26. Catutthe cūḷabodhīti mahābodhiparibbājakattabhāvaṃ upādāya idha ‘‘cūḷabodhī’’ti samaññā āropitā, na pana imasmiṃ eva jātake (jā. 1.10.49 ādayo) attano jeṭṭhabhātikādino mahābodhissa sambhavatoti daṭṭhabbaṃ.
26. In the fourth, Cūḷabodhi: with reference to his existence as the ascetic Mahābodhi, the designation "Cūḷabodhi" is applied here. It should be understood that this is not because his elder brother and others named Mahābodhi existed in this very Jātaka.
26. Trong phần thứ tư, Cūḷabodhi—do thân phận là một du sĩ Đại Bồ Đề (Mahābodhi), ở đây đã được đặt tên là “Cūḷabodhi”, chứ không phải trong bản Jātaka này (Jā. 1.10.49 trở đi) có sự xuất hiện của Đại Bồ Đề là anh cả của mình, điều đó cần được hiểu.
Susīlavāti suṭṭhu sīlavā, sampannasīloti attho.
Of good virtue: exceedingly virtuous, meaning endowed with perfect virtue.
Susīlavā—nghĩa là người có giới hạnh tốt đẹp, người có giới hạnh viên mãn.
Bhavaṃ disvāna bhayatoti kāmādibhavaṃ bhāyitabbabhāvena passitvā.
Seeing existence as fearsome: having seen existence, such as that of sensual pleasure, as a thing to be feared.
Bhavaṃ disvāna bhayato—nghĩa là thấy các cõi hữu (kāma-bhava v.v.) là đáng sợ.
Nekkhammanti ettha ca-saddassa lopo daṭṭhabbo, tena ‘‘disvānā’’ti padaṃ ākaḍḍhīyati.
Renunciation: here, the elision of the particle "ca" should be noted; by it, the word "disvāna" is drawn in.
Nekkhammaṃ—ở đây cần hiểu là có sự lược bỏ của từ ‘ca’, do đó từ ‘disvāna’ được kéo theo.
Idaṃ vuttaṃ hoti – jātijarābyādhimaraṇaṃ apāyadukkhaṃ atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti imesaṃ aṭṭhannaṃ saṃvegavatthūnaṃ paccavekkhaṇena sabbampi kāmādibhedaṃ bhavaṃ saṃsārabhayato upaṭṭhahamānaṃ disvā nibbānaṃ tassa upāyabhūtā samathavipassanā tadupāyabhūtā ca pabbajjāti idaṃ tividhampi nekkhammaṃ anussavādisiddhena ñāṇacakkhunā tappaṭipakkhato disvā tāpasapabbajjūpagamanena anekādīnavākulā gahaṭṭhabhāvā abhinikkhamitvā gatoti.
This is what is said: having seen—by reflecting on these eight grounds for spiritual urgency: birth, old age, sickness, death, the suffering of the lower realms, suffering rooted in the round of existence in the past, suffering rooted in the round of existence in the future, and suffering in the present rooted in the search for food—that all existence, divided into sensual pleasure and so on, appears as a danger of saṃsāra, and having seen with the eye of wisdom established through hearing and so forth the three kinds of renunciation—nibbāna, the calm and insight that are its means, and the going forth that is the means to them—as the opposite of that, he departed from the householder's state, which is beset by many disadvantages, by undertaking the ascetic's going forth.
Điều này có nghĩa là: Bệnh tật, già, chết, khổ cảnh, khổ do luân hồi trong quá khứ, khổ do luân hồi trong tương lai, khổ do tìm kiếm thức ăn trong hiện tại—bằng cách quán xét tám đối tượng đáng sợ này, Ngài đã thấy tất cả các cõi hữu, bao gồm cả dục giới, v.v., đều đáng sợ trong luân hồi. Ngài đã thấy Niết Bàn, cùng với Samatha và Vipassanā là phương tiện đạt đến Niết Bàn, và sự xuất gia là phương tiện đạt đến đó—ba loại xuất gia này, bằng nhãn quan trí tuệ có được từ sự nghe biết, Ngài đã thấy chúng đối lập với luân hồi, và Ngài đã rời bỏ đời sống gia đình đầy rẫy vô số hiểm nguy bằng cách xuất gia làm khổ hạnh.
27. Dutiyikāti porāṇadutiyikā, gihikāle pajāpatibhūtā.
27. My companion: my former companion, who was my wife in the lay life.
27. Dutiyikā—người bạn đời cũ, người vợ khi còn là cư sĩ.
Kanakasannibhāti kañcanasannibhattacā.
Resembling gold: having skin the color of gold.
Kanakasannibhā—người có làn da giống như vàng ròng.
Vaṭṭe anapekkhāti saṃsāre nirālayā.
Without attachment to the round: without longing for saṃsāra.
Vaṭṭe anapekkhā—không còn chấp trước vào luân hồi.
Nekkhammaṃ abhinikkhamīti nekkhammatthāya gehato nikkhami, pabbajīti attho.
Went forth into renunciation: she went forth from the home for the sake of renunciation; meaning, she became an ascetic.
Nekkhammaṃ abhinikkhamī—nghĩa là rời bỏ gia đình để xuất gia, trở thành người tu sĩ.
28. Ālayanti sattā etenāti ālayo, taṇhā, tadabhāvena nirālayā.
28. That by which beings cling is clinging, which is craving; due to its absence, without clinging.
28. Ālaya—chúng sinh bám víu vào đó, đó là tham ái; do không có tham ái nên nirālayā (không chấp trước).
Tato eva ñātīsu taṇhābandhanassa chinnattā chinnabandhu.
For that very reason, because the bond of craving for relatives was cut, with bonds to kin severed.
Do đó, vì đã cắt đứt sợi dây tham ái đối với quyến thuộc nên chinnabandhu (đã cắt đứt quyến thuộc).
Evaṃ gihibandhanābhāvaṃ dassetvā idāni pabbajitānampi kesañci yaṃ hoti bandhanaṃ, tassāpi abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘anapekkhā kule gaṇe’’ti vuttaṃ.
Having thus shown the absence of the householder's bonds, now, to show the absence of that bond which even some of those who have gone forth have, it was said "unconcerned with family or group."
Sau khi chỉ ra sự không chấp trước vào đời sống gia đình như vậy, bây giờ để chỉ ra sự không chấp trước vào những ràng buộc mà một số người xuất gia vẫn còn, Ngài đã nói: “anapekkhā kule gaṇe” (không chấp trước vào gia đình hay đoàn thể).
Tattha kuleti upaṭṭhākakule.
Therein, with family means with a family of supporters.
Trong đó, kule—nghĩa là gia đình hộ độ.
Gaṇeti tāpasagaṇe, sesā brahmacārinoti vuccanti.
Or group means in a group of ascetics; the other holy-life practitioners are meant.
Gaṇe—nghĩa là đoàn thể khổ hạnh, những người còn lại được gọi là brahmacārī.
Upāgamunti ubhopi mayaṃ upāgamimhā.
We approached: both of us approached.
Upāgamuṃ—cả hai chúng tôi đã đến.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte imasmiṃ eva bhaddakappe bodhisatto brahmalokato cavitvā aññatarasmiṃ kāsigāme ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti.
Herein, this is the sequential story: In the past, during this same fortunate aeon, the Bodhisatta passed away from the Brahma-world and was reborn as the son of a brahmin of great wealth in a certain village in Kāsi.
Đây là câu chuyện tuần tự: Trong quá khứ, vào kiếp hiền này, Bồ-tát từ cõi Phạm thiên (brahmaloka) tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có tại một ngôi làng Kāsī.
Tassa nāmaggahaṇasamaye ‘‘bodhikumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu.
At the time of his naming ceremony, they gave him the name "Bodhikumāra."
Vào lễ đặt tên, ngài được đặt tên là “Bodhikumāra”.
Vayappattakāle panassa takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā paccāgatassa anicchamānakasseva mātāpitaro samajātikaṃ kulakumārikaṃ ānesuṃ.
When he came of age, after he had gone to Takkasilā, learned all the arts, and returned, his parents, against his will, brought him a young woman from a family of equal caste.
Khi đến tuổi trưởng thành, sau khi đến Takkasilā học tất cả các nghề và trở về, cha mẹ ngài đã cưới cho ngài một cô gái cùng đẳng cấp, mặc dù ngài không muốn.
Sāpi brahmalokacutāva uttamarūpadharā devaccharāpaṭibhāgā.
She too had passed away from the Brahma-world, possessed a supreme form, and was comparable to a celestial nymph.
Cô gái ấy cũng từ cõi Phạm thiên tái sinh, có dung mạo tuyệt vời như một tiên nữ (devaccharā).
Tesaṃ anicchamānānaṃ eva aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ kariṃsu.
They arranged the marriage between them, though both were unwilling.
Cha mẹ họ đã tổ chức hôn lễ cho họ, mặc dù cả hai đều không muốn.
Ubhinnampi pana nesaṃ kilesamudācāro na bhūtapubbo, sārāgavasena aññamaññaṃ olokanampi nāhosi, kā pana kathā itarasaṃsagge.
For both of them, however, there was never any defiled conduct; there was not even any looking at each other with passion, so what to say of other contact?
Nhưng đối với cả hai người họ, sự khởi lên của phiền não chưa từng xảy ra; ngay cả việc nhìn nhau một cách ái nhiễm cũng không có, huống chi là sự giao tiếp khác.
Evaṃ parisuddhasīlā ahesuṃ.
Thus they were of pure virtue.
Họ đã có giới hạnh thanh tịnh như vậy.
Aparabhāge mahāsatto mātāpitūsu kālaṃkatesu tesaṃ sarīrakiccaṃ katvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, tvaṃ imaṃ asītikoṭidhanaṃ gahetvā sukhena jīvāhī’’ti āha.
At a later time, after his parents had passed away, the Great Being performed their funeral rites, had her summoned, and said, "Good lady, take this wealth of eighty crores and live happily."
Sau đó, khi cha mẹ của vị Đại sĩ đã qua đời, sau khi lo liệu tang lễ cho họ, ngài cho gọi nàng đến và nói: “Này hiền thê, nàng hãy nhận số tài sản tám mươi crore này và sống an lạc.”
‘‘Tvaṃ pana ayyaputtā’’ti?
"And what about you, noble son?"
“Còn chàng thì sao, phu quân?”
‘‘Mayhaṃ dhanena kiccaṃ natthi, pabbajissāmī’’ti.
"I have no need for wealth; I will go forth."
“Ta không cần tài sản, ta sẽ xuất gia.”
‘‘Kiṃ pana pabbajjā itthīnampi na vaṭṭatī’’ti?
"Is not the going forth also suitable for women?"
“Vậy thì sự xuất gia không thích hợp cho phụ nữ sao?”
‘‘Vaṭṭati, bhadde’’ti.
"It is suitable, good lady."
“Thích hợp chứ, này hiền thê.”
‘‘Tena hi mayhampi dhanena kiccaṃ natthi, ahampi pabbajissāmī’’ti.
"In that case, I too have no need for wealth; I too will go forth."
“Vậy thì tôi cũng không cần tài sản, tôi cũng sẽ xuất gia.”
Te ubhopi sabbaṃ vibhavaṃ pariccajitvā mahādānaṃ datvā nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā pabbajitvā uñchācariyāya phalāphalehi yāpentā pabbajjāsukheneva dasa saṃvaccharāni vasitvā loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ carantā anupubbena bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasiṃsu.
Both of them, having renounced all their possessions, given great alms, and gone out, entered the forest and went forth. Sustaining themselves on wild fruits and roots obtained by gleaning, they lived for ten years in the happiness of the homeless life. Then, for the purpose of partaking of salt and sour food, they wandered through the country and in due course reached Bārāṇasī, where they dwelt in the royal park.
Cả hai người họ từ bỏ mọi tài sản, bố thí lớn, rồi rời bỏ gia đình, đi vào rừng, xuất gia. Họ sống bằng cách khất thực hoa quả trong mười năm với niềm an lạc của đời sống xuất gia. Sau đó, họ đi du hành khắp các vùng đất để tìm muối và đồ chua, rồi dần dần đến Bārāṇasī và trú ngụ trong vườn thượng uyển của vua.
Tena vuttaṃ ‘‘rājuyyāne vasāmubho’’ti.
Therefore it was said: "We both dwelt in the royal park."
Do đó đã nói: “Cả hai chúng tôi trú ngụ trong vườn thượng uyển của vua.”
30. Athekadivasaṃ rājā uyyānakīḷaṃ gato.
30. Then one day, the king went to the park for amusement.
30. Rồi một ngày nọ, nhà vua đi dạo vườn thượng uyển.
Uyyānassa ekapasse pabbajjāsukhena vītināmentānaṃ tesaṃ samīpaṭṭhānaṃ gantvā paramapāsādikaṃ uttamarūpadharaṃ paribbājikaṃ olokento kilesavasena paṭibaddhacitto hutvā bodhisattaṃ ‘‘ayaṃ te paribbājikā kiṃ hotī’’ti pucchi.
He went to the vicinity of those who were spending their time in the happiness of the homeless life in one part of the park. As he looked at the female ascetic, who was exceedingly graceful and possessed of supreme beauty, his mind became attached through defilement, and he asked the Bodhisatta, "What is this female ascetic to you?"
Ngài đi đến gần nơi hai người đang sống an lạc trong đời sống xuất gia ở một bên vườn thượng uyển. Khi nhìn thấy vị du sĩ nữ có hình dáng tuyệt đẹp, vô cùng khả ái, nhà vua liền bị ái nhiễm vướng mắc trong tâm. Ngài hỏi vị Bồ Tát: “Vị du sĩ nữ này là gì của ông?”
Tena ‘‘na ca kiñci hoti, kevalaṃ ekapabbajjāya pabbajitā, api ca kho pana gihikāle pādaparicārikā ahosī’’ti vutte rājā ‘‘ayaṃ kiretassa na kiñci hoti, api ca kho panassa gihikāle pādaparicārikā ahosi, yaṃnūnāhaṃ imaṃ antepuraṃ paveseyyaṃ, tenevassa imissā paṭipattiṃ jānissāmī’’ti andhabālo tattha attano paṭibaddhacittaṃ nivāretuṃ asakkonto aññataraṃ purisaṃ āṇāpesi ‘‘imaṃ paribbājikaṃ rājanivesanaṃ nehī’’ti.
When he replied, "She is nothing to me, but we simply went forth under the same homeless life; however, in the household life she was my wife," the foolish and blind king thought, "It seems she is nothing to him, but in the household life she was his wife. I should take her into the inner palace; by that I will know his disposition towards her." Unable to restrain his attached mind, he commanded a certain man, "Bring this female ascetic to the royal palace."
Khi vị ấy nói: “Nàng không là gì cả, chỉ là cùng xuất gia một giáo pháp. Hơn nữa, khi còn tại gia, nàng là người hầu chân của tôi,” nhà vua, một kẻ si mê, không thể kiềm chế tâm mình bị vướng mắc vào nàng, suy nghĩ: “Nàng này không là gì của ông ta cả, hơn nữa, khi còn tại gia, nàng là người hầu chân của ông ta. Hay là ta nên đưa nàng vào nội cung? Như vậy ta sẽ biết được hạnh của nàng.” Rồi nhà vua ra lệnh cho một người: “Hãy đưa vị du sĩ nữ này đến hoàng cung.”
So tassa paṭissuṇitvā ‘‘adhammo loke vattatī’’tiādīni vatvā paridevamānaṃ eva taṃ ādāya pāyāsi.
Having assented to him, that man took her, even as she was lamenting, saying, "An unrighteous thing is happening in the world," and so on, and departed.
Người ấy vâng lời nhà vua, rồi nói “Pháp bất thiện đang thịnh hành trên đời” và những lời tương tự, vừa than khóc vừa dẫn nàng đi.
Bodhisatto tassā paridevanasaddaṃ sutvā ekavāraṃ oloketvā puna na olokesi.
The Bodhisatta, hearing the sound of her lamentation, looked once, and then did not look again.
Vị Bồ Tát nghe tiếng than khóc của nàng, nhìn một lần rồi không nhìn nữa.
‘‘Sace panāhaṃ vāressāmi, tesu cittaṃ padosetvā mayhaṃ sīlassa antarāyo bhavissatī’’ti sīlapāramiṃyeva āvajjento nisīdi.
He sat reflecting only on the perfection of his virtue, thinking, "If I were to prevent them, my mind would become corrupted towards them, and there would be an obstacle to my virtue."
Ngài ngồi yên, quán tưởng đến Ba-la-mật về giới hạnh, nghĩ: “Nếu ta ngăn cản, tâm của họ sẽ bị ô nhiễm, và giới hạnh của ta sẽ bị chướng ngại.”
Tena vuttaṃ ‘‘uyyānadassanaṃ gantvā, rājā addasa brāhmaṇi’’ntiādi.
Therefore it was said: "Having gone to see the park, the king saw the brahmin lady," and so on.
Do đó đã nói: “Nhà vua đi dạo vườn thượng uyển, đã thấy vị Bà-la-môn nữ,” v.v.
32. Tissā sārattagadhitoti kāmarāgena sāratto hutvā paṭibaddho.
32. Infatuated and captivated by her means: being infatuated and attached through sensual lust.
32. Tissā sārattagadhito (Bị tham ái vướng mắc vào nàng): Bị tham ái dục vướng mắc.
Gāhāpetvāna ceṭaketi ceṭakehi gaṇhāpetvā ceṭake vā attano rājapurise āṇāpetvā taṃ paribbājikaṃ gaṇhāpetvā.
Having had her seized by servants means: having had her seized by servants, or having commanded his own royal men, he had that female ascetic seized.
Gāhāpetvāna ceṭake (Cho người hầu bắt): Cho người hầu bắt, hoặc ra lệnh cho các quan quân của mình bắt vị du sĩ nữ đó.
Nippīḷayanto balasāti taṃ anicchamānaṃ eva ākaḍḍhanaparikaḍḍhanādinā nippīḷayanto bādhento, tathāpi agacchantiṃ balasā balakkārena rājapurisehi gaṇhāpetvā attano antepuraṃ pavesesi.
Forcibly oppressing means: oppressing and tormenting her, who was unwilling, by dragging and pulling her, and so on. When she still would not go, he had her seized by his royal men by force and with violence, and made her enter his inner palace.
Nippīḷayanto balasā (Cưỡng bức bằng vũ lực): Cưỡng bức, làm phiền nàng bằng cách kéo lê, lôi kéo, v.v., mặc dù nàng không muốn đi. Ngay cả khi nàng không đi, nhà vua vẫn dùng vũ lực, cho các quan quân bắt nàng và đưa vào nội cung.
33. Odapattakiyāti udakapattaṃ āmasitvā gahitabhariyā odapattikā nāma, idaṃ vacanaṃ purāṇadutiyikābhāvena upalakkhaṇamattaṃ daṭṭhabbaṃ, sā panassa brāhmaṇavivāhavasena mātāpitūhi sampaṭipāditā, ‘‘odapattakiyā’’ti ca bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ.
33. Of the water-vessel wife means: a wife taken after touching a water vessel is called an odapattikā. This term should be seen as merely an indication of her being his former wife. She, however, was given to him by his parents according to the brahmin marriage rite. And "of the water-vessel wife" (odapattakiyā) is in the locative case indicating a state of being.
33. Odapattakiyā (Người vợ đã được cưới bằng cách chạm vào nước): Người vợ đã được cưới bằng cách chạm vào bình nước được gọi là odapattikā. Câu này chỉ là một dấu hiệu để chỉ ra rằng nàng là người vợ cũ. Nàng đã được cha mẹ sắp đặt hôn nhân theo phong tục Bà-la-môn. Và “odapattakiyā” là cách dùng ở thể định sở để chỉ sự hiện hữu.
Sahajāti pabbajjājātivasena sahajātā, tenevāha ‘‘ekasāsanī’’ti.
Born together means: born together through the birth of the homeless life. Therefore he said, "of one teaching."
Sahajā (Đồng sanh): Đồng sanh theo nghĩa xuất gia, do đó đã nói “ekasāsanī” (cùng giáo pháp).
‘‘Ekasāsanī’’ti ca idaṃ bhummatthe paccattaṃ, ekasāsaniyāti attho.
And "of one teaching" (ekasāsanī) here is in the accusative case with the meaning of the locative; the meaning is "in one teaching" (ekasāsaniyā).
Và “ekasāsanī” là cách dùng ở thể định sở, có nghĩa là ekasāsaniyā (người cùng giáo pháp).
Nayantiyāti nīyantiyā.
As she was being led away means: as she was being taken away.
Nayantiyā (Đang bị dẫn đi): Đang bị dẫn đi.
Kopo me upapajjathāti ayaṃ te gihikāle bhariyā brāhmaṇī sīlavatī, pabbajitakāle ca sabrahmacārinībhāvato sahajātā bhaginī, sā tuyhaṃ purato balakkārena ākaḍḍhitvā nīyati.
As to “May anger arise in me”: This virtuous brahmin woman was your wife in your lay life, and in your life as a renunciant, from being a fellow practitioner of the holy life, she is like a sister born with you. She is being dragged away by force in front of you.
Kopo me upapajjathā (Sự phẫn nộ khởi lên trong tôi): Vị Bà-la-môn nữ này là vợ của ông khi còn tại gia, có giới hạnh. Khi xuất gia, nàng là chị em đồng phạm hạnh, đồng sanh. Nàng đang bị kéo đi một cách thô bạo trước mặt ông.
‘‘Bodhibrāhmaṇa, kiṃ te purisabhāva’’nti purisamānena ussāhito cirakālasayito vammikabilato kenaci purisena ghaṭṭito ‘‘susū’’ti phaṇaṃ karonto āsiviso viya me cittato kopo sahasā vuṭṭhāsi.
Incited by manly pride with the words, “Brahmin Bodhi, what kind of manliness is this of yours?”, anger suddenly arose from my mind, like a venomous snake that has been sleeping for a long time in an anthill, which, when poked by some man, raises its hood with a hiss.
“Này Bà-la-môn Bodhi, phẩm chất nam nhi của ông là gì?” Với lòng kiêu hãnh của một người đàn ông, sự phẫn nộ bỗng nhiên trỗi dậy trong tâm tôi, như một con rắn hổ mang đã ngủ yên trong hang mối lâu ngày, bị ai đó chọc ghẹo, liền phì phì ngóc đầu lên.
34-5. Sahakope samuppanneti kopuppattiyā saha, tassa uppattisamanantaramevāti attho.
“With anger having arisen”: together with the arising of anger, meaning, immediately after its arising.
34-5. Sahakope samuppanne (Khi sự phẫn nộ vừa khởi lên): Cùng với sự khởi lên của phẫn nộ, nghĩa là ngay lập tức khi nó khởi lên.
Sīlabbatamanussarinti attano sīlapāramiṃ āvajjesiṃ.
“I recalled my virtue and vows”: I reflected on my perfection of sīla.
Sīlabbatamanussariṃ (Tôi đã quán tưởng đến giới hạnh của mình): Tôi đã quán tưởng đến Ba-la-mật về giới hạnh của mình.
Tattheva kopaṃ niggaṇhinti tasmiṃ eva āsane yathānisinnova taṃ kopaṃ nivāresiṃ.
“Right there I subdued that anger”: right on that seat, just as I was sitting, I restrained that anger.
Tattheva kopaṃ niggaṇhiṃ (Tôi đã kiềm chế sự phẫn nộ ngay tại đó): Tôi đã kiềm chế sự phẫn nộ ngay tại chỗ, vẫn giữ nguyên tư thế ngồi.
Nādāsiṃ vaḍḍhitūparīti tato ekavāruppattito upari uddhaṃ vaḍḍhituṃ na adāsiṃ.
“I did not allow it to grow further”: I did not allow it to grow further, that is, beyond that single arising.
Nādāsiṃ vaḍḍhitūparī (Tôi đã không cho phép nó tăng trưởng thêm): Tôi đã không cho phép nó tăng trưởng thêm sau khi nó đã khởi lên một lần.
Idaṃ vuttaṃ hoti – kope uppannamatte eva ‘‘nanu tvaṃ, bodhiparibbājaka, sabbapāramiyo pūretvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitukāmo, tassa te kimidaṃ sīlamattepi upakkhalanaṃ, tayidaṃ gunnaṃ khuramattodake osīdantassa mahāsamuddassa paratīraṃ gaṇhitukāmatā viya hotī’’ti attānaṃ paribhāsitvā paṭisaṅkhānabalena tasmiṃ eva khaṇe kopaṃ niggahetvā puna uppajjanavasenassa vaḍḍhituṃ na adāsinti.
This is what was said: As soon as anger arose, I rebuked myself, thinking, “Indeed, you, ascetic Bodhi, wish to fulfill all the perfections and awaken to the knowledge of omniscience. What is this stumbling of yours in mere sīla? This is like one who wishes to cross to the far shore of the great ocean sinking in water that is only as deep as a cow’s hoof.” Then, with the power of reflection, I subdued the anger in that very moment and did not allow it to grow by way of arising again.
Điều này có nghĩa là: Ngay khi sự phẫn nộ khởi lên, tôi đã tự quở trách mình: “Này du sĩ Bodhi, chẳng phải ông muốn hoàn thành tất cả các Ba-la-mật để chứng đắc Nhất thiết trí sao? Vậy thì tại sao ông lại vấp ngã ngay cả trong giới hạnh này? Điều này giống như việc muốn vượt qua đại dương của những con bò bị mắc kẹt trong vũng nước nông.” Bằng sức mạnh của sự quán xét, tôi đã kiềm chế sự phẫn nộ ngay lúc đó và không cho phép nó tăng trưởng thêm bằng cách khởi lên lần nữa.
Tenevāha ‘‘yadi naṃ brāhmaṇi’’ntiādi.
Therefore he said, “If that brahmin woman,” and so on.
Do đó đã nói: “Yadi naṃ brāhmaṇi” (Nếu vị Bà-la-môn nữ đó), v.v.
Tassattho – taṃ paribbājikaṃ brāhmaṇiṃ so rājā vā añño vā koci tiṇhāyapi nisitāya sattiyā koṭṭeyya, khaṇḍākhaṇḍikaṃ yadi chindeyya, evaṃ santepi sīlaṃ attano sīlapāramiṃ neva bhindeyyaṃ.
The meaning is this: if that king or anyone else were to strike that female ascetic with a spear sharpened even on a blade of grass, if they were to cut her into pieces, even so, I would not break my sīla, my perfection of sīla.
Ý nghĩa của câu đó là: Nếu nhà vua hoặc bất kỳ ai khác dùng một ngọn giáo sắc bén chém vị du sĩ nữ Bà-la-môn đó, nếu họ cắt nàng thành từng mảnh, ngay cả như vậy, tôi cũng sẽ không phá vỡ giới hạnh của mình.
Bodhiyā eva kāraṇā, sabbattha akhaṇḍitasīleneva sakkā sammāsambodhiṃ pāpuṇituṃ, na itarenāti.
For the sake of Awakening alone, for it is only by having sīla that is unbroken in every way that one can attain perfect and complete Awakening, not otherwise.
Chỉ vì Bồ-đề. Chỉ có thể đạt được Chánh Đẳng Chánh Giác với giới hạnh không bị phá vỡ ở mọi nơi, chứ không phải bằng cách khác.
36. Na me sā brāhmaṇī dessāti sā brāhmaṇī jātiyā gottena kulappadesena ācārasampattiyā ciraparicayena pabbajjādiguṇasampattiyā cāti sabbappakārena na me dessā na appiyā, etissā mama appiyabhāvo koci natthi.
“That brahmin woman is not hateful to me”: that brahmin woman is not hateful, not unloved by me in any way—by birth, by clan, by family lineage, by perfection of conduct, by long acquaintance, and by perfection in the qualities of renunciation and so on. There is no reason whatsoever for her to be unloved by me.
36. Na me sā brāhmaṇī dessā (Vị Bà-la-môn nữ đó không đáng ghét đối với tôi): Vị Bà-la-môn nữ đó không đáng ghét, không đáng ghét đối với tôi về mọi phương diện: về dòng dõi, gia tộc, xuất xứ, sự hoàn thiện trong hành vi, sự quen biết lâu năm và sự hoàn thiện trong các phẩm chất xuất gia. Không có bất kỳ điều gì về nàng mà tôi không yêu thích.
Napi me balaṃ na vijjatīti mayhampi balaṃ na na vijjati, atthi eva.
“Nor is it that I lack strength”: it is not that I do not have strength; I certainly do.
Napi me balaṃ na vijjatī (Cũng không phải tôi không có sức mạnh): Tôi cũng không phải không có sức mạnh, tôi có sức mạnh.
Ahaṃ nāgabalo thāmasampanno, icchamāno sahasā vuṭṭhahitvā taṃ ākaḍḍhante purise nippothetvā taṃ gahetvā yathicchitaṭṭhānaṃ gantuṃ samatthoti dasseti.
He shows: I have the strength of an elephant and am endowed with stamina; if I wished, I could suddenly stand up, overpower the men dragging her, take her, and go to any place I desired.
Ngài cho thấy rằng: Tôi có sức mạnh của voi, tôi mạnh mẽ. Nếu muốn, tôi có thể đứng dậy ngay lập tức, đánh bại những người đang kéo nàng, rồi đưa nàng đến nơi tôi muốn.
Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhanti tato paribbājikato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva mayhaṃ piyaṃ.
“Omniscience is dear to me”: a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times dearer to me than that female ascetic is the knowledge of omniscience itself.
Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ (Nhất thiết trí là điều tôi yêu quý): Nhất thiết trí quý giá hơn vị du sĩ nữ đó hàng trăm, hàng ngàn, hàng trăm ngàn lần đối với tôi.
Tasmā sīlānurakkhissanti tena kāraṇena sīlameva anurakkhissaṃ.
“Therefore I shall protect my sīla”: for that reason, I shall protect my sīla alone.
Tasmā sīlānurakkhissaṃ (Vì vậy tôi sẽ bảo vệ giới hạnh): Vì lý do đó, tôi sẽ bảo vệ giới hạnh.
Atha so rājā uyyāne papañcaṃ akatvāva sīghataraṃ gantvā taṃ paribbājikaṃ pakkosāpetvā mahantena yasena nimantesi.
Then that king, without tarrying in the park, went very quickly, had that female ascetic summoned, and honored her with great esteem.
Sau đó, nhà vua không gây ra rắc rối nào trong vườn thượng uyển, mà vội vàng đi gọi vị du sĩ nữ đó và mời nàng với sự trọng vọng lớn.
Sā yasassa aguṇaṃ pabbajjāya guṇaṃ attano bodhisattassa ca mahantaṃ bhogakkhandhaṃ pahāya saṃvegena pabbajitabhāvañca kathesi.
She spoke of the fault in esteem and the virtue of renunciation, and also of how our Bodhisatta, having abandoned a great mass of wealth, had gone forth out of spiritual urgency.
Nàng đã nói về sự không tốt của danh vọng, sự tốt đẹp của đời sống xuất gia, và việc nàng cùng vị Bồ Tát đã từ bỏ khối tài sản lớn để xuất gia với lòng cảm kích.
Rājā kenaci pariyāyena tassā manaṃ alabhanto cintesi – ‘‘ayaṃ paribbājikā sīlavatī kalyāṇadhammā, sopi paribbājako imāya ākaḍḍhitvā nīyamānāya na kiñci vippakāraṃ dassesi, sabbattha nirapekkhacitto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yaṃ evarūpesu guṇavantesu vippakāro, yaṃnūnāhaṃ imaṃ paribbājikaṃ gahetvā uyyānaṃ gantvā imaṃ, tañca paribbājakaṃ khamāpeyya’’nti?
The king, being unable to win her heart by any means, thought: “This female ascetic is virtuous and of noble character. And that ascetic, when she was being dragged away, showed no sign of agitation; his mind is detached in every respect. It is certainly not proper for me to mistreat such virtuous people. What if I were to take this female ascetic, go to the park, and ask for forgiveness from this ascetic and that one?”
Vua, vì không thể chiếm được trái tim của cô ấy bằng bất cứ cách nào, đã suy nghĩ: "Nữ du sĩ này có giới hạnh, có pháp lành. Vị du sĩ kia, khi cô ấy bị kéo đi, cũng không biểu lộ bất kỳ sự bất mãn nào, tâm hoàn toàn không dính mắc. Thật không phải lẽ chút nào khi ta làm điều bất mãn với những người có đức hạnh như vậy. Hay là ta nên đưa nữ du sĩ này đến khu vườn, rồi xin lỗi cô ấy và cả vị du sĩ kia?"
Evaṃ pana cintetvā ‘‘paribbājikaṃ uyyānaṃ ānethā’’ti purise āṇāpetvā sayaṃ paṭhamataraṃ gantvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘bho pabbajita, kiṃ mayā tāya paribbājikāya nīyamānāya kopo te uppajjitthā’’ti.
Having thought thus, he commanded his men, “Bring the female ascetic to the park,” and going ahead himself, he approached the Bodhisatta and asked, “Venerable renunciant, did anger arise in you when that female ascetic was being taken away by me?”
Suy nghĩ như vậy, vua ra lệnh cho người hầu: "Hãy đưa nữ du sĩ đến khu vườn!" Rồi tự mình đi trước, đến gần Bồ Tát và hỏi: "Này vị xuất gia, khi ta đưa nữ du sĩ đi, ngài có nổi giận không?"
Mahāsatto āha –
The Great Being said:
Đại sĩ nói:
Tattha uppajjīti ekavāraṃ uppajji, na puna uppajji.
Therein, arose means it arose once, it did not arise again.
Trong đó, uppajjī (đã sanh khởi) nghĩa là sanh khởi một lần, không sanh khởi lại nữa.
Na muccitthāti kāyavacīvikāruppādanavasena pana na muccittha, na naṃ bahi pavattituṃ vissajjesinti attho.
Was not released means it was not released by way of producing bodily or verbal misconduct; the meaning is, I did not let it manifest externally.
Na muccitthā (không thoát ra) nghĩa là không thoát ra dưới dạng biểu hiện hành động thân hay lời nói; ý nói không cho nó biểu hiện ra bên ngoài.
Rajaṃva vipulā vuṭṭhīti yathā nāma gimhānaṃ pacchime māse uppannaṃ rajaṃ vipulā akālavuṭṭhidhārā ṭhānaso nivāreti, evaṃ taṃ vūpasamento nivārayiṃ, nivāresinti attho.
Like a great rain on dust means just as a great, unseasonal downpour of rain settles dust that has arisen in the last month of the hot season on the spot, so too, pacifying it, I restrained, the meaning is, I restrained it.
Rajaṃva vipulā vuṭṭhī (như trận mưa lớn dứt sạch bụi) nghĩa là, ví như bụi bặm sanh khởi vào tháng cuối mùa hè bị trận mưa lớn bất ngờ dập tắt tại chỗ, thì cũng như vậy, tôi đã dập tắt nó, đã chế ngự nó.
Tattha na passatīti attatthampi na passati, pageva paratthaṃ.
Therein, one does not see means one does not see one's own welfare, let alone the welfare of others.
Trong đó, na passatī (không thấy) nghĩa là không thấy lợi ích của mình, huống chi lợi ích của người khác.
Sādhu passatīti attatthaṃ paratthaṃ ubhayatthañca sammadeva passati.
One sees well means one sees one's own welfare, the welfare of others, and the welfare of both, perfectly.
Sādhu passatī (thấy rõ) nghĩa là thấy rõ lợi ích của mình, của người khác và cả hai.
Dummedhagocaroti nippaññānaṃ visayabhūto, nippañño vā gocaro āhāro indhanaṃ etassāti dummedhagocaro.
The resort of the foolish means it is the domain of the unwise; or, the unwise are the resort, food, and fuel for it, thus it is the resort of the foolish.
Dummedhagocaro (đối tượng của kẻ ngu si) nghĩa là đối tượng của những người không có trí tuệ, hoặc là nơi nương tựa, thức ăn, nhiên liệu của kẻ không có trí tuệ.
Dukkhamesinoti dukkhaṃ icchantā.
Who seek one's suffering means those who desire one's suffering.
Dukkhamesino (mong cầu đau khổ) nghĩa là những kẻ mong muốn đau khổ.
Sadatthanti attano atthaṃ vuḍḍhiṃ.
One's own welfare means one's own benefit and growth.
Sadatthaṃ (lợi ích của mình) nghĩa là sự tăng trưởng của bản thân.
Parakkareti apaneyya vināseyya.
Destroys means one would remove, one would destroy.
Parakkare (hủy hoại) nghĩa là loại bỏ, phá hủy.
Sabhīmasenoti so bhīmāya bhayajananiyā mahatiyā kilesasenāya samannāgato.
That terrible means endowed with a fearsome, terrifying, great army of defilements.
Sabhīmaseno (hung bạo) nghĩa là được trang bị một đạo quân phiền não lớn lao, đáng sợ, gây kinh hoàng.
Pamaddīti balavabhāvena satte pamaddanasīlo.
Crushing means, due to its power, it has the nature of crushing beings.
Pamaddī (tàn phá) nghĩa là có thói quen tàn phá chúng sanh bằng sức mạnh.
Na me amuccathāti mama santikā mokkhaṃ na labhi, abbhantare eva damito, nibbisevano katoti attho.
Was not released from me means it did not obtain release from my presence; the meaning is, it was tamed right within, it was made ineffective.
Na me amuccathā (đã không thoát ra khỏi tôi) nghĩa là không thoát ra khỏi tôi, đã bị chế ngự bên trong, đã bị loại bỏ; đó là ý nghĩa.
Khīraṃ viya vā muhuttaṃ dadhibhāvena cittena patiṭṭhahitthātipi attho.
Or, the meaning is also that it became established in the mind for a moment, like milk turning into curds.
Hoặc cũng có nghĩa là, như sữa trong chốc lát trở thành sữa đông, nó đã an trú trong tâm.
Manthamānasminti araṇisahite mathiyamāne.
Is being drilled means when the fire-sticks are being rubbed together.
Manthamānasmiṃ (khi cọ xát) nghĩa là khi cọ xát với que tạo lửa.
‘‘Mathamānasmi’’ntipi pāṭho.
"Mathamānasmi" is also a reading.
Cũng có bản đọc là "mathamānasmiṃ".
Yasmāti yato kaṭṭhā.
From which means from which wood.
Yasmā (từ đó) nghĩa là từ thanh củi đó.
Ginīti aggi.
Fire means aggi (fire).
Ginī (lửa) nghĩa là ngọn lửa.
Bālassa avijānatoti bālassa ajānantassa.
Of a foolish, ignorant person means of a foolish person who does not know.
Bālassa avijānato (kẻ khờ dại không hiểu biết) nghĩa là đối với kẻ khờ dại, không hiểu biết.
Sārambhā jāyateti karaṇuttariyakaraṇalakkhaṇā sārambhā araṇimanthanato viya pāvako kodho jāyate.
Is born from contention means anger is born from contention, which is characterized by acting with competitiveness, like fire from the drilling of fire-sticks.
Sārambhā jāyate (sanh ra từ sự cọ xát) nghĩa là sự giận dữ, như lửa sanh ra từ sự cọ xát que tạo lửa, sanh ra từ sự cọ xát, biểu hiện của việc làm vượt quá giới hạn.
Sapi tenevāti sopi bālo teneva kodhena kaṭṭhaṃ viya agginā ḍayhati.
And he himself by it means that foolish person himself is burned by that very anger, like wood by fire.
Sapi tenevā (chính nó) nghĩa là chính kẻ ngu si đó bị đốt cháy bởi cơn giận đó, như củi bị đốt cháy bởi lửa.
Anindho dhūmaketūvāti anindhano aggi viya.
Like a fire without fuel means like a fire that has no fuel.
Anindho dhūmaketūva (như lửa không khói) nghĩa là như lửa không có nhiên liệu.
Tassāti tassa adhivāsanakhantiyā samannāgatassa puggalassa sukkapakkhe cando viya laddho, yaso aparāparaṃ āpūratīti.
His means for that person endowed with patient endurance, the fame he has gained increases further and further, like the moon in the bright fortnight.
Tassā (của người ấy) nghĩa là danh tiếng của người có khả năng nhẫn nhịn, yaso (danh tiếng) āpūratī (được viên mãn) liên tục, như mặt trăng sukkapakkhe (trong đêm sáng).
Rājā mahāsattassa dhammakathaṃ sutvā mahāpurisaṃ paribbājikampi rājagehato āgataṃ khamāpetvā ‘‘tumhe pabbajjāsukhaṃ anubhavantā idheva uyyāne vasatha, ahaṃ vo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ karissāmī’’ti vatvā vanditvā pakkāmi.
Having heard the Great Being's Dhamma talk, the king asked for forgiveness from the great being and also from the female ascetic who had come from the royal palace. He said, "While you are experiencing the happiness of the ascetic life, reside right here in the park. I will provide you with righteous protection, guard, and security." Then, having paid his respects, he departed.
Vua nghe pháp thoại của Đại sĩ, đã xin lỗi Đại nhân và cả nữ du sĩ vừa từ hoàng cung đến, rồi nói: "Hai ngài hãy an trú tại khu vườn này để hưởng sự an lạc xuất gia, tôi sẽ bảo vệ, che chở và giữ gìn các ngài theo chánh pháp." Nói xong, vua đảnh lễ và rời đi.
Te ubhopi tattheva vasiṃsu.
Both of them resided right there.
Cả hai vị đều sống ở đó.
Aparabhāge paribbājikā kālamakāsi.
Later, the female ascetic passed away.
Sau đó, nữ du sĩ qua đời.
Bodhisatto himavantaṃ pavisitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā āyupariyosāne brahmalokaparāyano ahosi.
The Bodhisatta entered the Himalayas, developed the jhānas and abhiññās, and at the end of his life, was destined for the Brahma world.
Bồ Tát đi vào Hy Mã Lạp Sơn, thành tựu các thiền định và thắng trí, khi hết tuổi thọ, ngài tái sanh vào cõi Phạm thiên.
Tassa idhāpi yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here also, his remaining perfections should be determined as is appropriate.
Trong câu chuyện này, các ba-la-mật còn lại của ngài cũng cần được xác định một cách thích đáng.
Tathā mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ gehato nikkhamanaṃ, tathā nikkhamitvā pabbajitassa bahujanasammatassa sato paramappicchatāya kulesu ca gaṇesu ca alaggatā, accantameva lābhasakkārajigucchāya pavivekābhirati, atisayavatī ca abhisallekhavutti, tathārūpāya sīlavatiyā kalyāṇadhammāya paribbājikāya ananuññātā attano purato balakkārena parāmasiyamānāya sīlapāramiṃ āvajjetvā vikārānāpatti, katāparādhe ca tasmiṃ rājini upagate hitacittataṃ mettacittataṃ upaṭṭhapetvā diṭṭhadhammikasamparāyikehi samanusāsananti evamādayo idha mahāpurisassa guṇānubhāvā vibhāvetabbā.
Thus, the departure from the household life, similar to the Great Renunciation, by abandoning a great mass of wealth and a great circle of relatives; thus, having gone forth and become ordained, though esteemed by many people, his non-attachment to families and groups due to his supreme contentment; his delight in seclusion due to his utter disgust for gain, honor, and renown; his exceedingly austere practice; his not showing any sign of agitation by reflecting on his perfection of virtue when a virtuous female wanderer of good character, without her consent, was being forcibly touched in front of him; and when that king who had committed the offense approached, his establishing a mind of welfare and a mind of loving-kindness and admonishing him with things pertaining to this life and the next—these and other such demonstrations of the Great Being's virtues should be clarified here.
Chẳng hạn như việc từ bỏ khối tài sản lớn và vòng thân quyến đông đảo, việc xuất gia khỏi gia đình tương tự như cuộc Đại Xuất Gia; việc sau khi xuất gia, dù được nhiều người kính trọng, vẫn giữ tâm vô cùng thiểu dục, không dính mắc vào các gia đình hay đoàn thể; việc vô cùng ghê tởm lợi lộc và sự cung kính, yêu thích sự độc cư; lối sống thanh tịnh hóa vượt trội; việc không nổi giận khi nữ du sĩ có giới hạnh và pháp lành như vậy bị cưỡng bức kéo đi trước mặt mình, do quán tưởng đến ba-la-mật về giới; và khi vị vua đã phạm lỗi đến xin lỗi, ngài đã an lập tâm từ ái, tâm thiện lành, và khuyên nhủ về lợi ích hiện tại và tương lai; những điều như vậy là những đức hạnh và năng lực của Đại nhân cần được làm rõ ở đây.
Tenetaṃ vuccati ‘‘evaṃ acchariyā hete…pe… dhammassa anudhammato’’ti.
Therefore it is said: “Thus these are wonderful… and so on… in accordance with the Dhamma.”
Vì vậy, có câu nói: "Thật hy hữu thay những điều này... và sự tùy thuận theo Chánh pháp."
37. Pañcame mahiṃso pavanacārakoti mahāvanacārī vanamahiṃso yadā homīti yojanā.
37. In the fifth, a buffalo, a forest-roamer: a great forest-roaming, wild buffalo. The connection is: when I was.
37. Trong câu thứ năm, mahiṃso pavanacārako (trâu rừng đi trong rừng lớn) được ghép với yadā homī (khi tôi là) để thành ý nghĩa: khi tôi là con trâu rừng đi trong rừng lớn.
Pavaḍḍhakāyoti vayasampattiyā aṅgapaccaṅgānañca thūlabhāvena abhivaḍḍhakāyo.
With a developed body: with a body that had grown large due to reaching maturity and the thickness of his limbs.
Pavaḍḍhakāyo (thân thể lớn mạnh) nghĩa là thân thể phát triển lớn mạnh do đạt đến tuổi trưởng thành và các chi thể trở nên to lớn.
Balavāti mahābalo thāmasampanno.
Strong: of great strength, endowed with stamina.
Balavā (mạnh mẽ) nghĩa là có sức mạnh lớn, đầy đủ sức lực.
Mahantoti vipulasarīro.
Great: of immense body.
Mahanto (to lớn) nghĩa là thân thể rộng lớn.
Hatthikalabhappamāṇo kira tadā bodhisattassa kāyo hoti.
At that time, the Bodhisatta’s body was, it is said, the size of a young elephant.
Khi đó, thân thể của Bồ Tát được cho là to lớn như một con voi con.
Bhīmadassanoti mahāsarīratāya vanamahiṃsajātitāya ca sīlaṃ ajānantānaṃ bhayaṃ jananato bhayānakadassano.
Of fearsome appearance: of fearsome appearance because he generated fear in those who did not know his virtue, due to his great body and his birth as a wild buffalo.
Bhīmadassano (có vẻ ngoài đáng sợ) nghĩa là có vẻ ngoài đáng sợ do thân hình to lớn và thuộc loài trâu rừng, gây sợ hãi cho những kẻ không biết đến giới hạnh của ngài.
39. Vicarantoti vihāraphāsukaṃ vīmaṃsituṃ vicaranto.
39. Wandering: wandering to investigate a comfortable dwelling.
39. Vicaranto (đi lang thang) nghĩa là đi lang thang để tìm nơi an trú thuận tiện.
Ṭhānaṃ addasa bhaddakanti evaṃ vicaranto tasmiṃ mahāraññe bhaddakaṃ mayhaṃ phāsukaṃ rukkhamūlaṭṭhānaṃ addakkhiṃ.
I saw a good place: thus wandering, in that great forest I saw a good place at the foot of a tree that was comfortable for me.
Ṭhānaṃ addasa bhaddakaṃ (tôi đã thấy một nơi tốt đẹp) nghĩa là khi đi lang thang như vậy, tôi đã thấy một gốc cây thuận tiện, tốt đẹp cho tôi trong khu rừng lớn đó.
Disvā ca taṃ ṭhānaṃ upagantvāna, tiṭṭhāmi ca sayāmi ca gocaraṃ gahetvā divā taṃ rukkhamūlaṭṭhānaṃ gantvā ṭhānasayanehi vītināmemīti dasseti.
And having seen it, having gone to that place, I both stand and lie down: he shows that after gathering his food, he goes to that place at the foot of the tree during the day and passes the time by standing and lying down.
Và sau khi thấy taṃ ṭhānaṃ upagantvāna, tiṭṭhāmi ca sayāmi ca (đến nơi đó, tôi đứng và nằm), điều này cho thấy rằng sau khi tìm thức ăn, tôi đến gốc cây đó vào ban ngày và trải qua thời gian bằng cách đứng và nằm.
40. Tadā kira bodhisatto himavantappadese mahiṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto thāmasampanno mahāsarīro hatthikalabhappamāṇo pabbatapādapabbhāragiriduggavanaghaṭādīsu vicaranto ekaṃ phāsukaṃ mahārukkhamūlaṃ disvā gocaraṃ gahetvā divā tattha vasati.
40. At that time, it is said, the Bodhisatta was reborn in the womb of a buffalo in the region of the Himālaya. Having come of age, endowed with stamina, with a great body the size of a young elephant, while wandering among mountain foothills, slopes, rugged peaks, and forest thickets, he saw a comfortable place at the foot of a great tree and dwelt there during the day after gathering his food.
Khi đó, Bồ Tát tái sanh vào loài trâu rừng ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, khi trưởng thành, ngài có sức mạnh và thân hình to lớn như một con voi con. Ngài đi lang thang ở các vách núi, hang động, khe núi, rừng rậm dưới chân núi, và tìm thấy một gốc cây lớn thuận tiện. Sau khi tìm thức ăn, ngài ở đó vào ban ngày.
Atheko lolamakkaṭo rukkhā otaritvā mahāsattassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā uccārapassāvaṃ katvā siṅgesu gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe gahetvā dolāyanto kīḷi.
Then a greedy monkey, descending from the tree, climbed onto the Great Being’s back, urinated and defecated, grabbed his horns and dangled from them, and played, swinging by holding onto his tail.
Rồi một con khỉ tham lam nhảy từ trên cây xuống, leo lên lưng Đại sĩ, phóng uế, rồi nắm sừng đu đưa, nắm đuôi kéo qua kéo lại để đùa giỡn.
Bodhisatto khantimettānuddayasampadāya taṃ tassa anācāraṃ na manasākāsi.
The Bodhisatta, through his endowment with patience, loving-kindness, and compassion, paid no mind to that misconduct of his.
Bồ Tát, với sự viên mãn về nhẫn nại, từ bi và lòng trắc ẩn, đã không để tâm đến hành vi bất kính đó của nó.
Makkaṭo punappunaṃ tatheva karoti.
The monkey did the same thing again and again.
Con khỉ lại tiếp tục làm như vậy nhiều lần.
Tena vuttaṃ ‘‘athettha kapi māgantvā’’tiādi.
Therefore it was said: “Then a monkey, coming here,” and so on.
Do đó đã nói: “athettha kapi māgantvā” (Rồi một con khỉ đến đó), v.v.
Tattha kapi māgantvāti kapi āgantvā, ma-kāro padasandhikaro.
Therein, a monkey, coming here: a monkey came; the syllable ‘ma’ is for euphonic conjunction.
Trong đó, kapi māgantvā có nghĩa là kapi āgantvā (con khỉ đến), âm “ma” là âm nối giữa các từ.
Pāpoti lāmako.
Wicked: base.
Pāpo (Ác): Xấu xa.
Anariyoti anaye iriyanena aye ca na iriyanena anariyo, nihīnācāroti attho.
Ignoble: ignoble by conducting himself improperly and not conducting himself properly; the meaning is, of low conduct.
Anariyo (kẻ bất thiện) nghĩa là hành động không đúng đắn và không hành động đúng đắn, là kẻ bất thiện. Nghĩa là kẻ có hành vi thấp kém.
Lahūti lolo.
Fickle: greedy.
Lahū (nhẹ dạ) nghĩa là lanh chanh.
Khandheti khandhappadese.
On the back: on the region of the back.
Khandhe (trên vai) nghĩa là trên vùng vai.
Muttetīti passāvaṃ karoti.
Urinates: passes urine.
Muttetī (tiểu tiện) nghĩa là đi tiểu.
Ohadetīti karīsaṃ ossajjati.
Defecates: drops dung.
Ohadetī (đại tiện) nghĩa là đi đại tiện.
Tanti taṃ maṃ, tadā mahiṃsabhūtaṃ maṃ.
Me: that me, me who was a buffalo at that time.
Taṃ (tôi) nghĩa là tôi, lúc đó là tôi trong thân con trâu nước (mahiṃsa).
41. Sakimpi divasanti ekadivasampi dūseti maṃ sabbakālampi.
41. Even for a single day: he defiles me even for a single day, at all times.
41. Sakimpi divasaṃ (dù chỉ một ngày) nghĩa là dù chỉ một ngày, nó vẫn làm ô uế tôi mọi lúc.
Tenāha ‘‘dūseti maṃ sabbakāla’’nti.
Therefore he said: “defiles me at all times.”
Vì vậy, đã nói: “làm ô uế tôi mọi lúc”.
Na kevalañca dutiyatatiyacatutthadivasamattaṃ, atha kho sabbakālampi maṃ passāvādīhi dūseti.
Not just for a second, third, or fourth day, but he defiles me with urine and so on at all times.
Không chỉ vào ngày thứ hai, thứ ba, thứ tư, mà còn làm ô uế tôi bằng nước tiểu và những thứ khác mọi lúc.
Yadā yadā muttādīni kātukāmo, tadā tadā mayhameva upari karotīti dasseti.
He shows that whenever he wanted to urinate and so on, he did it right on top of me.
Giải thích rằng bất cứ khi nào nó muốn đi tiểu hoặc làm những việc khác, nó đều làm trên người tôi.
Upaddutoti bādhito, tena siṅgesu olambanādinā muttādiasucimakkhaṇena tassa ca apaharaṇatthaṃ anekavāraṃ siṅgakoṭīhi vālaggena ca anekavāraṃ kaddamapaṃsumissakaṃ udakaṃ siñcitvā dhovanena ca nippīḷito homīti attho.
Upadduto means afflicted. The meaning is: I am oppressed by him through his hanging on my horns and so on, by his smearing me with impurities such as urine, and by my having to wash myself many times to remove it by sprinkling water mixed with mud and dust with the tips of my horns and the tip of my tail.
Upadduto (bị quấy nhiễu) nghĩa là bị làm phiền. Nghĩa là tôi bị áp bức bởi việc nó bám vào sừng, làm ô uế bằng nước tiểu và những chất bẩn khác, và để loại bỏ chúng, tôi phải nhiều lần dùng đầu sừng và đuôi để hất nước bùn đất lên người để rửa sạch.
43. Evaṃ vutte tadā yakkheti tadā tasmiṃ kāle tasmiṃ yakkhe evaṃ vutte sati.
43. Evaṃ vutte tadā yakkhe means when that yakkha had spoken thus at that time.
43. Evaṃ vutte tadā yakkhe (khi Dạ Xoa nói như vậy) nghĩa là vào lúc đó, khi Dạ Xoa nói như vậy.
Ahaṃ taṃ idamabravinti ahaṃ taṃ yakkhaṃ idaṃ idāni vakkhamānaṃ abraviṃ abhāsiṃ.
Ahaṃ taṃ idamabravin means I spoke, I said this, which is now about to be spoken, to that yakkha.
Ahaṃ taṃ idamabraviṃ (tôi nói với Dạ Xoa điều này) nghĩa là tôi nói với Dạ Xoa điều sẽ được nói ra bây giờ.
Kuṇapenāti kilesāsucipaggharaṇena sucijātikānaṃ sādhūnaṃ paramajigucchanīyatāya atiduggandhavāyanena ca kuṇapasadisatāya kuṇapena.
Kuṇapena means by what is like a corpse, because it is extremely disgusting to pure-natured virtuous ones due to the oozing of defiling impurities, and because it emits a very foul smell.
Kuṇapena (bằng xác chết) nghĩa là giống như xác chết vì sự rỉ chảy của các phiền não bất tịnh, và vì mùi hôi thối cực độ khiến những người tốt có dòng dõi thanh tịnh ghê tởm.
Pāpenāti pāṇātipātapāpena.
Pāpenā means by the evil of destroying life.
Pāpena (bằng điều ác) nghĩa là bằng tội sát sinh.
Anariyenāti anariyānaṃ asādhūnaṃ māgavikanesādādīnaṃ hīnapurisānaṃ dhammattā anariyena, kiṃ kena kāraṇena, tvaṃ devate maṃ makkhesi, ayuttaṃ tayā vuttaṃ maṃ pāpe niyojentiyāti dasseti.
Anariyenā means by what is ignoble, because it is the nature of ignoble, unvirtuous, base men such as hunters and fowlers. Kiṃ, for what reason, tvaṃ, O devatā, maṃ makkhesi; he shows: “What you have said is improper, as you are urging me towards evil.”
Anariyenā (bằng kẻ bất thiện) nghĩa là bằng kẻ bất thiện, vì đó là bản chất của những người thấp kém, những người bất thiện như thợ săn và người đánh cá. Kiṃ (tại sao) vì lý do gì, tvaṃ (ngươi), hỡi vị thiên, maṃ makkhesi (làm ô uế tôi), điều ngươi nói là không phù hợp khi xúi giục tôi làm điều ác.
44. Idāni tasmiṃ pāpadhamme ādīnavaṃ pakāsento ‘‘yadiha’’ntiādimāha.
44. Now, showing the danger in that evil thing, he said ‘‘yadiha’’ and so on.
44. Bây giờ, để bày tỏ sự nguy hiểm trong pháp ác đó, đã nói “yadihaṃ” và những câu tiếp theo.
Tassattho – bhadde devate, ahaṃ tassa yadi kujjheyyaṃ, tatopi lāmakataro bhaveyyaṃ.
The meaning of that is: Good devatā, if I were to get angry at him, I would become even more base than him.
Ý nghĩa của câu đó là: “Hỡi vị thiên hiền lành, nếu tôi nổi giận với nó, tôi sẽ trở nên tệ hơn.”
Yena hi adhammacaraṇena so bālamakkaṭo nihīno nāma jāto, sace panāhaṃ tatopi balavataraṃ pāpadhammaṃ careyyaṃ, nanu tena tato pāpataro bhaveyyaṃ, aṭṭhānañcetaṃ yadihaṃ idhalokaparalokaṃ taduttari ca jānitvā ṭhito ekanteneva parahitāya paṭipanno evarūpaṃ pāpadhammaṃ careyyanti.
For by that unrighteous conduct the foolish monkey has become what is called base; but if I were to practice an even more powerful evil thing than that, would I not thereby become more evil than him? And it is impossible that I, who stand knowing this world, the next world, and what is beyond, and am solely devoted to the welfare of others, should practice such an evil thing.
Nếu tôi thực hành một pháp ác mạnh hơn pháp ác mà con khỉ ngu dốt đó đã trở nên thấp kém, thì chẳng phải tôi sẽ trở nên tệ hơn sao? Và điều này là không thể, nếu tôi, người đã biết thế giới này và thế giới sau, và hơn thế nữa, người luôn hướng đến lợi ích của người khác, lại thực hành một pháp ác như vậy.
Kiñca bhiyyo – sīlañca me pabhijjeyyāti ahañceva kho pana evarūpaṃ pāpaṃ kareyyaṃ, mayhaṃ sīlapāramī khaṇḍitā siyā.
Furthermore: sīlañca me pabhijjeyyā means if I were to do such an evil thing, my perfection of virtue would be broken.
Hơn nữa: Sīlañca me pabhijjeyyā (giới của tôi sẽ bị phá vỡ) nghĩa là nếu tôi làm điều ác như vậy, Ba-la-mật về giới của tôi sẽ bị tổn hại.
Viññū ca garaheyyu manti paṇḍitā ca devamanussā maṃ garaheyyuṃ ‘‘passatha, bho, ayaṃ bodhisatto bodhipariyesanaṃ caramāno evarūpaṃ pāpaṃ akāsī’’ti.
Viññū ca garaheyyu man means and wise devas and humans would blame me, saying: “Look, sirs, this Bodhisatta, while striving for enlightenment, has done such an evil thing.”
Viññū ca garaheyyu maṃ (và những người trí sẽ chỉ trích tôi) nghĩa là những người trí, cả chư thiên và loài người, sẽ chỉ trích tôi: “Hãy xem, này chư vị, Bồ Tát này khi đang tìm kiếm sự giác ngộ lại làm điều ác như vậy!”
45. Hīḷitā jīvitā vāpīti vā-saddo avadhāraṇe.
45. Hīḷitā jīvitā vāpīti the word vā is for emphasis.
45. Hīḷitā jīvitā vāpi (bị chỉ trích khi sống) chữ vā là để nhấn mạnh.
Evaṃ viññūhi hīḷitā garahitā jīvitāpi parisuddhena parisuddhasīlena hutvā mataṃ vā maraṇameva varaṃ uttamaṃ seyyo.
Thus, than a life scorned and blamed by the wise, mataṃ or death, having been parisuddhena, with purified virtue, is indeed better, supreme, superior.
Như vậy, thà chết còn hơn sống mà bị những người trí chỉ trích, bị chê bai, nhưng vẫn parisuddhena (thanh tịnh), nghĩa là có giới hạnh thanh tịnh. Mataṃ (cái chết) là tốt hơn, là cao thượng hơn.
Kyāhaṃ jīvitahetupi, kāhāmi paraheṭhananti evaṃ jānanto ca ahaṃ mayhaṃ jīvitanimittampi parasattavihiṃsanaṃ kiṃ kāhāmi kiṃ karissāmi, etassa karaṇe kāraṇaṃ natthīti attho.
Kyāhaṃ jīvitahetupi, kāhāmi paraheṭhanan means and I, knowing this, what harming of other beings shall I do, what will I do, even for the sake of my own life? The meaning is that there is no reason for doing this.
Kyāhaṃ jīvitahetupi, kāhāmi paraheṭhanaṃ (tại sao tôi lại làm hại người khác dù chỉ vì mạng sống của mình?) nghĩa là khi biết điều này, tại sao tôi lại làm hại chúng sinh khác dù chỉ vì mạng sống của tôi? Nghĩa là không có lý do gì để làm điều đó.
47. Hīnamajjhimaukkaṭṭheti hīne ca majjhime ca ukkaṭṭhe ca nimittabhūte.
47. Hīnamajjhimaukkaṭṭheti with regard to the low, the middling, and the excellent, taken as the basis.
47. Hīnamajjhimaukkaṭṭhe (thấp kém, trung bình, cao thượng) nghĩa là những dấu hiệu của sự thấp kém, trung bình và cao thượng.
Sahanto avamānitanti vibhāgaṃ akatvā tehi pavattitaṃ avamānaṃ paribhavaṃ sahanto khamanto.
Sahanto avamānitan means enduring, tolerating the disrespect and contempt shown by them, without making a distinction.
Sahanto avamānitaṃ (chịu đựng sự khinh miệt) nghĩa là không phân biệt, chịu đựng sự khinh miệt, sự sỉ nhục do chúng gây ra.
Evaṃ labhati sappaññoti evaṃ hīnādīsu vibhāgaṃ akatvā khantimettānuddayaṃ upaṭṭhapetvā tadaparādhaṃ sahanto sīlādipāramiyo brūhetvā manasā yathāpatthitaṃ yathicchitaṃ sabbaññutaññāṇaṃ labhati paṭivijjhati, tassa taṃ na dūreti.
Evaṃ labhati sappaññoti thus, without making a distinction among the low and so on, establishing patience, loving-kindness, and compassion, and enduring their offense, a wise person, by developing the perfections of virtue and so on, attains, penetrates manasā yathāpatthitaṃ, the knowledge of omniscience as wished for in his mind; for him, that is not far.
Evaṃ labhati sappañño (người trí đạt được như vậy) nghĩa là người trí, không phân biệt giữa thấp kém, trung bình và cao thượng, duy trì lòng kiên nhẫn, từ bi và thương xót, chịu đựng lỗi lầm của chúng, vun bồi các Ba-la-mật như giới hạnh, và đạt được manasā yathāpatthitaṃ (như đã ước nguyện trong tâm) là Trí Tuệ Toàn Tri (sabbaññutaññāṇa) như mong muốn. Điều đó không làm tổn hại đến người trí.
Evaṃ mahāsatto attano ajjhāsayaṃ pakāsento devatāya dhammaṃ desesi.
Thus the great being, revealing his own disposition, taught the Dhamma to the devatā.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã thuyết pháp cho vị thiên, bày tỏ ý chí của mình.
So katipāhaccayena aññattha gato.
After a few days, that one went elsewhere.
Sau vài ngày, Ngài đi đến một nơi khác.
Añño caṇḍamahiṃso nivāsaphāsutāya taṃ ṭhānaṃ gantvā aṭṭhāsi.
Another fierce buffalo, for the comfort of dwelling, went to that place and stood there.
Một con trâu nước hung dữ khác đã đến và ở lại nơi đó vì sự tiện lợi.
Duṭṭhamakkaṭo ‘‘so eva aya’’nti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā tatheva anācāraṃ akāsi.
The wicked monkey, with the perception "this is that very one," climbed upon its back and committed misconduct in that very same way.
Con khỉ độc ác, với nhận thức “đó vẫn là con trâu nước cũ”, đã leo lên lưng nó và tiếp tục hành xử vô lễ như trước.
Atha naṃ so vidhunanto bhūmiyaṃ pātetvā siṅgena hadaye vijjhitvā pādehi madditvā sañcuṇṇesi.
Then, shaking him off, it made him fall to the ground, pierced him in the heart with its horn, trampled him with its feet, and crushed him to pieces.
Sau đó, con trâu nước đó đã hất nó xuống đất, dùng sừng đâm vào tim nó, giẫm nát bằng chân và nghiền nát nó.
48. Chaṭṭhe sutattakanakasannibhoti yathā suṭṭhu apagatasabbakāḷako hoti, evaṃ aggimhi pakkhipitvā sutattakanakasannibho.
In the sixth, like thoroughly heated gold means like gold that has been thoroughly heated by being placed in a fire so that it becomes completely free of all blackness.
48. Trong hạnh thứ sáu, sutattakanakasannibho (giống như vàng được nung kỹ) nghĩa là giống như vàng được nung kỹ trong lửa, không còn tạp chất đen.
Migarājā ruru nāmāti jātisiddhena nāmena ruru nāma migarājā, jātito ruru, migānañca rājāti attho.
The deer king named Ruru means the deer king named Ruru by his natural name; by birth a Ruru, and king of the deer, is the meaning.
Migarājā ruru nāmā (vua nai tên Ruru) nghĩa là vua nai tên Ruru, tên gọi tự nhiên. Nghĩa là Ruru về dòng dõi, và là vua của loài nai.
Paramasīlasamāhitoti uttamasīlasamāhito, visuddhasīlo ceva samāhitacitto ca, visuddhasīle vā sammā āhitacittoti evamettha attho veditabbo.
Well-composed in supreme virtue means well-composed in the highest virtue; both of pure virtue and with a concentrated mind. Or, the meaning here should be understood as: with a mind well-placed in pure virtue.
Paramasīlasamāhito (an trú trong giới hạnh tối thượng) nghĩa là an trú trong giới hạnh tối thượng, có giới hạnh thanh tịnh và tâm định tĩnh, hoặc tâm được an trú đúng đắn trong giới hạnh thanh tịnh. Ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
Tadā bodhisatto rurumigayoniyaṃ nibbatti.
At that time, the Bodhisatta was reborn in the womb of a Ruru deer.
Lúc đó, Bồ Tát tái sinh vào loài nai Ruru.
Tassa sarīracchavi suṭṭhu tāpetvā majjitakañcanapaṭṭavaṇṇo ahosi, hatthapādā lākhārasaparikammakatā viya, naṅguṭṭhaṃ camarīnaṅguṭṭhaṃ viya, siṅgāni rajatadāmavaṇṇāni akkhīni sumajjitamaṇiguḷikā viya, mukhaṃ odahitvā ṭhapitarattakambalageṇḍukā viya.
The complexion of his body was the color of a sheet of gold that had been well heated and polished. His hands and feet were as if worked with lac-dye, his tail was like the tail of a chowrie, his horns were the color of silver chains, his eyes were like well-polished gems, and his mouth was like a red woolen ball placed with its cover removed.
Màu da thân của Ngài giống như màu vàng ròng đã được nung và đánh bóng kỹ lưỡng; tay chân như được trang điểm bằng nước sơn mài; đuôi như đuôi nai sừng tấm (camarī); sừng có màu như sợi bạc; mắt như những viên ngọc đã được đánh bóng kỹ lưỡng; miệng như những quả cầu vải đỏ được đặt xuống.
So janasaṃsaggaṃ pahāya vivekavāsaṃ vasitukāmo parivāraṃ chaḍḍetvā ekakova gaṅgānivattane ramaṇīye sālamissake supupphitapavane vasati.
He, avoiding the company of people and wishing to live a life of seclusion, left his retinue and dwelt alone in a delightful grove of sāla trees in full bloom at a bend of the Ganges.
Ngài từ bỏ sự tụ tập của con người, muốn sống ẩn dật, bỏ lại tùy tùng và sống một mình trong khu rừng đầy hoa sala xinh đẹp tại khúc quanh sông Hằng.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, đã nói:
Tattha ramme padeseti muttātalasadisavālukācuṇṇapaṇḍarehi bhūmibhāgehi siniddhaharitatiṇasañcaritehi vanatthalehi cittattharaṇehi viya nānāvaṇṇavicittehi silātalehi maṇikkhandhanimmalasalilehi jalāsayehi ca samannāgatattā yebhuyyena ca indagopakavaṇṇāya rattāya sukhasamphassāya tiṇajātiyā sañchannattā ramme araññappadese.
Therein, in a pleasant region means in a pleasant forest region, because it was endowed with grounds white with sand-dust like a pearly floor, with forest glades covered in smooth green grass, with rock surfaces variegated with various colors like a painted rug, and with reservoirs of water as clear as crystal clusters, and because it was mostly covered with a species of grass that was red, the color of cochineal insects, and pleasant to the touch.
Trong đó, ramme padese (tại nơi đẹp đẽ) nghĩa là tại một vùng rừng đẹp, phần lớn được bao phủ bởi một loại cỏ đỏ mềm mại như màu bọ cánh cam, vì nơi đó có những vùng đất cát trắng như ngọc trai, những khu rừng có cỏ xanh tươi tốt, những phiến đá nhiều màu sắc như thảm trải, và những hồ nước trong vắt như pha lê.
Rammaṇīyeti pupphaphalapallavālaṅkatavipulasākhāvinaddhehi nānāvidhadijagaṇūpakūjitehi vividhatarulatāvanavirājitehi yebhuyyena ambasālavanasaṇḍamaṇḍitehi vanagahanehi upasobhitattā tattha paviṭṭhassa janassa ratijananaṭṭhena ramaṇīye.
Delightful means delightful in the sense of generating delight for a person who has entered there, because it was adorned with forest thickets graced by various trees and creepers, resounding with flocks of various birds, with vast branches adorned with flowers, fruits, and foliage, and mostly ornamented with groves of mango and sāla trees.
Rammaṇīye nghĩa là dễ chịu, vì được tô điểm bởi những khu rừng rậm rậm rạp, được trang trí bằng những cành cây sum suê với hoa, quả và lá non, được tô điểm bởi vô số loài chim hót líu lo, được tô điểm bởi những bụi cây và dây leo đủ loại, và chủ yếu được bao phủ bởi những lùm xoài và cây sa la, khiến cho người đi vào đó cảm thấy vui thích.
Vuttampi cetaṃ rurumigarājajātake –
And this is also stated in the Rurumigarāja Jātaka:
Điều này cũng đã được nói trong Rurumigarājajātaka –
50. Atha uparigaṅgāyāti ettha athāti adhikāre nipāto, tena mayi tattha tathā vasante idaṃ adhikārantaraṃ uppannanti dīpeti.
Then, from the upper Ganges: here, then is a particle indicating a new topic. It shows: "While I was living there in that way, this other matter arose."
50. Atha uparigaṅgāyā (Rồi trên sông Gaṅgā), ở đây, athā (rồi) là một trạng từ chỉ sự mở đầu (adhikāra), ý nói rằng khi tôi sống ở đó như vậy, một sự việc khác đã xảy ra.
Uparigaṅgāyāti gaṅgāya nadiyā uparisote.
From the upper Ganges means in the upper stream of the river Ganges.
Uparigaṅgāyā (trên sông Gaṅgā) nghĩa là ở thượng nguồn sông Gaṅgā.
Dhanikehi paripīḷitoti iṇaṃ gahetvā taṃ dātuṃ asakkonto iṇāyikehi codiyamāno.
Oppressed by creditors means, having taken a loan and being unable to repay it, he was being pressed by his creditors.
Dhanikehi paripīḷito (bị các chủ nợ bức bách) nghĩa là đã vay nợ nhưng không thể trả, bị các chủ nợ thúc giục.
Eko kira bārāṇasiseṭṭhi attano puttaṃ ‘‘ayaṃ sippaṃ uggaṇhanto kilamissatī’’ti kiñci sippaṃ na uggaṇhāpesi.
It seems a certain merchant of Bārāṇasī did not have his son learn any craft, thinking, "He will become weary learning a craft."
Nghe nói, có một trưởng giả ở Bārāṇasī không cho con trai mình học bất kỳ nghề nào, nghĩ rằng: “Nó sẽ mệt mỏi khi học nghề.”
Gītavāditanaccakhādanabhojanato uddhaṃ na kiñci aññāsi.
He knew nothing beyond singing, playing instruments, dancing, eating, and drinking.
Nó không biết gì ngoài ca hát, chơi nhạc cụ, nhảy múa, ăn uống.
Taṃ vayappattaṃ patirūpena dārena saṃyojetvā dhanaṃ niyyātetvā mātāpitaro kālamakaṃsu.
Having joined him with a suitable wife when he came of age and having handed over the wealth, his parents passed away.
Khi nó đến tuổi, cha mẹ gả nó cho một người vợ xinh đẹp, giao phó tài sản rồi qua đời.
So tesaṃ accayena itthidhuttasurādhuttādiparivuto nānābyasanamukhehi sabbaṃ dhanaṃ viddhaṃsetvā tattha tattha iṇaṃ ādāya tampi dātuṃ asakkonto dhanikehi codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ jīvitena, tenevamhi attabhāvena añño viya jāto, maraṇaṃ me seyyo’’ti cintetvā iṇāyike āha – ‘‘tumhākaṃ iṇapaṇṇāni gahetvā āgacchatha, gaṅgātīre me nihitaṃ kulasantakaṃ dhanaṃ atthi, taṃ vo dassāmī’’ti.
After their passing, surrounded by womanizers, drunkards, and so on, he squandered all his wealth through various means of ruin. Having taken on debt here and there and being unable to repay even that, he was pressed by his creditors. Thinking, “What is this life to me? Through this very existence, I have become like another person. Death is better for me,” he said to his creditors, “Take your promissory notes and come. On the bank of the Ganges, there is my hidden ancestral wealth. I will give it to you.”
Sau khi cha mẹ mất, nó bị bao vây bởi những kẻ mê gái, nghiện rượu, v.v., đã phung phí tất cả tài sản qua nhiều con đường tai họa, vay nợ khắp nơi và không thể trả được. Bị các chủ nợ thúc giục, nó nghĩ: “Đời sống của ta có ích gì? Ta đã sinh ra với thân phận này như một người khác. Chết còn hơn.” Rồi nó nói với các chủ nợ: “Hãy mang giấy nợ của các ông đến, ta có tài sản gia truyền cất giấu ở bờ sông Gaṅgā, ta sẽ trả cho các ông.”
Te tena saddhiṃ agamaṃsu.
They went with him.
Họ đi cùng nó.
So ‘‘idha dhanaṃ, ettha dhana’’nti nidhiṭṭhānaṃ ācikkhanto viya ‘‘evaṃ me iṇamokkho bhavissatī’’ti palāyitvā gaṅgāyaṃ pati.
While pointing out the location of the treasure, saying, “The wealth is here, the wealth is there,” he jumped into the Ganges, thinking, “In this way, I will be free from debt.”
Nó giả vờ chỉ chỗ cất giấu tài sản, nói “tiền ở đây, tiền ở kia” như thể “ta sẽ thoát nợ bằng cách này”, rồi bỏ chạy và nhảy xuống sông Gaṅgā.
So caṇḍasotena vuyhanto kāruññaravaṃ ravi.
As he was being swept away by the fierce current, he cried out a pitiful cry.
Bị dòng nước xiết cuốn trôi, nó kêu lên những tiếng thảm thiết.
Tena vuttaṃ ‘‘atha uparigaṅgāyā’’tiādi.
Regarding this, it was said: “Then, from up the Ganges,” and so on.
Vì vậy, được nói là “Atha uparigaṅgāyā” (Rồi trên sông Gaṅgā), v.v.
52. Atha mahāpuriso aḍḍharattasamaye tassa taṃ karuṇaṃ paridevantassa paridevitasaddaṃ sutvā ‘‘manussasaddo sūyati, mā mayi idha dharante maratu, jīvitamassa dassāmī’’ti cintetvā sayanagumbā vuṭṭhāya nadītīraṃ gantvā ‘‘ambho purisa, mā bhāyi, jīvitaṃ te dassāmī’’ti vatvā assāsetvā sotaṃ chindanto gantvā taṃ piṭṭhiyaṃ āropetvā tīraṃ pāpetvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā parissamaṃ vinodetvā phalāphalāni datvā dvīhatīhaccayena taṃ āha – ‘‘ambho purisa, ahaṃ taṃ bārāṇasigāmimaggaṃ pāpessāmi, tvaṃ ‘asukaṭṭhāne nāma kañcanamigo vasatī’ti mā kassaci ārocehī’’ti.
52. Then, at midnight, the Great Being heard the sound of his pitiful lamentation and thought, “The sound of a human is heard. May he not die while I am here. I will give him his life.” Getting up from his sleeping-thicket and going to the riverbank, he reassured him, saying, “Friend, do not be afraid. I will give you your life.” Plunging into the current, he went, placed the man on his back, brought him to the bank, took him to his own dwelling place, relieved his exhaustion, and gave him fruits. After two or three days had passed, he said to him, “Friend, I will take you to the road to Bārāṇasī. Do not tell anyone, ‘A golden deer lives in such-and-such a place.’”
52. Rồi vào lúc nửa đêm, vị Đại nhân nghe thấy tiếng than khóc thảm thiết của người đàn ông đó, nghĩ: “Có tiếng người kêu. Đừng để nó chết khi ta còn ở đây. Ta sẽ ban sự sống cho nó.” Ngài rời khỏi chỗ ngủ, đi đến bờ sông, nói: “Này người kia, đừng sợ. Ta sẽ ban sự sống cho ngươi,” an ủi người đó, rồi bơi ngược dòng, đến chỗ người đó, cõng lên lưng, đưa lên bờ, rồi đưa về nơi mình ở, xua tan mệt mỏi cho người đó, cho ăn trái cây. Sau hai ba ngày, Ngài nói với người đó: “Này người kia, ta sẽ đưa ngươi đến con đường đi Bārāṇasī. Ngươi đừng nói với ai rằng ‘có một con nai vàng sống ở nơi kia’.”
So ‘‘sādhu, sāmī’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, “Very well, master.”
Người đó đáp: “Vâng, thưa Ngài.”
Mahāsatto taṃ attano piṭṭhiṃ āropetvā bārāṇasimagge otāretvā nivatti.
The Great Being placed him on his back, set him down on the road to Bārāṇasī, and turned back.
Đại Bồ Tát cõng người đó trên lưng, đưa đến con đường đi Bārāṇasī rồi quay về.
Tena vuttaṃ – ‘‘tassāhaṃ saddaṃ sutvāna, karuṇaṃ paridevato’’tiādi.
Regarding this, it was said: “Having heard his sound, pitifully lamenting,” and so on.
Vì vậy, được nói là: “Tassāhaṃ saddaṃ sutvāna, karuṇaṃ paridevato” (Ta nghe tiếng người ấy, than khóc thảm thiết), v.v.
54. Tassa katvāna kāruññaṃ, cajitvā mama jīvitanti kāruññaṃ katvā mahākaruṇāya samussāhito mama jīvitaṃ tassa purisassa pariccajitvā.
54. “Having shown him compassion, giving up my life”: Having shown compassion, spurred on by great compassion, I gave up my life for that man.
54. Tassa katvāna kāruññaṃ, cajitvā mama jīvitaṃ (vì lòng bi mẫn đối với người ấy, từ bỏ mạng sống của ta) nghĩa là vì lòng bi mẫn, được đại bi thúc đẩy, từ bỏ mạng sống của mình cho người đàn ông đó.
Pavisitvā nīhariṃ tassāti nadiṃ pavisitvā sotaṃ chindanto ujukameva gantvā mama piṭṭhiṃ āropetvā tato taṃ nīhariṃ.
“Having entered, I pulled him out from there”: Having entered the river and cutting through the current, I went straight to him, placed him on my back, and pulled him out from there.
Pavisitvā nīhariṃ tassā (ta đã vào và đưa người ấy ra) nghĩa là ta đã vào sông, bơi ngược dòng đi thẳng đến, cõng người đó lên lưng ta, rồi đưa người đó ra khỏi đó.
Tassāti upayogatthe sāmivacanaṃ.
“From there” (tassā) is the genitive case used in the sense of the locative.
Tassā là từ thuộc cách dùng với ý nghĩa công dụng.
‘‘Tatthā’’tipi pāḷi, tattha nadiyanti attho.
The reading is also “there” (tatthā), meaning, in that river.
Cũng có bản là “Tatthā” (ở đó), nghĩa là “trong sông đó.”
Andhakāramhi rattiyāti rattiyā andhakārasamaye, kāḷapakkharattiyanti attho.
“In the darkness of the night” means at a time of darkness in the night, meaning, on a night of the dark fortnight.
Andhakāramhi rattiyā (trong đêm tối) nghĩa là vào lúc đêm tối, tức là vào đêm trăng khuyết.
55. Assatthakālamaññāyāti parissamaṃ apanetvā phalāphalāni datvā dvīhatīhaccayena kilamathassa vigatakālaṃ jānitvā.
55. “Knowing the time of his recovery”: Having relieved his exhaustion and given him fruits, after two or three days had passed, knowing it was the time when his fatigue had gone.
55. Assatthakālamaññāyā (biết được lúc nghỉ ngơi) nghĩa là biết được lúc đã xua tan mệt mỏi, đã cho ăn trái cây, sau hai ba ngày, sự mệt mỏi đã tan biến.
Ekaṃ taṃ varaṃ yācāmīti ahaṃ taṃ ekaṃ varaṃ yācāmi, mayhaṃ ekaṃ varaṃ dehīti attho.
“I ask you for one boon” means: I ask you for one boon; give me one boon.
Ekaṃ taṃ varaṃ yācāmī (ta xin ngươi một điều ước) nghĩa là ta xin ngươi một điều ước, tức là “hãy ban cho ta một điều ước.”
Kiṃ taṃ varanti ce?
If asked, what is that boon?
Nếu hỏi điều ước đó là gì?
Āha – mā maṃ kassaci pāvadāti ‘‘asukaṭṭhāne suvaṇṇamigo vasatī’’ti kassaci rañño vā rājamahāmattassa vā maṃ mā pāvada.
He said: “Do not speak of me to anyone” means: do not speak of me to any king or royal minister, saying, “A golden deer lives in such-and-such a place.”
Thì nói: mā maṃ kassaci pāvadā (đừng nói về ta với bất cứ ai) nghĩa là “đừng nói về ta với bất cứ ai, dù là vua hay đại thần của vua, rằng ‘có một con nai vàng sống ở nơi kia’.”
Atha tasmiṃ purise bārāṇasiṃ paviṭṭhadivaseyeva so rājā ‘‘ahaṃ, deva, suvaṇṇavaṇṇaṃ migaṃ mayhaṃ dhammaṃ desentaṃ supinena addasaṃ, ahañhi saccasupinā, addhā so vijjati, tasmā kañcanamigassa dhammaṃ sotukāmā labhissāmi ce jīvissāmi, no ce me jīvitaṃ natthī’’ti aggamahesiyā vutto taṃ assāsetvā ‘‘sace manussaloke atthi, labhissasī’’ti vatvā brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘suvaṇṇamigā nāma hontī’’ti pucchitvā ‘‘āma, deva, hontī’’ti sutvā sahassatthavikaṃ suvaṇṇacaṅkoṭake ṭhapetvā taṃ hatthikkhandhaṃ āropetvā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘yo suvaṇṇamigaṃ ācikkhissati, tassa hatthinā saddhiṃ imaṃ dassāmī’’ti.
Then, on the very day that man entered Bārāṇasī, the king, having been told by his chief queen, “Your Majesty, I saw in a dream a golden-colored deer teaching me the Dhamma. My dreams are true; surely such a deer exists. Therefore, I wish to hear the Dhamma from the golden deer. If I get it, I will live; if not, my life is over,” consoled her, saying, “If it exists in the world of humans, you shall get it.” Then, having summoned the brahmins and asked, “Do golden deer exist?” and having heard, “Yes, Your Majesty, they do exist,” he placed a purse of a thousand in a golden casket, mounted it on an elephant's back, and had a drum beaten throughout the city, proclaiming: “Whoever points out a golden deer, to him I will give this along with the elephant.”
Rồi, ngay trong ngày người đàn ông đó vào Bārāṇasī, vị vua đó được hoàng hậu nói: “Tâu Đại vương, thần đã nằm mộng thấy một con nai có màu vàng đang thuyết pháp cho thần. Mộng của thần là mộng thật, chắc chắn con nai đó có tồn tại. Vì vậy, nếu thần có thể nghe pháp của con nai vàng, thần sẽ sống; nếu không, thần sẽ không còn sự sống.” Nhà vua an ủi hoàng hậu, nói: “Nếu nó có trong thế giới loài người, nàng sẽ có được.” Rồi nhà vua cho gọi các Bà la môn đến, hỏi: “Có loài nai vàng không?” Khi nghe họ nói: “Vâng, tâu Đại vương, có,” nhà vua cho đặt một ngàn đồng tiền vàng vào một hộp vàng, đặt lên lưng voi, rồi cho loan báo khắp thành: “Ai chỉ ra con nai vàng, ta sẽ ban cho người đó con voi này cùng với số tiền này.”
Tato uttarimpi dātukāmo hutvā –
Then, wishing to give even more, he—
Rồi, muốn ban tặng thêm, nhà vua –
Gāthaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā sakalanagare vācāpesi.
had this verse inscribed on a golden plate and proclaimed throughout the entire city.
cho khắc bài kệ đó lên một tấm vàng và cho đọc khắp thành phố.
Atha so seṭṭhiputto taṃ gāthaṃ sutvā rājapurisānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘rañño evarūpaṃ migaṃ ācikkhissāmi, maṃ rājānaṃ dassethā’’ti āha.
Then that merchant's son, having heard that verse, went to the king's men and said, “I will point out such a deer to the king. Show me to the king.”
Rồi, người con trai của trưởng giả đó nghe bài kệ, đi đến các quan thị vệ của vua, nói: “Tôi sẽ chỉ cho vua một con nai như vậy, hãy đưa tôi đến gặp vua.”
Rājapurisā taṃ rañño santikaṃ netvā tamatthaṃ ārocesuṃ.
The king's men took him to the king and reported the matter.
Các quan thị vệ đưa người đó đến gặp vua và tâu lên sự việc.
Rājā ‘‘saccaṃ, bho, addasā’’ti pucchi.
The king asked, “Is it true, sir, that you have seen it?”
Vua hỏi: “Này người kia, ngươi có thật sự thấy không?”
So ‘‘saccaṃ, deva, mayā saddhiṃ āgacchatu, ahaṃ taṃ dassessāmī’’ti āha.
He said, “It is true, Your Majesty. Come with me, and I will show you.”
Người đó đáp: “Thật vậy, tâu Đại vương, xin ngài hãy đi cùng tôi, tôi sẽ chỉ cho ngài.”
Rājā tameva purisaṃ maggadesakaṃ katvā mahantena parivārena taṃ ṭhānaṃ gantvā tena mittadubbhinā purisena dassitaṃ padesaṃ āvudhahatthe purise samantatova parivāretvā ‘‘ukkuṭṭhiṃ karothā’’ti vatvā sayaṃ katipayehi janehi saddhiṃ ekamante aṭṭhāsi.
The king, making that very man the guide, went to that place with a great retinue. Having had the place pointed out by that treacherous man surrounded on all sides by men with weapons in hand, he said, “Make a shout,” and he himself stood to one side with a few people.
Vua lấy chính người đó làm người dẫn đường, cùng với một đoàn tùy tùng lớn đi đến nơi đó. Rồi, cho các binh sĩ cầm vũ khí bao vây khắp nơi mà người đàn ông phản bội đó đã chỉ, nói: “Hãy la lên!” rồi tự mình cùng với vài người đứng một bên.
Sopi puriso avidūre aṭṭhāsi.
That man also stood not far away.
Người đàn ông đó cũng đứng không xa.
Mahāsatto saddaṃ sutvā ‘‘mahato balakāyassa saddo, addhā tamhā me purisā bhayena uppannena bhavitabba’’nti ñatvā uṭṭhāya sakalaparisaṃ oloketvā ‘‘rañño ṭhitaṭṭhāneyeva me sotthi bhavissatī’’ti rājābhimukho pāyāsi.
The Mahāsatta, hearing the sound, thought, “This is the sound of a great army; surely, fear must have arisen in me from that man.” Getting up and looking at the entire assembly, he thought, “My safety will be where the king is standing,” and set out towards the king.
Đại Bồ Tát nghe tiếng động, biết rằng: “Đây là tiếng của một đạo quân lớn, chắc chắn là do nỗi sợ hãi từ người đàn ông đó mà sinh ra,” Ngài đứng dậy, nhìn khắp toàn bộ đoàn người, nghĩ: “Ta sẽ được an toàn ở chính chỗ vua đang đứng,” rồi đi về phía vua.
Rājā taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘nāgabalo avattharanto āgaccheyyā’’ti saraṃ sannayhitvā ‘‘imaṃ migaṃ santāsetvā sace palāyati, vijjhitvā dubbalaṃ katvā gaṇhissāmī’’ti bodhisattābhimukho ahosi.
The king, seeing him approaching, nocked an arrow, thinking, “He has the strength of an elephant; he might come charging.” He faced the Bodhisatta, thinking, “I will frighten this deer, and if it flees, I will shoot it, weaken it, and capture it.”
Vua thấy Ngài đến, nghĩ: “Nó sẽ đến với sức mạnh của một con voi,” liền giương cung, nghĩ: “Nếu con nai này sợ hãi mà bỏ chạy, ta sẽ bắn nó, làm cho nó yếu đi rồi bắt,” rồi hướng về phía Bồ Tát.
Mahāsatto –
The Mahāsatta—
Đại Bồ Tát –
Mahāsatto suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ cālento viya madhurassarena rājānaṃ puna pucchi – ‘‘ko nu te idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti.
The Mahāsatta, with a sweet voice as if shaking a golden bell, asked the king again: “Who was it that told you, ‘This deer stays here’?”
Đại Bồ Tát, như đang rung chuông vàng, với giọng nói ngọt ngào, lại hỏi vua: “Ai đã nói cho ngài biết, con nai này đang đứng ở đây?”
Tasmiṃ khaṇe so pāpapuriso thokaṃ paṭikkamitvā sotapathe aṭṭhāsi.
At that moment, that evil man, having stepped back a little, stood within earshot.
Vào lúc đó, người đàn ông độc ác đó lùi lại một chút và đứng trong tầm nghe.
Rājā ‘‘iminā me tvaṃ dassito’’ti taṃ purisaṃ niddisi.
The king pointed to that man, saying, “You were shown to me by this man.”
Vua chỉ vào người đàn ông đó, nói: “Ngươi đã được người này chỉ ra cho ta.”
Tato bodhisatto –
Then the Bodhisatta—
Rồi Bồ Tát –
Tattha niplavitanti uddharitaṃ, ekacciyoti ekacco mittadubbhī pāpapuriso udake patantopi uttārito natveva seyyo.
Therein, niplavitaṃ means rescued. Ekacciyo means a certain ungrateful person, an evil man, is not better even when rescued from drowning in the water.
Trong đó, niplavitanti có nghĩa là được vớt lên, ekacciyoti có nghĩa là một người bạn xấu, một kẻ ác độc, dù bị rơi xuống nước nhưng được vớt lên thì cũng không tốt hơn.
Kaṭṭhañhi nānappakārena upakārāya saṃvattati, mittadubbhī pana vināsāya, tasmā tato kaṭṭhameva varataranti.
For a log is useful in various ways, but an ungrateful person leads to ruin; therefore, a log is far better than him.
Một khúc gỗ thì có thể hữu ích theo nhiều cách khác nhau, còn kẻ bội bạc thì chỉ gây họa, do đó, một khúc gỗ còn tốt hơn kẻ ấy.
Migānanti rurumigarāja, migānaṃ kiṃ aññataraṃ garahasi, udāhu pakkhīnaṃ manussānanti pucchati.
Of beasts means the Ruru deer king. He asks: “Do you blame some one of the beasts, or of the birds, or of the humans?”
Migānanti, hỡi vua nai Ruru, ngươi quở trách loài nai nào khác chăng, hay là loài chim, hay là loài người? – là câu hỏi.
Bhayañhi maṃ vindatinapparūpanti mahantaṃ bhayaṃ maṃ paṭilabhati, attano santakaṃ viya karotīti attho.
For a fear of no small measure befalls me means a great fear finds me, that is, it makes me its own.
Bhayañhi maṃ vindatinapparūpanti có nghĩa là nỗi sợ hãi lớn lao đang đến với ta, như thể biến ta thành của riêng nó.
Vāhaneti patitapatite vahituṃ samatthe gaṅgāvahe.
In the current means in the flood of the Ganges, which is able to carry away whatever falls into it.
Vāhaneti là dòng chảy của sông Hằng có khả năng cuốn trôi những gì rơi xuống.
Mahodake salileti mahodakībhūte salile.
In the great water, in the stream means in the stream that had become a great body of water.
Mahodake salileti là dòng nước đã trở thành nước lớn.
Ubhayenāpi gaṅgāvahassa bahūdakataṃ dasseti.
By both, he shows the great volume of water in the Ganges flood.
Cả hai cách diễn đạt đều cho thấy sự dồi dào nước của dòng sông Hằng.
Tato nidānanti, mahārāja, yo mayhaṃ tayā dassito puriso, eso mayā gaṅgāya vuyhamāno aḍḍharattasamaye karuṇaṃ paridevanto tato uttārito, tatonidānaṃ idaṃ mayhaṃ bhayamāgataṃ, asappurisehi samāgamo nāma dukkhoti.
From that source means: “Great king, the man you pointed out to me was rescued by me from the Ganges at midnight as he was being carried away, lamenting piteously. From that source this fear has come to me. Association with the unvirtuous is indeed suffering.”
Tato nidānanti, Đại vương, người mà ngài đã chỉ cho tôi, người ấy đã được tôi vớt lên từ sông Hằng vào nửa đêm khi đang trôi giạt và than khóc thảm thiết. Chính vì kẻ ấy mà nỗi sợ hãi này đã đến với tôi, vì kết giao với kẻ bất thiện là đau khổ.
Tato mahāsatto ‘‘esa bālo maṃ nissāya mā nassī’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, vadho nāmesa bālassa vā paṇḍitassa vā na sādhūhi pasaṃsito, aññadatthu garahito eva, tasmā mā imaṃ ghātehi, ayaṃ yathāruci gacchatu, yañceva tassa ‘dassāmī’ti tayā paṭiññātaṃ, tampi ahāpetvāva dehī’’ti āha.
Then the Great Being, thinking, “Let this fool not be destroyed on my account,” said, “Great king, killing is not praised by the good, whether of a fool or of a wise man; on the contrary, it is only censured. Therefore, do not kill this man. Let him go as he pleases. And that which you promised to give him, give it without fail.”
Sau đó, Đại Bồ tát nghĩ: "Kẻ ngu này đừng vì ta mà bị diệt vong!", rồi nói: "Đại vương, việc giết người, dù là kẻ ngu hay người trí, đều không được các bậc thiện nhân tán thán, mà chỉ bị quở trách. Vì vậy, xin đừng giết kẻ này. Hãy để nó đi theo ý muốn, và những gì ngài đã hứa 'sẽ ban cho' nó, xin hãy ban cho mà không thiếu sót."
‘‘Ahañca te yaṃ icchitaṃ, taṃ karissāmi, attānaṃ tuyhaṃ dammī’’ti āha.
And he said, “And I will do for you whatever you wish; I give myself to you.”
"Và tôi sẽ làm điều ngài mong muốn, tôi xin hiến dâng thân mình cho ngài," (Bồ tát) nói.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Do đó đã nói:
59. Idāni yadatthaṃ so attavinimayo kato, taṃ dassetuṃ osānagāthamāha.
59. Now, to show for what reason that exchange of self was made, he spoke the concluding verse.
59. Bây giờ, để chỉ rõ mục đích của sự hiến dâng thân mình đó, (Bồ tát) đã nói bài kệ cuối cùng.
Tassattho – tadā maṃ nissāya taṃ mittadubbhiṃ purisaṃ tasmiṃ raññe jīvitā voropetukāme ahaṃ attānaṃ rañño pariccajanto mama sīlameva anurakkhiṃ, jīvitaṃ pana nārakkhiṃ.
Its meaning is: At that time, on account of me, when that king was about to deprive that traitorous man of his life, I, giving myself to the king, protected my own virtue, but I did not protect my life.
Ý nghĩa của bài kệ là: Khi nhà vua muốn tước đoạt mạng sống của kẻ bội bạc đó vì ta, ta đã hiến dâng thân mình cho nhà vua, ta đã bảo vệ giới hạnh của mình, nhưng không bảo vệ mạng sống.
Yaṃ panāhameva attano jīvitanirapekkhaṃ sīlavā āsiṃ, taṃ sammāsambodhiyā eva kāraṇāti.
And that I, disregarding my own life, was virtuous, that was for the very reason of perfect and full awakening.
Việc ta giữ giới hạnh mà không màng đến mạng sống của mình, đó chính là vì sự giác ngộ hoàn toàn (Sammāsambodhi).
Atha rājā bodhisattena attano jīvitaṃ pariccajitvā tassa purisassa maraṇe nivārente tuṭṭhamānaso ‘‘gaccha, bho, migarājassa anuggahena mama hatthato maraṇā mutto’’ti vatvā yathāpaṭiññāya tañcassa dhanaṃ dāpesi.
Then the king, pleased that the Bodhisatta had prevented the man's death by giving up his own life, said, “Go, sir. By the grace of the deer king, you are freed from death at my hands,” and had that wealth given to him as promised.
Sau đó, nhà vua, với tâm hoan hỷ vì Bồ tát đã hiến dâng mạng sống của mình để ngăn chặn cái chết của người kia, đã nói: "Này khanh, nhờ ân đức của vua nai, ngươi đã thoát chết dưới tay ta!" rồi ra lệnh ban cho người ấy số tài sản đã hứa.
Mahāsattassa yathāruciyāva anujānitvā taṃ nagaraṃ netvā nagarañca bodhisattañca alaṅkārāpetvā deviyā dhammaṃ desāpesi.
After granting the Great Being leave to go as he wished, he brought him to the city, had both the city and the Bodhisatta adorned, and had him teach the Dhamma to the queen.
Nhà vua đã cho phép Đại Bồ tát tùy ý, rồi đưa ngài về thành, trang hoàng thành phố và Bồ tát, sau đó thỉnh ngài thuyết pháp cho hoàng hậu.
Mahāsatto deviṃ ādiṃ katvā rañño ca rājaparisāya ca madhurāya manussabhāsāya dhammaṃ desetvā rājānaṃ dasahi rājadhammehi ovaditvā mahājanaṃ anusāsitvā araññaṃ pavisitvā migagaṇaparivuto vāsaṃ kappesi.
The Great Being, beginning with the queen, taught the Dhamma to the king and the royal assembly with a sweet human voice, advised the king on the ten royal virtues, instructed the great populace, and having entered the forest, took up his abode surrounded by the herd of deer.
Đại Bồ tát, bắt đầu từ hoàng hậu, đã thuyết pháp cho nhà vua và triều thần bằng ngôn ngữ loài người ngọt ngào, khuyên răn nhà vua bằng mười pháp vương, giáo hóa đại chúng, rồi trở về rừng, sống giữa bầy nai.
Rājāpi mahāsattassa ovāde ṭhatvā sabbasattānaṃ abhayaṃ datvā dānādīni puññāni katvā sugatiparāyano ahosi.
The king, too, abiding by the Great Being's advice, gave safety to all beings, performed meritorious deeds such as giving, and became one bound for a happy destination.
Nhà vua cũng giữ lời khuyên của Đại Bồ tát, ban sự vô úy cho tất cả chúng sinh, thực hành các công đức như bố thí, và trở thành người có đường đến thiện thú.
Tassa idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here too, the remaining perfections should be determined as appropriate in the manner stated below.
Ở đây, các Ba-la-mật còn lại cũng nên được xác định tương ứng theo cách đã nói ở trên.
Tathā idhāpi pavivekārāmatāya janasaṃsaggaṃ anicchato yūthaṃ pahāya ekakavihāro, aḍḍharattasamaye nadiyā vuyhamānassa karuṇaṃ paridevantassa purisassa aṭṭassaraṃ sutvā sayitaṭṭhānato vuṭṭhāya nadītīraṃ gantvā mahāgaṅgāya mahati udakoghe vattamāne attano jīvitaṃ pariccajitvā otaritvā sotaṃ pacchinditvā taṃ purisaṃ attano piṭṭhiyaṃ āropetvā tīraṃ pāpetvā samassāsetvā phalāphalādīni datvā parissamavinodanaṃ, puna taṃ attano piṭṭhiṃ āropetvā araññato nīharitvā mahāmagge otāraṇaṃ, saraṃ sannayhitvā vijjhissāmīti abhimukhe ṭhitassa rañño nibbhayena hutvā paṭimukhameva gantvā paṭhamataraṃ manussabhāsāya ālapitvā madhurapaṭisanthārakaraṇaṃ, mittadubbhī pāpapurisaṃ hantukāmaṃ rājānaṃ dhammakathaṃ katvā punapi attano jīvitaṃ pariccajitvā maraṇato pamocanaṃ, tassa ca rañño yathāpaṭiññaṃ dhanadāpanaṃ, raññā attano vare dīyamāne tena sabbasattānaṃ abhayadāpanaṃ, rājānañca deviñca pamukhaṃ katvā mahājanassa dhammaṃ desetvā dānādīsu puññesu tesaṃ patiṭṭhāpanaṃ, laddhābhayānaṃ migānaṃ ovādaṃ datvā manussānaṃ sassakhādanato nivāraṇaṃ, paṇṇasaññāya ca tassa yāvajjakālā thāvarakaraṇanti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
Likewise, here too, the following qualities and great power of the Great Being should be made clear: his dwelling alone, having abandoned the herd, not desiring the company of people due to his delight in seclusion; upon hearing at midnight the sorrowful cry of a man being swept away by the river, rising from his resting place, going to the riverbank, and despite the great flood of the mighty Ganges, having disregarded his own life, entering it, cutting across the current, placing that man on his back, bringing him to the shore, comforting him, giving him fruits and so on, and relieving his fatigue; again placing him on his back, carrying him out of the forest, and setting him down on the main road; when the king stood before him, having strung his bow and intending to shoot, being fearless, going right up to him, first speaking in a human voice, and making a sweet friendly greeting; when the king wanted to kill the evil man who had betrayed a friend, teaching the Dhamma, and again, disregarding his own life, saving him from death; having the king give wealth as promised; when the king offered him a boon, having him grant safety to all beings; making the king and queen foremost, teaching the Dhamma to the great populace and establishing them in meritorious deeds such as giving; giving advice to the deer who had received safety and restraining them from eating the crops of humans; and making the decree permanent for all time by means of a written leaf.
Cũng vậy, ở đây, vì yêu thích sự ẩn dật, không muốn giao du với mọi người, nên (Bồ tát) đã rời bỏ bầy đàn và sống một mình; khi nghe tiếng kêu than thảm thiết của người đàn ông bị nước cuốn trôi trên sông vào nửa đêm, (Bồ tát) đã thức dậy từ chỗ nằm, đi đến bờ sông, và khi dòng sông Hằng đang chảy xiết với lượng nước lớn, (Bồ tát) đã hiến dâng mạng sống của mình, lội xuống nước, vượt qua dòng chảy, cõng người đàn ông đó trên lưng, đưa lên bờ, an ủi, cho ăn trái cây và các loại quả để xua tan mệt mỏi; sau đó lại cõng người đó trên lưng, đưa ra khỏi rừng và thả xuống đường lớn; khi nhà vua đang đứng đối diện, lắp tên vào cung và định bắn, (Bồ tát) đã không sợ hãi, tiến thẳng đến đối diện, trước tiên nói chuyện bằng tiếng người và chào hỏi ngọt ngào; khi nhà vua muốn giết kẻ bội bạc, kẻ ác độc đó, (Bồ tát) đã thuyết pháp và lại hiến dâng mạng sống của mình để cứu người đó khỏi cái chết; và đã khiến nhà vua ban cho người đó tài sản như đã hứa; khi nhà vua muốn ban cho (Bồ tát) điều ước, (Bồ tát) đã xin ban sự vô úy cho tất cả chúng sinh; đã thuyết pháp cho đại chúng, bắt đầu từ nhà vua và hoàng hậu, và đã khiến họ an trú vào các công đức như bố thí; đã khuyên răn những con nai được ban sự vô úy, ngăn chúng ăn lúa của con người; và đã làm cho việc đó trở thành một quy định vĩnh viễn cho đến ngày nay – những công đức và năng lực như vậy của Đại Bồ tát cần được làm sáng tỏ.
60. Sattame jaṭiloti jaṭāvanto, jaṭābandhakesoti attho.
60. In the seventh: jaṭilo means one with matted hair; that is, one who ties his hair in a topknot.
60. Trong bài thứ bảy, jaṭiloti có nghĩa là có búi tóc, tức là người để búi tóc.
Uggatāpanoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ tāpanato niggaṇhanato tapasaṅkhātaṃ uggatāpanaṃ etassāti uggatāpano, ghoratapo paramadhitindriyoti attho.
Uggatāpano means one who has an exalted austerity, which is called tapa from the taming, the subduing, of the six sense faculties including the mind; that is, one of fierce austerity, with supreme control over his faculties.
Uggatāpanoti có nghĩa là người có sự khổ hạnh cao cả, tức là sự kiềm chế các căn như thiêu đốt, chế ngự chúng, do đó được gọi là uggatāpano, tức là người có khổ hạnh ghê gớm, người đã vượt qua các căn.
Atha vā nānappakāre diṭṭhadhammikādibhede anatthe uggiraṇato bahi chaḍḍāpanato ghorabhīmabhayānakaṭṭhena vā ‘‘uggā’’ti laddhanāme kilese vīriyātapena santāpanato ugge tāpetīti uggatāpano.
Or, because it casts out, that is, expels, various kinds of unwholesome things in this life and so on, or because of its fierce, dreadful, and terrifying nature, defilements are named ‘uggā’; he torments the ‘uggā’ through the heat of his energy, thus he is uggatāpano, ‘one who torments the fierce’.
Hoặc, vì đã loại bỏ, vứt bỏ ra ngoài các điều bất thiện thuộc nhiều loại khác nhau như những gì thuộc về hiện tại, hoặc vì đã thiêu đốt các phiền não được gọi là "uggā" bằng sự tinh tấn khổ hạnh, nên được gọi là uggatāpano.
Mātaṅgo nāma nāmenāti nāmena mātaṅgo nāma.
Mātaṅgo nāma nāmenāti Mātaṅga by name.
Mātaṅgo nāma nāmenāti có nghĩa là tên là Mātaṅga.
Mātaṅgakule nibbattiyā jātiyā āgataṃ hissa etaṃ nāmaṃ.
This name of his came from his birth in the Mātaṅga clan.
Tên này của ngài xuất phát từ việc ngài sinh ra trong gia đình Mātaṅga.
Sīlavāti sīlasampanno suparisuddhasīlo.
Sīlavā means endowed with virtue, of perfectly pure virtue.
Sīlavāti có nghĩa là người có giới hạnh, giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh.
Susamāhitoti upacārappanāsamādhīhi suṭṭhu samāhito, jhānasamāpattilābhīti attho.
Susamāhitoti well concentrated through access and absorption concentration; that is, one who has attained the jhānas and samāpattis.
Susamāhitoti có nghĩa là người đã an định tốt đẹp bằng định cận hành và định nhập thiền, tức là người đã đạt được các tầng thiền định.
Tadā hi bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā rūpena duddasiko bahinagare caṇḍālagāme vasati.
At that time, the Bodhisatta was born in the womb of an outcaste, was unpleasant in appearance, and lived in an outcaste village outside the city.
Khi ấy, Bồ tát sinh ra trong dòng dõi Caṇḍāla, có hình dáng khó coi, sống trong làng Caṇḍāla ở ngoại ô thành phố.
‘‘Mātaṅgapaṇḍito’’ti pakāsanāmo.
His renowned name was “Mātaṅga the wise.”
Ngài nổi tiếng với tên gọi "Mātaṅgapaṇḍita" (Hiền giả Mātaṅga).
Athekadivasaṃ tasmiṃ nagare nakkhatte ghosite yebhuyyena nāgarā nakkhattaṃ kīḷanti.
Then one day, when a festival was announced in that city, most of the citizens were celebrating the festival.
Một ngày nọ, khi lễ hội được công bố trong thành phố đó, hầu hết cư dân thành phố đều vui chơi lễ hội.
Aññatarāpi brāhmaṇamahāsālakaññā soḷasapannarasavassuddesikā devakaññā viya rūpena dassanīyā pāsādikā ‘‘attano vibhavānurūpaṃ nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti pahūtakhajjabhojjādīni sakaṭesu āropetvā sabbasetaṃ vaḷavārathamāruyha mahatā parivārena uyyānabhūmiṃ gacchati.
A certain daughter of a great brahmin landowner, about fifteen or sixteen years of age, as lovely and graceful in appearance as a celestial nymph, thinking, “I will celebrate the festival according to my means,” loaded carts with abundant food, both hard and soft, mounted an all-white chariot drawn by mares, and went to the park with a large retinue.
Một thiếu nữ Bà-la-môn thuộc dòng dõi đại gia, khoảng mười sáu, mười lăm tuổi, xinh đẹp và duyên dáng như một thiên nữ, đã chất đầy thức ăn, đồ uống và các thứ khác lên xe, rồi cưỡi cỗ xe ngựa trắng tinh, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo, đi đến khu vườn để "vui chơi lễ hội xứng với sự giàu sang của mình."
Diṭṭhamaṅgalikā nāmesā, sā kira dussaṇṭhitaṃ rūpaṃ ‘‘avamaṅgala’’nti taṃ daṭṭhuṃ na icchati, tenassā ‘‘diṭṭhamaṅgalikā’’tveva samaññā udapādi.
Her name was Diṭṭhamaṅgalikā. It is said that she considered an ill-formed sight to be “inauspicious” and did not wish to see it; hence the designation “Diṭṭhamaṅgalikā” arose for her.
Nàng tên là Diṭṭhamaṅgalikā. Nàng ấy, được biết, không muốn thấy một hình tướng xấu xí vì cho đó là "điềm xấu". Do đó, tên gọi "Diṭṭhamaṅgalikā" đã xuất hiện cho nàng.
Tadā bodhisatto kālasseva uṭṭhāya paṭapilotikaṃ nivāsetvā jajjaritamukhabhāgaṃ veṇudaṇḍaṃ gahetvā bhājanahattho nagaraṃ pavisati manusse disvā dūratova tesaṃ dūrīkaraṇatthaṃ tena veṇudaṇḍena saññaṃ karonto.
Then the Bodhisatta, having risen early in the morning, put on a ragged cloth, took a bamboo staff with a worn-out tip, and with a bowl in hand, entered the city, making a sign from afar with that bamboo staff upon seeing people, in order to make them keep their distance.
Lúc đó, Bồ Tát thức dậy sớm, mặc y phục vá víu, cầm một cây gậy tre có đầu bị mòn, tay cầm bát đi vào thành. Ngài thấy mọi người từ xa và dùng cây gậy tre đó ra hiệu để họ tránh xa.
Atha diṭṭhamaṅgalikā ‘‘ussaratha ussarathā’’ti ussāraṇaṃ karontehi attano purisehi nīyamānā nagaradvāramajjhe mātaṅgaṃ disvā ‘‘ko eso’’ti āha.
Then Diṭṭhamaṅgalikā, being led by her own men who were clearing the way saying, "Move aside, move aside!", saw the mātaṅga in the middle of the city gate and said, "Who is that?"
Rồi Diṭṭhamaṅgalikā, được những người hầu của mình dẫn đi, vừa bảo "Tránh ra! Tránh ra!" thì thấy một người Mātaṅga ở giữa cổng thành và hỏi: "Người kia là ai?"
‘‘Ayye, mātaṅgacaṇḍālo’’ti ca vutte ‘‘īdisaṃ disvā gatānaṃ kuto vuḍḍhī’’ti yānaṃ nivattāpesi.
And when it was said, "My lady, he is a mātaṅga-caṇḍāla," she had her vehicle turned back, thinking, "Whence is there prosperity for those who go on after seeing such a one?"
Khi được trả lời: "Thưa Bà, đó là một người Mātaṅga caṇḍāla", nàng nói: "Thấy một người như thế này rồi thì làm sao mà phát đạt được?", và ra lệnh quay xe lại.
Manussā ‘‘yaṃ mayaṃ uyyānaṃ gantvā bahuṃ khajjabhojjādiṃ labheyyāma, tassa no mātaṅgena antarāyo kato’’ti kupitā ‘‘gaṇhatha, caṇḍāla’’nti leḍḍūhi paharitvā visaññībhūtaṃ pātetvā agamaṃsu.
The people, thinking, "The mātaṅga has created an obstacle for us who would have received much food and drink by going to the park," became angry and, saying, "Seize the caṇḍāla!", struck him with clods of earth, knocked him down unconscious, and left.
Mọi người tức giận nói: "Chúng ta sẽ nhận được nhiều đồ ăn thức uống khi đi đến vườn hoa, nhưng người Mātaṅga này đã gây trở ngại cho chúng ta", rồi họ ném đá đánh người caṇḍāla, khiến ngài bất tỉnh và ngã xuống, rồi họ bỏ đi.
So na cireneva satiṃ paṭilabhitvā vuṭṭhāya manusse pucchi – ‘‘kiṃ, ayyā, dvāraṃ nāma sabbasādhāraṇaṃ, udāhu brāhmaṇānaṃ eva kata’’nti?
Having regained consciousness not long after, he got up and asked the people, "Sirs, is the gate for the common use of all, or is it made for brahmins alone?"
Không lâu sau, ngài tỉnh lại, đứng dậy và hỏi mọi người: "Thưa các ông, cổng thành này là của chung cho tất cả, hay chỉ dành riêng cho các Bà-la-môn?"
‘‘Sabbesaṃ sādhāraṇa’’nti.
"It is for the common use of all."
"Là của chung cho tất cả."
‘‘Evaṃ sabbasādhāraṇadvāre ekamantaṃ apakkamantaṃ maṃ diṭṭhamaṅgalikāya manussā imaṃ anayabyasanaṃ pāpesu’’nti rathikāya manussānaṃ ārocetvā ‘‘handāhaṃ imissā mānaṃ bhindissāmī’’ti tassā nivesanadvāraṃ gantvā ‘‘ahaṃ diṭṭhamaṅgalikaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmī’’ti nipajji.
Having informed the people on the street, "This being so, while I was moving to one side at the gate common to all, Diṭṭhamaṅgalikā's men brought this misfortune and disaster upon me," he thought, "Come now, I will break her pride," and going to the door of her residence, he lay down, saying, "I will not get up without getting Diṭṭhamaṅgalikā."
"Khi tôi tránh sang một bên ở cổng thành chung cho tất cả này, những người của Diṭṭhamaṅgalikā đã gây ra tai họa này cho tôi", Ngài nói với mọi người trên đường phố, rồi nói: "Này, tôi sẽ phá tan kiêu mạn của nàng này", và đi đến cổng nhà nàng, nằm xuống và nói: "Tôi sẽ không đứng dậy nếu không có Diṭṭhamaṅgalikā."
Diṭṭhamaṅgalikāya pitā ‘‘gharadvāre mātaṅgo nipanno’’ti sutvā ‘‘tassa kākaṇikaṃ detha, telena sarīraṃ makkhetvā gacchatū’’ti āha.
Diṭṭhamaṅgalikā's father, hearing, "A mātaṅga is lying at the house door," said, "Give him a kākaṇika, let him anoint his body with oil and go."
Cha của Diṭṭhamaṅgalikā nghe nói: "Một người Mātaṅga đang nằm ở cổng nhà", liền nói: "Hãy cho hắn một kākaṇika, bôi dầu vào người hắn rồi bảo hắn đi đi."
So ‘‘diṭṭhamaṅgalikaṃ aladdhā na uṭṭhahissāmi’’cceva āha.
He just said, "I will not get up without getting Diṭṭhamaṅgalikā."
Ngài vẫn nói: "Tôi sẽ không đứng dậy nếu không có Diṭṭhamaṅgalikā."
Tato brāhmaṇena – ‘‘dve kākaṇike detha, māsakaṃ pādaṃ kahāpaṇaṃ dve tīṇi yāva kahāpaṇasataṃ kahāpaṇasahassaṃ dethā’’ti vuttepi na sampaṭicchati eva.
Then, even when the brahmin said, "Give two kākaṇikas, give a māsaka, a pāda, a kahāpaṇa, two, three, up to a hundred kahāpaṇas, a thousand kahāpaṇas," he simply would not accept.
Sau đó, dù Bà-la-môn nói: "Hãy cho hắn hai kākaṇika, một đồng māsaka, một đồng pāda, một kahāpaṇa, hai ba cho đến một trăm kahāpaṇa, một ngàn kahāpaṇa", ngài vẫn không chấp nhận.
Evaṃ tesaṃ mantentānaṃ eva sūriyo atthaṅgato.
Even as they were thus deliberating, the sun set.
Khi họ đang bàn bạc như vậy, mặt trời đã lặn.
Atha diṭṭhamaṅgalikāya mātā pāsādā oruyha sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā tassa santikaṃ gantvā ‘‘tāta, mātaṅga, diṭṭhamaṅgalikāya aparādhaṃ khama, dve sahassāni gaṇhāhi yāva satasahassaṃ gaṇhāhī’’ti vuttepi na sampaṭicchi, nipajji eva.
Then Diṭṭhamaṅgalikā's mother, descending from the upper palace, had a cloth screen put up, went to him and said, "My dear mātaṅga, forgive Diṭṭhamaṅgalikā's offense, take two thousand, up to a hundred thousand," but even when this was said, he did not accept; he just lay there.
Rồi mẹ của Diṭṭhamaṅgalikā từ cung điện đi xuống, cho dựng một hàng rào vải xung quanh, đến gần ngài và nói: "Này con, Mātaṅga, hãy tha thứ lỗi lầm của Diṭṭhamaṅgalikā, hãy nhận hai ngàn, cho đến một trăm ngàn", nhưng ngài vẫn không chấp nhận, cứ nằm yên.
Tassevaṃ cha divase nipajjitvā sattame divase sampatte samantā sāmantagharā paṭivisakagharā ca manussā uṭṭhahitvā ‘‘tumhe mātaṅgaṃ vā uṭṭhāpetha, dārikaṃ vā detha, mā amhe nāsayitthā’’ti āhaṃsu.
As he lay there for six days, on the seventh day, people from all the surrounding houses and neighboring houses rose up and said, "Either make the mātaṅga get up, or give him the girl. Do not destroy us!"
Sau khi nằm như vậy sáu ngày, đến ngày thứ bảy, mọi người từ các nhà lân cận và các nhà hàng xóm đứng dậy và nói: "Các ông hãy bảo người Mātaṅga đứng dậy, hoặc hãy gả cô con gái, đừng làm hại chúng tôi."
Tadā kira ayaṃ tasmiṃ dese desadhammo ‘‘yassa gharadvāre evaṃ nipajjitvā caṇḍālo marati, tena gharena saddhiṃ sattasattagharavāsino caṇḍālā hontī’’ti.
At that time, it was apparently a custom of the country in that region that if a caṇḍāla dies lying down like this at someone's house door, the inhabitants of the seven houses surrounding that house become caṇḍālas.
Vì lúc đó, ở vùng đất ấy, có một phong tục địa phương rằng: "Nếu một người caṇḍāla chết khi nằm như vậy ở cổng nhà ai, thì bảy đời gia đình đó và bảy nhà hàng xóm sẽ trở thành caṇḍāla."
Tato diṭṭhamaṅgalikāya mātāpitaro diṭṭhamaṅgalikaṃ paṭapilotikaṃ nivāsāpetvā caṇḍālānucchavikaṃ parikkhāraṃ datvā paridevamānaṃ eva tassa santikaṃ netvā ‘‘handa, dāni dārikaṃ uṭṭhāya gaṇhāhī’’ti adaṃsu.
Then Diṭṭhamaṅgalikā's parents, having made Diṭṭhamaṅgalikā put on a ragged cloth and having given her the requisites suitable for caṇḍālas, brought her, even as she was lamenting, to him and gave her away, saying, "Here now, get up and take the girl."
Do đó, cha mẹ của Diṭṭhamaṅgalikā cho Diṭṭhamaṅgalikā mặc y phục vá víu, cho nàng những đồ trang sức phù hợp với người caṇḍāla, và trong khi nàng than khóc, họ dẫn nàng đến gần ngài và nói: "Này, bây giờ con gái đây, hãy đứng dậy mà nhận lấy."
Sā passe ṭhatvā ‘‘uṭṭhāhī’’ti āha.
Standing by his side, she said, "Get up."
Nàng đứng bên cạnh và nói: "Xin Ngài đứng dậy."
So ‘‘ahaṃ ativiya kilanto, hatthe gahetvā maṃ uṭṭhāpehī’’ti āha.
He said, "I am extremely tired; take me by the hand and help me up."
Ngài nói: "Tôi quá mệt mỏi, hãy nắm tay tôi và đỡ tôi dậy."
Sā tathā akāsi.
She did so.
Nàng đã làm như vậy.
Mātaṅgo ‘‘mayaṃ antonagare vasituṃ na labhāma, ehi, bahinagare caṇḍālagāmaṃ gamissāmā’’ti taṃ apassāya attano gehaṃ agamāsi.
The mātaṅga said, "We are not allowed to live inside the city. Come, we will go to the caṇḍāla village outside the city," and leaning on her, he went to his own home.
Mātaṅga nói: "Chúng ta không được phép sống trong thành, hãy đi, chúng ta sẽ đến làng caṇḍāla bên ngoài thành", rồi dẫn nàng đến nhà của mình.
‘‘Tassā piṭṭhiṃ abhiruhitvā’’ti jātakabhāṇakā vadanti.
The reciters of the Jātaka say, "Having climbed onto her back."
Những người kể chuyện Jātaka nói: "Nàng đã leo lên lưng ngài."
Evaṃ pana gehaṃ gantvā jātisambhedavītikkamaṃ akatvāva katipāhaṃ gehe vasitvā balaṃ gahetvā cintesi – ‘‘ahaṃ imaṃ brāhmaṇamahāsālakaññaṃ mayhaṃ caṇḍālagehe vāsāpesiṃ, handa, dāni taṃ lābhaggayasaggappattaṃ karissāmī’’ti.
Having thus gone home, without transgressing the bounds of caste, he lived at home for some days, and having regained his strength, he thought: "I have made this daughter of a great sāla brahmin live in my caṇḍāla home. Come now, I will make her attain the highest gain and the highest bliss."
Sau khi về nhà như vậy, không vi phạm sự pha trộn chủng tộc, ngài ở nhà vài ngày, rồi lấy lại sức và suy nghĩ: "Tôi đã khiến cô con gái của Bà-la-môn đại gia này phải sống trong nhà caṇḍāla của tôi. Này, bây giờ tôi sẽ khiến nàng đạt được vinh quang và lợi lộc tối thượng."
So araññaṃ pavisitvā pabbajitvā sattāhabbhantareyeva aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññāyo nibbattetvā iddhiyā caṇḍālagāmadvāre otaritvā gehadvāre ṭhito diṭṭhamaṅgalikaṃ pakkosāpetvā ‘‘sāmi, kissa maṃ anāthaṃ katvā pabbajitosī’’ti paridevamānaṃ ‘‘tvaṃ, bhadde, mā cintayi, tava porāṇakayasato idāni mahantataraṃ yasaṃ karissāmi, tvaṃ pana ‘mahābrahmā me sāmiko, na mātaṅgo, so brahmalokaṃ gato, ito sattame divase puṇṇamāya candamaṇḍalaṃ bhinditvā āgamissatī’ti parisāsu vadeyyāsī’’ti vatvā himavantameva gato.
He, having entered the forest and gone forth, within just seven days produced the eight attainments and the five supernormal knowledges. Descending by psychic power at the gate of the caṇḍāla village, he stood at the door of the house and had Diṭṭhamaṅgalikā summoned. To her, who was lamenting, “Lord, why have you made me helpless and gone forth?” he said, “You, good lady, do not worry. I will now make your fame greater than your former fame. But you should say in the assemblies, ‘My husband is a Mahābrahmā, not Mātaṅga. He has gone to the Brahma-world. On the seventh day from now, on the full moon, he will come, splitting the disk of the moon.’” Having said this, he went to the Himalayas.
Ngài đi vào rừng, xuất gia, và trong vòng bảy ngày đã thành tựu tám thiền định và năm thần thông. Ngài dùng thần thông hạ xuống ở cổng làng caṇḍāla, đứng ở cổng nhà, cho gọi Diṭṭhamaṅgalikā. Khi nàng than khóc: "Thưa Chủ nhân, sao Ngài lại bỏ con bơ vơ mà xuất gia?", Ngài nói: "Này hiền nữ, con đừng lo lắng. Bây giờ ta sẽ tạo cho con một vinh quang lớn hơn vinh quang cũ của con. Con hãy nói trong các hội chúng rằng: 'Chồng tôi là Đại Phạm Thiên, không phải Mātaṅga. Ngài đã đi về cõi Phạm Thiên, từ đây bảy ngày nữa, vào ngày trăng tròn, Ngài sẽ phá vỡ mặt trăng mà đến.'", nói xong, ngài đi về dãy Hy Mã Lạp Sơn.
Diṭṭhamaṅgalikāpi bārāṇasiyaṃ mahājanamajjhe tesu tesu ṭhānesu tathā kathesi.
Diṭṭhamaṅgalikā also spoke thus in the midst of the great populace in Bārāṇasī, in various places.
Diṭṭhamaṅgalikā cũng nói như vậy ở nhiều nơi giữa đại chúng tại Bārāṇasī.
Atha puṇṇamadivase bodhisatto candamaṇḍalassa gaganamajjhe ṭhitakāle brahmattabhāvaṃ māpetvā candamaṇḍalaṃ bhinditvā dvādasayojanikaṃ bārāṇasiṃ sakalaṃ kāsiraṭṭhañca ekobhāsaṃ katvā ākāsato otaritvā bārāṇasiyā upari tikkhattuṃ paribbhamitvā mahājanena gandhamālādīhi pūjiyamāno caṇḍālagāmābhimukho ahosi.
Then, on the full moon day, when the disk of the moon was in the middle of the sky, the Bodhisatta created the form of a Brahmā, and splitting the disk of the moon, he made the twelve-yojana city of Bārāṇasī and the entire kingdom of Kāsī into a single radiance. Descending from the sky, he circled above Bārāṇasī three times and, being honored by the great populace with perfumes, garlands, and so on, he headed towards the caṇḍāla village.
Rồi vào ngày trăng tròn, khi mặt trăng đang ở giữa không trung, Bồ Tát hóa hiện thân Phạm Thiên, phá vỡ mặt trăng, làm cho toàn bộ Bārāṇasī rộng mười hai dojana và toàn bộ xứ Kāsī sáng rực, rồi từ trên không trung hạ xuống, bay lượn ba lần trên Bārāṇasī, được đại chúng cúng dường hương hoa, và hướng về làng caṇḍāla.
Brahmabhattā sannipatitvā taṃ caṇḍālagāmakaṃ gantvā diṭṭhamaṅgalikāya gehaṃ suddhavatthagandhamālādīhi devavimānaṃ viya alaṅkariṃsu.
The devotees of Brahmā gathered, went to that caṇḍāla village, and adorned Diṭṭhamaṅgalikā’s house with clean cloths, perfumes, garlands, and so on, making it like a celestial mansion.
Những người sùng bái Phạm Thiên tập trung lại, đi đến làng caṇḍāla đó, trang hoàng nhà của Diṭṭhamaṅgalikā bằng vải sạch, hương hoa, v.v., như một cung trời.
Diṭṭhamaṅgalikā ca tadā utunī hoti.
And at that time, Diṭṭhamaṅgalikā was in her season.
Diṭṭhamaṅgalikā lúc đó đang trong kỳ kinh nguyệt.
Mahāsatto tattha gantvā diṭṭhamaṅgalikaṃ aṅguṭṭhena nābhiyaṃ parāmasitvā ‘‘bhadde, gabbho te patiṭṭhito, tvaṃ puttaṃ vijāyissasi, tvampi puttopi te lābhaggayasaggappattā bhavissatha, tava sīsadhovanaudakaṃ sakalajambudīpe rājūnaṃ abhisekodakaṃ bhavissati, nhānodakaṃ pana te amatodakaṃ bhavissati, ye naṃ sīse āsiñcissanti, te sabbarogehi muccissanti, kāḷakaṇṇiyā ca parimuccissanti, tava pādapiṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā vandantā sahassaṃ dassanti, kathāsavanaṭṭhāne ṭhatvā vandantā sataṃ dassanti, cakkhupathe ṭhatvā vandantā ekekaṃ kahāpaṇaṃ datvā vandissanti, appamattā hohī’’ti taṃ ovaditvā gehā nikkhamma mahājanassa passantasseva candamaṇḍalaṃ pāvisi.
The Great Being went there, touched Diṭṭhamaṅgalikā on the navel with his big toe, and said, “Good lady, conception has taken place for you. You will give birth to a son. Both you and your son will attain the highest gain and glory. The water from washing your head will become the consecration water for kings throughout all of Jambudīpa. And the water from your bath will become the water of immortality. Those who sprinkle it on their heads will be freed from all diseases and will be delivered from misfortune. Those who bow, placing their heads on the top of your feet, will give a thousand. Those who bow while standing in a place where they can hear you speak will give a hundred. Those who bow while standing within your sight will give a single kahāpaṇa each and then bow. Be heedful.” Having thus advised her, he left the house and entered the disk of the moon as the great populace was watching.
Đại Sĩ đến đó, dùng ngón cái chạm vào rốn của Diṭṭhamaṅgalikā và nói: "Này hiền nữ, con đã mang thai, con sẽ sinh một đứa con trai. Con và con trai con sẽ đạt được vinh quang và lợi lộc tối thượng. Nước gội đầu của con sẽ là nước quán đảnh cho các vua trên toàn Jambudīpa. Nước tắm của con sẽ là nước cam lồ. Những ai rưới nó lên đầu sẽ thoát khỏi mọi bệnh tật và thoát khỏi sự xui xẻo. Những ai đặt đầu lên chân con để đảnh lễ sẽ cúng dường một ngàn. Những ai đứng ở nơi nghe pháp để đảnh lễ sẽ cúng dường một trăm. Những ai đứng trong tầm mắt để đảnh lễ sẽ cúng dường một kahāpaṇa mỗi người. Con hãy cẩn trọng!", Ngài khuyên bảo nàng như vậy, rồi rời khỏi nhà, và trước sự chứng kiến của đại chúng, ngài đi vào mặt trăng.
Brahmabhattā sannipatitvā diṭṭhamaṅgalikaṃ mahantena sakkārena nagaraṃ pavesetvā mahantena sirisobhaggena tattha vasāpesuṃ.
The devotees of Brahmā gathered and led Diṭṭhamaṅgalikā into the city with great honor, and had her live there with great splendor and fortune.
Những người sùng bái Phạm Thiên tập trung lại, đưa Diṭṭhamaṅgalikā vào thành với sự tôn kính lớn, và cho nàng sống ở đó với sự vinh hiển và may mắn lớn lao.
Devavimānasadisañcassā nivesanaṃ kāresuṃ.
They had a residence like a celestial mansion built for her.
Họ xây cho nàng một ngôi nhà giống như cung trời.
Tattha netvā uḷāraṃ lābhasakkāraṃ upanāmesuṃ.
Having brought her there, they presented her with magnificent gains and honor.
Họ đưa nàng đến đó và cúng dường nàng những lợi lộc và sự tôn kính cao quý.
Puttalābhādi sabbo bodhisattena vuttasadisova ahosi.
Everything, such as the gain of a son, was just as the Bodhisatta had said.
Tất cả mọi thứ, như việc sinh con, đều đúng như Bồ Tát đã nói.
Soḷasasahassā brāhmaṇā diṭṭhamaṅgalikāya puttena saha nibaddhaṃ bhuñjanti, sahassamattā naṃ parivārenti, anekasahassānaṃ dānaṃ dīyati.
Sixteen thousand brahmins ate regularly with Diṭṭhamaṅgalikā’s son, about a thousand attended upon him, and alms were given to many thousands.
Mười sáu ngàn Bà-la-môn ăn uống thường xuyên cùng với con trai của Diṭṭhamaṅgalikā, một ngàn người vây quanh nó, và hàng ngàn người nhận được sự bố thí.
Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ aṭṭhāne abhippasanno, handassa dakkhiṇeyye jānāpessāmī’’ti bhikkhāya caranto tassā gehaṃ gantvā tena saddhiṃ sallapitvā agamāsi.
Then the Great Being, thinking, “This person has confidence in an unworthy place; come, I will make him know who is worthy of offerings,” went to her house while wandering for alms and, after conversing with him, left.
Rồi Đại Sĩ nghĩ: "Kẻ này đã tin tưởng một cách sai lầm. Này, tôi sẽ cho nó biết về những người đáng cúng dường", rồi ngài đi khất thực, đến nhà nàng, nói chuyện với nó rồi bỏ đi.
Atha kumāro gāthamāha –
Then the young man spoke the verse:
Rồi đứa bé nói lên bài kệ:
Tena vuttaṃ anācāraṃ asahamānā devatā tassa tesañca soḷasasahassānaṃ brāhmaṇānaṃ mukhaṃ viparivattesuṃ.
A deity, unable to endure the misconduct spoken by him, twisted his face and the faces of those sixteen thousand brahmins.
Không chịu đựng được hành vi bất kính mà đứa bé đã nói, các vị thiên thần đã làm cho miệng của đứa bé và mười sáu ngàn Bà-la-môn đó bị biến dạng.
Taṃ disvā diṭṭhamaṅgalikā mahāsattaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocesi.
Seeing that, Diṭṭhamaṅgalikā approached the Great Being and informed him of the matter.
Thấy vậy, Diṭṭhamaṅgalikā đến gần Đại Sĩ và trình bày sự việc.
Bodhisatto ‘‘tassa anācāraṃ asahantehi yakkhehi so vippakāro kato, api ca kho pana imaṃ ucchiṭṭhapiṇḍakaṃ tesaṃ mukhe āsiñcitvā taṃ vippakāraṃ vūpasamehī’’ti āha.
The Bodhisatta said, “That disfigurement was done by yakkhas who could not endure his misconduct. However, by sprinkling this leftover almsfood on their mouths, you can appease that disfigurement.”
Bồ Tát nói: "Các Dạ-xoa không chịu đựng được hành vi bất kính của nó đã gây ra sự biến dạng đó. Tuy nhiên, con hãy rưới nắm cơm thừa này vào miệng chúng để làm dịu sự biến dạng đó."
Sāpi tathā katvā taṃ vūpasamesi.
She did so and appeased it.
Nàng cũng làm như vậy và làm dịu được sự biến dạng đó.
Atha diṭṭhamaṅgalikā puttaṃ āha – ‘‘tāta, imasmiṃ loke dakkhiṇeyyā nāma mātaṅgapaṇḍitasadisā bhavanti, na ime brāhmaṇā viya jātimattena, mantasajjhāyanamattena vā mānatthaddhā’’ti vatvā ye tadā sīlādiguṇavisesayuttā jhānasamāpattilābhino ceva paccekabuddhā ca, tatthevassa pasādaṃ uppādesīti.
Then Diṭṭhamaṅgalikā said to her son: “Dear son, in this world, those worthy of offerings are like the wise Mātaṅga; they are not, like these brahmins, stiff with conceit merely on account of birth or the mere chanting of hymns.” Having said this, she inspired confidence in him towards those who at that time were endowed with the special qualities of virtue and so on, who were attainers of jhāna and samāpatti, and who were Paccekabuddhas.
Rồi Diṭṭhamaṅgalikā nói với con trai: "Này con, trong thế gian này, những người đáng cúng dường là những người như Mātaṅga hiền trí, chứ không phải những Bà-la-môn này, những kẻ kiêu căng chỉ vì dòng dõi hay vì tụng niệm chú thuật", nói xong, nàng đã tạo niềm tin cho nó vào những người có phẩm hạnh đặc biệt như giới đức, đạt được thiền định và các vị Độc Giác Phật vào thời đó.
Tadā vettavatīnagare jātimanto nāma eko brāhmaṇo pabbajitvāpi jātiṃ nissāya mahantaṃ mānamakāsi.
At that time, in the city of Vettavatī, a certain brahmin named Jātimanta, even after going forth, held great conceit on account of his birth.
Lúc bấy giờ, tại thành phố Vettavatī, một Bà-la-môn tên Jātimanta, dù đã xuất gia, vẫn nương vào dòng dõi của mình mà sinh lòng kiêu mạn lớn.
Mahāsatto ‘‘tassa mānaṃ bhindissāmī’’ti taṃ ṭhānaṃ gantvā tassāsanne uparisote vāsaṃ kappesi.
The Great Being, thinking, “I will shatter his conceit,” went to that place and took up residence upstream, near him.
Đại sĩ nghĩ: “Ta sẽ phá tan sự kiêu mạn của ông ta,” rồi đi đến nơi đó và an cư ở thượng nguồn, gần ông ta.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Do đó đã được nói –
Atha mahāsatto ekadivasaṃ dantakaṭṭhaṃ khāditvā ‘‘idaṃ jātimantassa jaṭāsu laggatū’’ti adhiṭṭhāya nadiyaṃ pātesi.
Then one day, the Great Being, after chewing a tooth-stick, made a determination, “May this get caught in Jātimanta’s matted hair,” and dropped it into the river.
Rồi một ngày nọ, Đại sĩ nhai cây xỉa răng, sau khi tác ý: “Cây xỉa răng này hãy mắc vào búi tóc của Jātimanta,” Ngài liền ném xuống sông.
Taṃ tassa udakaṃ ācamentassa jaṭāsu laggi, so taṃ disvā ‘‘nassa vasalā’’ti vatvā ‘‘kutoyaṃ kāḷakaṇṇī āgato, upadhāressāmi na’’nti uddhaṃsotaṃ gacchanto mahāsattaṃ disvā ‘‘kiṃjātikosī’’ti pucchi.
It got caught in the matted hair of that brahmin as he was rinsing his mouth with water. Seeing it, he said, “Away with you, outcast!” and thinking, “From where has this ill-omened one come? I shall investigate,” he went upstream, saw the Great Being, and asked, “Of what caste are you?”
Khi ông ta súc miệng nước, cây xỉa răng đó đã mắc vào búi tóc của ông ta; thấy vậy, ông ta nói: “Đi đi, đồ tiện dân!” rồi nói tiếp: “Tên khốn kiếp này từ đâu đến vậy? Ta sẽ điều tra xem,” rồi đi ngược dòng, thấy Đại sĩ, ông ta hỏi: “Ngươi thuộc dòng dõi nào?”
‘‘Caṇḍālosmī’’ti.
“I am a caṇḍāla.”
“Tôi là người Caṇḍāla.”
‘‘Tayā nadiyaṃ dantakaṭṭhaṃ pātita’’nti?
“Was it you who dropped the tooth-stick into the river?”
“Ngươi đã ném cây xỉa răng xuống sông phải không?”
‘‘Āma, mayā’’ti.
“Yes, it was I.”
“Vâng, là tôi.”
‘‘Nassa, vasala, caṇḍāla, kāḷakaṇṇi, mā idha vasi, heṭṭhāsote vasā’’ti vatvā heṭṭhāsote vasantenapi pātite dantakaṭṭhe paṭisotaṃ āgantvā jaṭāsu laggante ‘‘nassa, vasala, sace idha vasissasi, sattame divase sattadhā te muddhā phalissatī’’ti āha.
“Away with you, outcast, caṇḍāla, ill-omened one! Do not live here; live downstream!” he said. But when the Great Being, living downstream, also dropped a tooth-stick, it went against the current and got caught in his matted hair. He then said: “Away with you, outcast! If you stay here, on the seventh day your head will split into seven pieces.”
“Đi đi, đồ tiện dân, đồ Caṇḍāla, đồ khốn kiếp, đừng sống ở đây, hãy sống ở hạ nguồn!” Ông ta nói vậy, nhưng khi cây xỉa răng do người sống ở hạ nguồn ném xuống lại trôi ngược dòng và mắc vào búi tóc của ông ta, ông ta lại nói: “Đi đi, đồ tiện dân! Nếu ngươi còn sống ở đây, đến ngày thứ bảy đầu ngươi sẽ vỡ làm bảy mảnh.”
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Do đó đã được nói –
Tattha vicaranto anukūlamhīti ucchiṭṭhadantakaṭṭhe attano jaṭāsu lagge tassa āgamanagavesanavasena gaṅgāya tīre anuvicaranto.
Therein, wandering along the bank means wandering along the bank of the Ganges in order to search for the origin of the used tooth-stick that was caught in his matted hair.
Ở đây, khi đi dọc theo bờ sông có nghĩa là, khi cây xỉa răng dơ bẩn mắc vào búi tóc của mình, ông ta đã đi dọc theo bờ sông Hằng để tìm kiếm sự xuất hiện của người đó.
Uddhaṃ me assamaddasāti attano vasanaṭṭhānato uparisote mama assamaṃ paṇṇasālaṃ addakkhi.
He saw my hermitage upstream means he saw my hermitage, my leaf-hut, upstream from his own dwelling place.
Ông ta đã thấy am thất của tôi ở thượng nguồn có nghĩa là, ông ta đã thấy am thất, túp lều lá của tôi ở thượng nguồn so với nơi ông ta trú ngụ.
Tattha maṃ paribhāsetvāti mama assamaṃ āgantvā jātiṃ sutvā tatova paṭikkamitvā savanūpacāre ṭhatvā ‘‘nassa, vasala caṇḍāla, kāḷakaṇṇi mā idha vasī’’tiādīni vatvā bhayena santajjetvā.
There, having reviled me means having come to my hermitage, heard my caste, and then, having turned back from there and standing within earshot, he intimidated me with fear, saying such things as, “Away with you, outcast, caṇḍāla, ill-omened one! Do not live here!”
Ở đó, ông ta mắng nhiếc tôi có nghĩa là, ông ta đã đến am thất của tôi, nghe về dòng dõi của tôi, rồi từ đó quay lại, đứng trong tầm nghe và nói: “Đi đi, đồ tiện dân, đồ Caṇḍāla, đồ khốn kiếp, đừng sống ở đây!” và những lời tương tự, đe dọa bằng nỗi sợ hãi.
Abhisapi muddhaphālananti ‘‘sace jīvitukāmosi, ettova sīghaṃ palāyassū’’ti vatvā ‘‘sace na pakkamissati, ito te sattame divase sattadhā muddhā phalatū’’ti me abhisapaṃ adāsi.
He cursed me with the splitting of my head means he gave me a curse, saying, “If you wish to live, flee from here at once,” and, “If you do not depart, may your head split into seven pieces on the seventh day from now.”
Rồi nguyền rủa tôi đầu vỡ có nghĩa là, ông ta đã nói: “Nếu ngươi muốn sống, hãy nhanh chóng bỏ chạy khỏi đây!” rồi ban lời nguyền cho tôi: “Nếu ngươi không rời đi, đến ngày thứ bảy đầu ngươi sẽ vỡ làm bảy mảnh.”
63. Yadihaṃ tassa pakuppeyyanti tassa mānatthaddhassa kūṭajaṭilassa ahaṃ yadi kujjheyyaṃ.
63. If I were to be angry with him means if I were to be angry with that conceited, fraudulent matted-hair ascetic.
63. Nếu tôi nổi giận với ông ta có nghĩa là, nếu tôi nổi giận với kẻ Bà-la-môn tóc bện giả dối, kiêu mạn cứng đầu đó.
Yadi sīlaṃ na gopayeti sīlaṃ yadi na rakkheyyaṃ, idaṃ sīlaṃ nāma jīvitanirapekkhaṃ sammadeva rakkhitabbanti yadi na cinteyyanti attho.
If I were not to guard my virtue means if I were not to protect my virtue, the meaning is, if I were not to think, “This virtue should be protected properly, without regard for my life.”
Nếu tôi không giữ gìn giới có nghĩa là, nếu tôi không bảo vệ giới, ý nói là nếu tôi không suy nghĩ rằng giới này phải được bảo vệ một cách đúng đắn, bất chấp mạng sống.
Oloketvānahaṃ tassa, kareyyaṃ chārikaṃ viyāti sacāhaṃ tadā tassa appatīto abhavissaṃ.
By looking at him, I could have turned him to ashes means if I had been displeased with him at that time.
Tôi sẽ biến ông ta thành tro bụi có nghĩa là, nếu khi đó tôi không hài lòng với ông ta.
Mama cittācāraṃ ñatvā mayi abhippasannā devatā khaṇeneva taṃ bhasmamuṭṭhiṃ viya viddhaṃseyyunti adhippāyo.
The intention is: the devatās, knowing the state of my mind and being pleased with me, would in an instant have destroyed him like a handful of ash.
Ý là, các vị thiên nhân, sau khi biết tâm ý của tôi và rất hoan hỷ với tôi, sẽ ngay lập tức tiêu diệt ông ta như một nắm tro.
Satthā pana tadā attano appatītabhāve sati devatāhi sādhetabbaṃ tassa anatthaṃ attanā kattabbaṃ viya katvā desesi ‘‘kareyyaṃ chārikaṃ viyā’’ti.
But the Teacher, presenting the harm to be done to him by the devatās in the event of his own displeasure as if it were to be done by himself, taught, “I could have turned him to ashes.”
Tuy nhiên, Đức Phật đã thuyết giảng điều bất lợi mà các vị thiên nhân sẽ thực hiện khi Ngài không hài lòng như thể chính Ngài sẽ làm, bằng cách nói: “Tôi sẽ biến ông ta thành tro bụi.”
Vitaṇḍavādī panāha – ‘‘bodhisattova taṃ jaṭilaṃ icchamāno iddhiyā chārikaṃ kareyya, evañhi sati imissā pāḷiyā attho ujukameva nīto hotī’’ti.
A sophist, however, says: “The Bodhisatta himself, if he so wished, could have turned that matted-hair ascetic to ashes by his psychic power. For if this were so, the meaning of this Pāḷi text would be taken straightforwardly.”
Nhưng kẻ biện luận sai lầm nói rằng: “Bồ-tát, nếu muốn, có thể dùng thần thông biến vị ẩn sĩ đó thành tro bụi; nếu vậy, ý nghĩa của đoạn kinh văn này sẽ được hiểu một cách trực tiếp.”
So evamassa vacanīyo – ‘‘tvaṃ iddhiyā parūpaghātaṃ vadasi, iddhi nāmesā adhiṭṭhānā iddhi, vikubbanā iddhi, manomayā iddhi, ñāṇavipphārā iddhi, samādhivipphārā iddhi, ariyā iddhi, kammavipākajā iddhi, puññavato iddhi, vijjāmayā iddhi, tattha tattha sammāpayogappaccayā ijjhanaṭṭhena iddhīti dasavidhā.
He should be spoken to thus: "You speak of harming others by means of iddhi. This iddhi is of ten kinds: adhiṭṭhānā iddhi (the power of determination), vikubbanā iddhi (the power of transformation), manomayā iddhi (the mind-made power), ñāṇavipphārā iddhi (the power of pervading knowledge), samādhivipphārā iddhi (the power of pervading concentration), ariyā iddhi (the noble power), kammavipākajā iddhi (the power born of kamma-result), puññavato iddhi (the power of the meritorious), vijjāmayā iddhi (the power consisting of knowledge), and iddhi in the sense of succeeding due to right application in various instances."
Người đó nên được nói như sau: “Ngươi nói về việc dùng thần thông để làm hại người khác. Thần thông này có mười loại: thần thông do tác ý, thần thông biến hóa, thần thông do tâm tạo, thần thông do sự lan tỏa của trí tuệ, thần thông do sự lan tỏa của định, thần thông của bậc Thánh, thần thông do quả nghiệp, thần thông của người có phước, thần thông do minh, và thần thông do sự thành tựu nhờ sự ứng dụng đúng đắn trong từng trường hợp.”
Tattha ‘‘kataraṃ iddhiṃ vadesī’’ti?
Therein, "Which iddhi are you referring to?"
“Trong số đó, ngươi nói về loại thần thông nào?”
‘‘Bhāvanāmaya’’nti.
"The one developed through meditation."
“Thần thông do tu tập.”
‘‘Kiṃ pana bhāvanāmayāya parūpaghātakammaṃ hotī’’ti?
"But can an act of harming others occur through the iddhi developed through meditation?"
“Vậy thần thông do tu tập có thể gây ra hành động làm hại người khác không?”
Āma, ekacce ācariyā ‘‘ekavāraṃ hotī’’ti vadanti, yathā hi paraṃ paharitukāmena udakabharite ghaṭe khitte paropi paharīyati, ghaṭopi bhijjati, evameva bhāvanāmayāya iddhiyā ekavāraṃ parūpaghātakammaṃ hoti, tato paṭṭhāya pana sā nassati.
Yes, some teachers say it can occur once. For just as when a pot filled with water is thrown with the intention of striking another, the other person is struck and the pot is also broken, in the same way, an act of harming others can occur once through the iddhi developed through meditation, but from then on, that power is lost.
Vâng, một số vị thầy nói rằng “có một lần”. Giống như khi một người muốn đánh người khác ném một cái bình đầy nước, thì người kia cũng bị đánh và cái bình cũng vỡ, tương tự như vậy, thần thông do tu tập có thể gây ra hành động làm hại người khác một lần, nhưng sau đó nó sẽ bị hủy diệt.
Atha so ‘‘bhāvanāmayāya iddhiyā neva ekavāraṃ na dvevāraṃ parūpaghātakammaṃ hotī’’ti vatvā pucchitabbo ‘‘kiṃ bhāvanāmayā iddhi kusalā akusalā abyākatā, sukhāya vedanāya sampayuttā dukkhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā, savitakkasavicārā avitakkavicāramattā avitakkaavicārā, kāmāvacarā rūpāvacarā arūpāvacarā’’ti?
Then, after stating, "An act of harming others can never occur, not once, not twice, through the iddhi developed through meditation," he should be asked: "Is the iddhi developed through meditation wholesome, unwholesome, or indeterminate; associated with pleasant feeling, painful feeling, or neither-painful-nor-pleasant feeling; accompanied by thought and examination, with only examination without thought, or without thought and examination; of the sense-sphere, the fine-material sphere, or the immaterial sphere?"
Rồi người đó nói: “Thần thông do tu tập không bao giờ gây ra hành động làm hại người khác, dù một lần hay hai lần,” rồi nên hỏi: “Thần thông do tu tập là thiện, bất thiện hay vô ký? Nó tương ưng với cảm thọ lạc, cảm thọ khổ hay cảm thọ không khổ không lạc? Nó có tầm có tứ, chỉ có tứ, hay không tầm không tứ? Nó thuộc cõi Dục giới, cõi Sắc giới hay cõi Vô sắc giới?”
Jānanto ‘‘bhāvanāmayā iddhi kusalā abyākatā vā adukkhamasukhavedaniyā avitakkaavicārā rūpāvacarā cā’’ti vakkhati.
Knowing, he will say: "The iddhi developed through meditation is either wholesome or indeterminate, associated with neither-painful-nor-pleasant feeling, without thought and examination, and of the fine-material sphere."
Nếu biết, người đó sẽ nói: “Thần thông do tu tập là thiện hoặc vô ký, tương ưng với cảm thọ không khổ không lạc, không tầm không tứ, và thuộc cõi Sắc giới.”
So vattabbo ‘‘pāṇātipātacetanā kusalādīsu kataraṃ koṭṭhāsaṃ bhajatī’’ti?
He should be told: "To which category among wholesome, etc., does the volition for killing a living being belong?"
Người đó nên được nói: “Vậy ý chí sát sinh thuộc phần nào trong các loại thiện, v.v.?”
Jānanto vakkhati ‘‘pāṇātipātacetanā akusalāva dukkhavedanāva savitakkasavicārāva kāmāvacarāvā’’ti.
Knowing, he will say: "The volition for killing a living being is only unwholesome, only with painful feeling, only with thought and examination, and only of the sense-sphere."
Nếu biết, người đó sẽ nói: “Ý chí sát sinh là bất thiện, tương ưng với cảm thọ khổ, có tầm có tứ, và thuộc cõi Dục giới.”
Evaṃ sante ‘‘tava pañho neva kusalattikena sameti, na vedanāttikena na vitakkattikena na bhūmantarenā’’ti pāḷiyā virodhaṃ dassetvā saññāpetabbo.
"That being so, your question does not align with the wholesome triad, nor with the feeling triad, nor with the thought triad, nor with the different planes." Having thus shown the contradiction with the Pāḷi, he should be made to understand.
Như vậy, người đó nên được thuyết phục bằng cách chỉ ra sự mâu thuẫn với kinh văn: “Vấn đề của ngươi không phù hợp với ba loại thiện, không phù hợp với ba loại cảm thọ, không phù hợp với ba loại tầm, và không phù hợp với các cõi.”
Yadi pana so ‘‘puna caparaṃ, bhikkhave, idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā iddhimā cetovasippatto aññissā kucchigataṃ gabbhaṃ pāpakena manasānupekkhitā hoti ‘aho vata yaṃ taṃ kucchigataṃ gabbhaṃ na sotthinā abhinikkhameyyā’ti.
But if he should cite the Kulumpasutta, which is not included in the recitals: "Furthermore, bhikkhus, here a certain recluse or brahmin, who is powerful and has attained mastery of mind, regards the foetus in another's womb with a malevolent mind, thinking: 'Oh, may that foetus in the womb not come forth safely!'"
Tuy nhiên, nếu người đó trích dẫn Kulumpasutta, một bài kinh không được đưa vào kết tập, nói rằng: “Này các Tỳ-kheo, hơn nữa, ở đây, một số Sa-môn hoặc Bà-la-môn có thần thông, đã đạt được sự thành tựu về tâm, quán sát một bào thai trong bụng người khác với tâm ác ý, nghĩ rằng: ‘Ước gì bào thai trong bụng đó không ra đời an toàn.’
Evampi, bhikkhave, kulumpassa upaghāto hotī’’ti saṅgītiṃ anāruḷhaṃ kulumpasuttaṃ udāhareyya.
"In this way too, bhikkhus, there is harm to the foetus."
Này các Tỳ-kheo, ngay cả như vậy, sự hủy hoại của dòng dõi cũng xảy ra.”
Tassāpi ‘‘tvaṃ atthaṃ na jānāsi.
Regarding that too, he should be made to understand by saying: "You do not know the meaning.
Với người đó cũng nên nói: “Ngươi không hiểu ý nghĩa.
Iddhimā cetovasippattoti hi ettha na bhāvanāmayā iddhi adhippetā, āthabbanikā iddhi adhippetā.
For here, by 'powerful and has attained mastery of mind,' the iddhi developed through meditation is not intended; the iddhi of the Atharvaveda is intended.
Ở đây, ‘có thần thông, đã đạt được sự thành tựu về tâm’ không có nghĩa là thần thông do tu tập, mà là thần thông của pháp thuật Áthabbana.
Sā hi ettha labbhamānā labbhatīti bhāvanāmayāya iddhiyā parūpaghāto na sambhavatiyevā’’ti saññāpetabbo.
Since that is what is obtainable here, the harming of others through the iddhi developed through meditation is simply not possible."
Vì thần thông đó có thể đạt được ở đây, nên không thể có việc thần thông do tu tập gây hại cho người khác.”
No ce saññattiṃ upeti, kammaṃ katvā uyyojetabbo.
If he does not come to an understanding, a formal act should be performed and he should be expelled.
Nếu người đó không được thuyết phục, thì nên làm nghiệp và đuổi đi.
Tasmā yathāvuttanayenevettha gāthāya attho veditabbo.
Therefore, the meaning of the verse here should be understood only in the way that has been stated.
Do đó, ý nghĩa của bài kệ ở đây nên được hiểu theo cách đã nói trên.
Tathā pana tena abhisapito mahāsatto ‘‘sacāhaṃ etassa kujjhissāmi, sīlaṃ me arakkhitaṃ bhavissati, upāyenevassa mānaṃ bhindissāmi, sā cassa rakkhā bhavissatī’’ti sattame divase sūriyuggamanaṃ vāresi.
Then, having been cursed by him in that way, the Great Being thought, "If I get angry with this person, my virtue will not be protected. I will break his pride by a stratagem, and that will be a protection for him," and on the seventh day, he stopped the sun from rising.
Đại sĩ, bị ông ta nguyền rủa như vậy, nghĩ: “Nếu ta nổi giận với ông ta, giới của ta sẽ không được bảo vệ; ta sẽ phá tan sự kiêu mạn của ông ta bằng một phương tiện khéo léo, và đó sẽ là sự bảo vệ cho ông ta,” rồi Ngài đã ngăn mặt trời mọc vào ngày thứ bảy.
Manussā sūriyassa anuggamanena ubbāḷhā jātimantatāpasaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, tumhe sūriyassa uggantuṃ na dethā’’ti pucchiṃsu.
The people, distressed by the non-rising of the sun, approached the high-caste ascetic and asked, "Venerable sir, are you not allowing the sun to rise?"
Mọi người, vì mặt trời không mọc mà gặp khó khăn, đã đến gặp vị ẩn sĩ Jātimanta và hỏi: “Bạch ngài, có phải ngài không cho mặt trời mọc?”
So ‘‘na metaṃ kammaṃ, gaṅgātīre pana eko caṇḍālatāpaso vasati, tassetaṃ kammaṃ siyā’’ti āha.
He said, "This is not my doing. But there is a certain outcaste ascetic living on the bank of the Ganges; this might be his doing."
Ông ta nói: “Đó không phải là việc của tôi; nhưng có một ẩn sĩ Caṇḍāla sống bên bờ sông Hằng, có lẽ đó là việc của ông ta.”
Manussā mahāsattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, tumhe sūriyassa uggantuṃ na dethā’’ti pucchiṃsu.
The people approached the Great Being and asked, "Venerable sir, are you not allowing the sun to rise?"
Mọi người đến gặp Đại sĩ và hỏi: “Bạch ngài, có phải ngài không cho mặt trời mọc?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friends."
“Vâng, thưa các bạn.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Tumhākaṃ kulūpakatāpaso maṃ niraparādhaṃ abhisapi, tasmiṃ āgantvā khamāpanatthaṃ mama pādesu patite sūriyaṃ vissajjessāmī’’ti.
"The ascetic supported by your families cursed me, though I am innocent. When he comes and falls at my feet to ask for forgiveness, I will release the sun."
“Vị ẩn sĩ mà các bạn tôn kính đã nguyền rủa tôi một cách vô cớ; khi ông ta đến xin lỗi và quỳ dưới chân tôi, tôi sẽ thả mặt trời ra.”
Te gantvā taṃ ākaḍḍhantā ānetvā mahāsattassa pādamūle nipajjāpetvā khamāpetvā ‘‘sūriyaṃ vissajjetha, bhante’’ti āhaṃsu.
They went, dragged him back, made him lie down at the Great Being's feet, and made him ask for forgiveness. Then they said, "Release the sun, venerable sir."
Họ đi kéo ông ta đến, bắt ông ta nằm dưới chân Đại sĩ, xin lỗi, rồi nói: “Bạch ngài, xin hãy thả mặt trời ra.”
‘‘Na sakkā vissajjetuṃ, sacāhaṃ vissajjessāmi, imassa sattadhā muddhā phalissatī’’ti.
"It is not possible to release it. If I release it, this man's head will split into seven pieces."
“Không thể thả được; nếu tôi thả, đầu của ông ta sẽ vỡ làm bảy mảnh.”
‘‘Atha, bhante, kiṃ karomā’’ti.
"Then, venerable sir, what should we do?"
“Vậy bạch ngài, chúng tôi phải làm gì?”
Mahāsatto ‘‘mattikāpiṇḍaṃ āharathā’’ti āharāpetvā ‘‘imaṃ tāpasassa sīse ṭhapetvā tāpasaṃ otāretvā udake ṭhapetha, yadā sūriyo dissati, tadā tāpaso udake nimujjatū’’ti vatvā sūriyaṃ vissajjesi.
The Great Being, having had a lump of clay brought by saying, “Bring a lump of clay,” said, “Having placed this on the ascetic’s head and having lowered the ascetic, place him in the water. When the sun is seen, then let the ascetic submerge in the water,” and he released the sun.
Đại sĩ nói: “Hãy mang một cục đất sét đến.” Sau khi họ mang đến, Ngài nói: “Hãy đặt cục đất sét này lên đầu vị ẩn sĩ, rồi đưa vị ẩn sĩ xuống nước, khi mặt trời xuất hiện, vị ẩn sĩ hãy lặn xuống nước,” rồi Ngài đã thả mặt trời ra.
Sūriyarasmīhi phuṭṭhamatteva mattikāpiṇḍo sattadhā bhijji.
As soon as it was touched by the sun’s rays, the lump of clay shattered into seven pieces.
Ngay khi cục đất sét vừa bị tia nắng mặt trời chạm vào, nó đã vỡ làm bảy mảnh.
Tāpaso udake nimujji.
The ascetic submerged in the water.
Vị ẩn sĩ đã lặn xuống nước.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã được nói –
Tattha yaṃ so tadā maṃ abhisapīti so jātimantajaṭilo yaṃ muddhaphālanaṃ sandhāya tadā maṃ abhisapi, mayhaṃ sapaṃ adāsi.
Therein, that which he then cursed me with: that matted-hair ascetic of high birth, with reference to the splitting of the head, then cursed me, gave me a curse.
Ở đây, lời nguyền mà ông ta đã nguyền rủa tôi khi đó có nghĩa là, vị ẩn sĩ Jātimanta đó đã nguyền rủa tôi, đã ban lời nguyền cho tôi, liên quan đến việc đầu vỡ khi đó.
Tasseva matthake nipatīti taṃ mayhaṃ upari tena icchitaṃ tasseva pana upari nipati nipatanabhāvena aṭṭhāsi.
Fell upon his own head: that which was wished by him for me, instead fell upon himself; it stood in a state of falling.
Tasseva matthake nipatīti điều hắn mong muốn giáng xuống đầu ta, nhưng thay vào đó, nó lại giáng xuống chính đầu hắn, ở trạng thái rơi xuống.
Evañhetaṃ hoti yathā taṃ appaduṭṭhassa padussato.
Thus it happens as in the case of one who harms the harmless.
Điều này xảy ra như vậy, đối với kẻ làm ác với người không ác.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yo appaduṭṭhassa narassa dussati…pe… paṭivātaṃva khitto’’ti (dha. pa. 125; su. ni. 667; jā. 1.5.94).
For this was said by the Blessed One: “Whoever offends an inoffensive man… like fine dust thrown against the wind.”
Điều này đã được Đức Thế Tôn nói: “Ai làm ác với người không ác… (v.v.)… như ném vào gió ngược.”
Yogena taṃ pamocayinti taṃ tassa bhāsitaṃ matthakaphālanaṃ upāyena tato pamocesiṃ, taṃ vā jaṭilaṃ tato pamocesiṃ, yena upāyena taṃ na hoti, tathā akāsinti attho.
By a stratagem I freed him from it: I freed him from that spoken head-splitting by means of a stratagem; or, I freed that matted-hair ascetic from it. The meaning is: I acted in such a way, by which stratagem that would not happen.
Yogena taṃ pamocayinti nghĩa là ta đã giải thoát khỏi lời nói của hắn về việc nứt đầu bằng phương tiện ấy, hoặc ta đã giải thoát vị ẩn sĩ ấy khỏi điều đó, tức là ta đã làm cho điều đó không xảy ra bằng phương tiện nào đó.
Yañhi tena pāramitāparibhāvanasamiddhāhi nānāsamāpattivihāraparipūritāhi sīladiṭṭhisampadāhi susaṅkhatasantāne mahākaruṇādhivāse mahāsatte ariyūpavādakammaṃ abhisapasaṅkhātaṃ pharusavacanaṃ payuttaṃ, taṃ mahāsattassa khettavisesabhāvato tassa ca ajjhāsayapharusatāya diṭṭhadhammavedanīyaṃ hutvā sace so mahāsattaṃ na khamāpesi, sattame divase vipaccanasabhāvaṃ jātaṃ, khamāpite pana mahāsatte payogasampattipaṭibāhitattā avipākadhammataṃ āpajji ahosikammabhāvato.
For that harsh speech, designated as a curse, which was uttered by him against the Great Being, whose mental continuum was well-conditioned by the virtues and views perfected by various attainments and abiding, which were fulfilled through the cultivation of the perfections, and who was the abode of great compassion—that act of reviling a noble one, due to the special quality of the field that was the Great Being and the harshness of his own disposition, became a kamma to be experienced in this very life. If he had not asked for the Great Being’s forgiveness, it would have ripened on the seventh day. But since the Great Being was asked for forgiveness, it became a kamma with no result, due to the condition of its performance being obstructed, thus becoming an ineffective kamma.
Thật vậy, lời nói thô ác, tức là lời nguyền rủa, được thốt ra bởi hắn nhắm vào vị Đại Bồ Tát, người có dòng tâm thanh tịnh được trau dồi bởi các Ba-la-mật, viên mãn với nhiều thiền định và các trú xứ, có giới và kiến giải toàn hảo, trú ngụ trong đại bi, do đặc tính của Đại Bồ Tát là một ruộng phước đặc biệt và do tâm ác độc của kẻ đó, đã trở thành nghiệp cảm thọ ngay trong hiện tại. Nếu vị ấy không xin lỗi Đại Bồ Tát, thì nghiệp ấy có bản chất sẽ chín muồi vào ngày thứ bảy. Nhưng khi đã xin lỗi Đại Bồ Tát, do sự thành tựu của phương tiện đã ngăn chặn, nghiệp ấy trở thành vô hiệu, vì nó đã trở thành nghiệp vô hiệu.
Ayañhi ariyūpavādapāpassa diṭṭhadhammavedanīyassa ca dhammatā.
For this is the nature of the evil of reviling a noble one and of kamma to be experienced in this very life.
Đây là bản chất của ác nghiệp phỉ báng bậc Thánh, và là nghiệp cảm thọ ngay trong hiện tại.
Tattha yaṃ sattame divase bodhisattena sūriyuggamananivāraṇaṃ kataṃ, ayamettha yogoti adhippeto upāyo.
Herein, the prevention of the sunrise by the Bodhisatta on the seventh day is the stratagem, the means, intended here.
Ở đây, việc Bồ Tát ngăn cản mặt trời mọc vào ngày thứ bảy được hiểu là phương tiện (yoga).
Tena hi ubbāḷhā manussā bodhisattassa santike tāpasaṃ ānetvā khamāpesuṃ.
For by that, the agitated people brought the ascetic to the Bodhisatta and had him ask for forgiveness.
Khi ấy, những người bị quấy rầy đã đưa vị ẩn sĩ đến chỗ Bồ Tát và bắt vị ấy xin lỗi.
Sopi ca mahāsattassa guṇe jānitvā tasmiṃ cittaṃ pasādesīti veditabbaṃ.
And it should be understood that he too, having known the Great Being’s virtues, established confidence in his mind towards him.
Vị ấy cũng nên được hiểu là đã biết được phẩm hạnh của Đại Bồ Tát và đã phát tâm tịnh tín nơi Ngài.
Yaṃ panassa matthake mattikāpiṇḍassa ṭhapanaṃ, tassa ca sattadhā phālanaṃ kataṃ, taṃ manussānaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ, aññathā hi ime pabbajitāpi samānā cittassa vase vattanti, na pana cittaṃ attano vase vattāpentīti mahāsattampi tena sadisaṃ katvā gaṇheyyuṃ.
As for the placing of the lump of clay on his head and its shattering into seven pieces, that was done to preserve the confidence of the people. For otherwise, they might have thought, “These men, even though they are ascetics, are under the sway of their minds, and do not bring their minds under their own sway,” and thus regarded the Great Being as similar to him.
Còn việc đặt cục đất sét lên đầu vị ấy và làm cho nó nứt ra bảy mảnh, điều đó là để bảo vệ tâm của mọi người, vì nếu không, họ sẽ nghĩ rằng: “Ngay cả những người xuất gia này cũng bị chi phối bởi tâm, chứ không làm chủ được tâm của mình,” và họ sẽ xem Đại Bồ Tát cũng giống như vậy.
Tadassa nesaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti.
That would be for their long-term harm and suffering.
Điều đó sẽ là bất lợi và đau khổ cho họ trong thời gian dài.
Idhāpi sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here too, the remaining perfections should be determined.
Ở đây, các Ba-la-mật còn lại cũng cần được xác định.
Tathā nihīnajātikassa sato yathādhippāyaṃ diṭṭhamaṅgalikāya mānaniggaho, pabbajitvā ‘‘diṭṭhamaṅgalikāya avassayo bhavissāmī’’ti uppannacitto araññaṃ gantvā pabbajitvā sattadivasabbhantareyeva yathādhippāyaṃ jhānābhiññānibbattanaṃ, tato āgantvā diṭṭhamaṅgalikāya lābhaggayasaggappattiyā upāyasampādanaṃ, maṇḍabyakumārassa mānaniggaho, jātimantatāpasassa mānaniggaho, tassa ca ajānantasseva bhāvino jīvitantarāyassa apanayanaṃ, mahāparādhassāpi tassa akujjhitvā attano sīlānurakkhaṇaṃ, acchariyabbhutapāṭihāriyakaraṇanti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbā.
Likewise, the following demonstrations of the Great Being’s virtuous power should be elaborated: while being of low birth, the subduing of the pride of Diṭṭhamaṅgalikā according to his wish; after going forth, with the thought arising, “I will become a refuge for Diṭṭhamaṅgalikā,” going to the forest, going forth, and within seven days producing the jhānas and abhiññās according to his wish; then returning and providing the means for Diṭṭhamaṅgalikā to attain the highest gain and fortune; the subduing of the pride of Prince Maṇḍabya; the subduing of the pride of the ascetic of high birth; the removal of the future danger to his life without his knowledge; not becoming angry at him despite his great offense and protecting his own virtue; the performance of wonderful and amazing miracles.
Tương tự, khi sinh ra trong dòng dõi thấp kém, sự chế ngự kiêu mạn của nữ nhân mê tín theo ý muốn; việc phát tâm xuất gia với ý nghĩ “ta sẽ là nơi nương tựa cho nữ nhân mê tín,” rồi vào rừng xuất gia và trong vòng bảy ngày đã chứng đắc các thiền định và thần thông theo ý muốn; sau đó trở về và thực hiện phương tiện để nữ nhân mê tín đạt được lợi lộc và danh tiếng cao nhất; sự chế ngự kiêu mạn của hoàng tử Maṇḍabya; sự chế ngự kiêu mạn của vị ẩn sĩ dòng dõi cao quý; việc loại bỏ hiểm họa tính mạng sắp xảy ra cho vị ấy mà vị ấy không hề hay biết; việc không giận dữ đối với vị ấy dù phạm lỗi lớn và việc giữ gìn giới hạnh của mình; việc thực hiện các phép lạ kỳ diệu và phi thường – những phẩm hạnh và năng lực như vậy của Đại Bồ Tát cần được làm rõ.
66. Aṭṭhame mahāpakkhoti mahāparivāro.
66. In the eighth, of great faction means of great retinue.
66. Trong phần thứ tám, mahāpakkho có nghĩa là có đại quyến thuộc.
Mahiddhikoti mahatiyā deviddhiyā samannāgato.
Of great psychic power means endowed with great divine psychic power.
Mahiddhiko có nghĩa là đầy đủ đại thần thông của chư thiên.
Dhammo nāma mahāyakkhoti nāmena dhammo nāma mahānubhāvo devaputto.
A great yakkha named Dhamma means a devaputta of great power named Dhamma by name.
Dhammo nāma mahāyakkho có nghĩa là vị thiên tử có đại năng lực tên là Dhamma.
Sabbalokānukampakoti vibhāgaṃ akatvā mahākaruṇāya sabbalokaṃ anuggaṇhanako.
Compassionate to the whole world means one who helps the whole world with great compassion, without making distinctions.
Sabbalokānukampako có nghĩa là người thương xót tất cả chúng sinh với đại bi mà không phân biệt.
Mahāsatto hi tadā kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti.
Indeed, at that time the Great Being was reborn in the sense-sphere heaven as a devaputta named Dhamma.
Khi ấy, Đại Bồ Tát đã tái sinh thành vị thiên tử tên Dhamma trong cõi trời Dục giới.
So dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathamabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāresu sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā tividhasucaritadhammaṃ pūretha, matteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino bhavatha, saggaparāyanā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasakusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti.
He, adorned with divine ornaments, mounting a divine chariot, surrounded by a group of nymphs, on the full-moon uposatha day, while humans were sitting at their own house-doors in pleasant conversation after having eaten their evening meal, stood in the sky over villages, towns, and royal cities and circumambulated Jambudīpa, establishing people in the ten wholesome courses of action, saying: "Refrain from the ten unwholesome courses of action beginning with the destruction of life, and fulfill the threefold practice of good conduct. Be respectful to your mother, respectful to your father, respectful to ascetics, respectful to brahmins, and respectful to the elders in the family. With heaven as your destination, you will experience great renown."
Ngài, được trang sức bằng các đồ trang sức của chư thiên, cưỡi cỗ xe trời, được đoàn tùy tùng là các tiên nữ vây quanh, vào ngày trăng tròn, khi con người đã dùng bữa tối và đang ngồi nói chuyện vui vẻ trước cửa nhà mình ở các làng, thị trấn, kinh đô, Ngài đứng trên không trung và đi nhiễu quanh Jambudīpa, khuyên nhủ con người thực hành mười thiện nghiệp, như tránh sát sinh (pāṇātipāta) và các ác nghiệp khác, hoàn thành ba hạnh thanh tịnh, hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng các sa-môn, bà-la-môn và những người lớn tuổi trong gia đình, để họ được tái sinh vào cõi trời và hưởng đại danh tiếng.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha pāpoti pāpadhammehi samannāgato.
Therein, evil means endowed with evil qualities.
Ở đây, pāpo có nghĩa là đầy đủ các pháp ác.
Kadariyoti thaddhamaccharī.
Miserly means obstinately selfish.
Kadariyo có nghĩa là keo kiệt cứng nhắc.
Yakkhoti devaputto.
Yakkha means a devaputta.
Yakkho có nghĩa là thiên tử.
Dīpento dasa pāpaketi sabbaloke gocaraṃ nāma sattānaṃ upabhogaparibhogāya jātaṃ.
Proclaiming the ten evils means that what is called the sphere of sense objects in the world has arisen for the use and enjoyment of beings.
Dīpento dasa pāpake có nghĩa là tuyên bố rằng tất cả mọi thứ trên thế gian đều được tạo ra để chúng sinh hưởng thụ và sử dụng.
Tasmā satte vadhitvā yaṃkiñci katvā ca attā pīṇetabbo, indriyāni santappetabbānītiādinā nayena pāṇātipātādike dasa lāmakadhamme kattabbe katvā pakāsento.
Therefore, by killing beings and doing whatever else, one should fatten oneself and gratify the senses; in this way, he proclaims the ten base qualities beginning with the destruction of life as things that should be done.
Vì vậy, hãy giết hại chúng sinh và làm bất cứ điều gì để tự nuôi dưỡng bản thân, thỏa mãn các căn, v.v., tức là tuyên bố mười pháp xấu xa như sát sinh là điều nên làm.
Sopetthāti sopi adhammo devaputto imasmiṃ jambudīpe.
He too means that devaputta Adhamma is also in this Jambudīpa.
Sopetthā có nghĩa là vị thiên tử Adhamma đó cũng ở trên Jambudīpa này.
Mahiyāti bhūmiyā āsanne, manussānaṃ dassanasavanūpacāreti attho.
Upon the earth means near the ground, within the range of sight and hearing of humans.
Mahiyā có nghĩa là gần mặt đất, tức là trong tầm nhìn và nghe của con người.
69. Tattha ye sattā sādhukammikā dhammagaruno, te dhammaṃ devaputtaṃ tathā āgacchantameva disvā āsanā vuṭṭhāya gandhamālādīhi pūjentā yāva cakkhupathasamatikkamanā tāva abhitthavanti, pañjalikā namassamānā tiṭṭhanti, tassa vacanaṃ sutvā appamattā sakkaccaṃ puññāni karonti.
69. Therein, those beings who are of good deeds and have respect for the Dhamma, upon seeing the devaputta Dhamma approaching thus, rise from their seats, honor him with perfumes, garlands, and so on, and praise him until he passes out of sight; they stand with their hands clasped in reverence, paying homage. Having heard his words, they, being diligent, perform meritorious deeds with respect.
69. Ở đó, những chúng sinh có thiện nghiệp, tôn kính pháp, khi thấy vị thiên tử Dhamma đến như vậy, họ đứng dậy khỏi chỗ ngồi, cúng dường bằng hương hoa, v.v., và tán thán cho đến khi Ngài khuất khỏi tầm mắt, chắp tay đảnh lễ và đứng yên, lắng nghe lời Ngài và siêng năng làm các việc phước thiện.
Ye pana sattā pāpasamācārā kurūrakammantā, te adhammassa vacanaṃ sutvā abbhanumodanti, bhiyyosomattāya pāpāni samācaranti.
But those beings who are of evil conduct and cruel deeds, having heard the words of Adhamma, rejoice in them and, with even greater delight, commit evil deeds.
Còn những chúng sinh có hành vi xấu xa, làm ác nghiệp, khi nghe lời của Adhamma, họ hoan hỷ và càng làm nhiều điều ác hơn.
Evaṃ te tadā aññamaññassa ujuvipaccanīkavādā ceva ujuvipaccanīkakiriyā ca hutvā loke vicaranti.
Thus, at that time, they traveled in the world with speech and actions directly opposed to one another.
Như vậy, khi ấy, hai vị đó đi khắp thế gian, lời nói và hành động đối lập nhau.
Tenāha bhagavā ‘‘dhammavādī adhammo ca, ubho paccanikā maya’’nti.
Therefore, the Blessed One said: "The speaker of Dhamma and Adhamma, we two were adversaries."
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói: “dhammavādī adhammo ca, ubho paccanikā maya” (người nói pháp và người nói phi pháp, cả hai chúng ta đều đối lập nhau).
Evaṃ pana gacchante kāle athekadivasaṃ tesaṃ rathā ākāse sammukhā ahesuṃ.
While things were proceeding in this way, one day their chariots met face to face in the sky.
Khi thời gian trôi qua như vậy, một ngày nọ, hai cỗ xe của họ gặp nhau trên không trung.
Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā.
Then their retinues, after asking, "Whose are you? Whose are you?" and replying, "We belong to Dhamma," and "We belong to Adhamma," moved off the path and became two separate groups.
Khi đó, đoàn tùy tùng của họ hỏi: “Các ngươi thuộc về ai? Các ngươi thuộc về ai?” và khi được trả lời: “Chúng tôi thuộc về Dhamma, chúng tôi thuộc về Adhamma,” họ đã tránh đường và chia thành hai nhóm.
Dhammassa pana adhammassa ca rathā abhimukhā hutvā īsāya īsaṃ āhacca aṭṭhaṃsu.
But the chariots of Dhamma and Adhamma, having come face to face, stopped with their chariot-poles touching.
Còn hai cỗ xe của Dhamma và Adhamma thì đối mặt nhau, đụng càng xe vào nhau và dừng lại.
‘‘Tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehi, tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti aññamaññaṃ maggadāpanatthaṃ vivādaṃ akaṃsu.
They argued with each other to make way, saying, "Make your chariot move aside and give me way; make your chariot move aside and give me way."
Họ tranh cãi với nhau về việc nhường đường, nói: “Hãy tránh xe của ngươi để nhường đường cho ta! Hãy tránh xe của ngươi để nhường đường cho ta!”
Parisā ca nesaṃ āvudhāni abhiharitvā yuddhasajjā ahesuṃ.
And their retinues, bringing forth their weapons, were ready for battle.
Đoàn tùy tùng của họ cũng mang vũ khí ra và sẵn sàng chiến đấu.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
In reference to which it was said:
Điều đó được nói đến trong câu:
Tattha dhure dhuranti ekassa rathīsāya itarassa rathīsaṃ ghaṭṭayantā.
Therein, with pole striking against pole means with the chariot-pole of one striking the chariot-pole of the other.
Ở đây, dhure dhuranti có nghĩa là càng xe của người này đụng vào càng xe của người kia ghaṭṭayantā.
Samimhāti samāgatā sammukhībhūtā.
Samimhā means: we met, we came face to face.
Samimhā có nghĩa là đã gặp nhau, đã đối mặt nhau.
Puna ubhoti vacanaṃ ubhopi mayaṃ aññamaññassa paccanīkā hutvā loke vicarantā ekadivasaṃ paṭimukhaṃ āgacchantā dvīsu parisāsu ubhosu passesu maggato okkantāsu saha rathena mayaṃ ubho eva samāgatāti dassanatthaṃ vuttaṃ.
Again, the word ubho (both) is spoken to show this: 'Both of us, being adversaries to one another and wandering in the world, one day came face to face; with our two retinues on both sides having descended from the road, we both met together with our chariots.'
Lời nói ubho (cả hai) được nói ra để chỉ rằng cả hai chúng ta, khi đi khắp thế gian đối lập nhau, một ngày nọ đã gặp mặt đối mặt, và khi hai đoàn tùy tùng ở hai bên đã tránh đường, thì cả hai chúng ta cùng với cỗ xe đã gặp nhau.
Bhesmāti bhayajanako.
Bhesmā means: inspiring fear.
Bhesmā có nghĩa là đáng sợ.
Kalyāṇapāpakassa cāti kalyāṇassa ca pāpakassa ca.
Kalyāṇapāpakassa cā means: of the good and of the evil.
Kalyāṇapāpakassa cāti có nghĩa là của thiện và của ác.
Mahāyuddho upaṭṭhitoti mahāsaṅgāmo paccupaṭṭhito āsi.
Mahāyuddho upaṭṭhito means: a great battle was imminent.
Mahāyuddho upaṭṭhitoti có nghĩa là một trận chiến lớn đã nổ ra.
Aññamaññassa hi parisāya ca yujjhitukāmatā jātā.
Indeed, the desire to fight arose in the retinues of both.
Thật vậy, cả hai bên và đoàn tùy tùng của họ đều muốn chiến đấu.
Tattha hi dhammo adhammaṃ āha – ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti.
Therein, Dhamma said to Adhamma: "Friend, you are Adhamma, I am Dhamma. The road is suitable for me. Make your chariot yield and give me the way."
Lúc đó, Pháp nói với Phi Pháp rằng: "Này bạn, ngươi là Phi Pháp, ta là Pháp. Con đường này phù hợp với ta. Hãy tránh xe của ngươi sang một bên và nhường đường cho ta."
Itaro ‘‘ahaṃ daḷhayāno balavā asantāsī, tasmā maggaṃ na demi, yuddhaṃ pana karissāmi, yo yuddhe jinissati, tassa maggo hotū’’ti āha.
The other said: "I have a strong vehicle, I am powerful and fearless. Therefore, I will not give way, but I will do battle. Let the road belong to whoever wins in battle."
Kẻ kia nói: "Ta có cỗ xe vững chắc, ta mạnh mẽ và không sợ hãi. Vì vậy, ta sẽ không nhường đường. Ta sẽ chiến đấu, ai thắng trong trận chiến thì đường đó sẽ thuộc về người đó."
Tenevāha –
Therefore he said:
Chính vì thế,* nói:
Tattha yasokaroti dhamme niyojanavasena devamanussānaṃ yasadāyako.
Therein, yasokaro means: the giver of fame to devas and humans by way of engaging them in Dhamma.
Trong đó, yasokaro (người tạo danh tiếng) có nghĩa là người ban danh tiếng cho chư thiên và loài người bằng cách khiến họ gắn bó với Pháp.
Dutiyapadepi eseva nayo.
This same method applies to the second term.
Ý nghĩa tương tự cũng áp dụng cho vế thứ hai.
Sadātthutoti sadā thuto niccappasattho.
Sadātthuto means: always praised, constantly commended.
Sadātthuto (luôn được ca ngợi) có nghĩa là luôn được tán dương, luôn được ngợi khen.
Sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānarathaṃ abhiruḷho abhīto balavā, kiṃkāraṇā ajja, bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammi.
Sa kissa hetumhi tavajja dajjanti means: I, that Adhamma, mounted on the chariot of the vehicle of Adhamma, fearless and powerful, for what reason today, O Dhamma, should I give you the road which has never before been given to anyone?
Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ (Vậy vì lý do gì hôm nay ta phải nhường cho ngươi) có nghĩa là: "Ta là Phi Pháp, đã ngồi trên cỗ xe Phi Pháp, ta không sợ hãi và mạnh mẽ. Này Pháp, vì lý do gì hôm nay ta phải nhường đường cho ngươi, một con đường mà ta chưa từng nhường cho ai?"
Pāturahosīti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo pubbe pāturahosi, pacchā adhammo.
Pāturahosīti means: in the time of the first cosmic cycle, in this world, the Dhamma of the ten wholesome courses of action appeared first; afterwards, Adhamma.
Pāturahosi (đã xuất hiện) có nghĩa là trong thời kỳ sơ kiếp, mười nghiệp đạo thiện đã xuất hiện trước tiên trên thế gian này, sau đó mới là Phi Pháp.
Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā ‘‘maggā uyyāhī’’ti vadati.
Jeṭṭho cāti means: by being arisen first, I am the elder, the best, and the ancient one, but you are the younger; therefore he says, "move from the path."
Jeṭṭho cā (và là trưởng lão) có nghĩa là: "Vì đã sinh ra trước, ta là trưởng lão, là tối thượng và là cổ xưa, còn ngươi là kẻ trẻ tuổi. Vì vậy, hãy tránh đường!"
Napi pātirūpāti ahañhi bhoto neva yācanāya na paṭirūpavacanena na maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ.
Napi pātirūpāti means: I, sir, would not give you the way, neither by your pleading, nor by your seemly words, nor by your worthiness for the road.
Napi pātirūpā (cũng không phải vì sự phù hợp) có nghĩa là: "Này ngài, ta sẽ không nhường đường vì lời cầu xin, cũng không vì lời nói phù hợp, cũng không vì sự xứng đáng được đi trên con đường."
Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto.
Anuvisaṭoti means: I am spread and known in all directions—the four cardinal directions and the four intermediate directions—by my own virtue.
Anuvisaṭo (đã lan tỏa) có nghĩa là: "Ta đã lan tỏa, đã được biết đến khắp bốn phương chính và bốn phương phụ, tức là khắp mọi phương hướng bằng những đức tính của ta."
Lohenāti ayomuṭṭhikena.
Lohenāti means: with an iron hammer.
Lohenā (bằng sắt) có nghĩa là bằng nắm đấm sắt.
Hañchatīti hanissati.
Hañchatīti means: will strike.
Hañchatī (sẽ đánh bại) có nghĩa là sẽ đánh bại.
Yuddhabalo adhammāti sace tuvaṃ yuddhabalo asi adhamma.
Yuddhabalo adhammāti means: if you have the strength for battle, Adhamma.
Yuddhabalo adhammā (hỡi Phi Pháp, nếu ngươi có sức mạnh chiến đấu) có nghĩa là: "Này Phi Pháp, nếu ngươi là người có sức mạnh chiến đấu."
Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ime vuḍḍhā ime garū paṇḍitāti etaṃ natthi.
Vuḍḍhā ca garū cāti means: if for you there is no such thing as "these are my elders, these are my venerable teachers, the wise."
Vuḍḍhā ca garū cā (người lớn tuổi và bậc tôn kính) có nghĩa là: "Nếu ngươi không có những người lớn tuổi này, những bậc tôn kính này, những người hiền trí này."
Piyāppiyenāti piyena viya appiyena, appiyenapi dadanto (jā. aṭṭha. 4.11.32) piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.
Piyāppiyenāti means: as if with affection, with disaffection; the meaning is, though giving with disaffection, I give you the way as if with affection.
Piyāppiyenā (dù thích hay không thích) có nghĩa là: "Dù như thích hay như không thích, dù cho không thích (Jā. Aṭṭha. 4.11.32) ta cũng sẽ nhường đường cho ngươi như thể ta thích."
71. Mahāsatto hi tadā cintesi – ‘‘sacāhaṃ imaṃ pāpapuggalaṃ sabbalokassa ahitāya paṭipannaṃ evaṃ mayā vilomaggāhaṃ gahetvā ṭhitaṃ accharaṃ paharitvā ‘anācāra mā idha tiṭṭha, sīghaṃ paṭikkama vinassā’ti vadeyyaṃ, so taṅkhaṇaññeva mama dhammatejena bhusamuṭṭhi viya vikireyya, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, svāhaṃ sabbalokaṃ anukampanto ‘lokatthacariyaṃ matthakaṃ pāpessāmī’ti paṭipajjāmi, ayaṃ kho pana pāpo āyatiṃ mahādukkhabhāgī, svāyaṃ mayā visesato anukampitabbo, tasmāssa maggaṃ dassāmi, evaṃ me sīlaṃ suvisuddhaṃ akhaṇḍitaṃ bhavissatī’’ti.
71. For the Great Being then thought: "If I, with a snap of my fingers, were to say to this evil person—who is acting for the detriment of the whole world and who stands having taken up a contrary view towards me—'You of bad conduct, do not stand here, depart quickly, perish!', he would at that very instant be scattered like a fistful of chaff by the power of my Dhamma. But this is not suitable for me. I am practicing to bring the welfare of the world to its culmination, having compassion for the whole world. This evil one, however, will be a partaker of great suffering in the future. He should be especially compassionated by me. Therefore, I will show him the way. In this way, my sīla will be very pure and unbroken."
71. Lúc đó, Đại Bồ-tát suy nghĩ: "Nếu ta nổi giận với kẻ ác này, kẻ đang hành động vì sự bất lợi cho toàn thế gian, kẻ đang giữ vững quan điểm sai lầm như vậy, nếu ta đánh một cái và nói: 'Này kẻ vô đạo đức, đừng ở đây, hãy nhanh chóng rút lui và biến mất!', thì ngay lập tức, với uy lực của Pháp của ta, hắn sẽ tan biến như một nắm tro. Nhưng điều này không phù hợp với ta. Ta đang thực hành để làm lợi lạc cho toàn thế gian, để hoàn thành hạnh lợi tha. Kẻ ác này trong tương lai sẽ phải chịu khổ đau lớn, vì vậy ta phải đặc biệt thương xót hắn. Do đó, ta sẽ nhường đường cho hắn. Như vậy, giới hạnh của ta sẽ hoàn toàn thanh tịnh và không bị sứt mẻ."
Evaṃ pana cintetvā bodhisatte ‘‘sace tuvaṃ yuddhabalo’’ti gāthaṃ vatvā thokaṃ maggato okkantamatte eva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhi eva nibbatti.
Having thought thus, when the Bodhisatta had spoken the verse, "If you are one with the strength for battle," and had moved just a little from the road, Adhamma, unable to stand on the chariot, fell headfirst to the ground and, the earth having given an opening, went and was reborn in Avīci.
Suy nghĩ như vậy, Bồ-tát nói bài kệ "Sace tuvaṃ yuddhabalo" (Nếu ngươi có sức mạnh chiến đấu). Ngay khi Bồ-tát vừa tránh một chút khỏi con đường, Phi Pháp không thể đứng vững trên cỗ xe, đã ngã chúi đầu xuống đất, và khi đất mở ra, hắn đi xuống và tái sinh vào địa ngục Avīci.
Tena vuttaṃ ‘‘yadihaṃ tassa kuppeyya’’ntiādi.
Therefore, it was said: "If I were to be angry with him," and so on.
Chính vì thế, đã nói "yadihaṃ tassa kuppeyya" (nếu ta nổi giận với hắn) v.v.
Tattha yadihaṃ tassa kuppeyyanti tassa adhammassa yadi ahaṃ kujjheyyaṃ.
Therein, If I were to be angry with him means: if I were to be angry with that Adhamma.
Trong đó, yadihaṃ tassa kuppeyya (nếu ta nổi giận với hắn) có nghĩa là nếu ta nổi giận với Phi Pháp đó.
Yadi bhinde tapoguṇanti tenevassa kujjhanena mayhaṃ tapoguṇaṃ sīlasaṃvaraṃ yadi vināseyyaṃ.
If I were to break the virtue of austerity means: if, by that very anger towards him, I were to destroy my virtue of austerity, the restraint of sīla.
Yadi bhinde tapoguṇa (nếu ta phá vỡ đức hạnh tu tập) có nghĩa là nếu ta phá vỡ đức hạnh tu tập của ta, sự giữ gìn giới luật của ta, bằng cách nổi giận với hắn.
Sahaparijanaṃ tassāti saparijanaṃ taṃ adhammaṃ.
His with his retinue means: that Adhamma together with his retinue.
Sahaparijanaṃ tassā (cùng với quyến thuộc của hắn) có nghĩa là Phi Pháp đó cùng với quyến thuộc của hắn.
Rajabhūtanti rajamiva bhūtaṃ, rajabhāvaṃ pattaṃ ahaṃ kareyyaṃ.
Into dust means: like dust, having become dust. I would make.
Rajabhūta (trở thành bụi) có nghĩa là trở thành như bụi, đạt đến trạng thái bụi, ahaṃ kareyyaṃ (ta sẽ làm cho).
72. Apicāhanti ettha ahanti nipātamattaṃ.
72. In Moreover, I, the word aha is just a particle.
72. Apicāha (hơn nữa ta) trong đây, aha chỉ là một từ ngữ.
Sīlarakkhāyāti sīlarakkhaṇatthaṃ.
For the sake of protecting sīla means: for the purpose of protecting sīla.
Sīlarakkhāyā (để giữ gìn giới) có nghĩa là vì mục đích giữ gìn giới.
Nibbāpetvānāti paṭikacceva khantimettānuddayassa upaṭṭhāpitattā tasmiṃ adhamme uppajjanakakodhassa anuppādaneneva dosapariḷāhavūpasamanena mānasaṃ vūpasametvā.
Having extinguished means: having calmed the mind by pacifying the torment of aversion, by the very non-arising of anger that could arise towards that Adhamma, since patience, loving-kindness, and compassion had already been established.
Nibbāpetvānā (sau khi dập tắt) có nghĩa là sau khi làm lắng dịu tâm trí bằng cách dập tắt sự nóng giận và phiền não, không để sự sân hận sinh khởi đối với Phi Pháp đó, bởi vì đã thiết lập sẵn lòng nhẫn nại, từ bi và thương xót.
Saha janenokkamitvāti mayhaṃ parijanena saddhiṃ maggā okkamitvā tassa pāpassa adhammassa ahaṃ maggaṃ adāsiṃ.
Having moved aside with my people means: having moved from the road together with my retinue, I gave way to that evil Adhamma.
Saha janenokkamitvā (sau khi tránh cùng với mọi người) có nghĩa là ta đã nhường đường cho Phi Pháp ác đó bằng cách tránh khỏi con đường cùng với quyến thuộc của ta.
73. Saha pathato okkanteti vuttanayena cittassa vūpasamaṃ katvā ‘‘maggaṃ te dammī’’ti ca vatvā thokaṃ maggato saha okkamanena.
73. When he moved aside from the path means: by moving a little from the road together with him, after having calmed the mind in the way described and having said, "I give you way."
73. Saha pathato okkante (ngay khi tránh khỏi con đường) có nghĩa là ngay khi tránh một chút khỏi con đường, sau khi làm lắng dịu tâm trí theo cách đã nói và nói: "Ta sẽ nhường đường cho ngươi."
Pāpayakkhassāti adhammadevaputtassa.
Of the evil yakkha means: of the devaputta Adhamma.
Pāpayakkhassā (đối với Dạ-xoa ác) có nghĩa là đối với vị thiên tử Phi Pháp.
Tāvadeti taṅkhaṇaṃ eva mahāpathavī vivaramadāsi.
At that very moment means: at that very instant, the great earth gave an opening.
Tāvade (ngay lập tức) có nghĩa là ngay lập tức đại địa đã mở ra.
Jātakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘maggañca te dammī’’ti gāthāya kathitakkhaṇeyevāti vuttaṃ.
In the Jātaka Commentary, however, it is said that it happened at the very moment the verse, "And I give you way," was spoken.
Trong Chú giải Jātaka, đã nói rằng: "Ngay khi bài kệ 'Maggañca te dammī' (Ta sẽ nhường đường cho ngươi) được nói ra."
Evaṃ tasmiṃ bhūmiyaṃ patite catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā sakalaṃ varāvaraṃ dhārentīpi mahāpathavī ‘‘nāhamimaṃ pāpapurisaṃ dhāremī’’ti kathentī viya tena ṭhitaṭṭhāne dvidhā bhijji.
Thus, when he fell to the ground, the great earth, though supporting all things high and low and being two hundred and forty thousand yojanas thick, split in two at the place where he stood, as if saying, "I will not support this evil man."
Khi Phi Pháp đó ngã xuống đất như vậy, đại địa, mặc dù dày hai trăm ngàn dojana (yojana) cộng thêm bốn mươi ngàn dojana và đang nâng đỡ toàn bộ thế giới cao thấp, đã tách ra làm đôi tại chỗ hắn đứng, như thể muốn nói: "Ta không thể nâng đỡ kẻ ác này."
Mahāsatto pana tasmiṃ nipatitvā avīcimhi nibbatte rathadhure yathāṭhitova saparijano mahatā devānubhāvena gamanamaggeneva gantvā attano bhavanaṃ pāvisi.
But the Great Being, after that one had fallen and been reborn in Avīci, remained standing just as he was on the pole of his chariot and, with his retinue, by the great power of the devas, went along the travel-road and entered his own palace.
Đại Bồ-tát, sau khi Phi Pháp đó ngã xuống và tái sinh vào địa ngục Avīci, vẫn giữ nguyên tư thế trên trục xe, cùng với quyến thuộc, với uy lực thần thông vĩ đại, đi theo con đường và trở về cung điện của mình.
Tenāha bhagavā –
Therefore, the Blessed One said:
Chính vì thế, Đức Thế Tôn đã nói:
Idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyo yathārahaṃ niddhāretabbā.
Here too, the remaining perfections should be determined as is appropriate, in the manner stated below.
Ở đây cũng vậy, các ba-la-mật còn lại phải được xác định một cách thích hợp theo cách đã nói ở trên.
Tathā idhāpi dibbehi āyuvaṇṇayasasukhaādhipateyyehi dibbeheva uḷārehi kāmaguṇehi samappitassa samaṅgībhūtassa anekasahassasaṅkhāhi accharāhi sabbakālaṃ paricāriyamānassa mahati pamādaṭṭhāne ṭhitassa sato īsakampi pamādaṃ anāpajjitvā ‘‘lokatthacariyaṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti māse māse puṇṇamiyaṃ dhammaṃ dīpento saparijano manussapathe vicaritvā mahākaruṇāya sabbasatte adhammato vivecetvā dhamme niyojanaṃ, adhammena samāgatopi tena kataṃ anācāraṃ agaṇetvā tattha cittaṃ akopetvā khantimettānuddayameva paccupaṭṭhapetvā akhaṇḍaṃ suvisuddhañca katvā attano sīlassa rakkhaṇanti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
So also here, the powerful virtues of the Great Being should be explained, such as: while being endowed and possessed of divine lifespan, beauty, fame, happiness, and sovereignty, and sublime, divine sensual pleasures; being always attended upon by many thousands of celestial nymphs; and while being in a great occasion for negligence, without falling into even the slightest negligence, with the thought "I will bring the practice for the welfare of the world to its culmination," he expounded the Dhamma every month on the full moon day; having wandered in the human world with his retinue, through great compassion, he separated all beings from unrighteousness and established them in righteousness; even when met with unrighteousness, not taking into account the misconduct done by that one, not agitating the mind on that account, he established only patience, loving-kindness, and compassion; and he protected his own virtue, making it unbroken and completely pure.
Cũng vậy, ở đây, các đức tính vĩ đại của Đại Bồ-tát phải được làm rõ, chẳng hạn như: dù được ban cho tuổi thọ, sắc đẹp, danh tiếng, hạnh phúc và quyền lực thiêng liêng; dù được ban cho những dục lạc cao quý của chư thiên; dù được hàng ngàn thiên nữ hầu hạ mọi lúc; dù ở trong tình huống rất dễ sinh lơ đễnh, Ngài vẫn không hề lơ đễnh một chút nào, mà luôn nghĩ: "Ta sẽ hoàn thành hạnh lợi tha." Hàng tháng, vào ngày trăng tròn, Ngài thuyết Pháp, cùng với quyến thuộc đi trên đường của loài người, bằng đại bi tâm, Ngài tách biệt tất cả chúng sinh khỏi Phi Pháp và gắn bó họ với Pháp. Dù gặp Phi Pháp, Ngài vẫn không bận tâm đến hành vi vô đạo đức của hắn, không để tâm nổi giận, mà chỉ thể hiện lòng nhẫn nại, từ bi và thương xót, giữ gìn giới hạnh của mình không sứt mẻ và hoàn toàn thanh tịnh.
74. Navame pañcālaraṭṭheti evaṃnāmake janapade.
74. In the ninth: in the Pañcāla country means in the kingdom so named.
74. Trong đoạn thứ chín, pañcālaraṭṭhe (ở xứ Pañcāla) có nghĩa là ở một quốc độ có tên như vậy.
Nagaravare, kapilāyanti ‘‘kapilā’’ti evaṃladdhanāme uttamanagare.
In the excellent city, Kapilā means in the chief city that had received the name "Kapilā."
Nagaravare, kapilāya (trong thành phố tối thượng, Kapila) có nghĩa là trong thành phố tối thượng có tên là Kapila.
‘‘Nagaravare’’ti vatvā puna ‘‘puruttame’’ti vacanaṃ tasmiṃ kāle jambudīpe sabbanagarānaṃ tassa nagarassa agganagarabhāvadassanatthaṃ.
Having said in the excellent city, the word in the supreme city is stated again to show that at that time, that city was the foremost among all the cities in Jambudīpa.
Việc nói "Nagaravare" rồi lại nói "puruttame" (trong thành phố tối thượng) là để chỉ ra rằng vào thời đó, thành phố đó là thành phố đứng đầu trong tất cả các thành phố ở Jambudīpa.
Jayaddiso nāmāti raññā attano paccatthike jite jāto, attano vā paccāmittabhūtaṃ yakkhinīsaṅkhātaṃ jayaddisaṃ jitoti evaṃladdhanāmo.
Named Jayaddisa means he was born when the king had conquered his enemies, or he had received that name because he had conquered the one who was his adversary, a yakkhinī known as Jayaddisā.
Jayaddiso nāmā (tên là Jayaddisa) có nghĩa là người sinh ra khi nhà vua đã chiến thắng kẻ thù của mình, hoặc người có tên như vậy vì đã chiến thắng Jayaddisa, tức là nữ Dạ-xoa đã trở thành kẻ thù của mình.
Sīlaguṇamupāgatoti ācārasīlañceva ussāhasampattiyādirājaguṇañca upāgato, tena samannāgatoti attho.
Possessed of the quality of virtue means he was possessed of the virtue of conduct and the royal qualities such as the endowment of diligence; that is the meaning.
Sīlaguṇamupāgato (đầy đủ đức tính giới) có nghĩa là đầy đủ cả giới hạnh đạo đức và các đức tính của một vị vua như sự nhiệt tâm và thành tựu.
75. Tassa raññoti jayaddisarājassa, ahaṃ putto ahosinti vacanaseso.
75. Of that king means of King Jayaddisa; "I was the son" is the remainder of the sentence.
75. Tassa rañño (của vị vua đó) có nghĩa là của vua Jayaddisa. Phần còn lại của câu là "ta là con trai của ngài."
Sutadhammoti yāvatā rājaputtena sotabbadhammo nāma, tassa sabbassa sutattā sutadhammo, bahussutoti attho.
Sutadhamma means he was Sutadhamma because he had heard all the teachings that should be heard by a prince; he was very learned, that is the meaning.
Sutadhammo có nghĩa là, vì đã nghe tất cả những gì một vương tử nên nghe về Pháp, nên gọi là Sutadhammo; tức là người đa văn.
Atha vā sutadhammoti vissutadhammo, dhammacariyāya samacariyāya pakāso paññāto, loke patthaṭakittidhammoti attho.
Or, Sutadhamma means one of renowned virtue; he was famous and known for his righteous and impartial conduct; he was one whose renowned virtue was spread throughout the world, that is the meaning.
Hoặc là, Sutadhammo có nghĩa là người nổi tiếng về Pháp, người được biết đến qua việc thực hành Pháp, sống hòa hợp; tức là người có danh tiếng về Pháp được lan truyền khắp thế gian.
Alīnasattoti evaṃnāmo.
Alīnasattu was his name.
Alīnasatto là tên của người đó.
Guṇavāti uḷārehi mahāpurisaguṇehi samannāgato.
Virtuous means endowed with the sublime qualities of a great man.
Guṇavā có nghĩa là người sở hữu những phẩm chất cao quý của bậc đại nhân.
Anurakkhaparijano sadāti saddhādiguṇavisesayogato catūhi saṅgahavatthūhi sammadeva saṅgahaṇato ca sabbakālaṃ sambhattaparivārajano.
Always protecting his retinue means he always had a devoted retinue because of his possession of special qualities such as faith and because he properly supported them with the four bases of sympathy.
Anurakkhaparijano sadā có nghĩa là người có quyến thuộc luôn được bảo vệ, vì nhờ có những phẩm chất đặc biệt như đức tin và nhờ được thu phục một cách đúng đắn bằng bốn pháp nhiếp sự, nên quyến thuộc luôn được phụng sự.
Jayaddisarājā kira ekadivasaṃ ‘‘migavaṃ gamissāmī’’ti tadanurūpena mahatā parivārena kapilanagarato nikkhami.
It is said that one day, King Jayaddisa, thinking, "I will go hunting," set out from the city of Kapilā with a large retinue befitting the occasion.
Vua Jayaddisa, một ngày nọ, đã xuất thành Kapilavastu với một đoàn tùy tùng lớn phù hợp, nói rằng: “Ta sẽ đi săn.”
Taṃ nikkhantamattameva takkasilāvāsī nando nāma brāhmaṇo catasso satārahā gāthā nāma kathetuṃ ādāya upasaṅkamitvā attano āgamanakāraṇaṃ rañño ārocesi.
Just as he was setting out, a brahmin named Nanda, a resident of Takkasilā, approached him, bringing four hundred valuable stanzas to recite, and informed the king of the reason for his arrival.
Ngay khi ngài vừa xuất thành, một Bà-la-môn tên Nanda, cư ngụ tại Takkasīlā, đã đến gặp ngài với bốn bài kệ quý giá để thuyết giảng, và trình bày lý do mình đến với nhà vua.
Rājā ‘‘nivattitvā suṇissāmī’’ti tassa vasanagehaṃ paribbayañca dāpetvā araññaṃ paviṭṭho ‘‘yassa passena migo palāyati, tasseva so gīvā’’ti vatvā mige pariyesanto vicarati.
The king, saying, "I will listen upon my return," had a residence and provisions given to him, and entered the forest. Saying, "The deer belongs to him by whose side it escapes," he wandered about searching for deer.
Nhà vua nói: “Ta sẽ nghe khi trở về,” rồi sai người cấp cho ông ta chỗ ở và chi phí, sau đó vào rừng, nói rằng: “Con nai chạy về phía ai thì nó thuộc về người đó,” rồi đi lang thang tìm kiếm nai.
Atheko pasadamigo mahājanassa padasaddena āsayato nikkhamitvā rañño abhimukho gantvā palāyi.
Then a spotted deer, coming out from its lair at the sound of the great crowd's footsteps, went towards the king and fled.
Bấy giờ, một con nai linh dương, do tiếng chân của đám đông, đã rời khỏi chỗ ẩn nấp, chạy về phía nhà vua rồi bỏ chạy.
Amaccā parihāsaṃ kariṃsu.
The ministers made fun of him.
Các quan cận thần đã trêu chọc ngài.
Rājā taṃ anubandhitvā tiyojanamatthake taṃ parikkhīṇajavaṃ ṭhitaṃ vijjhitvā pātesi.
The king pursued it, and at a distance of three yojanas, he shot and felled it as it stood with its speed exhausted.
Nhà vua đuổi theo nó, bắn hạ nó khi nó đã kiệt sức và đứng lại cách đó ba do tuần.
Patitaṃ khaggena dvidhā katvā anatthikopi ‘‘maṃsena migaṃ gahetuṃ nāsakkhī’’ti vacanamocanatthaṃ kāje katvā āgacchanto ekassa nigrodhassa mūle dabbatiṇesu nisīditvā thokaṃ vissamitvā gantuṃ ārabhi.
Though he had no need for the meat, in order to avoid the remark, "He was unable to catch the deer," he cut the fallen animal in two with his sword, placed it on a carrying pole, and as he was returning, he sat down on some dabba grass at the foot of a banyan tree. After resting for a short while, he set off to go.
Mặc dù không cần thiết, nhưng để tránh lời đàm tiếu rằng “không thể bắt được nai bằng thịt,” ngài đã dùng gươm xẻ đôi con nai đã ngã, rồi gánh về. Khi đến gốc một cây đa, ngài ngồi trên cỏ dabbati, nghỉ ngơi một lát rồi lại tiếp tục đi.
Tena ca samayena tasseva rañño jeṭṭhabhātā jātadivase eva ekāya yakkhiniyā khādituṃ gahito ārakkhamanussehi anubaddhāya tāya niddhamanamaggena gacchantiyā ure ṭhapito mātusaññāya mukhena thanaggahaṇena puttasinehaṃ uppādetvā saṃvaḍḍhiyamāno tadāhāropayogitāya manussamaṃsaṃ khādanto anukkamena vuddhippatto attānaṃ antaradhāpanatthaṃ yakkhiniyā dinnaosadhamūlānubhāvena antarahito hutvā manussamaṃsaṃ khāditvā jīvanto tāya yakkhiniyā matāya taṃ osadhamūlaṃ attano pamādena nāsetvā dissamānarūpova manussamaṃsaṃ khādanto naggo ubbiggavirūpadassano rājapurisehi passitvā anubaddho palāyitvā araññaṃ pavisitvā tassa nigrodhassa mūle vāsaṃ kappento rājānaṃ disvā ‘‘bhakkhosi me’’ti hatthe aggahesi.
And at that time, that very king’s elder brother—who on the very day of his birth had been seized by a certain yakkhinī to be eaten; who, as she was pursued by the guard-men and was going by an escape route, was placed on her breast; who, through the perception of her as a mother and by taking her breast with his mouth, caused motherly affection to arise in her; who was being raised by her, eating human flesh as his sustenance; who gradually reached maturity; who, by the power of a medicinal root given by the yakkhinī for the purpose of making himself invisible, lived by eating human flesh while invisible; who, when that yakkhinī died, lost that medicinal root through his own negligence; who, eating human flesh with a visible form, naked, with a terrifying and hideous appearance, was seen and pursued by the king’s men; who fled and entered the forest, making his dwelling at the foot of that banyan tree—upon seeing the king, seized his hand, saying, “You are my food.”
Vào thời điểm đó, người anh cả của chính nhà vua, ngay từ ngày sinh ra, đã bị một quỷ dạ xoa bắt để ăn thịt. Khi quỷ dạ xoa đó bị những người bảo vệ truy đuổi và đang đi trên đường thoát, nó đã đặt đứa bé lên ngực. Đứa bé đã ngậm vú mẹ bằng miệng, tạo ra tình thương con trong lòng quỷ dạ xoa, và được nuôi dưỡng. Do thói quen ăn uống đó, đứa bé đã ăn thịt người và dần dần trưởng thành. Nhờ năng lực của rễ cây thuốc mà quỷ dạ xoa đã ban cho để ẩn thân, đứa bé đã ẩn hình. Sau khi quỷ dạ xoa chết, đứa bé đã đánh mất rễ cây thuốc đó do sự bất cẩn của mình, và hiện hình. Nó tiếp tục ăn thịt người, trần truồng, với hình dạng đáng sợ, bị các thị vệ nhìn thấy và truy đuổi. Nó chạy trốn vào rừng và trú ngụ dưới gốc cây đa đó. Khi nhìn thấy nhà vua, nó nói: “Ngươi là thức ăn của ta,” rồi nắm lấy tay ngài.
Tena vuttaṃ ‘‘so me pitumaggahesi, bhakkhosi mama mā calī’’tiādi.
Regarding this it was said: “He seized my father, saying, ‘You are my food, do not move,’” and so on.
Vì thế, có lời nói: “Nó đã nắm lấy phụ vương tôi, ‘Ngươi là thức ăn của ta, đừng cử động’” v.v.
Migavaṃ gahetvā muñcassūti ettha migavanti migavavasena laddhattā taṃ migamaṃsaṃ ‘‘migava’’nti āha, imaṃ migamaṃsaṃ gahetvā maṃ muñcassūti attho.
Here, in “Take the venison and release me,” the term “venison” refers to the deer meat because it was obtained through hunting deer; the meaning is, “Take this deer meat and release me.”
Migavaṃ gahetvā muñcassū ở đây, migavaṃ có nghĩa là thịt nai, vì nó được lấy từ việc săn nai, nên gọi là “migavaṃ” (thịt nai). Ý nghĩa là: “Hãy lấy thịt nai này rồi thả ta ra.”
So hi rājā naṃ yakkhiniputtaṃ disvā bhīto ūrukkhambhaṃ patvā khāṇuko viya aṭṭhāsi.
For that king, upon seeing the son of the yakkhinī, became frightened, his thighs grew stiff, and he stood like a tree stump.
Quả thật, nhà vua khi nhìn thấy đứa con quỷ dạ xoa đó, đã sợ hãi, bị cứng đờ đùi, đứng bất động như một khúc cây.
So vegena gantvā taṃ hatthe gahetvā ‘‘bhakkhosi me āgatosī’’ti āha.
He, approaching swiftly, seized him by the hand and said, “You have come as my food.”
Nó nhanh chóng đến, nắm lấy tay ngài và nói: “Ngươi đã đến làm thức ăn của ta.”
Atha naṃ rājā satiṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘sace āhāratthiko, imaṃ te maṃsaṃ dadāmi, taṃ gahetvā khāda, maṃ muñcāhī’’ti āha.
Then the king, regaining his mindfulness, said, “If you need food, I will give you this meat. Take it and eat it, and release me.”
Bấy giờ, nhà vua tỉnh trí lại và nói: “Nếu ngươi cần thức ăn, ta sẽ cho ngươi thịt này. Hãy lấy nó mà ăn, và thả ta ra.”
Taṃ sutvā porisādo ‘‘kimidaṃ mayhameva santakaṃ datvā mayā vohāraṃ karosi, nanu imaṃ maṃsañca tvañca mama hatthagatakālato paṭṭhāya mayhameva santakaṃ, tasmā taṃ paṭhamaṃ khāditvā pacchā maṃsaṃ khādissāmī’’ti āha.
Hearing that, the porisāda said, “Why do you make a deal with me by giving what is already mine? Surely this meat and you yourself have been mine from the moment you came into my hands. Therefore, I will eat you first and then I will eat the meat.”
Nghe vậy, người ăn thịt người nói: “Ngươi làm sao mà lại giao dịch với ta bằng cách cho cái vốn đã thuộc về ta? Chẳng phải thịt này và ngươi đều đã thuộc về ta kể từ khi ngươi lọt vào tay ta sao? Vì vậy, ta sẽ ăn ngươi trước, sau đó mới ăn thịt.”
Atha rājā ‘‘maṃsanikkayenāyaṃ na maṃ muñcati, mayā ca migavaṃ āgacchantena tassa brāhmaṇassa ‘āgantvā te dhanaṃ dassāmī’ti paṭiññā katā.
Then the king thought, “He will not release me in exchange for the meat. And I, while coming on the hunt, made a promise to that brahmin, ‘I will come and give you wealth.’”
Bấy giờ, nhà vua suy nghĩ: “Nó không thả ta vì tiền thịt. Khi ta đi săn, ta đã hứa với vị Bà-la-môn đó rằng ‘ta sẽ đến và ban tiền cho ngươi.’ Nếu quỷ dạ xoa này cho phép, ta sẽ giữ lời hứa, về nhà, hoàn thành lời hứa đó, rồi lại đến làm thức ăn cho quỷ dạ xoa này.” Rồi ngài trình bày ý đó với nó.
Sacāyaṃ yakkho anujānissati, saccaṃ anurakkhanto gehaṃ gantvā taṃ paṭiññaṃ mocetvā puna imassa yakkhassa bhattatthaṃ āgaccheyya’’nti cintetvā tassa tamatthaṃ ārocesi.
“If this yakkha will permit it, upholding my truthfulness, I could go home, discharge that promise, and then return to be food for this yakkha,” he thought, and he told him of the matter.
"Nếu dạ xoa này cho phép, ta sẽ giữ lời hứa, về nhà giải quyết lời hứa đó rồi lại đến đây để cúng dường dạ xoa này." Nghĩ vậy, người ấy đã trình bày sự việc đó cho dạ xoa.
Taṃ sutvā porisādo ‘‘sace tvaṃ saccaṃ anurakkhanto gantukāmosi, gantvā tassa brāhmaṇassa dātabbaṃ dhanaṃ datvā saccaṃ anurakkhanto sīghaṃ puna āgaccheyyāsī’’ti vatvā rājānaṃ vissajjesi.
Hearing that, the porisāda said, “If you wish to go to uphold your truthfulness, then go, give the brahmin the wealth that is to be given, and upholding your truthfulness, return quickly,” and he let the king go.
Nghe vậy, người ăn thịt người nói: “Nếu ngươi muốn đi để giữ lời hứa, thì hãy đi, ban tiền cho vị Bà-la-môn đó, và giữ lời hứa, hãy nhanh chóng quay lại đây.” Rồi nó thả nhà vua ra.
So tena vissaṭṭho ‘‘tvaṃ mā cintayi, ahaṃ pātova āgamissāmī’’ti vatvā magganimittāni sallakkhento attano balakāyaṃ upagantvā tena parivuto nagaraṃ pavisitvā nandabrāhmaṇaṃ pakkosāpetvā mahārahe āsane nisīdāpetvā tā gāthā sutvā cattāri sahassāni datvā yānaṃ āropetvā ‘‘imaṃ takkasilameva nethā’’ti manusse datvā brāhmaṇaṃ uyyojetvā dutiyadivase porisādassa santikaṃ gantukāmo puttaṃ rajje patiṭṭhapetuṃ anusāsaniñca dento tamatthaṃ ārocesi.
He, released by him, said, “Do not worry, I will come in the morning.” Then, marking the signs of the path, he went to his army, and surrounded by it, he entered the city. He had the brahmin Nanda summoned, had him seated on a magnificent seat, and after hearing those verses, he gave him four thousand. Placing him in a vehicle and providing men with the instruction, “Take him to Takkasilā itself,” he sent the brahmin off. On the second day, desiring to go to the porisāda, he informed his son of the matter while establishing him on the throne and giving him instruction.
Được nó thả ra, ngài nói: “Ngươi đừng lo lắng, ta sẽ đến vào sáng sớm,” rồi ghi nhớ các dấu hiệu trên đường, ngài đến gặp quân đội của mình. Được họ hộ tống, ngài vào thành, cho gọi Bà-la-môn Nanda, cho ông ta ngồi trên ghế quý giá, nghe những bài kệ đó, ban bốn ngàn đồng, cho ông ta lên xe, và sai người: “Hãy đưa ông ta về Takkasīlā.” Sau khi tiễn Bà-la-môn, vào ngày hôm sau, khi muốn đến gặp người ăn thịt người, ngài đã truyền ngôi cho con trai và ban lời giáo huấn, rồi trình bày ý đó.
Tena vuttaṃ –
Regarding this it was said:
Vì thế, có lời nói –
Tattha āgamanaṃ punāti puna āgamanaṃ paṭiññātassa porisādassa saṅgaraṃ katvā.
Therein, coming again means coming again, having made a promise to the porisāda to whom it was pledged.
Trong đó, āgamanaṃ punā có nghĩa là sau khi hứa với người ăn thịt người rằng sẽ quay lại.
Brāhmaṇassa dhanaṃ datvāti takkasilato āgatassa nandanāmassa brāhmaṇassa tā gāthā sutvā catusahassaparimāṇaṃ dhanaṃ datvā.
Having given wealth to the brahmin means having given wealth amounting to four thousand to the brahmin named Nanda who had come from Takkasilā, after hearing those verses.
Brāhmaṇassa dhanaṃ datvā có nghĩa là sau khi nghe những bài kệ đó và ban số tiền bốn ngàn cho Bà-la-môn tên Nanda đến từ Takkasīlā.
Pitā āmantayī mamanti mama pitā jayaddisarājā maṃ āmantesi.
My father addressed me means my father, King Jayaddisa, addressed me.
Pitā āmantayī mama có nghĩa là phụ vương tôi, vua Jayaddisa, đã gọi tôi đến.
Kathaṃ āmantesīti ce?
If asked, "How did he address him?"
Nếu hỏi: Ngài đã gọi như thế nào?
Āha ‘‘rajja’’ntiādi.
He said “the kingdom,” and so on.
Thì có lời nói: “Rajjaṃ” v.v.
Tassattho – putta, tvaṃ imaṃ kulasantakaṃ rajjaṃ paṭipajja, yathāhaṃ dhammena samena rajjaṃ kāremi, evaṃ tvampi chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ kārehi.
The meaning of that is: Son, you should take up this kingdom that belongs to our lineage. Just as I rule the kingdom righteously and justly, so too should you rule the kingdom, having raised the white parasol.
Ý nghĩa của lời đó là: Con trai, con hãy tiếp nhận vương quốc thuộc về dòng tộc này. Như ta đã cai trị vương quốc bằng Pháp và công bằng, con cũng hãy giương lọng lên và cai trị vương quốc.
Tvaṃ idaṃ puraṃ rakkhanto rajjañca kārento mā pamādamāpajji, asukasmiṃ ṭhāne nigrodharukkhamūle porisādena yakkhena katametaṃ mayā saṅgaraṃ mama puna tassa santikaṃ āgamanaṃ uddissa, kevalaṃ tassa brāhmaṇassa dhanadānatthaṃ idhāgato saccaṃ anurakkhanto, tasmā tatthāhaṃ gamissāmīti.
While protecting this city and ruling the kingdom, do not be heedless. At a certain place, at the foot of a banyan tree, this promise was made by me to the yakkha porisāda concerning my return to him. I came here only to give wealth to that brahmin, upholding my truth. Therefore, I will go there.
Con hãy bảo vệ thành này và cai trị vương quốc, đừng lơ là. Lời hứa này ta đã lập với quỷ dạ xoa ăn thịt người dưới gốc cây đa ở nơi đó, là để ta quay lại chỗ nó. Ta chỉ đến đây để ban tiền cho Bà-la-môn, giữ lời hứa. Vì vậy, ta sẽ đến đó.
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘mā kho tvaṃ, mahārāja, tattha agamāsi, ahaṃ tattha gamissāmi.
Hearing that, the Great Being said, “Do not go there, great king. I will go there.
Nghe vậy, Đại Bồ-tát nói: “Đại vương, xin ngài đừng đến đó. Con sẽ đến đó.
Sace pana tvaṃ, tāta, gamissasiyeva, ahampi tayā saddhiṃ gamissāmiyevā’’ti.
But if you, father, are indeed going, I too will certainly go with you.”
Nhưng nếu phụ vương nhất định muốn đi, thì con cũng sẽ đi cùng với phụ vương.”
‘‘Evaṃ sante mayaṃ ubhopi na bhavissāma, tasmā ahameva tattha gamissāmī’’ti nānappakārena vārentaṃ rājānaṃ saññāpetvā mātāpitaro vanditvā pitu atthāya attānaṃ pariccajitvā sotthibhāvāya pitari sāsitavādaṃ payuñjamāne mātubhaginibhariyāsu ca saccakiriyaṃ karontīsu āvudhaṃ gahetvā nagarato nikkhamitvā assupuṇṇamukhaṃ mahājanaṃ anubandhantaṃ āpucchitvā pitarā akkhātanayena yakkhavāsamaggaṃ paṭipajji.
Having persuaded the king, who was trying to prevent him in various ways, saying, “In that case, neither of us will survive; therefore, I alone will go there,” he paid homage to his mother and father. For his father’s sake, he gave up himself. While his father was delivering an admonition for his well-being, and his mother, aunt, and wives were making an asseveration of truth, he took up his weapon, left the city, bade farewell to the great crowd that followed with tear-filled faces, and took the path to the yakkha’s dwelling as described by his father.
“Nếu vậy, cả hai chúng ta sẽ không còn. Vì vậy, chính ta sẽ đến đó.” Sau khi thuyết phục nhà vua đang cố gắng ngăn cản bằng nhiều cách, ngài đã đảnh lễ cha mẹ, hy sinh bản thân vì lợi ích của phụ vương, trong khi mẹ, chị em gái và vợ đang thực hiện lời thề chân thật để cầu mong sự an lành cho phụ vương. Ngài cầm vũ khí, xuất thành, từ biệt đám đông dân chúng đang theo sau với gương mặt đẫm lệ, rồi đi theo con đường đến chỗ ở của quỷ dạ xoa như phụ vương đã kể.
Yakkhiniputtopi ‘‘khattiyā nāma bahumāyā, ko jānāti kiṃ bhavissatī’’ti rukkhaṃ abhiruhitvā rañño āgamanaṃ olokento nisinno kumāraṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘pitaraṃ nivattetvā putto āgato bhavissati, natthi me bhaya’’nti otaritvā tassa piṭṭhiṃ dassetvāva nisīdi.
The son of the yakkhinī, thinking, “Khattiyas are very cunning; who knows what will happen?” climbed a tree and sat watching for the king’s arrival. Seeing the prince approaching, he thought, “The son must have come, having sent his father back. I have nothing to fear.” He climbed down and sat with his back turned to him.
Đứa con quỷ dạ xoa cũng suy nghĩ: “Các vương tử có nhiều mưu mẹo, ai biết điều gì sẽ xảy ra?” Rồi nó trèo lên cây, ngồi chờ sự trở lại của nhà vua. Khi thấy vương tử đang đến, nó nghĩ: “Chắc là con trai đã đến thay cha, ta không có gì phải sợ,” rồi nó xuống cây, quay lưng lại và ngồi xuống.
Mahāsatto āgantvā tassa purato aṭṭhāsi.
The Great Being approached and stood before him.
Đại sĩ đến và đứng trước mặt người ấy.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Người ấy đã nói –
81. Sasatthahatthūpagatanti sasatthahatthaṃ upagataṃ āvudhapāṇiṃ maṃ attano santikaṃ upagataṃ disvā.
81. Approached with weapon in hand means seeing me approaching his presence with a weapon in hand, armed.
81. Sasatthahatthūpagatanti (Sau khi) thấy ta, người cầm vũ khí, đã đến gần mình.
Kadāci so tasissatīti so yakkho api taseyya.
Perhaps he might be frightened means that yakkha might become frightened.
Kadāci so tasissatīti có thể dạ xoa ấy sẽ sợ hãi.
Tena bhijjissati sīlanti tena tassa tāsuppādanena mayhaṃ sīlaṃ vinassati saṃkilissati.
By that, the virtue would be broken means by causing him that fear, my virtue would be destroyed, would be defiled.
Tena bhijjissati sīlanti do đó giới của ta sẽ bị phá vỡ, sẽ bị ô nhiễm do làm cho người ấy sợ hãi.
Paritāsaṃ kate mayīti mayi tassa paritāsaṃ kate sati.
When fear of me is created means when fear of me is created in him.
Paritāsaṃ kate mayīti khi ta làm cho người ấy sợ hãi.
Mahāsatto ca gantvā purato ṭhito.
The Great Being went and stood before him.
Đại sĩ đã đi đến và đứng trước mặt.
Yakkhiniputto taṃ vīmaṃsitukāmo ‘‘kosi tvaṃ, kuto āgato, kiṃ maṃ na jānāsi ‘luddo manussamaṃsakhādako’ti, kasmā ca idhāgatosī’’ti pucchi.
The son of the yakkhinī, wishing to test him, asked, “Who are you? Where have you come from? Do you not know me as a cruel eater of human flesh? And why have you come here?”
Con của dạ xoa muốn thử người ấy, hỏi: ‘‘Ngươi là ai, từ đâu đến, ngươi không biết ta là ‘kẻ hung ác ăn thịt người’ sao, vì sao ngươi lại đến đây?’’
Kumāro ‘‘ahaṃ jayaddisarañño putto, tvaṃ porisādakoti jānāmi, pitu jīvitaṃ rakkhituṃ idhāgato, tasmā taṃ muñca, maṃ khādā’’ti āha.
The prince said, “I am the son of King Jayaddisa. I know you are the porisāda. I have come here to save my father’s life. Therefore, release him and eat me.”
Hoàng tử nói: ‘‘Ta là con trai của vua Jayaddisa, ta biết ngươi là kẻ ăn thịt người, ta đến đây để bảo vệ mạng sống của cha, vì vậy hãy thả cha ra, hãy ăn thịt ta.’’
Puna yakkhiniputto mukhākāreneva ‘‘taṃ tassa puttoti ahaṃ jānāmi, dukkaraṃ pana tayā kataṃ evaṃ āgacchantenā’’ti āha.
Then the son of the yakkhinī, just by the expression on his face, said, “I know that you are his son. But what you have done by coming here in this way is a difficult thing.”
Lại nữa, con của dạ xoa chỉ bằng vẻ mặt đã nói: ‘‘Ta biết ngươi là con của người ấy, nhưng ngươi đã làm một việc khó khăn khi đến như vậy.’’
Kumāro ‘‘na idaṃ dukkaraṃ, yaṃ pitu atthe jīvitapariccajanaṃ, mātāpituhetu hi evarūpaṃ puññaṃ katvā ekanteneva sagge pamodati, ahañca ‘amaraṇadhammo nāma koci satto natthī’ti jānāmi, attanā ca kiñci kataṃ pāpaṃ nāma na sarāmi, tasmā maraṇatopi me bhayaṃ natthi, idaṃ sarīraṃ mayā te nissaṭṭhaṃ, aggiṃ jāletvā khādā’’ti āha.
The prince said: “This is not difficult, this giving up of life for the sake of one’s father. For, having done such a merit for the sake of one’s mother and father, one certainly rejoices in heaven. And I know that ‘there is no being whatsoever that has a deathless nature,’ and I do not recall any evil whatsoever done by myself. Therefore, I have no fear even of death. This body is given up by me to you. Kindle the fire and eat.”
Hoàng tử nói: ‘‘Đây không phải là việc khó khăn, việc hy sinh mạng sống vì lợi ích của cha, vì cha mẹ mà làm việc phước đức như vậy thì chắc chắn sẽ vui vẻ trên cõi trời, và ta biết rằng ‘không có chúng sanh nào không chết’, ta cũng không nhớ mình đã làm bất kỳ điều ác nào, vì vậy ta không sợ cái chết, thân này ta đã dâng cho ngươi, hãy đốt lửa lên mà ăn.’’
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Người ấy đã nói –
Taṃ sutvā yakkhiniputto ‘‘na sakkā imassa maṃsaṃ khādituṃ, upāyena imaṃ palāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘tena hi araññaṃ pavisitvā sāradārūni āharitvā niddhūme aṅgāre karohi, tattha te maṃsaṃ pacitvā khādissāmī’’ti āha.
Hearing that, the son of the yakkhinī thought, “It is not possible to eat this one’s flesh. I will make him flee by a stratagem,” and said, “Well then, enter the forest, bring back heartwood, and make smokeless embers. There I will cook your flesh and eat it.”
Nghe vậy, con của dạ xoa suy nghĩ: ‘‘Không thể ăn thịt người này, ta sẽ dùng mưu kế để đuổi người này đi.’’ Rồi nói: ‘‘Vậy thì hãy vào rừng, mang củi khô về, làm than không khói, ta sẽ nướng thịt ngươi ở đó mà ăn.’’
Mahāsatto tathā katvā tassa ārocesi.
The Great Being did so and informed him.
Đại sĩ đã làm như vậy và báo cho người ấy biết.
So taṃ olokento ‘‘ayaṃ purisasīho maraṇatopi bhayaṃ natthi, evaṃ nibbhayo nāma na mayā diṭṭhapubbo’’ti lomahaṃsajāto kumāraṃ olokesi.
As he was looking at him, he looked at the prince with his hair standing on end, thinking, “This lion of a man has no fear even of death. I have never before seen anyone so fearless.”
Người ấy nhìn Đại sĩ và nói: ‘‘Người sư tử này không sợ cái chết, ta chưa từng thấy ai vô úy như vậy.’’ Người ấy nhìn hoàng tử với lòng rợn tóc gáy.
Kumāro kissa maṃ olokesi, na yathāvuttaṃ karosīti.
The prince asked, “Why are you looking at me? Why do you not do as you said?”
Hoàng tử (hỏi): ‘‘Vì sao ngươi nhìn ta, ngươi không làm theo lời đã nói sao?’’
Yakkhiniputto mahāsattaṃ ‘‘sattadhā tassa muddhā phaleyya, yo taṃ khādeyyā’’ti āha.
The son of the yakkhinī said to the Great Being, “May the head of whoever would eat you split into seven pieces.”
Con của dạ xoa nói với Đại sĩ: ‘‘Đầu của ai ăn thịt ngươi sẽ vỡ thành bảy mảnh.’’
‘‘Sace maṃ na khāditukāmosi, atha kasmā aggiṃ kāresī’’ti?
“If you do not wish to eat me, then why did you have me make a fire?”
‘‘Nếu ngươi không muốn ăn thịt ta, vậy vì sao ngươi lại bảo đốt lửa?’’
‘‘Tava pariggaṇhanattha’’nti.
“To test you.”
‘‘Để thử ngươi.’’
‘‘Tvaṃ idāni maṃ kathaṃ pariggaṇhissasi, svāhaṃ tiracchānayoniyaṃ nibbattopi sakkassa devarañño attānaṃ pariggaṇhituṃ na adāsi’’nti imamatthaṃ dassento –
To show the meaning, “How will you test me now? When I was born in the animal realm, I did not allow even Sakka, king of the devas, to test me,” he spoke this verse:
‘‘Ngươi bây giờ sẽ thử ta như thế nào, ta dù sanh vào loài súc sanh cũng không cho Sakka, vua chư thiên, thử ta được.’’ Để chỉ rõ điều này –
Gāthaṃ vatvā ‘‘gaccha mahāvīrā’’ti kumāraṃ vissajjesi.
Having said this, he released the prince, saying, “Go, great hero.”
Nói bài kệ xong, (kẻ ăn thịt người) nói: ‘‘Hãy đi đi, hỡi đại anh hùng,’’ và thả hoàng tử đi.
Sopi taṃ nibbisevanaṃ katvā pañca sīlāni datvā ‘‘yakkho nu kho esa, no’’ti vīmaṃsanto ‘‘yakkhānaṃ akkhīni rattāni honti animisāni ca, chāyā ca na paññāyati, asambhīto hoti, na imassa tathā.
He too, having made him harmless and given him the five precepts, investigated, “Is he a yakkha or not?” and thought, “The eyes of yakkhas are red and unblinking, and their shadow is not visible, and they are fearless. This one is not like that.
Vị ấy cũng đã khuyên răn người ấy, ban năm giới, và suy xét: ‘‘Người này là dạ xoa hay không?’’ (Và suy nghĩ): ‘‘Mắt của dạ xoa đỏ và không chớp, bóng của họ không hiện ra, họ không sợ hãi, nhưng người này không như vậy.
Tasmā nāyaṃ yakkho manusso eso, mayhaṃ kira pitu tayo bhātaro yakkhiniyā gahitā, tesu tāya dve khāditā bhavissanti, eko puttasinehena paṭijaggito bhavissati.
Therefore, he is not a yakkha; he is a human. It is said that three of my father’s brothers were captured by a yakkhinī. Of them, two must have been eaten by her, and one must have been raised with a son’s affection.
Vì vậy, người này không phải là dạ xoa, người này là con người, ta nghe rằng ba người anh em của cha ta đã bị một dạ xoa cái bắt, trong số đó hai người đã bị nó ăn thịt, một người được nuôi dưỡng vì tình thương con.
Iminā tena bhavitabba’’nti nayaggāhena anumānena sabbaññutaññāṇena viya aviparītato niṭṭhaṃ gantvā ‘‘mayhaṃ pitu ācikkhitvā rajje patiṭṭhāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘na tvaṃ yakkho, pitu me jeṭṭhabhātikosi, ehi mayā saddhiṃ gantvā kulasantakaṃ rajjaṃ paṭipajjāhī’’ti āha.
This must be him.” Having reached a conclusion unerringly through logical inference and deduction as if with the knowledge of omniscience, he thought, “I will inform my father and establish him in the kingdom,” and said, “You are not a yakkha; you are my father’s eldest brother. Come with me and take up the kingdom that belongs to our family.”
Người này chắc hẳn là người đó.’’ Bằng suy luận chính xác như vậy, với trí tuệ toàn tri, người ấy đã đi đến kết luận không sai lệch và suy nghĩ: ‘‘Ta sẽ báo cho cha ta biết và sẽ thiết lập người này vào vương quốc.’’ Rồi nói: ‘‘Ngươi không phải là dạ xoa, ngươi là anh cả của cha ta, hãy đi cùng ta và nhận lấy vương quốc của gia tộc.’’
Tena vuttaṃ ‘‘tvaṃ pitāmahā’’ti, tvaṃ mama mahāpitāti attho.
Therefore it was said, “You, grandfather,” meaning, “You are my great-father.”
Người ấy đã nói ‘‘tvaṃ pitāmahā’’ti, có nghĩa là ngươi là ông nội của ta.
Itarena ‘‘nāhaṃ manusso’’ti vutte tena saddhātabbassa dibbacakkhukatāpasassa santikaṃ nesi.
When the other said, “I am not a human,” he took him to a hermit with the divine eye who could be believed.
Khi người kia nói ‘‘ta không phải là con người,’’ (Đại sĩ) đã dẫn người ấy đến chỗ vị ẩn sĩ có thiên nhãn đáng tin cậy.
Tāpasena ‘‘kiṃ karontā pitā puttā araññe vicarathā’’ti pitubhāve kathite porisādo saddahitvā ‘‘gaccha, tāta, tvaṃ, na me rajjena attho, pabbajissāmaha’’nti tāpasassa santike isipabbajjaṃ pabbaji.
When the hermit said, “Why are you, father and son, wandering in the forest?” and spoke of his fatherhood, the man-eater believed and said, “Go, dear son. I have no need for a kingdom. I shall go forth.” He then took the going-forth of a hermit in the presence of the ascetic.
Khi vị ẩn sĩ nói ‘‘cha con các ngươi làm gì mà đi lang thang trong rừng?’’ và kể về mối quan hệ cha con, kẻ ăn thịt người đã tin và nói: ‘‘Con hãy đi đi, con ơi, ta không cần vương quốc, ta sẽ xuất gia.’’ Rồi người ấy đã xuất gia theo hạnh ẩn sĩ tại chỗ vị ẩn sĩ.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Người ấy đã nói –
Atha mahāsatto attano mahāpitaraṃ pabbajitaṃ vanditvā nagarassa samīpaṃ gantvā ‘‘kumāro kira āgato’’ti sutvā haṭṭhatuṭṭhena raññā nāgarehi negamajānapadehi ca paccuggato rājānaṃ vanditvā sabbaṃ pavattiṃ ārocesi.
Then the Great Being, after paying homage to his great-father who had gone forth, went near the city. Hearing, "The prince has apparently come," the king, delighted and joyful, went out to meet him with the city-dwellers, townsfolk, and countryfolk. After paying homage to the king, he related the entire event.
Sau đó, Đại sĩ đảnh lễ ông nội đã xuất gia của mình, đi đến gần thành phố, nghe tin ‘‘hoàng tử đã về,’’ được vua, các cư dân thành phố, dân làng và dân chúng hân hoan đón tiếp, đảnh lễ nhà vua và kể lại toàn bộ sự việc.
Taṃ sutvā rājā taṅkhaṇaññeva bheriṃ carāpetvā mahantena parivārena tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, bhātika, rajjaṃ paṭipajjāhī’’ti āha.
Hearing this, the king immediately had the drum beaten and, with a great retinue, went to him and said, "Come, brother, take up the kingdom."
Nghe vậy, nhà vua lập tức cho đánh trống, cùng đoàn tùy tùng lớn đến chỗ người ấy và nói: ‘‘Hãy đến đây, anh ơi, hãy nhận lấy vương quốc.’’
‘‘Alaṃ, mahārājā’’ti.
"Enough, great king."
‘‘Đủ rồi, Đại vương.’’
‘‘Tena hi mayhaṃ uyyāne vasā’’ti.
"In that case, live in my park."
‘‘Vậy thì hãy ở trong vườn của ta.’’
‘‘Na āgacchāmī’’ti.
"I will not come."
‘‘Tôi sẽ không đến.’’
Rājā tassa assamassa avidūre gāmaṃ nivesetvā bhikkhaṃ paṭṭhapesi.
The king established a village not far from his hermitage and arranged for his alms-food.
Nhà vua đã xây dựng một ngôi làng gần am của người ấy và thiết lập việc cúng dường.
So cūḷakammāsadammanigamo nāma jāto.
It became known as the town of Cūḷakammāsadamma.
Ngôi làng đó được gọi là Cūḷakammāsadammanigama.
Tassa idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here too, his remaining perfections should be determined in the appropriate way, according to the method stated below.
Ở đây, các pāramī còn lại cũng phải được xác định một cách thích hợp theo cách đã nói ở trên.
Tathā pitarā nivāriyamāno attano jīvitaṃ pariccajitvā pitu jīvitarakkhaṇatthaṃ ‘‘porisādassa santikaṃ gamissāmī’’ti nicchayo, tassa ca santāsapariharaṇatthaṃ nihitasatthassa gamanaṃ, ‘‘attano sīlakhaṇḍanaṃ mā hotū’’ti tena piyavācāya samudācāro, tena ca nānānayehi pariggaṇhiyamānassa maraṇasantāsābhāvo, pitu atthe mayhaṃ sarīraṃ saphalaṃ karissāmīti haṭṭhatuṭṭhabhāvo, sakkenāpi pariggaṇhituṃ asakkuṇeyyassa sasajātiyampi pariccāgatthaṃ attano jīvitanirapekkhabhāvassa jānanaṃ, tena samāgamepi ossaṭṭhepi cittassa vikārābhāvo, tassa ca manussabhāvamahāpitubhāvānaṃ aviparītato jānanaṃ, ñātamatte ca taṃ kulasantake rajje patiṭṭhāpetukāmatā, dhammadesanāya saṃvejetvā sīlesu patiṭṭhāpananti.
Thus: though prevented by his father, he renounced his own life, and his resolve "I will go to the man-eater" to protect his father's life; his going with his weapon laid aside to allay that one's fear; his speaking with pleasant words so that his own virtue would not be broken; his lack of fear of death even while being seized by him in various ways; his joyful and delighted state, thinking "I will make my body fruitful for my father's sake"; his knowing his own indifference to life for the sake of renouncing even his own kind, which even Sakka would be unable to seize; the absence of any alteration in his mind even when meeting him and when released by him; his unerring knowledge of that one's human state and great-father state; and, as soon as he knew, his desire to establish him in the kingdom that was his family's inheritance; and his inspiring him through a Dhamma discourse and establishing him in the virtues.
Chẳng hạn, khi bị cha ngăn cản, (Đại sĩ) đã quyết định hy sinh mạng sống của mình để bảo vệ mạng sống của cha, (nói rằng) ‘‘ta sẽ đến chỗ kẻ ăn thịt người,’’ và việc người ấy đi mà không mang vũ khí để tránh làm cho kẻ ăn thịt người sợ hãi, việc người ấy nói lời dễ chịu để ‘‘giới của ta không bị phá vỡ,’’ việc người ấy không sợ cái chết dù bị người kia thử thách bằng nhiều cách, việc người ấy vui mừng khi nghĩ rằng ‘‘ta sẽ làm cho thân này có ích vì cha,’’ việc người ấy biết rằng ngay cả Sakka cũng không thể thử được mình, và việc người ấy không tiếc mạng sống của mình để hiến dâng ngay cả khi sanh vào loài thỏ, việc tâm của người ấy không thay đổi ngay cả khi gặp gỡ và bị từ chối, việc người ấy biết rõ không sai lệch về bản chất con người và là ông nội của mình, và ngay khi biết được, người ấy muốn thiết lập người đó vào vương quốc của gia tộc, việc người ấy đã cảm hóa bằng pháp thoại và thiết lập người ấy vào giới luật.
Evamādayo idha bodhisattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
In this way, the qualities and power of the Bodhisatta should be explained here.
Những điều như vậy là những đức tính và năng lực của Bồ tát ở đây cần được làm rõ.