1. ‘‘Bhante nāgasena, sabbeva bodhisattā puttadāraṃ denti, udāhu vessantareneva raññā puttadāraṃ dinna’’nti?
1. ‘‘Venerable Nāgasena, do all Bodhisattas give away their children and wives, or was it only King Vessantara who gave away his children and wife?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tất cả các vị Bồ Tát đều bố thí vợ con, hay chỉ riêng vua Vessantara đã bố thí vợ con?”
‘‘Sabbepi, mahārāja, bodhisattā puttadāraṃ denti, na vessantareneva raññā puttadāraṃ dinna’’nti.
‘‘All Bodhisattas, great king, give away their children and wives; it was not only King Vessantara who gave away his children and wife.’’
“Thưa Đại vương, tất cả các vị Bồ Tát đều bố thí vợ con, không phải chỉ riêng vua Vessantara đã bố thí vợ con.”
‘‘Api ca kho, bhante nāgasena, tesaṃ anumatena dentī’’ti.
‘‘But Venerable Nāgasena, do they give with their consent?’’
“Tuy nhiên, thưa Tôn giả Nāgasena, họ bố thí với sự đồng ý của vợ con phải không?”
‘‘Bhariyā, mahārāja, anumatā, dārakā pana bālatāya vilapiṃsu* , yadi te atthato jāneyyuṃ, tepi anumodeyyuṃ, na te vilapeyyu’’nti.
‘‘The wife, great king, consented, but the children cried out due to their immaturity. If they had known the actual reason, they too would have rejoiced, and they would not have cried out.’’
“Thưa Đại vương, người vợ đã đồng ý, nhưng các con vì còn nhỏ dại nên đã khóc lóc. Nếu chúng biết được ý nghĩa thực sự, chúng cũng sẽ hoan hỷ, và chúng sẽ không khóc lóc.”
‘‘Dukkarassa, mahārāja, katattā bodhisattassa kittisaddo dasasahassiyā lokadhātuyā sadevamanussesu abbhuggato, devā devabhavane pakittenti, asurā asurabhavane pakittenti, garuḷā garuḷabhavane pakittenti, nāgā nāgabhavane pakittenti, yakkhā yakkhabhavane pakittenti, anupubbena tassa kittisaddo paramparāya ajjetarahi idha amhākaṃ samayaṃ anuppatto, taṃ mayaṃ dānaṃ pakittentā vikopentā nisinnā sudinnaṃ, udāhu duddinnanti.
‘‘Because of the performance of the difficult deed, great king, the Bodhisatta’s fame spread throughout the ten-thousand-world system, among devas and humans. Devas praise him in the deva realm, asuras praise him in the asura realm, garuḷas praise him in the garuḷa realm, nāgas praise him in the nāga realm, yakkhas praise him in the yakkha realm. Gradually, his fame has reached our time here, through succession. We are here, praising and discussing that donation, whether it was well-given or ill-given.’’
“Thưa Đại vương, vì đã thực hiện những điều khó làm, tiếng tăm của Bồ tát đã vang dội khắp mười ngàn thế giới, giữa chư thiên và loài người. Chư thiên ca ngợi trong cõi trời, A-tu-la ca ngợi trong cõi A-tu-la, Kim Sí Điểu ca ngợi trong cõi Kim Sí Điểu, Long vương ca ngợi trong cõi Long vương, Dạ-xoa ca ngợi trong cõi Dạ-xoa. Dần dần, tiếng tăm của ngài đã truyền từ đời này sang đời khác, cho đến nay đã đến thời của chúng ta. Chúng ta đang ngồi đây, ca ngợi và bàn luận về sự bố thí đó, liệu đó là sự bố thí tốt đẹp hay không tốt đẹp.
So kho panāyaṃ, mahārāja, kittisaddo nipuṇānaṃ viññūnaṃ vidūnaṃ vibhāvīnaṃ bodhisattānaṃ dasa guṇe anudassati.
‘‘And this fame, great king, reveals ten qualities of Bodhisattas who are subtle, discerning, wise, and profound.’’
Thưa Đại vương, tiếng tăm này hiển bày mười đức tính của các vị Bồ tát tinh tế, sáng suốt, thông thái và có trí tuệ.
Katame dasa?
‘‘Which ten?’’
Mười đức tính đó là gì?
Agedhatā nirālayatā cāgo pahānaṃ apunarāvattitā sukhumatā mahantatā duranubodhatā dullabhatā asadisatā buddhadhammassa, so kho panāyaṃ, mahārāja, kittisaddo nipuṇānaṃ viññūnaṃ vidūnaṃ vibhāvīnaṃ bodhisattānaṃ ime dasa guṇe anudassatī’’ti.
‘‘Non-attachment, detachment, generosity, relinquishment, non-reversion, subtlety, greatness, incomprehensibility, rarity, and the unequalled nature of the Buddha-Dhamma. This fame, great king, reveals these ten qualities of Bodhisattas who are subtle, discerning, wise, and profound.’’
Đó là sự không tham lam, không chấp trước, sự buông bỏ, sự từ bỏ, sự không thoái chuyển, sự vi tế, sự vĩ đại, sự khó nhận biết, sự hiếm có, sự vô song của Phật pháp. Thưa Đại vương, tiếng tăm này hiển bày mười đức tính đó của các vị Bồ tát tinh tế, sáng suốt, thông thái và có trí tuệ.”
‘‘Bhante nāgasena, yo paraṃ dukkhāpetvā dānaṃ deti, api nu taṃ dānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanika’’nti?
‘‘Venerable Nāgasena, if one gives a donation after causing suffering to another, will that donation have a pleasant result and lead to heaven?’’
“Bạch Tôn giả Nāgasena, một người bố thí mà làm khổ người khác, liệu sự bố thí đó có mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, mahārāja, kiṃ vattabba’’nti.
‘‘Yes, great king, what more needs to be said?’’
“Thưa Đại vương, vâng, sao lại không chứ?”
‘‘Iṅgha, bhante nāgasena, kāraṇaṃ upadassehī’’ti.
‘‘Please, Venerable Nāgasena, give a reason.’’
“Xin Tôn giả Nāgasena hãy trình bày lý do.”
‘‘Idha, mahārāja, koci samaṇo vā brāhmaṇo vā sīlavā hoti kalyāṇadhammo, so bhaveyya pakkhahato vā pīṭhasappī vā aññataraṃ vā byādhiṃ āpanno, tamenaṃ yo koci puññakāmo yānaṃ āropetvā patthitaṃ desamanupāpeyya, api nu kho, mahārāja, tassa purisassa tatonidānaṃ kiñci sukhaṃ nibbatteyya saggasaṃvattanikaṃ taṃ kamma’’nti?
‘‘Here, great king, if some ascetic or brahmin is virtuous and of good conduct, but is afflicted by paralysis or is a cripple, or has fallen ill with some other disease, and someone desirous of merit takes him in a vehicle and conveys him to his desired destination, would that person, great king, experience any happiness arising from that, and would that action lead to heaven?’’
“Thưa Đại vương, ở đây, có một vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào đó giữ giới, có thiện pháp, nhưng có thể bị bại liệt, hoặc bị bệnh phong thấp, hoặc mắc một căn bệnh nào khác. Một người nào đó mong muốn tạo công đức, đưa vị ấy lên xe và đưa đến nơi mong muốn. Thưa Đại vương, liệu người đó có nhận được bất kỳ sự an lạc nào từ hành động đó, và liệu nghiệp đó có dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, bhante, kiṃ vattabbaṃ?
‘‘Yes, venerable sir, what more needs to be said?’’
“Bạch Tôn giả, vâng, sao lại không chứ?
Hatthiyānaṃ vā so, bhante, puriso labheyya assayānaṃ vā rathayānaṃ vā, thale thalayānaṃ jale jalayānaṃ devesu devayānaṃ manussesu manussayānaṃ, tadanucchavikaṃ tadanulomikaṃ bhave bhave nibbatteyya, tadanucchavikāni tadanulomikāni cassa sukhāni nibbatteyyuṃ, sugatito sugatiṃ gaccheyya, teneva kammābhisandena iddhiyānaṃ abhiruyha patthitaṃ nibbānanagaraṃ pāpuṇeyyā’’ti.
"Venerable sir, that man might obtain elephant vehicles, or horse vehicles, or chariot vehicles; land vehicles on land, water vehicles in water; divine vehicles among devas, human vehicles among humans. In every existence, appropriate and suitable results would arise for him. Appropriate and suitable happiness would arise for him. He would go from a good destination to a good destination. By that very current of kamma, ascending the vehicle of psychic power (iddhi), he would reach the desired city of Nibbāna."
Bạch Tôn giả, người đó sẽ nhận được xe voi, hoặc xe ngựa, hoặc xe kéo; xe trên cạn ở trên cạn, xe dưới nước ở dưới nước; xe của chư thiên ở cõi trời, xe của loài người ở cõi người. Quả báo tương xứng và phù hợp sẽ sinh khởi trong mỗi kiếp sống; những sự an lạc tương xứng và phù hợp sẽ sinh khởi cho người đó; người đó sẽ đi từ thiện thú này đến thiện thú khác. Với sự tiếp nối của nghiệp đó, người đó sẽ cưỡi cỗ xe thần thông và đạt đến thành Niết-bàn mà mình mong muốn.”
‘‘Tena hi, mahārāja, paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ, yaṃ so puriso balībadde dukkhāpetvā evarūpaṃ sukhaṃ anubhavati.
"In that case, great king, a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth, by which that man, having caused suffering to the oxen, experiences such happiness.
“Vậy thì, thưa Đại vương, sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời, bởi vì người đó đã làm khổ những con bò nhưng lại được hưởng sự an lạc như vậy.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yathā paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ.
Hear further, great king, another reason why a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth.
“Thưa Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, về việc sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời.
Idha, mahārāja, yo koci rājā janapadato dhammikaṃ baliṃ uddharāpetvā āṇāpavattanena dānaṃ dadeyya, api nu kho so, mahārāja, rājā tatonidānaṃ kiñci sukhaṃ anubhaveyya saggasaṃvattanikaṃ taṃ dāna’’nti?
Here, great king, if any king were to collect a lawful tax from the countryside and give a donation by exercising his authority, would that king, great king, experience any happiness from that, and would that donation lead to a heavenly rebirth?"
Thưa Đại vương, ở đây, bất kỳ vị vua nào thu thuế hợp pháp từ các vùng đất và thực hiện bố thí bằng quyền lực của mình, liệu vị vua đó có được hưởng bất kỳ sự an lạc nào từ đó, và liệu sự bố thí đó có dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, bhante, kiṃ vattabbaṃ, tatonidānaṃ so, bhante, rājā uttariṃ anekasatasahassaguṇaṃ labheyya.
"Yes, venerable sir, what need is there to say? From that, venerable sir, that king would obtain a hundred thousand times more.
“Bạch Tôn giả, vâng, sao lại không chứ? Bạch Tôn giả, từ đó, vị vua đó sẽ nhận được quả báo gấp hàng trăm ngàn lần.
Rājūnaṃ atirājā bhaveyya, devānaṃ atidevo bhaveyya, brahmānaṃ atibrahmā bhaveyya, samaṇānaṃ atisamaṇo bhaveyya, brāhmaṇānaṃ atibrāhmaṇo bhaveyya, arahantānaṃ atiarahā* bhaveyyā’’ti.
He would be a king above kings, a deva above devas, a Brahmā above Brahmās, an ascetic above ascetics, a brāhmaṇa above brāhmaṇas, an Arahant above Arahants."
Người đó sẽ trở thành vua của các vị vua, chư thiên của các chư thiên, Phạm thiên của các Phạm thiên, Sa-môn của các Sa-môn, Bà-la-môn của các Bà-la-môn, A-la-hán của các A-la-hán.”
‘‘Tena hi, mahārāja, paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ, yaṃ so rājā balinā janaṃ pīḷetvā dinnadānena evarūpaṃ uttariṃ yasasukhaṃ anubhavatī’’ti.
"In that case, great king, a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth, by which that king, having oppressed the people with taxes, experiences such surpassing fame and happiness from the gift given."
“Vậy thì, thưa Đại vương, sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời, bởi vì vị vua đó đã làm khổ dân chúng bằng thuế má nhưng lại được hưởng sự vinh quang và an lạc cao cả như vậy.”
‘‘Atidānaṃ, bhante nāgasena, vessantarena raññā dinnaṃ, yaṃ so sakaṃ bhariyaṃ parassa bhariyatthāya adāsi, sake orase putte brāhmaṇassa dāsatthāya adāsi, atidānaṃ nāma, bhante nāgasena, loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ, yathā nāma, bhante nāgasena, atibhārena sakaṭassa akkho bhijjati, atibhārena nāvā osīdati, atibhuttena bhojanaṃ visamaṃ pariṇamati, ativassena dhaññaṃ vinassati, atidānena bhogakkhayaṃ upeti, atitāpena pathavī upaḍayhati, atirāgena ummattako hoti, atidosena vajjho hoti, atimohena anayaṃ āpajjati, atilobhena coraggahaṇamupagacchati, atibhayena nirujjhati, atipūrena nadī uttarati, ativātena asani patati, atiagginā odanaṃ uttarati, atisañcaraṇena na ciraṃ jīvati.
"Venerable Nāgasena, the gift given by King Vessantara was excessive, for he gave his own wife for another's wife, and his own biological children as slaves to a brāhmaṇa. Excessive giving, venerable Nāgasena, is censured and blamed by the wise in the world. Just as, venerable Nāgasena, an axle of a cart breaks from excessive load, a boat sinks from excessive load, food digests poorly from excessive eating, crops are destroyed by excessive rain, wealth is exhausted by excessive giving, the earth is scorched by excessive heat, one becomes insane from excessive lust, one becomes punishable by excessive hatred, one falls into ruin from excessive delusion, one falls into the hands of robbers from excessive greed, one perishes from excessive fear, a river overflows its banks from excessive fullness, lightning strikes from excessive wind, rice boils over from excessive fire, and one does not live long from excessive wandering.
“Bạch Tôn giả Nāgasena, sự bố thí mà vua Vessantara đã thực hiện là quá mức, khi ngài đã trao vợ mình cho người khác làm vợ, trao con ruột của mình cho một Bà-la-môn làm nô lệ. Bạch Tôn giả Nāgasena, việc bố thí quá mức bị những người trí tuệ trong thế gian chê bai và khiển trách. Cũng như, bạch Tôn giả Nāgasena, trục xe bị gãy vì quá tải, thuyền bị chìm vì quá tải, thức ăn trở nên khó tiêu vì ăn quá nhiều, mùa màng bị hư hại vì mưa quá nhiều, tài sản bị hao mòn vì bố thí quá mức, đất đai bị cháy khô vì nắng nóng quá mức, trở nên điên loạn vì tham ái quá mức, bị xử tử vì sân hận quá mức, rơi vào cảnh khốn cùng vì si mê quá mức, bị bắt làm trộm vì lòng tham quá mức, bị hủy hoại vì sợ hãi quá mức, sông tràn bờ vì nước quá đầy, sét đánh vì gió quá mạnh, cơm bị cháy vì lửa quá lớn, không sống lâu vì đi lại quá nhiều.
Evameva kho, bhante nāgasena, atidānaṃ nāma loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ, atidānaṃ, bhante nāgasena, vessantarena raññā dinnaṃ, na tattha kiñci phalaṃ icchitabba’’nti.
Even so, venerable Nāgasena, excessive giving is censured and blamed by the wise in the world. The excessive gift given by King Vessantara, venerable Nāgasena, should not be desired for any fruit."
Cũng vậy, bạch Tôn giả Nāgasena, việc bố thí quá mức bị những người trí tuệ trong thế gian chê bai và khiển trách. Bạch Tôn giả Nāgasena, sự bố thí mà vua Vessantara đã thực hiện là quá mức, không có quả báo nào đáng mong muốn ở đó.”
‘‘Atidānaṃ, mahārāja, loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ, ye keci yādisaṃ kīdisaṃ dānaṃ denti* , atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti.
"Excessive giving, great king, is praised, lauded, and commended by the wise in the world. Whoever gives any kind of gift, the giver of excessive gifts attains fame in the world.
“Thưa Đại vương, sự bố thí quá mức được những người trí tuệ trong thế gian ca ngợi, tán dương và khen ngợi. Bất cứ ai bố thí, dù là loại bố thí nào, người bố thí quá mức đều đạt được danh tiếng trong thế gian.
Yathā, mahārāja, atipavaratāya dibbaṃ vanamūlaṃ gahitampi hatthapāse ṭhitānaṃ parajanānaṃ na dassayati, agado atijaccatāya* pīḷāya samugghātako rogānaṃ antakaro, aggi atijotitāya ḍahati, udakaṃ atisītatāya nibbāpeti, padumaṃ parisuddhatāya na upalimpati vārikaddamena, maṇi atiguṇatāya kāmadado, vajiraṃ atitikhiṇatāya vijjhati maṇimuttāphalikaṃ, pathavī atimahantatāya naroragamigapakkhijalaselapabbatadume dhāreti, samuddo atimahantatāya aparipūraṇo, sineru atibhāratāya acalo, ākāso ativitthāratāya ananto, sūriyo atippabhatāya timiraṃ ghāteti, sīho atijātitāya vigatabhayo, mallo atibalavatāya paṭimallaṃ khippaṃ ukkhipati, rājā atipuññatāya adhipati, bhikkhu atisīlavantatāya nāgayakkhanaramarūhi namassanīyo, buddho atiaggatāya* anupamo.
Just as, great king, a divine root, even if held in hand, is not shown to others who are close by due to its supreme excellence; a medicine, due to its supreme purity, is an eradicating agent for afflictions and an ender of diseases; fire, due to its supreme brilliance, burns; water, due to its supreme coolness, extinguishes; a lotus, due to its supreme purity, is not defiled by water and mud; a gem, due to its supreme quality, grants wishes; a diamond, due to its supreme sharpness, pierces gems, pearls, and crystals; the earth, due to its supreme vastness, supports humans, nāgas, animals, birds, waters, rocks, mountains, and trees; the ocean, due to its supreme vastness, is never full; Sineru, due to its supreme weight, is unmoving; space, due to its supreme expanse, is endless; the sun, due to its supreme radiance, dispels darkness; a lion, due to its supreme birth, is fearless; a wrestler, due to his supreme strength, quickly throws down his opponent; a king, due to his supreme merit, is a ruler; a bhikkhu, due to his supreme virtue, is worthy of veneration by nāgas, yakkhas, humans, and devas; and the Buddha, due to his supreme eminence, is incomparable.
Thưa Đại vương, ví như, do sự cực kỳ thù thắng, rễ cây thuốc thần dù được nắm giữ cũng không thể hiện ra cho những người khác đang ở trong tầm tay thấy được; thuốc do phẩm chất cực kỳ ưu việt nên có thể diệt trừ bệnh tật, chấm dứt các chứng bệnh; lửa do cực kỳ rực sáng nên đốt cháy; nước do cực kỳ mát lạnh nên dập tắt; hoa sen do cực kỳ thanh khiết nên không bị bùn nước làm vấy bẩn; ngọc báu do cực kỳ quý giá nên ban cho mọi ước muốn; kim cương do cực kỳ sắc bén nên xuyên thủng ngọc, ngọc trai, pha lê; đất do cực kỳ rộng lớn nên nâng đỡ người, rắn, thú, chim, nước, đá, núi, cây cối; biển cả do cực kỳ rộng lớn nên không bao giờ đầy; núi Sineru do cực kỳ nặng nề nên bất động; hư không do cực kỳ bao la nên vô tận; mặt trời do cực kỳ rực rỡ nên xua tan bóng tối; sư tử do cực kỳ cao quý nên không sợ hãi; đô vật do cực kỳ mạnh mẽ nên nhanh chóng nhấc bổng đối thủ; vua do cực kỳ phước báu nên là bậc tối thượng; tỳ khưu do cực kỳ giữ giới nên được chư Nāga, Dạ Xoa, người và chư thiên đảnh lễ; Đức Phật do cực kỳ tối thượng nên vô song.
Evameva kho, mahārāja, atidānaṃ nāma loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ, ye keci yādisaṃ kīdisaṃ dānaṃ denti, atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti, atidānena vessantaro rājā dasasahassiyā lokadhātuyā vaṇṇito thuto pasattho mahito kittito, teneva atidānena vessantaro rājā ajjetarahi buddho jāto aggo sadevake loke.
Even so, great king, excessive giving is praised, extolled, and glorified by the wise in the world. Whatever kind of gift anyone gives, the giver of an excessive gift attains fame in the world. Through excessive giving, King Vessantara was praised, extolled, glorified, honored, and famed throughout the ten-thousand-world system. Through that very excessive giving, King Vessantara has now become the Buddha, the foremost in the world with its devas.
Cũng như vậy, thưa Đại vương, bố thí tột độ được các bậc trí trong thế gian ca ngợi, tán dương và khen tặng. Bất cứ ai bố thí dù là loại nào, người bố thí tột độ sẽ đạt được danh tiếng trong thế gian. Nhờ bố thí tột độ, vua Vessantara đã được ca ngợi, tán dương, khen tặng, tôn kính và được biết đến trong một vạn thế giới. Cũng chính nhờ sự bố thí tột độ ấy mà vua Vessantara ngày nay đã trở thành Đức Phật, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên.
‘‘Atthi pana, mahārāja, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ, yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabba’’nti?
“Is there, great king, a gift in the world that should be withheld, which should not be given when a worthy recipient arrives?”
“Thưa Đại vương, có phải trong thế gian có một loại bố thí cần phải giữ lại, không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến không?”
‘‘Dasa kho panimāni, bhante nāgasena, dānāni, yāni loke adānasammatāni, yo tāni dānāni deti, so apāyagāmī hoti.
“Indeed, Venerable Nāgasena, there are these ten gifts which are considered non-gifts in the world. Whoever gives these gifts goes to the lower realms.
“Thưa Đại đức Nāgasena, có mười loại bố thí được coi là không nên bố thí trong thế gian. Ai bố thí những loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Katamāni dasa?
Which ten?
Mười loại ấy là gì?
Majjadānaṃ, bhante nāgasena, loke adānasammataṃ, yo taṃ dānaṃ deti, so apāyagāmī hoti.
The gift of intoxicating drinks, Venerable Nāgasena, is considered a non-gift in the world; whoever gives that gift goes to the lower realms.
Thưa Đại đức Nāgasena, bố thí rượu được coi là không nên bố thí trong thế gian, ai bố thí loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Samajjadānaṃ…pe… itthidānaṃ…pe… usabhadānaṃ…pe… cittakammadānaṃ…pe… satthadānaṃ …pe… visadānaṃ…pe… saṅkhalikadānaṃ…pe… kukkuṭasūkaradānaṃ…pe… tulākūṭamānakūṭadānaṃ, bhante nāgasena, loke adānasammataṃ hoti, yo taṃ dānaṃ deti, so apāyagāmī hoti.
The gift of entertainment gatherings… the gift of women… the gift of bulls… the gift of paintings… the gift of weapons… the gift of poison… the gift of shackles… the gift of chickens and pigs… the gift of false scales and false measures, Venerable Nāgasena, is considered a non-gift in the world; whoever gives that gift goes to the lower realms.
Bố thí nơi hội hè… (lược)… bố thí phụ nữ… (lược)… bố thí bò đực… (lược)… bố thí tranh vẽ… (lược)… bố thí vũ khí… (lược)… bố thí thuốc độc… (lược)… bố thí xiềng xích… (lược)… bố thí gà, heo… (lược)… Thưa Đại đức Nāgasena, bố thí cân điêu, đấu gian được coi là không nên bố thí trong thế gian, ai bố thí loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Imāni kho, bhante nāgasena, dasa dānāni loke adānasammatāni, yo tāni dānāni deti, so apāyagāmī hotī’’ti.
These, Venerable Nāgasena, are the ten gifts considered non-gifts in the world; whoever gives these gifts goes to the lower realms.”
Thưa Đại đức Nāgasena, đây là mười loại bố thí được coi là không nên bố thí trong thế gian. Ai bố thí những loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.”
‘‘Nāhaṃ taṃ, mahārāja, adānasammataṃ pucchāmi, imaṃ khvāhaṃ, mahārāja, taṃ pucchāmi ‘atthi pana, mahārāja, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ, yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabba’nti.
“I am not asking you, great king, about what is considered a non-gift. This is what I am asking you, great king: ‘Is there, great king, a gift in the world that should be withheld, which should not be given when a worthy recipient arrives?’”
“Thưa Đại vương, tôi không hỏi về loại bố thí được coi là không nên bố thí. Thưa Đại vương, tôi hỏi Đại vương điều này: ‘Thưa Đại vương, có phải trong thế gian có một loại bố thí cần phải giữ lại, không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến không?’”
‘‘Natthi, bhante nāgasena, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ.
“There is no gift in the world, Venerable Nāgasena, that should be withheld.
“Thưa Đại đức Nāgasena, trong thế gian không có loại bố thí nào cần phải giữ lại mà không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến.
Yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabbaṃ, cittappasāde uppanne keci dakkhiṇeyyānaṃ bhojanaṃ denti, keci acchādanaṃ, keci sayanaṃ, keci āvasathaṃ, keci attharaṇapāvuraṇaṃ, keci dāsidāsaṃ, keci khettavatthuṃ, keci dvipadacatuppadaṃ, keci sataṃ sahassaṃ satasahassaṃ, keci mahārajjaṃ, keci jīvitampi dentī’’ti.
Which should not be given when a worthy recipient arrives. When mental clarity arises, some give food to worthy recipients, some clothing, some lodging, some dwellings, some coverings and cloaks, some male and female servants, some fields and land, some two-footed and four-footed creatures, some a hundred, a thousand, a hundred thousand, some a great kingdom, and some even their very lives.”
Khi tâm hoan hỷ phát sinh, một số người bố thí đồ ăn cho các bậc đáng cúng dường, một số bố thí y phục, một số bố thí chỗ nằm, một số bố thí chỗ ở, một số bố thí chăn mền, một số bố thí nô tỳ, một số bố thí ruộng đất, một số bố thí gia súc hai chân hay bốn chân, một số bố thí một trăm, một ngàn, một trăm ngàn, một số bố thí cả vương quốc vĩ đại, một số thậm chí bố thí cả mạng sống.”
‘‘Yadi pana, mahārāja, keci jīvitampi denti, kiṃ kāraṇā vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ paripātesi sudinne putte ca dāre ca?
“If, great king, some even give their lives, for what reason did Vessantara, the lord of generosity, endure such extreme suffering after having given his sons and wife so well?
“Nếu vậy, thưa Đại vương, một số người thậm chí bố thí cả mạng sống, vậy vì lý do gì mà Đại vương lại quá gay gắt chỉ trích thí chủ Vessantara đã bố thí con cái và vợ mình một cách tốt đẹp?”
‘‘Api nu kho, mahārāja, atthi lokapakati lokāciṇṇaṃ, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā* vikkiṇituṃ vā’’ti?
“Is it not, great king, a custom of the world, a tradition of the world, that a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son?”
“Này Đại vương, có phải có một phong tục, một thông lệ trong thế gian rằng người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế không?”
‘‘Āma, bhante, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā’’ti.
“Yes, Venerable sir, a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son.”
“Vâng, thưa Đại đức, người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế.”
‘‘Yadi, mahārāja, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā, vessantaropi, mahārāja, rājā alabhamāno sabbaññutañāṇaṃ upadduto dukkhito tassa dhammadhanassa paṭilābhāya puttadāraṃ āvapesi ca vikkiṇi ca.
“If, great king, a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son, then King Vessantara, great king, not obtaining omniscience, afflicted and suffering, pledged and sold his sons and wife for the attainment of that Dharma-wealth.
“Nếu vậy, thưa Đại vương, người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế, thì vua Vessantara, thưa Đại vương, vì không đạt được tuệ tri Toàn giác, bị khổ não và đau đớn, đã cầm cố và bán vợ con mình để đạt được tài sản Pháp ấy.
Iti, mahārāja, vessantarena raññā aññesaṃ dinnaṃ yeva dinnaṃ, kataṃ yeva kataṃ.
Thus, great king, what was given by King Vessantara was indeed given, and what was done was indeed done.”
Như vậy, thưa Đại vương, những gì vua Vessantara đã bố thí cho người khác thì quả thật đã bố thí, những gì đã làm thì quả thật đã làm.
Kissa pana tvaṃ, mahārāja, tena dānena vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ apasādesī’’ti?
“Why, O great king, do you so strongly disparage the donor Vessantara for that gift?”
Vậy tại sao, thưa Đại vương, Đại vương lại quá gay gắt chỉ trích thí chủ Vessantara vì sự bố thí ấy?”
‘‘Nāhaṃ, bhante nāgasena, vessantarassa dānapatino dānaṃ garahāmi, api ca puttadāraṃ yācante niminitvā attānaṃ dātabba’’nti.
“Venerable Nāgasena, I do not criticize the donation of the donor Vessantara. However, when children and wife are requested, one should weigh it and give oneself.”
“Thưa Đại đức Nāgasena, tôi không chê trách sự bố thí của thí chủ Vessantara, nhưng khi có người xin con cái và vợ, ông ấy nên cân nhắc và bố thí chính mình.”
‘‘Etaṃ kho, mahārāja, asabbhikāraṇaṃ, yaṃ puttadāraṃ yācante attānaṃ dadeyya, yaṃ yaṃ hi yācante taṃ tadeva dātabbaṃ, etaṃ sappurisānaṃ kammaṃ.
“Indeed, O great king, it is an ignoble act to give oneself when children and wife are requested. Whatever is requested, that alone should be given; this is the conduct of good people.
“Thưa Đại vương, đó là một việc làm không phải của người thiện lương, khi có người xin con cái và vợ mà lại bố thí chính mình. Bất cứ thứ gì người ta xin, thì chính thứ đó nên được bố thí. Đó là hành động của những bậc thiện trí.
Yathā, mahārāja, koci puriso pānīyaṃ āharāpeyya, tassa yo bhojanaṃ dadeyya, api nu so, mahārāja, puriso tassa kiccakārī assā’’ti?
Just as, O great king, if a man were to ask for water, and someone were to give him food, would that man, O great king, be fulfilling his need?”
Ví như, thưa Đại vương, có người sai một người khác mang nước đến, nếu người đó lại mang đồ ăn đến, thì người ấy có phải là người đã làm đúng việc cho người kia không, thưa Đại vương?”
‘‘Na hi, bhante, yaṃ so āharāpeti, tameva tassa dento kiccakārī assā’’ti.
“No, venerable sir, only by giving him what he asked for would that person be fulfilling his need.”
“Không, thưa Đại đức. Chỉ khi người ấy mang đúng thứ mà người kia đã sai mang đến thì mới là người đã làm đúng việc.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā brāhmaṇe puttadāraṃ yācante puttadāraṃ yeva adāsi.
“Even so, O great king, King Vessantara, when the brahmin requested his children and wife, gave only his children and wife.
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, khi vị Bà la môn xin con cái và vợ, vua Vessantara đã bố thí chính con cái và vợ.
Sace, mahārāja, brāhmaṇo vessantarassa sarīraṃ yāceyya, na so, mahārāja, attānaṃ rakkheyya na kampeyya na rajjeyya, tassa dinnaṃ pariccattaṃ yeva sarīraṃ bhaveyya.
If, O great king, the brahmin had requested Vessantara’s body, that king, O great king, would not have protected himself, nor trembled, nor clung; his body would have been given and relinquished.
Nếu, thưa Đại vương, vị Bà la môn xin thân thể của vua Vessantara, thì vua ấy sẽ không bảo vệ thân mình, không run sợ, không tham đắm. Thân thể ấy sẽ là thứ đã được bố thí, đã được từ bỏ.
Sace, mahārāja, koci vessantaraṃ dānapatiṃ upagantvā yāceyya ‘dāsattaṃ me upehī’ti, dinnaṃ pariccattaṃ yevassa sarīraṃ bhaveyya, na so datvā tapeyya* , rañño, mahārāja, vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
If, O great king, someone were to approach the donor Vessantara and request, ‘Come into my servitude,’ his body would have been given and relinquished; he would not have regretted after giving. O great king, King Vessantara’s body was common to many.
Nếu, thưa Đại vương, có ai đó đến gặp thí chủ Vessantara và xin: ‘Hãy làm nô lệ cho tôi’, thì thân thể của ngài ấy sẽ là thứ đã được bố thí, đã được từ bỏ. Ngài ấy sẽ không hối tiếc sau khi bố thí. Thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
‘‘Yathā, mahārāja, pakkā maṃsapesi bahusādhāraṇā, evameva kho, mahārāja, rañño vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
“Just as, O great king, a piece of cooked meat is common to many, even so, O great king, King Vessantara’s body was common to many.
“Ví như, thưa Đại vương, một miếng thịt đã nấu chín là của chung cho nhiều người, cũng như vậy, thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
Yathā vā pana, mahārāja, phalito* rukkho nānādijagaṇasādhāraṇo, evameva kho, mahārāja, rañño vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
Or just as, O great king, a fruit-bearing tree is common to various flocks of birds, even so, O great king, King Vessantara’s body was common to many.
Hoặc ví như, thưa Đại vương, một cây ăn quả là của chung cho nhiều loài chim, cũng như vậy, thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
‘Evāhaṃ paṭipajjanto sammāsambodhiṃ pāpuṇissāmī’ti.
‘By acting thus, I shall attain perfect enlightenment (Sammāsambodhi).’
‘Hành trì như vậy, ta sẽ đạt được Chánh Đẳng Giác.’”
‘‘Yathā, mahārāja, puriso adhano dhanatthiko dhanapariyesanaṃ caramāno ajapathaṃ saṅkupathaṃ vettapathaṃ gacchati, jalathalavāṇijjaṃ karoti, kāyena vācāya manasā dhanaṃ ārādheti, dhanappaṭilābhāya vāyamati.
“Just as, O great king, a poor man desirous of wealth, seeking wealth, travels goat paths, precipitous paths, and cane paths, engages in trade by water and land, strives for wealth through body, speech, and mind, and endeavors for the acquisition of wealth.
“Ví như, thưa Đại vương, một người nghèo muốn có tài sản, đi tìm kiếm tài sản, đi qua những con đường dê, những con đường hiểm trở, những con đường tre, buôn bán trên biển và trên đất liền, kiếm tài sản bằng thân, khẩu, ý, nỗ lực để đạt được tài sản.
Evameva kho, mahārāja, vessantaro dānapati adhano buddhadhanena sabbaññutañāṇaratanappaṭilābhāya yācakānaṃ dhanadhaññaṃ dāsidāsaṃ yānavāhanaṃ sakalasāpateyyaṃ sakaṃ puttadāraṃ attānañca cajitvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.
Even so, O great king, the donor Vessantara, being poor in the wealth of the Buddha, in order to acquire the jewel of omniscient knowledge (Sabbaññutañāṇa), gave up his riches and grains, his male and female servants, his vehicles and conveyances, all his possessions, his own children and wife, and himself, and sought only perfect enlightenment.
Cũng như vậy, thưa Đại vương, thí chủ Vessantara, vì không có tài sản Phật Pháp, để đạt được viên ngọc tuệ tri Toàn giác, đã từ bỏ tài sản, thóc lúa, nô tỳ, xe cộ, toàn bộ tài sản, vợ con và chính mình cho những người ăn xin, và chỉ tìm kiếm Chánh Đẳng Giác.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, amacco muddakāmo muddādhikaraṇaṃ yaṃ kiñci gehe dhanadhaññaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ, taṃ sabbaṃ datvāpi muddappaṭilābhāya vāyamati.
“Or just as, O great king, a minister desirous of a seal, for the sake of the seal, gives away all his wealth, grain, gold, and silver in his house, and strives for the acquisition of the seal.
“Hoặc ví như, thưa Đại vương, một vị quan muốn có con dấu, dù đã cho đi tất cả tài sản, thóc lúa, vàng bạc trong nhà, vẫn nỗ lực để đạt được con dấu.”
Evameva kho, mahārāja, vessantaro dānapati sabbaṃ taṃ bāhirabbhantaradhanaṃ datvā jīvitampi paresaṃ datvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.
Even so, O great king, the donor Vessantara, having given all that external and internal wealth, and even given his life to others, seeks only perfect enlightenment.
Tâu Đại vương, cũng vậy, thí chủ Vessantara đã bố thí tất cả tài sản bên trong và bên ngoài đó, thậm chí hiến dâng cả mạng sống cho người khác, chỉ để tìm cầu Chánh Đẳng Giác.
‘‘Api ca, mahārāja, vessantarassa dānapatino evaṃ ahosi ‘yaṃ so brāhmaṇo yācati, tamevāhaṃ tassa dento kiccakārī nāma homī’ti, evaṃ so tassa puttadāramadāsi.
“Moreover, O great king, it occurred to the donor Vessantara: ‘By giving him what that brahmin requests, I shall indeed be fulfilling his need.’ Thus, he gave his children and wife to him.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, thí chủ Vessantara đã nghĩ như thế này: ‘Vật gì mà vị Bà-la-môn ấy cầu xin, nếu ta dâng tặng cho ông ấy thì ta sẽ hoàn thành bổn phận của mình.’ Thế là ông ấy đã bố thí vợ con cho vị ấy.
Na kho, mahārāja, vessantaro dānapati dessatāya brāhmaṇassa puttadāramadāsi, na adassanakāmatāya puttadāramadāsi, na atibahukā me puttadārā, ‘na sakkomi te posetu’nti puttadāramadāsi, na ukkaṇṭhito ‘appiyā me’ti nīharitukāmatāya puttadāramadāsi.
Indeed, O great king, the donor Vessantara did not give his children and wife to the brahmin out of hatred, nor out of a desire not to see them, nor thinking, ‘I have too many children and wife, I cannot support them,’ nor out of annoyance, wishing to cast them out because they were unpleasant to him.
Tâu Đại vương, thí chủ Vessantara không phải vì ghét bỏ mà bố thí vợ con cho vị Bà-la-môn, không phải vì không muốn thấy mặt vợ con mà bố thí, không phải vì ‘ta có quá nhiều vợ con, ta không thể nuôi dưỡng họ’ mà bố thí, không phải vì chán ghét ‘họ không được ta yêu quý’ mà muốn đuổi đi nên bố thí.
Atha kho sabbaññutañāṇaratanasseva piyattā sabbaññutañāṇassa kāraṇā vessantaro rājā evarūpaṃ atulaṃ vipulamanuttaraṃ piyaṃ manāpaṃ dayitaṃ pāṇasamaṃ puttadāradānavaraṃ brāhmaṇassa adāsi.
Rather, it was solely out of love for the jewel of omniscient knowledge, for the sake of omniscient knowledge, that King Vessantara gave such an incomparable, vast, supreme, beloved, pleasing, dear, and life-like excellent gift of children and wife to the brahmin.
Mà chính vì yêu quý viên ngọc Toàn Giác trí, vì lý do Toàn Giác trí, vua Vessantara đã bố thí món quà tối thượng là vợ con, một món quà vô song, rộng lớn, vô thượng, đáng yêu, đáng mến, đáng thương, và quý bằng sinh mạng cho vị Bà-la-môn ấy.
‘‘Tasmā, mahārāja, vessataro rājā puttadānaṃ* datvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji.
“Therefore, O great king, King Vessantara, having given the gift of his children, entered the leaf-hut and lay down.
“Vì vậy, tâu Đại vương, sau khi bố thí vợ con, vua Vessantara đã đi vào tịnh xá lá và nằm xuống.
Tassa atipemena dukkhitassa balavasoko uppajji, hadayavatthu uṇhamahosi.
Overwhelmed by extreme affection and suffering, a strong sorrow arose in him, and his heart became hot.”
Do quá yêu thương, một nỗi sầu muộn mãnh liệt đã khởi lên trong ông, vùng tim ông trở nên nóng bỏng.
Nāsikāya appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi, assūni parivattitvā lohitabindūni hutvā nettehi nikkhamiṃsu.
As he could not breathe through his nose, he exhaled hot breaths through his mouth; tears flowed, turning into drops of blood, and came out from his eyes.
Vì mũi không đủ sức thở, ông phải thở ra những hơi nóng bằng miệng; nước mắt chảy ra, biến thành những giọt máu và tuôn ra từ mắt.
Evameva kho, mahārāja, dukkhena vessantaro rājā brāhmaṇassa puttadāramadāsi ‘mā me dānapatho parihāyī’ti.
Even so, O great king, King Vessantara, though suffering, gave his children and wife to the brahmin, thinking: ‘May my path of giving not decline.’
Tâu Đại vương, chính vì đau khổ như vậy mà vua Vessantara đã bố thí vợ con cho vị Bà-la-môn, với tâm niệm ‘mong cho con đường bố thí của ta không bị suy giảm’.
‘‘Api ca, mahārāja, vessantaro rājā dve atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi.
“Furthermore, O great king, King Vessantara gave the two children to the brahmin for two reasons.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, vua Vessantara đã bố thí hai đứa trẻ cho vị Bà-la-môn vì hai mục đích.
Katame dve?
Which two?
Hai mục đích đó là gì?
Dānapatho ca me aparihīno bhavissati, dukkhite ca me puttake vanamūlaphalehi itonidānaṃ ayyako mocessatīti.
‘My path of giving will not be diminished, and my grandfather will, for this reason, liberate my suffering children with forest roots and fruits.’
‘Con đường bố thí của ta sẽ không bị suy giảm, và ông nội sẽ giải thoát những đứa con đáng thương của ta khỏi việc tìm kiếm củ quả trong rừng vì lý do này.’
Jānāti hi, mahārāja, vessantaro rājā ‘na me dārakā sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ, ime ca dārake ayyako nikkiṇissati, evaṃ amhākampi gamanaṃ bhavissatī’ti.
For King Vessantara knew, O great king: ‘My children cannot be enjoyed by anyone as slave-property, and my grandfather will ransom these children, and thus our return will also be possible.’
Thật vậy, tâu Đại vương, vua Vessantara biết rằng: ‘Không ai có thể sử dụng những đứa con của ta như nô lệ; ông nội sẽ chuộc lại những đứa trẻ này, và như vậy chúng ta cũng sẽ được trở về.’
Ime kho, mahārāja, dve atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi.
These, O great king, were the two reasons for which he gave the two children to the brahmin.
Tâu Đại vương, chính vì hai mục đích này mà ông đã bố thí hai đứa trẻ cho vị Bà-la-môn.
‘‘Api ca, mahārāja, vessantaro rājā jānāti ‘ayaṃ kho brāhmaṇo jiṇṇo vuḍḍho mahallako dubbalo bhaggo daṇḍaparāyaṇo khīṇāyuko parittapuñño, neso samattho ime dārake dāsabhogena bhuñjitu’nti.
“Furthermore, O great king, King Vessantara knew: ‘This brahmin is old, aged, decrepit, weak, broken, leaning on a staff, with a diminished lifespan, and little merit; he is not capable of enjoying these children as slave-property.’
“Hơn nữa, tâu Đại vương, vua Vessantara biết rằng: ‘Vị Bà-la-môn này đã già yếu, tuổi cao, sức tàn, thân thể suy nhược, phải chống gậy, tuổi thọ đã cạn, phước báu mỏng manh; ông ấy không thể sử dụng những đứa trẻ này như nô lệ.’
Sakkuṇeyya pana, mahārāja, puriso pākatikena balena ime candimasūriye evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve gahetvā peḷāya vā samugge vā pakkhipitvā nippabhe katvā thālakaparibhogena* paribhuñjitu’’nti?
Could a man, O great king, by ordinary strength, take these moon and sun, so mighty and powerful, and place them in a basket or a box, render them lightless, and enjoy them as a dish?”
Tâu Đại vương, liệu một người có thể dùng sức lực bình thường để bắt giữ mặt trăng và mặt trời, vốn có thần thông và oai lực lớn lao như vậy, rồi bỏ vào giỏ hay hộp, làm cho chúng mất đi ánh sáng, và sử dụng chúng như vật dùng trong chén bát không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Bạch Ngài, không thể ạ.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, imasmiṃ loke candimasūriyappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjitunti.
“Even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the moon and sun in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, cũng vậy, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như mặt trăng và mặt trời, như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa maṇiratanaṃ subhaṃ jātimantaṃ aṭṭhaṃsaṃ suparikammakataṃ catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhipariṇāhaṃ na sakkā kenaci pilotikāya veṭhetvā peḷāya pakkhipitvā satthakanisānaparibhogena paribhuñjituṃ, evameva kho, mahārāja, loke cakkavattirañño maṇiratanappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the wish-fulfilling jewel of a universal monarch, beautiful, of noble origin, eight-faceted, perfectly polished, four cubits in length, and of the circumference of a cart’s hub, cannot be wrapped by anyone in a ragged cloth, placed in a box, and enjoyed as a whetstone; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the universal monarch’s wish-fulfilling jewel in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như một viên ngọc báu của vị Chuyển Luân Vương, sáng đẹp, quý giá, tám mặt, được mài giũa tinh xảo, dài bốn tấc, có chu vi bằng trục bánh xe, không ai có thể dùng một mảnh vải cũ để bọc lại, bỏ vào hộp, và sử dụng như đá mài dao; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như viên ngọc báu của vị Chuyển Luân Vương, như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, tidhā pabhinno sabbaseto sattappatiṭṭhito aṭṭharatanubbedho navaratanāyāmapariṇāho pāsādiko dassanīyo uposatho nāgarājā na sakkā kenaci suppena vā sarāvena vā pidahituṃ, govacchako viya vacchakasālāya pakkhipitvā pariharituṃ vā, evameva kho, mahārāja, loke uposathanāgarājappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the Nāga king Uposatha, with three ichor flows, entirely white, seven-footed, eight cubits high, nine cubits in length and circumference, pleasing and delightful to behold, cannot be covered by anyone with a winnowing basket or a small bowl, or kept like a calf in a calf-pen; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the Nāga king Uposatha in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như vua voi Uposatha, bị điên cuồng ba lần, toàn thân trắng muốt, có bảy điểm tựa, cao tám tấc, dài và rộng chín tấc, đáng yêu, đáng chiêm ngưỡng, không ai có thể dùng nia hay bát nhỏ để che đậy, hoặc nhốt vào chuồng bò như một con bê con để nuôi dưỡng; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như vua voi Uposatha, như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, mahāsamuddo dīghaputhulavitthiṇṇo gambhīro appameyyo duruttaro apariyogāḷho anāvaṭo na sakkā kenaci sabbattha pidahitvā ekatitthena paribhogaṃ kātuṃ, evameva kho, mahārāja, loke mahāsamuddappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the great ocean, long, broad, extensive, deep, immeasurable, difficult to cross, unfathomable, and uncovered, cannot be completely covered by anyone and used for enjoyment at a single ford; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the great ocean in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như đại dương mênh mông, rộng lớn, sâu thẳm, không thể đo lường, khó vượt qua, không thể thâm nhập, không bị che chắn, không ai có thể che đậy toàn bộ và sử dụng nó chỉ bằng một bến cảng; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như đại dương, như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, himavanto pabbatarājā pañcayojanasataṃ accuggato nabhe tisahassayojanāyāmavitthāro caturāsītikūṭasahassappaṭimaṇḍito pañcannaṃ mahānadīsatānaṃ pabhavo mahābhūtagaṇālayo nānāvidhagandhadharo dibbosadhasatasamalaṅkato nabhe valāhako viya accuggato dissati, evameva kho, mahārāja, loke himavantapabbatarājappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, the Himavanta, the king of mountains, five hundred yojanas high, three thousand yojanas in length and breadth, adorned with eighty-four thousand peaks, the source of five hundred great rivers, the abode of many great beings, bearing various kinds of fragrances, adorned with a hundred divine medicinal plants, appears exceedingly high in the sky like a cloud; even so, great king, in the world, the children of Vessantara, who is like the king of mountains, Himavanta, cannot be used by anyone as slaves.
Tâu Đại vương, cũng như vua núi Hy Mã Lạp Sơn, cao vút năm trăm do-tuần trên không trung, dài rộng ba ngàn do-tuần, được tô điểm bởi tám mươi bốn ngàn đỉnh núi, là nguồn gốc của năm trăm con sông lớn, là nơi trú ngụ của vô số chúng sinh, mang nhiều loại hương thơm, được trang hoàng bằng hàng trăm loại thảo dược thần diệu, trông như một đám mây cao vút trên không trung; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như vua núi Hy Mã Lạp Sơn, như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear further, great king, another reason, by which reason the children of Vessantara cannot be used by anyone as slaves.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, rattandhakāratimisāyaṃ uparipabbatagge jalamāno mahāaggikkhandho suvidūrepi paññāyati, evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā pabbatagge jalamāno mahāaggikkhandho viya suvidūrepi pākaṭo paññāyati, tassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, a large mass of fire blazing on a mountaintop in the darkness of night is visible even from a great distance; even so, great king, King Vessantara is clearly visible even from a great distance, like a large mass of fire blazing on a mountaintop. Therefore, his children cannot be used by anyone as slaves.
Tâu Đại vương, cũng như một khối lửa lớn đang cháy trên đỉnh núi vào đêm tối mịt mùng, có thể được nhìn thấy từ rất xa; cũng vậy, tâu Đại vương, vua Vessantara, giống như một khối lửa lớn đang cháy trên đỉnh núi, hiện rõ và có thể được nhìn thấy từ rất xa, và không ai có thể sử dụng những đứa con của ông như nô lệ.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear further, great king, another reason, by which reason the children of Vessantara cannot be used by anyone as slaves.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, himavante pabbate nāgapupphasamaye ujuvāte vāyante dasa dvādasa yojanāni pupphagandho vāyati, evameva kho, mahārāja, vessantarassa rañño api yojanasahassehipi yāva akaniṭṭhabhavanaṃ etthantare surāsuragaruḷagandhabbayakkharakkhasamahoragakinnaraindabhavanesu kittisaddo abbhuggato, sīlavaragandho cassa sampavāyati, tena tassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, on the Himavanta mountain, during the season of nāga flowers, when a straight wind blows, the fragrance of the flowers wafts for ten or twelve yojanas; even so, great king, the fame of King Vessantara has arisen even for a thousand yojanas, up to the Akanittha realm, in the abodes of devas, asuras, garuḷas, gandhabbas, yakkhas, rakkhasas, mahoragas, kinnaras, and Inda. And the excellent fragrance of his virtue spreads, and because of this, his children cannot be used by anyone as slaves.
Thưa Đại vương, như trên núi Hy Mã Lạp Sơn, vào mùa hoa Nāga nở, khi gió thổi thẳng, hương hoa bay xa mười hai dojana; cũng vậy, thưa Đại vương, tiếng tăm của Vua Vessantara đã lan tỏa đến một ngàn dojana, thậm chí đến cõi trời Akanittha, trong các cung điện của chư Thiên, A-tu-la, Garuda, Gandhabba, Yakka, Rakkhasa, Mahoraga, Kinnara và chư Thiên Indra, và hương giới hạnh tối thượng của ngài cũng bay tỏa. Vì thế, con cái của ngài không thể bị bất cứ ai chiếm hữu như nô lệ.
Anusiṭṭho, mahārāja, jālī kumāro pitarā vessantarena raññā ‘ayyako te, tāta, tumhe brāhmaṇassa dhanaṃ datvā nikkiṇanto taṃ nikkhasahassaṃ datvā nikkiṇātu, kaṇhājinaṃ nikkiṇanto dāsasataṃ dāsisataṃ hatthisataṃ assasataṃ dhenusataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti sabbasataṃ datvā nikkiṇātu, yadi te, tāta, ayyako tumhe brāhmaṇassa hatthato āṇāya balasā mudhā gaṇhāti, mā tumhe ayyakassa vacanaṃ karittha, brāhmaṇasseva anuyāyino hothā’ti, evamanusāsitvā putte pesesi, tato jālīkumāro gantvā ayyakena puṭṭho kathesi –
Jālī Kumāra was instructed by his father, King Vessantara: ‘Your grandfather, my dear, if he wishes to ransom you by giving wealth to the brahmin, let him give a thousand nikkhas to ransom you. If he wishes to ransom Kaṇhājina, let him give a hundred male slaves, a hundred female slaves, a hundred elephants, a hundred horses, a hundred cows, a hundred bulls, and a hundred nikkhas, giving a hundred of each of these seven. If, my dear, your grandfather takes you from the brahmin’s hand by force, by royal decree, for nothing, do not obey your grandfather’s word; rather, follow the brahmin.’ Having thus instructed, he sent his children. Then Jālī Kumāra went and, questioned by his grandfather, said:
Thưa Đại vương, Hoàng tử Jālī đã được phụ vương Vessantara căn dặn: ‘Này con, khi ông nội con muốn chuộc con từ tay vị Bà-la-môn bằng cách trả tiền, hãy để ông trả một ngàn đồng vàng để chuộc con. Khi chuộc Kanhājina, hãy để ông trả một trăm nô lệ nam, một trăm nô lệ nữ, một trăm voi, một trăm ngựa, một trăm bò cái, một trăm bò đực và một trăm đồng vàng, tổng cộng một trăm cho mỗi loại để chuộc con bé. Này con, nếu ông nội con dùng quyền lực vương giả để cướp các con từ tay vị Bà-la-môn mà không trả tiền, thì các con đừng vâng lời ông nội, hãy chỉ nghe theo Bà-la-môn mà thôi.’ Sau khi căn dặn các con như vậy, ngài đã gửi chúng đi. Sau đó, Hoàng tử Jālī đi đến, được ông nội hỏi, đã kể lại:
‘‘Bhante nāgasena, yadi evaṃ ayuttaṃ, yaṃ bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hotī’’ti.
“Venerable Nāgasena, if that is so, it is improper that there should be differences among Bodhisattas.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu vậy thì không hợp lý, vì các vị Bồ-tát lại có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.”
‘‘Catūhi, mahārāja, ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti.
“Great king, there are differences among Bodhisattas in four respects.
“Thưa Đại vương, có bốn phương diện mà các vị Bồ-tát có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.
Katamehi catūhi?
In which four?
Bốn điều ấy là gì?
Kulavemattatā padhānavemattatā* āyuvemattatā pamāṇavemattatāti.
Difference in lineage, difference in striving, difference in lifespan, difference in measure.
Sự khác biệt về dòng tộc, sự khác biệt về sự tinh tấn, sự khác biệt về tuổi thọ, sự khác biệt về tầm vóc.
Imehi kho, mahārāja, catūhi ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti.
These, great king, are the four respects in which there are differences among Bodhisattas.
Thưa Đại vương, chính vì bốn phương diện này mà các vị Bồ-tát có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.
Sabbesampi, mahārāja, buddhānaṃ rūpe sīle samādhimhi paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassane catuvesārajje dasatathāgatabale chaasādhāraṇañāṇe cuddasabuddhañāṇe aṭṭhārasabuddhadhamme kevale ca buddhaguṇe* natthi vemattatā, sabbepi buddhā buddhadhammehi samasamā’’ti.
However, great king, there is no difference among all Buddhas in form, virtue, concentration, wisdom, liberation, knowledge and vision of liberation, the four kinds of intrepidity, the ten Tathāgata powers, the six uncommon knowledges, the fourteen Buddha-knowledges, the eighteen Buddha-dharmas, and all Buddha-qualities; all Buddhas are equal in Buddha-dharmas.”
Thưa Đại vương, đối với tất cả chư Phật, không có sự khác biệt nào về sắc thân, giới hạnh, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, bốn vô sở úy, mười lực Như Lai, sáu trí bất cộng, mười bốn Phật trí, mười tám Phật pháp và toàn bộ Phật đức; tất cả chư Phật đều bình đẳng về Phật pháp.”
‘‘Mārisa, mā kho tvaṃ ukkaṇṭhito ahosi, ito te sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavissati sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ, pathavigatāni ca te ratanāni ākāsaṭṭhāni ca sayameva upagacchissanti, dvisahassaparittadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu ekamukhena āṇā pavattissati, parosahassañca te puttā bhavissanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā, tehi puttehi parikiṇṇo sattaratanasamannāgato catuddīpamanusāsissasī’ti.
‘My good sir, do not be weary. Seven days from now, a divine wheel-treasure, with a thousand spokes, with felloe and nave, perfect in all aspects, will appear to you. And the treasures on earth and in the sky will come to you of their own accord. Your command will prevail with one voice over the four great continents, which are surrounded by two thousand small islands. And you will have over a thousand sons, brave, heroic in form, crushers of enemy armies. Surrounded by these sons, endowed with the seven treasures, you will rule the four continents.’”
‘Này nhân giả, xin ngài đừng chán nản. Bảy ngày nữa kể từ hôm nay, một bánh xe báu thần thánh sẽ hiện ra cho ngài, có ngàn căm, có vành, có trục, đầy đủ mọi phương diện. Các châu báu dưới đất và trên trời sẽ tự động đến với ngài. Quyền uy của ngài sẽ lan tỏa khắp bốn đại châu, bao quanh bởi hai ngàn tiểu đảo. Ngài sẽ có hơn một ngàn người con, dũng mãnh, oai hùng, có khả năng nghiền nát quân thù. Được bao quanh bởi những người con ấy, được trang bị bảy báu, ngài sẽ cai trị bốn châu.’ –
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahāpathavī pakatitintā nibbattaharitasaddalā āsittodakā cikkhallajātā punadeva mahāmeghe abhivuṭṭhe bhiyyosomattāya cikkhallatarā assa, evameva kho, mahārāja, bodhisatto pakatiyāva ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajjī’’ti.
“Or just as, Mahārāja, a great earth, naturally moist, with new green grass grown, having had water poured on it, would become muddy, and then, if a great rain cloud were to pour down again, it would become even muddier, even so, Mahārāja, the Bodhisatta, already naturally weary, was agitated, alarmed, and filled with a sense of urgency even more by the words of that deity.”
“Hoặc nữa, thưa Đại vương, như một vùng đất rộng lớn vốn đã ẩm ướt, mọc đầy cỏ xanh non, sau khi được tưới nước lại trở nên lầy lội, rồi khi một trận mưa lớn lại đổ xuống, nó sẽ càng lầy lội hơn nữa; cũng vậy, thưa Đại vương, Bồ-tát vốn đã chán nản, nay lại càng thêm bồn chồn, lo lắng, và cảm thấy xúc động mãnh liệt hơn nữa bởi lời nói của vị thiên ấy.”
‘‘Api nu kho, bhante nāgasena, bodhisattassa yadi sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, paṭinivatteyya bodhisatto dibbe cakkaratane nibbatte’’ti?
“Venerable Nāgasena, if a divine wheel-treasure were to arise for the Bodhisatta on the seventh day, would the Bodhisatta turn back upon the arising of the divine wheel-treasure?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu bánh xe báu thần thánh hiện ra cho Bồ-tát vào ngày thứ bảy, liệu Bồ-tát có quay trở lại khi bánh xe báu thần thánh hiện ra không?”
‘‘Na hi, mahārāja, sattame divase bodhisattassa dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, api ca palobhanatthāya tāya devatāya musā bhaṇitaṃ, yadipi, mahārāja, sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, bodhisatto na nivatteyya.
“No, Mahārāja, a divine wheel-treasure would not arise for the Bodhisatta on the seventh day; rather, that deity spoke falsely to entice him. Even if, Mahārāja, a divine wheel-treasure were to arise on the seventh day, the Bodhisatta would not turn back.
“Không, thưa Đại vương, bánh xe báu thần thánh sẽ không hiện ra cho Bồ-tát vào ngày thứ bảy; hơn nữa, vị thiên ấy đã nói dối để dụ dỗ. Dù cho, thưa Đại vương, bánh xe báu thần thánh có hiện ra vào ngày thứ bảy, Bồ-tát cũng sẽ không quay trở lại.
Kiṃ kāraṇaṃ?
For what reason?
Vì lý do gì?
‘Anicca’nti, mahārāja, bodhisatto daḷhaṃ aggahesi, ‘dukkhaṃ anattā’ti daḷhaṃ aggahesi, upādānakkhayaṃ patto.
‘Impermanent,’ Mahārāja, the Bodhisatta firmly grasped; ‘suffering, non-self,’ he firmly grasped. He had reached the destruction of clinging.”
Thưa Đại vương, Bồ-tát đã kiên quyết nắm giữ ‘vô thường’, đã kiên quyết nắm giữ ‘khổ, vô ngã’, và đã đạt đến sự diệt tận của chấp thủ.”
‘‘Yathā, mahārāja, anotattadahato udakaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pavisati, gaṅgāya nadiyā mahāsamuddaṃ pavisati, mahāsamuddato pātālamukhaṃ pavisati, api nu, mahārāja, taṃ udakaṃ pātālamukhagataṃ paṭinivattitvā mahāsamuddaṃ paviseyya, mahāsamuddato gaṅgaṃ nadiṃ paviseyya, gaṅgāya nadiyā puna anotattaṃ paviseyyā’’ti?
“Just as, Mahārāja, water from Lake Anotatta enters the Ganges River, from the Ganges River it enters the great ocean, and from the great ocean it enters the mouth of the abyss, would that water, Mahārāja, having reached the mouth of the abyss, turn back and enter the great ocean, from the great ocean enter the Ganges River, and from the Ganges River enter Anotatta again?”
“Thưa Đại vương, như nước từ hồ Anotatta chảy vào sông Gangā, từ sông Gangā chảy vào đại dương, từ đại dương chảy vào miệng Pātāla, liệu, thưa Đại vương, nước ấy đã vào miệng Pātāla có quay trở lại đại dương, từ đại dương quay trở lại sông Gangā, và từ sông Gangā quay trở lại hồ Anotatta nữa không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Thưa Tôn giả, không ạ.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, bodhisattena kappānaṃ satasahassaṃ caturo ca asaṅkhyeyye kusalaṃ paripācitaṃ imassa bhavassa kāraṇā, soyaṃ antimabhavo anuppatto paripakkaṃ bodhiñāṇaṃ chahi vassehi buddho bhavissati sabbaññū loke aggapuggalo, api nu kho, mahārāja, bodhisatto cakkaratanakāraṇā* paṭinivatteyyā’’ti* ?
“Even so, great king, the Bodhisatta has accumulated merit for one hundred thousand aeons and four asaṅkhyeyyas for the sake of this existence. He has reached this final existence; his Bodhi-knowledge is fully mature. In six years, he will become a Buddha, the All-knowing, the foremost person in the world. Would the Bodhisatta, great king, turn back for the sake of a wheel-gem?”
“Cũng vậy, Đại vương, Bồ Tát đã vun bồi các thiện nghiệp trong một trăm ngàn kiếp và bốn a-tăng-kỳ vì kiếp này, Ngài đã đạt đến kiếp cuối cùng này, tuệ giác Bồ-đề đã chín muồi, trong sáu năm Ngài sẽ thành Phật, bậc Toàn tri, bậc tối thượng trong thế gian. Vậy, Đại vương, Bồ Tát có quay trở lại vì bánh xe báu (cakkaratana) không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Thưa Đại đức, không.”
‘‘Api ca, mahārāja, mahāpathavī parivatteyya sakānanā sapabbatā, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ.
“Moreover, great king, the great earth, with its forests and mountains, might turn back, but the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment.
“Hơn nữa, Đại vương, đại địa cùng với rừng núi có thể quay ngược lại, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác.
Āroheyyapi ce, mahārāja, gaṅgāya udakaṃ paṭisotaṃ, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; visusseyyapi ce, mahārāja, mahāsamuddo aparimitajaladharo gopade udakaṃ viya, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; phaleyyapi ce, mahārāja, sinerupabbatarājā satadhā vā sahassadhā vā, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; pateyyumpi ce, mahārāja, candimasūriyā satārakā leḍḍu viya chamāyaṃ, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; saṃvatteyyapi ce, mahārāja, ākāso kilañjamiva, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ.
And if, great king, the waters of the Gaṅgā might flow upstream, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the great ocean, bearing immeasurable waters, might dry up like water in a cow’s hoofprint, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the king of mountains, Sineru, might split into a hundred or a thousand pieces, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the moon and sun, with the stars, might fall to the earth like clods of earth, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the sky might roll up like a mat, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment.
Và nếu, Đại vương, nước sông Hằng có thể chảy ngược dòng, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, đại dương vô lượng nước có thể cạn khô như nước trong dấu chân bò, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, vua núi Sineru có thể vỡ ra thành trăm mảnh hoặc ngàn mảnh, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, mặt trăng và mặt trời cùng với các vì sao có thể rơi xuống đất như cục đất, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, hư không có thể cuộn lại như một tấm chiếu, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Padālitattā sabbabandhanāna’’nti.
Because all bonds have been broken.”
Vì tất cả mọi ràng buộc đã bị phá vỡ.”
‘‘Bhante nāgasena, kati loke bandhanānī’’ti?
“Venerable Nāgasena, how many bonds are there in the world?”
“Thưa Đại đức Nāgasena, có bao nhiêu ràng buộc trong thế gian?”
‘‘Dasa kho panimāni, mahārāja, loke bandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na nikkhamanti, nikkhamitvāpi paṭinivattanti.
“There are these ten bonds in the world, great king, by which beings, bound, do not escape, or having escaped, turn back.
“Đại vương, có mười ràng buộc này trong thế gian, do bị ràng buộc bởi những ràng buộc này mà chúng sanh không thoát ra được, và dù đã thoát ra cũng quay trở lại.
Katamāni dasa?
Which ten?
Mười điều đó là gì?
Mātā, mahārāja, loke bandhanaṃ, pitā, mahārāja, loke bandhanaṃ, bhariyā, mahārāja, loke bandhanaṃ, puttā, mahārāja, loke bandhanaṃ, ñātī, mahārāja, loke bandhanaṃ, mittaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, dhanaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, lābhasakkāro, mahārāja, loke bandhanaṃ, issariyaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, pañca kāmaguṇā, mahārāja, loke bandhanaṃ, imāni kho mahārāja dasa loke bandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na nikkhamanti, nikkhamitvāpi paṭinivattanti, tāni dasa bandhanāni bodhisattassa chinnāni padālitāni, tasmā, mahārāja, bodhisatto na paṭinivattatī’’ti.
Mother, great king, is a bond in the world; father, great king, is a bond in the world; wife, great king, is a bond in the world; children, great king, are a bond in the world; relatives, great king, are a bond in the world; friends, great king, are a bond in the world; wealth, great king, is a bond in the world; gain and honor, great king, are a bond in the world; sovereignty, great king, is a bond in the world; the five sense pleasures, great king, are a bond in the world. These ten bonds, great king, are in the world, by which beings, bound, do not escape, or having escaped, turn back. These ten bonds of the Bodhisatta have been cut, shattered. Therefore, great king, the Bodhisatta does not turn back.”
Đại vương, mẹ là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, cha là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, vợ là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, con cái là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, bà con là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, bạn bè là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, tài sản là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, lợi lộc và sự tôn kính là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, quyền lực là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, năm dục lạc là ràng buộc trong thế gian. Đại vương, đây là mười ràng buộc trong thế gian, do bị ràng buộc bởi những ràng buộc này mà chúng sanh không thoát ra được, và dù đã thoát ra cũng quay trở lại. Mười ràng buộc đó của Bồ Tát đã bị cắt đứt, đã bị phá vỡ. Do đó, Đại vương, Bồ Tát không quay trở lại.”
‘‘Dasa kho panime, mahārāja, puggalā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
“There are these ten persons in the world, great king, who are despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded.
“Đại vương, có mười hạng người trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Katame dasa?
Which ten?
Mười hạng đó là gì?
Itthī, mahārāja, vidhavā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
A widow, great king, is despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, một người phụ nữ góa bụa trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Dubbalo, mahārāja, puggalo…pe… amittañāti, mahārāja, puggalo…pe… mahagghaso, mahārāja, puggalo…pe… agarukulavāsiko, mahārāja, puggalo…pe… pāpamitto, mahārāja, puggalo…pe… dhanahīno, mahārāja, puggalo…pe… ācārahīno, mahārāja, puggalo…pe… kammahīno, mahārāja, puggalo…pe… payogahīno, mahārāja, puggalo lokasmiṃ oññāto avaññāto hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato.
A weak person, great king… A person with hostile relatives, great king… A glutton, great king… A person living in a disrespectful manner towards his teacher, great king… A person with bad friends, great king… A person devoid of wealth, great king… A person devoid of good conduct, great king… A person devoid of good deeds, great king… A person devoid of effort, great king, is despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, một người yếu đuối…pe… Đại vương, một người không có bạn bè thân thích…pe… Đại vương, một người ăn quá nhiều…pe… Đại vương, một người không có thầy tổ…pe… Đại vương, một người có bạn xấu…pe… Đại vương, một người thiếu tài sản…pe… Đại vương, một người thiếu đạo đức…pe… Đại vương, một người thiếu việc làm…pe… Đại vương, một người thiếu nỗ lực trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Ime kho, mahārāja, dasa puggalā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
These ten persons, great king, are despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, đây là mười hạng người trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Imāni kho, mahārāja, dasa ṭhānāni anussaramānassa bodhisattassa evaṃ saññā uppajji ‘māhaṃ kammahīno assaṃ payogahīno garahito devamanussānaṃ, yaṃnūnāhaṃ kammassāmī assaṃ kammagaru kammādhipateyyo kammasīlo kammadhorayho kammaniketavā appamatto vihareyya’nti, evaṃ kho, mahārāja, bodhisatto ñāṇaṃ paripācento dukkarakārikaṃ akāsī’’ti.
“O great king, as the Bodhisatta reflected on these ten points, this thought arose in him: ‘May I not be one who lacks action, who lacks effort, who is censured by devas and humans. May I indeed be a master of action, one who respects action, who has action as his chief, who is accustomed to action, who takes on the burden of action, who has action as his abode, and may I dwell heedfully.’ Thus, O great king, the Bodhisatta, maturing his knowledge, performed the difficult ascetic practices.”
Đại vương, khi Bồ Tát hồi tưởng mười điều này, Ngài đã khởi lên ý nghĩ: ‘Mong sao ta không phải là người thiếu việc làm, thiếu nỗ lực, bị chư thiên và loài người chỉ trích. Chắc chắn ta sẽ làm chủ công việc, xem trọng công việc, lấy công việc làm chủ đạo, có thói quen làm việc, gánh vác công việc, lấy công việc làm nơi nương tựa, và sống không phóng dật.’ Đại vương, chính như vậy, Bồ Tát đã thực hành khổ hạnh để làm chín muồi trí tuệ.”
‘‘Pañcavīsati kho panime, mahārāja, cittadubbalīkaraṇā dhammā, yehi dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
“O great king, there are these twenty-five states that weaken the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
“Đại vương, có hai mươi lăm pháp làm suy yếu tâm này, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc (āsava).
Katame pañcavīsati?
What are these twenty-five?
Hai mươi lăm điều đó là gì?
Kodho, mahārāja, cittadubbalīkaraṇo dhammo, yena dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya, upanāho…pe… makkho…pe… paḷāso…pe… issā…pe… macchariyaṃ…pe… māyā…pe… sāṭheyyaṃ…pe… thambho…pe… sārambho…pe… māno…pe… atimāno …pe… mado…pe… pamādo…pe… thinamiddhaṃ…pe… tandi* …pe… ālasyaṃ…pe… pāpamittatā…pe… rūpā…pe… saddā…pe… gandhā…pe… rasā…pe… phoṭṭhabbā…pe… khudāpipāsā…pe… arati, mahārāja, cittadubbalīkaraṇo dhammo, yena dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
Anger, O great king, is a state that weakens the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas; resentment… hypocrisy… arrogance… envy… avarice… deceit… craftiness… stubbornness… presumption… conceit… excessive pride… intoxication… heedlessness… sloth and torpor… delight… laziness… evil companionship… forms… sounds… smells… tastes… tactile objects… hunger and thirst… discontent, O great king, is a state that weakens the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, sân hận là pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc; oán hận…pe… che giấu lỗi lầm…pe… khinh bỉ…pe… ganh tỵ…pe… keo kiệt…pe… lừa dối…pe… xảo trá…pe… cứng đầu…pe… kiêu ngạo…pe… ngã mạn…pe… quá ngã mạn…pe… say đắm…pe… phóng dật…pe… hôn trầm thụy miên…pe… biếng nhác…pe… lười biếng…pe… bạn xấu…pe… sắc…pe… tiếng…pe… mùi…pe… vị…pe… xúc chạm…pe… đói khát…pe… Đại vương, bất mãn là pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
Ime kho, mahārāja, pañcavīsati cittadubbalīkaraṇā dhammā, yehi dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
These, O great king, are the twenty-five states that weaken the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, đây là hai mươi lăm pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
Bodhisattassa kho, mahārāja, khudāpipāsā* kāyaṃ pariyādiyiṃsu, kāye pariyādinne cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
O great king, hunger and thirst afflicted the Bodhisatta’s body, and when the body was afflicted, the mind could not be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, đói khát đã làm kiệt quệ thân thể của Bồ Tát, khi thân thể kiệt quệ, tâm không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
Satasahassaṃ, mahārāja, kappānaṃ* caturo ca asaṅkhyeyye kappe bodhisatto catunnaṃ yeva ariyasaccānaṃ abhisamayaṃ anvesi tāsu tāsu jātīsu, kiṃ panassa pacchime bhave abhisamayajātiyaṃ maggaṃ ārabbha satisammoso hessati?
O great king, for a hundred thousand aeons and four incalculable aeons, the Bodhisatta sought the direct comprehension of the four Noble Truths in those various existences. How then could there be a lapse of mindfulness concerning the path in his last existence, the existence of direct comprehension?
Đại vương, trong một trăm ngàn kiếp và bốn a-tăng-kỳ kiếp, Bồ Tát đã tìm kiếm sự chứng ngộ Tứ Diệu Đế trong vô số kiếp sống, vậy thì trong kiếp cuối cùng của Ngài, trong kiếp chứng ngộ, làm sao có thể có sự lãng quên con đường được?
Api ca, mahārāja, bodhisattassa saññāmattaṃ uppajji ‘siyā nu kho añño maggo bodhāyā’ti.
Moreover, O great king, merely a thought arose in the Bodhisatta: ‘Is there perchance another path to enlightenment?’
Hơn nữa, Đại vương, Bồ Tát chỉ khởi lên ý nghĩ: ‘Có lẽ nào có con đường khác để giác ngộ chăng?’”
Pubbe kho, mahārāja, bodhisatto ekamāsiko samāno pitu sakkassa kammante sītāya jambucchāyāya sirisayane pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno vivicceva kāmehi vicicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsī’’ti.
Formerly, O great king, when the Bodhisatta was just one month old, he sat cross-legged on a splendid couch in the cool shade of a rose-apple tree at his father King Suddhodana’s plowing festival, and, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unwholesome states, he entered and remained in the first jhāna, which is accompanied by initial application and sustained application, born of seclusion, and filled with rapture and happiness… he entered and remained in the fourth jhāna.”
Này Đại vương, thuở xưa, khi Bồ Tát mới một tháng tuổi, Ngài ngồi kiết già trên chiếc giường quý dưới bóng cây jambu mát mẻ tại nơi làm việc của cha là vua Suddhodana, ly dục, ly bất thiện pháp, chứng và an trú thiền thứ nhất có tầm, có tứ, có hỷ lạc do viễn ly sinh ra… và chứng và an trú thiền thứ tư.
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi, ñāṇaṃ paripācento bodhisatto dukkarakārikaṃ akāsī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena! I accept it as such: the Bodhisatta performed the difficult ascetic practices while maturing his knowledge.”
“Lành thay, Tôn giả Nāgasena, con chấp nhận lời ấy như vậy, Bồ Tát đã thực hành những hạnh khó khăn để làm viên mãn trí tuệ.”
3. ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ adhimattaṃ balavataraṃ kusalaṃ vā akusalaṃ vā’’ti?
“Venerable Nāgasena, which is exceedingly stronger, wholesome or unwholesome?”
3. “Thưa Tôn giả Nāgasena, điều gì là mạnh mẽ hơn cả, thiện hay bất thiện?”
‘‘Kusalaṃ, mahārāja, adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā akusala’nti.
“Wholesome, O great king, is exceedingly stronger, not so unwholesome.”
“Này Đại vương, thiện là mạnh mẽ hơn cả, bất thiện thì không như vậy.”
‘‘Nāhaṃ, bhante nāgasena, taṃ vacanaṃ sampaṭicchāmi ‘kusalaṃ adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā akusala’nti, dissanti, bhante nāgasena, idha pāṇātipātino adinnādāyino kāmesumicchācārino musāvādino gāmaghātikā panthadūsakā nekatikā vañcanikā, sabbe te tāvatakena pāpena labhanti hatthacchedaṃ pādacchedaṃ hatthapādacchedaṃ kaṇṇacchedaṃ nāsacchedaṃ kaṇṇanāsacchedaṃ bilaṅgathālikaṃ saṅkhamuṇḍikaṃ rāhumukhaṃ jotimālikaṃ hatthapajjotikaṃ erakavattikaṃ cīrakavāsikaṃ eṇeyyakaṃ baḷisamaṃsikaṃ kahāpaṇikaṃ khārāpatacchikaṃ palighaparivattikaṃ palālapīṭhakaṃ tattenapi telena osiñcanaṃ sunakhehipi khādāpanaṃ jīvasūlāropanaṃ asināpi sīsacchedaṃ, keci rattiṃ pāpaṃ katvā rattiṃ yeva vipākaṃ anubhavanti, keci rattiṃ katvā divā yeva anubhavanti, keci divā katvā divā yeva anubhavanti, keci divā katvā rattiṃ yeva anubhavanti, keci dve tayo divase vītivatte anubhavanti, sabbepi te diṭṭheva dhamme vipākaṃ anubhavanti.
“Venerable Nāgasena, I do not accept that statement, ‘wholesome kamma is exceedingly more powerful, and unwholesome kamma is not so’. Venerable Nāgasena, here are seen murderers, thieves, those who commit sexual misconduct, liars, village-destroyers, highway robbers, deceivers, swindlers. All of them, through such evil, receive hand-cutting, foot-cutting, hand-and-foot-cutting, ear-cutting, nose-cutting, ear-and-nose-cutting, the bilaṅgathālika punishment, the saṅkhamuṇḍika punishment, the rāhumukha punishment, the jotimālika punishment, the hatthapajjotika punishment, the erakavattika punishment, the cīrakavāsika punishment, the eṇeyyaka punishment, the baḷisamaṃsika punishment, the kahāpaṇika punishment, the khārāpatacchika punishment, the palighaparivattika punishment, the palālapīṭhaka punishment, being drenched with hot oil, being fed to dogs, being impaled alive, and beheading with a sword. Some commit evil at night and experience the result at night itself; some commit it at night and experience it during the day itself; some commit it during the day and experience it during the day itself; some commit it during the day and experience it at night itself; some experience it after two or three days have passed. All of them experience the result in this very life.
“Thưa Tôn giả Nāgasena, con không chấp nhận lời ấy rằng ‘thiện là mạnh mẽ hơn cả, bất thiện thì không như vậy’. Thưa Tôn giả Nāgasena, ở đây, con thấy những kẻ sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói dối, cướp làng, cướp đường, lừa đảo, gian lận, tất cả họ đều phải chịu quả báo của tội lỗi đó như bị chặt tay, chặt chân, chặt tay và chân, chặt tai, chặt mũi, chặt tai và mũi, bị làm thành nồi súp từ xương sọ, bị cạo đầu như vỏ ốc, bị làm thành miệng Rāhu (nuốt mặt trời, mặt trăng), bị châm lửa đốt như ngọn đuốc, bị đốt tay như đèn, bị bóc da như lá lốt, bị lột da như vải rách, bị làm thành con nai, bị chặt thịt như móc câu, bị chặt thịt thành đồng tiền, bị rắc muối và tro, bị lăn như khúc cây, bị đập nát xương như đống rơm, bị đổ dầu sôi, bị chó ăn thịt, bị xiên cọc khi còn sống, bị chém đầu bằng gươm. Một số người phạm tội vào ban đêm thì chịu quả báo ngay trong đêm, một số phạm tội vào ban đêm thì chịu quả báo vào ban ngày, một số phạm tội vào ban ngày thì chịu quả báo ngay trong ngày, một số phạm tội vào ban ngày thì chịu quả báo vào ban đêm, một số chịu quả báo sau hai hoặc ba ngày. Tất cả họ đều chịu quả báo ngay trong đời hiện tại.
Atthi pana, bhante nāgasena, koci ekassa vā dvinnaṃ vā tiṇṇaṃ vā catunnaṃ vā pañcannaṃ vā dasannaṃ vā satassa vā sahassassa vā satasahassassa vā saparivāraṃ dānaṃ datvā diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā anubhavitā sīlena vā uposathakammena vā’’ti?
But is there anyone, Venerable Nāgasena, who, having given a gift to one, two, three, four, five, ten, a hundred, a thousand, or a hundred thousand individuals with their retinue, or by virtue of sīla or Uposatha observance, has experienced wealth, fame, or happiness in this very life?”
Thưa Tôn giả Nāgasena, có ai đã bố thí cho một, hai, ba, bốn, năm, mười, một trăm, một ngàn, một trăm ngàn người cùng với tùy tùng, rồi nhờ giới hạnh hoặc việc giữ Bố Tát mà hưởng thụ tài sản, danh tiếng hay hạnh phúc ngay trong đời hiện tại không?”
‘‘Atthi, mahārāja, cattāro purisā dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā diṭṭheva dhamme teneva sarīradehena tidasapure samanuppattā’’ti* .
“Yes, great king, there are four men who, having given gifts, undertaken sīla, and performed Uposatha observance, were reborn in the city of the Tāvatiṃsa devas with that very body, in this very life.”
“Này Đại vương, có bốn người đã bố thí, thọ trì giới hạnh, và thực hành Bố Tát, rồi ngay trong đời hiện tại, với chính thân thể ấy, họ đã tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba (Tāvatiṃsa).”
‘‘Ko ca ko ca bhante’’ti?
“Who are they, Venerable sir?”
“Thưa Tôn giả, đó là những ai?”
‘‘Mandhātā, mahārāja, rājā, nimi rājā, sādhīno rājā, guttilo ca gandhabbo’’ti.
“King Mandhātā, great king, King Nimi, King Sādhīna, and Guttila the musician.”
“Này Đại vương, đó là Vua Mandhātā, Vua Nimi, Vua Sādhīna, và nhạc sĩ Cầm Thủ Guttila.”
‘‘Bhante nāgasena, anekehi taṃ bhavasahassehi antaritaṃ, dvinnampetaṃ amhākaṃ* parokkhaṃ, yadi samatthosi vattamānake bhave bhagavato dharamānakāle kathehī’’ti?
“Venerable Nāgasena, that is separated by many thousands of aeons of existence; that is beyond our direct knowledge. If you are able, speak of those in the present age, during the time the Blessed One was alive.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, điều đó đã xảy ra cách đây hàng ngàn kiếp, nó nằm ngoài tầm hiểu biết của cả hai chúng ta. Nếu Tôn giả có thể, xin hãy kể về những trường hợp xảy ra trong thời hiện tại, khi Đức Thế Tôn còn tại thế.”
‘‘Vattamānakepi, mahārāja, bhave puṇṇako dāso therassa sāriputtassa bhojanaṃ datvā tadaheva seṭṭhiṭṭhānaṃ ajjhupagato, so etarahi puṇṇako seṭṭhīti paññāyi, gopālamātā devī attano kese vikkiṇitvā laddhehi aṭṭhahi kahāpaṇehi therassa mahākaccāyanassa attaṭṭhamakassa piṇḍapātaṃ datvā tadaheva rañño candapajjotassa* aggamahesiṭṭhānaṃ pattā.
“Even in the present age, great king, Puṇṇaka the slave, having given food to the Elder Sāriputta, immediately attained the position of a wealthy man that very day. He is now known as Puṇṇaka the wealthy man. Queen Gopālamātā, having sold her hair and given almsfood to the Elder Mahākaccāyana, with eight kahāpaṇas obtained, immediately attained the position of chief queen to King Candapajjota that very day.
“Này Đại vương, ngay trong thời hiện tại, nô lệ Puṇṇaka đã dâng thức ăn cho Trưởng lão Sāriputta và ngay trong ngày đó, anh ta đã trở thành một trưởng giả. Hiện nay, anh ta được biết đến là trưởng giả Puṇṇaka. Hoàng hậu Gopālamātā đã bán tóc của mình và dùng tám đồng tiền kiếm được để dâng bữa ăn khất thực cho Trưởng lão Mahākaccāna cùng bảy vị khác, và ngay trong ngày đó, bà đã trở thành hoàng hậu của Vua Candapajjota.
Suppiyā upāsikā aññatarassa gilānabhikkhuno attano ūrumaṃsena paṭicchādanīyaṃ datvā dutiyadivase yeva rūḷhavaṇā sañchavī* arogā jātā.
The female lay follower Suppiyā, having given a covering made from her own thigh-flesh to a certain sick bhikkhu, was healed with new skin and became free from illness on the very next day.
Nữ cư sĩ Suppiyā đã dâng thịt đùi của mình để đắp vết thương cho một vị tỳ khưu bệnh, và ngay ngày hôm sau, vết thương của bà đã lành, da thịt trở lại bình thường và bà khỏe mạnh.
Mallikā devī bhagavato ābhidosikaṃ kummāsapiṇḍaṃ datvā tadaheva rañño kosalassa aggamahesī jātā.
Queen Mallikā, having given a lump of stale barley-meal to the Blessed One, immediately became the chief queen of King Kosala that very day.
Hoàng hậu Mallikā đã dâng một nắm cơm nguội cho Đức Thế Tôn, và ngay trong ngày đó, bà đã trở thành hoàng hậu của Vua Kosala.
Sumano mālākāro aṭṭhahi sumanapupphamuṭṭhīhi bhagavantaṃ pūjetvā taṃ divasaṃ yeva mahāsampattiṃ patto.
Sumana the garland-maker, having honored the Blessed One with eight handfuls of jasmine flowers, attained great prosperity that very day.
Người bán hoa Sumana đã cúng dường Đức Thế Tôn tám bó hoa lài, và ngay trong ngày đó, ông đã đạt được tài sản lớn.
Ekasāṭako brāhmaṇo uttarasāṭakena bhagavantaṃ pūjetvā taṃ divasaṃ yeva sabbaṭṭhakaṃ labhi, sabbepete, mahārāja, diṭṭhadhammikaṃ bhogañca yasañca anubhaviṃsū’’ti.
Ekasāṭaka the brahmin, having honored the Blessed One with his upper garment, immediately received eight of everything that very day. All these, great king, experienced wealth and fame in this very life.”
Bà la môn Ekasāṭaka đã cúng dường Đức Thế Tôn chiếc áo choàng của mình, và ngay trong ngày đó, ông đã nhận được tám loại tài sản. Này Đại vương, tất cả những người này đều đã hưởng thụ tài sản và danh tiếng ngay trong đời hiện tại.”
‘‘Bhante nāgasena, vicinitvā pariyesitvā cha jane yeva addasāsī’’ti.
“Venerable Nāgasena, you have searched and found only six persons.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Tôn giả đã tìm kiếm và chỉ thấy sáu người thôi sao?”
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
“Yes, great king.”
“Vâng, Đại vương.”
‘‘Tena hi, bhante nāgasena, akusalaṃ yeva adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā kusalaṃ.
“In that case, Venerable Nāgasena, unwholesome kamma is exceedingly more powerful, and wholesome kamma is not so.
“Vậy thì, thưa Tôn giả Nāgasena, bất thiện mới là mạnh mẽ hơn cả, thiện thì không như vậy.
Ahañhi, bhante nāgasena, ekadivasaṃ yeva dasapi purise passāmi pāpassa kammassa vipākena sūlesu āropente, vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi purisasatampi purisasahassampi passāmi pāpassa kammassa vipākena sūlesu āropente.
For I, Venerable Nāgasena, see ten men being impaled on stakes in a single day due to the result of evil kamma. I see twenty, thirty, forty, fifty, a hundred, or a thousand men being impaled on stakes due to the result of evil kamma.
Bởi vì, thưa Tôn giả Nāgasena, chỉ trong một ngày, con đã thấy mười người bị xiên cọc do quả báo của ác nghiệp; con đã thấy hai mươi, ba mươi, bốn mươi, năm mươi, một trăm, thậm chí một ngàn người bị xiên cọc do quả báo của ác nghiệp.
Nandakulassa, bhante nāgasena, bhaddasālo nāma senāpatiputto ahosi.
Venerable Nāgasena, there was a general’s son named Bhaddasāla in the family of Nanda.
Thưa Tôn giả Nāgasena, có một con trai của vị tổng tư lệnh tên là Bhaddasāla, thuộc dòng dõi Nandakula.
Tena ca raññā candaguttena saṅgāmo samupabyūḷho ahosi.
And by that King Candagutta, a battle was joined.
Và một trận chiến đã xảy ra giữa ông ta và Vua Candagutta.
Tasmiṃ kho pana, bhante nāgasena, saṅgāme ubhato balakāye asītikabandharūpāni ahesuṃ, ekasmiṃ kira sīsakabandhe paripāte* ekaṃ kabandharūpaṃ uṭṭhahati, sabbepete pāpasseva kammassa vipākena anayabyasanaṃ āpannā.
In that battle, Venerable Nāgasena, there were eighty headless corpses on both sides of the army. It is said that when one head fell, one headless corpse arose. All these came to ruin and destruction due to the ripening of evil kamma.
Thưa Tôn giả Nāgasena, trong trận chiến đó, cả hai bên quân đội đều có tám mươi thân không đầu. Người ta nói rằng, khi một thân không đầu ngã xuống, một thân không đầu khác lại đứng dậy. Tất cả những người này đều rơi vào cảnh hủy diệt và bất hạnh do quả báo của chính ác nghiệp của họ.
Imināpi, bhante nāgasena, kāraṇena bhaṇāmi akusalaṃ yeva adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā kusala’’nti.
For this reason too, Venerable Nāgasena, I say that unwholesome kamma is exceedingly more powerful, not wholesome kamma in the same way.”
Thưa Tôn giả Nāgasena, vì lý do này, con nói rằng bất thiện mới là mạnh mẽ hơn cả, thiện thì không như vậy.”
‘‘Suyyati, bhante nāgasena, imasmiṃ buddhasāsane kosalena raññā asadisadānaṃ dinna’’nti?
“Is it heard, Venerable Nāgasena, that King Kosala gave an incomparable gift in this Buddha's dispensation?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, con nghe nói trong giáo pháp này, Vua Kosala đã thực hiện một cuộc bố thí vô song phải không?”
‘‘Āma, mahārāja, suyyatī’’ti.
“Yes, great king, it is heard.”
“Vâng, Đại vương, đúng vậy.”
‘‘Api nu kho, bhante nāgasena, kosalarājā taṃ asadisaṃ dānaṃ datvā tatonidānaṃ kañci diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā paṭilabhī’’ti* ?
“Did King Kosala, Venerable Nāgasena, having given that incomparable gift, obtain any present-life wealth, fame, or happiness on account of it?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Vua Kosala sau khi thực hiện cuộc bố thí vô song đó, có nhận được bất kỳ tài sản, danh tiếng hay hạnh phúc nào ngay trong đời hiện tại không?”
‘‘Na hi, mahārājā’’ti.
“No, great king.”
“Không, Đại vương.”
‘‘Yadi, bhante nāgasena, kosalarājā evarūpaṃ anuttaraṃ dānaṃ datvāpi na labhi* tatonidānaṃ kañci diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā, tena hi, bhante nāgasena, akusalaṃ yeva adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā kusala’’nti.
“If, Venerable Nāgasena, King Kosala, even after giving such an unsurpassed gift, did not obtain any present-life wealth, fame, or happiness on account of it, then, Venerable Nāgasena, unwholesome kamma is exceedingly more powerful, not wholesome kamma in the same way.”
“Nếu vậy, thưa Tôn giả Nāgasena, Vua Kosala, dù đã thực hiện một cuộc bố thí tối thượng như vậy, mà không nhận được bất kỳ tài sản, danh tiếng hay hạnh phúc nào ngay trong đời hiện tại, thì thưa Tôn giả Nāgasena, bất thiện mới là mạnh mẽ hơn cả, thiện thì không như vậy.”
‘‘Parittattā, mahārāja, akusalaṃ khippaṃ pariṇamati, vipulattā kusalaṃ dīghena kālena pariṇamati, upamāyapi, mahārāja, etaṃ upaparikkhitabbaṃ.
“Because unwholesome kamma is slight, great king, it ripens quickly; because wholesome kamma is extensive, it ripens after a long time. This should also be examined by means of an analogy, great king.
“Này Đại vương, bất thiện vì ít ỏi nên nhanh chóng chín mùi; thiện vì rộng lớn nên chín mùi trong thời gian dài. Này Đại vương, điều này cũng cần được xem xét bằng ví dụ.
Yathā, mahārāja, aparante janapade kumudabhaṇḍikā nāma dhaññajāti māsalūnā* antogehagatā hoti, sālayo chappañcamāsehi pariṇamanti, kiṃ panettha, mahārāja, antaraṃ ko viseso kumudabhaṇḍikāya ca sālīnañcā’’ti?
Just as, great king, in a distant country, there is a kind of grain called kumudabhaṇḍikā, which, when a month old, is brought into the house; while rice ripens in five or six months. What, great king, is the difference, what is the distinction between kumudabhaṇḍikā and rice?”
Này Đại vương, ở một vùng đất xa xôi, có một loại ngũ cốc gọi là Kumudabhaṇḍikā chín trong một tháng và được mang vào nhà; còn lúa sāli thì chín trong năm, sáu tháng. Này Đại vương, có sự khác biệt gì, đặc điểm gì giữa Kumudabhaṇḍikā và lúa sāli?”
‘‘Parittattā, bhante, kumudabhaṇḍikāya, vipulattā ca sālīnaṃ.
“Because kumudabhaṇḍikā is slight, Venerable sir, and because rice is extensive.
“Thưa Tôn giả, đó là do Kumudabhaṇḍikā ít ỏi, còn lúa sāli thì dồi dào.”
Sālayo, bhante nāgasena, rājārahā rājabhojanaṃ, kumudabhaṇḍikā dāsakammakarānaṃ bhojana’’nti.
Rice, Venerable Nāgasena, is fit for kings, royal food; kumudabhaṇḍikā is food for slaves and laborers.”
Thưa Tôn giả Nāgasena, lúa Sāli là thực phẩm xứng đáng cho vua, là thức ăn của vua, còn lúa Kumudabhaṇḍikā là thức ăn của nô lệ và người làm công.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, parittattā akusalaṃ khippaṃ pariṇamati, vipulattā kusalaṃ dīghena kālena pariṇamatī’’ti.
“Just so, great king, because unwholesome kamma is slight, it ripens quickly; because wholesome kamma is extensive, it ripens after a long time.”
“Thưa Đại vương, cũng giống như vậy, ác nghiệp do ít ỏi nên trổ quả nhanh chóng, thiện nghiệp do rộng lớn nên trổ quả trong thời gian dài.”
‘‘Yaṃ tattha, bhante nāgasena, khippaṃ pariṇamati, taṃ nāma loke adhimattaṃ balavataraṃ, tasmā akusalaṃ balavataraṃ, no tathā kusalaṃ.
“That which ripens quickly, Venerable Nāgasena, is considered exceedingly more powerful in the world. Therefore, unwholesome kamma is more powerful, not wholesome kamma in the same way.
“Thưa Tôn giả Nāgasena, điều gì trổ quả nhanh chóng thì điều đó được xem là mạnh mẽ hơn trong thế gian, do đó ác nghiệp mạnh mẽ hơn, thiện nghiệp thì không như vậy.
Yathā nāma, bhante nāgasena, yo koci yodho mahatimahāyuddhaṃ pavisitvā paṭisattuṃ upakacchake gahetvā ākaḍḍhitvā khippataraṃ sāmino upaneyya, so yodho loke samattho sūro nāma.
Just as, Venerable Nāgasena, any warrior who enters a great battle, seizes an enemy by the armpit, drags him, and quickly brings him to his lord, that warrior is called capable and brave in the world.
Thưa Tôn giả Nāgasena, ví như một chiến sĩ nào đó, khi tham gia một trận chiến lớn, nắm giữ kẻ thù dưới nách, kéo về và dâng lên chủ nhân một cách nhanh chóng, chiến sĩ đó được gọi là người có năng lực, dũng mãnh trong thế gian.
Yo ca bhisakko khippaṃ sallaṃ uddharati rogamapaneti, so bhisakko cheko nāma.
And the physician who quickly extracts a dart and removes a disease, that physician is called skillful.
Và một thầy thuốc nào đó nhanh chóng rút mũi tên, loại bỏ bệnh tật, thầy thuốc đó được gọi là người khéo léo.
Yo gaṇako sīghasīghaṃ gaṇetvā khippaṃ dassayati, so gaṇako cheko nāma.
The calculator who calculates very quickly and presents the result swiftly, that calculator is called skillful.
Một người tính toán nhanh chóng, mau lẹ đưa ra kết quả, người tính toán đó được gọi là người khéo léo.
Yo mallo khippaṃ paṭimallaṃ ukkhipitvā uttānakaṃ pāteti, so mallo samattho sūro nāma.
The wrestler who quickly lifts his opponent and throws him on his back, that wrestler is called capable and brave.
Một đô vật nào đó nhanh chóng nhấc bổng đối thủ và quật ngửa xuống, đô vật đó được gọi là người có năng lực, dũng mãnh.
Evameva kho, bhante nāgasena, yaṃ khippaṃ pariṇamati kusalaṃ vā akusalaṃ vā, taṃ loke adhimattaṃ balavatara’’nti.
Just so, Venerable Nāgasena, whether wholesome or unwholesome, that which ripens quickly is exceedingly more powerful in the world.”
Thưa Tôn giả Nāgasena, cũng giống như vậy, điều gì trổ quả nhanh chóng, dù là thiện nghiệp hay ác nghiệp, điều đó được xem là mạnh mẽ hơn trong thế gian.”
‘‘Ubhayampi taṃ, mahārāja, kammaṃ samparāyavedanīyameva, api ca kho akusalaṃ sāvajjatāya khaṇena diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti, pubbakehi, mahārāja, khattiyehi ṭhapito eso niyamo ‘yo pāṇaṃ hanati, so daṇḍāraho…pe… yo adinnaṃ ādiyati…pe… yo paradāraṃ gacchati…pe… yo musā bhaṇati…pe… yo gāmaṃ ghāteti…pe… yo panthaṃ dūseti…pe… yo nikatiṃ karoti…pe… yo vañcanaṃ karoti, so daṇḍāraho vadhitabbo chettabbo bhettabbo hantabbo’ti.
“Both of these kammas, great king, are to be experienced in a future existence; however, unwholesome kamma, being blameworthy, becomes immediately experienced in the present life. This rule, great king, was established by former khattiyas: ‘Whoever takes life is liable to punishment… (and so on)… whoever takes what is not given… (and so on)… whoever goes with another’s wife… (and so on)… whoever speaks falsely… (and so on)… whoever destroys a village… (and so on)… whoever harms a road… (and so on)… whoever practices deceit… (and so on)… whoever practices fraud, is liable to punishment, to be killed, to be cut, to be broken, to be struck down.’
“Thưa Đại vương, cả hai nghiệp đó đều là nghiệp trổ quả ở đời sau, tuy nhiên ác nghiệp do có tội lỗi nên có thể trổ quả ngay trong đời hiện tại trong chốc lát. Thưa Đại vương, các vị vua chúa thời xưa đã đặt ra quy định này: ‘Kẻ nào sát sinh thì đáng bị trừng phạt… Kẻ nào lấy của không cho… Kẻ nào tà dâm với vợ người… Kẻ nào nói dối… Kẻ nào phá hoại làng mạc… Kẻ nào cướp bóc trên đường… Kẻ nào lừa đảo… Kẻ nào gian lận thì đáng bị trừng phạt, đáng bị giết, đáng bị chặt, đáng bị chém, đáng bị đánh đập.’
Taṃ te upādāya vicinitvā vicinitvā daṇḍenti vadhenti chindanti bhindanti hananti ca, api nu, mahārāja, atthi kehici ṭhapito niyamo ‘yo dānaṃ vā deti, sīlaṃ vā rakkhati, uposathakammaṃ vā karoti, tassa dhanaṃ vā yasaṃ vā dātabba’nti; api nu taṃ vicinitvā vicinitvā dhanaṃ vā yasaṃ vā denti, corassa katakammassa vadhabandhanaṃ viyā’’ti?
Taking that as a basis, they investigate again and again, and then punish, kill, cut, cleave, and strike them. But, great king, is there any rule established by anyone, saying, ‘Whoever gives a gift, or observes sīla, or performs the Uposatha observance, to him wealth or fame should be given’? Do they, after investigating again and again, give wealth or fame to such a person, like the execution and imprisonment for a thief’s committed deed?”
Dựa vào đó, họ đã xem xét kỹ lưỡng và trừng phạt, giết, chặt, chém, đánh đập những kẻ đó. Nhưng thưa Đại vương, có quy định nào do ai đó đặt ra rằng: ‘Kẻ nào bố thí, giữ giới, hoặc thực hành trai giới thì phải được ban cho tài sản hoặc danh tiếng’ không? Liệu họ có xem xét kỹ lưỡng và ban cho tài sản hoặc danh tiếng như việc trừng phạt, giam cầm kẻ trộm đã phạm tội không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,”
“Thưa Tôn giả, không có.”
‘‘Yadi, mahārāja, dāyakānaṃ vicinitvā vicinitvā dhanaṃ vā yasaṃ vā dadeyyuṃ, kusalampi diṭṭhadhammavedanīyaṃ bhaveyya, yasmā ca kho, mahārāja, dāyake na vicinanti ‘dhanaṃ vā yasaṃ vā dassāmā’ti, tasmā kusalaṃ na diṭṭhadhammavedanīyaṃ.
“If, great king, they were to give wealth or fame to donors after investigating again and again, then wholesome kamma would also be experienced in this very life. But since, great king, they do not investigate donors with the thought, ‘We shall give wealth or fame,’ therefore wholesome kamma is not experienced in this very life.
“Thưa Đại vương, nếu họ xem xét kỹ lưỡng và ban cho tài sản hoặc danh tiếng cho những người bố thí, thì thiện nghiệp cũng có thể trổ quả ngay trong đời hiện tại. Nhưng thưa Đại vương, vì họ không xem xét những người bố thí để nói rằng ‘chúng ta sẽ ban cho tài sản hoặc danh tiếng’, nên thiện nghiệp không trổ quả ngay trong đời hiện tại.
Iminā, mahārāja, kāraṇena akusalaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ, samparāyeva so adhimattaṃ balavataraṃ vedanaṃ vedayatī’’ti.
For this reason, great king, unwholesome kamma is experienced in this very life, but in the next life, that person experiences an exceedingly stronger feeling.”
Thưa Đại vương, vì lý do này, ác nghiệp trổ quả ngay trong đời hiện tại, còn ác nghiệp trổ quả mãnh liệt hơn ở đời sau.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, tavādisena buddhimantena vinā neso pañho sunibbeṭhiyo, lokikaṃ, bhante nāgasena, lokuttarena viññāpita’’nti.
“Excellent, Venerable Nāgasena! Without a wise person like you, this problem could not be well resolved. Venerable Nāgasena, the worldly has been made known by means of the supramundane.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, thật tốt lành! Nếu không có một người trí tuệ như Tôn giả, vấn đề này không thể được giải quyết tốt đẹp. Thưa Tôn giả Nāgasena, điều thế gian đã được giải thích bằng điều siêu thế.”
4. ‘‘Bhante nāgasena, ime dāyakā dānaṃ datvā pubbapetānaṃ ādisanti* ‘idaṃ tesaṃ pāpuṇātū’ti, api nu te kiñci tatonidānaṃ vipākaṃ paṭilabhantī’’ti?
“Venerable Nāgasena, these donors, having given a gift, dedicate it to their departed relatives, saying, ‘May this reach them.’ Do they receive any result from that cause?”
4. “Thưa Tôn giả Nāgasena, những người bố thí này sau khi bố thí, họ hồi hướng cho những người đã khuất (pubbapetā) rằng: ‘Nguyện cho điều này đến với họ.’ Liệu những người đã khuất đó có nhận được bất kỳ quả báo nào từ đó không?”
‘‘Keci, mahārāja, paṭilabhanti, keci nappaṭilabhantī’’ti.
“Some, great king, receive it, and some do not receive it.”
“Thưa Đại vương, một số người nhận được, một số người không nhận được.”
‘‘Ke, bhante, paṭilabhanti, ke nappaṭilabhantī’’ti?
“Who, Venerable Sir, receive it, and who do not receive it?”
“Thưa Tôn giả, ai nhận được, ai không nhận được?”
‘‘Nirayūpapannā, mahārāja, nappaṭilabhanti, saggagatā nappaṭilabhanti, tiracchānayonigatā nappaṭilabhanti, catunnaṃ petānaṃ tayo petā nappaṭilabhanti vantāsikā khuppipāsino nijjhāmataṇhikā, labhanti petā paradattūpajīvino, tepi saramānā yeva labhantī’’ti.
“Those reborn in hell, great king, do not receive it. Those gone to heaven do not receive it. Those reborn in the animal realm do not receive it. Of the four types of petas, three types of petas do not receive it: the Vantāsika, the Khuppipāsika, and the Nijjhāmataṇhika. The petas who subsist on what is given by others (paradattūpajīvino) receive it, and even they receive it only if they remember.”
“Thưa Đại vương, những người tái sinh vào địa ngục thì không nhận được, những người tái sinh vào cõi trời thì không nhận được, những người tái sinh vào loài súc sinh thì không nhận được. Trong bốn loại ngạ quỷ (peta), ba loại ngạ quỷ không nhận được là: Vantāsika (ăn đồ ói mửa), Khuppipāsino (đói khát), Nijjhāmataṇhikā (khát cháy cổ). Chỉ có ngạ quỷ Paradattūpajīvino (sống nhờ đồ người khác cho) mới nhận được, và họ cũng chỉ nhận được nếu họ nhớ đến.”
‘‘Tena hi, bhante nāgasena, dāyakānaṃ dānaṃ visositaṃ* hoti aphalaṃ, yesaṃ uddissa kataṃ yadi te nappaṭilabhantī’’ti?
“In that case, Venerable Nāgasena, the donors’ gift is wasted and fruitless if those to whom it is dedicated do not receive it.”
“Vậy thì, thưa Tôn giả Nāgasena, sự bố thí của những người bố thí trở nên vô ích, không có quả báo, nếu những người được hồi hướng không nhận được?”
‘‘Na hi taṃ, mahārāja, dānaṃ aphalaṃ hoti avipākaṃ, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti.
“That gift, great king, is not fruitless or without result; the donors themselves experience its fruit.”
“Không phải vậy, thưa Đại vương, sự bố thí đó không phải là vô ích, không có quả báo; chính những người bố thí sẽ hưởng quả báo của nó.”
‘‘Tena hi, bhante nāgasena, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti.
“In that case, Venerable Nāgasena, please explain this matter to me.”
“Vậy thì, thưa Tôn giả Nāgasena, xin hãy giải thích cho tôi lý do.”
‘‘Idha, mahārāja, keci manussā macchamaṃsasurābhattakhajjakāni paṭiyādetvā ñātikulaṃ gacchanti, yadi te ñātakā taṃ upāyanaṃ na sampaṭiccheyyuṃ, api nu taṃ upāyanaṃ visositaṃ gaccheyya vinasseyya vā’’ti?
“Here, great king, some people prepare fish, meat, liquor, rice, and snacks, and go to their relatives’ house. If those relatives do not accept that offering, would that offering be wasted or destroyed?”
“Thưa Đại vương, ở đây, một số người chuẩn bị cá, thịt, rượu, cơm, bánh kẹo rồi đi đến nhà bà con. Nếu những người bà con đó không nhận món quà đó, liệu món quà đó có bị khô héo hay hư hỏng không?”
‘‘Na hi, bhante, sāmikānaṃ yeva taṃ hotī’’ti.
“No, Venerable Sir, it belongs to the owners themselves.”
“Thưa Tôn giả, không, món quà đó vẫn thuộc về chủ nhân của nó.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti.
“Even so, great king, the donors themselves experience its fruit.
“Thưa Đại vương, cũng giống như vậy, chính những người bố thí sẽ hưởng quả báo của nó.
Yathā pana, mahārāja, puriso gabbhaṃ paviṭṭho asati purato nikkhamanamukhe kena nikkhameyyā’’ti.
Furthermore, great king, if a man has entered a chamber and there is no exit in front of him, by what means would he exit?”
Thưa Đại vương, ví như một người đi vào một căn phòng, nếu không có lối ra phía trước, người đó sẽ ra bằng lối nào?”
‘‘Paviṭṭheneva bhante’’ti.
“By the same way he entered, Venerable Sir.”
“Thưa Tôn giả, bằng chính lối đã vào.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti.
“Even so, great king, the donors themselves experience its fruit.”
“Thưa Đại vương, cũng giống như vậy, chính những người bố thí sẽ hưởng quả báo của nó.”
‘‘Hotu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti, na mayaṃ taṃ kāraṇaṃ vilomemāti.
“Let it be so, Venerable Nāgasena. I accept it as such; the donors themselves experience its fruit. We will not contradict this matter.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, cứ như vậy đi, tôi chấp nhận điều này là đúng. Chính những người bố thí sẽ hưởng quả báo của nó, chúng tôi không phản đối lý do đó.”
‘‘Bhante nāgasena, yadi imesaṃ dāyakānaṃ dinnadānaṃ pubbapetānaṃ pāpuṇāti, te ca tassa vipākaṃ anubhavanti.
“Venerable Nāgasena, if the gift given by these donors reaches the departed relatives, and they experience its result,
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu sự bố thí của những người bố thí này đến được với những người đã khuất, và họ hưởng quả báo của nó.
Tena hi yo pāṇātipātī luddo lohitapāṇī paduṭṭhamanasaṅkappo manusse ghātetvā dāruṇaṃ kammaṃ katvā pubbapetānaṃ ādiseyya ‘imassa me kammassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātū’ti, api nu tassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātī’’ti?
then if a person who is a killer, cruel, with bloody hands, and with corrupted thoughts, having killed people and performed a dreadful deed, were to dedicate it to his departed relatives, saying, ‘May the result of this kamma of mine reach my departed relatives,’ would the result of that deed reach his departed relatives?”
Vậy thì, một kẻ sát sinh, hung bạo, tay vấy máu, tâm ý ác độc, sau khi giết người và làm những nghiệp ác tàn khốc, nếu hồi hướng cho những người đã khuất rằng: ‘Nguyện cho quả báo của nghiệp ác này của tôi đến với những người đã khuất,’ liệu quả báo của nghiệp ác đó có đến được với những người đã khuất không?”
‘‘Na hi, mahārājā’’ti.
“No, great king.”
“Thưa Đại vương, không.”
‘‘Bhante nāgasena, ko tattha hetu kiṃ kāraṇaṃ, yena kusalaṃ pāpuṇāti akusalaṃ na pāpuṇātī’’ti?
“Venerable Nāgasena, what is the reason, what is the cause, why wholesome kamma reaches them, but unwholesome kamma does not?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, lý do, nguyên nhân gì khiến thiện nghiệp có thể đến được mà ác nghiệp thì không?”
‘‘Neso, mahārāja, pañho pucchitabbo, mā ca tvaṃ, mahārāja, ‘visajjako atthī’ti apucchitabbaṃ pucchi, ‘kissa ākāso nirālambo, kissa gaṅgā uddhammukhā na sandati, kissa ime manussā ca dijā ca dvipadā migā catuppadā’ti tampi maṃ tvaṃ pucchissasī’’ti.
“This question, O great king, should not be asked. And you, O great king, should not ask what ought not to be asked, thinking, ‘there is one who answers.’ You would also ask me, ‘Why is space unsupported? Why does the Ganges not flow upstream? Why are these humans and birds bipedal, and beasts quadrupedal?’”
“Thưa Đại vương, vấn đề này không nên hỏi. Thưa Đại vương, đừng vì nghĩ rằng ‘có người giải đáp’ mà hỏi những điều không nên hỏi, như ‘Tại sao không gian không có chỗ tựa? Tại sao sông Hằng không chảy ngược lên? Tại sao những người này và chim chóc lại có hai chân, còn thú vật lại có bốn chân?’ Ngài cũng sẽ hỏi tôi những điều như vậy sao?”
‘‘Nāhaṃ taṃ, bhante nāgasena, vihesāpekkho pucchāmi, api ca nibbāhanatthāya* sandehassa pucchāmi, bahū manussā loke vāmagāmino* vicakkhukā, ‘kinti te otāraṃ na labheyyu’nti evāhaṃ taṃ pucchāmī’’ti.
“I do not ask you, Venerable Nāgasena, with a desire to harass, but rather I ask for the removal of doubt, for there are many people in the world who follow wrong paths, who are blind. ‘How might they not find an opportunity?’—it is thus that I ask you.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tôi không hỏi Ngài với ý định quấy rầy, mà là để giải tỏa nghi ngờ. Có rất nhiều người trên thế gian đi sai đường, không có mắt trí tuệ. Tôi hỏi Ngài để họ không tìm được cơ hội (để làm điều sai trái).”
‘‘Na sakkā, mahārāja, saha akatena ananumatena saha pāpaṃ kammaṃ saṃvibhajituṃ.
“It is not possible, O great king, to share evil kamma with one who has not done it or approved of it.”
“Thưa Đại vương, không thể chia sẻ nghiệp ác với người không làm và không đồng tình.”
‘‘Yathā, mahārāja, manussā udakanibbāhanena udakaṃ suvidūrampi haranti, api nu, mahārāja, sakkā ghanamahāselapabbato* nibbāhanena yathicchitaṃ haritu’’nti?
“Just as, O great king, people carry water to a very distant place by means of water conduits, would it be possible, O great king, to carry a dense, great rocky mountain wherever one wishes by means of conduits?”
“Thưa Đại vương, ví như con người có thể dẫn nước đi rất xa bằng cách dẫn thủy, nhưng thưa Đại vương, liệu có thể dẫn nước từ một ngọn núi đá lớn và dày đặc đến nơi mình muốn không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, không.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ.
“Even so, O great king, it is possible to share wholesome kamma, but it is not possible to share unwholesome kamma.
“Thưa Đại vương, cũng giống như vậy, có thể chia sẻ thiện nghiệp, nhưng không thể chia sẻ ác nghiệp.”
Yathā vā pana, mahārāja, sakkā telena padīpo jāletuṃ, api nu, mahārāja, sakkā udakena padīpo jāletu’’nti?
Or just as, O great king, it is possible to light a lamp with oil, would it be possible, O great king, to light a lamp with water?”
Hoặc này Đại vương, có thể thắp đèn bằng dầu, nhưng này Đại vương, có thể thắp đèn bằng nước chăng?
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Bạch Đại đức, không thể được.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ.
“Even so, O great king, it is possible to share wholesome kamma, but it is not possible to share unwholesome kamma.
“Cũng vậy, này Đại vương, có thể chia sẻ điều thiện (kusala), không thể chia sẻ điều bất thiện (akusala).
Yathā vā pana, mahārāja, kassakā taḷākato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācenti, api nu kho, mahārāja, sakkā mahāsamuddato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācetu’’nti?
Or just as, O great king, farmers draw water from a pond and ripen their grain, would it be possible, O great king, to draw water from the great ocean and ripen grain?”
Hoặc này Đại vương, nông dân lấy nước từ hồ để làm chín hạt giống, nhưng này Đại vương, có thể lấy nước từ đại dương để làm chín hạt giống chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Bạch Đại đức, không thể được.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajitu’’nti.
“Even so, O great king, it is possible to share wholesome kamma, but it is not possible to share unwholesome kamma.”
“Cũng vậy, này Đại vương, có thể chia sẻ điều thiện, không thể chia sẻ điều bất thiện.”
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ.
“Venerable Nāgasena, for what reason is it possible to share wholesome kamma, but not possible to share unwholesome kamma?
“Bạch Đại đức Nāgasena, vì lý do gì mà có thể chia sẻ điều thiện, không thể chia sẻ điều bất thiện?
Kāraṇena maṃ saññāpehi, nāhaṃ andho anāloko sutvā vedissāmī’’ti.
Please enlighten me with a reason, for I am not blind or without light; having heard, I shall understand.”
Xin Đại đức hãy giải thích cho con lý do, con không phải là người mù lòa không có ánh sáng mà nghe xong sẽ không hiểu.”
‘‘Akusalaṃ, mahārāja, thokaṃ, kusalaṃ bahukaṃ, thokattā akusalaṃ kattāraṃ yeva pariyādiyati, bahukattā kusalaṃ sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharatī’’ti.
“Unwholesome kamma, O great king, is little; wholesome kamma is abundant. Due to its scarcity, unwholesome kamma consumes only the doer; due to its abundance, wholesome kamma pervades the world with its deities.”
“Này Đại vương, bất thiện thì ít, thiện thì nhiều. Vì ít nên bất thiện chỉ bao trùm người tạo ra nó, vì nhiều nên thiện bao trùm cả thế giới cùng với chư thiên.”
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an analogy.”
“Xin Đại đức hãy cho một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, parittaṃ ekaṃ udakabindu pathaviyaṃ nipateyya, api nu kho taṃ, mahārāja, udakabindu dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti?
“Just as, O great king, a small single drop of water might fall upon the earth, would that drop of water, O great king, pervade ten or twelve yojanas?”
“Này Đại vương, nếu một giọt nước nhỏ rơi xuống đất, này Đại vương, giọt nước đó có thể bao trùm mười hay mười hai dojana chăng?”
‘‘Na hi, bhante, yattha taṃ udakabindu nipatitaṃ, tattheva pariyādiyatī’’ti.
“No, Venerable sir, where that drop of water falls, there alone it is consumed.”
“Bạch Đại đức, không thể được. Giọt nước đó rơi ở đâu thì chỉ bao trùm ở đó thôi.”
‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Vì lý do gì, này Đại vương?”
‘‘Parittattā, bhante, udakabindussā’’ti.
“Due to the smallness of the water drop, Venerable sir.”
“Bạch Đại đức, vì giọt nước quá ít.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, parittaṃ akusalaṃ parittattā kattāraṃ yeva pariyādiyati, na sakkā saṃvibhajituṃ.
“Even so, O great king, little unwholesome kamma, due to its scarcity, consumes only the doer; it is not possible to share it.
“Cũng vậy, này Đại vương, điều bất thiện nhỏ bé, vì nhỏ bé nên chỉ bao trùm người tạo ra nó, không thể chia sẻ được.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahatimahāmegho abhivasseyya tappayanto dharaṇitalaṃ, api nu kho so, mahārāja, mahāmegho samantato otthareyyā’’ti.
“Or just as, O great king, a very great cloud might rain down, satisfying the surface of the earth, would that great cloud, O great king, pervade all around?”
Hoặc này Đại vương, nếu một đám mây lớn đổ mưa xuống làm ướt đẫm mặt đất, này Đại vương, đám mây lớn đó có bao trùm khắp mọi nơi chăng?”
‘‘Āma, bhante, pūrayitvā so mahāmegho sobbhasara saritasākhākandarapadaradahataḷāka* udapānapokkharaṇiyo dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti.
“Yes, Venerable sir, that great cloud, having filled pits, lakes, rivers, streams, ravines, crevices, ponds, reservoirs, wells, and lotus ponds, would pervade ten or twelve yojanas.”
“Vâng, bạch Đại đức, đám mây lớn đó sẽ lấp đầy các hố, hồ, sông, nhánh sông, hang động, khe núi, ao hồ, kênh mương, giếng nước, hồ sen, và sẽ bao trùm mười hay mười hai dojana.”
‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Vì lý do gì, này Đại vương?”
‘‘Mahantattā, bhante, meghassā’’ti.
“Due to the greatness of the cloud, Venerable sir.”
“Bạch Đại đức, vì đám mây lớn.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, kusalaṃ bahukaṃ, bahukattā sakkā devamanussehipi saṃvibhajitu’’nti.
“Even so, O great king, wholesome kamma is abundant; due to its abundance, it is possible to share it even with deities and humans.”
“Cũng vậy, này Đại vương, điều thiện thì nhiều, vì nhiều nên có thể chia sẻ cho cả chư thiên và loài người.”
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena akusalaṃ thokaṃ kusalaṃ bahutara’’nti?
“Venerable Nāgasena, for what reason is unwholesome kamma little, and wholesome kamma more abundant?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, vì lý do gì mà điều bất thiện thì ít, điều thiện thì nhiều hơn?”
‘‘Idha, mahārāja, yo koci dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, so haṭṭho pahaṭṭho hasito pamudito pasannamānaso vedajāto hoti, tassa aparāparaṃ pīti uppajjati, pītimanassa bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati.
“Here, O great king, whoever gives a gift, undertakes precepts, or performs Uposatha observance, that person is joyful, delighted, smiling, gladdened, with a serene mind, filled with rapture. Then, repeatedly, joy arises in him; for one with a joyful mind, wholesome kamma increases more and more.
“Này Đại vương, ở đây, bất cứ ai bố thí (dāna), giữ giới (sīla), hoặc thực hành Uposatha, người đó sẽ hoan hỷ, vui mừng, tươi cười, hân hoan, tâm ý thanh tịnh, và tràn đầy niềm vui. Niềm hỷ lạc liên tục phát sinh cho người đó, và với tâm hoan hỷ, điều thiện của người đó ngày càng tăng trưởng.
‘‘Yathā, mahārāja, udapāne bahusalilasampuṇṇe ekena desena udakaṃ paviseyya, ekena nikkhameyya, nikkhamantepi aparāparaṃ uppajjati, na sakkā hoti khayaṃ pāpetuṃ.
“Just as, O great king, in a well full of much water, water enters from one side and exits from another; even as it exits, more arises repeatedly, and it cannot be brought to exhaustion.
“Này Đại vương, ví như một cái giếng đầy nước, nước chảy vào từ một phía và chảy ra từ một phía khác, nhưng dù nước có chảy ra thì vẫn liên tục phát sinh, không thể cạn kiệt được.
Evameva kho, mahārāja, kusalaṃ bhiyyo bhiyyo pavaḍḍhati.
Just so, great king, wholesome kamma (kusala) increases more and more.
Cũng vậy, này Đại vương, điều thiện ngày càng tăng trưởng.
Vassasatepi ce, mahārāja, puriso kataṃ kusalaṃ āvajjeyya, āvajjite āvajjite bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati.
Even if, great king, a person were to recollect wholesome kamma (kusala) done a hundred years ago, each time he recollects it, that wholesome kamma (kusala) increases more and more.
Này Đại vương, dù một người có suy tư về điều thiện đã làm trong một trăm năm, thì mỗi khi suy tư, điều thiện đó lại càng tăng trưởng hơn nữa.
Tassa taṃ kusalaṃ sakkā hoti yathicchakehi saddhiṃ saṃvibhajituṃ, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena kusalaṃ bahutaraṃ.
That wholesome kamma (kusala) can be shared with those who wish for it. This, great king, is the reason why wholesome kamma (kusala) is more abundant.
Điều thiện đó có thể chia sẻ cho bất cứ ai mong muốn. Này Đại vương, đây là lý do tại sao điều thiện nhiều hơn.
‘‘Akusalaṃ pana, mahārāja, karonto pacchā vippaṭisārī hoti, vippaṭisārino cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati.
“However, great king, one who performs unwholesome kamma (akusala) later repents. When one repents, the mind shrinks back, recoils, turns away, does not expand, grieves, suffers, declines, wastes away, does not increase, and is consumed right there.
“Còn điều bất thiện, này Đại vương, khi một người làm điều đó, sau này người đó sẽ hối hận. Tâm của người hối hận sẽ co rút, chùn lại, quay ngược lại, không thể mở rộng, sầu muộn, đau khổ, suy yếu, cạn kiệt, không tăng trưởng mà chỉ tiêu tan ngay tại đó.
Yathā, mahārāja, sukkhāya nadiyā mahāpuḷināya unnatāvanatāya kuṭilasaṅkuṭilāya uparito parittaṃ udakaṃ āgacchantaṃ hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati.
Just as, great king, in a dry river with a large, uneven, and winding sandbank, a small amount of water coming from above declines, wastes away, does not increase, and is consumed right there.
Này Đại vương, ví như trên một con sông khô cạn, nhiều cát, gồ ghề, quanh co, một chút nước từ thượng nguồn chảy đến sẽ suy yếu, cạn kiệt, không tăng trưởng mà chỉ tiêu tan ngay tại đó.
Evameva kho, mahārāja, akusalaṃ karontassa cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akusalaṃ thoka’’nti.
Just so, great king, when one performs unwholesome kamma (akusala), the mind shrinks back, recoils, turns away, does not expand, grieves, suffers, declines, wastes away, does not increase, and is consumed right there. This, great king, is the reason why unwholesome kamma (akusala) is meager.”
Cũng vậy, này Đại vương, khi một người làm điều bất thiện, tâm của người đó sẽ co rút, chùn lại, quay ngược lại, không thể mở rộng, sầu muộn, đau khổ, suy yếu, cạn kiệt, không tăng trưởng mà chỉ tiêu tan ngay tại đó. Này Đại vương, đây là lý do tại sao điều bất thiện thì ít.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena! I accept this matter as it is.”
“Lành thay, bạch Đại đức Nāgasena, con chấp nhận điều này là đúng như vậy.”
5. ‘‘Bhante nāgasena, imasmiṃ loke naranāriyo supinaṃ passanti kalyāṇampi pāpakampi, diṭṭhapubbampi adiṭṭhapubbampi, katapubbampi akatapubbampi, khemampi sabhayampi, dūrepi santikepi, bahuvidhānipi anekavaṇṇasahassāni dissanti, kiñcetaṃ supinaṃ nāma, ko cetaṃ passatī’’ti?
“Venerable Nāgasena, in this world, men and women have dreams, both good and bad, both seen before and not seen before, both done before and not done before, both safe and fearful. Many kinds of dreams, thousands of different varieties, are seen. What is this thing called a dream, and who experiences it?”
5. “Bạch Đại đức Nāgasena, trong thế giới này, nam nữ nằm mơ thấy những điều tốt đẹp lẫn xấu xa, những điều đã từng thấy lẫn chưa từng thấy, những điều đã từng làm lẫn chưa từng làm, những điều an toàn lẫn đáng sợ, ở xa lẫn ở gần, nhiều loại khác nhau và hàng ngàn màu sắc hiện ra. Giấc mơ đó là gì, và ai là người nhìn thấy nó?”
‘‘Nimittametaṃ, mahārāja, supinaṃ nāma, yaṃ cittassa āpāta* mupagacchati.
“This, great king, is a sign called a dream, which comes into the mind’s range (āpāta).
“Này Đại vương, giấc mơ là một điềm báo, là điều xuất hiện trong tâm.
Chayime, mahārāja, supinaṃ passanti, vātiko supinaṃ passati, pittiko supinaṃ passati, semhiko supinaṃ passati, devatūpasaṃhārato supinaṃ passati, samudāciṇṇato supinaṃ passati, pubbanimittato supinaṃ passati, tatra, mahārāja, yaṃ pubbanimittato supinaṃ passati, taṃ yeva saccaṃ, avasesaṃ micchā’’ti.
There are six types of people, great king, who have dreams: one with a windy humor (vātiko) has a dream, one with a bilious humor (pittiko) has a dream, one with a phlegmatic humor (semhiko) has a dream, one has a dream due to divine intervention (devatūpasaṃhārato), one has a dream due to habitual experience (samudāciṇṇato), and one has a dream due to a premonitory sign (pubbanimittato). Among these, great king, only the dream that arises from a premonitory sign is true; the rest are false.”
Này Đại vương, có sáu loại người nằm mơ: người có bệnh về gió nằm mơ, người có bệnh về mật nằm mơ, người có bệnh về đàm nằm mơ, người nằm mơ do chư thiên hiện ra, người nằm mơ do thói quen, người nằm mơ do điềm báo trước. Trong số đó, này Đại vương, giấc mơ do điềm báo trước là thật, còn lại là sai.”
‘‘Bhante nāgasena, yo pubbanimittato supinaṃ passati, kiṃ tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ nimittaṃ vicināti, taṃ vā nimittaṃ cittassa āpātamupagacchati, añño vā āgantvā tassa ārocetī’’ti?
“Venerable Nāgasena, when one has a dream due to a premonitory sign, does one’s mind go by itself to seek out that sign, or does that sign come into the mind’s range, or does someone else come and report it to him?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, người nằm mơ do điềm báo trước, có phải tâm của người đó tự đi tìm điềm báo đó, hay điềm báo đó tự hiện ra trong tâm, hay có người khác đến báo cho người đó biết chăng?”
‘‘Na, mahārāja, tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ nimittaṃ vicināti, nāpi añño koci āgantvā tassa āroceti, atha kho taṃ yeva nimittaṃ cittassa āpātamupagacchati.
“No, great king, one’s mind does not go by itself to seek out that sign, nor does anyone else come and report it to him; rather, that very sign comes into the mind’s range.
“Này Đại vương, tâm của người đó không tự đi tìm điềm báo đó, cũng không có người khác đến báo cho người đó biết, mà chính điềm báo đó tự hiện ra trong tâm.
Yathā, mahārāja, ādāso na sayaṃ kuhiñci gantvā chāyaṃ vicināti, nāpi añño koci chāyaṃ ānetvā ādāsaṃ āropeti* , atha kho yato kutoci chāyā āgantvā ādāsassa āpātamupagacchati, evameva kho, mahārāja, na tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ nimittaṃ vicināti, nāpi añño koci āgantvā āroceti, atha kho yato kutoci nimittaṃ āgantvā cittassa āpātamupagacchatī’’ti.
Just as, great king, a mirror does not go anywhere by itself to seek out a reflection, nor does anyone else bring a reflection and place it on the mirror; rather, a reflection comes from somewhere and appears in the mirror’s range. Just so, great king, one’s mind does not go by itself to seek out that sign, nor does anyone else come and report it; rather, a sign comes from somewhere and appears in the mind’s range.”
Này Đại vương, ví như gương không tự đi đâu để tìm bóng, cũng không có người nào mang bóng đến đặt vào gương, mà chính bóng từ đâu đó đến và hiện ra trong gương. Cũng vậy, này Đại vương, tâm của người đó không tự đi tìm điềm báo đó, cũng không có người khác đến báo cho biết, mà chính điềm báo từ đâu đó đến và hiện ra trong tâm.”
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ taṃ cittaṃ supinaṃ passati, api nu taṃ cittaṃ jānāti ‘evaṃ nāma vipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃ vā’ti?
“Venerable Nāgasena, when the mind experiences a dream, does that mind know, ‘This will be the result, whether safe or fearful’?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, cái tâm nhìn thấy giấc mơ đó, có biết rằng ‘quả báo sẽ là như thế này, an toàn hay đáng sợ’ chăng?”
‘‘Na hi, mahārāja, taṃ cittaṃ jānāti ‘evaṃvipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃ vā’ti, nimitte pana uppanne aññesaṃ katheti, tato te atthaṃ kathentī’’ti.
“No, great king, that mind does not know, ‘This will be the result, whether safe or fearful.’ However, when the sign appears, it is told to others, and then they explain its meaning.”
“Không, này Đại vương, cái tâm đó không biết ‘quả báo sẽ là như thế này, an toàn hay đáng sợ’, nhưng khi điềm báo xuất hiện, nó kể cho người khác, rồi những người đó giải thích ý nghĩa.”
‘‘Iṅgha, bhante nāgasena, kāraṇaṃ me dassehī’’ti.
“Please, Venerable Nāgasena, show me the reason.”
“Này Đại đức Nāgasena, xin hãy chỉ cho con một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, sarīre tilakā pīḷakā daddūni uṭṭhahanti lābhāya vā alābhāya vā, yasāya vā ayasāya vā, nindāya vā pasaṃsāya vā, sukhāya vā dukkhāya vā, api nu tā, mahārāja, pīḷakā jānitvā uppajjanti ‘imaṃ nāma mayaṃ atthaṃ nipphādessāmā’’’ti?
“Just as, great king, moles, boils, or rashes appear on the body, for gain or loss, for fame or infamy, for blame or praise, for happiness or suffering—do those boils, great king, appear knowing, ‘We will accomplish this particular purpose’?”
“Tâu Đại vương, ví như trên thân thể, những nốt ruồi, mụn nhọt, chàm ghẻ nổi lên, hoặc vì được lợi hay mất lợi, vì được danh hay mất danh, vì bị chê bai hay được khen ngợi, vì được an lạc hay khổ đau, này Đại vương, những mụn nhọt ấy có tự biết mà nổi lên rằng ‘chúng ta sẽ tạo ra kết quả này’ chăng?”
‘‘Na hi, bhante, yādise tā okāse pīḷakā sambhavanti, tattha tā pīḷakā disvā nemittakā byākaronti ‘evaṃ nāma vipāko bhavissatī’’’ti.
“No, Venerable Sir, prognosticators do not declare, ‘Such and such will be the result,’ merely by seeing boils in the places where they appear.”
“Bạch Đại đức, không phải vậy. Nơi nào những mụn nhọt ấy xuất hiện, các nhà tiên tri nhìn thấy chúng ở đó rồi tuyên bố rằng ‘quả báo sẽ là như thế này’.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yaṃ taṃ cittaṃ supinaṃ passati, na taṃ cittaṃ jānāti ‘evaṃ nāma vipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃ vā’ti, nimitte pana uppanne aññesaṃ katheti, tato te atthaṃ kathentī’’ti.
“Just so, great king, the mind that sees a dream does not know, ‘Such and such will be the result, whether welfare or danger.’ But when a sign appears, it tells others, and then they explain the meaning.”
“Cũng vậy, này Đại vương, cái tâm thấy giấc mơ, tâm ấy không biết rằng ‘quả báo sẽ là như thế này, an ổn hay nguy hiểm’, nhưng khi điềm báo xuất hiện, nó kể cho người khác, rồi những người ấy giải thích ý nghĩa.”
‘‘Bhante nāgasena, yo supinaṃ passati, so niddāyanto, udāhu jāgaranto* passatī’’ti?
“Venerable Nāgasena, does one who sees a dream see it while sleeping or while awake?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, người nào thấy giấc mơ, người ấy thấy trong lúc ngủ hay trong lúc thức?”
‘‘Yo so, mahārāja, supinaṃ passati, na so niddāyanto passati, nāpi jāgaranto passati.
“One who sees a dream, great king, does not see it while sleeping, nor does one see it while awake.
“Này Đại vương, người nào thấy giấc mơ, người ấy không thấy trong lúc ngủ, cũng không thấy trong lúc thức.
Api ca okkante middhe asampatte bhavaṅge etthantare supinaṃ passati.
Rather, one sees a dream in the interval when drowsiness has set in, but before reaching the bhavaṅga state.
Nhưng khi sự buồn ngủ ập đến, trước khi đạt đến bhavaṅga, trong khoảng thời gian đó, người ấy thấy giấc mơ.
Middhasamārūḷhassa, mahārāja, cittaṃ bhavaṅgagataṃ hoti, bhavaṅgagataṃ cittaṃ nappavattati, appavattaṃ cittaṃ sukhadukkhaṃ nappajānāti, appaṭivijānantassa supino na hoti, pavattamāne citte supinaṃ passati.
For one who is overcome by drowsiness, great king, the mind is in the bhavaṅga state. A mind in the bhavaṅga state does not function. A non-functioning mind does not discern pleasure or pain. For one who does not discern, there is no dream. One sees a dream when the mind is functioning.
Này Đại vương, khi tâm bị sự buồn ngủ xâm chiếm, nó đi vào bhavaṅga; tâm đã đi vào bhavaṅga thì không hoạt động; tâm không hoạt động thì không nhận biết an lạc hay khổ đau; người không nhận biết thì không có giấc mơ; khi tâm đang hoạt động thì thấy giấc mơ.”
‘‘Yathā, mahārāja, timire andhakāre appabhāse suparisuddhepi ādāse chāyā na dissati, evameva kho, mahārāja, middhasamārūḷhe citte bhavaṅgagate tiṭṭhamānepi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti, appavatte citte supinaṃ na passati.
“Just as, great king, in darkness, in gloom, where there is no light, a shadow is not seen even in a perfectly clean mirror; just so, great king, when the mind is overcome by drowsiness and has entered the bhavaṅga state, even though the body remains, the mind is not functioning. When the mind is not functioning, one does not see a dream.
“Này Đại vương, ví như trong bóng tối mịt mờ, không có ánh sáng, dù gương rất trong sạch cũng không thấy bóng; cũng vậy, này Đại vương, khi tâm bị sự buồn ngủ xâm chiếm, đi vào bhavaṅga, dù thân thể vẫn còn, tâm không hoạt động; khi tâm không hoạt động thì không thấy giấc mơ.
Yathā, mahārāja, ādāso, evaṃ sarīraṃ daṭṭhabbaṃ; yathā andhakāro, evaṃ middhaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā āloko, evaṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as the mirror, great king, so should the body be understood; just as the darkness, so should drowsiness be understood; just as the light, so should the mind be understood.
Này Đại vương, thân thể nên được xem như tấm gương; bóng tối nên được xem như sự buồn ngủ; ánh sáng nên được xem như tâm.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahikotthaṭassa sūriyassa pabhā na dissati santā yeva sūriyarasmi appavattā hoti, appavattāya sūriyarasmiyā āloko na hoti, evameva kho, mahārāja, middhasamārūḷhassa cittaṃ bhavaṅgagataṃ hoti, bhavaṅgagataṃ cittaṃ nappavattati, appavatte citte supinaṃ na passati.
“Or again, great king, just as the light of the sun covered by mist is not seen, even though the sun's rays are present but not functioning, so there is no light; just so, great king, for one overcome by drowsiness, the mind is in the bhavaṅga state. A mind in the bhavaṅga state does not function. When the mind is not functioning, one does not see a dream.
“Hoặc này Đại vương, ví như ánh sáng mặt trời bị mây che phủ thì không thấy được, dù tia nắng mặt trời vẫn tồn tại nhưng không hoạt động; khi tia nắng mặt trời không hoạt động thì không có ánh sáng; cũng vậy, này Đại vương, khi tâm bị sự buồn ngủ xâm chiếm, nó đi vào bhavaṅga; tâm đã đi vào bhavaṅga thì không hoạt động; khi tâm không hoạt động thì không thấy giấc mơ.
Yathā, mahārāja, sūriyo, evaṃ sarīraṃ daṭṭhabbaṃ; yathā mahikottharaṇaṃ, evaṃ middhaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā sūriyarasmi, evaṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as the sun, great king, so should the body be understood; just as the covering of mist, so should drowsiness be understood; just as the sun's rays, so should the mind be understood.
Này Đại vương, mặt trời nên được xem như thân thể; sự che phủ của mây nên được xem như sự buồn ngủ; tia nắng mặt trời nên được xem như tâm.”
‘‘Dvinnaṃ, mahārāja, santepi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti, middhasamārūḷhassa bhavaṅgagatassa santepi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti, nirodhasamāpannassa santepi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti, jāgarantassa, mahārāja, cittaṃ lolaṃ hoti vivaṭaṃ pākaṭaṃ anibaddhaṃ, evarūpassa citte nimittaṃ āpātaṃ na upeti.
“For two, great king, even though the body is present, the mind does not function: for one overcome by drowsiness and in the bhavaṅga state, even though the body is present, the mind does not function; and for one who has attained the cessation of perception and feeling (nirodhasamāpatti), even though the body is present, the mind does not function. For one who is awake, great king, the mind is restless, open, manifest, unbound; in such a mind, a sign does not appear.
“Này Đại vương, tâm của hai loại người không hoạt động dù thân thể vẫn còn: tâm của người bị sự buồn ngủ xâm chiếm, đi vào bhavaṅga, không hoạt động dù thân thể vẫn còn; tâm của người nhập diệt tận định (nirodhasamāpatti) không hoạt động dù thân thể vẫn còn. Này Đại vương, tâm của người thức thì dao động, mở rộng, hiển lộ, không ổn định; trong tâm như vậy, điềm báo không xuất hiện.
Yathā, mahārāja, purisaṃ vivaṭaṃ pākaṭaṃ akiriyaṃ arahassaṃ rahassakāmā parivajjenti, evameva kho, mahārāja, jāgarantassa dibbo attho āpātaṃ na upeti, tasmā jāgaranto supinaṃ na passati.
Just as, great king, those who desire secrecy avoid a person who is open, manifest, inactive, and without secrets; just so, great king, a divine meaning does not appear to one who is awake. Therefore, one who is awake does not see a dream.
Này Đại vương, ví như những người thích bí mật tránh xa người cởi mở, hiển lộ, không hành động, không giữ bí mật; cũng vậy, này Đại vương, đối với người thức, ý nghĩa thiêng liêng không xuất hiện; do đó, người thức không thấy giấc mơ.
Yathā vā pana, mahārāja, bhikkhuṃ bhinnājīvaṃ anācāraṃ pāpamittaṃ dussīlaṃ kusītaṃ hīnavīriyaṃ kusalā bodhipakkhiyā dhammā āpātaṃ na upenti, evameva kho, mahārāja, jāgarantassa dibbo attho āpātaṃ na upeti, tasmā jāgaranto supinaṃ na passatī’’ti.
Or again, great king, just as wholesome dhammas conducive to awakening do not appear to a monk with a broken livelihood, improper conduct, bad friends, immorality, laziness, or weak energy; just so, great king, a divine meaning does not appear to one who is awake. Therefore, one who is awake does not see a dream.”
Hoặc này Đại vương, ví như các pháp trợ bồ đề (bodhipakkhiyadhammā) không xuất hiện đối với một tỳ khưu có đời sống bị phá hoại, không có hạnh kiểm, có bạn xấu, phạm giới, lười biếng, yếu kém tinh tấn; cũng vậy, này Đại vương, đối với người thức, ý nghĩa thiêng liêng không xuất hiện; do đó, người thức không thấy giấc mơ.”
‘‘Bhante nāgasena, atthi middhassa ādimajjhapariyosāna’’nti?
“Venerable Nāgasena, does drowsiness have a beginning, middle, and end?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, sự buồn ngủ có khởi đầu, giữa, và kết thúc chăng?”
‘‘Āma, mahārāja, atthi middhassa ādimajjhapariyosāna’’nti.
“Yes, great king, drowsiness has a beginning, middle, and end.”
“Thưa Đại vương, có, sự buồn ngủ có khởi đầu, giữa, và kết thúc.”
‘‘Katamaṃ ādi, katamaṃ majjhaṃ, katamaṃ pariyosāna’’nti?
“What is the beginning, what is the middle, and what is the end?”
“Cái nào là khởi đầu, cái nào là giữa, cái nào là kết thúc?”
‘‘Yo, mahārāja, kāyassa onāho pariyonāho dubbalyaṃ mandatā akammaññatā kāyassa, ayaṃ middhassa ādi; yo, mahārāja, kapiniddāpareto vokiṇṇakaṃ jaggati* , idaṃ middhassa majjhaṃ; bhavaṅgagati pariyosanaṃ.
“That, great king, which is the sluggishness, the covering, the weakness, the dullness, the unsuitability for work of the body—this is the beginning of drowsiness; that, great king, when one is overcome by monkey-sleep and wakes intermittently—this is the middle of drowsiness; the bhavaṅga state is the end.
“Này Đại vương, sự nặng nề, trì trệ, yếu đuối, chậm chạp, không thích hợp cho công việc của thân thể, đó là khởi đầu của sự buồn ngủ; này Đại vương, người bị sự buồn ngủ như khỉ (kapiniddā) chi phối, tâm thức lẫn lộn, đó là giữa của sự buồn ngủ; đi vào bhavaṅga là kết thúc.
Majjhūpagato, mahārāja, kapiniddāpareto supinaṃ passati.
One who is in the middle, great king, overcome by monkey-sleep, sees a dream.”
Này Đại vương, người bị sự buồn ngủ như khỉ chi phối, ở giai đoạn giữa, thì thấy giấc mơ.
Yathā, mahārāja, koci yatacārī samāhitacitto ṭhitadhammo acalabuddhi pahīnakotūhalasaddaṃ vanamajjhogāhitvā sukhumaṃ atthaṃ cintayati, na ca so tattha middhaṃ okkamati, so tattha samāhito ekaggacitto sukhumaṃ atthaṃ paṭivijjhati, evameva kho, mahārāja, jāgaro na middhasamāpanno, majjhūpagato kapiniddāpareto supinaṃ passati.
Just as, great king, some ascetic, with a concentrated mind, established in Dhamma, with an unshakeable intellect, having entered a forest devoid of distracting noises, contemplates a subtle matter, and he does not fall into drowsiness there; being concentrated there, with a one-pointed mind, he penetrates the subtle matter. In the same way, great king, one who is awake but not deeply asleep, having reached the middle state, overcome by monkey-sleep, sees a dream.
Này Đại vương, ví như một người tu hành có giới hạnh, tâm định tĩnh, an trú trong Chánh pháp, trí tuệ bất động, đã loại bỏ những tiếng ồn ào, đi sâu vào rừng vắng, suy tư về ý nghĩa vi tế, và người ấy không bị sự buồn ngủ xâm chiếm ở đó, người ấy định tĩnh, tâm nhất điểm, thấu hiểu ý nghĩa vi tế ở đó; cũng vậy, này Đại vương, người thức không bị sự buồn ngủ hoàn toàn chi phối, người bị sự buồn ngủ như khỉ chi phối, ở giai đoạn giữa, thì thấy giấc mơ.
Yathā, mahārāja, kotūhalasaddo, evaṃ jāgaraṃ daṭṭhabbaṃ; yathā vivittaṃ vanaṃ, evaṃ kapiniddāpareto daṭṭhabbo; yathā so kotūhalasaddaṃ ohāya middhaṃ vivajjetvā majjhattabhūto sukhumaṃ atthaṃ paṭivijjhati, evaṃ jāgaro na middhasamāpanno kapiniddāpareto supinaṃ passatī’’ti.
Just as, great king, the distracting noise is to be understood as wakefulness; just as a secluded forest, so is one overcome by monkey-sleep to be understood; just as that ascetic, having abandoned the distracting noise and avoided drowsiness, being in a neutral state, penetrates the subtle matter, so too, one who is awake but not deeply asleep, overcome by monkey-sleep, sees a dream.”
Này Đại vương, tiếng ồn ào nên được xem như sự thức tỉnh; khu rừng vắng nên được xem như người bị sự buồn ngủ như khỉ chi phối; ví như người ấy từ bỏ tiếng ồn ào, tránh xa sự buồn ngủ, trở nên trung lập, thấu hiểu ý nghĩa vi tế, cũng vậy, người thức không bị sự buồn ngủ hoàn toàn chi phối, người bị sự buồn ngủ như khỉ chi phối, thì thấy giấc mơ.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“It is good, venerable Nāgasena, I accept it as such.”
“Lành thay, bạch Đại đức Nāgasena, con chấp nhận điều đó là đúng như vậy.”
‘‘Bhante nāgasena, ke kāle maranti, ke akāle marantī’’ti?
“Venerable Nāgasena, who dies at the proper time, and who dies at an untimely time?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, ai chết đúng lúc, ai chết không đúng lúc?”
‘‘Diṭṭhapubbā pana, mahārāja, tayā ambarukkhā vā jamburukkhā vā, aññasmā vā pana phalarukkhā phalāni patantāni āmāni ca pakkāni cā’’ti?
“Have you ever seen, great king, mango trees or rose-apple trees, or other fruit trees, with fruits falling, both unripe and ripe?”
“Này Đại vương, ngài đã từng thấy những quả xoài hay quả jambu, hoặc những quả cây ăn trái khác rơi xuống, cả quả xanh lẫn quả chín chăng?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, venerable sir.”
“Bạch Đại đức, vâng, đã từng thấy.”
‘‘Yāni tāni, mahārāja, phalāni rukkhato patanti, sabbāni tāni kāle yeva patanti, udāhu akālepī’’ti?
“Those fruits, great king, that fall from the tree, do all of them fall at the proper time, or also at an untimely time?”
“Này Đại vương, những quả ấy rơi từ cây xuống, tất cả đều rơi đúng lúc, hay cũng có thể không đúng lúc?”
‘‘Yāni tāni, bhante nāgasena, phalāni paripakkāni vilīnāni patanti, sabbāni tāni kāle patanti.
“Venerable Nāgasena, those fruits that fall when they are ripe and detached, all of them fall at the proper time.
“Bạch Đại đức Nāgasena, những quả chín rụng, tất cả đều rơi đúng lúc.
Yāni pana tāni avasesāni phalāni tesu kānici kimividdhāni patanti, kānici laguḷahatāni* patanti, kānici vātappahatāni patanti, kānici antopūtikāni hutvā patanti, sabbāni tāni akāle patantī’’ti.
But among the remaining fruits, some fall having been pierced by worms, some fall having been struck by a stick, some fall having been struck by the wind, some fall having become rotten inside; all of those fall at an untimely time.”
Còn những quả còn lại, một số bị sâu đục mà rơi, một số bị gậy đập mà rơi, một số bị gió thổi mà rơi, một số bị thối rữa bên trong mà rơi, tất cả những quả ấy đều rơi không đúng lúc.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ye te jarāvegahatā maranti, te yeva kāle maranti, avasesā keci kammappaṭibāḷhā maranti, keci gatippaṭibāḷhā maranti, keci kiriyappaṭibāḷhā marantī’’ti.
“In the same way, great king, those beings who die struck by the force of old age, they alone die at the proper time. As for the rest, some die afflicted by kamma, some die afflicted by destiny (gati), some die afflicted by actions (kiriyā).”
“Cũng vậy, này Đại vương, những ai chết do bị sự già yếu tấn công, những người ấy chết đúng lúc; còn những người khác, một số chết do bị nghiệp chướng ngăn trở, một số chết do bị cõi tái sinh ngăn trở, một số chết do bị hành động ngăn trở.”
‘‘Bhante nāgasena, ye te kammappaṭibāḷhā maranti, yepi te gatippaṭibāḷhā maranti, yepi te kiriyappaṭibāḷhā maranti, yepi te jarāvegappaṭibāḷhā maranti, sabbe te kāle yeva maranti, yopi mātukucchigato marati, so tassa kālo, kāle yeva so marati.
“Venerable Nāgasena, those who die afflicted by kamma, and those who die afflicted by destiny (gati), and those who die afflicted by actions (kiriyā), and those who die afflicted by the force of old age—all of them die at the proper time. Even one who dies in the mother’s womb, that is their time, and they die at the proper time.
“Bạch Đại đức Nāgasena, những ai chết do bị nghiệp chướng ngăn trở, những ai chết do bị cõi tái sinh ngăn trở, những ai chết do bị hành động ngăn trở, và những ai chết do bị sự già yếu tấn công, tất cả những người ấy đều chết đúng lúc; ngay cả người chết trong bụng mẹ, đó cũng là lúc của người ấy, người ấy chết đúng lúc.”
Yopi vijātaghare marati, so tassa kālo, sopi kāle yeva marati.
Even one who dies in the lying-in chamber, that is their time, and they also die at the proper time.
Ai chết trong nhà hộ sản, đó là thời điểm của người ấy, người ấy cũng chết đúng thời điểm.
Yopi māsiko marati…pe… yopi vassasatiko marati, so tassa kālo, kāle yeva so marati, tena hi, bhante nāgasena, akāle maraṇaṃ nāma na hoti, ye keci maranti, sabbe te kāle yeva marantī’’ti.
Even one who dies at one month old… and even one who dies at a hundred years old, that is their time, and they die at the proper time. Therefore, venerable Nāgasena, there is no such thing as untimely death; whoever dies, all of them die at the proper time.”
Ai chết khi mới một tháng tuổi… cho đến… ai chết khi đã một trăm tuổi, đó là thời điểm của người ấy, người ấy cũng chết đúng thời điểm. Thưa Tôn giả Nāgasena, vậy thì không có cái chết không đúng thời điểm, tất cả những ai chết đều chết đúng thời điểm.”
‘‘Sattime, mahārāja, vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle maranti.
“Great king, there are seven who die untimely, even though they have further life span.
“Này Đại vương, có bảy hạng người chết không đúng thời điểm, mặc dù còn có thể sống lâu hơn.
Katame satta?
Which seven?
Bảy hạng người đó là ai?
Jighacchito, mahārāja, bhojanaṃ alabhamāno upahatabbhantaro vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, pipāsito, mahārāja, pānīyaṃ alabhamāno parisukkhahadayo vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, ahinā daṭṭho, mahārāja, visavegābhihato tikicchakaṃ alabhamāno vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, visamāsito, mahārāja, ḍayhantesu aṅgapaccaṅgesu agadaṃ alabhamāno vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, aggigato, mahārāja, jhāyamāno nibbāpanaṃ alabhamāno vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, udakagato, mahārāja, patiṭṭhaṃ alabhamāno vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, sattihato, mahārāja, ābādhiko bhisakkaṃ alabhamāno vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati, ime kho, mahārāja, satta vijjamānepi uttariṃ āyusmiṃ akāle maranti.
O great king, a person afflicted by hunger, not obtaining food, with his inner being tormented, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person afflicted by thirst, not obtaining drinking water, with a parched heart, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person bitten by a snake, afflicted by the venom's force, not obtaining a physician, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person who has consumed poison, with his limbs burning, not obtaining an antidote, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person caught in fire, burning, not obtaining means of extinguishing, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person fallen into water, not obtaining a foothold, dies untimely even though he has more life remaining. O great king, a person struck by a weapon, afflicted, not obtaining a physician, dies untimely even though he has more life remaining. These seven, O great king, die untimely even though they have more life remaining.
Này Đại vương, người đói khát, không có thức ăn, nội tạng bị suy kiệt, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người khát nước, không có nước uống, tim khô héo, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người bị rắn cắn, bị nọc độc tấn công, không tìm được thầy thuốc, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người ăn phải thuốc độc, các chi thể nóng rát, không tìm được thuốc giải, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người bị lửa thiêu đốt, không tìm được cách dập lửa, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người bị chìm trong nước, không tìm được chỗ bám víu, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, người bị thương tích do vũ khí, bị bệnh tật, không tìm được thầy thuốc, chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn. Này Đại vương, đây là bảy hạng người chết không đúng thời điểm dù còn có thể sống lâu hơn.
Tatrāpāhaṃ, mahārāja, ekaṃsena vadāmi.
In that regard, O great king, I do not speak of certain causes.
Và về điều đó, này Đại vương, Ta nói một cách dứt khoát.
‘‘Aṭṭhavidhena, mahārāja, sattānaṃ kālaṅkiriyā hoti, vātasamuṭṭhānena pittasamuṭṭhānena semhasamuṭṭhānena sannipātikena utuvipariṇāmena visamaparihārena opakkamikena kammavipākena, mahārāja, sattānaṃ kālaṅkiriyā hoti.
“O great king, there are eight ways in which beings die: by a disorder arising from wind, by a disorder arising from bile, by a disorder arising from phlegm, by a combination of humors (sannipāta), by seasonal changes, by an improper mode of living, by external violence, and, O great king, by the ripening of kamma. In that, O great king, the death that is due to the ripening of kamma, that alone is a timely death (sāmayikā kālaṅkiriyā); the remaining are untimely deaths (asāmayikā kālaṅkiriyā).”
“Này Đại vương, có tám cách mà chúng sinh chết: do bệnh phong (vāta), do bệnh mật (pitta), do bệnh đàm (semha), do sự kết hợp (sannipāta), do sự thay đổi thời tiết (utu-vipariṇāma), do sự chăm sóc không đúng cách (visama-parihāra), do tai nạn (opakkāmika), và do quả của nghiệp (kamma-vipāka). Này Đại vương, chúng sinh chết do những nguyên nhân này.
Tatra, mahārāja, yadidaṃ kammavipākena kālaṅkiriyā, sā yeva tattha sāmayikā* kālaṅkiriyā, avasesā asāmayikā kālaṅkiriyāti.
In that, O great king, the death that is due to the ripening of kamma, that alone is a timely death (sāmayikā kālaṅkiriyā); the remaining are untimely deaths (asāmayikā kālaṅkiriyā).
Trong đó, này Đại vương, cái chết do quả của nghiệp là cái chết đúng thời điểm (sāmayika). Còn lại là cái chết không đúng thời điểm (asāmayika).”
Bhavati ca –
And it is said:
Và có câu kệ rằng:
‘‘Keci, mahārāja, sattā pubbe katena tena tena akusalakammavipākena maranti.
“Some beings, O great king, die by the ripening of that very unwholesome kamma performed previously.
“Này Đại vương, một số chúng sinh chết do quả của những ác nghiệp đã làm trong quá khứ.
Idha, mahārāja, yo pubbe pare jighacchāya māreti, so bahūni vassasatasahassāni jighacchāya paripīḷito chāto parikilanto sukkhamilātahadayo bubhukkhito* visukkhito jhāyanto abbhantaraṃ pariḍayhanto jighacchāya yeva marati daharopi majjhimopi mahallakopi, idampi tassa sāmayikamaraṇaṃ.
Here, O great king, whoever previously caused others to die by starvation, that person, for hundreds of thousands of years, tormented by hunger, famished, exhausted, with a dried and withered heart, intensely hungry, parched, burning and scorching within, dies solely by hunger, whether young, middle-aged, or old. This too is a timely death for that person.
Này Đại vương, ở đây, ai trong quá khứ đã làm cho người khác đói khát mà chết, người ấy trong hàng trăm ngàn năm bị đói khát hành hạ, đói lả, kiệt sức, tim khô héo, cực kỳ đói, khô héo, cháy bỏng, nội tạng nóng rát, và chết vì đói khát, dù còn trẻ, trung niên hay già. Đây cũng là cái chết đúng thời điểm của người ấy.
‘‘Bhante nāgasena, akāle maraṇaṃ atthīti yaṃ vadeti, iṅgha me tvaṃ tattha kāraṇaṃ atidisāti’’.
“Venerable Nāgasena, you say that there is untimely death. Please explain the reason for this to me.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Tôn giả nói rằng có cái chết không đúng thời điểm, xin Tôn giả hãy chỉ rõ nguyên nhân cho con.”
‘‘Yathā, mahārāja, mahatimahāaggikkhandho ādinnatiṇakaṭṭhasākhāpalāso pariyādinnabhakkho upādānasaṅkhayā nibbāyati, so aggi vuccati ‘anītiko anupaddavo samaye nibbuto nāmā’ti, evameva kho, mahārāja, yo koci bahūni divasasahassāni jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘samaye maraṇamupagato’ti.
“Just as, great king, a very large heap of fire, having consumed grass, wood, branches, and leaves, and with its fuel exhausted, becomes extinguished due to the cessation of its sustenance, that fire is called ‘extinguished at the proper time, without affliction, without danger.’ In the same way, great king, whoever lives for many thousands of days, grows old and infirm, and dies due to the exhaustion of their lifespan, without affliction, without danger, that person is called ‘having met death at the proper time.’
“Này Đại vương, ví như một đống lửa lớn, đã cháy hết cỏ, củi, cành cây, lá cây, đã cạn kiệt nhiên liệu, và tắt đi do hết chất đốt. Đống lửa đó được gọi là ‘đã tắt đúng thời điểm, không có bệnh tật, không có tai họa’. Cũng vậy, này Đại vương, bất cứ ai sống hàng ngàn ngày, rồi già yếu, chết do hết tuổi thọ, không có bệnh tật, không có tai họa, người ấy được gọi là ‘đã chết đúng thời điểm’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahatimahāaggikkhandho ādinnatiṇakaṭṭhasākhāpalāso assa, taṃ apariyādinne yeva tiṇakaṭṭhasākhāpalāse mahatimahāmegho abhippavassitvā nibbāpeyya, api nu kho, mahārāja, mahāaggikkhandho samaye nibbuto nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, suppose a very large heap of fire, having consumed grass, wood, branches, and leaves, were to be extinguished by a very large cloud raining down before its grass, wood, branches, and leaves were exhausted. Would that great heap of fire, great king, be called ‘extinguished at the proper time’?”
“Hoặc nữa, này Đại vương, ví như một đống lửa lớn, đã cháy hết cỏ, củi, cành cây, lá cây, nhưng khi cỏ, củi, cành cây, lá cây chưa cạn kiệt, một trận mưa lớn ập đến và dập tắt nó. Này Đại vương, đống lửa lớn đó có được gọi là đã tắt đúng thời điểm không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Kissa pana so, mahārāja, pacchimo aggikkhandho purimakena aggikkhandhena samasamagatiko nāhosī’’ti?
“Why then, great king, was that latter heap of fire not of the same nature as the former heap of fire?”
“Tại sao, này Đại vương, đống lửa sau đó không có cùng trạng thái như đống lửa trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, meghena paṭipīḷito so aggikkhandho asamaye nibbuto’’ti.
“That heap of fire, Venerable sir, was suppressed by an incoming cloud and extinguished untimely.”
“Thưa Tôn giả, đống lửa đó bị dập tắt không đúng thời điểm do một trận mưa bất ngờ ập đến.”
Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jighacchāya vā pipāsāya vā sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
“In the same way, great king, whoever dies untimely, that person dies untimely, being suppressed by an incoming disease, whether arising from wind, or arising from bile, or arising from phlegm, or from a combination of humors, or arising from seasonal change, or arising from improper care, or from an external cause, or from hunger, or from thirst, or from a snakebite, or from eating poison, or from fire, or from water, or from being struck by a weapon’s force.
Cũng vậy, này Đại vương, bất cứ ai chết không đúng thời điểm, người ấy bị hành hạ bởi một căn bệnh bất ngờ, hoặc do bệnh phong, hoặc do bệnh mật, hoặc do bệnh đàm, hoặc do sự kết hợp, hoặc do sự thay đổi thời tiết, hoặc do sự chăm sóc không đúng cách, hoặc do tai nạn, hoặc do đói khát, hoặc do bị rắn cắn, hoặc do ăn phải thuốc độc, hoặc do lửa, hoặc do nước, hoặc do bị vũ khí tấn công mà chết không đúng thời điểm.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.
This, great king, is the reason why there is untimely death.
Này Đại vương, đây là nguyên nhân khiến có cái chết không đúng thời điểm.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, gagane mahatimahāvalāhako uṭṭhahitvā ninnañca thalañca paripūrayanto abhivassati, so vuccati ‘megho anītiko anupaddavo vassatī’ti.
“Or again, great king, just as a very large cloud rises in the sky and rains down, filling both lowlands and highlands, that cloud is called ‘raining without affliction, without danger.’
“Hoặc nữa, này Đại vương, ví như một đám mây lớn nổi lên trên bầu trời, mưa xuống làm ngập đầy cả chỗ trũng và chỗ cao. Đám mây đó được gọi là ‘mưa không có bệnh tật, không có tai họa’.”
Evameva kho, mahārāja, yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘samaye maraṇamupagato’ti.
In the same way, great king, whoever lives long, grows old and infirm, and dies due to the exhaustion of their lifespan, without affliction, without danger, that person is called ‘having met death at the proper time.’
Cũng vậy, này Đại vương, bất cứ ai sống lâu, rồi già yếu, chết do hết tuổi thọ, không có bệnh tật, không có tai họa, người ấy được gọi là ‘đã chết đúng thời điểm’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, gagane mahatimahāvalāhako uṭṭhahitvā antarāyeva mahatā vātena abbhatthaṃ gaccheyya, api nu kho so, mahārāja, mahāvalāhako samaye vigato nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, suppose a very large cloud were to rise in the sky and then, in between, be dispersed by a strong wind. Would that great cloud, great king, be called ‘departed at the proper time’?”
“Thưa Đại vương, ví như trên hư không, một đám mây rất lớn nổi lên rồi bị một cơn gió lớn làm tan biến ngay giữa chừng, tâu Đại vương, có thể nói rằng đám mây lớn ấy đã tan đi đúng lúc chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Thưa không, bạch ngài.”
‘‘Kissa pana so, mahārāja, pacchimo valāhako purimena valāhakena samasamagatiko nāhosī’’ti?
“Why then, great king, was that latter cloud not of the same nature as the former cloud?”
“Vậy tại sao, tâu Đại vương, đám mây sau đó lại không có cùng một kết cục như đám mây trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, vātena paṭipīḷito so valāhako asamayappatto yeva vigato’’ti.
“That cloud, Venerable sir, was suppressed by an incoming wind and departed untimely.”
“Bạch ngài, do bị một cơn gió bất ngờ ập đến tác động, đám mây ấy đã tan đi dù chưa đến lúc.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
“In the same way, great king, whoever dies untimely, that person dies untimely, being suppressed by an incoming disease, whether arising from wind… or from being struck by a weapon’s force.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào chết không đúng lúc là do bị một cơn bệnh bất ngờ tác động, hoặc do gió nổi lên…v.v… hoặc do bị sức mạnh của vũ khí tác động, nên chết không đúng lúc.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, great king, is the reason why there is untimely death.”
Thưa Đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết không đúng lúc.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, balavā āsīviso kupito kiñcideva purisaṃ ḍaṃseyya, tassa taṃ visaṃ anītikaṃ anupaddavaṃ maraṇaṃ pāpeyya, taṃ visaṃ vuccati ‘anītikamanupaddavaṃ koṭigata’nti.
“Or again, great king, just as a powerful, enraged venomous snake might bite some person, and that poison would lead that person to death without affliction, without danger, that poison is called ‘without affliction, without danger, having reached its limit.’
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một con rắn độc mạnh mẽ nổi giận cắn một người nào đó, nọc độc của nó sẽ khiến người ấy chết một cách không tai ương, không hoạn nạn. Nọc độc đó được gọi là ‘đã đến cực điểm, không tai ương, không hoạn nạn’.
Evameva kho, mahārāja, yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘anītiko anupaddavo jīvitakoṭigato sāmayikaṃ maraṇamupagato’ti.
In the same way, great king, whoever lives long, grows old and infirm, and dies due to the exhaustion of their lifespan, without affliction, without danger, that person is called ‘without affliction, without danger, having reached the limit of their life, having met death at the proper time.’
Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào sống lâu, già yếu, chết do hết tuổi thọ một cách không tai ương, không hoạn nạn, người đó được gọi là ‘đã đến cuối đời, không tai ương, không hoạn nạn, đã đi đến cái chết đúng lúc’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, balavatā āsīvisena daṭṭhassa antarāyeva āhituṇḍiko agadaṃ datvā avisaṃ kareyya, api nu kho taṃ, mahārāja, visaṃ samaye vigataṃ nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, suppose a person bitten by a powerful venomous snake were, in between, given an antidote by a snake charmer, rendering the poison harmless. Would that poison, great king, be called ‘departed at the proper time’?”
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một người bị rắn độc mạnh mẽ cắn, nhưng giữa chừng có người thầy thuốc rắn cho thuốc giải độc và làm cho nọc độc biến mất, tâu Đại vương, có thể nói rằng nọc độc ấy đã tan đi đúng lúc chăng?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Thưa không, bạch ngài.”
‘‘Kissa pana taṃ, mahārāja, pacchimaṃ visaṃ purimakena visena samasamagatikaṃ nāhosī’’ti?
“Why then, great king, was that latter poison not of the same nature as the former poison?”
“Vậy tại sao, tâu Đại vương, nọc độc sau đó lại không có cùng một kết cục như nọc độc trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, agadena paṭipīḷitaṃ visaṃ akoṭigataṃ yeva vigata’’nti.
“Venerable sir, the poison, suppressed by an incoming antidote, has vanished without reaching its culmination.”
“Bạch ngài, do bị thuốc giải độc bất ngờ tác động, nọc độc đã tan đi dù chưa đến cực điểm.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
“Even so, great king, whoever dies prematurely, that person dies prematurely, being afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind… or afflicted by the force of a weapon.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào chết không đúng lúc là do bị một cơn bệnh bất ngờ tác động, hoặc do gió nổi lên…v.v… hoặc do bị sức mạnh của vũ khí tác động, nên chết không đúng lúc.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, great king, is the reason why there is untimely death.”
Thưa Đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết không đúng lúc.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, issāso saraṃ pāteyya, sace so saro yathāgatigamanapathamatthakaṃ gacchati, so saro vuccati ‘anītiko anupaddavo yathāgatigamanapathamatthakaṃ gato nāmā’ti.
“Or again, great king, just as an archer might shoot an arrow; if that arrow goes to the end of its intended path, that arrow is said to have gone to the end of its intended path, free from harm and danger.
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một cung thủ bắn một mũi tên. Nếu mũi tên đó đi đến cuối con đường bay thông thường của nó, mũi tên đó được gọi là ‘đã đến cuối con đường bay thông thường, không tai ương, không hoạn nạn’.
Evameva kho, mahārāja, yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘anītiko anupaddavo samaye maraṇamupagato’ti.
Even so, great king, whoever lives for many thousands of days, and being old and worn out, dies without harm or danger due to the exhaustion of his lifespan, that person is said to have reached death at the proper time, free from harm and danger.”
Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào sống lâu, già yếu, chết do hết tuổi thọ một cách không tai ương, không hoạn nạn, người đó được gọi là ‘đã đi đến cái chết đúng lúc, không tai ương, không hoạn nạn’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, issāso saraṃ pāteyya, tassa taṃ saraṃ tasmiṃ yeva khaṇe koci gaṇheyya, api nu kho so, mahārāja, saro yathāgatigamanapathamatthakaṃ gato nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, just as an archer might shoot an arrow, if someone were to catch that arrow at that very moment, would that arrow, great king, be said to have gone to the end of its intended path?”
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một cung thủ bắn một mũi tên, và ngay lúc đó có người bắt lấy mũi tên ấy, tâu Đại vương, có thể nói rằng mũi tên ấy đã đi đến cuối con đường bay thông thường của nó chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Thưa không, bạch ngài.”
‘‘Kissa pana so, mahārāja, pacchimo saro purimakena sarena samasamagatiko nāhosī’’ti?
“Why then, great king, did that latter arrow not go as far as the former arrow?”
“Vậy tại sao, tâu Đại vương, mũi tên sau đó lại không có cùng một kết cục như mũi tên trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, gahaṇena tassa sarassa gamanaṃ upacchinna’’nti.
“Venerable sir, the arrow’s flight was interrupted by an adventitious capture.”
“Bạch ngài, do việc bắt giữ bất ngờ, hành trình của mũi tên đó đã bị cắt đứt.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
“Even so, great king, whoever dies prematurely, that person dies prematurely, being afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind… or afflicted by the force of a weapon.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào chết không đúng lúc là do bị một cơn bệnh bất ngờ tác động, hoặc do gió nổi lên…v.v… hoặc do bị sức mạnh của vũ khí tác động, nên chết không đúng lúc.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, great king, is the reason why there is untimely death.”
Thưa Đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết không đúng lúc.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, yo koci lohamayaṃ bhājanaṃ ākoṭeyya, tassa ākoṭanena saddo nibbattitvā yathāgatigamanapathamatthakaṃ gacchati, so saddo vuccati ‘anītiko anupaddavo yathāgatigamanapathamatthakaṃ gato nāmā’ti.
“Or again, great king, just as someone might strike an iron vessel, and a sound arises from that striking and goes to the end of its intended path, that sound is said to have gone to the end of its intended path, free from harm and danger.
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một người nào đó gõ vào một cái bát bằng kim loại, do tiếng gõ đó, một âm thanh phát ra và đi đến cuối con đường truyền âm thông thường của nó. Âm thanh đó được gọi là ‘đã đến cuối con đường truyền âm thông thường, không tai ương, không hoạn nạn’.
Evameva kho, mahārāja, yo koci bahūni divasasahassāni jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘anītiko anupaddavo samaye maraṇamupāgato’ti.
Even so, great king, whoever lives for many thousands of days, and being old and worn out, dies without harm or danger due to the exhaustion of his lifespan, that person is said to have reached death at the proper time, free from harm and danger.”
Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào sống nhiều ngàn ngày, già yếu, chết do hết tuổi thọ một cách không tai ương, không hoạn nạn, người đó được gọi là ‘đã đi đến cái chết đúng lúc, không tai ương, không hoạn nạn’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, yo koci lohamayaṃ bhājanaṃ ākoṭeyya, tassa ākoṭanena saddo nibbatteyya, nibbatte sadde adūragate koci āmaseyya, saha āmasanena saddo nirujjheyya, api nu kho so, mahārāja, saddo yathāgatigamanapathamatthakaṃ gato nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, just as someone might strike an iron vessel, and a sound might arise from that striking, but before that sound has gone far, someone might touch it, and with that touch, the sound would cease. Would that sound, great king, be said to have gone to the end of its intended path?”
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, một người nào đó gõ vào một cái bát bằng kim loại, và một âm thanh phát ra do tiếng gõ đó. Khi âm thanh phát ra chưa đi được bao xa, có người chạm vào nó, và ngay khi chạm vào, âm thanh liền tắt, tâu Đại vương, có thể nói rằng âm thanh ấy đã đi đến cuối con đường truyền âm thông thường của nó chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Thưa không, bạch ngài.”
‘‘Kissa pana, mahārāja, pacchimo saddo purimakena saddena samasamagatiko nāhosī’’ti?
“Why then, great king, did that latter sound not go as far as the former sound?”
“Vậy tại sao, tâu Đại vương, âm thanh sau đó lại không có cùng một kết cục như âm thanh trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, āmasanena so saddo uparato’’ti.
“Venerable sir, that sound ceased due to an adventitious touch.”
“Bạch ngài, do sự chạm vào bất ngờ, âm thanh đó đã ngừng lại.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
“Even so, great king, whoever dies prematurely, that person dies prematurely, being afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind… or afflicted by the force of a weapon.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào chết không đúng lúc là do bị một cơn bệnh bất ngờ tác động, hoặc do gió nổi lên…v.v… hoặc do bị sức mạnh của vũ khí tác động, nên chết không đúng lúc.
Idamettha mahārāja kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, great king, is the reason why there is untimely death.”
Thưa Đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết không đúng lúc.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, khette suvirūḷhaṃ dhaññabījaṃ sammā pavattamānena vassena otatavitataākiṇṇabahuphalaṃ hutvā* sassuṭṭhānasamayaṃ pāpuṇāti, taṃ dhaññaṃ vuccati ‘anītikamanupaddavaṃ samayasampattaṃ nāma hotī’ti.
“Or again, great king, just as a well-grown seed of grain in a field, having become abundant with widespread and numerous fruits due to correctly falling rain, reaches the time of harvest, that grain is said to have arrived at its proper time, free from harm and danger.
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, hạt giống lúa trên đồng ruộng nảy mầm tốt, nhờ mưa thuận gió hòa mà trổ ra nhiều quả, lan rộng, sum suê, rồi đến mùa thu hoạch. Lúa đó được gọi là ‘đã đến mùa, không tai ương, không hoạn nạn’.
Evameva kho, mahārāja, yo koci bahūni divasasahassāni jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati ‘anītiko anupaddavo samaye maraṇamupagato’ti.
Even so, great king, whoever lives for many thousands of days, and being old and worn out, dies without harm or danger due to the exhaustion of his lifespan, that person is said to have reached death at the proper time, free from harm and danger.”
Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào sống nhiều ngàn ngày, già yếu, chết do hết tuổi thọ một cách không tai ương, không hoạn nạn, người đó được gọi là ‘đã đi đến cái chết đúng lúc, không tai ương, không hoạn nạn’.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, khette suvirūḷhaṃ dhaññabījaṃ udakena vikalaṃ mareyya, api nu kho taṃ, mahārāja, dhaññaṃ asamayasampattaṃ nāma hotī’’ti?
“Or again, great king, just as a well-grown seed of grain in a field might die due to lack of water, would that grain, great king, be said to have not reached its proper time?”
“Hoặc ví như, tâu Đại vương, hạt giống lúa trên đồng ruộng nảy mầm tốt nhưng lại chết vì thiếu nước, tâu Đại vương, có thể nói rằng lúa đó đã đến mùa chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Thưa không, bạch ngài.”
‘‘Kissa pana taṃ, mahārāja, pacchimaṃ dhaññaṃ purimakena dhaññena samasamagatikaṃ nāhosī’’ti?
“Why then, great king, did that latter grain not grow as well as the former grain?”
“Vậy tại sao, tâu Đại vương, lúa sau đó lại không có cùng một kết cục như lúa trước?”
‘‘Āgantukena, bhante, uṇhena paṭipīḷitaṃ taṃ dhaññaṃ mata’’nti.
“Venerable sir, that grain died, afflicted by adventitious heat.”
“Bạch ngài, do bị sức nóng bất ngờ tác động, lúa đó đã chết.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
‘‘Just so, O great king, whosoever dies prematurely, that person dies prematurely, afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind… or afflicted by the force of a weapon.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, người nào chết không đúng lúc là do bị một cơn bệnh bất ngờ tác động, hoặc do gió nổi lên…v.v… hoặc do bị sức mạnh của vũ khí tác động, nên chết không đúng lúc.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, O great king, is the reason by which there is untimely death.
Thưa Đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết không đúng lúc.”
‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, ‘sampannataruṇasassaṃ kimayo uṭṭhahitvā samūlaṃ nāsentī’’’ti?
‘‘Have you ever heard, O great king, that ‘worms arise and destroy a fully grown young crop down to its roots’?
“Thưa Đại vương, ngài đã từng nghe nói rằng ‘sâu bọ nổi lên phá hoại tận gốc rễ mùa màng đang tươi tốt’ chưa?”
‘‘Sutapubbañceva taṃ, bhante, amhehi diṭṭhapubbañcā’’ti.
‘‘We have heard of it, venerable sir, and we have seen it too,’’
“Bạch ngài, trẫm đã từng nghe và cũng đã từng thấy.”
‘‘Kiṃ nu kho taṃ, mahārāja, sassaṃ kāle naṭṭhaṃ, udāhu akāle naṭṭha’’nti?
‘‘Was that crop, O great king, destroyed in due time, or was it destroyed prematurely?’’
“Vậy, tâu Đại vương, mùa màng đó bị phá hoại đúng lúc hay không đúng lúc?”
‘‘Akāle, bhante, yadi kho taṃ, bhante, sassaṃ kimayo na khādeyyuṃ, sassuddharaṇasamayaṃ pāpuṇeyyā’’ti.
‘‘Prematurely, venerable sir. If, venerable sir, worms did not eat that crop, it would reach the time of harvest.’’
“Bạch ngài, là không đúng lúc. Bạch ngài, nếu mùa màng đó không bị sâu bọ ăn, nó đã có thể đến mùa thu hoạch.”
‘‘Kiṃ pana, mahārāja, āgantukena upaghātena sassaṃ vinassati, nirupaghātaṃ sassaṃ sassuddharaṇasamayaṃ pāpuṇātī’’ti?
‘‘Does a crop, O great king, perish due to an adventitious affliction, or does a crop without affliction reach the time of harvest?’’
“Vậy, tâu Đại vương, có phải mùa màng bị hủy hoại do một sự phá hoại bất ngờ, còn mùa màng không bị phá hoại thì đến được mùa thu hoạch chăng?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, venerable sir.’’
“Thưa vâng, bạch ngài.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā…pe… sattivegappaṭipīḷito vā marati.
‘‘Just so, O great king, whosoever dies prematurely, that person dies, afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind… or afflicted by the force of a weapon.
“Tâu đại vương, cũng vậy, bất cứ ai chết phi thời, người ấy bị một căn bệnh bất thường não hại, hoặc do gió khởi lên… hoặc bị sức mạnh của vũ khí não hại mà chết.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthīti.
This, O great king, is the reason by which there is untimely death.’’
Tâu đại vương, đây là nguyên nhân, do nguyên nhân này mà có cái chết phi thời.”
‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, ‘sampanne sasse phalabhāranamite mañcaritapatte karakavassaṃ nāma vassajāti nipatitvā vināseti aphalaṃ karotī’ti?
‘‘Have you ever heard, O great king, that ‘when the crop is mature, with heavy laden fruit and flowering leaves, a type of rain called hail falls and destroys it, rendering it fruitless’?
“Đại vương, Ngài đã từng nghe nói rằng: ‘Khi lúa đã chín, trĩu nặng hạt, có lá đã trổ bông, một loại mưa tên là mưa đá rơi xuống, phá hoại và làm cho lúa không có quả’ chưa?”
‘‘Sutapubbañceva taṃ, bhante, amhehi diṭṭhapubbañcā’’ti.
‘‘We have heard of it, venerable sir, and we have seen it too.’’
“Bạch Đại đức, chúng tôi đã từng nghe nói và cũng đã từng thấy điều đó rồi ạ.”
‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, sassaṃ kāle naṭṭhaṃ, udāhu akāle naṭṭha’’nti?
‘‘Was that crop, O great king, destroyed in due time, or was it destroyed prematurely?’’
“Đại vương, vậy thì loại lúa đó bị hư hại đúng thời điểm, hay bị hư hại không đúng thời điểm?”
‘‘Akāle, bhante, yadi kho taṃ, bhante, sassaṃ karakavassaṃ na vasseyya sassuddharaṇasamayaṃ pāpuṇeyyā’’ti.
‘‘Prematurely, venerable sir. If, venerable sir, hail did not fall on that crop, it would reach the time of harvest.’’
“Bạch Đại đức, nó bị hư hại không đúng thời điểm. Bạch Đại đức, nếu mưa đá không rơi xuống loại lúa đó, thì nó đã đạt đến thời điểm thu hoạch rồi ạ.”
‘‘Kiṃ pana, mahārāja, āgantukena upaghātena sassaṃ vinassati, nirupaghātaṃ sassaṃ sassuddharaṇasamayaṃ pāpuṇātī’’ti?
‘‘Does a crop, O great king, perish due to an adventitious affliction, or does a crop without affliction reach the time of harvest?’’
“Vậy, Đại vương, loại lúa đó bị hủy hoại bởi một sự tàn phá từ bên ngoài, hay loại lúa không bị tàn phá sẽ đạt đến thời điểm thu hoạch?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, venerable sir.’’
“Vâng, bạch Đại đức.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, yo koci akāle marati, so āgantukena rogena paṭipīḷito vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jighacchāya vā pipāsāya vā sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegappaṭipīḷito vā akāle marati.
‘‘Just so, O great king, whosoever dies prematurely, that person dies prematurely, afflicted by an adventitious disease, whether arising from wind, or arising from bile, or arising from phlegm, or from a combination of humours, or arising from seasonal change, or arising from improper care, or from an external cause, or from hunger, or from thirst, or from a snakebite, or from eating poison, or from fire, or from water, or afflicted by the force of a weapon.
“Cũng vậy, Đại vương, bất cứ ai chết không đúng thời điểm, người đó bị hành hạ bởi một căn bệnh từ bên ngoài, hoặc do gió khởi, hoặc do mật khởi, hoặc do đàm khởi, hoặc do sự kết hợp của các yếu tố, hoặc do sự thay đổi thời tiết, hoặc do chế độ ăn uống không phù hợp, hoặc do bị người khác tấn công, hoặc do đói khát, hoặc do bị rắn cắn, hoặc do ăn phải chất độc, hoặc do lửa, hoặc do nước, hoặc do bị vũ khí tấn công, mà chết không đúng thời điểm.
Yadi pana āgantukena rogena paṭipīḷito na bhaveyya, samayeva maraṇaṃ pāpuṇeyya.
If that person were not afflicted by an adventitious disease, they would reach death in due time.
Nếu người đó không bị hành hạ bởi căn bệnh từ bên ngoài, thì người đó sẽ chết đúng thời điểm.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthī’’ti.
This, O great king, is the reason by which there is untimely death.’’
Đại vương, đây là lý do, vì lý do này mà có cái chết không đúng thời điểm.”
‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, abbhutaṃ bhante nāgasena, sudassitaṃ kāraṇaṃ, sudassitaṃ opammaṃ akāle maraṇassa paridīpanāya, ‘atthi akāle maraṇa’nti uttānīkataṃ pākaṭaṃ kataṃ vibhūtaṃ kataṃ, acittavikkhittakopi, bhante nāgasena, manujo ekamekenapi tāva opammena niṭṭhaṃ gaccheyya ‘atthi akāle maraṇa’nti, kiṃ pana manujo sacetano?
‘‘It is wonderful, venerable Nāgasena, it is amazing, venerable Nāgasena! The reason has been well shown, the simile has been well shown to illustrate untimely death. That ‘untimely death exists’ has been made clear, made manifest, made evident. Even a person whose mind is not distracted, venerable Nāgasena, could conclude from just one simile that ‘untimely death exists’; how much more so a person who is mindful?
“Thật kỳ diệu, bạch Đại đức Nāgasena! Thật phi thường, bạch Đại đức Nāgasena! Lý do đã được trình bày rõ ràng, ví dụ đã được trình bày rõ ràng để giải thích về cái chết không đúng thời điểm, đã làm cho ‘có cái chết không đúng thời điểm’ trở nên hiển nhiên, rõ ràng, và minh bạch. Bạch Đại đức Nāgasena, ngay cả một người không bị phân tâm cũng có thể đi đến kết luận rằng ‘có cái chết không đúng thời điểm’ chỉ với một ví dụ, huống chi là một người có trí tuệ?
Paṭhamopammenevāhaṃ, bhante, saññatto ‘atthi akāle maraṇa’nti, api ca aparāparaṃ nibbāhanaṃ sotukāmo na sampaṭicchi’’nti.
I, venerable sir, was convinced by the very first simile that ‘untimely death exists’, but I wished to hear further explanations and did not interrupt.’’
Bạch Đại đức, chỉ với ví dụ đầu tiên, tôi đã được thuyết phục rằng ‘có cái chết không đúng thời điểm’, nhưng tôi vẫn muốn nghe thêm những lời giải thích khác nên chưa chấp nhận.”
7. ‘‘Bhante nāgasena, sabbesaṃ parinibbutānaṃ cetiye pāṭihīraṃ hoti, udāhu ekaccānaṃ yeva hotī’’ti?
7. ‘‘Venerable Nāgasena, does a wonder occur at the cetiya of all those who have attained parinibbāna, or only of some?’’
7. “Bạch Đại đức Nāgasena, phép lạ có xảy ra tại tháp của tất cả các vị đã nhập Niết Bàn, hay chỉ xảy ra tại tháp của một số vị thôi?”
‘‘Ekaccānaṃ, mahārāja, hoti, ekaccānaṃ na hotī’’ti.
‘‘It occurs for some, O great king, and for some it does not.’’
“Đại vương, có xảy ra với một số vị, và không xảy ra với một số vị khác.”
‘‘Katamesaṃ, bhante, hoti, katamesaṃ na hotī’’ti?
‘‘For whom, venerable sir, does it occur, and for whom does it not occur?’’
“Bạch Đại đức, xảy ra với những vị nào, và không xảy ra với những vị nào?”
‘‘Tiṇṇannaṃ, mahārāja, aññatarassa adhiṭṭhānā parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti.
‘‘For one of three, O great king, a wonder occurs at the cetiya of one who has attained parinibbāna due to a determination.
“Đại vương, phép lạ xảy ra tại tháp của một vị đã nhập Niết Bàn do sự phát nguyện của một trong ba loại người.
Katamesaṃ tiṇṇannaṃ?
Which three?
Ba loại người đó là ai?
Idha, mahārāja, arahā devamanussānaṃ anukampāya tiṭṭhantova adhiṭṭhāti ‘evaṃnāma cetiye pāṭihīraṃ hotū’ti, tassa adhiṭṭhānavasena cetiye pāṭihīraṃ hoti, evaṃ arahato adhiṭṭhānavasena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti.
Here, O great king, an Arahant, out of compassion for devas and humans, makes a determination while still alive, saying, ‘Let a wonder occur at such-and-such a cetiya.’ According to that determination, a wonder occurs at the cetiya. Thus, according to the Arahant’s determination, a wonder occurs at the cetiya of one who has attained parinibbāna.
Ở đây, Đại vương, một vị A-la-hán, vì lòng từ bi đối với chư thiên và loài người, khi còn tại thế, đã phát nguyện rằng: ‘Nguyện cho phép lạ này xảy ra tại tháp tên là như vậy!’ Do sức phát nguyện của vị ấy, phép lạ xảy ra tại tháp. Như vậy, do sức phát nguyện của một vị A-la-hán, phép lạ xảy ra tại tháp của vị đã nhập Niết Bàn.
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, itthī vā puriso vā saddho pasanno paṇḍito byatto medhāvī buddhisampanno yoniso cintayitvā gandhaṃ vā mālaṃ vā dussaṃ vā aññataraṃ vā kiñci adhiṭṭhahitvā cetiye ukkhipati ‘evaṃnāma hotū’ti, tassapi adhiṭṭhānavasena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti, evaṃ manussānaṃ adhiṭṭhānavasena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti.
“Furthermore, great king, a woman or a man, being faithful, confident, wise, skilled, sagacious, endowed with intelligence, having reflected appropriately, dedicates perfume or a garland or a cloth or some other object at the stupa, determining: ‘May such-and-such occur!’ By the power of that person’s determination, a wonder occurs at the stupa of the one who has attained parinibbāna. Thus, by the power of humans’ determination, a wonder occurs at the stupa of the one who has attained parinibbāna.
“Hơn nữa, Đại vương, một người nữ hay một người nam nào đó có lòng tin, hoan hỷ, thông thái, khéo léo, có trí tuệ, đầy đủ tuệ giác, sau khi suy nghĩ đúng đắn, phát nguyện về hương, vòng hoa, vải vóc, hoặc bất cứ thứ gì khác, rồi dâng lên tháp rằng: ‘Nguyện cho điều này xảy ra!’ Do sức phát nguyện của người đó, phép lạ cũng xảy ra tại tháp của vị đã nhập Niết Bàn. Như vậy, do sức phát nguyện của loài người, phép lạ xảy ra tại tháp của vị đã nhập Niết Bàn.
‘‘Yadi, mahārāja, tesaṃ adhiṭṭhānaṃ na hoti, khīṇāsavassapi chaḷabhiññassa cetovasippattassa cetiye pāṭihīraṃ na hoti, asatipi, mahārāja, pāṭihīre caritaṃ disvā suparisuddhaṃ okappetabbaṃ niṭṭhaṃ gantabbaṃ saddahitabbaṃ ‘suparinibbuto ayaṃ buddhaputto’’’ti.
“If, great king, there is no determination by them, then even at the stupa of an Arahant, one endowed with the six abhiññā, one who has attained mastery over the mind, no wonder occurs. Even if there is no wonder, great king, seeing the perfectly pure conduct, one should accept it, arrive at a conclusion, and believe: ‘This son of the Buddha has attained perfect parinibbāna.’”
“Đại vương, nếu không có sự phát nguyện của họ, thì ngay cả tháp của một vị A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc, có sáu thần thông, và thành tựu tâm giải thoát, cũng không có phép lạ. Đại vương, ngay cả khi không có phép lạ, khi thấy hành vi thanh tịnh tuyệt đối, người ta nên tin tưởng, kết luận, và xác tín rằng: ‘Vị đệ tử của Đức Phật này đã nhập Niết Bàn hoàn toàn.’”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, venerable Nāgasena, it is so, and I accept it as such.”
“Lành thay, bạch Đại đức Nāgasena, đúng là như vậy, tôi chấp nhận điều đó.”
8. ‘‘Bhante nāgasena, ye te sammā paṭipajjanti, tesaṃ sabbesaṃ yeva dhammābhisamayo hoti, udāhu kassaci na hotī’’ti?
8. “Venerable Nāgasena, for all those who practice rightly, does the realization of the Dhamma occur, or does it not occur for some?”
8. “Bạch Đại đức Nāgasena, tất cả những ai thực hành đúng đắn, đều có sự thể nhập Pháp, hay có người không có?”
‘‘Kassaci, mahārāja, hoti, kassaci na hotī’’ti.
“For some, great king, it occurs, for some it does not.”
“Đại vương, có người có, có người không có.”
‘‘Kassa bhante hoti, kassa na hotī’’ti?
“For whom, venerable sir, does it occur, and for whom does it not occur?”
“Bạch Đại đức, ai có, ai không có?”
‘‘Tiracchānagatassa, mahārāja, suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti, pettivisayūpapannassa…pe… micchādiṭṭhikassa…pe… kuhakassa…pe… mātughātakassa…pe… pitughātakassa…pe… arahantaghātakassa…pe… saṅghabhedakassa…pe… lohituppādakassa…pe… theyyasaṃvāsakassa…pe… titthiyapakkantassa…pe… bhikkhunidūsakassa…pe… terasannaṃ garukāpattīnaṃ aññataraṃ āpajjitvā avuṭṭhitassa…pe… paṇḍakassa…pe… ubhatobyañjanakassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti…pe… yopi manussadaharako ūnakasattavassiko, tassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti.
“For an animal, great king, even if practicing rightly, the realization of the Dhamma does not occur; for one born in the realm of petas…; for one with wrong view…; for a deceiver…; for a matricide…; for a parricide…; for a slayer of an Arahant…; for one who causes a schism in the Saṅgha…; for one who sheds the Buddha’s blood…; for one who lives by theft in the guise of a monk…; for one who has gone over to another sect…; for one who violates a bhikkhunī…; for one who has committed one of the thirteen grave offenses and has not emerged from it…; for a paṇḍaka…; for a person of indeterminate sex, even if practicing rightly, the realization of the Dhamma does not occur…; and for a human child less than seven years old, even if practicing rightly, the realization of the Dhamma does not occur.
“Đại vương, ngay cả khi thực hành đúng đắn, loài bàng sinh không có sự thể nhập Pháp, người tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ… (tương tự)… người có tà kiến… (tương tự)… người lừa đảo… (tương tự)… người giết mẹ… (tương tự)… người giết cha… (tương tự)… người giết A-la-hán… (tương tự)… người gây chia rẽ Tăng đoàn… (tương tự)… người làm chảy máu Đức Phật… (tương tự)… người sống giả dạng Tỳ-khưu… (tương tự)… người theo ngoại đạo… (tương tự)… người làm ô uế Tỳ-khưu-ni… (tương tự)… người đã phạm một trong mười ba trọng tội mà chưa sám hối… (tương tự)… người ái nam ái nữ… (tương tự)… người lưỡng tính, ngay cả khi thực hành đúng đắn, cũng không có sự thể nhập Pháp… (tương tự)… ngay cả một đứa trẻ con người dưới bảy tuổi, dù thực hành đúng đắn, cũng không có sự thể nhập Pháp.
Imesaṃ kho, mahārāja, soḷasannaṃ puggalānaṃ suppaṭipannānampi dhammābhisamayo na hotī’’ti.
For these sixteen individuals, great king, even if they practice rightly, the realization of the Dhamma does not occur.”
Đại vương, mười sáu loại người này, dù thực hành đúng đắn, cũng không có sự thể nhập Pháp.”
‘‘Bhante nāgasena, ye te pannarasa puggalā viruddhā yeva, tesaṃ dhammābhisamayo hotu vā mā vā hotu, atha kena kāraṇena manussadaharakassa ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti?
“Venerable Nāgasena, as for those fifteen individuals who are indeed corrupt, whether the realization of the Dhamma occurs for them or not, that is one thing. But for what reason does the realization of the Dhamma not occur for a human child less than seven years old, even if practicing rightly?
“Bạch Đại đức Nāgasena, mười lăm loại người kia là những người có hành vi sai trái, họ có sự thể nhập Pháp hay không thì thôi đi, nhưng vì lý do gì mà một đứa trẻ con người dưới bảy tuổi, dù thực hành đúng đắn, cũng không có sự thể nhập Pháp?
Ettha tāva pañho bhavati ‘nanu nāma daharakassa na rāgo hoti, na doso hoti, na moho hoti, na māno hoti, na micchādiṭṭhi hoti, na arati hoti, na kāmavitakko hoti, amissito kilesehi, so nāma daharako yutto ca patto ca arahati ca cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhitu’’’nti.
Here, a question arises: ‘Does not a child have no greed, no hatred, no delusion, no conceit, no wrong view, no discontent, no sensual thoughts, unmixed with defilements? Would not such a child be fit, capable, and worthy to penetrate the Four Noble Truths with a single realization?’”
Ở đây nảy sinh một câu hỏi: ‘Há chẳng phải đứa trẻ con không có tham, không có sân, không có si, không có mạn, không có tà kiến, không có sự bất mãn, không có ý nghĩ dục vọng, không bị phiền não làm ô nhiễm sao? Đứa trẻ như vậy há chẳng phải là phù hợp, xứng đáng, và có thể thấu hiểu Tứ Thánh Đế chỉ trong một lần quán chiếu sao?’”
‘‘Taññevettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena bhaṇāmi ‘ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hotī’ti.
“That very reason, great king, is why I say: ‘For one less than seven years old, even if practicing rightly, the realization of the Dhamma does not occur.’
“Đại vương, đó chính là lý do mà tôi nói rằng ‘đứa trẻ dưới bảy tuổi, dù thực hành đúng đắn, cũng không có sự thể nhập Pháp’.
Yadi, mahārāja, ūnakasattavassiko rajanīye rajjeyya, dussanīye dusseyya, mohanīye muyheyya, madanīye majjeyya, diṭṭhiṃ vijāneyya, ratiñca aratiñca vijāneyya, kusalākusalaṃ vitakkeyya, bhaveyya tassa dhammābhisamayo, api ca, mahārāja, ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ, asaṅkhatā nibbānadhātu garukā bhārikā vipulā mahatī.
If, great king, one less than seven years old were to be stained by what stains, to be corrupted by what corrupts, to be deluded by what deludes, to be intoxicated by what intoxicates, to understand views, to understand both contentment and discontent, and to ponder wholesome and unwholesome thoughts, then the realization of the Dhamma would occur for them. But, great king, the mind of one less than seven years old is weak, feeble, small, slight, little, dull, and undeveloped, while the unconditioned Nibbāna-element is weighty, heavy, vast, and great.
Đại vương, nếu đứa trẻ dưới bảy tuổi bị dính mắc vào những điều đáng dính mắc, bị sân hận bởi những điều đáng sân hận, bị si mê bởi những điều đáng si mê, bị say đắm bởi những điều đáng say đắm, hiểu biết về tà kiến, hiểu biết về sự hoan hỷ và bất mãn, suy nghĩ về thiện và bất thiện, thì nó có thể có sự thể nhập Pháp. Tuy nhiên, Đại vương, tâm của đứa trẻ dưới bảy tuổi còn yếu ớt, mỏng manh, nhỏ bé, ít ỏi, mong manh, mờ nhạt, chưa rõ ràng. Còn Niết Bàn, pháp giới vô vi, thì nặng nề, to lớn, rộng lớn, vĩ đại.”
Ūnakasattavassiko, mahārāja, tena dubbalena cittena parittakena mandena avibhūtena na sakkoti garukaṃ bhārikaṃ vipulaṃ mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ.
O great king, a person less than seven years old, with that weak, small, dull, undeveloped mind, is unable to penetrate the heavy, burdensome, extensive, vast, unconditioned Nibbāna-element.
Tâu Đại vương, người chưa đủ bảy tuổi, với tâm yếu ớt, nhỏ bé, chậm chạp, chưa phát triển, không thể thấu đạt Niết-bàn giới (Nibbānadhātu) nặng nề, đầy đủ, rộng lớn, vĩ đại, vô vi (asaṅkhata).
‘‘Yathā, mahārāja, sinerupabbatarājā garuko bhāriko vipulo mahanto, api nu kho taṃ, mahārāja, puriso attano pākatikena thāmabalavīriyena sakkuṇeyya sinerupabbatarājānaṃ uddharitu’’nti?
“Just as, O great king, Mount Sineru, the king of mountains, is heavy, burdensome, extensive, and vast, would a man, O great king, be able to lift up Mount Sineru with his natural strength, power, and energy?”
“Tâu Đại vương, ví như núi chúa Tu-di (Sineru) nặng nề, đầy đủ, rộng lớn, vĩ đại, vậy một người có thể dùng sức mạnh, nghị lực, năng lực tự nhiên của mình để nhấc bổng núi chúa Tu-di lên được chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,”
“Bạch Đại đức, không thể.”
‘‘Kena kāraṇena mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Tâu Đại vương, vì lý do gì?”
‘‘Dubbalattā, bhante, purisassa, mahantattā sinerupabbatarājassā’’ti.
“Because of the man’s weakness, Venerable Sir, and the vastness of Mount Sineru.”
“Bạch Đại đức, vì người đó yếu ớt, và núi chúa Tu-di thì vĩ đại.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ, asaṅkhatā nibbānadhātu garukā bhārikā vipulā mahatī.
“Even so, O great king, the mind of one less than seven years old is powerless, weak, small, slight, little, dull, undeveloped; and the unconditioned Nibbāna-element is heavy, burdensome, extensive, and vast.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, tâm của người chưa đủ bảy tuổi thì yếu ớt, nhỏ bé, ít ỏi, mỏng manh, chậm chạp, chưa phát triển; còn Niết-bàn giới vô vi thì nặng nề, đầy đủ, rộng lớn, vĩ đại.
Ūnakasattavassiko tena dubbalena cittena parittena mandena avibhūtena na sakkoti garukaṃ bhārikaṃ vipulaṃ mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ, tena kāraṇena ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti.
One less than seven years old, with that weak, small, dull, undeveloped mind, is unable to penetrate the heavy, burdensome, extensive, vast, unconditioned Nibbāna-element. For that reason, even for one less than seven years old who is practicing well, there is no comprehension of the Dhamma.
Người chưa đủ bảy tuổi, với tâm yếu ớt, nhỏ bé, chậm chạp, chưa phát triển ấy, không thể thấu đạt Niết-bàn giới nặng nề, đầy đủ, rộng lớn, vĩ đại, vô vi. Vì lý do đó, ngay cả khi người chưa đủ bảy tuổi thực hành đúng đắn, cũng không thể chứng ngộ giáo pháp.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, ayaṃ mahāpathavī dīghā āyatā puthulā vitthatā visālā vitthiṇṇā vipulā mahantā, api nu kho taṃ, mahārāja, mahāpathaviṃ sakkā parittakena udakabindukena temetvā udakacikkhallaṃ kātu’’nti?
“Or again, O great king, this great earth is long, extended, broad, spread out, wide, expansive, extensive, and vast. Would it be possible, O great king, to moisten that great earth with a tiny drop of water and make it into mud?”
“Hoặc nữa, tâu Đại vương, ví như đại địa này dài rộng, mênh mông, bao la, to lớn, vậy có thể dùng một giọt nước nhỏ nhoi làm ướt đại địa này thành bùn được chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,”
“Bạch Đại đức, không thể.”
‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Tâu Đại vương, vì lý do gì?”
‘‘Parittattā, bhante, udakabindussa, mahantattā mahāpathaviyā’’ti.
“Because of the smallness of the drop of water, Venerable Sir, and the vastness of the great earth.”
“Bạch Đại đức, vì giọt nước quá nhỏ bé, và đại địa thì quá rộng lớn.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ, asaṅkhatā nibbānadhātu dīghā āyatā puthulā vitthatā visālā vitthiṇṇā vipulā mahantā.
“Even so, O great king, the mind of one less than seven years old is powerless, weak, small, slight, little, dull, undeveloped; and the unconditioned Nibbāna-element is long, extended, broad, spread out, wide, expansive, extensive, and vast.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, tâm của người chưa đủ bảy tuổi thì yếu ớt, nhỏ bé, ít ỏi, mỏng manh, chậm chạp, chưa phát triển; còn Niết-bàn giới vô vi thì dài rộng, mênh mông, bao la, to lớn, vĩ đại.
Ūnakasattavassiko tena dubbalena cittena parittakena mandena avibhūtena na sakkoti mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ, tena kāraṇena ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti.
One less than seven years old, with that weak, small, dull, undeveloped mind, is unable to penetrate the vast, unconditioned Nibbāna-element. For that reason, even for one less than seven years old who is practicing well, there is no comprehension of the Dhamma.
Người chưa đủ bảy tuổi, với tâm yếu ớt, nhỏ bé, chậm chạp, chưa phát triển ấy, không thể thấu đạt Niết-bàn giới vĩ đại, vô vi. Vì lý do đó, ngay cả khi người chưa đủ bảy tuổi thực hành đúng đắn, cũng không thể chứng ngộ giáo pháp.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, abaladubbalaparittaappathokamandaggi bhaveyya, api nu kho, mahārāja, tāvatakena mandena agginā sakkā sadevake loke andhakāraṃ vidhamitvā ālokaṃ dassetu’’nti?
“Or again, O great king, suppose there were a powerless, weak, small, slight, little, dull fire. Would it be possible, O great king, with such a dull fire, to dispel the darkness in the world with its devas and show light?”
“Hoặc nữa, tâu Đại vương, nếu có một ngọn lửa yếu ớt, nhỏ bé, ít ỏi, mỏng manh, chậm chạp, vậy ngọn lửa chậm chạp như thế có thể xua tan bóng tối trong thế giới có chư thiên và chiếu sáng được chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,”
“Bạch Đại đức, không thể.”
‘‘Kena kāraṇena mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Tâu Đại vương, vì lý do gì?”
‘‘Mandattā, bhante, aggissa, lokassa mahantattā’’ti.
“Because of the dullness of the fire, Venerable Sir, and the vastness of the world.”
“Bạch Đại đức, vì ngọn lửa yếu ớt, và thế giới thì rộng lớn.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ, mahatā ca avijjandhakārena pihitaṃ.
“Even so, O great king, the mind of one less than seven years old is powerless, weak, small, slight, little, dull, undeveloped, and it is covered by the vast darkness of ignorance.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, tâm của người chưa đủ bảy tuổi thì yếu ớt, nhỏ bé, ít ỏi, mỏng manh, chậm chạp, chưa phát triển, và bị bao phủ bởi bóng tối vô minh rộng lớn.
Tasmā dukkaraṃ ñāṇālokaṃ dassayituṃ, tena kāraṇena ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti.
Therefore, it is difficult to show the light of knowledge. For that reason, even for one less than seven years old who is practicing well, there is no comprehension of the Dhamma.
Vì vậy, thật khó để chiếu sáng ánh sáng trí tuệ. Vì lý do đó, ngay cả khi người chưa đủ bảy tuổi thực hành đúng đắn, cũng không thể chứng ngộ giáo pháp.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, āturo kiso aṇuparimitakāyo sālakakimi hatthināgaṃ tidhā pabhinnaṃ navāyataṃ tivitthataṃ dasapariṇāhaṃ aṭṭharatanikaṃ sakaṭṭhānamupagataṃ disvā gilituṃ parikaḍḍheyya, api nu kho so, mahārāja, sālakakimi sakkuṇeyya taṃ hatthināgaṃ gilitu’’nti?
“Or again, O great king, suppose a sick, emaciated worm, with a body as small as an atom, were to see a majestic elephant, rutting in three places, nine cubits long, three cubits wide, ten cubits in circumference, and eight cubits high, approaching its dwelling, and were to try to swallow it. Would that worm, O great king, be able to swallow that majestic elephant?”
“Hoặc nữa, tâu Đại vương, ví như một con sâu bọ nhỏ bé, ốm yếu, thân hình li ti, khi thấy một con voi chúa ba ngà, dài chín tầm, rộng ba tầm, chu vi mười tầm, cao tám tầm, đến chỗ nó, liền muốn nuốt chửng, vậy con sâu bọ nhỏ bé ấy có thể nuốt chửng con voi chúa đó được chăng?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,”
“Bạch Đại đức, không thể.”
‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti?
“For what reason, O great king?”
“Tâu Đại vương, vì lý do gì?”
‘‘Parittattā, bhante, sālakakimissa, mahantattā hatthināgassā’’ti.
“Because of the smallness of the worm, Venerable Sir, and the vastness of the majestic elephant.”
“Bạch Đại đức, vì con sâu bọ nhỏ bé, và con voi chúa thì vĩ đại.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ, mahatī asaṅkhatā nibbānadhātu.
“Even so, O great king, the mind of one less than seven years old is powerless, weak, small, slight, little, dull, undeveloped; and the unconditioned Nibbāna-element is vast.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, tâm của người chưa đủ bảy tuổi thì yếu ớt, nhỏ bé, ít ỏi, mỏng manh, chậm chạp, chưa phát triển; còn Niết-bàn giới vô vi thì vĩ đại.
So tena dubbalena cittena parittakena mandena avibhūtena na sakkoti mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ, tena kāraṇena ūnakasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hotī’’ti.
He, with that weak, small, dull, undeveloped mind, is unable to penetrate the vast, unconditioned Nibbāna-element. For that reason, even for one less than seven years old who is practicing well, there is no comprehension of the Dhamma.”
Người đó, với tâm yếu ớt, nhỏ bé, chậm chạp, chưa phát triển ấy, không thể thấu đạt Niết-bàn giới vĩ đại, vô vi. Vì lý do đó, ngay cả khi người chưa đủ bảy tuổi thực hành đúng đắn, cũng không thể chứng ngộ giáo pháp.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena, I accept that it is so, just as you say.”
“Lành thay, Bạch Đại đức Nāgasena! Đúng vậy, con chấp nhận điều đó.”
‘‘Na mayaṃ taṃ, bhante nāgasena, vacanaṃ saddahāma ‘ekantasukhaṃ nibbāna’nti, evamettha mayaṃ, bhante nāgasena, paccema ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti, kāraṇañcettha upalabhāma ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti.
‘‘We do not believe that statement, Venerable Nāgasena, that ‘Nibbāna is entirely pleasant.’ Rather, in this matter, Venerable Nāgasena, we believe that ‘Nibbāna is mixed with suffering,’ and we find a reason for this, that ‘Nibbāna is mixed with suffering.’
“Bạch Đại đức Nāgasena, chúng con không tin lời nói đó rằng ‘Niết-bàn chỉ toàn là lạc’. Ở đây, bạch Đại đức Nāgasena, chúng con tin rằng ‘Niết-bàn có pha trộn với khổ’, và chúng con tìm thấy lý do ở đây rằng ‘Niết-bàn có pha trộn với khổ’.
Katamaṃ ettha kāraṇaṃ?
What is the reason here?
Lý do ở đây là gì?
Ye te, bhante nāgasena, nibbānaṃ pariyesanti, tesaṃ dissati kāyassa ca cittassa ca ātāpo paritāpo ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhārapariggaho middhassa ca uparodho āyatanānañca paṭipīḷanaṃ dhanadhaññapiyañātimittappajahanaṃ.
Venerable Nāgasena, for those who seek Nibbāna, there is seen exertion and distress of both body and mind, the need to control standing, walking, sitting, lying down, and eating, the suppression of drowsiness, the suppression of the sense faculties, and the abandonment of wealth, grain, dear relatives, and friends.
Bạch Đại đức Nāgasena, những ai tìm cầu Niết-bàn, nơi họ có thể thấy sự nỗ lực, sự nhiệt tâm của thân và tâm, sự kiềm chế trong việc đứng, đi, ngồi, nằm, ăn uống, sự chế ngự giấc ngủ, sự áp chế các căn, sự từ bỏ tài sản, ngũ cốc, người thân yêu, bạn bè.
Ye keci loke sukhitā sukhasamappitā, te sabbepi pañcahi kāmaguṇehi āyatane ramenti brūhenti, manāpikamanāpikabahuvidhasubhanimittena rūpena cakkhuṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikagītavāditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikapupphaphalapattatacamūlasārabahuvidhasubhanimittena gandhena ghānaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakhajjabhojjaleyyapeyyasāyanīyabahuvidhasubhanimittena rasena jivhaṃ ramenti bruhenti, manāpikamanāpikasaṇhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena phassena kāyaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakalyāṇapāpakasubhāsubhabahuvidhavitakkamanasikārena manaṃ ramenti brūhenti.
Whoever in the world are happy and endowed with happiness, all of them delight and thrive in the sense spheres with the five sense objects; they delight and thrive their eyes with many kinds of agreeable and pleasing beautiful forms; they delight and thrive their ears with many kinds of agreeable and pleasing songs and music; they delight and thrive their noses with many kinds of agreeable and pleasing beautiful scents of flowers, fruits, leaves, bark, roots, and essences; they delight and thrive their tongues with many kinds of agreeable and pleasing beautiful tastes of solid food, soft food, licks, drinks, and savories; they delight and thrive their bodies with many kinds of agreeable and pleasing beautiful, soft, subtle, delicate, and tender touches; they delight and thrive their minds with many kinds of agreeable and pleasing, good and bad, beautiful and ugly thoughts and attention.
Bất cứ ai trên thế gian này hạnh phúc, đầy đủ hạnh phúc, tất cả đều vui thích và phát triển các căn bằng năm dục lạc: họ vui thích và phát triển mắt bằng những hình sắc đáng yêu, đáng thích, đa dạng, đẹp đẽ; họ vui thích và phát triển tai bằng những âm thanh đáng yêu, đáng thích, ca hát, nhạc cụ, đa dạng, đẹp đẽ; họ vui thích và phát triển mũi bằng những mùi hương đáng yêu, đáng thích, hoa, quả, lá, vỏ cây, rễ, nhựa cây, đa dạng, đẹp đẽ; họ vui thích và phát triển lưỡi bằng những vị đáng yêu, đáng thích, đồ ăn, thức uống, đồ liếm, đồ nhấm, đồ nhai, đa dạng, đẹp đẽ; họ vui thích và phát triển thân bằng những xúc chạm đáng yêu, đáng thích, mềm mại, tinh tế, dịu dàng, êm ái, đa dạng, đẹp đẽ; họ vui thích và phát triển ý bằng những tư duy và tác ý đáng yêu, đáng thích, tốt lành, xấu ác, thiện ác, đa dạng.
Tumhe taṃ cakkhusotaghānajivhākāyamanobrūhanaṃ hanatha upahanatha, chindatha upacchindatha, rundhatha uparundhatha.
You destroy and suppress that thriving of the eye, ear, nose, tongue, body, and mind; you cut off and sever it; you obstruct and block it.
Các Đại đức lại hủy diệt, phá hoại, cắt đứt, chặt bỏ, ngăn cản, cấm đoán sự phát triển của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý đó.
Tena kāyopi paritapati, cittampi paritapati, kāye paritatte kāyikadukkhavedanaṃ vediyati, citte paritatte cetasikadukkhavedanaṃ vedayati.
Therefore, the body is afflicted, and the mind is afflicted; when the body is afflicted, one experiences bodily painful feeling; when the mind is afflicted, one experiences mental painful feeling.
Do đó, thân cũng bị thiêu đốt, tâm cũng bị thiêu đốt; khi thân bị thiêu đốt, người ta cảm nhận khổ thọ về thân; khi tâm bị thiêu đốt, người ta cảm nhận khổ thọ về tâm.
Nanu māgaṇḍiyopi* paribbājako bhagavantaṃ garahamāno evamāha ‘bhūnahu* samaṇo gotamo’ti.
Did not the wanderer Māgaṇḍiya, reviling the Bhagavā, say, ‘The ascetic Gotama is a destroyer of growth’?
Há chẳng phải du sĩ Māgaṇḍiya, khi phỉ báng Đức Thế Tôn, đã nói rằng ‘Sa-môn Gotama là kẻ hủy diệt lợi ích’ sao?
Idamettha kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena brūmi ‘nibbānaṃ dukkhena missa’’’nti.
This is the reason here, by which reason I say, ‘Nibbāna is mixed with suffering.’’’
Đây là lý do, vì lý do này mà con nói rằng ‘Niết-bàn có pha trộn với khổ’.”
‘‘Na hi, mahārāja, nibbānaṃ dukkhena missaṃ, ekantasukhaṃ nibbānaṃ.
‘‘No, great king, Nibbāna is not mixed with suffering; Nibbāna is entirely pleasant.
“Tâu Đại vương, không phải Niết-bàn có pha trộn với khổ, Niết-bàn chỉ toàn là lạc.
Yaṃ pana tvaṃ, mahārāja, brūsi ‘nibbānaṃ dukkha’nti, netaṃ dukkhaṃ nibbānaṃ nāma, nibbānassa pana sacchikiriyāya pubbabhāgo eso, nibbānapariyesanaṃ etaṃ, ekantasukhaṃ yeva, mahārāja, nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ.
But what you say, great king, that ‘Nibbāna is suffering’—that is not suffering called Nibbāna; rather, that is the preliminary stage for the realization of Nibbāna; that is the seeking of Nibbāna. Nibbāna itself, great king, is entirely pleasant, not mixed with suffering.
Còn điều Đại vương nói rằng ‘Niết-bàn là khổ’, thì đó không phải là khổ gọi là Niết-bàn, mà đó là giai đoạn chuẩn bị để chứng đắc Niết-bàn, đó là sự tìm cầu Niết-bàn. Tâu Đại vương, Niết-bàn chỉ toàn là lạc, không pha trộn với khổ.
Ettha kāraṇaṃ vadāmi.
Here I will give a reason.
Ở đây, tôi sẽ nói lý do.”
Atthi, mahārāja, rājūnaṃ rajjasukhaṃ nāmā’’ti?
‘‘Great king, is there such a thing as the happiness of kingship?’’
“Thưa Đại vương, có cái gọi là hạnh phúc vương quyền của các vị vua không?”
‘‘Āma, bhante, atthi rājūnaṃ rajjasukha’’nti.
‘‘Yes, Venerable sir, there is the happiness of kingship.’’
“Thưa Tôn giả, vâng, có hạnh phúc vương quyền của các vị vua.”
‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, rajjasukhaṃ dukkhena missa’’nti?
‘‘But is that happiness of kingship, great king, mixed with suffering?’’
“Thưa Đại vương, vậy hạnh phúc vương quyền đó có bị khổ xen lẫn không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
‘‘No, Venerable sir.’’
“Thưa Tôn giả, không ạ.”
‘‘Kissa pana te, mahārāja, rājāno paccante kupite tesaṃ paccantanissitānaṃ paṭisedhāya amaccehi pariṇāyakehi bhaṭehi balatthehi parivutā pavāsaṃ gantvā ḍaṃsamakasavātātapapaṭipīḷitā samavisame paridhāvanti, mahāyuddhañca karonti, jīvitasaṃsayañca pāpuṇantī’’ti?
‘‘Why then, great king, do those kings, when the border regions are rebellious, surrounded by ministers, generals, soldiers, and armed forces, go to the border to suppress those dwelling there, and afflicted by gnats, mosquitoes, wind, sun, and heat, they wander over uneven ground, wage great wars, and encounter danger to their lives?’’
“Thưa Đại vương, vậy vì sao các vị vua đó, khi biên giới nổi loạn, lại đi đến đó để dẹp yên những kẻ ở biên giới, cùng với các quan đại thần, tướng lĩnh, binh lính, quân đội vây quanh, chịu đựng sự quấy nhiễu của ruồi, muỗi, gió, nắng nóng, chạy khắp những nơi bằng phẳng và gồ ghề, tiến hành đại chiến, và lâm vào nguy hiểm đến tính mạng?”
‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ nāma, rajjasukhassa pariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, rājāno rajjaṃ pariyesitvā rajjasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ rajjasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti.
‘‘That, Venerable Nāgasena, is not the happiness of kingship; that is the preliminary stage for seeking the happiness of kingship. Venerable Nāgasena, kings experience the happiness of kingship after seeking kingship with suffering. Thus, Venerable Nāgasena, the happiness of kingship is not mixed with suffering; that happiness of kingship is one thing, and suffering is another.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, đó không phải là hạnh phúc vương quyền, đó là giai đoạn đầu để tìm kiếm hạnh phúc vương quyền. Thưa Tôn giả Nāgasena, các vị vua tìm kiếm vương quyền bằng khổ đau, rồi sau đó hưởng thụ hạnh phúc vương quyền. Thưa Tôn giả Nāgasena, hạnh phúc vương quyền không bị khổ xen lẫn, hạnh phúc vương quyền là một điều khác, khổ đau là một điều khác.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ.
‘‘Just so, great king, Nibbāna is entirely pleasant, not mixed with suffering.
“Cũng vậy, thưa Đại vương, Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, không bị khổ xen lẫn.
Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, nihatapaccāmittā viya rājāno rajjasukhaṃ.
But those who seek that Nibbāna, heating up their bodies and minds, restraining themselves in standing, walking, sitting, sleeping, and eating, suppressing drowsiness, tormenting their sense faculties, sacrificing body and life, having sought Nibbāna through suffering, experience the absolute bliss of Nibbāna, just as kings whose enemies have been vanquished experience the bliss of sovereignty.
Những ai tìm kiếm Nibbāna, họ nung nấu thân và tâm, giữ gìn oai nghi đi đứng nằm ngồi và ăn uống, đoạn trừ sự buồn ngủ, chế ngự các căn, từ bỏ thân và mạng sống, tìm kiếm Nibbāna bằng khổ đau, rồi hưởng thụ Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, giống như các vị vua đã đánh bại kẻ thù và hưởng thụ hạnh phúc vương quyền.
Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ nibbānaṃ, aññaṃ dukkhanti.
Thus, great king, Nibbāna is absolute bliss, not mixed with suffering; Nibbāna is one thing, suffering is another.
Như vậy, thưa Đại vương, Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, không bị khổ xen lẫn, Nibbāna là một điều khác, khổ đau là một điều khác.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbānanti.
“Listen, great king, to a further reason why Nibbāna is absolute bliss, not mixed with suffering; suffering is one thing, Nibbāna is another.
“Thưa Đại vương, hãy nghe thêm một lý do nữa: Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, không bị khổ xen lẫn, khổ đau là một điều khác, Nibbāna là một điều khác.
Atthi, mahārāja, ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukhaṃ nāmā’’ti?
Great king, is there such a thing as the bliss of skill for teachers who possess skills?”
Thưa Đại vương, có cái gọi là hạnh phúc nghề nghiệp của các bậc thầy có nghề không?”
‘‘Āma, bhante, atthi ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukha’’nti.
“Yes, venerable sir, there is the bliss of skill for teachers who possess skills.”
“Thưa Tôn giả, vâng, có hạnh phúc nghề nghiệp của các bậc thầy có nghề.”
‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, sippasukhaṃ dukkhena missa’’nti?
“But, great king, is that bliss of skill mixed with suffering?”
“Thưa Đại vương, vậy hạnh phúc nghề nghiệp đó có bị khổ xen lẫn không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, không ạ.”
‘‘Kissa pana te, mahārāja, ācariyā* ācariyānaṃ abhivādanapaccuṭṭhānena udakāharaṇagharasammajjanadantakaṭṭhamukhodakānuppadānena ucchiṭṭhapaṭiggahaṇaucchādananahāpanapādaparikammena sakacittaṃ nikkhipitvā paracittānuvattanena dukkhaseyyāya visamabhojanena kāyaṃ ātāpentī’’ti?
“Then why, great king, do those teachers torment their bodies by saluting and rising for their teachers, by fetching water, sweeping the house, providing tooth-sticks and face-washing water, receiving leftovers, massaging, bathing, and tending to their feet, by humbling their own minds and following the will of others, by sleeping in discomfort, and by eating unsuitable food?”
“Thưa Đại vương, vậy vì sao các bậc thầy đó lại nung nấu thân mình bằng cách cúi chào, đứng dậy đón tiếp các vị thầy, mang nước, quét nhà, dâng que xỉa răng và nước súc miệng, nhận thức ăn thừa, xoa bóp, tắm rửa, xoa chân, từ bỏ ý muốn của mình để làm theo ý muốn của người khác, ngủ trong khổ sở và ăn uống không điều độ?”
‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ nāma, sippapariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, ācariyā sippaṃ pariyesitvā sippasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ sippasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti.
“That, venerable Nāgasena, is not the bliss of skill; that is the preliminary stage of seeking skill. Through suffering, venerable Nāgasena, teachers seek skill and then experience the bliss of skill. Thus, venerable Nāgasena, the bliss of skill is unmixed with suffering; that bliss of skill is one thing, suffering is another.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, đó không phải là hạnh phúc nghề nghiệp, đó là giai đoạn đầu để tìm kiếm nghề nghiệp. Thưa Tôn giả Nāgasena, các bậc thầy tìm kiếm nghề nghiệp bằng khổ đau, rồi sau đó hưởng thụ hạnh phúc nghề nghiệp. Thưa Tôn giả Nāgasena, hạnh phúc nghề nghiệp không bị khổ xen lẫn, hạnh phúc nghề nghiệp là một điều khác, khổ đau là một điều khác.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ.
“Just so, great king, Nibbāna is absolute bliss, not mixed with suffering.
“Cũng vậy, thưa Đại vương, Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, không bị khổ xen lẫn.
Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, ācariyā viya sippasukhaṃ.
But those who seek that Nibbāna, heating up their bodies and minds, restraining themselves in standing, walking, sitting, sleeping, and eating, suppressing drowsiness, tormenting their sense faculties, sacrificing body and life, having sought Nibbāna through suffering, experience the absolute bliss of Nibbāna, just like teachers who experience the bliss of skill.
Những ai tìm kiếm Nibbāna, họ nung nấu thân và tâm, giữ gìn oai nghi đi đứng nằm ngồi và ăn uống, đoạn trừ sự buồn ngủ, chế ngự các căn, từ bỏ thân và mạng sống, tìm kiếm Nibbāna bằng khổ đau, rồi hưởng thụ Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, giống như các bậc thầy hưởng thụ hạnh phúc nghề nghiệp.
Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbāna’’nti.
Thus, great king, Nibbāna is absolute bliss, not mixed with suffering; suffering is one thing, Nibbāna is another.”
Như vậy, thưa Đại vương, Nibbāna là hạnh phúc tuyệt đối, không bị khổ xen lẫn, khổ đau là một điều khác, Nibbāna là một điều khác.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, venerable Nāgasena, I accept it as such.”
“Lành thay, thưa Tôn giả Nāgasena, con xin chấp nhận điều đó đúng như vậy.”
10. ‘‘Bhante nāgasena, ‘nibbānaṃ nibbāna’nti yaṃ vadesi, sakkā pana tassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti?
“Venerable Nāgasena, you say ‘Nibbāna, Nibbāna.’ Is it possible to describe the form or shape, age or size of that Nibbāna, or to illustrate it with a simile, reason, cause, or method?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, điều Tôn giả nói ‘Nibbāna, Nibbāna’, có thể nào chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước của Nibbāna bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào không?”
‘‘Appaṭibhāgaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, na sakkā nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti.
“Nibbāna, great king, is incomparable; it is not possible to describe its form or shape, age or size, or to illustrate it with a simile, reason, cause, or method.”
“Thưa Đại vương, Nibbāna là vô song, không thể chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước của Nibbāna bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào.”
‘‘Etampāhaṃ, bhante nāgasena, na sampaṭicchāmi, yaṃ atthidhammassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā apaññāpanaṃ, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti.
“Venerable Nāgasena, I do not accept that an existing phenomenon like Nibbāna cannot be described by its form, shape, age, size, simile, reason, cause, or method. Convince me with a reason.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, con không chấp nhận điều đó, rằng Nibbāna là một pháp hiện hữu mà không thể chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào. Xin Tôn giả hãy làm cho con hiểu bằng một lý do.”
‘‘Hotu, mahārāja, kāraṇena taṃ saññāpessāmi.
“Very well, great king, I shall convince you with a reason.
“Được thôi, thưa Đại vương, Ta sẽ làm cho Đại vương hiểu bằng một lý do.
Atthi, mahārāja, mahāsamuddo nāmā’’ti?
Great king, is there such a thing as the great ocean?”
Thưa Đại vương, có cái gọi là đại dương không?”
‘‘Āma, bhante, attheso mahāsamuddo’’ti.
“Yes, venerable sir, there is that great ocean.”
“Thưa Tôn giả, vâng, có đại dương đó.”
‘‘Sace taṃ, mahārāja, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, evaṃ puṭṭho tvaṃ, mahārāja, kinti tassa byākareyyāsī’’ti?
“If, great king, someone were to ask you, ‘How much water is there in the great ocean, great king, and how many beings dwell in the great ocean?’ how would you, great king, answer him when asked thus?”
“Thưa Đại vương, nếu có ai hỏi Đại vương rằng: ‘Thưa Đại vương, trong đại dương có bao nhiêu nước? Và có bao nhiêu chúng sinh sống trong đại dương?’, khi được hỏi như vậy, thưa Đại vương, Đại vương sẽ trả lời người đó như thế nào?”
‘‘Sace maṃ, bhante, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, tamahaṃ, bhante, evaṃ vadeyyaṃ ‘apucchitabbaṃ maṃ tvaṃ ambho purisa pucchasi, nesā pucchā kenaci pucchitabbā, ṭhapanīyo eso pañho.
“If, venerable sir, someone were to ask me, ‘How much water is there in the great ocean, great king, and how many beings dwell in the great ocean?’ I would say to him, ‘Sir, you are asking me something that should not be asked; that is a question no one should ask. That question should be set aside.
“Thưa Tôn giả, nếu có ai hỏi con rằng: ‘Thưa Đại vương, trong đại dương có bao nhiêu nước? Và có bao nhiêu chúng sinh sống trong đại dương?’, thì con sẽ nói với người đó rằng: ‘Này người kia, ngươi hỏi ta điều không nên hỏi, câu hỏi đó không ai nên hỏi, vấn đề này nên gác lại.
Avibhatto lokakkhāyikehi mahāsamuddo, na sakkā mahāsamudde udakaṃ pariminituṃ sattā vā ye tattha vāsamupagatāti evāhaṃ bhante tassa paṭivacanaṃ dadeyya’’’nti.
The great ocean is not divided by those who describe the world. It is not possible to measure the water in the great ocean, nor the beings who dwell there. Thus, Venerable Sir, I would give that reply to him.”
Đại dương không thể được phân tích bởi những người bàn luận về thế gian, không thể đong đếm được lượng nước trong đại dương, cũng không thể đếm được số lượng chúng sinh sống trong đó.’ Thưa Tôn giả, con sẽ trả lời người đó như vậy.”
‘‘Yathā, mahārāja, atthidhamme yeva mahāsamudde na sakkā udakaṃ parigaṇetuṃ* sattā vā ye tattha vāsamupagatā, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, vigaṇeyya, mahārāja, iddhimā cetovasippatto mahāsamudde udakaṃ tatrāsaye ca satte, na tveva so iddhimā cetovasippatto sakkuṇeyya nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ.
“Just as, O great king, it is not possible to count the water or the beings dwelling in the great ocean, which is an existent phenomenon, even so, O great king, it is not possible to describe the form, shape, age, or measure of Nibbāna, which is also an existent phenomenon, by means of simile, reason, cause, or method. An individual endowed with psychic power and mastery over the mind might count the water in the great ocean and the beings residing therein, but that individual, endowed with psychic power and mastery over the mind, would not be able to describe the form, shape, age, or measure of Nibbāna by means of simile, reason, cause, or method.
“Cũng như, thưa Đại vương, đối với đại dương là một pháp hiện hữu, không thể đong đếm được lượng nước hoặc số lượng chúng sinh sống trong đó, thì cũng vậy, thưa Đại vương, đối với Nibbāna là một pháp hiện hữu, không thể chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào. Thưa Đại vương, một người có thần thông, đã đạt đến sự làm chủ tâm, có thể đếm được lượng nước trong đại dương và số lượng chúng sinh sống trong đó, nhưng người có thần thông, đã đạt đến sự làm chủ tâm đó, cũng không thể chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước của Nibbāna bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào.”
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitunti.
“Listen further, O great king, to another reason why it is not possible to describe the form, shape, age, or measure of Nibbāna, which is an existent phenomenon, by means of simile, reason, cause, or method.
“Thưa Đại vương, hãy nghe thêm một lý do nữa: đối với Nibbāna là một pháp hiện hữu, không thể chỉ ra hình dạng, hình thái, tuổi tác, kích thước bằng ví dụ, lý do, nguyên nhân, hay phương pháp nào.
Atthi, mahārāja, devesu arūpakāyikā nāma devā’’ti.
Are there, O great king, devas called arūpakāyika devas (formless devas)?”
Thưa Đại vương, có các vị chư thiên gọi là A-rūpakāyika (vô sắc thân) trong cõi trời không?”
‘‘Āma, bhante, suyyati ‘atthi devesu arūpakāyikā nāma devā’’’ti.
“Yes, Venerable Sir, it is heard that there are devas called arūpakāyika devas.”
“Thưa Tôn giả, vâng, con nghe nói có các vị chư thiên gọi là A-rūpakāyika trong cõi trời.”
‘‘Sakkā pana, mahārāja, tesaṃ arūpakāyikānaṃ devānaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti?
“Is it possible, O great king, to describe the form, shape, age, or measure of those arūpakāyika devas by means of simile, reason, cause, or method?”
“Này Đại vương, có thể dùng ví dụ, lý do, nguyên nhân hay phương pháp nào để chỉ ra hình dạng, tướng mạo, tuổi thọ, hay kích thước của chư thiên vô sắc giới được không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Bạch Đại đức, không thể được.”
‘‘Tena hi, mahārāja, natthi arūpakāyikā devā’’ti?
“In that case, O great king, there are no arūpakāyika devas?”
“Vậy thì, này Đại vương, không có chư thiên vô sắc giới sao?”
‘‘Atthi, bhante, arūpakāyikā devā, na ca sakkā tesaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti.
“There are, Venerable Sir, arūpakāyika devas, but it is not possible to describe their form, shape, age, or measure by means of simile, reason, cause, or method.”
“Bạch Đại đức, có chư thiên vô sắc giới, nhưng không thể dùng ví dụ, lý do, nguyên nhân hay phương pháp nào để chỉ ra hình dạng, tướng mạo, tuổi thọ, hay kích thước của họ.”
‘‘Yathā, mahārāja, atthisattānaṃ yeva arūpakāyikānaṃ devānaṃ na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti.
“Just as, O great king, it is not possible to describe the form, shape, age, or measure of the arūpakāyika devas, who are existent beings, by means of simile, reason, cause, or method, even so, O great king, it is not possible to describe the form, shape, age, or measure of Nibbāna, which is an existent phenomenon, by means of simile, reason, cause, or method.”
“Này Đại vương, cũng như không thể dùng ví dụ, lý do, nguyên nhân hay phương pháp nào để chỉ ra hình dạng, tướng mạo, tuổi thọ, hay kích thước của chư thiên vô sắc giới, những chúng sinh có thật, thì cũng vậy, này Đại vương, không thể dùng ví dụ, lý do, nguyên nhân hay phương pháp nào để chỉ ra hình dạng, tướng mạo, tuổi thọ, hay kích thước của Nibbāna, một pháp có thật.”
‘‘Bhante nāgasena, hotu ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na ca sakkā tassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ.
“Venerable Nāgasena, let Nibbāna be absolute happiness, and let it be impossible to describe its form, shape, age, or measure by means of simile, reason, cause, or method.
“Bạch Đại đức Nāgasena, Nibbāna là sự an lạc tuyệt đối, và không thể dùng hình dạng, tướng mạo, tuổi thọ, kích thước, ví dụ, lý do, nguyên nhân hay phương pháp nào để chỉ ra nó.
Atthi pana, bhante, nibbānassa guṇaṃ aññehi anupaviṭṭhaṃ kiñci opammanidassanamatta’’nti?
But, Venerable Sir, is there any quality of Nibbāna that can be illustrated by some simile or example, even if it is not its intrinsic nature?”
Nhưng bạch Đại đức, có phẩm chất nào của Nibbāna mà không bị các pháp khác xâm nhập, có thể dùng làm ví dụ để chỉ rõ một phần nào không?”
‘‘Sarūpato, mahārāja, natthi, guṇato pana sakkā kiñci opammanidassanamattaṃ upadassayitu’’nti.
“In its intrinsic nature, O great king, there is none, but in terms of its qualities, it is possible to illustrate some simile or example.”
“Này Đại vương, về bản chất thì không có, nhưng về phẩm chất thì có thể dùng một vài ví dụ để chỉ rõ một phần nào đó.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, yathāhaṃ labhāmi nibbānassa guṇatopi ekadesaparidīpanamattaṃ, tathā sīghaṃ brūhi, nibbāpehi me hadayapariḷāhaṃ vinaya sītalamadhuravacanamālutenā’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena! Please speak quickly, so that I may receive even a partial elucidation of Nibbāna’s qualities. Extinguish the burning in my heart and dispel it with the cool, sweet breeze of your words.”
“Tốt lắm, bạch Đại đức Nāgasena, xin Đại đức hãy nhanh chóng nói ra để con có thể hiểu được một phần phẩm chất của Nibbāna, hãy dập tắt sự nóng bức trong lòng con bằng làn gió mát lành từ những lời ngọt ngào của Đại đức.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’ti yaṃ vadesi, katamo padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti?
“Venerable Nāgasena, what is that one quality of the lotus that you say enters Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘một phẩm chất của hoa sen tương tự Nibbāna’, phẩm chất nào của hoa sen tương tự Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, padumaṃ anupalittaṃ udakena, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesehi anupalittaṃ.
“Just as, great king, a lotus is unsoiled by water, even so, great king, Nibbāna is unsoiled by all defilements.
“Này Đại vương, cũng như hoa sen không bị nước làm ô nhiễm, thì này Đại vương, Nibbāna cũng không bị tất cả các phiền não làm ô nhiễm.
Ayaṃ, mahārāja, padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti.
This, great king, is one quality of the lotus that has entered Nibbāna.”
Đây là một phẩm chất của hoa sen tương tự Nibbāna, này Đại vương.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you said, ‘Two qualities of water have entered Nibbāna,’ which two qualities of water have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘hai phẩm chất của nước tương tự Nibbāna’, hai phẩm chất nào của nước tương tự Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, udakaṃ sītalaṃ pariḷāhanibbāpanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sītalaṃ sabbakilesapariḷāhanibbāpanaṃ.
“Just as, great king, water is cool and extinguishes feverish heat, even so, great king, Nibbāna is cool and extinguishes the feverish heat of all defilements.
“Này Đại vương, cũng như nước mát lành và dập tắt sự nóng bức, thì này Đại vương, Nibbāna cũng mát lành và dập tắt sự nóng bức của tất cả các phiền não.
Ayaṃ, mahārāja, udakassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of water that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ nhất của nước tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, udakaṃ kilantatasitapipāsitaghammābhitattānaṃ janapasupajānaṃ pipāsāvinayanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmataṇhābhavataṇhāvibhavataṇhāpipāsāvinayanaṃ.
Furthermore, great king, just as water quenches the thirst of weary, parched, thirsty, and heat-afflicted people and animals, even so, great king, Nibbāna quenches the thirst of sensual craving, craving for existence, and craving for non-existence.
Hơn nữa, này Đại vương, nước làm dịu cơn khát của con người và loài vật đã mệt mỏi, khát nước, và bị thiêu đốt bởi nắng nóng, thì này Đại vương, Nibbāna cũng làm dịu cơn khát của dục ái, hữu ái và vô hữu ái.
Ayaṃ, mahārāja, udakassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the second quality of water that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ hai của nước tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Ime kho, mahārāja, udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These, great king, are the two qualities of water that have entered Nibbāna.”
Này Đại vương, đây là hai phẩm chất của nước tương tự Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you said, ‘Three qualities of medicine have entered Nibbāna,’ which three qualities of medicine have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘ba phẩm chất của thuốc giải độc tương tự Nibbāna’, ba phẩm chất nào của thuốc giải độc tương tự Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, agado visapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kilesavisapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ.
“Just as, great king, medicine is a refuge for beings afflicted by poison, even so, great king, Nibbāna is a refuge for beings afflicted by the poison of defilements.
“Này Đại vương, cũng như thuốc giải độc là nơi nương tựa cho chúng sinh bị nhiễm độc, thì này Đại vương, Nibbāna là nơi nương tựa cho chúng sinh bị nhiễm độc phiền não.
Ayaṃ, mahārāja, agadassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of medicine that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ nhất của thuốc giải độc tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, agado rogānaṃ antakaro, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbadukkhānaṃ antakaraṃ.
Furthermore, great king, just as medicine puts an end to diseases, even so, great king, Nibbāna puts an end to all suffering.
Hơn nữa, này Đại vương, thuốc giải độc là kẻ chấm dứt bệnh tật, thì này Đại vương, Nibbāna là kẻ chấm dứt tất cả khổ đau.
Ayaṃ, mahārāja, agadassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the second quality of medicine that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ hai của thuốc giải độc tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, agado amataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ amataṃ.
Furthermore, great king, just as medicine is deathless, even so, great king, Nibbāna is deathless.
Hơn nữa, này Đại vương, thuốc giải độc là bất tử (amata), thì này Đại vương, Nibbāna là bất tử (amata).
Ayaṃ, mahārāja, agadassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the third quality of medicine that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ ba của thuốc giải độc tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Ime kho, mahārāja, agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These, great king, are the three qualities of medicine that have entered Nibbāna.”
Này Đại vương, đây là ba phẩm chất của thuốc giải độc tương tự Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you said, ‘Four qualities of the great ocean have entered Nibbāna,’ which four qualities of the great ocean have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘bốn phẩm chất của đại dương tương tự Nibbāna’, bốn phẩm chất nào của đại dương tương tự Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, mahāsamuddo suñño sabbakuṇapehi, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ suññaṃ sabbakilesakuṇapehi.
“Just as, great king, the great ocean is devoid of all corpses, even so, great king, Nibbāna is devoid of all defilement-corpses.
“Này Đại vương, cũng như đại dương không có xác chết, thì này Đại vương, Nibbāna không có xác chết phiền não.
Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of the great ocean that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ nhất của đại dương tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahanto anorapāro, na paripūrati sabbasavantīhi, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantaṃ anorapāraṃ, na pūrati sabbasattehi.
Furthermore, great king, just as the great ocean is vast, shoreless, and is not filled by all rivers, even so, great king, Nibbāna is vast, shoreless, and is not filled by all beings.
Hơn nữa, này Đại vương, đại dương rộng lớn vô bờ bến, không bao giờ đầy dù tất cả các dòng sông đổ vào, thì này Đại vương, Nibbāna rộng lớn vô bờ bến, không bao giờ đầy dù tất cả chúng sinh nhập vào.
Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the second quality of the great ocean that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ hai của đại dương tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahantānaṃ bhūtānaṃ āvāso, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantānaṃ arahantānaṃ vimalakhīṇāsavabalappattavasībhūtamahābhūtānaṃ āvāso.
Furthermore, great king, just as the great ocean is the abode of great beings, even so, great king, Nibbāna is the abode of great Arahants who are stainless, with defilements destroyed, who have attained power, are masters, and are great beings.
Hơn nữa, này Đại vương, đại dương là nơi trú ngụ của những sinh vật vĩ đại, thì này Đại vương, Nibbāna là nơi trú ngụ của các vị A-la-hán vĩ đại, những bậc đã thanh tịnh, đã đoạn tận lậu hoặc, đã đạt được các thần thông lực, đã thành tựu các năng lực (vasībhūta) và là những bậc đại nhân.
Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the third quality of the great ocean that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ ba của đại dương tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo aparimitavividhavipulavīcipupphasaṃkusumito, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ aparimitavividhavipulaparisuddhavijjāvimuttipupphasaṃkusumitaṃ.
Furthermore, great king, just as the great ocean is adorned with immeasurable, various, vast, and abundant wave-flowers, even so, great king, Nibbāna is adorned with immeasurable, various, vast, pure, and utterly purified knowledge-and-liberation-flowers.
Hơn nữa, này Đại vương, đại dương được tô điểm bằng vô số những làn sóng hoa đa dạng và rộng lớn, thì này Đại vương, Nibbāna được tô điểm bằng vô số những làn hoa minh và giải thoát thanh tịnh và hoàn toàn trong sạch, đa dạng và rộng lớn.
Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the fourth quality of the great ocean that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ tư của đại dương tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Ime kho, mahārāja, mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These, great king, are the four qualities of the great ocean that have entered Nibbāna.”
Này Đại vương, đây là bốn phẩm chất của đại dương tương tự Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you said, ‘Five qualities of food have entered Nibbāna,’ which five qualities of food have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘năm phẩm chất của thức ăn tương tự Nibbāna’, năm phẩm chất nào của thức ăn tương tự Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ āyudhāraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ jarāmaraṇanāsanato āyudhāraṇaṃ.
“Just as, great king, food is the sustenance of life for all beings, even so, great king, Nibbāna, when realized, is the sustenance of life because it destroys old age and death.
“Này Đại vương, cũng như thức ăn là nguồn duy trì sự sống cho tất cả chúng sinh, thì này Đại vương, Nibbāna khi được chứng ngộ, là nguồn duy trì sự sống vì nó tiêu diệt sự già và chết.
Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of food that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ nhất của thức ăn tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ balavaḍḍhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ iddhibalavaḍḍhanaṃ.
Furthermore, O great king, just as food increases the strength of all beings, even so, O great king, Nibbāna, when realized, increases the spiritual power of all beings.
Hơn nữa, này Đại vương, thức ăn làm tăng trưởng sức mạnh cho tất cả chúng sinh, thì này Đại vương, Nibbāna khi được chứng ngộ, làm tăng trưởng sức mạnh thần thông cho tất cả chúng sinh.
Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the second quality of food that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ hai của thức ăn tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ vaṇṇajananaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ guṇavaṇṇajananaṃ.
Furthermore, O great king, just as food generates complexion for all beings, even so, O great king, Nibbāna, when realized, generates the beauty of virtues for all beings.
Hơn nữa, này Đại vương, thức ăn tạo ra vẻ đẹp cho tất cả chúng sinh, thì này Đại vương, Nibbāna khi được chứng ngộ, tạo ra vẻ đẹp phẩm hạnh cho tất cả chúng sinh.
Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the third quality of food that has entered Nibbāna.
Đây là phẩm chất thứ ba của thức ăn tương tự Nibbāna, này Đại vương.
Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ darathavūpasamanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbakilesadarathavūpasamanaṃ.
Furthermore, O great king, just as food appeases the distress of all beings, even so, O great king, Nibbāna, when realized, appeases the distress of all defilements for all beings.
Lại nữa, Đại vương, thức ăn làm dịu đi sự đau khổ của tất cả chúng sinh; cũng vậy, Đại vương, Nibbāna đã được chứng ngộ làm dịu đi sự đau khổ của tất cả phiền não (kilesa) của tất cả chúng sinh.
Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the fourth quality of food that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ tư của thức ăn đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ jighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbadukkhajighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ.
Furthermore, O great king, just as food removes the weakness of hunger for all beings, even so, O great king, Nibbāna, when realized, removes the weakness of all suffering and hunger for all beings.
Lại nữa, Đại vương, thức ăn xua tan sự yếu đuối do đói khát của tất cả chúng sinh; cũng vậy, Đại vương, Nibbāna đã được chứng ngộ xua tan sự yếu đuối do đói khát của tất cả khổ đau của tất cả chúng sinh.
Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the fifth quality of food that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ năm của thức ăn đã đi vào Nibbāna.
Ime kho, mahārāja, bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These five qualities of food, O great king, have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là năm phẩm chất của thức ăn đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, regarding what you said, ‘Ten qualities of space have entered Nibbāna,’ which are these ten qualities of space that have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, điều Đại đức nói rằng ‘mười phẩm chất của hư không đã đi vào Nibbāna’, mười phẩm chất nào của hư không đã đi vào Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, ākāso na jāyati, na jīyati, na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasaho, acorāharaṇo, anissito, vihagagamano, nirāvaraṇo, ananto.
“Just as, O great king, space is not born, does not decay, does not die, does not pass away, does not arise, is difficult to assail, cannot be stolen, is unattached, is the path of birds, is unobstructed, is endless.
“Thưa Đại vương, như hư không không sinh, không già, không chết, không chuyển, không tái sinh, khó bị áp chế, không bị trộm cắp, không nương tựa, là nơi chim chóc bay lượn, không chướng ngại, vô biên.
Evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ na jāyati, na jīyati, na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasahaṃ, acorāharaṇaṃ, anissitaṃ, ariyagamanaṃ, nirāvaraṇaṃ, anantaṃ.
Even so, O great king, Nibbāna is not born, does not decay, does not die, does not pass away, does not arise, is difficult to assail, cannot be stolen, is unattached, is the path of the Noble Ones (ariya), is unobstructed, is endless.
Cũng vậy, Đại vương, Nibbāna không sinh, không già, không chết, không chuyển, không tái sinh, khó bị áp chế, không bị trộm cắp, không nương tựa, là nơi các bậc Thánh (ariya) đi đến, không chướng ngại, vô biên.
Ime kho, mahārāja, ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These ten qualities of space, O great king, have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là mười phẩm chất của hư không đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, regarding what you said, ‘Three qualities of a jewel-gem have entered Nibbāna,’ which are these three qualities of a jewel-gem that have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, điều Đại đức nói rằng ‘ba phẩm chất của ngọc báu đã đi vào Nibbāna’, ba phẩm chất nào của ngọc báu đã đi vào Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, maṇiratanaṃ kāmadadaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmadadaṃ.
“Just as, O great king, a jewel-gem grants wishes, even so, O great king, Nibbāna grants wishes.
“Thưa Đại vương, như ngọc báu ban điều ước, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna ban điều ước.
Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the first quality of a jewel-gem that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ nhất của ngọc báu đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ hāsakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ hāsakaraṃ.
Furthermore, O great king, just as a jewel-gem causes joy, even so, O great king, Nibbāna causes joy.
Lại nữa, Đại vương, ngọc báu làm cho vui vẻ, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna làm cho vui vẻ.
Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the second quality of a jewel-gem that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ hai của ngọc báu đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ ujjotattakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ujjotattakaraṃ* .
Furthermore, O great king, just as a jewel-gem causes illumination, even so, O great king, Nibbāna causes illumination.
Lại nữa, Đại vương, ngọc báu làm cho sáng rực, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna làm cho sáng rực.
Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the third quality of a jewel-gem that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ ba của ngọc báu đã đi vào Nibbāna.
Ime kho, mahārāja, maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These three qualities of a jewel-gem, O great king, have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là ba phẩm chất của ngọc báu đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, regarding what you said, ‘Three qualities of red sandalwood have entered Nibbāna,’ which are these three qualities of red sandalwood that have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, điều Đại đức nói rằng ‘ba phẩm chất của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna’, ba phẩm chất nào của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, lohitacandanaṃ dullabhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ dullabhaṃ.
“Just as, O great king, red sandalwood is rare, even so, O great king, Nibbāna is rare.
“Thưa Đại vương, như gỗ chiên đàn đỏ khó tìm, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna khó tìm.
Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the first quality of red sandalwood that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ nhất của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ asamasugandhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ asamasugandhaṃ.
Furthermore, O great king, just as red sandalwood has an incomparable fragrance, even so, O great king, Nibbāna has an incomparable fragrance.
Lại nữa, Đại vương, gỗ chiên đàn đỏ có mùi thơm vô song, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna có mùi thơm vô song.
Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the second quality of red sandalwood that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ hai của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ sajjanapasatthaṃ* , evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ariyasajjanapasatthaṃ.
Furthermore, O great king, just as red sandalwood is praised by good people, even so, O great king, Nibbāna is praised by the Noble good people (ariya-sajjana).
Lại nữa, Đại vương, gỗ chiên đàn đỏ được người lành ca ngợi, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna được các bậc Thánh (ariya) và người lành ca ngợi.
Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, O great king, is the third quality of red sandalwood that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ ba của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna.
Ime kho, mahārāja, lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These three qualities of red sandalwood, O great king, have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là ba phẩm chất của gỗ chiên đàn đỏ đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you say, ‘Three qualities of clarified butter have entered Nibbāna,’ which three qualities of clarified butter have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, điều Đại đức nói rằng ‘ba phẩm chất của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna’, ba phẩm chất nào của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, sappimaṇḍo vaṇṇasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ guṇavaṇṇasampannaṃ.
“Just as, great king, clarified butter is endowed with color, even so, great king, Nibbāna is endowed with the color of virtues.
“Thưa Đại vương, như bơ tinh khiết có màu sắc tuyệt hảo, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna có phẩm chất tuyệt hảo.
Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of clarified butter that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ nhất của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo gandhasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sīlagandhasampannaṃ.
Furthermore, great king, clarified butter is endowed with fragrance, even so, great king, Nibbāna is endowed with the fragrance of sīla.
Lại nữa, Đại vương, bơ tinh khiết có mùi thơm tuyệt hảo, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna có mùi thơm giới hạnh (sīla).
Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the second quality of clarified butter that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ hai của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo rasasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ rasasampannaṃ.
Furthermore, great king, clarified butter is endowed with taste, even so, great king, Nibbāna is endowed with taste.
Lại nữa, Đại vương, bơ tinh khiết có hương vị tuyệt hảo, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna có hương vị tuyệt hảo.
Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the third quality of clarified butter that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ ba của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna.
Ime kho, mahārāja, sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These, great king, are the three qualities of clarified butter that have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là ba phẩm chất của bơ tinh khiết đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Bhante nāgasena, ‘girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti?
“Venerable Nāgasena, as to what you say, ‘Five qualities of a mountain peak have entered Nibbāna,’ which five qualities of a mountain peak have entered Nibbāna?”
“Bạch Đại đức Nāgasena, điều Đại đức nói rằng ‘năm phẩm chất của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna’, năm phẩm chất nào của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna?”
‘‘Yathā, mahārāja, girisikharaṃ accuggataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ accugataṃ.
“Just as, great king, a mountain peak is exceedingly high, even so, great king, Nibbāna is exceedingly high.
“Thưa Đại vương, như đỉnh núi rất cao, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna rất cao.
Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the first quality of a mountain peak that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ nhất của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ acalaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ acalaṃ.
Furthermore, great king, a mountain peak is unmoving, even so, great king, Nibbāna is unmoving.
Lại nữa, Đại vương, đỉnh núi bất động, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna bất động.
Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the second quality of a mountain peak that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ hai của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ duradhirohaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ duradhirohaṃ sabbakilesānaṃ.
Furthermore, great king, a mountain peak is difficult to ascend, even so, great king, Nibbāna is difficult for all defilements to ascend.
Lại nữa, Đại vương, đỉnh núi khó leo lên, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna khó đạt đến đối với tất cả phiền não (kilesa).
Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the third quality of a mountain peak that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ ba của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ sabbabījānaṃ avirūhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesānaṃ avirūhanaṃ.
Furthermore, great king, a mountain peak is a place where no seeds sprout, even so, great king, Nibbāna is a place where no defilements sprout.
Lại nữa, Đại vương, đỉnh núi là nơi tất cả hạt giống không thể mọc lên, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna là nơi tất cả phiền não (kilesa) không thể mọc lên.
Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the fourth quality of a mountain peak that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ tư của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.
Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ.
Furthermore, great king, a mountain peak is free from attachment and aversion, even so, great king, Nibbāna is free from attachment and aversion.
Lại nữa, Đại vương, đỉnh núi thoát khỏi sự yêu ghét, cũng vậy, Đại vương, Nibbāna thoát khỏi sự yêu ghét.
Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho.
This, great king, is the fifth quality of a mountain peak that has entered Nibbāna.
Đại vương, đây là phẩm chất thứ năm của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.
Ime kho, mahārāja, girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
These, great king, are the five qualities of a mountain peak that have entered Nibbāna.”
Đại vương, đây là năm phẩm chất của đỉnh núi đã đi vào Nibbāna.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena, I accept this matter just as you say.”
“Lành thay, Bạch Đại đức Nāgasena, tôi chấp nhận điều đó đúng như vậy.”
11. ‘‘Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘nibbānaṃ na atītaṃ, na anāgataṃ, na paccuppannaṃ, na uppannaṃ na anuppannaṃ na uppādanīya’nti.
“Venerable Nāgasena, you say, ‘Nibbāna is not past, not future, not present, not arisen, not unarisen, not to be arisen.’
11. “Bạch Đại đức Nāgasena, Đại đức nói rằng ‘Nibbāna không phải quá khứ, không phải vị lai, không phải hiện tại, không sinh khởi, không không sinh khởi, không phải là thứ có thể sinh khởi’.
Idha, bhante nāgasena, yo koci sammāpaṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti, so uppannaṃ sacchikaroti, udāhu uppādetvā sacchikarotī’’ti?
Here, Venerable Nāgasena, when anyone who practices rightly realizes Nibbāna, does he realize something that has arisen, or does he realize it after causing it to arise?”
Thưa Đại đức Nāgasena, ở đây, bất cứ ai thực hành đúng đắn và chứng ngộ Nibbāna, người đó chứng ngộ một cái đã sinh khởi, hay là chứng ngộ sau khi làm cho nó sinh khởi?”
‘‘Yo koci, mahārāja, sammāpaṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti, so na uppannaṃ sacchikaroti, na uppādetvā sacchikaroti, api ca, mahārāja, atthesā nibbānadhātu, yaṃ so sammāpaṭipanno sacchikarotī’’ti.
“When anyone, great king, who practices rightly realizes Nibbāna, he does not realize something that has arisen, nor does he realize it after causing it to arise. Rather, great king, there is that Nibbāna-element, which he who practices rightly realizes.”
“Thưa Đại vương, bất cứ ai thực hành đúng đắn và chứng ngộ Nibbāna, người đó không chứng ngộ một cái đã sinh khởi, cũng không chứng ngộ sau khi làm cho nó sinh khởi; mà này Đại vương, có một yếu tố Nibbāna (Nibbānadhātu) mà người thực hành đúng đắn đó chứng ngộ.”
‘‘Mā, bhante nāgasena, imaṃ pañhaṃ paṭicchannaṃ katvā dīpehi, vivaṭaṃ pākaṭaṃ katvā dīpehi chandajāto ussāhajāto, yaṃ te sikkhitaṃ, taṃ sabbaṃ etthevākirāhi, etthāyaṃ jano sammūḷho vimatijāto saṃsayapakkhando, bhindetaṃ antodosasalla’’nti.
“Venerable Nāgasena, do not explain this question obscurely; explain it openly and clearly. I am filled with desire, filled with enthusiasm. Pour forth all that you have learned here. In this matter, this populace is greatly deluded, filled with doubt, plunged into uncertainty. Remove this inner dart of defilement!”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, xin đừng che giấu vấn đề này, xin hãy trình bày rõ ràng, công khai. Với lòng nhiệt thành và tinh tấn, xin hãy dốc hết những gì ngài đã học được vào đây, vì chúng sinh đang bối rối, hoài nghi và mắc kẹt trong sự ngờ vực này. Xin hãy nhổ bỏ mũi tên phiền não nội tại này.”
‘‘Atthesā, mahārāja, nibbānadhātu santā sukhā paṇītā, taṃ sammāpaṭipanno jinānusiṭṭhiyā saṅkhāre sammasanto paññāya sacchikaroti.
“There is, great king, this Nibbāna-element: peaceful, blissful, sublime. He who practices rightly, contemplating the conditioned phenomena according to the Buddha’s instructions, realizes it with wisdom.
“Đại vương, có một yếu tố Nibbāna (Nirvāṇa) an tịnh, an lạc và thù thắng. Người thực hành đúng đắn, theo lời dạy của Chư Phật, quán xét các hành (saṅkhāra) và chứng ngộ điều đó bằng trí tuệ.
Yathā, mahārāja, antevāsiko ācariyānusiṭṭhiyā vijjaṃ paññāya sacchikaroti, evameva kho, mahārāja, sammāpaṭipanno jinānusiṭṭhiyā paññāya nibbānaṃ sacchikaroti.
Just as, great king, a disciple, by the instruction of his teacher, realizes knowledge with wisdom, even so, great king, he who practices rightly realizes Nibbāna with wisdom by the Buddha’s instructions.”
Thưa Đại vương, như một học trò chứng ngộ kiến thức bằng trí tuệ theo lời dạy của thầy, cũng vậy, thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn chứng ngộ Nibbāna bằng trí tuệ theo lời dạy của Chư Phật.”
‘‘Yathā, mahārāja, puriso bahukaṭṭhapuñjena jalitakaṭṭhitena agginā dayhamāno vāyāmena tato muñcitvā niraggikokāsaṃ pavisitvā tattha paramasukhaṃ labheyya, evameva kho, mahārāja, yo sammāpaṭipanno, so yoniso manasikārena byapagatatividhaggisantāpaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.
“Just as, O great king, a man, being burned by a blazing, scorching fire from a great pile of wood, might, by exertion, escape from it and enter a fire-free place, and there attain supreme happiness; even so, O great king, one who practices rightly, by wise attention, realizes Nibbāna, which is supreme happiness, free from the torment of the three fires.
Thưa Đại vương, như một người bị cháy bởi đống củi lớn đang bốc cháy, nỗ lực thoát ra khỏi đó và đi vào một nơi không có lửa, ở đó người ấy đạt được sự an lạc tối thượng. Cũng vậy, thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn, với tác ý chân chánh, chứng ngộ Nibbāna, sự an lạc tối thượng, nơi không còn ba loại lửa phiền não.
Yathā, mahārāja, aggi, evaṃ tividhaggi daṭṭhabbo; yathā aggigato puriso, evaṃ sammāpaṭipanno daṭṭhabbo; yathā niraggikokāso, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as, O great king, there is fire, so should the three fires be understood; just as there is a man caught in fire, so should one who practices rightly be understood; just as there is a fire-free place, so should Nibbāna be understood.
Thưa Đại vương, ba loại lửa phiền não cần được thấy như lửa; người bị lửa cháy cần được thấy như người thực hành đúng đắn; nơi không có lửa cần được thấy như Nibbāna.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso ahikukkuramanussakuṇapasarīravaḷañjakoṭṭhāsarāsigato kuṇapajaṭājaṭitantaramanupaviṭṭho vāyāmena tato muñcitvā nikkuṇapokāsaṃ pavisitvā tattha paramasukhaṃ labheyya, evameva kho, mahārāja, yo sammāpaṭipanno, so yoniso manasikārena byapagatakilesakuṇapaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.
Or again, O great king, just as a man, having entered a heap of putrid carcasses of snakes, dogs, and humans, a place entangled with masses of putrefaction, might, by exertion, escape from it and enter a carcass-free place, and there attain supreme happiness; even so, O great king, one who practices rightly, by wise attention, realizes Nibbāna, which is supreme happiness, free from the putrid carcasses of defilements.
Hoặc, thưa Đại vương, như một người bị kẹt trong đống xác chết của rắn, chó, người và những chất thải bẩn thỉu, bị vướng mắc trong mớ bầy nhầy hôi thối, nỗ lực thoát ra khỏi đó và đi vào một nơi không có xác chết, ở đó người ấy đạt được sự an lạc tối thượng. Cũng vậy, thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn, với tác ý chân chánh, chứng ngộ Nibbāna, sự an lạc tối thượng, nơi không còn xác chết phiền não.
Yathā, mahārāja, kuṇapaṃ, evaṃ pañca kāmaguṇā daṭṭhabbā; yathā kuṇapagato puriso, evaṃ sammāpaṭipanno daṭṭhabbo; yathā nikkuṇapokāso, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as, O great king, there is a putrid carcass, so should the five sense-desires be understood; just as there is a man caught among carcasses, so should one who practices rightly be understood; just as there is a carcass-free place, so should Nibbāna be understood.
Thưa Đại vương, năm dục lạc cần được thấy như xác chết; người bị kẹt trong xác chết cần được thấy như người thực hành đúng đắn; nơi không có xác chết cần được thấy như Nibbāna.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso bhīto tasito kampito viparītavibbhantacitto vāyāmena tato muñcitvā daḷhaṃ thiraṃ acalaṃ abhayaṭṭhānaṃ pavisitvā tattha paramasukhaṃ labheyya, evameva kho, mahārāja, yo sammāpaṭipanno, so yoniso manasikārena byapagatabhayasantāsaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.
Or again, O great king, just as a man, frightened, terrified, trembling, with a mind bewildered and distraught, might, by exertion, escape from it and enter a firm, stable, unmoving, fearless place, and there attain supreme happiness; even so, O great king, one who practices rightly, by wise attention, realizes Nibbāna, which is supreme happiness, free from fear and terror.
Hoặc, thưa Đại vương, như một người sợ hãi, hoảng loạn, run rẩy, tâm trí hoang mang rối loạn, nỗ lực thoát ra khỏi đó và đi vào một nơi kiên cố, vững chắc, bất động, không sợ hãi, ở đó người ấy đạt được sự an lạc tối thượng. Cũng vậy, thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn, với tác ý chân chánh, chứng ngộ Nibbāna, sự an lạc tối thượng, nơi không còn sợ hãi và hoảng loạn.
Yathā, mahārāja, bhayaṃ, evaṃ jātijarābyādhimaraṇaṃ paṭicca aparāparaṃ pavattabhayaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā bhīto puriso, evaṃ sammāpaṭipanno daṭṭhabbo; yathā abhayaṭṭhānaṃ, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as, O great king, there is fear, so should the fear that arises repeatedly due to birth, old age, sickness, and death be understood; just as there is a frightened man, so should one who practices rightly be understood; just as there is a fearless place, so should Nibbāna be understood.
Thưa Đại vương, sự sợ hãi cần được thấy như sự sợ hãi liên tục phát sinh do sinh, già, bệnh, chết; người sợ hãi cần được thấy như người thực hành đúng đắn; nơi không sợ hãi cần được thấy như Nibbāna.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso kiliṭṭhamalinakalalakaddamadese patito vāyāmena taṃ kalalakaddamaṃ apavāhetvā parisuddhavimaladesamupagantvā tattha paramasukhaṃ labheyya, evameva kho, mahārāja, yo sammāpaṭipanno, so yoniso manasikārena byapagatakilesamalakaddamaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.
Or again, O great king, just as a man, having fallen into a dirty, defiled, muddy, miry place, might, by exertion, remove that mud and mire, and reach a pure, immaculate place, and there attain supreme happiness; even so, O great king, one who practices rightly, by wise attention, realizes Nibbāna, which is supreme happiness, free from the mud and mire of defilements.
Hoặc, thưa Đại vương, như một người bị rơi vào nơi bùn lầy dơ bẩn, nỗ lực gạt bỏ bùn lầy đó và đến một nơi thanh tịnh, không tì vết, ở đó người ấy đạt được sự an lạc tối thượng. Cũng vậy, thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn, với tác ý chân chánh, chứng ngộ Nibbāna, sự an lạc tối thượng, nơi không còn bùn lầy phiền não.
Yathā, mahārāja, kalalaṃ, evaṃ lābhasakkārasiloko daṭṭhabbo; yathā kalalagato puriso, evaṃ sammāpaṭipanno daṭṭhabbo; yathā parisuddhavimaladeso, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as, O great king, there is mire, so should gain, honor, and fame be understood; just as there is a man caught in mire, so should one who practices rightly be understood; just as there is a pure, immaculate place, so should Nibbāna be understood.
Thưa Đại vương, bùn lầy cần được thấy như lợi lộc, danh vọng và tiếng tăm; người bị kẹt trong bùn lầy cần được thấy như người thực hành đúng đắn; nơi thanh tịnh, không tì vết cần được thấy như Nibbāna.
‘‘Tañca pana nibbānaṃ sammāpaṭipanno kinti sacchikaroti?
But how does one who practices rightly realize that Nibbāna?
“Vậy người thực hành đúng đắn chứng ngộ Nibbāna như thế nào?”
Yo so, mahārāja, sammāpaṭipanno, so saṅkhārānaṃ pavattaṃ sammasati.
That one, O great king, who practices rightly, comprehends the arising of the conditioned phenomena (saṅkhārā).
Thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn đó quán xét sự vận hành của các hành (saṅkhāra).
Pavattaṃ sammasamāno tattha jātiṃ passati jaraṃ passati byādhiṃ passati maraṇaṃ passati, na tattha kiñci sukhaṃ sātaṃ passati āditopi majjhatopi pariyosānatopi.
Comprehending the arising, he sees birth there, he sees old age, he sees sickness, he sees death; he sees no happiness or delight there, neither at the beginning, nor in the middle, nor at the end.
Khi quán xét sự vận hành, người ấy thấy sự sinh, thấy sự già, thấy sự bệnh, thấy sự chết ở đó, không thấy bất kỳ sự an lạc hay dễ chịu nào ở đó, dù là lúc ban đầu, giữa chừng hay cuối cùng.
So tattha kiñci na gayhūpagaṃ passati.
He sees nothing there as fit to be grasped.
Người ấy không thấy bất cứ điều gì đáng nắm giữ ở đó.
Yathā, mahārāja, puriso divasasantatte ayoguḷe jalite tatte kaṭhite āditopi majjhatopi pariyosānatopi na kiñci gayhūpagaṃ padesaṃ passati, evameva kho, mahārāja, yo saṅkhārānaṃ pavattaṃ sammasati, so pavattaṃ sammasamāno tattha jātiṃ passati jaraṃ passati byādhiṃ passati maraṇaṃ passati, na tattha kiñci sukhaṃ sātaṃ passati āditopi majjhatopi pariyosānatopi.
Just as, O great king, a man sees no part of a glowing, heated, scorching, blazing iron ball as fit to be grasped, neither at the beginning, nor in the middle, nor at the end; even so, O great king, one who comprehends the arising of conditioned phenomena, comprehending the arising, sees birth there, he sees old age, he sees sickness, he sees death; he sees no happiness or delight there, neither at the beginning, nor in the middle, nor at the end.
Thưa Đại vương, như một người không thấy bất kỳ phần nào đáng nắm giữ trên một cục sắt nung đỏ, cháy rực, nóng bỏng suốt cả ngày, dù là lúc ban đầu, giữa chừng hay cuối cùng. Cũng vậy, thưa Đại vương, người quán xét sự vận hành của các hành, khi quán xét sự vận hành, người ấy thấy sự sinh, thấy sự già, thấy sự bệnh, thấy sự chết ở đó, không thấy bất kỳ sự an lạc hay dễ chịu nào ở đó, dù là lúc ban đầu, giữa chừng hay cuối cùng.
So tattha* na kiñci gayhūpagaṃ passati, tassa gayhūpagaṃ apassantassa citte arati saṇṭhāti, kāyasmiṃ ḍāho okkamati, so atāṇo asaraṇo asaraṇībhūto bhavesu nibbindati.
He sees nothing there as fit to be grasped. When he sees nothing as fit to be grasped, discontent arises in his mind, and a burning sensation pervades his body; he is without protection, without refuge, having no refuge in existences, he becomes dispassionate towards them.
Người ấy không thấy bất cứ điều gì đáng nắm giữ ở đó. Khi không thấy điều gì đáng nắm giữ, sự chán ghét (arati) phát sinh trong tâm người ấy, sự nóng bức (ḍāha) xâm chiếm thân thể. Người ấy không nơi nương tựa, không nơi trú ẩn, trở nên vô nơi trú ẩn, và chán ghét các cõi hữu (bhava).
‘‘Yathā, mahārāja, puriso jalitajālaṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ paviseyya, so tattha atāṇo asaraṇo asaraṇībhūto aggimhi nibbindeyya, evameva kho, mahārāja, tassa gayhūpagaṃ apassantassa citte arati saṇṭhāti, kāyasmiṃ ḍāho okkamati, so atāṇo asaraṇo asaraṇībhūto bhavesu nibbindati.
“Just as, O Great King, a man might enter a great mass of fire with blazing flames, and there, not finding shelter, not finding refuge, having become without refuge, he would become disgusted with the fire; even so, O Great King, for one not seeing anything to be grasped, discontent becomes firmly established in the mind, a burning arises in the body, and that person, not finding shelter, not finding refuge, having become without refuge, becomes disgusted with existences.
Thưa Đại vương, như một người đi vào một đống lửa lớn đang bốc cháy, người ấy không nơi nương tựa, không nơi trú ẩn, trở nên vô nơi trú ẩn trong lửa, và chán ghét lửa. Cũng vậy, thưa Đại vương, khi không thấy điều gì đáng nắm giữ, sự chán ghét phát sinh trong tâm người ấy, sự nóng bức xâm chiếm thân thể. Người ấy không nơi nương tựa, không nơi trú ẩn, trở nên vô nơi trú ẩn, và chán ghét các cõi hữu.
‘‘Tassa pavatte bhayadassāvissa evaṃ cittaṃ uppajjati ‘santattaṃ kho panetaṃ pavattaṃ sampajjalitaṃ bahudukkhaṃ bahūpāyāsaṃ, yadi koci labhetha appavattaṃ etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbāna’nti.
“For that person, seeing danger in existence, such a thought arises: ‘This existence is indeed burning, blazing, greatly suffering, greatly distressing. If one could only attain non-existence, that which is peaceful, that which is excellent, namely, the calming of all saṅkhāras, the relinquishing of all substrata of existence, the destruction of craving, dispassion, cessation, Nibbāna!’
Khi người ấy thấy sự nguy hiểm trong sự vận hành, tâm người ấy khởi lên như sau: “Sự vận hành này thật sự nóng bỏng, cháy rực, đầy khổ đau, đầy phiền não. Ước gì có thể đạt được sự không vận hành, điều này là an tịnh, điều này là thù thắng, đó chính là sự chấm dứt của mọi hành, sự từ bỏ mọi chấp thủ, sự diệt tận của tham ái, sự ly tham, sự đoạn diệt, Nibbāna.”
Iti hetaṃ* tassa appavatte cittaṃ pakkhandati pasīdati pahaṃsayati tusayati* ‘paṭiladdhaṃ kho me nissaraṇa’nti.
Thus, his mind inclines towards non-existence, it becomes clear, it rejoices, it delights, thinking: ‘Indeed, I have found an escape!’
Như vậy, tâm người ấy hướng về sự không vận hành, trở nên thanh tịnh, hoan hỷ, vui mừng, “Ta đã đạt được sự giải thoát!”
‘‘Yathā, mahārāja, puriso vippanaṭṭho videsapakkhando nibbāhanamaggaṃ disvā tattha pakkhandati pasīdati pahaṃsayati tusayati* ‘paṭiladdho me nibbāhanamaggo’ti, evameva kho, mahārāja, pavatte bhayadassāvissa appavatte cittaṃ pakkhandati pasīdati pahaṃsayati tusayati* ‘paṭiladdhaṃ kho me nissaraṇa’nti.
“Just as, O Great King, a man who has gone astray and wandered into a foreign land, seeing the path to escape, inclines towards it, becomes clear, rejoices, and delights, thinking: ‘Indeed, I have found the path to escape!’ Even so, O Great King, for one seeing danger in existence, his mind inclines towards non-existence, it becomes clear, it rejoices, it delights, thinking: ‘Indeed, I have found an escape!’
Thưa Đại vương, như một người bị lạc đường, đi vào một xứ lạ, khi nhìn thấy con đường dẫn đến sự thoát ly, liền hướng về đó, trở nên thanh tịnh, hoan hỷ, vui mừng, “Ta đã tìm thấy con đường thoát ly!” Cũng vậy, thưa Đại vương, khi thấy sự nguy hiểm trong sự vận hành, tâm người ấy hướng về sự không vận hành, trở nên thanh tịnh, hoan hỷ, vui mừng, “Ta đã đạt được sự giải thoát!”
‘‘So appavattatthāya maggaṃ āyūhati gavesati bhāveti bahulīkaroti, tassa tadatthaṃ sati santiṭṭhati, tadatthaṃ vīriyaṃ santiṭṭhati, tadatthaṃ pīti santiṭṭhati, tassa taṃ cittaṃ aparāparaṃ manasikaroto pavattaṃ samatikkamitvā appavattaṃ okkamati, appavattamanuppatto, mahārāja, sammāpaṭipanno ‘nibbānaṃ sacchikarotī’ti vuccatī’’ti.
“That person strives, seeks, develops, and cultivates the path for the sake of non-existence. For that purpose, mindfulness becomes firmly established, energy becomes firmly established, joy becomes firmly established. As he repeatedly attends to that mind, it transcends existence and enters non-existence. Having attained non-existence, O Great King, one who practices rightly is said to ‘realize Nibbāna’.”
Người ấy nỗ lực, tìm kiếm, tu tập, và phát triển con đường dẫn đến sự không vận hành. Khi đó, chánh niệm (sati) được thiết lập cho mục đích đó, tinh tấn (vīriya) được thiết lập cho mục đích đó, hỷ lạc (pīti) được thiết lập cho mục đích đó. Khi tâm người ấy quán xét điều đó lặp đi lặp lại, nó vượt qua sự vận hành và đi vào sự không vận hành. Thưa Đại vương, người thực hành đúng đắn, khi đã đạt đến sự không vận hành, được gọi là ‘chứng ngộ Nibbāna’.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena, I accept that it is so.”
“Lành thay, thưa Tôn giả Nāgasena, con chấp nhận điều đó là đúng như vậy!”