Soḷasakanipāte esa bhiyyotiādikā āyasmato aññāsikoṇḍaññattherassa gāthā.
In the Soḷasakanipāta, the verses beginning “This is even more” belong to the Venerable Elder Aññāsikoṇḍañña.
Trong Thập Lục Tập, các bài kệ bắt đầu bằng "Esa bhiyyo" là của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ attano sāsane paṭhamaṃ paṭividdhadhammarattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento satasahassabhikkhuparivārassa satthuno sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānaṃ akāsi.
This Elder was also reborn in the city of Haṃsavatī, in the family of a wealthy householder during the time of Padumuttara Buddha. Having reached maturity, one day, while listening to the Dhamma in the presence of the Teacher, he saw the Teacher appointing a certain monk to the foremost position among those who had first penetrated the Dhamma in his Dispensation and knew the true nature of things. Desiring that very position for himself, he offered a great alms-giving for seven days to the Teacher, who was surrounded by a hundred thousand monks, and made a vow.
Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình đại gia chủ giàu có ở thành phố Haṃsavatī, khi trưởng thành, một ngày nọ, nghe Pháp từ Đức Phật, thấy Đức Phật đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí đứng đầu trong giáo pháp của Ngài, là người đầu tiên thấu hiểu Pháp và biết rõ thời gian, vị ấy cũng ước nguyện đạt được vị trí đó. Sau khi cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Đức Phật cùng với một trăm ngàn Tỳ-khưu tùy tùng, vị ấy đã phát nguyện.
Satthāpissa anantarāyataṃ disvā bhāviniṃ sampattiṃ byākāsi.
The Teacher, seeing that his vow was unobstructed, prophesied his future attainment.
Đức Phật cũng thấy sự không có chướng ngại của vị ấy và đã thọ ký về sự thành tựu trong tương lai.
So yāvajīvaṃ puññāni katvā satthari parinibbute cetiye patiṭṭhāpiyamāne antocetiye ratanagharaṃ kāresi, cetiyaṃ parivāretvā sahassaratanagghiyāni ca kāresi.
He performed merits throughout his life, and after the Teacher attained Parinibbāna, when a cetiya was being established, he had a jeweled house built inside the cetiya, and had a thousand jeweled railings made around the cetiya.
Vị ấy, sau khi làm các công đức suốt đời, khi Đức Phật nhập Niết-bàn, đã xây một ngôi nhà bằng ngọc (ratanagharaṃ) bên trong bảo tháp khi bảo tháp được xây dựng, và đã xây một ngàn hàng rào bằng ngọc quý bao quanh bảo tháp.
So evaṃ puññāni katvā, tato cavitvā, devamanussesu saṃsaranto vipassissa bhagavato kāle mahākālo nāma kuṭumbiko hutvā aṭṭhakarīsamatte khette sāligabbhaṃ phāletvā, gahitasālitaṇḍulehi asambhinnakhīrapāyāsaṃ sampādetvā, tattha madhusappisakkarādayo pakkhipitvā, buddhappamukhassa saṅghassa adāsi.
Having performed such merits, he passed away from that existence and wandered through divine and human realms. During the time of Vipassī Buddha, he became a householder named Mahākāla. He cleared a rice field measuring eight karīsas, gathered rice grains from the broken husks, prepared milk-rice without mixing it, added honey, ghee, sugar, and other ingredients to it, and offered it to the Saṅgha, with the Buddha at its head.
Vị ấy, sau khi làm các công đức như vậy, từ đó tái sinh, luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật Vipassī, đã trở thành một gia chủ tên là Mahākāḷa. Vị ấy đã bóc vỏ lúa sālī trong một cánh đồng rộng tám karīsa, dùng gạo sālī đã lấy được để làm món sữa gạo (khīrapāyāsa) nguyên chất, cho mật ong, bơ sữa, đường và các thứ khác vào đó, rồi cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Sāligabbhaṃ phāletvā gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati, puthukakāle puthukaggaṃ nāma adāsi.
Wherever he cleared the rice husks and gathered the grains, those spots filled up again. During the time of flattened rice, he offered the first portion of flattened rice.
Những nơi đã bóc vỏ lúa sālī và lấy gạo, lại đầy trở lại. Vào thời điểm làm cốm, vị ấy đã cúng dường cốm đầu mùa.
Lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, kalāpādikaraṇe kalāpaggaṃ, khalaggaṃ, bhaṇḍaggaṃ, minaggaṃ, koṭṭhagganti; evaṃ ekasasse nava vāre aggadānaṃ nāma adāsi.
During harvesting, he gave the first portion of the harvest; during bundling, the first portion of bundles; during making sheaves, the first portion of sheaves; the first portion of the threshing floor; the first portion of the pile of grain; the first portion after measuring; the first portion put into the granary—thus, for one crop, he made a first offering nine times.
Khi gặt, cúng dường lúa gặt đầu mùa; khi bó lúa, cúng dường bó lúa đầu mùa; khi làm bó nhỏ, cúng dường bó nhỏ đầu mùa; cúng dường lúa trên sân đập lúa đầu mùa, cúng dường đống lúa đầu mùa, cúng dường lúa cân đầu mùa, cúng dường lúa trong kho đầu mùa; cứ như vậy, trong một mùa vụ, vị ấy đã cúng dường vật phẩm đầu mùa chín lần.
Tampi sassaṃ atirekataraṃ sampannaṃ ahosi.
And that crop became exceedingly abundant.
Và mùa màng đó cũng trở nên bội thu hơn bình thường.
Evaṃ yāvajīvaṃ puññāni katvā, tato cuto devaloke nibbattitvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto, amhākaṃ bhagavato uppattito puretarameva kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthunāmake brāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Having performed merits in this way throughout his life, he passed away from that existence and was reborn in the deva realm, wandering among devas and humans. Even before the arising of our Blessed One, he was reborn in the family of a wealthy brahmin in the brahmin village named Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu.
Vị ấy, sau khi làm các công đức như vậy suốt đời, từ đó chết đi, tái sinh vào cõi trời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, trước khi Đức Phật của chúng ta xuất hiện, đã sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn đại gia chủ ở làng Bà-la-môn tên là Doṇavatthu, không xa thành phố Kapilavatthu.
Tassa koṇḍaññoti gottato āgataṃ nāmaṃ ahosi.
His name, Koṇḍañña, came from his clan.
Tên của vị ấy là Koṇḍañña, xuất phát từ dòng họ (gotta).
So vayappatto tayo vede uggahetvā lakkhaṇamantesu ca pāraṃ agamāsi.
Having come of age, he mastered the three Vedas and became proficient in the science of bodily marks.
Khi trưởng thành, vị ấy đã học ba bộ Veda và thông thạo các mật chú về tướng pháp (lakkhaṇa).
Tena samayena amhākaṃ bodhisatto tusitapurato cavitvā kapilavatthupure suddhodanamahārājassa gehe nibbatti.
At that time, our Bodhisatta, having passed away from Tusita heaven, was reborn in the palace of King Suddhodana in Kapilavatthu.
Vào thời đó, Bồ-tát của chúng ta từ cõi trời Tusita tái sinh vào nhà vua Suddhodana ở thành phố Kapilavatthu.
Tassa nāmaggahaṇadivase aṭṭhuttarasatesu brāhmaṇesu upanītesu ye aṭṭha brāhmaṇā lakkhaṇapariggahaṇatthaṃ mahātalaṃ upanītā.
On the day of his naming ceremony, among the one hundred and eight brahmins presented, eight brahmins were brought to a high platform to examine his bodily marks.
Vào ngày đặt tên cho Bồ-tát, trong số một trăm lẻ tám Bà-la-môn được triệu tập, có tám Bà-la-môn được đưa đến một nơi cao quý để xem tướng.
So tesu sabbanavako hutvā, mahāpurisassa lakkhaṇanipphattiṃ disvā, ‘‘ekaṃsena ayaṃ buddho bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ gantvā mahāsattassa abhinikkhamanaṃ udikkhanto vicarati.
He, being the youngest among them, saw the perfection of the Great Being’s marks and concluded, “This prince will certainly become a Buddha.” He then kept watch, anticipating the Great Being’s Renunciation.
Vị ấy, là người trẻ nhất trong số họ, sau khi thấy sự thành tựu các tướng tốt của Đại nhân, đã kết luận rằng: "Chắc chắn vị này sẽ thành Phật", và đã đi lại chờ đợi Đại sĩ xuất gia.
Bodhisattopi kho mahatā parivārena vaḍḍhamāno anukkamena vuddhippatto ñāṇaparipākaṃ gantvā ekūnatiṃsatime vasse mahābhinikkhamanaṃ nikkhamanto anomānadītīre pabbajitvā anukkamena uruvelaṃ gantvā padhānaṃ padahi.
The Bodhisatta, growing up amidst a great retinue, gradually matured in wisdom. In his twenty-ninth year, he made the Great Renunciation, leaving the household life, and after ordaining on the bank of the Anomā River, he gradually proceeded to Uruvelā and undertook the arduous practice.
Bồ-tát cũng vậy, lớn lên với sự tùy tùng đông đảo, dần dần trưởng thành, đạt đến sự chín muồi của trí tuệ, vào năm hai mươi chín tuổi, xuất gia đại từ bỏ (mahābhinikkhamanaṃ). Sau khi xuất gia bên bờ sông Anomā, dần dần đến Uruvelā và thực hành khổ hạnh.
Tadā koṇḍañño māṇavo mahāsattassa pabbajitabhāvaṃ sutvā, lakkhaṇapariggāhakabrāhmaṇānaṃ puttehi vappamāṇavādīhi saddhiṃ attapañcamo pabbajitvā, anukkamena bodhisattassa santikaṃ upasaṅkamitvā, chabbassāni taṃ upaṭṭhahanto tassa oḷārikāhāraparibhogena nibbinno apakkamitvā isipatanaṃ agamāsi.
At that time, the youth Koṇḍañña, hearing that the Great Being had ordained, together with the sons of the brahmins who had examined the marks, such as Vappa, became the fifth to ordain. He gradually approached the Bodhisatta and attended upon him for six years. Disheartened by the Bodhisatta’s partaking of coarse food, he departed and went to Isipatana.
Lúc đó, thanh niên Koṇḍañña, nghe tin Đại sĩ đã xuất gia, cùng với các con của các Bà-la-môn xem tướng, như thanh niên Vappa và những người khác, tổng cộng năm người, đã xuất gia. Dần dần đến gần Bồ-tát, phục vụ Ngài trong sáu năm. Sau đó, chán nản với việc Ngài dùng thức ăn thô, đã rời đi và đến Isipatana.
Atha kho bodhisatto oḷārikāhāraparibhogena laddhakāyabalo vesākhapuṇṇamāyaṃ bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā, abhisambuddho hutvā, sattasattāhaṃ bodhimaṇḍeyeva vītināmetvā, pañcavaggiyānaṃ ñāṇaparipākaṃ ñatvā, āsāḷhīpuṇṇamāyaṃ isipatanaṃ gantvā, tesaṃ dhammacakkapavattanasuttantaṃ (mahāva. 13 ādayo; saṃ. ni. 5.1081) desesi.
Then the Bodhisatta, having gained bodily strength from partaking of coarse food, sat on the Aparājita seat at the foot of the Bodhi tree on the full moon day of Vesākha, crushed the heads of the three Māras, became fully enlightened, spent seven times seven days at the Bodhimaṇḍa, and knowing the maturity of the knowledge of the group of five ascetics, went to Isipatana on the full moon day of Āsāḷha and taught them the Dhammacakkappavattana Suttanta.
Sau đó, Bồ-tát, sau khi lấy lại sức khỏe nhờ dùng thức ăn thô, vào ngày trăng tròn tháng Vesākha, ngồi trên bồ đoàn bất bại dưới gốc cây Bồ-đề, đã nghiền nát đầu ba ác ma (Māra), thành tựu giác ngộ hoàn toàn (abhisambuddho). Sau khi trải qua bảy tuần ở Bồ-đề đạo tràng, biết được sự chín muồi của trí tuệ của nhóm năm Tỳ-khưu, vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, đã đến Isipatana và thuyết giảng kinh Chuyển Pháp Luân (Dhammacakkappavattanasuttanta) cho họ.
Desanāpariyosāne koṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
At the conclusion of the discourse, Koṇḍañña Thera, along with eighteen koṭis of devas, became established in the fruit of stream-entry.
Khi bài giảng kết thúc, Trưởng lão Koṇḍañña đã chứng đắc quả Dự lưu (sotāpattiphale) cùng với mười tám ức chư Thiên (brahmakoṭīhi).
Atha pañcamiyaṃ pakkhassa anattalakkhaṇasuttantadesanāya (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) arahattaṃ sacchākāsi.
Then, on the fifth day of the waning fortnight, through the teaching of the Anattalakkhaṇa Suttanta, he realized arahantship.
Sau đó, vào ngày thứ năm của kỳ bán nguyệt (tuần trăng), nhờ sự thuyết giảng kinh Anattalakkhaṇa, ngài đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.596-612) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Atha naṃ satthā aparabhāge jetavanamahāvihāre bhikkhusaṅghamajjhe paññattavarabuddhāsane nisinno paṭhamaṃ paṭividdhadhammabhāvaṃ dīpento, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ rattaññūnaṃ yadidaṃ aññāsikoṇḍañño’’ti (a. ni. 1.188) etadagge ṭhapesi.
Then, later, the Teacher, sitting on the noble Buddha-seat established in the midst of the assembly of bhikkhus in the Jetavana great monastery, declared his state of having first penetrated the Dhamma, saying, “Among my bhikkhu disciples who are long-standing, foremost is Aññāsi Koṇḍañña,” and placed him in this foremost position.
Sau đó, Đức Đạo Sư, về sau, khi đang ngự trên Tòa Phật quý báu đã được sắp đặt giữa Tăng đoàn tại Đại Tự viện Jetavana, đã tuyên bố về sự chứng ngộ Giáo pháp đầu tiên của Tôn giả, và đặt Tôn giả vào vị trí tối thượng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những vị đã sống lâu năm, Tôn giả Aññāsikoṇḍañña là bậc tối thượng.”
So dvīhi aggasāvakehi attani karīyamānaṃ paramanipaccakāraṃ gāmantasenāsane ākiṇṇavihārañca pariharitukāmo, vivekābhiratiyā viharitukāmo ca attano santikaṃ upagatānaṃ gahaṭṭhapabbajitānaṃ paṭisanthārakaraṇampi papañcaṃ maññamāno satthāraṃ āpucchitvā himavantaṃ pavisitvā chaddantehi nāgehi upaṭṭhiyamāno chaddantadahatīre dvādasa vassāni vasi.
Wishing to avoid the excessive respect shown to him by the two chief disciples and the crowded dwelling in village monasteries, and desiring to dwell in solitude, he considered even greeting laypeople and monastics who came to him as a proliferation. Therefore, having asked leave of the Teacher, he entered the Himalayas and dwelt for twelve years on the bank of Lake Chaddanta, attended by the Chaddanta nāgas.
Tôn giả, muốn tránh sự cung kính tối thượng mà hai vị Đại Thinh Văn dành cho mình, và muốn tránh việc sống đông đúc trong các trú xứ gần làng, muốn sống trong sự cô độc, và xem việc tiếp đón các cư sĩ và người xuất gia đến với mình là một sự phiền toái, đã xin phép Đức Đạo Sư và đi vào dãy núi Hy-mā-laya, sống mười hai năm bên bờ hồ Chaddanta, được voi chúa Chaddanta phụng dưỡng.
Evaṃ tattha vasantaṃ theraṃ ekadivasaṃ sakko devarājā upasaṅkamitvā vanditvā ṭhito evamāha – ‘‘sādhu me, bhante, ayyo dhammaṃ desetū’’ti.
Thus, one day, Sakka, the king of devas, approached the Elder who was dwelling there, paid homage, and standing, said this: "Venerable sir, it would be good if your reverence would teach me the Dhamma."
Một ngày nọ, khi Tôn giả đang sống ở đó, Sakka, vua trời, đã đến gần, đảnh lễ và đứng đó, nói rằng: “Bạch Tôn giả, xin Tôn giả hoan hỷ thuyết pháp cho con.”
Thero tassa catusaccagabbhaṃ tilakkhaṇāhataṃ suññatapaṭisaṃyuttaṃ nānānayavicittaṃ amatogadhaṃ buddhalīlāya dhammaṃ desesi.
The Elder taught him the Dhamma, which was imbued with the Four Noble Truths, touched by the three characteristics (tilakkhaṇa), connected with emptiness (suññatā), varied with diverse methods, leading to the Deathless (amata), and delivered with the grace of a Buddha.
Tôn giả đã thuyết pháp cho vị ấy với phong thái của một vị Phật, một bài pháp chứa đựng Tứ Diệu Đế, được nhấn mạnh bằng ba pháp ấn, liên quan đến tánh không, đa dạng và phong phú trong nhiều phương pháp, và dẫn đến sự bất tử.
Taṃ sutvā sakko attano pasādaṃ pavedento –
Having heard that, Sakka, expressing his faith, said –
Nghe vậy, Sakka, bày tỏ niềm tịnh tín của mình, đã nói:
Tattha esa bhiyyo pasīdāmi, sutvā dhammaṃ mahārasanti yadipi anekavāraṃ satthu santike dhammaṃ sutvā tattha abhippasanno.
Therein, regarding "Having heard the Dhamma of great essence, I am even more deeply gladdened": although I have heard the Dhamma from the Teacher many times and was gladdened by it,
Trong đó, “Tôi càng thêm tịnh tín, sau khi nghe Pháp vị thượng” có nghĩa là, mặc dù đã nhiều lần nghe Pháp từ Đức Đạo Sư và đã rất tịnh tín nơi đó.
Idāni pana tumhehi kathitaṃ nānānayavicittatāya asecanakatāya ca mahārasaṃ dhammaṃ sutvā eso ahaṃ tato bhiyyo pasīdāmi.
now, having heard the Dhamma taught by you, which is of great essence due to its varied methods and unexcelled quality, I am even more gladdened than before.
Nhưng giờ đây, sau khi nghe Pháp vị thượng do quý ngài thuyết, với sự đa dạng và phong phú trong nhiều phương pháp, và không có gì sánh bằng, tôi càng thêm tịnh tín hơn nữa.
Virāgo desito dhammo, anupādāya sabbasoti sabbasaṃkilesato sabbasaṅkhārato ca virajjanato virāgajananato virāgo.
Regarding "The Dhamma of dispassion has been taught, without any clinging whatsoever": it is dispassion (virāga) because it is free from all defilements and all formations, and because it generates dispassion.
“Pháp ly tham đã được thuyết, hoàn toàn không chấp thủ” có nghĩa là, Pháp ly tham (virāga) là do sự ly tham khỏi tất cả các phiền não và tất cả các hành, và do tạo ra sự ly tham.
Tato eva rūpādīsu kañci dhammaṃ anupādāya aggahetvā vimuttisādhanavasena pavattattā sabbaso anupādāya desito.
For that very reason, it is taught as "without any clinging whatsoever" (sabbaso anupādāya), as it proceeds by not grasping any phenomenon such as material form, etc., and by leading to liberation.
Chính vì thế, Pháp được thuyết là hoàn toàn không chấp thủ (anupādāya sabbaso), vì không chấp thủ bất kỳ pháp nào trong sắc và v.v., và vì nó dẫn đến sự giải thoát.
Evaṃ sakko devarājā therassa desanaṃ thometvā theraṃ abhivādetvā sakaṭṭhānameva gato.
Thus, Sakka, the king of devas, having praised the Elder's teaching, paid homage to the Elder and returned to his own abode.
Như vậy, Sakka, vua trời, sau khi tán thán bài thuyết pháp của Tôn giả, đã đảnh lễ Tôn giả và trở về chỗ của mình.
Athekadivasaṃ thero micchāvitakkehi abhibhuyyamānānaṃ ekaccānaṃ puthujjanānaṃ cittācāraṃ disvā tappaṭipakkhabhūtañcassa anukkamaṃ anussaritvā, attano ca sabbaso tato vinivattitamānasataṃ āvajjetvā tadatthaṃ dīpetvā –
Then, one day, the Elder, seeing the mental activities of some ordinary individuals who were being overwhelmed by wrong thoughts, and recalling the sequence of the opposing factors, and reflecting on his own mind being entirely turned away from such thoughts, he elucidated that meaning and –
Sau đó, một ngày nọ, Tôn giả, thấy được tâm tánh của một số phàm nhân đang bị các tà tư duy chế ngự, và nhớ lại phương pháp đối trị chúng, và suy xét về tâm mình đã hoàn toàn thoát khỏi chúng, đã tuyên bố ý nghĩa đó:
Tattha bahūni loke citrānīti rūpādivasena tatthāpi nīlapītādivasena itthipurisādivasena ca anekāni loke cittavicittāni ārammaṇajātāni.
Therein, "Many are the diverse things in the world" refers to the many colorful and varied objects in the world, such as those related to form, etc., and within those, to blue, yellow, etc., and to men and women, etc.
Trong đó, “Nhiều điều kỳ diệu trên đời” có nghĩa là, có vô số đối tượng đa dạng và kỳ diệu trên thế gian, xét về sắc và v.v., và trong đó, xét về xanh, vàng và v.v., và xét về nam, nữ và v.v.
Asmiṃ pathavimaṇḍaleti paccakkhabhūtaṃ manussalokaṃ sandhāya vadati.
"In this earthly realm" refers to the human world, which is directly perceptible.
“Trên mặt đất này” nói đến cõi người hiện tiền.
Mathenti maññe saṅkappanti tajjaṃ purisavāyāmasahitaṃ araṇisahitaṃ viya aggiṃ ayonisomanasikārābhisaṅkhātāni micchāsaṅkappāni mathenti maññe mathentāni viya tiṭṭhanti.
"I suppose they churn up thoughts" means that wrong thoughts, born of improper attention, churn up, as it were, like fire with a fire-stick, together with the effort of a man to produce it; they stand as if churning.
“Tôi nghĩ, chúng khuấy động tư duy” có nghĩa là, tôi nghĩ, các tà tư duy, được tạo ra bởi sự tác ý không như lý, khuấy động các tư duy, giống như lửa được tạo ra bởi sự tinh tấn của con người và sự cọ xát của cây củi.
Kīdisaṃ?
What kind?
Thế nào?
Subhaṃ rāgūpasaṃhitaṃ, kāmavitakkanti attho.
"Beautiful and associated with passion," meaning sensual thoughts.
“Về sự đẹp đẽ gắn liền với tham ái,” tức là dục tư duy.
So hi subhākāraggahaṇena ‘‘subho’’ti voharīyati.
Indeed, it is spoken of as "beautiful" by grasping the aspect of beauty.
Vì nó được gọi là “đẹp đẽ” do sự chấp thủ hình tướng đẹp đẽ.
Rajamuhatañca vātenāti ca-iti nipātamattaṃ.
"Just as dust, stirred up by the wind": the particle ca is merely an expletive.
“Bụi bị gió cuốn lên” – chữ ca (ca) chỉ là một tiếp từ.
Yathā gimhānaṃ pacchime māse vātena ūhataṃ uṭṭhitaṃ rajaṃ mahāmegho vassanto upasammaye, vūpasameyya.
Just as dust, stirred up by the wind in the last month of summer, settles when a great cloud rains down, it would subside.
Như bụi bị gió cuốn lên vào tháng cuối mùa hè, một đám mây lớn đổ mưa làm lắng xuống, làm cho nó lắng dịu.
Evaṃ sammanti saṅkappā, yadā paññāya passatīti yadā ariyasāvako tāni lokacitrāni samudayato, assādato, ādīnavato, nissaraṇato ca yathābhūtaṃ paññāya passati, atha yathā taṃ rajaṃ uhataṃ meghena, evaṃ sammanti paññāya sabbepi micchāsaṅkappā.
"So too do thoughts settle, when one sees with wisdom": when an Arahant sees those diverse things of the world as they truly are, from their origination, their gratification, their danger, and their escape, then all wrong thoughts settle with wisdom, just as that stirred-up dust settles with a cloud.
“Cũng vậy, các tư duy lắng xuống, khi người thấy bằng tuệ giác” có nghĩa là, khi một vị Thánh đệ tử thấy rõ các điều kỳ diệu trên thế gian bằng tuệ giác, xét về sự tập khởi, sự vị ngọt, sự nguy hiểm, và sự xuất ly, thì cũng như bụi bị mây làm lắng xuống, tất cả các tà tư duy đều lắng xuống bằng tuệ giác.
Na hi uppannāya sammādiṭṭhiyā micchāsaṅkappā patiṭṭhaṃ labhanti.
For wrong thoughts do not find a footing when right view has arisen.
Thật vậy, khi chánh kiến đã sinh khởi, các tà tư duy không còn chỗ đứng.
Yathā pana paññāya passati, taṃ dassento –
To show how one sees with wisdom –
Để chỉ ra cách thấy bằng tuệ giác, ngài đã nói:
Tattha sabbe saṅkhārāti chaḷārammaṇasaṅgahā sabbe tebhūmakā pañcakkhandhā.
Therein, all conditioned phenomena (sabbe saṅkhārā) refers to all five aggregates of the three planes of existence, encompassed by the six sense-objects.
Trong đó, “tất cả các hành” là tất cả năm uẩn thuộc ba cõi, được bao gồm trong sáu đối tượng giác quan.
Aniccāti ‘‘ādimajjhaantavantato, aniccantikato, tāvakālikato, tattha tattha bhijjanato na niccā’’ti yadā vipassanāpaññāya passati.
Impermanent (aniccā) means that when one sees with insight-wisdom that they are not permanent due to having a beginning, middle, and end, due to being temporary, due to having impermanence as their ultimate nature, and due to breaking up here and there.
“Vô thường” có nghĩa là, khi người ấy thấy bằng tuệ giác quán chiếu rằng chúng không thường còn vì có khởi đầu, giữa, và kết thúc; vì có kết thúc là vô thường; vì chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn; và vì chúng bị tan rã ở khắp mọi nơi.
Atha nibbindati dukkheti atha imasmiṃ vaṭṭadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparijānanādividhinā saccāni paṭivijjhati.
Then one becomes dispassionate towards suffering (atha nibbindati dukkhe) means that then one becomes dispassionate towards this suffering of Saṃsāra, and becoming dispassionate, one penetrates the Noble Truths through methods such as fully understanding suffering.
“Thì người ấy nhàm chán khổ đau” có nghĩa là, thì người ấy nhàm chán khổ đau trong vòng luân hồi này, và khi nhàm chán, người ấy chứng ngộ các chân lý bằng phương pháp hiểu biết khổ đau và v.v.
Esa maggo visuddhiyāti esa yathāvutto vipassanāvidhi ñāṇadassanavisuddhiyā, accantavisuddhiyā ca maggo adhigamupāyo.
This is the path to purity (esa maggo visuddhiyā) means that this aforementioned method of insight is the path, the means to attain the purity of knowledge and vision, and absolute purity.
“Đây là con đường thanh tịnh” có nghĩa là, phương pháp quán chiếu đã được nói đến này là con đường, là phương tiện để đạt đến sự thanh tịnh của tri kiến, và sự thanh tịnh tuyệt đối.
Dukkhāti sappaṭibhayato, udayabbayasampaṭipīḷanato, dukkhamato, sukhapaṭikkhepato ca dukkhā.
Suffering (dukkhā) means they are suffering due to being fraught with danger, due to being afflicted by arising and passing away, due to being miserable, and due to negating happiness.
“Khổ đau” có nghĩa là, chúng là khổ đau vì đáng sợ, vì bị áp bức bởi sự sinh diệt, vì bản chất khổ đau, và vì phủ nhận hạnh phúc.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in the same manner as stated.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
Sabbe dhammā anattāti sabbepi catubhūmakā dhammā anattā.
All phenomena are not-self (sabbe dhammā anattā) means all phenomena of the four planes of existence are not-self.
“Tất cả các pháp là vô ngã” có nghĩa là, tất cả các pháp thuộc bốn cõi đều là vô ngã.
Idha pana tebhūmakadhammāva gahetabbā.
Here, however, only phenomena of the three planes of existence should be understood.
Tuy nhiên, ở đây, chỉ nên lấy các pháp thuộc ba cõi.
Te hi asārato, avasavattanato, suññato, attapaṭikkhepato ca anattāti vipassitabbā.
Indeed, these should be seen as not-self due to being without essence, due to not being subject to one's control, due to being void, and due to negating a self.
Thật vậy, chúng cần được quán chiếu là vô ngã vì không có cốt lõi, không thể kiểm soát, trống rỗng, và phủ nhận ngã.
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is similar to the preceding.
Phần còn lại tương tự như trước.
Tattha buddhānubuddhoti buddhānaṃ anubuddho, sammāsambuddhehi bujjhitāni saccāni tesaṃ desanānusārena bujjhatīti attho.
Therein, buddhānubuddho means enlightened following the Buddhas; the meaning is that he comprehends the Noble Truths understood by the Perfectly Enlightened Ones, in accordance with their teachings.
Trong đó, “bậc giác ngộ theo Phật” có nghĩa là người giác ngộ theo các Đức Phật, tức là người giác ngộ các chân lý đã được các Đức Chánh Đẳng Giác giác ngộ theo lời thuyết giảng của các ngài.
Thirehi asekkhehi sīlasārādīhi samannāgatoti, thero.
He is endowed with stable, unconditioned essentials such as virtue, therefore, he is an Elder (thero).
“Tôn giả” vì được trang bị các phẩm chất đạo đức không còn học nữa, v.v.
Koṇḍaññoti gottakittanaṃ.
Koṇḍañño is a mention of his clan name.
“Kondanya” là tên dòng họ.
Tibbanikkamoti daḷhavīriyo, thiraparakkamo.
Tibbanikkamo means of strong energy, of firm endeavor.
“Với ý chí kiên cường” có nghĩa là có tinh tấn mạnh mẽ, có nghị lực vững chắc.
Jātimaraṇānaṃ pahīnakāraṇattā pahīnajātimaraṇo.
He has abandoned birth and death (pahīnajātimaraṇo) because he is one for whom birth and death have been eliminated.
“Đã đoạn trừ sinh tử” vì là nguyên nhân đoạn trừ sinh và tử.
Brahmacariyassa kevalī ti maggabrahmacariyassa anavasesaṃ, anavasesato vā maggabrahmacariyassa pāripūrako, atha vā kevalī nāma kilesehi asammissatāya maggañāṇaṃ phalañāṇañca, taṃ imasmiṃ atthīti kevalī.
Brahmacariyassa kevalī means one who has fully completed the path of the holy life without remainder, or without remainder, or alternatively, kevalī refers to the path-knowledge and fruit-knowledge due to their unmixed nature with defilements, and this is present in him, hence he is kevalī.
Kevalī của Phạm hạnh (brahmacariyassa kevalī) có nghĩa là không còn sót lại gì của Phạm hạnh Đạo, hoặc là người hoàn thành Phạm hạnh Đạo một cách trọn vẹn. Hoặc kevalī là trí tuệ Đạo và trí tuệ Quả không bị pha trộn với phiền não, và điều đó có ở vị này nên gọi là kevalī.
Yasmā pana tadubhayampi maggabrahmacariyassa vasena hoti na aññathā, tasmā ‘‘brahmacariyassa kevalī’’ti vuttaṃ.
And since both of these arise by way of the path of the holy life and not otherwise, it is said “brahmacariyassa kevalī.”
Vì cả hai điều đó đều phát sinh từ Phạm hạnh Đạo chứ không bằng cách nào khác, nên mới nói là “kevalī của Phạm hạnh”.
Oghapāsoti ‘‘kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjogho’’ti (dha. sa. 1156; vibha. 938) evaṃ vuttā cattāro oghā – ‘‘antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (mahāva. 33; saṃ. ni. 1.151) evaṃ vutto rāgapāso ca.
Oghapāso refers to the four floods (ogha) mentioned thus: “the flood of sensual desire, the flood of existence, the flood of wrong view, the flood of ignorance”; and also the snare of lust mentioned thus: “this snare that roams in the sky, which is the mind.”
Oghapāso (Cái bẫy của dòng nước lũ) là bốn dòng nước lũ đã được nói đến như: “dòng nước lũ dục, dòng nước lũ hữu, dòng nước lũ tà kiến, dòng nước lũ vô minh”, và cái bẫy của tham ái đã được nói đến như: “cái bẫy bay lượn trên không trung, cái ấy là tâm ý”.
Daḷhakhiloti ‘‘satthari kaṅkhati, dhamme kaṅkhati, saṅghe kaṅkhati, sikkhāya kaṅkhati, sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto’’ti (ma. ni. 1.185; a. ni. 5.205) evaṃ vutto daḷho thiro pañcavidho cetokhilo ca.
Daḷhakhilo refers to the firm, fivefold mental stake (cetokhila) mentioned thus: “one doubts the Teacher, doubts the Dhamma, doubts the Saṅgha, doubts the training, is angry and displeased with fellow practitioners, with a mind struck, a stake has arisen.”
Daḷhakhilo (Cái cọc cứng chắc) là năm loại chướng ngại tâm (cetokhila) cứng chắc, kiên cố đã được nói đến như: “nghi ngờ nơi Bậc Đạo Sư, nghi ngờ nơi Pháp, nghi ngờ nơi Tăng, nghi ngờ nơi Giới học, bực bội với các vị đồng Phạm hạnh, tâm không hoan hỷ, tâm ôm giữ oán thù, tâm bị chướng ngại”.
Pacurajanehi padāletuṃ asakkuṇeyyatāya duppadālayo.
He is duppadālayo because he cannot be cleaved by many people.
Vì không thể phá vỡ bởi nhiều người nên gọi là duppadālayo (khó phá vỡ).
Tato eva pabbatasadisatāya pabbatoti ca saṅkhaṃ gato.
For that very reason, he is also called a mountain (pabbato), being like a mountain.
Cũng vì vậy, do giống như núi nên được gọi là pabbato (núi).
‘‘Dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (vibha. 226; saṃ. ni. 2.2) vā nayena vutto aññāṇappabhedo ca.
Or, it also refers to the categories of ignorance (aññāṇa) mentioned in phrases like “ignorance of suffering,” etc.
Và cũng là các loại vô minh đã được nói đến theo cách “vô minh về Khổ” v.v.
Iti etaṃ sabbaṃ chetvā khilañca pāsañcāti etesu catubbidhesu saṃkilesadhammesu yo khilañca pāsañca ariyamaggañāṇāsinā chinditvā.
Thus, all of this is encompassed by chetvā khilañca pāsañcā: in these four kinds of defiling phenomena, he, having cut the stake and the snare with the sword of Noble Path knowledge.
Tất cả những điều này, trong bốn loại pháp uế nhiễm được nói đến trong câu chetvā khilañca pāsañcā (đã chặt đứt chướng ngại và cái bẫy), là người đã dùng gươm trí tuệ Thánh Đạo để chặt đứt chướng ngại và cái bẫy.
Selaṃ bhetvāna dubbhidanti yena kenaci ñāṇena chindituṃ asakkuṇeyyaṃ aññāṇaselaṃ vajirūpamañāṇena chinditvā, cattāropi oghe taritvā, tesaṃ paratīre nibbāne ṭhitattā tiṇṇo pāraṅgato.
Selaṃ bhetvāna dubbhidaṃ: having shattered the impenetrable rock of ignorance (aññāṇa), which cannot be cut by any other knowledge, with knowledge like a diamond, and having crossed all four floods, he is tiṇṇo pāraṅgato due to being established in Nibbāna, the other shore of those floods.
Selaṃ bhetvāna dubbhida (đã phá vỡ tảng đá khó xuyên thủng) nghĩa là đã phá vỡ tảng đá vô minh mà không trí tuệ nào khác có thể phá vỡ, bằng trí tuệ ví như kim cương, đã vượt qua cả bốn dòng nước lũ, và vì đã đứng ở bờ bên kia của chúng, tức là Nibbāna, nên gọi là tiṇṇo pāraṅgato (đã vượt qua, đã đến bờ bên kia).
Ārammaṇūpanijjhānalakkhaṇena lakkhaṇūpanijjhānalakkhaṇenāti duvidhenapi jhāyī; mutto so mārabandhanāti so evarūpo khīṇāsavo sabbasmāpi kilesamārabandhanā mutto vippamutto visaṃyuttoti.
He is a meditator (jhāyī) through both kinds of meditation: meditation characterized by fixing attention on an object, and meditation characterized by fixing attention on characteristics; mutto so mārabandhanā means that such an Arahant, whose defilements are destroyed, is liberated, completely liberated, disjoined from all bondage of Māra, the defilements.
Với hai loại thiền định là thiền định quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và thiền định quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna), vị ấy là jhāyī (người thiền định); mutto so mārabandhanā (người ấy đã thoát khỏi sự trói buộc của Māra) nghĩa là vị A-la-hán như vậy đã được giải thoát, hoàn toàn giải thoát, không còn liên kết với tất cả mọi sự trói buộc của Māra phiền não.
Attānameva sandhāya thero vadati.
The Elder speaks with reference to himself.
Trưởng lão nói những lời này để chỉ về chính mình.
Athekadivasaṃ thero, attano saddhivihārikaṃ ekaṃ bhikkhuṃ akalyāṇamittasaṃsaggena kusītaṃ hīnavīriyaṃ uddhataṃ unnaḷaṃ viharantaṃ disvā, iddhiyā tattha gantvā, taṃ ‘‘mā, āvuso, evaṃ kari, akalyāṇamitte pahāya kalyāṇamitte sevanto samaṇadhammaṃ karohī’’ti ovadi.
Then, one day, the Elder saw a certain bhikkhu, his pupil, living slothfully, lacking energy, arrogant, and conceited due to associating with bad friends. He went there by psychic power and admonished him, saying, “Do not act thus, friend; abandon bad friends and cultivate good friends, then practice the recluse’s duties.”
Một hôm, Trưởng lão thấy một vị tỳ khưu đệ tử của mình, do giao du với bạn ác, trở nên lười biếng, yếu kém tinh tấn, phóng dật, kiêu căng, nên đã dùng thần thông đến đó và khuyên răn vị ấy: “Này Hiền giả, đừng làm như vậy! Hãy từ bỏ bạn ác, kết giao với bạn lành và thực hành pháp Sa-môn.”
So therassa vacanaṃ nādiyi.
But that bhikkhu did not heed the Elder’s words.
Nhưng vị ấy không nghe lời Trưởng lão.
Thero tassa anādiyanena dhammasaṃvegappatto puggalādhiṭṭhānāya kathāya micchāpaṭipattiṃ garahanto sammāpaṭipattiṃ vivekavāsañca pasaṃsanto –
Due to the bhikkhu’s disobedience, the Elder, deeply stirred by the Dhamma, censuring wrong practice and praising right practice and secluded dwelling, as if speaking about another person –
Vì sự không vâng lời của vị ấy, Trưởng lão cảm thấy xúc động về Pháp, và bằng một bài pháp thoại dựa trên cá nhân, ngài đã quở trách hành vi sai trái và ca ngợi hành vi đúng đắn cùng với lối sống độc cư:
Tattha uddhatoti uddhaccayutto asamāhito vikkhittacitto.
Therein, uddhato means one possessed of agitation, unsettled, with a scattered mind.
Trong đó, uddhato (phóng dật) nghĩa là người có tâm phóng dật, không định tĩnh, tâm tán loạn.
Capaloti pattacīvaramaṇḍanādinā cāpalyena samannāgato lolapakatiko.
Capalo means one endowed with fickleness such as adorning robes and bowls, of a restless nature.
Capalo (xao động) nghĩa là người có tính cách xao động, bồn chồn, do sự trang điểm y bát v.v.
Mitte āgamma pāpaketi akalyāṇamitte nissāya samaṇadhammaṃ akaronto.
Mitte āgamma pāpake means one who, relying on bad friends, does not practice the recluse’s duties.
Mitte āgamma pāpake (nương tựa bạn ác) nghĩa là không thực hành pháp Sa-môn do nương tựa bạn ác.
Saṃsīdati mahoghasmiṃ, ūmiyā paṭikujjitoti yathā mahāsamudde patitapuriso samuddavīcīhi otthaṭo sīsaṃ ukkhipituṃ alabhanto tattheva saṃsīdati, evaṃ saṃsāramahoghasmiṃ paribbhamanto kodhupāyāsaūmiyā paṭikujjito otthaṭo vipassanāvasena paññāsīsaṃ ukkhipituṃ alabhanto tattheva saṃsīdati.
Saṃsīdati mahoghasmiṃ, ūmiyā paṭikujjito: just as a person fallen into the great ocean, overwhelmed by the ocean waves, unable to lift his head, sinks right there, so too, wandering in the great flood of Saṃsāra, overwhelmed and oppressed by the waves of anger and vexation, unable to lift the head of wisdom by way of insight, he sinks right there.
Saṃsīdati mahoghasmiṃ, ūmiyā paṭikujjito (chìm đắm trong dòng nước lũ lớn, bị sóng dữ nhấn chìm) nghĩa là, như một người rơi xuống biển cả, bị sóng biển nhấn chìm không thể ngóc đầu lên được và chìm hẳn ở đó, cũng vậy, người lang thang trong dòng nước lũ lớn của luân hồi, bị sóng giận dữ và phiền muộn nhấn chìm, không thể ngóc đầu trí tuệ lên bằng tuệ quán, và chìm hẳn ở đó.
Nipakoti nipuṇo, attatthaparatthesu kusalo.
Nipako means skillful, proficient in one’s own welfare and the welfare of others.
Nipako (khôn ngoan) nghĩa là tinh tế, thiện xảo trong lợi ích của bản thân và người khác.
Saṃvutindriyoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvaraṇena pihitindriyo.
Saṃvutindriyo means one whose faculties, with the mind as the sixth, are restrained by controlling them.
Saṃvutindriyo (các căn được chế ngự) nghĩa là người có các căn được đóng kín bằng cách chế ngự sáu căn, trong đó ý căn là thứ sáu.
Kalyāṇamittoti kalyāṇehi mittehi samannāgato.
Kalyāṇamitta means endowed with virtuous friends.
Kalyāṇamitto (bạn lành) nghĩa là người có những người bạn tốt.
Medhāvīti dhammojapaññāya samaṅgībhūto.
Medhāvī means endowed with the wisdom that is the essence of Dhamma.
Medhāvī (có trí tuệ) nghĩa là người có trí tuệ thấm nhuần Pháp.
Dukkhassantakaro siyāti so tādiso sakalassāpi vaṭṭadukkhassa antakaro bhaveyya.
Dukkhassantakaro siyā means such a person would put an end to all suffering of saṃsāra.
Dukkhassantakaro siyā (sẽ chấm dứt khổ đau) nghĩa là người như vậy có thể chấm dứt tất cả mọi khổ đau trong vòng luân hồi.
Kālapabbaṅgasaṅkāsotiādi vivekābhiratikittanaṃ.
The phrase Kālapabbaṅgasaṅkāso and so on is a description of delighting in solitude.
Câu Kālapabbaṅgasaṅkāso v.v. là lời ca ngợi sự hoan hỷ trong độc cư.
Nābhinandāmītiādi pana katakiccabhāvadassanaṃ.
But the phrase Nābhinandāmī and so on is a demonstration of having accomplished what needed to be done.
Còn câu Nābhinandāmī v.v. là lời thể hiện việc đã hoàn thành nhiệm vụ.
Taṃ sabbaṃ heṭṭhā (theragā. aṭṭha. 2.607) vuttatthameva.
All of that has already been explained below.
Tất cả những điều đó đều có ý nghĩa đã được nói ở dưới.
Osāne pana kiṃ me saddhivihārināti attano saddhivihārikaṃ sandhāya vuttaṃ.
At the end, the phrase kiṃ me saddhivihārinā was spoken with reference to his disciple.
Tuy nhiên, ở cuối, câu kiṃ me saddhivihārinā (cần gì đến vị đệ tử này?) được nói để chỉ về đệ tử của ngài.
Tasmā edisena dubbacena anādarena saddhivihārinā kiṃ me payojanaṃ ekavihāroyeva mayhaṃ ruccatīti attho.
Therefore, it means, "What use is such a difficult and disrespectful disciple to me? I prefer dwelling alone."
Do đó, ý nghĩa là: “Ta cần gì đến một đệ tử khó dạy và không vâng lời như vậy? Ta chỉ thích sống độc cư thôi.”
Evaṃ pana vatvā chaddantadahameva gato.
Having said this, he went to Lake Chaddanta.
Sau khi nói như vậy, ngài đã đi đến hồ Chaddanta.
Tattha dvādasa vassāni vasitvā upakaṭṭhe parinibbāne satthāraṃ upasaṅkamitvā parinibbānaṃ anujānāpetvā tattheva gantvā parinibbāyi.
Having resided there for twelve years, when his Parinibbāna was approaching, he approached the Teacher, obtained permission for Parinibbāna, and went back there to attain Parinibbāna.
Sau khi ở đó mười hai năm, khi cận kề Niết-bàn, ngài đã đến gặp Đức Đạo Sư, xin phép Niết-bàn, rồi trở lại đó và nhập Niết-bàn.