Evaṃ ekappahāreneva dasasahassilokadhātuṃ ekandhakāraṃ katvā tasmiṃ bhagavati parinibbute tassa aparabhāge navutivassasahassāyukesu manussesu anukkamena parihāyitvā dasavassesu jātesu puna vaḍḍhitvā anukkamena asaṅkhyeyyāyukā hutvā puna parihāyitvā navutivassasahassāyukesu jātesu sumano nāma bodhisatto pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā mekhalanagare sudattassa nāma rañño kule sirimāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi.
Thus, after that Blessed One had entered parinibbāna, plunging the ten-thousand-world system into a single darkness all at once, in the period after him, when the lifespan of humans was ninety-thousand years, it gradually declined until humans were born with a lifespan of ten years. Then it increased again, and in due course, they became beings with an incalculable lifespan. Then it declined again, and when humans were born with a lifespan of ninety-thousand years, the bodhisatta named Sumana, having fulfilled the perfections, was reborn in the Tusita realm. Passing away from there, he took conception in the city of Mekhala, in the family of a king named Sudatta, in the womb of Queen Sirimā.
Như vậy, sau khi Đức Thế Tôn Mangala nhập Niết-bàn, làm cho mười ngàn thế giới chìm trong một bóng tối duy nhất chỉ trong một khoảnh khắc, và sau thời kỳ ấy, khi con người có tuổi thọ chín vạn năm, rồi dần dần suy giảm đến mười năm, rồi lại tăng lên dần dần cho đến tuổi thọ vô số, rồi lại suy giảm cho đến khi con người có tuổi thọ chín vạn năm, Bồ-tát tên Sumana đã viên mãn các Ba-la-mật, tái sinh vào cõi trời Tusita, rồi từ đó tái tục, thọ thai trong bụng của Hoàng hậu Sirimā, vợ của đức vua tên Sudatta, tại thành Mekhala.
Pāṭihāriyāni pubbe vuttanayāneva.
The miracles were just as previously described.
Các phép thần thông (pāṭihāriya) cũng giống như đã được kể trước đây.
So anukkamena vuddhippatto sirivaḍḍhanasomavaḍḍhanaiddhivaḍḍhananāmadheyyesu tīsu pāsādesu tesaṭṭhiyā nāṭakitthisatasahassehi paricāriyamāno surayuvatīhi paricāriyamāno devakumāro viya navavassasahassāni dibbasukhasadisaṃ visayasukhamanubhavamāno vaṭaṃsikāya nāma deviyā anupamaṃ nāma nirupamaṃ puttaṃ janetvā cattāri nimittāni disvā hatthiyānena nikkhamitvā pabbaji.
He gradually came to maturity, and in three palaces named Sirivaḍḍhana, Somavaḍḍhana, and Iddhivaḍḍhana, being attended by sixty-three hundred thousand female dancers, like a young deva attended by celestial nymphs, he enjoyed sensual pleasures similar to divine bliss for nine thousand years. After his queen, named Vaṭaṃsikā, gave birth to a son named Anupama, who was without equal, he saw the four signs and, leaving on an elephant, went forth and became an ascetic.
Ngài (Bồ-tát Sumana) dần dần trưởng thành, sống trong ba cung điện tên Sirivaḍḍhana, Somavaḍḍhana, Iddhivaḍḍhana, được phục vụ bởi sáu mươi ba vạn vũ nữ, được các thiên nữ trẻ phục vụ, như một thiên tử, hưởng thụ lạc thú trần tục như lạc thú cõi trời trong chín ngàn năm, sinh ra một người con trai vô song tên Anupama với Hoàng hậu Vaṭaṃsikā, rồi thấy bốn điềm báo, ngài xuất gia bằng xe voi.
Taṃ pana pabbajantaṃ tiṃsakoṭiyo anupabbajiṃsu.
Thirty crores of people went forth in imitation of him as he was going forth.
Ba mươi triệu người đã xuất gia theo ngài.
So tehi parivuto dasamāse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya anomanigame anomaseṭṭhino dhītāya anupamāya nāma dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ pāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā anupamājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā nāgabodhiṃ upagantvā taṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhahi tiṇamuṭṭhīhi tiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ katvā tattha pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
Thus, surrounded by them, after practicing asceticism for ten months, on the full moon day of Visākha, in Anoma town, he consumed the rice-porridge infused with divine essence given by Anupamā, the daughter of the rich man Anoma. After spending the day in the sāla forest, he took eight bundles of grass offered by Anupamā the ascetic, went to the Nāgabodhi, circumambulated it, made a grass mat thirty cubits wide with the eight bundles of grass, and sat cross-legged upon it.
Ngài, được những người ấy vây quanh, đã thực hành khổ hạnh trong mười tháng, rồi vào ngày trăng tròn Vesākha, tại thị trấn Anoma, ngài thọ thực món sữa gạo có hương vị thần thánh do nàng Anupamā, con gái của trưởng giả Anoma, dâng cúng. Sau khi trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla, ngài nhận tám nắm cỏ do vị khổ hạnh Anupama dâng, đi đến cây Nāgabodhi, nhiễu quanh cây, rồi dùng tám nắm cỏ ấy trải một thảm cỏ rộng ba mươi sải tay, ngồi kiết già trên đó.
Tato mārabalaṃ vidhamitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti (dha. pa. 153-154) udānaṃ udānesi.
Thereafter, having scattered the forces of Māra and fully comprehended Omniscience, he uttered this solemn utterance: "Through many a birth I wandered... until I found the destruction of craving."
Từ đó, ngài đánh bại quân ma vương, chứng đắc Tuệ Toàn Giác (sabbaññutaññāṇa), rồi thốt lên lời cảm hứng: “Ta đã lang thang qua vô số kiếp… (pe)… Ta đã đạt đến sự diệt tận của tham ái” (Dhp. 153-154).
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, có lời dạy:
Sumano kira bhagavā bodhisamīpeyeva sattasattāhāni vītināmetvā dhammadesanatthaṃ brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (dī. ni. 2.72; ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitānaṃ tiṃsakoṭiyo ca attano kaniṭṭhabhātikaṃ vemātikaṃ saraṇakumārañca purohitaputtaṃ bhāvitattamāṇavakañca upanissayasampanne disvā – ‘‘etesaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti cintetvā haṃsarājā viya gaganapathena mekhaluyyāne otaritvā uyyānapālaṃ pesetvā attano kaniṭṭhabhātikaṃ saraṇakumārañca purohitaputtaṃ bhāvitattakumārañca pakkosāpetvā tesaṃ parivārabhūtā sattatiṃsakoṭiyo attanā saha pabbajitā tiṃsakoṭiyo ca aññe ca bahū devamanussakoṭiyo cāti evaṃ koṭisatasahassaṃ dhammacakkappavattanena dhammāmataṃ pāyesi.
It is said that the Fortunate One, Sumana, having spent seven sevens (forty-nine days) near the Bodhi tree and accepted the entreaty of Brahmā for teaching the Dhamma, reflected, "To whom should I first teach the Dhamma?" Perceiving the thirty crores of monks who had gone forth with him, his younger maternal half-brother Prince Saraṇa, and the brahmin's son Bhāvitatta the brahmin student, as possessing a strong basis for realization, he thought, "I should first teach the Dhamma to them." Like a king of swans, he descended through the sky into the Mekhala pleasure grove, sent the park-keeper to summon his younger brother Prince Saraṇa and the brahmin's son Prince Bhāvitatta. Then, to their retinue of thirty-seven crores, the thirty crores who had gone forth with him, and many other crores of devas and humans, he gave the Deathless Dhamma to drink by setting in motion the Wheel of Dhamma, totaling one hundred thousand crores.
Đức Thế Tôn Sumana, sau khi an trú bảy tuần lễ gần cây Bồ-đề, chấp nhận lời thỉnh cầu của Phạm Thiên để thuyết Pháp, rồi khi suy xét: “Ta nên thuyết Pháp cho ai trước tiên?”, ngài thấy ba mươi triệu người đã xuất gia cùng với ngài, và người em trai cùng cha khác mẹ của ngài là Thái tử Saraṇa, và con trai của vị cố vấn là thanh niên Bhāvitatta, đều là những người có duyên lành lớn (upanissayasampanna), ngài nghĩ: “Ta sẽ thuyết Pháp cho những người này trước tiên.” Rồi như một vị vua thiên nga, ngài bay trên không trung, hạ xuống vườn Mekhala, sai người giữ vườn đi gọi Thái tử Saraṇa, em trai của ngài, và Thái tử Bhāvitatta, con trai của vị cố vấn. Ngài đã ban cho một trăm ngàn triệu chúng sinh, bao gồm ba mươi bảy triệu người thuộc đoàn tùy tùng của họ, ba mươi triệu người đã xuất gia cùng với ngài, và nhiều triệu chư thiên và loài người khác, món cam lộ Pháp bằng cách chuyển Pháp luân (Dhammacakkappavattana).
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, có lời dạy:
Tattha amatabherinti amatādhigamāya nibbānādhigamāya bheriṃ.
Here, amatabheriṃ means the drum for the attainment of the Deathless, for the attainment of Nibbāna.
Ở đây, amatabheri có nghĩa là chiếc trống để đạt đến sự bất tử, để đạt đến Niết-bàn.
Āhanīti vādayi, dhammaṃ desesīti attho.
Āhanī means he beat it, the meaning is he taught the Dhamma.
Āhanī có nghĩa là đánh, tức là thuyết Pháp.
Sāyaṃ amatabherī nāma amatapariyosānaṃ navaṅgaṃ buddhavacanaṃ.
This drum of immortality refers to the nine-limbed Buddha-word, which culminates in the Deathless.
Chiếc trống cam lộ này là Cửu Phần Phật Ngôn (navaṅga Buddhavacana) mà Niết-bàn là mục đích cuối cùng.
Tenevāha – ‘‘dhammasaṅkhasamāyuttaṃ, navaṅgaṃ jinasāsana’’nti.
That is why it states: "dhammasaṅkhasamāyuttaṃ, navaṅgaṃ jinasāsana".
Do đó, ngài đã nói: “Dhammasaṅkhasamāyuttaṃ, navaṅgaṃ jinasāsana”.
Tattha dhammasaṅkhasamāyuttanti catusaccadhammakathāsaṅkhavarasamāyuttaṃ.
Here, dhammasaṅkhasamāyuttaṃ means well-endowed with the supreme conch of the discourse on the four Noble Truths Dhamma.
Ở đây, dhammasaṅkhasamāyutta có nghĩa là hòa cùng tiếng ốc Pháp tối thượng của lời thuyết Tứ Diệu Đế (catusaccadhammakathāsaṅkha).
Sumano pana lokanāyako abhisambodhiṃ pāpuṇitvā paṭiññānurūpaṃ paṭipadaṃ paṭipajjamāno mahājanassa bhavabandhanamokkhatthāya kusalaratanassa kilesacorehi viluppamānassa parittānatthaṃ sīlavipulapākāraṃ samādhiparikhāparivāritaṃ vipassanāñāṇadvāraṃ satisampajaññadaḷhakavāṭaṃ samāpattimaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bodhipakkhiyajanasamākulaṃ amatavaranagaraṃ māpesi.
However, the Lord of the World, Sumana, having attained supreme enlightenment and practicing a path befitting his declaration, created the supreme Deathless city (Nibbāna) for the release of the great multitude from the bonds of existence, and for the protection of the jewel of wholesome qualities from being plundered by the thieves of defilements. This city had the vast wall of sīla, was surrounded by the moat of samādhi, had the door of vipassanā-ñāṇa, firm doors of sati and sampajañña, was adorned with pavilions of samāpatti and so forth, and was filled with individuals devoted to the factors of enlightenment.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn Sumana, sau khi chứng đắc Chánh Đẳng Giác (abhisambodhi), đã thực hành theo lời tuyên bố của mình, vì sự giải thoát khỏi vòng trói buộc của hữu cho đại chúng, và vì sự bảo vệ viên ngọc thiện pháp (kusalaratana) đang bị bọn trộm phiền não (kilesacora) cướp phá, ngài đã xây dựng thành phố bất tử tối thượng (amatavaranagara) được bao bọc bởi bức tường rộng lớn của Giới (sīla), được bao quanh bởi hào sâu của Định (samādhi), với cánh cửa kiên cố của Trí Tuệ Quán (vipassanāñāṇa) và Cánh Cửa Vững Chắc của Niệm và Tỉnh Giác (satisampajañña), được trang hoàng bằng các sảnh đường và đèn của Tám Thiền Định (samāpatti), và đầy ắp những người thực hành Bồ-đề phần (bodhipakkhiya).
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, có lời dạy:
Tattha nijjinitvāti vijinitvā abhibhuyya, kilesābhisaṅkhāradevaputtamāre viddhaṃsetvāti attho.
Here, nijjinitvā means having conquered, having overcome; the meaning is having annihilated the defilements, the māras in the form of saṅkhāras, and devaputta-māras.
Ở đây, nijjinitvā có nghĩa là chiến thắng, vượt qua, tức là tiêu diệt các ma vương phiền não và ma vương hành (kilesābhisaṅkhāradevaputtamāra).
Soti so sumano bhagavā.
So refers to that Fortunate One, Sumana.
So có nghĩa là Đức Thế Tôn Sumana ấy.
‘‘Vijinitvā kilese hī’’tipi pāṭho.
"Vijinitvā kilese hī" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Vijinitvā kilese hī”.
Tattha hi-kāro padapūraṇamatte nipāto.
There, hi is a particle merely for sentence completion.
Ở đó, từ hi là một tiểu từ chỉ để bổ nghĩa cho câu.
Patvāti adhigantvā.
Patvā means having attained, having realized.
Patvā có nghĩa là đạt được.
‘‘Patto’’tipi pāṭho.
"Patto" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Patto”.
Nagaranti nibbānanagaraṃ.
Nagaraṃ refers to the city of Nibbāna.
Nagara có nghĩa là thành Niết-bàn.
Saddhammapuravaruttamanti saddhammasaṅkhātaṃ puravaresu uttamaṃ seṭṭhaṃ padhānabhūtaṃ.
Saddhammapuravaruttamaṃ means that which is called the True Dhamma, the supreme among excellent cities, pre-eminent.
Saddhammapuravaruttama có nghĩa là thành phố tối thượng, cao quý nhất, chủ yếu nhất trong số các thành phố cao quý, được gọi là Chánh Pháp.
Atha vā saddhammamayesu puresu pavaresu uttamaṃ saddhammapuravaruttamaṃ.
Or, it means the supreme among excellent cities made of the True Dhamma.
Hoặc, saddhammapuravaruttama là thành phố tối thượng trong số các thành phố cao quý được tạo thành từ Chánh Pháp.
Purimasmiṃ atthavikappe ‘‘nagara’’nti tasseva vevacananti daṭṭhabbaṃ.
In the former interpretation of the meaning, "nagaraṃ" should be understood as a synonym of that "puraṃ".
Trong cách giải thích nghĩa trước, “nagara” nên được hiểu là đồng nghĩa với “pura”.
Paṭividdhadhammasabhāvānaṃ sekkhāsekkhānaṃ ariyapuggalānaṃ patiṭṭhānaṃ gocaranivāsaṭṭhena nibbānaṃ ‘‘nagara’’nti vuccati.
Nibbāna is called "nagaraṃ" because it is the foundation and dwelling place for the noble individuals, the learners and perfected ones, whose nature is the thoroughly penetrated Dhamma.
Niết-bàn được gọi là “thành phố” vì nó là nơi nương tựa, là cảnh giới cư ngụ của các bậc Thánh (ariyapuggala) hữu học (sekkhā) và vô học (asekkhā) đã chứng ngộ bản chất của Pháp.
Tasmiṃ pana saddhammavaranagare so satthā avicchinnaṃ akuṭilaṃ ujuṃ puthulañca vitthatañca satipaṭṭhānamayaṃ mahāvīthiṃ māpesi.
In that excellent city of the True Dhamma, that Teacher made a great path, unbroken, straight, expansive, and wide, composed of satipaṭṭhāna.
Trong thành phố Chánh Pháp tối thượng ấy, vị Đạo Sư đã xây dựng một con đường lớn không gián đoạn, không quanh co, thẳng tắp, rộng lớn và bao la, được tạo thành từ Tứ Niệm Xứ (satipaṭṭhāna).
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, có lời dạy:
Tattha nirantaranti kusalajavanasañcaraṇānantarabhāvato nirantaraṃ.
Here, nirantaraṃ means unbroken, due to the non-interruption of the course of wholesome javana (impulse moments).
Ở đây, nirantara có nghĩa là không gián đoạn vì sự liên tục của các tâm tốc hành thiện (kusalajavana).
Akuṭilanti kuṭilabhāvakaradosavirahitato akuṭilaṃ.
Akuṭilaṃ means uncrooked, because it is devoid of faults that cause crookedness.
Akuṭila có nghĩa là không quanh co vì không có các lỗi lầm gây ra sự quanh co.
Ujunti akuṭilattāva ujuṃ.
Ujuṃ means straight, precisely because it is uncrooked.
Uju có nghĩa là thẳng tắp vì không quanh co.
Purimapadasseva atthadīpakamidaṃ vacanaṃ.
This word clarifies the meaning of the preceding word.
Lời này là để làm sáng tỏ ý nghĩa của từ trước.
Vipulavitthatanti āyāmato ca vitthārato ca puthulavitthataṃ, puthulavitthatabhāvo lokiyalokuttarasatipaṭṭhānavasena daṭṭhabbo.
Vipulavitthataṃ means broad and expansive in both length and width; the state of being broad and expansive should be understood in terms of worldly and supramundane satipaṭṭhāna.
Vipulavitthata có nghĩa là rộng lớn và bao la về cả chiều dài và chiều rộng. Sự rộng lớn và bao la này nên được hiểu theo nghĩa Tứ Niệm Xứ thế gian (lokiya) và siêu thế (lokuttara).
Mahāvīthinti mahāmaggaṃ.
Mahāvīthiṃ means the great road.
Mahāvīthi có nghĩa là con đường lớn.
Satipaṭṭhānavaruttamanti satipaṭṭhānañca taṃ varesu uttamañcāti satipaṭṭhānavaruttamaṃ.
Satipaṭṭhānavaruttamaṃ means it is satipaṭṭhāna and it is supreme among excellent things, thus satipaṭṭhānavaruttama.
Satipaṭṭhānavaruttama có nghĩa là Tứ Niệm Xứ và đó là điều tối thượng trong số những điều cao quý.
Atha vā varaṃ satipaṭṭhānamayaṃ uttamavīthinti attho.
Alternatively, it means the excellent great path made of supreme satipaṭṭhāna.
Hoặc, có nghĩa là con đường tối thượng được tạo thành từ Tứ Niệm Xứ cao quý.
Tattha yeti aniyamuddeso.
Here, ye is an indefinite reference.
Ở đây, ye là một chỉ định không xác định.
Appamattāti pamādassa paṭipakkhabhūtena satiyā avippavāsalakkhaṇena appamādena samannāgatā.
Appamattā means endowed with diligence, which is characterized by non-separation from mindfulness, the opposite of heedlessness.
Appamattā có nghĩa là những người có sự không phóng dật (appamāda), đặc trưng bởi sự không xa rời niệm (sati), là đối nghịch của phóng dật (pamāda).
Akhilāti pañcacetokhilarahitā.
Akhilā means free from the five mental corruptions (ceto-khila).
Akhilā có nghĩa là không có năm loại chướng ngại tâm (pañcacetokhila).
Hirivīriyehupāgatāti kāyaduccaritādīhi hirīyatīti hirī, lajjāyetaṃ adhivacanaṃ.
Hirivīriyehupāgatā means that which is ashamed of bodily misconduct and so forth is hirī; this is a designation for modesty.
Hirivīriyehupāgatā (có tàm quý và tinh tấn) nghĩa là: hirī là sự hổ thẹn, vì hổ thẹn với những ác hạnh thân v.v.; danh từ này là đồng nghĩa với sự hổ thẹn (lajjā).
Vīrassa bhāvo vīriyaṃ, taṃ ussāhalakkhaṇaṃ.
The state of a hero is vīriya; it is characterized by exertion.
Vīriyaṃ là trạng thái của bậc dũng mãnh, đó là đặc tính của sự nỗ lực.
Tehi hirivīriyehi upāgatā samannāgatā bhabbapuggalā.
Those worthy individuals who are approached by, endowed with, these hirī and vīriya.
Những người xứng đáng (bhabbapuggalā) là những người đã đạt được (upāgatā), đã đầy đủ (samannāgatā) với tàm và quý đó.
Teti idaṃ pubbe aniyamuddesassa niyamuddeso.
Te is a definite reference to the preceding indefinite reference.
Từ Te này là sự chỉ định cụ thể cho sự trình bày chung trước đó.
Puna teti vuttappakāre guṇaratanavisese te kulaputtā ādiyanti paṭilabhanti adhigacchantīti attho.
Again, te means those good sons acquire, gain, attain these supreme excellent jewel-qualities as described, this is the meaning.
Hơn nữa, te (họ) có nghĩa là những thiện nam tử đó đạt được, thâu nhận, và thành tựu những phẩm chất quý báu đặc biệt đã nói trên.
Sabbaṃ pana sumano bhagavā kataviditamano dhammabheriṃ āhanitvā dhammanagaraṃ māpetvā iminā nayena paṭhamameva satasahassakoṭiyo bodhesi.
However, the Fortunate One Sumana, with a mind that knew what was done, having struck the Dhamma-drum and created the city of Dhamma, enlightened one hundred thousand crores (of beings) by this method at the very beginning.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn Sumana, với tâm đã thành tựu và hiểu biết, đã đánh trống Pháp, kiến tạo thành Pháp, và với phương pháp này, Ngài đã giác ngộ cho một trăm ngàn ức chúng sinh ngay từ đầu.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì thế, có lời dạy rằng –
Yadā pana dasasu cakkavāḷasahassesu devatā imasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā manussā ca nirodhakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘kathaṃ nirodhaṃ samāpajjanti, kathaṃ nirodhasamāpannā honti, kathaṃ nirodhā vuṭṭhahantī’’ti?
Furthermore, when devas from ten thousand world-systems gathered in this world-system, and humans raised questions about nirodha, asking: "How do they enter nirodha? How are they who have entered nirodha? How do they emerge from nirodha?"
Vào thời điểm đó, khi các thiên nhân từ mười ngàn thế giới đã tề tựu tại thế giới này, và loài người đã nêu lên câu hỏi về sự diệt tận (nirodhakathaṃ) – “Làm thế nào để nhập diệt tận định? Làm thế nào để trở thành người đã nhập diệt tận định? Làm thế nào để xuất khỏi diệt tận định?”
Evaṃ samāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānādīsu vinicchayaṃ kātuṃ asakkontā saha manussehi chasu kāmāvacaradevalokesu devā ca navasu brahmalokesu brahmāno ca dveḷhakajātā dvidhā ahesuṃ.
Being unable to decide on these matters such as entry, determination, and emergence, the devas in the six kāma-worlds and the Brahmās in the nine Brahmā-worlds, along with humans, became perplexed and divided.
Không thể quyết định về việc nhập, an trụ, xuất khỏi v.v., các vị trời trong sáu cõi dục giới và các vị Phạm thiên trong chín cõi Phạm thiên, cùng với loài người, đã trở nên bối rối và chia thành hai phe.
Tato narasundarena arindamena nāma raññā saddhiṃ sāyanhasamaye sumanadasabalaṃ sabbalokanāthaṃ upasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā arindamo rājā bhagavantaṃ nirodhapañhaṃ pucchi.
Then, in the evening, together with King Arindama, who was excellent among men, they approached Sumana, the Ten-Powered One, the Lord of all worlds; and having approached, King Arindama questioned the Fortunate One about the nirodha problem.
Sau đó, cùng với đức vua Arindama, người có vẻ đẹp như người, họ đã đến gặp Đức Thế Tôn Sumana, bậc Đạo Sư của tất cả thế gian, vào buổi chiều; sau khi đến, vua Arindama đã hỏi Đức Thế Tôn về vấn đề diệt tận.
Tato bhagavatā nirodhapañhe vissajjite navutipāṇakoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
When the Fortunate One answered the nirodha problem, there was a realization of the Dhamma for ninety thousand crores of beings.
Khi Đức Thế Tôn giải đáp vấn đề diệt tận, có chín mươi ngàn ức chúng sinh đã giác ngộ Pháp.
Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi.
This was the third realization.
Đây là sự giác ngộ lần thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế, có lời dạy rằng –
Tassa pana sumanassa bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ.
Now, for that Fortunate One, Sumana, there were three assemblies of disciples.
Đức Thế Tôn Sumana đó có ba hội chúng đệ tử.
Tattha paṭhamasannipāte mekhalanagaraṃ upanissāya vassaṃ vasitvā paṭhamapavāraṇāya arahantānaṃ koṭisahassena ehibhikkhupabbajjāya pabbajitena saddhiṃ bhagavā pavāresi, ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi.
Among them, at the first assembly, having spent the Rains retreat near the city of Mekhala, the Fortunate One observed the Pavāraṇā with a thousand crores of Arahants who had been ordained by the "Ehi Bhikkhu" ordination; this was the first assembly.
Trong đó, tại hội chúng đầu tiên, sau khi an cư mùa mưa gần thành Mekhala, vào ngày tự tứ đầu tiên, Đức Thế Tôn đã tự tứ cùng với một ngàn ức vị A-la-hán đã xuất gia theo lời “Ehi Bhikkhu” (Hãy đến, Tỳ-kheo), đây là hội chúng đầu tiên.
Athāparena samayena saṅkassanagarassāvidūre arindamarājakusalabalanibbatte yojanappamāṇe kanakapabbate nisinno saradasamayarucirakaranikaro divasakaro viya yugandharapabbate munivaradivasakaro arindamarājānaṃ parivāretvā āgatānaṃ purisānaṃ navutikoṭisahassāni dametvā sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā tasmiṃyeva divase arahattaṃ pattehi bhikkhūhi parivuto caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhaṃ uddisi.
Then, at another time, the Lord, the Sun among sages, seated on a golden mountain a yojana in size, created by the meritorious power of King Arindama near the city of Saṅkassa, like the sun, the source of lovely rays in the autumn season, disciplined ninety thousand crores of men who had come surrounding King Arindama, ordained all of them with the "Ehi Bhikkhu" ordination, and on that very day, surrounded by bhikkhus who had attained Arahantship, he recited the Pātimokkha at the assembly complete with four factors.
Sau đó, vào một thời điểm khác, trên ngọn núi vàng cao một do-tuần, được tạo ra bởi công đức của vua Arindama, không xa thành Saṅkassa, Đức Thế Tôn, bậc Hiền Thánh tối thượng, ngồi như mặt trời với những tia sáng rực rỡ vào mùa thu trên núi Yugandhara, đã thuần hóa chín mươi ngàn ức người đã đến cùng với vua Arindama, cho tất cả họ xuất gia theo lời “Ehi Bhikkhu”, và vào chính ngày đó, Ngài đã thuyết giới Pātimokkha trong một hội chúng đầy đủ bốn chi phần, được bao quanh bởi các Tỳ-kheo đã đạt A-la-hán quả.
Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
This was the second assembly.
Đây là hội chúng thứ hai.
Yadā pana sakko devarājā sugatadassanatthāya upasaṅkami, tadā sumano bhagavā asītiyā arahantakoṭisahassehi parivuto pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
Furthermore, when Sakka, the king of devas, approached to see the Buddha, the Fortunate One Sumana, surrounded by eighty thousand crores of Arahants, recited the Pātimokkha; this was the third assembly.
Khi Sakka, vua trời, đến để chiêm ngưỡng Đức Thế Tôn, Đức Thế Tôn Sumana đã thuyết giới Pātimokkha, được bao quanh bởi tám mươi ngàn ức vị A-la-hán, đây là hội chúng thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế, có lời dạy rằng –
Tattha abhighuṭṭhe pavāraṇeti liṅgavipallāso daṭṭhabbo, abhighuṭṭhāya pavāraṇāyāti attho.
There, abhighuṭṭhe pavāraṇe should be understood as a gender inversion; the meaning is "at the proclaimed Pavāraṇā."
Ở đây, abhighuṭṭhe pavāraṇe (vào ngày tự tứ đã được công bố) nên được hiểu là sự đảo ngữ, có nghĩa là vào ngày tự tứ đã được công bố.
Tatoparanti tato aparabhāge.
Tatoparaṃ means "thereafter."
Tatoparaṃ (sau đó) nghĩa là sau đó.
Kañcanapabbateti kanakamaye pabbate.
Kañcanapabbate means "on a mountain made of gold."
Kañcanapabbate (trên ngọn núi vàng) nghĩa là trên ngọn núi làm bằng vàng.
Buddhadassanupāgamīti buddhadassanatthamupāgami.
Buddhadassanupāgamī means "approached for the purpose of seeing the Buddha."
Buddhadassanupāgamī (đến để chiêm ngưỡng Đức Phật) nghĩa là đến để chiêm ngưỡng Đức Phật.
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto atulo nāma nāgarājā ahosi mahiddhiko mahānubhāvo.
At that time, it is said, our Bodhisatta was a great and powerful Nāga king named Atula.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát của chúng ta là một vị vua Nāga tên là Atula, có đại thần lực và đại uy đức.
So ‘‘loke buddho uppanno’’ti sutvā ñātigaṇaparivuto sakabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassabhikkhuparivārassa sumanassa bhagavato dibbehi turiyehi upahāraṃ kāretvā mahādānaṃ pavattetvā paccekadussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi.
Hearing that "a Buddha has arisen in the world," he came forth from his Nāga abode, surrounded by his relatives, caused divine music to be offered to the Fortunate One Sumana, who was surrounded by a hundred thousand crores of bhikkhus, presented a great offering, gave individual pairs of robes, and established himself in the refuges.
Ngài nghe nói “Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian”, bèn cùng quyến thuộc rời khỏi cung điện của mình, dâng cúng nhạc cụ thiên của Nāga lên Đức Thế Tôn Sumana, người được bao quanh bởi một trăm ngàn ức Tỳ-kheo, tổ chức đại thí, dâng cúng từng đôi y, và an trụ trong các giới nương tựa (saraṇa).
Sopi naṃ satthā ‘‘anāgate buddho bhavissatī’’ti byākāsi.
That Teacher also prophesied to him: "He will be a Buddha in the future."
Vị Đạo Sư đó cũng đã thọ ký cho Ngài rằng “Trong tương lai, vị này sẽ thành Phật.”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế, có lời dạy rằng –
Tassa pana sumanassa bhagavato mekhalaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, sirimā nāma devī mātā, saraṇo ca bhāvitatto ca dve aggasāvakā, udeno nāmupaṭṭhāko, soṇā ca upasoṇā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ, navutiyeva vassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi, vaṭaṃsikā nāmassa mahesī devī, anūpamo nāma putto ahosi, hatthiyānena nikkhami.
For that Fortunate One, Sumana, the city was Mekhala, his father was King Sudatta, his mother was Queen Sirimā, the two chief disciples were Saraṇa and Bhāvitatta, his attendant was Udena, the two chief female disciples were Soṇā and Upasoṇā, his Bodhi tree was a Nāga tree (Mesua ferrea), his body was ninety cubits tall, and his lifespan was ninety thousand years; his chief queen was Vaṭaṃsikā, and his son was Anūpama; he went forth by elephant chariot.
Đức Thế Tôn Sumana đó có thành Mekhala; vua Sudatta là phụ thân, hoàng hậu Sirimā là mẫu thân; Saraṇa và Bhāvitatta là hai vị Thượng thủ đệ tử; Udēna là thị giả; Soṇā và Upasoṇā là hai vị Thượng thủ đệ tử Ni; cây Nāga là cây Bồ-đề; thân Ngài cao chín mươi cubit; tuổi thọ của Ngài là chín mươi ngàn năm; hoàng hậu của Ngài tên là Vaṭaṃsikā; con trai của Ngài tên là Anūpama; Ngài xuất gia bằng xe voi.
Upaṭṭhāko aṅgarājā.
His attendant was King Aṅga.
Vua Aṅga là thị giả.
Aṅgārāme vasīti.
He resided in the Aṅgārāma monastery.
Ngài cư ngụ tại Aṅgārāma.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế, có lời dạy rằng –
Tattha kañcanagghiyasaṅkāsoti vividharatanavicittakañcanamayagghikasadisarūpasobho.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocati means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Ở đây, kañcanagghiyasaṅkāso có nghĩa là có vẻ đẹp hình tướng tương tự như một trụ vàng được trang trí bằng nhiều loại ngọc quý.
Dasasahassī virocatīti tassa pabhāya dasasahassīpi lokadhātu virocatīti attho.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocati means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Dasasahassī virocati có nghĩa là mười ngàn thế giới rạng rỡ nhờ ánh sáng của Ngài.
Tāraṇīyeti tārayitabbe, tārayituṃ vutte sabbe buddhaveneyyeti attho.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocati means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Tāraṇīye có nghĩa là những người đáng được cứu độ, tức là tất cả những chúng sinh có duyên với Đức Phật, những người có thể được Ngài giáo hóa.
Uḷurājāvāti cando viya.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocati means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Uḷurājāvā có nghĩa là như mặt trăng.
Atthamīti atthaṅgato.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Atthamī có nghĩa là đã lặn xuống.
Keci ‘‘atthaṃ gato’’ti paṭhanti.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Một số người đọc là “atthaṃ gato” (đã đi đến chỗ lặn).
Asādisoti asadiso.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Asādiso có nghĩa là vô song.
Mahāyasāti mahākittisaddā mahāparivārā ca.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Mahāyasā có nghĩa là có danh tiếng lớn và có đại quyến thuộc.
Tañca ñāṇanti taṃ sabbaññutaññāṇañca.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Tañca ñāṇaṃ có nghĩa là trí tuệ Toàn Giác ấy.
Atuliyanti atulyaṃ asadisaṃ.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Atuliyaṃ có nghĩa là vô tỷ, vô song.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Here, kañcanagghiyasaṅkāso means having a beautiful form resembling a golden turret adorned with various jewels of great value. Dasasahassī virocatī means that the ten thousand world-systems shone with his splendor. This is the meaning. Tāraṇīye means those to be saved, meaning all those to be disciplined by the Buddha, who are fit to be saved. This is the meaning. Uḷurājāvā means like the moon. Atthamī means has set. Some teachers recite "atthaṃ gato". Asādiso means incomparable. Mahāyasā means having great fame and a large retinue. Tañca ñāṇaṃ means that Omniscient Knowledge. Atuliyaṃ means incomparable, unequaled. The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Sumanassa pana bhagavato aparabhāge sāsane cassa antarahite navutivassasahassāyukā manussā anukkamena parihāyitvā dasavassāyukā hutvā puna anukkamena vaḍḍhitvā asaṅkhyeyyāyukā hutvā puna parihāyamānā saṭṭhivassasahassāyukā ahesuṃ.
After Bhagavā Sumana, and after his Sāsana had disappeared, humans with a lifespan of ninety thousand years gradually decreased to a lifespan of ten years, then gradually increased to an immeasurable lifespan, and then decreasing again, they reached a lifespan of sixty thousand years.
Sau Đức Thế Tôn Sumana, khi giáo pháp của Ngài đã biến mất, con người với tuổi thọ chín mươi ngàn năm dần dần suy giảm xuống còn mười năm, rồi lại dần dần tăng lên thành tuổi thọ vô số kiếp, sau đó lại suy giảm xuống còn sáu mươi ngàn năm.
Tadā revato nāma satthā udapādi.
At that time, the Teacher named Revata arose.
Khi ấy, một vị Đạo Sư tên là Revata đã xuất hiện.
Sopi pāramiyo pūretvā anekaratanasamujjalitabhavane tusitabhavane nibbattitvā tato cavitvā sabbadhanadhaññavatisudhaññavatīnagare sabbālaṅkārasamalaṅkataamitaruciraparivāraparivutassa sirivibhavasamudayenākulassa sabbasamiddhivipulassa vipulassa nāma rañño kule sabbajananayanālipālisamākulāya samphullanayanakuvalayasassirikasiniddhavadanakamalākarasobhāsamujjalāya suruciramanoharaguṇagaṇavipulāya vipulāya nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena cittakūṭapabbatato suvaṇṇahaṃsarājā viya mātukucchito nikkhami.
Having perfected the Pāramīs, he was reborn in the Tusita heaven, a realm resplendent with many jewels. From there, he descended and took conception in the womb of the chief queen named Vipulā, who was endowed with abundant delightful qualities, resplendent with the beauty of a lotus pond-like face, with eyes like blooming blue water lilies, surrounded by rows of bee-like eyes of all people, in the city of Sudhaññavatī, which possessed all riches and grains, overflowing with all prosperity, belonging to the king named Vipula, who was surrounded by an immeasurable, charming retinue adorned with all ornaments, undisturbed by the accumulation of glorious wealth. After ten months, he emerged from his mother's womb like a golden swan king from Cittakūṭa Mountain.
Ngài cũng đã hoàn mãn các ba-la-mật, tái sinh vào cõi trời Tusita, một cung điện rực rỡ với vô số châu báu. Từ đó, Ngài thị tịch và tái sinh vào hoàng tộc của Đức Vua Vipula ở thành Sudhaññavatī, một thành phố đầy đủ mọi tài sản và ngũ cốc, được bao quanh bởi vô số tùy tùng xinh đẹp, lộng lẫy với mọi trang sức, tràn đầy sự thịnh vượng và sung túc. Ngài đã thụ thai trong bụng của Hoàng Hậu Vipulā, người có vô số phẩm chất cao quý và đáng yêu, với vẻ đẹp rạng rỡ như một hồ sen với đôi mắt xanh biếc nở rộ, dịu dàng và đầy phúc khí, thu hút ánh nhìn của mọi người. Sau mười tháng, Ngài xuất thai từ bụng mẹ như một vị thiên nga vàng từ núi Cittakūṭa.
Tassa paṭisandhiyaṃ jātiyañca pāṭihāriyāni pubbe vuttanayāneva ahesuṃ.
The miraculous events at his conception and birth were just as previously stated.
Những điềm lạ khi Ngài thụ thai và đản sinh cũng giống như đã nói ở trước.
Sudassanaratanagghiāveḷanāmakā tayo cassa pāsādā ahesuṃ.
He had three palaces named Sudassana, Ratanagghi, and Āveḷa.
Ngài có ba cung điện tên là Sudassana, Ratanagghi và Āveḷa.
Sudassanādevippamukhāni tettiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
Thirty-three thousand women, headed by Devī Sudassanā, served him.
Ba mươi ba ngàn phụ nữ do Nữ Thần Sudassanā đứng đầu đã hầu hạ Ngài.
Tāhi parivuto so surayuvatīhi parivuto devakumāro viya chabbassasahassāni visayasukhamanubhavamāno agāraṃ ajjhāvasi.
Surrounded by them, he dwelt in the palace, enjoying sensual pleasures for six thousand years, like a divine prince surrounded by celestial maidens.
Được các vị ấy vây quanh, Ngài sống trong cung điện, hưởng thụ dục lạc trong sáu ngàn năm như một vị thiên tử được các nữ thần vây quanh.
So sudassanāya nāma deviyā varuṇe nāma tanaye jāte cattāri nimittāni disvā nānāvirāgatanuvaravasananivasano āmukkamuttāhāramaṇikuṇḍalo varakeyūramakuṭakaṭakadharo paramasurabhigandhakusumasamalaṅkato paramarucirakaranikaro saradasamayarajanikaro viya tārāgaṇaparivuto viya cando tidasagaṇaparivuto viya dasasatanayano brahmagaṇaparivuto viya ca hāritamahābrahmā caturaṅginiyā mahatiyā senāya parivuto ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sabbābharaṇāni omuñcitvā bhaṇḍāgārikassa hatthe datvā jalajāmalāvikalanīlakuvalayadalasadisenātinisitenātitikhiṇenāsinā sakesamakuṭaṃ chinditvā ākāse khipi.
Upon seeing the four omens when his son named Varuṇa was born to Devī Sudassanā, he, wearing excellent robes dyed in various colors, adorned with pearl necklaces, jewel earrings, noble armlets, crowns, and bracelets, and embellished with extremely fragrant flowers, possessing an extremely lovely and charming countenance, surrounded by a multitude of stars like the moon on an autumn night, like Sakka surrounded by a host of thirty-three gods, and like the great Brahmā Hārita surrounded by a host of Brahmās, left the household life in a great renunciation on a noble chariot, surrounded by a great four-fold army. He removed all his ornaments, gave them to the treasurer, and with a sword as sharp as the petal of an unblemished dark blue water lily, he cut off his topknot of hair and threw it into the sky.
Sau khi thấy bốn điềm báo khi con trai Ngài tên là Varuṇa được sinh ra từ Nữ Thần Sudassanā, Ngài đã thực hiện cuộc Đại Xuất Gia. Ngài mặc y phục với màu sắc đa dạng, trang điểm bằng chuỗi ngọc trai, khuyên tai ngọc, đeo vòng tay, vương miện và vòng cổ quý giá, được trang hoàng bằng những đóa hoa thơm ngát tuyệt vời, với vẻ đẹp rạng rỡ tuyệt diệu. Ngài như mặt trăng trong mùa thu được bao quanh bởi các vì sao, như Thiên Chủ Dasasatanayana (Indra) được các vị trời vây quanh, và như Đại Phạm Thiên Hārita được các vị Phạm Thiên vây quanh. Ngài xuất gia với một đạo quân bốn binh chủng hùng mạnh, cởi bỏ tất cả trang sức, trao cho vị thủ quỹ, rồi dùng thanh kiếm sắc bén như cánh hoa sen xanh biếc, không tì vết, không khuyết điểm, cắt búi tóc của mình và ném lên không trung.
Taṃ sakko devarājā suvaṇṇacaṅkoṭakena paṭiggahetvā tāvatiṃsabhavanaṃ netvā sinerumuddhani sattaratanamayaṃ cetiyaṃ akāsi.
Sakko, the king of devas, received it in a golden casket, took it to the Tāvatiṃsa realm, and built a seven-jeweled stupa on the summit of Mount Sineru.
Vua Trời Sakka đã đón lấy búi tóc ấy bằng một chiếc hộp vàng, mang về cõi trời Tāvatiṃsa và xây một bảo tháp bằng bảy loại ngọc quý trên đỉnh núi Sineru.
Mahāpuriso pana devadattāni kāsāyāni paridahitvā pabbaji, ekā ca naṃ purisakoṭi anupabbaji.
The Great Being, having put on the saffron robes given by the devas, renounced the world, and a crore of men followed him in renunciation.
Đức Đại Nhân đã mặc y cà sa do chư thiên ban tặng và xuất gia, một trăm ngàn người đàn ông cũng xuất gia theo Ngài.
So tehi parivuto sattamāse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya aññatarāya sādhudeviyā nāma seṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye aññatarenājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā mattavaranāgagāmī nāgabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā tepaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya nisīditvā mārabalaṃ vidhamitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti (dha. pa. 153-154) udānaṃ udānesi.
Surrounded by them, he practiced asceticism for seven months. On the full moon day of Vesākha, he partook of the milk-rice offered by a certain rich man's daughter named Sādhudevī. Having spent the day in the Sāla grove, in the evening, he took eight handfuls of grass offered by a certain Ājīvaka. He circumambulated the Nāgabodhi tree, walking majestically like an intoxicated noble elephant. Having spread a grass mat fifty-three cubits wide, he sat down, resolving with four-fold energy. He vanquished the forces of Māra, penetrated Omniscient Knowledge, and then uttered the inspired utterance, "Through countless births in Saṃsāra... (and so on)... I have attained the destruction of craving."
Được họ vây quanh, Ngài đã thực hành khổ hạnh trong bảy tháng. Vào ngày trăng tròn tháng Visākha, Ngài đã thọ dụng món sữa gạo mật ong do con gái của một trưởng giả tên Sādhudevī cúng dường. Sau đó, Ngài trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla. Vào buổi chiều, Ngài nhận tám bó cỏ từ một vị Ājīvaka, rồi đi nhiễu quanh cây Nāga-bodhi như một con voi chúa say mồi. Ngài trải một tấm nệm cỏ rộng năm mươi ba cubit, kiên quyết với sự tinh tấn bốn phần, và ngồi xuống. Sau khi đánh bại quân ma, Ngài chứng đắc Toàn Giác và thốt lên lời cảm hứng: “Ta đã lang thang trong vô số kiếp luân hồi… (v.v.)… Ta đã đạt đến sự diệt tận của các ái dục.”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, đã được nói:
Revato kira satthā bodhisamīpeyeva sattasattāhāni vītināmetvā dhammadesanatthaṃ brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (dī. ni. 2.72; ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitabhikkhukoṭiyo aññe ca bahū devamanusse upanissayasampanne disvā ākāsena gantvā varuṇārāme otaritvā tehi parivuto gambhīraṃ nipuṇaṃ tiparivaṭṭaṃ appaṭivattiyaṃ aññena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattetvā bhikkhūnaṃ koṭi arahatte patiṭṭhāpesi.
It is said that the Teacher Revata, having spent forty-nine days near the Bodhi tree, accepted the Brahmā’s request to teach the Dhamma. Reflecting, "To whom should I first teach the Dhamma?" he saw a crore of bhikkhus who had renounced with him, and many other devas and humans who possessed a strong basis for enlightenment. He traveled through the sky, descended in the Varuṇārāma, and surrounded by them, set in motion the profound, subtle, three-revolving, irresistible, and unsurpassed Dhammacakka, establishing a crore of bhikkhus in Arahantship.
Đức Đạo Sư Revata đã trải qua bảy tuần lễ gần cây Bồ Đề. Sau đó, Ngài chấp nhận lời thỉnh cầu của Phạm Thiên để thuyết pháp. Khi Ngài suy xét: “Ta nên thuyết pháp cho ai trước tiên?”, Ngài thấy một trăm ngàn Tỳ khưu đã xuất gia cùng với Ngài và nhiều vị trời, người khác có đầy đủ duyên lành. Ngài bay lên không trung, hạ xuống tại Varuṇārāma, và được họ vây quanh. Ngài đã chuyển bánh xe Pháp sâu xa, vi tế, ba chuyển, không thể đảo ngược bởi bất cứ ai, vô thượng, và đã an lập một trăm ngàn Tỳ khưu vào quả vị Arahant.
Tīsu maggaphalesu patiṭṭhitānaṃ gaṇanaparicchedo natthi.
There was no calculation of the number of those established in the three paths and fruits.
Không thể đếm được số lượng những người đã an lập vào ba đạo và quả thấp hơn.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, đã được nói:
Tattha khandhadhātuvavatthānanti pañcannaṃ khandhānaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ nāmarūpavavatthānādivasena vibhāgakaraṇaṃ.
Here, khandhadhātuvavatthānaṃ means the analysis of the five aggregates and eighteen elements by way of distinguishing nāma-rūpa and so on. The comprehension of rūpa and arūpa phenomena by way of specific characteristics and common characteristics is called khandhadhātuvavatthānaṃ. Appavattaṃ bhavābhave means the proclamation of the Dhamma which causes the cessation of recurring existence in various states of becoming (bhava) and non-becoming (abhava). This analysis of the aggregates and elements is to be understood as teaching the Dhamma, which is the cause for non-recurrence in bhava and abhava. Alternatively, bhava is growth; abhava is decline. Alternatively, bhava is the eternalist view; abhava is the annihilationist view. Alternatively, bhava is minor existence; abhava is great existence. Alternatively, bhava is existence in the sensual realm; abhava is existence in the fine-material and immaterial realms. Thus, the meaning of bhava and abhava is to be understood in various ways. He proclaimed the Dhamma, which is the cause for the non-recurrence of these bhavas and abhavas. Alternatively, through this (karma, etc.), one comes into existence (bhavati), hence it is bhava. This refers to karma, etc., which is the cause of rebirth in the three realms. Existence by rebirth is called abhava. He taught the Dhamma that makes one abandon the craving that takes delight in both forms of existence, which does not recur. This is the meaning.
Ở đây, khandhadhātuvavatthānaṃ có nghĩa là sự phân chia năm uẩn và mười tám giới theo cách phân biệt danh sắc, v.v. Sự nắm giữ các pháp sắc và vô sắc theo đặc tính tự thân và đặc tính chung, v.v., được gọi là sự phân biệt các uẩn và giới.
Sabhāvalakkhaṇasāmaññalakkhaṇādivasena rūpārūpadhammapariggaho khandhadhātuvavatthānaṃ nāma.
Here, khandhadhātuvavatthānaṃ means the analysis of the five aggregates and eighteen elements by way of distinguishing nāma-rūpa and so on. The comprehension of rūpa and arūpa phenomena by way of specific characteristics and common characteristics is called khandhadhātuvavatthānaṃ. Appavattaṃ bhavābhave means the proclamation of the Dhamma which causes the cessation of recurring existence in various states of becoming (bhava) and non-becoming (abhava). This analysis of the aggregates and elements is to be understood as teaching the Dhamma, which is the cause for non-recurrence in bhava and abhava. Alternatively, bhava is growth; abhava is decline. Alternatively, bhava is the eternalist view; abhava is the annihilationist view. Alternatively, bhava is minor existence; abhava is great existence. Alternatively, bhava is existence in the sensual realm; abhava is existence in the fine-material and immaterial realms. Thus, the meaning of bhava and abhava is to be understood in various ways. He proclaimed the Dhamma, which is the cause for the non-recurrence of these bhavas and abhavas. Alternatively, through this (karma, etc.), one comes into existence (bhavati), hence it is bhava. This refers to karma, etc., which is the cause of rebirth in the three realms. Existence by rebirth is called abhava. He taught the Dhamma that makes one abandon the craving that takes delight in both forms of existence, which does not recur. This is the meaning.
Hoặc, sự nắm giữ các pháp sắc và vô sắc theo đặc tính tự thân và đặc tính chung, v.v., được gọi là sự phân biệt các uẩn và giới.
Atha vā pheṇapiṇḍūpamaṃ rūpaṃ parimaddanāsahanato chiddāvachiddādibhāvato ca udakapubbuḷakaṃ viya vedanā muhuttaramaṇīyabhāvato, marīcikā viya saññā vippalambhanato, kadalikkhandho viya saṅkhārā asārakato, māyā viya viññāṇaṃ vañcanakato’’ti evamādināpi nayena aniccānupassanādivasenapi khandhadhātuvavatthānaṃ veditabbaṃ (vibha. aṭṭha. 26 kamādivinicchayakathā).
Alternatively, material form (rūpa) is comparable to a lump of foam due to its inability to withstand affliction and its nature of being full of holes; feeling (vedanā) is like a water bubble due to its momentarily delightful nature; perception (saññā) is like a mirage due to its deceptive nature; mental formations (saṅkhārā) are like a plantain trunk due to their lack of essence; and consciousness (viññāṇa) is like an illusion due to its deluding nature. Thus, in this and other ways, the classification of aggregates (khandha) and elements (dhātu) should be understood through contemplation of impermanence (aniccānupassanā) and so on.
Hoặc, cần phải hiểu sự phân biệt các uẩn và giới theo cách quán vô thường, v.v., theo phương pháp như sau: sắc giống như khối bọt vì không chịu được sự nghiền nát và vì có trạng thái rỗng tuếch; thọ giống như bong bóng nước vì chỉ đẹp đẽ trong chốc lát; tưởng giống như ảo ảnh vì lừa dối; hành giống như thân cây chuối vì không có lõi; thức giống như huyễn thuật vì lừa gạt (Vibhā. Aṭṭha. 26 Kamādivinicchayakathā).
Appavattaṃ bhavābhaveti ettha bhavoti vaḍḍhi, abhavoti hāni.
Here, in the phrase ‘appavattaṃ bhavābhave,’ ‘bhava’ means growth; ‘abhava’ means decline.
Trong cụm từ appavattaṃ bhavābhave, bhavo có nghĩa là sự tăng trưởng, abhavo có nghĩa là sự suy giảm.
Bhavoti sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi.
‘Bhava’ means the eternalist view (sassatadiṭṭhi); ‘abhava’ means the annihilationist view (ucchedadiṭṭhi).
Bhavo có nghĩa là kiến chấp thường còn, abhavo có nghĩa là kiến chấp đoạn diệt.
Bhavoti khuddakabhavo, abhavoti mahābhavo.
‘Bhava’ means minor existence; ‘abhava’ means major existence.
Bhavo có nghĩa là cõi hữu nhỏ, abhavo có nghĩa là cõi hữu lớn.
Bhavoti kāmabhavo, abhavoti rūpārūpabhavoti evamādinā nayena bhavābhavānaṃ attho veditabbo (ma. ni. aṭṭha. 2.223; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1080; udā. aṭṭha. 20).
‘Bhava’ means existence in the sense-sphere (kāmabhava); ‘abhava’ means existence in the fine-material and immaterial spheres (rūpārūpabhava). In this and other ways, the meaning of bhava and abhava should be understood.
Bhavo có nghĩa là cõi dục, abhavo có nghĩa là cõi sắc và vô sắc. Cần phải hiểu ý nghĩa của bhavābhavo theo phương pháp này (Ma. Ni. Aṭṭha. 2.223; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 3.5.1080; Udā. Aṭṭha. 20).
Tesaṃ bhavābhavānaṃ appavattihetubhūtaṃ dhammaṃ pakāsesīti attho.
The meaning is that he proclaimed the Dhamma which is the cause for the non-recurrence of these existences (bhava) and non-existences (abhava).
Điều đó có nghĩa là Ngài đã thuyết pháp là nguyên nhân của sự không tái diễn của những cõi hữu và vô hữu ấy.
Atha vā bhavati anenāti bhavo, tīsu bhavesu uppattinimittaṃ kammādikaṃ.
Alternatively, ‘bhava’ is that by which one comes into existence, such as kamma, which is the cause of rebirth in the three existences (bhava).
Hoặc, bhavo là cái mà nhờ đó mà có sự tồn tại, tức là nghiệp, v.v., là nguyên nhân của sự tái sinh trong ba cõi.
Upapattibhavo abhavo nāma.
Existence of rebirth is called abhava.
Sự tái sinh (upapattibhava) được gọi là abhavo (không tồn tại).
Ubhayattha nikantiyā pahānakaraṃ appavattaṃ dhammaṃ desesīti attho.
The meaning is that he taught the Dhamma, which is the non-occurrence of craving (nikanti), causing its abandonment in both existences.
Đó là ý nghĩa rằng Ngài đã thuyết giảng Dhamma (Pháp) không tái diễn, làm chấm dứt sự khao khát (nikanti) trong cả hai loại hữu và vô hữu.
Tassa pana revatabuddhassa tayova abhisamayā ahesuṃ.
Now, there were only three direct understandings (abhisamaya) for that Buddha Revata.
Và Đức Phật Revata đó chỉ có ba lần chứng ngộ (abhisamaya).
Paṭhamo panassa gaṇanapathaṃ vītivatto.
His first direct understanding surpassed all reckoning.
Lần chứng ngộ đầu tiên của Ngài đã vượt quá mọi cách tính toán.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Athāparena samayena nagaruttare uttare nagare sabbārindamo arindamo nāma rājā ahosi.
Then, at a later time, in the city of Uttara, chief among cities, there was a king named Arindama, the subduer of all foes.
Sau đó, vào một thời điểm khác, ở thành phố Uttara, thành phố tối thượng, có một vị vua tên là Arindama, người chinh phục tất cả kẻ thù.
So kira bhagavantaṃ attano nagaramanuppattaṃ sutvā tīhi janakoṭīhi parivuto bhagavato paccuggamanaṃ katvā svātanāya nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā tigāvutavitthataṃ dīpapūjaṃ katvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā nisīdi.
It is said that he, having heard that the Fortunate One had arrived in his city, surrounded by thirty million people, went to meet the Fortunate One, invited him for the next day, offered a great alms-giving to the community of bhikkhus headed by the Buddha for seven days, made a lamp offering three leagues wide, approached the Fortunate One, and sat down.
Nghe tin Đức Thế Tôn đã đến thành phố của mình, vua Arindama cùng với ba mươi triệu người đã đi đón Đức Thế Tôn, thỉnh Ngài cho ngày hôm sau, cúng dường đại thí (mahādāna) trong bảy ngày cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, thực hiện lễ cúng dường đèn (dīpapūjā) rộng ba gāvuta, rồi đến gần Đức Thế Tôn và ngồi xuống.
Atha bhagavā tassa manonukūlaṃ vicittanayaṃ dhammaṃ desesi.
Then the Fortunate One taught a varied Dhamma, agreeable to his mind.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Dhamma với nhiều phương pháp đa dạng, phù hợp với tâm ý của vua.
Tattha devamanussānaṃ koṭisahassassa dutiyābhisamayo ahosi.
There, a second direct understanding occurred for a thousand crores of devas and humans.
Trong dịp đó, một ngàn vạn chư thiên và loài người đã đạt được lần chứng ngộ thứ hai.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Athāparena samayena revato satthā uttaranigamaṃ nāma upanissāya viharanto sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi.
Then, at a later time, the Teacher Revata, dwelling near the town of Uttara-nigama, entered and remained in the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) for seven days.
Sau đó, vào một thời điểm khác, Đức Đạo Sư Revata ngụ tại một thị trấn tên là Uttaranigama, Ngài đã nhập Diệt tận định (nirodhasamāpatti) trong bảy ngày rồi an tọa.
Tadā kira uttaranigamavāsino manussā yāgubhattakhajjakabhesajjapānakādīni āharitvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhikkhū paripucchiṃsu – ‘‘kuhiṃ, bhante, bhagavā’’ti?
It is said that the people living in Uttara-nigama, having brought and offered a great alms-giving of gruel, cooked rice, solid food, medicines, drinks, and so on, to the community of bhikkhus, asked the bhikkhus: “Where, venerable sirs, is the Fortunate One?”
Lúc đó, những người dân của Uttaranigama đã mang cháo, cơm, bánh kẹo, thuốc men, nước uống, v.v., cúng dường đại thí cho Tăng đoàn, rồi hỏi các Tỳ-khưu: “Bạch chư Tôn giả, Đức Thế Tôn ở đâu?”
Tato tesaṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhagavā, āvuso, nirodhasamāpattiṃ samāpanno’’ti.
Thereupon, the bhikkhus told them: “Friends, the Fortunate One has entered the attainment of cessation.”
Sau đó, các Tỳ-khưu đã nói với họ: “Này chư Hiền hữu, Đức Thế Tôn đang nhập Diệt tận định.”
Athātīte tasmiṃ sattāhe bhagavantaṃ nirodhasamāpattito vuṭṭhitaṃ saradasamaye sūriyo viya attano anūpamāya buddhasiriyā virocamānaṃ disvā nirodhasamāpattiyā guṇānisaṃsaṃ pucchiṃsu.
Then, after that week had passed, seeing the Fortunate One emerge from the attainment of cessation, shining with his incomparable Buddha-glory like the sun in autumn, they asked about the benefits of the attainment of cessation.
Sau khi bảy ngày đó trôi qua, thấy Đức Thế Tôn xuất định Diệt tận, Ngài rực rỡ với vẻ uy nghi vô song của một Đức Phật như mặt trời vào mùa thu, họ đã hỏi về lợi ích của Diệt tận định.
Bhagavā ca tesaṃ nirodhasamāpattiyā guṇānisaṃsaṃ kathesi.
And the Fortunate One taught them the benefits of the attainment of cessation.
Và Đức Thế Tôn đã giảng về lợi ích của Diệt tận định cho họ.
Tadā devamanussānaṃ koṭisataṃ arahatte patiṭṭhāsi.
At that time, a hundred crores of devas and humans became established in arahantship.
Khi ấy, một trăm triệu chư thiên và loài người đã an trú vào A-la-hán quả.
Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi.
This was the third direct understanding.
Đây là lần chứng ngộ thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Sudhaññavatīnagare paṭhamamahāpātimokkhuddese ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ arahantānaṃ gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi.
The first assembly of arahants, who had gone beyond all reckoning, having been ordained with the ‘Ehi Bhikkhu’ ordination (ehibhikkhupabbajjā) at the first proclamation of the great Pātimokkha in the city of Sudhaññavatī, took place.
Tại thành phố Sudhaññavatī, trong lần tuyên đọc Pātimokkha vĩ đại đầu tiên, đã có một hội chúng A-la-hán vô số, những vị đã xuất gia theo lời “Ehi Bhikkhu” (Hãy đến, Tỳ-khưu).
Mekhalanagare koṭisatasahassasaṅkhātānaṃ ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ arahantānaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
In the city of Mekhala, the second assembly of arahants, numbering a hundred thousand crores, who had been ordained with the ‘Ehi Bhikkhu’ ordination, took place.
Tại thành phố Mekhala, đã có một hội chúng A-la-hán thứ hai gồm một trăm ngàn vạn vị đã xuất gia theo lời “Ehi Bhikkhu”.
Revatassa pana bhagavato dhammacakkānuvattako varuṇo nāma aggasāvako paññavantānaṃ aggo ābādhiko ahosi.
Now, the chief disciple of the Fortunate One Revata, named Varuṇa, who was the foremost among the wise, the follower of the Dhamma-wheel, was afflicted with illness.
Và vị Trưởng Thượng Đệ Tử (aggasāvaka) tên Varuṇa, người tiếp nối bánh xe Dhamma của Đức Thế Tôn Revata, là vị tối thượng về trí tuệ, đã mắc bệnh.
Tattha gilānapucchanatthāya sampattamahājanassa lakkhaṇattayaparidīpakaṃ dhammaṃ desetvā koṭisatasahassaṃ purisānaṃ ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahatte patiṭṭhāpetvā caturaṅginike sannipāte pātimokkhaṃ uddisi.
There, in order to inquire about the illness, the assembled multitude was taught the Dhamma elucidating the three characteristics. After ordaining a hundred thousand crores of men with the ‘Ehi Bhikkhu’ ordination and establishing them in arahantship, he recited the Pātimokkha in the fourfold assembly.
Khi đó, để thăm bệnh vị ấy, Đức Phật đã thuyết giảng Dhamma trình bày ba đặc tướng (lakkhaṇa) cho đại chúng đến thăm, khiến một trăm ngàn vạn người xuất gia theo lời “Ehi Bhikkhu” và an trú vào A-la-hán quả, rồi tuyên đọc Pātimokkha trong hội chúng bốn phần.
Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
This was the third assembly.
Đây là hội chúng thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Tattha cakkānuvattakoti dhammacakkānuvattako.
Here, ‘cakkānuvattako’ means the follower of the Dhamma-wheel.
Ở đây, cakkānuvattako có nghĩa là dhammacakkānuvattako (người tiếp nối bánh xe Dhamma).
Patto jīvitasaṃsayanti ettha jīvite saṃsayaṃ jīvitasaṃsayaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇāti vā, na vā pāpuṇātīti evaṃ jīvitasaṃsayaṃ patto, byādhitassa balavabhāvena marati, na maratīti jīvite saṃsayaṃ pattoti attho.
In ‘patto jīvitasaṃsayaṃ’, ‘jīvitasaṃsayaṃ’ means doubt about life. It means he reached a state of doubt about his life, wondering if he would die or not, due to the severity of the illness, whether he would die or not.
Đối với Patto jīvitasaṃsayaṃ, jīvitasaṃsayaṃ là sự nghi ngờ về mạng sống, có nghĩa là liệu mạng sống có chấm dứt hay không, đã đạt đến sự nghi ngờ về mạng sống như vậy, do bệnh tình nghiêm trọng, liệu có chết hay không chết, tức là đã đạt đến sự nghi ngờ về mạng sống.
Ye tadā upagatā munīti iti dīghabhāve sati bhikkhūnaṃ upari hoti, rasse anussarena saddhiṃ varuṇassa upari hoti.
In ‘ye tadā upagatā munī’, if it is a long vowel (munī), it refers to the bhikkhus; if it is a short vowel with anusvāra (muniṃ), it refers to Varuṇa.
Ye tadā upagatā munīti: nếu là âm dài (munī), thì ám chỉ các Tỳ-khưu; nếu là âm ngắn (muni) với anusvara, thì ám chỉ Varuṇa.
Tadā amhākaṃ bodhisatto rammavatīnagare atidevo nāma brāhmaṇo hutvā brāhmaṇadhamme pāraṃ gato revataṃ sammāsambuddhaṃ disvā tassa dhammakathaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya silokasahassena dasabalaṃ kittetvā sahassagghanikena uttarāsaṅgena bhagavantaṃ pūjesi.
At that time, our Bodhisatta, being a brahmin named Atideva in the city of Rammavatī, who had mastered the brahminical teachings, saw the Perfectly Self-Enlightened Buddha Revata, heard his Dhamma talk, became established in the refuges, praised the Buddha with a thousand verses, and honored the Fortunate One with an upper robe (uttarāsaṅga) worth a thousand.
Khi ấy, Bồ-tát của chúng ta là một Bà-la-môn tên Atideva ở thành phố Rammavatī, đã đạt đến bờ bên kia của các pháp Bà-la-môn. Ngài đã thấy Đức Chánh Đẳng Giác Revata, nghe pháp thoại của Ngài, an trú vào Tam quy, ca ngợi Đức Thập Lực bằng một ngàn bài kệ, và cúng dường Đức Thế Tôn bằng một tấm y thượng có giá trị một ngàn đồng.
Sopi naṃ buddho byākāsi – ‘‘ito kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti.
That Buddha also prophesied concerning him: “At the top of two asaṅkheyya-kalpas, a hundred thousand kalpas from now, there will be a Buddha named Gotama.”
Đức Phật ấy cũng đã thọ ký cho Ngài: “Sau một trăm ngàn đại kiếp và hai a-tăng-kỳ nữa, sẽ có một vị Phật tên là Gotama.”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Tattha saraṇaṃ tassa gañchahanti taṃ saraṇaṃ agañchiṃ ahaṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ.
Here, ‘saraṇaṃ tassa gañchahaṃ’ means ‘I went to that refuge.’ The genitive case is used in the sense of the accusative.
Ở đây, saraṇaṃ tassa gañchahaṃ có nghĩa là ta đã quy y Ngài, đây là cách dùng sāmivacana (cách sở hữu) trong ý nghĩa upayogattha (cách đối cách).
Paññāguṇanti paññāsampattiṃ.
Paññāguṇa means the perfection of wisdom.
Paññāguṇaṃ là sự viên mãn của trí tuệ.
Anuttamanti seṭṭhaṃ.
Anuttama means supreme.
Anuttamaṃ là tối thượng.
‘‘Paññāvimuttiguṇamuttama’’ntipi pāṭho, so uttānova.
"Paññāvimuttiguṇamuttama" is also a reading, and it is clear.
Cũng có bản đọc là “Paññāvimuttiguṇamuttamaṃ” (phẩm hạnh trí tuệ giải thoát tối thượng), bản đó rõ ràng hơn.
Thomayitvāti thometvā vaṇṇayitvā.
Thomayitvā means having praised, having extolled.
Thomayitvā có nghĩa là thometvā, vaṇṇayitvā (ca ngợi, tán thán).
Yathāthāmanti yathābalaṃ.
Yathāthāma means according to one's strength.
Yathāthāmaṃ có nghĩa là yathābalaṃ (theo khả năng).
Uttarīyanti uttarāsaṅgaṃ.
Uttarīya means an upper robe.
Uttarīyaṃ là uttarāsaṅgaṃ (y thượng).
Adāsahanti adāsiṃ ahaṃ.
Adāsahaṃ means I gave.
Adāsahaṃ có nghĩa là adāsiṃ ahaṃ (ta đã cúng dường).
Buddhadhammanti buddhabhāvakaraṃ dhammaṃ, pāramīdhammanti attho.
Buddhadhamma means the Dharma that leads to Buddhahood, meaning the pāramī-Dharma.
Buddhadhammaṃ là Dhamma dẫn đến Phật quả, tức là Pāramī Dhamma.
Saritvāti anussaritvā.
Saritvā means having recollected.
Saritvā có nghĩa là anussaritvā (ghi nhớ lại).
Anubrūhayinti abhivaḍḍhesiṃ.
Anubrūhayi means I greatly increased.
Anubrūhayiṃ có nghĩa là abhivaḍḍhesiṃ (ta đã phát triển).
Āharissāmīti ānayissāmi.
Āharissāmī means I will bring.
Āharissāmī có nghĩa là ānayissāmi (ta sẽ mang đến).
Taṃ dhammanti taṃ buddhattaṃ.
Taṃ dhammaṃ means that Buddhahood.
Taṃ dhammaṃ là taṃ buddhattaṃ (Phật quả ấy).
Yaṃ mayhaṃ abhipatthitanti yaṃ mayā abhipatthitaṃ buddhattaṃ, taṃ āharissāmīti attho.
Yaṃ mayhaṃ abhipatthitaṃ means that Buddhahood which I desired, the meaning being, "I will bring that."
Yaṃ mayhaṃ abhipatthitaṃ có nghĩa là Phật quả mà ta đã mong ước, ta sẽ mang đến Phật quả ấy.
Tassa pana revatassa bhagavato nagaraṃ sudhaññavatī nāma ahosi, pitā vipulo nāma khattiyo, mātā vipulā nāma, varuṇo ca brahmadevo ca dve aggasāvakā, sambhavo nāma upaṭṭhāko, bhaddā ca subhaddā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu saṭṭhivassasahassāni, sudassanā nāma aggamahesī, varuṇo nāma putto, ājaññarathena nikkhami.
Furthermore, the city of that Fortunate One, Revata, was named Sudhaññavatī; his father was a khattiya named Vipula, and his mother was named Vipulā. Varuṇa and Brahmadeva were the two chief disciples, Sambhava was the attendant, Bhaddā and Subhaddā were the two chief female disciples. The Bodhi tree was a Nāga tree. His body was eighty cubits tall, and his lifespan was sixty thousand years. His chief consort was named Sudassanā, and his son was named Varuṇa. He renounced the world on a noble chariot.
Thành phố của Đức Thế Tôn Revata tên là Sudhaññavatī, phụ thân là vị vua Sát-đế-lỵ tên Vipula, mẫu thân tên Vipulā. Hai vị Trưởng Thượng Đệ Tử là Varuṇa và Brahmadeva, thị giả tên Sambhava, hai vị Trưởng Thượng Đệ Tử Ni là Bhaddā và Subhaddā, cây Bồ-đề là cây Nāga (kadam), thân Ngài cao tám mươi cubit, tuổi thọ sáu mươi ngàn năm. Vị hoàng hậu chính tên Sudassanā, con trai tên Varuṇa. Ngài đã xuất gia bằng một cỗ xe ngựa quý.
Tattha obhāsetīti pakāsayati.
All that has vanished—are not all conditioned things empty indeed?”
Ở đây, obhāsetī nghĩa là chiếu sáng.
Uggatoti ussito.
There, obhāseti means illuminates.
Uggato nghĩa là cao vút.
Pabhāmālāti pabhāvelā.
Uggato means raised.
Pabhāmālā nghĩa là vầng hào quang.
Yathaggīti aggi viya.
Pabhāmālā means a radiant halo.
Yathaggī nghĩa là như ngọn lửa.
Upādānasaṅkhayāti indhanakkhayā.
Yathaggī means like a fire.
Upādānasaṅkhayā nghĩa là cạn củi.
So ca kāyo ratananibhoti so ca tassa bhagavato kāyo suvaṇṇavaṇṇo.
Upādānasaṅkhayā means the exhaustion of fuel.
So ca kāyo ratananibho nghĩa là thân của Đức Thế Tôn ấy có màu vàng ròng.
‘‘Tañca kāyaṃ ratananibha’’ntipi pāṭho, liṅgavipallāsena vuttaṃ.
So ca kāyo ratananibho means that body of the Fortunate One was golden in color.
Cũng có bản đọc là ‘‘Tañca kāyaṃ ratananibhaṃ’’, được nói với sự đảo ngược giống.
Soyeva panassattho.
"Tañca kāyaṃ ratananibha" is also a reading, spoken with a reversal of gender.
Nhưng ý nghĩa vẫn như vậy.
Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
But the meaning is the same. In all the remaining verses, it is all clear.
Ở tất cả các bài kệ còn lại, nghĩa đều rõ ràng.
Tassa pana aparabhāge tassa sāsanepi antarahite sobhito nāma bodhisatto kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devehi āyācito tusitapurato cavitvā sudhammanagare sudhammarājassa kule sudhammāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi.
Furthermore, after that era, when that Dispensation too had vanished, the Bodhisatta named Sobhita, having fulfilled the pāramīs for four asaṅkheyya-kalpas and a hundred thousand kalpas, was reborn in Tusita heaven. Having remained there for his full lifespan and having been implored by the devas, he departed from Tusita heaven and took conception in the womb of Queen Sudhammā in the royal family of King Sudhamma in the city of Sudhamma.
Sau đó, khi giáo pháp của Đức Phật ấy cũng đã biến mất, vị Bồ Tát tên là Sobhita đã hoàn thành các ba-la-mật trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, tái sinh vào cõi Tusita, ở đó cho đến hết tuổi thọ, được chư thiên thỉnh cầu, Ngài đã chuyển từ cõi Tusita và tái sinh vào thai của hoàng hậu Sudhammā, trong hoàng tộc của vua Sudhamma tại thành phố Sudhamma.
So dasannaṃ māsānaṃ accayena sudhammuyyāne mātukucchito parisuddhavirājitaghanameghapaṭalato puṇṇacando viya nikkhami.
After the passage of ten months, he emerged from his mother's womb in the Sudhamma Garden, like a full moon from a pure, brilliant, dense cloud mass.
Sau mười tháng, Ngài đã ra khỏi thai mẹ tại vườn Sudhamma, như trăng tròn xuất hiện từ đám mây dày đặc trong sáng và rực rỡ.
Tassa paṭisandhiyaṃ jātiyañca pāṭihāriyāni pubbe vuttappakārāni.
The miracles at his conception and birth were of the kind previously described.
Các phép lạ khi Ngài nhập thai và đản sinh đều giống như đã nói trước đây.
So dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasitvā sattattiṃsanāṭakitthisahassānaṃ aggāya aggamahesiyā makhiladeviyā kucchismiṃ sīhakumāre nāma putte uppanne cattāri nimittāni disvā sañjātasaṃvego pāsādeyeva pabbajitvā tattheva ānāpānassatisamādhiṃ bhāvetvā cattāri jhānāni paṭilabhitvā sattāhaṃ tattheva padhānacariyamacari.
Having lived in the household for ten thousand years, and when his son, named Sīha Kumāra, was born in the womb of the chief queen, Queen Makhilā, the chief among thirty-seven thousand dancing women, he saw four omens. Seized with spiritual urgency, he renounced the world right there in the palace. He cultivated ānāpānassatisamādhi there, attained the four jhāna, and practiced the strenuous asceticism there for seven days.
Ngài đã sống trong cung điện mười ngàn năm, và khi con trai tên Sīha được sinh ra từ hoàng hậu Makkhilā, người đứng đầu trong ba mươi bảy ngàn vũ nữ, Ngài đã thấy bốn điềm báo, khởi tâm xúc động, xuất gia ngay trong cung điện, ở đó Ngài đã tu tập định niệm hơi thở vô ra, đạt được bốn thiền, và thực hành khổ hạnh trong bảy ngày ngay tại đó.
Tato makhilamahādeviyā dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā abhinikkhamanatthāya cittamuppādesi – ‘‘ayaṃ pāsādo alaṅkatapaṭiyatto mahājanassa passantasseva ākāsena gantvā bodhirukkhaṃ majjhekatvā pathaviyaṃ otaratu, imā ca itthiyo mayi bodhimūle nisinne avuttā sayameva pāsādato nikkhamantū’’ti.
Then, having consumed the supremely sweet honey-rice milk offered by Queen Makhilā, he conceived the thought to make his great renunciation: “May this adorned and prepared palace go through the air, even as the multitude watches, encircle the Bodhi tree, and descend to the earth. And may these women, without being told, themselves leave the palace when I am seated at the foot of the Bodhi tree.”
Sau đó, Ngài thọ dụng món sữa gạo mật ong cực kỳ ngọt ngào do Đại Hoàng hậu Makkhilā dâng cúng, rồi khởi tâm muốn xuất ly: “Cung điện này, đã được trang hoàng lộng lẫy, hãy bay lên không trung ngay trước mắt đại chúng, đi đến cội Bồ-đề, rồi hạ xuống mặt đất ở giữa cội cây; và những người phụ nữ này, khi ta ngồi dưới cội Bồ-đề, hãy tự động rời khỏi cung điện mà không cần ta nói gì”.
Sahacittuppādā pāsādo ca sudhammarājabhavanato uppatitvā asitañjanasaṅkāsamākāsamabbhuggañchi.
At the very moment of his thought, the palace rose from the royal residence of King Sudhamma and soared into the sky, which was like dark collyrium.
Ngay khi tâm khởi niệm, cung điện đã bay lên từ cung điện của vua Sudhamma, vút lên không trung đen như thuốc kẻ mắt.
So samosaritasurabhikusumadāmasamalaṅkatapāsādatalo sakalampi gaganatalaṃ samalaṅkurumāno viya kanakarasadhārāsadisarucirakaranikaro divasakaro viya ca saradasamayarajanikaro viya ca virocamāno vilambamānavividhavicittakiṅkiṇikajālo yassa kira vāteritassa sukusalajanavāditassa pañcaṅgikassa turiyassa viya saddo vaggu ca rajanīyo ca kamanīyo ca ahosi.
That palace, adorned with garlands of fragrant flowers that had harmoniously gathered, seemed to adorn the entire firmament. With its beautiful array of rays resembling streams of molten gold, it shone like the sun and like the moon in the autumn season. Its hanging network of various colorful small bells, when stirred by the wind, emitted a sound that was charming, delightful, and pleasing, as if played by skilled musicians on a pañcaṅgika musical instrument.
Cung điện ấy, với những vòng hoa thơm ngát rủ xuống và những chuỗi chuông nhỏ đủ màu sắc lủng lẳng, rực rỡ như mặt trời với những tia sáng rực rỡ như dòng nước vàng, và như trăng sáng trong mùa thu, dường như trang hoàng cả bầu trời, và âm thanh của những chiếc chuông ấy, khi gió thổi, êm dịu, quyến rũ và đáng yêu, như âm thanh của nhạc cụ ngũ âm do những người nghệ sĩ tài ba chơi.
Dūrato paṭṭhāya suyyamānena madhurena sarena sattānaṃ sotāni odahamāno gharacaccaracatukkavīthiādīsu ṭhatvā pavattitakathāsallāpesu manussesu nātinīcena nātiuccena taruvaravanamatthakāvidūrenākāsena palobhayamāno viya taruvarasākhānānāratanajutivisarasamujjalena vaṇṇena jananayanāni ākaḍḍhento viya ca puññānubhāvaṃ samugghosayanto viya ca gaganatalaṃ paṭipajji.
From afar, with a sweet sound that charmed the ears of beings, as they stood in courtyards, crossroads, and streets, engaged in conversation, it proceeded through the sky, neither too low nor too high, not far from the tops of the best trees, as if enticing them. With a splendor glittering with various jewel-like radiance from the branches of the best trees, it seemed to draw the eyes of the people, as if proclaiming the power of merits, and thus it proceeded across the sky.
Từ xa, với âm thanh ngọt ngào vang vọng, Ngài đã thu hút tai chúng sinh, và khi mọi người đang trò chuyện tại các ngã tư đường, sân nhà, hay các con đường khác, Ngài đã bay trên không trung, không quá thấp cũng không quá cao, cách ngọn cây không xa, dường như quyến rũ họ, và với vẻ đẹp rực rỡ của những cành cây quý giá được trang hoàng bằng vô số châu báu, dường như thu hút ánh mắt của mọi người, và dường như tuyên bố uy lực của phước báu, Ngài đã đi lên bầu trời.
Tattha nāṭakitthiyopi pañcaṅgikassa varaturiyassa madhurena sarena upagāyiṃsu ceva vilapiṃsu ca.
There, the dancing women also sang and wailed along with the sweet sound of the excellent five-part musical instrument.
Ở đó, các vũ nữ cũng đã hát và than vãn theo điệu nhạc ngọt ngào của nhạc cụ ngũ âm tuyệt vời.
Caturaṅginī kirassa senāpi alaṅkāra-kāyābharaṇa-juti-samudaya-samujjotanānāvirāga-surabhikusumavasanābharaṇasobhitā amaravarasenā viya paramaruciradassanā dharaṇī viya gaganatalena pāsādaṃ parivāretvā agamāsi.
His four-fold army, adorned with shining arrays of ornaments on their bodies, and radiant with various captivating, fragrant floral robes and jewelry, like the army of the chief of devas, exceedingly pleasing to behold, surrounded the palace and proceeded through the sky like the earth itself.
Quân đội bốn binh chủng của Ngài, được trang hoàng bằng trang sức thân thể rực rỡ với đủ loại màu sắc quyến rũ, hoa thơm và y phục trang sức, đẹp đẽ như quân đội của chư thiên, đã vây quanh cung điện trên bầu trời như thể đó là mặt đất.
Tato pāsādo gantvā aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ujuvipulavaṭṭakkhandhaṃ kusumapallavamakulasamalaṅkataṃ nāgarukkhaṃ majjhekatvā otaritvā bhūmiyaṃ patiṭṭhahi.
Then the palace, having traveled, descended and rested on the ground, having encircled a Nāga tree that was eighty-eight cubits tall, straight, broad, and round-trunked, adorned with flowers, tender leaves, and buds.
Sau đó, cung điện đã bay đến, hạ xuống và đứng vững trên mặt đất, giữa một cây Nāga cao tám mươi tám cubit, thân cây thẳng tắp, to lớn và tròn, được trang hoàng bằng hoa, lá non và nụ.
Nāṭakitthiyo ca kenaci avuttāva tato pāsādato otaritvā pakkamiṃsu.
And the dancing women, without anyone telling them, descended from that palace and departed.
Các vũ nữ, không ai bảo, đã tự động rời khỏi cung điện và bỏ đi.
Anekaguṇasobhito kira sobhitopi mahāpuriso mahājanakataparivāroyeva rattiyā tīsu yāmesu tisso vijjāyo uppādesi.
The great being Sobhita, adorned with many virtues, surrounded by a multitude of people, developed the three knowledges in the three watches of the night.
Đại nhân Sobhita, người được trang hoàng bằng vô số phẩm chất, với đoàn tùy tùng đông đảo, đã chứng đắc Tam Minh trong ba canh của đêm.
Mārabalaṃ panassa dhammatābaleneva yathāgatamagamāsi.
The army of Māra departed just as it had come, simply by the power of natural law.
Quân đội của Māra đã tự động rút lui theo quy luật tự nhiên.
Pāsādo pana tattheva aṭṭhāsi.
The palace, however, remained right there.
Cung điện vẫn ở lại đó.
Sobhito pana bhagavatā sambodhiṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā bodhisamīpeyeva sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmuno dhammajjhesanaṃ paṭijānitvā – ‘‘kassa nu kho paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti buddhacakkhunā olokento attano vemātike kaniṭṭhabhātike asamakumārañca sunettakumārañca disvā – ‘‘ime dve kumārā upanissayasampannā gambhīraṃ nipuṇaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ samatthā, handāhaṃ imesaṃ dhammaṃ deseyya’’nti ākāsenāgantvā sudhammuyyāne otaritvā dvepi kumāre uyyānapālena pakkosāpetvā tehi saparivārehi parivuto mahājanamajjhe dhammacakkaṃ pavattesi.
The Blessed One Sobhita, having attained enlightenment, uttered the inspired utterance, “Through the round of many births… and so on… I have reached the destruction of craving.” He then spent seven weeks near the Bodhi tree. Having accepted Brahmā’s request to teach the Dhamma, he looked with his Buddha-eye, thinking, “To whom should I teach the Dhamma first?” He saw his younger step-brothers, Prince Asama and Prince Sunetta, and thought, “These two princes are endowed with the supporting conditions and are capable of penetrating the profound and subtle Dhamma. I shall teach the Dhamma to them.” He went through the air, descended in the Sudhamma park, had the park-keeper summon both princes, and, surrounded by them and their retinues, he set in motion the Wheel of the Dhamma in the midst of a great assembly.
Đức Thế Tôn Sobhita, sau khi chứng đắc Chánh Đẳng Giác, đã thốt lên lời udāna: “Ta đã lang thang qua vô số kiếp… cho đến khi đạt được sự diệt tận của ái”, rồi Ngài đã trải qua bảy tuần lễ ngay gần cội Bồ-đề, chấp nhận lời thỉnh cầu thuyết pháp của Phạm Thiên, và khi Ngài dùng Phật nhãn quán sát: “Ta nên thuyết pháp cho ai trước tiên?”, Ngài đã thấy hai người em cùng cha khác mẹ là Asama và Sunetta, rồi Ngài nghĩ: “Hai vị hoàng tử này có đầy đủ nhân duyên hỗ trợ, có khả năng thấu hiểu Pháp sâu xa và vi tế, vậy ta hãy thuyết pháp cho họ”, rồi Ngài bay trên không trung, hạ xuống vườn Sudhamma, sai người giữ vườn gọi hai vị hoàng tử đến, và được họ cùng đoàn tùy tùng vây quanh, Ngài đã chuyển Pháp luân giữa đại chúng.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha sakagehamhīti attano bhavaneyeva, antopāsādataleyevāti attho.
Therein, in his own home means in his own residence, on the floor of his own palace.
Ở đây, sakagehamhi nghĩa là ngay trong cung điện của mình, tức là ngay trên sàn cung điện bên trong.
Mānasaṃ vinivattayīti cittaṃ parivattesi, sakagehe ṭhatvā sattadivasabbhantareyeva puthujjanabhāvato cittaṃ vinivattetvā buddhattaṃ pāpuṇīti attho.
Turned his mind away means he turned his mind away. The meaning is that, while staying in his own home, within seven days he turned his mind away from the state of a worldling and attained Buddhahood.
Mānasaṃ vinivattayī nghĩa là đã chuyển tâm, tức là Ngài đã ở trong cung điện của mình và chỉ trong bảy ngày đã chuyển tâm khỏi trạng thái phàm phu và đạt được Phật quả.
Heṭṭhāti heṭṭhato.
Below means from below.
Heṭṭhā nghĩa là từ bên dưới.
Bhavaggāti akaniṭṭhabhavanato.
From the peak of existence means from the Akaniṭṭha realm.
Bhavaggā nghĩa là từ cõi Akanitṭha.
Tāya parisāyāti tassā parisāya majjhe.
To that assembly means in the midst of that assembly.
Tāya parisāya nghĩa là giữa hội chúng ấy.
Gaṇanāya na vattabboti gaṇanapathamatītāti attho.
Beyond calculation means it surpassed the path of counting.
Gaṇanāya na vattabbo nghĩa là vượt quá khả năng đếm.
Paṭhamābhisamayoti paṭhamo dhammābhisamayo.
The first realization means the first realization of the Dhamma.
Paṭhamābhisamayo nghĩa là sự chứng ngộ Pháp đầu tiên.
Ahūti gaṇanāya na vattabbā parisā ahosīti attho.
Ahū means the assembly was one that could not be stated by counting; this is the meaning.
Ahū nghĩa là hội chúng không thể đếm được.
‘‘Paṭhame abhisamiṃsuyevā’’tipi pāṭho, tassa paṭhamadhammadesane abhisamiṃsu ye janā, te gaṇanāya na vattabbāti attho.
There is also the reading, “Paṭhame abhisamiṃsuyeva.” The meaning of that is: those beings who realized at the first Dhamma teaching are not to be stated by way of counting.
Cũng có bản đọc là ‘‘Paṭhame abhisamiṃsuyevā’’, nghĩa là những người đã chứng ngộ trong buổi thuyết pháp đầu tiên thì không thể đếm được.
Athāparena samayena sudassananagaradvāre cittapāṭaliyā mūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā navakanakamaṇimayabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paṇḍukambalasilātale nisīditvā abhidhammaṃ desesi.
Then, at a later time, having performed the twin miracle at the root of the variegated trumpet flower tree at the gate of the city of Sudassana, he taught the Abhidhamma while seated on the Paṇḍukambala stone seat at the root of the Pāricchattaka tree in the Tāvatiṃsa realm, in a celestial mansion made of new gold and gems.
Sau đó, vào một thời điểm khác, tại cổng thành Sudassana, dưới cội cây Cittapāṭalī, Ngài đã thực hiện phép lạ song hành (yamaka-pāṭihāriyaṃ), rồi Ngài ngồi trên phiến đá Paṇḍukambala dưới cội cây Pāricchattaka trong cung điện của cõi Tāvatiṃsa, được làm bằng vàng và ngọc mới, và thuyết giảng Abhidhamma.
Desanāpariyosāne navutikoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the conclusion of the teaching, there was the realization of the Dhamma for ninety thousand crores.
Vào cuối bài thuyết pháp, sự chứng ngộ Pháp (Tứ Thánh Đế) đã xảy ra cho chín mươi ngàn vạn chư thiên và Phạm thiên.
Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
This was the second realization.
Đây là lần chứng ngộ Pháp thứ hai.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
Athāparena samayena sudassananagare jayaseno nāma rājakumāro yojanappamāṇaṃ vihāraṃ kāretvā asokassakaṇṇacampakanāgapunnāgavakulasurabhicūtapanasāsanasālakunda- sahakārakaravīrāditaruvaranirantaraṃ ārāmaṃ ropetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātesi.
Then, at a later time, in the city of Sudassana, a royal prince named Jayasena had a monastery measuring one yojana built, and had a park planted, dense with the best of trees such as asoka, assakaṇṇa, campaka, nāga, vakula, surabhi, mango, jackfruit, sāsana, sāla, kunda, sahakāra, and karavīra, and he dedicated it to the Saṅgha of bhikkhus with the Buddha at its head.
Rồi vào một thời điểm khác, tại thành Sudassana, vương tử tên Jayasena đã xây dựng một tu viện rộng một dojana và trồng một khu vườn liên tục với các loại cây quý như Asoka, Assakaṇṇa, Campaka, Nāga, Punnāga, Vakula, Surabhi, Cūta, Panasa, Āsana, Sāla, Kunda, Sahakāra, Karavīra, v.v., rồi dâng cúng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Dānānumodanaṃ katvā yāgaṃ vaṇṇetvā bhagavā dhammaṃ desesi.
After giving the anumodanā for the offering and praising the sacrifice, the Blessed One taught the Dhamma.
Sau khi hoan hỷ với sự cúng dường và tán thán lễ vật, Đức Thế Tôn Sobhita đã thuyết giảng Pháp.
Tadā koṭisatasahassasattanikāyassa dhammābhisamayo ahosi.
At that time, there was the realization of the Dhamma for a hundred thousand crores of beings.
Khi đó, sự chứng ngộ Pháp đã xảy ra cho một trăm ngàn vạn chúng sinh.
Ayaṃ tatiyābhisamayo ahosi.
This was the third realization.
Đây là lần chứng ngộ Pháp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
Puna uggato nāma rājā sunandanagare sunandaṃ nāma vihāraṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa adāsi.
Again, a king named Uggata, in the city of Sunanda, had a monastery named Sunanda built and gave it to the Saṅgha of bhikkhus with the Buddha at its head.
Lại nữa, vua Uggata đã xây dựng một tu viện tên Sunanda ở thành Sunanda và dâng cúng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Tasmiṃ dāne ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ koṭisataṃ arahantānaṃ sannipāto, tesaṃ majjhe sobhito bhagavā pātimokkhaṃ uddisi.
At that offering, there was an assembly of a hundred crores of arahants who had gone forth with the ehibhikkhu ordination; in their midst, the Blessed One Sobhita recited the Pātimokkha.
Trong lễ dâng cúng ấy, một trăm ngàn vạn Arahant đã xuất gia theo cách ‘Ehi Bhikkhu’ đã tập hợp, và giữa họ, Đức Thế Tôn Sobhita đã tụng đọc Pātimokkha.
Ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi.
This was the first assembly.
Đây là cuộc tập hợp thứ nhất.
Puna mekhalānagare dhammagaṇo dhammagaṇārāmaṃ nāma pavarārāmaṃ mahāvihāraṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa datvā saha sabbaparikkhārehi dānaṃ adāsi.
Again, in the city of Mekhalā, Dhammagaṇa had a great monastery, an excellent park named Dhammagaṇārāma, built, and having given it to the Saṅgha of bhikkhus with the Buddha at its head, he made an offering together with all the requisites.
Lại nữa, Dhammagaṇa ở thành Mekhalā đã xây dựng một đại tu viện cao quý tên là Dhammagaṇārāma và dâng cúng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, cùng với tất cả các vật dụng cần thiết.
Tasmiṃ samāgame ehibhikkhubhāvena pabbajitānaṃ navutiyā arahantakoṭīnaṃ sannipāte pātimokkhaṃ uddisi.
In that gathering, in an assembly of ninety crores of arahants who had gone forth through the state of an ehibhikkhu, he recited the Pātimokkha.
Trong cuộc tập hợp ấy, Ngài đã tụng đọc Pātimokkha trước chín mươi ngàn vạn Arahant đã xuất gia theo cách ‘Ehi Bhikkhu’.
Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
This was the second assembly.
Đây là cuộc tập hợp thứ hai.
Yadā pana bhagavā dasasatanayanapure vassaṃ vasitvā pavāraṇāya suravaraparivuto otari, tadā asītiyā arahantakoṭīhi saddhiṃ caturaṅgike sannipāte pavāresi.
When the Blessed One, having spent the rains residence in the city of Dasasatanayana, descended surrounded by the best of devas for the Pavāraṇā, he performed the Pavāraṇā in a four-factored assembly together with eighty crores of arahants.
Khi Đức Thế Tôn an cư mùa mưa tại thành Dasasatanayana và sau đó xuống trần vào ngày Pavāraṇā với sự hộ tống của chư thiên cao quý, Ngài đã thực hiện Pavāraṇā trong cuộc tập hợp bốn chi với tám mươi ngàn vạn Arahant.
Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
This was the third assembly.
Đây là cuộc tập hợp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto rammavatīnagare ubhato sujāto ‘sujāto’ nāma brāhmaṇo hutvā sobhitassa bhagavato dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa temāsaṃ mahādānamadāsi.
At that time, it is said, our Bodhisatta, having been born as a brahmin named Sujāta, of good birth on both sides in the city of Rammavatī, heard the Dhamma teaching of the Blessed One Sobhita, became established in the refuges, and gave a great offering for three months to the Saṅgha of bhikkhus with the Buddha at its head.
Khi đó, Bồ Tát của chúng ta, lúc ấy là một Bà la môn tên Sujāta, sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Rammavatī, sau khi nghe Đức Thế Tôn Sobhita thuyết giảng Pháp, đã quy y Tam Bảo và dâng đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong ba tháng.
Sopi naṃ ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi.
He too declared of him, “In the future, he will become a Buddha named Gotama.”
Vị ấy cũng đã thọ ký cho Bồ Tát rằng: “Trong tương lai, vị này sẽ là một Đức Phật tên Gotama.”
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
Tattha tamevatthamanuppattiyāti tassa buddhattassa anuppattiatthaṃ, tassa pana sobhitabuddhassa – ‘‘anāgate ayaṃ gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti vacanaṃ sutvā ‘‘avitathavacanā hi buddhā’’ti buddhattappattiatthanti attho.
Therein, for the attainment of that very goal means for the purpose of attaining that Buddhahood. That is, having heard the words of the Buddha Sobhita, "In the future, this one will become a Buddha named Gotama," and thinking, "Indeed, the words of Buddhas are infallible," it was for the purpose of attaining Buddhahood. This is the meaning.
Trong đó, tamevatthamanuppattiyā có nghĩa là để đạt được Phật quả ấy, tức là sau khi nghe lời của Đức Phật Sobhita – “Trong tương lai, vị Gotama này sẽ là một Đức Phật” – và nghĩ rằng “các Đức Phật nói lời chân thật”, nên có nghĩa là để đạt được Phật quả. Uggaṃ có nghĩa là mãnh liệt, ghê gớm. Dhitiṃ có nghĩa là tinh tấn. Akāsahaṃ có nghĩa là ta đã làm.
Ugganti tibbaṃ ghoraṃ.
Intense means sharp, fierce.
Uggaṃ có nghĩa là mãnh liệt, ghê gớm.
Dhitinti vīriyaṃ.
Resolve means effort.
Dhitiṃ có nghĩa là tinh tấn.
Akāsahanti akāsiṃ ahaṃ.
I made means I did.
Akāsahaṃ có nghĩa là ta đã làm.
Tassa pana sobhitassa bhagavato sudhammaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā sudhammo nāma rājā, mātā sudhammā nāma devī, asamo ca sunetto ca dve aggasāvakā, anomo nāmupaṭṭhāko, nakulā ca sujātā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navutivassasahassāni āyuppamāṇaṃ, makhilā nāmassa mahādevī, sīhakumāro nāma atrajo, nāṭakitthīnaṃ sattattiṃsasahassāni navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
For that Blessed One, Sobhita, the city was named Sudhamma. His father was a king named Sudhamma, and his mother was a queen named Sudhammā. Asama and Sunetta were his two chief male disciples. His attendant was named Anoma. Nakulā and Sujātā were his two chief female disciples. His Bodhi tree was a nāga tree. His body was fifty-eight cubits high. His lifespan was ninety thousand years. His chief consort was named Makhilā, and his son was named Sīhakumāra. He dwelt in the palace for nine thousand years, attended by thirty-seven thousand dancing women.
Thành phố của Đức Thế Tôn Sobhita là Sudhamma, vua cha tên Sudhamma, hoàng hậu mẹ tên Sudhammā. Hai vị Thượng Thủ Thanh Văn là Asama và Sunetta. Vị thị giả tên Anoma. Hai vị Thượng Thủ Thanh Văn Ni là Nakulā và Sujātā. Cây Bồ đề là cây Nāga. Thân thể Ngài cao năm mươi tám cubits. Tuổi thọ của Ngài là chín mươi ngàn năm. Đại hoàng hậu của Ngài tên Makhilā, con trai của Ngài tên Sīhakumāra. Ngài đã sống trong cung điện chín ngàn năm với ba mươi bảy ngàn vũ nữ.
Pāsādena abhinikkhami.
He went forth from the palace.
Ngài xuất gia từ cung điện.
Jayaseno nāma rājā upaṭṭhāko.
His attendant king was named Jayasena.
Vua Jayasena là vị hộ trì.
Setārāme kira vasīti.
It is said that he dwelt in Setārāma.
Ngài đã an cư tại Setārāma.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
Tattha sataraṃsīvātiādicco viya, sabbā disā obhāsetīti attho.
Here, sataraṃsīva means like the sun; the meaning is that he illuminated all directions.
Trong đó, sataraṃsīvā có nghĩa là như mặt trời, tức là chiếu sáng khắp mọi phương. Pavanaṃ có nghĩa là đại lâm. Dhūpitaṃ có nghĩa là thơm ngát, ngào ngạt. Atappiyo có nghĩa là không gây thỏa mãn, hoặc gây ra sự không thỏa mãn. Tāvade có nghĩa là vào thời điểm đó, tức là trong khoảng thời gian đó. Tāresī có nghĩa là đã cứu độ. Ovāda có nghĩa là lời khuyên một lần. Anusiṭṭhi có nghĩa là lời khuyên lặp đi lặp lại. Sesake jane có nghĩa là đối với những người còn lại chưa chứng ngộ Tứ Thánh Đế, đây là cách dùng locative case với nghĩa sở hữu. Hutāsanova tāpetvā có nghĩa là như lửa đã cháy rụi. Hoặc đây là cách đọc đúng, nghĩa là Đức Thế Tôn đã nhập Niết Bàn do sự đoạn tận của các chấp thủ. Các câu kệ còn lại đều rõ ràng.
Pavananti mahāvanaṃ.
Pavana means a great forest.
Pavanaṃ có nghĩa là đại lâm.
Dhūpitanti vāsitaṃ gandhitaṃ.
Dhūpita means fragrant, scented.
Dhūpitaṃ có nghĩa là thơm ngát, ngào ngạt.
Atappiyoti atittikaro, atittijanano vā.
Atappiyo means not causing satisfaction, or causing insatiability.
Atappiyo có nghĩa là không gây thỏa mãn, hoặc gây ra sự không thỏa mãn.
Tāvadeti tasmiṃ kāle, tāvatakaṃ kālanti attho.
Tāvade means at that time, for that long a time.
Tāvade có nghĩa là vào thời điểm đó, tức là trong khoảng thời gian đó.
Tāresīti tārayī.
Tāresī means he ferried across.
Tāresī có nghĩa là đã cứu độ.
Ovādanti sakiṃ vādo ovādo nāma.
Ovāda is advice given once.
Ovāda có nghĩa là lời khuyên một lần.
Anusiṭṭhinti punappunaṃ vacanaṃ anusiṭṭhi nāma.
Anusiṭṭhi is repeated instruction.
Anusiṭṭhi có nghĩa là lời khuyên lặp đi lặp lại.
Sesake janeti saccappaṭivedhaṃ appattassa sesajanassa, sāmiatthe bhummavacanaṃ.
Sesake jane refers to the remaining people who had not yet realized the Truth; the locative case is used in the sense of the genitive.
Sesake jane có nghĩa là đối với những người còn lại chưa chứng ngộ Tứ Thánh Đế, đây là cách dùng locative case với nghĩa sở hữu.
Hutāsanova tāpetvāti aggi viya tappetvā.
Hutāsanova tāpetvā means like fire, having shone brightly.
Hutāsanova tāpetvā có nghĩa là như lửa đã cháy rụi.
Ayameva vā pāṭho, upādānakkhayā bhagavā parinibbutoti attho.
This indeed is the correct reading, meaning that the Blessed One attained Parinibbāna through the destruction of attachments.
Hoặc đây là cách đọc đúng, nghĩa là Đức Thế Tôn đã nhập Niết Bàn do sự đoạn tận của các chấp thủ.
Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
In all the remaining verses, the meaning is self-evident.
Các câu kệ còn lại đều rõ ràng.
Sobhitabuddhe pana parinibbute tassa aparabhāge ekamasaṅkhyeyyaṃ buddhuppādarahitaṃ ahosi.
When the Buddha Sobhita attained Parinibbāna, after him, for one Asaṅkhyeyya, there was no appearance of a Buddha.
Sau khi Đức Phật Sobhita nhập Niết Bàn, trong giai đoạn tiếp theo, có một A-tăng-kỳ không có sự xuất hiện của chư Phật.
Atīte pana tasmiṃ asaṅkhyeyye ekasmiṃ kappe tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī, padumo, nāradoti.
However, in that past Asaṅkhyeyya, in one kappa, three Buddhas arose: Anomadassī, Paduma, and Nārada.
Trong A-tăng-kỳ quá khứ ấy, trong một kiếp, ba vị Phật đã xuất hiện: Anomadassī, Paduma, và Nārada.
Tattha anomadassī bhagavā soḷasa asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā devehi abhiyācito tato cavitvā candavatiyaṃ nāma rājadhāniyaṃ yasavā nāmassa rañño kule samussitacārupayodharāya yasodharāya nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi.
Among them, the Blessed One Anomadassī, having fulfilled the Pāramīs for sixteen asaṅkhyeyyas and one hundred thousand kappas, was born in the Tusita heaven. Invited by the devas, he passed away from there and took conception in the womb of the chief queen Yasodharā, who had gracefully developed breasts, in the royal capital named Candavatī, in the family of King Yasavā.
Trong số đó, Đức Thế Tôn Anomadassī đã viên mãn các Ba-la-mật trong mười sáu A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, sau khi tái sinh trong thành Tusita, được chư thiên thỉnh cầu, Ngài đã chuyển sinh từ đó và nhập thai vào bụng của Đại hoàng hậu Yasodharā, người có bộ ngực đẹp đẽ và đầy đặn, trong gia đình của vua Yasavā tại kinh đô tên Candavatī.
Anomadassikumāre kira yasodharāya deviyā kucchigate tassa puññappabhāvena pabhā asītihatthappamāṇaṃ ṭhānaṃ pharitvā aṭṭhāsi.
It is said that when Prince Anomadassī was in Queen Yasodharā's womb, due to the power of his merit, a radiance spread and remained for a distance of eighty cubits.
Khi vương tử Anomadassī nhập thai vào bụng hoàng hậu Yasodharā, do năng lực phước đức của Ngài, hào quang đã lan tỏa khắp một khoảng tám mươi cubits.
Candasūriyappabhāhi anabhibhavanīyāva ahosi.
It was indeed not to be outshone by the radiance of the moon or the sun.
Hào quang ấy không bị ánh sáng mặt trăng và mặt trời che khuất.
Sā dasannaṃ māsānaṃ accayena bodhisattaṃ sucandanuyyāne vijāyi.
After ten months, she gave birth to the Bodhisatta in the Sucandana Grove.
Vị hoàng hậu ấy, sau mười tháng, đã sinh Bồ Tát tại vườn Sucandana.
Pāṭihāriyāni heṭṭhā vuttanayāneva.
The miracles were just as described below.
Các phép lạ cũng giống như cách đã nói ở trên.
Nāmaggahaṇadivase panassa nāmaṃ gaṇhantā, yasmā jātiyaṃ ākāsato satta ratanāni patiṃsu, tasmā anomānaṃ ratanānaṃ uppattihetubhūtattā ‘‘anomadassī’’ti nāmamakaṃsu.
On the day of his naming, when they named him, because seven jewels fell from the sky at his birth, they named him “Anomadassī” as he was the cause for the appearance of these unsurpassed jewels.
Vào ngày đặt tên cho ngài, vì khi sinh ra có bảy loại châu báu từ trên trời rơi xuống, nên họ đã đặt tên ngài là "Anomadassī" (Vô Song Kiến) vì ngài là nguyên nhân xuất hiện của những châu báu cao quý ấy.
So anukkamena vuddhippatto dibbehi kāmaguṇehi paricāriyamāno dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
That Prince Anomadassī gradually grew up and dwelled in the palace for ten thousand years, attended by divine sense pleasures.
Ngài tuần tự trưởng thành, được phụng sự bởi các dục lạc thần thánh, đã sống tại gia trong mười ngàn năm.
Tassa kira siri upasiri sirivaḍḍhoti tayo pāsādā ahesuṃ.
It is said that he had three palaces: Siri, Upasiri, and Sirivaḍḍha.
Nghe nói, ngài có ba cung điện là Siri, Upasiri và Sirivaḍḍha.
Sirimādevippamukhāni tevīsati itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
Twenty-three thousand women, with Queen Sirimā at their head, attended him.
Hai mươi ba ngàn cung nữ, đứng đầu là hoàng hậu Sirimā, đã hầu hạ ngài.
So sirimāya deviyā upavāṇe nāma putte jāte cattāri nimittāni disvā sivikāyānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji.
When a son named Upavāṇa was born to Queen Sirimā, he saw the four omens, left the household for the great renunciation by palanquin, and went forth.
Khi hoàng hậu Sirimā sinh con trai tên Upavāṇa, ngài đã thấy bốn điềm báo, rồi xuất gia đại từ bỏ bằng xe kiệu.
Taṃ tisso janakoṭiyo anupabbajiṃsu.
Three crores of people followed him and went forth.
Ba mươi triệu người đã xuất gia theo ngài.
Tehi parivuto mahāpuriso dasa māse padhānacariyaṃ cari.
Surrounded by them, the Great Being practiced austerity for ten months.
Đại nhân ấy, được họ vây quanh, đã thực hành khổ hạnh trong mười tháng.
Tato visākhapuṇṇamāya anupamabrāhmaṇagāme piṇḍāya caritvā anupamaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā anomanāmājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā ajjunarukkhabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhattiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā samāraṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā tīsu yāmesu tisso vijjā uppādetvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānesi.
Then, on the full moon day of Visākha, having gone for alms in the Brahmin village of Anupama, and having consumed the milk-rice given by the daughter of the wealthy Anupama, he spent the daytime seclusion in a Sāla grove. Taking eight handfuls of grass given by the ascetic named Anoma, he circumambulated the Arjuna Bodhi tree, spread a grass mat thirty-eight cubits wide, resolved on fourfold energy, sat cross-legged, vanquished Māra and his host, developed the three knowledges in the three watches of the night, and uttered the inspired utterance: “Through countless births in saṃsāra… (the rest of the verse is omitted)… I have attained the destruction of craving.”
Sau đó, vào ngày rằm tháng Visākha, ngài đi khất thực tại làng Bà la môn Anupama, thọ dụng món madhupāyāsa do con gái trưởng giả Anupama dâng cúng, trải qua thời gian nghỉ trưa tại rừng sāla, rồi nhận tám nắm cỏ do vị khổ hạnh tên Anoma dâng, đi nhiễu quanh cây Bồ đề Arjunarukkha, trải một lớp cỏ rộng ba mươi tám sải tay, kiên định với tứ chi tinh tấn, ngồi kiết già, đánh bại đội quân Ma vương cùng với Ma vương, chứng đắc ba minh trong ba canh đêm, rồi thốt lên lời cảm hứng: "Anekajātisaṃsāraṃ...pe... taṇhānaṃ khayamajjhagā" (Ta đã lang thang trong vòng luân hồi nhiều kiếp...pe... Ta đã đạt đến sự diệt trừ ái dục).
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó, đã được nói:
Tattha anomadassīti anupamadassano, amitadassano vā.
Here, Anomadassī means one whose vision is unsurpassed, or whose vision is immeasurable.
Trong đó, anomadassī có nghĩa là có cái nhìn vô song, hoặc có cái nhìn vô lượng.
Amitayasoti amitaparivāro, amitakitti vā.
Amitayaso means one with an immeasurable retinue, or immeasurable fame.
Amitayaso có nghĩa là có quyến thuộc vô lượng, hoặc có danh tiếng vô lượng.
Tejassīti sīlasamādhipaññātejena samannāgato.
Tejassī means endowed with the glory of sīla, samādhi, and paññā.
Tejassī có nghĩa là đầy đủ uy lực giới, định, tuệ.
Duratikkamoti duppadhaṃsiyo, aññena devena vā mārena vā kenaci vā atikkamituṃ asakkuṇeyyoti attho.
Duratikkamo means difficult to overpower, or impossible for any other deva, Māra, or anyone else to surpass.
Duratikkamo có nghĩa là khó bị đánh bại, không thể bị bất kỳ vị trời, ma hay ai khác vượt qua; đó là ý nghĩa.
So chetvā bandhanaṃ sabbanti sabbaṃ dasavidhaṃ saṃyojanaṃ chinditvā.
So chetvā bandhanaṃ sabbaṃ means having severed all ten kinds of fetters.
So chetvā bandhanaṃ sabbaṃ có nghĩa là cắt đứt tất cả mười loại kiết sử.
Viddhaṃsetvā tayo bhaveti tibhavūpagaṃ kammaṃ kammakkhayakarañāṇena viddhaṃsetvā, abhāvaṃ katvāti attho.
Viddhaṃsetvā tayo bhave means having destroyed the Kamma leading to the three existences with the knowledge of the destruction of Kamma, meaning having made them nonexistent.
Viddhaṃsetvā tayo bhave có nghĩa là hủy diệt nghiệp dẫn đến ba cõi bằng trí tuệ diệt nghiệp, tức là làm cho không còn tồn tại; đó là ý nghĩa.
Anivattigamanaṃ magganti nivattiyā pavattiyā paṭipakkhabhūtaṃ nibbānaṃ anivattīti vuccati, taṃ anivattiṃ gacchati anenāti anivattigamano.
Anivattigamanaṃ maggaṃ: Nibbāna, which is the opposite of return (nivatti) and arising (pavatti), is called anivatti. That path by which one goes to that anivatti is called anivattigamana.
Anivattigamanaṃ maggaṃ: Nibbāna, đối lập với sự tái sinh, được gọi là anivatti (không trở lại); con đường mà nhờ đó người ta đi đến Nibbāna không trở lại được gọi là anivattigamana.
Taṃ anivattigamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ desesīti attho.
The meaning is that he taught that eightfold path which leads to no return.
Tức là, ngài đã thuyết giảng Bát Chánh Đạo, con đường dẫn đến sự không trở lại; đó là ý nghĩa.
‘‘Dassetī’’tipi pāṭho, soyevattho.
“Dassetī” is also a reading, with the same meaning.
Cũng có bản đọc là "Dassetī" (chỉ ra), ý nghĩa cũng vậy.
Devamānuseti devamanussānaṃ, sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
Devamānuse should be understood as the genitive case (of devas and humans) used in the sense of the dative (for devas and humans).
Devamānuse: nên hiểu là "cho chư thiên và loài người", đây là cách dùng từ chỉ sở hữu.
Asaṅkhobhoti khobhetuṃ cāletuṃ asakkuṇeyyoti akkhobhiyo.
Asaṅkhobho means incapable of being disturbed or shaken, hence akkhobhiyo (unshakeable).
Asaṅkhobho có nghĩa là không thể làm cho lay động, không thể làm cho rung chuyển, tức là bất động.
Yathā hi samuddo caturāsītiyojanasahassagambhīro anekayojanasahassabhūtāvāso akkhobhiyo, evaṃ akkhobhiyoti attho.
Just as the ocean, eighty-four thousand yojanas deep, the abode of many thousands of beings, is unshakable, so too is the meaning of ‘unshakable’.
Giống như đại dương sâu tám vạn bốn ngàn dojana, là nơi trú ngụ của hàng ngàn dojana sinh vật, không thể bị lay động; ý nghĩa là như vậy, không thể bị lay động.
Ākāsova anantoti yathā pana ākāsassa anto natthi, atha kho ananto appameyyo apāro, evaṃ bhagavāpi buddhaguṇehi ananto appameyyo apāro.
Limitless like space: Just as space has no end, but is indeed limitless, immeasurable, without a far shore, so too the Blessed One, with his Buddha-qualities, is limitless, immeasurable, and without a far shore.
Ākāsova ananto: Giống như hư không không có giới hạn, mà là vô biên, vô lượng, vô bờ; cũng vậy, Đức Thế Tôn cũng vô biên, vô lượng, vô bờ với các đức Phật.
Soti so bhagavā.
He: that Blessed One.
So có nghĩa là Đức Thế Tôn ấy.
Sālarājāva phullitoti sabbalakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīrattā suphullitasālarājā viya sobhatīti attho.
Like a fully bloomed Sāla king: This means that, being adorned with all the major and minor auspicious marks, he shines like a fully bloomed Sāla tree king.
Sālarājāva phullito có nghĩa là vì thân thể được trang hoàng đầy đủ mọi tướng tốt và tùy hình hảo, ngài rạng rỡ như cây sāla vương nở rộ; đó là ý nghĩa.
Dassanenapi taṃ buddhanti tassa buddhassa dassanenāpīti attho.
Seeing that Buddha: This means even by seeing that Buddha.
Dassanenapi taṃ buddhaṃ có nghĩa là chỉ cần chiêm ngưỡng Đức Phật ấy; đó là ý nghĩa.
Īdisesupi sāmivacanaṃ payujjanti saddasatthavidū.
Grammarians use the genitive case in such instances too.
Ngay cả trong những trường hợp như vậy, các nhà ngữ pháp học cũng dùng cách nói sở hữu.
Tositāti paritositā pīṇitā.
Delighted: fully satisfied and pleased.
Tositā có nghĩa là hoàn toàn hoan hỷ, thỏa mãn.
Byāharantanti byāharantassa, sāmiatthe upayogavacanaṃ.
Proclaiming: of one who proclaims; the accusative case is used in the sense of the genitive.
Byāharantaṃ: của người thuyết giảng, đây là cách dùng từ chỉ sở hữu.
Amatanti nibbānaṃ.
Deathless: Nibbāna.
Amataṃ có nghĩa là Nibbāna.
Pāpuṇantīti adhigacchanti.
Attain: they reach and comprehend.
Pāpuṇanti có nghĩa là đạt được.
Teti ye tassa giraṃ dhammadesanaṃ suṇanti, te amataṃ pāpuṇantīti attho.
They: This means that those who listen to his words, the discourse on Dhamma, attain the Deathless.
Te có nghĩa là những ai nghe lời thuyết pháp của ngài, họ đạt đến bất tử; đó là ý nghĩa.
Bhagavā pana bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmunā āyācito dhammadesanāya buddhacakkhunā lokaṃ olokento attanā saha pabbajite tikoṭisaṅkhe jane upanissayasampanne disvā – ‘‘kattha nu kho te etarahi viharantī’’ti upadhārento subhavatīnagare sudassanuyyāne viharante disvā ākāsena gantvā sudassanuyyāne otari.
Having spent seven times seven days at the foot of the Bodhi tree, and being implored by Brahmā to teach the Dhamma, the Blessed One looked upon the world with his Buddha-eye. Seeing three crores of beings who had gone forth with him and were endowed with strong requisites, he pondered, "Where do they dwell now?" Discovering them dwelling in Sudassana pleasure grove in the city of Subhavatī, he went through the sky and descended into the Sudassana pleasure grove.
Đức Thế Tôn, sau khi trải qua bảy tuần tại cội Bồ đề, được Phạm Thiên thỉnh cầu thuyết pháp, đã dùng Phật nhãn quán sát thế gian, thấy ba mươi triệu người đã xuất gia cùng với ngài có đầy đủ nhân duyên, rồi tự hỏi: "Hiện giờ họ đang ở đâu?" Ngài thấy họ đang ở vườn Sudassana trong thành Subhavatī, bèn bay lên không trung và hạ xuống vườn Sudassana.
So tehi parivuto sadevamanussāya parisāya majjhe dhammacakkaṃ pavattesi.
Surrounded by them, he set the Wheel of Dhamma in motion in the midst of the assembly of gods and humans.
Được họ vây quanh, ngài đã chuyển Pháp luân giữa hội chúng gồm chư thiên và loài người.
Tattha koṭisatānaṃ paṭhamābhisamayo ahosi.
There, a hundred crores attained the first comprehension (of the Dhamma).
Tại đó, một trăm triệu vị đã chứng ngộ lần đầu tiên.
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Do đó, đã được nói:
Athāparena samayena osadhīnagaradvāre asanarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā asurehi durabhibhavane tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ nisinno temāsaṃ abhidhammavassaṃ vassāpayi.
Then, on another occasion, at the gate of the city of Osadhī, at the foot of an Asana tree, having performed the Twin Miracle (Yamakapāṭihāriya), he sat on the Paṇḍukambala stone seat in the Tāvatiṃsa realm, which is difficult for asuras to overcome, and caused the Abhidhamma rain to fall for three months.
Sau đó, vào một thời điểm khác, tại cổng thành Osadhī, dưới gốc cây asana, ngài đã thực hiện song hành thần thông (yamakapāṭihāriyaṃ), rồi ngồi trên tảng đá Paṇḍukambala ở cõi trời Tāvatiṃsa, nơi khó bị các A-tu-la xâm phạm, thuyết giảng Abhidhamma trong ba tháng mùa mưa.
Tadā asītidevatākoṭiyo abhisamiṃsu.
At that time, eighty crores of deities comprehended the Dhamma.
Lúc ấy, tám mươi triệu chư thiên đã chứng ngộ.
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Do đó, đã được nói:
Anomadassissapi bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ.
For the Blessed One Anomadassī, there were also three assemblies of disciples.
Đức Thế Tôn Anomadassī cũng có ba cuộc hội họp của các đệ tử.
Tattha soreyyanagare isidattassa rañño dhamme desiyamāne pasīditvā ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ aṭṭhannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi.
There, when the Dhamma was taught to King Isidatta in the city of Soreyya, he recited the Pātimokkha in the midst of eight hundred thousand Arahants who had gone forth with the "Come, Bhikkhu" ordination, having become delighted.
Tại đó, khi ngài thuyết pháp cho vua Isidatta ở thành Soreyya, tám trăm ngàn vị A-la-hán đã xuất gia theo lời "Ehi bhikkhu" (Hãy đến, Tỳ-kheo), và ngài đã tụng giới bổn (Pātimokkha) giữa họ.
Ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi.
This was the first assembly.
Đây là cuộc hội họp đầu tiên.
Rādhavatīnagare sundarindharassa nāma rañño dhamme desiyamāne ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ sattannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi.
When the Dhamma was taught to King Sundarindhara in the city of Rādhavatī, he recited the Pātimokkha in the midst of seven hundred thousand Arahants who had gone forth with the "Come, Bhikkhu" ordination.
Khi ngài thuyết pháp cho vua Sundarindhara ở thành Rādhavatī, bảy trăm ngàn vị A-la-hán đã xuất gia theo lời "Ehi bhikkhu", và ngài đã tụng giới bổn giữa họ.
Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
This was the second assembly.
Đây là cuộc hội họp thứ hai.
Puna soreyyanagareyeva soreyyaraññā saha ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ channaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi.
Again, in the city of Soreyya, he recited the Pātimokkha in the midst of six hundred thousand Arahants who had gone forth with the "Come, Bhikkhu" ordination, together with King Soreyya.
Lại nữa, cũng tại thành Soreyya, sáu trăm ngàn vị A-la-hán đã xuất gia theo lời "Ehi bhikkhu" cùng với vua Soreyya, và ngài đã tụng giới bổn giữa họ.
Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
This was the third assembly.
Đây là cuộc hội họp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Do đó, đã được nói:
Tattha tassāpi ca mahesinoti tassa mahesino anomadassissāpi.
Here, for that great seer too means for that great seer Anomadassī.
Trong đó, tassāpi ca mahesino có nghĩa là của vị Đại hiền giả Anomadassī ấy.
‘‘Tassāpi dvipaduttamo’’tipi pāṭho, tassapi dvipaduttamassāti attho.
The reading "tassāpi dvipaduttamo" also exists, meaning "for that foremost of bipeds too."
Cũng có bản đọc là ‘‘Tassāpi dvipaduttamo’’ (Bậc tối thượng trong loài hai chân của Ngài ấy), có nghĩa là của Bậc tối thượng trong loài hai chân ấy.
Lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ.
The grammatical rule should be understood from grammar texts.
Đặc điểm cần được lấy từ ngữ pháp học.
Abhiññābalappattānanti abhiññānaṃ balappattānaṃ, ciṇṇavasitāya khippanisantibhāvena abhiññāsu thirabhāvappattānanti attho.
Those who had attained powers of higher knowledge means those who had attained the power of higher knowledges, that is, those who had attained firmness in higher knowledges due to practiced mastery and swift discernment.
Abhiññābalappattānaṃ (đã đạt được sức mạnh của các thắng trí) có nghĩa là đã đạt được sức mạnh của các thắng trí, tức là nhờ sự thành thạo đã đạt được sự vững chắc trong các thắng trí với khả năng thấu hiểu nhanh chóng.
Pupphitānanti sabbaphāliphullabhāvena ativiya sobhaggappattānaṃ.
Blooming means having attained extreme beauty, being fully bloomed with all fruits and flowers.
Pupphitānaṃ (đã nở hoa) có nghĩa là đã đạt đến vẻ đẹp tuyệt vời với sự nở rộ hoàn toàn của tất cả các quả.
Vimuttiyāti arahattaphalavimuttiyā.
In liberation means with the liberation of the fruit of Arahantship.
Vimuttiyā (giải thoát) có nghĩa là giải thoát quả A-la-hán.
Anaṅgaṇānanti ettha ayaṃ aṅgaṇa-saddo katthaci kilesesu dissati.
Here, the word aṅgaṇa is sometimes seen in reference to defilements.
Trong từ Anaṅgaṇānaṃ này, từ aṅgaṇa đôi khi được thấy dùng cho các phiền não.
Yathāha – ‘‘tattha katamāni tīṇi aṅgaṇāni?
As it is said: “What are the three impurities (aṅgaṇāni) there?
Như đã nói: ‘‘Ở đây, ba aṅgaṇa là gì?
Rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924).
Greed is an impurity, hatred is an impurity, delusion is an impurity.”
Tham là aṅgaṇa, sân là aṅgaṇa, si là aṅgaṇa’’ (Vibha. 924).
‘‘Pāpakānaṃ kho etaṃ, āvuso, akusalānaṃ icchāvacarānaṃ adhivacanaṃ yadidaṃ aṅgaṇa’’nti (ma. ni. 1.60).
“Friend, this word ‘impurity’ (aṅgaṇa) is a designation for evil, unwholesome states, for objects of desire.”
‘‘Này hiền giả, đây là danh từ của những ác pháp, bất thiện pháp, những pháp thuộc phạm vi dục vọng, tức là aṅgaṇa’’ (Ma. Ni. 1.60).
Katthaci kismiñci male?
Sometimes in reference to some stain?
Đôi khi dùng cho một loại ô nhiễm nào đó?
Yathāha – ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’ti (ma. ni. 1.184).
As it is said: “He strives for the abandonment of that very dust or impurity.”
Như đã nói: ‘‘Người ấy nỗ lực để đoạn trừ bụi bẩn hoặc ô nhiễm ấy’’ (Ma. Ni. 1.184).
Katthaci tathārūpe bhūmibhāge ‘‘cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ rājaṅgaṇa’’nti.
Sometimes in reference to such a ground area, as in “cetiyaṅgaṇaṃ (shrine-ground), bodhiyaṅgaṇaṃ (Bodhi-tree ground), rājaṅgaṇaṃ (royal ground).”
Đôi khi dùng cho một khu vực đất như vậy: ‘‘Cetiyaṅgaṇaṃ (sân tháp), Bodhiyaṅgaṇaṃ (sân Bồ-đề), Rājaṅgaṇaṃ (sân vua)’’.
Idha pana kilesesu daṭṭhabbo.
But here, it should be understood in the sense of defilements.
Ở đây, cần hiểu là các phiền não.
Tasmā nikkilesānanti attho (ma. ni. aṭṭha. 1.57).
Therefore, it means ‘stainless’ or ‘free from defilements’.
Do đó, có nghĩa là không phiền não (Ma. Ni. Aṭṭha. 1.57).
Virajānanti tasseva vevacanaṃ.
Dust-free is a synonym for the same.
Virajānaṃ (không bụi bẩn) là đồng nghĩa với từ ấy.
Tapassinanti kilesakkhayakaro ariyamaggasaṅkhāto tapo yesaṃ atthi te tapassino, tesaṃ tapassīnaṃ, khīṇāsavānanti attho.
Ascetics means those who have ascetic practice (tapas) in the form of the noble path that destroys defilements are ascetics (tapassino). Thus, of those ascetics, the Destroyed-āsavas.
Tapassinaṃ (những bậc tu khổ hạnh) có nghĩa là những ai có sự tu hành được gọi là Thánh đạo, có khả năng diệt trừ các phiền não, thì họ là những bậc tu khổ hạnh, tức là những bậc đã diệt tận các lậu hoặc.
Tadā amhākaṃ bodhisatto eko mahesakkho yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati.
At that time, our Bodhisatta was a powerful Yakkha army general, mighty and glorious, the chief of many hundreds of thousands of crores of Yakkhas.
Khi ấy, Bồ-tát của chúng ta là một vị tướng Dạ-xoa có đại oai lực, đại thần thông, đại uy đức, là thủ lĩnh của hàng trăm ngàn vạn Dạ-xoa.
So ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā āgantvā paramaruciradassanaṃ sattaratanamayaṃ abhirucirarajanikaramaṇḍalasadisaṃ maṇḍapaṃ nimminitvā tattha sattāhaṃ mahādānaṃ buddhappamukhassa saṅghassa adāsi.
Hearing "A Buddha has arisen in the world," he came and created a pavilion of seven jewels, exceedingly beautiful to behold and resembling a delightful, radiant moon-disc, and there for seven days he offered a great alms-giving to the Saṅgha led by the Buddha.
Vị ấy nghe rằng ‘‘Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian’’, liền đến, tạo ra một giảng đường bằng bảy loại ngọc quý, có vẻ đẹp tuyệt diệu, giống như vầng trăng rạng rỡ, và ở đó trong bảy ngày đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Atha naṃ bhagavā bhattānumodanasamaye ‘‘anāgate kappasatasahassādhike ekasmiṃ asaṅkhyeyye atikkante gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi.
Then, at the time of giving thanks for the meal, the Blessed One declared to him, "In the future, after one incalculable eon (asaṅkhyeyya) and one hundred thousand aeons (kappas), a Buddha named Gotama will arise."
Sau đó, vào lúc thọ trai xong, Đức Thế Tôn đã thọ ký cho vị ấy rằng: ‘‘Trong tương lai, sau một A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một vị Phật tên là Gotama xuất hiện’’.
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì thế đã nói:
Tassa pana anomadassissa bhagavato candavatī nāma nagaraṃ ahosi, yasavā nāma rājā pitā, yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko, sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyu, sirimā nāma aggamahesī, upavāṇo nāmassa putto, dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
Furthermore, the city of that Fortunate One Anomadassī was named Candavatī; his father was King Yasavā, his mother was Yasodharā; Nisabha and Anoma were his two chief disciples; Varuṇa was his attendant; Sundarī and Sumanā were his two chief female disciples; the Bodhi tree was an Arjuna tree; his body was fifty-eight cubits high; his lifespan was one hundred thousand years; Sirimā was his chief queen; Upavāṇa was his son; he dwelt in the household for ten thousand years.
Thành phố của Đức Thế Tôn Anomadassī ấy tên là Candavatī, vua cha tên là Yasavā, mẹ tên là Yasodharā, hai vị Thượng thủ đệ tử là Nisabha và Anoma, thị giả tên là Varuṇa, hai vị Thượng thủ đệ tử nữ là Sundarī và Sumanā, cây Bồ-đề là cây Arjuna, thân Ngài cao năm mươi tám cánh tay, tuổi thọ là một trăm ngàn năm, vị hoàng hậu chính tên là Sirimā, con trai của Ngài tên là Upavāṇa, Ngài đã sống trong gia đình mười ngàn năm.
So sivikāyānena nikkhami.
He departed (from home) by palanquin.
Ngài đã xuất gia bằng xe kiệu.
Sivikāyānena gamanaṃ pana sobhitabuddhavaṃsavaṇṇanāya pāsādagamane vuttanayeneva veditabbaṃ.
His departure by palanquin should be understood in the same way as the departure from the palace mentioned in the description of Sobhita Buddha’s lineage.
Việc đi bằng xe kiệu cần được hiểu theo cách đã nói trong phần miêu tả về sự xuất gia của Đức Phật Sobhita.
Dhammako nāma rājā upaṭṭhāko.
His attendant was a king named Dhammaka.
Vua Dhammaka là thị giả.
Dhammārāme kira bhagavā vihāsīti.
It is said that the Fortunate One dwelt in the Dhammārāma.
Nghe nói Đức Thế Tôn đã trú tại Dhammārāma.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì thế đã nói:
Tattha pabhā niddhāvatīti tassa sarīrato pabhā nikkhamati.
Here, "radiance streamed forth" means that radiance emanated from his body.
Trong đó, pabhā niddhāvatī (hào quang tỏa ra) có nghĩa là hào quang phát ra từ thân Ngài.
Sarīrappabhā panassa niccakālaṃ dvādasayojanappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā tiṭṭhati.
His bodily radiance pervaded an area of twelve yojanas constantly.
Hào quang thân của Ngài luôn bao phủ một khu vực rộng mười hai dojana.
Yugāni tānīti aggasāvakayugādīni yugaḷāni.
"Those pairs" means the pairs of chief disciples and so on.
Yugāni tāni (những cặp ấy) là các cặp như cặp Thượng thủ đệ tử.
Sabbaṃ tamantarahitanti vuttappakāraṃ sabbampi aniccamukhaṃ paviṭṭhaṃ vinaṭṭhanti attho.
"All that has vanished" means that all those described entered the realm of impermanence and perished.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ (tất cả những điều đó đã biến mất) có nghĩa là tất cả những gì đã được nói đều đã đi vào cửa vô thường, đã bị hủy diệt.
‘‘Nanu rittakameva saṅkhārā’’tipi pāṭho, tassa nanu rittakā tucchakāyeva sabbe saṅkhārāti attho.
There is also the reading ‘‘Nanu rittakameva saṅkhārā’’ti (Are not conditioned phenomena indeed empty?), which means "Are not all conditioned phenomena indeed empty and vain?"
Cũng có bản đọc là ‘‘Nanu rittakameva saṅkhārā’’ (há chẳng phải các hành đều trống rỗng sao?), có nghĩa là há chẳng phải tất cả các hành đều trống rỗng, vô ích sao?
Ma-kāro padasandhikaro.
The particle ma connects the words.
Chữ ma là nối âm.
Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
In all the remaining verses, the meaning is self-evident.
Các bài kệ còn lại đều rõ ràng.
Imassa pana anomadassissa bhagavato santike sāriputto ca mahāmoggallāno cāti ime dve aggasāvakā aggasāvakabhāvatthāya paṇidhānamakaṃsu.
In the presence of this Fortunate One Anomadassī, the two chief disciples, Sāriputta and Mahāmoggallāna, made their aspiration for chief discipleship.
Trước Đức Thế Tôn Anomadassī này, hai vị Thượng thủ đệ tử là Sāriputta và Mahāmoggallāna đã phát nguyện để trở thành Thượng thủ đệ tử.
Imesaṃ pana therānaṃ vatthu cettha kathetabbaṃ.
The story of these Theras should also be told here.
Câu chuyện về các vị Trưởng lão này cũng nên được kể ở đây.
Mayā ganthavitthārabhayena na uddhaṭanti.
However, I have not included it here due to fear of prolixity of the text.
Nhưng vì sợ làm cho văn bản dài dòng, tôi không trích dẫn.