ban đêm thì nên đi vào ban đêm; nếu có chướng ngại như thú dữ vào ban đêm, thì nên đợi đến bình minh.
Divasabhāge ñatvā divā pakkamitabbaṃ, divā paripanthe sati sūriyatthaṅgamanaṃ āgametabbaṃ.
If one knows it is day, one should depart by day; if there is danger by day, one should wait for sunset.
Nếu biết vào ban ngày thì nên đi vào ban ngày; nếu có chướng ngại vào ban ngày, thì nên đợi đến khi mặt trời lặn.
Saṅkhāpīti sāmaññatthassa bhāvanāpāripūriāgamanaṃ jānitvā.
Having reckoned means having known the fulfillment of the development of the general meaning.
Saṅkhāpī (cũng với sự suy xét) là biết được sự viên mãn của việc tu tập ý nghĩa Sa-môn.
So puggaloti padassa pana ‘‘nānubandhitabbo’’ti iminā sambandho.
That person is connected with the phrase "should not be followed".
Từ so puggalo (người ấy) được liên kết với từ “nānubandhitabbo” (không nên đi theo).
Anāpucchāti idha pana taṃ puggalaṃ anāpucchā pakkamitabbanti attho.
Without asking permission means here, the meaning is that one should depart without asking permission from that person.
Ở đây, anāpucchā (không hỏi ý kiến) có nghĩa là không hỏi ý kiến người ấy mà bỏ đi.
Api panujjamānenāti api nikkaḍḍhiyamānena.
Even when being pushed away means even when being expelled.
Api panujjamānenā (ngay cả khi bị xua đuổi) là ngay cả khi bị kéo ra.
Evarūpo hi puggalo sacepi dārukalāpasataṃ vā udakaghaṭasataṃ vā vālikāghaṭasataṃ vā daṇḍaṃ āropeti, mā idha vasīti nikkaḍḍhāpeti vā, taṃ khamāpetvāpi yāvajīvaṃ so anubandhitabbova, na vijahitabbo.
Indeed, if such a person places a hundred bundles of wood, or a hundred pots of water, or a hundred pots of sand on a staff, or has him expelled saying, "Do not stay here," even after appeasing him, that one should be followed for life; he should not be abandoned.
Thật vậy, nếu người như vậy dù có đặt hàng trăm bó củi, hàng trăm chum nước, hàng trăm chum cát lên vai, hoặc xua đuổi rằng “đừng ở đây”, thì người ấy vẫn phải được đi theo suốt đời, không được bỏ rơi, ngay cả khi đã làm cho người ấy hài lòng.
7. Sattame pañca ṭhānāni ajjhācaritunti pañca kāraṇāni atikkamituṃ.
In the seventh (sutta), to transgress five matters means to transgress five causes.
7. Trong (phẩm) thứ bảy, pañca ṭhānāni ajjhācarituṃ (làm năm điều sai trái) là vượt qua năm điều.
Pāṇanti antamaso kunthakipillikaṃ.
Living being means even an ant or a termite.
Pāṇaṃ (sinh vật) là ngay cả côn trùng nhỏ nhất như kiến.
Adinnanti antamaso tiṇasalākampi parasantakaṃ.
What is not given means even a blade of grass belonging to another.
Adinnaṃ (vật không cho) là ngay cả một cọng cỏ thuộc sở hữu của người khác.
Theyyasaṅkhātanti theyyacittena.
Theft means with the intention of stealing.
Theyyasaṅkhātaṃ (với ý định trộm cắp) là với ý nghĩ trộm cắp.
Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjitunti sannidhiṃ katvā ṭhapetvā vatthukāmakilesakāme paribhuñjituṃ abhabbo.
To enjoy sensual pleasures by hoarding means he is unable to enjoy sensual pleasures of objects and defilements by making a hoard and keeping them.
Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjituṃ (không thể hưởng thụ dục lạc bằng cách tích trữ) là không thể hưởng thụ dục lạc về vật chất và dục lạc về phiền não bằng cách tích trữ và cất giữ.
Akappiyaṃ kāmaguṇaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was said with reference to improper sensual pleasures.
Điều này được nói đến để chỉ các dục lạc không phù hợp.
Buddhaṃ paccakkhātunti ‘‘na buddho aya’’nti evaṃ paṭikkhipituṃ.
To reject the Buddha means to deny him, saying, "This is not the Buddha."
Buddhaṃ paccakkhātuṃ (chối bỏ Đức Phật) là chối bỏ bằng cách nói “đây không phải là Đức Phật”.
Dhammādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the Dhamma and so forth.
Cũng vậy đối với Dhamma và các điều khác.
Evaṃ tāva aṭṭhakathāya āgataṃ.
Thus far, this is what is found in the Aṭṭhakathā.
Đến đây là những gì được nói trong Chú giải.
Pāḷiyaṃ pana imasmiṃ sutte agatigamanāni kathitāni.
However, in the Pāḷi, in this Sutta, the courses of unrighteous conduct (agatigamanāni) are explained.
Tuy nhiên, trong kinh Pāḷi này, những hành động sai trái (agatigamana) đã được nói đến.
8-10. Aṭṭhame buddhādīnaṃ paccakkhānaṃ kathitaṃ.
In the eighth (sutta), the rejection of the Buddha and so forth is explained.
8-10. Trong (phẩm) thứ tám, sự chối bỏ Đức Phật và các điều khác đã được nói đến.
Navame puthujjanena saddhiṃ gahitattā ‘‘āhuneyyā’’ti vuttaṃ.
In the ninth (sutta), it is said "worthy of offerings" because it is taken together with ordinary people (puthujjana).
Trong (phẩm) thứ chín, từ “āhuneyyā” (xứng đáng được cúng dường) được nói đến vì nó được chấp nhận cùng với phàm phu.
Dasame gotrabhūti sotāpattimaggassa anantarapaccayena sikhāpattabalavavipassanācittena samannāgato.
In the tenth (sutta), gotrabhū means one endowed with the strong vipassanā citta that attains the peak, which is the immediate condition for the Sotāpatti-magga.
Trong (phẩm) thứ mười, gotrabhū (chuyển chủng) là người có tâm thiền quán mạnh mẽ, đạt đến đỉnh cao, là nhân duyên cận kề cho Đạo Tu-đà-hoàn.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều có ý nghĩa rõ ràng ở khắp mọi nơi.
11. Dutiyassa paṭhame yena bhagavā tenupasaṅkamīti ‘‘sace satthā cārikaṃ pakkamitukāmo assa, imasmiṃ kāle pakkameyya.
In the first (sutta) of the second chapter, where the Blessed One was, there he approached means he thought, "If the Teacher wishes to wander, he should wander at this time. Come, I will ask the Teacher for permission to wander," and approached, surrounded by the community of bhikkhus.
11. Trong (phẩm) thứ hai, đầu tiên, yena bhagavā tenupasaṅkamī (đi đến chỗ Đức Thế Tôn) có nghĩa là, vị ấy suy nghĩ: “Nếu Đức Đạo Sư muốn du hành, thì Ngài sẽ du hành vào lúc này. Vậy tôi sẽ xin phép Đức Đạo Sư để đi du hành.” Rồi vị ấy cùng với chúng Tỳ-khưu đi đến.
Handāhaṃ cārikaṃ gamanatthāya satthāraṃ āpucchāmī’’ti cintetvā bhikkhusaṅghaparivuto upasaṅkami.
Venerable Sir, the venerable one—this bhikkhu, seeing the Elder going with a large retinue of bhikkhus, thought, "These bhikkhus have abandoned the Tathāgata and are surrounding Sāriputta; I will obstruct his journey," and, conceiving anger without cause, spoke thus.
Āyasmā maṃ, bhante (Bạch Thế Tôn, Tôn giả) – được biết, vị Tỳ-khưu ấy thấy vị Trưởng lão đi cùng với một đoàn Tỳ-khưu đông đảo, liền nghĩ: “Những Tỳ-khưu này đã bỏ Như Lai mà đi theo Sāriputta, ta sẽ cắt đứt cuộc hành trình của ông ta.” Với sự tức giận không đúng chỗ, vị ấy nói như vậy.
Āyasmā maṃ, bhanteti so kira bhikkhu theraṃ mahatā bhikkhuparivārena gacchantaṃ disvā ‘‘ime bhikkhū tathāgataṃ pahāya sāriputtaṃ parivāretvā nikkhantā, gamanavicchedamassa karissāmī’’ti aṭṭhāne kopaṃ bandhitvā evamāha.
There, āsajjā means having touched.
Ở đây, āsajjā (va chạm) là va chạm.
Tattha āsajjāti ghaṭṭetvā.
Appaṭinissajjā means without appeasing him or confessing the offense.
Appaṭinissajjā (không xin lỗi) là không xin lỗi, không thú nhận lỗi lầm.
Appaṭinissajjāti akkhamāpetvā accayaṃ adesetvā.
For what reason did he conceive anger?
Vậy vì lý do gì mà vị ấy ôm mối hận thù?
Kismiṃ pana so kāraṇe āghātaṃ bandhīti?
They say that as the Elder, having paid homage to the Ten-Powered One, rose and departed, the corner of his robe touched the bhikkhu's body, or the wind struck him.
Được biết, khi vị Trưởng lão đảnh lễ Đức Thập Lực xong đứng dậy đi, vạt y của ông đã chạm vào thân thể vị Tỳ-khưu kia, hoặc có người nói rằng gió đã thổi mạnh.
Therassa kira dasabalaṃ vanditvā uṭṭhāya gacchato cīvarakaṇṇo tassa sarīraṃ phusi, vāto paharītipi vadanti.
Conceiving anger on account of this, and seeing the Elder going with a large retinue, he, out of envy, said, "I will obstruct his journey."
Vì điều nhỏ nhặt này mà vị ấy ôm mối hận thù, khi thấy vị Trưởng lão đi cùng với đoàn đông đảo, vì ghen tị nên vị ấy nói: “Ta sẽ cắt đứt cuộc hành trình của ông ta.”
Ettakena āghātaṃ bandhitvā theraṃ mahatā parivārena gacchantaṃ disvā usūyamāno ‘‘gamanavicchedamassa karissāmī’’ti evamāha.
Come, bhikkhu—the Teacher, hearing the words of that bhikkhu, knew, "If it is said, 'Bhikkhu, Sāriputta did not strike you,' he might conceive ill-will towards me, saying, 'Venerable Sir, you take the side of your chief disciple, not mine,' and be reborn in a woeful state." So, thinking, "I will summon Sāriputta and ask him about this matter," he addressed a bhikkhu thus.
Ehi tvaṃ bhikkhū (Này Tỳ-khưu, hãy đến đây) – Đức Đạo Sư nghe lời của vị Tỳ-khưu ấy, liền nghĩ: “Nếu nói rằng Tỳ-khưu Sāriputta không đánh ông ta, thì ông ta sẽ nghĩ ‘Bạch Thế Tôn, Ngài chỉ bênh vực vị Thượng thủ đệ tử của Ngài mà không bênh vực con’, rồi ôm mối ác ý với ta mà tái sinh vào các cõi khổ.” Biết vậy, Ngài gọi một Tỳ-khưu đến và nói.
Ehi tvaṃ bhikkhūti satthā tassa bhikkhuno vacanaṃ sutvā ‘‘na taṃ bhikkhu sāriputto paharīti vutte, ‘bhante, tumhe attano aggasāvakasseva pakkhaṃ vahatha, na mayha’nti mayi manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyyā’’ti ñatvā ‘‘sāriputtaṃ pakkosāpetvā imamatthaṃ pucchissāmī’’ti ekaṃ bhikkhuṃ āmantetvā evamāha.
Taking the key means taking the key.
Avāpuraṇaṃ ādāyā (cầm chìa khóa) là cầm chìa khóa.
Avāpuraṇaṃ ādāyāti kuñcikaṃ gahetvā.
Lion's roar means a supreme roar, a chief roar, an unassailable roar.
Sīhanādaṃ (tiếng rống sư tử) là tiếng rống cao quý, tiếng rống dẫn đầu, tiếng rống không thể đảo ngược.
Sīhanādanti seṭṭhanādaṃ pamukhanādaṃ appaṭivattiyanādaṃ.
Thus, the community of bhikkhus, informed by the two great Elders, abandoned their night and day abodes and went to the presence of the Teacher.
Như vậy, chư Tỳ-khưu Tăng được hai vị Đại Trưởng lão thông báo, liền bỏ các nơi nghỉ đêm và nghỉ ngày mà đến chỗ Đức Đạo Sư.
Evaṃ dvīhi mahātherehi ārocito bhikkhusaṅgho rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni pahāya satthu santikaṃ agamāsi.
Khīyanadhamma means a subject of discussion.
Khīyanadhammaṃ (pháp suy tàn) là pháp nói chuyện.
Khīyanadhammanti kathādhammaṃ.
Gūthagata means just excrement.
Gūthagataṃ (trở thành phân) là chính là phân.
Gūthagatanti gūthameva.
The same method applies to the rest.
Cũng vậy đối với các điều còn lại.
Sesesupi eseva nayo.
Like the earth means like the earth in not being angry.
Pathavīsamenā (bằng sự bình đẳng như đất) là bằng sự bình đẳng như đất về mặt không giận dữ.
Pathavīsamenāti akujjhanaṭṭhena pathaviyā samānena.
For the earth does not rejoice when pure things are placed upon it, nor does it feel displeasure when impure things are placed upon it.
Đất không vui mừng khi người ta đổ vật sạch lên nó, cũng không buồn bã khi người ta đổ vật dơ lên nó.
Na hi pathavī ‘‘mayi suciṃ nikkhipantī’’ti somanassaṃ karoti, na ‘‘asuciṃ nikkhipantī’’ti domanassaṃ.
It shows that "my mind is also like this."
Vị ấy chỉ ra rằng tâm của ta cũng như vậy.
Mayhampi evarūpaṃ cittanti dasseti.
Vipulena means extensive.
Vipulenā (rộng lớn) là không giới hạn.
Vipulenāti aparittena.
Mahaggatena means having attained greatness.
Mahaggatenā (trở nên vĩ đại) là trở nên vĩ đại.
Mahaggatenāti mahantabhāvaṃ gatena.
Appamāṇena means of immeasurable growth.
Appamāṇenā (vô lượng) là với sự tăng trưởng vô lượng.
Appamāṇenāti vaḍḍhitappamāṇena.
Averena means free from unwholesome enmity and personal enmity.
Averenā (không thù hận) là không có thù hận với bất thiện và thù hận với cá nhân.
Averenāti akusalaverapuggalaverarahitena.
Abyāpajjhena means free from suffering, free from displeasure.
Abyāpajjhenā (không gây hại) là không có khổ đau, không có buồn bã.
Abyāpajjhenāti niddukkhena vigatadomanassena.
So idha means that bhikkhu, who was not established in the contemplation of the body as a foundation of mindfulness, would do thus; "How could one like me do such a thing, Venerable Sir?"—thus he first roared his lion's roar.
So idhā (người ấy ở đây) – vị Tỳ-khưu không có niệm xứ quán thân như vậy sẽ làm được điều này, còn người như tôi làm sao có thể làm được điều như vậy, bạch Thế Tôn? – đó là tiếng rống sư tử đầu tiên mà vị ấy đã rống.
So idhāti so anupaṭṭhitakāyānupassanāsatipaṭṭhāno bhikkhu evaṃ kareyya, mādiso kathaṃ evarūpaṃ karissati, bhanteti paṭhamaṃ sīhanādaṃ nadi.
So idha (That one here), that bhikkhu whose mindfulness of the contemplation of the body is not established, would do thus, saying: “How will one like me accomplish such a thing, Venerable sir?” Thus he first uttered a lion's roar.
Như vậy, sự kết nối cần được hiểu ở khắp mọi nơi.
Evaṃ sabbattha yojanā veditabbā.
Thus, the application should be understood everywhere.
Rajoharaṇaṃ (khăn lau bụi) là khăn lau bụi, khăn lau chân, đó là cùng một tên gọi.
Rajoharaṇanti rajasammajjanacoḷakaṃ, pādapuñchanti, tasseva nāmaṃ.
Rajoharaṇa means a cloth for sweeping dust, a foot-wiper; it is another name for that.
Kaḷopihattho (cầm giỏ) là cầm giỏ hoặc cầm nồi.
Kaḷopihatthoti pacchihattho ukkhalihattho vā.
Kaḷopihattho means one with a basket in hand, or one with a cooking pot in hand.
Nantakavāsī (mặc y vá) là mặc y vá rách.
Nantakavāsīti antacchinnapilotikavasano.
Nantakavāsī means one wearing a ragged, torn piece of cloth.
Sūrato (có giới hạnh tốt) là có giới hạnh trong sạch, được đầy đủ sự khiêm tốn.
Sūratoti sucisīlo soraccena samannāgato.
Sūrato means one of pure conduct, endowed with gentleness.
Sudanto (đã được thuần hóa tốt) là đã được thuần hóa một cách tốt đẹp.
Sudantoti suṭṭhu damathaṃ upagato.
Sudanto means one who is well-tamed.
Suvinīto (đã được huấn luyện tốt) là đã được huấn luyện một cách tốt đẹp.
Suvinītoti suṭṭhu sikkhito.
Suvinīto means one who is well-disciplined.
Na kañci hiṃsatī (không làm hại ai) là không làm hại bất cứ ai, ngay cả khi bị nắm sừng hoặc bị vuốt lưng.
Na kañci hiṃsatīti visāṇādīsu gaṇhantampi piṭṭhiṃ parimajjantampi na kañci viheṭheti.
Na kañci hiṃsatī means he harms no one, even when they take him by the horns or stroke his back.
Usabhachinnavisāṇasamenā (bình đẳng như con bò đực bị cắt sừng) là có tâm giống như con bò đực bị cắt sừng.
Usabhachinnavisāṇasamenāti usabhassa chinnavisāṇassa cittasadisena.
Usabhachinnavisāṇasamena means with a mind like that of a bull whose horns have been cut off.
Aṭṭīyeyyā (sẽ bị đau khổ) là sẽ bị đau khổ, bị áp bức.
Medakathālikanti medakathālikā vuccati sūnakārakehi yūsanikkhamanatthāya tattha tattha katachiddā thālikā.
Medakathālika means a fat-pot, which is a pot with holes made here and there by butchers for the gravy to drain out.
Parihareyyā (sẽ mang đi) là sẽ mang thịt đầy ắp mà đi.
Parihareyyāti maṃsassa pūretvā ukkhipitvā gaccheyya.
Parihareyyā means he would fill it with meat, lift it up, and go.
Chiddāvachiddaṃ (có nhiều lỗ thủng) là có nhiều lỗ thủng lớn nhỏ.
Chiddāvachiddanti parittamahantehi chiddehi samannāgataṃ.
Chiddāvachidda means endowed with small and large holes.
Uggharantaṃ (chảy ra) là nước thịt chảy ra từ các lỗ phía trên.
Uggharantanti uparimukhehi chiddehi nikkhamamānayūsaṃ.
Uggharanta means the gravy flowing out from the upper holes.
Uggharantaṃ nghĩa là nước cốt chảy ra từ các lỗ hở phía trên.
Paggharantanti adhomukhehi nikkhamamānayūsaṃ.
Paggharanta means the gravy flowing out from the lower holes.
Paggharanta có nghĩa là nước dịch chảy ra từ các lỗ hướng xuống.
Evamassa sakalasarīraṃ yūsamakkhitaṃ bhaveyya.
Thus, his entire body would be smeared with gravy.
Như vậy, toàn bộ thân thể của người ấy sẽ bị bôi trét bởi nước dịch.
Chiddāvachiddanti navahi vaṇamukhehi parittamahanta chiddaṃ.
Chiddāvachidda means small and large holes, like the nine openings of a wound.
Chiddāvachidda có nghĩa là những lỗ nhỏ và lớn từ chín cửa vết thương.
Evamettha aṭṭhamanavamehi dvīhi aṅgehi thero attano sarīre nicchandarāgataṃ kathesi.
In this way, with these two factors, the eighth and ninth, the Elder spoke of his body as being devoid of desire and passion.
Như vậy, ở đây, với hai chi phần thứ tám và thứ chín, vị Trưởng lão đã nói về sự không còn dục ái đối với thân thể của mình.
Atha kho so bhikkhūti evaṃ therena navahi kāraṇehi sīhanāde nadite atha so bhikkhu.
Atha kho so bhikkhū means, after the Elder had roared a lion's roar with these nine reasons, then that bhikkhu.
Atha kho so bhikkhū có nghĩa là khi vị Trưởng lão đã rống lên tiếng rống sư tử với chín lý do như vậy, thì vị tỳ khưu ấy.
Accayoti aparādho.
Accayo means an offense.
Accayo có nghĩa là lỗi lầm.
Maṃ accagamāti maṃ atikkamma abhibhavitvā pavatto.
Maṃ accagamā means it went beyond me, it overcame me.
Maṃ accagamā có nghĩa là đã vượt qua tôi, đã áp đảo tôi và đã xảy ra.
Patiggaṇhatūti khamatu.
Patiggaṇhatū means may he accept, may he forgive.
Patiggaṇhatū có nghĩa là xin chấp nhận (lỗi lầm).
Āyatiṃ saṃvarāyāti anāgate saṃvaraṇatthāya, puna evarūpassa aparādhassa akaraṇatthāya.
Āyatiṃ saṃvarāyā means for restraint in the future, so that such an offense is not committed again.
Āyatiṃ saṃvarāyā có nghĩa là để phòng hộ trong tương lai, để không tái phạm lỗi lầm như vậy nữa.
Tagghāti ekaṃsena.
Tagghā means certainly.
Tagghā có nghĩa là chắc chắn.
Yathādhammaṃ paṭikarosīti yathā dhammo ṭhito, tatheva karosi, khamāpesīti vuttaṃ hoti.
Yathādhammaṃ paṭikarosī means you act according to the Dhamma as it stands; it means you ask for forgiveness.
Yathādhammaṃ paṭikarosī có nghĩa là ông làm đúng như Pháp đã được thiết lập, tức là đã xin tha thứ.
Taṃ te mayaṃ paṭiggaṇhāmāti taṃ tava aparādhaṃ mayaṃ khamāma.
Taṃ te mayaṃ paṭiggaṇhāmā means we forgive that offense of yours.
Taṃ te mayaṃ paṭiggaṇhāmā có nghĩa là chúng tôi chấp nhận lỗi lầm của ông.
Vuddhihesā bhikkhu ariyassa vinayeti esā bhikkhu ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sāsane vuḍḍhi nāma.
Vuddhihesā bhikkhu ariyassa vinaye means, O bhikkhu, this is called growth in the Ariyan discipline, in the Dispensation of the Buddha, the Blessed One.
Vuddhihesā bhikkhu ariyassa vinaye có nghĩa là này các tỳ khưu, đây là sự tăng trưởng trong Giới luật của bậc Thánh, trong giáo pháp của Đức Phật Thế Tôn.
Katamā?
What is it?
Đó là gì?
Accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaritvā āyatiṃ saṃvarāpajjanā.
Seeing an offense as an offense, making amends according to the Dhamma, and undertaking restraint for the future.
Thấy lỗi lầm là lỗi lầm, sửa chữa đúng Pháp và phòng hộ trong tương lai.
Desanaṃ pana puggalādhiṭṭhānaṃ karonto yo accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaroti, āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatīti āha.
But, making the teaching personal, he said: Yo accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaroti, āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatīti (Whoever, seeing an offense as an offense, makes amends according to the Dhamma, and undertakes restraint for the future).
Khi trình bày lời dạy theo đối tượng cá nhân, Ngài nói: Ai thấy lỗi lầm là lỗi lầm, sửa chữa đúng Pháp và phòng hộ trong tương lai.
Phalatīti sace hi thero na khameyya, tassa bhikkhuno tattheva sattadhā muddhā phaleyya.
Phalatī means if the Elder had not forgiven, the head of that bhikkhu would have split into seven pieces right there.
Phalatī có nghĩa là nếu vị Trưởng lão không tha thứ, thì đầu của vị tỳ khưu ấy sẽ nứt ra làm bảy ngay tại đó.
Tasmā bhagavā evamāha.
Therefore, the Blessed One spoke thus.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói như vậy.
Sace maṃ soti sace maṃ ayaṃ bhikkhu khamāhīti evaṃ vadati.
Sace maṃ so means if that bhikkhu says to me, "Forgive me."
Sace maṃ so có nghĩa là nếu vị tỳ khưu này nói với tôi rằng: "Xin tha thứ cho tôi".
Khamatu ca me soti ayampi cāyasmā mayhaṃ khamatūti evaṃ thero tassa accayaṃ paṭiggaṇhitvā sayampi taṃ satthu sammukhe khamāpesīti.
Khamatu ca me so means and may that venerable one also forgive me; thus, the Elder, having accepted his offense, also made him ask for forgiveness in the presence of the Teacher.
Khamatu ca me so có nghĩa là vị ấy cũng xin tha thứ cho tôi. Như vậy, vị Trưởng lão đã chấp nhận lỗi lầm của vị tỳ khưu kia và chính mình cũng xin tha thứ cho vị ấy trước Đức Đạo Sư.
12. Dutiye saupādisesanti saupādānasesaṃ.
12. In the second sutta: Saupādisesa means with a remainder of clinging.
12. Trong kinh thứ hai, saupādisesa có nghĩa là còn dư sót chấp thủ.
Anupādisesanti upādānasesarahitaṃ niggahaṇaṃ.
Anupādisesa means without a remainder of clinging, a complete eradication.
Anupādisesa có nghĩa là sự khiển trách không còn dư sót chấp thủ.
Mattaso kārīti pamāṇakārī na paripūrakārī.
Mattaso kārī means one who acts in moderation, not one who acts fully.
Mattaso kārī có nghĩa là người làm theo mức độ, không làm đầy đủ.
Na tāvāyaṃ, sāriputta, dhammapariyāyo paṭibhāsīti appaṭibhānaṃ nāma bhagavato natthi, na tāvāhaṃ imaṃ dhammapariyāyaṃ kathesinti ayaṃ panettha attho.
Na tāvāyaṃ, sāriputta, dhammapariyāyo paṭibhāsī means the Blessed One has no lack of ready wit; the meaning here is, "I will not teach this Dhamma discourse yet."
Na tāvāyaṃ, sāriputta, dhammapariyāyo paṭibhāsī có nghĩa là Đức Thế Tôn không có sự không thông suốt (appaṭibhāna), ở đây có nghĩa là: "Ta chưa thuyết giảng bài pháp này".
Māyimaṃ dhammapariyāyaṃ sutvā pamādaṃ āhariṃsūti ‘‘mayaṃ kira catūhi apāyehi muttā’’ti upari arahattatthāya vīriyaṃ akarontā mā pamādaṃ āpajjiṃsu.
Māyimaṃ dhammapariyāyaṃ sutvā pamādaṃ āhariṃsū means, "Lest they, having heard this Dhamma discourse, become heedless, thinking, 'We are now free from the four lower realms,' and not strive for arahantship above."
Māyimaṃ dhammapariyāyaṃ sutvā pamādaṃ āhariṃsū có nghĩa là: "Mong rằng họ sẽ không trở nên phóng dật sau khi nghe bài pháp này, nghĩ rằng: 'Chúng ta đã thoát khỏi bốn cõi khổ rồi'", mà không tinh tấn để đạt A-la-hán quả ở các tầng bậc cao hơn.
Pañhādhippāyena bhāsitoti tayā pucchitapañhassa sabhāvena kathitoti dasseti.
Pañhādhippāyena bhāsito means it is shown that it was taught in accordance with the nature of the question you asked.
Pañhādhippāyena bhāsito có nghĩa là được thuyết giảng theo bản chất của câu hỏi mà ông đã hỏi.
Imesaṃ pana navannaṃ puggalānaṃ bhavesu chandarāgavinodanatthaṃ etameva atthuppattiṃ katvā – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, appamattakopi gūtho duggandho hoti, evameva kho khvāhaṃ, bhikkhave, appamattakampi bhavaṃ na vaṇṇemi antamaso accharāsaṅghātamattampī’’ti imaṃ suttaṃ (a. ni. 1.321) abhāsi.
But for the removal of sensual desire for existences in these nine types of individuals, having made this very occasion, he spoke this Sutta: “Just as, bhikkhus, even a little bit of excrement is foul-smelling, even so, bhikkhus, I do not praise even a little bit of existence, not even for the snapping of a finger.”
Để đoạn trừ dục ái trong các kiếp sống của chín hạng người này, Đức Phật đã tạo ra một bối cảnh tương tự và thuyết giảng bài kinh này (A.N. 1.321): “Này các tỳ khưu, ví như một chút phân cũng hôi thối, cũng vậy, này các tỳ khưu, Ta không tán thán dù một chút hữu, dù chỉ bằng một cái búng tay.”
Na kevalañca etesaṃyeva navannaṃ puggalānaṃ gati nibaddhā, yesaṃ pana kulānaṃ tīṇi saraṇāni pañca sīlāni ekaṃ salākabhattaṃ ekaṃ pakkhiyabhattaṃ ekaṃ vassāvāsikaṃ ekā pokkharaṇī eko āvāso, evarūpāni nibaddhapuññāni atthi.
Not only for these nine types of individuals is the destiny fixed, but for those families who have the Three Refuges, the Five Precepts, one ticket-meal, one fortnightly meal, one vassa-robe offering, one pond, one dwelling, such fixed merits exist.
Không chỉ chín hạng người này có định hướng (gati nibaddhā), mà những gia đình nào có ba quy y, năm giới, một bữa ăn salākabhatta, một bữa ăn pakkhiyabhatta, một lễ an cư kiết hạ, một ao sen, một trú xứ, những gia đình có những công đức cố định như vậy.
Tesampi gati nibaddhā, sotāpannasadisāneva tāni kulāni.
Their destiny is also fixed; those families are indeed like stream-enterers.
Những gia đình ấy cũng có định hướng, họ giống như những người Nhập Lưu.
13. Tatiye diṭṭhadhammavedanīyanti imasmiṃ yevattabhāve vipaccanakakammaṃ.
13. In the third (sutta), diṭṭhadhammavedanīyaṃ means kamma that ripens in this very existence.
13. Trong kinh thứ ba, diṭṭhadhammavedanīya có nghĩa là nghiệp sẽ chín muồi trong chính kiếp sống này.
Samparāyavedanīyanti dutiye attabhāve vipaccanakakammaṃ.
Samparāyavedanīyaṃ means kamma that ripens in the next existence.
Samparāyavedanīya có nghĩa là nghiệp sẽ chín muồi trong kiếp sống thứ hai.
Sukhavedanīyanti sukhavedanājanakakammaṃ.
Sukhavedanīyaṃ means kamma that generates pleasant feeling.
Sukhavedanīya có nghĩa là nghiệp sinh ra cảm thọ lạc.
Dukkhavedanīyanti dukkhavedanājanakakammaṃ.
Dukkhavedanīyaṃ means kamma that generates painful feeling.
Dukkhavedanīya có nghĩa là nghiệp sinh ra cảm thọ khổ.
Paripakkavedanīyanti laddhavipākavāraṃ.
Paripakkavedanīyaṃ means the turn for ripening has been received.
Paripakkavedanīya có nghĩa là đã đến lượt chín muồi quả báo.
Aparipakkavedanīyanti aladdhavipākavāraṃ.
Aparipakkavedanīyaṃ means the turn for ripening has not been received.
Aparipakkavedanīya có nghĩa là chưa đến lượt chín muồi quả báo.
Bahuvedanīyanti bahuvipākadāyakaṃ.
Bahuvedanīyaṃ means giving many results.
Bahuvedanīya có nghĩa là nghiệp mang lại nhiều quả báo.
Appavedanīyanti na bahuvipākadāyakaṃ.
Appavedanīyaṃ means not giving many results.
Appavedanīya có nghĩa là nghiệp không mang lại nhiều quả báo.
Avedanīyanti vipākavedanāya adāyakaṃ.
Avedanīyaṃ means not giving feeling as a result.
Avedanīya có nghĩa là nghiệp không mang lại cảm thọ quả báo.
Imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
In this Sutta, the round of existence (saṃsāra) and its cessation (nibbāna) are taught.
Trong kinh này, vòng luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) đã được thuyết giảng.
14. Catutthe samiddhīti attabhāvasamiddhatāya evaṃladdhanāmo therassa saddhivihārikatthero.
14. In the fourth (sutta), samiddhi refers to the Elder, a co-resident of the Elder, who was so named due to the prosperity of his existence.
14. Trong kinh thứ tư, Samiddhi là tên của vị Trưởng lão đệ tử của vị Trưởng lão, được đặt như vậy do sự thịnh vượng của thân thể (attabhāvasamiddhatā).
Kimārammaṇāti kiṃpaccayā.
Kimārammaṇā means what is their condition?
Kimārammaṇā có nghĩa là do duyên gì?
Saṅkappavitakkāti saṅkappabhūtā vitakkā.
Saṅkappavitakkā means thoughts that are intentions.
Saṅkappavitakkā có nghĩa là những tầm (vitakka) có bản chất là tư duy (saṅkappa).
Nāmarūpārammaṇāti nāmarūpapaccayā.
Nāmarūpārammaṇā means conditioned by nāma-rūpa.
Nāmarūpārammaṇā có nghĩa là do duyên danh sắc.
Iminā cattāro arūpakkhandhā bhūtupādāyarūpañca vitakkānaṃ paccayoti dasseti.
By this, it shows that the four immaterial aggregates and derived matter are conditions for thoughts.
Với điều này, Ngài chỉ ra rằng bốn uẩn vô sắc và sắc do chấp thủ (bhūtupādāyarūpa) là duyên cho các tầm.
Kva nānattaṃ gacchantīti kasmiṃ ṭhāne nānāsabhāvataṃ vemattaṃ gacchanti.
Kva nānattaṃ gacchantī means in what place do they go to various states or differences?
Kva nānattaṃ gacchantī có nghĩa là ở nơi nào chúng đi đến sự đa dạng, sự khác biệt về bản chất?
Dhātusūti rūpadhātuādīsu.
Dhātusu means in the elements such as the rūpa-dhātu.
Dhātusū có nghĩa là trong các giới như sắc giới.
Aññoyeva hi rūpavitakko, aññe saddavitakkādayoti.
For indeed, the thought of form is one thing, and the thoughts of sound, etc., are another.
Tầm về sắc là một điều, và các tầm về âm thanh, v.v., là những điều khác.
Phassasamudayāti sampayuttaphassapaccayā.
Phassasamudayā means conditioned by co-arising contact.
Phassasamudayā có nghĩa là do duyên xúc tương ưng.
Vedanāsamosaraṇāti tisso vedanā samosaraṇā.
Vedanāsamosaraṇā means the three feelings converge.
Vedanāsamosaraṇā có nghĩa là ba cảm thọ tụ hội.
Ettakena kusalākusalamissakā kathitā.
By this much, skillful, unskillful, and mixed (states) are taught.
Với chừng đó, thiện, bất thiện và hỗn tạp đã được thuyết giảng.
Samādhippamukhātiādayo pana apacayapakkhikāti veditabbā.
However, samādhippamukhā and so on should be understood as belonging to the side of cessation.
Còn Samādhippamukhā và các từ khác phải được hiểu là thuộc về phía đoạn trừ.
Tattha pubbaṅgamaṭṭhena jeṭṭhakaṭṭhena vā samādhi pamukhaṃ etesanti samādhippamukhā.
Among these, samādhippamukhā means those for whom concentration is foremost, either in the sense of being a precursor or in the sense of being chief.
Trong đó, samādhippamukhā có nghĩa là thiền định là chủ yếu (pamukha) của những điều này theo nghĩa đi trước (pubbaṅgama) hoặc theo nghĩa đứng đầu (jeṭṭhaka).
Jeṭṭhakakāraṇaṭṭhena sati adhipateyyā etesanti satādhipateyyā.
Satādhipateyyā means those for whom mindfulness is dominant, in the sense of being the chief cause.
Satādhipateyyā có nghĩa là chánh niệm là chủ tể (adhipateyya) của những điều này theo nghĩa là nguyên nhân hàng đầu (jeṭṭhakakāraṇa).
Maggapaññā uttarā etesanti paññuttarā.
Paññuttarā means those for whom the wisdom of the path is supreme.
Paññuttarā có nghĩa là tuệ là tối thượng (uttara) của những điều này.
Phalavimuttiṃ patvā sārappattā hontīti vimuttisārā.
Vimuttisārā means they attain the essence by reaching the fruit of liberation.
Vimuttisārā có nghĩa là đạt đến sự giải thoát quả và đạt được cốt lõi (sāra).
Ārammaṇavasena amataṃ nibbānaṃ ogāhitvā tattha patiṭṭhitāti amatogadhā.
Amatogadhā means having plunged into the deathless Nibbāna as their object, they are established therein.
Amatogadhā có nghĩa là đã đi sâu vào Niết Bàn bất tử (amata) như một đối tượng và đã an trú ở đó.
Tena ca mā maññīti tena vissajjanena ‘‘ahaṃ aggasāvakena pucchite pañhe vissajjesi’’nti mā mānaṃ vā dappaṃ vā akāsi.
Tena ca mā maññī means by that explanation, "I have answered the questions asked by the chief disciple," do not develop conceit or pride.
Tena ca mā maññī có nghĩa là đừng nghĩ rằng: "Tôi đã giải đáp những câu hỏi do vị Thượng Thủ Đệ Tử hỏi" và đừng sanh kiêu mạn hay ngã mạn.
15-16. Pañcame tīṇi cattāri vassāni vassagaṇā, aneke vassagaṇā uppannā assāti anekavassagaṇiko.
15-16. In the fifth (sutta), anekavassagaṇiko means one for whom many years, three or four years, or many groups of years have arisen.
15-16. Trong kinh thứ năm, anekavassagaṇiko có nghĩa là người ấy đã trải qua ba, bốn năm, nhiều năm.
Tassassūti tassa bhaveyyuṃ.
Tassassū means they would be for him.
Tassassū có nghĩa là của người ấy sẽ có.
Abhedanamukhānīti na kenaci bhinditvā katāni, kevalaṃ kammasamuṭṭhitāneva vaṇamukhāni.
Abhedanamukhānī means not made by anyone breaking them open, but simply ulcer openings arisen from kamma.
Abhedanamukhānī có nghĩa là không bị ai phá vỡ mà tạo thành, chỉ là những cửa vết thương do nghiệp sinh khởi.
Jegucchiyaṃyevāti jigucchitabbameva paṭikūlameva.
Jegucchiyaṃyevā means indeed detestable, indeed repulsive.
Jegucchiyaṃyevā có nghĩa là đáng ghê tởm, đáng kinh tởm.
Cātumahābhūtikassāti catumahābhūtamayassa.
Cātumahābhūtikassā means consisting of the four great elements.
Cātumahābhūtikassā có nghĩa là thuộc về cái được tạo thành từ bốn đại chủng.
odanakummāsūpacayassāti odanena ceva kummāsena ca upacitassa vaḍḍhitassa.
Odanakummāsūpacayassā means nourished and grown by rice and gruel.
Odanakummāsūpacayassā có nghĩa là được nuôi dưỡng và tăng trưởng bằng cơm và cháo.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccadhammassa, duggandhavighātatthāya tanuvilepanena ucchādanadhammassa, aṅgapaccaṅgābādhavinodanatthāya khuddakasambāhanena parimaddanadhammassa, daharakāle vā ūrūsu sayāpetvā gabbhavāsena dussaṇṭhitānaṃ tesaṃ tesaṃ aṅgapaccaṅgānaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ añchanapīḷanādivasena parimaddanadhammassa, evaṃ pariharitassāpi ca bhedanaviddhaṃsanadhammassa, bhijjanavikiraṇasabhāvassevāti attho.
Having the nature of impermanence, anointing, massaging, breaking up, and destroying means having the nature of impermanence due to being non-existent; having the nature of anointing with a thin ointment to remove bad odor; having the nature of massaging with light rubbing to alleviate pains in the limbs and minor limbs; having the nature of massaging by stretching, pressing, etc., to achieve proper form for those limbs and minor limbs that were misshapen due to dwelling in the womb, by making them lie on the thighs in childhood; and having the nature of breaking up and destroying even when thus cared for. The meaning is: having the nature of breaking apart and scattering.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassā có nghĩa là có bản chất vô thường (anicca) theo nghĩa đã có rồi không còn nữa; có bản chất phải được xoa dầu (ucchādana) bằng cách bôi một lớp mỏng để khử mùi hôi; có bản chất phải được xoa bóp (parimaddana) nhẹ nhàng để giảm bớt các bệnh tật của các chi phần; hoặc khi còn nhỏ, được đặt nằm trên đùi và được xoa bóp bằng cách kéo căng, nắn bóp, v.v. để chỉnh sửa các chi phần bị biến dạng do ở trong bụng mẹ; và dù được chăm sóc như vậy, nó vẫn có bản chất bị phá vỡ và hủy hoại (bhedanaviddhaṃsana), tức là có bản chất bị vỡ ra và phân tán.
Ettha ca aniccapadena ceva bhedanaviddhaṃsanapadehi cassa atthaṅgamo kathito, sesehi samudayo.
Here, by the term 'impermanent' and by the terms 'breaking up' and 'destruction,' its disappearance is stated; by the remaining terms, its arising.
Ở đây, sự diệt vong của nó được nói đến bởi từ vô thường và bởi các từ hủy hoại, phá hủy; sự tập khởi được nói đến bởi những cái còn lại.
Nibbindathāti ukkaṇṭhatha pajahatha imaṃ kāyanti dasseti.
Nibbindathā means 'be weary of, abandon this body,' so it shows.
Từ “ Nibbindathā” (hãy nhàm chán) chỉ ra rằng: “Hãy chán ghét, hãy từ bỏ thân này.”
Evamimasmiṃ sutte balavavipassanā kathitā.
Thus, in this Sutta, strong Vipassanā is taught.
Như vậy, trong bài kinh này, tuệ quán mạnh mẽ đã được nói đến.
Chaṭṭhaṃ vuttanayameva.
The sixth is in the same manner as stated.
Bài kinh thứ sáu cũng theo cách đã nói.
Saññāsīsena panettha ñāṇameva kathitaṃ.
Here, knowledge itself is taught under the heading of perception (saññā).
Ở đây, trí tuệ được nói đến dưới tiêu đề Saññā (tưởng).
17-18. Sattame na manāpena paccuṭṭhentīti manavaḍḍhanena manaṃ allīyanākārena āsanā vuṭṭhāya paccuggamanaṃ na karonti.
17-18. In the seventh, na manāpena paccuṭṭhentī means they do not greet by rising from their seats in a manner that increases respect and endears the mind.
Trong bài kinh thứ bảy, “ na manāpena paccuṭṭhentī” (không đứng dậy chào đón một cách hoan hỷ) nghĩa là không đứng dậy chào đón với tâm tăng trưởng, với tâm bám víu vào chỗ ngồi.
Na manāpena abhivādentīti na pañcapatiṭṭhitena vandanti.
Na manāpena abhivādentī means they do not pay homage with the five-point prostration.
“ Na manāpena abhivādentī” (không đảnh lễ một cách hoan hỷ) nghĩa là không đảnh lễ với năm chi chạm đất.
Asakkaccaṃ dentīti acittīkārena denti.
Asakkaccaṃ dentī means they give without respect (acittīkāra).
“ Asakkaccaṃ dentī” (cúng dường không cung kính) nghĩa là cúng dường với tâm không tôn trọng.
No sakkaccanti sahatthā na denti.
No sakkaccaṃ means they do not give with their own hand.
“ No sakkacca” (không cung kính) nghĩa là không tự tay dâng.
Na upanisīdanti dhammasavanāyāti ‘‘dhammaṃ suṇissāmā’’ti na samīpe nisīdanti.
Na upanisīdanti dhammasavanāyā means they do not sit nearby (thinking), "We shall listen to the Dhamma."
“ Na upanisīdanti dhammasavanāyā” (không ngồi gần để nghe pháp) nghĩa là không ngồi gần với ý nghĩ “Chúng tôi sẽ nghe pháp.”
Na sussūsantīti ghaṭapiṭṭhe āsittaudakaṃ viya vivaṭṭetvā gacchati.
Na sussūsantī means they go away turning back, like water poured on the back of a pot.
“ Na sussūsantī” (không lắng nghe) nghĩa là bỏ đi như nước đổ trên lưng bình.
Aṭṭhame veneyyajjhāsayavasena mettābhāvanaṃ pakkhipitvā navaṅgasamannāgatoti vuttaṃ.
In the eighth, by including the development of mettā based on the disposition of those to be trained, it is said, " navaṅgasamannāgato (endowed with nine factors)."
Trong bài kinh thứ tám, “ navaṅgasamannāgato” (có chín chi) được nói đến bằng cách thêm vào sự tu tập tâm từ tùy theo ý muốn của người có thể được giáo hóa.
20. Dasame api nu te, gahapati, kule dānaṃ dīyatīti nayidaṃ bhagavā bhikkhusaṅghassa dānaṃ sandhāya pucchati.
20. In the tenth, api nu te, gahapati, kule dānaṃ dīyatī (Is a gift given in your family, householder?) – the Blessed One does not ask this with reference to a gift for the community of bhikkhus.
Trong bài kinh thứ mười, “ api nu te, gahapati, kule dānaṃ dīyatī” (Này gia chủ, có phải trong gia đình ông có sự bố thí không?) – Đức Thế Tôn không hỏi về sự bố thí cho Tăng đoàn.
Seṭṭhissa hi ghare bhikkhusaṅghassa niccaṃ paṇītadānaṃ dīyati, na taṃ satthā na jānāti.
For indeed, a choice gift is always given to the community of bhikkhus in the chief's house, and the Teacher knows that.
Thật vậy, trong nhà của vị trưởng giả, sự bố thí cao quý cho Tăng đoàn luôn được thực hiện, và Đức Đạo Sư không phải không biết điều đó.
Lokiyamahājanassa pana diyyamānadānaṃ atthi, taṃ lūkhaṃ hoti, seṭṭhissa cittaṃ na pīṇeti.
But there is a gift given to the common folk, and that is coarse, it does not delight the chief's mind.
Nhưng có sự bố thí được thực hiện cho đại chúng thế gian, điều đó thô sơ và không làm hài lòng tâm của vị trưởng giả.
Taṃ pucchāmīti pucchati.
He asks, "I am asking about that."
Ngài hỏi: “Ta hỏi về điều đó.”
Kaṇājakanti sakuṇḍakabhattaṃ, sakuṇḍakehipi kaṇikataṇḍuleheva pakkaṃ.
Kaṇājaka means food with husks, cooked with grains of rice and husks.
“ Kaṇājaka” (cơm cám) là cơm có cám, được nấu từ gạo tấm có cám.
Biḷaṅgadutiyanti kañjiyadutiyaṃ.
Biḷaṅgadutiyaṃ means accompanied by gruel.
“ Biḷaṅgadutiya” (có canh) là có canh.
Asakkaccaṃ detīti asakkaritvā deti.
Asakkaccaṃ detī means he gives without respect.
“ Asakkaccaṃ detī” (cúng dường không cung kính) là cúng dường không tôn trọng.
Acittīkatvāti acittīkārena dakkhiṇeyya agāravena deti.
Acittīkatvā means he gives without reverence to the recipient, with a disrespectful attitude.
“ Acittīkatvā” (không tôn trọng) là cúng dường với thái độ không tôn trọng, không kính trọng đối với bậc đáng cúng dường.
Asahatthā detīti sahatthena adatvā parahatthena deti, āṇattimattameva karotīti attho.
Asahatthā detī means he gives not with his own hand but by the hand of another, meaning he only gives instructions.
“ Asahatthā detī” (không tự tay dâng) nghĩa là không tự tay dâng mà dâng qua tay người khác, tức là chỉ ra lệnh mà thôi.
Apaviddhaṃ detīti na nirantaraṃ deti, saṃvaccharikaṃ soṇḍabali viya hoti.
Apaviddhaṃ detī means he does not give continuously; it is like the annual offering to spirits.
“ Apaviddhaṃ detī” (cúng dường không thường xuyên) nghĩa là không cúng dường liên tục, giống như lễ vật cúng cho quỷ vào dịp hàng năm.
Anāgamanadiṭṭhiko detīti na kammañca phalañca saddahitvā deti.
Anāgamanadiṭṭhiko detī means he gives not believing in kamma and its fruit.
“ Anāgamanadiṭṭhiko detī” (cúng dường với tà kiến về đời sau) nghĩa là không tin vào nghiệp và quả của nghiệp mà cúng dường.
Yattha yatthāti tīsu kulasampadāsu yasmiṃ yasmiṃ kule.
Yattha yattha means in whichever of the three family endowments (kulasampadā).
“ Yattha yatthā” (ở bất cứ đâu) là trong ba gia đình thịnh vượng, trong gia đình nào.
Na uḷārāya bhattabhogāyātiādīsu nānaggarasasugandhasālibhojane upanīte cittaṃ na namati, ‘‘harathetaṃ rogavaḍḍhana’’nti vatvā yena vā tena vā ḍākena saddhiṃ sakuṇḍakabhattaṃ amataṃ viya sampiyāyamāno bhuñjati.
Regarding na uḷārāya bhattabhogāyā and so on, when fine, fragrant, choice rice foods are offered, his mind does not incline (to them), but saying, "Take away this enhancer of disease," he eats husk-food with whatever sauce, cherishing it as if it were nectar.
Trong các câu như “ Na uḷārāya bhattabhogāyā” (không hưởng thụ thức ăn cao quý), khi được dâng những món cơm gạo thơm ngon, đầy đủ hương vị, tâm không hướng về chúng, mà nói: “Hãy mang những thứ làm tăng bệnh này đi,” rồi thọ dụng cơm cám với bất cứ món dưa nào, yêu thích như cam lồ.
Kāsikādīsu varavatthesu upanītesu ‘‘harathetāni nivāsentassa paṭicchādetumpi na sakkonti, gattesupi na saṇṭhahantī’’ti vatvā nāḷikerasāṭakamūlatacasadisāni pana thūlavatthāni ‘‘imāni nivāsento nivatthabhāvampi jānāti, paṭicchādetabbampi paṭicchādentī’’ti sampiyāyamāno nivāseti.
When fine clothes from Kāsika and other places are offered, he says, "Take these away; one cannot even cover oneself with them when wearing them, nor do they stay on the body," and instead, cherishing coarse cloths similar to coconut fiber garments or bark cloth, he wears them, saying, "When wearing these, one knows one is dressed, and they cover what needs to be covered."
Khi được dâng những bộ y phục cao cấp như Kāsika, v.v., ông ta nói: “Hãy mang những thứ này đi, chúng không thể che thân cho người mặc, cũng không giữ vững trên thân.” Nhưng khi được dâng những bộ y phục thô sơ giống như vải dệt từ vỏ dừa, ông ta yêu thích chúng và mặc, nói: “Mặc những thứ này thì biết là đang mặc, và chúng che được những gì cần che.”
Hatthiyānaassayānarathayānasuvaṇṇasivikādīsu upanītesu ‘‘harathetāni calācalāni, na sakkā ettha nisīditu’’nti vatvā jajjararathake upanīte ‘‘ayaṃ niccalo, ettha sukhaṃ nisīditu’’nti taṃ sādiyati.
When elephant, carriage, horse, chariot, or golden palanquin vehicles are offered, he says, "These are unstable; one cannot sit comfortably here," and when an old, worn-out chariot is offered, he accepts it, saying, "This is stable; one can sit comfortably here."
Khi được dâng các loại xe như xe voi, xe ngựa, xe bò, xe kéo, kiệu vàng, v.v., ông ta nói: “Hãy mang những thứ này đi, chúng lung lay, không thể ngồi vững trên đó.” Nhưng khi được dâng một chiếc xe cũ kỹ, ông ta chấp nhận nó và nói: “Cái này vững chắc, ngồi trên đó thoải mái.”
Na uḷāresu pañcasu kāmaguṇesūti alaṅkatapaṭiyattā rūpavatiyo itthiyo disvā ‘‘yakkhiniyo maññe, etā khāditukāmā, kiṃ etāhī’’ti yathāphāsukeneva vītināmeti.
Na uḷāresu pañcasu kāmaguṇesu means seeing beautiful women adorned and prepared, he passes them by casually, thinking, "They are like ogresses, eager to devour; what use are they?"
“ Na uḷāresu pañcasu kāmaguṇesū” (không hưởng thụ năm dục lạc cao quý) nghĩa là khi thấy những người phụ nữ xinh đẹp, trang điểm lộng lẫy, ông ta nghĩ: “Chắc là yêu nữ, chúng muốn ăn thịt ta, cần gì chúng chứ?” rồi sống qua ngày một cách thoải mái.
Na sussūsantīti sotuṃ na icchanti, na saddahantīti attho.
Na sussūsantī means they do not wish to listen, meaning they do not believe.
“ Na sussūsantī” (không lắng nghe) nghĩa là không muốn nghe, tức là không tin tưởng.
Na sotaṃ odahantīti kathitassa savanatthaṃ na sotapasādaṃ odahanti.
Na sotaṃ odahantī means they do not incline their ear-faculty to listen to what is spoken.
“ Na sotaṃ odahantī” (không chú tâm lắng nghe) nghĩa là không hướng tâm thanh tịnh để nghe những gì được nói.
Sakkaccantiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni.
Sakkacca and the other terms should be understood in the opposite way to what has been stated.
Các từ “ Sakkacca” (cung kính), v.v., nên được hiểu theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói.
Velāmoti jātigottarūpabhogasaddhāpaññādīhi mariyādavelaṃ atikkantehi uḷārehi guṇehi samannāgatattā evaṃladdhanāmo.
Velāmo is a name given to him because he was endowed with exalted qualities that surpassed the boundaries of birth, lineage, form, wealth, faith, wisdom, and so on.
“ Velāmo” (Velāma) là tên được đặt như vậy vì ông ta có những phẩm chất cao quý vượt qua giới hạn của chủng tộc, dòng dõi, hình dáng, tài sản, đức tin, trí tuệ, v.v.
So evarūpaṃ dānaṃ adāsi mahādānanti ettha ayaṃ anupubbīkathā – so kira atīte bārāṇasiyaṃ purohitagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, velāmakumārotissa nāmaṃ akaṃsu.
So evarūpaṃ dānaṃ adāsi mahādānaṃ (He gave such a great gift). Here is the progressive story: it is said that in the past, he was reborn in the house of a purohita in Bārāṇasī, and they named him Velāma Kumāra.
Trong câu “ So evarūpaṃ dānaṃ adāsi mahādāna” (Ông ta đã bố thí một đại thí như vậy), đây là câu chuyện tuần tự: Thuở xưa, ông ta tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Bārāṇasī, và được đặt tên là Velāmakumāra.
So soḷasavassakāle bārāṇasirājakumārena saddhiṃ sippuggahaṇatthaṃ takkasilaṃ agamāsi.
At sixteen years of age, he went to Takkasilā with the prince of Bārāṇasī to learn crafts.
Năm mười sáu tuổi, ông cùng với hoàng tử Bārāṇasī đến Takkasilā để học nghề.
Te ubhopi disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ paṭṭhapayiṃsu.
Both of them, like eighty-four thousand other princes in Jambudīpa, began their studies under the world-renowned teacher.
Cả hai, cùng với tám mươi bốn ngàn hoàng tử khác từ khắp Jambudīpa, đều học nghề dưới sự hướng dẫn của vị đạo sư nổi tiếng.
Yathā ca te, evaṃ aññepi jambudīpe caturāsītisahassarājakumārā.
Just as they were, so too were the other eighty-four thousand princes in Jambudīpa.
Và giống như các vị ấy, cũng vậy, các hoàng tử tám vạn bốn ngàn khác ở Jambudīpa.
Bodhisatto attanā gahitaṭṭhāne piṭṭhiācariyo hutvā caturāsīti rājakumārasahassāni sikkhāpeti, sayampi soḷasavassehi gahetabbasippaṃ tīhi vassehi uggaṇhi.
The Bodhisatta, being the chief teacher in the place he occupied, taught eighty-four thousand princes, and he himself mastered the crafts that normally take sixteen years in three years.
Bồ Tát, với vai trò là thầy phụ trách ở vị trí của mình, đã dạy cho tám mươi bốn ngàn hoàng tử, và chính Ngài đã học xong nghề cần học trong mười sáu năm chỉ trong ba năm.
Ācariyo ‘‘velāmakumārassa sippaṃ paguṇa’’nti ñatvā, ‘‘tātā, velāmo mayā ñātaṃ sabbaṃ jānāti, tumhe sabbepi samaggā gantvā etassa santike sippaṃ uggaṇhathā’’ti caturāsīti kumārasahassāni bodhisattassa niyyādesi.
The teacher, knowing that Velāma Kumāra had mastered the crafts, said, "My son, Velāma knows all that I know. All of you should go united and learn the crafts from him," and entrusted eighty-four thousand princes to the Bodhisatta.
Vị đạo sư, biết rằng “nghề của Velāmakumāra đã thành thạo,” đã nói: “Này các con, Velāma biết tất cả những gì ta biết. Tất cả các con hãy cùng nhau đến học nghề với vị ấy.” Rồi ông giao tám mươi bốn ngàn hoàng tử cho Bồ Tát.
Bodhisatto ācariyaṃ vanditvā caturāsīti kumārasahassaparivāro nikkhamitvā ekaṃ āsannanagaraṃ patvā nagarasāmikaṃ rājakumāraṃ uggaṇhāpetvā tassa sippe paguṇe jāte taṃ tattheva nivattesi.
The Bodhisatta, having paid homage to his teacher, left with a retinue of eighty-four thousand princes, reached a nearby city, taught the prince who was the city-lord, and when he had mastered the crafts, sent him back there.
Bồ Tát đảnh lễ vị đạo sư, cùng với tám mươi bốn ngàn hoàng tử, rời đi và đến một thành phố gần đó. Ngài dạy nghề cho hoàng tử của thành phố đó, và khi hoàng tử đã thành thạo, Ngài cho phép hoàng tử ở lại đó.
Etenupāyena caturāsīti nagarasahassāni gantvā caturāsītiyā rājakumārānaṃ sippaṃ paguṇaṃ kāretvā tasmiṃ tasmiṃ nagare taṃ taṃ nivattetvā bārāṇasirājakumāraṃ ādāya bārāṇasiṃ paccāgañchi.
By this method, he went to eighty-four thousand cities, ensured the mastery of crafts for eighty-four thousand princes, sent each one back to his respective city, and returned to Bārāṇasī with the prince of Bārāṇasī.
Bằng cách này, Ngài đã đi qua tám mươi bốn ngàn thành phố, giúp tám mươi bốn ngàn hoàng tử thành thạo nghề, và cho phép mỗi hoàng tử ở lại thành phố của mình. Sau đó, Ngài mang hoàng tử Bārāṇasī trở về Bārāṇasī.
Manussā kumāraṃ pariyositasippaṃ rajje abhisiñciṃsu, velāmassa purohitaṭṭhānaṃ adaṃsu.
The people consecrated the prince, who had completed his training, as king, and gave Velāma the position of purohita.
Dân chúng đã tấn phong hoàng tử đã học xong nghề lên ngôi vua, và ban chức vị Bà-la-môn cho Velāma.
Tepi caturāsītisahassarājakumārā sakesu sakesu rajjesu abhisekaṃ patvā anusaṃvaccharaṃ bārāṇasirañño upaṭṭhānaṃ āgacchanti.
Those eighty-four thousand princes, having been consecrated in their respective kingdoms, came annually to attend upon the king of Bārāṇasī.
Tám mươi bốn ngàn hoàng tử đó, sau khi được tấn phong lên ngôi vua ở các vương quốc của mình, hàng năm đều đến yết kiến vua Bārāṇasī.
Te rājānaṃ disvā velāmassa santikaṃ gantvā, ‘‘ācariya, amhe rajjesu patiṭṭhitā, vadeyyātha yenattho’’ti vatvā gacchanti.
Upon seeing the king, they would go to Velāma and say, "Teacher, we are established in our kingdoms; command us with whatever you wish," and then they would depart.
Khi thấy vua, họ đến gặp Velāma và nói: “Thưa đạo sư, chúng tôi đã được lập làm vua, xin hãy nói nếu có điều gì cần thiết,” rồi họ rời đi.
Tesaṃ gamanāgamanakāle sakaṭasandamānikagāvigoṇakukkuṭasūkarādayo gaṇhantānaṃ janapado ativiya upadduto hoti, mahājano sannipatitvā rājaṅgaṇe kandati.
During their comings and goings, the populace was greatly afflicted by those who took their carts, wagons, cows, oxen, chickens, pigs, and so on, and the common people gathered and cried in the royal courtyard.
Trong thời gian họ đi lại, người dân bị quấy nhiễu rất nhiều bởi những kẻ cướp bóc xe cộ, gia súc, bò, gà, heo, v.v., và đại chúng tụ tập lại khóc lóc ở sân cung điện.
Rājā velāmaṃ pakkositvā, ‘‘ācariya, upadduto janapado, rājāno gamanāgamanakāle mahāvilopaṃ karonti, manussā sandhāretuṃ na sakkonti, janapadapīḷāya upasamaṃ ekaṃ upāyaṃ karothā’’ti.
The king summoned Velāma and said, "Teacher, the populace is afflicted. The kings cause great plunder during their travels. The people cannot endure it. Please devise a plan to alleviate the suffering of the populace."
Vua triệu Velāma đến và nói: “Thưa đạo sư, dân chúng bị quấy nhiễu, các vị vua gây ra sự cướp bóc lớn khi đi lại, người dân không thể chịu đựng được. Xin hãy tìm một cách để chấm dứt sự khổ sở của dân chúng.”
Sādhu mahārāja, upāyaṃ karissāmi, tumhākaṃ yattakena janapadena attho, taṃ paricchinditvā gaṇhathāti.
"Very well, Your Majesty, I will devise a plan. Mark off as much land as you need for the populace and take it."
“Tâu đại vương, tốt lắm, thần sẽ tìm cách. Xin đại vương hãy xác định và lấy bao nhiêu đất đai mà đại vương cần.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Vua đã làm như vậy.
Velāmo caturāsītiyā rājasahassānaṃ janapade vicāretvā cakkanābhiyaṃ are viya rañño janapadasmiṃ oropesi.
Velāma, having established his domain among the eighty-four thousand kings, inserted his own dominion into the king's territory like a spoke into the hub of a wheel.
Velāma đã đi khắp quốc độ của tám vạn bốn ngàn vị vua, rồi thiết lập (sự cai trị của vua) vào quốc độ của vua như nan hoa gắn vào trục bánh xe.
Tato paṭṭhāya te rājāno āgacchantāpi gacchantāpi attano attano janapadeneva sañcaranti, amhākaṃ janapadoti vilopaṃ na karonti.
From that time onwards, those kings, whether coming or going, traveled only within their own territories and did not commit plunder, saying, "This is our territory."
Kể từ đó, những vị vua ấy, dù đến hay đi, chỉ đi lại trong quốc độ của chính mình, không cướp phá, nghĩ rằng: “Đây là quốc độ của chúng ta.”
Rājagāravena rañño janapadampi na pīḷenti.
Out of respect for the king, they did not oppress the king's territory either.
Do lòng kính trọng vua, họ cũng không áp bức quốc độ của vua.
Janapadā sannisinnā nissaddā niravā ahesuṃ.
The countries became settled, silent, and peaceful.
Các quốc độ trở nên yên ổn, không tiếng động, không ồn ào.
Sabbe rājāno haṭṭhatuṭṭhā ‘‘yena vo, ācariya, attho, taṃ amhākaṃ vadethā’’ti pavārayiṃsu.
All the kings, joyful and delighted, offered, "Whatever you need, O teacher, tell us."
Tất cả các vị vua đều vui mừng, hoan hỷ thỉnh cầu: “Thưa Thầy, điều gì Thầy cần, xin hãy nói cho chúng con.”
Velāmo sīsaṃnhāto attano antonivesane sattaratanaparipūrānaṃ gabbhānaṃ dvārāni vivarāpetvā yāva sattamā kulaparivaṭṭā ṭhapitaṃ dhanaṃ oloketvā āyavayaṃ upadhāretvā ‘‘mayā sakalajambudīpaṃ khobhentena dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti rañño ārocetvā gaṅgātīre dvādasayojanikā uddhanapantiyo kāretvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sappimadhuphāṇitatelatilataṇḍulādīnaṃ ṭhapanatthāya mahākoṭṭhāgārāni patiṭṭhāpetvā ‘‘ekekasmiṃ ṭhāne ettakā ettakā janā saṃvidahatha, yaṃkiñci manussānaṃ laddhabbaṃ nāma atthi, tato ekasmimpi asati mayhaṃ āroceyyāthā’’ti manusse saṃvidhāya ‘‘asukadivasato paṭṭhāya velāmabrāhmaṇassa dānaṃ bhuñjantū’’ti nagare bheriṃ carāpetvā ‘‘dānaggaṃ pariniṭṭhita’’nti dānayuttehi ārocite sahassagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā pañcasatagghanakaṃ ekaṃsaṃ katvā sabbālaṅkārabhūsito dānavīmaṃsanatthāya phalikavaṇṇassa udakassa suvaṇṇabhiṅgāraṃ pūretvā ‘‘imasmiṃ loke sace imaṃ dānaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpā dakkhiṇeyyapuggalā atthi, idaṃ udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhātu.
Velāma, having bathed his head, opened the doors of the chambers filled with the seven jewels in his own inner dwelling. Looking at the wealth accumulated for seven generations and considering his income and expenditure, he thought, "I ought to give alms that would shake the entire Jambudīpa." After informing the king, he had twelve-yojana long rows of hearths built on the bank of the Gaṅgā. In each place, he established large storehouses for ghee, honey, sugar, oil, sesame, rice, and other provisions. He arranged for people to say, "In each place, such and such a number of people should organize things. If there is anything at all that people should receive, and even one thing is missing, report it to me." He then had a drum beaten in the city, proclaiming, "From such and such a day, let people partake of the alms of Velāma the brahmin." When the attendants of the alms-giving reported, "The alms-hall is ready," he put on a robe worth a thousand, placed one worth five hundred over one shoulder, and, adorned with all ornaments, filled a golden ewer with crystal-clear water to test the alms-giving. He made an act of truth, saying, "If there are worthy recipients in this world suitable to receive this alms, may this water flow out and enter the earth. If not, may it remain as it is." Then he inverted the ewer.
Velāma, sau khi gội đầu, đã mở cửa các căn phòng chứa đầy bảy loại châu báu trong nội cung của mình, xem xét tài sản đã được cất giữ qua bảy đời gia tộc, tính toán thu chi, rồi tâu với vua rằng: “Con nên bố thí để làm rung chuyển toàn bộ Jambudīpa (Ấn Độ).” Sau đó, ông cho xây dựng mười hai dặm đường lò sưởi dọc bờ sông Gangā, thiết lập các kho lớn để chứa bơ, mật ong, đường phèn, dầu, mè, gạo, v.v., ở mỗi nơi. Ông sắp xếp người và dặn: “Hãy sắp xếp từng ấy người ở mỗi nơi. Bất cứ thứ gì con người cần mà thiếu một món nào, hãy báo cho ta biết.” Rồi ông cho đánh trống trong thành phố, loan báo: “Kể từ ngày này, hãy thọ dụng vật bố thí của Bà La Môn Velāma.” Khi những người phụ trách bố thí báo rằng “việc bố thí đã hoàn tất”, ông mặc một bộ y phục trị giá một ngàn (đồng), khoác một bộ y phục trị giá năm trăm (đồng) lên một vai, trang sức đầy đủ, rồi để kiểm tra việc bố thí, ông đổ đầy nước màu pha lê vào một bình vàng và phát nguyện chân thật: “Nếu trên thế gian này có những người xứng đáng thọ nhận sự bố thí này, thì nước này hãy chảy ra và thấm vào đất. Nếu không có, thì hãy cứ đứng yên như vậy.” Rồi ông úp bình xuống.
Sace natthi, evameva tiṭṭhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā bhiṅgāraṃ adhomukhaṃ akāsi.
The water remained as if held by a barrier.
Nước đã thấm vào đất như thể bị hút bằng ống thổi.
Udakaṃ dhamakaraṇena gahitaṃ viya ahosi.
The water was as if drawn by a bellows.
Nước như bị giữ lại bằng cách thổi.
Bodhisatto ‘‘suñño vata, bho, jambudīpo, ekapuggalopi dakkhiṇaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpo natthī’’ti vippaṭisāraṃ akatvā ‘‘sace dāyakassa vasenāyaṃ dakkhiṇā visujjhissati, udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhātū’’ti cintesi.
The Bodhisatta, without regret, thinking, "Alas, Jambudīpa is indeed empty; there is not even one worthy recipient fit to receive the offering," pondered, "If this offering will be purified through the donor, may the water flow out and enter the earth."
Bồ Tát không hối tiếc, nghĩ rằng: “Ôi! Jambudīpa thật trống rỗng, không một người nào xứng đáng thọ nhận sự cúng dường này.” Ngài suy nghĩ: “Nếu sự cúng dường này được thanh tịnh nhờ người thí chủ, thì nước hãy chảy ra và thấm vào đất.”
Phalikavaṇṇasadisaṃ udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhi.
The water, like crystal, flowed out and entered the earth.
Nước màu pha lê chảy ra và thấm vào đất.
‘‘Idāni dānaṃ dassāmī’’ti dānaggaṃ patvā dānaṃ oloketvā yāguvelāya yāguṃ, khajjakavelāya khajjakaṃ, bhojanavelāya bhojanaṃ dāpesi.
Thinking, "Now I shall give the alms," he went to the alms-hall, surveyed the provisions, and had porridge given at porridge-time, snacks at snack-time, and food at meal-time.
Nghĩ rằng: “Bây giờ ta sẽ bố thí,” ngài đến nơi bố thí, xem xét vật bố thí, rồi cho phân phát cháo vào giờ cháo, đồ ăn nhẹ vào giờ ăn nhẹ, thức ăn vào giờ ăn.
Eteneva nīhārena divase divase dānaṃ dīyati.
In this manner, alms were given day after day.
Theo cách này, việc bố thí được thực hiện mỗi ngày.
Tasmiṃ kho pana dānagge ‘‘idaṃ nāma atthi, idaṃ nāma natthī’’ti vattabbaṃ natthi.
In that alms-giving, there was nothing that could be said, "This exists, this does not exist."
Trong buổi bố thí đó, không có gì để nói rằng “có món này, không có món kia”.
Idāni taṃ dānaṃ ettakamatteneva na niṭṭhaṃ gamissatīti rattasuvaṇṇaṃ nīharāpetvā suvaṇṇapātiyo kāretvā caturāsītisuvaṇṇapātisahassādīnaṃ atthāya caturāsītirājasahassānaṃ sāsanaṃ pahiṇi.
Now, since that alms-giving would not conclude with just this much, he had red gold extracted and had golden bowls made. He sent messages to the eighty-four thousand kings for eighty-four thousand golden bowls and other items.
Bây giờ, vì sự bố thí đó sẽ không kết thúc chỉ với chừng ấy, ông đã cho lấy vàng đỏ ra, làm các bát vàng, rồi gửi thông điệp đến tám vạn bốn ngàn vị vua để làm tám vạn bốn ngàn bát vàng, v.v.
Rājāno ‘‘cirassaṃ vata mayaṃ ācariyena anuggahitā’’ti sabbaṃ sampādetvā pesesuṃ.
The kings, thinking, "We are indeed favored by the teacher after a long time," provided everything and sent it.
Các vị vua vui mừng nghĩ: “Thật lâu rồi chúng ta mới được Thầy giúp đỡ,” rồi hoàn tất mọi thứ và gửi đến.
Dāne diyyamāneyeva satta vassāni satta māsā atikkantā.
Seven years and seven months passed while the alms-giving was ongoing.
Trong khi việc bố thí đang diễn ra, bảy năm bảy tháng đã trôi qua.
Atha brāhmaṇo ‘‘hiraññaṃ bhājetvā dānaṃ dassāmī’’ti mahante okāse dānaṃ sajjāpesi.
Then the brahmin, thinking, "I will distribute the gold and give alms," prepared the alms in a large open space.
Rồi Bà La Môn nghĩ: “Ta sẽ chia tiền bạc và bố thí,” rồi ông chuẩn bị việc bố thí ở một nơi rộng lớn.
Sajjāpetvā caturāsīti suvaṇṇapātisahassāni ādiṃ katvā koṭito paṭṭhāya adāsi.
Having prepared it, he gave from the top, beginning with eighty-four thousand golden bowls.
Sau khi chuẩn bị xong, ông đã bố thí bắt đầu từ tám vạn bốn ngàn bát vàng, từ hàng ngàn trở đi.
Tattha rūpiyapūrānīti rajatataṭṭirajataphālarajatamāsakehi pūrāni.
Here, filled with silver means filled with silver plates, silver pieces, and silver coins.
Ở đây, rūpiyapūrānī (đầy bạc) nghĩa là đầy những tấm bạc, miếng bạc, đồng bạc.
Pātiyo pana khuddikāti na sallakkhetabbā, ekakarīsappamāṇe bhūmibhāge catassova pātiyo ṭhapayiṃsu.
However, the bowls should not be considered small; they placed only four bowls in an area the size of one elephant.
Không nên nghĩ rằng các bát thì nhỏ, họ chỉ đặt bốn bát trên một khoảng đất rộng bằng một con voi.
Pātimakuḷaṃ navaratanaṃ hoti, mukhavaṭṭito paṭṭhāya aṭṭharatanaṃ, pātimukhavaṭṭiyā chayutto ājaññaratho anupariyāyati, dadamāno pātiyā bāhirantena vaggavagge paṭiggāhake ṭhapetvā paṭhamaṃ pātiyā pakkhittaṃ datvā pacchā sandhisandhito viyojetvā pātinti evaṃ caturāsīti pātisahassāni adāsi.
The crown of a bowl was adorned with nine jewels, and from the rim upwards, with eight jewels. A thoroughbred chariot, joined with six (horses), circled the rim of the bowl. When giving, he would place the recipients in groups outside the bowl, first giving what was placed inside the bowl, and then separating it section by section, he gave eighty-four thousand bowls in this manner.
Chóp bát có chín loại ngọc, từ miệng bát trở xuống có tám loại ngọc, một cỗ xe chiến mã có sáu con ngựa chạy vòng quanh miệng bát; khi bố thí, ông đặt những người thọ nhận thành từng nhóm ở bên ngoài bát, đầu tiên ông cho những gì đã được bỏ vào bát, sau đó ông tách ra từ từng khớp nối và cho vào bát, cứ thế ông đã bố thí tám vạn bốn ngàn bát.
Rūpiyapātiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to silver bowls and so forth.
Đối với rūpiyapāti (bát bạc), v.v., cũng theo cách tương tự.
Etthapi ca suvaṇṇapūrānīti suvaṇṇataṭṭisuvaṇṇaphālasuvaṇṇamāsakehi pūrāni.
Also, in this context, filled with gold means filled with gold plates, gold pieces, and gold coins.
Ở đây, suvaṇṇapūrānī (đầy vàng) nghĩa là đầy những tấm vàng, miếng vàng, đồng vàng.
Hiraññapūrānīti sattavidharatanapūrāni.
Filled with treasures means filled with seven kinds of jewels.
Hiraññapūrānī (đầy tiền bạc) nghĩa là đầy bảy loại châu báu.
Sovaṇṇālaṅkārānīti suvaṇṇālaṅkārāni.
Golden ornaments refers to golden ornaments.
Sovaṇṇālaṅkārānī (đồ trang sức vàng) nghĩa là đồ trang sức bằng vàng.
Kaṃsūpadhāraṇānīti rajatamayakhīrapaṭicchakāni.
Bronze supports refers to silver milk bowls.
Kaṃsūpadhāraṇānī (chỗ đỡ bằng đồng) nghĩa là những cái bát đựng sữa bằng bạc.
Tāsaṃ pana dhenūnaṃ siṅgāni suvaṇṇakosakapariyonaddhāni ahesuṃ, gīvāya sumanadāmaṃ piḷandhiṃsu, catūsu pādesu nupūrāni, piṭṭhiyaṃ varadukūlaṃ pārutaṃ, kaṇṭhe suvaṇṇaghaṇṭaṃ bandhiṃsu.
The horns of those cows were covered with golden sheaths, garlands of jasmine were adorned around their necks, anklets on their four feet, a fine silken cloth was draped over their backs, and golden bells were tied around their throats.
Sừng của những con bò cái đó được bọc bằng vỏ vàng, họ đeo vòng hoa lài quanh cổ, đeo vòng chân ở bốn chân, phủ một tấm vải lụa quý trên lưng, và buộc một cái chuông vàng quanh cổ.
Vatthakoṭisahassānīti lokavohārato vīsativatthayugāni ekā koṭi, idha pana dasa sāṭakāti vuttaṃ.
Thousands of clothes according to worldly custom, twenty pairs of clothes constitute one koṭi, but here it is said to be ten robes.
Vatthakoṭisahassānī (ngàn vạn tấm vải) theo cách nói thông thường là hai mươi bộ y phục là một vạn (koṭi), nhưng ở đây được nói là mười tấm vải.
Khomasukhumānantiādimhi khomādīsu yaṃ yaṃ sukhumaṃ, taṃ tadeva adāsi.
In the phrase " fine linen" and so forth, he gave whatever was fine among the linen and other fabrics.
Trong trường hợp khomasukhumāna (vải lanh mịn), v.v., ông đã bố thí loại vải lanh, v.v., nào mịn nhất.
Yāni panetāni itthidānaṃ usabhadānaṃ majjadānaṃ samajjādānanti adānasammatāni, tānipi esa ‘‘velāmassa dānamukhe idaṃ nāma natthī’’ti vacanapathaṃ pacchindituṃ parivāratthāya adāsi.
Furthermore, those alms which are considered unsuitable, such as giving women, giving bulls, giving liquor, or giving for festivals, he also gave these to cut off any remark that "nothing was missing from Velāma's alms-giving," as part of the surrounding offerings.
Những thứ được coi là không phải là bố thí như bố thí phụ nữ, bố thí bò đực, bố thí rượu, bố thí hội hè, v.v., ông cũng đã bố thí để làm vật phụ trợ, để cắt đứt lời nói rằng “trong buổi bố thí của Velāma không có món này.”
Najjo maññe vissandantīti nadiyo viya vissandanti.
Like rivers overflowing means like rivers overflowing.
Najjo maññe vissandantī (có lẽ các dòng sông chảy tràn) nghĩa là chảy tràn như các dòng sông.
Iminā satthā velāmassa dānaṃ kathetvā, ‘‘gahapati, etaṃ mahādānaṃ nāñño adāsi, ahaṃ adāsiṃ.
With this, the Teacher, having spoken of Velāma's alms-giving, said, "Householder, this great alms-giving was not given by anyone else; I gave it.
Với điều này, Đức Đạo Sư đã kể về sự bố thí của Velāma và nói: “Này gia chủ, sự bố thí vĩ đại này không phải ai khác đã làm, mà chính Ta đã làm.
Evarūpaṃ pana dānaṃ dadantopi ahaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpaṃ puggalaṃ nālatthaṃ, tvaṃ mādise buddhe lokasmiṃ diṭṭhamāne dānaṃ dadamāno kasmā cintesī’’ti seṭṭhissa desanaṃ vaḍḍhento siyā kho pana tetiādimāha.
However, even when giving such alms, I did not find a suitable person to receive it. Why do you worry when you give alms now that Buddhas like me are seen in the world?" thus elaborating the teaching for the rich man, he spoke the passage beginning with "It may be that you..."
Tuy nhiên, khi bố thí một sự bố thí như vậy, Ta đã không tìm được một người xứng đáng thọ nhận. Tại sao ngươi lại lo lắng khi bố thí trong khi có những vị Phật như Ta xuất hiện trên thế gian?” Rồi Ngài tiếp tục bài giảng cho trưởng giả bằng cách nói siyā kho pana te (có thể ngươi sẽ nghĩ).
Nanu ca yāni tadā ahesuṃ rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇāni, tāni niruddhāni?
Were not those material form, feelings, perceptions, mental formations, and consciousness that existed then ceased?
Há chẳng phải sắc, thọ, tưởng, hành, thức đã có vào thời đó đã diệt rồi sao?
Kasmā ‘‘ahaṃ tena samayena velāmo brāhmaṇo’’ti āhāti?
Why then does he say, "At that time, I was Velāma the brahmin?"
Tại sao lại nói: “Vào thời đó, Ta là Bà La Môn Velāma” vậy?
Paveṇiyā avicchinnattā.
Because the continuity was unbroken.
Vì dòng dõi (paveṇi) không bị gián đoạn.
Tāni hi rūpādīni nirujjhamānāni imesaṃ paccaye datvā niruddhāni aparāparaṃ avicchinnaṃ paveṇiṃ gahetvā evamāha.
For those material forms and so forth, having ceased, gave rise to these and then ceased, thereby maintaining an unbroken continuity, and thus he spoke.
Vì những sắc, v.v., đó, khi diệt đi, đã tạo ra duyên cho những cái này, rồi diệt đi, tiếp tục một dòng dõi không gián đoạn, nên Ngài nói như vậy.
Na taṃ koci dakkhiṇaṃ sodhetīti koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā uṭṭhāya taṃ dakkhiṇaṃ sodhetīti vattabbo nāhosi.
No one purifies that offering means no samaṇa, brahmin, deva, or Māra arose who could be said to purify that offering.
Na taṃ koci dakkhiṇaṃ sodhetī (không ai có thể thanh tịnh sự cúng dường đó) nghĩa là không thể nói rằng có bất kỳ sa môn, bà la môn, chư thiên, hay ma vương nào có thể đứng dậy và thanh tịnh sự cúng dường đó.
Tañhi dakkhiṇaṃ sodhento uttamakoṭiyā buddho, heṭṭhimakoṭiyā dhammasenāpatisāriputtattherasadiso sāvako sodheyya.
For such an offering would be purified by a Buddha of the highest rank, or by a disciple like the Dhammasenāpati Sāriputta Thera of the lowest rank.
Vì sự cúng dường đó, ở cấp độ cao nhất, chỉ có một vị Phật, và ở cấp độ thấp nhất, một đệ tử như Tôn giả Sāriputta, vị Tướng quân Pháp, mới có thể thanh tịnh.
Buddhappamukhanti ettha sammāsambuddhaṃ saṅghattheraṃ katvā nisinno saṅgho buddhappamukho saṅghoti veditabbo.
Here, by Buddhappamukha (Buddha-led) is to be understood the assembly of monks who are seated with the Perfectly Enlightened One as the senior monk of the Saṅgha.
Ở đây, cụm từ Buddhappamukha (Phật làm chủ) được hiểu là Tăng đoàn mà Đức Chánh Đẳng Giác được đặt làm vị trưởng lão của Tăng đoàn.
Cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissāti ettha cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa katavihāro nāma yattha cetiyaṃ patiṭṭhitaṃ hoti, dhammassavanaṃ karīyati, catūhi disāhi anudisāhi ca bhikkhū āgantvā appaṭipucchitvāyeva pāde dhovitvā kuñcikāya dvāraṃ vivaritvā senāsanaṃ paṭijaggitvā vasitvā yathāphāsukaṃ gacchanti.
Here, by Cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissā (dedicating to the Saṅgha of the four quarters) is a dwelling (vihāra) made dedicating to the Saṅgha of the four quarters, where a shrine is established, where Dhamma is recited, and where bhikkhus from the four main directions and the intermediate directions come, and without asking permission, wash their feet, unlock the door with a key, arrange the lodging, reside, and then depart as they please.
Ở đây, cụm từ Cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissā (dành cho Tăng đoàn bốn phương) được hiểu là một tu viện được xây dựng dành cho Tăng đoàn bốn phương, nơi có một bảo tháp được an vị, nơi diễn ra việc nghe Pháp, và chư Tỳ-khưu từ bốn phương và bốn góc đến, không cần hỏi, rửa chân, mở cửa bằng chìa khóa, dọn dẹp chỗ ở và ra đi tùy theo sự thuận tiện của mình.
So antamaso caturataniyā paṇṇasālāpi hotu, cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa katavihārotveva vuccati.
Even if it is merely a leaf-hut four cubits in size, it is still called a dwelling made dedicating to the Saṅgha of the four quarters.
Dù cho đó là một túp lều lá chỉ bốn cubit, nó vẫn được gọi là tu viện được xây dựng dành cho Tăng đoàn bốn phương.
Saraṇaṃ gaccheyyāti ettha maggenāgataṃ anivattanasaraṇaṃ adhippetaṃ.
Here, by Saraṇaṃ gaccheyyā (should go for refuge) is intended an irreversible refuge, attained through the Path.
Ở đây, cụm từ Saraṇaṃ gaccheyyā (nương tựa) có nghĩa là sự quy y bất thoái chuyển đã đạt được bằng Đạo (magga).
Apare panāhu – attānaṃ niyyādetvā dinnattā saraṇāgamanaṃ tato mahapphalataranti vuttaṃ.
Others, however, say that taking refuge is said to be of greater fruit than that because one dedicates oneself.
Tuy nhiên, những người khác nói rằng: “Do đã hiến dâng chính mình, sự quy y có quả báo lớn hơn.”
Sikkhāpadāni samādiyeyyāti pañca sīlāni gaṇheyya.
Sikkhāpadāni samādiyeyyā (should undertake the precepts) means one should undertake the five precepts.
Sikkhāpadāni samādiyeyyā (thọ trì các giới): nên thọ trì năm giới.
Sīlampi maggena āgataṃ anivattanasīlameva kathitaṃ.
Here, sīla (morality) refers to irreversible sīla, attained through the Path.
Giới cũng được nói là giới bất thoái chuyển đã đạt được bằng Đạo.
Apare panāhu – sabbasattānaṃ abhayadānassa dinnattā sīlaṃ tato mahapphalataranti vuttaṃ.
Others, however, say that sīla is said to be of greater fruit than that because it grants fearlessness to all beings.
Tuy nhiên, những người khác nói rằng: “Do đã ban sự vô úy cho tất cả chúng sinh, giới có quả báo lớn hơn.”
Gandhohanamattanti gandhaūhanamattaṃ, dvīhaṅgulīhi gaṇḍapiṇḍaṃ gahetvā upasiṅghanamattaṃ.
Gandhohanamatta means just rubbing on perfume, or just taking a lump of perfume with two fingers and sniffing it.
Gandhohanamatta (chỉ một chút xoa hương): chỉ một chút xoa hương, chỉ một chút ngửi một cục hương bằng hai ngón tay.
Apare pana ‘‘gaddohanamatta’’nti pāḷiṃ vatvā gāviyā ekavāraṃ thanaañchanamattanti atthaṃ vadanti.
Others, however, saying the Pali is "gaddohanamatta", interpret the meaning as just milking a cow once.
Tuy nhiên, những người khác đọc là “gaddohanamatta” và giải thích nghĩa là chỉ một lần vắt sữa bò.
Mettacittanti sabbasattānaṃ hitānupharaṇacittaṃ.
Mettacitta (mind of loving-kindness) means a mind that wishes for the welfare of all beings.
Mettacitta (tâm từ): tâm trải lòng lợi ích đến tất cả chúng sinh.
Taṃ pana appanāvaseneva gahitaṃ.
That is here taken in the sense of absorption (appanā).
Tuy nhiên, tâm ấy được thọ trì chỉ bằng sự nhập định (appanā).
Aniccasaññanti maggassa anantarapaccayabhāvena sikhāpattabalavavipassanaṃ.
Aniccasaññā (perception of impermanence) refers to the strong vipassanā that has reached its peak, by way of being a proximate condition for the Path.
Aniccasañña (tưởng vô thường): là tuệ quán mạnh mẽ đạt đến đỉnh cao (sikhāpatta) do là duyên vô gián của Đạo.
Upamāto pana imāni dānādīni puññāni evaṃ veditabbāni – sacepi hi jambudīpaṃ bheritalasadisaṃ samatalaṃ katvā koṭito paṭṭhāya pallaṅke attharitvā ariyapuggale nisīdāpeyya, tattha sotāpannānaṃ dasa pantiyo assu, sakadāgāmīnaṃ pañca, anāgāmīnaṃ aḍḍhateyyā, khiṇāsavānaṃ diyaḍḍhā, paccekabuddhānaṃ ekā panti bhaveyya, sammāsambuddho ekakova.
However, these merits of generosity (dāna), etc., should be understood by way of simile as follows: if one were to flatten Jambudīpa (the continent of India) until it was like the surface of a drum, and then lay out cushions (pallaṅka) from one end to the other, and have noble individuals sit there—there would be ten rows of stream-enterers (sotāpanna), five of once-returners (sakadāgāmī), two and a half of non-returners (anāgāmī), one and a half of arahants (khīṇāsava), one row of Paccekabuddhas, and the Perfectly Enlightened One alone.
Tuy nhiên, những công đức bố thí v.v... này cần được hiểu theo ví dụ sau: Nếu có ai đó san bằng cõi Diêm Phù Đề phẳng như mặt trống, rồi trải tòa sen từ đầu này đến đầu kia và mời các bậc Thánh nhân ngồi lên, trong đó có mười hàng Tu-đà-hoàn, năm hàng Tư-đà-hàm, hai hàng rưỡi A-na-hàm, một hàng rưỡi A-la-hán, một hàng Độc Giác Phật, và chỉ một mình Đức Chánh Đẳng Giác.
Ettakassa janassa dinnadānato sammāsambuddhassa dinnameva mahapphalaṃ.
The offering given to the Perfectly Enlightened One alone is of greater fruit than offerings given to all these people.
So với bố thí cho tất cả những người này, chỉ bố thí cho Đức Chánh Đẳng Giác là có quả báo lớn hơn.
Itaraṃ pana –
But the other—
Còn những điều khác –
21. Tatiyassa paṭhame uttarakurukāti uttarakuruvāsino.
In the first (sutta) of the third (chapter), Uttarakurukā means the inhabitants of Uttarakuru.
21. Trong bài kinh thứ ba, đầu tiên là uttarakurukā: những người dân ở Bắc Câu Lưu Châu.
Adhiggaṇhantīti adhibhavanti, adhikā visiṭṭhā jeṭṭhakā honti.
Adhiggaṇhanti means they overcome, they are superior, excellent, foremost.
Adhiggaṇhantī: vượt trội, cao hơn, xuất sắc hơn, là bậc trưởng thượng.
Amamāti nittaṇhā.
Amamā means free from craving.
Amamā: không có ái dục.
Aṭṭhakathāyaṃ pana niddukkhāti vuttaṃ.
In the Aṭṭhakathā, however, it is stated as ‘niddukkhā’ (free from suffering).
Tuy nhiên, trong Chú giải, nó được nói là không có khổ đau.
Apariggahāti ‘‘idaṃ mayha’’nti pariggaharahitā.
Apariggahā means free from the notion of 'this is mine'.
Apariggahā: không có sự chấp thủ “cái này là của tôi”.
Niyatāyukāti tesañhi nibaddhaṃ āyu vassasahassameva, gatipi nibaddhā, tato cavitvā saggeyeva nibbattanti.
Niyatāyukā means their lifespan is fixed at a thousand years, and their destiny is also fixed; from there they are reborn only in the heavens.
Niyatāyukā: tuổi thọ của họ luôn là một ngàn năm, và đường tái sinh của họ cũng cố định, sau khi chết ở đó, họ chỉ tái sinh vào cõi trời.
Satimantoti devatānañhi ekantasukhitāya sati thirā na hoti, nerayikānaṃ ekantadukkhitāya.
Satimanto means that the mindfulness of devas is not firm due to their continuous happiness, nor is the mindfulness of those in hell firm due to their continuous suffering.
Satimanto: chư thiên không có niệm vững chắc do họ hoàn toàn hạnh phúc, còn chúng sinh trong địa ngục không có niệm vững chắc do họ hoàn toàn khổ đau.
Imesaṃ pana vokiṇṇasukhadukkhattā sati thirā hoti.
But for these (human beings), mindfulness is firm due to their mixed happiness and suffering.
Tuy nhiên, do sự pha trộn giữa sướng và khổ của họ, niệm của những người này là vững chắc.
Idha brahmacariyavāsoti jambudīpe buddhapaccekabuddhānaṃ uppajjanato aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyavāsopi idheva hoti.
Idha brahmacariyavāso (the living of the holy life here) means that since Buddhas and Paccekabuddhas arise in Jambudīpa, the living of the eightfold-path holy life also occurs here.
Idha brahmacariyavāso: do sự xuất hiện của chư Phật và Độc Giác Phật ở Diêm Phù Đề, đời sống Phạm hạnh Bát Chánh Đạo cũng ở đây.
22. Dutiye javasampannoti padajavena sampanno.
In the second (sutta), javasampanno means endowed with speed of pace.
22. Trong bài kinh thứ hai, javasampanno: đầy đủ tốc độ bước đi.
Na vaṇṇasampannoti na sarīravaṇṇena sampanno.
Na vaṇṇasampanno means not endowed with beauty of body.
Na vaṇṇasampanno: không đầy đủ vẻ đẹp thân thể.
Purisakhaḷuṅkesu javasampannoti ñāṇajavena sampanno.
Among the men compared to horses, javasampanno means endowed with the speed of knowledge (ñāṇa).
Trong trường hợp những người đàn ông hoang dã, javasampanno: đầy đủ tốc độ trí tuệ.
Na vaṇṇasampannoti na guṇavaṇṇena sampanno.
Na vaṇṇasampanno means not endowed with the splendor of virtue.
Na vaṇṇasampanno: không đầy đủ vẻ đẹp phẩm hạnh.
Sesaṃ pāḷinayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood according to the Pali text.
Còn lại cần được hiểu theo ý nghĩa của bản Pāḷi.
Yañhettha vattabbaṃ siyā, taṃ tikanipātavaṇṇanāyaṃ vuttameva.
Whatever needs to be said here has already been said in the commentary on the Tikanipāta.
Bất cứ điều gì cần được nói ở đây, đã được nói trong phần giải thích của chương ba.
23. Tatiye taṇhaṃ paṭiccāti dve taṇhā esanataṇhā esitataṇhā ca.
In the third (sutta), taṇhaṃ paṭicca (dependent on craving) refers to two kinds of craving: seeking-craving (esanataṇhā) and obtained-craving (esitataṇhā).
23. Trong bài kinh thứ ba, taṇhaṃ paṭiccā: có hai loại ái dục là ái dục tìm kiếm (esanataṇhā) và ái dục đã tìm được (esitataṇhā).
Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanataṇhā nāma.
That craving by which one seeks and searches for possessions by taking paths like goat paths and dog paths is called seeking-craving (esanataṇhā).
Ái dục mà nhờ đó người ta thực hành các phương tiện như đi bộ đường dài, đi đường núi để tìm kiếm tài sản, đó gọi là ái dục tìm kiếm.
Yā tesu esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma.
That craving which arises in relation to those sought, searched for, and obtained things is called obtained-craving (esitataṇhā).
Ái dục phát sinh khi đã tìm kiếm và đạt được những thứ đó, đó gọi là ái dục đã tìm được.
Idha pana esanataṇhā daṭṭhabbā.
Here, seeking-craving is to be understood.
Ở đây, cần hiểu là ái dục tìm kiếm.
Pariyesanāti rūpādiārammaṇapariyesanā.
Pariyesanā (search) means the search for sense objects like forms, etc.
Pariyesanā: sự tìm kiếm các đối tượng như sắc v.v...
Sā hi esanataṇhāya sati hoti.
This indeed occurs when there is seeking-craving.
Điều này xảy ra khi có ái dục tìm kiếm.
Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho.
Lābho (gain) means the acquisition of sense objects like forms, etc.
Lābho: sự đạt được các đối tượng như sắc v.v...
So hi pariyesanāya sati hoti.
This indeed occurs when there is searching.
Điều này xảy ra khi có sự tìm kiếm.
Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho.
Vinicchayo (decision/judgement), however, is fourfold, by way of knowledge, craving, views, and thought (vitakka).
Vinicchayo (sự phán đoán) thì có bốn loại theo trí tuệ, ái dục, tà kiến và tầm (vitakka).
Tattha ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo.
Among these, the "should know the judgement of happiness, having known the judgement of happiness, should apply oneself to inner happiness" refers to judgement by knowledge (ñāṇavinicchaya).
Trong đó, “Này chư thiên chủ, nên biết sự phán đoán về hạnh phúc, sau khi biết sự phán đoán về hạnh phúc, nên chuyên tâm vào hạnh phúc nội tại” (Trung Bộ Kinh 3.323) – đây là sự phán đoán bằng trí tuệ.
‘‘Vinicchayāti dve vinicchayā taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102) evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo.
The "judgements are two judgements, the judgement of craving and the judgement of views" refers to the eighty-one thousand craving thoughts as judgement by craving (taṇhāvinicchaya).
Tám trăm lẻ tám loại ái dục được đề cập như “có hai loại phán đoán, đó là phán đoán bằng ái dục và phán đoán bằng tà kiến” (Đại Chú Giải 102) – đây là sự phán đoán bằng ái dục.
Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo.
The sixty-two views are judgement by views (diṭṭhivinicchaya).
Sáu mươi hai tà kiến là sự phán đoán bằng tà kiến.
‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato.
In the Sutta which says, "Indeed, O king of devas, desire is born of thought (vitakka)," it is thought (vitakka) that is referred to as judgement here.
Tuy nhiên, trong kinh này, “Này chư thiên chủ, dục là do tầm làm nhân” (Trường Bộ Kinh 2.358), tầm được nói ở đây là sự phán đoán.
Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundaraṃ vitakkeneva vinicchinanti ‘‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddhārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’’ti.
For having obtained gains, they distinguish between what is agreeable and disagreeable, beautiful and ugly, solely by thought, saying: "This much will be for the purpose of form-objects, this much for sound-objects, this much will be mine, this much for another, this much I will enjoy, this much I will store away."
Sau khi đạt được lợi lộc, người ta phán đoán bằng tầm cái gì là đáng ưa, cái gì là không đáng ưa, cái gì là đẹp, cái gì là không đẹp: “Chừng này sẽ dành cho đối tượng sắc, chừng này cho đối tượng thinh, chừng này là của tôi, chừng này là của người khác, chừng này tôi sẽ hưởng thụ, chừng này tôi sẽ cất giữ.”
Tena vuttaṃ – lābhaṃ paṭicca vinicchayoti.
Therefore it is said: lābhaṃ paṭicca vinicchayo (judgement is dependent on gain).
Vì thế, đã nói: lābhaṃ paṭicca vinicchayo (do lợi lộc mà có sự phán đoán).
Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkite vatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati.
Chandarāgo (lustful desire) means that when an object is pondered with unwholesome thoughts, weak passion and strong passion arise.
Chandarāgo (dục ái): như vậy, đối với vật đã được tầm xét bằng tầm bất thiện, ái dục yếu ớt và ái dục mạnh mẽ phát sinh.
Idañhi idha chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ.
Here, "chanda" is a term for weak passion.
Ở đây, chữ chanda là tên gọi của ái dục yếu ớt.
Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ.
Ajjhosāna (clinging) means strong conviction in "I" and "mine".
Ajjhosāna (sự chấp trước): sự quyết định mạnh mẽ “tôi” và “của tôi”.
Pariggahoti taṇhādiṭṭhivasena pariggahakaraṇaṃ.
Pariggaho (possessiveness) means making something one's own through craving and views.
Pariggaho (sự nắm giữ): sự nắm giữ bằng ái dục và tà kiến.
Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā.
Macchariya (avarice) means the inability to tolerate sharing with others.
Macchariya (sự xan tham): sự không chịu nổi việc người khác có chung.
Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassa acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti.
For this reason, the ancients explain its meaning thus: "It is called macchariya because it arises with the thought, 'May this rare (acchariya) thing be mine alone, may it not be another's'."
Vì thế, những người cổ xưa giải thích ý nghĩa của từ này như sau: “Nó được gọi là macchariya (xan tham) vì nó phát sinh với ý nghĩ: ‘Điều này thật kỳ diệu, chỉ nên là của tôi, đừng là của người khác’.”
Ārakkhoti dvārapidahanamañjūsāgopanādivasena suṭṭhu rakkhanaṃ.
Ārakkho (guarding) means carefully guarding by means such as closing doors and securing caskets.
Ārakkho (sự bảo vệ): sự bảo vệ kỹ lưỡng bằng cách đóng cửa, giữ rương v.v...
Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ.
Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, this is a name for a cause.
Adhikaraṇaṃ: là tên của nguyên nhân, có nghĩa là “làm cho tăng thêm”.
Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhāhetūti attho.
Ārakkhādhikaraṇa (on account of guarding) is a neuter noun of agency, meaning "for the sake of guarding."
Ārakkhādhikaraṇa: là danh từ trung tính, có nghĩa là “vì lý do bảo vệ”.
Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ.
In daṇḍādānādīsu (taking up sticks, etc.), daṇḍādānaṃ is taking up a stick to prevent others.
Trong Daṇḍādānā v.v..., daṇḍādānaṃ là việc cầm gậy để ngăn cản người khác.
Ekato dhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ.
Satthādānaṃ is taking up a knife (satthā) with a single edge, etc.
Satthādānaṃ là việc cầm vũ khí có một lưỡi v.v...
Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi.
Kalaho (quarrel) can be either a quarrel of body or a quarrel of speech.
Kalaho (sự cãi vã): có thể là cãi vã bằng lời nói hoặc bằng hành động.
Purimo viggaho, pacchimo vivādo (dī. ni. aṭṭha. 2.103).
The former is viggaho (contention), the latter vivādo (dispute).
Cái trước là viggaho (sự tranh chấp), cái sau là vivādo (sự tranh luận) (Trường Bộ Kinh Chú Giải 2.103).
Tuvaṃtuvanti agāravavasena tuvaṃtuvaṃvacanaṃ.
"Tuvaṃtuvaṃ" is the utterance of "you, you" due to disrespect.
Tuvaṃtuvanti là lời nói "ngươi, ngươi" (tuvaṃtuvaṃvacanaṃ) do thiếu sự tôn kính.
24. Catutthe sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho.
24. In the fourth discourse, sattāvāsā means the abodes of beings, places of dwelling—this is the meaning.
Trong kinh thứ tư, sattāvāsā có nghĩa là nơi ở của các chúng sanh, tức là nơi trú ngụ.
Tattha suddhāvāsāpi sattāvāsova, asabbakālikattā pana na gahitā.
Among these, the Suddhāvāsas are also abodes of beings, but they are not included because they are not existent at all times.
Trong đó, cõi Suddhāvāsa cũng là nơi trú ngụ của chúng sanh, nhưng vì không tồn tại trong mọi thời đại nên không được kể đến.
Suddhāvāsā hi buddhānaṃ khandhāvāraṭṭhānasadisā, asaṅkheyyakappe buddhesu anibbattesu taṃ ṭhānaṃ suññaṃ hoti.
Indeed, the Suddhāvāsas are like the encampments of Buddhas; when Buddhas do not arise throughout countless aeons, that place is empty.
Thật vậy, các cõi Suddhāvāsa giống như nơi cắm trại của chư Phật; khi chư Phật không xuất hiện trong các a-tăng-kỳ kiếp, nơi đó trở nên trống rỗng.
Iti asabbakālikattā na gahitā.
Thus, they are not included due to not being existent at all times.
Vì vậy, do không tồn tại trong mọi thời đại nên chúng không được kể đến.
Sesamettha viññāṇaṭṭhitīsu vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest here should be understood in the same way as stated in the sections on the bases of consciousness (viññāṇaṭṭhiti).
Phần còn lại ở đây cần được hiểu theo cách đã nói trong Viññāṇaṭṭhiti.
25. Pañcame yatoti yasmiṃ kāle.
25. In the fifth discourse, yato means at which time.
Trong kinh thứ năm, yato có nghĩa là vào thời điểm nào.
Suparicitaṃ hotīti suṭṭhu upacitaṃ suvaḍḍhitaṃ hoti.
Suparicitaṃ hoti means it is well accumulated, well developed.
Suparicitaṃ hoti có nghĩa là được tích lũy tốt, được phát triển tốt.
Kallaṃ vacanāyāti yuttaṃ vattuṃ.
Kallaṃ vacanāyā means suitable for speaking.
Kallaṃ vacanāyā có nghĩa là thích hợp để nói.
Vītarāganti vigatarāgaṃ.
Vītarāgaṃ means devoid of passion.
Vītarāgaṃ có nghĩa là đã thoát ly tham ái.
Asarāgadhammanti na sarajjanasabhāvaṃ.
Asarāgadhammaṃ means not of the nature of being bound by passion.
Asarāgadhammaṃ có nghĩa là không có bản chất gây ô nhiễm.
Anāvattidhammanti anāvattanasabhāvaṃ anibbattārahaṃ, appaṭisandhikabhāveneva nirujjhanasabhāvanti attho.
Anāvattidhammaṃ means of a non-returning nature, not fit for rebirth; it means of a nature to cease without any re-linking of consciousness (appaṭisandhika-bhāva).
Anāvattidhammaṃ có nghĩa là không có bản chất tái sanh, không có khả năng tái sanh, tức là có bản chất diệt tận mà không có tái tục.
Imasmiṃ sutte khīṇāsavova kathito.
In this discourse, only an Arahant (khīṇāsava) is spoken of.
Trong kinh này, chỉ nói về vị A-la-hán (khīṇāsava).
26. Chaṭṭhe candikāputtoti mātu nāmavasena paññāto candikāputtatthero.
26. In the sixth discourse, Candikāputto refers to the elder Candikāputta, known by his mother's name.
Trong kinh thứ sáu, Candikāputto là Trưởng lão Candikāputta, được biết đến theo tên mẹ.
Cetasā cittaṃ hotīti cittavārapariyāyena cittavārapariyāyo cito vaḍḍhito hoti.
Cetasā cittaṃ hoti means the mind-sequence, the mind-process, is accumulated and developed.
Cetasā cittaṃ hoti có nghĩa là tâm được tích lũy, được phát triển theo chu trình của tâm.
Cetasā cittaṃ suparicitanti cittavārapariyāyena cittavārapariyāyo uparūpari sucito suvaḍḍhito hoti.
Cetasā cittaṃ suparicitaṃ means the mind-sequence, the mind-process, is well-accumulated and well-developed, again and again.
Cetasā cittaṃ suparicitaṃ có nghĩa là tâm được tích lũy tốt, được phát triển tốt từng bước theo chu trình của tâm.
Nevassa cittaṃ pariyādiyantīti tāni ārammaṇāni tassa khīṇāsavassa cittuppādaṃ gahetvā khepetvā ṭhātuṃ na sakkonti.
Nevassa cittaṃ pariyādiyantī means those objects cannot take hold of and exhaust the Arahant's thought-moment and remain.
Nevassa cittaṃ pariyādiyantī có nghĩa là những đối tượng đó không thể nắm giữ và tiêu diệt tâm của vị A-la-hán.
Amissīkatanti tāni ārammaṇāni anallīnattā tehi amissīkataṃ.
Amissīkataṃ means unmixed with them, due to not clinging to those objects.
Amissīkataṃ có nghĩa là không bị trộn lẫn với những đối tượng đó vì không dính mắc vào chúng.
Āneñjappattanti aniñjanabhāvaṃ nipphandanabhāvaṃ pattaṃ.
Āneñjappattaṃ means attained to the state of unshakeability, the state of stillness.
Āneñjappattaṃ có nghĩa là đã đạt đến trạng thái bất động, trạng thái không rung chuyển.
Silāyūpoti silāthambho.
Silāyūpo means a stone pillar.
Silāyūpo là cột đá.
Soḷasakukkukoti dīghato soḷasahattho.
Soḷasakukkuko means sixteen cubits in length.
Soḷasakukkuko có nghĩa là dài mười sáu cubit.
Heṭṭhānemaṅgamāti āvāṭassa heṭṭhāgatā.
Heṭṭhānemaṅgamā means having gone down to the bottom of the pit.
Heṭṭhānemaṅgamā có nghĩa là nằm sâu dưới hố.
Upari nemassāti upari āvāṭassa.
Upari nemassā means above the pit.
Upari nemassā có nghĩa là trên hố.
Sunikhātattāti ayamusalehi koṭṭetvā koṭṭetvā suṭṭhu nikhātattā.
Sunikhātattā means being well-driven down by hammering repeatedly with iron pestles.
Sunikhātattā có nghĩa là đã được đóng chặt bằng cách đập liên tục bằng búa sắt.
Evameva khoti ettha silāyūpo viya khīṇāsavo daṭṭhabbo, mahāvātā viya chasu dvāresu uppajjanakā kilesā, catūhi disāhi āgantvā vātānaṃ silāyūpaṃ cāletuṃ asamatthabhāvo viya chasu dvāresu uppajjanakakilesānaṃ khīṇāsavassa cittaṃ cāletuṃ asamatthabhāvo veditabbo.
Evameva kho – here, the Arahant should be seen as the stone pillar, the great winds as the defilements arising at the six doors, and the inability of the winds coming from the four directions to shake the stone pillar should be understood as the inability of the defilements arising at the six doors to shake the Arahant's mind.
Evameva kho ở đây, vị A-la-hán cần được xem như cột đá, các phiền não phát sinh ở sáu căn cần được xem như những cơn gió lớn, và sự bất lực của các phiền não phát sinh ở sáu căn trong việc làm rung chuyển tâm của vị A-la-hán cần được hiểu như sự bất lực của gió từ bốn phương trong việc làm rung chuyển cột đá.
Imasmimpi sutte khīṇāsavova kathito.
In this discourse too, only an Arahant is spoken of.
Trong kinh này cũng chỉ nói về vị A-la-hán.
27-28. Sattame bhayaṃ veraṃ pasavatīti cittutrāsabhayañca puggalaverañca paṭilabhati.
27-28. In the seventh discourse, bhayaṃ veraṃ pasavatī means one obtains the fear of mental agitation and personal enmity.
Trong kinh thứ bảy, bhayaṃ veraṃ pasavatī có nghĩa là phát sinh nỗi sợ hãi làm tâm hoảng loạn và thù hằn cá nhân.
Cetasikanti cittanissitaṃ.
Cetasikaṃ means related to the mind.
Cetasikaṃ có nghĩa là thuộc về tâm (citta-nissitaṃ).
Dukkhanti kāyavatthukaṃ.
Dukkhaṃ means suffering based on the body.
Dukkhaṃ có nghĩa là khổ thuộc về thân.
Domanassanti paṭighasampayuttadukkhaṃ.
Domanassaṃ means mental pain associated with aversion.
Domanassaṃ có nghĩa là khổ u sầu đi kèm với sự chướng ngại.
Imasmiṃ sutte sotāpattimaggo kathito.
In this discourse, the path of a Stream-Enterer (Sotāpatti-magga) is taught.
Trong kinh này, con đường Nhập Lưu (sotāpattimagga) được nói đến.
Aṭṭhamaṃ bhikkhusaṅghassa kathitaṃ, imasmiṃ pana sotāpannova kathitoti vuttaṃ.
The eighth discourse was taught to the Bhikkhu Saṅgha, but in this context, it is said that only a Stream-Enterer is spoken of.
Kinh thứ tám được thuyết cho Tăng đoàn, nhưng ở đây nói rằng chỉ có vị Nhập Lưu (sotāpanna) được đề cập.
30-31. Dasame āghātapaṭivinayāti āghātassa paṭivinayakāraṇāni.
30-31. In the tenth discourse, āghātapaṭivinayā means causes for removing resentment.
Trong kinh thứ mười, āghātapaṭivinayā có nghĩa là các nguyên nhân để chế ngự sân hận.
Taṃ kutettha labbhāti ‘‘taṃ anatthacaraṇaṃ mā ahosī’’ti etasmiṃ puggale kuto labbhā, kena kāraṇena sakkā laddhuṃ, ‘‘paro nāma parassa attano cittaruciyā anatthaṃ karotī’’ti evaṃ cintetvā āghātaṃ paṭivineti.
Taṃ kutettha labbhā means, "How is that wrongdoing to be obtained in this person?" i.e., "For what reason is it possible to obtain it?" One removes resentment by thinking, "Another person will indeed do harm to another according to their own mental inclination."
Taṃ kutettha labbhā có nghĩa là "làm sao có thể có được điều đó (hành động bất lợi) ở người này?" Nghĩa là, bằng lý do gì mà có thể đạt được? Chế ngự sân hận bằng cách nghĩ rằng "người khác làm điều bất lợi theo ý muốn của riêng họ".
Atha vā sacāhaṃ kopaṃ kareyyaṃ, taṃ kopakaraṇaṃ ettha puggale kuto labbhā, kena kāraṇena laddhabbanti attho.
Alternatively, if I were to become angry, where would such anger be obtained in this person? For what reason would it be obtained? This is the meaning.
Hoặc, nếu tôi tức giận, làm sao có thể có được sự tức giận đó ở người này, bằng lý do gì mà có thể có được? Đó là ý nghĩa.
Kuto lābhātipi pāṭho.
"Kuto lābhā" is also a reading.
Cũng có bản đọc là "kuto lābhā" (làm sao có lợi ích).
Sacāhaṃ ettha kopaṃ kareyyaṃ, tasmiṃ me kopakaraṇe kuto lābhā lābhā, nāma ke siyunti attho.
If I were to become angry here, what gain would there be for me in such anger? What kind of gain would there be? This is the meaning.
Nếu tôi tức giận ở đây, thì lợi ích gì sẽ có được từ sự tức giận đó của tôi? Đó là ý nghĩa.
Imasmiñca atthe tanti nipātamattameva hoti.
And in this meaning, taṃ is merely an indeclinable particle.
Và trong ý nghĩa này, taṃ chỉ là một giới từ.
Ekādasame anupubbanirodhāti anupaṭipāṭinirodhā.
In the eleventh discourse, anupubbanirodhā means sequential cessation.
Trong kinh thứ mười một, anupubbanirodhā có nghĩa là sự diệt trừ tuần tự.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear in meaning everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
32-33. Catutthassa paṭhame anupubbavihārāti anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbavihārā.
32-33. In the first discourse of the fourth chapter, anupubbavihārā means abodes to be attained in sequence.
Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ tư, anupubbavihārā có nghĩa là các trú xứ cần được đạt đến một cách tuần tự.
Dutiye yattha kāmā nirujjhantīti yasmiṃ ṭhāne kāmā vūpasammanti.
In the second discourse, yattha kāmā nirujjhantī means the place where sensual desires subside.
Trong kinh thứ hai, yattha kāmā nirujjhantī có nghĩa là nơi mà các dục được lắng dịu.
Nirodhetvāti appaṭivatte katvā.
Nirodhetvā means having made it non-revolving.
Nirodhetvā có nghĩa là đã làm cho không tái diễn.
Nicchātāti taṇhādiṭṭhicchātānaṃ abhāvena nicchātā.
Nicchātā means without craving due to the absence of craving and wrong views.
Nicchātā có nghĩa là không còn đói khát do không còn khát ái và tà kiến.
Nibbutāti attaparitāpanakilesānaṃ abhāvena nibbutā.
Nibbutā means cooled due to the absence of defilements that torment oneself.
Nibbutā có nghĩa là đã tịch tịnh do không còn các phiền não tự thiêu đốt.
Tiṇṇāti kāmato tiṇṇā.
Tiṇṇā means crossed over from sensual pleasures.
Tiṇṇā có nghĩa là đã vượt qua các dục.
Pāraṃgatāti kāme pāraṃ gatā.
Pāraṃgatā means gone to the far shore of sensual pleasures.
Pāraṃgatā có nghĩa là đã đến bờ bên kia của các dục.
Tadaṅgenāti tena jhānaṅgena.
Tadaṅgenā means by that jhāna factor.
Tadaṅgenā có nghĩa là bằng chi thiền đó.
Ettha kāmā nirujjhantīti ettha paṭhamajjhāne kāmā nirujjhanti.
Ettha kāmā nirujjhantī means here, in the first jhāna, sensual desires cease.
Ettha kāmā nirujjhantī có nghĩa là ở đây, trong sơ thiền, các dục được diệt trừ.
Te cāti ye paṭhamajjhānaṃ samāpajjanti, te kāme nirodhetvā nirodhetvā viharanti nāma.
Te cā means those who attain the first jhāna, indeed, dwell having ceased sensual desires repeatedly.
Te cā có nghĩa là những ai nhập sơ thiền, những người đó sống bằng cách diệt trừ các dục.
Pañjalikoti paggahitaañjaliko hutvā.
Pañjaliko means having clasped one's hands in veneration.
Pañjaliko có nghĩa là chắp tay cung kính.
Payirupāseyyāti upaṭṭhāpeyya.
Payirupāseyyā means should attend upon.
Payirupāseyyā có nghĩa là phụng sự.
Iminā upāyena sabbattha attho veditabbo.
In this manner, the meaning should be understood in all sections.
Ý nghĩa cần được hiểu theo cách này ở khắp mọi nơi.
34. Tatiye udāyīti lāḷudāyitthero.
34. In the third discourse, Udāyī refers to the elder Lāḷudāyi.
Trong kinh thứ ba, Udāyī là Trưởng lão Lāḷudāyī.
Etadeva khvetthāti etadeva kho ettha.
Etadeva khvetthā means indeed this alone here.
Etadeva khvetthā có nghĩa là chính điều này ở đây.
Kāmasahagatāti kāmanissitā.
Kāmasahagatā means accompanied by sensual pleasure, connected with sensual pleasure.
Kāmasahagatā có nghĩa là đi kèm với dục.
Samudācarantīti manodvāre sañcaranti.
Samudācarantī means they occur in the mind-door.
Samudācarantī có nghĩa là lưu chuyển trong ý môn.
Ābādhāyāti ābādhanāya pīḷanāya.
Ābādhāyā means for affliction, for torment.
Ābādhāyā có nghĩa là để làm tổn hại, để làm đau đớn.
Pariyāyenāti kāraṇena.
Pariyāyenā means by way of cause.
Pariyāyenā có nghĩa là do nguyên nhân.
Evaṃ sabbavāresu attho veditabbo.
Thus, the meaning should be understood in all sections.
Ý nghĩa cần được hiểu như vậy trong tất cả các trường hợp.
Imasmiṃ sutte avedayitasukhaṃ nāma kathitaṃ.
In this discourse, the happiness of non-feeling (avedayitasukha) is spoken of.
Trong kinh này, niềm an lạc không cảm thọ được nói đến.
35. Catutthe pabbateyyāti pabbatacārinī.
35. In the fourth discourse, pabbateyyā means mountain-dwelling.
Trong kinh thứ tư, pabbateyyā có nghĩa là bò cái sống trên núi.
Na suppatiṭṭhitaṃ patiṭṭhāpetvāti yathā suppatiṭṭhitā hoti, evaṃ na patiṭṭhāpetvā.
Na suppatiṭṭhitaṃ patiṭṭhāpetvā means not having established it firmly, in such a way that it is well-established.
Na suppatiṭṭhitaṃ patiṭṭhāpetvā có nghĩa là không thiết lập một cách vững chắc.
Taṃ nimittanti taṃ paṭhamajjhānasaṅkhātaṃ nimittaṃ.
Taṃ nimittaṃ means that sign, referring to the first jhāna.
Taṃ nimittaṃ có nghĩa là tướng đó, tức là sơ thiền.
Na svādhiṭṭhitaṃ adhiṭṭhātīti yathā suṭṭhu adhiṭṭhitaṃ hoti, na evaṃ adhiṭṭhāti.
Na svādhiṭṭhitaṃ adhiṭṭhātī means one does not resolve upon it well, in such a way that it is well-resolved.
Na svādhiṭṭhitaṃ adhiṭṭhātī có nghĩa là không quyết định một cách vững chắc.
Anabhihiṃsamānoti apothento aviheṭhento.
Anabhihiṃsamāno means without striking, without harming.
Anabhihiṃsamāno có nghĩa là không làm tổn hại, không làm phiền.
Mudu cittaṃ hoti kammaññanti yathā vipassanācittaṃ lokuttaramaggakkhaṇe mudu kammakkhamaṃ kammayoggaṃ hoti, evamassa abhiññāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ mudu hoti kammaññaṃ.
Mudu cittaṃ hoti kammaññaṃ means just as the vipassanā-mind becomes soft and workable, suitable for work, at the moment of the supramundane path, so too, his fourth jhāna mind, which is the basis for higher knowledges, becomes soft and workable.
Mudu cittaṃ hoti kammaññaṃ có nghĩa là tâm trở nên mềm mại và dễ uốn nắn, giống như tâm tuệ quán trong khoảnh khắc đạo siêu thế trở nên mềm mại, có khả năng hành động và thích hợp để hành động, thì tâm thiền thứ tư tạo ra các thần thông cũng trở nên mềm mại và dễ uốn nắn.
Appamāṇo samādhīti catubrahmavihārasamādhipi maggaphalasamādhipi appamāṇo samādhi nāma, idha pana ‘‘appamāṇaṃ appamāṇārammaṇa’’nti iminā pariyāyena suppaguṇasamādhi appamāṇasamādhīti daṭṭhabbo.
Appamāṇo samādhī – the samādhi of the four Brahmavihāras and the samādhi of the path and fruition are both called boundless samādhi; here, however, "boundless" and "having a boundless object" indicate that the well-developed samādhi is to be understood as boundless samādhi.
Appamāṇo samādhī có nghĩa là định vô lượng, tức là định của bốn phạm trú và định của đạo quả. Ở đây, định được xem là định vô lượng (appamāṇasamādhi) theo cách nói "vô lượng, đối tượng vô lượng", tức là định đã được tu tập tốt.
So appamāṇena samādhinā subhāvitenāti imasmiṃ ṭhāne ayaṃ bhikkhu vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patto.
So appamāṇena samādhinā subhāvitenā – at this point, this bhikkhu, having developed vipassanā, attained Arahantship.
So appamāṇena samādhinā subhāvitenā có nghĩa là vị Tỳ-khưu này đã phát triển tuệ quán và đạt đến trạng thái A-la-hán.
Idāni khīṇāsavassa abhiññāpaṭipāṭiṃ dassento yassa yassa cātiādimāha.
Now, showing the sequence of higher knowledges (abhiññā) of an Arahant, he says yassa yassa cā and so on.
Bây giờ, để chỉ ra trình tự các thần thông của vị A-la-hán, Đức Phật đã nói yassa yassa cā và tiếp theo.
36. Pañcame āsavānaṃ khayanti arahattaṃ.
36. In the fifth discourse, āsavānaṃ khayaṃ means the destruction of the Taints, i.e., Arahantship.
Trong kinh thứ năm, āsavānaṃ khayaṃ có nghĩa là A-la-hán quả.
Yadeva tattha hoti rūpagatanti tasmiṃ paṭhamajjhānakkhaṇe vatthuvasena vā cittasamuṭṭhānikādivasena vā yaṃ rūpaṃ nāma pavattati.
Whatever form there is there means whatever form exists at that moment of the first jhāna, whether based on the physical basis or arising from consciousness, etc.
Yadeva tattha hoti rūpagata (Phàm sắc pháp nào có ở đó) nghĩa là sắc pháp nào hiện hành trong khoảnh khắc sơ thiền đó, hoặc theo nghĩa căn bản, hoặc theo nghĩa do tâm sinh khởi v.v.
Vedanāgatādīni sampayuttavedanādīnaṃ vasena veditabbāni.
Feeling-related and so on should be understood in terms of associated feelings, etc.
Vedanāgatā (Thọ pháp), v.v. cần được hiểu theo nghĩa thọ uẩn tương ưng, v.v.
Te dhammeti te rūpādayo pañcakkhandhadhamme.
Those phenomena means those five aggregates: form, etc.
Te dhamme (các pháp ấy) nghĩa là các pháp ngũ uẩn, bắt đầu từ sắc pháp.
Aniccatotiādīsu hutvā abhāvākārena aniccato, paṭipīḷanākārena dukkhato, rujjanākārena rogato, antodussanaṭṭhena gaṇḍato, anupaviṭṭhaṭṭhena anukantanaṭṭhena ca sallato, dukkhaṭṭhena aghato, ābādhanaṭṭhena ābādhato, asakaṭṭhena parato, palujjanaṭṭhena palokato, assāmikaṭṭhena suññato, avasavattanaṭṭhena anattato.
As impermanent and so on: as impermanent in the sense of existing and then not existing; as suffering in the sense of being oppressive; as a disease in the sense of ailing; as a boil in the sense of internal corruption; as a dart in the sense of having entered and cutting; as an affliction in the sense of suffering; as an ailment in the sense of afflicting; as alien in the sense of not one's own; as decaying in the sense of perishing; as empty in the sense of being without a master; as not-self in the sense of not being subject to one's will.
Trong các từ như Aniccato (vô thường), v.v.: aniccato (vô thường) theo nghĩa đã có rồi không còn nữa; dukkhato (khổ) theo nghĩa bị bức bách; rogato (bệnh) theo nghĩa bị suy yếu; gaṇḍato (ung nhọt) theo nghĩa bị hư hoại bên trong; sallato (mũi tên) theo nghĩa bị đâm vào và bị cắt xẻ; aghato (tai họa) theo nghĩa khổ đau; ābādhato (bệnh hoạn) theo nghĩa bị đau yếu; parato (của người khác) theo nghĩa không phải của mình; palokato (hư hoại) theo nghĩa bị tan rã; suññato (không) theo nghĩa không có chủ sở hữu; anattato (vô ngã) theo nghĩa không thể làm chủ.
Samanupassatīti balavavipassanāpaññāya passati.
He perceives means he perceives with strong insight-wisdom.
Samanupassatī (quán sát) nghĩa là thấy bằng tuệ quán mạnh mẽ.
Tehi dhammehīti tehi pañcakkhandhadhammehi.
From those phenomena means from those five aggregates.
Tehi dhammehī (từ các pháp ấy) nghĩa là từ các pháp ngũ uẩn ấy.
Paṭivāpetīti nibbānavasena nivatteti.
He turns away means he turns away by way of Nibbāna.
Paṭivāpetī (quay lại) nghĩa là quay trở lại theo nghĩa Nibbāna.
Amatāya dhātuyāti nibbānadhātuyā.
To the Deathless element means to the Nibbāna-element.
Amatāya dhātuyā (với yếu tố bất tử) nghĩa là với yếu tố Nibbāna.
Cittaṃ upasaṃharatīti ñāṇena ānisaṃsaṃ disvā otāreti.
He directs his mind means he brings it down by seeing its advantage with knowledge.
Cittaṃ upasaṃharatī (hướng tâm đến) nghĩa là hướng tâm đến sau khi thấy lợi ích bằng trí tuệ.
Santanti paccanīkasantatāya santaṃ.
Peaceful means peaceful due to the peace of its antagonists.
Santaṃ (an tịnh) nghĩa là an tịnh do sự an tịnh của đối nghịch.
Paṇītanti atappakaṃ.
Sublime means unagitated.
Paṇītaṃ (vi diệu) nghĩa là không bị phiền não.
So tattha ṭhito āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti so tasmiṃ paṭhamajjhāne ṭhito taṃ balavavipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti.
Standing there, he attains the destruction of the taints means standing in that first jhāna, he develops that strong insight and attains Arahantship.
So tattha ṭhito āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātī (Vị ấy an trú ở đó đạt đến sự diệt trừ các lậu hoặc) nghĩa là vị ấy an trú trong sơ thiền đó, phát triển tuệ quán mạnh mẽ và đạt đến A-la-hán quả.
Aparo nayo – so tehi dhammehīti yasmā aniccatotiādīsu aniccato palokatoti dvīhi padehi aniccalakkhaṇaṃ kathitaṃ, dukkhatotiādīhi chahi dukkhalakkhaṇaṃ, parato, suññato, anattatoti tīhi anattalakkhaṇaṃ.
Another method: He, from those phenomena means: since in "as impermanent" and so on, the characteristic of impermanence is stated by the two terms "as impermanent" and "as decaying," the characteristic of suffering by the six terms "as suffering" and so on, and the characteristic of not-self by the three terms "as alien," "as empty," and "as not-self."
Một cách giải thích khác – so tehi dhammehī (vị ấy từ các pháp ấy): bởi vì trong các từ như vô thường, v.v., tướng vô thường được nói đến bằng hai từ "aniccato" (vô thường) và "palokato" (hư hoại); tướng khổ được nói đến bằng sáu từ bắt đầu từ "dukkhato" (khổ); tướng vô ngã được nói đến bằng ba từ "parato" (của người khác), "suññato" (không) và "anattato" (vô ngã).
Tasmā so tehi evaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā diṭṭhehi antosamāpattiyaṃ pañcakkhandhadhammehi.
Therefore, he, from those five aggregates within the attainment, having thus perceived them by imposing the three characteristics.
Do đó, vị ấy từ các pháp ngũ uẩn trong nội định, đã thấy bằng cách áp dụng ba tướng ấy.
Cittaṃ paṭivāpetīti cittaṃ paṭisaṃharati moceti apaneti.
He turns away his mind means he withdraws, releases, and removes his mind.
Cittaṃ paṭivāpetī (quay tâm lại) nghĩa là thu tâm lại, giải thoát, loại bỏ.
Upasaṃharatīti vipassanācittaṃ tāva savanavasena thutivasena pariyattivasena paññattivasena ca santaṃ nibbānanti evaṃ asaṅkhatāya amatāya dhātuyā upasaṃharati.
He directs means he directs his insight-mind to the unconditioned Deathless element, Nibbāna, which is peaceful in the sense of being heard, praised, studied, and conceptualized as "this is peaceful Nibbāna."
Upasaṃharatī (hướng đến) nghĩa là hướng tâm tuệ quán đến yếu tố bất tạo, bất tử là Nibbāna, bằng cách nghe, tán thán, học tập và tuyên bố rằng "Nibbāna là an tịnh như vậy".
Maggacittaṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavaseneva ‘‘etaṃ santaṃ etaṃ paṇīta’’nti na evaṃ vadati.
The path-mind does not speak of Nibbāna as "this is peaceful, this is sublime" merely by making it its object.
Tâm Đạo không nói "đây là an tịnh, đây là vi diệu" như vậy chỉ bằng cách lấy Nibbāna làm đối tượng.
Iminā panākārena taṃ paṭivijjhanto tattha cittaṃ upasaṃharatīti attho.
But by this manner, penetrating it, he directs his mind there – this is the meaning.
Tuy nhiên, ý nghĩa là: vị ấy thấu hiểu điều đó bằng cách này, hướng tâm đến đó.
So tattha ṭhitoti tassā tilakkhaṇārammaṇāya vipassanāya ṭhito.
Standing there means standing in that insight whose object is the three characteristics.
So tattha ṭhito (Vị ấy an trú ở đó) nghĩa là an trú trong tuệ quán lấy ba tướng làm đối tượng đó.
Āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti anukkamena cattāro magge bhāvetvā arahattaṃ pāpuṇāti.
He attains the destruction of the taints means he develops the four paths in succession and attains Arahantship.
Āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātī (đạt đến sự diệt trừ các lậu hoặc) nghĩa là tuần tự tu tập bốn Đạo và đạt đến A-la-hán quả.
Teneva dhammarāgenāti samathavipassanādhamme chandarāgena.
With that same delight in Dhamma means with craving for the Dhamma of tranquility and insight.
Teneva dhammarāgenā (do chính sự tham ái pháp ấy) nghĩa là do sự tham ái đối với các pháp samatha và vipassanā.
Dhammanandiyāti tasseva vevacanaṃ.
Delight in Dhamma is a synonym for the same.
Dhammanandiyā (do niềm hỷ lạc pháp) là từ đồng nghĩa với từ trên.
Samathavipassanāsu hi sabbaso chandarāgaṃ pariyādātuṃ sakkonto arahattaṃ pāpuṇāti, asakkonto anāgāmī hoti.
For one who is able to completely exhaust craving for tranquility and insight attains Arahantship; one who is unable becomes an Anāgāmī.
Thật vậy, ai có thể hoàn toàn diệt trừ tham ái đối với samatha và vipassanā thì đạt đến A-la-hán quả; ai không thể thì trở thành Bất hoàn.
Tiṇapurisarūpake vāti tiṇapotthakarūpe vā.
Or at a straw-man figure means at a figure made of straw.
Tiṇapurisarūpake vā (hoặc trên hình nộm cỏ) nghĩa là trên hình nộm làm bằng cỏ.
Dūre kaṇḍe pātetīti dūrepātī.
He shoots an arrow far away, thus a far-shooter.
Bắn mũi tên xa gọi là dūrepātī (bắn xa).
Avirādhitaṃ vijjhatīti akkhaṇavedhī.
He pierces without missing, thus an unerring piercer.
Bắn trúng không sai lệch gọi là akkhaṇavedhī (bắn trúng mục tiêu).
Yadeva tattha hoti vedanāgatanti idha rūpaṃ na gahitaṃ.
Whatever feeling there is there – here, form is not taken.
Yadeva tattha hoti vedanāgata (Phàm thọ pháp nào có ở đó) ở đây sắc pháp không được đề cập.
Samatikkantattā.
Because it has been transcended.
Vì đã vượt qua.
Ayañhi heṭṭhā rūpāvacarajjhānaṃ samāpajjitvā rūpaṃ atikkamitvā arūpāvacarasamāpattiṃ samāpannoti samathavasenāpi anena rūpaṃ samatikkantaṃ, heṭṭhā rūpaṃ sammasitvā taṃ atikkamma idāni arūpaṃ sammasatīti vipassanāvasenāpi anena rūpaṃ atikkantaṃ.
For indeed, having attained the rūpāvacara jhāna below, and having transcended rūpa, he attained the arūpāvacara attainment; thus, by means of samatha, rūpa was transcended by him. Having contemplated rūpa below, and having transcended it, he now contemplates arūpa; thus, by means of vipassanā, rūpa was transcended by him.
Vị này đã nhập thiền sắc giới bên dưới, vượt qua sắc pháp, và đã nhập các định vô sắc giới; do đó, sắc pháp đã được vượt qua theo nghĩa samatha; sắc pháp cũng đã được vượt qua theo nghĩa vipassanā, vì vị này đã quán sắc pháp bên dưới, vượt qua nó và bây giờ quán vô sắc pháp.
Āruppe pana sabbasopi rūpaṃ natthīti taṃ sandhāyapi rūpaṃ na gahitaṃ.
Moreover, in the arūpa realm, rūpa does not exist at all, so with reference to that too, rūpa is not taken.
Hơn nữa, trong vô sắc giới hoàn toàn không có sắc pháp, nên sắc pháp không được đề cập đến theo nghĩa đó.
Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na gahitanti?
Then, why is the sphere of neither perception nor non-perception not taken?
Vậy tại sao cõi Phi tưởng phi phi tưởng xứ không được đề cập đến?
Sukhumattā.
Due to its subtlety.
Vì sự vi tế của nó.
Tasmiñhi cattāropi arūpakkhandhā sukhumā na sammasanūpagā.
For in it, all four immaterial aggregates are subtle and not amenable to contemplation.
Trong đó, cả bốn vô sắc uẩn đều vi tế, không thể quán sát được.
Tenevāha – ‘‘iti kho, bhikkhave, yāvatā saññāsamāpatti tāvatā aññāpaṭivedho’’ti.
Therefore, it is said: "Indeed, bhikkhus, to the extent that there is attainment of perception, to that extent there is penetration of knowledge."
Vì lý do đó, Đức Phật đã nói: "Này các Tỳ-khưu, cho đến mức nào có sự nhập tưởng, cho đến mức đó có sự thấu hiểu trí tuệ."
Idaṃ vuttaṃ hoti – yāvatā sacittakasamāpatti nāma atthi, tāvatā oḷārike dhamme sammasato aññāpaṭivedho hoti, arahattaṃ sampajjati.
This means: to the extent that there is an attainment with thought, to that extent, for one contemplating gross phenomena, there is penetration of knowledge, and Arahantship is attained.
Điều này có nghĩa là: cho đến mức nào có sự nhập định có tâm, cho đến mức đó có sự thấu hiểu trí tuệ khi quán các pháp thô, và A-la-hán quả được thành tựu.
Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana sukhumattā saññāsamāpattīti na vuccati.
However, the sphere of neither perception nor non-perception is not called an attainment of perception due to its subtlety.
Tuy nhiên, cõi Phi tưởng phi phi tưởng xứ không được gọi là nhập tưởng vì sự vi tế của nó.
Jhāyīheteti jhāyīhi jhānābhiratehi etāni.
These by meditators means these by meditators, by those delighting in jhāna.
Jhāyīhete (các điều này do người tu thiền) nghĩa là các điều này do những người tu thiền, những người ưa thích thiền định.
Vuṭṭhahitvāti tato samāpattito vuṭṭhāya.
Having emerged means having emerged from that attainment.
Vuṭṭhahitvā (sau khi xuất khỏi) nghĩa là sau khi xuất khỏi định đó.
Samakkhātabbānīti sammā akkhātabbāni, ‘‘santāni paṇītānī’’ti evaṃ kevalaṃ ācikkhitabbāni thometabbāni vaṇṇetabbānīti.
To be rightly declared means to be rightly declared, merely to be announced, praised, and extolled as "peaceful and sublime."
Samakkhātabbānī (cần được tuyên bố một cách đúng đắn) nghĩa là cần được tuyên bố một cách đúng đắn, tức là chỉ cần được kể, ca ngợi, mô tả là "an tịnh và vi diệu" như vậy.
37. Chaṭṭhe sambādheti pañcakāmaguṇasambādhe.
In the sixth, in the confinement means in the confinement of the five sense pleasures.
37. Trong kinh thứ sáu, sambādhe (trong sự chật hẹp) nghĩa là trong sự chật hẹp của năm dục lạc.
Okāsādhigamoti okāsassa adhigamo.
Attainment of an opportunity means the attainment of an opportunity.
Okāsādhigamo (sự đạt được cơ hội) nghĩa là sự đạt được cơ hội.
Sattānaṃ visuddhiyāti sattānaṃ visuddhiṃ pāpanatthāya.
For the purification of beings means for bringing about the purification of beings.
Sattānaṃ visuddhiyā (để thanh tịnh chúng sinh) nghĩa là để chúng sinh đạt đến sự thanh tịnh.
Samatikkamāyāti samatikkamanatthāya.
For transcending means for the purpose of transcending.
Samatikkamāyā (để vượt qua) nghĩa là để vượt qua.
Atthaṅgamāyāti atthaṃ gamanatthāya.
For passing away means for the purpose of passing away.
Atthaṅgamāyā (để diệt trừ) nghĩa là để đi đến sự diệt trừ.
Ñāyassa adhigamāyāti sahavipassanakassa maggassa adhigamanatthāya.
For the attainment of the path means for the attainment of the path accompanied by vipassanā.
Ñāyassa adhigamāyā (để đạt được chánh đạo) nghĩa là để đạt được con đường cùng với tuệ quán.
Nibbānassa sacchikiriyāyāti apaccayanibbānassa paccakkhakaraṇatthāya.
For the realization of Nibbāna means for the direct experience of unconditioned Nibbāna.
Nibbānassa sacchikiriyāyā (để chứng ngộ Nibbāna) nghĩa là để trực chứng Nibbāna không điều kiện.
Tadeva nāma cakkhuṃ bhavissatīti taññeva pasādacakkhu asambhinnaṃ bhavissati.
That very eye will exist means that very sensitive eye will be unimpaired.
Tadeva nāma cakkhuṃ bhavissatī (chính con mắt ấy sẽ có) nghĩa là chính con mắt tịnh sắc đó sẽ không bị phân biệt.
Te rūpāti tadeva rūpārammaṇaṃ āpāthaṃ āgamissati.
Those forms means that very form-object will come into range.
Te rūpā (các sắc ấy) nghĩa là chính đối tượng sắc pháp đó sẽ hiện ra.
Tañcāyatanaṃ no paṭisaṃvedissatīti tañca rūpāyatanaṃ na jānissati.
And that base will not be experienced means that form-base will not be known.
Tañcāyatanaṃ no paṭisaṃvedissatī (và xứ đó sẽ không nhận biết) nghĩa là sẽ không nhận biết xứ sắc đó.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining ones.
Đối với các phần còn lại cũng theo cách tương tự.
Udāyīti kāḷudāyitthero.
Udāyī means Thera Kāḷudāyī.
Udāyī (Udāyī) nghĩa là Trưởng lão Kāḷudāyī.
Saññīmeva nu khoti sacittakoyeva nu kho.
Is he indeed percipient means is he indeed with thought?
Saññīmeva nu kho (phải chăng có tâm thức) nghĩa là phải chăng có tâm.
Makāro padasandhimattaṃ.
The letter 'm' is merely a euphonic particle.
Chữ "ma" chỉ là một phần của sự nối từ.
Kiṃsaññīti katarasaññāya saññī hutvā.
With what perception means having become percipient with what perception?
Kiṃsaññī (tưởng gì) nghĩa là có tưởng nào.
Sabbaso rūpasaññānanti idaṃ kasmā gaṇhi, kiṃ paṭhamajjhānādisamaṅgino rūpādipaṭisaṃvedanā hotīti?
Completely the perception of form – why was this taken? Does one who is endowed with the first jhāna, etc., experience form, etc.?
Sabbaso rūpasaññāna (hoàn toàn không có tưởng sắc) tại sao lại lấy điều này? Phải chăng người thành tựu sơ thiền, v.v. có sự nhận biết sắc pháp, v.v.?
Na hoti, yāva pana kasiṇarūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, tāva rūpaṃ samatikkantaṃ nāma na hoti.
No, it does not. However, as long as the kasiṇa-form is the object, rūpa is not considered to be transcended.
Không có, nhưng chừng nào sắc pháp của kasiṇa còn là đối tượng, chừng đó sắc pháp chưa được gọi là đã vượt qua.
Asamatikkantattā paccayo bhavituṃ sakkhissati.
Because it is not transcended, it can become a condition.
Vì chưa vượt qua, nó có thể trở thành duyên.
Samatikkantattā pana taṃ natthi nāma hoti, natthitāya paccayo bhavituṃ na sakkotīti dassetuṃ idameva gaṇhi.
But because it is transcended, it is considered non-existent, and because of its non-existence, it cannot become a condition – to show this, only this was taken.
Tuy nhiên, để chỉ ra rằng vì đã vượt qua nên nó không còn nữa, và vì không còn nên không thể trở thành duyên, nên điều này đã được đề cập.
Jaṭilavāsikāti jaṭilanagaravāsinī.
Jaṭilavāsikā means a female resident of Jaṭila city.
Jaṭilavāsikā (nữ cư sĩ Jaṭilavāsī) nghĩa là nữ cư sĩ sống ở thành phố Jaṭila.
Na cābhinatotiādīsu rāgavasena na abhinato, dosavasena na apanato.
And not inclined and so on: not inclined due to lust, not averted due to hatred.
Trong các từ như Na cābhinato (không hướng đến), v.v.: không abhinato (hướng đến) theo nghĩa tham ái, không apanato (quay lưng lại) theo nghĩa sân hận.
Sasaṅkhārena sappayogena kilese niggaṇhitvā vāretvā ṭhito, kilesānaṃ pana chinnante uppannoti na sasaṅkhāraniggayhavāritagato.
Having suppressed and restrained defilements with effort and application, he stands; but he has arisen with defilements cut off, so he is not one who has reached a state of being suppressed and restrained by effort.
Vị ấy an trú bằng cách kiềm chế và ngăn chặn các phiền não bằng sự nỗ lực và cố gắng; nhưng vì đã đoạn tận các phiền não nên vị ấy không sasaṅkhāraniggayhavāritagato (không bị kiềm chế hay ngăn chặn bằng sự nỗ lực).
Vimuttattā ṭhitoti kilesehi vimuttattāyeva ṭhito.
Standing due to being liberated means standing precisely because he is liberated from defilements.
Vimuttattā ṭhito (an trú do đã giải thoát) nghĩa là an trú do đã giải thoát khỏi các phiền não.
Ṭhitattā santusitoti ṭhitattāyeva santuṭṭho nāma jāto.
Content due to standing means he became content precisely because he stands.
Ṭhitattā santusito (hài lòng do đã an trú) nghĩa là đã trở nên hài lòng do đã an trú.
Santusitattā no paritassatīti santuṭṭhattāyeva paritāsaṃ nāpajjati.
Not agitated due to being content means he does not become agitated precisely because he is content.
Santusitattā no paritassatī (không lo lắng do đã hài lòng) nghĩa là không lo lắng do đã hài lòng.
Ayaṃ, bhante ānanda, samādhi kiṃ phaloti iminā ayaṃ therī tālaphalaññeva gahetvā ‘‘idaṃ phalaṃ kiṃ phalaṃ nāmā’’ti pucchamānā viya arahattaphalasamādhiṃ gahetvā ‘‘ayaṃ, bhante ānanda, samādhi kiṃ phalo vutto bhagavatā’’ti pucchati.
Venerable Ānanda, what is the fruit of this concentration? With this, just as this nun, taking a palm fruit, would ask, "What kind of fruit is this fruit?", so too, taking the concentration of Arahantship, she asks, "Venerable Ānanda, what fruit is this concentration declared by the Blessed One to have?"
Ayaṃ, bhante ānanda, samādhi kiṃ phalo (Bạch Đại đức Ānanda, định này có quả gì?) Với câu này, vị nữ cư sĩ này, giống như cầm một quả chà là và hỏi "quả này tên là quả gì?", đã cầm định A-la-hán quả và hỏi: "Bạch Đại đức Ānanda, định này được Đức Thế Tôn nói là có quả gì?".
Aññāphalo vuttoti aññā vuccati arahattaṃ, arahattaphalasamādhi nāmeso vutto bhagavatāti attho.
"Spoken of as one whose fruit is final knowledge": "Final knowledge" refers to arahatta. The meaning is that the Blessed One spoke of this as the fruition-concentration of arahatta.
Aññāphalo vutto nghĩa là aññā được gọi là A-la-hán, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng đây là định quả A-la-hán.
Evaṃsaññīpīti imāya arahattaphalasaññāya saññīpi tadāyatanaṃ no paṭisaṃvedetīti evaṃ imasmiṃ sutte arahattaphalasamādhi kathitoti.
"Even having such a perception": Even one having the perception of the fruition of arahatta does not experience that sphere. Thus, in this Sutta, the fruition-concentration of arahatta is explained.
Evaṃsaññīpi nghĩa là ngay cả người có tưởng về quả A-la-hán này cũng không cảm nhận được cảnh giới đó. Như vậy, trong kinh này, định quả A-la-hán đã được thuyết giảng.
38. Sattame lokāyatikāti lokāyatavādakā.
In the seventh (sutta): "Lokāyatikas" means those who profess lokāyata.
38. Trong kinh thứ bảy, lokāyatikā nghĩa là những người theo thuyết Lokāyata.
Satatanti sadā.
"Constantly" means always.
Satataṃ nghĩa là luôn luôn.
Samitanti nirantaraṃ.
"Continuously" means incessantly.
Samitaṃ nghĩa là liên tục.
Tiṭṭhatetanti tiṭṭhatu etaṃ, mā etaṃ paṭṭhapetha, ko vo etena attho.
"Let this stand" means let this stand, do not bring this up, what is the purpose of this for you?
Tiṭṭhatetaṃ nghĩa là hãy để điều đó qua đi, đừng bận tâm về điều đó, điều đó có ích gì cho các ông?
Dhammaṃ vo brāhmaṇā desessāmīti ahaṃ vo catusaccadhammaṃ desessāmi.
"Brahmins, I will teach you the Dhamma" means I will teach you the Dhamma of the Four Noble Truths.
Dhammaṃ vo brāhmaṇā desessāmī nghĩa là Ta sẽ thuyết giảng cho các ông Chánh pháp Tứ Diệu Đế.
Daḷhadhammoti daḷhadhanuṃ gahetvā ṭhito.
"Strong-bowed" means standing holding a strong bow.
Daḷhadhammo nghĩa là người đứng với cây cung chắc chắn.
Dhanuggahoti issāso.
"Archer" means one who uses a bow.
Dhanuggaho nghĩa là cung thủ.
Daḷhadhanu nāma dvisahassathāmaṃ vuccati.
A strong bow is said to have the strength of two thousand (men).
Cung chắc chắn được gọi là cung có sức mạnh hai ngàn.
Dvisahassathāmaṃ nāma yassa āropitassa jiyābaddho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍappamāṇā ukkhittassa pathavito muccati.
One with the strength of two thousand (men) means that when its string is drawn, a weight of iron-tipped arrows, etc., held on the shaft, lifts off the ground up to the length of an arrow.
Sức mạnh hai ngàn được gọi là khi dây cung được kéo căng, sức nặng của đầu mũi tên bằng sắt, v.v., được giữ trên thân cung và được nâng lên đến độ dài của mũi tên, sẽ tách khỏi mặt đất.
Sikkhitoti dasa dvādasa vassāni ācariyakule uggahitasippo.
"Trained" means one who has learned a craft for ten or twelve years in a teacher's household.
Sikkhito nghĩa là người đã học nghề trong gia đình thầy suốt mười hai năm.
Katahatthoti eko sippameva uggaṇhāti, katahattho na hoti ayaṃ pana katahattho ciṇṇavasibhāvo.
"Practiced" means that one may learn a craft, but not be practiced; this one, however, is practiced, having attained proficiency.
Katahattho nghĩa là một người chỉ học nghề, nhưng chưa thành thạo; còn người này thì thành thạo, đã thuần thục.
Katūpāsanoti rājakulādīsu dassitasippo.
"Proficient" means one who has demonstrated his craft in royal courts and so on.
Katūpāsano nghĩa là người đã thể hiện tài năng của mình trong các hoàng gia, v.v.
Lahukena asanenāti anto susiraṃ katvā tūlādīhi pūretvā katalakkhaparikammena sallahukakaṇḍena.
"With a light arrow" means with a very light arrow, made hollow inside, filled with cotton, etc., and prepared with specific marks.
Lahukena asanenā nghĩa là với mũi tên nhẹ được làm rỗng bên trong, nhồi bông, v.v., và được chuẩn bị kỹ lưỡng.
Evaṃ katañhi ekausabhagāmī dve usabhānipi gacchati…pe… aṭṭhusabhagāmī soḷasa usabhānipi gacchati.
An arrow made in this way travels two oxen's distance (i.e., twice as far) for one ox's distance... and sixteen oxen's distance for eight oxen's distance.
Thật vậy, mũi tên được làm như vậy, mũi tên đi một khoảng bằng một con bò có thể đi bằng hai con bò…pe… mũi tên đi tám con bò có thể đi bằng mười sáu con bò.
Appakasirenāti niddukkhena.
"With little effort" means without difficulty.
Appakasirenā nghĩa là không khó khăn.
Atipāteyyāti atikkameyya.
"Would pierce through" means would overcome.
Atipāteyyā nghĩa là sẽ vượt qua.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā so dhanuggaho taṃ vidatthicaturaṅgulaṃ chāyaṃ sīghameva atikkāmeti, evaṃ sakalacakkavāḷaṃ sīghaṃ sīghaṃ atikkamanasamatthena javena samannāgato.
This means that just as that archer quickly pierces through that shade a span and four fingers wide, so too is he endowed with a swiftness capable of quickly overcoming the entire cosmos.
Điều này có nghĩa là: giống như cung thủ đó nhanh chóng vượt qua cái bóng dài một vidatthi và bốn ngón tay, thì cũng vậy, vị ấy được trang bị tốc độ có khả năng nhanh chóng vượt qua toàn bộ vũ trụ.
Sandhāvanikāyāti padasā dhāvanena.
"By running" means by running on foot.
Sandhāvanikāyā nghĩa là bằng cách chạy bộ.
Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti.
"They spoke thus" means they say thus.
Evamāhaṃsū nghĩa là họ nói như vậy.
39. Aṭṭhame samupabyūḷho ahosīti paccupaṭṭhito ahosi.
In the eighth (sutta): "was arrayed" means was present.
39. Trong kinh thứ tám, samupabyūḷho ahosī nghĩa là đã hiện diện.
Saṅgāmeyyāmāti saṅgāmaṃ kareyyāma yujjheyyāma.
"We would fight" means we would wage war, we would battle.
Saṅgāmeyyāmā nghĩa là chúng ta sẽ chiến đấu, chúng ta sẽ giao chiến.
Apayiṃsuyevāti palāyiṃsuyeva.
"They just fled" means they just ran away.
Apayiṃsuyevā nghĩa là họ đã bỏ chạy.
Uttarenābhimukhāti uttarāmukhā hutvā.
"Facing north" means having turned their faces northwards.
Uttarenābhimukhā nghĩa là quay mặt về phía bắc.
Abhiyante vāti anubandhantiyeva.
"When pursued" means when they were being pursued.
Abhiyante vā nghĩa là khi họ đang truy đuổi.
Bhīruttānagatenāti bhīruttānaṃ bhayanivāraṇaṃ patiṭṭhānaṃ gatena.
"Having gone to a place of refuge from fear" means having gone to a place of refuge, a stronghold for warding off fear.
Bhīruttānagatenā nghĩa là đã đến nơi nương tựa để thoát khỏi nỗi sợ hãi.
Akaraṇīyāti yuddhena kiñci akattabbā.
"Not to be fought" means not to be done, implying nothing to be done by fighting.
Akaraṇīyā nghĩa là không thể làm gì bằng chiến tranh.
Kasmā pana nesaṃ saṅgāmo hotīti?
Why, then, do they fight?
Tại sao lại có chiến tranh giữa họ?
Asurā hi pubbe tāvatiṃsavāsino, te cittapāṭaliyā pupphanakāle dibbapāricchattakapupphaṃ anussaranti.
Indeed, the asuras were formerly residents of Tāvatiṃsa. At the time of the blossoming of the Coral Tree (cittapāṭalī), they remember the divine Pāricchattaka flower.
Quả thật, các Asura trước đây là cư dân của cõi Ba mươi ba (Tāvatiṃsa). Khi hoa Cittapāṭalī nở, họ nhớ đến hoa Pāricchattaka thiên giới.
Tato uppannakodhā ‘‘gaṇhatha deve’’ti sammukhasammukhaṭṭhāneneva sineruṃ abhiruhanti, devāpi nikkhamanti.
Then, arising in anger, they climb Mount Sineru directly, saying, "Seize the devas!" And the devas also come out.
Từ đó, cơn giận nổi lên, họ nói: “Hãy bắt các chư thiên!”, rồi từ các vị trí đối diện nhau, họ leo lên núi Sineru, các chư thiên cũng xuất ra.
Tesaṃ gopālakadārakānaṃ aññamaññaṃ daṇḍakehi paharaṇasadisaṃ yuddhaṃ hoti.
Their battle is like cowherds hitting each other with sticks.
Cuộc chiến của họ giống như những đứa trẻ chăn bò đánh nhau bằng gậy.
Sakko devarājā heṭṭhā pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā upari devapuraṃ parivāretvā attasadisā vajirahatthā paṭimā ṭhapāpesi.
Sakka, the king of devas, stationed guards in five places below and surrounded the city of the devas above, having set up statues resembling himself, holding vajras in their hands.
Vua trời Sakka đã đặt năm đội bảo vệ ở phía dưới, bao quanh thành phố chư thiên ở phía trên, và cho đặt các tượng thần cầm chày kim cương giống như chính mình.
Asurā heṭṭhā pañca ṭhānāni paṭibāhitvā abhiruḷhā indapaṭimāyo disvā nivattitvā asurapurameva gacchanti.
The asuras, having repelled the five lower posts and climbed up, see the statues of Indra, turn back, and return to the city of the asuras.
Các Asura, sau khi đẩy lùi năm vị trí phía dưới và leo lên, nhìn thấy các tượng thần Indra, liền quay trở lại thành Asura của mình.
Dakkhiṇenābhimukhāti dakkhiṇāmukhā hutvā.
"Facing south" means having turned their faces southwards.
Hướng về phía nam có nghĩa là quay mặt về phía nam.
Apadaṃ vadhitvāti nippadaṃ niravasesaṃ vadhitvā.
"Having slain without trace" means having slain completely, leaving no remnant.
Đánh không dấu vết có nghĩa là đánh không còn dấu vết, không còn sót lại.
Adassanaṃ gatoti māropi vaṭṭapādakaṃ katvā rūpāvacaracatutthajjhānaṃ samāpannassa cittaṃ jānāti, tadeva vipassanāpādakaṃ katvā samāpannassa cittaṃ jānāti.
"Disappeared" means Māra, too, knows the mind of one who has attained the fourth rūpāvacara jhāna, making it a basis for cycles (of rebirth). He knows the mind of one who has attained it, making it a basis for insight.
Đã đi vào chỗ vô hình có nghĩa là Māra, khi lấy luân hồi (vaṭṭa) làm căn bản, biết được tâm của người nhập Tứ thiền sắc giới; khi lấy tuệ quán (vipassanā) làm căn bản, biết được tâm của người nhập thiền đó.
Arūpāvacarasamāpatti pana vaṭṭapādā vā hotu vipassanāpādā vā, taṃ samāpannassa māro cittaṃ na jānāti.
However, whether an arūpāvacara attainment is a basis for cycles or a basis for insight, Māra does not know the mind of one who has attained it.
Tuy nhiên, đối với các thiền vô sắc, dù lấy luân hồi làm căn bản hay lấy tuệ quán làm căn bản, Māra không biết được tâm của người nhập thiền đó.
Tena vuttaṃ – ‘‘adassanaṃ gato pāpimato’’ti.
Therefore it is said: "he disappeared from the Evil One."
Vì vậy đã nói: “Đã đi vào chỗ vô hình đối với ác ma (pāpimant).”
40. Navame āraññakassāti araññavāsino.
In the ninth (sutta): "of a forest dweller" means one who dwells in the forest.
40. Trong kinh thứ chín, của người sống trong rừng có nghĩa là người sống trong rừng.
Gocarapasutassāti gocaraggahaṇatthāya gacchantassa.
"Engaged in seeking food" means one who goes to gather food.
Đang đi kiếm ăn có nghĩa là đang đi để tìm thức ăn.
Hatthikalabhāti mahantā mahantā nāgā.
"Young elephants" means large, large elephants.
Hatthikalabhā có nghĩa là những con voi lớn.
Hatthicchāpāti taruṇapotakā.
"Elephant calves" means young offspring.
Hatthicchāpā có nghĩa là những con voi con non.
Obhaggobhagganti nāmetvā nāmetvā ṭhapitaṃ.
"Broken and broken" means bent down and laid down repeatedly.
Obhaggobhaggaṃ có nghĩa là bị bẻ cong và đặt xuống.
Ogāhaṃ otiṇṇassāti ogāhitabbattā ogāhanti laddhanāmaṃ udakatitthaṃ otiṇṇassa.
"Having entered the water" means having entered the water-ford, which is called an "entering" because it is to be entered.
Đã đi vào chỗ nước sâu có nghĩa là đã đi vào bến nước được gọi là ogāha (chỗ nước sâu) vì cần phải đi vào.
Ogāhā uttiṇṇassāti udakatitthato uttiṇṇassa.
"Having emerged from the water" means having emerged from the water-ford.
Đã từ chỗ nước sâu đi lên có nghĩa là đã từ bến nước đi lên.
Vūpakaṭṭhoti vūpakaṭṭho hutvā.
"Withdrawn" means having become withdrawn.
Vūpakaṭṭho có nghĩa là đã trở nên xa lánh.
Idāni yasmā dasabalassa hatthināgena kiccaṃ natthi, sāsane pana taṃsarikkhakaṃ puggalaṃ dassetuṃ idamāhaṭaṃ, tasmā taṃ puggalaṃ dassento evameva khotiādimāha.
Now, since the Ten-Powered One has no need for an elephant, but this simile is brought forth to show a similar type of person in the Dispensation, therefore, showing that person, he said "even so", etc.
Bây giờ, vì Đức Thập Lực không có việc gì với voi chúa, nhưng để chỉ ra một người tương tự trong giáo pháp, nên điều này được đưa ra. Vì vậy, khi chỉ ra người đó, Ngài đã nói evameva kho (cũng vậy).
41. Dasame mallesūti mallaraṭṭhe.
In the tenth (sutta): "among the Mallans" means in the Mallan country.
41. Trong kinh thứ mười, ở Mallā có nghĩa là ở xứ Mallā.
Idheva tāva tvaṃ, ānanda, hotīti idha bhagavā ‘‘tapussagahapatino idha ṭhitena ānandena saddhiṃ kathāsallāpo bhavissati, tatonidānaṃ ahaṃ mahantaṃ dhammapariyāyaṃ desessāmī’’ti ñatvā āha.
"You, Ānanda, stay right here": Here, the Blessed One, knowing that "the householder Tapussa will have a conversation with Ānanda who is here, and from that occasion I will teach a great discourse on the Dhamma," said this.
Này Ānanda, ông hãy ở lại đây có nghĩa là Đức Thế Tôn, biết rằng “người gia chủ Tapussa sẽ có cuộc nói chuyện với Ānanda đang ở đây, từ đó Ta sẽ thuyết một bài pháp lớn,” nên đã nói.
Upasaṅkamīti so kira bhuttapātarāso ‘‘dasabalassa upaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti nikkhamanto dūratova theraṃ disvā yenāyasmā ānando tenupasaṅkami.
"Approached": It is said that after his morning meal, as he was leaving, thinking, "I will go to attend on the Ten-Powered One," he saw the Elder from afar and approached Venerable Ānanda.
Đã đến gần có nghĩa là sau khi dùng bữa sáng, ông ấy nghĩ “tôi sẽ đi hầu Đức Thập Lực” và khi đi ra, từ xa đã nhìn thấy vị Trưởng lão, liền đến gần Tôn giả Ānanda.
Papāto viya khāyati, yadidaṃ nekkhammanti yamidaṃ pabbajjāsaṅkhātaṃ nekkhammaṃ, taṃ amhākaṃ mahāpapāto viya ogāhitvā upaṭṭhāti.
"Renunciation seems like a great precipice": This renunciation, called going forth, appears to us as a great precipice to descend into.
Sự xuất gia này có vẻ như một vực thẳm lớn có nghĩa là sự xuất gia này, tức là đời sống không gia đình (nekkhamma), xuất hiện đối với chúng ta như một vực thẳm lớn để đi vào.
Nekkhamme cittaṃ pakkhandatīti pabbajjāya cittaṃ ārammaṇavasena pakkhandati, tadeva ārammaṇaṃ katvā pasīdati, tadeva patiṭṭhāti, paccanīkadhammehi ca vimuccati.
"The mind inclines to renunciation" means the mind inclines towards going forth by way of object, and making that same (renunciation) the object, it becomes serene, that same (renunciation) becomes established, and it is liberated from opposing phenomena.
Tâm hướng về sự xuất gia có nghĩa là tâm hướng về sự xuất gia như một đối tượng, lấy đó làm đối tượng, tịnh tín, lấy đó làm nơi nương tựa, và được giải thoát khỏi các pháp đối nghịch.
‘Etaṃ santa’nti passatoti etaṃ nekkhammaṃ santaṃ vigatadarathapariḷāhanti evaṃ passantānaṃ bhikkhūnaṃ.
"Seeing it as peaceful": (This refers to) bhikkhus who thus see this renunciation as peaceful, devoid of agitation and fever.
Khi thấy ‘điều này là an tịnh’ có nghĩa là đối với những tỳ khưu thấy sự xuất gia này là an tịnh, không còn phiền não và khổ đau.
Bahunā janena visabhāgoti tayidaṃ bahunā mahājanena saddhiṃ bhikkhūnaṃ visabhāgaṃ, asadisanti attho.
"Different from the multitude of people": This means that (the bhikkhus') conduct is different, dissimilar, from that of the great multitude of people.
Khác biệt với số đông có nghĩa là điều này khác biệt, không giống với số đông quần chúng.
Kathāpābhatanti kathāmūlaṃ.
"Material for conversation" means the basis for conversation.
Vật phẩm câu chuyện có nghĩa là gốc rễ của câu chuyện.
Tassa mayhaṃ, ānanda, nekkhamme cittaṃ na pakkhandatīti tassa evaṃ vitakkentassāpi mayhaṃ pabbajjāya cittaṃ na otarati.
"For me, Ānanda, the mind does not incline to renunciation": For me, even contemplating thus, the mind does not settle on going forth.
Này Ānanda, tâm tôi không hướng về sự xuất gia có nghĩa là dù tôi suy nghĩ như vậy, tâm tôi vẫn không hướng về sự xuất gia.
‘‘Etaṃ santa’’nti passatoti ‘‘sādhu nekkhamma’’nti parivitakkanavasena ‘‘etaṃ nekkhammaṃ santa’’nti passantassapi.
"Seeing it as peaceful": Even one seeing "this renunciation is peaceful" by way of reflecting, "renunciation is good".
Khi thấy ‘điều này là an tịnh’ có nghĩa là ngay cả khi suy nghĩ “sự xuất gia là tốt”, tức là thấy “sự xuất gia này là an tịnh”.
Anāsevitoti na āsevito na phassito na sacchikato.
"Not resorted to" means not resorted to, not experienced, not realized.
Chưa thực hành có nghĩa là chưa thực hành, chưa chạm đến, chưa chứng ngộ.
Adhigammāti adhigantvā patvā sacchikatvā.
"Having attained" means having attained, reached, realized.
Sau khi chứng đạt có nghĩa là sau khi đạt được, chứng đắc, chứng ngộ.
Tamāseveyyanti taṃ ānisaṃsaṃ seveyyaṃ bhajeyyaṃ.
"Would resort to it" means I would resort to, would practice, that benefit.
Tôi sẽ thực hành điều đó có nghĩa là tôi sẽ thực hành, sẽ tu tập lợi ích đó.
Yaṃ meti yena kāraṇena mayhaṃ.
"That for me" means for what reason for me.
Cái gì của tôi có nghĩa là vì lý do gì của tôi.
Adhigammāti adhigantvā.
"Having attained" means having attained.
Sau khi chứng đạt có nghĩa là sau khi đạt được.
Svāssa me hoti ābādhoti so mayhaṃ ābādhanaṭṭhena ābādho hoti.
"That would be a hindrance to me" means that would be a hindrance to me in the sense of impeding.
Điều đó trở thành chướng ngại cho tôi có nghĩa là điều đó trở thành chướng ngại vì nó gây trở ngại cho tôi.
Avitakke cittaṃ na pakkhandatīti avitakkavicāre dutiyajjhāne ārammaṇavasena cittaṃ na pakkhandati.
"The mind does not incline to the non-vitakka" means the mind does not incline by way of object to the second jhāna, which is without vitakka and vicāra.
Tâm không hướng về vô tầm có nghĩa là tâm không hướng về nhị thiền không tầm không tứ như một đối tượng.
Vitakkesūti vitakkavicāresu.
"To vitakkas" means to vitakka and vicāra.
Trong các tầm có nghĩa là trong tầm và tứ.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear in all places.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều có nghĩa hiển nhiên.
42. Pañcamassa paṭhame udāyīti kāḷudāyitthero.
42. In the first* of the fifth*, Udāyī refers to Thera Kāḷudāyī.
42. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ năm, Udāyī là Trưởng lão Kāḷudāyī.
Avidvāti aññāsi.
Avidvā means one who did not know.
Avidvā có nghĩa là không biết.
Bhūrimedhasoti mahāpañño.
Bhūrimedhaso means one of great wisdom.
Bhūrimedhaso có nghĩa là bậc đại trí.
Yo jhānamabujjhīti yo jhānaṃ abujjhi.
Yo jhānamabujjhī means one who understood jhāna.
Yo jhānamabujjhī có nghĩa là người đã giác ngộ thiền.
Paṭilīnanisabhoti ekībhāvavasena paṭilīno ceva uttamaṭṭhena ca nisabho.
Paṭilīnanisabho means one who is secluded by way of solitude and is supreme in the ultimate sense.
Paṭilīnanisabho có nghĩa là ẩn mình trong sự hợp nhất, và là bậc tối thượng.
Munīti buddhamuni.
Munī means the Buddha-Muni.
Munī có nghĩa là bậc Thánh giả (Đức Phật).
Pariyāyenāti ekena kāraṇena.
Pariyāyena means due to one reason.
Pariyāyena có nghĩa là theo một phương cách.
Kāmasambādhassa hi abhāvamatteneva paṭhamajjhānaṃ okāsādhigamo nāma, na sabbathā sabbaṃ.
For it is merely by the absence of the constriction of sensual pleasures that the first jhāna is called an attainment of an opportunity, not entirely in every respect.
Vì chỉ do sự không có sự chật hẹp của dục lạc, thiền thứ nhất được gọi là sự đạt được không gian, chứ không phải hoàn toàn tất cả mọi thứ.
Tatrāpatthi sambādhoti tasmimpi paṭhamajjhāne sambādho paṭipīḷanaṃ atthiyeva.
Tatrāpatthi sambādho means that even in that first jhāna, there is indeed a constriction, a suppression.
Tatrāpatthi sambādho có nghĩa là ngay cả trong thiền thứ nhất đó, vẫn có sự chật hẹp, sự áp bức.
Tatrāpitthītipi pāṭho.
“Tatrāpitthīti” is also a reading.
Cũng có bản đọc là Tatrāpitthīti.
Kiñca tattha sambādhoti tasmiṃ pana jhāne kiṃ sambādho nāma.
Kiñca tattha sambādho means, what is this constriction in that jhāna?
Kiñca tattha sambādho có nghĩa là trong thiền đó, cái gì được gọi là sự chật hẹp?
Ayamettha sambādhoti ayaṃ vitakkavicārānaṃ aniruddhabhāvo sambādho saṃpīḷā nāma.
Ayamettha sambādho means that the unceasing state of vitakka and vicāra is the constriction, the suppression, here.
Ayamettha sambādho có nghĩa là sự không chấm dứt của tầm và tứ được gọi là sự chật hẹp, sự áp bức ở đây.
Iminā upāyena sabbavāresu attho veditabbo.
By this method, the meaning should be understood in all instances.
Nghĩa lý cần được hiểu theo cách này trong tất cả các trường hợp.
Nippariyāyenāti na ekena kāraṇena, atha kho āsavakkhayo nāma sabbasambādhānaṃ pahīnattā sabbena sabbaṃ okāsādhigamo nāmāti.
Nippariyāyena means not by one reason, but rather, the destruction of the āsavas is called an absolute attainment of opportunity because all constrictions have been abandoned.
Nippariyāyena có nghĩa là không theo một phương cách, mà là sự diệt trừ các lậu hoặc được gọi là sự đạt được hoàn toàn không gian do đã đoạn trừ tất cả các chướng ngại.
43. Dutiye yathā yathā ca tadāyatananti yena yena kāraṇena yena yenākārena taṃ paṭhamajjhānasaṅkhātaṃ āyatanaṃ hoti.
43. In the second*, yathā yathā ca tadāyatanaṃ means by whatever reason, by whatever mode that first jhāna, called an āyatana, comes to be.
43. Trong kinh thứ hai, yathā yathā ca tadāyatanaṃ có nghĩa là do nguyên nhân nào, do cách thức nào mà trú xứ đó, tức là thiền thứ nhất, hiện hữu.
Tathā tathā naṃ kāyena phusitvā viharatīti tena tena kāraṇena tena tenākārena taṃ samāpattiṃ sahajātanāmakāyena phusitvā viharati, samāpajjatīti attho.
Tathā tathā naṃ kāyena phusitvā viharati means by that reason, by that mode, he dwells having experienced that attainment with the conascent mind-body (nāmakāya); that is, he attains it.
Tathā tathā naṃ kāyena phusitvā viharatī có nghĩa là do nguyên nhân đó, do cách thức đó mà vị ấy an trú, chạm đến sự thành tựu đó bằng thân danh sắc đồng sanh, tức là nhập thiền.
Kāyasakkhi vutto bhagavatā pariyāyenāti yasmā tena nāmākāyena paṭhamajjhānaṃ sacchikataṃ, tasmā iminā pariyāyena kāyasakkhi vutto.
Kāyasakkhi vutto bhagavatā pariyāyena means that because the first jhāna was realized with that mind-body, it is called a kāyasakkhi by this provisional explanation.
Kāyasakkhi vutto bhagavatā pariyāyenā có nghĩa là vì thiền thứ nhất đã được chứng ngộ bằng thân danh sắc đó, nên theo phương cách này, vị ấy được gọi là kāyasakkhi (thân chứng).
Nippariyāyenāti yattakaṃ kāyena sacchikātabbaṃ, sabbassa katattā ayaṃ nippariyāyena kāyasakkhi nāma.
Nippariyāyena means that because everything that should be realized by the kāya has been done, this* is called a kāyasakkhi in the ultimate sense.
Nippariyāyenā có nghĩa là vị này được gọi là kāyasakkhi một cách trực tiếp, vì tất cả những gì cần được chứng ngộ bằng thân đã được thực hiện.
45. Catutthaṃ ubhayena veditabbaṃ.
45. The fourth* should be understood in both ways.
45. Kinh thứ tư cần được hiểu theo cả hai cách.
Ettha ca ubhatobhāgavimuttoti ubhatobhāgehi samathavipassanānaṃ paccanīkakilesehi vimutto.
Here, ubhatobhāgavimutto means liberated from the opposing defilements of both aspects of samatha and vipassanā.
Ở đây, ubhatobhāgavimutto có nghĩa là giải thoát khỏi các phiền não đối nghịch của samatha và vipassanā từ cả hai phương diện.
Pariyosāne pana samāpattiyā rūpakāyato, ariyamaggena nāmakāyato vimuttoyeva ubhatobhāgavimuttoti veditabbo.
In the end, one who is liberated from the physical body by means of attainment (samāpatti) and from the mind-body (nāmakāya) by means of the Noble Path should be understood as ubhatobhāgavimutta.
Tuy nhiên, cuối cùng, vị ấy được gọi là ubhatobhāgavimutta (giải thoát cả hai phương diện) vì đã giải thoát khỏi sắc thân bằng thiền định, và khỏi danh thân bằng Thánh đạo.
46-51. Pañcamādīsu sandiṭṭhikoti sayaṃ passitabbako.
46-51. In the fifth and subsequent*, sandiṭṭhiko means to be seen by oneself.
46-51. Trong kinh thứ năm trở đi, sandiṭṭhiko có nghĩa là tự mình có thể thấy.
Nibbānanti kilesanibbānaṃ.
Nibbānaṃ means the Nibbāna of defilements.
Nibbānaṃ có nghĩa là sự Niết-bàn của các phiền não.
Parinibbānanti tasseva vevacanaṃ.
Parinibbānaṃ is a synonym for the same.
Parinibbānaṃ là từ đồng nghĩa của chính từ đó.
Tadaṅganibbānanti paṭhamajjhānādinā tena tena aṅgena nibbānaṃ.
Tadaṅganibbānaṃ means Nibbāna by means of this or that factor, such as the first jhāna.
Tadaṅganibbānaṃ có nghĩa là sự Niết-bàn từng phần nhờ thiền thứ nhất, v.v.
Diṭṭhadhammanibbānanti ismiṃyeva attabhāve nibbānaṃ.
Diṭṭhadhammanibbānaṃ means Nibbāna in this very existence.
Diṭṭhadhammanibbānaṃ có nghĩa là sự Niết-bàn ngay trong đời này.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
All the rest has an obvious meaning.
Tất cả những phần còn lại đều có nghĩa rõ ràng.