1. Paramanipuṇavicittanayasamannāgataṃ sakasamayasamayantaragahanaviggāhaṇasamatthaṃ suvimalavipulapaññāveyyattiyajananaṃ pakaraṇamidamārabhantoyamācariyo paṭhamaṃ tāva ratanattayappaṇāmakaraṇena antarāyanivāraṇañceva paññāpāṭavañca pattheti.
1. The venerable author, commencing this treatise which is endowed with extremely subtle and diverse methods, capable of discerning the intricacies of one's own doctrine and other doctrines, and which generates a very pure and extensive discernment of wisdom, first seeks to avert obstacles and obtain acute wisdom by paying homage to the Triple Gem.
1. Vị đạo sư này, khi bắt đầu tác phẩm này, một tác phẩm được trang bị những phương pháp tinh tế và đa dạng tối thượng, có khả năng thấu hiểu những điểm sâu xa của giáo lý của mình và của các giáo lý khác, và là tác phẩm tạo ra sự thông suốt của tuệ giác trong sáng và rộng lớn, trước hết cầu nguyện sự ngăn ngừa chướng ngại và sự sắc bén của tuệ giác bằng cách thực hiện sự đảnh lễ Tam Bảo.
Ratanattayappaṇāmo hi atthato paṇāmakiriyābhinipphādikā kusalacetanā.
Homage to the Triple Gem is, in essence, a wholesome volition that effects the act of bowing down.
Sự đảnh lễ Tam Bảo, về mặt ý nghĩa, là một thiện tâm tạo ra hành động đảnh lễ.
Sā ca vandaneyyavandakānaṃ khettajjhāsayasampadāhi diṭṭhadhammavedanīyabhūtā yathāladdhasampattinimittakassa kammassa anubalappadānavasena tannibbattitavipākasantatiyā antarāyakarāni upapīḷakaupacchedakakammāni paṭibāhitvā tannidānānaṃ yathādhippetasiddhivibandhakānaṃ rogādiantarāyānamappavattiṃ sādheti, rāgādimalavikkhālanena ca cittasantānaṃ parisodhetvā tannissitāya paññāya yathādhippetasiddhisampādakaṃ tikkhavisadabhāvamāvahati.
And that homage, through the excellence of the field and the intention of those worthy of veneration and the venerator, being experienceable in this very life, repels obstructive and destructive kammas that hinder the continuity of vipāka resulting from a kamma whose attainment is according to one's desires, by providing additional strength to that kamma, and thereby accomplishes the non-occurrence of diseases and other obstacles that impede the success of what is desired and caused by those factors. Also, by cleansing the mental continuum through the removal of defilements like greed, it brings about a sharp and clear state of wisdom based on it, which leads to the accomplishment of what is desired.
Và thiện tâm ấy, do sự đầy đủ của ruộng phước và ý hướng của người được đảnh lễ và người đảnh lễ, sẽ ngăn chặn các nghiệp chướng gây cản trở và phá hoại dòng quả dị thục phát sinh từ nghiệp ấy, bằng cách cung cấp năng lực cho nghiệp có kết quả được cảm nhận ngay trong hiện tại như đã đạt được, và sẽ làm cho các chướng ngại như bệnh tật, v.v., là nguyên nhân của nghiệp ấy và là trở ngại cho sự thành tựu như mong muốn, không phát sinh; và bằng cách tẩy rửa các cấu uế như tham ái, v.v., sẽ làm thanh tịnh dòng tâm thức và mang lại sự sắc bén và trong sáng cho tuệ giác nương tựa vào đó, làm thành tựu như mong muốn.
Kiñci āciṇṇametaṃ paṇḍitānaṃ, yadidaṃ ganthasamārambhe ratanattayappaṇāmakaraṇaṃ, tasmā sappurisācārānurakkhaṇatthañca ādimhi ratanattayavandanā āraddhāti evamādinā aññānipi bahūni payojanāni niddhāretabbāni.
Moreover, it is a customary practice of the wise to pay homage to the Triple Gem at the commencement of a work. Therefore, to uphold the conduct of noble persons, the veneration of the Triple Gem is undertaken at the beginning. Thus, many other purposes should be determined.
Hơn nữa, đây là một truyền thống của các bậc hiền trí, đó là việc thực hiện sự đảnh lễ Tam Bảo khi bắt đầu một tác phẩm; do đó, để bảo vệ phong tục của các bậc thiện nhân, sự đảnh lễ Tam Bảo đã được bắt đầu ở phần đầu, và nhiều mục đích khác cũng nên được xác định theo cách này.
Tāni pana tattha tattha bahudhā vitthāritānīti taṃ papañcaparissamaṃ ṭhapetvā yathānuppattameva tāva vaṇṇayissāma.
However, since these have been extensively elaborated elsewhere in various ways, we shall set aside that verbose effort and explain only what has been directly presented.
Tuy nhiên, những điều đó đã được trình bày chi tiết ở nhiều nơi khác nhau, nên chúng ta sẽ bỏ qua sự phiền phức của việc mở rộng đó và chỉ giải thích những gì phát sinh theo thứ tự.
Ettha ca ratanattayappaṇāmaṃ kattukāmo tathāgatamūlakattā sesaratanānaṃ paṭhamaṃ tāva tathāgatassa thomanāpubbaṅgamaṃ paṇāmamārabhanto āha ‘‘anantakaruṇāpañña’’ntiādi.
Here, desiring to pay homage to the Triple Gem, and since the other two Jewels originate from the Tathāgata, the author, first commencing homage to the Tathāgata preceded by praise, states "anantakaruṇāpañña" and so forth.
Ở đây, vị đạo sư muốn thực hiện sự đảnh lễ Tam Bảo, vì các bảo vật khác đều có gốc rễ từ Đức Như Lai, nên trước hết bắt đầu sự đảnh lễ Đức Như Lai kèm theo lời ca ngợi, và nói ‘‘anantakaruṇāpañña’’ (vô biên bi tuệ), v.v.
Thomanāpubbaṅgamena hi paṇāmena satthu guṇātisayayogo, tato cassa anuttaravandanīyabhāvo, tena ca attano vandanāya khettaṅgatabhāvo, khettaṅgatāya ca vandanāya yathādhippetanipphattiyā hetubhāvo ca dassito hoti.
Indeed, by homage preceded by praise, the exceptional qualities of the Teacher are shown, and from that, His supreme venerability, and by that, the worthiness of one's own veneration as a field, and by the veneration being a field, its causal condition for the accomplishment of what is desired is demonstrated.
Thật vậy, bằng sự đảnh lễ kèm theo lời ca ngợi, đã cho thấy sự siêu việt về phẩm chất của Đức Bổn Sư, từ đó cho thấy Ngài là bậc đáng đảnh lễ vô thượng, và do đó, sự đảnh lễ của chính mình là ruộng phước, và sự đảnh lễ là ruộng phước là nguyên nhân cho sự thành tựu như mong muốn.
Tattha vanditvāti pubbakālakiriyāniddeso.
Therein, vanditvā is an indication of a past action.
Trong đó, vanditvā là sự chỉ định của hành động quá khứ.
Tassa pana osānagāthāyaṃ ‘‘pavakkhāmī’’ti iminā aparakālakiriyāvacanena saha sambandho.
However, it is connected with the subsequent verb "pavakkhāmī" in the concluding stanza.
Và nó có mối liên hệ với từ hành động tương lai ‘‘pavakkhāmī’’ (tôi sẽ nói) trong câu kệ cuối cùng.
Buddhanti vandanakiriyāya kammaniddeso.
Buddhaṃ is an indication of the object of the act of veneration.
Buddhaṃ là sự chỉ định đối tượng của hành động đảnh lễ.
‘‘Anantakaruṇāpañña’’ntiādikaṃ pana tabbisesanaṃ.
"Anantakaruṇāpañña" and so forth are its epithets.
Còn ‘‘Anantakaruṇāpañña’’ (vô biên bi tuệ), v.v., là các tính từ bổ nghĩa cho nó.
Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho.
Therein, that which acts is karuṇā; the meaning is that which scatters or removes the suffering of others.
Trong đó, kiratīti karuṇā (làm tan biến là bi), có nghĩa là làm tan biến, loại bỏ khổ đau của người khác.
Kirīyati dukkhitesu pasārīyatīti vā karuṇā.
Or, karuṇā is that which is acted upon, that which is extended towards the suffering ones.
Hoặc là, kirīyati dukkhitesu pasārīyatīti vā karuṇā (được thực hiện, được mở rộng đến những người đau khổ là bi).
Atha vā karotīti karuṇā, paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ janayatīti attho.
Alternatively, karuṇā is that which creates, meaning that which generates agitation in the hearts of noble ones and sorrow when there is suffering in others.
Hoặc là, karotīti karuṇā (làm là bi), có nghĩa là khi có khổ đau của người khác, nó tạo ra sự rung động, sự đau buồn trong tâm của những người thiện lành.
Kiṇātīti vā karuṇā, parassa dukkhaṃ paccayavekallakaraṇato hiṃsatīti attho.
Or, karuṇā is that which afflicts, meaning that which harms by causing a lack of requisites for another's suffering.
Hoặc là, kiṇātīti vā karuṇā (làm hại là bi), có nghĩa là làm hại khổ đau của người khác bằng cách làm cho các yếu tố không đầy đủ.
Pajānātīti paññā, yathāsabhāvaṃ pakārehi paṭivijjhatīti attho.
That which discerns is paññā; the meaning is that which penetrates in various ways according to its true nature.
Pajānātīti paññā (hiểu biết là tuệ), có nghĩa là thấu hiểu bản chất sự vật theo các phương cách.
Karuṇā ca paññā ca karuṇāpaññā, natthi etāsaṃ antoti anantā, anantā karuṇāpaññā etassāti anantakaruṇāpañño, taṃ anantakaruṇāpaññaṃ.
Karuṇā and paññā are karuṇāpaññā. There is no end to these, hence anantā. One who has endless karuṇāpaññā is anantakaruṇāpañño; Him, anantakaruṇāpaññaṃ.
Karuṇā và paññā là karuṇāpaññā (bi tuệ), không có giới hạn cho chúng nên là anantā (vô biên), người có bi tuệ vô biên là anantakaruṇāpañño, vị ấy là anantakaruṇāpaññaṃ (bậc có bi tuệ vô biên).
Ettha ca uppādavayantatāvasena ceva santatipariyosānavasena ca satipi bhagavato karuṇāpaññānaṃ sapariyantabhāve anantārammaṇesu pavattanato anantatā veditabbā.
Here, although the compassion and wisdom of the Blessed One have limits in terms of arising and passing away, and in terms of the cessation of continuity, their boundlessness should be understood as due to their activity regarding boundless objects.
Ở đây, mặc dù bi và tuệ của Đức Thế Tôn có giới hạn theo nghĩa sinh diệt và theo nghĩa chấm dứt dòng tương tục, nhưng cần phải hiểu là vô biên vì chúng vận hành trên các đối tượng vô biên.
Sammāsambuddhassa hi sabbasattānaṃ dukkhāpanayanākārappavattā anaññasādhāraṇā mahākaruṇā kañci sattaṃ avajjetvā sabbesu sattesu niravasesena pavattati, tathā sabbadhammasabhāvabodhanasamatthā sabbaññutaññāṇasaṅkhātā paññāpi sakalañeyyadhammesu anavasesato pavattati, tasmā anantārammaṇappavattakaruṇāñāṇavantatāya anantakaruṇāpañño bhagavā.
Indeed, the great compassion of the Perfectly Self-Enlightened One, which is incomparable and proceeds with the aim of removing the suffering of all beings, operates exhaustively in all beings without omitting any. Similarly, wisdom, which is called omniscience and is capable of discerning the nature of all phenomena, also operates exhaustively in all knowable phenomena. Therefore, the Blessed One is called anantakaruṇāpañño because he possesses compassion and wisdom that operate on boundless objects.
Thật vậy, đại bi vô song của Đức Chánh Đẳng Giác, vận hành theo cách loại bỏ khổ đau của tất cả chúng sinh, không bỏ sót bất kỳ chúng sinh nào, mà vận hành không còn sót lại trên tất cả chúng sinh; tương tự, tuệ giác được gọi là Nhất Thiết Trí, có khả năng hiểu biết bản chất của tất cả các pháp, cũng vận hành không còn sót lại trên tất cả các pháp nên biết. Do đó, Đức Thế Tôn là bậc có bi tuệ vô biên vì Ngài có tuệ và bi vận hành trên các đối tượng vô biên.
Karuṇāpaññāggahaṇena cettha bhagavato sabbalokiyalokuttaraguṇasampatti dassitā hoti.
And here, by the mention of compassion and wisdom, the Blessed One's attainment of all mundane and supramundane qualities is shown.
Và ở đây, bằng cách nắm giữ bi tuệ, đã cho thấy sự đầy đủ các phẩm chất thế gian và xuất thế gian của Đức Thế Tôn.
Tathā hi karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato sakalalokiyaguṇasampatti dassitā, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti dassitāti.
Thus, by the mention of compassion, all mundane qualities are shown through the exposition of uncommon qualities that have reached a high state among mundane attainments; and by the mention of wisdom, all supramundane qualities are shown through the exposition of the Path-knowledge which is the basis of omniscience.
Thật vậy, bằng cách nắm giữ bi, đã cho thấy sự đầy đủ các phẩm chất thế gian vì đã làm sáng tỏ các phẩm chất đặc biệt đạt đến trạng thái cao cả trong thế gian; bằng cách nắm giữ tuệ, đã cho thấy sự đầy đủ các phẩm chất xuất thế gian vì đã làm sáng tỏ Nhất Thiết Trí và đạo tuệ là nền tảng của nó.
Apica sabbabuddhaguṇānaṃ karuṇā ādi, paññā pariyosānaṃ.
Furthermore, among all the qualities of the Buddha, compassion is the beginning, and wisdom is the end.
Hơn nữa, trong tất cả các phẩm chất của Đức Phật, bi là khởi đầu, tuệ là kết thúc.
Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthāya katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttarasammāsambodhiyā adhigamena sakalabuddhaguṇe paṭilabhi.
Indeed, the Blessed One, whose mind was impelled by great compassion, having made a resolute aspiration for the liberation of beings from the mire of saṃsāra, gradually perfected the Pāramīs and attained all the Buddha's qualities through the achievement of unsurpassed Perfect Self-Enlightenment.
Thật vậy, Đức Thế Tôn, với tâm được thúc đẩy bởi đại bi, đã phát nguyện cứu vớt chúng sinh khỏi vũng lầy sinh tử, đã tuần tự hoàn thành các ba-la-mật và đạt được sự Chánh Đẳng Giác vô thượng, từ đó đạt được tất cả các phẩm chất của Đức Phật.
Iti sakalabuddhaguṇānaṃ tannidānabhāvato karuṇā sabbabuddhaguṇānamādi, sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānassa pana maggañāṇassa paṭilabhanato uttarikaraṇīyābhāvato paññā pariyosānaṃ.
Thus, compassion is the beginning of all Buddha's qualities because they are all rooted in it, while wisdom is the end because there is nothing further to be done after the attainment of Path-knowledge, which is the basis of omniscience.
Như vậy, vì bi là nguyên nhân của tất cả các phẩm chất của Đức Phật, nên bi là khởi đầu của tất cả các phẩm chất của Đức Phật; còn tuệ là kết thúc, vì sau khi đạt được đạo tuệ, là nền tảng của Nhất Thiết Trí, không còn việc gì phải làm nữa.
Ādipariyosānadassanena ca sakalabuddhaguṇā nayato dassitā honti.
And by seeing from beginning to end, all the qualities of the Buddha are shown systematically.
Và bằng cách chỉ ra từ đầu đến cuối, tất cả các đức tính của chư Phật được trình bày theo phương cách.
Nayaggāho eva hi sabbabuddhaguṇānaṃ dassanupāyo, itarathā tādisassa sabbaññubuddhassapi vacanapathātītaṃ tathāgataguṇaṃ anupadaṃ vaṇṇento ko nāma pariyosānamāharituṃ sakkuṇeyyāti.
For indeed, a systematic grasp is the very means of seeing all the qualities of the Buddha; otherwise, who could possibly bring to an end the detailed description of the Tathāgata's qualities, which are beyond the range of words even for such an omniscient Buddha?
Quả thật, việc nắm bắt phương cách chính là phương tiện để trình bày tất cả các đức tính của chư Phật; nếu không thì, ai có thể hoàn tất việc mô tả từng đức tính của Như Lai, những đức tính vượt ngoài phạm vi ngôn ngữ, ngay cả đối với một vị Phật Toàn Giác như vậy?
Evaṃ karuṇāpaññāmukhena saṅkhepato sakalabuddhaguṇehi bhagavantaṃ thometvāpi puna attano buddhaguṇasaṃkittane atittābhāvena ceva paresañca pasādabāhullajananatthaṃ tadantogadhepi visiṭṭhaguṇe padhānabhāvena nīharitvā dassento āha ‘‘tathāgata’’ntiādi.
Having thus praised the Blessed One concisely with all the Buddha's qualities through the aspect of compassion and wisdom, and again, being insatiable in proclaiming his own Buddha-qualities, and also to generate abundant faith in others, he then proceeds to extract and show the distinguished qualities included therein as paramount, saying "Tathāgata," and so on.
Sau khi tán dương Thế Tôn bằng cách tóm tắt tất cả các đức tính của chư Phật thông qua phương tiện từ bi và trí tuệ như vậy, và vì chưa thỏa mãn trong việc ca ngợi các đức tính của chư Phật cũng như để làm tăng thêm niềm tin cho người khác, nên Ngài đã trích dẫn và trình bày các đức tính đặc biệt có trong đó một cách nổi bật, và nói “Tathāgata” v.v.
Tattha ‘‘tathāgata’’nti tathā āgatatādīhi aṭṭhahi kāraṇehi tathāgataṃ.
Here, "Tathāgata" refers to one who is a Tathāgata for eight reasons, such as having thus come (tathā āgatatā).
Trong đó, “Tathāgata” (Như Lai) là Như Lai theo tám lý do như “đã đến như vậy” (tathā āgata) v.v.
Vuttañhetaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.12; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.2 nidānakathā; a. ni. aṭṭha. 1.1.170) –
For it is said:
Điều này đã được nói (Dī. Nī. Aṭṭha. 1.7; Ma. Nī. Aṭṭha. 1.12; Bu. Vaṃ. Aṭṭha. 1.2 Nidānakathā; A. Nī. Aṭṭha. 1.1.170) –
‘‘Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato?
"How is the Blessed One a Tathāgata because he has thus come (tathā āgato)?
“Làm thế nào Thế Tôn là Như Lai vì đã đến như vậy?
Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, kiṃ vuttaṃ hoti?
Just as the former Sammāsambuddhas came, having striven for the welfare of all beings, what is meant by this?
Giống như các vị Chánh Đẳng Giác thuở trước đã đến với sự nỗ lực vì lợi ích của tất cả chúng sinh, điều gì được nói ở đây?
Manussattādiaṭṭhaṅgasamannāgatena yena abhinīhārena te bhagavanto āgatā, teneva ca abhinīhārena ayampi bhagavā āgato, yathā ca te bhagavanto samatiṃsa pāramiyo pūretvā pañcamahāpariccāgādīni sampādetvā āgatā, yathā ca te sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme bhāvetvā brūhetvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgatoti evaṃ tāva tathā āgato’’ti tathāgato.(1)
This Blessed One also came with the same aspiration, endowed with the eight factors such as human existence, with which those Blessed Ones came; and just as those Blessed Ones came after perfecting the thirty Pāramīs and accomplishing the five great renunciations, and just as they came after developing and cultivating the thirty-seven Bodhipakkhiyadhammas, so too did this Blessed One come. Thus, he is a Tathāgata because he has thus come."(1)
Chính với sự quyết tâm mà các vị Thế Tôn ấy đã đến, được trang bị tám yếu tố như thân người v.v., thì vị Thế Tôn này cũng đã đến với sự quyết tâm ấy; và giống như các vị Thế Tôn ấy đã viên mãn ba mươi pháp Ba-la-mật, đã hoàn thành năm sự bố thí lớn v.v. và đã đến; giống như các vị ấy đã tu tập và phát triển ba mươi bảy pháp Bồ-đề phần và đã đến; thì vị Thế Tôn này cũng đã đến như vậy. Như vậy, Ngài là Như Lai vì đã đến như vậy. (1)
‘‘Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato?
"How is he a Tathāgata because he has come to the true characteristics (tathalakkhaṇaṃ āgato)?
“Làm thế nào Như Lai vì đã đạt đến trạng thái như vậy?
Yasmā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ yaṃ sabhāvasarasalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, tañcesa tathalakkhaṇaṃ āgato yāthāvato adhigato, tasmā tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato gamanatthānaṃ bujjhanatthasambhavato.
Because he has truly arrived at, truly attained, the true, unerroneous inherent nature, taste, and characteristic of those various phenomena, therefore he is a Tathāgata because he has come to the true characteristics, given that the meaning of 'going' can be that of 'knowing'.
Vì đặc tính bản chất, hương vị và dấu hiệu của các pháp là chân thật, không sai lệch, và Ngài đã đạt đến đặc tính như vậy, đã chứng đắc một cách chân thật, do đó Ngài là Như Lai vì đã đạt đến trạng thái như vậy, vì ý nghĩa đi và ý nghĩa giác ngộ là đồng nhất.
Tathā hi vadanti ‘ye gatiatthā, te bujjhanatthā.
For it is said: 'Those that are meanings of going, are meanings of knowing.
Quả thật, họ nói rằng ‘những gì có nghĩa là đi, thì có nghĩa là giác ngộ.
Ye bujjhanatthā, te gatiatthā’ti.(3)
Those that are meanings of knowing, are meanings of going.'"(3)
Những gì có nghĩa là giác ngộ, thì có nghĩa là đi.’ (3)
‘‘Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato?
"How is he a Tathāgata because he has truly awakened to the true Dhamma (tathadhamme yāthāvato abhisambuddho)?
“Làm thế nào Như Lai vì đã giác ngộ các pháp như vậy một cách chân thật?
Yasmā ‘idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathameta’ntiādivacanato (saṃ. ni. 5.1090) ‘avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho’tiādivacanato ca tathadhammasaṅkhāte saccapaṭiccasamuppāde yāthāvato āgato abhisambuddho, tasmā tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.(4)
Because, as stated in phrases like 'This is suffering, bhikkhus, this is true, this is unerroneous,' and 'The causal state of formations due to ignorance, the arising, the coming into being of formations due to ignorance is true, unerroneous, unalterable,' he has truly arrived at, truly awakened to, the truths and dependent origination, which are called the true Dhamma. Therefore, he is a Tathāgata because he has truly awakened to the true Dhamma."(4)
Vì Ngài đã đến, đã giác ngộ một cách chân thật các pháp như vậy, tức là Tứ Diệu Đế và Duyên Khởi, qua lời dạy ‘Này các Tỳ-kheo, đây là Khổ, điều này là chân thật, điều này là không sai lệch’ v.v. (Saṃ. Nī. 5.1090) và lời dạy ‘tình trạng vô minh là nhân duyên của các hành, tình trạng các hành sinh khởi và xuất hiện do nhân duyên vô minh là chân thật, không sai lệch, không khác’ v.v., do đó Ngài là Như Lai vì đã giác ngộ các pháp như vậy một cách chân thật. (4)
‘‘Kathaṃ tathavāditāya tathāgato?
"How is he a Tathāgata because he speaks truly (tathavāditāya)?
“Làm thế nào Như Lai vì đã nói như vậy?
Yasmā esa abhisambodhito yāva parinibbānā rāgamadādinimmathanavasena ekasadisameva dhammaṃ tathaṃ avitathaṃ bhāsati, tasmā tathaṃ gadati, tatho aviparīto āgadovacanametassāti vā da-kārassa ta-kāraṃ katvā tathāgatoti vuttoti evaṃ tathavāditāya tathāgato.(6)
Because, from his enlightenment until his Parinibbāna, he speaks the Dhamma uniformly, truly, and without distortion, in a way that crushes lust, pride, and so forth. Therefore, he speaks truly, or his word has thus come without distortion. Or, by changing the letter 'da' to 'ta', he is called 'Tathāgata'. Thus, he is a Tathāgata because he speaks truly."(6)
Vì từ khi giác ngộ cho đến khi nhập Niết-bàn, Ngài đã thuyết giảng một giáo pháp duy nhất, chân thật, không sai lệch, theo cách nghiền nát sự tham ái v.v., do đó Ngài nói chân thật; hoặc vì lời nói của Ngài là chân thật, không sai lệch, và chữ ‘da’ được đổi thành ‘ta’ nên được gọi là Tathāgata. Như vậy, Ngài là Như Lai vì đã nói như vậy. (6)
Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viyāti agado, desanāvilāso ceva puññussayo ca.
Here, the derivation of the word should be understood thus: Like a remedy (agado), is the remedy (agado), which refers to the splendor of his teaching and his accumulation of merit.
Ở đây, nên hiểu sự thành lập từ như sau: ‘Agada’ nghĩa là không bệnh, là sự duyên dáng trong lời thuyết giảng và sự tích lũy công đức.
Tena hesa mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe sabbaparappavādino, sadevakañca lokaṃ abhibhavati.
Due to this, he, being of great majesty, like a physician with a divine remedy, overcomes all opponents and the world with its devas.
Do đó, vị Đại Uy Đức này, giống như một thầy thuốc với thần dược, đã vượt trội tất cả các luận sư ngoại đạo và thế gian cùng với chư thiên.
Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto yathāvutto agado etassāti da-kārassa ta-kāraṃ katvā tathāgatoti vuccatīti ayamettha saṅkhepo.
Thus, in overcoming all the world, his remedy (agado) is true, unerroneous, and as stated. By changing the letter 'da' to 'ta', he is called 'Tathāgata'. This is the summary here.
Như vậy, trong việc vượt trội tất cả thế gian, thần dược của Ngài là chân thật, không sai lệch, như đã nói. Chữ ‘da’ được đổi thành ‘ta’ nên được gọi là Tathāgata. Đây là tóm tắt ở đây.
Vitthāro pana dīghāgamasaṃvaṇṇanādīsu gahetabbo.
The detailed explanation should be taken from the commentaries on the Dīgha Nikāya and other texts.
Tuy nhiên, sự giải thích chi tiết nên được lấy từ các chú giải Dīgha-āgama v.v.
Āha cettha –
And it is said here:
Ở đây cũng nói –
Vinditvāti tīhi vandanāhi tanninnatādivasena namassitvā.
" Vinditvā" means having paid homage by means of the three kinds of veneration, by way of devotion to them, etc.
Vinditvā có nghĩa là đã lễ bái với ba loại lễ bái theo hướng quy phục.
Kāyavacīmanodvāravasena hi tisso vandanā.
For, by way of the doors of body, speech, and mind, there are three kinds of veneration.
Quả thật, có ba loại lễ bái theo cửa thân, khẩu, ý.
Yathāha ‘‘tisso imā, bhikkhave, vandanā kāyena vandati, vacasā vandati, manasā vandatī’’ti.
As it is said, “Monks, there are these three kinds of veneration: one venerates with the body, one venerates with speech, one venerates with the mind.”
Như đã nói: “Này các Tỳ-kheo, có ba loại lễ bái này: lễ bái bằng thân, lễ bái bằng lời nói, lễ bái bằng ý.”
Tattha buddhādiguṇārammaṇā kāmāvacarakusalakiriyānamaññatarā cetanā kāyaviññattiṃ samuṭṭhāpetvā kāyadvārappavattivasena uppannā kāyavandanāti vuccati, sāyeva vacīviññattiṃ samuṭṭhāpetvā vacīdvārappavattivasena uppannā vacīvandanāti, ubhayaviññattiyo pana asamuṭṭhāpetvā kevalaṃ manodvārappavattivasena uppannā manovandanāti.
Among these, a volition, one of the wholesome kāmāvacara actions, having the qualities of the Buddha, etc., as its object, having arisen through the manifestation of a bodily intimation by way of the bodily door, is called veneration by body. That same volition, having arisen through the manifestation of a verbal intimation by way of the door of speech, is called veneration by speech. But a volition that has arisen merely by way of the mental door, without manifesting either bodily or verbal intimation, is called veneration by mind.
Trong đó, ý chí là một trong những hành động thiện dục giới, có đối tượng là các phẩm chất của chư Phật, v.v., phát sinh sau khi khởi tạo thân biểu tri và vận hành qua cửa thân, được gọi là thân lễ bái (kāyavandanā); chính ý chí đó, sau khi khởi tạo khẩu biểu tri và vận hành qua cửa khẩu, được gọi là khẩu lễ bái (vacīvandanā); còn chỉ phát sinh qua cửa ý mà không khởi tạo cả hai biểu tri, được gọi là ý lễ bái (manovandanā).
Sirasāti uttamaṅgena karaṇabhūtena.
" Sirasā" means with the head as the instrument.
Sirasā có nghĩa là bằng bộ phận tối thượng (đầu) làm phương tiện.
Abujjhi, bodhetīti vā buddho.
He awoke, or he awakens others; therefore, Buddha.
Ngài đã tự giác ngộ, hoặc Ngài khiến người khác giác ngộ, nên gọi là Phật (Buddha).
Ayañhi catusaccadhamme sayampi abujjhi, parepi bodheti, tasmā bujjhanabodhanaṭṭhena ‘‘buddho’’ti vuccati.
For he himself awoke to the four Noble Truths, and he awakens others; therefore, by the meaning of awakening and causing to awaken, he is called “Buddha.”
Vì Ngài tự giác ngộ các pháp Tứ Thánh Đế và cũng khiến người khác giác ngộ, nên Ngài được gọi là “Phật” theo nghĩa tự giác và giác tha.
Yathāha ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’ti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162).
As it is said, “He is Buddha because he has awoken to the truths; he is Buddha because he awakens beings.”
Như đã nói: “Vì đã giác ngộ các sự thật nên là Phật; vì khiến chúng sanh giác ngộ nên là Phật” (Mahāni. 192; Cūḷani. Pārāyanatthutigāthāniddesa 97; Paṭi. Ma. 1.162).
Atha vā budha-saddassa jāgaraṇavikasanatthesupi pavattanato abujjhi savāsanasammohaniddāya accantaṃ vigato, buddhiyā vikasitavāti vā buddho.
Alternatively, since the word budha also extends to the meanings of waking up and blossoming, he is Buddha because he has entirely departed from the sleep of delusion with its latent tendencies, or because he has blossomed in wisdom.
Hoặc, vì từ “budha” cũng được dùng với nghĩa thức tỉnh và nở rộ, nên Ngài đã hoàn toàn thoát khỏi giấc ngủ mê lầm cùng với các tùy miên, hoặc Ngài đã nở rộ trí tuệ, nên gọi là Phật.
Bhagavā hi vatthusabhāvadassanavibandhikāya avijjāsaṅkhātāya niddāya ariyamaggañāṇena saha vāsanāya samucchinnattā tato accantaṃ vigato.
For the Blessed One, by the knowledge of the Noble Path, has utterly eliminated, together with their latent tendencies, the defilements, also known as ignorance, which bind the seeing of the true nature of things, and has therefore entirely departed from them.
Thật vậy, Thế Tôn đã hoàn toàn thoát khỏi giấc ngủ mê lầm, tức vô minh, vốn trói buộc việc thấy rõ bản chất của sự vật, vì vô minh đó đã bị đoạn trừ cùng với tùy miên bằng Thánh Đạo Trí.
Paramarucirasirisobhaggasamāgamena vikasitamiva padumaṃ aparimitaguṇagaṇālaṅkatasabbaññutaññāṇasamāgamena vikasito vikāsamanuppatto, tasmā jāgaraṇavikasanatthavasenapi ‘‘buddho’’ti vuccati.
Like a lotus that has blossomed through the union of supreme charm, grace, and beauty, he has blossomed, reached full blossoming, through the union of immeasurable good qualities and omniscient knowledge; therefore, by the meaning of waking up and blossoming, he is also called “Buddha.”
Như hoa sen nở rộ với sự kết hợp của vẻ đẹp và sự huy hoàng tuyệt diệu, Ngài đã nở rộ, đã đạt đến sự phát triển tột bậc với sự kết hợp của Trí Tuệ Toàn Tri được trang hoàng bởi vô số phẩm chất; do đó, Ngài cũng được gọi là “Phật” theo nghĩa thức tỉnh và nở rộ.
Ettāvatā ca dvīhi ākārehi bhagavato thomanā katā hoti attahitasampattito, parahitapaṭipattito ca.
Thus, the Blessed One has been praised in two ways: through the accomplishment of his own welfare, and through the practice for the welfare of others.
Đến đây, sự tán thán Thế Tôn đã được thực hiện theo hai phương diện: sự thành tựu lợi ích cho tự thân và sự thực hành lợi ích cho người khác.
Tāsu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamo savāsanasakalasaṃkilesānamaccantappahānaṃ anupādisesanibbānādhigamo ca, parahitapaṭipatti pana āsayappayogavasena duvidhaṃ parahitasamīhanaṃ.
Among these, the accomplishment of his own welfare consists of the attainment of unobstructed knowledge, the complete abandonment of all defilements together with their latent tendencies, and the attainment of Nibbāna without any remainder of clinging; while the practice for the welfare of others is twofold: the desire for the welfare of others by way of aspiration and by way of application.
Trong đó, sự thành tựu lợi ích cho tự thân là sự chứng đắc Vô Ngại Trí, sự đoạn trừ hoàn toàn tất cả phiền não cùng với tùy miên, và sự chứng đắc Vô Dư Niết Bàn; còn sự thực hành lợi ích cho người khác là sự mong cầu lợi ích cho người khác theo hai cách: ý hướng và ứng dụng.
Tattha dhammadesanāya abhājanesu devadattādīsu virodhisattesupi niccaṃ hitajjhāsayatā aparipākagatindriyānaṃ indriyaparipākakālāgamanañca āsayo nāma.
Among these, aspiration refers to the constant intention for welfare even towards beings like Devadatta and others, who are not recipients of Dhamma teaching, and the arrival of the time for the maturation of the faculties of those whose faculties are not yet mature.
Trong đó, ý hướng lợi ích thường xuyên ngay cả đối với các chúng sanh đối nghịch như Devadatta, v.v., những người không thể được giáo hóa bằng pháp, và sự chờ đợi thời điểm chín muồi của các căn cho những người có căn chưa chín muồi, được gọi là ý hướng (āsaya).
Tadaññasattānaṃ pana lābhasakkārādinirapekkhacittassa yānattayamukhena sabbadukkhaniyyānikadhammadesanā payogo nāma.
And the application refers to the teaching of the Dhamma, which leads out of all suffering, by means of the three vehicles, with a mind indifferent to gain, honor, etc., for other beings.
Còn đối với các chúng sanh khác, sự thuyết pháp dẫn đến thoát khỏi mọi khổ đau qua ba cỗ xe, với tâm không màng đến lợi lộc, danh vọng, v.v., được gọi là ứng dụng (payoga).
Duvidhāsu panetāsu parahitapaṭipattīsu, tividhāsu ca attahitasampattīsu anantakaruṇā-vacanena, tathā āgataṭṭhena ca tathāgata-saddena āsayavasena parahitapaṭipatti dassitā, bodhanaṭṭhena buddha-saddena, tathadassanaṭṭhena ca tathāgataṭṭhena ca tathāgatasaddena payogavasena, anantapaññā-vacanena, ñāṇagatidīpakena tathāgata-saddena, bujjhanajāgaraṇavikasanaṭṭhena ca buddha-saddena tividhāpi attahitasampatti, anuttaravacanena ca attahitaparahitasampatti pakāsitāti veditabbā.
Among these two kinds of practice for the welfare of others, and the three kinds of accomplishment of one’s own welfare, the practice for the welfare of others by way of aspiration is shown by the phrase “infinite compassion” and by the word “Tathāgata” in the sense of “one who has thus arrived”; the practice for the welfare of others by way of application is shown by the word “Buddha” in the sense of awakening, and by the word “Tathāgata” in the sense of “one who has thus seen” and “one who has thus arrived”; all three kinds of accomplishment of one’s own welfare are shown by the phrase “infinite wisdom,” by the word “Tathāgata” indicating the attainment of knowledge, and by the word “Buddha” in the sense of awakening, stirring, and blossoming; and the accomplishment of both one’s own welfare and the welfare of others is revealed by the phrase “unexcelled.” This should be understood.
Trong hai loại thực hành lợi ích cho người khác và ba loại thành tựu lợi ích cho tự thân này, sự thực hành lợi ích cho người khác theo ý hướng được thể hiện bằng từ “vô biên bi” (anantakaruṇā) và từ “Như Lai” (Tathāgata) theo nghĩa “đã đến như vậy”; sự thực hành lợi ích cho người khác theo ứng dụng được thể hiện bằng từ “Phật” theo nghĩa giác ngộ, và từ “Như Lai” theo nghĩa “đã thấy như vậy” và “đã đến như vậy”; cả ba loại thành tựu lợi ích cho tự thân được thể hiện bằng từ “vô biên tuệ” (anantapaññā), từ “Như Lai” biểu thị sự thành tựu trí tuệ, và từ “Phật” theo nghĩa giác ngộ, thức tỉnh, nở rộ; và sự thành tựu lợi ích cho tự thân và lợi ích cho người khác được thể hiện bằng từ “vô thượng” (anuttara). Điều này cần được hiểu.
Apica hetuphalasattūpakārasampadāvasena tīhākārehipi bhagavato thomanā pavattatīti taṃvasenapettha thomanā daṭṭhabbā.
Furthermore, the praise of the Blessed One proceeds in three ways: by way of the accomplishment of cause, result, and benefit to beings; therefore, the praise here should be seen in that light.
Hơn nữa, sự tán thán Thế Tôn cũng diễn ra theo ba phương diện: thành tựu nhân, thành tựu quả và thành tựu giúp đỡ chúng sanh; do đó, sự tán thán ở đây cũng cần được xem xét theo phương diện đó.
Tattha hetusampadā nāma mahākaruṇāsamāyogo, bodhisambhārasambharaṇañca tammūlakattā sakalabuddhaguṇānaṃ.
Among these, accomplishment of cause refers to the union with great compassion and the accumulation of requisites for awakening, because all the Buddha's qualities are rooted in them.
Trong đó, thành tựu nhân (hetusampadā) là sự kết hợp của Đại Bi và sự tích lũy các Ba-la-mật (bodhisambhāra), vì tất cả các phẩm chất của chư Phật đều có nguồn gốc từ đó.
Phalasampadā pana catubbidhā ñāṇasampadā, pahānasampadā, ānubhāvasampadā, rūpakāyasampadā cāti.
And accomplishment of result is fourfold: accomplishment of knowledge, accomplishment of abandonment, accomplishment of power, and accomplishment of the physical body.
Còn thành tựu quả (phalasampadā) thì có bốn loại: thành tựu trí tuệ, thành tựu đoạn trừ, thành tựu thần thông và thành tựu sắc thân.
Tāsu sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, tammūlakāni ca dasabalādiñāṇāni ñāṇasampadā nāma.
Among these, the knowledge of the path, which is the basis for omniscient knowledge, and omniscient knowledge, which is the basis for the knowledge of the path, and the knowledges such as the ten powers rooted in it, are called accomplishment of knowledge.
Trong đó, trí tuệ đạo là nhân duyên cho Trí Tuệ Toàn Tri, Trí Tuệ Toàn Tri là nhân duyên cho trí tuệ đạo, và các trí tuệ như Thập Lực, v.v., có nguồn gốc từ đó, được gọi là thành tựu trí tuệ (ñāṇasampadā).
Aggamaggabhāvanāya sabbakilesānaṃ saha vāsanāhi anuppattidhammatāpādanaṃ pahānasampadā.
The establishment of the non-arising of all defilements together with their latent tendencies through the cultivation of the highest path is accomplishment of abandonment.
Sự đoạn trừ hoàn toàn các phiền não cùng với tùy miên bằng sự tu tập đạo tối thượng, khiến chúng không còn tái sinh, được gọi là thành tựu đoạn trừ (pahānasampadā).
Acinteyyāparimitānaṃ sabbalokahitānaṃ nipphādane, sadevakalokābhibhavane ca ādhipaccaṃ ānubhāvasampadā.
Sovereignty in accomplishing inconceivable and immeasurable benefits for all beings and in overcoming the world with its devas is accomplishment of power.
Sự thống trị trong việc hoàn thành vô số lợi ích không thể nghĩ bàn cho tất cả thế gian, và sự vượt trội hơn tất cả thế gian bao gồm chư thiên, được gọi là thành tựu thần thông (ānubhāvasampadā).
Sakalalokanayanābhisekabhūtā pana lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitā attabhāvasampatti rūpakāyasampadā nāma.
And the accomplishment of his own person, adorned with the major and minor marks, which is like an anointing for the eyes of the entire world, is called accomplishment of the physical body.
Còn sự thành tựu tự thân được trang hoàng bằng các tướng tốt và tùy tướng, vốn là sự tôn vinh cho đôi mắt của tất cả thế gian, được gọi là thành tựu sắc thân (rūpakāyasampadā).
Sattūpakāro heṭṭhā vuttaparahitapaṭipattivaseneva veditabbo.
Benefit to beings should be understood by way of the practice for the welfare of others mentioned above.
Sự giúp đỡ chúng sanh (sattūpakāro) cần được hiểu theo nghĩa sự thực hành lợi ích cho người khác đã nói ở trên.
Imāsu pana anantakaruṇā-vacanena, tathā āgataṭṭhena ca tathāgata-saddena hetusampadā dassitā.
Among these, the accomplishment of cause is shown by the phrase “infinite compassion” and by the word “Tathāgata” in the sense of “one who has thus arrived.”
Trong các điều này, thành tựu nhân được thể hiện bằng từ “vô biên bi” và từ “Như Lai” theo nghĩa “đã đến như vậy”.
Phalasampadāsu ñāṇasampadā ceva pahānasampadā ca anantapaññā-vacanena, abhisamayaparidīpakena tathāgatasaddena, bujjhanajāgaraṇavikasanaṭṭhena, ca buddha-saddena dassitā, ānubhāvasampadāpi abhibhavanaṭṭhena tathāgata-saddena, anuttara-vacanena ca vibhāvitā, rūpakāyasampadā pana rūpaggappattidīpakena anuttara-saddena dassitāti daṭṭhabbaṃ.
Among the accomplishments of result, the accomplishment of knowledge and the accomplishment of abandonment are shown by the phrase “infinite wisdom,” by the word “Tathāgata” indicating full comprehension, and by the word “Buddha” in the sense of awakening, stirring, and blossoming; the accomplishment of power is also revealed by the word “Tathāgata” in the sense of overcoming, and by the phrase “unexcelled”; and the accomplishment of the physical body is shown by the word “unexcelled” indicating the attainment of the highest form. This should be understood.
Trong các thành tựu quả, thành tựu trí tuệ và thành tựu đoạn trừ được thể hiện bằng từ “vô biên tuệ”, bằng từ “Như Lai” biểu thị sự chứng ngộ, và bằng từ “Phật” theo nghĩa giác ngộ, thức tỉnh, nở rộ; thành tựu thần thông cũng được thể hiện bằng từ “Như Lai” theo nghĩa vượt trội, và bằng từ “vô thượng”; còn thành tựu sắc thân được thể hiện bằng từ “vô thượng” biểu thị sự đạt đến tột cùng của sắc thân. Điều này cần được xem xét.
Evaṃ buddharatanassa thomanāpubbaṅgamaṃ paṇāmaṃ katvā idāni sesaratanānampi paṇāmamārabhanto āha ‘‘dhammaṃ sādhugaṇampi cā’’ti.
Having thus made an homage preceded by praise of the Buddha-gem, he now, beginning the homage to the remaining gems, says, " and the Dhamma, and the noble Sangha."
Sau khi thực hiện lễ bái có sự tán thán Phật bảo như vậy, bây giờ bắt đầu lễ bái các bảo vật còn lại, nên nói “Pháp và Tăng đoàn thiện lành nữa”.
Bhagavato thomanena ca svākkhātatādayo dhammaguṇā, suppaṭipannatādayo saṅghaguṇā ca dassitā honti tappabhavassa anaññathābhāvatoti na tesaṃ visuṃ thomanā katā.
And by the praise of the Blessed One, the qualities of the Dhamma such as its well-proclaimed nature, and the qualities of the Saṅgha such as their well-practiced nature, are shown to be of the same origin and unalterable, so no separate praise of them is made.
Với sự tán thán Thế Tôn, các phẩm chất của Pháp như “được thuyết giảng khéo léo” và các phẩm chất của Tăng như “thực hành đúng đắn” cũng đã được thể hiện, vì chúng không thể khác được khi có nguồn gốc từ Ngài, nên không có sự tán thán riêng cho chúng.
Adhigatamagge sacchikatanirodhe puggale yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca apāyadukkhesu ceva vaṭṭadukkhesu ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo, so catunnaṃ ariyamaggānaṃ, catunnañca sāmaññaphalānaṃ, nibbānassa, pariyattidhammassa ca vasena dasavidho.
It keeps and upholds individuals who have attained the path and realized Nibbāna, and those who practice as instructed, preventing them from falling into the sufferings of the lower realms and the sufferings of saṃsāra; therefore, it is Dhamma, which is tenfold by way of the four Noble Paths, the four fruits of reclusehood, Nibbāna, and the Dhamma of study.
Pháp (Dhamma) là điều giữ gìn những người đã chứng đắc đạo, đã chứng ngộ Niết Bàn, và những người thực hành đúng theo lời giáo huấn, không rơi vào khổ đau của ác đạo và khổ đau của luân hồi; Pháp này có mười loại theo nghĩa Tứ Thánh Đạo, Tứ Sa-môn Quả, Niết Bàn và Pháp học.
Vuttañhetaṃ chattavimāne –
This is stated in the Chaṭṭa Vimāna:
Điều này đã được nói trong Chhattavimāna –
Ettha hi kāmarāgādibhedo sabbopi rāgo virajjati etenāti ‘‘rāgavirāgo’’ti maggo kathito.
Here, "rāgavirāgo" (fading away of lust) refers to the path, as all lust, such as sensual lust, fades away through it.
Ở đây, “rāgavirāgo” (không tham ái) là chỉ Thánh Đạo, vì tất cả tham ái, như tham ái dục, v.v., đều được đoạn trừ bởi nó.
Ejāsaṅkhātāya taṇhāya, antonijjhānalakkhaṇassa ca sokassa taduppattiyaṃ sabbaso parikkhīṇattā ‘‘anejamasoka’’nti phalaṃ kathitaṃ.
"Anejamasoka" (immovable, griefless) refers to the fruit, as craving (ejā) and sorrow, characterized by internal burning, are completely eradicated in its arising.
“Anejamasoka” (không rung động, không sầu muộn) là chỉ Thánh Quả, vì tham ái được gọi là rung động và sầu muộn có đặc tính thiêu đốt bên trong đã hoàn toàn bị đoạn trừ.
Kenaci paccayena asaṅkhatattā ‘‘dhammamasaṅkhata’’nti nibbānaṃ vuttaṃ.
"Dhammamasaṅkhataṃ" (the unconditioned Dhamma) refers to Nibbāna, as it is unconditioned by any cause.
“Dhammamasaṅkhata” (Pháp vô vi) là chỉ Niết Bàn, vì nó không bị tạo tác bởi bất kỳ nhân duyên nào.
Avirodhadīpanato pana atthabyañjanassa sampannatāya, pakaṭṭhaguṇavibhāvanato suṭṭhu vibhajitattā ca ‘‘appaṭikūla’’ntiādinā sabbopi pariyattidhammo kathito.
And by "appaṭikūlaṃ" (unrepulsive), etc., the entire Dhamma of study is spoken of, due to its illustration of non-opposition, the perfection of meaning and expression, and its being well-divided through the exposition of its excellent qualities.
Còn tất cả Pháp học được nói đến bằng “appaṭikūla” (không chướng ngại), v.v., vì nó biểu thị sự không mâu thuẫn, vì ý nghĩa và văn tự được hoàn thiện, và vì nó được phân tích rõ ràng, làm hiển lộ các phẩm chất ưu việt.
Tattha ariyamagganibbānāni nippariyāyeneva apāyādito dhāraṇato dhammo, phalapariyattiyo pana pariyāyena.
Therein, the Noble Path and Nibbāna are Dhamma primarily because they sustain one from the realms of deprivation and so forth, while the fruits and the scriptures are so secondarily.
Trong đó, Thánh đạo và Nibbāna là Pháp một cách trực tiếp, vì giữ gìn (người ta) khỏi các đọa xứ, v.v.; còn các quả và sự học hỏi (Pariyatti) thì một cách gián tiếp.
Tathā hettha dhāraṇaṃ nāma apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanaṃ.
Similarly, here, sustaining means the destruction of defilements that give rise to realms of deprivation and so forth.
Tương tự, ở đây, sự giữ gìn (dhāraṇa) có nghĩa là sự tiêu diệt các phiền não sinh ra các đọa xứ, v.v.
Iti ariyamaggassa kilesasamucchedakatāya, nibbānassa ca ālambaṇabhāvena tassa tadatthasiddhihetutāyapi ubhinnampi nippariyāyato labbhati.
Thus, due to the Noble Path's role in eradicating defilements, and Nibbāna's role as the object and cause for the accomplishment of its purpose, both are attained directly.
Do đó, bởi Thánh đạo có khả năng đoạn trừ phiền não, và Nibbāna là đối tượng, đồng thời là nguyên nhân thành tựu mục đích đó, nên cả hai đều được xem là trực tiếp.
Itaresu pana ariyaphalassa maggena samucchinnakilesānaṃ paṭipassaddhakiccatāya, maggānukūlappavattito pariyattidhammassa ca tadadhigamahetutāyāti ubhinnampi pariyāyatova labbhatīti.
But among others, both the Noble Fruit (due to its function of appeasing defilements for those whose defilements have been eradicated by the path) and the Dhamma of the scriptures (due to its course in accordance with the path and its being the cause for the attainment of that) are attained indirectly.
Còn đối với những cái khác, bởi Thánh quả có chức năng làm cho các phiền não đã bị đạo đoạn trừ trở nên lắng dịu, và Pháp học (Pariyatti Dhamma) có sự vận hành phù hợp với đạo, đồng thời là nguyên nhân để thành tựu đạo ấy, nên cả hai đều được xem là gián tiếp.
Attahitaparahitaṃ sādhentīti sādhū, tesaṃ gaṇo samudāyoti sādhugaṇo, sādhu cāyaṃ gaṇo cāti vā sādhugaṇo, sādhuno vā sammāsambuddhassa āyatto gaṇo tassa orasaputtabhāvatoti sādhugaṇo.
Those who accomplish their own welfare and the welfare of others are called sādhu (virtuous ones); their assembly or community is sādhugaṇa. Or, sādhugaṇa refers to this virtuous assembly; or, sādhugaṇa refers to the assembly dependent on the Perfectly Self-Awakened One, the virtuous one, because they are his true-born children.
Những vị làm lợi ích cho mình và làm lợi ích cho người thì gọi là Sādhu (bậc thiện), tập hợp của các vị ấy là Sādhugaṇa (Tăng đoàn của các bậc thiện); hoặc là Sādhugaṇa vì đây là tập hợp của các bậc thiện; hoặc là Sādhugaṇa vì đây là tập hợp thuộc về Đức Chánh Đẳng Giác, bậc thiện, do họ là những người con chính tông của Ngài.
So pana catunnaṃ ariyamaggasamaṅgīnaṃ, catunnañca phalasamaṅgīnaṃ vasena aṭṭhavidho ariyasaṅgho, taṃ sādhugaṇaṃ.
This Noble Saṅgha is eightfold, comprising the four who are endowed with the Noble Path and the four who are endowed with the fruits; this is the Sādhugaṇa.
Tăng đoàn ấy là Thánh Tăng tám bậc, gồm bốn bậc thành tựu Thánh đạo và bốn bậc thành tựu Thánh quả, đó là Sādhugaṇa.
Picāti nipātasamudāyo, eko vā nipāto, tiṇṇaṃ ratanānaṃ vandanakiriyāya sampiṇḍanattho.
The particle cluster Picā is either a single particle, or it consists of multiple particles, with the meaning of combining for the act of venerating the three jewels.
Picā là một cụm từ gồm các giới từ, hoặc là một giới từ duy nhất, có nghĩa là sự tổng hợp các hành động đảnh lễ ba ngôi báu.
Keci ‘‘gaṇo’’ti idha pakaraṇatova ariyagaṇapuggalova labbhatīti sādhūti bhāvanapuṃsakavasena ‘‘vanditvā’’ti iminā saha yojenti, tadā pana sādhūti bhayalābhādivirahena sakkaccaṃ ādaranti attho.
Some connect the word "gaṇa" here, which by context refers to the Noble Assembly of individuals, to "sādhu" in the neuter form denoting feeling, to be joined with "vanditvā" (having venerated). In that case, sādhu means "respectfully, attentively," in the sense of being free from fear, gain, and so forth.
Một số người nói rằng, ở đây, từ “gaṇa” chỉ đề cập đến cá nhân trong Thánh đoàn từ ngữ cảnh; và họ kết hợp “sādhu” với “vanditvā” theo nghĩa trung tính của cảm xúc, khi đó “sādhu” có nghĩa là kính trọng một cách trang nghiêm, không sợ hãi hay tham lam, v.v.
2. Evaṃ pakaraṇārambhe yathādhippetaṃ ratanattayappaṇāmaṃ katvā idāni yattha pāṭavatthāya idaṃ pakaraṇaṃ paṭṭhapīyati, taṃ saddhiṃ desakadesapaṭiggāhakasampattīhi vibhāvetvā dassento āha ‘‘paṇḍukambalanāmāyā’’tiādi.
2. Having thus made the intended salutation to the Triple Gem at the beginning of the discourse, he now clarifies and presents the purpose for which this discourse is commenced, along with the suitable qualities of the speaker, the place, and the recipients, saying: "upon the Pandukambala..." and so forth.
2. Sau khi thực hiện sự đảnh lễ Tam bảo như đã định ở phần mở đầu tác phẩm, bây giờ, để làm rõ nơi chốn mà tác phẩm này được khởi xướng, Ngài đã nói “paṇḍukambalanāmāyā” (trên tảng đá tên Paṇḍukambala), v.v., đồng thời làm sáng tỏ những thành tựu của người thuyết giảng, nơi thuyết giảng và người nghe.
Tattha devarājassa paṇḍukambalanāmāya silāya vimale sītale tale nisinno atulavikkamo devadevehi pūjito devadevo devapurakkhato devānaṃ devalokasmiṃ yaṃ dhammaṃ desesīti sambandho.
Therein, the connection is: Seated on the pure, cool surface of the rock called Paṇḍukambala of the King of Devas, the Devadeva, of incomparable prowess, revered by the devas and gods, revered by devas, taught the Dhamma in the deva world to the devas.
Trong đó, có sự liên kết rằng: Vị Thiên chủ, bậc có uy lực vô song, được các chư thiên cung kính, bậc đứng đầu chư thiên, được chư thiên dẫn đầu, đã ngồi trên mặt phẳng trong sạch, mát lạnh của tảng đá tên Paṇḍukambala và thuyết Pháp cho chư thiên ở cõi trời.
Ayaṃ panettha attho – paṇḍukambalasarikkhavaṇṇatāya ‘‘paṇḍukambala’’nti nāmaṃ samaññā etissāti paṇḍukambalanāmā.
The meaning here is this: Paṇḍukambalanāmā means "having the name Paṇḍukambala," because its color resembles that of Paṇḍukambala.
Ý nghĩa ở đây là: Vì có màu sắc giống như Paṇḍukambala nên tảng đá này có tên gọi, danh hiệu là Paṇḍukambalanāmā.
Sā hi sakkassa tādisapuññānubhāvena nibbattā paṇḍukambalajayasumanapupphasamānena vaṇṇena sabbakālaṃ virocati, pamāṇato pana saṭṭhiyojanāyāmā, paññāsayojanavitthārā, pannarasayojanubbedhā ca hoti.
Indeed, it was created by Sakka's merit and always shines with a color similar to that of the Paṇḍukambala and Jayasumana flowers. In terms of dimensions, it is sixty yojanas long, fifty yojanas wide, and fifteen yojanas high.
Tảng đá ấy, do oai lực phước báu như vậy của Sakka, luôn tỏa sáng với màu sắc giống như hoa Paṇḍukambala và hoa jayasumana; về kích thước, nó dài sáu mươi dojana, rộng năm mươi dojana và cao mười lăm dojana.
Silāyāti avayavasambandhe sāmivacanaṃ.
Silāyā is the genitive case indicating an attributive relationship.
Silāyā là cách dùng sở hữu cách trong mối quan hệ bộ phận.
Tulāya sammito tulyo, na tulyo atulyo, atulyo vikkamo balaṃ etassāti atulyavikkamo.
That which is measured by a balance is equal (tulya); that which is not equal is atulya. He whose prowess (vikkama) or strength is atulya is atulavikkamo.
Được đo lường bằng cân là tulyo (tương đương), không tương đương là atulyo; vị có sức mạnh (vikkamo) không tương đương là atulyavikkamo.
Sammāsambuddhassa hi paramapāramitānubhāvasaṃsiddhena hatthigaṇanāya koṭisahassahatthīnaṃ, purisagaṇanāya dasakoṭisahassapurisānaṃ balehi samappamāṇena kāyabalena, appamāṇena ca ñāṇabalena na kassaci devabrahmādīsu aññatarassa balatulanāya upanetabbaṃ atthi.
For the Perfectly Self-Awakened One, there is no one among devas, Brahmās, or others whose strength can be compared to his bodily strength, which is equal to the strength of ten thousand million elephants in terms of elephants, or ten million men in terms of men, and to his immeasurable wisdom-power, all perfected by the power of his supreme Pāramitās.
Thật vậy, sức mạnh thân thể của Đức Chánh Đẳng Giác, được thành tựu nhờ oai lực Ba-la-mật tối thượng, tương đương với sức mạnh của hàng ngàn triệu con voi theo cách tính voi, và mười triệu người theo cách tính người; cùng với sức mạnh trí tuệ vô biên, không có bất kỳ ai trong số các chư thiên hay Phạm thiên, v.v., có thể sánh bằng sức mạnh của Ngài.
Atha vā anaññasādhāraṇattā atulyo parakkamasaṅkhāto aparimāṇaguṇavisesāvahena anaññasādhāraṇena sammappadhānena samannāgatattā vā atulyo sammappadhānasaṅkhāto vikkamo imassāti atulyavikkamo.
Alternatively, atulavikkamo means "he whose incomparable prowess (parakkama), due to being unique to him, or whose incomparable right effort (sammappadhāna), due to being endowed with unique right effort leading to immeasurable special qualities, is unique to him."
Hoặc, vì sự không chung với ai, nên sự tinh tấn (parakkama) không tương đương; hoặc vì thành tựu chánh tinh tấn (sammappadhāna) không chung với ai, mang lại những phẩm chất đặc biệt vô lượng, nên sự tinh tấn (vikkamo) ấy không tương đương, vị ấy là atulyavikkamo.
‘‘Atulyavikkamo’’ti ca vattabbe gāthābandhavasena ya-kāralopaṃ katvā ‘‘atulavikkamo’’ti vuttaṃ.
And where it should have been "atulyavikkamo," due to poetic meter, the letter 'ya' is dropped, and it is said as "atulavikkamo".
Và khi cần nói “Atulyavikkamo”, thì do thể thơ, chữ “ya” đã bị lược bỏ, nên nói là “atulavikkamo”.
Atha vā sammitatthe a-kārapaccayassāpi sambhavato atulo vikkamo assāti ‘‘atulavikkamo’’ti vuttaṃ.
Alternatively, as the suffix 'a' is also possible in the sense of comparison, it is said as "atulavikkamo" meaning "he whose prowess is incomparable."
Hoặc, vì khả năng xuất hiện của hậu tố “a” trong nghĩa tương đương, nên nói “atulavikkamo” (vị có uy lực vô song).
Dibbantīti devā, pañcakāmaguṇādīhi kīḷanti, tesu vā viharanti, vijayasamatthatāyogena bāhirabbhantarike paccatthike vijetuṃ icchanti, issariyadhanādisakkāradānaggahaṇaṃ, taṃtaṃatthānusāsanañca karontā voharanti, puññañāṇānubhāvappattāya jutiyā jotenti, yathādhippetañca visayaṃ appaṭighātena gacchanti, yathicchitanipphādane ca sakkontīti attho.
They sport (dibbhanti) or dwell among the five sense-pleasures and so forth; or, by virtue of their ability to conquer, they wish to conquer internal and external enemies; they conduct themselves by receiving offerings, wealth, and honors, and by giving instructions concerning various matters; they shine with luminosity attained through merit and knowledge; they travel unimpededly to their desired realms; and they are capable of fulfilling their wishes – this is the meaning.
Những vị vui chơi (dibba) là chư thiên, họ vui hưởng năm dục lạc, v.v., hoặc họ sống trong đó; họ muốn chiến thắng kẻ thù bên ngoài và bên trong nhờ khả năng chiến thắng; họ thực hiện việc nhận và ban tặng sự tôn kính như quyền lực, tài sản, v.v., và khuyên bảo về các mục đích khác nhau; họ tỏa sáng với hào quang có được nhờ phước báu và trí tuệ; họ đi đến cảnh giới mong muốn mà không bị trở ngại; và họ có khả năng hoàn thành những gì mình muốn.
Atha vā devanīyā taṃtaṃbyasananittharaṇatthikehi ‘‘saraṇaṃ parāyaṇa’’nti gamanīyā, abhitthavanīyā sobhāvisesayogena kamanīyāti vā devā, te tividhā – sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti.
Alternatively, Devas are those who are to be gone to (devanīyā) as "refuge and resort" by those seeking to overcome various misfortunes, or they are to be praised (abhitthavanīyā), or they are lovely (kamanīyā) due to possessing special beauty. They are of three kinds: conventional devas, rebirth devas, and pure devas.
Hoặc, chư thiên là những vị cần được đến (devanīyā) bởi những ai muốn thoát khỏi các tai họa, v.v., như là nơi nương tựa, nơi ẩn náu; hoặc là những vị cần được tán thán, đáng yêu (kamanīyā) nhờ vẻ đẹp đặc biệt, có ba loại: chư thiên ước định (sammutidevā), chư thiên tái sanh (upapattidevā) và chư thiên thanh tịnh (visuddhidevā).
Tattha sammutidevā nāma mahāsammatādayo khattiyā.
Among them, conventional devas are kings like Mahāsammata and so forth.
Trong đó, chư thiên ước định là các vua chúa như Mahāsammata, v.v.
Upapattidevā nāma cātumahārājike upādāya taduttaridevā.
Rebirth devas are devas from the Cātumahārājika realm upwards.
Chư thiên tái sanh là chư thiên từ Tứ Đại Thiên Vương trở lên.
Visuddhidevā nāma khīṇāsavā.
Pure devas are Arahants.
Chư thiên thanh tịnh là các vị A-la-hán.
Idha pana upapattidevā daṭṭhabbā.
Here, however, rebirth devas are to be understood.
Ở đây, cần hiểu là chư thiên tái sanh.
No ca kho tepi avisesena, ṭhapetvā pana yāmādike cātumahārājikatāvatiṃsavāsinova adhippetā.
Yet, not even all of them without distinction, but rather the devas residing in Cātumahārājika and Tāvatiṃsa, excluding those in the Yama and higher realms, are intended.
Nhưng không phải tất cả đều không phân biệt, mà chỉ đề cập đến chư thiên sống ở Tứ Đại Thiên Vương và Đao Lợi, trừ chư thiên Yāma, v.v.
Tesaṃ catūhi saṅgahavatthūhi rañjanato rājā, devānaṃ rājā issaro devarājā, tassa devarājassa, ‘‘sakkassa devarañño’’ti adhippāyo.
He who delights them with the four bases of sympathy is a king (rājā); the king and lord of devas is Devarājā. This refers to Devarājassa, meaning "of Sakka, the King of Devas."
Vì làm vui lòng họ bằng bốn pháp nhiếp sự nên gọi là vua (rājā); vua của chư thiên, bậc chúa tể chư thiên là devarājā; của vị Thiên chủ ấy, ý nói “của Sakka, vị Thiên chủ”.
Na hi aññesaṃ devalokesu nisinno bhagavā abhidhammapiṭakaṃ desesīti.
For the Blessed One did not teach the Abhidhamma Piṭaka to other devas in other deva worlds.
Thật vậy, Đức Thế Tôn không thuyết Abhidhamma Piṭaka khi ngồi ở các cõi trời khác.
3. Yanti aniyamaniddeso, tassa pana ‘‘tatthā’’ti iminā niyamanaṃ veditabbaṃ.
3. Yaṃ is an indefinite pronoun, but its definition is to be understood by the word "tatthā" (therein).
3. Yaṃ là cách chỉ định không xác định, nhưng cần hiểu rằng nó được xác định bởi “tatthā” (ở đó).
Yathāvuttānaṃ tiṇṇampi devānaṃ uttamo devo tehi sabbehi adhikataraṃ kīḷanādiyogatoti devadevo, bhagavā.
The foremost of all the three types of devas mentioned, who is more engaged in sporting and so forth than all of them, is the Devadeva, the Blessed One.
Bậc tối thượng trong ba loại chư thiên đã nói, là vị vui chơi, v.v., vượt trội hơn tất cả các vị ấy, nên gọi là Devadevo (Thiên Trung Thiên), tức là Đức Thế Tôn.
So hi niratisayāya abhiññākīḷāya uttamehi dibbabrahmaariyavihārehi saparasantānasiddhāya pañcavidhamāravijayicchānibbattiyā cittissariyasattadhanādisammāpaṭipattiaveccappasādasakkāradānaggahaṇasaṅkhātena, yathāparādhayathānulomayathādhammānusāsanasaṅkhātena ca vohārātisayena paramāya paññāya ca sarīrappabhāsaṅkhātāya jutiyā anupamāya ñāṇasarīragatiyā māravijayasabbaññutaññāṇaparahitanipphādanesu appaṭihatāya sattiyā ca samannāgatattā sadevakena vā lokena ‘‘saraṇa’’nti gamanīyato, abhitthavanīyato, bhattivasena kamanīyato ca sabbe te deve tehi tehi guṇehi abhibhuyya ṭhitoti sabbadevehi pūjanīyataro devo, visuddhidevabhāvasaṅkhātassa vā sabbaññuguṇālaṅkārassa adhigatattā aññesañca devānaṃ atisayena devoti devadevo.
Indeed, he is the Devadeva because he surpasses all those devas in these respective qualities: by his unsurpassable sport of supernormal knowledge, by his supreme divine, Brahma, and Noble abodes that accomplish his own and others' welfare, by his accomplishment of the desire to conquer the five Māras, by his extraordinary conduct characterized by proper practice, unshakable faith, and reception of honors and offerings such as mental sovereignty, beings, and wealth, as well as by his teaching in accordance with the offense, suitability, and Dhamma, by his supreme wisdom, by his incomparable luminosity (the radiance of his body), by his incomparable knowledge-body-gait, and by his unhindered power in accomplishing the conquest of Māra, omniscience, and the welfare of others; or because he is to be gone to as "refuge" by the world with its devas, to be praised, and to be loved as a devotee, he surpasses all those devas in those qualities and stands supreme; or because he has attained the ornament of omniscience, which is the state of a pure deva, and is therefore a deva superior to other devas, he is the Devadeva.
Thật vậy, Ngài là vị vượt trội hơn tất cả chư thiên bằng những phẩm chất đó, vì Ngài thành tựu sự vui chơi bằng thắng trí vô thượng, bằng các trú xứ Phạm thiên và Thánh trú tối thượng, bằng sự thành tựu ý muốn chiến thắng năm loại ma trong tự thân và tha thân, bằng sự giao tiếp vượt trội gồm sự nhận và ban tặng sự tôn kính, sự hoan hỷ bất động, sự thực hành đúng đắn về quyền lực tâm, tài sản, v.v., và sự khuyên bảo đúng với tội lỗi, đúng với sự thuận lợi, đúng với Pháp; bằng trí tuệ tối thượng; bằng hào quang là ánh sáng thân thể; bằng sự đi lại của thân trí vô song; và bằng năng lực không bị trở ngại trong việc chiến thắng ma, đạt được Nhất thiết trí và làm lợi ích cho người; và vì Ngài là nơi nương tựa cho thế gian cùng chư thiên, là bậc đáng tán thán, là bậc đáng kính trọng. Hoặc, vì Ngài đã thành tựu sự trang nghiêm của phẩm chất Nhất thiết trí, là trạng thái của chư thiên thanh tịnh, và là vị Thiên Trung Thiên vượt trội hơn các chư thiên khác, nên gọi là Devadevo.
Devānanti tadā dhammapaṭiggāhakānaṃ dasasahassacakkavāḷādhivāsīnaṃ mātudevaputtappamukhānaṃ upapattidevānaṃ.
Devānaṃ refers to the rebirth devas, such as the mother deva-son and others, residing in the ten thousand world-systems, who were the recipients of the Dhamma at that time.
Devānaṃ (cho chư thiên) là chỉ chư thiên tái sanh, những người nghe Pháp lúc bấy giờ, gồm Mātudevaputta và các vị khác, trú ngụ trong mười ngàn thế giới.
Visuddhidevānampettha gahaṇanti vadanti.
Some say that pure devas are also included here.
Họ nói rằng chư thiên thanh tịnh cũng được bao gồm ở đây.
Te pana upapattidevesveva saṅgahitā manussaarahantānaṃ tattha abhāvato.
However, they are already included among the rebirth devas, as human Arahants are not found there.
Tuy nhiên, những vị ấy đã được bao gồm trong chư thiên tái sanh, vì không có A-la-hán là loài người ở đó.
Devadevehīti visuddhidevehi.
Devadevehī refers to the pure devas.
Devadevehī (bởi chư thiên trong số chư thiên) là bởi chư thiên thanh tịnh.
Visuddhidevā hi vuttanayena itaradevehi sātisayaṃ kīḷanādiyogato idha ‘‘devadevā’’ti adhippetā, tehi.
Indeed, the pure devas, in the manner stated, are considered "Devadevā" here due to their superior engagement in sporting and so forth compared to other devas; by them, he was honored.
Thật vậy, chư thiên thanh tịnh, theo cách đã nói, vượt trội hơn các chư thiên khác trong việc vui chơi, v.v., nên ở đây được hiểu là “chư thiên trong số chư thiên”, bởi các vị ấy.
Pūjitoti pūjitabbo, pūjituṃ arahoti attho.
Pūjito means "worthy of veneration," "deserving to be honored."
Pūjito có nghĩa là đáng được cung kính, xứng đáng được cung kính.
Etena visuddhidevesupi bhagavato aggapuggalataṃ dīpeti.
This indicates the Blessed One's supreme position even among the pure devas.
Điều này cho thấy Đức Thế Tôn là bậc tối thượng ngay cả trong số chư thiên thanh tịnh.
Desesīti madhurakaravīkasaddasadisaṃ brahmassaraṃ nicchārento pakāsesi.
Desesī means proclaiming, emitting a divine voice similar to the sweet sound of a karavīka bird.
Desesī (thuyết giảng) có nghĩa là Ngài đã phát ra giọng Phạm âm tương tự tiếng chim karavīka ngọt ngào và thuyết giảng.
Devalokasminti tāvatiṃsadevaloke.
Devalokasmiṃ means in the Tāvatiṃsa divine world.
Devalokasmi (trong cõi trời) có nghĩa là trong cõi trời Đao Lợi.
Sabhāvasāmaññalakkhaṇaṃ dhāretīti dhammo, kusalādibhedo abhidhammo, idha pana tappakāsakaṃ abhidhammapiṭakaṃ ‘‘dhamma’’nti vuttaṃ.
That which upholds its own inherent nature and common characteristics is Dhamma; Abhidhamma is the classification of wholesome states and so forth. But here, the Abhidhamma Piṭaka, which reveals that, is called "dhamma".
Cái gì nắm giữ đặc tính của tự tánh và tánh chung thì đó là Dhamma (Pháp); Abhidhamma (Vi Diệu Pháp) có sự phân biệt về thiện, v.v… Tuy nhiên, ở đây, Abhidhamma Piṭaka (Tạng Vi Diệu Pháp) đã được gọi là “dhamma” (pháp) vì nó thuyết giảng về điều đó.
Tathā hi vakkhati ‘‘piṭakuttame’’ti.
Indeed, it will be said, "in the supreme Piṭaka."
Quả thật, sẽ nói rằng “trong Tạng tối thượng”.
Devapurakkhatoti dasasahassacakkavāḷavāsidibbabrahmehi purakkhato, parivāritoti attho.
Devapurakkhato means honored by divine Brahmas residing in ten thousand world-systems, which means surrounded.
Devapurakkhato (được chư thiên vây quanh) có nghĩa là được chư thiên và Phạm thiên trú ngụ trong mười ngàn thế giới vây quanh; đó là ý nghĩa của việc được vây quanh.
Nanu ca ‘‘devāna’’nti vacaneneva devapurakkhatabhāvo siddhoti kiṃ ‘‘devapurakkhato’’ti vacanena?
Now, is it not the case that the state of being honored by devas is established by the very phrase "of devas"? So why the phrase "devapurakkhato"?
Há chẳng phải chỉ với lời nói “của chư thiên” thì việc được chư thiên vây quanh đã thành tựu rồi sao, vậy thì lời nói “được chư thiên vây quanh” có ích gì?
Nāyaṃ doso.
This is not a fault.
Không có lỗi này.
Bhagavā hi kadāci cūḷapanthakattherādīnaṃ viya parammukhepi nisīditvā obhāsaṃ vissajjetvā sattānaṃ sammukhe nisinnaṃ viya dassento dhammaṃ deseti, kadācipi pārāyanikabrāhmaṇādīnaṃ viya sammukhepi nisīditvā aññehi ca parivuto aññesampi dhammaṃ deseti, idha pana na tathā, devehiyeva parivuto devānaṃ desetīti dassanatthaṃ ‘‘devapurakkhato’’tipi vattabbamevāti.
For sometimes the Blessed One teaches the Dhamma, as in the case of Cūḷapanthakatthera and others, by sitting with his back to them, emitting a radiance, and making it appear as if he is seated in front of beings. And sometimes, as in the case of the Brāhmaṇas from the Pārāyana, he sits facing them, surrounded by others, and teaches the Dhamma to others as well. But here it is not like that; it is to show that he is teaching to devas, surrounded by devas themselves, that "devapurakkhato" must also be said.
Quả thật, đôi khi Thế Tôn thuyết giảng pháp cho chúng sanh bằng cách ngồi quay lưng lại như với Tôn giả Cūḷapanthaka, v.v… và phóng hào quang khiến họ thấy như Ngài đang ngồi đối diện; đôi khi Ngài ngồi đối diện như với các Bà la môn Pārāyana, v.v… và được những người khác vây quanh, Ngài thuyết giảng pháp cho cả những người khác nữa. Tuy nhiên, ở đây không phải như vậy, mà là để cho thấy rằng Ngài được chính chư thiên vây quanh và thuyết giảng cho chư thiên, nên cũng cần phải nói là “devapurakkhato” (được chư thiên vây quanh).
4. Evametasmiṃ pakaraṇe gāravajananatthaṃ tena sampādetabbapāṭavavisayaṃ abhidhammapiṭakaṃ desakādisampattīhi saha vibhāvetvā idāni yathādhippetapakaraṇārambhapayojanābhidhānābhidheyyasotujanasamussāhanakaraṇappakārāni ca vibhāvetuṃ ‘‘tatthāha’’ntiādi vuttaṃ.
4. Thus, having explained the Abhidhamma Piṭaka, which is the subject matter of the proficiency to be accomplished for the sake of reverence in this treatise, together with the attainments of the teacher and so forth, now, in order to explain the purpose of commencing the treatise as intended, its name, its subject matter, and the ways of encouraging the audience, the phrase "tatthāha" and so forth is stated.
4. Sau khi đã trình bày Abhidhamma Piṭaka, đối tượng của sự khéo léo cần được thành tựu bởi điều đó để tạo ra sự tôn kính trong tác phẩm này, cùng với sự viên mãn của vị thuyết giảng, v.v…, bây giờ để trình bày mục đích khởi đầu tác phẩm như đã định, tên gọi, đối tượng của tên gọi, và các phương cách khuyến khích thính chúng, nên đã nói “tatthāha” (ở đó, tôi nói), v.v…
Tattha ‘‘pāṭavatthāyā’’ti iminā pakaraṇārambhapayojanaṃ vuttaṃ.
Here, "pāṭavatthāyā" states the purpose of commencing the treatise.
Trong đó, “pāṭavatthāyā” (vì sự khéo léo) đã nói lên mục đích khởi đầu tác phẩm.
‘‘Abhidhammāvatāra’’nti iminā abhidhānābhidheyyāni.
"Abhidhammāvatāra" states the name and the subject matter.
“Abhidhammāvatāra” (Nhập Abhidhamma) đã nói lên tên gọi và đối tượng của tên gọi.
‘‘Madhura’’ntiādīhi pakaraṇaṃ viseseti.
"Madhura" and so forth qualifies the treatise.
“Madhura” (ngọt ngào), v.v… đã đặc tả tác phẩm.
‘‘Samāsenā’’ti ca iminā sotujanasamussāhanakaraṇappakārānīti daṭṭhabbaṃ.
And "samāsenā" should be understood as the ways of encouraging the audience.
Và “samāsenā” (tóm tắt) đã nói lên các phương cách khuyến khích thính chúng, nên cần phải hiểu như vậy.
‘‘Aha’’nti kattubhūtaṃ attānaṃ niddisati.
"Ahaṃ" refers to oneself as the agent.
“Ahaṃ” (tôi) chỉ định chính mình là chủ thể.
Tathā hi yo paro na hoti, so niyakajjhattasaṅkhāto attā ‘‘aha’’nti vuccati.
Indeed, that which is not another, but is oneself, pertaining to one's own self, is called "ahaṃ".
Quả thật, cái gì không phải là người khác, cái đó là tự ngã thuộc về mình, được gọi là “ahaṃ” (tôi).
Paṭuno bhāvo pāṭavaṃ, taṃyeva attho payojanaṭṭhenāti pāṭavattho, tadatthāya.
The state of being skillful is proficiency (pāṭavaṃ); that very meaning is the purpose, hence pāṭavattho, for that purpose.
Trạng thái khéo léo là pāṭavaṃ, chính điều đó là mục đích theo nghĩa mục đích, nên gọi là pāṭavattho, vì mục đích đó.
Taṃ sandhāya vividhanayaggahaṇasamatthassa sutamayañāṇassa uppādanatthanti vuttaṃ hoti.
In relation to that, it means for the purpose of producing knowledge gained by learning, capable of grasping various methods.
Điều đó có nghĩa là để tạo ra tuệ văn (sutamayañāṇa) có khả năng thâu nhận các phương pháp đa dạng.
Saṃsāre bhayaṃ ikkhanti, bhindanti vā pāpake akusale dhammeti bhikkhū, tesaṃ.
Those who see danger in saṃsāra, or break evil unwholesome states, are bhikkhū; for them.
Những ai nhìn thấy nỗi sợ hãi trong luân hồi, hoặc phá vỡ các pháp bất thiện xấu xa, thì đó là bhikkhū (tỳ khưu), cho các vị ấy.
Piṭakañca taṃ uttamañcāti piṭakuttamaṃ, tasmiṃ piṭakuttame, abhidhammapiṭaketi adhippāyo.
It is a Piṭaka and it is supreme, hence the supreme Piṭaka (piṭakuttamaṃ); in the supreme Piṭaka, the Abhidhamma Piṭaka, is the intention.
Đó là một Piṭaka (Tạng) và là tối thượng, nên gọi là piṭakuttamaṃ (Tạng tối thượng), trong piṭakuttame (Tạng tối thượng) đó, ý nói là Abhidhamma Piṭaka.
Tañhi pariyattibhājanatthato piṭakaṃ, tīsu piṭakesu visiṭṭhabhāvato uttamañcāti piṭakuttamaṃ.
For it is a Piṭaka in the sense of being a receptacle of the Pariyatti (scriptural learning), and it is supreme due to its superior nature among the three Piṭakas, hence the supreme Piṭaka.
Quả thật, Tạng này là Piṭaka theo nghĩa là vật chứa đựng giáo pháp (pariyatti), và là tối thượng vì là tối ưu trong ba Tạng, nên gọi là piṭakuttamaṃ (Tạng tối thượng).
Tattha pariyattibhājanatthatoti pariyattiatthena ceva bhājanatthena ca.
Here, pariyattibhājanatthato means in the sense of Pariyatti and in the sense of a receptacle.
Trong đó, pariyattibhājanatthato có nghĩa là theo nghĩa giáo pháp và theo nghĩa vật chứa đựng.
Tathā hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) pariyatti piṭakanti vuccati.
Indeed, in phrases like "mā piṭakasampadānenā" (A. III, 66), Pariyatti is called Piṭaka.
Quả thật, trong “mā piṭakasampadānenā” (đừng vì sự ban tặng piṭaka), v.v… (A.N. 3.66), giáo pháp được gọi là piṭaka.
‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭaka’’ntiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi.
In phrases like "atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃ" (M. I, 228; A. III, 70), any receptacle is also called Piṭaka.
Trong “Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭaka” (Rồi một người đàn ông đến với cái cuốc và cái giỏ), v.v… (M.N. 1.228; A.N. 3.70), bất cứ vật chứa đựng nào cũng được gọi là piṭaka.
Tasmā idampi pariyāpuṇitabbaṭṭhena pariyatti, abhidhammatthānamādhāraṇatthena bhājanañcāti pariyattibhājanatthato piṭakanti vuccati.
Therefore, this too is Pariyatti in the sense of being learned, and it is a receptacle in the sense of containing Abhidhamma meanings, hence it is called Piṭaka in the sense of Pariyatti and a receptacle.
Do đó, Tạng này cũng được gọi là piṭaka theo nghĩa là giáo pháp cần được học hỏi, và là vật chứa đựng theo nghĩa là vật chứa đựng các ý nghĩa của Abhidhamma, nên gọi là pariyattibhājanatthato piṭakaṃ.
Tenevāhu –
Therefore, they said:
Chính vì thế mà các bậc cổ đức đã nói:
Visiṭṭhabhāvo panassa lokavohāramatikkamma yathāsabhāvavasena desanato, visiṭṭhadhammakkhandhavibhāvanato ca veditabbo.
Its superior nature, however, should be understood from its teaching according to ultimate reality, transcending conventional usage, and from its elucidation of distinguished aggregates of phenomena.
Trạng thái tối ưu của nó cần được hiểu là do thuyết giảng theo tự tánh, vượt qua ngôn ngữ thông thường, và do phân tích các uẩn pháp tối ưu.
Ettha hi ‘‘satto puggalo bhikkhū’’tiādikaṃ lokavohāramatikkamma ‘‘khandhadhātuāyatana’’ntiādinā yathādhammavaseneva bāhulladesanā pavattā, na itaresu viya yathāvuttavohāravasena, yato idaṃ yathādhammasāsananti vuccati.
For here, the predominant teaching proceeds according to Dhamma, with phrases like "khandha, dhātu, āyatana" (aggregates, elements, sense-bases), transcending conventional usage like "being, person, monk" and so forth, unlike in other texts where it proceeds according to aforementioned conventional usage, because this is called the teaching according to Dhamma.
Ở đây, việc thuyết giảng chủ yếu diễn ra theo pháp tánh, với “khandhadhātuāyatana” (uẩn, giới, xứ), v.v… vượt qua ngôn ngữ thông thường như “satto puggalo bhikkhū” (chúng sanh, người, tỳ khưu), v.v…, chứ không phải theo ngôn ngữ đã nói như trong các Tạng khác, vì đây được gọi là giáo pháp theo pháp tánh.
Sabbasaṅkhatadhammavisiṭṭho cettha paññākkhandho visesato vibhāvito, tasmā tiṇṇampi piṭakānaṃ buddhavacanabhāvepi yathāsabhāvānatikkamadesanādito idameva tīsu piṭakesu visiṭṭhanti yuttaṃ.
Moreover, here the aggregate of wisdom, which is superior to all conditioned phenomena, is particularly elucidated. Therefore, although all three Piṭakas are the words of the Buddha, it is fitting that this one is superior among the three Piṭakas due to its teaching that does not transcend ultimate reality and so forth.
Trong Tạng này, uẩn tuệ được phân tích một cách đặc biệt, vượt trội hơn tất cả các pháp hữu vi, do đó, mặc dù cả ba Tạng đều là Phật ngôn, nhưng Tạng này là tối ưu trong ba Tạng vì việc thuyết giảng không vượt quá tự tánh, v.v… là hợp lý.
Apica dhammātirekadhammavisesabhāvato cassa visiṭṭhabhāvo veditabbo.
Furthermore, its superior nature should be understood from its being a distinction of phenomena, an exceeding of phenomena.
Hơn nữa, trạng thái tối ưu của nó cần được hiểu là do trạng thái của các pháp đặc biệt vượt trội hơn các pháp.
Abhidhamme hi nippadesato khandhāyatanādidhammānaṃ vibhattattā itaradvayato atirekatarā, visiṭṭhā ca pāḷi hoti, tasmā atirekassa, visiṭṭhassa ca pāḷidhammassa vasena idameva tīsu piṭakesu uttamanti vattuṃ vaṭṭati.
For in the Abhidhamma, phenomena such as aggregates and sense-bases are distinguished exhaustively, hence the Pāḷi is more abundant and distinguished than in the other two. Therefore, it is fitting to say that this one is supreme among the three Piṭakas due to its abundant and distinguished Pāḷi-Dhamma.
Trong Abhidhamma, các pháp như uẩn, xứ, v.v… được phân chia một cách toàn diện, nên pāḷi (kinh điển) vượt trội và ưu việt hơn hai Tạng kia. Do đó, có thể nói rằng Tạng này là tối thượng trong ba Tạng theo nghĩa pāḷi và pháp vượt trội, ưu việt.
Yathāvuttavisiṭṭhabhāvayogatoyeva cetaṃ ‘‘abhidhammapiṭaka’’nti vuccati abhi-saddassa visiṭṭhabhāvajotanato.
And it is precisely because of its possessing the aforementioned superior nature that it is called the "Abhidhamma Piṭaka," as the prefix "abhi-" signifies superiority.
Chính vì sự kết hợp với trạng thái tối ưu đã nói trên mà nó được gọi là “abhidhammapiṭaka” (Tạng Vi Diệu Pháp), vì tiền tố “abhi-” biểu thị trạng thái tối ưu.
Apica vuḍḍhimantādidhammānaṃ ettha vuttattā cetaṃ abhidhammapiṭakaṃ.
Moreover, it is also the Abhidhamma Piṭaka because phenomena such as those which are developed are stated therein.
Hơn nữa, vì các pháp tăng trưởng, v.v… được nói đến ở đây, nên Tạng này là Abhidhamma Piṭaka.
Yathāhu porāṇā –
As the ancients said:
Như các bậc cổ đức đã nói:
Tathā hettha ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) vuḍḍhimantopi dhammā vuttā, ‘‘rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena ārammaṇādīhi lakkhitabbattā salakkhaṇāpi ‘‘sekkhā dhammā asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitā pūjārahāpi ‘‘phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi ‘‘mahaggatā dhammā appamāṇā dhammā (dha. sa. tikamātikā 12, dukamātikā 99), anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikā visiṭṭhāpi dhammā vuttā, tasmā abhi-saddassa vuḍḍhiādiatthesupi pavattanato ‘‘vuḍḍhimanto dhammā etthā’’tiādinā nibbacanena idaṃ piṭakaṃ ‘‘abhidhamma’’nti vuccati.
For here, developed phenomena are stated with phrases like "one cultivates the path to rebirth in the rūpa world, one abides pervading one direction with a mind imbued with loving-kindness" (Dhs. 160 ff.); self-characterized phenomena are stated through characterization by sense objects and so forth, as in "a visible object or a sound object" (Dhs. 1); honored and venerable phenomena are stated with phrases like "sekkhā dhammā (phenomena of trainees), asekkhā dhammā (phenomena of adepts), lokuttarā dhammā (supramundane phenomena)" and so forth; delimited phenomena are stated through their intrinsic nature, as in "contact occurs, feeling occurs" (Dhs. 1); and superior phenomena are stated with phrases like "mahaggatā dhammā (exalted phenomena), appamāṇā dhammā (immeasurable phenomena) (Dhs. Mātikā 12, Dukamātikā 99), anuttarā dhammā (unsurpassed phenomena)" and so forth. Therefore, since the prefix "abhi-" also operates in the meanings of development and so forth, this Piṭaka is called "Abhidhamma" by explanation such as "developed phenomena are in it."
Quả thật, ở đây, các pháp tăng trưởng cũng được nói đến như “rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī” (tu tập con đường tái sanh vào cõi sắc giới, an trú trải tâm từ đến một phương), v.v… (Dhs. 160, v.v…); các pháp có tự tướng vì được đặc trưng bởi các đối tượng, v.v… theo phương pháp “rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā” (hoặc đối tượng sắc, hoặc đối tượng thinh), v.v… (Dhs. 1); các pháp được tôn kính, đáng được tôn kính theo phương pháp “sekkhā dhammā asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā” (các pháp hữu học, các pháp vô học, các pháp siêu thế), v.v…; các pháp được phân định vì được phân định theo tự tánh theo phương pháp “phasso hoti, vedanā hotī” (xúc sanh khởi, thọ sanh khởi), v.v… (Dhs. 1); và các pháp vượt trội, ưu việt theo phương pháp “mahaggatā dhammā appamāṇā dhammā (Dhs. Tikamātikā 12, Dukamātikā 99), anuttarā dhammā” (các pháp đại hành, các pháp vô lượng, các pháp vô thượng), v.v… Do đó, vì tiền tố “abhi-” cũng được dùng trong các nghĩa tăng trưởng, v.v…, nên Tạng này được gọi là “abhidhamma” (Vi Diệu Pháp) theo cách giải thích “vuḍḍhimanto dhammā etthā” (các pháp tăng trưởng ở đây), v.v…
Abhidhammaṃ otaranti anenāti abhidhammāvatāraṃ nāma pakaraṇaṃ.
A treatise called Abhidhammāvatāra is that by which one enters into the Abhidhamma.
Tác phẩm mà nhờ đó người ta đi vào Abhidhamma được gọi là abhidhammāvatāraṃ (Nhập Abhidhamma).
Iminā panassa atthānugatamabhidhānaṃ dasseti.
By this, its name, consistent with its meaning, is shown.
Với điều này, tác giả đã chỉ ra tên gọi phù hợp với ý nghĩa của nó.
Tu-saddo padapūraṇe.
The word tu is for filling the meter.
Tiểu từ tu dùng để bổ túc câu.
Ācariyena hi gāthāpadapūraṇatthaṃ yebhuyyena tattha tattha nipātā vuccanti.
For the teacher mostly uses particles here and there to complete the verse line.
Quả thật, các tiểu từ thường được các bậc đạo sư sử dụng ở đây đó để bổ túc câu kệ.
Yattha pana nesaṃ payojanaviseso dissati, tattheva tamatthaṃ vakkhāma.
However, where a specific purpose for them is seen, there we will explain that meaning.
Tuy nhiên, ở đâu có thấy mục đích đặc biệt của chúng, ở đó chúng tôi sẽ giải thích ý nghĩa đó.
Madhuranti nippariyāyato madhura-saddoyaṃ jivhāviññeyye rasavisese vattati, idha pana iṭṭhabhāvasāmaññena atthabyañjanasampatti madhurasaddena vuttā.
Madhura – this word "madhura" directly refers to a specific taste perceptible by the tongue, but here, the perfection of meaning and expression is referred to by the word "madhura" in the general sense of being agreeable.
Madhuraṃ (ngọt ngào): Từ madhura này, không theo nghĩa phái sinh, dùng để chỉ một loại vị đặc biệt có thể nhận biết bằng lưỡi; tuy nhiên, ở đây, sự viên mãn của ý nghĩa và văn tự được gọi là madhura theo nghĩa chung của sự dễ chịu.
Bhavati hi taṃsadisassa taṃ-saddenābhidhānaṃ yathā ‘‘aggimāṇavo’’ti.
For it is common to name something similar by that same word, as in "aggimāṇavo" (a youth like fire).
Quả thật, việc gọi một cái gì đó tương tự bằng chính từ đó xảy ra, ví dụ như “aggimāṇavo” (chàng trai lửa).
Tena pana madhurena yogato idampi madhuraṃ yathā nīlaguṇayogato nīluppalanti.
By its association with that sweetness, this too is sweet, just as a blue water lily is called blue due to its association with the quality of blueness.
Và do sự kết hợp với cái ngọt ngào đó, cái này cũng ngọt ngào, giống như hoa sen xanh do sự kết hợp với màu xanh.
Nipuṇagambhīrāya byañjanasampattiyā ceva atthasampattiyā ca abhidhammavisayaṃ matiṃ vaḍḍhetīti mativaḍḍhanaṃ.
Because it increases wisdom concerning the Abhidhamma, both through the abundance of profound expressions and the abundance of profound meanings, it is called mativaḍḍhanaṃ (that which increases wisdom).
Nhờ sự đầy đủ về văn tự và ý nghĩa tinh tế, sâu sắc, nó làm tăng trưởng trí tuệ về đối tượng Vi Diệu Pháp, nên được gọi là sự tăng trưởng trí tuệ (mativaḍḍhana).
Atha vā byañjanasampattiyā ‘‘madhura’’nti vuttaṃ, atthasampattiyā ‘‘mativaḍḍhana’’nti.
Or, it is called ‘madhura’ (sweet) due to the abundance of expressions, and ‘mativaḍḍhana’ (that which increases wisdom) due to the abundance of meanings.
Hoặc giả, nhờ sự đầy đủ về văn tự nên được gọi là “ngọt ngào” (madhura), nhờ sự đầy đủ về ý nghĩa nên được gọi là “sự tăng trưởng trí tuệ” (mativaḍḍhana).
5. Tāḷanti kuñcikaṃ, kuñcikāsadisanti attho.
5. Tāḷaṃ means a key; the meaning is "like a key."
5. Tāḷa nghĩa là chìa khóa, có nghĩa là giống như chìa khóa.
Muyhanti tenāti moho, avijjāyetaṃ adhivacanaṃ, mohoyeva abhidhammamahāpuraṃ pavisantānaṃ pavesananivāraṇattā kavāṭabhūtoti mohakavāṭaṃ, tassa.
They are deluded by it, hence moha (delusion); this is a designation for avijjā (ignorance). Because this very moha serves as a door, preventing entry for those wishing to enter the great city of Abhidhamma, it is called mohakavāṭaṃ (the door of delusion); tassa (of that).
Người ta lầm lạc bởi nó, nên gọi là si mê (moha), đây là tên gọi khác của vô minh. Chính si mê là cánh cửa (kavāṭa) ngăn cản sự đi vào của những ai muốn bước vào thành lớn Vi Diệu Pháp, nên gọi là cánh cửa si mê (mohakavāṭa), của nó.
Vighāṭeti, vighāṭīyati anenāti vā vighāṭanaṃ.
It shatters, or it is shattered by it, hence vighāṭanaṃ (shattering/breaking open).
Nó phá vỡ, hoặc được phá vỡ bởi cái này, nên gọi là sự phá vỡ (vighāṭana).
Nanu ca avijjākavāṭaṃ paññāya ugghāṭīyati.
Is it not true that the door of ignorance is opened by wisdom?
Há chẳng phải cánh cửa vô minh được mở ra bằng trí tuệ sao?
Sā hi tassā ujuvipaccanīkabhūtāti?
For it is the direct opposite of that.
Vì trí tuệ là đối nghịch trực tiếp của vô minh ư?
Saccaṃ, idampi tassā kāraṇabhāvena ‘‘mohakavāṭavighāṭanakara’’nti vuttaṃ.
True, this too is called "that which causes the shattering of the door of delusion" because it is a cause for that.
Đúng vậy, điều này cũng được gọi là “phương tiện phá vỡ cánh cửa si mê” vì nó là nguyên nhân của việc đó.
Kāraṇakāraṇampi hi kāraṇavasena vuccati yathā ‘‘corehi gāmo daḍḍho, tiṇehi bhattaṃ siddha’’nti.
For even a cause of a cause is spoken of as a cause, as in "the village was burned by thieves," or "the rice was cooked by grass."
Ngay cả nguyên nhân của nguyên nhân cũng được gọi là nguyên nhân, ví như “ngôi làng bị cháy bởi bọn cướp, cơm được nấu bằng cỏ”.
6. Suduttaranti dhammatthadesanāpaṭivedhasaṅkhātacatugambhīrabhāvapaṭisaṃyuttatāya mandabuddhīhi tarituṃ asakkuṇeyyattā atiduttaraṃ, teneva cedaṃ mahodadhisamānattā ‘‘mahodadhī’’ti vuttaṃ.
6. Suduttaraṃ (very difficult to cross) means extremely difficult to cross by those of dull intellect, due to its association with the four profound aspects, namely, the exposition of Dhamma, its meaning, realization, and penetration. For this very reason, it is called ‘mahodadhī’ (great ocean) because it is like a great ocean.
6. Suduttara (rất khó vượt qua) có nghĩa là cực kỳ khó vượt qua đối với những người trí tuệ kém cỏi, vì nó liên quan đến bốn khía cạnh sâu sắc là giáo pháp, ý nghĩa, lời dạy và sự thể nhập. Chính vì vậy, nó được gọi là “đại dương” (mahodadhī) vì giống như đại dương.
Mahaṇṇavopi hi caturāsītiyojanasahassagambhīro na sakkā aññatra sinerupabbatarājato kenaci patiṭṭhaṃ laddhuṃ, evamidampi catugambhīratāpaṭisaṃyuttaṃ aññatra tathāgatā na kenaci patiṭṭhaṃ laddhuṃ sakkāti.
For the great ocean, being eighty-four thousand yojanas deep, cannot be traversed by anyone to find a footing except for Mount Sineru, the king of mountains. Similarly, this (Abhidhamma), being associated with the four profound aspects, cannot be traversed by anyone to find a footing except for the Tathāgata.
Quả thật, đại dương sâu tám vạn bốn ngàn dojana, không ai có thể tìm được chỗ đứng ngoại trừ vua núi Sineru. Tương tự như vậy, điều này (Vi Diệu Pháp) liên quan đến bốn khía cạnh sâu sắc, không ai có thể tìm được chỗ đứng ngoại trừ các Đức Như Lai.
Tarantānanti atthaggahaṇavasena uttaritukāmānaṃ.
Tarantānaṃ (for those crossing) means for those who wish to cross, in the sense of grasping the meaning.
Tarantānaṃ (của những người vượt qua) có nghĩa là của những người muốn vượt qua theo nghĩa nắm bắt ý nghĩa.
Ettha ca ‘‘taraṃvā’’ti adhikāravasena vattabbaṃ, vakkhamānaṃ vā ānetvā sambandhitabbaṃ.
Here, ‘taraṃvā’ should be understood in the context of the title, or it should be connected by bringing forth what is to be stated later.
Ở đây, nên nói “taraṃ vā” theo nghĩa quyền hạn, hoặc nên liên kết với điều sẽ được nói đến.
Tarantānanti paratīrasampāpuṇanatthaṃ uttarantānaṃ.
Tarantānaṃ means for those crossing to reach the other shore.
Tarantānaṃ (của những người vượt qua) có nghĩa là của những người đang vượt qua để đến bờ bên kia.
Taraṃvāti uḷumpaṃ viya, taṃsamānanti attho.
Taraṃvā means like a raft; the meaning is "similar to that."
Taraṃ vā (hoặc là sự vượt qua) có nghĩa là giống như chiếc bè, có nghĩa là tương tự như vậy.
Makarā nāma macchajātikā, tesaṃ ākaro nivāsabhūmīti makarākaro, taṃ.
Makarā are a species of fish; their abode, or dwelling place, is makarākaro (abode of makara); taṃ (that).
Makarā là một loài cá, nơi ở của chúng là makarākaro (nơi trú ngụ của cá sấu), đó là nó.
7. Abhidhamme niyuttā ābhidhammikā, tesaṃ.
7. Those devoted to Abhidhamma are ābhidhammikā (Abhidhamma practitioners); tesaṃ (for them).
7. Ābhidhammikā (những người thông hiểu Vi Diệu Pháp) là những người chuyên về Vi Diệu Pháp, của họ.
Hatthasāraṃ viyāti hatthasāraṃ.
As if the essence in hand, thus hatthasāraṃ (hand-essence).
Giống như trang sức đeo tay, nên gọi là hatthasāraṃ (trang sức đeo tay).
Yathā hi manussānaṃ bahūsu ratanādīsu vijjamānesupi āpadāsu ca sukhaparibhogatthaṃ hatthe kayiramānaṃ sāraratanādikaṃ ‘‘hatthasāra’’nti vuccati, evamidampi satipi mahante abhidhammapiṭake tassa sabbaso vittiṇṇatāya pariharituṃ asakkuṇeyyattā tadatthasārasampiṇḍanavasena kayiramānaṃ ābhidhammikabhikkhūnaṃ sukhapariharaṇatthāya sampajjatīti hatthasārasadisattā ‘‘hatthasāra’’nti vuttaṃ.
Just as among humans, even though many jewels and the like exist, a valuable jewel carried in the hand for easy enjoyment in times of adversity is called "hatthasāraṃ," similarly, even with the vast Abhidhamma Piṭaka, since it is too extensive to carry in its entirety, this compilation of its essence, made for the easy portability of Abhidhamma bhikkhus, becomes suitable; hence, being like a hand-essence, it is called hatthasāraṃ.
Cũng như trong số nhiều loại châu báu có sẵn cho con người, khi gặp hoạn nạn, loại châu báu quý giá được đeo trên tay để dễ dàng sử dụng được gọi là “trang sức đeo tay”; tương tự, dù có một tạng Vi Diệu Pháp rộng lớn, nhưng vì nó quá bao la nên không thể mang theo hoàn toàn. Do đó, việc tóm tắt tinh túy của nó được thực hiện để các vị Tỳ khưu thông hiểu Vi Diệu Pháp dễ dàng mang theo, nên được gọi là “trang sức đeo tay” vì nó giống như trang sức đeo tay.
Pavakkhāmīti pakārena kathessāmi, anāgatavacanañcetaṃ, vattamānasamīpattā vā anāgate vattamānūpacārato vattamānavacanaṃ, paṭiññānantarameva vakkhatīti.
Pavakkhāmī (I shall speak) means "I shall explain in detail"; this is a future tense verb, or it is a present tense verb due to its proximity to the present, or due to the present being used for the future tense, meaning he will speak immediately after the declaration.
Pavakkhāmī (tôi sẽ nói) có nghĩa là tôi sẽ trình bày một cách chi tiết, đây là thì tương lai, hoặc là thì hiện tại được dùng cho thì tương lai do gần với hiện tại, có nghĩa là sẽ nói ngay sau lời tuyên bố.
Atthavasena pakārena kathentopi saddavasena saṅkhipitvā kathessāmīti dassento āha ‘‘samāsenā’’ti.
Even though he explains in detail regarding the meaning, intending to show that he will speak concisely in terms of words, he says ‘samāsenā’ (in brief).
Dù trình bày chi tiết về ý nghĩa, nhưng để cho thấy rằng sẽ trình bày tóm tắt về mặt văn tự, nên nói “samāsenā” (một cách tóm tắt).
Samasanaṃ saṃkhipanaṃ samāso, tena samāsena, na byāsavasenāti vuttaṃ hoti.
Concisifying, epitomizing, is samāsa; by that, samāsena; it means "not extensively."
Sự tóm tắt là samāso, nên samāsena, có nghĩa là không phải một cách chi tiết.
Ettāvatā ca payojanābhidhānābhidheyyasotujanasamussāhanakaraṇappakārāni dassetvā idāni yasmā sotujanasamussāhanaṃ nāma tesaṃ sakkaccasavane niyuñjanaṃ, tasmā te tattha niyojento āha ‘‘taṃ suṇātha samāhitā’’ti.
Having thus shown the purposes, designations, subjects, and methods for encouraging listeners, now, since encouraging listeners means engaging them in diligent listening, he engages them in that by saying ‘taṃ suṇātha samāhitā’ (listen to that attentively).
Cho đến đây, sau khi đã trình bày các cách thức nêu lên mục đích, chủ đề, đối tượng và khuyến khích người nghe, bây giờ, vì sự khuyến khích người nghe là việc thúc giục họ lắng nghe cẩn thận, nên để thúc giục họ, Ngài nói: “taṃ suṇātha samāhitā” (hãy lắng nghe điều đó với tâm định tĩnh).
Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sammāpaṭipattīti.
For right practice is dependent on diligent listening.
Vì sự thực hành đúng đắn phụ thuộc vào việc lắng nghe cẩn thận.
Tattha tanti taṃ mayā vakkhamānaṃ abhidhammāvatāraṃ suṇātha nisāmayatha.
Therein, taṃ (that) means that Abhidhammāvatāra which I shall speak of; suṇātha (listen), perceive.
Trong đó, taṃ (điều đó) là sự nhập môn Vi Diệu Pháp mà tôi sẽ nói, suṇātha (hãy lắng nghe) là hãy lắng nghe.
Samāhitā sammā āhitā, avikkhittacittāti attho.
Samāhitā means well-composed, meaning with an undistracted mind.
Samāhitā (tâm định tĩnh) có nghĩa là tâm được an trú đúng đắn, không bị xao lãng.