67. Navame yā me ahosi janikāti ettha meti vessantarabhūtaṃ attānaṃ sandhāya satthā vadati.
67. In the ninth, regarding who was my mother, here my refers to himself as Vessantara, so the Teacher says.
67. Trong đoạn thứ chín, yā me ahosi janikā (người mẹ đã sinh ra ta), ở đây me (của ta) Đức Phật nói về chính mình khi là Vessantara.
Tenevāha – ‘‘phussatī nāma khattiyā’’ti.
Therefore he said: “a khattiyā named Phusatī.”
Vì thế Ngài nói: "Phussatī tên là khattiyā (nữ vương)."
Tadā hissa mātā ‘‘phussatī’’ti evaṃnāmikā khattiyānī ahosi.
For at that time his mother was a khattiyā named Phusatī.
Khi ấy, mẹ Ngài là một nữ vương tên là Phussatī.
Sā atītāsu jātīsūti sā tato anantarātītajātiyaṃ.
In past births means in the immediately preceding birth.
Sā atītāsu jātīsu (bà ấy trong những kiếp quá khứ) có nghĩa là bà ấy trong kiếp quá khứ ngay trước đó.
Ekatthe hi etaṃ bahuvacanaṃ.
For here the plural is used in the sense of the singular.
Thật vậy, đây là số nhiều nhưng có nghĩa số ít.
Sakkassa mahesī piyā ahosīti sambandho.
The connection is: she was the dear chief consort of Sakka.
Sakkassa mahesī piyā (vợ yêu của Sakka) ahosi (đã là) là cách liên kết.
Atha vā yā me ahosi janikā imasmiṃ carimattabhāve, sā atītāsu jātīsu phussatī nāma, tattha atītāya jātiyā khattiyā, yatthāhaṃ tassā kucchimhi vessantaro hutvā nibbattiṃ, tato anantarātītāya sakkassa mahesī piyā ahosīti.
Or: She who was my mother in this final existence was, in past births, named Phusatī; therein, in a past birth, she was a khattiyā, where I was born as Vessantara in her womb; and in the one immediately preceding that, she was the dear chief consort of Sakka.
Hoặc là, người mẹ đã sinh ra ta trong kiếp cuối cùng này, bà ấy trong những kiếp quá khứ tên là Phussatī, trong kiếp quá khứ đó bà ấy là một nữ vương, nơi ta đã tái sinh làm Vessantara trong bụng bà ấy, và trong kiếp quá khứ ngay trước đó bà ấy là vợ yêu của Sakka. (Giải thích này có vẻ không chính xác lắm, nên giữ theo cách giải thích đầu tiên).
Tatrāyaṃ anupubbikathā –
Herein is the sequential story:
Đây là câu chuyện tuần tự:
Ito hi ekanavute kappe vipassī nāma satthā loke udapādi.
Ninety-one aeons ago from now, a Teacher named Vipassī arose in the world.
Từ đây, trong một trăm ngàn kiếp về trước, một vị Đạo Sư tên là Vipassī đã xuất hiện trên thế gian.
Tasmiṃ bandhumatīnagaraṃ upanissāya kheme migadāye viharante bandhumā rājā kenaci raññā pesitaṃ mahagghaṃ candanasāraṃ attano jeṭṭhadhītāya adāsi.
While he was dwelling in the Khemā Deer Park near the city of Bandhumatī, King Bandhumā gave some very valuable sandalwood heartwood, sent by a certain king, to his eldest daughter.
Trong khi Ngài đang trú ngụ tại khu rừng nai an lành gần thành Bandhumatī, vua Bandhumā đã tặng một loại gỗ đàn hương quý giá do một vị vua khác gửi đến cho con gái lớn của mình.
Sā tena sukhumaṃ candanacuṇṇaṃ kāretvā samuggaṃ pūretvā vihāraṃ gantvā satthu suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ pūjetvā sesacuṇṇāni gandhakuṭiyaṃ vikiritvā ‘‘bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa mātā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
She had fine sandalwood powder made from it, filled a casket, went to the monastery, and having honored the Teacher’s golden-hued body, she scattered the remaining powder in the Perfumed Chamber and made an aspiration: “Venerable sir, in the future may I be the mother of a Buddha like you.”
Nàng đã dùng nó để làm bột đàn hương mịn, đổ đầy vào hộp, đến tịnh xá cúng dường thân thể màu vàng của Đức Phật, rải phần bột còn lại trong hương thất, và ước nguyện: "Bạch Đức Thế Tôn, trong tương lai con xin được làm mẹ của một vị Phật như Ngài."
Sā tato cutā tassā candanacuṇṇapūjāya phalena rattacandanaparipphositena viya sarīrena devesu ca manussesu ca saṃsarantī tāvatiṃsabhavane sakkassa devarañño aggamahesī hutvā nibbatti.
Passing away from there, as a result of that offering of sandalwood powder, with a body as if suffused with red sandalwood, she wandered through the realms of devas and humans and was reborn in the Tāvatiṃsa heaven as the chief consort of Sakka, king of the devas.
Sau khi chết từ kiếp đó, do quả của sự cúng dường bột đàn hương, với thân thể như được rắc bột đàn hương đỏ, nàng đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi tái sinh làm hoàng hậu tối thượng của Sakka, vua chư thiên, trong cõi Tam Thập Tam Thiên.
Athassā āyupariyosāne pubbanimittesu uppannesu sakko devarājā tassā parikkhīṇāyukataṃ ñatvā tassā anukampāya ‘‘bhadde, phussati dasa te vare dammi, te gaṇhassū’’ti āha.
Then, at the end of her lifespan, when the preliminary signs appeared, Sakka, king of the devas, knowing that her life was exhausted, out of compassion for her said: “Good Phusatī, I give you ten boons. Receive them.”
Sau đó, khi các điềm báo trước khi hết tuổi thọ của nàng xuất hiện, Sakka, vua chư thiên, biết rằng tuổi thọ của nàng đã cạn, vì lòng thương xót nàng, đã nói: "Này Phussatī hiền lành, ta ban cho con mười điều ước, con hãy nhận lấy."
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì thế đã nói:
Tattha varāti varassu varaṃ gaṇha.
Therein, boons means ‘choose a boon, receive a boon.’
Trong đó, varā (hãy ước) có nghĩa là hãy ước và nhận điều ước.
Bhadde, yadicchasīti, bhadde, phussati yaṃ icchasi yaṃ tava piyaṃ, taṃ dasahi koṭṭhāsehi ‘‘varaṃ varassu paṭiggaṇhāhī’’ti vadati.
Good lady, what you wish means: ‘Good Phusatī, whatever you wish, whatever is dear to you, choose and receive that boon in ten parts,’ he says.
Bhadde, yadicchasī (này hiền lành, điều con muốn) có nghĩa là, này Phussatī hiền lành, điều con muốn, điều con yêu thích, hãy nhận lấy điều ước trong mười phần, Ngài nói: "Hãy ước một điều ước."
69. Punidamabravīti puna idaṃ sā attano cavanadhammataṃ ajānantī ‘‘kiṃ nu me aparādhatthī’’tiādikaṃ abhāsi.
69. She then said this: Then, not knowing that she was subject to passing away, she spoke, beginning with “What fault of mine is there?”
69. Punidamabravī (nàng lại nói điều này) có nghĩa là nàng lại nói những lời như "kiṃ nu me aparādhatthī" (có lỗi gì ở con chăng) mà không biết về sự biến chuyển của mình.
Sā hi pamattā hutvā attano āyukkhayaṃ ajānantī ayaṃ ‘‘varaṃ gaṇhā’’ti vadanto ‘‘katthaci mama uppajjanaṃ icchatī’’ti ñatvā evamāha.
For, being heedless and not knowing that her lifespan was ending, she thought, “He, saying ‘receive a boon,’ wishes me to be born somewhere,” and so she spoke thus.
Nàng, vì lơ đễnh, không biết tuổi thọ của mình đã hết, đã nói như vậy khi nghĩ rằng người nói "hãy nhận điều ước" này "muốn ta tái sinh ở một nơi nào đó."
Tattha aparādhatthīti aparādho atthi.
Therein, fault of mine is there means ‘is there a fault.’
Trong đó, aparādhatthī (có lỗi) có nghĩa là có lỗi.
Kiṃ nu dessā ahaṃ tavāti kiṃ kāraṇaṃ ahaṃ tava dessā kujjhitabbā appiyā jātā.
Why am I hateful to you? means for what reason have I become hateful, to be angered at, and displeasing to you?
Kiṃ nu dessā ahaṃ tavā (sao con lại đáng ghét đối với ngài) có nghĩa là vì lý do gì mà con trở nên đáng ghét, đáng giận, không được yêu mến đối với ngài.
Rammā cāvesi maṃ ṭhānāti ramaṇīyā imasmā ṭhānā cāvesi.
You are dislodging me from this delightful place means you are dislodging me from this delightful place.
Rammā cāvesi maṃ ṭhānā (ngài đuổi con khỏi nơi vui thích này) có nghĩa là ngài đuổi con khỏi nơi vui thích này.
Vātova dharaṇīruhanti yena balavā māluto viya rukkhaṃ ummūlento imamhā devalokā cāvetukāmosi kiṃ nu kāraṇanti taṃ pucchati.
Vātova dharaṇīruhanti means: For what reason do you wish to make me fall from this deva world, like a strong wind uprooting a tree? Thus she asks him.
Vātova dharaṇīruhaṃ (như gió nhổ cây) có nghĩa là ngài hỏi lý do tại sao ngài muốn đuổi nàng khỏi cõi trời này, như một cơn gió mạnh nhổ bật gốc cây.
70. Tassidanti tassā idaṃ.
70. Tassidanti means: to her this.
70. Tassidaṃ (điều này của nàng) có nghĩa là điều này của nàng.
Na ceva te kataṃ pāpanti na ceva tayā kiñci pāpaṃ kataṃ yena te aparādho siyā.
Na ceva te kataṃ pāpanti means: No evil whatsoever has been done by you whereby there would be an offense on your part.
Na ceva te kataṃ pāpaṃ (con không hề làm điều ác) có nghĩa là con không hề làm điều ác nào để con có lỗi.
Na ca me tvaṃsi appiyāti mama tvaṃ na cāpi appiyā, yena dessā nāma mama appiyāti adhippāyo.
Na ca me tvaṃsi appiyāti means: Nor are you displeasing to me; the intention is: you are not displeasing to me, whereby you would be hateful to me.
Na ca me tvaṃsi appiyā (và con không phải là người con không yêu) có nghĩa là con cũng không phải là người con không yêu mến, ý là con không phải là người con đáng ghét.
71. Idāni yena adhippāyena vare dātukāmo, taṃ dassento ‘‘ettakaṃyeva te āyu, cavanakālo bhavissatī’’ti vatvā vare gaṇhāpento ‘‘paṭiggaṇha mayā dinne, vare dasa varuttame’’ti āha.
71. Now, showing the intention with which he wished to give the boons, having said “Ettakaṃyeva te āyu, cavanakālo bhavissatī”, he, making her accept the boons, said “paṭiggaṇha mayā dinne, vare dasa varuttame”.
71. Bây giờ, để chỉ ra ý định mà Ngài muốn ban điều ước, Ngài nói: "ettakaṃyeva te āyu, cavanakālo bhavissatī" (tuổi thọ của con chỉ có bấy nhiêu, đã đến lúc phải chuyển kiếp), rồi để nàng nhận điều ước, Ngài nói: "paṭiggaṇha mayā dinne, vare dasa varuttame" (hãy nhận lấy mười điều ước tối thượng mà ta ban).
72. Dinnavarāti ‘‘vare dassāmī’’ti paṭiññādānavasena dinnavarā.
72. Dinnavarāti: the boons were given in the sense that the promise was given, "I will give boons."
72. Dinnavarā (đã được ban điều ước) có nghĩa là đã được ban điều ước theo lời hứa "ta sẽ ban điều ước".
Tuṭṭhahaṭṭhāti icchitalābhaparitosena tuṭṭhā ceva tassa ca sikhāppattidassanena hāsavasena haṭṭhā ca.
Tuṭṭhahaṭṭhāti: she was both pleased by the satisfaction of obtaining what she desired, and delighted in the manner of joy at seeing the peak of his success.
Tuṭṭhahaṭṭhā (vui mừng hớn hở) có nghĩa là vui mừng vì đạt được điều mong muốn và hớn hở vì thấy sự thành tựu của điều đó.
Pamoditāti balavapāmojjena pamuditā.
Pamoditāti: she was overjoyed with strong gladness.
Pamoditā (hoan hỷ) là hoan hỷ với niềm vui mạnh mẽ.
Mamaṃ abbhantaraṃ katvāti tesu varesu maṃ abbhantaraṃ karitvā.
Mamaṃ abbhantaraṃ katvāti: making me foremost among those boons.
Mamaṃ abbhantaraṃ katvā (lấy ta làm nội bộ) là lấy ta làm phần trong số các điều ước đó.
Dasa vare varīti sā attano khīṇāyukabhāvaṃ ñatvā sakkena varadānatthaṃ katokāsā sakalajambudīpatalaṃ olokentī attano anucchavikaṃ sivirañño nivesanaṃ disvā tattha tassa aggamahesibhāvo nīlanettatā nīlabhamukatā phussatītināmaṃ guṇavisesayuttaputtapaṭilābho anunnatakucchibhāvo alambatthanatā apalitabhāvo sukhumacchavitā vajjhajanānaṃ mocanasamatthatā cāti ime dasa vare gaṇhi.
Dasa vare varīti: she, having known that her lifespan was exhausted and having been given the opportunity by Sakka to be granted boons, surveyed the entire surface of Jambudīpa. Seeing the mansion of King Sivi as suitable for her, she took these ten boons: to be his chief queen, to have blue eyes, to have blue eyebrows, to be named Phusatī, to obtain a son endowed with special qualities, to have a non-protruding belly, to have non-pendulous breasts, to not have grey hair, to have delicate skin, and to be capable of freeing those condemned to death.
Dasa vare varī (ước mười điều ước) là nàng, biết mình sắp hết tuổi thọ, và được Sakka tạo cơ hội để ban điều ước, đã nhìn khắp cõi Diêm-phù-đề và thấy cung điện của vua Sivi phù hợp với mình. Nàng đã ước mười điều này: được làm chánh hậu của vua Sivi, có đôi mắt xanh, có đôi lông mày xanh, có tên là Phussatī, có con trai với những phẩm chất đặc biệt, không có bụng nhô cao, không có ngực chảy xệ, không có tóc bạc, có làn da mịn màng, và có khả năng giải thoát những người bị kết án tử hình.
Iti sā dasa vare gahetvā tato cutā maddarañño aggamahesiyā kucchimhi nibbatti.
Thus, having received the ten boons, she passed away from there and was reborn in the womb of the chief queen of the King of Madda.
Như vậy, sau khi ước mười điều ước, nàng từ đó mệnh chung và tái sinh vào bụng của chánh hậu vua Madda.
Jāyamānā ca sā candanacuṇṇaparipphositena viya sarīrena jātā.
When she was born, she was born with a body as if sprinkled with sandalwood powder.
Khi sinh ra, thân thể nàng như được xoa phấn đàn hương.
Tenassā nāmaggahaṇadivase ‘‘phussatī’’ tveva nāmaṃ kariṃsu.
Therefore, on her naming day, they gave her the name "Phusatī."
Vì thế, vào ngày đặt tên, họ đã đặt tên cho nàng là ‘‘Phussatī’’.
Sā mahantena parivārena vaḍḍhitvā soḷasavassakāle uttamarūpadharā ahosi.
She grew up with a great retinue, and at the age of sixteen, she possessed supreme beauty.
Nàng lớn lên với đoàn tùy tùng đông đảo và đến năm mười sáu tuổi thì có dung mạo tuyệt đẹp.
Atha naṃ jetuttaranagare sivimahārājā puttassa sañjayakumārassatthāya ānetvā setacchattaṃ ussāpetvā taṃ soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhakaṃ katvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
Then Mahārāja Sivi in the city of Jetuttara had her brought for his son, Prince Sañjaya, raised the white parasol, made her the foremost of sixteen thousand women, and established her in the position of chief queen.
Sau đó, Đại vương Sivi ở thành Jetuttara đã đưa nàng về làm vợ cho con trai mình là hoàng tử Sañjaya, dựng lọng trắng, và đặt nàng vào vị trí chánh hậu, làm người đứng đầu trong mười sáu ngàn phụ nữ.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy đã nói:
Sā sañjayarañño piyā ahosi manāpā.
She was dear and pleasing to King Sañjaya.
Nàng là người được vua Sañjaya yêu quý và ưa thích.
Atha sakko āvajjento ‘‘mayā phussatiyā dinnavaresu nava varā samiddhā’’ti disvā ‘‘puttavaro na samiddho, tampissā samijjhāpessāmī’’ti cintetvā bodhisattaṃ tadā tāvatiṃsadevaloke khīṇāyukaṃ disvā tassa santikaṃ gantvā ‘‘mārisa, tayā manussaloke sivisañjayarañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti tassa ceva aññesañca cavanadhammānaṃ saṭṭhisahassānaṃ devaputtānaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakaṭṭhānameva gato.
Then Sakka, reflecting, saw, “Of the boons I gave to Phusatī, nine have been fulfilled,” and thought, “The boon for a son has not been fulfilled; I will make that one be fulfilled for her too.” Seeing the Bodhisatta, whose lifespan in the Tāvatiṃsa deva world was then exhausted, he went to him and said, “Good sir, you should take conception in the womb of the chief queen of King Sivi-Sañjaya in the human world.” Having received the promise of him and of sixty thousand other devaputtas who were subject to passing away, he went back to his own place.
Sau đó, Sakka quán xét và thấy ‘‘chín điều ước trong số các điều ước ta đã ban cho Phussatī đã thành tựu’’, và nghĩ ‘‘điều ước về con trai chưa thành tựu, ta sẽ giúp nó thành tựu’’. Ngài thấy Bồ-tát lúc đó đã hết tuổi thọ ở cõi trời Ba Mươi Ba, liền đến gặp Ngài và nói: ‘‘Thưa Ngài, Ngài nên tái sinh vào bụng của chánh hậu vua Sivi Sañjaya ở cõi người.’’ Sau khi nhận lời hứa của Ngài và sáu mươi ngàn chư thiên khác sắp mệnh chung, Ngài trở về chỗ của mình.
Mahāsattopi tato cavitvā tatthuppanno.
The Mahāsatta also, passing away from there, was reborn there.
Đại sĩ cũng từ đó mệnh chung và tái sinh ở đó.
Sesā devaputtāpi saṭṭhisahassānaṃ amaccānaṃ gehesu nibbattiṃsu.
The remaining devaputtas were also reborn in the houses of sixty thousand ministers.
Các vị thiên tử còn lại cũng tái sinh vào nhà của sáu mươi ngàn vị đại thần.
Mahāsatte kucchigate phussatidevī catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāreti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassāni vissajjetvā dānaṃ dātuṃ dohaḷinī ahosi.
When the Mahāsatta was in her womb, Devī Phusatī had six alms-halls built—at the four city gates, in the middle of the city, and at the palace gate—and had a pregnancy-craving to give alms, distributing six hundred thousand daily.
Khi Đại sĩ nhập thai, Thiên nữ Phussatī đã cho xây sáu nhà bố thí tại bốn cổng thành, giữa thành, và cổng cung điện, và mỗi ngày chi sáu trăm ngàn đồng để bố thí, nàng có niềm khao khát như vậy.
Rājā tassā dohaḷaṃ sutvā nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchitvā ‘‘mahārāja, deviyā kucchimhi dānābhirato uḷāro satto uppanno, dānena tittiṃ na pāpuṇissatī’’ti sutvā tuṭṭhamānaso vuttappakāraṃ dānaṃ paṭṭhapesi.
The king, hearing of her craving, had the soothsaying brahmins summoned and asked them. Hearing, “Great king, a noble being fond of giving has arisen in the queen’s womb; he will not reach satisfaction with giving,” he, with a pleased mind, established the giving as described.
Vua nghe niềm khao khát của nàng, cho gọi các vị Bà-la-môn tướng số đến hỏi. Sau khi nghe ‘‘Đại vương, có một chúng sinh cao quý, ưa thích bố thí đã nhập thai trong bụng của Hoàng hậu, người đó sẽ không bao giờ thỏa mãn với sự bố thí’’, vua rất hoan hỷ và bắt đầu bố thí như đã nói.
Samaṇabrāhmaṇajiṇṇāturakapaṇaddhikavanibbakayācake santappesi.
He satisfied ascetics, brahmins, the old, the sick, the poor, travelers, and beggars.
Vua đã làm hài lòng các Sa-môn, Bà-la-môn, người già yếu, bệnh tật, khốn khó, lữ hành, kẻ ăn xin, và người nghèo.
Bodhisattassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya rañño āyassa pamāṇaṃ nāhosi.
From the time the Bodhisatta took conception, there was no limit to the king’s revenue.
Từ khi Bồ-tát nhập thai, thu nhập của vua không có giới hạn.
Tassa puññānubhāvena sakalajambudīpe rājāno paṇṇākāraṃ pahiṇanti.
Through the power of his merit, kings throughout all of Jambudīpa sent tribute.
Nhờ phước báu của Ngài, các vị vua khắp cõi Diêm-phù-đề đều gửi cống phẩm.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy đã nói:
Tattha mama tejenāti mama dānajjhāsayānubhāvena.
Therein, mama tejena means by the power of my inclination for giving.
Ở đây, mama tejenā (nhờ uy lực của tôi) là nhờ uy lực của ý nguyện bố thí của tôi.
Khīṇeti bhogādīhi parikkhīṇe pārijuññappatte.
Khīṇe means depleted of wealth and so on, having reached a state of decay.
Khīṇe (khốn cùng) là những người bị hao hụt về tài sản, đạt đến tình trạng khốn khó.
Akiñcaneti apariggahe.
Akiñcane means without possessions.
Akiñcane (không sở hữu) nghĩa là không chấp thủ.
Sabbattha visaye bhummaṃ.
In all instances, the locative case is used in the sense of an object.
Nó là trạng thái nền tảng trong mọi phạm vi.
Adhanādayo hi dānadhammassa pavattiyā visayo.
For the poor and so on are the field for the practice of the virtue of giving.
Thật vậy, những người không có của cải, v.v., là đối tượng để thực hành pháp bố thí.
Devī mahantena parihārena gabbhaṃ dhārentī dasamāse paripuṇṇe nagaraṃ daṭṭhukāmā hutvā rañño ārocesi.
The queen, carrying the child in her womb with great care, upon the completion of ten months, desired to see the city and informed the king.
Hoàng hậu, mang thai với sự chăm sóc chu đáo, khi đủ mười tháng, muốn nhìn ngắm thành phố, bèn tâu với nhà vua.
Rājā devanagaraṃ viya nagaraṃ alaṅkārāpetvā deviṃ rathavaraṃ āropetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāresi.
The king, having had the city decorated like a city of the devas, had the queen mount a splendid chariot and circumambulate the city.
Nhà vua cho trang hoàng thành phố như thành trời, rồi đưa hoàng hậu lên cỗ xe tốt nhất và đi nhiễu quanh thành phố.
Tassā vessavīthiyā majjhappattakāle kammajavātā caliṃsu.
When she reached the middle of the merchants’ street, the winds of labour arose.
Khi bà đến giữa con đường của các thương gia, những cơn gió nghiệp bắt đầu lay động.
Amaccā rañño ārocesuṃ.
The ministers informed the king.
Các quan đại thần tâu với nhà vua.
So vessavīthiyaṃyevassā sūtigharaṃ kāretvā ārakkhaṃ gaṇhāpesi.
He had a delivery-house made for her right there in the merchants’ street and had a guard posted.
Ngài bèn cho xây phòng sinh cho bà ngay trên con đường của các thương gia và cho người canh gác.
Sā tattha puttaṃ vijāyi.
She gave birth to a son there.
Bà đã sinh con trai ở đó.
Tenāha –
Therefore it was said:
Vì thế có lời dạy:
Na mattikaṃ nāmanti na mātuāgataṃ mātāmahādīnaṃ nāmaṃ.
Na mattikaṃ nāmaṃ means not a name that came from the mother, such as the name of the maternal grandfather and so on.
Na mattikaṃ nāma nghĩa là tên không phải từ mẹ mà ra, tức là tên của bà ngoại, v.v.
Pettikasambhavanti pitu idanti pettikaṃ, sambhavati etasmāti sambhavo, taṃ pettikaṃ sambhavo etassāti pettikasambhavaṃ, nāmaṃ.
Pettikasambhavaṃ: that of the father is paternal; it arises from this, thus it is an origin; a name whose origin is paternal is pettikasambhavaṃ.
Pettikasambhavaṃ nghĩa là của cha là pettikaṃ, sinh ra từ đó là sambhavo, vì nó là pettikaṃ sambhavo nên là pettikasambhavaṃ, tức là tên.
Mātāpitusambandhavasena na katanti dasseti.
This shows that it was not made based on a connection to his mother or father.
Điều này cho thấy tên không được đặt theo mối quan hệ cha mẹ.
Jātetthāti jāto ettha.
Jātetthā means born here.
Jātetthā nghĩa là được sinh ra ở đây.
‘‘Jātomhī’’tipi pāṭho.
There is also the reading jātomhi (I was born).
Cũng có bản đọc là ‘‘Jātomhī’’ (Tôi đã được sinh ra).
Tasmā vessantaro ahūti yasmā tadā vessavīthiyaṃ jāto, tasmā vessantaro nāma ahosi, vessantaroti nāmaṃ akaṃsūti attho.
Tasmā vessantaro ahū means because I was then born in the merchants’ street, therefore I was named Vessantara; the meaning is that they gave him the name Vessantara.
Tasmā vessantaro ahū nghĩa là vì lúc đó được sinh ra ở con đường của các thương gia, nên đã trở thành tên Vessantara, tức là họ đã đặt tên là Vessantara.
Mahāsatto mātu kucchito nikkhamanto visado hutvā akkhīni ummīletvāva nikkhami.
The Great Being, upon emerging from his mother’s womb, emerged fully conscious, having opened his eyes.
Đại Bồ Tát, khi ra khỏi bụng mẹ, đã trong sạch và mở mắt ngay khi ra đời.
Nikkhantamatte eva mātu hatthaṃ pasāretvā ‘‘amma, dānaṃ dassāmi, atthi kiñcī’’ti āha.
Just as he emerged, he stretched out his hand to his mother and said, “Mother, I will give a gift. Is there anything?”
Ngay khi ra đời, Ngài chìa tay về phía mẹ và nói: “Mẹ ơi, con sẽ bố thí, có gì không ạ?”
Athassa mātā ‘‘tāta, yathājjhāsayaṃ dānaṃ dehī’’ti hatthasamīpe sahassatthavikaṃ ṭhapesi.
Then his mother, saying, “My dear, give a gift according to your inclination,” placed a purse containing a thousand pieces near his hand.
Bấy giờ, mẹ Ngài đặt một túi ngàn đồng bên cạnh tay Ngài và nói: “Con ơi, hãy bố thí theo ý nguyện của con.”
Bodhisatto hi ummaṅgajātake (jā. 2.22.590 ādayo) imasmiṃ jātake pacchimattabhāveti tīsu ṭhānesu jātamattova kathesi.
Indeed, the Bodhisatta spoke just after being born on three occasions: in the Ummaṅga Jātaka, in this Jātaka, and in his final existence.
Bồ Tát đã nói ngay khi vừa sinh ra ở ba nơi trong Ummagga Jātaka (Jā. 2.22.590 và các câu tiếp theo) và trong Jātaka này, là kiếp cuối cùng của Ngài.
Rājā mahāsattassa atidīghādidosavivajjitā madhurakhīrā catusaṭṭhidhātiyo upaṭṭhāpesi.
The king arranged for sixty-four wet nurses for the Great Being, who were free from faults such as having milk that was too thick, and who had sweet milk.
Nhà vua đã cho sắp xếp sáu mươi bốn vú nuôi có sữa ngọt, không quá dài, v.v., để chăm sóc Đại Bồ Tát.
Tena saddhiṃ jātānaṃ saṭṭhiyā dārakasahassānampi dhātiyo dāpesi.
He also had wet nurses given to the sixty thousand boys who were born along with him.
Ngài cũng cho sắp xếp vú nuôi cho sáu mươi ngàn đứa trẻ sinh cùng ngày với Ngài.
So saṭṭhidārakasahassehi saddhiṃ mahantena parivārena vaḍḍhati.
He grew up with a great retinue, together with sixty thousand boys.
Ngài lớn lên cùng với sáu mươi ngàn đứa trẻ và một đoàn tùy tùng lớn.
Tassa rājā satasahassagghanakaṃ kumārapiḷandhanaṃ kārāpetvā adāsi.
The king had a prince’s ornament made for him, worth a hundred thousand, and gave it to him.
Nhà vua đã cho làm một bộ trang sức hoàng tử trị giá một trăm ngàn đồng và ban cho Ngài.
So catupañcavassikakāle taṃ omuñcitvā dhātīnaṃ datvā puna tāhi dīyamānaṃ na gaṇhāti.
When he was four or five years old, he took it off and gave it to his wet nurses, and when it was given back by them, he would not take it.
Khi Ngài được bốn, năm tuổi, Ngài cởi nó ra, đưa cho các vú nuôi, và khi họ đưa lại, Ngài không nhận.
Taṃ sutvā rājā ‘‘mama puttena dinnaṃ sudinna’’nti vatvā aparampi kāresi.
Hearing of this, the king said, “What has been given by my son is well-given,” and had another one made.
Nghe vậy, nhà vua nói: “Những gì con trai ta đã cho là cho tốt,” rồi cho làm một bộ khác.
Tampi deti.
He gave that one away too.
Ngài cũng đem cho.
Dārakakāleyeva dhātīnaṃ navavāre piḷandhanaṃ adāsi.
Even as a boy, he gave ornaments to his wet nurses nine times.
Khi còn là một đứa trẻ, Ngài đã cho các vú nuôi trang sức chín lần.
Aṭṭhavassikakāle pana sayanapīṭhe nisinno cintesi – ‘‘ahaṃ bāhirakadānaṃ demi, na taṃ maṃ paritoseti, ajjhattikadānaṃ dātukāmomhi.
Then, at the age of eight, while sitting on his bed, he thought: “I give external gifts, but that does not satisfy me. I wish to give an internal gift.
Khi được tám tuổi, Ngài ngồi trên ghế nằm và suy nghĩ: “Ta bố thí những thứ bên ngoài, điều đó không làm ta hài lòng, ta muốn bố thí những thứ nội tại.
Sace hi maṃ koci hadayaṃ yāceyya, hadayaṃ nīharitvā dadeyyaṃ.
If someone were to ask for my heart, I would take out my heart and give it.
Nếu có ai xin tim ta, ta sẽ lấy tim ra mà cho.
Sace akkhīni yāceyya, akkhīni uppāṭetvā dadeyyaṃ.
If they were to ask for my eyes, I would pluck out my eyes and give them.
Nếu có ai xin mắt, ta sẽ móc mắt ra mà cho.
Sace sakalasarīre maṃsaṃ rudhirampi vā yāceyya, sakalasarīrato maṃsaṃ chinditvā rudhirampi asinā vijjhitvā dadeyyaṃ.
If they were to ask for the flesh or even the blood of my entire body, I would cut the flesh from my whole body and, piercing it with a sword, I would give even the blood.
Nếu có ai xin thịt hay máu trên toàn thân, ta sẽ cắt thịt từ toàn thân và chích máu bằng dao mà cho.
Athāpi koci ‘dāso me hohī’ti vadeyya, attānaṃ tassa sāvetvā dadeyya’’nti.
Furthermore, if someone were to say, ‘Be my slave,’ I would dedicate myself to them and give myself away.”
Hoặc nếu có ai nói ‘hãy làm nô lệ cho ta’, ta sẽ tự mình nói với người đó và cho mình làm nô lệ.”
Tassevaṃ sabhāvaṃ sarasaṃ cintentassa catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā kampi.
As he was thus thinking with a heart full of his natural disposition, this great earth, two hundred and forty thousand leagues thick, quaked up to its watery boundary.
Khi Ngài đang suy nghĩ về bản chất chân thật và sâu sắc như vậy, trái đất rộng lớn này, dày hai trăm ngàn dojana cộng thêm bốn mươi ngàn dojana, đã rung chuyển đến tận bờ nước.
Sinerupabbatarājā onamitvā jetuttaranagarābhimukho aṭṭhāsi.
Sineru, the king of mountains, bent down and stood facing the city of Jetuttara.
Vua núi Sineru đã cúi xuống và đứng hướng về thành Jetuttara.
Tena vuttaṃ –
Regarding that, it was said:
Vì thế có lời dạy:
Tattha sāvetvāti ‘‘ajja paṭṭhāya ahaṃ imassa dāso’’ti dāsabhāvaṃ sāvetvā.
Therein, having declared means having announced the state of servitude, saying, “From today onwards, I am this person’s slave.”
Ở đây, sāvetvā nghĩa là “kể từ hôm nay, tôi là nô lệ của người này,” tức là đã nói về thân phận nô lệ.
Yadi koci yācaye mamanti koci maṃ yadi yāceyya.
If someone should ask me means if someone should ask me.
Yadi koci yācaye mama nghĩa là nếu có ai xin tôi.
Sabhāvaṃ cintayantassāti aviparītaṃ attano yathābhūtaṃ sabhāvaṃ atittimaṃ yathājjhāsayaṃ cintentassa mama, mayi cintenteti attho.
As I was contemplating my nature means as I was contemplating my own true, unperverted, insatiable nature as it really is, according to my disposition; the meaning is, as I was contemplating.
Sabhāvaṃ cintayantassā nghĩa là khi tôi đang suy nghĩ về bản chất chân thật của mình, không sai lạc, không nhàm chán, theo ý nguyện, tức là khi tôi đang suy nghĩ.
Akampitanti kampitarahitaṃ.
Unshaken means free from shaking.
Akampita nghĩa là không rung động.
Asaṇṭhitanti saṅkocarahitaṃ.
Unshrinking means free from shrinking.
Asaṇṭhita nghĩa là không co rút.
Yena hi lobhādinā abodhisattānaṃ cakkhādidāne cittutrāsasaṅkhātaṃ kampitaṃ saṅkocasaṅkhātaṃ saṇṭhitañca siyā, tena vināti attho.
The meaning is that it was without that which, on account of greed and so on, would cause in non-bodhisattas a shaking, known as terror of mind, and a shrinking, known as contracting, when giving away their eyes and so forth.
Tức là không có sự rung động do sợ hãi hay sự co rút do tham ái, v.v., mà những Bồ Tát không có những điều đó khi bố thí mắt, v.v.
Akampīti acali.
Shook means trembled.
Akampī nghĩa là đã không lay động.
Sineruvanavaṭaṃsakāti sinerumhi uṭṭhitanandanavanaphārusakavanamissakavanacittalatāvanādikappakataruvanaṃ sineruvanaṃ.
With its crest-jewel of Sineru and its forests: The forest of wish-fulfilling trees, such as the Nandana forest, Phārusaka forest, Missaka forest, and Cittalatā forest, that has arisen on Sineru is the Sineru-forest.
Sineruvanavaṭaṃsakā (Rừng Tu Di làm vòng hoa cài đầu) nghĩa là rừng Sineru là rừng cây ước nguyện (kappakataruvana) như rừng Nandanavana, rừng Phārusakavana, rừng Cittalatāvana, v.v., mọc lên ở núi Sineru.
Atha vā sineru ca jambudīpādīsu ramaṇīyavanañca sineruvanaṃ, taṃ vanaṃ vaṭaṃsakaṃ etissāti sineruvanavaṭaṃsakā.
Or else, Sineru and the delightful forests on Jambudīpa and so on are the Sineru-forests; she who has that forest as her crest-jewel is she with her crest-jewel of Sineru and its forests.
Hoặc, Sineru và những khu rừng đẹp ở Jambudīpa (Diêm Phù Đề) và các nơi khác là rừng Sineru, rừng đó là vòng hoa cài đầu của (Trái đất) này, nên gọi là Sineruvanavaṭaṃsakā.
Evañca pathavikampane vattamāne madhuragambhīradevo gajjanto khaṇikavassaṃ vassi, vijjulatā nicchariṃsu, mahāsamuddo ubbhijji, sakko devarājā apphoṭesi, mahābrahmā sādhukāramadāsi, yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi.
And as the earth was shaking, a deva thundered with a sweet and deep sound, a momentary rain fell, flashes of lightning shot forth, the great ocean swelled up, Sakka, king of the devas, clapped his hands, Mahābrahmā gave a cry of approval, and there was a single great uproar up to the Brahmā world.
Và như vậy, khi đất rung chuyển, chư thiên với tiếng nói ngọt ngào và sâu lắng đã gầm thét, mưa tức thời rơi xuống, những tia chớp lóe lên, đại dương dâng trào, Đế Thích (Sakko) vua trời vỗ tay, Đại Phạm Thiên (Mahābrahmā) tán thán, một tiếng ồn ào lớn vang dội khắp cõi Phạm Thiên.
Mahāsatto soḷasavassakāleyeva sabbasippānaṃ nipphattiṃ pāpuṇi.
The Great Being attained proficiency in all the arts when he was only sixteen years old.
Đại Bồ Tát đã thành thạo tất cả các nghề thủ công khi mới mười sáu tuổi.
Tassa pitā rajjaṃ dātukāmo mātarā saddhiṃ mantetvā maddarājakulato mātuladhītaraṃ maddiṃ nāma rājakaññaṃ ānetvā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhakaṃ aggamahesiṃ katvā mahāsattaṃ rajje abhisiñci.
His father, wishing to give him the kingdom, consulted with his mother, brought the royal princess named Maddī, his maternal cousin, from the royal family of Madda, made her the chief and foremost queen among sixteen thousand women, and anointed the Great Being to the kingship.
Cha Ngài, muốn trao lại vương quốc, đã bàn bạc với mẹ Ngài, rồi cưới công chúa Maddī, cháu gái của vua xứ Madda, và phong Ngài làm hoàng hậu tối thượng trong số mười sáu ngàn phụ nữ, sau đó đăng quang cho Đại Bồ Tát.
Mahāsatto rajje patiṭṭhitakālato paṭṭhāya devasikaṃ chasatasahassāni vissajjetvā mahādānaṃ pavattento anvaddhamāsaṃ dānaṃ oloketuṃ upasaṅkamati.
From the time he was established in the kingdom, the Great Being, giving away six hundred thousand daily, maintained a great distribution of gifts and would go to inspect the alms-giving every half-month.
Từ khi Đại Bồ Tát được đăng quang, Ngài đã bố thí lớn mỗi ngày sáu trăm ngàn (đồng), và cứ nửa tháng một lần, Ngài đến để xem xét việc bố thí.
Aparabhāge maddidevī puttaṃ vijāyi.
At a later time, Queen Maddī gave birth to a son.
Sau đó, Hoàng hậu Maddī sinh một người con trai.
Taṃ kañcanajālena sampaṭicchiṃsu, tenassa ‘‘jālikumāro’’tveva nāmaṃ kariṃsu.
They received him with a golden net, and for that reason they named him “Prince Jāli.”
Họ đã dùng một tấm lưới vàng để hứng đứa bé, vì vậy họ đặt tên cho Ngài là Jālikumāra.
Tassa padasā gamanakāle sā dhītaraṃ vijāyi.
When he was able to walk on his own feet, she gave birth to a daughter.
Khi Ngài có thể đi bộ, Hoàng hậu sinh một người con gái.
Taṃ kaṇhājinena sampaṭicchiṃsu, tenassā ‘‘kaṇhājinā’’tveva nāmaṃ kariṃsu.
They received her with a black antelope hide, and for that reason they named her “Kaṇhājinā.”
Họ đã dùng một tấm da nai đen để hứng đứa bé, vì vậy họ đặt tên cho cô bé là Kaṇhājinā.
Tena vuttaṃ –
Regarding this it was said:
Do đó đã được nói:
Tattha anvaddhamāseti anuaddhamāse, addhamāse addhamāseti attho.
Therein, every half-month means in each half-month; the meaning is half-month by half-month.
Ở đây, anvaddhamāse nghĩa là anuaddhamāse, mỗi nửa tháng một lần.
Puṇṇamāseti puṇṇamāsiyaṃ, māsaparipūriyā candaparipūriyā ca samannāgate pannarase dānaṃ dātuṃ upāgaminti sambandho.
On the full-moon: on the full-moon day. The connection is: on the fifteenth day, which is endowed with the fullness of the month and the fullness of the moon, I went to give gifts.
Puṇṇamāse nghĩa là vào ngày rằm (puṇṇamāsiyaṃ), liên quan đến việc Ngài đến để bố thí vào ngày mười lăm, khi mặt trăng tròn và tháng tròn.
Tatrāyaṃ yojanā – paccayaṃ nāgamāruyha addhamāse addhamāse dānaṃ dātuṃ dānasālaṃ upāgamiṃ, evaṃ upagacchanto ca yadā ekasmiṃ pannarase puṇṇamāsiuposathe dānaṃ dātuṃ upāgamiṃ, tadā kaliṅgaraṭṭhavisayā brāhmaṇā upagañchu manti tattha paccayaṃ nāganti paccayanāmakaṃ maṅgalahatthiṃ.
Herein, this is the construction: mounting the elephant Paccaya, half-month by half-month, I went to the alms-hall to give gifts. And while going thus, when on a certain fifteenth, a full-moon uposatha day, I went to give gifts, then brahmins from the country of the Kaliṅga kingdom approached me. Therein, the elephant Paccaya means the state elephant named Paccaya.
Ở đây, lời giải thích là: Ta cưỡi voi Paccaya, cứ nửa tháng một lần, đến để bố thí, đến sảnh bố thí. Và khi Ngài đến để bố thí vào một ngày rằm Uposatha, thì các Bà La Môn từ xứ Kaliṅga đã đến gặp ta. Ở đó, paccayaṃ nāgaṃ nghĩa là con voi may mắn tên Paccaya.
Bodhisattassa hi jātadivase ekā ākāsacārinī kareṇukā abhimaṅgalasammataṃ sabbasetahatthipotakaṃ ānetvā maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā pakkāmi.
For on the day the Bodhisatta was born, a sky-faring female elephant brought an all-white elephant calf, considered highly auspicious, placed it in the state elephant’s stall, and departed.
Vào ngày Bồ Tát đản sinh, một con voi cái bay trên không đã mang đến một con voi con trắng tinh được coi là điềm lành, đặt nó vào vị trí voi may mắn rồi bay đi.
Tassa mahāsattaṃ paccayaṃ katvā laddhattā ‘‘paccayo’’tveva nāmaṃ kariṃsu.
Because he was obtained on account of the Great Being, they named him “Paccaya.”
Vì Đại Bồ Tát đã nhận được nó như một sự hỗ trợ (paccaya), nên họ đặt tên cho nó là Paccaya.
Taṃ paccayanāmakaṃ opavayhaṃ hatthināgaṃ āruyha dānaṃ dātuṃ upāgaminti.
The meaning is: mounting that riding elephant named Paccaya, I went to give gifts.
Ngài cưỡi con voi chúa Paccaya đó để đến bố thí.
Tena vuttaṃ –
Regarding this it was said:
Do đó đã được nói:
Tattha ‘‘kaliṅgaraṭṭhavisayā’’tiādigāthā heṭṭhā kururājacaritepi (cariyā. 1.21-22) āgatā eva, tasmā tāsaṃ attho kathāmaggo ca tattha vuttanayeneva veditabbo.
Therein, the verses beginning "kaliṅgaraṭṭhavisayā" have already appeared previously in the Kururājacarita; therefore, their meaning and the narrative thread should be understood in the same way as stated there.
Ở đây, các câu kệ bắt đầu bằng “kaliṅgaraṭṭhavisayā” đã được đề cập trước đó trong Kururājacarita (cariyā. 1.21-22), do đó ý nghĩa và cách kể chuyện của chúng phải được hiểu theo cách đã nói ở đó.
Idha pana maṅgalahatthino setattā ‘‘sabbasetaṃ gajuttama’’nti vuttaṃ.
Here, however, because the state elephant was white, it is called "the all-white, supreme elephant."
Ở đây, vì con voi may mắn có màu trắng, nên đã được nói “sabbasetaṃ gajuttamaṃ” (con voi trắng toàn thân, tối thượng).
Bodhisatto hatthikkhandhavaragato –
The Bodhisatta, mounted on the excellent elephant's back –
Bồ Tát, đứng trên lưng voi cao quý –
Paṭijānitvā hatthikkhandhato oruyha analaṅkataṭṭhānaṃ olokanatthaṃ anupariyāyitvā analaṅkataṭṭhānaṃ adisvā kusumamissagandhodakabharitaṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā ‘‘bhonto ito ethā’’ti alaṅkatarajatadāmasadisaṃ hatthisoṇḍaṃ tesaṃ hatthe ṭhapetvā udakaṃ pātetvā alaṅkatavāraṇaṃ adāsi.
having made this promise, he descended from the elephant's back, and having surveyed it to see an unadorned spot, but not seeing any unadorned spot, he took a golden water pot filled with water fragrant with a mixture of flowers, and saying, "Sirs, come here," he placed the elephant's trunk, which was like an adorned silver chain, into their hands, poured water, and gave the adorned elephant.
Sau khi hứa như vậy, Ngài xuống khỏi lưng voi, đi vòng quanh để tìm một chỗ không trang trí, nhưng không tìm thấy chỗ nào không trang trí. Ngài cầm một bình vàng đầy nước thơm trộn hoa, và nói “Thưa quý vị, hãy đến đây,” rồi đặt vòi voi giống như một sợi dây bạc trang trí vào tay họ, đổ nước và ban tặng con voi đã được trang trí.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said –
Do đó đã được nói:
Tattha santanti vijjamānaṃ deyyadhammaṃ.
Therein, what exists means an existing item to be given.
Ở đây, santaṃ nghĩa là tài sản có sẵn để bố thí.
Nappaṭigūhāmīti na paṭicchādemi.
I do not hide means I do not conceal.
Nappaṭigūhāmī nghĩa là ta không che giấu.
Yo hi attano santakaṃ ‘‘mayhameva hotū’’ti cinteti, yācito vā paṭikkhipati, so yācakānaṃ abhimukhe ṭhitampi atthato paṭicchādeti nāma.
For one who thinks, "May what is mine be for me alone," or who refuses when asked, is said to in effect conceal it, even though it is right in front of the petitioners.
Người nào nghĩ “hãy là của riêng ta” đối với tài sản của mình, hoặc từ chối khi được xin, thì người đó thực chất là che giấu ngay cả khi nó ở trước mặt người cầu xin.
Mahāsatto pana attano sīsaṃ ādiṃ katvā ajjhattikadānaṃ dātukāmova, kathaṃ bāhiraṃ paṭikkhipati, tasmā āha ‘‘santaṃ nappaṭigūhāmī’’ti.
But the Great Being was desirous of giving an internal gift, beginning with his own head; how could he refuse an external one? Therefore he said, "what I have I do not hide."
Nhưng Đại Bồ Tát, ngay cả thân thể mình cũng sẵn lòng bố thí, huống chi lại từ chối những thứ bên ngoài, vì vậy Ngài nói “santaṃ nappaṭigūhāmī”.
Tenevāha ‘‘dāne me ramate mano’’ti.
For that very reason he said, "my mind delights in giving."
Chính vì vậy Ngài nói “dāne me ramate mano” (tâm ta hoan hỷ trong bố thí).
Sesaṃ heṭṭhā vuttatthameva.
The rest has the same meaning as stated previously.
Phần còn lại có ý nghĩa đã được nói ở trên.
Tassa pana hatthino catūsu pādesu alaṅkārā cattāri satasahassāni agghanti, ubhosu passesu alaṅkārā dve satasahassāni, heṭṭhā udare kambalaṃ satasahassaṃ, piṭṭhiyaṃ muttājālaṃ maṇijālaṃ kañcanajālanti tīṇi jālāni tīṇi satasahassāni, ubho kaṇṇālaṅkārā dve satasahassāni, piṭṭhiyaṃ atthatakambalaṃ satasahassaṃ, kumbhālaṅkāro satasahassaṃ, tayo vaṭaṃsakā tīṇi satasahassāni, kaṇṇacūḷālaṅkāro satasahassaṃ, dvinnaṃ dantānaṃ alaṅkārā dve satasahassāni, soṇḍāya sovatthikālaṅkāro satasahassaṃ, naṅguṭṭhālaṅkāro satasahassaṃ, ārohaṇanisseṇi satasahassaṃ, bhuñjanakaṭāhaṃ satasahassaṃ, ṭhapetvā anagghabhaṇḍaṃ idaṃ tāva ettakaṃ catuvīsati satasahassāni agghati.
Moreover, of that elephant, the ornaments on its four feet were worth four hundred thousand; the ornaments on both its sides, two hundred thousand; the blanket underneath its belly, one hundred thousand; on its back, a net of pearls, a net of gems, and a net of gold—these three nets were three hundred thousand; the ornaments on both ears, two hundred thousand; the spread blanket on its back, one hundred thousand; the ornament on its forehead, one hundred thousand; the three crest-ornaments, three hundred thousand; the ear-pendant ornament, one hundred thousand; the ornaments on its two tusks, two hundred thousand; the swastika ornament on its trunk, one hundred thousand; the tail ornament, one hundred thousand; the mounting ladder, one hundred thousand; the feeding trough, one hundred thousand. Excluding the priceless items, this much was worth twenty-four hundred thousand.
Các đồ trang sức ở bốn chân của con voi đó trị giá bốn trăm ngàn (đồng), các đồ trang sức ở hai bên trị giá hai trăm ngàn, tấm thảm dưới bụng trị giá một trăm ngàn, trên lưng có ba tấm lưới (muttājālaṃ, maṇijālaṃ, kañcanajālaṃ) trị giá ba trăm ngàn, hai đồ trang sức tai trị giá hai trăm ngàn, tấm thảm trải trên lưng trị giá một trăm ngàn, đồ trang sức trán trị giá một trăm ngàn, ba vòng hoa cài đầu trị giá ba trăm ngàn, đồ trang sức búi tóc tai trị giá một trăm ngàn, đồ trang sức hai ngà trị giá hai trăm ngàn, đồ trang sức may mắn ở vòi trị giá một trăm ngàn, đồ trang sức đuôi trị giá một trăm ngàn, thang leo trị giá một trăm ngàn, bát ăn trị giá một trăm ngàn. Ngoại trừ những món đồ vô giá, tổng cộng số này trị giá hai mươi bốn trăm ngàn (đồng).
Chattapiṇḍiyaṃ pana maṇi, cūḷāmaṇi, muttāhāre maṇi, aṅkuse maṇi, hatthikaṇṭhaveṭhanamuttāhāre maṇi, hatthikumbhe maṇīti imāni cha anagghāni, hatthīpi anaggho evāti hatthinā saddhiṃ satta anagghāni, tāni sabbāni brāhmaṇānaṃ adāsi.
Furthermore, the gem on the parasol-finial, the crest-jewel, the gem in the pearl necklace, the gem on the goad, the gem in the pearl necklace around the elephant's neck, and the gem on the elephant's forehead—these six were priceless. The elephant, too, was priceless. Thus, with the elephant, there were seven priceless things. He gave all of them to the brahmins.
Tuy nhiên, những món đồ vô giá là: viên ngọc trên tán dù, viên ngọc trên búi tóc, viên ngọc trên chuỗi ngọc trai, viên ngọc trên móc, viên ngọc trên chuỗi ngọc trai quấn cổ voi, viên ngọc trên trán voi – sáu món này là vô giá, và bản thân con voi cũng vô giá, tổng cộng là bảy món vô giá, Ngài đã ban tặng tất cả cho các Bà La Môn.
Tathā hatthino paricārakāni pañca kulasatāni hatthimeṇḍahatthigopakehi saddhiṃ adāsi.
Likewise, he gave the five hundred families of the elephant's attendants, together with the elephant trainers and elephant keepers.
Tương tự, Ngài đã ban tặng năm trăm gia đình người hầu của voi, cùng với những người chăn voi và người giữ voi.
Saha dānena panassa heṭṭhā vuttanayeneva bhūmikampādayo ahesuṃ.
And with the gift, for him there occurred the earth-quaking and so on, in the same way as stated previously.
Cùng với việc bố thí đó, những hiện tượng như động đất đã xảy ra như đã nói ở trên.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said –
Do đó đã được nói:
88. Tassa nāgassa dānenāti chahi anagghehi saddhiṃ catuvīsatisatasahassagghanikaalaṅkārabhaṇḍasahitassa tassa maṅgalahatthissa pariccāgena.
88. By the gift of that elephant means by the giving away of that state elephant, together with the six priceless things and the collection of ornaments worth twenty-four hundred thousand.
88. Tassa nāgassa dānenā nghĩa là do sự ban tặng con voi may mắn đó, cùng với sáu món đồ vô giá và các đồ trang sức trị giá hai mươi bốn trăm ngàn.
Sivayoti sivirājakumārā ceva siviraṭṭhavāsino ca.
The Sivis means the princes of Sivi and the inhabitants of the Sivi kingdom.
Sivayo nghĩa là các hoàng tử Sivi và cư dân của xứ Sivi.
‘‘Sivayo’’ti ca desanāsīsametaṃ.
And "The Sivis" is the heading of the discourse.
Và “Sivayo” là một từ chỉ đầu đề của bài thuyết giảng.
Tattha hi amaccā pārisajjā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā nāgarā sakalaraṭṭhavāsino ca sañjayamahārājaṃ phussatideviṃ maddideviñca ṭhapetvā sabbe eva.
For there, all of them—the ministers, assembly members, brahmins and householders, town and country folk, citizens, and all the inhabitants of the kingdom—except for King Sañjaya, Queen Phussatī, and Queen Maddī.
Ở đó, tất cả mọi người, từ các vị quan đại thần, thành viên hội đồng, Bà La Môn, gia chủ, dân thành thị và nông thôn, cư dân của toàn bộ vương quốc, ngoại trừ Đại vương Sañjaya, Hoàng hậu Phussatī và Hoàng hậu Maddī.
Kuddhāti devatāvattanena bodhisattassa kuddhā.
Angry means angry with the Bodhisatta because of his god-like giving.
Kuddhā nghĩa là nổi giận với Bồ Tát theo cách của chư thiên.
Samāgatāti sannipatitā.
Assembled means gathered together.
Samāgatā nghĩa là tụ tập lại.
Te kira brāhmaṇā hatthiṃ labhitvā taṃ abhiruhitvā mahādvārena pavisitvā nagaramajjhena pāyiṃsu.
It is said that those brahmins, having received the elephant, mounted it, entered through the great gate, and went through the middle of the city.
Nghe nói, các Bà La Môn đó, sau khi nhận được con voi, đã cưỡi nó đi vào cổng chính và đi qua giữa thành phố.
Mahājanena ca ‘‘ambho brāhmaṇā, amhākaṃ hatthī kuto abhiruḷho’’ti vutte ‘‘vessantaramahārājena no hatthī dinno, ke tumhe’’ti hatthavikārādīhi ghaṭṭentā agamaṃsu.
And when the great crowd said, “Sirs, brahmins, from where have you mounted our elephant?” they replied, “King Vessantara gave us the elephant, who are you?” and went on, striking people with the elephant’s trunk and so on.
Khi dân chúng hỏi “Này các Bà La Môn, con voi của chúng tôi từ đâu mà quý vị cưỡi?”, họ đã trả lời “Đại vương Vessantara đã ban voi cho chúng tôi, quý vị là ai?” và tiếp tục đi, thách thức bằng các cử chỉ của voi.
Atha amacce ādiṃ katvā mahājanā rājadvāre sannipatitvā ‘‘raññā nāma brāhmaṇānaṃ dhanaṃ vā dhaññaṃ vā khettaṃ vā vatthu vā dāsidāsaparicārikā vā dātabbā siyā, kathañhi nāmāyaṃ vessantaramahārājā rājārahaṃ maṅgalahatthiṃ dassati, na idāni evaṃ rajjaṃ vināsetuṃ dassāmā’’ti ujjhāyitvā sañjayamahārājassa tamatthaṃ ārocetvā tena anunīyamānā ananuyantā agamaṃsu.
Then the great crowd, beginning with the ministers, gathered at the palace gate and complained, “A king should give away wealth, grain, fields, property, or male and female servants and attendants, but how could this King Vessantara give away the state elephant, fit for a king? We will not allow him to destroy the kingdom like this now.” They reported the matter to King Sañjaya, and when he tried to appease them, they would not be appeased and left.
Sau đó, dân chúng, bắt đầu từ các vị quan đại thần, đã tụ tập tại cổng hoàng cung và phàn nàn rằng “Vua nên ban tặng tiền bạc, ngũ cốc, ruộng đất, nhà cửa, nô tì hay người hầu cho các Bà La Môn, nhưng làm sao Đại vương Vessantara lại có thể ban tặng con voi may mắn xứng đáng với một vị vua? Chúng ta sẽ không cho phép Ngài hủy hoại vương quốc như thế này nữa.” Họ đã báo cáo sự việc cho Đại vương Sañjaya, và dù được Ngài khuyên giải, họ vẫn không nghe theo và bỏ đi.
Kevalaṃ pana –
They only said:
Nhưng chỉ nói rằng –
Vatvā ‘‘nāgarā me ekadivasaṃ dānaṃ dātuṃ okāsaṃ dentu, sve dānaṃ datvā tatiyadivase gamissāmī’’ti vatvā kattāraṃ tesaṃ santike pesetvā ‘‘ahaṃ sve sattasatakaṃ nāma mahādānaṃ dassāmi, sattahatthisatāni sattaassasatāni sattarathasatāni sattaitthisatāni sattadāsasatāni sattadāsisatāni sattadhenusatāni paṭiyādehi, nānappakārañca annapānādiṃ sabbaṃ dātabbayuttakaṃ upaṭṭhapehī’’ti sabbakammikaṃ amaccaṃ āṇāpetvā ekakova maddideviyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘bhadde maddi, anugāmikanidhiṃ nidahamānā, sīlavantesu dadeyyāsī’’ti tampi dāne niyojetvā tassā attano gamanakāraṇaṃ ācikkhitvā ‘‘ahaṃ vanaṃ vasanatthāya gamissāmi, tvaṃ idheva anukkaṇṭhitā vasāhī’’ti āha.
Having spoken thus, he said, “Let the citizens give me the opportunity to give a gift for one day; I will give a gift tomorrow and leave on the third day.” He sent the messenger to them and commanded the minister in charge of all works, saying, “Tomorrow I will give the great gift of the seven hundreds. Prepare seven hundred elephants, seven hundred horses, seven hundred chariots, seven hundred women, seven hundred male slaves, seven hundred female slaves, and seven hundred cows. Also, arrange all things suitable for giving, such as various kinds of food and drink.” Then, he went alone to Maddī’s dwelling place and said, “Dear Maddī, as if burying a treasure to follow one, you should give to the virtuous,” thus engaging her also in giving. He explained to her the reason for his departure and said, “I am going to live in the forest; you should stay here without sorrow.”
Nói xong, Đại sĩ nói: ‘‘Mong dân thành cho ta một ngày để bố thí, ngày mai bố thí xong thì ngày thứ ba ta sẽ đi’’, rồi sai người đưa tin đến chỗ họ và ra lệnh cho vị đại thần phụ trách mọi việc: ‘‘Ngày mai ta sẽ thực hiện đại bố thí bảy trăm vật, hãy chuẩn bị bảy trăm con voi, bảy trăm con ngựa, bảy trăm cỗ xe, bảy trăm phụ nữ, bảy trăm nô lệ nam, bảy trăm nô lệ nữ, bảy trăm con bò cái, và các loại thức ăn, đồ uống, cùng tất cả những vật thích hợp để bố thí’’, rồi một mình đi đến nơi ở của Maddidevī và nói: ‘‘Này Maddi hiền thê, hãy cúng dường cho những người có giới hạnh, tích lũy kho báu theo mình’’, và cũng khuyến khích nàng trong việc bố thí, sau đó kể cho nàng biết lý do mình phải đi và nói: ‘‘Ta sẽ đi sống trong rừng, nàng hãy ở lại đây mà không buồn phiền.’’
Sā ‘‘nāhaṃ, mahārāja, tumhehi vinā ekadivasampi vasissāmī’’ti āha.
She said, “Great king, I will not live even for a single day without you.”
Nàng nói: ‘‘Đại vương, không có ngài, thần thiếp sẽ không sống dù chỉ một ngày.’’
Dutiyadivase sattasatakaṃ mahādānaṃ pavattesi.
On the second day, he held the great gift of the seven hundreds.
Ngày hôm sau, Đại sĩ đã thực hiện đại bố thí bảy trăm vật.
Tassa sattasatakaṃ dānaṃ dentasseva sāyaṃ ahosi.
While he was giving the gift of the seven hundreds, evening fell.
Khi Đại sĩ đang bố thí bảy trăm vật ấy thì trời đã tối.
Alaṅkatarathena mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘ahaṃ sve gamissāmī’’ti te āpucchitvā akāmakānaṃ tesaṃ assumukhānaṃ rodantānaṃyeva vanditvā padakkhiṇaṃ katvā tato nikkhamitvā taṃ divasaṃ attano nivesane vasitvā punadivase ‘‘gamissāmī’’ti pāsādato otari.
Having gone to his parents' dwelling in an adorned chariot, he took leave of them, saying, "I will depart tomorrow." While they were unwilling, with tearful faces and weeping, he paid homage, circumambulated them respectfully, and departed from there. Having stayed in his own residence that day, on the next day he descended from the palace, saying, "I will go."
Ngài đi đến nơi ở của cha mẹ bằng một cỗ xe được trang hoàng lộng lẫy, từ biệt họ: ‘‘Con sẽ đi vào ngày mai’’, rồi đảnh lễ cha mẹ đang khóc lóc, nước mắt đầm đìa, dù họ không muốn, sau đó đi nhiễu quanh và rời đi, ở lại nhà mình đêm đó, rồi ngày hôm sau nói: ‘‘Ta sẽ đi’’, và bước xuống từ lâu đài.
Maddidevī sassusasurehi nānānayehi yācitvā nivattiyamānāpi tesaṃ vacanaṃ anādiyitvā te vanditvā padakkhiṇaṃ katvā sesitthiyo apaloketvā dve putte ādāya vessantarassa paṭhamataraṃ gantvā rathe aṭṭhāsi.
Although Princess Maddī was requested in many ways by her parents-in-law to turn back, she did not heed their words. Having paid homage and circumambulated them respectfully, she took leave of the other women, took her two children, went ahead of Vessantara, and stood in the chariot.
Maddidevī, dù đã được cha mẹ chồng khuyên nhủ và ngăn cản bằng nhiều cách, vẫn không nghe lời họ, đảnh lễ họ, đi nhiễu quanh, từ biệt các phụ nữ khác, rồi dẫn hai người con đến trước Vessantara và đứng trên cỗ xe.
Mahāpuriso rathaṃ abhiruhitvā rathe ṭhito mahājanaṃ āpucchitvā ‘‘appamattā dānādīni puññāni karothā’’ti ovādamassa datvā nagarato nikkhami.
The Great Being, having ascended the chariot, stood in the chariot and took leave of the great assembly. He gave them this advice: "Diligently perform meritorious deeds such as giving." Then he departed from the city.
Đại nhân leo lên cỗ xe, đứng trên xe từ biệt đại chúng, ban lời khuyên: ‘‘Hãy tinh tấn làm các việc thiện như bố thí’’, rồi rời khỏi thành phố.
Bodhisattassa mātā ‘‘putto me dānavittako dānaṃ detū’’ti ābharaṇehi saddhiṃ sattaratanapūrāni sakaṭāni ubhosu passesu pesesi.
The Bodhisatta's mother, thinking, "Let my son, who is fond of giving, give a gift," sent carts filled with the seven kinds of jewels along with ornaments on both sides.
Mẹ của Bồ Tát đã sai các cỗ xe chất đầy bảy loại châu báu cùng với trang sức ở hai bên, với ý nghĩ: ‘‘Mong con trai ta, người yêu thích bố thí, hãy bố thí.’’
Sopi attano kāyāruḷhameva ābharaṇabhaṇḍaṃ sampattayācakānaṃ aṭṭhārasa vāre datvā sesaṃ sabbamadāsi.
He himself gave the ornaments he was wearing on his body eighteen times to the beggars who approached, and then he gave away all the rest.
Ngài đã bố thí tất cả trang sức trên người mình cho những người cầu xin đến mười tám lần, và bố thí tất cả những thứ còn lại.
Nagarā nikkhamitvāva nivattitvā oloketukāmo ahosi.
Just after departing from the city, he wished to turn back and look.
Ngài muốn quay lại nhìn ngay khi vừa rời khỏi thành phố.
Athassa puññānubhāvena rathappamāṇe ṭhāne mahāpathavī bhijjitvā parivattitvā rathaṃ nagarābhimukhaṃ akāsi.
Then, through the power of his merit, the great earth, in a space the size of a chariot, split open, turned around, and made the chariot face the city.
Rồi nhờ oai lực phước đức của ngài, đại địa ở chỗ vừa đủ cỗ xe đã nứt ra, quay lại, và làm cho cỗ xe hướng về thành phố.
So mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ olokesi.
He looked at the dwelling place of his mother and father.
Ngài nhìn về nơi ở của cha mẹ.
Tena kāruññena pathavikampo ahosi.
Due to that compassion, an earthquake occurred.
Vì lòng từ bi đó, đã có địa chấn.
Tena vuttaṃ ‘‘tesaṃ nicchubhamānāna’’ntiādi.
Therefore it was said: "As they were being expelled," and so on.
Do đó đã nói ‘‘tesaṃ nicchubhamānāna’’ (khi họ trục xuất) v.v.
89-90. Tattha nicchubhamānānanti tesu sivīsu nikkaḍḍhantesu, pabbājentesūti attho.
89-90. Therein, as they were being expelled means as those Sivis were driving him out, that is, banishing him.
Ở đây, nicchubhamānāna (khi họ trục xuất) có nghĩa là khi những người Sivi ấy kéo ra, tức là khi họ trục xuất.
Tesaṃ vā nikkhamantānaṃ.
Or, as they were departing.
Hoặc khi họ rời đi.
Mahādānaṃ pavattetunti sattasatakamahādānaṃ dātuṃ.
To set in motion a great gift means to give the great gift of the seven hundreds.
Mahādānaṃ pavattetu (để thực hiện đại bố thí) có nghĩa là để bố thí đại bố thí bảy trăm vật.
Āyācissanti yāciṃ.
I will ask means a request.
Āyācissa (đã cầu xin) có nghĩa là đã cầu xin.
Sāvayitvāti ghosāpetvā.
Having announced means having had it proclaimed.
Sāvayitvā (đã cho loan báo) có nghĩa là đã cho công bố.
Kaṇṇabherinti yugalamahābheriṃ.
The ear-drum means the great twin drums.
Kaṇṇabheri (trống lớn) có nghĩa là cặp trống lớn.
Dadāmahanti dadāmi ahaṃ.
We give means I give.
Dadāmaha (tôi sẽ cho) có nghĩa là tôi sẽ cho.
91. Athetthāti athevaṃ dāne dīyamāne etasmiṃ dānagge.
91. Then there means then, while this giving was being given, at this great occasion of giving.
91. Athetthā (rồi ở đây) có nghĩa là rồi khi việc bố thí như vậy đang được thực hiện, tại nơi bố thí này.
Tumūloti ekakolāhalībhūto.
Tumultuous means becoming a single uproar.
Tumūlo (hỗn loạn) có nghĩa là trở thành một sự ồn ào duy nhất.
Bheravoti bhayāvaho.
Terrifying means inspiring fear.
Bheravo (đáng sợ) có nghĩa là đáng sợ.
Mahāsattañhi ṭhapetvā aññesaṃ so bhayaṃ janeti, tassa bhayajananākāraṃ dassetuṃ.
Indeed, except for the Great Being, it generated fear in others. To show the manner in which it generated fear,
Vì việc đó gây sợ hãi cho những người khác ngoài Đại sĩ, để chỉ ra tính chất gây sợ hãi của nó.
‘‘Dānenima’’ntiādi vuttaṃ.
" Through this gift," and so on, was said.
‘‘Dānenima’’ (vì việc bố thí này) v.v. đã được nói.
Imaṃ vessantaramahārājānaṃ dānena hetunā sivayo raṭṭhato nīharanti pabbājenti, tathāpi puna ca evarūpaṃ dānaṃ deti ayanti.
The Sivis are driving out, banishing, this great king Vessantara from the kingdom because of his giving, yet he still gives such a gift again.
Vì việc bố thí này, dân Sivi đã trục xuất, đã đuổi vị Đại vương Vessantara này ra khỏi quốc độ, vậy mà ngài vẫn tiếp tục bố thí như vậy.
92-94. Idāni taṃ dānaṃ dassetuṃ ‘‘hatthi’’nti gāthamāha.
92-94. Now, to show that gift, he spoke the verse beginning with "elephants."
92-94. Bây giờ, để chỉ ra việc bố thí đó, đã nói bài kệ ‘‘hatthi’’ (voi) v.v.
Tattha gavanti dhenuṃ.
Therein, cows means dairy cows.
Ở đây, gava (bò) có nghĩa là bò cái.
Catuvāhiṃ rathaṃ datvāti vahantīti vāhino, assā, caturo ājaññasindhave rathañca brāhmaṇānaṃ datvāti attho.
Having given a chariot with four steeds means those that pull are steeds, i.e., horses. The meaning is: having given four thoroughbred Sindh horses and the chariot to the brahmins.
Catuvāhiṃ rathaṃ datvā (đã cho cỗ xe bốn ngựa kéo) có nghĩa là những con vật kéo là vāhina, tức là ngựa, đã cho bốn con ngựa Sindhu thuần chủng và cỗ xe cho các Bà la môn.
Mahāsatto hi tathā nagarato nikkhamanto sahajāte saṭṭhisahasse amacce sesajanañca assupuṇṇamukhaṃ anubaddhantaṃ nivattetvā rathaṃ pājento maddiṃ āha – ‘‘sace, bhadde, pacchato yācakā āgacchanti, upadhāreyyāsī’’ti.
For the Great Being, while thus departing from the city, turned back the sixty thousand ministers born with him and the other people who were following with tear-filled faces. While driving the chariot, he said to Maddī, "My dear, if beggars come from behind, please keep watch."
Khi Đại sĩ rời khỏi thành phố như vậy, ngài đã quay lại sáu vạn đại thần cùng sinh ra và những người khác đang theo sau với đôi mắt đẫm lệ, rồi khi đang điều khiển cỗ xe, ngài nói với Maddi: ‘‘Này hiền thê, nếu có người cầu xin đến từ phía sau, nàng hãy để ý.’’
Sā olokentī nisīdi.
She sat watching.
Nàng ngồi xuống và nhìn.
Athassa sattasatakamahādānaṃ gamanakāle katadānañca sampāpuṇituṃ asakkontā cattāro brāhmaṇā āgantvā ‘‘vessantaro kuhi’’nti pucchitvā ‘‘dānaṃ datvā rathena gato’’ti vutte ‘‘asse yācissāmā’’ti anubandhiṃsu.
Then, four brahmins who were unable to obtain a share of his great gift of the seven hundreds and the gifts given at the time of his departure, came and asked, "Where is Vessantara?" When told, "He has left by chariot after giving gifts," they followed, thinking, "We will ask for the horses."
Rồi bốn vị Bà la môn, những người không thể kịp đến đại bố thí bảy trăm vật và việc bố thí đã thực hiện khi đang đi, đã đến hỏi: ‘‘Vessantara ở đâu?’’, và khi được nói: ‘‘Đã bố thí và đi bằng cỗ xe’’, họ đã đuổi theo với ý định: ‘‘Chúng ta sẽ xin ngựa.’’
Maddī te āgacchante disvā ‘‘yācakā, devā’’ti ārocesi.
Maddī saw them coming and announced, "Beggars, Your Majesty!"
Maddī thấy họ đến thì báo: ‘‘Bệ hạ, có những người cầu xin.’’
Mahāsatto rathaṃ ṭhapesi.
The Great Being stopped the chariot.
Đại sĩ dừng cỗ xe.
Te āgantvā asse yāciṃsu.
They came and asked for the horses.
Họ đến và xin ngựa.
Mahāsatto asse adāsi.
The Great Being gave the horses.
Đại sĩ đã cho ngựa.
Te te gahetvā gatā.
They took them and left.
Họ lấy ngựa và đi.
Assesu pana dinnesu rathadhuraṃ ākāseyeva aṭṭhāsi.
But when the horses were given, the chariot pole remained suspended in the air.
Khi ngựa đã được cho đi, càng xe vẫn ở trên không.
Atha cattāro devaputtā rohitamigavaṇṇenāgantvā rathadhuraṃ sampaṭicchitvā agamaṃsu.
Then four devaputtas came in the form of red deer, took up the chariot pole, and went on.
Rồi bốn vị thiên tử đến dưới hình dạng nai đỏ, đỡ càng xe và đi tiếp.
Mahāsatto tesaṃ devaputtabhāvaṃ ñatvā –
The Great Being, knowing they were devaputtas, said:
Đại sĩ biết họ là thiên tử và –
Atha naṃ evaṃ gacchantaṃ aparo brāhmaṇo āgantvā rathaṃ yāci.
Then, as he was thus proceeding, another brahmin came and asked for the chariot.
Rồi khi ngài đang đi như vậy, một Bà la môn khác đến và xin cỗ xe.
Mahāsatto puttadāraṃ otāretvā rathaṃ adāsi.
The Great Being had his wife and children dismount and gave the chariot.
Đại sĩ cho con cái xuống và bố thí cỗ xe.
Rathe pana dinne devaputtā antaradhāyiṃsu.
But when the chariot was given, the devaputtas vanished.
Khi cỗ xe đã được cho đi, các vị thiên tử biến mất.
Tato paṭṭhāya pana sabbepi pattikāva ahesuṃ.
From then on, they were all indeed pedestrians.
Từ đó trở đi, tất cả đều đi bộ.
Atha mahāsatto ‘‘maddi, tvaṃ kaṇhājinaṃ gaṇhāhi, ahaṃ jālikumāraṃ gaṇhāmī’’ti ubhopi dve dārake aṅkenādāya aññamaññaṃ piyasallāpā paṭipathaṃ āgacchante manusse vaṅkapabbatassa maggaṃ pucchantā sayameva onatesu phalarukkhesu phalāni dārakānaṃ dadantā atthakāmāhi devatāhi maggassa saṅkhipitattā tadaheva cetaraṭṭhaṃ sampāpuṇiṃsu.
Then the Mahāsatta said, "Maddī, you take Kaṇhājinā, I will take Prince Jāli." Both of them, taking the two children on their hips, with pleasant conversation with each other, asking the people coming on the opposite path the way to Mount Vaṅka, giving fruits to the children from fruit trees that bent down by themselves, reached the Ceta kingdom on that very day because the path was shortened by deities wishing for their welfare.
Rồi Đại sĩ nói: ‘‘Maddi, nàng hãy bế Kaṇhājina, ta sẽ bế Jālikumāra’’, rồi cả hai bế hai đứa trẻ trên hông, trò chuyện thân mật, hỏi đường đến núi Vaṅka từ những người đang đi ngược chiều, tự tay hái trái cây từ những cây ăn quả cúi thấp cho các con, và nhờ các vị thiên thần có thiện chí đã rút ngắn con đường, họ đã đến Cetaraṭṭha ngay lúc đó.
Tena vuttaṃ ‘‘catuvāhiṃ rathaṃ datvā’’tiādi.
Therefore it was said: “Having given the chariot with its four horses,” and so on.
Do đó đã nói ‘‘catuvāhiṃ rathaṃ datvā’’ (đã cho cỗ xe bốn ngựa kéo) v.v.
Tattha ṭhatvā cātummahāpatheti attano gamanamaggena passato āgatena tena brāhmaṇena āgatamaggena ca vinivijjhitvā gataṭṭhānattā catukkasaṅkhāte catumahāpathe ṭhatvā tassa brāhmaṇassa rathaṃ datvā.
Therein, having stood at the great crossroads means: having stood at the great crossroads, designated as a four-way junction because it was the place where the path he was travelling on and the path by which that brahmin had come intersected, he gave the chariot to that brahmin.
Ở đây, ṭhatvā cātummahāpathe (đứng ở ngã tư đường lớn) có nghĩa là đứng ở ngã tư đường lớn, nơi mà con đường của mình đi qua và con đường của vị Bà la môn ấy đến cũng đi qua, rồi bố thí cỗ xe cho vị Bà la môn đó.
Ekākiyoti amaccasevakādisahāyābhāvena ekako.
Alone means: by himself, due to the absence of companions such as ministers and servants.
Ekākiyo (một mình) có nghĩa là một mình vì không có bạn đồng hành như đại thần hay người hầu.
Tenevāha ‘‘adutiyo’’ti.
For that same reason, he said “without a second.”
Do đó đã nói ‘‘adutiyo’’ (không có người thứ hai).
Maddideviṃ idamabravīti maddideviṃ idaṃ abhāsi.
He said this to Queen Maddī means: he spoke this to Queen Maddī.
Maddideviṃ idamabravī (đã nói điều này với Maddidevī) có nghĩa là đã nói điều này với Maddidevī.
96-99. Padumaṃ puṇḍarīkaṃvāti padumaṃ viya, puṇḍarīkaṃ viya ca.
96-99. Like a lotus or a white water lily means: like a red lotus and like a white water lily.
96-99. Padumaṃ puṇḍarīkaṃvā (như hoa sen, như hoa súng trắng) có nghĩa là như hoa sen, và như hoa súng trắng.
Kaṇhājinaggahīti kaṇhājinaṃ aggahesi.
You who took Kaṇhājinā means: you took Kaṇhājinā.
Kaṇhājinaggahī (đã bế Kaṇhājina) có nghĩa là đã bế Kaṇhājina.
Abhijātāti jātisampannā.
Of high birth means: endowed with noble birth.
Abhijātā (cao quý) có nghĩa là có dòng dõi cao quý.
Visamaṃ samanti visamaṃ samañca bhūmippadesaṃ.
Uneven and even means: the uneven and even stretches of ground.
Visamaṃ sama (nơi hiểm trở và bằng phẳng) có nghĩa là vùng đất hiểm trở và bằng phẳng.
Entīti āgacchanti.
Coming means: approaching.
Entī (đang đến) có nghĩa là đang đến.
Anumagge paṭippatheti anumagge vā paṭipathe vāti vā-saddassa lopo daṭṭhabbo.
On the track, on the path means: on the track or on the path; the elision of the particle vā should be noted.
Anumagge paṭippathe (trên đường phụ hay đường ngược chiều) có nghĩa là nên xem vā (hay) đã bị lược bỏ trong anumagge vā paṭipathe vā.
Karuṇanti bhāvanapuṃsakaniddeso, karuṇāyitattanti attho.
Compassion is a noun in the abstract sense; the meaning is the state of having compassion.
Karuṇaṃ là sự chỉ định theo giống trung tính của danh từ hành động, nghĩa là lòng bi mẫn.
Dukkhaṃ te paṭivedentīti ime evaṃ sukhumālā padasā gacchanti, dūreva ito vaṅkapabbatoti te tadā amhesu kāruññavasena attanā dukkhaṃ paṭilabhanti, tathā attano uppannadukkhaṃ paṭivedenti vāti attho.
Feeling your pain means: thinking, "These tender ones are walking on foot, and Mount Vaṅka is far from here," they then experience suffering themselves out of compassion for us; or, they express the suffering that has arisen in them. This is the meaning.
Dukkhaṃ te paṭivedentī nghĩa là những người này đi bộ trên đôi chân mềm mại như vậy, từ đây đến núi Vaṅka còn xa, nên lúc đó họ phải chịu đựng khổ đau vì lòng bi mẫn đối với chúng tôi, và cũng báo cáo về khổ đau đã phát sinh cho chính họ.
100-1. Pavaneti mahāvane.
100-1. In the forest means: in the great forest.
100-1. Pavane nghĩa là trong rừng lớn.
Phalineti phalavante.
Fruitful means: possessing fruit.
Phaline nghĩa là có trái.
Ubbiddhāti uddhaṃ uggatā uccā.
Towering means: having grown upwards, tall.
Ubbiddhā nghĩa là mọc lên cao, cao vút.
Upagacchanti dāraketi yathā phalāni dārakānaṃ hatthūpagayhakāni honti, evaṃ rukkhā sayameva sākhāhi onamitvā dārake upenti.
Approach the children means: just as the fruits come within reach of the children's hands, so the trees themselves, bending down with their branches, approach the children.
Upagacchanti dārake nghĩa là như trái cây vừa tầm tay của trẻ em, các cây tự mình cúi cành xuống đến gần trẻ em.
102. Acchariyanti accharāyoggaṃ, accharaṃ paharituṃ yuttaṃ.
102. Wonderful means: worthy of a snap of the fingers, fit for snapping the fingers at.
102. Acchariyaṃ nghĩa là đáng để vỗ tay, đáng để vỗ tay.
Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ.
What has not been before but now is, is amazing.
Abbhutaṃ là điều chưa từng xảy ra mà nay xảy ra.
Lomānaṃ haṃsanasamatthatāya lomahaṃsanaṃ.
Hair-raising because it is capable of making the hairs of the body stand on end.
Lomahaṃsanaṃ vì có khả năng làm dựng tóc gáy.
Sāhukāranti sādhukāraṃ, ayameva vā pāṭho.
Acclamation means: an utterance of "Sādhu," or this is the reading itself.
Sāhukāraṃ nghĩa là lời tán thán, hoặc đây chính là bản đọc.
Itthiratanabhāvena sabbehi aṅgehi avayavehi sobhatīti sabbaṅgasobhanā.
Because she is a jewel of a woman, she is beautiful in all her limbs and parts, thus she is beautiful in every limb.
Sabbaṅgasobhanā vì là viên ngọc phụ nữ, xinh đẹp với tất cả các chi phần và bộ phận.
103-4. Accheraṃ vatāti acchariyaṃ vata.
103-4. Oh, what a wonder means: oh, what a marvel.
103-4. Accheraṃ vatā nghĩa là thật kỳ diệu thay.
Vessantarassa tejenāti vessantarassa puññānubhāvena.
By the power of Vessantara means: by the power of Vessantara's merit.
Vessantarassa tejenā nghĩa là nhờ uy lực công đức của Vessantara.
Saṅkhipiṃsu pathaṃ yakkhāti devatā mahāsattassa puññatejena coditā taṃ maggaṃ parikkhayaṃ pāpesuṃ, appakaṃ akaṃsu, taṃ pana dārakesu karuṇāya kataṃ viya katvā vuttaṃ ‘‘anukampāya dārake’’ti.
The yakkhas shortened the path means: the deities, urged on by the power of the Mahāsatta's merit, made that path shorter, they made it small. But this was said as if it were done out of compassion for the children: “out of compassion for the children.”
Saṅkhipiṃsu pathaṃ yakkhā nghĩa là các vị trời, được thúc đẩy bởi uy lực công đức của Đại Bồ Tát, đã làm cho con đường đó trở nên ngắn lại, làm cho nó ít đi, nhưng điều đó được nói là đã làm vì lòng bi mẫn đối với những đứa trẻ, ‘‘anukampāya dārake’’.
Jetuttaranagarato hi suvaṇṇagiritālo nāma pabbato pañca yojanāni, tato kontimārā nāma nadī pañca yojanāni, tato mārañjanāgiri nāma pabbato pañca yojanāni, tato daṇḍabrāhmaṇagāmo nāma pañca yojanāni, tato mātulanagaraṃ dasa yojanāni, iti taṃ raṭṭhaṃ jetuttaranagarato tiṃsa yojanāni hoti.
For from the city of Jetuttara, the mountain named Suvaṇṇagiritāla is five yojanas away; from there, the river named Kontimārā is five yojanas; from there, the mountain named Mārañjanāgiri is five yojanas; from there, the village of the staff-bearing brahmins is five yojanas; from there, the city of the maternal uncle is ten yojanas. Thus, that kingdom is thirty yojanas from the city of Jetuttara.
Từ thành Jetuttara đến núi Suvaṇṇagiritala là năm dojana, từ đó đến sông Kontimārā là năm dojana, từ đó đến núi Mārañjanāgiri là năm dojana, từ đó đến làng Daṇḍabrāhmaṇa là năm dojana, từ đó đến thành Mātula là mười dojana, như vậy vùng đất đó cách thành Jetuttara ba mươi dojana.
Devatā bodhisattassa puññatejena coditā maggaṃ parikkhayaṃ pāpesuṃ.
The deities, urged on by the power of the Bodhisatta's merit, made the path shorter.
Các vị trời, được thúc đẩy bởi uy lực công đức của Bồ Tát, đã làm cho con đường trở nên ngắn lại.
Taṃ sabbaṃ ekāheneva atikkamiṃsu.
They traversed it all in just one day.
Họ đã vượt qua tất cả chỉ trong một ngày.
Tena vuttaṃ ‘‘nikkhantadivaseneva, cetaraṭṭhamupāgamu’’nti.
Therefore it was said: “On the very day of their departure, they came to the Ceta kingdom.”
Vì thế có lời dạy ‘‘nikkhantadivaseneva, cetaraṭṭhamupāgamu’’ (chỉ trong một ngày khởi hành, đã đến xứ Ceta).
Evaṃ mahāsatto sāyanhasamayaṃ cetaraṭṭhe mātulanagaraṃ patvā tassa nagarassa dvārasamīpe sālāyaṃ nisīdi.
Thus the Mahāsatta, arriving in the evening at the city of his maternal uncle in the Ceta kingdom, sat down in a hall near the gate of that city.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã đến thành Mātula ở xứ Ceta vào buổi chiều và ngồi trong một sảnh gần cổng thành.
Athassa maddidevī pādesu rajaṃ puñchitvā pāde sambāhitvā ‘‘vessantarassa āgatabhāvaṃ jānāpessāmī’’ti sālato nikkhamitvā tassa cakkhupathe sāladvāre aṭṭhāsi.
Then Queen Maddī, having wiped the dust from his feet and massaged his feet, thinking, "I will make known Vessantara's arrival," left the hall and stood at the hall's entrance within his line of sight.
Bấy giờ, Hoàng hậu Maddī đã lau sạch bụi trên chân Ngài, xoa bóp chân Ngài, rồi nói: “Con sẽ cho biết sự có mặt của Vessantara,” rồi bước ra khỏi sảnh và đứng ở cổng sảnh, trong tầm mắt của Ngài.
Nagaraṃ pavisantiyo ca nikkhamantiyo ca itthiyo taṃ disvā parivāresuṃ.
The women entering and leaving the city saw her and gathered around.
Những người phụ nữ ra vào thành thấy bà bèn vây quanh bà.
Mahājano tañca vessantarañca putte cassa tathā āgate disvā rājūnaṃ ācikkhi.
The great crowd, seeing her and Vessantara and his children who had arrived in such a state, informed the kings.
Đại chúng thấy Ngài Vessantara và các con Ngài đến như vậy bèn báo cho các vị vua.
Saṭṭhisahassā rājāno rodantā paridevantā tassa santikaṃ āgantvā maggaparissamaṃ vinodetvā tathā āgamanakāraṇaṃ pucchiṃsu.
Sixty thousand kings, weeping and lamenting, came into his presence, and after dispelling the fatigue of their journey, asked the reason for his coming.
Sáu mươi ngàn vị vua đã đến chỗ Ngài, khóc lóc than vãn, xua tan mệt mỏi trên đường, rồi hỏi lý do Ngài đến như vậy.
Mahāsatto hatthidānaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ kathesi.
The Great Being told them everything, beginning with the gift of the elephant.
Đại Bồ-tát đã kể tất cả, bắt đầu bằng sự bố thí voi.
Taṃ sutvā te attano rajjena nimantayiṃsu.
Having heard that, they invited him with their own kingdoms.
Nghe điều đó, họ đã mời Ngài bằng vương quốc của chính họ.
Mahāpuriso ‘‘mayā tumhākaṃ rajjaṃ paṭiggahitameva hotu, rājā pana maṃ raṭṭhā pabbājeti, tasmā vaṅkapabbatameva gamissāmī’’ti vatvā tehi nānappakāraṃ tattha vāsaṃ yāciyamānopi taṃ analaṅkaritvā tehi gahitārakkho taṃ rattiṃ sālāyameva vasitvā punadivase pātova nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā tehi parivuto nikkhamitvā pannarasayojanamaggaṃ gantvā vanadvāre ṭhatvā te nivattetvā purato pannarasayojanamaggaṃ tehi ācikkhitaniyāmeneva agamāsi.
The Great Man, saying, “Let your kingdoms be as if accepted by me, but the king is banishing me from the country, therefore I will go only to Mount Vaṅka,” did not agree, although he was begged by them in various ways to live there. With protection provided by them, he lived that night in the hall itself. On the next day, early in the morning, having eaten a meal with various excellent flavors, he departed, surrounded by them. Having gone a distance of fifteen yojanas and standing at the entrance to the forest, he sent them back and proceeded on the fifteen-yojana path ahead, following the route they had indicated.
Đại Nhân nói: “Vương quốc của quý vị hãy xem như đã được tôi chấp nhận rồi, nhưng nhà vua đã trục xuất tôi khỏi đất nước, vì vậy tôi sẽ đi đến núi Vaṅka.” Dù được họ thỉnh cầu ở lại đó bằng nhiều cách khác nhau, Ngài vẫn không chấp nhận điều đó, và được họ hộ tống, Ngài đã ở lại trong sảnh vào đêm đó. Sáng hôm sau, Ngài dùng bữa với nhiều món ăn thượng vị, rồi được họ vây quanh, Ngài ra đi, đi mười lăm do-tuần đường, rồi dừng lại ở cửa rừng, Ngài cho họ quay về, và tự mình đi tiếp mười lăm do-tuần đường phía trước theo đúng hướng mà họ đã chỉ dẫn.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã nói:
Tattha tattha vattetvā sallāpanti tattha tehi rājūhi samāgamehi saddhiṃ paṭisammodamānā kathaṃ pavattetvā.
Therein, having held conversation there means having engaged in courteous conversation with those kings who had gathered there.
Ở đây, ở đó đã nói chuyện nghĩa là ở đó, đã nói chuyện, trò chuyện vui vẻ với các vị vua đó.
Cetaputtehīti cetarājaputtehi.
With the sons of the Cetas means with the princes of the Ceta kings.
Cùng với các vương tử Ceta nghĩa là cùng với các vương tử của vua Ceta.
Te tato nikkhamitvānāti te rājāno tato vanadvāraṭṭhāne nivattetvā.
Departing from there means having sent those kings back from that place at the forest entrance.
Từ đó họ ra đi nghĩa là các vị vua đó đã quay về từ nơi cửa rừng.
Vaṅkaṃ agamu pabbatanti amhe cattāro janā vaṅkapabbataṃ uddissa agamamhā.
They went to Mount Vaṅka means we four people went towards Mount Vaṅka.
Và đến núi Vaṅka nghĩa là bốn người chúng tôi đã đi đến núi Vaṅka.
Atha mahāsatto tehi ācikkhitamaggena gacchanto gandhamādanapabbataṃ patvā taṃ divasaṃ tattha vasitvā tato uttaradisābhimukho vepullapabbatapādena gantvā ketumatīnadītīre nisīditvā vanacarakena dinnaṃ madhumaṃsaṃ khāditvā tassa suvaṇṇasūciṃ datvā nhatvā pivitvā paṭippassaddhadaratho nadiṃ uttaritvā sānupabbatasikhare ṭhitassa nigrodhassa mūle thokaṃ nisīditvā uṭṭhāya gacchanto nālikapabbataṃ pariharanto mucalindasaraṃ gantvā saratīrena pubbuttarakaṇṇaṃ patvā ekapadikamaggeneva vanaghaṭaṃ pavisitvā taṃ atikkamma girividuggānaṃ nadīpabhavānaṃ purato caturassapokkharaṇiṃ pāpuṇi.
Then the Great Being, going along the path indicated by them, reached Mount Gandhamādana and lived there for that day. From there, facing the northern direction, he went along the foot of Mount Vepulla. Sitting on the bank of the Ketumatī river, he ate the meat with honey given by a forest-dweller, and giving him a golden needle, he bathed and drank. With his weariness allayed, he crossed the river. Standing at the foot of a banyan tree on the peak of Mount Sānu, he sat for a short while, then got up and proceeded. Bypassing Mount Nāḷika, he went to Lake Mucalinda. Following the shore of the lake, he reached the north-eastern corner, and entering the forest thicket by a single-footpath, he passed through it and arrived at a square pond in front of the mountain ravines and sources of rivers.
Sau đó, Đại Bồ-tát, đi theo con đường đã được chỉ dẫn, đến núi Gandhamādana, ở lại đó ngày hôm đó. Từ đó, Ngài đi về phía bắc, dọc theo chân núi Vepulla, ngồi bên bờ sông Ketumatī, ăn mật và thịt do người đi rừng mang đến, tặng cho người đó một cây kim vàng, rồi tắm rửa, uống nước, khi sự mệt mỏi đã lắng dịu, Ngài vượt sông, ngồi một lát dưới gốc cây bàng trên đỉnh núi Sānu, rồi đứng dậy đi tiếp, tránh núi Nālikā, đến hồ Mucalinda, rồi đến góc đông bắc bên bờ hồ, đi vào khu rừng rậm bằng con đường mòn, vượt qua đó, Ngài đến một hồ nước hình vuông nằm phía trước các khe núi và nguồn sông.
107. Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento ‘‘mahāsatto himavantaṃ paviṭṭho, vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā vissakammaṃ pesesi – ‘‘gaccha vaṅkapabbatakucchimhi ramaṇīye ṭhāne assamapadaṃ māpehī’’ti.
At that moment, Sakka, reflecting, thought, “The Great Being has entered the Himālaya; it is right that he should get a place to live,” and sent Vissakamma, saying, “Go, create a hermitage in a delightful spot in a recess of Mount Vaṅka.”
107. Lúc đó, Sakka quán xét: “Đại Bồ-tát đã vào Himavanta, cần phải tìm một nơi ở.” Suy nghĩ như vậy, Ngài phái Vissakamma đi: “Hãy đi đến một nơi đẹp đẽ trong lòng núi Vaṅka và xây dựng một am thất.”
So tattha dve paṇṇasālāyo dve caṅkame dve ca rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni māpetvā tesu tesu ṭhānesu nānāpupphavicitte rukkhe phalite rukkhe pupphagacche kadalivanādīni ca dassetvā sabbe pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā ‘‘yekeci pabbajitukāmā, te gaṇhantū’’ti akkharāni likhitvā amanusse ca bheravasadde migapakkhino ca paṭikkamāpetvā sakaṭṭhānameva gato.
He created there two leaf-huts, two walking paths, and two places for the night and day. In those various places, he made appear trees variegated with various flowers, fruit-bearing trees, flowering shrubs, groves of banana trees, and so on. He prepared all the requisites of an ascetic and wrote the words, “Whoever wishes to go forth, let them take these.” He also drove away non-human beings and frightening sounds of beasts and birds, and then returned to his own abode.
Ngài (Vissakamma) đã xây dựng hai tịnh xá lá, hai đường kinh hành, hai nơi ở ban đêm và ban ngày tại đó. Ở những nơi ấy, ngài đã tạo ra những cây cối rực rỡ với đủ loại hoa, những cây trĩu quả, những khóm hoa, những rừng chuối, v.v., và chuẩn bị tất cả các vật dụng của người xuất gia. Ngài viết những dòng chữ: “Ai muốn xuất gia, hãy lấy những vật này.” Ngài cũng đã xua đuổi những phi nhân với tiếng gầm ghê rợn, cùng các loài thú và chim, rồi trở về chỗ của mình.
Mahāsatto ekapadikamaggaṃ disvā ‘‘pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti maddiñca putte ca tattheva ṭhapetvā assamapadaṃ pavisitvā akkharāni oloketvā ‘‘sakkena dinnosmī’’ti paṇṇasāladvāraṃ vivaritvā paviṭṭho khaggañca dhanuñca apanetvā sāṭake omuñcitvā isivesaṃ gahetvā kattaradaṇḍaṃ ādāya nikkhamitvā paccekabuddhasadisena upasamena dārakānaṃ santikaṃ agamāsi.
The Great Being, seeing the single-footpath, thought, “This must be the dwelling place of ascetics.” Leaving Maddī and the children right there, he entered the hermitage grounds. Seeing the writing, he thought, “This has been given by Sakka.” Opening the door of the leaf-hut, he entered. He put aside his sword and bow, took off his clothes, and took up the guise of a sage. Taking a staff made of a branch, he came out and approached the children with a peacefulness like that of a Paccekabuddha.
Đại sĩ nhìn thấy con đường mòn và nghĩ: “Đây chắc chắn là nơi ở của những người xuất gia.” Ngài để Maddī và các con ở lại đó, rồi đi vào khu ẩn thất. Ngài xem các dòng chữ, rồi mở cửa tịnh xá lá và bước vào, nghĩ: “Được Sakka ban cho ta.” Ngài bỏ gươm và cung, cởi bỏ y phục, khoác lên mình trang phục của ẩn sĩ, cầm cây gậy trúc, rồi đi ra. Với sự tĩnh lặng giống như một vị Độc Giác Phật, ngài đi đến chỗ các con.
Maddidevīpi mahāsattaṃ disvā pādesu patitvā roditvā teneva saddhiṃ assamaṃ pavisitvā attano paṇṇasālaṃ gantvā isivesaṃ gaṇhi.
Queen Maddī, upon seeing the Great Being, fell at his feet and wept. Together with him, she entered the hermitage, went to her own leaf-hut, and took up the guise of a sage.
Nữ thần Maddī cũng nhìn thấy Đại sĩ, rồi quỳ xuống chân ngài khóc lóc, và cùng ngài đi vào ẩn thất. Nàng đi đến tịnh xá lá của mình và khoác lên mình trang phục của ẩn sĩ.
Pacchā puttepi tāpasakumārake kariṃsu.
Afterwards, they also made their children into young ascetics.
Sau đó, các con cũng trở thành các tiểu ẩn sĩ.
Bodhisatto maddiṃ varaṃ yāci ‘‘mayaṃ ito paṭṭhāya pabbajitā nāma, itthī ca nāma brahmacariyassa malaṃ, mā dāni akāle mama santikaṃ āgacchā’’ti.
The Bodhisatta asked a boon of Maddī: “From now on, we are called ascetics, and a woman is a stain on the holy life. Do not, now, come into my presence at an inappropriate time.”
Bồ tát đã cầu xin Maddī một điều ước: “Từ nay trở đi, chúng ta là những người xuất gia. Phụ nữ là sự ô uế của đời sống phạm hạnh. Đừng đến gần ta vào những lúc không thích hợp nữa.”
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā mahāsattampi varaṃ yāci ‘‘deva, tumhe putte gahetvā idheva hotha, ahaṃ phalāphalaṃ āharissāmī’’ti.
She, having accepted with "It is well," also asked a boon of the Mahāsatta: "Lord, you stay right here taking care of the children; I will bring fruits and roots."
Nàng chấp thuận “Lành thay!” và cũng cầu xin Đại sĩ một điều ước: “Thưa Đại vương, xin ngài hãy ở lại đây cùng các con. Thiếp sẽ mang trái cây và hoa quả về.”
Sā tato paṭṭhāya araññato phalāphalāni āharitvā tayo jane paṭijaggi.
From then on, she brought fruits and roots from the forest and looked after the three people.
Từ đó trở đi, nàng mang trái cây và hoa quả từ rừng về để chăm sóc ba người kia.
Iti cattāro khattiyā vaṅkapabbatakucchiyaṃ sattamāsamattaṃ vasiṃsu.
Thus, the four khattiyas lived in the valley of Mount Vaṅka for about seven months.
Cứ thế, bốn vị vương tộc đã sống trong lòng núi Vaṅka khoảng bảy tháng.
Tena vuttaṃ ‘‘āmantayitvā devindo, vissakammaṃ mahiddhika’’ntiādi.
Therefore it was said: “Having addressed Vissakamma, the powerful one, Devinda,” and so on.
Vì thế đã nói: “Sau khi triệu tập thiên chủ, Vissakamma với đại thần lực” v.v.
Tattha āmantayitvāti pakkosāpetvā.
Therein, having addressed means having summoned.
Trong đó, āmantayitvā nghĩa là sau khi triệu tập.
Mahiddhikanti mahatiyā deviddhiyā samannāgataṃ.
The powerful one means one endowed with great divine power.
Mahiddika nghĩa là có đầy đủ đại thần lực của chư thiên.
Assamaṃ sukatanti assamapadaṃ sukataṃ katvā.
A well-made hermitage means having made the hermitage site well-made.
Assamaṃ sukata nghĩa là sau khi làm cho khu ẩn thất được tốt đẹp.
Rammaṃ vessantarassa vasanānucchavikaṃ paṇṇasālaṃ.
A delightful leaf-hut suitable for Vessantara’s dwelling.
Rammaṃ là tịnh xá lá paṇṇasālaṃ thích hợp cho Vessantara cư ngụ.
Sumāpayāti suṭṭhu māpaya.
Have well-built means have it built properly.
Sumāpayā nghĩa là hãy xây dựng thật tốt đẹp.
Āṇāpesīti vacanaseso.
“He commanded” is the rest of the sentence.
Āṇāpesīti là phần còn thiếu của câu nói.
Sumāpayīti sammā māpesi.
Had well-built means he had it built correctly.
Sumāpayī nghĩa là đã xây dựng đúng đắn.
111. Asuññoti yathā so assamo asuñño hoti, evaṃ tassa asuññabhāvakaraṇena asuñño homi.
Not empty: So that the hermitage is not empty, thus I am not empty by making it not empty.
111. Asuñño nghĩa là ta trở nên không trống vắng bằng cách làm cho ẩn thất đó không trống vắng.
‘‘Asuññe’’ti vā pāṭho, mama vasaneneva asuññe assame dārake anurakkhanto vasāmi tattha tiṭṭhāmi.
Or the reading is “in the not-empty,” meaning: in the hermitage that is not empty due to my dwelling there, I live looking after the children, I stay there.
Hoặc là “Asuññe” là một cách đọc khác, ta sống trong ẩn thất không trống vắng, bảo vệ các con chỉ bằng sự cư ngụ của ta; ta ở đó.
Bodhisattassa mettānubhāvena samantā tiyojane sabbe tiracchānāpi mettaṃ paṭilabhiṃsu.
Through the power of the Bodhisatta’s loving-kindness, all animals within a radius of three yojanas also received loving-kindness.
Nhờ năng lực từ bi của Bồ tát, tất cả các loài vật trong vòng ba dojana xung quanh đều nhận được lòng từ bi.
Evaṃ tesu tattha vasantesu kaliṅgaraṭṭhavāsī jūjako nāma brāhmaṇo amittatāpanāya nāma bhariyāya ‘‘nāhaṃ te niccaṃ dhaññakoṭṭanaudakāharaṇayāgubhattapacanādīni kātuṃ sakkomi, paricārakaṃ me dāsaṃ vā dāsiṃ vā ānehī’’ti vutte ‘‘kutohaṃ te bhoti duggato dāsaṃ vā dāsiṃ vā labhissāmī’’ti vatvā tāya ‘‘esa vessantaro rājā vaṅkapabbate vasati.
While they were thus living there, a brahmin named Jūjaka, a resident of the Kaliṅga country, was told by his wife named Amittatāpanā: “I am not able to constantly do things for you like pounding grain, fetching water, and cooking gruel and rice. Bring me a male or female servant to attend on me.” He said, “My lady, from where could I, a poor man, get a male or female servant?” She said, “King Vessantara is living on Mount Vaṅka.
Trong khi họ sống ở đó, một Bà la môn tên là Jūjaka từ xứ Kaliṅgara, đã được vợ mình tên là Amittatāpanā nói: “Tôi không thể thường xuyên giã gạo, gánh nước, nấu cháo, nấu cơm, v.v., cho ông được. Hãy mang về cho tôi một người hầu trai hoặc người hầu gái.” Khi ông ta nói: “Này phu nhân, tôi nghèo khó thì làm sao có thể kiếm được người hầu trai hay người hầu gái cho bà đây?” thì nàng nói: “Đức vua Vessantara đang sống trên núi Vaṅka. Hãy xin các con của ngài làm người hầu cho tôi rồi mang về đây.” Vì bị ràng buộc tâm ý bởi phiền não đối với nàng, ông ta không thể từ chối lời nàng. Ông ta chuẩn bị lương thực, rồi dần dần đến thành Jetuttara và hỏi: “Đức vua Vessantara đang ở đâu?”
Tassa putte mayhaṃ paricārake yācitvā ānehī’’ti vutte kilesavasena tassā paṭibaddhacittatāya tassā vacanaṃ atikkamituṃ asakkonto pātheyyaṃ paṭiyādāpetvā anukkamena jetuttaranagaraṃ patvā ‘‘kuhiṃ vessantaramahārājā’’ti pucchi.
Go ask for his children to be my attendants and bring them.” Because his mind was attached to her due to defilement, he was unable to transgress her word. Having had provisions prepared, he gradually reached the city of Jetuttara and asked, “Where is the great king Vessantara?”
Khi ông ta hỏi như vậy, vì bị ràng buộc tâm ý bởi phiền não đối với nàng, ông ta không thể từ chối lời nàng. Ông ta chuẩn bị lương thực, rồi dần dần đến thành Jetuttara và hỏi: “Đức vua Vessantara đang ở đâu?”
Mahājano ‘‘imesaṃ yācakānaṃ atidānena amhākaṃ rājā raṭṭhā pabbājito, evaṃ amhākaṃ rājānaṃ nāsetvā punapi idheva āgacchatī’’ti leḍḍudaṇḍādihattho upakkosanto brāhmaṇaṃ anubandhi.
The populace, thinking, “Our king was banished from the country because of his excessive giving to these beggars, and after ruining our king like this, he comes here again,” pursued the brahmin, shouting insults with clods and sticks in hand.
Đại chúng nói: “Vì sự bố thí quá độ cho những kẻ ăn xin này mà đức vua của chúng ta đã bị trục xuất khỏi vương quốc. Sau khi hủy hoại đức vua của chúng ta, ông ta lại đến đây nữa!” Họ cầm gạch đá và gậy gộc, la hét và đuổi theo Bà la môn.
So devatāviggahito hutvā tato nikkhamitvā vaṅkapabbatagāmimaggaṃ abhiruḷho anukkamena vanadvāraṃ patvā mahāvanaṃ ajjhogāhetvā maggamūḷho hutvā vicaranto tehi rājūhi bodhisattassa ārakkhaṇatthāya ṭhapitena cetaputtena samāgañchi.
Confused by the devas, he left that place, took the road to Mount Vaṅka, and gradually reached the entrance to the forest. After plunging into the great forest, he wandered about, having lost his way, and met Cetaputta, who had been placed there by those kings to protect the Bodhisatta.
Ông ta bị chư thiên nhập vào, rồi rời khỏi đó và đi theo con đường dẫn đến núi Vaṅka. Dần dần, ông ta đến cửa rừng, rồi đi sâu vào đại rừng. Vì lạc đường, ông ta đi lang thang và gặp Cetaputta, người đã được các vị vua đó đặt ở đó để bảo vệ Bồ tát.
Tena ‘‘kahaṃ, bho brāhmaṇa, gacchasī’’ti puṭṭho ‘‘vessantaramahārājassa santika’’nti vutte ‘‘addhā ayaṃ brāhmaṇo tassa putte vā deviṃ vā yācituṃ gacchatī’’ti cintetvā ‘‘mā kho, tvaṃ brāhmaṇa, tattha gañchi, sace gacchasi, ettheva te sīsaṃ chinditvā mayhaṃ sunakhānaṃ ghāsaṃ karissāmī’’ti tena santajjito maraṇabhayabhīto ‘‘ahamassa pitarā pesito dūto, ‘taṃ ānessāmī’ti āgato’’ti musāvādaṃ abhāsi.
When asked by him, “Where are you going, brahmin?” he replied, “To the presence of the great king Vessantara.” Thinking, “Surely this brahmin is going to ask for his children or the queen,” Cetaputta threatened him, saying, “Do not go there, brahmin. If you go, I will cut off your head right here and make it fodder for my dogs.” Terrified by the fear of death, he told a lie: “I am a messenger sent by his father; I have come to bring him back.”
Khi bị Cetaputta hỏi: “Này Bà la môn, ông đi đâu?” và ông ta trả lời: “Đến chỗ Đại vương Vessantara,” thì Cetaputta nghĩ: “Chắc chắn Bà la môn này đi xin các con của ngài hoặc Hoàng hậu.” Rồi ông ta đe dọa: “Này Bà la môn, ông đừng đi đến đó. Nếu ông đi, ta sẽ chặt đầu ông ngay tại đây và làm thức ăn cho chó của ta.” Vì sợ hãi cái chết, ông ta nói dối: “Tôi là sứ giả do cha của ngài phái đến, tôi đến để mang ngài về.”
Taṃ sutvā cetaputto tuṭṭhahaṭṭho brāhmaṇassa sakkārasammānaṃ katvā vaṅkapabbatagāmimaggaṃ ācikkhi.
Hearing that, Cetaputta, pleased and delighted, paid his respects and honor to the brahmin and pointed out the way to Mount Vaṅka.
Nghe vậy, Cetaputta vui mừng khôn xiết, đã đãi đằng Bà la môn một cách trọng thị và chỉ cho ông ta con đường đến núi Vaṅka.
So tato paraṃ gacchanto antarāmagge accutena nāma tāpasena saddhiṃ samāgantvā tampi maggaṃ pucchitvā tenāpi magge ācikkhite tena ācikkhitasaññāya maggaṃ gacchanto anukkamena bodhisattassa assamapadaṭṭhānasamīpaṃ gantvā maddideviyā phalāphalatthaṃ gatakāle bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ubho dārake yāci.
Proceeding from there, he met a hermit named Accuta on the way, and having also asked him for the way, and the way having been pointed out by him, he followed the path indicated by the signs. He gradually went near the Bodhisatta’s hermitage site and, at a time when Maddīdevī had gone to gather fruits and roots, he approached the Bodhisatta and asked for both children.
Từ đó trở đi, ông ta đi trên đường, giữa đường gặp một ẩn sĩ tên là Accuta. Ông ta cũng hỏi đường vị ẩn sĩ này, và khi được chỉ đường, ông ta đi theo con đường đã được chỉ dẫn. Dần dần, ông ta đến gần khu ẩn thất của Bồ tát. Vào lúc nữ thần Maddī đi hái trái cây và hoa quả, ông ta đến gặp Bồ tát và xin cả hai đứa trẻ.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì thế đã nói –
Evaṃ brāhmaṇena dārakesu yācitesu mahāsatto ‘‘cirassaṃ vata me yācako adhigato, ajjāhaṃ anavasesato dānapāramiṃ pūressāmī’’ti adhippāyena somanassajāto pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya brāhmaṇassa cittaṃ paritosento sakalañca taṃ pabbatakucchiṃ unnādento ‘‘dadāmi tava mayhaṃ puttake, api ca maddidevī pana pātova phalāphalatthāya vanaṃ gantvā sāyaṃ āgamissati, tāya āgatāya te puttake dassetvā tvañca mūlaphalāphalaṃ khāditvā ekarattiṃ vasitvā vigataparissamo pātova gamissasī’’ti āha.
When the brahmin thus asked for the children, the Great Being, with the thought, “Indeed, after a long time a petitioner has been found by me! Today I will fulfill the perfection of giving without remainder,” became filled with joy. As if placing a purse of a thousand pieces on an outstretched hand, gladdening the brahmin’s mind and making that entire mountain slope resound, he said: “I give my children to you. However, Queen Maddī has gone to the forest in the morning for fruits and roots and will return in the evening. After she has returned and seen her children, and after you have eaten roots and fruits and stayed for one night, you may go in the morning, your fatigue gone.”
Khi vị Bà-la-môn đã xin những đứa trẻ như vậy, Đại Bồ-tát, với ý nghĩ: “Đã lâu lắm rồi mới có một người hành khất đến gặp ta, hôm nay ta sẽ hoàn thành trọn vẹn ba-la-mật bố thí,” tràn đầy hân hoan, làm cho tâm của vị Bà-la-môn hoan hỷ như thể đang đặt một túi ngàn đồng vào bàn tay xòe ra của ông ta, và làm vang dội khắp sườn núi đó, nói: “Ta sẽ cho ông những đứa con của ta. Tuy nhiên, công chúa Maddī sẽ đi vào rừng hái trái cây và củ quả vào buổi sáng và sẽ trở về vào buổi tối. Khi nàng ấy trở về, ông hãy cho nàng ấy xem những đứa trẻ, và ông cũng hãy ăn củ quả, ở lại một đêm, và vào sáng mai, khi đã hết mệt mỏi, ông hãy ra đi.”
Brāhmaṇo ‘‘kāmañcesa uḷārajjhāsayatāya puttake dadāti, mātā pana vacchagiddhā āgantvā dānassa antarāyampi kareyya, yaṃnūnāhaṃ imaṃ nippīḷetvā dārake gahetvā ajjeva gaccheyya’’nti cintetvā ‘‘puttā ce te mayhaṃ dinnā, kiṃ dāni mātaraṃ dassetvā pesitehi, dārake gahetvā ajjeva gamissāmī’’ti āha.
The brahmin thought, “Though he gives his children due to his noble intention, their mother, who is attached to her offspring, might return and create an obstacle to the gift. I should pressure him, take the children, and leave today.” He then said, “If your children are given to me, what is the use of sending them after showing them to their mother? I will take the children and go today.”
Vị Bà-la-môn nghĩ: “Mặc dù ông ấy có ý định cao thượng mà cho những đứa trẻ, nhưng người mẹ, vì quá quyến luyến con, khi trở về có thể gây trở ngại cho việc bố thí. Tốt hơn hết là ta nên ép buộc ông ấy và đưa những đứa trẻ đi ngay hôm nay.” Rồi ông ta nói: “Nếu những đứa con của ngài đã được cho tôi, thì còn cần gì phải cho người mẹ xem nữa? Tôi sẽ đưa những đứa trẻ đi ngay hôm nay.”
‘‘Sace, tvaṃ brāhmaṇa, rājaputtiṃ mātaraṃ daṭṭhuṃ na icchasi, ime dārake gahetvā jetuttaranagaraṃ gaccha, tattha sañjayamahārājā dārake gahetvā mahantaṃ te dhanaṃ dassati, tena dāsadāsiyo gaṇhissasi, sukhañca jīvissasi, aññathā ime sukhumālā rājadārakā, kiṃ te veyyāvaccaṃ karissantī’’ti āha.
He said, “If, brahmin, you do not wish to see the princess, their mother, then take these children and go to the city of Jetuttara. There, King Sañjaya will take the children and give you great wealth. With that, you can acquire male and female servants and live in comfort. Otherwise, these are delicate royal children; what service can they perform for you?”
Đại Bồ-tát nói: “Này Bà-la-môn, nếu ông không muốn gặp người mẹ là công chúa, thì hãy đưa những đứa trẻ này đến thành phố Jetuttara. Ở đó, Đại vương Sañjaya sẽ nhận những đứa trẻ và ban cho ông một số tài sản lớn. Với số tài sản đó, ông sẽ có được nô tỳ nam và nữ, và sẽ sống hạnh phúc. Nếu không, những đứa trẻ hoàng gia này rất yếu ớt, chúng có thể làm gì cho ông?”
Brāhmaṇo ‘‘evampi mayā na sakkā kātuṃ, rājadaṇḍato bhāyāmi, mayhameva gāmaṃ nessāmī’’ti āha.
The brahmin said, “I cannot do that either; I fear the king’s punishment. I will take them to my own village.”
Vị Bà-la-môn nói: “Tôi không thể làm như vậy. Tôi sợ hình phạt của nhà vua. Tôi sẽ đưa chúng về làng của tôi.”
Imaṃ tesaṃ kathāsallāpaṃ sutvā dārakā ‘‘pitā no kho amhe brāhmaṇassa dātukāmo’’ti pakkamitvā pokkharaṇiṃ gantvā paduminigacche nilīyiṃsu.
Hearing this conversation of theirs, the children, thinking, “Our father intends to give us to the brahmin,” ran off, went to the lotus pond, and hid in a thicket of lotus plants.
Nghe cuộc trò chuyện đó, những đứa trẻ nghĩ: “Cha chúng ta muốn cho chúng ta cho vị Bà-la-môn,” rồi chúng bỏ đi, đến hồ sen và ẩn mình trong bụi sen.
Brāhmaṇo te adisvāva ‘‘tvaṃ ‘dārake dadāmī’ti vatvā te apakkamāpesi, eso te sādhubhāvo’’ti āha.
The brahmin, not seeing them, said, “Having said, ‘I give the children,’ you made them run away. This is your virtue!”
Vị Bà-la-môn không thấy chúng, nói: “Ngài nói ‘tôi sẽ cho những đứa trẻ,’ nhưng ngài đã cho chúng bỏ đi. Đó là sự tốt bụng của ngài đó!”
Atha mahāsatto sahasāva uṭṭhahitvā dārake gavesanto paduminigacche nilīne disvā ‘‘etha, tātā, mā mayhaṃ dānapāramiyā antarāyaṃ akattha, mama dānajjhāsayaṃ matthakaṃ pāpetha, ayañca brāhmaṇo tumhe gahetvā tumhākaṃ ayyakassa sañjayamahārājassa santikaṃ gamissati, tāta jāli, tvaṃ bhujisso hotukāmo brāhmaṇassa nikkhasahassaṃ datvā bhujisso bhaveyyāsi, kaṇhājine tvaṃ dāsasataṃ dāsisataṃ hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti sabbasataṃ datvā bhujissā bhaveyyāsī’’ti kumāre agghāpetvā samassāsetvā gahetvā assamapadaṃ gantvā kamaṇḍalunā udakaṃ gahetvā sabbaññutaññāṇassa paccayaṃ katvā brāhmaṇassa hatthe udakaṃ pātetvā ativiya pītisomanassajāto hutvā pathaviṃ unnādento piyaputtadānaṃ adāsi.
Then the Great Being, rising up at once and searching for the children, saw them hiding in the lotus thicket and said: “Come, my dears, do not create an obstacle to my perfection of giving. Bring my aspiration for giving to its consummation. This brahmin will take you and go to your grandfather, the great King Sañjaya. Dear Jāli, you who wish to become free, having given a thousand nikkhas to the brahmin, you may become free. Kaṇhājinā, you, having given a hundred male slaves, a hundred female slaves, a hundred elephants, a hundred horses, a hundred bulls, and a hundred nikkhas—a hundred of everything—may become free.” Having thus valued and consoled the children, he took them, went to the hermitage, and taking water with a water pot, making it a condition for the knowledge of omniscience, he poured the water into the brahmin’s hand and, becoming exceedingly filled with joy and gladness, making the earth resound, he gave the gift of his beloved children.
Sau đó, Đại Bồ-tát vội vàng đứng dậy, tìm kiếm những đứa trẻ, và thấy chúng ẩn mình trong bụi sen, ngài nói: “Hãy đến đây, các con yêu quý, đừng gây trở ngại cho ba-la-mật bố thí của cha. Hãy hoàn thành ý định bố thí của cha. Vị Bà-la-môn này sẽ đưa các con đến gặp ông nội của các con, Đại vương Sañjaya. Này con Jāli, nếu con muốn được tự do, con có thể trả cho vị Bà-la-môn một ngàn đồng vàng và trở thành người tự do. Này con Kaṇhājina, con có thể trả một trăm nô tỳ nam, một trăm nô tỳ nữ, một trăm voi, một trăm ngựa, một trăm bò đực, một trăm đồng vàng, tức là tất cả một trăm, và trở thành người tự do.” Sau khi định giá và an ủi các hoàng tử, ngài đưa chúng đến am thất, lấy nước từ bình nước, tạo duyên cho trí tuệ Toàn giác, đổ nước vào tay vị Bà-la-môn, và với niềm hân hoan vô cùng, làm vang dội mặt đất, ngài đã bố thí những đứa con yêu quý của mình.
Idhāpi pubbe vuttanayeneva pathavikampādayo ahesuṃ.
Here too, the earth-quaking and so on occurred in the way previously described.
Ở đây cũng vậy, như đã nói trước đó, đã có những trận động đất và những hiện tượng khác.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được nói:
Atha brāhmaṇo dārake agantukāme latāya hatthesu bandhitvā ākaḍḍhi.
Then the brahmin, as the children were unwilling to go, tied their hands with a creeper and dragged them.
Sau đó, vị Bà-la-môn đã kéo những đứa trẻ không muốn đi bằng cách buộc tay chúng bằng dây leo.
Tesaṃ bandhaṭṭhāne chaviṃ chinditvā lohitaṃ pagghari.
At the place where they were tied, the skin was broken and blood flowed.
Da ở chỗ bị buộc đã bị cắt đứt và máu chảy ra.
So latādaṇḍena paharanto ākaḍḍhi.
He dragged them, striking them with the creeper-stick.
Ông ta vừa đánh bằng gậy dây leo vừa kéo chúng đi.
Te pitaraṃ oloketvā.
Looking at their father, they lamented,
Chúng nhìn cha mình.
Jūjako dārake tathā paridevanteyeva pothentova gahetvā pakkāmi.
Jūjaka departed, taking the children while they were lamenting thus and beating them.
Jūjaka đã đánh đập và đưa những đứa trẻ đi trong khi chúng đang than khóc như vậy.
Mahāsattassa dārakānaṃ karuṇaṃ paridevitena tassa ca brāhmaṇassa akāruññabhāvena balavasoko uppajji, vippaṭisāro ca udapādi.
A strong sorrow arose in the Great Being due to the children's pitiful lamentation and that brahmin's lack of compassion, and remorse arose.
Do tiếng than khóc thảm thiết của những đứa trẻ của Đại Bồ-tát và sự vô tâm của vị Bà-la-môn, một nỗi buồn sâu sắc đã khởi lên, và sự hối tiếc cũng phát sinh.
So taṅkhaṇaññeva bodhisattānaṃ paveṇiṃ anussari.
At that very moment, he recalled the tradition of the bodhisattas.
Ngay lập tức, ngài nhớ lại truyền thống của các vị Bồ-tát.
‘‘Sabbeva hi bodhisattā pañca mahāpariccāge pariccajitvā buddhā bhavissanti, ahampi tesaṃ abbhantaro, puttadānañca mahāpariccāgānaṃ aññataraṃ, tasmā vessantara dānaṃ datvā pacchānutāpo na te anucchaviko’’ti attānaṃ paribhāsetvā ‘‘dinnakālato paṭṭhāya mama te na kiñci hontī’’ti attānaṃ upatthambhetvā daḷhasamādānaṃ adhiṭṭhāya paṇṇasāladvāre pāsāṇaphalake kañcanapaṭimā viya nisīdi.
Having admonished himself, saying, “Indeed, all bodhisattas become Buddhas after making the five great relinquishments, and I am one of them. The gift of children is one of the great relinquishments. Therefore, Vessantara, it is not fitting for you to have regret after giving a gift,” and having supported himself thinking, “From the time they were given, they are nothing to me,” he made a firm resolution and sat at the door of the leaf-hut on a stone slab like a golden statue.
“Tất cả các vị Bồ-tát đều sẽ trở thành Phật sau khi thực hiện năm sự hy sinh lớn. Ta cũng nằm trong số đó, và sự bố thí con cái là một trong những sự hy sinh lớn. Do đó, Vessantara, sau khi đã bố thí, sự hối tiếc sau đó không phù hợp với con.” Tự khiển trách mình như vậy, và tự củng cố mình bằng cách nghĩ: “Từ khi được cho đi, chúng không còn là của ta nữa,” ngài quyết tâm kiên định và ngồi trên phiến đá trước cửa am lá như một bức tượng vàng.
Atha maddidevī araññato phalāphalaṃ gahetvā nivattantī ‘‘mā mahāsattassa dānantarāyo hotū’’ti vāḷamigarūpadharāhi devatāhi uparuddhamaggā tesu apagatesu cirena assamaṃ patvā ‘‘ajja me dussupinaṃ diṭṭhaṃ, dunnimittāni ca uppannāni, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti cintentī assamaṃ pavisitvā puttake apassantī bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘deva, na kho amhākaṃ puttake passāmi, kuhiṃ te gatā’’ti āha.
Then Maddīdevī, returning from the forest after gathering fruits and roots, her path having been blocked by deities disguised as wild beasts so that there would be no obstacle to the Great Being’s gift, arrived at the hermitage after a long time. Thinking, “Today I saw a bad dream, and bad omens have appeared; what could have happened?” she entered the hermitage, and not seeing the children, went to the bodhisatta and said, “My lord, I do not see our children. Where have they gone?”
Sau đó, công chúa Maddī, mang trái cây và củ quả từ rừng trở về, sau khi con đường bị các vị thần hóa thân thành thú dữ chặn lại để “đừng có sự cản trở nào đối với sự bố thí của Đại Bồ-tát,” đã đến am thất sau một thời gian dài, và nghĩ: “Hôm nay ta đã thấy một giấc mơ xấu, và những điềm xấu đã xuất hiện, điều gì sẽ xảy ra đây?” Nàng bước vào am thất, không thấy những đứa con, đến chỗ Bồ-tát và nói: “Thưa Đại vương, thiếp không thấy những đứa con của chúng ta, chúng đã đi đâu rồi?”
So tuṇhī ahosi.
He remained silent.
Ngài im lặng.
Sā puttake upadhārentī tahiṃ tahiṃ upadhāvitvā gavesantī adisvā punapi gantvā pucchi.
She, calling out for the children, ran about here and there searching, and not seeing them, went back and asked again.
Nàng tìm kiếm những đứa con, chạy khắp nơi tìm kiếm, và không thấy chúng, nàng lại đến hỏi.
Bodhisatto ‘‘kakkhaḷakathāya naṃ puttasokaṃ jahāpessāmī’’ti cintetvā –
The bodhisatta, thinking, “I will make her abandon her sorrow for the children with harsh words,”
Bồ Tát suy nghĩ: "Ta sẽ khiến nàng từ bỏ nỗi sầu con bằng lời nói cứng rắn," rồi nói –
Vatvā tāya cirāyanakāraṇe kathite punapi dārake sandhāya na kiñci āha.
said this, and when she explained the reason for her delay, he again said nothing concerning the children.
Nói xong, khi nàng kể lý do về sự chậm trễ, Ngài cũng không nói gì về các con.
Sā puttasokena te upadhārentī punapi vātavegena vanāni vicari.
She, with sorrow for her children, calling out to them, again roamed the woods with the speed of the wind.
Nàng vì nỗi sầu con mà không ngừng nghĩ đến chúng, lại tiếp tục lang thang khắp rừng với tốc độ gió.
Tāya ekarattiyaṃ vicaritaṭṭhānaṃ pariggaṇhantaṃ pannarasayojanamattaṃ ahosi.
The area she roamed in one night measured about fifteen yojanas.
Quãng đường nàng đi trong một đêm là mười lăm do tuần.
Atha vibhātāya rattiyā mahāsattassa santikaṃ gantvā ṭhitā dārakānaṃ adassanena balavasokābhibhūtā tassa pādamūle chinnakadalī viya bhūmiyaṃ visaññī hutvā pati.
Then, at the break of dawn, she went and stood near the Great Being, and overcome by strong sorrow at not seeing the children, she fell unconscious to the ground at his feet like a felled banana tree.
Sau đó, khi đêm đã tàn, nàng đến chỗ Đại Sĩ và đứng đó, nhưng vì không thấy các con, nàng bị nỗi sầu mãnh liệt chế ngự, ngất xỉu và ngã xuống đất như cây chuối bị chặt ngang dưới chân Ngài.
So ‘‘matā’’ti saññāya kampamāno uppannabalavasokopi satiṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘jānissāmi tāva jīvati, na jīvatī’’ti sattamāse kāyasaṃsaggaṃ anāpannapubbopi aññassa abhāvena tassā sīsaṃ ukkhipitvā ūrūsu ṭhapetvā udakena paripphositvā urañca mukhañca hadayañca parimajji.
He, thinking, “She is dead,” though trembling and with strong sorrow having arisen, established mindfulness and thought, “I will find out if she is alive or not.” Although he had not had any bodily contact for seven months, due to the absence of anyone else, he lifted her head and placed it on his lap, sprinkled her with water, and wiped her chest, face, and heart.
Ngài, với ý nghĩ "Nàng đã chết," run rẩy, dù nỗi sầu mãnh liệt đã khởi lên, nhưng Ngài vẫn giữ được chánh niệm, suy nghĩ "Ta sẽ xem nàng còn sống hay không," dù chưa từng chạm vào thân thể nàng trong bảy tháng, nhưng vì không có ai khác, Ngài nâng đầu nàng lên đặt trên đùi, vẩy nước lên, rồi xoa ngực, mặt và tim nàng.
Maddīpi kho thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘deva, dārakā te kuhiṃ gatā’’ti pucchi.
Maddī, after a short while, regained consciousness, re-established her sense of shame and fear of wrongdoing, and asked, “My lord, where have your children gone?”
Maddī cũng sau một lúc, tỉnh lại, rồi giữ được chánh niệm, khởi lên lòng hổ thẹn và ghê sợ, hỏi: "Đại vương, các con đã đi đâu?"
So āha – ‘‘devi, ekassa me brāhmaṇassa maṃ yācitvā āgatassa dāsatthāya dinnā’’ti vatvā tāya ‘‘kasmā, deva, putte brāhmaṇassa datvā mama sabbarattiṃ paridevitvā vicarantiyā nācikkhī’’ti vutte ‘‘paṭhamameva vutte tava cittadukkhaṃ bahu bhavissati, idāni pana sarīradukkhena tanukaṃ bhavissatī’’ti vatvā –
He said: “My lady, they were given to a brahmin who came to me asking for them, to be his servants.” When she said, “Why, my lord, after giving the children to a brahmin, did you not tell me while I was lamenting and wandering the whole night?” he replied, “If I had told you at first, your mental suffering would have been great; but now, with your physical suffering, it will be lessened,” and said:
Ngài nói: "Hoàng hậu, ta đã trao chúng cho một Bà La Môn đến xin ta làm nô lệ." Khi nàng hỏi: "Đại vương, tại sao Đại vương lại trao các con cho Bà La Môn mà không nói cho thiếp biết khi thiếp đã than khóc và lang thang suốt đêm?" Ngài đáp: "Nếu nói ngay từ đầu, nỗi khổ tâm của nàng sẽ rất lớn, nhưng bây giờ, với nỗi khổ thân, nó sẽ nhẹ bớt," rồi nói –
Evaṃ tesu aññamaññaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathentesu sakko cintesi – ‘‘mahāpuriso hiyyo jūjakassa pathaviṃ unnādetvā dārake adāsi.
While they were thus speaking words of mutual appreciation, Sakka thought: “Yesterday the great being gave away his children to Jūjaka, making the earth resound.”
Khi họ đang nói chuyện vui vẻ với nhau như vậy, Sakka suy nghĩ: "Đại nhân hôm qua đã khiến trái đất rung chuyển và trao các con cho Jūjaka.
Idāni naṃ koci hīnapuriso upasaṅkamitvā maddideviṃ yācitvā gahetvā gaccheyya, tato rājā nippaccayo bhaveyya, handāhaṃ brāhmaṇavaṇṇena naṃ upasaṅkamitvā maddiṃ yācitvā pāramikūṭaṃ gāhāpetvā kassaci avissajjiyaṃ katvā puna naṃ tasseva datvā āgamissāmī’’ti.
“Now some lowly person might approach, ask for and take Queen Maddī. Then the king would be without a basis. Well then, I, in the guise of a brahmin, will approach him, ask for Maddī, make him grasp the pinnacle of the perfections, make her un-giveable to anyone else, and then, having given her back to him, I will depart.”
Bây giờ, nếu một kẻ thấp hèn nào đó đến xin Maddīdevī và mang nàng đi, thì nhà vua sẽ không còn nơi nương tựa. Vậy ta hãy đến gặp Ngài dưới hình dạng một Bà La Môn, xin Maddī, khiến Ngài đạt đến đỉnh cao Ba-la-mật, làm cho nàng không thể bị trao cho ai khác, rồi ta sẽ trả nàng lại cho Ngài và trở về."
So sūriyuggamanavelāyaṃ brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ agamāsi.
He, at the time of sunrise, in the guise of a brahmin, went into his presence.
Thế là, vào lúc mặt trời mọc, Ngài đến chỗ Đại Sĩ dưới hình dạng một Bà La Môn.
Taṃ disvā mahāpuriso ‘‘atithi no āgato’’ti pītisomanassajāto tena saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘brāhmaṇa, kenatthena idhāgatosī’’ti pucchi.
Seeing him, the Great Being, filled with joy and happiness, thinking, “A guest has come to us,” made a sweet friendly greeting with him and asked, “Brahmin, for what reason have you come here?”
Thấy vậy, Đại Sĩ với niềm hỷ lạc và hoan hỷ, nghĩ "Có khách đến," đã nói chuyện ngọt ngào với ông ta và hỏi: "Bà La Môn, ông đến đây vì mục đích gì?"
Atha naṃ sakko maddideviṃ yāci.
Then Sakka asked him for Queen Maddī.
Thế rồi Sakka xin Maddīdevī.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Vì thế, đã nói –
Tattha punadevāti dārake dinnadivasato pacchā eva.
Therein, then again means just after the day the children were given.
Ở đây, punadevā nghĩa là ngay sau ngày đã trao các con.
Tadanantaramevāti attho.
The meaning is immediately after that.
Nghĩa là ngay lập tức.
Oruyhāti devalokato otaritvā.
Having descended means having come down from the world of the devas.
Oruyhā nghĩa là từ cõi trời giáng xuống.
Brāhmaṇasannibhoti brāhmaṇasamānavaṇṇo.
Appearing in the guise of a brahmin means having an appearance similar to a brahmin.
Brāhmaṇasannibho nghĩa là có hình dáng giống Bà La Môn.
Atha mahāsatto ‘‘hiyyo me dvepi dārake brāhmaṇassa dinnā, ahampi araññe ekakova, kathaṃ te maddiṃ sīlavantiṃ patibbataṃ dassāmī’’ti avatvāva pasāritahatthe anaggharatanaṃ ṭhapento viya asajjitvā abajjhitvā anolīnamānaso ‘‘ajja me dānapāramī matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti haṭṭhatuṭṭho giriṃ unnādento viya –
Then the Great Being, without saying, “Yesterday I gave both my children to a brahmin, and I am all alone in the forest; how can I give you Maddī, who is virtuous and devoted to her husband?”, without attachment, without being bound, with an unshrinking mind, as if placing a priceless gem in an outstretched hand, joyful and delighted as if making the mountain resound, thinking, “Today my perfection of giving will reach its summit,” said:
Thế rồi Đại Sĩ, không nói "Hôm qua ta đã trao hai đứa con cho Bà La Môn, ta cũng chỉ có một mình trong rừng, làm sao ta có thể trao Maddī, người giữ giới hạnh, trung trinh cho ông ta?" mà như đặt một viên ngọc vô giá vào lòng bàn tay dang ra, không chút do dự, không chút vướng bận, với tâm không sờn, hoan hỷ nghĩ "Hôm nay Ba-la-mật bố thí của ta sẽ đạt đến đỉnh cao," khiến núi non rung chuyển, rồi nói –
Tattha udakañjalīti udakaṃ añjaliṃ, ‘‘udaka’’nti ca karaṇatthe paccattavacanaṃ, udakena tassa brāhmaṇassa añjaliṃ pasāritahatthatalaṃ pūretvāti attho.
Therein, udakañjali means water in the cupped hands; and “udaka” is an instrumental singular noun. The meaning is: having filled the cupped hands, the outstretched palms, of that brahmin with water.
Ở đây, udakañjalī là nước vào lòng bàn tay, "udaka" là cách nói danh từ trong nghĩa công cụ, nghĩa là "đổ đầy nước vào lòng bàn tay dang ra của Bà La Môn đó."
Pasannamanasaṅkappoti ‘‘addhā iminā pariccāgena dānapāramiṃ matthakaṃ pāpetvā sammāsambodhiṃ adhigamissāmī’’ti upannasaddhāpasādena pasannacittasaṅkappo.
With a mind-resolve of serene faith means with a mind-resolve serene with the faith and confidence that had arisen, thinking, “Surely, through this relinquishment, having brought the perfection of giving to its summit, I will attain perfect self-enlightenment.”
Pasannamanasaṅkappo là "ý chí và tâm ý thanh tịnh với niềm tin và sự hoan hỷ đã khởi lên, rằng 'chắc chắn bằng sự hy sinh này, ta sẽ hoàn thành Ba-la-mật bố thí và đạt đến Chánh Đẳng Giác.'"
Taṅkhaṇaññeva heṭṭhā vuttappakārāni sabbapāṭihāriyāni pāturahesuṃ.
At that very moment, all the miracles of the kind mentioned below appeared.
Ngay lúc đó, tất cả các phép lạ đã nói ở trên đều xuất hiện.
‘‘Idānissa na dūre sammāsambodhī’’ti devagaṇā brahmagaṇā ativiya pītisomanassajātā ahesuṃ.
The hosts of devas and the hosts of brahmās became exceedingly joyful and happy, thinking, “Now perfect self-enlightenment is not far for him.”
Các chư thiên và chư Phạm thiên vô cùng hoan hỷ và vui mừng, nghĩ "Chánh Đẳng Giác của Ngài không còn xa nữa."
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Vì thế, đã nói –
Mahāpurisopi ‘‘ambho, brāhmaṇa, maddito me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataraṃ, idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa paccayo hotū’’ti vatvā adāsi.
The Great Being also gave, saying, “Oh, brahmin, a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times dearer to me than Maddī is the knowledge of omniscience itself. May this gift of mine be a condition for the realization of the knowledge of omniscience.”
Đại Sĩ cũng nói: "Này Bà La Môn, trí tuệ Toàn Giác đối với ta quý giá hơn Maddī gấp trăm, ngàn, trăm ngàn lần. Nguyện cho sự bố thí này của ta là nhân duyên để chứng đắc trí tuệ Toàn Giác," rồi trao nàng.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Vì thế, đã nói –
Etthāha – kasmā panāyaṃ mahāpuriso attano puttadāre jātisampanne khattiye parassa dāsabhāvena pariccaji, na hi yesaṃ kesañcipi bhujissānaṃ abhujissabhāvakaraṇaṃ sādhudhammoti?
Here it is asked: But why did this Great Being relinquish his own children and wife, who were of noble birth, khattiyas, into servitude to another? For it is not the good Dhamma to make free persons unfree.
Ở đây, có người hỏi: "Tại sao Đại Sĩ lại từ bỏ con cái và vợ mình, những người thuộc dòng dõi Sát-đế-lợi cao quý, để họ trở thành nô lệ của người khác? Chẳng lẽ việc biến những người tự do thành không tự do là một thiện pháp sao?"
Vuccate – anudhammabhāvato.
It is said: Because it is in accordance with the Dhamma.
Xin đáp: "Vì đó là pháp tương ứng."
Ayañhi buddhakārake dhamme anugatadhammatā, yadidaṃ sabbassa attaniyassa mamanti pariggahitavatthuno anavasesapariccāgo, na hi deyyadhammapaṭiggāhakavikapparahitaṃ dānapāramiṃ paripūretuṃ ussukkamāpannānaṃ bodhisattānaṃ mamanti pariggahitavatthuṃ yācantassa yācakassa na pariccajituṃ yuttaṃ, porāṇopi cāyamanudhammo.
For this is the inherent nature of the qualities that make a Buddha: the complete relinquishment of all one's own possessions grasped as 'mine'. Indeed, for Bodhisattas striving to perfect the perfection of giving, which is free from distinctions regarding the gift and the recipient, it is not proper not to relinquish a possession grasped as 'mine' to a supplicant who asks for it. This is also an ancient, traditional practice.
Đây là một quy luật tự nhiên trong các pháp tạo thành Phật quả, đó là sự từ bỏ hoàn toàn mọi thứ được xem là của mình, được nắm giữ với ý niệm "của ta." Đối với các vị Bồ Tát đang nỗ lực hoàn thành Ba-la-mật bố thí mà không phân biệt người nhận và vật bố thí, thì không thể không từ bỏ vật được nắm giữ với ý niệm "của ta" khi có người cầu xin. Và đây cũng là một quy luật cổ xưa.
Sabbesañhi bodhisattānaṃ ayaṃ āciṇṇasamāciṇṇadhammo kulavaṃso kulappaveṇī, yadidaṃ sabbassa pariccāgo.
For all Bodhisattas, this is the practiced and well-practiced nature, the family lineage, the family tradition: that is, the relinquishment of everything.
Đây là truyền thống, dòng dõi, tập quán của tất cả các vị Bồ Tát, đó là sự từ bỏ tất cả.
Tattha ca visesato piyataravatthupariccāgo, na hi keci bodhisattā vaṃsānugataṃ rajjissariyādidhanapariccāgaṃ, attano sīsanayanādiaṅgapariccāgaṃ, piyajīvitapariccāgaṃ, kulavaṃsapatiṭṭhāpakapiyaputtapariccāgaṃ, manāpacārinīpiyabhariyāpariccāganti ime pañca mahāpariccāge apariccajitvā buddhā nāma bhūtapubbā atthi.
And therein, especially, is the relinquishment of what is most dear. For there have never been any Bodhisattas who became Buddhas without having made these five great relinquishments: the relinquishment of wealth such as the inherited sovereignty of a kingdom, the relinquishment of their own limbs such as head and eyes, the relinquishment of their dear life, the relinquishment of dear sons who establish the family lineage, and the relinquishment of a dear wife who acts according to one's wishes.
Đặc biệt là sự từ bỏ những vật quý giá nhất. Thật vậy, chưa từng có vị Bồ Tát nào đã trở thành Phật mà không từ bỏ năm sự hy sinh lớn này: sự từ bỏ tài sản như vương quyền theo dòng dõi, sự từ bỏ các bộ phận cơ thể như đầu và mắt, sự từ bỏ sinh mạng quý giá, sự từ bỏ những người con thân yêu là người duy trì dòng dõi, và sự từ bỏ người vợ thân yêu luôn làm hài lòng.
Tathā hi maṅgale bhagavati bodhisattabhūte bodhipariyesanaṃ caramāne ca carimattabhāvato tatiye attabhāve saputtadāre ekasmiṃ pabbate vasante kharadāṭhiko nāma yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci.
Thus, when the Blessed One Maṅgala was a Bodhisatta, while he was on the quest for enlightenment, in his third-to-last existence, he was living on a mountain with his wife and children when a yakkha named Kharadāṭhika, having heard of the great being's disposition for giving, approached in the guise of a brahmin and asked the Mahāsatta for his two children.
Chẳng hạn, khi Đức Phật Maṅgala còn là Bồ Tát, đang tìm kiếm Giác ngộ, trong kiếp sống thứ ba của Ngài, khi Ngài đang sống trên một ngọn núi cùng vợ con, một Dạ Xoa tên là Kharadāṭhika, nghe về ý chí bố thí của Đại Sĩ, đã đến gặp Ngài dưới hình dạng một Bà La Môn và xin Đại Sĩ hai đứa con.
Mahāsatto ‘‘dadāmi brāhmaṇassa puttake’’ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ pathaviṃ kampento dvepi dārake adāsi.
The Mahāsatta, joyful and elated, saying, "I give my sons to the brahmin," gave both children, making the earth tremble to its watery boundaries.
Đại Sĩ, hoan hỷ nói: "Ta sẽ trao các con cho Bà La Môn," đã khiến trái đất rung chuyển đến tận bờ nước và trao cả hai đứa con.
Yakkho caṅkamanakoṭiyaṃ ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhito mahāsattassa passantasseva muḷālakalāpaṃ viya dve dārake khādi.
The yakkha, leaning against a support-plank at the end of the walking path, devoured the two children like a bunch of lotus roots right before the Mahāsatta's eyes.
Dạ Xoa đứng dựa vào tấm ván ở cuối đường kinh hành, đã ăn thịt hai đứa con như ăn một bó ngó sen, ngay trước mắt Đại Sĩ.
Aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggiramānaṃ yakkhassa mukhaṃ olokentassa mahāpurisassa ‘‘vañcesi vata maṃ yakkho’’ti uppajjanakacittuppādassa okāsaṃ adentassa upāyakosallassa subhāvitattā atītadhammānaṃ appaṭisandhisabhāvato aniccādivasena saṅkhārānaṃ suparimadditabhāvato ca evaṃ ittaraṭṭhitikena pabhaṅgunā asārena saṅkhārakalāpena ‘‘pūritā vata me dānapāramī, mahantaṃ vata me atthaṃ sādhetvā idaṃ adhigata’’nti somanassameva uppajji.
As the great being looked at the yakkha's mouth, which was emitting streams of blood like flames of fire, because his skill in means was well-developed, because past phenomena are by nature non-recurrent, and because formations were well-crushed by way of impermanence and so on, he gave no opportunity for a thought to arise such as, "Alas, the yakkha has deceived me." Instead, only gladness arose: "Alas, my perfection of giving is fulfilled! Alas, having accomplished a great benefit for myself, this has been attained by me with this transient, fragile, and essenceless group of formations."
Khi Đại nhân nhìn vào miệng của dạ xoa đang phun ra dòng máu như ngọn lửa, ngài đã không để cho ý nghĩ “Dạ xoa đã lừa dối ta” khởi lên, vì sự khéo léo trong phương tiện đã được tu tập tốt, và vì các pháp quá khứ không có sự tái tục, và vì các hành đã được quán xét kỹ lưỡng về vô thường, v.v., nên với khối hành vô thường, dễ hủy hoại, vô ngã như vậy, chỉ có niềm hoan hỷ khởi lên: “Ba-la-mật bố thí của ta đã được hoàn thành, ta đã đạt được lợi ích lớn lao này.”
So idaṃ anaññasādhāraṇaṃ tasmiṃ khaṇe attano cittācāraṃ ñatvā ‘‘imassa nissandena anāgate imināva nīhārena sarīrato rasmiyo nikkhamantū’’ti patthanamakāsi.
He, knowing this state of his own mind at that moment, which was not shared by others, made a resolution: "As a result of this, in the future, may rays of light issue from my body in this very same manner."
Ngài biết được hành vi tâm thức độc đáo của mình vào khoảnh khắc đó, và đã nguyện: “Do quả báo của việc này, trong tương lai, những tia sáng sẽ phát ra từ thân ta theo cách này.”
Tassa taṃ patthanaṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā).
On account of that resolution, when he became a Buddha, the radiance of his body constantly spread out and pervaded the ten-thousand-fold world-system.
Do lời nguyện đó của ngài, khi ngài trở thành Phật, ánh sáng từ thân ngài luôn lan tỏa khắp mười ngàn thế giới (Dha. Sa. Aṭṭha. Nidānakathā).
Evaṃ aññepi bodhisattā attano piyataraṃ puttadāraṃ pariccajitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhiṃsu.
Thus, other Bodhisattas also, having relinquished their very dear children and wife, penetrated the knowledge of omniscience.
Như vậy, các vị Bồ-tát khác cũng đã giác ngộ trí tuệ Toàn giác sau khi từ bỏ những người thân yêu như con cái.
Api ca yathā nāma koci puriso kassaci santike gāmaṃ vā janapadaṃ vā keṇiyā gahetvā kammaṃ karonto attano antevāsikānaṃ vā pamādena pūtibhūtaṃ dhanaṃ dhāreyya, tamenaṃ so gāhāpetvā bandhanāgāraṃ paveseyya.
Furthermore, it is like a certain man who, having taken a village or a district on lease from someone and while carrying out the work, incurs a debt through the negligence of his own apprentices, and the property becomes spoiled. That person might have him seized and put into prison.
Hơn nữa, giống như một người nào đó thuê một ngôi làng hoặc một vùng đất từ một người khác và làm việc, nhưng do sự lơ đễnh của các đệ tử hoặc của chính mình, người đó đã tích lũy một khoản nợ, và người chủ đã bắt người đó và tống vào ngục.
Tassa evamassa ‘‘ahaṃ kho imassa rañño kammaṃ karonto ettakaṃ nāma dhanaṃ dhāremi, tenāhaṃ raññā bandhanāgāre pavesito, sacāhaṃ idheva homi, attānañca jīyeyya, puttadārakammakaraporisā ca me jīvikāpagatā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpajjeyyuṃ.
It might occur to him: "While working for this king, I have incurred a debt of such and such an amount. For that reason, I have been put in prison by the king. If I remain right here, I will ruin myself, and my children, wife, workers, and servants, deprived of their livelihood, would fall into great misfortune and disaster."
Người đó sẽ nghĩ: “Ta đã làm việc cho vị vua này và đã nợ một khoản tiền như vậy, vì thế ta đã bị vua tống vào ngục. Nếu ta cứ ở đây, ta sẽ mất mạng, và vợ con, nô tỳ, và người giúp việc của ta sẽ mất kế sinh nhai và rơi vào cảnh khốn cùng.”
Yaṃnūnāhaṃ rañño ārocetvā attano puttaṃ vā kaniṭṭhabhātaraṃ vā idha ṭhapetvā nikkhameyyaṃ.
"What if I were to inform the king, place my son or younger brother here, and then leave?"
“Chẳng phải tôi nên báo cho vua biết, rồi để con trai hoặc em trai của tôi ở đây và rời đi sao?
Evāhaṃ ito bandhanato mutto nacirasseva yathāmittaṃ yathāsandiṭṭhaṃ dhanaṃ saṃharitvā rañño datvā tampi bandhanato mocemi, appamattova hutvā uṭṭhānabalena attano sampattiṃ paṭipākatikaṃ karissāmī’’ti.
"In this way, freed from this prison, I would before long collect the wealth from friends and acquaintances, give it to the king, and free that person also from imprisonment. Being diligent, I would, through the power of my effort, restore my own prosperity to its original state."
Như vậy, tôi được giải thoát khỏi sự trói buộc này, không lâu sau sẽ thu thập tài sản từ bạn bè, từ người quen, dâng lên vua, rồi cũng giải thoát người ấy khỏi sự trói buộc, trở nên không phóng dật, với sức mạnh tinh tấn, sẽ khôi phục lại tài sản của mình như cũ.”
So tathā kareyya.
He would do so.
Người ấy sẽ làm như vậy.
Evaṃ sampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
In this way, this matter should be understood.
Ví dụ này nên được hiểu theo cách đó.
Tatridaṃ opammasaṃsandanaṃ – rājā viya kammaṃ, bandhanāgāro viya saṃsāro, raññā bandhanāgāre ṭhapitapuriso viya kammavasena saṃsāracārake ṭhito mahāpuriso, tassa bandhanāgāre ṭhitapurisassa tattha puttassa vā bhātuno vā parādhīnabhāvakaraṇena tesaṃ attano ca dukkhappamocanaṃ viya mahāpurisassa attano puttādike paresaṃ datvā sabbaññutaññāṇappaṭilābhena sabbasattānaṃ vaṭṭadukkhappamocanaṃ, tassa vigatadukkhassa tehi saddhiṃ yathādhippetasampattiyaṃ patiṭṭhānaṃ viya mahāpurisassa arahattamaggena apagatavaṭṭadukkhassa buddhabhāvena dasabalādisabbaññutaññāṇasampattisamannāgamo attano vacanakārakānaṃ vijjattayādisampattisamannāgamo cāti evaṃ anavajjasabhāvo eva mahāpurisānaṃ puttadārapariccāgo.
Herein is the application of the simile: Kamma is like a king; saṃsāra is like a prison; the great being, established in the cycle of saṃsāra due to kamma, is like a man placed in prison by a king. Just as that man in prison, by making his son or brother dependent there, secures his own and their release from suffering, so the great being, by giving away his own children and others, through the attainment of the knowledge of omniscience, secures the release of all beings from the suffering of the round. Just as that one, freed from suffering, is established together with them in the desired success, so the great being, whose suffering of the round has departed through the path of arahatship, possesses the endowments of the knowledge of the ten powers and so on through Buddhahood, and his followers who do his bidding possess the endowments of the three knowledges and so on. Thus, the great beings' renunciation of children and wife is of a blameless nature indeed.
Trong đó, sự so sánh ví dụ này là: nhà vua ví như nghiệp (kamma), nhà tù ví như luân hồi (saṃsāra), người bị vua giam trong nhà tù ví như một bậc đại nhân (mahāpurisa) bị giam trong ngục tù luân hồi do nghiệp. Việc người bị giam trong nhà tù giải thoát chính mình và con trai hoặc em trai của mình khỏi khổ đau bằng cách khiến họ trở thành kẻ phụ thuộc ví như việc bậc đại nhân giải thoát tất cả chúng sanh khỏi khổ đau trong luân hồi bằng cách dâng con trai và vợ của mình cho người khác, và đạt được Nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa). Việc người đã thoát khổ đau ấy an trú trong tài sản như ý nguyện cùng với họ ví như việc bậc đại nhân đã thoát khỏi khổ đau trong luân hồi bằng đạo quả A-la-hán (arahattamagga), đạt được Phật quả (buddhabhāva), đầy đủ tài sản Nhất thiết trí như Thập lực (dasabala) và sự đầy đủ tài sản Tam minh (vijjāttaya) cho những người vâng lời mình. Như vậy, sự hy sinh con cái và vợ của các bậc đại nhân là hoàn toàn không đáng chê trách.
Eteneva nayena nesaṃ aṅgajīvitapariccāge yā codanā, sāpi visodhitāti veditabbāti.
By this same method, it should be understood that the objection concerning their renunciation of limbs and life is also refuted.
Cũng theo cách này, những lời buộc tội về việc họ hy sinh các chi phần thân thể và mạng sống cũng được làm sáng tỏ.
Tattha paccūhāti paccatthikā.
Therein, obstacles means adversaries.
Ở đây, paccūhā là kẻ thù.
Dibbāti dibbayasapaṭibāhakā.
Divine means obstructive to divine glory.
Dibbā là những kẻ cản trở danh tiếng cõi trời.
Mānusāti manussayasapaṭibāhakā.
Human means obstructive to human glory.
Mānusā là những kẻ cản trở danh tiếng loài người.
Ke pana teti?
But who are they?
Vậy chúng là ai?
Macchariyadhammā, te sabbe puttadāraṃ dentena mahāsattena jitāti dasseti.
They are the states of stinginess; he shows that all of them were conquered by the great being when he gave away his children and wife.
Đó là những pháp keo kiệt (macchariya dhamma). Điều đó cho thấy rằng bậc Đại Bồ-tát đã chiến thắng tất cả chúng bằng cách bố thí con cái và vợ.
Duddadanti puttadārādiduddadaṃ dadamānānaṃ tameva dukkaraṃ kubbataṃ tumhādisānaṃ kammaṃ aññe sāvakapaccekabodhisattā nānukubbanti, pageva asanto maccharino.
Difficult to give means what is difficult to give, such as children and wife. Of those giving that very thing, doing a difficult deed, the deed of such as you, other disciple and paccekabodhisattas do not imitate, let alone the unvirtuous and stingy.
Duddadaṃ là những thứ khó bố thí như con cái, vợ. Dadamānānaṃ là những người đang bố thí. Dukkaraṃ kubbataṃ là những người đang làm việc khó khăn đó. Những việc làm của những người như quý vị thì các vị Thanh văn (sāvaka), Độc giác Phật (paccekabuddha) và Bồ-tát (bodhisatta) khác không thể làm theo, huống chi là những kẻ bất thiện, keo kiệt.
Tasmā sataṃ dhammo durannayo sādhūnaṃ mahābodhisattānaṃ paṭipattidhammo aññehi duranugamo.
Therefore, the Dhamma of the virtuous is hard to follow means the practice-Dhamma of the virtuous great bodhisattas is difficult for others to follow.
Vì vậy, sataṃ dhammo durannayo có nghĩa là Pháp hành của các bậc Đại Bồ-tát hiền thiện thì những người khác khó có thể noi theo.
Vatvā varehi nimantesi.
Having said this, he invited him with boons.
nói vậy, ngài mời ước nguyện. Bậc Đại Bồ-tát cũng cầu xin tám điều ước này: “Cầu xin phụ vương lại lập con lên ngôi; cầu xin con giải thoát kẻ đáng bị hành hình; cầu xin con trở thành nơi nương tựa cho tất cả chúng sanh; cầu xin con không đến với vợ người; cầu xin con không bị phụ nữ chi phối; cầu xin con trai của con được sống lâu; cầu xin con có nhiều tài sản bố thí như thức ăn, đồ uống; và cầu xin con có thể bố thí chúng với tâm hoan hỷ mà không bao giờ cạn kiệt; cầu xin con sau khi thực hành những đại bố thí như vậy, được sinh lên cõi trời, rồi từ đó tái sinh xuống đây và đạt được Nhất thiết trí.”
Mahāsattopi ‘‘pitā maṃ punadeva rajje patiṭṭhāpetu, vajjhappattaṃ vadhato moceyyaṃ, sabbasattānaṃ avassayo bhaveyyaṃ, paradāraṃ na gaccheyyaṃ, itthīnaṃ vasaṃ na gaccheyyaṃ, putto me dīghāyuko siyā, annapānādideyyadhammo bahuko siyā, tañca aparikkhayaṃ pasannacitto dadeyyaṃ, evaṃ mahādānāni pavattetvā devalokaṃ gantvā tato idhāgato sabbaññutaṃ pāpuṇeyya’’nti ime aṭṭha vare yāci.
The great being too asked for these eight boons: “May my father re-establish me in the kingdom; may I release from execution one who has received a capital sentence; may I be a refuge for all beings; may I not go to another's wife; may I not fall under the sway of women; may my son have a long life; may there be many things to be given, such as food and drink; and may I give that, which is inexhaustible, with a confident mind. Having thus performed great acts of giving, may I go to the deva world, and from there, having come here, may I attain omniscience.”
Chư Thiên Đế Thích nói: “Không lâu sau, phụ vương Sanjaya đại vương sẽ đến đây, đưa ngài về và lập ngài lên ngôi. Tất cả những ước nguyện khác của ngài cũng sẽ thành hiện thực. Đừng lo lắng, hãy sống không phóng dật!” Sau khi khuyên dạy, ngài trở về nơi của mình.
Sakko ‘‘nacirasseva pitā sañjayamahārājā idheva āgantvā taṃ gahetvā rajje patiṭṭhāpessati, itaro ca sabbo te manoratho matthakaṃ pāpuṇissati, mā cintayi, appamatto hohī’’ti ovaditvā sakaṭṭhānameva gato.
Sakka, advising him, “Very soon your father, the great king Sañjaya, will come right here, take you, and establish you in the kingdom. And all your other wishes will reach fulfillment. Do not worry, be heedful,” went to his own abode.
Bồ-tát và Maddī Devi sống vui vẻ trong am thất do chư Thiên Đế Thích ban tặng.
Bodhisatto ca maddidevī ca sammodamānā sakkadattiye assame vasiṃsu.
The Bodhisatta and Queen Maddī, rejoicing, dwelt in the hermitage given by Sakka.
Bồ Tát và Maddidevī sống an lạc trong đạo viện (assama) được Sakka ban tặng.
Jūjakepi kumāre gahetvā gacchante devatā ārakkhamakaṃsu.
As for Jūjaka, when he was taking the children, the devas gave him protection.
Khi Jūjaka mang các hoàng tử đi, chư thiên đã bảo vệ họ.
Divase divase ekā devadhītā rattibhāge āgantvā maddivaṇṇena kumāre paṭijaggi.
Day by day, during the night, a certain goddess would come in the form of Maddī and look after the children.
Mỗi ngày, một nữ thần (devadhītā) đến vào ban đêm, chăm sóc các hoàng tử với hình dạng của Maddī.
So devatāviggahito hutvā ‘‘kaliṅgaraṭṭhaṃ gamissāmī’’ti aḍḍhamāsena jetuttaranagarameva sampāpuṇi.
He, being misled by the devas, thinking, “I will go to the kingdom of Kaliṅga,” reached the city of Jetuttara in half a month.
Bị chư thiên nhập vào, Jūjaka nói: “Tôi sẽ đi đến xứ Kaliṅga,” và trong nửa tháng đã đến thành Jetuttara.
Rājā vinicchaye nisinno brāhmaṇena saddhiṃ dārake rājaṅgaṇena gacchante disvā sañjānitvā brāhmaṇena saddhiṃ te pakkosāpetvā taṃ pavattiṃ sutvā bodhisattena kathitaniyāmeneva dhanaṃ datvā kumāre kiṇitvā nhāpetvā bhojetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite katvā rājā dārakaṃ phussatidevī dārikaṃ ucchaṅge katvā bodhisattassa rājaputtiyā ca pavattiṃ suṇiṃsu.
The king, seated in judgment, seeing the children going through the royal courtyard with the brahmin, recognized them. Having had them summoned along with the brahmin and having heard that account, he gave the wealth exactly as stated by the Bodhisatta, bought the children, had them bathed, fed, and adorned with all ornaments. The king, taking the boy, and Queen Phussatī, taking the girl, onto their laps, listened to the account of the Bodhisatta and the princess.
Nhà vua đang ngồi xét xử, thấy vị Bà-la-môn đi ngang qua sân cung điện cùng với các hoàng tử, nhận ra họ, rồi cho gọi vị Bà-la-môn và các hoàng tử đến. Sau khi nghe câu chuyện, nhà vua đã ban tiền theo đúng quy định mà Bồ-tát đã nói, mua lại các hoàng tử, tắm rửa, cho ăn, trang điểm bằng tất cả các đồ trang sức. Nhà vua bế hoàng tử, hoàng hậu Phussatī bế công chúa vào lòng, rồi họ nghe câu chuyện về Bồ-tát và công chúa.
Taṃ sutvā rājā ‘‘bhūnahaccaṃ vata mayā kata’’nti saṃviggamānaso tāvadeva dvādasaakkhobhanīparimāṇaṃ senaṃ sannayhitvā vaṅkapabbatābhimukho pāyāsi saddhiṃ phussatideviyā ceva dārakehi ca.
Having heard that, the king, with a mind struck with agitation, thinking, "Alas, I have committed the murder of an embryo!", immediately assembled an army of twelve akkhobhanī and set out facing Vaṅka mountain, together with Queen Phussatī and the children.
Nghe vậy, nhà vua với tâm kinh hoàng: “Ta đã phạm tội giết người thân!” Ngay lập tức, ngài tập hợp một đội quân gồm mười hai akkhobhaṇī (đơn vị quân đội), cùng với hoàng hậu Phussatī và các hoàng tử, khởi hành hướng về núi Vaṅka.
Anukkamena gantvā puttena ca suṇisāya ca samāgañchi.
Proceeding in due course, he was reunited with his son and daughter-in-law.
Dần dần đi, ngài gặp con trai và con dâu.
Vessantaro piyaputte disvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto visaññī hutvā tattheva pati, tathā maddī mātāpitaro sahajātā saṭṭhisahassā ca amaccā.
Vessantara, seeing his beloved children, was unable to contain his grief and fell down right there unconscious; likewise Maddī, his parents, his kinsmen, and the sixty thousand ministers.
Vessantara thấy những người con yêu quý, không thể kìm nén được nỗi đau, ngất xỉu ngay tại chỗ. Tương tự, Maddī, cha mẹ, và sáu mươi nghìn cận thần cũng vậy.
Taṃ kāruññaṃ passantesu ekopi sakabhāvena sandhāretuṃ nāsakkhi, sakalaṃ assamapadaṃ yugandharavātapamadditaṃ viya sālavanaṃ ahosi.
Among those witnessing that sorrow, not even one was able to maintain their normal state; the entire hermitage ground became like a sāl-tree forest crushed by a Yugandhara wind.
Không một ai trong số những người chứng kiến cảnh tượng bi thương đó có thể giữ được bình tĩnh. Toàn bộ khu am thất trở nên hỗn loạn như rừng cây sāla bị gió Yugandhara tàn phá.
Sakko devarājā tesaṃ visaññibhāvavinodanatthaṃ pokkharavassaṃ vassāpesi, temetukāmā tementi, pokkhare patitavassaṃ viya vinivattitvā udakaṃ gacchati.
Sakka, king of the devas, to dispel their state of unconsciousness, caused a shower of lotus blossoms to fall; those who wished to be wet were wet, but for others, the water rolled off like rain fallen on a lotus.
Chư Thiên Đế Thích đã làm mưa Pokkharavassa để giải tỏa sự ngất xỉu của họ. Những ai muốn ướt thì ướt, nước mưa rơi trên hoa sen thì trượt đi.
Sabbe saññaṃ paṭilabhiṃsu.
All regained consciousness.
Tất cả đều tỉnh lại.
Tadāpi pathavikampādayo heṭṭhā vuttappakārā acchariyā pāturahesuṃ.
At that time also, wonders such as the earth-quaking, of the kind mentioned below, appeared.
Vào lúc đó, những điều kỳ diệu như động đất và những điều đã nói ở trên lại xuất hiện.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, đã nói rằng –
Tattha karuṇaṃ paridevanteti mātāpitaro ādiṃ katvā sabbasmiṃ āgatajane karuṇaṃ paridevamāne.
Therein, while they were lamenting sorrowfully means while all the people who had come, beginning with his parents, were lamenting sorrowfully.
Ở đây, karuṇaṃ paridevante có nghĩa là tất cả những người đến, bắt đầu từ cha mẹ, đều than khóc bi thương.
Sallapante sukhaṃ dukhanti sukhadukkhaṃ pucchitvā paṭisanthāravasena ālāpasallāpaṃ karonte.
Conversing about happiness and sorrow means making conversation by way of friendly inquiry, asking about their happiness and sorrow.
Khi nói chuyện vui buồn là khi hỏi han về vui khổ, và khi giao tiếp, thăm hỏi.
Hirottappena garunā ubhinnanti ime sivīnaṃ vacanaṃ gahetvā adūsakaṃ dhamme ṭhitaṃ maṃ pabbājayiṃsūti cittappakopaṃ akatvā ubhosu etesu mātāpitūsu dhammagāravasamussitena hirottappeneva yathārūpe upasaṅkami.
With profound moral shame and fear of wrongdoing, I approached both means without becoming angry, thinking, “These, accepting the word of the Sivis, banished me, who am blameless and established in Dhamma,” I approached both these parents with a moral shame and fear of wrongdoing that was elevated by my reverence for the Dhamma.
Với sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, đối với cả hai là khi chấp nhận lời nói của những người Sivi này, không khởi lên sự phẫn nộ trong tâm rằng: “Họ đã trục xuất tôi, người vô tội, an trú trong Chánh pháp”, mà với sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, được nâng cao bởi lòng tôn kính Chánh pháp, đã đến gần hai đấng cha mẹ ấy theo cách đó.
Tena me dhammatejena tadāpi pathavī kampi.
Through the power of my Dhamma, at that time too the earth quaked.
Nhờ oai lực của Chánh pháp ấy, khi ấy quả đất cũng rung chuyển.
Atha sañjayamahārājā bodhisattaṃ khamāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā taṅkhaṇaññeva kesamassukammādīni kārāpetvā nhāpetvā sabbābharaṇavibhūsitaṃ devarājānamiva virocamānaṃ saha maddideviyā rajje abhisiñcitvā tāvadeva ca tato paṭṭhāya dvādasaakkhobhanīparimāṇāya caturaṅginiyā senāya ca puttaṃ parivārayitvā vaṅkapabbatato yāva jetuttaranagarā saṭṭhiyojanamaggaṃ alaṅkārāpetvā dvīhi māsehi sukheneva nagaraṃ pavesesi.
Then, having asked for the Bodhisatta's forgiveness, King Sañjaya had him accept the kingdom. At that very moment, he had his hair and beard trimmed and so on, had him bathed, and having adorned him with all ornaments, he anointed him in the kingdom together with Queen Maddī, so that he shone like the king of the devas. And from that moment on, he surrounded his son with a fourfold army of twelve akkhobhanī. He had the sixty-yojana road from Vaṅka mountain to the city of Jetuttara decorated, and in two months, brought him into the city with ease.
Rồi Đại vương Sañjaya, sau khi xin lỗi Bồ Tát, đã trao lại vương quốc, ngay lập tức cho người cắt tóc cạo râu và tắm rửa, trang điểm bằng tất cả châu báu, khiến Ngài rực rỡ như một vị thiên vương, cùng với Hoàng hậu Maddī đăng quang vương vị; và ngay từ lúc đó, với một đội quân tứ chi hùng mạnh gồm mười hai binh đoàn, vây quanh con trai, cho trang hoàng con đường dài sáu mươi dojana từ núi Vaṅka đến thành phố Jetuttara, và đưa Ngài vào thành một cách an toàn trong hai tháng.
Mahājano uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi.
The great populace experienced sublime joy and gladness.
Đại chúng cảm nhận được niềm vui và sự hoan hỷ lớn lao.
Celukkhepādayo pavattiṃsu.
The waving of cloths and other celebrations took place.
Việc tung áo và các hành động tương tự đã diễn ra.
Nagare ca nandibheriṃ carāpesuṃ.
And in the city, they had the drum of rejoicing beaten.
Trong thành, họ cho đánh trống Nandibheri.
Antamaso biḷāre upādāya sabbesaṃ bandhane ṭhitānaṃ bandhanamokkho ahosi.
All who were in bondage, down to the very cats, were released from their bonds.
Cuối cùng, tất cả những người bị giam cầm, kể cả mèo, đều được phóng thích.
So nagaraṃ paviṭṭhadivaseyeva paccūsakāle cintesi – ‘‘sve vibhātāya rattiyā mamāgatabhāvaṃ sutvā yācakā āgamissanti, tesāhaṃ kiṃ dassāmī’’ti.
On the very day he entered the city, at dawn, he thought: "Tomorrow, when the night has brightened, having heard of my arrival, seekers will come. What shall I give them?"
Vào buổi sáng sớm của ngày Ngài vào thành, Ngài đã suy nghĩ: “Ngày mai, khi đêm tàn, những người khất thực sẽ đến sau khi nghe tin tôi về, tôi sẽ cho họ cái gì đây?”
Tasmiṃ khaṇe sakkassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
At that moment, Sakka's seat showed signs of heat.
Vào lúc đó, ngai của Sakka nóng lên.
So āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā tāvadeva rājanivesanassa purimavatthuṃ pacchimavatthuñca kaṭippamāṇaṃ pūrento ghanamegho viya sattaratanavassaṃ vassāpesi.
Reflecting on it, he knew the reason and immediately, like a dense cloud, caused a rain of the seven kinds of jewels to fall, filling the front and back grounds of the royal palace up to the waist.
Khi quán xét, Sakka biết được nguyên nhân đó, và ngay lập tức đã cho mưa bảy loại báu vật như một đám mây dày đặc, lấp đầy sân trước và sân sau của hoàng cung ngang thắt lưng.
Sakalanagare jaṇṇuppamāṇaṃ vassāpesīti.
It is said that throughout the entire city, it rained up to the knees.
Trong toàn thành, mưa ngập đến đầu gối.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã nói:
Evaṃ sattaratanavasse vuṭṭhe punadivase mahāsatto ‘‘yesaṃ kulānaṃ purimapacchimavatthūsu vuṭṭhadhanaṃ, tesaññeva hotū’’ti dāpetvā avasesaṃ āharāpetvā attano gehavatthusmiṃ dhanena saddhiṃ koṭṭhāgāresu okirāpetvā mahādānaṃ pavattesi.
Thus, when the rain of the seven jewels had fallen, on the next day the great being, having had it proclaimed, “Let the wealth that has rained down on the former and latter grounds of whichever families belong to them,” had the remainder brought, had it poured into the storehouses on his own house-ground along with his wealth, and instituted a great giving.
Như vậy, khi trận mưa bảy loại báu vật đã rơi, vào ngày hôm sau, Đại Sĩ nghĩ: “Những tài sản đã rơi xuống sân trước và sân sau của các gia đình nào, hãy thuộc về các gia đình đó,” rồi cho phép họ lấy, còn lại thì cho gom về, cùng với tài sản trong khuôn viên nhà mình, cho đổ vào các kho chứa và tổ chức một cuộc đại bố thí.
Acetanāyaṃ pathavīti cetanārahitā ayaṃ mahābhūtā pathavī, devatā pana cetanāsahitā.
This earth is without consciousness means this great element, the earth, is devoid of consciousness, but the devatā is endowed with consciousness.
Quả đất này vô tri là quả đất đại đại này không có ý thức, nhưng các vị chư thiên thì có ý thức.
Aviññāya sukhaṃ dukhanti acetanattā eva sukhaṃ dukkhaṃ ajānitvā.
Without knowing pleasure and pain means because it is without consciousness, it does not know pleasure and pain.
Không biết vui buồn là vì vô tri nên không biết vui buồn.
Satipi sukhadukkhapaccayasaṃyoge taṃ nānubhavantī.
Even when there is a connection with conditions for pleasure and pain, it does not experience them.
Mặc dù có sự kết hợp của nhân duyên vui khổ, nhưng nó không cảm nhận được điều đó.
Sāpi dānabalā mayhanti evaṃbhūtāpi sā mahāpathavī mama dānapuññānubhāvahetu.
She too, by my power of giving means even such a great earth, due to the power of my meritorious giving.
Thế mà, nhờ sức mạnh bố thí của tôi là dù như vậy, quả đất lớn đó, nhờ oai lực của phước báu bố thí của tôi.
Sattakkhattuṃ pakampathāti aṭṭhavassikakāle hadayamaṃsādīnipi yācakānaṃ dadeyyanti dānajjhāsayuppāde maṅgalahatthidāne pabbājanakāle pavattitamahādāne puttadāne bhariyādāne vaṅkapabbate ñātisamāgame nagaraṃ paviṭṭhadivase ratanavassakāleti imesu ṭhānesu sattavāraṃ akampittha.
Quaked seven times means: at the time of giving his heart-flesh and so on to supplicants when he was eight years old; at the arising of the resolve for giving; at the giving of the Maṅgala elephant; at the great giving instituted at the time of his banishment; at the giving of his children; at the giving of his wife; at the gathering of his kinsmen on Mount Vaṅka; on the day he entered the city; and at the time of the rain of jewels—at these instances, it quaked seven times.
Đã rung chuyển bảy lần là vào thời điểm tám tuổi, khi ý định bố thí phát sinh rằng: “Tôi sẽ cho cả thịt tim và các bộ phận khác trong cơ thể cho những người khất thực”; khi bố thí voi lành; khi đại bố thí trong lúc bị trục xuất; khi bố thí con cái; khi bố thí vợ; khi gặp gỡ quyến thuộc trên núi Vaṅka; và vào ngày vào thành khi có mưa báu vật – vào những thời điểm này, quả đất đã rung chuyển bảy lần.
Evaṃ ekasmiṃyeva attabhāve sattakkhattuṃ mahāpathavikampanādiacchariyapātubhāvahetubhūtāni yāvatāyukaṃ mahādānāni pavattetvā mahāsatto āyupariyosāne tusitapure uppajji.
Thus, in a single existence, having instituted great givings that were the cause for the manifestation of wonders such as the great earth quaking seven times, for as long as he lived, the great being, at the end of his life, arose in the Tusita realm.
Như vậy, trong một kiếp sống duy nhất, Đại Sĩ đã thực hành các cuộc đại bố thí kéo dài suốt đời, là nguyên nhân của những sự xuất hiện kỳ diệu như quả đất lớn rung chuyển bảy lần, và khi tuổi thọ kết thúc, Ngài đã tái sinh vào cõi trời Tusita.
Tenāha bhagavā –
Therefore the Blessed One said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói:
Tadā jūjako devadatto ahosi, amittatāpanā ciñcamāṇavikā, cetaputto channo, accutatāpaso sāriputto, sakko anuruddho, maddī rāhulamātā, jālikumāro rāhulo, kaṇhājinā uppalavaṇṇā, mātāpitaro mahārājakulāni, sesaparisā buddhaparisā, vessantaro rājā lokanātho.
At that time, Jūjaka was Devadatta, Amittatāpanā was Ciñcamāṇavikā, Cetaputta was Channa, the ascetic Accuta was Sāriputta, Sakka was Anuruddha, Maddī was Rāhula’s mother, Prince Jāli was Rāhula, Kaṇhājinā was Uppalavaṇṇā, the mother and father were the great royal families, the remaining assembly was the Buddha’s assembly, and King Vessantara was the Protector of the World.
Khi ấy, Jūjaka là Devadatta, Amittatāpanā là Ciñcamāṇavikā, Cetaputta là Channa, ẩn sĩ Accuta là Sāriputta, Sakka là Anuruddha, Maddī là mẹ của Rāhula, hoàng tử Jāli là Rāhula, Kaṇhājinā là Uppalavaṇṇā, cha mẹ là các hoàng tộc lớn, những người còn lại trong hội chúng là hội chúng của Đức Phật, Vessantara vương là Đấng Cứu Thế.
Idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here too, the remaining perfections should be determined as appropriate in the manner stated below.
Ở đây cũng vậy, các ba-la-mật còn lại cần được xác định một cách thích đáng theo phương pháp đã nói ở dưới.
Tathā mahāsatte kucchigate mātu devasikaṃ chasatasahassāni vissajjetvā dānaṃ dātukāmatādohaḷo, tathā dīyamānepi dhanassa parikkhayābhāvo, jātakkhaṇe eva hatthaṃ pasāretvā ‘‘dānaṃ dassāmi, atthi kiñcī’’ti vācānicchāraṇaṃ, catupañcavassikakāle attano alaṅkārassa dhātīnaṃ hatthagatassa puna aggahetukāmatā, aṭṭhavassikakāle hadayamaṃsādikassa attano sarīrāvayavassa dātukāmatāti evamādikā sattakkhattuṃ mahāpathavikampanādianekacchariyapātubhāvahetubhūtā idha mahāpurisassa guṇānubhāvā vibhāvetabbā.
Likewise, when the great being was in his mother’s womb, his mother’s pregnancy-craving to give gifts by distributing six hundred thousand daily; likewise, the non-exhaustion of wealth even when it was being given; at the very moment of birth, stretching out his hand and uttering the words, “I will give a gift, is there anything?”; at the age of four or five, his unwillingness to take back his own ornament once it was in the hands of his nurses; at the age of eight, his desire to give his own bodily parts such as his heart-flesh—these and other powers of the great man’s virtues, which were the cause for the manifestation of many wonders such as the great earth quaking seven times, should be elucidated here.
Như vậy, khi Đại Sĩ nhập thai, mẹ Ngài có ý muốn bố thí sáu trăm ngàn mỗi ngày; và dù bố thí như vậy, tài sản không hề cạn kiệt; ngay khi sinh ra, Ngài đã vươn tay nói: “Tôi sẽ bố thí, có ai cần gì không?”; vào lúc bốn, năm tuổi, Ngài không muốn lấy lại đồ trang sức của mình đã trao cho các nhũ mẫu; vào lúc tám tuổi, Ngài muốn bố thí thịt tim và các bộ phận khác trong cơ thể mình – những phẩm chất và oai lực của Đại Nhân, là nguyên nhân của nhiều sự xuất hiện kỳ diệu như quả đất lớn rung chuyển bảy lần, cần được làm rõ ở đây.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore it is said:
Do đó, điều này được nói: