1. Dutiyavaggassa paṭhame kuñjaroti hatthī.
1. In the first of the second chapter, kuñjaro means an elephant.
1. Trong chương thứ hai, ở đoạn đầu, kuñjaro có nghĩa là voi.
Mātuposakoti andhāya jarājiṇṇāya mātuyā paṭijagganako.
Mātuposako means one who looks after his blind and decrepit old mother.
Mātuposako có nghĩa là người chăm sóc mẹ già yếu, mù lòa.
Mahiyāti bhūmiyaṃ.
Mahiyā means on the earth.
Mahiyā có nghĩa là trên đất.
Guṇenāti sīlaguṇena, tadā mama sadiso natthi.
Guṇena means by the quality of virtue; at that time, there was none equal to me.
Guṇenā có nghĩa là về đức hạnh giới, lúc đó không ai sánh bằng tôi.
Bodhisatto hi tadā himavantappadese hatthiyoniyaṃ nibbatti.
For at that time, the Bodhisatta was born in the elephant womb in the region of the Himālaya.
Lúc đó, Bồ-tát đã tái sinh làm loài voi ở vùng Hy Mã Lạp Sơn.
So sabbaseto abhirūpo lakkhaṇasampanno mahāhatthī anekahatthisatasahassaparivāro ahosi.
He was an all-white, beautiful, great elephant endowed with auspicious marks, with a retinue of many hundreds of thousands of elephants.
Ngài là một con voi lớn toàn thân trắng, đẹp đẽ, đầy đủ tướng tốt, được hàng trăm ngàn con voi vây quanh.
Mātā panassa andhā.
His mother, however, was blind.
Mẹ Ngài thì bị mù lòa.
So madhuraphalāphalāni hatthīnaṃ hatthesu datvā mātu peseti.
He would give sweet fruits to the elephants to deliver to his mother.
Ngài đưa những loại trái cây ngọt cho những con voi để chúng mang đến cho mẹ.
Hatthino tassā adatvā sayaṃ khādanti.
The elephants would not give them to her but would eat them themselves.
Nhưng những con voi đó không đưa cho mẹ Ngài mà tự ăn.
So pariggaṇhanto taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘yūthaṃ pahāya mātarameva posessāmī’’ti rattibhāge aññesaṃ hatthīnaṃ ajānantānaṃ mātaraṃ gahetvā caṇḍoraṇapabbatapādaṃ gantvā ekaṃ naḷiniṃ upanissāya ṭhitāya pabbataguhāya mātaraṃ ṭhapetvā posesi.
He, while considering, having understood that situation, thought, "Having left the herd, I will support my mother alone." In the night, while the other elephants were unaware, he took his mother, went to the foot of Mount Caṇḍoraṇa, established his mother in a mountain cave situated near a lotus pond, and supported her.
Ngài nhận ra sự việc đó khi quan sát, bèn nghĩ: “Mình sẽ rời bỏ bầy đàn và chỉ chăm sóc mẹ thôi”, rồi vào ban đêm, khi những con voi khác không hay biết, Ngài đưa mẹ đến chân núi Caṇḍoraṇa, đặt mẹ vào một hang núi gần một đầm sen, và chăm sóc mẹ.
So hi maggamūḷho disaṃ vavatthapetuṃ asakkonto mahantena saddena paridevi.
For he, having lost his way and being unable to determine the direction, was lamenting with a loud voice.
Anh ta bị lạc đường, không thể định hướng, bèn than khóc với tiếng lớn.
Bodhisattopi tassa saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ puriso anātho, na kho panetaṃ patirūpaṃ, yaṃ esa mayi ṭhite idha vinasseyyā’’ti tassa santikaṃ gantvā taṃ bhayena palāyantaṃ disvā ‘‘ambho purisa, natthi te maṃ nissāya bhayaṃ, mā palāyi, kasmā tvaṃ paridevanto vicarasī’’ti pucchitvā ‘‘sāmi, ahaṃ maggamūḷho ajja me sattamo divaso’’ti vutte ‘‘bho purisa, mā bhāyi, ahaṃ taṃ manussapathe ṭhapessāmī’’ti taṃ attano piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā araññato nīharitvā nivatti.
The Bodhisatta, too, having heard his voice, thought, "This man is helpless; it is not proper that he should perish here while I am present." He went to him, and seeing him fleeing in fear, he asked, "Good sir, you have no fear on my account, do not flee. Why are you wandering about lamenting?" When he was told, "Sir, I am lost, and today is the seventh day for me," he said, "Good sir, do not be afraid, I will set you on the path to human habitation," and making him sit on his back, he led him out of the wilderness and returned.
Bồ-tát nghe tiếng anh ta, nghĩ: “Người này vô chủ, thật không phải lẽ nếu anh ta bị hoại diệt ở đây khi có ta”, bèn đến gần anh ta. Thấy anh ta sợ hãi bỏ chạy, Ngài hỏi: “Này người kia, ngươi không có gì phải sợ ta, đừng bỏ chạy, tại sao ngươi lại đi than khóc?” Khi anh ta nói: “Thưa chủ, tôi bị lạc đường, hôm nay là ngày thứ bảy của tôi”, Ngài nói: “Này người kia, đừng sợ, ta sẽ đưa ngươi ra đường người”, rồi đặt anh ta lên lưng mình, đưa ra khỏi rừng rồi quay lại.
Sopi pāpo ‘‘nagaraṃ gantvā rañño ārocessāmī’’ti rukkhasaññaṃ pabbatasaññañca karontova nikkhamitvā bārāṇasiṃ agamāsi.
That wicked man, thinking, "Having gone to the city, I will inform the king," departed making signs of trees and signs of mountains, and went to Bārāṇasī.
Người ác đó bèn nghĩ: “Mình sẽ về thành và báo tin cho vua”, rồi vừa đi vừa đánh dấu bằng cây cối và núi non, rồi đi đến Bārāṇasī.
Tasmiṃ kāle rañño maṅgalahatthī mato.
At that time, the king's state elephant had died.
Vào lúc đó, voi chúa của nhà vua đã chết.
So puriso rājānaṃ upasaṅkamitvā mahāpurisassa attano diṭṭhabhāvaṃ ārocesi.
That man approached the king and informed him that he had seen the great being.
Người đó đến gặp vua và báo tin về việc mình đã thấy vị đại nhân.
Tena vuttaṃ ‘‘tavānucchavo, mahārāja, gajo vasati kānane’’tiādi.
By him it was said: "An elephant worthy of you, great king, lives in the woods," and so on.
Vì vậy, đã nói “tavānucchavo, mahārāja, gajo vasati kānane” và những câu tương tự.
Tattha tavānucchavoti tava opavayhaṃ kātuṃ anucchaviko yutto.
Therein, worthy of you means suitable, fit to be your mount.
Trong đó, tavānucchavo có nghĩa là phù hợp để làm voi cưỡi của ngài.
Na tassa parikkhāyatthoti tassa gahaṇe gamanupacchedanatthaṃ samantato khaṇitabbaparikkhāya vā kareṇuyā kaṇṇapuṭena attānaṃ paṭicchādetvā khittapāsarajjuyā bandhitabba āḷakasaṅkhātaālānena vā yattha paviṭṭho katthaci gantuṃ na sakkoti, tādisavañcanakāsuyā vā attho payojanaṃ natthi.
There is no need for a trench means: for capturing him, there is no need or purpose for a trench to be dug all around to cut off his escape, or for a snare-rope to be thrown after covering oneself with a female elephant's ear-flap to bind him, or for a post called an āḷaka which he cannot escape from once entered, or for such a deceptive pit.
Na tassa parikkhāyattho có nghĩa là không cần đến việc đào hào xung quanh để ngăn chặn việc bắt giữ, hay cột bằng dây thòng lọng giấu sau tai voi cái, hay những cái bẫy lừa dối tương tự mà khi đã vào thì không thể đi đâu được.
Sahagahiteti gahaṇasamakālaṃ eva.
As soon as he is taken means: at the very moment of capture.
Sahagahite có nghĩa là ngay khi bị bắt.
Ehitīti āgamissati.
He will come means: he will come.
Ehitī có nghĩa là sẽ đến.
6. Viññāya me sīlaguṇanti ‘‘bhaddo ayaṃ hatthājānīyo na mando, na caṇḍo, na vomissasīlo vā’’ti mama sīlaguṇaṃ jānitvā.
6. Recognizing my virtuous quality means: knowing my virtuous quality, thinking, "This is a noble thoroughbred elephant, not inferior, not fierce, nor of mixed character."
6. Viññāya me sīlaguṇanti là sau khi biết phẩm hạnh của ta, rằng “con voi chúa này là loại tốt, không phải loại kém cỏi, không hung dữ, cũng không có tính cách hỗn tạp.”
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Lakkhaṇaṃ upadhārayīti susikkhitahatthisippattā mama lakkhaṇaṃ samantato upadhāresi.
He observed the marks: being one who had mastered the art of elephants, he observed my marks from all sides.
Lakkhaṇaṃ upadhārayīti là người thiện xảo trong nghề voi đã quan sát kỹ các tướng tốt của ta từ mọi phía.
Tena so ehi puttāti vatvāna, mama soṇḍāya aggahi.
Therefore, he, saying 'Come, son,' grasped my trunk.
Do đó, người ấy ehi puttāti vatvāna, mama soṇḍāya aggahi (nói: “Này con, hãy đến!” và nắm lấy vòi của ta).
7. Bodhisatto hatthācariyaṃ disvā – ‘‘idaṃ bhayaṃ mayhaṃ etassa purisassa santikā uppannaṃ, ahaṃ kho pana mahābalo hatthisahassampi viddhaṃsetuṃ samattho, pahomi kujjhitvā saraṭṭhakaṃ senāvāhanaṃ nāsetuṃ, sace pana kujjhissāmi, sīlaṃ me bhijjissati, tasmā sattīhi koṭṭiyamānopi na kujjhissāmī’’ti cittaṃ adhiṭṭhāya sīsaṃ onāmetvā niccalova aṭṭhāsi.
7. The Bodhisatta, upon seeing the elephant trainer, resolved his mind, "This danger has arisen for me from this man. I, however, am of great strength, capable of destroying even a thousand elephants. I am able to become angry and destroy the entire kingdom's army and vehicles. But if I were to become angry, my virtue would be broken. Therefore, even if I am struck with spears, I will not become angry," and lowering his head, he stood perfectly still.
7. Bồ tát thấy người huấn luyện voi, nghĩ: “Nỗi sợ hãi này đã phát sinh từ người đàn ông này đối với ta. Ta là người có sức mạnh lớn, có thể đánh tan cả ngàn con voi, có thể nổi giận mà hủy diệt cả quân đội và phương tiện chiến tranh của vương quốc. Nhưng nếu ta nổi giận, giới hạnh của ta sẽ bị phá vỡ. Vì vậy, dù bị đâm bằng giáo, ta cũng sẽ không nổi giận,” và với tâm kiên định ấy, Bồ tát cúi đầu và đứng yên bất động.
Tenāha bhagavā ‘‘yaṃ me tadā pākatikaṃ, sarīrānugataṃ bala’’ntiādi.
Therefore the Blessed One said: "Whatever natural strength I had then, inherent in my body," and so on.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói “yaṃ me tadā pākatikaṃ, sarīrānugataṃ bala”ntiādi (sức mạnh tự nhiên, vốn có trong thân ta lúc bấy giờ), v.v.
Tattha pākatikanti sabhāvasiddhaṃ.
Therein, natural means inherent by nature.
Trong đó, pākatikanti là sức mạnh tự nhiên.
Sarīrānugatanti sarīrameva anugataṃ kāyabalaṃ, na upāyakusalatāsaṅkhātañāṇānugatanti adhippāyo.
Accompanied by the body means bodily strength that accompanies the body itself; the meaning is that it is not accompanied by the knowledge known as skill in means.
Sarīrānugatanti là sức mạnh của thân thể, vốn có trong thân thể, không phải là sức mạnh đi kèm với trí tuệ được gọi là sự khéo léo về phương tiện, đó là ý nghĩa.
Ajja nāgasahassānanti ajjakāle anekesaṃ hatthisahassānaṃ samuditānaṃ.
Of a thousand elephants today means of many thousands of elephants gathered together at the present time.
Ajja nāgasahassānanti là vào thời điểm hiện tại, sức mạnh của nhiều ngàn con voi hợp lại.
Balena samasādisanti tesaṃ sarīrabalena samasamameva hutvā sadisaṃ, na upamāmattena.
Equal in strength means being exactly equal to their bodily strength, similar, not merely by way of comparison.
Balena samasādisanti là tương đương với sức mạnh thể chất của chúng, không chỉ là một sự so sánh.
Maṅgalahatthikule hi tadā bodhisatto uppannoti.
For at that time, the Bodhisatta was born into a family of state elephants.
Vì lúc bấy giờ, Bồ tát đã được sinh ra trong dòng dõi voi chúa may mắn.
9. Api cāhaṃ sīlarakkhāyāti evaṃ samatthopi ca ahaṃ attani patiṭṭhitāya sīlarakkhāya sīlaguttiyā gutto bandho viya.
9. But I, for the sake of protecting virtue means although I am thus capable, I am, as it were, bound, protected by the guarding of virtue, for the sake of the virtue established in myself.
9. Api cāhaṃ sīlarakkhāyāti là dù có khả năng như vậy, nhưng ta được bảo vệ bởi sự giữ gìn giới hạnh vững chắc trong ta, giống như bị trói buộc.
Na karomi citte aññathattanti tassa sīlassa aññathattabhūtaṃ tesaṃ sattānaṃ pothanādividhiṃ mayhaṃ citte na karomi, tattha cittampi na uppādemi.
I do not allow my mind to alter means I do not create in my mind the act of crushing those beings and so on, which would be an alteration of that virtue; I do not even give rise to the thought of it.
Na karomi citte aññathattanti là ta không tạo ra trong tâm ta một hành động nào khác với giới hạnh, như việc đánh đập những chúng sinh ấy; ta thậm chí không khởi tâm như vậy.
Pakkhipantaṃ mamāḷaketi ālānatthambhe pakkhipantaṃ, ‘‘disvāpī’’ti vacanaseso.
As they put me in the pen means as they put me at the binding post; the words “even seeing” are to be supplied.
Pakkhipantaṃ mamāḷaketi là khi họ đang nhốt ta vào cột buộc voi, (dù thấy họ làm vậy), đó là phần còn thiếu của câu nói.
Kasmāti ce, sīlapāramipūriyā īdisesu ṭhānesu sīlaṃ akhaṇḍentassa me nacirasseva sīlapāramī paripūressatīti sīlapāramiparipūraṇatthaṃ tassa aññathattaṃ citte na karomīti yojanā.
If asked why, the connection is: for me who does not break my virtue in such situations for the sake of fulfilling the perfection of virtue, the perfection of virtue will be fulfilled before long. Therefore, for the sake of fulfilling the perfection of virtue, I do not allow my mind to alter.
Nếu hỏi tại sao, thì đó là để hoàn thành Ba-la-mật về giới hạnh, ta không tạo ra một sự thay đổi nào trong tâm ta trong những trường hợp như vậy, vì giới hạnh của ta sẽ sớm được hoàn thành, đó là cách kết nối câu nói.
Evaṃ pana cintetvā bodhisatte niccale ṭhite hatthācariyo padumasaraṃ otaritvā tassa lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘ehi puttā’’ti rajatadāmasadisāya soṇḍāya gahetvā sattame divase bārāṇasiṃ pāpuṇi.
Having thought thus, while the Bodhisatta stood unwavering, the elephant trainer descended into the lotus pond, and seeing his possession of the excellent marks, he took him by his trunk, which was like a silver chain, saying, “Come, my son,” and reached Bārāṇasī on the seventh day.
Sau khi suy nghĩ như vậy, khi Bồ tát đứng yên bất động, người huấn luyện voi đã xuống hồ sen, thấy tướng tốt của Bồ tát, nói “Này con, hãy đến!” và nắm lấy vòi của Bồ tát giống như sợi dây bạc, rồi đến ngày thứ bảy thì đến Bārāṇasī.
So antarāmagge vattamānova rañño sāsanaṃ pesesi.
While still on the way, he sent a message to the king.
Người ấy đang trên đường đi đã gửi tin nhắn cho Đức Vua.
Rājā nagaraṃ alaṅkārāpesi.
The king had the city decorated.
Đức Vua đã cho trang hoàng thành phố.
Hatthācariyo bodhisattaṃ katagandhaparibhaṇḍaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ hatthisālaṃ netvā vicitrasāṇiyā parikkhipāpetvā rañño ārocesi.
The elephant trainer led the Bodhisatta to the prepared and decorated elephant stable, which had been perfumed and made ready, had it enclosed with a colorful curtain, and informed the king.
Người huấn luyện voi đã đưa Bồ tát vào chuồng voi đã được chuẩn bị sẵn với hương thơm và đồ trang sức, được bao quanh bằng những tấm thảm đẹp, rồi báo cáo với Đức Vua.
Rājā nānaggarasabhojanaṃ ādāya gantvā bodhisattassa dāpesi.
The king went, taking food of various excellent flavors, and had it given to the Bodhisatta.
Đức Vua mang theo nhiều loại thức ăn ngon và cho Bồ tát ăn.
So ‘‘mātaraṃ vinā gocaraṃ na gaṇhissāmī’’ti piṇḍaṃ na gaṇhi.
He did not take the food, thinking, “Without my mother, I will not take my food.”
Bồ tát không nhận thức ăn, nói: “Không có mẹ, con sẽ không ăn.”
Yācitopi aggahetvā –
Even when requested, he did not take it and said:
Dù được yêu cầu, Bồ tát vẫn không nhận và –
Tattha kapaṇikāti varākā.
Therein, wretched one means pitiful.
Trong đó, kapaṇikāti là người đáng thương.
Khāṇuṃ pādena ghaṭṭetīti andhatāya puttaviyogadukkhena ca paridevamānā tattha tattha rukkhakaḷiṅgare pādena ghaṭṭeti.
Strikes a stump with her foot means due to her blindness and the sorrow of separation from her son, she laments and strikes tree stumps here and there with her foot.
Khāṇuṃ pādena ghaṭṭetīti là vì mù lòa và đau khổ vì xa con, bà ấy than khóc và vấp phải các gốc cây bằng chân khắp nơi.
Caṇḍoraṇaṃ patīti caṇḍoraṇapabbatābhimukhī, tasmiṃ pabbatapāde paribbhamamānāti attho.
Facing Caṇḍoraṇa means facing the Caṇḍoraṇa mountain; the meaning is that she is wandering at the foot of that mountain.
Caṇḍoraṇaṃ patīti là hướng về ngọn núi Caṇḍoraṇa, nghĩa là đang đi lang thang ở chân núi đó.
Agamā yena pabbatoti so hatthināgo bandhanā mutto thokaṃ vissamitvā rañño dasarājadhammagāthāhi dhammaṃ desetvā ‘‘appamatto hohi, mahārājā’’ti ovādaṃ datvā mahājanena gandhamālādīhi pūjiyamāno nagarā nikkhamitvā tadaheva mātarā samāgantvā sabbaṃ pavattiṃ ācikkhi.
Went to where the mountain was means that elephant, released from his bonds, rested for a short while, taught the Dhamma to the king with the verses on the ten royal duties, gave the advice, “Be heedful, great king,” and being honored by the great assembly with perfumes, garlands, and so on, he left the city and on that very day was reunited with his mother and told her the whole story.
Agamā yena pabbatoti là con voi chúa ấy, sau khi được giải thoát khỏi xiềng xích và nghỉ ngơi một chút, đã thuyết pháp cho Đức Vua bằng mười bài kệ về Pháp của các vị vua, và ban lời khuyên: “Đại vương, hãy sống không phóng dật!” Sau đó, được đại chúng cúng dường bằng hương hoa, v.v., con voi đã rời thành phố và ngay lập tức đoàn tụ với mẹ, kể lại tất cả sự việc.
Sā tuṭṭhamānasā –
She, with a delighted mind,
Bà mẹ hoan hỷ trong tâm –
Rañño anumodanaṃ akāsi.
He expressed his appreciation to the king.
Đã tán thán Đức Vua.
Rājā bodhisattassa guṇe pasīditvā naḷiniyā avidūre gāmaṃ māpetvā bodhisattassa mātu cassa nibaddhaṃ vattaṃ paṭṭhapesi.
The king, pleased with the Bodhisatta's virtues, had a village established not far from the lotus pond and arranged for a regular supply of provisions for the Bodhisatta's mother.
Đức Vua, hoan hỷ trước những phẩm hạnh của Bồ tát, đã cho xây dựng một ngôi làng gần đầm sen và thiết lập một khoản chu cấp thường xuyên cho mẹ của Bồ tát.
Aparabhāge bodhisatto mātari matāya tassā sarīraparihāraṃ katvā kuraṇḍakaassamapadaṃ nāma gato.
Later, when his mother died, the Bodhisatta, after performing her funeral rites, went to a place called Kuraṇḍaka hermitage.
Sau này, khi mẹ của Bồ tát qua đời, Bồ tát đã lo liệu tang lễ cho bà và đến một nơi gọi là Kuraṇḍakaassapada.
Tasmiṃ pana ṭhāne himavantato otaritvā pañcasatā isayo vasiṃsu.
In that place, five hundred seers, having descended from the Himālaya, were dwelling.
Tại nơi đó, năm trăm vị ẩn sĩ từ Himavanta đã đến cư trú.
Taṃ vattaṃ tesaṃ datvā rājā bodhisattassa samānarūpaṃ silāpaṭimaṃ kāretvā mahāsakkāraṃ pavattesi.
Giving those provisions to them, the king had a stone statue made in the likeness of the Bodhisatta and instituted a great offering.
Đức Vua đã dâng cúng ngôi làng đó cho các vị ẩn sĩ, rồi cho tạc một bức tượng đá giống hệt Bồ tát và tổ chức một lễ cúng dường lớn.
Jambudīpavāsino anusaṃvaccharaṃ sannipatitvā hatthimahaṃ nāma kariṃsu.
The inhabitants of Jambudīpa, gathering annually, held what was called the Elephant Festival.
Cư dân Jambudīpa hàng năm đều tụ họp và tổ chức lễ hội voi.
Idhāpi dānapāramiādayo yathārahaṃ niddhāretabbā.
Here too, the perfections of giving and so on should be determined as is appropriate.
Ở đây cũng cần phải xác định các Ba-la-mật như bố thí Ba-la-mật một cách thích đáng.
Sīlapāramī pana atisayavatīti sā eva desanaṃ āruḷhā.
But since the perfection of virtue was pre-eminent, it is that which has been taken up in the discourse.
Tuy nhiên, giới Ba-la-mật là nổi bật nhất, nên nó đã được đưa vào bài giảng.
Tathā tiracchānayoniyaṃ uppannopi brahmapubbadevapubbācariyaāhuneyyādibhāvena sabbaññubuddhenapi pasatthabhāvānurūpaṃ mātuyā garucittaṃ upaṭṭhapetvā ‘‘mātā nāmesā puttassa bahūpakārā, tasmā mātupaṭṭhānaṃ nāma paṇḍitena paññatta’’nti manasi katvā anekesaṃ hatthisahassānaṃ issarādhipati mahānubhāvo yūthapati hutvā tehi anuvattiyamāno ekakavihāre antarāyaṃ agaṇetvā yūthaṃ pahāya ekako hutvā upakārikhettaṃ pūjessāmīti mātuposanaṃ, maggamūḷhapurisaṃ disvā anukampāya taṃ gahetvā manussagocarasampāpanaṃ, tena ca katāparādhasahanaṃ, hatthācariyappamukhānaṃ attānaṃ bandhituṃ āgatapurisānaṃ samatthopi samāno santāsanamattenapi tesaṃ pīḷanā bhavissati, mayhañca sīlassa khaṇḍādibhāvoti tathā akatvā sudantena opavayho viya sukheneva gahaṇūpagamanaṃ, mātaraṃ vinā na kañci ajjhoharissāmīti sattāhampi anāhāratā, imināpāhaṃ bandhāpitoti cittaṃ anuppādetvā rājānaṃ mettāya pharaṇaṃ, tassa ca nānānayehi dhammadesanāti evamādayo idha mahāpurisassa guṇānubhāvā vibhāvetabbā.
Likewise, although born in an animal womb, having established a reverential mind towards his mother, in a manner befitting one praised even by the All-Knowing Buddha for being like a Brahma, a former deva, a former teacher, and one worthy of offerings; and having considered, “A mother is of great service to her son, therefore cherishing one’s mother has been prescribed by the wise,” he, though a great and powerful herd-leader, the lord and sovereign of many thousands of elephants, being followed by them, disregarded the danger in living alone, forsook the herd, and, thinking, “I will honor this field of benevolence,” cherished his mother; seeing a man lost on the path, out of compassion he took him and brought him to a human settlement; he endured the offense committed by that man; although capable, when the men led by the elephant trainer came to capture him, he did not do so, thinking, “Even by merely frightening them, there would be affliction for them, and for me, a breach of my virtue,” and like a well-tamed riding elephant, he went to be captured with ease; thinking, “Without my mother, I will not consume anything,” he remained without food for seven days; without giving rise to the thought, “I was caused to be bound by this man,” he suffused the king with loving-kindness; and he taught the Dhamma to him in various ways—in this way, the qualities and power of the Great Being should be illustrated here.
Mặc dù được sinh ra trong loài súc sinh, nhưng Bồ tát đã cung kính mẹ với tâm tôn trọng, xứng đáng với sự tán thán của Đức Phật Toàn Giác, như là một Phạm thiên, một vị trời, một vị thầy cũ, một người đáng được cúng dường, v.v. Bồ tát đã nghĩ: “Mẹ là người đã mang lại nhiều lợi ích cho con, vì vậy, việc phụng dưỡng mẹ đã được các bậc hiền trí quy định.” Dù là một vị chúa tể vĩ đại, có quyền uy tối thượng của hàng ngàn con voi, là người lãnh đạo đàn, được chúng theo sau, nhưng Bồ tát đã không kể ngại hiểm nguy khi sống độc cư, bỏ lại đàn để một mình đến phụng dưỡng mẹ, nghĩ rằng: “Ta sẽ phụng dưỡng cánh đồng công đức này.” Khi thấy người lạc đường, Bồ tát đã động lòng từ bi, đưa người ấy đến nơi có con người. Bồ tát đã chịu đựng lỗi lầm do người ấy gây ra. Dù có khả năng, Bồ tát đã không làm tổn thương những người đến bắt mình, đứng đầu là người huấn luyện voi, vì sợ rằng chỉ cần dọa nạt cũng sẽ gây đau khổ cho họ và làm tổn hại đến giới hạnh của mình. Bồ tát đã dễ dàng chấp nhận bị bắt như một con voi đã được thuần hóa. Bồ tát đã nhịn ăn bảy ngày, nghĩ rằng: “Không có mẹ, ta sẽ không ăn gì.” Bồ tát đã trải tâm từ đến Đức Vua, không khởi tâm: “Chính người này đã cho trói ta.” Bồ tát đã thuyết pháp cho Đức Vua bằng nhiều phương cách khác nhau. Những phẩm hạnh và uy lực của vị Đại nhân này cần được làm rõ ở đây.
Tena vuttaṃ – ‘‘evaṃ acchariyā ete, abbhutā ca mahesino…pe… dhammassa anudhammato’’ti.
Therefore it was said: “Thus these wonderful and marvelous qualities of the Great Sage… and so on… in accordance with the Dhamma.”
Do đó đã nói: "Những vị đại hiền này thật kỳ diệu, thật phi thường... (vân vân)... theo Pháp."
11. Dutiye bhūridattoti bhūrisamadatto.
In the second, Bhūridatta means one who is like the earth.
11. Trong đoạn thứ hai, Bhūridatta nghĩa là Đatta có trí tuệ rộng lớn.
Dattoti hi tadā bodhisattassa mātāpitūhi kataṃ nāmaṃ.
“Datta” was the name given to the Bodhisatta at that time by his parents.
Đatta là tên được cha mẹ của Bồ Tát đặt vào lúc đó.
Yasmā paneso nāgabhavane virūpakkhamahārājabhavane tāvatiṃsabhavane ca uppanne pañhe sammadeva vinicchināti, ekadivasañca virūpakkhamahārāje nāgaparisāya saddhiṃ tidasapuraṃ gantvā sakkaṃ parivāretvā nisinne devānamantare pañho samuṭṭhāsi.
But because he would rightly decide questions that arose in the nāga-abode, in the abode of the great king Virūpakkha, and in the Tāvatiṃsa abode, and because one day, when the great king Virūpakkha had gone to the city of the devas with his retinue of nāgas and was seated surrounding Sakka, a question arose among the devas.
Vì ngài đã giải quyết một cách đúng đắn các vấn đề phát sinh trong cung điện của chư Nāga, trong cung điện của Đại vương Virūpakkha và trong cõi trời Ba Mươi Ba; và một ngày nọ, khi Đại vương Virūpakkha cùng với hội chúng Nāga đến cõi trời Ba Mươi Ba và ngồi vây quanh Sakka, một vấn đề đã phát sinh giữa các vị trời.
Taṃ koci kathetuṃ nāsakkhi.
No one was able to answer it.
Không ai có thể giải đáp được.
Sakkena pana anuññāto pallaṅkavaragato hutvā mahāsattova kathesi.
But, having been permitted by Sakka, it was the Great Being who, seated on the excellent throne, answered it.
Nhưng được Sakka cho phép, Đại sĩ đã ngồi trên ngai vàng và giải đáp.
Atha naṃ devarājā dibbagandhapupphehi pūjetvā ‘‘datta, tvaṃ pathavisamāya vipulāya paññāya samannāgato ito paṭṭhāya bhūridatto nāmā’’ti āha.
Then the king of the devas, having honored him with divine fragrances and flowers, said: “Datta, you are endowed with a vast wisdom like the earth. Henceforth, you shall be named Bhūridatta.”
Sau đó, chư thiên vương đã cúng dường ngài bằng hương hoa cõi trời và nói: "Đatta, con có trí tuệ rộng lớn như trái đất, từ nay con sẽ được gọi là Bhūridatta."
Bhūrīti hi pathaviyā nāmaṃ, tasmā bhūrisamatāya bhūte atthe ramatīti ca bhūrisaṅkhātāya mahatiyā paññāya samannāgatattā mahāsatto ‘‘bhūridatto’’ti paññāyittha.
“Bhūri” is a name for the earth; therefore, because he was like the earth, and because he delighted in the true meaning, and because he was endowed with great wisdom known as “bhūri,” the Great Being became known as “Bhūridatta.”
Vì Bhūrī là tên của trái đất, do đó, vì có trí tuệ rộng lớn như trái đất và vì ngài hoan hỷ với những điều chân thật có trí tuệ rộng lớn, Đại sĩ được biết đến là "Bhūridatta" vì ngài có trí tuệ rộng lớn.
Mahatiyā pana nāgiddhiyā samannāgatattā mahiddhiko cāti.
And because he was endowed with great nāga-power, he was also of great psychic power.
Và vì có thần thông Nāga vĩ đại, ngài cũng là bậc có đại thần thông.
Atīte hi imasmiṃyeva kappe bārāṇasirañño putto pitarā raṭṭhato pabbājito vane vasanto aññatarāya nāgamāṇavikāya saṃvāsaṃ kappesi.
In the past, in this very aeon, the son of the king of Bārāṇasī, banished from the kingdom by his father, lived in the forest and cohabited with a certain nāga maiden.
Trong quá khứ, ngay trong kiếp này, con trai của vua Bārāṇasī, bị cha trục xuất khỏi vương quốc, sống trong rừng và chung sống với một Nāga nữ.
Tesaṃ saṃvāsamanvāya dve dārakā jāyiṃsu – putto ca dhītā ca.
From their union, two children were born: a son and a daughter.
Sau khi chung sống, họ có hai người con – một trai và một gái.
Puttassa ‘‘sāgarabrahmadatto’’ti nāmaṃ kariṃsu dhītāya ‘‘samuddajā’’ti.
They named the son “Sāgarabrahmadatta” and the daughter “Samuddajā.”
Họ đặt tên cho con trai là Sāgarabrahmadatta và con gái là Samuddajā.
So aparabhāge pitu accayena bārāṇasiṃ gantvā rajjaṃ kāresi.
Later, after his father's passing, he went to Bārāṇasī and ruled the kingdom.
Sau đó, sau khi cha qua đời, ngài đã đến Bārāṇasī và trị vì vương quốc.
Atha dhataraṭṭho nāma nāgarājā pañcayojanasatike nāgabhavane nāgarajjaṃ kārento taṃ abhūtavādikena cittacūḷena nāma kacchapena ‘‘bārāṇasirājā attano dhītaraṃ tuyhaṃ dātukāmo, sā kho pana rājadhītā samuddajā nāma abhirūpā dassanīyā pāsādikā cā’’ti kathitaṃ sutvā dhataraṭṭho cattāro nāgamāṇavake pesetvā taṃ dātuṃ anicchantaṃ nāgavibhiṃsikāya bhiṃsāpetvā ‘‘dammī’’ti vutte mahantaṃ paṇṇākāraṃ pesetvā mahatiyā nāgiddhiyā mahantena parivārena tassa dhītaraṃ nāgabhavanaṃ netvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
Then, a nāga king named Dhataraṭṭha, while ruling the nāga kingdom in a nāga realm five hundred yojanas in extent, heard it said by a lying tortoise named Cittacūḷa, “The king of Bārāṇasī wishes to give his daughter to you, and that princess, named Samuddajā, is beautiful, lovely to behold, and graceful.” Hearing this, Dhataraṭṭha sent four young nāgas, and when the king was unwilling to give her, had him terrified with a nāga's terrifying display. When he said, “I will give her,” Dhataraṭṭha sent a great gift, and with great nāga power and a large retinue, he brought the daughter to the nāga realm and established her in the position of chief queen.
Sau đó, vua Nāga tên là Dhataraṭṭha, đang trị vì vương quốc Nāga rộng năm trăm dojana, đã nghe con rùa tên là Cittacūḷa nói dối rằng: "Vua Bārāṇasī muốn gả con gái mình cho ngài, và công chúa đó tên là Samuddajā, có hình dáng xinh đẹp, dễ nhìn và duyên dáng." Sau khi nghe vậy, Dhataraṭṭha đã sai bốn Nāga trẻ đến, hăm dọa vua bằng thần thông Nāga khi vua không muốn gả con gái, và khi vua nói "Tôi sẽ gả," Dhataraṭṭha đã gửi một lễ vật lớn và với thần thông Nāga vĩ đại cùng đoàn tùy tùng lớn, đã đưa con gái của vua về cung điện Nāga và đặt nàng vào vị trí chánh hậu.
Sā aparabhāge dhataraṭṭhaṃ paṭicca sudassano, datto, subhogo, ariṭṭhoti cattāro putte paṭilabhi.
Later, through Dhataraṭṭha, she obtained four sons: Sudassana, Datta, Subhoga, and Ariṭṭha.
Sau đó, nàng đã sinh bốn người con trai với Dhataraṭṭha: Sudassana, Datta, Subhoga và Ariṭṭha.
Tesu datto bodhisatto, so pubbe vuttanayeneva sakkena tuṭṭhacittena ‘‘bhūridatto’’ti gahitanāmattā ‘‘bhūridatto’’tveva paññāyittha.
Among them, Datta was the Bodhisatta. Because he had been given the name “Bhūridatta” by a pleased Sakka, in the way previously described, he became known as “Bhūridatta.”
Trong số đó, Datta là Bồ Tát, ngài được biết đến là "Bhūridatta" vì Sakka, với tâm hoan hỷ, đã đặt tên cho ngài là "Bhūridatta" theo cách đã kể trước đó.
Atha nesaṃ pitā yojanasatikaṃ yojanasatikaṃ rajjaṃ bhājetvā adāsi.
Then their father divided the kingdom, giving them one hundred yojanas each.
Sau đó, cha của họ đã chia cho mỗi người một vương quốc rộng một trăm dojana.
Mahanto yaso ahosi.
His glory was great.
Danh tiếng của họ rất lớn.
Soḷasasoḷasanāgakaññāsahassāni parivārayiṃsu.
Sixteen thousand nāga maidens attended him.
Mười sáu ngàn Nāga nữ đã vây quanh họ.
Pitupi ekayojanasatameva rajjaṃ ahosi.
His father also had a kingdom of only one hundred yojanas.
Cha của họ cũng có một vương quốc rộng một trăm dojana.
Tayo puttā māse māse mātāpitaro passituṃ āgacchanti, bodhisatto pana anvaddhamāsaṃ āgacchati.
The three sons would come to see their parents every month, but the Bodhisatta came every half-month.
Ba người con trai đến thăm cha mẹ mỗi tháng một lần, còn Bồ Tát thì đến nửa tháng một lần.
So ekadivasaṃ virūpakkhamahārājena saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato vejayantapāsādaṃ sudhammadevasabhaṃ pāricchattakakoviḷāraṃ paṇḍukambalasilāsanaṃ devaccharāparivāraṃ atimanoharaṃ sakkasampattiṃ disvā ‘‘ettakamattampi nāgattabhāve ṭhitassa dullabhaṃ, kuto sammāsambodhī’’ti nāgattabhāvaṃ jigucchitvā ‘‘nāgabhavanaṃ gantvā uposathavāsaṃ vasitvā sīlameva paggaṇhissāmi, taṃ bodhiparipācanaṃ hoti, imasmiṃ devaloke uppattikāraṇaṃ bhavissatī’’ti cintetvā nāgabhavanaṃ gantvā mātāpitaro āha – ‘‘ammatātā, ahaṃ uposathakammaṃ karissāmī’’ti.
One day, having gone to attend on Sakka together with the great king Virūpakkha, he saw the exceedingly delightful splendor of Sakka—the Vejayanta palace, the Sudhamma assembly of devas, the Pāricchattaka and Koviḷāra trees, the Paṇḍukambala stone seat, and the retinue of celestial nymphs—and thinking, “Even this much is difficult to obtain for one in a nāga existence, let alone perfect enlightenment,” he became disgusted with the nāga existence. He thought, “I will go to the nāga realm, observe the uposatha, and strengthen my virtue. That will be a ripening factor for enlightenment and will be a cause for birth in this deva world.” Having gone to the nāga realm, he said to his parents, “Mother and father, I will undertake the uposatha practice.”
Một ngày nọ, ngài cùng với Đại vương Virūpakkha đến hầu Sakka và thấy sự thịnh vượng vô cùng quyến rũ của Sakka, bao gồm cung điện Vejayanta, hội trường chư thiên Sudhammā, cây Pāricchattaka và Kovilāra, tảng đá Pandukambala, và các tiên nữ vây quanh. Ngài nghĩ: "Ngay cả một sự thịnh vượng nhỏ như vậy cũng khó đạt được khi ở trong thân Nāga, huống chi là Chánh Đẳng Giác!" Ngài chán ghét thân phận Nāga và nghĩ: "Mình sẽ trở về cung điện Nāga, giữ giới uposatha và thực hành giới. Điều đó sẽ làm chín muồi Bồ đề và sẽ là nguyên nhân để tái sinh vào cõi trời này." Sau khi nghĩ vậy, ngài trở về cung điện Nāga và nói với cha mẹ: "Thưa cha mẹ, con sẽ thực hành giới uposatha."
Tehi ‘‘idheva uposathaṃ upavasāhi, bahigatānaṃ nāgānaṃ mahantaṃ bhaya’’nti vutte ekavāraṃ tathā katvā nāgakaññāhi upadduto punavāre mātāpitūnaṃ anārocetvā attano bhariyaṃ āmantetvā ‘‘bhadde, ahaṃ manussalokaṃ gantvā yamunātīre mahānigrodharukkho atthi tassa avidūre vammikamatthake bhoge ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya nipajjitvā ‘‘uposathakammaṃ karissāmī’’ti nāgabhavanato nikkhamitvā tathā karoti.
When they said, “Observe the uposatha right here; for nāgas who go outside, there is great danger,” he did so once. But being troubled by the nāga maidens, the next time, without informing his parents, he addressed his wife, saying, “My dear, I will go to the human world. On the bank of the Yamunā river there is a great banyan tree; not far from it, on top of an anthill, I will coil my body, undertake the uposatha endowed with four factors, and lie down to perform the uposatha practice.” He then left the nāga realm and did so.
Khi họ nói: "Con hãy giữ giới uposatha ở đây, vì có một mối nguy hiểm lớn cho các Nāga đi ra ngoài," ngài đã làm như vậy một lần, nhưng bị các Nāga nữ quấy rầy. Lần sau, không báo cho cha mẹ, ngài gọi vợ và nói: "Này hiền thê, ta sẽ đến cõi người. Có một cây đa lớn bên bờ sông Yamunā, không xa đó có một tổ mối. Ta sẽ cuộn mình trên đỉnh tổ mối đó, thọ trì giới uposatha với bốn chi phần và nằm xuống để thực hành giới uposatha." Sau đó, ngài rời khỏi cung điện Nāga và làm như vậy.
Tena vuttaṃ ‘‘virūpakkhena mahāraññā, devalokamagañchaha’’ntiādi.
Therefore it was said: “With Virūpakkha, the great king, to the deva world I went,” and so on.
Do đó đã nói: "Với Đại vương Virūpakkha, ta đã đến cõi trời" và vân vân.
12. Tatthāti tasmiṃ devaloke.
12. Therein means in that deva world.
12. Ở đó nghĩa là ở cõi trời đó.
Passiṃ tvāhanti addakkhiṃ ahaṃ tu-saddo nipātamatto.
I saw means I saw. The word tu is a mere particle.
Passiṃ tvāha nghĩa là tôi đã thấy, chữ tu chỉ là một giới từ.
Ekantaṃ sukhasamappiteti ekantaṃ accantameva sukhena samaṅgībhūte.
Wholly given over to happiness means endowed with happiness completely, utterly.
Ekantaṃ sukhasamappite nghĩa là hoàn toàn, tuyệt đối đầy đủ hạnh phúc.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santi, bhikkhave, cha phassāyatanikā nāma saggā.
And this was said by the Blessed One: “Monks, there are the heavens named ‘of the six sense bases.’
Điều này đã được Đức Thế Tôn nói: "Này các Tỳ kheo, có sáu cõi trời thuộc sáu xứ xúc."
Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’ti (ma. ni. 3.255) ca.
Monks, it is not easy to convey by description how happy those heavens are.”
"Này các Tỳ kheo, thật khó để diễn tả bằng lời rằng các cõi trời hạnh phúc đến mức nào" (Ma. Ni. 3.255).
Taṃsaggagamanatthāyāti tasmiṃ saggasmiṃ uppattivasena gamanatthāya.
To go to that heaven means for the purpose of going, by way of arising, in that heaven.
Taṃsaggagamanatthāyā nghĩa là để tái sinh vào cõi trời đó.
Sīlabbatanti sīlasaṅkhātaṃ vataṃ.
Virtuous observance means the observance known as virtue.
Sīlabbata nghĩa là giới nguyện, tức là giới.
Atha vā sīlabbatanti uposathasīlañceva ‘‘mama cammaṃ cammatthikā harantū’’tiādinā attano sarīrāvayavapariccāgasamādiyanasaṅkhātaṃ vatañca.
Alternatively, virtuous observance means both the uposatha-sīla and the observance known as the undertaking to offer parts of one's own body, as in “Let those who need my skin take my skin,” and so on.
Hoặc sīlabbata nghĩa là giới uposatha và nguyện thọ trì sự hy sinh các bộ phận cơ thể của mình, như "Hãy để những kẻ muốn da của ta lấy da của ta," vân vân.
13. Sarīrakiccanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ.
13. Bodily duties means taking care of the body, such as washing the face and so on.
13. Sarīrakicca nghĩa là việc chăm sóc cơ thể như rửa mặt.
Bhutvā yāpanamattakanti indriyāni nibbisevanāni kātuṃ sarīraṭṭhitimattakaṃ āhāraṃ āharitvā.
Having eaten just enough to sustain means having taken just enough food to maintain the body, in order to make the sense faculties non-indulgent.
Bhutvā yāpanamattaka nghĩa là dùng thức ăn vừa đủ để duy trì cơ thể, để các căn không bị suy yếu.
Caturo aṅgeti cattāri aṅgāni.
Caturo aṅge means four factors.
Caturo aṅge nghĩa là bốn chi phần.
Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhahitvā.
Adhiṭṭhāyā means having determined.
Adhiṭṭhāyā nghĩa là thọ trì.
Semīti sayāmi.
Semī means I lie down.
Semī nghĩa là tôi nằm.
14. Chaviyātiādi tesaṃ catunnaṃ aṅgānaṃ dassanaṃ.
Chaviyā, etc., is the showing of those four factors.
14. Chaviyā và vân vân là sự trình bày của bốn chi phần đó.
Tattha ca chavicammānaṃ vissajjanaṃ ekaṃ aṅgaṃ, sesāni ekekameva, maṃsaggahaṇeneva cettha rudhirampi saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
And therein, the giving up of the outer skin and the inner skin is one factor; the remaining are each one factor. It should be understood that by the taking of flesh, blood is also included here.
Trong đó, sự từ bỏ da và thịt là một chi phần, các chi phần còn lại là từng chi phần một; cần phải hiểu rằng máu cũng được bao gồm trong việc lấy thịt ở đây.
Etenāti etehi.
Etenā means by these.
Etenā nghĩa là với những điều này.
Harātu soti yassa etehi chaviādīhi karaṇīyaṃ atthi, tassa mayā dinnamevetaṃ.
Harātu so means: whoever has a need for this skin and so on, it is already given by me to them.
Harātu so nghĩa là ai có việc cần với những thứ như da này, thì những thứ này đã được tôi cho.
Sabbaṃ so haratūti attano attabhāve anapekkhapavāraṇaṃ pavāreti.
Let him take it all—thus he makes an invitation without attachment to his own body.
Hãy để người đó lấy tất cả, đó là sự dâng hiến không tiếc thân mình.
Evaṃ mahāsattassa iminā niyāmeneva anvaddhamāsaṃ uposathakammaṃ karontassa dīgho addhā vītivatto.
In this way, a long time passed for the great being as he performed the uposatha observance according to this very method every fortnight.
Như vậy, với sự thực hành giới uposatha theo cách này nửa tháng một lần, một thời gian dài đã trôi qua đối với Đại sĩ.
Evaṃ gacchante kāle ekadivasaṃ aññataro nesādabrāhmaṇo somadattena nāma attano puttena saha taṃ ṭhānaṃ patvā aruṇuggamanasamaye nāgakaññāhi parivāriyamānaṃ mahāsattaṃ disvā tassa santikaṃ agamāsi.
As time went on in this way, one day a certain hunter-brahmin named Somadatta, together with his son, reached that place and, at sunrise, saw the great being surrounded by nāga maidens and approached him.
Vào một ngày nọ, khi thời gian trôi qua như vậy, một người Bà la môn thợ săn cùng với con trai tên là Somadatta đã đến nơi đó. Vào lúc bình minh, thấy Đại sĩ được các Nāga nữ vây quanh, ông đã đến gần ngài.
Tāvadeva nāgakaññāyo pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanameva gatā.
At that very moment, the nāga maidens plunged into the earth and went to the nāga realm.
Ngay lúc đó, các Nāga nữ đã lặn xuống đất và trở về cung điện Nāga.
Brāhmaṇo mahāsattaṃ pucchi – ‘‘ko nu kho tvaṃ, mārisa, devo vā yakkho vā nāgo vā’’ti?
The brahmin asked the great being: "Who are you, friend? A deva, a yakkha, or a nāga?"
Người Bà la môn hỏi Đại sĩ: "Thưa ngài, ngài là ai? Là một vị trời, một Dạ xoa hay một Nāga?"
Bodhisatto yathābhūtaṃ attānaṃ āvi katvā sacāyaṃ ito gaccheyya, idha me vāsaṃ mahājanassa pākaṭaṃ kareyya, tena me uposathavāsassa antarāyopi siyā.
The Bodhisatta revealed himself as he truly was and thought: "If this one were to leave from here, he would make my dwelling place known to the general populace, and because of that, there might be an obstacle to my uposatha observance.
Bồ Tát đã tiết lộ thân phận thật của mình và nghĩ: "Nếu người này rời khỏi đây, ông ta sẽ tiết lộ nơi ở của ta cho công chúng, và điều đó có thể làm gián đoạn việc giữ giới uposatha của ta.
Yaṃnūnāhaṃ ito imaṃ nāgabhavanaṃ netvā mahatiyā sampattiyā yojeyyaṃ.
What if I were to take him from here to the nāga realm and establish him in great prosperity?
Chi bằng ta đưa ông ta đến cung điện Nāga này và ban cho ông ta sự thịnh vượng lớn.
Evāyaṃ tattheva abhiramissati, tena me uposathakammaṃ addhaniyaṃ siyāti.
In this way, he will delight right there, and because of that, my uposatha observance may become long-lasting."
Như vậy, ông ta sẽ vui vẻ ở đó, và việc thực hành uposatha của ta sẽ được lâu dài."
Atha naṃ āha – ‘‘brāhmaṇa, mahantaṃ te yasaṃ dassāmi, ramaṇīyaṃ nāgabhavanaṃ, ehi tattha gacchāmā’’ti.
Then he said to him: "Brahmin, I will show you great glory, the delightful nāga realm. Come, let us go there."
Sau đó, ngài nói với ông ta: "Này Bà la môn, ta sẽ ban cho ông danh tiếng lớn, cung điện Nāga là một nơi đáng yêu. Hãy đến, chúng ta hãy đi đến đó."
Sāmi, putto me atthi, tasmiṃ āgacchante āgamissāmīti.
"Sir, I have a son. I will come when he arrives."
Ông ta nói: "Thưa chủ nhân, tôi có con trai, tôi sẽ đến khi nó đến."
Gaccha, brāhmaṇa, puttaṃ ānehīti.
"Go, brahmin, bring your son."
Ngài nói: "Này Bà la môn, hãy đi và mang con trai ông đến."
Brāhmaṇo gantvā puttassa tamatthaṃ ārocetvā taṃ ānesi.
The brahmin went, told his son about the matter, and brought him.
Người Bà la môn đi, báo cho con trai biết sự việc đó và mang nó đến.
Mahāsatto te ubhopi ādāya attano ānubhāvena nāgabhavanaṃ ānesi.
The great being took them both and, by his own power, brought them to the nāga realm.
Đại sĩ đã đưa cả hai người họ đến cung điện Nāga bằng thần thông của mình.
Tesaṃ tattha dibbo attabhāvo pātubhavi.
There, a divine physical form manifested for them.
Ở đó, họ đã có thân phận cõi trời.
Atha tesaṃ mahāsatto dibbasampattiṃ datvā cattāri cattāri nāgakaññāsatāni adāsi.
Then the great being, having given them divine prosperity, gave them four hundred nāga maidens each.
Sau đó, Đại sĩ đã ban cho họ sự thịnh vượng cõi trời và bốn trăm Nāga nữ cho mỗi người.
Te mahatiṃ sampattiṃ anubhaviṃsu.
They experienced great prosperity.
Họ đã hưởng thụ sự thịnh vượng lớn.
Bodhisattopi appamatto uposathakammaṃ karoti.
The Bodhisatta, too, diligently performed the uposatha observance.
Bồ Tát cũng không lơ là thực hành giới uposatha.
Anvaddhamāsaṃ mātāpitūnaṃ upaṭṭhānaṃ gantvā dhammakathaṃ kathetvā tato ca brāhmaṇassa santikaṃ gantvā ārogyaṃ pucchitvā ‘‘yena te attho, taṃ vadeyyāsī’’ti āpucchitvā ‘‘anukkaṇṭhamāno abhiramā’’ti vatvā somadattenapi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā attano nivesanaṃ gacchati.
Every fortnight, he would go to attend to his parents, give a Dhamma talk, and from there go to the brahmin, inquire about his well-being, and, after asking, "Tell me what you need," and saying, "Delight here without discontent," he would exchange friendly greetings with Somadatta as well and then go to his own residence.
Cứ nửa tháng, ngài đến thăm viếng cha mẹ, thuyết pháp, rồi đến chỗ vị Bà-la-môn, hỏi thăm sức khỏe, thưa rằng: "Điều gì ngài mong muốn, hãy nói ra", và nói: "Hãy vui vẻ mà đừng chán nản", rồi cùng với Somadatta chào hỏi và trở về nhà mình.
Brāhmaṇo saṃvaccharaṃ tattha vasitvā mandapuññatāya ukkaṇṭhitvā anicchamānampi puttaṃ gahetvā bodhisattaṃ āpucchitvā tena dīyamānaṃ bahuṃ dhanaṃ sabbakāmadadaṃ maṇiratanampi alakkhikatāya aggahetvā ‘‘manussalokaṃ gantvā pabbajissāmī’’ti āha.
The brahmin, having lived there for a year, became discontented due to his lack of merit and, taking his son even though he was unwilling, took leave of the Bodhisatta. Due to his incomprehension, he did not accept the great wealth being given by him, nor the wish-fulfilling gem, and said, "I will go to the human world and go forth."
Vị Bà-la-môn ở đó một năm, vì phước mỏng nên chán nản, dù con trai không muốn nhưng vẫn dẫn đi, từ biệt Bồ-tát, và không nhận nhiều của cải do ngài ban cho, cũng không nhận viên ngọc như ý (sabbakāmadadaṃ maṇiratana) vì thiếu phước, rồi nói: "Tôi sẽ đến cõi người để xuất gia."
Mahāsatto nāgamāṇavake āṇāpetvā taṃ saputtakaṃ manussalokaṃ pāpesi.
The great being commanded the young nāgas, and they had him and his son conveyed to the human world.
Đại Bồ-tát ra lệnh cho các tiểu long (nāgamāṇavaka) đưa ông ta cùng con trai đến cõi người.
Te ubhopi dibbābharaṇāni dibbavatthāni ca omuñcitvā nhāyituṃ ekaṃ pokkharaṇiṃ otariṃsu, tasmiṃ khaṇe tāni antaradhāyitvā nāgabhavanameva agamaṃsu.
Both of them took off their divine ornaments and divine clothes and entered a pond to bathe; at that moment, those things vanished and went to the nāga realm.
Cả hai cởi bỏ trang sức và y phục chư thiên, xuống một hồ sen để tắm; ngay lúc đó, những thứ ấy biến mất và trở về Long cung.
Atha paṭhamanivatthakāsāvapilotikāva sarīre paṭimuñci, dhanusarasattiyo gahetvā araññaṃ gantvā mige vadhitvā purimaniyāmeneva jīvikaṃ kappesuṃ.
Then the ochre-dyed rags they had first worn reappeared on their bodies; taking their bows, arrows, and spears, they went into the forest, killed deer, and made their living in the same way as before.
Rồi họ chỉ mặc chiếc áo cà sa cũ rách đầu tiên trên thân, cầm cung tên và lao, vào rừng săn thú, sống cuộc đời như trước.
Tena ca samayena aññataro tāpaso supaṇṇarājato laddhaṃ alampāyanamantaṃ tassa anucchavikāni osadhāni mantūpacārañca attānaṃ upaṭṭhahantassa aññatarassa brāhmaṇassa adāsi.
At that time, a certain ascetic gave the Alampāyana spell, which he had received from the king of the supaṇṇas, along with its appropriate medicinal herbs and the procedure for the spell, to a certain brahmin who was attending on him.
Vào thời đó, một vị đạo sĩ đã ban cho một vị Bà-la-môn khác, người đang phụng sự mình, thần chú Alampāyana mà ông đã nhận từ vua Kim Sí Điểu (supaṇṇarāja), cùng với các loại thuốc và phương pháp trì chú phù hợp.
So ‘‘laddho me jīvikūpāyo’’ti katipāhaṃ vasitvā tāpasaṃ āpucchitvā pakkamanto anupubbena yamunātīraṃ patvā taṃ mantaṃ sajjhāyanto mahāmaggena gacchati.
Thinking, "I have found a means of livelihood," he stayed for a few days, took leave of the ascetic, and, while departing, he gradually reached the bank of the Yamunā river and proceeded along the main road, reciting that spell.
Người này nói: "Ta đã có phương tiện sinh sống", ở lại vài ngày, rồi từ biệt đạo sĩ và lên đường, dần dần đến bờ sông Yamunā, vừa đi trên đường lớn vừa tụng thần chú đó.
Tadā bodhisattassa bhavanato tassa paricārikā nāgamāṇavikā taṃ sabbakāmadadaṃ maṇiratanaṃ ādāya yamunātīre vālukārāsimatthake ṭhapetvā tassobhāsena rattiyaṃ kīḷitvā aruṇuggamane tassa brāhmaṇassa mantasaddaṃ sutvā ‘‘supaṇṇo’’ti saññāya bhayatajjitā maṇiratanaṃ aggahetvā pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanaṃ agamaṃsu.
At that time, from the Bodhisatta’s dwelling, his attendant young nāga maidens, having taken that wish-fulfilling jewel, placed it on top of a heap of sand on the bank of the Yamunā. After playing at night by its radiance, at the rising of the dawn, they heard the sound of that brahmin’s charm. With the perception, “It is a supaṇṇa,” they were terrified by fear, and without taking the jewel, they plunged into the earth and went to the nāga world.
Lúc đó, các tiểu long nữ (nāgamāṇavikā) thị nữ của Bồ-tát, mang viên ngọc như ý (sabbakāmadadaṃ maṇiratana) đến, đặt trên đống cát ở bờ sông Yamunā, vui đùa trong đêm nhờ ánh sáng của nó, đến lúc bình minh, nghe tiếng thần chú của vị Bà-la-môn đó, họ nhận ra là "Kim Sí Điểu" (supaṇṇa), vì sợ hãi nên không kịp lấy viên ngọc, chui xuống đất và trở về Long cung.
Brāhmaṇo taṃ maṇiratanaṃ ādāya pāyāsi.
The brahmin took that jewel and departed.
Vị Bà-la-môn lấy viên ngọc đó và đi tiếp.
Tasmiṃ khaṇe so nesādabrāhmaṇo puttena saddhiṃ migavadhāya araññaṃ gacchanto tassa hatthe taṃ maṇiratanaṃ disvā ‘‘idaṃ bhūridattassa sabbakāmadadaṃ maṇiratana’’nti sañjānitvā taṃ gaṇhitukāmo tena saddhiṃ allāpasallāpaṃ katvā mantavādibhāvaṃ jānitvā evamāha – ‘‘sace me tvaṃ imaṃ maṇiratanaṃ dassasi, evāhaṃ te mahānubhāvaṃ nāgaṃ dassessāmi, yaṃ tvaṃ gahetvā gāmanigamarājadhāniyo caranto bahudhanaṃ lacchasī’’ti.
At that moment, that hunter brahmin, while going to the forest with his son to hunt deer, saw that jewel in his hand and recognized it, thinking, “This is Bhūridatta’s wish-fulfilling jewel.” Desiring to get it, he engaged in conversation with him, learned that he was a charmer, and said this: “If you give me this jewel, I will show you a nāga of great power, which you can capture and, by travelling through villages, towns, and royal cities, obtain much wealth.”
Ngay lúc đó, vị Bà-la-môn thợ săn đó cùng con trai đang vào rừng săn thú, thấy viên ngọc đó trong tay ông ta, nhận ra: "Đây là viên ngọc như ý của Bhūridatta", muốn lấy nó, liền nói chuyện với ông ta, biết ông ta là người trì chú, bèn nói: "Nếu ngài đưa viên ngọc này cho tôi, tôi sẽ chỉ cho ngài một con rắn thần thông, ngài có thể bắt nó và đi khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô để kiếm nhiều tiền."
‘‘Tena hi dassetvā gaṇhāhī’’ti vutte taṃ ādāya bodhisattaṃ uposathakaraṇaṭṭhāne vammikamatthake bhoge ābhujitvā nipannaṃ avidūre ṭhito hatthaṃ pasāretvā dassesi.
When he said, “Then show him and take it,” he took him and, standing not far away, stretched out his hand and showed him the Bodhisatta, who was lying on top of an anthill, coiled up, for the purpose of observing the uposatha.
Khi được nói: "Vậy thì hãy chỉ cho tôi rồi hãy lấy", ông ta lấy viên ngọc, đứng không xa Bồ-tát đang nằm quấn mình trên ụ mối ở nơi giữ giới Uposatha, rồi giơ tay chỉ cho xem.
Mahāsatto taṃ nesādaṃ disvā ‘‘ayaṃ uposathassa me antarāyaṃ kareyyāti nāgabhavanaṃ netvā mahāsampattiyaṃ patiṭṭhāpitopi na icchi.
The Great Being, seeing that hunter, thought, “This one might cause an obstacle to my uposatha,” and did not wish to take him to the nāga world and establish him in great fortune.
Đại Bồ-tát thấy vị thợ săn đó, nghĩ: "Người này sẽ làm gián đoạn việc giữ giới Uposatha của ta", dù đã được đưa về Long cung và được an trí trong đại phú quý nhưng ông ta vẫn không muốn.
Tato apakkamitvā sayaṃ gantukāmo mayā dīyamānampi maṇiratanaṃ gaṇhituṃ na icchi.
Then, wishing to go away by himself, he did not want to take the jewel even when I was giving it.
Sau đó, ông ta bỏ đi, muốn tự mình đi, cũng không muốn nhận viên ngọc do ta ban cho.
Idāni pana ahiguṇḍikaṃ gahetvā āgacchati.
But now he comes, having brought a snake charmer.
Bây giờ thì ông ta lại đến cùng với người bắt rắn.
Sacāhaṃ imassa mittadubbhino kujjheyyaṃ, sīlaṃ me khaṇḍaṃ bhavissati.
If I were to get angry at this betrayer of a friend, my virtue would be broken.
Nếu ta nổi giận với kẻ phản bội bạn bè này, giới của ta sẽ bị phá hoại.
Mayā kho pana paṭhamaṃyeva caturaṅgasamannāgato uposatho adhiṭṭhito, so yathādhiṭṭhitova hotu.
But I have already undertaken the uposatha endowed with four factors; let it be just as I have undertaken it.
Ta đã phát nguyện giữ giới Uposatha đầy đủ bốn chi từ trước, nguyện cho nó được giữ đúng như đã phát nguyện.
Alampāyano maṃ chindatu vā mā vā, nevassa kujjhissāmī’’ti cintetvā akkhīni nimmīletvā adhiṭṭhānapāramiṃ purecārikaṃ katvā bhogantare sīsaṃ pakkhipitvā niccalova hutvā nipajji.
Whether Alampāyana cuts me up or not, I will not get angry at him.” Thinking thus, he closed his eyes, made the perfection of determination his forerunner, placed his head inside his coils, and lay down, remaining motionless.
Alampāyana có chặt ta hay không, ta cũng sẽ không nổi giận", nghĩ vậy, ngài nhắm mắt lại, lấy Ba-la-mật về sự quyết định (adhiṭṭhānapāramī) làm tiên phong, giấu đầu vào giữa các vòng cuộn, nằm bất động.
Nesādabrāhmaṇopi ‘‘bho alampāyana, imaṃ nāgaṃ gaṇha, maṇiṃ me dehī’’ti āha.
The hunter brahmin also said, “O Alampāyana, capture this nāga, give me the jewel.”
Vị Bà-la-môn thợ săn cũng nói: "Này Alampāyana, hãy bắt con rắn này, đưa viên ngọc cho tôi."
Alampāyano nāgaṃ disvā tuṭṭho maṇiṃ kismiñci agaṇetvā ‘‘gaṇha, brāhmaṇā’’ti hatthe khipi.
Alampāyana, seeing the nāga, was delighted and, not valuing the jewel at all, tossed it into his hand, saying, “Take it, brahmin.”
Alampāyana thấy con rắn, vui mừng, không coi trọng viên ngọc, ném vào tay ông ta và nói: "Hãy lấy đi, Bà-la-môn."
So tassa hatthato bhassitvā pathaviyaṃ patitamattova pathaviṃ pavisitvā nāgabhavanameva gato.
As soon as it slipped from his hand and fell to the ground, it entered the earth and went straight to the nāga world.
Nó vừa rơi khỏi tay ông ta xuống đất là chui vào đất và trở về Long cung.
Nesādabrāhmaṇo maṇiratanato bhūridattena saddhiṃ mittabhāvato ca parihāyitvā nippaccayova pakkanto.
The hunter brahmin, having lost the jewel and his friendship with Bhūridatta, departed with nothing.
Vị Bà-la-môn thợ săn mất viên ngọc và mất tình bạn với Bhūridatta, rồi bỏ đi tay trắng.
15. Alampāyanopi mahānubhāvehi osadhehi attano sarīraṃ makkhetvā thokaṃ khāditvā kheḷaṃ attano kāyasmiṃ paribhāvetvā dibbamantaṃ jappanto bodhisattaṃ upasaṅkamitvā naṅguṭṭhe gahetvā ākaḍḍhitvā sīse daḷhaṃ gaṇhanto mukhamassa vivaritvā osadhaṃ khāditvā mukhe sahakheḷaṃ osiñci.
15. Alampāyana, for his part, smeared his body with herbs of great power, chewed a little, applied the saliva to his own body, and, chanting a divine charm, approached the Bodhisatta. Grasping him by the tail, he dragged him, and seizing him firmly by the head, he opened his mouth, chewed the herbs, and poured them with saliva into his mouth.
15. Alampāyana cũng xoa thân mình bằng các loại thuốc thần thông, ăn một ít, xoa nước bọt lên thân, vừa niệm thần chú chư thiên vừa đến gần Bồ-tát, nắm đuôi kéo ra, nắm chặt đầu, mở miệng ngài, cho thuốc vào ăn và đổ nước bọt cùng thuốc vào miệng.
Sucijātiko mahāsatto sīlabhedabhayena akujjhitvā akkhīni na ummīlesi.
The Great Being, of noble birth, did not get angry for fear of breaking his virtue and did not open his eyes.
Đại Bồ-tát, người có dòng dõi thanh tịnh, vì sợ phá giới nên không nổi giận, cũng không mở mắt.
Atha naṃ osadhamantabalena naṅguṭṭhe gahetvā heṭṭhā sīsaṃ katvā sañcāletvā gahitagocaraṃ chaḍḍāpetvā bhūmiyaṃ dīghaso nipajjāpetvā masūrakaṃ maddanto viya hatthehi parimaddi.
Then, by the power of the herbs and the charm, he seized him by the tail, held him with his head down, and shook him, making him disgorge the food he had eaten. He then laid him out at full length on the ground and crushed him with his hands as if crushing lentils.
Rồi nhờ sức mạnh của thuốc và thần chú, hắn nắm đuôi ngài, lộn đầu xuống đất, lắc mạnh để ngài nhả thức ăn đã nuốt, rồi bắt ngài nằm dài trên đất, dùng tay xoa bóp như giã đậu lăng.
Aṭṭhīni cuṇṇiyamānāni viya ahesuṃ.
His bones felt as if they were being ground to powder.
Xương cốt ngài như bị nghiền nát.
Puna naṅguṭṭhe gahetvā dussaṃ pothento viya pothesi.
Again, he seized him by the tail and thrashed him as one thrashes a cloth.
Lại nắm đuôi ngài, giũ như giũ vải.
Mahāsatto evarūpaṃ dukkhaṃ anubhontopi neva kujjhittha.
Even while experiencing such suffering, the Great Being did not get angry at all.
Đại Bồ-tát dù phải chịu đựng nỗi khổ như vậy nhưng vẫn không hề nổi giận.
Aññadatthu attano sīlameva āvajjesi.
Instead, he reflected only on his own virtue.
Ngài chỉ quán chiếu giới hạnh của mình.
Iti so mahāsattaṃ dubbalaṃ katvā vallīhi peḷaṃ sajjetvā mahāsattaṃ tattha pakkhipi.
Thus, having weakened the Great Being, he fashioned a basket from creepers and put the Great Being into it.
Như vậy, hắn làm cho Đại Bồ-tát suy yếu, rồi đan một cái giỏ bằng dây leo và bỏ Đại Bồ-tát vào đó.
Sarīraṃ panassa mahantaṃ tattha na pavisati.
But his body was large and did not fit inside.
Nhưng thân ngài quá lớn không lọt vào.
Atha naṃ paṇhiyā koṭṭento pavesetvā peḷaṃ ādāya ekaṃ gāmaṃ gantvā gāmamajjhe otāretvā ‘‘nāgassa naccaṃ daṭṭhukāmā āgacchantū’’ti saddamakāsi.
Then, striking him with his heel, he forced him in. Taking the basket, he went to a certain village, set it down in the middle of the village, and made an announcement: “Let those who want to see the nāga’s dance come forth!”
Rồi hắn dùng gót chân đạp vào để nhét ngài vào, mang cái giỏ đến một ngôi làng, đặt xuống giữa làng và kêu gọi: "Ai muốn xem rắn múa xin hãy đến!"
Sakalagāmavāsino sannipatiṃsu.
All the villagers assembled.
Toàn thể dân làng tập trung lại.
Tasmiṃ khaṇe alampāyano ‘‘nikkhama mahānāgā’’ti āha.
At that moment, Alampāyana said, “Come out, great nāga!”
Ngay lúc đó, Alampāyana nói: "Hãy ra đi, Đại Long vương!"
Mahāsatto cintesi – ‘‘ajja mayā parisaṃ tosentena kīḷituṃ vaṭṭati, evaṃ alampāyano bahudhanaṃ labhitvā tuṭṭho maṃ vissajjessati, yaṃ yaṃ esa maṃ kāreti, taṃ taṃ karissāmī’’ti.
The Great Being thought: “Today it is proper for me to perform, pleasing the assembly. In this way, Alampāyana, having received much wealth, will be pleased and will release me. Whatever he makes me do, that I will do.”
Đại Bồ-tát nghĩ: "Hôm nay ta nên biểu diễn để làm hài lòng mọi người, như vậy Alampāyana sẽ kiếm được nhiều tiền, vui vẻ rồi sẽ thả ta. Hắn bắt ta làm gì, ta sẽ làm nấy."
Atha naṃ so peḷato nikkhamantaṃ ‘‘mahā hohī’’ti āha, so mahā ahosi.
Then, as he was coming out of the basket, he said to him, “Become large,” and he became large.
Rồi khi ngài ra khỏi giỏ, hắn nói: "Hãy lớn lên!", ngài liền lớn lên.
‘‘Khuddako vaṭṭo viphaṇo ekaphaṇo dviphaṇo yāva sahassaphaṇo ucco nīco dissamānakāyo adissamānakāyo dissamānaupaḍḍhakāyo nīlo pīto lohito odāto mañjiṭṭho hohi, dhūmaṃ vissajjehi, jālasikhaṃ udakañca vissajjehī’’ti vutte tena vuttaṃ taṃ taṃ ākāraṃ nimminitvā naccaṃ dassesi.
When told, “Become small, coiled, hoodless, one-hooded, two-hooded, up to a thousand-hooded, tall, short, with a visible body, with an invisible body, with a half-visible body, blue, yellow, red, white, crimson; emit smoke; emit flames and water,” he created each and every form as instructed and showed a dance.
Khi được nói: "Hãy nhỏ lại, hãy trườn, hãy một đầu, hai đầu, cho đến một ngàn đầu, hãy cao, hãy thấp, hãy hiện thân, hãy ẩn thân, hãy hiện nửa thân, hãy xanh, vàng, đỏ, trắng, đỏ thẫm, hãy phun khói, hãy phun lửa và nước", ngài biến hóa thành đủ hình dạng theo lời hắn nói và biểu diễn điệu múa.
Taṃ disvā manussā acchariyabbhutacittajātā bahuṃ hiraññasuvaṇṇavatthālaṅkārādiṃ adaṃsu.
Seeing this, the people, their minds filled with wonder and amazement, gave much gold, silver, cloth, ornaments, and so on.
Thấy vậy, mọi người kinh ngạc, tâm sinh kỳ diệu, cúng dường nhiều vàng bạc, y phục, trang sức, v.v...
Iti tasmiṃ gāme satasahassamattaṃ labhi.
Thus, in that village, he received about a hundred thousand.
Như vậy, ở làng đó, hắn kiếm được khoảng một trăm ngàn.
So kiñcāpi mahāsattaṃ gaṇhanto ‘‘sahassaṃ labhitvā taṃ vissajjessāmī’’ti āha.
Although when capturing the Great Being, he had said, “Having received a thousand, I will release you.”
Mặc dù khi bắt Đại Bồ-tát, hắn nói: "Sẽ thả ngài sau khi kiếm được một ngàn",
Taṃ pana dhanaṃ labhitvā ‘‘gāmakepi tāva mayā ettakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, nagare kira bahudhanaṃ labhissāmī’’ti dhanalobhena na muñci.
However, having received that wealth, he did not release him out of greed for wealth, thinking, “If I have received this much wealth just in a small village, I will surely receive much wealth in a city.”
nhưng khi kiếm được số tiền đó, hắn lại nghĩ: "Ở làng nhỏ mà ta còn kiếm được nhiều tiền như vậy, chắc chắn ở thành phố sẽ kiếm được nhiều hơn nữa", vì lòng tham tiền nên không thả ngài.
So tasmiṃ gāme kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā ratanamayaṃ peḷaṃ kāretvā tattha mahāsattaṃ pakkhipitvā sukhayānakaṃ āruyha mahantena parivārena gāmanigamarājadhānīsu taṃ kīḷāpetvā bārāṇasiṃ pāpuṇi, nāgarājassa madhulājaṃ deti, abaddhasattuñca deti.
So, having established his family in that village and having had a jeweled basket made, he placed the Great Being in it, mounted a comfortable vehicle, and with a great retinue, making him perform in villages, market towns, and royal cities, he reached Bārāṇasī. He gives honey-cakes to the Nāga king, and also un-fried grain.
Hắn lập gia đình ở làng đó, làm một cái giỏ bằng ngọc, bỏ Đại Bồ-tát vào đó, rồi ngồi lên xe tiện nghi, cùng đoàn tùy tùng lớn, đưa ngài đi biểu diễn khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô, rồi đến Bārāṇasī, cho Long vương mật lạp, và cả Abaddhasattu.
So gocaraṃ na gaṇhi avissajjanabhayena.
He did not take his food for fear of not being released.
Ngài không nhận thức ăn vì sợ không được thả.
Gocaraṃ agaṇhantampi ca naṃ cattāro nagaradvāre ādiṃ katvā tattha tattha māsamattaṃ kīḷāpesi.
Even though he did not take his food, he made him perform for about a month here and there, starting at the four city gates.
Dù ngài không nhận thức ăn, hắn vẫn bắt ngài biểu diễn suốt một tháng ở mỗi nơi, bắt đầu từ bốn cổng thành.
Tena vuttaṃ ‘‘saṃsito akataññunā’’tiādi.
Therefore it was said: “Indicated by the ungrateful one,” and so on.
Do đó, có câu nói "Saṃsito akataññunā" (Bị kẻ vong ân lừa gạt) v.v...
Tattha saṃsitoti eso nāgo amukassa nigrodharukkhassa samīpe vammikamatthake sayitoti evaṃ ṭhānaṃ dassetvā kathito.
Therein, indicated means: this nāga was lying on top of an anthill near such-and-such a banyan tree; thus his location was pointed out and he was spoken of.
Ở đây, saṃsito có nghĩa là con rắn này nằm trên ụ mối gần cây đa kia, tức là đã được chỉ địa điểm mà nói.
Akataññunāti attanā kataṃ upakāraṃ ajānantena mittadubbhinā nesādabrāhmaṇenāti adhippāyo.
By the ungrateful one means: by the treacherous hunter-brahmin who did not know the favor done by him; this is the intention.
Akataññunā có nghĩa là bởi vị Bà-la-môn thợ săn vong ân, không biết ơn sự giúp đỡ mà mình đã nhận được.
Alampāyanoti alampāyanavijjāparijappanena ‘‘alampāyano’’ti evaṃ laddhanāmo ahituṇḍikabrāhmaṇo.
Alampāyana means: the snake-charmer brahmin who acquired the name “Alampāyana” by muttering the Alampāyana charm.
Alampāyano là vị Bà-la-môn bắt rắn có tên như vậy nhờ trì chú Alampāyana.
Mamaggahīti maṃ aggahesi.
Seized me means: he seized me.
Mamaggahī có nghĩa là đã bắt ta.
Kīḷeti maṃ tahiṃ tahinti tattha tattha gāmanigamarājadhānīsu attano jīvikatthaṃ maṃ kīḷāpeti.
Makes me perform here and there means: he makes me perform in various villages, market towns, and royal cities for his own livelihood.
Kīḷeti maṃ tahiṃ tahiṃ có nghĩa là hắn bắt ta biểu diễn ở khắp các làng mạc, thị trấn, kinh đô để kiếm sống cho mình.
18. Nirantaraṃ jātisatanti mama jātīnaṃ anekasatampi anekasatāsupi jātīsu nirantarameva sīlassa avītikkamanahetu.
18. For a hundred continuous births means: for many hundreds of my births, in many hundreds of births, it is for the sake of not transgressing virtue continuously.
18. Trăm kiếp liên tục – trong nhiều trăm kiếp của tôi, ngay cả trong nhiều trăm kiếp, do sự không phạm giới liên tục không gián đoạn.
Mama jīvitaṃ cajeyyaṃ cajituṃ sakkomi.
I would give up my life means: I am able to give it up.
Tôi có thể từ bỏ mạng sống của mình.
Neva sīlaṃ pabhindeyyanti sīlaṃ pana samādinnaṃ ekampi neva bhindeyyaṃ na vināseyyaṃ.
But I would never break my virtue means: but I would never break or destroy even a single virtue that I have undertaken.
Nhưng tôi sẽ không hủy hoại giới – tôi sẽ không hủy hoại hay phá vỡ dù chỉ một giới đã thọ.
Catuddīpāna hetūti cakkavattirajjasiriyāpi kāraṇāti dasseti.
For the sake of the four continents means: even for the reason of the glory of universal kingship; thus he shows.
Vì bốn châu – cho thấy đó cũng là vì vinh quang của vương quyền Chuyển Luân Thánh Vương.
19. Idāni yadatthaṃ attano jīvitampi pariccajitvā tadā sīlameva rakkhitaṃ, tāya ca sīlarakkhāya tathā anatthakārakesu nesādaalampāyanabrāhmaṇesu cittassa aññathattaṃ na kataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘api cā’’ti osānagāthamāha.
19. Now, to show for what reason he protected his virtue even by giving up his own life, and how, on account of that protection of virtue, his mind was not altered towards the hunter and Alampāyana brahmins who had done him such harm, he spoke the concluding verse “And furthermore.”
19. Giờ đây, để chỉ rõ rằng vì mục đích gì mà khi ấy Bồ Tát đã từ bỏ cả mạng sống của mình để giữ giới, và nhờ sự giữ giới ấy, tâm của Ngài không hề thay đổi đối với người thợ săn và Bà la môn Alampāyana, những kẻ gây hại, nên Ngài đã nói bài kệ cuối cùng “hơn nữa”.
Taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
Its meaning is as stated below.
Ý nghĩa của nó đã được giải thích ở trên.
Evaṃ pana mahāsatte ahituṇḍikahatthagate tassa mātā dussupinaṃ disvā puttañca tattha apassantī sokābhibhūtā ahosi.
In this way, while the Great Being was in the hands of the snake-charmer, his mother, having seen a bad dream and not seeing her son there, was overcome with sorrow.
Khi Bồ Tát đang ở trong tay người bắt rắn, mẹ của Ngài đã thấy một giấc mơ xấu và không thấy con trai mình ở đó, bà đã chìm trong đau khổ.
Athassā jeṭṭhaputto sudassano taṃ pavattiṃ sutvā subhogaṃ ‘‘himavantaṃ gantvā pañcasu mahānadīsu sattasu mahāsaresu bhūridattaṃ upadhāretvā ehī’’ti pahiṇi.
Then her eldest son, Sudassana, having heard the news, sent Subhoga, saying, “Go to the Himalayas and, after searching for Bhūridatta in the five great rivers and the seven great lakes, come back.”
Sau đó, người con trai cả của bà là Sudassana, nghe tin ấy, đã sai Subhoga đi “đến Himavanta, tìm Bhūridatta ở năm con sông lớn và bảy hồ lớn rồi trở về”.
Kāṇāriṭṭhaṃ ‘‘devalokaṃ gantvā sace devatāhi dhammaṃ sotukāmāhi bhūridatto tattha nīto, tato naṃ ānehī’’ti pahiṇi.
He sent Kāṇāriṭṭha, saying, “Go to the world of the devas, and if Bhūridatta has been taken there by devas wishing to hear the Dhamma, then bring him from there.”
Ông sai Kāṇāriṭṭha đi “đến cõi trời, nếu Bhūridatta đã được các vị trời đưa đến đó vì muốn nghe Pháp, thì hãy đưa cậu ấy về”.
Sayaṃ pana ‘‘manussaloke gavesissāmī’’ti tāpasavesena nāgabhavanato nikkhami.
He himself, however, thinking, "I will search in the human world," departed from the nāga realm in the guise of an ascetic.
Còn bản thân ông, nói rằng “tôi sẽ tìm kiếm ở cõi người”, đã rời khỏi cung điện nāga trong hình dạng một ẩn sĩ.
Accimukhī nāmassa vemātikā bhaginī bodhisatte adhimattasinehā taṃ anubandhi.
His half-sister named Accimukhī, having extreme affection for the Bodhisatta, followed him.
Người chị em cùng cha khác mẹ của Ngài, tên là Accimukhī, với tình cảm vô cùng sâu sắc dành cho Bồ Tát, đã đi theo Ngài.
Taṃ maṇḍūkacchāpiṃ katvā jaṭantare pakkhipitvā mahāsattassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ ādiṃ katvā sabbattha gavesanto anukkamena bārāṇasiṃ patvā rājadvāraṃ agamāsi.
Having made her into a young frog and placed her inside his matted hair, he searched everywhere, beginning with the place where the Great Being undertook the uposatha, and gradually reached Bārāṇasī and went to the king's gate.
Ông biến cô thành một con ếch con, giấu vào búi tóc, và bắt đầu tìm kiếm khắp nơi, bắt đầu từ nơi Bồ Tát thực hiện uposatha, dần dần đến Bārāṇasī và đi đến cổng hoàng cung.
Tadā alampāyano rājaṅgaṇe mahājanassa majjhe rañño bhūridattassa kīḷaṃ dassetuṃ peḷaṃ vivaritvā ‘‘ehi mahānāgā’’ti saññamadāsi.
Then Alampāyana, in the royal courtyard in the midst of a great crowd, opened the basket to display the performance of the king, Bhūridatta, and gave the sign, "Come, great nāga!"
Lúc đó, Alampāyana đang ở giữa đại chúng trong sân hoàng cung, mở giỏ để trình diễn trò chơi với nāga Bhūridatta của nhà vua, và ra hiệu “hỡi đại nāga, hãy ra đây”.
Mahāsatto sīsaṃ nīharitvā olokento jeṭṭhabhātikaṃ disvā peḷato nikkhamma tadabhimukho pāyāsi.
The Great Being, putting out his head and looking, saw his elder brother, and coming out of the basket, he went towards him.
Bồ Tát thò đầu ra nhìn, thấy người anh trai cả, liền bước ra khỏi giỏ và đi về phía ông.
Mahājano bhīto paṭikkami.
The great crowd, frightened, drew back.
Đại chúng sợ hãi lùi lại.
So gantvā taṃ abhivādetvā nivattitvā peḷameva pāvisi.
He went, paid homage to him, and turning back, entered the basket again.
Ông đi đến, chào người anh, rồi quay lại chui vào giỏ.
Alampāyano ‘‘iminā ayaṃ tāpaso daṭṭho’’ti saññāya ‘‘mā bhāyi, mā bhāyī’’ti āha.
Alampāyana, under the impression that "this ascetic has been bitten by this one," said, "Do not fear, do not fear!"
Alampāyana, nghĩ rằng “nāga này đã cắn vị ẩn sĩ này”, liền nói “đừng sợ, đừng sợ”.
Sudassano ‘‘ayaṃ nāgo mayhaṃ kiṃ karissati, mayā sadiso ahituṇḍiko nāma natthī’’ti tena vādappaṭivādaṃ samuṭṭhāpetvā ‘‘tvaṃ imaṃ nāgaṃ gahetvā gajjasi, ahaṃ taṃ imāya maṇḍūkacchāpiyā icchanto nāsayissāmī’’ti bhaginiṃ pakkositvā hatthaṃ pasāresi.
Sudassana, thinking, "What will this nāga do to me? There is no snake-charmer like me," initiated a dispute with him and said, "You boast, having captured this nāga. If I wish, I will destroy you with this young frog," and calling his sister, he stretched out his hand.
Sudassana nói “nāga này sẽ làm gì tôi? Không có người bắt rắn nào sánh bằng tôi”, rồi gây ra một cuộc tranh cãi với hắn, nói “ngươi bắt nāga này mà gầm gừ, còn ta, ta sẽ tiêu diệt ngươi bằng con ếch con này nếu ta muốn”, rồi gọi em gái mình và đưa tay ra.
Sā tassa saddaṃ sutvā jaṭantare nipannā tikkhattuṃ maṇḍūkavassitaṃ vassitvā nikkhamitvā aṃsakūṭe nisīditvā uppatitvā tassa hatthatale tīṇi visabindūni pātetvā puna tassa jaṭantarameva pāvisi.
She, hearing his voice, while lying inside his matted hair, croaked three times like a frog, came out, sat on his shoulder-blade, leaped up, dropped three drops of venom onto his palm, and then re-entered his matted hair.
Nghe tiếng ông, cô đang nằm trong búi tóc liền kêu ba tiếng ếch, rồi ra khỏi búi tóc, ngồi lên vai ông, bay lên và nhỏ ba giọt nọc độc vào lòng bàn tay ông, rồi lại chui vào búi tóc của ông.
Sudassano visabinduṃ dassetvā ‘‘idaṃ binduṃ sace pathaviyaṃ pātessati, osadhitiṇavanappatayo sabbe nassissanti.
Sudassana showed the drop of venom and said, "If this drop is dropped on the earth, all medicinal herbs, grasses, and trees will be destroyed.
Sudassana chỉ giọt nọc độc và nói: “Nếu giọt này rơi xuống đất, tất cả cây thuốc, cỏ cây sẽ bị hủy diệt.
Sace ākāse khipissati, sattavassāni devo na vassissati.
If it is thrown into the sky, the god will not rain for seven years.
Nếu ném lên trời, trời sẽ không mưa trong bảy năm.
Sace udake pātessati, yāvatā tattha udakajātā pāṇā sabbe mareyyu’’nti vatvā rājānaṃ saddahāpetuṃ tayo āvāṭe khaṇāpetvā ekaṃ nānābhesajjānaṃ pūresi, dutiyaṃ gomayassa, tatiyaṃ dibbosadhānañceva pūretvā majjhe āvāṭe visabinduṃ pakkhipi.
If it is dropped into water, all living beings born in the water there will die."
Nếu rơi xuống nước, tất cả sinh vật sống dưới nước sẽ chết”. Nói xong, để nhà vua tin, ông cho đào ba cái hố, một hố đổ đầy các loại thuốc khác nhau, hố thứ hai đổ đầy phân bò, hố thứ ba đổ đầy các loại thuốc trời, rồi thả giọt nọc độc vào hố ở giữa.
Taṅkhaṇaññeva dhūmāyitvā jālā uṭṭhahi.
The very next moment, it smoked and a flame arose.
Ngay lập tức, khói bốc lên và lửa phun ra.
Sā gantvā gomayāvāṭaṃ gaṇhi.
It went and caught the pit of cow-dung.
Nó lan đến hố phân bò.
Tatopi jālā uṭṭhāya dibbosadhapuṇṇaṃ gahetvā dibbosadhāni jhāpetvā nibbāyi.
From there too a flame arose, caught the one full of divine herbs, burned the divine herbs, and was extinguished.
Từ đó, lửa cũng bốc lên, lan đến hố đầy thuốc trời, thiêu cháy các loại thuốc trời rồi tắt ngúm.
Alampāyanaṃ tattha āvāṭassa avidūre ṭhitaṃ usumā pharitvā sarīracchaviṃ uppāṭetvā gatā.
The heat struck Alampāyana, who was standing not far from the pit, and stripping off his skin, it went away.
Alampāyana đứng gần hố đó, hơi nóng tỏa ra đã làm da thịt hắn bong tróc.
Setakuṭṭhī ahosi.
He became a white leper.
Hắn trở thành người bị bệnh bạch biến.
So bhayatajjito ‘‘nāgarājānaṃ vissajjemī’’ti tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi.
Terrified by fear, he uttered three times, "I release the nāga king."
Sợ hãi tột độ, hắn ba lần thốt lên “tôi sẽ thả nāgarāja”.
Taṃ sutvā bodhisatto ratanapeḷāya nikkhamitvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ attabhāvaṃ māpetvā devalīḷāya ṭhito.
Hearing that, the Bodhisatta came out of the jewel-basket, created a form adorned with all ornaments, and stood with the splendor of a deva.
Nghe vậy, Bồ Tát bước ra khỏi giỏ ngọc, hóa hiện thân mình trang điểm lộng lẫy với mọi đồ trang sức, đứng trong tư thế của một vị trời.
Sudassano ca accimukhī ca tatheva aṭṭhaṃsu.
Sudassana and Accimukhī also stood in the same way.
Sudassana và Accimukhī cũng đứng như vậy.
Tato sudassano attano bhāgineyyabhāvaṃ rañño ārocesi.
Then Sudassana informed the king that he was his nephew.
Sau đó, Sudassana báo cho nhà vua biết mình là cháu trai của ngài.
Taṃ sutvā rājā te āliṅgitvā sīse cumbitvā antepuraṃ netvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ katvā bhūridattena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto ‘‘tāta, evaṃ mahānubhāvaṃ taṃ alampāyano kathaṃ gaṇhī’’ti pucchi.
Hearing that, the king embraced them, kissed them on the head, took them to the inner palace, paid them great honor and respect, and while exchanging friendly greetings with Bhūridatta, asked, "Dear son, how did Alampāyana capture you, who are of such great power?"
Nghe vậy, nhà vua ôm họ, hôn lên đầu, đưa vào nội cung, tổ chức một buổi lễ trọng thể và hỏi Bhūridatta: “Con trai, Alampāyana đã bắt được một người có uy lực lớn như con bằng cách nào?”.
So sabbaṃ vitthārena kathetvā ‘‘mahārāja, raññā nāma iminā niyāmena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭatī’’ti mātulassa dhammaṃ desesi.
He related everything in detail and taught the Dhamma to his maternal uncle, saying, "Great king, it is proper for a king to rule the kingdom in this manner."
Ngài kể lại tất cả chi tiết và thuyết Pháp cho cậu mình, nói: “Đại vương, một vị vua nên cai trị đất nước theo cách này”.
Atha sudassano ‘‘mātula, mama mātā bhūridattaṃ apassantī kilamati, na sakkā amhehi idha papañcaṃ kātu’’nti mātulaṃ āpucchitvā bhūridattaaccimukhīhi saddhiṃ nāgabhavanameva gato.
Then Sudassana said, "Maternal uncle, my mother is weary from not seeing Bhūridatta; we cannot delay here," and taking leave of his maternal uncle, he went to the nāga realm with Bhūridatta and Accimukhī.
Sau đó, Sudassana nói: “Cậu ơi, mẹ con đang đau khổ vì không thấy Bhūridatta, chúng con không thể ở lại đây lâu”, rồi cáo biệt cậu mình và cùng Bhūridatta và Accimukhī trở về cung điện nāga.
Atha tattha mahāpuriso gilānaseyyāya nipanno gilānapucchanatthaṃ āgatāya mahatiyā nāgaparisāya vede ca yaññe ca brāhmaṇe ca sambhāvetvā kāṇāriṭṭhe kathente taṃ vādaṃ bhinditvā nānānayehi dhammaṃ desetvā sīlasampadāya diṭṭhisampadāya ca patiṭṭhāpetvā yāvajīvaṃ sīlāni rakkhitvā uposathakammaṃ katvā āyupariyosāne saggapuraṃ pūresi.
Then, the great being, lying on his sickbed, addressed the great assembly of nāgas who had come to inquire about his illness. He praised the Vedas, sacrifices, and brahmins, and when they spoke of Kāṇāriṭṭha, he refuted that view, taught the Dhamma in various ways, established them in the perfection of virtue and the perfection of view, and having protected the precepts for as long as he lived and performed the uposatha observance, at the end of his life, he filled the city of heaven.
Tại đó, vị Đại nhân nằm trên giường bệnh. Khi một hội chúng nāga đông đảo đến thăm bệnh, Ngài đã ca ngợi các kinh Veda, các lễ tế và các Bà la môn khi Kāṇāriṭṭha đang kể chuyện, rồi Ngài phá bỏ luận điểm sai lầm đó, thuyết Pháp bằng nhiều phương cách khác nhau, thiết lập họ trên sự thành tựu giới và sự thành tựu kiến giải, giữ giới suốt đời, thực hành uposatha, và khi tuổi thọ kết thúc, Ngài đã lên cõi trời.
Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ.
At that time, the parents were the great royal families.
Khi ấy, cha mẹ Ngài là những vị vua lớn.
Nesādabrāhmaṇo devadatto, somadatto ānando, accimukhī uppalavaṇṇā, sudassano sāriputto, subhogo mahāmoggallāno, kāṇāriṭṭho sunakkhatto, bhūridatto lokanātho.
The hunter-brahmin was Devadatta, Somadatta was Ānanda, Accimukhī was Uppalavaṇṇā, Sudassana was Sāriputta, Subhoga was Mahāmoggallāna, Kāṇāriṭṭha was Sunakkhatta, and Bhūridatta was the Protector of the World.
Người thợ săn Bà la môn là Devadatta, Somadatta là Ānanda, Accimukhī là Uppalavaṇṇā, Sudassana là Sāriputta, Subhoga là Mahāmoggallāna, Kāṇāriṭṭha là Sunakkhatta, Bhūridatta là Lokanātha.
Tassa idhāpi sesapāramiyo heṭṭhā vuttanayeneva niddhāretabbā.
Here too, his remaining perfections should be determined in the same way as stated previously.
Ở đây, các pāramī còn lại của Ngài cũng phải được xác định theo cách đã nói ở trên.
Idhāpi yojanasatike attano nāgabhavanaṭṭhāne soḷasahi nāgakaññāsahassehi cittarūpaṃ viya paricāriyamāno devalokasampattisadise nāgalokissariye ṭhitopi issariyamadaṃ akatvā anvaddhamāsaṃ mātāpituupaṭṭhānaṃ, kule jeṭṭhāpacāyanaṃ, sakalāya nāgaparisāya cātumahārājikaparisāya tāvatiṃsaparisāya ca samuṭṭhitapañhānaṃ taṃtaṃparisamajjhe kumudanālakalāpaṃ viya sunisitasatthena attano paññāsatthena tāvadeva pacchinditvā tesaṃ cittānukūladhammadesanā, vuttappakāraṃ bhogasampattiṃ pahāya attano sarīrajīvitanirapekkhaṃ caturaṅgasamannāgataṃ uposathādhiṭṭhānaṃ, tattha ca paṭiññāya visaṃvādanabhayena ahituṇḍikahatthagamanaṃ, tasmiñca mukhe visamissakheḷapātanaṃ naṅguṭṭhe gahetvā āviñchanaṃ kaḍḍhanaṃ bhūmiyaṃ ghaṃsanaṃ maddanaṃ pothananti evamādiṃ nānappakāravippakāraṃ karontepi evarūpaṃ mahādukkhaṃ anubhavatopi kujjhitvā olokanamattena taṃ chārikaṃ kātuṃ samatthassāpi sīlapāramiṃ āvajjitvā sīlakhaṇḍanabhayena īsakampi cittassa vikārābhāvo, dhanaṃ labhāpemīti vā tassa cittānuvattanaṃ, subhogena punānītassa akataññuno mittadubbhissa nesādabrāhmaṇassa sīlaṃ anadhiṭṭhahitvāpi akujjhanaṃ, kāṇāriṭṭhena kathitaṃ micchāvādaṃ bhinditvā anekapariyāyena dhammaṃ bhāsitvā nāgaparisāya sīlesu sammādiṭṭhiyañca patiṭṭhāpananti evamādayo bodhisattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbā.
Here too, the powerful virtues of the Bodhisatta should be clarified, such as: even while established in the sovereignty of the nāga world, which was like the splendor of the deva world, being attended to like a painting by sixteen thousand nāga maidens in his own nāga abode of a hundred yojanas, he did not become conceited due to his sovereignty but attended upon his mother and father every half-month; he revered the elders in his clan; in the midst of the assemblies of the entire nāga retinue, the retinue of the Four Great Kings, and the Tāvatiṃsa retinue, he immediately cut through the questions that arose with the sword of his own wisdom, like a bunch of water-lily stalks with a well-sharpened sword, and gave Dhamma teachings that were agreeable to their minds; having abandoned the aforementioned splendor of wealth, he undertook the Uposatha endowed with four factors, being indifferent to his own body and life; and there, for fear of breaking his promise, he fell into the hands of the snake charmer; and although that one was committing various kinds of mistreatment, such as spitting venom-mixed saliva into his mouth, grabbing him by the tail, swinging him around, dragging him, rubbing him on the ground, crushing him, and beating him, and although he was experiencing such great suffering, and although he was capable of reducing that one to ashes by merely looking at him in anger, there was not even the slightest alteration of his mind, for fear of breaking his morality, reflecting on his perfection of morality; or his compliance with that one’s mind, thinking, “I will let him obtain wealth;” his not being angry with the ungrateful, treacherous hunter-brahmin even when he was brought back by Subhoga, without having undertaken the morality observance; his refuting the wrong view spoken by Kāṇāriṭṭha and, having taught the Dhamma in many ways, establishing the nāga retinue in morality and right view.
Ở đây, ngay cả khi Ngài đang ở trong cung điện nāga của mình, cách một trăm dojana, được mười sáu ngàn nāga-nữ hầu hạ như một bức tượng sống, với sự giàu sang của nāga-loka tương tự như sự giàu sang của deva-loka, Ngài vẫn không kiêu mạn về quyền lực, mà cứ nửa tháng một lần, Ngài chăm sóc cha mẹ, tôn kính những người lớn tuổi trong gia đình, và đối với những vấn đề do toàn thể hội chúng nāga, hội chúng Tứ Đại Thiên Vương và hội chúng Tam Thập Tam Thiên đưa ra, Ngài đã tức thì cắt đứt chúng bằng lưỡi kiếm trí tuệ sắc bén của mình như cắt một bó hoa súng, và thuyết Pháp phù hợp với tâm ý của họ. Ngài từ bỏ sự giàu sang đã nói ở trên, không màng đến thân mạng mình mà kiên trì thực hành uposatha với bốn chi phần. Vì sợ thất hứa trong lời nguyện ấy, Ngài đã rơi vào tay người bắt rắn. Ngay cả khi hắn nhổ nước bọt lẫn độc vào miệng Ngài, nắm đuôi Ngài kéo lê, giật mạnh, cọ xát xuống đất, nghiền nát, đập phá, và gây ra nhiều loại hành hạ khác như vậy, Ngài vẫn chịu đựng nỗi khổ lớn lao đó mà không hề có một chút biến đổi nào trong tâm ý, vì Ngài đã quán tưởng đến pāramī về giới, mặc dù Ngài có khả năng biến hắn thành tro bụi chỉ bằng một cái nhìn giận dữ. Ngài không hề có ý định kiếm tiền hay chiều theo ý hắn. Ngài không giận dữ với người thợ săn Bà la môn vô ơn, phản bội bạn bè, ngay cả khi Subhoga đã đưa hắn trở lại mà không cần Ngài phải kiên trì giữ giới. Ngài đã phá vỡ luận điệu sai lầm của Kāṇāriṭṭha, thuyết Pháp bằng nhiều phương cách khác nhau và thiết lập hội chúng nāga trên các giới và chánh kiến. Những phẩm hạnh cao quý của Bồ Tát như vậy cần được làm rõ.
Tenetaṃ vuccati – ‘‘evaṃ acchariyā hete…pe… dhammassa anudhammato’’ti.
Therefore, it is said: “Thus, these are wonderful… and so on… in accordance with the Dhamma.”
Vì thế mà có câu: “Thật vậy, những điều này thật kỳ diệu… (tiếp theo)… phù hợp với Pháp”.