Pahāya mātāpitarotiādikā āyasmato anuruddhattherassa gāthā.
The verses beginning with “Having abandoned mother and father” belong to the Venerable Thera Anuruddha.
Các bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Anuruddha bắt đầu bằng Pahāya mātāpitaro (Từ bỏ cha mẹ).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle vibhavasampanno kuṭumbiko hutvā nibbatti.
This thera, too, having made aspirations under previous Buddhas, was reborn as a wealthy householder during the time of Padumuttara Bhagavā.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, Ngài đã tái sinh làm một gia chủ giàu có.
So ekadivasaṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satasahassabhikkhuparivārassa bhagavato sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca uttamāni vatthāni datvā paṇidhānamakāsi.
One day, he went to the monastery and, while listening to the Dhamma from the Teacher, he saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those with divine sight (dibbacakkhu). Desiring that same position for himself, he offered a great alms-giving for seven days to the Blessed One, who was attended by a hundred thousand bhikkhus. On the seventh day, he presented excellent robes to the Blessed One and the Saṅgha, and made his aspiration.
Một ngày nọ, ông đến tịnh xá, nghe Pháp từ Đức Phật, thấy Đức Phật đặt một Tỳ-khưu vào vị trí tối thượng trong số những người có thiên nhãn, chính ông cũng mong cầu địa vị đó. Ông đã thực hiện một đại thí cúng dường Đức Phật với một trăm ngàn Tỳ-khưu tùy tùng trong bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, ông đã cúng dường những y phục tối thượng cho Đức Phật và Tăng đoàn, rồi phát nguyện.
Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane dibbacakkhukānaṃ aggo bhavissatī’’ti byākāsi.
The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, declared: “In the future, in the Dispensation of the Perfectly Self-Enlightened Buddha named Gotama, he will be foremost among those with divine sight.”
Đức Phật, thấy rằng nguyện ước của ông sẽ thành tựu không chướng ngại, đã thọ ký rằng: “Trong tương lai, trong giáo pháp của Đức Sammāsambuddha tên Gotama, người này sẽ là bậc tối thượng trong số những người có thiên nhãn.”
Sopi tattha puññāni karonto satthari parinibbute niṭṭhite sattayojanike suvaṇṇacetiye anekasahassehi dīparukkhehi dīpakapallikāhi ca ‘‘dibbacakkhuñāṇassa upanissayapaccayo hotū’’ti uḷāraṃ dīpapūjaṃ akāsi.
While performing meritorious deeds there, after the Teacher had attained Parinibbāna and a seven-yojana golden cetiya had been completed, he made a magnificent offering of lamps with many thousands of lamp-stands and lamp-bowls, saying, “May this be a proximate cause for the knowledge of divine sight.”
Ông ấy, trong kiếp đó, đã tạo các công đức, và khi Đức Phật nhập Niết-bàn, sau khi một bảo tháp vàng cao bảy dojana được hoàn thành, ông đã cúng dường đèn một cách cao quý với hàng ngàn cây đèn và bát đèn, với tâm nguyện: “Nguyện đây là duyên lành cho thiên nhãn trí.”
Evaṃ yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbikagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute niṭṭhite yojanike kanakathūpe bahū kaṃsapātiyo kāretvā sappimaṇḍassa pūretvā majjhe ekekaṃ guḷapiṇḍaṃ ṭhapetvā mukhavaṭṭiyā mukhavaṭṭiṃ phusāpento cetiyaṃ parikkhipāpetvā attanā ekaṃ mahatiṃ kaṃsapātiṃ kāretvā sappimaṇḍassa pūretvā sahassavaṭṭiyo jālāpetvā sīse ṭhapetvā sabbarattiṃ cetiyaṃ anupariyāyi.
Thus, having performed meritorious deeds throughout his life and having wandered through the realms of devas and humans, in the time of Kassapa, the Blessed One, he was reborn in Bārāṇasī into a householder's family. Having attained maturity, after the Teacher had attained Parinibbāna and a one-yojana golden stupa had been completed, he had many bronze bowls made, filled them with clarified butter, placed a lump of jaggery in the middle of each, and arranged them around the cetiya so that their rims touched. He then made a large bronze bowl for himself, filled it with clarified butter, lit a thousand wicks, placed it on his head, and circumambulated the cetiya throughout the entire night.
Như vậy, suốt đời tạo các công đức, luân hồi trong cõi trời và cõi người, đến thời Đức Phật Kassapa, ông tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Bārāṇasī, khi trưởng thành, Đức Phật nhập Niết-bàn, sau khi một bảo tháp vàng cao một dojana được hoàn thành, ông đã làm nhiều bát đồng, đổ đầy dầu bơ trong đó, đặt mỗi viên đường mía vào giữa, và sắp xếp chúng quanh bảo tháp sao cho miệng bát chạm vào nhau. Sau đó, ông tự mình làm một bát đồng lớn, đổ đầy dầu bơ, thắp một ngàn ngọn đèn, đặt lên đầu và đi nhiễu quanh bảo tháp suốt đêm.
Evaṃ tasmimpi attabhāve yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devaloke nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto anuppanne buddhe bārāṇasiyaṃyeva duggatakule nibbatti, annabhārotissa nāmaṃ ahosi.
Having thus performed wholesome deeds throughout his life in that existence, he passed away from there and was reborn in the deva realm. After dwelling there for his full lifespan, he passed away and was reborn in a poor family in Bārāṇasī during a period when no Buddha had arisen. His name was Annabhāra.
Như vậy, trong kiếp đó, ông đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, sau khi mạng chung, ông tái sinh vào cõi trời, sống ở đó hết tuổi thọ, rồi mạng chung, khi Đức Phật chưa xuất hiện, ông tái sinh vào một gia đình nghèo ở Bārāṇasī. Tên của ông là Annabhāra (Người gánh thức ăn).
So sumanaseṭṭhissa nāma gehe kammaṃ karonto jīvati.
He lived by working in the house of a rich man named Sumanaseṭṭhi.
Ông sống bằng cách làm công cho một trưởng giả tên Sumanaseṭṭhi.
So ekadivasaṃ upariṭṭhaṃ nāma paccekabuddhaṃ nirodhasamāpattito vuṭṭhāya gandhamādanapabbatato ākāsenāgantvā bārāṇasīnagaradvāre otaritvā cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya pavisantaṃ disvā pasannacitto pattaṃ gahetvā attano atthāya ṭhapitaṃ ekaṃ bhāgabhattaṃ patte pakkhipitvā paccekabuddhassa dātukāmo ārabhi.
One day, he saw the Paccekabuddha named Upariṭṭha, who had emerged from nirodhasamāpatti, descend from the Gandhamādana mountain through the air, alight at the gate of Bārāṇasī city, put on his robes, and enter the city for alms. With a joyful mind, he took his bowl, put a portion of rice he had set aside for himself into it, and intended to give it to the Paccekabuddha.
Một ngày nọ, ông thấy một Đức Phật Độc Giác tên Upariṭṭha, vừa xuất khỏi diệt thọ tưởng định, từ núi Gandhamādana bay đến, hạ xuống cổng thành Bārāṇasī, đắp y và vào thành khất thực. Với tâm hoan hỷ, ông cầm bát, bỏ một phần cơm đã dành cho mình vào bát và muốn cúng dường cho Đức Phật Độc Giác.
Bhariyāpissa attano bhāgabhattaṃ tattheva pakkhipi.
His wife also put her portion of rice into the same bowl.
Vợ ông cũng bỏ phần cơm của mình vào đó.
So taṃ netvā paccekabuddhassa hatthe ṭhapesi.
He took it and placed it in the Paccekabuddha’s hand.
Ông mang bát đó đặt vào tay Đức Phật Độc Giác.
Paccekabuddho taṃ gahetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Paccekabuddha took it, gave his blessing, and departed.
Đức Phật Độc Giác nhận bát đó, thuyết tùy hỷ rồi rời đi.
Taṃ disvā rattiṃ sumanaseṭṭhissa chatte adhivatthā devatā ‘‘aho dānaṃ paramadānaṃ, upariṭṭhe, suppatiṭṭhita’’nti mahāsaddena anumodi.
Seeing this, the deity dwelling in Sumanaseṭṭhi’s parasol at night applauded loudly, saying, “Oh, what a supreme gift! Well-established in Upariṭṭha!”
Thấy vậy, vào ban đêm, vị thiên nữ trú trên cây dù của trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã tùy hỷ với tiếng lớn: “Ôi! Bố thí thật là tối thượng! Được thiết lập tốt đẹp nơi Đức Upariṭṭha!”
Taṃ sutvā sumanaseṭṭhi ‘‘evaṃ devatāya anumoditaṃ idameva uttamadāna’’nti cintetvā tattha pattiṃ yāci.
Hearing that, Sumanaseṭṭhi thought, “This is indeed the supreme gift, applauded by a deity,” and requested a share of the merit.
Nghe vậy, trưởng giả Sumanaseṭṭhi nghĩ: “Đây chính là bố thí tối thượng được thiên nữ tùy hỷ,” rồi xin chia phần công đức từ Annabhāra.
Annabhāro pana tassa pattiṃ adāsi.
Annabhāra, however, gave him the merit.
Annabhāra đã chia phần công đức cho ông.
Tena pasannacitto sumanaseṭṭhi tassa sahassaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya tuyhaṃ sahatthena kammakaraṇakiccaṃ natthi, patirūpaṃ gehaṃ katvā niccaṃ vasāhī’’ti āha.
Pleased by this, Sumanaseṭṭhi gave him a thousand* and said, “From now on, you have no need to work with your own hands. Build a suitable house and live there permanently.”
Với tâm hoan hỷ, trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã cho ông một ngàn đồng và nói: “Từ nay trở đi, ông không cần phải tự tay làm việc nữa. Hãy xây một ngôi nhà phù hợp và sống ổn định.”
Yasmā nirodhato vuṭṭhitassa paccekabuddhassa dinnapiṇḍapāto taṃdivasameva uḷārataravipāko hoti, tasmā taṃdivasaṃ sumanaseṭṭhi rañño santikaṃ gacchanto taṃ gahetvā agamāsi.
Since alms-food given to a Paccekabuddha who has emerged from nirodha produces an exceptionally great result on that very day, Sumanaseṭṭhi took Annabhāra with him when he went to the king that day.
Vì món khất thực cúng dường cho Đức Phật Độc Giác vừa xuất khỏi diệt thọ tưởng định sẽ mang lại quả báo thù thắng ngay trong ngày đó, nên ngày hôm đó, trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã dẫn Annabhāra theo khi đến gặp vua.
Rājā pana taṃ ādaravasena olokesi.
The king, out of respect, looked upon him.
Vua đã nhìn ông với sự tôn kính.
Seṭṭhi ‘‘mahārāja, ayaṃ oloketabbayuttoyevā’’ti vatvā tadā tena katapuññaṃ attanāpissa sahassaṃ dinnabhāvaṃ kathesi.
The rich man said, “Great King, he is indeed worthy of being looked upon,” and then related the meritorious deed he had performed and the fact that he himself had given him a thousand*.
Trưởng giả nói: “Đại vương, người này xứng đáng được nhìn như vậy,” rồi kể về công đức mà Annabhāra đã tạo và việc ông đã tặng một ngàn đồng cho Annabhāra.
Taṃ sutvā rājā tussitvā sahassaṃ datvā asukasmiṃ nāma ṭhāne gehaṃ katvā vasā’’ti gehaṭṭhānamassa āṇāpesi.
Hearing that, the king was pleased, gave him a thousand*, and commanded him to build a house and live in a certain place.
Nghe vậy, vua hoan hỷ, ban cho ông một ngàn đồng và ra lệnh: “Hãy xây nhà và sống ở nơi tên là X.”
Tassa taṃ ṭhānaṃ sodhāpentassa mahantiyo nidhikumbhiyo uṭṭhahiṃsu.
As he was clearing that place, large jars of treasure emerged.
Khi ông dọn dẹp nơi đó, nhiều chum kho báu lớn đã hiện ra.
Tā disvā so rañño ārocesi.
Seeing them, he reported it to the king.
Thấy vậy, ông đã tâu lên vua.
Rājā sabbaṃ dhanaṃ uddharāpetvā rāsikataṃ disvā ‘‘ettakaṃ dhanaṃ imasmiṃ nagare kassa gehe atthī’’ti?
The king had all the wealth unearthed and, seeing it piled up, asked, “In this city, whose house has such wealth?”
Vua cho khai quật tất cả tài sản, thấy chúng chất thành đống, hỏi: “Trong thành này, nhà ai có nhiều tài sản đến vậy?”
‘‘Na kassaci, devā’’ti.
“No one’s, Your Majesty,”*.
“Không có ai cả, tâu Đại vương.”
‘‘Tena hi ayaṃ annabhāro imasmiṃ nagare mahādhanaseṭṭhi nāma hotū’’ti taṃdivasameva tassa seṭṭhichattaṃ ussāpesi.
“Then let this Annabhāra be the great wealthy financier in this city!” And on that very day, they raised the financier’s parasol for him.
“Vậy thì, Annabhāra này hãy là đại trưởng giả trong thành này!” Ngay trong ngày đó, vua đã dựng cây dù trưởng giả cho ông.
So tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sukkodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, anuruddhotissa nāmaṃ ahosi.
Having performed wholesome deeds throughout his life from then on, he passed away from that existence and wandered through the realms of devas and humans. In this Buddha-era, he was reborn in the household of Suddhodana Sakka in Kapilavatthu. His name was Anuruddha.
Từ đó trở đi, ông đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, sau khi mạng chung, luân hồi trong cõi trời và cõi người, đến khi Đức Phật xuất hiện trong kiếp này, ông đã tái sinh vào gia đình của Đức vua Sukkodana thuộc dòng Sākya ở thành Kapilavatthu. Tên của ông là Anuruddha.
So mahānāmassa sakkassa kaniṭṭhabhātā, satthu cūḷapitu putto paramasukhumālo mahāpuñño tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu alaṅkatanāṭakitthīhi parivuto devo viya sampattiṃ anubhavanto suddhodanamahārājena ussāhitehi sakyarājūhi satthu parivāratthaṃ pesitehi bhaddiyakumārādīhi anupiyambavane viharantaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā satthu santike pabbajitvā antovasseyeva dibbacakkhuṃ nibbattetvā, puna dhammasenāpatissa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā cetiyaraṭṭhe pācīnavaṃsadāyaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto sattamahāpurisavitakke vitakketvā aṭṭhamaṃ jānituṃ nāsakkhi.
He was the younger brother of Mahānāma Sakka, the son of the Buddha’s paternal uncle, extremely delicate, and greatly meritorious. Surrounded by adorned dancing women in three palaces suitable for the three seasons, he enjoyed prosperity like a deva. Urged by King Suddhodana, the Sakyan princes, including Bhaddiya, were sent to attend upon the Teacher. He approached the Teacher who was residing in Anupiya Mango Grove, went forth into homelessness in the Teacher’s presence, and developed the divine eye (dibbacakkhu) within that very rainy season. Then, having received a meditation subject from the Dhamma-senāpati (General of the Dhamma), he went to Pācīṇavaṃsadāya in Cetiyaraṭṭha. While practicing the ascetic’s duty, he contemplated the seven great men’s thoughts (mahāpurisavitakka), but could not comprehend the eighth.
Ông là em trai của Đức vua Mahānāma Sākya, là con trai của chú ruột Đức Phật, vô cùng tinh tế và có nhiều công đức. Ông sống trong ba lâu đài phù hợp với ba mùa, được bao quanh bởi các vũ nữ trang điểm lộng lẫy, hưởng thụ sự giàu sang như một vị trời. Khi Đức Phật đang trú ngụ tại rừng xoài Anupiya, được các vị vua Sākya, do Đức vua Suddhodana khuyến khích, phái đến để làm tùy tùng cho Đức Phật, ông đã đến gặp Đức Phật, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Phật và ngay trong mùa an cư, ông đã chứng đắc thiên nhãn. Sau đó, ông nhận đề mục thiền từ Đức Pháp Tướng Sāriputta, đến khu rừng tre phía đông ở xứ Cetī, thực hành pháp Sa-môn, suy tư về bảy đại nhân tư duy nhưng không thể hiểu được cái thứ tám.
Tassa taṃ pavattiṃ ñatvā satthā aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ kathetvā catupaccayasantosabhāvanārāmapaṭimaṇḍitaṃ mahāariyavaṃsapaṭipadaṃ deseti.
Knowing this occurrence of his, the Teacher explained the eighth great man’s thought and taught the noble practice of the great Ariyavaṃsa, adorned with contentment regarding the four requisites and delight in meditation.
Đức Phật, biết được việc này, đã thuyết giảng về đại nhân tư duy thứ tám và con đường Thánh hạnh cao cả (Mahāariyavaṃsa-paṭipadā), được trang hoàng bằng sự biết đủ với bốn vật dụng và sự hoan hỷ trong thiền định.
So desanānusārena vipassanaṃ vaḍḍhetvā abhiññāpaṭisambhidāparivāraṃ arahattaṃ sacchākāsi.
Following the teaching, he developed vipassanā and realized Arahantship, accompanied by the higher knowledges (abhiññā) and analytical knowledges (paṭisambhidā).
Theo lời dạy, ông đã phát triển thiền quán và chứng đắc quả vị A-la-hán, cùng với các thần thông và phân tích trí.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.421-433) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
So vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedī viharanto ekadivasaṃ attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto udānavasena ‘‘pahāya mātāpitaro’’tiādikā gāthā abhāsi.
Experiencing the bliss of liberation, he one day reflected on his practice and, filled with joy and happiness, uttered these verses beginning with “Having abandoned mother and father.”
Trong khi an trú và cảm nhận niềm an lạc giải thoát, một ngày nọ, Ngài quán xét sự thực hành của mình, tràn đầy niềm hỷ lạc và hoan hỷ, rồi nói những câu kệ bắt đầu bằng “Pahāya mātāpitaro” (Từ bỏ cha mẹ) như một bài kệ cảm hứng (udāna).
Keci pana ‘‘therassa pabbajjaṃ arahattappattiñca pakāsentehi saṅgītikārehi ādito catasso gāthā bhāsitā.
Some say that the first four verses were spoken by the compilers of the Saṅgīti, proclaiming the Elder’s going forth and attainment of Arahantship.
Tuy nhiên, một số người nói rằng: “Bốn câu kệ đầu tiên được các bậc kết tập kinh điển nói ra để tuyên bố sự xuất gia và chứng đắc A-la-hán của vị Trưởng lão.
Tato parā therassa ariyavaṃsapaṭipattiyā ārādhitacittena bhagavatā bhāsitā.
The verses after that were spoken by the Blessed One, whose mind was delighted by the Elder’s practice of the Ariyavaṃsa.
Sau đó, các câu kệ tiếp theo được Đức Thế Tôn nói ra với tâm hoan hỷ trước sự thực hành theo Thánh chủng (ariyavaṃsapaṭipatti) của vị Trưởng lão.
Itarā sabbāpi tena tena kāraṇena thereneva bhāsitā’’ti vadanti.
All the other verses were spoken by the Elder himself for various reasons.
Tất cả các câu kệ còn lại đều do chính vị Trưởng lão nói ra vì những lý do khác nhau.”
Iti sabbathāpi imā gāthā therena bhāsitāpi, theraṃ uddissa bhāsitāpi therassa cetā gāthāti veditabbā.
Thus, in every way, these verses, whether spoken by the Elder or spoken concerning the Elder, should be understood as belonging to the Elder.
Do đó, dù bằng cách nào, những câu kệ này, dù được Trưởng lão nói ra hay được nói ra để chỉ về Trưởng lão, đều nên được hiểu là những câu kệ của Trưởng lão.
Seyyathidaṃ –
Namely:
Chẳng hạn như:
Tattha pahāyāti pajahitvā.
Therein, pahāyā means: having abandoned.
Ở đây, pahāyā có nghĩa là đã từ bỏ.
Mātāpitaroti mātarañca pitarañca.
Mātāpitaro means: mother and father.
Mātāpitaro có nghĩa là mẹ và cha.
Ayañhettha adhippāyo – yathā aññe keci ñātipārijuññena vā bhogapārijuññena vā abhibhūtā pabbajanti, pabbajitā ca kiccantarapasutā viharanti, na evaṃ mayaṃ.
The intention here is: just as some others, overcome by loss of relatives or loss of wealth, go forth, and having gone forth, remain engrossed in other duties, we are not like that.
Ý nghĩa ở đây là: như một số người khác bị áp đảo bởi sự mất mát người thân hoặc sự mất mát tài sản mà xuất gia, rồi sau khi xuất gia lại bận rộn với những công việc khác, chúng tôi không như vậy.
Mayaṃ pana mahantaṃ ñātiparivaṭṭaṃ, mahantañca bhogakkhandhaṃ pahāya kāmesu nirapekkhā pabbajitāti.
But we, having abandoned a great circle of relatives and a great mass of wealth, went forth, detached from sensual pleasures.
Mà chúng tôi đã từ bỏ một vòng thân quyến lớn, và một khối tài sản lớn, vô tham đắm vào các dục mà xuất gia.
Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānaṃ lakkhaṇūpanijjhānañcāti, duvidhampi jhānaṃ anuyutto viharati.
Jhāyatī means: he remains devoted to both types of jhāna, namely, jhāna of absorption into the object and jhāna of absorption into the characteristic.
Jhāyatī có nghĩa là an trú trong cả hai loại thiền định: thiền định quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và thiền định quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna).
Sameto naccagītehīti naccehi ca gītehi ca samaṅgībhūto, naccāni passanto gītāni suṇantoti attho.
Sameto naccagītehi means: endowed with dances and songs, meaning, seeing dances and hearing songs.
Sameto naccagītehī có nghĩa là hòa hợp với múa và ca hát, tức là xem múa và nghe ca hát.
‘‘Sammato’’ti ca paṭhanti, naccagītehi pūjitoti attho.
Some also read Sammato, meaning: honored with dances and songs.
Cũng có bản đọc là “Sammato”, có nghĩa là được tôn kính bởi múa và ca hát.
Sammatāḷappabodhanoti sammatāḷasaddehi paccūsakāle pabodhetabbo.
Sammatāḷappabodhano means: to be awakened in the early morning by the sounds of harmonious instruments.
Sammatāḷappabodhano có nghĩa là được đánh thức vào lúc rạng đông bằng những tiếng nhạc cụ được chấp thuận.
Na tena suddhimajjhaganti tena kāmabhogena saṃsārasuddhiṃ nādhigacchiṃ.
Na tena suddhimajjhagaṃ means: I did not attain purity in saṃsāra through that enjoyment of sensual pleasures.
Na tena suddhimajjhagaṃ có nghĩa là tôi đã không đạt được sự thanh tịnh khỏi luân hồi bằng sự hưởng thụ dục lạc đó.
Mārassa visaye ratoti kilesamārassa visayabhūte kāmaguṇe rato.
Mārassa visaye rato means: delighting in the sensual objects that are the domain of the defilement-Māra.
Mārassa visaye rato có nghĩa là vui thích trong các dục lạc thuộc phạm vi của Ma vương phiền não.
‘‘Kilesamārassa visayabhūtena kāmaguṇabhogena saṃsārasuddhi hotī’’ti evaṃdiṭṭhiko ahutvāti attho.
Meaning: not holding the view that "purity in saṃsāra comes from the enjoyment of sensual objects, which are the domain of the defilement-Māra."
Ý nghĩa là: không có quan điểm rằng “sự thanh tịnh khỏi luân hồi có được nhờ hưởng thụ các dục lạc thuộc phạm vi của Ma vương phiền não.”
Tenāha ‘‘etañca samatikkammā’’tiādi.
Therefore it says etañca samatikkammā and so on.
Vì thế, Ngài nói “etañca samatikkammā” (vượt qua điều này) và tiếp theo.
Tattha etanti etaṃ pañcavidhampi kāmaguṇaṃ.
Therein, etaṃ means: these five kinds of sensual objects.
Ở đây, etaṃ có nghĩa là năm loại dục lạc này.
Samatikkammāti samatikkamitvā, anapekkho chaḍḍetvāti attho.
Samatikkammā means: having transcended, having discarded without attachment.
Samatikkammā có nghĩa là đã vượt qua, tức là đã từ bỏ một cách vô tham đắm.
Sabboghanti kāmoghādikaṃ sabbampi oghaṃ.
Sabboghaṃ means: all floods, such as the flood of sensual pleasure (kāmogha).
Sabboghaṃ có nghĩa là tất cả các dòng chảy (ogha), như dòng chảy dục lạc (kāmogha) và các dòng chảy khác.
Pañca kāmaguṇe sarūpato dassetuṃ ‘‘rūpā saddā’’tiādi vuttaṃ.
To show the five sensual objects in their true nature, it is said rūpā saddā and so on.
Để chỉ rõ năm dục lạc theo bản chất, đã nói “rūpā saddā” (sắc, thinh) và tiếp theo.
Tattha manoramāti lobhanīyaṭṭhena manaṃ ramayantīti manoramā, manāpiyāti vuttaṃ hoti.
Therein, manoramā means: they delight the mind due to their alluring nature, thus manorama, meaning pleasant to the mind.
Ở đây, manoramā có nghĩa là làm cho tâm vui thích vì có tính chất quyến rũ, tức là dễ chịu.
Yathāha ‘‘katame pañca manāpiyā rūpā, manāpiyā saddā’’tiādi (ma. ni. 3.328 atthato samānaṃ).
As it is said: "What are the five pleasant forms, pleasant sounds?" and so on (M.N. 3.328, similar in meaning).
Như đã nói: “Năm sắc dễ chịu nào, thinh dễ chịu nào” và tiếp theo (Ma. Ni. 3.328, tương tự về ý nghĩa).
Piṇḍapātamatikkantoti piṇḍapātaggahaṇaṃ atikkanto, piṇḍapātaggahaṇato nivattentoti attho.
Piṇḍapātamatikkanto means: having gone beyond receiving alms-food, meaning, having refrained from receiving alms-food.
Piṇḍapātamatikkanto có nghĩa là đã vượt qua việc thọ thực vật thực, tức là đã quay về từ việc thọ thực vật thực.
Ekoti ekākī apacchāsamaṇo.
Eko means: alone, without a follower samaṇa.
Eko có nghĩa là một mình, không có Sa-môn theo sau.
Adutiyoti nittaṇho.
Adutiyo means: without craving (taṇhā).
Adutiyo có nghĩa là không có ái dục (taṇhā).
Taṇhā hi purisassa dutiyo nāma.
Indeed, craving is a man's companion.
Ái dục chính là người bạn đồng hành của một người.
Yathāha ‘‘taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; mahāni. 191).
As it is said: "The man with craving as his companion" (Itiv. 15, 105; Mahāni. 191).
Như đã nói: “Người có ái dục làm bạn đồng hành”.
Esatīti pariyesati.
Esatī means: seeks out.
Esatī có nghĩa là tìm kiếm.
Vicinīti esantova tattha tattha saṅkārakūṭādike paṃsukūluppattiṭṭhāne vicini.
Vicinī means: while seeking, he sought here and there in rubbish heaps and other places where rag-robes originated.
Vicinī có nghĩa là trong khi tìm kiếm, đã tìm kiếm ở những nơi như đống rác, nơi phát sinh y phấn tảo.
Aggahīti vicinitvā asucimakkhitampi ajigucchanto gaṇhi.
Aggahī means: having sought, he took it, not feeling disgusted even if it was smeared with impurities.
Aggahī có nghĩa là sau khi tìm kiếm, đã nhặt lấy mà không ghê tởm dù bị dính bẩn.
Dhovīti, vikkhālesi.
Dhovī means: he washed it.
Dhovī có nghĩa là giặt sạch.
Rajayīti dhovitvā gahitaṃ sibbitvā kappiyarajanena rajayi.
Rajayī means: having washed and sewn what he had taken, he dyed it with proper dye.
Rajayī có nghĩa là sau khi giặt sạch, đã may lại và nhuộm bằng thuốc nhuộm thích hợp.
Dhārayīti rajitvā kappabinduṃ datvā dhāresi, nivāsesi ceva pārupi ca.
Dhārayī means: having dyed it and marked it with the kappabindu, he wore it, both as an under-robe and an outer-robe.
Dhārayī có nghĩa là sau khi nhuộm, đã chấm điểm hợp quy (kappabindu) và mặc, tức là đã đắp y và khoác y.
Idāni pācīnavaṃsadāye satthārā dinnaovādaṃ tassa ca attanā matthakappattabhāvaṃ dīpento ‘‘mahiccho ca asantuṭṭho’’tiādikā gāthā abhāsi.
Now, showing the exhortation given by the Teacher in the Pācīnavaṃsadāya and its achievement by himself, he spoke the verses beginning mahiccho ca asantuṭṭho.
Bây giờ, để trình bày lời khuyên mà Đức Bổn Sư đã ban tại khu rừng tre phía đông (Pācīnavaṃsadāya) và việc bản thân đã đạt đến đỉnh cao của lời khuyên đó, vị ấy đã nói lên những câu kệ bắt đầu bằng “mahiccho ca asantuṭṭho”.
Tattha mahicchoti mahatiyā paccayicchāya samannāgato, uḷāruḷāre bahū ca paccaye icchantoti attho.
Therein, mahiccho means: endowed with great desire for requisites, meaning, desiring many excellent requisites.
Trong đó, mahiccho có nghĩa là người có nhiều ước muốn về vật chất, tức là người mong muốn nhiều vật chất cao cấp.
Asantuṭṭhoti nissantuṭṭho, yathālābhasantosādinā santosena virahito.
Asantuṭṭho means: discontented, devoid of contentment such as contentment with what is obtained.
Asantuṭṭho có nghĩa là không biết đủ, tức là thiếu sự bằng lòng như bằng lòng với những gì có được.
Saṃsaṭṭhoti gihīhi ceva pabbajitehi ca ananulomikena saṃsaggena saṃsaṭṭho.
Saṃsaṭṭho means: associated with laypeople and renunciants in an inappropriate association.
Saṃsaṭṭho có nghĩa là giao du không đúng cách với cả cư sĩ và người xuất gia.
Uddhatoti ukkhitto.
Uddhato means: agitated.
Uddhato có nghĩa là phóng dật.
Tassāti ‘‘mahiccho’’tiādinā vuttapuggalassa.
Tassā means: of the person described as "mahiccho" and so on.
Tassā có nghĩa là của người được nói đến bằng các từ như “mahiccho”.
Dhammāti mahicchatā asantoso, saṃsaṭṭhatā vikkhepoti īdisā.
Dhammā means: qualities such as great desire, discontent, association, distraction.
Dhammā có nghĩa là những pháp như tham lam, không biết đủ, giao du không đúng cách, phóng dật.
Lāmakaṭṭhena pāpakā.
Pāpakā due to being base.
Pāpakā theo nghĩa thấp kém.
Saṃkilesikāti tassa cittassa malīnabhāvakaraṇato saṃkilesikā dhammā honti.
Saṃkilesikā means: they are defiling dhammas because they cause the mind to be impure.
Saṃkilesikā có nghĩa là những pháp làm ô nhiễm tâm của người đó.
Sato ca hoti appicchoti yadā panāyaṃ puggalo kalyāṇamitte sevanto bhajanto payirupāsanto saddhammaṃ suṇanto yoniso manasi karonto satimā ca mahicchataṃ pahāya appiccho ca hoti.
Sato ca hoti appiccho means: but when this person, associating with, cultivating, and attending to noble friends, listening to the good Dhamma, attending wisely, is mindful and, having abandoned great desire, becomes of few wishes (appiccho).
Sato ca hoti appiccho có nghĩa là khi người này, nhờ thân cận bạn lành, phục vụ và tôn kính họ, lắng nghe Chánh pháp, tác ý đúng đắn, có niệm và từ bỏ sự tham lam, trở thành người ít dục.
Asantosaṃ pahāya santuṭṭho, cittassa vighātakaraṃ vikkhepaṃ pahāya avighātavā avikkhitto samāhito, gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya pavivekarato, vivekābhiratiyā nibbidāya dhammapītiyā vitto sumano tuṭṭhacitto, sabbaso kosajjapahānena āraddhavīriyo.
Having abandoned discontent, santuṭṭho (content); having abandoned distraction which is harmful to the mind, avighātavā (undisturbed), composed; having abandoned company and mingling, pavivekarato (delighting in solitude); vitto (happy), cheerful in mind due to delighting in solitude, dispassion, and joy in Dhamma; āraddhavīriyo (energetic) by abandoning all laziness.
Từ bỏ sự không biết đủ, trở nên santuṭṭho (biết đủ); từ bỏ sự phóng dật gây phiền não cho tâm, trở nên avighātavā (không phiền não), không tán loạn, định tĩnh; từ bỏ sự tụ tập đông người, trở nên pavivekarato (ưa thích viễn ly), vui thích viễn ly, nhờ sự nhàm chán và hỷ lạc trong pháp, trở nên vitto (hoan hỷ), tâm hoan hỷ, vui vẻ; nhờ hoàn toàn từ bỏ sự lười biếng, trở nên āraddhavīriyo (tinh tấn khởi lên).
Tassa evaṃ appicchatādiguṇasamannāgatassa ime satipaṭṭhānādayo sattatiṃsappabhedā tividhavipassanāsaṅgahā kosallasambhūtaṭṭhena kusalā, maggapariyāpannā bodhipakkhikā dhammā honti.
For such a person, endowed with the qualities of few desires and so on, these dhammas, such as the foundations of mindfulness, comprising thirty-seven categories, and encompassing the three types of insight, are wholesome because they arise from skillfulness, and are factors of enlightenment (bodhipakkhiyā dhammā) because they belong to the path.
Đối với người đã đầy đủ các đức tính như ít dục như vậy, những pháp này, tức là 37 phẩm trợ đạo (bodhipakkhiyā dhammā) bao gồm niệm xứ (satipaṭṭhāna) và các pháp khác, được bao gồm trong ba loại tuệ quán (vipassanā), là kusalā (thiện pháp) vì chúng sinh ra sự khéo léo, và là bodhipakkhikā (trợ đạo) vì chúng thuộc về con đường (đạo).
So tehi samannāgato sabbaso āsavānaṃ khepanena aggamaggakkhaṇato paṭṭhāya anāsavo ca hoti.
Endowed with these, he becomes taintless (anāsava) from the moment of the highest path, through the complete eradication of the taints.
Người ấy, nhờ đầy đủ những pháp đó, và nhờ hoàn toàn diệt trừ các lậu hoặc (āsava), từ khoảnh khắc đạt đến A-la-hán đạo trở đi, trở thành anāsavo (không lậu hoặc).
Iti evaṃ vuttaṃ mahesinā sammāsambuddhena pācīnavaṃsadāye mahāpurisavitakke matthakaṃ pāpanavasenāti adhippāyo.
This is the meaning: it is said by the Great Sage (Mahesinā), the Perfectly Self-Enlightened One, in the Pācīnavaṁsadāya, by bringing the Great Man's Thoughts to completion.
Iti có nghĩa là như vậy, mahesinā (Đại Hiền Giả) tức là Đức Chánh Đẳng Giác đã nói tại khu rừng tre phía đông (Pācīnavaṃsadāya) theo cách đạt đến đỉnh cao của Đại nhân tư duy (mahāpurisavitakka), đó là ý nghĩa.
Mama saṅkappamaññāyāti ‘‘apicchassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādinā (a. ni. 8.30) mahāpurisavitakkavasena āraddhaṃ, te ca matthakaṃ pāpetuṃ asamatthabhāvena ṭhitaṃ mama saṅkappaṃ jānitvā.
Having understood my intention (mama saṅkappamaññāya): having known my intention, which was initiated by way of the Great Man's Thoughts, such as “This Dhamma, bhikkhus, is for one of few desires, not for one of many desires,” and which remained uncompleted due to inability to bring them to a conclusion.
Mama saṅkappamaññāyā có nghĩa là sau khi biết được ý nghĩ của tôi, tức là ý nghĩ đã được khởi lên theo Đại nhân tư duy như “Này các Tỳ-kheo, pháp này là của người ít dục, pháp này không phải của người tham lam”, và ý nghĩ đó vẫn còn ở trạng thái chưa thể đạt đến đỉnh cao.
Manomayenāti manomayena viya, manasā nimmitasadisena pariṇāmitenāti attho.
By a mind-made body (manomayenā): as if made by the mind, meaning, with a body transformed, similar to one created by the mind.
Manomayenā có nghĩa là như được tạo ra bằng tâm, tức là được biến hóa giống như được tạo ra bằng ý chí.
Iddhiyāti ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti evaṃ pavattaadhiṭṭhāniddhiyā.
By psychic power (iddhiyā): by the psychic power of determination that arises thus: “May this body be like this mind.”
Iddhiyā có nghĩa là bằng thần thông quyết định (adhiṭṭhāniddhi) diễn ra như “mong thân này trở thành như tâm này”.
Yadā me ahu saṅkappoti yasmiṃ kāle mayhaṃ ‘‘kīdiso nu kho aṭṭhamo mahāpurisavitakko’’ti parivitakko ahosi.
When that thought arose in me (yadā me ahu saṅkappo): at the time when the thought arose in me, “What, indeed, is the eighth Great Man's Thought?”
Yadā me ahu saṅkappo có nghĩa là vào thời điểm nào tôi có ý nghĩ “Đại nhân tư duy thứ tám là gì?”
Tato mama saṅkappamaññāya iddhiyā upasaṅkamīti yojanā.
From that, having understood my intention, he approached by psychic power—this is the connection.
Từ đó, sau khi biết ý nghĩ của tôi, Ngài đã đến bằng thần thông, đó là cách kết nối câu.
Uttari desayīti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ, bhikkhave, dhammo nippapañcaratino, nāyaṃdhammo papañcārāmassa papañcaratino’’ti (a. ni. 8.30) imamaṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūrento upari desayi.
He taught further (uttari desayī): completing this eighth Great Man's Thought, “This Dhamma, bhikkhus, is for one who delights in non-proliferation, for one who delights in non-proliferation, not for one who delights in proliferation, for one who delights in proliferation,” he taught further.
Uttari desayī có nghĩa là Ngài đã thuyết giảng thêm để hoàn thiện Đại nhân tư duy thứ tám này, rằng “Này các Tỳ-kheo, pháp này là của người ưa thích vô hý luận, vui thích vô hý luận, pháp này không phải của người ưa thích hý luận, vui thích hý luận”.
Taṃ pana desitaṃ dhammaṃ desento āha ‘‘nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayī’’ti.
And teaching that Dhamma which was taught, he said, “The Buddha, delighting in non-proliferation, taught non-proliferation.”
Và để thuyết giảng pháp đã được dạy đó, Ngài nói: “nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayī”.
Papañcā nāma rāgādayo kilesā, tesaṃ vūpasamatāya, tadabhāvato ca lokuttaradhammā nippapañcā nāma.
Proliferations (papañcā) are defilements such as craving (rāga); due to their cessation and their absence, supramundane dhammas are called non-proliferated (nippapañcā).
Hý luận (papañcā) là các phiền não như tham ái; do sự lắng dịu của chúng và do sự không có chúng, các pháp siêu thế được gọi là vô hý luận (nippapañcā).
Tasmiṃ nippapañce rato abhirato sammāsambuddho yathā taṃ pāpuṇāmi, tathā tādisaṃ dhammaṃ adesayi, sāmukkaṃsikaṃ catusaccadhammadesanaṃ pakāsayīti attho.
The meaning is: The Perfectly Self-Enlightened One, delighting and rejoicing in that non-proliferated state, taught such a Dhamma so that I might attain it, and revealed the supreme teaching of the Four Noble Truths.
Đức Chánh Đẳng Giác, người hoan hỷ và vui thích trong vô hý luận đó, đã thuyết giảng pháp như vậy để tôi có thể đạt được điều đó, tức là Ngài đã công bố giáo pháp Tứ Thánh Đế đặc biệt của mình.
Satthārā attano samāgamaṃ tena sādhitamatthaṃ dassetvā idāni attano pabbajitakālato paṭṭhāya āraddhavīriyataṃ, kāye anapekkhatāya seyyasukhapassasukhānaṃ pariccāgaṃ, appamiddhakālato paṭṭhāya āraddhavīriyatañca dassento ‘‘pañcapaññāsavassānī’’ti gāthamāha.
Having shown his meeting with the Teacher and the goal he achieved thereby, he now speaks the verse “Fifty-five years” (pañcapaññāsavassānī), showing his persistent effort from the time of his ordination, his disregard for the body, his abandonment of the pleasure of lying down and the pleasure of resting, and his persistent effort from the time of little sleep.
Sau khi trình bày sự gặp gỡ của bản thân với Đức Bổn Sư và thành quả đã đạt được nhờ Ngài, bây giờ, để trình bày sự tinh tấn của bản thân từ khi xuất gia, sự từ bỏ hạnh phúc nằm và hạnh phúc tiếp xúc do không chấp trước vào thân, và sự tinh tấn từ khi còn ít buồn ngủ, vị ấy đã nói bài kệ “pañcapaññāsavassānī”.
Tattha yato nesajjiko ahanti yato paṭṭhāya ‘‘yogānukūlatā kammaṭṭhānapariyuṭṭhitasappurisacariyā sallekhavuttī’’ti evamādiguṇe disvā nesajjiko ahosiṃ tāni pañcapaññāsa vassāni.
Therein, “since I became a nesajjika” (yato nesajjiko ahaṃ): those fifty-five years from when I became a nesajjika, seeing such qualities as being conducive to spiritual practice, the conduct of noble ones devoted to meditation, and the practice of austerity.
Trong đó, yato nesajjiko ahaṃ có nghĩa là từ khi tôi trở thành người thực hành hạnh không nằm (nesajjiko), sau khi thấy những đức tính như “sự phù hợp với thiền định, hành vi của bậc thiện trí tuệ chuyên cần thiền định, và hạnh thiểu dục”, đó là năm mươi lăm năm.
Yato middhaṃ samūhatanti yato paṭṭhāya mayā niddā pariccattā tāni pañcavīsativassāni.
“Since drowsiness was rooted out” (yato middhaṃ samūhataṃ): those twenty-five years from when I abandoned sleep.
Yato middhaṃ samūhataṃ có nghĩa là từ khi tôi từ bỏ giấc ngủ, đó là hai mươi lăm năm.
‘‘Therassa pañcapaññāsāya vassesu nesajjikassa sato ādito pañcavīsativassāni niddā nāhosi, tato paraṃ sarīrakilamathena pacchimayāme niddā ahosī’’ti vadanti.
They say: "For the Elder, who observed the nesajjika practice for fifty-five years, sleep did not occur for the first twenty-five years. After that, due to bodily fatigue, sleep occurred in the last watch of the night."
Người ta nói rằng: “Trong năm mươi lăm năm thực hành hạnh không nằm của vị Trưởng lão, trong hai mươi lăm năm đầu tiên, không có giấc ngủ nào; sau đó, do thân thể mệt mỏi, giấc ngủ xuất hiện vào canh cuối.”
‘‘Nāhu assāsapassāsā’’ tiādikā tisso gāthā satthu parinibbānakāle bhikkhūhi ‘‘kiṃ bhagavā parinibbuto’’ti puṭṭho parinibbānabhāvaṃ pavedento āha.
The three verses beginning with "There were no in-breaths and out-breaths" were spoken by the Teacher when asked by bhikkhus, "Has the Blessed One attained Parinibbāna?" at the time of his Parinibbāna, thereby revealing the state of Parinibbāna.
Ba bài kệ bắt đầu bằng “Nāhu assāsapassāsā” được nói khi các Tỳ-kheo hỏi “Thế Tôn đã nhập Niết-bàn chưa?” vào lúc Đức Bổn Sư sắp nhập Niết-bàn, và vị ấy đã công bố sự nhập Niết-bàn.
Tattha nāhu assāsapassāsā, ṭhitacittassa tādinoti anulomapaṭilomato anekākāravokārā sabbā samāpattiyo samāpajjitvā vuṭṭhāya sabbapacchā catutthajjhāne ṭhitacittassa tādino buddhassa bhagavato assāsapassāsā nāhu nāhesunti attho.
Therein, "There were no in-breaths and out-breaths for the steadfast, such-like mind" means that for the Buddha, the Blessed One, whose mind was steadfast in the fourth jhāna, having entered and emerged from all samāpattis, which are of many kinds, in forward and reverse order, and lastly, having attained the fourth jhāna, there were no in-breaths and out-breaths.
Trong đó, nāhu assāsapassāsā, ṭhitacittassa tādino có nghĩa là hơi thở vào và ra không còn nữa đối với Đức Phật, Đức Thế Tôn, người có tâm an trú (ṭhitacittassa) và đã đạt đến trạng thái bất động (tādino), sau khi đã nhập và xuất khỏi tất cả các thiền định (samāpatti) với nhiều hình thái khác nhau, từ thuận đến nghịch, và cuối cùng an trú trong Tứ thiền.
Etena yasmā catutthajjhānaṃ samāpannassa kāyasaṅkhārā nirujjhanti.
By this, it is shown that since the bodily formations cease for one who has entered the fourth jhāna,
Điều này cho thấy rằng, vì các hành thân (kāyasaṅkhārā) chấm dứt đối với người đã nhập Tứ thiền.
Kāyasaṅkhārāti ca assāsapassāsā vuccanti, tasmā catutthajjhānakkhaṇato paṭṭhāya assāsapassāsā nāhesunti dasseti.
and in-breaths and out-breaths are called bodily formations, therefore, from the moment of the fourth jhāna onwards, there were no in-breaths and out-breaths.
Và các hành thân được gọi là hơi thở vào và ra, do đó, từ khoảnh khắc Tứ thiền, hơi thở vào và ra không còn nữa.
Taṇhāsaṅkhātāya ejāya abhāvato anejo, samādhismiṃ ṭhitattā vā anejo.
Anejo (unshaken) due to the absence of agitation, which is craving, or anejo due to being steadfast in samādhi.
Anejo có nghĩa là không có sự rung động (ejā) tức là ái dục; hoặc anejo vì an trú trong định (samādhi).
Santimārabbhāti anupādisesaṃ nibbānaṃ ārabbha paṭicca sandhāya.
Santimārabbhā means referring to, or with respect to, the Nibbāna without remainder (anupādisesa).
Santimārabbhā có nghĩa là nương tựa vào Niết-bàn vô dư y (anupādisesa nibbāna).
Cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhumā.
Cakkhumā means endowed with the five eyes.
Cakkhumā có nghĩa là có mắt, tức là có năm loại mắt.
Parinibbutoti parinibbāyi.
Parinibbuto means attained Parinibbāna.
Parinibbuto có nghĩa là đã nhập Niết-bàn hoàn toàn.
Ayañhettha attho – nibbānārammaṇacatutthajjhānaphalasamāpattiṃ samāpajjitvā tadanantarameva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutoti.
The meaning here is: having entered the fruition attainment of the fourth jhāna, which has Nibbāna as its object, immediately thereafter he attained Parinibbāna in the Nibbāna-element without remainder.
Ý nghĩa ở đây là: sau khi nhập quả thiền Tứ thiền có Niết-bàn làm đối tượng, ngay sau đó, Ngài đã nhập Niết-bàn hoàn toàn trong Niết-bàn giới vô dư y.
Asallīnenāti alīnena asaṃkuṭitena suvikasiteneva cittena.
Asallīnenā means with an uncontracted, unshrinking, fully developed mind.
Asallīnenā có nghĩa là với tâm không co rút, không chùng xuống, mà hoàn toàn mở rộng.
Vedanaṃ ajjhavāsayīti sato sampajāno hutvā māraṇantikaṃ vedanaṃ adhivāsesi, na vedanānuvattī hutvā ito cito ca samparivatti.
Vedanaṃ ajjhavāsayī means, being mindful and fully aware, he endured the feeling that leads to death; he did not roll about here and there, following the feeling.
Vedanaṃ ajjhavāsayī có nghĩa là với niệm và tỉnh giác, Ngài đã chịu đựng cảm thọ đến chết, chứ không phải bị cảm thọ chi phối mà lăn qua lăn lại đây đó.
Pajjotasseva nibbānaṃ, vimokkho cetaso ahūti yathā telañca paṭicca, vaṭṭiñca paṭicca pajjalanto pajjoto padīpo tesaṃ parikkhaye nibbāyati.
Pajjotasseva nibbānaṃ, vimokkho cetaso ahū means, just as a lamp, burning by depending on oil and wick, is extinguished when they are exhausted.
Pajjotasseva nibbānaṃ, vimokkho cetaso ahū có nghĩa là như ngọn đèn (pajjota) đang cháy nhờ dầu và bấc, khi dầu và bấc cạn, nó sẽ tắt (nibbāyati).
Nibbuto ca katthaci gantvā na tiṭṭhati, aññadatthu antaradhāyati, adassanameva gacchati; evaṃ kilesābhisaṅkhāre nissāya pavattamāno khandhasantāno tesaṃ parikkhaye nibbāyati, nibbuto ca katthaci gantvā na tiṭṭhati, aññadatthu antaradhāyati, adassanameva gacchatīti dasseti.
And when extinguished, it does not remain somewhere, but rather disappears, goes to invisibility; similarly, the continuity of aggregates, which arises depending on defilements and formations, is extinguished when they are exhausted, and when extinguished, it does not remain somewhere, but rather disappears, goes to invisibility.
Và khi tắt, nó không đi đến đâu để ở, mà chỉ biến mất, đi vào vô hình; tương tự như vậy, dòng tương tục của các uẩn (khandhasantāna) đang vận hành nhờ các hành phiền não (kilesābhisaṅkhāra), khi chúng chấm dứt, nó sẽ tắt, và khi tắt, nó không đi đến đâu để ở, mà chỉ biến mất, đi vào vô hình.
Tena vuttaṃ ‘‘nibbanti dhīrā yathāyaṃ padīpo’’ti (khu. pā. 6.15), ‘‘accī yathā vātavegena khittā’’ti (su. ni. 1080) ca ādi.
Therefore, it is said, "The wise are extinguished like this lamp" and "like a flame struck by the force of the wind," and so on.
Vì vậy đã nói: “Những bậc trí tuệ tịch diệt như ngọn đèn này”, và “như ngọn lửa bị gió thổi tắt”, v.v.
Eteti parinibbānakkhaṇe satthu santāne pavattamānānaṃ dhammānaṃ attano paccakkhatāya vuttaṃ.
Ete (these) is said because of the direct perception of the phenomena occurring in the Teacher's continuum at the moment of Parinibbāna.
Từ Ete được nói là do tự mình chứng kiến các pháp đang diễn ra trong dòng tâm của Đức Thế Tôn vào khoảnh khắc Ngài nhập Niết Bàn.
Pacchimakā tato paraṃ cittuppādābhāvato.
The last ones, because there are no further mind-moments after that.
Vì từ đó về sau không có sự phát sinh tâm nữa.
Dānīti etarahi.
Dānī means now.
Từ Dānī có nghĩa là bây giờ.
Phassapañcamāti phassapañcamakānaṃ dhammānaṃ pākaṭabhāvato vuttaṃ.
Phassapañcamā is said due to the prominence of the phenomena with contact as the fifth.
Từ Phassapañcamā được nói là do sự hiển lộ của các pháp có xúc là thứ năm.
Tathā hi cittuppādakathāyampi phassapañcamakāva ādito vuttā.
Indeed, in the discourse on mind-moments, those with contact as the fifth are mentioned first.
Thật vậy, trong luận giải về sự phát sinh tâm, các pháp có xúc là thứ năm được nói đến đầu tiên.
Aññe dhammāti saha nissayena aññe cittacetasikā dhammā, na parinibbānacittacetasikā.
Aññe dhammā means other mental and psychic phenomena along with their support, not the mental and psychic phenomena of Parinibbāna.
Từ Aññe dhammā có nghĩa là các pháp tâm và tâm sở khác cùng với đối tượng, không phải là các pháp tâm và tâm sở của tâm Parinibbāna.
Nanu tepi na bhavissantevāti?
But won't even those not exist?
Há chúng cũng sẽ không còn tồn tại sao?
Saccaṃ na bhavissanti, āsaṅkābhāvato pana te sandhāya ‘‘na bhavissantī’’ti na vattabbameva.
It is true that they will not exist, but since there is no doubt, it is not necessary to say "they will not exist" concerning them.
Đúng vậy, chúng sẽ không tồn tại, nhưng vì không có sự nghi ngờ, nên không cần phải nói “chúng sẽ không tồn tại” đối với chúng.
‘‘Itare pana sekkhaputhujjanānaṃ viya bhavissanti nu kho’’ti siyā āsaṅkāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘nāññe dhammā bhavissantī’’ti vuttaṃ.
However, there might be a doubt, "Will others exist, as for trainees and ordinary people?" Therefore, to remove that doubt, it is said, "No other phenomena will exist."
Nhưng có thể có sự nghi ngờ rằng “liệu các pháp khác có tồn tại như của các bậc Hữu học và Phàm phu không?”, vì vậy, để loại bỏ sự nghi ngờ đó, đã nói “không có các pháp khác sẽ tồn tại”.
Natthi dāni punāvāso, devakāyasmi jālinīti, ettha jālinīti devataṃ ālapati, devate devakāyasmiṃ devasamūhe upapajjanavasena puna āvāso āvasanaṃ idāni mayhaṃ natthīti attho.
Natthi dāni punāvāso, devakāyasmi jālinī (There is no more rebirth, Jālinī, in a divine body). Here, Jālinī is addressing the deity, meaning, "O deity, for me now there is no more dwelling, no more rebirth, in the assembly of deities."
Trong câu Natthi dāni punāvāso, devakāyasmi jālinī, từ Jālinī là để gọi vị thiên nữ, có nghĩa là: “Này thiên nữ, bây giờ ta không còn sự tái sinh, không còn sự cư trú trong cõi chư thiên nữa”.
Tattha kāraṇamāha ‘‘vikkhīṇo’’tiādinā.
Therein, the reason is stated with "vikkhīṇo" (destroyed) and so on.
Ở đó, nguyên nhân được nói đến bằng từ ‘‘vikkhīṇo’’ và các từ tiếp theo.
Sā kira devatā purimattabhāve therassa pādaparicārikā, tasmā idāni theraṃ jiṇṇaṃ vuddhaṃ disvā purimasinehena āgantvā ‘‘tattha cittaṃ paṇidhehi, yattha te vusitaṃ pure’’ti devūpapattiṃ yāci.
That deity, it is said, was formerly a handmaiden to the Elder. Therefore, seeing the Elder now old and aged, she came out of her former affection and requested a divine rebirth, saying, "Direct your mind to that place where you formerly dwelt."
Vị thiên nữ đó, trong kiếp trước, là người hầu cận dưới chân của Trưởng lão. Do đó, khi thấy Trưởng lão già yếu, cô ấy đã đến với tình cảm cũ và cầu xin sự tái sinh ở cõi trời bằng câu “Hãy đặt tâm nguyện của ngài ở nơi mà ngài đã từng cư ngụ trước đây”.
Atha ‘‘dāni natthī’’tiādinā thero tassā paṭivacanaṃ adāsi.
Then the Elder gave her a reply starting with "Now it is no more."
Sau đó, Trưởng lão đã trả lời cô ấy bằng câu “Bây giờ thì không còn nữa” và các từ tiếp theo.
Taṃ sutvā devatā vihatāsā tatthevantaradhāyi.
Hearing that, the deity, her hopes crushed, vanished right there.
Nghe vậy, vị thiên nữ thất vọng và biến mất ngay tại đó.
Atha thero vehāsaṃ abbhuggantvā attano ānubhāvaṃ sabrahmacārīnaṃ pakāsento ‘‘yassa muhuttenā’’ti gāthamāha.
Then the Elder, having risen into the air, proclaimed his own power to his fellow monastics, speaking the verse, "He for whom in a moment…"
Sau đó, Trưởng lão bay lên không trung và nói bài kệ ‘‘yassa muhuttenā’’ để công bố oai lực của mình cho các vị đồng Phạm hạnh.
Tassattho – yassa khīṇāsavabhikkhuno muhuttamattena eva sahassadhā sahassappakāro tisahassimahāsahassipabhedo, loko sabrahmakappo sahabrahmaloko, saṃvidito sammadeva vidito ñāto paccakkhaṃ kato, evaṃ iddhiguṇe iddhisampadāya cutūpapāte ca vasībhāvappatto so bhikkhu upagatakāle devatā passati, na tassa devatānaṃ dassane parihānīti.
Its meaning is: For whom—a monastic whose defilements are destroyed—in but a moment, the world with its Brahmas, meaning the world with Brahma realms, consisting of a thousandfold, a thousand kinds, distinguished by three thousand great thousand worlds, is well-known, truly known, made evident; such a monastic, having attained mastery over the power of supernormal attainments, over passing away and rebirth, sees deities when they approach. There is no failing for him in seeing deities.
Ý nghĩa của bài kệ là: Vị Tỳ-kheo lậu tận (khīṇāsava) yassa chỉ trong một khoảnh khắc (muhuttamattena eva) đã saṃvidito (hiểu rõ, biết rõ, chứng kiến) sahassadhā (một ngàn loại, tức là ba ngàn đại thiên thế giới), loko sabrahmakappo (thế giới cùng với cõi Phạm thiên); vị Tỳ-kheo như vậy đã đạt được sự thành tựu về thần thông (iddhisampadāya) trong việc thấy sự sinh và diệt của chúng sinh (cutūpapāte ca vasībhāvappatto). Vị Tỳ-kheo đó thấy các vị thiên nhân khi họ xuất hiện, không có sự suy giảm trong việc thấy các vị thiên nhân của ngài.
Therena kira jāliniyā devatāya paṭivacanadānavasena ‘‘natthi dānī’’ti gāthāya vuttāya bhikkhū jāliniṃ apassantā ‘‘kiṃ nu kho thero dhammālapanavasena kiñci ālapatī’’ti cintesuṃ.
It is said that when the Elder spoke the verse "Now it is no more" by way of replying to the deity Jālinī, the monastics, not seeing Jālinī, wondered, "Is the Elder conversing with something by way of a Dhamma discourse?"
Khi Trưởng lão nói bài kệ “Natthi dāni” để trả lời thiên nữ Jālinī, các Tỳ-kheo không thấy thiên nữ Jālinī đã nghĩ: “Có phải Trưởng lão đang nói chuyện gì đó theo cách thuyết pháp không?”.
Tesaṃ cittācāraṃ ñatvā thero ‘‘yassa muhuttenā’’ti imaṃ gāthamāha.
Knowing their thoughts, the Elder spoke this verse: "He for whom in a moment…"
Biết được ý nghĩ của họ, Trưởng lão đã nói bài kệ “yassa muhuttenā” này.
Annabhāro pureti evaṃnāmo purimattabhāve.
Annabhāro pure means "Annabhāra" by name, in a former existence.
Annabhāro pure có nghĩa là có tên như vậy trong kiếp trước.
Ghāsahārakoti ghāsamattassa atthāya bhattiṃ katvā jīvanako.
Ghāsahārako means one who lived by working for mere food.
Ghāsahārako có nghĩa là người kiếm sống bằng cách làm công để có thức ăn.
Samaṇanti samitapāpaṃ.
Samaṇaṃ means one whose evils are calmed.
Samaṇaṃ có nghĩa là người đã dứt bỏ tội lỗi.
Paṭipādesinti paṭimukho hutvā pādāsiṃ, pasādena abhimukho hutvā āhāradānaṃ adāsinti adhippāyo.
Paṭipādesīṃ means "I gave it facing him"; the intention is, "I gave the food offering with delight, facing him."
Paṭipādesiṃ có nghĩa là tôi đã dâng cúng với lòng thành kính, với ý nghĩa là đã dâng cúng thức ăn với niềm tin và sự hoan hỷ.
Upariṭṭhanti evaṃnāmakaṃ paccekabuddhaṃ.
Upariṭṭhaṃ means a Paccekabuddha of that name.
Upariṭṭhaṃ có nghĩa là một vị Độc Giác Phật có tên như vậy.
Yasassinanti kittimantaṃ patthaṭayasaṃ.
Yasassinaṃ means one who has fame, whose reputation is spread.
Yasassinaṃ có nghĩa là người có danh tiếng, tiếng tăm lừng lẫy.
Imāya gāthāya yāva carimattabhāvā uḷārasampattihetubhūtaṃ attano pubbakammaṃ dasseti.
By this verse, he shows his former kamma, which was the cause of great prosperity up to his last existence.
Bằng bài kệ này, ngài trình bày nghiệp quá khứ của mình, là nguyên nhân của sự thành tựu vĩ đại cho đến kiếp cuối cùng.
Tenāha ‘‘somhi sakyakule jāto’’tiādi.
Therefore, he said, "I was born in the Sakya clan", etc.
Vì vậy, ngài nói ‘‘somhi sakyakule jāto’’ và các từ tiếp theo.
Ito sattāti ito manussalokato cavitvā devaloke dibbena ādhipaccena satta.
Ito sattā means seven times, having passed away from this human world, in the divine world with divine sovereignty.
Ito sattā có nghĩa là bảy lần từ cõi người này chuyển sinh đến cõi trời với quyền lực thiêng liêng.
Tato sattāti tato devalokato cavitvā manussaloke cakkavattibhāvena satta.
Tato sattā means seven times, having passed away from that divine world, in the human world as a universal monarch.
Tato sattā có nghĩa là bảy lần từ cõi trời đó chuyển sinh đến cõi người với tư cách là một vị Chuyển Luân Thánh Vương.
Saṃsārāni catuddasāti catuddasa bhavantarasaṃsaraṇāni.
Saṃsārāni catuddasā means fourteen cycles of rebirth through existences.
Saṃsārāni catuddasā có nghĩa là mười bốn vòng luân hồi giữa các cõi.
Nivāsamabhijānissanti pubbenivāsaṃ aññāsiṃ.
Nivāsamabhijānissaṃ means "I knew my past abodes."
Nivāsamabhijānissaṃ có nghĩa là tôi đã biết được các kiếp sống quá khứ.
Devaloke ṭhito tadāti tañca kho na imasmiṃyeva attabhāve, api ca kho yadā ito anantarātīte attabhāve devaloke ṭhito, tadā aññāsinti attho.
Devaloke ṭhito tadā means not in this present existence, but rather when he dwelt in the divine world in the immediately preceding existence, then he knew. This is the meaning.
Devaloke ṭhito tadā có nghĩa là không phải trong kiếp này, mà là khi tôi ở cõi trời trong kiếp sống liền trước kiếp này, lúc đó tôi đã biết.
Idāni attanā dibbacakkhuñāṇacutūpapātañāṇānaṃ adhigatākāraṃ dassento ‘‘pañcaṅgike’’tiādinā dve gāthā abhāsi.
Now, showing how he attained the divine eye, the knowledge of passing away and reappearing, he spoke two verses beginning with "pañcaṅgike".
Bây giờ, để trình bày cách mình đã đạt được thiên nhãn thông và túc mạng thông, ngài đã nói hai bài kệ bắt đầu bằng ‘‘pañcaṅgike’’.
Tattha pañcaṅgike samādhimhīti abhiññāpādakacatutthajjhānasamādhimhi.
Therein, pañcaṅgike samādhimhi means in the fourth jhāna samādhi, which is the basis for higher knowledges (abhiññā).
Trong đó, pañcaṅgike samādhimhi có nghĩa là trong định Tứ thiền, nền tảng của các thắng trí.
So hi pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā, cetopharaṇatā, ālokapharaṇatā, paccavekkhaṇanimittanti imehi pañcahi aṅgehi samannāgatattā pañcaṅgiko samādhīti vuccati.
Indeed, that is called the five-factored samādhi because it is endowed with these five factors: pervasion of rapture, pervasion of bliss, pervasion of mind, pervasion of light, and the review sign.
Thật vậy, định này được gọi là định có năm chi (pañcaṅgiko samādhi) vì nó có năm chi: sự tràn đầy hỷ, sự tràn đầy lạc, sự tràn đầy tâm, sự tràn đầy ánh sáng, và tướng quán xét.
Santeti paṭipakkhavūpasamena aṅgasantatāya ca sante.
Sante means tranquil through the calming of opposing factors and through the tranquility of its constituents.
Sante có nghĩa là an tịnh do sự lắng dịu của các đối nghịch và sự an tịnh của các chi.
Ekodibhāviteti ekodibhāvagate, suciṇṇe vasībhāvappatteti attho.
Ekodibhāvite means having reached unification, thoroughly cultivated, attained to mastery. This is the meaning.
Ekodibhāvite có nghĩa là đạt đến trạng thái nhất tâm, đã được tu tập tốt và đạt đến sự thuần thục.
Paṭippassaddhiladdhamhīti kilesānaṃ paṭippassaddhiyā laddhe.
Paṭippassaddhiladdhamhī means attained through the calming of defilements.
Paṭippassaddhiladdhamhi có nghĩa là đã đạt được sự lắng dịu của các phiền não.
Dibbacakkhu visujjhi meti evaṃvidhe samādhimhi sampādite mayhaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ visujjhi, ekādasahi upakkilesehi vimuttiyā visuddhaṃ ahosi.
Dibbacakkhu visujjhi me means when such a samādhi was accomplished, my divine eye knowledge became purified, it became pure through liberation from the eleven defilements.
Dibbacakkhu visujjhi me có nghĩa là khi định như vậy được thành tựu, thiên nhãn thông của tôi đã thanh tịnh, đã trở nên trong sạch do sự giải thoát khỏi mười một cấu uế.
Cutūpapātaṃ jānāmīti sattānaṃ cutiñca upapattiñca jānāmi, jānanto ca ‘‘ime sattā amumhā lokamhā āgantvā idhūpapannā, imamhā ca lokā gantvā amumhi loke upapajjissantī’’ti sattānaṃ āgatiṃ gatiñca jānāmi, jānanto eva ca nesaṃ itthabhāvaṃ manussabhāvaṃ tato aññathābhāvaṃ aññathātiracchānabhāvañca upapattito puretarameva jānāmi.
Cutūpapātaṃ jānāmi means "I know the passing away and reappearing of beings"; and knowing, I know the coming and going of beings, thinking, "These beings have come from that world and are reborn here, and from this world they will go and be reborn in that world"; and knowing thus, I know their this-state (human state) and their other-state (e.g., animal state) even before their rebirth.
Cutūpapātaṃ jānāmi có nghĩa là tôi biết sự tử và sự sinh của chúng sinh. Khi biết, tôi biết āgatiṃ gatiñca (sự đến và sự đi) của chúng sinh, rằng “những chúng sinh này đến từ cõi đó và sinh vào cõi này, và từ cõi này họ sẽ đi và sinh vào cõi đó”. Khi biết như vậy, tôi biết itthabhāvaṃ (trạng thái như vậy, tức là trạng thái con người) và aññathābhāvaṃ (trạng thái khác, tức là trạng thái súc sinh khác) của chúng sinh ngay trước khi tái sinh.
Tayidaṃ sabbampi pañcaṅgike samādhimhi sampādite evāti dassento āha ‘‘jhāne pañcaṅgike ṭhito’’ti.
All this, he said, is only when the five-factored samādhi is accomplished, thus showing it by saying, "Jhāne pañcaṅgike ṭhito."
Để trình bày rằng tất cả những điều này đều được thành tựu khi định có năm chi được hoàn thiện, ngài nói ‘‘jhāne pañcaṅgike ṭhito’’.
Tattha pañcaṅgike jhāne ṭhito patiṭṭhito hutvā evaṃ jānāmīti attho.
Therein, "Jhāne pañcaṅgike ṭhito" means "I know this by being established, having become established, in the five-factored jhāna." This is the meaning.
Trong đó, ý nghĩa là: tôi biết như vậy khi đã an trụ vững chắc trong thiền có năm chi.
Evaṃ vijjāttayaṃ dassetvā tappasaṅgena pubbe dassitampi tatiyavijjaṃ saha kiccanipphattiyā dassento ‘‘pariciṇṇo mayā satthā’’tiādinā gāthādvayamāha.
Thus having shown the three knowledges (vijjāttaya), and in that connection, showing the previously mentioned third knowledge along with the completion of the task, he spoke two verses beginning with "pariciṇṇo mayā satthā".
Sau khi trình bày tam minh như vậy, và nhân đó, ngài trình bày minh thứ ba đã được nói trước đây cùng với sự hoàn thành công việc, bằng hai bài kệ bắt đầu bằng ‘‘pariciṇṇo mayā satthā’’.
Tattha vajjīnaṃ veḷuvagāmeti vajjiraṭṭhassa veḷuvagāme, vajjiraṭṭhe yattha pacchimavassaṃ upagacchi veḷuvagāme.
Therein, vajjīnaṃ veḷuvagāme means in Veḷuvagāma of the Vajji country, in the Vajji country, in the village of Veḷuvagāma where he spent his last rainy season.
Trong đó, vajjīnaṃ veḷuvagāme có nghĩa là ở làng Veḷuva thuộc xứ Vajji, ở làng Veḷuva nơi ngài đã an cư mùa mưa cuối cùng.
Heṭṭhato veḷugumbasminti tattha aññatarassa veḷugumbassa heṭṭhā.
Heṭṭhato veḷugumbasmiṃ means beneath a certain bamboo clump there.
Heṭṭhato veḷugumbasmiṃ có nghĩa là dưới một bụi tre nào đó ở đó.
Nibbāyissanti nibbāyissāmi, anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyissāmīti attho.
Nibbāyissaṃ means "I shall attain Nibbāna, I shall attain parinibbāna with the anupādisesa-nibbāna-dhātu (Nibbāna element without remainder)." This is the meaning.
Nibbāyissaṃ có nghĩa là tôi sẽ nhập Niết Bàn, tôi sẽ nhập Vô Dư Y Niết Bàn.