Imassa panatthassa pakāsanatthaṃ imasmiṃ ṭhāne mahāaṭṭhakathāyaṃ dvārakathā kathitā.
To elucidate this matter, the Door-Discourse (Dvārakathā) is taught in the Mahāaṭṭhakathā at this point.
Để làm sáng tỏ ý nghĩa này, ở đây, trong Đại Chú Giải (Mahāaṭṭhakathā), đã có một chương về các cửa.
Tattha tīṇi kammāni, tīṇi kammadvārāni, pañca viññāṇāni, pañca viññāṇadvārāni, cha phassā, cha phassadvārāni, aṭṭha asaṃvarā, aṭṭha asaṃvaradvārāni, aṭṭha saṃvarā, aṭṭha saṃvaradvārāni, dasa kusalakammapathā, dasa akusalakammapathāti, idaṃ ettakaṃ dvārakathāya mātikāṭhapanaṃ nāma.
Therein are three actions, three doors of action, five cognitions, five doors of cognition, six contacts, six doors of contact, eight non-restraints, eight doors of non-restraint, eight restraints, eight doors of restraint, ten wholesome courses of action, and ten unwholesome courses of action; this much is called the setting forth of the mātikā for the Door-Discourse.
Trong đó, ba nghiệp, ba cửa nghiệp, năm thức, năm cửa thức, sáu xúc, sáu cửa xúc, tám sự không chế ngự, tám cửa không chế ngự, tám sự chế ngự, tám cửa chế ngự, mười nghiệp đạo thiện, mười nghiệp đạo bất thiện – tất cả những điều này được gọi là phần mở đầu (mātikāṭhapana) của chương về các cửa.
Tattha catubbidho kāyo – upādinnako, āhārasamuṭṭhāno, utusamuṭṭhāno, cittasamuṭṭhānoti.
Therein, the body is of four kinds: that which is grasped (upādinnaka), that which arises from nutriment, that which arises from temperature, and that which arises from consciousness.
Trong đó, thân có bốn loại: thân do nghiệp tạo (upādinnaka), thân do vật thực tạo (āhārasamuṭṭhāna), thân do thời tiết tạo (utusamuṭṭhāna) và thân do tâm tạo (cittasamuṭṭhāna).
Tattha cakkhāyatanādīni jīvitindriyapariyantāni aṭṭha kammasamuṭṭhānarūpānipi, kammasamuṭṭhānāneva catasso dhātuyo vaṇṇo gandho raso ojāti aṭṭha upādinnakakāyo nāma.
Among these, the eight rūpas arising from kamma, such as the eye faculty and so on, up to the life faculty, and the four elements, colour, smell, taste, and nutriment, which also arise from kamma—these eight are called the grasped body (upādinnakakāya).
Trong đó, tám sắc do nghiệp tạo, từ nhãn xứ, v.v., cho đến mạng quyền, cùng với bốn đại chủng do nghiệp tạo, sắc, hương, vị, oja – tám sắc này được gọi là thân do nghiệp tạo (upādinnakakāya).
Tāneva aṭṭha āhārajāni āhārasamuṭṭhānikakāyo nāma.
The same eight rūpas that arise from nutriment are called the nutriment-arising body (āhārasamuṭṭhānakakāya).
Tám sắc đó do vật thực tạo được gọi là thân do vật thực tạo (āhārasamuṭṭhānikakāya).
Aṭṭha utujāni utusamuṭṭhānikakāyo nāma.
The eight rūpas that arise from temperature are called the temperature-arising body (utusamuṭṭhānikakāya).
Tám sắc do thời tiết tạo được gọi là thân do thời tiết tạo (utusamuṭṭhānikakāya).
Aṭṭha cittajāni cittasamuṭṭhānikakāyo nāma.
The eight rūpas that arise from consciousness are called the consciousness-arising body (cittasamuṭṭhānikakāya).
Tám sắc do tâm tạo được gọi là thân do tâm tạo (cittasamuṭṭhānikakāya).
Tesu kāyakammadvāranti neva upādinnakakāyassa nāmaṃ na itaresaṃ.
Among these, the term "door of bodily action" (kāyakammadvāra) is neither the name of the grasped body (upādinnakakāya) nor of the others.
Trong số đó, kāyakammadvāra (cửa thân nghiệp) không phải là tên của thân do nghiệp tạo, cũng không phải là tên của các loại thân khác.
Cittasamuṭṭhānesu pana aṭṭhasu rūpesu ekā viññatti atthi, idaṃ kāyakammadvāraṃ nāma.
But among the eight rūpas arising from consciousness, there is one intimation; this is called the door of bodily action (kāyakammadvāra).
Mà trong tám sắc do tâm tạo, có một viññatti (sự biểu hiện), đây được gọi là kāyakammadvāra.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ kāyaviññatti?
Regarding this, it is said: "What is that rūpa, bodily intimation?
Liên quan đến điều này, đã có lời dạy: “Sắc đó là kāyaviññatti (thân biểu tri) là gì?
Yā kusalacittassa vā, akusalacittassa vā, abyākatacittassa vā, abhikkamantassa vā paṭikkamantassa vā, ālokentassa vā vilokentassa vā, samiñjentassa vā pasārentassa vā, kāyassa thambhanā santhambhanā santhambhitattaṃ, viññatti viññāpanā viññāpitattaṃ, idaṃ taṃ rūpaṃ kāyaviññattī’’ti (dha. sa. 720).
The upholding, firm upholding, state of being firmly upheld; the intimation, making known, state of being made known of the body—whether of one with a wholesome mind, or an unwholesome mind, or an indeterminate mind; whether advancing or retreating, looking forward or looking around, bending or stretching—this rūpa is called 'kāyaviññatti' (bodily intimation).
Sắc thân biểu tri là gì? Đó là sự nâng đỡ, sự giữ vững, trạng thái được giữ vững của thân, sự biểu tri, sự làm cho biết, trạng thái được làm cho biết của thân, khi một người có tâm thiện, tâm bất thiện, hay tâm vô ký, đang đi tới hay đi lui, đang nhìn thẳng hay nhìn nghiêng, đang co hay duỗi (tay chân). Đó chính là sắc thân biểu tri.”
‘Abhikkamissāmi paṭikkamissāmī’ti hi cittaṃ uppajjamānaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti.
For when the thought arises, 'I shall advance, I shall retreat,' it generates mind-born rūpa.
Thật vậy, khi tâm khởi lên ý nghĩ ‘Ta sẽ đi tới, ta sẽ đi lui’, nó làm cho sắc sanh khởi.
Tattha yā pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu tannissito vaṇṇo gandho raso ojāti imesaṃ aṭṭhannaṃ rūpakalāpānaṃ abbhantare cittasamuṭṭhānā vāyodhātu, sā attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambheti sandhāreti cāleti abhikkamāpeti paṭikkamāpeti.
Among those eight rūpa-kalāpas—the earth element, water element, fire element, air element, and the color, odor, taste, and nutriment dependent on them—the vāyodhātu generated by the mind within them firmly upholds, sustains, moves, causes to advance, and causes to retreat the rūpa-body arisen with itself.
Trong đó, giữa tám loại sắc tập hợp này – địa đại, thủy đại, hỏa đại, phong đại, và sắc, mùi, vị, chất dinh dưỡng nương vào chúng – thì phong đại do tâm sanh khởi, nó giữ vững, duy trì, làm chuyển động, làm cho đi tới, làm cho đi lui cái thân sắc đồng sanh với nó.
Tattha ekāvajjanavīthiyaṃ sattasu javanesu paṭhamacittasamuṭṭhitā vāyodhātu attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ sakkoti, aparāparaṃ pana cāletuṃ na sakkoti.
In a single cognitive process with one advertence, the vāyodhātu generated by the first thought among the seven javanas is capable of firmly upholding and sustaining the rūpa-body arisen with itself, but it cannot move it here and there.
Trong đó, trong một lộ trình ý môn (manodvāra vīthi) có một sự hướng tâm (āvajjana), phong đại do tâm thứ nhất trong bảy tâm tốc hành (javana) sanh khởi có thể giữ vững và duy trì thân sắc đồng sanh với nó, nhưng không thể làm cho nó chuyển động tới lui.
Dutiyādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the second and subsequent thoughts.
Đối với các tâm thứ hai trở đi cũng theo cách tương tự.
Sattamacittena pana samuṭṭhitā vāyodhātu heṭṭhā chahi cittehi samuṭṭhitaṃ vāyodhātuṃ upatthambhanapaccayaṃ labhitvā attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ cāletuṃ abhikkamāpetuṃ paṭikkamāpetuṃ ālokāpetuṃ vilokāpetuṃ sammiñjāpetuṃ pasārāpetuṃ sakkoti.
However, the vāyodhātu generated by the seventh thought, having received the supporting condition from the vāyodhātu generated by the six preceding thoughts, is able to firmly uphold, sustain, move, cause to advance, cause to retreat, cause to look forward, cause to look around, cause to bend, and cause to stretch the rūpa-body arisen with itself.
Nhưng phong đại do tâm thứ bảy sanh khởi, nhờ nhận được yếu tố hỗ trợ từ phong đại do sáu tâm trước sanh khởi, có thể giữ vững, duy trì, làm chuyển động, làm cho đi tới, làm cho đi lui, làm cho nhìn thẳng, làm cho nhìn nghiêng, làm cho co, làm cho duỗi thân sắc đồng sanh với nó.
Tena gamanaṃ nāma jāyati, āgamanaṃ nāma jāyati, gamanāgamanaṃ nāma jāyati.
Due to this, there arise what are called 'going,' 'coming,' and 'going and coming.'
Do đó, sự đi được gọi là sanh, sự đến được gọi là sanh, sự đi và đến được gọi là sanh.
‘Yojanaṃ gato dasayojanaṃ gato’ti vattabbataṃ āpajjāpeti.
It causes one to be described as 'gone a yojana, gone ten yojanas.'
Nó làm cho người ta có thể nói ‘đã đi một dojana, đã đi mười dojana’.
Yathā hi sattahi yugehi ākaḍḍhitabbe sakaṭe paṭhamayuge yuttagoṇā yugaṃ tāva santhambhetuṃ sandhāretuṃ sakkonti, cakkaṃ pana napavaṭṭenti; dutiyādīsupi eseva nayo; sattamayuge pana goṇe yojetvā yadā cheko sārathi dhure nisīditvā yottāni ādāya sabbapurimato paṭṭhāya patodalaṭṭhiyā goṇe ākoṭeti, tadā sabbeva ekabalā hutvā dhurañca sandhārenti cakkāni ca pavaṭṭenti.
Just as in a cart to be pulled by seven yokes, the oxen yoked to the first yoke can indeed firmly hold and sustain the yoke, but cannot turn the wheels; and the same applies to the second and subsequent yokes; but when oxen are yoked to the seventh yoke and a skilled charioteer, sitting on the pole, takes the reins and goads the oxen, starting from the very first, then all of them, becoming united in strength, both sustain the pole and turn the wheels;
Ví như, trong một cỗ xe cần được kéo bởi bảy ách, những con bò được buộc vào ách thứ nhất chỉ có thể giữ vững và duy trì ách, nhưng không thể làm bánh xe lăn; đối với các ách thứ hai trở đi cũng theo cách tương tự; nhưng khi những con bò được buộc vào ách thứ bảy, và một người đánh xe khéo léo ngồi trên trục xe, cầm dây cương và dùng gậy thúc từ con bò đầu tiên trở đi, thì tất cả chúng hợp lực lại, vừa giữ vững trục xe vừa làm bánh xe lăn.
‘Sakaṭaṃ gahetvā dasayojanaṃ vīsatiyojanaṃ gatā’ti vattabbataṃ āpādenti – evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
and cause the cart to be described as 'having gone ten yojanas, twenty yojanas'—just so should this illustration be understood.
Chúng làm cho người ta có thể nói ‘cỗ xe đã đi mười dojana, hai mươi dojana’ – điều này nên được hiểu theo cách tương tự.
Tattha yo cittasamuṭṭhānikakāyo na so viññatti, cittasamuṭṭhānāya pana vāyodhātuyā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ cāletuṃ paccayo bhavituṃ samattho eko ākāravikāro atthi, ayaṃ viññatti nāma.
Among these, the body generated by the mind is not viññatti. But there is a particular characteristic (ākāravikāra) that is capable of being a condition for the vāyodhātu, generated by the mind, to firmly uphold, sustain, and move the rūpa-body arisen with itself—this is called viññatti.
Trong đó, cái thân do tâm sanh khởi không phải là biểu tri (viññatti); nhưng có một sự biến đổi hình thái duy nhất có khả năng trở thành yếu tố để giữ vững, duy trì, làm chuyển động thân sắc đồng sanh với phong đại do tâm sanh khởi, cái này được gọi là biểu tri.
Sā aṭṭha rūpāni viya na cittasamuṭṭhānā.
It is not generated by the mind in the same way as the eight rūpas.
Nó không phải do tâm sanh khởi như tám loại sắc.
Yathā pana aniccādibhedānaṃ dhammānaṃ jarāmaraṇattā, ‘‘jarāmaraṇaṃ, bhikkhave, aniccaṃ saṅkhata’’ntiādi (saṃ. ni. 2.20) vuttaṃ, evaṃ cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ viññattitāya sāpi cittasamuṭṭhānā nāma hoti.
However, just as it is said, "Decay and death, bhikkhus, are impermanent, conditioned," regarding phenomena such as impermanence, etc., due to their being decay and death, so too, due to the mind-generated rūpas having viññatti as their modification, it is also called mind-generated.
Tuy nhiên, cũng như đối với các pháp có sự khác biệt như vô thường, v.v., vì có sự già và chết, nên đã được nói rằng “Này các Tỳ-kheo, già và chết là vô thường, hữu vi”, thì tương tự như vậy, vì các sắc do tâm sanh khởi có sự biểu tri, nên nó cũng được gọi là do tâm sanh khởi.
Viññāpanattā panesā viññattīti vuccati.
Furthermore, it is called viññatti because it makes things known (viññāpanattā).
Tuy nhiên, vì nó có khả năng làm cho biết, nên nó được gọi là biểu tri (viññatti).
Kiṃ viññāpetīti?
What does it make known?
Nó làm cho biết điều gì?
Ekaṃ kāyikakaraṇaṃ.
A bodily action.
Một hành động của thân.
Cakkhupathasmiñhi ṭhito hatthaṃ vā pādaṃ vā ukkhipati, sīsaṃ vā bhamukaṃ vā cāleti, ayaṃ hatthādīnaṃ ākāro cakkhuviññeyyo hoti.
Indeed, a person standing within eye-range raises a hand or a foot, or moves the head or an eyebrow; this gesture of the hand, etc., is perceptible by the eye.
Khi một người đứng trong tầm mắt, người ấy nhấc tay hoặc chân, hoặc cử động đầu hoặc lông mày; hình thái này của tay, v.v., có thể được thấy bằng mắt.
Viññatti pana na cakkhuviññeyyā manoviññeyyā eva.
Viññatti, however, is not perceptible by the eye, but only by the mind.
Nhưng biểu tri (viññatti) không thể được thấy bằng mắt, mà chỉ có thể được biết bằng ý.
Cakkhunā hi hatthavikārādivasena vipphandamānaṃ vaṇṇārammaṇameva passati.
For with the eye, one sees only a visible object (vaṇṇārammaṇa) moving in the manner of a hand gesture, etc.
Thật vậy, bằng mắt, người ta chỉ thấy đối tượng sắc đang chuyển động theo sự biến đổi của tay, v.v.
Viññattiṃ pana manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti.
But one understands viññatti by contemplating with a mind-door cognition, thinking, 'This person is, I suppose, causing this and that to be done.'
Nhưng biểu tri (viññatti) thì người ta suy nghĩ bằng tâm ý môn và biết rằng ‘người ấy có lẽ đang làm điều này và điều kia’.
Yathā hi araññe nidāghasamaye udakaṭṭhāne manussā ‘imāya saññāya idha udakassa atthibhāvaṃ jānissantī’ti rukkhagge tālapaṇṇādīni bandhāpenti, surāpānadvāre dhajaṃ ussāpenti, uccaṃ vā pana rukkhaṃ vāto paharitvā cāleti, antoudake macche calante upari bubbuḷakāni uṭṭhahanti, mahoghassa gatamaggapariyante tiṇapaṇṇakasaṭaṃ ussāritaṃ hoti.
Just as in the forest during the hot season, people tie palm leaves, etc., to treetops in places where water is found, thinking, 'By this sign, people will know that there is water here'; they hoist a flag at the entrance of a liquor shop; or a tall tree is struck by the wind and moves; or bubbles rise to the surface when fish move in the water; or at the end of the path traversed by a great flood, grass, leaves, and rubbish are piled up.
Ví như, trong rừng vào mùa khô, ở nơi có nước, người ta buộc lá cọ, v.v., trên ngọn cây, nghĩ rằng ‘bằng dấu hiệu này, người ta sẽ biết có nước ở đây’; người ta dựng cờ ở cửa quán rượu; hoặc gió thổi vào một cái cây cao làm nó lay động; hoặc khi cá bơi trong nước, bong bóng nổi lên trên; hoặc ở cuối con đường mà dòng nước lớn đã chảy qua, cỏ và lá cây rác rưởi bị cuốn lên.
Tattha tālapaṇṇadhajasākhācalanabubbuḷakatiṇapaṇṇakasaṭe disvā yathā cakkhunā adiṭṭhampi ‘ettha udakaṃ bhavissati, surā bhavissati, ayaṃ rukkho vātena pahato bhavissati, antoudake maccho bhavissati, ettakaṃ ṭhānaṃ ajjhottharitvā ogho gato bhavissatī’ti manoviññāṇena jānāti, evameva viññattipi na cakkhuviññeyyā manoviññeyyāva.
In that example, having seen the palm leaves, the flag, the moving branches, the bubbles, the grass, leaves, and rubbish, one knows by mind-consciousness, even without seeing it with the eye, 'There will be water here, there will be liquor, this tree must have been struck by the wind, there must be fish in the water, the flood must have gone having overwhelmed this much area.' Just so, viññatti is not perceptible by the eye; it is only perceptible by the mind.
Trong đó, khi nhìn thấy lá cọ, cờ, cành cây lay động, bong bóng, cỏ và lá cây rác rưởi, người ta biết bằng ý thức rằng ‘có lẽ có nước ở đây, có lẽ có rượu, cái cây này có lẽ bị gió thổi, có lẽ có cá trong nước, dòng nước lớn có lẽ đã tràn qua chỗ này’, mặc dù không thấy bằng mắt; cũng vậy, biểu tri (viññatti) không thể được thấy bằng mắt, mà chỉ có thể được biết bằng ý.
Cakkhunā hi hatthavikārādivasena vipphandamānaṃ vaṇṇārammaṇameva passati.
For with the eye, one sees only a visible object moving in the manner of a hand gesture, etc.
Thật vậy, bằng mắt, người ta chỉ thấy đối tượng sắc đang chuyển động theo sự biến đổi của tay, v.v.
Viññattiṃ pana manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti.
But one understands viññatti by contemplating with a mind-door cognition, thinking, 'This person is, I suppose, causing this and that to be done.'
Nhưng biểu tri (viññatti) thì người ta suy nghĩ bằng tâm ý môn và biết rằng ‘người ấy có lẽ đang làm điều này và điều kia’.
Na kevalañcesā viññāpanatova viññatti nāma.
And it is not only called viññatti because it makes things known.
Và biểu tri này không chỉ được gọi là biểu tri vì nó làm cho biết.
Viññeyyatopi pana viññattiyeva nāma.
It is indeed viññatti also because it is knowable (viññeyyatopi).
Mà nó còn được gọi là biểu tri vì nó có thể được biết.
Ayañhi paresaṃ antamaso tiracchānagatānampi pākaṭā hoti.
This is apparent to others, even to animals, as a lower limit.
Thật vậy, điều này hiển nhiên đối với những người khác, thậm chí cả loài súc sanh.
Tattha tattha sannipatitā hi soṇasiṅgālakākagoṇādayo daṇḍaṃ vā leḍḍuṃ vā gahetvā paharaṇākāre dassite ‘ayaṃ no paharitukāmo’ti ñatvā yena vā tena vā palāyanti.
For when dogs, jackals, crows, oxen, etc., gathered in various places, are shown a stick or a clod of earth held in a striking manner, they know, 'This one intends to strike us,' and flee in any direction.
Khi chó, cáo, quạ, bò, v.v., tụ tập ở đó đây, và người ta cầm gậy hoặc cục đất đá để thể hiện ý định đánh, chúng biết ‘người này muốn đánh chúng ta’ và chạy trốn theo hướng nào đó.
Pākārakuṭṭādiantarikassa pana parassa apākaṭakālopi atthi.
There is also a time when it is not apparent to another person who is separated by a wall or a barrier, etc.
Tuy nhiên, cũng có lúc nó không hiển nhiên đối với người khác bị ngăn cách bởi tường rào, v.v.
Kiñcāpi tasmiṃ khaṇe apākaṭā sammukhībhūtānaṃ pana pākaṭattā viññattiyeva nāma hoti.
Although it may not be apparent at that moment, it is still called viññatti because it is apparent to those who are present.
Mặc dù vào khoảnh khắc đó nó không hiển nhiên, nhưng vì nó hiển nhiên đối với những người đang đối diện, nên nó vẫn được gọi là biểu tri.
Cittasamuṭṭhānike pana kāye calante tisamuṭṭhāniko calati na calatīti?
Now, when the mind-generated body moves, does the non-mind-generated (tesamuṭṭhāniko) body move or not move?
Tuy nhiên, khi thân do tâm sanh khởi chuyển động, thì thân do nghiệp, nhiệt, và chất dinh dưỡng sanh khởi có chuyển động hay không?
Sopi tatheva calati.
That also moves in the same way.
Nó cũng chuyển động theo cách tương tự.
Taṃgatiko tadanuvattakova hoti.
It follows the course of the mind-generated body and is subject to its sway.
Nó có cùng đường đi và tuân theo điều đó.
Yathā hi udake gacchante udake patitāni sukkhadaṇḍakatiṇapaṇṇādīnipi udakagatikāneva bhavanti, tasmiṃ gacchante gacchanti, tiṭṭhante tiṭṭhanti – evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
Just as when water flows, dry sticks, grass, leaves, and other objects that have fallen into the water also follow the course of the water; they flow when it flows, and stop when it stops—so too should this illustration be understood.
Ví như, khi nước chảy, những cành cây khô, cỏ, lá cây, v.v., rơi xuống nước cũng có cùng đường đi với nước; khi nước chảy, chúng cũng chảy; khi nước dừng, chúng cũng dừng – điều này nên được hiểu theo cách tương tự.
Evamesā cittasamuṭṭhānesu rūpesu viññatti kāyakammadvāraṃ nāmāti veditabbā.
Thus, this viññatti among the mind-generated rūpas is to be understood as the bodily-action door (kāyakammadvāraṃ).
Như vậy, biểu tri này trong các sắc do tâm sanh khởi nên được hiểu là môn thân nghiệp.
Yā pana tasmiṃ dvāre siddhā cetanā yāya pāṇaṃ hanati, adinnaṃ ādiyati, micchācāraṃ carati, pāṇātipātādīhi viramati, idaṃ kāyakammaṃ nāma.
But the volition (cetanā) that has arisen in that door, by which one kills living beings, takes what is not given, engages in sexual misconduct, or abstains from taking life, etc.—this is called bodily action (kāyakamma).
Còn cái tác ý (cetanā) đã thành tựu ở môn đó, mà nhờ nó người ta sát sanh, lấy của không cho, tà hạnh, hoặc tránh xa sát sanh, v.v., thì cái đó được gọi là thân nghiệp (kāyakamma).
Evaṃ paravādimhi sati kāyo dvāraṃ, tamhi dvāre siddhā cetanā kāyakammaṃ ‘kusalaṃ vā akusalaṃ vā’ti ṭhapetabbaṃ.
Thus, when there is a proponent of other views, the body is the door, and the volition that has arisen in that door is to be established as the bodily action, either wholesome or unwholesome.
Như vậy, khi có người tranh luận, thân là môn, và tác ý đã thành tựu ở môn đó nên được đặt là thân nghiệp ‘thiện hoặc bất thiện’.
Paravādimhi pana asati ‘abyākataṃ vā’ti tikaṃ pūretvāva ṭhapetabbaṃ.
But when there is no proponent of other views, it should be established by completing the triad, including 'or indeterminate.'
Nhưng khi không có người tranh luận, thì nên đặt là ‘hoặc vô ký’ để hoàn thành bộ ba.
Tattha yathā nagaradvāraṃ kataṭṭhāneyeva tiṭṭhati, aṅgulamattampi aparāparaṃ na saṅkamati, tena tena pana dvārena mahājano sañcarati, evameva dvāre dvāraṃ na sañcarati, kammaṃ pana tasmiṃ tasmiṃ dvāre uppajjanato carati.
Just as a city gate remains in the place where it was built and does not shift even an inch this way or that, but a great multitude of people pass through that gate, so too, one door does not move to another door, but kamma moves because it arises in each particular door.
Trong đó, ví như cổng thành đứng yên tại vị trí được xây dựng, không dịch chuyển dù chỉ một tấc; nhưng người dân đông đảo đi lại qua cổng đó, cũng vậy, môn không đi lại môn, nhưng nghiệp thì đi lại vì nó sanh khởi ở từng môn đó.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ nhân đã nói:
Tattha kammenāpi dvāraṃ nāmaṃ labhati, dvārenāpi kammaṃ.
Among these, the door receives its name from the kamma, and the kamma also receives its name from the door.
Trong đó, môn cũng được đặt tên bởi nghiệp, và nghiệp cũng được đặt tên bởi môn.
Yathā hi viññāṇādīnaṃ uppajjanaṭṭhānāni viññāṇadvāraṃ phassadvāraṃ asaṃvaradvāraṃ saṃvaradvāranti nāmaṃ labhanti, evaṃ kāyakammassa uppajjanaṭṭhānaṃ kāyakammadvāranti nāmaṃ labhati.
Just as the places of arising for consciousness and so forth obtain the names of consciousness-door, contact-door, non-restraint-door, and restraint-door, so too the place of arising for bodily action obtains the name of bodily-action-door.
Thật vậy, ví như những nơi phát sinh của thức (viññāṇa) và các pháp khác được gọi là cửa thức (viññāṇadvāra), cửa xúc (phassadvāra), cửa bất chế ngự (asaṃvaradvāra), cửa chế ngự (saṃvaradvāra), cũng vậy, nơi phát sinh của thân nghiệp (kāyakamma) được gọi là cửa thân nghiệp (kāyakammadvāra).
Vacīmanokammadvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the doors of verbal and mental action.
Đối với cửa khẩu ngữ nghiệp (vacīkammadvāra) và ý nghiệp (manokammadvāra) cũng theo cách này.
Yathā pana tasmiṃ tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā simbalidevatā palāsadevatā pucimandadevatā phandanadevatāti tena tena rukkhena nāmaṃ labhati, evameva kāyadvārena kataṃ kammampi kāyakammanti dvārena nāmaṃ labhati.
And just as a deity dwelling in this or that tree obtains the name of silk-cotton tree deity, palāsa tree deity, nīm tree deity, or phandanā tree deity by means of that tree, so too an action performed through the body-door obtains the name of bodily action by means of the door.
Tuy nhiên, ví như các vị thiên sống trong từng cây cụ thể được gọi là thiên Simbali, thiên Palāsa, thiên Pucimanda, thiên Phandana, theo tên của từng cây, cũng vậy, nghiệp được thực hiện qua thân môn (kāyadvāra) cũng được gọi là thân nghiệp (kāyakamma) theo tên của môn.
Vacīkammamanokammesupi eseva nayo.
The same method applies to verbal action and mental action.
Đối với khẩu nghiệp (vacīkamma) và ý nghiệp (manokamma) cũng theo cách này.
Tattha añño kāyo, aññaṃ kammaṃ, kāyena pana katattā taṃ kāyakammanti vuccati.
Among these, the body is one thing, and action is another; but because it is performed through the body, it is called bodily action.
Trong đó, thân (kāya) là một, nghiệp (kamma) là một, nhưng vì được thực hiện bởi thân nên nghiệp đó được gọi là thân nghiệp (kāyakamma).
Tenāhu aṭṭhakathācariyā –
Therefore, the Aṭṭhakathā teachers said:
Do đó, các vị Luận sư (Aṭṭhakathācariya) đã nói:
Evaṃ sante neva dvāravavatthānaṃ yujjati, na kammavavatthānaṃ.
If this were so, neither the distinction of doors nor the distinction of actions would be appropriate.
Nếu vậy, thì cả sự phân định môn (dvāravavatthāna) và sự phân định nghiệp (kammavavatthāna) đều không hợp lý.
Kāyaviññattiyañhi ‘‘dvāre caranti kammānī’’ti vacanato vacīkammampi pavattati, tenassā kāyakammadvāranti vavatthānaṃ na yuttaṃ.
For verbal action also occurs through bodily intimation, according to the saying “actions move in the door”; therefore, designating it as the door of bodily action is not appropriate for it.
Vì khẩu nghiệp (vacīkamma) cũng phát sinh trong thân biểu tri (kāyaviññatti) theo câu nói ‘các nghiệp vận hành trong các môn’, do đó, việc phân định thân biểu tri là cửa thân nghiệp (kāyakammadvāra) là không hợp lý.
Kāyakammañca vacīviññattiyampi pavattati, tenassa kāyakammanti vavatthānaṃ na yujjatī’ti.
And bodily action also occurs through verbal intimation; therefore, designating it as bodily action is not appropriate for it.”
Và thân nghiệp (kāyakamma) cũng phát sinh trong khẩu biểu tri (vacīviññatti), do đó, việc phân định đó là thân nghiệp là không hợp lý.
‘No na yujjati.
“No, it is not inappropriate.
Không phải là không hợp lý.
Yebhuyyavuttitāya ceva tabbahulavuttitāya ca.
Because of its common occurrence and its frequent occurrence there.
Vì sự phát sinh chủ yếu và sự phát sinh thường xuyên của chúng.
Kāyakammameva hi yebhuyyena kāyaviññattiyaṃ pavattati na itarāni, tasmā kāyakammassa yebhuyyena pavattito tassā kāyakammadvārabhāvo siddho.
Indeed, only bodily action commonly occurs through bodily intimation, not other actions; therefore, from the common occurrence of bodily action, its nature as the door of bodily action is established.
Thân nghiệp (kāyakamma) chủ yếu phát sinh trong thân biểu tri (kāyaviññatti), chứ không phải các nghiệp khác; do đó, việc thân biểu tri là cửa thân nghiệp (kāyakammadvāra) đã được xác lập do thân nghiệp chủ yếu phát sinh ở đó.
Brāhmaṇagāmaambavananāgavanādīnaṃ brāhmaṇagāmādibhāvo viyāti dvāravavatthānaṃ yujjati.
This is like the nature of Brāhmaṇagāma (Brahmin village), Ambavana (mango grove), Nāgavana (nāga tree grove), and so on, as Brāhmaṇagāma, etc. Thus, the distinction of doors is appropriate.
Giống như sự xác lập làng Bà-la-môn (brāhmaṇagāma), rừng xoài (ambavana), rừng na-ga (nāgavana) v.v. là làng Bà-la-môn v.v., nên sự phân định môn là hợp lý.
Kāyakammaṃ pana kāyadvāramhiyeva bahulaṃ pavattati appaṃ vacīdvāre.
Bodily action, moreover, occurs predominantly in the body-door and rarely in the verbal-door.
Còn thân nghiệp (kāyakamma) thì chủ yếu phát sinh ở thân môn (kāyadvāra), ít ở khẩu môn (vacīdvāra).
Tasmā kāyadvāre bahulaṃ pavattito etassa kāyakammabhāvo siddho, vanacarakathullakumārikādigocarānaṃ vanacarakādibhāvo viyāti.
Therefore, from its frequent occurrence in the body-door, its nature as bodily action is established; this is like the nature of forest-dwellers, uncouth maidens, and so on, who are associated with the forest, etc. Thus,
Do đó, việc thân nghiệp được xác lập là thân nghiệp (kāyakamma) đã được xác lập do nó chủ yếu phát sinh ở thân môn, giống như việc những người sống ở rừng, những thiếu nữ thô tục v.v. được gọi là người sống ở rừng v.v.
Evaṃ kammavavatthānampi yujjatī’ti.
the distinction of actions is also appropriate.”
Như vậy, sự phân định nghiệp cũng hợp lý.
Vacīkammadvārakathāyaṃ pana cetanāviratisaddavasena tividhā vācā nāma.
In the discourse on the Door of Verbal Action, speech is threefold by way of volition, abstinence, and sound.
Trong chương về Khẩu nghiệp môn (Vacīkammadvāra) này, lời nói (vācā) có ba loại theo ý chí (cetanā), sự kiêng cữ (virati) và âm thanh (sadda).
Tattha ‘‘catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hoti no dubbhāsitā, anavajjā ca ananuvajjā ca viññūna’’nti (saṃ. ni. 1.213); ayaṃ cetanāvācā nāma.
Among these, the speech mentioned in “Bhikkhus, speech endowed with four factors is well-spoken, not ill-spoken, blameless, and not censurable by the wise” is called volitional speech (cetanā-vācā).
Trong đó, lời nói được nói trong câu: “Này các Tỳ-khưu, lời nói nào đầy đủ bốn chi, thì là lời nói thiện xảo chứ không phải ác ngữ, không đáng quở trách và không bị người trí khiển trách” thì đó là ý chí lời nói (cetanāvācā).
Yā ‘‘catūhi vacīduccaritehi ārati virati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (vibha. 206), ayaṃ virativācā nāma.
That which is said, “abstinence and refraining from the four verbal wrongdoings… This is called Right Speech,” is called abstinent speech (virati-vācā).
Lời nói được nói trong câu: “Sự từ bỏ, sự kiêng cữ khỏi bốn ác hạnh về lời nói… v.v… đây được gọi là Chánh ngữ (sammāvācā)” thì đó là lời nói kiêng cữ (virativācā).
‘‘Vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo’’ti (dha. sa. 850), ayaṃ saddavācā nāma.
That which is said, “Speech, utterance, expression, declaration, sound, act of sounding, speech, verbal differentiation,” is called sound-speech (sadda-vācā).
Lời nói được nói trong câu: “Lời nói (vācā), tiếng nói (girā), cách diễn đạt (byappatha), sự phát ra (udīraṇa), âm thanh (ghosa), hành động phát âm (ghosakamma), lời nói (vācā), sự phân biệt lời nói (vacībheda)” thì đó là lời nói âm thanh (saddavācā).
Tāsu vacīkammadvāranti neva cetanāya nāmaṃ na viratiyā.
Among these, the name door of verbal action (vacīkamma-dvāra) does not belong to volition, nor to abstinence.
Trong số đó, khẩu nghiệp môn (vacīkammadvāra) không phải là tên của ý chí (cetanā) cũng không phải là tên của sự kiêng cữ (virati).
Sahasaddā pana ekā viññatti atthi, idaṃ vacīkammadvāraṃ nāma.
However, there is a certain intimation (viññatti) accompanied by sound; this is called the door of verbal action.
Tuy nhiên, có một biểu tri (viññatti) cùng với âm thanh (sadda), đây được gọi là khẩu nghiệp môn (vacīkammadvāra).
Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññatti?
Concerning this, it is said: “What is that form, verbal intimation?
Điều này được nói đến khi đề cập rằng: “Thân biểu tri (kāyaviññatti) đó là gì?
Yā kusalacittassa vā akusalacittassa vā abyākatacittassa vā vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo, ayaṃ vuccati vācā.
Whatever is the speech, utterance, expression, declaration, sound, act of sounding, speech, verbal differentiation of a wholesome mind, an unwholesome mind, or an indeterminate mind, this is called speech.
Lời nói (vācā), tiếng nói (girā), cách diễn đạt (byappatha), sự phát ra (udīraṇa), âm thanh (ghosa), hành động phát âm (ghosakamma), lời nói (vācā), sự phân biệt lời nói (vacībheda) của tâm thiện (kusalacitta) hay tâm bất thiện (akusalacitta) hay tâm vô ký (abyākatacitta), đây được gọi là lời nói (vācā).
Yā tāya vācāya viññatti viññāpanā viññāpitattaṃ, idaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññattī’’ti (dha. sa. 636).
Whatever is the intimation, informing, the state of being informed by that speech, that is that form, verbal intimation.”
Sự biểu tri (viññatti), sự biểu lộ (viññāpanā), trạng thái được biểu lộ (viññāpitattaṃ) bởi lời nói đó, đó là thân biểu tri (kāyaviññatti) đó.”
‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti hi vitakkayato vitakkavipphārasaddo nāma uppajjati.
When one thinks, ‘I will say this, I will say that,’ a sound called vitakkavipphārasadda (sound of thought-expansion) arises.
Thật vậy, khi suy nghĩ ‘tôi sẽ nói điều này, tôi sẽ nói điều kia’, thì một loại âm thanh gọi là âm thanh tư duy lan tỏa (vitakkavipphārasadda) phát sinh.
Ayaṃ na sotaviññeyyo manoviññeyyoti mahāaṭṭhakathāyaṃ āgato.
This is said in the Mahāaṭṭhakathā to be not cognizable by the ear-consciousness, but cognizable by the mind-consciousness.
Âm thanh này không thể được nhận biết bằng nhĩ thức (sotaviññeyya) mà chỉ có thể được nhận biết bằng ý thức (manoviññeyya), điều này được ghi trong Mahāaṭṭhakathā.
Āgamaṭṭhakathāsu pana ‘vitakkavipphārasadda’nti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ saddaṃ; ‘sutvā’ti taṃ sutvā, yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno; tassa vasena ‘evampi te mano, itthampi te mano’ti ādisatīti vatvā vatthūnipi kathitāni.
However, in the Agamaṭṭhakathās, the ‘vitakkavipphārasadda’ is explained as the sound produced by the expansion of thought, the sound of those who babble, such as those asleep or negligent; and ‘having heard’ means having heard that sound, through which the thought-expanding person's mind is indicated, as in ‘your mind is like this, your mind is like that,’ and examples are given.
Tuy nhiên, trong các Luận giải bộ Kinh (Āgamaṭṭhakathā) thì ‘âm thanh tư duy lan tỏa (vitakkavipphārasadda)’ là âm thanh phát sinh do sự lan tỏa của tư duy của những người nói lảm nhảm, ngủ quên, lơ đễnh v.v.; ‘sau khi nghe’ là sau khi nghe âm thanh đó, âm thanh đó phát sinh từ người đang suy nghĩ điều gì; và sau khi nói rằng ‘tâm của bạn là thế này, tâm của bạn là thế kia’ theo đó, các câu chuyện cũng được kể.
Paṭṭhānepi ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti āgataṃ.
In the Paṭṭhāna, it is also stated: “The sound-ayatana produced by mind is a condition by way of object-condition for ear-consciousness.”
Trong Paṭṭhāna cũng có câu: “Âm xứ (saddāyatana) do tâm sinh (cittasamuṭṭhāna) là duyên cảnh (ārammaṇapaccaya) cho nhĩ thức (sotaviññāṇa).”
Tasmā vinā viññattighaṭṭanāya uppajjamāno asotaviññeyyo vitakkavipphārasaddo nāma natthi.
Therefore, there is no sound called vitakkavipphārasadda, which is not cognizable by the ear-consciousness, arising without the impact of intimation.
Do đó, không có âm thanh tư duy lan tỏa (vitakkavipphārasadda) nào phát sinh mà không có sự va chạm của biểu tri và không thể được nhận biết bằng nhĩ thức.
‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti uppajjamānaṃ pana cittaṃ pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu vaṇṇo gandho raso ojāti aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti.
However, the mind that arises with the thought ‘I will say this, I will say that’ produces eight rūpas: earth element, water element, fire element, air element, color, odor, taste, and nutriment.
Tuy nhiên, tâm phát sinh với ý nghĩ ‘tôi sẽ nói điều này, tôi sẽ nói điều kia’ sẽ tạo ra tám sắc (rūpa) là địa đại (pathavīdhātu), thủy đại (āpodhātu), hỏa đại (tejodhātu), phong đại (vāyodhātu), sắc (vaṇṇa), khí (gandha), vị (rasa), dưỡng chất (ojā).
Tesaṃ abbhantare cittasamuṭṭhānā pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭayamānāva uppajjati.
Among these, the earth element produced by mind arises by impacting the kamma-born earth element.
Trong số đó, địa đại (pathavīdhātu) do tâm sinh chỉ phát sinh khi va chạm với địa đại do nghiệp sinh (upādinnakaṃ).
Tena dhātusaṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjatīti.
And the sound arises simultaneously with that impact of elements.
Và âm thanh (sadda) phát sinh cùng lúc với sự va chạm của các đại đó.
Ayaṃ cittasamuṭṭhānasaddo nāma.
This is called cittasamuṭṭhāna-sadda (mind-produced sound).
Đây là âm thanh do tâm sinh (cittasamuṭṭhānasadda).
Ayaṃ na viññatti.
This is not intimation.
Đây không phải là biểu tri (viññatti).
Tassā pana cittasamuṭṭhānāya pathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhūto eko ākāravikāro atthi, ayaṃ vacīviññatti nāma.
But there is a certain modification of appearance that is a condition for the impact of that mind-produced earth element on the kamma-born element; this is called verbal intimation (vacīviññatti).
Tuy nhiên, có một sự biến đổi hình thái (ākāravikāra) là duyên cho sự va chạm của địa đại do tâm sinh với địa đại do nghiệp sinh, đây được gọi là khẩu biểu tri (vacīviññatti).
Ito paraṃ sā aṭṭha rūpāni viya na cittasamuṭṭhānātiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
Everything after this, such as ‘that is not mind-produced like the eight rūpas,’ should be understood in the same way as explained earlier.
Từ đây trở đi, tất cả những gì được nói như ‘nó không phải do tâm sinh như tám sắc’ v.v. đều phải được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Idhāpi hi ‘tissa, datta, mittā’ti pakkosantassa saddaṃ sutvā viññattiṃ manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti.
Here too, having heard the sound of someone calling ‘Tissa, Datta, Mitta,’ one thinks about the intimation with mind-door consciousness and understands, ‘I suppose this person wants to get such and such done.’
Ở đây cũng vậy, khi nghe tiếng người gọi ‘Tissa, Datta, Mitta’, người ta suy nghĩ về biểu tri bằng ý môn tâm (manodvārikacitta) và hiểu ‘có lẽ người này muốn làm điều này và điều kia’.
Kāyaviññatti viya ca ayampi tiracchānagatānampi pākaṭā hoti.
And this, like bodily intimation, is evident even to animals.
Và giống như thân biểu tri (kāyaviññatti), khẩu biểu tri này cũng rõ ràng đối với loài bàng sinh.
‘Ehi, yāhī’ti hi saddaṃ sutvā tiracchānagatāpi ‘idaṃ nāmesa kāreti maññe’ti ñatvā āgacchanti ceva gacchanti ca.
Indeed, having heard sounds like ‘Come,’ ‘Go,’ even animals understand, ‘I suppose this person wants to get such and such done,’ and they come and go.
Thật vậy, khi nghe tiếng ‘Lại đây, đi đi’, loài bàng sinh cũng hiểu ‘có lẽ người này muốn làm điều này’ và chúng đến hoặc đi.
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ cāleti na cāletīti, ayaṃ pana vāro idha na labbhati.
However, the aspect of ‘moving or not moving the body produced by three causes’ is not taken here.
Tuy nhiên, phần ‘có làm rung chuyển thân ba nguồn gốc hay không’ thì không được áp dụng ở đây.
Purimacittasamuṭṭhānāya upatthambhanakiccampi natthi.
Nor is there the function of supporting the previous mind-produced element.
Cũng không có chức năng hỗ trợ cho địa đại do tâm sinh trước đó.
Yā pana tasmiṃ vacīdvāre siddhā cetanā, yāya musā katheti, pesuññaṃ katheti, pharusaṃ katheti, samphaṃ palapati, musāvādādīhi viramati, idaṃ vacīkammaṃ nāma.
However, the volition that is established in that verbal-door, by which one speaks falsehood, speaks slander, speaks harsh words, engages in frivolous talk, or abstains from falsehood and so forth—this is called verbal action.
Tuy nhiên, ý chí (cetanā) đã được xác lập trong khẩu môn (vacīdvāra), nhờ đó người ta nói dối (musā), nói lời chia rẽ (pesuñña), nói lời thô tục (pharusa), nói lời vô ích (samphaṃ palapati), hoặc kiêng cữ khỏi nói dối v.v., đây được gọi là khẩu nghiệp (vacīkamma).
Ito paraṃ sabbaṃ kammavavatthānañca dvāravavatthānañca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Everything after this, concerning the distinction of action and the distinction of door, should be understood in the same way as explained earlier.
Từ đây trở đi, tất cả sự phân định nghiệp và sự phân định môn đều phải được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Manokammadvārakathāyaṃ pana kāmāvacarādivasena catubbidho mano mano nāma.
In the discourse on the Door of Mental Action, mind (mano) is fourfold by way of the Kāma-sphere and so forth.
Trong chương về Ý nghiệp môn (Manokammadvāra) này, ý (mano) có bốn loại theo các cõi dục giới (kāmāvacara) v.v.
Tattha kāmāvacaro catupaññāsavidho hoti, rūpāvacaro pannarasavidho, arūpāvacaro dvādasavidho, lokuttaro aṭṭhavidhoti sabbopi ekūnanavutividho hoti.
Among these, the Kāma-sphere mind is fifty-fourfold, the Rūpa-sphere mind is fifteen-fold, the Arūpa-sphere mind is twelve-fold, and the Supramundane mind is eight-fold; thus, all together, it is eighty-nine-fold.
Trong đó, tâm dục giới (kāmāvacara) có năm mươi bốn loại, tâm sắc giới (rūpāvacara) có mười lăm loại, tâm vô sắc giới (arūpāvacara) có mười hai loại, và tâm siêu thế (lokuttara) có tám loại, tổng cộng là tám mươi chín loại.
Tattha ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo.
Among these, it should not be said that ‘this particular mind is not a mind-door.’
Trong đó, không thể nói rằng ‘ý này không phải là ý môn (manodvāra)’.
Yathā hi ayaṃ nāma cetanā kammaṃ na hotīti na vattabbā, antamaso pañcaviññāṇasampayuttāpi hi cetanā mahāpakaraṇe kammantveva niddiṭṭhā, evameva ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo.
Indeed, just as it should not be said that this or that volition is not kamma—for even volition associated with the five sense-consciousnesses is declared as kamma in the Great Treatise—in the same way, it should not be said that this or that mind is not a mind-door.
Cũng như không nên nói rằng ý chí này không phải là nghiệp, ngay cả ý chí đi kèm với ngũ thức cũng đã được chỉ định là nghiệp trong Mahāpakaraṇa; cũng vậy, không nên nói rằng tâm này không phải là ý môn.
Etthāha – kammaṃ nāmetaṃ kiṃ karotīti?
Here it is said: "What, then, does this kamma do?"
Tại đây, có người hỏi: “Cái gọi là nghiệp này làm gì?”
Āyūhati, abhisaṅkharoti, piṇḍaṃ karoti, ceteti, kappeti, pakappetīti.
"It gathers, it forms, it aggregates, it intends, it plans, it designs."
Nó tích lũy, sắp đặt, làm thành khối, thúc đẩy, sắp xếp, định đoạt.
Evaṃ sante pañcaviññāṇacetanā kiṃ āyūhati, abhisaṅkharoti, piṇḍaṃ karoti, ceteti, kappeti, pakappetīti?.
If that is so, what does the volition of the five sense-consciousnesses gather, form, aggregate, intend, plan, design?
Nếu vậy, ý chí đi kèm với ngũ thức tích lũy gì, sắp đặt gì, làm thành khối gì, thúc đẩy gì, sắp xếp gì, định đoạt gì?
Sahajātadhamme.
The co-arisen phenomena.
Các pháp đồng sinh.
Sāpi hi sahajāte sampayuttakkhandhe āyūhati abhisaṅkharoti piṇḍaṃ karoti ceteti kappeti pakappetīti.
For that also gathers, forms, aggregates, intends, plans, designs the co-arisen associated aggregates.
Chính nó cũng tích lũy, sắp đặt, làm thành khối, thúc đẩy, sắp xếp, định đoạt các uẩn đồng sinh, tương ưng.
Kiṃ vā iminā vādena?
Or what is the use of this argument?
Hoặc giả, với cách nói này thì sao?
Sabbasaṅgāhikavasena hetaṃ vuttaṃ.
For this has been said by way of encompassing all.
Điều này đã được nói theo cách bao gồm tất cả.
Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano manokammadvāraṃ nāma.
This is the conclusion here: The twenty-nine kinds of mind, which are wholesome and unwholesome in the three planes of existence, are called the mind-kamma-door.
Đây là kết luận ở đây: Hai mươi chín loại tâm thiện và bất thiện thuộc ba cõi được gọi là ý nghiệp môn (manokammadvāra).
Yā pana tasmiṃ manodvāre siddhā cetanā yāya abhijjhābyāpādamicchādassanāni ceva anabhijjhāabyāpādasammādassanāni ca gaṇhāti, idaṃ manokammaṃ nāma.
But the volition that is established in that mind-door, by which one grasps covetousness, ill-will, and wrong view, as well as non-covetousness, non-ill-will, and right view—this is called mind-kamma.
Còn ý chí (cetanā) đã được thiết lập trong ý môn đó, nhờ đó mà nó nắm giữ tham lam, sân hận, tà kiến, và không tham lam, không sân hận, chánh kiến, thì đây được gọi là ý nghiệp (manokamma).
Ito paraṃ sabbaṃ kammavavatthānañca dvāravavatthānañca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
From here onwards, all classifications of kamma and classifications of doors are to be understood in the manner stated below.
Từ đây trở đi, tất cả sự phân định về nghiệp và sự phân định về môn nên được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Imāni tīṇi kammadvārāni nāma.
These are the three kamma-doors.
Đây là ba nghiệp môn.
Idāni yāni tīṇi kammāni ṭhapetvā imāni kammadvārāni dassitāni, tāni ādiṃ katvā avasesassa dvārakathāya mātikāṭhapanassa vitthārakathā hoti.
Now, starting with the three kamma which were set aside when these kamma-doors were presented, there follows an elaborate discourse on the outline of the remaining doors.
Bây giờ, sau khi đã trình bày ba nghiệp môn này, phần trình bày chi tiết về sự thiết lập mātikā của phần môn còn lại, bắt đầu với ba nghiệp đã được chỉ ra, sẽ được thực hiện.
Tīṇi hi kammāni – kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammanti.
For there are three kamma: bodily kamma, verbal kamma, and mental kamma.
Có ba nghiệp: thân nghiệp (kāyakamma), khẩu nghiệp (vacīkamma), và ý nghiệp (manokamma).
Kiṃ panetaṃ kammaṃ nāmāti?
What, then, is this kamma?
Vậy cái gì được gọi là nghiệp này?
Cetanā ceva, ekacce ca cetanāsampayuttakā dhammā.
It is volition itself, and certain phenomena associated with volition.
Đó là ý chí (cetanā) và một số pháp tương ưng với ý chí.
Tattha cetanāya kammabhāve imāni suttāni –
Concerning volition as kamma, these are the suttas:
Trong đó, về ý chí là nghiệp, có các bài kinh sau:
‘‘Cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi, cetayitvā kammaṃ karoti kāyena vācāya manasā’’ (a. ni. 6.63; kathā. 539).
"Volition, monks, I call kamma. Having willed, one performs kamma by body, speech, and mind."
“Này các Tỳ-khưu, Ta nói ý chí (cetanā) là nghiệp. Sau khi có ý chí, người ta tạo nghiệp bằng thân, bằng lời, bằng ý.”
‘‘Kāye vā hi, ānanda, sati kāyasañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ, vācāya vā, ānanda, sati vacīsañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ; mane vā, ānanda, sati manosañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ’’ (saṃ. ni. 2.25; a. ni. 4.171).
"For, Ānanda, when the body exists, pleasant or painful feelings arise internally due to bodily volition; when speech exists, pleasant or painful feelings arise internally due to verbal volition; when mind exists, pleasant or painful feelings arise internally due to mental volition."
“Này Ānanda, khi có thân, do duyên thân tư (kāyasañcetanā), khổ lạc nội tại phát sinh; này Ānanda, khi có lời nói, do duyên khẩu tư (vacīsañcetanā), khổ lạc nội tại phát sinh; khi có ý, này Ānanda, do duyên ý tư (manosañcetanā), khổ lạc nội tại phát sinh.”
‘‘Tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakammaṃ dukkhudrayaṃ, dukkhavipākaṃ; catubbidhā, bhikkhave, vacīsañcetanā…pe… tividhā, bhikkhave, manosañcetanā akusalaṃ manokammaṃ dukkhudrayaṃ dukkhavipākaṃ tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā kusalaṃ kāyakammaṃ sukhudrayaṃ sukhavipākaṃ catubbidhā, bhikkhave, vacīsañcetanā…pe… tividhā, bhikkhave, manosañcetanā, kusalaṃ manokammaṃ sukhudrayaṃ sukhavipākaṃ’’ (kathā. 539; a. ni. 10.217 thokaṃ visadisaṃ).
"Monks, there are three kinds of bodily volition: unwholesome bodily kamma, with painful outcome and painful result; monks, there are four kinds of verbal volition... (thus)... monks, there are three kinds of mental volition: unwholesome mental kamma, with painful outcome and painful result. Monks, there are three kinds of bodily volition: wholesome bodily kamma, with pleasant outcome and pleasant result; monks, there are four kinds of verbal volition... (thus)... monks, there are three kinds of mental volition: wholesome mental kamma, with pleasant outcome and pleasant result."
“Này các Tỳ-khưu, thân tư (kāyasañcetanā) có ba loại là thân nghiệp bất thiện, đưa đến khổ, có quả khổ; này các Tỳ-khưu, khẩu tư (vacīsañcetanā) có bốn loại… (lược)… ý tư (manosañcetanā) có ba loại là ý nghiệp bất thiện, đưa đến khổ, có quả khổ; này các Tỳ-khưu, thân tư có ba loại là thân nghiệp thiện, đưa đến lạc, có quả lạc; này các Tỳ-khưu, khẩu tư có bốn loại… (lược)… ý tư có ba loại là ý nghiệp thiện, đưa đến lạc, có quả lạc.”
‘‘Sacāyaṃ, ānanda, samiddhi moghapuriso pāṭaliputtassa paribbājakassa evaṃ puṭṭho evaṃ byākareyya – sañcetaniyaṃ, āvuso pāṭaliputta, kammaṃ katvā kāyena vācāya manasā, sukhavedanīyaṃ sukhaṃ so vedayati…pe… adukkhamasukhavedanīyaṃ adukkhamasukhaṃ so vedayatīti; evaṃ byākaramāno kho, ānanda, samiddhi moghapuriso pāṭaliputtassa paribbājakassa sammā byākaramāno byākareyyā’’ti (ma. ni. 3.300; kathā. 539).
"If, Ānanda, this deluded person Samiddhi, when questioned by the wanderer Pāṭaliputta, were to answer thus: 'Friend Pāṭaliputta, having done kamma by body, speech, or mind, that is to be felt pleasantly, he experiences pleasure... (thus)... that is to be felt neither pleasantly nor unpleasantly, he experiences neither pleasure nor displeasure,' then, Ānanda, this deluded person Samiddhi, in so answering the wanderer Pāṭaliputta, would be answering correctly."
“Này Ānanda, nếu người ngu si Samiddhi này, khi được du sĩ Pāṭaliputta hỏi như vậy, trả lời như thế này: ‘Này hiền giả Pāṭaliputta, sau khi tạo nghiệp có ý chí bằng thân, bằng lời, bằng ý, nghiệp ấy có thể cảm thọ lạc, người ấy cảm thọ lạc… (lược)… nghiệp ấy có thể cảm thọ không khổ không lạc, người ấy cảm thọ không khổ không lạc’; này Ānanda, khi trả lời như vậy, người ngu si Samiddhi này đã trả lời đúng cho du sĩ Pāṭaliputta.”
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kammāni mayā sayaṃ abhiññā sacchikatvā paveditāni.
"Monks, these four kamma have been declared by me, having myself directly known and realized them.
“Này các Tỳ-khưu, có bốn loại nghiệp này do Ta tự mình chứng ngộ và tuyên bố.
Katamāni cattāri?
Which four?
Bốn loại nào?
Atthi, bhikkhave, kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ, atthi, bhikkhave, kammaṃ sukkaṃ sukkavipākaṃ, atthi, bhikkhave, kammaṃ kaṇhasukkaṃ kaṇhasukkavipākaṃ, atthi, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattati (a. ni. 4.232-233).… Katamañca, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattati?
Monks, there is kamma that is dark with a dark result; monks, there is kamma that is bright with a bright result; monks, there is kamma that is dark and bright with a dark and bright result; monks, there is kamma that is neither dark nor bright with a neither dark nor bright result, conducive to the destruction of kamma.... Which, monks, is kamma that is neither dark nor bright with a neither dark nor bright result, conducive to the destruction of kamma?
Này các Tỳ-khưu, có nghiệp đen, có quả đen; này các Tỳ-khưu, có nghiệp trắng, có quả trắng; này các Tỳ-khưu, có nghiệp đen trắng, có quả đen trắng; này các Tỳ-khưu, có nghiệp không đen không trắng, có quả không đen không trắng, đưa đến sự diệt tận của nghiệp… Này các Tỳ-khưu, nghiệp không đen không trắng, có quả không đen không trắng, đưa đến sự diệt tận của nghiệp là gì?
Yadidaṃ satta bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo…pe… upekkhāsambojjhaṅgo, idaṃ vuccati, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattati (a. ni. 4.238).… Katamañca, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattati?
That is to say, the seven factors of enlightenment: the enlightenment factor of mindfulness... (thus)... the enlightenment factor of equanimity. This, monks, is called kamma that is neither dark nor bright with a neither dark nor bright result, conducive to the destruction of kamma.... Which, monks, is kamma that is neither dark nor bright with a neither dark nor bright result, conducive to the destruction of kamma?
Đó là bảy chi phần giác ngộ này – niệm giác chi… (lược)… xả giác chi. Này các Tỳ-khưu, đây được gọi là nghiệp không đen không trắng, có quả không đen không trắng, đưa đến sự diệt tận của nghiệp… Này các Tỳ-khưu, nghiệp không đen không trắng, có quả không đen không trắng, đưa đến sự diệt tận của nghiệp là gì?
Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo – seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi …pe… sammāsamādhi.
It is this Noble Eightfold Path: namely, Right View... (thus)... Right Concentration.
Chính là con đường Thánh đạo Tám chi này – tức là chánh kiến… (lược)… chánh định.
Idaṃ vuccati, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattatī’’ti (a. ni. 4.237).
This, monks, is called kamma that is neither dark nor bright with a neither dark nor bright result, conducive to the destruction of kamma."
Này các Tỳ-khưu, đây được gọi là nghiệp không đen không trắng, có quả không đen không trắng, đưa đến sự diệt tận của nghiệp.”
Evaṃ ime bojjhaṅgamaggaṅgappabhedato pannarasa dhammā kammacatukkena dīpitā.
Thus, these fifteen phenomena, classified as factors of enlightenment and path factors, are shown by the fourfold division of kamma.
Như vậy, mười lăm pháp này, được phân loại theo giác chi và đạo chi, đã được giải thích bằng bốn loại nghiệp.
Abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi, anabhijjhā, abyāpādo, sammādiṭṭhīti imehi pana chahi saddhiṃ ekavīsati cetanāsampayuttakā dhammā veditabbā.
Together with these six: covetousness, ill-will, wrong view, non-covetousness, non-ill-will, and right view—twenty-one phenomena associated with volition are to be understood.
Tham lam, sân hận, tà kiến, không tham lam, không sân hận, chánh kiến – cùng với sáu pháp này, hai mươi mốt pháp tương ưng với ý chí nên được hiểu.
Tattha lokuttaramaggo bhajāpiyamāno kāyakammādīni tīṇi kammāni bhajati.
Among these, the Supramundane Path, when applied, is classified into the three kamma of bodily kamma and so forth.
Trong đó, Thánh đạo siêu thế, khi được phân loại, thuộc về ba nghiệp: thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp.
Yañhi kāyena dussīlyaṃ ajjhācarati, tamhā saṃvaro kāyikoti veditabbo.
For the abstinence from the unwholesome actions one commits by body is to be understood as bodily.
Vì vậy, sự kiêng cữ khỏi những hành vi ác hạnh bằng thân nên được hiểu là thuộc về thân.
Yaṃ vācāya dussīlyaṃ ajjhācarati, tamhā saṃvaro vācasikoti veditabbo.
And the abstinence from the unwholesome actions one commits by speech is to be understood as verbal.
Sự kiêng cữ khỏi những hành vi ác hạnh bằng lời nói nên được hiểu là thuộc về lời nói.
Iti sammākammanto kāyakammaṃ, sammāvācā vacīkammaṃ.
Thus, Right Action is bodily kamma, and Right Speech is verbal kamma.
Như vậy, chánh nghiệp là thân nghiệp, chánh ngữ là khẩu nghiệp.
Etasmiṃ dvaye gahite sammāājīvo tappakkhikattā gahitova hoti.
When these two are included, Right Livelihood is also included by virtue of being part of their group.
Khi hai điều này được nắm giữ, chánh mạng cũng được nắm giữ vì nó thuộc về cùng một phe.
Yaṃ pana manena dussīlyaṃ ajjhācarati, tamhā saṃvaro mānasikoti veditabbo.
But the abstinence from the unwholesome actions one commits by mind is to be understood as mental.
Còn sự kiêng cữ khỏi những hành vi ác hạnh bằng ý nên được hiểu là thuộc về ý.
So diṭṭhisaṅkappavāyāmasatisamādhivasena pañcavidho hoti.
That is fivefold, by way of view, intention, effort, mindfulness, and concentration.
Nó có năm loại theo chánh kiến, chánh tư duy, chánh tinh tấn, chánh niệm và chánh định.
Ayaṃ pañcavidhopi manokammaṃ nāma.
This fivefold abstinence is called mental kamma.
Năm loại này đều được gọi là ý nghiệp.
Evaṃ lokuttaramaggo bhajāpiyamāno tīṇi kammāni bhajati.
Thus, the Supramundane Path, when applied, is classified into the three kamma.
Như vậy, Thánh đạo siêu thế, khi được phân loại, thuộc về ba nghiệp.
Tatrāyaṃ nayo – yo ‘migavaṃ gamissāmī’ti dhanuṃ sajjeti, jiyaṃ vaṭṭeti, sattiṃ niseti, bhattaṃ bhuñjati, vatthaṃ paridahati, ettāvatā kāyadvāre copanaṃ pattaṃ hoti.
Here is the method: When a hunter, intending to go hunting, prepares his bow, tightens the string, sharpens his spear, eats his meal, and puts on his clothes, at this point, kamma has reached the stage of inception at the body-door.
Theo cách này: một người thợ săn nói: “Tôi sẽ đi săn nai,” rồi anh ta sửa cung, vặn dây cung, mài giáo, ăn cơm, mặc quần áo; đến đây, hành động đã đạt đến sự khởi phát ở thân môn.
So araññe divasaṃ caritvā antamaso sasabiḷāramattampi na labhati, idaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ nāma hoti na hotīti?
If, having roamed the forest all day, he does not catch even a rabbit or a cat, is this considered unwholesome bodily kamma or not?
Anh ta lang thang trong rừng cả ngày nhưng không bắt được dù chỉ một con thỏ hay một con mèo rừng, đây có phải là thân nghiệp bất thiện không?
Na hoti.
It is not.
Không phải.
Kammapathaṃ appattatāya.
Because it has not reached the kamma-path.
Vì nó chưa đạt đến đạo nghiệp.
Kevalaṃ pana kāyaduccaritaṃ nāma hotīti veditabbaṃ.
However, it should be understood as merely bodily misconduct.
Tuy nhiên, nó nên được hiểu là một hành vi thân ác hạnh đơn thuần.
Macchaggahaṇādī supayogesupi eseva nayo.
The same method applies to efforts such as fishing and so on.
Nguyên tắc tương tự cũng áp dụng cho các hành vi như đánh bắt cá, v.v.
Manodvāre pana vadhakacetanāya uppannamattāya eva kammapathabhedova hoti.
In the mind-door, however, the moment the volition to kill arises, it constitutes a transgression of the kammapatha.
Tuy nhiên, ở cửa ý, chỉ khi tâm sở tác ý muốn giết (vadhakacetanā) phát sinh, thì lộ trình nghiệp đã được phân biệt.
So ca kho byāpādavasena na pāṇātipātavasena.
This is on account of ill-will (byāpāda), not on account of the act of destroying life (pāṇātipāta).
Và điều đó là do ác ý (byāpāda), không phải do sát sinh (pāṇātipāta).
Akusalañhi kāyakammaṃ kāyavacīdvāresu samuṭṭhāti, na manodvāre; tathā akusalaṃ vacīkammaṃ.
For unwholesome bodily kamma arises in the bodily and speech doors, not in the mind-door; similarly for unwholesome verbal kamma.
Thân nghiệp bất thiện (akusala kāyakamma) phát sinh ở cửa thân và cửa lời nói, không phải ở cửa ý; lời nghiệp bất thiện (akusala vacīkamma) cũng vậy.
Akusalaṃ manokammaṃ pana tīsupi dvāresu samuṭṭhāti; tathā kusalāni kāyavacīmanokammāni.
Unwholesome mental kamma, however, arises in all three doors; similarly for wholesome bodily, verbal, and mental kamma.
Tuy nhiên, ý nghiệp bất thiện (akusala manokamma) phát sinh ở cả ba cửa; thiện nghiệp thân, lời, ý (kusalā kāyavacīmanokammāni) cũng vậy.
Sahatthā hi pāṇaṃ hanantassa adinnaṃ ādiyantassa micchācāraṃ carantassa kammaṃ kāyakammameva hoti.
For one who kills a living being with his own hand, or takes what is not given, or engages in sexual misconduct, the kamma is solely bodily kamma.
Khi một người tự tay giết hại sinh vật, lấy của không cho, hoặc tà hạnh, nghiệp của người đó chỉ là thân nghiệp.
Dvārampi kāyadvārameva hoti.
The door is also solely the bodily door.
Cửa cũng chỉ là cửa thân.
Evaṃ tāva akusalaṃ kāyakammaṃ kāyadvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome bodily kamma arises in the bodily door.
Như vậy, thân nghiệp bất thiện phát sinh ở cửa thân.
Tehi pana cittehi sahajātā abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo cetanāpakkhikā vā bhavanti, abbohārikā vā.
The covetousness (abhijjhā), ill-will (byāpāda), and wrong view (micchādiṭṭhi) that arise together with these states of consciousness are either part of the volition (cetanāpakhikā) or not expressed (abbōhārikā).
Tuy nhiên, những tham lam (abhijjhā), ác ý (byāpāda), và tà kiến (micchādiṭṭhi) đồng sinh với những tâm đó có thể thuộc về tác ý (cetanāpakkhikā) hoặc không thuộc về tác ý (abbohārikā).
‘Gaccha itthannāmaṃ jīvitā voropehi, itthannāmaṃ bhaṇḍaṃ avaharā’ti āṇāpentassa pana kammaṃ kāyakammaṃ hoti, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ.
For one who commands, "Go, deprive so-and-so of life, steal so-and-so's property," the kamma is bodily kamma, but the door is the speech-door.
Tuy nhiên, nghiệp của người ra lệnh "Hãy đi giết người tên này, hãy lấy trộm tài sản tên kia" là thân nghiệp, nhưng cửa lại là cửa lời nói.
Evaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīdvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome bodily kamma arises in the speech-door.
Như vậy, thân nghiệp bất thiện phát sinh ở cửa lời nói.
Tehi pana cittehi sahajātā abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo cetanāpakkhikā vā bhavanti abbohārikā vā.
The covetousness, ill-will, and wrong view that arise together with these states of consciousness are either part of the volition or not expressed.
Tuy nhiên, những tham lam, ác ý, và tà kiến đồng sinh với những tâm đó có thể thuộc về tác ý hoặc không thuộc về tác ý.
Ettakā ācariyānaṃ samānatthakathā nāma.
This much is called the common explanation of the teachers.
Đây là phần giải thích chung của các vị đạo sư.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā iddhimā cetovasippatto aññissā kucchigataṃ gabbhaṃ pāpakena manasā anupekkhako hoti – ‘aho vatāyaṃ kucchigato gabbho na sotthinā abhinikkhameyyā’ti.
"Again, O bhikkhus, in this case, some ascetic or brahmin, having psychic power, having attained mastery over the mind, repeatedly looks with an evil mind at a foetus in another's womb,*, 'Oh, may this foetus in the womb not emerge safely!'
"Lại nữa, này các Tỳ-khưu, ở đây có một số Sa-môn hay Bà-la-môn có thần thông, đã đạt được năng lực ý chí, quán sát bào thai trong bụng người khác với ý ác: ‘Ôi, mong sao bào thai này không thể ra khỏi bụng một cách an toàn!’
Evaṃ, bhikkhave, kulumbassa upaghāto hotī’’ti.
In this way, O bhikkhus, there is harm to the foetus."
Này các Tỳ-khưu, như vậy là sự hủy hoại bào thai."
Tamenaṃ ‘tava suttassa atthaṃ tulayissāmā’ti vatvā evaṃ tulayiṃsu – ‘tvaṃ iddhiyā parūpaghātaṃ vadesi.
Then, saying to him, "We shall weigh the meaning of your Sutta," they weighed it thus: "You speak of harming others through psychic power.
Khi đó, các vị đạo sư nói: "Chúng tôi sẽ cân nhắc ý nghĩa của kinh của ông," rồi họ cân nhắc như sau: "Ông nói về sự hủy hoại người khác bằng thần thông.
Iddhi nāma cesā – adhiṭṭhāniddhi, vikubbaniddhi, manomayiddhi, ñāṇavipphāriddhi, samādhivipphāriddhi, ariyiddhi, kammavipākajiddhi, puññavato iddhi, vijjāmayiddhi, tattha tattha sammāpayogapaccayā ijjhanaṭṭhena iddhīti dasavidhā (paṭi. ma. 3.10).
This psychic power is indeed ten-fold: adhiṭṭhāniddhi (power of resolution), vikubbaniddhi (power of transformation), manomayiddhi (mind-made power), ñāṇavipphāriddhi (power of knowledge-pervasion), samādhivipphāriddhi (power of concentration-pervasion), ariyiddhi (Noble Ones' power), kammavipākajiddhi (power born of kamma-result), puññavato iddhi (power of the meritorious), vijjāmayiddhi (power of magical lore), and the power of successful accomplishment due to proper application in various situations.
Thần thông (iddhi) có mười loại: Thần thông quyết định (adhiṭṭhāniddhi), thần thông biến hóa (vikubbaniddhi), thần thông ý sinh (manomayiddhi), thần thông lan tỏa trí tuệ (ñāṇavipphāriddhi), thần thông lan tỏa định (samādhivipphāriddhi), thần thông của bậc Thánh (ariyiddhi), thần thông do quả nghiệp (kammavipākajiddhi), thần thông của người có phước (puññavato iddhi), thần thông do thần chú (vijjāmayiddhi), và thần thông thành tựu do sự thực hành đúng đắn trong từng trường hợp (tattha tattha sammāpayogapaccayā ijjhanaṭṭhena iddhi).
Tattha kataraṃ iddhiṃ vadesī’ti?
Among these, which psychic power do you speak of?"
Trong số đó, ông nói về loại thần thông nào?"
‘Bhāvanāmaya’nti.
"That which is born of cultivation (bhāvanāmaya)."
"Thần thông do tu tập (bhāvanāmaya)."
‘Kiṃ pana bhāvanāmayiddhiyā parūpaghātakammaṃ hotī’ti?
"Does the act of harming others occur by means of bhāvanāmayiddhi?"
"Thân nghiệp hủy hoại người khác có thể xảy ra do thần thông do tu tập không?"
‘Āma, ekacce ācariyā ekavāraṃ hotī’ti; vadanti yathā hi paraṃ paharitukāmena udakabharite ghaṭe khitte ghaṭopi bhijjati, udakampi nassati, evameva bhāvanāmayiddhiyā ekavāraṃ parūpaghātakammaṃ hoti.
"Yes, some teachers say it happens once; just as a pot filled with water, when thrown by one wishing to strike another, breaks the pot and destroys the water, so too, the act of harming others occurs once by bhāvanāmayiddhi.
"Vâng, một số vị đạo sư nói rằng nó xảy ra một lần, giống như khi một người muốn đánh người khác ném một cái bình đầy nước, cái bình vỡ và nước mất đi, thì thần thông do tu tập cũng có thể gây ra nghiệp hủy hoại người khác một lần.
Tato paṭṭhāya pana sā nassatīti.
But from then on, that power ceases," they say.
Sau đó, thần thông đó sẽ mất đi."
Atha naṃ ‘bhāvanāmayiddhiyā neva ekavāraṃ na dve vāre parūpaghātakammaṃ hotī’ti vatvā taṃ saññattiṃ āgacchantaṃ pucchiṃsu – ‘bhāvanāmayiddhi kiṃ kusalā, akusalā, abyākatā?
Then, saying to him, "The act of harming others by bhāvanāmayiddhi does not occur either once or twice," and seeing him not understanding the proposition, they asked, "Is bhāvanāmayiddhi wholesome, unwholesome, or indeterminate?
Sau đó, khi người đó nói "Thần thông do tu tập không thể gây ra nghiệp hủy hoại người khác dù chỉ một hay hai lần," các vị đạo sư hỏi người đó để làm rõ vấn đề: "Thần thông do tu tập là thiện (kusala), bất thiện (akusala) hay vô ký (abyākata)?
Sukhāya vedanāya sampayuttā, dukkhāya vedanāya sampayuttā, adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā?
Is it associated with pleasant feeling, painful feeling, or neither pleasant nor painful feeling?
Nó tương ứng với cảm thọ lạc (sukhāya vedanāya sampayuttā), cảm thọ khổ (dukkhāya vedanāya sampayuttā), hay cảm thọ không khổ không lạc (adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā)?
Savitakkasavicārā, avitakkavicāramattā, avitakkaavicārā?
Is it with initial application and sustained application, with only sustained application, or without initial and sustained application?
Nó có tầm có tứ (savitakkasavicārā), chỉ có tứ không tầm (avitakkavicāramattā), hay không tầm không tứ (avitakkaavicārā)?
Kāmāvacarā, rūpāvacarā, arūpāvacarā’ti?
Is it of the sense-sphere, form-sphere, or formless-sphere?"
Nó thuộc cõi dục (kāmāvacarā), cõi sắc (rūpāvacarā), hay cõi vô sắc (arūpāvacarā)?"
Imaṃ pana pañhaṃ yo jānāti so evaṃ vakkhati – ‘bhāvanāmayiddhi kusalā vā hoti, abyākatā vā; adukkhamasukhavedanīyā eva, avitakkaavicārā eva, rūpāvacarā evā’ti.
One who understands this question would answer thus: " Bhāvanāmayiddhi is either wholesome or indeterminate; it is always associated with neither pleasant nor painful feeling; it is always without initial and sustained application; it is always of the form-sphere."
Người nào hiểu vấn đề này sẽ nói như sau: "Thần thông do tu tập hoặc là thiện, hoặc là vô ký; nó chỉ tương ứng với cảm thọ không khổ không lạc, chỉ là không tầm không tứ, và chỉ thuộc cõi sắc."
So vattabbo – ‘pāṇātipātacetanā kusalādīsu kataraṃ koṭṭhāsaṃ bhajatī’ti?
He should then be asked, "Into which category among wholesome and so on does the volition of destroying life fall?"
Người đó nên được hỏi: "Tâm sở tác ý sát sinh thuộc loại nào trong các loại thiện, v.v.?"
Jānanto vakkhati – ‘pāṇātipātacetanā akusalā eva, dukkhavedanīyā eva, savitakkasavicārā eva kāmāvacarā evā’ti.
Knowing, he would answer, "The volition of destroying life is always unwholesome, always associated with painful feeling, always with initial and sustained application, always of the sense-sphere."
Nếu hiểu, người đó sẽ nói: "Tâm sở tác ý sát sinh chỉ là bất thiện, chỉ tương ứng với cảm thọ khổ, chỉ là có tầm có tứ, và chỉ thuộc cõi dục."
‘Evaṃ sante tava pañho neva kusalattikena sameti, na vedanāttikena, na vitakkattikena, na bhūmantarenā’ti.
"If that is the case, your question does not align with the triplet of wholesome, nor with the triplet of feeling, nor with the triplet of initial application, nor with the difference in planes of existence."
"Nếu vậy, vấn đề của ông không phù hợp với bộ ba thiện, không phù hợp với bộ ba cảm thọ, không phù hợp với bộ ba tầm, và không phù hợp với các cõi."
‘Kiṃ pana evaṃ mahantaṃ suttaṃ niratthaka’nti?
"Then is such an important Sutta meaningless?"
"Vậy một kinh điển vĩ đại như vậy là vô nghĩa sao?"
‘No niratthakaṃ; tvaṃ panassa atthaṃ na jānāsi.
"No, it is not meaningless; but you do not know its meaning.
"Không phải là vô nghĩa; nhưng ông không hiểu ý nghĩa của nó.
‘‘Iddhimā cetovasippatto’’ti ettha hi neva bhāvanāmayiddhi adhippetā, āthabbaṇiddhi pana adhippetā.
Here, by 'one having psychic power, having attained mastery over the mind,' bhāvanāmayiddhi is not intended; rather, āthabbaṇiddhi (power of magic spells) is intended.
Trong câu "có thần thông, đã đạt được năng lực ý chí" ở đây, không phải thần thông do tu tập được đề cập, mà là thần thông của Atharva (āthabbaṇiddhi).
Sā hi ettha labbhamānā labbhati.
That is what is found and acceptable here.
Thần thông đó, nếu có thể đạt được ở đây, thì sẽ đạt được.
Sā pana kāyavacīdvārāni muñcitvā kātuṃ na sakkā.
But that cannot be done apart from the bodily and speech doors.
Tuy nhiên, thần thông đó không thể thực hiện được nếu không có cửa thân và cửa lời nói.
Āthabbaṇiddhikā hi sattāhaṃ aloṇakaṃ bhuñjitvā dabbe attharitvā pathaviyaṃ sayamānā tapaṃ caritvā sattame divase susānabhūmiṃ sajjetvā sattame pade ṭhatvā hatthaṃ vaṭṭetvā vaṭṭetvā mukhena vijjaṃ parijappanti.
For those who possess āthabbaṇiddhi, having eaten unsalted food for seven days, spread out grass, slept on the ground, practiced austerity, on the seventh day prepare a cremation ground, stand on the seventh step, repeatedly make gestures with their hands, and recite spells with their mouths.
Những người có thần thông Atharva ăn thức ăn không muối trong bảy ngày, nằm trên cỏ trải trên đất, thực hành khổ hạnh, và vào ngày thứ bảy, họ dọn dẹp khu đất nghĩa địa, đứng ở bước thứ bảy, vẫy tay liên tục và niệm chú bằng miệng.
Atha nesaṃ kammaṃ samijjhati.
Then their work succeeds.
Khi đó, nghiệp của họ thành tựu.
Evaṃ ayampi iddhi kāyavacīdvārāni muñcitvā kātuṃ na sakkāti.
Thus, this iddhi also cannot be performed apart from the bodily and speech doors.
Như vậy, thần thông này cũng không thể thực hiện được nếu không có cửa thân và cửa lời nói.
‘Na kāyakammaṃ manodvāre samuṭṭhātī’ti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
Therefore, it must be concluded here that bodily kamma does not arise in the mind-door."
Kết luận ở đây là: "Thân nghiệp không phát sinh ở cửa ý."
Hatthamuddāya pana musāvādādīni kathentassa kammaṃ vacīkammaṃ, dvāraṃ pana kāyadvāraṃ hoti.
However, for one who speaks falsehoods and so on with hand gestures, the kamma is verbal kamma, but the door is the bodily door.
Tuy nhiên, nghiệp của người nói dối, v.v., bằng cử chỉ tay là lời nghiệp, nhưng cửa lại là cửa thân.
Evaṃ akusalaṃ vacīkammampi kāyadvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome verbal kamma also arises in the bodily door.
Như vậy, lời nghiệp bất thiện cũng phát sinh ở cửa thân.
Tehi pana cittehi sahajātā abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo cetanāpakkhikā vā bhavanti, abbohārikā vā.
The covetousness, ill-will, and wrong view that arise together with these states of consciousness are either part of the volition or not expressed.
Tuy nhiên, những tham lam, ác ý, và tà kiến đồng sinh với những tâm đó có thể thuộc về tác ý hoặc không thuộc về tác ý.
Vacībhedaṃ pana katvā musāvādādīni kathentassa kammampi vacīkammaṃ dvārampi vacīdvārameva.
But for one who speaks falsehoods and so on with vocal utterance, the kamma is verbal kamma, and the door is also solely the speech-door.
Tuy nhiên, nghiệp của người nói dối, v.v., bằng cách phát ra lời nói là lời nghiệp, và cửa cũng chỉ là cửa lời nói.
Evaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ vacīdvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome verbal kamma arises in the speech-door.
Như vậy, lời nghiệp bất thiện phát sinh ở cửa lời nói.
Tehi pana cittehi sahajātā abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo cetanāpakkhikā vā bhavanti abbohārikā vā.
The covetousness, ill-will, and wrong view that arise together with these states of consciousness are either part of the volition or not expressed.
Tuy nhiên, những tham lam, ác ý, và tà kiến đồng sinh với những tâm đó có thể thuộc về tác ý hoặc không thuộc về tác ý.
Ettakā ācariyānaṃ samānatthakathā nāma.
This much is called the common explanation of the teachers.
Đây là phần giải thích chung của các vị đạo sư.
So vattabbo – ‘kiṃ panetaṃ suttaṃ neyyatthaṃ udāhu nītattha’nti?
He should then be asked, "Is this Sutta of inferential meaning (neyyattha) or direct meaning (nītattha)?"
Người đó nên được hỏi: "Kinh này là neyyattha (cần được giải thích) hay nītatthā (tự giải thích)?"
‘Nītatthameva mayhaṃ sutta’nti.
"My Sutta is solely of direct meaning," he said.
"Kinh của tôi là nītatthā."
So ‘mā evaṃ avaca, tulayissāmassa attha’nti vatvā evaṃ pucchitabbo – ‘sampajānamusāvāde kiṃ hotī’ti?
He should be told, "Do not speak thus; we shall weigh its meaning." Having said this, he should be asked, "What arises from intentional falsehood (sampajānamusāvāda)?"
Người ấy nên được nói rằng: “Đừng nói như vậy, chúng ta sẽ cân nhắc ý nghĩa của nó.” Sau khi nói vậy, người ấy nên được hỏi như sau: “Điều gì xảy ra trong sự nói dối có chủ ý (sampajānamusāvāda)?”
Jānanto ‘sampajānamusāvāde dukkaṭaṃ hotī’ti vakkhati.
Knowing, he will say, "A dukkaṭa offense arises from intentional falsehood."
Người biết sẽ nói rằng: “Trong sự nói dối có chủ ý (sampajānamusāvāda) thì có một lỗi dukkaṭa.”
Tato vattabbo ‘vinayassa dve mūlāni – kāyo ca vācā ca; sammāsambuddhena hi sabbāpattiyo imesuyeva dvīsu dvāresu paññattā, manodvāre āpattipaññapanaṃ nāma natthi.
Then he should be told, "The two roots of the Vinaya are body and speech. Indeed, the Perfectly Awakened One has laid down all offenses only through these two doors; there is no laying down of an offense through the mind-door.
Khi đó nên nói với người ấy rằng: “Có hai căn bản của Luật (Vinaya) là thân và khẩu; bởi vì Đức Chánh Đẳng Giác đã chế định tất cả các giới (āpatti) chỉ ở hai cửa này, không có sự chế định giới nào ở cửa ý (manodvāra).
Tvaṃ ativiya vinaye pakataññū, yo satthārā apaññatte ṭhāne āpattiṃ paññapesi, sammāsambuddhaṃ abbhācikkhasi, jinacakkaṃ paharasī’tiādivacanehi niggaṇhitvā uttari pañhaṃ pucchitabbo – ‘sampajānamusāvādo kiriyato samuṭṭhāti udāhu akiriyato’ti?
You are excessively learned in the Vinaya, for you have laid down an offense in a matter not laid down by the Teacher. You accuse the Perfectly Awakened One, you strike at the Buddha's dispensation (jinacakka)." Having rebuked him with such words, he should be asked a further question: "Does intentional falsehood (sampajānamusāvāda) arise from action (kiriyato) or from non-action (akiriyato)?"
Ngươi là người quá am hiểu Luật (Vinaya), vậy mà lại chế định một giới ở nơi mà Đạo Sư chưa chế định, ngươi phỉ báng Đức Chánh Đẳng Giác, ngươi phá hoại bánh xe Chánh Pháp (jinacakka).” Sau khi khiển trách bằng những lời như vậy, người ấy nên được hỏi thêm một câu hỏi nữa: “Sự nói dối có chủ ý (sampajānamusāvāda) khởi lên từ hành động (kiriya) hay từ sự không hành động (akiriya)?”
Jānanto ‘kiriyato’ti vakkhati.
Knowing, he will say, "From action."
Người biết sẽ nói: “Từ hành động.”
Tato vattabbo – ‘anāvikaronto kataraṃ kiriyaṃ karotī’ti?
Then he should be told, "What action does he perform by not disclosing it?"
Khi đó nên nói: “Người không làm rõ thì đang làm hành động nào?”
Addhā hi kiriyaṃ apassanto vighātaṃ āpajjissati.
Indeed, not seeing any action, he will certainly fall into distress.
Chắc chắn, khi không thấy hành động, người ấy sẽ rơi vào sự bối rối.
Tato imassa suttassa atthena saññāpetabbo.
Then he should be enlightened with the meaning of this Sutta.
Khi đó, người ấy nên được làm cho hiểu rõ ý nghĩa của kinh này.
Ayañhettha attho – yvāyaṃ ‘sampajānamusāvādo hotī’ti vutto, so āpattito kiṃ hoti?
Herein, this is the meaning: As it is said, 'There is intentional falsehood,' what does it become in terms of offense?
Ý nghĩa ở đây là: Điều được nói là ‘có sự nói dối có chủ ý (sampajānamusāvāda)’, thì về phương diện giới (āpatti) đó là gì?
‘Katarāpatti hotī’ti attho.
The meaning is, 'What kind of offense is it?'
Ý nghĩa là: “Đó là giới nào?”
‘Dukkaṭāpatti hoti’.
'It is a dukkaṭa offense.'
“Đó là giới dukkaṭa.”
Sā ca kho na musāvādalakkhaṇena, bhagavato pana vacanena vacīdvāre akiriyasamuṭṭhānā āpatti hotīti veditabbā.
And it should be understood that this dukkaṭa offense arises not from the characteristic of falsehood (musāvāda), but from the word of the Blessed One, as an offense arising from non-action (akiriyasamuṭṭhāna) at the door of speech (vacīdvāra).
Và giới ấy không phải do đặc tính của sự nói dối, mà phải hiểu rằng đó là một giới khởi lên từ sự không hành động ở cửa khẩu (vacīdvāra) theo lời dạy của Đức Thế Tôn.
Vuttampi cetaṃ –
This too has been said:
Điều này cũng đã được nói đến:
Yadā pana abhijjhāsahagatena cetasā kāyaṅgaṃ copento hatthaggāhādīni karoti, byāpādasahagatena cetasā daṇḍaparāmāsādīni, micchādiṭṭhisahagatena cetasā ‘khandasivādayo seṭṭhā’ti tesaṃ abhivādanaañjalikammabhūtapīṭhakaparibhaṇḍādīni karoti, tadā kammaṃ manokammaṃ hoti, dvāraṃ pana kāyadvāraṃ.
However, when one, with a mind accompanied by covetousness (abhijjhā), moves a bodily limb and performs acts such as grasping with the hand, or with a mind accompanied by ill-will (byāpāda), performs acts such as seizing a stick, or with a mind accompanied by wrong view (micchādiṭṭhi), performs acts such as bowing, offering añjali, preparing a seat, or arranging a canopy for deities like Khandha and Shiva, thinking 'they are supreme,' then the action (kamma) is a mental action (manokamma), but the door (dvāra) is the body-door (kāyadvāra).
Tuy nhiên, khi một người với tâm tham lam (abhijjhā) vận động các chi thân để thực hiện việc nắm tay, v.v.; với tâm sân hận (byāpāda) để thực hiện việc cầm gậy, v.v.; với tâm tà kiến (micchādiṭṭhi) để thực hiện việc đảnh lễ, chắp tay, sắp đặt chỗ ngồi, trang trí, v.v. cho các vị thần như Khanda và Siva là tối thượng, thì khi đó nghiệp là ý nghiệp (manokamma), nhưng cửa là cửa thân (kāyadvāra).
Evaṃ akusalaṃ manokammaṃ kāyadvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome mental action arises at the body-door.
Như vậy, ý nghiệp bất thiện (akusala manokamma) khởi lên ở cửa thân.
Cetanā panettha abbohārikā.
Here, volition (cetanā) is non-denominative (abbohārikā).
Ở đây, ý muốn (cetanā) là không được gọi tên (abbohārikā).
Yadā pana abhijjhāsahagatena cetasā vācaṅgaṃ copento ‘aho vata yaṃ parassa, taṃ mamassā’ti paravittūpakaraṇaṃ abhijjhāyati, byāpādasahagatena cetasā ‘ime sattā haññantu vā, bajjhantu vā, ucchijjantu vā, mā vā ahesu’nti vadati, micchādiṭṭhisahagatena cetasā ‘natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭha’ntiādīni vadati, tadā kammaṃ manokammaṃ hoti, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ.
However, when one, with a mind accompanied by covetousness, moves a vocal limb and covets another's possessions and requisites, thinking 'Oh, if only what belongs to another were mine,' or with a mind accompanied by ill-will, says, 'May these beings be slain, or bound, or perish, or may they not exist,' or with a mind accompanied by wrong view, says, 'There is no gift, no offering,' etc., then the action is a mental action, but the door is the door of speech.
Tuy nhiên, khi một người với tâm tham lam (abhijjhā) vận động các chi khẩu để nói rằng: “Ôi, ước gì của cải của người khác là của mình!”, tức là tham lam của cải và vật dụng của người khác; với tâm sân hận (byāpāda) để nói rằng: “Ước gì những chúng sinh này bị giết, bị trói, bị hủy diệt, hoặc không tồn tại!”; với tâm tà kiến (micchādiṭṭhi) để nói rằng: “Không có sự bố thí, không có sự cúng dường!”, v.v., thì khi đó nghiệp là ý nghiệp (manokamma), nhưng cửa là cửa khẩu (vacīdvāra).
Evaṃ akusalaṃ manokammaṃ vacīdvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome mental action arises at the door of speech.
Như vậy, ý nghiệp bất thiện (akusala manokamma) khởi lên ở cửa khẩu.
Cetanā panettha abbohārikā.
Here, volition is non-denominative.
Ở đây, ý muốn (cetanā) là không được gọi tên (abbohārikā).
Yadā pana kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā raho nisinno abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhisahagatāni cittāni uppādeti, tadā kammaṃ manokammaṃ, dvārampi manodvārameva.
However, when, without moving bodily or vocal limbs, one sits in solitude and generates thoughts accompanied by covetousness, ill-will, and wrong view, then the action is a mental action, and the door is also the mind-door.
Tuy nhiên, khi một người không vận động các chi thân và chi khẩu, mà ngồi riêng một mình, phát sinh những tâm tham lam (abhijjhā), sân hận (byāpāda), tà kiến (micchādiṭṭhi), thì khi đó nghiệp là ý nghiệp (manokamma), và cửa cũng chính là cửa ý (manodvāra).
Evaṃ akusalaṃ manokammaṃ manodvāre samuṭṭhāti.
Thus, unwholesome mental action arises at the mind-door.
Như vậy, ý nghiệp bất thiện (akusala manokamma) khởi lên ở cửa ý.
Imasmiṃ pana ṭhāne cetanāpi cetanāsampayuttakā dhammāpi manodvāreyeva samuṭṭhahanti.
In this instance, both volition and phenomena associated with volition arise only at the mind-door.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, cả ý muốn (cetanā) và các pháp tương ưng với ý muốn (cetanāsampayuttakā dhammā) đều khởi lên ở cửa ý.
Evaṃ akusalaṃ manokammaṃ tīsupi dvāresu samuṭṭhātīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that unwholesome mental action can arise through all three doors.
Như vậy, ý nghiệp bất thiện (akusala manokamma) phải được hiểu là khởi lên ở cả ba cửa.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘tathā kusalāni kāyavacīmanokammānī’ti, tatrāyaṃ nayo – yadā hi kenaci kāraṇena vattuṃ asakkonto ‘pāṇātipātā adinnādānā kāmesumicchācārā paṭiviramāmī’ti imāni sikkhāpadāni hatthamuddāya gaṇhāti, tadā kammaṃ kāyakammaṃ dvārampi kāyadvārameva.
As for what was said, 'similarly wholesome bodily, verbal, and mental actions,' the method is as follows: When, due to some reason, one is unable to speak and takes these precepts—'I abstain from taking life, from taking what is not given, from sexual misconduct'—by means of a hand gesture, then the action is a bodily action (kāyakamma), and the door is also the body-door.
Còn điều đã nói là ‘thân, khẩu và ý nghiệp thiện (kusalāni kāyavacīmanokammāni) cũng vậy’, thì đây là phương pháp: Khi một người vì một lý do nào đó không thể nói ra, mà dùng cử chỉ tay để thọ trì các giới như: “Tôi sẽ từ bỏ sát sinh (pāṇātipāta), từ bỏ trộm cắp (adinnādāna), từ bỏ tà dâm (kāmesumicchācāra)”, thì khi đó nghiệp là thân nghiệp (kāyakamma), và cửa cũng chính là cửa thân (kāyadvāra).
Evaṃ kusalaṃ kāyakammaṃ kāyadvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome bodily action arises at the body-door.
Như vậy, thân nghiệp thiện (kusala kāyakamma) khởi lên ở cửa thân.
Tehi cittehi sahagatā anabhijjhādayo cetanāpakkhikā vā honti, abbohārikā vā.
The non-covetousness, etc., associated with those thoughts, are either considered part of volition or are non-denominative.
Các pháp vô tham (anabhijjhā), v.v. tương ưng với những tâm ấy, hoặc thuộc về ý muốn (cetanāpakkhikā), hoặc không được gọi tên (abbohārikā).
Yadā pana tāneva sikkhāpadāni vacībhedaṃ katvā gaṇhāti, tadā kammaṃ kāyakammaṃ, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ hoti.
However, when one takes those very precepts by uttering them, then the action is a bodily action, but the door becomes the door of speech.
Tuy nhiên, khi một người thọ trì những giới ấy bằng cách phát ra lời nói, thì khi đó nghiệp là thân nghiệp (kāyakamma), nhưng cửa là cửa khẩu (vacīdvāra).
Evaṃ kusalaṃ kāyakammaṃ vacīdvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome bodily action arises at the door of speech.
Như vậy, thân nghiệp thiện (kusala kāyakamma) khởi lên ở cửa khẩu.
Tehi cittehi sahagatā anabhijjhādayo cetanāpakkhikā vā honti, abbohārikā vā.
The non-covetousness, etc., associated with those thoughts, are either considered part of volition or are non-denominative.
Các pháp vô tham (anabhijjhā), v.v. tương ưng với những tâm ấy, hoặc thuộc về ý muốn (cetanāpakkhikā), hoặc không được gọi tên (abbohārikā).
Yadā pana tesu sikkhāpadesu diyyamānesu kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā manasāva ‘pāṇātipātā adinnādānā kāmesumicchācārā paṭiviramāmī’ti gaṇhāti, tadā kammaṃ kāyakammaṃ, dvāraṃ pana manodvāraṃ hoti.
However, when, as those precepts are being given, one takes them mentally, without moving bodily or vocal limbs—'I abstain from taking life, from taking what is not given, from sexual misconduct'—then the action is a bodily action, but the door becomes the mind-door.
Tuy nhiên, khi những giới ấy được ban, một người không vận động các chi thân và chi khẩu, mà chỉ dùng ý để thọ trì rằng: “Tôi sẽ từ bỏ sát sinh (pāṇātipāta), từ bỏ trộm cắp (adinnādāna), từ bỏ tà dâm (kāmesumicchācāra)”, thì khi đó nghiệp là thân nghiệp (kāyakamma), nhưng cửa là cửa ý (manodvāra).
Evaṃ kusalaṃ kāyakammaṃ manodvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome bodily action arises at the mind-door.
Như vậy, thân nghiệp thiện (kusala kāyakamma) khởi lên ở cửa ý.
Tehi cittehi sahagatā anabhijjhādayo cetanāpakkhikā vā honti, abbohārikā vā.
The non-covetousness, etc., associated with those thoughts, are either considered part of volition or are non-denominative.
Các pháp vô tham (anabhijjhā), v.v. tương ưng với những tâm ấy, hoặc thuộc về ý muốn (cetanāpakkhikā), hoặc không được gọi tên (abbohārikā).
Anabhijjhādisahagatehi pana cittehi kāyaṅgaṃ copetvā cetiyaṅgaṇasammajjanagandhamālādipūjanacetiyavandanādīni karontassa kammaṃ manokammaṃ hoti, dvāraṃ pana kāyadvāraṃ.
However, when one, with thoughts accompanied by non-covetousness (anabhijjhā) and so forth, moves a bodily limb and performs acts such as sweeping the pagoda ground, making offerings of perfumes and garlands, and venerating the pagoda, then the action is a mental action, but the door is the body-door.
Tuy nhiên, đối với người với tâm tương ưng với vô tham (anabhijjhā), v.v. vận động các chi thân để quét dọn sân tháp, dâng hương hoa, v.v. và đảnh lễ tháp, v.v., thì nghiệp là ý nghiệp (manokamma), nhưng cửa là cửa thân (kāyadvāra).
Evaṃ kusalaṃ manokammaṃ kāyadvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome mental action arises at the body-door.
Như vậy, ý nghiệp thiện (kusala manokamma) khởi lên ở cửa thân.
Cetanā panettha abbohārikā.
Here, volition is non-denominative.
Ở đây, ý muốn (cetanā) là không được gọi tên (abbohārikā).
Anabhijjhāsahagatena cittena vācaṅgaṃ copetvā ‘aho vata yaṃ parassa vittūpakaraṇaṃ na taṃ mamassā’ti anabhijjhāyato abyāpādasahagatena cittena ‘sabbe sattā averā abyābajjhā anīghā sukhī attānaṃ pariharantū’ti vadantassa sammādiṭṭhisahagatena cittena ‘atthi dinna’ntiādīni udāharantassa kammaṃ manokammaṃ hoti, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ.
When one, with a mind accompanied by non-covetousness, moves a vocal limb and has no covetousness for another's possessions, thinking 'Oh, if only what belongs to another were not mine,' or with a mind accompanied by non-ill-will (abyāpāda), says, 'May all beings be free from enmity, free from affliction, free from trouble, may they maintain themselves in happiness,' or with a mind accompanied by right view (sammādiṭṭhi), utters 'There is giving,' and so on, then the action is a mental action, but the door is the door of speech.
Đối với người với tâm tương ưng với vô tham (anabhijjhā) vận động các chi khẩu để nói rằng: “Ôi, ước gì của cải và vật dụng của người khác không phải là của mình!” tức là không tham lam; với tâm tương ưng với vô sân (abyāpāda) nói rằng: “Mong tất cả chúng sinh không có oán thù, không có khổ não, không có phiền muộn, hãy tự duy trì sự an lạc!”; với tâm tương ưng với chánh kiến (sammādiṭṭhi) nói rằng: “Có sự bố thí!”, v.v., thì khi đó nghiệp là ý nghiệp (manokamma), nhưng cửa là cửa khẩu (vacīdvāra).
Evaṃ kusalaṃ manokammaṃ vacīdvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome mental action arises at the door of speech.
Như vậy, ý nghiệp thiện (kusala manokamma) khởi lên ở cửa khẩu.
Cetanā panettha abbohārikā.
Here, volition is non-denominative.
Ở đây, ý muốn (cetanā) là không được gọi tên (abbohārikā).
Kāyaṅgavācaṅgāni pana acopetvā raho nisinnassa manasāva anabhijjhādisahagatāni cittāni uppādentassa kammaṃ manokammaṃ, dvārampi manodvārameva.
However, when, without moving bodily or vocal limbs, one sits in solitude and generates thoughts accompanied by non-covetousness and so forth, then the action is a mental action, and the door is also the mind-door.
Tuy nhiên, đối với người không vận động các chi thân và chi khẩu, mà ngồi riêng một mình, chỉ dùng ý để phát sinh những tâm tương ưng với vô tham (anabhijjhā), v.v., thì nghiệp là ý nghiệp (manokamma), và cửa cũng chính là cửa ý (manodvāra).
Evaṃ kusalaṃ manokammaṃ manodvāre samuṭṭhāti.
Thus, wholesome mental action arises at the mind-door.
Như vậy, ý nghiệp thiện (kusala manokamma) khởi lên ở cửa ý.
Imasmiṃ pana ṭhāne cetanāpi cetanāsampayuttakā dhammāpi manodvāreyeva samuṭṭhahanti.
In this instance, both volition and phenomena associated with volition arise only at the mind-door.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, cả ý muốn (cetanā) và các pháp tương ưng với ý muốn (cetanāsampayuttakā dhammā) đều khởi lên ở cửa ý.
Tattha āṇattisamuṭṭhitesu pāṇātipātaadinnādānesu kammampi kāyakammaṃ dvārampi kammavaseneva kāyadvāranti vadanto kammaṃ rakkhati, dvāraṃ bhindati nāma.
In the case of taking life and taking what is not given, when someone says that the action is a bodily action and the door is also a bodily door because of the nature of the action that originated from a command, he preserves the action but breaks the door.
Trong số đó, đối với các hành vi sát sinh (pāṇātipāta) và trộm cắp (adinnādāna) khởi lên do sự sai khiến (āṇatti), người nói rằng nghiệp là thân nghiệp (kāyakamma) và cửa cũng là cửa thân (kāyadvāra) chỉ dựa vào nghiệp, thì đó là giữ gìn nghiệp nhưng phá hoại cửa.
Hatthamuddāya samuṭṭhitesu musāvādādīsu dvārampi kāyadvāraṃ, kammampi dvāravaseneva kāyakammanti vadanto dvāraṃ rakkhati kammaṃ bhindati nāma.
In the case of falsehood and so forth, which originated from a hand gesture, when someone says that the door is also a bodily door and the action is also a bodily action because of the nature of the door, he preserves the door but breaks the action.
Đối với các hành vi nói dối (musāvāda), v.v. khởi lên do cử chỉ tay, người nói rằng cửa là cửa thân (kāyadvāra) và nghiệp cũng là thân nghiệp (kāyakamma) chỉ dựa vào cửa, thì đó là giữ gìn cửa nhưng phá hoại nghiệp.
Tasmā ‘kammaṃ rakkhāmī’ti dvāraṃ na bhinditabbaṃ, ‘dvāraṃ rakkhāmī’ti kammaṃ na bhinditabbaṃ.
Therefore, one should not break the door by saying 'I am preserving the action,' nor should one break the action by saying 'I am preserving the door.'
Vì vậy, không nên phá hoại cửa khi nói rằng ‘tôi giữ gìn nghiệp’, và không nên phá hoại nghiệp khi nói rằng ‘tôi giữ gìn cửa’.
Yathāvutteneva pana nayena kammañca dvārañca veditabbaṃ.
Rather, both action and door should be understood according to the method already stated.
Tuy nhiên, nghiệp và cửa phải được hiểu theo cách đã nói.
Evaṃ kathento hi neva kammaṃ na dvāraṃ bhindatīti.
For one who explains thus breaks neither the action nor the door.
Vì khi nói như vậy, người ấy không phá hoại nghiệp cũng không phá hoại cửa.
Idāni ‘pañca viññāṇāni pañcaviññāṇadvārānī’tiādīsu cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇaṃ ghānaviññāṇaṃ jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇanti imāni pañca viññāṇāni nāma.
Now, in the statements beginning ‘the five viññāṇas and the five viññāṇa-doors’, these five are called viññāṇas: eye-consciousness, ear-consciousness, nose-consciousness, tongue-consciousness, and body-consciousness.
Hiện nay, trong các (đề mục) như ‘năm thức (pañca viññāṇāni), năm cửa thức (pañcaviññāṇadvārāni)’ v.v., nhãn thức (cakkhuviññāṇaṃ), nhĩ thức (sotaviññāṇaṃ), tỷ thức (ghānaviññāṇaṃ), thiệt thức (jivhāviññāṇaṃ), thân thức (kāyaviññāṇaṃ) – đây là năm thức.
Cakkhuviññāṇadvāraṃ sota… ghāna… jivhā… kāyaviññāṇadvāranti imāni pañca viññāṇadvārāni nāma.
The eye-consciousness-door, ear-..., nose-..., tongue-..., and body-consciousness-door – these five are called viññāṇa-doors.
Cửa nhãn thức (cakkhuviññāṇadvāraṃ), cửa nhĩ… tỷ… thiệt… thân thức (kāyaviññāṇadvāraṃ) – đây là năm cửa thức.
Imesaṃ pañcannaṃ dvārānaṃ vasena uppannā cetanā neva kāyakammaṃ hoti, na vacīkammaṃ, manokammameva hotīti veditabbā.
The volition (cetanā) that arises through these five doors is neither bodily action (kāyakamma) nor verbal action (vacīkamma); it is to be understood as mental action (manokamma) only.
Cetanā khởi lên do năm cửa này thì không phải là thân nghiệp, không phải là khẩu nghiệp, mà phải được biết là chỉ là ý nghiệp (manokamma) mà thôi.
Cakkhusamphasso sota… ghāna… jivhā… kāya… manosamphassoti ime pana cha samphassā nāma.
Furthermore, eye-contact, ear-..., nose-..., tongue-..., body-..., and mind-contact – these six are called contacts (samphassa).
Nhãn xúc (cakkhusamphasso), nhĩ… tỷ… thiệt… thân… ý xúc (manosamphasso) – đây là sáu xúc.
Cakkhusamphassadvāraṃ sota… ghāna… jivhā… kāya… manosamphassadvāranti imāni cha samphassadvārāni nāma.
The eye-contact-door, ear-..., nose-..., tongue-..., body-..., and mind-contact-door – these six are called contact-doors.
Cửa nhãn xúc (cakkhusamphassadvāraṃ), cửa nhĩ… tỷ… thiệt… thân… ý xúc (manosamphassadvāraṃ) – đây là sáu cửa xúc.
Cakkhuasaṃvaro sota… ghāna… jivhā… pasādakāya… copanakāyaasaṃvaro vācāasaṃvaro manoasaṃvaroti – ime aṭṭha asaṃvarā nāma.
Eye-non-restraint, ear-..., nose-..., tongue-..., sensory body-non-restraint, volitional body-non-restraint, speech-non-restraint, and mind-non-restraint – these eight are called non-restraints (asaṃvara).
Nhãn bất phòng hộ (cakkhuasaṃvaro), nhĩ… tỷ… thiệt… thân tịnh sắc bất phòng hộ (pasādakāyaasaṃvaro), thân vận hành bất phòng hộ (copanakāyaasaṃvaro), khẩu bất phòng hộ (vācāasaṃvaro), ý bất phòng hộ (manoasaṃvaro) – đây là tám bất phòng hộ.
Te atthato ‘dussīlyaṃ muṭṭhassaccaṃ aññāṇaṃ akkhanti kosajja’nti ime pañca dhammā honti.
In essence, these are the five phenomena: immorality (dussīlya), forgetfulness (muṭṭhassacca), ignorance (aññāṇa), impatience (akkhanti), and idleness (kosajja).
Về mặt ý nghĩa, chúng là năm pháp: ác giới (dussīlyaṃ), thất niệm (muṭṭhassaccaṃ), vô minh (aññāṇaṃ), bất nhẫn (akkhanti), biếng nhác (kosajjaṃ).
Tesu ekadhammopi pañcadvāre voṭṭhabbanapariyosānesu cittesu nuppajjati, javanakkhaṇeyeva uppajjati.
Among these, not a single phenomenon arises in the five-door consciousnesses that end with determining (voṭṭhabbana); it arises only at the moment of impulsion (javana).
Trong số đó, dù chỉ một pháp cũng không khởi lên trong các tâm tại năm cửa, cho đến giai đoạn xác định đối tượng (voṭṭhabbana), mà chỉ khởi lên trong khoảnh khắc tốc hành tâm (javana).
Javane uppannopi pañcadvāre asaṃvaroti vuccati.
Even though it arises in impulsion, it is called non-restraint at the five doors.
Dù khởi lên trong tốc hành tâm, nó vẫn được gọi là bất phòng hộ tại năm cửa.
Cakkhuviññāṇasahajāto hi phasso cakkhusamphasso nāma, cetanā manokammaṃ nāma, taṃ cittaṃ manokammadvāraṃ nāma.
Indeed, contact (phassa) conascent with eye-consciousness is called eye-contact, volition (cetanā) is called mental action (manokamma), and that consciousness is called the mental action door (manokammadvāra).
Thật vậy, xúc đồng sinh với nhãn thức được gọi là nhãn xúc (cakkhusamphasso), cetanā được gọi là ý nghiệp (manokamma), tâm đó được gọi là cửa ý nghiệp (manokammadvāraṃ).
Ettha pañcavidho asaṃvaro natthi.
Here, the five kinds of non-restraint do not exist.
Ở đây không có năm loại bất phòng hộ.
Sampaṭicchanasahajāto phasso manosamphasso nāma, cetanā manokammaṃ nāma, taṃ cittaṃ manokammadvāraṃ nāma.
Contact conascent with receiving (sampaṭicchana) is called mind-contact (manosamphassa), volition is called mental action, and that consciousness is called the mental action door.
Xúc đồng sinh với tiếp thọ tâm (sampaṭicchana) được gọi là ý xúc (manosamphasso), cetanā được gọi là ý nghiệp (manokamma), tâm đó được gọi là cửa ý nghiệp (manokammadvāraṃ).
Etthāpi asaṃvaro natthi.
Here too, non-restraint does not exist.
Ở đây cũng không có bất phòng hộ.
Santīraṇavoṭṭhabbanesupi eseva nayo.
The same method applies to investigating (santīraṇa) and determining (voṭṭhabbana) consciousnesses.
Cũng nguyên tắc đó áp dụng cho thẩm sát tâm (santīraṇa) và xác định đối tượng tâm (voṭṭhabbana).
Javanasahajāto pana phasso manosamphasso nāma, cetanā manokammaṃ nāma, taṃ cittaṃ manokammadvāraṃ nāma.
However, contact conascent with impulsion (javana) is called mind-contact, volition is called mental action, and that consciousness is called the mental action door.
Tuy nhiên, xúc đồng sinh với tốc hành tâm (javana) được gọi là ý xúc (manosamphasso), cetanā được gọi là ý nghiệp (manokamma), tâm đó được gọi là cửa ý nghiệp (manokammadvāraṃ).
Ettha asaṃvaro cakkhuasaṃvaro nāma hoti.
Here, non-restraint is called eye-non-restraint.
Ở đây, bất phòng hộ được gọi là nhãn bất phòng hộ (cakkhuasaṃvaro).
Sotaghānajivhāpasādakāyadvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the ear-, nose-, tongue-, and sensory body-doors.
Cũng nguyên tắc đó áp dụng cho các cửa nhĩ, tỷ, thiệt, thân tịnh sắc.
Yadā pana rūpādīsu aññatarārammaṇaṃ manodvārikajavanaṃ vinā vacīdvārena suddhaṃ kāyadvārasaṅkhātaṃ copanaṃ pāpayamānaṃ uppajjati, tadā tena cittena sahajāto phasso manosamphasso nāma, cetanā kāyakammaṃ nāma, taṃ pana cittaṃ abbohārikaṃ, copanassa uppannattā manodvāranti saṅkhyaṃ na gacchati.
But when impulsion, whose object is one of the visible forms (rūpa) etc., arises, causing pure volitional bodily expression (copana), free from the mind-door impulsion and the speech-door, then the contact conascent with that consciousness is called mind-contact, volition is called bodily action; but that consciousness is non-conventional (abbohārika) and does not fall into the category of mind-door because of the arising of volitional expression (copana).
Khi một tốc hành tâm thuộc ý môn (manodvārika javana) có một trong các đối tượng như sắc v.v., khởi lên mà không qua cửa khẩu nghiệp, chỉ thuần túy qua cửa thân nghiệp (kāyadvāra) tức là vận hành thân (copana), thì xúc đồng sinh với tâm đó được gọi là ý xúc (manosamphasso), cetanā được gọi là thân nghiệp (kāyakammaṃ). Còn tâm đó thì không được gọi là ý môn (manodvāra) vì nó là tâm không được dùng trong cách nói thông thường (abbohārika), do sự khởi lên của vận hành thân.
Ettha asaṃvaro copanakāyaasaṃvaro nāma.
Here, non-restraint is called volitional body-non-restraint (copanakāyaasaṃvara).
Ở đây, bất phòng hộ được gọi là thân vận hành bất phòng hộ (copanakāyaasaṃvaro).
Yadā tādisaṃyeva javanaṃ vinā kāyadvārena suddhaṃ vacīdvārasaṅkhātaṃ copanaṃ pāpayamānaṃ uppajjati, tadā tena cittena sahajāto phasso manosamphasso nāma, cetanā vacīkammaṃ nāma, taṃ pana cittaṃ abbohārikaṃ, copanassa uppannattā manodvāranti saṅkhyaṃ na gacchati.
When impulsion, of the same kind but free from the body-door, arises, causing pure volitional speech-expression (copana) through the speech-door, then the contact conascent with that consciousness is called mind-contact, volition is called verbal action; but that consciousness is non-conventional and does not fall into the category of mind-door because of the arising of volitional expression.
Khi một tốc hành tâm tương tự khởi lên mà không qua cửa thân nghiệp, chỉ thuần túy qua cửa khẩu nghiệp (vacīdvāra) tức là vận hành khẩu (copana), thì xúc đồng sinh với tâm đó được gọi là ý xúc (manosamphasso), cetanā được gọi là khẩu nghiệp (vacīkammaṃ). Còn tâm đó thì không được gọi là ý môn (manodvāra) vì nó là tâm không được dùng trong cách nói thông thường (abbohārika), do sự khởi lên của vận hành khẩu.
Ettha asaṃvaro vācāasaṃvaro nāma.
Here, non-restraint is called speech-non-restraint (vācāasaṃvara).
Ở đây, bất phòng hộ được gọi là khẩu bất phòng hộ (vācāasaṃvaro).
Yadā pana tādisaṃ javanacittaṃ vinā kāyavacīdvārehi suddhaṃ manodvārameva hutvā uppajjati, tadā tena cittena sahajāto phasso manosamphasso nāma, cetanā manokammaṃ nāma, taṃ pana cittaṃ manokammadvāraṃ nāma.
But when impulsion of that kind arises, becoming purely a mind-door, free from the body-door and speech-door, then the contact conascent with that consciousness is called mind-contact, volition is called mental action, and that consciousness is called the mental action door.
Khi một tốc hành tâm tương tự khởi lên mà không qua cửa thân nghiệp và cửa khẩu nghiệp, chỉ thuần túy là ý môn (manodvāra), thì xúc đồng sinh với tâm đó được gọi là ý xúc (manosamphasso), cetanā được gọi là ý nghiệp (manokamma), tâm đó được gọi là cửa ý nghiệp (manokammadvāraṃ).
Ettha asaṃvaro manoasaṃvaro nāma.
Here, non-restraint is called mind-non-restraint (manoasaṃvara).
Ở đây, bất phòng hộ được gọi là ý bất phòng hộ (manoasaṃvaro).
Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ asaṃvarānaṃ vasena cakkhuasaṃvaradvāraṃ, sota… ghāna… jivhā… pasādakāya… copanakāya… vācā… manoasaṃvaradvāranti imāni aṭṭha asaṃvaradvārāni veditabbāni.
Thus, these eight non-restraint doors—eye-non-restraint-door, ear-..., nose-..., tongue-..., sensory body-..., volitional body-..., speech-..., and mind-non-restraint-door—are to be understood in terms of these eight non-restraints.
Như vậy, do tám bất phòng hộ này, cửa nhãn bất phòng hộ (cakkhuasaṃvaradvāraṃ), cửa nhĩ… tỷ… thiệt… thân tịnh sắc… thân vận hành… khẩu… ý bất phòng hộ (manoasaṃvaradvāraṃ) – đây là tám cửa bất phòng hộ cần phải được biết.
Cakkhusaṃvaro sota… ghāna… jivhā… pasādakāya… copanakāya… vācā… manosaṃvaroti ime pana aṭṭha saṃvarā nāma.
However, eye-restraint, ear-..., nose-..., tongue-..., sensory body-..., volitional body-..., speech-..., and mind-restraint – these eight are called restraints (saṃvara).
Nhãn phòng hộ (cakkhusaṃvaro), nhĩ… tỷ… thiệt… thân tịnh sắc… thân vận hành… khẩu… ý phòng hộ (manosaṃvaro) – đây là tám phòng hộ.
Te atthato ‘sīlaṃ sati ñāṇaṃ khanti vīriya’nti ime pañca dhammā honti.
In essence, these are the five phenomena: morality (sīla), mindfulness (sati), wisdom (ñāṇa), patience (khanti), and energy (vīriya).
Về mặt ý nghĩa, chúng là năm pháp: giới (sīlaṃ), niệm (sati), tuệ (ñāṇaṃ), nhẫn (khanti), tinh tấn (vīriyaṃ).
Tesupi ekadhammopi pañcadvāre voṭṭhabbanapariyosānesu cittesu nuppajjati.
Among these, not a single phenomenon arises in the five-door consciousnesses that end with determining.
Trong số đó, dù chỉ một pháp cũng không khởi lên trong các tâm tại năm cửa, cho đến giai đoạn xác định đối tượng (voṭṭhabbana).
Javanakkhaṇeyeva uppajjati.
It arises only at the moment of impulsion (javana).
Mà chỉ khởi lên trong khoảnh khắc tốc hành tâm (javana).
Javane uppannopi pañcadvāre saṃvaroti vuccati.
Even though it arises in impulsion, it is called restraint at the five doors.
Dù khởi lên trong tốc hành tâm, nó vẫn được gọi là phòng hộ tại năm cửa.
Tassa sabbassāpi cakkhuviññāṇasahajāto hi phasso cakkhusamphassotiādinā asaṃvare vuttanayeneva uppatti veditabbā.
The arising of all of this, starting with contact conascent with eye-consciousness being called eye-contact, is to be understood in the same way as described for non-restraint.
Sự khởi lên của tất cả các pháp đó phải được biết theo cách đã nói về bất phòng hộ, bắt đầu từ ‘xúc đồng sinh với nhãn thức là nhãn xúc’ v.v.
Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ saṃvarānaṃ vasena cakkhusaṃvaradvāraṃ…pe… manosaṃvaradvāranti imāni aṭṭha saṃvaradvārāni veditabbāni.
Thus, these eight restraint-doors—eye-restraint-door... and mind-restraint-door—are to be understood in terms of these eight restraints.
Như vậy, do tám phòng hộ này, cửa nhãn phòng hộ (cakkhusaṃvaradvāraṃ)… v.v… cửa ý phòng hộ (manosaṃvaradvāraṃ) – đây là tám cửa phòng hộ cần phải được biết.
Pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro, musāvādo, pisuṇavācā, pharusavācā, samphappalāpo, abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhīti ime pana dasa akusalakammapathā nāma.
Taking life, taking what is not given, sexual misconduct, false speech, slanderous speech, harsh speech, frivolous talk, covetousness, ill will, and wrong view – these ten are called unwholesome paths of action (akusalakammapathā).
Sát sinh (pāṇātipāto), lấy của không cho (adinnādānaṃ), tà dâm (kāmesumicchācāro), nói dối (musāvādo), nói hai lưỡi (pisuṇavācā), nói lời thô ác (pharusavācā), nói lời vô ích (samphappalāpo), tham lam (abhijjhā), sân hận (byāpādo), tà kiến (micchādiṭṭhi) – đây là mười đạo bất thiện nghiệp.
Tattha pāṇassa atipāto pāṇātipāto nāma; pāṇavadho, pāṇaghātoti vuttaṃ hoti.
Among these, the destruction of life is called pāṇātipāta; it means killing or slaying a living being.
Trong số đó, sự hủy hoại sinh mạng được gọi là sát sinh (pāṇātipāto); có nghĩa là giết hại sinh mạng.
Pāṇoti cettha vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ.
Here, "life" (pāṇa) conventionally refers to a living being, but ultimately it refers to the life faculty (jīvitindriya).
Ở đây, pāṇa theo cách nói thông thường là chúng sinh, theo nghĩa tối hậu là sinh mạng quyền (jīvitindriyaṃ).
Tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhakacetanā pāṇātipāto.
Pāṇātipāta is the murderous volition, arising through one of the doors of body or speech, which causes an effort to sever the life-faculty of a living being, with the perception of that being as a living being.
Trong sinh mạng đó, cetanā muốn giết hại, khởi lên do một trong hai cửa thân hay khẩu, do người có tưởng về sinh mạng, và khởi lên nỗ lực cắt đứt sinh mạng quyền, thì đó là sát sinh (pāṇātipāto).
So guṇavirahitesu tiracchānagatādīsu pāṇesu khuddake pāṇe appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo.
This pāṇātipāta is of slight fault when committed against living beings devoid of virtue, such as animals, if the being is small; it is of great fault if the being is large-bodied.
Sát sinh đó, đối với các chúng sinh không có phẩm hạnh như loài súc sinh v.v., nếu là chúng sinh nhỏ thì tội nhẹ, nếu là chúng sinh có thân lớn thì tội nặng.
Payogamahantatāya.
Because of the magnitude of the effort.
Vì sự lớn mạnh của nỗ lực (payoga).
Payogasamattepi vatthumahantatāya.
Even when the effort is equal, it is because of the magnitude of the object.
Ngay cả khi nỗ lực tương đương, thì cũng vì sự lớn mạnh của đối tượng (vatthu).
Guṇavantesu manussādīsu appaguṇe appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo.
When committed against virtuous beings such as humans, it is of slight fault if the virtue is little, and of great fault if the virtue is great.
Đối với các chúng sinh có phẩm hạnh như loài người v.v., nếu phẩm hạnh ít thì tội nhẹ, nếu phẩm hạnh lớn thì tội nặng.
Sarīraguṇānaṃ pana samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjo, tibbatāya mahāsāvajjoti veditabbo.
However, when the body and virtues are equal, it is to be understood as of slight fault due to the mildness of defilements and efforts, and of great fault due to their intensity.
Tuy nhiên, khi phẩm hạnh của thân thể bằng nhau, thì do sự mềm yếu của các phiền não và nỗ lực mà tội nhẹ, do sự mãnh liệt mà tội nặng – điều này cần phải được biết.
Tassa pañca sambhārā honti – pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacittaṃ, upakkamo, tena maraṇanti.
It has five constituents (sambhāra): a living being, the perception of a living being, the intention to kill, the effort, and death resulting from that effort.
Nó có năm thành phần (sambhārā): sinh mạng (pāṇo), tưởng về sinh mạng (pāṇasaññitā), tâm muốn giết hại (vadhakacittaṃ), nỗ lực (upakkamo), và cái chết do nỗ lực đó (tena maraṇaṃ).
Cha payogā – sāhatthiko, āṇattiko, nissaggiyo, thāvaro, vijjāmayo, iddhimayoti.
There are six modes of application (payoga): by one's own hand, by command, by projection, by fixed means, by magic, and by psychic power.
Sáu cách thực hiện (payogā): tự tay làm (sāhatthiko), ra lệnh (āṇattiko), phóng ra (nissaggiyo), cố định (thāvaro), bằng thần chú (vijjāmayo), bằng thần thông (iddhimayo).
Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne atipapañco hoti.
However, expanding on this point would lead to excessive elaboration.
Tuy nhiên, nếu giải thích rộng về ý nghĩa này thì sẽ trở nên quá dài dòng.
Tasmā taṃ na vitthārayāma.
Therefore, we will not elaborate on it.
Vì vậy, chúng tôi không giải thích rộng về điều đó.
Aññañca evarūpaṃ atthikehi pana samantapāsādikaṃ vinayaṭṭhakathaṃ (pārā. aṭṭha. 2.172) oloketvā gahetabbaṃ.
Other similar matters should be learned by those interested, by consulting the Vinaya Commentary called Samantapāsādikā.
Những ai có nhu cầu thì nên xem và lấy ý nghĩa này cùng với các ý nghĩa tương tự khác từ bộ Chú giải Luật tạng Samantapāsādikā.
Adinnassa ādānaṃ ‘adinnādānaṃ’; parassaharaṇaṃ, theyyaṃ, corikāti vuttaṃ hoti.
Taking what is not given is called adinnādāna; it means taking another's property, theft, or stealing.
Việc lấy của không cho được gọi là lấy của không cho (adinnādānaṃ); có nghĩa là mang đi của người khác, trộm cắp, ăn cắp.
Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti.
Here, "what is not given" refers to property appropriated by another, where the owner, acting as they wish, is not liable to punishment and not blameworthy.
Ở đây, “của không cho” (adinnaṃ) là vật thuộc sở hữu của người khác, mà đối với vật đó, người khác (chủ sở hữu) có thể tùy ý sử dụng mà không bị trừng phạt hay khiển trách.
Tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ.
Adinnādāna is the volition of theft, causing an effort to take that property appropriated by another, with the perception of it as property appropriated by another.
Trong vật thuộc sở hữu của người khác đó, cetanā trộm cắp, khởi lên nỗ lực lấy vật đó, do người có tưởng về vật thuộc sở hữu của người khác – đó là lấy của không cho (adinnādānaṃ).
Taṃ hīne parasantake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ.
This (adinnādāna) is of slight fault with regard to another's inferior property, and of great fault with regard to superior property.
Lấy của không cho đó, nếu là vật kém giá trị thuộc sở hữu của người khác thì tội nhẹ, nếu là vật quý giá thì tội nặng.
Vatthupaṇītatāya.
Because of the excellence of the object.
Vì sự quý giá của vật (vatthu).
Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ.
When the objects are equal, it is of great fault with regard to the property of those with greater virtues.
Khi các vật có giá trị tương đương, thì nếu vật thuộc sở hữu của người có phẩm hạnh cao hơn thì tội nặng.
Taṃtaṃguṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.
Taking as a reference those with certain superior virtues, it is of slight fault with regard to the property of those with lesser virtues than those.
Tùy theo phẩm hạnh cao thấp của người này người kia, nếu vật thuộc sở hữu của người có phẩm hạnh thấp hơn thì tội nhẹ.
Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti.
It has five constituents: property appropriated by another, the perception of property appropriated by another, the intention to steal, the effort, and the taking of it by that effort.
Nó có năm thành phần (sambhārā): vật thuộc sở hữu của người khác (parapariggahitaṃ), tưởng về vật thuộc sở hữu của người khác (parapariggahitasaññitā), tâm trộm cắp (theyyacittaṃ), nỗ lực (upakkamo), và việc lấy đi do nỗ lực đó (tena haraṇaṃ).
Cha payogā – sāhatthikādayova.
There are six modes of application (payoga), just like those for pāṇātipāta.
Có sáu cách thực hiện (payogā) – cũng là các cách như tự tay làm v.v.
Te ca kho yathānurūpaṃ theyyāvahāro, pasayhāvahāro, paṭicchannāvahāro, parikappāvahāro, kusāvahāroti imesaṃ pañcannaṃ avahārānaṃ vasena pavattanti.
Indeed, these operate according to their respective types, such as taking by stealth, taking by force, taking secretly, taking by stratagem, and taking by altering the marks.
Và các cách đó diễn ra tùy theo năm loại trộm cắp này: trộm cắp lén lút (theyyāvahāro), trộm cắp cưỡng đoạt (pasayhāvahāro), trộm cắp che giấu (paṭicchannāvahāro), trộm cắp mưu mẹo (parikappāvahāro), trộm cắp gian lận (kusāvahāro).
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là phần tóm tắt ở đây.
Vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.138) vutto.
The detailed explanation, however, has been stated in the Samantapāsādikā.
Tuy nhiên, phần giải thích chi tiết đã được nói đến trong Samantapāsādikā.
Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma – purisānaṃ tāva māturakkhitā, piturakkhitā, mātāpiturakkhitā, bhāturakkhitā, bhaginirakkhitā, ñātirakkhitā, gottarakkhitā, dhammarakkhitā, sārakkhā, saparidaṇḍāti māturakkhitādayo dasa; dhanakkītā, chandavāsinī, bhogavāsinī, paṭavāsinī, odapattakinī, obhaṭacumbaṭā, dāsī ca bhariyā, kammakārī ca bhariyā, dhajāhaṭā, muhuttikāti etā dhanakkītādayo dasāti vīsati itthiyo.
Among these, forbidden places (agamanīyaṭṭhāna) for men are, first, twenty women: the ten such as those protected by mother, protected by father, protected by mother and father, protected by brother, protected by sister, protected by relatives, protected by clan, protected by Dhamma, those with a guardian (sārakkhā), and those subject to punishment (saparidaṇḍā); and the ten such as those bought with money (dhanakkītā), those who live by choice (chandavāsinī), those who live for wealth (bhogavāsinī), those who live for clothing (paṭavāsinī), those consecrated by water (odapattakinī), those with lowered head-cover (obhaṭacumbaṭā), those who are both slave and wife, those who are both worker and wife, those captured in war (dhajāhaṭā), and those who are temporary (muhuttikā).
Trong đó, agamanīyaṭṭhānaṃ (nơi không nên đến) đối với đàn ông, trước hết là hai mươi hạng phụ nữ: mười hạng như người được mẹ bảo vệ (māturakkhitā), người được cha bảo vệ (piturakkhitā), người được cha mẹ bảo vệ (mātāpiturakkhitā), người được anh em bảo vệ (bhāturakkhitā), người được chị em bảo vệ (bhaginirakkhitā), người được thân quyến bảo vệ (ñātirakkhitā), người được gia tộc bảo vệ (gottarakkhitā), người được Pháp bảo vệ (dhammarakkhitā), người có sự bảo vệ đặc biệt (sārakkhā), và người bị hình phạt bảo vệ (saparidaṇḍā); và mười hạng như người được mua bằng tiền (dhanakkītā), người ở chung theo ý muốn (chandavāsinī), người ở chung vì tài sản (bhogavāsinī), người ở chung vì y phục (paṭavāsinī), người đã thực hiện nghi lễ đổ nước (odapattakinī), người đã bỏ gánh trên đầu (obhaṭacumbaṭā), tỳ nữ kiêm vợ (dāsī ca bhariyā), người làm công kiêm vợ (kammakārī ca bhariyā), người bị bắt làm tù binh (dhajāhaṭā), và người ở tạm thời (muhuttikā).
Itthīsu pana dvinnaṃ sārakkhasaparidaṇḍānaṃ, dasannañca dhanakkītādīnanti dvādasannaṃ itthīnaṃ aññe purisā idaṃ agamanīyaṭṭhānaṃ nāma.
For women, however, other men are considered forbidden places (agamanīyaṭṭhāna), referring to the two groups of sārakkhā and saparidaṇḍā, and the ten dhanakkītā and so forth, making twelve women in total.
Đối với phụ nữ, nơi không nên đến là những người đàn ông khác ngoài chồng của họ, đặc biệt là hai hạng phụ nữ sārakkhā và saparidaṇḍā, cùng với mười hạng phụ nữ dhanakkītā, v.v., tổng cộng là mười hai hạng phụ nữ.
So panesa micchācāro sīlādiguṇarahite agamanīyaṭṭhāne appasāvajjo, sīlādiguṇasampanne mahāsāvajjo.
This sexual misconduct is of slight offense (appasāvajjo) in a forbidden place devoid of virtues such as sīla, and of great offense (mahāsāvajjo) in one endowed with virtues such as sīla.
Hành vi tà dâm này ít tội lỗi nếu thực hiện ở nơi không nên đến mà thiếu các phẩm chất như giới (sīla), v.v., nhưng rất tội lỗi nếu thực hiện ở nơi có đầy đủ các phẩm chất như giới, v.v.
Tassa cattāro sambhārā – agamanīyavatthu, tasmiṃ sevanacittaṃ, sevanappayogo, maggenamaggappaṭipattiadhivāsananti.
It has four constituent factors: a forbidden object, the intention to engage with it, the effort of engagement, and the acceptance of penetration by the path into the path.
Có bốn yếu tố cấu thành (sambhārā) của nó: đối tượng không nên đến (agamanīyavatthu), ý muốn hành dâm với đối tượng đó (tasmiṃ sevanacittaṃ), hành vi giao cấu (sevanappayogo), và sự chấp nhận hành vi giao cấu qua đường đó (maggenamaggappaṭipattiadhivāsanaṃ).
Eko payogo sāhatthiko eva.
The mode of application is only by oneself (sāhatthika).
Chỉ có một loại hành vi (payoga) là tự thân thực hiện (sāhatthika) mà thôi.
‘Musā’ti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjako vacīpayogo, kāyapayogo vā.
Musā is a verbal or bodily act that frustrates the purpose of one who intends to deceive.
‘Musā’ (nói dối) là hành vi lời nói hoặc hành vi thân thể nhằm phá hoại lợi ích của người khác với ý định lừa dối.
Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.
However, musāvādo (false speech) is the volition (cetanā) that gives rise to a bodily or verbal act intended to deceive another.
Tuy nhiên, musāvādo (nói dối) là tác ý (cetanā) phát sinh từ hành vi thân thể và lời nói nhằm lừa dối người khác với ý định lừa dối.
Aparo nayo – ‘musā’ti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu.
Another approach is: musā means a false or untrue matter.
Một cách giải thích khác: ‘musā’ (dối) là sự việc không có thật, không đúng sự thật.
‘Vādo’ti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ.
Vādo means to make that known as true or factual.
‘Vādo’ (nói) là làm cho người khác biết sự việc đó là có thật, là đúng sự thật.
Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.
By characteristic, however, musāvādo is the volition (cetanā) that gives rise to such an expression in one who desires to make an untrue matter known as true to another.
Tuy nhiên, về mặt đặc tính, musāvādo là tác ý (cetanā) làm phát sinh sự biểu đạt (viññatti) như vậy, của người muốn làm cho người khác biết một sự việc không đúng sự thật là đúng sự thật.
So yamatthaṃ bhañjati tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo.
It is of slight offense when it frustrates a small matter, and of great offense when it frustrates a large matter.
Lời nói dối đó ít tội lỗi nếu nó phá hoại một lợi ích nhỏ, và rất tội lỗi nếu nó phá hoại một lợi ích lớn.
Apica gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya ‘natthī’tiādinayappavatto appasāvajjo.
Furthermore, for laypeople, it is of slight offense when it arises from not wanting to give one's own possession, such as saying 'it is not there'.
Hơn nữa, đối với cư sĩ, lời nói dối phát sinh theo cách nói ‘không có’ v.v. với ý không muốn cho tài sản của mình, thì ít tội lỗi.
Sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo.
It is of great offense when spoken as a witness to frustrate a purpose.
Lời nói dối được nói ra với tư cách là nhân chứng để phá hoại lợi ích của người khác thì rất tội lỗi.
Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo.
For monastics, it is of slight offense when, having received even a little oil or ghee, one speaks with a playful intention, such as saying, 'Today in the village, I think oil flows like a river,' in an exaggerated manner.
Đối với người xuất gia, lời nói dối phát sinh theo cách nói phóng đại như ‘hôm nay ở làng, dầu chảy như sông vậy’ sau khi nhận được một ít dầu hoặc bơ, với ý định đùa giỡn, thì ít tội lỗi.
Adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.
However, for those who say 'I have seen what was not seen' and so forth, it is of great offense.
Tuy nhiên, đối với những người nói rằng ‘đã thấy’ điều chưa từng thấy, v.v., thì rất tội lỗi.
Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu, visaṃvādanacittaṃ, tajjo vāyāmo, parassa tadatthavijānananti.
It has four constituent factors: an untrue matter, the intention to deceive, the corresponding effort, and the other person's understanding of that matter.
Có bốn yếu tố cấu thành của nó: sự việc không đúng sự thật (atathaṃ vatthu), ý muốn lừa dối (visaṃvādanacittaṃ), sự cố gắng tương ứng (tajjo vāyāmo), và sự hiểu biết của người khác về sự việc đó (parassa tadatthavijānananti).
Eko payogo – sāhatthikova.
The mode of application is only by oneself (sāhatthika).
Chỉ có một loại hành vi (payoga) là tự thân thực hiện (sāhatthika) mà thôi.
So ca kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo.
This should be understood as the act of deceiving another by body, by something connected to the body, or by speech.
Và hành vi đó phải được hiểu là việc làm lừa dối người khác bằng thân, bằng vật liên quan đến thân, hoặc bằng lời nói.
Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikacetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.
If another person understands that matter through that act, this person becomes bound by the kamma of false speech at the very moment of the volition that gave rise to the act.
Nếu người khác hiểu được sự việc đó qua hành vi đó, thì người này bị ràng buộc bởi nghiệp nói dối ngay vào khoảnh khắc tác ý làm phát sinh hành vi đó.
Yasmā pana yathā kāyakāyappaṭibaddhavācāhi paraṃ visaṃvādeti, tathā imassa ‘imaṃ bhaṇāhī’ti āṇāpentopi, paṇṇaṃ likhitvā purato nissajjantopi, ‘ayamattho evaṃ daṭṭhabbo’ti kuṭṭādīsu likhitvā ṭhapentopi; tasmā ettha āṇattikanissaggiyathāvarāpi payogā yujjanti.
However, since one can deceive another not only by body, by something connected to the body, or by speech, but also by commanding, "Say this to him," by writing a letter and leaving it in front of him, or by writing and placing "this meaning should be understood thus" on a wall or similar surface; therefore, here, acts of command (āṇattika), abandonment (nissaggiya), and permanent display (thāvara) are also applicable.
Tuy nhiên, vì người ta có thể lừa dối người khác bằng thân, bằng vật liên quan đến thân, và bằng lời nói, cũng như bằng cách ra lệnh ‘hãy nói điều này cho người ấy’, hoặc viết thư rồi đặt trước mặt, hoặc viết và đặt lên tường, v.v. ‘ý nghĩa này phải được hiểu như thế này’; do đó, ở đây, các hành vi ra lệnh (āṇattika), bỏ rơi (nissaggiya) và cố định (thāvara) cũng có thể phù hợp.
Aṭṭhakathāsu pana anāgatattā vīmaṃsitvā gahetabbā.
However, as these are not mentioned in the Commentaries, they should be understood after careful consideration.
Tuy nhiên, vì những điều này không được đề cập trong các bản Chú giải (Aṭṭhakathā), chúng nên được xem xét và chấp nhận.
‘Pisuṇavācā’tiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇavācā.
In pisuṇavācā (slanderous speech) and so forth, that speech by which one speaks to another and creates in that person's heart a feeling of affection for oneself and a feeling of emptiness regarding the other, that is pisuṇavācā.
Trong các cụm từ như ‘pisuṇavācā’ (lời nói đâm thọc), lời nói nào mà khi nói với ai đó, nó tạo ra sự yêu mến của mình trong lòng người đó và sự trống rỗng (không tin tưởng) của người khác, đó là pisuṇavācā.
Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā neva kaṇṇasukhā, na hadayaṅgamā, ayaṃ ‘pharusavācā’.
However, the speech by which one makes oneself and others harsh, which is itself harsh, not pleasant to the ear, and not heartwarming, this is pharusavācā (harsh speech).
Còn lời nói nào làm cho cả mình và người khác trở nên thô bạo, lời nói đó tự nó đã thô bạo, không êm tai, không đi vào lòng người, đó là ‘pharusavācā’ (lời nói thô tục).
Yena samphaṃ palapati, niratthakaṃ, so ‘samphappalāpo’.
That by which one speaks frivolously, senselessly, is samphappalāpo (frivolous talk).
Điều mà người ta nói lảm nhảm, vô nghĩa, đó là ‘samphappalāpo’ (lời nói vô ích).
Tesaṃ mūlabhūtā cetanāpi pisuṇavācādināmameva labhati.
The volition (cetanā) that is the root of these also takes the names of slanderous speech and so forth.
Tác ý (cetanā) là gốc rễ của những điều đó cũng mang tên pisuṇavācā, v.v.
Sā eva ca idha adhippetāti.
And that very volition is intended here.
Và chính tác ý đó được đề cập ở đây.
Tassā cattāro sambhārā – ‘bhinditabbo paro’ iti ‘ime nānā bhavissa’nti vinā bhavissantīti bhedapurekkhāratā vā, ‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.
It has four constituent factors: the other person to be separated, the intention to cause a break, thinking 'these will become separate,' or the desire to be liked, thinking 'thus I will become beloved and trusted,' the corresponding effort, and the other person's understanding of that matter.
Có bốn yếu tố cấu thành của nó: ý định chia rẽ người khác ‘người kia phải bị chia rẽ’ hoặc ‘những người này sẽ trở nên khác biệt, sẽ bị chia lìa’, hoặc ý muốn được yêu mến ‘ta sẽ được yêu mến, sẽ được tin tưởng’, sự cố gắng tương ứng, và sự hiểu biết của người đó về sự việc đó.
Pare pana abhinne kammapathabhedo natthi, bhinne eva hoti.
However, if the others are not separated, there is no breach of the path of kamma; it only occurs when they are separated.
Tuy nhiên, nếu người khác không bị chia rẽ, thì không có sự khác biệt về nghiệp đạo; chỉ khi họ bị chia rẽ thì mới có.
Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā ‘pharusavācā’.
The absolutely harsh volition (cetanā) that gives rise to a bodily or verbal act that cuts to the quick of another is pharusavācā (harsh speech).
‘Pharusavācā’ (lời nói thô tục) là tác ý (cetanā) hoàn toàn thô bạo, làm phát sinh hành vi thân thể và lời nói làm tổn thương sâu sắc người khác.
Tassā āvibhāvatthamidaṃ vatthu – eko kira dārako mātu vacanaṃ anādiyitvā araññaṃ gacchati.
To illustrate this, there is a story: A certain boy, disregarding his mother's words, went into the forest.
Để làm rõ điều đó, có câu chuyện này: có một đứa trẻ, không nghe lời mẹ, đi vào rừng.
Taṃ mātā nivattetuṃ asakkontī ‘caṇḍā taṃ mahiṃsī anubandhatū’ti akkosi.
His mother, unable to make him return, cursed, saying, "May a fierce wild buffalo pursue you!"
Người mẹ không thể ngăn nó lại, đã nguyền rủa rằng ‘cầu cho con trâu rừng hung dữ đuổi theo nó!’.
Athassa tatheva araññe mahiṃsī uṭṭhāsi.
Then, just as she cursed, a buffalo appeared in the forest for him.
Thế rồi, một con trâu rừng xuất hiện ở đó đúng như lời nguyền.
Dārako ‘yaṃ mama mātā mukhena kathesi taṃ mā hotu, yaṃ cittena cintesi taṃ hotū’ti saccakiriyaṃ akāsi.
The boy made an act of truth, saying, "May what my mother spoke with her mouth not happen, but may what she thought with her heart happen!"
Đứa trẻ đã thực hiện một lời thề chân thật rằng ‘điều mẹ tôi nói bằng miệng, xin đừng xảy ra; điều mẹ tôi nghĩ trong tâm, xin hãy xảy ra!’.
Mahiṃsī tattheva baddhā viya aṭṭhāsi.
The buffalo stood still there as if tied.
Con trâu rừng liền đứng yên ở đó như thể bị trói buộc.
Evaṃ mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti.
Thus, even such a painful utterance is not harsh speech due to the gentleness of the mind.
Như vậy, ngay cả một hành động gây tổn thương sâu sắc cũng không phải là lời nói thô tục nếu tâm ý dịu dàng.
Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti – ‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti.
Parents sometimes say such things to their children as, "May thieves cut you into pieces!"; yet they do not wish even a lotus leaf to fall upon them.
Cha mẹ đôi khi nói với con cái rằng ‘cầu cho bọn cướp chặt các con thành từng mảnh!’, nhưng họ không muốn ngay cả một cánh sen rơi xuống con cái mình.
Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti – ‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti, niddhamatha ne’ti; atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti.
Teachers and preceptors sometimes say to their disciples, "Why do these shameless and fearless ones wander about? Drive them out!"; yet they desire for them to achieve both learning and realization.
Các vị thầy và giới sư đôi khi nói với các đệ tử rằng ‘tại sao những kẻ vô liêm sỉ, không biết hổ thẹn này lại đi lang thang? Hãy trục xuất chúng!’; nhưng họ lại mong muốn các đệ tử đó đạt được sự thành tựu về học vấn và thực hành.
Yathā ca cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusavācāpi na hoti.
And just as it is not harsh speech due to the gentleness of the mind, so too it is not unharsh speech due to the gentleness of the words.
Cũng như lời nói thô tục không phải là thô tục nếu tâm ý dịu dàng, thì lời nói không thô tục cũng không phải là không thô tục nếu chỉ là lời nói dịu dàng.
Na hi mārāpetukāmassa ‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’ti vacanaṃ apharusavācā hoti.
Indeed, for one who desires to kill another, the words "make him sleep comfortably" are not unharsh speech.
Lời nói của một vị vua muốn giết người rằng ‘hãy cho người này ngủ yên!’ không phải là lời nói không thô tục.
Cittapharusatāya panesā pharusavācāva.
This is harsh speech because of the harshness of the mind.
Mà chính vì tâm ý thô bạo, đó là lời nói thô tục.
Sā yaṃ sandhāya pavattitā tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.
Depending on whom it is directed, it is of slight offense when that person has few virtues, and of great offense when that person has great virtues.
Lời nói thô tục đó ít tội lỗi nếu nó hướng đến một người có ít đức hạnh, và rất tội lỗi nếu nó hướng đến một người có nhiều đức hạnh.
Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro, kupitacittaṃ, akkosananti.
It has three constituent factors: the other person to be reviled, an angry mind, and the act of reviling.
Có ba yếu tố cấu thành của nó: người bị mắng chửi (akkositabbo paro), tâm sân hận (kupitacittaṃ), và hành vi mắng chửi (akkosananti).
Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā ‘samphappalāpo’.
Samphappalāpo (frivolous talk) is unwholesome volition (akusalacetanā) that gives rise to a bodily or verbal act conveying something meaningless.
‘Samphappalāpo’ (lời nói vô ích) là tác ý (akusalacetanā) bất thiện, làm phát sinh hành vi thân thể và lời nói nhằm truyền đạt điều vô ích.
So āsevanamandatāya appasāvajjo.
It is of slight offense due to infrequent practice.
Nó ít tội lỗi do sự thực hành ít.
Āsevanamahantatāya mahāsāvajjo.
It is of great offense due to frequent practice.
Và rất tội lỗi do sự thực hành nhiều.
Tassa dve sambhārā – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathāpurekkhāratā, tathārūpīkathākathanañcāti.
It has two constituent factors: the intention to speak meaningless tales such as the war of the Bharatas or the abduction of Sītā, and the speaking of such tales.
Có hai yếu tố cấu thành của nó: ý định nói những câu chuyện vô nghĩa như chiến tranh Bhārata, vụ Sita bị bắt cóc, v.v., và hành vi nói những câu chuyện như vậy.
Pare pana taṃ kathaṃ agaṇhante kammapathabhedo natthi, parena samphappalāpe gahiteyeva hoti.
However, if the other person does not accept that speech, there is no breach of the path of kamma; it only occurs when the frivolous talk is accepted by the other.
Tuy nhiên, nếu người khác không chấp nhận lời nói đó, thì không có sự khác biệt về nghiệp đạo; chỉ khi người khác chấp nhận lời nói vô ích đó thì mới có.
Abhijjhāyatīti ‘abhijjhā’.
It desires, therefore it is abhijjhā (covetousness).
‘Abhijjhā’ (tham lam) là sự mong muốn tài sản của người khác.
Parabhaṇḍābhimukhī hutvā tanninnatāya pavattatīti attho.
The meaning is that it acts with its face turned towards another's possessions, inclining towards them.
Ý nghĩa là nó hướng về tài sản của người khác và phát sinh với xu hướng đó.
Sā ‘aho tava idaṃ mamassā’ti evaṃ parabhaṇḍābhijjhāyanalakkhaṇā.
This is characterized by coveting another's possessions, thinking, 'Oh, if only this were mine!'
Nó có đặc tính là tham lam tài sản của người khác, theo kiểu ‘Ôi, ước gì cái này của mình!’.
Adinnādānaṃ viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca.
Like taking what is not given, it is both of slight fault and of great fault.
Giống như việc lấy của không cho,* có tội nhẹ và có tội nặng.
Tassā dve sambhārā – parabhaṇḍaṃ, attano pariṇāmanañcāti.
Its two components are another's property and the mental appropriation of it as one's own.
Nó có hai yếu tố cấu thành: tài sản của người khác và việc biến nó thành của mình (trong tâm).
Parabhaṇḍavatthuke hi lobhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti yāva na ‘aho vata idaṃ mamassā’ti attano pariṇāmeti.
For, even if greed arises in connection with another's property, the full break of the path of action does not occur until one thinks, 'Oh, if only this were mine!' and mentally appropriates it.
Thật vậy, khi lòng tham khởi lên đối với tài sản của người khác, thì chưa phải là phạm giới nghiệp đạo, cho đến khi người đó chưa nghĩ: ‘Ôi, ước gì cái này là của mình!’ và biến nó thành của mình (trong tâm).
Hitasukhaṃ byāpādayatīti ‘byāpādo’.
It causes harm to well-being and happiness, thus it is 'ill-will'.
Vì nó hủy hoại lợi ích và hạnh phúc, nên được gọi là ‘byāpāda’ (sân hận).
So paravināsāya manopadosalakkhaṇo.
It is characterized by mental corruption for the destruction of others.
Nó có đặc tính là sự ác ý trong tâm nhằm hủy diệt người khác.
Pharusavācā viya appasāvajjo mahāsāvajjo ca.
Like harsh speech, it is both of slight fault and of great fault.
Giống như lời nói thô tục, nó có thể là tội nhẹ hoặc tội nặng.
Tassa dve sambhārā – parasatto ca, tassa ca vināsacintāti.
Its two components are another being and the thought of their destruction.
Nó có hai yếu tố cấu thành: một chúng sinh khác và ý nghĩ muốn hủy diệt chúng sinh đó.
Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti yāva ‘aho vatāyaṃ ucchijjeyya vinasseyyā’ti tassa vināsanaṃ na cintesi.
For, even if anger arises in connection with another being, the full break of the path of action does not occur until one thinks, 'Oh, if only this one would be annihilated, would be destroyed!'
Thật vậy, khi sự sân hận khởi lên đối với một chúng sinh khác, thì chưa phải là phạm giới nghiệp đạo, cho đến khi người đó chưa nghĩ: ‘Ôi, ước gì người này bị tiêu diệt, bị hủy hoại!’ và chưa có ý nghĩ muốn hủy diệt người đó.
Yathābhuccagahaṇābhāvena micchā passatīti ‘micchādiṭṭhi’.
Due to the absence of grasping reality as it truly is, one sees wrongly, thus it is 'wrong view'.
Vì không nắm bắt được sự thật đúng như nó là, nên thấy sai lầm, được gọi là ‘micchādiṭṭhi’ (tà kiến).
Sā ‘natthi dinna’ntiādinā nayena viparītadassanalakkhaṇā.
It is characterized by seeing in a perverted way, such as 'there is no giving,' and so on.
Nó có đặc tính là sự thấy sai lệch theo cách như ‘không có bố thí’ và tương tự.
Samphappalāpo viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca.
Like frivolous talk, it is both of slight fault and of great fault.
Giống như lời nói vô ích, nó có tội nhẹ và có tội nặng.
Apica aniyatā appasāvajjā, niyatā mahāsāvajjā.
Furthermore, indeterminate wrong views are of slight fault, while determinate wrong views are of great fault.
Hơn nữa, tà kiến bất định là tội nhẹ, tà kiến nhất định là tội nặng.
Tassā dve sambhārā – vatthuno ca gahitākāraviparītatā, yathā ca taṃ gaṇhāti tathābhāvena tassupaṭṭhānanti.
Its two components are the perversion of the manner in which an object is grasped, and the appearance of that object in the way it is grasped.
Nó có hai yếu tố cấu thành: sự sai lệch trong cách nắm bắt đối tượng và sự hiện diện của đối tượng đó theo cách mà nó được nắm bắt.
Tattha natthikāhetukaakiriyadiṭṭhīhi eva kammapathabhedo hoti, na aññadiṭṭhīhi.
Among these, the full break of the path of action occurs only through nihilistic, causeless, and non-action views, not through other views.
Trong đó, chỉ có các tà kiến phủ nhận nghiệp (natthika-diṭṭhi), phủ nhận nhân (ahetuka-diṭṭhi) và phủ nhận hành động (akiriyā-diṭṭhi) mới là phạm giới nghiệp đạo, chứ không phải các tà kiến khác.
‘Koṭṭhāsato’ti paṭipāṭiyā satta, micchādiṭṭhi cāti ime aṭṭha kammapathā eva honti; no mūlāni.
'By way of their constituents': the first seven, and wrong view, these eight are merely paths of action, not roots.
Về ‘phần’ (koṭṭhāsato), theo thứ tự, bảy nghiệp đạo và tà kiến (micchādiṭṭhi) là tám nghiệp đạo; chúng không phải là căn.
Abhijjhābyāpādā kammapathā ceva mūlāni ca.
Covetousness and ill-will are both paths of action and roots.
Tham lam (abhijjhā) và sân hận (byāpāda) vừa là nghiệp đạo vừa là căn.
Abhijjhā hi mūlaṃ patvā ‘lobho akusalamūlaṃ’ hoti, byāpādo ‘doso akusalamūlaṃ’.
For covetousness, when it reaches the stage of a root, becomes 'greed, an unwholesome root,' and ill-will becomes 'hatred, an unwholesome root.'
Thật vậy, khi tham lam đạt đến cấp độ căn, nó trở thành ‘tham ái là căn bất thiện’ (lobho akusalamūlaṃ), và sân hận trở thành ‘sân hận là căn bất thiện’ (doso akusalamūlaṃ).
‘Ārammaṇato’ti pāṇātipāto jīvitindriyārammaṇato saṅkhārārammaṇo hoti.
'By way of their object': taking life (pāṇātipāta) is an object of formations (saṅkhārārammaṇa) due to its object being the life faculty (jīvitindriya).
Về ‘đối tượng’ (ārammaṇato), sát sinh (pāṇātipāto) có đối tượng là sinh mạng (jīvitindriya), do đó là đối tượng là các hành (saṅkhārārammaṇa).
Adinnādānaṃ sattārammaṇaṃ vā hoti saṅkhārārammaṇaṃ vā.
Taking what is not given (adinnādāna) has a being (sattārammaṇa) as its object or formations (saṅkhārārammaṇa) as its object.
Lấy của không cho (adinnādānaṃ) có đối tượng là chúng sinh (sattārammaṇa) hoặc đối tượng là các hành (saṅkhārārammaṇa).
Micchācāro phoṭṭhabbavasena saṅkhārārammaṇo hoti; sattārammaṇotipi eke.
Sexual misconduct (micchācāra) has formations as its object by way of tangibles; some say it also has a being as its object.
Tà dâm (micchācāro) có đối tượng là các hành theo nghĩa xúc chạm (phoṭṭhabbavasena saṅkhārārammaṇo); một số người cho rằng nó cũng có đối tượng là chúng sinh (sattārammaṇo).
Musāvādo sattārammaṇo vā, saṅkhārārammaṇo vā.
False speech (musāvāda) has a being as its object or formations as its object.
Nói dối (musāvādo) có đối tượng là chúng sinh hoặc đối tượng là các hành.
Tathā pisuṇavācā.
Likewise, slanderous speech (pisuṇavācā).
Tương tự đối với lời nói chia rẽ (pisuṇavācā).
Pharusavācā sattārammaṇāva.
Harsh speech (pharusavācā) has only a being as its object.
Lời nói thô tục (pharusavācā) chỉ có đối tượng là chúng sinh.
Samphappalāpo diṭṭhasutamutaviññātavasena sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā.
Frivolous talk (samphappalāpa) has a being as its object or formations as its object, by way of what is seen, heard, sensed, or cognized.
Lời nói vô ích (samphappalāpo) có đối tượng là chúng sinh hoặc đối tượng là các hành, tùy theo những gì đã thấy, đã nghe, đã cảm nhận, đã biết.
Tathā abhijjhā.
Likewise, covetousness (abhijjhā).
Tương tự đối với tham lam (abhijjhā).
Byāpādo sattārammaṇova.
Ill-will (byāpāda) has only a being as its object.
Sân hận (byāpādo) chỉ có đối tượng là chúng sinh.
Micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavasena saṅkhārārammaṇāva.
Wrong view (micchādiṭṭhi) has only formations as its object by way of the three realms of existence.
Tà kiến (micchādiṭṭhi) chỉ có đối tượng là các hành theo nghĩa là các pháp thuộc ba cõi (tebhūmakadhammavasena saṅkhārārammaṇā).
‘Vedanāto’ti pāṇātipāto dukkhavedano hoti.
'By way of their feeling': taking life (pāṇātipāta) is associated with painful feeling (dukkhavedana).
Về ‘thọ’ (vedanāto), sát sinh (pāṇātipāto) là thọ khổ.
Kiñcāpi hi rājāno coraṃ disvā hasamānāpi ‘gacchatha naṃ ghātethā’ti vadanti, sanniṭṭhāpakacetanā pana nesaṃ dukkhasampayuttāva hoti.
For, although kings, upon seeing a thief, may smile and say, 'Go, kill him!', their determining volition is nevertheless accompanied by suffering.
Mặc dù các vị vua, khi thấy kẻ trộm, có thể cười mà nói: ‘Hãy đi giết hắn đi!’, nhưng ý chí quyết định của họ vẫn luôn đi kèm với thọ khổ.
Adinnādānaṃ tivedanaṃ.
Taking what is not given (adinnādāna) is accompanied by three feelings.
Lấy của không cho (adinnādānaṃ) có ba loại thọ.
Tañhi parabhaṇḍaṃ disvā haṭṭhatuṭṭhassa gaṇhato sukhavedanaṃ hoti, bhītatasitassa gaṇhato dukkhavedanaṃ.
For, when one joyfully takes another's property upon seeing it, it is accompanied by pleasant feeling; when one takes it out of fear and terror, it is accompanied by painful feeling.
Thật vậy, khi thấy tài sản của người khác và lấy nó với niềm vui và sự hài lòng, thì có thọ lạc; khi lấy nó với sự sợ hãi và lo lắng, thì có thọ khổ.
Tathā vipākanissandaphalāni paccavekkhantassa.
Likewise, for one who reflects on the fruits of kamma and resultant effects.
Tương tự khi quán xét quả dị thục (vipāka) và quả tương ưng (nissanda).
Gahaṇakāle majjhattabhāve ṭhitassa pana gaṇhato adukkhamasukhavedanaṃ hotīti.
However, for one who takes it while in a state of neutrality at the moment of taking, it is accompanied by neither pleasant nor painful feeling.
Tuy nhiên, khi lấy nó với thái độ trung lập vào lúc lấy, thì có thọ không khổ không lạc.
Micchācāro sukhamajjhattavasena dvivedano.
Sexual misconduct (micchācāra) is accompanied by two feelings, by way of pleasant and neutral feelings.
Tà dâm (micchācāro) có hai loại thọ: lạc và trung tính.
Sanniṭṭhāpakacitte pana majjhattavedano na hoti.
However, in the determining mind, it is not accompanied by neutral feeling.
Tuy nhiên, trong tâm quyết định, nó không có thọ trung tính.
Musāvādo adinnādāne vuttanayeneva tivedano; tathā pisuṇavācā.
False speech (musāvāda) is accompanied by three feelings in the same way as described for taking what is not given; likewise, slanderous speech (pisuṇavācā).
Nói dối (musāvādo) có ba loại thọ, theo cách đã nói về lấy của không cho; tương tự đối với lời nói chia rẽ (pisuṇavācā).
Pharusavācā dukkhavedanā.
Harsh speech (pharusavācā) is accompanied by painful feeling.
Lời nói thô tục (pharusavācā) là thọ khổ.
Samphappalāpo tivedano.
Frivolous talk (samphappalāpa) is accompanied by three feelings.
Lời nói vô ích (samphappalāpo) có ba loại thọ.
Paresu hi sādhukāraṃ dentesu celukkhepādīni khipantesu haṭṭhatuṭṭhassa sītāharaṇabhāratayuddhādīni kathanakāle so sukhavedano hoti.
For when others applaud and wave their clothes, etc., and one recounts stories like the abduction of Sītā or the Bhārata war, one feels pleasure.
Thật vậy, khi người khác tán thán, vẫy khăn, v.v., khi kể những câu chuyện như việc Sita bị bắt cóc hay cuộc chiến Bharata, người nói cảm thấy thọ lạc.
Paṭhamaṃ dinnavetanena ekena pacchā āgantvā ‘ādito paṭṭhāya kathehī’ti vutte ‘ananusandhikaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathessāmi nu kho no’ti domanassitassa kathanakāle dukkhavedano hoti, majjhattassa kathayato adukkhamasukhavedano hoti.
When one who has been paid in advance is later told by another who arrives, 'Speak from the beginning!', and one is displeased, thinking, 'Shall I speak an unconnected, miscellaneous story or not?', at the time of speaking, it is accompanied by painful feeling. When one speaks neutrally, it is accompanied by neither pleasant nor painful feeling.
Khi một người khác, đã được trả công trước đó, đến sau và yêu cầu ‘Hãy kể lại từ đầu!’, và người nói cảm thấy buồn bã nghĩ: ‘Mình có nên kể một câu chuyện rời rạc không liên quan không?’, thì lúc đó người nói cảm thấy thọ khổ; khi kể với thái độ trung tính, thì có thọ không khổ không lạc.
Abhijjhā sukhamajjhattavasena dvivedanā; tathā micchādiṭṭhi.
Covetousness (abhijjhā) is accompanied by two feelings, by way of pleasant and neutral feelings; likewise, wrong view (micchādiṭṭhi).
Tham lam (abhijjhā) có hai loại thọ: lạc và trung tính; tương tự đối với tà kiến (micchādiṭṭhi).
Byāpādo dukkhavedano.
Ill-will (byāpāda) is accompanied by painful feeling.
Sân hận (byāpādo) là thọ khổ.
‘Mūlato’ti pāṇātipāto dosamohavasena dvimūlako hoti.
'By way of their root': taking life (pāṇātipāta) has two roots, by way of hatred and delusion.
Về ‘căn’ (mūlato), sát sinh (pāṇātipāto) có hai căn: sân và si (dosa-mohavasena dvimūlako).
Adinnādānaṃ dosamohavasena vā lobhamohavasena vā.
Taking what is not given (adinnādāna) has two roots, by way of hatred and delusion, or by way of greed and delusion.
Lấy của không cho (adinnādānaṃ) có hai căn: hoặc sân và si, hoặc tham và si (dosa-mohavasena vā lobha-mohavasena vā).
Micchācāro lobhamohavasena.
Sexual misconduct (micchācāra) has two roots, by way of greed and delusion.
Tà dâm (micchācāro) có hai căn: tham và si (lobha-mohavasena).
Musāvādo dosamohavasena vā lobhamohavasena vā; tathā pisuṇavācā samphappalāpo ca.
False speech (musāvāda) has two roots, by way of hatred and delusion, or by way of greed and delusion; likewise, slanderous speech (pisuṇavācā) and frivolous talk (samphappalāpa).
Nói dối (musāvādo) có hai căn: hoặc sân và si, hoặc tham và si; tương tự đối với lời nói chia rẽ (pisuṇavācā) và lời nói vô ích (samphappalāpo).
Pharusavācā dosamohavasena.
Harsh speech (pharusavācā) has two roots, by way of hatred and delusion.
Lời nói thô tục (pharusavācā) có hai căn: sân và si (dosa-mohavasena).
Abhijjhā mohavasena ekamūlā; tathā byāpādo.
Covetousness (abhijjhā) has one root, by way of delusion; likewise, ill-will (byāpāda).
Tham lam (abhijjhā) có một căn: si (mohavasena ekamūlā); tương tự đối với sân hận (byāpādo).
Micchādiṭṭhi lobhamohavasena dvimūlāti.
Wrong view (micchādiṭṭhi) has two roots, by way of greed and delusion.
Tà kiến (micchādiṭṭhi) có hai căn: tham và si (lobha-mohavasena dvimūlā).
Pāṇātipātādīhi pana viratiyo anabhijjhāabyāpādasammādiṭṭhiyo cāti ime dasa kusalakammapathā nāma.
Now, the ten wholesome paths of action are the abstinences from taking life and so on, and non-covetousness, non-ill-will, and right view.
Mười nghiệp đạo thiện này là: sự kiêng cữ khỏi sát sinh, v.v., không tham lam, không sân hận, và chánh kiến (anabhijjhā, abyāpāda, sammādiṭṭhi).
Tattha pāṇātipātādayo vuttatthā eva.
Among these, taking life and so on have already been explained.
Trong đó, các thuật ngữ như sát sinh, v.v., đã được giải thích ý nghĩa.
Pāṇātipātādīhi etāya viramanti, sayaṃ vā viramati, viramaṇamattameva vā etanti virati.
It is abstinence (virati) because one abstains from taking life and so on through it, or because one abstains oneself, or because it is merely abstaining.
Vì người ta kiêng cữ khỏi sát sinh, v.v., bằng pháp này, hoặc pháp này tự kiêng cữ, hoặc pháp này chỉ là sự kiêng cữ, nên nó được gọi là virati (kiêng cữ).
Yā pāṇātipātā viramantassa ‘‘yā tasmiṃ samaye pāṇātipātā ārati viratī’’ti (dha. sa. 299-301) evaṃ vuttā kusalacittasampayuttā virati, sā pabhedato tividhā hoti – sampattavirati, samādānavirati, samucchedaviratīti.
The abstinence that is associated with wholesome consciousness, as stated for one abstaining from taking life, "that which at that time is abstaining, refraining from taking life," is of three kinds according to its divisions: sampattavirati, samādānavirati, and samucchedavirati.
Sự kiêng cữ khỏi sát sinh, được gọi là ‘sự kiêng cữ, sự tránh xa khỏi sát sinh vào thời điểm đó’ như đã nói, là sự kiêng cữ đồng sinh với tâm thiện, nó có ba loại theo phân loại: kiêng cữ do tình huống (sampattavirati), kiêng cữ do thọ trì (samādānavirati), và kiêng cữ do đoạn trừ (samucchedavirati).
Tattha asamādinnasikkhāpadānaṃ attano jātivayabāhusaccādīni paccavekkhitvā ‘ayuttaṃ amhākaṃ evarūpaṃ pāpaṃ kātu’nti sampattaṃ vatthuṃ avītikkamantānaṃ uppajjamānā virati ‘sampattaviratī’ti veditabbā – sīhaḷadīpe cakkanaupāsakassa viya.
Among these, the abstinence that arises in those who have not undertaken precepts, but who reflect on their birth, age, learning, and so on, thinking, 'It is improper for us to commit such evil,' and who do not transgress an encountered object, is to be understood as 'sampattavirati' — like that of the lay follower Cakkana in Sri Lanka.
Trong đó, sự kiêng cữ khởi lên ở những người chưa thọ trì giới luật, nhưng sau khi quán xét địa vị (jāti), tuổi tác (vaya), sự học rộng (bāhusacca), v.v. của mình, họ nghĩ: ‘Thật không hợp lý nếu chúng ta làm điều ác như vậy’, và không vi phạm đối tượng đã gặp phải, được gọi là ‘sampattavirati’ (kiêng cữ do tình huống) – giống như trường hợp của cakkana-upāsaka ở đảo Sīhaḷa.
Tassa kira daharakāleyeva mātuyā rogo uppajji.
It is said that his mother fell ill when he was still young.
Người ta kể rằng, khi ông còn nhỏ, mẹ ông bị bệnh.
Vejjena ca ‘allasasamaṃsaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’ti vuttaṃ.
The physician stated that 'it is proper to obtain fresh rabbit meat.'
Thầy thuốc nói rằng cần có ‘thịt thỏ tươi sống’.
Tato cakkanassa bhātā ‘gaccha, tāta, khettaṃ āhiṇḍāhī’ti cakkanaṃ pesesi.
So Cakkana's elder brother sent Cakkana, saying, 'Go, dear boy, roam the field!'
Vì vậy, anh trai của Cakkana sai ông: ‘Con trai, hãy đi ra đồng và tìm kiếm!’
So tattha gato.
He went there.
Ông đã đi đến đó.
Tasmiñca samaye eko saso taruṇasassaṃ khādituṃ āgato hoti.
And at that time, a rabbit had come to eat the young crops.
Vào lúc đó, một con thỏ đang đến ăn lúa non.
So taṃ disvāva vegena dhāvanto valliyā baddho ‘kiri kirī’ti saddamakāsi.
As soon as it saw him, it ran swiftly, got entangled in a creeper, and made a 'kiri-kiri' sound.
Vừa thấy nó, con thỏ vội vàng chạy trốn, bị mắc vào một sợi dây leo và kêu ‘kiri kirī’.
Cakkano tena saddena gantvā taṃ gahetvā cintesi – ‘mātu bhesajjaṃ karomī’ti.
Cakkana went towards the sound, caught it, and thought, 'I will make medicine for my mother.'
Cakkana nghe tiếng kêu, đi đến bắt nó và nghĩ: ‘Mình sẽ làm thuốc cho mẹ.’
Puna cintesi – ‘na metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ mātu jīvitakāraṇā paraṃ jīvitā voropeyya’nti.
Then he thought again, 'It is not proper for me to deprive another of life for the sake of my mother's life.'
Sau đó, ông lại nghĩ: ‘Thật không hợp lý nếu mình tước đoạt mạng sống của người khác vì mạng sống của mẹ.’
Atha naṃ ‘gaccha, araññe sasehi saddhiṃ tiṇodakaṃ paribhuñjā’ti muñci.
Then he released it, saying, 'Go, eat grass and drink water with other rabbits in the forest.'
Rồi ông thả nó ra và nói: ‘Hãy đi đi, hãy ăn cỏ và uống nước với những con thỏ khác trong rừng!’
Bhātarā ca ‘kiṃ tāta saso laddho’ti pucchito taṃ pavattiṃ ācikkhi.
When asked by his brother, 'Did you find a rabbit, dear boy?', he recounted the incident.
Khi anh trai hỏi: ‘Con trai, đã bắt được thỏ chưa?’, ông kể lại sự việc.
Tato naṃ bhātā paribhāsi.
Then his brother scolded him.
Sau đó, anh trai ông đã mắng ông.
So mātusantikaṃ gantvā ‘yato ahaṃ jāto nābhijānāmi sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropetā’ti saccaṃ vatvā aṭṭhāsi.
He went to his mother and stood firm, speaking the truth, 'Since I was born, I do not recall having intentionally deprived a living being of life.'
Ông đến gặp mẹ và đứng đó, nói lời chân thật rằng: ‘Từ khi con sinh ra, con chưa từng cố ý tước đoạt mạng sống của bất kỳ chúng sinh nào.’
Tāvadevassa mātā arogā ahosi.
At that very moment, his mother became well.
Ngay lập tức, mẹ ông khỏi bệnh.
Samādinnasikkhāpadānaṃ pana sikkhāpadasamādāne ca tatuttariñca attano jīvitampi pariccajitvā vatthuṃ avītikkamantānaṃ uppajjamānā virati ‘samādānaviratī’ti veditabbā.
However, the abstinence that arises in those who have undertaken precepts, and who, even sacrificing their own life during the undertaking of the precepts and thereafter, do not transgress an object, is to be understood as 'samādānavirati'.
Tuy nhiên, sự kiêng cữ khởi lên ở những người đã thọ trì giới luật, những người đã thọ trì giới luật và sau đó, ngay cả khi phải hy sinh mạng sống của mình, vẫn không vi phạm đối tượng, được gọi là ‘samādānavirati’ (kiêng cữ do thọ trì).
Uttaravaḍḍhamānapabbatavāsīupāsakassa viya.
Like that of the lay follower dwelling in Uttaravaḍḍhamāna mountain.
Giống như trường hợp của upāsaka sống trên núi Uttaravaḍḍhamāna.
So kira ambariyavihāravāsino piṅgalabuddharakkhitattherassa santike sikkhāpadāni gahetvā khettaṃ kasati.
It is said that this lay follower, having received the precepts from the Elder Piṅgalabuddharakkhita, who resided in Ambariya Monastery, cultivated his field.
Người cư sĩ ấy đã thọ giới từ Trưởng lão Piṅgalabuddharakkhita, vị trú tại tịnh xá Ambariya, rồi cày ruộng.
Athassa goṇo naṭṭho.
Then his ox was lost.
Sau đó, con bò của người cư sĩ ấy bị lạc.
So taṃ gavesanto uttaravaḍḍhamānapabbataṃ āruhi.
Searching for it, he climbed Mount Uttaravaḍḍhamāna.
Người ấy tìm kiếm con bò và lên núi Uttaravaḍḍhamāna.
Tatra naṃ mahāsappo aggahesi.
There, a great snake seized him.
Ở đó, một con rắn lớn đã bắt lấy người ấy.
So cintesi – ‘imāyassa tikhiṇavāsiyā sīsaṃ chindāmī’ti.
He thought, ‘I will cut off its head with this sharp axe.’
Người ấy nghĩ: ‘Ta sẽ chặt đầu con rắn này bằng cái rìu sắc bén của ta’.
Puna cintesi – ‘na metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ bhāvanīyassa garuno santike sikkhāpadāni gahetvā bhindeyya’nti evaṃ yāvatatiyaṃ cintetvā ‘jīvitaṃ pariccajāmi, na sikkhāpada’nti aṃse ṭhapitaṃ tikhiṇadaṇḍavāsiṃ araññe chaḍḍesi.
Then he thought again, ‘It is not proper for me, who has received the precepts from a venerable teacher, to break them.’ Having thought this for a third time, he declared, ‘I will sacrifice my life, but not the precept!’ and threw the sharp axe, which he had placed on his shoulder, into the forest.
Rồi người ấy lại nghĩ: ‘Không hợp lẽ chút nào khi ta, người đã thọ giới từ vị thầy đáng tôn kính, lại hủy phạm giới luật’. Cứ thế, người ấy suy nghĩ đến ba lần, rồi quyết định: ‘Ta thà hy sinh mạng sống, chứ không hủy phạm giới luật’. Người ấy liền ném cái rìu cán dài sắc bén đang đặt trên vai xuống rừng.
Tāvadeva naṃ mahāvāḷo muñcitvā agamāsīti.
Immediately, the great snake released him and went away.
Ngay lúc đó, con rắn lớn buông người ấy ra và bỏ đi.
‘Koṭṭhāsato’ti paṭipāṭiyā satta kammapathā eva, no mūlāni.
‘By way of constituents’ means that in their sequence, the first seven are merely courses of action, not roots.
Về phương diện ‘koṭṭhāsato’ (phần): theo thứ tự, bảy pháp đầu chỉ là nghiệp đạo, không phải là căn nguyên.
Ante tayo kammapathā ceva mūlāni ca.
The last three are both courses of action and roots.
Ba pháp cuối cùng là nghiệp đạo và cũng là căn nguyên.
Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā ‘alobho kusalamūlaṃ’ hoti.
For non-covetousness (anabhijjhā), when it becomes a root, is ‘non-greed (alobha), a wholesome root’.
Thật vậy, vô tham (anabhijjhā) khi đạt đến căn nguyên thì trở thành ‘vô tham thiện căn’ (alobho kusalamūlaṃ).
Abyāpādo ‘adoso kusalamūlaṃ’, sammādiṭṭhi ‘amoho kusalamūlaṃ’.
Non-ill will (abyāpāda) is ‘non-hatred (adosa), a wholesome root,’ and right view (sammādiṭṭhi) is ‘non-delusion (amoho), a wholesome root’.
Vô sân (abyāpādo) trở thành ‘vô sân thiện căn’ (adoso kusalamūlaṃ), chánh kiến (sammādiṭṭhi) trở thành ‘vô si mê thiện căn’ (amoho kusalamūlaṃ).
‘Mūlato’ti paṭipāṭiyā satta kammapathā ñāṇasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena timūlā honti; ñāṇavippayuttacittena viramantassa dvimūlā.
‘By way of root’ means that the first seven courses of action, for one who abstains with consciousness accompanied by knowledge, are three-rooted, by way of non-greed, non-hatred, and non-delusion; for one who abstains with consciousness dissociated from knowledge, they are two-rooted.
Về phương diện ‘mūlato’ (căn nguyên): theo thứ tự, bảy nghiệp đạo đầu tiên, đối với người kiêng cữ bằng tâm tương ưng với trí tuệ (ñāṇasampayuttacittena), có ba căn nguyên (alobha, adosa, amoho); đối với người kiêng cữ bằng tâm không tương ưng với trí tuệ (ñāṇavippayuttacittena), có hai căn nguyên.
Anabhijjhā ñāṇasampayuttacittena viramantassa dvimūlā hoti; ñāṇavippayuttacittena ekamūlā.
Non-covetousness (anabhijjhā), for one who abstains with consciousness accompanied by knowledge, is two-rooted; for one who abstains with consciousness dissociated from knowledge, it is one-rooted.
Vô tham (anabhijjhā), đối với người kiêng cữ bằng tâm tương ưng với trí tuệ, có hai căn nguyên; đối với người kiêng cữ bằng tâm không tương ưng với trí tuệ, có một căn nguyên.
Alobho pana attanāva attano mūlaṃ na hoti.
Non-greed (alobha) itself is not its own root.
Tuy nhiên, vô tham tự nó không phải là căn nguyên của chính nó.
Abyāpādepi eseva nayo.
The same method applies to non-ill will (abyāpāda).
Tương tự đối với vô sân.
Sammādiṭṭhi alobhādosavasena dvimūlāva hoti.
Right view (sammādiṭṭhi) is always two-rooted, by way of non-greed and non-hatred.
Chánh kiến chỉ có hai căn nguyên (alobha, adosa).
Ime dasa kusalakammapathā nāma.
These are called the ten wholesome courses of action.
Đây là mười thiện nghiệp đạo.
Idāni imasmiṃ ṭhāne kammapathasaṃsandanaṃ nāma veditabbaṃ.
Now, in this section, the correlation of the courses of action should be understood.
Bây giờ, tại đây cần hiểu về sự tương ứng của các nghiệp đạo.
Pañcaphassadvāravasena hi uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hoti.
For non-restraint arising through the five sense-doors is merely unwholesome mental action.
Thật vậy, sự phóng túng (asaṃvara) phát sinh qua năm căn môn (pañcaphassadvāra) chỉ là ác bất thiện ý nghiệp (manokamma).
Manophassadvāravasena uppanno tīṇipi kammāni honti – so hi kāyadvāre copanappatto akusalaṃ kāyakammaṃ hoti, vacīdvāre akusalaṃ vacīkammaṃ, ubhayattha copanaṃ appatto akusalaṃ manokammaṃ.
Non-restraint arising through the mind-door, however, can be all three actions; for if it reaches the bodily door, it is unwholesome bodily action; if it reaches the verbal door, it is unwholesome verbal action; if it does not reach either, it is unwholesome mental action.
Sự phóng túng phát sinh qua ý căn (manophassadvāra) thì có thể là cả ba nghiệp: nếu nó đạt đến sự khởi động (copana) ở thân môn (kāyadvāra), nó là ác thân nghiệp; nếu ở ngữ môn (vacīdvāra), nó là ác ngữ nghiệp; nếu không đạt đến sự khởi động ở cả hai, nó là ác ý nghiệp.
Pañcaasaṃvaradvāravasena uppannopi akusalaṃ manokammameva hoti.
Non-restraint arising through the five doors of non-restraint is also merely unwholesome mental action.
Sự phóng túng phát sinh qua năm môn phóng túng (pañcaasaṃvaradvāra) cũng chỉ là ác ý nghiệp.
Copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ vacīkammameva hoti, manoasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ manokammameva hoti.
Non-restraint arising through the door of non-restraint that manifests as bodily action is merely unwholesome bodily action; non-restraint arising through the door of non-restraint that manifests as verbal action is merely unwholesome verbal action; non-restraint arising through the door of non-restraint that manifests as mental action is merely unwholesome mental action.
Sự phóng túng phát sinh qua thân môn phóng túng được khởi động (copanakāyaasaṃvaradvāra) chỉ là ác thân nghiệp; phát sinh qua ngữ môn phóng túng (vācāasaṃvaradvāra) chỉ là ác ngữ nghiệp; phát sinh qua ý môn phóng túng (manoasaṃvaradvāra) chỉ là ác ý nghiệp.
Tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manoduccaritaṃ akusalaṃ manokammameva hoti.
The threefold bodily misconduct is merely unwholesome bodily action; the fourfold verbal misconduct is merely unwholesome verbal action; the threefold mental misconduct is merely unwholesome mental action.
Ba loại thân ác hạnh (kāyaduccarita) chỉ là ác thân nghiệp; bốn loại ngữ ác hạnh (vacīduccarita) chỉ là ác ngữ nghiệp; ba loại ý ác hạnh (manoduccarita) chỉ là ác ý nghiệp.
Pañcaphassadvāravasena uppanno saṃvaropi kusalaṃ manokammameva hoti.
Restraint arising through the five sense-doors is also merely wholesome mental action.
Sự chế ngự (saṃvara) phát sinh qua năm căn môn cũng chỉ là thiện ý nghiệp.
Manophassadvāravasena uppanno pana ayampi, asaṃvaro viya, tīṇipi kammāni honti.
But this restraint arising through the mind-door, like non-restraint, can be all three actions.
Tuy nhiên, sự chế ngự phát sinh qua ý căn này cũng, giống như sự phóng túng, có thể là cả ba nghiệp.
Pañcasaṃvaradvāravasena uppannopi kusalaṃ manokammameva hoti, copanakāyasaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāsaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ vacīkammameva hoti, manosaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ manokammameva hoti.
Restraint arising through the five doors of restraint is also merely wholesome mental action; restraint arising through the door of restraint that manifests as bodily action is merely wholesome bodily action; restraint arising through the door of restraint that manifests as verbal action is merely wholesome verbal action; restraint arising through the door of restraint that manifests as mental action is merely wholesome mental action.
Sự chế ngự phát sinh qua năm môn chế ngự (pañcasaṃvaradvāra) cũng chỉ là thiện ý nghiệp; phát sinh qua thân môn chế ngự được khởi động (copanakāyasaṃvaradvāra) chỉ là thiện thân nghiệp; phát sinh qua ngữ môn chế ngự (vācāsaṃvaradvāra) chỉ là thiện ngữ nghiệp; phát sinh qua ý môn chế ngự (manosaṃvaradvāra) chỉ là thiện ý nghiệp.
Tividhaṃ kāyasucaritaṃ kusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ kusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manosucaritaṃ kusalaṃ manokammameva hoti.
The threefold bodily good conduct is merely wholesome bodily action; the fourfold verbal good conduct is merely wholesome verbal action; the threefold mental good conduct is merely wholesome mental action.
Ba loại thân thiện hạnh (kāyasucarita) chỉ là thiện thân nghiệp; bốn loại ngữ thiện hạnh (vacīsucarita) chỉ là thiện ngữ nghiệp; ba loại ý thiện hạnh (manosucarita) chỉ là thiện ý nghiệp.
Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena nuppajjati; manophassadvāravaseneva uppajjati.
Unwholesome bodily action does not arise through the five sense-doors; it arises only through the mind-door.
Ác thân nghiệp không phát sinh qua năm căn môn; nó chỉ phát sinh qua ý căn.
Tathā akusalaṃ vacīkammaṃ.
The same applies to unwholesome verbal action.
Tương tự đối với ác ngữ nghiệp.
Akusalaṃ manokammaṃ pana chaphassadvāravasena uppajjati; taṃ kāyavacīdvāresu copanaṃ pattaṃ akusalaṃ kāyavacīkammaṃ hoti, copanaṃ appattaṃ akusalaṃ manokammameva.
Unwholesome mental action, however, arises through the six sense-doors; if it manifests through the bodily or verbal doors, it becomes unwholesome bodily or verbal action; if it does not manifest, it remains merely unwholesome mental action.
Tuy nhiên, ác ý nghiệp phát sinh qua sáu căn môn; khi nó đạt đến sự khởi động ở thân môn và ngữ môn, nó trở thành ác thân nghiệp và ác ngữ nghiệp; khi không đạt đến sự khởi động, nó chỉ là ác ý nghiệp.
Yathā ca pañcaphassadvāravasena, evaṃ pañcaasaṃvaradvāravasenapi akusalaṃ kāyakammaṃ nuppajjati, copanakāyaasaṃvaradvāravasena pana vācāasaṃvaradvāravasena ca uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati.
Just as with the five sense-doors, so too unwholesome bodily action does not arise through the five doors of non-restraint, but it arises through the doors of non-restraint that manifest as bodily or verbal action; it does not arise through the mind-door of non-restraint.
Và giống như ác thân nghiệp không phát sinh qua năm căn môn, nó cũng không phát sinh qua năm môn phóng túng; nhưng nó phát sinh qua thân môn phóng túng được khởi động và ngữ môn phóng túng được khởi động; nó không phát sinh qua ý môn phóng túng.
Akusalaṃ vacīkammampi pañcaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, copanakāyavācāasaṃvaradvāravasena uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati.
Unwholesome verbal action also does not arise through the five doors of non-restraint, but it arises through the doors of non-restraint that manifest as bodily or verbal action; it does not arise through the mind-door of non-restraint.
Ác ngữ nghiệp cũng không phát sinh qua năm môn phóng túng; nó phát sinh qua thân môn và ngữ môn phóng túng được khởi động; nó không phát sinh qua ý môn phóng túng.
Akusalaṃ manokammaṃ aṭṭhaasaṃvaradvāravasenapi uppajjateva.
Unwholesome mental action, however, arises even through the eight doors of non-restraint.
Ác ý nghiệp cũng phát sinh qua tám môn phóng túng.
Kusalakāyakammādīsupi eseva nayo.
The same method applies to wholesome bodily action and so forth.
Tương tự đối với thiện thân nghiệp và các nghiệp khác.
Ayaṃ pana viseso – yathā akusalakāyakammavacīkammāni manoasaṃvaradvāravasena nuppajjanti, na tathā etāni.
This, however, is the difference: just as unwholesome bodily and verbal actions do not arise through the mind-door of non-restraint, these (wholesome actions) are not so.
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: không giống như ác thân nghiệp và ác ngữ nghiệp không phát sinh qua ý môn phóng túng, các nghiệp này thì không như vậy.
Etāni pana kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā sikkhāpadāni gaṇhantassa manosaṃvaradvārepi uppajjanti eva.
These, however, arise even in the mind-door of restraint for one who undertakes precepts without moving the bodily and verbal organs.
Thật vậy, các nghiệp này phát sinh ngay cả ở ý môn chế ngự đối với người thọ giới mà không khởi động thân hay khẩu.
Tattha kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ tividhakammadvāravasena uppajjati, pañcaviññāṇadvāravasena nuppajjati; ‘yamidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’ti iminā pana nayena chaphassadvāravasena uppajjati; aṭṭhaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, aṭṭhasaṃvaradvāravasena uppajjati; dasaakusalakammapathavasena nuppajjati, dasakusalakammapathavasena uppajjati; tasmā idampi cittaṃ tividhakammadvāravasena vā uppannaṃ hotu, chaphassadvāravasena vā, aṭṭhasaṃvaradvāravasena vā dasakusalakammapathavasena vā.
Among these, a wholesome kāmāvacara consciousness arises through the three doors of action, but does not arise through the five doors of consciousness; it arises through the six doors of contact in the sense of, "that which arises conditioned by eye-contact, whether it be pleasant, painful, or neither painful nor pleasant"; it does not arise through the eight doors of non-restraint, but it arises through the eight doors of restraint; it does not arise through the ten unwholesome courses of action, but it arises through the ten wholesome courses of action; therefore, whether this consciousness arises through the three doors of action, or through the six doors of contact, or through the eight doors of restraint, or through the ten wholesome courses of action.
Trong đó, tâm thiện dục giới (kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ) phát sinh qua ba nghiệp môn, không phát sinh qua năm thức môn; tuy nhiên, nó phát sinh qua sáu căn môn theo cách ‘cái gì phát sinh do duyên xúc ở mắt, hoặc lạc, hoặc khổ, hoặc không khổ không lạc’; nó không phát sinh qua tám môn phóng túng, nó phát sinh qua tám môn chế ngự; nó không phát sinh qua mười ác nghiệp đạo, nó phát sinh qua mười thiện nghiệp đạo; do đó, tâm này có thể phát sinh qua ba nghiệp môn, hoặc qua sáu căn môn, hoặc qua tám môn chế ngự, hoặc qua mười thiện nghiệp đạo.
‘‘Kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā’’ti vutte sabbaṃ vuttameva hotīti.
When it is said, "A wholesome kāmāvacara consciousness arises... (pa)... having a visual object... (pa)... or a mental object," everything stated becomes covered.
Khi nói: “Tâm thiện dục giới phát sinh… (và cứ thế)… hoặc sắc làm đối tượng… (và cứ thế)… hoặc pháp làm đối tượng”, thì tất cả những gì đã nói đều được bao hàm.
Yaṃ yaṃ vā panārabbhāti ettha ayaṃ yojanā – heṭṭhā vuttesu rūpārammaṇādīsu rūpārammaṇaṃ vā ārabbha, ārammaṇaṃ katvāti attho.
Here, in Yaṃ yaṃ vā panārabbhā, this is the explanation: it means taking a visual object, or making it the object, among the visual objects and so forth mentioned below.
Trong câu Yaṃ yaṃ vā panārabbhā (hoặc nương vào bất cứ điều gì), sự phối hợp (yojanā) là: nương vào sắc làm đối tượng (rūpārammaṇaṃ vā ārabbha) trong số các sắc làm đối tượng đã nói ở trên, nghĩa là lấy làm đối tượng.
Saddārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā ārabbha uppannaṃ hoti.
Or taking a sound object… and so forth… or a dhamma object, it arises.
Hoặc nương vào thanh làm đối tượng... (và cứ thế)... hoặc pháp làm đối tượng, mà nó phát sinh.
Ettāvatā etassa cittassa etesu ārammaṇesu yaṃkiñci ekameva ārammaṇaṃ anuññātasadisaṃ hoti.
By this much, of this mind, among these objects, any one single object is like that which is allowed.
Theo cách nói này, đối với tâm (citta) ấy, trong các đối tượng (ārammaṇa) ấy, bất kỳ một đối tượng duy nhất nào cũng giống như được cho phép.
Idañca ekasmiṃ samaye ekassa vā puggalassa rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ puna aññasmiṃ samaye aññassa vā puggalassa saddādīsupi aññataraṃ ārammaṇaṃ ārabbha uppajjati eva.
Indeed, this (first kusala citta), having arisen at one time in one person by referring to a rūpa object, can again arise at another time in another person by referring to any one of the objects such as sound.
Và tâm ấy, có khi khởi lên ở một người, lấy sắc trần (rūpārammaṇa) làm đối tượng; rồi có khi khác, ở một người khác, cũng khởi lên lấy một trong các đối tượng như thanh trần (saddārammaṇa) làm đối tượng.
Evaṃ uppajjamānassa cassa ekasmiṃ bhave paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ ārabbha pavatti hoti, pacchā saddārammaṇanti ayampi kamo natthi.
And for it, arising in this way, there is no such order as first the rūpa object arises in one existence, and then the sound object.
Và khi tâm ấy khởi lên như vậy, trong một kiếp sống, không có thứ tự rằng trước tiên nó khởi lên lấy sắc trần làm đối tượng, rồi sau đó là thanh trần.
Rūpādīsu cāpi paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇanti ayampi niyamo natthi.
Nor is there any such restriction among the rūpārammaṇas as first the blue object and then the yellow object.
Và ngay cả trong sắc trần (rūpādīsu), cũng không có quy định rằng trước tiên là đối tượng màu xanh (nīlārammaṇa), rồi sau đó là đối tượng màu vàng (pītārammaṇa).
Iti imaṃ sabbārammaṇatañceva, kamābhāvañca, kamābhāvepi ca nīlapītādīsu niyamābhāvaṃ dassetuṃ ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha.
Thus, to show this characteristic of having all objects, and the absence of a fixed sequence, and also the absence of a fixed sequence among blue, yellow, etc., even in the absence of a fixed order, it is said: ‘Whatever object it refers to…’
Vì vậy, để chỉ ra rằng tâm này có thể lấy tất cả các đối tượng (sabbārammaṇata), không có thứ tự (kamābhāva), và ngay cả khi không có thứ tự, cũng không có quy định về các màu xanh, vàng, v.v., nên đã nói: ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ (lấy bất kỳ đối tượng nào).
Idaṃ vuttaṃ hoti – imesu rūpādīsu na yaṃkiñci ekameva, atha kho yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti.
This means: Among these rūpa objects, it is not just any one, but whatever object it refers to, it arises.
Điều này có nghĩa là: trong các sắc trần (rūpādīsu) này, không phải chỉ một đối tượng duy nhất, mà là tâm khởi lên lấy bất kỳ đối tượng nào.
Evaṃ uppajjamānampi ca ‘paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ pacchā saddārammaṇaṃ ārabbhā’ti evampi anuppajjitvā yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti; ‘paṭilomato vā anulomato vā, ekantarikadvantarikādinayena vā, rūpārammaṇādīsu yaṃ vā taṃ vā ārammaṇaṃ katvā uppannaṃ hotī’ti attho.
Even arising in this way, it does not arise with the order ‘first referring to a rūpa object, then to a sound object,’ but arises by referring to whatever object it may be; meaning, it arises by taking any object among rūpārammaṇas, etc., either in reverse order or in forward order, or in a manner of alternating one or two objects.
Ngay cả khi tâm khởi lên như vậy, nó cũng không khởi lên theo thứ tự ‘trước tiên lấy sắc trần làm đối tượng, sau đó là thanh trần’, mà là khởi lên lấy bất kỳ đối tượng nào; nghĩa là, nó khởi lên lấy bất kỳ đối tượng nào trong các sắc trần, v.v., theo thứ tự ngược (paṭilomato) hoặc thuận (anulomato), hoặc theo cách xen kẽ một hoặc hai đối tượng.
Rūpārammaṇesupi ca ‘paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇa’nti imināpi niyamena anuppajjitvā, yaṃ yaṃ vā panārabbha ‘nīlapītakādīsu rūpārammaṇesu yaṃ vā taṃ vā rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ hotī’ti attho.
And even among rūpārammaṇas, it does not arise with this restriction ‘first the blue object, then the yellow object,’ but it arises by referring to any rūpa object among blue, yellow, etc., that it may refer to.
Và ngay cả trong các sắc trần, nó cũng không khởi lên theo quy định ‘trước tiên là đối tượng màu xanh, sau đó là đối tượng màu vàng’, mà là khởi lên lấy bất kỳ sắc trần nào trong các sắc trần như xanh, vàng, v.v.
Saddārammaṇādīsupi eseva nayo.
The same method applies to sound objects and others.
Đối với thanh trần (saddārammaṇa), v.v., cũng theo cách tương tự.
Ayaṃ tāva ekā yojanā.
This is one interpretation.
Đây là một cách giải thích.
Ayaṃ pana aparā – rūpaṃ ārammaṇaṃ etassāti rūpārammaṇaṃ…pe… dhammo ārammaṇaṃ etassāti dhammārammaṇaṃ.
However, this is another: that which has rūpa as its object is rūpārammaṇa… that which has dhamma as its object is dhammārammaṇa.
Còn đây là một cách giải thích khác: Sắc là đối tượng của tâm ấy, nên gọi là sắc cảnh (rūpārammaṇa)… (tương tự như vậy)… Pháp là đối tượng của tâm ấy, nên gọi là pháp cảnh (dhammārammaṇa).
Iti rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā cittaṃ uppannaṃ hotīti vatvā puna ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha.
Thus, after saying ‘the mind arises with a rūpa object or a dhammārammaṇa,’ it further states ‘whatever object it refers to.’
Sau khi nói rằng tâm khởi lên lấy sắc cảnh hoặc pháp cảnh làm đối tượng, lại nói ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ (lấy bất kỳ đối tượng nào).
Tassattho – etesu rūpādīsu heṭṭhā vuttanayeneva yaṃ vā taṃ vā pana ārabbha uppannaṃ hotīti.
Its meaning is: among these rūpa objects, etc., it arises by referring to any one whatsoever, in the manner stated previously.
Ý nghĩa của nó là: trong các sắc trần (rūpādīsu) này, tâm khởi lên lấy bất kỳ đối tượng nào theo cách đã nói ở trên.
Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana yevāpanake abhinavaṃ natthi, heṭṭhā gahitameva gahita’nti vatvā ‘rūpaṃ vā ārabbha…pe… dhammaṃ vā ārabbha, idaṃ vā idaṃ vā ārabbhāti kathetuṃ idaṃ vutta’nti ettakameva āgataṃ.
In the Mahāaṭṭhakathā, however, it is stated only this much: “There is nothing new in the yevāpanaka; only what was taken before is taken again,” meaning, “This is stated to explain ‘referring to rūpa or… referring to dhamma, referring to this or referring to that.’”
Tuy nhiên, trong Mahāaṭṭhakathā thì không có điều gì mới mẻ về ‘yevāpanaka’ (những điều được thêm vào), mà chỉ lặp lại những gì đã được đề cập trước đó, và chỉ nói rằng: ‘Điều này được nói để giải thích rằng tâm khởi lên lấy sắc, v.v., hoặc lấy pháp, v.v., hoặc lấy đối tượng này hay đối tượng kia’.
Tasmiṃ samayeti idaṃ aniyamaniddiṭṭhassa samayassa niyamato paṭiniddesavacanaṃ.
‘ At that time’ is a reiterative statement, specifically defining the time that was indicated without restriction.
‘ Tasmiṃ samaye’ (vào lúc ấy) là lời chỉ định lại một thời điểm đã được chỉ định một cách không xác định.
Tasmā ‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’ti ayamattho veditabbo.
Therefore, this meaning should be understood: ‘At whatever time a kāmāvacara wholesome mind arises, at that very time phassa occurs… until… non-distraction occurs.’
Do đó, cần hiểu ý nghĩa là: ‘Vào lúc nào tâm thiện dục giới (kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ) khởi lên, thì chính vào lúc ấy có xúc (phassa),… (tương tự như vậy)… có không xao động (avikkhepo)’.
Tattha yatheva cittaṃ evaṃ phassādīsupi phasso hoti.
Therein, just as with the mind, so too with phassa and the other dhammas, phassa occurs.
Ở đó, cũng như tâm (citta), xúc (phassa) cũng có mặt trong các pháp xúc, v.v.
Kiṃ hoti?
How does it occur?
Có gì?
‘Kāmāvacaro hoti, kusalo hoti, uppanno hoti, somanassasahagato hotī’tiādinā nayena labbhamānapadavasena yojanā kātabbā.
The connection should be made according to the terms that are applicable, in the manner of ‘it is kāmāvacara, it is wholesome, it has arisen, it is accompanied by joy,’ etc.
Cần phải kết hợp các từ ngữ có thể có được theo cách như ‘là dục giới (kāmāvacaro hoti), là thiện (kusalo hoti), đã khởi lên (uppanno hoti), đi kèm hỷ (somanassasahagato hoti)’.
Vedanāyañhi ‘somanassasahagatā’ti paññindriye ca ‘ñāṇasampayutta’nti na labbhati, tasmā ‘labbhamānapadavasenā’ti vuttaṃ.
Indeed, with vedanā, ‘accompanied by joy’ is not obtained, and with paññindriya, ‘associated with knowledge’ is not obtained; therefore, it is said ‘according to the terms that are applicable.’
Vì trong thọ (vedanā) không có từ ‘đi kèm hỷ (somanassasahagatā)’ và trong tuệ căn (paññindriya) không có từ ‘tương ưng trí (ñāṇasampayutta)’, nên đã nói ‘theo các từ ngữ có thể có được’.
Idaṃ aṭṭhakathāmuttakaṃ ācariyānaṃ mataṃ; na panetaṃ sārato daṭṭhabbaṃ.
This is the view of the teachers outside the Aṭṭhakathā; however, it should not be regarded as essential.
Đây là quan điểm của các vị thầy không thuộc Chú Giải (Aṭṭhakathāmutta), nhưng không nên xem đây là điều cốt yếu.
Kasmā panettha phassova paṭhamaṃ vuttoti?
Why is phassa mentioned first here?
Vì sao ở đây xúc (phassa) lại được nói đến trước tiên?
Cittassa paṭhamābhinipātattā.
Because of the mind’s initial impingement.
Vì nó là sự tiếp cận đầu tiên của tâm.
Ārammaṇasmiñhi cittassa paṭhamābhinipāto hutvā phasso ārammaṇaṃ phusamāno uppajjati, tasmā paṭhamaṃ vutto.
Indeed, when the mind first impinges on an object, phassa arises, contacting the object; therefore, it is mentioned first.
Khi tâm tiếp cận đối tượng lần đầu tiên, xúc khởi lên bằng cách tiếp xúc đối tượng, vì vậy nó được nói đến trước tiên.
Phassena pana phusitvā vedanāya vedayati, saññāya sañjānāti, cetanāya ceteti.
After contacting by phassa, one feels by vedanā, perceives by saññā, and intends by cetanā.
Sau khi tiếp xúc bằng xúc, cảm thọ (vedanā) cảm thọ, tưởng (saññā) nhận biết, tư (cetanā) tác ý.
Tena vuttaṃ – ‘‘phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti phuṭṭho cetetī’’ti.
Therefore, it is said: “Having been contacted, bhikkhus, one feels; having been contacted, one perceives; having been contacted, one intends.”
Vì thế đã nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, khi xúc chạm, người ấy cảm thọ; khi xúc chạm, người ấy nhận biết; khi xúc chạm, người ấy tác ý’’.
Apica, ayaṃ phasso nāma yathā pāsādaṃ patvā thambho nāma sesadabbasambhārānaṃ balavapaccayo, tulāsaṅghāṭabhittipādakūṭagopānasīpakkhapāsakamukhavaṭṭiyo thambhābaddhā thambhe patiṭṭhitā, evameva sahajātasampayuttadhammānaṃ balavapaccayo hoti.
Moreover, this phassa, though an immaterial phenomenon, is like a pillar in a palace: just as a pillar, when reaching a palace, is a strong condition for the other building materials, and just as the crossbeams, rafters, wall bases, pinnacles, ridge-poles, eaves, and façade decorations are fastened to the pillar and established upon it, so too is phassa a strong condition for the co-arisen associated dhammas.
Hơn nữa, xúc này giống như một cây cột khi đến một cung điện là yếu tố mạnh mẽ cho các vật liệu xây dựng còn lại, như các xà ngang, xà dọc, chân tường, nóc nhà, mái hiên, ván mái, và các đường viền mặt tiền đều được gắn vào cột và dựa vào cột; cũng vậy, xúc là yếu tố mạnh mẽ cho các pháp đồng sinh và tương ưng.
Thambhasadiso hi esa.
Indeed, it is like a pillar.
Thật vậy, nó giống như cây cột.
Avasesā dabbasambhārasadisāti.
The remaining (dhammas) are like the other building materials.
Các vật liệu xây dựng còn lại thì giống như các phần khác.
Tasmāpi paṭhamaṃ vutto.
Therefore, it is mentioned first for this reason too.
Vì vậy, nó cũng được nói đến trước tiên.
Idaṃ pana akāraṇaṃ.
However, this is not a valid reason.
Tuy nhiên, đây không phải là lý do chính đáng.
Ekacittasmiñhi uppannadhammānaṃ ‘ayaṃ paṭhamaṃ uppanno ayaṃ pacchā’ti idaṃ vattuṃ na labbhā.
For the dhammas arising in a single citta, it is not possible to say, ‘This arose first, this arose later.’
Vì không thể nói rằng ‘pháp này khởi lên trước, pháp kia khởi lên sau’ đối với các pháp đồng khởi trong một tâm.
Balavapaccayabhāvepi phassassa kāraṇaṃ na dissati.
Nor is a reason seen for phassa being a strong condition.
Ngay cả khi xúc là một yếu tố mạnh mẽ, cũng không thấy lý do.
Desanāvāreneva pana phasso paṭhamaṃ vutto.
But phassa is mentioned first simply by way of the teaching sequence.
Tuy nhiên, xúc được nói đến trước tiên theo thứ tự của bài giảng.
Vedanā hoti phasso hoti, saññā hoti phasso hoti, cetanā hoti phasso hoti, cittaṃ hoti phasso hoti, vedanā hoti saññā hoti, cetanā hoti vitakko hotīti āharitumpi hi vaṭṭeyya.
For it would also be proper to bring it up as: vedanā arises, phassa arises; saññā arises, phassa arises; cetanā arises, phassa arises; citta arises, phassa arises; vedanā arises, saññā arises; cetanā arises, vitakka arises.
Thật vậy, cũng có thể nói rằng: ‘có thọ, có xúc; có tưởng, có xúc; có tư, có xúc; có tâm, có xúc; có thọ, có tưởng; có tư, có tầm’.
Desanāvārena pana phassova paṭhamaṃ vuttoti veditabbo.
However, it should be understood that phassa is mentioned first by way of the teaching sequence.
Tuy nhiên, cần hiểu rằng xúc được nói đến trước tiên theo thứ tự của bài giảng.
Yathā cettha evaṃ sesadhammesupi pubbāparakkamo nāma na pariyesitabbo.
Just as it is here, so too with the other dhammas, no sequence of earlier and later should be sought.
Cũng như ở đây, không nên tìm kiếm thứ tự trước sau trong các pháp còn lại.
Vacanatthalakkhaṇarasādīhi pana dhammā eva pariyesitabbā.
However, the dhammas should be sought by their etymology, characteristics, functions, etc.
Tuy nhiên, các pháp chỉ nên được tìm hiểu qua ý nghĩa từ ngữ, đặc tính, chức năng, v.v.
Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattatīti phusanalakkhaṇo.
Indeed, this phassa, though an immaterial dhamma, operates only in the manner of contacting an object, hence its characteristic of contacting.
Mặc dù xúc này là một pháp vô sắc, nhưng nó hoạt động theo cách xúc chạm đối tượng, vì vậy nó có đặc tính là xúc chạm.
Ekadesena ca anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso.
And though it does not cling entirely to one part, it impinges on the mind and the object, just as a rūpa object impinges on the eye, and a sound object on the ear; hence its function of impingement.
Và mặc dù nó không dính mắc hoàn toàn vào một phần, nhưng nó va chạm tâm và đối tượng, giống như sắc va chạm mắt, và âm thanh va chạm tai; vì vậy nó có chức năng là va chạm.
Vatthārammaṇasaṅghaṭṭanato vā uppannattā sampattiatthenapi rasena saṅghaṭṭanarasoti veditabbo.
Or, because it arises from the impingement of the base and the object, it should be understood as having the function of impingement even in the sense of accomplishment.
Hoặc vì nó khởi lên do sự va chạm của căn và cảnh, nên cần hiểu nó có chức năng là va chạm theo nghĩa thành tựu.
Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘catubhūmakaphasso hi nophusanalakkhaṇo nāma natthi.
For this is stated in the Aṭṭhakathā: “There is no four-fold phassa that does not have the characteristic of contacting.
Thật vậy, điều này đã được nói trong Chú Giải: ‘‘Xúc thuộc bốn cõi (catubhūmaka phassa) không có đặc tính là không xúc chạm.
Saṅghaṭṭanaraso pana pañcadvārikova hoti.
However, the function of impingement belongs only to the five-door phassa.
Tuy nhiên, chức năng va chạm chỉ có ở xúc thuộc năm cửa (pañcadvārika).
Pañcadvārikassa hi phusanalakkhaṇotipi saṅghaṭṭanarasotipi nāmaṃ; manodvārikassa phusanalakkhaṇotveva nāmaṃ, na saṅghaṭṭanaraso’’ti.
For the five-door phassa, both ‘having the characteristic of contacting’ and ‘having the function of impingement’ are names; for the mind-door phassa, it is only ‘having the characteristic of contacting,’ not ‘having the function of impingement.’”
Vì xúc thuộc năm cửa có tên gọi là có đặc tính xúc chạm và có chức năng va chạm; còn xúc thuộc ý môn (manodvārika) chỉ có tên gọi là có đặc tính xúc chạm, chứ không có chức năng va chạm’’.
Idañca vatvā idaṃ suttaṃ ābhataṃ – ‘‘yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo meṇḍo evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo’’.
Having said this, this Sutta is brought forth: “Just as, great king, two rams might butt each other, in the same way, one ram should be seen as the eye, and the second ram as the rūpa object; just as their coming together, so should phassa be seen.”
Và sau khi nói điều này, kinh sau đây đã được trích dẫn: ‘‘Này Đại Vương, ví như hai con cừu húc nhau, trong đó, một con cừu nên được xem là mắt, con cừu thứ hai nên được xem là sắc; sự tụ hội của chúng nên được xem là xúc’’.
Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso, saṅghaṭṭanaraso ca.
Thus, phassa has the characteristic of contacting and the function of impingement.
Như vậy, xúc có đặc tính là xúc chạm và có chức năng là va chạm.
‘‘Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ…pe… dve pāṇī vajjeyyuṃ, yathā eko pāṇi evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo pāṇi evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo.
“Just as, great king, two cymbals might be struck… two hands might clap; just as one hand is to be seen as the eye, so the second hand is to be seen as the rūpa object; just as their coming together, so phassa is to be seen.
‘‘Này Đại Vương, ví như hai chiếc chũm chọe đánh vào nhau… (tương tự như vậy)… hai bàn tay vỗ vào nhau, một bàn tay nên được xem là mắt, bàn tay thứ hai nên được xem là sắc; sự tụ hội của chúng nên được xem là xúc.
Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso cā’’ti (mi. pa. 2.3.8) vitthāro.
Thus, phassa has the characteristic of contacting and the function of impingement,” and so on, in detail.
Như vậy, xúc có đặc tính là xúc chạm và có chức năng là va chạm’’ (Mil. 2.3.8) là phần giải thích chi tiết.
Yathā vā ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’tiādīsu (dha. sa. 1352, 1354) cakkhuviññāṇādīni cakkhuādināmena vuttāni, evamidhāpi tāni cakkhuādināmena vuttānīti veditabbāni.
Or, just as in the phrases like “having seen a rūpa with the eye,” eye-consciousness and so forth are referred to by names like ‘eye,’ so too here they should be understood as referred to by names like ‘eye.’
Hoặc, như trong các đoạn ‘‘khi thấy sắc bằng mắt’’ (Dhs. 1352, 1354), v.v., nhãn thức, v.v., được gọi bằng tên mắt, v.v., thì ở đây cũng vậy, chúng nên được hiểu là được gọi bằng tên mắt, v.v.
Tasmā ‘evaṃ cakkhu daṭṭhabba’ntiādīsu evaṃ cakkhuviññāṇaṃ daṭṭhabbanti iminā nayena attho veditabbo.
Therefore, in phrases such as ‘thus the eye is to be seen,’ the meaning should be understood in this way: ‘thus eye-consciousness is to be seen.’
Do đó, trong các đoạn Pali như ‘cái thấy phải được thấy như thế này’, ý nghĩa phải được hiểu theo cách này là ‘thức nhãn phải được thấy như thế này’.
Evaṃ sante cittārammaṇasaṅghaṭṭanato imasmimpi sutte kiccaṭṭheneva rasena saṅghaṭṭanarasoti siddho hoti.
This being the case, due to the impingement of mind and object, in this Sutta too, the 'rasa' of impingement is established as having a functional meaning.
Nếu vậy, vì sự va chạm của tâm và đối tượng, trong kinh này cũng vậy, ý nghĩa là ‘saṅghaṭṭanarasa’ được thành lập với chức năng là ‘kiccaṭṭha’.
Evaṃ paveditattā pana tenevākārena paccupaṭṭhātīti sannipātapaccupaṭṭhānoti vutto.
Since it is thus declared, it manifests in that very manner; therefore, it is called the manifestation of convergence.
Tuy nhiên, vì nó được thuyết giảng như vậy, nên nó được gọi là sự hiện khởi của sự hội tụ (sannipātapaccupaṭṭhāna) vì nó hiện khởi theo cách đó.
Phalaṭṭhena pana paccupaṭṭhānenesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti.
As a manifestation of its result, it is called the manifestation of feeling (vedanāpaccupaṭṭhāna).
Tuy nhiên, với sự hiện khởi theo nghĩa là quả, nó được gọi là sự hiện khởi của thọ (vedanāpaccupaṭṭhāna).
Vedanañhesa paccupaṭṭhāpeti uppādetīti attho.
For it causes feeling to manifest, meaning it produces it.
Ý nghĩa là nó làm cho thọ hiện khởi, tức là tạo ra thọ.
Uppādayamāno ca yathā bahiddhā uṇhapaccayāpi lākhāsaṅkhātadhātunissitā usmā attano nissaye mudubhāvakārī hoti, na attano paccayabhūtepi bahiddhā vītaccitaṅgārasaṅkhāte uṇhabhāve, evaṃ vatthārammaṇasaṅkhātaaññapaccayopi samāno, cittanissitattā attano nissayabhūte citte eva esa vedanuppādako hoti, na attano paccayabhūtepi vatthumhi ārammaṇe vāti veditabbo.
And in producing it, just as heat, which is dependent on a substance called lac due to an external cause of warmth, makes its own base soft, but not the external warmth, such as glowing embers, which are its cause; so too, this contact, even though it has other causes like the physical base and the object, is to be understood as producing feeling only in the mind, which is its own base, because it is dependent on the mind, and not in the physical base or the object, which are its causes.
Khi tạo ra, cũng như hơi nóng phụ thuộc vào chất liệu được gọi là sơn mài, do nhân nhiệt bên ngoài, làm cho nơi nương tựa của nó trở nên mềm mại, chứ không phải là hơi nóng bên ngoài được gọi là than đã tắt lửa, vốn là nhân của nó; cũng vậy, mặc dù là một nhân khác được gọi là cảnh và đối tượng, nhưng vì nó nương tựa vào tâm, nên nó là kẻ tạo ra thọ trong chính tâm là nơi nương tựa của nó, chứ không phải trong vật hay cảnh là nhân của nó.
Tajjāsamannāhārena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato esa āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.
However, because it arises without obstruction in a sphere delimited by appropriate advertence and the faculty, it is called the proximate cause of the object that has come into range.
Tuy nhiên, vì nó phát sinh không có chướng ngại trong đối tượng được giới hạn bởi căn và sự chú ý liên quan, nên nó được gọi là āpāthagatavisayapadaṭṭhāna.
‘Catubhūmikavedanā hi novedayitalakkhaṇā nāma natthi.
Indeed, there is no feeling of the four planes that does not have the characteristic of feeling.
Không có thọ nào trong bốn cõi không có đặc tính là cảm nhận.
Anubhavanarasatā pana sukhavedanāyameva labbhatī’ti vatvā puna taṃ vādaṃ paṭikkhipitvā ‘sukhavedanā vā hotu, dukkhavedanā vā, adukkhamasukhavedanā vā, sabbā anubhavanarasā’ti vatvā ayamattho dīpito – ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavanti.
But the state of experiencing is found only in pleasant feeling,' having said this, and then refuting that view, 'whether it be pleasant feeling, painful feeling, or neither-painful-nor-pleasant feeling, all have the function of experiencing,' this meaning is expounded: having reached the stage of experiencing the object's flavour, the other associated phenomena experience only a part.
Sau khi nói rằng ‘chức năng trải nghiệm chỉ có trong lạc thọ’, rồi bác bỏ luận điểm đó và nói rằng ‘dù là lạc thọ, khổ thọ, hay bất khổ bất lạc thọ, tất cả đều có chức năng trải nghiệm’, ý nghĩa này đã được giải thích – khi đạt đến trạng thái trải nghiệm vị của đối tượng, các pháp đồng hành còn lại chỉ trải nghiệm một phần nhỏ.
Phassassa hi phusanamattakameva hoti, saññāya sañjānanamattakameva, cetanāya cetanāmattakameva, viññāṇassa vijānanamattakameva.
For contact is merely touching, perception is merely cognizing, volition is merely willing, and consciousness is merely discerning.
Đối với xúc, chỉ có sự tiếp xúc; đối với tưởng, chỉ có sự nhận biết; đối với tư, chỉ có sự tác ý; đối với thức, chỉ có sự nhận thức.
Ekaṃsato pana issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena vedanāva ārammaṇarasaṃ anubhavati.
But feeling alone experiences the object's flavour decisively, as a master, with full authority and power.
Tuy nhiên, thọ là pháp duy nhất trải nghiệm vị của đối tượng một cách tuyệt đối, với quyền lực, với sự tự do, và với tư cách là chủ nhân.
Rājā viya hi vedanā, sūdo viya sesadhammā.
For feeling is like a king, and the other phenomena are like cooks.
Thọ giống như một vị vua, các pháp còn lại giống như một người đầu bếp.
Yathā sūdo nānārasabhojanaṃ sampādetvā peḷāya pakkhipitvā lañchanaṃ datvā rañño santike otāretvā lañchanaṃ bhinditvā peḷaṃ vivaritvā sabbasūpabyañjanehi aggaggaṃ ādāya bhājane pakkhipitvā sadosaniddosabhāvavīmaṃsanatthaṃ ajjhoharati, tato rañño nānaggarasabhojanaṃ upanāmeti.
Just as a cook prepares food of various flavours, places it in a container, seals it, presents it before the king, breaks the seal, opens the container, takes the choicest parts from all the soups and dishes, places them in a bowl, and tastes them to check for impurities, and then presents the food of various excellent flavours to the king.
Cũng như người đầu bếp chuẩn bị nhiều món ăn ngon, cho vào hộp, niêm phong, dâng lên vua, phá niêm phong, mở hộp, lấy những món ngon nhất từ tất cả các món súp và món ăn, cho vào đĩa, rồi nếm thử để kiểm tra xem có lỗi hay không, sau đó dâng lên vua những món ăn ngon với nhiều hương vị.
Rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā icchiticchitaṃ bhuñjati.
The king, being master with authority and power, eats whatever he desires.
Vua, với quyền lực, sự tự do và tư cách chủ nhân, ăn bất cứ thứ gì mình muốn.
Tattha hi sūdassa bhattavīmaṃsanamattamiva avasesadhammānaṃ ārammaṇarasassa ekadesānubhavanaṃ.
In this analogy, the partial experience of the object's flavour by the remaining phenomena is like the cook's mere tasting of the food.
Ở đó, sự trải nghiệm một phần nhỏ vị của đối tượng của các pháp còn lại giống như việc người đầu bếp chỉ nếm thử món ăn.
Yathā hi sūdo bhattekadesamattameva vīmaṃsati evaṃ sesadhammāpi ārammaṇarasekadesameva anubhavanti.
For just as the cook tastes only a part of the food, so too the other phenomena experience only a part of the object's flavour.
Cũng như người đầu bếp chỉ nếm thử một phần nhỏ của món ăn, các pháp còn lại cũng chỉ trải nghiệm một phần nhỏ vị của đối tượng.
Yathā pana rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā yadicchakaṃ bhuñjati, evaṃ vedanāpi issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ anubhavati.
But just as the king, being master with authority and power, eats whatever he desires, so too feeling experiences the object's flavour as a master, with full authority and power.
Tuy nhiên, cũng như vị vua, với quyền lực, sự tự do và tư cách chủ nhân, ăn bất cứ thứ gì mình muốn, thọ cũng trải nghiệm vị của đối tượng với quyền lực, sự tự do và tư cách chủ nhân.
Tasmā anubhavanarasāti vuccati.
Therefore, it is called having the function of experiencing.
Do đó, nó được gọi là chức năng trải nghiệm.
Dutiye atthavikappe ayaṃ idha adhippetā vedanā yathā vā tathā vā ārammaṇassa iṭṭhākārameva sambhuñjatīti iṭṭhākārasambhogarasāti vuttā.
In the second interpretation of meaning, the feeling intended here is said to have the function of enjoying the desirable aspect (iṭṭhākārasambhogarasa) of the object, however it may be.
Trong cách giải thích thứ hai, thọ được đề cập ở đây được gọi là iṭṭhākārasambhogarasa (chức năng hưởng thụ đối tượng dễ chịu) vì nó hưởng thụ đối tượng theo cách dễ chịu, dù bằng cách nào đi chăng nữa.
Cetasikaassādato panesā attano sabhāveneva upaṭṭhānaṃ sandhāya cetasikaassādapaccupaṭṭhānāti vuttā.
And this feeling is called the manifestation of mental pleasure (cetasikaassādapaccupaṭṭhāna) because it presents itself as its inherent nature of pleasure in the mind.
Tuy nhiên, vì sự thích thú của tâm, nó được gọi là cetasikaassādapaccupaṭṭhāna (sự hiện khởi là sự thích thú của tâm) để ám chỉ sự hiện khởi của chính nó theo bản chất của nó.
Yasmā pana ‘‘passaddhikāyo sukhaṃ vedeti’’ tasmā passaddhipadaṭṭhānāti veditabbā.
However, since it is said that "one whose body is tranquil experiences pleasure," it should be understood as having tranquility as its proximate cause.
Tuy nhiên, vì ‘‘thân an tịnh cảm nhận lạc’’, nên nó phải được hiểu là passaddhipadaṭṭhāna (nguyên nhân gần là sự an tịnh).
Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānātīti saññā.
That which cognizes objects of various kinds, such as blue, is saññā (perception).
Tưởng (saññā) là pháp nhận biết đối tượng có nhiều loại như xanh lam.
Sā sañjānanalakkhaṇā paccābhiññāṇarasā.
It has the characteristic of cognizing and the function of re-cognition.
Nó có đặc tính là nhận biết và chức năng là nhận ra.
Catubhūmikasaññā hi nosañjānanalakkhaṇā nāma natthi.
Indeed, there is no perception of the four planes that does not have the characteristic of cognizing.
Không có tưởng nào trong bốn cõi không có đặc tính là nhận biết.
Sabbā sañjānanalakkhaṇāva.
All perceptions have the characteristic of cognizing.
Tất cả đều có đặc tính là nhận biết.
Yā panettha abhiññāṇena sañjānāti sā paccābhiññāṇarasā nāma hoti.
Among these, that which cognizes by means of prior recognition is called having the function of re-cognition.
Tưởng nào nhận biết bằng sự nhận ra thì có chức năng là nhận ra.
Aparo nayo – sabbasaṅgāhikavasena hi sañjānanalakkhaṇā saññā.
Another method: Saññā (perception) has the characteristic of cognizing comprehensively.
Một cách giải thích khác – tưởng có đặc tính là nhận biết theo cách bao hàm tất cả.
Punasañjānanapaccayanimittakaraṇarasā, dāruādīsu tacchakādayo viya.
It has the function of making a distinguishing mark which is a condition for re-cognition, like carpenters for wood and so on.
Nó có chức năng là tạo ra dấu hiệu là nhân của sự nhận biết lại, giống như những người thợ mộc trên gỗ, v.v.
Yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā, hatthidassakaandhā viya.
It appears as establishing a mistaken conviction based on the sign that has been grasped, like blind men describing an elephant.
Nó hiện khởi như sự chấp thủ theo dấu hiệu đã được nắm bắt, giống như những người mù chỉ voi.
Ārammaṇe anogāḷhavuttitāya aciraṭṭhānapaccupaṭṭhānā vā, vijju viya.
Or, it appears as not enduring long due to its superficial engagement with the object, like lightning.
Hoặc nó hiện khởi như sự không tồn tại lâu dài do không đi sâu vào đối tượng, giống như tia chớp.
Yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā, tiṇapurisakesu migapotakānaṃ ‘purisā’ti uppannasaññā viya.
It has the proximate cause of the object as it appears, like the perception of deer fawns who mistake straw figures for men.
Nguyên nhân gần của nó là đối tượng hiện khởi như nó vốn có, giống như sự nhận biết ‘đây là người’ của những con nai con đối với những hình nộm bằng cỏ.
Yā panettha ñāṇasampayuttā hoti sā saññā ñāṇameva anuvattati.
Among these, any perception that is associated with knowledge (ñāṇa) follows knowledge itself.
Tưởng nào liên kết với tuệ, tưởng đó chỉ tuân theo tuệ.
Sasambhārapathavīādīsu sesadhammā pathavīādīni viyāti veditabbā.
The other phenomena, such as the elements of water, etc., should be understood as following the elements of earth, etc., when earth is accompanied by its constituents.
Cần hiểu rằng các pháp còn lại trong các yếu tố như đất được cấu thành, v.v., giống như đất, v.v.
Cetayatīti cetanā saddhiṃ attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahatīti attho.
That which volitionally acts is cetanā; the meaning is that it connects the associated phenomena together with itself to the object.
Điều gì tác ý thì là tư (cetanā), nghĩa là nó kết hợp các pháp đồng hành với chính nó vào đối tượng.
Sā cetayitalakkhaṇā, cetanābhāvalakkhaṇāti attho.
It has the characteristic of volitional activity; meaning, it has the characteristic of the nature of volition.
Nó có đặc tính là tác ý, nghĩa là có đặc tính là bản chất của sự tác ý.
Āyūhanarasā.
It has the function of accumulating (or organizing).
Nó có chức năng là nỗ lực.
Catubhūmikacetanā hi nocetayitalakkhaṇā nāma natthi.
Indeed, there is no cetanā of the four planes that does not have the characteristic of volitional activity.
Không có tư nào trong bốn cõi không có đặc tính là tác ý.
Sabbā cetayitalakkhaṇāva.
All cetanā has the characteristic of volitional activity.
Tất cả đều có đặc tính là tác ý.
Āyūhanarasatā pana kusalākusalesu eva hoti.
However, the function of accumulating is found only in wholesome and unwholesome states.
Tuy nhiên, chức năng nỗ lực chỉ có trong các thiện và bất thiện pháp.
Kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānañhi patvā sesasampayuttadhammānaṃ ekadesamattakameva kiccaṃ hoti.
For having reached the stage of accumulating wholesome and unwholesome kamma, the other associated phenomena have only a partial function.
Thật vậy, khi đạt đến trạng thái nỗ lực tạo ra nghiệp thiện và bất thiện, các pháp đồng hành còn lại chỉ có một phần nhỏ chức năng.
Cetanā pana atirekaussāhā atirekavāyāmā, diguṇussāhā diguṇavāyāmā.
But cetanā has excessive effort, excessive exertion; it has double effort, double exertion.
Tuy nhiên, tư có sự nỗ lực và tinh tấn vượt trội, có sự nỗ lực và tinh tấn gấp đôi.
Tenāhu porāṇā – ‘‘thāvariyasabhāvasaṇṭhitā ca panesā cetanā’’ti.
Therefore, the ancients said: "This cetanā is indeed established in the nature of a farmer."
Do đó, các bậc cổ nhân đã nói: ‘‘Tư này có bản chất của một chủ ruộng.’’
Thāvariyoti khettasāmī vuccati.
Thāvariyo is used to refer to the owner of a field.
Thāvariyo được gọi là chủ ruộng.
Yathā khettasāmī puriso pañcapaṇṇāsa balipurise gahetvā ‘lāyissāmī’ti ekato khettaṃ otarati.
Just as a man, the owner of a field, taking fifty-five hired laborers, descends into the field together, saying, 'I will harvest.'
Cũng như một người chủ ruộng dẫn năm mươi lăm người làm công xuống ruộng cùng nhau để ‘gặt’.
Tassa atireko ussāho atireko vāyāmo, diguṇo ussāho diguṇo vāyāmo hoti, ‘nirantaraṃ gaṇhathā’tiādīni vadati, sīmaṃ ācikkhati, tesaṃ surābhattagandhamālādīni jānāti, maggaṃ samakaṃ harati.
His effort is excessive, his exertion is excessive; his effort is doubled, his exertion is doubled, he says things like 'harvest continuously,' he indicates the boundary, he knows about their fermented liquor, food, perfumes, garlands, etc., and he keeps the path even.
Người đó có sự nỗ lực và tinh tấn vượt trội, có sự nỗ lực và tinh tấn gấp đôi, nói những điều như ‘hãy gặt liên tục’, chỉ ra ranh giới, biết về rượu, cơm, hương hoa, v.v., của họ, và làm cho con đường bằng phẳng.
Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
This is to be understood as being perfectly analogous.
Điều này phải được hiểu tương tự.
Khettasāmipuriso viya hi cetanā.
For cetanā is like the field-owning man.
Tư giống như người chủ ruộng.
Pañcapaṇṇāsa balipurisā viya cittaṅgavasena uppannā pañcapaṇṇāsa kusalā dhammā.
The fifty-five wholesome phenomena, such as phassa and vedanā, that arise according to the mental factors, are like the fifty-five hired laborers.
Năm mươi lăm người làm công giống như năm mươi lăm thiện pháp phát sinh theo yếu tố tâm.
Khettasāmipurisassa diguṇussāhadiguṇavāyāmakaraṇakālo viya kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānaṃ patvā cetanāya diguṇussāho diguṇavāyāmo hoti.
Having reached the sphere of exerting wholesome and unwholesome kamma, just as it is the time for a field-owner to make double effort and double exertion, so too there is double effort and double exertion by cetanā.
Giống như thời điểm người chủ ruộng thực hiện nỗ lực và tinh tấn gấp đôi, khi đạt đến trạng thái nỗ lực nghiệp thiện ác, cetanā (ý chí) có nỗ lực và tinh tấn gấp đôi.
Evamassā āyūhanarasatā veditabbā.
Thus, its function of bringing together should be understood.
Do đó, bản chất của sự kết hợp (āyūhana-rasa) của nó nên được hiểu như vậy.
Sā panesā saṃvidahanapaccupaṭṭhānā.
Furthermore, it appears as arranging.
Tuy nhiên, cetanā này có sự biểu hiện là sắp đặt (saṃvidahana-paccupaṭṭhāna).
Saṃvidahamānā hi ayaṃ upaṭṭhāti, sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viya.
Indeed, this*, while arranging, appears, like a head pupil, a master carpenter, and so on, accomplishing its own tasks and the tasks of others.
Quả thật, khi sắp đặt, nó biểu hiện như những người hoàn thành công việc của mình và của người khác, giống như vị đệ tử trưởng và vị thợ cả.
Yathā hi jeṭṭhasisso upajjhāyaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sayaṃ adhīyamāno itarepi dārake attano attano ajjhayanakamme pavattayati, tasmiñhi adhīyituṃ āraddhe tepi adhīyanti, tadanuvattitāya.
For example, just as a head pupil, seeing his preceptor approaching from afar, studies himself and also sets other boys to their respective studies; when he begins to study, they also study, following his lead.
Thật vậy, giống như vị đệ tử trưởng, khi thấy vị thầy của mình từ xa đang đến, tự mình học bài và cũng khiến những đứa trẻ khác thực hiện công việc học của riêng chúng; khi vị ấy bắt đầu học, những đứa trẻ kia cũng học theo sự dẫn dắt của vị ấy.
Yathā ca mahāvaḍḍhakī sayaṃ tacchanto itarepi tacchake attano attano tacchanakamme pavattayati, tasmiñhi tacchituṃ āraddhe tepi tacchanti, tadanuvattitāya.
And just as a master carpenter, while hewing himself, also sets other carpenters to their respective hewing tasks; when he begins to hew, they also hew, following his lead.
Và giống như vị thợ cả, khi tự mình đẽo gọt, cũng khiến những người thợ khác thực hiện công việc đẽo gọt của riêng chúng; khi vị ấy bắt đầu đẽo gọt, những người thợ kia cũng đẽo gọt theo sự dẫn dắt của vị ấy.
Yathā ca yodhanāyako sayaṃ yujjhamāno itarepi yodhe sampahāravuttiyaṃ pavattayati, tasmiñhi yujjhituṃ āraddhe tepi anivattamānā yujjhanti, tadanuvattitāya.
And just as a commander, while fighting himself, also sets other soldiers to the act of battle; when he begins to fight, they also fight without retreating, following his lead.
Và giống như vị tướng quân, khi tự mình chiến đấu, cũng khiến những chiến binh khác tham gia vào cuộc chiến; khi vị ấy bắt đầu chiến đấu, những chiến binh kia cũng không lùi bước mà chiến đấu theo sự dẫn dắt của vị ấy.
Evamesāpi attano kiccena ārammaṇe pavattamānā aññepi sampayuttadhamme attano attano kiriyāya pavatteti.
Even so, this*, while acting on the object with its own function, also sets other conascent dhammas to their respective activities.
Cũng vậy, cetanā này, khi tự mình hoạt động trên đối tượng, cũng khiến các pháp tương ưng khác thực hiện hành động của riêng chúng.
Tassā hi attano kiccaṃ āraddhāya, taṃsampayuttāpi ārabhanti.
For when its own function is initiated, those conascent with it also initiate theirs.
Quả thật, khi cetanā bắt đầu công việc của mình, các pháp tương ưng với nó cũng bắt đầu (công việc của chúng).
Tena vuttaṃ – ‘sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viyā’ti.
Therefore, it is said: ‘like a head pupil, a master carpenter, and so on, accomplishing its own tasks and the tasks of others.’
Vì vậy, đã nói: ‘giống như vị đệ tử trưởng và vị thợ cả, hoàn thành công việc của mình và của người khác’.
Accāyikakammānussaraṇādīsu ca panāyaṃ sampayuttānaṃ ussāhanabhāvena pavattamānā pākaṭā hotīti veditabbā.
And it should be understood that in cases such as recollecting urgent tasks, this* becomes manifest by being an encourager for the conascent*.
Và cetanā này nên được hiểu là trở nên rõ ràng khi hoạt động như một sự khuyến khích đối với các pháp tương ưng trong việc ghi nhớ các hành động khẩn cấp, v.v.
‘Ārammaṇaṃ cintetī’ti cittanti nayena cittassa vacanattho vutto eva.
The etymological meaning of citta, as in ‘it thinks the object, therefore it is citta,’ has already been stated.
Ý nghĩa từ ngữ của citta (tâm) đã được giải thích theo cách nói ‘ārammaṇaṃ cinteti’ (nó suy nghĩ về đối tượng), do đó nó là citta.
Lakkhaṇādito pana vijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, sandahanapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ.
From the perspective of characteristic and so on, citta has the characteristic of knowing, the function of being a forerunner, it appears as continuously binding, and has nāmarūpa as its proximate cause.
Tuy nhiên, xét về đặc tính, v.v., citta có đặc tính nhận biết (vijānana-lakkhaṇa), có chức năng làm tiên phong (pubbaṅgama-rasa), có sự biểu hiện là kết nối (sandahana-paccupaṭṭhāna), và có nāmarūpa (danh sắc) làm nhân gần (padaṭṭhāna).
Catubhūmakacittañhi novijānanalakkhaṇaṃ nāma natthi.
Indeed, there is no four-plane citta that does not have the characteristic of knowing.
Thật vậy, không có citta nào trong bốn cõi (catubhūmika-citta) mà không có đặc tính nhận biết.
Sabbaṃ vijānanalakkhaṇameva.
All* has the characteristic of knowing.
Tất cả đều có đặc tính nhận biết.
Dvāraṃ pana patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittaṃ pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ hoti.
However, when it reaches a door, in the function of perceiving the object, citta is a forerunner, a leader.
Tuy nhiên, khi đạt đến cửa giác quan, citta trở thành tiên phong, đi trước trong việc làm rõ đối tượng.
Cakkhunā hi diṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ citteneva vijānāti…pe… manena viññātaṃ dhammārammaṇaṃ citteneva vijānāti.
Indeed, one knows a visible object seen by the eye only by citta... and so on... one knows a mind-object cognized by the mind only by citta.
Thật vậy, nó nhận biết đối tượng sắc (rūpārammaṇa) được thấy bằng mắt chỉ bằng citta… (v.v.)… nó nhận biết đối tượng pháp (dhammārammaṇa) được biết bằng ý chỉ bằng citta.
Yathā hi nagaraguttiko nāma nagaramajjhe siṅghāṭake nisīditvā ‘ayaṃ nevāsiko ayaṃ āgantuko’ti āgatāgataṃ janaṃ upadhāreti vavatthapeti – evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
This should be seen as similar to how a city guard, sitting at a crossroads in the middle of the city, identifies and distinguishes every person who comes, saying, 'This one is a resident, this one is a stranger.'
Giống như một người canh gác thành phố ngồi ở ngã tư giữa thành phố và ghi nhận, phân loại những người ra vào, ‘người này là cư dân, người này là khách’, thì điều này cũng nên được hiểu tương tự.
Vuttampi cetaṃ mahātherena – ‘‘yathā, mahārāja, nagaraguttiko nāma majjhe nagarassa siṅghāṭake nisinno puratthimato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya… pacchimato… dakkhiṇato… uttarato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya, evameva kho, mahārāja, yaṃ cakkhunā rūpaṃ passati taṃ viññāṇena vijānāti, yaṃ sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, taṃ viññāṇena vijānātī’’ti (mi. pa. 2.3.12).
And this was also stated by the Great Elder: ‘‘Just as, O great king, a city guard, sitting at a crossroads in the middle of the city, might see a man coming from the eastern direction… from the western… southern… northern direction, even so, O great king, whatever visible form one sees with the eye, one knows it with viññāṇa; whatever sound one hears with the ear, whatever smell one smells with the nose, whatever taste one savors with the tongue, whatever tangible object one touches with the body, whatever mind-object one knows with the mind, one knows it with viññāṇa.’’
Đại Trưởng Lão cũng đã nói điều này: “Thưa Đại vương, giống như một người canh gác thành phố ngồi ở ngã tư giữa thành phố và thấy một người đến từ phương đông… từ phương tây… từ phương nam… từ phương bắc, cũng vậy, thưa Đại vương, sắc được thấy bằng mắt thì được nhận biết bằng viññāṇa (thức), âm thanh được nghe bằng tai, mùi hương được ngửi bằng mũi, vị được nếm bằng lưỡi, xúc chạm được cảm nhận bằng thân, pháp được biết bằng ý, thì được nhận biết bằng viññāṇa” (Mil. 2.3.12).
Evaṃ dvāraṃ patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittameva pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ.
Thus, having reached the door, citta itself is the forerunner, the leader, in the function of perceiving the object.
Như vậy, khi đạt đến cửa giác quan, chính citta là tiên phong, đi trước trong việc làm rõ đối tượng.
Tasmā pubbaṅgamarasanti vuccati.
Therefore, it is called 'having the function of being a forerunner'.
Vì vậy, nó được gọi là có chức năng làm tiên phong (pubbaṅgama-rasa).
Tadetaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ uppajjamānaṃ purimaṃ purimaṃ nirantaraṃ katvā sandahanameva upaṭṭhātīti sandahanapaccupaṭṭhānaṃ.
This*, arising successively, appears as merely binding the preceding* without interruption, therefore it is 'appearance as continuously binding'.
Citta này, khi sinh khởi liên tục cái sau tiếp nối cái trước, nó biểu hiện là sự kết nối không ngừng nghỉ, do đó nó là sandahana-paccupaṭṭhāna.
Pañcavokārabhave panassa niyamato nāmarūpaṃ, catuvokārabhave nāmameva padaṭṭhānaṃ.
In the five-constituent existence, nāmarūpa is its invariable proximate cause; in the four-constituent existence, nāma alone is the proximate cause.
Tuy nhiên, trong cõi ngũ uẩn (pañcavokāra-bhava), nāmarūpa (danh sắc) nhất định là nhân gần của nó; trong cõi tứ uẩn (catuvokāra-bhava), chỉ có nāma (danh) là nhân gần.
Tasmā nāmarūpapadaṭṭhānanti vuttaṃ.
Therefore, it is stated as 'having nāmarūpa as its proximate cause'.
Vì vậy, đã nói nó là nāmarūpa-padaṭṭhāna.
Kiṃ panetaṃ cittaṃ purimaniddiṭṭhacittena saddhiṃ ekameva udāhu aññanti?
Is this citta the same as the previously indicated citta, or is it different?
Vậy citta này có phải là một với citta đã được chỉ ra trước đó, hay là khác?
Ekameva.
It is the same.
Chỉ là một.
Atha kasmā purimaniddiṭṭhaṃ puna vuttanti?
Then why is the previously indicated* mentioned again?
Vậy tại sao cái đã được chỉ ra trước đó lại được nói lại?
Avicāritaṃ etaṃ aṭṭhakathāyaṃ.
This has not been analyzed in the commentaries.
Điều này không được xem xét trong các bản Chú giải.
Ayaṃ panettha yutti – yathā hi rūpādīni upādāya paññattā sūriyādayo na atthato rūpādīhi aññe honti, teneva yasmiṃ samaye sūriyo udeti tasmiṃ samaye tassa tejasaṅkhātaṃ rūpampīti.
This is the rationale here: just as the sun and so on, which are designated based on material forms (rūpa) and so on, are not essentially different from material forms and so on; for that very reason, at the time the sun rises, its material form, called "radiance," also rises.
Đây là lý lẽ trong trường hợp này: Thật vậy, giống như mặt trời, v.v., được thiết định dựa trên sắc, v.v., không khác biệt về bản chất so với sắc, v.v., và chính vì thế, khi mặt trời mọc, sắc tướng của nó, tức là ánh sáng, cũng mọc.
Evaṃ vuccamānepi na rūpādīhi añño sūriyo nāma atthi.
Even when stated in this way, there is no such thing as a sun that is different from material forms and so on.
Ngay cả khi nói như vậy, không có cái gọi là mặt trời khác biệt với sắc, v.v.
Na tathā cittaṃ; phassādayo dhamme upādāya paññāpiyati; atthato panetaṃ tehi aññameva.
Citta is not like that; it is designated by depending on dhammas such as contact (phassa) and so on, but essentially it is different from them.
Citta thì không như vậy; nó được thiết định dựa trên các pháp như xúc (phassa), v.v.; nhưng về bản chất, nó khác biệt với chúng.
Tena ‘yasmiṃ samaye cittaṃ uppannaṃ hoti ekaṃseneva tasmiṃ samaye phassādīhi atthato aññameva taṃ hotī’ti imassatthassa dīpanatthāya etaṃ puna vuttanti veditabbaṃ.
Therefore, it should be understood that this* is mentioned again to illustrate the meaning that 'at the time citta arises, it is certainly essentially different from contact and so on at that time'.
Vì vậy, nên hiểu rằng điều này được nói lại để làm rõ ý nghĩa rằng ‘khi citta sinh khởi, chắc chắn vào thời điểm đó, nó khác biệt về bản chất so với xúc, v.v.’.
Yathā ca ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti…pe… pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti vedanā hotī’’tiādīsu (dha. sa. 160) pana bhāventena vavatthāpite samaye yo bhāveti na so atthato uppajjati nāma, teneva tattha yathā ‘‘phasso hoti vedanā hotī’’ti vuttaṃ, na evaṃ ‘‘yo bhāveti so hotī’’ti vuttaṃ.
And just as in statements like ‘‘at the time one develops the path to material existence... and so on... the earth kasina, at that time there is contact, there is feeling,’’ the one who develops, in the time determined by the developer, does not truly arise; therefore, just as it is said there ‘‘there is contact, there is feeling,’’ it is not said ‘‘the one who develops, there is that one.’’
Và giống như trong các trường hợp như “vào thời điểm hành giả tu tập con đường dẫn đến sự tái sinh trong cõi sắc… (v.v.)… địa biến xứ (pathavīkasiṇa), vào thời điểm đó có xúc, có thọ”, thì vào thời điểm được xác định bởi hành giả tu tập, người tu tập không thực sự sinh khởi; chính vì thế, ở đó đã nói “có xúc, có thọ”, chứ không nói “người tu tập thì có”.
‘‘Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu pana cittena vavatthāpite samaye samayavavatthāpitaṃ cittaṃ na tathā atthato nuppajjati.
However, in statements like ‘‘at the time a wholesome kāma-plane citta has arisen,’’ in the time determined by citta, the citta that determines the time does not truly not arise in that way.
Tuy nhiên, trong các trường hợp như “vào thời điểm citta thiện dục giới sinh khởi”, vào thời điểm được xác định bởi citta, citta được xác định bởi thời điểm đó không phải là không sinh khởi về bản chất như vậy.
Yatheva pana tadā ‘phasso hoti vedanā hoti’, tathā ‘cittampi hotī’ti imassapi atthassa dīpanatthamidaṃ puna vuttanti veditabbaṃ.
But it should be understood that this is mentioned again to illustrate the meaning that just as at that time 'there is contact, there is feeling,' so too 'there is citta'.
Tuy nhiên, nên hiểu rằng điều này được nói lại để làm rõ ý nghĩa rằng, giống như lúc đó ‘có xúc, có thọ’, thì ‘citta cũng có’.
Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre ca vibhajanatthaṃ purimena hi ‘citta’-saddena kevalaṃ samayo vavatthāpito.
This is the conclusion here: for the purpose of comprehending it in the summary section and for analyzing it in the exposition section, by the earlier word 'citta', only the time was determined.
Đây là kết luận ở đây: (điều này được nói lại) để tập hợp trong phần tóm tắt (uddesa-vāra) và để phân tích trong phần diễn giải (niddesa-vāra).
Tasmiṃ pana cittena vavatthāpitasamaye ye dhammā honti tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ.
However, to show the dhammas that exist at that time determined by citta, the phrase ‘‘there is contact’’ and so on was begun.
Thật vậy, với từ ‘citta’ trước đó, chỉ có thời điểm (samaya) được xác định.
Cittañcāpi tasmiṃ samaye hotiyeva.
And citta also exists at that time.
Tuy nhiên, để chỉ ra các pháp hiện hữu vào thời điểm được xác định bởi citta đó, phần “phassaṃ hoti” v.v. đã được bắt đầu.
Tasmā tassāpi saṅgaṇhanatthametaṃ puna vuttaṃ.
Therefore, this is mentioned again for the purpose of comprehending it too.
Và citta cũng hiện hữu vào thời điểm đó.
Imasmiñca ṭhāne etasmiṃ avuccamāne ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye citta’’nti na sakkā bhaveyya niddesavāre vibhajituṃ.
And if this* were not mentioned in this section, it would not be possible to analyze ‘which citta is there at that time’ in the exposition section.
Vì vậy, điều này được nói lại để tập hợp cả citta đó.
Evamassa vibhajanaṃyeva parihāyetha.
Thus, its analysis would simply be lost.
Và nếu citta này không được nói đến ở vị trí này, thì sẽ không thể phân tích trong phần diễn giải bằng câu hỏi “citta nào hiện hữu vào thời điểm đó?”.
Tasmā tassa niddesavāre vibhajanatthampi etañca vuttanti veditabbaṃ.
Therefore, it should be understood that this is also mentioned for the purpose of analyzing it in the exposition section.
Như vậy, sự phân tích của nó sẽ bị thiếu sót.
Yasmā vā ‘‘uppannaṃ hotī’’ti ettha cittaṃ uppannanti etaṃ desanāsīsameva, ‘na pana cittaṃ ekameva uppajjatī’ti aṭṭhakathāyaṃ vicāritaṃ, tasmā cittaṃ ‘‘uppanna’’nti etthāpi cittamattameva aggahetvā paropaṇṇāsakusaladhammehi saddhiṃyeva cittaṃ gahitaṃ.
Or, because the statement ‘citta has arisen’ in ‘‘has arisen’’ is merely a figure of speech in the teaching, and it is analyzed in the commentary that ‘citta does not arise alone,’ therefore, even in ‘‘citta has arisen,’’ citta itself is not taken alone, but citta is taken together with the fifty-odd wholesome dhammas.
Hoặc vì ở đây, trong câu “uppannaṃ hoti” (sinh khởi), việc nói “citta sinh khởi” chỉ là một cách nói mang tính tiêu đề của giáo pháp, và không phải là citta sinh khởi một mình – điều này đã được xem xét trong các bản Chú giải – do đó, ngay cả trong câu “citta uppannaṃ”, không chỉ riêng citta được hiểu, mà citta được hiểu cùng với hơn năm mươi pháp thiện khác.
Evaṃ tattha saṅkhepato sabbepi cittacetasikadhamme gahetvā idha sarūpena pabhedato dassetuṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ.
Thus, having concisely taken all citta and cetasika dhammas there, the phrase ‘‘there is contact’’ and so on was begun here to show them in detail by their intrinsic nature.
Như vậy, sau khi đã tập hợp tất cả các pháp tâm và tâm sở một cách tóm tắt ở đó, phần “phassaṃ hoti” v.v. đã được bắt đầu ở đây để trình bày chúng một cách chi tiết về bản chất và sự phân loại.
Iti phassādayo viya cittampi vuttamevāti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that citta is also mentioned, just like contact and so on.
Do đó, nên hiểu rằng citta cũng đã được nói đến giống như xúc (phassa), v.v.
Vitakketīti vitakko; vitakkanaṃ vā vitakko; ūhananti vuttaṃ hoti.
It thinks (vitakketi), therefore it is vitakka; or thinking (vitakkanaṃ) is vitakka; it is said to be contemplating.
Nó tư duy (vitakketi) nên là vitakka; hoặc sự tư duy là vitakka; có nghĩa là sự suy xét.
Svāyaṃ ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo.
This* has the characteristic of applying the mind to the object.
Cái này có đặc tính là đặt tâm lên đối tượng (ārammaṇe cittassa abhiniropana-lakkhaṇo).
So hi ārammaṇe cittaṃ āropeti.
Indeed, it applies the mind to the object.
Thật vậy, nó đặt tâm lên đối tượng.
Yathā hi koci rājavallabhaṃ ñātiṃ vā mittaṃ vā nissāya rājagehaṃ ārohati, evaṃ vitakkaṃ nissāya cittaṃ ārammaṇaṃ ārohati.
Just as someone, relying on a royal favorite, relative, or friend, ascends to the royal palace, so too does the mind, relying on vitakka, ascend to the object.
Ví như một người nào đó, nhờ vào người thân hoặc bạn bè được nhà vua sủng ái mà được vào cung điện, cũng vậy, nhờ vào vitakka (tầm) mà tâm hướng đến đối tượng.
Tasmā so ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇoti vutto.
Therefore, it is said that it has the characteristic of directing the mind onto the object.
Do đó, nó được gọi là có đặc tướng hướng tâm đến đối tượng.
Nāgasenatthero panāha – ākoṭanalakkhaṇo vitakko.
However, Venerable Nāgasena said, "Vitakka has the characteristic of striking the object."
Tuy nhiên, Trưởng lão Nāgasena nói rằng: Vitakka có đặc tướng là sự gõ vào.
‘‘Yathā, mahārāja, bherī ākoṭitā atha pacchā anuravati anusaddāyati, evameva kho, mahārāja, yathā ākoṭanā evaṃ vitakko daṭṭhabbo.
“Just as, great king, a drum, when struck, afterwards resounds and makes an echoing sound, so too, great king, vitakka should be seen like the striking.
“Tâu Đại vương, ví như khi trống được gõ vào, sau đó âm thanh mới vang vọng và dội lại, cũng vậy, tâu Đại vương, vitakka nên được thấy như là sự gõ vào.
Yathā pacchā anuravanā anusaddāyanā evaṃ vicāro daṭṭhabbo’’ti (mi. pa. 2.3.14 thokaṃ visadisaṃ).
Just as the subsequent resounding and echoing is seen as vicāra.”
Vicāra nên được thấy như là sự vang vọng và dội lại sau đó.”
Svāyaṃ āhananapariyāhananaraso.
This vitakka has the function of striking and repeated striking.
Nó có phận sự là đánh vào và chạm vào khắp nơi.
Tathā hi tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotīti vuccati.
Thus, it is said that through it, the meditator makes the object struck by vitakka, repeatedly struck by vitakka.
Thật vậy, người ta nói rằng nhờ nó mà vị hành giả làm cho đối tượng bị vitakka đánh vào, bị vitakka chạm vào khắp nơi.
Ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno.
Its manifestation is the leading of the mind to the object.
Nó có sự biểu hiện là sự dẫn dắt tâm đến đối tượng.
Ārammaṇe tena cittaṃ vicaratīti vicāro; vicaraṇaṃ vā vicāro.
That by which the mind wanders on the object is vicāra; or, wandering is vicāra.
Tâm di hành trên đối tượng nhờ nó nên gọi là vicāra (tứ); hoặc sự di hành chính là vicāra.
Anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti.
It is said to be continuous roaming.
Nghĩa là sự đi theo.
Svāyaṃ ārammaṇānumajjanalakkhaṇo.
This vicāra has the characteristic of repeatedly rubbing the object.
Nó có đặc tướng là sự chà xát lên đối tượng.
Tattha sahajātānuyojanaraso.
Its function is to continuously connect with co-arisen states.
Nó có phận sự là gắn kết các pháp đồng sanh vào đó (đối tượng).
Cittassa anuppabandhapaccupaṭṭhāno.
Its manifestation is the sustained engagement of the mind with the object.
Nó có sự biểu hiện là sự liên kết tâm không gián đoạn.
Santepi ca nesaṃ katthaci aviyoge oḷārikaṭṭhena pubbaṅgamaṭṭhena ca ghaṇṭābhighāto viya abhiniropanaṭṭhena ca cetaso paṭhamābhinipāto vitakko.
Even though they are inseparably conjoined in some minds, vitakka is the initial application of thought to the object, characterized by its grossness, its role as a forerunner, and its directing aspect, like the striking of a bell.
Và mặc dù ở một số nơi chúng không tách rời, nhưng vitakka là sự hướng đến đầu tiên của tâm trên đối tượng, do tính chất thô thiển, do đi trước, và do bản chất hướng đến, giống như tiếng chuông khi được đánh.
Sukhumaṭṭhena anumajjanasabhāvaṭṭhena ca ghaṇṭānuravo viya anuppabandho vicāro.
Vicāra is the sustained engagement of the mind, characterized by its subtlety and its nature of repeated rubbing, like the resonating sound of a bell.
Vicāra là sự liên kết không gián đoạn, do tính chất vi tế và bản chất chà xát, giống như tiếng vang của chuông.
Vipphāravā cettha vitakko, paṭhamuppattikāle paripphandabhūto cittassa.
Here, vitakka is an expansive movement, becoming a trembling of the mind at the time of its first arising.
Trong đó, vitakka có sự dao động, là sự rung động của tâm vào lúc khởi sanh đầu tiên.
Ākāse uppatitukāmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya.
It is like the flapping of the wings of a bird desirous of flying up into the sky.
Giống như sự đập cánh của con chim muốn bay lên không trung.
Padumābhimukhapāto viya ca gandhānubaddhacetaso bhamarassa.
And it is like the bee whose mind is drawn by scent, flying towards a lotus.
Và giống như sự lao đến hoa sen của con ong có tâm theo đuổi mùi hương.
Santavutti vicāro nātiparipphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya, paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge.
Vicāra has a calm activity, a state of the mind not excessively trembling, like the spreading of wings of a bird that has flown up into the sky, and like a bee that has settled facing a lotus, circling above the lotus.
Vicāra có diễn biến tĩnh lặng, là trạng thái không dao động nhiều của tâm, giống như sự dang cánh của con chim đã bay lên không trung, và giống như sự bay lượn vòng quanh phía trên hoa sen của con ong đã lao đến hoa sen.
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ākāse gacchato mahāsakuṇassa ubhohi pakkhehi vātaṃ gahetvā pakkhe sannisīdāpetvā gamanaṃ viya ārammaṇe cetaso abhiniropanabhāvena pavatto vitakko.
In the Aṭṭhakathā, however, vitakka is said to be the mind's directing onto the object, like a great bird flying through the sky by taking wind with both wings, settling them, and then proceeding.
Tuy nhiên, trong Aṭṭhakathā (Chú giải) có nói: “Vitakka diễn tiến với bản chất hướng tâm đến đối tượng, giống như sự bay đi của một con chim lớn trên không trung, sau khi dùng cả hai cánh để đón gió rồi giữ yên đôi cánh.
So hi ekaggo hutvā appeti vātaggahaṇatthaṃ pakkhe phandāpayamānassa gamanaṃ viya.
Indeed, when it becomes one-pointed, it attains absorption, or it is like the bird flapping its wings to gain momentum for flying.
Vì rằng nó, khi trở nên nhất tâm, sẽ đạt đến appanā (an chỉ). Giống như sự bay đi của con chim đang đập cánh để đón gió.
Anumajjabhāvena pavatto vicāro.
Vicāra occurs as a continuous rubbing.
Vicāra diễn tiến với bản chất chà xát.
So hi ārammaṇaṃ anumajjatīti vuttaṃ, taṃ anuppabandhanena pavattiyaṃ ativiya yujjati.
It is said to repeatedly rub the object, which fits perfectly with its continuous engagement.
Vì rằng nó được nói là chà xát đối tượng, điều này rất phù hợp với sự diễn tiến bằng cách liên kết không gián đoạn.
So pana nesaṃ viseso paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti.
This distinction between them becomes evident in the first and second jhāna.
Tuy nhiên, sự khác biệt này của chúng trở nên rõ ràng trong thiền thứ nhất và thiền thứ hai.
Apica malaggahitaṃ kaṃsabhājanaṃ ekena hatthena daḷhaṃ gahetvā itarena hatthena cuṇṇatelavālaṇḍupakena parimajjantassa daḷhaggahaṇahattho viya vitakko, parimajjanahattho viya vicāro.
Furthermore, vitakka is like the hand firmly gripping a bronze vessel covered with grime, while vicāra is like the other hand rubbing it with a mixture of powder and oil or a suitable rubbing implement.
Hơn nữa, đối với người đang chùi một cái bát đồng bị bám bẩn, một tay giữ chặt, tay kia dùng bột, dầu và giẻ để chùi, thì vitakka giống như bàn tay giữ chặt, vicāra giống như bàn tay chùi.
Tathā kumbhakārassa daṇḍappahārena cakkaṃ bhamayitvā bhājanaṃ karontassa uppīḷanahattho viya vitakko, ito cito ca sañcaraṇahattho viya vicāro.
Similarly, vitakka is like the potter's hand pressing down when making a pot by spinning the wheel with a stick, and vicāra is like his hand moving back and forth.
Tương tự, đối với người thợ gốm đang làm một cái bình sau khi dùng gậy đánh cho bàn xoay quay, thì vitakka giống như bàn tay ấn xuống, vicāra giống như bàn tay di chuyển qua lại.
Tathā maṇḍalaṃ karontassa majjhe sannirumbhitvā ṭhitakaṇṭako viya abhiniropano vitakko, bahiparibbhamanakaṇṭako viya anumajjamāno vicāro.
Furthermore, vitakka is like the fixed stake in the center when making a threshing floor (maṇḍala), acting as the directing agent; while vicāra is like the stake revolving around the periphery, acting as the repeatedly rubbing agent.
Tương tự, đối với người đang vẽ một vòng tròn, vitakka có tính hướng đến, giống như cái compa được giữ cố định ở trung tâm, vicāra có tính chà xát, giống như cái compa quay xung quanh bên ngoài.
Piṇayatīti pīti.
That which gladdens is pīti.
Làm cho vui thích nên gọi là pīti (hỷ).
Sā sampiyāyanalakkhaṇā.
It has the characteristic of delight.
Nó có đặc tướng là làm cho hài lòng.
Kāyacittapīṇanarasā, pharaṇarasā vā.
Its function is to invigorate the body and mind, or to pervade.
Nó có phận sự là làm cho thân và tâm được nuôi dưỡng, hoặc có phận sự là làm cho thấm nhuần.
Odagyapaccupaṭṭhānā.
Its manifestation is exhilaration.
Nó có sự biểu hiện là sự hân hoan.
Sā panesā khuddikāpīti, khaṇikāpīti, okkantikāpīti, ubbegāpīti, pharaṇāpītīti pañcavidhā hoti.
This pīti is of five kinds: minor rapture (khuddikāpīti), momentary rapture (khaṇikāpīti), showering rapture (okkantikāpīti), uplifting rapture (ubbegāpīti), and pervading rapture (pharaṇāpīti).
Và nó có năm loại: khuddikāpīti (hỷ nhỏ), khaṇikāpīti (hỷ chốc lát), okkantikāpīti (hỷ trào dâng), ubbegāpīti (hỷ bay bổng), và pharaṇāpīti (hỷ lan tràn).
Tattha khuddikāpīti sarīre lomahaṃsamattameva kātuṃ sakkoti.
Among these, minor rapture is only able to cause goosebumps on the body.
Trong đó, khuddikāpīti chỉ có thể làm cho lông trên cơ thể dựng đứng.
Khaṇikāpīti khaṇe khaṇe vijjuppādasadisā hoti.
Momentary rapture is like flashes of lightning, appearing moment by moment.
Khaṇikāpīti giống như tia chớp xuất hiện trong từng khoảnh khắc.
Okkantikāpīti, samuddatīraṃ vīci viya, kāyaṃ okkamitvā okkamitvā bhijjati.
Showering rapture, like waves breaking upon a seashore, repeatedly surges over the body and then subsides.
Okkantikāpīti, giống như sóng biển vỗ vào bờ, trào dâng lên thân rồi tan biến.
Ubbegāpīti balavatī hoti, kāyaṃ uddhaggaṃ katvā ākāse laṅghāpanappamāṇappattā.
Uplifting rapture is very strong, capable of raising the body and making it leap into the air.
Ubbegāpīti rất mạnh mẽ, có thể làm cho thân thể bay bổng lên và nhảy vọt vào không trung.
Tathā hi puṇṇavallikavāsī mahātissatthero puṇṇamadivase sāyaṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā candālokaṃ disvā mahācetiyābhimukho hutvā ‘imāya vata velāya catasso parisā mahācetiyaṃ vandantī’ti pakatiyā diṭṭhārammaṇavasena buddhārammaṇaṃ ubbegaṃ pītiṃ uppādetvā sudhātale pahaṭacitrageṇḍuko viya ākāse uppatitvā mahācetiyaṅgaṇeyeva aṭṭhāsi.
Indeed, Venerable Mahātissatthero, who resided in Puṇṇavallika, went to the cetiya courtyard in the evening on a full moon day, and seeing the moonlight, faced the Great Cetiya. He reflected, "Oh, at this time, the four assemblies are worshipping the Great Cetiya." Then, by means of a previously seen object, he generated uplifting rapture focused on the Buddha. Like a colorful ball struck on a cement floor, he flew into the air and landed in the very courtyard of the Great Cetiya.
Thật vậy, Trưởng lão Mahātissa, cư sĩ ở Puṇṇavallika, vào một buổi chiều ngày rằm, sau khi đến sân tháp và nhìn thấy ánh trăng, đã hướng về Đại Bảo tháp và nghĩ: ‘Vào giờ này, bốn chúng đang đảnh lễ Đại Bảo tháp’. Dựa vào đối tượng đã thấy trước đây, ngài đã phát khởi ubbegāpīti với đối tượng là Đức Phật, và giống như một quả bóng được ném xuống nền vôi, ngài đã bay vọt lên không trung và đứng lại ngay trên sân Đại Bảo tháp.
Tathā girikaṇḍakavihārassa upanissaye vattakālakagāme ekā kuladhītāpi balavabuddhārammaṇāya ubbegāya pītiyā ākāse laṅghesi.
Similarly, a certain daughter of a noble family in Vattakālaka village, which was an alms-resort for Girikaṇḍaka Monastery, also leapt into the air due to strong uplifting rapture focused on the Buddha.
Tương tự, tại làng Vattakālaka gần tu viện Girikaṇḍaka, một thiếu nữ con nhà gia thế cũng đã bay vọt lên không trung nhờ ubbegāpīti mạnh mẽ với đối tượng là Đức Phật.
Tassā kira mātāpitaro sāyaṃ dhammasavanatthāya vihāraṃ gacchantā ‘amma, tvaṃ garubhārā, akāle vicarituṃ na sakkosi, mayaṃ tuyhaṃ pattiṃ katvā dhammaṃ sossāmā’ti agamaṃsu.
Her parents, it is said, were going to the monastery in the evening to hear the Dhamma, and said, "Dear daughter, you are heavily pregnant; you cannot move about at an inappropriate time. We will make merit for you and listen to the Dhamma." So they departed.
Chuyện kể rằng, cha mẹ cô vào buổi chiều đi đến tu viện để nghe pháp, nói rằng: ‘Này con, con đang mang thai nặng, không thể đi lại vào lúc không phải thời, cha mẹ sẽ làm phước và nghe pháp hồi hướng cho con’ rồi họ ra đi.
Sā gantukāmāpi tesaṃ vacanaṃ paṭibāhituṃ asakkontī ghare ohīyitvā gharadvāre ṭhatvā candālokena girikaṇḍake ākāsacetiyaṅgaṇaṃ olokentī cetiyassa dīpapūjaṃ addasa.
Although she wished to go, being unable to disregard their words, she stayed at home, stood at the door, and looking towards the cetiya courtyard in the sky at Girikaṇḍaka by the moonlight, she saw the lamp offering to the cetiya.
Cô ấy, dù muốn đi, nhưng không thể từ chối lời của họ, đã ở lại nhà, đứng ở cửa nhà và nhìn lên sân tháp trên không trung ở Girikaṇḍaka dưới ánh trăng, cô thấy lễ cúng dường đèn cho bảo tháp.
Catasso ca parisā mālāgandhādīhi cetiyapūjaṃ katvā padakkhiṇaṃ karontiyo bhikkhusaṅghassa ca gaṇasajjhāyasaddaṃ assosi.
She also heard the four assemblies circumambulating after making offerings of garlands, perfumes, and other things to the cetiya, and the communal chanting sound of the Bhikkhu Saṅgha.
Cô thấy bốn chúng đang cúng dường bảo tháp bằng hoa, hương liệu, v.v., và đi nhiễu quanh, và cô cũng nghe thấy tiếng tụng kinh của Tăng đoàn.
Athassā ‘dhaññā vatime manussā ye vihāraṃ gantvā evarūpe cetiyaṅgaṇe anusañcarituṃ evarūpañca madhuraṃ dhammakathaṃ sotuṃ labhantī’ti muttarāsisadisaṃ cetiyaṃ passantiyā eva ubbegāpīti udapādi.
Then, as she looked at the cetiya, which was like a heap of pearls, this thought arose in her: "Blessed indeed are these people who, going to the monastery, are able to roam in such a cetiya courtyard and listen to such sweet Dhamma discourse!" Thus, uplifting rapture arose in her.
Khi ấy, cô nghĩ: ‘Thật may mắn cho những người này, họ được đến tu viện, được đi lại trong sân tháp như thế này, và được nghe pháp thoại ngọt ngào như vậy’. Khi đang nhìn bảo tháp giống như một đống ngọc trai, ubbegāpīti đã khởi sanh nơi cô.
Sā ākāse laṅghitvā mātāpitūnaṃ purimataraṃyeva ākāsato cetiyaṅgaṇe oruyha cetiyaṃ vanditvā dhammaṃ suṇamānā aṭṭhāsi.
She leapt into the air and landed in the cetiya courtyard from the sky even before her parents, worshipped the cetiya, and stood listening to the Dhamma.
Cô đã bay vọt lên không trung, hạ xuống sân tháp từ trên không trước cả cha mẹ mình, đảnh lễ bảo tháp và đứng nghe pháp.
Atha naṃ mātāpitaro āgantvā ‘amma, tvaṃ katarena maggena āgatāsī’ti pucchiṃsu.
Then, her parents arrived and asked her, "Dear daughter, by what path did you come?"
Sau đó, cha mẹ cô đến và hỏi: ‘Này con, con đã đến bằng con đường nào?’
Sā ‘ākāsena āgatāmhi, na maggenā’ti vatvā ‘amma, ākāsena nāma khīṇāsavā sañcaranti, tvaṃ kathaṃ āgatā’ti puṭṭhā āha – ‘mayhaṃ candālokena cetiyaṃ olokentiyā ṭhitāya buddhārammaṇā balavapīti uppajjati, athāhaṃ neva attano ṭhitabhāvaṃ na nisinnabhāvaṃ aññāsiṃ, gahitanimitteneva pana ākāsaṃ laṅghitvā cetiyaṅgaṇe patiṭṭhitāmhī’ti.
She replied, "I came through the air, not by a path." When asked, "Dear daughter, only Arahants travel through the air. How did you come?", she said, "As I stood looking at the cetiya by the moonlight, a strong rapture focused on the Buddha arose in me. Then I knew neither my standing nor my sitting, but by that very sign, I leapt into the air and landed in the cetiya courtyard."
Cô nói: ‘Con đến bằng không trung, không phải bằng đường bộ’. Khi họ hỏi lại: ‘Này con, chỉ có các bậc lậu tận hoặc mới đi lại bằng không trung, làm sao con lại đến được?’, cô đáp: ‘Khi con đang đứng nhìn bảo tháp dưới ánh trăng, một niềm hỷ mạnh mẽ với đối tượng là Đức Phật đã khởi sanh. Lúc đó, con không biết mình đang đứng hay đang ngồi, nhưng chỉ với đối tượng đã nắm bắt, con đã bay vọt lên không trung và đứng lại tại sân tháp’.
Evaṃ ubbegāpīti ākāse laṅghāpanappamāṇā hoti.
Thus, uplifting rapture is capable of causing one to leap into the air.
Như vậy, ubbegāpīti có thể làm cho người ta bay bổng lên không trung.
Pharaṇapītiyā pana uppannāya sakalasarīraṃ dhamitvā pūritavatthi viya, mahatā udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anuparipphuṭaṃ hoti.
When pervading rapture arises, the entire body is filled and diffused, like a bladder inflated with air, or like the interior of a mountain cave into which a great flood of water has surged.
Còn khi pharaṇāpīti khởi sanh, toàn bộ cơ thể trở nên thấm nhuần, giống như một cái bong bóng được thổi căng, hay như một hang núi bị dòng nước lớn tràn vào.
Sā panesā pañcavidhā pīti gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhaṃ passaddhiṃ paripūreti – kāyapassaddhiñca cittapassaddhiñca.
This five-fold rapture, when conceived and matured, perfects two kinds of tranquility: bodily tranquility and mental tranquility.
Năm loại pīti này, khi được thai nghén và đi đến chín muồi, sẽ làm viên mãn hai loại passaddhi (tịnh) – kāyapassaddhi (thân tịnh) và cittapassaddhi (tâm tịnh).
Passaddhi gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhaṃ sukhaṃ paripūreti – kāyikaṃ cetasikañca.
Tranquility, when conceived and matured, perfects two kinds of happiness: physical and mental.
Passaddhi, khi được thai nghén và đi đến chín muồi, sẽ làm viên mãn hai loại sukha (lạc) – kāyika (thân lạc) và cetasika (tâm lạc).
Sukhaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchantaṃ tividhaṃ samādhiṃ paripūreti – khaṇikasamādhiṃ upacārasamādhiṃ appanāsamādhinti.
Happiness, when conceived and matured, perfects three kinds of concentration: momentary concentration, access concentration, and absorption concentration.
Sukha, khi được thai nghén và đi đến chín muồi, sẽ làm viên mãn ba loại samādhi (định) – khaṇikasamādhi (sát-na định), upacārasamādhi (cận hành định), và appanāsamādhi (an chỉ định).
Tāsu ṭhapetvā appanāsamādhipūrikaṃ itarā dvepi idha yujjanti.
Among these, excluding the rapture that perfects absorption concentration, the other two (momentary and access concentration-perfecting raptures) are applicable here.
Trong số đó, ngoại trừ loại làm viên mãn appanāsamādhi, hai loại còn lại cũng phù hợp ở đây.
Sukhayatīti sukhaṃ; yassa uppajjati taṃ sukhitaṃ karotīti attho.
That which brings happiness is sukha; the meaning is that it makes one happy in whom it arises.
Làm cho an lạc nên gọi là sukha (lạc); nghĩa là, nó làm cho người mà nó khởi sanh được an lạc.
Suṭṭhu vā khādati, khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ.
Or, it thoroughly devours and digs up physical and mental ailments; thus, it is sukhaṃ (happiness).
Hoặc, nó ăn mòn và đào bới rất sâu hai loại khổ thọ về thân và tâm, nên gọi là sukha (lạc).
Somanassavedanāyetaṃ nāmaṃ.
This is a name for somanassavedanā (joyful feeling).
Đây là tên gọi của somanassavedanā (hỷ lạc thọ).
Tassa lakkhaṇādīni vedanāpade vuttanayeneva veditabbāni.
Its characteristics and so forth should be understood in the same way as described in the section on vedanā.
Các đặc tính, v.v. của lạc đó nên được hiểu theo cách đã nói trong phần vedanā (thọ).
Aparo nayo – sātalakkhaṇaṃ sukhaṃ, sampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ, anuggahaṇapaccupaṭṭhānaṃ.
Another method: sukhaṃ has the characteristic of pleasantness (sāta); its function is to promote its conascent states; its manifestation is support (anuggahaṇa).
Một cách khác – Lạc có đặc tính làm cho các pháp đồng sanh và hữu tình mà nó nương tựa được thỏa mãn, có chức năng làm tăng trưởng các pháp đồng sanh, và biểu hiện như sự nâng đỡ hoặc sự thâu tóm.
Satipi ca nesaṃ pītisukhānaṃ katthaci avippayoge, iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti; paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ.
Even though pīti (rapture) and sukha (happiness) are sometimes inseparable, pīti is the delight that arises from the acquisition of a desirable object; sukhaṃ is the experience of the acquired taste.
Mặc dù pīti và sukha có thể đồng hành trong một số tâm, nhưng pīti là sự hoan hỷ do đạt được đối tượng khả ái; còn sukha là sự trải nghiệm hương vị của đối tượng đã đạt được.
Yattha pīti tattha sukhaṃ.
Where there is pīti, there is sukhaṃ.
Nơi nào có pīti, nơi đó có sukha.
Yattha sukhaṃ tattha na niyamato pīti.
Where there is sukhaṃ, there is not necessarily pīti.
Nơi nào có sukha, nơi đó không nhất thiết có pīti.
Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā pīti, vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ.
Pīti is included in the saṅkhārakkhandha (aggregate of mental formations), and sukhaṃ is included in the vedanākkhandha (aggregate of feeling).
Pīti thuộc về saṅkhārakkhandha (hành uẩn), sukha thuộc về vedanākkhandha (thọ uẩn).
Kantārakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya pīti.
Pīti is like the sight and sound of a forest grove and water for one exhausted in a wilderness.
Pīti giống như việc người lữ hành mệt mỏi trên sa mạc nghe hoặc nhìn thấy một khu rừng có hồ nước.
Vanacchāyāpavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ.
Sukhaṃ is like entering the shade of the forest and enjoying the water.
Sukha giống như việc vào bóng mát của rừng và dùng nước.
Yathā hi puriso mahākantāramaggaṃ paṭipanno ghammapareto tasito pipāsito paṭipathe purisaṃ disvā ‘kattha pānīyaṃ atthī’ti puccheyya.
Just as a man, traveling on a long, arduous path through a great wilderness, overcome by heat, thirsty, and parched, might see someone along the way and ask, ‘Where is there water to drink?’
Ví như, một người đàn ông đi trên con đường xuyên qua sa mạc rộng lớn, bị cái nóng thiêu đốt, khát nước, và mệt mỏi, khi nhìn thấy một người trên đường, ông ta hỏi: ‘Nước uống ở đâu?’
So ‘aṭaviṃ uttaritvā jātassaravanasaṇḍo atthi, tattha gantvā labhissasī’ti vadeyya.
That person might say, ‘After crossing the forest, there is a grove with a natural lake; you will find it there.’
Người kia đáp: ‘Sau khi vượt qua khu rừng, có một khu rừng có hồ nước tự nhiên; ông đến đó sẽ tìm thấy.’
So tassa kathaṃ sutvā haṭṭhapahaṭṭho bhaveyya.
Hearing his words, the man would become delighted and ecstatic.
Nghe lời người đó, ông ta trở nên vô cùng hoan hỷ.
Tato gacchanto bhūmiyaṃ patitāni uppaladalanālapattādīni disvā suṭṭhutaraṃ haṭṭhapahaṭṭho hutvā gacchanto allavatthe allakese purise passeyya, vanakukkuṭamorādīnaṃ saddaṃ suṇeyya, jātassarapariyante jātaṃ maṇijālasadisaṃ nīlavanasaṇḍaṃ passeyya, sare jātāni uppalapadumakumudādīni passeyya, acchaṃ vippasannaṃ udakaṃ passeyya.
Then, as he walks, he sees fallen lotus petals, stalks, and leaves on the ground and becomes even more delighted and ecstatic; continuing, he sees men with wet clothes and wet hair, hears the sounds of forest fowls and peacocks, sees a dark blue grove resembling a network of jewels growing at the edge of the natural lake, sees lotuses, water lilies, and white water lilies growing in the lake, and sees clear, limpid water.
Rồi, khi đi, ông ta nhìn thấy những cánh sen, cuống sen, lá sen, v.v. rơi trên mặt đất, càng thêm hoan hỷ; tiếp tục đi, ông ta nhìn thấy những người quần áo ướt, tóc ướt; nghe tiếng gà rừng, công, v.v.; nhìn thấy khu rừng xanh biếc như mạng lưới ngọc báu mọc quanh hồ nước tự nhiên; nhìn thấy những hoa sen xanh, sen hồng, súng, v.v. mọc trong hồ; nhìn thấy nước trong vắt, tinh khiết.
So bhiyyo bhiyyo haṭṭhapahaṭṭho hutvā jātassaraṃ otaritvā yathāruci nhatvā ca pivitvā ca paṭippassaddhadaratho bhisamuḷālapokkharādīni khāditvā nīluppalādīni piḷandhitvā mandālakamūlāni khandhe karitvā uttaritvā sāṭakaṃ nivāsetvā, udakasāṭakaṃ ātape katvā, sītacchāyāya mandamande vāte paharante nipanno ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti vadeyya.
Becoming extremely delighted and ecstatic, he descends into the natural lake, bathes and drinks to his heart's content, his fatigue completely subsided, eats lotus roots, stalks, and seeds, adorns himself with blue lotuses, puts bundles of wild vegetables on his shoulders, emerges from the water, puts on his lower garment, places his wet upper garment in the sun, and lying down in the cool shade while gentle breezes blow, he would exclaim, ‘Oh, what happiness! Oh, what happiness!’
Ông ta càng thêm hoan hỷ, xuống hồ nước tự nhiên, tắm và uống tùy thích, rồi cơn khát được dập tắt, ăn củ sen, ngó sen, hạt sen, v.v., đeo hoa sen xanh, v.v., vác rễ cây mandālaka trên vai, lên bờ, mặc y phục, phơi y phục tắm nắng, nằm nghỉ trong bóng mát lạnh, khi những làn gió nhẹ nhàng thổi qua, ông ta thốt lên: ‘Ôi, thật là an lạc! Ôi, thật là an lạc!’
Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
This analogy should be understood in this way.
Ví dụ này nên được hiểu tương tự.
Tassa hi purisassa jātassaravanasaṇḍasavanato paṭṭhāya yāva udakadassanā haṭṭhapahaṭṭhakālo viya pubbabhāgārammaṇe haṭṭhapahaṭṭhākārā pīti.
For that man, the period of delight and ecstasy, from the moment he hears about the grove with the natural lake until he sees the water, is like pīti in its manifestation of delight and ecstasy towards the preliminary object.
Đối với người đàn ông đó, khoảng thời gian từ khi nghe nói về khu rừng có hồ nước tự nhiên cho đến khi nhìn thấy nước, là thời điểm hoan hỷ tột độ, giống như pīti (hỷ) với trạng thái hoan hỷ tột độ đối với đối tượng sơ khởi.
Nhatvā ca pivitvā ca sītacchāyāya mandamande vāte paharante ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti vadato nipannakālo viya balavappattaṃ ārammaṇarasānubhavanākārasaṇṭhitaṃ sukhaṃ.
The state of lying down and exclaiming, ‘Oh, what happiness! Oh, what happiness!’ after bathing, drinking, and feeling the gentle breezes in the cool shade, is like sukhaṃ, established in the manner of experiencing the taste of the object when it has attained its full strength.
Khoảng thời gian ông ta tắm và uống nước, nằm nghỉ trong bóng mát lạnh khi những làn gió nhẹ nhàng thổi qua, và thốt lên: ‘Ôi, thật là an lạc! Ôi, thật là an lạc!’, là sukha (lạc) được thiết lập với trạng thái trải nghiệm hương vị của đối tượng đã đạt đến sức mạnh.
Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
This is said to be due to its manifestation at those respective times.
Điều này nên được hiểu là đã nói đến sự hiển lộ rõ ràng trong từng thời điểm đó.
Yattha pana pīti sukhampi tattha atthīti vuttamevetaṃ.
It has already been stated that where there is pīti, there is also sukhaṃ.
Tuy nhiên, điều này đã được nói rằng nơi nào có pīti, nơi đó cũng có sukha.
‘‘Yathā, mahārāja, kūṭāgārassa yā kāci gopānasiyo sabbā tā kūṭaṅgamā honti, kūṭaninnā kūṭasamosaraṇā, kūṭaṃ tāsaṃ aggamakkhāyati, evameva kho, mahārāja, ye keci kusalā dhammā sabbe te samādhininnā honti, samādhipoṇā, samādhipabbhārā, samādhi tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (mi. pa. 2.1.14).
“Just as, great king, all rafters of a gabled house lead to the peak, slope towards the peak, converge at the peak, and the peak is declared to be their highest point; even so, great king, all wholesome states lead to samādhi, incline towards samādhi, tend towards samādhi, and samādhi is declared to be their highest point.”
“Này Đại Vương, ví như tất cả các xà rầm của một ngôi nhà có chóp nhọn đều hướng về chóp, nghiêng về chóp, hội tụ tại chóp, và chóp được xem là cao nhất trong số chúng, thì cũng vậy, này Đại Vương, tất cả các thiện pháp đều hướng về định, nghiêng về định, hội tụ tại định, và định được xem là cao nhất trong số chúng.”
Aparo pana nayo – ayaṃ cittassekaggatāsaṅkhāto samādhi nāma avisāralakkhaṇo vā avikkhepalakkhaṇo vā, sahajātadhammānaṃ, sampiṇḍanaraso nhāniyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya, upasamapaccupaṭṭhāno ñāṇapaccupaṭṭhāno vā.
Another method, this samādhi, known as one-pointedness of mind (cittassekaggatā), has the characteristic of being unscattered or non-distracted; its function is to unify conascent states, like water with bathing powder; its manifestation is tranquillity or knowledge.
Một cách khác – samādhi này, được gọi là cittassekaggatā (tâm chuyên nhất), có đặc tính là không phân tán hoặc không tán loạn, có chức năng tập hợp các pháp đồng sanh, giống như nước tập hợp bột xà phòng, và biểu hiện là sự tĩnh lặng hoặc sự hiểu biết.
‘‘Samāhito yathābhūtaṃ jānāti passatī’’ti hi vuttaṃ.
For it is said, ‘‘One who is concentrated knows and sees things as they truly are.’’
Vì đã nói: “Người có định biết và thấy mọi vật như thật.”
Visesato sukhapadaṭṭhāno, nivāte dīpaccīnaṃ ṭhiti viya cetaso ṭhitīti daṭṭhabbo.
It should be understood as having happiness as its proximate cause, and as the steadiness of the mind, like the steady flame of a lamp in a windless place.
Đặc biệt, nó có nền tảng là sukha (lạc), và nên được xem là sự an trú của tâm giống như ngọn đèn đứng yên trong nơi không có gió.
Saddahanti etāya, sayaṃ vā saddahati, saddahanamattameva vā esāti saddhā.
Faith (Saddhā) is that by which one believes, or one believes oneself, or it is merely the act of believing.
Saddhā là do nó tin tưởng, hoặc tự nó tin tưởng, hoặc chỉ là sự tin tưởng.
Sāva assaddhiyassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ.
It is an indriya (faculty) by way of predominance (adhipati) because it overcomes lack of faith (assaddhiya).
Chính saddhā đó, do vượt qua sự vô tín, nên là indriya (căn) theo nghĩa chủ tể.
Adhimokkhalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
Or, it is an indriya because it exercises dominance (indattaṃ) in the characteristic of resolution (adhimokkha).
Hoặc, nó tạo ra ý nghĩa của sự làm chủ trong đặc tính quyết định, nên là indriya.
Saddhāva indriyaṃ saddhindriyaṃ.
Faith itself is a faculty, hence faculty of faith (saddhindriyaṃ).
Chính saddhā là indriya, nên gọi là saddhindriyaṃ (tín căn).
Sā panesā sampasādanalakkhaṇā ca saddhā sampakkhandanalakkhaṇā ca.
This faith has the characteristic of clarifying (sampasādana) and the characteristic of leaping forward (sampakkhandana).
Saddhā này có đặc tính làm cho tâm thanh tịnh và đặc tính là sự dấn thân.
Yathā hi rañño cakkavattissa udakappasādako maṇi udake pakkhitto paṅkasevālapaṇakakaddamaṃ sannisīdāpeti, udakaṃ acchaṃ karoti vippasannaṃ anāvilaṃ, evameva saddhā uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, kilese sannisīdāpeti, cittaṃ pasādeti, anāvilaṃ karoti.
Just as a chakra-wielding king's water-purifying jewel, when cast into water, causes mud, algae, water plants, and slime to settle, and makes the water clear, limpid, and undisturbed; even so, when faith arises, it obstructs the hindrances (nīvaraṇa), causes defilements (kilesa) to settle, clarifies the mind, and makes it undisturbed.
Ví như, viên ngọc làm trong nước của vị Chuyển Luân Vương, khi được thả vào nước, sẽ làm lắng đọng bùn lầy, rong rêu, côn trùng, và làm cho nước trong, tinh khiết, không vẩn đục, thì cũng vậy, khi saddhā phát sinh, nó đẩy lùi các triền cái, làm lắng đọng các phiền não, làm cho tâm thanh tịnh, không vẩn đục.
Pasannena cittena yogāvacaro kulaputto dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, bhāvanaṃ ārabhati.
With a clarified mind, the diligent disciple (yogāvacaro kulaputto) gives donations, undertakes precepts, performs Uposatha duties, and undertakes meditation (bhāvanā).
Với tâm thanh tịnh, người con trai của gia đình thiện tín, hành giả, bố thí, thọ trì giới, thực hành uposatha, và bắt đầu tu tập.
Evaṃ tāva saddhā sampasādanalakkhaṇāti veditabbā.
Thus, faith should be understood as having the characteristic of clarifying.
Như vậy, saddhā nên được hiểu là có đặc tính làm cho tâm thanh tịnh.
Tenāha āyasmā nāgaseno –
Therefore, Venerable Nāgasena said:
Vì thế, Tôn giả Nāgasena đã nói:
‘‘Yathā, mahārāja, rājā cakkavatti caturaṅginiyā senāya saddhiṃ addhānamaggappaṭipanno parittaṃ udakaṃ tareyya, taṃ udakaṃ hatthīhi ca assehi ca rathehi ca pattīhi ca saṅkhubhitaṃ bhaveyya āvilaṃ lulitaṃ kalalībhūtaṃ, uttiṇṇo ca rājā cakkavatti manusse āṇāpeyya ‘pānīyaṃ bhaṇe āharatha, taṃ pivissāmī’ti.
‘‘Just as, great king, a chakra-wielding king, traveling on a journey with his fourfold army, might cross a small body of water; that water would become agitated, turbid, disturbed, and muddy by the elephants, horses, chariots, and foot soldiers. After crossing, the chakra-wielding king would command his men, ‘Friends, bring water, I will drink it.’
“Này Đại Vương, ví như một vị Chuyển Luân Vương cùng với bốn binh chủng đi trên con đường dài, vượt qua một ít nước, nước đó bị voi, ngựa, xe, và bộ binh khuấy động, trở nên đục ngầu, khuấy đặc, và đầy bùn, sau khi vượt qua, vị Chuyển Luân Vương ra lệnh cho người hầu: ‘Này các ngươi, hãy mang nước đến, ta sẽ uống.’
Rañño ca udakappasādako maṇi bhaveyya.
And the king would have a water-purifying jewel.
Vị vua có một viên ngọc làm trong nước.
‘Evaṃ devā’ti kho te manussā rañño cakkavattissa paṭissutvā taṃ udakappasādakaṃ maṇiṃ udake pakkhipeyyuṃ.
‘Yes, Your Majesty,’ those men would reply to the chakra-wielding king and cast the water-purifying jewel into the water.
‘Thưa Đại Vương,’ những người hầu đó vâng lời Chuyển Luân Vương, thả viên ngọc làm trong nước đó vào nước.
Tasmiṃ udake pakkhittamatte paṅkasevālapaṇakaṃ vigaccheyya, kaddamo ca sannisīdeyya, acchaṃ bhaveyya udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, tato rañño cakkavattissa pānīyaṃ upanāmeyyuṃ – ‘pivatu devo pānīya’nti.
As soon as it was cast into the water, the mud, algae, and water plants would disappear, and the slime would settle; the water would become clear, limpid, and undisturbed. Then they would present the water to the chakra-wielding king—‘May Your Majesty drink the water.’
Ngay khi viên ngọc được thả vào nước, bùn lầy, rong rêu, côn trùng sẽ biến mất, bùn sẽ lắng đọng, nước sẽ trở nên trong vắt, tinh khiết, không vẩn đục; sau đó, họ dâng nước cho Chuyển Luân Vương – ‘Xin Đại Vương uống nước.’
‘‘Yathā, mahārāja, udakaṃ evaṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘Just as, great king, the water should be regarded as the mind.
“Này Đại Vương, nước nên được xem là tâm.
Yathā te manussā evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo.
Just as those men should be regarded as the diligent disciple.
Những người hầu đó nên được xem là hành giả.
Yathā paṅkasevālapaṇakaṃ kaddamo ca evaṃ kilesā daṭṭhabbā.
Just as the mud, algae, water plants, and slime should be regarded as the defilements.
Bùn lầy, rong rêu, côn trùng, và bùn nên được xem là các phiền não.
Yathā udakappasādako maṇi evaṃ saddhā daṭṭhabbā.
Just as the water-purifying jewel should be regarded as faith.
Viên ngọc làm trong nước nên được xem là saddhā.
Yathā udakappasādake maṇimhi pakkhittamatte paṅkasevālapaṇakaṃ vigacchati kaddamo ca sannisīdati, acchaṃ bhavati udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, evameva kho, mahārāja, saddhā uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, vinīvaraṇaṃ cittaṃ hoti acchaṃ vippasannaṃ anāvila’’nti (mi. pa. 2.1.10).
Just as when a water-clarifying gem is placed in water, the moss, algae, and insects disappear, and the mud settles, the water becomes clear, tranquil, and unagitated; even so, O great king, when faith arises, it suppresses the hindrances, and the mind becomes clear, tranquil, and unagitated.
Thưa đại vương, ví như khi viên ngọc làm trong nước được thả vào, bùn và rong rêu liền biến mất, bùn lầy lắng xuống, nước trở nên trong sạch, thanh tịnh, không vẩn đục. Cũng vậy, thưa đại vương, khi đức tin (saddhā) phát sinh, nó xua tan các triền cái (nīvaraṇa), tâm trở nên trong sạch, thanh tịnh, không vẩn đục.”
Yathā pana kumbhilamakaragāharakkhasādikiṇṇaṃ pūraṃ mahānadiṃ āgamma bhīrukajano ubhosu tīresu tiṭṭhati.
Furthermore, just as a timid person, having approached a great river full of crocodiles, alligators, and carnivorous ogres, stands on both banks.
Lại nữa, ví như một con sông lớn đầy ắp cá sấu, cá voi, quỷ dữ và các loài vật nguy hiểm khác, khiến những người nhút nhát phải đứng lại ở hai bên bờ.
Saṅgāmasūro pana mahāyodho āgantvā ‘kasmā ṭhitatthā’ti pucchitvā ‘sappaṭibhayabhāvena otarituṃ na visahāmā’ti vutte sunisitaṃ asiṃ gahetvā ‘mama pacchato etha, mā bhāyitthā’ti vatvā nadiṃ otaritvā āgatāgate kumbhilādayo paṭibāhitvā orimatīrato manussānaṃ sotthibhāvaṃ karonto pārimatīraṃ neti.
But a great warrior, brave in battle, comes and asks, ‘Why are you standing?’ When told, ‘We dare not enter due to the danger,’ he takes a well-sharpened sword, says, ‘Come after me, do not fear,’ and descends into the river. He repels the crocodiles and other dangers as they come, and, ensuring the safety of the people from this bank, leads them to the other bank.
Nhưng một dũng sĩ vĩ đại, anh hùng chiến trận, đến hỏi: “Tại sao các người đứng lại?” Khi được trả lời: “Chúng tôi không dám xuống vì có nhiều nguy hiểm”, vị ấy liền cầm thanh kiếm sắc bén nói: “Hãy đi theo ta, đừng sợ hãi!”, rồi xuống sông, đẩy lùi những con cá sấu và các loài vật nguy hiểm khác đang đến gần, giúp mọi người từ bờ bên này sang bờ bên kia an toàn.
Pārimatīratopi sotthinā orimatīraṃ āneti.
And from the other bank, he safely brings them to this bank.
Và từ bờ bên kia cũng đưa họ sang bờ bên này an toàn.
Evameva dānaṃ dadato sīlaṃ rakkhato uposathakammaṃ karoto bhāvanaṃ ārabhato saddhā pubbaṅgamā purecārikā hoti.
Even so, for one giving dana, observing sīla, performing uposatha, or undertaking bhāvanā, faith is the forerunner and pioneer.
Cũng vậy, khi bố thí (dāna), giữ giới (sīla), thực hành uposatha, và bắt đầu tu tập (bhāvanā), đức tin (saddhā) là người đi trước, là người dẫn đường.
Tena vuttaṃ ‘sampakkhandanalakkhaṇā ca saddhā’ti.
Therefore, it is said, “Faith has the characteristic of leaping forth.”
Vì vậy, có lời dạy: “Đức tin có đặc tính là xông pha.”
Aparo nayo – saddahanalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā.
Another method: Faith has the characteristic of believing, or the characteristic of conviction.
Một cách khác – đức tin có đặc tính là tin tưởng (saddahana), hoặc có đặc tính là quyết định (okappana).
Pasādanarasā udakappasādakamaṇi viya, pakkhandanarasā vā oghuttaraṇo viya.
Its function is clarification, like a water-clarifying gem; or its function is leaping forth, like one who crosses a flood.
Chức năng làm trong sạch tâm như viên ngọc làm trong nước, hoặc chức năng xông pha như người vượt dòng nước lũ.
Akālusiyapaccupaṭṭhānā, adhimuttipaccupaṭṭhānā vā.
Its manifestation is non-turbidity, or its manifestation is conviction.
Sự hiện hữu là không vẩn đục, hoặc sự hiện hữu là quyết định.
Saddheyyavatthupadaṭṭhānā sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānā vā, sā hatthavittabījāni viya daṭṭhabbā.
Its proximate cause is the object of faith, or its proximate cause is the factors of stream-entry. It should be seen like the hand, wealth, and seeds.
Nguyên nhân gần là đối tượng đáng tin (saddheyyavatthu), hoặc nguyên nhân gần là chi phần của dòng nhập lưu (sotāpattiyaṅga). Đức tin ấy nên được xem như bàn tay, tài sản và hạt giống.
Vīrassa bhāvo vīriyaṃ, vīrānaṃ vā kammaṃ vīriyaṃ.
The state of a hero is energy (vīriyaṃ); or the action of heroes is energy.
Trạng thái của người dũng mãnh là tinh tấn (vīriya), hoặc hành động của người dũng mãnh là tinh tấn.
Vidhinā vā nayena upāyena īrayitabbaṃ pavattayitabbanti vīriyaṃ.
Or that which is to be aroused, to be set in motion, by method, by way, by means, is vīriyaṃ.
Hoặc tinh tấn (vīriya) là điều cần được thúc đẩy, cần được vận hành theo phương pháp, theo cách thức, theo phương tiện.
Tadeva kosajjassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ.
That very energy, due to its overcoming of idleness, is an indriya in the sense of being dominant.
Chính tinh tấn ấy là quyền (indriya) theo nghĩa là chúa tể vì nó vượt qua sự lười biếng (kosajja).
Paggahaṇalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
Or it functions as a chief in the characteristic of exertion, hence indriya.
Hoặc nó là quyền (indriya) vì nó làm chức năng chúa tể trong đặc tính nâng đỡ (paggahaṇa).
Vīriyameva indriyaṃ vīriyindriyaṃ.
Energy itself is the faculty of energy ( vīriyindriyaṃ).
Chính tinh tấn là quyền, nên gọi là tinh tấn quyền (vīriyindriya).
Taṃ panetaṃ upatthambhanalakkhaṇañca vīriyaṃ paggahaṇalakkhaṇañca.
And this energy has the characteristic of supporting and the characteristic of exerting.
Tinh tấn này có đặc tính là nâng đỡ (upatthambhana) và có đặc tính là nâng đỡ (paggahaṇa).
Yathā hi jiṇṇagharaṃ āgantukena thūṇupatthambhena tiṭṭhati, evameva yogāvacaro vīriyupatthambhena upatthambhito hutvā sabbakusaladhammehi na hāyati, na parihāyati.
Just as an old house stands by the support of an incoming pillar, so too, a meditator, supported by the pillar of energy, does not fall away or decline from any wholesome state.
Ví như một ngôi nhà cũ kỹ đứng vững nhờ một cây cột chống đỡ của người khách lạ, cũng vậy, hành giả được tinh tấn nâng đỡ sẽ không suy giảm, không mất mát các pháp thiện (kusala dhamma).
Evaṃ tāvassa upatthambhanalakkhaṇatā veditabbā.
Thus, its characteristic of supporting should be understood.
Đặc tính nâng đỡ của nó nên được hiểu như vậy.
Tenāha thero nāgaseno –
Therefore, Thera Nāgasena said:
Vì vậy, Trưởng lão Nāgasena đã nói:
Yathā vā pana khuddikāya ca mahatikāya ca senāya saṅgāme pavatte khuddikā senā olīyeyya, tato rañño āroceyya, rājā balavāhanaṃ peseyya, tena paggahitā sakasenā parasenaṃ parājeyya, evameva vīriyaṃ sahajātasampayuttadhammānaṃ olīyituṃ osakkituṃ na deti, ukkhipati, paggaṇhāti.
Or just as, when a battle occurs between a small and a large army, the small army might retreat; then, if this is reported to the king, and the king sends a strong force, his own army, thus strengthened, would defeat the enemy army; even so, energy does not allow co-arising and associated states to shrink or retreat; it uplifts them, it supports them.
Hoặc ví như khi một trận chiến xảy ra giữa đội quân nhỏ và đội quân lớn, đội quân nhỏ có thể bị suy yếu. Lúc đó, họ báo cáo lên vua, nhà vua sẽ gửi quân tiếp viện hùng mạnh. Được quân tiếp viện ấy nâng đỡ, đội quân của mình sẽ đánh bại quân địch. Cũng vậy, tinh tấn không cho phép các pháp đồng sinh và tương ưng bị suy yếu hay chùn bước, mà nâng đỡ và thúc đẩy chúng.
Tena vuttaṃ ‘paggahaṇalakkhaṇañca vīriya’nti.
Therefore, it is said, “Energy has the characteristic of exertion.”
Vì vậy, có lời dạy: “Tinh tấn có đặc tính là nâng đỡ.”
Saranti etāya, sayaṃ vā sarati, saraṇamattameva vā esāti sati.
They remember by means of it, or it itself remembers, or it is merely remembrance—that is mindfulness (sati).
Nhờ nó mà người ta ghi nhớ, hoặc tự nó ghi nhớ, hoặc nó chỉ là sự ghi nhớ, đó là niệm (sati).
Sāva muṭṭhassaccassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ, upaṭṭhānalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
That very mindfulness, due to its overcoming of forgetfulness, is an indriya in the sense of being dominant; or it functions as a chief in the characteristic of establishment, hence indriya.
Chính niệm ấy là quyền (indriya) theo nghĩa là chúa tể vì nó vượt qua sự quên lãng (muṭṭhassacca), hoặc nó là quyền (indriya) vì nó làm chức năng chúa tể trong đặc tính hiện tiền (upaṭṭhāna).
Sati eva indriyaṃ satindriyaṃ.
Mindfulness itself is the faculty of mindfulness ( satindriyaṃ).
Chính niệm là quyền, nên gọi là niệm quyền (satindriya).
Sā panesā apilāpanalakkhaṇā ca sati upaggaṇhanalakkhaṇā ca.
And this mindfulness has the characteristic of non-fading and the characteristic of upholding.
Niệm này có đặc tính là không quên lãng (apilāpana) và có đặc tính là nắm giữ (upaggaṇhana).
Yathā hi rañño bhaṇḍāgāriko dasavidhaṃ ratanaṃ gopayanto sāyaṃpātaṃ rājānaṃ issariyasampattiṃ sallakkhāpeti sāreti, evameva sati kusalaṃ dhammaṃ sallakkhāpeti sarāpeti.
Just as a treasurer of a king, protecting ten kinds of jewels, reminds the king morning and evening of his sovereign wealth, so too mindfulness reminds and brings to mind wholesome states.
Ví như một quan thủ kho của nhà vua, khi bảo vệ mười loại châu báu, sáng tối đều nhắc nhở nhà vua về sự giàu có của quyền lực, cũng vậy, niệm nhắc nhở và gợi nhớ các pháp thiện.
Tenāha thero –
Therefore, the Thera said:
Vì vậy, Trưởng lão đã nói:
‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa bhaṇḍāgāriko rājānaṃ cakkavattiṃ sāyaṃpātaṃ yasaṃ sarāpeti – ‘ettakā, deva, hatthī, ettakā assā, ettakā rathā, ettakā pattī, ettakaṃ hiraññaṃ, ettakaṃ suvaṇṇaṃ, ettakaṃ sabbaṃ sāpateyyaṃ, taṃ devo saratū’ti, evameva kho, mahārāja, sati kusale dhamme apilāpeti – ime cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni pañcindriyāni, imāni pañca balāni, ime satta bojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā, ayaṃ vimutti, ime lokuttarā dhammāti.
“Just as, great king, the treasurer of a universal monarch reminds the universal monarch morning and evening of his glory: ‘So many elephants, Sire, so many horses, so many chariots, so many infantry, so much silver, so much gold, all this property is so much; may Your Majesty remember it,’ even so, great king, mindfulness does not allow wholesome states to fade: ‘These are the four foundations of mindfulness, these are the four right efforts, these are the four bases of psychic power, these are the five faculties, these are the five powers, these are the seven factors of enlightenment, this is the Noble Eightfold Path, this is tranquility, this is insight, this is knowledge, this is liberation, these are the supramundane states.’
“Thưa đại vương, ví như một quan thủ kho của vị vua Chuyển Luân Vương (Cakkavatti) sáng tối đều nhắc nhở vị vua Chuyển Luân Vương về uy danh của ngài – ‘Bạch đức vua, có bấy nhiêu voi, bấy nhiêu ngựa, bấy nhiêu xe, bấy nhiêu bộ binh, bấy nhiêu bạc, bấy nhiêu vàng, tất cả tài sản là bấy nhiêu, xin đức vua hãy nhớ lại!’ Cũng vậy, thưa đại vương, niệm không quên lãng các pháp thiện – ‘Đây là bốn niệm xứ (satipaṭṭhāna), đây là bốn chánh cần (sammappadhāna), đây là bốn thần túc (iddhipāda), đây là năm quyền (indriya), đây là năm lực (bala), đây là bảy chi phần giác ngộ (bojjhaṅga), đây là Bát Chánh Đạo (ariyo aṭṭhaṅgiko maggo), đây là định (samatha), đây là tuệ quán (vipassanā), đây là minh (vijjā), đây là giải thoát (vimutti), đây là các pháp siêu thế (lokuttara dhamma).’
Evaṃ kho, mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti (mi. pa. 2.1.13).
Thus, great king, mindfulness has the characteristic of non-fading.”
Thưa đại vương, niệm có đặc tính là không quên lãng như vậy.”
Yathā pana rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaṃ rañño ahite ca hite ca ñatvā ahite apayāpeti, hite upayāpeti, evameva sati hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā ‘ime kāyaduccaritādayo dhammā ahitā’ti ahite dhamme apanudeti, ‘ime kāyasucaritādayo dhammā hitā’ti hite dhamme upaggaṇhāti.
Or just as the pilot-gem of a universal monarch, knowing what is beneficial and unbeneficial to the king, wards off the unbeneficial and draws near the beneficial, so too mindfulness, having investigated the courses of beneficial and unbeneficial states, removes unbeneficial states, saying, ‘These states, such as misconduct in body, are unbeneficial,’ and upholds beneficial states, saying, ‘These states, such as good conduct in body, are beneficial.’
Hoặc ví như châu báu dẫn đường (pariṇāyakaratana) của vị vua Chuyển Luân Vương, sau khi biết điều có lợi và bất lợi cho nhà vua, sẽ loại bỏ những điều bất lợi và tiếp cận những điều có lợi. Cũng vậy, niệm sau khi tìm hiểu sự vận hành của các pháp có lợi và bất lợi, sẽ loại bỏ những pháp bất lợi như thân ác hạnh, v.v., và nắm giữ những pháp có lợi như thân thiện hạnh, v.v.
Tenāha thero –
Therefore, the Thera said:
Vì vậy, Trưởng lão đã nói:
‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaṃ rañño hitāhite jānāti ‘ime rañño hitā ime ahitā, ime upakārā ime anupakārā’ti, tato ahite apanudeti hite upaggaṇhāti, evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesati ‘ime dhammā hitā ime dhammā ahitā, ime dhammā upakārā ime dhammā anupakārā’ti, tato ahite dhamme apanudeti hite dhamme upaggaṇhāti.
“Just as, great king, the pilot-gem of a universal monarch knows what is beneficial and unbeneficial to the king: ‘These are beneficial to the king, these are unbeneficial; these are helpful, these are unhelpful,’ and then wards off the unbeneficial and draws near the beneficial; even so, great king, when mindfulness arises, it investigates the courses of beneficial and unbeneficial states: ‘These states are beneficial, these states are unbeneficial; these states are helpful, these states are unhelpful,’ and then removes unbeneficial states and upholds beneficial states.
“Thưa đại vương, ví như châu báu dẫn đường của vị vua Chuyển Luân Vương biết điều có lợi và bất lợi cho nhà vua – ‘Những điều này có lợi cho nhà vua, những điều này bất lợi; những điều này hữu ích, những điều này vô ích,’ rồi loại bỏ những điều bất lợi và nắm giữ những điều có lợi. Cũng vậy, thưa đại vương, khi niệm phát sinh, nó tìm hiểu sự vận hành của các pháp có lợi và bất lợi – ‘Những pháp này có lợi, những pháp này bất lợi; những pháp này hữu ích, những pháp này vô ích,’ rồi loại bỏ những pháp bất lợi và nắm giữ những pháp có lợi.
Evaṃ kho, mahārāja, upaggaṇhanalakkhaṇā satī’’ti (mi. pa. 2.1.13).
Thus, great king, mindfulness has the characteristic of upholding.”
Thưa đại vương, niệm có đặc tính là nắm giữ như vậy.”
Ārammaṇe cittaṃ sammā adhiyati ṭhapetīti samādhi.
It correctly places and establishes the mind in the object, thus it is concentration (samādhi).
Tâm an trú đúng đắn trên đối tượng, đó là định (samādhi).
Sova vikkhepassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ.
That very concentration, due to its overcoming of distraction, is an indriya in the sense of being dominant.
Chính định ấy là quyền (indriya) theo nghĩa là chúa tể vì nó vượt qua sự xao động (vikkhepa).
Avikkhepalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
Or it functions as a chief in the characteristic of non-distraction, hence indriya.
Hoặc nó là quyền (indriya) vì nó làm chức năng chúa tể trong đặc tính không xao động (avikkhepa).
Samādhiyeva indriyaṃ samādhindriyaṃ.
Concentration itself is the faculty of concentration ( samādhindriyaṃ).
Chính định là quyền, nên gọi là định quyền (samādhindriya).
Lakkhaṇādīni panassa heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
Its characteristics and so on should be understood according to the method stated previously.
Các đặc tính, v.v. của nó nên được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Pajānātīti paññā.
It thoroughly knows, thus it is wisdom (paññā).
Biết rõ (pajānāti), đó là tuệ (paññā).
Kiṃ pajānāti?
What does it thoroughly know?
Biết rõ điều gì?
‘Idaṃ dukkha’ntiādinā nayena ariyasaccāni.
The Noble Truths, such as ‘This is suffering,’ and so on.
Các Thánh Đế (ariyasacca) theo cách thức “Đây là khổ”, v.v.
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘paññāpetīti paññā’ti vuttaṃ.
In the Aṭṭhakathā, it is said: ‘It makes known in various ways, therefore it is wisdom (paññā).’
Trong Aṭṭhakathā (Chú giải) lại nói: ‘paññāpeti (làm cho biết rõ) nên gọi là paññā (trí tuệ)’.
Kinti paññāpetīti?
How does it make known in various ways?
Làm cho biết rõ như thế nào?
Aniccaṃ dukkhaṃ anattāti paññāpeti.
It makes known in various ways as impermanent (anicca), suffering (dukkha), and non-self (anattā).
Làm cho biết rõ là vô thường (anicca), khổ (dukkha), vô ngã (anattā).
Sāva avijjāya abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ.
That wisdom (paññā) itself, by overcoming avijjā, is a faculty (indriya) in the sense of supremacy.
Chính trí tuệ ấy, do sự vượt lên trên vô minh (avijjā), nên là quyền (indriya) theo nghĩa chủ tể (adhipati).
Dassanalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
Or, in the characteristic of insight, it acts as a lord; thus, it is a faculty (indriya).
Hoặc, nó làm nên ý nghĩa chủ tể (indaṭṭhaṃ) trong đặc tính thấy rõ (dassanalakkhaṇa), nên gọi là quyền (indriya).
Paññāva indriyaṃ paññindriyaṃ.
Wisdom itself is a faculty, hence faculty of wisdom (paññindriya).
Trí tuệ (paññā) chính là quyền (indriya) nên gọi là trí quyền (paññindriya).
Sā panesā obhāsanalakkhaṇā ca paññā pajānanalakkhaṇā ca.
This wisdom (paññā) is characterized by illumination and by discerning in various ways.
Trí tuệ ấy có đặc tính chiếu sáng (obhāsanalakkhaṇa) và đặc tính hiểu biết (pajānanalakkhaṇa).
Yathā hi catubhittike gehe rattibhāge dīpe jalite andhakāro nirujjhati āloko pātubhavati, evameva obhāsanalakkhaṇā paññā.
Just as in a four-walled house, when a lamp is lit at night, darkness ceases and light appears, even so is wisdom characterized by illumination.
Như trong ngôi nhà bốn vách, khi đèn được thắp sáng vào ban đêm, bóng tối tiêu tan, ánh sáng xuất hiện, mọi hình sắc trở nên rõ ràng; cũng vậy, trí tuệ có đặc tính chiếu sáng.
Paññobhāsasamo obhāso nāma natthi.
There is no light like the light of wisdom.
Không có ánh sáng nào sánh bằng ánh sáng của trí tuệ.
Paññavato hi ekapallaṅkena nisinnassa dasasahassilokadhātu ekālokā hoti.
For a person endowed with wisdom, seated in one posture, the ten-thousandfold world system becomes one light.
Khi người có trí tuệ ngồi kiết già, mười ngàn thế giới trở nên một vùng sáng.
Tenāha thero –
Therefore, the Elder said:
Vì thế, Trưởng lão đã nói:
‘‘Yathā, mahārāja, puriso andhakāre gehe padīpaṃ paveseyya, paviṭṭho padīpo andhakāraṃ viddhaṃseti, obhāsaṃ janeti, ālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ca rūpāni karoti, evameva kho, mahārāja, paññā uppajjamānā avijjandhakāraṃ viddhaṃseti, vijjobhāsaṃ janeti, ñāṇālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ca ariyasaccāni karoti.
“Just as, great king, a man might bring a lamp into a dark house, and the lamp, having been brought in, dispels the darkness, generates radiance, makes light manifest, and makes forms visible; even so, great king, when wisdom arises, it dispels the darkness of ignorance (avijjā), generates the radiance of true knowledge (vijjā), makes the light of knowledge (ñāṇa) manifest, and makes the Noble Truths (ariyasaccāni) evident.
“Này Đại vương, ví như một người thắp đèn trong ngôi nhà tối tăm, ngọn đèn đã thắp sẽ xua tan bóng tối, tạo ra ánh sáng, làm hiển lộ ánh sáng, và làm cho các hình sắc trở nên rõ ràng. Cũng vậy, này Đại vương, khi trí tuệ phát sinh, nó xua tan bóng tối vô minh, tạo ra ánh sáng của minh (vijjā), làm hiển lộ ánh sáng của tuệ (ñāṇa), và làm cho các Thánh đế (ariyasacca) trở nên rõ ràng.
Evaṃ kho, mahārāja, obhāsanalakkhaṇā paññā’’ti (mi. pa. 2.1.15).
Thus, great king, wisdom is characterized by illumination.”
Này Đại vương, trí tuệ có đặc tính chiếu sáng là như vậy.”
Yathā pana cheko bhisakko āturānaṃ sappāyāsappāyāni bhojanāni jānāti, evaṃ paññā uppajjamānā kusalākusale sevitabbāsevitabbe hīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgaappaṭibhāge dhamme pajānāti.
Just as a skilled physician knows suitable and unsuitable foods for the sick, so too, when wisdom arises, it discerns wholesome and unwholesome phenomena, those to be cultivated and those not to be cultivated, the inferior and the excellent, the dark and the bright, the corresponding and the non-corresponding.
Và như một lương y khéo léo biết được những món ăn thích hợp và không thích hợp cho bệnh nhân, cũng vậy, khi trí tuệ phát sinh, nó phân biệt được các pháp thiện (kusala) và bất thiện (akusala), nên thực hành và không nên thực hành, thấp kém và cao thượng, đen tối và trong sáng, tương tự và không tương tự.
Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā – ‘‘pajānāti pajānātīti kho, āvuso, tasmā paññavāti vuccati.
This was also said by the General of the Dhamma: “Friend, it discerns, it discerns; therefore, it is called wise.
Điều này cũng đã được Pháp Quân (Dhammasenāpati) nói: “Này chư Hiền, vì nó biết rõ (pajānāti), biết rõ, nên gọi là có trí tuệ (paññavā).
Kiñca pajānāti?
What does it discern?
Nó biết rõ điều gì?
Idaṃ dukkhanti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.449) vitthāretabbaṃ.
It discerns: ‘This is suffering (dukkha)’,” and so on, which should be elaborated.
Nó biết rõ ‘đây là khổ’,” v.v... cần phải giải thích rộng ra.
Evamassā pajānanalakkhaṇatā veditabbā.
Thus, its characteristic of discerning in various ways should be understood.
Như vậy, đặc tính hiểu biết của nó cần phải được hiểu.
Manatīti mano; vijānātīti attho.
It thinks, hence mind (mano); the meaning is, it discerns.
Nó suy nghĩ (manati) nên gọi là tâm (mano); nghĩa là nó biết rõ.
Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāḷiyā minamāno viya, mahātulāya dhārayamāno viya ca, ārammaṇaṃ minati pajānātīti manoti.
However, the Aṭṭhakathā teachers said: ‘It measures (minati) and discerns (pajānāti) the object, like one measuring with a measuring pot, or like one weighing with a large scale; therefore, it is mind (mano).’
Tuy nhiên, các vị Aṭṭhakathācariya (Thầy chú giải) nói: Nó đo lường (minati) đối tượng, tức là nó biết rõ, giống như người đo bằng ống hoặc cân bằng cân lớn, nên gọi là tâm (mano).
Tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
That mind (mano) itself acts as a lord in the characteristic of thinking; thus, it is a faculty (indriya).
Chính cái tâm ấy, làm nên ý nghĩa chủ tể (indaṭṭhaṃ) trong đặc tính suy nghĩ (mananalakkhaṇa), nên gọi là quyền (indriya).
Manova indriyaṃ manindriyaṃ.
Mind itself is a faculty, hence mental faculty (manindriya).
Tâm (mano) chính là quyền (indriya) nên gọi là ý quyền (manindriya).
Heṭṭhā vuttacittassevetaṃ vevacanaṃ.
This is a synonym for consciousness (citta) mentioned earlier.
Đây là từ đồng nghĩa của tâm (citta) đã được nói ở trên.
Pītisomanassasampayogato sobhanaṃ mano assāti sumano.
Due to being conjoined with joy and happiness, it is a beautiful mind, hence sumano.
Tâm (mano) có sự kết hợp với hỷ (pīti) và hỷ lạc (somanassa) nên là tâm đẹp (sumano).
Sumanassa bhāvo somanassaṃ.
The state of sumano is happiness (somanassa).
Trạng thái của tâm đẹp là hỷ lạc (somanassa).
Sātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
It acts as a lord in the characteristic of pleasantness; thus, it is a faculty (indriya).
Nó làm nên ý nghĩa chủ tể (indaṭṭhaṃ) trong đặc tính hoan hỷ (sātalakkhaṇa), nên gọi là quyền (indriya).
Somanassameva indriyaṃ somanassindriyaṃ.
Happiness itself is a faculty, hence faculty of happiness (somanassindriya).
Chính hỷ lạc (somanassa) là quyền (indriya) nên gọi là hỷ lạc quyền (somanassindriya).
Heṭṭhā vuttavedanāyevetaṃ vevacanaṃ.
This is a synonym for feeling (vedanā) mentioned earlier.
Đây là từ đồng nghĩa của thọ (vedanā) đã được nói ở trên.
Jīvanti tena taṃsampayuttakā dhammāti jīvitaṃ.
The associated phenomena (dhammas) live by it; thus, it is life (jīvita).
Các pháp tương ưng với nó sống (jīvanti) nhờ nó, nên gọi là sinh mạng (jīvita).
Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ.
It acts as a lord in the characteristic of maintaining; thus, it is a faculty (indriya).
Nó làm nên ý nghĩa chủ tể (indaṭṭhaṃ) trong đặc tính duy trì (anupālanalakkhaṇa), nên gọi là quyền (indriya).
Jīvitameva indriyaṃ jīvitindriyaṃ.
Life itself is a faculty, hence life faculty (jīvitindriya).
Chính sinh mạng (jīvita) là quyền (indriya) nên gọi là mạng quyền (jīvitindriya).
Taṃ pavattasantatādhipateyyaṃ hoti.
It is the dominant factor in the continuous progression of existence.
Nó là chủ tể của sự liên tục hiện hữu.
Lakkhaṇādīhi pana attanā avinibhuttānaṃ dhammānaṃ anupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃyeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbadhammapadaṭṭhānaṃ.
As for its characteristics, etc.: the life faculty (jīvitindriya) is characterized by maintaining the phenomena (dhammas) that are inseparable from itself; its function is to cause their arising; its manifestation is their establishment; and its proximate cause is the phenomena that are to be kept going.
Về đặc tính và các mặt khác, mạng quyền (jīvitindriya) có đặc tính duy trì các pháp không thể tách rời khỏi nó; có vị làm cho các pháp ấy tiếp diễn; có sự hiện diện của sự duy trì các pháp ấy; có cội rễ là các pháp cần được duy trì.
Santepi ca anupālanalakkhaṇādimhi vidhāne atthikkhaṇeyeva taṃ te dhamme anupāleti udakaṃ viya uppalādīni, yathāsakaṃpaccayuppannepi ca dhamme pāleti dhātī viya kumāraṃ, sayaṃpavattitadhammasambandheneva ca pavattati niyāmako viya, na bhaṅgato uddhaṃ pavattayati attano ca pavattayitabbānañca abhāvā, na bhaṅgakkhaṇe ṭhapeti sayaṃ bhijjamānattā khīyamāno viya vaṭṭisineho dīpasikhaṃ.
Although it has the characteristics of maintenance, etc., it maintains those phenomena only at the moment of their existence, like water maintaining lotuses, etc. It protects the phenomena that have arisen due to their respective conditions, like a nurse protecting a child. It continues in connection with the phenomena that arise by themselves, like a helmsman guiding a boat. It does not make them arise beyond their dissolution, due to the absence of itself and the phenomena to be kept going. It does not establish them at the moment of dissolution, as it is itself perishing, like lamp oil that is being consumed not maintaining the flame.
Mặc dù có sự sắp đặt về đặc tính duy trì, v.v., nó chỉ duy trì các pháp ấy vào khoảnh khắc hiện hữu, giống như nước duy trì hoa sen, v.v.; nó bảo vệ các pháp phát sinh tùy theo duyên của chúng, giống như vú nuôi bảo vệ đứa trẻ; nó tiếp diễn chỉ do sự liên hệ với các pháp tự sinh, giống như người lái thuyền; nó không làm cho các pháp tiếp diễn sau khi chúng đã tan rã, vì tự nó và các pháp cần được duy trì đều không còn; nó không duy trì các pháp vào khoảnh khắc tan rã, vì tự nó đang tan rã, giống như dầu trong đèn đang cạn dần không thể duy trì ngọn lửa.
Na ca anupālanapavattanaṭṭhapanānubhāvavirahitaṃ yathāvuttakkhaṇe tassa tassa sādhanatoti daṭṭhabbaṃ.
And it should not be considered as devoid of the power to maintain, cause to arise, and establish, and yet accomplishing its respective tasks at the aforementioned moments.
Và cần phải hiểu rằng nó không thiếu khả năng duy trì, tiếp diễn và duy trì vào từng khoảnh khắc được nói đến.
Sammādiṭṭhiādīsu dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi.
Among right view (sammādiṭṭhi) and the other factors, right view (sammādiṭṭhi) is to be understood in the sense of seeing.
Trong chánh kiến (sammādiṭṭhi) v.v., chánh kiến cần được hiểu là có nghĩa thấy (dassanaṭṭhena).
Abhiniropanaṭṭhena sammāsaṅkappo, paggahanaṭṭhena sammāvāyāmo, upaṭṭhānaṭṭhena sammāsati, avikkhepanaṭṭhena sammāsamādhīti veditabbo.
Right intention (sammāsaṅkappa) in the sense of directing, right effort (sammāvāyāma) in the sense of exertion, right mindfulness (sammāsati) in the sense of establishment, and right concentration (sammāsamādhi) in the sense of non-distraction.
Chánh tư duy (sammāsaṅkappa) có nghĩa hướng tâm (abhiniropanaṭṭhena), chánh tinh tấn (sammāvāyāma) có nghĩa nỗ lực (paggahanaṭṭhena), chánh niệm (sammāsati) có nghĩa an trú (upaṭṭhānaṭṭhena), chánh định (sammāsamādhi) có nghĩa không tán loạn (avikkhepanaṭṭhena).
Vacanatthato pana sammā passati, sammā vā tāya passantīti sammādiṭṭhi.
As for the etymological meaning: Right view (sammādiṭṭhi) is so called because one sees rightly, or because one sees rightly by it.
Về mặt từ nguyên, nó thấy đúng (sammā passati), hoặc do nó mà thấy đúng, nên gọi là chánh kiến (sammādiṭṭhi).
Sammā saṅkappeti, sammā vā tena saṅkappentīti sammāsaṅkappo.
Right intention (sammāsaṅkappa) is so called because one intends rightly, or because one intends rightly by it.
Nó tư duy đúng (sammā saṅkappeti), hoặc do nó mà tư duy đúng, nên gọi là chánh tư duy (sammāsaṅkappa).
Sammā vāyāmeti, sammā vā tena vāyamantīti sammāvāyāmo.
Right effort (sammāvāyāma) is so called because one strives rightly, or because one strives rightly by it.
Nó tinh tấn đúng (sammā vāyāmeti), hoặc do nó mà tinh tấn đúng, nên gọi là chánh tinh tấn (sammāvāyāma).
Sammā sarati, sammā vā tāya sarantīti sammāsati.
Right mindfulness (sammāsati) is so called because one remembers rightly, or because one remembers rightly by it.
Nó ghi nhớ đúng (sammā sarati), hoặc do nó mà ghi nhớ đúng, nên gọi là chánh niệm (sammāsati).
Sammā samādhiyati, sammā vā tena samādhiyantīti sammāsamādhi.
Right concentration (sammāsamādhi) is so called because one concentrates rightly, or because one concentrates rightly by it.
Nó định tâm đúng (sammā samādhiyati), hoặc do nó mà định tâm đúng, nên gọi là chánh định (sammāsamādhi).
Apica, pasatthā sundarā vā diṭṭhi sammādiṭṭhīti.
Furthermore, it is a praised or excellent view; thus, right view (sammādiṭṭhi).
Hơn nữa, kiến giải được tán thán hoặc tốt đẹp là chánh kiến.
Imināpi nayena tesaṃ vacanattho veditabbo.
The etymological meaning of these terms should be understood by this method as well.
Theo cách này, ý nghĩa từ nguyên của chúng cần được hiểu.
Lakkhaṇādīni pana heṭṭhā vuttāneva.
Their characteristics, etc., are as stated earlier.
Các đặc tính, v.v., đã được nói ở trên.
Saddhābalādīsupi saddhādīni vuttatthāneva.
Regarding the powers of faith (saddhābala), etc., faith (saddhā), etc., have the meanings already stated.
Trong tín lực (saddhābala) v.v., tín (saddhā) v.v. cũng có ý nghĩa đã được nói đến.
Akampiyaṭṭhena pana balanti veditabbaṃ.
However, they are to be understood as powers (balāni) in the sense of unshakeableness.
Tuy nhiên, nó cần được hiểu là lực (bala) theo nghĩa không thể lay chuyển (akampiyaṭṭhena).
Evametesu assaddhiye na kampatīti saddhābalaṃ.
Thus, power of faith (saddhābala) is so called because it is unshaken by lack of faith.
Như vậy, nó không lay chuyển bởi sự vô tín (assaddhiya) nên gọi là tín lực (saddhābala).
Kosajje na kampatīti vīriyabalaṃ.
Power of energy (vīriyabala) is so called because it is unshaken by laziness.
Nó không lay chuyển bởi sự biếng nhác (kosajja) nên gọi là tấn lực (vīriyabala).
Muṭṭhassacce na kampatīti satibalaṃ.
Power of mindfulness (satibala) is so called because it is unshaken by heedlessness.
Nó không lay chuyển bởi sự thất niệm (muṭṭhassacca) nên gọi là niệm lực (satibala).
Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ.
Power of concentration (samādhibala) is so called because it is unshaken by restlessness.
Nó không lay chuyển bởi sự phóng dật (uddhacca) nên gọi là định lực (samādhibala).
Avijjāya na kampatīti paññābalaṃ.
Power of wisdom (paññābala) is so called because it is unshaken by ignorance (avijjā).
Nó không lay chuyển bởi sự vô minh (avijjā) nên gọi là tuệ lực (paññābala).
Ahirike na kampatīti hiribalaṃ.
Power of shame (hiribala) is so called because it is unshaken by lack of shame.
Nó không lay chuyển bởi sự vô tàm (ahirika) nên gọi là tàm lực (hiribala).
Anottappe na kampatīti ottappabalanti.
Power of fear of wrongdoing (ottappabala) is so called because it is unshaken by lack of fear of wrongdoing.
Nó không lay chuyển bởi sự vô quý (anottappa) nên gọi là quý lực (ottappabala).
Ayaṃ ubhayapadavasena atthavaṇṇanā hoti.
This is an explanation of the meaning according to the two terms (e.g., saddhā and bala).
Đây là phần giải thích ý nghĩa theo hai từ.
Tattha purimāni pañca heṭṭhā lakkhaṇādīhi pakāsitāneva.
Among these, the first five have already been explained by their characteristics, etc.
Trong đó, năm lực đầu đã được giải thích về đặc tính, v.v. ở trên.
Pacchimadvaye kāyaduccaritādīhi hiriyatīti hirī; lajjāyetaṃ adhivacanaṃ.
In the latter two, one feels ashamed (hiriyati) of bodily misconduct (kāyaduccarita), etc.; thus, shame (hirī). This is a term for modesty.
Trong hai lực cuối, nó hổ thẹn (hiriyati) bởi các ác hạnh thân (kāyaduccarita) v.v. nên gọi là tàm (hirī); đây là từ đồng nghĩa của sự hổ thẹn (lajjā).
Tehi eva ottappatīti ottappaṃ; pāpato ubbegassetaṃ adhivacanaṃ.
One is afraid (ottappati) of these very things; thus, fear of wrongdoing (ottappa). This is a term for agitation at evil.
Nó sợ hãi (ottappati) bởi những điều ấy nên gọi là quý (ottappa); đây là từ đồng nghĩa của sự khiếp sợ tội lỗi (pāpato ubbegassa).
Tesaṃ nānākaraṇadīpanatthaṃ ‘samuṭṭhānaṃ adhipati lajjā bhayalakkhaṇena cā’ti imaṃ mātikaṃ ṭhapetvā ayaṃ vitthārakathā vuttā.
To illustrate the distinction between them, this detailed explanation was given by setting forth the matrix: ‘origin, dominance, shame, and characteristic of fear.’
Để làm rõ sự khác biệt của chúng, sau khi đặt đề mục ‘nguồn gốc, chủ tể, hổ thẹn và đặc tính sợ hãi’, câu chuyện giải thích chi tiết này đã được nói đến.
Tattha ajjhattasamuṭṭhānaṃ hiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti – jātiṃ paccavekkhitvā, vayaṃ paccavekkhitvā, sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā, bāhusaccaṃ paccavekkhitvā.
Among these, internal shame (ajjhattasamuṭṭhānā hirī) arises due to four reasons: reflecting on one's birth, reflecting on one's age, reflecting on one's heroism, and reflecting on one's extensive learning.
Trong đó, tàm (hirī) có nguồn gốc từ nội tâm được phát sinh bởi bốn lý do: quán xét dòng dõi (jātiṃ paccavekkhitvā), quán xét tuổi tác (vayaṃ paccavekkhitvā), quán xét sự dũng cảm (sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā), quán xét sự đa văn (bāhusaccaṃ paccavekkhitvā).
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
‘Pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ na jātisampannānaṃ kammaṃ, hīnajaccānaṃ kevaṭṭādīnaṃ idaṃ kammaṃ.
‘This performance of evil is not the action of those of noble birth; this action belongs to those of low birth, such as fishermen.
‘Việc làm ác này không phải là hành vi của những người có dòng dõi cao quý, mà là hành vi của những người thuộc dòng dõi thấp kém như ngư dân, v.v.
Mādisassa jātisampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ tāva jātiṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
It is not proper for one of noble birth like me to commit this act.’ Thus, by reflecting on one’s birth in this way, one generates shame and refrains from evil such as killing living beings.
Việc làm này không phù hợp với người có dòng dõi cao quý như ta’, như vậy, trước hết, quán xét dòng dõi, không làm các ác nghiệp như sát sinh, v.v., người ấy phát sinh tàm.
Tathā ‘pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ daharehi kattabbaṃ kammaṃ, mādisassa vaye ṭhitassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ vayaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
Also, reflecting, ‘This evil deed is not an act to be done by youngsters; it is not proper for one of my age to commit such an act,’ by thus considering his age and not committing evil like taking life, he arouses hiri.
Tương tự, (người ấy suy xét): ‘Việc làm ác này là việc của người trẻ tuổi làm, không phù hợp cho một người như ta, đã ở tuổi trưởng thành, để làm việc này’. Như vậy, sau khi quán xét tuổi tác, không làm các việc ác như sát sinh, người ấy phát khởi lòng hổ thẹn (hiri).
Tathā ‘pāpakammaṃ nāmetaṃ dubbalajātikānaṃ kammaṃ, na sūrabhāvānaṃ.
Similarly, ‘This evil deed is an act for those of weak character, not for the brave.
Tương tự, (người ấy suy xét): ‘Việc làm ác này là việc của những kẻ yếu hèn, không phải của những người dũng mãnh.
Mādisassa sūrabhāvasampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
It is not proper for one endowed with bravery like me to commit such an act,’ by thus reflecting on his bravery and not committing evil like taking life, he arouses hiri.
Không phù hợp cho một người dũng mãnh như ta để làm việc này’. Như vậy, sau khi quán xét lòng dũng mãnh, không làm các việc ác như sát sinh, người ấy phát khởi lòng hổ thẹn (hiri).
Tathā ‘pāpakammaṃ nāmetaṃ andhabālānaṃ kammaṃ, na paṇḍitānaṃ.
Similarly, ‘This evil deed is an act for the blind and foolish, not for the wise.
Tương tự, (người ấy suy xét): ‘Việc làm ác này là việc của những kẻ ngu si, không phải của những người trí tuệ.
Mādisassa paṇḍitassa bahussutassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ bāhusaccaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
It is not proper for a wise and learned person like me to commit such an act,’ by thus reflecting on his great learning and not committing evil like taking life, he arouses hiri.
Không phù hợp cho một người trí tuệ, đa văn như ta để làm việc này’. Như vậy, sau khi quán xét sự đa văn, không làm các việc ác như sát sinh, người ấy phát khởi lòng hổ thẹn (hiri).
Evaṃ ajjhattasamuṭṭhānahiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti.
Thus, he arouses internally generated hiri by these four reasons.
Như vậy, lòng hổ thẹn (hiri) phát sinh từ nội tâm được phát khởi bởi bốn lý do.
Samuṭṭhāpetvā ca pana attano citte hiriṃ pavesetvā pāpakammaṃ na karoti.
Having aroused it, and having established hiri in his own mind, he does not commit evil deeds.
Sau khi phát khởi và đưa lòng hổ thẹn (hiri) vào tâm mình, người ấy không làm việc ác.
Evaṃ ajjhattasamuṭṭhānā hirī nāma hoti.
This is called internally generated hiri.
Như vậy, đó gọi là lòng hổ thẹn (hiri) phát sinh từ nội tâm.
Kathaṃ attādhipati hirī nāma?
What is self-dominant hiri?
Thế nào là lòng hổ thẹn (hiri) lấy tự ngã làm chủ?
Idhekacco kulaputto attānaṃ adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā ‘mādisassa saddhāpabbajitassa bahussutassa dhutaṅgadharassa na yuttaṃ pāpakammaṃ kātu’nti pāpaṃ na karoti.
Here, a young man makes himself the master, the chief, reflecting, ‘It is not proper for one like me, who has gone forth out of faith, who is learned, and who practices the dhutaṅga, to commit evil deeds,’ and so he does not commit evil.
Ở đây, có một thiện nam tử, lấy tự ngã làm chủ, làm bậc tối thượng, (suy xét): ‘Không phù hợp cho một người xuất gia vì tín tâm, đa văn, giữ gìn các pháp đầu đà như ta để làm việc ác’, rồi không làm ác.
Evaṃ attādhipati hirī nāma hoti.
This is called self-dominant hiri.
Như vậy, đó gọi là lòng hổ thẹn (hiri) lấy tự ngã làm chủ.
Tenāha bhagavā – ‘‘so attānaṃyeva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 3.40).
Therefore, the Blessed One said: “He, making himself the master, the chief, abandons unwholesome deeds and cultivates wholesome deeds, abandons blameworthy deeds and cultivates blameless deeds, and preserves himself pure.”
Vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy: “Người ấy lấy chính mình làm chủ, làm bậc tối thượng, từ bỏ bất thiện, tu tập thiện; từ bỏ những gì đáng khiển trách, tu tập những gì không đáng khiển trách; giữ gìn mình thanh tịnh”.
Kathaṃ lokādhipati ottappaṃ nāma?
What is world-dominant ottappa?
Thế nào là sự sợ hãi (ottappa) lấy thế gian làm chủ?
Idhekacco kulaputto lokaṃ adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā pāpakammaṃ na karoti.
Here, a young man makes the world the master, the chief, and does not commit evil deeds.
Ở đây, có một thiện nam tử, lấy thế gian làm chủ, làm bậc tối thượng, rồi không làm việc ác.
Yathāha – ‘‘mahā kho panāyaṃ lokasannivāso.
As it is said: “This world is indeed a great habitation.
Như đã dạy: “Thật vậy, thế giới này là một cộng đồng rộng lớn.
Mahantasmiṃ kho pana lokasannivāse santi samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibbacakkhukā paracittaviduno, te dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti, cetasāpi cittaṃ pajānanti, tepimaṃ evaṃ jānissanti ‘passatha bho imaṃ kulaputtaṃ, saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī’ti.
In this great habitation of the world, there are recluses and brahmins who are endowed with psychic power, who possess the divine eye, who know the minds of others; they see from afar, they are not seen even when near, they know the mind by mind; they will know me thus: ‘Behold, sirs, this young man, who has gone forth from home to homelessness out of faith, dwells entangled in evil, unwholesome states.’
Trong cộng đồng thế giới rộng lớn này, có các sa-môn, bà-la-môn có thần thông, có thiên nhãn, biết tâm người khác; họ thấy từ xa, nhưng không bị thấy khi ở gần; họ biết tâm qua ý nghĩ; họ cũng sẽ biết về ta như thế này: ‘Này các bạn, hãy xem thiện nam tử này, sau khi xuất gia từ bỏ gia đình vì tín tâm, lại sống lẫn lộn với các pháp bất thiện, các pháp ác’.
Santi devatā iddhimantiniyo dibbacakkhukā paracittaviduniyo.
There are devatās who are endowed with psychic power, who possess the divine eye, who know the minds of others.
Có các vị thiên nữ có thần thông, có thiên nhãn, biết tâm người khác.
Tā dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti, cetasāpi cittaṃ pajānanti, tāpi maṃ jānissanti ‘passatha bho imaṃ kulaputtaṃ, saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī’ti… so lokaṃyeva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 3.146).
They see from afar, they are not seen even when near, they know the mind by mind; they will know me thus: ‘Behold, sirs, this young man, who has gone forth from home to homelessness out of faith, dwells entangled in evil, unwholesome states.’… He, making the world itself the master, the chief, abandons unwholesome deeds and cultivates wholesome deeds, abandons blameworthy deeds and cultivates blameless deeds, and preserves himself pure.”
Họ thấy từ xa, nhưng không bị thấy khi ở gần; họ biết tâm qua ý nghĩ; họ cũng sẽ biết về ta: ‘Này các bạn, hãy xem thiện nam tử này, sau khi xuất gia từ bỏ gia đình vì tín tâm, lại sống lẫn lộn với các pháp bất thiện, các pháp ác’… Người ấy lấy thế gian làm chủ, làm bậc tối thượng, từ bỏ bất thiện, tu tập thiện; từ bỏ những gì đáng khiển trách, tu tập những gì không đáng khiển trách; giữ gìn mình thanh tịnh”.
Evaṃ lokādhipati ottappaṃ nāma hoti.
This is called world-dominant ottappa.
Như vậy, đó gọi là sự sợ hãi (ottappa) lấy thế gian làm chủ.
Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappanti.
Hiri is established by the nature of shame, and ottappa is established by the nature of fear.
Lòng hổ thẹn (hiri) có bản chất là sự xấu hổ, sự sợ hãi (ottappa) có bản chất là sự sợ hãi.
Ettha pana lajjāti lajjanākāro; tena sabhāvena saṇṭhitā hirī.
Here, shame means the manner of being ashamed; hiri is established by that nature.
Ở đây, sự xấu hổ (lajjā) là trạng thái xấu hổ; lòng hổ thẹn (hiri) được thiết lập với bản chất đó.
Bhayanti apāyabhayaṃ; tena sabhāvena saṇṭhitaṃ ottappaṃ.
Fear means fear of the states of deprivation; ottappa is established by that nature.
Sự sợ hãi (bhaya) là sợ hãi các khổ cảnh; sự sợ hãi (ottappa) được thiết lập với bản chất đó.
Tadubhayampi pāpaparivajjane pākaṭaṃ hoti.
Both are evident in the avoidance of evil.
Cả hai điều này đều biểu hiện rõ ràng trong việc tránh xa điều ác.
Ekacco hi, yathā nāma eko kulaputto uccārapassāvādīni karonto lajjitabbayuttakaṃ ekaṃ disvā lajjanākārappatto bhaveyya hīḷito, evameva ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpakammaṃ na karoti.
For instance, just as a certain young man, while relieving himself, would become ashamed and reproached if seen by someone deserving of shame, so too, by entering into the nature of shame internally, he does not commit evil deeds.
Thật vậy, có người, như một thiện nam tử khi đang đi tiêu, tiểu, thấy một người đáng phải xấu hổ, thì cảm thấy xấu hổ và bị khinh miệt, cũng vậy, người ấy không làm việc ác sau khi đã nhập vào pháp xấu hổ nội tâm.
Ekacco apāyabhayabhīto hutvā pāpakammaṃ na karoti.
Another, being afraid of the states of deprivation, does not commit evil deeds.
Có người, vì sợ hãi các khổ cảnh, nên không làm việc ác.
Tatridaṃ opammaṃ – yathā hi dvīsu ayoguḷesu eko sītalo bhaveyya gūthamakkhito, eko uṇho āditto.
Here is an illustration for this: just as, of two iron balls, one might be cold and smeared with excrement, and the other hot and blazing.
Có một ví dụ như thế này: Như có hai cục sắt, một cục nguội lạnh và dính đầy phân, một cục nóng bỏng và đang cháy.
Tattha paṇḍito sītalaṃ gūthamakkhitattā jigucchanto na gaṇhāti, itaraṃ ḍāhabhayena.
There, a wise person would not pick up the cold one due to disgust at the excrement, and the other due to fear of being burnt.
Ở đó, người trí không cầm cục sắt nguội vì ghê tởm phân dính trên đó, còn cục kia thì không cầm vì sợ bị bỏng.
Tattha sītalassa gūthamakkhanajigucchāya agaṇhanaṃ viya ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpassa akaraṇaṃ.
In this, not picking up the cold one due to disgust at the excrement should be understood as not committing evil by entering into the nature of shame internally.
Ở đây, việc không làm điều ác sau khi đã nhập vào pháp xấu hổ nội tâm, giống như việc không cầm cục sắt nguội vì ghê tởm phân dính trên đó.
Uṇhassa ḍāhabhayena agaṇhanaṃ viya apāyabhayena pāpassa akaraṇaṃ veditabbaṃ.
Not picking up the hot one due to fear of being burnt should be understood as not committing evil due to fear of the states of deprivation.
Việc không làm điều ác vì sợ hãi các khổ cảnh, giống như việc không cầm cục sắt nóng vì sợ bị bỏng.
Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappanti.
Hiri has the characteristic of respectful regard, and ottappa has the characteristic of seeing danger as fear of blame.
Lòng hổ thẹn (hiri) có đặc tính là sự tôn kính, sự sợ hãi (ottappa) có đặc tính là sự e ngại tội lỗi và thấy rõ sự nguy hiểm.
Idampi dvayaṃ pāpaparivajjane eva pākaṭaṃ hoti.
This pair is also evident in the avoidance of evil.
Cặp đôi này cũng biểu hiện rõ ràng trong việc tránh xa điều ác.
Ekacco hi jātimahattapaccavekkhaṇā satthumahattapaccavekkhaṇā dāyajjamahattapaccavekkhaṇā sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇāti catūhi kāraṇehi sappatissavalakkhaṇaṃ hiriṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti.
For instance, one person arouses hiri, which has the characteristic of respectful regard, through four reasons: reflecting on the greatness of birth, reflecting on the greatness of the Teacher, reflecting on the greatness of the inheritance, and reflecting on the greatness of fellow practitioners, and thus does not commit evil.
Thật vậy, có người phát khởi lòng hổ thẹn (hiri) có đặc tính tôn kính do bốn lý do: quán xét sự cao quý của dòng dõi, quán xét sự cao quý của Bậc Đạo Sư, quán xét sự cao quý của di sản, và quán xét sự cao quý của các bạn đồng phạm hạnh, rồi không làm điều ác.
Ekacco attānuvādabhayaṃ parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayanti catūhi kāraṇehi vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti.
Another arouses ottappa, which has the characteristic of being afraid of faults and seeing danger, through four reasons: fear of self-reproach, fear of reproach by others, fear of punishment, and fear of woeful states, and thus does not commit evil.
Có người phát khởi sự sợ hãi (ottappa) có đặc tính e ngại tội lỗi và thấy rõ sự nguy hiểm do bốn lý do: sợ bị tự mình khiển trách, sợ bị người khác khiển trách, sợ bị hình phạt, và sợ khổ cảnh, rồi không làm điều ác.
Tattha jātimahattapaccavekkhaṇādīni ceva attānuvādabhayādīni ca vitthāretvā kathetabbāni.
Here, the reflections on the greatness of birth, etc., and the fears of self-reproach, etc., should be expounded in detail.
Ở đây, sự quán xét sự cao quý của dòng dõi, v.v., và sự sợ bị tự mình khiển trách, v.v., cần được giải thích chi tiết.
Na lubbhanti etena, sayaṃ vā na lubbhati, alubbhanamattameva vā tanti alobho.
That by which one is not greedy, or one is not greedy oneself, or it is simply non-greed: that is non-greed (alobha).
Không tham lam bởi điều này, hoặc tự mình không tham lam, hoặc chỉ là trạng thái không tham lam – đó là vô tham (alobha).
Adosāmohesupi eseva nayo.
The same method applies to non-hatred (adosa) and non-delusion (amoha).
Nguyên tắc tương tự cũng áp dụng cho vô sân (adosa) và vô si (amoha).
Tesu alobho ārammaṇe cittassa agedhalakkhaṇo, alaggabhāvalakkhaṇo vā kamaladale jalabindu viya.
Among these, alobha has the characteristic of the mind not clinging to the object, or the characteristic of not being attached, like a drop of water on a lotus leaf.
Trong số đó, vô tham (alobha) có đặc tính là tâm không dính mắc vào đối tượng, hoặc đặc tính là không bám víu, như giọt nước trên lá sen.
Apariggahaṇaraso muttabhikkhu viya.
It has the function of not grasping, like a liberated monk.
Nhiệm vụ của nó là không nắm giữ, như một Tỳ-kheo đã giải thoát.
Anallīnabhāvapaccupaṭṭhāno asucimhi patitapuriso viya.
Its manifestation is non-adherence, like a person who has fallen into impurity.
Sự biểu hiện của nó là không dính mắc, như một người bị rơi vào chỗ ô uế.
Adoso acaṇḍikkalakkhaṇo, avirodhalakkhaṇo vā anukūlamitto viya.
Adosa has the characteristic of not being fierce, or the characteristic of non-opposition, like a congenial friend.
Vô sân (adosa) có đặc tính là không hung hăng, hoặc đặc tính là không đối kháng, như một người bạn hòa nhã.
Āghātavinayaraso pariḷāhavinayaraso vā candanaṃ viya.
It has the function of removing ill-will, or the function of removing burning, like sandalwood.
Nhiệm vụ của nó là loại bỏ sự oán ghét, hoặc loại bỏ sự bức bách, như gỗ đàn hương.
Sommabhāvapaccupaṭṭhāno puṇṇacando viya.
Its manifestation is a pleasant demeanor, like the full moon.
Sự biểu hiện của nó là trạng thái hiền hòa, như trăng tròn.
Amoho lakkhaṇādīhi heṭṭhā paññindriyapade vibhāvito eva.
Amoha has already been explained in the section on the faculty of wisdom (paññindriya) with its characteristics, etc.
Vô si (amoha) đã được giải thích rõ ràng trong phần về Trí Tuệ Quyền (paññindriya) ở trên, với các đặc tính, v.v.
Imesu pana tīsu alobho maccheramalassa paṭipakkho, adoso dussīlyamalassa, amoho kusalesu dhammesu abhāvanāya paṭipakkho.
Among these three, alobha is the opposite of the defilement of avarice (macchera), adosa is the opposite of the defilement of immorality (dussīlya), and amoha is the opposite of not cultivating wholesome states.
Trong ba điều này, vô tham (alobha) là đối nghịch với cấu uế xan tham (maccheramala), vô sân (adosa) là đối nghịch với cấu uế ác giới (dussīlyamala), vô si (amoha) là đối nghịch với sự không tu tập các pháp thiện.
Alobho cettha dānahetu, adoso sīlahetu, amoho bhāvanāhetu.
Here, alobha is the cause of generosity (dāna), adosa is the cause of morality (sīla), and amoha is the cause of mental development (bhāvanā).
Ở đây, vô tham (alobha) là nhân của bố thí, vô sân (adosa) là nhân của giới, vô si (amoha) là nhân của tu tập.
Tesu ca alobhena anadhikaṃ gaṇhāti, luddhassa adhikaggahaṇato.
And among these, with alobha, one does not take more than what is right, because a greedy person takes excessively.
Trong số đó, nhờ vô tham (alobha), người ấy không nắm giữ quá mức, vì người tham lam thường nắm giữ quá mức.
Adosena anūnaṃ, duṭṭhassa ūnaggahaṇato.
With adosa, one does not take less than what is due, because an angry person takes deficiently.
Nhờ vô sân (adosa), người ấy không nắm giữ thiếu sót, vì người sân hận thường nắm giữ thiếu sót.
Amohena aviparītaṃ, mūḷhassa viparītaggahaṇato.
With amoha, one does not take perversely, because a deluded person takes perversely.
Nhờ vô si (amoha), người ấy không nắm giữ sai lệch, vì người si mê thường nắm giữ sai lệch.
Alobhena cettha vijjamānaṃ dosaṃ dosato dhārento dose pavattati; luddho hi dosaṃ paṭicchādeti.
Here, with alobha, one, perceiving an existing fault as a fault, acts with respect to faults; for a greedy person conceals faults.
Ở đây, nhờ vô tham (alobha), người ấy duy trì lỗi lầm hiện có như là lỗi lầm, và tiếp tục trong lỗi lầm; vì người tham lam thường che giấu lỗi lầm.
Adosena vijjamānaṃ guṇaṃ guṇato dhārento guṇe pavattati; duṭṭho hi guṇaṃ makkheti.
With adosa, one, perceiving an existing quality as a quality, acts with respect to qualities; for an angry person disparages qualities.
Nhờ vô sân (adosa), người ấy duy trì đức tính hiện có như là đức tính, và tiếp tục trong đức tính; vì người sân hận thường bôi nhọ đức tính.
Amohena yāthāvasabhāvaṃ yāthāvasabhāvato dhārento yāthāvasabhāve pavattati.
With amoha, one, perceiving the true nature as the true nature, acts with respect to the true nature.
Nhờ vô si (amoha), người ấy duy trì bản chất chân thật như là bản chất chân thật, và tiếp tục trong bản chất chân thật.
Mūḷho hi ‘tacchaṃ atacchanti atacchaṃ ca taccha’nti gaṇhāti.
For a deluded person perceives the true as untrue, and the untrue as true.
Vì người si mê thường nắm giữ ‘cái thật là không thật’ và ‘cái không thật là thật’.
Alobhena ca piyavippayogadukkhaṃ na hoti, luddhassa piyasabhāvato piyavippayogāsahanato ca.
And by non-greed, the suffering of separation from loved ones does not arise, for the greedy person, due to their nature of clinging to loved ones and their inability to endure separation from loved ones.
Do không tham lam (alobha), nỗi khổ chia lìa với người thân yêu (piyavippayoga-dukkha) không xảy ra, vì người tham lam (luddha) có bản chất yêu thích và không thể chịu đựng sự chia lìa với người thân yêu.
Adosena appiyasampayogadukkhaṃ na hoti, duṭṭhassa hi appiyasabhāvato appiyasampayogāsahanato ca.
By non-hatred, the suffering of association with disliked ones does not arise; for the hateful person, due to their nature of disliking and their inability to endure association with disliked ones.
Do không sân hận (adosa), nỗi khổ gặp gỡ người không ưa (appiyasampayoga-dukkha) không xảy ra, vì người có tâm sân hận (duṭṭha) có bản chất không ưa và không thể chịu đựng sự gặp gỡ người không ưa.
Amohena icchitālābhadukkhaṃ na hoti, amūḷhassa hi ‘taṃ kutettha labbhā’tievamādipaccavekkhaṇasambhavato (dī. ni. 3.34; a. ni. 9.30).
By non-delusion, the suffering of not obtaining what is desired does not arise; for the undeluded person, there is the possibility of reflecting, "How could that be obtained here?"
Do không si mê (amoha), nỗi khổ không đạt được điều mong muốn (icchitālābha-dukkha) không xảy ra, vì người không si mê (amūḷha) có khả năng quán xét rằng ‘làm sao có thể đạt được điều đó ở đây?’ và những điều tương tự.
Alobhena cettha jātidukkhaṃ na hoti, alobhassa taṇhāpaṭipakkhato taṇhāmūlakattā ca jātidukkhassa.
Furthermore, by non-greed, the suffering of birth does not arise, because non-greed is the opposite of craving, and the suffering of birth has craving as its root.
Ở đây, do không tham lam (alobha), nỗi khổ sinh (jāti-dukkha) không xảy ra, vì không tham lam là đối nghịch của tham ái (taṇhā), và nỗi khổ sinh có gốc rễ từ tham ái.
Adosena jarādukkhaṃ na hoti, tikkhadosassa khippaṃ jarāsambhavato.
By non-hatred, the suffering of old age does not arise, for swift old age arises for one with intense hatred.
Do không sân hận (adosa), nỗi khổ già (jarā-dukkha) không xảy ra, vì người có sân hận mãnh liệt thường nhanh chóng bị già yếu.
Amohena maraṇadukkhaṃ na hoti, sammohamaraṇañhi dukkhaṃ, na cetaṃ amūḷhassa hoti.
By non-delusion, the suffering of death does not arise, for death with confusion is indeed suffering, and this does not occur for the undeluded person.
Do không si mê (amoha), nỗi khổ chết (maraṇa-dukkha) không xảy ra, vì cái chết trong si mê (sammoha-maraṇa) mới là khổ, và điều này không xảy ra với người không si mê.
Alobhena ca gahaṭṭhānaṃ, amohena pabbajitānaṃ, adosena pana sabbesampi sukhasaṃvāsatā hoti.
And by non-greed, householders enjoy harmonious living; by non-delusion, monastics; and by non-hatred, all beings.
Và do không tham lam, người cư sĩ được sống an lạc; do không si mê, người xuất gia được sống an lạc; còn do không sân hận, tất cả mọi người đều được sống an lạc.
Visesato cettha alobhena pettivisaye upapatti na hoti.
Specifically, by non-greed, rebirth in the realm of hungry ghosts (petta-visaya) does not occur.
Đặc biệt ở đây, do không tham lam, không có sự tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ (petta-visaya).
Yebhuyyena hi sattā taṇhāya pettivisayaṃ upapajjanti, taṇhāya ca paṭipakkho alobho.
Indeed, beings mostly take rebirth in the realm of hungry ghosts due to craving, and non-greed is the opposite of craving.
Phần lớn chúng sinh tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ là do tham ái, và không tham lam là đối nghịch của tham ái.
Adosena niraye upapatti na hoti.
By non-hatred, rebirth in hell does not occur.
Do không sân hận, không có sự tái sinh vào địa ngục (niraya).
Dosena hi caṇḍajātitāya dosasadisaṃ nirayaṃ upapajjanti.
For by hatred, due to their fierce nature, beings take rebirth in a hell similar to their hatred.
Vì do sân hận, những chúng sinh có bản chất hung bạo thường tái sinh vào địa ngục tương ứng với sân hận.
Dosassa ca paṭipakkho adoso.
And non-hatred is the opposite of hatred.
Và không sân hận là đối nghịch của sân hận.
Amohena tiracchānayoniyaṃ nibbatti na hoti.
By non-delusion, rebirth in the animal realm does not occur.
Do không si mê, không có sự tái sinh vào loài súc sinh (tiracchānayoni).
Mohena hi niccasammūḷhaṃ tiracchānayoniṃ upapajjanti.
For by delusion, beings take rebirth in the animal realm, which is always greatly confused.
Vì do si mê, chúng sinh thường tái sinh vào loài súc sinh, nơi mà họ luôn bị si mê sâu nặng.
Mohassa paṭipakkho ca amoho.
And non-delusion is the opposite of delusion.
Và không si mê là đối nghịch của si mê.
Etesu ca alobho rāgavasena upagamanassa abhāvakaro, adoso dosavasena apagamanassa, amoho mohavasena amajjhattabhāvassa.
Among these, non-greed causes the absence of approach due to passion; non-hatred, the absence of departure due to aversion; and non-delusion, the absence of indifference due to delusion.
Trong số này, không tham lam ngăn cản sự bám chấp theo cách của tham ái; không sân hận ngăn cản sự từ bỏ theo cách của sân hận; không si mê ngăn cản trạng thái không trung dung theo cách của si mê.
Tīhipi cetehi yathāpaṭipāṭiyā nekkhammasaññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññāti imā tisso.
And by these three, in due order, arise these three perceptions: the perception of renunciation (nekkhamma-saññā), the perception of non-ill-will (abyāpāda-saññā), and the perception of non-harming (avihiṃsā-saññā).
Và do ba điều này, theo thứ tự, có ba loại tưởng (saññā) này: tưởng xuất ly (nekkhamma-saññā), tưởng không sân hận (abyāpāda-saññā), tưởng không làm hại (avihiṃsā-saññā).
Asubhasaññā appamāṇasaññā dhātusaññāti imā ca tisso saññāyo honti.
And these three perceptions: the perception of impurity (asubha-saññā), the perception of boundless compassion (appamāṇa-saññā), and the perception of elements (dhātu-saññā).
Và ba loại tưởng này: tưởng bất tịnh (asubha-saññā), tưởng vô lượng (appamāṇa-saññā), tưởng các yếu tố (dhātu-saññā) cũng có.
Alobhena pana kāmasukhallikānuyogaantassa, adosena attakilamathānuyogaantassa parivajjanaṃ hoti; amohena majjhimāya paṭipattiyā paṭipajjanaṃ.
Moreover, by non-greed, there is avoidance of the extreme of addiction to sensual pleasures; by non-hatred, avoidance of the extreme of addiction to self-mortification; and by non-delusion, there is practicing the Middle Way.
Hơn nữa, do không tham lam, có sự tránh xa cực đoan của việc buông thả dục lạc (kāmasukhallikānuyoga); do không sân hận, có sự tránh xa cực đoan của việc tự hành hạ (attakilamathānuyoga); do không si mê, có sự thực hành con đường trung đạo (majjhimā paṭipadā).
Tathā alobhena abhijjhākāyaganthassa pabhedanaṃ hoti, adosena byāpādakāyaganthassa, amohena sesaganthadvayassa.
Similarly, by non-greed, there is the breaking of the bodily fetter of covetousness (abhijjhā-kāyagantha); by non-hatred, the bodily fetter of ill-will (byāpāda-kāyagantha); and by non-delusion, the other two fetters.
Tương tự, do không tham lam, có sự phá vỡ trói buộc thân thể của tham lam (abhijjhā-kāyagantha); do không sân hận, có sự phá vỡ trói buộc thân thể của sân hận (byāpāda-kāyagantha); do không si mê, có sự phá vỡ hai trói buộc còn lại.
Purimāni ca dve satipaṭṭhānāni purimānaṃ dvinnaṃ ānubhāvena, pacchimāni pacchimasseva ānubhāvena ijjhanti.
And the first two foundations of mindfulness (satipaṭṭhānāni) are accomplished by the power of the first two (non-greed and non-hatred), and the latter ones by the power of the latter (non-delusion) alone.
Và hai pháp niệm xứ (satipaṭṭhāna) đầu tiên được thành tựu nhờ năng lực của hai pháp đầu tiên, còn hai pháp sau được thành tựu nhờ năng lực của pháp sau cùng.
Alobho cettha ārogyassa paccayo hoti; aluddho hi lobhanīyampi asappāyaṃ na sevati, tena kho arogo hoti.
Herein, non-greed is a condition for health; for the non-greedy person does not partake of anything unwholesome, even if it is desirable, and therefore they are healthy.
Ở đây, không tham lam là nhân tố cho sức khỏe; vì người không tham lam không dùng những thứ không phù hợp dù chúng đáng tham lam, nhờ đó mà người ấy khỏe mạnh.
Adoso yobbanassa; aduṭṭho hi valipalitāvahena dosagginā aḍayhamāno dīgharattaṃ yuvā hoti.
Non-hatred is a condition for youth; for the non-hateful person, not being consumed by the fire of hatred that brings wrinkles and gray hair, remains youthful for a long time.
Không sân hận là nhân tố cho tuổi trẻ; vì người không sân hận, không bị ngọn lửa sân hận gây ra nếp nhăn và tóc bạc thiêu đốt, sẽ trẻ trung trong một thời gian dài.
Amoho dīghāyukatāya; amūḷho hi hitāhitaṃ ñatvā ahitaṃ parivajjanto hitañca paṭisevamāno dīghāyuko hoti.
Non-delusion is a condition for longevity; for the undeluded person, knowing what is beneficial and what is harmful, avoids the harmful and partakes of the beneficial, and thus enjoys a long life.
Không si mê là nhân tố cho tuổi thọ; vì người không si mê, biết điều lợi và hại, tránh điều hại và thực hành điều lợi, sẽ sống lâu.
Alobho cettha bhogasampattiyā paccayo hoti, aluddhassa hi cāgena bhogapaṭilābho.
Herein, non-greed is a condition for the attainment of wealth, for the non-greedy person gains wealth through giving.
Ở đây, không tham lam là nhân tố cho sự thành tựu tài sản; vì người không tham lam, nhờ sự bố thí, sẽ đạt được tài sản.
Adoso mittasampattiyā, mettāya mittānaṃ paṭilābhato ceva aparihānato ca.
Non-hatred is a condition for the attainment of friends, for by loving-kindness, friends are gained and not lost.
Không sân hận là nhân tố cho sự thành tựu bạn bè, nhờ lòng từ bi mà có được bạn bè và không mất đi.
Amoho attasampattiyā, amūḷho hi attano hitameva karonto attānaṃ sampādeti.
Non-delusion is a condition for self-mastery, for the undeluded person, doing only what is beneficial for themselves, perfects themselves.
Không si mê là nhân tố cho sự thành tựu bản thân; vì người không si mê, chỉ làm điều lợi ích cho bản thân, sẽ hoàn thiện chính mình.
Alobho ca dibbavihārassa paccayo hoti, adoso brahmavihārassa, amoho ariyavihārassa.
And non-greed is a condition for the divine abiding (dibbavihāra); non-hatred, for the sublime abiding (brahmavihāra); and non-delusion, for the noble abiding (ariyavihāra).
Và không tham lam là nhân tố cho sự an trú cõi trời (dibba-vihāra); không sân hận là nhân tố cho phạm trú (brahma-vihāra); không si mê là nhân tố cho thánh trú (ariya-vihāra).
Alobhena ca aniccadassanaṃ hoti; luddho hi upabhogāsāya aniccepi saṅkhāre aniccato na passati.
And by non-greed, there is the perception of impermanence; for the greedy person, due to their craving for enjoyment, does not see even impermanent formations as impermanent.
Và do không tham lam, có sự thấy vô thường (anicca-dassana); vì người tham lam, do ước muốn thụ hưởng, không thấy các pháp hữu vi là vô thường, ngay cả khi chúng là vô thường.
Adosena dukkhadassanaṃ; adosajjhāsayo hi pariccattaāghātavatthupariggaho saṅkhāreyeva dukkhato passati.
By non-hatred, there is the perception of suffering; for one whose disposition is non-hatred, having abandoned attachment to objects of ill-will, sees formations themselves as suffering.
Do không sân hận, có sự thấy khổ (dukkha-dassana); vì người có tâm không sân hận, đã từ bỏ sự bám chấp vào đối tượng của sự oán ghét, chỉ thấy các pháp hữu vi là khổ.
Amohena anattadassanaṃ; amūḷho hi yāthāvagahaṇakusalo apariṇāyakaṃ khandhapañcakaṃ apariṇāyakato bujjhati.
By non-delusion, there is the perception of non-self; for the undeluded person, skilled in grasping things as they truly are, understands the five aggregates, which have no leader, as having no leader.
Do không si mê, có sự thấy vô ngã (anatta-dassana); vì người không si mê, khéo léo trong việc nắm bắt chân lý, nhận thức năm uẩn không có người chủ là không có người chủ.
Yathā ca etehi aniccadassanādīni evametepi aniccadassanādīhi honti.
Just as the perception of impermanence and so on arise from these, so too do these arise from the perception of impermanence and so on.
Và cũng như sự thấy vô thường và các điều khác có được nhờ những điều này, thì những điều này cũng có được nhờ sự thấy vô thường và các điều khác.
Aniccadassanena hi alobho hoti, dukkhadassanena adoso, anattadassanena amoho hoti.
For by the perception of impermanence, non-greed arises; by the perception of suffering, non-hatred; and by the perception of non-self, non-delusion arises.
Vì do sự thấy vô thường mà có không tham lam; do sự thấy khổ mà có không sân hận; do sự thấy vô ngã mà có không si mê.
Ko hi nāma ‘aniccamida’nti sammā ñatvā tassatthāya pihaṃ uppādeyya, saṅkhāre vā ‘dukkha’nti jānanto aparampi accantatikhiṇaṃ kodhadukkhaṃ uppādeyya, attasuññatañca bujjhitvā puna sammohamāpajjeyyāti?
For who, having rightly understood "this is impermanent," would give rise to longing for it? Or who, knowing formations to be "suffering," would give rise to yet another extremely sharp suffering of anger? And who, having understood the emptiness of self, would again fall into confusion?
Ai mà lại, sau khi đã biết rõ "đây là vô thường", lại còn phát sinh sự ham muốn vì nó, hoặc sau khi biết các pháp hữu vi là "khổ", lại còn phát sinh nỗi khổ sân hận cực kỳ mãnh liệt khác, hoặc sau khi đã hiểu rõ sự trống rỗng của bản ngã, lại còn rơi vào si mê nữa?
Nābhijjhāyatīti anabhijjhā.
Not coveting is non-covetousness (anabhijjhā).
Không tham lam là anabhijjhā (vô tham).
Kāyikacetasikasukhaṃ idhalokaparalokahitaṃ guṇānubhāvapaṭiladdhaṃ kittisaddañca na byāpādetīti abyāpādo.
Not causing harm to one's own bodily and mental well-being, nor to the welfare of this world or the next, nor to fame acquired through virtuous power, is non-ill-will (abyāpādo).
Không làm hại hạnh phúc thân và tâm, lợi ích đời này và đời sau, danh tiếng có được nhờ oai lực và đức hạnh, đó là abyāpādo (vô sân).
Sammā passati, sobhanā vā diṭṭhīti sammādiṭṭhi.
Rightly seeing, or wholesome view, is right view (sammādiṭṭhi).
Thấy đúng đắn, hoặc có cái thấy tốt đẹp, đó là sammādiṭṭhi (chánh kiến).
Alobhādīnaṃyeva tāni nāmāni.
These are just names for non-greed and so on.
Đó chính là những tên gọi khác của alobha và các pháp tương tự.
Heṭṭhā panete dhammā mūlavasena gahitā, idha kammapathavasenāti veditabbā.
It should be understood that below, these states were taken as roots, but here, as paths of action.
Tuy nhiên, cần biết rằng ở phần trước, những pháp này được đề cập dưới dạng căn bản (mūla), còn ở đây là dưới dạng nghiệp đạo (kammapatha).
‘‘Dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
“Monks, these two bright qualities protect the world.
“Này các Tỳ-kheo, có hai pháp trắng này bảo vệ thế gian.
Katame dve?
Which two?
Hai pháp nào?
Hirī ca ottappañca.
Moral shame (hirī) and moral dread (ottappa).
Đó là Tàm (Hirī) và Quý (Ottappa).
Ime kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
These two bright qualities, monks, protect the world.
Này các Tỳ-kheo, hai pháp trắng này bảo vệ thế gian.
Sace, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ, nayidha paññāyetha mātāti vā, mātucchāti vā, mātulānīti vā, ācariyabhariyāti vā, garūnaṃ dārāti vā.
If, monks, these two bright qualities did not protect the world, then there would be no recognition here of mother, or mother's sister, or maternal aunt, or teacher's wife, or wives of respected elders.
Nếu, này các Tỳ-kheo, hai pháp trắng này không bảo vệ thế gian, thì ở đời này sẽ không có sự phân biệt nào về mẹ, dì, cô, vợ thầy, hay vợ của những người đáng kính.
Sambhedaṃ loko agamissa yathā ajeḷakā kukkuṭasūkarā soṇasiṅgālā.
The world would fall into promiscuity, like goats, sheep, chickens, pigs, dogs, and jackals.
Thế gian sẽ rơi vào hỗn loạn như dê, cừu, gà, heo, chó, và chồn.
Yasmā ca kho, bhikkhave, ime dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti, tasmā paññāyati mātāti vā mātucchāti vā mātulānīti vā ācariyabhariyāti vā garūnaṃ dārāti vā’’ti (a. ni. 2.9).
But because, monks, these two bright qualities protect the world, therefore there is recognition of mother, or mother's sister, or maternal aunt, or teacher's wife, or wives of respected elders.”
Vì, này các Tỳ-kheo, hai pháp trắng này bảo vệ thế gian, nên mới có sự phân biệt về mẹ, dì, cô, vợ thầy, hay vợ của những người đáng kính.”